
KAROL MAY


WINNETOU


TOM I


2



Tower Press 2000 
Copyright by Tower Press, Gdańsk 2000 


O KAROLU MAYU i JEGO „WINNETOU” 

Ta przygoda zaczęła się pospolicie i dawno temu – w dzieciństwie, w czasie choroby. Jeśli 
odczytacie w niej podobieństwo do własnych przeżyć, nie zdziwię się. 

Było to w roku. 1913. Miałem wówczas jedenaście lat – wątły, chorowity chłopiec, wychuchany, jak niejeden z was dzisiaj, przez babkę i rodziców. Nieśmiały, niezaradny, nie wiedziałem w ogóle, co to sport. Koledzy w szkole nazywali mnie „korniszonem”. Pewnego razu, gdy, znowu chory, nie mogłem opuścić łóżka, dostałem do rąk pokaźną księgę, której długo nie chciało mi się czytać (była zbyt gruba); nic mi nie mówił jej tytuł, nic nie mówiło nazwisko autora wypisane na okładce. Aż kiedyś, z nudów, skusiło mnie... 

Książka była starannie wydana, z ilustracjami i nosiła nagłówek: „Winnetou, czerwonoskóry dżentelmen”. Autor: Karol May. 

I wówczas... 

W niewiele chwil znalazłem się w innym świecie. Fantastycznym, a przecież realnym, zaczarowanym, a jakby rzeczywistym. Czerwonoskórzy Indianie i blade twarze, prerie, bawoły i 
mustangi, podstępy i zasadzki, tropy i skalpy, krwawe boje białych westmanów z brązowymi 
wojownikami z wigwamów – z tymi sprawami młody człowiek w moim wieku bywa już za 
pan brat. Ale tu, w powieści ,,Winnetou”, działo się wszystko inaczej: każda przygoda zdawała się najprawdziwsza w świecie i przez autora naprawdę przeżyta, tchnęła autentyzmem, 
porywającym młodocianego czytelnika. Przy tym Indianie byli waleczni, szlachetni i autor 
przyznawał słuszność ich samoobronie przed białymi. A główny bohater-narrator, Old Shatterhand, czyli Grzmocąca Ręka, nazwany został dlatego takim imieniem, że nie chciał zabijać, 
że nawet najgorszych łobuzów i bandytów wolał tylko obezwładniać niezawodnym ciosem 
kościstej pięści. Toczyła się przygoda za przygodą, w oszałamiającym tempie, bez zbędnych 
opisów i dodatków, jedna śmielsza i zuchwalsza od drugiej, przygody coraz ciekawsze, coraz 
bardziej zachwycające. Ach, wejść w trop niedościgłego Shatterhanda, stać się podobnym 
takiemu nieustraszonemu obrońcy uciśnionych, przyjacielowi Indian, być jak on wielkim 
łowcą zdarzeń i przygód na szerokim świecie, jak on wędrować po nieznanych krainach, 
wdzierać się na nieznane góry! 

Po „Winnetou” przyszła kolej na inne powieści Maya, wydane w Polsce przed 1914 r. Nie 
przyniosły rozczarowania. Wszystkie głosiły obronę pokrzywdzonych, chwałę nieulękłego 
podróżnika nad podróżnikami. Wszystkie wielbiły Przygodę. Tej przygody nie znajdowałem 
blisko siebie na harcerskich wycieczkach. Po tę przygodę sięgnąłem więc na dalszych drogach, a drogowskazem był – May. I oto w miarę przybywania lat Przygoda zaczęła się pojawiać w Tatrach, w kręgu coraz trudniej dostępnych skał, urwisk i prawdziwych przeżyć. W 
miarę jak rosły lata i rekordy, przygasać poczęła podróżnicza sława Karola Maya, rozsądek i 
doświadczenie podważały zaufanie do jego prawdomówności. Ale wdzięczność dla pisarza, 
który pierwszy otwierał mi oczy na urok świata – pozostała nienaruszona. 

To Karol May dopomógł mi najbardziej do przeobrażenia się z „korniszona” w sportowca 

– koledzy długo nie chcieli uwierzyć, że ów taternik, o którego wyprawach dowiadywali się z 
prasy, to ten sam niedorajda, z którego się śmieli w szkole. To wraz z Karolem Mayem zdobywałem przepaście Tatr i Alp i marzyłem o wędrówkach w głąb krain, które on tak sugestywnie opisywał. I jeżeli znalazłem się później w górach plemion berberskich, i w górach 
amerykańskich Kordylierów, jeżeli poznałem na własne oczy Arabów, Indian, Metysów, jeżeli wtargnąłem na ziemie, będące podówczas białymi plamami na mapach – to Karol May 
był tym, który otwarł mą drogę do alpinizmu, uczył wytrwałości i łamania przeszkód, pierw
4



szy kierował na szczyty, nie tknięte ludzką stopą. Dlatego zaprzysięgłem na kalumet, czyli na 
fajkę pokoju, że będę bronił Maya przed wrogami, których mu nie brak, że będę głosił chwałę 
Maya jako podróżniczego pisarza i patrona młodzieńczych tęsknot do Przygody. Howgh! 

* * * 

Mój młody przyjacielu, czytelniku tej powieści „Winnetou” i może też innych powieści 
podróżniczych Karola Maya! l ty, i ja jesteśmy dziś grubo mądrzejsi, niż ja byłem dawnymi 
laty. Dowiedziałem się w ciągu tych lat o wielu, wielu trudnych faktach z życia autora i zapoznałem się z losami jego książek. Ale do dziś pozostały mi najżywiej w pamięci owe chwile; 
kiedy to z wypiekami na twarzy pochłaniałem każdą powieść Maya – oczywiście każdą dobrą 
powieść Maya, a nie jedną z tych, których on sam się wstydził. Bo trzeba wam wiedzieć, że 
May pisał różnego rodzaju powieści. Trzeba wam wiedzieć, że oprócz wartościowych powieści przygód, które pozostaną w literaturze młodzieżowej, fabrykował tasiemcowe romanse 
sensacyjne, do których go zmuszał wydawca-wyzyskiwacz, a które nie miały najmniejszych 
wartości. Potem, gdy stał się sławny, wyparł się May owych „powieści zeszytowych”, ale i 
później nie zabrakło prywatnych kombinatorów, którzy je wydawali (także w Polsce międzywojennej). My o tych złych powieściach Maya zapomnijmy jak najprędzej, jak tego zresztą 
chciał i autor; a czytajmy cykl jego powieści dobrych, które otwarł „Winnetou”. 

Teraz widzę, że będę wam musiał powiedzieć kilka słów o życiu i głównych utworach 
Maya, dać przynajmniej najniezbędniejszą informację. 

Karol May urodził się w dniu 25 lutego 1842 r. w miasteczku saskim Hohenstein. Był synem ubogiego tkacza i jego dzieciństwo upłynęło bez uśmiechu, o głodzie i chłodzie. Chłopiec popełniał drobne kradzieże, potem chuliganił się i trafił parokrotnie do więzienia za poważniejsze sprawki. Nie taję tego przed wami: właśnie w więzieniu odkrył w sobie powołanie 
pisarskie; a że miał wielką łatwość pisania, pozostawił po sobie bardzo dużo utworów. Z biegiem lat zaczął podróżować. Z czasem osiedlił się w miasteczku Radebeul pod Dreznem, które jest dziś przedmieściem stolicy Saksonii. W Radebeul zmarł dnia 31 marca 1912 r. 

Życiorys twórczy Maya jest pouczającym przykładem doli pisarza w ustroju kapitalistycznym, nawet jeśli pisarzowi udało się zdobyć szeroką popularność. Awanturnicze powieści 
podróżnicze przyniosły Mayowi fantastyczny rozgłos. Cóż z tego! Nie potrafił do końca życia 
wyzbyć się poczucia niższej wartości i nie umiał wyrwać się ze szponów szantażujących go 
wydawców (z którymi wiódł przewlekłe procesy). Wydawcy byli jego złymi duchami: zmuszali go do roboty pospiesznej, z konieczności nieraz niedbałej, zmuszali go do produkowania 
wielu powieści partackich. Bo Karol May – niezwyciężony Old Shatterhand, górujący nad 
wszystkimi Kara ben Nemzi – był w życiu człowiekiem słabym, długie lata szczutym. I na 
starość popadł w mętniactwo i prawie dewocję, napisał wówczas parę powieści artystycznie 
słabych, przenikniętych tanim mistycyzmem. No cóż, niejeden pisarz na starość tetryczał, 
dziwaczał, uwsteczniał się, popadał w gadulstwo. 

Trzeba więc przede wszystkim odciąć się od tej części produkcji, opatrzonej nazwiskiem 
Maya, która bezspornie podpada pod pojęcie lichej, bezwartościowej „literatury brukowej”. 
Czytywanie różnych rozwlekłych „Rodów Rodriganda” byłoby stratą czasu, przed którą tylko 
chronić się należy. Wierzcie mi: to są naprawdę złe, sklecone na patatajkę, w gruncie rzeczy 
nudne powieścidła. Cóż zatem pozostaje? Dostatecznie wiele, by stwierdzić, że Karol May 
jest jednak mistrzem powieści przygodowo-podróżniczej i że z kart literatury nie da się go 
wykreślić. Ostały się najcelniejsze powieści podróżnicze, które May pisał w pierwszej osobie 

– jak gdyby w formie podróżniczego pamiętnika. Należy tu przede wszystkim sześciotomowy 
cykl, rozpoczynający się powieścią „Przez pustynię”, a zakończony powieścią ,,Szut” – autor 
prowadzi w nim czytelnika przez różne krainy i lenna dawnego Cesarstwa Ottomańskiego 
(Egipt, Syria, Irak, Bułgaria), wiodąc go aż na terytorium dzisiejszej Albanii. Akcja innych, 
5



pokrewnych wymienionym, powieści toczy się w różnych krajach Bliskiego i Środkowego 
Wschodu, a także w Ameryce Południowej. Prócz długich powieści napisał też May sporo 
krótszych opowiadań podróżniczych z Afryki, Azji i Ameryki, a także grupę powieści przeznaczonych dla młodszych czytelników, z których najbardziej znana jest powieść „Czarny 
mustang”. 

Najlepsze bodaj w swojej fantazji i barwności narracyjnej, a także w swojej realistycznej 
obserwacji i składnikach humoru, są powieści z podróży po dawnej sułtańskiej Turcji. Największe powodzenie uzyskały natomiast, nie wymienione dotychczas przeze mnie, powieści z 
tzw. Dzikiego Zachodu; najsłynniejsze z nich to trzytomowy ,,Winnetou” i trzytomowy „Old 
Surehand”. Główne powieści Maya powstały po roku 1892, cykl „Winnetou” w latach 1893– 
1910. Prócz tego wydał May tom autobiograficzny „Moje życie i prace” („Mein Leben und 
Streben”), a z papierów pośmiertnych wydano jego osobisty pamiętnik, zatytułowany „Ja”. 

* * * 

O Karola Maya toczył się – i nadal czasem powraca – spór wśród działaczy kulturalnych i 
oświatowych, literałów, pedagogów, znawców młodzieżowej literatury. Czy powieści Maya 
to literatura wartościowa – będziemy teraz mówić już tylko o tych powieściach, które sam 
autor uznał za godne uchronienia od niepamięci – czy zasługują na wznawianie i rozpowszechnianie, czy też na zbiorowe wyrzucenie na śmietnik, jak się tego domagają najbardziej 
krewcy przeciwnicy Maya. Okazało się bowiem, że „problem Maya” jest wciąż żywotny, że 
zamówienie społeczne na książki Maya jest nadal bardzo szerokie, że w zbliżającym się do 
końca pierwszym półwieczu od śmierci pisarza miliony czytelników na całym świecie pozostały mu wierne. 

Jacy to czytelnicy? 

Przede wszystkim młodzież. W dziesiątkach krajów czytają Maya chłopcy młodsi i starsi, 
a gdy w księgarniach i wypożyczalniach brak bywa jego książek – dokazują cudów pomysłowości, by jednak zdobyć stare, zaczytane egzemplarze. Ale nie tylko młodzież – głównie 
męska – zalicza się do wielbicieli Maya. Również dorośli nie gardzą nieraz książkami Maya, 
sięgają po nie wszyscy ci, którym one zaspokajają głód przygód, żyłkę włóczęgostwa, przeżywanie choćby w fantazji zapierających dech wydarzeń. Jako ciekawy szczegół przytoczę 
wam, że gorącym zwolennikiem powieści Karola Maya był wielki rewolucjonista niemiecki 
Karol Liebknecht. 

Zainteresowanie utworami Maya, czasem ich gorące uwielbienie, nie jest jakąś omyłką. 
Twórczość Maya to literatura rozrywkowa, co wcale nie znaczy, że pozbawiona większych 
wartości. Świadczą o tym także pośmiertne losy puścizny Maya. Byli tacy poważni, szanowani krytycy – na tuziny mógłbym wyliczać ich nazwiska – którzy rozpisywali się o Mayu 
jako o pisarzu większym niż Verne czy Dumas. W Polsce też wyolbrzymiano Maya, zestawiano z Sienkiewiczem. A w ojczyźnie autora jego sława urosła jeszcze wyżej: z majątku, 
pozostawionego przez zmarłego, ufundowano specjalny Fundusz Karola Maya, który od 1918 

r. wydawał regularnie czasopismo o naukowym zakroju „Rocznik Karola Maya” (jego publikację zawiesili dopiero hitlerowcy). A znalazł się i taki krytyk – nazywał się Gurlitt – który 
zajął się specjalnie twórczością Maya i przyczynił się w poważnym stopniu do rozbudowania 
osobliwego muzeum w siedzibie pisarza w Radebeul1. 
1 Nie zwiedziłem tego muzeum, nie miałem dotychczas okazji. Dlatego muszę się na tym 
miejscu ograniczyć do przytoczenia opisu, jaki w 1955 r. wyszedł spod pióra znanego polskiego pisarza, Wilhelma Szewczyka: „(W muzeum Karola Maya) znajdują się nie tylko eksponaty przywiezione z Ameryki, jest tu także nieco pamiątek z podróży na Bliski Wschód. 
Popiersia wodzów indiańskich, folklor (wspaniale kurtki ze skór bawolich, wyszywane jak 

6



Nie wszystkim była w smak ta popularność dzieł Maya. Znaleźli się krytycy, którzy w 
twórczości Maya dostrzegli przede wszystkim jej cechy ujemne i wyciągnęli z nich wniosek 
potępiający całość pisarskiego dorobku Maya. Owszem, bywają u tego autora naiwne, moralizatorskie wstawki, trafiają się także akcenty dewocji i nacjonalizmu. Lecz rozumny czytelnik przechodzi nad tymi czy innymi biedami Maya łatwo do porządku – nawet jeśli ma dwanaście lat. Orientuje się bowiem, że są to tylko cienkie naloty na dziele Maya i że nic łatwiejszego, jak je zetrzeć. Spod nikłej warstwy kurzu błyska wówczas lśniący, rzetelny kruszec. 

Jako poważny i pozornie nieodparty zarzut wysuwano przeciw powieściom Maya argument, że przygody w nich są zmyślone. Owszem, są zmyślone, i spec indiański Ojijatheko, 
powołany w charakterze eksperta, orzekł stanowczo, że Winnetou nigdy nie istniał. Ale co z 
tego? Przecież powieści te nie były pisane jako literatura dokumentarna i forma narracji w 
pierwszej osobie nie powinna nikogo zmylić. I nie w tym rzecz, czy żył rzeczywiście Winnetou, wódz Apaczów lub wódz gangsterów tureckich Szut, czy w rzeczywistości autor rozmawiał z historycznym Mahdim, bojownikiem o wolność Sudanu, i czy naprawdę przyjaźnił się 
z Henrym, wynalazcą 25-strzałowego karabinu, lub czy szukał skarbu Inków w głębi Kordylierów. Ważne jest natomiast to, że powieści Karola Maya dają niezrównany w swej plastyce 
obraz rozkładu dawnego, wielonarodowego imperium tureckiego i że odsłaniają z całą ścisłością ponury mechanizm zagłady Indian. Trzeba przy tym podkreślić, że chociaż May przygód 
opisywanych nie przeżył, poznał jednak na własne oczy liczne kraje paru kontynentów, znał 
trzy języki wschodnie oraz wiele dialektów indiańskich i że on to właśnie zapoczątkował w 
swej siedzibie w Radebeul stworzenie muzeum indianoznawczego. Nie do pomyślenia byłoby 
zresztą tak wnikliwie, odkrywczo pisać o stosunkach w Turcji czy w Stanach Zjednoczonych, 
jak to się stało udziałem Maya, jeśliby się tych krajów na własne oczy nie poznało. A poza 
tym, powtórzmy: May nie pisał reportaży podróżniczych, lecz powieści. I jako takie przyjęły 
je miliony czytelników. 

Przyjęły z zachwytem. Do podróżniczej powieści przygodowej wniósł bowiem May nowe 
wartości: porywające wrażenie autentyzmu oraz przeciwstawienie się panującej w dawniejszych utworach tego typu krwiożerczości. May to nie tylko humanista, dla którego życie 
człowieka fest najwyższą wartością – to zarazem pisarz, który świadomie staje po stronie 
słabszych i krzywdzonych, wypieranych ze swej ziemi. May bierze w obronę uciskanych 
Kurdów i tępionych Dżezidów, walczy z bandytami, chuliganami, łapaczami niewolników, w 
wielkim starciu pomiędzy feudalnym Południem a względnie postępową Północą Stanów 
Zjednoczonych opowiada się po stronie antyniewolniczej Północy, podobnie jak po stronie 
indiańskiego prezydenta Meksyku Juareza przeciw cesarzowi Maksymilianowi. I na wiele lat 
przed współczesnym zdemaskowaniem Ku-Klux-Klanu opisuje tę haniebną organizację, jako 
zgraję reakcyjnych i rasistowskich łobuzów. 

Najwyraźniej występuje ta uczciwa postawa Maya w stosunku do Indian Ameryki Północnej, Indian w Stanach Zjednoczonych, wobec których najpierw stosowano metody ludobójcze, by później resztki plemion i szczepów pozamykać w nędznych rezerwatach. Jakże łatwo 
przychodziło takim autorom jak Cooper i Mayne Reid uśmiercać Indian masowo w swoich 
powieściach, jak obojętny w gruncie rzeczy był im los malowniczych czerwonoskórych! 

U Maya inaczej: nie dostrzegał on możliwości ocalenia Indian przed zagładą, ale całą 
sympatię kierował ku tej ginącej, jego zdaniem, rasie. Indianie, pisał May, mają prawo wal

nasze guńki góralskie), kolekcja fajek pokoju, skalpy, tomahawki, biżuteria kobiet indiańskich, bardzo stare rysunki na skórach, mumia peruwiańska, cały rząd strzelb myśliwskich – 
wszystko to przeplatane dokumentami historycznymi i fotografiami o ogromnej wartości... 
Gdyby te pamiątki ułożyć, uzupełnić i opisać – powstałoby jedyne w swoim rodzaju na terenie Europy muzeum historii walk i kultury indiańskiej”. 

7 


czyć z białymi i zabijać ich – bo biali to haniebni grabieżcy indiańskiej ziemi, którzy prawowitych właścicieli wyniszczają kulą, ospą i wodą ognistą; i jeśli Indianin jest okrutny, podstępny, podły (nie brak i takich w powieściach Maya). to przez wpływ jakiejś arcypodstępnej, 
arcypodłej bladej twarzy, której niebacznie zaufał. Co więcej, May bardzo trafnie charakteryzował system, jakim posługiwali się biali, dążąc do możliwie szybkiego wygubienia pierwotnych mieszkańców amerykańskiej ziemi. Zacytujmy jego własne słowa: „Kupowano od Indianina ziemię, ale albo płacono mu towarami bez wartości, albo nie dostawał żadnego odszkodowania. Natomiast tym skwapliwiej raczono go trucizną wody ognistej, obdarzano ospą 
i innymi, gorszymi jeszcze chorobami, które całe szczepy przerzedzały i całe wsie wyludniały. Ilekroć czerwonoskóry chciał praw swoich dochodzić, odpowiadano mu prochem i ołowiem, a on musiał ulegać przewadze broni białych. Rozgoryczony, mścił się na poszczególnych bladych twarzach; ale w odwet za jego postępowanie dokonywano wprost rzezi czerwonoskórych...” I czytamy dalej: „Gdzież się podziały te trzody dzikich mustangów, spośród 
których Indianin brał sobie ongiś wierzchowca? Gdzie te bawoły, którymi się żywił, kiedy 
milionami zaludniały prerię? Czym on dziś żyje? Czy może mąką i mięsem, których mu dostarczają? Zauważ, ile gipsu i innych świństw znajduje się w tej mące przeznaczonej dla niego! A gdy czasem jakiemuś szczepowi przyznają sto szczególnie tłustych wołów, po drodze 
zmieniają się one w trzy stare, wychudłe krowy, z których sęp chyba zdołałby oderwać kąsek 
dla siebie. Zapewne zapyta niejeden, czemu to czerwonoskóry nie żyje z uprawy roli. Czy 
może liczyć na zbiory on, wyjęty spod prawa, którego przepędzają ciągle dalej i dalej, nie 
pozwalając mu obrać stałej siedziby?” 

Ten opis, prawdziwy aż do szczegółów, stał się niesłuszny dopiero w pełnych pesymizmu 
wnioskach, jakie May wyciągał z obserwowanej przez siebie indiańskiej tragedii. May sądził, 
że Indianie w Stanach Zjednoczonych skazani są na śmierć bezapelacyjnie. Pisał: „Śmierci 
nie podobna odwrócić. Co pomogą wyrzuty tam, gdzie nie da się już nic zaradzić? Skarżyć 
się tylko mogę, ale nie zmienię już niczego”. My dzisiaj wiemy, że May się mylił. Naród walecznych plemion – Irokezów, Nawachów, Siuksów, Apaczów – naród mężnych, mądrych 
wodzów – Metacoma, Pontiaca, Tecumseha, Osceoli, Małego Żółwia, Siedzącego Byka – 
zdołał się oprzeć wyniszczającej polityce białych kolonizatorów, znalazł w sobie niepożyte 
siły, nie zginął. Mniej więcej od czasu historycznej Ogólnoamerykańskiej Konferencji Indian 
w Patzcuaro w Meksyku (rok 1940) rozpoczęło się biologiczne i gospodarcze odrodzenie Indian, również Indian ścieśnionych w rezerwatach w USA. W pół wieku niespełna po śmierci 
ich najwymowniejszego obrońcy, w pół niespełna wieku. po śmierci piewcy Winnetou i pięknej Nszo-czi, plemiona indiańskie, choć przetrzebione, choć zdziesiątkowane i nadal gnębione, poderwały się do nowego życia, nie giną. Sądzę, że tym prostym stwierdzeniem najlepiej 
zamknąć uwagi mające wprowadzić czytelnika w świat indiańskich powieści Karola Maya. 

J. A. Szczepański 
8



ROZDZIAŁ I 

GREENHORN 

Czy wiesz, Szanowny Czytelniku, co to jest greenhorn, określenie wysoce złośliwe i uchybiające? 

„Green” znaczy ,,zielony”, a „horn” „róg, rożek”. Greenhorn to „zielony”, a więc niedojrzały, niedoświadczony człowiek, który musi ostrożnie wysuwać naprzód różki, jeśli się nie 
chce narazić na niebezpieczeństwo kpin, słowem – żółtodziób. 

Greenhorn to człowiek, który nie wstaje z krzesła, gdy chce na nim usiąść lady, i pozdrawia pana domu, zanim się ukłoni paniom. Przy nabijaniu strzelby greenhorn wsuwa odwrotnie nabój do lufy albo wpycha najpierw pakuły, potem kulę, a dopiero na końcu proch. Greenhorn albo wcale nie mówi po angielsku, albo bardzo czysto i wyszukanie, a okropnością 
jest dlań angielski język Jankesów2 lub żargon myśliwski, który żadną miarą nie chce mu 
wleźć do głowy, a tym bardziej przejść przez gardło. Greenhorn uważa szopa za oposa, a 
średnio ładną Mulatkę za kwarteronkę3. Greenhorn pali papierosy, a brzydzi się Anglikiem 
żującym tytoń. Greenhorn, otrzymawszy policzek od Paddy4. leci ze skargą do sędziego pokoju zamiast, jak prawdziwy Jankes, ukarać napastnika na miejscu. Greenhorn bierze ślady 
dzikiego indyka za trop niedźwiedzi, a lekki sportowy jacht za parowiec z rzeki Missisipi 
Greenhorn wstydzi się położyć swoje brudne buty na kolanach towarzysza podróży, a gdy 
pije rosół, to nie chlipie jak konający bawół. Greenhorn wlecze z sobą na prerię gąbkę do mycia wielkości dyni i dziesięć funtów mydła, zabiera w dodatku kompas, który już na trzeci 
dzień wskazuje wszystkie możliwe kierunki z wyjątkiem północy. Greenhorn zapisuje sobie 
osiemset indiańskich wyrazów, a spotkawszy się z pierwszym czerwonoskórym, przekonuje 
się, że zapiski te wysłał w ostatniej kopercie do domu, a list schował do kieszeni. Greenhorn 
kupuje proch, a kiedy ma wystrzelić, spostrzega, że sprzedano mu mielony węgiel. Greenhorn 
uczył się przez dziesięć lat astronomii, ale choćby równie długo patrzył w niebo, nie poznałby, która godzina. Greenhorn wtyka nóż za pas w ten sposób, że kaleczy się w udo, gdy się 
pochyli. Greenhorn roznieca na Dzikim Zachodzie tak duże ognisko, że płomień bucha na 
wysokość drzewa, a gdy go Indianie zauważą, dziwi się, że mogli go znaleźć. Greenhorn to 
właśnie greenhorn. Ja sam byłem greenhornem. 

2 Jankes – pogardliwa nazwa północnych Amerykanów. 

3 kwarteronka – kobieta-mieszaniec rasy białej i czarnej, posiadająca 1 część krwi murzyńskiej (quarto – czwarta część).

4 Paddy – skrót od najpopularniejszego imienia irlandzkiego Patrick w mowie potocznej 
oznaczający Irlandczyka 

9



Nie należy jednak sądzić, że przyznawałem się wówczas, iż to przykre określenie pasuje 
do mnie Żadną miarą! Najwybitniejszą cechą greenhorna jest właśnie to, że uważa za „zielonych” raczej wszystkich innych, ale nigdy samego siebie. 

Przeciwnie, zdawało mi się, że jestem rozsądnym i doświadczonym człowiekiem; wszak 
otrzymałem wyższe wykształcenie i nigdy się nie bałem egzaminu! Będąc młodym nie zastanawiałem się wówczas nad tym, że dopiero życie jest właściwym i prawdziwym uniwersytetem, w którym uczniowie są pytani co dzień i co godzina. Wrodzona żądza czynu i pragnienie 
zapewnienia sobie dobrobytu zapędziły mnie za ocean do Stanów Zjednoczonych, gdzie warunki bytu były wówczas dla młodego i zapobiegliwego człowieka daleko lepsze niż teraz. 
Mogłem znaleźć dobre utrzymanie w państwach wschodnich. ale coś pędziło mnie na Zachód. 
Podejmując się różnej pracy, zarabiałem tyle, że przybyłem do St. Louis dobrze wyposażony i 
pełen najlepszych myśli. Tam zawiódł mnie los do pewnej rodziny, u której znalazłem chwilowe schronienie jako nauczyciel domowy. Bywał tam mr. Henry, oryginał i rusznikarz, który 
oddawał się swemu rzemiosłu z zamiłowaniem artysty, a siebie nazywał z patriarchalną dumą 
,,zbrojmistrzem”. 

Był to człowiek odznaczający się życzliwością dla bliźnich, pomimo że na to nie wyglądał, 
gdyż prócz wspomnianej rodziny nie utrzymywał z nikim stosunków, a że swoimi klientami 
obchodził się tak szorstko, że nie omijali oni jego sklepu tylko dla wysokiej wartości towaru-

Mr. Henry stracił żonę i dzieci wskutek jakiegoś okropnego wypadku. Nie mówił o tym 
nigdy, ale domyśliłem się z niektórych wzmianek, że wymordowano ich podczas jakiegoś 
napadu. Ten straszny cios, spowodował zapewne szorstkość jego obejścia. On sam może nawet nie wiedział, jak bardzo bywał grubiański, w głębi duszy jednak pozostał łagodny i dobrotliwy. Nieraz widziałem, jak oczy mu zachodziły łzami, ilekroć opowiadałem o ojczyźnie i 
moich rodakach, do których byłem i jestem przywiązany całym sercem. 

Nie mogłem długi czas zrozumieć, dlaczego ten stary człowiek właśnie mnie, młodemu i 
obcemu, okazywał tyle przychylności, aż raz sam mi to powiedział. Przychodził do mnie często, przysłuchiwał się udzielanym przeze mnie lekcjom, a po ich zakończeniu zabierał mnie z 
sobą na miasto. Raz nawet zaprosił mnie do siebie w gościnę. Tego rodzaju wyróżnienie nikogo jeszcze z jego strony nie spotkało, dlatego wahałem się, czy mam skorzystać z zaproszenia. Ale moje ociąganie nie podobało mu się widocznie. Dziś jeszcze przypominam sobie 
wściekłą minę, jaką zrobił, gdy wreszcie przyszedłem do niego, i ton, z jakim mnie przyjął 
nie odpowiadając na moje powitanie. 

– Gdzieżeście to siedzieli wczoraj, sir? 
– W domu. 
– A przedwczoraj? 
– Także w domu. 
– Nie zawracajcie mi głowy! 
– Mówię prawdę, mr. Henry! 
– Pshaw! Takie żółtodzióby, jak wy, nie siedzą w gnieździe, ale wciskają się wszędzie, 
gdzie mogą, tylko nie tam, gdzie powinny. 
– Powiedzcież łaskawie, gdzież to powinienem być. 
– Tu, u mnie. Zrozumiano? Już dawno chciałem was o coś zapytać. 
– Czemuż tego nie uczyniliście? 
– Bo mi się nie chciało. Rozumiecie? 
– A kiedy wam się zechce? 
– Może dzisiaj. 
– A więc pytajcie śmiało – wezwałem go, siadając wysoko na warsztacie, przy którym pra
cował. 
Spojrzał mi w twarz zdziwiony, potrząsnął karcąco głową i zawołał: 

10



– Śmiało! Jak gdybym takiego greenhorna, jak wy, miał dopiero pytać o pozwolenie, czy 
mogę z nim mówić! 
– Greenhorna? – odrzekłem marszcząc czoło, gdyż poczułem się dotknięty. – Przypuszczam, mr. Henry, że wam się to słowo wyrwało mimo woli. 
– Nie wyobrażajcie sobie za wiele! Powiedziałem to z pełnym rozmysłem. Jesteście greenhorn, i to jaki jeszcze! Treść przeczytanych książek dobrze wam siedzi w głowie; to prawda. 
To wprost zdumiewające, ile wy się tam u was musicie uczyć! Ten młodzieniec wie dokładnie, jak daleko znajdują się gwiazdy, co król Nabuchodonozor pisał na cegłach, ile waży powietrze, którego nawet nie widział. Pełen takiej wiedzy wyobraża sobie, że jest mędrcem. Ale 
wsadźcie nos w życie, rozumiecie, pożyjcie z pięćdziesiąt lat, wówczas dowiecie, się może, 
na czym polega właściwa mądrość! Wasze dotychczasowe wiadomości są niczym, wprost 
zerem, a ta, co potraficie, ma jeszcze mniejszą wartość. Wy z pewnością nie umiecie nawet 
strzelać! 
Powiedział to z wielką pogardą i tak stanowczo, jak gdyby był pewny swej słuszności. 

– Strzelać? Hm! – odparłem z uśmiechem. – Czy to pytanie chcieliście mi zadać? 
– Tak. Teraz odpowiedzcie! 
– Dajcie mi dobrą strzelbę do ręki, a dostaniecie odpowiedź. 
Na te słowa odłożył lufę, którą gwintował, wstał, zbliżył się do mnie, utkwił we mnie 
zdziwione oczy i zawołał: 

– Strzelbę do ręki, sir? Tego się po mnie nie spodziewajcie! Moje strzelby dostają się tylko 
w takie ręce, którym razem z nimi mogę powierzyć mój honor! 
– Ja mam właśnie takie ręce – stwierdziłem. Spojrzał na mnie tym razem z boku, usiadł, 
zaczął znowu pracować nad lufą, mrucząc pod nosem: 
– Taki greenhorn! Gotów mnie naprawdę rozzłościć swoim zuchwalstwem! Nie przejmowałem się tym, ponieważ go znałem. Wyjąłem cygaro i zapaliłem. Mój gospodarz milczał 
może kwadrans, ale dłużej nie wytrzymał. Podniósł lufę pod światło, popatrzył przez nią i 
zauważył: 
– Strzelać to nie to samo, co patrzeć na gwiazdy lub odczytywać napisy ze starych cegieł 
Nabuchodonozora. Zrozumiano? Czy mieliście kiedy strzelbę w ręku? 
– Miałem. 
– Kiedy? 
– Dość dawno. 
– A czyście mierzyli i wypalili kiedykolwiek? 
– Tak. 
– I trafiliście? 
– Oczywiście.
Na to on opuścił prędko trzymaną w ręku lufę, spojrzał znów na mnie i rzekł:
– Tak, trafiliście, naturalnie, ale w co? 
– W cel, to się samo przez się rozumie. 
– Co? Tego we mnie nie wmawiajcie! 
– Nie wmawiam, lecz stwierdzam zgodnie z prawdą. 
––Niech was diabeł porwie, sir! Was nie można zrozumieć. Jestem pewien, że chybiliście, 
choćbyście strzelali w mur na dwadzieścia łokci wysoki i pięćdziesiąt długi, a robicie przy 
tym twierdzeniu minę tak poważną i pewną siebie, że żółć człowieka zalewa. Ja nie jestem 
chłopakiem, któremu udzielacie lekcji, rozumiecie! Taki greenhorn i mól książkowy, jak wy, 
chce umieć strzelać! Grzebał nawet w tureckich, arabskich i innych głupich szpargałach i 
znalazł przy tym czas na strzelanie! Zdejmijcie tę starą flintę z gwoździa i złóżcie się jak do 
strzału. To rusznica na niedźwiedzie, najlepsza ze wszystkich, jakie miałem w rękach! Poszedłem za jego wezwaniem. 

11



– Halo! – zawołał zrywając się. – A to co? Obchodzicie się z tą strzelbą jak z laseczką, a to 
najcięższa rusznica, jaką znam. Tacy jesteście silni? 
Zamiast odpowiedzi chwyciłem go z dołu za kamizelkę i sprzączkę od spodni i podniosłem 
prawą rękę do góry. 

– Do pioruna! – krzyknął. – Puśćcie! Jesteście o wiele silniejsi od mego Billa. 
– Waszego Billa? Kto to? 
– To był mój syn, który... ale dajmy temu spokój! Nie żyje, tak jak i reszta. Rósł na dzielnego chłopa, ale sprzątnięto go razem z innymi w czasie mej nieobecności. Podobni jesteście 
do niego z postaci, macie prawie takie same oczy, ten sam układ ust i dlatego was... ale to was 
przecież nic nie obchodzi! 
Twarz jego nabrała wyrazu głębokiego smutku; przesunął po niej ręką i rzekł weselej: 

– Wielka szkoda, że mając tak silne muskuły, pogrążyliście się w książkach. Powinniście 
byli ćwiczyć się fizycznie! 
– Robiłem to. 
– Rzeczywiście? 
– Tak. 
– Boksujecie się? 
– Tam u nas nie jest to w zwyczaju. Ale gimnastykuję się i mocuję. 
– Jeździcie konno? 
– Tak. 
– A w szermierce? 
– Udzielałem lekcji. 
– Człowiecze, nie blaguj? 
– Może spróbujemy? 
– Dziękuję, mam dość tego, co było! Muszę zresztą pracować. Usiądźcie z powrotem! 
Wrócił do warsztatu, a ja za nim. Rozmowa stała się skąpa, Henry zajęty był widocznie jakimiś myślami. Naraz podniósł oczy znad roboty i zapytał: 

– Czy zajmowaliście się matematyką? 
– To jedna z moich ulubionych nauk. 
– Arytmetyką, geometrią? 
– Oczywiście. 
– I miernictwem? 
– Nawet z wielkim upodobaniem. Uganiałem często bez potrzeby z teodolitem po polach. 
– Potraficie robić pomiary naprawdę? 
– Tak, brałem udział w pomiarach poziomych i pomiarach wysokości, chociaż wcale nie 
uważam się za skończonego geodetę. 
– Well5, dobrze, bardzo dobrze! 
– Czemu o to pytacie, mr. Henry? 
– Mam widocznie powód. Zrozumiano? Jaki, to się jeszcze kiedyś okaże. Muszę najpierw 
wiedzieć, hm, tak, muszę najpierw wiedzieć, czy umiecie strzelać. 
– Wystawcie mnie na próbę! 
– Zrobię to, tak, zrobię, bądźcie tego pewni. O której godzinie rozpoczynacie jutro naukę? 
– O ósmej rano. 
– To wstąpcie do mnie o szóstej. Pójdziemy na strzelnicę, gdzie wypróbowuję moje strzelby. 
– Czemu tak wcześnie? 
– Bo nie chce mi się dłużej czekać. Zawziąłem się, żeby was przekonać, jaki z was greenhorn. No teraz dość już; mam coś o wiele ważniejszego do roboty. Uporał się widocznie z 
5 well (ang.) – dobrze, w porządku, zatem, no 

12



lufą, bo wyjął z szafy wieloboczny kawałek żelaza i zaczął opiłowywać jego rogi. Zauważyłem na powierzchni każdego rogu otwór. Henry pracował nad tym z taką uwagą, że zapomniał prawie zupełnie o mojej obecności. Oczy mu się iskrzyły, gdy od czasu do czasu przypatrywał się swojemu dziełu; biła z nich, rzekłbym, miłość. Ten kawałek żelaza miał widocznie dla niego wielką wartość. Ponieważ zaciekawiło mnie to, zapytałem: 

– Czy to będzie część strzelby? 
– Tak – odrzekł, jak gdyby sobie przypomniał, że
jeszcze jestem.
– Nie znam systemu broni z tego rodzaju częścią składową. – Wierzę. Taki ma dopiero 
powstać. Będzie to system Henry'ego. 
– Aha, nowy wynalazek? 
– Tak. 
– W takim razie proszę wybaczyć, że zapytałem! To oczywiście tajemnica. 
Zaglądał do wszystkich dziurek przez dłuższy czas, obracał to żelazo w różnych kierunkach, przykładał je kilka razy do tylnego wylotu lufy; na koniec odezwał się: 

– Tak, to tajemnica; wiem jednak, że umiecie milczeć, chociaż z was skończony i prawdziwy greenhorn; dlatego powiem wam, co z tego będzie: sztucer wielostrzałowy na dwadzieścia pięć strzałów. 
– Niemożliwe! 
– Co wy tam wiecie! Nie jestem tak głupi, żebym się porywał na rzeczy niemożliwe. 
– W takim razie musielibyście mieć komory na amunicję dla dwudziestu pięciu strzałów! 
– Toteż je mam! 
– Ale niewątpliwie duże, niezgrabne i ciężkie. 
– Będzie tylko jedna komora, bardzo wygodna. To żelazo jest komorą. 
– Być może, iż nie rozumiem się na waszym rzemiośle,
ale obawiam się, czy się lufa zanadto nie rozgrzeje.
– Ani jej się śni. Materiał i sposób obchodzenia się z lufą jest moją tajemnicą. Zresztą, czy 
trzeba wystrzelić od razu dwadzieścia pięć nabojów, jeden za drugim? 
– Chyba nie. 
– A zatem! To żelazo będzie obracającym się walcem, 
a dwadzieścia pięć otworów zawierać będzie tyleż nabojów. Przy każdym strzale walec 
posunie następny nabój ku lufie. Długie lata nosiłem się z tym pomysłem, długo nic mi się nie 
udawało; teraz jest nadzieja, że się to jakoś sklei. Już obecnie jako rusznikarz mam dobre 
imię, ale potem stanę się sławny, bardzo sławny i zarobię dużo pieniędzy. 

– A w dodatku obciążycie swoje sumienie! Patrzył na mnie przez chwilę zdumiony, po 
czym zapytał: 
– Sumienie? Jak to? 
– Sądzicie, że morderca może mieć czyste sumienie? 
– Rany boskie! Czy chcecie powiedzieć, że jestem mordercą? 
– Teraz jeszcze nie. 
– Albo że nim zostanę? 
– Tak, gdyż pomoc w morderstwie jest taką samą zbrodnią jak morderstwo. 
– Niech was diabli porwą! Nie będę pomagał w żadnym morderstwie! Co wy wygadujecie? 
– Oczywiście nie w pojedynczym, ale masowym. 
– Jak to? Nie rozumiem was. 
13



– Jeżeli sporządzicie strzelbę na dwadzieścia pięć strzałów i oddacie ją w ręce pierwszego 
lepszego łotra, to na preriach, w puszczach i w górskich wąwozach rozpocznie się wnet 
okropna rzeź. Do biednych Indian strzelać będą jak do kujotów6 i za kilka lat nie ostanie się 
ani jeden czerwonoskóry. Gotowi Jesteście wziąć to na swoje sumienie? 
Patrzył na mnie w milczeniu. 

– Jeżeli każdy będzie mógł za pieniądze nabyć taką strzelbę – mówiłem dalej – to zbierzecie wprawdzie po kilku latach tysiące, ale mustangi i bawoły będą doszczętnie wytępione, a 
wraz z nimi wszelkiego rodzaju zwierzyna, której mięso potrzebne jest czerwonoskórym do 
życia. Setki i tysiące zabijaków uzbroją się w wasze sztucery i pójdą na Zachód. Krew ludzi i 
zwierząt popłynie strumieniami i niebawem okolice z tej i z tamtej strony Gór Skalistych opustoszeją z wszelkich żywych istot. 
– Przekleństwo! – zawołał. – Czy rzeczywiście przybyliście tu niedawno z Europy? 
– Tak. 
– A przedtem nigdy nie byliście tutaj? 
– Nie. 
– A więc i na Dzikim Zachodzie? 
– Także nie. 
– A zatem zupełny greenhorn. Mimo to gada tak, jak gdyby był pradziadkiem wszystkich 
Indian i żył już tutaj od stu lat ! Człowieku, nie wyobrażajcie sobie, że napędzicie mi stracha! 
A gdyby nawet było tak, jak przedstawiacie, to wiedzcie, że wcale nie zamierzam zakładać 
fabryki broni. Jestem człowiek samotny i chcę samotnym pozostać. Nie mam ochoty ujadać 
się ze stu lub więcej robotnikami. 
– Moglibyście uzyskać patent na swój wynalazek, sprzedać go i dużo na tym zarobić. 
– O to się nie troszczcie, sir! Dotychczas miałem dość na swoje potrzeby; spodziewam się, 
że i nadal biedy nie zaznam. Teraz zabierajcie się do domu! Nie będę dłużej słuchał pisku 
ptaszka, który musi najpierw wylecieć z gniazda, zanim się nauczy śpiewać. 
Nie obraziłem się za te szorstkie słowa. Taka była jego natura, me wątpiłem ani na chwilę, 
że dobrze mi życzył. Polubił mnie i chciał z pewnością pomagać mi, jak mógł, pod każdym 
względem. Podawszy mu na pożegnanie rękę, którą on silnie potrząsnął, odszedłem. 

Nie przeczuwałem, jak ważny miał się stać dla mnie ów wieczór, a tym mniej, że ciężka 
rusznica, którą Henry nazwał ,,starą flintą”, oraz niegotowy jeszcze sztucer odegrają w mym 
przyszłym życiu tak wielką rolę. Cieszyłem się jednak myślą o następnym poranku, gdyż 
strzelałem już rzeczywiście dużo i dobrze i byłem pewien, że popiszę się przed moim osobliwym starym przyjacielem. 

Stawiłem się u niego punktualnie o godzinie szóstej rano. Czekał już na mnie, przywitał się 
ze mną, a po jego surowej, lecz poczciwej twarzy przebiegł lekki, jakby drwiący uśmiech. 

– Witam, sir! – rzekł. – Macie minę zwycięzcy. Czy zdaje wam się, że traficie w mur, o 
którym wczoraj mówiłem? 
– Spodziewam się. 
– Well, zaraz spróbujemy. Ja wezmę lżejszą strzelbę, a wy poniesiecie rusznicę, bo nie 
chce mi się taszczyć takiego ciężaru. 
Henry przewiesił sobie przez plecy lekką dwururkę, a ja wziąłem ,,starą flintę”. Gdyśmy 
przybyli na strzelnicę, nabił obydwie strzelby i oddał najpierw dwa strzały ze swojej. Potem 
przyszła kolej na mnie. Nie znałem jeszcze tej rusznicy, trafiłem mimo to pierwszy raz w samą krawędź czarnego koła na tarczy. Drugi raz powiodło mi się jeszcze lepiej, trzeci strzał 
padł już dokładnie w sam środek, a wszystkie następne kule przeleciały przez dziurę wybitą 
za trzecim razem. 

6 kujot – odmiana drobnego wilka stepowego żyjącego na preriach zachodnich stanów USA – 
dziś prawie całkowicie wyniszczona. 

14



Zdumienie Henry'ego wzmagało się za każdym strzałem; musiałem wypróbować i jego 
dwururkę, a gdy i tym razem osiągnąłem równie pomyślny wynik, zawołał: 

– Albo macie diabła w sobie, sir, albo jesteście wprost urodzeni na westmana7. Nie 
widziałem jeszcze tak strzelającego greenhorna! 
– Diabła nie mam, mr. Henry – zaśmiałem się. – I nie chcę nic wiedzieć o takim przymierzu. 
– W takim razie waszym zadaniem, a nawet powinnością jest zostać westmanem. Czy nie 
czujecie do tego ochoty? 
– Owszem! 
– Well, zobaczymy, co się da zrobić z greenhorna. A konno umiecie także jeździć? 
– Od biedy. 
– Od biedy? A więc nie tak dobrze jak strzelać? 
– Pshaw! Jeździć konno to żadna sztuka! Najtrudniej dosiąść konia. Gdy się już znajdę w 
siodle, zrzucić się nie dam. 
Spojrzał na mnie badawczo, czy mówię poważnie, czy żartem. Zrobiłem minę, jak gdybym 
się nie domyślał niczego, a on zauważył: 

– Tak rzeczywiście sądzicie? Chcecie zapewne trzymać się grzywy? W takim razie jesteście w błędzie. Sami przyznaliście, że najtrudniej dostać się na siodło, bo to trzeba wykonać o 
własnych siłach. Zsiąść o wiele łatwiej, gdyż o to już koń się stara, i to bardzo prędko. 
– U mnie koń się o to nie postara! 
– Tak? Zobaczymy! Może spróbujecie? 
– Chętnie. 
– To chodźcie! Dopiero siódma, macie jeszcze dość czasu. Pójdziemy do Jima Cornera, 
który odnajmuje konie. Ma on deresza, który się już o to dla was postara. 
Wróciliśmy do miasta, odszukaliśmy handlarza koni, który posiadał dużą ujeżdżalnię, otoczoną stajniami. Corner wyszedł sam i zapytał, czego żądamy. 
– Ten młodzieniec twierdzi, że żaden koń nie zrzuci go z siodła – odpowiedział Henry. – 
Cóż wy na to, mr. Corner? Pozwolicie mu się wdrapać na waszego deresza? 
Handlarz zmierzył mnie badawczym wzrokiem, potem potrząsnął głową i odrzekł: 

– Kościec zdaje się dobry i giętki; zresztą młodzi ludzie nie łamią karku tak łatwo jak starsi. Jeżeli ten dżentelmen chce spróbować deresza, to nie mam nic przeciwko temu. 
Wydał odpowiednie rozkazy i niebawem dwaj stajenni wyprowadzili ze stajni osiodłanego 
konia. Był bardzo niespokojny i usiłował się wyrwać. Stary mr. Henry zląkł się o mnie i prosił, żebym zaniechał próby, ale ja się po pierwsze, nie bałem, a po drugie, uważałem tę sprawę 
za rzecz honoru. Kazałem sobie podać bicz i przypiąć ostrogi i po kilku daremnych próbach, 
przeciwko którym koń bronił się jak mógł, znalazłem się na siodle. 

W tym samym momencie stajenni odskoczyli czym prędzej, a deresz zrobił skok wszystkimi czterema nogami w górę, a potem drugi w bok. Utrzymałem się na siodle, chociaż nie 
miałem jeszcze nóg w strzemionach. Spieszyłem się, by je prędko założyć. Zaledwie się to 
stało, koń zaczął wierzgać, a gdy nic tym nie wskórał, przycisnął się do ściany, aby mnie o 
nią zsunąć, ale mój bicz odpędził go wkrótce od niej. Nastąpiła ciężka i niebezpieczna dla 
jeźdźca walka z koniem. Wytężyłem całą moją zręczność i niedostateczną wówczas jeszcze 
wprawę oraz całą siłę nóg; to wszystko razem przyniosło mi w końcu zwycięstwo. Gdy zsia

westman – człowiek obeznany doskonale z warunkami Dzikiego Zachodu, kierujący się 
najczęściej etyką zdobywcy, przede wszystkim: przedsiębiorczy Amerykanin znad zachodniej 
granicy, która w XIX wieku przesuwała się stale w głąb niezawojowanych jeszcze terytoriów 
plemion indiańskich (westman– dosłownie człowiek Zachodu) 

15



dłem, nogi mi drżały ze zmęczenia, ale koń ociekał potem i bryzgał dużymi, ciężkimi płatami 
piany. Był teraz posłuszny na każde poruszenie ostrogi lub cugli. 

Handlarz zląkł się o konia, kazał owinąć go kocem i przeprowadzać zwolna po dziedzińcu; 
potem zwrócił się do mnie: 

– Nigdy bym tego nie przypuścił, młodzieńcze; sądziłem, że będziecie leżeli po pierwszym 
skoku. Nie zapłacicie oczywiście nic, a jeżeli chcecie mi sprawić przyjemność, to przyjdźcie 
jeszcze i nauczcie tę bestię rozumu. Nie idzie mi w tym wypadku o jakich dziesięć dolarów, 
ale o wiele więcej, bo to nie jest koń tani, gdy więc się stanie posłuszny, wtedy ja na tym dużo 
zyskam. 
– Jeśli sobie życzycie, to jestem gotów wyświadczyć wam tę grzeczność. 
Henry nie odezwał się ani słowem od czasu, kiedy zsiadłem; przypatrywał mi się tylko, 
kiwając głową. Naraz klasnął w ręce i zawołał: 

– Ten greenhorn, to istotnie nadzwyczajny albo raczej niezwykły greenhorn! Mało nie 
zdusił na śmierć tego konia, zamiast dać się rzucić na piasek. Kto was tego nauczył, sir? 
– Przypadek. Swojego czasu dostał się w moje ręce półdziki ogier z puszty8 węgierskiej, 
który nie pozwalał nikomu wsiąść na siebie. Powoli i dzięki wytrwałości opanowałem go, 
choć wprost z narażeniem życia. 
– Dziękuję za takie bestie! Wolę mój stary fotel, który się nie sprzeciwia, gdy na nim siadam. Chodźmy, dostałem zawrotu głowy! Ale nie na darmo widziałem, jak 

strzelacie i jeździcie na koniu. Możecie mi wierzyć. 

Poszliśmy do domu; on do siebie, a ja do mego mieszkania. Henry nie pokazał się tego 

dnia ani w ciągu dwóch następnych, a ja także nie miałem sposobności udać się do niego. Ale 
na trzeci dzień zajrzał do mnie po południu, wiedząc, że jestem wolny. 

– Czy macie ochotę przejść się ze mną? – zapytał. 
– A dokąd? 
– Do pewnego dżentelmena, który chciałby was poznać. 
– Dlaczego mnie? 
– Proszę sobie wyobrazić: nie widział jeszcze nigdy greenhorna. 
– Dobrze. Pójdę i zaznajomię się z nim. Henry miał dziś tak filuterną i przedsiębiorczą minę jak jeszcze nigdy. Jego zachowanie kazało mi się domyślać, że przygotowuje jakąś niespodziankę. Przeszliśmy przez kilka ulic i wstąpiliśmy do jakiegoś biura z szerokimi, szklanymi drzwiami od ulicy. Henry wpadł tam tak prędko, że nie zdążyłem dokładnie przeczytać 
złotych liter na szybach, zdawało mi się jednak, że zobaczyłem słowa; ,,0ffice”9 i 
,,surveying”10. Okazało się też niebawem, że się nie pomyliłem. 
Siedzieli tam trzej panowie, którzy bardzo serdecznie przywitali się z Henrym, a ze mną 
uprzejmie i z nie ukrywaną ciekawością. Na stołach leżały mapy i plany, a wśród nich rozmaite przyrządy miernicze. Byliśmy w biurze geodetycznym. Celu tych odwiedzin nie znałem. 
Henry nie przyszedł ani z zamówieniem, ani po informację, tylko jakby na przyjacielską pogawędkę, która się też bardzo szybko nawiązała i zeszła na znajdujące się tu przedmioty. 
Ucieszyłem się nawet tym, gdyż mogłem wziąć w niej większy udział, niż gdyby mówiono o 
sprawach amerykańskich, których jeszcze dobrze nie znałem. 

Henry interesował się widocznie bardzo miernictwem. Chciał wiedzieć wszystko i tak 
mnie powoli wciągnął w rozmowę, że w końcu sam odpowiadałem na rozmaite jego pytania, 
objaśniałem zastosowanie różnych przyrządów; pokazywałem, jak się rysuje mapy i plany. 
Był ze mnie istotnie tęgi greenhorn, gdyż nie odgadłem ich zamiaru. Uderzyło mnie coś dopiero, gdy zauważyłem, że ci panowie dają rusznikarzowi tajemne znaki. Wstałem z krzesła, 

8 puszta – wielkie stepowe równiny w środkowych Węgrzech 
9 office (ang.) – urząd10 surveying (ang.) –mierniczy 

16



chcąc niejako zwrócić uwagę Henry'emu, że życzę sobie już wyjść. On się nie sprzeciwił, 
wobec czego wyszliśmy pożegnani jeszcze przyjaźniej, niż byliśmy przyjęci. 

Gdy znaleźliśmy się w takiej odległości od biura, że nie można nas już było stamtąd dojrzeć, Henry zatrzymał się, położył mi rękę na ramieniu i rzekł promieniejąc zadowoleniem: 

– Sir, człowieku, młodzieńcze, greenhornie, ależ zrobiliście mi przyjemność! Jestem 
wprost dumny z was! 
– Czemu? 
– Bo przewyższyliście nawet moją rekomendację
i oczekiwania tych panów!
– Rekomendację, oczekiwania? Nie rozumiem. 
– Bo to wcale niepotrzebne. Sprawa jest bardzo prosta. Twierdziliście niedawno, że znacie 
się na miernictwie. Aby się przekonać, czy to nie blaga, zaprowadziłem was do tych dżentelmenów, a moich dobrych znajomych, aby was wypróbowali. Okazało się, że wszystko w porządku, i wyszliście z honorem. 
– Blaga? Mr. Henry, jeśli uważacie mnie za zdolnego do blagi, to już więcej nigdy was nie 
odwiedzę! 
– Nie bądźcie śmieszni! Nie odbierzecie chyba staremu przyjemności oglądania was. 
Wspominałem już wam dlaczego: z powodu podobieństwa do mego syna! Byliście jeszcze 
kiedy u handlarza koni? 
– Codziennie rano.
–I jeździliście na dereszu?
– Tak. 
– Będzie co z tego konia? 
– Tak sądzę, ale wątpię, czy ktoś, kto go kupi, da sobie z nim radę. Przyzwyczaił się do 
mnie i zrzuci każdego innego. 
– Cieszy mnie to, bardzo mnie to cieszy; koń chce widocznie nosić na swym grzbiecie tylko greenhornów. Chodźcie no przez tę boczną uliczkę. Znam tu doskonałą restaurację, gdzie 
się bardzo dobrze jada, a jeszcze lepiej pije. Musimy uczcić egzamin, który zdaliście dziś na 
celująco. 
Nie mogłem pojąć Henry'ego; zdawało się, że się odmienił. Ten powściągliwy odludek 
chciał jeść w restauracji! Twarz jego przybrała inny wyraz niż zwykle, głos brzmiał jaśniej i 
weselej niż kiedykolwiek. Mówił coś o egzaminie. Zastanowiło mnie to słowo, choć w tym 
wypadku mogło być bez wszelkiego znaczenia. 

Od tego dnia Henry odwiedzał mnie codziennie i obchodził się ze mną jak z kochanym 
przyjacielem, którego się ma wkrótce utracić. Nie pozwolił jednak na to, żebym urósł w dumę 
z powodu tego wyróżnienia; miał zawsze tłumik w postaci fatalnego słowa „greenhorn”. 

W tym samym czasie zmienił się także wobec mnie stosunek rodziny, u której pracowałem. Rodzice więcej się mną zajmowali, a dzieci okazywały więcej przywiązania. Nieraz 
przyłapywałem je na tajemnych spojrzeniach w moją stronę, których nie mogłem zrozumieć; 
spojrzenia te stały się serdeczne i wyrażały coś jakby ukryty żal. 

Może w trzy tygodnie po naszej osobliwej wizycie w owym biurze, lady poprosiła mnie 
pewnego dnia, żebym wieczorem nie wychodził, lecz został na kolacji wraz z jej rodziną, podając za powód tę okoliczność, że przybędzie Henry oraz dwu dżentelmenów, z których jeden, niejaki Sam Hawkens, jest słynnym westmanem. Jako greenhorn, nie słyszałem oczywiście nic o tym nazwisku, ale ucieszyłem się ze sposobności poznania prawdziwego, i to tak 
znakomitego westmana. 

Jako domownik, nie czekałem, aż wybije oznaczona godzina, lecz stawiłem się o kilka minut wcześniej w sali jadalnej. Ku memu zdziwieniu ujrzałem nie zwyczajne, lecz wspaniałe 
nakrycie jak do jakiejś uczty. Mała, pięcioletnia Emmy była sama w pokoju i wsadziła właśnie palec do kompotu. Wyjęła go, skoro tylko wszedłem, i otarła szybko w swoją jasną czu

17



prynkę. Gdy jej pogroziłem palcem, przyskoczyła do mnie i szepnęła kilka słów do ucha. Aby 
naprawić swój błąd, zdradziła mi tajemnicę ostatnich dni, która wprost rozsadzała jej serduszko. Zdawało mi się, że ją fałszywie rozumiem. Zapytałem ją jeszcze raz, a ona powtórzyła z 
radością te same słowa: ,,To uczta pożegnalna dla pana”. 

Moja uczta pożegnalna! Czyż to było możliwe? Nie. Z pewnością dziecko tak sobie uroiło. 
Toteż uśmiechnąłem się tylko. W chwilę potem usłyszałem głosy w pierwszym pokoju; nadchodzili goście, wyszedłem więc naprzeciw, by ich powitać. 

Wszyscy trzej przybyli istotnie o umówionej porze. Henry przedstawił mi trochę tępo i 
niezgrabnie wyglądającego młodzieńca, mr. Blacka, a następnie westmana Sama Hawkensa. 

Westmana! Przyznaję otwarcie, że nie wyglądałem chyba zbyt mądrze, kiedy spoczęło na 
nim moje zdziwione spojrzenie. Takiej postaci nie widziałem nigdy przedtem; później oczywiście poznałem inne jeszcze dziwniejsze. Ten człowiek i tak już osobliwy potęgował jeszcze 
to wrażenie tym, że stał tu, w wytwornym salonie, zupełnie tak, jakby przybył prosto z puszczy – z kapeluszem na głowie i strzelbą w ręku! Zewnętrzny jego wygląd przedstawiał się tak: 

Spod smętnie obwisłych kres pilśniowego kapelusza, którego barwy, wieku i kształtu najbystrzejszy myśliwiec nie zdołałby określić, z plątaniny czarnego zarostu wyzierał nos tak 
straszliwych rozmiarów, że mógł na każdym słonecznym zegarze służyć za przyrząd do rzucania cienia. Z powodu potężnego zarostu widać było z całej twarzy, oprócz organu powonienia, tylko małe, rozumne oczka, nadzwyczaj ruchliwe i utkwione we mnie z szelmowską jakąś chytrością. Westman przypatrywał mi się zresztą tak samo uważnie jak i ja jemu. Później 
dowiedziałem się, dlaczego się mną tak zainteresował. 

Tułów Sama Hawkensa tkwił aż po kolana w starej bluzie myśliwskiej z koźlej skóry, 
uszytej najwidoczniej dla jakiejś znacznie grubszej osoby. Wyglądał w niej jak dziecko, które 
dla zabawy ubrało się w surdut dziadka. Z tego, więcej niż obfitego, okrycia wyzierała para 
chudych, krzywych jak sierpy nóg, ubranych w wystrzępione spodnie, których wiek wyraźnie 
świadczył, że człowieczek ten wyrósł z nich przed dwoma zapewne dziesiątkami lat. Niemniejszą uwagę zwracały na siebie jego indiańskie buty, w których z biedą mogła się zmieścić cała osoba ich właściciela. 

W ręku słynny westman trzymał strzelbę, podobniejszą raczej do kija niż do broni palnej. 
Tylko z największą ostrożnością odważyłbym się jej dotknąć. Lepszą karykaturę myśliwca z 
prerii trudno było sobie wyobrazić. Jednak w krótkim stosunkowo czasie poznałem wartość 
tego oryginała. 

Obejrzawszy mnie od stóp do głów, westman rzekł cienkim głosem do rusznikarza: 

– Czy to jest ten młody greenhorn, o którym opowiadaliście, mr. Henry? 
– Tak – potwierdził zapytany. 
– Well! On mi się nawet dosyć podoba. Spodziewam się, że Sam Hawkens także mu się, 
spodobał, hi! hi! hi! Z tym piskliwym, dziwnym nieco śmiechem zwrócił się 
w stronę drzwi, w których ukazali się właśnie pan i pani domu. Powitali myśliwca w taki 
sposób, iż można było wnosić, że go już kiedyś widzieli. Potem poproszono nas do jadalni. 
Poszliśmy za tym wezwaniem, przy czym Hawkens ku memu zdziwieniu nie odłożył 
strzelby ani kapelusza. Dopiero gdy wyznaczono nam miejsca przy stole, rzekł wskazując na 
swą starą pukawkę: 

– Prawdziwy westman nie spuszcza nigdy z oka swej strzelby, a tym bardziej nie czynię 
tego ja z moją zacną Liddy. Zawieszę ją koło firanek. 
A więc strzelbę swoją nazywał ,,Liddy”! Później oczywiście dowiedziałem się, że wielu 
myśliwców, uganiających po Zachodzie, obchodzi się ze swymi strzelbami jak z żywymi 
stworzeniami i nadaje im imiona, Westman powiesił strzelbę koło firanek i chciał to samo 
zrobić z kapeluszem, ale gdy go zdjął, została w nim cała jego czupryna. Można się było naprawdę przestraszyć widokiem jego nagiej, czerwonej czaszki, Lady krzyknęła głośno, dzieci 
zaczęły wrzeszczeć, on zaś zwrócił się do nas celem uspokojenia: 

18



– Nie lękajcie się, moje panie i panowie, to nic! Nosiłem własne włosy uczciwie od dzieciństwa. Żaden adwokat nie poważył się zaprzeczyć mi prawa do tego. Dopiero jeden czy 
dwa tuziny Indian wpadły na mnie i zdarły mi moje włosy z głowy razem ze skórą. Było to 
diabelnie przykre uczucie, ale przebyłem to szczęśliwie, hi! hi! hi! Potem udałem się do Tekamy i kupiłem nowy skalp, jeśli się nie mylę. Nazywa się to peruką i kosztowało trzy grube 
wiązki skórek bobrowych. Ale to nic nie szkodzi, gdyż nowa skóra jest o wiele praktyczniejsza, zwłaszcza w lecie; mogę ją zdjąć, kiedy się spocę, hi! hi! hi! 
Zawiesił kapelusz na strzelbie i założył perukę na głowę, po czym rozebrał się z bluzy i 
przewiesił ją przez krzesło. Była wielokrotnie łatana, jeden kawał skóry przyszyty był na drugim, co nadało jej taką sztywność i grubość, że strzała Indianina nie przebiłaby jej z łatwością. 

Teraz ujrzeliśmy jego cienkie, krzywe nogi. Miał na sobie skórzaną kamizelkę, a za pasem 
nóż i dwa pistolety. Gdy powrócił do krzesła przy stole, spojrzał chytrze najpierw na mnie, a 
potem na panią domu i zapytał: 

– Może milady powie przed jedzeniem temu greenhornowi, o co chodzi, jeśli się nie mylę? 
Zwrot „jeśli się nie mylę” był jego stałym przyzwyczajeniem. Lady skinęła głową, zwróciła się do mnie, wskazała na najmłodszego z gości i rzekła: 

– Nie wiecie zapewne, że mr. Black jest waszym następcą, sir! 
– Moim... na...stępcą – wybuchnąłem zmieszany. 
– Ponieważ żegnamy was dzisiaj, musieliśmy się rozejrzeć za nowym nauczycielem. 
– Że... gna...my?
Przypuszczam, że wyglądałem w owej chwili jak uosobienie zdumienia.
– Tak, żegnamy was, sir– rzekła z uśmiechem, który mi się wydał niestosowny, gdyż ja 
bynajmniej nie miałem ochoty do wesołości. – Polubiliśmy was bardzo, nie chcieliśmy przeto 
przeszkadzać wam w tym, byście jak najprędzej zdobyli szczęście. Bardzo nam przykro, że 
nas opuszczacie, ale rozstajemy się z wami pełni wielkiej życzliwości. Jedźcie jutro w imię 
Boże! 
– Odjeżdżać? Jutro? Dokąd? – wykrztusiłem. Na to Sam Hawkens uderzył mnie po ramieniu i odrzekł z uśmiechem: 
– Dokąd? Na Dziki Zachód ze mną. Zdaliście znakomicie egzamin, hi! hi hi! Inni surweyorzy11 odjeżdżają jutro i nie mogą na was dłużej czekać. Mnie, Dicka Stone'a i Willa Parkera 
przyjęto na przewodników przy budowie linii kolejowej wzdłuż Kanadianu do Nowego Meksyku. Myślę, że nie zechcecie tutaj nadal pozostać greenhornem! 
Teraz spadła mi łuska z oczu. A więc to wszystko było z góry ukartowane! Surweyorzy, 
pomiary dla jednej z wielkich kolei, które zamierzano budować. Co za radość! Dalej nie było 

o co pytać, gdyż mój stary, kochany Henry sam podszedł do mnie, ujął mnie za rękę i rzekł: 
– Powiedziałem wam już, dlaczego was lubię. Jesteście tu u zacnych ludzi, ale stanowisko 
nauczyciela domowego nie jest dla was odpowiednie. Musicie się udać na Zachód. Zwróciłem 
się w tym celu do Atlantic i Pacific Company i kazałem wybadać wasze wiadomości tak, abyście się tego nie domyślili. Zdaliście dobrze egzaminy i macie tu waszą nominację. 
Podał mi dokument. Gdy rzuciwszy nań okiem, przeczytałem przewidywaną wysokość 
wynagrodzenia, ciemno mi się w oczach zrobiło. Stary przyjaciel mówił dalej: 

– Pojedziecie konno, potrzebujecie więc dobrego konia. Kupiłem dla was deresza, którego 
ujeździliście. Bez broni nie możecie się ruszyć, dostaniecie więc tę starą flintę, która na nic 
mi się nie przyda, a z której wy tak dobrze trafiacie. I cóż wy na to, sir, hę? 
Z początku milczałem, a gdy wreszcie odzyskałem mowę, próbowałem nie przyjąć darów, 
ale bez skutku. Ci zacni ludzie postanowili mnie uszczęśliwić, zrobiłbym im wielką przykrość, gdybym się uparł przy odmowie. Aby na razie przynajmniej zapobiec dalszemu wał

11 surweyor (ang. surveyor) – geometra, inspektor. 

19



kowaniu tej sprawy, lady usiadła przy stole, a my musieliśmy pójść za jej przykładem. Zaczęła się uczta, a podczas jedzenia nie należało podejmować tego tematu. 

Po kolacji udzielono mi potrzebnych wiadomości. Miano budować linię kolejową z St. 
Louis przez Indian-Territory12, Nowy Meksyk, Arizonę i Kalifornię do wybrzeża Pacyfiku i 
postanowiono tę długą trasę zbadać i odmierzyć sektorami. Sektor, który przypadł w udziale 
mnie i trzem innym surweyorom pod kierunkiem starszego inżyniera, leżał między źródłami 
rzek Rio Pecos i południowego Kanadianu. Trzej wytrawni przewodnicy; Sam Hawkens, 
Dick Stone i Will Parker, mieli nam towarzyszyć aż na miejsce, gdzie oczekiwała nas gromada dzielnych westmanów, dodanych nam dla bezpieczeństwa. Oczywiście mogliśmy także 
liczyć na pomoc wszystkich załóg wojskowych w sąsiednich fortach. Aby mi zrobić niespodziankę, powiedziano mi o tym wszystkim dopiero dzisiaj, co prawda, trochę za późno. 
Uspokoiła mnie jednak wiadomość, że postarano się o wszystko, co było konieczne do podróży, aż do najdrobniejszych szczegółów. Nie pozostawało mi nic innego, jak przedstawić się 
kolegom, którzy czekali na mnie w mieszkaniu starszego inżyniera. Poszedłem do nich w 
towarzystwie Henry'ego i Sama Hawkensa. Przyjęli mnie nader serdecznie, nie biorąc za złe 
spóźnienia, wiedzieli bowiem, że przyczyną tego była właśnie ta niespodzianka. 

Pożegnawszy się nazajutrz z mymi gospodarzami, udałem się do Henry'ego. Zacząłem mu 
dziękować, ale on potrząsnąwszy mnie silnie za ręce, przerwał mi tymi słowy: 

– Nie ma o czym mówić, sir! Wysyłam was tylko dlatego, żeby moja stara flinta mogła się 
jeszcze na coś przydać. Gdy wrócicie, odszukacie mnie i opowiecie, coście przeżyli i czego 
doświadczyliście. Wówczas dopiero się okaże, czy jesteście jeszcze tym, czym dzisiaj, mimo 
iż się do tego nie chcecie przyznać, mianowicie greenhornem, jakiego szukać pod słońcem. 
To rzekłszy, wypchnął mnie za drzwi. Obróciłem się jeszcze raz i zobaczyłem łzy w jego 
oczach. 

ROZDZIAŁ II 

KLEKI-PETRA 

Zbliżał się koniec wspaniałej, północno-amerykańskiej jesieni. Pracowaliśmy od trzech 
miesięcy, ale nie wypełniliśmy jeszcze naszego zadania, gdy tymczasem inne sektory wróciły 
już dawno do domu. Złożyły się na to dwa powody. 

Pierwszy ten, że przeznaczono nam do opracowania bardzo trudną okolicę. Linia kolejowa 
miała iść przez prerię wzdłuż południowego Kanadianu, kierunek był więc wskazany tylko do 
źródeł tej rzeki; od Nowego Meksyku zaś wyznaczało go położenie dolin i wąwozów. Nasz 
sektor leżał pomiędzy Kanadianem a Nowym Meksykiem i myśmy mieli dopiero znaleźć 
odpowiedni kierunek. Do tego potrzeba było rozjazdów pożerających wiele czasu, uciążliwych wędrówek i wielu, bardzo wielu pomiarów porównawczych, zanim można było przystąpić do właściwej roboty. Utrudniało nam pracę jeszcze i to, że znajdowaliśmy się w okoli-

Indian Territory (ang.) – Terytorium Indiańskie – równinny obszar pozostawiony przez 
Kongres Stanów Zjednoczonych dla plemion indiańskich. 

20



cy niebezpiecznej. Tamtejsi bowiem Indianie – Kiowa, Komancze i Apacze – nie chcieli pozwolić na budowę kolei poprzez kraje, które uznawali za swoją własność. Musieliśmy się 
bardzo strzec i ciągle być w pogotowiu, przez co oczywiście nasza robota znacznie się opóźniała. Ze względu na tych Indian nie mogliśmy zdobywać środków żywności za pomocą polowania, ponieważ wówczas Indianie odkryliby łatwo nasze ślady. Sprowadzaliśmy 
wszystko, czego nam było potrzeba, z Santa Fé na zaprzężonych wołami wozach. Niestety 
dowóz ten był także bardzo niepewny i kilkakrotnie nie mogliśmy posunąć się naprzód z naszymi pomiarami, ponieważ wozy z żywnością nie przybywały na czas. 

Druga przyczyna tkwiła w składzie naszego towarzystwa. Wspomniałem, że w St. Louis 
przywitał mnie starszy inżynier i inni surweyorzy bardzo przychylnie. To przyjęcie, jakiego 
doznałem, pozwalało się spodziewać dobrej i skutecznej współpracy. Jednak pod tym względem spotkało mnie przykre rozczarowanie. 

Moi koledzy, prawdziwi Jankesi, widzieli we mnie niedoświadczonego greenhorna. 
Chcieli zarobić pieniądze, nie pytając o to, czy wypełnią sumiennie swoje zadanie. Ja zawadzałem im przy tym, toteż niebawem zniknęła okazywana mi przez nich z początku przychylność. Nie dałem się tym zbić z tropu i robiłem, co do mnie należało. Wkrótce też zorientowałem się, że moi koledzy posiadali niezbyt duży zasób wiedzy. Zwalali na mnie najtrudniejszą 
robotę, a sami szukali okazji do uprzyjemniania sobie życia. Nie sprzeciwiałem się temu 
obarczaniu mnie pracą, wierząc, że im więcej się musi dokonać, tym więcej nabiera się sił i 
doświadczenia. 

Starszy inżynier, mr. Bancroft, był z nich najbardziej wykształcony, ale okazało się niestety, że lubi wódkę. Przywieziono z Santa Fé kilka baryłek tego zgubnego napoju, a od tego 
czasu nasz przełożony zajmował się więcej brandy13 niż przyrządami mierniczymi. Nieraz 
potrafił przeleżeć pół dnia na ziemi zupełnie pijany. Trzej surweyorzy, Riggs, Marcy i Wheeler, musieli, jak zresztą i ja, płacić za dostawy, aby więc nie ponieść straty, pili z nim na wyścigi. Nie trudno sobie wyobrazić, że i ci dżentelmeni nie zawsze byli w najlepszej formie. 
Ponieważ ja nie próbowałem nawet wódki, przeto obowiązek pracy spoczywał oczywiście 
wyłącznie na mnie, a oni spokojnie przeplatali sobie pijatykę spaniem. Wheeler był dla mnie 
jeszcze najuprzejmiejszy z nich wszystkich, ponieważ miał tyle rozumu, by się zorientować, 
że męczyłem się za nich, nie będąc wcale do tego zobowiązany. Że praca nasza na tym cierpiała, tego oczywiście nie trzeba podkreślać. 

Reszta towarzystwa pozostawiała również wiele do życzenia. Przybywszy na sektor, zastaliśmy w nim dwunastu westmanów. Jako nowicjusz, szanowałem ich z początku ogromnie, 
lecz wnet przekonałem się, że mam do czynienia z ludźmi o bardzo niskim poziomie moralnym. 

Dodano ich nam do obrony i pomocy. Szczęściem przez całe trzy miesiące nie zaszło nic 
takiego, co by mnie zmusiło do uciekania się pod ich nader wątpliwą obronę, a co do pomocy, 
to można śmiało powiedzieć, że zeszło się tu niczym na schadzkę dwunastu największych 
próżniaków w Stanach Zjednoczonych. 

Jak smutnie musiała w takich warunkach wyglądać u nas karność! 

Bancroft, komendant z tytułu i z urzędu, udawał, że jest kierownikiem, ale nikt go nie słuchał. Wyśmiewano jego rozkazy, a on klął strasznie, tak jak chyba nikt na świecie, a w końcu 
szedł do baryłki, aby wódką wynagrodzić sobie wysiłek. Riggs, Marcy i Wheeler postępowali 
nie o wiele inaczej. Miałem więc wszelki powód do tego, by wziąć cugle w ręce. Uczyniłem 
to, ale tak żeby tego nie zauważyli. Takiego młodego i niedoświadczonego człowieka jak ja 
nie mogli darzyć pełnym szacunkiem. Gdybym był o tyle głupi, żeby przemówić tonem rozkazującym, byłbym się tylko naraził na powszechny śmiech. Musiałem więc postępować ci

13 brandy (ang.) – gatunek wódki angielskiej 

21



cho i ostrożnie jak rozumna żona, która umie tak kierować opornym mężem, że on nie ma o 
tym pojęcia. 

Ci na pół dzicy, nieokiełznani ludzie nazywali mnie dziesięć razy dziennie greenhornem, a 
mimo to stosowali się bezwiednie do mnie. Przy tym zdawało im się zawsze, „że właściwie 
czynią wszystko zgodnie z własną wolą. 

Pod tym względem ogromnie byli mi pomocni Sam Hawkens i jego dwaj towarzysze, Dick 
Stone i Will Parker. 

Wszyscy trzej byli to na wskroś uczciwi, a przy tym – choć nie poznałem się na tym od razu przy pierwszym spotkaniu z Samem w St. Louis – doświadczeni, mądrzy i śmiali westmani, których imiona słynęły daleko i szeroko. Trzymali się przeważnie mnie i stronili od reszty 
towarzyszy, ale tak oględnie, że nie mogło to tamtych obrazić. Szczególnie Sam Hawkens 
umiał, pomimo różnych swych śmiesznych właściwości, zdobyć u niechętnego mi towarzystwa znaczne poważanie. Cokolwiek zaś przeprowadzał swoim na poły poważnym, a na poły 
zabawnym sposobem, to zawsze po to, aby mi dopomóc w przeprowadzeniu moich zamiarów. 

Wytworzył się między nami w cichości stosunek, który dałby się najlepiej porównać ze 
stosunkiem feudalnego pana do swojego lennika. Hawkens wziął mnie w opiekę, nie pytając 
wcale, czy się z tym zgadzam. Ja byłem greenhornem, on zaś wytrawnym westmanem, którego słowa i czyny miały być dla mnie czymś nieomylnym. W wolnym czasie i przy sposobności udzielał mi teoretycznych i praktycznych lekcji ze wszystkiego, co należy wiedzieć i czemu trzeba umieć podołać na Dzikim Zachodzie. Jeżeli dziś zgodnie z prawdą muszę powiedzieć, że wyższą szkołę odbyłem dopiero później u boku Winnetou, to poczucie słuszności i 
sprawiedliwości każe mi przyznać, że Samowi Hawkensowi zawdzięczam nauki elementarne. 
Sporządził mi nawet własnoręcznie lasso i pozwalał ćwiczyć się nim na swojej własnej osobie 
i swoim koniu. Gdy potem doszedłem do tego, że pętla chwytała już cel niechybnie za każdym rzutem, ucieszył się serdecznie i zawołał radośnie: 

– To pięknie, mój młody sir, to dobrze! Ale niech wam moja pochwała nie przewróci w 
głowie! Bakałarz musi pochwalić od czasu do czasu nawet najgłupszego ucznia, jeżeli chce, 
by ten robił postępy. Byłem już nauczycielem niejednego westmana, a wszyscy uczyli się o 
wiele łatwiej i znacznie prędzej mnie pojmowali niż wy. Jeżeli jednak nadal tak się będziecie 
ćwiczyć, to może po sześciu lub ośmiu latach nikt nie nazwie was już greenhornem. Aż do 
tego czasu pocieszajcie się tą starą maksymą, że głupi osiąga nieraz te same wyniki, co mądry, a nawet większe, jeśli się nie mylę! 
Wygłaszał te słowa pozornie z największą powagą i ja tak samo je przyjmowałem, ale 
wiedziałem, że on wcale tak nie myślał. 

Najbardziej pożądane były dla mnie jego praktyczne pouczenia, gdyż praca zawodowa zabierała mi tyle czasu, że gdyby nie Hawkens, nie znalazłbym ani chwili na ćwiczenie tych 
umiejętności, które musi opanować każdy myśliwiec na prerii. Zresztą trzymaliśmy w tajemnicy nasze ćwiczenia i urządzaliśmy je tak daleko od obozu, że nie można było nas podglądnąć. Sam Hawkens tego żądał, a gdy pewnego razu zapytałem o przyczynę, odpowiedział: 

– To ze względu na was, sir! Tak mało macie zręczności w tych rzeczach, że musiałbym 
się wstydzić do głębi duszy, gdyby nas te draby zobaczyły. Teraz już wiecie, hi! hi! hi! Weźcie to sobie do serca! 
Skutkiem tego całe towarzystwo nie liczyło na raniej wcale na wypadek, gdyby zaszła konieczność użycia broni lub wykazania się zręcznością fizyczną. Ale to mniej bynajmniej nie 
martwiło. 

Mimo wszystkich wspomnianych poprzednio przeszkód doszliśmy przecież w końcu tak 
daleko, że w ciągu tygodnia mogliśmy się już połączyć z następnym sektorem. Należało 
pchnąć posłańca, aby zanieść tam tę wiadomość. Bancroft oświadczył, że pojedzie sam pod 
przewodnictwem jednego z westmanów. Nie czyniliśmy tego po raz pierwszy, gdyż ciągle 

22



musieliśmy się porozumiewać zarówno z sektorem pracującym za nami, jak i tym, który pracował przed nami. Stąd zresztą wiedziałem, że kierujący robotą przed nami starszy inżynier 
był nadzwyczaj energicznym człowiekiem. 

Bancroft zamierzał wyruszyć pewnej niedzieli rano. Uważał za stosowne wypić strzemiennego, w czym mieli wziąć udział wszyscy. Mnie tylko nie zaproszono, a Sam Hawkens, Dick 
Stone i Will Parker nie przyjęli nadesłanego im zaproszenia. Popijanie, co zresztą przewidywałem, przeciągnęło się tak długo, że ustało dopiero wtedy, kiedy Bancroft nawet już bełkotać nie mógł. Towarzysze zabawy dotrzymywali mu kroku i upili się niemniej od niego. O 
zamierzonej jeździe nie mogło już teraz być mowy. Hultaje zrobili to, co czynili zawsze w 
tym stanie: wleźli w krzaki, aby się tam wyspać. 

Cóż można było począć? Posłaniec musiał odejść, tymczasem należało się spodziewać, że 
pijani będą spać do późna po południu. Wypadało wobec tego, żebym ja pojechał. Ale czy 
mogłem? Byłem pewien że aż do mego powrotu przez cztery dni nikt nie weźmie się do pracy. Gdy się naradzałem nad tym z Samem Hawkensem, wskazał ręką na zachód i rzekł: 

– Nie trzeba będzie jechać, sir. Możecie przekazać wiadomość tym dwóm, którzy oto się 
zbliżają. 
Spojrzawszy we wskazanym kierunku, zobaczyłem dwóch jeźdźców. Byli to biali, a w 
jednym z nich poznałem starego przewodnika, który już kilka razy był u nas z wieściami z 
sąsiedniego sektora. Obok niego jechał młody mężczyzna, ubrany inaczej, niż to jest przyjęte 
na dalekim Zachodzie. Nie widziałem go jeszcze nigdy. Stanąwszy przed nami, nieznajomy 
zapytał mnie o nazwisko. Skoro je wymieniłem, obrzucił mnie przyjaźnie badawczym spojrzeniem i rzekł: 

– A więc to wy jesteście tym młodym dżentelmenem, który robi tu wszystko, gdy tymczasem inni leniuchują. Będziecie pewnie wiedzieli, kim jestem, gdy wam powiem moje nazwisko. Jestem White. 
Był to kierownik najbliższego zachodniego sektora, do którego mieliśmy właśnie wysłać 
wiadomość. Jego przybycie musiało mieć oczywiście jakiś powód. Zsiadł z konia, podał mi 
rękę i powiódł wzrokiem po naszym obozie. Ujrzawszy śpiących w zaroślach, a obok baryłkę 
po wódce, uśmiechnął się domyślnie, ale nie przyjaźnie. 

– Pijani? – spytał. Skinąłem głową. 
– Wszyscy? 
– Tak. Mr. Bancroft chciał udać się do was i wypito strzemiennego. Zbudzę go i... 
– Stać! – przerwał. – Muszę z wami pomówić tak, żeby oni tego nie słyszeli. Chodźmy na 
bok i nie budźmy ich! Kto są ci trzej ludzie, którzy stali z wami? 
– To Sam Hawkens, Dick Stone i Will Parker, nasi trzej przewodnicy, ludzie godni zaufania. 
– Ach, Hawkens, ten mały, osobliwy myśliwiec. To dzielny chłop, słyszałem o nim. Nie
chaj wszyscy trzej pójdą z nami. 
Uczyniłem zadość jego wezwaniu, a następnie spytałem: 

– Przybywacie z własnej inicjatywy, mr. White? Czy sprowadza was coś ważnego? 
– Bynajmniej. Chciałem się tylko przekonać, czy wszystko tu w porządku, no i pomówić z 
wami. Myśmy już skończyli nasz sektor, a wy swojego jeszcze nie? 
– Winne temu trudności terenu. Zamierzam... 
– Wiem, wiem! – przerwał mi. – Wiem niestety o wszystkim. Gdybyście wy nie pracowali 
w trójnasób, Bancroft byłby dziś tam, gdzie rozpoczął. 
– Tak nie jest, mr. White. Nie wiem wprawdzie, skąd macie to błędne mniemanie, że tylko 
ja byłem pilny, ale moim obowiązkiem... 
– Cicho, sir, cicho! Chodzili posłańcy od nas do was i z powrotem, a ja ich o wszystko 
wypytywałem. To bardzo szlachetnie z waszej strony, że bierzecie w obronę tych pijaków, ale 
23



ja chciałbym usłyszeć prawdę. Ponieważ zaś widzę, że jesteście zbyt skromni, aby mi ją powiedzieć, przeto spytam nie was, lecz Sama Hawkensa. Usiądźmy! 

Poszliśmy do namiotu. White usiadł przed nim na trawie i skinął na nas, żebyśmy zrobili to 
samo, po czym zaczął wypytywać Hawkensa, Stone'a i Parkera, którzy przedstawili mu całą 
prawdę, nie dodając ani jednego zbytecznego słowa. Mimo to wtrąciłem tu i ówdzie jakieś 
słówko, aby złagodzić niektóre, słuszne skądinąd zarzuty i bronić kolegów, ale nie wywarło 
to na White'cie pożądanego skutku. Przeciwnie, prosił mnie kilkakrotnie, żebym się nie trudził daremnie. 

Gdy się już o wszystkim dowiedział, zażądał, żebym mu pokazał nasze rysunki i mój 
dziennik. Mogłem nie spełnić tego życzenia, nie uczyniłem tego jednak z obawy, żeby go nie 
obrazić. Czułem zresztą, że żywi w stosunku do mnie dobre zamiary. Przejrzał wszystko 
uważnie i nie zaprzeczyłem, kiedy mnie o to spytał, że sam byłem rysownikiem i autorem, 
gdyż istotnie żaden z tamtych nie zrobił ani jednej kreski i nie napisał ani jednej litery. 

– Ale z tego dziennika nie widać – rzekł – ile pracy przypada na każdego z osobna. Posu
nęliście się za daleko w swoim chwalebnym koleżeństwie. 
Na to zauważył chytrze Sam Hawkens: 

– Sięgnijcie mu do kieszeni, mr. White! Tam tkwi coś blaszanego, w czym dawniej były 
sardynki. Sardynek teraz już nie ma, ale jest za to coś papierowego. To prawdopodobnie 
dziennik prywatny, jeśli się nie mylę. Tam on zapewne wszystko spisał inaczej niż w urzędowym sprawozdaniu, gdzie tuszuje lenistwo kolegów. 
Hawkens wiedział, że prowadziłem prywatne zapiski oraz że nosiłem je w wypróżnionej 
puszce od sardynek. Było mi przykro, że mnie zdradził. White poprosił, żebym mu pokazał 
swoje notatki. Cóż miałem zrobić? Czy moi koledzy zasłużyli na to, żebym się dla nich męczył bez żadnej wdzięczności z ich strony i żebym to jeszcze zatajał? Szkodzić im nie chciałem w żaden sposób, ale nie mogłem być niegrzeczny wobec White'a. Podałem mu więc 
dziennik, ale pod warunkiem, że nikomu nie wspomni o tym, co się w nim zawiera. Przeczytał, zwrócił mi go i rzekł: 

– Powinienem właściwie zabrać z sobą te kartki i przedłożyć je, gdzie należy. Wasi koledzy to nicponie, którzy nie są warci ani jednego dolara. Wam zaś powinno się zapłacić w 
trójnasób. Zostawiam wam jednak swobodę. Zwracam tylko uwagę, że dobrze zrobicie, jeśli 
Zachowacie te prywatne zapiski, gdyż mogą się wam one później bardzo przydać. A teraz 
zbudźmy tych sławetnych dżentelmenów. 
Wstał i wszczął alarm. „Dżentelmeni” powyłazili z zarośli z błędnymi oczyma i zmienionymi twarzami. Bancroft gotów był uciec się do grubiaństw ze złości, że go zbudzono, okazał 
się jednak uprzejmy, gdy usłyszał, że przybył mr. White z najbliższego sektora. Widzieli się 
po raz pierwszy. Bancroft podał mu przede wszystkim kieliszek wódki, ale źle się z tym wybrał. White skorzystał z tej grzeczności w ten sposób, że posłużyła mu za temat do umoralniającego kazania, jakiego Bancroft chyba jeszcze w życiu nie słyszał. Zdumiony pijak milczał przez chwilę, ale potem rzucił się na White'a, chwycił go za ramię i krzyknął: 

– Panie, wasze nazwisko? 
– White. 
– Kim jesteście? 
– Starszym inżynierem sąsiedniego sektora. 
– Czy tam może wam kto rozkazywać? 
– Sądzę, że nie. 
– A więc! Ja jestem Bancroft, starszy inżynier tutejszego sektora, i nikt nie ma prawa mi tu 
rozkazywać, a już najmniej wy, mr. White! 
– To prawda, że jesteśmy sobie równi –rzekł napadnięty spokojnie. – Żaden z nas nie jest 
obowiązany przyjmować od drugiego rozkazów. Ale skoro jeden widzi, że drugi szkodzi 
przedsiębiorstwu, w którym obydwaj pracujemy, jego powinnością jest zwrócić drugiemu 
24



uwagę na jego błędy. Wy szukacie, jak się zdaje, celu swojego życia w baryłce brandy. Wszyscy, szesnastu ludzi, których tu zastałem przyjechawszy przed dwoma godzinami, byli pijani. 

– Przed dwoma godzinami – przerwał mu Bancroft. – Tak długo już tu jesteście? 
– Oczywiście. Przypatrzyłem się już zdjęciom i dowiedziałem się, kto je robił. Wy żyliście 
sobie jak w raju, tymczasem jeden, i to najmłodszy z was, dźwigał cały ogrom pracy. 
Na to Bancroft zwrócił się do mnie i syknął: 

– To wy powiedzieliście o tym, nikt inny! Nie wypierajcie się, nikczemny kłamco i podstępny zdrajco! 
– Nie – odparł mr. White. – Wasz młody kolega postąpił jak dżentelmen; wyrażał się o was 
tylko dobrze i brał was w obronę. Radzę wam przeto prosić go o przebaczenie za to, że nazwaliście go kłamcą i zdrajcą. 
– Prosić o przebaczenie? Ani myślę! – zaśmiał się Bancroft szyderczo. – Ten greenhorn 
nie umie odróżnić trójkąta od czworoboku i wyobraża sobie, że jest surweyorem. Spóźniliśmy 
się z pracą, ponieważ on wszystko robił nie tak, jak trzeba; a skoro teraz, zamiast to uznać, 
oskarża nas przed wami i oczernia... 
Nie dokończył. Miesiące całe cierpiałem i pozwalałem tym ludziom myśleć i mówić o 
mnie, co chcieli. Teraz nadeszła chwila pokazania im, jak dalece pomylili się w ocenie mojej 
osoby. Pochwyciłem Bancrofta za ramię i ścisnąłem tak silnie, że aż krzyknął z bólu. 

– Mr. Bancroft – rzekłem – wypiliście za dużo wódki i nie odespaliście jeszcze waszego 
pijaństwa. Zapewne jesteście jeszcze pijani, przyjmuję więc, żeście tego nie powiedzieli. 
– Ja pijany? Zwariowaliście! – wrzasnął. 
– Tak, pijany! Gdybym był pewny, że jesteście trzeźwi i że pozwoliliście sobie rozmyślnie 
rzucić mi te obelgi, to cisnąłbym wami o ziemię jak pierwszym lepszym hultajem. Zrozumiano? Czy macie teraz odwagę zaprzeczyć temu, żeście się upili? 
Trzymałem go jeszcze za ramię. Nie przypuszczał pewnie nigdy, że będzie musiał bać się 
mnie kiedykolwiek, ale teraz przestraszył się naprawdę. Nie był słabeuszem, ale wyraz mojej 
twarzy zdawał się go przerażać, widać to było po nim. Nie chciał się przyznać, że jest jeszcze 
pijany, a zarazem brakło mu odwagi do podtrzymania swych oskarżeń. Zwrócił się więc do 
dowódcy dwunastu westmanów dodanych nam do pomocy i obrony: 

– Mr. Rattler, czy ścierpicie, żeby ten człowiek porywał się na mnie? Czy nie po to tutaj 
jesteście, żebyście nas bronili? 
Rattler, wysoki i tęgo zbudowany mężczyzna, posiadał, jak się zdawało, siłę trzech, a może 
czterech ludzi. Był to osobnik ordynarny i pił ustawicznie razem z Bancroftem. 
Nie znosił mnie i z radością skorzystał ze sposobności, aby dać ujście złości, jaką czuł do 
mnie. Przyskoczył prędko, pochwycił mnie za ramię, jak ja Bancrofta, i odpowiedział: 

– Nie, ja na to nie pozwolę, mr. Bancroft. Ten smarkacz nie wydeptał jeszcze dziur w 
swoich pierwszych pończoszkach, a ośmiela się już grozić dorosłym mężczyznom, hańbić ich 
i oczerniać. Nie podnoś ręki na mr. Bancrofta, smarkaczu, bo ci pokażę, jaki z ciebie greenhorn! 
Z takim to wezwaniem zwrócił się do mnie Rattler. Ucieszyłem się, że to on właśnie zrobił, gdyż był silniejszym przeciwnikiem od Bancrofta. Nie wątpiłem ani na chwilę, że jeśli 
jego nauczę moresu, podziała to silniej, niż gdybym to uczynił wobec Bancrofta. Wyrwałem 
mu ramię i odrzekłem: 

– Ja smarkacz, greenhorn? Odwołajcie to natychmiast, mr. Rattler, bo grzmotnę wami o 
ziemię! 
– Wy mną? – zaśmiał się. – Taki greenhorn jest naprawdę na tyle głupi, że... 
Nie skończył, gdyż uderzyłem go pięścią w skroń tak, że runął ciężko na ziemię jak wór. 
Kilka krótkich chwil trwała głęboka cisza, po czym zawołał jeden z towarzyszy Rattlera: 

– Niech to wszyscy diabli! Czy będziemy spokojnie patrzeć, jak ten przybłęda bije naszego 
dowódcę? Dalej na tego draba! 
25



Skoczył ku mnie, więc szybko wyrwałem oba rewolwery zza pasa i zawołałem: 

– Kto jeszcze? Niech przyjdzie! 
Cała banda Rattlera miała wielką ochotę pomścić na mnie klęskę towarzysza. Jeden spozierał na drugiego, lecz ich przestrzegłem: 

– Słuchajcie, ludzie! Kto zbliży się o krok lub chwyci za broń, dostanie kulkę w łeb! Myślcie sobie o greenhornach, co się wam podoba, ale ja wam dowiodę, że jeden taki greenhorn 
jak ja da sobie radę z dwunastu takimi westmanami jak wy! 
Wtem stanął przy mnie Sam Hawkens i rzekł: 

– A ja, Sam Hawkens, także was ostrzegam, jeśli się nie mylę. Ten młody greenhorn jest 
pod moją szczególną opieką. Kto by się poważył zerwać mu włos z głowy, temu natychmiast 
wystrzelę dziurę w jego własnej osobie. Ja nie żartuję. Zapamiętajcie to sobie, hi! hi! hi! 
Dick Stone i Will Parker uważali także za stosowne stanąć obok mnie, aby zaznaczyć, że 
są tego samego zdania, co Hawkens. To zaimponowało przeciwnikom. Odwrócili się ode 
mnie, mrucząc pod nosem przekleństwa, i zajęli się skwapliwie leżącym na ziemi, aby go 
przywieść do przytomności. 

Bancroft uznał za najrozumniejsze pójść do namiotu i tam się ukryć. White patrzył na mnie 
szeroko rozwartymi ze zdziwienia oczyma. Potrząsnął głową i rzekł tonem niekłamanego 
zdumienia: 

– Ależ, sir, to jest przerażające! Nie chciałbym dostać się w wasze ręce. Należałoby was 
naprawdę nazwać ,,Shatterhand”14 za to, że tego wielkiego i silnego jak dąb człowieka rozciągnęliście na ziemi jednym uderzeniem pięści. Nie widziałem jeszcze nic podobnego. 
Ten projekt podobał się widocznie Samowi Hawkensowi, gdyż zaczął prychać wesoło. 

– Shatterhand, hi! hi! hi! Greenhorn – i już wojenny przydomek, i to jaki! Ilekroć Sam 
Hawkens rzuci okiem na greenhorna, tylekroć jest z tego zbawienny skutek. Shatterhand, Old 
Shatterhand! Całkiem tak jak Old Firehand”15, także westman i silny jak niedźwiedź. Cóż wy 
na to miano, Dicku i Willu? 
Odpowiedzi ich już nie dosłyszałem, gdyż musiałem uwagę poświęcić White'owi, który 
ująwszy mnie za rękę, odprowadził na bok i rzekł: 

– Podobacie mi się nadzwyczajnie, sir! Czy nie mielibyście ochoty przejść do mnie? 
– Trudno wchodzić w to, czy mam ochotę, czy nie, mr. White. Ja nie mogę. 
– Czemu? 
– Bo mnie tutaj trzyma obowiązek. 
– Pshaw! Ja biorę to na siebie. 
– To mi się na nic nie przyda, jeślibym ja sam nie mógł się usprawiedliwić. Przysłano mnie 
tutaj do pomocy przy pomiarze tego sektora, nie wolno mi się przeto stąd ruszyć, ponieważ 
jeszcze nie wykonaliśmy naszego zadania. 
– Bancroft dokończy z tamtymi trzema. 
– Tak, ale kiedy i jak? Nie, ja muszę tu zostać. 
– Zważcie, że to dla was niebezpieczne! 
– Jak to? 
– Pytacie jeszcze? Widzicie chyba, że porobiliście sobie z tych ludzi nieubłaganych wrogów. 
– Nie. Przecież im nic nie zrobiłem. 
– To prawda albo raczej – było prawdą dotychczas. Ponieważ jednak powaliliście jednego 
z nich na ziemię, stosunki między wami są zerwane. 
– Być może, ale ja się nie boję. Właśnie przez to uderzenie zdobyłem sobie poważanie. 
Nieprędko ktokolwiek porwie się znów na mnie. Zresztą Hawkens, Stone i Parker są ze mną. 
14 Shatterhand (ang.) – Grzmocąca Ręka 
15 Firehand (ang.) – Ognista Ręka 

26



– Jak chcecie. Wolna wola to niebo dla człowieka, ale często i piekło. Bardzo byście mi się 
przydali. Ale przynajmniej odprowadzicie mnie kawałek drogi? 
– Kiedy? 
– Teraz. 
– Czy chcecie zaraz wracać, mr. White? 
– Tak. Zastałem tu takie stosunki, że nie mogę bawić dłużej, niż potrzeba. 
– Ależ musicie coś zjeść, nim wyruszycie w drogę, sir. 
– Zbyteczne. Mamy w kaburach siodła wszystko niezbędne do życia. – Nie pożegnacie się 
z Bancroftem? 
– Nie. 
– Przybyliście, aby pomówić z nim o interesach! 
– Zapewne, ale mogę to także powiedzieć wam. Przekonałem się, że wy lepiej się rozumiecie na rzeczy niż on. Otóż przede wszystkim przybyłem tu, aby ostrzec go przed czerwonoskórymi. 
– Czy widzieliście ich? 
– Nie bezpośrednio, lecz ich ślady. W tym czasie ciągną na południe dzikie mustangi i bawoły, a czerwonoskórzy opuszczają swoje wsie, aby na nie polować. Przed Keiowehami nie 
ma obawy, gdyż dogadaliśmy się z nimi co do budowy kolei, ale Komancze i Apacze nic o 
tym nie wiedzą i dlatego nie możemy się im pokazywać. Skończyłem prace w moim sektorze 
i opuszczam te strony. Mnie więc nic już nie grozi. Ale dla was ten teren staje się co dzień 
niebezpieczniejszy. Starajcie się szybko doprowadzić prace do końca. Osiodłajcie teraz konia 
i spytajcie, czy Sam Hawkens ma ochotę udać się z nami. 
Oczywiście Sam miał ochotę. 
Poszedłem więc do namiotu Bancrofta i oświadczyłem, że dziś pracować nie będę lecz razem z Samem Hawkensem odprowadzę White'a. 

– Idźcie do diabła i skręćcie karki! – odrzekł, a ja nie przeczuwałem, że to ordynarne życzenie mogło się niebawem spełnić. 
Od kilku dni nie wyjeżdżałem nigdzie, toteż deresz mój zarżał radośnie, gdy zacząłem go 
siodłać. Okazał się koniem wyśmienitym, cieszyłem się więc, że będę mógł oznajmić to memu staremu ,,zbrojmistrzowi” Henry'emu. 

Jadąc w blasku pięknego jesiennego poranku, rozmawialiśmy o zamierzonych wielkich 
budowach kolejowych i o wszystkim, co nam leżało na sercu. White dał mi kilka wskazówek 
odnoszących się do połączenia naszego sektora z jego, a około południa zatrzymaliśmy się 
nad strumieniem, żeby coś przegryźć. Potem White pojechał dalej ze swym przewodnikiem, a 
my poleżeliśmy jeszcze chwilę, roztrząsając różne zagadnienia. 

Na krótko przed wyruszeniem w drogę powrotną pochyliłem się nad strumieniem, by zaczerpnąć wody. Czysta była jak kryształ, ujrzałem więc na dnie odciski, jak mi się zdawało, 
stopy ludzkiej. Oczywiście zwróciłem na to uwagę Sama. On przypatrzył się uważnie, po 
czym ozwał się: 

– White miał zupełną słuszność, ostrzegając nas przed Indianami. 
– Sądzicie, Samie, że to ślad Indianina? 
– Tak, indiańskiego mokasyna16. Jakież wrażenie robi to na was, sir? 
– Żadnego. 
– Fi, musicie przecież coś czuć i myśleć? 
– Cóż innego jak to, że tu był czerwonoskóry? 
– Więc nie boicie się wcale? 
– Ani mi się śni! 
– Przynajmniej lekki niepokój? 
16 mokasyny – obuwie indiańskie z miękkiej skóry noszone przez Indian Ameryki Północnej 

27



– Także nie. 
– Bo wy nie znacie czerwonoskórych! 
– Ale spodziewam się, że ich poznam. Są chyba tacy sami jak inni ludzie; wrogowie swoich wrogów i przyjaciele swoich przyjaciół. Ponieważ zaś nie zamierzam występować przeciwko nim wrogo, więc przypuszczam, że nie potrzebuję się ich obawiać. 
– Jesteście greenhorn i wiecznie nim zostaniecie. Możecie postępować z czerwonoskórymi, jak chcecie, wynik będzie zawsze inny, zupełnie inny. Wypadki nie zależą przecież od 
waszej woli. Doświadczycie tego i życzę wam, żeby to nie kosztowało was strzępu własnego 
ciała lub nawet życia. 
– Kiedy ten czerwonoskóry mógł być tutaj? 
– Mniej więcej przed dwoma dniami. Widzielibyśmy tu na trawie jego ślady, gdyby się 
tymczasem nie podniosła. 
– Wyszedł chyba na zwiady? 
– Tak, na zwiady za bawolim mięsem. Teraz panuje pokój między tutejszymi szczepami, 
więc nie mógł to być szpieg wojenny. Był nadzwyczaj nieostrożny, a więc prawdopodobnie 
młody. 
– Dlaczego? 
– Wytrawny wojownik nie wstępuje do takiej wody jak ta, gdzie ślad na płytkim gruncie 
długo jeszcze pozostaje widoczny. Takiego błędu dopuszcza się tylko głupiec, który jest zupełnie takim samym czerwonym greenhornem jak wy białym, hi! hi! hi! A białe greenhorny 
bywają jeszcze głupsze od czerwonych. Zapamiętajcie to sobie, sir! 
Zaczął sam do siebie z cicha parskać śmiechem i wstał, by dosiąść konia. Poczciwy Sam 
lubił okazywać mi swoje przywiązanie nazywając mnie żartobliwie głupcem. 

Mogliśmy wrócić tą samą drogą, którą przybyliśmy tutaj, ale zadaniem moim jako surweyora było zbadać całą naszą trasę, dlatego skręciliśmy trochę i pojechaliśmy po równoległej linii. 

W ten sposób wydostaliśmy się na dość szeroką dolinę, porosłą bujną trawą. Zbocza, zamykające ją z jednej i z drugiej strony, pokrywały w dole zarośla, a w górze las. Długość doliny wynosiła może z pół godziny drogi tak prostej, że można ją było oglądać od początku do 
końca. Zaledwie ujechaliśmy kilka kroków, gdy nagle Sam wstrzymał konia i popatrzył 
uważnie przed siebie. 

– Dobra nasza! – krzyknął. – Otóż są. Pierwsze w tym roku! 
– Co? – zapytałem. 
Ujrzałem daleko przed sobą osiemnaście, a może dwadzieścia zwolna poruszających się 
punktów. 

– Co? – powtórzył kręcąc się żywo na siodle. – Nie wstydzicie się pytać? Ach, prawda, 
wszak jesteście greenhorn, i to potężny! Takie osobniki jak wy nie widzą często, choć oczy 
mają otwarte. Bądźcie łaskawi zgadnąć, najszanowniejszy sir, co to za istoty kręcą się tam, 
gdzie spoczęły wasze piękne oczy! 
– Zgadnąć? Hm! Wziąłbym je za sarny, gdybym nie wiedział, że ten rodzaj zwierzyny żyje 
w gromadkach liczących najwyżej dziesięć sztuk. Biorąc także pod uwagę odległość, trzeba 
powiedzieć, że owe zwierzęta, chociaż. wydają się stąd tak małe, muszą być znacznie większe 
od sarn. 
– Sarny, hi! hi! hi! – śmiał się. – Sarny tu, w górze, nad źródłami Kanadianu! To się wam 
znakomicie udało! 
Ale to, co potem powiedzieliście, było nieźle pomyślane. Tak, to większe zwierzęta, o 
wiele większe od sarn. 

– Ach, kochany Samie! To chyba nie bawoły? 
– Oczywiście, że bawoły. To bizony, prawdziwe bizony, znajdujące się w drodze, pierwsze, które widzę w tym roku. A teraz musicie przyznać, że mr. White miał słuszność: bizony i 
28



Indianie. Zamiast Indian napotkaliśmy tylko ich ślady, ale bawoły mamy przed sobą w całej 
okazałości. Cóż wy na to, jeśli się nie mylę, hę? 

– Musimy podjechać ku nim! 
– Rozumie się! 
– I przypatrzyć się im. 
– Przypatrzyć? Rzeczywiście przypatrzyć? – zapytał spoglądając na mnie z ukosa, z bezmiernym zdumieniem. 
– Tak. Nie widziałem jeszcze nigdy bizonów i chciałbym bardzo dokładnie je obejrzeć. 
Byłem zaciekawiony jako zoolog, czego mały Sam nie mógł zrozumieć. Załamał ręce i 
rzekł: 

– Obejrzeć, tylko obejrzeć? Zupełnie tak samo jak malec, który przykłada oczy do szpary 
w królikami, aby podpatrzyć króliki. O greenhornie, co ja z wami przeżywam! Ja nie będę im 
się przypatrywał ani ich oglądał, lecz będę na nie polował! 
– Dzisiaj, w niedzielę? 
Wyrwało mi się to niebacznie. Lecz Sam Hawkens rozgniewał się z tego powodu naprawdę i krzyknął na mnie: 

– Zamknijcie się z łaski swojej, sir! Czy prawdziwy westman pyta, czy to niedziela, widząc przed sobą pierwsze bizony? One dają mięso! Rozumiecie? Mięso, i to jakie, jeśli się nie 
mylę! Kawał polędwicy bawolej jest rzeczą wspanialszą niż niebiański Ambroży czy Ambrożyna, czy też jak to się tam nazywa, czym raczyli się starzy greccy bogowie. Muszę dostać 
polędwicy bawolej, żebym miał głową nałożyć! Wiatr wieje ku nam, to dobrze. Tu na lewym 
północnym zboczu doliny świeci słońce, ale tam na prawo leży cień. Jeśli się tam zaczaimy, 
bawoły nie spostrzegą nas przedwcześnie. Jedźmy! 
Spojrzał na swoją Liddy, czy obie lufy w porządku, i popędził konia na wskazane miejsce. 
Ja także zbadałem za jego przykładem swoją rusznicę. Ujrzawszy to, Sam od razu zatrzymał 
konia i zapytał: 

– Macie ochotę wziąć udział w polowaniu? 
– Oczywiście! 
– Dajcie temu pokój, jeżeli nie chcecie być za dziesięć minut rozdeptani na miazgę! Bizon 
to nie kanarek, którego się bierze na palec i każe śpiewać. Nieraz jeszcze zaświeci słońce i 
niejedna burza przejdzie ponad Górami Skalistymi, zanim będziecie mogli porwać się na tak 
niebezpieczną zwierzynę. 
– Mimo to spróbuję... 
– Milczcie i słuchajcie!– przerwał mi tonem, jakiego nigdy wobec mnie nie używał. – Ja 
waszego życia na swe sumienie nie wezmę. Wjechalibyście z pewnością w paszczę niechybnej śmierci. Kiedy indziej róbcie sobie, co się wam podoba, ale teraz nie zniosę oporu! 
Gdyby nie dobre stosunki panujące między nami, Sam dostałby na to należytą odpowiedź; 
umilkłem jednak i pojechałem za nim zwolna pasem cienia, rzucanym przez las. 

– Jest ich, jak widzę, ze dwadzieścia – mówił już łagodniej – ale wyobraźcie sobie, że pędzi ich przez sawanny ponad tysiąc! Widywałem dawniej trzody liczące po dziesięć tysięcy i 
więcej sztuk. Był to chleb Indian, a biali im go odebrali. Czerwonoskóry oszczędzał zwierzynę, gdyż dawała mu pożywienie, zabijał tylko w miarę potrzeby, biały natomiast grasował 
wśród tych niezliczonych trzód jak dzikie, drapieżne zwierzę, mordujące nawet wówczas, gdy 
już jest syte, dla samego rozlewu krwi. Niedługo zniknie tutaj ostatni bawół, a wkrótce po 
nim Indianin. Niech Bóg się zlituje nad nimi! Tak samo jest z trzodami mustangów. Dawniej 
żyły gromady złożone z tysiąca lub więcej koni, teraz człowiek wpada w zachwyt, gdy ich 
setkę na raz zobaczy. 
Tymczasem zbliżyliśmy się niepostrzeżenie do bawołów na jakieś czterysta kroków. Hawkens zatrzymał konia. Zwierzęta, pasąc się, zwolna posuwały się w górę doliny. Na samym 
przedzie szedł stary byk, którego olbrzymie cielsko wprawiło mnie w zdumienie. Był pewnie 

29



ze dwa metry wysoki, a ze trzy długi. Nie umiałem wówczas jeszcze ocenić wagi bizona, ale 
ten mógł ważyć ze trzydzieści cetnarów: olbrzymia masa mięsa i kości. Natrafiwszy na błotnistą kałużę, zaczął się w niej tarzać z widocznym zadowoleniem. 

– To przewodnik – szepnął Sam – najniebezpieczniejszy z całej gromady. Kto się z nim 
spotka, powinien mieć przy sobie podpisany testament. Biorę na cel młodą krowę na prawo za 
nim. Uważajcie, gdzie jej wpakuję kulę! Za łopatką skośnie w serce, to najlepszy i najpewniejszy strzał oprócz strzału w oko. Ale chyba wariat celowałby w bizona z przodu, aby go 
trafić w oko! Stańcie tutaj i wciśnijcie się z koniem w zarośla! Skoro mnie spostrzegą, rzucą 
się do ucieczki i cała ta dzika gonitwa przejdzie tędy. Ale niech was Bóg broni przed myślą 
opuszczenia tego miejsca, zanim nie powrócę lub was nie zawołam! 
Odjechał zwolna i cicho, dopiero gdy wykonałem jego rozkaz zajmując stanowisko między 
dwoma krzakami. Dziwne uczucia mną owładnęły. Czytałem często, jak się poluje na bizony, 
i pod tym względem nikt by mi nic nowego nie powiedział, ale zawsze jest różnica między 
tym, co jest napisane, a rzeczywistością, w której się to przeżywa. Tego dnia po raz pierwszy 
w życiu widziałem bawoły. Zwierząt, na które dawniej polowałem, nie można było nawet 
porównać z tymi niebezpiecznymi olbrzymami. Należałoby więc przypuścić, że stosownie do 
rozkazu Sama wstrzymam się od udziału w polowaniu, tymczasem stało się zupełnie inaczej. 
Z początku postanowiłem tylko biernie przypatrywać się bizonom, ale teraz uczułem silną, 
niepohamowaną żądzę działania. Sam postanowił zabić tylko młodą krowę? „Pfuj – pomyślałem sobie w duchu. – Do tego nie potrzeba odwagi! Prawdziwy mężczyzna bierze się właśnie do najtęższego buhaja!” 

Koń zaczął się bardzo niepokoić i przebierać kopytami. Nie widział jeszcze nigdy bawołów, bał się i chciał uciekać. Z wielką trudnością utrzymywałem go na miejscu. Czy nie byłoby lepiej zmusić go do wyjścia naprzeciw buhaja? Spokojnie rozważałem, co zrobić. Decyzja 
nastąpiła w jednej chwili. 

Sam zbliżył się do bizonów na trzysta kroków, po czym dał koniowi ostrogi, pocwałował 
ku trzodzie i przemknął obok byka, aby się dostać do upatrzonej krowy. Zwierzę stropiło się i 
zapomniało o ucieczce, a on dobiegł do niego i w przelocie wystrzelił. Ofiara drgnęła i spuściła głowę. Czy padła, tego nie widziałem, gdyż inny widok zajął moją uwagę. 

Olbrzymi buhaj zerwał się i łypnął oczyma za Samem Hawkensem. Co za potężne zwierzę! Olbrzymia głowa ze sklepioną wysoko czaszką, szerokim czołem i krótkimi wprawdzie, 
ale mocnymi, wygiętymi w górę rogami, gęsta, kudłata grzywa na szyi i piersi oraz wznoszący się ku przednim łopatkom grzbiet przedstawiały obraz pierwotnej, surowej siły. Tak, to 
była niebezpieczna bestia, ale widok jej podsycał pragnienie, by zmierzyć się z jej żywiołową, 
zwierzęcą siłą. 

Nie wiem, czy ja popędziłem deresza, czy też on sam mnie uniósł. Wypadł z zarośli i skierował się w lewo; szarpnąłem go jednak w prawo i pognałem prosto na byka, który posłyszał, 
że się zbliżam, odwrócił się, a ujrzawszy mnie, pochylił głowę, aby konia i jeźdźca przyjąć 
rogami. Sam Hawkens krzyczał z całych sił, ale ja nie miałem czasu spojrzeć w jego stronę. 
Nie mogłem poczęstować bizona kulą, bo nie stał mi dobrze na strzał, a po wtóre, koń opierał 
mi się i leciał ze strachu wprost na groźnego olbrzyma. Byk rozstawił tylne nogi, a głowę 
podniósł w górę, aby wziąć konia na rogi. Wytężając wszystkie siły udało mi się pchnąć deresza w bok o tyle, że wyciągniętym skokiem przeleciał nad zadem byka, który wobec tego 
uderzył rogami tuż obok moich nóg. Skok niósł konia wprost w kałużę, w której przedtem 
tarzał się byk. Spostrzegłem to na szczęście w porę i wyjąłem nogi ze strzemion, gdyż koń się 
pośliznął padając razem ze mną w błoto. Jednak już w następnej chwili stałem trzymając 
mocno strzelbę w ręku. Jak do tego mogło dojść tak prędko, do dziś dnia nie pojmuję. Bawół 
obrócił się ku nam i puścił się w niezgrabnych susach ku koniowi, który się tymczasem podniósł chcąc uciec. Gdy byk stanął ku mnie bokiem, złożyłem się do strzału. Teraz rusznica 
miała pokazać, co naprawdę potrafi. Jeszcze jeden skok, a bizon byłby dobiegł do deresza. 

30



Wypaliłem. Olbrzymie zwierzę zatrzymało się w biegu, nie wiadomo, czy ze strachu przed 
hukiem, czy dlatego, że dobrze trafiłem. Posłałem mu natychmiast drugą kulę. Bawół podniósł zwolna głowę, wydał ryk tak straszny, że ciarki po mnie przeszły, zachwiał się kilka 
razy i runął na miejscu. 

Byłbym krzyknął z radości po tym ciężkim zwycięstwie, gdyby nie było nic ważniejszego 
do roboty. Koń mój pędził bez jeźdźca, a Sam Hawkens cwałował po drugiej stronie doliny, 
ścigany przez byka, nie o wiele mniejszego od tego, którego zabiłem. 

Trzeba wiedzieć, że bizon, raz podrażniony, nie wypuszcza już przeciwnika, a dorównuje 
przy tym w szybkości koniowi. W takim wypadku okazuje odwagę, chytrość i wytrwałość, 
jakiej nikt by się po nim nie spodziewał. 

Tak i ten byk doganiał już Hawkensa, który, uciekając przed nim, wykonywał niebezpieczne zwroty, nużące konia. Pomoc była konieczna, gdyż koń nie jest tak wytrzymały jak 
bawół. Nie miałem czasu spojrzeć, czy mój buhaj żyje, czy nie żyje. Nabiłem czym prędzej 
obie lufy i pobiegłem przez dolinę, Hawkens to zobaczył, chciał wyjechać na spotkanie odsieczy i zwrócił konia ku mnie, lecz przez to popełnił straszny błąd, gdyż byk, który pędził tuż 
za nim, miał teraz konia z boku. Ujrzałem, jak schylił głowę i jednym pchnięciem podrzucił w 
górę konia i jeźdźca, a kiedy potem obaj upadli na ziemię, zaczął ich wściekle obrabiać szarpiąc bezustannie rogami. Hawkens wołał, jak mógł najgłośniej, o pomoc. Choć dzieliło mnie 
od niego jeszcze jakich sto pięćdziesiąt kroków, nie mogłem się wahać ani chwili. Strzał z 
mniejszej odległości byłby niewątpliwie pewniejszy, ale gdybym się spóźnił, Hawkens mógłby umrzeć. Spodziewałem się, że gdybym nawet dobrze nie trafił, to przynajmniej odwrócę 
uwagę potwora od przyjaciela. Stanąłem, wymierzyłem w lewą łopatkę i wystrzeliłem. Bawół 
podniósł głowę, jak gdyby nadsłuchiwał, i odwrócił się powoli. 

Ujrzawszy mnie, rzucił się w moją stronę, ale gnał już ze zmniejszającą się ciągle szybkością, dzięki czemu udało mi się choć z gorączkowym pośpiechem nabić powtórnie. Uporałem 
się z tym, kiedy byk był ode mnie o jakieś trzydzieści kroków. Wskutek utraty sił biegł już 
powoli, ale zbliżał się do mnie z pochyloną głową i zakrwawionymi oczyma jak groźne przeznaczenie, którego nie można wstrzymać. Ukląkłem i wymierzyłem. Ten mój ruch sprawił, że 
bizon na chwilę stanął i podniósł nieco głowę do góry, aby mnie lepiej zobaczyć. Przez to 
podsunął swoje oczy pod moje lufy. Skorzystałem z tego i wpakowałem mu jedną kulę w 
prawe, a drugą w lewe oko. Krótkie drżenie przebiegło przez jego cielsko i bestia runęła na 
ziemię. 

Zerwałem się, by pośpieszyć do Sama, ale okazało się to zbyteczne, gdyż on sam znalazł 
się zaraz koło mnie. 

– Halo! – zawołałem doń. – Żyjecie? Nie jesteście ciężko ranni? 
– Wcale nie! – odpowiedział. – Boli mnie tylko prawe biodro albo lewe, jeśli się nie mylę; 
nie mogę się na razie dokładnie zorientować. 
– A koń? 
– Już po nim. Dycha jeszcze wprawdzie, ale bawół rozdarł mu cały brzuch. Aby mu skrócić cierpienia, musimy go zastrzelić; biedne zwierzę! Czy bizon nie żyje? 
– Przypuszczam! Ale zaraz to sprawdzimy. Podszedłszy ku zwierzęciu, przekonaliśmy się, 
że już nie żyło. Hawkens, odetchnąwszy głęboko rzekł: 
– A to mi ten stary, przeklęty wół narobił kłopotu! Krowa postąpiłaby ze mną delikatniej. 
Oczywiście trudno wymagać od wołów, żeby się zachowywały jak wytworne damy, hi! hi! 
hi! 
– Jakże on wpadł na ten głupi pomysł, żeby was zaczepić? 
– Nie widzieliście tego? 
– Nie. 
– Zastrzeliłem krowę, ale zatrzymałem cwałującego konia dopiero w chwili, kiedy wpadł 
już na byka. Ten wziął mi to za złe i zabrał się do mnie naprawdę. Posłałem mu wprawdzie 
31



czym prędzej kulę, która mi została w drugiej lufie, ale to nie nauczyło go widocznie rozumu, 
gdyż zaczął mi okazywać przywiązanie, jakim nie mogłem mu się odwzajemnić. Tak zawzięcie mnie ścigał, że mi nie pozwolił nabić powtórnie strzelby. Wobec tego odrzuciłem ją od 
siebie, jako niepotrzebną. Mając obie ręce wolne, kierowałem teraz koniem skuteczniej, jeśli 
się nie mylę. Biedna szkapa robiła, co mogła, ale na nic się to nie zdało. 

– Dlatego, że wykonaliście ten ostatni fatalny zwrot. Należało jechać łukiem; w ten sposób 
ocalilibyście konia. 
– Byłbym ocalił? Mówicie jak stary. Nie spodziewałem się tego po greenhornie. 
– Pshaw! Greenhorny mają także swoje dobre strony! 
– Słusznie. Gdyby nie wy, leżałbym teraz tak samo skłuty i poszarpany jak mój koń. 
Chodźmy do niego! 
Nieszczęśliwe zwierzę było już martwe. Sam zdjął zeń cugle i siodło i rzekł: 

– Teraz muszę udawać własnego konia i wziąć siodło na plecy. To jest korzyść z najechania na byka. 
– Tak. A skąd weźmiecie innego konia? – spytałem.
–O to się najmniej troszczę. Schwytam go sobie, jeśli się nie mylę.
– Mustanga? 
– Tak. Bawoły już są. Zaczęły wędrówkę na południe, wkrótce więc pokażą się także i mustangi. 
– Czy będę mógł wam towarzyszyć? 
– Oczywiście. I to musicie poznać. Lecz teraz chodźcie obejrzeć starego stadnika. Takie 
matuzalemy17 miewają nadzwyczaj twarde życie. 
Poszliśmy. Zwierzę leżało martwe i teraz dopiero można było należycie ocenić olbrzymie 
kształty jego cielska. Sam spozierał to na mnie, to na bawoła, robił nieokreślone miny i potrząsał głową. 

– To niepojęte, wręcz niepojęte! – odezwał się w końcu. – Czy wiecie, gdzie go trafiliście? 
– No, gdzie? 
– W najwłaściwsze miejsce. To prastare bydlę. Ja byłbym się zastanowił dziesięć razy, zanim poważyłbym się go zaczepić. Czy wiecie, czym wy jesteście? 
– Czym? 
– Najlekkomyślniejszym człowiekiem na świecie. 
– Oho! 
– Tak, najlekkomyślniejszym na świecie. 
– Lekkomyślność nigdy nie była mym błędem. 
– To zaprzyjaźniliście się z nią teraz. Zrozumiano? Kazałem wam przecież nie tykać bawołów i siedzieć w krzakach. Czemu nie posłuchaliście? 
– Sam nie wiem. 
– Tak! A więc podejmujecie się czynów bez powodu. Czyż to nie lekkomyślność? 
– Sądzę, że nie. Z pewnością była jakaś przyczyna. 
– To chyba znacie ją! 
– Może ta, że wydaliście mi rozkaz, a ja nie pozwalam sobie rozkazywać. 
– Tak! Jeśli się ma względem was dobre chęci i ostrzega przed niebezpieczeństwem, to jesteście tak uparci, że narażacie się na nie. 
– Nie przybyłem na Zachód, żeby unikać grożących tu niebezpieczeństw. 
– Bardzo dobrze, ale jesteście greenhorn i winniście się mieć na baczności. A skoro wam 
nie w smak było mnie słuchać, dlaczego zaoraliście się właśnie do tego olbrzymiego bydlęcia, 
a nie do krowy? 
17 Matuzalem – patriarcha biblijny, według podania biblijnego żył najdłużej ze wszystkich 
ludzi, bo 969 lat. 

32



– Bo to bardziej po rycersku. 
– Po rycersku! Ten greenhorn chce odgrywać rycerza. jeśli się nie mylę, hi! hi! hi!
Śmiał się, aż się za brzuch trzymał, i mówił dalej:
– Jeśli istotnie wbiliście sobie w głowę, żeby występować tu jako rycerz, to wiedzcie, że na 
Bayarda18 i Roland19 brak wam jeszcze wielu rzeczy. Zakochajcie się w krowie bawolej, czekajcie na nią codziennie o zachodzie słońca, dopóki ukochana nie zejdzie do was w dolinę. 
Wtedy moglibyście nawet pewnego pięknego wieczoru jako trup stać się upragnionym żerem 
dla kujotów i sępów. Cokolwiek czyni westman, nie zważa nigdy na to, czy to rycerskie, lecz 
czy mu się przyda. 
– Właśnie tak zrobiłem. 
– Jak to? 
– Zabiłem byka, bo ma więcej mięsa niż krowa.
Patrzył na mnie jakiś czas i zawołał:
– Więcej mięsa? Ten młodzieniec zastrzelił byka dla mięsa, hi! hi! hi! Zdaje się, że wątpiliście o mojej odwadze, ponieważ ja obrałem krowę? 
– Tak nie myślałem, chociaż uważałem za dowód większej odwagi wybrać zwierzę silniejsze. 
– I jeść mięso buhaja? Okropny z was mądrala, sir! Ten byk dźwiga z pewnością osiemnaście lub dwadzieścia lat na grzbiecie, a składa się ze skóry, kości, ścięgien i żył. Mięsa jego 
nie można już nazwać mięsem, chyba wygarbowaną skórą; choćbyście je całymi dniami piekli i gotowali, nie zdołacie go rozgryźć. Każdy doświadczony westman woli krowę niż byka, 
ponieważ jej mięso jest bardziej miękkie i delikatniejsze. Widzicie więc, jaki z was greenhorn. Nie miałem czasu was obserwować. Jakżeż rozegrał się wasz lekkomyślny atak na bawoła? 
Opowiedziałem mu wszystko szczegółowo, a gdy skończyłem, zmierzył mnie oczyma i 
potrząsnął znowu głową. 

– Zejdźcie tam na dół – rzekł – i sprowadźcie swego konia. On nam poniesie mięso, które 
zabierzemy z sobą. 
Uczyniłem zadość wezwaniu Hawkensa. Ale przyznaję otwarcie, że jego zachowanie rozczarowało mnie. Wysłuchał mego opowiadania i nie powiedział na to ani słowa, tymczasem 
ja spodziewałem się jakiegoś, choćby małego, uznania. Zamiast tego wysłał mnie po konia. 
Nie gniewałem się mimo to na niego, ponieważ nigdy nie robiłem niczego dla pochwał. 

Kiedy przyprowadziłem konia, Sam klęczał już nad zabitą krową, zdjął zręcznie skórę z 
tylnych nóg i wykroił polędwicę. 

– Tak – rzekł – to będzie pieczeń na dziś wieczór. Ułożymy to mięso razem z siodłem i 
uzdą na waszym koniu. Przeznaczam to tylko dla siebie, dla was, dla Dicka i Willa. Jeżeli 
tamci też zechcą, to niech sobie przyjdą tutaj i zabiorą krowę. 
– Jeśli jej przedtem nie rozdziobią ptaki i nie pożrą inne dzikie zwierzęta. 
– Tak? Cóż z was za mądrala! Rozumie się samo przez się, że nakryjemy ją gałęziami i 
przyłożymy kamieniami. Chyba tylko niedźwiedź lub jakieś inne wielkie zwierzę mogłoby się 
potem dostać do tego. 
Wyciąłem kilka grubych gałęzi z pobliskich krzaków i naznosiłem ciężkich kamieni. Nakryliśmy nimi krowę. Potem obładowaliśmy konia. 

– Co będzie ze stadnikiem? – zapytałem. 
18 Bayard Pierre du Terrail (1473–1524) – sławny z odwagi rycerz francuskiego średniowiecza zwany „rycerzem bez lęku i skazy”.
19 Roland – legendarny bohater, jeden z dwunastu towarzyszy króla Franków i cesarza rzymskiego Karola Wielkiego (742–814} sławny z bohaterskiej obrony przejścia przez przełęcze 
pirenejskie. 

33



– Cóż miałoby się z nim stać? 
– Czy nic się dla nas z niego nie przyda? 
– Zupełnie nic. 
– A skóra? 
– Jesteście może garbarzem? Ja nie! 
– Czytałem, że skóry zabitych bawołów chowa się w specjalnych kryjówkach. 
– Czytaliście o tym? No, skoro tak, to musi to być prawdą, gdyż wszystko, co piszą o Dzikim Zachodzie, to prawda, czysta prawda, niezachwiana prawda, hi! hi! hi! 
– Rzeczywiście są westmani zabijający zwierzęta dla skóry. Ja to już także robiłem, ale teraz nie jest to naszym celem, nie będziemy się wlekli z tą ciężką skórą. 
Wyruszyliśmy z powrotem i przybyliśmy do obozu w pół godziny, jakkolwiek musieliśmy 
iść piechotą, w takiej bowiem odległości znajdowała się dolina, w której położyłem trupem 
mojego pierwszego, a raczej moje dwa pierwsze bawoły. 

Nasz powrót piechotą i brak Samowego konia wywołał ogólne zdziwienie. Pytano o przyczynę. 

– Polowaliśmy na bawoły, przy czym buhaj rozpruł mi konia – odrzekł Sam Hawkens. 
– Polowali na bawoły, bawoły, bawoły! – zabrzmiało z ust wszystkich. – Gdzież to, gdzie? 
– O małe pół godzinki stąd. Przynieśliśmy sobie polędwicę, a wy możecie zabrać resztę. 
– Owszem, zaraz! – zawołał Rattler zachowując się tak, jakby pomiędzy mną a nim nic nie 
zaszło. – Gdzie jest to miejsce? 
– Jedźcie naszym śladem, a znajdziecie. Macie oczy, jeśli się nie mylę. 
– Ile sztuk było? 
– Dwadzieścia. 
– A ile zabiliście? 
– Jedną krowę. 
– Tylko? Gdzież reszta? 
– Znikła! Możecie sobie szukać. Nie troszczyłem się i nie pytałem o to, gdzie się wybrały 
na przechadzkę, hi! hi! hi! 
– Ale żeby dwóch strzelców z dwudziestu sztuk zabiło tylko jedną krowę, to szczególne – 
zauważył jeden z nich pogardliwie. 

– Zróbcie to lepiej, jeżeli zdołacie, sir! Wy zabilibyście pewnie wszystkie dwadzieścia i 
jeszcze kilka ponadto. Zresztą, gdy tam przyjdziecie, znajdziecie jeszcze dwa stare dwudziestoletnie byki, które zastrzelił ten młody dżentelmen. 
– Byki, stare byki! – zawołano dokoła. – No, żeby popełnić takie głupstwo i strzelać do 
dwudziestoletnich byków, na to potrzeba strasznego greenhorna! 
– Śmiejcie się z niego, panowie, ale przypatrzcie się dobrze tym bykom! On mi tymi 
strzałami życie uratował! 
– Życie? Jak to? 
Domagali się natarczywie, żeby im opowiedzieć o przygodzie, ale Sam odprawił ich tymi 
słowy: 

– Nie mam ochoty mówić teraz o tym. Niech on sam wam opowie, jeżeli uważacie za stosowne iść po mięso dopiero wtedy, kiedy się ściemni. 
Miał słuszność, gdyż słońce chyliło się już bardzo ku zachodowi. Zresztą domyślili się oni 
zapewne, że ja tym mniej będę skłonny do opowiadania, dosiedli więc prędko koni i odjechali 
wszyscy razem; wszyscy, bo nie dowierzali sobie wzajemnie. Między porządnymi myśliwymi, których łączy przyjacielski stosunek, zwierzyna ubita przez jednego z nich należy do 
wszystkich, ale ci ludzie nie posiadali poczucia wspólnoty. Później nawet dowiedziałem się, 
że rzucili się na mięso jak dzicy i wśród kłótni i przekleństw wyrywali nożami, każdy dla siebie, o ile możności, największy i najlepszy kawałek. 

34



Kiedy się oddalili, zdjęliśmy polędwicę i siodło z mojego konia, potem odprowadziłem go 
na bok, by go rozkiełznać i przywiązać do pala. Przez ten czas Sam Hawkens skreślił dzieje 
naszej przygody Parkerowi i Stone'owi. 

Między nimi a mną stał namiot, nie widzieli mnie więc, kiedy się do nich zbliżałem. Będąc 
już prawie koło namiotu usłyszałem głos Sama: 

– Wierzcie mi, że tak jest, jak mówię. Ten chłopak bierze największego i najsilniejszego 
byka na cel i kładzie go jak stary strzelec. Udałem oczywiście, że uważam to za lekkomyślność, wyłajałem go nawet, jak się należy, ale wiem; co o nim myśleć. 
– Ja także – potwierdził Stone. – Będzie z niego tęgi westman. 
– I to wnet – doleciał mnie głos Parkera. 
– Tak – rzekł Hawkens. – To urodzony westman. A przy tym ta jego siła fizyczna! Czy nie 
pociągnął wczoraj ciężkiego wozu sam, bez cudzej pomocy? Gdzie on przejdzie, tam nieprędko trawa wyrośnie. Ale przyrzeknijcie mi jedno! 
– Co? – spytał Parker. 
– Nie okazujcie mu tego, co o nim sądzimy. 
– Czemu? 
– Bo przewróciłoby mu się w głowie. 
– O nie! 
– Tak! To skromny chłopak, bez odrobiny pychy, ale zawsze to źle chwalić człowieka; 
łatwo przez to popsuć najlepszy nawet charakter. Nazywajcie go więc śmiało greenhornem, 
bo choć posiada on wszystkie zalety potrzebne dzielnemu westmanowi, nie są one dostatecznie wykształcone. Musi jeszcze wiele ćwiczyć i wiele doświadczyć. 
– Czy podziękowałeś mu za ocalenie życia? 
– Ani mi to przez myśl nie przeszło! 
– Nie? Cóż on pomyśli o tobie? 
– To mi jest zupełnie obojętne, jeśli się nie mylę. Ty, rozumie się, uważasz mnie za pozbawionego rozumu i niewdzięcznego draba, ale mniejsza o to. Ważniejsze, żeby on się nie 
wynosił nad innych i został taki, jaki jest. Byłbym go chętnie uściskał i ucałował! 
– Fi! – zawołał Stone. – Ciebie całować! Na uścisk można by się jeszcze odważyć, ale całować, nie! 
– Co? Nie? Dlaczego? – zapytał Sam. 
– Dlaczego? Cóż to, czy nie widziałeś nigdy jeszcze lusterka albo swej uroczej podobizny 
w czystej wodzie? 
– Tak! Ach! Hm! Wcale przyjemnie wyrażasz się o mnie. Jestem więc poczwarą! A za cóż 
ty siebie uważasz? Może za piękność? Nie bądź zarozumiały! Daję słowo że na konkursie 
piękności ja otrzymałbym pierwszą nagrodę, a ciebie by odpalono, hi! hi! hi! Ale to nie należy do rzeczy. Wróćmy do naszego greenhorna. Nie podziękowałem mu, jak już zaznaczyłem, 
i nie uczynię tego, ale gdy polędwica się upiecze, dostanie najlepszy i najsoczystszy kawałek; 
sam mu go ukroję, bo na to zasłużył. Wiecie, co jutro zrobię? 
– Co? – spytał Stone. 
– Wielką przyjemność greenhornowi. 
– Czym? 
– Dam mu sposobność schwytania mustanga. 
– Pojedziesz na mustangi? 
– Tak. Przecież muszę się postarać o nowego konia. Tymczasem do polowania pożyczysz 
mi swego. Ponieważ dzisiaj pokazały się bawoły, więc nadejdą także mustangi. Przypuszczam, że wystarczy wyjechać na prerię, gdzie wytyczaliśmy tor. Tam będą z pewnością mustangi, jeśli tylko przyszły już w te okolice. 
35



Przestałem podsłuchiwać i cofnąłem się w zarośla, aby się zbliżyć do trzech myśliwców z 
drugiej strony. Nie powinni byli się dowiedzieć, że słyszałem, co nie było dla mnie przeznaczone. 

Rozniecono ognisko, obok którego wbito w ziemię dwie widlaste gałęzie. Tworzyły one 
podporę dla rożna sporządzonego z prostego konara. Wsadzono nań całą polędwicę, po czym 
Hawkens zaczął obracać rożen powoli i z całym kunsztem. W duchu bawiłem się jego pełnymi upojenia minami jakie przy tym stroił. 

Kiedy tamci wrócili z mięsem, wszyscy rozniecili sobie także za naszym przykładem kilka 
ognisk. Oczywiście, nie zachowywali się tak spokojnie jak my. Każdy chciał piec dla siebie, 
tymczasem zabrakło miejsca i skutkiem tego musieli spożyć swoje porcje w stanie na pół surowym. 

Ja dostałem rzeczywiście najlepszy kawałek, może trzyfuntowy, i zjadłem go. To nie powinno wywołać zarzutu, że jestem żarłok. Kto sam tego nie przeżył i nie doświadczył, nie 
uwierzy, jakie masy mięsa potrafi i musi spożywać westman, jeśli chce się utrzymać przy 
zdrowiu i siłach. 

Człowiek potrzebuje do utrzymania życia oprócz pierwiastków nieorganicznych pewnej 
ilości białka i węglowodanów i może je sobie zdobyć w odpowiednim stosunku, jeśli żyje w 
kraju cywilizowanym. Ale westman, który nieraz miesiące całe spędza w odludnych okolicach i żyje tylko mięsem zawierającym mało węglowodanów, aby wprowadzić do organizmu 
konieczną ich ilość, musi zjadać wielkie porcje. Spożywa wprawdzie przy tym niepotrzebnie 
zbyt wiele białka, które w odżywianiu odgrywa nawet szkodliwą rolę, ale o to oczywiście nie 
troszczy się wiele. Widziałem trapera, który zjadł na raz osiem funtów mięsa, a gdy go potem 
spytałem, czy jest już syty, odparł mi chrząkając: 

– Muszę być syty, gdyż więcej nie mam, ale jeśli mi odstąpicie kawałek ze swego, nie będziecie długo czekali, by zniknął wam z oczu. 
Podczas jedzenia omawiali westmani nasze polowanie na bawoły. Dowiedziałem się, że 
nabrali innego wyobrażenia o „głupstwie”, które popełniłem, gdy ujrzeli obydwa byki. 
Nazajutrz rano udałem, że się zabieram do pracy, gdy wtem pojawił się Sam Hawkens. 

– Zostawcie te instrumenty, sir! Czeka was robota bardziej zajmująca. 
– Jaka? 
– Jeszcze się o tym dowiecie. Przygotujcie konia. Zaraz ruszamy. 
– Na przejażdżkę? Ja mam tu obowiązki. 
– Pshaw! Namęczyliście się chyba dość. Zresztą przypuszczam, że wrócimy już w południe. Potem będziecie sobie mierzyli i liczyli, ile wam się spodoba. 
Zawiadomiwszy o tym Bancrofta, odjechaliśmy z Samem. Hawkens robił po drodze tajemnicze miny, a ja nie okazywałem wcale, że znam już jego zamiary. Jechaliśmy po zmierzonej już przez nas trasie aż do prerii, o której Sam wczoraj mówił. 

Była może na dwie mile angielskie szeroka, a dwa razy dłuższa, otaczały ją lesiste wzgórza. Środkiem płynął szeroki potok, było więc dość wilgoci, skutkiem czego rosła tam bujna 
trawa. Od północy można się było dostać na tę prerię między dwiema górami, a ku południowi kończyła się doliną ciągnącą się dalej w tym samym kierunku. Kiedyśmy tam przybyli, 
Hawkens zatrzymał się i przebiegł równinę badawczym spojrzeniem, po czym puściliśmy się 
dalej na północ wzdłuż brzegu strumienia. Nagle Hawkens wydał okrzyk, osadził konia na 
miejscu, zsiadł zeń, przeskoczył przez potok i popędził tam, gdzie było widać stratowaną trawę. Zbadawszy to miejsce dokładnie, wrócił, dosiadł konia i pojechał dalej, ale już nie w kierunku północnym, lecz pod kątem prostym ku zachodowi, tak że wkrótce znaleźliśmy się na 
zachodniej krawędzi prerii. Tu zsiadł znowu z konia i puścił go na paszę, spętawszy go 
przedtem starannie. Od chwili zbadania śladów nie wyrzekł ani jednego słowa, ale na jego 
brodatym obliczu rozlewał się wyraz zadowolenia jak blask słoneczny w lesistej okolicy. 
Uroczyście zwrócił się do mnie z wezwaniem: 

36



– Zsiądźcie także z konia, sir, i zechciejcie go porządnie spętać! Tu zaczekamy. 
– Dlaczego mam go porządnie spętać? – spytałem, pomimo że wiedziałem dobrze, o co 
chodzi. 
– Bo moglibyście go łatwo utracić. Byłem nieraz świadkiem tego, jak konie uciekały w takich okolicznościach. 
– Jakich okolicznościach? 
– Nie domyślacie się? 
– Hm! 
– No, to zgadnijcie! 
– Mustangi? 
– A wy skąd o tym wiecie? – rzekł zdziwiony, rzucając na mnie szybko spojrzenie. 
– Czytałem o tym. 
– O czym? 
– Że konie swojskie, nie spętane należycie, uciekają chętnie z dzikimi mustangami. 
– Niech was diabeł porwie! O wszystkim czytaliście i nie łatwo wam zrobić niespodziankę. 
Wobec tego wolę ludzi, którzy nie umieją czytać! 
– Chcecie mi sprawić niespodziankę? 
– Naturalnie. 
– Polowaniem na mustangi? 
– Tak. 
– To już niemożliwe. Warunkiem niespodzianki jest zaskoczenie. Tymczasem wy musielibyście i tak powiedzieć mi o tym, zanim się konie ukażą. 
– Słusznie, hm! Słuchajcie, mustangi były już tutaj. 
– Czy to ich ślady badaliście przed chwilą? 
– Tak. Przeszły tędy wczoraj. Była to straż przednia, coś tak jakby zwiadowcy. Trzeba 
wam wiedzieć, że to zwierzęta ogromnie mądre. Wysyłają zawsze małe oddziały naprzód i na 
boki, mają swoich oficerów zupełnie jak wojsko, a dowódcą jest stary i doświadczony ogier. 
Czy się pasą, czy przenoszą się z miejsca na miejsce, zawsze ochronę stada stanowią ogiery, 
potem bardziej ku środkowi biegną klacze, a w samym środku znajdują się źrebięta. Dzieje 
się to w tym celu, żeby ogiery mogły bronić klaczy i źrebiąt. Pokazywałem wam już nieraz, 
jak chwytać lassem mustanga. Zapamiętaliście to sobie? 
– Rozumie się. 
– Czy macie ochotę złapać sobie jednego? 
– Owszem. 
– Przed południem nastręczy się po temu sposobność, sir! 
– Dziękuję! Ale ja z niej nie skorzystam. 
– Nie! Do wszystkich diabłów! Dlaczego? 
– Bo nie potrzebuję konia. 
– Ależ westman nie ogląda się na to, czy mu potrzeba konia, czy nie! 
– Wyobrażałem sobie inaczej prawego westmana. 
– Jakiż ma on być? 
– Mówiliście wczoraj o białych myśliwych, którzy zabijają masami bawoły, chociaż mięso 
ich na nic im się nie przyda. Uważam to za krzywdę wyrządzaną zwierzętom i czerwonoskórym, których przez to pozbawia się pożywienia. Wy chyba jesteście tego samego zdania? 
– Oczywiście! 
– Zupełnie tak samo ma się rzecz z końmi. Nie chcę żadnemu z tych wspaniałych mustangów zabierać wolności, nie mogąc tego usprawiedliwić koniecznością zdobycia konia. 
– Uczciwie myślicie, sir, bardzo uczciwie. Tak samo jak wy powinien myśleć, mówić i 
działać każdy człowiek. Ale kto wam to powiedział, że macie jakiemuś mustangowi odebrać 
37



wolność? Ćwiczyliście się w rzucaniu lassem, teraz możecie zrobić próbę. Chcę zobaczyć, 
czy zdacie egzamin. 

– To co innego. Na to przystaję, 
– Pięknie! Mnie idzie oczywiście o wierzchowca i wybiorę też sobie odpowiedniego. 
Zwracałem wam nieraz na to uwagę i teraz powtarzam: siedźcie mocno w siodle i osadźcie 
dobrze konia w chwili, kiedy się lasso napręży i nastąpi szarpnięcie. W przeciwnym razie 
spadniecie, a mustang popędzi i pociągnie na lassie waszego konia, za sobą. Wtedy stracicie 
własnego konia i zostaniecie pospolitym piechurem, takim jak ja teraz. 
Chciał mówić dalej, lecz nagle przerwał i podniósł rękę ku wspomnianym już dwom górom na północnym krańcu prerii. Ukazał się tam jeden samotny koń. Szedł powoli, nie pasąc 
się, rzucał głową to w jedną, to w drugą stronę i wciągał w nozdrza powietrze. 

–Widzicie go? – szepnął Sam cicho, choć koń nie mógł nas usłyszeć. – Czy nie powiedziałem, że nadejdą? To zwiadowca, który wyskoczył naprzód, by zbadać, czy okolica bezpieczna. Chytry ogier. Jak łypie oczyma na wszystkie strony, jak wietrzy! Nas nie poczuje, bo 
stoimy twarzą do wiatru. Umyślnie wybrałem to miejsce. 

Teraz mustang puścił się kłusem najpierw w prawo, potem w lewo, a w końcu zawrócił i 
umknął tam, skąd przybył. 

– Przypatrzyliście się temu koniowi? – spytał Sam. – Jak mądrze się zachowuje, jak wyzyskał każdy krzak, żeby się ukryć przed obcym wzrokiem! Indiański zwiadowca nie zrobiłby 
tego lepiej, 
– To prawda. Jestem zdumiony. 
– Teraz wrócił, aby swemu czworonożnemu generałowi donieść, że droga wolna. Ale się 
pomylą, hi! hi! hi! Założę się, że najpóźniej za dziesięć minut będą już tutaj. Wiecie, jak zrobimy? 
– No jak? 
– Pojedziecie czym prędzej aż do wyjścia z prerii i tam zaczekacie, ja zaś udam się ku wejściu i ukryję się w lesie. Gdy stado nadbiegnie, przepuszczę je i popędzę za nim. Stado będzie 
umykać ku wam, a skoro się pokażecie, cofnie się na powrót. Tak będziemy je sobie nawzajem odsyłać, dopóki nie upatrzymy dwu najlepszych koni. Wtedy postaramy się je schwytać, 
po czym ja wybiorę sobie lepszego, a gorszego puścimy wolno. Zgoda? 
– Jak możecie o to pytać! Nie rozumiem się zupełnie na chwytaniu koni, a wy jesteście w 
tym mistrzem, będę się więc trzymał waszych wskazówek. 
– Well! Macie słuszność! Siedziałem już na wielu dzikich mustangach i opanowałem niejednego, mogę więc potwierdzić, że w słowie „mistrz” nie ma zbytniej przesady. A więc zabierajcie się, bo czas ucieka i nie zdążymy zająć naszych stanowisk. 
Dosiadłszy znowu koni rozjechaliśmy się on na północ, a ja na południe, na najdalsze 
krańce prerii. Wiedziałem, że moja ciężka rusznica będzie mi zawadzała podczas chwytania 
mustangów. Toteż chętnie bym się jej pozbył, gdybym nie znał zasady, że ostrożny westman 
rozłącza się ze swoją strzelbą tylko wówczas, gdy jest pewny, że mu nie grozi żadne niebezpieczeństwo. Teraz jednak w każdej chwili mógł się zjawić Indianin lub jakieś drapieżne 
zwierzę, poprawiłem więc sobie tylko rzemień, by rusznica nie tłukła mnie podczas ruchu po 
plecach. 

Z podnieceniem czekałem na konie. Zatrzymałem się na skraju lasu przytykającego do prerii, przywiązałem jeden koniec lassa do kuli u siodła i położyłem je potem zwinięte w pętlę 
przed sobą tak, że można je było w stosownej chwili uchwycić. 

Drugi kraniec prerii był tak daleko ode mnie, że nie dojrzałbym mustangów, gdyby się tam 
pojawiły. Musiałby je Sam dopiero na mnie napędzić. Nie minął jednak kwadrans kiedy ujrzałem w dali mnóstwo ciemnych punktów, zwiększających się szybko, w miarę jak się do 
mnie zbliżały. Z początku niewiększe od wróbli, wyglądały potem jak koty, psy, cielęta, aż w 
końcu przybrały naturalną wielkość koni. To mustangi leciały ku mnie w dzikim popłochu. 

38



Co za wspaniały widok przedstawiały te zwierzęta! Grzywy owiewały im szyje, a ogony 
chwiały się jak pióropusze. Było ich wszystkich ze trzysta sztuk, a jednak zdawało się, że 
ziemia drży pod ich kopytami. Pochód prowadził siwy ogier, godny tego, żeby go schwytać i 
oswoić, gdyby nie to, że żadnemu myśliwemu na preriach nigdy przez myśl nie przejdzie jeździć na koniu jasnej maści, gdyż zdradziłoby go to przed każdym nieprzyjacielem. 

Teraz nadeszła stosowna chwila, żeby się im ukazać. Wyjechałem spod drzew na czyste 
pole. Na skutek tego – siwy przewodnik stada rzucił się wstecz, jak gdyby ugodzony kulą w 
pierś, stado stanęło, parsknęło głośno i trwożnie, po czym cały szwadron zrobił w tył zwrot, 
siwek wysunął się znowu na czoło i zwierzęta pognały tam, skąd przybiegły. 

Ruszyłem za nimi wolno. Nie śpieszyłem się, będąc pewien, że Sam znów je ku mnie napędzi. Podczas tego starałem się wytłumaczyć sobie zjawisko, które mnie zastanowiło. Chociaż konie zatrzymały się przede mną tylko na chwilkę, wydało mi się, że jedno ze zwierząt 
nie było koniem, lecz mułem. Jakkolwiek pomyłka nie była wykluczona, to przecież zdawało 
mi się, że widziałem dobrze. Za drugim razem postanowiłem przypatrzyć się lepiej. Rzekomy 
muł znajdował się w pierwszym szeregu zaraz za siwym przewodnikiem; widocznie konie 
uważały go nie tylko za równego sobie, ale nawet obdarzyły go pewną rangą. 

Po pewnym czasie zwierzęta nadbiegły znowu i znów na mój widok zawróciły. Powtórzyło się to raz jeszcze, a wtedy spostrzegłem wyraźnie, że się nie pomyliłem. Między nimi 
był muł, jasnobrunatny, z ciemnym pasem wzdłuż grzbietu, robił nawet bardzo dobre wrażenie mimo wielkiej głowy i uszu. Muły mniej są wybredne niż konie, mają chód o wiele pewniejszy, a nad przepaścią nie dostają zawrotu głowy. Te zalety ważą na szali na ich korzyść, 
choć z drugiej strony, zwierzęta te są bardzo uparte. Pozwalają się nieraz raczej na śmierć 
zabatożyć, a nie zrobią kroku naprzód, pomimo że nie dźwigają ciężaru i idą po drodze gładkiej jak stół. Po prostu nie chcą. 

Wydało mi się, że ten muł ma w sobie dużo ognia i że jego oczy błyszczą nawet jaśniej i 
inteligentniej niż u koni, postanowiłem więc go złowić. Nasunęło mi się przy tym przypuszczenie, że pewnie uciekł właścicielowi i pobiegł za przelatującym stadem dzikich koni, przy 
którym już pozostał. 

Teraz Hawkens znów zawrócił stado ku mnie i zbliżył się sam tak, że go już dokładnie widziałem. Mustangi nie mogły się ruszyć ani w tył, ani naprzód, rzuciły się więc w bok, a my 
za nimi. Stado rozdzieliło się, a muł został w głównym oddziale przy boku siwka, dając dowód nadzwyczajnej rączości i wytrwałości. Trzymałem się więc tego oddziału, a Sam zamierzał widocznie uczynić to samo. 

– Brać w środek, ja z lewej, wy z prawej! – zawołał do mnie. 
Dawszy koniom ostrogi, nie tylko dorównaliśmy w szybkości mustangom, lecz nawet dopędziliśmy je, zanim się dostały do lasu. Tam galopować nie mogły, zawróciły więc, aby 
przelecieć pomiędzy nami. Chcąc temu zapobiec, zmniejszyliśmy z Hawkensem odległość 
między sobą, a konie rozprószyły się jak gromada kuropatw, na które uderzył jastrząb. Siwek 
i muł, oddzieliwszy się od reszty, przemknęły pomiędzy nami, a my popędziliśmy za nimi. 
Teraz Sam zawołał do mnie, kręcąc już lassem nad głową: 

– Znowu greenhorn! Zostaniecie nim wiecznie! 
– Dlaczego? 
– Bo chcecie wziąć siwka, a tak robi tylko greenhorn, hi! hi! hi! 
Odpowiedziałem mu, lecz on mnie nie usłyszał, gdyż głośny jego śmiech zagłuszył moje 
słowa. A więc rzeczywiście sądził, że polowałem na siwka! A niech tam! Odstąpiłem mu 
muła i skręciłem na bok, gdzie mustangi pędziły w różnych kierunkach, parskając i rżąc ze 
strachu. Hawkens znalazł się już tak blisko muła, że rzucił lasso, którego pętla owinęła się 
dokoła szyi zwierzęcia. Teraz Sam powinien był osadzić konia i poderwać go wstecz, jak 
mnie o tym gorliwie przedtem pouczał, aby wytrzymać szarpnięcie, skoro się lasso napręży. 
Zrobił to istotnie, lecz o mgnienie oka za późno, tak że to gwałtowne szarpnięcie powaliło 

39



jego konia; widocznie nie zawrócił i nie stanął w porę silnie na nogach. Sam Hawkens wywinął strasznego koziołka w powietrzu i spadł na ziemię, a koń wstał natychmiast i popędził 
naprzód. Wskutek tego lasso zwolniło ucisk, a muł, który się nie przewrócił, zaczerpnął powietrza i pocwałował dalej, ciągnąc za sobą przez prerię konia, lasso bowiem przywiązane 
było do kuli u siodła. 

Pośpieszyłem do Sama zobaczyć, czy mu się nic nie stało. On jednak wstał i zawołał: 

– Do stu piorunów! Koń Dicka ucieka mi razem z mułem bez pożegnania, jeśli się nie 
mylę! 
– Czyście się potłukli? 
– Nie. Złaźcie prędko i dajcie mi swego konia! 
– Na co? 
– Muszę gonić za zbiegami. No, złaźcie prędzej! 
– Ani mi się śni! Znowu wywiniecie kozia i oba konie pójdą do stu diabłów. 
To rzekłszy, ruszyłem za mułem, który odbiegł już na dość znaczną odległość, ale popadł 
teraz w zatarg z koniem. Koń biegł nieregularnie, zmieniając co chwila kierunek, a to 
wstrzymywało oczywiście muła związanego z nim lassem, toteż dopędziłem go szybko. Nie 
używając własnego lassa, chwyciłem za tamto i owinąłem je sobie kilka razy wokół ręki w 
nadziei, że teraz opanuję już muła na pewno. Z początku pozwoliłem mu biec dalej i cwałowałem z tyłu z obydwoma końmi, ściągając stopniowo rzemień tak, że pętla zwężała się coraz 
bardziej Udało mi się przy tym kierować do pewnego stopnia zwierzęciem, bo pozornym 
rozluźnianiem i naprężaniem lassa doprowadziłem do tego, że zawróciło ono łukiem tam, 
gdzie stał Sam Hawkens. Teraz ściągnięta nagle pętla zacisnęła się mułowi na szyi tak silnie, 
że stracił oddech. i runął na ziemię. 

– Trzymajcie mocno, póki nie pochwycę tego gałgana, a potem puśćcie! – zawołał Sam. 
Przyskoczył i pomimo że muł walił nogami na wszystkie strony, stanął tuż obok niego. 
– Teraz! – zakomenderował. 
Puściłem lasso, muł zaczerpnął powietrza i podniósł się w górę, ale w tej chwili Sam skoczył mu na grzbiet. Zwierzę stało przez chwilę nieruchomo jak skamieniałe z grozy, wkrótce 
jednak zaczęło wyrzucać to przednie, to zadnie nogi. Potem skoczyło nagle wszystkimi czterema nogami w bok i wygięło grzbiet jak kot, ale Sam siedział mocno. 

– Nie zrzuci mnie! – zawołał. – Teraz spróbuje ostatniego środka i zechce ze mną uciekać. 
Zaczekajcie tu na mnie, wkrótce przyprowadzę go z powrotem oswojonego! 
Ale co do tego Hawkens się pomylił. Muł wcale nie zamierzał z nim uciekać, lecz rzucił 
się nagle na ziemię i zaczął się tarzać grożąc Samowi połamaniem wszystkich żeber: jeździec 
musiał zejść z siodła. Zeskoczyłem więc, chwyciłem wlokący się po ziemi koniec lassa i owinąłem je dwukrotnie dokoła dość grubego pnia pobliskiego drzewa. Muł, strząsnąwszy z siebie jeźdźca, chciał pognać w dal, ale pień wytrzymał, lasso się naprężyło, a pętla ścisnęła 
znowu silnie szyję zwierzęcia, wskutek czego runęło po raz drugi na ziemię. 

Sam Hawkens pochylił się, macał się po żebrach i po nogach, stroił miny, jak gdyby się 
najadł kiszonej kapusty z powidłami, i rzekł: 

– Puśćcie tę bestię; nikt jej nie da rady, jeśli się nie mylę! 
– Jeszcze czego! Nie mogę się dać zawstydzić mułowi, którego ojciec nie był dżentelmenem, lecz zwyczajnym osłem. Musi być mi posłuszny. Uważajcie! 
Odwinąłem lasso z pnia drzewa i stanąłem nad zwierzęciem w szerokim rozkroku. Skoro 
tylko muł dobrze odetchnął, zerwał się z ziemi. Teraz chodziło przede wszystkim o to, by go 
silnie ścisnąć nogami. Gdy muł użył wszystkich środków wypróbowanych wobec Sama, podniosłem zwisające mu z szyi lasso, zwinąłem je i ująłem silnie tuż za pętlicą. Skoro tylko spostrzegłem, że zwierzę ma zamiar rzucić się na ziemię, zaciskałem pętlicę i tak, ściskając przy 
tym kolana, utrzymałem je na nogach. Była to ciężka walka, rzekłbym – trafił swój na swego. 
Zacząłem się pocić z wysiłku, ale i mułowi pot spływał z całego ciała, a z pyska opadały 

40



wielkie płaty piany. Ruszał się coraz słabiej, wściekłe parskanie przeszło w krótki kaszel, aż 
w końcu padł pode mną nie z własnej woli, lecz dlatego, że zabrakło mu sił. Legł na ziemi 
bez ruchu z przewróconymi oczyma. Zaczerpnąłem głęboko powietrza, zdawało mi się, że 
wszystkie żyły i ścięgna we mnie się porwały. 

– Wielkie nieba, co z was za człowiek! – zawołał Sam. – Mieliście więcej sił niż to bydlę! 
Zlęklibyście się, gdybyście zobaczyli swoją twarz! 
– Wierzę. 
– Oczy wam wyłażą, wargi popuchły, a z policzków lada chwila krew tryśnie. 
– To przydarza się greenhornom, którzy nie dają się wyrzucić z siodła, gdy tymczasem 
ktoś inny, mistrz w polowaniu na mustangi, jako mądrzejszy, pozwolił się strącić przywiązawszy poprzednio własnego konia do muła i puściwszy obydwa na przechadzkę. 
Poczciwiec zrobił jeszcze bardziej płaczliwą minę i rzekł zgnębionym głosem: 

– Milczcie o tym, sir! Zapewniam was, że nawet najlepszemu myśliwcowi może się coś 
takiego przytrafić. Mieliście dobre dni wczoraj i dzisiaj. 
– Spodziewam się, że więcej takich dobrych dni dożyję. Tym gorsze były one dla was. 
Jakżeż tam z waszymi żebrami i innymi kośćmi? 
– Nie wiem. Pozbieram je i zliczę kiedyś, gdy mi się zrobi lepiej. Teraz kłapią mi w całym 
ciele. Takiej bestii nie miałem jeszcze pod sobą! Przypuszczam, że teraz nabierze wreszcie 
rozumu! 
– To się już stało. Popatrzcie, jaka zmęczona, aż litość bierze. Założymy jej uzdę i siodło i 
pojedziecie na niej do domu. 
– Zacznie podskakiwać na nowo! 
– Nie bójcie się! Dosyć się już nabiegała. To mądre zwierzę, z którego będziecie jeszcze 
bardzo radzi. 
– I ja tak sądzę. Od samego początku upatrzyłem ją sobie, a wy siwka, co było oczywiście 
ogromnym głupstwem. 
– Czy jesteście tego pewni? 
– Rozumie się, że było to głupstwo! 
– Nie o to mi chodzi, lecz o to, czy rzeczywiście wiecie, że wybrałem sobie siwka. 
– A cóż? 
– Także muła. 
– Naprawdę? 
– Tak. Chociaż jestem greenhorn, to jednak wiem już, że siwek na nic się nie przyda 
westmanowi. Muł spodobał mi się od razu na pierwszy rzut oka. 
– Trzeba wam przyznać, że posiadacie dobry rozum... koński. 
– Życzę wam, żeby wasz ludzki był tak samo dobry, kochany Samie! Pomóżcie mi dźwignąć muła z ziemi! 
Podnieśliśmy go, on zaś stanął spokojnie, drżąc na całym ciele. Nie opierał się też przy zakładaniu siodła i uzdy. Gdy go Sam dosiadł, był mu posłuszny jak najlepiej ujeżdżony koń. 

– Poznać, że ta mulica miała już pana – rzekł Sam – i to dobrego jeźdźca. Uciekła mu 
pewnie. Wiecie, jaką jej dam nazwę? 
– No? 
– Mary. Jeździłem już kiedyś na mulicy, która się nazywała Mary, nie potrzebuję więc 
wymyślać innego imienia. 
– A więc muł Mary, a strzelba Liddy! 
– Tak, to bardzo miłe imiona, nieprawdaż? Ale, ale muszę was poprosić jeszcze o jedną 
małą grzeczność. 
– Jaką? 
– Nie mówcie o tym, co się tu stało. Przysługę tę będę zawsze bardzo wysoko cenił. 
– Co też wygadujecie! Tego, co się samo przez się rozumie, nie ceni się wcale wysoko. 
41



– Ja myślę inaczej. Tę bandę w obozie śmiech by porwał, gdyby się dowiedziała, w jaki 
sposób Sam Hawkens doszedł do posiadania swej nowej, uroczej Mary! Mieliby uciechę, 
wielką uciechę. Jeśli o tym nie wspomnicie, to ja... 
– Proszę was, bądźcie cicho! – przerwałem. – Nie traćcie słów niepotrzebnie. Jesteście 
mym nauczycielem i druhem. To wystarczy. 
Jego małe, chytre oczka zwilgotniały. 

– Tak, jestem wam druhem, sir – zawołał z zapałem – i gdybym wiedział, że darzycie mnie 
także odrobiną miłości, to serce moje byłoby pełne radości i wesela! 
Podałem mu rękę i odrzekłem: 

– Mogę wam sprawić tę uciechę, drogi Samie. Bądźcie pewni, że kocham was tak, no... jak 
się kocha dobrego, zacnego wuja. Wystarczy wam to? 
– W zupełności, sir, w zupełności! Jestem tym tak zachwycony, że chciałbym o ile możności zaraz tu, na miejscu, wam się odwzajemnić. Powiedzcie, co mam uczynić! Czy mam, czy 
mam... na przykład tę nową Mary zjeść tu w waszych oczach ze skórą i kośćmi? Czy może 
wolicie, żebym sam siebie zamarynował, poćwiartował i połknął? Czy... 
– Wstrzymajcie się! – zawołałem ze śmiechem. 
– W obu tych wypadkach bym was utracił, bo w pierwszym musielibyście pęknąć, a w 
drugim zginąć wskutek niestrawności, połknąwszy perukę, której nie zniósłby wasz żołądek. 
Zrobiliście mi już dość dobrego i jeszcze nieraz okażecie mi swoją miłość. Darujcie więc na 
razie życie Mary i sobie i starajcie się, żebyśmy wkrótce wrócili do obozu. Chciałbym popracować. 
– A cóżeście tutaj robili? Jeśli to nie była praca, to nie wiem, co nazwać pracą. 
Przywiązałem Dickowego konia lassem do mego i odjechaliśmy. Mustangi dawno już 
oczywiście pouciekały, a muł był tak posłuszny, że Sam kilkakrotnie zauważył: 

– Ona przeszła szkołę, ta Mary, i to bardzo dobrą szkołę! Za każdym krokiem coraz bardziej czuję i poznaję, że będę miał dobrego wierzchowca. Ona sobie teraz przypomina, co 
niegdyś umiała, a co między mustangami wyleciało jej z głowy. Prawdopodobnie ma nie tylko temperament, lecz także charakter. 
– Jeśli go jeszcze nie ma, to możecie ją tego nauczyć. Nie jest jeszcze na to za stara. 
– Ile ma lat, jak sądzicie? 
– Z pięć, nie więcej. 
– Ja też tak myślę. Zbadam później, czy się nie mylę. Wam to zwierzę zawdzięczam, tylko 
wam. Były to dla mnie dwa dni złe, bardzo złe, ale za to dla was pełne chwały. Czy przypuszczaliście, że nauczycie się polować na bizony i mustangi w tak krótkich odstępach czasu? 
– Czemu nie? Tu na Zachodzie trzeba być przygotowanym na wszystko. Spodziewam się, 
że poznam jeszcze inne polowania. 
– Hm, tak. Życzę wam, żebyście z nich wyszli tak jak wczoraj i dzisiaj. Zwłaszcza wczoraj 
życie wasze wisiało na włosku. Nie zapominajcie nigdy, że jesteście greenhorn. 
Ten człowiek pozwala spokojnie zbliżyć się do siebie bawołów! i strzela mu w oczy! Czy 
to kto widział? 
Jesteście jeszcze niedoświadczeni i nie doceniacie bizonów. Uważajcie na siebie lepiej w 
przyszłości i nie ufajcie sobie zanadto! Polowanie na bizona jest jednym z najniebezpieczniejszych. Jest jeszcze tylko jedno bardziej niebezpieczne. 

– Jakie? 
– Na niedźwiedzia. 
– Czy na czarnego z żółtym pyskiem? 
– Baribala? Z tego się śmieję, on jest tak dobroduszny i spokojny, że można go nauczyć 
prasować i haftować. Myślę o grizzlim, szarym niedźwiedziu z Gór Skalistych. Pewnie czytaliście o nim, jak zresztą o wszystkim? 
– Tak. 
42



– To się cieszcie, jeżeli nie ujrzycie go nigdy. Gdy się podniesie, jest od was wyższy o 
dwie stopy, a jak raz kłapnie zębami, to wam z głowy zrobi miazgę. Napadnięty i wprawiony 
we wściekłość, nie spocznie, dopóki nie rozszarpie i nie zniszczy wroga. 
– Albo wróg jego! 
– Oho! Patrzcie, znowu ta wasza lekkomyślność! Mówicie o wielkim, niezwyciężonym, 
szarym niedźwiedziu, jak gdyby chodziło o małego, niegroźnego szopa. 
– Tak nie jest. Nie lekceważę go, ale też nie godzę się z tym, że jest niezwyciężony. Nie 
istnieją drapieżne zwierzęta, których nie można by pokonać. Tak samo ma się rzecz z grizzlim. 
– Czy i to znaleźliście w książkach? 
– Tak. 
– Hm! Zdaje mi się, że czytane przez was książki są głównym powodem waszej lekkomyślności. Jesteście człowiekiem rozumnym, jeśli się nie mylę, ale potrafilibyście pewno 
pójść tak samo na szarego niedźwiedzia jak wczoraj na bizony. 
– Gdybym nie mógł inaczej, to tak. 
– Nie mógł inaczej! Głupstwo! Co przez to rozumiecie? Każdy może inaczej, jeśli chce! 
– To znaczy, że może uciec, jeżeli jest tchórzem. Czy o tym myślicie? 
– Tak, ale o tchórzostwie nie ma przy tym mowy. To nie tchórzostwo uciekać przed grizzlim. Przeciwnie, zaatakować go jest samobójstwem, czystym samobójstwem! 
– Tu nasze zdania się różnią. Gdy zwierzę zaskoczy mnie niespodzianie i zabraknie mi 
czasu do ucieczki, muszę się bronić. Gdy się rzuci na mego towarzysza, idę mu na pomoc. To 
są dwa wypadki, w których nie mogę lub nie wolno mi uciekać. Poza tym uważam, że odważny westman zabierze się do szarego niedźwiedzia nawet bez konieczności, po to tylko 
żeby dać dowód swej odwagi i unieszkodliwić niebezpiecznego drapieżnika, a przy tym pokosztować szynki i łap. 
– Jesteście niepoprawni, aż cierpnę ze strachu o was. Dziękujcie Bogu, jeśli nie zaznajomicie się z tymi łapami i szynką! Nie taję oczywiście, że to największe przysmaki na ziemi, 
przewyższające nawet polędwicę bawolą. 
– Prawdopodobnie wasze obawy o mnie są na razie zbyteczne. A czyż w tych stronach w 
ogóle żyją szare niedźwiedzie? 
– Czemu nie? Grizzli przebywa w górach, posuwa się wzdłuż rzek, a czasem nawet wychodzi na prerie. Biada temu, kogo napotka. Przestańmy już o tym mówić! 
Nie przeczuwał tak samo jak ja, że już nazajutrz potoczy się inna rozmowa na ten temat i 
że to niebezpieczne zwierzę wejdzie nam w drogę. Nie starczyło już zresztą czasu na dalsze 
roztrząsanie tej sprawy, gdyż przybyliśmy do obozu, który posunięto tymczasem naprzód o 
odmierzoną część trasy. Bancroft wraz z trzema surweyorami zabrał się tęgo do roboty, aby w 
końcu pokazać, co potrafi. Wywołaliśmy ogólny podziw. 

– Muł, muł! – wołano. – Skąd go macie? 
– Przysłano mi go – odrzekł Sam poważnie. 
– Nie może być! A kto? 
– Pośpieszną pocztą, pod opaską za dwa centy. Czy chcecie zobaczyć opakowanie? 
Kilku się zaśmiało, a reszta jęła urągać, ale Sam osiągnął swój cel; nie pytano go więcej. 
Nie zauważyłem, czy wobec Dicka Stone'a i Willa Parkera okazał się skłonniejszy do wynurzeń, gdyż zabrałem się natychmiast do pomiarów, które też dzięki temu posunęły się naprzód 
tak prędko, że mogliśmy nazajutrz zabrać się już do doliny, gdzie spotkaliśmy się onegdaj z 
bizonami. Rozmawiając o tym wieczorem, spytałem Sama, czy bawoły mogłyby nam przeszkodzić, ponieważ, jak się zdawało, obrały sobie tamtędy drogę, a dotychczas przeszła tylko 
przednia ich straż i należało wobec tego przygotować się na to, że, ukaże się także stado 
główne. 

43



– Nie sądzę, sir – odrzekł. – Bizony nie są głupsze od mustangów. Odpędzone przez nas 
forpoczty wróciły i przestrzegły stado, toteż pójdzie ono z pewnością w zupełnie innym kierunku i będzie unikało tej doliny. 
Z brzaskiem dnia przenieśliśmy nasz obóz do górnej części doliny bez udziału Hawkensa, 
Stone'a i Parkera, pierwszy z nich bowiem, chcąc ujeździć swoją Mary, udał się na prerię, a 
obaj pozostali postanowili mu towarzyszyć. 

My, jako surweyorzy, zajęliśmy się ustawianiem tyczek pomiarowych przy pomocy kilku 
podwładnych Rattlera. On sam, nic nie robiąc, włóczył się z innymi po okolicy. Zbliżyliśmy 
się wreszcie do miejsca, w którym zabiłem niedawno oba bawoły. Nie zauważywszy z pewnej odległości zwłok starego byka, zdziwiłem się niemało, podszedłem bliżej i zobaczyłem 
szeroki ślad ciągnący się od miejsca, na którym zwierzę leżało, ku niedalekim zaroślom. Trawa była zgnieciona na szerokość dwu łokci, jakby ktoś wlókł coś po niej. 

– Do stu piorunów! – zawołał Rattler. – Czy to możliwe? Kiedy zabieraliśmy stąd mięso, 
przekonałem się zbadawszy dokładnie, że obydwa buhaje były martwe, tymczasem ten widocznie jeszcze żył. 
– Tak sądzicie? 
– Tak jest. A może myślicie, że martwy bawół sam potrafi się oddalić? 
– A czy musiał się sam oddalić? Mógł go ktoś inny usunąć. 
– Tak? A kto? 
– Na przykład Indianie. Trochę dalej na północ znaleźliśmy ślad stopy Indianina. 
– Tak! Jaki rozumny i mądry bywa taki greenhorn!
Gdyby byka zabrali Indianie, to skądby się oni tu wzięli?
– Skądkolwiek. 
– Bardzo słusznie. Może nawet z nieba spadli? Ja myślę inaczej. W bawole kołatało jeszcze życie, a gdy odzyskał trochę sił, zawlókł się w zarośla i tam oczywiście zdechł.. 
Rattler poszedł ze swoimi ludźmi za śladem, przypuszczając może, że pośpieszę za nimi. 
Tymczasem nie uczyniłem tego, gdyż nie podobał mi się szyderczy ton, jakim do mnie przemawiał, poza tym czekała mnie robota. Zresztą było mi dość obojętne, gdzie się podział trup 
byka. Zabrałem się więc do pracy, ale zaledwie wziąłem tyczkę do ręki, gdy z zarośli zabrzmiały okrzyki przerażenia, huknęły dwa czy trzy strzały i doleciał mnie głos Rattlera: 

– Na drzewa, prędko na drzewa, bo śmierć! On nie umie się wspinać!
Kogo miał na myśli mówiąc, że nie umie się wspinać?
Wtem wypadł z zarośli jeden z jego ludzi pędząc ogromnymi skokami jak człowiek ogar
nięty śmiertelnym strachem. – Co się stało? – zapytałem głośno. 

– Niedźwiedź, olbrzymi niedźwiedź, szary grizzli! – sieknął przebiegając koło mnie.
Równocześnie krzyknął jakiś jękliwy głos:
– Na pomoc, na pomoc! Ma mnie! Oh, oh! 
Tak ryczeć mógł tylko człowiek, przed którym rozwarły się wrota śmierci. Groziło mu widocznie wielkie niebezpieczeństwo, należało więc przyjść mu z pomocą... Ale jak? Strzelbę 
zostawiłem w namiocie, ponieważ mi przeszkadzała w pracy. Nie było to bynajmniej lekkomyślne, gdyż jako surweyorzy mieliśmy do obrony westmanów. 

Gdybym pobiegł do namiotu, człowiek ów byłby rozszarpany, zanim zdołałbym powrócić. 
Musiałem więc pójść tak, jak stałem, tylko z nożem i rewolwerami za pasem. Ale cóż ta broń 
znaczy wobec szarego niedźwiedzia! Grizzli to bliski krewny wymarłego już niedźwiedzia 
jaskiniowego i należy raczej do czasów przedhistorycznych niż do teraźniejszości. Dochodzi 
on do dziesięciu stóp wysokości, a ja sam później zabijałem okazy ważące po tyleż cetnarów. 
Obdarzony jest taką siłą muskułów, że biegnie z łatwością z jeleniem, źrebięciem lub cielęciem bawolim w pysku. Tylko jeździec na rączym i silnym koniu zdoła przed nim umknąć. 
Wobec olbrzymiej siły, szalonej odwagi i niezmordowanej wytrwałości szarego niedźwiedzia 
Indianie uważają jego zabicie za czyn ogromnie zuchwały. 

44



Skoczyłem w zarośla. Ślad prowadził dalej, aż do miejsca gdzie zaczynały się drzewa. 
Tam zawlókł niedźwiedź stadnika i stamtąd też przedtem wyszedł; dlatego nie widzieliśmy 
jego śladów, bo zatarł je ciągnąc bizona. 

Była to groźna chwila. Za mną wołali surweyorzy biegnąc do namiotu po broń, przede mną 
krzyczeli westmani, a wśród tego brzmiały wrzaski boleści człowieka, którego niedźwiedź 
dostał w swoje łapy. 

Zbliżałem się za każdym skokiem. Wtem usłyszałem głos niedźwiedzia, a raczej nie głos, 
gdyż i tym różni się ten niedźwiedź od innych gatunków, że nie mruczy, lecz w gniewie lub 
bólu w szczególny sposób parska i prycha głośno i szybko. 

Nareszcie stanąłem na miejscu. Przede mną leżało zupełnie rozszarpane cielsko bizona, z 
prawej i lewej strony krzyczeli westmani, którzy prędko pouciekali na drzewa i czuli się tam 
dość bezpieczni, gdyż nigdy nie widziano, by szary niedźwiedź piął się na drzewo. Poza trupem bawolim jeden z westmanów starał się dostać na drzewo, ale niedźwiedź go przy tym 
zaskoczył. Człowiek ten leżał górną połową ciała na pierwszym niskim konarze, obejmując 
pień obu rękami, a grizzli podniósłszy się szarpał przednimi łapami jego nogi i brzuch. Jeden 
rzut oka przekonał mnie, że westman przepadł bez ratunku. Mogłem więc teraz uciec bez narażania się na jakiekolwiek zarzuty, ale ten widok podziałał na mnie z nieodpartą potęgą. Porwałem jedną z porzuconych strzelb, ale niestety nie było już w niej naboju. Odwróciłem się, 
przeskoczyłem przez bawoła i zadałem niedźwiedziowi kolbą z całej siły cios w czaszkę. Ale 
cóż? Strzelba rozprysnęła się jak szkło w moich rękach, zyskałem jednak tyle przynajmniej, 
że odwróciłem uwagę niedźwiedzia od ofiary. Zwrócił ku mnie głowę, ale nie jednym rzutem 
jak drapieżne zwierzę z gatunku kotów, lecz powoli, jakby się zdziwił tym głupim atakiem. 
Mierząc mnie swoimi małymi oczyma, zdawał się namyślać, czy ma zostać przy swojej ofierze, czy pochwycić mnie. Tych kilka chwil ocaliło mi życie, gdyż wpadłem na myśl, w mym 
położeniu najszczęśliwszą i jedyną. Wyrwałem zza pasa rewolwer, podbiegłem tuż do niedźwiedzia i strzeliłem mu cztery razy w oczy. Dokonałem tego oczywiście tak prędko, jak tylko 
mogłem nadążyć, po czym odskoczyłem daleko w bok i stanąłem przypatrując się z dobytym 
nożem. 

Gdybym się nie ruszył z miejsca, byłbym to przypłacił życiem, gdyż oślepione zwierzę puściło czym prędzej drzewo i rzuciło się na miejsce, na którym stałem przed chwilą. Nie znalazłszy mnie tam, niedźwiedź zaczął szukać mnie wśród groźnego sapania i wściekłych uderzeń 
łapami. Jak szalony kręcił się na czterech łapach w kółko szarpał ziemię, skakał na wszystkie 
strony, sięgając łapami daleko od siebie, aby mnie chwycić. Nie udało mu się to, gdyż na 
szczęście trafiłem celnie. Byłby go może w końcu węch zaprowadził do mnie, ale szalona 
wściekłość zagłuszyła w nim instynkt. 

Wreszcie zajął się swoimi ranami, nie dbając już o tego, który je zadał. Usiadł, podniósł się 
w tej pozycji i parskając, i klapiąc zębami, zaczął sobie przecierać oczy przednimi łapami. 
Stanąłem przy nim czym prędzej i wbiłem mu dwa razy nóż między żebra. Sięgnął ku mnie 
natychmiast, ale znowu na próżno, gdyż mnie już przy nim nie było. Nie trafiłem go w serce, 
miał więc jeszcze siły szukać mnie ze zdwojoną zajadłością może przez dziesięć minut. Utracił jednak w tym czasie wiele krwi i zmęczył się widocznie. Usiadł na powrót i znów zaczął 
przecierać oczy, dając mi sposobność do następnych dwu pchnięć nożem, o wiele skuteczniejszych. Odskoczyłem, a on opuścił przednie łapy na ziemię, podbiegł, chwiejąc się i chrapiąc, naprzód, potem w bok i z powrotem. Chciał się podnieść, ale sił mu już nie starczyło. 
Upadł na bok, potoczył się, na próżno usiłując wstać. Wreszcie wyciągnął się i legł spokojnie. 

– Dzięki Bogu! – krzyknął Rattler z drzewa. – Bestia nie żyje. Byliśmy w okropnym niebezpieczeństwie. 
– Nie wiem, na czym ta okropność polegała – odrzekłem. – Przecież postaraliście się o 
bezpieczeństwo swej osoby. Teraz możecie zleźć. 
– Nie, jeszcze nie! Zbadajcie wpierw, czy niedźwiedź naprawdę zginął. 
45



– To zbyteczne. 
– Nie powinniście tak twierdzić. Wy nie macie pojęcia, jak wielką żywotność posiada takie 
bydlę. Zbadajcie zatem! 
– Czy może dla was? Jeśli chcecie się dowiedzieć, czy żyje, to przekonajcie się sami! 
Wszak jesteście słynnym westmanem, a ja tylko greenhornem! 
Podszedłem do towarzysza wiszącego jeszcze na konarze. Przestał już jęczeć i nie ruszał 
się wcale. Z jego wykrzywionej twarzy oczy patrzyły ku mnie szklanym wzrokiem. 

– Puśćcie się, sir! – zawołałem. – Ja was zdejmę. Nic nie odpowiedział, ani jednym ruchem nie okazał, że rozumie moje słowa. Prosiłem jego towarzyszy, żeby pozłazili z drzew i 
pomogli mi, ale słynni westmani nie dali się do tego nakłonić, dopóki nie przewróciłem kilka 
razy niedźwiedzia, dowodząc w ten sposób, iż rzeczywiście nie żyje. Wówczas odważyli się 
zejść i zdjęli wraz ze mną na ziemię okropnie poszarpanego człowieka, nie bez trudności, 
gdyż ramiona jego trzymały silnie drzewo. Już nie żył. 
Ale ten okropny zgon nie wzruszył widocznie jego towarzyszy, gdyż zaraz odwrócili się 
od niego ku niedźwiedziowi, a ich dowódca powiedział: 

– Teraz będzie odwrotnie: przedtem niedźwiedź chciał nas pożreć, a teraz my pożremy je
go. Prędzej, ludzie, zdjąć skórę, dobierzemy się do szynki i do łap! 
Dobył noża i ukląkł chcąc swój zamiar od razu wprowadzić w czyn. Lecz ja zauważyłem: 

– Byłby to dla was większy zaszczyt, gdybyście spróbowali na nim swojego noża, dopóki 
żył. Teraz za późno. Nie trudźcie się! 
– Co? – wybuchnął. – Może mi przeszkodzicie w wykrojeniu pieczeni? 
– Oczywiście, mr. Rattler! 
– Jakim prawem? 
– Wielkim i niezaprzeczonym. Ja przecież powaliłem niedźwiedzia. 
– To nieprawda. Nie będziecie chyba twierdzili, że greenhorn zabił nożem szarego niedźwiedzia. Myśmy strzelili kilka razy do niego, gdyśmy go ujrzeli. 
– A potem pouciekaliście czym prędzej na drzewa. Tak, to prawda, zupełna prawda! 
– Ale nasze kule dosięgły go i od nich też zginął ostatecznie, a nie od tych kilku ukłuć 
szpilką, jakie zadaliście mu, gdy już ledwie dyszał. Niedźwiedź jest nasz i zrobimy z nim, co 
nam się spodoba. Zrozumiano? 
Chciał rzeczywiście zabrać się już do roboty, lecz go przestrzegłem: 

– Odstąpcie natychmiast, mr. Rattler, bo nauczę was zważać na moje słowa! Pamiętajcie! 
Gdy mimo to wbił nóż w futro niedźwiedzia, pochwyciłem go, tak jak klęczał, rękami za 
biodra i cisnąłem nim o najbliższe drzewo, aż zatrzeszczało. W tej chwili gniewu było mi 
zupełnie obojętne, czy sobie przy tym co połamie, czy nie. Kiedy jeszcze leciał, wyrwałem 
drugi nabity rewolwer zza pasa, aby się obronić, gdyby się na mnie chciał rzucić, Rattler podniósł się, spojrzał na mnie z wściekłością, dobył noża i zawołał: 

– Odpokutujecie jeszcze za to! Uderzyliście mnie już raz, postaram się, żebyście się nie 
mogli porwać na mnie po raz trzeci! 
Już zamierzał zrobić pierwszy krok w moją stronę, ale skierowałem ku niemu rewolwer i 
zagroziłem: 

– Jeszcze krok, a wpakuję wam kulę w łeb! Precz z nożem! Na ,,trzy!” strzelam, jeśli jeszcze będziecie go trzymali w ręku. A więc: raz... dwa... i... 
On trzymał nóż w dalszym ciągu i byłbym strzelił istotnie, może nie w głowę, ale w rękę, 
gdyż chodziło o to, żeby poczuli szacunek dla mojej osoby, ale na szczęście nie doszło do 
tego, gdyż w tej krytycznej chwili zabrzmiał jakiś głos: 

– Ludzie, czyście poszaleli? Jaki może być słuszny powód do tego, żeby biali ludzie skręcali sobie wzajemnie karki! Stójcie! 
Spojrzeliśmy w stronę, skąd głos nas doleciał, i ujrzeliśmy człowieka wychodzącego zza 
drzewa. Był mały, chudy i garbaty, ubrany prawie jak czerwonoskóry. Trudno było dobrze 

46



rozpoznać, czy był to biały, czy Indianin, ale temu ostatniemu przeczyła barwa skóry. Ta 
twarz, aczkolwiek opalona od słońca, musiała być kiedyś biała. Z nieokrytej głowy spływały 
aż na ramiona ciemne włosy. Ubranie jego składało się ze skórzanych indiańskich spodni i 
takiej samej koszuli myśliwskiej, uzbrojenie zaś stanowiła strzelba i nóż. Spojrzenie miał bardzo inteligentne i mimo ułomnej postaci nie wywoływał wrażenia śmiesznego. Zresztą tylko 
ludzie ordynarni chyba natrząsają się z niezawinionego kalectwa. Do tego rodzaju ludzi należał Rattler, gdyż ujrzawszy przybysza zawołał: 

– Halo, cóż to za karzeł i dziwoląg! Czy tu na pięknym Zachodzie bywają tacy ludzie? 
Obcy zmierzył go spojrzeniem od stóp do głów i odrzekł spokojnie, tonem pełnym wyższości: 

– Dziękujcie Bogu, że was obdarzył zdrowym ciałem. Zresztą ciało nie odgrywa w człowieku najważniejszej roli, dużo zależy także od serca i ducha, a co do tego nie obawiam się 
porównania z wami. Zrobił pogardliwy ruch ręką i zwrócił się do mnie: 
– Macie siłę w kościach, sir! Nie każdy potrafi rzucić w powietrze z taką łatwością tak 
ciężkiego człowieka. Rozkosz była patrzeć na to. 
Po tych słowach kopnął niedźwiedzia i ciągnął dalej, jak gdyby z żalem: 

– A więc to jest ten, którego chcieliśmy upolować! Szkoda, że tak się nie stało. 
– Chcieliście go zabić? 
– Tak. Wczoraj znaleźliśmy jego trop i szliśmy za nim uparcie polem i gąszczem, aż teraz, 
kiedy wreszcie doszliśmy na miejsce, rzecz już skończona. 
– Mówicie w liczbie mnogiej, sir; nie jesteście sami? 
– Nie, są ze mną jeszcze dwaj dżentelmeni. 
– Kto taki? 
– Przedstawię ich wam, skoro się dowiem, kto wy jesteście. W tej okolicy nigdy się nie 
jest dość ostrożnym, napotyka się tu więcej złych ludzi niż dobrych. 
Powiódł spojrzeniem po Rattlerze i jego towarzyszach i mówił dalej przyjaźnie: 

– Zresztą po dżentelmenie widać od razu, czy można mu zaufać. Słyszałem koniec waszej 
rozmowy i wiem coś niecoś, co mam o tym sądzić. 
– Jesteśmy surweyorami, sir – objaśniłem. – Jeden starszy inżynier, czterej surweyorzy, 
trzej przewodnicy i dwunastu westmanów dla naszej obrony. 
– Hm, co do tego, to wydajecie mi się człowiekiem, który nie potrzebuje obrony. A więc 
jesteście surweyorami. Czy przybyliście tu służbowo? 
– Tak. 
– A co odmierzacie? 
– Tor kolei. 
– Która ma tędy przechodzić? 
– Tak. 
– Więc zakupiliście te terytoria? 
Przy tym pytaniu wzrok jego stał się kłujący, a oblicze mu spoważniało. Miał widocznie 
powód do tych pytań, toteż odrzekłem: 

– Polecono mi wziąć udział w pomiarach, wykonuję je nie troszcząc się o resztę. 
– Hm, tak! Sądzę jednak, że wiadomo wam, co należy o tym sądzić. Teren, na którym się 
znajdujecie, jest własnością Indian, a mianowicie Apaczów z plemienia Mescalerów. Twierdzę stanowczo, że nie sprzedali oni tego kraju ani też nie odstąpili go nikomu w żaden inny 
sposób. 
– Co was to obchodzi? – zawołał do niego Rattler. – Nie zaprzątajcie sobie głowy cudzymi 
sprawami! Lepiej pamiętajcie o swoich! 
– Ja też to i czynię, sir, ponieważ jestem Apaczem, i do tego Mescalero. 
– Wy? Nie strójcie głupich żartów! Trzeba by chyba być ślepym, żeby nie poznać, iż jesteście białym. 
47



– A mimo to się mylicie! Nie sądźcie o mnie z barwy mej skóry, lecz podług imienia. Nazywają mnie Kleki-petra. 
To znaczy w języku Apaczów, których dialektu jeszcze wówczas nie znałem, tyle co 
„biały ojciec”. Rattler słyszał już widocznie to imię, gdyż postąpił krok naprzód z gestem 
pełnym zarówno ironii, jak zdumienia, i powiedział: 

– Ach, Kleki-petra, słynny bakałarz Apaczów! Źle, że jesteście garbaty. Dużo was to pewnie trudu kosztuje, że te czerwonoskóre gałgany nie śmieją się z was. 
– O, to nic nie szkodzi, sir! Przywykłem do tego, że szydzą ze mnie gałgany, bo ludzie 
rozsądni tego nie czynią. A teraz, skoro już wiem, kim jesteście i co tu robicie, mogę wam 
wyjawić, kim są moi towarzysze. Będzie najlepiej, jeśli wam ich pokażę. 
Krzyknął jakieś indiańskie słowo ku lasowi, na co ukazały się dwie, nadzwyczaj zajmujące, postacie i z godnością przybliżyły się ku nam. Byli to Indianie i jak to na pierwszy rzut 
oka wywnioskowałem: ojciec i syn. 

Starszy był nieco więcej niż średniego wzrostu, ale bardzo silnie zbudowany. Z postawy 
jego biła szlachetność, a ruchy świadczyły o wielkiej fizycznej zręczności. Twarz miał typowo indiańską, choć o rysach nie tak ostrych i wyrazistych, jak to zwykle bywa u czerwonoskórych. 

Oczy jego miały spokojny, niemal łagodny wyraz cichego, wewnętrznego skupienia, które 
musiało go wynosić nad współplemieńców. Na głowie nie nosił żadnego okrycia, ciemne 
włosy związane były w węzeł podobny do hełmu, w którym tkwiło orle pióro – znak godności 
wodza. Ubranie składało się z mokasynów, opatrzonych frędzlami spodni i skórzanej bluzy 
myśliwskiej. Wszystko to bardzo proste i sporządzone nadzwyczaj trwale. Zza pasa wystawał 
nóż oraz zwieszało się kilka torebek z nieodzownymi dla westmana drobiazgami. Na szyi 
zauważyłem woreczek z ,,lekami” i fajkę pokoju z główką toczoną ze świętej gliny. W ręku 
trzymał dwururkę, której części drewniane obite były srebrnymi gwoździami. Tą strzelbą, 
zwaną później strzelbą srebrną, miał się wsławić syn jego Winnetou. 

Strój młodszego różnił się od stroju starszego tylko zgrabniejszym wykonaniem. Mokasyny ozdobione były szczecią jeżozwierza, a szwy spodni i bluzy – delikatnymi, czerwonymi 
nićmi. Nosił on również na szyi woreczek z „lekami” oraz fajkę pokoju. Uzbrojenie stanowiły 
także, jak u ojca, nóż i dwururka. Głowę miał też odkrytą i włosy związane w węzeł, ale bez 
pióra. Były tak długie, że mimo węzła opadały mu z tyłu na plecy. Niejedna dama pozazdrościłaby mu tych wspaniałych, czarnych, aż niebiesko połyskujących włosów. Rysy jego twarzy, jasnobrunatnej, z lekkim odcieniem brązu, odznaczały się jeszcze większą szlachetnością 
niż rysy ojca. Jak się wówczas domyśliłem, a później dowiedziałem, był w tym samym wieku, co ja. Zrobił na mnie na pierwszy rzut oka głębokie wrażenie. Czułem, że musi być dobrym człowiekiem i posiadać nadzwyczajne zdolności. Przyjrzeliśmy się sobie nawzajem 
długim i badawczym spojrzeniem, a w czasie tego wydało mi się, że w jego poważnych, 
ciemnych, o aksamitnym połysku oczach zamigotało na krótką chwilę przyjazne mi światło. 

– Oto moi towarzysze i przyjaciele – rzekł Kleki-petra wskazując najpierw na ojca, a potem na syna. – To Inczu-czuna20, wielki wódz Mescalerów, uznany także za dowódcę innych 
plemion Apaczów. Tu zaś stoi syn jego Winnetou, który pomimo młodego wieku dokonał już 
więcej dzielnych czynów niż dziesięciu starych wojowników przez całe życie. Imię jego głośne będzie kiedyś i sławne, jak daleko sięgają sawanny i Góry Skaliste. 
Brzmiało to trochę przesadnie, ale jak się później przekonałem, nie powiedział za wiele. 
Rattler zaśmiał się szyderczo i zawołał: 

20 Inczu-czuna (ind.) – Dobre Słońce (tłumaczenie słów indiańskich z wyd. ,,Przez lądy i morza”) 

48



– Ten młokos miałby popełnić takie czyny? Mówię naumyślnie ,,popełnić”, gdyż czyny 
jego to na pewno tylko kradzieże, rozboje i grabież. Już my to znamy. Wszyscy czerwonoskórzy kradną i grabią. 
Była to ciężka obelga. Trzej obcy udali jednak, że jej nie słyszeli. Przystąpili do niedźwiedzia i jęli mu się przypatrywać. Kleki-petra pochylił się nad nim i zbadał go. 

– Zginął od pchnięć zadanych nożem, a nie od kul – rzekł zwracając się do mnie. 
Słyszał widocznie z ukrycia moją sprzeczkę z Rattlerem i chciał tylko stwierdzić, że miałem słuszność. 

– To się okaże – rzekł Rattler. – Co taki garbaty bakałarz rozumie się na polowaniu na 
niedźwiedzie? Gdy zdejmiemy skórę z niedźwiedzia, zobaczymy, która rana była śmiertelna. 
Nie dam się oszukać greenhornowi. 
Na to pochylił się także nad niedźwiedziem Winnetou, dotknął krwawych miejsc i wyprostowawszy się z powrotem, zapytał: 

– Kto rzucił się z nożem na niego?
Mówił czystą angielszczyzną.
– Ja – odpowiedziałem. 
– Czemu mój młody biały brat nie strzelał? 
– Bo nie miałem przy sobie strzelby. 
– Tu leżą strzelby! 
– Nie są moje. Ci, do których one należą, porzucili je i powyłazili na drzewa. 
– Idąc śladem niedźwiedzia, słyszeliśmy z dala okrzyki strachu. Gdzie to było? 
– Tu. 
– Uff! Wiewiórki i śmierdziele zmykają na drzewa za zbliżaniem się nieprzyjaciela, mężczyzna jednak powinien walczyć, gdyż jeśli ma odwagę, to dana mu jest moc pokonania najsilniejszego zwierza. Mój młody biały brat posiada tę odwagę. Dlaczego nazywają go tu greenhornem? 
– Ponieważ po raz pierwszy i od niedawna jestem na Zachodzie. 
– Blade twarze to szczególni ludzie. Nazywają greenhornem młodzieńca, który z nożem w 
ręku rzuca się na straszliwego grizzli, a tym, którzy ze strachu wyłażą na drzewa i tam wyją z 
przerażenia, wolno siebie uważać za dzielnych westmanów. Czerwonoskórzy są sprawiedliwi; 
u nich mężny nie może uchodzić za tchórza, a tchórz za mężnego. 
– Syn mój słusznie powiedział – potwierdził ojciec trochę gorszą angielszczyzną. – Ta 
młoda blada twarz to już nie greenhorn. Kto w ten sposób zabija szarego niedźwiedzia, tego 
trzeba nazwać wielkim bohaterem. 
Nadto ten, który to czyni, aby ocalić innych, powinien się spodziewać z ich strony 
wdzięczności, nie obelg. Howgh! Wyjdźmy w pole, aby zobaczyć, dlaczego blade twarze 
znajdują się w tych stronach. 

Jakaż różnica między moimi białymi towarzyszami a tymi, pogardzanymi przez nich, Indianami! Już samo poczucie sprawiedliwości skłoniło czerwonoskórych do świadczenia na 
moją korzyść, co było nawet odwagą z ich strony. Było ich tylko trzech, a nie wiedzieli, ilu 
nas jest, narażali się więc na niebezpieczeństwo, robiąc sobie wrogów z naszych westmanów. 
Ale o tym widocznie nawet nie pomyśleli, bo przeszli obok nas powoli, dumnym krokiem, 
opuszczając zarośla. Udaliśmy się za nimi. Wtem Inczu-czuna ujrzał wbite w ziemię paliki 
miernicze, stanął, odwrócił się do mnie i zapytał: 

– Co to ma znaczyć? Czy blade twarze chcą ten kraj zmierzyć? 
– Tak. 
– Na co? 
– Aby zbudować drogę dla konia ognistego.
Z oczu jego zniknął wyraz spokojnej zadumy. Rozgorzał gniewem i zapytał pośpiesznie:
– Czy ty należysz do tych ludzi? 
49



– Tak. 
– Czy mierzyłeś razem z nimi? 
– Tak. 
– I płacą ci za to? 
– Tak. 
Obrzucił mnie pogardliwym spojrzeniem i tak samo pogardliwie odezwał się do Klekipetry: 

– Nauki twoje brzmią bardzo pięknie, ale nie zawsze się sprawdzają. Oto zobaczyliśmy 
młodą bladą twarz z mężnym sercem, szczerym obliczem i oczyma pełnymi rzetelności, a 
zaledwie spytaliśmy, co ona tu robi, wychodzi na jaw, że przybyła, aby za pieniądze kraść 
nam ziemię. Blade twarze mogą wyglądać na dobre czy złe, wewnątrz każda z nich jest taka 
sama! 
Uczciwość każe mi wyznać, że nie znalazłem wtedy słów na swoją obronę. W duchu czułem się zawstydzony, gdyż wódz miał słuszność. Czyż mogłem być w tej chwili dumny ze 
swojego zawodu? 

Starszy inżynier ukrył się razem z trzema surweyorami w namiocie, wyglądając przez 
dziurkę w stronę, skąd mógł nadejść niedźwiedź. Spostrzegłszy nas, odważyli się wyjść wielce zdumieni, a nawet stropieni widokiem Indian. Przywitali nas oczywiście pytaniem, jak 
obroniliśmy się przed niedźwiedziem. Rattler odrzekł: 

– Zastrzeliliśmy go i w południe będą na obiad łapy niedźwiedzie, a wieczorem szynka. 
Trzej goście spojrzeli na mnie, jakby pytając, czy do tego dopuszczę. 
– A ja twierdzę – rzekłem – że to ja zakłułem niedźwiedzia nożem. Tutaj stoją trzej rzeczoznawcy, którzy przyznali mi słuszność, ale niech to jeszcze nie rozstrzyga. Gdy nadejdą 
Hawkens, Stone i Parker, wydadzą swój sąd, do którego się zastosujemy. Do tego czasu niech 
nikt nie waży się ruszać niedźwiedzia. 
– Diabła mi tam stosować się do nich! – mruknął Rattler. – Pójdę z moimi ludźmi, aby 
rozkroić niedźwiedzia, a kto nam zechce w tym przeszkodzić, dostanie w brzuch pół tuzina 
kul! 
– Nie nadymajcie się tak, bo zaraz będziecie cieńszy, mr. Rattler! Ja się tak nie boję waszych kul, jak wy baliście się niedźwiedzia. Mnie nie wpędzicie na drzewo; zapamiętajcie to 
sobie! Nie sprzeciwiam się temu, żebyście poszli, ale tylko ze względu na naszego zmarłego 
towarzysza, którego trzeba pochować. Nie możecie go przecież tak zostawić. 
– Zginął kto? – zapytał Bancroft przestraszony. 
– Tak, Rollins – odrzekł Rattler. – Stracił życie tylko przez cudzą głupotę, bo mógł ocaleć. 
– Jak to? Przez czyją głupotę? 
– No, zrobił tak jak my i skoczył ku drzewu. Byłby się wdrapał zupełnie dobrze, tymczasem nadbiegł ten greenhorn i w głupi sposób podrażnił niedźwiedzia, który rzucił się potem 
wściekle na Rollinsa i poszarpał go na sztuki. 
To była już tak daleko posunięta nieuczciwość, że ze zdumienia omal nie straciłem mowy. 
Nie mogłem ścierpieć takiego przedstawienia sprawy, i to jeszcze w mojej obecności. Natychmiast więc zwróciłem się do Rattlera z zapytaniem: 

– Czy takie jest wasze przekonanie, mr. Rattler? 
– Tak! – skinął stanowczo głową i wyciągnął rewolwer w przypuszczeniu, że go zaatakuję. 
– Rollins mógł umknąć śmierci i tylko ja mu przeszkodziłem? 
– Tak. 
– Ja zaś sądzę, że niedźwiedź go pochwycił, zanim ja nadszedłem! 
– Kłamstwo! 
– Well, wobec tego posłyszycie i poczujecie prawdę! 
Po tych słowach wytrąciłem mu lewą ręką rewolwer, a prawą wymierzyłem tak potężny 
policzek, że potoczył się może z sześć kroków po ziemi. Zerwał się, wyjął nóż zza pasa i 

50



podbiegł ku mnie, rycząc jak wściekłe zwierzę. Odparowałem pchnięcie noża lewą ręką, a 
prawą grzmotnąłem go po głowie tak mocno, że padł nieprzytomny pod moje nogi. 

– Uff, uff! – zawołał zdumiony Inczu-czuna zapominając na widok tego ciosu o zwykłym 
indiańskim panowaniu nad sobą. Ale już w następnej chwili zauważyłem, że pożałował tego 
uznania. 
– To był znowu Shatterhand – rzekł surweyor Wheeler. 
Nie zważałem na te słowa, lecz zwróciłem oczy na kolegów Rattlera. Widziałem, że są 
wściekli, ale żaden nie odważył się mnie zaczepić. Zdobyli się tylko na to, że mruczeli i klęli 
pomiędzy sobą. 

– Weźcie się raz porządnie do Rattlera, mr. Bancroft! – rzekłem do inżyniera. – Nic mu nie 
uczyniłem, a on wciąż szuka ze mną zwady. Obawiam się, że w obozie dojdzie z tego powodu 
do morderstwa albo zabójstwa. Odprawcie go, a jeśli nie, to ja mogę odejść. 
– Oho, sir, tak źle chyba jeszcze nie jest! 
– Tak, jest źle. Macie tu jego nóż i rewolwer. Nie oddawajcie mu ich, dopóki się nie uspokoi, bo zapewniam was, że będę się bronił, a jeśli jeszcze raz przyjdzie do mnie z bronią w 
ręku, to go zastrzelę. Nazywacie mnie greenhornem, ale ja znam prawa prerii. Kto mi grozi 
rewolwerem lub nożem, tego wolno mi zabić na miejscu. 
Tyczyło się to oczywiście nie tylko Rattlera, lecz także jego westmanów, którzy nie odezwali się na to ani słowem. Teraz zwrócił się do inżyniera wódz Inczu-czuna: 

– Ucho moje usłyszało dopiero co, że ty masz między bladymi twarzami prawo rozkazu. 
Czy tak jest? 
– Tak – odpowiedział zapytany. 
– Wobec tego muszę z tobą pomówić. 
– O czym? 
– Dowiesz się, ale stoisz, a mężowie powinni siedzieć podczas narady. 
– Czy chcesz być naszym gościem? 
– To niemożliwe. Jak mogę być twoim gościem, skoro ty znajdujesz się na mojej ziemi, w 
moim lesie, w mojej dolinie i na mojej prerii. Niechaj biali mężowie usiądą. Co to za blade 
twarze, które tu jeszcze nadchodzą? 
– Należą do nas. 
– Więc niechaj zasiądą z nami. 
Sam, Dick i Will wracali właśnie z przejażdżki. Jako doświadczeni westmani, zdziwili się 
niemało na widok Indian, a zaniepokoili się dowiedziawszy się, kim oni są. 

– Kto jest ten trzeci? – spytał mnie Sam. 
– Nazywa się Kleki-petra, a Rattler przezwał go bakałarzem. 
– Kleki-petra, bakałarz? Ach, słyszałem o nim, jeśli się nie mylę. To bardzo tajemniczy 
człowiek, biały, ale żyje już długo pośród Apaczów. Jest to ktoś w rodzaju misjonarza, chociaż nie jest kapłanem. Cieszę się, że go widzę. Pomacam go trochę, hi! hi! hi! 
– Jeśli na to pozwoli! 
– Nie ukąsi mnie chyba. Czy stało się coś jeszcze? 
– Tak. 
– Co? 
– Coś bardzo ważnego. 
– To gadajcie, co! 
– Zrobiłem to, przed czym ostrzegaliście mnie wczoraj. 
– Nie wiem, co macie na myśli. Ostrzegałem was przed wielu rzeczami. 
– Grizzli. 
– Jak, gdzie, co? Był tutaj szary niedźwiedź? 
– I jeszcze jaki! 
– Gdzież to, gdzie? Żartujecie chyba! 
51



– Ani mi to w głowie. Za tymi krzakami w lesie. Zawlókł tam starego byka. 
– Rzeczywiście, naprawdę? A, do stu piorunów, musiało się to stać właśnie wtedy, kiedy 
mnie nie było! Czy zginął kto? 
– Rollins. 
– A wy? Jak wyście postąpili? Trzymaliście się chyba z daleka? 
– Tak. 
– To słuszne! Ale nie chce mi się w to uwierzyć. 
– Możecie spokojnie uwierzyć. Trzymałem się o tyle z daleka, że mi nie mógł nic zrobić, 
ja zaś wbiłem mu nóż między żebra. 
– Czy jesteście przy zdrowych zmysłach? Zaatakowaliście go nożem? 
– Tak, bo strzelby nie miałem. 
– Co za człowiek! Prawdziwy, rzetelny greenhorn. Wziął z sobą umyślnie ciężką strzelbę 
na niedźwiedzie, a gdy niedźwiedź przychodzi, strzela nożem zamiast z rusznicy. 
Czy uważałby kto coś podobnego za możliwe? Jak do tego doszło? 

– Tak, że Rattler twierdzi, iż to nie ja położyłem niedźwiedzia trupem, lecz on. 
Opowiedziałem mu, jak się wszystko odbyło i jak się potem znowu starłem z Rattlerem. 
– Człowiecze, jesteście rzeczywiście lekkoduchem nie do uwierzenia! – zawołał. – Nie widział jeszcze nigdy szarego niedźwiedzia i idzie nań jak na starego pudla! Muszę się natychmiast przypatrzyć temu zwierzęciu. Chodźcie, Dicku i Willu! Zobaczcie wy także, jakie głupstwo popełnił znowu nasz greenhorn. 
Chciał się oddalić, ale w tej chwili Rattler oprzytomniał, Sam zaś zwrócił się doń ze słowami: 

– Słuchajcie, mr. Rattler, mam wam coś do powiedzenia. Zaczepiliście znowu mojego 
młodego przyjaciela. Gdybyście się jeszcze raz poważyli na to, postaram się, żeby się to już 
więcej w ogóle nie mogło powtórzyć. Moja cierpliwość się skończyła. Zapamiętajcie to sobie! 
Po tym ostrzeżeniu opuścił nas w towarzystwie Stone'a i Parkera. Na twarzy Rattlera odbiła się wściekłość, rzucał na mnie spojrzenia pełne nienawiści, ale milczał. Podobny był do 
miny, która ma za chwilę wybuchnąć. 

Obaj Indianie usiedli na trawie razem z Kleki-petra, a inżynier naprzeciwko nich, lecz 
rozmowa nie zaczęła się jeszcze. Czekali na powrót Sama i jego wyrok. Wrócił on niebawem 
i zawołał już z dala: 

– Co za głupota strzelać do niedźwiedzia, a potem zmykać! Jeśli się nie chce stanąć z nim 
do walki, nie strzela się w ogóle, lecz zostawia go w spokoju, wówczas nic nikomu nie zrobi. 
Ten Rollins okropnie wygląda! Któż to zabił niedźwiedzia? 
– Ja! – zawołał Rattler pośpiesznie. 
– Wy? A czym? 
– Kulą. 
– Well, to się zgadza – to słuszne! 
– Tak też myślałem. 
– Tak, niedźwiedź zginął, od kuli. 
– A więc należy do mnie. Słuchajcie, ludzie! Sam Hawkens oświadczył się za mną! – 
krzyczał Rattler z triumfem. 

– Tak, za wami. Wasza kula przeszła mu po głowie. i urwała czubek ucha. Wskutek utraty 
takiego czubka ginie grizzli oczywiście na miejscu, hi! hi! hi! Jeśli to prawda, że kilku wypaliło na raz, to chybili ze strachu. Tylko jedna kula musnęła go w ucho, poza tym kul ani śladu. 
Są natomiast cztery potężne znaki od noża: dwa w okolicy serca, a dwa prosto w serce. Ale 
kto go pchnął nożem? 
– Ja – odpowiedziałem. 
– Tylko wy? 
– Nikt więcej. 
52



– Wobec tego niedźwiedź jest wasz, to znaczy, futro jest wasze, a do mięsa mają prawo 
wszyscy, ponieważ stanowimy zespół, tylko wy je musicie rozdzielić. Taki zwyczaj panuje na 
Dzikim Zachodzie. Cóż wy na to, mr. Rattler? 
– Niech was diabeł porwie! 
Rattler rzucił jeszcze kilka przekleństw i poszedł do wozu, na którym leżała baryłka brandy. Nalał sobie wódki do szklanki i wypił jednym haustem. Byłem pewien, że będzie teraz 
pił, jak długo zdoła. 

Sprawa była już załatwiona, przeto Bancroft wezwał wodza Apaczów, by przedłożył swoje 
życzenia. 

– To, co chcę wypowiedzieć, nie jest życzeniem. To rozkaz – odrzekł dumnie Inczu-czuna. 
– A my nie przyjmujemy rozkazów – rzekł tak samo dumnie inżynier.
Przez twarz wodza przemknęło coś jakby gniew, lecz pohamował się i rzekł spokojnie:
– Mój biały brat odpowie mi na kilka pytań, ale zgodnie z prawdą. Czy mój biały brat posiada swój dom tam, gdzie mieszka? 
– Tak. 
– I ogród przy tym? 
– Tak. 
– Czy mój brat zniósłby, żeby mu sąsiad budował drogę przez jego ogród? 
– Nie. 
– Krainy po tamtej stronie Gór Skalistych i na wschód od Missisipi należą do bladych twarzy. Jakby się blade twarze zapatrywały na to, gdyby Indianie przyszli tam budować drogi 
żelazne? 
– Wypędziłyby ich. 
– Mój brat nie minął się z prawdą. Tymczasem blade twarze wciskają się tu, do kraju, który należy do nas, wyłapują nam mustangi, zabijają nasze bawoły i szukają u nas złota i drogich kamieni. Teraz zamierzają nawet wybudować długą, długą drogę, po której ma biec ich 
koń ognisty. Tą drogą przyjeżdżać będzie coraz więcej bladych twarzy, będą na nas napadać i 
zabierać powoli tę resztę, którą nam jeszcze pozostawiono. Cóż mamy na to powiedzieć? 
Bancroft milczał. 

– Czyż mamy mniej praw niż wy? Nazywacie siebie chrześcijanami i mówicie ciągle o 
miłości, utrzymujecie jednak przy tym, że wam wolno nas okradać i grabić, a od nas żądacie, 
byśmy byli wobec was uczciwi. Czy to jest miłość? Powiadacie, że wasz Bóg jest dobrym 
ojcem wszystkich czerwonych i białych ludzi, a tymczasem dla nas jest on tylko ojczymem, a 
ojcem prawdziwym jedynie dla was. Czyż cały ten kraj nie należy do czerwonoskórych mężów? Odebrano nam go i co dostaliśmy za to? Nędzę, nędzę i jeszcze raz nędzę! Wypieracie 
nas coraz dalej i ograniczacie nasze terytoria tak, że wkrótce się już podusimy. I dlaczegoż to 
czynicie? Czy może z potrzeby, z braku ziemi? Nie, tylko z chciwości, bo w krajach waszych 
jest jeszcze miejsce dla wielu, wielu milionów. Każdy z was chciałby jednak posiadać całe 
państwo, cały kraj, czerwonoskóry zaś, prawowity właściciel, nie ma gdzie głowy położyć. 
Kleki-petra, który tu obok mnie siedzi, opowiadał mi o waszej świętej księdze. Można tam 
wyczytać, że pierwszy człowiek miał dwu synów, z których jeden zabił drugiego, tak że krew 
zabitego wołała o pomstę do nieba. Jak się ma rzecz z dwoma braćmi – czerwonoskórym i 
białym? Czyż wy nie jesteście Kainem, a my Ablem, którego krew woła o pomstę do nieba? 
Wy jeszcze wymagacie od nas, żebyśmy się pozwolili mordować, nawet bez obrony! Nie, my 
się będziemy bronić! Pędzono nas z miejsca na miejsce coraz dalej i dalej. Teraz mieszkamy 
tutaj. Zdawało nam się, że wypoczniemy i odetchniemy spokojnie, ale wy znów przychodzicie wytyczać drogę żelazną. Czy nam nie przysługuje takie samo prawo jak tobie w twoim 
ogrodzie? Gdybyśmy chcieli korzystać z naszych praw, musielibyśmy wytracić was wszystkich. Ale my życzymy sobie tylko, żeby wasze prawa odnosiły się również do nas. Czy tak 
53



jest? Nie! Wasze prawa mają dwie twarze, wy odwracacie je ku nam jak wam korzystniej. 
Chcesz tutaj budować drogę. Czy pytałeś nas o pozwolenie? 

– To niepotrzebne, 
– Czemu? Czy to wasz kraj? 
– Tak sądzę. 
– Nie, on do nas należy. Czy kupiłeś go od nas? 
– Nie. 
– Czy darowaliśmy ci go? 
– Mnie nie. 
– I nikomu innemu. Jeśli jesteś człowiekiem uczciwym i przychodzisz tu budować drogę 
dla konia ognistego, to powinieneś był spytać najpierw tego, który cię wysłał, czy on ma na to 
prawo, a gdyby tak utrzymywał – zażądać dowodu. Tego jednak nie uczyniłeś. Zakazuję wam 
mierzyć tu dalej! 
Ostatnie słowa wypowiedział z naciskiem, w którym brzmiała surowa stanowczość. Ten 
Indianin wprawił mnie w zdumienie. Czytałem wiele książek o Indianach i wiele mów przez 
nich wygłoszonych, ale z taką się jeszcze nie spotkałem. Inczu-czuna mówił wyraźną, jasną 
angielszczyzną, a zarówno logika jego myśli, jak i sposób wyrażania się były świadectwem 
prawdziwej inteligencji. Czyżby zawdzięczał to bakałarzowi Kleki-petrze? 

Starszy inżynier był w wielkim kłopocie. Jeśli chciał uczciwie wyznać prawdę, to nie mógł 
zbić tego oskarżenia. Przedstawił wprawdzie to i owo, ale były to same fałszywe wykręty. 
Gdy wódz, zabrawszy znów głos, przycisnął go do muru, zwrócił się do mnie: 

– Sir, czy nie słyszycie, o czym mowa? Zajmijcie się tą sprawą i dorzućcie coś do niej także! 
– Dziękuję, mr. Bancroft! Jestem tu surweyorem, a nie adwokatem. Róbcie, co chcecie. 
Mnie kazano mierzyć, a nie wygłaszać mowy. 
Na to stwierdził wódz stanowczo: 

– Dalszych mów nie potrzeba. Oświadczyłem już, że was tu nie ścierpię. Chcę, żebyście 
dziś jeszcze wrócili tam, skąd przyszliście. Zastanówcie się, czy posłuchacie, czy nie. Ja 
odejdę teraz z synem moim Winnetou i zjawię się tu znowu po upływie czasu, który blade 
twarze nazywają godziną, aby usłyszeć odpowiedź. Jeśli opuścicie te strony, będziemy braćmi, w przeciwnym razie wykopię topór wojenny między nami a wami. Jestem Inczu-czuna, 
wódz wszystkich Apaczów. Powiedziałem. Howgh! 
,,Howgh” jest wyrazem indiańskim, służy on do nadania dobitności temu, co się powiedziało, a znaczy tyle co: amen, basta, tak będzie, a nie inaczej! Inczu-czuna wstał, a za nim 
Winnetou. Poszli zwolna doliną, aż zniknęli na zakręcie. Kleki-petra pozostał na miejscu. 
Inżynier zwrócił się do niego i poprosił o radę. Stary odrzekł: 

– Róbcie, co chcecie, sir! Jestem tego samego zdania, co wódz. Na czerwonej rasie dokonuje się ustawicznie zbrodni. Ale, jako biały, wiem, że Indianin broni się nadaremnie. Jeżeli 
nawet wy stąd dziś odejdziecie, zjawią się jutro inni, którzy dokończą waszego dzieła. Ale 
pragnę was przestrzec. Wódz nie żartuje. 
– Gdzie on poszedł? 
– Po nasze konie. 
– Macie je z sobą? 
– Naturalnie. Gdy spostrzegliśmy, że zbliżamy się już do niedźwiedzia, ukryliśmy je, bo 
kryjówki szarego niedźwiedzia nie szuka się na koniu. 
Wstał i oddalił się także, aby się uwolnić od ponownych pytań i nalegań. Poszedłem za 
nim i mimo to zapytałem: 

– Sir, pozwólcie, że wam będę towarzyszył. Przyrzekam, że nie powiem ani nie zrobię niczego, co mogłoby was wprawić w kłopot. Inczu-czuna i Winnetou nadzwyczajnie mnie zainteresowali. 
54



Jego osoba także mnie zaciekawiła, ale tego już nie chciałem mu powiedzieć. 

– Dobrze, chodźcie, sir– odrzekł. – Odsunąłem się od białych, porzuciłem ich sposób życia 
i nie chcę już więcej nic o nich słyszeć, ale wy podobacie mi się, więc przejdziemy się razem. 
Po krótkiej rozmowie poznałem, że był to człowiek o niezwykłym charakterze, ale unikałem wszelkich pytań na temat jego przeszłości. On natomiast śmiało pytał o moje sprawy, na 
co odpowiadałem mu tak obszernie, jak sobie tego życzył. Odszedłszy niedaleko od obozu, 
usiedliśmy pod drzewem. W czasie rozmowy przypatrywałem się dokładnie rysom jego twarzy. Życie wyryło na niej głębokie ślady. Były to ślady zwątpień i strapień, rysy, jakie pozostawia troska i niedostatek. Ileż to razy zapewne oczy jego spoglądały posępnie, groźnie, 
gniewnie, trwożliwie, może nawet z rozpaczą? Teraz były one jasne i spokojne jak leśne jezioro, którego tafli nie mąci wietrzyk, które jednak jest tak głębokie, że nie można zobaczyć, 
co się dzieje na jego dnie. Usłyszawszy ode mnie wszystko, co było godne wspomnienia, 
kiwnął z lekka głową i rzekł: 

– Co do mnie, byłem złym człowiekiem, chociaż nigdy nie popełniłem zbrodni. Po długich 
latach walki wewnętrznej znalazłem spokój porzuciwszy świat i ludzi. 
Przebywałem w różnych miejscach, aż wreszcie udałem się na Zachód. Tutaj spotkałem 
czerwonoskórych broniących się rozpaczliwie przed zagładą. Wiedziałem, że ich sprawa jest 
nieodwołalnie przegrana i że nie zdołam ich ocalić, ale jedno było możliwe: uczynić im 
śmierć lżejszą. Poszedłem między Apaczów i starałem się przystosować swoją działalność do 
ich zwyczajów. Pozyskałem ich zaufanie i dziś już patrzę na pierwsze wyniki mej pracy. 
Chciałbym, żebyście poznali Winnetou: dzieło, którym najbardziej się chlubię. Ten młodzieniec ma wielkie zdolności. Gdyby był synem europejskiego księcia, zostałby wielkim wodzem lub jeszcze większym bohaterem pokoju. Jako syn wodza indiańskiego, zginie jak cała 
jego rasa. Pragnę aż do chwili śmierci być przy nim w każdej przygodzie, niebezpieczeństwie 
i potrzebie. To moje duchowe dziecko, kocham go bardziej niż siebie samego, a gdyby mi 
kiedy przypadło to szczęście, żeby przeznaczona dlań kula ugrzęzła w moim sercu, umarłbym 
za niego z radością. 

Zamilkł spuściwszy głowę. Wzruszony do głębi jego wyznaniem, nie odzywałem się, każda bowiem uwaga w tej chwili musiałaby zabrzmieć trywialnie. Ująłem go tylko za rękę i 
uścisnąłem serdecznie. Zrozumiał mnie i odpowiedział lekkim skinieniem głowy i uściskiem. 
Dopiero po długiej chwili zapytał z cicha: 

– Jak to się stało, że wynurzyłem się przed wami, sir? Widzę was po raz pierwszy, a może 
i ostatni. A może to zrządzenie boskie, że się z wami tu zetknąłem? Tak mi jakoś dziwnie, tak 
mi smutno, ale ten smutek nie jest uczuciem bolesnym. Podobny nastrój przychodzi, kiedy 
liście spadają w jesieni. Jak to będzie, kiedy liść mojego życia spadnie z drzewa? Czy cicho, 
lekko i spokojnie, czy też wichura odłamie go przed czasem? 
Spojrzał pogrążony w cichej, półświadomej tęsknocie ku dolinie, skąd zbliżali się Inczuczuna i Winnetou. Jechali teraz na koniach, a luźnego konia Kleki-petry prowadzili z sobą. 
Powstaliśmy, by udać się do obozu, gdzie przybyliśmy równocześnie z nimi. Rattler stał 
oparty o wóz i z nabrzmiałą, czerwoną twarzą wytrzeszczał na nas oczy. Podczas naszej nieobecności wypił tyle, że już nie mógł pić więcej i wyglądał bardziej na zwierzę niż na człowieka. Wzrok miał posępny jak byk przygotowujący się do ataku. Postanowiłem nie spuszczać zeń oka. 

Wódz i Winnetou pozsiadali z koni i przystąpili do nas. 

– Czy moi biali bracia rozważyli, czy mają pozostać tu, czy odejść? – zapytał Inczu-czuna. 
Starszy inżynier szukając polubownego rozwiązania odrzekł: 
– Gdybyśmy nawet chcieli odejść, to nie możemy, gdyż musimy się stosować do wydanych nam rozkazów. Pchnę dziś jeszcze posłańca do Santa Fé po rozporządzenia. Gdy wróci, 
będę mógł odpowiedzieć. 
55



Było to nieźle pomyślane, gdyż zanimby posłaniec powrócił, moglibyśmy skończyć robotę. Ale wódz rzekł stanowczo: 

– Nie będę czekał tak długo. Biali bracia muszą oświadczyć natychmiast, co uczynią. 
Rattler napełnił sobie czarkę wódką i podszedł ku nam. Sądziłem, że coś knuje przeciwko 
mnie, on jednak zbliżył się do Indianina i rzekł bełkocząc: 

– Jeżeli Indianie wypiją ze mną, to spełnimy ich wolę i odejdziemy, inaczej nie. Niechaj 
młody zaczyna. Masz tu wodę ognistą, Winnetou! 
Podał mu czarkę, lecz Winnetou cofnął się z odmownym gestem. 

– Co, nie chcesz się napić ze mną? To straszna obelga. Bryznę ci w twarz, obrzydła czerwona skóro: Zliż wódkę, skoro pić nie chcesz! 
I zanim ktokolwiek zdołał temu przeszkodzić, Rattler rzucił młodemu Apaczowi w twarz 
czarkę razem z zawartością. Według pojęć indiańskich jest to obraza godna śmierci, która też, 
choć nie tak srodze, została natychmiast ukarana. Winnetou uderzył Rattlera pięścią w zęby 
tak silnie, że ten runął na ziemię i z trudem tylko się podniósł. Przygotowałem się już, by 
między nich wkroczyć, gdyby wybuchła bójka, ale do tego nie doszło. Uderzony spojrzał tylko groźnie na młodego Apacza i klnąc poszedł do wozu. 

Winnetou obtarł twarz i zachowała tak samo jak ojciec, zimną, niewzruszoną minę, po której niepodobna było poznać, co się w nim wewnątrz działo. 

– Pytam znowu – rzekł wódz – ale po raz ostatni. Czy blade twarze opuszczą jeszcze dziś 
tę dolinę? 
– Nie wolno nam tego uczynić – brzmiała odpowiedź. 
– To my ją opuścimy. Nie ma między nami pokoju. Próbowałem jeszcze pośredniczyć, ale 
na próżno; wszyscy trzej odeszli do koni. Wtem zabrzmiał głos Rattlera: 
– Precz stąd, czerwone psy! Ale za policzek zapłaci mi ten młodzieniec natychmiast! 
Dziesięćkroć prędzej, niż się tego po jego stanie można było spodziewać, porwał strzelbę z 
wozu i wymierzył do Winnetou, który stał w tej chwili zupełnie odsłonięty. Kula byłaby go 
na pewno dosięgła, gdyż wszystko odbyło się tak prędko, że żaden ruch nie mógł go już chyba ocalić. Wtem Kleki-petra krzyknął z przerażeniem: 

– Odejdź, Winnetou, odejdź prędko! 
Równocześnie skoczył, aby zasłonić sobą młodego Apacza. Huknął strzał, Kleki-petra 
chwycił się ręką za serce, zachwiał się w jedną i w drugą stronę i padł na ziemię. W tej samej 
chwili runął i Rattler powalony przeze mnie pięścią. Aby zapobiec strzałowi, podbiegiem 
szybko ku niemu, ale niestety za późno. Podniósł się ogólny krzyk zgrozy, tylko obaj Apacze 
nie wydali głosu. Uklękli obok przyjaciela, który się poświęcił za swego ulubieńca, i badali w 
milczeniu ranę. Kula wbiła się w piersi tuż koło serca, a krew buchała gwałtownie. Pośpieszyłem tam także. Kleki-petra miał oczy zamknięte, a twarz bladła mu z gwałtowną szybkością. 

– Weź głowę jego na kolana – poprosiłem Winnetou. – Gdy otworzy oczy i zobaczy ciebie, lżej mu będzie umierać. 
Młody Indianin bez słowa poszedł za moim wezwaniem; nie drgnęła mu powieka, tylko 
wzroku nie odwracał od twarzy konającego przyjaciela. W chwilę później umierający zwolna 
otworzył oczy. Ujrzał pochylonego nad sobą Winnetou i uśmiech szczęścia przebiegł przez 
jego zapadłe oblicze. 

– Winnetou, Winnetou, o mój synu Winnetou! – wyszeptał słabo.
Potem wydało się, że jego gasnące oko szuka jeszcze kogoś, aż wreszcie spoczęło na mnie.
– Zostań pan przy nim... – rzekł Kleki-petra –bądź mu wierny... prowadź dalej... moje 
dzieło... 
– Zrobię to. Na pewno, zrobię to! 
Złożył ręce do modlitwy. Po jeszcze jednym kurczowym wybuchu krwi z rany głowa opadła mu wstecz... Już nie żył. 

56



Winnetou ułożył głowę zmarłego na trawie, wstał powoli i spojrzał pytająco na ojca. 

– Tam leży morderca, którego obaliłem – rzekłem. – Zostawiam go wam. 
– Woda ognista! 
Z ust wodza wyszła tylko ta krótka odpowiedź, lecz ileż mieściło się w tym słowie pogardy! 

– Chcę być waszym przyjacielem i bratem. Idę z wami! – wyrwało mi się mimo woli. 
Na to wódz plunął mi w twarz, mówiąc: 
– Parszywy psie! Złodzieju ziemi za pieniądze! Smrodliwy kujocie! Ośmiel się pójść za 
nami, a zmiażdżę cię! 
Komu innemu odpowiedziałbym pięścią na tę obelgę. Czemuż puściłem ją płazem Inczuczunie? A może, jako wróg wciskający się w cudzą ziemię, zasłużyłem na taką obelgę? Pogodziłem się z tym raczej bezwiednie, ale nie mogłem już, mimo przyrzeczenia danego zmarłemu, raz jeszcze narzucać im swej obecności. 

Biali stali w milczeniu dokoła, czekając, co uczynią Apacze. Ci, nie spojrzawszy już na nas 
ani razu, posadzili trupa na konia, przywiązali go doń, potem wsiedli na swoje konie i podtrzymując chylące się zwłoki Kleki-petry, odjechali. Nie rzucili ani słowa groźby lub zemsty, 
nie odwrócili się ku nam ani na chwilę, ale to było gorsze, o wiele gorsze, niż gdyby nam zaprzysięgli najstraszniejszą śmierć. 

– To było okropne, a może się skończyć jeszcze okropniej – odezwał się Sam Hawkens. – 
Tam leży ten łajdak, ciągle jeszcze nieprzytomny po waszym uderzeniu i po wódce. Co z nim 
teraz zrobimy? 

Nie odpowiedziawszy na to osiodłałem konia i odjechałem. Pragnąłem zostać sam, aby się 
opanować i choć trochę przezwyciężyć wrażenia ostatniej pół godziny. Dopiero późno 
wieczorem, znużony i rozbity na duszy i ciele, wróciłem do obozu. 

ROZDZIAŁ III 

WINNETOU W PĘTACH 

Aby nie wlec niedźwiedzia zbyt daleko, przesunięto podczas mej nieobecności obóz bliżej 
miejsca, gdzie go powaliłem. Był tak ciężki, że dziesięciu mężczyzn z trudnością wydobyło 
go spod gałęzi i przeniosło przez zarośla do ognia. 

Mimo że późno wróciłem, zastałem jeszcze wszystkich na nogach z wyjątkiem Rattlera, 
który odsypiał swoje przepicie. Musiano go nawet przenieść jak kloc i rzucić w trawę. Hawkens zdjął skórę z niedźwiedzia, ale mięsa nie tknął. Gdy zsiadłem z konia i zaprowadziłem 
go na miejsce, mały westman rzekł do mnie: 

– Gdzie wy się podziewacie, sir? Z bólem serca czekaliśmy na was, bo chcieliśmy skosztować misia, a nie mogliśmy go pokrajać bez waszego pozwolenia. Na razie ściągnąłem zeń 
tylko surdut, tak dobrze na niego zrobiony, że nie miał ani jednej fałdy, hi! hi! hi! Nie weźmiecie mi chyba tego za złe. A teraz rozstrzygniecie, jak podzielimy się mięsem. Chcielibyśmy upiec kawałek, zanim się położymy spać. 
57



– Dzielcie, jak. Się wam podoba – odrzekłem – mięso należy do wszystkich. 
– Well w takim razie chcę wam coś powiedzieć. Najsmaczniejsze są łapy. W ogóle nie 
znam nic lepszego nad łapy niedźwiedzie. Muszą one jednak poleżeć przez pewien czas, zanim nabiorą właściwego smaku. Wyborne są wtedy, kiedy je już robaki nadgryzą, ale my tak 
długu czekać nie możemy, gdyż obawiam się, że nam Apacze popsują naszą ucztę. Dlatego 
wolimy zawczasu zabrać się do tego i dziś już napocząć łapy, ażeby gdy czerwonoskórzy nas 
ukatrupią, mieć przynajmniej tę satysfakcję, że będzie to już po biesiadzie. Zgoda, sir? 
– Owszem. 
– Well, a więc do dzieła. Apetytu nam nie brak, jeśli się nie mylę. 
Mówiąc to Sam odkroił stopy od łap i rozdzielił je na tyle części, ile było ludzi. Ja otrzymałem najlepszy kawałek przedniej łapy, owinąłem go i odłożyłem na bok, gdy tymczasem 
inni pośpieszyli, by czym prędzej upiec swoje porcje. Nie chciało mi się wcale jeść, choć 
czułem dotkliwy głód po długiej i męczącej jeździe. Wciąż jeszcze byłem pod strasznym wrażeniem mordu. Zdawało mi się, że siedzę z Kleki-petrą i słyszę jego zwierzenia. Ciągle snuły 
mi się po głowie jego słowa pełne przeczucia bliskiej śmierci. Tak, liść jego życia nie opadł 
cicho i lekko, lecz został zerwany przemocą, i to przez takiego człowieka! Dlaczego stało się 
to właśnie w taki sposób? Tam leżał jeszcze morderca pijany do utraty przytomności. Brzydziłem się nim. To uczucie odrazy sprawiło też prawdopodobnie, że i Apacze nie ukarali go 
na miejscu. „Woda ognista” – wyraził się Inczu-czuna ze wzgardą. Jakież oskarżenie i wyrzut 
zawierały się w tych dwóch słowach! 

Jeśli coś mogło mnie uspokoić po tym krwawym zajściu, to chyba to, że Kleki-petra skonał 
na ręku Winnetou, przeszyty kulą przeznaczoną dla młodego Apacza. Takie było przecież 
jego ostatnie pragnienie. Ale skąd się wzięła prośba, bym właśnie ja został przy Winnetou i 
dokończył rozpoczętego dzieła? Czemu umierający wystosował ją właśnie do mnie? Kilka 
minut przedtem sądził, że nie zobaczymy się już nigdy, że droga mojego życia nie zawiedzie 
mnie do Apaczów, a potem naraz narzucił mi zadanie, które musiało mnie połączyć z tym 
szczepem. 

Czemu tak prędko dałem umierającemu przyrzeczenie? Z litości? Prawdopodobnie. Ale 
istniał jeszcze inny powód, na razie nie uświadomiony. Winnetou wywarł na mnie tak silne 
wrażenie jak nikt inny dotąd. Był w równym ze mną wieku, a tak mnie jednak we wszystkim 
przewyższał; wyczułem to na pierwszy rzut oka. Powaga i duma, przejrzystość aksamitnie 
miękkiego spojrzenia, spokojna pewność w postawie i każdym ruchu, rzewny odblask głębokiego, niemego cierpienia, które dostrzegłem na jego młodzieńczej twarzy – wszystko to podziałało na mnie natychmiast. Na jaki szacunek zasługiwało zachowanie się jego i ojca! Inni 
ludzie, czerwoni czy biali, rzuciliby się od razu na mordercę i zabili go. Ci dwaj nie zaszczycili go nawet spojrzeniem i ani jednym drgnieniem twarzy nie okazali tego, co się działo w 
ich duszach. Czym byliśmy wobec nich? 

Gdy inni zajadali ze smakiem mięso, ja siedziałem pogrążony w myślach, dopóki Hawkens 
nie zbudził mnie z tej zadumy. 

– Co z wami, sir? Nie jesteście głodni? 
– Nie będę jadł. 
– Tak? Wolicie się ćwiczyć w myśleniu! Ostrzegam was, że nie wolno wam się do tego 
przyzwyczajać. Mnie także złości dzisiejszy wypadek, ale westman musi się nauczyć obojętności wobec podobnych zajść. Nie darmo nazywa się Zachód ,,dark and bloody ground” – 
ciemną i krwawą ziemią. Wierzcie, że ziemia ta na każdym kroku przepojona jest krwią, a kto 
ma nos tak delikatny, że tego wąchać nie lubi, niechaj zostanie w domu i pije wodę z cukrem. 
Nie bierzcie sobie tej historii do serca i dajcie mi wasz kawałek niedźwiedziej łapy, niechże 
go wam upiekę! 
– Dziękuję, Samie, nie chce mi się jeść. Czy uradziliście, co się stanie z Rattlerem? 
– Mówiliśmy już o tym. 
58



– Jaka go kara spotka? 
– Kara? Sądzicie, że należy go ukarać? 
– Naturalnie. 
– Ach, tak! A jak waszym zdaniem mamy się do tego zabrać? Czy może każecie zaprowa
dzić go do San Francisko, 
Nowego Jorku lub Waszyngtonu i zaskarżyć tam przed sądem jako mordercę? 

– Głupstwo! My jesteśmy władzą, która ma go sądzić, gdyż podlega on prawom Zachodu. 
– Popatrzcie, co taki greenhorn wie o prawach Zachodu. Czy przybyliście tu ze Starego 
Kraju, aby grać rolę najwyższego sędziego? Czy ten Kleki-petra był waszym krewnym lub 
przyjacielem? 
– Bynajmniej. 
– O to właśnie idzie. Tak, Dziki Zachód rządzi się własnymi, niezmiennymi i szczególnymi prawami; żąda oka za oko, zęba za ząb i krwi za krew jak w Biblii. Jeśli popełniono morderstwo, to ktoś uprawniony do tego może natychmiast zabić mordercę albo tworzy się specjalny sąd, który wydaje wyrok i od razu go wykonuje. W ten sposób usuwa się szkodliwe 
osobniki, które w przeciwnym razie wlazłyby na głowę uczciwym myśliwcom. 
– A więc utwórzmy taki sąd. 
– Do tego byłby potrzebny przede wszystkim oskarżyciel. 
– Ja nim będę! 
– Na jakiej podstawie? 
– Na tej podstawie, że nie mogę dopuścić, żeby taka zbrodnia uszła bezkarnie. 
– Pshaw! Mówicie jak greenhorn. Jako oskarżyciel moglibyście wystąpić tylko w dwu wypadkach: po pierwsze, jeżeli zamordowany był waszym bliskim krewnym lub przyjacielem, 
ale właśnie stwierdziliście, że tak nie jest; po wtóre, gdybyście sami byli tym zamordowanym, 
hi! hi! hi! Czy zachodzi ten drugi wypadek? 
– Samie, z takiej sprawy nie stroi się żartów! 
– Wiem o tym, wiem! Chciałem tylko dla dokładności wspomnieć o tym punkcie, gdyż 
zamordowany ma pierwsze i największe prawo domagać się ukarania mordercy. Wy nie macie powodu do oskarżenia, a my tak samo, gdzie zaś nie ma oskarżyciela, tam nie potrzeba 
także sędziego. Nie możemy zatem tworzyć sądu. 
– Więc Rattler będzie korzystał z bezkarności? 
– O tym nie ma mowy. Nie zapalajcie się tak! Daję słowo, że tak pewnie jak to, że każda 
kula z mej Liddy dosięga celu, spotka go niechybnie kara ze strony Apaczów. 
– A nas razem z nim! 
– To bardzo prawdopodobne. Czy sądzicie zresztą, że zapobiegniemy temu, jeśli zabijemy 
Rattlera? Razem wędrujemy, razem dostaniemy się do niewoli i razem zawiśniemy na haku. 
Apacze nie tylko jego, lecz także nas uważają za morderców i skoro dostaną nas w ręce, postąpią z nami jak z mordercami. 
– Nawet jeśli się go pozbędziemy? 
– Nawet wtedy. Wystrzelają nas, nie pytając, czy on jest z nami, czy nie. Ale w jaki sposób 
chcielibyście się go pozbyć? 
– Wypędzić go. 
– Tak, naradzaliśmy się już nad tym, doszliśmy jednak do przekonania, że po pierwsze, nie 
przysługuje nam prawo wypędzania go, a po wtóre, że nie uczynilibyśmy tego i tak ze względów przezorności. 
– Ależ, Samie, zupełnie was nie rozumiem! Jeśli ktokolwiek mi nie odpowiada, to się z 
nim rozchodzę. A cóż dopiero z mordercą! Czy musimy cierpieć przy sobie takiego łotra i 
pijaka, który nam sprawia coraz to nowe kłopoty? 
59



– Niestety tak. Rattlera wynajęto tak samo jak mnie, Stone'a i Parkera i tylko ci, którzy go 
przyjęli i opłacają, mogą go oddalić. Pod tym względem musimy się trzymać ściśle litery 
prawa. 
– W stosunku do człowieka, który dzień za dniem depce prawa boskie i ludzkie! 
– Choćby nawet! Wszystkie powody, które podajecie, są słuszne, ale nam nie wolno popełniać błędu dlatego, że ktoś się dopuścił zbrodni. Moim zdaniem władza powinna być 
przede wszystkim czysta, dlatego my, westmani, którzy sprawujemy w tym wypadku obowiązki władzy, musimy zachować opinię niczym nie skalaną. Ale nawet pominąwszy to, pytam was, co począłby wypędzony przez nas Rattler? 
– To jego rzecz! 
– Ale tak samo i nasza! Groziłoby nam w każdej chwili niebezpieczeństwo, że spróbuje się 
on zemścić. Lepiej zatrzymać go przy sobie i mieć na oku niźli wypędzić, żeby się kręcił dokoła i kogoś z nas, według upodobania, poczęstował kulą. Spodziewam się, że teraz i wy tak 
samo zapatrujecie się na tę sprawę? 
Rzucił przy tym ku mnie spojrzenie, które zrozumiałem od razu, gdyż wskazał znacząco na 
towarzyszy Rattlera. Nie dowierzaliśmy im. Należało się obawiać, że w razie naszego wystąpienia przeciwko Rattlerowi sprzymierzą się z nim. Toteż odpowiedziałem Samowi: 

– Wobec takiego przedstawienia sprawy przyznaję, że musimy pozwolić jej dobiec do 
końca dotychczasowym trybem. Boję się tylko Apaczów, gdyż nie ulega wątpliwości, że 
przyjdą się zemścić. 
– Przyjdą, i to tym pewniej, że nie zagrozili ani słowem. Postąpili nie tylko nadzwyczaj 
dumnie, lecz także bardzo mądrze. Gdyby wykonali od razu zemstę, dosięgłaby ona tylko 
Rattlera, nawet gdybyśmy do tego dopuścili, co jest zresztą bardzo wątpliwe. Teraz zagięli 
oni parol na nas wszystkich, ponieważ Rattler należał do nas. Z powodu tych pomiarów uważają nas za wrogów, którzy chcą zagrabić im ich kraj i własność. Dlatego panowali nad sobą 
w tak niezwykły sposób i odjechali nie podniósłszy na nas ręki. Ale za to tym pewniej powrócą, aby nas wszystkich dostać w swe ręce. Jeśli im się to uda, możemy się przygotować na 
ciężką śmierć, gdyż szacunek, jakiego zażywał pośród nich ten Kleki-petra, wymaga podwójnej, a nawet potrójnej zemsty. 
– I to wszystko przez tego opoja! Apacze zjawią się oczywiście w większej liczbie. 
– Rozumie się! Wszystko zależy więc od tego, kiedy nadciągną. Mamy czas, żeby umknąć, 
ale musielibyśmy zostawić wszystko i zaniechać roboty, która jest już na ukończeniu. 
– Może jednak jakoś temu zaradzimy. 
– Kiedy, waszym zdaniem, da się wszystko skończyć przy należytym pośpiechu? 
– Za pięć dni. 
– Hm! O ile wiem, nie ma tu w okolicy obozu Apaczów. Najbliższych Mescalerów szukałbym o dobre trzy dni drogi stąd. Zatem jeśli się pod tym względem nie mylę, zanim Inczuczuna i Winnetou dostaną pomoc, będą musieli jechać ze cztery dni, szczególnie że transportują trupa. Potem trzy dni z powrotem, to zabierze razem dni siedem. Ponieważ sądzicie, że 
będziecie gotowi za pięć dni, przypuszczam, że możemy mierzyć dalej. 
– A jeśli wasze obliczenie okaże się mylne? Kto wie, czy Apacze nie ukryją na razie trupa 
w bezpiecznym miejscu i nie wrócą, aby strzelić do nas z zasadzki? Możliwe i to, że natkną 
się na jakiś swój oddział, a nawet trzeba przypuścić, że mają w pobliżu przyjaciół, gdyż byłoby dziwne, żeby dwaj Indianie i do tego wodzowie oddalali się tak bardzo od swoich siedzib 
zupełnie sami. Ponieważ obecnie jest czas polowań na bawoły, zachodzi możliwość, że Inczuczuna i Winnetou należą do znajdującego się w pobliżu oddziału myśliwskiego i że odłączyli 
się od niego tylko na krótko. Jeśli mamy być przezorni i ostrożni, musimy wziąć to wszystko 
pod uwagę. 
Sam Hawkens przymknął jedno ze swoich małych oczek, zrobił grymas zdziwienia i zawołał: 

60



– Tam do licha, jacyż wy rozsądni i mądrzy! Doprawdy, dzisiaj kurczę jest dziesięć razy 
mędrsze od starej kwoki, jeśli się nie mylę. Ale prawdę mówiąc, to nie było głupie, coście 
powiedzieli. Przyznaję wam zupełną słuszność. Musimy zwracać uwagę na te wszystkie 
możliwości. Dlatego należy się dowiedzieć, dokąd się Apacze udali. O świcie pojadę za nimi. 
– A ja z wami – rzekł Will Parker. 
– I ja – oświadczył Dick Stone.
Sam, zamyśliwszy się na chwilę, odpowiedział:
– Wy tu zostaniecie, gdyż jesteście potrzebni. Zrozumiano? 
Spojrzał przy tym na towarzyszy Rattlera. Stary westman miał słuszność. Gdyby ci niepewni ludzie zostali sami, mogłoby po obudzeniu się Rattlera łatwo dojść do niemiłych scen. 
Lepiej więc było, żeby Stone i Parker nie wydalali się z obozu. 

– Przecież nie możesz jechać sam – rzeki Stone. 
– Już ja bym sobie dał radę, jeślibym chciał, ale właśnie nie chcę – odrzekł Sam. – Wyszukam sobie towarzysza. 
– Kogo? 
– Tego młodego greenhorna – rzekł wskazując przy tym na mnie. 
– Jemu nie wolno odejść! – odparł inżynier. 
– Czemu, mr. Bancroft? 
– Bo ja go potrzebuję. 
– Ciekaw jestem, do czego. 
– Do roboty. Skoro mamy być gotowi za pięć dni, musimy wytężyć wszystkie siły. Nikogo 
nie powinno zabraknąć. 
– Tak, wytężyć wszystkie siły! Ale dotychczas tego nie robiliście. Jeden musiał robić za 
wszystkich. Niech się teraz wszyscy wysilą za jednego. 
– Mr. Hawkens, chcecie mnie uczyć? Wypraszam to sobie! 
– Ani mi to przez myśl nie przeszło. Uwaga to jeszcze bynajmniej nie nauczka. 
– Ale to tak brzmiało! 
– Możliwe. Ja zresztą nic nie mam przeciwko temu. Co do waszej pracy, to nie opóźni się 
ona tak dalece przez to, że jutro będzie robiło czterech zamiast pięciu. Mam w tym pewien 
plan, żeby zabrać z sobą właśnie tego greenhorna, zwanego Shatterhand. 
– Czy wolno zapytać, jaki? 
– Owszem. Niech raz zobaczy, jak należy skradać się za Indianami. To mu się przyda, jeśli 
będzie umiał dobrze rozpoznawać ślady. 
– To mnie nic nie obchodzi. 
– Wiem o tym, ale jest jeszcze jeden powód. Czeka mnie niebezpieczna droga, z korzyścią 
więc będzie dla mnie i dla was, jeśli mi będzie towarzyszył człowiek obdarzony taką siłą fizyczną i celnym okiem. 
– Nie pojmuję, dlaczego miałoby się nam to przydać. 
– Nie? To mnie dziwi. Jesteście wszak bardzo sprytnym i przezornym dżentelmenem – odrzekł Sam z przekąsem. – Cóż bowiem się stanie, gdy zmierzający tu wrogowie spotkają mnie 
i ukatrupią? Nikt nie zawiadomi was o niebezpieczeństwie, oni zaś napadną na was i wymordują. Mając z sobą tego greenhorna, który swoimi delikatnymi rączkami powali jednym uderzeniem najtęższego chłopa, wrócę wraz z nim prawdopodobnie cało. Wiecie więc już, o co 
chodzi? 
– Hm, tak. 
_ A teraz rzecz najważniejsza. On musi jutro stąd wyjechać, żeby nie doszło do jakiejś 
awantury, która mogłaby się nieszczęśliwie zakończyć. Wiadomo wam, że Rattler wziął go na 
kieł. Gdy ten opój zbudzi się jutro, prawdopodobnie rzuci się na tego, który dziś znowu 
grzmotnął nim o ziemię. Trzeba ich rozdzielić przynajmniej na ten pierwszy dzień po morder

61



stwie. Dlatego jeden z nich, niepotrzebny mi, zostanie z wami, a drugi pojedzie ze mną. Cóż 
wy na to? 

– Niech jedzie. 
– A zatem zgoda między nami – rzekł, a zwracając się do mnie, dodał: – Słyszeliście, jaki 
was jutro czeka wysiłek. Może nie będziemy mieli nawet chwili czasu na popas i spoczynek. 
Pytam więc, czy nie przekąsicie ani kawałka waszej niedźwiedziej łapy? 
– Wobec tego spróbuję przynajmniej. 
– Spróbujcie tylko, spróbujcie! Znam ja te próby, hi! hi! hi! Wystarczy skosztować, a nie 
przestaje się jeść, dopóki nic nie zostanie. Dajcie łapę: upiekę ją wam. Taki greenhorn nie 
posiada dostatecznego rozumu do tej czynności. Uważajcie więc, żebyście się nauczyli! Gdybym wam musiał drugi raz piec taki przysmak, nie dostalibyście go wcale, bo zjadłbym sam. 
Poczciwy Sam miał słuszność. Kiedy dokonał swego kulinarnego arcydzieła, ugryzłem 
raz, a równocześnie z pierwszym kęsem zjawił się apetyt. Zapomniałem na razie o zmartwieniach i jadłem rzeczywiście dopóty, dopóki starczyło mięsa. 

– A widzicie! – zaśmiał się do mnie Sam. – Istotnie o wiele przyjemniej jeść szarego 
niedźwiedzia niż go zabijać. Wykroimy sobie teraz kilka tęgich kawałków szynki i upieczemy 
je dzisiaj jeszcze. Weźmiemy je jutro z sobą na drogę, gdyż na takich zwiadach nie zawsze 
znajdzie się czas na upolowanie zwierzyny i nie można rozniecać ognia, żeby ją upiec. A teraz połóżcie się i wyśpijcie porządnie. Wyruszamy o brzasku, a trzeba nam sił na jutro. 
– Well, więc pójdę spać, ale powiedzcie mi wpierw, na którym koniu pojedziecie. 
– Nie pojadę wcale na koniu. 
– Jak to? 
– Co za pytanie? Myślicie, że wsiądę na krokodyla, czy jakiegoś innego ptaszka? Poniesie 
mnie oczywiście muł, moja Mary! 
– Ja bym nie radził. 
– Czemu? 
– Za mało ją jeszcze znacie. 
– Za to ona mnie zna dobrze. To bydlę czuje przede mną wielki respekt, hi! hi! hi! 
– Ale na takiej wyprawie zwiadowczej, jaka nas jutro czeka, należy być bardzo ostrożnym 
i wszystko naprzód rozważyć. Niepewny koń może wiele popsuć. 
– Tak? Rzeczywiście? – zaśmiał się. 
– Tak – odrzekłem skwapliwie. – Wiem, że parsknięcie konia może kosztować życie 
jeźdźca. 
– Ach, wiecie o tym? A to mądrala! Czy czytaliście także o tym, sir? 
– Tak. 
– Tak też myślałem. Czytanie takich książek musi być bardzo zajmujące. Gdybym nie był 
westmanem, udałbym się na Wschód, siadłbym sobie wygodnie na kanapie i czytałbym piękne historie o Indianach. Przypuszczam, że można przy tym utyć, pomimo ze się łapy niedźwiedzie dostaje tylko na papierze. Chciałbym wiedzieć doprawdy czy zacni dżentelmeni, pisujący takie książki, przeszli kiedy rzeczywiście przez starą Missisipi. 
– Większość prawdopodobnie to uczyniła. 
– Tak sądzicie? 
– Tak. 
– Mam co do tego wątpliwości. 
– Jakie? 
– Zaraz powiem, sir. Ja także umiałem dawniej pisać, ale teraz wyleciało mi to z pamięci 
tak, że obecnie zaledwie zdołałbym się podpisać. Ręka, która tak długo trzymała cugle, 
strzelbę czy nóż i wywijała lassem, nie nadaje się już do malowania zygzaków po papierze. 
Prawdziwy westman na pewno zapomniał pisać, a kto nie jest westmanem, ten lepiej zrobi, 
jeżeli nie będzie pisał o rzeczach, na których się nie zna. 
62



– Hm! Aby napisać książkę o Zachodzie, nie potrzeba bawić tam tak długo, żeby aż stracić 
wprawę w pisaniu. 
– To się wam nie udało, sir! Powiedziałem, że pisać prawdę może tylko dzielny westman, 
ale dzielny westman nigdy się do tego nie zabierze. 
– Czemu? 
– Bo nie przyjdzie mu na myśl opuścić Zachód, a tu kałamarzy nie ma. Preria jest jak morze: nie oddaje nikogo, kto ją poznał i polubił. Nie, wszyscy ci pisarze nie znają Zachodu! 
Jeśliby go raz poznali, nie wyjechaliby stąd, aby zaczernić atramentem kilkaset stron papieru. 
Takie jest moje zdanie i z pewnością słuszne. 
– Nie. Ja znam na przykład człowieka, który polubił Zachód i pragnie zostać dzielnym myśliwym, a mimo to powróci kiedyś do cywilizacji, aby pisać o Zachodzie. 
– Tak? Któż to taki? – zapytał patrząc ciekawie. 
– Domyślcie się! 
– Domyślić? Ja? Może macie na myśli samego siebie? 
– Tak. 
– A, do stu piorunów! Wrócicie więc między tych nicponiów, którzy robią książki? 
– Prawdopodobnie. 
– Dajcie temu spokój, sir, tak, dajcie spokój, proszę was o to usilnie. Wierzcie mi, że 
zmarnowalibyście się przez to tylko. 
– Wątpię. 
– A ja to twierdzę. Mogę nawet przysiąc! – zawołał z naciskiem. – Czyż wyobrażacie sobie to życie, jakie was czeka? 
– Tak. 
– No i...? 
– Podróżuję, żeby badać kraje i ludzi, z czasem wrócę do ojczyzny, aby bez przeszkody 
spisać nabyte doświadczenia. 
– W jakim celu, na miłość Boga? Nie mogę tego zrozumieć. 
– Aby pouczyć czytelników i zarobić przy tym pieniądze. 
– Rany boskie! Pouczyć czytelników i zarobić pieniądze! Sir, dostaliście bzika, jeśli się nie 
mylę! Czytelnicy niczego się od was nie nauczą, bo wy sami nic nie umiecie. Jak może taki 
greenhorn być nauczycielem innych? Zapewniam was, że nie znajdziecie ani jednego czytelnika! Powiedzcie mi, zaklinam was na wszystkie świętości, dlaczego wy właśnie chcecie być 
nauczycielem czytelników, których mieć nie będziecie? Czyż nie ma na świecie dość nauczycieli i bakałarzy? Czy musicie powiększyć ich liczbę? 
– Słuchajcie, Samie, być nauczycielem to zawód ważny i święty! 
– Pshaw! Westman jest tysiąc razy ważniejszy! Już ja to wiem, bo sam jestem westmanem, 
tymczasem wy zaledwie nos wystawiliście tutaj. Wypraszam więc sobie stanowczo, żebyście 
mieli być nauczycielem! I jeszcze pieniądze na tym zarabiać! Co za pomysł, co za bezmyślny, 
niedorzeczny pomysł! Ileż kosztuje taka książka, jaką chcecie napisać? 
– Dolara, dwa, trzy, zależnie od objętości. 
– Ślicznie! A co kosztuje skórka bobrowa? Czy macie o tym pojęcie? Gdy będziecie zastawiali sidła, zarobicie o wiele więcej niż jako nauczyciel czytelników, od którego, gdybyście ich znaleźli na swoje i ich nieszczęście, nie nauczyliby się nic prócz głupstw. Zarabiać 
pieniądze! To można najłatwiej na Zachodzie. Tu leżą one na prerii, w puszczy, między skałami i na dnie rzeki. A co za nędzne życie wiedlibyście jako dostawca książek! Musielibyście 
zamiast pysznej wody źródlanej Zachodu pić gęsty, czarny atrament i żuć stare gęsie pióro 
zamiast niedźwiedziej łapy lub polędwicy bawolej. Zamiast rozkosznego, błękitu mielibyście 
nad sobą odrapaną z wapna powałę, a pod sobą zamiast miękkiej, zielonej trawy, pryczę 
drewnianą, na której dostaniecie reumatyzmu. Tu dźwiga was koń, a tam podarty fotel. Tu 
możecie czy w deszcz, czy w pogodę korzystać z wielkich darów bożych, a tam przy pierw
63



szej kropli deszczu podnosicie czerwony lub zielony parasol. Tu jesteście wolnym i wesołym 
człowiekiem ze strzelbą w garści, a tam będziecie siedzieli przy biurku i marnowali siły przy 
piórze lub ołówku, który... no, kończę, bo nie chcę dłużej się rozdrażniać. Ale jeśli rzeczywiście pragniecie zostać nauczycielem swoich czytelników, to jesteście najbardziej pożałowania 
godnym człowiekiem na tej pięknej ziemi! 

W tej powodzi słów uniósł się tak, że oczka mu zapłonęły, twarz poczerwieniała, o ile 
zresztą zarost pozwalał to dojrzeć, a nos zrobił się purpurowy. Domyślałem się, co go tak 
rozzłościło, ale chciałem się dowiedzieć o tym z jego własnych ust, dolałem więc jeszcze oliwy do ognia, mówiąc: 

– Ależ, kochany Samie, zapewniam was, że wam samym sprawiłbym wielką przyjemność, 
gdyby mi się udało wykonać mój zamiar. 
– Przyjemność? Mnie? Nie wyjeżdżajcie z takim głupstwem. Przyjmijcie raz do wiadomości, że nie znoszę takich dowcipów! 
– To nie dowcip, lecz poważna sprawa. 
– Poważna? A niech to piorun trzaśnie, jeśli się nie mylę! A to dlaczego poważna? Czymże 
miałbym się tu cieszyć? 
– Samym sobą. 
– Jak to? 
– Bo o was także znajdzie się wzmianka w moich książkach. 
– O mnie?– zapytał, a oczka jego stawały się coraz większe. 
– Tak, o was. 
– Czy napisalibyście, co robię i mówię? 
– Tak. Opowiem, co przeżyłem, a ponieważ byłem razem z wami, wystąpicie więc w moich książkach zupełnie tak, jak tu przede mną siedzicie. 
Na to Sam chwycił strzelbę, odrzucił kawał szynki, który trzymał podczas rozmowy nad 
ogniem, zerwał się, stanął przede mną w groźnej postawie i krzyknął: 

– Pytam was poważnie i przy wszystkich tych świadkach: czy chcecie to zrobić naprawdę? 
– Oczywiście. 
– Tak? W takim razie odwołajcie to natychmiast i przysięgnijcie, że tego zaniechacie. Żądam tego stanowczo! 
– Dlaczego? 
– Bo w przeciwnym razie zastrzelę was albo zatłukę tą starą Liddy, którą widzicie w moim 
ręku. A więc odwołujecie, czy nie? 
– Nie. 
– To walę! – krzyknął zamierzając się kolbą. 
– Walcie sobie – odrzekłem spokojnie. 
Obrażony wywijał przez kilka chwil kolbą nad moją głową; potem ją opuścił, rzucił strzelbę na trawę, załamał beznadziejnie ręce i biadał: 

– Ten człowiek dostał bzika, zwariował, zupełnie zwariował! Domyśliłem się tego od razu, 
gdy oświadczył, że chce zostać nauczycielem swoich czytelników, a teraz moje przypuszczenie się sprawdziło. Tylko wariat może siedzieć tak obojętnie, gdy moja Liddy lata nad jego 
głową. Co począć z tym człowiekiem? Zdaje mi się, że wyleczyć go już nie można! 
– Nie potrzeba żadnego leczenia, kochany Samie – odrzekłem. – Mój rozum jest zupełnie 
w porządku. 
– A dlaczego nie chcecie spełnić mej woli? Czemu wzbraniacie się przysiąc mi i wolicie 
się dać zabić? 
– Pshaw! Hawkens mnie nie zabije; wiem o tym dobrze. 
– Wiecie o tym? Tak, więc wiecie o tym? Niestety, to prawda. Prędzej zabiłbym siebie, 
niźli pozwolił, aby włos spadł wam z głowy. 
64



– Ja przysięgi nie składam, bo dla mnie słowo znaczy tyle, co przysięga, a zresztą nie pozwolę wymusić na sobie przyrzeczenia groźbami, choćby nawet kolbą Liddy. Sprawa z książkami wcale nie jest tak głupia, jak wam się wydaje. Nie rozumiecie się na tym, kiedyś więc 
wyjaśnię wam to w wolnej chwili. 
– Dziękuję! – rzekł siadając i biorąc znów szynkę do ręki. – Obejdę się bez wyjaśnienia 
czegoś, czego się wyjaśnić nie da. Nauczyciel swych czytelników! Ciągnąć zyski z robienia 
książek! To śmieszne! 
– Ale pomyślcie o zaszczycie, Samie! 
– Jakim zaszczycie? – zapytał zwracając się do mnie. 
– Być czytanym przez tylu ludzi. W ten sposób dochodzi się do sławy. Podniósł prawą rękę z szynką i krzyknął: 
– Sir, przestańcie w tej chwili, bo rzucę wam w głowę tymi dwunastoma funtami niedźwiedziej szynki. Tam jej. miejsce, gdyż jesteście głupi, a nawet głupsi od najgłupszego 
niedźwiedzia! Wsławić się robieniem książek! Czy słyszał kto podobne twierdzenie? Ja jeszcze nie słyszałem! Co wy wiecie o sławie? Ja wam powiem, jak się zdobywa sławę. Oto leży 
tu skóra niedźwiedzia. Przypatrzcie się jej! Utnijcie uszy i załóżcie za wstążkę od kapelusza, 
wyrwijcie z łap pazury, a zęby z paszczy, zróbcie z tego łańcuch i powieście go sobie na szyi. 
Tak postępuje każdy biały westman i każdy Indianin, ilekroć ma to wielkie szczęście, że uda 
mu się zabić szarego niedźwiedzia. Potem mówią o nim wszędzie, gdzie się pokaże: 
,,Popatrzcie na tego człowieka! On się zmierzył z szarym niedźwiedziem”. Każdy z szacunkiem ustępuje mu miejsca, a imię jego powtarzają od namiotu do namiotu i od jednej miejscowości do drugiej. W ten sposób człowiek staje się sławny. Zrozumiano? A zasadźcie sobie 
swoje książki za kapelusz i powieście łańcuch z nich na karku! Co powiedzą na to, hę? Ze 
jesteście wariatem, zupełnym wariatem! Taką oto sławę zdobędziecie sobie swoim pisaniem 
książek! 
– Ależ, Samie, dlaczego się tak zapalacie? Powinno wam to być zupełnie obojętne, co ja 
uczynię. 
– Tak? Obojętne? Mnie? Do wszystkich diabłów! Co z was za człowiek, jeśli się nie mylę? 
Miłuję go jak syna, wprost zakochałem się w nim i mam z obojętnością patrzeć na to, jak sobie poczyna. Nie, tego już za wiele! Posiada on siłę bawołu, mięśnie mustanga, ścięgna jelenia, oko sokoła, ucho myszy i pięć albo sześć funtów mózgu w głowie, sądząc według czoła. 
Strzela jak stary, jeździ jak duch sawannów i naciera na bawoła i na niedźwiedzia, chociaż ich 
przedtem nigdy nie widział, jak na świnkę morską. I taki człowiek, myśliwiec prerii, stworzony na westmana, a teraz już dokazujący więcej od niejednego myśliwca, który dwadzieścia lat 
jeździł po sawannach, taki człowiek chce wrócić do domu i pisać książki! Zupełne szaleństwo! Czyż można się dziwić, że rzetelny westman wpada z tego powodu w gniew? 
Patrzył na mnie przy tym pytająco, a nawet wyzywająco. Spodziewał się widocznie odpowiedzi, ale mu jej nie dałem. Złapałem go. Przysunąłem więc siodło, położyłem je sobie pod 
głowę, wyciągnąłem się jak długi i zamknąłem oczy. 

– Jak wy się wobec mnie zachowujecie? – zapytał trzymając wciąż jeszcze szynkę w ręku. 
– Czy nie jestem godzien odpowiedzi? 
– O, tak – odrzekłem. – Dobranoc wam, Samie! Śpijcie spokojnie! 
– Idziecie spać? 
– Tak. Właśnie radziliście mi to przed chwilą. 
– To było przed chwilą, ale teraz nie skończyliśmy jeszcze z sobą, sir! 
– Przeciwnie! 
– Nie, ja muszę jeszcze z wami pomówić. 
– Ale ja z wami nie, bo wiem już to, co chciałem wiedzieć. 
– Chcieliście wiedzieć? Co takiego? 
– To, co zawsze wzbranialiście się mi przyznać. 
65



– Ja się wzbraniałem? Ciekaw jestem, co to takiego? No, gadajcie! 
– To, że jestem stworzony na westmana i że teraz już dokonuję większych rzeczy niż nie
jeden myśliwiec, który przez dwadzieścia lat jeździł po preriach. 
Na to Sam opuścił rękę z szynką, zakaszlał kilka razy w zakłopotaniu i rzekł: 

– Do... wszystkich diabłów! Ten młokos... ten greenhorn...
mnie... hm, hm, hm!
– Dobranoc, Samie Hawkens, śpijcie dobrze! – powtórzyłem i odwróciłem się.
Na to huknął:
– Tak, śpijcie, wisielcze! Lepiej będzie, „niż gdybyście czuwali, bo dopóki macie oczy 
otwarte, nikt z uczciwych ludzi nie jest pewny, czy nie wodzicie go za nos. Znajomość nasza 
skończona, stosunki ze mną zerwane! Przejrzałem was teraz na wylot. Jesteście filut, przed 
którym trzeba się dobrze strzec! 
Mówił to w największym gniewie, na jaki go było stać. Z jego słów i tonu, jakim się odzywał, można było odnieść wrażenie, że między nami istotnie już wszystko skończone. Tymczasem może po upływie pół minuty dodał łagodnym i znowu przyjaznym głosem: 

– Dobranoc, sir! Zaśnijcie prędko, żebyście byli wypoczęci, gdy was obudzę! 
Stary Sam Hawkens był przecież miłym, dobrym i uczciwym człowiekiem.
Spałem istotnie twardo, dopóki mnie nie obudził. Parker i Stone wstali już także, a reszta z 
Rattlerem włącznie pogrążona była jeszcze we śnie. Zjedliśmy po kawałku mięsa, napiliśmy 
się wody, napoiliśmy konie i odjechaliśmy. Sam Hawkens udzielił towarzyszom wskazówek, 
jak się mają zachować w razie niebezpieczeństwa. Słońce jeszcze nie wzeszło, kiedy rozpoczęliśmy tę jazdę, która łatwo mogła się stać niebezpieczna. Były to moje pierwsze, moje najpierwsze zwiady! Ogarnęła mnie ciekawość, jak się też one skończą. Ileż to takich jazd przedsiębrałem później! 

Obraliśmy kierunek, w którym odjechali obydwaj Apacze, to jest doliną w dół, a na dole 
wzdłuż skraju lasu. Na trawie widniały jeszcze ślady; nawet ja, greenhorn, je zauważyłem. 
Wiodły one na północ, gdy tymczasem mieliśmy szukać Apaczów na południu. Za zakrętem 
doliny ukazała się przed nami w rosnącym na łagodnym zboczu lesie łysina, spowodowana 
prawdopodobnie żarłocznością jakichś owadzich szkodników. Tam prowadziły ślady. Przez 
pewien czas jechaliśmy przez ową łysinę, po czym znaleźliśmy się na prerii, która ku południowi wznosiła się równo i zwolna jak pochyłość dachu. Tu także widać było ślady. Apacze 
objechali nas bokiem. Znalazłszy się na szczycie owego dachu, ujrzeliśmy pod sobą wielką, 
porosłą trawą płaszczyznę, która zdawała się ciągnąć bez końca ku południowi. Mimo iż od 
odjazdu Apaczów upłynęło trzy czwarte doby, widzieliśmy ich ślady ciągnące się równiną w 
prostej linii. Sam, który dotąd nie rzekł ani słowa, potrząsnął głową i mruknął pod wąsem: 

– Ten ślad mi się wcale, a wcale nie podobał 
– A mnie za to bardzo – odpowiedziałem. 
– Bo jesteście greenhorn, czemu wczoraj wieczorem usiłowaliście zaprzeczyć. Uroił sobie, 
że ja chciałem go chwalić i porównywać z myśliwcem z prerii! Czegoś podobnego nie należy 
uważać nawet za prawdopodobne! Wystarczy usłyszeć wasze obecne słowa, aby wiedzieć, z 
kim się ma do czynienia. Wam się ten ślad podoba. Wierzę, bo ciągnie się przed wami tak 
pięknie, prosto, ze ślepy potrafiłby go wymacać rękami. Mnie jednak, staremu bywalcowi 
sawannów, wydaje się to podejrzane. 
– Mnie nie. 
– Bądźcie cicho, szanowny sir! Nie po to was wziąłem z sobą, żebyście mi ucierali nosa 
swoimi niedowarzonymi 
poglądami. Gdy dwaj Indianie pokazują tak wyraźnie swe ślady, budzi to zawsze podejrzenie, tym bardziej że opuścili nas we wrogich zamiarach. Nasuwa się łatwo przypuszczenie, 
że chcą nas zwabić w pułapkę. Wiedzą przecież, że pójdziemy za nimi. 

– Na czym ta pułapka będzie polegała? 
66



– Na razie jeszcze nie można tego dociec. 
– A gdzież ma być zastawiona? 
– Naturalnie, że tam, na południu. Zachęcili nas do tego, żebyśmy poszli za nimi. Gdyby 
nie mieli w tym wyraźnego planu, postaraliby się o zatarcie śladów. 
– Hm! – mruknąłem. 
– Co? – zapytał. 
– Nic. 
– Oho! To brzmiało zupełnie tak, jak gdybyście mieli coś do powiedzenia. 
– Wystrzegam się już tego! 
– Czemu? 
– Ważne powody skłaniają mnie do trzymania języka za zębami. Obawiam się, byście nie 
pomyśleli, że chcę wam utrzeć nosa, do czego, prawdę mówiąc, nie mam ani talentu, ani 
ochoty. 
– Nie mówcie takich rzeczy! Między przyjaciółmi nie należy tak odważać wyrazów. Postanowiliście przecież czegoś się nauczyć, a jakże tego dopniecie, jeśli zachowacie stale milczenie? Cóż znaczyło to mruknięcie, które wydaliście właśnie z siebie? 
– Byłem innego zdania. Nie wierzę w żadną pułapkę. 
– Tak! Dlaczego? 
– Obaj Apacze zdążają do swoich, aby ich czym prędzej poprowadzić przeciwko nam, a 
wiozą z sobą, i to w taki upał, zwłoki. Są to dostateczne przyczyny do przyśpieszenia jazdy. 
Brakło im więc czasu na zacieranie śladów. 
To jedynie moim zdaniem tłumaczy tę okoliczność, że tak dokładnie widzimy ich trop. 

– Hm! – mruknął teraz z kolei Sam. 
– A gdybym nawet nie miał słuszności – mówiłem dalej – to i tak możemy śmiało iść za 
nimi. Dopóki znajdujemy się na tej równinie, obawy są próżne, gdyż z daleka zobaczymy 
każdego wroga i cofniemy się zawczasu. 
– Hm! – mruknął Sam ponownie, patrząc na mnie z ukosa. – Wspomnieliście o zwłokach. 
Czy sądzicie, że zabiorą je z sobą przy tym cieple? 
– Tak. 
– Nie pochowają po drodze? 
– Nie. Zmarły cieszył się u nich wielką powagą. Zwyczaje ich wymagają, żeby go pochowano z całą pompą. Uwieńczeniem tej uroczystości byłoby zabicie przez nich mordercy obok 
zwłok zamordowanego. Zachowają je więc niezawodnie i będą się starali dostać w ręce nas i 
Rattlera. O ile ich znam, to należy się tego spodziewać. 
– O ile ich znacie! Czy urodziliście się w ich kraju? 
– Co za gadanie! 
– A skądże ich znacie? 
– Z książek, o których wy nie chcecie nic wiedzieć. 
– Well! Jedźmy dalej! 
Nie oświadczył, czy zgadza się z moim zdaniem, czy nie, ale ilekroć rzucił na mnie z ukosa spojrzenie, przemykało mu pod wąsem znane mi lekkie drgnienie, które było zawsze oznaką, że coś go nurtuje. 

Popędziliśmy cwałem przez równinę. Były to sawanny porosłe krótką trawą, jakich wiele 
rozciąga się pomiędzy źródliskami Kanadianu a Rio Pecos. Ślad był potrójny, jak gdyby ktoś 
sunął po ziemi wielkie, trójzębne widły. Widocznie konie szły tu jeszcze w takim szyku, w 
jakim widzieliśmy je podczas odjazdu Apaczów. Musiało być uciążliwe trzymać trupa wyprostowanego na koniu podczas tak długiej drogi, pomimo to nie zauważyliśmy dotychczas, 
aby Indianie ułatwili sobie jakoś tę sytuację. Sądziłem jednak, że nie wytrzymają długo takiej 
jazdy. 

67



Teraz wydało się Samowi Hawkensowi, że nadszedł czas na to, żeby mnie pouczyć. Objaśnił mi, z czego należy wnosić, czy tropieni jeźdźcy jadą stępa, kłusem, czy cwałem, co 
zresztą łatwo było obejrzeć i zapamiętać. 

W pół godziny potem wydało się nam, że las przecina w poprzek równinę, lecz było to tylko złudzenie, sawanny bowiem tworzyły tu zakręt. Jadąc tym zakrętem, mieliśmy las po lewej 
ręce. Drzewa stały tu tak rzadko, że mógłby się tędy przedostać cały oddział jeźdźców, gdyby 
się posuwali jeden za drugim. Apacze jednak jechali na trzech koniach obok siebie i dlatego 
nie mogli się tędy przecisnąć. Z tego powodu zmuszeni byli do okrążeń, których i myśmy się 
chętnie trzymali, bo mieliśmy drogę przetartą. Później oczywiście, kiedy byłem już 
,,wyuczony”, aniby mi przez myśl nie przeszło jechać za tropem; byłbym przejechał prosto 
lasem i natknął się na trop po drugiej stronie, skracając sobie w ten sposób drogę. 

Dalej preria zwężała się, przechodząc w wąski pas łąki, pokryty z rzadka krzakami. Tu 
przybyliśmy na miejsce, gdzie Apacze się zatrzymali. Było to w pobliżu kępy krzaków, z której wystrzelały w górę wysmukłe dęby i buki. Objechaliśmy ostrożnie zarośla i zbliżyliśmy 
się do nich dopiero wtedy, kiedyśmy się przekonali, że czerwonoskórych już tam od dawna 
nie było. Z jednej strony zarośli trawa była zupełnie stratowana i pognieciona. Nasze badania 
wykazały, że Apacze zsiedli tu z koni, odwiązali trupa i położyli na trawie, następnie weszli 
w zarośla, wycięli tyki dębowe i odarli je z gałązek, które zauważyliśmy na ziemi. 

– Co oni mogli zrobić z tych tyk? – spytał Hawkens patrząc na mnie jak nauczyciel na 
ucznia. 
– Nosze lub rodzaj sani dla trupa – odrzekłem. 
– Skąd o tym wiecie? – Domyśliłem się. 
– Jak to? 
– Już dawno czekałem na coś podobnego. To nie drobnostka podtrzymywać zwłoki na koniu tak długo. Spodziewałem się, że jakoś temu zaradzą na pierwszym postoju. 
– Nieźle pomyślane. Czy można wyczytać coś takiego w waszych książkach? 
– Czegoś, co by odpowiadało całkowicie temu wypadkowi – nie, ale to zależy także od tego, kto i jak czyta taką książkę. Można się istotnie wiele z niej nauczyć i zastosować nabyte 
wiadomości do innych, lecz podobnych wypadków. 
– Hm, to szczególne! A więc ci, którzy to pisali, byli jednak, zdaje się, na Zachodzie. 
Zresztą wasze przypuszczenie zgadza się z moim. Zobaczymy, czy jest słuszne. 
– Sądzę, że nie sporządzili noszy, lecz sanie. 
– Czemu? 
– Aby zmarłego dźwigać na noszach, potrzeba dwóch koni idących obok siebie lub za sobą. Apacze mają jednak tylko trzy konie, a do sań wystarczy jeden. 
– Słusznie, ale sanie robią diabelne ślady, co dla Apaczów może się stać zgubne. Zresztą 
należy przypuszczać, że byli tu wczoraj przed samym wieczorem, niebawem więc okaże się, 
czy rozbijali obóz, czy też ruszyli dalej nocą. 
– Przypuszczam, że ruszyli dalej, gdyż mają podwójny powód do pośpiechu. 
– Zupełnie słusznie; ale patrzmy dalej. 
Zsiedliśmy z koni i prowadząc je za sobą, poszliśmy zwolna tropem, który wyglądał teraz 
zupełnie inaczej niż przedtem; był wprawdzie także potrójny, ale w odmienny sposób. Środkowy szeroki pochodził od kopyt końskich, a dwa boczne wyżłobiły sanie, które składały się 
widocznie z dwu gałęzi podłużnych i kilku poprzecznych. 

– Od tego miejsca jechali jeden za drugim – zauważył Sam. – Nie stało się to bez powodu, 
jest dość miejsca, by mogli jechać obok siebie. Pośpieszmy za nimi! 
Dosiadłszy znowu koni, pomknęliśmy kłusem. W drodze rozmyślałem nad tym, dlaczego 
Apacze pojechali teraz gęsiego. Niebawem wydało mi się, że znalazłem właściwą przyczynę i 
rzekłem: 

– Samie, wytężcie wzrok! Ten ślad zmieni się wkrótce, a my tego nie spostrzeżemy. 
68



– Jak to? Zmieni się? – zapytał. 
– Tak jest, oni sporządzili sanie nie tylko po to, żeby sobie ułatwić jazdę i nie podtrzymywać trupa, lecz także po to, żeby się móc rozłączyć. 
– Co wam przychodzi do głowy? Rozłączyć się? To by im się nawet nie mogło przyśnić, 
hi! hi! hi! – zaśmiał się. 
– Nie mogłoby się przyśnić, bo zrobili to na jawie. 
– Powiedzcie, jak wpadliście na tę myśl! A to was wasze książki porządnie wywiodły w 
pole. 
– Tego w nich nie ma. Przyszło mi to na myśl jednak, co prawda tylko dlatego, że czytałem te książki uważnie i zastanawiałem się pilnie nad ich treścią. 
– No i...? 
– Dotychczas graliście wy rolę nauczyciela, a teraz ja was o coś zapytam. 
– Pewnie o coś mądrego; ciekawym bardzo! 
– Czemu Indianie zwykle jeżdżą gęsiego? Chyba nie dla wygody ani nie ze względów towarzyskich? 
– Po to, żeby jadący za nimi nie mógł policzyć, ilu było jeźdźców. 
– Sądzę, że w tym wypadku jest to samo. 
– Chciałbym wiedzieć, dlaczego! 
– Dlaczegóż mieliby jechać gęsiego, kiedy jest dość miejsca na trzech jeźdźców? 
– Przypadkiem albo, co jest może istotnym powodem, ze względu na zmarłego. Jeden jedzie przodem jako przewodnik, potem koń ze zwłokami, a na końcu drugi, aby uważać, czy 
sanie się mocno trzymają i czy trup nie spadnie na ziemię. 
– Może i tak, ale ja biorę przede wszystkim pod uwagę, że im pilno do nas powrócić. 
Przewóz zastrzelonego jest zbyt powolny, przeto jeden z nich pośpieszył prędzej, aby zawiadomić Apaczów. 
– Takie myśli podsuwa wam wyobraźnia. Powiadam wam, że przez myśl im nie przejdzie 
się rozłączyć. 
Po co miałem się z nim sprzeczać? Mogłem się mylić i tak najprawdopodobniej było, bo 
on był przecież doświadczonym tropicielem, a ja greenhornem. Zamilkłem więc, ale uważałem pilnie na ziemię i na ślady. 

Niebawem dotarliśmy do płytkiego, ale szerokiego koryta wyschłego strumienia, którym 
tylko z wiosną spływają wody z gór. Dno między obydwoma niskimi brzegami było zasypane 
okrągłymi kamykami, między którymi znajdowały się połacie piasku. Trop wiódł w poprzek 
koryta. 

Jadąc powoli, przypatrywałem się dokładnie piaszczystym miejscom. Jeżeli dobrze odgadłem, to tu jeden z Apaczów miał najlepszą sposobność, aby zboczyć z drogi. Gdyby tylko 
zjechał trochę w dół wyschłym łożyskiem, wiodąc konia nie po piasku, lecz po kamieniach, 
gdzie nie zostawiał odcisków, mógł zniknąć bez śladu. Jeżeli zaś drugi z koniem wlokącym 
zwłoki pojechał dalej, to trop jego można było nadal uważać za trop pochodzący od trzech 
koni. 

Jechałem za Hawkensem. Byliśmy już prawie po drugiej stronie, kiedy na piaszczystej 
mieliźnie, wśród kamyków, zobaczyłem okrągłe wgłębienie z pozapadanymi brzegami, wielkości dość dużej filiżanki. Nie miałem wówczas jeszcze ani tego bystrego wzroku, ani tego 
doświadczenia, które nabyłem później, ale od razu wydało mi się, że to wgłębienie pochodzi 
od kopyta końskiego, które zsunęło się z kamyków na niżej położony piasek. Dostawszy się 
na drugi brzeg, Hawkens chciał jechać dalej za tropem, lecz wstrzymałem go, mówiąc: 

– Chodźcie no tu na lewo, Samie! 
– Dlaczego? – spytał. 
– Coś wam pokażę. 
– Co? 
69



– Zaraz zobaczycie. Chodźcie! 
Pojechałem wzdłuż brzegu porosłego trawą. Nie ujechaliśmy więcej niż dwieście kroków, 
kiedy ujrzeliśmy ślady jeźdźca wychodzące z piasku na brzeg, a potem ciągnące się trawą ku 
południowi. 

– Co to jest, Samie? – zapytałem z niemałą dumą, że mam słuszność, pomimo iż jestem 
nowicjuszem. 
Małe jego oczka omal nie wylazły z oczodołów, a twarz wydłużyła się znacznie. 

– Ślady końskie! – odrzekł zdumiony. 
– Skąd się tu wzięły?
Rzucił okiem na łożysko, a nie zauważywszy śladów po drugiej stronie, powiedział:
– W każdym razie z tego strumienia, który przepływa tu na wiosnę. 
– Zapewne. A kto mógł być tym jeźdźcom? 
– Czy ja wiem! 
– Ale ja wiem. 
– No, któż? 
– Jeden z Apaczów.
Twarz wydłużyła mu się jeszcze bardziej.
– Jeden z tych dwóch? Nie może być! – zawołał. 
– Właśnie, że tak! Rozłączyli się, jak się tego spodziewałem. Wróćmy do naszego tropu, a 
przypatrzywszy mu się dobrze, przekonamy się, że pochodzi teraz już tylko od dwóch koni. 
– To byłoby zdumiewające! Zobaczymy! Jestem bardzo ciekaw! 
Wróciliśmy i zaczęliśmy śledzić trop baczniej, niż byśmy to czynili, gdybym nie zrobił 
mego odkrycia. I odczytaliśmy rzeczywiście, że stąd szły już tylko dwa konie. Sam odkaszlnął kilka razy, zmierzył mnie podejrzliwym wzrokiem od stóp do głów i zapytał: 

– Jakże wpadliście na to, że dzielące się ślady wyjdą stamtąd, z wyschłego koryta? 
– Spostrzegłem tam w dole odcisk na piasku i z tego wywnioskowałem resztę. 
Gdy zaprowadziłem go na to miejsce, spojrzał na mnie jeszcze podejrzliwiej niż przedtem i 
zapytał: 

– Sir, czy powiecie mi choć raz prawdę? 
– Czy sądzicie, że już was kiedy okłamałem? 
– Hm. wydajecie mi się prawdomównym i rzetelnym człowiekiem, ale w tym wypadku 
jednak wam nie dowierzam. Nie byliście jeszcze nigdy na prerii? 
– Nie. 
– W ogóle na Dzikim Zachodzie? 
– Nie. 
– Ani w Stanach Zjednoczonych? 
– Nigdy. 
– A może jest jakiś inny kraj z sawannami, preriami, podobnymi do tutejszych? Może byliście w tym kraju? 
– Nie, dotychczas nigdzie nie ruszałem się z ojczyzny. 
– To niech was diabeł porwie, niepojęty człowieku! 
– Oho, Samie Hawkens! Czy to ma być błogosławieństwo przyjaciela, jakim się mienicie? 
– No, nie bierzcie mi tego za złe, jeśli mnie w takich sprawach żółć zalewa! Przychodzi taki greenhorn na Zachód, nie widział jeszcze, jak trawa rośnie, ani nie słyszał, jak śpiewa pchła 
ziemna, i zaraz na pierwszych zwiadach wywołuje rumieniec wstydu na twarzy starego Sama 
Hawkensa. Aby zachować przy tym zimną krew, na to trzeba w lecie być Eskimosem, a w 
zimie Grenlandczykiem, jeśli się nie mylę. Ja w waszym wieku byłem dziesięć razy głupszy. 
Czy to nie smutne dla westmana, który ma swoją porcję ambicji? 
– Nie bierzcie sobie tego tak głęboko do serca. 
70



– O, to boli! Muszę wam przyznać, że mieliście słuszność, ale nie wiem, jakeście do tego 
doszli. 
– Przez logiczne myślenie i wnioskowanie. Umiejętność wyciągania wniosków to ważna 
rzecz. 
– Wnioskowanie? Nie rozumiem. To dla mnie za mądre. 
– Wnioskowałem w sposób następujący: jeśli Indianie jadą jeden za drugim, to znaczy, że 
chcą zatrzeć swoje ślady. Ci dwaj Apacze jechali jeden za drugim, a więc chcieli zatrzeć swe 
ślady. To chyba rozumiecie? 
– Oczywiście. 
– Za pomocą tego słusznego wniosku doszedłem do właściwego odkrycia. Prawdziwy 
westman musi przede wszystkim dobrze myśleć. Powiem wam jeszcze jeden taki wniosek. 
Chcecie? 
– Dobrze. 
– Nazywacie się Hawkens. To podobno znaczy po angielsku „sokół”? 
– Tak. 
– Słuchajcie więc! Sokół pożera myszy polne. Prawda? 
– Tak, jeśli je złapie, to pożera. 
– A więc macie znów wniosek: sokół pożera polne myszy, wy się nazywacie Hawkens, a 
zatem wy pożeracie polne myszy. 
Sam otworzył usta, aby zaczerpnąć powietrza oraz pozbierać myśli, popatrzył na mnie 
przez chwilę niewidzącym wzrokiem, aż wreszcie wybuchnął: 

– Sir, stroicie sobie ze mnie żarty? Wypraszam to sobie! Daleko mi jeszcze do pajaca, któremu można skakać po plecach. Obraziliście mnie ciężko tym diabelskim twierdzeniem, że 
pożeram myszy, i to do tego nędzne, polne myszy. Żądam za to satysfakcji21. Co myślicie o 
pojedynku? 
– Wspaniała rzecz! 
– Tak jest! Byliście na uniwersytecie, prawda? 
– Tak. 
– Jesteście więc zdolni do udzielenia satysfakcji, przyślę wam mego sekundanta. Zrozumiano? 
– Tak, a wy chodziliście na uniwersytet? 
– Nie. 
– Więc nie jesteście zdolni dać satysfakcji. Zrozumiano? 
To wprawiło w niemały kłopot poczciwego Sama Hawkensa. Wytrzymałem go przez 
chwilę w tym stanie, a wreszcie odezwałem się: 

– Wprawdzie nie możecie mnie wyzwać na pojedynek, ale ja mimo to dam wam pewną 
satysfakcję. 
– Jaką? 
– Daruję wam moją skórę niedźwiedzią. Małe jego oczka zamigotały natychmiast. 
– Przecież sami jej potrzebujecie! 
– Nie; oddam ją wam. 
– Naprawdę? 
– Tak. 
– Tam do licha, przyjmuję bez namysłu. Dziękuję, sir, dziękuję nadzwyczajnie! Halo, a to 
się tamci będą złościli! Wiecie, co ja z tej skóry zrobię? 
– No? 
21 żądać satysfakcji– według przejętego ze średnich wieków „Kodeksu honorowego” obok 
szlachciców mieli prawo pojedynkować się tylko oficerowie i ludzie posiadający uniwersytecie wykształcenie. 

71



– Nową bluzę myśliwską, bluzę ze skóry szarego niedźwiedzia. Co za tryumf! Sam ją 
uszyję. Musicie wiedzieć, że jestem znakomitym krawcem. Przypatrzcie się tylko mojej, jak 
ją pięknie naprawiłem! 
Wskazał na przedpotopowy wór, w który był odziany. Było tam tyle łat skórzanych naszytych jedna na drugiej, że bluza miała grubość deski. 

– Ale – dodał z wielkim zadowoleniem – uszy, pazury i zęby wy dostaniecie, bo ja obejdę 
się bez tych trofeów, a wy zdobyliście je narażając życie. Zrobię wam z tego naszyjnik, ponieważ znam się na takich robotach. Chcecie? 
– Dobrze. 
– To słuszne, to zupełnie słuszne, gdyż wówczas i ja, i wy będziemy zadowoleni. Jesteście 
naprawdę zuch, wielki zuch. Darujecie waszemu Samowi Hawkensowi skórę niedźwiedzią. 
Wobec tego możecie o mnie powiedzieć nawet to, że pożeram nie tylko myszy polne, lecz 
także szczury, a to nie zburzy spokoju mej duszy. A co do książek... przyznaję, że nie są 
wcale tak złe ł że można się z nich dużo nauczyć. Czy napiszecie jaką książkę naprawdę? 
– Może nawet kilka. 
– O tym, co przeżywacie? 
– Tak. 
– I ja się także tam znajdę? 
– Znajdą się tylko moi najwybitniejsi przyjaciele. Będzie to rodzaj pomnika dla nich. 
– Hm, hm! Wybitni! Pomnik! To brzmi już zupełnie inaczej. Niezawodnie przesłyszało mi 
się tylko wczoraj. A więc ja także? 
– Tylko, jeżeli chcecie. 
– Słuchajcie, sir, ja chcę. Proszę was nawet o to, żebym się tam dostał. 
– Zgoda, stanie się tak. 
– Dobrze, ale musicie mi zrobić jedną przyjemność! 
– Jaką? 
– Opowiecie tam wszystko to, co przeżyliśmy razem? 
– Rozumie się. 
– To opuśćcie tę okoliczność, że nie zauważyłem tego rozgałęzienia tropu. Żeby Sam 
Hawkens nie znalazł czegoś takiego! Wstydziłbym się wszystkich czytelników, którzy zechcą 
uczyć się od was. Jeśli będziecie tacy dobrzy to zataić, możecie sobie śmiało pisać o myszach 
i szczurach. Wszystko mi jedno, co sobie ludzie pomyślą o tym, co zjadam, ale gdyby mnie 
uważali za westmana, który pozwala odjechać Indianinowi i nie umie tego wyczytać ze śladów, to by mnie gryzło, bardzo by mnie gryzło! 
– To nie może być, kochany Samie. 
– Nie? Dlaczego? 
– Ponieważ każdą wymienioną osobę muszę przedstawić taką, jaką jest. W takim razie 
wolę już w ogóle o was nie wspominać. 
– Nie, nie, ja chcę być w tej książce! Wolę już, żebyście napisali prawdę. Jeśli napiszecie 
wszystko o moich błędach, będzie to dla czytelników, takich głupich jak ja, ostrzeżeniem i 
zachętą do czegoś lepszego, hi! hi! hi! Ja natomiast wiedząc, że będę wydrukowany, postaram 
się z całych sił, aby tego rodzaju błędów unikać. A zatem zgoda między nami? 
– Tak. 
– Jedźmy więc dalej! 
– Za którym śladem? Za tym odgałęzieniem? 
– Nie, za tym. 
– Tak, to będzie Winnetou. 
– Z czego to wnosicie? 
– Jeden Apacz ze zwłokami posuwał się wolno, a za to drugi wyjechał naprzód, aby czym 
prędzej zgromadzić wojowników; będzie to więc prawdopodobnie wódz. 
72



– Tak! To słuszne. Jestem tego samego zdania. Wódz nas teraz nic nie obchodzi. Pojedziemy za synem. 
– Czemu za nim? 
– Bo chcę jeszcze zobaczyć, czy się zatrzymywał po drodze, zależy mi na tym. A więc naprzód, sir! 
Ruszyliśmy dalej kłusem, przy czym nie zaszło nic godnego wzmianki, opis zaś okolic, 
przez które przejechaliśmy, nie byłby zajmujący. Dopiero na godzinę przed południem Sam 
się zatrzymał i rzekł: 

– Na razie wystarczy, Winnetou jechał także przez całą noc; widocznie bardzo im pilno i 
należy się wkrótce spodziewać napadu; może nawet jeszcze w przeciągu tych pięciu dni potrzebnych wam do ukończenia roboty. 
– To byłoby źle! 
– Zapewne. Gdybyśmy przerwali pracę i uciekli, zostałaby nie dokończona, a gdy pozostaniemy, napadną na nas i robota i tak nie zostanie wykonana. Trzeba z Bancroftem poważnie 
pomówić o całej tej sprawie. 
– Może znajdzie się jakieś wyjście? 
– Jakie? 
– Ukryjemy się na przykład w bezpiecznym miejscu, a potem gdy Apacze się cofną, skończymy robotę! 
– Tak, to dałoby się może zrobić. Zobaczymy, co inni na to powiedzą. Teraz musimy się 
śpieszyć, aby jeszcze przed nocą dostać się do obozu. 
Wróciliśmy tą samą drogą. Nie oszczędzaliśmy wierzchowców, ale mimo to mój deresz 
był jeszcze zupełnie rześki, a „nowa Mary” wyglądała tak, jak gdyby dopiero wyszła ze stajni. 
Przebyliśmy w krótkim czasie znaczną przestrzeń, aż zatrzymaliśmy się nad potokiem, gdzie 
napoiliśmy konie i sami, zsiadłszy z nich, odpoczęliśmy z godzinkę, rozciągnięci w zaroślach 
na miękkiej trawie. 

Nie mając o czym mówić, leżeliśmy cicho. Ja myślałem o Winnetou i czekającej nas walce 
z nim i z jego Apaczami, a Sam Hawkens zamknął oczy i... zasnął, co poznałem po miarowym ruchu jego klatki piersiowej. Mógł sobie pozwolić na lekką drzemkę, bo ja czuwałem, a 
przez całą drogę nie zauważyliśmy nic podejrzanego. 

Wtem nadarzyła mi się sposobność przekonania się, jak bystre są zmysły ludzi i zwierząt 
na Dzikim Zachodzie. Muł stał w zaroślach tak, że był niewidoczny, i szczypał liście z gałęzi; 
było to zwierzę nietowarzyskie, unikało koni, trzymając się najczęściej na osobności. Mój 
deresz stał w pobliżu i rwał trawę ostrymi zębami. 

Wtem muł wydał z siebie dziwne, jakby ostrzegawcze parsknięcie, a Sam zbudził się w tej 
chwili i zerwał się na równe nogi. 

– Zasnąłem, Mary parsknęła i to mnie zbudziło. Zbliża się człowiek lub zwierzę. Gdzie 
muł? 
– Tutaj w zaroślach. Chodźcie! 
Wleźliśmy w krzaki i zobaczyliśmy Mary ukrytą ostrożnie za gałęziami i wyglądającą 
przez nie. Strzygła żywo długimi uszami, a ogon podnosiła i opuszczała. Ujrzawszy nas, 
uspokoiła się, uszy i ogon przestały się poruszać. Zwierzę było widocznie dawniej w dobrych 
rękach. Sam więc mógł sobie powinszować, że złapał ją, a nie jakiegoś mustanga. 

Rzuciwszy okiem pomiędzy gałęzie, ujrzeliśmy sześciu Indian jadących jeden za drugim 
naszym tropem od północy, dokąd właśnie zamierzaliśmy się udać. Pierwszy z nich, niewielkiej, lecz muskularnej postaci, miał głowę spuszczoną i nie odwracał widocznie oczu od śladów. Wszyscy ubrani byli w skórzane spodnie i ciemne sukienne bluzy, a uzbrojeni w strzelby, noże i tomahawki. Twarze świeciły im się od tłuszczu, przecinały je na poprzek dwa pasy: 
niebieski i czerwony. 

73



Zacząłem się już niepokoić tym spotkaniem, kiedy Sam odezwał się, nie tłumiąc bynajmniej głosu: 

– Co za spotkanie! To nas ocali, sir! 
– Ocali? Jak to? Mówcie ciszej, bo są już tak blisko, że mogą nas usłyszeć. 
– Niech słyszą, to ludzie ze szczepu Kiowa. Na czele jedzie Bao, co w ich języku oznacza: 
,,lis”, dzielny i chytry wojownik, jak to widać z imienia. Wódz tych ludzi nazywa się Tangua; 
to przedsiębiorczy czerwonoskóry, a zarazem mój przyjaciel. Mają barwy wojenne na twarzy 
i są prawdopodobnie na zwiadach. Nie słyszałem jednak, żeby szczep ten wyruszył przeciwko 
innemu. 
Słowo Kiowa wymawia się Ke-i-o-weh. To czerwone plemię jest prawdopodobnie mieszaniną Shoshonów i Pueblów. W terytorium dla Indian wyznaczono im osobne miejsce, ale 
wiele ich oddziałów snuje się po tak zwanym Pem-handle aż do Nowego Meksyku. Oddziały 
te. mają dużo dobrych koni. Z powodu żądzy grabieży są bardzo niebezpieczni dla białych i 
dlatego najzawziętszymi ich wrogami są graniczni osadnicy. Keiowehowie żyją także na stopie wojennej z rozmaitymi plemionami Apaczów, ponieważ nie oszczędzają zazwyczaj mienia i życia swych czerwonoskórych braci. Są to jednym słowem bandy rozbójników. 

Tych sześciu zwiadowców podjechało tymczasem do nas zupełnie blisko. Jak nas mieli 
ocalić, tego oczywiście nie wyobrażałem sobie. Sześciu Indian mogło nam pomóc niewiele 
albo wcale. Później, co prawda, dowiedziałem się, jak to Sam Hawkens rozumiał. Na razie 
ucieszyłem się tym, że Sam ich znał, gdyż wobec tego nie było powodu do obaw. 

Keiowehowie przyjechali za naszym tropem i zauważyli ślady wiodące w zarośla. Wywnioskowali z tego oczywiście, że w zaroślach znajdują się ludzie. Natychmiast więc zawrócili swoje nadzwyczaj silne i ruchliwe konie i popędzili w przeciwnym kierunku, aby się dostać poza odległość strzału. Na to Sam wystąpił z zarośli, złożył dłonie koło ust i wydał przeraźliwy, donośny okrzyk znany widocznie Indianom, gdyż stanęli i spojrzeli za siebie. Sam 
zawołał powtórnie i dał im znak ręką. Zwiadowcy zrozumieli okrzyk i znaki, a spostrzegłszy 
Sama, którego osobliwej postaci nie podobna było nie poznać, wrócili cwałem. Teraz i ja stanąłem obok Sama. Indianie przygalopowali, jak gdyby nas mieli zamiar stratować, naraz 
zdarli przed nami konie tak, że aż przysiadły na zadach, zeskoczyli z nich i puścili je wolno. 

– Nasz biały brat Sam jest tutaj? – zapytał dowódca. – Skąd wziął się na drodze swych 
czerwonoskórych przyjaciół i braci? 
– Bao, chytry lis, spotkał mnie, bo znalazł się na moim tropie – odrzekł Sam. 
– Myśleliśmy, że to ślady czerwonych psów, których szukamy – rzekł Lis łamaną, lecz 
dość zrozumiałą angielszczyzną. 
– O jakich psach mówi mój czerwony brat? 
– O Apaczach z plemienia Mescalerów. 
– Dlaczego nazywacie ich psami? Czy wyniknął spór między nimi a mymi dzielnymi 
braćmi Keiowehami? 
– Wykopaliśmy topór wojenny między nami a tymi parszywymi kujotami. 
– Uff! To mnie cieszy! Niech moi bracia usiądą z nami. Mam ich zawiadomić o czymś 
ważnym. Lis spojrzał na mnie badawczo i zapytał: 
– Nie widziałem jeszcze tej bladej twarzy; jest młoda. Czy należy już do wojowników 
białych mężów? Czy zdobyła sobie już imię? 
Moje właściwe nazwisko nie zrobiłoby wrażenia. Toteż Sam Hawkens, przypomniawszy 
sobie słowa Wheelera odrzekł: 

– Ten mój najmilszy brat i przyjaciel przybył niedawno przez Wielką Wodę z ojczyzny, 
gdzie jest wielkim wojownikiem. Nie widział nigdy przedtem bawołu ani niedźwiedzia, a 
mimo to walczył przedwczoraj z dwoma bykami i zabił je, aby ocalić mi życie, a wczoraj 
zakłuł nożem szarego niedźwiedzia z Gór Skalistych, przy czym zwierz nawet nie zadrasnął 
mu skóry. 
74



– Uff, uff! – zawołali z podziwem czerwonoskórzy, a Sam ciągnął dalej w sposób, co 
prawda nieco przesadny: 
– Kula jego nigdy nie chybia celu, a w pięści jego mieści się tyle siły, że jednym uderzeniem powali na ziemię każdego nieprzyjaciela. Dlatego biali z Zachodu nadali mu imię Old 
Shatterhand. 
W ten sposób opatrzono mnie bez mego zezwolenia imieniem wojennym, które odtąd stale 
w tamtych stronach nosiłem. Taki panuje zwyczaj na Zachodzie, toteż często najlepsi przyjaciele nie znają nawzajem swych właściwych nazwisk. 

Lis podał mi rękę i rzekł przyjaźnie: 

– Jeśli Old Shatterhand pozwoli, będziemy jego braćmi i przyjaciółmi, miłujemy bowiem 
ludzi, którzy zabijają wroga jednym uderzeniem. Przyjmiemy cię chętnie w naszych namiotach. 
Znaczyło to innymi słowami; „Potrzeba nam hultajów z taką siłą jak twoja, dlatego przyjdź 
do nas. Jeśli będziesz myszkował, kradł i grabił dla nas, to będzie ci u nas znośnie”. 
Mimo to odpowiedziałem z godnością: 

– Kocham czerwonych mężów, jako synów Wielkiego Ducha, którego dziećmi są także 
biali. Jesteśmy braćmi, pomagajmy więc sobie przeciw wszystkim wrogom, którzy nas i was 
nie poważają. 
Wyraz zadowolenia przemknął mu przez twarz zasmarowaną tłuszczem i farbą, gdy mnie 
zapewniał: 

– Old Shatterhand słusznie powiedział. Zapalimy z nim fajkę pokoju. 
Potem Keiowehowie usiedli z nami nad wodą. Lis dobył fajkę, której ostra woń odurzyła 
mój nos już z daleka. Napchał ją mieszaniną złożoną, jak się zdawało, z buraków, liści lnu, 
siekanych żołędzi i kapusty, zapalił ją, powstał, pociągnął raz, wydmuchnął dym ku niebu i 
ku ziemi i powiedział: 

– Tam na górze mieszka Dobry Duch, a tu na ziemi rosną rośliny i zwierzęta, które on 
przeznaczył dla Keiowehów. 
Następnie pociągnął jeszcze cztery razy, wypuszczając dym ku północy, południu, wschodowi i zachodowi. 

– W tych stronach – rzekł potem – mieszkają czerwoni i biali mężowie przywłaszczając 
sobie bezprawnie rośliny i zwierzęta. My jednak znajdziemy ich i zabierzemy, co do nas należy. Powiedziałem, howgh! 
Co za mowa! Jakże odmienna od tych, jakie dotąd czytałem, a później tak często słyszałem, Ten Keioweh oświadczył otwarcie, że wszystko, co jest na ziemi, uważa za własność 
swego plemienia, a tym samym uznaje grabież nie tylko za swoje prawo, ale wprost za obowiązek! I ja miałem teraz zostać przyjacielem tych ludzi! Niestety, kto wejdzie między wrony, musi krakać jak i one. 

Lis podał Samowi tę zgoła nie pokojową fajkę pokoju, on zaś dzielnie pociągnął sześć razy 
i wygłosił następujące słowa: 

– Wielki Duch nie zważa na rozmaitość skór ludzkich, gdyż ludzie mogą się posmarować 
farbami, by go oszukać, Wielki Duch zaś patrzy w serce. Serca wojowników sławnego szczepu Keiowehów są dzielne, nieustraszone i wierne. Moje serce przywiązane jest do nich, jak 
mój muł do drzewa, i zawsze tak będzie, jeśli się nie mylę. Powiedziałem, howgh! 
Taki to był Sam Hawkens, ów mały i chytry człowiek, który umiał każdą sprawę uchwycić 
z najlepszej strony. Mowę jego nagrodzono kilkakrotnym „uff, uff uff!” Ale cóż, kiedy popełnił teraz tę zbrodnię, że i mnie wetknął do ręki glinianego śmierdziela. Musiałem więc 
spróbować tego specjału. Postanowiłem się jednak przemóc. Zdarza się, że tego, kto ten tytoń 
zapali, trzech ludzi musi trzymać, by się nie przewrócił. Na szczęście paliłem go już raz, 
przypuszczałem więc, że i ta fajka nie powali mnie na ziemię. Podniosłem się, zrobiłem ręką 
uroczysty ruch i pociągnąłem po raz pierwszy. Przekonałem się, że w fajce znajdowały się 

75



wszystkie podane poprzednio składniki, a ponadto jeszcze piąty: teraz bowiem poczułem nosem. i językiem coś jakby zapach i dym ze spalonego pilśniowego buta. Wydmuchnąłem dym 
także ku niebu i ziemi i rzekłem: 

– Z nieba spada promień słońca i deszcz, stamtąd pochodzą wszelkie dobre dary i błogosławieństwo. Ziemia przyjmuje ciepło i wilgoć i daje za to bawołu i mustanga, niedźwiedzia i 
jelenia, dynię i kukurydzę, a przede wszystkim szlachetną roślinę, z której mądrzy czerwoni 
mężowie przyrządzają kinnikinnik, rozszerzający z fajki pokoju zapach miłości i braterstwa. 
Czytałem swego czasu, że Indianie nazywają swój mieszany tytoń ,,kinnikinnik”, i wyzyskałem teraz tę wiadomość. Pociągnąłem znów dymu i wypuściłem go na wszystkie cztery 
strony świata. Zapach okazał się bardziej skomplikowany niż przedtem. Poznałem wyraźnie 
obecność dwóch jeszcze składników, a mianowicie kalafonii i obciętych paznokci. Po tym 
znakomitym odkryciu mówiłem dalej: 

– Na zachodzie wznoszą się Góry Skaliste, a na wschodzie rozciągają się równiny, na północy lśnią jeziora, na południu zaś przewalają się wielkie wody morza. Gdyby cały ten kraj 
był moją własnością, darowałbym go wojownikom Keiowehów, gdyż uważam ich za braci. 
Oby w tym roku upolowali dziesięć razy tyle bawołów i pięćdziesiąt razy tyle niedźwiedzi, ile 
głów liczy ich plemię. Oby ziarnka kukurydzy były jako dynie, a dynie tak wielkie, żeby z 
jednej łupiny można było wykroić dziesięć owoców. Powiedziałem, howgh! 
Mnie to zbyt wiele nie kosztowało, że życzyłem im tych wszystkich wspaniałości, oni zaś 
cieszyli się, jak gdyby je istotnie dostali. Była to najlepsza z moich mów, jakie kiedykolwiek 
w życiu wygłosiłem, toteż przyjęto ją z bezprzykładną radością, jeśli się uwzględni chłodny 
spokój, jaki Indianie zawsze zachowują. Tyle jeszcze nikt, a tym mniej biały człowiek, im nie 
życzył ani nie chciał darować, toteż okrzyki „uff, uff!” powtarzały się bez końca. Lis ściskał 
mi rękę kilkakrotnie, zapewniał o swej przyjaźni po wszystkie czasy i tak szeroko roztwierał 
usta za każdym swoim „howgh”, że udało mi się pozbyć fajki pokoju wsunąwszy mu ją pomiędzy długie, żółte zęby. On zamilkł natychmiast, pragnąc napawać się jej zawartością. 

Była to moja pierwsza „święta czynność” wśród Indian, gdyż palenie fajki pokoju uważają 
oni rzeczywiście za uroczystość, którą wywołują ważne powody, a kończą równie ważne 
skutki. Ileż to razy potem jeszcze musiałem palić fajkę, będąc zawsze świadom powagi tej 
czynności. Ta sytuacja jednak napełniła mnie odrazą, a potem rozśmieszyła, gdy usłyszałem o 
sercu Sama „przywiązanym jak muł do drzewa”. Ręka cuchnęła mi tytoniem, toteż ucieszyłem się z całej duszy, gdy fajka znalazła się w ustach dowódcy Wyjąłem z kieszeni cygaro i 
zapaliłem je dla zabicia przykrego smaku. Jakież pożądliwe spojrzenia zwrócili teraz na mnie 
czerwonoskórzy! Lis otworzył usta, aż mu fajka wypadła, ale jako doświadczony wojownik, 
pochwycił ją i wsunął na powrót pomiędzy zęby. Widać było jednak po nim, że wolałby teraz 
jedno cygaro niż tysiąc fajek pokoju i kinnikinniku. 

Ponieważ pozostawaliśmy w stałej łączności z Santa Fé, skąd sprowadzaliśmy wozami 
wszelkie potrzebne nam artykuły, z łatwością zaopatrywałem się w cygara, które były dość 
tanie. Wolałem je niż wódkę, którą inni spijali z taką przyjemnością. Zabrałem z sobą sporo 
cygar na wszelki wypadek, gdybyśmy mieli powrócić dopiero nazajutrz rano, mogłem więc 
dać każdemu z Indian po jednym. Lis odłożył zaraz fajkę i zapalił, jego ludzie natomiast wsadzili w usta nie tylko koniec, lecz całe cygara i zaczęli je żuć. Każdy ma swoje upodobania. 
Poprzysięgłem sobie jednak nie darować im więcej nigdy niczego do palenia. 

Na tym skończyły się formalności. Czerwonoskórzy byli teraz w najlepszym nastroju. Toteż Sam rozpoczął pytaniem: 

– Moi bracia mówią, że wykopano topór wojenny między nimi a Apaczami Mescalero, oczym ja nic nie wiem. Od kiedy topór nie spoczywa już w ziemi? 
– Od czasu, który blade twarze nazywają dwa tygodnie. Mój brat Sam przebywał widocznie w dalekich stronach, skoro nie słyszał o tym. 
76



– To prawda. Ale przecież jeszcze niedawno szczepy żyły w pokoju. Co skłoniło moich 
braci do pochwycenia za broń? 
– Te psy Apacze zabiły naszych czterech wojowników. 
– Gdzie? 
– Nad Rio Pecos. 
– Wszak tam nie stoją wasze namioty. 
– Ale Mescalerów. 
– Czego tam chcieli wasi wojownicy? Nie namyślając się ani chwilki, Keioweh powiedział 
całą prawdę: 
– Gromada naszych wojowników wyruszyła, aby nocą zabrać konie Apaczów. Te psy 
śmierdzące czuwały jednak dobrze. Zaczęli się bronić i zabili nam czterech dzielnych wojowników. Dlatego między nami a nimi został wykopany topór wojenny. 
Keiowehowie postanowili zatem ukraść konie, ale ich schwytano i odpędzono. Sami byli 
temu winni, że kilku z nich postradało życie. Mimo to mieli za to odpokutować Apacze, którzy bronili swojej własności. Najchętniej byłbym tym łotrzykom w oczy powiedział, co o nich 
myślę, i otworzyłem już nawet usta, lecz Sam dał mi ręką znak ostrzegawczy i pytał dalej: 

– Czy Apacze wiedzą o tym, że wasi wojownicy wyruszyli przeciwko nim? 
– Czy brat mój sądzi, że powiedzieliśmy im to? Napadniemy na nich znienacka, zabijemy, 
ilu zdołamy, i zabierzemy potem wszystko, co nam się przyda z ich rzeczy. 
To było straszne! Nie mogłem się dłużej powstrzymać od pytania: 

– Dlaczego dzielni moi bracia chcieli zabrać konie Apaczom? Słyszałem, że bogaty szczep 
Keiowehów posiada daleko więcej koni, niż potrzebuje. 
Lis spojrzał mi w twarz z uśmiechem i odrzekł: 

– Mój młody brat Old Shatterhand przybył zza Wielkiej Wody i jeszcze nie wie, jak żyją i 
myślą ludzie po tej stronie. Tak, mamy dużo koni, ale przyszli biali mężowie i chcieli je od 
nas zakupić. Chcieli tak dużo, że nie mogliśmy im takiej ilości dostarczyć. Wtedy biali opowiedzieli nam o stadach koni Apaczów i przyrzekli za każdego ich konia tyle towarów i brandy, co za konia Keiowehów. Wobec tego nasi wojownicy udali się po konie do Apaczów. 
A więc kto był winien śmierci już poległych i przyszłego rozlewu krwi? Biali handlarze 
koni, którzy chcieli płacić za nie wódką i wysyłali Keiowehów na kradzież! Byłbym sobie 
ulżył z ochotą, mówiąc, co myślę, ale Sam Skinął na mnie energicznie i zapytał: 

– Czy mój brat Lis wyszedł na zwiady? 
– Tak. 
– Kiedy wasi wojownicy przybędą za wami? 
– Może o jeden dzień później. 
– Kto nimi dowodzi? 
– Sam waleczny wódz Tangua. 
– Ilu ma wojowników z sobą? 
– Dwakroć po sto. 
– I sądzicie, że zaskoczycie Apaczów? 
– Spadniemy na nich jak orzeł na wrony, które go nie spostrzegły. 
– Mój brat się myli. Apacze wiedzą, że Keiowehowie mają na nich uderzyć.
Lis potrząsnął głową z niedowierzaniem i odrzekł:
– Skądżeby się o tym dowiedzieli? Czy uszy ich sięgają do namiotów Keiowehów? 
– Tak. 
– Nie rozumiem mego brata Sama. Niechaj mi powie, jak rozumie swe słowa! 
– Apacze mają uszy, które umieją chodzić i jeździć. Widzieliśmy wczoraj czworo takich 
uszu, które były koło namiotów Keiowehów, by podsłuchiwać. 
– Uff! Czworo uszu? A więc dwaj wojownicy byli u nas na zwiadach? 
– Tak. 
77



– W takim razie wracam zaraz do wodza. Wyruszyło 
tylko dwustu wojowników, bo więcej by nam nie było potrzeba, gdyby Apacze nie spodziewali się niczego. Skoro zaś wiedzą, to trzeba o wiele więcej. 

– Moi bracia nie rozważyli dokładnie wszystkiego. Inczu-czuna, wódz Apaczów, jest bardzo mądrym wojownikiem. I kiedy zobaczył, że jego ludzie zabili czterech Keiowehów, powiedział sobie, że Keiowehowie pomszczą śmierć swoich ludzi, i wyjechał, by się ku nim 
zakraść. 
– Uff, uff! On sam? 
– Tak i jego syn Winnetou. 
– Uff! I ten także! Gdybyśmy to wiedzieli, bylibyśmy pochwycili te psy! Teraz sprowadzą 
mnóstwo wojowników, aby nas przyjąć. Muszę o tym donieść wodzowi, aby się zatrzymał i 
sprowadził więcej naszych ludzi. Czy Sam Hawkens i Old Shatterhand będą nam towarzyszyli? 
– Tak. 
– Niech więc siadają na konie! 
– Tylko powoli! Muszę jeszcze przedtem koniecznie z tobą pomówić. 
– Powiesz mi to po drodze. 
– Nie. Ja pojadę z tobą, ale nie do Tanguy lecz do naszego obozu. 
– Mój brat Sam bardzo się myli. 
– Posłuchaj, co ci powiem! Czy chcecie wodzą Apaczów, Inczu-czunę, schwytać żywcem? 
– Uff! – zawołał Keioweh, jakby tknięty iskrą elektryczną, a jego ludzie nadstawili uszu. 
– I jego syna z nim razem? 
– Uff, uff! Czy to możliwe? 
– Bardzo łatwe. 
– Znam mego brata Sama, bo inaczej pomyślałbym, że na jego języku mieszka teraz żart, 
którego nie mógłbym ścierpieć. 
– Pshaw! Mówię poważnie. Możecie żywcem pochwycić wodza i jego syna. 
– Kiedy? 
– Sądziłem, że za pięć, sześć lub siedem dni, ale teraz widzę, że o wiele prędzej, 
– Gdzie? 
– Koło naszego obozu. 
– Ja nie wiem, gdzie się ten obóz znajduje. 
– Zobaczycie, gdyż pojedziecie bardzo chętnie, usłyszawszy to, co teraz powiem. 
Opowiedział im o naszym sektorze i o tym, co tu robimy, przeciw czemu oni nic nie mieli, 
a potem o spotkaniu z obu Apaczami i dodał do tego uwagę: 

– Zdziwiłem się widząc, że obaj wodzowie byli sami, i sądziłem, że w czasie polowania na 
bawoły odłączyli się na krótki czas od swoich wojowników. Ale teraz wiem, co to znaczy. 
Obaj Apacze byli u was na zwiadach. A że właśnie dwaj najwyżsi podjęli się tej jazdy, to 
świadczy, że uważają sprawę za bardzo ważną. Teraz udali się do domu. Jazda Winnetou 
opóźni się, bo wiezie zwłoki, ale Inczu-czuna pojechał naprzód i zajeździ konia na śmierć, 
jeśli będzie potrzeba, by zgromadzić swych wojowników. 
– Dlatego muszę równie prędko donieść o tym naszemu wodzowi! : 
– Niechaj mój brat zaczeka i pozwoli mi skończyć! Apacze zechcą się zemścić podwójnie, 
na was i na nas, z powodu zamordowania Kleki-petry. Wyślą więc większy oddział przeciwko wam, mniejszy przeciwko nam, a na czele tego drugiego stanie wódz ze swoim synem. Po 
napadzie na nas połączą się z większym oddziałem. Gdy ci pokażę nasz obóz, pojedziesz do 
twego wodza i oznajmisz mu wszystko, co wiesz ode mnie. Następnie przybędziecie do nas, 
zaczekacie na Inczu-czunę i weźmiecie go do niewoli z jego niewielką garstką. Was jest dwustu, a on nie przyprowadzi więcej niż pięćdziesięciu. Nas jest dwudziestu białych i pomożemy 
wam oczywiście; zwyciężycie więc Apaczów z wielką łatwością. Skoro potem dostaniecie w 
78



swe ręce obu wodzów, będzie to znaczyło tyle samo, jak gdybyście opanowali cały szczep. 
Będziecie mogli wówczas zażądać, co wam się spodoba. Czy mój brat nie uznaje słuszności 
tego wszystkiego? 

– Tak. Plan mego brata Sama jest dobry. Skoro wódz się o nim dowie, ucieszy się, a my 
czym prędzej zastosujemy się do tego planu. 
– A więc ruszajmy i jedźmy szybko, żebyśmy Jeszcze przed nocą dotarli do obozu! 
Wsiedliśmy na wypoczęte już konie i popędziliśmy cwałem. Oczywiście teraz nie trzymaliśmy się już tropu, lecz jechaliśmy wprost do obozu, nie potrzebowaliśmy więc kołować. 
Muszę nadmienić, że postępowanie Sama wcale mnie nie zbudowało, a raczej nawet rozgniewało. Winnetou, ten szlachetny Winnetou miał razem z ojcem i pięćdziesięciu wojownikami wpaść w zastawioną pułapkę! Jeśliby się to udało, oni obaj i ich Apacze byliby zgubieni. Jak mógł Hawkens doradzić coś podobnego! Wiedział, z jaką życzliwością odnosiłem się 
do Winnetou, bo mu się z tym zwierzyłem, sądziłem także, że i Sam był dla młodego wodza 
Apaczów przychylnie usposobiony. 

Wszystkie moje starania, aby po drodze zbliżyć się do niego i odciągnąć go choćby na 
krótko od Keiowehów, były daremne. Chciałem odwieść go od jego planu, a zaproponować 
na to miejsce inny, lecz on przeczuwał to widocznie i nie odstępował od boku dowódcy zwiadowców. To wzmogło jeszcze mój gniew i jeżeli ja, nie mając kapryśnego usposobienia, byłem kiedykolwiek w złym humorze, stało się to wówczas, gdy wieczorem przybyliśmy do 
obozu. Zsiadłem z konia, rozsiedlałem go i położyłem się rozgoryczony na trawie, widząc, że 
na razie nie dojdzie do żadnej wymiany zdań z Samem. Hawkens nie zwracał uwagi na moje 
próby zbliżenia i opowiadał teraz towarzyszom obozu, jak spotkaliśmy się z Keiowehami i co 
teraz miało nastąpić. Z początku przestraszyło ich ukazanie się Indian, ale tym bardziej ucieszyli się wiadomością, że ci Indianie są naszymi przyjaciółmi i sprzymierzeńcami i że zbyteczne są dalsze obawy przed napaścią Apaczów. W otoczeniu i pod osłoną dwustu Keiowehów mogliśmy dokończyć pracy w przekonaniu, że nie ma powodu do lęku. 

Keiowehów przyjęto gościnnie, dano im sporo mięsa niedźwiedziego do jedzenia, po czym 
opuścili nasz obóz, chcąc jak najszybciej zawiadomić swoich. Dopiero po ich odjeździe Sam 
podszedł do mnie, położył się obok na trawie i rzekł zwyczajnym tonem wyższości: 

– Macie dzisiaj markotną minę, sir. Powodem tego jest zapewne jakieś zaburzenie albo w 
trawieniu, albo w duchowych wnętrznościach, hi! hi! hi! Co słuszne, jedno, czy drugie? Chyba to drugie, nieprawdaż? 
– Oczywiście! – odparłem niechętnie. 
– To otwórzcie swe serce, wyjawcie przyczynę, a ja was wyleczę. 
– Cieszyłbym się bardzo, gdybyście to potrafili, Samie, ale pozwalam sobie wątpić. 
– Potrafię, potrafię; możecie mi wierzyć. 
– Więc powiedzcie mi, jak wam się podobał Winnetou. 
– Niesłychanie. Wam chyba także, 
– I wy chcecie jego zguby! Jak to się jedno z drugim zgadza? 
– Zguby? Ja jego? Ani to przez myśl nie przeszło jedynemu synowi mojego ojca. 
– Przecież mają go schwytać! 
– Rozumie się. 
– I to będzie jego zgubą! 
– Nie wierzcie w strachy, sir! Tak polubiłem Winnetou, że gdyby się znalazł w niebezpieczeństwie, oddałbym życie za niego. 
– A dlaczegóż w takim razie zwabiacie go w pułapkę? 
– Aby nas obronić przed nim i jego Apaczami. 
– A potem? 
– Potem... hm! Wy byście się pewno ujęli gorliwie za tym młodym Apaczem, sir? 
79



– Nie tylko ująłbym się, lecz uczynię to rzeczywiście! Wyswobodzę go, jeśliby go wzięto 
do niewoli, a gdyby ktoś podniósł broń przeciwko niemu, stanę u jego boku i będę walczył w 
jego obronie. Oświadczam to wam pod słowem i otwarcie. 
– Tak? Zrobicie to? Rzeczywiście? 
– Dałem umierającemu rękę na to, a takie przyrzeczenie jest dla mnie przysięgą, gdyż ja 
nigdy nawet zwyczajnego słowa nie łamię. 
– Cieszy mnie to, bardzo mnie to cieszy. Zgadzamy się obydwaj zupełnie. 
– Ależ – napierałem zniecierpliwiony – jak można pogodzić wasze piękne słowa z waszymi niecnymi zamiarami? 
– Tego więc chcielibyście się dowiedzieć! Hm, tak, wasz stary Sam Hawkens zauważył po 
drodze, że pragnęliście z nim pomówić, ale dobrze, że to nie doszło do skutku, bo cały mój 
piękny plan byłby stracony. Jestem zupełnie innym człowiekiem i mam zupełnie inne zamiary, niż się to zdaje na oko. Tylko nie każdemu pozwalam sobie zaglądać w karty, hi! hi! hi! 
Wam mogę to wyjawić, bo wy mi dopomożecie, a Dick Stone i Will Parker także, jeśli się nie 
mylę. A więc Inczu-czuna, jak sądzę, nie tylko wyszedł z Winnetou na zwiady, lecz równocześnie kazał swoim wojownikom przygotować się i wyruszyć. Niezawodnie posunęli się oni 
dość daleko naprzód, a że zarówno wódz, jak i Winnetou będą jechali przez całą noc, spodziewam się, że spotka się z nimi już jutro rano lub przed południem. W przeciwnym razie 
nie wytężałby tak konia. Pojutrze wieczorem może się już tu pojawić. Widzicie z tego, w jakim jesteśmy niebezpieczeństwie i jak jest już ono bliskie. Jak to dobrze, że pojechaliśmy za 
nim! Nie spodziewałbym się go tu tak szybko! A jak to również dobrze, że natknęliśmy się na 
Keiowehów i że dowiedzieliśmy się od nich o wszystkim! Oni sprowadzą tutaj swoich dwustu jeźdźców i... 
– Muszę przestrzec Winnetou przed Keiowehami – wtrąciłem. 
– Broń Boże! – zawołał. – To by nam tylko zaszkodziło, bo Apacze umknęliby pozostając 
dla nas nadal równie groźni mimo obecności Keiowehów. Nie, oni muszą być pojmani i muszą zajrzeć śmierci w oczy. Jeśli ich potem potajemnie uwolnimy, to będą nam winni 
wdzięczność i zaniechają zemsty. Co najwyżej zażądają od nas Rattlera, a ja im nie odmówię. 
Cóż wy na to, rozgniewany dżentelmenie? 
Podałem mu rękę mówiąc: 

– Jestem zupełnie uspokojony, kochany Samie; bardzo dobrze to wszystko obmyśliliście! 
– Prawda? Sam Hawkens jada podobno, jak ktoś powiedział, polne myszy, ale ma on także 
swoje dobre strony, hi! hi! hi! A zatem zgoda między nami? 
– Tak, stary Samie. 
– To kładźcie się i śpijcie spokojnie. Jutro będzie sporo roboty. Powiem teraz Stone'owi i 
Parkerowi, o co chodzi. 
Czyż to nie było dobre, kochane człowieczysko, ten stary Sam Hawkens? Wyrazu ,,stary” 
nie biorę dosłownie. Nie miał on więcej niż lat czterdzieści, ale przeraźliwy zarost, straszliwy 
nos, wystający jak wieża strażnicza i bluza skórzana, jak gdyby zbita z desek, czyniły go o 
wiele starszym. 

Tu przyda się zresztą uwaga co do znaczenia słowa: ,,old” – ,,stary”. I u nas używa się go 
nie tylko na oznaczenie wieku, lecz często także jako wyrazu pieszczotliwego: „mój stary”, 
„poczciwy stary”. Człowiek tak nazwany niekoniecznie musi być naprawdę stary; określa się 
tak często nawet młode osoby. Prócz tego ma to słowo jeszcze jedno znaczenie. Mówi się 
często o ludziach: ,,stary hultaj”, ,,stary mruk”, „stary wyga”. Tu wyraz ,,stary” jest znakiem 
potwierdzenia, mocniejszym wyrażeniem jakiejś właściwości człowieka, silniejszym jej podkreśleniem. 

W tym samym znaczeniu posługują się słowem „old” ludzie Dzikiego Zachodu. Jeden z 
najsławniejszych myśliwców na prerii nazywał się ,,Old Firehand”. Strzał z jego strzelby 
oznaczał pewną śmierć; stąd nazwa „Ognista Ręka”. Poprzedzające ją „Old” podnosiło wła

80



śnie tę celność jego strzałów. Do nazwy „Shatterhand”, którą ja otrzymałem, dodawano później także „Old”. 

Po odejściu Sama starałem się zasnąć, lecz sen długo nie przychodził. Towarzysze obozowi, uszczęśliwieni przybyciem Keiowehów, tak głośno omawiali ten temat, że usnąć przy tym 
było niemałą sztuką. Oprócz tego własne myśli nie dawały mi spokoju. Hawkens mówił o 
swoim planie z taką ufnością, jak gdyby niepowodzenie było zupełnie wykluczone, ja jednak 
nie podzielałem jego zapatrywania. Postanowiliśmy uwolnić Winnetou i jego ojca, ale nie 
zostało powiedziane bynajmniej, co się stanie z resztą Apaczów. Czy mieli oni zostać w rękach Keiowehów, a tylko wodzowie ocaleć? To mi się wydało niesłuszne. Ale uwolnić 
wszystkich Apaczów nie mogli czterej ludzie, zwłaszcza że musiało się to stać potajemnie, 
żeby podejrzenie nie padło na nas. W jaki sposób mieli się Apacze dostać w ręce Keiowehów? Chyba nie bez walki, a w takim razie można było przewidzieć, że właśnie ci dwaj, których zamierzaliśmy ocalić, będą się bronili najdzielniej, a tym samym będą najbardziej narażeni na niebezpieczeństwo śmierci. Jak temu przeszkodzić? Gdyby się nie dali zwyciężyć i 
wziąć do niewoli, zabiliby ich prawdopodobnie Keiowehowie, a do tego w żadnym razie nie 
należało dopuścić. 

Dumałem nad tym jeszcze długo, przewracałem się z boku na bok, ale nie znalazłem żadnego wyjścia. W końcu uspokoiła mnie do pewnego stopnia myśl, że chytry Sam Hawkens 
wybrnie jakoś z tych trudności. Na wszelki wypadek przyrzekłem sobie wystąpić w obronie 
obu wodzów i w razie potrzeby zasłonić ich nawet sobą. Nareszcie zasnąłem. 

Nazajutrz rano wziąłem się ze zdwojoną gorliwością do pomiarów, ponieważ poprzedniego dnia nie pracowałem. Każdy starał się, jak mógł, posuwaliśmy się więc naprzód szybciej 
niż zwykle. Rattler trzymał się z dala, włóczył się bez zajęcia tu i tam, ale jego westmani obchodzili się z nim przyjaźnie, jak gdyby nic nie zaszło. Wobec tego nabrałem przekonania, że 
w razie nieporozumienia z nim nie będę mógł na nich liczyć. Wieczorem okazało się, że odmierzyliśmy trasę dwa razy dłuższą niż zwykle, pomimo że teren był trudniejszy niż przedtem. Znużeni tym wysiłkiem, położyliśmy się spać zaraz po wieczerzy. Obóz posunął się 
oczywiście naprzód, Następnego dnia pracowaliśmy również pilnie aż do południa, przeszkodziło nam dopiero przybycie Keiowehów. 

Zwiadowcy ich dostali się do nas łatwo z obozowiska, na którym u nas byli poprzednio, 
gdyż zostawione przez nas ślady były aż nadto widoczne. 

Indianie, silne, wojownicze postacie, siedzieli na dobrych koniach i wszyscy bez wyjątku 
uzbrojeni byli w strzelby, noże i tomahawki. Naliczyłem ich przeszło dwustu. Ich dowódca 
miał rzeczywiście niezwykły wzrost, surowe, ponure rysy twarzy i dwoje drapieżnych oczu, 
po których trudno było spodziewać się czegoś dobrego. Biła z nich żądza grabieży i walki. 
Nazywał się Tangua, czyli ,,Dowódca”. Patrząc na jego twarz i oczy, doznawałem lęku i 
trwogi na myśl, że Inczu-czuna i Winnetou mogą się dostać w jego ręce. 

Tangua przybył jako nasz przyjaciel i sprzymierzeniec, ale nie zachowywał się bynajmniej 
przyjaźnie. Występował, rzekłbyś – jak tygrys, który łączy się z lampartem, gdy idzie na polowanie, aby go potem także pożreć. Dowódca jechał z Lisem na czele czerwonoskórej gromady, a przybywszy do nas, nie zsiadł z konia, by nas powitać, lecz zrobił ręką ruch rozkazujący, na skutek czego jego ludzie otoczyli obóz. Potem zbliżył się do naszego wozu i podniósł płachtę, aby zajrzeć do środka. Zawartość nęciła go widocznie, gdyż zsiadł z konia i 
wlazł na wóz, aby zbadać, co się na nim znajduje. 

– Oho! – rzekł Sam Hawkens stojący przy mnie. – On widocznie uważa nas i naszą własność za swoją zdobycz, jeśli się nie mylę. Jeżeli sobie wyobraża, że Sam Hawkens jest tak 
głupi, żeby wpuszczać wilka do obory, to się przekona o czymś zupełnie innym. Zaraz mu to 
pokażę. 
– Tylko ostrożnie, Samie! – prosiłem. – Tych dwustu drabów ma nad nami przewagę. 
– Liczbą, prawda, tylko nie dowcipem, hi! hi! hi! 
81



– Ale otoczyli nas. 
– Well! Widzę to także. A może myślicie, że nie mam oczu? Zdaje się, że nie sprowadziliśmy tu sobie dobrych pomocników. Okoliczność, że kazał nas okrążyć, uprawnia do przypuszczenia, że chce nas razem z Apaczami schować do kieszeni lub nawet pożreć. Ale bądźcie pewni, że ten kąsek stanie mu kością w gardle. Chodźcie do wozu i posłuchajcie, jak Sam 
Hawkens rozmawia z takimi łotrzykami! Jestem dobrym znajomym Tanguy, a chociaż on 
mnie nie widział, to wie dobrze, że się tutaj znajduję. Zachowanie jego nie tylko mnie złości, 
lecz także budzi obawę co do losu nas wszystkich. Popatrzcie na te marsowe miny, jakie oni 
do nas stroją. Zaraz im dowiodę, że Sam Hawkens jest tutaj. Chodźcie więc! 
Udaliśmy się ze strzelbami w ręku do wozu, w którym buszował Tangua. Opanowało mnie 
przy tym nieprzyjemne uczucie. Stanąwszy koło wozu, Sam rzekł ostrzegawczo: 

– Czy sławny wódz Keiowehów ma ochotę przejść się za kilka chwil w odwieczne krainy? 
Zapytany, zwrócony do nas plecami, podniósł się, odwrócił i odrzekł szorstko: 
– Czemu blade twarze przeszkadzają mi tym głupim pytaniem? Tangua będzie kiedyś rządził w odwiecznych krainach, ale jeszcze dużo czasu upłynie, zanim się tam wybierze. 
– Ten czas będzie może tylko minutą. 
– Dlaczego? 
– Zleź z wozu, to ci powiem, ale czym prędzej! 
– Zostanę tutaj! 
– Dobrze, to leć w powietrze! 
Po tych słowach Sam odwrócił się i udał, że odchodzi. Na to wódz szybko zeskoczył z wozu, pochwycił Hawkensa za ramię i zawołał: 

– Lecieć w powietrze? Dlaczego Sam Hawkens mówi takie słowa? 
– Aby cię przestrzec. 
– Przed czym? 
– Przed śmiercią, która by cię porwała, gdybyś jeszcze przez kilka chwil został na wozie. 
– Uff! Śmierć jest na wozie? 
– Tak. 
– Gdzie? Pokaż mi ją! 
– Może później. Czy twoi zwiadowcy nie powiedzieli ci, po co tutaj jesteśmy? 
– Powiedzieli mi. Chcecie wybudować drogę dla ognistego konia bladych twarzy. 
– Słusznie! Taka droga przechodzi przez rzeki, przepaście i skały, a te ostatnie zwykle rozsadzamy. Przypuszczam, że ci o tym wiadomo. 
– Tak, ale co to ma wspólnego ze śmiercią, którą mi groziłeś? 
– Bardzo wiele, więcej, niż sądzisz. Czy słyszałeś kiedy, czym rozsadzamy skały stojące 
na drodze naszego konia ognistego? Czy myślisz, że prochem, którym strzelacie ze swoich 
strzelb? 
– Nie. Blade twarze zrobiły inny wynalazek, którym mogą rozsadzać całe góry. 
– Słusznie! Ten wynalazek mamy na wozie. Jest on wprawdzie dobrze opakowany, ale kto 
nie wie, w jaki sposób wziąć paczkę do ręki, i dotknie jej, ten jest zgubiony, bo pęknie mu w 
rękach i rozerwie go na tysiąc kawałków. 
– Uff, uff! – zawołał przerażony. – Czy byłem blisko tych paczek? 
– Tak blisko, że gdybyś nie zeskoczył, znajdowałbyś się już teraz w odwiecznych krainach 
myśliwskich. A z czym byś tam poszedł? Nie ujrzano by na tobie ani świętych „leków”, ani 
skalpowego kosmyka, nie przyniósłbyś tam z sobą nic prócz kawałeczków mięsa i kości. Jakżeż mógłbyś w tej postaci panować na polach wieczności jako wielki wódz? Szczątki twoje 
podeptałyby tam i porozgniatały rumaki duchów. 
Indianina schodzącego w wieczne ostępy myśliwskie bez „leków” i skalpowego kosmyka, 
przyjmują zmarli bohaterowie z pogardą i kiedy ci szczęśliwcy pławią się w indiańskich rozkoszach, on musi się kryć przed ich oczyma. Tak wierzą czerwonoskórzy. Jakież to nieszczę

82



ście przybyć tam w małych kawałeczkach! Mimo ciemnej barwy skóry widać było, że wodzowi krew z twarzy uciekła ze strachu. 

– Uff! – zawołał po chwili. – Jak to dobrze, że powiedziałeś mi to jeszcze zawczasu! Ale 
dlaczego przechowujecie ten wynalazek na wozie, gdzie znajduje się tyle innych, pożytecznych rzeczy? 
– Czy mają te paczki leżeć na ziemi, gdzie mogłyby się zepsuć albo wywołać nieszczęście? Powiadam ci, że nawet na wozie nie są dość bezpieczne. Gdyby taka paczka pękła, wyleciałoby w powietrze wszystko, co jest w pobliżu. 
– A ludzie także? 
– Naturalnie, ludzie i zwierzęta w obrębie stu końskich długości. 
– Wobec tego muszę nakazać moim wojownikom, żeby nikt się nie zbliżał do wozu. 
– Proszę cię, zrób to, żeby jakaś nieostrożność nie zgubiła nas wszystkich! Widzisz, jak ja 
się o was troszczę w przekonaniu, że Keiowehowie są naszymi przyjaciółmi. Tymczasem 
zdaje mi się, że się pomyliłem. Przyjaciele przy spotkaniu pozdrawiają się i palą razem fajkę 
pokoju. Czy postanowiłeś tego dzisiaj zaniechać? 
– Paliłeś już przecież z moim zwiadowcą Lisem! 
– Tylko ja i ten biały wojownik stojący przy mnie, ale reszta moich towarzyszy nie. Skoro 
ich nie pozdrawiasz, muszę przypuścić, że przyjaźń twoja nie jest szczera. 
Tangua patrzył przez jakiś czas przed siebie w zadumie i odpowiedział wymówką: 

– Jesteśmy na wyprawie wojennej i nie wzięliśmy z sobą kinnikinniku pokoju. 
– Usta wodza Keiowehów mówią co innego, niż serce myśli. Widzę worek kinnikinniku 
wiszący u jego pasa, prawdopodobnie pełny. Nam go nie potrzeba, bo mamy pod dostatkiem 
tytoniu. Niekoniecznie wszyscy muszą brać udział w paleniu. Ty zapalisz za siebie i za swoich wojowników, a ja za siebie i obecnych tu białych, wówczas przymierze obejmować będzie 
wszystkich mężów, którzy się tu znajdują. 
– Po cóż my dwaj będziemy palili, skoro już jesteśmy przyjaciółmi? Niechaj Sam Hawkens uważa, że wypaliliśmy fajkę pokoju za wszystkich. 
– Dobrze, ale w takim razie my uczynimy to, co nam się spodoba, a ty nie dostaniesz Apaczów w swe ręce. 
– Czy chcesz ich może ostrzec? – spytał Tangua błysnąwszy złowrogo oczyma. 
– Ani myślę o tym, ponieważ są naszymi wrogami i postanowili nas zabić. Ale nie powiem 
ci, jak ich schwytać. 
– Nie potrzebuję twoich rad. Sam to wiem. 
– Oho! Czy wiesz, kiedy i z której strony nadejdą, gdzie możemy się na nich natknąć? 
– Dowiem się, bo wyślę ludzi na zwiady. 
– Tego nie zrobisz, bo będziesz dość mądry i powiesz sobie, że Apacze znaleźliby twoje 
ślady i przygotowaliby się do napadu. Posuwaliby się ku nam z największą ostrożnością, krok 
za krokiem, a wtedy pytanie, czy dostałbyś ich w ręce. Tymczasem według mojego planu 
moglibyście ich niespodzianie otoczyć i wziąć do niewoli, Jeśli się nie mylę. 
Spostrzegłem, że to wyjaśnienie nie pozostało bez wrażenia. Tangua oświadczył po chwili 
namysłu: 

– Pomówię z moimi wojownikami. 
Następnie oddalił się od nas, podszedł do Lisa, skinął na kilku jeszcze innych czerwonoskórych i zaczął się z nimi naradzać. 

– Przez to, że chce wpierw pomówić z nimi, przyznaje, że nie miał względem nas dobrych 
zamiarów – rzekł Sam. 
– To podle z jego strony, gdyż jesteście jego przyjacielem i nie wyrządziliście mu nic złego – odparłem. 
– Przyjacielem? Kto jest przyjacielem w pojęciu Keiowehów? To opryszki żyjące z grabieży. Uważają oni kogoś za przyjaciela tylko dopóty, dopóki nie posiada rzeczy, które by 
83



można mu zrabować. A my właśnie mamy wóz z środkami żywności i innymi rzeczami 
przedstawiającymi dla Indian wielką wartość. Zwiadowcy donieśli o tym wodzowi i od tej 
pory Keiowehowie postanowili nas ograbić. 

– A teraz? 
– Teraz... hm! Teraz jesteśmy bezpieczni. 
– Cieszyłbym się, gdyby się to okazało prawdą. 
– Sądzę, że tak jest. Znam tych ludzi. To kapitalny pomysł z mej strony, że wmówiłem w 
niego, jakobyśmy przechowywali na wozie coś w rodzaju dynamitu, hi! hi! hi! On uważał już 
wszystko, co się tam znajduje, za pewny łup. Wszak pierwszy swój krok zrobił w stronę wozu. Teraz nie wątpię, że nikt z czerwonoskórych nie odważy się ruszyć niczego na wozie. 
Spodziewam się nawet że ta ich obawa przyda nam się jeszcze później. Ja wezmę sobie puszkę z sardynek i wmówię w nich, że zawiera materiał wybuchowy. Wy macie też przy sobie 
taką samą puszkę, w której przechowujecie papiery. Zapamiętajcie to sobie na wszelki wypadek na przyszłość. 
– Pięknie! Spodziewam się, że odniesie to należyty skutek. Ale co sądzicie o fajce pokoju? 
– Ułożyli sobie, że nie będziemy jej palić, ale teraz sądzę, że się namyślą. Mój argument 
trafił wodzowi do przekonania, przypuszczam, że przekona również i jego wojowników. Mimo to i nadal nie możemy im wierzyć. 
– A zatem widzicie, Samie, że miałem do pewnego stopnia słuszność. Chcieliście swój 
plan wykonać z pomocą Keiowehów, a tymczasem oddaliście siebie i nas w ich ręce. Jestem 
ciekawy, co teraz z tego wyniknie. 
– Nic innego jak to, czego się spodziewam. Możecie spokojnie zdać się na mnie. Wódz 
zamierzał wprawdzie z początku ograbić nas, a potem schwytać Apaczów na własną rękę, 
teraz jednak musi uznać, że ci są zbyt chytrzy na to, żeby się dać mu pojmać i zarąbać. Jak 
mu to już przedstawiłem, Apacze znaleźliby ślady wysłanych przeciwko nim zwiadowców, a 
wtedy mógłby spokojnie czekać, zanimby mu wpadli w ręce jak ślepe kury. O, już skończyli i 
wódz nadchodzi. Teraz się rozstrzygnie. 
To rozstrzygnięcie ujrzeliśmy jeszcze, zanim się Tangua do nas przybliżył, gdyż na kilka 
okrzyków Lisa otaczający nas dotąd krąg czerwonoskórych cofnął się, a jeźdźcy pozsiadali z 
koni. Wódz miał teraz mniej posępną minę. 

– Naradziłem się ze swymi wojownikami –powiedział. – Zgadzają się na to, bym zapalił 
fajkę pokoju z moim bratem Samem, a to będzie obowiązywało wszystkich. 
– Spodziewałem się tego, ponieważ jesteś nie tylko dzielnym, lecz także rozumnym człowiekiem. Niechaj wojownicy Keiowehów utworzą koło, abyśmy zamienili między sobą dym 
pokoju i przyjaźni. 
Tak się też stało. Tangua i Sam Hawkens wypalili fajkę pokoju, ze zwykłym ceremoniałem, a potem my, biali, podchodziliśmy do każdego czerwonoskórego po kolei, aby im podać 
rękę. Teraz mogliśmy być spokojni, że przynajmniej na dzisiaj i na najbliższe dni nie będą 
żywili wobec nas nieprzyjaznych zamiarów. Co potem mogli wymyślić i zrobić, tego oczywiście nie wiedzieliśmy. 

Mówiąc, że palili fajkę pokoju, posługuję się określeniem używanym u nas. Indianin, jak 
sam to określa, nie ,,pali” tytoniu, lecz go ,,pije”, a zwrot ten jest o tyle właściwy, że Indianin 
paląc połyka dym, gromadzi go w żołądku i wypuszcza z rzadka powolnymi wydechami. 

Pod tym względem podobny jest Indianin w dziwny sposób do Turka. Tytoń nazywa się po 
turecku „titiu”, a palić tytoń lub fajkę – „titin” lub ,,czibuk iczmek”; „iczmek” zaś nie znaczy 
palić, lecz pić. 

Jaką czcią otaczają Indianie fajkę pokoju, widać z tego, że na przykład w języku Jemesów 
i we wszystkich dialektach Apaczów istnieje dla niej ten sam wyraz, co dla oznaczenia wodza. W języku Jemesów wódz nazywa się ,,fui”, a fajka ,,fuiczasz”, u Apaczów zaś dowódca 
„natan”, a fajka ,,natantse”. To „tse” znaczy kamień i określa zarówno fajki gliniane wypala

84



ne, jak i sporządzone z kamienia, Głowica fajki pokoju powinna być zrobiona ze świętej gliny 
znajdującej się w Dakocie. 

Po przywróceniu tego, tymczasowego przynajmniej, porozumienia zażądał Tangua zwołania wielkiej rady, w której mieli wziąć udział także i biali. Nie byłem z tego wcale zadowolony, gdyż odrywało nas to od roboty, która przecież nie cierpiała zwłoki. Prosiłem więc Sama, 
żeby się postarał o odłożenie tej narady na wieczór, słyszałem bowiem, że czerwonoskórzy, 
zajęci taką naradą, niełatwo. ją kończą, chyba że zmusi ich do tego jakieś niebezpieczeństwo. 
Hawkens pomówił z wodzem i oświadczył mi potem: 

– Jako prawdziwy Indianin, nie chce zmienić swej woli. Na Apaczów jeszcze długo trzeba 
będzie czekać, dlatego domaga się posiedzenia, na którym ja mam wyłuszczyć swój plan, po 
czym nastąpi wielka uczta. Zapasów nam nie brak, a Keiowehowie sprowadzili także dość 
suszonego mięsa na swoich jucznych koniach. Szczęściem uzyskałem tyle, że tylko ja, Dick 
Stone i Will Parker mają być obecni na naradzie. Wam wolno pójść do roboty. 
– Wolno? Jak gdybyśmy potrzebowali do tego ich pozwolenia. Zachowam się wobec nich 
tak, że poznają, iż uważam się za zupełnie niezależnego od nich. 
– Nie wprowadzajcie mi tu zamieszania, sir! Udawajcie lepiej, że niczego nie zauważyliście! Nie powinniście ściągać na siebie ich oburzenia, jeżeli chcecie, aby wszystko poszło 
dobrze. 
– Ale ja chciałbym także brać udział w tej naradzie. 
– To zbyteczne. 
– Ja sądzę przeciwnie. Muszę też wiedzieć, jakie postanowienia zapadną. 
– Dowiecie się natychmiast potem. 
– A jeśli postanowicie coś, na co ja się nie zgodzę? 
– Nie zgodzę? Wy? Patrzcie na tego greenhorna! Wyobraża sobie naprawdę, że będzie 
zatwierdzał to, co przedsięweźmie Sam Hawkens! Czy mam was także pytać o pozwolenie, 
gdy sobie zechcę obciąć paznokcie albo buty oczyścić? 
– Tak tego nie rozumiem. Chciałbym tylko być pewien, że nie uchwalicie czegoś takiego, 
przez co życie obu Apaczów byłoby narażone na szwank. 
– Co do tego możecie się zdać zupełnie na waszego starego Sama Hawkensa. Zaręczam 
słowem, że wyjdą Z tego cało. Czy to wam wystarczy? 
– Tak. Wasze słowo mi wystarcza, bo sądzę, że dawszy je, będziecie dbać, żeby się spełniło. 
– Well! Zabierajcie się więc do roboty i bądźcie pewni, że i bez was sprawa ułoży się tak, 
jak gdybyście sami wetknęli w nią swój nos! 
Musiałem się z tym pogodzić, gdyż zależało mi na ukończeniu pomiarów jeszcze przed 
starciem z Apaczami. Zabraliśmy się więc do wytyczania trasy z nową gorliwością i posuwaliśmy się naprzód bardzo szybko. Bancroft i jego trzej podwładni wytężali wszystkie siły, 
gdyż przedstawiłem im grożące nam niebezpieczeństwo. 

Gdybyśmy bowiem choć trochę żałowali naszych sił, Apacze mogliby przybyć przed 
ukończeniem roboty, a wtedy los nasz nie byłby do pozazdroszczenia albo z ich powodu, albo 
nawet z powodu Keiowehów. Jeślibyśmy zaś naszą pracę doprowadzili do końca przed ich 
ukazaniem się, należało się spodziewać, że uda nam się umknąć i zabezpieczyć siebie i rysunki. Na skutek tych uwag i przestróg ludzie pracowali tak pilnie i wytrwale jak nigdy 
przedtem. Cel swój zatem osiągnąłem. Sam jednak nie myślałem ani na chwilę o tego rodzaju 
ucieczce. Chodziło mi o Winnetou. Reszta mogła czynić, co chciała, ja byłem gotów zostać, 
dopóki nie nabrałbym pewności, że nie grozi mu już żadne niebezpieczeństwo. 

Miałem podwójną robotę, gdyż musiałem mierzyć i zapisywać, a zarazem sporządzać rysunki, i to w duplikatach. Jeden egzemplarz dostawał starszy inżynier, a drugi potajemnie 
chowałem dla siebie na wszelki wypadek. Położenie nasze było tak niebezpieczne, że przezorność ta była usprawiedliwiona. 

85



Narada trwała istotnie aż do wieczora, a skończyła się właśnie wtedy, kiedy musieliśmy 
zaprzestać roboty z powodu ciemności. Keiowehowie byli w znakomitym usposobieniu, 

ponieważ Sam słusznie czy niesłusznie obdzielił ich naszą pozostałą wódką. Nie przyszło 
mu oczywiście na myśl zapewnić sobie poprzednio zezwolenia Rattlera. 

Płonęło już kilka ognisk, a dokoła nich siedzieli ucztujący czerwonoskórzy. Obok pasły się 
konie, a dalej w ciemności pilnowały obozu czaty rozstawione przez wodza. 

Usiadłem obok Sama i jego nieodłącznych towarzyszy, Parkera i Stone'a, jadłem wieczerzę 
i wodziłem oczyma po obozie, który przedstawiał dla mnie, jako nowicjusza, niezwykły widok. Wyglądał rzeczywiście dość wojowniczo. Przypatrując się kolejno czerwonym twarzom, 
nie znalazłem ani jednej, którą by można było posądzić o zdolność wzruszenia się niedolą 
wroga. Naszej wódki wystarczyło zaledwie tyle, by każdy pociągnął tylko z pięć lub sześć 
łyków. Nie zauważyłem więc ani jednego pijanego, ale ,,woda ognista”, którą rzadko mogli 
zdobyć, wywarła jednak skutek. Indianie byli bardziej ożywieni w ruchach i głośniejsi w 
rozmowie niż zazwyczaj. 

Zapytałem oczywiście Sama o wynik narady. 

– Możecie być zadowoleni – odrzekł. – Obu waszym ulubieńcom nic się nie stanie. 
– A jeśli się będą bronili? 
– Do tego wcale nie dojdzie. Zostaną pokonani i skrępowani, zanim się domyśla, że spotka 
ich coś podobnego. 
– Tak! Jakżeż wy sobie właściwie wyobrażacie tę całą sprawę, mój stary Samie? 
– Bardzo prosto. Apacze mogą nadejść tylko jedną drogą. Zgadniecie którą, sir? 
– Tak. Udadzą się najpierw tam, gdzie się z nami spotkali, a potem dalej naszym śladem. 
– Słusznie! Nie jesteście rzeczywiście tacy głupi, jak się wydaje, gdy się widzi waszą 
twarz. Mamy zatem pierwszą z potrzebnych nam wiadomości, to jest wiemy, z której strony 
się ich spodziewać. Druga sprawa pod względem ważności – to czas, w którym przybędą. 
– Nie da się tego obliczyć dokładnie, ale można się mniej więcej domyślić. 
– Tak, kto ma olej w głowie, może się już czegoś podobnego domyślić, ale sam domysł nic 
jeszcze nie znaczy. Kto w takim położeniu jak nasze działa tylko wedle domysłów, ten niewątpliwie naraża swą skórę. Musimy mieć pewność, zupełną pewność. 
– Moglibyśmy ją uzyskać tylko za pomocą zwiadów, ale wy tego nie chcecie, kochany 
Samie. Twierdzicie, że zdradziłyby nas ślady zwiadowców. 
– Czerwonych zwiadowców, zapamiętajcie to sobie! Apacze wiedzą, że jesteśmy tutaj, i 
skoro natkną się na ślad białego, nie wzbudzi to w nich podejrzenia. Gdyby jednak znaleźli 
ślady czerwonoskórych, byłoby to zupełnie co innego, bo ostrzeżeni tym, baczyliby starannie 
na wszystko. Jako nadzwyczajnie mądra głowa, wyobrażacie sobie zapewne, co by Apacze 
przypuścili. 
–– Że w pobliżu są Keiowehowie? 

– Tak, odgadliście rzeczywiście! Gdybym nie musiał oszczędzać mojej starej peruki, 
zdjąłbym teraz przed wami kapelusz z wielkiego uszanowania. Pomyślcie sobie, że to uczyniłem. 
– Dziękuję, Samie! Mam nadzieję, że ten szacunek będzie trwały. Ale wróćmy do sprawy. 
Sądzicie zatem, że powinniśmy wysłać białych, a nie czerwonoskórych na zwiady do Apaczów? 
– Tak, ale nie kilku, tylko jednego. 
– Czy to nie za mało? 
– Nie, gdyż na tego jednego można się zdać zupełnie; nazywa się on Sam Hawkens i jeśli 
się nie mylę, jada myszy polne, hi! hi! hi! Znacie tego człowieka, sir? 
– Tak – rzekłem. – Jeśli on to weźmie na siebie, obawy będą zbyteczne. On się nie da pochwycić Apaczom. 
– Pochwycić się nie da, lecz się im pokaże. 
86



– Co? Mają więc was zobaczyć? 
– Rozumie się. 
– W takim razie pochwycą was i zabiją, 
– Ani im to w głowie nie postanie. Są na to zbyt mądrzy. Urządzę się tak, że mnie zobaczą 
po to, by nie pomyśleli, że ktoś się do nas przyłączył. Gdy zaś tak spokojnie przejdę się przed 
ich oczyma, będą przypuszczali, że czujemy się bezpiecznie jak na łonie Abrahama. Nic mi 
nie zrobią, bo gdybym nie wrócił do obozu, wy z kolei powzięlibyście podejrzenie. Będą 
mniemali, że i tak potem dostaną mnie w swe ręce. 
– Ależ, Samie, to niemożliwe, żeby oni was zobaczyli, a wy ich nie! 
– Sir – wybuchnął żartobliwie – jeśli mi dajecie taki moralny policzek, to nasza przyjaźń 
skończona! Ja miałbym ich nie zobaczyć? Oczka Sama Hawkensa są małe, lecz bardzo bystre. 
Apacze nie zbliżą się wprawdzie wielką gromadą, lecz wyślą kilku swoich na zwiady, ale ja i 
tych nie przegapię, ponieważ tak się ustawię, że będę musiał ich ujrzeć. Wiecie, są miejsca, w 
których najlepszy westman nie zdoła się ukryć i musi wyjść w czyste pole. Takie miejsca wyszukuje się po to, by podpatrywać zwiadowców. Skoro ich tylko spostrzegę, doniosę wam o 
tym, żebyście byli spokojni, gdy będą się oni skradali do obozu. 
– Ale w takim razie zauważą Keiowehów i zawiadomią o tym wodza! 
– Kogo zauważą? Keiowehów? Człowiecze, greenhornie, szanowny młodzieńcze, czy myślicie, że mózg Sama Hawkensa składa się z waty i bibuły? Już ja się o to postaram, że nie 
będzie widać ani śladu Keiowehów najmniejszego śladu, zrozumiano? Nasi kochani przyjaciele, Keiowehowie, ukryją się bardzo dobrze i wypadną dopiero w stosownej chwili. Zwiadowcy Apaczów mogą zobaczyć tylko te osoby, które były w obozie podczas bytności Winnetou i jego ojca. 
– To co innego! 
– Prawda? Zwiadowcy Apaczów mogą zatem śmiało skradać się dokoła nas i nabrać pewności, że czujemy się zupełnie bezpieczni. Skoro się potem oddalą, ruszę za nimi, aby zaczekać na całą gromadę. Nadciągnie ona oczywiście nie w dzień, lecz w nocy i zbliży się do obozu, jak tylko będzie mogła, po czym dzielni Apacze rzucą się na nas. 
– I wezmą nas do niewoli albo pozabijają; przynajmniej kilku! 
– Słuchajcie, sir; żal mi się was robi naprawdę. Udajecie człowieka wykształconego, a nie 
wiecie nawet o tym, że jeśli się nie chce być pojmanym, to się zmyka. Wie o tym każdy zając, 
a nawet ów mały, czarny i kąśliwy owad, który skacze sześćset razy wyżej niż sięga wzrostem. A wy, wy tego nie wiecie! Hm, czy nie ma tego w owych książkach, których tak dużo 
przeczytaliście? 
– Nie, gdyż dzielny westman nie powinien skakać tak wysoko jak ów owad, o którym 
mówicie. Zdaniem waszym powinniśmy zatem umknąć w bezpieczne miejsce? 
– Tak. Rozniecimy ogień, żeby nas mogli dokładnie zobaczyć. Dopóki będzie płonął, Apacze z pewnością pozostaną w ukryciu. Skoro się tylko ogniska wypalą, usuniemy się po ciemku, aby sprowadzić Keiowehów. Wtedy rzucą się Apacze na obóz i... nie znajdą w nim nikogo, hi! hi! hi! Ogarnie ich oczywiście zdumienie i rozniecą ogień na nowo, żeby nas szukać. 
Dzięki temu zobaczymy ich tak wyraźnie jak wówczas, kiedy tu byli, i cała sprawa się odwrócił wtedy my na nich napadniemy! Będzie to fortel, o którym ludzie długo będą sobie 
opowiadali zaznaczając przy tym, że to Sam Hawkens go wymyślił, jeśli się nie mylę. 
– Tak, to byłoby wcale dobre, gdyby się wszystko stało tak, jak sobie wyobrażacie, a nie 
inaczej. 
– Postaram się o to, żeby się nie stało inaczej. 
– Ale co potem? Zapewne uwolnimy potajemnie Apaczów? 
– Przynajmniej Inczu-czunę i Winnetou. 
– A innych nie? 
– Ilu się da, bez zdradzenia siebie. 
87



– A co będzie z innymi? 
– Nic złego, sir, mogę was o tym zapewnić. Keiowehowie mniej będą myśleli o nich niż o 
chwytaniu zbiegów, a gdyby się okazali rzeczywiście krwiożerczy, to będzie tu jeszcze Sam 
Hawkens. W ogóle nie trzeba łamać sobie głowy nad tym, co się potem stanie, wy przynajmniej możecie zrobić ze swojej lepszy użytek. Jak się potoczą dalsze wypadki, to się potem 
okaże. Teraz musimy się rozejrzeć za miejscem potrzebnym do przeprowadzenia naszego 
planu, bo nie każde się do tego nadaje. Postaram się o to jutro. Na razie mówiliśmy już dość, 
od jutra trzeba działać. 
Miał słuszność. Dalsze gadanie i snucie planów było zbyteczne; teraz należało tylko czekać na to, co się zdarzy. 

Noc była dość nieprzyjemna. Zerwał się wiatr, który się zamienił w burzę, a nad ranem 
dało się odczuć zimno tak dotkliwe, jakie w tych stronach bywa rzadkością. Znajdowaliśmy 
się mniej więcej na wysokości Damaszku, 

a mimo to obudził nas chłód. Sam Hawkens przyjrzał się niebu i rzekł: 

– Dzisiaj stanie się tutaj coś, co się rzadko zdarza w tych stronach: deszcz spadnie, jeśli się 
nie mylę. To nam się bardzo przyda w naszym planie. 
– Jak to? – spytałem. 
– Nie możecie wpaść na to sami? Popatrzcie, jak się trawa dokoła położyła! Skoro przyjdą 
Apacze, zauważą, że było tu więcej ludzi i zwierząt, niż nas jest. Jeśli deszcz spadnie, trawa 
prędko się podniesie. W przeciwnym razie ślady obozu byłyby widoczne jeszcze po czterech 
lub pięciu dniach. Oddalę się z Keiowehami czym prędzej. 
– Aby wyszukać miejsce na napad? 
– Tak. Mógłbym zostawić Keiowehów tutaj i dopiero później po nich wrócić, lecz im rychlej się oni oddalą, tym prędzej znikną ich ślady. Wy pracujcie sobie tymczasem dalej. 
Zawiadomił wodza o swoim zamiarze i wkrótce potem Indianie odjechali wraz z Samem i 
jego obydwu towarzyszami. Oczywiście miejsce, które Sam postanowił wybrać, musiało leżeć na linii naszych pomiarów, inaczej bowiem kosztowałoby nas to zbyt wiele czasu i wpadłoby w oko Apaczom. 

Posuwaliśmy się za nimi zwolna, w miarę postępu naszej roboty. Około południa spełniła 
się przepowiednia Sama, i to w sposób, jaki jest właściwy tylko tym szerokościom geograficznym. Zdawało się, że się niebo otwarło. 

Wśród tej ulewy nadszedł Sam z Dickiem i Willem. Spostrzegliśmy ich dopiero, gdy się 
zbliżyli na dziesięć do piętnastu kroków; tak gęsto padał deszcz. Dowiedzieliśmy się, że znaleźli stosowne miejsce. Parker i Stone mieli je nam pokazać, a Hawkens wyszedł na zwiady, 
zabrawszy z sobą trochę żywności. Wybrał się pieszo, bo tak mógł się lepiej ukryć niż z mułem. Gdy zniknął za gęstą zasłoną deszczu, doznałem uczucia, że katastrofa zbliża się pośpiesznym krokiem. 

Jak niezwykła była ulewa, istne oberwanie chmury, tak też prędko się skończyła. Naraz 
zamknęły się niebieskie upusty, zaświeciło nad nami słońce tak ciepłe jak wczoraj, przeto 
podjęliśmy na nowo przerwaną pracę. 

Znajdowaliśmy się na równych, niezbyt wielkich i otoczonych lasem sawannach, porosłych z rzadka krzakami. Teren był łatwy, więc postępowaliśmy szybko naprzód. Zauważyłem przy tym, że Sam Hawkens słusznie przewidział dziś rano skutki deszczu. Keiowehowie 
przejeżdżali tym samym szlakiem, a mimo to nie widać było śladów kopyt ich koni. Idący za 
nami Apacze nie mogliby się domyślić, że mamy dwustu sprzymierzeńców w pobliżu. 

Gdy o zmierzchu zaprzestaliśmy pracy, dowiedzieliśmy się od Stone'a i Parkera, że jesteśmy już w pobliżu przypuszczalnego placu boju. Byłbym go chętnie zobaczył, ale na to już 
było za późno. 

Nazajutrz rano dotarliśmy po krótkiej pracy do potoku tworzącego dość duży staw, prawdopodobnie napełniony zawsze wodą, gdy tymczasem koryto potoku było przeważnie wy

88



schłe. Obecnie jednak, na skutek ulewy, woda przelewała się przez brzegi. Do stawu prowadził wąski szmat sawanny, otoczony drzewami i zaroślami. Brzeg tworzył w tym miejscu 
półwysep porosły także drzewami i krzakami. Wąski tam, gdzie się łączył z lądem, rozszerzał 
się ku środkowi stawu tak, że miał kształt prawie kolisty. Po drugiej stronie stawu wznosiło 
się łagodne, lesiste wzgórze. 

– Oto miejsce obrane przez Sama – rzekł Stone spoglądając dokoła okiem znawcy. – Zna
komicie nadaje się ono do tego, co zamierzamy. 
To skłoniło mnie oczywiście. do rozejrzenia się na wszystkie strony. 

– Gdzież są Keiowehowie, mr. Stone? – spytałem. 
– Ukryci, bardzo dobrze ukryci – odrzekł. – Trudźcie się, jak chcecie, a nie zdołacie znaleźć ich śladu, chociaż oni widzą nas i mogą obserwować dokładnie. 
– A zatem gdzie są? 
– Zaczekajcie, sir! Najpierw muszę wam wyjaśnić, dlaczego wybór chytrego Sama padł na 
to miejsce. Sawanny, którymi przybyliśmy tutaj, pokrywa dużo samotnie stojących krzaków. 
Tę właściwość terenu wyzyskają zwiadowcy Apaczów: pojadą za nami niepostrzeżenie, kryjąc się za krzakami. A teraz przypatrzcie się tej polanie. Rozniecony przez nas ogień oświetli 
ją, rzucając światło na sawanny, którymi nadciągną wrogowie. To znęci Apaczów, toteż zbliżą się do nas ukryci za drzewami i krzakami otaczającymi z obu stron polanę. Powiadam 
wam, że nie mogliśmy znaleźć lepszego miejsca na napad dla czerwonoskórych! 
Jego długa, chuda, ogorzała twarz świeciła wprost od wewnętrznego zadowolenia, ale starszy inżynier nie podzielał bynajmniej tego zachwytu i rzekł potrząsając głową: 

– Jacy wy jesteście dziwni, mr. Stone! Ogarnia was radość z tego powodu, że na was napadną. Mnie zaś to tak dalece martwi, że się stąd zabiorę! 
– Aby tym pewniej wpaść w ręce Apaczów! Strzeżcie się podobnych myśli, mr. Bancroft! 
Rozumie się, że rad jestem z tego miejsca, gdyż wprawdzie ułatwi ono Apaczom napad, ale 
później umożliwi z kolei nam ich ujęcie. Spojrzyjcie tylko za wodę! Tam na wzgórzu siedzą 
w lesie Keiowehowie. Ich zwiadowcy powyłazili na najwyższe drzewa i widzieli nas z pewnością, gdy nadchodziliśmy. Tak samo zauważą nadciągających Apaczów, gdyż mogą stamtąd objąć okiem całe sawanny. 
– Ależ – wtrącił starszy inżynier – Co nam to pomoże w razie napadu Apaczów, że za wodą kryją się w lesie Keiowehowie? 
– Oni tam są tylko tymczasem; nie mogą być tutaj, gdyż odkryliby ich zwiadowcy Apaczów. Skoro tylko zwiadowcy się oddalą, Keiowehowie natychmiast zejdą i ukryją się na 
półwyspie, gdzie nie będzie ich można dostrzec. 
– A zwiadowcy Apaczów tam nie pójdą? 
– Mogliby, lecz my ich nie puścimy. 
– W takim razie musielibyśmy ich odpędzić, a przecież mamy udawać, że nie wiemy o ich 
obecności. Jak to się godzi jedno z drugim, mr. Stone? 
– Bardzo dobrze. Nie wolno nam, co prawda, okazywać, że ich szukamy, ani zabronić im 
wejścia na półwysep. Ma on jednak tam, gdzie styka się z brzegiem, tylko trzydzieści kroków 
szerokości, a, tę szerokość zabarykadujemy naszymi końmi. 
– Konie barykadą? Czy to możliwe? 
– Tak, jest. Przywiążemy tam konie do drzew. Indianin na pewno się nie zbliży, gdyż konie mogłyby go zdradzić parskaniem. Pozwolimy więc zwiadowcom podejść spokojnie i rozejrzeć się, bo na półwysep nie będą się wdzierali. Skoro się oddalą po większą liczbę wojowników, wówczas zejdą z góry Keiowehowie i ukryją się na półwyspie. Potem podpełzną 
po cichu Apacze, by na nas napaść, gdy tylko położymy się spać. 
– A jeśli nie będą czekać tak długo? – wtrąciłem. – Wszak nie zdołamy się cofnąć na czas! 
– To nie przedstawiałoby także żadnego niebezpieczeństwa – odrzekł – gdyż Keiowehowie 
przyszliby nam zaraz z pomocą. 
89



– Ale nie obyłoby się bez rozlewu krwi, a tego właśnie chcemy uniknąć. 
– Cóż, sir, tu na Zachodzie trudno się liczyć z każdą kroplą krwi. Ale nie obawiajcie się! 
Ten sam powód powstrzyma też i Apaczów od napadu dopóty, dopóki będziemy jeszcze 
czuwali. Zrozumieją, że będziemy się bronili i chociaż nas jest tylko dwudziestu, padnie niejeden z nich, zanim zdołają nas unieszkodliwić. Nie, oni tak samo oszczędzają swoje życie i 
krew jak my swoją. Dlatego zaczekają, dopóki się nie położymy spać. My zaś zgasimy prędko ogień i udamy się na wyspę. 
– A co będziemy robili do tego czasu? Możemy pracować? 
– Tak; tylko musicie być tutaj w stanowczej chwili. 
– A więc nie traćmy czasu. Chodźcie, panowie, aby coś jeszcze zrobić! 
Poszli za mym wezwaniem, chociaż bynajmniej nie okazywali zapału do pracy. Jestem 
pewien, że chętnie by wszyscy pouciekali, ale wówczas praca nie zostałaby skończona i 
zgodnie z kontraktem, nie otrzymaliby za nią zapłaty. Nie chcieli zaś jej utracić. Zresztą gdyby nawet umknęli, Apacze dopędziliby ich niebawem. Toteż spostrzegłszy, że tutaj bezpieczeństwo ich było względnie największe, zostali na miejscu. 

Co się mnie tyczy, to przyznaję otwarcie, że nie czekałem obojętnie na wypadki. Opanował mnie nastrój podobny do gorączki, którą się odczuwa, gdy zaczynają grać armaty. Nie był 
to lęk, o nie, do tego bowiem miałem więcej powodów wówczas, gdy kładłem trupem bawoły, a potem niedźwiedzia. Dziś chodziło o życia ludzkie i to mnie niepokoiło. Na moje życie 
mniej zważałem, gdyż potrafiłbym je jakoś obronić; ale Inczu-czuna i Winnetou! Tyle w 
ostatnich dniach myślałem o młodym wodzu, że w duchu czułem się mu coraz bliższy. Choć 
nieobecny i nie zaprzyjaźniony ze mną wcale, stał mi się drogi. Był to osobliwy proces duchowy. I rzecz szczególna! Dowiedziałem się później od Winnetou, że myślał o mnie wówczas równie często jak ja o nim! 

Praca także nie usunęła mego wewnętrznego niepokoju. Byłem natomiast pewien, że zniknie on w chwili stanowczej, dlatego pragnąłem, żeby nadeszła jak najszybciej, tym bardziej że 
ominąć jej nie było można. Życzenie to miało się spełnić, gdyż na krótko przed południem 
ujrzeliśmy Sama Hawkensa wracającego ze zwiadów. Mały człowieczek był wyraźnie znużony, lecz jego małe, chytre oczka wyzierały nadzwyczaj pogodnie z gęstwiny zarostu. 

– Czy wszystko się udało? – zapytałem. – Widzę to po was, zacny stary Samie. 
– Tak? – zaśmiał się. – Gdzież to napisane? Na moim nosie, czy w waszej fantazji? 
– Fantazji? Pshaw! Kto ujrzy wasze oczy, nie może wątpić. 
– Tak, więc oczy mnie zdradzają. Dobrze, że wiem 
o tym, to mi się przyda na przyszłość. Ale macie słuszność. Udało mi się, udało się o wiele 
lepiej, niż przypuszczałem. 
– A więc widzieliście zwiadowców? 
– Zwiadowców? Czy widziałem? Coś więcej, o wiele więcej! Nie tylko zwiadowców, lecz 
całą gromadę, i nie tylko widziałem, lecz także słyszałem i podsłuchałem. 
– Podsłuchaliście? Ach, to powiedzcie prędzej, czegoście się dowiedzieli! 
– Nie teraz i nie tutaj. Zbierzcie przyrządy i idźcie do obozu! Przyjdę zaraz za wami, ale 
muszę się przedtem udać do Keiowehów, aby im oznajmić wynik moich zwiadów i pouczyć, 
jak się mają zachować. 
Poszedł wzdłuż stawu, przeskoczył potok i zniknął po drugiej stronie między drzewami. 
My zabraliśmy nasze graty, udaliśmy się do obozu i tam czekaliśmy na Sama Hawkensa. Nie 
widzieliśmy, żeby wracał, ani też nic nie słyszeliśmy, gdy wtem zjawił się nagle między nami 
i rzekł zarozumiale: 

– Oto jestem, mylords! Czyż nie macie oczu ani uszu? Mógłby was zaskoczyć słoń, którego kroki słychać o kwadrans drogi! 
– Co prawda nie zachowaliście się jak słoń – odrzekłem. 
90



– Być może. Chciałem wam tylko pokazać, że można podejść kogoś niepostrzeżenie. Siedzieliście spokojnie i nie rozmawialiście wcale, a jednak nie zauważyliście mnie, gdy się 
skradałem. Zupełnie to samo było wczoraj wieczorem, kiedy podchodziłem Apaczów. 
– Opowiedzcie nam to, opowiedzcie! 
– Well! Usłyszycie, ale dopiero kiedy usiądę, gdyż jestem bardzo zmęczony. Moje nogi 
przyzwyczaiły się do konnej jazdy i nie chcą już biegać. Zresztą eleganccy ludzie służą w 
kawalerii, a nie w piechocie, jeśli się nie mylę. 
Zajął miejsce blisko mnie, łypnął okiem na każdego z osobna i rzekł kiwając znacząco 
głową; 

– A zatem dzisiaj pójdziemy w taniec! 
– Już dziś wieczorem? – zapytałem na wpół zaskoczony i na wpół uradowany, ponieważ 
życzyłem sobie jak najwcześniejszego rozstrzygnięcia. – To dobrze, to bardzo dobrze! 
– Uwzięliście się widocznie, żeby się dostać w ręce Apaczów! Ale słusznie mówicie, że to 
dobrze. Ja także się cieszę, że nie trzeba już dłużej czekać. To przykra rzecz czekać na coś, co 
się może skończyć inaczej, niż sobie człowiek wyobraża. 
– Jak to: inaczej? Czy jest jakaś przyczyna do obaw? 
– Bynajmniej. Teraz właśnie jestem pewien, że wszystko skończy się dobrze. Ale doświadczony człowiek wie, że i z najlepszego dziecka wyróść może opryszek. Tak samo bywa 
ze zdarzeniami. Najpiękniejsze plany zawodzą niekiedy wskutek przypadku. 
– Ale tego chyba nie należy się tym razem obawiać? 
– Nie. Sądząc z tego, co słyszałem, wynik będzie znakomity. 
– Cóżeście słyszeli? Opowiedzcie, opowiedzcie! 
– Tylko powoli, mój młody sir! Wszystko po kolei. Nie mogę jeszcze powiedzieć, co słyszałem, bo muszę wpierw wspomnieć, co się stało przedtem. Wyszedłem podczas ulewy, nie 
czekając jej końca, ponieważ deszcz nawet najulewniejszy nie może się przedostać przez tę 
bluzę, hi! hi! hi! Dotarłem prawie do miejsca, gdzie obozowaliśmy, kiedy obaj Apacze do nas 
przybyli, ale tam już musiałem się ukryć, gdyż ujrzałem trzech czerwonoskórych węszących 
dokoła. „To zwiadowcy Apaczów – pomyślałem sobie – ale nie pójdą dalej, gdyż prawdopodobnie mieli dojść tylko do tego miejsca”. Tak też było. Przeszukali okolicę, ale nie znaleźli 
moich śladów, usiedli wreszcie pod drzewami, ponieważ poza lasem ziemia była zbyt mokra, 
i tak czekali ze dwie godziny. Ja również ułożyłem się pod drzewem i czekałem te dwie godziny. Musiałem przecież wiedzieć, co się dalej stanie. Wtem nadjechał oddział jeźdźców 
pomalowanych wojennymi barwami. Poznałem natychmiast Inczu-czunę i Winnetou z ich 
Apaczami. 
– Ilu było wszystkich? 
– Tylu, ilu się spodziewałem: około pięćdziesięciu ludzi. 
Zwiadowcy wyszli spod drzew i zdali sprawę obu wodzom. Potem ruszyli znowu przodem, a gromada zwolna za nimi. Możecie sobie wyobrazić, dżentelmeni, że Sam Hawkens 
wybrał się także w drogę. Deszcz pozacierał zwyczajne ślady, ale zostały wasze powbijane 
pale i one posłużyły za niezawodne drogowskazy. Obym, dopóki żyć będę, miał zawsze takie 
piękne, wyraźne ślady! Lecz Apacze musieli być bardzo ostrożni, gdyż mogli na każdym zakręcie lasu, za każdą kępą zarośli natknąć się na nas, i dlatego posuwali się naprzód bardzo 
powoli. Poczynali sobie chytrze i przezornie, czym się bardzo w duchu cieszyłem, gdyż, jak 
zawsze, sądzę, że Apacze przewyższają wszystkie inne szczepy indiańskie. Inczu-czuna to 
zuch, Winnetou również. Najdrobniejszy ich ruch był dokładnie obliczony. Nie wymówili ani 
słowa i porozumiewali się na migi. Kiedy byłem o dwie mile od miejsca, gdzie ujrzałem ich 
po raz pierwszy, zapadł wieczór. Wtedy Indianie zsiedli z koni, przywiązali je do palików i 
zniknęli w lesie, gdzie mieli zostać do rana. 

– I wy tam podsłuchaliście, co mówili? – zapytałem. 
– Tak. Jako rozumni ludzie, nie rozniecili ognia, a ponieważ 
91



Sam Hawkens jest równie mądry jak oni, więc nie zdołali go dojrzeć. Posuwałem się 
zwolna coraz to dalej i dalej pod drzewami na własnym brzuchu, bo innego nie miałem, aż się 
do nich zbliżyłem i usłyszałem wszystko, o czym rozprawiali. 

– A zrozumieliście wszystko? 
– Nierozsądne pytanie! Potrafię chyba usłyszeć, co się mówi? 
– Myślę o tym, czy posługiwali się żargonem indiańsko-angielskim? 
– Mówili, jeśli się nie mylę, dialektem Mescalerów, który od biedy rozumiem. Przybliżyłem się do obu wodzów, którzy zamieniali z sobą co pewien czas kilka słów krótkich wprawdzie, zgodnie z indiańskim zwyczajem, lecz pełnych treści. Dowiedziałem się dostatecznie 
wiele i wiem, czego się trzymać. 
– To wystrzelcie już raz z tym, co wiecie! – prosiłem, gdy zrobił pauzę. 
– Więc idźcie na bok, sir, jeżeli chcecie, by mój strzał was nie dosięgną! Apacze zawzięli 
się istotnie na nas i pałają żądzą pochwycenia nas żywcem. 
– A więc nie będą zabijali? 
– Owszem. Chcą nas zabić, ale nie od razu. Będą się starali nas tylko pojmać i zabrać potem do wsi Mescalerów nad Rio Pecos, gdzie nas poprzywiązują do słupów i żywcem upieką. 
Well, zupełnie jak karpie, które się przynosi do domu, wkłada do wody i karmi, aby je potem 
ugotować z różnymi korzeniami. Ciekawym, czy smaczne będzie mięso ze starego Sama, 
zwłaszcza gdy go całego wsadzą do rynki i usmażą razem z bluzą myśliwską, hi! hi! hi! 
Zaśmiał się w zwykły swój sposób i mówił dalej: 

_ Szczególnie godzą na mr. Rattlera, który siedzi tu z wami w niemym zachwycie i patrzy 
na mnie w upojeniu jak gdyby niebo razem ze wszystkimi swoimi szczęśliwościami tylko na 
niego czekało. Tak, mr. Rattler, nawarzyliście sobie piwa i musicie je wypić. Nadzieją was na 
rożen, wbiją na pal, strują, zakłują, zastrzelą, połamią kołem i powieszą, jedno po drugim, a 
za każdym razem tylko troszkę, żebyście od razu nie zginęli i mogli z należnym smakiem 
skosztować wszystkich rodzajów męczarni i śmierci. A jeśli nie umrzecie mimo to wszystko, 
położą was razem z zastrzelonym przez was Kleki-petrą do grobu i żywcem zakopią. 

– O nieba! Czy tak powiedzieli? – zapytał Rattler zbladłszy z przerażenia. 
– Rozumie się. Zasłużyliście na to, a ja wam w tym nieszczęściu nie pomogę. Życzę wam 
tylko, żebyście po przebyciu wszystkich rodzajów śmierci nie popełnili już nigdy tak niecnego czynu. Sądzę, że tego zaniechacie. Zwłoki Kleki-petry oddano czarownikowi, aby je zabrał 
do domu. Musicie wiedzieć, że południowi Indianie umieją świetnie konserwować zwłoki 
swych zmarłych. Widziałem mumie dzieci indiańskich, które po upływie przeszło stu lat wyglądały tak, jak gdyby dzień przedtem jeszcze żyły. Gdy nas wszystkich pojmają, zrobią nam 
tę przyjemność, że zobaczymy, jak mr. Rattlera zamienią żywcem w mumię. 
– Ja tutaj nie zostanę! – zawołał wymieniony. – Uciekam! Mnie nie dostaną!
Chciał się zerwać, ale Sam go przytrzymał i upomniał:
– Ani kroku stąd, jeśli wam życie miłe! Powiadam, że Apacze obsadzili już całą okolicę. 
Wpadlibyście im prosto w ręce. 
– Czy naprawdę tak sądzicie, Samie? – spytałem. 
– Tak. To nie pusta groźba, mam prawo to przypuszczać. Nie pomyliłem się i pod innym 
względem. Apacze wyruszyli już także przeciwko Keiowehom. Jest tam całe wojsko, z którym obaj wodzowie mają się połączyć, kiedy uporają się tu z nami. Tylko w ten sposób mogli 
tak szybko do nas powrócić. Nie jeździli po wojowników aż do wsi, lecz spotkali w drodze 
oddział który wyruszył przeciw Keiowehom. Oddali więc zwłoki Kleki-petry czarownikowi i 
kilku ludziom, by je odwieźli do domu, a sami wybrali pięćdziesięciu dobrych jeźdźców na 
wyprawę przeciwko nam. 
– Gdzie się znajduje oddział przeznaczony do walki z Keiowehami? 
– Nie wiem. Nie słyszałem o tym ani słowa. Jest to zresztą obojętne. 
92



Tu stary Sam nie miał słuszności. Nie było nam to wcale obojętne, gdzie się znajdował ten 
najliczniejszy oddział. Mieliśmy się o tym przekonać już w najbliższych dniach. 

Sam ciągnął dalej; 

– Usłyszawszy wystarczająco dużo, byłbym się od razu wybrał do was, ale nocą trudno 
zatrzeć ślad; mogli go rano zobaczyć, a poza tym chciałem się im jeszcze przypatrzyć. Dlatego pozostałem w leśnym ukryciu i wstałem dopiero, kiedy odeszli. Szedłem za nimi w odległości około sześciu mil stąd, a potem okrążyłem ich, aby powrócić niepostrzeżenie do was. 
Well, oto wszystko, co wam mogę oznajmić. 
– Więc nie pokazaliście się im wcale? 
– Nie. 
– I postaraliście się, żeby nie odkryli waszych śladów? 
– Tak. 
– Wszak powiedzieliście, że się im pokażecie i... 
– Wiem już, wiem! Byłbym to zrobił, ale okazało się to zbyteczne, gdyż, bo... pst, czyście 
słyszeli? 
Trzykrotny krzyk orła przerwał mu mowę. 

– To zwiadowcy Keiowehów – rzekł. – Siedzą na drzewach. Powiedziałem im, żeby dali 
ten znak, gdy dojrzą Apaczów na sawannach. Chodźcie, sir, przekonamy się, jakie macie 
oczy! 
Wezwanie to zwrócił Sam do mnie. Podniósł się z ziemi, żeby odejść, a ja wziąłem strzelbę i ruszyłem za nim. 

– Stać! – rzekł. – Strzelbę zostawcie tutaj. Westman 
nie powinien się wprawdzie rozłączać ze strzelbą, ale to wyjątkowy wypadek, gdyż musimy udawać, że nie myślimy o żadnym niebezpieczeństwie. Będziemy pozornie zbierali drzewo na ognisko. Apacze wywnioskują z tego, że wieczorem rozłożymy się tu obozem, a to 
nam się przyda. 

Włóczyliśmy się na pozór niewinnie pomiędzy rzędami drzew i zarośli na otwartej polanie, 
po czym poszliśmy na sawanny. Tam zaczęliśmy na skraju lasu zbierać suche gałęzie i spoglądaliśmy przy tym ukradkiem w stronę Apaczów. Jeśli się znajdowali w pobliżu, byli niewątpliwie w zaroślach rozsypanych po sawannach. 

– Czy widzicie kogo? – spytałem Sama po chwili. 
– Nie – odpowiedział. 
– Ja także nie. 
Wytężyliśmy wzrok, ale nie dostrzegliśmy niczego. Tymczasem, jak się później dowiedziałem od samego Winnetou, leżał on może o pięćdziesiąt kroków od nas za krzakiem i 
stamtąd nas śledził. Nie wystarczą tylko bystre oczy, trzeba je jeszcze wyćwiczyć, a tego ćwiczenia wówczas jeszcze moje oczy nie miały. Dzisiaj spostrzegłbym Winnetou od razu, choćby tylko po muchach, które znęcone zapachem ciała gęściej kłębią się nad krzakiem. 

Powróciliśmy więc do naszych towarzyszy, nic nie wskórawszy, i dalej zbieraliśmy drzewo na ognisko. Nazbieraliśmy więcej, niż było potrzeba. 

– To słuszne – rzekł Sam. – Musimy zostawić kupkę chrustu dla Apaczów, żeby mieli 
drzewo pod ręką, gdy po naszym zniknięciu zechcą rozniecić ogień. 
Ściemniło się. Sam, jako najbardziej doświadczony, ukrył się na samym skraju polany, 
gdzie zaczynały się sawanny, chcąc posłyszeć zbliżanie się zwiadowców. Należało się ich 
spodziewać, gdyż mieli zbadać nasz obóz. Rozniecono ogień, który rzucał światło daleko na 
sawanny. Apacze musieli niewątpliwie uważać nas za ludzi niedoświadczonych! Ten ogień 
bowiem wybornie wskazywał drogę do nas. 

Ułożyliśmy się do wieczerzy tak swobodnie, jak gdybyśmy byli dalecy od wszelkich obaw. 
Strzelby leżały daleko od nas, ale zwrócone ku półwyspowi, żebyśmy potem mogli zabrać je 
z sobą. Półwysep, jak to Sam Hawkens przedtem postanowił, zamykały konie. 

93



Od zapadnięcia zmierzchu upłynęło ze trzy godziny, kiedy Sam wrócił cicho jak cień i zawiadomił nas szeptem: 

– Nadchodzą dwaj zwiadowcy: jeden z tej, a drugi z tamtej strony. Słyszałem ich i widziałem, 
Zbliżali się więc z dwóch stron polany, kryjąc się w cieniu zarośli. Sam przysiadł się do 
nas i rozpoczął rozmowę na jakiś obojętny temat, a myśmy mu odpowiadali. W ten sposób 
rozwinęła się pogawędka, której ożywienie miało uśpić czujność zwiadowców. Widzieliśmy, 
że byli i że nas śledzili, ale nie rzuciliśmy ani jednego podejrzliwego spojrzenia ku zaroślom. 

Teraz szło przede wszystkim o to, żeby się dowiedzieć, kiedy się oddalą. Słyszeć tego ani 
widzieć nie mogliśmy, a przecież po ich odejściu nie mieliśmy już ani chwili do stracenia. 
Należało się spodziewać, że zaraz potem zbliży się cała gromada, a przedtem Keiowehowie 
powinni byli obsadzić półwysep. Najlepiej więc było nie czekać, aż zwiadowcy sami opuszczą zarośla, lecz zmusić ich do tego. Sam Hawkens podniósł się i udając, że szuka drzewa, 
wszedł w zarośla z jednej, a ja z drugiej strony. Teraz nie ulegało już wątpliwości, że Indianie 
się cofnęli. Następnie Sam złożył dłonie koło ust i wydał trzykrotny okrzyk, naśladując glos 
ropuchy. Był to dla Keiowehów znak by się zbliżyli. Ponieważ znajdowaliśmy się nad wodą, 
krzyk ten nie mógł budzić podejrzeń. Potem Sam udał się znów na swoją poprzednią placówkę, by donieść nam o zbliżaniu się głównego oddziału Apaczów. 

Upłynęły zaledwie dwie minuty od krzyku żaby, a już nadeszli Keiowehowie, jeden za 
drugim, w długim szeregu, złożonym z dwustu ludzi. Nie czekali w lesie, lecz dla pośpiechu 
posunęli się aż do potoku. Jak węże przeczołgali się w naszym cieniu ku półwyspowi tak 
zręcznie i szybko, że w trzy minuty minął nas już ostatni. 

Teraz czekaliśmy na Sama, który wkrótce się zjawił i szepnął: 

– Nadchodzą, i to z obu stron. Dołóżcie drzewa. Trzeba się postarać, żeby po zgaśnięciu 
ognia został jeszcze żar pod popiołem, od którego czerwoni będą mogli szybko rozniecić 
ogień. 
Ułożyliśmy zapas drzewa dokoła ognia w ten sposób, by światło żaru nie zdradziło przedwcześnie naszego zniknięcia. Teraz każdy z nas musiał się stać aktorem. Wiedzieliśmy, że w 
pobliżu znajduje się pięćdziesięciu Apaczów, a nie mogliśmy się z tym zdradzić, gdyż od tego 
zależało nasze życie. Przyjęliśmy za pewnik, że nieprzyjaciele zaczekają, dopóki rzekomo nie 
zaśniemy na dobre, ale co by się stało, gdyby tego nie zrobili i napadli na nas wcześniej? 
Wprawdzie mieliśmy tuż obok dwustu sprzymierzeńców, ale wtedy doszłoby do walki i rozlewu krwi, co niejeden z nas mógłby przypłacić życiem. Dziwne było nasze zachowanie w 
obliczu katastrofy. Ja byłem spokojny, jak gdyby szło o rozegranie partii szachów. Rattler 
leżał twarzą do ziemi i udawał śpiącego. Strach śmiertelny objął go lodowatymi rękami. Jego 
„sławni westmani” patrzyli na siebie trupio bladzi i ledwo brali udział w naszej rozmowie. 
Will Parker i Dick Stone siedzieli tak swobodnie, jak gdyby na całym świecie nie było ani 
jednego Apacza. Sam Hawkens opowiadał jeden dowcip po drugim, a ja śmiałem się z jego 
żartów. 

Ponieważ minęło tak już z pół godziny, nabraliśmy pewności, że napad nastąpi dopiero 
wówczas, gdy zaśniemy, w przeciwnym razie bowiem dawno doszedłby do skutku. Ogień już 
się prawie wypalił, toteż uważałem za stosowne nie zwlekać dłużej z rozstrzygnięciem. 
Ziewnąłem więc przeciągle kilka razy i powiedziałem: 

– Jestem znużony i chciałbym się położyć spać. A wy, Samie? 
– Nic nie mam przeciwko temu i także to zrobię – odrzekł. – Ogień już gaśnie, dobranoc! 
– Dobranoc! – zawołali również Stone i Parker, po czym odeszliśmy jak najdalej od ognia, 
ale tak żeby to nie wyglądało podejrzanie, i rozciągnęliśmy się na ziemi. 
Ogień malał coraz bardziej, aż wreszcie zgasł. Żar tlił się jeszcze pod popiołem, ale światło 
nie mogło nas już dosięgnąć, byliśmy więc w zupełnej ciemności. Teraz należało przenieść 
się w bezpieczne miejsce. Wziąwszy swoją strzelbę, zacząłem się zwolna czołgać. Sam trzy

94



mał się mego boku, a reszta ruszyła za nami. Na wypadek gdyby który z nich wywołał szmer, 
postarałem się zagłuszyć go w ten sposób, że dostawszy się do koni, zmusiłem jednego z nich 
do głośnego tupotu, popychając go to w jedną, to w drugą stronę. Nie pozwalało to dosłyszeć 
żadnego odgłosu, który mógłby nas zdradzić. Wszystkim też udało się dotrzeć do Keiowehów 
zaczajonych jak chciwe krwi pantery. 

– Samie – rzekłem – jeżeli mamy rzeczywiście oszczędzać 
obu wodzów, to nie wolno nam dopuścić do nich Keiowehów. Czy jesteście tego samego 
zdania? 

– Tak. 
– Ja biorę na siebie Winnetou, a wy, Stone i Parker zaopiekujcie się Inczu-czuną. 
– Jak to? Wy bierzecie jednego, a nam trzem także zostawiacie tylko jednego? To trochę 
niesprawiedliwie, jeśli się nie mylę. 
– Zupełnie sprawiedliwie. Ja uporam się prędko z Winnetou, ale was musi być trzech, żeby 
Inczu-czuną nie mógł się wcale bronić, gdyż inaczej łatwo narazi się na rany, a nawet na 
śmierć. 
– Well, macie słuszność! Ale żeby Keiowehowie nas nie uprzedzili, wysuńmy się trochę 
naprzód, a będziemy pierwsi. Chodźcie! 
Ustawiwszy się o kilka kroków bliżej ognia, czekaliśmy z najwyższym napięciem na hasło 
walki Apaczów, gdyż należało się spodziewać, że bez hasła nie rozpoczną napadu. Zgodnie z 
indiańskim zwyczajem wódz daje znak okrzykiem, a potem wtóruje mu reszta, jak może najpiekielniej. 

Wycie to ma pozbawić przeciwnika ochoty do obrony. Można ten właściwy wszystkim 
szczepom okrzyk naśladować w ten sposób, że się wydaje jak najprzenikliwiej długie 
„hiiiiiiih”, a potem dłonią uderza się szybko raz za razem po wargach tak, że to brzmi jak tryl. 

Keiowehowie byli tak samo podnieceni jak my. Każdy z nich chciał być pierwszy, więc 
pchali się do przodu, popędzając nas coraz bardziej ku ognisku. Mogło się to stać dla nas, 
wysuniętych naprzód, niebezpieczne, dlatego pragnąłem, żeby Apacze rozpoczęli atak jak 
najszybciej. 

Nareszcie spełniło się to życzenie. Zabrzmiało wspomniane „hiiiiiih” tak przeraźliwie i 
dojmująco, że mi ciarki przeszły po plecach, po czym nastąpiło wycie tak straszliwe, jak gdyby je wydało tysiąc diabłów. Mimo miękkości gruntu usłyszeliśmy odgłos szybkich kroków i 

– znowu zapanowała cisza. Przez kilka chwil nic się nie ruszyło dokoła. Potem doszedł nas 
głos Inczu-czuny, który wymówił krótkie słowo ,,ko!” 
Wyraz ten oznacza: ogień. Popiół, któryśmy zostawili, tlił się jeszcze, a leżący obok chrust 
łatwo się palił. Apacze czym prędzej wykonali rozkaz i rzucili trochę drzewa na przygasłe 
nieco ognisko. W kilka sekund płomienie buchnęły na nowo i oświetliły polanę. 

Inczu-czuna i Winnetou stali obok siebie. Skoro Apacze spostrzegli, że nas nie ma, utworzył się dokoła wodzów krąg wojowników. 

– Uff, uff, uff! – wołali zdumieni. 
Winnetou okazał już teraz, mimo swej młodości, rozwagę, którą tak podziwiałem u niego 
później. Pomyślał, że musimy być jeszcze niedaleko i że wobec tego stojący w świetle ognia 
Apacze stanowią dla nas zbyt wyraźny cel. Dlatego zawołał: 

– Tatisza, tatisza! 
Słowo to znaczy: oddalić się. Sam Winnetou już się prężył do skoku w ciemność, kiedy go 
uprzedziłem. Kilka szybkich kroków – i oto znalazłem się przy otaczającym go kole wojowników. Roztrąciwszy na prawo i lewo zawadzających mi Apaczów, przebiłem się do środka, a 
Sam, Stone i Parker szli tuż za mną. Wtedy właśnie, kiedy Winnetou zawołał głośno 
,,tatisza!” i zamierzał odskoczyć, znalazł się przede mną. Przez chwilę patrzyliśmy sobie w 
oczy. On sięgnął ręką błyskawicznie do pasa po nóż, lecz równocześnie ja uderzyłem go pię

95



ścią w skroń tak, że zachwiał się i runął na ziemię, a w tej samej chwili Sam, Will i Dick pochwycili Inczu-czunę. 

Apacze zawyli z wściekłości, ale wycie ich przygłuszył okropny ryk Keiowehów, którzy 
się teraz na nich rzucili. 

Przebiwszy koło Apaczów, stałem w samym środku kłębowiska walczących i wyjących 
ludzi. Dwustu Keiowehów przeciwko pięćdziesięciu Apaczom, a więc czterech na jednego! 
Ale dzielni wojownicy Winnetou bronili się ze wszystkich sił. Musiałem kilku z nich utrzymywać z dala od siebie, pomagając sobie przy tym pięściami, ponieważ nie chciałem nikogo 
zranić ani zabić. Powaliwszy jeszcze czterech czy pięciu, zdobyłem trochę miejsca, a wtedy 
osłabł także opór ogólny. W pięć minut po naszym ataku walka się zakończyła. Zaledwie w 
pięć minut! Ale w takim wypadku znaczy to: bardzo długo! 

Wódź Inczu-czuna leżał związany na ziemi, a obok niego również skrępowany i nieprzytomny Winnetou. Ani jeden z Apaczów nie uciekł, prawdopodobnie dlatego, że tym mężnym 
wojownikom ani przez myśl nie przeszło opuścić obu pokonanych zaraz na początku wodzów. I oni, i Keiowehowie mieli rannych, a trzech Keiowehów i pięciu Apaczów poniosło 
śmierć na miejscu. Wprawdzie nie mieliśmy takiego zamiaru, lecz energiczny opór Apaczów 
zmusił Keiowehów do użycia broni. 

Pokonanych nieprzyjaciół od razu skrępowano, co nie było wielką sztuką, gdyż na jednego 
Apacza wypadało po czterech, a licząc także nas, białych, po pięciu ludzi. Trzech Keiowehów 
przytrzymywało jednego Apacza, a czwarty lub piąty zajmował się wiązaniem. 

Trupy usunięto na bok, a ponieważ ranni Keiowehowie znaleźli pomoc u swoich towarzyszy, przeto my zabraliśmy się do opatrywania rannych Apaczów. Oczywiście przyjęli nas z 
ponurymi twarzami, a niektórzy nawet stawiali opór, gdyż byli zbyt dumni na to, by korzystać 
z przysługi nieprzyjaciół, i woleli, żeby krew im z ran uchodziła. Nie czułem się tym jednak 
zaniepokojony, gdyż rany ich były przeważnie lekkie. 

Ukończywszy opatrywanie rannych, zapytaliśmy, jak pojmani spędzą noc. Chciałem im 
ulżyć, ile możności, ale wódz Keiowehów, Tangua, huknął na mnie: 

– Te psy do nas należą, nie do was, ja tylko mam prawo stanowić o ich losie! 
– A co z nimi zrobisz? – spytałem. 
– Zatrzymalibyśmy ich w niewoli aż do powrotu do naszych wsi, ale ponieważ chcemy 
napaść na ich wsie, a droga do nich długa, przeto nie będziemy się z nimi wlekli tak daleko. 
Pójdą pod pal męczeński. 
– Wszyscy? 
– Wszyscy. 
– O tym wątpię. 
– Czemu? 
– Ponieważ przedtem znajdowałeś się w błędzie. 
– Kiedy? 
– Kiedy powiedziałeś, że Apacze należą do was. To było fałszywe. 
– To było słuszne! 
– Nie. Wedle praw Zachodu pojmany należy do tego, kto go pokonał. Weźcie więc sobie 
Apaczów, których wyście ujęli, ja wam w tym nie przeszkodzę. Ci jednak, których myśmy 
obezwładnili, należą do nas. 
– Uff, uff! Jak ty mądrze mówisz! Chcecie zatem wziąć sobie Inczu-czunę i Winnetou? 
– Naturalnie! 
– A jeśli ja wam ich nie dam? 
– O to się nie boję! 
Tangua mówił głosem nieprzyjaznym, a ja odpowiadałem spokojnie, ale stanowczo. Wyciągnął zza pasa nóż, wbił go w ziemię aż po rękojeść i rzekł błyskając ku mnie groźnie 
oczyma: 

96



– Dotknijcie tylko jednego Apacza, a ciała wasze będą jako to miejsce, w którym tkwi nóż. 
Powiedziałem. Howgh! 
Sprawa przybrała więc dość niebezpieczny obrót, ale mimo to byłbym mu dowiódł, że nie 
potrafi mnie zastraszyć, gdyby nie Sam Hawkens, który rzucił mi ostrzegawcze spojrzenie. 
To przywróciło mi rozwagę. Wolałem wiec zamilknąć. 

Skrępowani Apacze leżeli dokoła ognia. Najprostszą rzeczą było zostawić ich tak, zwłaszcza że nie trudno byłoby ich pilnować. Ale Tangua chciał mi pokazać, że uważa ich rzeczywiście za swoją własność oraz że może z nimi robić, co mu się podoba. Rozkazał więc, żeby 
poprzywiązywano ich do drzew w postawie stojącej. 

Zlecenie to wykonano i jak to sobie można łatwo wyobrazić, niezbyt łagodnie. Keiowehowie postępowali bezwzględnie i starali się sprawiać jeńcom jak najwięcej bólu. Żaden z Apaczów nie drgnął nawet, bo wszyscy wychowani byli surowo i wyćwiczeni w znoszeniu bólu. 
Najbezwzględniej postępowano z obu wodzami, których więzy ściągnięto tak mocno, że im 
krew omal nie trysnęła z nabrzmiałych członków. 

Nie było mowy o tym, żeby któryś z jeńców mógł o własnych siłach wydobyć się z więzów i umknąć, ale mimo to Tangua rozstawił czaty dokoła obozu. 

Rozniecony na nowo ogień płonął na środku polany. Rozłożyliśmy się dokoła ognia, zamierzając nie dopuścić tutaj nikogo z Keiowehów, ponieważ utrudniłoby to lub nawet uniemożliwiło uwolnienie Winnetou i jego ojca. Na szczęście nie przyszli do nas. Od razu na początku okazali się nieprzychylni dla nas, a moja sprzeczka z wodzem tym bardziej nie zmieniła ich usposobienia na lepsze. Zimne, pogardliwe niemal spojrzenia, jakie na nas rzucali, nie 
budziły bynajmniej zaufania. Musieliśmy sobie powiedzieć, że i tak dobrze będzie, jeżeli rozstaniemy się z nimi bez starcia. 

Keiowehowie zapalili sobie daleko od nas, a bliżej sawannów, kilka ognisk i rozłożyli się 
przy nich obozem. Tam rozmawiali z sobą nie żargonem używanym w stosunkach czerwonych z białymi, lecz językiem swojego szczepu, oczywiście dlatego, żebyśmy ich nie rozumieli, co było także złym znakiem. Widocznie uważali siebie za panów sytuacji i zachowanie 
ich w stosunku do nas było podobne do zachowania się lwa w menażerii, który z trudem znosi 
przy sobie pieska w klatce. 

Wykonanie naszego zamiaru utrudniała jeszcze ta okoliczność, że mogły o nim wiedzieć 
tylko cztery osoby: Sam Hawkens, Dick Stone, Will Parker i ja. Reszty towarzyszy nie chcieliśmy wtajemniczać w tę sprawę, gdyż niewątpliwie sprzeciwiliby się temu, a może nawet 
donieśliby o naszym planie Keiowehom. Spodziewaliśmy się zresztą, że wszyscy niebawem 
zasną, a wówczas nie zauważą naszych ruchów. Z tego powodu, a także dlatego że w razie 
powodzenia naszego zamiaru nie było mowy, żebyśmy mogli potem choć przez chwilę odpocząć, Sam zwrócił uwagę, że byłoby dobrze trochę się przespać. Poszliśmy więc za jego radą. 
Zasnąłem szybko pomimo podniecenia, w jakim się znajdowałem. Nie umiałem jeszcze 
wówczas mierzyć czasu podług gwiazd, ale niewątpliwie było już około północy, kiedy Sam 
mnie obudził. Towarzysze spali, a ogniska się wypaliły. Keiowehowie podtrzymywali jeszcze 
tylko jedno, a reszta zgasła. Mogliśmy z sobą porozmawiać, oczywiście przyciszonym głosem. Parker i Stone także już czuwali. Sam szepnął do mnie: 

– Przede wszystkim należy wybrać spomiędzy nas dwu ludzi, bo wszyscy czterej nie możemy stąd odejść. Dwaj wystarczą. 
– Oczywiście ja do nich należę! – rzekłem stanowczo. 
– Oho, nie tak nagle, sir! Sprawa bardzo niebezpieczna. 
– Wiem o tym. 
– Well. Jesteście zuch, jeśli się nie mylę, ale grozi nam zbyt wielkie niebezpieczeństwo. 
Narażamy życie; powodzenie zamiaru zależy od osób, które go wykonają. 
– To słuszne. 
97



– Cieszy mnie, że to przyznajecie, sądzę więc, że wyrzekniecie się swego osobistego 
udziału. 
– Ani mi się śni! 
– Miejcie rozum, sir! Puśćcie mnie z Dickiem! 
– Nie! 
– Jesteście jeszcze nowicjuszem. Po prostu nie umiecie jeszcze się skradać. 
– Możliwe. Dowiodę wam jednak dzisiaj, że człowiek potrafi spełnić swe zadanie nawet, 
jeśli się na nim nie rozumie. Trzeba tylko gorąco chcieć. 
– I posiadać trochę zręczności, sir, trochę zręczności! A tego wam właśnie brak. To musi 
być zręczność i wrodzona, i wyćwiczona, a wam do niej jeszcze niestety daleko. 
– Niech rozstrzygnie próba. 
– A zrobicie próbę? 
– Tak. 
– Jaką? 
– Wiecie, czy Tangua śpi? 
– Nie. 
– A to dla nas bardzo ważne. Prawda? 
– Tak. Ja się tam zakradnę. 
– Nie, ja to uczynię. 
– Wy? Dlaczego? 
– Właśnie, by odbyć próbę, 
– Ach, tak! A jeżeli was odkryją? 
– Nic się nie stanie strasznego, ponieważ mam dobrą wymówkę. Powiem, że chciałem się 
przekonać, czy czaty dobrze pilnują. 
– Dobrze. Ale po co ta próba? – Aby sobie zdobyć wasze zaufanie. Jeśli mi się to uda, to 
weźmiecie mnie z sobą do Winnetou. 
– O tym jeszcze pomówimy. 
– Zgoda. A zatem mogę się udać do wodza? 
– Tak, ale miejcie się na baczności! Gdy was spostrzegą, powezmą podejrzenie, jeśli nie 
teraz, to potem, po ucieczce Winnetou. Pomyślą, że wyście go odcięli. 
– I nie będą się zbytnio mylić. 
– Kryjcie się za każdym drzewem i każdym krzakiem, a unikajcie miejsc oświetlonych 
ogniem. Starajcie się być ciągle w ciemności! 
– Zastosuję się ściśle do waszych wskazówek. 
– Spodziewam się. Nie śpi jeszcze przynajmniej trzydziestu Keiowehów, jeśli się nie mylę, 
nie licząc czat. Jeżeli dokażecie tego, że was nie spostrzegą, to was pochwalę i pomyślę sobie, 
że może jednak będzie z was kiedyś westman, chociaż pomimo moich zbawiennych rad jesteście wciąż jeszcze greenhornem, jakiego nie znajdzie się w żadnym muzeum osobliwości, hi! 
hi! hi! 
Wsunąłem nóż i rewolwer za pas tak głęboko, że nie mogły mi wypaść po drodze, i odczołgałem się od ognia. Dziś, kiedy to opowiadam, czuję całą odpowiedzialność, jaką tak lekko wówczas wziąłem na siebie, cała zuchwalstwo zamierzonego przedsięwzięcia. Nie miałem 
bowiem zamiaru zakradać się do wodza Tanguy. 

Polubiłem Winnetou i pragnąłem dać mu dowód tej przyjaźni, o ile możności czynem wymagającym narażenia życia. Teraz nastręczyła się doskonała ku temu sposobność: możliwość 
wyswobodzenia go z niewoli. Ale chciałem to zrobić sam! Tymczasem Sam Hawkens stanął 
mi w drodze ze swoimi wątpliwościami. Gdybym nawet podpatrzył szczęśliwie Tanguę, mogłem przypuszczać, że Sam nie pozbędzie się tych wątpliwości. To, na co się tak cieszyłem, 
zamierzał wykonać z Dickiem Stone'em. Dlatego przyszło mi na myśl nie żebrać i nie trudzić 

98



się o to, by moje życzenie się spełniło. Postanowiłem udać się nie do Tanguy, lecz do Winnetou! 

Wystawiałem przez to na szwank nie tylko moje życie, lecz także i życie towarzyszy, bo 
jeśliby mnie schwytano, zginęliby wraz ze mną i oni. Zdawałem sobie z tego sprawę, ale w 
młodzieńczym zapale przeszedłem nad tym do porządku dziennego. 

O tym, jak należy się skradać, czytałem dużo w młodości, a odkąd sam już byłem na Dzikim Zachodzie, także dużo słyszałem. Szczególnie Sam Hawkens opowiadał i pokazywał mi 
często, jak się to robi. Starałem się go naśladować, ale o umiejętności, jakiej mi wówczas 
było potrzeba, nie mogło być nawet mowy. Nie zamąciło mi to jednak wiary w siebie i w powodzenie przedsięwzięcia. 

Leżałem w trawie i posuwałem się przez zarośla. Od obozu do miejsca, gdzie przywiązano 
do drzew Inczu-czunę i Winnetou, było z pięćdziesiąt kroków. Powinienem był posuwać się 
tak, żeby dotykać ziemi tylko palcami rąk i końcami butów. Do tego potrzeba siły i wytrwałości, jaką zdobywa się przez długie ćwiczenie, a ja ich wtedy jeszcze nie miałem. Toteż sunąłem się na kolanach i na łokciach jak czworonożne zwierzę. Zanim oparłem ręce, obmacywałem to miejsce, próbując, czy nie ma tam kawałka zeschłego drzewa, które złamane ciężarem 
mego ciała, mogłoby wywołać szelest. Ilekroć musiałem się przeciskać pod lub pomiędzy 
gałęziami, rozgarniałem je najpierw uważnie, żeby się przesunąć bez szmeru. Jak z tego widać, posuwałem się bardzo powoli, ale jednak stale naprzód. 

Apaczów poprzywiązywano do drzew po obu stronach otwartej polany. Obaj wodzowie 
znajdowali się po lewej stronie obozu. Drzewa ich stały na brzegu, a o pięć kroków od nich 
siedział, zwrócony do nich twarzą, Indianin, który ich pilnował. Ta okoliczność utrudniała mi 
moje zadanie i mogła je nawet udaremnić, ale obmyśliłem sobie sposób odwrócenia uwagi 
strażnika. Potrzebne mi były do tego kamienie, których tam jednak szukałbym na próżno. 

Przebyłem już prawie pół drogi i zużyłem na to przeszło pół godziny. Dwadzieścia pięć 
kroków w pół godziny! Wtem ujrzałem obok siebie jasną plamę. Przysunąwszy się tam, spostrzegłem ku mej radości, małe, może na dwa metry średnicy, zagłębienie napełnione piaskiem. Gdy deszcz wypełniał potok i staw, a woda występowała z brzegów, wówczas napływała ona do tego zagłębienia i nanosiła piasek. Nabrałem więc prędko piasku do kieszeni i 
popełzłem dalej. 

Po następnej półgodzinie znalazłem się już tylko o kilka kroków od Winnetou i jego ojca. 
Drzewa, do których ich przywiązano, nie były grubości człowieka. Nie mógłbym się do nich 
zbliżyć, gdyby u ich stóp nie rosło kilka krzaków pokrytych liśćmi, które pozwalały mi się 
ukryć przed strzegącym jeńców Indianinem. Z boku, o kilka kroków za nim, rósł kolczasty 
krzak, który także miałem na oku. 

Doczołgałem się najpierw do Winnetou i poleżałem kilka chwil spokojnie, aby się przypatrzyć dozorcy. Był niewątpliwie znużony, gdyż oczy miał zamknięte i otwierał je z widocznym wysiłkiem. Było mi to bardzo na rękę. Należało najpierw zbadać, w jaki sposób przywiązano Winnetou. Sięgnąłem więc ręką do pnia i obmacałem go dokoła razem z nogami 
jeńca, który to z pewnością poczuł. Bałem się, że się poruszy, co by mnie zdradziło. Nie 
uczynił tego jednak, był na to zbyt mądry i obdarzony niezwykłą przytomnością umysłu. 
Przekonałem się, że związano mu nogi w kostkach, a oprócz tego przymocowano je rzemieniem do drzewa. Były tu zatem konieczne dwa cięcia. 

Następnie spojrzałem w górę. Przy migotliwym świetle ognia zauważyłem, że ręce miał 
wykręcone do tyłu, oplecione wokół drzewa i związane rzemieniem. Tu wystarczało jedno 
cięcie. 

Teraz dopiero przyszło mi do głowy coś, o czym nie pomyślałem uprzednio. Oto należało 
się spodziewać, że Winnetou po przecięciu więzów natychmiast rzuci się do ucieczki, co naraziłoby mnie na największe niebezpieczeństwo. Zastanawiałem się długo, jakby tego unik

99



nąć, ale nie znalazłem żadnego wyjścia. Musiałem zaryzykować, a w razie ucieczki Apacza 
zrobić natychmiast to samo. 

Ale jakżeż się wtedy pomyliłem w mniemaniu o Winnetou! Okazało się, że go nie znałem. 
Kiedy później rozmawialiśmy o jego wyswobodzeniu, opowiedział mi, co wtedy myślał. Oto 
poczuwszy, że go dotykają czyjeś ręce, sądził, że to jakiś Apacz. Schwytano wprawdzie 
wszystkich, których miał ze sobą, ale przecież mógł iść za nimi niepostrzeżenie jakiś zwiadowca lub poseł wiozący wieści od głównego oddziału. Winnetou był pewny uwolnienia i 
czekał na zbawcze cięcie noża. Nie miał jednak zamiaru zmieniać swej postawy przy drzewie, 
gdyż nie umknąłby bez ojca, a zarazem pamiętał, że szybką ucieczką naraziłby na niebezpieczeństwo swego oswobodziciela. 

Najpierw przeciąłem oba dolne rzemienie. Górnego nie mogłem z ziemi dosięgnąć, a gdyby to nawet było możliwe, to jednak należało być ostrożnym, żeby nie skaleczyć Winnetou w 
rękę. Trzeba więc było wstać, a wtedy mógł mnie spostrzec strażnik. Aby odwrócić lego 
uwagę, przyniosłem właśnie z sobą nieco piasku. Sięgnąłem ręką do kieszeni, wyjąłem odrobinę i rzuciłem ją na krzak kolczasty obok niego. To wywołało szelest. Strażnik obejrzał się, 
popatrzył na krzak, ale wnet się uspokoił. Drugi rzut wzbudził w nim już podejrzenie. W 
krzaku mógł się znajdować jakiś jadowity płaz. Wstał, podszedł do krzaka i przyjrzał mu się 
badawczo. Odwrócił się wówczas do nas plecami, W tej chwili uniosłem się i przeciąłem górny rzemień. Wpadły mi przy tym w oko wspaniałe włosy Winnetou, związane na głowie w 
węzeł podobny do hełmu i opadające obficie na plecy. Uchwyciwszy lewą ręką cienki kosmyk tych włosów, odciąłem go prawą i obsunąłem się znowu na ziemię. 

Po co to zrobiłem? Aby w razie potrzeby mieć w ręku dowód, że to ja uwolniłem Winnetou. 

Ku mej radości Winnetou nie ruszył się nawet, lecz stał dalej tak samo jak przedtem. Zwinąłem włosy na palcu w pierścionek i schowałem do kieszeni. Następnie podkradłem się do 
Inczu-czuny, którego pęta zbadałem równie dokładnie. Był tak samo jak Winnetou skrępowany i przywiązany do drzewa i również nie poruszył się, gdy poczuł dotknięcie mej ręki. Przeciąłem jego rzemienie najpierw u dołu, a potem odwróciwszy w ten sam sposób co przedtem 
uwagę strażnika, uwolniłem z pęt ręce starego wodza. Ojciec okazał się tak samo rozważny 
jak syn i ani drgnął. 

Wtem przyszło mi na myśl, że lepiej będzie nie zostawiać na ziemi przeciętych rzemieni. 
Keiowehowie nie powinni wiedzieć, w jaki sposób oswobodzono jeńców. Gdyby zaś znaleźli 
rzemienie, zobaczyliby, że były rozcięte, i podejrzenie ich padłoby na nas. Zabrałem więc 
najpierw rzemienie od Inczu-czuny i przemknąłem się znowu do Winnetou, aby tam zrobić to 
samo. Następnie schowałem je i ruszyłem z powrotem. 

Wiedziałem, że w chwili zniknięcia obu wodzów strażnik natychmiast podniesie alarm i 
pobudzi wszystkich, a wówczas nie powinienem się znajdować w pobliżu. Musiałem się śpieszyć. Ukryłem się przeto w krzakach tak głęboko, że nie dostrzeżono by mnie nawet, gdybym 
się wyprostował, wstałem i szedłem ostrożnie, ale już znacznie szybciej niż przedtem, do 
obozowiska. Znalazłszy się w jego pobliżu, położyłem się znowu i odbyłem resztę drogi 
czołgając się po ziemi. 

Moi trzej towarzysze bardzo się o mnie niepokoili. Kiedy się do nich dostałem i znowu 
położyłem się na ziemi, Sam szepnął do mnie: 

– Byliśmy w strachu o was, sir! Czy wiecie, jak długo was nie było? 
– No? 
– Prawie dwie godziny. 
– Słusznie: pół godziny tam, pół z powrotem, a godzina na miejscu. 
– Po co bawiliście tam tak długo? 
– Aby się przekonać dokładnie, czy wódz śpi. 
– Jakżeż zabraliście się do tego? 
100



–Patrzyłem na niego przez cały ten czas, a gdy się nie ruszył, wtedy już nie wątpiłem, że 
śpi. 

– A to ładnie, ładnie! Słyszeliście, Dicku i Willu? Aby się przekonać, czy wódz śpi, patrzył 
na niego przez całą godzinę, hi! hi! hi! Był i zostanie greenhornem, niepoprawnym greenhornem! Czyż nie macie oleju w głowie, że nie obmyśliliście lepszego sposobu? Mogliście chyba 
znaleźć po drodze dość kawałków drzewa i kory? Nie? 
– Tak – odpowiedziałem na te ostatnie, zwrócone do mnie słowa. 
– Wystarczało więc z pewnej odległości rzucić taki kawałeczek drzewa lub grudkę ziemi 
na wodza. Gdyby czuwał, poruszyłby się z pewnością. Wy rzucaliście także, ale spojrzenie za 
spojrzeniem, i to przez całą godzinę, hi! hi! hi! 
– Być może, ale ogniową próbę przecież odbyłem! Podczas rozmowy miałem oczy zwrócone z oczekiwaniem na Apaczów. Dziwiłem się, że stali jeszcze wciąż przy drzewach, jak 
gdyby przywiązani, gdy mogli już odejść. Powód był zupełnie prosty. Winnetou spodziewał 
się, że rozdawszy najpierw jemu pęta, poszedłem do jego ojca, oczekiwał więc teraz ode mnie 
znaku. To samo, tylko odwrotnie, myślał zapewne ojciec sądząc, za jestem jeszcze zajęty 
oswabadzaniem Winnetou. Nie widząc jednak przez czas dłuższy żadnego znaku, Winnetou 
podpatrzył chwilę, w której strażnik zamknął znużone oczy, podniósł rękę, by dać znać ojcu, 
że nie jest już skrępowany, a stary wódz uczynił to samo. Wtedy dopiero zniknęli obaj ze 
swoich miejsc. 
– Tak, odbyliście próbę – rzekł Sam Hawkens. – Śledziliście ruchy wodza całą godzinę, a 
nie daliście się pochwycić! 
– Wobec tego przyznacie, że mogę się udać do Winnetou i głupstwa nie zrobię. 
– Hm! Czy wam się zdaje, że oswobodzicie obu dowódców, bombardując ich znowu 
wzrokiem przez całą godzinę? 
– Nie. Odetniemy ich. 
– Myślicie, że ich tak łatwo odciąć jak gałąź od drzewa? Czy nie widzicie przy nich strażnika? 
– O, widzę dobrze. 
– On robi to samo co wy: ostrzeliwuje ich spojrzeniami. Uwolnić ich pomimo jego czujności to rzecz, do której jeszcze nie dorośliście. Nie wiem, czy nawet mnie się to uda. Spojrzyjcie tylko, sir! Już samo zakradnięcie się tam byłoby arcydziełem, a gdy się tam człowiek 
szczęśliwie dostanie, to... tam do licha! A to co? Zwrócił oczy ku Apaczom i utknął w pół 
zdania, gdyż 
w tej chwili właśnie zniknęli. Udałem, że tego nie widzę, i zapytałem: 

– Co się dzieje? Czemu nie mówicie dalej? 
– Czemu? Bo... bo... Czy to prawda, czy ja się mylę? Przetarł sobie oczy i mówił dalej: 
– Tak. Na Boga, to prawda! Dicku, Willu, popatrzcie tam; czy widzicie jeszcze Winnetou i 
Inczu-czunę? 
Zapytani spojrzeli w tę stronę i chcieli właśnie dać wyraz swemu zdumieniu, kiedy strażnik, który w tej chwili także dostrzegł brak powierzonych jego opiece jeńców, zerwał się, 
wytrzeszczył oczy na oba opuszczone drzewa i wybuchnął głośnym, przejmującym okrzykiem, budząc nim wszystkich. Gdy opowiedział, co się stało, powstał nieopisany rwetes. 

Wszyscy pędzili do drzew, nawet biali. Pośpieszyłem za nimi, udając, że nie wiem o niczym, a równocześnie wysypałem z kieszeni piasek. 

Szkoda, że zdołałem uwolnić tylko Winnetou i Inczu-czunę! Jakże chętnie byłbym dopomógł do odzyskania wolności wszystkim Apaczom, ale nawet najmniejsza próba, podjęta w 
tym celu, graniczyłaby z szaleństwem. 

Więcej niż dwustu ludzi cisnęło się dokoła miejsc, gdzie stali przed chwilą obaj jeńcy. Panował przy tym wrzask i wycie tak wściekłe, że łatwo się było domyślić, co by mnie spotkało, 
gdyby prawda wyszła na jaw. Wreszcie Tangua nakazał spokój i wydał rozkazy. Po chwili 

101



połowa Keiowehów rozbiegła się po sawannach, aby mimo ciemności szukać zbiegów. Wódz 
pienił się wprost z wściekłości. Uderzył nieuważnego strażnika pięścią w twarz, zdarł mu z 
szyi woreczek z „lekami” i zaczął go deptać. W ten sposób odebrano nieszczęśnikowi jego 
cześć. 

Z wyrazu „leki” nie należy sądzić, że chodzi tu o lekarstwa jako o środki lecznicze. Słowo 
to zrodziło się u Indian dopiero z pojawieniem się białych. Leki bladych twarzy nie były im 
znane, uważali więc ich skutek za działanie czarów, jakiejś niepojętej, tajemniczej siły. Odtąd 
nazywają lekarstwem wszystko, czego nie rozumieją, co im się wydaje cudem, skutkiem 
wyższych wpływów. Oczywiście każdy szczep inaczej i przez siebie samego utworzonym 
wyrazem nazywa lekarstwo. Mandanowie: „hopenesz”, Tuskarorowie: ,,yunnjuh queht”, 
Czarnonodzy: ,,nehtowa”, Siuksowie: „wehkon”, a Ariaccarehowie: ,,wehrootih”. 

Każdy dorosły wojownik, każdy wódz nosi na szyi woreczek z „lekami”. Młodzieniec, 
który chce wejść w grono mężów i wojowników, znika nagle z gromady i szuka samotności. 
Tam odprawia posty, głodzi się i odmawia sobie nawet wody. Rozmyśla przy tym o swych 
nadziejach, życzeniach i planach. Wysiłki duchowe w połączeniu z cielesnymi wyrzeczeniami 
wprawiają go w stan gorączkowy, w którym nie umie już odróżnić pozoru od rzeczywistości. 
Zdaje mu się, że otrzymuje z góry natchnienie, a każdy sen jest dlań nadziemskim objawieniem. W tym stanie czeka na pierwszy lepszy przedmiot, jaki mu się we śnie lub w jakikolwiek inny sposób zamajaczy, i przedmiot ten jest potem przez całe życie jego świętością, 
czyli ,,lekiem”. Gdyby to miał być na przykład nietoperz, nie spocznie, dopóki go nie pochwyci. Skoro mu się to uda, wraca do szczepu i oddaje ów przedmiot lekarzowi, czarownikowi, który umie preparować takie rzeczy. Potem chowa „leki” w osobliwie sporządzonym 
woreczku, który nosi stale przy sobie i który stanowi jego najcenniejszy skarb. Tracąc owe 
,,leki” Indianin traci zarazem i honor. Taki nieszczęśnik może odzyskać cześć tylko wówczas, 
gdy zabije sławnego wroga i zdobędzie jego „leki”, które stają się odtąd własnością zwycięzcy. 

Można więc sobie wyobrazić, jaką karą było dla strażnika zerwanie i podeptanie tego woreczka. Nie rzekłszy ani słowa usprawiedliwienia lub gniewu, zarzucił strzelbę na ramię i 
zniknął między drzewami. Odtąd uchodził dla swego szczepu za umarłego, szczep mógł go 
przyjąć z powrotem tylko w razie, gdyby zdobył nowe „leki”. Wściekłość wodza zwróciła się 
nie tylko przeciwko winnemu, lecz i przeciwko mnie. Przystąpił tedy do mnie i krzyknął: 

– Rościłeś sobie prawo do tych psów! Biegnij teraz za nimi i złap ich!
Chciałem się odwrócić bez odpowiedzi, ale Tangua pochwycił mnie za ramię i zawołał:
– Słyszałeś, co rozkazałem? Masz ich ścigać! Odepchnąłem go od siebie i odpowiedziałem: 
– Rozkazałeś? Czy masz do tego prawo? 
– Tak. Jestem wodzem tego obozu, a wy musicie mnie słuchać! 
Wyjąłem z kieszeni puszkę od sardynek. – Czy mam ci dać właściwą odpowiedź – rzekłem 
trzymając puszkę w ręce – i wysadzić cię w powietrze z wszystkimi wojownikami? Powiedz 
jeszcze słowo, które mi się nie spodoba, a zniszczę was wszystkich moimi „lekami”! 

Byłem ciekawy, czy ten żart wywoła pożądany skutek. Nie czekałem długo. Wódz cofnął 
się daleko i krzyknął: 

– Uff, uff! Zachowaj te „leki” dla siebie! Jesteś psem, takim jakim jest każdy Apacz! 
Była to obelga, której nie przyjąłbym spokojnie, gdyby nie wzgląd na rozdrażnienie jego i 
większości Keiowehów. 
My, biali, wróciliśmy do naszego obozu, gdzie wszyscy próbowali wyjaśnić to zdarzenie, 
ale bez skutku. Ja milczałem nawet wobec Sama, Dicka i Willa. Bawiło mnie to w duchu, że 
posiadam tajemnicę uwolnienia jeńców, której oni mimo największych starań nie mogli rozwiązać. Kosmyk włosów Winnetou miałem przy sobie we wszystkich moich wędrówkach po 
Zachodzie i zachowałem go do dziś dnia. 

102



ROZDZIAŁ IV 

DWA RAZY W WALCE O ŻYCIE 

Zachowanie się Keiowehów, chociaż nie uważaliśmy ich za zdecydowanych wrogów, budziło w nas pewne obawy. Dlatego postanowiliśmy, kładąc się na spoczynek, czuwać po kolei 
do rana. Ten środek ostrożności nie uszedł uwagi czerwonoskórych i oczywiście wzięli nam 
go za złe. Przyjaźń ich zmniejszyła się jeszcze bardziej. 

O świcie zbudził nas ten, który czuwał ostatni. Spostrzegliśmy, że Keiowehowie starali się 
odszukać ślady zbiegłych wodzów, co im się nie udało w nocy. Teraz znalazłszy trop, poszli 
za nim. Prowadził on do miejsca, w którym Apacze ukryli przed napadem konie naturalnie 
pod dozorem kilku strażników. Inczu-czuna i Winnetou odjechali razem ze strażnikami, nie 
zabrawszy reszty koni z sobą. Dowiedziawszy się o tym Sam Hawkens zrobił chytrą minę i 
zapytał mnie: 

– Czy domyślacie się, sir, dlaczego tak postąpili obaj wodzowie? 
– Nie trudno odgadnąć. 
– Oho! Taki greenhorn jak wy niech sobie nie wyobraża, że dzięki prostemu przypadkowi 
wpadnie zawsze na dobry pomysł. Aby odpowiedzieć na moje pytanie, potrzeba doświadczenia. 
– Wszak je mam. 
– Wy? Doświadczenie? Ciekaw jestem, skąd żeście je wzięli. Może mi to powiecie. 
– Owszem. Doświadczenie, które posiadam, zaczerpnąłem z książek. 
– Znowu te wasze książki! Zapewne przeczytaliście niejedno, co się tutaj może przydać, 
ale nie sądźcie zaraz, że posiedliście wszystkie rozumy. Zaraz wam udowodnię, że nic, ale to 
nic nie wiecie. A zatem, dlaczego obaj wodzowie zabrali tylko swoje konie z sobą, a zostawili 
konie jeńców? 
– Właśnie z powodu tych jeńców. 
– Jak to? 
– Bo ci będą jeszcze bardzo potrzebowali tych koni. 
– Co powiecie? Po co jeńcy mogą potrzebować koni? Słowa jego nie zraniły mojej ambicji, bo znałem już jego usposobienie. 
– Mogą tu zajść dwie możliwości – odpowiedziałem. – Albo obaj wodzowie powrócą z 
dostateczną liczbą wojowników, aby wydobyć jeńców z niewoli, a w takim razie po co mieliby zabierać konie i odprowadzać je z powrotem? Albo Keiowehowie nie zaczekają na Apaczów i opuszczą te strony razem z jeńcami, a w tym wypadku wzięci do niewoli Apacze konno wygodniej odbędą drogę. Przetransportowanie ich napotka mniejsze trudności, a wobec 
tego jest nadzieja, że Keiowehowie zabiorą ich do swoich wsi. Gdyby musieli iść piechotą, 
wtedy mogłoby Keiowehom przyjść na myśl, że lepiej uniknąć uciążliwego i nudnego transportu i zabić jeńców na miejscu. 
103



– Hm! Wcale nie tak głupio pomyślane, jakby należało wnosić z wyrazu waszej twarzy. 
Ale zapomnieliście o trzeciej możliwości. Oto czy Keiowehowie nie pozabijają jeńców pomimo koni? 
– Na pewno nie. 
– Nie? Sir, w jaki sposób ośmielacie się przeczyć temu co Sam Hawkens uważa za możliwe? 
– Bo Sam Hawkens zapomniał widocznie, że ja tu jestem. 
– Ach, wy tu jesteście! Wyobrażacie więc sobie, że wasza szanowna obecność jest nadzwyczajnym, a nawet wręcz wstrząsającym wydarzeniem? 
– Nie. Chciałem tylko zaznaczyć, że dopóki tu jestem i dopóki choćby ręką ruszyć potrafię, dopóty jeńcy nie zostaną wymordowani. 
– Naprawdę? O, to z was wielki człowiek, hi! hi! hi! Keiowehowie mają dwustu ludzi, a 
wy, jeden człowiek, greenhorn, chcecie nie dopuścić, by zrobili to, co im się spodoba! 
– Spodziewam się, że nie zostanę sam jeden. 
– Nie? A na kogóż liczycie? 
– Na was oraz na Dicka Stone'a i Willa Parkera! Ufam niezachwianie, że sprzeciwilibyście 
się takiej masowej rzezi. 
– Tak! A więc macie do nas zaufanie! Bardzo jestem wam za to wdzięczny. To rzeczywiście nie żart posiadać zaufanie takiego człowieka jak wy. Jestem dumny z tego, jeśli się nie 
mylę! 
– Słuchajcie, Samie, mówię poważnie i bynajmniej nie mam ochoty robić żartów z tej 
sprawy. Gdzie chodzi o życie tylu ludzi, tam nie ma miejsca na żarty. 
Stary błysnął ku mnie ironicznie swymi małymi oczkami i rzekł: 

– Tam, do pioruna! Więc naprawdę nie żartujecie? W takim razie muszę się inaczej do tego ustosunkować. Ale jak wy to sobie właściwie wyobrażacie, sir? Na resztę nie możemy 
liczyć, jest nas więc wszystkiego czterech na dwustu Keiowehów. Czy sądzicie, że to się dla 
nas dobrze skończy? 
– Ja nie pytam o koniec! Nie zniosę, żeby w mojej obecności dopuszczono się takiego 
mordu! 
– A jednak dojdzie on do skutku, tylko z tą małą różnicą, że i was przy tym uśmiercą. A 
może spodziewacie się czegoś po swoim nowym przezwisku ,,Old Shatterhand”? 
Czy sądzicie, że powalicie dwustu wojowników pięściami? 

– Głupstwo! Nie nazwałem się tak sam i wiem dobrze, 
że nie dalibyśmy rady dwustu wojownikom, ale czy konieczne jest tu użycie siły? Podstępem więcej wskóramy. 

– Tak? Czytaliście o tym? 
– Tak. 
– Toteż dzięki temu staliście się okropnie mądrym człowiekiem! Chciałbym was choć raz 
widzieć chytrym! Ciekawy jestem, jaką mielibyście przy tym minę. Ja twierdzę, że cała wasza 
chytrość na nic się nie przyda. Czerwonoskórzy zrobią, co zechcą, nie troszcząc się o to, czy 
nasze miny będą groźne, czy chytre. 
– Dobrze! Widzę, że na was liczyć nie mogę. Jeśli mnie zmuszą do tego, będę działał sam. 
– Na miłość Boga, sir, nie róbcie głupstw! Nie poczynajcie nic na własną rękę, musicie we 
wszystkim stosować się do nas! Nie powiedziałem bynajmniej, że nie ujmę się za Apaczami, 
gdyby im groziło niebezpieczeństwo, ale nie było i nie jest moim zwyczajem walić głową o 
mur. Pamiętajcie, że mur jest zawsze twardszy od głowy. 
– A ja nie powiedziałem, że chcę dokonać niemożliwości. Nie wiemy jeszcze, co Keiowehowie postanowili uczynić z jeńcami, i nie mamy powodu dręczyć się obawą. Gdyby nam 
jednak potem wypadło działać, to sposób się znajdzie. 
104



– Być może, ale człowiek ostrożny nie powinien się do tego ograniczać. Nic mnie to nie 
obchodzi, że coś się dopiero zdarzy. My mamy przed sobą zupełnie określone pytanie: co 
uczynimy, gdy zechcą Apaczów pozabijać? 
– Nie dopuścimy do tego. – To słowo nic jeszcze nie mówi, zupełnie nic. Nie dopuścimy? 
Wyrażajcie się jaśniej! – Sprzeciwimy się temu. 
– To nie odniesie skutku. – W takim razie zmuszę dowódcę, by spełnił moją wolę. 
– W jaki sposób? 
– Jeśli się nie da inaczej, to go obezwładnię i przyłożę mu nóż do piersi. 
– I zakłujecie go? 
– Jeśli nie będzie posłuszny, tak. 
– Do wszystkich diabłów! A to z was gwałtownik! – zawołał z przestrachem. – Po was 
można się tego spodziewać! 
– Zapewniam was, że to uczynię. 
– To jest... to jest... – Tu urwał. Jego zatroskana twarz przybrała zwolna inny wyraz. – Słuchajcie – ciągnął dalej – to jest myśl wcale niezła. Przyłożyć dowódcy nóż do gardła, to w 
tym wypadku jedyny sposób zmuszenia go, żeby się zastosował do naszych żądań. To istotnie 
prawda, że czasem nawet greenhorn miewa dobre pomysły. Trzymajmy się tego. 
Chciał jeszcze mówić dalej, ale nadszedł Bancroft i wezwał mnie do roboty. Miał najzupełniejszą słuszność. Musieliśmy się śpieszyć, aby skończyć nasze zadanie, zanim Inczuczuna i Winnetou powrócą z wojownikami. 

Aż do południa pracowaliśmy z wielkim wysiłkiem, lecz o tej porze nadszedł Sam Hawkens i rzekł do mnie: 

– Muszę wam niestety przeszkodzić, sir, gdyż zdaje mi się, że Keiowehowie zaczynają coś 
robić koło jeńców. 
– Coś? To bardzo nieokreślone. Nie wiecie, co? 
– Tylko przypuszczam, jeśli się nie mylę. Prawdopodobnie chcą ich pozbawić życia przy 
palu męczeńskim. 
– Kiedy? Później, czy zaraz? 
– Naturalnie że zaraz, inaczej bym tu do was teraz nie przyszedł. Porobili przygotowania, z 
których wnoszę, że postanowili zamęczyć Apaczów, a zdaje się, że wezmą się do dzieła niebawem. 
– Nie pozwolimy na to! Gdzie wódz? 
– Między wojownikami. 
– Musimy go stamtąd wywabić. Czy postaracie się o to, Samie? 
– Owszem, lecz w jaki sposób? 
Rzuciłem badawcze spojrzenie za siebie. Tam gdzie obozowaliśmy poprzedniego dnia, nie 
było już Keiowehów. Posuwali się za nami stopniowo i usadowili na skraju małego lasku 
preriowego. Był tam Rattler ze swymi ludźmi, Sam Hawkens włóczył się koło nich, żeby 
podpatrywać, co będą robili z jeńcami, a Parker i Stone siedzieli w pobliżu mnie. Pomiędzy 
czerwonoskórymi a nami ciągnęły się małe zarośla, które nadawały się bardzo do moich zamiarów, gdyż nie pozwalały Keiowehom dojrzeć tego, co się u nas dzieje. Na pytanie Sama 
odpowiedziałem: 

– Oświadczcie po prostu, że chcę mu coś oznajmić, a nie mogę przerwać roboty – to przyjdzie. 
– Spodziewam się, ale jeśli weźmie jeszcze innych z sobą? 
– To ich pozostawię wam, Stone'owi i Parkerowi. Przygotujcie rzemienie, żeby ich związać. Cała sprawa musi się odbyć prędko, ale po cichu. 
– Well! Nie wiem, czy to, co zamierzacie, będzie dobre, ale ponieważ nic lepszego nie 
przychodzi mi na myśl, to niech się dzieje wasza wola. Narażamy życie, ale ponieważ nie 
105



czuję ochoty do śmierci, więc sądzę, że wyjdziemy z jednym lub kilku podbitymi oczami, hi! 
hi! hi! 

Odszedł śmiejąc się jak zwykle do siebie. Moi szanowni koledzy znajdowali się nie opodal, ale nie mogli słyszeć naszej rozmowy. Nie uważałem też za stosowne podawać do ich 
wiadomości moich zamiarów, wiedziałem bowiem, że staraliby mi się w tym przeszkodzić. 
Oni cenili bardziej swoje życie niż życie pojmanych Apaczów. Byłem świadom, jak niebezpiecznego podejmowałem się zadania. Czy wolno mi było wciągać w to Dicka Stone'a i Willa 
Parkera nie ostrzegając ich uprzednio? 

Nie. Zapytałem więc ich, czy mogę na nich liczyć. Na to odrzekł Stone: 

– Co z wami jest, sir? Czy uważacie nas za hultajów, którzy opuszczą przyjaciela w potrzebie? Wasz plan to prawdziwy figiel westmański, w którym wezmę udział z całą rozkoszą. 
Prawda, stary Willu? 
– Tak – potwierdził Parker. – Chciałbym zobaczyć, czy nas czterech potrafi sobie dać radę 
z dwustu Indianami! Z góry się już cieszę tym widokiem, gdy nadbiegną z wyciem, a jednak 
nic nam nie będą mogli zrobić. 
Pracowałem dalej spokojnie i nie oglądałem się za siebie. Po pewnym czasie Stone zawołał: 

– Przygotujcie się, sir, nadchodzą! Obróciłem się. Sam Hawkens zbliżał się z Tanguą i niestety z trzema jeszcze czerwonoskórymi. 
– Każdy z nas weźmie jednego – rzekłem. – Ja zajmę się wodzem, a wy chwyćcie ich za 
gardło, żeby nie mogli krzyczeć. Oczywiście zaczekacie, dopóki ja nie zacznę. 
Ruszyłem wolnym krokiem naprzeciw Tanguy, a Stone i Parker za mną. W miejscu spotkania stanęliśmy tak, że reszta Keiowehów nie mogła nas widzieć spoza krzaków. Wódz 
miał minę posępną i rzekł niechętnie: 

– Blada twarz, zwana Old Shatterhand, kazała mnie zawołać. Czy zapomniałeś, że jestem 
wodzem Keiowehów? 
– Owszem, wiem, że nim jesteś – odrzekłem. 
– Więc ty powinieneś był przyjść do mnie, a nie ja do ciebie. Ponieważ jednak przebywasz 
od niedawna w naszym kraju i musisz się dopiero nauczyć grzeczności, przeto wybaczam ci 
ten błąd. Co chciałeś mi powiedzieć? Mów krótko, bo nie mam czasu! 
– Jakież to ważne czynności naglą cię do pośpiechu? 
– Chcemy, żeby te psy Apacze zawyły. 
– Kiedy? 
– Teraz. 
– Skądże ten pośpiech? Sądziłem, że zabierzecie ich do swoich wigwamów i że tam zadacie im śmierć przy palu w obecności waszych żon i dzieci. 
– Pierwotnie zamierzaliśmy tak postąpić, ale to by nam przeszkodziło w wyprawie wojennej. Dlatego muszą zginąć już dziś. 
– Proszę cię, żebyś tego nie czynił! 
– Nie wolno ci o nic prosić! – huknął na mnie. 
– Może byś zechciał mówić tak grzecznie jak ja? Wypowiedziałem tylko prośbę; gdybym 
ci rozkazywał, to może prędzej miałbyś prawo zachować się grubiańsko. 
– Nie przyjmuję od was ani prośby, ani rozkazu. Nie zmienię mego postanowienia dla żadnej bladej twarzy. 
– A może jednak! Czy przysługuje wam prawo zabijania jeńców? Nie chcę słyszeć twej 
odpowiedzi, bo znam ją i nie będę się o to z tobą sprzeczał, ale zachodzi pewna różnica między zabiciem człowieka prędko i bez bólu a zamęczaniem go na śmierć. Nie pozwolimy, żeby 
się to stało w naszej obecności! 
Wówczas Tangua wyprostował się i odrzekł pogardliwie: 

106



– Nie pozwolicie? Za kogóż ty się uważasz? Jesteś wobec mnie jak żaba wobec niedźwie
dzia z Gór Skalistych. 
Jeńcy są moją własnością i zrobię z nimi, co mi się będzie podobało. 

– Oni dostali się w wasze ręce tylko dzięki naszej pomocy, więc mamy do nich takie samo 
prawo jak wy. My zaś życzymy sobie, żeby zostali przy życiu. 
– Życz sobie, czego chcesz, biały psie, ja kpię sobie z twoich słów! 
Splunął mi pod nogi i już chciał się odwrócić, ale w tejże chwili ugodziłem go pięścią tak, 
że runął na ziemię. Twardą jednak miał czaszkę, bo uderzenie nie ogłuszyło go całkowicie i 
chciał się podnieść. Musiałem schylić się, aby mu zadać cios powtórnie, więc nie mogłem 
zważać na pozostałych. Gdy się podniosłem, Sam klęczał na jednym z czerwonoskórych i 
trzymał go za gardło, Dick i Will powalili drugiego, a trzeci umykał z krzykiem. 

Przyszedłem Samowi z pomocą. Związaliśmy jego Keioweha, a tymczasem Stone i Parker 
uporali się także ze swoim. 

– To, źle – rzekłem – że pozwoliliście trzeciemu umknąć. 
– Bo ja pochwyciłem właśnie tego samego, którego obrał Stone – usprawiedliwiał się Parker. – Straciliśmy przez to tylko dwie sekundy, ale to wystarczyło tamtemu drabowi do 
ucieczki. 
– Nic nie szkodzi – pocieszał Sam Hawkens. – To nie pociągnie za sobą nic ponadto, że 
taniec zacznie się trochę prędzej. Nie łammy sobie nad tym głowy. Za dwie lub trzy minuty 
Indianie będą już tutaj. Postarajmy się o wolne pole między nami a nimi. 
Skrępowaliśmy wodza czym prędzej. Surweyorzy patrzyli na nas z przerażeniem. Starszy 
inżynier przyskoczył i krzyknął z trwogą: 

– A wam co, ludzie? Co wam Keiowehowie zrobili? Zginiemy wszyscy! 
– Tak będzie, sir, jeśli nie połączycie się czym prędzej z nami – odrzekł Sam. – Zawołajcie 
tu swoich ludzi i chodźcie z nami ! My was obronimy. 
– Wy nas obronicie? To przecież... 
– Milczeć! – przerwał mu Sam. – Wiemy dobrze, czego chcemy. Jeśli nie staniecie po naszej stronie, to będziecie zgubieni. A zatem prędzej! 
Dźwignąwszy skrępowanych Indian z ziemi, odnieśliśmy ich czym prędzej na otwartą prerię, gdzie zatrzymaliśmy się i położyliśmy ich na trawie. Bancroft poszedł za nami, a z nim 
trzej surweyorzy. Obraliśmy umyślnie to miejsce, ponieważ czuliśmy się bezpieczniejsi na 
otwartym polu niż w terenie, którego nie można było objąć wzrokiem. 

– Kto będzie mówił z czerwonoskórymi, skoro nadejdą? Może ja? – spytałem. 
– Nie, sir – odrzekł Sam. – Ja to uczynię, bo wy nie władacie jeszcze tym na pół indiańskim żargonem. Ale pomagajcie mi we właściwej chwili, udając, że chcecie zakłuć dowódcę. 
Ledwie Sam skończył, usłyszeliśmy wściekłe wycie Indian, a w kilka chwil potem ujrzeliśmy ich wyskakujących z zarośli, które służyły nam dotąd niejako za zasłonę. Wypadali spoza nich i pędzili ku nam, ale że jeden biegł szybciej od drugiego, nie utworzyli zwartej gromady, lecz dość długi szereg. Było to dla nas korzystne, gdyż zwartej gromadzie nie oparlibyśmy się tak łatwo. 

Odważny Sam wyszedł nieco naprzeciwko nich i dawał im obiema rękami znaki, zęby się 
zatrzymali. Wołał też coś do nich, ale nie rozumiałem słów z powodu zbytniego oddalenia. 
Nie poskutkowało to od razu, dopiero gdy powtórzył okrzyk kilkakrotnie, zobaczyłem, że 
pierwsi Keiowehowie stanęli, a następni uczynili to samo. Sam przemówił do nich, wskazując 
przy tym kilkakrotnie na nas. Wezwałem Stone'a i Parkera, żeby postawili wodza na nogach, i 
zamierzyłem się nań nożem. Czerwonoskórzy wydali okrzyk zgrozy. 

Sam mówił do nich w dalszym ciągu, po czym jeden z nich, prawdopodobnie zastępca wodza, odłączył się od gromady i podszedł ku nam z Samem zwolna i krokiem pełnym godności. Gdy się do nas zbliżyli, Sam wskazał na trzech pojmanych i rzekł: 

– Widzisz, że słyszałeś prawdę z moich ust. Są zupełnie w naszej mocy. 
107



Indianin, z którego twarzy przebijał wyraźnie z trudnością hamowany gniew, przypatrzył 
się trzem Keiowehom i odpowiedział: 

– Ci dwaj czerwoni wojownicy żyją jeszcze, ale wódz już umarł, jak mi się zdaje. 
– Nie umarł. Powaliła go pięść Old Shatterhanda i opuściła go przytomność, ale powróci 
doń niebawem. Zaczekaj na to, a tymczasem usiądź. Skoro wódz przyjdzie do siebie, odzyska 
mowę, a wtedy naradzimy się razem z wami. Ale gdyby który z was podniósł przeciwko nam 
broń, nóż Shatterhanda utonie w sercu Tanguy. Możesz być tego pewien! 
– Jak możecie podnosić rękę na swych przyjaciół? 
– Przyjaciół? Sam nie wierzysz w to, co mówisz! 
– Wierzę. Czyż nie paliliśmy z sobą fajki pokoju? 
– Przyznaję, ale temu pokojowi nie można zbyt ufać. 
– Dlaczego? 
– Czy jest zwyczajem Keiowehów obrażać swoich przyjaciół i braci? 
– Nie. 
– No, a wasz wódz obraził Old Shatterhanda, nie możemy więc uważać was za przyjaciół. 
Popatrz, już zaczyna się ruszać! 
Tangua, którego Stone i Parker znowu położyli na ziemi, poruszył się rzeczywiście. Niebawem otworzył oczy, popatrzył na każdego z nas po kolei, jak gdyby chciał sobie przypomnieć, co zaszło, wreszcie odzyskał widocznie przytomność, bo zawołał: 

– Uff, uff! Old Shatterhand mnie powalił. Kto mnie skrępował? 
– Ja – odpowiedziałem. 
– Zdejm mi rzemienie! Rozkazuję! 
– Przedtem ty nie chciałeś posłuchać mej prośby, a teraz ja nie wykonam twego rozkazu. 
Nie masz zresztą prawa rozkazywać. 
Zwrócił na mnie wściekły wzrok i syknął: 

– Milcz, szczeniaku, bo cię zmiażdżę! 
– Milczenie byłoby lepsze dla ciebie niż dla mnie. Obraziłeś mnie i dlatego cię powaliłem. 
Old Shatterhand nie pozwala bezkarnie nazywać siebie białym psem i żabą. Jeśli nie będziesz 
grzeczny, może być z tobą jeszcze gorzej. 
– Żądam uwolnienia! W przeciwnym razie zginiecie z rąk moich wojowników! 
– Wtedy ty pierwszy byłbyś zgubiony. Zastanów się nad tym, co ci powiem. Tam stoją 
twoi ludzie. Jeśli któryś z nich ruszy się z miejsca, aby zbliżyć się do nas bez pozwolenia, 
zatopię ci w sercu to ostrze noża. Howgh! 
Przyłożyłem mu koniec noża do piersi. Musiał uznać, że jest w mej mocy, i nie wątpił, że 
spełnię swą groźbę. Nastąpiła pauza, podczas której zdawało się, ze nas połknie swoimi dziko 
łypiącymi oczyma, starał się jednak stłumić swój gniew i zapytał spokojniej: 

– Czegóż chcesz ode mnie? 
– Tylko tego. o co cię przedtem prosiłem, żeby Apacze nie zginęli przy palu męczeńskim. 
– Żądacie, żeby ich w ogóle nie zabito? 
– Zrobicie z nimi potem, co się wam będzie podobało, ale dopóki my jesteśmy z wami i z 
nimi, nic im się nie może stać. Znowu minęła chwila ciszy. Mimo barw wojennych widać 
było na jego twarzy odcienie rozmaitych uczuć: gniewu, nienawiści i podstępnej radości. 
Przypuszczałem, że utarczka słowna między nami się przedłuży. Zdziwiłem się więc niemało, 
kiedy się odezwał tymi słowami: 
– Niechaj się stanie według twojego życzenia, zrobię nawet więcej, jeśli się zgodzisz na to, 
czego ja chcę. 
– Cóż to takiego? 
– Najpierw oświadczam ci, że nie obawiam się twojego noża. Nie ośmielisz się mnie zabić, 
gdyby bowiem do tego doszło, moi wojownicy rozdarliby was na kawałki. Choćbyście byli 
najwaleczniejsi, to jednak dwustu wojowników nie zwyciężycie. Śmieję się więc z twej po
108



gróżki. Mógłbym spokojnie powiedzieć, że nie spełnię twej prośby, a ty nie zrobiłbyś mi nic 
złego. Mimo to te psy Apacze nie zginą przy palach. Przyrzekam ci nawet, że wcale ich nie 
zabijemy, jeśli zgodzisz się walczyć o nich na śmierć i życie. 

– Z kim? 
– Z jednym z moich wojowników, wyznaczonym przeze mnie, 
– Jaką bronią? 
– Tylko nożem. Jeśli on ciebie zabije, to zginą także Apacze, jeśli ty jego, będą żyli. 
– I odzyskają wolność? 
– Tak. 
Przypuszczałem, że ma w tym jakąś ukrytą myśl. Uważał mnie prawdopodobnie za najniebezpieczniejszego z białych i chciał mnie unieszkodliwić, należało bowiem być pewnym, że 
wybór jego padnie na mistrza w walce na noże. Mimo to odrzekłem nie namyślając się długo: 

– Zgadzam się. Omówimy warunki i zapalimy fajkę pokoju, a potem walka będzie mogła 
się zacząć. 
– Co wy robicie, sir? – zawołał Sam Hawkens. – Nie pozwolę na to, żebyście popełnili to 
głupstwo. i przystali na walkę! 
– To nie jest głupstwo, kochany Samie! 
– Głupstwo, i to największe, jakie tylko być może. W słusznej i rzetelnej walce szansę muszą być równe, ale tu tak nie jest. 
– Właśnie, że tak jest! 
– Ja sądzę inaczej. Czy walczyliście kiedykolwiek nożem na śmierć i życie? 
– Nie. 
– A więc macie! Dostaniecie oczywiście na przeciwnika mistrza w tej walce. A rozważcie 
też różne skutki zwycięstwa! Gdy was zabiją, zginą także Apacze, a jeśli wy zabijecie Keioweha, kto wówczas da głowę? Nikt! 
– Ale Apacze zostaną przy życiu i odzyskają wolność. 
– Czy wierzycie w to istotnie? 
– Tak, ponieważ zapalimy na to fajkę pokoju, co oznacza również przysięgę. 
– Niech diabeł wierzy przysiędze, za którą kryje się sto fałszywych myśli! A nawet jeżeli 
przyjąć, że będzie uczciwa, to i tak jesteście greenhorn i... 
– Bądźcie cicho z waszym greenhornem, kochany Samie! – wtrąciłem. – Doświadczyliście 
już nieraz, że ten greenhorn wie, co czyni! 
Sprzeczał się jednak jeszcze przez pewien czas, a Dick Stone i Will Parker byli po jego 
stronie. Zostałem jednak wierny postanowieniu, na co Sam zawołał w końcu z niechęcią: 

– Dobrze! Walcie swoją grubą głową w dziesięć, dwadzieścia murów, jeżeli się wam tak 
podoba, nie sprzeciwiam się już temu, ale będę uważał, żeby walka była uczciwa, i biada temu, kto by nas usiłował oszukać! Wystrzelę go moją Liddy w powietrze tak, że zawiśnie w 
chmurach w tysiącach kawałków, jeśli się nie mylę! 
Następnie zostały ułożone warunki walki. W miejscu piaszczystym postanowiono nakreślić ósemkę, czyli znak złożony z dwu stykających się z sobą zer. Każdy z przeciwników miał 
stanąć w jednym z tych zer i nie opuszczać go podczas walki. Wykluczono wzajemne oszczędzanie się: jeden musi zginąć, ale stronnikom zabitego nie wolno mścić się na zwycięzcy. 

Gdy ustaliliśmy warunki, kazałem zdjąć wodzowi pęta i wypaliłem z nim fajkę pokoju. 
Następnie wypuściliśmy także pozostałych dwóch jeńców i czerwonoskórzy udali się do 
swoich wojowników, aby ich zawiadomić o czekającym ich widowisku. 

Starszy inżynier i surweyorzy robili mi wyrzuty, lecz nie zważałem na to. Sam, Dick i Will 
byli także innego zdania niż ja, lecz nie sprzeczali się przynajmniej. Hawkens rzeki z niepokojem: 

– Mogliście zrobić coś lepszego niż przystawać na to szelmostwo, sir! Zawsze mówiłem i 
teraz powtarzam: 
109



jesteście człowiekiem lekkomyślnym, nadzwyczaj lekkomyślnym! Co wam właściwie z 
tego przyjdzie, że was zakłują? Powiedzcie mi! 

– Śmierć. Nic więcej. 
– Nic więcej? Nie róbcież w dodatku lichych dowcipów! Śmierć to jest wszystko, bo skoro 
się raz umrze, to nie może się już zdarzyć nic więcej. 
– Przeciwnie. 
– Tak? Co na przykład? 
– Można być pochowanym. 
– Bądźcie cicho, zacny sir! Jeżeli już nic nie potraficie, tylko złościć mnie w moim strapieniu, to szkoda, że nie ofiarowałem swojej przyjaźni godniejszemu osobnikowi. 
– Czy martwicie się istotnie, kochany Samie? 
– Rozumie się. Nie pytajcie tak głupio! To prawie pewne, że was ukatrupią. Co ja pocznę 
potem na świecie na stare lata? Hę, co ja pocznę? Muszę mieć greenhorna, z którym mógłbym 
się sprzeczać. A z kim będę się sprzeczał, gdy was zakłują? 
– Z innym greenhornem. 
– To łatwiej powiedzieć niż zrobić, bo takiego skończonego i niepoprawnego greenhorna 
nie znajdę już nigdy w życiu. Ale zapowiadam wam, sir, że gdy wam się co stanie, to mnie ci 
czerwonoskórzy popamiętają. Wpadnę między nich jak Uhland22 szalony i... 
– Roland23, Roland, kochany Samie – przerwałem. 
– Wszystko mi jedno, czy będę szalonym Rolandem, czy Uhlandem. Nie pozwolę na to, 
żeby was zakłuto. A jakże tam, sir, z waszą humanitarnością? Wiem, że macie dobre serce i 
niechętnie zabijacie człowieka. Nie żywicie chyba ukrytego zamiaru oszczędzania tego draba, 
z którym będziecie walczyć? 
– Hm, hm!: 
– Hm, hm! Tu nie czas chrząkać! Tu chodzi o życie i śmierć! 
– A jeśli go tylko zranię? 
– Wszak słyszeliście, że to nie ma znaczenia. 
– Myślę o takiej ranie, która mu uniemożliwi dalszą
walkę.
– To także nic nie znaczy. Nie uznają was w takim razie zwycięzcą i będziecie musieli 
walczyć z drugim. Słyszeliście, że zwyciężony musi umrzeć, musi! Gdyby więc wam się 
udało pozbawić przeciwnika zdolności do walki, to obowiązani jesteście zakłuć go na śmierć, 
pchnąć go po raz ostatni z łaski. Nie róbcie sobie z tego powodu wyrzutów. Pamiętajcie, że ci 
Keiowehowie to zbóje i że oni są winni wszystkiemu, co się teraz dzieje, bo chcieli ukraść 
konie Apaczów. Przez zabicie jednego takiego łotra ocalicie żywot wielu Apaczom, a jeśli go 
będziecie oszczędzać, to ci zginą. Musicie o tym pamiętać, jeśli się nie mylę. No, powiedzcie 
mi szczerze, czy pójdziecie na tę walkę śmiało, jak prawdziwy westman, nie mdlejący na widok kropli krwi? Uspokójcie mnie! 
– Jeśli to was uspokoi, to bądźcie pewni, że nie będę pobłażliwy, gdyż i mojemu przeciwnikowi przez myśl nie przejdzie mnie oszczędzać. Ocalę tym życie wielu ludziom. To pojedynek. 
– Pięknie! To godne słowo. Patrzę teraz na waszą walkę z większym spokojem, mimo to 
mam uczucie, jakby mi prowadzono syna na rzeź. Wolałbym już sam walczyć na waszym 
miejscu. Czy pozwolicie, sir? 
– Nie, mój Samie. Po pierwsze, sądzę, szczerze mówiąc, że lepiej by zginął greenhorn niż 
tak dzielny westman jak wy, a po wtóre... 
22 Uhland Ludwik (1787–1862) – niemiecki poeta romantyczny 
23 Roland Szalony – bohater słynnego eposu włoskiego poety renesansowego Lodovico Ariosta pt. „Orlando furioso” (tu: gra słów) 

110



– Cicho bądźcie! Na mnie nikomu nie zależy, co tam taki stary dziad, ale jeśli taki młody, 
pełen na... 
– To wy bądźcie cicho! – przerwałem mu tak samo jak on mnie przedtem. – Po wtóre zaś, 
byłoby to brakiem honoru i dowodem tchórzostwa z mojej strony, gdybym pozwolił komu 
innemu walczyć za siebie. Zresztą wódz nie zgodziłby się na to, bo chodzi mu o mnie. 
– To właśnie nie może mi się w głowie pomieścić! On istotnie na was zagiął parol, na was. 
Mam nadzieję, że jego czółno inaczej popłynie, niż on zamierza sterować. Uwaga! Oto nadchodzą! 
Indianie zbliżali się powoli. Nie było ich dwustu, gdyż część pozostała na straży przy pojmanych Apaczach. Tangua przeprowadził ich obok nas na wspomniane powyżej miejsce. 
Tam utworzyli trzy czwarte koła, a czwartą część mieliśmy wypełnić my, biali. Gdyśmy to 
zrobili, wódz dał znak. Z szeregu czerwonoskórych wystąpił wojownik o herkulesowych 
kształtach i odłożył na bok wszelką broń oprócz noża. Następnie obnażył górną połowę ciała. 
Kto spojrzał na te nagie mięśnie, musiał się o mnie zatrwożyć. Wódz wyprowadził go na środek i oznajmił głosem, w którym brzmiała pewność zwycięstwa: 

– Oto stoi Metan-akwa24, najsilniejszy wojownik Keiowehów, którego nożowi nikt jeszcze 
się nie oparł. Wróg pada pod jego pchnięciem, jakby rażony piorunem. Blada twarz, Old 
Shatterhand, będzie z nim walczyła. 
– Niech to wszyscy diabli! – szepnął Sam do mnie. – To prawdziwy Goliat! Słuchajcie, 
kochany sir, już po was! 
– Pshaw! 
– Nonsens! Nie rójcie sobie, niczego! Jest tylko jeden sposób pokonania tego draba. 
– Jaki? 
– Nie wdawajcie się w długą walkę, lecz dążcie do szybkiego końca, bo was zmęczy i bę
dziecie zgubieni. Jak tam z waszym tętnem? 
Wziął mnie za przegub ręki, chwilę nadsłuchiwał, po czym rzekł: 

– Chwała Bogu, nie więcej niż sześćdziesiąt uderzeń, a więc zupełnie prawidłowo. Nie jesteście zdenerwowani? Nie boicie się wcale? 
– Jeszcze by tego brakowało! Zdenerwowanie i obawa w chwili, kiedy życie zawisło od 
zimnej krwi i pewnego spojrzenia! Nazwa tego olbrzyma mówi tak wiele jak jego postać. Jest 
najsilniejszy i włada wspaniale nożem! Dlatego to wódz zaproponował mi walkę na noże! 
Zobaczymy jednak, czy jest rzeczywiście niezwyciężony. 
Podczas tej krótkiej, cicho przeprowadzonej rozmowy rozebrałem się także do pasa. 
Wprawdzie nie było to objęte warunkami, ale chciałem uniknąć podejrzenia, że w ubraniu 
szukam osłony przed nożem przeciwnika. Rusznicę i rewolwery oddałem Samowi i wstąpiłem w środek koła. Poczciwemu Samowi serce głośno pukało, ale ja nie czułem trwogi. Być 
dobrej myśli to pierwszy warunek powodzenia w każdym niebezpieczeństwie. 

Wyryto na piasku trzonkiem tomahawka dość dużą ósemkę, po czym wódz nas wezwał, 
żebyśmy zajęli miejsca. Nóż-Piorun zmierzył mnie wysoce pogardliwym spojrzeniem i rzekł 
donośnie: 

– Ciało tej słabej bladej twarzy trzęsie się ze strachu. Czy odważy się wejść w to nakreślo
ne koło? 
Ledwie wymówił te słowa, wstąpiłem w kółko ósemki. 

– On się odważył naprawdę! – zaśmiał się szyderczo Metan-akwa. – Nóż mój go pożre. 
Wielki Duch oddaje go w moje ręce, odebrawszy mu rozum. 
U Indian takie wstępne przemowy należą do zwyczaju. Uchodziłbym za tchórza, gdybym 
milczał. Odrzekłem przeto: 

– Ty walczysz gębą, a ja stoję z nożem. Wejdź na twe miejsce, jeżeli się nie boisz. 
24 Metan-akwa – Nóż-Piorun 

111



Na to on jednym skokiem stanął w drugim kółku ósemki i krzyknął gniewnie: 

– Bać się? Metan-akwa miałby się bać? Czy słyszeliście. wojownicy Keiowehów? Pozbawię życia tego białego psa za pierwszym pchnięciem! 
– Moje pierwsze pchnięcie ciebie życia pozbawi. A teraz milcz! Powinieneś właściwie nazywać się nie Metan-akwa, lecz Awat-ya25. 
– Awat-ya, Awat-ya! Ten smrodliwy kujot ośmielił się mnie zelżyć! Dobrze, niech sępy 
pożrą, twoje wnętrzności! 
Ta pogróżka była wielką nierozwagą, wprost głupotą z jego strony, gdyż zwróciła moją 
uwagę na sposób, w jaki chciał użyć broni. Moje wnętrzności! Nie zamierzał więc pchnąć 
mnie w serce od góry, lecz ciąć od dołu, by rozpruć mi brzuch. 

Byliśmy od siebie tak daleko, że wystarczało schylić się, aby dosięgnąć przeciwnika nożem. Indianin utkwił wzrok w moich oczach. Prawą rękę opuścił prosto na dół, trzymając nóż 
w ten sposób, że klinga sterczała ostrzem do góry pomiędzy kciukiem a palcem wskazującym. Domyśliłem się, że będzie się starał zadać mi cios od dołu do góry, gdyż przy uderzeniu 
z góry trzyma się nóż odwrotnie. 

Kierunek ataku był mi już wiadomy, teraz szło głównie o czas, a czas ten musiałem odgadnąć z jego spojrzenia. Znałem ten szczególny błysk oka, poprzedzający, zawsze taką 
chwilę. Opuściłem powieki, by upewnić przeciwnika, że niczego nie dostrzegam, tym czujniej jednak śledziłem poprzez rzęsy jego ruchy. 

– Pchnij, psie! – zachęcał mnie Metan-akwa. 
– Nie mów już więcej, lecz walcz, czerwony szczeniaku! – odparłem. 
Po tak wielkiej obeldze musiała nastąpić albo gniewna odpowiedź, albo uderzenie – i tak 
też się stało. Błyskawiczne rozszerzenie źrenicy Indianina było mi zapowiedzią ataku i rzeczywiście już W następnej chwili Metan-akwa wyrzucił silnie naprzód prawą rękę. Gdybym 
się nie spodziewał z góry tego ciosu, byłoby po mnie, tak jednak odparowałem cięcie, a w 
następnej chwili... mój nóż utkwił w jego sercu aż po rękojeść. Olbrzym zachwiał się, chciał 
krzyknąć, ale wydobył tylko jękliwe westchnienie i runął martwy na ziemię. 

Indianie zawyli wściekle, tylko jeden z nich nie zawtórował im, a mianowicie wódz Tangua. Podszedł, schylił się nad mym przeciwnikiem, obmacał brzegi rany, podniósł się znowu i 
popatrzył na mnie wzrokiem, którego długo nie mogłem zapomnieć. Przebijała w nim mieszanina wściekłości, zgrozy, strachu, podziwu i uznania. Potem wódz odwrócił się i chciał się 
milcząc oddalić. Wobec tego rzekłem: 

– Czy widzisz, że stoję jeszcze na miejscu, a Metan-akwa opuścił swoje i leży poza nakreślonym kołem? Kto z nas zwyciężył? 
– Ty! – odrzekł wściekle i odszedł, ale zaledwie zrobił kilka kroków, wrócił i syknął do 
mnie: – Jesteś białym synem złego Czarnego Ducha. Nasz czarownik zdejmie z ciebie czary, 
a wtedy oddasz nam życie! 
– Rób sobie ze swoim czarownikiem, co ci się podoba, ale przedtem dotrzymaj danego 
słowa! 
– Jakiego słowa? – zapytał szyderczo. 
– Ze Apacze nie zginą. 
– My ich nie zabijemy. Przyrzekłem to i dotrzymam. 
– I będą wolni? 
– Odzyskają wolność. Co powie wódz Keiowehów, Tangua, to spełnia się zawsze! 
– W takim razie pójdę teraz z moimi przyjaciółmi i zdejmę im więzy. 
– Zrobię to sam, gdy przyjdzie na to pora. 
– Już przyszła, już jest, bo zwyciężyłem. 
– Milcz! Czy mówiliśmy przedtem o porze? 
25 Awat-ya (ind.) – samochwał 

112



– Nie wspominaliśmy o tym osobno, ale rozumie się samo przez się, że... 
– Milcz! – huknął na mnie ponownie. – Porę oznaczę ja. Nie zabijemy tych psów Apaczów, ale co na to poradzimy, jeżeli pomrą, gdy nie dostaną jadła ani napoju? Czy ja będę 
temu winien, jeżeli umrą z głodu i pragnienia, zanim będę ich mógł puścić wolno? 
– Łajdaku! – rzuciłem mu w twarz. 
– Psie, powiedz jeszcze słowo, a... 
Chciał dokończyć groźby, lecz powstrzymał się i wpatrzył się z trwogą w moją twarz. Zaniepokoił go widocznie jej wyraz. Ja zaś dokończyłem za niego: 

– ...a powalę cię tą pięścią na ziemię, ciebie, najpodlejszego ze wszystkich kłamców!
Odskoczył czym prędzej o kilka kroków, wydobył nóż i zawołał:
– Z pięścią już się do mnie zanadto nie zbliżysz, bo przebiję cię natychmiast! 
– Nóż-Piorun chełpił się także, że to zrobi, a teraz leży martwy. Ciebie spotkałby ten sam 
los. O tym, co się ma stać z Apaczami, pomówię z moimi białymi braćmi. Gdyby im spadł 
włos z głowy, już byłoby po tobie i twoich. Wiesz, że możemy was wysadzić w powietrze. 
Dopiero po tych słowach wystąpiłem z ósemki i podszedłem do Sama, który z powodu 
wrzasku czerwonoskórych nie mógł słyszeć mojej rozmowy z wodzem. Podskoczył ku mnie, 
objął mnie oburącz i wołał w zachwycie: 

– Wiwat, wiwat, sir! Pozdrawiam was tak, jak gdybyście wracali z krainy śmierci! Człowiecze, przyjacielu, skarbie, młodzieńcze i greenhornie, co z was za istota! Nie widział bawołów, a zabija najsilniejsze z całego stada! Nie widział szarego niedźwiedzia, a bierze się do 
niego z nożem jak do jabłka! Nie widział nigdy mustanga, a złapał mi moją Mary! A tu staje 
przed najsilniejszym i najzręczniejszym czerwonoskórym wojownikiem i trafia go pierwszym 
pchnięciem noża w samo serce, nie utraciwszy ani kropli krwi! Dicku i Willu, chodźcie tu i 
przypatrzcie się temu surweyorowi! Co z niego zrobić? 
– Czeladnika – rzekł Stone z zadowoleniem. 
– Czeladnika? Co przez to rozumiesz? 
– Dowiódł raz jeszcze, że już nie jest uczniem, greenhornem.
Mianujemy go czeladnikiem, a z czasem może zostać mistrzem.
– Nie jest greenhornem? Zrobić go czeladnikiem? Skoro cię język swędzi, żeby coś powiedzieć, to nie mów przynajmniej przedwczesnych niedorzeczności! To greenhorn z krwi i 
kości, bo nikt inny nie odważyłby się wyzwać tego zwinnego i olbrzymiego Indianina. Ale 
ludzie lekkomyślni mają zawsze najwięcej szczęścia, tak jak najgłupszemu chłopu rodzą się 
często najdorodniejsze kartofle. To głupiec, lekkoduch i greenhorn! Tego, że jeszcze żyje, nie 
zawdzięcza sobie, lecz swej głupocie, jeśli się nie mylę. Gdy zaczął walczyć, serce mi przestało bić i nie mogłem tchu złapać, wszystkie moje myśli zajęte były testamentem tego greenhorna. Naraz jedno uderzenie, jedno pchnięcie i czerwonoskóry runął na ziemię! Teraz osiągnęliśmy to, o co nam chodziło – życie i wolność Apaczów! 
– Mylicie się niestety – odrzekłem nie gniewając się zresztą za sposób, w jaki do mnie 
przemawiał. 
– Ja się mylę? Jak to? 
– Wódz, dając nam słowo, poczynił sobie w duszy zastrzeżenia, które teraz ujawnił. 
– Wiedziałem, że Tangua będzie miał ukryte myśli! O jakich zastrzeżeniach mówicie? 
Powtórzyłem słowa Tanguy, które tak rozgniewały Sama, że natychmiast podszedł do wodza żądając wyjaśnienia. Skorzystałem z tego, żeby się znowu ubrać i wziąć odłożoną broń. 
Keiowehowie nie wątpili ani przez chwilę, że Nóż-Piorun mnie zabije. Toteż zupełnie nieoczekiwany wynik walki przejął ich smutkiem i wściekłością. Najchętniej by na nas napadli, 
ale było to nie tylko zastrzeżone w naszej umowie, lecz nawet wypaliliśmy fajkę, z zapewnieniem, że strona zwyciężonego nie zemści się na zwycięzcy. Tego nie wolno już im było naruszyć. Szukali więc innego pretekstu do wrogiego wystąpienia przeciwko nam. Czekali jeszcze, bo wiedzieli, że nie możemy im ujść. Przytłumiwszy więc na razie swą złość zajęli się 

113



trupem poległego towarzysza. Tangua znajdował się także przy nim, łatwo więc sobie wyobrazić, że Sam Hawkens nie znalazł chętnego j przychylnego ucha dla swych wywodów. 
Wrócił wysoce zniechęcony i oznajmił: 

–Ten drab nie chce istotnie dotrzymać słowa. Postanowił, jak się zdaje, zagłodzić jeńców. I 
ten łajdak nazywa to „niezabijaniem”! Ale będziemy mieli oczy otwarte, jeśli się nie mylę, i 
spłatamy mu figla, hi! hi! hi! 

– Żeby ten figiel nas za drogo nie kosztował! – zauważyłem. – To trudna rzecz bronić innych, gdy się samemu potrzebuje obrony. 
– Boicie się tych czerwonoskórych? 
– Pshaw! Że się nie boję, o tym wiecie chyba równie dobrze jak i ja sam. 
– Ale z jedną różnicą. Tam gdzie ja bym się obawiał, wy idziecie przebojem, jak byk za 
czerwoną płachtą, a tam gdzie potrzebna odwaga – wysuwacie wątpliwości. To już taki zwyczaj greenhornów. O czym rozmyślacie teraz? 
W tej samej chwili, z miejsca gdzie znajdowali się więźniowie wraz ze strażnikami, rozległ 
się przeraźliwy okrzyk Apaczów ,,hiiiiiiih!” Wbrew wszelkim oczekiwaniom Inczu-czuna i 
Winnetou zdążyli już wrócić i napadli na obóz Keiowehów. Ci z Keiowehów, którzy byli 
przy nas zaczęli nadsłuchiwać w przerażeniu, po czym Tangua krzyknął: 

– Nieprzyjaciele są tam na dole przy naszych braciach! Prędzej, prędzej na pomoc! I chciał 
biec, ale Hawkens zastąpił mu drogę i krzyknął: 
– Nie możecie tam iść! Zostańcie tu, bo na pewno jesteśmy już otoczeni. A może myślicie, 
że obydwaj wodzowie Apaczów są tacy głupi, iż zaatakowali tylko straże nie wiedząc, gdzie 
wy się znajdujecie? Za chwilę będą tu... 
Mały westman mówił pośpiesznie, ale i tak nie zdążył dokończyć, gdyż w tej chwili zabrzmiał dokoła nas przejmujący wojenny okrzyk Apaczów. Staliśmy wprawdzie na otwartej 
prerii, ale tu i ówdzie rosły na niej krzaki, za którymi skradali się nie dostrzeżeni przez nas 
Apacze. Teraz nadbiegali gromadami ze wszystkich stron. Keiowehowie strzelili do nich i 
kilku nawet trafili, ale to nie miało żadnego znaczenia. Napastnicy byli już tuż. 

– Nie zabijajcie Apaczów! – zawołałem do Sama, Dicka i Willa. W tej samej chwili rozszalała się już dokoła nas walka wręcz. Tylko my czterej nie braliśmy w niej udziału. Starszy 
inżynier i surweyorzy bronili się, toteż ich zastrzelono. To było straszne. Patrząc w jedną tylko stronę, nie widziałem, co się działo poza mną. Napadła na nas stamtąd gromada Indian i 
rozproszyła nas. Wołaliśmy wprawdzie, że jesteśmy ich przyjaciółmi, ale na próżno. Natarli 
na nas nożami i tomahawkami tak, że musieliśmy się bronić chociaż staraliśmy się tego możliwie uniknąć. Powaliliśmy kilku z nich kolbami, na skutek czego odstąpili od nas. 
Wyzyskałem tę wolną chwilę, by rozejrzeć się dokoła. Nie było ani jednego Keioweha, 
który nie miałby przeciwko sobie kilku Apaczów. Hawkens zobaczył to także i zawołał: 

– Uciekać czym prędzej, tam w krzaki! 
Wskazał na wspomniane już kilkakrotnie zarośla, które kryły nas od strony obozu, i pobiegł tam, a Dick Stone i Will Parker za nim. Ja wahałem się przez kilka chwil, spoglądając 
na miejsce, gdzie znajdowali się surweyorzy. Chętnie bym im pośpieszył z pomocą, ale już 
było za późno, dlatego skierowałem się także ku zaroślom. Byłem jeszcze dość daleko od 
nich, kiedy ujrzałem wyłaniającego się właśnie stamtąd Inczu-czunę. 

Razem z Winnetou stał on na czele niewielkiego oddziałku Apaczów, którego zadaniem 
było napaść na obóz i uwolnić jeńców. Dokonawszy tego, obaj wodzowie pośpieszyli obejrzeć skutki napadu głównego oddziału, który atakował nas. Inczu-czuna, wyprzedzając nieco 
syna, obiegł zarośla, a zobaczywszy mnie, zawołał: 

– Złodzieju ziemi!
I równocześnie natarł na mnie odwróconą srebrną strzelbą.
Odpowiedziałem mu wprawdzie kilka słów celem wyjaśnienia, że nie jestem jego wro
giem, lecz on nie chciał słuchać i podwajał ciosy. Nie chcąc odnieść ciężkich ran albo nawet 

114



stracić życia, musiałem niestety, sprawić mu ból W chwili gdy zamierzył się do uderzenia, 
odrzuciłem moją rusznicę, którą się dotąd broniłem, pochwyciłem go lewą ręką za gardło, a 
prawą palnąłem kilkakrotnie po skroni. Stary wódz upuścił strzelbę, zacharczał krótko i padł 
na ziemię. Wtem zabrzmiał tuż za mną triumfujący głos: 

– To Inczu-czuna, najwyższy wódz tych psów, Apaczów! Muszę dostać jego skórę, jego 
skalp! 
Obejrzawszy się, ujrzałem Tanguę, który z niewiadomego mi powodu obrał ten sam kierunek ataku. Odłożył strzelbę, wyciągnął zza pasa nóż i chciał się zabrać do nieprzytomnego 
Apacza, by go oskalpować. Ująłem go za ramię i zawołałem: 

– Zabierz rękę! Ja go zwyciężyłem, należy więc do mnie, a nie do ciebie! 
– Milcz, biały robaku? – odpowiedział. – Nie pytam wcale o twoje zdanie. Ja jeden mam 
prawo do wodza! Puść mnie, bo... 
Rozjuszony pchnął nożem i trafił mnie w przegub ręki. Nie chciałem go zabijać, nie uciekłem się przeto do noża, rzuciłem się tylko na niego, starając się go odtrącić od siebie. Gdy 
mi się to nie udało, ścisnąłem mu szyję tak, że się już nie mógł ruszać, a sam pochyliłem się 
nad Inczu-czuna, którego twarz skropiła krew z mojej rany na ręce. W tej chwili usłyszałem 
za sobą jakiś szmer i obejrzałem się.. Ten ruch ocalił mi życie, gdyż otrzymałem straszne uderzenie kolbą w plecy, które pierwotnie wymierzone było w głowę i byłoby mi roztrzaskało 
czaszkę. Tym, który mnie ugodził, był Winnetou. 

Został on, jak już wspomniałem, w tyle za Inczu-czuna. Teraz właśnie wynurzył się z zarośli, a spostrzegłszy mnie klęczącego nad ojcem, który leżał jak martwy z twarzą skropioną 
krwią, zamachnął się do śmiertelnego uderzenia kolbą, szczęściem jednak trafił mnie w plecy. 
Następnie cisnął strzelbę na ziemię, wyrwał zza pasa nóż i rzucił się na mnie. 

Położenie moje nie mogło być gorsze. Uderzenie wstrząsnęło całą moją istotą i odjęło mi 
władzę w ręku. Byłbym chętnie dał Winnetou jakieś wyjaśnienie, ale wypadki toczyły się tak 
prędko, że nie było na to czasu. Młody wódz Apaczów utopiłby mi nóż w sercu aż po rękojeść, gdybym nieznacznym ruchem, na jaki tylko w tej chwili mogłem się zdobyć, nie udaremnił ciosu przynajmniej o tyle, że nóż trafił w lewą kieszeń na piersi, gdzie pośliznął się o 
puszkę z sardynek i ugodził mnie w szyję, a przebiwszy szczękę, zranił mi język, Winnetou 
wyciągnął nóż i pochwyciwszy mnie za gardło, zamierzył się do drugiego pchnięcia. Śmiertelna trwoga podwaja siły fizyczne. Mogłem się posługiwać tylko lewą ręką, a on leżał trochę 
na mnie. Udało mi się złapać jego prawą rękę, którą ściskałem tak silnie, że nóż mu wypadł. 
Następnie porwałem go za łokieć lewej ręki i podbiłem ją w górę tak wysoko, że jeśli chciał 
uniknąć złamania ręki, musiał puścić moje gardło. Zgiąłem nogi w kolanach, całą siłą podrzuciłem się w górę i strząsnąłem Winnetou z siebie tak, że padł brzuchem na ziemię. W następnej chwili znalazłem się na jego grzbiecie. 

Teraz szło o to, żeby mego przeciwnika przytrzymać, gdyż byłbym ostatecznie zgubiony, 
gdyby się znowu podniósł. Klęknąwszy mu prawym kolanem na udach, a lewym na jednej 
ręce, zdrową ręką chwyciłem go za kark. On tymczasem drugą ręką szukał noża, ale na szczęście daremnie. Zaczęło się szatańskie mocowanie. Trzeba sobie wyobrazić, że był to Winnetou, którego nikt przedtem ani potem nie zwyciężył, Winnetou, obdarzony kocią zręcznością, 
stalowymi mięśniami i ścięgnami. Teraz miałem już czas, by przemówić, ale krew buchała mi 
z ust, a gdy chciałem poruszyć przebitym językiem, wydobywałem z siebie ledwie zrozumiały bełkot. Przeciwnik mój wytężał wszystkie siły, aby mnie zrzucić z siebie, ja zaś ciężyłem na nim jak góra, której strząsnąć nie podobna. Zaczął coraz bardziej stękać, a ja mu ściskałem szyję coraz silniej, aż mu brakło oddechu. Czyż miałem go udusić? Nie, w żadnym 
razie! Zwolniłem więc na chwilę jego szyję z uścisku, a on podniósł natychmiast głowę, która 
przez to stała się dla mnie łatwym celem. Zadałem dwa czy trzy uderzenia pięścią i Winnetou 
był ogłuszony: zwyciężyłem niezwyciężonego. 

115



Zaczerpnąłem głęboko powietrza, uważając przy tym, żeby nie połykać krwi zalewającej 
mi usta. Trzymałem je wciąż otwarte, by krew mogła spływać. Z zewnętrznej rany buchała 
także krew grubym na palec strumieniem. Chciałem właśnie dźwignąć się z ziemi, gdy wtem 
zabrzmiał za mną groźny okrzyk Indianina, a potem otrzymałem tak silne uderzenie kolbą po 
głowie, że padłem bez zmysłów. 

Gdy przyszedłem do siebie, był już wieczór; tak długo leżałem bez przytomności. Z początku roiłem jak we śnie. Wydawało mi się, że wpadłem w murowane łożysko młyńskiego 
koła, które nie mogło się obracać dlatego, że ja zawadzałem znajdując się pomiędzy nim a 
murem. Woda szumiała nade mną, a siła, z jaką działała na koło, ściskała mnie coraz mocniej 
i mocniej. Bałem się, że mnie lada chwila zmiażdży. Bolały mnie wszystkie członki, a szczególnie głowa i plecy. Zwolna poznałem, że nie była to rzeczywistość. Nie było to także tylko 
senne majaczenie. Szum i łoskot nie pochodził od wody, lecz rozlegał się w mojej głowie 
wskutek uderzenia kolbą, które mnie powaliło, a ból w plecach sprawił cios zadany przez 
Winnetou. Krew płynęła mi z ust wciąż jeszcze, wciskała się do gardła i dławiła. Usłyszałem 
okropne charczenie i zgrzytanie i – zbudziłem się. Charczałem ja sam. 

– Rusza się! Dzięki Bogu, rusza się! – doszedł mnie głos Sama. 
– Tak, ja także to zauważyłem! – odrzekł Dick Stone. 
– Teraz otwiera oczy! Żyje! Żyje! – dodał Will Parker. 
Istotnie podniosłem powieki. Widok, jaki na pierwszy rzut oka dostrzegłem, wcale nie był 
pocieszający. Znajdowaliśmy się jeszcze na placu boju. Dokoła płonęło może ze dwadzieścia 
ognisk, a wśród nich uwijało się z pięciuset Apaczów. Wielu z nich było rannych. Zauważyłem także znaczną liczbę zabitych, których ułożono w dwa rzędy: w jednym Apacze, w drugim Keiowehowie. Pierwsi stracili jedenastu, drudzy trzydziestu wojowników. Dokoła leżeli 
pojmani Keiowehowie, silnie skrępowani; ani jeden nie uszedł. Wodza Tanguy także nie brakło między nimi. 

Niedaleko nas leżał człowiek związany w kłębek mniej więcej tak jak ongiś ofiary tortur 
stosowanych przy użyciu tak zwanego kozła hiszpańskiego. Był to Rattler. Apacze związali 
go w kłębek, aby mu sprawić jak największy ból. Jęczał tak, że litość mnie brała. Towarzysze 
jego nie żyli już, gdyż zastrzelono ich od razu w pierwszym ataku. Jego oszczędzono, by jako 
morderca Kleki-petry poniósł powolną śmierć, połączoną z większymi mękami. 

Ja także miałem skrępowane ręce i nogi, tak samo Stone i Parker, którzy leżeli z lewej 
strony. Po prawej siedział Sam Hawkens. Nogi miał skrępowane, a lewą rękę związaną na 
plecach; prawą, jak się później dowiedziałem, pozostawiono mu wolną, żeby mi mógł dopomagać. 

– Dzięki Bogu, że już przyszliście do siebie, kochany sir! – rzekł głaszcząc mnie pieszczo
tliwie po twarzy. – Jak się to stało, że was powalono? 
Chciałem odpowiedzieć, lecz nie mogłem, gdyż miałem usta pełne krwi. 

– Wypluńcie to! – rzekł. Posłuchałem, lecz zdołałem dobyć zaledwie kilku niezrozumiałych słów, gdy usta na nowo napełniły mi się krwią. Z powodu utraty krwi byłem już śmiertelnie osłabiony. Odpowiadać mogłem tylko w krótkich, oderwanych słowach, i to tak cicho, 
że Sam zaledwie je mógł zrozumieć. 
– Z Inczu-czuną walcz... Winnetou... pchnął w usta... kolbą po głowie... od... nie wiem...
Reszta słów ugrzęzła w gardle.
Ze zgrozą zauważyłem, że leżę w kałuży własnej krwi.
– Do stu piorunów! Kto by to pomyślał! Bylibyśmy się chętnie poddali, lecz Apacze nie 
słuchali naszych wyjaśnień. Wleźliśmy więc w krzaki, aby zaczekać do czasu, kiedy ochłoną 
z gniewu, jeśli się nie mylę. Przypuszczaliśmy, że wy zrobiliście to samo i szukaliśmy was. 
Gdy was nie znaleźliśmy, poczołgałem się na skraj zarośli, gdzie ujrzałem jakby martwych 
Inczu-czunę i Winnetou. Obaj niebawem się podnieśli. Wy leżeliście także obok jak zabity. 
Tak się tym przeraziłem, że zabrałem natychmiast Dicka Stone'a i Willa Parkera i pobiegłem 
116



z nimi do was zobaczyć, czy kołata się w was jeszcze życie. Oczywiście natychmiast nas 
pojmano. Zapewniałem Inczu-czunę, że jesteśmy przyjaciółmi Apaczów, że wczoraj mieliśmy zamiar uwolnić obu wodzów, on jednak wyśmiał mnie i tylko Winnetou zawdzięczam, 
że zostawili mi tę rękę wolną. On też opatrzył wam ranę na szyi, bo gdyby nie to, już nigdy 
byście się nie obudzili wskutek upływu krwi, jeśli się nie mylę. Czy pchnięcie doszło daleko? 

– Przez... język – wybełkotałem. 
– A do wszystkich diabłów! To niebezpieczne. Będziecie mieli gorączkę, której nikt chyba 
nie chciałby dostać, ale wziąłbym ją chętnie na siebie, bo taki stary gracz jak ja przetrzymałby 
łatwiej niż greenhorn, który dotychczas widywał krew tylko w krwawej kiszce. A innych ran 
nie macie? 
– Uderzenia kolbą... głowę... plecy – odrzekłem. 
– A zatem was powalono? Sądziłem, że wszystkiemu winno tylko to pchnięcie. Musi wam 
diabelnie szumieć w głowie. Ale to minie. Najważniejsze, że nie uśmiercono wam tej odrobiny rozumu, którą jeszcze mieliście. Główne niebezpieczeństwo tkwi jednak w przebitym języku, którego nie podobna obwiązać. Ja teraz... 
Więcej już nie słyszałem, gdyż znów zemdlałem. Kiedy się zbudziłem, poczułem, że jestem w ruchu. Dokoła rozlegał się tupot kopyt końskich. Otworzyłem oczy, bo mnie to zastanowiło. Leżałem – proszę sobie wyobrazić – na skórze zakłutego przeze mnie szarego niedźwiedzia, którą związano mniej więcej na kształt hamaka i zawieszono pomiędzy dwoma 
końmi. Leżałem tak głęboko w futrze, że widziałem tylko dwie głowy końskie i niebo. Słońce 
rzucało na mnie gorące promienie, a w żyłach czułem żar, jakby płynęło tam roztopione żelazo. Usta miałem spuchnięte i pełne stężałej krwi. Starałem się ją wyrzucić językiem, ale nie 
mogłem nim ruszyć. 

,,Wody, wody!” – chciałem zawołać, gdyż dokuczało mi okropne pragnienie, ale nie zdołałem wydobyć głosu. Znowu zemdlałem. 

Potem walczyłem z Indianami, bawołami i niedźwiedziami, odbywałem śmiertelne jazdy 
przez prerie, płynąłem miesiącami po bezbrzeżnych morzach. Była to gorączka z ran, w której 
przez długie dni mocowałem się ze śmiercią. Czasem dochodził mnie jakby z wielkiego oddalenia głos Hawkensa, czasem widziałem nad sobą dwoje aksamitnych oczu Winnetou, a 
wreszcie umarłem, włożono mnie do trumny i zakopano. Słyszałem, jak grudy ziemi spadały 
na wieko trumny, spoczywałem potem w niej przez całą wieczność, nie mogąc się poruszyć. 

Nagle wieko podniosło się w górę i zniknęło. Zajaśniał nade mną czysty błękit, a ściany 
grobu osunęły się w dół. Czy to prawda? Czy mogło się stać coś takiego? Sięgnąłem ręką do 
czoła i... 

– Hura! Hura! Budzi się ze snu, budzi się! – krzyknął Sam.
Odwróciłem głowę.
– Czy widzicie, że ręką dotknął czoła, że nawet odwrócił teraz głowę? – krzyczał mały 
człowieczek. 
Pochylił się nade mną. Twarz promieniała mu po prostu z zachwytu, co wyraźnie spostrzegłem pomimo jego niezwykle gęstego zarostu. 

– Czy widzicie mnie, kochany sir? – zapytał. – Otworzyliście oczy i poruszyliście się. A 
więc znowu żyjecie. Czy mnie widzicie? 
Chciałem odpowiedzieć, ale nie mogłem, po pierwsze, ze znużenia, a po wtóre dlatego, że 
język ciężył mi jak ołów. Toteż skinąłem tylko głową. 

– A czy mnie słyszycie? – mówił dalej. Skinąłem znowu. 
– Patrzcie na niego, patrzcie, patrzcie!
Twarz jego zniknęła, a ukazały się głowy Stone'a i Parkera.
Zacnym ludziom łzy zalśniły w oczach. Już mieli jakieś pytanie na ustach, ale Sam ich od
sunął krzycząc: 

117



– Puśćcie mnie do niego, ja chcę z nim mówić, ja! Wziął moje ręce, przycisnął do nich tę 
część zarostu, w której powinny się znajdować usta, i zapytał: 
– Czy czujecie głód lub pragnienie, sir? Potrząsnąłem głową na znak przeczenia. Byłem 
tak bardzo osłabiony, że nie zdołałbym wypić nawet kropli wody. 
– Nie? Naprawdę nie? Boże, czy to możliwe? Czy wyobrażacie sobie, jak długo leżeliście? 
Zaprzeczyłem znów głową. 
– Trzy tygodnie, całe trzy tygodnie! Pomyślcie tylko! 
Nie wiecie także oczywiście, co się z wami działo i gdzie się teraz znajdujecie Mieliście 
straszną gorączkę i popadliście w letarg. Apacze chcieli was już zakopać, ale ja nie wierzyłem 
w waszą śmierć i dopóty żebrałem, dopóki Winnetou nie wstawił się za wami u ojca i nie 
uzyskał pozwolenia na to, by pochować was dopiero wówczas, kiedy już nastąpi rozkład. Zawdzięczamy to Winnetou. Muszę pójść do niego i sprowadzić go tutaj! 

Zaniknąłem oczy i leżałem znowu, ale teraz już nie w grobie, lecz w rozkosznym znużeniu, w niebiańskim jakimś spokoju. Pragnąłem leżeć tak wiecznie, gdy wtem doszedł mnie 
odgłos kroków. Dotknęła mnie jakaś ręka, podniosła moją rękę, po czym usłyszałem głos 
Winnetou: 

– Czy Sam Hawkens się nie pomylił? Czy Selki-lata26 obudził się rzeczywiście? 
– Tak, tak.. Wszyscy trzej widzieliśmy to dokładnie, odpowiadał nawet ruchami głowy na 
moje pytania. 
– W takim razie stał się wielki cud, ale byłoby lepiej, gdyby pozostał martwy, bo tylko po 
to powrócił do życia, by umrzeć: pójdzie na śmierć razem z wami. 
– Ależ to największy przyjaciel Apaczów! 
– A dwa razy mnie powalił. 
– Bo musiał! 
– Wcale nie musiał! 
– Przeciwnie. Pierwszy raz uczynił to, aby ci życie ocalić. Broniłeś się i Keiowehowie byliby cię zabili. Drugim razem zmuszony był odpierać twoje ciosy. Chcieliśmy się poddać dobrowolnie, ale wasi wojownicy nie zważali na nasze zapewnienia. 
– Sam Hawkens przedstawia tak sprawę dlatego, aby się wyratować. 
– Nie, to jest prawda! 
– Język twój kłamie. Wszystko, co mi opowiedziałeś, aby ujść męczeńskiej śmierci, przekonało nas niezbicie, że jesteście jeszcze większymi wrogami niż te psy Keiowehowie. Skradałeś się ku nam i podsłuchałeś nas. Gdybyś nam sprzyjał, byłbyś nas ostrzegł, a wówczas nie 
napadnięto by na nas nad wodą i nie przywiązano by nas do drzew. 
– Ale wy pomścilibyście na nas śmierć Kleki-petry, albo gdybyście nawet z wdzięczności 
tego nie uczynili, to byście nam przeszkodzili w dokończeniu robót. 
– I tak nie moglibyście tego zrobić. Wymyślasz wymówki, które dziecko potrafi przejrzeć. 
Czy uważasz Inczu-czunę i Winnetou za tak głupich, a nawet głupszych od małego dziecka? 
– Ani mi to w głowie nie powstało! Old Shatterhand znowu zemdlał. Gdyby był przytomny i zdołał przemówić, potwierdziłby prawdziwość moich słów. 
– Kłamałby tak samo jak ty. Blade twarze to sami kłamcy i oszuści. Znałem tylko jednego 
białego, w którego sercu mieszkała prawda – był nim zamordowany przez was Kleki-petra. 
Niewiele już brakowało, żebym się co do Old Shatterhanda pomylił. Widziałem jego odwagę 
i siłę, podziwiałem go. Z jego oczu przebijała szczerość, zdawało mi się, że go pokocham. 
Ale to był taki sam złodziej naszej ziemi jak inni. Dopuścił do tego, że nas zwabiono w pułapkę, i po dwakroć uderzył mnie pięścią po głowie. Dlaczego Wielki Duch stworzył takiego 
człowieka, ale dał mu serce tak fałszywe? 
26 Selki-lata (ind.) – Old Shatterhand 

118



Starałem się spojrzeć na Winnetou, gdy mnie dotykał, ale znużone nerwy odmówiły posłuszeństwa woli. Ciało moje było jakby z eteru, jakby z jakichś nieuchwytnych pierwiastków, 
nie mogło też odczuć tego, co jest dostępne zmysłom. Teraz jednak, gdy uświadomiłem sobie 
ten wyrok Winnetou, powieki mnie posłuchały; otwarły się, dzięki czemu ujrzałem go stojącego obok mnie. Miał teraz na sobie lekkie płócienne ubranie, był bez broni, a w ręku trzymał 
książkę, na której widniał napis „Hiawatha”27 Ten Indianin, syn narodu zaliczonego do „dzikich”, umiał więc nie tylko czytać, lecz posiadał nawet zrozumienie dla rzeczy wyższych. 
Sławny poemat Longfellowa w ręku Apacza! Czy mogłem przypuścić coś podobnego? 

– Znowu ma oczy otwarte! – zawołał Sam, a Winnetou zwrócił się do mnie. Przystąpił, 
rzucił na mnie długie, przeciągłe spojrzenie i zapytał: 
– Czy możesz mówić? Potrząsnąłem głową. 
– Czy cię coś boli?
Dałem taką samą odpowiedź.
– Bądź ze mną szczery! Jeśli się człowiek budzi ze snu śmierci, nie może mówić niepraw
dy. Czy wy czterej chcieliście nas rzeczywiście ocalić? 
Skinąłem głową dwukrotnie. 
Na to machnął pogardliwie ręką i rzekł z widocznym oburzeniem w głosie: 

– Kłamstwo, kłamstwo, kłamstwo! Nawet nad otwartym grobem kłamstwo! Gdybyś powiedział prawdę, pomyślałbym może, że jeszcze się poprawisz, i poprosiłbym ojca Inczuczunę o darowanie ci życia. Ale ty nie jesteś godny mojego wstawiennictwa, musisz więc 
umrzeć. Będziemy cię troskliwie pielęgnowali, abyś szybko powrócił do zdrowia, odzyskał 
siły i mógł przez długi czas wytrzymać męczarnie, które cię czekają. Gdybyś umarł prędko 
jako człowiek chory i słaby, nie byłaby to dostateczna kara. 
Dłużej nie zdołałem utrzymać oczu otwartych i zamknąłem je znowu. O gdybym mógł 
przemówić! Sam, ten chytry w różnych sytuacjach Sam Hawkens nie prowadził bynajmniej 
chytrze naszej obrony. Ja wziąłbym się do tego zupełnie inaczej. On jak gdyby odgadł moje 
myśli, zaczął przekonywać młodego wodza Apaczów: 

– Dowiedliśmy ci jasno i niezbicie, że byliśmy po waszej stronie. Waszym wojownikom 
miano zadać straszne męki. Aby temu przeszkodzić, Old Shatterhand walczył z Nożem-
Piorunem i zwyciężył go. Naraził więc swoje życie na niebezpieczeństwo i teraz w nagrodę za 
to ma ponieść męczeńską śmierć? 
– Nie udowodniliście niczego, gdyż to opowiadanie jest jednym wielkim kłamstwem. 
– Spytaj Tanguę, wodza Keiowehów, który jest w twoich rękach! 
– Już to uczyniłem. 
– I co powiedział? 
– Że kłamiesz. Old Shatterhand nie walczył z Nożem-Piorunem, zabili go nasi wojownicy 
podczas napadu na was. 
– To straszna nieuczciwość ze strony Tanguy. Wie, że potajemnie staliśmy po waszej stronie, i chce się zemścić za to w ten sposób. 
– Przysiągł mi na Wielkiego Ducha, wierzę więc jemu, a nie wam. Powtórzę ci to samo, co 
przed chwilą usłyszał ode mnie Old Shatterhand: gdybyście się przyznali otwarcie, wstawiłbym się za wami. Kleki-petra, który był mym duchowym ojcem, przyjacielem i nauczycielem, posiał mi w sercu umiłowanie pokoju i łagodności. Nie pożądam krwi, a mój ojciec czyni zawsze to, o co go proszę. Dlatego nie zabiliśmy dotąd żadnego z Keiowehów, których 
jeszcze ciągle trzymamy w niewoli. Za wszystko, co nam złego wyrządzili, nie zapłacą życiem, lecz końmi, bronią, namiotami i kocami. Nie zgodziliśmy się jeszcze z nimi co do wysokości wykupu, ale załatwimy to niebawem. Rattler jest mordercą Kleki-petry i musi dać 
„Hiawatha” – oparty na legendzie indiańskiej poemat, którego autorem jest północnoamerykański poeta Henry Wadswortli Longfellow (1807–1882) 

119



głowę. Jesteście jego towarzyszami, mimo to okazalibyśmy wam może pobłażliwość, gdybyście byli szczerzy, ponieważ zaś tak nie jest, przeto podzielicie jego los. 

– Było to przemówienie tak długie, jakie rzadko później i tylko w najważniejszych chwilach słyszałem z ust milczącego na ogół Winnetou. Los nasz obchodził go zatem więcej, niż 
sam się do tego przyznawał. 
– Przecież nie możemy potwierdzić, że jesteśmy waszymi wrogami, skoro jesteśmy przyjaciółmi – odparł Sam. 
– Milcz! Widzę, że umrzesz z tym wielkim kłamstwem na ustach. Pozostawiliśmy wam 
dotąd więcej wolności niż innym jeńcom, aby dać wam możność czynienia usług Old Shatterhandowi. Nie jesteście godni tych względów i odtąd będziemy postępować z wami ostrzej. 
Chory już was nie potrzebuje. Pójdziecie teraz ze mną. Wskażę wam miejsce, którego nie 
wolno wam będzie opuścić. 
– Nie, Winnetou, tylko nie to! – zawołał Sam przestraszony. – Ja nie mogę się rozłączyć z 
Old Shatterhandem. 
– Będziesz mógł, bo ja ci to nakazuję! Stanie się to, czego ja chcę! 
– Prosimy cię, byś nam przynajmniej... 
– Cicho! – przerwał mu Apacz surowo. – Nie ścierpię ani słowa sprzeciwu. Czy pójdziecie 
ze mną, czy mam polecić mym wojownikom, by was związali i zabrali siłą? 
– Jesteśmy w waszej mocy, musimy więc was słuchać. Kiedy wolno nam będzie zobaczyć 
Old Shatterhanda? 
– W dzień jego i waszej śmierci. 
– A prędzej nie? 
– Nie. 
– Więc pozwól nam pożegnać się z nim. 
Sam ujął mnie za ręce; polem poczułem brodę jego na 
mej twarzy, gdyż pocałował mnie w czoło. Parker i Stone zrobili to samo, po czym odeszli 
razem z Winnetou. Leżałem sam przez pewien czas, dopóki nie zbliżyło się kilku Apaczów i 
nie podjęło mnie z ziemi. Dokąd mnie zanieśli, nie wiem, gdyż wskutek słabości nie zdołałem 
drugi raz otworzyć oczu i już podczas transportu zasnąłem na nowo. 

Nie wiem, jak długo spałem. Był to sen ozdrowienia, który zwykle bywa głęboki i trwa 
bardzo długo. Zbudziwszy się, otworzyłem oczy już z łatwością. Poprzednie osłabienie 
znacznie się zmniejszyło. Mogłem już do pewnego stopnia poruszać językiem i sięgnąć ręką 
do ust, by je oczyścić z nagromadzonej krwi i ropy. 

Znajdowałem się ku memu zdumieniu w jakiejś czworokątnej komnacie o ścianach z kamienia. Światło padało przez otwór wejściowy bez drzwi. Łoże moje mieściło się w tylnym 
kącie pomieszczenia. Ułożono tu kilka skór szarych niedźwiedzi, a nakryto mnie bardzo pięknym kocem indiańskim. Tuż przy wejściu siedziały dwie Indianki – jedna stara, a druga młoda – zapewne po to, by mnie pielęgnować, a zarazem strzec. Stara była brzydka jak wszystkie 
prawie czerwone skwaw28. To skutek przepracowania, gdyż kobiety indiańskie muszą wykonywać wszelkie prace, mężczyźni zaś zajmują się tylko wojną i polowaniem, a resztę czasu 
spędzają bezczynnie. Młodsza odznaczała się niezwykłą urodą. Ubrana po europejsku, budziłaby podziw w każdym salonie. Miała długą, jasnoniebieską, powłóczystą szatę, przylegającą ciasno do szyi, a w pasie spiętą rzemieniem ze skóry grzechotnika. Nie nosiła żadnych 
ozdób, jak perły szklane czy tanie monety, którymi tak chętnie obwieszają się Indianki. Jedyną jej ozdobę stanowiły wspaniałe włosy, spadające w dwu granatowoczarnych splotach poniżej bioder. Przypominały one włosy Winnetou, a rysy jej twarzy były także podobne do 
jego rysów. Miała ten sam aksamitny, czarny blask oczu ukrytych do połowy pod długimi 
czarnymi rzęsami jak niezgłębione tajemnice. Nie widziało się u niej wystających jak zwykle 

28 skwaw (ind. sguaw) – żona 

120



u Indian kości policzkowych. Miała miękko i miło zarysowane pełne policzki z dołeczkami, 
które u Europejek świadczyłyby o pewnego rodzaju zalotności. Aby mnie nie zbudzić, rozmawiała z towarzyszką po cichu, a ilekroć przy tym otwierała w uśmiechu pięknie wykrojone 
usta, połyskiwały między czerwonymi wargami zęby, białe jak najczystsza kość słoniowa. 
Delikatne nozdrza wskazywały raczej na greckie niż na indiańskie pochodzenie. Cera jej 
miała barwę jasnego brązu z lekkim odcieniem srebra. Dziewczyna mogła mieć lat osiemnaście. Mógłbym się założyć o każdą cenę, że była to siostra Winnetou. 

Obie kobiety zajęte były ozdabianiem czerwonymi szwami i arabeskami garbowanego na 
biało, skórzanego pasa. 

Podniosłem się, tak, podniosłem się, i to prawie bez trudu, gdy przed ostatnim zaśnięciem 
nie mogłem otworzyć oczu z osłabienia. Stara posłyszała szmer, zwróciła ku mnie swój 
wzrok i wskazując na mnie zawołała: 

– Uff! A-guan inta-hinta! 
„Uff” – to okrzyk zdumienia, ,,a-guan inta-hinta” znaczy „on nie śpi”. Dziewczyna odwróciła wzrok od roboty i ujrzawszy mnie siedzącego, wstała, aby się do mnie przybliżyć. 

– Obudziłeś się? – rzekła ku memu zdumieniu płynną angielszczyzną. – Czy masz jakieś 
życzenie? 
Otworzyłem już usta, by odpowiedzieć, lecz zamknąłem je z powrotem, gdyż przyszło mi 
teraz na myśl, że właściwie nie mogę mówić. Skoro jednak doszło już do tego, że usiadłem, 
spodziewałem się, że potrafię wyrzec przynajmniej parę słów. Spróbowałem więc i odpowiedziałem: 

– Tak, mam... nawet... kilka życzeń. 
Jakżeż się ucieszyłem brzmieniem swego głosu! Wydał mi się jakiś obcy, słowa wychodziły zduszone i świszczące i sprawiały ból w przełyku, ale były to ostatecznie pierwsze słowa po parotygodniowej niezdolności wydobycia choćby jednego wyrazu. 

– Mów cicho albo znakami – rzekła. – Nszo-czi widzi, że mówienie sprawia ci ból. 
– Nszo-czi jest ci na imię? – spytałem. 
– Tak. 
– Więc podziękuj temu, kto ci je nadał. Nie mogłaś otrzymać odpowiedniejszego, gdyż je
steś jak piękny dzień wiosenny, kiedy po raz pierwszy unosi się woń świeżych kwiatów. 
,,Nszo-czi” znaczy ,,Piękny Dzień”. Dziewczyna pokraśniała lekko i przypomniała mi: 

– Miałeś mi wyrazić swoje życzenia. 
– Powiedz mi przedtem, czy jesteś tu z mojego powodu? 
– Tak. Polecono mi ciebie pielęgnować. 
– Kto? 
– Winnetou, który jest moim bratem. 
– Tak też i myślałem, gdyż jesteś nadzwyczajnie podobna to tego młodego i dzielnego 
wojownika. 
– A ty chciałeś go zabić! 
Brzmiało to na poły jak twierdzenie, a na poły jak pytanie. Spojrzała mi przy tym bystro w 
oczy, jak gdyby chciała przejrzeć mnie do głębi. 

– Nie – odparłem. 
– On w to nie wierzy i uważa ciebie za swego wroga. Powaliłeś go dwukrotnie na ziemię, 
chociaż dotychczas jeszcze nikt go nie zwyciężył. 
– Raz, aby go ocalić, a drugi raz dlatego, że chciał mnie zabić. Pokochałem go od pierwszego wejrzenia. Ciemne jej oczy spoczęły znowu na mojej twarzy. 
– On wam nie wierzy – rzekła – a ja jestem jego siostrą. Czy czujesz ból w ustach? 
– Teraz nie. 
– Czy będziesz mógł połykać? 
– Spróbuję. Czy możesz mi dać trochę wody do picia? 
121



– Tak i do mycia. Zaraz ci przyniosę. 
Wyszły obie ze starą. Co to mogło znaczyć? Winnetou uważał nas za wrogów, nie wierzył 
naszym zapewnieniom, a mimo to powierzył mnie opiece własnej siostry! Pomyślałem, że 
później wyjaśni się powód tego postępowania. 

Po jakimś czasie wróciły obie skwaw. Młodsza niosła małe naczynie podobne do filiżanki, 
pełne zimnej wody. Uważała mnie jeszcze za zbyt słabego, żebym potrafił pić bez pomocy, 
toteż przytknęła mi naczynie do ust. Połykałem z wielkim trudem, czułem ból, ale jakoś to 
zniosłem szczęśliwie. Pijąc małymi łykami i w wielkich odstępach, wypróżniłem naczyńko 
do dna. 

Pokrzepiło mnie to nadzwyczajnie! Nszo-czi poznała to widocznie, gdyż rzekła: 

– To ci dobrze zrobiło. Przyniosę ci później coś innego. Niezawodnie jesteś bardzo spragniony i głodny. Czy chcesz się umyć? 
– A czy potrafię? 
– Spróbuj! 
Stara przyniosła wydrążoną dynię, pełną wody. Nszo-czi postawiła mi ją obok łoża i podała coś w rodzaju ręcznika z delikatnej plecionki. Wziąłem się do mycia, ale mi się to nie 
udało, byłem jeszcze za słaby. Nszo-czi zamoczyła więc koniec plecionki w wodzie i zaczęła 
mi myć twarz – mnie, rzekomemu wrogowi własnego brata i ojca. Skończywszy zapytała z 
lekkim, lecz pełnym politowania uśmiechem: 

– Czy zawsze byłeś taki chudy jak teraz? 
Chudy? Ach, nie myślałem o tym jeszcze dotychczas! Kilka długich tygodni śmiertelnej 
gorączki bez kąska pożywienia i bez kropli wody! To nie mogło minąć bez śladu. Dotknąłem 
policzków i odpowiedziałem: 

– Przeciwnie! Nigdy nie byłem chudy. 
– Więc przypatrz się tu swemu odbiciu! Spojrzałem na wodę w dyni i cofnąłem głowę z 
przerażeniem – zobaczyłem tam widmo szkieletu. 
– To cud, że jeszcze żyję! – zawołałem. 
– Tak, Winnetou powiedział to także. Przetrwałeś nawet tę jazdę tutaj. Dobry Wielki Duch 
dał ci ciało nadzwyczaj silne, gdyż kto inny nie wytrzymałby pięciu dni takiej drogi. 
– Pięciu dni? Gdzież my się znajdujemy? 
– W naszym pueblu29 nad Rio Pecos. 
– Czy wrócili tu wszyscy wasi wojownicy, którzy wzięli nas do niewoli? 
– Tak, wszyscy. Mieszkają w pobliżu puebla. 
– A czy pojmani Keiowehowie są także tutaj? 
– Także. Właściwie należałoby ich zabić. Każdy inny szczep zamęczyłby ich na śmierć, 
ale dobry Kleki-petra był naszym nauczycielem i pouczył nas o dobroci Wielkiego Ducha. 
Jeżeli Keiowehowie zapłacą odpowiedni wykup, będą mogli odejść. 
– A moi trzej towarzysze? Czy wiesz, gdzie są? 
– W podobnej komnacie jak ta, ale ciemnej. Tam są przywiązani. 
– Jak im się powodzi? 
– Nie cierpią biedy, gdyż kto ma umrzeć przy palu, musi być silny, żeby mógł wiele wytrzymać, bo inaczej nie byłoby to dla niego dostateczną karą. 
– Więc mają umrzeć – naprawdę umrzeć? 
– Tak. 
– I ja także? 
– I ty także! 
29 pueblo – osiedle plemion indiańskich, którego punktem centralnym jest kamienna budowla 
na kształt zamczyska 

122



W tonie, którym to wypowiadała, nie było ani cienia litości. Czyżby ta piękna dziewczyna 
była tak nieczuła, że nie wzruszała jej wcale pełna męczarni śmierć człowieka? 

– Czy mógłbym z nimi pomówić? 
– To zabronione. 
– A zobaczyć ich choćby z daleka? 
– I tego nie wolno. 
– To przynajmniej posłać wiadomość? 
– I to zakazane. 
– Donieść im tylko, jak się czuję?
Namyślała się przez chwilę i odrzekła:
– Poproszę o to mego brata Winnetou, żeby się mogli dowiedzieć od czasu do czasu, jak ci 
się powodzi. 
– Czy Winnetou przyjdzie tu kiedy do mnie? 
– Nie.
Ależ ja muszę z nim pomówić!
– A on tego nie chce. 
– To jest konieczne. 
– Dla niego? 
– Dla mnie i dla moich towarzyszy. 
– On nie przyjdzie. Może bym ja mu to powiedziała, jeśli możesz to mnie powierzyć? 
– Nie, dziękuję ci! Mógłbym ci to powiedzieć, mógłbym ci w ogóle wszystko powierzyć, 
ale skoro twój brat jest za dumny na to, by ze mną mówić, to i ja mam swoją dumę i nie będę 
z nim mówił przez posłów. 
– Nie zobaczysz go, aż w dniu swojej śmierci. Teraz wyjdziemy. Gdybyś czego potrzebował, daj znak. My usłyszymy i natychmiast ktoś się zjawi. 

Wydobyła z kieszeni i podała mi małą glinianą świstawkę, po czym odeszła ze starą. 

Czyż położenie, w którym się znajdowałem, nie było trochę dziwaczne? Leżałem śmiertelnie chory, a pielęgnowano mnie po to, abym miał siły do powolnego konania. Ten który się 
mej śmierci domagał, kazał czuwać nade mną swojej własnej siostrze, i to wcale nie starej, 
brzydkiej skwaw. 

Zbytecznie wspominać, że moja rozmowa z Nszo-czi nie toczyła się tak gładko, jak się ją 
czyta. Mówienie sprawiało mi trudności i połączone było z dużym bólem, mówiłem więc 
dość powoli i często przystawałem, aby wypocząć. To mnie znużyło i skoro tylko Piękny 
Dzień się oddaliła, od razu usnąłem. 

Obudziwszy się w kilka godzin potem, poczułem wielkie pragnienie i wprost wilczy apetyt. Spróbowałem swego czarodziejskiego środka i użyłem świstawki. Stara siedziała chyba 
za drzwiami, bo ukazała się w tej samej chwili. Wsunęła głowę i wymówiła jakieś pytanie, z 
którego wyłowiłem tylko dwa słowa: ,,isha” i ,,isztla”. Domyśliłem się, że chciała się dowiedzieć, czy będę jadł i pił. Dałem szczękami znak żucia, po czym zniknęła. Niebawem ukazała 
się Nszo-czi z glinianą miską i z łyżką w ręku, uklękła obok łoża i zaczęła mi podawać jedzenie łyżka za łyżką jak dziecku, które nie umie jeszcze jeść beż pomocy. Dzicy Indianie nie 
używają takich naczyń, widocznie także i pod tym względem zmarły Kleki-petra był nauczycielem Apaczów. 

Miska zawierała bardzo mocny rosół z mąką kukurydzianą, którą Indianki przyrządzają 
rozgniatając ziarna kukurydzy między kamieniami. Dla gospodarstwa Inczu-czuny zbudował 
Kleki-petra żarna, które pokazywano mi potem jako wielką osobliwość. 

Jedzenie szło mi oczywiście jeszcze trudniej niż picie. Ledwie zdołałem opanować krzyk 
przy przełykaniu zawartości każdej łyżki, ale natura wymagała pokarmu i musiałem coś jeść, 
jeśli nie chciałem zginąć z głodu. 

123



Starałem się więc nie dać poznać po sobie, jakie męki przy tym znoszę, nie mogłem jednak 
powstrzymać łez płynących mi z oczu mimo woli. Nszo-czi zauważyła to i rzekła, gdy spożyłem ostatnią łyżkę 

– Jesteś widocznie bardzo osłabiony, ale mimo to silny mąż i bohater. O, gdybyś się urodził Apaczem, a nie kłamliwą bladą twarzą! 
– Ja nie kłamię, nie kłamię nigdy; uznasz to kiedyś! 
– Chętnie wierzyłabym ci, ale niestety tylko jedna blada twarz mówiła prawdę: Klekipetra, którego wszyscy kochaliśmy. Był ułomny, ale miał ducha jasnego i dobre serce. Zamordowaliście go, chociaż was nie obraził, i za to musicie zginąć, a potem was z nim pochowają. 
– Jak to? Więc jeszcze nie jest pochowany? 
– Nie. 
– Ależ zwłoki nie mogły się tak długo utrzymać! 
– Spoczywają w mocnej trumnie, przez którą nie przejdzie powietrze. Zobaczysz ją na 
krótko przed śmiercią. 
Po tym pocieszającym zapewnieniu odeszła. Widocznie tego, kogo mają zamęczyć na 
śmierć, powinna uspokoić myśl, że zobaczy przedtem trumnę ofiary! Zresztą nie myślałem 
jeszcze poważnie o śmierci. Przeciwnie, byłem pewien, że będę żył, gdyż posiadałem niezbity 
dowód do wykazania naszej niewinności, a mianowicie kosmyk włosów Winnetou. 

Ale czy miałem go rzeczywiście? Czy mi go nie zabrano? Przeraziłem się tym pytaniem. 
Podczas krótkich chwil przytomności nie przyszło mi na myśl, że Indianie zwykli ograbiać 
swoich jeńców. Musiałem więc zbadać kieszenie. 

Leżałem jeszcze w swoim ubraniu. Nie zdjęto ze mnie ani jednej jego części. Można sobie 
wyobrazić, co to znaczy przebyć tak trzy tygodnie w jednym ubraniu, i to w gorączce. Zdarzają się wypadki, które można przeżyć, ale opisywać ich w książce nie wolno. Czytelnik zazdrości takiemu człowiekowi, który wiele jeździł i wiele doświadczył, ale nie odważyłby się 
wstąpić w jego ślady, gdyby znał okoliczności uboczne, pominięte milczeniem. Ileż to razy 
otrzymuję listy od zapalonych czytelników moich dzieł, w których donoszą mi, że chcieliby 
podjąć podobne wyprawy. Pytają o koszty, co należy wziąć z sobą w podróż, ale mało kto się 
interesuje, jakich języków powinien się nauczyć i jakie nabyć wiadomości, aby sobie ułatwić 
podróż. Tych, żądnych przygód, panów leczę skutecznie szczerymi odpowiedziami, w których zdzieram zasłonę z rzeczy przemilczanych. 

Zbadałem więc swoje kieszenie i znalazłem ku memu radosnemu zdumieniu wszystko, co 
posiadałem; zabrano mi tylko broń. Wyjąłem puszkę od sardynek; były w niej jeszcze moje 
zapiski, a między nimi kosmyk włosów Winnetou. Schowałem puszkę i położyłem się spać 
spokojnie. Ledwie się wieczorem zbudziłem, ukazała się Nszo-czi i przyniosła znowu jedzenie i świeżą wodę. Jadłem już bez jej pomocy i zadawałem jej różne pytania, na które ona, 
stosownie do okoliczności, odpowiadała lub nie. Dano jej widocznie wskazówki, jak się ma 
zachowywać, z nakazem, by od nich nie odstępowała, bo niejedno moje pytanie zostawiła bez 
odpowiedzi. Zapytałem ją także, dlaczego mnie nie ograbiono. 

– Brat mój Winnetou zabronił tego – odrzekła. 
– Dlaczego? 
– Nie wiem. Mogę ci powiedzieć za to coś innego, lepszego. 
– Co takiego? 
– Byłam u bladych twarzy pojmanych razem z tobą. 
– Ty sama? – zawołałem uradowany. 
– Tak. Chciałam im donieść, że czujesz się dobrze i że wkrótce wyzdrowiejesz. Na to poprosił mnie ten, którego nazywają Sam Hawkens, żebym ci doręczyła coś, co on zrobił podczas owych trzech tygodni pieczy nad tobą. 
– Co to jest? 
124



– Pytałam Winnetou, czy mogę ci to zanieść, a on pozwolił. Oto masz! Musisz być silnym 
i odważnym człowiekiem, skoro ośmielasz się atakować nożem szarego niedźwiedzia! Sam 
Hawkens mi to opowiedział. 
Podała mi naszyjnik wykonany przez Sama z pazurów i zębów niedźwiedzia; zdobiły go 
także oba końce uszu. 

– Jak on to mógł sporządzić? – zapytałem zdziwiony. – Chyba nie samymi rękami. Czy 
zostawiono mu nóż i inne rzeczy, które miał przy sobie? 
– Nie, tylko tobie jednemu nic nie zabrano. Ale Sam Hawkens powiedział bratu, że chce 
zrobić ten naszyjnik, i wyprosił sobie pazury i kły niedźwiedzia. Winnetou nie odmówił i pożyczył mu potrzebnych do tego narzędzi. Noś go od dzisiaj, gdyż już niedługo będziesz się 
nim mógł cieszyć. 
– Czy dlatego, że umrę wkrótce? 
– Tak. 
Wzięła z mej ręki naszyjnik i powiesiła mi go na szyi. Od tego dnia nie zdejmowałem go 
nigdy przez cały czas pobytu na Dzikim Zachodzie. 

– Mogłaś później przynieść mi tę pamiątkę – odpowiedziałem pięknej Indiance. – Nie ma 
nic pilnego, gdyż będę ją prawdopodobnie nosił jeszcze przez długie, długie lata. 
– Nie, tylko przez krótki, bardzo krótki czas. 
– Nie wierz temu! Wasi wojownicy mnie nie zabiją! 
– Zabiją z pewnością! Tak postanowiono na radzie starszych. 
– To cofną to postanowienie, skoro tylko dowiedzą się, że jestem niewinny. 
– Nie uwierzą ci! 
– Uwierzą, ponieważ potrafię im to udowodnić! 
– Udowodnij, udowodnij! Ucieszyłabym się bardzo, słysząc, że nie jesteś kłamcą i zdrajcą! 
Powiedz mi, czym możesz to udowodnić, abym zawiadomiła o tym brata Winnetou! 
– Niech sam przyjdzie do mnie po to. 
– Tego nie zrobi. 
– To się nie dowie. Nie przywykłem żebrać dla siebie przyjaźni ani porozumiewać się 
przez posłów z ludźmi, którzy nie chcą do mnie przyjść. 
– Jacy z was wojowników twardzi ludzie! Byłabym ci tak chętnie przyniosła przebaczenie 
Winnetou, ale go nie otrzymasz. 
– Nie potrzebuję przebaczenia, bo nie popełniłem nic takiego, co by mi musiano darowywać. Poproszę cię o inną przysługę, 
– O jaką? 
– Gdybyś jeszcze raz była u Sama Hawkensa, to pociesz go ode mnie, gdyż będziemy 
wolni, skoro tylko wyzdrowieję. 
– Nadzieja twoja cię zawiedzie! 
– To nie jest nadzieja, lecz niezachwiana pewność. Przyznasz mi potem, że miałem słuszność. 

Powiedziałem to z taką siłą przekonania, że przestała mi się sprzeciwiać i odeszła. 

Więzienie moje leżało więc nad rzeką Pecos, a raczej w jednej z bocznych jej dolin, gdyż 
wyglądając przez drzwi, widziałem w niedużej odległości naprzeciw ścianę skalną. Dolina 
Rio Pecos musiała być znacznie szersza. Chętnie obejrzałbym pueblo, w którym czy raczej na 
którym się znajdowałem, lecz nie mogłem się podnieść z łoża, a gdybym nawet potrafił chodzić, to nie wiadomo, czy pozwolono by mi opuścić komnatę, w której mieszkałem przecież 
nie z własnej woli. 

Gdy się ściemniło, przyszła stara z lampą zrobioną z małej, wydrążonej tykwy i usiadła w 
kącie. Do jej obowiązków należały zapewne grubsze roboty, a Nszo-czi wypełniała, jeżeli się 
można tak wyrazić, obowiązki gościnności. 

125



Mimo dość ostrego światła lampy spędziłem całą noc w głębokim i pokrzepiającym śnie i 
poczułem się nazajutrz o wiele silniejszy. Tego dnia dostałem sześć razy swój zwykły posiłek: rosół z kukurydzą, równie pożywny, jak łatwy do strawienia. Karmiono mnie tym dopóty, dopóki nie mogłem przełknąć pokarmów stałych, szczególnie mięsa. 

Stan mój polepszał się z dnia na dzień. Szkielet nabrał znowu mięśni, a spuchlizna w 
ustach zmniejszała się stale. Nszo-czi była wciąż taka sama, przyjaźnie zaniepokojona, w 
przekonaniu, że śmierć moja jest coraz bliższa. Ilekroć sądziła, że na nią nie patrzę, rzucała na 
mnie okiem z wyrazem rzewności i niemego pytania. Zdaje się, że zaczynała się nade mną 
litować. Wyrządziłem jej więc krzywdę, kiedy pomyślałem, że jest bez serca. Zapytałem ją, 
czy wolno mi opuścić więzienie, do którego wejście było zawsze otwarte. Zaprzeczyła jednak, dodając, że dniem i nocą siedzą przed wejściem dwaj niewidzialni dla mnie strażnicy, 
którzy i nadal mnie będą pilnowali, i że tylko memu osłabieniu zawdzięczam, iż mnie nie 
skrępowano. Niebawem miałem zostać pozbawiony i tej odrobiny swobody. 

To skłoniło mnie do ostrożności. Liczyłem wprawdzie na wrażenie, jakie zrobi kosmyk 
włosów Winnetou, ale to mogło zawieść, a wówczas byłbym pozostawiony samemu sobie i 
swojej sile fizycznej. Należało więc ćwiczyć tę siłę. Ale jak? 

Tylko podczas snu leżałem na skórze niedźwiedziej, przez resztę czasu siedziałem albo 
chodziłem po komnacie. Oświadczyłem Nszo-czi, że nie jestem przyzwyczajony do niskich 
siedzeń, i zapytałem, czy nie mógłbym dostać kamienia, który zastąpiłby mi krzesło. Przedłożono to życzenie Winnetou, a on przysłał mi kilka kamieni rozmaitej wielkości: najcięższy 
ważył zapewne z cetnar. Tymi kamieniami ćwiczyłem się, ilekroć byłem sam. Wobec moich 
opiekunek udawałem osłabionego, w rzeczywistości jednak potrafiłem już po dwóch tygodniach podnosić wielokrotnie ów wielki kamień. Ten stan poprawił się jeszcze w następnym 
tygodniu. Odzyskałem zupełnie swoje dawne siły. Byłem tu już sześć tygodni, a nie słyszałem, żeby Keiowehów wypuszczono z niewoli. A to przecież nie łatwo wyżywić przez tak 
długi czas około dwustu ludzi. Keiowehowie musieli później oczywiście za to zapłacić. Im 
dłużej nie chcieli się zgodzić na warunki Apaczów, tym bardziej wzrastał też okup. 

Pewnego pięknego poranku w słoneczny dzień jesienny przyniosła mi Nszo-czi śniadanie i 
usiadła przy mnie, kiedy jadłem, gdy zazwyczaj od razu wychodziła. Wzrok jej spoczął na 
mnie łagodnie pełen jakiegoś wilgotnego blasku, a w końcu łza potoczyła się po jej policzku. 

– Płaczesz? – spytałem. – Co cię tak smuci? 
– To, co się ma dzisiaj stać. 
– Cóż takiego? 
– Keiowehowie odchodzą na wolność. Tej nocy przybyli nad rzekę ich posłańcy z całym 
okupem. 
– I to cię tak smuci? Powinnaś się tym cieszyć! 
– Nie wiesz, co mówisz, i nie przeczuwasz, co cię czeka. Pożegnanie z Keiowehami ma 
być uczczone w ten sposób, że ciebie i twoich białych braci przywiążą do pala. 
Spodziewałem się tego już dawno, a jednak przeląkłem się, słysząc to teraz. A więc to był 
dzień rozstrzygający, może ostatni mój dzień! Co mi mógł przynieść jego schyłek? Udawałem obojętność i jadłem dalej na pozór spokojnie, a gdy skończyłem, oddałem jej naczynie. 
Wzięła je, wstała i ruszyła do wyjścia. W progu zatrzymała się, zawróciła, wyciągnęła do 
mnie rękę i rzekła nie wstrzymując już łez: 

– Mówię teraz do ciebie po raz ostatni. Bądź zdrów! Nazywają cię Old Shatterhand, jesteś 
dzielnym wojownikiem. Bądź także silny, kiedy cię będą męczyli! Nszo-czi boleje bardzo nad 
twą śmiercią, ale napełniłoby to duszę jej wielką radością, gdyby żadne męki nie wydarły ci z 
ust okrzyku boleści i skargi. Spraw mi tę radość i umrzyj jak bohater! 
Po tej prośbie wybiegła. Stanąłem u wejścia, aby za nią wyjrzeć, ale wtem zwróciły się ku 
mnie lufy dwu strzelb: 

126



to obaj strażnicy pełnili swój obowiązek. Gdybym postąpił o krok naprzód, zginąłbym od 
kuli albo w najlepszym razie otrzymał taką ranę, że dalej nie mógłbym już iść. O ucieczce nie 
było co myśleć. I tak zresztą nie mogłaby się udać, gdyż nie znałem okolicy. Cofnąłem się 
czym prędzej do mego więzienia. 

Co robić? Należało chyba czekać spokojnie na dalsze wypadki, a w odpowiedniej chwili 
spróbować, jak podziała ów kosmyk włosów. Spojrzenie, rzucone na dwór, przekonało mnie 
ostatecznie, że myśl o ucieczce byłaby szaleństwem. Czytałem wprawdzie o indiańskich pueblach, ale nie widziałem dotąd żadnego. 

Puebla budowane są w celach obronnych, a osobliwa ich konstrukcja odpowiada doskonale 
swemu przeznaczeniu. Wypełniają one zazwyczaj głębokie skalne szczeliny. Stawia się je z 
mocnego kamiennego muru, a składają się z kilku pięter, stosownie do właściwości terenu. 
Każde wyższe piętro jest nieco cofnięte tak, że mieści się przed nim platforma utworzona 
przez powałę niższego. Całość wydaje się piramidą skalnych stopni, wciskających się w miarę wysokości coraz głębiej w szczelinę skały. Najbardziej wysuwa się naprzód parter – jest on 
najszerszy, a następne piętra coraz bardziej się zwężają. Nie są one wewnątrz połączone 
schodami tak jak u nas, lecz trzeba się na nie wspinać od zewnątrz za pomocą drabin przystawianych w razie potrzeby. Jeśli nieprzyjaciel nadciąga, usuwa się te drabiny i wróg nie może 
się dostać wyżej, chyba że przyniósł z sobą własne drabiny. I wówczas jednak musi zdobywać jedno piętro po drugim, narażając się przy tym na pociski obrońców, gdy ci natomiast nie 
obawiają się jego broni. 

W takim właśnie pueblu w kształcie piramidy i ja teraz przebywałem, i to na ósmym lub 
dziewiątym piętrze. Jak można było stąd uciec, zwłaszcza że na każdej platformie znajdowali 
się Indianie! Nie, musiałem pozostać. Rzuciłem się więc na łóżko i czekałem. 

Były to przykre, nieznośne wprost godziny. Czas mijał żółwim krokiem, południe już 
przeszło, a nie stało się nic takiego, co by potwierdziło proroctwo Indianki. Wreszcie usłyszałem odgłos kroków paru zbliżających się osób. Wszedł Winnetou w towarzystwie kilku 
Apaczów. Leżałem dalej, udając, że nie wiem o niczym, on zaś obrzucił mnie długim, badawczym spojrzeniem i rzekł: 

– Old Shatterhand powie mi, czy już wyzdrowiał. 
– Jeszcze niezupełnie – odrzekłem, 
– Ale mówić już może, jak widzę? 
– Tak. 
– A chodzić także? 
– Przypuszczam. 
– Czy uczyłeś się pływać? 
– Trochę. 
– To dobrze, gdyż będziesz musiał pływać. Czy pamiętasz jeszcze, w jakim dniu miałeś 
mnie zobaczyć? 
– W dniu mojej śmierci. 
– Zapamiętałeś to sobie. Dzień ten dziś nadszedł. Wstań. Teraz cię zwiążą. 
Byłoby głupstwem nie posłuchać tego wezwania. Przede mną stało sześciu czerwonoskórych, którzy podnieśliby mnie bez trudu. Mogłem wprawdzie kilku z nich powalić na ziemię, 
lecz osiągnąłbym chyba tylko to, że zaostrzono by sposób postępowania wobec mnie. Dźwignąłem się więc z łoża i podałem im ręce. Związano mi je z przodu, po czym skrępowano mi 
dwoma rzemieniami nogi w ten sposób, że mogłem wprawdzie iść, a nawet schodzić po drabinie, lecz nie zdołałbym umykać dużymi skokami. Wyprowadzono mnie na platformę. 

Stąd prowadziła drabina na niższe piętra. Nie była to drabina w naszym pojęciu, lecz gruby, drewniany słup, którego wcięcia służyły za stopnie. Najpierw zeszli trzej czerwonoskórzy, 
potem ja. a za mną trzej pozostali. W ten sposób schodziliśmy z piętra na piętro coraz niżej. 
Na każdej platformie stały kobiety i dzieci, patrząc na mnie ciekawie, ale w ciszy. I one scho

127



dziły potem za nami. Na najniższych piętrach zgromadziło się ich już z kilkaset. Tworzyły 
nasz orszak, publiczność żądną widowiska naszej śmierci. 

Jak zresztą przypuszczałem, pueblo leżało rzeczywiście w wąskiej, bocznej dolinie, wychodzącej na szeroką dolinę Rio Pecos, gdzie mnie poprowadzono. Pecos nie jest rzeką obfitą 
w wodę, a w lecie i w jesieni ma jej jeszcze mniej niż w zimie i na wiosnę. Są tam jednak 
miejsca głębokie, w których nawet podczas gorącej pory roku nie znać żadnego ubytku wody. 
Dzięki temu pobliskie obszary pokrywa bujna roślinność, która zachęca Indian do osiedlania 
się tam, ponieważ konie znajdują tu obfitą paszę. Takie właśnie miejsce ujrzałem przed sobą. 
Szerokość doliny wynosiła może godzinę drogi, a z lewej i prawej strony od nas okalały ją 
zarośla i lasy, do których przylegały zielone murawy. Tuż przed nami jednak las się przerywał na obu brzegach. Nie miałem wtedy czasu namyślać się nad przyczyną tego. Tam właśnie, gdzie boczna dolina przytykała do głównej, ciągnęła się aż do samej rzeki szeroka ławica piaskowa. Taką samą ławicę było widać po drugiej stronie rzeki. Wyglądała jak jasny pas 
przecinający zieloną dolinę Rio Pecos. Nie było tam trawy ani zarośli, ani drzew, z wyjątkiem 
olbrzymiego cedru po drugiej stronie rzeki w samym środku tej nieurodzajnej płaszczyzny. 
Był to prawdziwy olbrzym i dzięki temu oparł się powodzi, która kiedyś zniszczyła tę część 
doliny i pokryła ją piaskiem. Nie stał on na samym brzegu, lecz w pewnym oddaleniu. Cedrowi temu Inczu-czuna wyznaczył główną rolę w wypadkach dzisiejszego dnia. 

Na naszym brzegu panował ożywiony ruch. Zobaczyłem więc najpierw nasz wóz z wołami, zdobyty przez Apaczów. Po drugiej stronie nieurodzajnego pasa pasły się konie, przyprowadzone przez Keiowehów na wykup jeńców. Tutaj także rozbito namioty, powystawiano 
rozmaite rodzaje broni, przeznaczone także na okup. Inczu-czuna przechadzał się z taksatorami wykupu. Był z nimi Tangua, gdyż jego i jeńców wypuszczono już na wolność. Krótki 
rzut oka na rój tych czerwonoskórych, fantastycznie poubieranych postaci uświadomił mi, że 
jest tam przynajmniej sześciuset Apaczów. 

Ujrzawszy nas, zgromadzili się zaraz i utworzyli dokoła naszego wozu szerokie półkole o 
kilku rzędach. Keiowehowie także przyłączyli się do nich. 

Doszedłszy do wozu, spostrzegłem Hawkensa, Stone'a i Parkera, przywiązanych już do 
pali wbitych mocno i głęboko w ziemię. Czwarty pal był wolny i do niego przywiązano mnie. 
To więc były owe słupy męczeńskie, pod którymi mieliśmy nędznie i w męczarniach zakończyć żywot. Pale były wbite w ziemię szeregiem niedaleko od siebie, tak że mogliśmy z sobą 
rozmawiać. Sam znajdował się tuż obok mnie, potem następowali Słone i Parker. Pod słupami 
leżały wiązki chrustu, przeznaczone na spalenie nas po rozmaitych męczarniach. 

Towarzyszom moim widocznie powodziło się dobrze w niewoli, gdyż wyglądali nieźle, ale 
min nie mieli bynajmniej wesołych. 

– Ach, sir, więc i wy tutaj! – rzekł Sam. –To mizerna, bardzo mizerna operacja, której chcą 
nas poddać! Nie wiem, czy wytrzymamy. Śmierć tak dalece szkodzi ciału, że się ją rzadko 
kiedy przeżywa. W końcu mamy się jeszcze spalić, jeśli się nie mylę. Cóż wy na to, sir? 
– Czy macie nadzieję ocalenia, Samie? – spytałem. 
– Nie wiem, czy kto przyjdzie nas wybawić. Wysilałem mój mózg przez trzy tygodnie, 
lecz nie znalazłem nic odpowiedniego. Siedzieliśmy w ciemnej norze skalnej, a ponadto byliśmy skrępowani i otoczeni strażą. Jak tu wyjść! A jakże wam się powodziło? 
– Bardzo dobrze! 
– Wierzę; widać to po was. Wypaśli was jak gąsiora na pieczeń. Jakże tam z raną? 
– Znośnie. Mogę już mówić, jak słyszycie, a spuchlizna w ustach także przejdzie niebawem. 
– Jestem tego pewien! Ta miła spuchlizna będzie wyleczona tak radykalnie, że z niej nic 
nie zostanie, ale z was także nic prócz kupki popiołu. Nie widzę dla nas ocalenia, a mimo to 
nie mam uczucia, jakby mi śmierć groziła. Możecie mi wierzyć albo nie wierzyć, ale nie do
128



znaję trwogi ani niepokoju. Tak mi jest, jakby nam czerwonoskórzy nic nie mogli uczynić i 
jakby skądś nagle miał nadejść wybawca. 

– To możliwe! Ja nie straciłem jeszcze nadziei. Założyłbym się nawet, że dziś wieczorem, 
pod koniec tego niebezpiecznego dnia, będziemy się cieszyli dobrym zdrowiem. 
– Coś podobnego potraficie powiedzieć tylko wy, jako skończony greenhorn. Cieszyć się 
dobrym zdrowiem! Głupstwo! O ,,dobrym zdrowiu” nawet trudno mówić. Dziękowałbym 
Bogu, jeślibym w ogóle istniał jeszcze dziś wieczorem. 
– Słyszeliście już kilkakrotnie ode mnie i przekonaliście się, że nie jestem zwykłym greenhornem. 
– Tak? Co chcecie przez to powiedzieć? Używacie przy tym takiego osobliwego tonu! Czy 
przyszła wam może jaka dobra myśl do głowy? 
– Tak. 
– Jaka? Kiedy? 
– Wieczorem tego dnia, w którym Winnetou i jego ojcu udało się uciec. 
– Wówczas przyszła wam dobra myśl? To szczególne! To się nam na nic dziś nie przyda, 
gdyż nie wiedzieliście wtedy, że otrzymamy tu u Apaczów takie piękne mieszkania. Jakżeż ta 
myśl wygląda? 
– To kosmyk włosów. 
– Kosmyk włosów? – powtórzył zdumiony. – Powiedzcie no, czy macie wszystkie klepki 
w porządku! Czy nie zgubiliście jednej przypadkiem? 
– Sądzę, że nie. 
– Ale co pleciecie o kosmyku włosów? Czy wam jaka dawna kochanka darowała warkocz, 
z którego chcecie zrobić prezent Apaczom? 
– Mam go od mężczyzny.
Popatrzył na mnie, jak gdyby wątpił w całość mego rozumu, potrząsnął głową i rzekł:
– Posłuchajcie, kochany sir, wy macie naprawdę niedobrze w głowie. Widocznie rana pozostawiła po sobie jakieś ślady. Ten kosmyk macie prawdopodobnie w głowie, nie w kieszeni. Nie wiem, w jaki sposób moglibyśmy się uwolnić od tych słupów za pomocą kosmyka 
włosów. 
– Hm! To jest taki pomysł greenhorna, musimy czekać spokojnie, czy się okaże skuteczny. 
Co do uwolnienia się od tych męczeńskich słupów, to jestem pewien, że przynajmniej ja na 
nim nie zawisnę. 
– Oczywiście. Skoro was spalą, to nie będzie wisieli. 
– Pshaw! Będę wolny, zanim zaczną nas męczyć. 
– Co? Jaką macie podstawę do takiego przypuszczenia? 
– Każą mi pływać. 
– Pływać? – zapytał spoglądając na mnie znowu mniej więcej tak jak psychiatra na swego 
pacjenta. 
– Tak, pływać, a nie mógłbym tego wykonać tu przy słupie. Muszą mnie więc odwiązać. 
– Do stu piorunów! Któż wam powiedział, że macie pływać? 
– Winnetou. 
– Kiedy będziecie pływali? 
– Oczywiście, że dzisiaj. 
– Winszuję! Skoro ten rozkaz wyszedł od niego, jest to istotnie promień słońca przedzierający się przez chmury. Będziecie, zdaje się, walczyli o swoje życie. 
– Ja też tak myślę. 
– W takim razie nas czeka to samo, gdyż wątpię, żeby z wami mieli postąpić inaczej niż z 
nami. Nasze położenie nie jest więc tak rozpaczliwe, jak przypuszczałem. 
– I ja tak sądzę. Prawdopodobnie zdołamy się ocalić. 
129



– Tylko bez zbyt wielkich nadziei! Jeśli każą nam walczyć o życie, postarają się to dostatecznie utrudnić. 
Są jednak przykłady, że biali jeńcy odzyskiwali wolność w ten sposób. Czy uczyliście się 
pływać, sir? 

– Tak. 
– Ale jak? 
– Tak, że nie potrzebuję się obawiać konkurencji żadnego Indianina. 
– Tylko nie bądźcie zarozumiali! Oni pływają jak szczury wodne, jak ryby. 
– A ja jak wydra, która łowi ryby. 
– Blagujecie! 
– Nie. Pływanie było zawsze moim ulubionym sportem. Czy słyszeliście o pływaniu w postawie stojącej? 
– Tak. 
– Czy umiecie tak pływać? 
– Nie, nigdy jeszcze tego nie widziałem. 
– Więc być może, że dziś zobaczycie. Jeśli istotnie idzie tu o to, by mi dać sposobność 
ocalenia życia za pomocą pływania, jestem prawie pewien, że dzień dzisiejszy przeżyję. 
– Życzę wam tego, sir! Spodziewam się, że i nam nie poskąpią takiej sposobności. To zawsze lepsze niż wisieć u tego pala. Wolę przecież zginąć w walce, niż żeby mnie zamęczono. 
Nie przeszkadzano nam w rozmowie, Winnetou nie zważając na nas stał wraz z ojcem i z 
Tanguą i o czymś z nimi rozprawiał. Reszta Apaczów, którzy mnie przyprowadzili, zajęta 
była utrzymywaniem porządku w półkolu utworzonym dokoła nas i przed nami. 

W środku półkola siedziały dzieci, a za nimi dziewczęta i kobiety, wśród których znajdowała się także Nszo-czi. Spostrzegłem, że prawie nie odwracała ode mnie głowy. Dalej zajęli 
stanowiska starsi chłopcy, a za nimi dorośli wojownicy. W chwili kiedy Sam wypowiedział 
ostatnie słowa, przygotowania zostały zakończone. Wówczas zabrał głos Inczu-czuna, który 
znajdował się wraz w Winnetou i Tanguą między nami a widzami, i rzekł tak donośnie, że 
wszyscy mogli go dosłyszeć: 

– Niechaj moi czerwoni bracia, siostry i dzieci, a zarazem wojownicy Keiowehów posłu
chają tego, co im chcę oznajmić! 
Zatrzymał się, a ujrzawszy, że uwaga wszystkich zwróciła się już na niego, mówił dalej: 

– Blade twarze są wrogami czerwonych mężów. Rzadko trafi się taka, której oko przyjaźnie na nas spogląda. Najszlachetniejszy z tych niewielu białych przyszedł do plemienia Apaczów, aby stać się dlań przyjacielem i ojcem. Dlatego nazwaliśmy go Kleki-petrą, Białym 
Ojcem. Moi bracia i siostry znali go wszyscy i kochali. Niechaj to zaświadczą! 
– Howgh! – zabrzmiało dokoła na potwierdzenie jego słów.
Wódz ciągnął dalej:
– Kleki-petrą był naszym nauczycielem we wszystkich rzeczach, których nie znaliśmy, a 
które nam potem korzyść przyniosły. Mówił także o Wielkim Duchu. Ten Wielki Duch nakazał, żeby czerwoni i biali ludzie byli sobie braćmi i miłowali się wzajemnie. Ale czy biali 
spełnili jego wolę? Czy przynieśli nam miłość? Nie. Niechaj moi bracia i siostry o tym zaświadczą! 
Donośne: ,,howgh!” rozległo się wśród zgromadzonych. 

– Przyszli, aby zagrabić naszą własność, a nas samych wytępić. To im się udaje, ponieważ 
są silniejsi od nas. Na dawnych pastwiskach bawołów i mustangów pobudowali wielkie miasta, skąd wychodzi wszelkie zło, jakie nas dotyka. Tam gdzie niegdyś chodził czerwony 
strzelec, przez puszczę i przez sawanny, pędzi teraz ognisty koń i przywozi naszych wrogów. 
A gdy czerwony człowiek ucieka przed nim w pozostawione mu jeszcze ostępy, by w spokoju 
umrzeć z głodu, i tam spotyka niebawem blade twarze, które idą za nim, aby budować nowe 
130



drogi dla ognistego konia na ziemi czerwonych mężów. Zetknęliśmy się z takimi białymi i 
w spokojnej rozmowie oświadczyliśmy im, że ten kraj jest naszą własnością, a więc nie należy do nich. Nie mogli się temu sprzeciwić i musieli to przyznać. Skoro jednak zażądaliśmy od 
nich, żeby zaniechali sprowadzania w nasze strony ognistego konia, nie usłuchali tego wezwania i zastrzelili Kleki-petrę, którego czciliśmy i kochali jak ojca. Niechaj moi bracia i siostry poświadczą, że mówię prawdę! 

Silnym, jednogłośnym: „howgh!” potwierdzili to zebrani Apacze. 

– Przynieśliśmy tutaj jego zwłoki i zatrzymaliśmy na dzień zemsty. Dzień ten dziś nadszedł. Kleki-petrą ma być dzisiaj pochowany, a razem z nim jego morderca ze wspólnikami 
swego strasznego czynu. Oni są jego przyjaciółmi i towarzyszami i wydali nas w ręce Keiowehów, lecz wypierają się tego. Wszystkim innym czerwonym mężom wystarczyłoby do zamęczenia ich to, co o nich wiemy, my jednak, posłuszni naukom mądrego Kleki-petry, chcemy być sprawiedliwymi sędziami. Ponieważ oni nie przyznają się do wrogości wobec nas, 
przesłuchamy ich, a wyrok zapadnie zależnie od tego, czego się dowiemy. Niechaj moi bracia 
i siostry oświadczą swoją zgodę! 
– Howgh! – zabrzmiało dokoła. 
– Słuchajcie, sir! – rzekł do mnie Sam. – To wygląda dla nas korzystnie. Skoro nas chcą 
przesłuchać, sprawa może nie weźmie tak złego obrotu, jak nam się zdawało. Mam nadzieję, 
że potrafimy im dowieść naszej niewinności. Przedstawię to tym ludziom tak jasno i tak ich 
przekonam, że nas puszczą na wolność. 
– Samie, tego nie dokażecie! – odrzekłem. 
– Nie? Czemu? Czyż nie umiem mówić? 
– O, mówić uczyli was od dziecka, ale jesteśmy tutaj już sześć tygodni, a przez cały ten 
długi czas nie udało się wam wpoić w Apaczów innego przekonania. 
– Warn także nie, sir! 
– To prawda, Samie, gdyż po pierwsze, nie mogłem mówić, a po drugie, gdy ta przeszkoda 
zniknęła, nie pokazał się u mnie nikt z czerwonoskórych. Widzicie zatem, że nawet nie miałem sposobności do przeprowadzenia obrony wobec obydwu wodzów. 
– Więc nie zrobicie tego i teraz 
– Czemu? 
– Bo to się wam nie uda. Jako greenhorn, jesteście zbyt niedoświadczeni w takich sprawach i bądźcie pewni, że nie tylko nie zdołalibyście nam pomóc, lecz przeciwnie, wpakowalibyście nas w jeszcze większą kabałę. Posiadacie wprawdzie olbrzymią siłę fizyczną, ale 
tutaj siłą nic nie wskóracie. Tutaj wszystko zależy od doświadczenia, bystrości i chytrości, 
czego właśnie wam brak. Nie możecie nic na to poradzić, gdyż urodziliście się już bez tych 
pięknych zalet, i dlatego nie wtrącajcie swoich trzech groszy i pozwólcie mnie objąć obronę. 
– W takim razie życzę wam lepszych wyników niż dotychczas, kochany Samie! 
– Będą lepsze, gdyż zobaczycie, że zabiorę się właściwie do rzeczy. 
Ta wymiana zdań odbyła się bez przeszkód, gdyż przesłuchanie jeszcze się nie zaczęło. Inczu-czuna i Winnetou rozmawiali z Tanguą i patrzyli przy tym na mnie. Mówili więc o nas. 
Spojrzenia obu wodzów posępniały i stawały się coraz surowsze, a Keioweh miał taką minę 
jak człowiek, który skwapliwie stara się rzucić na kogoś podejrzenie. Kto wie, jakie kłamstwa 
wymyślał, aby nas zgubić. Potem podeszli do nas. Obaj Apacze stanęli po naszej prawej ręce, 
a Tangua umieścił się na lewo ode mnie. Teraz odezwał się do nas Inczu-czuna tak głośno, że 
wszyscy mogli dosłyszeć: 

– Słyszeliście, co powiedziałem poprzednio. Macie powiedzieć prawdę i wolno wam będzie się bronić. Odpowiadajcie na pytania! Należeliście do białych, którzy budowali drogę dla 
konia ognistego? 
131



– Tak. Muszę ci jednak oświadczyć, że my trzej nie mierzyliśmy wcale, nas dodano im 
tylko do obrony – odrzekł Sam. – Co się tyczy tego czwartego, zwanego Old Shatterhand, 
to... 
– Milcz! – przerwał mu wódz. – Masz odpowiadać tylko na moje pytania. Jeżeli zechcesz 
mówić więcej, każę cię oćwiczyć! A więc należycie do tych bladych twarzy? Odpowiedz 
krótko: tak, czy nie? 
– Tak – rzekł Sam bojąc się, żeby go nie obito. 
– Old Shatterhand mierzył także? 
– Tak. 
– A wy trzej broniliście tych ludzi? 
– Tak. 
– Jesteście więc jeszcze gorsi od nich, gdyż obrońcy złodziei i zbójów zasługują na karę 
podwójną. Morderca Kleki-petry Rattler był waszym towarzyszem? 
– Tak, lecz zapewniam cię, że nie byliśmy... 
– Milcz, psie! – huknął nań Inczu-czuna. – Masz mówić to tylko, o czym chcę wiedzieć, i 
nic ponadto. Czy znasz prawa Zachodu? 
– Tak. 
– Jak się karze koniokrada? 
– Śmiercią. 
– Co więcej warte: koń, czy wielki kraj należący do Apaczów?
Sam nie odpowiedział, by nie wydać na siebie wyroku śmierci.
– Mów, bo cię każę lassem do krwi oćwiczyć! Sam mruknął: 
– Bijcie! Sama Hawkensa nikt nie zmusi do gadania! Ale na to ja zwróciłem się ku niemu i 
rzekłem; 
– Mówcie, Samie, to dla nas lepiej! 
– Well! – odpowiedział. – Zrobię to dla was, że będę gadał, chociaż właściwie powinienem 
milczeć. 
– A zatem, co więcej warte: koń, czy kraj? 
– Kraj. 
– A więc złodziej ziemi zasłużył jeszcze bardziej na śmierć niż koniokrad. W dodatku jesteście towarzyszami człowieka, który zamordował Kleki-petrę. To powiększa karę. Jako złodziei ziemi, zastrzelono by was bez mąk, ponieważ jednak jesteście mordercami, będziecie 
musieli przed śmiercią zaznać męczarni przy palu. Ale na tym nie kończy się jeszcze szereg 
waszych zbrodni. Wy oddaliście nas w ręce naszych wrogów Keiowehów? 
– Nie. 
– To kłamstwo! 
– To prawda! 
– Przecież jechałeś z Old Shatterhandem za nami, kiedy opuściliśmy wasz obóz. 
– Tak. 
– To przecież pewna oznaka wrogości! 
– Nie. Wyście nam grozili, musieliśmy więc, zgodnie z prawami Zachodu, przekonać się, 
czy naprawdę oddaliliście się, czy nie. Przecież mogliście się ukryć i wystrzelać nas, dlatego 
tylko pojechaliśmy za wami. 
– Czemu nie uczyniłeś tego sam? Dlaczego wziąłeś ze sobą Old Shatterhanda? 
– Aby go nauczyć, jak się rozpoznaje ślady, gdyż był jeszcze nowicjuszem. 
– Skoro zamiary wasze były tak pokojowe i tylko z ostrożności podążyliście za nami, to 
dlaczego wezwaliście na pomoc Keiowehów? 
– Ponieważ ślady wasze pouczyły nas, że ty pośpieszyłeś naprzód. Chciałeś widocznie 
sprowadzić wojowników i napaść na nas. 
– Czy było rzeczywiście konieczne zwracać się do Keiowehów? 
132



– Tak. 
– Czy nie było innego wyjścia? 
– Nie. 
– Znowu kłamiesz! Aby się ocalić, wystarczyło zrobić to co wam kazałem, to jest opuścić 
nasz kraj. Czemu nie uczyniliście tego? 
– Bo nie mogliśmy odejść przed skończeniem roboty. 
– A więc chcieliście dokonać rabunku, którego wam stanowczo zakazałem, i dlatego 
sprzymierzyliście się z Keiowehami. Kto szczuje na nas naszych wrogów, jest także naszym 
wrogiem i musi zginąć. To dla nas nowy powód, żeby odebrać wam życie. Potem znowu nie 
tylko nie pozostawiliście Keiowehom sprawy walki z nami, lecz pomagaliście im przy tym. 
Czy to przyznajesz? 
– To wszystko stało się jedynie po to, aby zapobiec rozlewowi krwi. 
– Czy chcesz, żebym cię wyśmiał? Czyż nie wyszedłeś naprzeciwko nas, kiedyśmy się 
zbliżali? 
– Tak. 
– Czy nas nie podsłuchiwałeś? 
– Tak. 
– I całą noc przebyłeś w naszym pobliżu? Tak, czy nie? 
– Tak jest. 
– Czy nie zaprowadziłeś bladych twarzy nad wodę, by nas tam zwabić, i czy nie kazałeś 
ukryć się w lesie Keiowehom, aby na nas potem uderzyli? 
– To jest prawda, lecz muszę... 
– Milcz! Żądam krótkiej odpowiedzi, a nie długiej mowy. Zastawiono na nas pułapkę. Kto 
ją wymyślił? 
– Ja. 
– Tym razem nie minąłeś się z prawdą. Kilku z nas odniosło rany, kilku poległo, a reszta 
poszła do niewoli. Wy temu jesteście winni; ta krew spada na was i to nowy powód, abyście 
zginęli. 
– Moim zamiarem było, żeby... 
– Milcz! Nie pytam cię teraz. Wielki Dobry Duch zesłał nam niewidzialnego wybawcę, 
przy którego pomocy wydostałem się wraz z Winnetou na wolność. Zakradliśmy się do naszych koni, ale zabraliśmy tylko te, które były nam potrzebne. Resztę zostawiliśmy dla jeńców na czas, gdy odzyskają wolność. Odjechaliśmy, by sprowadzić naszych wojowników, 
którzy byli na wyprawie przeciw Keiowehom, natknęli się na ich ślady i ruszyli za nimi. Oto 
dlaczego spotkałem się z nimi tak szybko, że już następnego dnia mogliśmy zjawić się u was. 
Tu znowu wiele krwi popłynęło. Mieliśmy szesnastu poległych, nie licząc krwi i bólu rannych; to nowy powód, żebyście umarli. Nie spodziewajcie się łaski ani miłosierdzia i... 
– Nie chcemy łaski, lecz sprawiedliwości! – wpadł mu Sam w słowo. – Ja mogę... 
– Czy będziesz milczał, psie! – przerwał mu Inczu-czuna z gniewem. – Masz mówić tylko 
wówczas, gdy cię zapytam. Z tobą już zresztą skończyłem. Ponieważ jednak wspomniałeś o 
sprawiedliwości, przeto wyrok nie zapadnie tylko na podstawie waszych własnych zeznań, 
lecz przedstawię wam świadka. Wódz Keiowehów, Tangua, zniży się i zabierze głos w tej 
sprawie. Czy te blade twarze są naszymi przyjaciółmi? 
– Nie – zapewnił Keioweh, na którego twarzy przebijało zadowolenie z tego, że sprawa 
przybierała dla nas coraz bardziej niebezpieczny obrót. 
– Czy chcieli nas oszczędzać? 
– Nie! Nie! Co więcej, szczuli mnie na was i prosili, żebym was nie oszczędzał, lecz pozabijał, wszystkich pozabijał! 
To kłamstwo oburzyło mnie tak dalece, że przerwałem moje dotychczasowe milczenie i 
rzuciłem mu w oczy te słowa: 

133



– To jest tak wielkie i bezwstydne kłamstwo, że grzmotnąłbym zaraz tobą o ziemię, gdybym choć jedną rękę miał wolną! 
– Ty psie śmierdzący! – wybuchnął. – Czy mam cię ubić?
Podniósł pięść, a ja odrzekłem:
– Bij, jeśli się nie wstydzisz porywać na bezbronnego! Mówicie o przesłuchaniu i sprawiedliwości? Czy to jest przesłuchanie i sprawiedliwość, jeśli nie wolno powiedzieć tego, co się 
ma do powiedzenia? I to znaczy, że mamy się bronić? Czy to jest możliwe, jeśli nam grożą 
obiciem aż do krwi, gdybyśmy jedno słowo dodali ponad to, co chcecie słyszeć? Inczu-czuna 
postępuje jak sędzia niesprawiedliwy, bo stawia pytania w ten sposób, że odpowiedzi, które 
dopuszcza, muszą nas doprowadzić do zguby, a innych dawać nie wolno; ilekroć zaś chcemy 
powołać się na rzeczy, które mogłyby nas ocalić, tylekroć nam przerywa i grozi biciem. Dziękujemy za taką sprawiedliwość. Lepiej zabierzcie się zaraz do męczarni, jakie obmyśliliście 
dla nas. Nie usłyszycie ani jednego okrzyku boleści. 
– Uff, uff! – doszedł mnie jakiś kobiecy głos. Była to siostra Winnetou. 
– Uff, uff, uff! – powtórzyło za nią wielu Apaczów. Odwaga jest czymś, co Indianin zawsze szanuje i uznaje nawet u wroga. Stąd okrzyki podziwu, które teraz padły wśród zgromadzonych. Mówiłem dalej: 
– Kiedy po raz pierwszy ujrzałem Inczu-czunę i Winnetou, powiedziało mi moje serce, że 
to mężowie dzielni i sprawiedliwi, których można czcić i miłować. Pomyliłem się. Nie są 
bowiem lepsi od innych, gdyż słuchają głosu kłamcy, a prawdy nie dopuszczają do słowa. 
Sam Hawkens dał się zastraszyć, ale na mnie groźby nie działają, ja gardzę każdym, kto gnębi 
jeńca dlatego tylko, że się nie może bronić. Gdybym był wolny, pomówiłbym z wami inaczej! 
– Psie, ty mnie nazywasz kłamcą! – wrzasnął Tangua. – Ja ci kości połamię! 
Odwrócił strzelbę, którą trzymał w ręku, by uderzyć mnie kolbą. Wtem przyskoczył 
Winnetou i powstrzymał go, mówiąc: 

– Niechaj wódz Keiowehów się uspokoi! Old Shatterhand przemówił bardzo zuchwale, ale 
ja się zgadzam z kilku jego słowami. Niechaj ojciec mój Inczu-czuna, najwyższy wódz Apaczów, pozwoli mu powiedzieć, co ma do powiedzenia! 
Tangua musiał posłuchać słów Winnetou, a Inczu-czuna zgodził się na życzenie syna. Podszedł do mnie bliżej i powiedział: 

– Old Shatterhand jest jak ptak drapieżny, który kąsa nawet wtedy, gdy jest pojmany. Czy 
nie powaliłeś Winnetou dwukrotnie? Czy mnie samego nie ogłuszyłeś pięścią? 
– Czy uczyniłem to dobrowolnie? Czyż nie zniewoliłeś mnie sam do tego? 
– Jak to? – spytał zdumiony. 
– Tak. My gotowi byliśmy poddać się bez oporu, ale wasi wojownicy nie słuchali tego, co 
mówiliśmy do nich. Wpadli na nas tak, że musieliśmy się bronić. Ale zapytaj ich czy zraniliśmy choć jednego, chociaż mogliśmy ich zabić. Co więcej, umknęliśmy, aby nikomu nie wyrządzić krzywdy. Wtem nadszedłeś ty i rzuciłeś się na mnie, również nie zważając na moje 
słowa. Wobec konieczności obrony przed tobą mogłem cię zakłuć lub zastrzelić, ale ja powaliłem cię tylko, ponieważ jestem twym przyjacielem i pragnąłem cię oszczędzić. Wtem nadbiegł wódz Keiowehów, Tangua, by w swej wściekłości zdjąć ci skalp. Ponieważ postanowiłem do tego nie dopuścić, walczył ze mną, ale go zwyciężyłem. Zachowałem ci nie tylko życie, lecz także skalp. Potem gdy... 
– Ten przeklęty kujot kłamie, jakby miał sto języków! – krzyknął Tangua z wściekłością. 
– Czy to kłamstwo naprawdę? – spytał go Winnetou. 
– Tak. Mój czerwony brat Winnetou nie wątpi chyba w prawdę moich słów? 
– Kiedy przyszedłem, leżałeś bez ruchu, a mój ojciec także. To się zgadza. Niech Old 
Shatterhand mówi dalej! 
– Pokonałem więc Tanguę, aby ocalić Inczu-czunę, gdy wtem nadleciał Winnetou. Nie widziałem go i dostałem cios kolbą, lecz nie po głowie. Winnetou przebił mi usta i język, a 
134



przez to pozbawił mnie możności mówienia, bo byłbym mu powiedział, że go miłuję i że 
chciałbym być jego przyjacielem i bratem. Byłem zraniony i rękę miałem obezwładnioną, a 
mimo to go zwyciężyłem; leżał przede mną ogłuszony, a Inczu-czuna także – mogłem zabić 
obydwu, ale nie uczyniłem tego. 

– Byłbyś to zrobił z pewnością, ale przeszkodził ci wojownik Apaczów, który cię uderzył 
kolbą – odrzekł Inczu-czuna, 
– Nie, nie uczyniłbym tego. Czyż te trzy blade twarze, skrępowane tu przy mnie, nie przyszły do was dobrowolnie, by się wam poddać? Czy postąpiliby tak, gdyby się uważali za waszych nieprzyjaciół? 
– Zrobili to, widząc, że nie ujdą, dlatego uznali, że lepiej poddać się dobrowolnie. Nie 
przeczę, że niektóre twoje słowa mogłyby wzbudzić wiarę. Kiedy jednak po raz pierwszy 
ogłuszyłeś mojego syna Winnetou, nie byłeś do tego zmuszony! 
– Przeciwnie! 
– Przez kogo? 
– Przez ostrożność. Chcieliśmy ocalić ciebie i jego. Jesteście bardzo dzielnymi wojownikami, bylibyście się niezawodnie bronili i wtedy zraniono by was lub zabito. Temu usiłowaliśmy zapobiec, dlatego powaliłem Winnetou, a ciebie pokonali trzej moi biali przyjaciele. 
Spodziewam się, że uwierzysz teraz moim słowom. 
– Kłamstwo, nic tylko kłamstwo! – zawołał Tangua. 
– Nadszedłem właśnie, kiedy on cię rzucił o ziemię. Nie ja, lecz on chciał ci zabrać skalp. 
Zamierzyłem się, by mu w tym przeszkodzić, a wtem on ugodził mnie swoją ręką, w której, 
jak się zdaje, mieszka Zły Duch, gdyż nikt, nawet najsilniejszy człowiek, oprzeć się jej nie 
potrafi. 
Na to odwróciłem się do niego i rzekłem groźnie: 

– Tak, nikt jej się oprzeć nie może. Używam jej tylko, aby uniknąć rozlewu krwi, ale skoro 
będę znowu walczył z tobą, zrobię to bronią, nie ręką, a wtedy nie skończy się tylko na ogłuszeniu. Zapamiętaj to sobie! 
– Ty walczyć ze mną? – śmiał się szyderczo. – Spalimy cię, a twoje popioły rozsypiemy na 
cztery wiatry! 
– Tak nie myśl. Będę wolny prędzej, aniżeli ty przeczuwasz, a potem zażądam od ciebie 
zadośćuczynienia! 
– Otrzymasz je. Oby się tylko twe słowa spełniły! Biłbym się z tobą chętnie, bo wiem, że 
cię zmiażdżę. 
Inczu-czuna położył koniec temu zajściu i odezwał się do mnie: 

– Old Shatterhand jest bardzo zuchwały, jeśli sądzi, że będzie wolny. Niechaj zważy, ile 
dowodów przemawia przeciwko niemu; jeżeli nawet jeden z nich upadnie, nie zmieni to jego 
losu. Wypowiedział on twierdzenie, ale go nie udowodnił. 
– Czy nie obaliłem Rattlera, gdy strzelił do Winnetou, a trafił Kleki-petrę? Czy to także nie 
jest dowodem? 
– Nie. Mogłeś to zrobić także z innej przyczyny. Czy masz nam jeszcze coś do powiedzenia? 
– Teraz nie, może później. 
– Powiedz teraz, gdyż później już nie zdołasz! 
– Nie, teraz nie. Jeśli zaś później zechcę powiedzieć, to wysłuchacie mnie, gdyż Old Shatterhand nie jest człowiekiem, którego można by nie słuchać. Teraz milczę, gdyż ciekaw jestem wyroku, jaki na nas wydacie. 
Inczu-czuna odwrócił się ode mnie i dał znak ręką. Na ten znak wystąpiło z półkola kilku 
wojowników i zasiadło wraz z trzema wodzami do narady. Tangua starał się oczywiście ze 
wszystkich sił o zaostrzenie wyroku. My tymczasem znaleźliśmy sposobność do wymiany 
zdań. 

135



– Ciekaw jestem, co oni tam nawarzą – rzekł Dick Stone. – Nie będzie to nic mądrego. 
– Jestem pewien, że damy głowę – zauważył Will Parker. 
– Ja także – potwierdził Sam Hawkens. – Te draby w nic nie uwierzą, choćbyśmy nie 
wiem co przytaczali! Zresztą sprawiliście się nieźle, sir! Dziwiłem się Inczu-czunie. 
– Czemu? – spytałem. 
– Że wam pozwolił tak paplać. Mnie zaraz usta zatykał, skoro tylko je otworzyłem. 
– Paplać? Czy mówicie to poważnie, Samie? 
– Tak. 
– Dziękuję za tę uprzejmość! 
– Paplaniem nazywam każdą bezskuteczną mowę, jeśli się nie mylę. A skutku nie odnieśliście tak samo jak i ja. 
– Ja sądzę inaczej. 
– Ale bez powodu! 
– Sądzę słusznie. Winnetou wspomniał coś o pływaniu. To było postanowione już przedtem, dlatego myślę, że tylko w czasie przesłuchania byli tacy surowi, by nam napędzić strachu. Wyrok będzie brzmiał znacznie łagodniej. 
– Sir, niech wam się to nie zdaje! Czy wyobrażacie sobie, że pozwolą nam się ocalić za 
pomocą pływania? 
– Tak. 
– Głupstwo i jeszcze raz głupstwo! Jeśli tak się umówili, to każą wam popłynąć, ale wiecie 
dokąd? 
– No? 
– Prosto w paszczę śmierci. Potem, kiedy zginiecie, przypomnijcie sobie, że miałem słuszność, hi! hi! hi! 
Ten osobliwy człowieczek potrafił nawet w tak ciężkim położeniu jak nasze prychać śmiechem ze swych, wątpliwych zresztą, dowcipów. Wesołość jego trwała jednak krótko, gdyż 
właśnie skończyła się narada, wojownicy, którzy wzięli w niej udział, cofnęli się do półkola, a 
Inczu-czuna oznajmił donośnym głosem: 

– Posłuchajcie, wojownicy Apaczów i Keiowehów, tego, co postanowiono względem tych 
czterech pojmanych bladych twarzy! W radzie starszych już przedtem zapadła uchwała, że 
będziemy ścigać ich w wodzie, potem każemy im walczyć ze sobą, a w końcu ich spalimy. 
Lecz najmłodszy z nich, Old Shatterhand powiedział słowa, w których znajdowały się niektóre dowodzące mądrości dojrzałego wieku. Zasłużyli na śmierć, lecz zdaje się, że nie myśleli 
tak źle, jak sądziliśmy przedtem. Dlatego znieśliśmy poprzednie postanowienie i pozwolimy, 
żeby Wielki Duch rozstrzygnął między nami a nimi. 
Zatrzymał się – prawdopodobnie po to, aby powiększyć zaciekawienie słuchaczy – a Sam 
skorzystał z tego i zauważył: 

– Do wszystkich piorunów! To zaczyna być zajmujące, wielce zajmujące! Czy wiecie, o co 
mu chodzi? 
– Domyślam się – odrzekłem. 
– No, o co? 
– O pojedynek, tak zwany sąd boży. Czy mój domysł nie jest słuszny? 
– Tak, pojedynek w każdym razie, ale między kim? Jestem niezmiernie tego ciekawy. 
Wódz mówił dalej: 
– Blada twarz, zwana Old Shatterhand, jest, jak się zdaje, najdostojniejsza między nimi, 
niechaj więc rozstrzygnięcie spocznie w jej ręku. Będzie ono zależało także od tego spośród 
nas, który jest najwyższy co do godności, a tym jestem ja, Inczu-czuna, wódz Apaczów. 
– Do stu piorunów, do stu piorunów! Wy i on! – szeptał Sam w wielkim podnieceniu. 
– Uff, uff, uff! – zabrzmiały w szeregach czerwonoskórych okrzyki podziwu. 
136



Byli naprawdę zdumieni tym, że ich wódz chciał ze mną walczyć. Wszak mógł uniknąć 
niebezpieczeństwa, które mimo wszystko i dla niego istniało, polecając zastąpić siebie komu 
innemu. Wyjaśnił to, mówiąc dalej: 

– Sława Inczu-czuny i Winnetou ucierpiała na tym, że wystarczyło jedno uderzenie pięścią 
bladej twarzy, by ich powalić i ogłuszyć. Muszą więc zmyć tę plamę w ten sposób, że jeden z 
nich będzie walczył z bladą twarzą. Winnetou mi ustąpi, gdyż jestem starszy i jestem pierwszym wodzem Apaczów. On zgadza się na to, gdyż przez zabicie Old Shatterhanda oczyszczę 
zarazem swój i jego honor. 
Tu znów przerwał. 

– Cieszcie się, sir! – rzekł Sam. – Zginiecie w każdym razie prędzej od nas. Wyście go 
oszczędzali, a teraz on was za to ukatrupi. 
– Zaczekajmy! 
– Nie potrzebuję czekać, bo już z góry wiem wszystko. Czy sądzicie, że warunki walki będą równe? – Nie marzę nawet o tym. 
– Well! Warunki układa się w podobnych wypadkach tak, że biały zawsze jest zgubiony. 
Jeśli zdarzyło się, ze ktoś wyszedł z życiem z takich okoliczności, był wyjątkiem potwierdzającym tylko regułę. Słuchajcie! 
Inczu-czuna mówił dalej: 

– Zdejmiemy więzy z Old Shatterhanda i każemy mu przepłynąć przez rzekę, ale nie damy 
mu broni, ja zaś pójdę tylko z tomahawkiem. Jeśli Old Shatterhand dostanie się żywy na drugi 
brzeg i dojdzie do oznaczonego celu, którym jest cedr, to będzie ocalony, a towarzysze jego 
wolni. Jeśli jednak przedtem zabiję go, oni zginą także, wprawdzie nie wśród mąk i płomieni, 
lecz od naszych kul. Niechaj wszyscy obecni wojownicy potwierdzą, że słyszeli me słowa, że 
je zrozumieli i że się do nich zastosują! 
– Howgh! – zabrzmiała jednogłośna odpowiedź. Można sobie wyobrazić, że byliśmy bardzo wzburzeni i to nie tyle ja, co Sam, Dick i Will. Pierwszy z nich rzekł: 
– Wzięli się do tego wcale chytrze. Powiadają, że macie pływać dlatego, iż jesteście najdostojniejszy. To nieprawda. Liczą na to, że jesteście greenhorn. Oto powód! Niechby mnie puścili do wody! Pokazałbym im, że Sam Hawkens pruje fale jak pstrąg. Ale wy! Pomyślcie, sir, 
że nasze życie od was zależy! Jeśli przegracie, a my będziemy musieli umrzeć, nie odezwę się 
już do was nigdy ani słowem. Wierzcie mi, jeśli się nie mylę! 
– Nie troszczcie się o to, stary Samie – odrzekłem. – Zrobię, co będę mógł. Myślę zresztą, 
że czerwonoskórzy uczynili wcale niezły wybór. Czuję, że ja prędzej zdołam nas ocalić niż 
wy. 
– Miejmy nadzieję. A więc na śmierć i życie. Nie wolno wam Inczu-czuny oszczędzać. 
Niech wam to nawet przez myśl nie przejdzie! 
– Zobaczymy! 
– Tu nie ma nic do zobaczenia! Jeśli go będziecie oszczędzali, zgubicie siebie i nas. Zdajecie się pewnie na swoją pięść? 
– Tak. 
– Nie róbcież tego! Do walki ręcznej wcale nie dojdzie. 
– Jestem pewien, że dojdzie. 
– Nie, nie! 
– Jakżeż inaczej mnie zabije? 
– Tomahawkiem. Wszak wiecie, że używa się go nie tylko w walce wręcz, ale jest to także 
straszliwa broń na odległość. Tomahawkiem się rzuca, a czerwonoskórzy mają w tym taką 
wprawę, że odcinają na sto kroków koniec palca. Inczu-czuna nie będzie w was walił tomahawkiem, lecz rzuci go za wami, podczas waszej ucieczki, i pozbawi was życia za pierwszym 
rzutem. Wierzcie mi, że choćbyście byli najznakomitszym pływakiem, nie dostaniecie się na 
137



drugi brzeg, bo już w wodzie uderzy was tomahawkiem w głowę, a raczej w kark, co daleko 
pewniej sprowadza śmierć. Na nic tu cała wasza sztuka i cała wasza siła fizyczna. 

– Wiem o tym, kochany Samie. Wiem także, że naparstek chytrości więcej zdziała w pewnych okolicznościach od beczki siły. 
– Chytrości? A skąd wy byście mieli wziąć tę chytrość? 
Stary Sam Hawkens znany jest jako chytra sztuka, a mimo to nie rozumie, w jaki sposób 
zamierzacie chytrością wydrzeć wodzowi palmę zwycięstwa. Co poradzi chytrość całego 
świata wobec dobrze rzuconego tomahawka? 

– Poradzi, Samie, poradzi! 
– Jakżeż? 
– Zobaczycie albo raczej na razie nie zobaczycie. Powiadam wam jednak: jestem prawie 
pewien, że sprawa się uda. 
– Wypowiadacie to olbrzymie samochwalstwo chyba tylko dlatego, żeby ulżyć naszym 
sercom. 
– Nie. 
– Tak, by nas pocieszyć! Ale co pomoże pociecha, która przepadnie już w następnej minucie! 
– Uspokójcie się. Mam znakomity plan. 
– Plan? Tego jeszcze brakowało! Tu nie ma innego planu, jak płynąć na drugą stronę, a 
podczas tego dosięgnie was tomahawk. 
– Nie. Uważajcie! Jeśli utonę, będziemy ocaleni. 
– Utonę... ocaleni! Sir, macie lada chwila umrzeć i dlatego bredzicie! 
– Wiem, co robię. Zapamiętajcie sobie, że skoro utonę, nie mamy się czego obawiać. 
Wymówiłem te słowa prędko, ponieważ zbliżyli się trzej wodzowie, a Inczu-czuna powiedział: 

– Teraz rozwiążemy Old Shatterhanda, ale niech mu się nie zdaje, że zdoła umknąć. Natychmiast doścignęłoby go kilkuset wojowników. 
– Ani mi to przez myśl nie przeszło! – odrzekłem. – Gdybym nawet mógł umknąć, byłoby 
to podłością wobec moich towarzyszy. 
Gdy mnie rozwiązano, poruszyłem członkami, aby wypróbować ich ruchliwość. 

– Wielki to dla mnie zaszczyt – rzekłem następnie – pływać na wyścigi lub raczej na 
śmierć i życie z najsławniejszym wodzem Apaczów, ale dla niego nie ma w tym zaszczytu. 
– Czemu? 
– Bo nie jestem godnym dla niego przeciwnikiem. Kąpałem się tu i ówdzie w potoku i starałem się nie pójść na dno, ale wątpię, czy zdołam przepłynąć tak szeroką i głęboką rzekę. 
– Uff, uff! To mnie nie cieszy. Ja i Winnetou pływamy najlepiej z całego szczepu. Co 
warte zwycięstwo nad takim lichym pływakiem! 
– I jesteś uzbrojony, a ja nie. Idę więc na śmierć, a towarzysze moi przygotowali się na nią 
także. Mimo to rad bym wiedzieć, jak ma wyglądać ta walka. Kto pierwszy wejdzie do wody? 
–Ty. 

– A ty za mną? 
– Tak. 
– A kiedy zaatakujesz mnie tomahawkiem? 
– Kiedy mi się spodoba! – odrzekł z dumnym, pogardliwym uśmiechem mistrza, który ma 
do czynienia z partaczem. 
– A więc może się to stać już w wodzie? 
– Tak.
Udawałem, że jestem coraz bardziej strwożony i przygnębiony, i pytałem dalej:
138



– A więc tobie wolno mnie zabić. A ja ciebie mogę? Zrobił minę, w której była wyraźna 
odpowiedź: „Biedny robaku, o tym nie masz co myśleć! Pytanie to mógł ci podsunąć tylko 
śmiertelny strach”. Potem powiedział: 
– To będzie pływanie i walka na śmierć i życie. Możesz mnie zabić, gdyż tylko w ten sposób zdołasz dostać się do celu. 
– I śmierć twoja nic by mi nie zaszkodziła? 
– Nie. Jeśli ja ciebie zabiję, to nie osiągniesz swego celu, a twoi towarzysze będą musieli 
umrzeć, a jeśli ty mnie zabijesz, dostaniesz się do celu i od tej chwili nie będziecie jeńcami, 
lecz ludźmi wolnymi. Chodź! 
Odwrócił się, a ja zdjąłem z siebie bluzę i buty. Odłożyłem wszystko, co miałem za pasem 
i w kieszeniach. Podczas tego Sam Hawkens biadał: 

– To się nie uda, sir, to się nie uda. Żebyście mogli zobaczyć swoją twarz! A ten płaczliwy 
ton w waszych ostatnich słowach! Okropnie się boję o was i o nas! 
Nie mogłem mu nic odpowiedzieć, ponieważ usłyszeliby to trzej wodzowie, lecz ja wiedziałem, skąd się wzięła ta płaczliwość. Chciałem, jak się to mówi, wziąć Inczu-czunę na lep. 

– Jeszcze jedno pytanie – prosiłem, zanim ruszyliśmy. – Czy w razie uwolnienia otrzymamy naszą własność? 
Wybuchnął krótkim śmiechem pełnym zniecierpliwienia, gdyż uważał to pytanie za bezsensowne, i odrzekł: 

– Tak jest, 
– Wszystko? 
– Wszystko. 
– I konie, i strzelby? Na to mnie ofuknął: 
– Powiedziałem, że wszystko! Czy nie masz uszu? Raz chciała ropucha latać z orłem na 
wyścigi i pytała, co jej da, gdy go zwycięży. Jeśli tak samo głupio pływasz, jak pytasz, to 
wstyd mi, że nie dałem ci starej skwaw na przeciwnika! 
Udaliśmy się przez utworzone dokoła nas półkole ku brzegowi. Mijając Nszo-czi, pochwyciłem jej spojrzenie, którym żegnała mnie na zawsze. Indianie poszli za nami i rozłożyli 
się nad brzegiem, aby wygodnie rozkoszować się czekającym ich widowiskiem. 

Wiedziałem, że grozi mi ogromne niebezpieczeństwo. Czy płynąłbym prosto, czy zygzakiem, tomahawk wodza musiał mnie dosięgnąć. Pozostawała jedyna droga ocalenia: nurkowanie, a pod tym względem nie byłem takim partaczem, za jakiego miał mnie Inczu-czuna. 

Ale samo nurkowanie też nie mogło mnie ocalić, gdyż musiałbym wypływać na wierzch 
dla zaczerpnięcia powietrza, a tym samym dać głowę pod tomahawk. Nie, nie wolno mi było 
wynurzyć się na powierzchnię, przynajmniej przed oczyma czerwonoskórych. Ale jak miałem 
tego dokonać? Zbadałem okiem brzeg w dole i w górze rzeki i przekonałem się z zadowoleniem, że sam teren przychodzi mi z pomocą. 

Znajdowaliśmy się, jak już powiedziałem, na zupełnie pustej ławicy piaskowej, powyżej 
jej środka. Górny jej koniec, tam gdzie się zaczynał las, oddalony był ode mnie o sto kroków, 
dalej ku górze rzeka tworzyła zakręt, a za nim niknęła z oczu. Dolny koniec ławicy leżał o 
jakieś czterysta kroków ode mnie. 

Gdybym skoczył w wodę i nie wynurzył się, pomyślano by, że utonąłem, i szukano by mego ciała oczywiście w dole rzeki. Musiałem więc szukać ocalenia w górze. W tej stronie ujrzałem najpierw miejsce, gdzie woda podmywała brzeg tak, że zwisał nad nią i nadawał się 
doskonale na chwilowe schronienie. Nieco dalej woda naniosła mnóstwo drzewa, które trzymało się tak silnie, że także mogłem z niego skorzystać w tym samym celu. Przedtem jednak 
powinienem był udawać, że się boję. 

Inczu-czuna rozebrał się zostając tylko w lekkich indiańskich spodniach, zatknął za pas 
tomahawk i powiedział: 

– Możemy zacząć. Skacz do wody! 
139



– Czy nie wolno mi najpierw spróbować, jak tu głęboko? – zapytałem trwożliwie. 
Po jego twarzy przebiegł nieskończenie pogardliwy uśmiech. Zażądał włóczni, którą zaraz 
mi przyniesiono. Wepchnąłem ją do wody, ale do dna nie dostałem. Było mi to bardzo na 
rękę, mimo to nadal udawałem bojaźń. Przykucnąłem nad wodą i zacząłem sobie zmywać 
czoło i piersi jak człowiek, który się boi apopleksji, gdyby nagle wszedł do zimnej wody. Za 
mną dał się słyszeć pomruk lekceważenia, a to był pewny znak, że swój cel osiągnąłem. Naraz zawołał Sam Hawkens: 

– Na miłość Boga, chodźcie tu lepiej, sir! Nie mogę na to patrzeć. Niech nas zamęczą. To 
lepsze niż mieć przed oczyma taki przykry obraz! 
Przyszło mi mimo woli na myśl, co sobie pomyśli o mnie Nszo-czi. Obejrzałem się. Twarz 
Tanguy była ucieleśnionym szyderstwem, Winnetou podniósł górną wargę tak, że było mu 
widać zęby, był wściekły na to, że okazał mi współczucie, a siostra jego spuściła oczy i nie 
patrzyła na mnie. 

– Jestem gotów – huknął Inczu-czuna. – Cóż ty się jeszcze ociągasz? Do wody! 
– Czy to rzeczywiście nieuniknione? – zapytałem. – Czy inaczej już być nie może?.
Zabrzmiał powszechny śmiech, nad którym dominował głos Tanguy:
– Puśćcie tę żabę, darujcie mu życie! Wojownik nie powinien przyłożyć ręki do zabicia takiego tchórza. A Inczu-czuna warknął na mnie jak wściekły tygrys: 
– Do wody, bo cię natychmiast trzasnę w kark tomahawkiem. 
Udałem bardzo przerażonego, usiadłem na brzegu, włożyłem najpierw stopy, potem łydki 
do wody i próbowałem zwolna się zsunąć. 

– Do wody! – krzyknął Inczu-czuna ponownie i kopnął mnie w plecy. 
Na to właśnie czekałem. Podrzuciłem bezradnie obie ręce do góry, krzyknąłem przeraźliwie i plusnąłem w wodę. W następnej chwili skończyło się udawanie. Poczułem dno, rzuciłem się głową w dół i popłynąłem pod wodą przy brzegu w górę rzeki. W chwilę potem usłyszałem za sobą szelest, to Inczu-czuna wskoczył za mną. Jak się potem dowiedziałem, chciał 
mnie puścić na pewną odległość, a potem zapędzić na drugi brzeg i tam dosięgnąć tomahawkiem. Jednak z powodu mej tchórzliwości porzucił tę myśl i skoczył za mną czym prędzej, 
aby mnie zabić, gdy tylko się wynurzę, z takim bowiem mazgajem należało się załatwić krótko. 

Dostałem się pod zwisający brzeg i wydobyłem się na wierzch tak, że wychyliłem z wody 
tylko głowę po usta. Prócz wodza nikt mnie nie mógł zobaczyć, bo tylko on sam był w wodzie, ale ku mej radości twarz miał odwróconą. Odetchnąłem głęboko i poszedłem znów na 
dno, by płynąć dalej. Wnet znalazłem się koło wspomnianego drzewa, naniesionego przez 
wodę, i znów zaczerpnąłem powietrza. Drzewo zakrywało mnie tak dokładnie, że mogłem 
dłużej zostać na powierzchni. Widziałem wodza leżącego na wodzie jak zwierzę gotowe natychmiast rzucić się na zdobycz. Teraz miałem najdłuższą przestrzeń do przepłynięcia, bo aż 
do miejsca, gdzie zaczynał się las, a zarośla zwisały z brzegu do wody. Dotarłem i tam szczęśliwie i pod osłoną zarośli wyszedłem na brzeg. 

Musiałem oczywiście minąć zakręt, by przepłynąć za nim na drugi brzeg, mogłem to zrobić tylko biegiem. Zanim jednak ruszyłem, spojrzałem ku tym, których udało mi się oszukać. 
Stali wołając i gestykulując nad brzegiem, a wódz pływał tam i z powrotem, wciąż jeszcze 
czekając na mnie, chociaż było to niemożliwe, żebym tak długo wytrzymał pod wodą bez 
oddechu. Czy Sam myślał teraz o moich słowach; ,,Jeśli utonę, będziemy ocaleni”? 

Pobiegłem lasem, jak mogłem najdalej, dopóki nie minąłem zakrętu, potem znów wszedłem do wody i przepłynąłem swobodnie na drugą stronę, wszystko to dzięki temu, że Apacze 
uważali mnie za lichego pływaka i człowieka bojącego się wody. 

Na drugim brzegu poszedłem znowu w dół rzeki aż do krańca lasu. Ukryty w krzakach, 
dojrzałem z przyjemnością, że kilku czerwonoskórych wskoczyło do wody i dziobało włóczniami dno, szukając utopionego Old Shatterhanda. 

140



Mogłem z całą swobodą pójść teraz do cedru i byłbym wygrał, lecz nie uczyniłem tego, 
gdyż chciałem nie tylko osiągnąć zwycięstwo, lecz także dać Inczu-czunie nauczkę, a zarazem zobowiązać go do wdzięczności. 

On pływał wciąż Jeszcze tam i z powrotem i nie przyszło mu na myśl spojrzeć na drugi 
brzeg. Osunąłem się znowu w wodę, położyłem się na plecach tak, że tylko nos i usta wystawały mi z wody, i pozwoliłem się nieść fali. Nikt mnie nie zauważył. Dopłynąłem tak naprzeciw nich, dałem znów nurka, podpłynąłem jeszcze kawałek, po czym wynurzyłem się i stojąc 
w wodzie, zawołałem doniosłym głosem: 

– Samie Hawkens, wygraliśmy, wygraliśmy! Wyglądało to zupełnie tak, jakbym się znajdował na płytkim miejscu. Czerwonoskórzy dosłyszeli mnie i spojrzeli w tę stronę. Jakież 
wycie rozległo się na przeciwległym brzegu! Zdawało się, że tysiąc diabłów, nagle wypuszczonych, zaczęto ryczeć na wyścigi. Kto słyszał to raz w życiu, ten nigdy tego nie zapomni. 
Ledwo Inczu-czuna mnie spostrzegł, ruszył naprzód silnymi, długimi ruchami i płynął, a raczej leciał na drugą stronę. Nie mogłem go dopuścić zbyt blisko, więc pomknąłem ku brzegowi, wydostałem się nań i – stanąłem! 
– Dalej, dalej, sir! – krzyczał Sam do mnie. – Spieszcie czym prędzej do cedru! 
Nikt już temu teraz nie mógł przeszkodzić, ale postanowiłem dać przedtem Inczu-czunie 
nauczkę i nie odszedłem, dopóki nie zbliżył się do mnie na czterdzieści kroków. Potem popędziłem ku drzewu. Gdybym był jeszcze w wodzie, na pewno by mu się udał rzut tomahawkiem, teraz jednak byłem pewien, że nie użyje topora, dopóki się nie dostanie na brzeg. 

Drzewo stało w odległości trzystu kroków od brzegu. 

Przebiegłem szybko połowę tej odległości, zatrzymałem się znowu i spojrzałem za siebie. 
Wódz właśnie wychodził z wody i szedł w pułapkę, którą nań zastawiłem. Doścignąć mnie 
już nie mógł, chyba rzucając tomahawkiem. Wyrwał go też zza pasa i ruszył pędem. Nie 
umykałem wciąż jeszcze i dopiero gdy się przybliżył na niebezpieczną dla mnie odległość, 
rzuciłem się do ucieczki, ale tylko pozornie. Powiedziałem sobie tak: ,,Dopóki będę stał spokojnie, Inczu-czuna nie rzuci toporem, bo wie, że uskoczę na bok, widząc nadlatujący tomahawk. A zatem rzuci nim dopiero wtedy, gdy się odwrócę i zacznę uciekać”. Zacząłem więc 
pozornie umykać, ale po dwudziestu krokach zatrzymałem się nagle i znowu odwróciłem się 
twarzą ku niemu. 

Domyśliłem się słusznie! Inczu-czuna bowiem, chcąc być pewnym rzutu, stanął na miejscu, zawinął toporem nad głową i cisnął nim właśnie w chwili, gdy spojrzałem na niego. Wykonałem więc dwa, trzy skoki w bok, topór przeleciał koło mnie i zarył się głęboko w piasek. 

Tego właśnie pragnąłem, podbiegłem, podniosłem go i ruszyłem spokojnym krokiem naprzeciw wodza. Inczu czuna krzyknął ze złości i puścił się do mnie biegiem jak wściekły. 
Widząc to zamierzyłem się tomahawkiem i zawołałem groźnie: 

– Stój, Inczu-czuno! Znowu pomyliłeś się co do Old Shatterhanda. Czy chcesz własnym 
toporem dostać po głowie? 
Zatrzymał się w biegu i krzyknął: 

– Psie, jak mi w wodzie umknąłeś? Zły Duch znów ci dopomógł! 
– Nie wierz temu! Jeśli tu może być mowa o duchu, to właśnie dobry Manitou opiekował 
się mną w tej niebezpiecznej chwili. 
Mówiąc to, spostrzegłem, że jego oczy, zwrócone na mnie, płoną jakby pod wpływem 
ukrytego zamiaru. Dodałem więc ostrożnie: 

– Chcesz mnie zaskoczyć, zaatakować, widzę to po tobie. Nie czyń tego, bo oznaczałoby 
to twoją śmierć. Nic ci się nie stanie, gdyż naprawdę lubię ciebie i Winnetou, ale jeśli rzucisz 
się na mnie, będę musiał się bronić. Wiesz, że i bez broni mam nad tobą przewagę, a teraz 
jeszcze zdobyłem sobie tomahawk. Bądź więc rozsądny i... 
Nie mogłem dokończyć zdania. Złość, która go opanowała, odebrała mu spokojną rozwagę. Rzucił się ku mnie z rękami zakrzywionymi jak szpony. Już zdawało mu się, że mnie po

141



chwycił, gdy wtem usunąłem się szybko w bok, a siła skoku, która miała mnie obalić, powaliła jego samego. 

Natychmiast stanąłem przy nim, oparłem prawe kolano na jednej, a lewe na drugiej jego 
ręce, ująłem go lewą ręką za kark, a prawą podniosłem tomahawk i zawołałem: 

– Inczu-czuno, czy prosisz o łaskę? 
– Nie. 
– To ci głowę rozłupię! 
– Zabij mnie, psie! – stęknął, na próżno usiłując się
uwolnić.
– Nie, jesteś ojcem Winnetou i będziesz żył, ale na razie zmuszasz mnie do tego, żebym 
cię unieszkodliwił. 
Uderzyłem go po głowie płaską stroną tomahawka, wskutek czego zacharczał, drgnął kurczowo i rozciągnął się na ziemi. Czerwonoskórym mogło się wydawać, że go zabiłem. Zabrzmiało wycie, jeszcze okropniejsze niż przedtem. Przywiązałem Inczu-czunie pasem ręce 
do ciała, zaniosłem go do cedru i tam położyłem. Musiałem, choć niepotrzebnie, odbyć ten 
kawałek drogi, ponieważ wymagała tego nasza umowa. Zostawiłem go na ziemi, a sam pobiegłem nad rzekę, widząc, że wielu czerwonoskórych, z Winnetou na czele, rzuciło się do 
wody, aby przepłynąć na moją stronę. Mogło się to stać niebezpieczne dla mnie i dla moich 
towarzyszy, gdyby Apacze nie chcieli dotrzymać słowa. Dlatego znalazłszy się nad wodą 
zawołałem: 

– Precz! Wódz żyje, nic mu złego nie wyrządziłem, ale zabiję go, gdy się zbliżycie. Niech 
tu przypłynie tylko Winnetou, chcę z nim pomówić! 
Nie zwrócili uwagi na tę przestrogę, ale Winnetou podniósł się w wodzie tak, że go wszyscy mogli zobaczyć, i zawołał kilka słów, których nie zrozumiałem. Posłuchali go i zawrócili, 
a on sam przypłynął na tę stronę. Czekałem na niego nad wodą i powiedziałem, gdy z niej 
wychodził: 

– Dobrze, że odesłałeś wojowników, gdyż naraziliby twego ojca na niebezpieczeństwo. 
– Zabiłeś go tomahawkiem? 
– Nie. Zmusił mnie do tego, że go ogłuszyłem, bo nie chciał się poddać. 
– Mogłeś go zabić! Był przecież w twoim ręku! 
– Staram się zawsze oszczędzać wroga, a tym bardziej ojca umiłowanego przeze mnie 
Winnetou. Masz tu jego broń! Ty rozstrzygniesz, czy zwyciężyłem, a zarazem, czy dotrzymacie słowa danego mnie i moim towarzyszom. 
Wziął podany mu tomahawk i przypatrywał mi się długo, długo. Wzrok jego łagodniał coraz bardziej, wreszcie twarz przybrała wyraz podziwu. 

– Co za człowiek z Old Shatterhanda! – zawołał wreszcie! – Kto go pojmie? 
– Nauczysz się jeszcze mnie pojmować. 
– Dajesz mi ten topór, nie wiedząc, czy dochowamy ci słowa! Mógłbyś się nim bronić. 
Czy wiesz, że w ten sposób oddajesz się w moje ręce? 
– Pshaw! Nie boję się, gdyż na wszelki wypadek mam ręce i pięści, a Winnetou nie jest 
kłamcą, lecz szlachetnym wojownikiem, który nie złamie słowa. 
Na to Winnetou wyciągnął do mnie rękę i odrzekł z błyszczącymi oczyma: 

– Masz słuszność. Jesteś wolny, a tamte blade twarze również, z wyjątkiem tego, który się 
nazywa Rattler. Darzysz mnie zaufaniem, więc i ja ci go nie odmawiam. 
– Zaufasz mi tak jak ja tobie. Zaczekaj tylko trochę. Chodź teraz do ojca! 
– Tak, chodźmy! Muszę go zobaczyć z bliska, bo gdy Old Shatterhand uderzy, łatwo może 
nastąpić śmierć, choć sam nie miał zamiaru jej zadać. 
Podeszliśmy do cedru i rozwiązaliśmy ręce wodzowi. Winnetou zbadał go i rzekł: 

– Żyje, ale nieprędko się zbudzi i będzie go długo bolała głowa. Nie mogę tutaj, pozostać, 
przyślę mu więc kilku ludzi. Niech mój brat Old Shatterhand pójdzie ze mną! 
142



Pierwszy raz wyraził się o mnie ,,mój brat”. Ileż razy później słyszałem to z jego ust, a jak 
poważnie, wiernie i szczerze brzmiały zawsze te słowa! 

Poszliśmy znowu ku rzece i przepłynęliśmy na drugą stronę. Czerwonoskórzy z niecierpliwością czekali na nas na brzegu. Widząc nas płynących spokojnie obok siebie, zauważyli, 
że jesteśmy w zgodzie, i musieli także uznać, że niesłusznie byłem przedmiotem ich szyderstwa i śmiechu. Kiedy wyszliśmy na brzeg, Winnetou wziął mnie za rękę i rzekł donośnym 
głosem: 

– Old Shatterhand zwyciężył. On i jego trzej towarzysze są wolni! 
– Uff, uff, uff! – zawołali Apacze. 
Tangua stał na boku i patrzył ponuro przed siebie. Miałem się z nim jeszcze policzyć, gdyż 
należało go ukarać, i to nie tylko z naszego powodu, lecz także ze względu na przyszłość – ze 
względu na tych białych, z którymi mógł się jeszcze zetknąć. 

Winnetou przeszedł wraz ze mną obok niego, nie rzuciwszy nań okiem, i zaprowadził 
mnie do słupów, do których przywiązani byli moi towarzysze. 

– Jesteśmy ocaleni! – zawołał Sam. – Już nas nie sprzątną! Człowieku, mężu, przyjacielu, 
młodzieńcze, greenhornie, jak wam się to udało? 
Winnetou podał mi swój nóż mówiąc: 

– Odetnij ich! Zasłużyłeś na to, żebyś sam to uczynił. Zrobiłem to. Ledwie moi towarzysze 
poczuli się wolni, rzucili się na mnie, wzięli w swoich sześć ramion i zaczęli tak ściskać i 
gnieść, że aż mnie strach zdjął. Sam pocałował mnie nawet w rękę, a z małych oczek kapały 
mu łzy w bór jego zarostu, gdy mówił; 
– Sir, jeśli wam to kiedyś zapomnę, to niech mnie połknie pierwszy niedźwiedź, którego 
spotkam. Jak zabraliście się do tego? Zniknęliście. Tak bardzo obawialiście się wody, że 
wszyscy myśleli, iż utonęliście. 
– Czyż nie powiedziałem: jeśli utonę, będziemy ocaleni? 
– Old Shatterhand tak powiedział? – spytał Winnetou. – A więc to wszystko było tylko 
udane? 
– Tak – potwierdziłem. 
– Mój brat wiedział, co robi. Przypuszczam, że popłynął tuż pod wodą przeciw prądowi, a 
potem w dół rzeki. Mój brat jest nie tylko mocny jak niedźwiedź, lecz także chytry jak lis na 
prerii. Kto jest jego wrogiem, ten musi się mieć na baczności. 
– A Winnetou był moim wrogiem? 
– Byłem nim, lecz już nie jestem. 
– Więc nie wierzysz już temu kłamcy, Tanguy, lecz mnie? 
Spojrzał na mnie znowu tak poważnie i długo jak na tamtym brzegu, podał mi rękę i odrzekł: 

– Twoje oczy są dobre, a twoim rysom obca jest nieuczciwość. Wierzę ci.
Włożyłem zdjęte uprzednio ubranie, wyjąłem z kieszeni puszkę od sardynek i rzekłem:
– Mój brat Winnetou trafił w sedno. Udowodnię mu to zaraz. Myślę, że pozna to, co mu teraz pokażę. 
Wyjąłem zwinięty kosmyk włosów, wyprostowałem i podałem Winnetou. W pierwszej 
chwili sięgnął po nie ręką, lecz nie dotknął, zaskoczony zupełnie tą niespodzianką cofnął się o 
krok i zawołał: 

– To moje włosy! Kto ci je dał? 
– Inczu-czuna wspomniał, że byliście przywiązani do drzew, gdy naraz dobry Wielki Duch 
zesłał wam niewidzialnego wybawcę. Tak, był on niewidzialny, gdyż nie mógł pokazać się 
Keiowehom, lecz teraz nie ma już potrzeby kryć się przed nimi. Teraz już chyba uwierzysz, 
że byłem zawsze twym przyjacielem, a nie wrogiem. 
– Więc to ty... ty... ty nas odwiązałeś? Więc tobie zawdzięczamy i wolność, i życie! – wybuchnął, wciąż jeszcze bardzo stropiony, chociaż był człowiekiem, którego nie łatwo było 
143



wprawić w zdumienie ani zaskoczyć. Następnie wziął mnie za rękę i zaprowadził na miejsce, 
na którym obserwując nas ustawicznie, stała jego siostra. Zatrzymał się przed nią wraz ze 
mną i powiedział: 

– Nszo-czi widzi tu dzielnego wojownika, który wyswobodził potajemnie mnie i ojca, kiedy Keiowehowie przywiązali nas do drzew. Niechaj Nszo-czi mu podziękuje! 
Po tych słowach przycisnął mnie do siebie i pocałował w oba policzki. Ona podała mi rękę 
i rzekła tylko jedno słowo: 

– Przebacz! 
Miała podziękować, a tymczasem prosiła o przebaczenie! Dlaczego? Zrozumiałem to dobrze. Wyrządziła mi w duszy krzywdę. Znała mnie lepiej niż inni, a mimo to, gdy dla podstępu udawałem tchórzostwo, uwierzyła, że to jest prawda. Uważała mnie przez chwilę za bojaźliwego, niezgrabnego mazgaja i przeproszenie za to mylne mniemanie było dla niej sprawą 
ważniejszą od podziękowania, którego domagał się Winnetou. Uścisnąłem jej rękę i odrzekłem: 

– Nszo-czi przypomina sobie zapewne wszystko, co jej powiedziałem. Teraz to nastąpiło. 
Czy moja siostra już mi wierzy? 
– Wierzę mojemu białemu bratu! 
Tangua stał nie opodal, a wściekłość przebijała wyraźnie z jego twarzy. Przystąpiłem doń i 
zapytałem patrząc mu ostro w oczy: 

– Czy wódz Keiowehów, Tangua, jest kłamcą, czy też miłuje prawdę? 
– Chcesz mnie obrazić? – wybuchnął. 
– Nie, pragnę tylko wiedzieć, co mam o tobie sądzić. Odpowiadaj więc! 
– Niech Old Shatterhand wie, że kocham prawdę. 
– Zobaczymy! W takim razie dotrzymujesz słowa, ilekroć coś obiecasz? 
– Tak. 
– Tak też być musi, bo kto nie czyni tak, jak powie, godzien jest pogardy. Czy pamiętasz 
jeszcze, co mi przyrzekłeś? 
– Kiedy? 
– Kiedy byłem jeszcze przywiązany do słupa. 
– Wtedy mówiłem o rozmaitych rzeczach. 
– To prawda, ale wiesz chyba, które z twych słów mam teraz na myśli? 
– Nie. 
– Wobec tego muszę ci sam przypomnieć. Oto chciałeś się ze mną policzyć. 
– Czy rzeczywiście? – zapytał podnosząc brwi. 
– Tak. Powiedziałeś także, że chętnie walczyłbyś ze mną, gdyż wiesz dokładnie, że mnie 
zmiażdżysz. 
Niewątpliwie ton, jakim mówiłem, przeraził go, gdyż rzekł z namysłem: 

– Tego sobie nie przypominam. Old Shatterhand chyba źle mnie zrozumiał. 
– Nie. Winnetou był przy tym i poświadczy to. 
– Tak – potwierdził ochoczo Winnetou. – Tangua chciał załatwić rachunki z Old Shatterhandem i chełpił się, że gotów jest z nim walczyć, żeby go zmiażdżyć. 
– Widzisz więc, że tak się wtedy wyraziłeś. Czy dotrzymasz słowa? 
– A ty żądasz tego? 
– Tak. Nazwałeś mnie tchórzliwą żabą. Szkalowałeś mnie i starałeś się ze wszystkich sił 
doprowadzić do naszej zguby. Kto jest tak zuchwały, żeby robić coś podobnego, ten musi też 
mieć odwagę walczyć ze mną. 
– Pshaw! Walczę tylko z wodzami! 
– Ja jestem wodzem! 
– Udowodnij to! 
144



– Pięknie! Uczynię to w ten sposób, że powieszę cię na pierwszym drzewie, jeśli się będziesz wzdragał walczyć ze mną. 
Groźba powieszenia jest dla Indianina chyba najcięższą obelgą. Toteż Tangua natychmiast 
wyrwał nóż zza pasa i wrzasnął: 

– Psie, mam cię przebić? 
– Możesz, ale tylko w uczciwej walce – pierś w pierś, ostrze przeciwko ostrzu. 
– Ani mi się śni! Z Old Shatterhandem nie chcę mieć nic do czynienia! 
– Ale gdy byłem przywiązany i nie mogłem się bronić, to chciałeś, ty tchórzu!
Chciał się na mnie rzucić, ale Winnetou stanął pomiędzy nim a mną i powiedział:
– Mój brat Old Shatterhand ma słuszność. Tangua oszkalował go i pragnął go zgubić. Jeżeli nie dotrzyma słowa, to jest istotnie tchórzem i zasługuje na wykluczenie ze swego szczepu. Rzecz tę należy rozstrzygnąć natychmiast, gdyż nikt nie powinien zarzucić Apaczom, że 
goszczą u siebie tchórzy. Jak zamierza postąpić wódz Keiowehów? 
Tangua, zanim odpowiedział, rzucił okiem dokoła. Apaczów było prawie cztery razy tyle, 
co Keiowehów, a prócz tego Keiowehowie znajdowali się na ich terytorium. Niepodobna było 
dopuścić do sporu między obu szczepami teraz, kiedy miał zapłacić tak wielki okup i kiedy 
właściwie był jeszcze na pół jeńcem. 

– Namyślę się nad tym – odrzekł wymijająco. 
– Mężny wojownik nie potrzebuje się namyślać. Albo się zgodzisz na walkę, albo przylgnie do ciebie nazwa tchórza. Na to poderwał się obrażony i wrzasnął: 
– Tangua tchórzem? Kto tak twierdzi, temu nóż wbiję w piersi! 
– Ja to powiadam – rzekł Winnetou dumnie i spokojnie – jeśli nie dotrzymasz słowa danego Old Shatterhandowi. 
– Dotrzymam! 
– Więc gotów jesteś z nim walczyć? 
– Tak. 
– I to natychmiast? 
– Natychmiast! Pragnę jak najprędzej zobaczyć jego krew. 
– Dobrze. Teraz należy postanowić, jakiej broni użyjecie w tej walce. 
– Kto ma to postanowić? 
– Old Shatterhand. 
– Dlaczego? 
– Ponieważ ty go obraziłeś. 
– Nie, ja powinienem oznaczyć broń.
–Ty?
– Tak, ja, gdyż on mnie obraził, a ja jestem wodzem, gdy tymczasem on zwykłym białym. 
Jestem więc czymś o wiele ważniejszym od niego. 
– Old Shatterhand jest czymś więcej od czerwonoskórego wodza. 
– On też tak twierdzi, ale nie zdołał tego udowodnić. Groźba nie jest dowodem.
Wtedy ja rozstrzygnąłem tę kwestię:
– Niech Tangua wybiera; mnie wszystko jedno, jaką bronią go zwyciężę. 
– Ty mnie nie zwyciężysz! – ryknął na mnie. – Czy sądzisz, że zgodzę się na walkę na pięści, w której ty każdego powalisz, albo na nóż, którym przebiłeś Noża-Pioruna, albo na tomahawk, który nawet dla Inczu-czuny okazał się zgubnym? 
– Więc co? 
– Będziemy strzelać do siebie, a moja kula ugrzęźnie ci w sercu! 
– Dobrze, przystaję z ochotą. Ale czy mój brat Winnetou słyszał, do czego teraz przyznał 
się Tangua? 
– Co takiego? 
145



– Że walczyłem z Nożem-Piorunem po to, by uwolnić Apaczów od słupa męczeńskiego; 
Tangua przeczył temu dotychczas. Wszyscy się teraz przekonali, że miałem słuszność nazywając go kłamcą. 
– Kłamcą? – huknął na mnie Keioweh. – Życiem mi za to zapłacisz! Prędzej, podajcie mu 
strzelbę! Niech się walka rozpocznie natychmiast, żebym tego psa ujadającego zmusił do milczenia! 
Trzymał swoją strzelbę w ręku, Winnetou posłał Apacza do puebla po moją rusznicę i 
amunicję, którą, nim mnie pojmano, nosiłem przy sobie. Wszystko zachowano starannie, 
gdyż Winnetou, pomimo że mnie uważał za swego wroga, opiekował się mną bardzo troskliwie. Następnie zwrócił się do mnie z tymi słowy: 

– Niech mój biały brat powie, z jakiej odległości będziecie strzelać oraz ile strzałów macie 
dać. 
– Mnie wszystko jedno – odrzekłem. – Kto wybierał broń, niechaj i to rozstrzygnie. 
– Tak, ja rozstrzygam – rzekł Tangua. – Dwieście kroków i tyle strzałów, dopóki jeden z 
nas nie padnie i nie zdoła się już podnieść. 
– Dobrze – powiedział Winnetou. – Ja będę tego pilnował. Będziecie strzelali na przemian. 
Ja stanę obok ze strzelbą i wpakuję kulę w łeb temu, który się ośmieli złamać ten porządek. 
Ale kto ma pierwszy strzał? 
– Naturalnie, że ja! – zawołał Keioweh.
Winnetou potrząsnął niechętnie głową i rzekł:
– Tangua zabiera wszystkie korzyści dla siebie. Old Shatterhand ma pierwszy strzał.. 
– Nie! – odparłem. – Niech się stanie zgodnie z jego życzeniem. On da jeden strzał, potem 
ja drugi i będzie po wszystkim. 
– Nie! – odrzekł Tangua. – Strzelamy, dopóki jeden z nas nie padnie! 
– Oczywiście, to właśnie miałem na myśli, ponieważ pierwszy mój strzał rozciągnie cię na 
ziemi. 
– Samochwał! 
– Pshaw! Właściwie powinienem cię zabić, ale tego nie zrobię. Ukarzę cię w ten sposób, 
że strzaskam ci prawe kolano, zapamiętaj to sobie! 
– Czyście słyszeli? – zaśmiał się. – Ta blada twarz, którą właśni przyjaciele nazywają greenhornem, zapowiada, że z odległości dwustu kroków przestrzeli mi kolano! Wyśmiejcie go, 
wojownicy, wyśmiejcie! 
Spojrzał dokoła, ale nikt się nie zaśmiał. Wobec tego mówił sam dalej: 

– Wy się jego boicie! Ja wam pokażę, że sobie kpię z niego. Chodźcie, odmierzymy dwieście kroków! 
Właśnie przyniesiono mi rusznicę. Zbadawszy ją, przekonałem się, że jest w dobrym, stanie, a obie lufy ma nabite. Dla pewności wystrzeliłem obie kule i nabiłem na nowo tak starannie, jak tego wymagała sytuacja. Wtem zbliżył się do mnie Sam z tymi słowy: 

– Mam do was sto zapytań, a nie znajduję do tego sposobności. Na razie tylko jedno. Czy 
rzeczywiście chcecie tego draba trafić w kolano? 
– Tak. 
– Tylko? 
– To będzie dostateczna kara. 
– Nie, na pewno nie! Takie plugastwo należy tępić, jeśli się nie mylę. Zważcie tylko, co on 
zawinił, ile się już złego stało przez to jedynie, że chciał ukraść konie Apaczom! 
– Temu winni biali co najmniej tak samo, ponieważ go namówili do tego. 
– Ale dał się namówić! Na waszym miejscu wpakowałbym mu kulę w łeb. On z pewnością 
będzie mierzył w waszą głowę! 
– Albo w piersi. Jestem tego pewien. 
146



– Nie trafi. Pukawka tego draba nic niewarta. Odmierzono już odległość, ustawiliśmy się 
więc na punktach krańcowych. Byłem spokojny jak zwykle, a Tangua wyczerpywał cały 
swój zapas obelg, których powtórzyć nie podobna. Niezadowolony z tego Winnetou, stojący 
nieco z boku pomiędzy nami, rzekł: 
– Niechaj wódz Keiowehów milczy i uważa! Liczę do trzech, potem dopiero wolno 
strzelić. Kto prędzej strzeli, dostanie ode mnie kulę. 
Łatwo sobie wyobrazić, że wszyscy obecni byli w najwyższym napięciu. Ustawili się w 
dwa rzędy po prawej i lewej stronie tak, że utworzyli szeroką ulicę, której końce oznaczaliśmy my. Zapanowała głęboka cisza. 

– Niech wódz Keiowehów zaczyna – rzekł Winnetou. – Raz... dwa... trzy! 
Stałem spokojnie, zwrócony do przeciwnika całą szerokością ciała. Ten złożył się zaraz za 
pierwszym słowem Winnetou, zmierzył starannie i wypalił. Kula przeleciała tuż koło mnie. 
Nikt nie wydał głosu. 

– Teraz strzela Old Shatterhand – wezwał mnie Winnetou. – Raz... dwa... 
– Zaraz! – przerwałem mu. – Ja stałem naprzeciwko wodza Keiowehów rzetelnie i prosto, 
on zaś odwraca się i staje ku mnie bokiem. 
– To mi wolno! – odparł. – Kto mi zabroni? Tego nie określono, jak mamy stawać. 
– To prawda, więc Tangua może się tak ustawić, jak mu się spodoba. Nadstawia mi wąską 
stronę ciała, sądząc, że nie tak łatwo go trafię, ale się myli, bo nie chybię na pewno. Mógłbym 
wypalić, nie mówiąc ani słowa, ale chcę być wobec niego uczciwy. Zapowiedziałem, że dostanie kulę w prawe kolano, jeśli jednak stać będzie bokiem, to kula roztrzaska mu oba kolana. Oto cała różnica. Niechaj robi teraz, co chce; ja go ostrzegłem. 
– Strzelaj kulami, a nie słowami! – szydził tamten i nie zważając na moją przestrogę nie 
zmienił bocznej pozycji. 
– Old Shatterhand strzela – powtórzył Winnetou. – Raz... dwa... trzy! 
Huknął strzał. Tangua wydał głośny okrzyk, puścił strzelbę z ręki, rozłożył ramiona i runął 
na ziemię. 

– Uff, uff, uff! – zawołano ze wszystkich stron i zaczęto się cisnąć, aby zobaczyć, gdzie 
trafiłem. 
Ja podszedłem także, a wszyscy rozstąpili się z szacunkiem. 

– W oba kolana, w oba kolana – powtarzano na prawo i lewo. Kiedy przystąpiłem do Tan
guy, leżał jęcząc na ziemi. 
Winnetou klęczał już przy nim i badał ranę. Spostrzegłszy, że się zbliżam, rzekł: 

– Kula poszła zupełnie tak, jak przepowiedział mój biały brat; oba kolana strzaskane. Tangua już nigdy nie wyjedzie konno, aby rzucić okiem na rumaki innych szczepów. 
Raniony, ujrzawszy mnie, obsypał mnie całym gradem przezwisk. Huknąłem na niego tak, 
że zamilkł na chwilę, i rzekłem: 

– Przestrzegłem cię, lecz ty nie usłuchałeś. Sam jesteś temu winien. 
Nie śmiał dalej jęczeć, gdyż Indianinowi nie przystoi tego robić nawet w największym 
bólu. Zagryzł wargi i patrzył przed siebie ponuro, a potem warknął: 

– Jestem zraniony i nie mogę wrócić do domu, muszę pozostać u Apaczów.
Na to Winnetou potrząsnął głową i rzekł bardzo stanowczo:
– Musisz wrócić do domu, gdyż nie mamy miejsca dla złodziei naszych koni i morderców 
naszych wojowników. Nie zemściliśmy się krwawo i zadowoliliśmy się okupem. Więcej żądać nie możesz. Keioweh nie należy do naszego puebla. 
– Ależ ja nie będę mógł usiedzieć na koniu! 
– Old Shatterhand był ciężej ranny i też nie mógł jechać na koniu, a mimo to dostał się tutaj. Myśl o nim często! To ci się przyda. Keiowehowie chcieli nas dzisiaj opuścić; niech to 
uczynią, gdyż kogo z nich spotkamy jutro w pobliżu naszych pastwisk, z tym obejdziemy się 
tak, jak wedle ich życzenia mieliśmy postąpić z Old Shatterhandem. Powiedziałem. Howgh! 
147



Wziął mnie za rękę i odprowadził na bok. Wydostawszy się ze ścisku, ujrzeliśmy Inczuczunę płynącego ku nam łodzią z dwoma wysłanymi doń ludźmi. Winnetou pośpieszył nad 
rzekę, a ja udałem się do Sama Hawkensa, Dicka Stone'a i Willa Parkera. 

– Nareszcie, nareszcie będziemy was mieli dla siebie!– rzekł pierwszy z nich. – Powiedzcie nam przede wszystkim, jakie to włosy pokazaliście Winnetou? 
– Te, które mu sam obciąłem. 
– Kiedy? 
– Gdy uwolniłem go razem z ojcem. 
– To wy... do wszystkich diabłów... wy... wy, greenhorn, mielibyście ich uwolnić? 
– Oczywiście. 
– Nie powiedziawszy nam o tym ani słowa? 
– To było zbyteczne! 
– Ale jakże tego dokonaliście? 
– Tak, jak to czynią greenhorny. 
– Mówcie rozsądnie, sir! To było nadzwyczaj trudne. 
– Tak, wątpiliście nawet, czy wam by się to udało. 
– No, a wam się udało! Albo ja nie mam rozumu, albo przestał mi działać. 
– To pierwsze, Samie, to pierwsze! 
– Nie róbcie głupich dowcipów! Taki chytrus! Odwiązuje 
od męczeńskich słupów wodzów i nosi z sobą cudotwórczy kosmyk, nie zdradzając się z 
tym ani słowem! A taką ma uczciwą minę! Z tego tylko widać, że nie należy nikomu wierzyć! 
A jakże tam dziś było? Niektóre rzeczy są dla mnie niejasne. Utonęliście i nagle pojawiliście 
się znowu! 

Opowiedziałem mu wszystko, a gdy skończyłem, zawołał: 

– Człowiecze, przyjacielu, greenhornie, straszny z was hultaj, jeśli się nie mylę! Muszę 
was znowu zapytać, czy nie byliście jeszcze nigdy na Zachodzie? 
– Nie. 
– Ani w ogóle w Stanach Zjednoczonych? 
– Nie. 
– To niech was diabeł zrozumie, bo ja nie potrafię! Jesteście we wszystkim nowicjuszem, a 
zarazem mistrzem. Nie widziałem jeszcze takiego dziwoląga. Muszę was pochwalić, naprawdę pochwalić. Poczynaliście sobie sprytnie, hi! hi! hi! Nasze życie wisiało rzeczywiście na 
włosku. Ale niech wam ta pochwała nie przewróci w głowie, bo jeszcze będziecie robić głupstwa. Dziwiłoby mnie to naprawdę, gdybyście kiedy zostali użytecznym 
westmanem! 
Mówiłby dalej w tym tonie, ale nadeszli Winnetou i Inczu-czuna. Stary wódz patrzył mi 
długo i poważnie w oczy, jak przedtem syn, i powiedział: 

– Słyszałem o wszystkim od Winnetou. Jesteście wolni, a nam przebaczcie. Jesteś bardzo 
dzielnym i przebiegłym wojownikiem i zwyciężysz niejednego wroga. Czy zapalisz z nami 
fajkę pokoju? 
– Owszem, chciałbym być waszym przyjacielem i bratem! 
– To chodźcie teraz ze mną i córką moją Nszo-czi do puebla! Wyznaczę mojemu zwycięzcy godne mieszkanie. Winnetou zostanie tutaj, aby dopilnować porządku. 
Weszliśmy z nim i z Nszo-czi – jako wolni ludzie – do zamku w kształcie piramidy, który 
opuszczaliśmy jako jeńcy wleczeni na śmierć. 

148



ROZDZIAŁ V 

„PIĘKNY DZIEŃ” 

Wróciwszy teraz do puebla, zobaczyłem, jaka to była silna i olbrzymia budowla kamienna. 
Uważa się powszechnie ludy amerykańskie za niezdolne do stworzenia wyższej kultury, ale 
ludzie, którzy umieli poruszyć takie masy skalne i spiętrzyć je w tak niezdobytą dla ówczesnej broni twierdzę, nie mogli przecież znajdować się na niskim stopniu kultury. Choć nie 
wiadomo, czy dzisiejsi Indianie są potomkami dawnych kulturalnych narodów amerykańskich, to i tak nie ma powodu do twierdzenia, jakoby nie byli zdolni do dalszego rozwoju. 
Oczywiście, jeśli się nie da im na to miejsca ani czasu, muszą upaść i wyginąć. 

Wspięliśmy się za pomocą drabin na trzecią platformę, na której leżały najparadniejsze 
komnaty puebla. Tu mieszkał Inczu-czuna z dwojgiem dzieci i tu wyznaczono dla nas mieszkanie. 

Moje było obszerne. Wprawdzie nie miało okien i światło wpadało drzwiami, ale drzwi te, 
bardzo wysokie i szerokie, sprawiały, że było dość jasno. Komnata była pusta, ale Nszo-czi 
urządziła ją niebawem za pomocą futer, koców i różnych sprzętów tak, że okazała się daleko 
wygodniejsza, niż mógłbym przypuszczać. 

Hawkens, Stone i Parker otrzymali razem taką samą komnatę. 

Gdy mój pokój gościnny był już o tyle urządzony, że mogłem doń wejść, przyniosła mi 
Nszo-czi przepysznie rzeźbioną fajkę pokoju i tytoń. Sama mi ją napchała i zapaliła. Gdy pociągnąłem raz i drugi, rzekła; 

– Tę fajkę przysyła ci mój ojciec, Inczu-czuna. On sam przywiózł świętą glinę z kamieniołomów, a ja wyrzeźbiłam tę głowicę. Nie była jeszcze w niczyich ustach, prosimy cię, żebyś przyjął ją od nas na własność, a paląc ją, żebyś o nas pamiętał. 
– Wasza dobroć jest wielka – odrzekłem – lecz mnie zawstydza, gdyż nie mam się czym 
odwzajemnić. 
– Dałeś nam już tak wiele, że nie zdołamy ci się za to odwdzięczyć, uratowałeś kilkakrotnie życie Inczu-czuny i Winnetou! Obydwaj byli kilka razy w twoim ręku, a ty ich nie zabiłeś. 
Dziś mogłeś znowu pozbawić życia Inczu-czunę, nie narażając się na żadną karę, a jednak 
tego nie uczyniłeś. Za to pozyskałeś sobie nasze serca. Pozwól naszym wojownikom uważać 
cię za brata. 
– Jeśliby się to stało, spełniłoby się moje największe życzenie. Inczu-czuna jest sławnym 
wodzem i wojownikiem, a Winnetou pokochałem od razu od pierwszej chwili. Jest to dla 
mnie nie tylko wielki zaszczyt, lecz również wielka radość, że będą mnie nazywali bratem 
takich mężów. Pragnę tylko, żeby moich towarzyszy także spotkał ten zaszczyt. 
– Jeśli zechcą, będą uważani za rodowitych Apaczów. 
– Dziękujemy wam za to. A więc to ty sama wyrzeźbiłaś tę fajkę ze świętej gliny? Cóż za 
zręczność posiadasz w rękach! 
Pokraśniała na tę pochwałę i rzekła: 

– Wiem, że żony i córki bladych twarzy więcej umieją i zręczniejsze są od nas. A teraz 
jeszcze ci coś przyniosę. 
Wyszła i przyniosła moje rewolwery, nóż, amunicję i inne przedmioty, których nie trzymałem w kieszeniach, stamtąd bowiem nie zabrano mi niczego, nawet gdy byłem w niewoli. 
Podziękowałem stwierdzając zarazem, że niczego nie brakuje, i zapytałem: 

149



– Czy moi towarzysze otrzymają także na powrót swą własność? 
– Rozumie się. Wszystko niewątpliwie już dostali, gdyż kiedy ja ciebie tu obsługuję, nimi 
zajmuje się Inczu-czuna. 
– A co z naszymi końmi? 
– Są także. Ty będziesz jeździł na swoim, a Sam Hawkens na swojej Mary. 
– Ach! Wiesz, jak się ten muł nazywa? 
– Tak. Znam także imię starej flinty Sama Hawkensa. Nie powiedziałam ci, że często z 
nim rozmawiałam. To bardzo figlarny człowiek, ale też i dzielny wojownik. 
– Tak i, co więcej, jest wiernym i zdolnym do ofiar towarzyszem, którego trudno nie kochać. Ale muszę cię jeszcze o coś zapytać. Czy dasz mi szczerą odpowiedź? 
– Nszo-czi nigdy nie kłamie! – odparła z dumą, a zarazem z prostotą. – Najmniej zaś tobie 
mogłabym powiedzieć nieprawdę. 
– Wasi wojownicy odebrali Keiowehom wszystko, co mieli oni z sobą? 
– Tak. 
– A moim trzem towarzyszom także? 
– Tak. 
– A dlaczego mnie zostawiono to, co było w kieszeniach? 
– Bo tak kazał mój brat Winnetou. 
– Czy wiesz, czemu wydał taki rozkaz? 
– Bo cię miłował. 
– Pomimo że uważał mnie za swego wroga? 
– Tak. Powiedziałeś przedtem, że pokochałeś go od razu od pierwszej chwili, to samo czuł 
on w stosunku do ciebie. Bardzo mu było przykro, że musiał cię uważać za wroga, i to nie 
tylko za wroga... 
Zatrzymała się w obawie, że powie coś, co, mogłoby mnie obrazić. 

– Mów dalej! – prosiłem. 
– Nie. 
– To ja skończę za ciebie. To, że musiał widzieć we mnie swego wroga, zapewne nie dolegało mu tak bardzo, gdyż nawet wróg może zasługiwać na szacunek, ale on sądził, że jestem 
kłamcą, fałszywym i podstępnym człowiekiem. Prawda? 
– Słusznie się domyślasz. 
– A teraz jeszcze jedno pytanie: co słychać z Rattlerem, mordercą Kleki-petry? 
– Przywiązują go właśnie do słupa męczeńskiego. 
– Co? Teraz? Teraz właśnie? 
– Tak. 
– I ja nic o tym nie wiem? Czemu zamilczano to przede mną? 
– Winnetou tego żądał. 
– Tak? Dlaczego? 
– Przypuszczał, że twoje oczy nie mogłyby na to patrzeć, a uszy słuchać. 
– Winnetou nie pomylił się, a jednak może zdołałbym na to patrzeć i słuchać, gdyby 
uwzględniono moje życzenie. 
– Jakie? 
– Powiedz mi najpierw, gdzie się odbędą tortury! 
– Tam na dole, nad rzeką, gdzie ty się znajdowałeś poprzednio. Inczu-czuna odprowadził 
was, żebyście przy tym nie byli. 
– Ale ja chcę być przy tym! Jakie przeznaczono dlań męki? 
– Wszystkie, jakie zazwyczaj zadaje się jeńcom. To najgorsza blada twarz ze wszystkich, 
jakie kiedykolwiek wpadły w ręce Apaczom. Bez żadnego powodu zamordował nauczyciela 
Winnetou, Białego Ojca, którego czciliśmy wszyscy i kochali, i dlatego nie umrze tylko po 
kilku męczarniach, lecz wojownicy spróbują na nim po kolei wszystkich mąk, jakie znamy. 
150



– Tak być nie powinno, to nieludzkie! 
– On na to zasłużył! 
– Czy mogłabyś patrzeć na to? 
– Tak. 
– Ty, dziewczyna? 
Długie jej rzęsy opadły na oczy. Na kilka chwil spuściła wzrok ku ziemi, potem podniosła 
go, spojrzała mi w twarz poważnie, prawie z wyrzutem, i rzekła: 

– Ty się temu dziwisz? 
– Tak. Kobieta nie powinna znosić takiego widoku. 
– Czy tak jest u was? 
– Tak. 
– Rzeczywiście? 
– Tak. 
– Mówisz nieprawdę, a kłamcą przecież nie jesteś, gdyż wypowiadasz ją nie naumyślnie, 
lecz nieświadomie. Ty się mylisz. 
– Więc ty twierdzisz co innego? 
– Tak. 
– W takim razie znasz chyba lepiej ode mnie nasze kobiety i dziewczęta! 
– A może ty ich nie znasz! Gdy wasi zbrodniarze stają przed sędzią, to innym wolno tego 
słuchać. Tak? 
– Tak jest. 
– Opowiadano mi, że bywa tam więcej słuchaczek niż słuchaczy. Czy tam jest miejsce dla 
skwaw? Czy to ładnie z jej strony, że ściąga ją tam ciekawość? 
– Nie. 
– A gdy u was tracą mordercę, gdy go wieszają lub ucinają mu głowę, czy nie ma przy tym 
białych niewiast? 
– Tak bywało dawniej. 
– A teraz im zakazano? 
– Tak. 
– A mężczyznom także? 
– Tak. 
– A więc nikomu nie wolno! Ale gdyby jeszcze było wolno, przychodziłyby i one. O, kobiety bladych twarzy nie są tak delikatne, jak sądzisz. One doskonale znoszą ból, ale ból innych ludzi lub zwierząt. Nie byłam u was, ale mówił mi o tym Kleki-petra. Potem Winnetou 
był w wielkich miastach Wschodu, a gdy powrócił, opowiadał mi wszystko, na co patrzył i co 
zauważył. Czy wiesz, co wasze kobiety robią ze zwierzętami, które gotują, smażą i jedzą? 
– No? 
– Zdejmują z nich żywcem skórę, wyrywają im jeszcze za życia wnętrzności i wrzucają je 
żywe do wrzącej wody. A czy wiadomo ci, co robią czarownicy białych? 
– Co? 
– Wrzucają żywe psy do wrzącej wody, aby się dowiedzieć, jak długo będą jeszcze potem 
żyły, i zdejmują z nich poparzoną skórę. Wycinają im oczy i języki, otwierają brzuchy i męczą je na różne inne sposoby, aby potem robić z tego książki. 
– To są wiwisekcje, przeprowadzane dla wiedzy. 
– Wiedzy? Kleki-petra był także moim nauczycielem, dlatego wiem, co chcesz przez to 
słowo powiedzieć. Jak też wasz Wielki Duch ocenia tę wiedzę, która nie potrafi niczego nauczyć bez śmiertelnych mąk zwierząt? I takie męczarnie uprawiają wasi czarownicy w swoich 
domach, gdzie także mieszkają ich żony, które muszą na to patrzeć! Czy może nie słyszą, jak 
dręczone zwierzęta wyją z boleści? Czy wasze skwaw nie trzymają ptaków w klatkach? Czy 
one nie wiedzą, jaka to męka dla ptaka? Czy wasze niewiasty nie siedzą tysiącami na wyści
151



gach i nie radują się jak jeźdźcy zajeżdżają konie na śmierć? Czy nie są obecne skwaw tam, 
gdzie się kaleczą bokserzy? Jestem młodą, niedoświadczoną dziewczyną, którą zaliczacie do 
,,dzikich”, ale mogłabym ci powiedzieć niejedno jeszcze, co robią wasze delikatne skwaw, nie 
odczuwając przy tym przerażenia, które ja odczuwam. Policz te tysiące wiotkich, pięknych, 
białych niewiast, które z uśmiechem na ustach stały, gdy męczono ich niewolników lub ćwiczono na śmierć czarną służebnicę! A tutaj mamy zbrodniarza, mordercę, który powinien 
umrzeć tak, jak na to zasłużył. Ja chcę być świadkiem tego, a ty to potępiasz? Czy to istotnie 
złe z mej strony, że potrafię spokojnie patrzeć na śmierć takiego człowieka? A gdyby nawet 
było to złe, to kto ponosi winę tego, że czerwonoskórzy przyzwyczaili swe oczy do takich 
rzeczy? Czyż to nie biali zmuszają nas do odpłacania srogością za ich okrucieństwa? 

– Wątpię, czy biały sędzia skazałby pojmanego Indianina na pal męczeński. 
– Sędzia? Nie gniewaj się, gdy wypowiem słowo słyszane tyle razy z ust Hawkensa: greenhorn! Ty nie znasz Zachodu. Gdzie tu masz sędziów, ludzi, których tym wyrazem obejmujesz? Silniejszy jest sędzią, a sądzi się słabego. Posłuchaj, co się dzieje u ognisk obozowych 
bladych twarzy! Czy ci niezliczeni Indianie, którzy padli w walce z białymi napastnikami, 
zginęli wszyscy od razu od kuli lub noża? Ilu z nich zamęczono na śmierć, choć nie zrobili 
nic złego, bronili tylko swoich praw! Postanowiono u nas, że zginie morderca, który na tę 
karę zasłużył, a ja mam odwracać oczy dlatego, że jestem dziewczyną? My także byłyśmy 
niegdyś inne, ale wy nauczyliście nas patrzeć na krew i nie drgnąć przy tym powieką. Pójdę i 
będę obecna, kiedy morderca Kleki-petry poniesie zasłużoną karę! 
Poznałem tę piękną, młodą Indiankę jako cichą, łagodną istotę, a teraz stała przede mną z 
błyszczącymi oczyma i płonącymi policzkami, żywy obraz bogini zemsty, nieprzystępnej dla 
miłosierdzia. Wydała mi się niemal piękniejsza niż przedtem. Czy należało ją za to potępić? 
Czyż nie miała słuszności? 

– To idź – rzekłem – ale ja także pójdę. 
– Zostań lepiej tu! –prosiła zupełnie już innym tonem.– Inczu-czuna i Winnetou nie będą 
zadowoleni z twego przybycia. 
– Czy będą się na mnie gniewali? 
– Nie. Nie życzą sobie tego, ale ci nie zakażą, gdyż jesteś nam bratem. 
– Pójdę więc, a oni mi to wybaczą. 
Wyszedłszy na platformę, zastałem tam Sama Hawkensa. Palił krótką myśliwską fajeczkę, 
ponieważ także dostał tytoń. 

– Teraz to zupełnie co innego, sir – rzekł chrząkając z zadowoleniem. – Być najpierw jeńcem, a potem grać wielkiego pana, to chyba różnica. Jak się czujecie w nowych warunkach? 
– Dziękuję, dobrze – odrzekłem. 
– Ja także doskonale. Sam wódz nas obsługiwał. To przecież przyjemnie, jeśli się nie mylę. 
– Gdzie jest teraz Inczu-czuna? 
– Poszedł znowu nad rzekę. 
– Czy wiecie, co się tam teraz dzieje? 
– Domyślam się. 
– No, co? 
– Czułe pożegnanie z miłymi Keiowehami. 
– Nie tylko. 
– A cóż jeszcze? 
– Męczą Rattlera. 
– Męczą Rattlera? A nas tutaj zaprowadzili? Ja muszę także być przy tym! Chodźcie, sir, 
zejdźmy tam prędko! 
– Powoli! Czy potraficie patrzeć na takie sceny i dreszcz was nie odpędzi? 
152



– Patrzeć? Dreszcz? Jaki z was jednak greenhorn, kochany sir! Gdy zabawicie dłużej na 
Zachodzie, nie będziecie myśleli o dreszczach. Ten drab zasłużył na śmierć i tracą go, tyle że 
na sposób indiański. 
– Ależ to okrucieństwo! 
– Pshaw! Nie mówcie o okrucieństwie w tym wypadku! Umrzeć przecież musi! A może 
się i na to nie godzicie? 
– O tak, ale niech się z nim krótko załatwią! To przecież człowiek! 
– Człowiek mordujący drugiego, który mu nic a nic złego nie zrobił, to już nie człowiek. 
Był pijany jak bydlę. 
– To okoliczność łagodząca. Nie wiedział już, co czyni. 
– Nie bądźcie śmieszni! Tak, tam u was w Starym Kraju zasiadają panowie prawnicy i 
każdemu, komu się spodoba popełnić zbrodnię w stanie pijanym, liczą wódkę jako okoliczność łagodzącą. Zaostrzyć powinni karę, sir, zaostrzyć! Kto się tak bezmyślnie upije, że rzuca 
się na bliźniego jak dzikie zwierzę, tego należałoby ukarać podwójnie. Nie mam ani odrobiny 
współczucia dla tego Rattlera. Pomyślcie tylko, jak on się z wami obchodził! 
– Myślę o tym, ale spróbuję, może uda mi się wyjednać mu szybką śmierć. 
– Dajcie temu spokój, sir! Po pierwsze, on na to nie zasługuje, a po wtóre, wszelkie wasze 
wysiłki będą daremne. Kleki-petra był nauczycielem, duchowym ojcem plemienia, a śmierć 
jego jest niepowetowaną stratą dla Apaczów, morderstwo zaś zostało popełnione bez żadnego 
powodu. Dlatego nie uda się skłonić czerwonoskórych do pobłażliwości. 
– A jednak spróbuję! 
– Ale daremnie! 
– W takim razie wpakuję Rattlerowi kulę w serce. 
– Aby zakończyć jego męczarnie? Nie czyńcie tego, na miłość boską! Usposobilibyście 
wrogo cale plemię, które ma prawo oznaczania rodzaju kary. Jeśli je tego prawa pozbawicie, 
natychmiast będzie koniec naszej młodej przyjaźni. A więc idziecie? 
– Tak. 
– Pięknie, ale nie róbcie głupstw! Zawołam Dicka i Willa. 
Zniknął w mieszkaniu i ukazał się wkrótce z obydwoma swymi przyjaciółmi. Razem zeszliśmy z pięter. Nszo-czi poszła naprzód i już jej nie było widać. W dolinie Rio Pecos nie 
zastaliśmy już Keiowehów, którzy odjechali ze swoim zranionym wodzem. Inczu-czuna był 
tak rozumny, że wysłał za nimi potajemnie zwiadowców, gdyż bał się, czy nie weźmie ich 
chętka powrócić niepostrzeżenie, aby się zemścić. 

Wspomniałem już, że tam na placu stał nasz wóz; otaczał go tłum Apaczów. Inczu-czuna i 
Winnetou stali w środku koła pogrążeni w rozmowie z Nszo-czi. Jakkolwiek Nszo-czi była 
córką wodza, nie śmiała się mieszać do spraw męskich. Jeśli teraz jednak nie znajdowała się 
przy kobietach, znaczyło to, że miała do zakomunikowania bratu coś bardzo ważnego. Widząc nas nadchodzących, wskazała na nas i cofnęła się do kobiet. Winnetou przebił się przez 
krąg wojowników, wyszedł naprzeciw nas i rzekł poważnie: 

– Czemu moi biali bracia nie zostali na górze w pueblu? Czy nie podobają im się ich 
mieszkania? 
– Podobają się i dziękujemy za troskliwość czerwonemu bratu – odrzekłem. – Przychodzimy, gdyż słyszeliśmy, że Rattler ma teraz ponieść śmierć. Czy tak? 
– Tak. 
– Ależ ja go nie widzę! 
– Leży na wozie przy zwłokach zamordowanego. 
– Jaki mu rodzaj śmierci przeznaczono? 
– Śmierć w męczarniach. 
– Czy to nieodwołalne postanowienie? 
– Tak. 
153



– Oko moje takiej śmierci nie zniesie! 
– Dlatego mój ojciec, Inczu-czuna, zaprowadził was do puebla. Czemu zjawiliście się 
znowu tutaj, skoro wzrok wasz na coś podobnego nie może patrzeć? 
– Religia moja nakazuje mi wstawić się za Rattlerem. 
– Twoja religia? Czy nie jest ona i jego religią? 
– Tak. 
– Czy on postępował według jej przykazań? 
– Niestety nie. 
– Więc nie potrzebujesz spełniać ich względem niego. Twoja i jego religia zakazuje zabijać, a on mimo to mordował, nie można więc do niego stosować jej nauk. 
– Nie mogę się kierować tym, co on zrobił. Muszę spełnić moją powinność, nie pytając o 
zapatrywania i czyny innych. Proszę usilnie, byście złagodzili swoją surowość i pozwolili 
temu człowiekowi umrzeć szybką śmiercią. 
– Co raz postanowiono, musi być wykonane. 
– Nieodwołalnie? 
– Tak. 
– Więc nie ma sposobu, aby moje życzenie zostało spełnione?
Popatrzył w ziemię poważnie i z namysłem, a potem odrzekł:
– Jest tylko jeden. 
– Jaki? 
– Zanim go podam memu białemu bratu, muszę poprosić, żeby go nie użył, gdyż zaszkodziłoby ci to bardzo u moich wojowników. 
– W jaki sposób? 
– Nie ceniliby cię już tak, jakbym sam tego pragnął ze względu na ciebie. 
– Czy to środek niehonorowy i zasługujący na pogardę? 
– Wedle pojęć czerwonoskórych mężów tak. 
– Cóż to za środek? 
– Musiałbyś powołać się na naszą wdzięczność. 
– Ach! Tego nikt rzetelny nie uczyni! 
– Nie. Zawdzięczamy ci życie. Powołując się. na to, zniewoliłbyś mnie i ojca mego, Inczuczunę, do zajęcia się twym życzeniem. 
– W jaki sposób 
– Odbylibyśmy nową naradę i na niej przemawialibyśmy za tobą tak, że wojownicy musieliby uznać wdzięczność, której się domagasz. Wówczas jednak straciłoby wartość wszystko, czego z taką chlubą dla siebie dokonałeś. Czy ten Rattler godzien jest takiej ofiary? 
– Pewnie, że nie! 
– Brat mój słyszał, że mówię z nim szczerze. Wiem, jakie uczucia i myśli przenikają jego 
serce, ale moi wojownicy pojąć tego nie mogą. Gardziliby człowiekiem, który by żądał takiego dowodu wdzięczności. Czy Old Shatterhand, który mógłby zostać najsławniejszym wojownikiem Apaczów, ma od nas odejść dlatego, że wojownicy spluwaliby przed nim? 
Trudno było na to odpowiedzieć. Serce nakazywało obstawać przy prośbie, ale rozum, a 
raczej duma sprzeciwiała się temu. Winnetou widocznie współczuł mojej wewnętrznej rozterce, bo powiedział: 

– Pomówię z ojcem, a mój brat niech tu zaczeka!
Odszedł.
– Nie róbcie głupstw, sir! – tłumaczył Sam. – Nie domyślacie się, że to wstawiennictwo 
możecie życiem przypłacić. 
– To chyba nie! 
– O, i owszem! To prawda, że czerwonoskóry gardzi każdym, kto wprost żąda od niego 
wdzięczności. Zrobi to, czego się ten ktoś domaga, ale na przyszłość nie chce już znać tego 
154



człowieka. Musielibyśmy istotnie dziś się oddalić, a mamy przed sobą nieprzyjaznych Keiowehów. Co to znaczy, tego nie potrzebuję wam tłumaczyć. 

Inczu-czuna i Winnetou rozmawiali z sobą przez chwilę bardzo poważnie, po czym zbliżyli się do nas, a ojciec rzekł: 

– Gdyby Kleki-petra nie zaznajomił nas nieco z waszym sposobem myślenia, uważałbym 
cię za człowieka, z którym wstyd mówić. Dzięki Kleki-petrze pojmuję twoje życzenie, ale 
moi wojownicy nie zrozumieliby go i gardziliby tobą. 
– Nie tylko o mnie tu idzie, lecz także o Kleki-petrę. 
– Jak to? 
– On wyznawał tę samą wiarę, która mnie nakazuje przedłożyć tę prośbę. Wierz mi, że 
gdyby żył jeszcze, nie dopuściłby do tego, żeby jego morderca zginął taką śmiercią. 
– Czy rzeczywiście? 
– Jestem tego pewien. 
Inczu-czuna potrząsnął zwolna głową i spojrzał w oczy synowi, a syn jemu. Obydwaj zrozumieli wzajemnie swe spojrzenia. Inczu-czuna zwrócił się znowu do mnie i zapytał: 

– Czy ten morderca był także twoim wrogiem? 
– Tak. 
– Więc słuchaj, co ci powiem! Dowiemy się, czy mieszka w nim jeszcze choć ślad czegoś 
dobrego. Jeżeli tak, to spróbuję spełnić twoje życzenie bez szkody dla ciebie samego. Usiądźcie tutaj i zaczekajcie na to, co się stanie. Gdy ci dam znak, podejdziesz do mordercy i zażądasz, żeby cię poprosił o przebaczenie. Jeśli to zrobi, umrze szybko. 
– Czy będzie mi wolno mu to powiedzieć? 
– Tak. 
Inczu-czuna powrócił z Winnetou do koła wojowników, a my usiedliśmy tam, gdzie staliśmy dotąd. 

– Nie przypuszczałem – rzekł Sam – że wódz zgodzi się na wasze życzenie. Musicie się 
cieszyć jego względami. 
– Nie w tym leży przyczyna, ale w czym innym. 
– W czym? 
– To wpływ Kleki-petry, żywy nawet po jego śmierci. Jestem bardzo ciekaw, co się teraz 
stanie. 
– Zaraz zobaczycie. Uważajcie! 
Zdjęto z wozu płachtę, zniesiono jakiś długi, do kufra podobny przedmiot, do którego 
przywiązany był człowiek. 

– To trumna z wypalonych wewnątrz kloców – rzekł Sam Hawkens – obciągnięta zmoczonymi skórami, które po wyschnięciu tak się ściągają, że trumna staje się szczelnie zamknięta. 
Niedaleko od miejsca gdzie główna dolina schodziła się z boczną, wznosiła się skała, na 
której zbudowano z dużych kamieni otwarty ku przodowi sześcian. Obok leżało mnóstwo 
naznoszonych kamieni. Ku temu sześcianowi poniesiono trumnę wraz z przywiązanym do 
niej człowiekiem. Był nim Rattler. 

– Czy wiecie, po co nagromadzono tam kamienie? – zapytał mnie Sam. 
– Przypuszczam. 
– No, po co? 
– Budują grobowiec. 
– Słusznie. Podwójny grobowiec. 
– Dla Rattlera także? 
– Tak. Mordercę pochowają razem z ofiarą, co powinno by się dziać po każdym morderstwie, gdyby to było możliwe. 
– To straszne! Być żywcem przywiązanym do trumny zamordowanego i wiedzieć, że to 
własne ostatnie łoże! 
155



– Zdaje mi się, że naprawdę żal wam tego mordercy. Pojmuję to, że prosiliście, by umarł 
szybką śmiercią, ale żeby litować się nad nim, tego nie rozumiem naprawdę. 
Teraz podniesiono trumnę w ten sposób, że Rattler stanął na nogach, po czym trumnę i 
jeńca przywiązano rzemieniami do muru. Czerwoni mężczyźni, kobiety i dzieci zbliżyli się i 
utworzyli półkole. Zapanowała głęboka, pełna oczekiwania cisza. Winnetou i Inczu-czuna 
zajęli stanowiska koło trumny, jeden z prawej, a drugi z lewej strony. Po czym zabrał głos 
stary wódz: 

– Wojownicy Apaczów zgromadzili się tutaj, by odbyć sąd, gdyż lud Apaczów dotknęła 
wielka, niepowetowana strata, za którą winny ma zapłacić śmiercią. 
Inczu-czuna mówił dalej, kreśląc kwiecistym, indiańskim stylem charakter i działalność 
Kleki-petry, po czym opisał dokładnie jego śmierć i pojmanie Rattlera. Na końcu oznajmił, że 
morderca zostanie zamęczony, a potem pochowany obok trumny zmarłego. Skończywszy 
przemowę, wódz spojrzał ku mnie i dał oczekiwany znak. 

Wstaliśmy i weszliśmy w krąg czerwonoskórych. 

Trumna, ustawiona prosto, miała grubość człowieka i przeszło cztery łokcie długości. Wyglądała jak kawałek grubego pnia pokryty skórą. Rattler był przywiązany do niej plecami. 
Widać było po nim, że nie cierpiał dotychczas ani głodu, ani pragnienia. Usta miał zatkane 
kneblem, więc nie mógł mówić. Głowę przymocowano mu także w ten sposób, że nie mógł 
nią poruszać. W chwili gdy się do niego zbliżyłem, Inczu-czuna wyjął mu z ust knebel i rzekł 
do mnie: 

– Mój biały brat chciał z tym mordercą pomówić. Niech tak będzie! 
Rattler zobaczył, że jestem wolny, pomyślał więc sobie niewątpliwie, że zaprzyjaźniłem 
się z Indianami. Sądziłem przeto, że poprosi mnie, żebym się za nim wstawił. Tymczasem, 
skoro tylko wyjęto mu z ust knebel, krzyknął zjadliwie: 

– Czego chcecie ode mnie? Wynoście się; nie chcę mieć z wami nic do czynienia! 
– Słyszeliście, mr. Rattler – odpowiedziałem na to spokojnie – że jesteście skazani na 
śmierć. To się już nie da zmienić i musicie umrzeć. Ale ja postanowiłem wam... 
– Precz, psie, precz! – przerwał i splunął ku mnie. 
– Musicie zatem umrzeć – ciągnąłem dalej, nie zbity z tropu – ale rodzaj śmierci od was 
zależy. Mają was zamęczyć. To jest okropne i chciałbym temu zapobiec. Na moją prośbę 
okazał Inczu-czuna gotowość oszczędzenia wam męczarni, jeśli tylko wypełnicie postawiony 
przezeń warunek. 
Zatrzymałem się w nadziei, że zapyta mnie o ten warunek, ale zamiast tego rzucił mi 
straszne przekleństwo, które się nie da powtórzyć. 

– Inczu-czuna żąda, żebyście poprosili mnie o przebaczenie – oświadczyłem w dalszym 
ciągu. 
– O przebaczenie? Ciebie o przebaczenie? – krzyknął. – Wolę sobie język odgryźć i znieść 
wszelkie męczarnie, jakie wymyślą te czerwonoskóre łajdaki! 
– Zważcie, mr. Rattler, że nie ja postawiłem ten warunek, bo mnie waszych przeprosin nie 
potrzeba. Chciał tego Inczu-czuna, a że ja miałem to wam powiedzieć, więc czynię to właśnie 
teraz. Pamiętajcie, w jakim jesteście położeniu i co wam grozi! Czekają was okropne męki, 
straszny rodzaj śmierci, którego możecie uniknąć powiedziawszy jedno małe słówko: 
,,przepraszam”. 
– Nie zrobię tego nigdy, nigdy! Zabierajcie się stąd! Nie chcę widzieć waszej łajdackiej 
twarzy! Idźcie do diabła albo jeszcze dalej! 
– Jeśli tak zrobię, jak sobie życzycie, to z pewnością już nie wrócę. Bądźcie zatem rozsądni i powiedzcie to małe słowo! 
– Nie, nie i nie! – zaryczał. 
– Proszę was o to! 
156



– Precz, precz, powiadam! O jasne nieba, dlaczego jestem związany! Gdybym miał wolne 
ręce, pokazałbym wam, którędy droga! 
– Well, niech się stanie według waszej woli, ale przypominam, że nie wrócę nawet, gdy 
mnie zawołacie. 
– Ja miałbym ciebie wołać? Ciebie, ciebie! Nie myśl nawet o tym! Wynoś się, powtarzam, 
wynoś się! 
– Odchodzę, ale zapytam jeszcze o jedno: czy macie jakieś życzenie? Chętnie wam je 
spełnię. Może polecicie mi pozdrowić kogo od was? Czy żyją jacy wasi krewni, których należałoby zawiadomić? 
– Idź do piekła i zgłoś tam, że jesteś przeklętym łotrem! Ty jesteś w spółce z tymi czerwonoskórymi i oddałeś mnie w ich ręce. Niech cię za to... 
– Mylicie się! – przerwałem mu. – A więc nie macie żadnego życzenia przed śmiercią? 
– Tylko to jedno, żebyście jak najszybciej poszli za mną do grobu, tylko to jedno! 
– Wobec tego skończyliśmy już z sobą. Nie mam tu więcej nic do roboty. 
Tego, co na to od niego usłyszałem, nie podobna powtórzyć. Ciarki mi przeszły po ciele! 
Inczu-czuna wziął mnie za rękę, odciągnął na bok i powiedział: 

– Mój biały brat widzi, że ten morderca nie zasługuje na to, żeby się za nim wstawiać. To 
chrześcijanin. Wy nazywacie nas poganami, ale czy czerwonoskóry wojownik wymówiłby 
takie słowa? 
Milczałem, gdyż nie miałem nic do powiedzenia. Nie spodziewałem się, że Rattler tak się 
zachowa. Przedtem, gdy mówiono o palach męczeńskich Indian, zachowywał się jak wyjątkowy tchórz, drżał na całym ciele, a dzisiaj zdawało się, że kpi sobie ze wszystkich męczarni 
świata! 

– To nie odwaga z jego strony – rzekł Sam – lecz wściekłość, tylko wściekłość. 
– O co? 
– Na was, sir. Sądzi, że z waszej winy dostał się w ręce Indian. Nie widział nas od dnia 
pojmania, a teraz zobaczył, że jesteśmy wolni, Indianie zaś przychylnie do nas usposobieni, 
gdy tymczasem on ma zginąć. Na podstawie tego przypuszcza oczywiście, że graliśmy w fałszywe karty. Ale niech no się zaczną męki, wówczas będzie śpiewał inaczej. Pamiętajcie, że 
ja to powiedziałem, jeśli się nie mylę! 
Apacze nie kazali nam długo czekać na to smutne widowisko. 

Widzowie usiedli na ziemi. Wystąpiło kilku młodych wojowników z nożami w rękach i 
ustawiło się mniej więcej o piętnaście kroków od Rattlera. Rzucili ku niemu nożami, ale starali się go nie trafić – wszystkie ostrza wbiły się w trumnę, do której był przywiązany. Pierwszy nóż utkwił tuż przy prawej, a drugi tuż z lewej strony jego nogi. Następne dwa noże wymierzono nieco wyżej i tak szło to dalej, dopóki obie nogi nie zostały obramowane szeregami 
noży. 

Dotychczas Rattler trzymał się znośnie, ale teraz noże zaświstały wyżej, chodziło bowiem 

o to, żeby cały kontur jego ciała ,,obrysować” nożami. Zdjęła go trwoga. Ilekroć nóż nadlatywał, Rattler wydawał okrzyk przestrachu a okrzyki te stawały się coraz głośniejsze i przeraźliwsze, w miarę, jak Indianie mierzyli coraz wyżej. 
Kiedy już cały jego korpus tkwił między nożami, przyszła kolej na głowę. Pierwszy nóż 
wbił się w trumnę na prawo od szyi, drugi na lewo od niej i tak biegły w górę aż do czubka 
głowy. Rattler już nie krzyczał, lecz po prostu wył bez przestanku. 

Widzowie zaczęli szemrać, sykać i na wszelkie sposoby okazywać swą niechęć i pogardę, 
bo Indianin pod palem męczarni zachowuje się zupełnie inaczej. Od początku widowiska, 
które kończy się jego śmiercią, intonuje śpiew przedśmiertny, sławi swe czyny i wyszydza 
swych dręczycieli. Im większy ból mu zadają, tym większe miota na nich obelgi, ale nigdy 
nie wyda z siebie skargi ani krzyku boleści. Gdy skona, wrogowie głoszą jego chwałę i cho

157



wają go ze wszystkimi indiańskimi honorami. Jest to dla nich zaszczyt, że przyczynili się do 
śmierci tak pełnej chwały. 

Zupełnie inaczej przedstawia się sprawa z tchórzem, krzyczącym przy najlżejszym zranieniu lub błagającym o łaskę. Zadawanie mu męczarni nie jest zaszczytem, lecz wprost hańbą. 
Toteż w końcu nie znajdzie się ani jeden dzielny wojownik, który by chciał się nim zajmować. Zabijają go kijami lub pozbawiają życia w inny, równie niehonorowy sposób. 

Takim tchórzem był Rattler, więc Inczu-czuna huknął na niego: 

– Nie wyj dłużej, ty psie! Jesteś smrodliwym kujotem, którego żaden wojownik nie do
tknie swoją bronią. 
A zwracając się do swoich ludzi, zapytał: 

– Kto z synów walecznych Apaczów zechce się
jeszcze zajmować tym tchórzem? Nikt się nie odezwał.
– A więc nikt?
Znów to samo milczenie.
– Uff! Ten morderca nie godzien jest tego, żebyśmy go zabili. Nie pochowamy go też z 
Kleki-petrą. Jak mogłaby ropucha ukazać się obok łabędzia w ostępach wieczności? Odetnijcie go! 
Skinął na dwu młodzieńców. Ci zerwali się, skoczyli ku Rattlerowi i odcięli go od trumny. 

– Zwiążcie mu ręce na plecach i wtrąćcie do wody! – rozkazał wódz. 
Rattler wydał okrzyk radości i pozwolił się zawlec do rzeki. Zepchnięto go rzeczywiście 
do wody, gdyż nie miał nawet tyle ambicji, żeby wskoczyć samemu. Z początku się zanurzył, 
wnet jednak wychylił się z wody i starał się płynąć na grzbiecie. Nie było to bynajmniej trudne, pomimo że miał ręce związane na plecach. Z powodu niewielkiego ciężaru właściwego 
człowiek nie idzie na dno, on zaś miał w dodatku nogi swobodne i mógł się z ich pomocą 
posuwać naprzód, co mu się też w pewnej mierze udawało. 

Obaj młodzieńcy stali tuż nad wodą i patrzyli za nim. Po chwili wydał Inczu-czuna nowy 
rozkaz: 

– Weźcie strzelby i wypalcie mu w łeb! Wezwani pobiegli na miejsce, gdzie kilku wojowników poskładało strzelby, i wzięli po jednej. Uklękli na brzegu i zaczęli mierzyć w głowę 
Rattlera. 
– Nie strzelać, na miłość boską, nie strzelać! – krzyknął Rattler pełen przerażenia.
Po chwili, trafiony w głowę, zniknął pod wodą.
Nie zabrzmiał żaden okrzyk triumfu, jak to się dzieje zazwyczaj przy śmierci nieprzyja
ciela. Taki tchórz nie był tego godzien. Pogarda Indian była tak wielka, że nie zatroszczyli się 
nawet o zwłoki Rattlera. Nie rzuciwszy na nie okiem, pozwolili, by spłynęły z wodą. Mógł 
być tylko zraniony, nie zabity, mógł tylko udawać, że go trafiono, i nurkować tak, jak ja to 
zrobiłem, a później dopiero wynurzyć się w jakimś niewidocznym miejscu. Mimo to nie uważali za rzecz godną wysiłku dalej się nim zajmować. 

Inczu-czuna podszedł do mnie i zapytał: 

– Czy mój biały brat jest ze mnie teraz zadowolony? 
– Tak, dziękuję ci! 
– Nie masz powodu do składania podzięki, gdyż bez twojej prośby postąpiłbym tak samo. 
Ten pies nie zasługiwał na śmierć męczeńską. Dziś widziałeś różnicę między nami – poganami, a wami – chrześcijanami, między dzielnymi czerwonymi wojownikami a białymi tchórzami. Blade twarze zdolne są do każdej zbrodni, ale gdy trzeba okazać odwagę, wyją ze strachu jak psy bojące się batów. 
– Wódz Apaczów nie powinien zapominać, że wszędzie są ludzie mężni i bojaźliwi, dobrzy i źli! 
– Słusznie mówisz, nie chciałem cię obrazić, ale niech też żaden naród nie sądzi, że jest 
lepszy od drugiego dlatego, że ma inną barwę skóry. 
158



Aby go odwieść od tego drażliwego tematu, zapytałem: 

– Co teraz zrobią wojownicy Apaczów? Czy pochowają Kleki-petrę? 
– Tak. 
– Czy mogę być obecny przy tym wraz z moimi towarzyszami? 
– Tak. Sam bym cię poprosił o udział w tej uroczystości. Rozmawiałeś z Kleki-petrą wówczas, kiedy odeszliśmy po konie. Czy to była zwyczajna rozmowa? 
– Nie, bardzo poważna, a dla mnie osobiście pełna znaczenia. Czy chcecie wiedzieć, o 
czym rozmawialiśmy z sobą? 
– Powiedz! – odrzekł.
Zwróciłem się teraz do niego w liczbie mnogiej, gdyż przyłączył się do nas Winnetou.
– Gdy odeszliście, usiedliśmy razem z Kleki-petrą obok siebie. Powiedział mi, że miłuje 
was bardzo oraz że pragnie umrzeć za Winnetou. Wielki Duch spełnił to jego życzenie wkrótce potem. 
– Dlaczego chciał umrzeć za mnie? – zapytał zdziwiony młody wódz. 
– Ponieważ cię kochał. 
– Kiedy umierał, leżąc na moim sercu, mówił do ciebie językiem, którego nie rozumiałem. 
Czy mówił wówczas o mnie? 
– Tak. 
– A co? 
– Prosił mnie, bym ci pozostał wierny. 
– Żebyś... mnie... pozostał wierny...? Wszak ty mnie jeszcze nie znałeś? 
– Znałem, gdyż widziałem cię przedtem, a kto choć raz ujrzy Winnetou, ten wie, kogo ma 
przed sobą. Zresztą Kleki-petrą opowiadał mi o tobie. 
– A co ty odpowiedziałeś? 
– Obiecałem spełnić to życzenie. 
– To było jego ostatnie życzenie w życiu, a ty zostałeś jego spadkobiercą. Ślubowałeś mu 
wierność dla mnie, chroniłeś mnie, strzegłeś i oszczędzałeś, a tymczasem ja ścigałem cię jak 
wroga. Pchnięcie nożem, jakie ci zadałem, mogło być śmiertelne. Jestem wielkim, wielkim 
twoim dłużnikiem. Bądź moim przyjacielem! 
– Jestem nim już od dawna. 
– Moim bratem! 
– Z całego serca. 
– W takim razie zawrzemy przymierze nad grobem tego, który moją duszę oddał twojej! 
Odeszła od nas szlachetna blada twarz, a przed rozstaniem przyprowadziła nam drugą, równie 
szlachetną. Niechaj krew moja będzie twoją krwią, a twoja krew moją! Ja napiję się twojej, a 
ty mojej. Ojciec mój Inczu-czuna, największy wódz Apaczów, na to pozwala! 
Inczu-czuna wyciągnął ku nam ręce i rzekł serdecznym tonem: 

– Pozwalam. Zostaniecie nie tylko braćmi, lecz jednym mężem i wojownikiem w dwu 
ciałach. Howgh! Udaliśmy się teraz tam, gdzie miał być zbudowany grób. Zapytałem o rozmiary i wysokość grobowca, po czym poprosiłem o kilka tomahawków. Następnie poszliśmy 
z Samem, Dickiem i Willem w górę rzeki, do lasu, gdzie wyszukaliśmy odpowiednie drzewo 
i wyciosaliśmy krzyż. Gdy wróciliśmy do obozowiska, zaczęły się uroczystości żałobne. 
Czerwonoskórzy rozłożyli się dookoła budowy, która szybko postępowała naprzód, i zaczęli 
śpiewać monotonne, głęboko wzruszające pieśni umarłych. Głuchy jednostajny ich dźwięk 
przerywały od czasu do czasu przenikliwe okrzyki skargi, wystrzelające jak nagłe błyskawice 
z ciężkich, posępnych zwałów chmur. 
Z tuzin Indian zajętych było pod kierunkiem wodza budową, a między nimi i płaczącą 
gromadą tańczyła w dziwacznych, powolnych skokach jakaś postać, osobliwie przybrana i 
obwieszona rozmaitymi symbolicznymi ozdobami. 

– Kto to? – spytałem. – Czy to ich czarownik? 
159



– Tak – odrzekł Sam. 
– Indiańskie obrzędy na pogrzebie chrześcijanina! Co wy na to, kochany Samie? 
– Czy wam to nie w smak? 
– Właściwie nie. 
– pogódźcie się z tym, sir! Nie mówcie na ten temat ani słowa! Obrazilibyście strasznie 
Apaczów. 
– Ależ ta maskarada mierzi mnie daleko bardziej, niż się wam zdaje! 
– Czynią to w dobrej myśli! Czy sądzicie, że to pogaństwo? 
– Oczywiście! 
– Niedorzeczność! Ci zacni, poczciwi ludzie wierzą w Wielkiego Ducha, do którego odszedł ich przyjaciel i nauczyciel. Święcą uroczystość rozstania i śmierci na swój sposób, a 
wszystko, co wyrabia ten czarownik, ma znaczenie symboliczne. Zostawcie im w tym swobodę! Oni nie przeszkodzą nam także w ukoronowaniu grobowca naszym krzyżem. 
Gdyśmy położyli krzyż obok grobu, Winnetou spytał: 

– Czy ten znak chrześcijaństwa będzie umieszczony na kamieniach? 
– Tak. 
– To dobrze. Byłbym sam mego brata Old Shatterhanda poprosił o zrobienie krzyża, gdyż 
Kleki-petra miał go w swoim pokoju i modlił się przed nim. Pragnąłem przeto, żeby ten znak 
jego wiary czuwał także nad jego grobem. Gdzie ma być umieszczony? 
– Ma się wznosić nad grobowcem. 
– Tak jak na owych wysokich domach, w których chrześcijanie modlą się do Wielkiego 
Ducha? Każę go umieścić tak, jak sobie życzysz. Usiądźcie i patrzcie, czy dobrze to zrobimy! 
Niebawem ukończono budowę i ukoronowano ją krzyżem. Na froncie grobowca pozostała 
jeszcze otwarta wnęka na trumnę. 
Po chwili zjawiła się Nszo-czi niosąc dwie wypalone z gliny miseczki, napełnione wodą z 
rzeki. Podeszła do nas i postawiła naczynia na trumnie. O ich przeznaczeniu miałem się 
wkrótce dowiedzieć. 

Teraz wszystko już było gotowe do pogrzebu. Inczu-czuna dał ręką znak, na który zamilkły śpiewy żałobne. 
Czarownik przykucnął na ziemi, a wódz przystąpił do trumny i przemówił powoli, uroczystym głosem: 

– Słońce wznosi się rano na wschodzie i zapada wieczorem na zachodzie, a rok budzi się z 
wiosną, w zimie zaś znowu zasypia. Tak samo dzieje się z ludźmi. Azali tak jest? 
– Howgh! – zabrzmiało posępnie dokoła. 
– Człowiek wschodzi jak słońce i schodzi do grobu. Zjawia się na ziemi jak wiosna i kładzie się na spoczynek jak zima. Ale gdy słońce zajdzie, wstaje ono następnego ranka, a gdy 
zima przeminie, zaczyna się wiosna. Azali tak jest? 
– Howgh! 
– Tak uczył nas Kleki-petra. Człowieka kładą do grobu, ale po drugiej stronie śmierci 
wstaje on jak nowy dzień, jak nowa wiosna, aby żyć dalej w krainie Wielkiego Dobrego Ducha. Tak oznajmił nam Kleki-petra, a teraz wie już sam, czy nam prawdę powiedział, gdyż 
zniknął jak dzień i rok, a dusza jego poszła do mieszkania umarłych, dokąd zawsze tęskniła. 
Azali tak jest? 
– Howgh! 
– Wiara jego nie była naszą wiarą, a nasza nie była jego. My kochamy naszych przyjaciół, 
a nienawidzimy naszych wrogów, on zaś uczył, że powinniśmy kochać naszych wrogów, ponieważ są, także naszymi braćmi. My sądzimy, że nasze dusze odchodzą do wiecznych ostępów myśliwskich, on zaś twierdził, że jego dusza pójdzie do wiecznej szczęśliwości. Czasem 
mi się wydaje, że nasze ostępy są tą wieczną szczęśliwością. Azali tak jest? 
– Howgh! 
160



– Często słyszeliśmy od Kleki-petry o Zbawicielu, który przyszedł na świat, aby uszczęśliwić wszystkich ludzi. Wierzyliśmy w prawdę tych słów, gdyż na jego ustach nigdy nie postało kłamstwo. Ten Zbawiciel przyszedł do wszystkich ludzi. Czy był już także u czerwonoskórych? Gdyby się u nas zjawił, pozdrowilibyśmy go z radością, gdyż biali nas uciskają i 
tępią, a my za nim tęsknimy. Azali tak nie jest? 
– Howgh! 
– To była jego nauka. A teraz opowiem o jego śmierci, która zaskoczyła go, jak zwierzę 
drapieżne swoją zdobycz, nagle i niespodzianie. Był zdrów i krzepki i był razem z nami. Miał 
dosiąść konia i wrócić z nami do domu, kiedy nagle dosięgła go kula mordercy. Niechaj 
opłakują go moi bracia i siostry! 
Rozległ się przeciągły okrzyk skargi, wzmagający się coraz bardziej, a zakończony przejmującym wyciem. Potem wódz mówił dalej: 

– Pomściliśmy jego śmierć, ale dusza mordercy uszła. Nie będzie mu ona służyć po tamtej 
stronie grobu, ponieważ była trwożliwa i nie chciała pójść za nim. Zabiliśmy parszywego psa, 
do którego należała, a trup jego płynie z wodą w dół rzeki. Azali tak jest? 
– Howgh! 
– Teraz już nie ma Kleki-petry z nami, ale jest jego ciało, któremu postawimy pomnik, 
abyśmy my i nasi potomkowie przypominali sobie dobrego Białego Ojca i ukochanego przez 
nas nauczyciela. Nie urodził się on w tym kraju, lecz przybył z dalekiego państwa, położonego po drugiej stronie Wielkiej Wody, które poznać można po tym, że rosną tam dęby. Toteż z 
miłości i czci dla niego nazbieraliśmy żołędzi, by je posadzić dokoła jego grobu. Jak się te 
dęby rozrosną, tak rozszerzą się w naszych sercach jego słowa i cień znajdziemy pod drzewami. On zawsze myślał i troszczył się o nas. Odszedł od nas posyłając nam bladą twarz, 
która na jego miejsce ma zostać naszym nauczycielem i bratem. Oto widzicie Old Shatterhanda, białego męża, z tego samego kraju, z którego przybył do nas Kleki-petra. Wie on wszystko, co wiedział Kleki-petra, a jest jeszcze większym wojownikiem od niego. Zakłuł nożem 
szarego niedźwiedzia, a każdego wroga powalić zdoła pięścią. Inczu-czuna i Winnetou byli 
po kilkakroć w jego ręku, ale on nas nie zabił i zachował nam życie, ponieważ miłuje nas i 
jest przyjacielem .czerwonych mężów. Azali tak jest? 
– Howgh! 
– Ostatnim słowem i ostatnią wolą Kleki-petry było, żeby Old Shatterhand został u Apaczów jego następcą, a Old Shatterhand przyrzekł spełnić to życzenie. Dlatego zostanie przyjęty do szczepu Apaczów i będzie uchodzić za wodza, jak gdyby miał czerwoną skórę i u nas 
się urodził. Dla zatwierdzenia tego musiałby z każdym wojownikiem Apaczów wypalić fajkę 
pokoju, ale to jest zbyteczne. Napije się on krwi Winnetou, a Winnetou jego, po czym stanie 
się krwią krwi naszej i ciałem naszego ciała. Czy wojownicy Apaczów godzą się na to? 
– Howgh, howgh, howgh! – zabrzmiała po trzykroć radosna odpowiedź obecnych. 
– Niechaj więc Old Shatterhand i Winnetou przystąpią do trumny i utoczą swojej krwi do 
wody braterstwa. 
A więc braterstwo, rzeczywiste, prawdziwe braterstwo krwi, o którym tyle razy czytałem! 
Istnieje ono u wielu dzikich i półdzikich ludów, a polega na tym, że obaj przyszli bracia mieszają i wypijają swoją krew albo że jeden pije krew drugiego i na odwrót. Tym sposobem 
łączą się z sobą węzłem silniejszym i bardziej bezinteresownym, niż gdyby byli braćmi z urodzenia. 

Na podstawie zwyczaju, przestrzeganego u Apaczów, miałem się napić krwi Winnetou, a 
on mojej. Stanęliśmy po obu stronach trumny, a Inczu-czuna obnażył przede mną rękę Winnetou i zadrasnął ją lekko nożem. Z nieznacznej rany wyciekło kilka kropel krwi, które wódz 
wpuścił do miseczki z wodą. Następnie uczynił to samo ze mną i kilka kropel mojej krwi 
znalazło się w drugiej miseczce. Winnetou otrzymał miseczkę z moją krwią, a ja wziąłem 
miseczkę z krwią jego, po czym rzekł Inczu-czuna: 

161



– Dusza mieszka w krwi. Dusze tych dwu młodych wojowników wejdą w siebie nawzajem 
i utworzą jedną jedyną. Niechaj potem to, co pomyśli Old Shatterhand, będzie myślą Winnetou, a co Winnetou zechce, niechaj będzie wolą Old Shatterhanda. Pijcie! 
Wypiłem swoją czarkę, a Winnetou swoją. Potem wódz podał mi rękę i powiedział: 

– Jesteś teraz, tak samo jak Winnetou, synem mojego ciała i wojownikiem naszego plemienia. Sława twych czynów rozbiegnie się szybko i nikt z wojowników cię nie przewyższy. 
Wstępujesz jako wódz do szczepu Apaczów i wszystkie jego plemiona będą cię uważały za 
wodza! 
Był to awans dość szybki! Niedawno jeszcze nauczyciel domowy w St. Louis, potem surweyor, a teraz wódz ,,dzikich”. Przyznaję jednak, że ci ,,dzicy” podobali mi się daleko więcej 
niż biali, z którymi się stykałem. 

Sprawdzały się później niejednokrotnie słowa Inczu-czuny, że ja i Winnetou mamy jedną 
duszę w dwu ciałach. Rozumieliśmy się, nie zwierzając się sobie nawzajem z uczuć, myśli i 
postanowień. Wystarczyło nam popatrzeć na siebie, a już wiedzieliśmy dokładnie, czego 
chcemy. Co więcej, nawet tego nie było potrzeba, gdyż postępowaliśmy często w sposób 
zdumiewająco zgodny nawet wówczas, kiedy byliśmy z dala od siebie. Nie był to oczywiście 
skutek wypitej krwi, lecz zupełnie naturalny wynik naszego serdecznego przywiązania, miłości i wzajemnego zrozumienia. 

Gdy Inczu-czuna wymówił ostatnie słowa, powstali wszyscy Apacze, nawet dzieci, i 
wznieśli głośne, potwierdzające: ,,howgh”, po czym wódz dodał: 

– Teraz przyjęty jest między nas nowy, żyjący Kleki-petra, a zmarłego możemy złożyć w 
grobowcu. Niechaj moi bracia to uczynią! 
Gdy zamykano grób, zabrzmiały znowu żałobne śpiewy Apaczów i trwały, dopóki nie 
włożono ostatniego kamienia. Uroczystość była skończona. Każdy zajął się teraz weselszymi 
czynnościami, a przede wszystkim jedzeniem. Mnie zaprosił Inczu-czuna do siebie. 

Zamieszkiwał on największą komnatę wspomnianego piętra puebla. Była urządzona 
skromnie, ale na ścianie wisiał bogaty zbiór broni indiańskiej, który zajął mnie bardzo żywo. 
Obsługiwała nas Piękny Dzień, dając dowód, że jest mistrzynią w przyrządzaniu indiańskich 
potraw. Mówiło się mało, prawie nic. Czerwonoskórzy lubią milczeć, a dziś tyle się już nagadano, że wszystko, co jeszcze było do omówienia, odłożono chętnie na później. Wkrótce po 
jedzeniu zapadł zmrok. Winnetou zwrócił się do mnie z pytaniem: 

– Czy mój biały brat spocznie, czy pójdzie ze mną? 
– Pójdę – odrzekłem nie pytając go, dokąd zamierzał się udać. 
Zeszliśmy na dół z puebla ku rzece, czego się zresztą spodziewałem. Tak głęboką naturę 
jak Winnetou musiał przyciągać grób świeżo pochowanego nauczyciela. Przybywszy tam, 
usiedliśmy obok siebie. Winnetou ujął mnie za rękę i zatrzymał ją w swojej, nie mogąc przez 
długi czas przemówić słowa, ja zaś nie miałem także powodu przerywać milczenia. 

Muszę tu wspomnieć, że nie wszyscy Apacze, których dotąd widziałem, mieszkali w pueblu; na to byłoby, mimo swoich rozmiarów, za małe. Zajmował je tylko Inczu-czuna z najwybitniejszymi wojownikami, tworzyło ono zarazem punkt zborny dla członków plemienia 
Mescalerów, wędrujących za stadami koni i polujących w okolicy. Stąd rządził wódz całym 
szczepem Apaczów i stąd podejmował dalekie wyprawy do innych szczepów, które uznawały 
go za swego najwyższego wodza. Były to szczepy Llanerów, Jicarillów, Taraconów, Chiricahuarów, Pinalenjów, Gilasów, Mimrenjów, Lipanów, Apaczów z kopalń miedzi i innych. 
Nawet Nawaje poddawali się zazwyczaj, jeśli już nie bezpośrednim rozkazom, to jego zarządzeniom. 

Ci z Mescalerów, którzy nie mieszkali w pueblu, oddalili się po pogrzebie. Zostało ich tylko tylu, ilu potrzeba było do pilnowania odebranych od Keiowehów, a pasących się w pobliżu 
koni. Toteż siedzieliśmy teraz z Winnetou obok grobu Kleki-petry sami i nie widziani przez 
nikogo. 

162



Winnetou zapytał pierwszy: 

– Czy mój brat Old Shatterhand zapomni, że byliśmy jego wrogami? 
– To się już stało – odrzekłem. 
– Ale jednego nigdy nam nie przebaczysz. 
– Czego? 
– Obelgi, którą ci wyrządził mój ojciec. 
– Kiedy? 
– Gdyśmy cię po raz pierwszy zobaczyli. 
– Ach, to, że mi w twarz plunął? 
– Tak. 
– Czemuż nie mógłbym tego przebaczyć? 
– Bo ślinę można zmyć tylko krwią. 
– Niech się Winnetou o to nie troszczy. I to już jest zapomniane. 
– Mój brat powiada coś, w co ja nie mogę uwierzyć. 
– Wierz mi. Udowodniłem już dawno, że o tym nie pamiętam. 
– Czym? 
– Tym, że twemu ojcu, Inczu-czunie, nie wziąłem tego bynajmniej za złe. A może sądzisz, 
że Old Shatterhand pozwoli sobie plunąć w twarz i nie odpowie na to pięścią, jeśli to uważa 
za obelgę? 
– Tak, dziwiliśmy się później, że tego nie uczyniłeś. 
– Ojciec mojego brata Winnetou nie mógł mnie obrazić. Przebaczyłem i zapomniałem. Nie 
mówmy już o tym. 
– A jednak ja muszę do tego wrócić. Jestem do tego obowiązany jako brat względem brata. 
– Czemu? 
– Musisz się dopiero zapoznać ze zwyczajami naszego narodu. Żaden z wojowników nie 
przyzna się chętnie do błędu, a tym bardziej wódz. Inczu-czuna wie, że nie miał słuszności, 
lecz nie wolno mu prosić cię o przebaczenie. 
Dlatego polecił mi z tobą pomówić. Winnetou prosi cię zamiast ojca. 

– To zupełnie zbyteczne. Między nami rachunki są załatwione, gdyż i ja was obraziłem. 
– Nie. 
– Owszem! Czy uderzenie pięścią nie jest obelgą? A ja was uderzyłem. 
– To było w walce, gdzie nie ma obrazy. Mój brat jest szlachetny i wspaniałomyślny. Tego 
nie zapomnimy mu nigdy. 
– Mówmy o czym innym! Zostałem dzisiaj Apaczem. Co będzie z moimi towarzyszami? 
– Do szczepu przyjąć ich nie możemy, ale są naszymi braćmi. 
– Bez ceremonii? 
– Jutro wypalimy z nimi fajkę pokoju. W ojczyźnie mego białego brata nie istnieje ten 
zwyczaj? 
– Nie. Chrześcijanie są wszyscy braćmi i nie potrzeba do tego żadnego obrzędu. 
– Wszyscy są braćmi? Czyż nie prowadzą wojen między sobą? 
– Zdarza się i to. 
– Wiec nie są inni ani lepsi od nas. Nauczają miłości, lecz jej nie czują. Dlaczego mój brat 
porzucił swoją ojczyznę? 
Nie jest zwyczajem czerwonoskórych zadawać takie pytania, ale Winnetou mógł to uczynić, gdyż był teraz moim bratem i pragnął mnie poznać. Pytanie jego jednak było wywołane 
nie tylko ciekawością, miało ono jeszcze inny charakter. 

– Aby tu szukać szczęścia – odrzekłem. 
– Szczęścia? Co to jest szczęście? 
– Bogactwo! 
163



Gdy to wymówiłem, puścił moją rękę i – nastąpiła przerwa. Wiedziałem, że doznał w tej 
chwili uczucia zawodu. 

– Bogactwo! – szepnął. 
– Tak, bogactwo – powtórzyłem. 
– A więc dlatego... dlatego... dlatego! 
– Co? 
– Dlatego widzieliśmy cię u... u...
Bolało go, że musiał wymówić to słowo. Dokończyłem za niego:
– U złodziei ziemi? 
– Sam to powiedziałeś. Zrobiłeś to, by się wzbogacić. Czy sądzisz, że bogactwo rzeczywiście uszczęśliwia? 
– Tak. 
– To się mylisz. Złoto unieszczęśliwiło czerwonoskórych. Z powodu złota jedynie biali 
wypierają nas ciągle z kraju do kraju, z miejsca na miejsce tak, że wyginiemy zwolna, ale na 
pewno. Złoto jest przyczyną naszej śmierci. Niech mój brat go nie pożąda! 
– Ja też złota nie pożądam. 
– Nie? A przecież przyznałeś się, że szukasz szczęścia w bogactwie. 
– Tak, to prawda, ale są bogactwa rozmaitego rodzaju, bogactwem może być złoto, mądrość, doświadczenie, zdrowie cześć ludzka, sława oraz łaska u Boga i ludzi. 
– Uff, uff! Tak to pojmujesz! A jakiegoż ty pragniesz bogactwa? 
– Tego ostatniego. 
– Łaski u Boga i ludzi? W takim razie jesteś bardzo dobrym i wiernym chrześcijaninem! 
– Nie jestem pewny, czy jestem dobrym chrześcijaninem, o tym wie tylko Bóg, ale chciałbym nim być. 
– Więc nas uważasz za pogan? 
– Nie. Wy czcicie Wielkiego Ducha i nie modlicie się do bożków. 
– Spełnij zatem jedną moją prośbę! 
– Chętnie, a jaką? 
– Nie mów mi o wierze! Nie staraj się mnie nawrócić! Ja cię bardzo, bardzo kocham i żałowałbym, gdyby nasze przymierze zostało zerwane. Jest tak, jak mówił Kleki-petra. Wiara 
twoja może być prawdziwą, ale czerwonoskórzy ludzie nie zdołaliby jej zrozumieć. Gdyby 
chrześcijanie nie tępili nas i nie wypierali, uważalibyśmy ich za ludzi dobrych, a ich naukę za 
najlepszą. Wówczas znaleźlibyśmy czas i miejsce na nauczenie się tego, co trzeba wiedzieć, 
aby pojąć waszą świętą księgę i zrozumieć waszych kapłanów. Ale ten, którego zwolna, lecz 
pewnie pchają ku śmierci, nie może uwierzyć, żeby religia tego, który go zabija, mogła być 
religią miłości. 
– Nie trzeba sądzić o religii po tych jej wyznawcach, którzy nie stosują się do jej zasad. 
– Tak mówią wszystkie blade twarze. Nazywają siebie chrześcijanami, ale nie postępują po 
chrześcijańsku. My mamy naszego Manitou, który pragnie, żeby wszyscy udzie byli dobrzy. 
Staram się być dobrym człowiekiem i pod tym względem jestem chrześcijaninem, może lepszym od tych, którzy siebie wprawdzie za takich uważają, lecz nie czują miłości do ludzi i 
szukają we wszystkim tylko własnej korzyści. Nie mów mi zatem nigdy o wierze i nie usiłuj 
zrobić ze mnie człowieka zwanego chrześcijaninem! Oto prośba, którą ci przedkładam! 
Uścisnąłem mu rękę na znak, że spełnię jego życzenie, on zaś mówił dalej: 

– W jaki sposób przyłączył się mój brat do złodziei ziemi? Czyż nie wiedział, że to zbrodnia wobec ludzi czerwonoskórych? 
– Nie przyszło mi to na myśl. Cieszyłem się stanowiskiem surweyora i nadzieją na dobrą 
zapłatę, którą miałem otrzymać. 
– Zapłatę? Zdaje mi się, że nie zdołaliście skończyć roboty. Czy płaci się u was przed 
ukończeniem? 
164



– Nie. Dostałem tylko zaliczkę i sprzęt. Zarobek mieli mi wypłacić dopiero po ukończeniu 
pracy. 
– A teraz przepadną ci te pieniądze? 
– Tak. 
– Czy dużo tego było? 
– Jak na moje warunki, bardzo wiele.
Milczał przez chwilę, a potem rzekł:
– Przykro mi, że mój brat poniósł przez nas taką stratę. Czy nie jesteś bogaty? 
– Bogaty pod każdym innym względem, ale jeśli chodzi o pieniądze, jestem skończony 
biedak. 
– Jak długo mieliście jeszcze mierzyć, żeby dojść do końca? 
– Kilka dni. 
– Uff! Gdybym znał cię wtedy tak jak teraz, bylibyśmy wpadli na Keiowehów o parę dni 
później. 
– Żeby mi pozwolić dokończyć? – spytałem wzruszony tą wielkodusznością. 
– Tak. 
– To znaczy, że zgodziłbyś się na to, byśmy dokonali kradzieży ziemi? 
– Kradzieży nie, lecz pomiarów. Linie, które kreślicie na papierze, nic nam nie szkodzą, 
gdyż przez to samo nie dokonuje się jeszcze grabieży. Zło zaczyna się dopiero wówczas, gdy 
przybywają robotnicy bladych twarzy, aby budować drogę dla konia ognistego. Ja bym ci... 
Zatrzymał się w środku zdania, aby rozważyć dokładnie to, co mu przyszło na myśl, a po 
chwili mówił dalej: 

– Czy chcąc dostać pieniądze, musiałbyś mieć te papiery, o których właśnie wspomniałem? 
– Tak. 
– W takim razie nigdy ci nie wypłacą, ponieważ wszystkie wasze rysunki zostały zniszczone. 
– A co się stało z naszymi przyrządami? 
– Wojownicy, którym wpadły w ręce, chcieli je porozbijać, ale ja zabroniłem. Jakkolwiek 
nie chodziłem nigdy do szkoły bladych twarzy, to jednak wiem, że takie przedmioty mają 
wysoką wartość, i dlatego kazałem je starannie przechować. Przywieźliśmy je tutaj. Oddam je 
memu bratu Old Shatterhandowi. 
– Dziękuję ci. Przyjmuję ten dar, chociaż nie przyniesie mi bezpośrednio pożytku. Bardzo 
mi jednak miło, że będę mógł przynajmniej zwrócić te przyrządy. 
– A więc nie przyniosą ci pożytku? 
– Chyba pod tym warunkiem, żebym dokończył pomiarów. 
– Ależ brakuje papierów, które ci zniszczono! 
– Przeciwnie. Byłem tak ostrożny, że sporządziłem rysunki podwójnie. 
– I masz te drugie? 
– Tu w kieszeni, dzięki temu, że nakazałeś, by mi niczego nie zabrano, 
– Uff, uff! – zawołał Winnetou na poły zdziwiony, a na poły zadowolony. Następnie zamilkł. Ważył, jak się później przekonałem, zamiar tak wielkoduszny, na jaki by się nigdy nie 
zdobył biały człowiek. Po pewnym czasie wstał i powiedział: 
– Mój biały brat naraził się przez nas na szkodę. Winnetou postara się o jej wynagrodzenie. 
Przedtem jednak musisz dojść u nas zupełnie do zdrowia. 
Wróciliśmy do puebla, gdzie my czterej biali spaliśmy po raz pierwszy jako ludzie wolni. 
Nazajutrz Hawkens, Stone i Parker wypalili z Apaczami uroczyście fajkę pokoju. Posypały 
się przy tym długie mowy, najpiękniejszą wygłosił Sam, który swoim zwyczajem naszpikował ją tak zabawnymi zwrotami, że poważni Indianie musieli się wysilać, aby nie okazać na 
zewnątrz wesołości, jaka ich opanowała. W ciągu dnia wyjaśniliśmy sobie nawzajem wszyst

165



kie tajemnice wydarzeń ostatnich tygodni. Wspomniało się przy tym także o uwolnieniu Inczu-czuny i Winnetou, a Hawkens wypalił mi z tego powodu następujące kazanie: 

– Jesteście podstępnym, bardzo podstępnym człowiekiem, sir! Należy być otwartym 
względem przyjaciół, zwłaszcza gdy się im tyle zawdzięcza, co wy nam. Kim i czym byliście 
właściwie, gdy po raz pierwszy ujrzeliśmy was w St. Louis? Nauczycielem, który musiał pakować do głowy dzieciom abecadło i tabliczkę mnożenia. Bylibyście nadal pozostał; takim 
nieszczęśliwcem, gdybyśmy się wami tak serdecznie i wyrozumiale nie zajęli. Uwolniliśmy 
was od tej nieszczęsnej tabliczki mnożenia i wlekliśmy przez sawanny z podziwu godną cierpliwością, jeśli się nie mylę. Czuwaliśmy nad wami jak troskliwa matka nad małym dzieciątkiem albo jak kwoka nad kaczątkiem, które wygrzała swym ciepłem. U nas doszliście powoli 
do rozumu, my wykształciliśmy wasz mózg do tego stopnia, że po dotychczasowej ciemności 
zaczyna w nim już niekiedy świtać. Krótko i węzłowata: byliśmy dla was ojcem i matką, wujem i ciotką, nosiliśmy was na rękach, karmiliśmy was cieleśnie najsoczystszymi kąskami 
mięsa, a duchowo tuczyliśmy naszą mądrością i doświadczeniem. Należało się spodziewać, 
że okażecie nam za to cześć, poważanie i wdzięczność, nie będziecie zaś uciekali jak kaczka 
do wody, w której my, jako kwoki, musielibyśmy nędznie utonąć. Mimo to czyniliście zawsze to, czego wam zakazywano. Boli mnie, gdy widzę, jak tyle miłości i poświęcenia wynagrodzono niewdzięcznością. Gdybym chciał wyliczyć wszystkie wasze psie figle, nie zdołałbym prędko skończyć. Ale najgorsze ze wszystkiego jest to, że uwolniliście wówczas obu 
wodzów i nic nam o tym nie powiedzieliście. Tego wam ani zapomnieć, ani przebaczyć nie 
mogę i zapamiętam to sobie, dopóki tkwić będę w tej oto mojej starej bluzie myśliwskiej. 
Skutki tego podstępnego milczenia nie kazały też czekać na siebie. Zamiast usmażyć nas ładnie przy palu i upiec, żebyśmy się dziś przebudzili w miłych ostępach przeznaczonych dla 
dusz zmarłych Indian, uznano nas za niegodnych zgładzenia. Teraz siedzimy, żywi i zdrowi, 
w tym zapadłym pueblu, gdzie usiłują zepsuć nam żołądki przysmakami i zrobić z takiego 
greenhorna, jak wy, półboga. To nieszczęście wam jedynie zawdzięczamy, a to głównie dlatego, że jesteście tak nikczemnym pływakiem. Ale miłość jest równie niepojęta jak niewiasta: 
im gorzej się z nią obchodzić, tym lepiej się rozwija, dlatego nawet tym razem nie wygnamy 
was z naszego grona i serca, lecz przebaczymy wam w nadziei, że zastanowicie się nareszcie 
nad sobą i zmienicie się, jeśli się nie mylę. Oto moja ręka. Czy obiecujecie mi poprawę, kochany sir? 
– Tak – odrzekłem ściskając jego dłoń. – Będę się starał tak gorliwie naśladować szlachetny wzór, jakiście mi już dali i dotąd jeszcze dajecie, że wkrótce będę uważany za samego 
Sama Hawkensa! 
– Nie róbcie tego! Daremnie byście się trudzili, najszanowniejszy sir! Taki greenhorn, jak 
wy, miałby się stać równy Samowi Hawkensowi! To niepodobieństwo! 
To tak, jakby zielona żaba zapragnęła zostać śpiewaczką operową. Dlatego radziłbym... 
Wtem wtrącił Dick Stone śmiejąc się wprawdzie, ale z nutą pewnego niezadowolenia: 

– Stop! Bądź już raz cicho, stary gaduło! Trudno wprost z tobą wytrzymać! Wszystko 
przekręcasz, wszystko robisz na opak! Na miejscu Old Shatterhanda nie pozwoliłbym sobie 
wiecznie wymyślać od greenhornów. 
– Co on może mieć przeciw temu? Wszak nim jest! 
– Niedorzeczność! Czy nie zawdzięczamy mu życia? Ze stu doświadczonych westmanów, 
nie wyłączając ciebie i mnie, ani jeden nie dokazałby tego, co on wczoraj uczynił. On nas 
chroni, a nie my jego, zapamiętaj to sobie! Gdyby nie on, nie byłoby nam tu teraz tak swobodnie, a ty nie siedziałbyś w zdrowej skórze i pod starą, fałszywą peruką! 
– Co, fałszywą peruką? Strzeż się, byś tego więcej nie powtórzył! To prawdziwa peruka. 
Jeśli nie wiesz o tym dotychczas, to się jej przypatrz! 
Zdjął ją i podał Stone'owi. 

166



– Precz, precz z tymi kudłami! – zaśmiał się Dick. Sam nasadził ją z powrotem na głowę i 
rzekł z wyrzutem; 
– Wstydź się, Dicku, nazywać kudłami ozdobę mojej głowy! Nie spodziewałem się tego 
po takim jak ty koledze! Wy wszyscy nie umiecie się poznać na wartości starego Sama. Wyrażam wam pogardę i idę do mojej Mary. Muszę zobaczyć, czy jej się powodzi równie dobrze 
jak mnie. 
Machnął lekceważąco rękoma i wyszedł. Uśmialiśmy się, gdyż trudno mu było brać cokolwiek za złe. 

Nazajutrz powrócili zwiadowcy, którzy udali się skrycie za Keiowehami, i donieśli, że 
Keiowehowie podążyli bez wypoczynku dalej, nie mieli więc zamiaru przedsiębrać żadnych 
wrogich kroków. 

Nastąpił teraz okres powszechnego spokoju, ale dla mnie okres bardzo pracowity. Samowi, 
Dickowi i Willowi podobała się bardzo gościnność Apaczów, wypoczywali też gruntownie. 
Jedynym zajęciem Sama były codzienne przejażdżki na Mary, którą, jak się wyrażał, chciał 
przyzwyczaić do swego sposobu jeżdżenia. 

Ja natomiast nie siedziałem z założonymi rękoma, Winnetou wziął mnie do „szkoły indiańskiej”. Często całymi dniami odbywaliśmy dalekie jazdy, podczas których musiałem się 
ćwiczyć we wszystkim, co dotyczyło wojny i polowania. Łaziłem z nim po lasach i uczyłem 
się podkradać. Winnetou przeprowadzał ze mną ćwiczenia z polowej służby wojennej. Często 
odłączał się ode mnie, poleciwszy mi siebie szukać. Starał się zacierać, o ile możności, swe 
ślady, a ja wysilałem się, by je odnaleźć. Ileż to razy, siedząc w jakichś zaroślach lub stojąc 
zakryty zwisającymi gałęziami w wodzie Rio Pecos, przypatrywał się, jak go szukam. Zwracał moją uwagę na błędy i sam dawał przykład, co mam robić, a czego zaniechać. Była to 
doskonała nauka, której udzielał mi z równą gorliwością, z jaką ja ją przyjmowałem. Z ust 
jego nigdy nie wyszła pochwała ani nagana, prostował tylko cierpliwie moje błędy. Jako 
mistrz we wszystkich umiejętnościach indiańskiego życia, był także mistrzem w nauczaniu. 

Ileż to razy wracałem do domu śmiertelnie znużony! 

Ale i wówczas nie miałem wypoczynku, ponieważ pobierałem w pueblu lekcje języka 
Apaczów. Miałem dwu nauczycieli i jedną nauczycielkę: Nszo-czi zaznajamiała mnie z dialektem Mescalerów, Inczu-czuna Lianerów, a Winnetou Nawajów. Ponieważ języki te są bardzo spokrewnione i nie cieszą się zbyt wielkim zapasem słów, przeto nauka postępowała dość 
szybko. Jeżeli w czasie naszych wycieczek nie oddalaliśmy się z Winnetou zbytnio od puebla, 
towarzyszyła nam także Nszo-czi. Widać było, że cieszyła się bardzo, ilekroć dobrze wywiązywałem się z zadania. 

Pewnego razu – byliśmy wówczas w lesie – Winnetou zażądał, żebym ich opuścił i dopiero w pół godziny zjawił się na tym samym miejscu. Polecił mi odszukać Nszo-czi, która miała 
się dobrze ukryć. Odszedłem więc dość daleko i po upływie wyznaczonego czasu wróciłem. 
Siady obojga były jeszcze zupełnie wyraźne; potem nagle znikneły odciski nóg Indianki. 
Wiedziałem oczywiście, że ma chód lekki, ale grunt był bardzo miękki, więc powinny były 
zostać choćby nieznaczne ślady. Nie znalazłem niczego, nawet jednej zgiętej lub złamanej 
trawki, pomimo że rósł w tym miejscu miękki i bardzo czuły mech. Widoczne były tylko ślady Winnetou, ale nic mnie one nie obchodziły, ponieważ miałem wyśledzić nie jego, lecz 
siostrę. Był niewątpliwie w pobliżu, aby mnie skrycie obserwować, czy nie popełnię jakiego 
błędu. 

Przeszukałem raz i drugi dokoła, lecz nie zauważyłem najmniejszej wskazówki. To mnie 
zastanowiło, zacząłem się namyślać. Nabierałem powoli przekonania, że Nszo-czi musiała 
pozostawić jakiś ślad, gdyż w tym miejscu żadna stopa nie mogła dotknąć ziemi, by jej nie 
zdradził miękki mech. A gdyby tak Indianka wcale po nim nie przeszła? 

Zbadałem jeszcze raz ślady Winnetou. Były głębiej odciśnięte niż przedtem. Czyżby wziął 
siostrę na ręce i poniósł dalej? Sądził zapewne, że będzie to dla mnie bardzo trudne zadanie. 

167



Od chwili jednak, w której odgadłem, że wziął Nszo-czi na ręce, zadanie stało się bardzo łatwe. Teraz chodziło tylko o to, żeby odszukać ślady Indianki, które musiały się znajdować 
oczywiście nie na dole, lecz w górze. 

Jeśli Winnetou szedł sam, to nie trudno mu było mając wolne ręce przeciskać się przez leśne podszycie Jeśli jednak niósł siostrę, musiał nadłamać w górze niejedną gałązkę. Idąc 
wciąż jego tropem, zwracałem uwagę nie na ziemię, lecz na gałęzie zarośli. I słusznie! Z powodu braku swobody ruchów Winnetou nie mógł ostrożnie rozsuwać gałęzi, a Nszo-czi o tym 
nie pomyślała. Znalazłem więc w kilku miejscach nadłamane gałązki i uszkodzone listki, 
czyli znaki, których by tu nie było, gdyby Winnetou przechodził tędy sam. 

Ślady wiodły bezpośrednio ku polance, a potem w prostej linii dalej. Siedzieli zapewne 
oboje po drugiej stronie polany, przekonani, że nie zdołam wykonać zadania. Mogłem przejść 
wprost, ale chciałem zrobić jeszcze lepiej. Postanowiłem ich zaskoczyć. Korzystając starannie 
z każdego ukrycia, zacząłem się skradać dokoła po-, lany. Znalazłszy się po drugiej stronie, 
jąłem znowu szukać śladów Winnetou. Gdyby poszedł dalej, musiałbym je zauważyć, jeśli 
nie, znaczyło to, że ukrył się razem z Nszo-czi. Położyłem się na ziemi i czołgałem się w półkolu, starając się ciągle kryć za drzewami. Nie zauważyłem ani jednego odcisku nogi. Siedzieli więc widocznie na skraju polany, tam gdzie sięgał trop, za którym szedłem poprzednio. 

Po cichu, zupełnie po cichu sunąłem się ku temu miejscu. Siedzieli z pewnością spokojnie, 
a wprawnemu ich uchu nie mógł ujść żaden szelest. Udało mi się więc lepiej, niż mogłem 
przypuszczać. Ujrzałem ich oboje w krzaku dzikiej śliwy, zwróconych do mnie plecami. 

Spodziewali się mnie ze strony przeciwnej. Rozmawiali z sobą, lecz tak cicho, że nie mogłem nic zrozumieć. 

Cieszyłem się z góry z niespodzianki i czołgałem się coraz dalej. Byłem od nich na odległość ręki i już chciałem dotknąć z tyłu Winnetou, kiedy wstrzymały mnie od tego wyrzeczone przezeń szeptem słowa: 

– Czy przyprowadzić go? 
– Nie – odrzekła Nszo-czi. – On sam przyjdzie. 
– Nie przyjdzie! 
– Przyjdzie! 
– Moja siostra się myli. On nauczył się szybko wielu rzeczy, ale twój ślad jest w powietrzu. Jak go znajdzie? 
– Znajdzie. Mój brat Winnetou powiedział mi, że Old Shatterhanda nie można już wywieść 
w pole. Czemu teraz zmienia swe zdanie o nim? 
– Bo dziś ma najtrudniejsze zadanie, jakie w ogóle być może. Oko jego wyśledzi każdy 
trop, ale twój da się tylko myślą odczytać, a tego on się jeszcze nie nauczył. 
– A jednak przyjdzie, ponieważ potrafi wszystko, wszystko, co zechce. 
Powiedziała te słowa szeptem, a mimo to przebijała z nich taka wiara i ufność, że mogłem 
być z tego dumny. 

– Tak, pierwszy raz spotykam człowieka, który tak zna się na wszystkim. Jednego tylko 
spełnić nie potrafi i Winnetou bardzo tego żałuje. 
– Cóż to takiego? 
– Życzenie, które mamy wszyscy. 
Właśnie postanowiłem się ukazać, gdy wtem Winnetou wspomniał o jakimś życzeniu. 
Czyż mogłem czegoś odmówić tym kochanym, dobrym ludziom! Mieli jakieś życzenie, a nie 
wyjawili mi go, przypuszczając, że go nie spełnię. Może właśnie teraz mógłbym się czegoś o 
nim dowiedzieć? Nie odzywałem się więc i nadsłuchiwałem dalej. 

– Czy mój brat Winnetou mówił już o tym z Old Shatterhandem? – spytała Nszo-czi. 
– Nie – odrzekł zapytany. 
– A nasz ojciec Inczu-czuna także nie? 
– Nie. Chciał mu powiedzieć, lecz ja nie dopuściłem do tego. 
168



– Dlaczego? Nszo-czi kocha tę bladą twarz tak bardzo, a jest córką najwyższego wodza 
Apaczów! 
– Tak, jest nią i jest czymś więcej jeszcze. Każdy czerwony wojownik i każda blada twarz 
byłaby szczęśliwą, mając Nszo-czi za żonę, tylko nie Old Shatterhand. 
– Skąd mój brat Winnetou o tym wie, skoro z nim nie mówił? 
– Stąd, że go znam. On nie jest taki jak inni biali;
dąży do rzeczy wyższych. On nie pojmie Indianki za żonę.
– Czy tak powiedział? 
– Nie. 
– Czy serce jego należy do jakiejś białej skwaw? 
– Także nie. 
– Czy jesteś tego pewny? 
– Mówiliśmy o białych kobietach i wywnioskowałem z tych słów, że serce jego dotąd nie 
przemówiło. 
– To przemówi do mnie. 
– Niechaj się moja siostra nie łudzi! Old Shatterhand myśli i czuje inaczej, niż sobie wyobrażasz. Jeśli wybierze sobie skwaw, będzie ona wśród kobiet tym, czym on jest wśród mężczyzn. 
– Czyż ja taką nie jestem? 
– Wśród czerwonych dziewcząt nikt nie dorówna mej pięknej siostrze! Ale co ty widziałaś 
i o czym słyszałaś? Czegoś się uczyła? Znasz życie kobiet ludów czerwonych, ale nie masz 
pojęcia o tym, czego się musi uczyć i co musi wiedzieć biała kobieta. Old Shatterhand nie 
patrzy na blask złota i piękność oblicza; pożąda rzeczy innych, których nie znajdzie u dziewcząt czerwonoskórych. 
Indianka spuściła głowę i zamilkła. Brat pogłaskał ją pieszczotliwie po twarzy i powiedział: 

– Boli mnie to, że ranie serce mej dobrej siostry, ale Winnetou zawsze mówi prawdę, nawet gdy jest ona gorzka. A może właśnie Winnetou znajdzie drogę, na której Nszo-czi dojdzie 
do swego celu. 
Na to Nszo-czi podniosła szybko głowę i zapytała: 

– Jaka to droga? 
– Droga do miast bladych twarzy, 
– Tam mam się udać? 
– Tak. 
– Po co? 
– Aby się nauczyć tego, co powinnaś umieć, aby Old Shatterhand mógł cię pokochać. 
– W takim razie chcę się tam udać szybko, jak najszybciej! Czy mój brat Winnetou spełni 
moją jedyną prośbę? 
– Jaką? 
– Pomów z naszym ojcem Inczu-czuną! Poproś go, by mi pozwolił pójść do wielkich miast 
bladych twarzy! On nie odmówi, bo... 
Więcej nie słyszałem, gdyż poczołgałem się cicho z powrotem. Wydało mi się to niemal 
zbrodnią, że podsłuchałem tę rozmowę rodzeństwa. Jakże pragnąłem, by tego nie zauważyli! 
Jakaż bowiem wynikłaby z tego przykra sytuacja dla nich, a tym bardziej dla mnie! Należało 
teraz podczas odwrotu być jeszcze ostrożniejszym niż podczas podchodzenia. Najdrobniejszy 
szelest, najmniejszy przypadek mógł zdradzić, że poznałem tajemnicę pięknej Indianki, a 
wtedy musiałbym natychmiast pożegnać mych czerwonoskórych przyjaciół. 

Na szczęście udało mi się wycofać niepostrzeżenie. Oddaliwszy się tak, że mnie nie mogli 
usłyszeć, podniosłem się z ziemi i obszedłem polanę dokoła, dopóki nie natrafiłem na ich 

169



ślad. Zrobiłem kilka kroków w stronę, z której spodziewała się mnie Nszo-czi, wyszedłem na 
polanę i zawołałem: 

– Niechaj mój brat Winnetou przyjdzie do mnie!
Ponieważ nikt się nie poruszył, powtórzyłem wezwanie:
– Niech mój brat przyjdzie, bo go widzę!
Nie pokazał się pomimo to.
– Siedzi tam w krzaku dzikiej śliwy. 
Na to rozchyliły się gałęzie i wyszedł Winnetou, ale sam. Nie mógł się kryć dłużej, ale 
chciał jeszcze zataić obecność siostry, bo zapytał: 

– Czy mój brat Old Shatterhand znalazł Nszo-czi? 
– Tak. 
– Gdzie? 
– Jest ukryta w zaroślach. 
– W jakich zaroślach?... 
– W tych, do których mnie prowadzi jej ślad. 
– A czyż widziałeś jej ślady? 
Brzmiało w tym wielkie zdziwienie. Nie wiedział, o co mi chodzi. Wątpił, bym mógł powiedzieć nieprawdę, lecz był pewien, że nie znalazłem jego siostry, nie odkryłem jego podstępu. Myślał, że jestem w błędzie i że dałem się zwieść jakimś pozorom. 

– Tak – odrzekłem.– Widziałem je. 
– Ależ siostra moja pilnowała się bardzo, by śladów nie zostawić! 
– Mylisz się, widać je dobrze. 
– Nie. 
– Nie na ziemi, lecz na gałęziach. Nszo-czi nie dotykała ziemi nogami, ale gdy ją niosłeś, 
połamałeś gałęzie i pozrywałeś liście. 
– Uff! Ja ją niosłem? 
– Tak. 
– Kto ci to powiedział? 
– Twoje ślady. Zrobiły się naraz głębsze. Ponieważ ty nie mogłeś zmienić swojej wagi, 
więc widocznie musiałeś wziąć na siebie jakiś ciężar. Tym ciężarem była twoja siostra, której 
noga nie dotknęła mchu. 
– Uff! Ty się mylisz. Wróć jeszcze raz i poszukaj. 
– To byłoby daremne i zbyteczne, bo Nszo-czi jest tam, gdzie ty siedziałeś. Zabiorę ją 
stamtąd. 
Ruszyłem przez polanę, ale ona sama wyszła z zarośli i rzekła do brata z zadowoleniem: 

– Słusznie więc powiedziałam ci, że mnie znajdzie. 
– Tak, moja siostra miała słuszność, a ja się pomyliłem. Mój brat Old Shatterhand umie 
trop ludzki czytać nie tylko okiem, lecz także myślą. Nie potrzebuje się już niczego więcej 
uczyć. 
– O, przeciwnie – odrzekłem. – Mój brat Winnetou wygłasza tu pochwałę, na którą nie zasłużyłem. Czego jednak dotąd nie umiem, tego się jeszcze od niego nauczę. 
Była to rzeczywiście pierwsza pochwała, którą usłyszałem z jego ust; przyznaję, że byłem 
z niej tak dumny jak niegdyś z pochwał profesorów. 
Wieczorem tego dnia przyniósł mi Winnetou bardzo starannie uszyte i ozdobione czerwonym haftem indiańskim ubranie myśliwskie z wygarbowanej na biało skóry. 

– Siostra moja Nszo-czi prosi cię, żebyś nosił ten strój – rzekł. – Old Shatterhand nie powinien chodzić w podartym ubraniu. 
Pod tym względem rzeczywiście nie mijał się z prawdą, bo moje ubranie było już bardzo 
zniszczone. Gdyby mnie w takim stroju spotkano w mieście europejskim, dostałbym się do 

170



kozy jako ostatni włóczęga. Czy jednak wypadało przyjąć od Nszo-czi taki podarunek? Winnetou odgadł widocznie moje myśli, bo zauważył: 

– Możesz je przyjąć, gdyż to ja zamówiłem je dla ciebie. To dar od Winnetou, którego 
ocaliłeś od śmierci, a nie dar jego siostry. Czy bladym twarzom nie wolno przyjmować darów 
od skwaw? 
– O ile nie jest jego żoną lub krewną. 
– Jesteś moim bratem, Nszo-czi jest więc twą krewną. Ale dar ten pochodzi ode mnie, a 
nie od niej; ona go tylko zrobiła. 
Kiedy nazajutrz włożyłem ubranie, przekonałem się, że leżało jak ulane. Nowojorski krawiec nie mógłby lepiej wziąć miary. Pokazałem się oczywiście mojej pięknej przyjaciółce, 
która uradowała się nadzwyczajnie wypowiedzianą przeze mnie pochwałą. Wkrótce potem 
zjawili się u mnie Dick Stone i Will Parker i kazali mi się podziwiać, gdyż mieli także nowe 
ubrania, tylko zrobione nie przez Nszo-czi, lecz przez inne Indianki. Tego samego dnia, kiedy 
znajdowałem się w głównej dolinie i ćwiczyłem się w rzucaniu tomahawkiem, podeszła ku 
mnie posuwistym krokiem osobliwa postać. Był to chodzący strój indiański, zakończony na 
dole parą starych, olbrzymich butów. Od góry wznosił się jeszcze starszy kapelusz pilśniowy 
z żałośnie zwieszoną kresą, spod której wyzierał bardzo zmierzwiony zarost, ogromny nos i 
dwoje chytrych oczek. Poznałem od razu mojego małego Sama Hawkensa. Sam zbliżył się, 
rozstawił nogi i zapytał: 

– Sir, czy znacie człowieka stojącego teraz przed wami? 
– Hm! – odrzekłem. – To się okaże! Wziąłem go za barki, obróciłem, przypatrzyłem mu 
się ze wszystkich stron i zawyrokowałem: 
– Zdaje mi się, że to naprawdę Sam Hawkens, jeśli się nie mylę! 
– Tak, milord! Nie mylicie się! Oto Sam Hawkens we własnej osobie i całej okazałości. 
Czyście zauważyli coś na mnie? 
– Nowiuteńkie ubranie! 
– No, przecież! 
– Od kogoście to dostali? 
– Od skóry niedźwiedziej, którą mi darowaliście. 
– To widzę, Samie, ale ja chcę znać osobę, od której dostaliście ubranie. 
– Osobę? Hm! Ach, tak! Tak, osoba, sir! To jest taka rzecz... To właściwie nie jest osoba. 
– A cóż? 
– Osóbka. 
– Jak to? 
– No, czyż nie znacie pięknej Kliuny-ai? 
– Nie. Kliuna-ai znaczy „Księżyc”. Czy to skwaw, czy dziewczyna? 
– Jedno i drugie albo raczej ani jedno, ani drugie. 
– A zatem babka? 
– Nonsens! Jeśli jest skwaw i dziewczyną albo ani jednym, ani drugim, to musi być oczywiście wdową. Jest wdową po Apaczu, który zginął w ostatniej walce z Keiowehami. 
– A wy ją chcecie pocieszyć? 
– Well, sir! – potwierdził. – Życzę jej dobrze, wpadła mi nawet w oko, a raczej w oboje 
oczu. 
– Ależ, Samie! 
– Kliuna-ai jest doskonałą partią. 
– Dlaczego? 
– Bo w całym plemieniu najlepiej garbuje skóry. 
– Czy chcecie jej także dać swoją do wygarbowania? 
– Nie sadźcie się na dowcipy, sir! Ja nie żartuję! Z nią żyłbym szczęśliwie... rozumiecie 
mnie? Ma pełną, okrągłą twarz jak księżyc. 
171



– W pierwszej i ostatniej kwadrze? 
– Proszę raz jeszcze, nie róbcie żartów z księżycem. Ona jest jak księżyc w pełni i ożenię 
się z mą, jeśli się nie mylę, 
– Ale nowiu chyba z tego nie będzie. Jak zawarliście tę znajomość? 
– Właśnie dzięki garbarstwu. Pytałem o najlepszą garbarkę do mojej niedźwiedziej skóry i 
polecono mi Kliunę-ai. Zaniosłem jej skórę i zauważyłem, że upodobała sobie... 
– Co? Skórę? 
– Nonsens! Rozumie się, że mnie. 
– To świadczy o dobrym smaku, kochany Samie! 
– Tak, ona go ma! O, jej bynajmniej nie brak wykształcenia! Dowodem jest to, że nie tylko 
wygarbowała skórę, lecz także uszyła mi z niej ubranie. Jak się wam podobam? 
– Elegant pierwszej wody! 
– Dżentelmen, nieprawdaż? Tak, dżentelmen! Omal ze skóry nie wyskoczyła ujrzawszy 
mnie w tym ubraniu. Wierzcie mi, sir, że się ożenię! 
– A gdzie wasze stare ubranie? 
– Wyrzuciłem. 
– Tak, tak! A pewnego pięknego poranku zapewnialiście mnie, że nie sprzedalibyście tej 
bluzy za dziesięć tysięcy dolarów. 
– To było wówczas, kiedy jeszcze nie znałem Kliuny-ai. Cóż, czasy się zmieniają. Well! 
Mały konkurent w niedźwiedziej skórze odwrócił się i odszedł dumnym krokiem. Sympatia, jaką żywił dla pięknej Indianki, nie wzbudziła we mnie żadnych obaw ani wątpliwości co 
do dalszego przebiegu sprawy; gdyż wystarczyło na Sama popatrzeć, aby się uspokoić pod 
tym względem. Te kolosalne stopy, te cienkie, a krzywe nóżki, a wreszcie twarz!... Bór zarostu z sępim dziobem na środku! Tego było z pewnością za wiele i dla Indianki. Sam Hawkens 
nie odszedł jeszcze daleko, kiedy się odwrócił do mnie i zawołał: 

– Ten nowy strój to przecież zupełnie coś innego! Jestem jak nowonarodzony! Nie chcę 
już patrzeć na stary. Ten mój strój sam mógłby pójść w konkury, hi! ni! hi! 

Nazajutrz spotkałem go na dole pod pueblem, bardzo zamyślonego. 

– Jakież to myśli na miarę astronomiczną snują się wam po głowie, kochany Samie? – 

spytałem. 

– Astronomiczną? Czemu właśnie taką? 
– Bo macie minę, jak gdybyście chcieli odkryć kometę albo mgławicę. 
– Prawie tak jest. Myślałem, że to kometa, ale prawdopodobnie to będzie mgławica. 
– Kto? 
– Ona, Kliuna-ai. 
– Ach, tak! Wczorajszy księżyc w pełni jest już dziś mgławicą? Dlaczegoż to? 
– Zapytałem ją, czy wyjdzie znowu za mąż, i odpowiedziała mi: „nie”. 
– To nie powinno przeszkadzać wam spoglądać z ufnością w przyszłość. Wszak i Rzym 
nie od razu zbudowano! 
– A mego nowego ubrania nie uszyto w jednej godzinie. Macie słuszność. Zostaję więc 
nadal konkurentem. Wszedł do puebla, aby się udać do Kliuny-ai, Nazajutrz osiodłałem sobie 
deresza, aby wyjechać z Winnetou na bawoły, kiedy zjawił się u mnie Sam Hawkens i zapytał: 
– Czy mogę pojechać z wami, sir? 
– Na bawoły? Chyba nie. Wy polujecie teraz na lepszą zwierzynę. 
– Kiedy mi szczęście nie dopisuje. 
– Tak? 
– Niestety! Ona rości pretensje. 
– Jak to? 
– Byłem znów u niej i oświadczyła mi, że zrobiła ubranie tylko na rozkaz Winnetou. 
172



– Więc nie z miłości? 
– Zdaje się, że nie. Potem zapytała, co jej dam za wygarbowanie skóry. Utrzymuje, że robiła to na moje zamówienie. 
– A więc żąda zapłaty! 
– Tak! Czy to objaw miłości? 
– Nie wiem. Nie mam doświadczenia w takich sprawach. Dzieci kochają rodziców, a mimo to rodzice muszą wszystko za nie płacić. Może to właśnie objaw wzajemności ze strony 
waszego księżyca w pełni. 
– Księżyca w pełni? Hm! Możliwe, że to ostatnia kwadra. A więc nie zabierzecie mnie z 
sobą? 
– Winnetou chce jechać tylko ze mną. 
– To ja się nie sprzeciwiam. 
– Zniszczylibyście sobie nowe ubranie, kochany Samie! 
– Prawda! Plamy z krwi nie są stosowne do takiego stroju.
Odszedł, ale znów się odwrócił i zapytał:
– Czy wam się nie zdaje, że moje stare ubranie było jednak o wiele praktyczniejsze? 
– Być może. 
– Nie tylko być może, lecz nawet na pewno. 
Na tym się na razie skończyło, ale w ciągu następnych dni Sam chodził coraz bardziej zamyślony i coraz mniej mówił. Księżyca ubywało widocznie. Aż raz ujrzałem go wychodzącego z domu w starym ubraniu. 

– Cóż to, Samie? – zapytałem. – Myślałem, że wyrzuciliście to ubranie. 
– Tak też było. 
– A jednak odszukaliście je znowu. 
– Tak! 
– Ze złości? 
– Naturalnie! Jestem po prostu wściekły! 
– Na ostatnią zmianę księżyca? 
– Zrobił się nów. Nie mogę patrzeć na tę Kliunę-ai! 
– A więc dobrze wam wywróżyłem! 
– Tak. Stało się dokładnie to, co przepowiedzieliście. Zresztą pewna szczególna okoliczność doprowadziła mnie do wściekłości. 
– Czy wolno wiedzieć jaka? 
– Wam powiem. Byłem znów u niej wczoraj. W ostatnich dniach obchodziła się ze mną 
źle, nie spoglądała na mnie prawie i odpowiadała mi zawsze bardzo oschle. Otóż siedziałem 
przy niej, oparłszy głowę o drewniany pal. Była w nim widoczna drzazga, o którą zaczepiła 
mi się czupryna. Wstałem, coś mnie gwałtownie szarpnęło za czcigodną czaszkę, odwracam 
się i co widzę, sir... co widzę! 
– Perukę zapewne? 
– Tak, peruka zawisła na słupie, a kapelusz upadł na ziemię. 
– No, a dawna pełnia zamieniła się w nów? 
– Najzupełniej. Stanęła, wytrzeszczyła na mnie oczy, jak... jak na człowieka pozbawionego 
włosów na głowie. 
– A potem? 
– Potem krzyczała i beczała, jakby sama została obdarzona łysiną. 
– A w końcu? 
– W końcu? No, w końcu zrobił się z tego nów. Wypadła na dwór i już się nie pokazała 
więcej. 
– Może wzejdzie wam niebawem jako pierwsza kwadra lub pełnia! 
– Nie! Kazała mi to powiedzieć. 
173



– Co? 
– Żebym nie przychodził już do niej. Głupim zwyczajem chce mieć męża z włosami na 
głowie. Czyż to nie jest w najwyższym stopniu naiwne? 
– Hm! 
– Tutaj nie ma co hmkać, sir! Gdy kobieta wychodzi za mąż, powinno jej być wszystko 
jedno, czy jej mąż ma na głowie włosy, czy perukę, jeśli się nie mylę. To nawet większy zaszczyt, gdy ma on perukę, bo to oznacza, że jego włosy coś musiały kosztować, a prawdziwe 
rosną za darmo. 
– Niechby więc rosły dalej same. 
– Szanowny sir, niech was kaczka kopnie! Szukam pociechy w miłosnym strapieniu i słyszę drwiny! Życzę wam także peruki, a potem czerwonoskórej wdowy, która by wyrzuciła 
was za drzwi. Bądźcie zdrowi! Odbiegł ode mnie jak szalony. 
– Samie! – zawołałem za nim. – Jeszcze jedno! 
– Cóż takiego? – zapytał stając. 
– A gdzie on? 
– Kto? 
– Nowy strój? 
– Odesłałem go z powrotem. Chciałem włożyć to ubranie na wesele, ale że z wesela nic, 
więc i bluzy nie potrzebuję. Howgh! 
Tak się skończyła przyjaźń Sama z czerwonym księżycem. Zresztą niebawem był znów 
dobrej myśli i przyznał się, że cieszy się nawet z tego, iż jest kawalerem. Zapewnił, że nie 
rozstanie się już nigdy ze swą starą bluzą, ponieważ jest lepsza, praktyczniejsza i wygodniejsza od bluz uszytych przez wszystkie czerwonoskóre krawcowe. 

Sprawdziły się więc moje domysły, że Sama nie można sobie wyobrazić jako małżonka. 

Wieczorem tego samego dnia jadłem wieczerzę jak zwykle razem z Inczu-czuną i z Winnetou. Młodszy wódz oddalił się po wieczerzy, a ja chciałem zrobić to samo, kiedy Inczuczuna wspomniał o przygodzie Sama i sprowadził rozmowę na związki pomiędzy białymi a 
czerwonoskórymi. Zmiarkowałem, że mnie brał na spytki. 

– Czy mój młody brat, Old Shatterhand, uważa takie małżeństwa za dobre, czy za niewłaściwe? – zapytał. 
– Jeżeli zawarte są wobec księdza, a Indianka przyjmie chrześcijaństwo, to nie widzę w 
tym nic niewłaściwego – odrzekłem. 
– A więc brat mój me pojąłby nigdy za żonę Indianki wyznającej naszą wiarę? 
– Nie. 
– A czy to bardzo trudno zostać chrześcijanką? 
– Wcale nie. 
– Czy taka skwaw może jeszcze czcić swego ojca, niechrześcijanina? 
– Tak. Nasza religia wymaga od każdego dziecka czci i uszanowania dla rodziców. 
– Jaką skwaw wolałby mój brat: czerwoną, czy białą? 
– To zależy od głosu serca, którego się słucha bez względu na barwę skóry ukochanej – 
odpowiedziałem. – W obliczu Wielkiego Ducha wszyscy są równi, a ci, którzy sobie odpowiadają i są dla siebie przeznaczeni, zawsze się znajdą. 

– Howgh! Znajdą się, jeśli się dla siebie nadają. Brat mój jak zawsze powiedział słusznie i 
dobrze. 
Na tym wyczerpaliśmy ten temat zgodnie z moim życzeniem. Z zupełnie określonym zamiarem położyłem nacisk na to, że Indianka chcąc zostać żoną białego musi przejść na wiarę 
chrześcijańską. Życzyłem Nszo-czi, by wyszła za mąż za najlepszego i najszlachetniejszego 
wojownika lub wodza, ja jednak nie przybyłem na Dziki Zachód po czerwoną skwaw. Nie 
myślałem nawet dotąd o białej. Moje plany życiowe wykluczały w ogóle, jak sobie wtedy 
wyobrażałem, małżeństwo. 

174



O skutkach mej rozmowy z Inczu-czuną dowiedziałem się nazajutrz. Sprowadził mnie on 
na pierwsze piętro, gdzie jeszcze dotychczas nie byłem. Tam znajdowały się w osobnym pudle nasze narzędzia miernicze. 

– Przypatrz się tym rzeczom, czy której nie brakuje! – wezwał mnie. 
Przekonałem się, że było wszystko, że niczego nie uszkodzono; kilka drobnych zagięć sam 
łatwo mogłem naprawić. 

– Te rzeczy uważaliśmy za leki – powiedział – dlatego przechowaliśmy je tak starannie. 
Niech je sobie mój młody biały brat weźmie z powrotem. 
Chciałem podziękować za ten dar, ale stary wódz nie przyjął podziękowania i oświadczył: 

– Należały do ciebie, a myśmy je zabrali, bo uważaliśmy cię za wroga. Skoro jednak wiemy już teraz, że jesteś nam bratem, musisz otrzymać wszystko, co było twoje. Nie masz za co 
dziękować. A co teraz z tym zrobisz? 
– Odchodząc stąd, zabiorę narzędzia i oddam tym ludziom, od których je wziąłem. 
– A gdzie oni mieszkają? 
– W St. Louis. 
– Znam nazwę tego miasta i wiem, gdzie ono leży. Syn mój Winnetou był tam i opowiadał 
mi o nim. A zatem chcesz od nas odejść? 
– Tak, choć nie zaraz. 
– Przykro nam będzie. Zostałeś wojownikiem naszego szczepu, a ja nadałem ci nawet władzę i tytuł wodza Apaczów. Sądziliśmy, że zostaniesz u nas na zawsze jak Kleki-petra, który 
był z nami aż do śmierć;. 
– Moje położenie jest inne niż jego. 
– A ty wiesz, jakie było jego położenie? 
– Tak, opowiedział mi wszystko! 
– W takim razie obdarzył cię wielkim zaufaniem, chociaż widział cię po raz pierwszy. 
– Prawdopodobnie z tego powodu, że pochodziliśmy z jednego kraju. 
– Myślę, że nie tylko dlatego. Rozmawiał z tobą nawet w godzinie śmierci. Nie rozumiałem słów, ale powiedziałeś nam, o czym mówiliście. Zostałeś z woli Kleki-petry bratem Winnetou, a jednak chcesz go opuścić. Czy to nie sprzeczność? 
– Nie. Bracia nie muszą być ciągle razem; rozchodzą się często dla wykonania rozmaitych 
zadań. 
– Ale potem spotykają się znowu? 
– Tak. Zobaczymy się znowu, bo serce sprowadzi mnie do was z powrotem. 
– Chętnie słyszy to moja dusza. Ilekroć przybędziesz, przyjmiemy cię z wielką radością. 
Żałuję, że wspominasz o innych zadaniach. Czy u nas nie mógłbyś się czuć szczęśliwy? 
– Jeszcze tego nie wiem. Bawię tutaj tak krótko, że trudno mi odpowiedzieć na to pytanie. 
Myślę, że to jest tak jak z dwoma ptakami siedzącymi w cieniu tego samego drzewa. Jeden 
żywi się jego owocem i zostaje, a drugiemu potrzeba innego pożywienia, dlatego nie może 
długo pozostać i odlatuje. 
– Wierz mi jednak, że dalibyśmy ci wszystko, czego byś tylko zażądał. 
– Wiem o tym, ale mówiąc o pożywieniu nie miałem na myśli pokarmu dla ciała. 
– Tak, ja wiem, że wy, blade twarze, mówicie także o pokarmie dla ducha, słyszałem o 
tym od Kleki-petry. Jemu także brakowało u nas tego pokarmu, dlatego bywał czasem bardzo 
smutny, chociaż starał się nie okazać nam tego. Ty jesteś młodszy od niego i zatęskniłbyś tym 
prędzej i łatwiej. Dlatego nie zatrzymujemy cię, lecz prosimy, żebyś powrócił. Kto wie, czy 
nie zmienisz potem swego zapatrywania i nie uznasz, że może ci być u nas dobrze. Ale ciekaw jestem, co uczynisz po powrocie do miast bladych twarzy. 
– Tego sam jeszcze nie wiem. 
– Czy zostaniesz u białych, którzy budują drogę dla konia ognistego? 
– Nie. 
175



– Słusznie uczynisz. Jesteś bratem czerwonych mężów i nie powinieneś współdziałać z 
tymi bladymi twarzami, które chcą nas ograbić z ziemi i mienia. Lecz tam, dokąd się udasz, 
nie będziesz mógł tak jak tutaj żyć z polowania. Musisz mieć pieniądze, a Winnetou mi powiedział, że jesteś biedny. Dostałbyś pieniądze, gdybyśmy na was nie napadli. Dlatego syn 
mój prosił mnie, bym ci to wynagrodził. Czy chcesz złota? 
Popatrzył mi przy tym w oczy ostro i badawczo i – nie odważyłem się odpowiedzieć: 
,,tak”. Chciał mnie wystawić na próbę. 

– Złota? – rzekłem– Nie odebraliście mi złota, toteż nie mogę go od was żądać. 
Była to odpowiedź dyplomatyczna: ani „tak”, ani „nie”. Słyszałem, że istnieją Indianie, 
którzy znają miejsca bogate w kruszce szlachetne, lecz nie zdradzają tego nigdy przed białymi. Inczu-czuna znał zapewne również takie miejsca, dlatego zapytał, czy chcę złota. Któż z 
białych odpowiedziałby na to po prostu: „nie”? Nie pożądałem nigdy skarbów, które mogą 
zeżreć rdza i mole, ale złoto, jako środek do dobrego celu, przedstawia dla mnie zawsze niezaprzeczoną wartość! Takiego zapatrywania nie mógłby jednak zrozumieć wódz Apaczów. 

– Tak, nie ograbiliśmy cię z niego – odrzekł – ale przez nas straciłeś zarobek i to chciałbym ci wynagrodzić. Powiadam ci, że w górach leży złoto. Czerwoni mężowie znają miejsca, 
gdzie można je znaleźć; wystarczy, żeby poszli i zabrali je stamtąd. Czy życzysz sobie, żebym 
ci je przyniósł? 
Stu innych na moim miejscu skorzystałoby z tej propozycji i... nie uzyskaliby nic. Poznałem to po czyhającym wzroku Inczu-czuny i rzekłem: 

– Dziękuję ci! Bogactwo, osiągnięte bez trudu, nie przynosi zadowolenia; tylko to ma 
wartość prawdziwą, co się samemu zapracowało i zdobyło. Nie należy sądzić, że choć ubogi, 
zginę z głodu po powrocie do bladych twarzy. 
Na to zniknął zwolna z jego oblicza wyraz naprężonego oczekiwania. Podał mi rękę i powiedział przyjemnym, serdecznym tonem: 

– Twoje słowa dowodzą, że nie pomyliliśmy się co do ciebie. Złoty pył, pożądany przez 
białych poszukiwaczy, jest pyłem śmierci; kto go znajdzie przypadkiem, zginie od niego. Nie 
pożądaj go nigdy, bo zabije nie tylko twoje ciało, lecz i duszę! Chciałem cię wypróbować. 
Nie dałbym ci złota, ale pieniądze otrzymasz; te pieniądze, na które liczyłeś. 
– To niemożliwe. 
– Ja tak chcę, więc jest to możliwe. Pojedziemy w tę okolicę, gdzie pracowaliście, a ty dokończysz przerwanej roboty i dostaniesz obiecane wynagrodzenie. 
Spojrzałem mu w oczy z niemym zdumieniem. Czyżby żartował? Nie, wódz indiański nie 
pozwala sobie nigdy na takie żarty. Czyżby to znów była próba? Nie, to też nie było prawdopodobne. 

– Mój młody biały brat milczy – rzekł w dalszym ciągu. – Czy nie przystaje na moją propozycję? 
– Nawet bardzo chętnie, ale trudno mi uwierzyć, że to twój poważny zamiar. 
– Czemu? 
– Mam skończyć to, za co ukarałeś śmiercią moich towarzyszy? Mam zrobić to, co tak surowo osądziłeś przy naszym pierwszym spotkaniu? 
– Robiłeś to bez zgody właścicieli kraju, a teraz otrzymasz na to pozwolenie. To, co mówię, nie pochodzi ode mnie, lecz od mego syna Winnetou, który mnie upewnił, że nic nam nie 
zaszkodzi, jeśli dokonasz przerwanego dzieła. 
– Mylisz się pod tym względem. Kolej zostanie zbudowana, a biali przyjdą tu z nią z pew
nością. 
Spojrzał posępnie przed siebie i przyznał po chwili: 

– Masz słuszność. Nie możemy im przeszkodzić w ponownej grabieży. Najpierw wysyłają 
oni takie małe oddziały jak wasz i te możemy zniszczyć, ale to nie zmieni niczego, bo potem 
nadciągną gromadami, przed którymi musimy ustąpić, bo zgniotłyby nas. Ale i ty tego zmie
176



nić nie zdołasz. Czy sądzisz może, że nie przyjdą, jeśli ty się wyrzekniesz dokończenia pomiarów tej trasy? 

– Nie, tego nie sądzę. Choćbyście użyli wszelkich środków, koń ognisty musi pędzić przez 
te strony. 
– W takim razie zgódź się na moją propozycję! Dla ciebie to będzie bardzo korzystne, a 
nam nie zaszkodzi. Omówiliśmy to już z Winnetou. Pojedziemy z tobą obydwaj, a towarzyszyć nam będzie trzydziestu wojowników. To wystarczy do ochrony i pomocy podczas roboty. Wojownicy ci odprowadzą nas potem tak daleko na Wschód, aż drogi staną się już bezpieczne. Później udamy się kanoem parowym do St. Louis. 
– Co mój czerwony brat mówi? Czy dobrze zrozumiałem? Chce się udać na Wschód? 
– Tak, ja, Winnetou i Nszo-czi chcemy się tam udać razem z tobą. 
– Nszo-czi także? 
– Tak, moja córka także. Pragnie bardzo zobaczyć wielkie miasta bladych twarzy i pozo
stać tam, dopóki nie stanie się taka jak biała skwaw. 
Musiałem zrobić niezbyt mądrą minę, gdyż dodał patrząc na mnie z uśmiechem: 

– Mego białego brata najwidoczniej spotkała niespodzianka. Czy nie będzie może zadowolony z naszego towarzystwa? Niechaj powie otwarcie! 
– Niezadowolony? Jakżebym mógł? Przeciwnie, cieszę się nadzwyczajnie! W waszym towarzystwie przybędę na Wschód bezpiecznie i już choćby dlatego jest to dla mnie korzystne. 
Ale najważniejsze, że będą ze mną ci, których tak pokochałem. 
– Howgh! – potwierdził z radością. – Dokończysz roboty, a potem ruszymy na Wschód. 
Czy Nszo-czi znajdzie tam ludzi, u których mogłaby mieszkać i nauczyć się czegoś? 
– Tak. Ja sam chętnie się o to postaram. Ale wódz Apaczów musi uwzględnić, że blade 
twarze nie są tak gościnne jak czerwoni mężowie. 
– Wiem o tym. Gdy blade twarze przychodzą do nas jako przyjaciele, otrzymują wszystko, 
czego potrzebują, bez zapłaty, ale kiedy my się do nich udajemy, musimy płacić za wszystko, 
i to nawet dwa razy tyle, co biali wędrowcy. Ponadto dostajemy wszystko gorsze niż oni. 
Nszo-czi będzie więc musiała zapłacić. 
– Tak, to prawda niestety, ale o to się już nie troszczcie. Dzięki twej wielkodusznej pomocy otrzymam dużo pieniędzy i będziecie moimi gośćmi. 
– Uff, uff! Co też mój młody biały brat myśli o Inczu-czunie i o Winnetou? Wszak już 
przedtem ci powiedziałem, że czerwoni mężowie znają wiele miejsc, w których znajduje się 
złoto. Są góry, poprzecinane złotymi żyłami, i doliny, na których zmyty przez wodę złoty pył 
leży pod cienką warstwą ziemi. Udając się do miast bladych twarzy nie będziemy mieli pieniędzy, ale będziemy za to mieli złoto, tak że nie weźmiemy od nikogo ani kropli wody za 
darmo. Gdyby Nszo-czi musiała tam pozostać przez kilka lat, dałbym jej więcej złota, niż 
potrzeba na ten długi czas. Tylko niegościnność bladych twarzy zmusza nas do szukania złotego pyłu, poza tym nie używa my go wcale. Kiedy mój młody brat będzie gotów do drogi? 
– W każdej chwili, kiedy się wam tylko spodoba. 
– Więc nie odwlekajmy, bo to już późna jesień, po której szybko następuje zima. Czerwony wojownik nie przygotowuje się długo nawet do tak dalekiej jazdy, moglibyśmy więc wyruszyć od razu jutro, gdybyś był skłonny do tego. 
– Jestem gotów. Trzeba się tylko zastanowić, co mamy wziąć ze sobą, ile koni... 
– To już Winnetou załatwi – przerwał mi. – On już o wszystkim pomyślał i mój młody, 
biały brat może być o wszystko spokojny. 
Opuściliśmy pierwsze piętro i wróciliśmy na górę. Na progu swego mieszkania zastałem 
Sama Hawkensa. 

– Mam wam coś nowego do powiedzenia, sir – rzekł promieniejąc z radości. – Zdziwicie 
się, zdziwicie się ogromnie, jeśli się nie mylę. 
– Czym? 
177



– Wiadomością, którą wam przynoszę. A może już słyszeliście o tym? 
– Powiedzcież, co macie na myśli, kochany Samie! 
– Odchodzimy stąd, odchodzimy! 
– Ach, tak! O tym wiem już istotnie. 
– Wiecie już? Myślałem, że wam zrobię niespodziankę, tymczasem przychodzę za późno. 
– Oznajmił mi to właśnie Inczu-czuna. A wam kto powiedział? 
– Winnetou. Spotkałem go tam nad wodą, gdzie wybierał konie. Nawet Nszo-czi jedzie z 
nami. Czy o tym wiecie także? 
– Tak. 
– To bardzo szczególny pomysł, lecz jest mi on na rękę. Ma ona tam, na Wschodzie, jak 
się zdaje, zamieszkać w pensjonacie. Na co i po co, to dla mnie wprawdzie niezrozumiałe, 
jeżeli... 
Zatrzymał się w połowie zdania, spojrzał na mnie znacząco swoimi małymi oczkami i 
mówił-dalej: 

– Jeżeli nie... jeżeli nie... hm! Czy może Nszo-czi ma zostać waszą Kliuną-ai? Jak myślicie, kochany sir Shatterhand? 
– Moją Kliuną-ai, a więc moim księżycem? Takie rzeczy zostawiam wam. Na co mi księżyc, którego ciągle ubywa, dopóki zupełnie nie zniknie? Ani mi się śni gubić peruki dla 
dziewczyny. 
– Peruki? Słuchajcie, to wam się nie udało. To był lichy dowcip, z którego nie możecie być 
dumni. Bardzo dobrze się zresztą stało, że moja miłość do tego ubywającego księżyca była 
tak nieszczęśliwa. 
– Czemu? 
– Bo nie mógłbym go tutaj zostawić i musiałbym zabrać ze sobą. A któż jeździ chętnie z 
nowiem po prerii, hi! hi! hi! Dziwna rzecz, że w każdym nieszczęściu jest zawsze trochę 
szczęścia! Jedno mnie tylko w tym wszystkim złości. 
– Co? 
– Ta piękna skóra niedźwiedzia. Gdybym ją sam wyprawił, miałbym teraz przepyszną bluzę myśliwską, a tak ani bluzy, ani skóry. 
– Niestety! Jeśli kiedy nadarzy mi się jeszcze sposobność zabicia szarego niedźwiedzia, 
daruję wam skórę. 
– Wy mnie? A może ja wam? Nie wyobrażajcie sobie, że szare niedźwiedzie uganiają po 
prerii tylko po to, aby je greenhorny zakłuwały. Wtedy był to czysty przypadek, który przynosi wam jeszcze mniej zaszczytu niż dopiero co wygłoszony dowcip. Nie życzmy sobie w 
ogóle niedźwiedzi, przynajmniej w najbliższym czasie, kiedy nas czeka robota. To przecież 
wspaniała myśl, że możecie skończyć pomiary! Nieprawdaż? 
– Szlachetna, Samie, bardzo szlachetna! 
– Tak! W ten sposób dostaniemy wszyscy pieniądze, które nam obiecano. Może... do 
wszystkich piorunów! Chciałbym, żeby się tak stało! 
– Co takiego? 
– Żebyście dostali wszystkie pieniądze... wszystkie! 
– Nie rozumiem was. 
– To bardzo łatwo zrozumieć. Jeśli robota będzie skończona, muszą za nią zapłacić. Tamci 
już nie żyją, więc wam powinni wypłacić ich część. 
– Niech wam to się nawet nie śni, Samie! Z pewnością tego nie zrobią. 
– Wszystko jest możliwe, wszystko, tylko musicie sprytnie się do tego zabrać i zażądać 
wszystkiego. Sami prawie wykonaliście całą pracę. Więc jakże będzie? 
– Nie, ani myślę ośmieszać się żądaniem większej kwoty, niż mi się należy. 
– Greenhorn, znów greenhorn! Powiadam, że- tu, w tym kraju, wasza przywieziona zza 
morza skromność jest zupełnie chybiona. Jestem wam życzliwy i dlatego posłuchajcie mojej 
178



rady. Porzućcie myśl zostania westmanem, gdyż nigdy czymś podobnym nie będziecie. Brak 
wam do tego wszelkich zdolności. Musicie obejrzeć się za inną karierą, a na to potrzeba pieniędzy i jeszcze raz pieniędzy. Teraz, gdybyście mieli rozum, moglibyście zdobyć ładną sumkę i żyć spokojnie przez jakiś czas. Jeśli jednak nie posłuchacie mojej rady, to wam kij z wodą popłynie30 i zginiecie jak ryba wyrzucona na ląd. 

– Niech was o to głowa nie boli. Nie przeszedłem przez Missisipi po to, aby zostać westmanem. Jeśli rzeczywiście nie dostąpię tego szczęścia, nie będę opłakiwał me spełnionych 
nadziei. Nad wami tylko trzeba będzie ubolewać. 
– Nade mną? Czemu? 
– Bo poświęciliście daremnie tyle trudu, żeby ze mnie coś zrobić. Słyszę już, jak ludzie 
będą mówić do mnie, że miałem nauczyciela, który nic nie potrafił. 
– Nic nie potrafił? Ja? Sam Hawkens, hi! hi! hi! Ja umiem wszystko. Nawet potrafię was tu 
zostawić, sir! Odszedł, lecz odwrócił się po kilku krokach i rzekł: 
– Zapamiętajcie to sobie jednak. Jeśli nie zażądacie wszystkich pieniędzy, to ja to zrobię i 
wsadzę je wam potem do kieszeni! Howgh! 
Po tych słowach oddalił się krokami, które miały być majestatyczne, ale były tylko 
śmieszne. Ten miły człowieczek życzył mi jak najlepiej. Chciał więc, abym otrzymał całą 
zapłatę, ale o tym nie było nawet co myśleć. 

To, co powiedział Inczu-czuna, sprawdziło się; czerwonoskóry wojownik nie potrzebuje 
wielkich przygotowań nawet do najdalszej podróży. Życie w pueblu szło i dzisiaj zwyczajnym trybem, tak że nic nie wskazywało na nasz bliski odjazd. Nszo-czi, obsługująca nas 
zwykle przy jedzeniu, była także taka jak zawsze. Ileż to nerwów i krzątaniny poprzedza nawet małą wycieczkę białej damy! Ta Indianka wybierała się w daleką i niebezpieczną drogę 
aby poznać wspaniałości cywilizacji, a nie widać było w jej zachowaniu najmniejszej zmiany. 
Nie pytano mnie o nic, nie domagano się rad i nie naprzykrzano mi się niczym. Miałem tylko 
zapakować narzędzia miernicze, na co Winnetou dał mi kilka miękkich, wełnianych koców. 
Siedzieliśmy wieczorem, jak zwykle, nie mówiąc ani słowa o zamierzonej podróży, a kładąc 
się spać, wolny byłem od uczucia, które opanowuje zwykle człowieka przed daleką podróżą. 
Spokój i zimna krew Indian udzieliły się także i mnie. Rano zbudził mnie Hawkens donosząc, 
że wszystko już gotowe do wyruszenia. Dzień ledwo się zaczynał. Chłód tego jesiennego poranku dowodził, że nie należało już podróży odwlekać. 

Po krótkim śniadaniu wszyscy mieszkańcy puebla odprowadzili nas aż nad rzekę, gdzie 
miała się odbyć ceremonia, jakiej dotychczas nie widziałem: czarownik miał przepowiedzieć, 
czy podróż nasza będzie szczęśliwa. 

Na tę uroczystość przybyli także Indianie zamieszkali w pobliżu puebla. Nasz wielki wóz 
stał jeszcze na tym samym miejscu. Nie braliśmy go z sobą, gdyż był zbyt ciężki i zawadzałby nam w tak szybkiej jeździe, koniecznej wobec spóźnionej pory roku. Stanowił on sanktuarium czarownika, który obwiesił go kocami i sam ukrył się za nimi. 

Dokoła wozu utworzono wielkie koło i zaczął się dla czerwonoskórych „święty obrzęd”, 
który nazwałem w duchu przedstawieniem. Najpierw dało się słyszeć z wozu jakieś mruczenie i prychanie, jak gdyby kilka psów i kotów gotowało się do zaciętej walki. 

Stałem pomiędzy Winnetou a jego siostrą. Wielkie podobieństwo między obojgiem rodzeństwa wystąpiło dzisiaj jeszcze bardziej, ponieważ Nszo-czi zdjęła szaty niewieście i włożyła strój męski, zupełnie podobny do opisanego już ubrania brata. Na głowie nie miała żadnego okrycia, a włosy związała tak samo jak on. U jej pasa wisiało kilka woreczków z rozmaitą zawartością, tkwił za nim nóż i pistolet, a przez plecy zwieszała się strzelba. Strój ten 
był nowy i ozdobiony pstrymi wyszywkami i frędzlami. Dziewczyna wyglądała tak wojowniczo, a zarazem tak dziewczęco i ponętnie, że zwracały się ku niej wszystkie spojrzenia. Po

30 przysłowie traperskie: dojść do złego wyniku 

179



nieważ ja miałem na sobie darowane mi ubranie, więc wszyscy troje wyglądaliśmy prawie 
jednakowo. 

Słysząc mruczenie i prychanie, zrobiłem, zdaje się, niezbyt uroczystą minę, bo Winnetou 
się odezwał; 

– Mój brat nie zna jeszcze naszego zwyczaju i śmieje się z nas w duszy. 
– Dla mnie żaden obrzęd nie jest śmieszny, choćbym go nawet nie rozumiał – odpowiedziałem. 
– To, co teraz usłyszysz, będzie sprzeczką dwu głosów: dobrego i złego losu.
W ten sposób wytłumaczył mi także dalszy przebieg owego czarodziejskiego tańca.
Po prychaniu nastąpiło przeciągłe wycie, które chwilami milkło i przechodziło w dźwięki
łagodniejsze. Wycie dowodziło, że patrzący w przyszłość czarownik widzi złe znaki, a delikatniejsze tony brzmiały wówczas, kiedy widział coś dobrego. Po dość długim wyciu i prychaniu czarownik wyskoczył nagle z wozu i zaczął, jak wściekły, pędzić z rykiem dokoła. 
Potem zwolnił nieco biegu, przestał ryczeć, przeszła dobrze udana trwoga, która go gnała, i 
rozpoczął się miarowy, groteskowy taniec, tym osobliwszy, że twarz czarownika pokrywała 
okropna maska, a całe ciało obwieszone było rozmaitymi dziwacznymi, a nawet potwornymi 
przedmiotami. Tańcowi towarzyszył monotonny śpiew, a jedno i drugie, taniec i śpiew, z początku żywsze, stawały się w miarę czasu spokojniejsze, aż ustały zupełnie. Czarownik usiadł 
i opuściwszy głowę, długo siedział nieruchomo, nie wydając z siebie głosu. W końcu zerwał 
się i obwieścił widzom szczegóły swego jasnowidzenia: 

– Posłuchajcie, posłuchajcie, synowie i córy Apaczów! Oto, co pozwolił mi zbadać Wielki 
Duch Manitou. Wodzowie Inczu-czuna i Winnetou oraz nasz biały wódz Old Shatterhand 
wyjeżdżają ze swymi białymi i czerwonymi wojownikami, aby Nszo-czi, młodą córkę naszego szczepu, odwieźć do mieszkań bladych twarzy. Dobry Manitou gotów jest czuwać nad 
mmi. Przeżyją kilka przygód, ale nic im to nie zaszkodzi i powrócą do nas szczęśliwie. Nszoczi, która dłuższy czas pozostanie u bladych twarzy, powróci także szczęśliwie, tylko jednego 
z nich nie zobaczymy już nigdy. 
Zatrzymał się i spuścił głowę, aby dać wyraz żałości z powodu ostatniej przepowiedni. 

– Uff, uff, uff! – zawołali czerwonoskórzy zdumieni i zatrwożeni zarazem, ale nikt się o 
nic nie spytał. 
Ponieważ czarownik trwał długo w pochylonej postawie i ciągle milczał, Samowi Hawkensowi zabrakło cierpliwości i zapytał: 

– Któż to nie wróci? Niechaj czarownik powie! Wezwany pogroził mu ręką, zaczekał jeszcze pewien czas, po czym podniósł głowę, zwrócił wzrok na mnie i zawołał: 
– Byłoby lepiej, gdyby mnie nie pytano o to. Nie chciałem wymienić tego imienia, ale ciekawa blada twarz, Sam Hawkens, zmusił mnie do tego. To Old Shatterhanda więcej już nie 
zobaczymy. Śmierć zaskoczy go wkrótce. Niechaj ci, którym przepowiedziałem szczęśliwy 
powrót, wystrzegają się przebywania w jego pobliżu, jeżeli nie chcą z nim razem życia utracić! Obok niego narażeni będą na niebezpieczeństwo, lecz jeśli będą się trzymać z dala od 
niego, ocaleją. Tak oznajmił mi Wielki Duch. Howgh! 
Po tych słowach wrócił do wozu. Czerwonoskórzy zaczęli spoglądać na mnie i wydawać 
okrzyki żalu. 

– Co temu hultajowi na myśl przyszło? – rzekł Sam do mnie. – Wy macie umrzeć? Tylko 
ta barania głowa mogła wpaść na ten pomysł! Taka myśl mogła się urodzić tylko w jego chorym mózgu! Skąd on to wziął? 
– Spytajcie lepiej, jaki w tym tkwi zamiar? On nie jest mi życzliwy. Dotychczas nie przemówił do mnie ani razu, ja zaś odpłacałem mu taką samą monetą; był dla mnie niczym. Obawia się mego wpływu na wodzów, który mógłby się rozszerzyć na całe plemię, i skorzystał ze 
sposobności, aby temu zapobiec. 
– Czy mam pójść i przylepić kilka policzków do jego czerwonej twarzy, sir? 
180



– Nie róbcie głupstw, Samie! Cała sprawa nie jest warta, żeby się nią przejmować. 
Inczu-czuna, Winnetou i Nszo-czi, usłyszawszy wspomniane proroctwo, spojrzeli po sobie 
z zakłopotaniem. Czy mu wierzyli, czy nie, to rzecz inna, ale znali jego wpływ na swych 
podwładnych. Postanowiono, że wyruszy z nami trzydziestu wojowników, ale jeśli wojownicy uwierzyli w to, że moja bliskość grozi im zgubą, nie podobna byłoby uniknąć różnorodnych przykrości. Ponieważ przepowiednię ową trudno już było zmienić, przeto pozostawał 
tylko jeden sposób: osłabić jej znaczenie. Było więc wskazane, aby wodzowie zachowywali 
się wobec mnie nadal tak samo jak przedtem, i to jawnie, wobec ludzi. Toteż obydwaj ujęli 
mnie za ręce, a Inczu-czuna rzekł tak głośno, że wszyscy to słyszeli: 

– Niechaj czerwoni bracia i siostry posłuchają słów moich! Nasz brat czarownik ma zdolność wnikania swym wzrokiem w przyszłość i często stało się to, co przewidywał, ale przekonaliśmy się nieraz, że może się także pomylić. On przepowiedział w czasie wielkiej posuchy deszcz, który jednak nie spadł. Przed ostatnią wyprawą na Komanczów obiecał, że zdobędziemy wielkie łupy, a odniesione przez nas zwycięstwo dało nam tylko kilka starych koni 
i trzy liche strzelby. Gdy nam zeszłego roku radził, żebyśmy się udali nad rzekę Tojali, jeśli 
chcemy upolować dużo bawołów, postąpiliśmy wedle jego słów, lecz zdobyliśmy tak mało 
mięsa, że potem zimą omal głód nie zapanował. Mógłbym przytoczyć jeszcze kilka przykładów na to, że oko jego zaciemnia się czasem. Dlatego może być, że i teraz myli się co do naszego brata Old Shatterhanda. Uważam więc jego słowa za niebyłe; wzywam moich braci i 
siostry, aby uczynili to samo. Zaczekamy, czy słowa te się spełnią. Na to wystąpił mały Sam 
Hawkens i zawołał: 
– Nie czekajmy, nie potrzebujemy czekać, gdyż mamy środek, aby się natychmiast przekonać, czy czarownik nie minął się z prawdą. 
– O jakim środku myśli mój biały brat? – zapytał wódz. 
– Zaraz powiem. Nie tylko między czerwonoskórymi, lecz i między białymi żyją czarownicy, którzy umieją badać przyszłość, a ja, Sam Hawkens, należę wśród nich do najsłynniejszych. 
– Uff, uff! – zawołali Apacze w zdumieniu. 
– Tak, wy się dziwicie! Uważaliście mnie dotychczas za zwykłego westmana, bo mnie nie 
znacie. A ja nie jestem pierwszy lepszy westman. Teraz mnie poznacie, hi! hi! hi! Niechaj 
kilku czerwonych wojowników weźmie tomahawki i wykopie w ziemi wąską, ale głęboką 
dziurę. 
– Czy mój biały brat chce zajrzeć do wnętrza ziemi? –zapytał Inczu-czuna. 
– Tak, gdyż przyszłość spoczywa ukryta w łonie ziemi lub w gwiazdach. Ponieważ teraz, 
w jasny dzień, gwiazd nie widzę i nie mogę ich o nią zapytać, muszę się zwrócić do ziemi. 
Kilku Indian poszło za jego wezwaniem i toporami wojennymi wydrążyło w ziemi dziurę. 

– Nie pozwalajcie sobie na komedie, Samie – szepnąłem. – Gdy czerwonoskórzy spostrzegą, że bawicie się w głupstwa, pogorszycie jeszcze sprawę, zamiast ją naprawić! 
– Komiedie? Głupstwa? A czymże jest to, co urządza czarownik? Przecież to także głupstwo. Co jemu wolno, to i mnie także, jeśli się nie mylę, przezacny sir. Wiem, co czynię. Jeżeli nic ze swej strony nie zrobimy, to ludzie, których mamy zabrać z sobą, będą się do nas 
niechętnie odnosili. Bądźcie tego pewni. 
– Wasze obawy nie są pozbawione słuszności, ale przestrzegam was, żebyście nie błaznowali! 
– O, to sprawa bardzo poważna! Bądźcie spokojni! Mimo jego zapewnień było mi trochę 
nieswojo. Znałem jego skłonność do żartów. Byłbym go też jeszcze w dalszym ciągu napominał, lecz on zostawił mnie, a sam poszedł do Indian, by im powiedzieć, jak głęboka ma być 
dziura. 
181



Gdy była już gotowa, odsunął ich i zdjął z siebie skórzaną bluzę myśliwską, potem ją znowu pozapinał i postawił nad dziurą, gdzie ta stara szmata wyglądała jak wydrążony z blachy 
lub drzewa walec. Po tych wstępnych czynnościach przybrał wyraz powagi i zawołał: 

– Mężowie, kobiety i dzieci Apaczów zobaczą, co uczynię i czego się dowiem, a popadną 
w zdumienie! Na skutek moich słów czarodziejskich ziemia otworzy swe łono tak, że ujrzę 
wszystko, co nas spotka w najbliższym czasie. 
Następnie oddalił się nieco od dziury, ruszył dokoła. powolnym, uroczystym krokiem, 
trzepiąc ku memu przerażeniu całą tabliczkę mnożenia, szczęściem tak prędko, że czerwonoskórzy go nie dosłyszeli. Gdy doszedł do dziewiątki, przyśpieszył kroku i zaczął szybko podskakiwać dokoła bluzy, przy czym wył głośno i machał rękami. Nabiegawszy się i naryczawszy aż do utraty tchu, przystąpił do bluzy, ukłonił się jej nisko kilka razy i włożył głowę w 
otwór kołnierza, aby spojrzeć w głąb dziury. Niepokoiłem się o wynik tego błazeństwa. Ale 
rozejrzawszy się dokoła, stwierdziłem ku memu uspokojeniu, że czerwonoskórzy odnoszą się 
do tej sprawy z wielką powagą. Oblicza obu wodzów także nie zdradzały niezadowolenia, 
choć nie ulegało wątpliwości, że Inczu-czuna wiedział, iż to, co wyprawia Sam, jest prostą 
komedią. 

Z pięć minut trzymał stary chytrus głowę pod kołnierzem bluzy i wymachiwał rękami jakby na znak, że ma przed oczyma ważne i cudowne rzeczy. W końcu wyciągnął głowę z wysoce poważną miną. Porozpinał bluzę, włożył ją znów na siebie i wezwał obecnych. 

– Niechaj moi czerwoni bracia zasypią otwór, gdyż dopóki jest otwarty, nie wolno mi nic 
mówić. 
Po wykonaniu tego zarządzenia odetchnął głęboko, jakby się czuł bardzo wyczerpany, i 
rzekł: 

– Wasz czerwony brat czarownik fałszywie widział przyszłość, gdyż stanie się coś przeciwnego. Dowiedziałem się o wszystkim, co przyniosą najbliższe tygodnie, lecz nie wolno mi 
tego wyjawić. Mogę wytłumaczyć tylko niektóre rzeczy. Widziałem w otworze strzelby i słyszałem wystrzały. Kto ma strzał ostatni, ten nie może polec ani umrzeć, a ostatni strzał pochodził z rusznicy Old Shatterhanda. On więc musi być zwycięzcą. Nieszczęście grozi mym 
czerwonym braciom, a mogą uniknąć go tylko w ten sposób, że będą się trzymali Old Shatterhanda. Jeśli jednak to uczynią, czego od nich zażądał ich czarownik, zginą. Tak powiedziałem. Howgh! 
Skutek tego proroctwa był, przynajmniej na razie, taki, jaki zamierzył Hawkens. Czerwonoskórzy uwierzyli mu najwidoczniej. Z oczekiwaniem spoglądali ku wozowi, sądząc, że 
czarownik wyjdzie się bronić. Nie pokazał się jednak, więc doszli do wniosku, że uznał się za 
zwyciężonego. Sam Hawkens podszedł do mnie, błysnął małymi oczkami i zapytał; 

– No, sir, jakże się sprawiłem? 
– Jak prawdziwy, rzetelny oszust. 
– Well! A więc w porządku? Nieprawdaż? 
– Tak. Zdaje się, że osiągnęliście swój cel, 
– Osiągnąłem go w zupełności. Czarownik pobity. Nie pokaże się ani nie da znaku życia. 
Winnetou spojrzał na nas spokojnym, lecz wielce wymownym wzrokiem. Ojciec jego nie 
był tak milczący, podszedł do nas i rzekł do Sama: 

– Mój biały brat jest człowiekiem rozumnym, gdyż odebrał moc słowom czarownika i posiada bluzę, w której tkwią ważne proroctwa. Ta bluza stanie się sławna od jednej Wielkiej 
Wody do drugiej. Ale Sam Hawkens poszedł za daleko w swych proroctwach. 
– Za daleko? Jak to? – dopytywał się mały człeczyna. 
– Wystarczyło powiedzieć, że Old Shatterhand nam nie zaszkodzi. Czemu Sam Hawkens 
dodał, że czeka nas coś złego? 
– Bo widziałem to w dziurze.
Na to Inczu-czuna zrobił ruch przeczący i oświadczył:
182



– Wódz Apaczów wie, o co chodzi; niech Sam Hawkens mu wierzy. Nie należało mówić o 
złych rzeczach i napędzać naszym ludziom strachu. 
– Strach? Wszak wojownicy Apaczów są mężnymi ludźmi, którzy nie boją się niczego. 
– Tak też jest. Dowiedziemy tego, nawet gdyby nasza wyprawa, która ma być wyprawą 
pokojową, miała sprowadzić na nas nieprzyjaciół. Ruszajmy więc! 
Przyprowadzono konie, między którymi było sporo jucznych. Kilka z nich niosło moje narzędzia, na resztę włożono zapasy żywności i inne potrzebne rzeczy. 
U Indian panuje zwyczaj, że odjeżdżających odprowadzają przez część drogi ci, którzy pozostają w domu. Tym razem jednak nie zachowano zwyczaju, ponieważ Inczu-czuna sobie 
tego nie życzył. Trzydziestu czerwonoskórych, którzy z nami wyjeżdżali, nie żegnało się z 
żonami i dziećmi. Uczynili to już przedtem, gdyż godność wojownika nie pozwalała im robić 
tego publicznie. 

Tylko jeden z nas pożegnał się głośnymi słowami – był to Sam Hawkens. Zobaczył bowiem Kliunę-ai stojącą pośród kobiet. Siedząc już na siodle zwrócił muła w jej stronę i zapytał: 

– Czy Księżyc wie, co widziałem w otworze? 
– Wiem, gdyż słyszałam, co mówiłeś – odrzekła. 
– Mogłem powiedzieć o wiele więcej, na przykład o tobie. 
– O mnie? Czy ja także byłam w otworze? 
– Tak. Znam dzięki temu całą twą przyszłość. Czy opisać ci ją? 
– Proszę o to – rzekła szybko i skwapliwie. – Co mi przyszłość przyniesie? 
– Ona ci nic nie przyniesie, lecz zabierze coś bardzo dla ciebie cennego. 
– Co to takiego? – zapytała trwożliwie. 
– Twoje włosy. Stracisz je za kilka miesięcy i wyłysiejesz zupełnie jak księżyc, który także 
włosów nie ma. Wówczas przyślę ci moją perukę. Bądź zdrów, smutny blasku księżyca! 
Popędził muła i odjechał śmiejąc się, a Kliuna-ai odwróciła się zawstydzona tym, że przez 
ciekawość pozwoliła zakpić z siebie. 
Porządek naszej jazdy ustalił się sam. Inczu-czuna, Winnetou z siostrą i ja jechaliśmy na 
przedzie, potem Hawkens, Parker i Słone, a za nimi trzydziestu Apaczów, którzy po kilku na 
przemian prowadzili konie juczne. 

Nszo-czi siedziała na koniu po męsku. Była ona rzeczywiście, o czym zresztą nie wątpiłem 
i przedtem, doskonałą i wytrwałą amazonką – nie tylko znakomicie trzymała się na koniu, ale 
równie dobrze władała bronią. Ktoś, kto jej nie znał, mógł ją wziąć za młodszego brata Winnetou, ale bystrzejsze oko dopatrzyłoby się w niej łatwo kobiecej miękkości rysów twarzy i 
kształtów ciała. Nszo-czi była piękna, naprawdę piękna mimo męskiego stroju i męskiego 
sposobu siedzenia na koniu. 

Pierwsze dni podróży minęły bez żadnego godnego wzmianki zdarzenia. Jak wiadomo, 
Apacze potrzebowali pięciu dni, by po napadzie na nas dotrzeć do puebla nad Rio Pecos. 
Przedłużył wówczas drogę przewóz rannych i jeńców. Tym razem już w trzy dni dotarliśmy 
do miejsca zamordowania Kleki-petry przez Rattlera. Tam zatrzymaliśmy się na nocleg. Apacze poznosili kamienie na skromny pomnik. Winnetou spoważniał tu jeszcze bardziej niż 
zwykle. 

Nazajutrz rano ruszyliśmy tam, gdzie przerwały się nasze prace miernicze. Pale tkwiły 
jeszcze w ziemi, mogłem więc od razu zabrać się do pracy, ale okazało się, że było tu coś 
jeszcze ważniejszego do roboty. 

Oto wówczas, po walce, nie wpadło Apaczom na myśl pochować zabitych białych i Keiowehów, lecz zostawili trupy tak, jak leżały. Tego, czego oni zaniechali, podjęły się sępy i inne 
drapieżniki. Pozbieranie tych pozostałych ludzkich szczątków i zakopanie ich we wspólnym 
grobie było dla mnie, dla Sama, Dicka i Willa robotą okropną. Apacze nie wzięli w niej 
oczywiście udziału. 

183



Na tym zszedł jeden dzień i dopiero nazajutrz przystąpiłem do mojej właściwej pracy. 
Oprócz wojowników, którzy mieli mi pomagać, pomagał mi specjalnie Winnetou, a siostra 
jego nie odchodziła prawie od mego boku. Była to zupełnie inna robota aniżeli wówczas z 
niemiłymi mi ludźmi. Czerwonoskórzy, których nie potrzebowałem, snuli się po okolicy, a 
wieczorem przynosili zdobycz z polowania. Łatwo można się domyślić, że robota szła żywo 
naprzód. 

Mimo trudności terenu już po trzech dniach dotarłem do punktu połączenia z następnym 
sektorem, a czwartego – uzupełniłem rysunki i zapiski. Byłem zadowolony, że w tak krótkim 
czasie dokończyłem pracy, gdyż zima zbliżała się szybko, a w nocy panowało już takie zimno, że trzeba było do rana utrzymywać ogień. 

Powiedziałem, że Apacze mi pomagali, ale to nie znaczy niestety, że czynili to chętnie. 
Musieli słuchać rozkazu wodzów, ale bez tego rozkazu nie pomogliby mi z pewnością. Widać 
było po każdym z nich, że się cieszył, ilekroć zwalniałem go od pracy. A gdy wieczorem siadaliśmy razem, owych trzydziestu Indian rozkładało swój obóz nieco dalej, niż tego wymagał 
wzgląd na szacunek dla wodzów. Inczu-czuna i Winnetou zauważyli to, ale milczeli. Sam, 
który też to spostrzegł, rzekł do mnie: 

– Ci czerwonoskórzy nie przepracowują się zbytnio. To jest i będzie zawsze prawdą, że 
czerwonoskóry jest dzielnym myśliwym i walecznym wojownikiem, ale poza tym leniuchem. 
Praca mu nie smakuje. 
– To, co dla mnie robią, nie męczy ich wcale i nie jest właściwie pracą, a niechęć ich ma 
inny powód. 
– Tak? Jaki? 
– Pamiętają widocznie proroctwo czarownika, któremu wierzą bardziej niż waszemu, kochany Samie. 
– Być może, ale to byłoby głupie z ich strony. 
– Ponadto zaś praca moja jest niewątpliwie dla nich czymś gorszącym. Te okolice należą 
do nich, a ja odmierzam je dla innych ludzi, dla ich nieprzyjaciół. O tym musicie także pamiętać, mój Samie. 
– Ależ tak chcą ich wodzowie! 
– Zapewne. Z tego jednak nie wynika, żeby oni mieli się czuć zadowoleni. W duchu są temu przeciwni. A gdy się im przypatruję, kiedy siedzą z sobą i rozmawiają po cichu, widzę po 
ich minach, że mówią o mnie, i to zdaje się nic, co by mnie mogło cieszyć. 
– Ja się też tego domyślam, ale powinno nam być to obojętne. Myślami swymi i słowami 
nic nam nie zaszkodzą. My mamy do czynienia z Inczu-czuna, Winnetou i Nszo-czi, a na tych 
troje nie możemy się chyba uskarżać. 
Pod tym względem miał Sam słuszność, bo Winnetou i jego ojciec dopomagali mi we 
wszystkim z iście braterską uprzejmością, a Indianka wyczytywała mi z oczu każde życzenie, 
odgadywała każdą moją myśl. Robiła zawsze to, co chciałem, nawet gdy swej woli nie wyrażałem słowami, a odnosiło się to nawet do spraw tak drobnych, których nikt inny by nie zauważył. Czułem dla niej z każdą chwilą coraz większą wdzięczność. Była bystrą obserwatorką i uważną słuchaczką, a niebawem z zadowoleniem i ku mej wielkiej radości zauważyłem, 
że umyślnie czy też mimo woli stałem się jej nauczycielem, od którego się z zapałem uczyła. 
Ilekroć coś mówiłem, zawisała po prostu wzrokiem na moich wargach i naśladowała zazwyczaj moje czyny, choćby się to nawet sprzeciwiało zwyczajom jej rasy. Zdawało się, że jest 
tutaj jedynie dla mnie. Troszczyła się o moje wygody i zdrowie bardziej niż ja sam, gdyż nie 
rościłem sobie prawa do tego, by miało mi się dziać lepiej niż innym. 

Pod koniec czwartego dnia skończyłem pomiary, zapakowałem przyrządy miernicze w koce i rankiem piątego dnia wyruszyliśmy w dalszą drogę. Obaj wodzowie zgodzili się na tę 
samą marszrutę, którą Sam przywiódł mnie w te strony. 

184



Jadąc tak przez dwa dni, znaleźliśmy się w płaskiej, pokrytej trawą i z rzadka poprzerywanej zaroślami okolicy, w której mieliśmy przed sobą dość przestronny widok, co na Zachodzie jest zawsze okolicznością korzystną. Nigdy bowiem nie można z góry przewidzieć, jakich ludzi się spotka, więc zawsze lepiej, jeśli się z daleka zauważy, że ktoś się zbliża. W 
pewnej chwili ujrzeliśmy jadących ku nam czterech białych mężczyzn. Oni spostrzegli nas 
również i zatrzymali się, niepewni, czy mają Jechać dalej, czy zejść nam z drogi. Spotkanie 
trzydziestu czerwonoskórych to dla czterech białych rzecz dość niemiła, zwłaszcza jeśli nie 
wiedzą, do jakiego plemienia Indianie należą. Wnet jednak zobaczyli, że wśród Indian znajdują się biali, i to usunęło prawdopodobnie ich wątpliwości, bo puścili konie dalej w tym samym kierunku. 

Ubrani byli jak kowboje i uzbrojeni w strzelby, noże i rewolwery. Na dwadzieścia kroków 
przed nami wstrzymali konie, ujęli strzelby wedle zwyczaju panującego na Dzikim Zachodzie, a jeden z nich powiedział; 

– Dzień dobry, panowie! Czy należy trzymać palec na cynglu, czy też nie? 
– Dzień dobry! – odrzekł Sam. – Odłóżcie śmiało pukawki! Nie mamy zamiaru was pożreć! Czy wolno zapylać, skąd idziecie? 
– Znad naszej starej Missisipi. 
– A dokąd się udajecie? 
– W górę, do Nowego Meksyku, a stamtąd do Kalifornii. Słyszeliśmy, że potrzeba tam pasterzy wołów i że lepiej płacą niż tu, gdzie dotąd byliśmy. 
– Może macie słuszność, sir; ale przed wami jeszcze daleka droga, zanim obejmiecie to 
piękne stanowisko. Co do nas, właśnie stamtąd wracamy i wybieramy się do St. Louis. Czy 
droga wolna? 
– Tak. Nie słyszeliśmy przynajmniej nic złego. Ale i w takim wypadku nie byłoby powodu 
do obaw, bo jesteście w dość wielkiej liczbie, chyba że czerwoni dżentelmeni odprowadzają 
was tylko niedaleko. 
– Dalej jadą tylko dwaj z tą dziewczyną, która jest córką starszego z nich. Są to Inczuczuna i Winnetou, wodzowie Apaczów. 
– Co mówicie, sir! Czerwona lady udaje się do St. Louis? Czy można wiedzieć, jak się nazywacie? 
– Czemużby nie? To uczciwe nazwiska i nie potrzeba ich wcale ukrywać. Ja się nazywam 
Sam Hawkens, jeśli się nie mylę. To są moi towarzysze Dick Stone i Will Parker, a tu obok 
mnie widzicie Old Shatterhanda, junaka, który przebija nożem szarego niedźwiedzia, a najsilniejszego człowieka obala pięścią na ziemię. Czy będziecie teraz łaskawi wymienić nam 
swoje nazwiska? 
– Chętnie. Słyszeliśmy już o Samie Hawkensie, ale o tamtych dżentelmenach nie. Ja nazywam się Santer i nie jestem takim słynnym westmanem jak wy, lecz prostym, biednym 
kowbojem. 
Podał także nazwiska swoich trzech towarzyszy, których nie zapamiętałem, zapytał jeszcze 

o to i owo i odjechali. Gdy się oddalili, Winnetou spytał Sama: 
– Dlaczego mój brat udzielił tym ludziom tak dokładnych wiadomości? 
– Czyż miałem im tego odmówić? 
– Tak. 
– Cóż w tym złego? Pytali nas uprzejmie, musiałem więc odpowiedzieć tak samo; tak 
przynajmniej postępuje zawsze Sam Hawkens. 
– Nie dowierzam uprzejmości bladych twarzy. Byli uprzejmi, gdyż było nas osiem razy 
tylu, co ich. Przykro mi, że wyjawiłeś im, kim jesteśmy. 
– Czemu? Czy sądzisz, że to nam zaszkodzi? 
– Tak. 
– W jaki sposób? 
185



– W różnoraki. Nie podobały mi się te blade twarze. Ten, który z tobą rozmawiał, miał 
niedobre oczy. 
– Tego nie zauważyłem. Ale to nic, choćby nawet tak było. Już ich nie ma, oni jadą w jedną stronę, a my w drugą. Ani im przez myśl nie przyjdzie wracać i naprzykrzać się nam. 
– Mimo to chcę się dowiedzieć, co zrobią. Niech moi bracia jadą pomału dalej, a ja z Old 
Shatterhandem zawrócę za tymi bladymi twarzami, aby się przekonać, czy istotnie pojadą, 
gdzie zamierzali, czy też tylko udają. 
Podczas gdy wszyscy ruszyli dalej, zawróciliśmy wraz z Winnetou dotychczasowym naszym śladem za czterema obcymi. Muszę przyznać, że i mnie nie podobał się ten Santer, a i 
jego trzej towarzysze też nie wzbudzali zbytniego zaufania. Nie umiałem sobie tylko wytłumaczyć, co chcieliby lub mogli nam złego zrobić. Gdyby to byli nawet ludzie, którzy nie odróżniają cudzej własności od swojej, cóż – zapytywałem siebie daremnie – skłoniłoby ich do 
przypuszczenia, że u nas można coś zrabować? A gdyby nawet tak myśleli, to wydawało mi 
się nieprawdopodobne, żeby się odważyli uderzyć we czterech na trzydziestu siedmiu dobrze 
uzbrojonych ludzi. Gdy o to spytałem Winnetou, odrzekł: 

– Jeżeli to złodzieje, to nie wystąpią przeciwko nam otwarcie. Pójdą za nami ukradkiem, 
aby skorzystać z chwili, kiedy ten, którego sobie upatrzą, odłączy się od reszty towarzystwa. 
– A kogóż by mogli sobie upatrzyć? Wszak nas wcale nie znają. 
– Tego, u którego spodziewają się złota. 
– Złota? Skąd mogą wiedzieć, czy w ogóle mamy złoto, a po drugie, kto z nas je posiada? 
Musieliby być wszechwiedzący. 
– O, nie. Wystarczy się zastanowić tylko nad tym, aby nabrać pewności. Sam Hawkens był 
nieostrożny i zdradził im, że jesteśmy wodzami i udajemy się do St. Louis. Więcej im nie 
potrzeba. 
– Ach, teraz pojmuję, co mój czerwony brat ma na myśli. Indianie dążący na Wschód potrzebują pieniędzy, a nie mając monet, wiozą z sobą złoto. A gdy są w dodatku wodzami, 
znają na pewno złotodajne miejsca, mają więc prawdopodobnie dużo złota. 
– Mój brat Old Shatterhand odgadł. Gdyby ci biali mieli zamiar dokonać kradzieży albo 
rabunku, zwróciliby uwagę przede wszystkim na nas obu, jako na wodzów. Oczywiście teraz 
nic nie znaleźliby przy nas. 
– Nie znaleźliby? A przecież chcieliście zaopatrzyć się w złoto. 
– Zrobimy to dopiero jutro. Po cóż mamy je nosić z sobą, gdy go nie potrzebujemy? Nie 
mieliśmy dotąd nic do płacenia; nastąpi to dopiero wówczas, gdy zajedziemy do miast położonych na naszej drodze. Dlatego już jutro prawdopodobnie nabierzemy złota. 
– Więc takie złotodajne miejsce leży obok naszej drogi? 
– Tak. Jest to góra zwana Nugget-tsil. Tylko my ją tak nazywamy, bo inni, którzy nie wiedzą, że tam się znajduje złoto, nazywają ją inaczej. Zbliżymy się do niej dziś wieczorem i 
weźmiemy złota, ile nam potrzeba. 
Przyznaję, że się zdziwiłem, a nawet opanowała mnie pewna zazdrość! Ci ludzie wiedzieli, 
gdzie leżą masy tego cennego metalu, i zamiast go używać, wiedli życie nie znające prawie 
zdobyczy cywilizacji. Nie nosili sakiewek ani pularesów, ponieważ wszędzie, gdzie przyszli, 
znajdowali ukryte skarby – wystarczyło sięgnąć ręką, aby napełnić nimi kieszenie. Jacyż inni 
ludzie mając złoto żyliby tak skromnie jak oni? 

Musieliśmy zastosować wszelkie środki ostrożności, gdyż chodziło o to, by Santer nie spostrzegł, że udaliśmy się za nim. Korzystaliśmy zatem z każdego wzniesienia gruntu, z każdego krzaka, by się ukryć. W dobry kwadrans ujrzeliśmy wszystkich czterech, kłusujących 
żwawo swoją drogą. Widocznie śpieszyli naprzód, nie myśląc o zawracaniu. Zatrzymaliśmy 
się, a Winnetou patrzył za nimi, dopóki nie znikneli nam z oczu. Dopiero wtedy powiedział: 

– Nie mają złych zamiarów, możemy zatem być spokojni. 
186



Nie przeczuwał tak samo jak ja, jak bardzo się mylił. Tamci knuli już spisek, ale byli chytrzy. Spodziewali się, że przez pewien czas będziemy ich śledzić, więc udawali, że im bardzo 
pilno. Potem jednak zmienili kierunek i ruszyli za nami. 

Zawróciliśmy konie i pędząc cwałem, wnet doścignęliśmy towarzyszy. Wieczorem stanęliśmy nad wodą. Przywykli do ciągłych ostrożności, wodzowie zbadali najpierw starannie okolicę, zanim wydali rozkaz rozłożenia się obozem. Wodą tą było źródło, które wytryskało z 
ziemi czystym i silnym strumieniem. Było tu dosyć trawy dla koni, a ponieważ miejsce otaczały drzewa i zarośla, mogliśmy przeto rozniecić jasne ogniska bez obawy, żeby je z daleka 
ujrzano. Gdy jeszcze Inczu-czu-na postawił dwie warty, zdawało się, że uczyniono wszystko, 
co nakazywała troska o bezpieczeństwo. 

Apacze rozłożyli się jak zwykle w pewnym oddaleniu, aby zjeść przy ogniskach swoje 
porcje suszonego mięsa. Nas siedmiu siedziało dokoła ogniska na skraju zarośli, które wybraliśmy dlatego, że chroniły przed wiejącym tu wieczorami zimnym wiatrem. 

Po wieczerzy jak zwykle rozmawialiśmy przez pewien czas. Inczu-czuna oznajmił, że nazajutrz wyruszymy później, aż koło południa, a gdy Hawkens zapytał o powód zwłoki, 
oświadczył z otwartością, nad którą później ubolewałem: 

– To powinno by pozostać tajemnicą, ale powiem ją białym braciom, jeśli mi przyrzekną, 
że nie będą się starali z niej skorzystać. 
Gdyśmy to przyrzekli, mówił dalej: 

– Potrzeba nam pieniędzy, więc pójdę jutro z dziećmi po nuggety i powrócę dopiero w 
południe. 
Stone i Parker wydali okrzyk zdziwienia, a Hawkens zapytał z niemniejszym zdumieniem! 

– Więc tu niedaleko jest złoto? 
– Tak – odrzekł Inczu-czuna. – Nikt się tego nie domyśla, nawet moi wojownicy. Ja sam 
dowiedziałem się o tym od mego ojca, a on od swego. Takie tajemnice dziedziczy się tylko z 
ojca na syna i należą one do świętości. Nie powierza się ich nawet najlepszemu przyjacielowi. 
Powiedziałem wam o tym teraz, ale nie wskazałbym owego miejsca, a tego, kto by się odważył pójść za nami, by je znaleźć, zastrzeliłbym. 
– Czy nas zabiłbyś także? 
– Oczywiście! Powziąłem do was zaufanie, ale gdybyście go nadużyli, zasłużylibyście na 
śmierć. Wiem jednak że nie opuścicie obozu przed naszym powrotem. 
Po tym krótkim ostrzeżeniu sprowadził rozmowę na inne tory, a przerwał ją dopiero po 
pewnym czasie Sam Hawkens. Inczu-czuna, Winnetou, Nszo-czi i ja siedzieliśmy odwróceni 
plecami do zarośli, a Sam, Dick i Will zajmowali drugą stronę ogniska, mieli zatem zarośla 
przed oczyma. Wtem Hawkens krzyknął, porwał strzelbę, złożył się, wypalił w zarośla i zaalarmował tym oczywiście cały obóz. Indianie doskoczyli do nas, my zaś zerwaliśmy się, 
pytając Sama, dlaczego strzeli. 

– Zobaczyłem dwoje oczu wyzierających poza Inczu-czną z zarośli – oświadczył. 
Czerwonoskórzy chwycili natychmiast głownie z ogniska i rzucili się w krzaki, ale szukali 
na próżno. Wobec tego wszyscy, uspokoili się i usiedli z powrotem. 

– Sam Hawkens z pewnością się pomylił – rzekł Inczu-czuna. – Takie migotliwe światło 
bardzo łatwo wywołuje złudzenie. 
– Bardzo bym się dziwił, gdyż zdaje mi się, że zupełnie wyraźnie widziałem parę oczu. 
– Może wiatr odwrócił dwa liście, a mój brat zobaczył ich dolną, jaśniejszą stronę i wydało 
mu się, że to oczy. 
– To możliwe istotnie; zastrzeliłem więc dwa liście, hi! hi! hi! 
Zaśmiał się zwykłym swoim sposobem, Winnetou jednak nie zapatrywał się na tę sprawę 
od żartobliwej strony, lecz rzekł poważnie: 

– Mój brat popełnił w każdym razie błąd, którego się na przyszłość powinien wystrzegać. 
– Ja? Błąd? Jakim sposobem? 
187



– Nie należało strzelać. 
– Nie? A to dopiero! Gdy szpieg siedzi w zaroślach, mam prawo posłać mu kulę, jeśli się 
nie mylę. 
– Czy można wiedzieć z góry, że zwiadowca przychodzi ze złymi zamiarami? Może skrada się po to, żeby zobaczyć, kim jesteśmy, może wyszedłby potem z zarośli, aby nas powitać. 
– To prawda zaiste – przyznał Sam. 
– Ten strzał jest dla nas niebezpieczny – mówił Winnetou dalej. – Albo Sam się pomylił i 
nie widział oczu, a w takim razie huk był zbyteczny i może sprowadzić nieprzyjaciół, jeśli 
znajdują się w pobliżu, albo był tam ktoś istotnie, a w tym wypadku również lepiej było nie 
strzelać, gdyż było do przewidzenia, że kula nie trafi. 
– Oho! Sam Hawkens jest pewny swej kuli! Chciałbym zobaczyć tego, kto by mi udowodnił, że spudłowałem! 
– Ja także umiem strzelać, a chybiłbym prawdopodobnie. Szpieg spostrzegł niewątpliwie, 
że w niego mierzą, i usunął się sprzed wylotu lufy. Kula nie trafiła, a ów człowiek zniknął w 
ciemnościach. 
– Tak, tak, lecz co uczyniłby mój czerwony brat na moim miejscu? 
– Albo złożyłbym się do strzału, trzymając strzelbę na kolanie, albo odszedłbym stąd po 
cichu, aby szpiega zajść z tyłu. 
Dać strzał ze strzelby trzymanej na kolanie – tak zwany strzał z kolana – jest nadzwyczaj 
trudno. Nie udaje on się wielu westmanom, chociaż są dobrymi strzelcami. Nie wiedziałem 
nic o tego rodzaju strzelaniu, ale gdy mi Winnetou zwrócił uwagę, zacząłem się ćwiczyć 
ostatnio w tej umiejętności. 

Przypuśćmy, że siedzę – sam czy z towarzyszami – przy obozowym ognisku, a przy mnie 
po prawej stronie leży strzelba. Wtem dostrzegam dwoje oczu patrzących na mnie z ukrycia. 
Nie mogę dojrzeć twarzy obserwatora, gdyż tkwi w ciemności, ale widać jego oczy, jeżeli nie 
jest dość ostrożny, żeby je zakryć rzęsami. Oczy mają matowy, fosforyzujący połysk, występujący tym wyraźniej, im bardziej człowiek wytęża wzrok. Nie należy jednak sądzić, że łatwo 
jest zobaczyć dwoje otwartych oczu wśród milionów liści krzaka. Nauczyć się tego nie można, zależy to tylko od wrodzonej bystrości wzroku. 

Skoro jestem pewien, że mam przed sobą szpiega, muszę go dla własnego ocalenia uczynić 
nieszkodliwym. Muszę więc go zabić, i to kulą wymierzoną między oczy, które są jedynym 
widocznym celem. Jeśli jednak złożę się do strzału zwyczajnym sposobem, to znaczy przycisnę kolbę do policzka, wróg zauważy to i natychmiast zniknie. Trzeba go więc tak wziąć na 
cel, żeby tego nie dostrzegł. Można to zrobić za pomocą strzału z kolana. Zginam prawą nogę 
w ten sposób, że kolano się unosi, a udo tworzy linię, której przedłużenie dosięga owych 
oczu. Potem biorę do ręki strzelbę na pozór bezmyślnie, jakby dla zabawy, i bez żadnego zamiaru kładę lufę na udzie tak, by stanowiła jego przedłużenie, i wypalam. Taki strzał jest bardzo trudny, tym bardziej że można się przy nim posłużyć tylko prawą ręką, gdyby bowiem 
zajęte były obie ręce, cała operacja pozbawiona byłaby pozoru niewinności. W dodatku cel 
tworzą tylko dwa niewyraźne punkty wśród masy liści mieniących się w migotliwym świetle 
ogniska lub poruszanych wiatrem. 

Mistrzem w strzelaniu z kolana był Winnetou. Mnie się to nie udawało przeważnie dlatego, że moją ciężką rusznicą trudno było zręcznie kierować. Ale nieustannym ćwiczeniem doszedłem ostatecznie do upragnionych wyników. 

Podczas gdy innych zadowoliły i uspokoiły bezskuteczne poszukiwania, Winnetou po 
pewnym czasie wstał i oddalił się, aby raz jeszcze zbadać zarośla. Trwało to około godziny. 
Gdy wrócił rzekł: 

– Nie ma nikogo. Sam Hawkens musiał się pomylić.
Mimo to podwoił straże i kazał im obchodzić obóz. Potem położyliśmy się spać.
188



Spałem niespokojnie i budziłem się często, dręczyły mnie niemiłe sny, w których główną 
rolę odgrywali Santer i jego towarzysze. 

Po śniadaniu, które składało się z mięsa i polewki mącznej, wyruszył Inczu-czuna z synem 
i córką w drogę. Zanim odeszli, prosiłem, żeby mi pozwolili odprowadzić się kawałek. By ich 
przekonać, że nie chodzi mi o znalezienie drogi do pokładów złota, powiedziałem otwarcie, 
że nie mogę się pozbyć myśli o Santerze. 

– Niechaj mój brat nie troszczy się o nas – odrzekł Winnetou. – Aby go uspokoić, poszukam raz jeszcze śladów Santera. Wiemy, że nie pożądasz złota, ale gdybyś poszedł z nami, 
choćby niedaleko, domyśliłbyś się, w którym to jest miejscu, a potem ogarnęłaby cię żądza 
śmiercionośnego pyłu, która nie opuszcza bladych twarzy, dopóki nie zginą na ciele i duszy. 
Prosimy cię zatem, żebyś nie szedł z nami, nie z nieufności, lecz z miłości i przezorności. 
Tym musiałem się zadowolić. Winnetou zbadał jeszcze raz okolicę, ale nie znalazł żadnych śladów, po czym odeszli wszyscy troje. Szli piechotą, z czego wywnioskowałem. że to 
miejsce było niedaleko. 

Położyłem się na trawie, zapaliłem fajkę i wdałem się w rozmowę z Samem, Dickiem i 
Willem, po to tylko, aby się pozbyć bezpodstawnych obaw. Ale niepokój dręczył mnie dalej, 
więc podniosłem się wkrótce, zarzuciłem strzelbę na ramię i poszedłem na prerię w nadziei, 
że może spotkam jakąś zwierzynę i to przerwie tok moich myśli. 

Inczu-czuna poszedł na południe, więc udałem się na północ, żeby się nie błąkać w pobliżu 
zakazanego miejsca. 

Po upływie kwadransa natknąłem się na trop trojga ludzi, którzy mieli na nogach mokasyny, jak to wyraźnie mówiły ślady. Z tej okoliczności, jak też z tego, że ślady pochodziły od 
nóg dużych, średnich i małych, wywnioskowałem, że musieli to być Inczu-czuna, Winnetou i 
Nszo-czi, którzy zrazu puścili się na południe, a potem zawrócili na północ, aby nas wywieść 
w pole i utrzymać w przekonaniu, że pokłady złota znajdują się na południu. 

Czy wypadało mi iść dalej? Nie. Mogli mnie zobaczyć albo natrafić na mój ślad i pomyśleliby, że szedłem za nimi potajemnie. Ponieważ nie chciałem jeszcze wracać do obozu, ruszyłem ku wschodowi. 

Wkrótce znów musiałem się zatrzymać, gdyż zauważyłem na trawie nowe ślady, których 
badanie wykazało, że zostawili je czterej mężczyźni w butach z ostrogami. W tej samej chwili 
przyszedł mi na myśl Santer. 

Ślady prowadziły w tę stronę, w której musieli się znajdować obaj wodzowie, a wychodziły z niedalekich zarośli, z których sterczało kilka pokrytych jeszcze liśćmi szkarłatnych 
dębów. Tam więc skierowałem najpierw swoje kroki. 

Gdy wdarłem się między zarośla, ujrzałem stojące tam cztery konie, na których poprzedniego dnia jechali Santer i jego trzej towarzysze. Po śladach na ziemi można było poznać, że 
czterej opryszkowie spędzili tu noc. A zatem wrócili! Po co? Chyba tylko ze względu na nas. 
Nosili się zapewne z zamiarami, które podejrzewał Winnetou. 

Sam Hawkens nie pomylił się więc wczoraj wieczorem i rzeczywiście zobaczył oczy, ale 
spłoszył szpiega, zanim zdołał do niego strzelić. Teraz było pewne, że nas podsłuchano. Santer śledził nas widocznie, aby tego, którego sobie upatrzył, pochwycić na osobności. Ale to 
miejsce znajdowało się tak daleko od naszego obozu. Jak mógł nas stąd obserwować? 

Przyjrzałem się drzewom. Były wysokie, lecz niezbyt grube, łatwo więc było się na nie 
wdrapać. Na korze jednego z nich widniały wyraźnie draśnięcia, które mogły pochodzić tylko 
od ostróg. Wyleźli więc na drzewo, a stamtąd widzieli, jeśli nie sam obóz, to każdego, kto go 
opuścił. O nieba! Co za myśl przyszła mi teraz do głowy! O czym mówiliśmy wczoraj, zanim 
Sam spostrzegł owe oczy? O dzisiejszej wyprawie Inczu-czuny i jego dzieci po złoto! Podsłuchujący to słyszał, a wylazłszy dzisiaj rano na drzewo, widział przechodzących tych troje, na 
których czekał. I wkrótce potem udał się za nimi z trzema towarzyszami. Winnetou, Nszo-czi 
i ich ojciec byli więc w niebezpieczeństwie! Musiałem oczywiście natychmiast, jak najprę

189



dzej, ruszyć za opryszkami. Nie mogłem sobie nawet pozwolić na to, by powrócić do obozu i 
dać znać o tym, co się święci. Odwiązałem co prędzej jednego konia, wyprowadziłem go z 
zarośli, wskoczyłem i popędziłem tropem łotrów. Trop ten niebawem złączył się ze śladami 
wodzów. 

Starałem się przy tym domyślić z tych nielicznych wskazówek, jakie miałem, gdzie należy 
szukać pokładów złota na wypadek, gdybym zgubił trop. Winnetou mówił o górze, zwanej 
Nugget-tsil. „Nuggety” są to ziarnka złota rozmaitej wielkości, a „tsil” znaczy w języku Apaczów „góra”. Nugget-tsil znaczyło „Góra Nuggetów”. 

– Pokłady musiały więc leżeć wysoko. Rozejrzałem się po okolicy. Na północy, właśnie w 
kierunku, który obrałem na pogoń, wznosiło się kilka dużych wzgórz porosłych lasem, a jedno z nich było niewątpliwie Górą Nuggetów. 
Stara szkapa, na której jechałem, była dla mnie zbyt powolna, ale ostro popędzana wytężała wszystkie siły. Wkrótce minąłem równinę i znalazłem się u stóp wspomnianych wzgórz. 
Trop prowadził pomiędzy dwiema górami, lecz niebawem nie mogłem go już rozpoznać, ponieważ w tym miejscu wody górskie naniosły masę złomów kamiennych. Nie zsiadłem mimo 
to z konia, gdyż ci, których szukałem, musieli przecież pójść dalej doliną w górę. 

Później jednak otworzyła się przede mną po prawej stronie boczna dolina, zasypana także 
kamieniami. Tu zeskoczyłem z konia i zbadałem osypisko, by się przekonać, czy wędrowcy 
skręcili na prawo, czy też poszli dalej prosto. Z niemałą trudnością odszukałem ślady, które 
wiodły w prawo do parowu. Dosiadłem ponownie konia i pojechałem tędy dalej. Wkrótce 
jednak droga znowu się rozwidliła i musiałem zsiąść. Obawiałem się, że te zmiany dróg będą 
się potem powtarzały, wobec czego koń mógł mi tylko przeszkadzać, przywiązałem go więc 
do drzewa i pośpieszyłem dalej piechotą. 

Biegłem wąskim, skalistym żlebem, w którym nie było teraz wody. Trwoga nagliła mnie 
do jak największego pośpiechu, niebawem więc zabrakło mi tchu. Przybywszy nad ostrą 
przełęcz, musiałem się zatrzymać, aby odsapnąć, a potem ruszyłem w dół, dopóki ślady nie 
skręciły do lasu. Pędziłem pomimo gęstwiny drzew. Potem drzewa się przerzedziły i zrobiło 
się przede mną tak przejrzyście, że wydało mi się, iż mam przed sobą wolną przestrzeń. Nie 
dotarłem tam jeszcze, kiedy nagle usłyszałem huk kilku strzałów. W parę chwil potem zabrzmiał przeszywający krzyk – był to przedśmiertny krzyk Apaczów. 

Teraz już nie biegłem, lecz rzucałem się wprost w długich skokach jak drapieżne zwierzę 
wpadające na zdobycz. Znowu dał się słyszeć jeden strzał, potem drugi z dwururki Winnetou, 
którą poznałem po huku. Chwała Bogu! A więc żył jeszcze! Po kilku skokach dostałem się na 
polanę. Widok, jaki ujrzałem, sprawił, że stanąłem jak wryty. 

Na środku polany leżeli Inczu-czuna i jego córka, nie wiadomo, czy jeszcze żywi, czy już 
martwi. Nie opodal, za niewielkim odłamem skały, czaił się Winnetou zajęty ponownym nabijaniem strzelby, na lewo ode mnie stało dwu drabów ukrytych za drzewem ze strzelbami 
gotowymi do strzału, gdyby tylko Winnetou odważył się wyjść zza osłony. Na prawo od nich 
trzeci czołgał się ostrożnie pod drzewami, chcąc zajść młodego wodza z tyłu. Czwarty leżał 
na wprost mnie z przestrzeloną głową. 

Ci dwaj byli na razie dla wodza niebezpieczniejsi od tego, który się skradał. Zdjąłem prędko z ramienia rusznicę i strzeliłem do obydwu, po czym nie nabiwszy ponownie, rzuciłem się 
w pogoń za trzecim. Ten, usłyszawszy moje strzały, odwrócił się czym prędzej i wymierzył 
do mnie. Skoczyłem w bok, wskutek czego kula mnie nie dosięgła. Dał wówczas za wygraną 
i pomknął w las. Pobiegłem za nim, gdyż był to Santer, którego chciałem koniecznie pochwycić. Byliśmy jednak tak daleko od siebie, że wprawdzie na skraju polany widziałem go jeszcze dobrze, ale w lesie zniknął mi z oczu. Zmuszony kierować się jego śladami, nie mogłem 
biec za nim tak szybko, jak tego pragnąłem, zawróciłem więc niebawem, zwłaszcza że Winnetou mógł mnie potrzebować. 

190



Ujrzałem go też, jak klęczał nad ojcem i siostrą, szukając w nich trwożliwie znaków życia. 
Na mój widok wstał na chwilę z dziwnym wyrazem, w oczach, którego nigdy nie zapomnę, 
przebijał z nich szalony ból i wściekłość. 

– Mój brat Old Shatterhand widzi, co się stało. Nszoczi, najpiękniejsza, i najlepsza z dziewic Apaczów, nie pojedzie już do miast bladych twarzy. Jest w niej jeszcze iskra życia, lecz 
oczu nie otworzy już nigdy. 
Nie byłem zdolny wymówić słowa, nie mogłem nic powiedzieć ani o nic zapytać! Na cóż 
by się to zresztą zdało? Widziałem przecież, co zaszło! Leżeli obok siebie w kałuży krwi – 
Inczu-czuna z przestrzeloną głową i Piękny Dzień ze zranioną śmiertelnie piersią. On zginął 
od razu, ona zaś oddychała jeszcze, charcząc ciężko, a brąz jej pięknej twarzy bladł coraz 
bardziej. Pełne policzki zaczęły się zapadać, a wyraz śmierci przyoblekł drogie mi rysy. 

Wtem poruszyła się lekko. Zwróciła głowę ku ojcu i otworzyła powoli oczy. Zobaczyła Inczu-czunę w krwi i przestraszyła się bardzo, chociaż wyraz tego przestrachu nie wystąpił już 
tak żywo wobec wielkiego osłabienia. Zdawało się, że się namyśla, wreszcie odzyskała przytomność i sięgnęła ręką do serca. Poczuła cieknącą stamtąd ciepłą krew a westchnęła głęboko, 
charcząc. 

– Nszo-czi, moja dobra, jedyna siostro! – skarżył się Winnetou głosem, którego słowami 
nie podobna opisać. 
Na to podniosła na niego oczy. 

– Winnetou... mój... bracie! – szepnęła, – Pomścij... pomścij... mnie! 
Następnie wzrok jej spoczął na mnie i weselszy, choć zamierający uśmiech zakwitł na jej 
wybladłych wargach. 

– Old... Shatter...hand! – westchnęła. – Jesteś tu... Teraz... umieram... tak... 
Więcej nie słyszeliśmy już, gdyż śmierć nie pozwoliła jej dokończyć zamykając usta na 
zawsze. Myślałem, że serce mi pęknie. Musiałem jakoś wyrazić mój ból. Zerwałem się z klęczek i krzyknąłem tak głośno, że aż echo się odbiło od pobliskich skał. 

Winnetou wstał powoli, jak gdyby przywalony olbrzymim ciężarem, a objąwszy mnie 
obiema rękami, powiedział: 

– Oni już nie żyją! Największy, najszlachetniejszy z wodzów i siostra moja Nszo-czi, która 
duszę swoją tobie oddała. Umarła z twym imieniem na ustach. Nie zapomnij o tym, nie zapomnij, kochany bracie. 
– Nigdy, nigdy nie zapomnę! – zawołałem. Potem twarz jego przybrała zupełnie inny wyraz, a głos zabrzmiał jak daleki grzmot, kiedy zapytał: 
– Czy słyszałeś, co było jej ostatnią prośbą? 
– Tak. 
– Zemsta! Mam ją pomścić, a pomszczę tak, jak nikt jeszcze mordu nie pomścił. Czy 
wiesz, kim byli mordercy? Czy ich widziałeś? Były to blade twarze, którym nie zrobiliśmy 
nic złego. Tak było zawsze i tak będzie zawsze, dopóki nie pozbawią życia ostatniego z czerwonych mężów. Choćby zginął nawet własną śmiercią, to i tak będzie ofiarą zbrodni popełnianej przez białych na mojej rasie. Chcieliśmy udać się do miast tych przeklętych bladych 
twarzy. Nszo-czi pragnęła stać się taką jak biała skwaw, ponieważ kochała cię i sądziła, że 
zdobędzie twe serce, jeśli sobie przyswoi wiedzę i obyczaje białych. Przypłaciła to jednak 
życiem. To wszystko jedno, czy was kochamy, czy nienawidzimy; gdzie blada twarz nogę 
postawi, tam idzie w ślad nasza zguba. Pójdzie płacz wielki po wszystkich szczepach Apaczów i podniesie się wielkie wycie wściekłości i zemsty wszędzie, gdzie tylko znajdą się 
członkowie naszego narodu. Oczy wszystkich patrzą teraz na Winnetou, aby zobaczyć, jak 
pomści śmierć ojca i siostry. Niech mój brat Old Shatterhand posłucha, co ślubuję tutaj obu 
tym trupom! Przysięgam na Wielkiego Ducha i wszystkich moich walecznych przodków, 
zebranych w odwiecznych ostępach, że od dzisiaj każdego, każdego białego, którego spotkam, zastrzelę ze strzelby wypadłej z martwej ręki ojca albo... 
191



– Stój! – przerwałem mu, przejęty zgrozą, gdyż wiedziałem, że przysięgi dotrzyma bezwzględnie, nieubłaganie. – Stój! Niechaj mój brat Winnetou teraz nie przysięga – nie teraz! 
– Czemu nie teraz? – zapytał niemal z gniewem. 
– Przysięgać należy ze spokojem w duszy. 
– Uff! Dusza moja jest spokojna teraz jak grób, do którego włożę moich zmarłych. Jak 
ziemia ich nigdy nie odda, tak samo ja nie cofnę nic ze słów, które... 
– Nie mów dalej!... – zacząłem go prosić znowu. Na to błysnął groźnie oczami i zawołał: 
– Czy Old Shatterhand chce mi przeszkodzić w spełnieniu obowiązków? Czy mam dopuścić do tego, żeby na mnie spluwały stare baby, żebym został wyklęty ze szczepu za brak odwagi do pomszczenia tego, co się tu dzisiaj stało? 
– Nie myślę tego od ciebie żądać. Ja także domagam się kary dla mordercy. Trzech ona już 
dosięgła, czwarty umknął, ale nie ujdzie naszych rąk. 
– To nie ulega wątpliwości! – wybuchnął. – Ale ja nie tylko z nim mam do czynienia. On 
działał jako syn tej białej rasy, która przynosi nam zgubę. Ona odpowiada za to, czego go 
nauczyła, ją więc pociągnę do odpowiedzialności, ja, Winnetou, teraz pierwszy i najwyższy 
wódz wszystkich plemion Apaczów! 
Stał przede mną wyprostowany jak człowiek, który mimo młodości czuje się królem swoich poddanych! Tak, on był zdolny wykonać to, co zamierzał. On potrafiłby niewątpliwie 
zgromadzić pod swym dowództwem wszystkich czerwonych wojowników i rozpocząć olbrzymią, rozpaczliwą walkę z białymi. Jej wynik był wprawdzie niewątpliwy, ale przedtem 
setki tysięcy trupów pokryłyby Dziki Zachód. Teraz, w tej właśnie chwili, rozstrzygało się, 
czy tomahawk śmierci miał zacząć szaleć w ten sposób, czy nie. Wziąłem zrozpaczonego za 
rękę i rzekłem: 

– Zrobisz, co zechcesz, przedtem jednak wysłuchaj mojej prośby, która będzie może ostatnia: potem nigdy już nie usłyszysz głosu twego białego przyjaciela i brata. Tu leży Nszo-czi. 
Sam powiadasz, że mnie kochała i że umarła z moim imieniem na ustach. Ciebie ona także 
kochała; mnie jako przyjaciela, ciebie jako brata, a ty odwzajemniałeś jej miłość sowicie. Na 
tę miłość cię zaklinam, nie składaj teraz przysięgi, lecz dopiero wówczas kiedy zamkną się 
głazy nad najszlachetniejszą córą Apaczów! 
Winnetou spojrzał na mnie poważnie i zwrócił wzrok na umarłą. Rysy jego twarzy łagodniały zwolna, w końcu popatrzył znowu na mnie, mówiąc: 

– Brat mój Old Shatterhand posiada wielką władzę nad sercami wszystkich, z którymi obcuje. Nszo-czi spełniłaby pewnie jego prośbę, więc i ja nie mogę jej odmówić. Wtedy dopiero, kiedy oko moje nie będzie już widziało tych trupów, rozstrzygnie się, czy Missisipi i 
wszystkie jej dopływy poniosą krew białych i czerwonych narodów do morza. Powiedziałem. 
Howgh! 
Uścisnąłem młodemu wodzowi rękę z wdzięcznością i rzekłem: 

– Mój czerwony brat zobaczy, że nie proszę o łaskę dla winnego. Niechaj dosięgnie go kara tak ciężka i surowa, jak na to zasługuje. Nie wolno mu zostawić czasu do ucieczki, pozwolić zbytnio się od nas oddalić. Niechaj Winnetou powie, co poczniemy! 
– Nogi moje są spętane – oświadczył znów posępnie. – Zwyczaje mego narodu nakazują 
mi pozostać przy zmarłych, jako najbliższych krewnych, aż do ich pogrzebu. Potem dopiero 
będzie mi wolno wstąpić na drogę zemsty. 
– A kiedy odbędzie się pogrzeb? 
– Nad tym naradzę się z wojownikami! Albo pochowamy ich tutaj na miejscu, gdzie 
zmarli, albo zabierzemy ich do puebla, gdzie mieszkali wśród swoich. Jeśli jednak nawet tutaj 
będzie miejsce ich spoczynku, upłynie kilka dni, zanim spełnimy wszystkie czynności związane z pogrzebem tak wielkiego wodza. 
– W takim razie morderca umknie na pewno! 
192



– Nie. Chociaż Winnetou nie może go ścigać, dokonają tego inni. Niechaj brat mój opowie 
mi krótko, jak się to stało, że tutaj przyszedł. 
Teraz, kiedy chodziło o sprawy czysto rzeczowe, był spokojny jak zwykle. Opowiedziałem 
mu to, czego żądał. Podczas tej rozmowy doleciało nas ciężkie westchnienie z miejsca, gdzie 
leżeli zastrzeleni przeze mnie rabusie. Widocznie któryś jeszcze żył. Pobiegliśmy tam szybko. 
Jednemu z nich kula przeszła przez samo serce, drugi, trafiony podobnie jak Nszo-czi, żył 
jeszcze i właśnie przyszedł był do siebie. Wytrzeszczył na nas bezmyślnie oczy i zamruczał 
jakieś niezrozumiałe słowa. Pochyliłem się nad nim i zawołałem: 

– Czy wiecie, kto jest teraz przy was? Starał się widocznie przypomnieć sobie wszystko. 
Oczy rozjaśniły mu się rzeczywiście i usłyszałem ciche pytanie: 
– Gdzie... jest... Santer? 
– Umknął – odrzekłem. 
– Do... dokąd? 
– Tego nie wiem, ale spodziewam się, że dostanę od was jakąś wskazówkę. Wasi towarzysze nie żyją, a wy także za kilka sekund przeniesiecie się na tamten świat. Stając u progu 
śmierci zachowacie się chyba szlachetniej niż przedtem. Skąd pochodzi Santer? 
– Tego... nie... wiem. 
– Czy istotnie nazywa się Santer? 
– Ma wiele... wiele... nazwisk. 
– Czym jest właściwie? 
– Także... także... nie wiem. 
– Czy macie tu blisko znajomych, może w którym z portów? 
– Nie... nie... 
– Dokąd jechaliście? 
– Ni... nigdzie. Tam, gdzie pieniądze... zdobycz... 
– A więc byliście rabusiami z zawodu! To straszne! Skąd przyszło wam na myśl napaść na 
Apaczów? 
– Nug... nuggety. 
– Przecież nie mogliście nic wiedzieć o nuggetach. 
– Chcieliśmy udać się... do... do... Zamilkł. Było mu nadzwyczaj trudno odpowiadać, lecz 
odgadłem, co chciał powiedzieć, i spytałem: 
– Słyszeliście, że ci Apacze mają zamiar pójść na Wschód i przypuszczaliście, że mają 
złoto? Skinął głową. 
– Postanowiliście więc napaść na nich. Ponieważ zaś domyślaliście się, że będziemy 
ostrożni, przeto pojechaliście dobry kawał naprzód, a zawróciliśoie dopiero wówczas, kiedyście sądzili, żeśmy się już przestali obawiać. Skinął znów głową. 
– Potem pojechaliście za nami. Czy podsłuchaliście nas wieczorem? 
– Tak... Santer. 
– A więc to był sam Santer! Czy powiedział wam, co usłyszał? 
– Apacze... Nugget-tsil... zabrać nuggety... rano... 
– Tak jak się domyślałem. Potem ukryliście się w zaroślach i śledziliście nas. z drzew, aby 
się dowiedzieć, gdzie Apacze zbierają nuggety? 
Zamknął oczy i nie odpowiedział. 

– A może postanowiliście napaść na nich podczas powrotu, aby..
Wtem przerwał mi Winnetou:
– Niech mój brat dalej nie pyta; ta blada twarz nie odezwie się już, bo nie żyje. Te białe 
psy pragnęły poznać naszą tajemnicę, ale przyszły za późno. Wracaliśmy już, kiedy oni, zobaczywszy nas, ukryli się za drzewami i strzelili. Inczu-czun,a i Nszo-czi padli, mnie zaś kula 
musnęła po rękawie. Wypaliłem do jednego z nich, ale w chwili gdy pociągnąłem za cyngiel, 
skoczył za drzewo. wskutek czego chybiłem. Natomiast druga kula powaliła drugiego. Potem 
193



ukryłem się za głazami, ale nie zdołałbym ocalić życia, gdyby nie nadszedł brat mój, Old 
Shatterhand. Dwaj zagrażali mi z przodu, a trzeci chciał podkraść się od tyłu, gdzie nie miałem osłony, i trafiłby mnie. Wtem usłyszałem donośny głos rusznicy Old Shatterhanda, co 
było znakiem mego ocalenia. Teraz brat mój wie wszystko, niech się więc zastanowi, jak 
schwytać Santera. 

– Czy to zadanie mnie przypadnie w udziale? 
– Tak, Old Shatterhandowi, gdyż on na pewno znajdzie ślad zbiega. 
– Spodziewam się, ale na mozolnym szukaniu upłynie dużo czasu. 
– Nie. Śladu szukać nie trzeba, gdyż poprowadzi on niewątpliwie do koni morderców, do 
których musi się on najpierw udać. Tam gdzie nocował ze swymi ludźmi, będzie z pewnością 
trawa i Old Shatterhand bez trudu pozna, dokąd się zwrócił. 
– A potem? 
– Potem weźmie mój brat dziesięciu wojowników i ruszy z nimi, aby go pojmać. Pozostałych dwudziestu wojowników przyśle mnie, żeby wraz ze mną rozpoczęli pieśni żałobne. 
– Niech się tak stanie. Mam nadzieję, że nie zawiodę zaufania, które mój czerwony brat we 
mnie pokłada. 
– Wiem, że Old Shatterhand postąpi tak, jak gdybym 
ja sam był na jego miejscu. Howgh! Uścisnąłem serdecznie podaną mi przez Winnetou rękę, pochyliłem się raz jeszcze nad twarzami obojga zmarłych i odszedłem. Na skraju polany 
odwróciłem się. Zobaczyłem, jak Winnetou przykrywał ich głowy, i usłyszałem jego ciche 
jęki, którymi Indianie zwykle rozpoczynają swoje pieśni za umarłych. O, jakże mnie to 
strasznie bolało! Ale musiałem działać, ruszyłem więc czym prędzej tą samą drogą, którą tu 
przybyłem. 

Początkowo zdawało mi się, że spełnią się przewidywania Winnetou, ale gdy doszedłem 
do przełęczy, obudziły się we mnie wątpliwości. 

Santer musiał myśleć przede wszystkim o tym, żeby jak najszybciej uciec. Gdyby pobiegł 
do swego obozu, opóźniłby w ten sposób ucieczkę. Mógł się tam udać tylko po konia, a gdyby tak znalazł tego, na którym ja przyjechałem? Wszak uciekał tą samą drogą, którą ja tu 
przybyłem, musiał go więc spostrzec. 

Ta myśl podwoiła szybkość moich kroków. Zbiegłem z góry, zaniepokojony w najwyższym stopniu, czy znajdę jeszcze konia. Łatwo sobie wyobrazić, jaka mnie wściekłość opanowała, kiedy go nie zastałem. Zatrzymałem się tylko na chwilę, a potem poleciałem raczej, 
niż pobiegłem, przez parów. Mogłem sobie pozwolić na nieuwagę wobec tego, że szukanie 
śladów na kamiennym osypisku zabrałoby zbyt wiele czasu i do niczego by nie doprowadziło. 
Znalazłszy się jednak w dolinie przystanąłem, by zbadać trop. Nie od razu mi się to udało, 
gdyż ziemia była tu jeszcze zbyt twarda. Dopiero w odległości dziesięciu minut drogi grunt 
stał się miększy, łatwiej więc można było znaleźć odciski kopyt. 

Ale tu spotkało mnie zupełne rozczarowanie. Szukałem i badałem, natężałem oczy i umysł, 
ale nadaremnie. Santer tędy nie przejeżdżał. Widocznie opuścił parów nieco powyżej, w miejscu bardziej skalistym, gdzie nie obawiał się pozostawienia śladów. Inaczej być nie mogło. 
Stałem więc, nie wiedząc, co począć. Czy imałem wrócić i szukać tego miejsca? Pochłonęłoby to całe godziny, a na taką stratę czasu nie mogłem sobie pozwolić. Lepiej było pośpieszyć 
do naszego obozu po pomoc. 

Tak też zrobiłem. Biegłem tak długo i szybko jak nigdy dotąd, lecz wytrzymałem, ponieważ nauczyłem się od Winnetou, jak się zachowywać w biegu, by nie stracić tchu i nie zmęczyć się za prędko. Należy mianowicie opierać cały ciężar ciała zawsze tylko na jednej nodze, 
a w razie znużenia przenosić go na drugą. W ten sposób można bez wielkiego natężenia kłusować godzinami.. Trzeba tylko mieć silne płuca. 

Zbliżywszy się do celu, zwróciłem się najpierw ku obozowi Santera. Wszystkie trzy konie 
stały jeszcze w zaroślach. Odwiązałem je, dosiadłem jednego, a resztę wziąłem za cugle i 

194



pojechałem do naszego obozu. Dawno minęło już południe, kiedy zobaczyłem Sama, który 
zawołał: 

– Gdzie się włóczycie, sir? Spóźniliście się na jedzenie, a ja... – zająknął się, przypatrzył 
się koniom zdumionym wzrokiem i mówił dalej: – Do stu piorunów! Poszliście piechotą, a 
wracacie konno! Zostaliście chyba koniokradem! 
– Nie. Zdobyłem te zwierzęta. 
– Gdzie? 
– Niedaleko stąd. 
– Od kogo? 
– Przypatrzcie się im dobrze! Ja poznałem je natychmiast, a wy macie przecież dobre oczy. 
– Tak jest! Domyśliłem się od razu, czyje, ale nie byłem pewny. To konie Santera i jego 
towarzyszy. Ale jednego brakuje. 
– Poszukamy go wraz z jego właścicielem. 
– Ale jakże... 
– Cicho, kochany Samie! – przerwałem mu. – Stała się rzecz bardzo ważna i smutna. Musimy stąd natychmiast wyruszyć. 
– Stąd? Dlaczego? 
Zamiast odpowiedzi zwołałem Apaczów i zawiadomiłem ich o śmierci Inczu-czuny i jego 
córki. Po moich słowach zapanowało głębokie milczenie, gdyż wieść, którą przyniosłem, wydała im się zbyt okropna, wprost nie do wiary. Przedstawiłem więc dokładniej wypadki i dodałem na końcu: 

– A teraz niechaj moi czerwoni bracia przyznają, kto lepiej przepowiedział przyszłość – 
Sam Hawkens, czy wasz czarownik? Inczu-czuna i Nszo-czi zginęli, ponieważ oddalili się 
ode mnie, a Winnetou ja ocaliłem. A więc, czy moje towarzystwo sprowadza śmierć, czy życie? 

Teraz nie mogli już wątpić. Rozległo się wycie, dosłyszalne na kilka mil dokoła. Czerwonoskórzy biegali jak wściekli, wymachiwali bronią i robili straszliwe miny dla okazania swej 
wściekłości. Dopiero po pewnym czasie zdołałem przekrzyczeć ich wrzaski. 

– Niechaj milczą wojownicy Apaczów! – nakazałem. – Wyciem nic nie wskóracie. Wyruszamy, aby schwytać mordercę! 
– Tak, wyruszamy! – zawołali przyskakując do koni. 
– Ciszej! – nakazałem powtórnie. – Wszak bracia moi nie wiedzą, co mają czynić. Ja im to 
powiem. 
Zaczęli się tak do mnie cisnąć, że omal mnie nie przewrócili. Gdyby dostali w tej chwili w 
ręce Santera, rozszarpaliby go na kawałki. Hawkens, Stone i Parker stali w ciszy obok siebie. 
Wiadomość o śmierci ojca i siostry Winnetou zrobiła na nich piorunujące wrażenie. Teraz 
podeszli, a Sam zaczął: 

– Zdaje mi się, że mi ktoś dał silnie po łbie; ciągle jeszcze nie mogę tego pojąć. To straszne, to okropne! Ta miła, piękna, dobra, czerwona miss! Zawsze była dla mnie taka uprzejma i 
teraz miałaby już nie żyć! Wiecie, czuję się zupełnie tak, jak gdybym... 
– Jak się czujecie, to zachowajcie dla siebie, kochany Samie! – wpadłem mu w słowa. – 
Musimy się puścić w pogoń za mordercą. Gadanie nic nie pomoże. 

– Well! Zgadzam się z wami, ale czy wiecie, dokąd ten łotr się udał? 
– Teraz jeszcze nie. 
– Myślę. Wszak nie widzieliście jego śladów. Jak je teraz znajdziemy? To jest niemożliwe, 
a przynajmniej niezmiernie trudne. 
– Przeciwnie, bardzo łatwe. 
– Sądzicie? Hm! Chcecie powiedzieć, że po Jedziemy do parowu, skąd wymknął się na 
bok. Będzie moc szukania! 
– Nie ma mowy o parowie. 
195



– Nie? W takim razie jestem ciekawy, na jaką myśl wpadliście. Czasem może i greenhorn 
mieć dobrą myśl, ale... 
– Dajcie pokój greenhornowi! Odeszła mnie ochota do słuchania waszych dowcipów. Zachowajcie je dla siebie, bo mnie serce krwawi! 
– Dowcipy? Halo! Kto by sądził, że stroję sobie żarty, ten dostanie kułakiem tak, że poleci 
stąd do Kalifornii! Ja tylko nie mogę zrozumieć, jak schwytacie Santera nie obejrzawszy 
miejsca, gdzie zgubiliście jego ślady. 
– Sami mówicie, że zbyt długo musielibyśmy ich szukać. Potem trzeba by długo iść za śladem przecz doliny i góry, co także byłoby zbyt powolne. Dlatego zabierzemy się do tego inaczej. Gdy się przyglądam tym górom, podejrzewam, że nie łączą się one z sobą, lecz stoją 
każda osobno. 
– To prawda. Znam nieźle te okolice. Z tej i z tamtej strony ciągnie się równina. Te góry 
nie należą do żadnego łańcucha, lecz usadowiły się samotnie na prerii. 
– Prerii? A więc tam jest trawa? 
– Tak, trawa dokoła jak tutaj. 
– Na to liczyłem. Santer może sobie jechać, jak chce, po górach lub pomiędzy górami, ale 
skoro je opuści, wyjedzie na otwartą prerię i musi zostawić po sobie ślad. 
– To się rozumie samo przez się, szanowny sir. 
– Słuchajcie dalej! Utworzymy dwa oddziały i pojedziemy dokoła tych gór, my czterej 
biali w prawo, a dziesięciu wyznaczonych przez Winnetou Apaczów w lewo. Spotkamy się 
po drugiej stronie, a wtedy się okaże, czy który z oddziałów wpadł na trop. Jestem pewien, że 
go znajdziemy, a wtedy już będziemy wiedzieli, jak postąpić. 
Sam przypatrzył mi się z boku, zrobił nieszczególną minę i zawołał: 

– Tam do licha! Kto by to pomyślał! Że też ja na to nie wpadłem! To najprostszy i najbardziej niezawodny sposób działania i każde dziecko musi to uznać, jeśli się nie mylę! 
– Zgadzacie się zatem, Samie? 
– Zupełnie, sir, zupełnie. Wybierzcie sobie prędko dziesięciu czerwonoskórych! 
– Wybiorę tych, którzy mają najlepsze konie, na wypadek gdyby trzeba było długo ścigać 
tego łotra. Musimy się też zaopatrzyć w żywność. Jeśli znacie nieźle te strony, to wiecie zapewne, ile czasu trzeba, by objechać góry. 
– Przy wielkim pośpiechu dobre dwie godziny. 
– Więc nie zwlekajmy! 
Wyznaczyłem dziesięciu Apaczów, którzy ucieszyli się moim wyborem, gdyż woleli ścigać mordercę niż śpiewać przy zwłokach pieśni żałobne. Pozostałych pouczyłem, którędy 
dostaną się najprędzej do Winnetou, i wyprawiłem ich w drogę. 

Wkrótce potem dziesięciu moich Indian wyruszyło dokoła gór na lewo, to znaczy na zachód, a my czterej biali mieliśmy się udać na wschód. Dosiadłszy koni, ruszyliśmy najpierw 
do obozu Santera, gdzie odszukałem ślad konia, na którym jeździłem przed południem. Z 
tego, bardzo wyraźnego śladu zdjąłem sobie dokładny rysunek. Sam Hawkens potrząsnął na 
to głową i rzekł: 

– Czy odrysowywanie kopyt końskich należy także do sztuki surweyora? 
– Nie, lecz westman powinien to znać. 
– Po co? 
– Bo mu się to nieraz może przydać. 
– Jak to? 
– Zobaczycie później. Gdy znajdę jakieś ślady koma, porównam je z tym rysunkiem. 
– Ah! Hm! Słusznie! To wcale niezłe! Czy to także wzięliście z książek? 
– Nie. 
– A skąd? 
– Ten pomysł sam mi przyszedł do głowy. 
196



– Więc są istotnie pomysły, którym to sprawia przyjemność, że do was przychodzą. Nigdy 
bym nie przypuszczał, hi! hi! hi! 
– Pshaw! U mnie im chyba lepiej niż pod waszą peruką, mój Samie! 
– To słuszne, to słuszne! – zawołał Dick Stone. – Nie pozwólcie mu już na nic więcej! Widać to z każdą chwilą coraz bardziej, że już go dawno prześcignęliście. 
– Milcz! – huknął na niego Sam w komicznym gniewie. – Co ty wiesz o ściganiu, a tym 
bardziej o prześciganiu! To dla mnie obelga – zaglądać mi ciągle pod perukę. Dłużej tego nie 
zniosę! 
– A cóż na to poradzisz? 
– Podaruję ją tobie; w ten sposób się jej pozbędę, a ty się dowiesz, jakie myśli pod nią siedzą. Przyznałem zresztą, że pomysł naszego greenhorna jest wcale niezły, powinien był jednak także dać taki ładny wizerunek kopyta tym dziesięciu Apaczom, którzy pojechali tamtą 
stroną. 
– To niepotrzebne – odpowiedziałem. 
– Niepotrzebne? Dlaczego? 
– Bo wątpię, czy potrafiliby porównać dokładnie ślad kopyta z rysunkiem. Po wtóre, jestem pewien, że oni nie natkną się na trop Santera! 
– A ja twierdzę przeciwnie. Nie my, lecz oni go znajdą. Jasne, że Santer pojedzie na zachód. 
– Dla mnie nie jest to tak całkowicie jasne. 
– Nie? Kiedyśmy go spotkali, jechał przecież także na zachód, teraz uda się w tym samym 
kierunku. 
– Raczej nie. To drab kuty na cztery nogi, czego dowiódł swoim zniknięciem. Pomyśli na 
pewno, że będziemy się tak właśnie zapatrywali na jego ucieczkę, jak wy teraz, to znaczy, że 
będziemy go szukali na zachodzie, ponieważ spotkaliśmy go, gdy jechał na zachód – zawróci 
więc prawdopodobnie na wschód. To można łatwo zmiarkować. 
– Skoro to dla was takie proste, miejmy nadzieję, że się tak stanie. 
Daliśmy koniom ostrogi i popędziliśmy przez prerię, mając złowrogie góry ciągle po lewej 
ręce. Trzymaliśmy się oczywiście zawsze miękkiego gruntu, gdzie Santer, jeśli był tam istotnie, musiał zostawić jakiś ślad. Patrzyliśmy przy tym nieustannie na ziemię, gdyż im prędzej 
jechaliśmy, tym bardziej musieliśmy uważać, by nie przegapić tropu. 

Tak przeszła godzina, potem jeszcze pół godziny. Okrążyliśmy już prawie góry, kiedy zauważyliśmy ciemny pas biegnący przez trawę tuż przed nami. Był to trop jeźdźca. Zsiedliśmy 
z koni i ruszyliśmy wzdłuż śladów, aby znaleźć wyraźny odcisk kopyta. Natknęliśmy się nań 
niebawem. Porównałem go z rysunkiem. Przystawały do siebie doskonale – był to więc niewątpliwie trop Santera. 

– Taki rysunek jest istotnie rzeczą bardzo praktyczną – rzekł Sam. – Muszę to sobie zapamiętać, 
– Tak, zapamiętaj to sobie! – potwierdził Parker. – A oprócz tego coś jeszcze! 
– Co? 
– Ze doszło już do tego, iż ty, nauczyciel, uczysz się od ucznia. 
– Czy chcesz mnie rozzłościć, stary Willu? To ci się nie uda hi! hi! hi! – zaśmiał się Sam. 
– To zaszczyt dla nauczyciela, gdy jego uczeń staje się mędrszy i zręczniejszy od mistrza. Co 
do ciebie, trzeba by się z góry wyrzec takich wyników. Ileż to lat trudziłem się, aby zrobić z 
ciebie westmana, i wszystko okazało się daremne. Ty nie będziesz mógł niczego na stare lata 
zapomnieć, bo niczego się w młodości nie nauczyłeś. 
– Wiem już! Nazwałbyś mnie chętnie greenhornem, bo nie możesz żyć bez tego słowa, a 
wobec Old Shatterhanda nie wypada ci już z tym wyjeżdżać. 
– Jesteś greenhornem, i jeszcze jakim! Tylko że nie młodym, lecz starym; powinieneś się 
wstydzić młodego, który już dawno starego przewyższył, jeśli się nie mylę. 
197



Pomimo tej utarczki słownej zgodziliśmy się na to, że ślad Santera pochodzi mniej więcej 
sprzed dwu godzin. Ruszylibyśmy za nim natychmiast, lecz musieliśmy zaczekać na Apaczów, co trwało niestety trzy kwadranse. Wysłałem jednego z nich do Winnetou z wiadomością, że znaleźliśmy trop Santera. Posłaniec miał już pozostać przy wodzu, my zaś puściliśmy 
się dalej ku wschodowi. 

Do wieczora brakowało zaledwie dwóch godzin, a chodziło nam o to, by dojechać jak najdalej, zanim się ściemni. Potem po zapadnięciu nocy musielibyśmy przerwać pogoń aż .do 
następnego dnia – nie moglibyśmy jechać nie widząc śladów. 

Należało natomiast przypuszczać, że Santer przekonany, iż będziemy go ścigać, skorzysta 
z wieczora i nocy, aby się od nas jak najbardziej oddalić. Czekała nas więc nazajutrz ostra 
jazda, tym cięższa, że utrudniona odczytywaniem śladów, gdy tymczasem ścigany miał zupełną swobodę ruchów. Jedna okoliczność wyrównywała na szczęście jako tako tę różnicę: 
oto Santer musiał się sam zmęczyć całonocną jazdą, a tym bardziej jego koń, któremu należał 
się dłuższy odpoczynek. 

Wzgórza, nazwane przez Winnetou i jego ojca Górą Nuggetów, zniknęły wkrótce za nami, 
ustępując miejsca płaskiej prerii, pokrytej krzewami, a potem trawą, z początku zieloną, a 
dalej zeschłą. Siady były wyraźne. Santer jechał szybko, więc kopyta jego konia odbijały się 
silnie. 

O zmierzchu zsiedliśmy z koni i ruszyliśmy za tropem piechotą, ponieważ w ten sposób 
widzieliśmy go dokładniej. Tak szliśmy dopóty, dopóki nie straciliśmy go zupełnie z oczu. 
Zatrzymaliśmy się na szczęście w miejscu, gdzie było trochę zieleni. Konie puściliśmy na 
paszę i otuliwszy się kocami, ułożyliśmy się do snu. 

Noc była bardzo chłodna. Zauważyłem, że towarzysze budzili się z tego powodu kilkakrotnie. Ja i bez zimna nie mógłbym zasnąć. Gwałtowna śmierć Inczu-czuny i jego córki nie 
pozwalała mi zamknąć oczu, a ilekroć je zamknąłem, widziałem oboje leżących w kałuży 
krwi i słyszałem ostatnie słowa Nszo-czi. Wyrzucałem sobie, że nie okazywałem jej więcej 
serdeczności i że w owej rozmowie z jej ojcem nie wyraziłem się inaczej. Wydawało mi się, 
jak gdybym wpędził ją tym w objęcia śmierci. 

Nad ranem zrobiło się jeszcze zimniej. Wstałem i zacząłem chodzić, aby się rozgrzać. Sam 
Hawkens spostrzegł to i zapytał: 

– Zmarzliście, szanowny sir? winniście byli zabrać z sobą na Zachód flaszkę do grzania. 
Greenhorny zwykły przecież nosić się z takimi rzeczami. Ja chwalę sobie moją starą bluzę; 
nie przebije jej ani strzała Indianina, ani zimno. Czy wam jej pożyczyć? Hi! hi! hi! 
Z powodu zimna pobudzili się wszyscy przed świtem. Skoro tylko można było rozpoznać 
ślady, pojechaliśmy dalej. Konie dobrze wypoczęły, a że w nocy trochę przeziębły, więc 
rwały dzielnie naprzód, ponieważ bieg je rozgrzewał. 

Znajdowaliśmy się wciąż jeszcze na prerii, która stawała się falista. Na grzbietach wzniesień trawa była zeschła i twarda, a w dolinach zielona i miękka. Tu i ówdzie lśniła kałuża, 
gdzie zatrzymywaliśmy się, by napoić konie. 

Około dwunastej trop, wiodący dotychczas w kierunku wschodnim, skręcił trochę ku południu. Ujrzawszy to Sam Hawkens przybrał minę frasobliwą. Gdy go zapytałem o przyczynę, 
rzekł: 

– Jeśli jest tak, jak przypuszczam, to trud nasz będzie daremny. 
– Dlaczego? 
– To lis. Jedzie prawdopodobnie do Keiowehów. 
– Tego chyba nie zrobi! 
– Czemu? Czy powinien może z miłości dla was stanąć na środku prerii i dać się złapać za 
kołnierz? Co myślicie! On dokłada wszelkich starań, aby się ocalić. Miał chyba oczy otwarte i 
widział, że nasze konie są lepsze od jego. Przypuszcza więc, że wkrótce go dościgniemy, i 
wpadł na dobry pomysł schronienia się u Keiowehów. 
198



– A czy go przyjmą przyjaźnie? 
– Nie wątpię o tym ani przez chwilę. Wystarczy, by powiedział, że zastrzelił Inczu-czunę i 
Nszo-czi, a powitają go radośnie. Starajmy się usilnie dopędzić go jeszcze przed wieczorem. 
– Jak dawny jest waszym zdaniem ten znaleziony dzisiaj trop? 
– To nieważne. Santer jechał tą drogą w nocy, a więc musimy zaczekać, aż dojedziemy do 
miejsca, w którym odpoczywał. Wtedy zobaczymy, ile godzin upłynęło od czasu, gdy zostawił ślad dzisiejszy. Im dłużej wypoczywał, tym szybciej go dopadniemy. 
Około południa ujrzeliśmy miejsce, gdzie Santer się zatrzymał. Koń jego leżał jakiś czas, 
bo był znużony, co można było poznać także po śladach. Sam jeździec musiał być niemniej 
wyczerpany, gdyż oceniliśmy, że nowy ślad pochodził sprzed niespełna dwóch godzin. Z tego 
wywnioskowaliśmy, że spał dłużej, niż zamierzył. Ten czas, o który wyprzedził nas jadąc 
nocą, odzyskaliśmy teraz, a nawet byliśmy o jakieś pół godziny bliżej niż na początku pościgu. 

Trop skręcał jeszcze bardziej na południe. Santer chciał widocznie opuścić okolice Kanadianu i zbliżyć się ku rzece Red River. Pozwoliliśmy koniom chwilę odsapnąć i postanowiliśmy ująć go, o ile możności, jeszcze przed wieczorem. 

Po południu jechaliśmy znowu przez zieloną prerię, potem natknęliśmy się nawet na zarośla. Ścisłe badanie śladów pouczyło nas, że ścigany był tu zaledwie przed pół godziną. Widnokrąg, rozpościerający się przed nami, przybierał ciemną barwę. 

– To las – objaśnił Sam. – Przypuszczam, w dojeżdżamy do jakiegoś dopływu północnego 
ramienia rzeki. Wolałbym prerię, bo to byłoby dla nas korzystniejsze. 
Tak, to byłoby dla nas korzystniejsze, bo na sawannach widziało się wszystko przed sobą, 
a w lesie łatwo było wpaść na jakąś zasadzkę. Wobec pośpiechu, z jakim jechaliśmy, nie podobna było badać teren, przez który mieliśmy przejeżdżać. Sam miał słuszność. Przybyliśmy 
niebawem nad małą rzeczkę, w której jednak nie było płynącej wody, tylko tu i ówdzie kałuże 
w zagłębieniach. Na brzegach rosły krzaki i drzewa. Nie był to właściwy las, tylko większe 
lub mniejsze grupy drzew w rozmaitych odstępach od obu brzegów. 

Przed samym wieczorem znaleźliśmy się już tak blisko ściganego, że mógł nam się ukazać 
w każdej chwili. To zwiększyło naszą gorliwość. Ja pędziłem sam na przedzie, ponieważ mój 
deresz trzymał się najdzielniej, a także dlatego, że skłaniał mnie do tego jakiś wewnętrzny 
pęd. Widziałem w duszy pomordowanych i chciałem ująć mordercę. Nie była to ani złość, ani 
żądza zemsty, lecz silne pragnienie ukarania zbrodniarza. 

Przejeżdżaliśmy przez jedno ze skupisk drzew rosnących na lewym brzegu. Dotarłszy do 
ostatnich, zobaczyłem, że trop skręca w dół do wyschłego łożyska. Zatrzymałem się na 
chwilę, aby zawiadomić o tym jadących za mną towarzyszy – i to było dla nas prawdziwe 
szczęście. Czekając na nich przez kilka chwil, rzuciłem okiem wzdłuż łożyska i odkryłem 
coś, co zmusiło mnie do jak najszybszego cofnięcia się ze skraju lasku. O pięćset kroków od 
tego miejsca, ale już na przeciwległym brzegu, ujrzałem las. Pod tym lasem Indianie przepędzali konie. Dostrzegłem pale wbite w ziemię i powiązane rzemieniami, na których wisiało 
mięso. Gdybym się wysunął jeszcze choć na długość konia, Indianie by mnie zobaczyli. Zsiadłem z konia i pokazałem naszym ludziom. rozgrywającą się przed nami scenę. 

– Keiowehowie! – rzekł jeden z Apaczów. 
– Tak, Keiowehowie – potwierdził Sam. – Diabeł widocznie bardzo lubi tego Santera, skoro jeszcze w ostatniej chwili użycza mu pomocy. Ale wyciągnąłem już po niego swoje dziesięć palców i mimo wszystko nie ujdzie nam! 
– To niewielki oddział Keiowehów – zauważyłem. 
– Hm! Widzimy tylko tych, którzy są po tej stronie lasu, ale niewątpliwie są i inni po tamtej stronie. Byli na polowaniu i przyrządzają sobie mięso. 
– Co zrobimy, Samie? Czy zawrócimy i cofniemy snę? 
– Ani mi się śni! Tu zostaniemy. 
199



– Ale to niebezpieczne! 
– Bynajmniej. 
– Przecież może tu nadejść któryś z czerwonoskórych! 
– Nawet mu przez myśl nie przejdzie. Po pierwsze, są na drugim brzegu, a po wtóre, 
ściemni się zaraz, a o tej porze nie oddalają się od obozu. 
– Ale im ostrożniej, tym lepiej! 
– A im trwożliwiej, tym bardziej po greenhornowsku! Zapewniam was, że przed Keiowehami jesteśmy tu tak bezpieczni jak w Nowym Jorku. Oni tu nie przyjdą, ale za to my ich odwiedzimy. Muszę dostać w ręce tego Santera, żebym go miał zabrać spomiędzy tysiąca Keiowehów! 
– Robicie dzisiaj to, za co mnie zawsze ganicie: jesteście nierozważni. 
– Jak? Co? Nierozważny? Sam Hawkens nierozważny? Śmiać mi się chce, hi! hi! hi! Tego 
mi jeszcze nikt nie zarzucił! Sir, nie znacie zazwyczaj trwogi, idziecie z nożem na szarego 
niedźwiedzia; skądże dziś ta bojaźliwość? 
– To nie bojaźliwość, lecz ostrożność. Jesteśmy za blisko wrogów. 
– Za blisko? Śmieszne! Myślę nawet, że zbliżymy się do nich jeszcze bardziej. Zaczekajcie 
no, aż się ściemnił 
Sam Hawkens był dzisiaj inny niż zwykle. Śmierć „pięknej, miłej, dobrej czerwonej miss” 
tak go oburzyła, że pragnął zemsty, a ponieważ Stone i Parker go popierali, nie mogłem nic 
na to poradzić. Spętaliśmy konie i usiedliśmy, aby zaczekać do wieczora. 

Keiowehowie zachowywali się tak, jakby im nic nie groziło. Jeździli lub biegali po otwartej przestrzeni, nawoływali się i poczynali sobie tak, jakby się znajdowali u siebie, w dobrze 
pilnowanej wsi indiańskiej. 

– Wszak widzicie, jak dalece niczego nie przeczuwają – rzekł Sam. – Nie trapi ich żadne 
podejrzenie. 
– Jeśli się nie mylicie! 
– Sam Hawkens nigdy się nie myli! 
– Pshaw! Mógłbym wam dowieść czegoś wręcz przeciwnego. Ja mam przeczucie, że Keiowehowie udają. 
– Przeczucie? Tylko stare baby miewają przeczucia. Pamiętajcie o tym, szanowny sir! W 
jakim zresztą celu udawaliby? 
– Aby nas zwabić. 
– To zbyteczne, bo my i bez wabienia do nich pójdziemy. 
– Czy przypuszczacie, że Santer jest u nich? 
– Naturalnie! Przybywszy na to miejsce, zobaczył ich i przeszedł do nich przez wyschnięte 
koryto rzeki. 
– A czy sądzicie, że powiedział im o tym, co się stało i dlaczego się do nich chroni? 
– Co za pytanie! Oczywiście, że tego przed nimi nie zataił! 
– W takim razie zawiadomił ich także, że pościg jest prawdopodobnie bardzo blisko. 
– Możliwe i to. 
– Wobec tego dziwię się, że nie zachowują żadnych środków ostrożności. 
– Nie ma się czemu dziwić. Uważają za niemożliwe, by ta bliskość, o której mówicie, była 
tak znaczna, i oczekują nas jutro. Skoro się ściemni, zakradnę się tam i przypatrzę się całej 
historii. Potem zdecydujemy, co robić. Muszę dostać w ręce tego Santera! 
– Dobrze, to i ja pójdę! 
– To niepotrzebne. 
– Ja uważam to wprost za konieczne. 
– Sam Hawkens nie potrzebuje pomocników na zwiadach. Nie wezmę was z sobą. Znam 
was i wasz bezcelowy humanitaryzm. Chcecie zapewne ocalić życie temu mordercy? 
– Ani mi się śni! 
200



– Nie udawajcie! 
– Mówię, jak myślę. Ja także chciałbym pochwycić żywcem Santera i oddać go Winnetou. 
Skoro się przekonam, że go nie ujmę żywego, poślę mu kulę w łeb. Bądźcie tego pewni. 
– Otóż to właśnie. Kulę w łeb! Zamierzacie i w tym wypadku nie dopuścić, by go zamęczono! Ja także jestem wrogiem takich okrutnych straceń, ale temu opryszkowi życzę z całego serca męczeńskiej śmierci. Pochwycimy go i zabierzemy do Winnetou. Muszę się wpierw 
dowiedzieć, ilu jest Keiowehów, gdyż nie ulega wątpliwości, że jest ich więcej, niż tu widzimy. 
Wolałem zamilknąć, gdyż jego słowa obudziły podejrzliwość w Apaczach. Pamiętali, że 
wstawiałem się za Rattlerem, przypuszczali więc, że i teraz żywię podobne zamiary wobec 
Santera. Udałem, że stosuję się do woli Sama, i rozciągnąłem się obok konia na ziemi. 

Słońce zaszło już i zapadł zmrok. U Keiowehów zapalono kilka ognisk, których płomienie 
buchały wysoko. Ostrożni czerwonoskórzy nigdy tak nie postępują, więc utwierdziłem się w 
przekonaniu, że postanowili nas zwabić. Swoim zachowaniem starali się nas upewnić, że nic 
nie wiedzą o naszej obecności, a tym samym skłonić nas do ataku. Gdybyśmy to uczynili, 
wpadlibyśmy im w otwarte ramiona. 

Gdy tak rozmyślałem wydało mi się, że słyszę za sobą szelest. Nie mógł go wywołać nikt 
z nas, gdyż za mną nie było nikogo, ja bowiem zająłem miejsce na samym kraju. Zacząłem 
nadsłuchiwać. Szmer się powtórzył. Usłyszałem go wyraźnie i rozpoznałem. Było to tak, jakby ktoś rozsuwał cicho gałązki, na których wisiały zeschłe liście, lub wyciągał źdźbła z wiązki słomy. Gałązka musiała być pokryta kolcami, gdyż szmer powtarzał się w stałych odstępach, jakby od kolca do kolca. 

Ta okoliczność naprowadziła mnie natychmiast na myśl, gdzie należy szukać przyczyny 
szmeru. Za mną, pomiędzy trzema blisko siebie stojącymi drzewami, rósł krzak ożyn, a ktoś 
poruszał jedną jego gałęzią. Mogło tam siedzieć jakieś małe zwierzę, ale położenie nasze nakazywało ostrożność. Nie była wszak wykluczona obecność człowieka, należało więc to zbadać, przekonać się. W tej ciemności? Chociażby! 

Wspomniałem już, że po drugiej stronie płonęły u Keiowehów ogniska, których blask nie 
padał wprawdzie aż tutaj, pozwalał jednak widzieć każdy przedmiot znajdujący się w zasięgu 
wzroku. Aby obejrzeć ten krzak ożyn, musiałem przedostać się niepostrzeżenie na drugą jego 
stronę. Wstałem więc i odszedłem powoli, ale nie w kierunku krzaka. Odszedłszy dość daleko, zawróciłem i zbliżyłem się do lasku z właściwej strony. Będąc już zupełnie blisko, położyłem się na ziemi i zacząłem się czołgać ku ożynom tak, że moi ludzie mnie nie zauważyli. 
Krzak miałem już przed sobą, mogłem go dosięgnąć ręką, a za nim po przeciwnej stronne 
płonęły dwa ognie. Do kilku miejsc można było zajrzeć, ale na ogół krzak był bardzo gęsty. 
Wtem usłyszałem znowu szmer, i to nie ze środka krzaka, lecz z boku. Doczołgałem się tam i 
istotnie ujrzałem to, czego się spodziewałem. 

Siedział tam Indianin, który starał się teraz wydostać. Jego ruchy musiały wywoływać 
szmer, który usiłował rozłożyć na poszczególne odstępy czasu. Dokonywał też tego naprawdę 
po mistrzowsku, gdyż zamiast jednego głośnego szelestu następowały po sobie w minutowych odstępach ciche trzaski. Dosłyszałem je tylko dlatego, że leżałem bardzo blisko; gdyby 
nie to, sztuczka by mu się udała. Całe jego ciało było już wolne, a tylko jedno ramię wraz z 
ręką, szyją i głową tkwiło jeszcze w krzaku. 

Podsunąłem się ku niemu tak, że znalazłem się za jego plecami. Indianin, wydobywając się 
coraz bardziej, uwolnił już barki, szyję, głowę i miał jeszcze wyciągnąć rękę. Wtem ja, podniósłszy się na kolanach, pochwyciłem go lewą ręką za szyję i uderzyłem prawą pięścią w 
głowę trzy razy tak, że padł bez ruchu. 

– Co to było? – zapytał Sam. – Czyście nic nie słyszeli? 
– Tupnął koń Old Shatterhanda – odrzekł Dick. 
– Jego nie ma. Gdzie on może być? Nie palnie chyba jakiego głupstwa! 
201



– Głupstwa? On? Nie popełnił jeszcze żadnego i nie popełni nigdy. 
– Oho! On to potrafi. Zakradnie się do Keiowehów, aby ich zaalarmować i ocalić życie 
temu Santerowi! 
– Nie, tego on nie zrobi. Raczej zadławi mordercę. niż go wypuści. Śmierć zamordowanych bardzo go dotknęła. Chyba to zauważyłeś. 
– Możliwe, ale nie wezmę go ze sobą, gdy będę się zakradał do Keiowehów, on mi się tam 
na nic nie przyda. Chcę ich policzyć, obejrzeć to miejsce, a potem naradzimy się, jak na nich 
napaść. On, jakkolwiek greenhorn, często się sprawia wcale dobrze, ale nie dokaże tego, żeby 
przy takich ogniach zbliżyć się do obozu Keiowehów. Wiedzą, że mamy nadejść, są więc 
ostrożni i będą uszu nadstawiać tak, że zdoła ich podpatrzyć tylko stary westman, Old Shatterhanda zobaczyliby i dosłyszeli natychmiast. 
Na to wstałem, podszedłem doń szybko i rzekłem: 

– Mylicie się, kochany Samie! Warn się zdaje, że mnie nie ma, a tymczasem ja jestem. 
Umiem się skradać, czy nie? 
– Do stu piorunów! – zawołał. – Jesteście tu rzeczywiście? Nie zauważyliśmy was wcale! 
– To znaczy, że brak wam tego, o brak czego mnie posądzacie. Nie wiecie w ogóle, że 
oprócz mnie są tu jeszcze inni ludzie. 
– Któż taki? Kogo macie na myśli? 
– Idźcie tam do krzaka ożyn, a zobaczycie.
Sam wstał i poszedł za moją wskazówką.
– Halo! – rzekł. – Tu leży Indianin! Skąd się wziął? 
– Niech wam to powie! 
– Ależ on nie żyje! 
– Nie. Ogłuszyłem go tylko. 
– Gdzież to? Chyba nie tutaj. Nie było was, zapewne zaskoczyliście go gdzieś, uderzyliście 
tak, jak wy to umiecie, i potem przynieśliście go tutaj. 
– Nie, jesteście w błędzie! Leżał ukryty w ożynach i ja go zauważyłem. Kiedy wysuwał 
się, by odejść, uderzyłem go w głowę. Wy usłyszeliście to uderzenie, bo pytaliście o nie i 
wzięliście je za tupnięcie mojego konia. 
– Do wszystkich diabłów, to się zgadza! Więc był istotnie, siedział w krzaku i słyszał 
wszystko, co mówiliśmy do siebie! Co za nieszczęście wynikłoby z tego dla nas, gdyby mu 
się udało ujść niepostrzeżenie! Jak to dobrze, że go unieszkodliwiliście, jeśli się nie mylę. 
Zwiążcie go i zakneblujcie! Ale dlaczego on nie został po tamtej stronie ze swymi ludźmi? 
Co miał tu do roboty? Musiał tu chyba być już przed nami? 
– Pytacie się w ten sposób, a innych nazywacie greenhornami! To przecież prawdziwie 
greenhornowskie pytanie! Oczywiście, że był tutaj przed nami. Keiowehowie wiedzieli, że 
nadejdziemy, przypuszczali, że podążymy śladem Santera i że się tu pojawimy. Chcieli nas 
przyjąć, aby zaś nie stracić stosownego momentu, postawili tu strażnika, który miał ich zawiadomić o naszym zbliżaniu się. Ponieważ jednak jechaliśmy zbyt prędko albo może dlatego, że niedobrze uważał, albo wreszcie z tego powodu, że przybył tu właśnie w chwili, kiedy 
nadeszliśmy z drugiej strony, zaskoczyliśmy go i musiał się ukryć w ożynach. 
– Mógł przecież umknąć na drugą stronę do swoich! 
– Brakło mu już na to czasu, bo mogliśmy go zobaczyć w biegu i odgadlibyśmy, że dzięki 
jego ostrzeżeniu Keiowehowie są przygotowani na nasze przybycie. Kto wie zresztą, czy nie 
postanowił już z góry ukryć się tutaj, by nas podsłuchać. 
– Wszystko to bardzo prawdopodobne. Szczęście, że go mamy w ręku! Teraz będzie się 
musiał wyspowiadać i przyznać do wszystkiego. 
– Nie zdradzi niczego. Nic z niego nie wydobędziecie. 
202



– Możliwe. Nie potrzebujemy też zbytnio się trudzić. Wiemy bez niego, o co idzie, a czego 
Jeszcze nie wiemy dotychczas, o tym dowiemy się wkrótce, gdyż udam się teraz na tamtą 
stronę. 
– Może po to, aby już na tę nie wrócić! 
– Czemu? 
– Bo was Keiowehowie zatrzymają. Sami mówiliście o trudnościach skradania się przy tak 
licznych i jasnych ogniach. 
– Tak, dla was to byłoby bardzo trudne, ale nie dla mnie. Dlatego stanie się tak, jak powiedziałem: ja pójdę na drugą stronę, a wy tu zostaniecie. 
Wygłosił te słowa tonem tak stanowczym i rozkazującym, że czułem się zmuszony mu odpowiedzieć: 

– Jesteście dziś jakby przemienieni, Samie! Nie sądzicie chyba, że wolno wam mi rozkazywać? A może jednak? 
– Oczywiście, że tak sądzę. 
– W takim razie muszę wam po przyjacielsku oświadczyć, że się mylicie. Jako surweyor, 
mam stanowisko wyższe od was, gdyż odkomenderowano was nam tylko do obrony. Wiecie 
też, że za zgodą całego szczepu Inczu-czuna zamianował mnie wodzem. Rozpatrujcie więc 
swój stosunek do mnie, z której strony wam się podoba, ale ja jestem zawsze nad wami i mam 
prawo rozkazywać. 
– Gadanie żadnego wodza nic mnie nie obchodzi – stwierdził. – Poza tym jestem starym 
westmanem, a tymczasem wy jesteście greenhornem i moim uczniem, O tym nie powinniście 
zapominać, jeśli nie chcecie narazić się na nazwę niewdzięcznika. Tak będzie, jak powiedziałem. Ja teraz pójdę, a wy tu zostaniecie! 
Poszedł istotnie. Apacze zaczęli szemrać, a Stone rzekł z niechęcią: 

– On dzisiaj rzeczywiście jest zupełnie inny niż zawsze. Wam zarzucił niewdzięczność! 
Powinniśmy wam dziękować, gdyż bez was nie żylibyśmy już dawno. Czy on wam także 
kiedy życie ocalił? 
– Dajcie mu spokój! – odpowiedziałem.– To dzielny człowiek, a jego dzisiejsze wystąpienie przemawia raczej na jego korzyść. To wściekłość z powodu śmierci Inczu-czuny i Nszoczi! Nie będę mu, co prawda, posłuszny i pójdę także do Keiowehów. W rozdrażnieniu, w 
jakim się teraz znajduje, może się porwać na coś, czego by nie zrobił kiedy indziej. Zostańcie 
tu, dopóki nie wrócę, i nie odchodźcie, choćbyście nawet słyszeli strzały. -Tylko gdybyście 
usłyszeli mój głos, pośpieszcie mi z pomocą. 
Zostawiłem rusznicę tak samo jak Sam swoją Liddy i oddaliłem się. Spostrzegłem, że 
Hawkens wprost od nas poszedł przez łożysko rzeki; chciał się zatem skradać po drugiej stronie. Uważając to za niewłaściwe, postanowiłem postąpić inaczej. Keiowehowie wiedzieli, ze 
należało nas szukać w górze rzeki, i tam też zwrócili swoją uwagę. Hawkens postąpił błędnie, 
zbliżając się do nich z tamtej strony. Postanowiłem podejść ich od strony przeciwnej. 

W tym celu poszedłem w dół rzeki, trzymając się tak daleko od brzegu, żeby mnie nie dosięgnął blask ognia, aż do miejsca gdzie po drugiej stronie kończył się lasek. Tam już ognisk 
nie było, a drzewa zasłaniały blask płomieni. Panowała tu ciemność, tak że mogłem niepostrzeżenie zejść do łożyska i wydostać się na drugi brzeg. Znalazłszy się pod drzewami, położyłem się na ziemi i poczołgałem naprzód. Paliło się osiem ognisk, więcej zatem, niż było 
potrzeba, gdyż naliczyłem wszystkiego czterdziestu Indian. Zapalili je więc tylko po to, aby 
nam pokazać, gdzie obozują. 

Keiowehowie siedzieli pod drzewami w grupach i trzy mali w rękach strzelby gotowe do 
strzału. Biada nam, gdybyśmy wpadli w tę pułapkę, zresztą zastawioną tak widocznie i głupio, że mogli w nią wpaść tylko zupełnie niedoświadczeni ludzie! Konie Indian pasły się na 
otwartej prerii. 

203



Chętnie podsłuchałbym jedną z tych grup, o ile możności tę, przy której znajdował się dowódca, bo tam najpewniej można było zasięgnąć potrzebnych wiadomości. Ale gdzie szukać 
dowódcy? Chyba tam, gdzie był Santer. Zacząłem się sunąć od drzewa do drzewa, aby go 
wyszukać. 

Po jakimś czasie zobaczyłem go wśród czterech Indian, z których żaden jednak nie miał 
oznaki wodza. Było to zresztą zbyteczne, gdyż wedle zwyczaju czerwonoskórych najstarszy z 
nich musiał być wodzem. Nie mogłem niestety przyczołgać się na taką odległość, na jaką 
bym chciał, bo las nie miał podszycia, które by mnie zasłoniło, ale kilka drzew stało tak blisko siebie, że tworzyły jaką taką osłonę. Ponieważ paliło się osiem ognisk, każde drzewo rzucało po kilka cieni i półcieni, które chwiejąc się w różne strony nadawały laskowa niesamowity wygląd. 

Na moje szczęście czerwonoskórzy rozmawiali głośno, gdyż wcale nie zamierzali się kryć; 
chodziło im właśnie to, żebyśmy ich nie tylko widzieli, lecz i słyszeli. Dostałem się do zacienionego miejsca i zatrzymałem się w nim, może o dwieście kroków od Santera, który opowiadał o Górze Nuggetów i wzywał czerwonoskórych, ażeby się tam udali wraz z nim po 
skarby. 

– Czy mój biały brat zna miejsce, gdzie można by je znaleźć? – zapytał najstarszy z Indian. 
– Nie. Chcieliśmy się dowiedzieć, ale Apacze za prędko powrócili. Spodziewaliśmy się, że 
zatrzymają się tam, dopóki nie zdołamy ich podpatrzyć. 
– W takim razie daremne są wszelkie poszukiwania, choćby nawet dziesięć razy po stu ludzi udało się tam w tym celu. Czerwoni mężowie umieją doskonale uczynić takie miejsca 
niewidocznymi. Ponieważ jednak mój biały brat zastrzelił największego z naszych wrogów i 
jego córkę, zrobimy mu tę przysługę, że pojedziemy tam z nim i pomożemy mu szukać. 
Przedtem jednak musimy pojmać ścigających, a potem zabić Winnetou. 
– Winnetou? Wszak on będzie z nimi! 
– Nie, on nie może opuścić teraz swoich zmarłych i zatrzyma przy sobie większą część 
wojowników, a mniejszą poprowadzi ten biały pies, Old Shatterhand, który zgruchotał kolana 
naszemu wodzowi. Ten oddział dziś pokonamy. 
– A potem podążymy ku Górze Nuggetów, aby uśmiercić Winnetou i poszukać złota! 
– Nie może być tak, jak mój brat myśli. Winnetou musi pochować ojca i córkę, w tym 
przeszkodzić mu nie wolno, bo Wielki Duch nie przebaczyłby nam tego. Napadniemy na niego dopiero po pogrzebie. On nie pojedzie już teraz do miast bladych twarzy, lecz powróci do 
domu. 
Potem urządzimy zasadzkę albo zwabimy go tak jak Old Shatterhanda, który tu na pewno 
przybędzie. Czekam tylko na powrót zwiadowcy ukrytego po drugiej stronie. Straże, wystawione daleko, także nie doniosły mi jeszcze o niczym. Ostatnie słowa mówcy przestraszyły 
mnie bardzo. Przed laskiem były straże! Co będzie, jeśli Sam Hawkens ich nie spostrzeże? 
Ledwo to pomyślałem, usłyszałem kilka krótkich okrzyków. Dowódca zerwał się i jął nadsłuchiwać. Reszta Keiowehów zamilkła także, nadstawiwszy uszu. 

Wtem zbliżyła się od lasku grupa złożona z czterech czerwonoskórych, wlokących z sobą 
białego, który bronił się, lecz bezskutecznie. Nie był wprawdzie skrępowany, ale czterej zwycięzcy trzymali go w szachu czterema nożami. Jeńcem był mój nieostrożny Sam! Postanowiłem natychmiast, że nie zostawię go w niewoli, choćbym miał to przypłacić życiem. 

– Sam Hawkens!– zawołał poznawszy go Santer.– Dobry wieczór, sir! Nie spodziewaliście 
się chyba zobaczyć się tutaj ze mną? 
– Łotrze, zbóju, morderco! – odrzekł mu nieustraszony człowieczek chwytając go za gardło. – Dobrze, że cię mam, otrzymasz teraz nagrodę, jeśli się nie mylę! 
Napadnięty bronił się, czerwonoskórzy przyskoczyli i oderwali Sama. Powstało zamieszanie, z którego czym prędzej skorzystałem. Wziąłem do rąk oba rewolwery i rzuciłem się w 
sam środek Indian. 

204



– Old Shatterhand! – krzyknął Santer i uciekł ze strachu. 
Posłałem za nim dwie kule, które go jednak nie dosięgły, resztę strzałów dałem do Indian, 
którzy się też cofnęli. 

– Precz stąd! A wy trzymajcie się mnie! – zawołałem do Sama. 
Zdawało się, że czerwonoskórzy z przerażenia stracili zdolność do ruchu. Stali jak skamieniali, chociaż do nich strzelałem, umyślnie zresztą w taki sposób, aby ich nie zabić. Chwyciłem Sama za rękę i pociągnąłem go z sobą przez lasek na dół w łożysko rzeki. Wszystko to 
odbyło się tak prędko, że od mego ataku upłynęła zaledwie minuta. 

– Niech to wszyscy diabli, nadeszliście w sam czas – rzekł Sam, kiedy zeszliśmy na dół. – 
Te draby mnie... 

– Nie gadajcie, lecz chodźcie za mną! – przerwałem mu, puszczając jego rękę i zwracając 
się w prawo w dół rzeki, bo należało przede wszystkim odejść od owego lasku na odległość 
strzału. 
Teraz dopiero zaskoczeni i osłupiali czerwonoskórzy przyszli do siebie. Zawyli za nami 
tak, że zagłuszyli odgłos kroków Sama. Zabrzmiały przeraźliwe okrzyki, huknęły strzały i 
nastąpił piekielny hałas. 

Dlaczego nie umykałem w górę rzeki ku obozowi, lecz w odwrotnym kierunku? Z bardzo 
prostego powodu. Przede wszystkim dlatego, że czerwonoskórzy nie mogli nas widzieć, bo w 
łożysku rzeki było ciemno, nadto z tej przyczyny, że pobiegli zapewne w górę, spodziewając 
się nas w tamtej stronie, a my śpiesząc w dół, byliśmy dość bezpieczni. Mogliśmy potem łukiem dostać się do obozu. 

Kiedy mi się wydało, że odbiegłem już dość daleko, zatrzymałem się na chwilę. Wycie 
czerwonoskórych rozlegało się wciąż jeszcze, ale w miejscu, w którym stałem, nic się nie 
poruszało. 

– Samie! – zawołałem stłumionym głosem. Odpowiedzi nie było. 
– Samie, czy umie słyszycie? – spytałem głośniej. Nie odpowiedział i teraz. Gdzież on się 
podział? Szedł przecież za mną. Uciekaliśmy przez zeschły, popękany namuł i głębokie kałuże. Dobyłem zza pasa naboje, nabiłem ponownie rewolwery i zawróciłem wolnym krokiem, 
aby poszukać Sama. 
Piekielny hałas Keiowehów brzmiał jeszcze ciągle, ale mimo to zbliżałem się do nich coraz bardziej, dopóki nie znalazłem się znowu w tym miejscu pod laskiem, gdzie wezwałem 
Sama, aby szedł za mną. Poszukiwanie moje nie odniosło skutku. Sam był widocznie innego 
zdania i puścił się od razu na drugi brzeg, nie zważając na moje słowa. Ale tam w blasku 
ognisk nie tylko wystawił się Keiowehom na widok, lecz naraził także na ich kule. Jakże nierozważny okazał się ten mały, a tak uparty człeczyna! Zląkłem się znów o niego. Oddalałem 
się na powrót od lasku tak, że nie można było mnie dostrzec, i pobiegłem okrężną drogą do 
naszego obozu. 

Tam zastałem wszystkich bardzo wzburzonych. Czerwoni i biali towarzysze cisnęli się do 
mnie, a Dick Stone zawołał głosem pełnym wyrzutu: 

– Sir, dlaczego zabroniliście nam iść za sobą nawet, gdyby padły tam strzały? Czekaliśmy 
naprawdę z upragnieniem na wasze wołanie. Dzięki Bogu, że wy jesteście przynajmniej już 
tutaj, i to cali i zdrowi, jak widzę! – Gdzie Sam? Nie ma go tutaj? – spytałem. 
– Tutaj? Jak możecie tak pytać? Czyż nie widzieliście, co się z nim stało? 
– Cóż takiego? 
– Czekaliśmy spokojnie, kiedyście nas opuścili. W jakiś czas potem usłyszeliśmy okrzyki 
czerwonoskórych i znowu wszystko ucichło. Wtem huknęło kilka strzałów rewolwerowych, a 
wkrótce potem rozległo się okropne wycie. Następnie padło kilka strzałów ze strzelb i ujrzeliśmy Sama. 
– Gdzie? 
– Tam na dole przy lasku, ale już na tym brzegu. 
205



– Tak też myślałem. Sam był dzisiaj tak nierozważny jak nigdy jeszcze. Cóż dalej? 
– Biegł do nas, ale tuż za nim pędziło mnóstwo Keiowehów, którzy go doścignęli i pochwycili. Widzieliśmy to wyraźnie, bo ogniska palą się jasno. Chcieliśmy pójść mu na pomoc. Zanim jednak zdołaliśmy dobiec do tego miejsca, wrogowie przeszli wraz z nim przez 
łożysko i zniknęli między drzewami. Mieliśmy wielką ochotę udać się za nimi i odbić Sama, 
ale pamiętaliśmy o waszym zakazie i zaniechaliśmy tego. 
– Zrobiliście bardzo rozsądnie, gdyż w jedenastu nie dokazalibyście niczego, tylko stracili 
życie. 
– Ale co my poczniemy, sir? Sam pojmany! 
– Niestety, a to po raz wtóry. 
– Wtóry? – zawołał zdumiony. 
– Tak. Po pierwszym razie wydobyłem go na wolność. Gdyby szedł za mną, stałby tu teraz 
tak samo jak ja, ale on dziś robi wszystko po swojemu. 
Opowiedziałem im, co się stało, a gdy skończyłem, odezwał się Will Parker: 

– W takim razie nie wasza wina, sir! Zrobiliście o wiele więcej, niżby zrobił ktokolwiek 
inny na waszym miejscu. Hawkens sam wpakował się w ten bigos, ale mimo to nie możemy 
go tam zostawić! 
– Nie, on musi wyleźć, ale będzie to trudniejsze niż za pierwszym razem. Nie ulega wątpliwości, że Keiowehowie będą teraz lepiej uważali. 
– To pewne, ale może jednak uda się go odbić! 
– Hm! Wszystko możliwe, ale cóż wskóra dwunastu ludzi przeciwko pięćdziesięciu, i to 
oczekującym napadu... A jednak jest to prawdopodobnie jedyny środek, gdyż za dnia tym 
bardziej nie moglibyśmy odważyć się na atak. 
– Well! Uderzymy więc jeszcze tej nocy! 
– Powoli, powoli! Trzeba się nad tym zastanowić. 
– Rozważcie to, sir, ale pozwólcie mi tymczasem przekraść się na drugą stronę i zbadać, 
jak wygląda sytuacja. 
– Możecie to zrobić, ale później, gdy po jakimś czasie zmniejszy się czujność wrogów. 
Zresztą nie pójdziecie sami, bo ja będę wam towarzyszył i prawdopodobnie weźmiemy z sobą 
wszystkich. 
– Pięknie, bardzo dobrze, sir! Niech tak będzie. Wyprawa wszystkich pachnie napadem. 
Spełnimy naszą powinność. Ja biorę na siebie sześciu lub ośmiu Keiowehów, a Stone też 
mniej nie zechce. Prawda, mój stary Dicku? 
– Tak, zgadłeś, Willu! – odrzekł zapytany. – Nie dbam o liczbę, gdy chodzi o oswobodzenie Sama. Jest to zresztą stary wyga, ale miał dziś kiepski dzień. 
Istotnie, Samowi tego dnia szczęście nie dopisało. Zacząłem rozmyślać, jakby go uwolnić. 
Mogłem narazić własne życie, ale nie miałem prawa wystawiać na szwank życia Apaczów. 
Przypuszczałem zresztą, że może uda się łatwiej i z mniejszym niebezpieczeństwem osiągnąć 
cel podstępem, ale to mogło się okazać dopiero później, po przekradnięciu się na drugą stronę. Postanowiłem zabrać z sobą Apaczów na wypadek, gdyby okazał się korzystny nagły 
atak. 

Musieliśmy zaczekać, gdyż po drugiej stronie panował jeszcze wielki ruch. Wnet jednak 
uspokoiło się zupełnie, a ciszę przerywały tylko silne, donośne uderzenia tomahawków. To 
czerwonoskórzy rąbali drzewo; widocznie zamierzali utrzymać ognie do rana. 

Potem ustały także odgłosy toporów. Gwiazdy wskazywały północ, czas już było przystąpić do dzieła. Najpierw dobrze przywiązaliśmy konie, które postanowiliśmy zostawić, po 
czym jeszcze raz obejrzałem więzy i kneble pojmanego Keioweha. Następnie opuściliśmy 
obóz i ruszyliśmy tą samą drogą, którą szedłem poprzednio. 

Stanąwszy poniżej lasku w łożysku rzeki, kazałem Apaczom pod komendą Dicka Stone'a 
zatrzymać się unikając wszelkiego szmeru. Potem udałem się z Willem Parkerem cicho ku 

206



drzewom. Wydostawszy się na brzeg, położyliśmy się na ziemi i jęliśmy nadsłuchiwać. Dokoła panowała grobowa cisza. Pełzaliśmy powoli naprzód. Osiem ognisk biło wciąż jeszcze w 
górę płomieniami. Ze zdumieniem spostrzegłem, że ponarzucano w nie całe stosy grubych 
konarów. Poczołgaliśmy się więc zwolna naprzód, lecz nie ujrzeliśmy nikogo. Wkrótce przekonaliśmy się, że w lasku nie było ani jednego Keioweha. 

– Odeszli, rzeczywiście odeszli potajemnie! – rzeki zdziwiony Parker. – A mimo to podsycili ogniska! 
– Aby zamaskować swój odwrót. Myśleli, że tymi ogniami utrzymają nas w mniemaniu, że 
są jeszcze ciągle tutaj. 
– Ale dokąd odeszli? I czy na zawsze? 
– Przypuszczam, gdyż Sam jest dla nich cenną zdobyczą, którą chcą zabezpieczyć. Ale kto 
wie, czy nie knują czegoś. 
– Co takiego? 
– Napaść na nas po tamtej stronie tak, jak my uderzyliśmy na nich tutaj. 
– Do pioruna, to możliwe! Musimy temu czym prędzej zapobiec, sir! 
– Tak, musimy przejść i zabezpieczyć konie, choćby się to później miało okazać zbyteczne. 
Zeszliśmy do Apaczów i pośpieszyliśmy do obozu, gdzie zastaliśmy wszystko w porządku. 
Ale Keiowehowie mogli podejść nas później, dosiedliśmy więc koni i pojechaliśmy dość daleko w głąb prerii, gdzie znowu rozłożyliśmy się obozem. Keiowehowie nie znaleźliby nas na 
dawnym miejscu i musieliby zaczekać do następnego dnia, by nas zobaczyć. Jeńca zabraliśmy 
oczywiście z sobą. 

Nie pozostawało już nic innego, jak uzbroić się w cierpliwość do rana. Kto mógł spać, 
spał, a kto nie, ten czuwał. Tak przeszła noc, a gdy rankiem zaczęło szarzeć, dosiedliśmy koni 
i wróciliśmy do naszego pierwszego obozu. Przekonaliśmy się, że nikogo tam w nocy nie 
było, nie zachodziła więc potrzeba opuszczania tego miejsca, ale ostrożność nie szkodzi. Potem udaliśmy się przez rzekę do obozu Keiowehów. Ogniska już się wypaliły i pozostały z 
nich tylko kupy popiołu jako jedyne znaki wczorajszego ożywienia. 

Zaczęliśmy badać ślady. Wiodły one od miejsca, gdzie stały konie; tu wszyscy Keiowehowie wsiedli na konie i odjechali w kierunku południowo-wschodnim. Porzucili widocznie 
zamiar wdawania się w walkę, która nie przyniosłaby im żadnego pożytku, skoro nie mogli 
już nas zaskoczyć. 

A Sam? Zabrali go z sobą, co nadzwyczajnie dotknęło Dicka Stone'a i Willa Parkera. Mnie 
także było serdecznie żal poczciwego człeczyny. Gotów byłem przedsięwziąć wszystko dla 
jego wyswobodzenia, choćby te kroki tylko w części podyktowane były rozsądkiem. 

– Jeśli go nie uwolnimy, będą go męczyli przy palu – biadał Dick Stone. 
– Nie – pocieszałem go. – My także mamy jeńca, a więc zakładnika. 
– Ale czy oni o tym wiedzą?! 
– Na pewno. Sam był tak mądry, że im to powiedział. Jak oni z nim, tak my postąpimy z 
naszym jeńcem. 
– Ależ my musimy pojechać za tymi Indianami, choćby nie wiem co się miało stać. 
– Nie. 
– Co? Chcecie go tak zostawić? 
– Także nie. 
– Jakżeż to się zgadza jedno z drugim? 
– Tak, że nie pozwolę się tym czerwonoskórym drabom wodzić za nos po sawannach. 
– Za nos? Nie rozumiem was. 
– Przypatrzcie się ich śladom! Kiedy zostawiane? 
– Jak się zdaje, przed północą. 
207



– Ja też tak myślę. Od tego czasu upłynęło około dziesięciu godzin. Czy sądzicie, że zdołamy to dzisiaj nadrobić? 
– Nie. 
– Albo jutro? 
– Także nie. 
– A dokąd waszym zdaniem odjechali? 
– Do swojej wsi. 
– Więc przybędą tam, zanim ich dościgniemy. Czy wyobrażacie sobie może, iż powinniśmy się zapuszczać w terytorium Keiowehów, aby napaść na ich wieś i wyswobodzić jednego 
jeńca? 
– To byłoby szaleństwem. 
– Pięknie! Ja też jestem tego samego zdania; nie pojedziemy więc za nimi.
Na to Stone poskrobał się za uchem i mruknął bezradnie i ze złością:
– Ależ Sam, Sam, Sam! Co będzie z naszym starym Samem? Przecież nie możemy go 
opuścić! 
– Nie, tego nie uczynimy; przeciwnie, uwolnimy go nawet. 
– A niech was diabeł porwie, sir! Ja nie umiem rozwiązywać takich zagadek. Raz mówicie, 
że nie pojedziemy za czerwonoskórymi, a za chwilę twierdzicie, że będziemy się starali 
uwolnić jeńca. To tak samo, jak gdybyście jednym tchem nazwali osła raz wielbłądem, a drugi raz małpą! Niech to rozumie, kto może. Ja tego nie pojmuję! 
– Wasz przykład wcale w tym wypadku nie jest stosowny. Keiowehowie nie udali się do 
swej wsi. 
– Nie? A dokąd? 
– Nie domyślacie się? 
– Nie. 
– Hm! I to mają być starzy, doświadczeni westmani! Wobec tego ja wolę greenhornów, 
którzy rozgryzają takie orzechy i nie łamią sobie na nich zębów! Czerwonoskórzy poszli na 
Górę Nuggetów. 
– Na... na... patrzcie go! Czy rzeczywiście? 
– Tak jest, bądźcie pewni. 
– Można by się tego istotnie po nich spodziewać! 
– Nie tylko spodziewam się tego, lecz twierdzę to zupełnie stanowczo. 
– Ależ im nie wolno przeszkadzać w pogrzebie! 
– Nie zamierzają też tego robić. Zaczekają na koniec. Są wrogo usposobieni do nas i do 
Apaczów i pragną zemsty. Przybycie Santera było im więc bardzo na rękę. Dowiedziawszy 
się o śmierci Inczu-czuny i jego córki, ucieszyli się bardzo. Jakże sobie życzą tego samego 
losu dla Winnetou! Obmyślili go także i dla nas, usłyszawszy od Santera, że go ścigamy. Byliśmy jednak ostrożni i, z wyjątkiem Sama, nie wpadliśmy w pułapkę. Teraz próbują inaczej. 
Udali, że jadą do wsi, myśląc, że to nas powstrzyma od pogoni. Przypuszczają, że powrócimy 
do Winnetou. Przejechawszy jednak kawałek drogi na południowy wschód i ściągnąwszy, 
gdy się nadarzy sposobność, jeszcze więcej wojowników, zwrócą się ku Górze Nuggetów, 
gdzie mają zamiar na nas napaść i wyciąć w pień. 
– Ładna rachuba, wcale ładna, ale my się postaramy, żeby wynik był inny! 
– Prawdopodobnie podsunął im to Santer, który chce skorzystać ze sposobności i zabrać 
stamtąd złoto. Jednym słowem, jestem pewien, że jest tak, jak mówię. No, chcecie jeszcze 
ścigać Keiowehów? 
– Ani myślę! Wasze obliczenie jest wprawdzie trochę ryzykowne, ale odkąd was znam, nie 
pomyliliście się jeszcze nigdy i zawsze mieliście słuszność. Przypuszczam, że będziecie ją 
mieli i teraz. Cóż ty na to, stary Willu? 
208



– Sądzę, że jest tak, jak powiada Old Shatterhand. Musimy natychmiast stąd ruszyć, aby 
ostrzec na czas Winnetou. Czy godzicie się, sir? 
– Owszem. 
– A czy jeńca zabierzemy z sobą? 
– Oczywiście. Przywiążemy go do Mary Sama, co mu nie będzie bardzo w smak. Załatwiwszy się z tym, wyruszymy natychmiast. Przedtem jednak musimy znaleźć w łożysku jakąś kałużę, aby napoić konie. 
W pół godziny potem byliśmy w drodze, oczywiście niezbyt zadowoleni z wyniku wyprawy. Zamiast pochwycić Santera, utraciliśmy Sama Hawkensa. Jeżeliby jednak moje przypuszczenie się sprawdziło, można by mieć pewną nadzieję, że uwolnimy Sama i pochwycimy 
Santera. 

Ścigając uprzednio Santera, musieliśmy naturalnie trzymać się jego tropu i kołowaliśmy, 
ponieważ zmienił on pierwotny kierunek i pojechał pod kątem rozwartym. Teraz postanowiłem ten kąt ściąć. Skutek był taki, że już przed południem stanęliśmy u wejścia do parowu 
prowadzącego na polanę, na której dokonano napadu i morderstwa. 

Zostawiliśmy konie w dolinie pod opieką jednego z Apaczów, a sami ruszyliśmy w górę. 
Na skraju polany stał strażnik, który powitał nas tylko lekkim ruchem ręki. Spostrzegliśmy na 
pierwszy rzut oka, że pozostałych dwudziestu Apaczów pracowało pilnie nad przygotowaniem pogrzebu dla wodza i jego córki. Mnóstwo wysmukłych drzew, ściętych tomahawkami, 
przeznaczono na rusztowanie. Oprócz tego leżały tam wielkie stosy kamieni, które ciągle 
jeszcze znoszono. Do robotników przyłączyli się od razu przybyli ze mną Apacze. Dowiedziałem się, że pogrzeb miał się odbyć nazajutrz. 

Nie opodal zbudowano tymczasowy szałas, w którym przechowywano zwłoki obojga zamordowanych. Na wiadomość o naszym przybyciu wyszedł z szałasu Winnetou. Jak nam 
powiedziano, przesiadywał tam ciągle. Jakżeż wyglądał ten młody wódz Apaczów! 

Winnetou zawsze był bardzo poważny i rzadko uśmiech rozjaśniał mu twarz. Nie słyszałem nigdy, żeby się zaśmiał głośno. Mimo tej powagi był w jego pięknych, męskich rysach 
wyraz dobroci i przychylności, jego aksamitne, ciemne oczy umiały spoglądać nawet bardzo 
przyjaźnie. Ileż to razy spoczywały one na mnie z miłością i pieszczotą, jaką się widuje na 
ogół tylko w oczach kobiet! Dzisiaj nie było śladu tego wszystkiego. Twarz Winnetou była 
jakby z kamienia, a oczy spoglądały posępnie. Ruchy miał powolne i ociężałe. Zbliżył się do 
mnie, obrzucił mnie smętnym, a równocześnie badawczym wzrokiem, uścisnął słabo moją 
rękę, spojrzał w oczy z wyrazem, który mnie przejął do głębi duszy, i zapytał: 

– Kiedy mój brat powrócił? 
– W tej chwili właśnie. 
– Gdzie jest morderca? 
– Umknął. 
Uczciwość każe mi przyznać, że podczas tej odpowiedzi spuściłem wzrok ku ziemi. Prawie wstydziłem się własnych słów. 
Apacz także wbił oczy w ziemię. O, gdybym mógł wiedzieć, co się działo w jego duszy! 
Po dłuższej chwili zapytał: 

– Czy mój brat stracił jego trop? 
– Nie, nie straciłem go jeszcze dotychczas. Morderca przybędzie tutaj niebawem. 
– Niech mi to Old Shatterhand opowie! Usiadłszy z Winnetou na kamieniu, dokładnie i 
zgodnie z prawdą zdałem mu sprawę ze wszystkiego. Słuchał w milczeniu, dopiero gdy skończyłem, odezwał się: 
– Więc mój brat nie wie na pewno, czy dosięgły Santera kule rewolwerowe? 
– Nie, ale przypuszczam, że go nie zraniłem. Skinął lekko głową, uścisnął mi rękę i rzekł; 
– Niech mi mój brat wybaczy, że zapytałem o to, czy trop nie stracony! Old Shatterhand 
wykonał swe zadanie znakomicie, a na końcu postąpił nawet bardzo mądrze. Sam Hawkens 
209



będzie bardzo żałował swej nieostrożności, ale mu ją przebaczymy i wydobędziemy go z 
niewoli. Ja także tak sądzę jak mój brat; Keiowehowie nadejdą, lecz. przyjmiemy ich inaczej, 
niż się spodziewają. Z jeńcem nie należy się źle obchodzić, ale pilnować go trzeba jak oka w 
głowie. Jutro wybuduje się grobowce dla Inczu-czuny i Nszo-czi. Czy mój brat będzie przy 
tym? 

– Byłoby mi bardzo przykro, gdyby Winnetou na to nie zezwolił! 
– Nie tylko zezwalam, lecz proszę o to. Twoja obecność zachowa może życie wielu synom 
bladych twarzy. Prawo krwi domaga się śmierci wielu białych ludzi, lecz oko twoje jest jak 
słońce, które rozmiękcza twardy lód i zamienia go w orzeźwiającą wodę. Wiesz, kogo utraciłem. Bądź mi ojcem i bądź mi siostrą zarazem; proszę cię o to, Szarlih! 
Łza zabłysła mu w oku. Wstydził się jej i nie pokazałby nikomu, nie krył się tylko przede 
mną. Pobiegł do szałasu, w którym, jak wspomniałem, leżeli zmarli, i zniknął w jego wnętrzu. 
Dziś po raz pierwszy nazwał mnie po imieniu Karol i później wymawiał to imię zawsze tak 
samo jak teraz – Szarlih. 

Powinienem teraz opowiedzieć o pogrzebie, który się odbył ze wszystkimi indiańskimi ceremoniami. Wiem, że dokładny jego opis byłby zajmujący, ale kiedy przypominam sobie te 
smutne godziny, dziś jeszcze odczuwam ból tak głęboki, jak gdyby się to stało dopiero wczoraj. Opis tych godzin wydaje mi się jakby zbezczeszczeniem – nie grobowców, które wznieśliśmy wtedy obu zmarłym pod Nugget-tsil – lecz pomnika, który wystawiłem im w mym 
sercu i który otaczam nieustanną, pełną uszanowania opieką. Dlatego proszę, żeby mi było 
wolno zaniechać tego opisu. 

Zwłoki Inczu-czuny przywiązano do konia, po czym obsypano zwierzę ziemią tak, że nie 
mogło się poruszyć, a w końcu przestrzelono mu łeb. Potem naniesiono stopniowo tyle ziemi, 
że zakryła jeźdźca razem z bronią i „lekami”. Wreszcie obłożono wszystko kilkoma warstwami kamieni. 

Nszo-czi otrzymała na moją prośbę inny grób. Nie chciałem, żeby ją pokryto bezpośrednio 
ziemią. Oparliśmy ją o pień drzewa w postawie siedzącej, a potem tak ułożyliśmy dokoła niej 
kamienie, że utworzyły silną, pustą w środku piramidę, z której szczytu wystawała korona 
drzewa. 

Odwiedzaliśmy później z Winnetou kilka razy grobowce pod Nugget-tsil i zastawaliśmy je 
zawsze w nienaruszonym stanie... 

ROZDZIAŁ VI 

WYSWOBODZENIE SAMA 

Łatwo sobie wyobrazić, jak bolał Winnetou z powodu straty ojca i siostry. Podczas pogrzebu mógł tę boleść okazać, potem jednak musiał ją zamknąć w sobie głęboko. Nakazywał 
mu to z jednej strony indiański obyczaj, a z drugiej – konieczność zwrócenia całej uwagi na 
spodziewane przybycie Keiowehów. Nie był to już przygnieciony gorzką stratą syn i brat, 
lecz wódz wojennej drużyny, na której czele zamierzał odeprzeć napad nieprzyjaciół i po

210



chwycić mordercę swych bliskich. Miał już widocznie plan gotowy, gdyż zaraz po pogrzebie 
kazał Apaczom przygotować się do drogi i sprowadzić konie, które znajdowały się w dolinie. 

– Dlaczego mój brat wydaje to zarządzenie? – spytałem. – Teren jest tak uciążliwy, że 
sprowadzenie koni będzie kosztowało wiele trudu. 
– Wiem o tym – odrzekł – ale musi się to stać, gdyż chcę w ten sposób wywieść w pole 
Keiowehów. Dali schronienie mordercy, za to wszyscy zginą, 
Twarz jego przybrała przy tych słowach wyraz stanowczy, groźny. Jeśliby wykonał swój 
zamiar, Keiowehowie byliby zgubieni. Ja byłem w tym wypadku za łagodniejszą karą. Keiowehowie byli wprawdzie naszymi wrogami, lecz nie byli winni śmierci Inczu-czuny i jego 
córki. Czy mogłem jednak wpływać na zmianę postanowienia Winnetou? Kto wie, czy nie 
wzbudziłbym w nim gniewu na samego siebie. Nastręczała się jednak sposobność do tego 
rodzaju próby, gdy wybraliśmy się sami na polowanie. Apacze bowiem pojechali wypełnić 
rozkaz wodza, a Stone i Parker przyłączyli się do nich. Nikt zatem nie mógłby usłyszeć odpowiedzi, która, dana w gniewie, więc niewątpliwie szorstka, w obecności innych miałaby 
charakter obrazy. Wyjawiłem Winnetou swoje zdanie w tej sprawie, ale ku memu zdumieniu 
nie nastąpił skutek, jakiego się obawiałem. Spojrzał na mnie dużymi, posępnymi oczami i 
odpowiedział spokojnie: 

– Spodziewałem się tego po moim bracie, gdyż on ustępowania przed wrogiem nie uważa 
za słabość. 
– Tak nie myślałem, o ustępowaniu nie może być mowy. Zastanawiałem się już nawet nad 
tym, jak ich wszystkich pochwycić. Ale oni nie są winni temu, co się tutaj stało, i byłoby niesprawiedliwością, gdyby mieli ponieść za to karę. 
– Ujęli się za mordercą i chcą tu przyjść, aby uderzyć na nas! Czy to dla nas nie dostateczny powód, żeby ich nie oszczędzać? 
– Nie, a przynajmniej dla mnie nie. Przykro mi, że brat mój Winnetou gotów jest popełnić 
błąd, który staje się przyczyną zguby wszystkich plemion indiańskich. 
– Jaki błąd ma Old Shatterhand na myśli? 
– Ten, że Indianie mordują się nawzajem, zamiast pomagać sobie przeciwko wspólnemu 
nieprzyjacielowi. Pozwól, że pomówię z tobą szczerze. Kto zdaniem twoim jest na ogół mędrszy i chytrzejszy: czerwony mąż, czy blada twarz? 
– Blada twarz. Przyznaję to, bo to prawda. Biali posiadają
więcej niż my wiadomości i zdolności. Przewyższają nas niemal we wszystkim.
– Ale tobie Wielki Duch udzielił takich darów, jakimi nawet u białych mało kto się cieszy, 
dlatego chciałbym, żebyś myślał inaczej niż zwykły czerwony mąż. Rozum masz bystry, a 
wzrok twój sięga o wiele dalej niż wzrok zwykłego wojownika. Ileż to razy wykopywano 
między wami wojenny tomahawk! Nie zaprzeczysz, że to jest nieustanne, okropne samobójstwo, popełniane przez czerwonych mężów, a ten, który postępuje w ten sposób, bierze udział 
w tym samobójstwie. Inczu-czunę i Nszo-czi zabili nie czerwonoskórzy, lecz biali, a jeden z 
morderców schronił się do Keiowehów i namówił ich do napadu na was. To oczywiście jest 
wystarczający powód, by tu na nich zaczekać i walczyć z nimi, ale nie usprawiedliwia tego, 
żeby ich wystrzelać jak wściekłe psy. To są twoi czerwoni bracia, pamiętaj o tym! 
Tłumaczyłem mu tak jeszcze przez jakiś czas, Winnetou zaś słuchał spokojnie. A kiedy 
wypowiedziałem ostatnie słowo, podał mi rękę i rzekł: 

– Old Shatterhand jest prawdziwym i szczerym przyjacielem wszystkich czerwonych mężów i słusznie nazywa postępowanie ich samobójstwem. Zrobię, czego sobie mój biały brat 
życzy. Schwytam Keiowehów, ale potem wypuszczę ich na wolność, a zatrzymam tylko mordercę. 
– Schwytasz? To będzie trudne, bo nadciągną w przeważającej liczbie. Czy wpadłeś może 
na tę samą myśl, co ja? 
– Jaką? 
211



– Zwabić Keiowehów w takie miejsce, w którym by się nie mogli bronić. 
– Tak, to mój plan. 
– Mój także. Znasz te strony, więc chciałem cię zapytać, czy jest tu gdzieś takie miejsce. 
– Jest i leży niedaleko. To wąski, skalisty parów. Tam chcę zwabić nieprzyjaciół. 
– Sądzisz, że ci się to uda? 
– Tak. Skoro się znajdą w tym parowie, na którego ściany wspiąć się nie można, zaatakujemy ich z przodu i z tyłu. Będą musieli się poddać, jeżeli nie zechcą dać się bezbronnie wystrzelać. Daruję im życie i wystarczy mi, że dostanę w ręce Santera. 
– Dziękuję ci! Serce mego brata Winnetou stoi otworem dla dobrej myśli. Może i w innej 
sprawie żywi on równie łagodne zamiary. 
– O jaką sprawę chodzi memu bratu Old Shatterhandowi? 
– Chciałeś zaprzysiąc zemstę wszystkim białym, a ja prosiłem cię, żebyś tego nie czynił od 
razu, lecz zaczekał z decyzją, aż minie pogrzeb. Czy wolno mi wiedzieć, co teraz postanowiłeś? 
Zapytany patrzył przez pewien czas na ziemię, a potem podniósł na mnie jasny wzrok, 
wskazał na szałas, w którym przed pochowaniem leżały zwłoki, i odrzekł: 

– Ubiegłą noc spędziłem tam przy umarłych i walczyłem z sobą. Zemsta podsunęła mi 
wielką, śmiałą myśl. Chciałem sprowadzić wojowników wszystkich czerwonych plemion i 
wyruszyć z nimi przeciw bladym twarzom. Byłbym wówczas zwyciężony, ale w walce z sobą, którą stoczyłem dziś w nocy, zostałem zwycięzcą. 
– Więc porzuciłeś tę wielką, śmiałą myśl? 
– Pytałem o to trzy osoby, które miłuję: dwoje zmarłych i jednego żyjącego. Radzili mi 
plan ten porzucić, postanowiłem więc pójść za ich radą. 
Spojrzałem na niego pytającym wzrokiem, a on mówił dalej: 

– Mój brat nie wie, o kim mówię. Mam na myśli Kleki-petrę, Nszo-czi i ciebie. Was troje 
pytałem w myślach i otrzymałem potrójną, ale jednobrzmiącą odpowiedź. 
– Tak, gdyby żyli oboje i gdybyś mógł ich zapytać, powiedzieliby pewnie to samo, co ja ci 
radzę. Plan, który miałeś, był wielki i ty mógłbyś się podjąć jego wykonania, ale... 
– Niech mój brat skromniej o mnie mówi i myśli – przerwał mi. – Gdyby się rzeczywiście 
udało jednemu wodzowi zjednoczyć wszystkie czerwone szczepy, nie stałoby się to tak prędko, jakbym sobie tego życzył. Trzeba by całego długiego, pełnego trudów życia, aby dojść do 
celu, na końcu zaś tego życia byłoby za późno zaczynać walkę. Jeden czerwony mąż, choćby 
największy i najsławniejszy, nie spełni tego zadania, a po jego śmierci zabrakłoby godnego 
następcy, który by poprowadził dalej i dokończył rozpoczętego dzieła. 
– Cieszę się, że brat mój Winnetou doszedł do tego wniosku; jest on słuszny. Jeden człowiek nie wystarczy, a o następcę byłoby trudno. Gdyby nawet i to się udało, walka czerwonoskórych przeciwko białym musiałaby i tak skończyć się dla was klęską. 
– Wiem o tym; ona przyśpieszyłaby tylko naszą zgubę. Gdybyśmy nawet ze wszystkich 
walk wyszli zwycięsko, to jednak bladych twarzy jest tyle, że mogliby przeciwko nam wysyłać coraz to nowe hufce, gdy tymczasem my nie zdołalibyśmy naszych strat uzupełnić. Zwycięstwa wyniszczyłyby nas wolniej wprawdzie, ale tak samo pewnie jak klęski. Musiałem to 
sobie szczerze powiedzieć, kiedy siedziałem w nocy przy moich zmarłych. Postanowiłem 
więc zaniechać tego planu. Chciałem się zadowolić z kolei pojmaniem mordercy i zemścić się 
na tych, którzy dają mu pomoc i przychodzą, by uderzyć na nas. Ale i to odradził mi mój brat 
Old Shatterhand, zemsta więc moja ograniczy się teraz tylko do tego, że pochwycę i ukarzę 
Santera. Keiowehów puścimy wolno. 
– Te słowa wprawiają mnie w dumę z powodu przyjaźni, która nas łączy; nigdy ci ich nie 
zapomnę. Chociaż nie możemy tego twierdzić na pewno, jesteśmy mimo to obaj przekonani, 
że Keiowehowie nadciągną. Idzie tylko o to, żeby się dowiedzieć, kiedy przybędą. 
212



– Przybędą tu już dzisiaj – rzekł tonem tak stanowczym, jak gdyby szło o stwierdzenie 
faktu zupełnie dowiedzionego. 
– Skąd możesz to wiedzieć na pewno? 
– Wnoszę z tego, co mówiłeś o waszej ostatniej wyprawie. Keiowehowie udali, że wracają 
do wsi, aby was zwabić za sobą, a zdążają właściwie tutaj; musieli więc bardzo okrążać, bo 
inaczej pojawiliby się już wczoraj. Istniały też inne jeszcze powody tego opóźnienia. 
– Jakie powody? 
– Pierwszy: Sam Hawkens, którego tu oczywiście nie sprowadzą, lecz odeślą do swoich do 
domu. Na to trzeba było wybrać odpowiedni czas i miejsce, a może nawet zaczekać na sposobność, która by się nastręczyła przypadkiem. Musieli także pchnąć posłańca z doniesieniem 
o waszym przybyciu. 
– Aha, sądzisz, że wojownicy wyjechali naprzeciw nas ze wsi? 
– Tak. Wojownicy, z którymi mieliście do czynienia tam, nad wyschłą rzeką, chcieli was 
pociągnąć za sobą, nie mieli jednak czasu zaatakować, ponieważ postanowili przyjechać tutaj. 
Wysłali więc jednego lub kilku wojowników do swoich z rozkazem, żeby wyruszono przeciwko wam ze wsi. Tym posłańcom powierzyli także Sama Hawkensa. Po tych zarządzeniach 
zboczyli z poprzedniego kierunku i ruszyli ku Nugget-tsil. Chodziło o to, żebyście wy tej 
zmiany kierunku nie zauważyli, musiała się więc ona odbyć w miejscu, w którym nie zostają 
ślady. Miejsca takie są rzadkie, trzeba ich szukać, a to zabiera czas. Dlatego też Keiowehowie 
me mogli nadejść tu wczoraj, ale dziś przybędą na pewno. 
– A skąd wiesz, że ich nie ma jeszcze dotychczas? Wskazał na najbliższe wzgórze. Ponad 
lasem wznosiło się wysokie drzewo, którego korona stanowiła najwyższy punkt w tych górach. Kto siedział na tym drzewie, a miał dobre oczy, mógł objąć wzrokiem całą pobliską 
prerię. 
– Mój brat nie wie – odrzekł – że wysłałem na drzewo wojownika, który tam uważa i zobaczy Keiowehów, jak tylko się zbliżą, bo ma sokole oczy. Ujrzawszy ich, zejdzie natychmiast i doniesie mi o tym. 
– To dobrze. Wiadomości od niego nie było, więc widocznie wrogów jeszcze nie widać. 
Czy sądzisz jednak, że nadciągną dzisiaj z pewnością? 
– Tak, nie mogą zwlekać dłużej, jeśli chcą nas tu jeszcze zastać. 
– Ależ oni nie mieli zamiaru dojść aż do Góry Nuggetów, chcieli tylko przygotować na 
ciebie zasadzkę, kiedy będziesz wracał do domu. 
– Byłoby się im to udało, gdybyś ich nie podsłuchał. Ponieważ jednak teraz jestem o tym 
uwiadomiony, zasadzka na nic się nie przyda, przeciwnie, ja zwabię ich tutaj. Do domu wracałbym w kierunku południowym. i tam by się na mnie zaczaili. Teraz udam, że zmierzam na 
północ, i zwabię ich tu za sobą. 
– Czy jesteś pewny, że pójdą za tobą? 
– Tak, jestem pewny. Keiowehowie muszą wysłać zwiadowcę, by się przekonać, czy tu jesteśmy. Temu szpiegowi nie zrobimy nic złego i pozwolimy mu odejść spokojnie do swoich. 
Ze względu na niego kazałem tu sprowadzić konie. Jest ich ponad trzydzieści i pomimo twardego gruntu na osypisku będzie musiał zobaczyć ich ślady. Stąd podążymy do parowu, który 
posłuży za pułapkę na Keiowehów. Zwiadowca nie pójdzie tam za nami, będzie tylko śledził 
jakiś czas, czy odeszliśmy rzeczywiście, a potem wróci czym prędzej do swoich z wieścią, że 
odjechaliśmy nie na południe, lecz na północ. Czy mój brat przyznaje mi słuszność? 
– Tak. Wskutek tego porzucą myśl urządzenia zasadzki, przybędą tutaj i stąd puszczą się 
za nami. 
– Jestem pewien, że tak uczynią. Santer, którego musie pochwycić, jeszcze dziś będzie w 
mym ręku. 
– A co z nim zrobisz? 
– Proszę mego brata, żeby mnie o to nie pytał. On umrze. To wszystko. 
213



– Gdzie? Tu? Czy zaprowadzisz go do puebla? 
– To jeszcze nie postanowione. Prawdopodobnie nie będzie takim tchórzem jak Rattler, 
któremu musieliśmy zadać szybką śmierć jak psu i mazgajowi. Słuchaj! Dolatuje mnie tętent 
naszych koni. Opuśćmy to miejsce, wrócimy tu potem z jeńcami. 
Przyprowadzono konie. Mój koń i Mary Hawkensa były też z nimi. Każdy prowadzał swego konia za cugle, gdyż droga była zbyt niewygodna, by można było ich dosiąść. 

Winnetou szedł na czele. Sprowadził nas z polanki na północ, potem w las opadający dość 
stromo ku dołowi. Na dole znajdowała się otwarta łąka. Tam wsiedliśmy na konie i pojechaliśmy ku wznoszące] się jak wysoki, prostopadły mur, skalnej ścianie, którą przecinał wąski 
parów. Wskazując na ten parów, Winnetou powiedział: 

– Oto pułapka, o której mówiłem. Teraz przez nią przejedziemy. 
Słowo to określało bardzo dobrze wąskie przejście, którym teraz przejeżdżaliśmy. Ściany 
biegły z obu stron prawie prostopadle ku niebu i nie podobna było się na nie wdrapać. Gdyby 
Keiowehowie okazali się tak głupi i wjechaliby tutaj po obsadzeniu przez nas obu wejść, bronić się tu byłoby z ich strony szaleństwem. 

Droga nie wiodła prosto, lecz skręcała to w prawo, to w lewo i kwadrans upłynął, zanim 
stanęliśmy u wylotu parowu, gdzie zsiedliśmy z koni. Po chwili ujrzeliśmy Apacza, który 
wypatrywał z drzewa Keiowehów. 

– Przybyli – oznajmił. – Chciałem ich zliczyć, ale nie mogłem, bo nie jechali pojedynczo i 
byli jeszcze bardzo daleko. 
– Czy zwrócili się ku dolinie? – pytał Winnetou. 
– Nie. Zatrzymali się na prerii i rozłożyli pośród zarośli. Potem oddzielił się od nich jeden 
wojownik i poszedł piechotą ku dolinie. 
– To zwiadowca. Mamy właśnie, tyle czasu, żeby pułapkę otworzyć, a potem zamknąć. 
Mój brat Old Shatterhand weźmie z sobą Stone'a, Parkera i dwunastu moich wojowników i 
obejdzie górę tu, po lewej stronie. Koło bardzo grubej i wysokiej brzozy, jaką tam ujrzy, wejdzie w las, który się powoli wznosi, a po drugiej stronie znowu opada. Przybywszy tam, znajdzie się mój brat w przedłużeniu doliny, skąd wyszliśmy na Nugget-tsil. Idąc dalej tą doliną, 
dotrze niebawem na miejsce, gdzie zostawiliśmy konie, a dalszą drogę już zna. Niech jednak 
nie posuwa się otwartą doliną, lecz jej brzegiem i kryje się w lesie. Old Shatterhand będzie 
siedział w tym lesie, skąd po drugiej stronie prowadzi wejście do parowu. Spostrzeże nieprzyjacielskiego zwiadowcę, ale mu nie będzie przeszkadzał w śledzeniu. Potem zobaczy 
nadchodzących nieprzyjaciół i pozwoli im wejść do parowu. 
– Więc taki jest twój plan – mówiłem dalej za niego. – Ty zostaniesz tutaj, aby obsadzić 
wyjście, a ja wrócę drogą okrężną, opisaną teraz przez ciebie, do stóp Nugget-tsil, aby tam 
zaczekać na nieprzyjaciół i towarzyszyć im potajemnie, dopóki nie wejdą do pułapki? 
– Tak sobie to wyobrażam. Jeżeli Old Shatterhand nie popełni jakiegoś błędu, to połów 
uda się nam z pewnością. 
– Będę ostrożny, jak tylko można. Czy Winnetou da mi jeszcze jakieś wskazówki? 
– Nie. Resztę pozostawiam tobie. 
– Kto będzie się układał z Keiowehami, jeśli się uda ich zamknąć? 
– Ja. Zadaniem Old Shatterhanda jest tylko nie wypuścić ich z parowu, gdy zobaczą moich 
wojowników i zechcą zawrócić. Ale śpieszcie się! Południe już dawno minęło, a Keiowehowie nie zatrzymają się do jutra, lecz pójdą za nami dziś jeszcze, zanim się ściemni. 
Słońce dokonało już prawie swej dziennej wędrówki i za godzinę należało się spodziewać 
zmierzchu. Udałem się więc w drogę z Dickiem, Willom i z moimi Apaczami. 

W kwadrans potem spostrzegliśmy brzozę i weszliśmy w las. Wygląd okolicy zgadzał się 
zupełnie z opisem Winnetou. Wkrótce wydostaliśmy się na owo miejsce w dolinie, na którym 
pasły się konie. Naprzeciw nas otwierał się boczny parów, wiodący na polanę do grobów Inczu-czuny i Nszo-czi. Stamtąd, usiadłszy pod drzewami, mogliśmy widzieć nadchodzących 

214



Keiowehów. Nie mieliśmy powodu obawiać się, by nas spostrzegli, gdyż należało przypuszczać, że wejdą do parowu z drugiej strony. 

Apacze milczeli, a Stone i Parker rozmawiali z sobą po cichu. Byli pewni, że Keiowehowie wpadną nam w ręce razem z Santerem, ja natomiast miałem pewne wątpliwości. Do 
zmroku brakowało najwyżej dwudziestu minut, a Keiowehowie się nie zjawiali. Sądziłem 
zatem, że dopiero jutrzejszy ranek przyniesie rozstrzygnięcie, zwłaszcza że nie było widać 
także zwiadowcy nieprzyjaciół. U nas pod drzewami było już ciemno. 

Szept Parkera ze Stone'em ustał. Lekki wiatr poruszał szczytami drzew i wywoływał jednostajny szmer, który należałoby raczej nazwać nieustannym, głębokim oddechem lasu, od 
którego bardzo łatwo odróżnić każdy inny odgłos. Naraz wydało mi się, że coś pełza po 
miękkim, leśnym gruncie. Zacząłem nadsłuchiwać. Tak, coś się poruszało. Zwierzę czworonożne nie zbliżyłoby się do nas tak bardzo. A płaz? Również nie. Odwróciłem się szybko i 
położyłem, aby zobaczyć, co się dzieje u dołu, przy samej ziemi. Zrobiłem to jeszcze na czas i 
ujrzałem jakiś czarny przedmiot, który leżał za mną, a teraz przemykał się między drzewami. 
Zerwałem się i pośpieszyłem za nim. Zobaczyłem go przed sobą – jakby smugę cienia na jaśniejszym tle. Sięgnąłem ręką i chwyciłem kawałek jakiejś tkaniny. 

– Precz ! – odezwał się czyjś przestraszony głos i równocześnie tkanina wymknęła mi się z 
ręki. Cień zniknął, wobec tego wstałem i zacząłem nasłuchiwać, aby przynajmniej uchem coś 
złowić. Ale moi towarzysze dostrzegli moje szybkie ruchy i usłyszeli okrzyk. Zerwali się z 
miejsc i zaczęli pytać, co się stało. 
– Cicho, cicho bądźcie! – odrzekłem i natężyłem słuch ponownie. Ale nic już nie było słychać. 
Podpatrywał nas jakiś człowiek, i to biały, jak tego dowodził angielski okrzyk. Prawdopodobnie był to sam Santer, gdyż oprócz niego nie było u Keiowehów żadnej innej bladej twarzy. Musiałem się puścić za nim bezwarunkowo, pomimo ciemności! 

– Usiądźcie z powrotem i zaczekajcie, dopóki nie wrócę! – nakazałem moim ludziom i pobiegłem. 
Nie wahałem się ani przez chwilę, dokąd się skierować – należało biec ku prerii, gdzie 
znajdowali się Keiowehowie. 

Podsłuchujący mógł cofnąć się tylko do nich i nigdzie indziej. 

Trzeba było coś uczynić, by tak prędko nie uciekał, zmusić go do ostrożniejszego posuwa

nia się. Zawołałem: 

– Stój, bo strzelam! 
W kilka sekund potem oddałem na potwierdzenie tej groźby dwa strzały rewolwerowe. Nie 
popełniłem przez to błędu, gdyż obecność nasza i tak już wyszła na jaw. Teraz można było 
przypuszczać, że zbieg wejdzie ze strachu głębiej w las, gdzie oczywiście musi zwolnić biegu 
z powodu panującej tam ciemności. Ja natomiast skoczyłem ku skrajowi lasu, skąd mogłem 
go jeszcze dojrzeć, i posuwałem się wzdłuż tego skraju. Chciałem przebyć w ten sposób całą 
dolinę i ukryć się w miejscu, gdzie stykała się z prerią, by tam pochwycić szpiega. Gdyby 
uciekał tamtędy, musiałby przejść koło mnie. 

Plan ten był dobry, ale niestety nie dało się go wykonać. W chwili kiedy biegłem zakrętem 
doliny i wychyliłem się poza wystającą grupę zarośli, ujrzałem przed sobą ludzi i konie tak 
blisko, że z trudem zdołałem się rzucić wstecz i wsunąć pomiędzy drzewa. 

Tuż u wylotu doliny rozłożyli się obozem Keiowehowie. Dlaczego to uczynili, nietrudno 
było odgadnąć. 

Zatrzymali się najpierw na prerii i wysłali jednego wojownika nie na zwiady, jak przypuszczaliśmy, lecz na poszukiwanie Santera. Santer bowiem, znający okolicę, ruszył ku nam 
wcześniej niż oni i dotarł do gór, zanim Winnetou posłał strażnika na drzewo. To było jego 
zadanie; znaleźć nas i donieść o tym Indianom, skoro tylko przybędą. Kiedy jednak nadeszli, 
a on jeszcze nie wrócił, wysłali jego tropem jednego czerwonoskórego. Zwiadowca nie miał 

215



się czego obawiać, gdyż w razie niebezpieczeństwa Santer wróciłby, aby ostrzec Indian. 
Zwiadowca wszedł więc tak daleko w dolinę, jak mu się to zdawało konieczne, a nie ujrzawszy nieprzyjaciela, cofnął się z tą wiadomością do swoich. Ponieważ dolina lepiej nadawała 
się na nocleg niż otwarta preria, Keiowehowie postanowili się przenieść. Santer wracając musiał się na nich natknąć, pomimo że dla ostrożności nie rozniecili ognisk. 

Teraz już wiedziałem, że nie dostaniemy ich w ręce ani dziś, ani jutro, jeżeli Santer był 
dość mądry i odgadł nasz plan. Co należało uczynić? Wrócić na swoje miejsce i zaczekać, czy 
Keiowehowie pomimo wszystko nie wpadną rano w pułapkę? A może wobec zmiany sytuacji 
trzeba było cofnąć się aż do Winnetou po nowe zarządzenia? Było jeszcze trzecie wyjście, 
najbardziej dla mnie niebezpieczne, a mianowicie pozostać tutaj i dowiedzieć się, co postanowią czerwonoskórzy uwiadomieni przez Santera o tym, co widział. Santer powiedział im 
niezawodnie, że go ścigam, było więc do przewidzenia, że będą się mieli na baczności. Postanowiłem jednak odważyć się na wszystko, jakkolwiek miałem małą nadzieję powodzenia. 
Liczyłem na panujące wokół ciemności, gdyż Keiowehowie nie rozniecili ognisk, w obawie, 
aby ich nie dostrzeżono. 

Pod drzewami leżały wielkie złomy skalne, porosłe mchem i otoczone paprocią. Może by 
mi się udało ukryć za jednym z nich? 

Większość czerwonoskórych zajęta była jeszcze końmi, które przywiązywali do palików, 
aby się nie mogły oddalić i nie zdradziły obozu. Reszta siedziała lub leżała na skraju lasu. W 
jednym jego punkcie brzmiały wydawane półgłosem rozkazy. Tam zapewne znajdował się 
wódz i tam też postanowiłem się dostać, jeśliby się to okazało możliwe! 

Leżąc na ziemi, posunąłem się w tym kierunku, nie dbając o osłonę, gdyż dokoła panowała ciemność, a czerwonoskórzy znajdowali się przeważnie po drugiej stronie. Mogli mnie 
dostrzec tylko wtedy, gdyby któryś z nich potknął się o mnie. Tak się nie stało, wobec czego 
dotarłem szczęśliwie do celu. Zauważyłem tam dwa głazy leżące obok siebie – jeden wysoki i 
długi, drugi niższy. Niewątpliwie z tej strony Keiowehowie nie spodziewali się niebezpieczeństwa. Wspiąłem się spokojnie z niższego głazu na wyższy i rozciągnąłem się na nim jak 
długi. Leżałem na wysokości dwu metrów dość bezpiecznie, gdyż żaden z czerwonoskórych 
nie miał powodu wchodzić tu za mną. 

Indianie, którzy dotychczas byli zajęci końmi, zeszli się także i usiedli lub rozłożyli się na 
ziemi. Tam gdzie spodziewałem się obecności wodza, wydano półgłosem kilka rozkazów 
niezrozumiałych dla mnie, gdyż nie znałem jeszcze wtedy języka Keiowehów. Następnie oddaliło się kilku wojowników, którzy – jak mi się zdawało – mieli pełnić straż. Rzeczywiście 
obsadzili wylot doliny, ale skraj lasu pozostawili swobodny. Było to dla mnie bardzo korzystne, ponieważ zapewniało mi odwrót. 

Obozujący rozmawiali z sobą półgłosem. Słyszałem każde zdanie, ale niestety niczego nie 
rozumiałem. A jakżeby mi się przydało uchwycić treść ich rozmowy! Często opowiadam, że 
w czasie moich wypraw po Zachodzie skradałem się pod obozy Indian najrozmaitszych 
szczepów, a w trakcie podróży po innych krajach – pod obozowiska innych narodów, gdzie 
podsłuchiwałem znajdujących się tam ludzi. Temu zawdzięczam wiele z moich sukcesów, a 
częstokroć nawet życie. Czytelnik nie wyobraża sobie i nie zdaje sobie sprawy, jak trudno i 
jak niebezpiecznie jest w ten sposób podchodzić pod obóz. Trudno nie tylko dlatego, że ta 
czynność wymaga fizycznej zręczności, siły i wytrwałości, lecz przede wszystkim dlatego, że 
potrzeba do niej wewnętrznej dyscypliny, inteligencji i wielu różnych wiadomości, bez których nie można się obejść. Na darmo bowiem podchodziłbym, choćby nawet po mistrzowsku, 
pod obóz Indian, Beduinów albo Kurdów, sudańską seribah albo południowoamerykańską 
osadę Gauchów, gdybym nie władał językiem tego szczepu i nie mógł pojąć znaczenia usłyszanych wieści. A treść rozmów znaczy w takich wypadkach więcej niż wszystko, co się przy 
tej okazji zobaczy. Dlatego starałem się zawsze poznać język ludzi, z którymi miałem do czynienia. Winnetou przyswoił sobie szesnaście dialektów indiańskich i w tym także zakresie stał 

216



się moim najwybitniejszym nauczycielem. Nie zdarzyło mi się później już nigdy, żebym podchodził pod obóz nieprzyjacielski nie znając języka nieprzyjaciół. 

Leżałem z dziesięć minut na kamieniu, kiedy usłyszałem wołanie straży, po czym nastąpiła 
upragniona przeze mnie odpowiedź: 

– To ja, Santer. Więc weszliście w dolinę? 
– Tak. Niech mój biały brat idzie dalej, a zaraz spotka czerwonych wojowników. 
Te słowa już zrozumiałem, ponieważ w stosunku do Santera posługiwano się żargonem 
złożonym ze słów indiańskich i angielskich. Zagadnięty zbliżył się, a wódz przywołał go do 
siebie i zapytał: 

– Mój brat zabawił o wiele dłużej, niż było postanowione. Niewątpliwie zatrzymały go 
ważne powody? 
– Ważniejsze, niż byście mogli przypuszczać. Jak długo się tu znajdujecie? 
– Od czasu, który blade twarze zowią połową godziny. 
– Spotkaliście mego konia? 
– Tak, gdyż jechaliśmy w trop za tobą. Mijając miejsce, na którym go przywiązałeś, zabraliśmy go z sobą. 
– Powinniście byli zostać na prerii! Tu nie jest zupełnie bezpiecznie. 
– Nie rozłożyliśmy się tam obozem, ponieważ tu jest wygodniej, sądziliśmy zresztą, że tu 
nic by nam nie groziło, ty bowiem powróciłbyś prędko, aby nas ostrzec. 
– Rzecz się ma inaczej. Nie było mnie tak długo, ponieważ narażeni tu jesteśmy na niebezpieczeństwo. Straciłem dużo czasu, zanim się dowiedziałem, na czym ono polega. Old 
Shatterhand jest tutaj. 
– Tak myślałem. Czy mój brat go widział? 
– Tak. 
– Pochwycimy go i zabierzemy do wodza, któremu strzaskał kolana. Czeka go śmierć przy 
palu męczeńskim. Gdzie on się znajduje? 
A więc Keiowehowie nie chcieli nas zwabić do swojej wsi, ale przypuszczali, że powrócimy do Winnetou. 

– To jeszcze bardzo wątpliwe, czy go pochwycicie – odrzekł Santer. 
– Tak będzie, bo te psy mają tylko trzydziestu wojowników na naszych pięćdziesięciu, 
nadto nie wiedzą, że tu jesteśmy. Zaskoczymy ich więc niespodzianie. 
– W takim razie grubo się mylisz. Oni wiedzą, że mamy nadejść, a może nawet wiedzą, że 
już jesteście, gdyż niewątpliwie wysłali naprzeciw was zwiadowców. 
– Uff! Wiedzą o tym? 
– Tak. 
– Wobec tego nie możemy ich już zaskoczyć! 
– Oczywiście, że nie. 
– Skoro więc ich napadniemy, dojdzie do walki, która będzie wymagała dużo krwi, bo 
Winnetou i Old Shatterhand wystarczą każdy na dziesięciu wojowników. – Tak, to prawda. 
Śmierć Inczu-czuny i jego córki napełniła ich wściekłością. Kipią zemstą, będą się bronili jak 
rozjuszone drapieżne zwierzęta. Ale mimo to muszą się dostać w nasze ręce! Przynajmniej 
Winnetou. 
– Czemu właśnie on? 
– Ze względu na nuggety. On jeden zna prawdopodobnie pokłady złota. 
– Nie pokaże ich nikomu. 
– Nawet gdy go schwytamy? 
– I wtedy nie. 
– Będę go męczył dopóty, dopóki nie wyjawi tajemnicy. 
– On mimo to będzie milczał. Ten młody pies Apaczów drwi z wszelkich mąk. Skoro zaś 
wie, że nadchodzimy, będzie się starał umknąć przed nami. 
217



– O, ja wiem, jak się mamy do tego zabrać, żeby go wziąć do niewoli. 
– Skoro wiesz, to nam powiedz! 
– Wystarczy wyzyskać pułapkę, którą oni na nas zastawili. 
– Zastawili pułapkę? Jaką? 
– Chcą nas zwabić do wąskiego parowu, gdzie nie podobna się bronić, i tam nas wziąć do 
niewoli. 
– Uff! Czy mój brat Santer słyszał to wyraźnie? 
– Tak. 
– Czy zna ten parów? 
– Byłem w nim. 
– Opowiedz, jak się o tym dowiedziałeś. 
– Odważyłem się na wiele, na bardzo wiele. Gdyby mnie spostrzegli, poniósłbym śmierć w 
męczarniach i diabelnie się cieszę, że tak się szczęśliwie skończyło. Zawdzięczam to tylko 
temu, że znałem już drogę do Nugget-tsil i okolicę, gdzie stoją oba grobowce. 
– Grobowce? Więc istotnie Winnetou pochował tam swoich zmarłych? 
– Tak jest. Bardzo mi się to przydało, gdyż odwróciło od nas uwagę Apaczów. Domyślałem się oczywiście, że znajdują się tam na polanie, i miałem się nadzwyczaj na baczności. 
Przeszedłem już niejedno i mogę się pochwalić, że nie jestem niedoświadczonym westmanem, ale tak ostrożny jak dzisiaj nie byłem jeszcze nigdy. Nie obrałem oczywiście drogi przez 
dolinę, lecz skrajem lasu. U wejścia do przesmyku stały ich konie. Podejście Apaczów, nie 
używając drogi przez parów, nie było drobnostką, ale mi się udało. W górze podwoiłem jeszcze ostrożność i wytężyłem całą swą chytrość. Już myślałem, że nie zdołam dotrzeć aż do 
polany, ale Apacze mieli oczy i uszy skierowane tylko na pogrzeb i dlatego ośmieliłem się 
podejść aż poza skałę położoną na skraju polany. Stamtąd mogłem wszystko podpatrzyć. 
– Mój biały brat był bardzo odważny; że jeszcze żyje, zawdzięcza tylko pogrzebowi. 
– Sam to już przyznałem! Skoro tylko zamknięto groby, Winnetou posłał swoich ludzi, żeby sprowadzili konie. 
– Tam na górę? Czy to nie trudne? 
– Nawet bardzo uciążliwe! 
– Miał zapewne ważny powód do tego! 
– Naturalnie. Chciał, żebyśmy widząc, iż oni poszli tamtędy z końmi, wspięli się za nimi, a 
potem posuwali się dalej śladem, który właśnie prowadził w pułapkę. 
– Dlaczego tak przypuszczasz? 
– Nie przypuszczam, lecz wiem to na pewno, bo słyszałem. 
– Od kogo? 
– Od Winnetou. Wysławszy swoich ludzi po konie, został sam z Old Shatterhandem niedaleko mojej kryjówki i wdał się z nim w rozmowę, którą ja w całości podsłuchałem. 
– Uff! Stał się cud! Winnetou dał się podsłuchać! To było możliwe tylko dzięki temu, że 
myśli jego nie były przy nas, lecz przy ojcu i siostrze. 
– O były także i przy nas. Wysłał jednego wojownika na najwyższy szczyt góry, skąd mógł 
on dostrzec nasze przybycie. 
– Czy je zauważył? 
– Nie, a przynajmniej nic mi o tym nie wiadomo. Widzisz więc, jak to dobrze, że pojechałem naprzód. Jako pojedynczy jeździec, uszedłem oka tego szpiega. 
– Tak, postąpiłeś bardzo rozumnie. Mów dalej! 
– Skoro tylko czerwonoskórzy sprowadzili konie, nie czekali już dłużej. Opuścili polanę i 
przenieśli się na drugi jej koniec ku dolinie prowadzącej do wąskiego i długiego parowu, na 
którego ściany nie można się wspiąć. Tam chcieli was zwabić. 
– A więc Winnetou zamierza zamknąć ten parów z obu stron? 
– Tak, ale oczywiście dopiero wtedy, gdy wy tam wejdziecie. 
218



– Wobec tego musi podzielić swoich ludzi. Połowa przejdzie przez parów i zaczeka na nas 
na jego końcu, a druga połowa ukryje się z tej strony i pójdzie potem za nami. 
– Ja tak samo myślałem. 
– Czy grunt jest tam skalisty, czy porosły trawą? 
– W parowie skalisty, a przed nim w dolinie rośnie trawa. 
– W takim razie drugi oddział Apaczów zostawi ślady, które zauważymy. Nie wpadlibyśmy zatem w pułapkę mimo usilnych starań Winnetou. 
– O, przeciwnie! Ci hultaje są sprytniejsi, niż sobie wyobrażasz. Drugi oddział nie został, 
lecz przejechał także przez parów. 
– Uff! Więc jakże mogliby nas zamknąć? 
– Ja sobie także to pytanie zadałem i znalazłem tylko jedną odpowiedź, a mianowicie, że 
ten oddział chce się dostać na nasze tyły inną drogą. 
– Mój biały brat znów roztropnie pomyślał. Czy odszukałeś tę inną drogę? 
– Tak. Wszedłem najpierw do parowu, aby go także poznać, chociaż to było niebezpieczne. W całości przejść go nie mogłem, gdyż byłbym się natknął na Apaczów, którzy obsadzili 
jego wylot. Powróciłem więc zaraz, ale nie opuściłem go jeszcze zupełnie, kiedy usłyszałem 
pośpieszne kroki. Szczęściem leżało tam kilka wielkich kamieni, za którymi przykucnąłem. 
Minął mnie Apacz, lecz nie dostrzegł. 
– Czy to nie był zwiadowca ze szczytu góry? 
– Prawdopodobnie. 
– Zobaczył, żeśmy przybyli, i śpieszył donieść o tym Winnetou. 
– Może i nie. Winnetou, opuszczając dotychczasowy obóz przy grobach, kazał go o tym 
zawiadomić i powiedzieć, żeby szedł za nim. 
– Tak się nie stało. W takim razie bowiem byłby z nim razem ten, który miał mu ten rozkaz zanieść, on zaś szedł sam. Jest tak, jak sądzę. Spostrzegł nas i pobiegł do Winnetou z wieścią o naszym przybyciu. Jak to dobrze, że miałeś jeszcze czas się ukryć. Cóż potem uczyniłeś? 
– Zastanawiałem się przez pewien czas, jak mogłyby się potoczyć wypadki. Jeżeli nieprzyjaciele chcieli nas zajść z tyłu – myślałem sobie – mogli to wykonać w ten sposób, że 
zaczekaliby na nas wygodnie ukryci w jakimś miejscu, przez które my byśmy musieli przechodzić. Szukając w myśli takiego miejsca, doszedłem do przekonania, że będzie nim dolina, 
w której się znajdujemy, a mianowicie ta jej strona, z której droga wiedzie w górę do parowu. 
Jeśliby Apacze zaczaili się tam między drzewami, zobaczyliby nas przechodzących, poszli 
niepostrzeżenie za nami aż do pułapki i zamknęli ją po naszym wejściu. Tak sobie powiedziałem, zawróciłem tedy i poszedłem tam, gdzie spodziewałem się ich znaleźć, jeśli moje 
rachuby nie były mylne. 
– I znalazłeś ich? 
– Nie od razu, gdyż przybyłem tam przed nimi, ale nie czekałem zbyt długo. 
– Czy widziałeś i policzyłeś ich dobrze? 
– Był to Old Shatterhand z obydwoma białymi ł dziesięciu Indian. 
– A więc Winnetou dowodzi tym oddziałem, który obsadził wylot parowu? 
– Tak jest. Ci usiedli na ziemi. Odważyłem się dziś już na tyle i udało mi się to szczęśliwie, że spróbowałem jeszcze podejść ich tak blisko, żeby usłyszeć, o czym z sobą mówią. 
– A o czym mówili? 
– Nic nie mówili. Kiedy jeszcze byłem daleko, rozmawiali z sobą dwaj biali, ale nie tak 
głośno, żebym ich zdołał dosłyszeć, a kiedy później zbliżyłem się do nich, zamilkli. Apacze 
zachowywali się cicho, a Old Shatterhand też nie powiedział ani słowa. Leżałem tak blisko 
niego, że mogłem go niemal dosięgnąć ręką. Jakżeby się złościł, gdyby to wiedział! 
Santer miał zupełną słuszność. Jeszcze jak się złościłem! Ten człowiek, równie przebiegły, 
jak zuchwały, potrafił podsłuchać mnie i Winnetou, kiedy rozmawialiśmy koło grobów, po

219



tem pójść za nami do parowu, odgadnąć cały nasz plan i czekać na nas tam, dokąd nas wysłał 
Winnetou! Leżał za mną i ja trzymałem go już nawet za brzeg bluzy! To dopiero był pech, 
nadzwyczajny pech, tak wielki prawie jak dzisiejsze szczęście Santera! Gdyby mi się wówczas udało przytrzymać go, wypadki potoczyłyby się zupełnie innym torem, może nawet moje 
życie przybrałoby całkiem inny kierunek. 

Gniew mną wstrząsał – to tylko było przynajmniej pewnym wyrównaniem, że już tyle tu 
podsłuchałem, gdy tymczasem Santer nic się u nas nie dowiedział. 

– Byłeś już tak blisko tego psa? – zawołał Keioweh. 
– Dlaczegoż nie pchnąłeś go nożem w serce? 
– Nawet mi to w głowie nie postało. 
– Czemu? 
– Bo byłbym wszystko popsuł. Co by to był za hałas! Apacze, pobiegłszy do Winnetou, 
zawiadomiliby go, że jego plan zdradzony. Nie zdołałbym go już schwytać, a w takim razie w 
jaki sposób dostałbym się do nuggetów, które muszę mieć? 
– Nie dostaniesz ich w ogóle nigdy. Czy Old Shatterhand znajduje się jeszcze tam, gdzie 
go zostawiłeś? 
– Spodziewam się. 
– Spodziewasz się tylko? Więc może odszedł? A ja byłem pewny, że jeszcze tam na nas 
czeka! 
– Chciał to uczynić, ale mógł odstąpić od tego zamiaru. 
– Z jakiego powodu? 
– Wie, że go podpatrywano. 
– Uff! Jakże mógł się o tym dowiedzieć? 
– Przez dziurę, przez fatalną, przeklętą dziurę, wykopaną w ziemi przez jakieś zwierzę. 
– Czy dziury umieją mówić? 
– Czasami tak. Ta właśnie przemówiła. Chcąc bowiem odejść, odwróciłem się. Oparłem 
przy tym cały ciężar ciała na rękach, ale zapadłem się prawą ręką w jakąś dziurę, przy czym 
powstał szmer, który posłyszał Old Shatterhand. Odwrócił się natychmiast i niezawodnie zobaczył mnie, bo kiedy się zerwałem, aby umknąć, rzucił się za mną. Omal że mnie nie pojmał, 
bo chwycił mnie już za bluzę, wyrwałem mu się jednak i skoczyłem w bok. Zawołał wprawdzie, żebym stanął, grożąc strzałem, ale mnie oczywiście ani przez myśl nie przeszło popełnić 
takie głupstwo. Przeciwnie, zaszyłem się w las jeszcze głębiej, gdzie osłaniała mnie ciemność, i usiadłem, by zaczekać, kiedy będę mógł bezpiecznie pójść dalej. 
– A co zrobili jego ludzie? 
– Chcieli pewnie szukać mnie razem z nim, lecz on im zabronił. Kazał im pozostać aż do 
swego powrotu i badał sam dalej. Słyszałem jeszcze przez pewien czas jego kroki, po czym 
wszystko ucichło, 
– A więc poszedł gdzieś? 
– Tak. 
– Dokąd? 
– Tego już nie wiem. Daleko z pewnością nie zaszedł, a przekonawszy się, że mnie nie 
znajdzie, zawrócił niewątpliwie do swoich. 
– Czy cię poznał? 
– Chyba nie, było za ciemno. 
– Może zakradł się aż tutaj, siedzi teraz gdzieś i przypatruje się nam! 
– To niemożliwe! Nie mógł widzieć, dokąd się potem skierowałem. Na pewno powrócił na 
swe stanowisko. Odczekawszy dość długo, wyszedłem z lasu. na wolne pole, gdzie mogłem 
już biec. Wtem zawołał na mnie twój strażnik, od którego dowiedziałem się, że tu się znajdujecie. 
220



Nastąpiła pauza w rozmowie. Dowódca otrzymał widocznie potrzebną wiadomość i rozważał ją. Po jakimś czasie zapytał: 

– Co mój biały brat zmierza zrobić? 
– Chcę najpierw usłyszeć, co ty postanowisz. 
– Z twego sprawozdania widzę, że stało się zupełnie inaczej, niż przypuszczaliśmy. Gdyby 
nam się udało zaskoczyć Apaczów niespodzianie, dostaliby się w nasze ręce żywi lub martwi 
i nie kosztowałoby nas to chyba zbyt wiele krwi. Teraz jednak czekają na nas. Old Shatterhand cię zauważył, wie zatem, że jego plan już zdradzony, i będzie się miał na baczności. 
Najlepiej będzie, jeśli opuścimy te strony. 
– Opuścimy? Chcesz odejść? Co ci na myśl przyszło? Boisz się tej garstki Apaczów? 
– Mój biały brat nie chce mnie chyba obrazić? Nie „znam trwogi, ale jeśli mogę dostać 
wroga w ręce bez rozlewu krwi lub z rozlewem, to wolę bez. Tak postępuje każdy rozumny 
wojownik, choćby był najwaleczniejszy. 
– Czy ci się zdaje, że opuszczając te strony zdołasz pochwycić tych białych i Apaczów? 
– Tak. 
– Oho! Ciekaw jestem, w jaki sposób! 
– Będą nas ścigać. 
– To nie jest znów tak pewne. 
– To pewne. Winnetou musi się zemścić na tobie, a wie, że jesteś z nami, nie zejdzie więc 
z naszego tropu. Zrobimy go umyślnie tak wyraźnym, żeby go łatwo było zobaczyć, i udamy 
się wprost do naszej wsi, dokąd odesłałem pojmaną bladą twarz, Sama Hawkensa. 
– I zdaje ci się, że Apacze podążą tam za nami? 
– Tak, będą nas nawet ścigali z wielkim pośpiechem. 
– Aha! Żeby mnie pojmać? Czy mówisz to, aby mnie pocieszyć? Mam się znowu pozwolić 
ścigać, kiedy tu nastręcza mi się najlepsza sposobność do wykonania moich zamiarów? 
– Tu nic nie uzyskasz, a podczas jazdy do naszej wsi nie narazisz się na najmniejsze niebezpieczeństwo. 
– Ale skoro nas dopędzą, niebezpieczeństwo będzie tak wielkie, że większego już być nie 
może. 
– Ależ oni nas nie dościgną, gdyż oddalimy się od nich tak, że będziemy zupełnie bezpieczni. Odjedziemy natychmiast, a oni mogą ruszyć za nami dopiero wówczas, gdy zauważą, 
że nas już nie ma. Nie nastąpi to przed jutrzejszym południem. 
_ Wracać, i to zaraz? Nie godzę się na to. Jak przyjmie to Tangua, skoro się dowie, że porzuciłeś te wszystkie korzyści, jakie tu miałeś w ręku, choć nic cię do tego nie zmuszało? 
Rozważ to dobrze! 

Wódz nie odezwał się ani słowem na to ostrzeżenie; widocznie zrobiło na nim wrażenie. 
Nie uszło to uwagi Santera, toteż mówił dalej: 

– Tak, położenie nasze tutaj jest tak korzystne, że twój nowy plan nie może nam przynieść 
nic lepszego. Naszym jedynym zadaniem jest tylko odwrócić pułapkę, by Apacze sami w nią 
wpadli. 
– Uff! Jak mamy to uczynić? 
– Zaatakujemy oba oddziały, które postanowiły nas zamknąć w parowie, jeden po drugim, 
i nie dopuścimy do przeprowadzenia ich zamiarów. 
– W takim razie trzeba by wpierw pokonać oddział Old Shatterhanda. Co ty na to? 
– Zgadzam się. 
– A więc jutro rano miniemy ich i będziemy udawać, że nie wiemy, iż nas gonią. 
– Nie, nie potrzeba tak długo czekać. Zniszczymy ich już dzisiaj. 
– Uff! Niech mój biały brat powie, jak mamy to zrobić. 
– To takie proste i łatwe, że właściwie nie ma co tłumaczyć! Znam dokładnie miejsce, w 
którym znajduje się Old Shatterhand ze swoimi ludźmi, i zaprowadzę was tam. Oczy Keio
221



wehów są przyzwyczajone do ciemności, a ruchy ich podobne do ruchów węża, którego się 
nie słyszy, gdy pełznie po mchu leśnym. Osaczymy tych trzech białych wraz z ich Apaczami i 
na dany znak wpadniemy na nich. Nie ujdzie nam żaden. Zakłujemy ich, zanim zdołają pomyśleć o obronie. 

– Uff, uff, uff! – odezwało się potwierdzająco kilku słuchaczy. Plan Santera widocznie im 
się podobał. 
Ale dowódca nie załatwił się z tym tak prędko i rzekł po krótkiej chwili namysłu: 

– To się istotnie może udać, jeśli będziemy ostrożni. 
– Nie może, lecz musi się udać. Najważniejsze – otoczyć ich niedosłyszalnie, a to nie będzie trudne. Potem kilka pewnych pchnięć nożem i sprawa załatwiona. Łup, zdobyty na nich, 
należy do was, ja nic nie żądam. Potem zabierzemy się do Winnetou. 
– Także jeszcze tej nocy? 
– Nie, nad ranem. Jego osoba jest dla mnie tak cenna, że muszę go mieć na oku podczas 
walki, a w nocy jest to niemożliwe. Zrobimy tak jak Apacze, to znaczy rozdzielimy się. Jedną 
połowę wprowadzę jeszcze nocą do parowu, w którym nas miano zamknąć. Oddział ten pozostanie tam aż do świtu i ruszy potem dalej. U wylotu uderzy nań Winnetou, sądząc, że Old 
Shatterhand znajduje się na jego tyłach. Drugi oddział uda się ze mną o świcie tą drogą, którą 
Old Shatterhand wrócił w dolinę; 
wiem na pewno, że ją odnajdę. Jestem przekonany, że z początku prowadzi ona prosto 
przez las, a potem dokoła u stóp góry aż do wylotu parowu, który obsadził Winnetou ze swymi wojownikami. Winnetou całą swą uwagę zwróci na wnętrze parowu, zobaczy nasz pierwszy oddział, ale nie spostrzeże, że się zbliżamy do niego także od tyłu. Zostanie więc zamknięty tak jak chciał nas zamknąć, a mając z sobą ledwie piętnastu wojowników lub niewielu ponadto, będzie musiał się poddać, jeśli nie zechce zgubić siebie i swoich ludzi. Taki 
jest mój plan. 

– Jeśli plan da się tak wykonać, jak mój brat przedstawił, to jest dobry. 
– Więc zgadzasz się nań? 
– Tak. Chcę dostać Winnetou żywcem, aby go przyprowadzić wodzowi, a przez twój plan 
możemy to osiągnąć nie czekając dłużej. 
– A zatem nie zwlekajmy! 
– Otoczyć Old Shatterhanda w ciemnym lesie, tak żeby tego nie zauważył, będzie bardzo 
trudno. Wybiorę do tego wojowników, którzy i w nocy mają bystry wzrok i potrafią się cicho 
skradać. 
Zaczął wymieniać ich nazwiska. Był więc dla mnie najwyższy czas do powrotu. Gdybym 
się dał wyprzedzić Keiowehom, nie zdołałbym ostrzec swoich ludzi. Zsunąłem się więc z 
wyższego kamienia na niższy, stamtąd na ziemię i oddaliłem się chyłkiem z tego miejsca. 
Gdy znalazłem się poza wspomnianą powyżej kępą krzaków, wyszedłem z lasu na prerię i 
przy dostatecznym świetle gwiazd pobiegłem przez dolinę ku górze, dopóki nie znalazłem się 
na równoległej linii z towarzyszami. Tam wszedłem znowu w las i dostałem się do nich. 
Oczekiwali mnie w wielkim napięciu. 

– Kto idzie? – zapytał Dick Stone słysząc moje kroki. – Czy to wy, sir? 
– Tak – odpowiedziałem. 
– Gdzie bawiliście tak długo? Prawda, że był tu jakiś drab? Pewnie Keioweh, który, skradając się gdzieś, natknął się na nas? 
– Nie, to był Santer. 
– Do stu piorunów! On? I myśmy go nie wytropili? Ten łotr wpada nam w ręce, a my go 
nie chwytamy! Nie do wiary! 
– Zaszły jeszcze gorsze rzeczy, ale nie mam teraz czasu na to, by wam opowiadać, gdyż 
musimy stąd natychmiast uchodzić. Później dowiecie się o wszystkim. 
– Uchodzić? Dlaczego? 
222



– Keiowehowie zbliżają się, by na nas uderzyć. 
– Chyba żartujecie! 
– To nie żarty. Podsłuchałem ich właśnie. Chcą teraz załatwić się z nami, a rano napaść na 
Winnetou. Znają nasz plan. Dlatego ruszajmy prędko z tego miejsca! 
– Dokąd? 
– Do Winnetou! 
– Środkiem lasu? W ciemności? Potłuczemy sobie głowy i nazbieramy siniaków! 
– Weźcie oczy do ręki, i naprzód! 
Przeprawa nocą przez bezdrożną puszczę jest dla całości twarzy ludzkich wielce niebezpieczna. Musieliśmy, stosownie do mego wezwania, ,,wziąć oczy do ręki”, czyli zdać się bardziej na zmysł dotyku niż wzroku. Dwóch z nas, macając rękami, szło naprzód, a reszta w ten 
sposób, że każdy następny trzymał się idącego przed nim. Upłynęła godzina, zanim wydostaliśmy się z lasu, przy czym najtrudniej było zachować właściwy kierunek. W czystym polu 
szliśmy już wygodniej i prędzej, okrążyliśmy górę i zbliżyliśmy się do parowu, gdzie u wylotu obozował Winnetou. 

Od strony, z której ukazaliśmy się teraz, Winnetou nie miał się czego obawiać, mimo to 
postawił straż, która przyjęła nas donośnym pytaniem, kim jesteśmy. Odpowiedziałem tak 
samo głośno, Apacze poznali mój głos i zerwali się z ziemi. 

– To mój brat Old Shatterhand? – zapytał Winnetou ze zdziwieniem. – W takim razie stało 
się coś ważnego. Czekaliśmy na Keiowehów, ale na próżno. 
– Chcą nadejść dopiero jutro, i to nie tylko przez parów, lecz i z tej strony, aby was zniszczyć. 
– Uff! Aby tego dokonać, musieliby wpierw zwyciężyć ciebie, a w ogóle wiedzieć, co zamierzamy. 
– Oni to wiedzą. 
– Nie może być! 
– Wiedzą istotnie. Santer był podczas pogrzebu na górze przy grobach i słyszał wszystko, 
co mi powiedziałeś, kiedy byliśmy sami. 
Twarz Winnetou tonęła w ciemnościach, nie mogłem więc rozpoznać, jakie wrażenie zrobiła na nim ta wiadomość, ale milczenie, które nastąpiło po moich słowach, było dla mnie 
miarą jego zdumienia. Potem usiadł z powrotem, poprosił mnie, żebym zajął miejsce obok 
niego i rzekł: 

– Skoro to wiesz, musiałeś go także podsłuchać jak on nas. 
– Oczywiście. 
– A więc nasze rachuby spełzły na niczym. Opowiedz, co się stało! 
Poszedłem za tym wezwaniem. Apacze cisnęli się do nas, żeby nie uronić ani słowa, i 
przerywali opowiadanie częstymi okrzykami podziwu: ,,uff!”, Winnetou jednak milczał aż do 
końca, a potem spytał: 

– Mój brat Old Shatterhand uważał w tym wypadku za najlepsze opuścić swój posterunek? 
– Tak. Pozostawały jeszcze, co prawda, dwa sposoby działania, ale ani jeden, ani drugi nie 
doprowadziłby do celu tak pewnie, jak tego wymaga nasze położenie, 
– Jakież to sposoby? 
– Mogliśmy się cofnąć kawałek i zaczekać tam do rana. 
– Postąpilibyście fałszywie, gdyż rano mielibyście przeciwko sobie pięćdziesięciu wrogów, a nasz plan byłby i tak udaremniony. A drugi sposób? 
– Mogliśmy pozostać na stanowisku. Nawet kiedy mi to wpadło na myśl, przyszła mi 
ochota to wykonać. Santer miał przyprowadzić do nas Keiowehów, skradałby się więc jako 
pierwszy i zjawiłby się u nas przed wszystkimi. Uważając bardzo pilnie, posłyszałbym go, 
potem ogłuszył pięścią i wyniósł się stamtąd z nim razem. 
223



– Mój brat jest śmiałym wojownikiem ale takie zuchwalstwo mogłoby się stać dla niego 
zgubą. Z Santerem na plecach nie potrafiłbyś się poruszać zbyt prędko, a wtedy pokonano by 
cię i zabito. 
– Tego się też spodziewałem, a przy tym nie miałem pewności, czy Santer istotnie pójdzie 
jako pierwszy. Mógł tylko z pewnej odległości wskazać Keiowehom, gdzie nas szukać, i pozostawić im wykonanie napadu. Dlatego pomyślałem, że najlepiej zrobię, jeśli udam się do 
ciebie. 
– Postąpiłeś bardzo słusznie. Mój brat działa zawsze tak, jakbym ja działał, gdybym się 
znalazł na jego miejscu. 
– Powiedziałem też sobie, że trzeba pójść do ciebie, by się porozumieć, co dalej należy 
czynić. 
– Co czynić! Jak myśli mój brat Old Shatterhand? 
– Nie można nic postanowić, zanim się nie dowiemy, co przedsięwzięli Keiowehowie zauważywszy, że nas już nie ma. 
– Czy musimy się o tym dowiadywać? Czy nie da się tego odgadnąć? 
– Tak, odgadnąć można, ale zgadując nie uzyskuje się takiej pewności, jak wtedy gdy się 
widzi i słyszy. Zresztą wiadomo, że człowiek łatwo się myli. 
– W tym wypadku nie. Keiowehowie nie są dziećmi, lecz dorosłymi wojownikami. Ze 
wszystkiego, co możliwe, zrobią rzecz najmądrzejszą, a taka może być tylko jedna. 
– Odjadą do swojej wsi? 
– Tak. Nie zastawszy ciebie, pojmą, że zamiaru Santera nie wykonają, dowódca wróci 
więc do swego uprzedniego planu. Jestem przekonany, że już tutaj na nas nie uderzą. 
– Santer będzie próbował namówić ich do tego. 
– Niewątpliwie, ale nikt go nie posłucha i odjadą. 
– A my? Co my zrobimy? Czy pojedziemy za nimi, jak się tego spodziewają? 
– Albo ich wyprzedzimy! 
– Dobrze! Będąc przed nimi, możemy ich niespodzianie zaatakować. 
– Tak, moglibyśmy, ale mam plan znacznie lepszy. Musimy pojmać Santera i uwolnić Sama Hawkensa. Droga nasza wiedzie zatem do wsi Tanguy, gdzie znajduje się Sam Hawkens. 
Ale nie musi to być ta sama droga, którą obiorą Keiowehowie. Tej właśnie powinniśmy unikać, ponieważ na niej nas oczekują. Tą drogą nie moglibyśmy się posuwać niepostrzeżenie, a 
to jest konieczne do wykonania naszego zamiaru. 
– Czy mój brat Winnetou zna wieś Tanguy? 
– Tak. 
– I wiesz dokładnie, gdzie leży? 
– Tak dokładnie, jak znam położenie własnego puebla. Leży nad Salt Fork, dopływem północnego ramienia Red River. 
– A zatem na południowy wschód stąd? 
– Tak. 
– Więc będą nas oczekiwać z północnego zachodu, a my nadejdziemy od strony przeciwnej, czyli od południowego wschodu? 
– Tego właśnie i ja chcę. Mój brat Old Shatterhand ma zawsze to samo na myśli, co ja. 
Sprawdzają się słowa, które powiedział mój ojciec Inczu-czuna, kiedy piliśmy krew braterstwa: ,,Dusza żyje w krwi. Dusze tych dwu młodych wojowników przejdą w siebie nawzajem 
tak, że utworzą jedną duszę. Co potem pomyśli Old Shatterhand, niechaj będzie myślą Winnetou, a co Winnetou zechce, niechaj będzie także wolą Old Shatterhanda”. Tak powiedział i 
tak się też stało. Oko jego spojrzało w nasze serca i zobaczył naszą przyszłość. Ucieszy go to 
także w odwiecznych ostępach i wzmoże jego szczęśliwość, że przepowiednia się spełniła. 
Howgh! 
224



Zamilkł ze wzruszenia, a my wszyscy, znajdujący się przy nim, uczciliśmy to milczenie. 
Był to wymowny wyraz czci okazanej ojcu przez syna. Dopiero po kilku minutach chrząknął, 
jak gdyby wstydząc się wzruszenia, które go opanowało, i mówił dalej: 

– Tak, udamy się do wsi Tanguy, ale nie prostą, najkrótszą drogą, którą pojadą Keiowehowie, lecz okrążymy ich terytorium i przybędziemy z drugiej strony. Tam nie będzie straży i 
łatwiej wykonamy nasz plan. Pytanie tylko, kiedy należy stąd wyruszyć. Co Old Shatterhand 
o tym myśli? 
– Moglibyśmy odjechać zaraz; droga daleka, a im prędzej się wybierzemy, tym prędzej 
dotrzemy do celu. Ale nie radziłbym tego czynić. 
– Czemu nie? 
– Bo nie wiemy, kiedy Keiowehowie opuszczą tę strony. 
– Prawdopodobnie jeszcze dzisiaj wieczorem. 
– Ja uważam to także za prawdopodobne, ale może zatrzymają się tu aż do jutra. Nie jest 
też pewne, że nas nie zaatakują. W każdym razie odchodząc musimy się przygotować na to, 
że odnajdą nasze ślady i podążą za nami. Wówczas zmiarkują, co zamierzamy, i udaremnią 
wszystko. 
– Mój brat znów wypowiada moje myśli. Musimy pozostać tutaj, dopóki Keiowehowie nie 
odjadą, dopiero wtedy będziemy bezpieczni. Ale w tym miejscu nie możemy spędzić nocy, bo 
trzeba się liczyć z możliwością ich ataku. A to nie powinno im się udać. 
– Wobec tego musimy się przenieść na miejsce, z którego moglibyśmy widzieć ten wylot 
parowu, skoro tylko dzień nastanie. 
– Znam takie miejsce. Niech moi bracia wezmą konie za cugle i ruszą za mną! 
– Zabraliśmy konie, które pasły się w pobliżu, i udaliśmy się za Winnetou na prerię. Po 
kilkuset krokach dotarliśmy do większej grupy drzew, za którą zatrzymaliśmy się. Tu rozłożyliśmy się obozem pewni, że Keiowehowie nie zdołają nas znaleźć. Rano mogliśmy stąd 
dojrzeć wyraźnie cały parów od jednego końca do drugiego. 
Ponieważ noc była równie chłodna jak poprzednie, zaczekałem, dopóki się mój koń nie 
położył, i przytuliłem się do niego, żeby mnie rozgrzewał. Zwierzę leżało spokojnie, jak gdyby wiedziało, jakiej od niego żądam przysługi, tak że do rana tylko raz się zbudziłem. 

Kiedy się zrobiło jasno, nie wyszliśmy od razu spoza drzew, lecz obserwowaliśmy parów 
przeszło godzinę. Nic się tam nie poruszyło, postanowiliśmy więc poszukać Keiowehów. Musieliśmy być ostrożni i zbliżać się do nich ukradkiem. To wymagało dużo czasu, dlatego zaproponowałem Winnetou: 

– Keiowehowie przybyli do Nugget-tsil przez prerię i wrócą pewnie tą samą drogą. Po cóż 
więc szukać ich mozolnie? Jeśli objedziemy górę aż do miejsca, na którym zobaczył ich 
wczoraj twój zwiadowca, na pewno się przekonamy, czy są tam jeszcze, czy nie. Po co tracić 
tyle czasu, skoro można to osiągnąć prędzej i z mniejszym trudem? 
– Mój brat ma słuszność, postąpimy wedle jego słów. Wsiedliśmy na konie i pojechaliśmy 
dokoła gór łukiem zwróconym ku południowi, a wygiętym ku północy. Była to w odwrotnym 
kierunku ta droga, którą jechali Apacze szukając śladów Santera po jego ucieczce. Kiedyśmy 
wyjechali na prerię położoną na południe od Nugget-tsil, sprawdziło się moje przewidywanie: 
ujrzeliśmy bowiem dwa wielkie i wyraźne tropy – wczorajszy wiódł do doliny, a dzisiejszy 
prowadził z doliny. Nie ulegało więc wątpliwości, że Keiowehowie stąd wyruszyli. Mimo to 
wjechaliśmy w dolinę i zbadaliśmy ją, dopóki i dalsze ślady nie przekonały nas, że nieprzyjaciele ją opuścili. 
Ruszyliśmy teraz ich nowym tropem, który prowadził od Nugget-tsil, łączył się z dawnym 
i był tak wyraźny, iż nie podobna było nie poznać, że chcieli go nam umyślnie pokazać. Życzyli sobie, żebyśmy poszli za nimi, dlatego zadawali sobie trud, by odcisnąć ślady tam nawet, gdzie w innym wypadku by ich nie pozostawili. Na ustach Winnetou zaigrał uśmiech. 

225



– Ci Keiowehowie – rzekł – znają nas przecież. Powinni by właśnie zacierać swe ślady, 
które zresztą i tak znaleźlibyśmy. To, że tego nie czynią, musi w nas wzbudzić podejrzenie. 
Chcą być sprytni, a zachowują się, jakby nie mieli odrobiny oleju w głowach. 
Powiedział to umyślnie głośno, żeby usłyszał go pojmany Keioweh, którego oczywiście 
woziliśmy wciąż jeszcze ze sobą. Zwracając się wprost do niego, dodał: 

– Ty umrzesz prawdopodobnie, gdyż zabijemy cię, jeśli twoi wojownicy nie uwolnią Sama 
Hawkensa lub jeśli się dowiemy, że go męczono. Gdyby się to jednak nie stało, gdybyśmy cię 
więc puścili wolno, powiedz swym wojownikom, że postępują jak chłopcy, którzy się niczego 
nie nauczyli, i którzy są śmieszni, gdy się chcą zachowywać jak dorośli. Nam ani przez myśl 
nie przejdzie jechać dalej tym śladem. 
Po tych słowach zboczył z tropu wiodącego na południowy wschód i zwrócił się wprost ku 
wschodowi. Znajdowaliśmy się między dorzeczem południowego Kanadianu a dorzeczem 
północnego ramienia Red River, do którego Winnetou miał zamiar się dostać. 

Konie tych Apaczów, którzy wraz ze mną ścigali Santera, były wyczerpane i dlatego jazda 
nasza nie była tak szybka, jak sobie tego życzyliśmy. W dodatku kończyły się nasze zapasy 
żywności i zachodziła obawa, że będziemy skazani na jedzenie tylko tego, co upolujemy codziennie. Byłoby to dla nas podwójnie niekorzystne, gdyż po pierwsze, tracilibyśmy czas, z 
którego nie mogliśmy poświęcić ani godziny, a po wtóre, nie dałoby się podczas polowania 
zachować koniecznej ostrożności, zostawialibyśmy bowiem za sobą ślady, czego właśnie należało unikać. 

Szczęściem napotkaliśmy pod wieczór małą gromadkę bizonów. Były to ostatki wielkich 
stad, które ukończyły już swą wędrówkę na południe. Zabiliśmy dwie krowy i zaopatrzyliśmy 
się w mięso na cały tydzień. Teraz mogliśmy już myśleć tylko o właściwym celu naszej podróży. 

Nazajutrz osiągnęliśmy północne ramię Red River, ubogiej wprawdzie w wodę, ale ujętej 
w zielone brzegi, gdy dotychczas jechaliśmy wciąż po zeschłej trawie. Mieliśmy więc odtąd 
paszę dla koni. 

Salt Fork płynie z zachodu i wpada z prawej strony do Red River, tworząc w ten sposób 
kąt, w którym leżała wówczas wieś wodza Keiowehów – Tanguy. Znajdowaliśmy się po drugiej stronie ,,Czerwonej Rzeki” i mogliśmy liczyć na to, że nikt nas nie spostrzeże. Mimo to, 
dotarłszy do okolicy ujścia Salt Fork, objechaliśmy je łukiem i zbliżyliśmy się do Red River o 
pół dnia drogi poniżej ujścia. Z tych samych względów ostrożności poruszaliśmy się w nocy i 
rzekę zobaczyliśmy nad ranem, Znaleźliśmy się w ten sposób tam, gdzie zamierzaliśmy, to 
jest po przeciwnej stronie, niż spodziewali się nas Keiowehowie. Tu wyszukaliśmy sobie zakryte miejsce, aby wypocząć po nocnej jeździe. Tylko dla mnie i dla Winnetou nie było spoczynku, ponieważ wyszedł on na zwiady i prosił, żebym mu towarzyszył. 

Dotychczasowa droga prowadziła w dół rzeki, a zwiady musiały się odbywać w odwrotnym kierunku, i to drugim brzegiem. Musieliśmy zatem przeprawić się przez rzekę. co zresztą 
nie przedstawiałoby trudności nawet przy wyższym stanie wody. 

Oczywiście nie rozpoczęliśmy przeprawy w pobliżu naszego obozu, bo przez to można 
byłoby go łatwo odkryć, gdyby ktoś później natrafił na nasz trop i poszedł nim z jakiegokolwiek powodu. Pojechaliśmy jeszcze kawałek w dół, aż przybyliśmy nad dopływ rzeki Red 
River. Tu dopiero zmusiliśmy konie do wejścia do wody i ruszyliśmy pod prąd. W ten sposób 
zniknęły nasze ślady. W pół godziny potem opuściliśmy rzeczkę i zwróciliśmy konie na prerię, aby dostać się znów do Red River w miejscu znajdującym się o kilka mil angielskich powyżej naszego obozu. 

To okrążanie i ukrywanie śladów zabrało nam sporo czasu, ale trud na to zużyty został 
wynagrodzony szybciej, niż mogliśmy się tego spodziewać. Oto będąc jeszcze na prerii, w 
pewnej odległości od rzeki, ujrzeliśmy dwóch jeźdźców prowadzących z sobą około tuzina 
jucznych mułów. Nie jechali wprost ku nam, lecz kierunek ich drogi wiódł nieco na prawo 

226



obok naszego. Jeden z nich otwierał, a drugi zamykał pochód karawany. Twarzy ich nie mogliśmy rozpoznać, odzież jednak wskazywała na to, że to biali. 

Oni zobaczyli nas także i zatrzymali się. Gdybyśmy ich minęli obojętnie, zwróciłoby to ich 
uwagę, poza tym zagadnąwszy ich mogliśmy się czegoś dowiedzieć. Nie obawialiśmy się 
zaczepki z ich strony, a szukać naszych śladów, by się dowiedzieć, skąd przybywamy, także 
by im na myśl nie przyszło, bo na rzeczkę mogli się natknąć dużo dalej, na północ od miejsca, 
w którym ją opuściliśmy. Toteż zapytałem Winnetou: 

– Czy zbliżymy się do nich? 
– Tak – odrzekł. – To blade twarze, kupcy prowadzący handel zamienny z Keiowehami. 
Ale nie powinni wiedzieć, kim jesteśmy. 
– Dobrze! Ja jestem niższym urzędnikiem Agencji31 i udaję się w tym charakterze do Keiowehów, nie znam jednak ich języka i dlatego zabrałem cię z sobą. Ty jesteś Indianinem 
Pawnee. – Tak będzie dobrze. Niechaj mój brat rozmówi się z bladymi twarzami. 
Podjechaliśmy ku nim, a oni zwyczajem Dzikiego Zachodu wzięli strzelby w ręce i czekali 
na nas z zaciekawieniem. 

– Odłóżcie strzelby, panowie! – rzekłem, gdyśmy się do nich zbliżyli. – Nie mamy zamiaru was ukąsić. 
– To by wam zresztą nie wyszło na dobre – odpowiedział jeden z nich – bo my także 
umiemy kąsać. Strzelby ujęliśmy nie ze strachu, lecz ponieważ taki jest zwyczaj, a wy nam 
podejrzanie wyglądacie. 
– Podejrzanie? Jak to? 
– No, jeżeli dwaj dżentelmeni, jeden biały, a jeden czerwony, sami jeżdżą po prerii, to są 
zwykle łotrzykami. Nadto macie indiańskie szaty. Dziwiłbym się, gdybyście byli uczciwymi 
ludźmi! 
– Dziękuję za tę szczerość! Zawsze to dobrze wiedzieć, co inni o nas myślą. Zapewniam 
was jednak, że się mylicie. 
– Być może. Nie macie twarzy wisielca, to prawda. Jest mi zresztą obojętne, czy was prędzej, czy później gdzieś powieszą, gdyż to wam, a nie mnie założą stryczek na szyję. Może 
będziecie łaskawi powiedzieć, skąd przybywacie? 
– Bardzo chętnie. Nie mamy powodu tego ukrywać. Jedziemy od Falze Washita. 
– Tak! A dokąd? 
– Po trosze do Keiowehów. 
– Do których? 
– Do plemienia, którym dowodzi Tangua, 
– To niedaleko. 
– Wiem o tym. Wieś leży pomiędzy rzekami Red River a Salt Fork. 
– Słusznie! Ale jeśli nie pogardzicie dobrą radą, to zawróćcie czym prędzej i nie pokazujcie się nikomu z Keiowehów. 
– Dlaczego? 
– Bo to zły zwyczaj dawać się zabijać czerwonoskórym. 
– Pshaw! Nie mam tego zwyczaju i nie zamierzam tego czynić również w przyszłości. 
– Co się kiedyś stanie, tego nikt nie wie. Przestrzegam was z dobrego serca. Powód jest 
ważny. Wracamy właśnie od Tanguy. Żywi on chwalebny zamiar skręcenia karku każdemu 
białemu i każdemu czerwonoskóremu nie-Keiowehowi, który mu wpadnie w ręce. 
– W takim razie jest bardzo życzliwym dżentelmenem! Czy sam wam to powiedział? 
– Oczywiście, i to kilkakrotnie. 
– Figlarz! 
– Oho! On wcale nie żartował! 
31 Agencja – placówka administracyjna amerykańskiego Urzędu do Spraw Indian 

227



– Nie żartował? Rzeczywiście? Jakimże więc sposobem mam przyjemność oglądać was w 
dobrym zdrowiu? Tangua chce pozbawić życia każdego białego, jak twierdzicie, i każdego 
czerwonoskórego. Uważałem was także za białych. A może wy jesteście Murzynami? 
– Nie róbcie głupich dowcipów! Nam on nic nie zrobi, bo my jesteśmy wyjątkiem, jako jego starzy, dobrzy znajomi. Byliśmy już wielokrotnie w jego wsi. Jesteśmy handlarzami, jak 
odgadliście zapewne, i to, rzetelnymi handlarzami, a nie opryszkami, którzy oszukują czerwonoskórych na towarze i nie śmieją im się potem pokazać. Dlatego przyjmują nas wszędzie 
chętnie. Wszak czerwonoskórzy potrzebują naszych towarów, nie są więc tak głupi, żeby się 
rzetelnemu człowiekowi dobierać do gardła. Ale was wykończą na pewno. Wierzcie mi. 
– Nie dam się wykończyć, gdyż mam także wobec nich uczciwe zamiary, a udaję się teraz 
do nich z dobrą nowiną. 
– Tak? Więc powiedzcie nam już raz, kim jesteście i czego od nich chcecie. 
– Jestem z Agencji. 
– Agencji? Słuchajcie! To jeszcze gorzej! Nie bierzcie mi tego za złe, ale oświadczam 
wam, ze względu na was samych, że czerwonoskórzy są bardzo źle usposobieni względem 
agentów, bo... bo... 
Zawahał się, więc dokończyłem sam: 

– Bo tyle razy ich oszukano. O tym pewnie myślicie, a ja przyznaję wam słuszność. 
– Bardzo mnie cieszą wasze własne słowa, że wy, agenci, jesteście łajdakami – zaśmiał się. 
– Keiowehów właśnie okpiono strasznie w ostatnich dostawach. Jeżeli czujecie ochotę do 
męczeńskiej śmierci, to jedźcie tam. Zaraz się wami serdecznie zajmą. 
– Zrzekam się tego, sir! Być może, iż Keiowehowie z początku nie przyjmą mnie dobrze, 
ale spodziewam się, że się ucieszą, gdy im powiem, po co do nich przybywam. Doprowadziłem właśnie do skutku to, że popełniony błąd będzie naprawiony. Przez dodatkową dostawę 
otrzymają Keiowehowie, co im się należy, a ja zamierzam wyjaśnić, gdzie mogą odebrać towar. 
– Do stu piorunów! To z was jakiś biały kruk! – zawołał zdumiony. – W takim razie nie 
zrobią wam nic oczywiście. Ale po co zabraliście ze sobą czerwonoskórego? 
– Bo nie znam dialektu Keiowehów. To tłumacz, Pawnejczyk, którego zna także Tangua. 
– Well! Wobec tego wszystko jest w największym porządku i przestroga moja była zbyteczna, choć wywołana tym, że Tangua jest po prostu wściekły na wszystko, co nie jest Keiowehem. 
– Dlaczego? 
– Doznał w ostatnich czasach piekielnych przykrości. Apacze wpadli na jego terytorium i 
zabrali mu kilkaset koni. Ścigał ich oczywiście, ale został pobity, ponieważ mieli trzy razy 
więcej wojowników. Byłoby do tego nie doszło mimo ich przewagi liczebnej, gdyby nie towarzystwo kilku białych westmanów, którzy pomagali Apaczom. Jeden z tych ludzi spowodował wystrzałem kalectwo Tanguy. Nazywa się Old Shatterhand i najsilniejszego człowieka 
powala pięścią na ziemię. Ale nie wyjdzie mu to na dobre. 
– Nie? Czy czerwonoskórzy zamierzają się zemścić? 
– Naturalnie. Tanguy przestrzelono oba kolana, co dla wodza jest straszne! Pieni się z 
wściekłości i nie spocznie, dopóki tego Old Shatterhanda i Winnetou nie dostanie w swe ręce. 
– Winnetou? Kto to? 
– Młody wódz Apaczów, który z małą gromadką wojowników obozował o dwa dni drogi 
stąd. Biali są z nim, a oddział Keiowehów wyruszył naprzeciw, żeby zwabić ich do wsi. 
– Czy ci biali i Apacze będą tak głupi, żeby wpaść w pułapkę? 
– Prawdopodobnie. Tangua jest tego pewien i kazał obsadzić drogę, którą będą musieli nadejść. Ci ludzie są bezwarunkowo zgubieni. Mnie to oczywiście nie dotyczy, ale ponieważ 
chodzi też o białych, przeto zabrałem się stamtąd czym prędzej. Byłbym jeszcze zabawił kilka 
dni u Tanguy, ale przypatrywać się męczeniu białych, to mi nie odpowiada. 
228



– A gdybyście spróbowali im dopomóc? 
– Mimo najlepszych chęci nic bym nie wskórał. Po co mam zresztą pchać zdrowe palce do 
cudzego ognia? Utrzymuję, można powiedzieć, stosunki handlowe z Keiowehami 
i ani mi się śni szkodzić sobie ujmowaniem się za ich wrogami. Miałem dobre serce i 
podjąłem się małej próby, ale musiałem tego czym prędzej zaniechać, gdyż Tangua warknął 
na mnie jak wściekły pies łańcuchowy. 

– Mogę to sobie wyobrazić, gdyż pora nie była odpowiednia, aby wstawiać się za jeszcze 
nie schwytanymi jeńcami. Powinniście byli zaczekać. 
– O, jeden był już pojmany; jeden z ludzi Old Shatterhanda. Szczególny człowiek; śmiał 
się i zachowywał tak, jak gdyby mu wcale nie groziła śmierć. 
– Widzieliście go? 
– Widziałem, jak go sprowadzono i jak z godzinę leżał skrępowany na ziemi. Potem zabrano go na wyspę. 
– Na wyspę? Służy ona za więzienie? 
– Tak; leży na rzece Salt Fork, o kilka kroków od wsi, i Keiowehowie strzegą jej bardzo 
pilnie. 
– Czy mówiliście z jeńcem? 
– Kilka słów. Zapytałem go, czy życzy sobie jakiej przysługi. Na to on uśmiechnął się do 
mnie po przyjacielsku i powiedział, że czuje wielki apetyt na maślankę, oraz zapytał, czy nie 
pojechałbym do Cincinnati po jedną szklankę tego napoju. Zupełny błazen! Przestrzegłem go, 
że jego położenie jest wcale nie do śmiechu, on na to znów zachichotał i oświadczył, żebym 
się o niego nie troszczył, bo są inni ludzie, którzy się tym zajmą. Mimo to wstawiłem się za 
nim u wodza, ale mnie odpędził jak psa. Obchodzą się zresztą z jeńcem nieźle, gdyż Old 
Shatterhand trzyma u siebie pojmanego Keioweha jako zakładnika. Tylko Santer stara się 
białemu jeńcowi uprzykrzyć pozostającą mu jeszcze odrobinę życia. 
– Santer? Nazwisko świadczyłoby, że to biały. Czy oprócz was byli jeszcze jacyś biali u 
Tanguy? 
– Tylko ten Santer, wstrętny dla mnie osobnik. Przybył tam wczoraj z czerwonoskórymi, 
którzy zwabili Winnetou, i zabrał się zaraz do jeńca. Poznacie go także, gdy przyjedziecie do 
wsi. 
– Czy wiecie, czego chce od wodza? 
– Nie. Pozdrowiłem wprawdzie tego Santera, ale nie zważałem nań potem, gdyż wyraźnie 
nie podobała mu się moja obecność. Mogłem się dowiedzieć od czerwonoskórych, lecz nie 
pytałem. Nie pytam o to, co mnie nie obchodzi; to moja zasada, z którą jest mi w życiu bardzo wygodnie. 
– Czy ten Santer jest gościem wodza, czy też ma osobny namiot? 
– Wyznaczono mu namiot, ale nie tuż obok namiotu wodza, co jest zwykłym przywilejem 
chętnie widzianych gości, lecz starą budę skórzaną na końcu wsi. Widocznie nie jest w szczególnych łaskach u wodza. 
– Czy nie wiecie, jak się nazywa biały jeniec? 
– Sam Hawkens, sławny podobno westman, pomimo swego błazeństwa. Żałuję, że go 
sprzątną, ale nic na to nie poradzę. Może wódz prędzej was posłucha niż mnie, jeśli wstawicie 
się za jeńcem dobrym słowem. 
– Spróbuję. Czy potrafilibyście podać mi dokładniej położenie namiotu, w którym mieszka 
Santer? 
– Na co? Zobaczycie sami, gdy tam przybędziecie. Czwarty czy piąty w górę rzeki. Wątpię, czy się wam ten człowiek spodoba; ma twarz wisielca. Strzeżcie się go! Mimo swego 
urzędu jesteście jeszcze bardzo młody. Nie bierzcie mi za złe dobrej rady! Ale muszę już jechać dalej. Bądźcie zdrowi i wracajcie cało! 
229



Czy miałem go zatrzymać, by się dowiedzieć więcej? W takim razie należało mu powiedzieć, kim jesteśmy, a to byłoby zbyt niebezpieczne. Winnetou był także tego zdania, gdyż 
ruszył dalej i rzeki do mnie stłumionym głosem: 

– Już dość. Niech mój brat dalej nie pyta, gdyż to zdziwiłoby tych ludzi, którzy są przyjaciółmi Keiowehów. 
– Mnie się zdaje, że i tak osiągnęliśmy dużo. Wiemy dość dokładnie, gdzie siedzi Hawkens i gdzie mieszka Santer, i znajdziemy obydwóch. Jak długo jeszcze będziemy jechali? 
– Dopóki ci dwaj handlarze nie znikną nam z oczu. 
Potem wrócimy do obozu. Spotkanie z nimi przyniosło nam wielką korzyść. Aby wybadać 
to wszystko, co od nich usłyszeliśmy, musielibyśmy się narazić na wielkie niebezpieczeństwo. Wiemy już, jak sprawy stoją, i dziś wieczorem zakradniemy się do wsi Keiowehów. 

Obaj handlarze zniknęli nam zwolna z oczu. Musieli jechać powoli ze względu na owe 
juczne zwierzęta. Przekonałem się później, jakim to się stało dla nich nieszczęściem. Dowiedziałem się również, że wzięli od Keiowehów na zamianę rozmaite futerka. Ten, który mówił 
z nami, był właściwym handlarzem, a drugi tylko pomocnikiem. Ponieważ nie było ich już 
widać i nie mogli nas dostrzec, wróciliśmy tą samą drogą do obozu starając się zatrzeć za sobą ślady. 

Dick Stone i Will Parker, bardzo zadowoleni z wyniku naszych zwiadów, ucieszyli się 
szczególnie tym, że ich kochany Sam miał się stosunkowo dobrze i że nie stracił humoru. 
Prosili nas, żebyśmy ich wieczorem wzięli ze sobą, ale Winnetou odmówił tymi słowy: 

– Niech dzisiaj moi biali bracia zostaną tutaj, gdyż tym razem jeszcze nie zdołamy uwolnić 
Sama. Może uda się to dopiero jutro, a wy nam przy tym na pewno pomożecie. 
Kryjówkę mieliśmy dość dobrą, ale przypadek mógł sprowadzić jakiegoś Keioweha na 
brzeg, na którym rozłożyliśmy się obozem. Toteż Winnetou rozporządził: 

– Znam wyspę położoną trochę dalej w dół rzeki. Rosną na niej drzewa i krzaki, za którymi się lepiej ukryjemy. Tam nikt nie przyjdzie. Niechaj moi bracia przeniosą się ze mną na tę 
wyspę. 
Opuściliśmy tedy obóz, pojechaliśmy w dół rzeki, dopóki nie zobaczyliśmy wyspy. Woda 
tu była głęboka i płynęła wartko, ale przedostaliśmy się na koniach dość łatwo. Okazało się, 
że Winnetou miał słuszność, wyspa bowiem była wielka i dostatecznie zalesiona, by użyczyć 
bezpieczeństwa i ludziom, i koniom. 

Urządziłem sobie legowisko w zaroślach i ułożyłem się do snu przewidując, że następnej 
nocy nie będzie można nawet pomyśleć o spaniu. Nie dla braku czasu lub sposobności, lecz z 
powodu... wody. 

Sam Hawkens znajdował się na małej wysepce. Chciałem się do niej podkraść, musiałbym 
więc wejść do wody. Zresztą jeszcze przedtem, aby się dostać wraz z Winnetou z naszej wyspy na brzeg rzeki, trzeba było ją przepłynąć, czyli przemoczyć doszczętnie ubranie. Była to 
już połowa grudnia, a woda zimna. Któż by mógł wtedy spać w przemoczonym ubraniu? 

Gdy się ściemniło, zbudzono nas. Czas było ruszać do wsi. Zdjęliśmy część odzieży i zostawiliśmy wszystko, co mieliśmy w kieszeniach. Z broni wzięliśmy z sobą tylko noże. Potem 
wskoczyliśmy do rzeki i przepłynęliśmy na prawy brzeg. Idąc wzdłuż niego, mogliśmy się 
dostać nad Salt Fork. Szliśmy z godzinę tym brzegiem przeciw prądowi i dostaliśmy się na 
miejsce, gdzie Salt Fork uchodzi do Red River. O kilkaset kroków dalej na lewo ujrzeliśmy 
ogniska wsi. Leżała na lewym brzegu, a my znajdowaliśmy się na prawym. Musieliśmy się 
więc przeprawić. 

Uczyniliśmy to jednak nie od razu. Pozostaliśmy na prawym brzegu i puściliśmy się 
wzdłuż wsi, aby się jej przyjrzeć. Słowo ,,wieś” nie ma tu europejskiego znaczenia, nie określa kompleksu domów otoczonych ogrodami i polami. Z ogrodów i pól nie było tu ani śladu, a 
mieszkania tworzyły namioty z grubej skóry. W lecie mieszkają czerwonoskórzy zwykle w 
płóciennych. 

230



Prawie przed każdym namiotem płonęło ognisko, przy którym siedzieli mieszkańcy grzejąc się i spożywając zwierzynę. Największy namiot stał mniej więcej w środku wsi. Wejście 
do niego zdobiły włócznie, obwieszone piórami i szczególnego kształtu „lekami”. Przy ognisku siedział wódz Tangua z młodym, osiemnastoletnim może Indianinem i dwoma chłopcami 
w wieku lat mniej więcej dwunastu i czternastu. 

– Ci trzej to jego synowie – rzekł Winnetou. – Najstarszy jest jego ulubieńcem i zostanie 
kiedyś dzielnym wojownikiem. Biega tak szybko, że nazwano go Pida, co znaczy „Jeleń”. 
Pośród namiotów krzątały się kobiety, ale u Indian nie wolno żonom i córkom jeść razem z 
mężami i synami. Jadają one później i muszą się zadowolić tym, co zostanie, pomimo że wykonują wszelkie, nawet najtrudniejsze roboty. 

Szukałem wyspy. Niebo było czarne i pełne chmur, tak że nie widać było ani jednej 
gwiazdy, tylko ogniska umożliwiały nam rozpoznanie trzech wysp położonych w niewielkich 
odstępach przy brzegu. 

– Na której może się znajdować Sam? – zapytałem Winnetou. 
– Mój brat musi sobie przypomnieć słowa handlarza – odrzekł Apacz. 
– Mówił, że ta wyspa jest blisko brzegu. Pierwsza i trzecia leżą dalej, a więc będzie to druga, środkowa. 
– Prawdopodobnie. Tu na prawo jest koniec wsi. W czwartym lub piątym namiocie mieszka Santer. Teraz się rozdzielimy. Ja muszę pojmać Santera, mordercę mego ojca i siostry, a 
Sam jest bardziej twoim towarzyszem niż moim, dlatego ty go poszukaj. 
– A gdzie się potem spotkamy? 
– Tu, gdzie się rozchodzimy. 
– Jeśli się nie stanie nic nadzwyczajnego! Bo gdyby którego z nas spostrzeżono przypadkiem, będzie musiał uchodzić, oznaczmy więc także i inne miejsce, bardziej oddalone od wsi. 
– Przedsięwzięcie nasze jest w ogóle niełatwe, a twoje zadanie jeszcze trudniejsze od mego, bo musisz popłynąć ku wyspie i dozorcy mogą cię zauważyć. Ciebie więc łatwiej spostrzegą niż mnie. Gdyby cię przy tym schwytano, skoczę ci na pomoc. Jeśli jednak uda ci się 
ujść, to powrócisz do naszej wyspy, okrążając ją, żeby ukryć przed nimi kierunek ucieczki. 
– To jutro rano zobaczą ślady! 
– Nie, gdyż wkrótce spadnie deszcz i zatrze ślady. 
– Dobrze! Gdyby tobie trafiło się nieszczęście, to ja cię odbiję. 
– To się nie zdarzy, jeśli nie zajdzie jakiś zły przypadek. Spojrzyj na drugą stronę! Przed 
piątą chatą nie pali się ognisko. Niewątpliwie należy ona do Santera i on tam śpi, więc będzie 
go łatwo schwytać. 
Po tych słowach odszedł na prawo w dół rzeki, aby przepłynąć poza obrębem wsi na drugą 
stronę i skrycie podejść do namiotów. 

Ja musiałem postąpić inaczej. Namiot, do którego zdążałem, znajdował się w blasku 
ognisk. Nie podobna było pokazać się na powierzchni wody, więc musiałem się dostać na 
wyspę, nurkując. Nie mogłem płynąć na wprost, bo choć ufałem, że dopłynę pod wodą na 
drugą stronę, ale co byłoby, gdybym się tam wynurzył akurat przed strażnikiem? Nie. Trzeba 
było najpierw dotrzeć do pierwszej wyspy, prawdopodobnie nie zamieszkanej, a odległej o 
jakich dwieście metrów od drugiej, środkowej, do której właśnie zmierzałem. Przypuszczałem, że z tej pierwszej wyspy rozpatrzę się, jaki jest dostęp do drugiej i co się na niej dzieje. 

Poszedłem kawałek w górę rzeki i zacząłem się przyglądać pierwszej wyspie. Nie zauważyłem na niej żadnego ruchu, z czego wywnioskowałem, że prawdopodobnie nie ma tam nikogo. Zsunąłem się więc zwolna do wody, zanurzyłem się i popłynąłem na drugą stronę. 
Przybyłem tam szczęśliwie i wystawiłem najpierw tylko głowę po usta, aby zaczerpnąć powietrza. Znajdowałem się na górnym krańcu wyspy i tu zorientowałem się, że był jeszcze 
inny, lepszy sposób wykonania mego zadania, niż poprzednio myślałem. 

231



Wyspa, przy której stałem teraz w wodzie, była tak samo jak tamta oddalona o dwadzieścia 
metrów od drugiego brzegu, gdzie przywiązano szereg łodzi indiańskich. Łodzie te mogły mi 
dać doskonałą osłonę. Zanurzyłem się więc znowu i podpłynąłem do pierwszej łodzi, potem 
do drugiej, trzeciej i tak dalej, dopóki pod szóstą nie zbliżyłem się do środkowej wyspy o tyle, 
że już objąłem ją wzrokiem. 

Leżała bliżej lądu i pokryta była niskimi zaroślami; ponad nimi sterczały dwa drzewa. Jeńca i straży nie było widać. Już miałem się zanurzyć, by tam popłynąć, gdy wtem usłyszałem 
nad sobą, na wysokim brzegu jakiś hałas. Spojrzałem w górę. Z brzegu schodził Indianin. Był 
to Pida, czyli Jeleń, syn wodza. Szczęściem szedł skośnie w dół rzeki, tak że mnie nie widział. Wskoczył do czółna i powiosłował ku środkowej wyspie. Nie mogłem więc jeszcze 
teraz się przeprawić i musiałem zaczekać. 

Wkrótce doleciały mnie głosy ludzi rozmawiających po drugiej stronie. Poznałem wśród 
nich głos Sama. Chciałem podsłuchać, o czym mówiono, i podpłynąłem pod następną pirogę, 
których było tyle, że chyba każdy mieszkaniec wsi miał jedną na własność. Wynurzywszy się, 
usłyszałem słowa syna wodza: 

– Mój ojciec Tangua żąda tego!. 
– Ani mi się śni zdradzić! – odrzekł Sam. 
– W takim razie będziesz musiał wycierpieć dziesięć razy straszniejsze męczarnie! 
– Nie bądź śmieszny! Sam Hawkens i męczarnie, hi! hi! hi! Twój ojciec spróbował już raz 
mnie zamęczyć, tam nad Rio Pecos u Apaczów. Wiesz, z jakim skutkiem? 
– Ten pies, Old Shatterhand, zrobił z niego kalekę! 
– Well! Podobnie stanie się tutaj. Nie boję się niczego! 
– Jeśli to mówisz bez żartów, to obłąkanie zapanowało w twojej głowie. Jesteś uwięziony i 
nie zdołasz umknąć. Pomyśl, że całe twe ciało obwiązane jest rzemieniami tak, iż nie możesz 
poruszyć żadnym członkiem! 
– Te więzy zawdzięczam zacnemu Santerowi, ale zupełnie mi z tym dobrze! 
– Cierpisz ból, wiem o tym, ale nie przyznajesz się. Nie tylko masz skrępowane ręce i nogi, ale nadto przywiązany jesteś do drzewa, a czterej wojownicy pilnują cię we dnie i w nocy. 
Jakże uciekniesz? 
– To moja rzecz, kochany młodzieńcze! Na razie podoba mi się tutaj, więc zaczekaj, dopóki nie zechcę odejść; wtedy już mnie nie zatrzymacie. 
– Puścilibyśmy cię wolno, gdybyś nam wyjawił, dokąd on się udał. 
– Tego nie zrobię. Rozumiem już wszystko. Zacny Santer opowiedział mi tę historię, by 
mnie nastraszyć, ale nic tym nie wskórał. Pojechaliście pod Nugget-tsil, aby pojmać Winnetou i Old Shatterhanda. Śmieszne! Pochwycić Old Shatterhanda, mojego ucznia, hi! hi! hi! 
– Ale ty, jego nauczyciel, wpadłeś jednak w nasze ręce! 
– To tylko dla rozrywki. Chciałem być u was przez kilka dni, bo was kocham, jeśli się nie 
mylę. Jeździliście nadaremnie, a teraz wam się wydaje, że Winnetou z Old Shatterhandem 
pobiegną za wami. Pierwszy raz słyszę taką niedorzeczność! Dziś widzicie, żeście się przeliczyli. Apacze nie przyszli, a wy nie wiecie, gdzie się znajdują, i ja mam wam powiedzieć, 
dokąd pojechał Old Shatterhand! Myślicie, że ja to wiem? Zresztą powiem ci otwarcie, że 
wiem. 
– No, dokąd? 
– Pshaw! Dowiesz się wkrótce i beze mnie, gdyż... Tu przerwał, ponieważ zastanowiły go 
głośne okrzyki, które się teraz podniosły. Słów, które krzyczano, nie rozumiałem niestety, ale 
brzmiały tak jak wówczas, kiedy ludzie wołają za zbiegiem: ,,łapaj, trzymaj!” Rozróżniłem 
tylko powtarzane z rykiem imię Winnetou. 
– Słyszysz ich, gdzie są!– zawołał Hawkens z triumfem. – Gdzie Winnetou, tam i Old 
Shatterhand. Oni są tu, oni są tu! 
232



Wrzask we wsi i odgłos kroków biegnących Indian zwiększył się jeszcze bardziej. Spostrzegli Winnetou, choć nie pochwycili go jeszcze. To pokrzyżowało moje rachuby. Widziałem, jak syn Tanguy stal wyprostowany na wyspie i patrzył na brzeg. Następnie wskoczył do 
swej pirogi i zawołał na czterech strażników: 

– Weźcie strzelby do rąk i zabijcie każdą bladą twarz, gdyby się pokazała, by uwolnić jeńca! 
Potem powiosłował ku brzegowi. Chciałem, o ile możności, oswobodzić Sama jeszcze 
dziś, ale na razie nie mogło być o tym mowy. Gdybym się nawet odważył rzucić na czterech 
czerwonoskórych, pociągnęłoby to za sobą natychmiast śmierć Sama. Strażnicy bowiem, posłuszni rozkazowi Pidy, zamordowaliby jeńca. 

Wtem, zanim jeszcze Pida zdołał dotrzeć do brzegu, przyszła mi do głowy pewna myśl. 
Był to ulubiony syn wodza. Gdybym go dostał w swe ręce, mógłbym go potem wymienić na 
Sama. Był to plan wprost szalony, ale w tej chwili nie zważałem na nic. Chodziło tylko o to, 
żeby młodego wodza pochwycić niepostrzeżenie. 

Jeden rzut oka przekonał mnie, że położenie moje było korzystne. Winnetou biegł ku Red 
River, a zatem w lewo, gdy nasz obóz znajdował się na wyspie po prawej stronie. Winnetou 
postąpił mądrze, gdyż w ten sposób wyprowadził w pole swych prześladowców. Za Apaczem 
brzmiały wrzaski ścigających go czerwonoskórych i w tamtą stronę, w którą on uciekał, 
zwrócili twarze strażnicy Sama. Byli obróceni do mnie plecami, a oprócz nich w pobliżu nie 
było nikogo. 

Syn Tanguy dotarł swą łódką do brzegu, chciał ją przywiązać i pośpieszyć tam, gdzie go 
wzywały wrzaski Keiowehów. 

Pochylił się, ale w tej samej chwili wynurzyłem się z wody tuż przed nim i jednym uderzeniem pięści rozciągnąłem go na ziemi. Wrzuciłem go do czółna, potem sam w nie skoczyłem i powiosłowałem w górę rzeki przy samym brzegu. Szalony pomysł udał się stosunkowo 
łatwo. Ze wsi nikt mnie nie widział, a strażnicy patrzyli jeszcze ciągłe w przeciwnym kierunku. 

Zabrałem się z całej siły do wiosłowania, aby jak najszybciej wydostać się poza obręb wsi. 
Potem, kiedy nie dosięgał mnie już blask jej ognisk, przepłynąłem na prawy brzeg Salt Fork, 
gdzie zemdlonego Indianina położyłem na trawie. Następnie odciąłem rzemień służący do 
przywiązywania łodzi, aby nim skrępować pojmanego, i pchnąłem łódź w dół rzeki, żeby 
mnie nie zdradziła. Związawszy silnie ręce Pidy, wziąłem go na barki i ruszyłem z powrotem 
ku naszej wyspie. 

Był to trud nie lada. Nie dlatego, żeby chłopiec był dla mnie za ciężki, lecz dlatego, że 
przyszedłszy do siebie, nie chciał iść ze mną dobrowolnie. Musiałem mu kilkakrotnie zagrozić nożem. Broń oczywiście odebrałem mu już wcześniej. 

– Ktoś ty? – zapytał w końcu z wściekłością. – Parszywa blada twarz, którą mój ojciec 
Tangua schwyta już jutro i zniszczy. 
– Twój ojciec mnie nie dostanie, gdyż nie może wcale chodzić – odparłem. 
– Ale ma niezliczonych wojowników, których wyśle za mną! 
– Śmieję się z waszych wojowników; każdego z nich może łatwo spotkać to, co twojego 
ojca, gdy ośmieli się ze mną walczyć. 
– Uff! Ty z nim walczyłeś? 
– Tak. 
– Gdzie? 
– Tam gdzie padł, gdy mu posłałem jedną kulę w oba kolana równocześnie. 
– Uff, uff! Więc ty jesteś Old Shatterhand? – zapytał przerażony. 
– Jak możesz o to pytać! Któż oprócz mnie i Winnetou odważyłby się wejść w sam środek 
waszej wsi i porwać stamtąd syna wodza? 
– Uff! Umrę więc, ale wy nie usłyszycie z ust moich ani jednego krzyku boleści. 
233



– Nie zabijemy ciebie. Nie jesteśmy takimi mordercami jak wy. Jeśli twój ojciec wyda nam 
obie blade twarze, to puścimy cię wolno. 
– Santera i Hawkensa? 
– Tak. 
– On ich wyda, bo syn więcej dlań wart niż dziesięć razy po dziesięciu Hawkensów, a na 
Santera wcale zważać nie będzie. 
Od tej chwili nie wzbraniał się już iść ze mną. Przepowiednia Winnetou się sprawdziła, 
gdyż deszcz zaczął padać, i to tak obficie, że nie mogłem odnaleźć naszej wyspy. Wyszukałem więc dość gęsto pokryte liśćmi drzewo, aby zaczekać pod nim, dopóki deszcz nie ustanie 
lub nie nadejdzie świt. 

Była to nudna próba cierpliwości. Deszcz nie ustawał, a dzień nie nadchodził. Pocieszałem 
się jedynie tym, że już nie przemoknę bardziej, niż przemokłem, ale wilgoć ta była tak zimna, 
że wstawałem kilkakrotnie, aby się rozgrzać gimnastyką. Żal mi było młodego wodza, który 
musiał leżeć bez ruchu, lecz on był o wiele bardziej zahartowany ode mnie. 

Nareszcie spełniły się oba moje życzenia; deszcz ustał i zaczęło świtać, tylko gęsta, ciężka 
mgła zawisła dokoła. Mimo to znalazłem już bez trudu miejsce na brzegu, którego w nocy 
szukałem. Zawołałem głośno: 

– Halo! 
– Halo! – odpowiedział natychmiast Winnetou. – Czy to mój brat Old Shatterhand? 
– Tak. 
– To chodź! Czemu wołasz? To niebezpieczne! 
– Mam jeńca. Przyślij kilku dobrych pływaków i rzemienie. 
– Płynę sam.
Jakże się ucieszyłem, że nie wpadł w ręce Keiowehów!
Niebawem ujrzałem jego głowę we mgle nad wodą. Wyszedłszy na brzeg i ujrzawszy In
dianina, rzekł zdumiony: 

– Uff! Pida, syn wodza! Gdzie go mój brat pochwycił? 
– Na brzegu, niedaleko od wyspy Hawkensa. 
– A Hawkensa widziałeś? 
– Nie, lecz słyszałem, jak mówił z Jeleniem. Byłbym się może dostał do niego i nawet go 
uwolnił, gdy wtem ciebie odkryto i musiałem umykać. 
– To był nieszczęśliwy przypadek. Dotarłem prawie do namiotu Santera, gdy wtem ukazało się kilku Keiowehów. Przechodzili tamtędy. Nie mogłem się zerwać i stoczyłem się na 
bok. Oni stanęli, a w czasie rozmowy jeden z nich rzucił okiem w tę stronę i wtedy ruszyli ku 
mnie wszyscy. Wobec tego musiałem oczywiście wstać i uciekać. Blask ognisk oświetlił moją 
postać i poznali mnie. Umykałem w górę zamiast w dół rzeki, aby ich wywieść w pole, przepłynąłem przez rzekę i uszedłem, ale Santera oczywiście nie widziałem. 
– Zobaczysz go niebawem, gdyż ten młody wojownik zgodził się na wymianę siebie za 
Santera i Sama Hawkensa, a pewien jestem, że wódz zgodzi się na to także. 
– Uff! To dobrze, to bardzo dobrze! Mój brat Shatterhand postąpił odważnie, nawet zuchwale, biorąc Pidę do niewoli, ale to było dla nas najlepsze. 
Mówiąc, że Winnetou zobaczy wkrótce Santera, nie przypuszczałem, że stanie się to o 
wiele prędzej, niż sobie wyobrażałem. 
Przywiązaliśmy jeńca między sobą tak, że barki jego dotykały naszych, a głowa, chociaż 
ręce miał skrępowane, została ponad wodą. Tylko nogami mógł nam pomagać w pływaniu. 
Potem weszliśmy w rzekę. Pida nie stawiał oporu, a nawet gdy straciliśmy grunt pod stopami, 
zaczął płynąć z nami w tym samym tempie. 

Na wodzie leżała tak gęsta mgła, że nie było widać dalej jak na sześć długości człowieka. 
Za to – jak wiadomo – we mgle słyszy się lepiej. Byliśmy już niedaleko brzegu, kiedy Winnetou rzekł: 

234



– Cicho, coś usłyszałem. 
– Co? 
– Coś jakby plusk wioseł powyżej nas. 
– To zatrzymajmy się. 
– Tak, słuchaj! 
Poruszaliśmy się tylko o tyle, o ile to było potrzebne do utrzymania się na powierzchni, nie 
wywołując żadnego szmeru. Tak, Winnetou miał słuszność. Ktoś wiosłował z prądem wody. 
Było mu widocznie bardzo pilno, gdyż mimo silnego spadku, jaki rzeka tutaj miała, używał 
wioseł. 

Zbliżał się szybko. Czy należało się pokazać, czy też nie? Mógł to być nieprzyjacielski 
zwiadowca, ale z drugiej strony nie bez znaczenia było dla nas przekonać się, kto to jest. 
Spojrzałem pytająco na Winnetou, a on zrozumiał mnie i odpowiedział: 

– Nie wracać! Chcę wiedzieć, kto płynie! Nie zobaczy nas, bo leżymy na wodzie zupełnie 
cicho. 
Można się było spodziewać, że nas nie dostrzeże, gdyż tylko głowy nasze wystawały nad 
wodą. Nie odpłynęliśmy więc z powrotem. Pida był tak samo zaciekawiony jak my. Mógł 
wprawdzie nas zdradzić wołaniem o pomoc, lecz nie zrobił tego, bo pewny był uwolnienia. 

Uderzenia wioseł zbliżały się i z mgły wychyliła się łódź indiańska. Siedział w niej... kto? 
Postanowiliśmy zachować się cicho, ale Winnetou, gdy zobaczył wioślarza, wydał donośny 
okrzyk: 

– Santer!.. Ucieka! 
Mój, zwykle bardzo spokojny, przyjaciel tak był podniecony widokiem swego śmiertelnego wroga, że uderzył gwałtownie rękami i nogami w wodę, aby się dostać do pirogi, zapomniawszy, że był przywiązany do mnie i do Pidy. 

– Uff! Ja muszę popłynąć do niego... muszę go mieć! – zawołał i odciął nożem rzemień 
wiążący go z Pidą. 
Santer usłyszał oczywiście okrzyk Winnetou; odwrócił się i zobaczył nas. 

– Do wszystkich diabłów! – krzyknął przerażony. – Toż to oni... 
I zatrzymał się. Wyraz przestrachu znikł z jego oblicza i ustąpił miejsca złośliwej radości. 
Zrozumiał nasze położenie, wrzucił wiosło do czółna, pochwycił strzelbę, wymierzył do nas i 
zawołał: 

– Wy psy, to wasza ostatnia wyprawa! 
Wypalił na szczęście w chwili, kiedy Winnetou uwolnił się od nas i w gwałtownych skokach sadził ku łodzi, a my wskutek szarpnięcia oddaliliśmy się od punktu, w który Santer 
wymierzył. Kula więc nas nie dosięgła. 

Winnetou nie płynął właściwie, lecz skakał wprost po wodzie. Wziął nóż między zęby i leciał ku wrogowi w długich podskokach jak kamień odbijający się od wody przy tak zwanym 
opuszczaniu kaczek”. Santer miał jeszcze kulę w drugiej lufie, wycelował do Apacza i zawołał szyderczo: 

– Chodź tu, przeklęta czerwona skóro! Wyślę cię do wszystkich diabłów! 
Zdawało mu się, że się z Indianinem prędko załatwi, że wystarczy pociągnąć za cyngiel! 
Ale pomylił się, gdyż Winnetou zanurzył się natychmiast, aby się wychylić pod łodzią i 
przewrócić ją. Gdyby mu się to udało, strzelba na nic by się nie przydała Santerowi, gdyż 
wpadłby do wody i doszło by do walki wręcz, w której Indianin, jako zręczniejszy, na pewno 
zostałby zwycięzcą. Morderca Inczu-czuny i Nszo-czi pojął to, odłożył czym prędzej strzelbę 
i chwycił za wiosło. Był to dla niego najwyższy czas. W sekundę później Winnetou wynurzył 
się z wody w tym miejscu, w którym łódź była przed chwilą. Santer już zaniechał strzelania. 
Kilku silnymi ruchami wioseł usunął się z niebezpiecznego sąsiedztwa wroga i krzyknął: 

– Widzisz, psie, że mnie nie schwytasz? Kulę zachowam na następny raz! 
235



Winnetou wytężył wszystkie siły, aby go dosięgnąć, ale na próżno. Żaden pływak, choćby 
nawet szampion32 światowy, nie dopędzi łodzi popychanej wiosłami po rwącej wodzie. 

To wszystko rozegrało się w ciągu niespełna jednej minuty, a mimo to, zaledwie Santer 
zniknął we mgle, ukazało się kilku Apaczów, którzy usłyszawszy głośne okrzyki i wystrzał, 
natychmiast skoczyli z wyspy do wody. Zawołałem ich do siebie, żeby mi pomogli zanieść 
Pidę na wyspę i odwiązać ode mnie. W tej chwili ukazał się na brzegu Winnetou i zwrócił się 
do swoich ludzi ze słowami: 

– Niechaj moi czerwoni bracia przygotują się prędko! Santer popłynął właśnie rzeką na 
czółnie i musimy ruszyć za nim. 
Był tak wzburzony, jakim nie widziałem go nigdy przedtem. 

– Musimy za nim wyruszyć, na pewno musimy – potwierdziłem. – Ale co się stanie z Samem Hawkensem i naszymi dwoma jeńcami? 
– Tobie ich powierzam – odpowiedział. 
– Więc mam tu pozostać? 
– Tak. Ja muszę pochwycić Santera, mordercę mojego ojca i siostry, ale ty masz obowiązek wyswobodzić Sama Hawkensa, jako swego towarzysza; musimy się więc rozłączyć. 
– Na jak długo?
Namyślał się przez kilka chwil i rzekł:
– Kiedy się zobaczymy, tego na razie nie wiem. Życzenia i wola człowieka podlegają woli 
Wielkiego Ducha. Sadziłem, że dłużej będę z moim bratem Old Shatterhandem, lecz Manitou 
się na to nie godzi. Chce, żeby się stało inaczej. Czy wiesz, dlaczego Santer umknął? 
– Wyobrażam sobie. Nie wpadliśmy w nastawioną na nas pułapkę. Wczoraj wieczorem 
zobaczono cię we wsi. Keiowehowie wiedzą więc, że tu jesteśmy i nie spoczniemy, dopóki 
nie pochwycimy Santera i nie uwolnimy Hawkensa. Wobec tego Santera ogarnęła trwoga i 
zabrał się stąd, jak mógł najprędzej. 
– Tak, ale może być jeszcze inaczej. Syn wodza zniknął, a Keiowehowie łączą to oczywiście z naszym pojawieniem się – przypuszczają, że dostał się w nasze ręce. Tangua się tym 
rozzłościł, wylał swój gniew na Santera, który wszystkiemu zawinił, i wypędził go ze wsi. 
– I to możliwe. Widocznie Keiowehowie powiedzieli Santerowi, że nie będą go bronić. 
– Ale dlaczego obrał drogę wodną, a wyrzekł się swojego konia? 
– Ze strachu. Bał się spotkać z nami, a gdyby nawet do tego nie doszło, wiedział, że wpadniemy na jego trop i ruszymy za nim w pogoń. Dlatego umknął pirogą, którą zamieni pewnie 
potem na konia. Nie domyślał się oczywiście, że jesteśmy tutaj na wyspie i że właśnie dzięki 
jego ostrożności dowiemy się o tej ucieczce. Ujrzawszy nas, nie wątpi, że go zaczniemy ścigać, i będzie dzielnie wiosłował, aby jak najszybciej pędzić naprzód. Czy sądzisz, że go dościgniecie na koniach? 
– To trudne, ale możliwe. Musimy przecinać zakręty rzeki. 
– To właśnie byłby błąd. Zwracam na to uwagę mojemu bratu Winnetou. 
– Dlaczego? 
– Bo Santerowi może przyjść na myśl opuścić rzekę i uciekać dalej lądem. Ponieważ nie 
wiecie, na który brzeg wyjdzie, musicie się podzielić i jechać wzdłuż obu brzegów Red River. 
– Mój brat ma słuszność. Uczynimy wedle jego wskazówki. 
– Trzeba przy tym bardzo uważać, żeby nie przeoczyć miejsca, na którym on wyląduje, a 
to wam zabierze dużo czasu. Nie możecie także przecinać zakrętów rzeki, gdyż to, co dla jednej strony jest wklęsłością, dla drugiej stanowi wypukłość i gdy jeden oddział przecinałby 
łuk, drugi musiałby go okrążać. W ten sposób rozchodzilibyście się coraz bardziej. 
– Jest tak, jak mówi mój brat, pojedziemy tedy wzdłuż wszystkich zakrętów rzeki. Szkoda 
nam więc teraz każdej minuty! 
32 szampion (ang. champion) – mistrz w pewnej dziedzinie sportu. 

236



– Jakże chętnie przyłączyłbym się do was, ale muszę uwolnić Hawkensa, nie mogę go 
opuścić. 
– Nie zażądam nigdy od ciebie niczego, co byłoby sprzeczne z twoją powinnością. Tobie z 
nami jechać nie wolno. Ale jeśli Wielki Duch zechce, zobaczymy się za kilka dni. 
– Gdzie? 
– Odjeżdżając stąd, udaj się tam, gdzie ta rzeka łączy się z Rio Bosco de Natchitoches. W 
miejscu gdzie obie rzeki zaczynają wspólny bieg, na ich lewym brzegu, czekać będzie jeden z 
moich wojowników, oczywiście jeżeli spotkanie będzie możliwe. 
– A jeżeli nie zastanę tam nikogo? 
– W takim razie będzie to znak, że ciągle jeszcze ścigam Santera, że nie wiem, dokąd 
umknie, i nie mogę określić, gdzie mnie masz szukać. Udasz się więc ze swymi trzema towarzyszami do St. Louis, do bladych twarzy, które chcą budować drogę dla ognistego konia. Ale 
proszę cię, żebyś do nas powrócił, skoro tylko dobry Manitou ci na to pozwoli. Zawsze chętnie cię przyjmę w pueblu nad Rio Pecos, a gdyby mnie tam nie było, dowiesz się, gdzie mnie 
można znaleźć. Podczas naszej rozmowy Apacze przygotowali się do drogi. Winnetou podał 
rękę Parkerowi i Stone'owi, a następnie znów zwrócił się do mnie. 
– Mój brat wie – rzekł – jak radowały się nasze serca, kiedy ruszaliśmy w drogę znad Rio 
Pecos, ale po drodze śmierć zaskoczyła Inczu-czunę i Nszo-czi. Jeśli kiedy nas odwiedzisz, 
nie usłyszysz już głosu najpiękniejszej córy Apaczów, która zamiast do miast bladych twarzy 
odeszła w krainę zmarłych. Teraz zemsta każe mi rozłączyć się z tobą, ale ty wrócisz do nas. 
Pragnę bardzo zostawić ci wiadomość nad Rio Bosco, gdyby to jednak nie nastąpiło, nie baw 
zbyt długo w miastach Wschodu, lecz przyjeżdżaj do mnie jak najszybciej. Wiesz, kogo mi 
masz zastąpić. Czy przyrzekasz powrócić szybko, mój kochany, drogi bracie Szarlih? 
– Przyrzekam – odpowiedziałem. – Serce moje pójdzie za tobą, kochany bracie Winnetou. 
Tobie także wiadomo, co obiecałem umierającemu Kleki-petrze. Dotrzymam słowa. 
– Niechaj więc dobry Manitou kieruje wszystkimi twymi krokami i osłania cię na wszystkich drogach. Howgh! 
Uścisnął mnie i ucałował, wydał swym ludziom krótki rozkaz i wsiadł na konia, by wjechać w wodę. Apacze podzielili się i jeden oddział ruszył prawym, a drugi lewym brzegiem 
rzeki. Patrzyłem za Winnetou, dopóki nie zniknął w mgle. Zdawało mi się, że tracę część 
mojej własnej istoty, i jemu na pewno równie ciężko było rozstać się ze mną. 

Stone i Parker zauważyli moje rozrzewnienie, a pierwszy z nich rzekł w swój prosty, serdeczny sposób: 

– Nie bierzcie sobie tego tak do serca, sir! Wkrótce znów spotkamy Apaczów. Pojedziemy 
za nimi, skoro tylko Sam będzie wolny. Nie będziemy zwlekali z wymianą jeńców. Jak zamierzacie to zrobić? 
– Powiedzcie mi najpierw swoje zdanie, kochany Dicku. Macie więcej doświadczenia niż 
ja. 
Westman, któremu pochlebiła ta pochwała, pogładził brodę i oświadczył: 

– Za najprostsze uważam posłać pojmanego Keioweha zaraz do Tanguy i donieść mu, 
gdzie się znajduje jego syn i pod jakim warunkiem puścimy go wolno. Cóż ty na to, stary 
Willu? 
– Hm! – mruknął Parker. – Jeszcze nigdy nie miałeś tak głupiej myśli jak teraz właśnie. 
– Głupiej! Ja? Do pioruna! Dlaczego głupiej? 
– Jeśli wyjawimy, gdzie się znajdujemy, Tangua wyśle swoich ludzi, którzy odbiorą nam 
Pidę, nie dając w zamian Hawkensa, Ja zrobiłbym inaczej. 
– Jak? 
– Pojedziemy dobry kawał w głąb prerii, gdzie będziemy mieli przed sobą odkrytą przestrzeń, którą swobodnie obejmiemy wzrokiem. Potem wyślemy Keioweha i postawimy za 
warunek, żeby przyszło tylko dwu, a nie więcej wojowników, którzy przyprowadzą nam Sa
237



ma, a wezmą sobie Pidę. Gdyby ich nadeszło więcej, by na nas napaść, zobaczymy ich z daleka i zabezpieczymy się przed nimi zawczasu. 

– Ja bym radził podjąć coś pewniejszego i nie wysyłać żadnego posłańca – zauważyłem. 
– Żadnego? W takim razie jakże Tangua się dowie, że jego syn... 
– Dowie się. 
– Od kogo? 
– Ode mnie. 
– Od was? Czy sami udacie się do wsi? 
– Tak. 
– Dajcie temu pokój, sir! To niebezpieczne. Zatrzymano by was natychmiast. 
– Wątpię. 
– Na pewno! Na pewno! 
– W takim razie Pida byłby zgubiony. Nie widzę potrzeby posyłać jeńca i tracić w ten sposób jednego zakładnika. 
– To słuszne. Ale dlaczego właśnie wy macie iść do wsi? Ja mogę także to zrobić. 
– Wierzę bardzo, że nie brak wam do tego odwagi, sądzę jednak, że będzie lepiej, jeśli ja 
pomówię z Tangua. 
– Zważcie, jaki jest na was wściekły! Skoro ujrzy mnie, zgodzi się prędzej na każdy warunek, natomiast złość go opanuje na wasz widok. 
– Dlatego właśnie chcę z nim sam prowadzić układy. Niech się złości, że śmiem się przed 
nim pojawić, ale nic mi nie będzie mógł zrobić. Jeśli wyślę kogo innego, pomyśli, że się go 
boję, a pragnę uniknąć podobnego podejrzenia. 
– Więc róbcie, co chcecie, sir! Gdzie mamy na was czekać? Tu na wyspie, czy też wyszukamy jakieś lepsze miejsce? 
– Nie ma lepszego. 
– Well! A biada naszym jeńcom, jeśli się wam we wsi co stanie! Postąpilibyśmy z nimi 
bez pardonu. Kiedy wyruszycie? 
– Dzisiaj wieczorem. 
– Dopiero? Czy to nie za późno? Przecież, gdyby dobrze poszło, moglibyśmy uporać się z 
wymianą do południa i ruszyć za Winnetou. 
– A Keiowehowie za nami i wybiją nas. 
– Tak sądzicie? 
– Tak. Tangua chętnie wyda nam Sama za syna, ale odzyskawszy go, poruszy wszystko, 
aby zemścić się na nas. Dlatego wymiana musi nastąpić wieczorem, po czym odjedziemy, aby 
się w nocy oddalić, zanim nas zaczną ścigać. Zaczekać do wieczora dlatego jeszcze warto, że 
do tego czasu wzmoże się obawa wodza o syna. To go uczyni ustępliwszym. 
– To prawda, ale jeśli nas tu przedtem spostrzegą, master Shatterhand? 
– To także nic złego. 
– Będą oczywiście szukali Pidy i mogą przyjść na wyspę! 
– Na wyspę nie, bo zauważą pewnie na brzegu ślady Winnetou i pomyślą, że odjechaliśmy 
z Pidą. To jeszcze bardziej przerazi Tanguę. Słuchajcie no! 
Zabrzmiały głosy ludzkie. Mgła się zaczęła podnosić odsłaniając brzegi, na których stało 
kilku Keiowehów. Wymieniali głośno uwagi o zauważonych właśnie śladach kopyt; potem 
znikneli nie rzuciwszy okiem na wyspę. 

– Oddalili się, było im widocznie bardzo pilno – rzekł Dick Stone. 
– Udali się pewnie do wsi, aby donieść Tanguy o śladach. Wyśle on natychmiast oddział 
jeźdźców za tym tropem. 
Przepowiednia ta ziściła się w niespełna dwie godziny. Po drugiej stronie ukazała się gromada jeźdźców i ruszyła za śladami. Nie było obawy, żeby ci Keiowehowie doścignęli Winnetou, gdyż ten niewątpliwie rozwinął przynajmniej taką samą szybkość jak oni. 

238



Rozmowę prowadziliśmy oczywiście po cichu, by nie usłyszeli jej jeńcy. Toteż nie wiedzieli oni, co się działo na drugim brzegu, gdyż leżeli skrępowani w trawie za zaroślami. 

Przed południem sprawiło nam niespodziankę słońce. Ogrzało nas, wysuszyło nasze ubrania i obozowisko i zwiększyło przyjemność odpoczynku, którego zażywaliśmy mając przed 
sobą czas do wieczora. 

Po południu ujrzeliśmy na rzece jakiś przedmiot. Płynął ku naszej wyspie i zatrzymał się w 
nadbrzeżnych zaroślach, Była to piroga, w której leżało wiosło; rzemień, którym właściciel 
przywiązywał ją zwykle do brzegu.. był odcięty. Poznałem łódź, na której uwiozłem Pidę. 
Woda przyniosła ją z Salt Fork do Red River i dlatego tylko tak późno dotarła do wyspy, że 
po drodze zapewne gdzieś ugrzęzła. Przybycie łodzi było mi bardzo na rękę, wciągnąłem ją 
więc na wyspę, aby się nią posłużyć wieczorem i nie przemoknąć znowu podczas przeprawy 
przez rzekę. 

O zmroku zepchnąłem łódź w wodę i powiosłowałem w górę rzeki. Stone i Parker odprowadzili mnie, życząc powodzenia. Powiedziałem im, że wtedy dopiero byłby powód do obaw, 
gdybym nie wrócił do rana. 

Płynąć pod prąd było bardzo trudno i dopiero po godzinie skręciłem z Red River do Salt 
Fork. W pobliżu wsi przybiłem do brzegu i przywiązałem pirogę do drzewa rzemieniem, w 
który ją przedtem zaopatrzyliśmy. 

Zobaczyłem znowu, tak samo jak wczoraj, płonące ogniska, siedzących przy nich mężczyzn oraz krzątające się kobiety. Sądziłem, że wieś będzie dziś pilnie strzeżona, ale omyliłem się. Keiowehowie znaleźli ślady Apaczów, wysłali za nimi wojowników l zdawało im się, 
że są bezpieczni. 

Tangua siedział dzisiaj także przed namiotem, lecz w towarzystwie tylko dwóch młodszych synów. Ze spuszczoną głową wpatrywał się posępnie w ogień. Znajdowałem się na 
lewym brzegu Salt Fork, na którym leżała wieś. Zacząłem się skradać od rzeki pod kątem 
prostym poza namiotami, dopóki nie zobaczyłem przed sobą namiotu wodza. Miałem szczęście, gdyż w pobliżu nie było nikogo, kto by mnie mógł zauważyć. Położywszy się na ziemi, 
poczołgałem się ku tylnej ścianie namiotu. Tam usłyszałem niską, monotonną pieśń skargi: to 
wódz opłakiwał indiańskim obyczajem stratę ulubionego syna. Posunąłem się dalej ku drugiej 
stronie namiotu, podniosłem się i stanąłem nagle tuż obok Tanguy. 

– Dlaczego Tangua śpiewa pieśń skargi? – zapytałem. – Dzielny wojownik nie skarży się. 
Jęki przystoją tylko starym kobietom. 
Nie podobna opisać, jak go moje ukazanie się przeraziło; chciał coś powiedzieć, lecz nie 
zdołał wydobyć z siebie ani słowa. Chciał się zerwać, ale musiał zostać na ziemi z powodu 
uszkodzonych kolan. Wytrzeszczył na mnie szeroko rozwarte oczy, jakby zobaczył widmo, i 
wyjąkał; 

– Old... Old... Shat... Shat... uff, uff, uff! Skąd przychodzisz... jak jesteś... gdzie... Jesteście 
jeszcze tutaj? Nie odeszliście? 
– Jestem jeszcze. Jak widzisz. Przybyłem, gdyż chcę z tobą pomówić. 
– Old Shatterhand! – wypowiedział wreszcie całe moje nazwisko.
Usłyszawszy to obaj chłopcy uciekli.
– Old Shatterhand! – powtórzył raz jeszcze pod wpływem trwogi, po czym twarz jego 
przybrała wyraz wściekłości. Naraz krzyknął coś, zwróciwszy się do innych namiotów. Nie 
rozumiałem, co mówi, bo użył swego narzecza, lecz usłyszałem swoje imię. 
W chwilę potem zabrzmiało w całej wsi takie wycie, że mi się wydało, iż ziemia drży pod 
mymi nogami. Zewsząd przybiegli wojownicy z podniesioną bronią. Na to ja dobyłem noża i 
wrzasnąłem Tanguy do ucha: 

– Czy Pida ma być przebity? On mnie tutaj do ciebie przysyła. 
Pomimo wycia zrozumiał moje słowa i podniósł rękę. Ten ruch wystarczył, aby spowodować ciszę, ale Keiowehowie już nas otoczyli. Spojrzenia, którymi mnie po prostu pożerali, 

239



mówiły, że nie puszczą mnie żywcem. Usiadłem spokojnie obok Tanguy, popatrzyłem mu 
zimno w twarz i rzekłem: 

– Między mną a Tangua panuje nieprzyjaźń na śmierć i życie. Nie jestem temu winien, ale 
też nic nie mam przeciwko temu. Czy się go boję, niech wywnioskuje z tego, że przyszedłem 
do jego wsi, by z nim pomówić. Załatwmy to krótko: Pida znajduje się w naszym ręku i powieszą go na drzewie, jeśli ja nie wrócę o oznaczonym czasie. 
Ani jedno słowo, ani jeden ruch nie zdradziły wrażenia moich słów na stojących dokoła 
czerwonoskórych. Tylko oczy wodza zaiskrzyły się z wściekłości, że nic mi nie może zrobić 
nie narażając życia swego syna. Zgrzytając zębami, wykrztusił pytanie: 

– Jak... jak... dostał się w wasze ręce? 
– Byłem wczoraj tam na wyspie, kiedy rozmawiał z Samem, powaliłem go i zabrałem z 
sobą. 
– Uff! Old Shatterhand jest ulubieńcom Złego Ducha, który go znowu obronił. Gdzie 
trzymacie mego syna? 
– W miejscu bezpiecznym, o którym się teraz nie dowiesz! On sam ci to potem powie. Z 
tych moich ostatnich słów pojmujesz, że nie zamierzam Pidy zabić. Mamy u siebie jeszcze 
jednego Keioweha, wziętego do niewoli, wyciągnąłem go z cierniowych zarośli, w których 
nas podsłuchiwał. Będzie wolny razem z twoim synem, jeśli nam wydasz w zamian Sama 
Hawkensa. 
– Uff! Dostaniesz go, tylko przyprowadź wpierw Pidę i wojownika Keiowehów! 
– Przyprowadzić? Ani mi się śni! Znam Tanguę i wiem, że mu ufać nie można. Oddaję 
dwu za jednego, a więc postępuję wobec was nie tylko sprawiedliwie, lecz nawet bardzo łaskawie. Muszę od was za to zażądać, żebyście zaniechali wszelkich podstępów. 
– Udowodnij mi wpierw, że Pida rzeczywiście się u was znajduje! 
– Udowodnić? Co ty sobie wyobrażasz? Ja to powiadam, a więc to prawda. Old Shatterhand to nie Tangua. Pozwól mi zobaczyć Sama Hawkensa! Już go zapewne na wyspie nie ma, 
bo niewątpliwie boicie się, że tam już nie jest dość bezpieczny. Muszę się z nim porozumieć. 
– O czym chcesz z nim mówić? 
– Chcę się dowiedzieć z jego własnych ust, jak mu się u was powodziło. Od tego będzie 
zależało to, co potem nastąpi. 
– Muszę wpierw zapytać o zdanie najstarszych wojowników. Oddal się do najbliższego 
namiotu, a potem usłyszysz, co postanowiliśmy. 
– Dobrze! Ale nie ociągajcie się, gdyż jeśli mnie zatrzymacie poza oznaczony czas, Pidę 
powieszą. 

Ten rodzaj śmierci jest dla czerwonoskórego najhaniebniejszy. 

Można sobie wyobrazić wściekłość Tanguy! Podszedłem do najbliższego namiotu i usia

dłem na ziemi, otoczony, tak samo jak przedtem, wojownikami. Tangua zwołał swoich starszych wojowników do siebie i zaczął się z nimi naradzać. W każdej parze zwróconych na 
mnie oczu gorzał ogień, który tylko ze względu na Pidę nie stał się dla mnie zgubnym. Zauważyłem przy tym, że moja nieustraszoność zaimponowała Keiowehom. Po jakimś czasie 
wyprawił wódz jednego z wojowników, który zniknął w namiocie i wyprowadził zeń małego 
Sama. Zerwałem się i podbiegłem ku niemu. Ujrzawszy mnie, zawołał z radosnym triumfem: 

– Dobra nasza, Old Shatterhand! Powiedziałem, że na pewno przyjdzie! Sprzykrzyło się 
wam bez starego Sama? Prawda? 
Wyciągnął do mnie skrępowane ręce, aby się ze mną przywitać. 

– Tak – odrzekłem. – Greenhorn przyszedł, aby wam oznajmić, że jesteście największym 
mistrzem w podchodzeniu. Złożyliście tego świetne dowody. Choćby wam gadać pół dnia, 
gdzie macie iść, wy zawsze polecicie w przeciwną stronę. 
– Na wyrzuty będzie czas później, mój ukochany sir, teraz powiedzcie mi lepiej, czy moja 
Mary jeszcze istnieje? 
240



– Jest u nas. 
– A Liddy? 
– Pukawka? Ocaliliśmy ją także. 
– W takim razie wszystko dobrze, jeśli się nie mylę. Chodźcie, zabierajmy się stąd. Tu trochę nudno. 
– Cierpliwości, cierpliwości, kochany Samie! Wam się zdaje, że to nic, że odejść stąd to 
dziecinna zabawka. 
– To jest zabawka, ale istotnie tylko dla was. Ciekaw jestem, czego wy byście nie zdołali 
dokazać. Ściągnęlibyście mnie nawet z księżyca, gdybym się tam zabłąkał, hi! hi! hi! 
– Śmiejcie się, śmiejcie! Miarkuję z tego. że się wam tu nieźle powodziło. 
– Nieźle? Co wam przychodzi na myśl! Było mi dobrze, nadzwyczaj dobrze! Każdy Keioweh kochał mnie jak własne dziecko. Od ciągłych pieszczot, głaskań i całusów nie mogłem 
się pozbierać. Karmili mnie jak pannę młodą, a gdy chciałem spać, nic potrzebowałem się 
układać, bo stale leżałem na plecach. 
– Czy kieszenie wam wypróżnili? 
– Oczywiście. Wytrzęśli każdy proszek. 
– Otrzymacie wszystko z powrotem, jeśli tylko coś ocalało. Zdaje się, że narada się już 
skończyła. 
Oświadczyłem wodzowi, że dłużej czekać już nie mogę, jeżeli syn jego ma pozostać przy 
życiu. Wobec tego odbyły się krótkie wprawdzie, lecz bardzo energiczne układy, z których 
wyszedłem zwycięsko, ponieważ ani trochę nie ustąpiłem. Wódz obawiał się o syna. W końcu 
postanowiono, że czterej zbrojni wojownicy odprowadzą mnie i Sama w dwu łodziach i odbiorą od nas jeńców. Na wypadek gdyby inni Keiowehowie próbowali udać się za nami potajemnie, zagroziliśmy śmiercią Pidy. 

Żądałem właściwie wiele, domagając się wydania Sama. Mogłem towarzyszącym nam 
czterem Indianom wypłatać figla, ale uwierzono mym słowom i odtąd zawsze wierzono słowu Shatterhanda. Nie powiedziałem oczywiście, dokąd popłyniemy. Gdy Samowi rozwiązano 
ręce, podniósł je i zawołał: 

– Wolny, znów wolny! Tego wam nigdy nie zapomnę, sir! Nigdy też nie popędzę w górę 
na lewo, jeśli wasze błogosławione nogi pobiegną na dół na prawo! 
Kiedyśmy się wybierali w drogę, tu i ówdzie dały się słyszeć gniewne pomruki. Indianie 
złościli się strasznie, że muszą puścić wolno jeńca i mnie w dodatku, a Tangua syknął zwrócony do mnie: 

– Do powrotu mego syna jesteś bezpieczny, ale potem puści się za tobą całe plemię. Znajdziemy twoje ślady i pochwycimy cię, choćbyś odjechał powietrzem! 
Nie uważałem za stosowne odpowiadać na tę złośliwą groźbę i zaprowadziłem Sama oraz 
czterech Keiowehów do rzeki, gdzie po dwóch – ja oczywiście z Samem – wsiedliśmy do 
łodzi. W chwili gdy odbijaliśmy od brzegu i długo jeszcze potem, towarzyszyło nam wycie. 

Siedząc z tyłu przy sterze, musiałem Samowi opowiedzieć, co się stało od momentu, gdy 
go wzięto do niewoli. Żałował wprawdzie, że Winnetou musiał się z nami rozłączyć, ale nie 
skarżył się na to zbytnio, gdyż obawiał się wyrzutów Apacza... 

Pomimo ciemności wylądowaliśmy szczęśliwie na wyspie, przyjęci radośnie przez Dicka 
Stone'a i Willa Parkera, którzy dopiero po moim odejściu uświadomili sobie w całej pełni 
ryzyko całego przedsięwzięcia. 

Wydaliśmy obydwóch jeńców, którzy nie pożegnali nas ani słowem, i zaczekaliśmy, dopóki nie ucichły uderzenia wioseł wracającej pirogi. Następnie wsiedliśmy na konie i przeprawiliśmy je na lewą stronę rzeki. Należało tej nocy ujechać sporą przestrzeń, toteż było nam 
bardzo na rękę, że Sam dość dobrze znał te strony. Hawkens podniósł się w strzemionach na 
swojej Mary, pogroził pięścią za siebie i powiedział: 

241



– Teraz Keiowehowie wysilają głowy i radzą, jakby nas dostać w swoje przednie łapy. Ale 
ogarnie ich gorzkie zdziwienie! Sam Hawkens nie będzie już taki głupi i nie utknie w dziurze, 
z której by go greenhorn musiał wywlekać. Już mnie żaden Keioweh nie złapie, jeśli się nie 
mylę... 
KONIEC TOMU PIERWSZEGO


242




WINNETOU TOM II



ROZDZIAŁ I 

W ROLI DETEKTYWA 

Po bardzo wytężonej jeździe dotarliśmy do ujścia Rio Bosco de Natchitoches, gdzie spodziewaliśmy się zastać czekającego na nas Apacza. Niestety, nadzieja ta nie ziściła się. Znaleźliśmy wprawdzie ślady ludzi, którzy tam byli, ale jakie! Były to trupy obydwóch handlarzy, od których otrzymaliśmy swego czasu ważne wiadomości o wsi Keiowehów. 

Jak się później dowiedziałem od Winnetou, zastrzelił ich Santer. 

Podróż czółnem odbył Santer tak prędko, że dostał się do ujścia Rio Bosco równocześnie z 
obu handlarzami, mimo iż opuścili oni wieś Tanguy znacznie wcześniej od niego. Santer musiał się wyrzec nuggetów Winnetou, został więc bez środków do życia. Wpadły mu w oko 
towary handlarzy; pragnąc je zagrabić, zastrzelił prawdopodobnie z zasadzki właścicieli, a 
następnie podążył dalej z ich mułami. Winnetou wyczytał to ze śladów, które znalazł przybywszy na to miejsce. 

Morderca podjął się rzeczy niełatwej, gdyż przeprowadzenie tylu zwierząt jucznych przez 
sawanny przedstawia dla jednego człowieka ogromne trudności. W dodatku musiał się śpieszyć, gdyż wiedział, że pościg trwa. 

Na nieszczęście przez kilka dni padał deszcz i pozacierał ślady, tak że Winnetou nie mógł 
się już zdać na swój wzrok, lecz jedynie na domysły. Przypuszczając, że Santer udał się do 
jednej z najbliższych osad, aby tam spieniężyć swój łup, postanowił przeszukać te osady jedną po drugiej. 

Po szeregu straconych dni odnalazł znowu zagubiony ślad w faktorii1 Gatera. Santer był tutaj, sprzedał wszystko, kupił sobie dobrego konia i ruszył na Wschód ówczesnym gościńcem 
wzdłuż Red River. Winnetou rozstał się ze wszystkimi Apaczami, odesłał ich do domu i sam 
wybrał się w dalszą pogoń. Miał pod dostatkiem złota, a więc posiadał środki na dłuższy pobyt na Wschodzie. 

Nie wiedząc, gdzie się Winnetou znajduje ¦ nie zostawił nam bowiem żadnej wskazówki 
nad Natchitoches ¦ zwróciliśmy się w kierunku Arkanzasu, aby najkrótszą drogą lądową dostać się do St. Louis. Żałowałem bardzo, że na razie nie zobaczę mego przyjaciela, ale zmienić tego nie mogłem. 

Przybyliśmy wreszcie pewnego wieczora do St. Louis. Oczywiście udałem się natychmiast 
do mego zacnego mr. Henry'ego. Kiedy wszedłem do jego pracowni, zastałem go przy 
warsztacie. Był tak zajęty, że nie dosłyszał szmeru wywołanego otwieraniem drzwi. 

¦ Dobry wieczór, mr. Henry! ¦ pozdrowiłem go tak, jak gdybym zaledwie wczoraj był po 
raz ostatni w jego domu. ¦ Czy nowy sztucer prędko już będzie gotowy? 

Z tymi słowy usiadłem na rogu ławki, jak to dawniej czyniłem. Rusznikarz zerwał się-z 
miejsca, patrzył na mnie przez chwilę jak nieprzytomny i krzyknął radośnie: 

¦ Wy... wy... to jesteście wy? Wy tutaj? Ten nauczyciel domowy... surweyor... ten legendarny Old Shatterhand! 

Zarzucił mi ręce na szyję, przycisnął do siebie i ucałował kilkakrotnie w oba policzki, aż 
klasnęło. 

¦ Old Shatterhand! Skąd znacie to przezwisko? ¦ spytałem, gdy wreszcie wypuści? mnie z 
uścisku. 

¦ Skąd? Toż wszędzie o was opowiadają! Zostaliście westmanem, jak się patrzy! Mr. White, inżynier z najbliższego sektora, pierwszy przyniósł nam tę wiadomość i nie skąpił niezwy

1 Faktoria – wielka osada handlowa w obcym, na niskim stopniu kultury stojącym kraju, a zarazem skład towarów 


kłych pochwał dla waszej osoby. Muszę to przyznać. Ale ukoronowaniem tych wiadomości 

było to, co powiedział Winnetou. 

¦ Jak to? 

¦ Słyszałem od niego o wszystkim. 

¦ Co? Jak? Czyżby był tutaj? 

¦ Naturalnie, że był. 

¦ Kiedy? 

¦ Przed trzema dniami. Opowiadaliście mu o mnie i o mojej starej rusznicy na niedźwiedzie, toteż nie mógł mnie ominąć. Dowiedziałem się od niego, jaki teraz z was westman, usłyszałem o bawole, o szarym niedźwiedziu i tak dalej! Otrzymaliście nawet godność wodza! 

Mówił w tym tonie jeszcze długo i nic nie pomogły moje kilkakrotne protesty. Uścisnął 
mnie ponownie, nadzwyczajnie uradowany tym, że to on skierował drogę mego życia na Dziki Zachód. 

Jak się okazało, Winnetou nie stracił już tropu Santera i dotarł za nim w pośpiesznym tempie do St. Louis, skąd ślad prowadził dalej do Nowego Orleanu. Ten jego pośpiech sprawił, że 
przybyłem do St. Louis dopiero w trzy dni po nim. Zostawił Henry'emu wiadomość, że prosi, 
abym się udał za nim do Nowego Orleanu, jeśli mam na to ochotę, Postanowiłem oczywiście 
natychmiast wyruszyć w tę podróż. 

Musiałem naturalnie załatwić przedtem moje sprawy zawodowe i dopełniłem tego nazajutrz. 
Od wczesnego ranka siedziałem już z Hawkensem, Stone'em i Parkerem za szklanymi 
drzwiami, gdzie mnie, bez mojej zresztą wiedzy, egzaminowano przed wyjazdem na pomiary. 
Mój stary Henry nie mógł się powstrzymać, aby z nami nie pójść. Co tam było do opowiadania i wyjaśniania! Okazało się przy tym, że nasz sektor był najbardziej ze wszystkich narażony na niebezpieczeństwo. Wiadomo, że ja jeden ze wszystkich surweyorów pozostałem przy 
życiu. 

Sam starał się wszelkimi siłami wyjednać dla mnie osobne wynagrodzenie, ale na próżno. 
Otrzymaliśmy natychmiast umówioną zapłatę, lecz ani dolara więcej. Przyznaję szczerze, że 
sporządzone z takim trudem i ocalone rysunki oddawałem z uczuciem gniewu i rozczarowania. Ci panowie przyjęli pięciu surweyorów, ale zapłacili tylko jednemu, a pieniądze, które się 
tamtym czterem należały, schowali do kieszeni, chociaż dostali do rąk zaokrąglony wynik 
naszej wspólnej pracy ¦ wynik mego nadmiernego wysiłku. 

Sam wygłosił ostrą przemowę, ale nie uzyskał tym nic ponad to, że go razem z Dickiem i 
Willem wyproszono za drzwi. Wyszedłem oczywiście za nimi i strzepnąłem pył z obuwia. 
Zresztą suma, którą otrzymałem, była wcale znaczna. 

Chciałem wyruszyć w ślad za Winnetou, który zostawił mi u Henry'ego adres swego hotelu 
w Nowym Orleanie. Z uprzejmości i z przywiązania zapytałem Sama i jego przyjaciół, czy 
zechcą mi towarzyszyć, oni jednak postanowili wypocząć w St. Louis, czego im nie mogłem 
brać za złe. Kupiłem sobie nieco bielizny i nowe ubranie, zamiast indiańskiego, i tak odświeżony wyruszyłem koleją na Południe. Rzeczy, których nie chciałem brać z sobą, a zwłaszcza 
ciężką rusznicę dałem do przechowania Henry'emu. Deresza zostawiłem także, gdyż nie potrzebowałem go już teraz. Sądziliśmy wszyscy, że moja nieobecność nie potrwa długo. 

Miało się jednak stać zupełnie inaczej. Nie wspomniałem dotychczas o tym, gdyż to nie 
wpływało na ubiegłe wypadki, że w tym właśnie czasie wrzała w całej pełni Wojna Domowa2. Missisipi była na razie otwarta dla żeglugi, ponieważ słynny admirał Farragut opanował 

2 Wojna Domowa ˙(lub secesyjna) – tak nazywa się w historii wojnę, która toczyła się w latach 1861 – 65 w 
Stanach Zjednoczonych. Wojnę tę wywołał bunt sześciu stanów południowych przeciwko nowo obranemu prezydentowi, Abrahamowi Lincolnowi. Lincoln bowiem był zwolennikiem zniesienia niewolnictwa Murzynów. 

Stany południowe zawiązały konfederację i wybrały własnego prezydenta, odrywając się tym samym od 
„Unii” ogólnopaństwowej (stąd nazwa „secesjoniści” od łacińskiego s e c e s j o – oddzielenie się, odłam, bunt), 
a wreszcie wszczęły zbrojną rebelię, która przekształciła się czteroletnią wojnę Północy z Południem. Istotną 


ją znowu na korzyść stanów północnych. Mimo to statek, na którym się znajdowałem, spóźnił 
się znacznie z powodu rozmaitych, koniecznych zresztą, przepisów. Toteż gdy przybywszy 
do Nowego Orleanu zapytałem w oznaczonym hotelu o Winnetou, odpowiedziano, że wyjechał poprzedniego dnia. Zostawił mi tylko wiadomość, że udaje się za Santerem do Viksburga 
i że jednak ze względu na niepewne stosunki radzi mi zaniechać dalszej podróży. Obiecał 
przy tym, że wracając zostawi mr. Henry'emu w St. Louis wiadomość, gdzie należy go szukać. 

Co miałem począć? Chciałem koniecznie odwiedzić w ojczyźnie krewnych, którzy ¦ być 
może ¦ potrzebowali wsparcia, z drugiej strony, pragnąłem spotkać się z Winnetou. Po namyśle doszedłem jednak do przekonania, że wątpliwe jest, czy Winnetou zdoła dotrzeć do St. 
Louis. Zapytałem więc, czy nie odchodzi jaki statek. Był tylko jeden, północno-amerykański, 
który korzystając z chwilowego uspokojenia się wojny zamierzał popłynąć na Kubę; tam mogłem znaleźć okazję do wyjazdu, jeśli już nie do Europy, to przynajmniej do Nowego Jorku. 
Nie ociągając się więc długo, wsiadłem na ów statek. 

Dla ostrożności powinienem był zamienić gotówkę na przekaz w jakimś banku, ale czy 
można było zaufać któremuś z bankierów nowoorleańskich? W dodatku nie miałem na to 
czasu, gdyż ledwo zdołałem kupić bilet. Wiozłem więc całą gotówkę z sobą. 

Aby się krótko załatwić z nieszczęsnym wypadkiem, któremu w tej podróży uległem, powiem tylko, że w nocy zaskoczył nas niespodzianie huragan. Wprawdzie przez cały dzień 
było chmurno i wietrzno, ale płynęliśmy dość gładko i nic nie zapowiadało niebezpiecznego 
orkanu. Poszedłem więc beztrosko spać, tak samo zresztą jak i inni podróżni, którzy również 
skorzystali z okazji aby wyjechać do Nowego Orleanu. Po północy obudziło mnie nagle wycie i ryk burzy. Zerwałem się z łóżka, gdy wtem statek uderzył o coś tak silnie, że upadłem na 
ziemię, a na mnie runęła z trzaskiem kajuta, w której spałem z trzema innymi podróżnymi. 
Kto w takich momentach myśli o pieniądzach?! Życie może zależeć od jednej chwili, a w 
głębokiej ciemności i beznadziejnym zamieszaniu długo musiałbym szukać bluzy z pularesem. Wydobyłem się czym prędzej spod szczątków kajuty i pośpieszyłem, a raczej potoczyłem się na pokład. Statek trzeszczał i skrzypiał okropnie. 

Na dworze nic nie widziałem z powodu nieprzebitej ciemności. Huragan obalił mnie natychmiast i przewaliła się przeze mnie fala. Zdawało mi się, że słyszę krzyki, ale zagłuszyło je 
wycie orkanu. Nagle kilka szybko po sobie następujących błyskawic rozjaśniło na parę chwil 
nocne ciemności. Ujrzałem wzburzone fale, za nimi zaś ¦ ląd. Statek dostał się między skały, 
a napór wody podnosił go ciągle z tyłu. Był stracony i mógł lada chwila się roztrzaskać. Łodzie zabrała woda. Gdzie był ratunek? Tylko w pływaniu! Nowa błyskawica rzuciła światło 
na pokład. Leżeli tu ludzie trzymając się kurczowo rozmaitych przedmiotów, aby ich nie porwały fale! Ja natomiast sądziłem, że trzeba się właśnie takiej fali powierzyć. 

Wtem nadpłynęła jedna, wysoka jak dom i widoczna mimo ciemności dzięki swemu fosforycznemu połyskowi. Dobiegła do statku, który tak zatrzeszczał, jakby się miał już rozlecieć 
w drzazgi. Chwyciłem się żelaznej poręczy, ale natychmiast ją puściłem. Fala porwała mnie, 
zakręciła mną w kółko jak piłką, ściągnęła w głąb, a potem znowu podniosła. Nie poruszałem 
się wcale, gdyż wszelki wysiłek byłby na razie daremny, ale pomyślałem sobie, że skoro tylko 

treścią wojny była rozgrywka między feudalnym obszarniczo – plantatorskim Południem a młodym, postępowym kapitalizmem uprzemysławiającej się Północy. Przemysłowcy Północy potrzebowali nowoczesnego robotnika najemnego, gdy tymczasem plantatorzy Południa opierali się na pracy niewolników, dlatego też nie chcieli 
zgodzić się na ich uwolnienie. Wojna Domowa nabrała oblicza rewolucyjno – wyzwoleńczego, zwłaszcza od 
chwili ogłoszenia przez Lincolna 1 stycznia 1863 proklamacji o zniesieniu niewolnictwa w USA (stąd nazwa 
zwolenników Północy> „abolicjoniści” od łacińskiego a b o l i t i o – zniesienie – obalenie). Wojna zakończyła 
się zwycięstwem Północy – jej społeczne zdobycze zostały wszakże po niewielu latach faktycznie zatracone, 
gdyż burżuazja północna zawarła kompromis z feudałami Południa, wskrzeszając w miejsce formalnego niewolnictwa faktyczną niewolę ekonomiczną i społeczną Murzynów. 


woda dobiegnie do lądu, trzeba będzie wytężyć wszystkie siły, aby mnie nie uniosła z powrotem. 

Znajdowałem się zaledwie pół minuty w mocy rozhukanego morza, ale wydawało mi się, że 
to trwa długie godziny. Wtem potężna fala uniosła mnie w powietrze i rzuciła między skały w 
spokojną wodę tak gwałtownie, jakby mnie wypluła. Żeby się jej tylko nie dać pochwycić z 
powrotem! Zacząłem pracować rękami i nogami i płynąłem z największym wysiłkiem, na jaki 
się mogłem zdobyć. W użytym dopiero co wyrażeniu ,,spokojna woda” mam oczywiście na 
myśli tylko względny spokój. Fala zaniosła mnie poza obszar nasilenia burzy, ogromne fale 
zostały w tyle, wicher jednak rzucał mną po wodzie jak korkiem. Na szczęście zobaczyłem 
wreszcie ląd. Gdybym go wówczas nie dostrzegł, byłbym z pewnością zgubiony. Wiedziałem 
teraz, w którym kierunku mam płynąć, a chociaż w rozszalałym żywiole posuwałem się naprzód bardzo powoli, dotarłem w końcu do brzegu. Dotarłem ¦ ale nie tak, jak chciałem. Zarówno morze, jak ląd pogrążone były w ciemności. Nie mogłem ich od siebie odróżnić ani 
znaleźć odpowiedniego miejsca do lądowania. Uderzyłem więc głową o skałę tak silnie, że 
doznałem wrażenia, iż nie zdołam się już podnieść. Pozostało mi jednak jeszcze tyle przytomności, że wdrapałem się po tej skale na górę. Tam zemdlałem. 

Kiedy przyszedłem do siebie, huragan jeszcze trwał. Głowa mnie bolała, ale na to nie zważałem. Bardziej niepokoiło mnie to, że nie wiedziałem, gdzie się znajduję. Czy leżę na stałym 
lądzie, czy też na sterczącej z wody skale? Bałem się ruszyć z miejsca, gdyż skała była śliska 
i z trudem mogłem się na niej utrzymać, a burza wciąż tak silna, że mogła mnie znieść. Po 
jakimś czasie zauważyłem, że się zmniejszyła i jak to zwykle bywa z takimi gwałtownymi 
huraganami, ucichła nagle. Deszcz ustał, a na niebie zabłysły gwiazdy. 

W ich nikłym świetle dopiero rozpatrzyłem się w swoim położeniu. Znajdowałem się na 
brzegu; za mną szalały fale, a przede mną stało kilka drzew. Podszedłem ku nim. Te oparły 
się burzy, ale kilka innych huragan powyrywał z ziemi, a niektóre nawet poniósł dalej. Następnie dostrzegłem poruszające się światła. Był to znak obecności ludzi, udałem się więc ku 
nim czym prędzej. 

Byli to rybacy. Burza zapędziła nasz statek na jedną z wysp Tortuga, na której znajdował się 
fort Jefferson. 

Nieszczęśliwi mieszkańcy stali obok swoich domostw poniszczonych srodze przez burzę, 
która z jednego nawet cały dach uniosła. Jakże się zdziwili moim widokiem! Wytrzeszczyli 
na mnie oczy, jak gdyby uważali mnie za widmo. Morze szalało jeszcze tak, że musieliśmy 
głośno krzyczeć, by się nawzajem dosłyszeć. 

Rybacy zajęli się mną bardzo życzliwie, zaopatrzyli mnie w świeżą bieliznę i niezbędną 
odzież, gdyż byłem ubrany w taki strój, w jakim ułożyłem się do snu podczas morskiej podróży. Potem uderzyli na alarm, gdyż należało wyruszyć na wybrzeże, by szukać innych rozbitków. Do rana znaleziono szesnaście osób, z tych trzem udało się przywrócić życie, ale 
reszta nie żyła. Kiedy nadszedł dzień, ujrzałem brzeg pokryty naniesionymi przez wodę 
szczątkami rozbitego okrętu. Dziób tkwił między skałami, gdzie go wpędził orkan. 

Byłem zatem rozbitkiem, i to w najpełniejszym tego słowa znaczeniu, gdyż zostałem ogołocony ze wszystkiego. Pieniądze, które przeznaczyłem na tak ważny cel, leżały na dnie morza. 
Ubolewałem oczywiście nad tą stratą, ale w tym strapieniu nie brakło pociechy; żyłem, ja i 
jeszcze trzej inni towarzysze podróży, a to już można było uważać za szczęście. 

Komendant fortu zaopiekował się nami, zaspokajając wszystkie nasze potrzeby, a mnie 
ułatwił nadto wyjazd statkiem do Nowego Jorku. Przybyłem tam teraz biedniejszy niż wówczas, kiedy po raz pierwszy stanąłem w tym mieście. Nie miałem nic prócz odwagi do życia. 
Czemu udałem się do Nowego Jorku, a nie do St. Louis, gdzie mieszkali moi znajomi, gdzie 
mogłem w każdym razie na pewno liczyć na pomoc Henry'ego? Byłem mu już winien tyle 
wdzięczności, że nie chciałem powiększać tych zobowiązań. Gdybym choć był pewien, że 
tam spotkam Winnetou! Tej pewności jednak nie było. Jego pogoń za Santerem mogła trwać 


miesiącami albo i dłużej i gdzież miałem go szukać? Postanowiłem wprawdzie spotkać się z 
nim znowu, ale w tym celu trzeba było udać się na Zachód do puebla nad Rio Pecos, aby zaś 
tego dokonać, musiałem stanąć znów na własnych nogach. Sądziłem, że w obecnych warunkach najłatwiej dojdę do tego w Nowym Jorku. 

Przypuszczenie to nie zawiodło mnie. Szczęście istotnie mi sprzyjało. Poznałem wielce szanownego mr. Josy Tailora, kierownika sławnego podówczas zakładu prywatnych detektywów, i poprosiłem go o przyjęcie do pracy. Usłyszawszy, kim jestem i co robiłem w ostatnich 
czasach, oświadczył, że weźmie mnie tymczasem na próbę. Niebawem jednak, raczej dzięki 
przypadkowi niż własnej zręczności, zdobyłem jego zaufanie, które z biegiem czasu tak się 
wzmogło, że w końcu darzył mnie szczególnymi względami i powierzał przeważnie takie 
zadania, jakie rokowały pewny wynik i dobre wynagrodzenie. 

Pewnego razu zawezwał mnie do siebie już po apelu. Zastałem u niego jakiegoś starszego, 
frasobliwie spozierającego jegomościa. Przedstawiono mi go jako bankiera Ohlerta, który 
szukał u nas pomocy w sprawie osobistej. Chodziło o wypadek przykry dla niego osobiście, a 
zarazem niebezpieczny dla jego interesów. 

Miał on syna jedynaka, imieniem Wiliam, liczącego lat dwadzieścia pięć, nieżonatego, którego wyposażył w tak szerokie pełnomocnictwa, że wszelkie jego dyspozycje w sprawach 
finansowych znaczyły tyle samo, co dyspozycje ojca. Syn, z usposobienia bardziej marzycielski niż energiczny, zajmował się chętniej książkami naukowymi z zakresu sztuki, a nawet 
metafizyki niż księgowością i uważał siebie nie tylko za uczonego, lecz także za poetę. W 
tym przekonaniu utwierdził go fakt, że gazety nowojorskie przyjęły kilka jego wierszy. 
Dziwnym trafem młody Ohlert wpadł na pomysł napisania tragedii, której bohaterem miał 
być obłąkany poeta. Aby sobie ułatwić pracę, postanowił zaznajomić się gruntownie z chorobami umysłowymi i nabył mnóstwo odpowiednich dzieł. Skutek tego był straszny: młodzieniec zaczął się coraz bardziej identyfikować z poetą-bohaterem swojej tragedii, a w końcu 
uwierzył, że sam jest obłąkany. Ojciec jego poznał w tym czasie lekarza, który nosił się rzekomo z zamiarem utworzenia zakładu dla umysłowo chorych. Miał on też być długi czas asystentem sławnych psychiatrów i potrafił wzbudzić takie zaufanie bankiera, że ten poprosił go, 
by się zaznajomił z jego synem i spróbował, czy jego obcowanie z chorym nie odniesie dobrego skutku. 

Od owego dnia nawiązała się serdeczna przyjaźń między lekarzem a Ohlertem juniorem, zakończona całkiem niespodzianie zniknięciem obydwóch. Teraz dopiero zaczął się bankier 
dokładniej rozpytywać o lekarza i dowiedział się, że to jeden z szarlatanów, jakich tysiące 
uwija się po Stanach Zjednoczonych. 

Tailor zapytał, jak się nazywał domniemany lekarz, a gdy bankier wymienił nazwisko Gibsona, okazało się, że mamy do czynienia z dawnym znajomym, którego już pewien czas śledziłem z powodu innej jego sprawki. Miałem nawet jego fotografię. Kiedy pokazałem ją 
Ohlertowi, poznał natychmiast rzekomego przyjaciela i lekarza swojego syna. 

Gibson był szalbierzem na wielką skalę i grasował przez długi czas pod rozmaitymi postaciami po Stanach i po Meksyku. Poprzedniego wieczora udał się Ohlert do jego gospodarza i 
dowiedział się, że oszust zapłacił swoją należność i odjechał w niewiadomym kierunku. Syn 
bankiera zabrał z sobą znaczną kwotę w gotówce, a dziś przyszła tragiczna depesza z Cincinnati, że oprócz tego podjął tam pięć tysięcy dolarów i udał się dalej do Louisville po swoją 
narzeczoną. To ostatnie było oczywiście kłamstwem. 

Nie brakło powodów do przypuszczenia, że lekarz uprowadził swojego pacjenta, aby posiąść znaczne sumy. Wiliama znali najwybitniejsi finansiści i mógł od nich 

dostać tyle pieniędzy, ile mu się podobało. Chodziło zatem o ujęcie szarlatana i sprowadzenie chorego do domu. To zadanie zlecono mnie. Otrzymałem potrzebne pełnomocnictwo, 
fotografię Wiliama Ohlerta i pojechałem do Cincinnati. Ponieważ Gibson mnie znał, przeto 
zabrałem także odpowiednie rekwizyty na wypadek, gdybym musiał zmienić swój wygląd. 


W Cincinnati wstąpiłem do wspomnianego bankiera i od niego dowiedziałem się, że Gibson 
był rzeczywiście razem z Ohlertem. Potem ruszyłem do Louisville, gdzie mi powiedziano, że 
obydwaj kupili bilety do St. Louis. Pojechałem oczywiście za nimi, ale zdołałem odnaleźć ich 
ślad dopiero po długich i mozolnych poszukiwaniach. Dopomagał mi w tym mr. Henry, którego oczywiście odwiedziłem zaraz po przyjeździe. Zdziwił się niemało, ujrzawszy mnie w 
roli detektywa, ubolewał nad stratą, którą poniosłem przez rozbicie okrętu, a przy pożegnaniu 
wymógł na mnie przyrzeczenie, że po dokonaniu poleconego mi zadania porzucę to zajęcie i 
udam się na Dziki Zachód. Chciał, żebym tam wypróbował jego nowy sztucer wielostrzałowy. A moją rusznicę obiecał mi także do tego czasu przechować. 

Ohlert i Gibson popłynęli parowcem po Missisipi do Nowego Orleanu, musiałem więc podążyć tam za nimi. Ohlert senior3 dał mi wykaz firm, z którymi łączyły go stosunki handlowe. 
W Louisville i w St. Louis dowiedziałem się, że Wiliam był w tych firmach i podjął duże sumy pieniędzy. To samo uczynił również w Nowym Orleanie u kilku przyjaciół swego ojca. 
Tych, których to jeszcze nie spotkało, ostrzegłem i poprosiłem, żeby posłali po mnie, gdyby 
Wiliam zjawił się raz jeszcze. 

To były wszystkie wiadomości, które zebrałem. Teraz utkwiłem bezradnie w mrowisku 
ludzkim zapełniającym ulice Nowego Orleanu. Zgłosiłem się oczywiście ze swoją sprawą na 
policję, a potem nie pozostawało mi nic innego, jak czekać na wynik starań władz policyjnych. Nie chciałem tracić bezczynnie czasu, snułem się więc wśród tego chaosu i szukałem 
licząc trochę na szczęśliwy przypadek. 

Nowy Orlean ma wybitnie południowy charakter, zwłaszcza w starszych dzielnicach miasta, 
gdzie wzdłuż brudnych, wąskich uliczek ciągną się gęsto skupione domy z ganeczkami i werandami. Tam kryje się życie, które unika światła dziennego. Tam można ujrzeć wszystkie 
barwy twarzy, od białej i żółtej do najgłębszej murzyńskiej czarności. Mężczyźni nawołują 
się, kobiety krzyczą głośno, kataryniarze, wędrowni śpiewacy i gitarzyści popisują się rozdzierającymi uszy utworami. 

Lepsze wrażenie sprawiają liczne małe przedmieścia, gdzie stoją zgrabne wille, otoczone 
czystymi ogrodami, w których rosną róże, palmy, oleandry, grusze, figi, brzoskwinie, pomarańcze i cytryny. Tam znajduje mieszkaniec upragniony spokój, gdy wydostanie się z hałasu 
miejskiego. 

Największe ożywienie panuje oczywiście w porcie, Roi się tam od okrętów i statków różnego rodzaju i rozmaitych rozmiarów. Tam leżą stosy olbrzymich bel bawełny i beczek, wśród 
których krzątają się setki robotników. Widzowi może się zdawać, że został przeniesiony na 
któryś z indyjskich targów bawełny. 

Chodziłem tak po mieście, na próżno się rozglądając. Około południa zrobiło się bardzo gorąco. Na pięknej, szerokiej Common Street wpadł mi w oko szyld piwiarni. Łyk pilznera nie 
mógł mi zaszkodzić w tym skwarze. Wszedłem więc do środka. 

Jakim powodzeniem cieszyło się już wówczas to piwo, przekonałem się widząc w lokalu 
mnóstwo gości. Dopiero po długim poszukiwaniu znalazłem w samym kącie nie zajęte jeszcze krzesło. Stał tam niewielki stolik na dwie osoby, przy którym siedział już jakiś gość o 
odstraszającej powierzchowności. Poszedłem tam mimo to i poprosiłem, żeby mi pozwolił 
wypić w jego towarzystwie szklankę piwa. 

Po twarzy przemknął mu uśmiech politowania. Zmierzył mnie badawczym, pogardliwym 
prawie spojrzeniem i zapytał: 

¦ Macie pieniądze, master? 

¦ Oczywiście! ¦ odrzekłem zdziwiony tym pytaniem. 

¦ Możecie więc zapłacić za piwo i za miejsce, które chcecie zająć? 

¦ Rozumie się. 

3 Senior -tu: starszy członek rodu. 


¦ Dobra, po cóż w takim razie pytacie mnie o pozwolenie? Widać z tego, że jesteście greenhom. Diabli porwaliby każdego, kto by mi spróbował zabronić usiąść tam, gdzie mi się 
zechce! Siadajcie zatem, połóżcie nogi, gdzie wam się podoba, i każdemu, kto by się temu 
sprzeciwiał, dajcie w ucho! 

Przyznaję szczerze, że postępowanie tego człowieka wzbudziło we mnie podziw. Poczułem, 
że się zarumieniłem. Właściwie słowa jego obrażały mnie, zdawałem sobie, choć nie dość 
jasno, sprawę z tego, że powinienem odeprzeć tę obrazę. Dlatego siadając odrzekłem: 

¦ Można być grzecznym, lecz mimo to starym wygą. 

¦ Pshaw! ¦ powiedział ze spokojem. ¦ Nie wyglądacie na to. Nie starajcie się wywołać w 
sobie gniewu, bo to do niczego nie doprowadzi. Nie pomyślałem o was nic złego. Nie wiem 
więc, dlaczego chcielibyście mnie zaczepić. Old Death nie da się groźbą wyprowadzić z równowagi. 

Old Death! Ach, więc to był Old Death! Słyszałem już o tym znanym, sławnym nawet 
westmanie. Sławą jego rozbrzmiewały wszystkie obozowe, ogniska po drugiej stronie Missisipi, a imię jego nieobce było nawet w miastach Wschodu. Jeśli w opowiadaniach o nim była 
choć dziesiąta czy nawet dwudziesta część prawdy, to był to strzelec i poszukiwacz ścieżek, 
przed którym należało zdjąć kapelusz. Wiek jednego pokolenia spędził na uwijaniu się po 
Zachodzie i pomimo niebezpieczeństw, na jakie się narażał, nie odniósł ani jednej rany. Dlatego zabobonni uważali go za człowieka, którego się kule nie imają. 

Nie wiedziano, jak się właściwie nazywał. Old Death, „Stara Śmierć”, był to jego wojenny 
przydomek nadany mu przez ludzi z powodu jego nadzwyczajnej chudości. Widząc go przed 
sobą, przekonałem się, że ci, co go tak nazwali, niedalecy byli od prawdy. 

Niezwykle wysoki, pochylony ku przodowi, wyglądał istotnie tak, jak gdyby się składał tylko ze skóry i kości. Skórzane spodnie trzepotały mu wokoło nóg. Skórzana również bluza 
skurczyła się widocznie, tak że rękawy jej sięgały ledwie po łokcie. Obie kości przedramienia 
przezierały przez skórę. 

Z bluzy wystawała długa szyja, z wystającym jabłkiem Adama. A cóż dopiero głowa! Zdawało się, że nie ma na niej pięciu hitów mięsa. Oczy w głębokich oczodołach, a na głowie ani 
jednego włosa! Strasznie zapadłe policzki, kanciaste szczęki, występujące mocno kości policzkowe i zapadnięty, perkaty nos składały się rzeczywiście na całość, której można się było 
przestraszyć. 

Jego długie i wychudłe nogi tkwiły w podobnych do butów futerałach, skrojonych z jednego 
kawałka końskiej skóry. Do nich przymocował ostrogi, których kółka sporządzone były ze 
srebrnych meksykańskich pestówek. 

Obok niego leżało na ziemi siodło z całkowitą uprzężą, a o ścianę opierała się jedna z owych 
długich rusznic kentuckich, jakie dziś spotyka się już rzadko, gdyż musiały ustąpić miejsca 
odtylcówkom. Reszta uzbrojenia Old Deatha składała się z kordelasa i z dwu dużych rewolwerów, których głownie wystawały zza pasa. 

Oberżysta przyniósł mi zamówione piwo. Kiedy podniosłem szklankę do ust, myśliwiec 
wyciągnął do mnie swoją i rzekł: 

¦ Stój! Nie tak prędko, chłopcze! Trąćmy się najpierw! Słyszałem, że tam w waszym kraju 
jest taki zwyczaj. 

¦ Tak, lecz tylko między dobrymi znajomymi ¦ odrzekłem nie kwapiąc się bynajmniej do 
podjęcia jego wezwania. 

¦ Nie róbcie ceregieli! Siedzimy teraz razem i nie potrzebujemy nawet w myślach skręcać 
sobie karków. Trąćcie się więc! Nie jestem szpiegiem ani oszustem, możecie więc spokojnie 
zabawić się ze mną przez pół godziny. 

To już brzmiało inaczej niż przedtem. Dotknąłem jego szklanki swoją, mówiąc; 

¦ Wiem, za kogo was uważać, sir! Jeśli rzeczywiście jesteście Old Death, to nie obawiam 
się, że się znajduję w złym towarzystwie. 


¦ A więc znacie mnie? W takim razie nie potrzebuję was zaznajamiać szczegółowo z moją 
osobą. Pomówmy raczej o was! Po co właściwie przybyliście do Stanów? 

¦ Z tego samego powodu, który i innych tu przywiódł: szukać szczęścia. 

¦ Wierzę. Tam w Europie zdaje się ludziom, że tu wystarczy otworzyć kieszeń, a błyszczące dolary same zaczną w nią wpadać. Ilekroć się komuś poszczęści, krzyczą o tym wszystkie 
gazety, o tych jednak tysiącach ludzi, które toną w nurtach życia i giną bez śladu w walce z 
nim, nikt nie napisze nawet wzmianki. Czy znaleźliście już szczęście lub znajdujecie się 
przynajmniej na jego tropie? 

¦ Sądzę, że mogę powiedzieć: tak. 

¦ Baczcie więc bystro, żeby trop ten nie uszedł waszej uwagi. Ja wiem najlepiej, jak trudno 
utrzymać się na takim tropie. Słyszeliście może, że jestem zwiadowcą, poszukiwaczem ścieżek, który śmiało i bez obawy idzie w zawody z każdym westmanem, a mimo to daremnie 
goniłem za szczęściem do dzisiaj. Sto razy zdawało mi się, że trzeba tylko po nie sięgnąć, ale 
ilekroć wyciągnąłem rękę, znikało jak zamek na lodzie, istniejący jedynie w ludzkiej wyobraźni. 

Powiedział to posępnie i w milczeniu zaczął patrzeć przed siebie. Gdy nic na te słowa nie 
odpowiedziałem, podniósł znów wzrok na chwilę i rzekł; 

¦ Nie wiecie oczywiście, dlaczego wygłaszam takie zdania. Wyjaśnienie jest bardzo proste. 
Zawsze mnie to trochę porusza, ilekroć widzę Europejczyka, zwłaszcza młodego, i gdy sobie 
muszę powiedzieć, że pójdzie on niezawodnie na dno. Moja matka bardzo mnie kochała. Gdy 
umierała, byłem dzięki jej zabiegom na stanowisku, z którego widać już było szczęście. Ja 
jednak uważałem siebie za mądrzejszego i puściłem się w fałszywym kierunku. Master, bądźcie rozsądniejsi ode mnie! Poznaję po was, że z wami może się stać to samo, co ze mną. 

¦ Rzeczywiście? Jak to? 

¦Jesteście zbyt delikatny, pachniecie perfumami. Gdyby Indianin zobaczył waszą fryzurę, 
padłby trupem z wrażenia. Na waszym ubraniu nie ma ani jednej plamki, ani jednego pyłku. 
W ten sposób nie szuka się szczęścia na Zachodzie. 

¦ Nie zamierzam bynajmniej go tutaj szukać. 

¦ Tak? Czy będziecie tak dobrzy powiedzieć mi, jaki obraliście sobie zawód? 

¦ Odbyłem studia uniwersyteckie. 

Powiedziałem to z pewną dumą, on zaś spojrzał na mnie z lekkim uśmiechem, który na jego 
twarzy wyglądał jak szyderczy grymas, potrząsnął głową i ciągnął dalej: 

¦ Studia! O biada! Nie budujcie na tym zbyt wiele. Właśnie ludzie tego pokroju, co wy, 
najmniej posiadają zdolności do zdobycia szczęścia. Doświadczyłem już tego niejednokrotnie. Czy macie jaką posadę? 

¦ Tak. W Nowym Jorku. 

¦ Jaką? 

Pytania te zadawał Old Death takim tonem, że prawie nie podobna było odmówić mu odpowiedzi. Ponieważ nie mogłem wyjawić prawdy, przeto oświadczyłem: 

¦ Pracuję u pewnego bankiera i z jego polecenia znajduję się tutaj. 

¦ Bankiera? Aha! W takim razie droga wasza jest o wiele równiejsza od mojej. Nie opuszczajcie tej posdy, sir! Nie każdy, mający za sobą studia, otrzymuje stanowisko u amerykańskiego posiadacza pieniędzy. I jeszcze do tego w Nowym Jorku! Cieszycie się widocznie 

mimo swej młodości wielkim zaufaniem. Z Nowego Jorku wysyła się na Południe tylko takich, na których można polegać. Bardzo jestem rad z tego, że się pomyliłem co do was, sir! A 
więc polecono wam załatwić jakiś pieniężny interes. 

¦ Coś w tym rodzaju. 

¦ Tak! Hm! 

Obrzucił mnie znowu bystrym, badawczym spojrzeniem, zrobił grymas uśmiechu i mówił 
dalej: 


¦ Ale ja sądzę, że odgaduję właściwy powód waszej obecności tutaj. 

¦ Wątpię. 

¦ Nie chcę was pozbawiać tego przekonania, ale udzielę wam dobrej rady. Jeżeli nie chcecie dać poznać po sobie, że kogoś tutaj szukacie, to uważajcie lepiej na swoje oczy. Obejrzeliście wszystkich tu obecnych z wpadającą w oko dokładnością, a teraz wzrok wasz ustawicznie błądzi po oknach, zatrzymując się na przechodniach. Szukacie zatem kogoś. Czy zgadłem? 

Tak, master. Chciałbym spotkać się z kimś, a nie znam jego adresu. 

¦ Zwróćcie się do hoteli! 

¦ To okazało się daremne, a tak samo bez skutku pozostały starania policji. 

Na to przemknął mu znów po twarzy ów grymas, który miał być przyjaznym uśmiechem. 
Potem parsknął z cicha, strzelił palcami i rzekł: 

¦ Master, jesteście greenhorn, prawdziwy, rzetelny greenhorn! Nie bierzcie mi tego za złe, 
ale tak jest w istocie. 

W tej chwili spostrzegłem się, że powiedziałem za wiele. Old Death potwierdził ten mój pogląd, mówiąc dalej: 

¦ Przybywacie tu w sprawie podobnej, jak się sami wyraziliście, do pieniężnego interesu. 
Tego człowieka szuka z waszego polecenia policja. Wy sami biegacie po ulicach i po piwiarniach, aby go znaleźć. Nie byłbym Old Deathem, gdybym nie wiedział, kogo mam przed sobą. 

¦ No kogo, sir? 

¦ Prywatnego detektywa, który podjął się zadania raczej rodzinnej niż kryminalnej natury. 

Ten człowiek był istotnie wzorem przenikliwości. Czy miałem potwierdzić, że się dobrze 
domyślił? Nie. Sprzeciwiłem się przeto tymi słowy: 

¦ Mam wielki szacunek dla waszej bystrości, sir, ale tym razem przeliczyliście się. 

¦ Nie przypuszczam! 

¦ Na pewno! 

¦ Well! To wasza rzecz, czy przyznacie mi słuszność, czy też nie. Ja nie chcę i nie mogę 
was do tego zmusić. Jeśli wam jednak na tym zależy, żeby was nie przejrzano, to nie zachowujcie się tak nieostrożnie. Idzie o sprawę pieniężną. Powierzono ją greenhornowi, czyli poszkodowani życzą sobie łagodnego postępowania z winowajcą, który zapewne jest dobrym 
ich znajomym, a może nawet członkiem rodziny. Coś kryminalnego jest w tym także, bo w 
przeciwnym razie nie pomagałaby wam policja. Poszukiwany jest w rękach łotra, który go 
wyzyskuje. Tak, tak, przypatrzcie mi się, sir! Dziwicie się mej wyobraźni? Dobry westman 
buduje sobie nawet z dwu śladów bardzo długą drogę, choćby stąd w głąb Kanady, i rzadko 
kiedy się pomyli. 

¦ Istotnie dajecie dowód nadzwyczajnej wyobraźni, master, 

¦ Pshaw! Możecie sobie dalej zaprzeczać! Mnie to nie szkodzi! Jestem tutaj dość znany i 
mógłbym wam coś poradzić, jeśli jednak sądzicie, że własną drogą prędzej dojdziecie do celu, 
to jest chwalebne, chociaż wątpię, czy rozumne. 

Wstał, wyjął starą skórzaną sakiewkę, aby zapłacić za piwo. Zdawało mi się, że moją nieufnością wyrządziłem mu przykrość. Zęby to naprawić, odezwałem się tymi słowami: 

¦ Są sprawy, w które nie należy nikogo wtajemniczać, szczególnie nikogo obcego. Nie 
chciałem bynajmniej was dotknąć i sądzę... 

¦ Ależ skąd! ¦ przerwał mi, kładąc monetę na stole. ¦ O obrazie nie ma mowy! Żywi

łem w stosunku do was najlepsze chęci, gdyż tkwi w was coś, co budzi we mnie życzliwość 

ku wam. 

¦ Może się jeszcze kiedy spotkamy! 

¦ Wątpię bardzo. Ja wyruszam dzisiaj do Teksasu, a stamtąd udaję się do Meksyku. Trudno 
przypuścić, żeby wasza przechadzka miała się odbyć w tym samym kierunku. A zatem szczę


śliwej drogi, sir! A przypomnijcie sobie czasem, że was nazwałem greenhornem! Od Old Deatha możecie to przyjąć spokojnie, gdyż nie ma on zamiaru obrazić was, a żadnemu nowicjuszowi nie zaszkodzi, jeśli będzie myślał o sobie skromniej. 

Włożył na głowę sombrero z szerokimi kresami, które wisiało dotąd na ścianie, zarzucił siodło i uździenicę na plecy, chwycił strzelbę i wyszedł. Ale zrobiwszy zaledwie trzy kroki, odwrócił się znowu, podszedł jeszcze raz do mnie i szepnął: 

¦ Nie bierzcie mi niczego za złe, sir! Ja także studiowałem i z przyjemnością dziś wspominam, jakim to wówczas byłem zarozumiałym głupcem. Do widzenia! 

Po tych słowach opuścił lokal, nie odwracając się już wcale. Patrzyłem za nim, dopóki jego 
osobliwa i wyśmiewana z lekka przez przechodniów postać nie zniknęła w tłumie. Chętnie 
bym się właściwie pogniewał na niego. Zadawałem sobie nawet trud, by się zmusić do gniewu, ale nie zdołałem tego dokazać. Jego wygląd budził we mnie coś jakby litość, słowa jego 
były surowe, ale glos brzmiał przy tym łagodnie, przekonywająco i mile. Z całego jego zachowania wyczuwałem w gruncie rzeczy, że był dla mnie dobrze usposobiony. Spodobał mi 
się pomimo swojej brzydoty, ale byłoby nieostrożnością wtajemniczać go w moje zamiary, 
chociaż rzeczywiście mógł mi udzielić cennych wskazówek. Nazwę ,,greenhorn”, którą mnie 
obdarzył, ścierpiałem, gdyż Sam Hawkens tak mnie do niej przyzwyczaił, że już nie mogła 
mnie dotknąć. Nie uważałem również za stosowne chwalić się przed nim, że byłem już raz na 
Zachodzie. 

Oparłem łokieć na stole, a głowę na dłoni i patrzyłem w zamyśleniu przed siebie. Wtem 
otworzyły się drzwi i wszedł nie kto inny... jak Gibson. 

Stanął u wejścia i objął wzrokiem obecnych. Kiedy mi się wydało, że oczy jego natknęły się 
na mnie, odwróciłem się plecami do drzwi. W całej piwiarni nie było ani jednego miejsca 
oprócz tego, na którym siedział przedtem Old Death. Gibson musiał więc podejść do mego 
stolika, jeśli chciał coś wypić. Cieszyłem się już w duszy przestrachem, jakiego mu napędzi 
mój widok. 

Lecz Gibson nie zbliżał się jakoś, natomiast usłyszałem szmer drzwi obracających się w zawiasach. Odwróciłem się czym prędzej, ale Gibsona już nie było: poznał mnie i umknął. Widziałem go, jak wyszedł i szybkim krokiem pośpieszył dalej. W mgnieniu oka wsadziłem kapelusz na głowę, rzuciłem oberżyście zapłatę i wypadłem z lokalu. Gibson biegł na prawo, 
starając się widocznie zniknąć w gęstej gromadzie ludzi. Oglądnąwszy się, zobaczył mnie i 
przyśpieszył kroku. Gdy minąłem ową grupę ludzi, ujrzałem go znikającego w wąskiej uliczce, do której dobiegłem właśnie w chwili, gdy on skręcał za jej róg. Przedtem jednak odwrócił 
się jeszcze raz, zdjął kapelusz i zaczął nim ku mnie wymachiwać. To mnie oczywiście rozgniewało. Nie zważając na to, że przechodnie będą się ze mnie śmieli, ruszyłem ku niemu 
kłusem. Policjanta nigdzie nie było widać. Prosić prywatne osoby o pomoc byłoby rzeczą 
daremną; nikt nie stanąłby po mojej stronie. 

Dobiegłszy do rogu ulicy, znalazłem się na niewielkim placyku. Po prawej i lewej stronie 
stały zwartym szeregiem małe domki, a naprzeciw ujrzałem wille we wspaniałych ogrodach. 
Sporo ludzi kręciło się na placu, ale Gibsona nie zauważyłem. Widocznie gdzieś się już ukrył. 

Przy sklepie fryzjera stał oparty o drzwi jakiś Murzyn. Znajdował się tu już zapewne długo i 
niewątpliwie musiał spostrzec zbiega. Podszedłem więc do niego, zdjąłem uprzejmie kapelusz 
i zapytałem, czy nie widział dżentelmena wybiegającego z uliczki. Zapytany pokazał w 
uśmiechu długie, żółte zęby i odrzekł: 

¦ O tak, sir! Widziałem. Pędził bardzo szybko i wpadł tutaj. 

Równocześnie wskazał na małą willę. Podziękowawszy mu, pośpieszyłem w tym kierunku. 
Żelazna brama ogrodu, który należał do willi, była zamknięta. Musiałem dzwonić z pięć minut, zanim pojawił się jakiś Murzyn. Powiedziałem mu, o co chodzi, on zaś zatrzasnął mi 
przed nosem drzwi, mówiąc: 

¦ Ja zapytać najpierw massę. Bez pozwolenia massy nie otworzyć. 


Po tych słowach odszedł. Stałem z dziesięć minut jak na rozżarzonych węglach. Nareszcie 
powrócił Murzyn z odpowiedzią: 

¦ Nie wolno wpuścić. Massa zakazać. Nikt dzisiaj nie wejść. Drzwi. Drzwi zawsze zamknięte. Wy prędko odejść, bo jakby skoczyć przez płot, massa skorzystać z prawa domowego i strzelić z rewolweru. 

Teraz nie wiedziałem, co począć. Wcisnąć się przemocą byłoby niebezpiecznie, gdyż właściciel willi na pewno nie pożałowałby mi kuli. Amerykanin nie zna żartów, gdy wchodzi w 
grę prawo domowe. Nie pozostało mi nic innego, jak udać się na policję. 

Kiedy przechodziłem w najwyższym gniewie przez plac, podbiegł do mnie jakiś chłopiec z 
kartką w ręku. 

¦ Sir, sir! ¦ zawołał. ¦ Zaczekajcie no! Dacie mi dziesięć centów za tę kartkę? 

¦ Od kogo ta kartka? 

¦ Od dżentelmena, który wyszedł z tamtego domu ¦ odrzekł wskazując przy tym nie na 
willę, lecz w kierunku wprost przeciwnym. ¦ On napisał te słowa i polecił wam je oddać. Ale 
dajcie wpierw dziesięć centów, to ją dostaniecie. 

Wręczyłem mu żądaną kwotę, za co otrzymałem kartkę. Chłopak pobiegł swoją drogą. Na 
kawałku papieru, wyrwanym z notatnika, przeczytałem, co następuje: 

Szanowny Master! 

Czy z powodu mnie przybyliście do Nowego Orleanu? Domyślam się, że mnie ścigacie. 
Uważałem was za człowieka naiwnego, ale nie aż tak głupiego, żebyście chcieli mnie schwytać. Kto nie posiada więcej niż pół łuta mózgu, nie powinien zabierać się do takich spraw. 
Wracajcie do Nowego Jorku i pozdrówcie ode mnie master Ohlerta. Postarałem się o to, żeby 

o mnie pamiętał, i spodziewam się, że wy przypomnicie sobie także od czasu do czasu nasze 
dzisiejsze spotkanie, które, co prawda, nie miało zbyt zaszczytnego dla was przebiegu. 
G i b s o n 
Można sobie wyobrazić mój zachwyt podczas czytania tego miłego listu! Zmiąłem kartkę, 
wsunąłem ją do kieszeni i poszedłem dalej. Być może, Gibson obserwował mnie z ukrycia, 
nie chciałem więc sprawić mu tego zadowolenia, żeby mnie widział w kłopocie. 

Rozglądałem się przy tym badawczo po placu. Gibsona nie było widać. Murzyn zniknął 
spod sklepu, a chłopca, który mi podał kartkę, także nie mogłem dostrzec. Pomyślałem sobie, 
że otrzymał pewnie polecenie, żeby się czym prędzej ulotnić. 

Podczas gdy ja układałem się z Murzynem o wpuszczenie do willi, Gibson znalazł czas na 
napisanie listu o kilkudziesięciu wyrazach. Murzyn wystrychnął mnie na dudka, a Gibson 
pewnie wyśmiał, chłopiec miał bowiem taką minę, jak gdyby wiedział, że chodzi o to, by 
mnie wyprowadzić w pole. 

Popadłem oczywiście w gniewny nastrój: czułem się skompromitowany w najwyższym 
stopniu i postanowiłem zamilczeć przed policją, że widziałem Gibsona. 

Wracając nie wstępowałem już na plac, ale przeszukałem raz jeszcze wychodzące nań ulice, 
oczywiście bez śladu powodzenia, gdyż jasne było, że Gibson opuścił tak niebezpieczną dla 
siebie dzielnicę. Należało się spodziewać, że skorzysta z pierwszej sposobności wyjazdu z 
Nowego Orleanu. 

Wpadłem na tę myśl pomimo swego ,,pół łuta” ważącego mózgu i udałem się wobec tego na 
miejsce, gdzie stały okręty, które miały odejść tego dnia. Pomagali mi dwaj policjanci w cywilnych ubraniach, . ale także na próżno. Gniew z tego powodu, że pozwoliłem .sobie dać 
takiego szczątka w nos, odebrał mi wszelki spokój, snułem się więc po ulicach do późna w 
noc i zaglądałem do najrozmaitszych restauracji i szynków. Czując się już zbyt znużonym, 
poszedłem w końcu do swego pensjonatu i położyłem się spać. 

Sen przeniósł mnie do domu obłąkanych. Setki wariatów, którzy uważali się za poetów, wyciągały do mnie pękate rękopisy, żebym je przeczytał. Oczywiście były to same tragedie z 
obłąkanymi poetami jako bohaterami. Musiałem czytać i czytać, bo Gibson stał obok mnie z 


rewolwerem i groził natychmiastową śmiercią, gdybym przestał na chwilę. Czytałem i czytałem, aż mi pot spływał z czoła. Chcąc się obetrzeć wydobyłem chustkę z kieszeni, zatrzymałem się na sekundę, a w tej chwili Gibson strzelił! 

Huk wystrzału zbudził mnie, gdyż nie był to huk urojony, lecz rzeczywisty. Rzucałem się w 
rozdrażnieniu po całym łóżku starając się wyrwać Gibsonowi rewolwer i strąciłem z małej 
szafki nocnej lampę służącego. Policzono mi za nią nazajutrz osiem dolarów. 

Zbudziłem się oblany potem. Ubrawszy się, wypiłem herbatę i pojechałem nad wspaniałe 
jezioro Pontchartarain, gdzie orzeźwiłem się kąpielą. Następnie rozpocząłem znów poszukiwania, zajrzałem też do piwiarni, w której wczoraj spotkałem Old Deatha. Wszedłem, nie 
spodziewając się bynajmniej znaleźć tu jakiegokolwiek śladu. Lokal nie był taki pełny jak 
dnia poprzedniego. Wczoraj nie można było doprosić się gazety, dzisiaj aż kilka leżało nie 
zajętych na stole. Wziąłem jedną z nich. 

Nie mając zamiaru dokładnie czytać, rozłożyłem ją na chybił trafił. Pierwsze, co mi wpadło 
w oko, był wiersz. Przerzucając gazetę, zwykle czytywałem poezje na samym końcu albo 
wcale ich nie czytałem. Tytuł utworu, który zauważyłem, przypominał tytuły rozdziałów 
kryminalnych powieści, bo brzmiał ,,Noc najstraszliwsza”. Odebrało mi to ochotę do czytania. Chciałem już odwrócić kartkę, kiedy zauważyłem pod wierszem dwie litery: „W. O.” 
Wszak od tych liter zaczynało się imię i nazwisko Wiliama Ohlerta. Ponieważ tyle czasu 
miałem na myśli to imię i nazwisko, przeto nic dziwnego, iż skojarzyłem z nimi te litery. 
Ohlert junior uważał się za poetę. Czyżby w ten sposób skorzystał z pobytu w Nowym Orleanie, żeby drukować swoje rymy? Być może dlatego wydrukowano wiersz tak szybko, że 
autor zapłacił za to. Jeżeliby się moje przypuszczenie sprawdziło, mógłby mnie ten utwór 
naprowadzić na jego ślady. Wiersz brzmiał: 

Noc najstraszliwsza


Znaszlj tę noc, z którą na ziemią leci


Wycie wichury i dżdżu gęsty mrok,


Tę noc, gdy z nieba żadna z gwiazd nie świeci,


A fal deszczowych nie przebije wzrok?


Choć straszna noc ta, będzie po niej dniało,


Więc połóż się i zaśnij sobie śmiało.


Znaszli tę noc, która na życie spada,
Gdy cię przedśmiertne już otoczą sny,
Gdy bliska wieczność znienacka zagada
I przerażeniem tętno w żyłach drży?
Choć ciemna noc ta, będzie po niej dniało,
Więc połóż się i zaśnij sobie śmiało.


Znaszli tę noc, co ducha owija,
Że próżno żądzą wyzwolenia drga,
Co cię obmota jako wściekła żmija,
A tysiąc diabłów ciągle w mózg ci plwa?
Czuwać nie warto, na nic by się zdało,
Bo po tej nocy już nie będzie dniało!


Przyznaję, że mnie ta treść głęboko wzruszyła. Utwór ten mógł nie posiadać literackiej 
wartości, ale zawierał w sobie krzyk przerażenia uzdolnionego człowieka, walczącego na 
próżno z obłąkaniem, którego padł ofiarą. Wkrótce jednak opanowałem wzruszenie, gdyż 
musiałem działać. Nie wątpiłem ani na chwilę, że autorem wiersza był Wiliam Ohlert. Wyszukałem więc w księdze adresowej adres wydawcy tej gazety i udałem się do niego. 


Jak się okazało, przypuszczenia moje były słuszne. Niejaki Wiliam Ohlert przyniósł osobiście poprzedniego dnia ten utwór i prosił o rychłe zamieszczenie. Ponieważ redaktor się ociągał, poeta ofiarował mu dziesięć dolarów i postawił za warunek, że wiersz pojawi się w dzisiejszym numerze i że otrzyma on korektę. Zachowanie się poety było bardzo przyzwoite, 
tylko wzrok miał jakiś błędny i oświadczył kilkakrotnie, że wiersz pisany jest krwią serdeczną. Frazesem tym posługują się zresztą rozmaici zdolni i niezdolni poeci i pisarze. Aby 
można było posłać mu korektę, zostawił adres mieszkania, który mnie oczywiście także 
podano. Był to jeden z wytwornych i drogich pensjonatów prywatnych w nowej dzielnicy 
miasta. 

Pośpieszyłem więc tam natychmiast, zmieniwszy przedtem swój wygląd. Po drodze wstąpiłem po dwóch policjantów, którym kazałem się ustawić pod drzwiami wspomnianego domu. 

Byłem pewien, że potrafię pochwycić łotra i jego ofiarę, więc w podniosłym nastroju pociągnąłem za rączkę od dzwonka, nad którą przybity był szyld z napisem: 

„Pensjonat pierwszej klasy dla Pań i Panów”. Dom i zakład należały do kobiety. Portier 
otworzył, zapytał, czego żądam, a ja w odpowiedzi poprosiłem, by mnie oznajmił pani domu. 
Równocześnie wręczyłem mu kartę wizytową, opiewającą oczywiście na inne nazwisko. Zaprowadzono mnie do salonu, gdzie niebawem pojawiła się lady. 

Była to wykwintnie ubrana, dość okazała kobieta lat około pięćdziesięciu. Kędzierzawe 
włosy i lekkie zabarwienie paznokci dowodziły resztek czarnej krwi w jej żyłach. Wywarła na 
mnie wrażenie osoby kulturalnej, przyjęła mnie z wielką uprzejmością. 

Przedstawiłem jej się jako redaktor felietonów z gazety, pokazałem jej kupiony dopiero co 
numer i powiedziałem. że pragnę pomówić z autorem tego utworu, gdyż wiersz tak się ogólnie podobał, że przynoszę poecie nowe zamówienie. 

Gospodyni przysłuchiwała mi się spokojnie, przypatrywała badawczo, a gdy skończyłem, 
rzekła: 

¦ A więc ten pan drukował swój utwór w pańskim dzienniku? Jak to ładnie! Czy dobry? 

¦ Znakomity! Miałem już zaszczyt wspomnieć, że wywarł na czytelnikach wielkie wrażenie. 

¦ To mnie ogromnie interesuje. Ten pan wydawał mi się bardzo wykształcony, to prawdziwy dżentelmen. Niestety mówił niewiele i nie obcował z nikim. Wyszedł raz tylko, prawdopodobnie wówczas, kiedy zaniósł panom poemat. 

¦ Czyżby? W czasie rozmowy u nas w redakcji wspominał, że kilkakrotnie podejmował tutaj pieniądze, musiał zatem wychodzić więcej razy. 

¦ W takim razie działo się to podczas mej nieobecności, a może te sprawy załatwiał jego 
sekretarz. 

¦ On ma sekretarza? O tym nic mi nie mówił. Wobec tego to chyba człowiek bardzo zamożny? 

¦ Przypuszczam! Płacił dobrze i jadł potrawy najwytworniejsze. Kasę prowadził jego sekretarz Clinton. 

¦ Clinton? Ach, jeżeli ten sekretarz nazywa się Clinton, to jego pewnie spotkałem w klubie. 
Pochodzi z Nowego Jorku, a przynajmniej stamtąd przybywa i jest niezrównany w towarzystwie. Widziałem się z nim wczoraj około południa. 

¦ To możliwe ¦ wtrąciła. ¦ Rzeczywiście wychodził o tej porze. 

¦ I tak ¦ ciągnąłem dalej ¦ podobaliśmy się sobie nawzajem, że zaszczycił mnie swoją fotografią. Ja nie noszę swojej z sobą, musiałem mu jednak przyrzec, że dam mu ją dzisiaj, gdyż 
postanowiliśmy się zobaczyć. Oto jego fotografia. ¦ Pokazałem jej wizerunek Gibsona, który 
zawsze nosiłem przy sobie. 

¦ Słusznie, to jest ten sekretarz ¦ rzekła rzuciwszy okiem. ¦ Niestety, nieprędko go pan 
zobaczy, a od master Ohlerta nie otrzyma pan już żadnego wiersza, gdyż obaj wyjechali. 

Przestraszyłem się, ale zapanowałem szybko nad sobą i odrzekłem: 


¦ Bardzo mi przykro! Decyzja odjazdu zapadła chyba bardzo nagle. 

¦ Rzeczywiście! To bardzo a bardzo wzruszająca historia. Master Ohlert wprawdzie o tym 
nie mówił, bo nikt sam ran swoich nie dotyka, ale jego sekretarz powierzył mi tę tajemnicę 
pod warunkiem, że będę milczała. Musi pan wiedzieć, że cieszę się zawsze zaufaniem tych, 
którzy u mnie mieszkają. 

¦ Wierzę pani. To zupełnie naturalne. Jej -wytworne maniery, jej delikatne formy towarzyskie upoważniają do tego całkowicie. ¦ Przypochlebiałem się najbezczelniej. 

¦ O proszę bardzo! ¦ rzekła dotknięta mile tym niezgrabnym pochlebstwem. ¦ Ta historia 
do łez mnie wzruszyła, raduję się, że nieszczęśliwemu młodzieńcowi udało się jeszcze w czas 
umknąć. 

¦ Umknąć? To brzmi tak, jak; gdyby go ścigano. 

¦ Tak też jest w istocie. 

¦ Ach! Jakież to dziwne! Tak wysoce uzdolniony, wręcz genialny poeta ¦ ścigany! Jako 
redaktor, a zatem po części kolega tego nieszczęśliwego, pragnę dowiedzieć się czegoś bliższego o nim. Dziennikarstwo przedstawia znaczną potęgę. Może byłoby wskazane ująć .się za 
nim w artykule. Jaka szkoda, że zaznajomiono panią z tą niezwykłą historią tylko pod warunkiem zachowania milczenia! 

Policzki jej pokraśniały. Wydobyła niezbyt czystą chustkę do nosa, aby ją mieć każdej 
chwili pod ręką, i rzekła: 

¦ Co się tyczy tej dyskrecji, sir, to nie poczuwam się już teraz do obowiązku zachowania 
jej, gdyż ci panowie odjechali. Wiem, że prasę nazywają mocarstwem, i byłabym bardzo 
szczęśliwa, gdyby pan dopomógł temu młodzieńcowi do uzyskania jego praw. 

¦ Zrobię chętnie wszystko, co tylko w mojej mocy. Musiałbym się jednak dowiedzieć, o co 
chodzi. 

Przyznaję, że z trudem ukrywałem ciekawość. ¦ Dowie się pan, gdyż serce nakazuje mi 
wyjawić panu wszystko. Tu wchodzi w grę miłość, równie wierna, jak nieszczęśliwa. 

¦ Tak też przypuszczałem, gdyż nieszczęśliwa miłość to cierpienie największe i najbardziej 
rozdzierające serce. 

Mnie samemu oczywiście ani się jeszcze śniło o miłości. 

¦ Słowa pańskie wzbudziły we mnie przychylność dla pana! Czy i pan doznał już tego cierpienia? 

¦ Jeszcze nie. 

¦ W takim razie jest pan człowiekiem szczęśliwym. Ja niestety nacierpiałam się więcej, niż 
moje serce mogło wytrzymać. Matka moja była Mulatką. Ja zaręczyłam się z synem francuskiego plantatora, a więc z białym. Szczęście nasze zniweczono, ponieważ ojciec narzeczonego nie chciał przyjąć do rodziny kolorowej lady. Jakżeż współczuję temu pożałowania godnemu poecie, którego ten sam los spotkał! 

¦ Więc on kocha Mulatkę? 

¦ Tak! Lecz ojciec jego zabronił mu tej miłości i podstępnie wydarł rewers, na którym dama 
ta stwierdziła swoim podpisem, że wyrzeka się szczęścia i połączenia z Wiliamem. 

— Cóż za nieludzki ojciec! ¦ zawołałem z oburzeniem, zaskarbiając sobie znowu życzliwe 
spojrzenie niewiasty. 
Właścicielka pensjonatu niewątpliwie bardzo się przejęła tym, co jej Gibson nakłamał. Niewątpliwie opowiedziała mu dzieje swej miłości, a on zaraz zmyślił bajkę, za pomocą której 
udało mu się zdobyć jej współczucie i wytłumaczyć konieczność nagłego wyjazdu. Wiadomość, że się teraz przezwał Clintonem, miała dla mnie oczywiście ogromne znaczenie. 

¦ Tak, nieludzki ojciec! ¦ potwierdziła. ¦ Wiliam jednak dochował wiary ukochanej i 

umknął z nią aż tutaj, gdzie umieścił ją w pensjonacie. 
¦ Nie rozumiem więc, dlaczego opuścił Nowy Orlean. 
¦ Ponieważ przybył tu jego prześladowca. 


¦ Więc ojciec każe go ścigać? 

¦ Tak. Ten nędznik ścigał ich z rewersem w ręku z miasta do miasta aż tutaj. (Śmiałem się 
w duchu z oburzenia jejmości na kogoś, z kim właśnie rozmawiała wcale serdecznie). Jest 
funkcjonariuszem policji. Polecono mu Wiliama pochwycić i sprowadzić do Nowego Jorku. 

¦ Czy sekretarz opisał pani tego okrutnika? ¦ zapytałem, żądny dalszych wiadomości o sobie. 

¦ Bardzo dokładnie, gdyż możliwe jest, że ten barbarzyńca odnajdzie mieszkanie Wiliama i 
przyjdzie do mnie. Ale już ja go przyjmę! Obmyśliłam sobie każde słowo, które do niego powiem. Ode mnie się nie dowie, dokąd Wiliam wyjechał. Poślę go właśnie w przeciwnym kierunku. 

Gospodyni opisała mi tego „barbarzyńcę” i wymieniła jego, to jest moje, nazwisko. Opis 
zgadzał się z rzeczywistością, chociaż wypadł dla mnie niezbyt pochlebnie. 

¦ Spodziewam się go każdej chwili ¦ mówiła dalej. ¦ Kiedy mi oznajmiono pana, myślałam już, że to on. Ale pomyliłam się na szczęście. Pan nie jest tym prześladowcą zakochanych, tym rabusiem najsłodszego szczęścia, tą otchłanią niesprawiedliwości i zdrady. Po pańskich poczciwych oczach widać, że pan umieści w swej gazecie artykuł, który zdruzgocze 
tego detektywa i weźmie w obronę uciśnionych. 

¦ Jeśli mam to uczynić, co zresztą zrobię z przyjemnością, to muszę koniecznie wiedzieć, 
gdzie się Wiliam Ohlert znajduje. Chciałbym do niego napisać. Prawdopodobnie pani zna 
miejsce jego obecnego pobytu? 

¦ Wiem istotnie, dokąd się udał, lecz nie jestem pewna, czy go tam jeszcze list pański zastanie. Owego prześladowcę byłabym wysłała na północny zachód, panu jednak powiem, że 
Ohlert pojechał na Południe do Teksasu. Miał zamiar udać się do Meksyku i wylądować w 
Veracruz, ale w tym czasie żaden statek nie wypływał z portu, wsiadł więc na ,,Delfina”, który zmierzał do Kwintany. 

¦ Czy pani wie o tym na pewno? 

¦ Oczywiście. Wiliam Ohlert musiał się śpieszyć, gdyż do odjazdu pozostawało zaledwie 
tyle czasu, żeby przenieść rzeczy na okręt. Załatwiał to mój portier, który będąc na pokładzie, 
rozmawiał z majtkami i dowiedział się, że “Delfin” zdąża tylko do Kwintany, a przedtem zatrzyma się w Galvestonie. Master Ohlert pojechał rzeczywiście ,,Delfinem”, gdyż mój portier 
zaczekał aż do odejścia statku. 

¦ Czy jego sekretarz i miss towarzyszyli mu? 

¦ Naturalnie. Portier jednak nie widział tej pani, gdyż zeszła od razu do damskiej kajuty. 
Nie pytał się też o nią, moi służący bowiem przyzwyczajeni są w najwyższym stopniu do 
dyskrecji i delikatności. Rozumie się samo przez się, że Wiliam nie zostawił narzeczonej i nie 
naraził jej na niebezpieczeństwo. Właściwie cieszę się z tego, że ich prześladowca do mnie 
przyjdzie, gdyż będzie to scena barowo zajmująca. Spróbuję najpierw wzruszyć jego serce, a 
jeśli mi się to nie uda, rzucę mu w twarz piorunujące słowa i tak z nim pomówię, że będzie się 
wił pod ogromem mej pogardy. 

Poczciwa kobieta wpadła rzeczywiście w rozdrażnienie z powodu tej sercowej sprawy. 
Wstała z krzesła, ścisnęła małe, tłuściutkie piąstki, wyciągnęła je ku drzwiom i zawołała 
groźnie: 

¦ Tak, przyjdź tylko, przyjdź, ty diabelski wysłańca! Przebiję cię mym spojrzeniem i zdruzgocę moimi słowy! 

Usłyszałem już dość i mogłem odejść. Kto inny postąpiłby tak zapewne i zostawił po prostu 
ową niewiastę w jej błędnym mniemaniu. Ja jednak uznałem za stosowne wytłumaczyć jej 
wszystko, by już dłużej nie uważała łotra za uczciwego człowieka. Nie obawiałem się, żebym 
sobie tą otwartością w jakikolwiek sposób zaszkodził, dlatego rzekłem: 

¦ Sądzę, że nie będzie pani miała sposobności ukarać tego osobnika druzgocącymi słowami 
i spojrzeniami. 


¦ Dlaczego? 

¦ Ponieważ on zabierze się do rzeczy zupełnie inaczej, niż pani sądzi. Nie uda się też pani 
skierować go na północny zachód, gdyż pojedzie wprost do Kwintany. 

¦ Ależ on nie zna miejsca ich pobytu! 

¦ Przeciwnie, wszak pani sama mu je wyjawiła. 

¦ Ja? To nie może być? Musiałabym o tym wiedzieć! Kiedyż to się stało? 

¦ Właśnie teraz. 

¦ Sir, ja pana nie pojmuję! ¦ zawołała w najwyższym zdumieniu. 

¦ Ja pani dopomogę. Czy pozwoli pani, że przeobrażę nieco moją osobę? 

To mówiąc, zdjąłem ciemną perukę, sztuczną brodę i okulary. Jejmość cofnęła się z przestrachem. 

¦ Na Boga! ¦ krzyknęła prawie. ¦ Pan nie jest redaktorem, lecz owym detektywem! Pan 
mnie oszukał! 

¦ Musiałem to zrobić, ponieważ już przedtem wprowadzono paaią w błąd. Historia z Mulatką jest kłamstwem od początku do końca. Nadużyto pani serca, urządzając sobie z niej 
drwiny. Clinton nie jest wcale sekretarzem Wiliama. Nazywa się w rzeczywistości Gibson i 
jest niebezpiecznym oszustem, którego należy unieszkodliwić. 

Upadła jak zemdlona na krzesło i zawołała: 

¦ Nie, nie! To nieprawda! Ten miły, niezrównany człowiek nie może być oszustem. Nie 
wierzę panu! 

¦ Uwierzy pani, skoro mnie pani wysłucha. Pozwoli pani, że jej o wszystkim dokładnie 
opowiem! 

Przedstawiłem jej właściwy stan sprawy i życzliwość jej dla ,,miłego i niezrównanego” sekretarza zamieniła się w gwałtowny gniew. Przekonała się, że ją najhaniebniej okłamano, i 
wyraziła mi nawet swe zadowolenie z tego powodu, że przyszedłem do niej w przebraniu. 

¦Gdyby pan tego nie uczynił ¦ rzekła — nie dowiedziałby się pan ode mnie prawdy i pojechałby pan wedle mojej wskazówki na Północ, do Nebraski albo Dakoty. Postępowanie tego 
Gibsona-Clintona zasługuje na najsurowszą karę. Spodziewam się, że pan puści się natychmiast w pogoń za nim. Proszę też napisać mi z Kwintany, jak się panu powiodło. Gdy go pan 
będzie wiózł do Nowego Jorku, musi pan z nim do mnie wstąpić, żebym mu mogła powiedzieć, jak nim gardzę. 

¦ To będzie trudno. W Teksasie nie łatwo kogoś pochwycić i zabrać do Nowego Jorku. 
Czułbym się bardzo szczęśliwy, gdybym zdołał tylko uwolnić Ohlerta z rąk tego oszusta i 
ocalić przynajmniej część tych sum, które oni w drodze podjęli. 

Rozstaliśmy się bardzo serdecznie. Czekającym pod domem policjantom oświadczyłem, że 
sprawa już załatwiona, wcisnąłem im w ręce napiwek i odszedłem. 

Musiałem śpieszyć do Kwintany, zapytałem więc, kiedy odpływa tam statek, ale szczęście 
mi nie sprzyjało. Jeden parowiec odchodził wprawdzie do Tampico, ale nie miał się nigdzie 
zatrzymywać po drodze. Statki wprost do Kwintany podnosiły kotwicę dopiero za kilka dni. 
Wreszcie znalazłem pośpieszny kliper idący z ładunkiem do Galvestonu. Ten rozpoczynał 
podróż już po południu. W nadziei, że w Galvestonie trafi się prędzej sposobność odpłynięcia 
do Kwintany, załatwiłem czym prędzej swoje sprawy i wsiadłem na ten statek. 

Niestety, zawiodłem się, gdyż z Galvestonu odpływał tylko jeden okręt, i to poza cel mojej 
podróży ¦ do Matagordy, obok ujścia wschodniego Kolorado. Zapewniono mnie jednak, że 
stamtąd z łatwością dostanę się z powrotem do Kwintany. Poszedłem za tą radą i okazało się 
później, że dobrze zrobiłem. 

Uwaga gabinetu waszyngtońskiego zwracała się wówczas na południe, ku Meksykowi, który cierpiał jeszcze z powodu krwawych zamieszek i walki rzeczypospolitej z cesarstwem. 


Benito Juarez4 został uznany prezydentem republiki meksykańskiej przez Stany Zjednoczone, które postanowiły nie dopuścić do jego przegranej w walce z Maksymilianem. Zawsze 
bowiem uważały cesarza za uzurpatora. Zaczęły więc wywierać nacisk na Napoleona, żeby 
cofnął z Meksyku swoje wojska. Powodzenie Prus w wojnie z Austrią przyczyniło się do tego, że Napoleon dotrzymał słowa i od tej chwili los Maksymiliana był właściwie przypieczętowany. 

Podczas wybuchu amerykańskiej Wojny Domowej Teksas oświadczył się za secesją i stanął 
tym samym po stronie państw przeciwnych zniesieniu niewolnictwa. Pokonanie secesjonistów nie sprowadziło szybkiego uspokojenia ludności. Wszyscy byli rozgoryczeni na Północ i 
zachowywali się niechętnie w stosunku do jej polityki. Ludność Teksasu była właściwie 
usposobiona republikańsko. Uwielbiano ,,bohatera indiańskiego” Juareza, który nie wahał się 
podjąć walki z Napoleonem i latoroślą potężnej dynastii Habsburgów. Ponieważ jednak po 
stronie tego bohatera stał rząd waszyngtoński, przeto konspirowano przeciw niemu ¦ ukradkiem. W ten sposób powstał głęboki rozłam między ludnością Teksasu. Jedni wystąpili 
otwarcie za Juarezem, drudzy zaś przeciwko niemu, nie tyle zresztą z przekonania, co na 
przekór Stanom. Te zamieszki utrudniały w wysokim stopniu podróże w tym kraju. Na nic się 
nie przydawała ostrożność i ukrywanie swych przekonań politycznych, bo do ich wyjawiania 
po prostu zmuszano. 

Tak wyglądała sytuacja w Teksasie, kiedy chwilowo zamiast Kwintany ujrzałem nizinę 
nadmorską, dzielącą Zatokę Matagordy od Zatoki Meksykańskiej. Wpłynęliśmy przez Paso 
Caballo i musieliśmy zaraz potem zapuścić kotwicę, gdyż zatoka jest tak płytka, że głębiej 
zanurzonym okrętom grozi niebezpieczeństwo utknięcia na mieliźnie. 

Nieco dalej od brzegu stało na kotwicy kilka małych statków, a na morzu wielkie okręty, 
trzymasztowce i jeden parowiec. Kazałem się oczywiście zawieźć zaraz do Matagordy, by się 
dowiedzieć, jak szybko wyruszę do Kwintany. Usłyszałem niestety, że okręt odpłynie dopiero 
za dwa dni. Zostałem więc na miejscu i złościłem się, ponieważ Gibson zyskiwał przez to 
cztery dni i mógł zniknąć bez śladu. Pocieszałem się tylko tym, że zrobiłem wszystko, co było 
można w danych okolicznościach, 

Ponieważ skazany byłem na czekanie, wyszukałem sobie zajazd, do którego poleciłem zanieść rzeczy ze statku. 

Matagorda była wówczas mniejszym miastem niż teraz. Położona we wschodniej części 
zatoki, ma jako port daleko mniejsze znaczenie niż Galveston. Jak wszędzie w Teksasie, tak i 
tu wybrzeże jest bardzo niezdrową niziną, której nie można jeszcze nazwać bagnistą, jakkolwiek obfituje w wodę. Nic łatwiejszego, jak dostać tu febry i dlatego wcale nie byłem zadowolony, że muszę tu bawić tak długo. 

4 Benito Juarez (1806 - 1872) – Indianin, meksykański mąż stanu, od 1857 r. Wieloletni prezydent republiki 
meksykańskiej, wódz narodu meksykańskiego w walce o swobody konstytucyjne i o niezależność kraju. W czasie wojny domowej Juarez stał się przywódcą partyzanckiej armii liberałów broniącej konstytucji przed konserwatystami i reakcyjnymi klerykami. Popierały go Stany Zjednoczone. Wojna toczyła się ze zmiennym szczęściem, aż w końcu fala zwycięstwa przechyliła się na stronę liberałów i w styczniu 1860 roku Juarez wkroczył 
do stolicy. Wojna zrujnowała jednak kraj. Tę ciężką sytuację gospodarczą wykorzystały obce państwa, głównie 
Francja. Panujący wówczas we Francji cesarz Napoleon III postanowił odbudować w Meksyku monarchię i 
zadać cios liberalizmowi. Realizacji tego planu sprzyjał wybuch Wojny Domowej w Stanach Zjednoczonych, 
ponieważ w tej sytuacji Stany nie mogłyby udzielić Meksykowi pomocy przeciw interwencji europejskiej. Koronę meksykańską ofirowano arcyksięciu Maksymilianowi Habsburgowi, ktry wylądował w Meksyku pod osłoną armii francuskiej. Juarez wraz z rządem i częścią wojska zmuszony był się wycofać na północ, aż do samej 
granicy Stanów Zjednoczonych. Po zakończeniu Wojny Domowej w Stanach, zwycięski rząd amerykański postanowił dopomóc jednak Juarezowi w wypędzeniu Francuzów z Meksyku. Skoncentrowano wojska wzdłuż Rio 
Grande, armie Juareza rosły. Francuzi zostali zmuszeni do wycofania wojsk, Maksymilian zaś został ostatecznie 
pokonany i rozstrzelany. W połowie 1867 roku po raz drugi Benito Juarez wkroczył jako zwycięzca do stolicy. 


Mój ,,hotel” dorównywał europejskiej oberży trzeciego rzędu, pokój przypominał kajutę 
okrętową, a łóżko dostałem tak krótkie, że stale brakowało miejsca ¦ albo dla głowy, albo dla 
nóg. 

Po złożeniu rzeczy postanowiłem wyjść, by się przypatrzyć miejscowości. Między moją izbą a schodami znajdował się pokój, którego drzwi były właśnie otwarte. Rzuciwszy przelotnie 
okiem do wnętrza, zobaczyłem tam pod ścianą na ziemi siodło, a nad nim wiszącą na gwoździu uździenicę. W kącie, tuż przy oknie, stała oparta długa kentucka rusznica. Pomyślałem 
mimo woli o Old Deathie, chociaż przedmioty te mogły należeć także do kogo innego. 

Wyszedłszy z domu, ruszyłem zwolna ulicą. Okrążając róg, zderzyłem się z człowiekiem, 
który nadszedł z drugiej strony. 

¦ Do pioruna! ¦ krzyknął. ¦ Uważajcie, sir, jeśli wypadacie w ten sposób zza rogu! 

¦ Jeśli mój ślimaczy chód nazywacie wypadaniem, to ostryga będzie chyba podobna do parowca na Missisipi ¦ odrzekłem śmiejąc się. 

Zagadnięty odskoczył o krok, przypatrzył się mi i zawołał: 

¦ Toż to ten greenhorn, który nie chciał się przyznać, że jest detektywem. Czego tu szukacie 
w Teksasie, a do tego w Matagordzie, sir? 

¦ Nie was, master Death! 

¦ Wierzę! Należycie, jak się zdaje, do ludzi, którym bardzo trudno znaleźć to, czego szukają, ale za to łatwo zderzyć się z tymi, z którymi nie mają nic do czynienia. Chce się wam 
pewnie jeść i pić. Chodźcie, zawiniemy do jakiegoś portu, gdzie dostaniemy dobrego piwa. 
Nawet w tej nędznej dziurze nie brak tego dobroczynnego napoju. Macie już mieszkanie? 

¦ Pod ,,Wujem Samem”. 

¦ Pięknie! Ja także rozbiłem tam swój wigwam. 

¦ Czy w izbie na pierwszym piętrze, w której leży uprząż i rusznica? 

¦ Tak. Musicie wiedzieć, że bardzo niechętnie rozstaję się z tą uprzężą, tak ją polubiłem. 
Konia wszędzie dostanę, ale dobrego siodła nie. Chodźcież, sir! Byłem właśnie w knajpie, w 
której jest chłodne piwo. W czerwcu piwo to prawdziwa rozkosz. Gotów jestem wypić jeszcze kilka szklanek. 

Zaprowadził mnie do małego lokalu, w którym sprzedawano piwo flaszkowe po bardzo wysokiej cenie; my byliśmy jedynymi gośćmi. Poczęstowałem Old Deatha cygarem, ale nie 
przyjął go, wyciągnął natomiast tabliczkę tytoniu do żucia, odciął kawałek, który wystarczyłby dla pięciu majtków, wsunął go w usta, umieścił pod policzkiem, a potem rzekł: 

¦ Tak, teraz wam służę. Ciekaw jestem, jaki wiatr przywiał was za mną tak szybko. Czy 
pomyślny? 

¦ Nie, nawet bardzo przeciwny. 

¦ Więc nie zamierzaliście przybyć tutaj? 

¦ Nie. Chciałem się dostać do Kwintany. Ponieważ jednak nie nadarzała się szybka okazja, 
przyjechałem tu, gdyż powiedziano mi, że tu łatwo złapać okręt do tej miejscowości. Niestety 
muszę czekać aż dwa dni. 

¦ Znieście to cierpliwie, master, i pocieszcie się tym słodkim przekonaniem, że nie macie 
szczęścia. 

¦ Ładna pociecha! Czy sądzicie, że wa-m za nią złożę uroczyste podziękowanie? 

¦ Zbyteczne! ¦ zaśmiał się Old Death. ¦ Rad udzielam zawsze za darmo. Zresztą mnie się 
tak samo powodzi. Siedzę tu niepotrzebnie, ponieważ byłem zbyt powolny. Postanowiłem 
pojechać do Austin, a potem trochę dalej przez Rio Grandę del Norte. Pora roku pomyślna. 
Deszcz padał, więc w Kolorado dość wody i można płytkim statkiem dotrzeć do Austin. Kiedy indziej, a nawet przez większą część roku Kolorado ma bardzo mało wody. 

¦ Słyszałem, że jakaś zapora przeszkadza żegludze. 

¦ Nie jest to właściwie zapora stała, lecz mnóstwo naniesionego przez wodę drzewa, co 
sprawia, że rzeka o osiem mil angielskich stąd dzieli się na kilka odnóg. Za tym drzewem 


droga jest wolna aż do Austin i dalej. Ponieważ w tym miejscu żegluga się przerywa, najlepiej 
przejść ten kawałek pieszo i tam wsiąść na okręt. Zamierzałem tak zrobić, ale to piwo mi dogodziło. Raczyłem się nim z wielką przyjemnością i zabawiłem w Matagordzie za długo, gdy 
więc przybyłem do zatoru, parowiec dał mi drapaka sprzed nosa. Musiałem dźwigać siodło z 
powrotem, a teraz czekam na następny statek, który ma odejść jutro rano. 

¦ A więc jesteśmy towarzyszami niedoli. Pocieszcie się wy tym samym, czym mnie kazaliście się przedtem uspokoić. Oto wy także nie macie szczęścia. 

¦ To nic. Ja nie ścigam nikogo i wszystko mi jedno, czy przybędę do Austin dzisiaj, czy za 
tydzień. Ale złości mnie to, że ta głupia żaba mnie wyśmiała. Uprzedził mnie i gwizdał na 
mnie z pokładu, kiedy musiałem stać z siodłem na brzegu. Jeśli go jeszcze kiedy spotkam, to 
dostanie lepsze cięgi niż na tamtym statku. 

¦ Mieliście bójkę, sir? 

¦ Bójkę? Old Death się nigdy nie bije. Ale na „Delfinie”, którym tutaj przybyłem, znajdował się hultaj, który pokpiwał sobie z mojej powierzchowności i uśmiechał się, ilekroć mnie 
zobaczył. Zapytałem, co go tak bawi, a gdy mi odpowiedział, że mój szkielet, dostał taki policzek, że usiadł. Potem porwał się do rewolweru, ale nadszedł kapitan, kazał mu się wynosić i 
oświadczył, że spotkała go słuszna kara za to, że mnie obraził. Dlatego śmiał się szelma, gdy 
się do zatoru spóźniłem na statek. Szkoda jego towarzysza podróży! Wyglądał na prawdziwego dżentelmena, tylko wciąż był smutny i ponury i patrzył przed siebie jak obłąkany. 

Te słowa zwróciły moją uwagę. 

¦ Obłąkany? ¦ rzekłem. ¦ Czy słyszeliście może, jak się nazywa? 

¦ Kapitan mówił do niego ,,master Ohlert”. Teraz wydało mi się, że mnie ktoś ugodził pałką 
po głowie. Zapytałem z pośpiechem: 

¦ Ach! A jego towarzysz? 

¦ Nazywał się Clinton, jeśli dobrze pamiętam. 

¦ Czy to możliwe, czy to możliwe? ¦ zawołałem zrywając się ze stołka. ¦ Oni obydwaj 
byli z wami na statku? 

Old Death spojrzał na mnie zdumionym wzrokiem, mówiąc: 

¦ A was co napadło, sir? Podrywacie się jak rakieta! Czy was ci ludzie co obchodzą? 

¦ Nawet bardzo, bardzo! Szukam ich właśnie! Po twarzy przemknął mu znów przyjazny 
grymas. 

¦ Ładnie, ładnie ¦ rzekł ¦ przyznajecie więc nareszcie, że śledzicie dwóch ludzi? I to tych 
dwóch właśnie? Hm! Jesteście istotnie greenhornem, sir! Sami pozbawiliście się dobrego połowu. 

¦ Jak to? 

¦ Dlatego, że w Nowym Orleanie nie byliście szczerzy w stosunku do mnie. 

¦ Wszak nie mogłem w tej sprawie inaczej się zachować ¦ odparłem. 

¦ Człowiekowi wolno zrobić wszystko, co prowadzi do dobrego celu. Gdybyście przedstawili mi swoją sprawę, byliby już teraz obydwaj w waszych rękach. Poznałbym ich natychmiast, wsiadając na statek, i albo sam was sprowadził, albo zawiadomił przez kogoś. Czy nie 
mam racji? 

¦ Kto mógł wiedzieć, że się tam z nimi spotkacie! Oni jechali zresztą nie do Matagordy, 
lecz do Kwintany. 

¦ Tak powiedzieli tylko. Wcale tam nie wysiedli. Jeśliście mądrzy, to opowiedzcie mi całą 
tę historię. Może ułatwię wam wasze zadanie. 

Ten człowiek istotnie żywił wobec mnie dobre chęci. Nie myślał wcale mi dokuczać, a mimo to czułem się zawstydzony. Wczoraj starałem się milczeć przed nim, dziś zmusiły mnie 
do wyjaśnienia okoliczności. Ambicja doradzała mi zataić rzecz dalej, ale rozum zwyciężył. 
Wydobyłem obie fotografie, podałem Old Deathowi i rzekłem: 

¦ Zanim zacznę opowiadać, przypatrzcie się tym wizerunkom. Czy te osoby widzieliście? 


¦ Tak, tak, to oni! ¦ potwierdził rzuciwszy okiem na fotografie. ¦ Wszelka pomyłka jest 
wykluczona. 

Teraz przedstawiłem mu otwarcie i szczegółowo całą sprawę. Przysłuchiwał się uważnie, a 
gdy skończyłem, potrząsnął głową i oświadczył: 

¦ Wszystko to jest dla mnie jasne. Jednego tylko nie rozumiem. Czy ten Wiliam jest istotnie 
obłąkany? 

¦ Nie. Nie znam się wprawdzie na chorobach umysłowych, ale tutaj moim zdaniem zachodzi tylko wypadek manii, gdyż poza tym Wiliam panuje całkowicie nad swoimi uczynkami. 

¦ Tym bardziej wydaje mi się niepojęte, że pozwala temu Gibsonowi wywierać tak nieograniczony wpływ na siebie. Zdaje się, że on we wszystkim słucha tego człowieka. Gibson 
widocznie chytrze się z nim obchodzi i zręcznie używa go do swoich celów. Jest nadzieja, że 
podpatrzymy te wszystkie wybiegi i podstępy. 

¦ Jesteście zatem pewni, że zdążają do Austin? A może zamierzają wysiąść po drodze? 

¦ Nie, Ohlert powiedział kapitanowi okrętu, że się udaje do Austin. 

¦ To mnie dziwi, że tak otwarcie podał cel swej podróży. 

¦ Czemu? Ohlert nie wie może nawet, że go ścigają i że jest na manowcach. Działa w dobrej wierze i żyje zaabsorbowany tylko swoją ideą, a reszta jest sprawką Gibsona. Obłąkany 
uważał za stosowne powiedzieć kapitanowi, dokąd jedzie, a ten podzielił się ze mną tą wiadomością. Cóż poczniecie teraz? 

¦ Naturalnie, że czym prędzej udam się za nimi. 

¦ Mimo niecierpliwości musicie zaczekać do jutra. Wcześniej żaden statek tam nie odchodzi. 

¦ A kiedy tam dopłyniemy? 

¦ Wobec obecnego stanu wody dopiero pojutrze. . 

¦ Ach, jak to długo, jak to długo! 

¦ Weźcie pod uwagę, że oni dwaj z powodu niskiego stanu wody także przybędą później. 
Nie da się tego uniknąć, że czasem statek utyka na mieliźnie i upływa sporo czasu, zanim go 
znowu ruszą z miejsca. 

¦ Żebym tylko wiedział, co Gibson zamierza i dokąd wlecze Ohlerta! 

¦ Tak, to zaiste zagadka. Oszust ma niewątpliwie jakiś określony cel. Pieniądze, które dotąd 
podjęli, wystarczyłyby, aby uczynić go zamożnym człowiekiem. Mógłby je wziąć sobie, a 
Ohlerta po prostu zostawić na lodzie. Fakt, że tego jeszcze nie uczynił, dowodzi, że chce go 
dalej wyzyskiwać. Bardzo mnie ta sprawa zajmuje, a ponieważ na razie jedziemy tą samą 
drogą, przeto jestem na wasze usługi, jeśli sobie tego życzycie. 

¦ Przyjmuję waszą pomoc z wdzięcznością, sir. Wzbudzacie we mnie szczere zaufanie, wasza przychylność bardzo mnie cieszy i spodziewam się, że wasze łaskawe starania wielce się 
przydadzą. 

Uścisnęliśmy sobie ręce i wypróżniliśmy szklanki. Żałowałem mocno, że już wczoraj nie 
zwierzyłem się temu człowiekowi. 

Podano nam właśnie nowe szklanki, kiedy doleciał nas przeraźliwy zgiełk. Można w nim 
było rozróżnić dzikie wrzaski ludzkie i szczekanie psów. Hałas zbliżał się coraz bardziej. Naraz otwarły się gwałtownie drzwi i weszło sześciu mężczyzn, z których każdy musiał już dobrze wypić przedtem, gdyż żadnego nie można było nazwać trzeźwym. Ordynarne postacie i 
twarze, lekkie południowe ubrania i pyszna broń natychmiast wpadały w oko. Każdy uzbrojony był w strzelbę, nóż i rewolwer albo pistolet; a prócz tego mieli wszyscy u boku tęgie 
harapy i trzymali na mocnych smyczach psy. Były to ogromne psiska owej starannie hodowanej rasy, używanej w stanach południowych do chwytania zbiegłych Murzynów. Nazywają 
się one ,,krwawymi łapaczami ludzi”. 


Awanturnicy przypatrzyli się nam bez powitania bezczelnym wzrokiem, rzucili się na krzesła, aż zatrzeszczały, pokładli nogi na stole i zaczęli po nim bębnić obcasami, co miało oznaczać, że zwracają się do gospodarza z uprzejmą prośbą, żeby się do nich potrudził. 

¦ Człowiecze, czy masz piwo? ¦ krzyknął jeden z nich. 

Gospodarz z trwogą dał potakującą odpowiedź i wycofał się czym prędzej, aby obsłużyć 
swych wytwornych gości, ja zaś odwróciłem się mimo woli i spojrzałem na mówiącego. Ten 
dostrzegł to. Jestem pewien, że w moim spojrzeniu nie było nic obrażającego, ale on widocznie nie lubił, żeby mu się przypatrywać, a może szukał zaczepki, bo wrzasnął do mnie: 

¦ Czemu się na mnie gapisz? Odwróciłem się w milczeniu. 

¦ Miejcie się na baczności! ¦ szepnął do mnie Old Death. ¦ To są awanturnicy najgorszego 
gatunku, wydaleni ze służby dozorcy niewolników, których chlebodawcy pobankrutowali po 
zniesieniu niewolnictwa. Teraz połączyli się, aby. razem wieść zbrodniczy żywot. Najlepiej 
na nich nie zważać. Wypijmy prędzej i wynośmy się. 

Ten szept nie podobał się widocznie awanturnikowi, bo wrzasnął znowu ku nam: 

¦ Co tam gadasz po cichu, stary szkielecie? Jeśli mówisz o nas, to krzycz głośno, bo inaczej 
my otworzymy ci gębę! 

Old Death przyłożył szklankę do ust i pociągnął parę łyków, nic nie odpowiadając. Nowi 
goście dostali piwo i skosztowali. Choć napój był istotnie niezły, mimo to krzycząc i wydziwiając, wylali go na izbę. Ten, który do nas mówił poprzednio, trzymał jeszcze w ręku pełną 
szklankę i zawołał: 

¦ Nie na podłogę! Tam siedzą dwaj, którym to widocznie smakuje. Niech mają! ¦ po czym 
rozmachnął się i bryznął na nas piwem. 

Old Death otarł sobie zmoczoną twarz rękawem, ja jednak nie zdołałem znieść tak spokojnie 
tej nikczemnej obelgi. Kapelusz, kołnierz, bluza, wszystko ociekało mi piwem, ponieważ na 
mnie padł główny strumień. Odwróciłem się i rzekłem: 

¦ Sir, proszę was bardzo, żebyście nie powtarzali tej zabawy! Żartujcie sobie z kolegami, 
ale nas zostawcie w spokoju! 

¦ Tak! A co byście zrobili, gdyby mi przyszła ochota oblać was znowu? 

¦ To by się okazało. 

¦ Proszę? W takim razie musimy zaraz zobaczyć, co by się okazało. Gospodarzu, piwa! 

Reszta śmiała się i ryczała zadowolona ze swojego herszta, który gotów był żart powtórzyć. 

¦ Na miłość Boga, sir, nie zaczepiajcie tych drabów ¦ ostrzegł mnie Old Death. 

¦ Czy się boicie? ¦ zapytałem. 

¦ Ani mi się śni, ale oni zaraz chwytają za broń, a na kulę nawet najodważniejszy nic nie 
poradzi. Zważcie też, że oni mają psy! 

Psy były przywiązane do nóg stołowych. Aby mnie znowu z tyłu nie oblano, wstałem z 
miejsca i usiadłem tak, że zwróciłem się bokiem do awanturników. 

¦ Aha! Przybiera obronną postawę! ¦ zaśmiał się dowódca. ¦ Będzie się bronił, ale jeśli się 
tylko ruszy, puszczę na niego Plutona. On tresowany na ludzi. 

Odwiązał psa i trzymał go na sznurku przy sobie. Jeszcze gospodarz nie przyniósł piwa, 
jeszcze mieliśmy czas rzucić na stół pieniądze i odejść, ale przypuszczałem, że ta banda nie 
pozwoli nam się oddalić, a ponadto czułem wstręt do ucieczki przed tymi pogardy godnymi 
ludźmi. Tacy samochwalcy są zawsze tchórzami na dnie duszy. 

Sięgnąłem do kieszeni i odbezpieczyłem rewolwer. Wiedziałem, że jeżeli przyjdzie do mocowania, zwyciężę, nie byłem tylko pewien, czy mi się uda pokonać psy. Miałem już, co 
prawda, do czynienia z psami tresowanymi na ludzi, ale mogłem sobie poradzić tylko z jednym na raz. 

Wtem wszedł gospodarz, postawił szklanki na stole i rzekł błagalnym głosem do swych 
wojowniczych gości: 


¦ Dżentelmeni, wasze odwiedziny są mi bardzo przyjemne, ale proszę was, żebyście zostawili w spokoju tych dwóch ludzi. To także moi goście. 

¦ Łotrze! ¦ ryknął jeden z nich. ¦ Chcesz nam dawać nauki? Zaczekaj, zaraz ostudzimy 
twój zapał! 

I zawartość dwóch czy trzech szklanek trafiła w gospodarza, który uznał za najwłaściwsze 
opuścić czym prędzej izbę. 

¦ No, a teraz tamten pyskacz! ¦ zawołał mój przeciwnik. ¦ Teraz dostanie! 

Trzymając psa lewą ręką, prawą chlusnął ku mnie całą szklankę piwa. Zerwałem się ze stołka i skoczyłem w bok tak, że mnie strumień nie dosięgną!, po czym podniosłem pięść, by się 
na tego łotra rzucić i ukarać go. On uprzedził mnie jednak. 

¦ Pluto, bierz go! ¦ zawołał puściwszy psa. 

Zostało mi jeszcze tyle czasu, żeby przyskoczyć do ściany. Potężny zwierz rzucił się na 
mnie, przeskakując całą przestrzeń między mną a sobą, wynoszącą pięć kroków, jednym, 
iście tygrysim skokiem. Pies był pewny, że pochwyci mnie zębami za gardło. W chwili jednak, kiedy chciał mnie ugryźć, uderzył nosem o ścianę. Skok był tak silny, że pies padł ogłuszony na ziemię. 

Porwałem go błyskawicznie za tylne nogi, zamachnąłem się i palnąłem nim o ścianę tak 
mocno, że rozbiłem mu czaszkę. 

Powstał okropny hałas. Psy szczekały, wyły i ciągnęły smyczami stoły, ludzie klęli, a właściciel zabitego psa gotował się do bójki ze mną. Wtem powstał Old Death i mierząc do łotrów z obydwu rewolwerów, zawołał: 

¦ Stop! Na teraz jednakże już dość, chłopcy. Jeszcze jeden krok lub ruch po broń, a strzelę. 
Pomyliliście się trochę co do nas. Ja jestem poszukiwacz ścieżek, Old Death, o którym słyszeliście zapewne, a ten sir, mój przyjaciel, również się was nie boi. Siądźcie i pijcie dalej 
grzecznie swoje piwo! Weź rękę od kieszeni, bo strzelam! 

Z tą przestrogą zwrócił się do jednego z byłych dozorców niewolników, który zbliżył rękę 
do kieszeni, aby wydobyć rewolwer. Ponieważ ja także tymczasem wyciągnąłem rewolwer, 
przeto obaj z Old Deathem rozporządzaliśmy osiemnastu strzałami. Zanimby który z tych 
hultajów zdołał pochwycić za broń, musiałby dostać kulą w łeb. Stary poszukiwacz ścieżek 
zmienił się naraz zupełnie. Jego zazwyczaj pochylona postać wyprostowała się i podniosła, 
oczy zabłysły, a na całej twarzy odbił się wyraz energii nie znoszącej oporu. Było to wprost 
komiczne, jak spokornieli ci,, przedtem tak butnie zachowujący się, ludzie. Mruknęli półgłosem kilka uwag, lecz usiedli w końcu; nawet właściciel zabitego psa nie ważył się doń przystąpić, gdyż musiałby zbliżyć się zanadto do mnie. 

Staliśmy jeszcze z rewolwerami w ręku, kiedy wszedł nowy gość, Indianin. 

Miał na sobie wyprawioną na biało i pokrytą czerwonym haftem indiańskim bluzę myśliwską i spodnie z tego samego materiału, ozdobione na szwach frędzlami ze skalpów. Cały strój 
wolny był od wszelkich plam lub brudu. Małe nogi Indianina tkwiły w haftowanych perłami 
trzewikach, ozdobionych ponadto kolcami jeżozwierza. Na jego szyi zauważyłem woreczek z 
,,lekami”, artystycznie rzeźbioną fajkę pokoju i potrójny sznur pazurów szarego niedźwiedzia, 
zdobytych na tym najstraszliwszym drapieżcy Gór Skalistych. Dokoła bioder biegł pas sporządzony z kosztownego koca santillo, spoza pasa wyglądały rękojeści noża i rewolwerów. W 
prawej ręce trzymał dwururkę, której części drewniane obite były gęsto srebrnymi gwoździami. Na głowie nie miał Indianin żadnego okrycia. Ciemne, granatowoczarne włosy związane 
były w węzeł podobny do hełmu i przeplecione rzemieniem ze skóry grzechotnika. Ani orle 
pióro, ani żadna inna odznaka nie zdobiła tej fryzury, a mimo to od razu nasuwała się myśl, że 
ten młodzieniec jest wodzem i słynnym wojownikiem. Rysy poważnej, pięknej, męskiej jego 
twarzy można było nazwać rzymskimi. Kości policzkowe wystawały zaledwie w nieznacznej 
mierze, a wargi były pełne, choć subtelnie zarysowane. Matowa, jasna cera miała lekki odcień 


brązowy. Jednym słowem był to... Winnetou, wódz Apaczów, z którym łączyło mnie braterstwo krwi. 

Zatrzymał się na chwilę w drzwiach. Bystrym, badawczym spojrzeniem ciemnych oczu 
przebiegł po całej izbie i po wszystkich znajdujących się w niej osobach, po czym usiadł blisko nas, a jak najdalej od gapiących się nań awanturników. 

Już się podnosiłem, aby podejść do Winnetou i pozdrowić go jak najserdeczniej, gdy zastanowiło mnie, że nie zwrócił na mnie uwagi, chociaż niewątpliwie mnie poznał. Miał widocznie jakiś ważny powód ku temu, przeto i ja nie wstałem, starając się przybrać wyraz obojętności. 

Z twarzy jego wyczytałem, że zrozumiał natychmiast całe położenie. Zmrużył oczy, jakby z 
lekką pogardą, rzucił jeszcze raz okiem na naszych przeciwników, a kiedyśmy usiedli i schowali rewolwery, ukazał się na jego ustach ledwie dostrzegalny, ale przychylny uśmiech. 

Wrażenie, jakie wywołał, było tak wielkie, że po jego wejściu zrobiło się cicho jak w kościele. Cisza ta upewniła widocznie gospodarza, że niebezpieczeństwo minęło, bo wychylił 
głowę przez przymknięte drzwi, a widząc, że jego przypuszczenie się sprawdza, wsunął się 
cały do izby. 

¦ Proszę o szklankę piwa! ¦ rzekł Indianin piękną, jasną angielszczyzną i miłym dla ucha, 
dźwięcznym głosem. 

Jego zachowanie zwróciło uwagę awanturników. Zbliżyli głowy i poczęli coś szeptać. Spojrzenia rzucane ukradkiem na Indianina dowodziły, że nie mówili o nim nic korzystnego. 

Winnetou otrzymał piwo, podniósł szklankę pod światło padające przez okno, zbadał je 
wzrokiem znawcy i skosztował. 

¦ Dobre! ¦ rzekł mlasnąwszy językiem. ¦ Wasze piwo jest dobre. Wielki Manitou białych 
ludzi nauczył ich wielu sztuk, a warzenie piwa nie należy do najmniejszych. 

¦ Czy uwierzyłby kto, że to Indianin? ¦ rzekłem cicho do Old Deatha, udając, że nie znam 
Winnetou. 

— Tak, i to jeszcze jaki! ¦ odpowiedział stary również cicho, ale z naciskiem.
¦ Czy znacie go? Czy widzieliście i spotkaliście go już kiedy?
¦ Nie widziałem go jeszcze, ale poznaję go po ubraniu, postaci, wieku, a najbardziej po
strzelbie. To słynna srebrna rusznica, która nigdy nie chybia celu. Macie szczęście poznać 
najsłynniejszego indiańskiego wodza Ameryki Północnej, wodza Apaczów, Winnetou, najwybitniejszego wojownika ze wszystkich Indian. Imię jego rozbrzmiewa w każdym pałacu, w 
każdej chacie, przy każdym obozowym ognisku. Sprawiedliwy, rozumny, rzetelny, wierny, 
dumny, waleczny aż do zuchwalstwa, mistrz we władaniu wszelką bronią, przyjaciel i obrońca wszystkich czerwonoskórych i białych potrzebujących pomocy, znany jest wszerz i wzdłuż 
Stanów Zjednoczonych i daleko poza ich granicami jako największy bohater dalekiego Zachodu. 

¦ Ale gdzie nauczył się tej angielszczyzny i tych manier białego dżentelmena? 

¦ Spędza wiele czasu na Wschodzie, a prócz tego opowiadają, że europejski uczony dostał 
się do niewoli Apaczów, którzy jednak tak dobrze się z nim obchodzili, że postanowił u nich 
pozostać. On to był nauczycielem Winnetou, ale nie wpoił prawdopodobnie w niego swoich 
humanitarnych zasad i, być może, sam zmarniał w niewoli. 

Old Death powiedział to tak cicho, że ja ledwie zdołałem go zrozumieć. Mimo to Indianin, 
choć siedział od nas o jakich pięć łokci, odwrócił się i rzekł do mego nowego przyjaciela: 

¦ Old Death się pomylił. Biały uczony dobrowolnie przybył do Apaczów, gdzie go przyjaźnie przyjęto. Stał się nauczycielem Winnetou i uczył go być dobrym i odróżniać grzech od 
sprawiedliwości i prawdę od kłamstwa. Nie zmarniał on w niewoli, lecz przez cały czas doznawał czci i nie tęsknił nigdy do białych mężów. Gdy umarł, obsadzono grób jego dębami. 
Przeniósł się na wiecznie zielone sawanny, gdzie zbawieni nie rozszarpują się wzajem, lecz 


piją zachwyt z oblicza Manitou. Tam go Winnetou znowu zobaczy i zapomni o nienawiści, 
jaką widzi tu, na ziemi. 

Old Death był niesłychanie uszczęśliwiony tym, że Winnetou go poznał. Twarz promieniała 
mu radością, kiedy zapytał: 

¦ Jak to, sir, wy mnie znacie? Rzeczywiście? 

¦ Nie widziałem was jeszcze, ale mimo to poznałem was natychmiast, gdy tu wszedłem. Jesteście poszukiwaczem ścieżek, którego imię rozbrzmiewa aż po Las Animas. 

Po tych słowach znów się od nas odwrócił. Podczas rozmowy nie drgnął ani jeden rys jego 
spiżowej twarzy. Teraz siedział cicho zatopiony w sobie, jak gdyby nie zajmował się zupełnie 
tym, co się odbywało z tyłu, poza nim. 

Nasi przeciwnicy szeptali dalej między sobą, kiwali potwierdzająco głowami i powzięli zapewne jakieś postanowienie. Nie znali Indianina, nie umieli z jego mowy wywnioskować, 
kim jest, i zamierzali prawdopodobnie wynagrodzić sobie poniesioną przedtem klęskę, dając 
mu odczuć, jak dalece gardzą czerwoną skórą. Byli też, zdaje się, przekonam, że nie przyjdzie 
nam na myśl ująć się za nim, gdyż jako nie dotknięci osobiście obrazą, musielibyśmy, wedle 
panujących tu zasad, zachować się spokojnie. Ten, który przedtem mnie zaczepił, wstał i podszedł powoli w wyzywającej postawie ku Indianinowi. Ja na to wydobyłem z kieszeni rewolwer i położyłem na stole przed sobą, żeby go móc łatwo dosięgnąć. 

¦ To niepotrzebne! ¦ szepnął do mnie Old Death. ¦ Winnetou poradzi sobie nawet z podwójną liczbą takich drabów. 

Awanturnik rozkraczył się szeroko przed Apaczem, oparł ręce na biodrach i rzekł: 

¦ Czego szukasz tu, w Matagordzie, czerwona skóro? My nie możemy znieść dzikich w 
swym towarzystwie. 

Winnetou nie spojrzał nawet na mówiącego, podniósł szklankę do ust, pociągnął dobry łyk, 
mlasnął językiem.na znak, że mu smakuje, i postawił znowu szklankę na stole. 

¦ Czy słyszałeś, co powiedziałem, przeklęta czerwona skóro? ¦ krzyknął drab. ¦ Chcę 
wiedzieć, co tutaj robisz. Snujesz się, by podsłuchiwać i grać rolę szpiega. Te czerwone skóry 
stoją po stronie Juareza, który ma także skórę czerwoną, ale my jesteśmy po stronie imperatora Maksa i wieszamy każdego Indianina, który nam wejdzie w drogę. Jeśli w tej chwili nie 
zawtórujesz nam w okrzyku: „Niech żyje cesarz Maks!”, to założymy ci stryczek na szyję! 

I teraz nie odezwał się Apacz ani słowem. Ani jeden muskuł nie drgnął mu w twarzy. 

¦ Psie, czy rozumiesz? Żądam odpowiedzi! — wrzasnął rozwścieczony awanturnik i położył pięść na ramieniu Winnetou. 

Na to poderwała się natychmiast gibka postać Indianina. 

¦ Precz! ¦ zawołał rozkazująco. ¦ Nie ścierpię, jeśli na mnie kojot wyje. 

Kojot to tchórzliwy wilk preriowy, uważany powszechnie za zwierzę godne pogardy. Indianie posługują się tą obelgą, ilekroć chcą komuś okazać swoje lekceważenie. 

¦ Kojot? ¦ zawołał drab. ¦ To obelga, za którą puszczę ci krew, i to natychmiast. 

Równocześnie wydobył rewolwer, lecz wtem stało się coś, czego się napastnik nie spodziewał. Oto Apacz wytrącił mu z ręki broń, porwał go za biodra, podniósł i rzucił nim w okno, 
które oczywiście roztrzaskało się w drobne kawałki i wyleciało razem z nim na ulicę. 

Odbyło się to o wiele prędzej, niźli się da opowiedzieć. Brzęk szyb, wycie psów, gniewny 
ryk towarzyszy wyrzuconego w ten sposób hultaja, to wszystko złożyło się na straszny zgiełk, 
nad którym górował głos Winnetou. Indianin przystąpił do drabów, wskazał ręką okno i zawołał: 

¦ Czy jeszcze kto chce się tam dostać? Niechaj powie! Podczas tego zbliżył się zanadto do 
jednego z psów, który już zamierzał chwycić go zębami, ale Apacz kopnął zwierzę tak, że 
skowycząc wlazło pod stół. Dozorcy niewolników cofnęli się ze strachem i zamilkli. Winnetou nie miał w ręku żadnej broni. Wszystkich wprawił w podziw. Indianin wyglądał jak pogromca zwierząt, który wchodząc do klatki poskramia drapieżników wzrokiem. 


Wtem drzwi otwarły się gwałtownie i wszedł wyrzucony przez okno awanturnik z twarzą 
pokaleczoną lekko odłamkami szkła. Dobył noża i skoczył z okrzykiem wściekłości ku Winnetou. Apacz ustąpił cokolwiek na bok i chwycił napastnika szybkim ruchem za rękę, w której tamten trzymał nóż. Potem porwał go znów tak samo jak przedtem za biodra, podniósł i 
tak nim grzmotnął o podłogę, że drab legł na niej bez przytomności. Ani jeden z towarzyszy 
obitego nie próbował już zaczepki ze zwycięzcą, który z całym spokojem, jak gdyby nic nie 
zaszło, wypił resztę piwa. Następnie skinął na gospodarza ukrytego trwożnie za drzwiami, 
wyjął sakiewkę zza pasa, dobył z niej mały, żółtawy przedmiot i wsunął mu go do ręki, mówiąc: 

¦ To za piwo i za okno, master landlord! Widzicie, że dziki płaci, co jest winien, można się 
tym bardziej spodziewać, że i od cywilizowanych otrzymacie swoją należność. Oni nie potrafią ścierpieć przy sobie „czerwonej skóry”, ale wódz Apaczów, Winnetou, nie odchodzi dlatego, że się ich boi, lecz z tego powodu, że przekonał się, iż u tych bladych twarzy tylko barwa skóry, a nie dusza jest jasna. 

Wziął rusznicę i opuścił lokal, nie rzuciwszy na nikogo okiem. Nawet na mnie nie spojrzał. 

Teraz awanturnicy znowu nabrali życia. Ciekawość ich jednak przewyższała zdaje się 
gniew, zawstydzenie i troskę o nieprzytomnego towarzysza. Zapytali gospodarza przede 
wszystkim, ile otrzymał od Indianina. 

¦ Nugget ¦ odrzekł zapytany, pokazując im kawałek szczerego złota wielkości laskowego 
orzecha. ¦ Nugget, który wart przynajmniej dwanaście dolarów. To stare i zbutwiałe okno z 
popękanymi szybami doskonale mi się opłaciło. Zdaje się, że miał pełną sakiewkę nuggetów. 

Hultajów opanowała złość z kolei z tego powodu, że czerwonoskóry posiadał taką masę 
złota. Nugget gospodarza przechodził z rąk do rąk, przy czym oceniano jego wartość. My, 
korzystając z tej sposobności, zapłaciliśmy i wyszliśmy z gospody. 

¦ No, jakież wrażenie zrobił na was ten Apacz? ¦ zapytał mnie Old Death, kiedyśmy szczęśliwie stanęli na dworze. ¦ Czy znajdzie się drugi taki Indianin? Te łotry zlękły się go jak 
wróble na widok sokoła. Jaka szkoda, że go już nie zobaczę! Należało pójść za nim, aby się 
dowiedzieć, co tutaj robi, czy obozuje za miastem, czy też zajechał do jakiegoś hotelu. Musiał 
gdzieś umieścić konia, gdyż nie można sobie wyobrazić Apacza, a szczególnie Winnetou, bez 
rumaka. Zresztą, sir, i wy także sprawiliście się nieźle. Byłem już niemal w strachu, bo to 
zawsze niebezpiecznie wdać się z takimi łotrami, ale odwaga i zręczność, z jaką obeszliście 
się z tą psią bestią, każe się spodziewać, że niedługo przestaniecie być greenhornem. Ale oto 
już nasze mieszkanie! Czy wejdziemy? Taki stary traper, jak ja, tylko z konieczności wciska 
się między mury. Najlepiej się czuję, kiedy widzę nad sobą niebo. Pochodzimy jeszcze po tej 
pięknej Matagordzie dla zabicia czasu. A może lubicie grać? 

¦ Nie jestem w ogóle graczem i na przyszłość będę się starał nim nie zostać. 

¦ To słuszne, mój młodzieńcze! Ale tu każdy grywa, a im dalej w Meksyk, tym gorzej. Tam 
nawet mąż gra z żoną, kot z myszą, przy czym oczywiście i noże dość często latają. Skoro 
więc nie gracie, to użyjmy przechadzki. Potem coś zjemy i położymy się spać. W tym błogosławionym kraju człowiek nigdy nie wie, gdzie i kiedy pójdzie wieczorem na spoczynek. 

¦ Tak źle chyba nie będzie! 

¦ Nie zapominajcie, sir, o tym, że znajdujecie się w Teksasie, a tu stosunkowo daleko jeszcze do porządku. My, na przykład, zamierzamy udać się do Austin, ale pytanie jeszcze, czy 
się tam dostaniemy. Fale wypadków w Meksyku przewaliły się na drugą stronę Rio Grandę. 
Tam dzieje się niejedno. A ponadto musimy się także liczyć z pomysłami Gibsona. Jeśli mu 
przyszło na myśl przerwać drogę do Austin i wysiąść gdzieś po drodze, będziemy zmuszeni 
uczynić to samo. 

¦ Ale jak się dowiemy, czy wysiadł? 

¦ Będziemy się dopytywali. Parowiec nie śpieszy się tu na Kolorado tak jak na Missisipi lub 
gdzie indziej. W każdej miejscowości będziemy mieli z pół godziny czasu na wywiady. Mu


simy się przygotować nawet na to, że przyjdzie nam niekiedy wysiąść tam, gdzie nie będzie 

ani miasta, ani hotelu, w którym moglibyśmy zagościć. 

¦ A co w takim razie stanie się z moim kufrem? Old Death zaśmiał się głośno na to pytanie. 

¦ Z kufrem, z kufrem! ¦ zawołał. ¦ Wożenie z sobą kufra to jeszcze resztka przedpotopowych stosunków. Któż rozumny wlókłby z sobą taki pakunek! Gdybym ja chciał zabierać z 
sobą wszystko, co może się przydać w podróżach i wędrówkach, nie zaszedłbym daleko. 
Weźcie to, co najbardziej potrzebne, a resztę kupicie w swoim czasie. Cóż to za ważne rzeczy 
macie w swej starej skrzyni? 

¦ Ubrania, bieliznę, przybory toaletowe... 

¦ To wszystko są rzeczy bardzo ładne, ale wszędzie można je dostać, a gdzie ich nie ma, 
tam się człowiek bez nich obejdzie, Koszulę nosi się dopóty, dopóki wytrzyma, a potem kupuje się nową. Przybory toaletowe! Nie gniewajcie się za to, sir, co powiem, ale szczotki do 
włosów, nożyczki do paznokci, pomady do wąsów i tym podobne drobiazgi poniżają mężczyznę. Rzeczy, którymi zmienialiście swój wygląd, mogły przydać się tam, gdzie byliście dotychczas, ale nie tutaj. Tu nie ma już potrzeby kryć się pod fałszywym zarostem. Takie romantyczne głupstwa nie prowadzą do celu. Tu należy zabrać się do rzeczy energicznie. 

Zatrzymał się, zmierzył mnie wzrokiem od stóp do głów, zrobił wesołą minę i mówił dalej: 

¦ Tak jak teraz przede mną stoicie, możecie się pokazać w buduarze najbardziej wymagającej damy albo w loży teatru. Ale Teksas nie jest ani krztynę podobny do buduaru czy do loży 
teatralnej. Może się łatwo zdarzyć, że wasze zgrabne ubranie wisieć będzie na was w strzępach, a piękny cylinder przybierze kształt harmonijki. Czy wiecie, dokąd uda się Gibson? W 
Teksasie nie zostanie, bo musi się wydostać ze Stanów Zjednoczonych. Okoliczność, że obrał 
tę drogę, pozwala się domyślać, iż dąży do Meksyku, gdzie wśród ogólnego zamieszania może zniknąć i nikt już, żadna policja nie wydobędzie go stamtąd. 

¦ Kto wie, czy istotnie nie macie słuszności. Sądzę jednak, że gdyby jechał do Meksyku, to 
udałby się od razu do jednego z tamtejszych portów. 

¦ Nonsens! Musiał opuścić Nowy Orlean tak pośpiesznie, że wsiadł na ten okręt, który najszybciej odjeżdżał. Po wtóre, porty meksykańskie znajdują się w rękach Francuzów, z którymi on z pewnością również woli się nie spotykać. Pozostaje mu do wyboru jedynie droga lądowa, a będzie niewątpliwie o tyle przezorny, żeby nie pokazywać się w większych miastach. 
Może więc się zdarzyć, że ominie także Austin i wysiądzie gdzieś po drodze. Pojedzie oczywiście konno słabo zaludnionym krajem ku Rio Grandę. Czy puścicie się za nim z kufrem, w 
cylindrze i w tym pięknym ubraniu? Gdyby tak było, musiałbym was porządnie wykpić. 

Przyznawałem w duchu, że Old Death miał słuszność, ale dla żartu spojrzałem z udanym 
żalem na swoje, prawie jeszcze nowe ubranie. Na to poklepał mnie po ramieniu, mówiąc: 

¦ Nie żałujcie i rozstańcie się śmiało z tym niepraktycznym ubraniem. Idźcie tu do handlarza, sprzedajcie cały ten niepotrzebny kram i sprawcie sobie za to inne szaty. Musicie bezwarunkowo kupić mocne i trwałe ubranie traperskie. Liczę na to, że zaopatrzono was oclicie w 
pieniądze. 

Przyznałem mu rację. 

¦ Wobec tego wszystko w porządku ¦ dodał. ¦ Precz z tymi łachami! Wszak umiecie jeździć konno i strzelać. Koń jest także niezbędny, ale tu na wybrzeżu się ich nie kupuje, bo są 
drogie i liche. W głębi kraju każdy farmer odstąpi wam dobrego wierzchowca. Tylko siodło 
trzeba tu kupić. 

¦ O ja nieszczęśliwy! Czy każecie mi tak uganiać z siodłem na plecach, jak wy to czynicie?
¦ Czemużby nie? Czy wstyd wam przed ludźmi? Co to kogo może obchodzić, że ja noszę
siodło? Jeśli mi się spodoba, to będę włóczył z sobą kanapę, aby przy sposobności spocząć na
niej w puszczy lub na prerii. Kto by się ze mnie śmiał, temu dam szczutka w nos, aż mu
wszystkie gwiazdy w oczach zabłysną. Wstydzić się należy tylko wówczas, kiedy się popeł
niło jakąś nieprawość albo głupstwo. Przypuśćmy, że Gibson z Wiliamem gdzieś wysiedli,



kupili konie i pojechali ¦ wtedy dobre siodło bardzo wam się przyda. Róbcie, co chcecie, 
jeśli jednak życzycie sobie istotnie, żebym z wami pozostał, to posłuchajcie mojej rady. No, 
nie namyślajcie się długo! 

Po tych słowach, nie czekając na moje postanowienie, wziął mnie za ramię, obrócił i pokazał mi dom z wielkim sklepem, nad którym widniał napis o łokciowych literach: ,,Sklep towarów mieszanych”. Potem pociągnął mnie do wejścia, wepchnął tak, że wpadłem na beczkę 
śledzi, i sam wsunął się za mną z uśmiechem. 

Napis firmy nie zawierał kłamstwa. Sklep był bardzo duży i zaopatrzony we wszystko, czego w tutejszych warunkach można było potrzebować: nawet siodła i strzelby. 

Scena, która się teraz rozegrała, była jedyna w swoim rodzaju. Ja wyglądałem jak uczeń 
stojący z ojcem przed budą jarmarczną, chłopiec, któremu zaledwie wolno nieśmiało objawić 
swoje życzenie i wziąć to tylko, co wybierze doświadczony ojciec. Old Death oświadczył 
zaraz na początku, że właściciel sklepu musi przyjąć jako zapłatę moje ubranie i zawartość 
mojego kufra. Kupiec chętnie na to przystał i natychmiast posłał subiekta po mój kufer. Potem oszacowano moje rzeczy, Old Death zaś zaczął wybierać dla mnie strój. Wnet leżały 
przede mną czarne skórzane spodnie, para wysokich butów, czerwona wełniana koszula, kamizelka tego samego koloru z niezliczonymi kieszeniami, czarny wełniany szalik na szyję, 
bluza myśliwska z niebarwionej skóry jeleniej, skórzany pas szerokości dwu dłoni, worek na 
kule, kapciuch z pęcherza, fajka, kompas i kilkanaście innych drobiazgów, jak onuczki zamiast skarpetek, olbrzymie sombrero, koc wełniany z otworem na głowę, lasso, rożek z prochem, krzesiwo, nóż, siodło z kaburami i uździenica. Potem przystąpiliśmy do wybierania 
strzelb. Old Death nie był zwolennikiem nowości. Odsuwał wszystko, co nosiło na sobie 
świeższą datę, a wreszcie wybrał starą iglicówkę, na którą ja bym nie spojrzał. Zbadał ją z 
miną znawcy, nabił, wyszedł przed sklep i strzelił w szczyt dalekiego domu. Kula utkwiła w 
celu. 

¦ Well! ¦ stwierdził z zadowoleniem. ¦ Ta pukawka zrobi swoje. Znajdowała się w świetnych rękach i jest więcej warta od wszelakich rupieci, które się teraz zaszczyca nazwą rusznicy. Tę strzelbę wykonał dobry mistrz rusznikarski i spodziewam się, że przyniesiecie mu zaszczyt. Jeszcze tylko forma na kule i będziemy gotowi. Dostaniemy tu także ołowiu, pójdziemy więc do domu i odlejemy zapas kuł, których w Meksyku powinni się bać. 

Wziąwszy jeszcze kilka drobiazgów, jak chustki do nosa, które Old Death uważał zresztą za 
zupełnie zbyteczne, przeszedłem do przyległego pokoiku, aby się przebrać. Gdy wróciłem do 
sklepu, stary zaczął mi się przypatrywać z zadowoleniem. 

Żywiłem w duchu nadzieję, że on poniesie moje siodło, ale mu to ani przez myśl nie przeszło. Wpakował mi na plecy cały zakupiony magazyn i wypchnął za drzwi. 

¦ Tak ¦ uśmiechał się na dworze. ¦ Zobaczcie teraz, czy rzeczywiście jest się czego wstydzić! Każdy rozsądny człowiek będzie was uważał za rozumnego dżentelmena, a diabła to 
obchodzi, co będą mówili głupcy. 

Teraz nie różniłem się już niczym od Old Deatha. Dźwigałem cierpliwie moje jarzmo do 
oberży, on zaś kroczył obok mnie, ubawiony wielce w duchu moim wyglądem. 

Przybywszy do hotelu, położył się spać, ja zaś wyszedłem szukać Winnetou. Można sobie 
wyobrazić, jakie wrażenie wywarło na mnie ranne spotkanie. W knajpie ledwie zapanowałem 
nad sobą i nie rzuciłem mu się na szyje. Nie mogłem sobie wytłumaczyć, jak przybył do Matagordy i czego tutaj szukał, dlaczego udawał, że mnie nie zna. Jego zachowanie się miało z 
pewnością jakąś przyczynę, ale jaką? 

Tęskniłem za rozmową z nim. On także niewątpliwie pragnął ze mną pomówić, spodziewałem się więc, że czeka na mnie gdzieś w okolicy. Obserwował nas pewnie i widział, gdyśmy 
wchodzili do hotelu. Należało go zatem szukać w pobliżu. Poszedłem od razu ku tylnej stronie domu, przytykającej do nie zabudowanego jeszcze placu, i rzeczywiście ujrzałem Winnetou opartego o drzewo, w odległości kilkuset kroków. Spostrzegłszy mnie, opuścił swe sta


nowisko, poszedł zwolna w stronę lasu i znikł pomiędzy drzewami. Ja oczywiście podążyłem 
za nim. Wyszedł naprzeciw mnie z obliczem promieniejącym radością i zawołał: 

¦ Szarlih, mój kochany, mój drogi bracie! Jakże się cieszę twym niespodziewanym widokiem! Tak raduje się poranek, kiedy po nocy słońce zaświeci. 

Przycisnął mnie do siebie i ucałował. 

¦ Co ranka wiadomo ¦ odpowiedziałem ¦ że słońce wzejść musi, my jednak nie spodziewaliśmy się, że się tu zobaczymy. Jakże jestem szczęśliwy, że słyszę znowu twój głos. 

¦ Co sprowadza twą stopę do tego miasta? Czy masz tu co do czynienia, czy też wylądowałeś, aby stąd udać się do nas nad Rio Pecos? 

¦ Pewien obowiązek, który przyjąłem na siebie, sprowadza mnie tutaj. 

¦ Czy mój biały brat powie mi, jaki to obowiązek, i czy opowie, gdzie przebywał od czasu 
naszego rozstania nad Red River? 

Równocześnie wciągnął mnie trochę głębiej w las, gdzie usiedliśmy obok siebie. Trzymając 
go za rękę opowiedziałem mu, co dotąd przeżyłem. Gdy skończyłem, on skinął poważnie 
głową i rzekł: 

¦ Odmierzyliśmy ścieżkę dla ognistego konia, ażebyś otrzymał pieniądze, a huragan ci je 
zabrał. Gdybyś został u miłujących cię Apaczów, nigdy byś nie potrzebował pieniędzy. Dobrze zrobiłeś nie czekając na mnie w St. Louis u Henry'ego, gdyż moja droga nie prowadziła 
tamtędy. 

¦ Czy mój brat pochwycił mordercę Santera? 

¦ Nie. Zły Duch go chronił, a dobry Manitou dopuścił, że mi umknął. Udał się do żołnierzy 
stanów południowych, gdzie zniknął mi z oczu pośród wielu tysięcy. Ale oko moje zobaczy 
go jeszcze, a wówczas mi już nie ujdzie. Wróciłem nad Rio Pecos, nie osiągnąwszy celu. Nasi 
wojownicy przez całą zimę opłakiwali śmierć Inczuczuny i mojej siostry. Następnie musiałem 
odbyć wielkie podróże, aby rozmaite plemiona Apaczów powstrzymać od kroków zbyt pośpiesznych, gdyż chcieli podążyć do Meksyku i wziąć tam udział w walkach. Czy mój brat 
słyszał o czerwonoskórym prezydencie Juarezie? 

¦ Tak. 

¦ Kto ma słuszność: on, czy Napoleon? 

¦ Juarez. 

¦ Brat mój myśli tak samo jak ja. Proszę cię, byś nie pytał, co robię w Matagordzie! Muszę 
to nawet przed tobą zataić, gdyż tak przyrzekłem Juarezowi, którego spotkałem w El Paso del 
Norte. Czy mimo to, że mnie tu znalazłeś, udasz się za tymi dwoma bladymi twarzami, których szukasz? 

¦ Muszę. Jakżebym się cieszył, gdybyś mi towarzyszył! Czy to niemożliwe? 

¦ Nie. I ja muszę spełnić swoją powinność równie wielką, jak twoja. Dziś jeszcze tu zostaję, 
ale jutro wyjadę statkiem do La Grange, skąd się udam przez Fort Inge do Rio Grandę del 
Norte. 

¦ Pojedziemy więc tym samym statkiem, tylko nie wiem jak daleko. Będziemy zatem razem 
jeszcze przez jutro. 

¦ Nie. ¦ Dlaczego? 

¦ Ponieważ nie chciałbym mego brata wplątać w moją sprawę. Z tej samej przyczyny udałem przedtem, że cię nie znam. Także z powodu Old Deatha nie mówiłem z tobą. 

¦ Jak to? 

¦ Czy on wie, że jesteś Old Shatterhand? 

¦ Nie. To nazwisko nie padło nigdy pomiędzy nami. 

¦ Mimo to on słyszał o nim na pewno. Byłeś dotychczas na Wschodzie i nie wiesz, jak często wymawiają je na Zachodzie. Old Death słyszał pewnie także o Old Shatterhandzie, ale 
ciebie uważa, jak się zdaje, za greenhoma. 

¦ Tak jest w istocie. 


¦ W takim razie będzie to ogromną niespodzianką, kiedy się dowie, kto jest tym greenhornem. Nie chciałbym memu bratu popsuć tej przyjemności. Skoro odszukasz Ohlerta i jego 
krzywdziciela, spotkamy się na dłużej, bo niewątpliwie nas odwiedzisz. 

¦ Na pewno. 

¦ Pożegnajmy się więc teraz, Szarlih. Na mnie czekają blade twarze. 

To rzekłszy powstał. Musiałem uszanować jego tajemnicę. Rozstałem się z nim znowu, ale 
w nadziei, że tym razem nie na długo. 

Nazajutrz wynajęliśmy z Old Deathem dwa muły i pojechaliśmy do zatoru, gdzie czekał już 
statek. 

Na parowcu znajdowało się mnóstwo podróżnych. Kiedy my, niosąc siodła, weszliśmy na 
pokład, jakiś głos zawołał: 

¦ Na Jowisza! Oto idą dwa dwunożne osiodłane osły! Czy to kto widział? Zrobić miejsce, 
ludzie! Niech idą na dół! Takie bydło nie może jechać z dżentelmenami! 

Ten głos nie był nam obcy. Najlepsze miejsca pokrytej szklanym dachem pierwszej klasy 
zajęli awanturnicy, których poznaliśmy wczoraj w piwiarni. Krzykacz, z którym poprzedniego dnia się rozprawiłem, grający widocznie rolę herszta przyjął nas tą nową obelgą. Spojrzałem na Old Deatha, ale ponieważ on puścił ją spokojnie mimo uszu, przeto ja także udałem, 
że nic nie słyszę. Usiedliśmy naprzeciw nich i wsunęliśmy siodła pod krzesła. 

Stary usadowił się wygodnie, wyjął rewolwer, odwiódł kurek i położył broń obok siebie, a ja 
poszedłem za jego przykładem. Hultaje zbliżyli głowy, szepcząc między sobą, nie śmieli jednak rzucić już głośnej obelgi. Swoje psy, z wyjątkiem oczywiście jednego, mieli także z sobą. 
Herszt patrzył na nas szczególnie wrogo. Trzymał się pochyło, prawdopodobnie z powodu 
uszkodzenia, jakiego doznał, gdy został rzucony o ziemię przez Winnetou. Na jego twarzy 
widniały świeże zadrapania od szkła. 

Gdy konduktor zapytał, dokąd jedziemy, Old Death podał miejscowość Kolumbus. Zapłaciliśmy za przejazd do tej przystani, tam mogliśmy w razie potrzeby kupić bilety na dalszą podróż. Old Death bowiem sądził, że Gibson nie pojechał aż do samego Austin. 

Rozległ się już drugi sygnał, kiedy zjawił się nowy podróżny ¦ Winnetou. Jechał na karym 
ogierze, osiodłanym na-sposób indiański. Było to wspaniałe zwierzę. Indianin zeskoczył z 
siodła dopiero na pokładzie i zaprowadził wierzchowca na przód statku, gdzie znajdowało się 
ogrodzenie z desek na wysokość człowieka, przeznaczone dla koni. 

Następnie nie zważając na nikogo usiadł przy burcie statku. Awanturnicy oczywiście bacznie go obserwowali. Zaczęli głośno chrząkać i kaszlać, aby zwrócić na siebie jego uwagę, ale 
na próżno. Winnetou siedział wsparty o lufę swej kutej srebrem strzelby na pół odwrócony od 
nich, jak gdyby ich wcale nie słyszał. 

Wtem zabrzmiał dzwonek po raz trzeci. Zaczekano jeszcze kilka minut, czy nie nadejdzie w 
ostatniej chwili jakiś spóźniony podróżny, po czym poruszyły się koła i statek popłynął. 

Zdawało się z początku, że podróż minie spokojnie. Do Wharton na statku panował zupełny 
spokój. Tam opuścił pokład jeden podróżny, a za to wsiadło wielu nowych. Old Death udał 
się na brzeg na kilka minut, aby zapytać stojącego tam komisjonera o Gibsona, i dowiedział 
się, że opisani przez niego ludzie nie wysiedli w tej miejscowości. Ten sam skutek odniosło 
także dopytywanie się w Kolumbus. Wobec tego kupiliśmy bilety do La Grange. Z Matagordy do Kolumbus statek przebywa przestrzeń, dla pokonania której pieszy wędrowiec potrzebowałby pięćdziesięciu godzin. Było już dość późno po południu, kiedy dojechaliśmy do tej 
miejscowości. Przez cały ten czas Winnetou tylko raz opuścił swe miejsce, aby zaczerpnąć 
dla konia wody i dać mu trochę kukurydzy. 

Zdawało się, że awanturnicy zapomnieli o swej złości do Apacza. Zaczepiali co pewien czas 
nowych podróżnych, ale przeważnie odpowiadano im na to pogardliwym milczeniem. Chełpili się tym, że nie należą do abolicjonistów, pytali każdego o jego przekonania i wymyślali 
wszystkim, którzy byli odmiennego zdania. Wyrażenia, jak „przeklęty republikanin”, 


,,pociotek murzyński”, „sługus Jankesów” i inne, daleko gorsze, sypały im się z ust tak, iż w 
końcu wszyscy odsunęli się nie chcąc mieć z nimi nic do czynienia. Ta okoliczność zapewne 
sprawiła, że zaniechali zaczepek w stosunku do nas. Nie spodziewali się widocznie z niczyjej 
strony pomocy. Gdyby jednak znaleźli więcej zwolenników, przepadłby spokój na okręcie. 

W Kolumbus niestety wysiadło wielu spokojnych ludzi, a na ich miejsce weszli liczni podróżni o zupełnie odmiennym sposobie postępowania. Między innymi wtoczyła się na pokład 
banda piętnastu czy dwudziestu pijanych, których zachowanie się nie zapowiadało nic dobrego. Awanturnicy powitali ich ze zgiełkliwą radością. Przybysze przyłączyli się do nich i niebawem widać było, że niespokojne żywioły uzyskały na statku przewagę. Draby rozwalały się 
na siedzeniach, nie pytając, czy to komu wygodne, czy nie, popychały spokojnych podróżnych i okazywały, że czują się tu panami. Kapitan pozwolił im hałasować, sądząc prawdopodobnie, że najlepiej na nich nie zważać. Dopóki nie przeszkadzali mu w kierowaniu statkiem, 
pozostawił samym podróżnym obronę przed napaściami. Na jego rumianym obliczu błąkał się 
nieustannie dobroduszny uśmiech. 

Większość awanturników udała się do restauracji okrętowej, skąd też wkrótce zabrzmiały 
dzikie wrzaski, którym towarzyszył brzęk szkła rozbijanych flaszek. Potem wbiegł na pokład 
kelner, Murzyn, wdrapał się na pomost kapitański i począł biadać, że go zbili harapem i grożą, iż go powieszą na kominie okrętowym. 

Na skutek tych słów kapitan spoważniał. Wyjrzał, czy statek płynie w odpowiednim kierunku, i sam poszedł do restauracji; mijając nas zetknął się z konduktorem, który od razu zaczął 
mówić: 

¦ Kapitanie, nie możemy dłużej przypatrywać się spokojnie temu, co wyprawiają ci, noszący się ze złymi zamiarami, ludzie. Wysadźcie na ląd tego Indianina, gdyż chcą go powiesić za 
to, że poturbował wczoraj któregoś z nich. Oprócz tego są tu jeszcze dwaj biali, których postanowili zlinczować, ponieważ byli oni świadkami tego zajścia, a szpiegują podobno na 
rzecz Juareza. 

¦ Do wszystkich diabłów! ¦ rzekł kapitan. ¦ To nie żarty! Którzy to biali mogą być? Rozejrzał się badawczo dokoła. 

¦ To my ¦ odpowiedziałem przystępując do niego. 

¦ Wy? No, jeżeli wy jesteście szpiegami Juareza, to ja zjem moją krypę na śniadanie! ¦ 
rzekł przypatrując mi się badawczo. ¦ No, nie pozwolę wam zrobić nic złego. Przybiję natychmiast do brzegu, gdzie wysiądziecie i udacie się w bezpieczne miejsce. 

¦ Na -to ja się nie godzę. Muszę tym statkiem jechać dalej, gdyż nie mogę się narażać na 
stratę czasu! 

¦ Rzeczywiście? To przykra sprawa. Zaczekajcie! Podszedł do Winnetou i powiedział mu 
parę słów. Apacz potrząsnął głową pogardliwie i odwrócił się od niego. Kapitan powrócił do 
nas i oznajmił z zakłopotaną miną: 

¦ Tak też myślałem! Czerwonoskórzy mają żelazny upór. On także nie chce wysiąść na ląd. 

¦ W takim razie będzie zgubiony razem z tymi panami ¦ rzekł konduktor ¦ bo ci awanturnicy są bardzo na nich zawzięci. A obsługa statku nie da rady takiej przemocy. 

Kapitan spojrzał w zamyśleniu przed siebie. Na twarzy jego pojawił się uśmiech, jak gdyby 
przyszedł mu doskonały pomysł do głowy. 

¦ Wypłatam tym drabom figla, który długo popamiętają ¦ rzekł do nas ¦ ale wy, panowie, 
musicie się tak zachować, jak tego zażądam. Nie używajcie przede wszystkim broni. Schowajcie strzelby pod ławą razem z siodłami. Obrona pogorszyłaby sprawę. 

¦ Do wszystkich diabłów! Czy mamy się dać spokojnie zlinczować, master? ¦ odburknął 
Old Death. 

¦ Nie. Stosujcie bierną obronę, a w odpowiedniej chwili poskutkuje mój środek. Ochłodzimy tych łajdaków kąpielą. Zdajcie się już na mnie. Brak mi teraz czasu na długie wyjaśnienia. 
Oni się już zbliżają! 


Rzeczywiście szajka wychodziła z restauracji. Kapitan odwrócił się od nas szybko i wydał 
konduktorowi jakieś rozkazy. Ten pobiegł do sternika, obok którego stali dwaj pokładowi 
posługacze, a wkrótce potem ujrzałem go, jak udzielał po cichu wskazówek pozostałym podróżnym. Dłużej nie mogłem na niego zważać, gdyż wraz z Old Deathem musieliśmy zwrócić 
uwagę na naszych przeciwników. Spostrzegłem jeszcze tylko, że owi spokojni podróżni skupili się jak najciaśniej na przednim pokładzie. 

Zaledwie pijacy opuścili restaurację, otoczyli nas obu. My stosownie do życzenia kapitana 
odłożyliśmy strzelby. 

¦ To on! ¦ zawołał wczorajszy mówca wskazując na mnie. ¦ Szpieg stanów północnych, 
które stoją po stronie Juareza. Wczoraj jeszcze ubrany był jak elegancki dżentelmen, a dziś 
ma na sobie ubranie traperskie. Po co on się przebiera? Zabił mi psa, a obaj wygrażali mi rewolwerami. 

¦ To szpieg, tak, to szpieg! ¦ wołali inni mieszanymi głosami. ¦ Dowodzi tego jego przebranie. Utwórzcie zaraz sąd! Powiesimy łajdaka! Precz z północnymi stanami, precz z Jankesami i ich sługami! 

¦ Co tam wyrabiacie, dżentelmeni? ¦ zawołał z góry kapitan. ¦ Ja chcę mieć spokój i porządek na statku. Nie róbcie zgiełku i zamieszania między podróżnymi! 

¦ Milczcie, sir! ¦ ryknął któryś z szajki. ¦ My także chcemy porządku i zaraz go tu sobie 
zrobimy. Czy do waszych obowiązków należy przewożenie szpiegów? 

¦ Moim obowiązkiem jest przewozić ludzi, którzy płacą za przejazd. Jeśli przyjdą do mnie 
przywódcy secesjonistów, to wezmę ich na pokład pod warunkiem, że zapłacą i będą się zachowywać spokojnie. Oto moja lojalność. A jeśli będziecie mi psuli zarobek, to wysadzę was 
na brzeg i popłyniecie sobie lądem do Austin. 

Szyderczy, podobny do rżenia śmiech był mu odpowiedzią. Hultaje otoczyli mnie i Old Deatha tak ciasno, że nie mogliśmy się ruszyć. Protestowaliśmy oczywiście, ale głosy nasze ginęły w zwierzęcym niemal wyciu i wrzaskach. Zepchnęli nas nawet z miejsca, gdzieśmy poprzednio siedzieli, ku kominowi, żeby nas na nim powiesić. Na górnym brzegu komina 
umieszczone były obrączki do przytrzymywania lin: bardzo praktyczne urządzenie do wieszania! Wystarczyło opuścić liny, obwiązać nimi nasze szyje i podnieść. Dokoła nas utworzono krąg i trybunał. Było to wprost śmieszne, że tym łotrom nie przyszło nawet na myśl zapytać, dlaczego się me bronimy. Wszak wiedzieli, że mamy noże i rewolwery. Fakt, że ich nie 
użyliśmy, musiał mieć przecież jakiś powód. 

Old Death zadawał sobie niemało trudu, aby nie stracić spokoju, Ręka podrywała mu się 
ciągle do pasa, lecz ilekroć rzucił okiem w górę, kapitan dawał mu ukradkiem znak przeczący. 

¦ No ¦ rzekł do mnie cicho ¦ zastosuję się jeszcze do wskazówek kapitana. Ale jeśli sobie 
zaczną zanadto pozwalać, to w tej samej minucie będą mieli dwadzieścia cztery kule w brzuchu. Strzelajcie, skoro tylko ja zacznę! 

¦ Słuchajcie! ¦ wołał wspomniany już kilkakrotnie awanturnik. ¦ Te przeklęte draby należą do tej bandy łotrów, która stanom południowym najbardziej dokucza. Czego oni chcą tutaj 
w Teksasie? To szpiegi i zdrajcy l Załatwimy się z nimi krótko! 

Rykiem przyznano mu słuszność. Kapitan przestrzegł ich znowu surowo, lecz go wyśmiano. 
Nagłe ktoś rzucił pytanie, czy nie należałoby przesłuchać Indianina, zanim zostaniemy powieszeni. Na to wszyscy zgodzili się łatwo i przewodniczący wysłał dwóch ludzi po Indianina. 

Otoczeni dokoła, nie mogliśmy widzieć Winnetou. Usłyszeliśmy tylko głośny okrzyk. 
Apacz powalił jednego awanturnika uderzeniem, a drugiego zrzucił z pokładu. 

Następnie wskoczył do pokrytej blachą budki kapitana znajdującej się przy kole sterowym i 
wysunął przez małe jej okienko lufę swej strzelby. Wypadek ten wywołał oczywiście zgiełk 
nie do opisania. Wszyscy pobiegli do bariery, wołali na kapitana, żeby wysłał łódź na ratunek 
człowiekowi wrzuconemu do wody. Kapitan posłuchał tego wezwania i skinął na jednego z 


posługaczy, który zaraz wskoczył do umieszczonej nad tylnym pokładem łodzi, odwiązał linę, 
którą była przymocowana, i popłynął ku łotrzykowi, który na szczęście umiał trochę pływać i 
starał się utrzymać nad wodą. 

Teraz znalazłem się sam z Old Deathem. O wieszaniu nie było na razie mowy. Oczy sternika i reszty załogi były zwrócone na kapitana, który dał znak, byśmy się zbliżyli, i rzekł stłumionym głosem: 

¦ Uważajcie, panowie! Teraz się skąpią! Wy zostańcie spokojnie na statku, cokolwiek by 
się działo. Hałasujcie tylko jak najwięcej! 

Kazał statek zatrzymać, a potem płynąć zwolna wstecz ku prawemu brzegowi, w miejsce, 
nad którym załamywała się woda. Była to płaska ławica, od której począwszy aż do brzegu 
rzeka była zupełnie płytka. 

Na znak kapitana sternik skinął z uśmiechem głową i wpędził statek na ławicę. Zgrzytnęło 
pod nami straszliwie i nastąpiło takie wstrząśnięcie, że wszyscy się zatoczyli, a wielu upadło 
na pokład. To odwróciło powszechną Uwagę od łodzi. Wszystkich spokojnych podróżnych 
pouczył już konduktor, więc zaczęli krzyczeć jakby w strachu śmiertelnym, a reszta, która 
uwierzyła w nieszczęśliwy wypadek, zawtórowała im przeraźliwie. Wtem wychylił się z tyłu 
jeden z posługaczy, przybiegł z udanym przerażeniem do kapitana i krzyknął: 

¦ Woda w statku, kapitanie! Skała rozcięła rufę na połowę. Za dwie minuty okręt utonie! 

¦ Przepadliśmy! ¦ zawołał kapitan. ¦ Ratować się, kto może! Woda płytka aż do brzegu. 
Dalej w wodę! 

Zbiegł ze swego miejsca, zrzucił z siebie surdut, kamizelkę i czapkę, zdjął z największym 
pośpiechem buty i skoczył z pokładu. Woda sięgała mu tylko do szyi. 

¦ Na dół, na dół! ¦ krzyczał. ¦ Jeszcze czas. Okręt tonąc pociągnie wszystkich za sobą. 

Nikt z hultajów nie pomyślał o tym, że kapitan pierwszy wyskoczył, aby się ocalić, i że się 
przedtem rozebrał. Wszystkich ogarnęło przerażenie. Pozeskakiwali z pokładu i starali się 
dostać do brzegu, nie zważając na to, że kapitan popłynął na drugą stronę okrętu odwróconą 
od brzegu i tam wylazł czym prędzej na pokład po drabince, którą mu prędko spuszczono. 
Statek był oczyszczony i tam, gdzie przed chwilą panował jeszcze blady strach, zabrzmiał 
teraz wesoły śmiech. 

W chwili właśnie kiedy pierwsi z ratujących się wchodzili na ląd, kapitan dał znak do ruszenia naprzód. Statek, mający małe zanurzenie i mocno zbudowany, nie doznał żadnych uszkodzeń i poddał się łatwo naciskowi kół. Powiewając surdutem jak flagą, zawołał kapitan ku 
brzegowi: 

¦ Dobrej drogi, dżentelmeni! Jeśli jeszcze kiedy będziecie mieli ochotę utworzyć trybunał, 
to się sami wieszajcie. Wasze rzeczy, znajdujące się na statku, oddam w La Grange. Możecie 
je sobie stamtąd zabrać. 

Można sobie wyobrazić, jakie wrażenie wywołały te słowa na wywiedzionych w pole. Podnieśli wściekłe wycie i zażądali od kapitana, żeby ich natychmiast wziął z powrotem na pokład. Grozili doniesieniem, śmiercią i innymi strasznymi środkami, niektórzy nawet, którym 
nie zamokły strzelby, strzelali, ale nie uszkodzili statku. Wreszcie ryknął jeden w bezsilnej 
wściekłości do kapitana: 

¦ Psie! Zaczekamy tu do twego powrotu i powiesimy cię na twym własnym kominie. 

¦ Well, sir! Przyjdźcie potem łaskawie na pokład! Tymczasem jednak kłaniajcie się swoim 
generałom! 

Teraz jechaliśmy już pełną parą, gdyż należało nadrobić stracony czas. 


ROZDZIAŁ II 

K U - K L U X - K L A N5 

Powyższe słowo jest do dziś Jeszcze językową zagadką, którą rozmaicie już rozwiązywano. 
Nazwa osławionego Ku-Klux-Klanu ma być według jednych naśladowaniem szmeru, wywołanego odwodzeniem kurka strzelby. Inni uważają, że składa się ona z: cuc ¦ ostrzeżenie, 
gluck ¦ bełkot, i klan ¦ szkockiego słowa: szczep, ród albo banda. Nie będę rozstrzygać, jak 
się ta sprawa ma w rzeczywistości, sami zresztą członkowie Ku-Klux-Klanu nie wiedzieli, 
skąd pochodzi ich nazwa i jakie było jej pierwotne znaczenie. Może nawet było im to obojętne. Nie jest wykluczone, że któremuś z nich przyszło na myśl to słowo, inni je podchwycili i 
powtarzali potem, nie troszcząc się o sens czy brak sensu tego określenia. 

Nie tak niejasny był już cel tego stowarzyszenia, które powstało w kilku okręgach Karoliny 
Północnej, a potem rozszerzyło się na Karolinę Południową, Georgię, Alabamę, Kentucky, 
Missisipi, Tennessee, a w końcu nawet dotarło do Teksasu. Związek jednoczył w sobie mnóstwo zapamiętałych wrogów stanów północnych, a celem ich była walka z porządkiem, jaki 
zapanował po Wojnie Domowej. I rzeczywiście przez szereg lat członkowie Ku-Klux-Klanu 
utrzymywali w ciągłym zamieszaniu całe Południe, zagrażali wszelkiemu mieniu, hamowali 
przemysł i handel i nawet najsroższe kary nie zdołały przez długi czas położyć końca tym 
niesłychanym nadużyciom. 

Tajny ten związek powstał wskutek reform narzuconych zwyciężonemu Południu przez 
rząd, a rekrutował się ze zwolenników niewolnictwa, wrogów Unii i stronnictwa republikańskiego. Członków zobowiązywano surowymi przysięgami do posłuszeństwa dla tajnych przepisów, a groźbą kary śmierci do zachowania tajności organizacji. Nie cofali się oni przed żadnym aktem gwałtu, podpaleniem czy morderstwem, odbywali regularnie zebrania, a wykonując swe bezprawne czyny ukazywali się zawsze na koniach i w przebraniu. Strzelali do księży 
na ambonach, do sędziów podczas urzędowania, napadali na zacnych ojców rodzin, pozostawiając po swych odwiedzinach poszarpane ciała. Wszystkich awanturników i rozbójników 
razem wziętych nie obawiano się tak jak tego Ku-Klux-Klanu, który w końcu poczynał sobie 
tak zuchwale, że gubernator Karoliny Południowej był zmuszony poprosić prezydenta Granta 

o pomoc wojskową ¦ z tajnym związkiem, przybierającym coraz większe rozmiary, nie można już było sobie inaczej poradzić. Grant przedłożył tę sprawę Kongresowi, a ten wydał ustawę, mocą której powierzono prezydentowi władzę dyktatorską celem zniszczenia tej bandy. 
Okoliczność, że musiano się uciec do tek drakońskiego środka, dowodzi, jak straszliwe niebezpieczeństwo tkwiło w działalności Ku-Klux-Klanu, niebezpieczeństwo, które groziło zarówno poszczególnym obywatelom, jak i całemu narodowi. Z czasem stał się Ku-Klux-Klan 
otchłanią, w której gromadziły się wszystkie najgorsze elementy. Pewien kapłan, nim go zastrzelono na ambonie, modlił się po kazaniu za zbawienie dusz rodziny, której członków wymordował Ku-Klux-Klan w biały dzień. W pobożnym zapale i zgodnie z prawdą nazwał on 
działalność klanu walką dzieci szatana z dziećmi Boga. Wtem zjawiła się po przeciwnej stronie kościoła zamaskowana postać i przeszyła mu kulą głowę. Zanim wierni zdołali się opamiętać z przerażenia, zbrodniarz zniknął. 
5 Ku – Klux – Klan – tajne stowarzyszenie terrorystyczne powstałe w południowych stanach Ameryki Północnej po Wojnie Domowej 1861 – 65. Głównym jego celem było prześladowanie ludności murzyńskiej przy 
zastosowaniu gwałtów i morderstw. Formalnie rozwiązany w roku 1870, Ku – Klux – Klan nie przestał jednak 
istnieć, odnowiony w roku 1915 do dziś uprawia okrutne samosądy. 


Nasz statek dopłynął do La Grange już pod wieczór, a kapitan oświadczył, że z powodu niebezpiecznego stanu koryta rzeki dalej jechać nie może. Musieliśmy zatem wysiąść w tej miejscowości. Winnetou wyjechał konno przed nami i zniknął w ciemnościach nocy pomiędzy 
pobliskimi domami. 

W La Grange był także komisjoner w przystani. Old Death zwrócił się doń natychmiast: 

¦ Sir, kiedy przybył tu ostatni statek z Matagordy i czy wszyscy podróżni wysiedli? 

¦ Wczoraj w tym samym czasie. Wszyscy pasażerowie wysiedli, ponieważ parowiec ruszał 
dalej dopiero nazajutrz. 

¦ A byliście tutaj, kiedy rano wsiadali? 

¦ Oczywiście, sir! 

¦ To może udzielicie mi pewnej informacji. Szukamy dwóch przyjaciół, którzy płynęli tym 
statkiem, a więc także tutaj zostali. Chcielibyśmy wiedzieć, czy rano odjechali. 

¦ Hm, to nie łatwo powiedzieć. Było dość ciemno, a podróżni tak się cisnęli na ląd, że trudno było przypatrzyć się każdemu z osobna. Prawdopodobnie odjechali wszyscy z wyjątkiem 
niejakiego Clintona. 

¦ Clintona? O niego nam właśnie chodzi. Proszę was, podejdźcie no tu do światła! Mój 
przyjaciel pokaże wam fotografię, aby się przekonać, czy to był rzeczywiście Clinton. 

Jak się okazało, był to istotnie Clinton. 

¦ Czy wiecie, gdzie się zatrzymał? ¦ spytał Death. 

¦ Na pewno nie, ale przypuszczam, że u seniora6 Cortesio, gdyż tam jego ludzie ponieśli 
kufry. Jest to agent od wszystkiego, Hiszpan z pochodzenia. Zdaje mi się, że się teraz trudni 
tajnym dostarczaniem broni do Meksyku. 

¦ Poznamy w nim prawdopodobnie dżentelmena. 

¦ Sir, w dzisiejszych czasach każdy chce być dżentelmenem, choćby nawet nosił siodło na 
plecach. 

Powiedział to oczywiście pod naszym adresem, choć nie w złej myśli. Old Death zapytał 
znowu z niemniejszą niż dotąd uprzejmością: 

¦ Czy w tym błogosławionym miejscu, gdzie prócz waszej latarni nie ma, jak się zdaje, 
żadnego światła, jest jakiś zajazd, gdzie można by się przespać bez przeszkód ze strony ludzi i 
owadów? 

¦ Jest tylko jeden, a ponieważ staliście tu ze mną tak długo, wyprzedzili was już zapewne 
inni podróżni i zajęli tych parę wolnych pokoi, które jeszcze zostały. 

¦ O, to zaiste niezbyt przyjemne ¦ rzekł Old Death, który nie odczuł i tego docinku. ¦ A w 
domach prywatnych nie można liczyć na gościnę? 

¦ Hm, sir, ja was nie znam. Sam nie mógłbym was przyjąć, gdyż moje mieszkanie jest bardzo małe, ale mam znajomego, który by was nie odprawił, jeśli jesteście ludźmi rzetelnymi. 
To kowal, który się tu przeniósł z Missouri. 

¦ No ¦ odparł mój przyjaciel ¦ mój towarzysz i ja nie jesteśmy opryszkami. Chcemy i możemy zapłacić, przypuszczam więc, że wasz znajomy zaryzykuje. Czy nie opisalibyście nam 
jego mieszkania? 

¦ To nie jest wcale konieczne. Poszedłbym z wami, ale mam jeszcze robotę na statku. Master Lange, tak się ten człowiek nazywa, jest o tej porze w gospodzie. Tam więc o niego spytajcie i powiedzcie mu, że przysłał was komisjoner. Idźcie prosto, a później na lewo. Poznacie 
gospodę po światłach. Okiennice są jeszcze otwarte. 

Odwdzięczywszy mu się za wiadomość napiwkiem, poszliśmy dalej z naszymi siodłami. O 
istnieniu gospody świadczyły nie tylko widoczne światła, lecz także zgiełk dolatujący przez 
otwarte okna. Nad drzwiami wisiał wizerunek zwierzęcia podobnego do olbrzymiego żółwia, 

6 Senior (hiszp. senor) -pan 


ze skrzydłami i dwiema nogami. Pod tym był napis: „Hawk's Inn”. Żółw miał zatem przedstawiać drapieżnego ptaka, a dom był gospodą: ,,Pod Jastrzębiem”. 

Gdy otworzyliśmy drzwi, buchnęła ku nam chmura smrodliwego dymu tytoniowego. Goście 
cieszyli się widocznie silnymi płucami, skoro mogli wytrzymać i nie udusili się w tej atmosferze. Zresztą na dobry stan ich płuc wskazywała także czynność narządów mowy, gdyż nikt 
prawie nie mówił, lecz każdy krzyczał, nie pozostawiając cienia nadziei, że zamilknie choć na 
sekundę, aby wysłuchać drugiego. Zatrzymaliśmy się na kilka minut w drzwiach, aby przyzwyczaić oczy do dymu i rozpoznać ludzi i przedmioty. Potem zauważyliśmy, że w gospodzie 
są dwie izby, większa dla zwyczajnych, a mniejsza dla znakomitszych gości, co w Ameryce 
Północnej było wówczas rzadkością, gdyż obywatele wolnego państwa nie uznawali różnic 
towarzyskich. 

Ponieważ w pierwszej izbie nie było miejsca, udaliśmy się do drugiej. Znaleźliśmy tam 
jeszcze dwa wolne krzesła, które objęliśmy w posiadanie, złożywszy siodła w kącie. Koło 
stołu siedziało kilku mężczyzn przy piwie. Rzucili na nas przelotne, badawcze spojrzenie, 
przy czym wydało nam się, że na nasz widok przeszli czym prędzej na inny temat rozmowy. 
Dwaj z nich tak byli do siebie podobni, że na pierwszy rzut oka widziało się, że to ojciec i 
syn. Byli to rośli i silni ludzie o wyrazistych rysach i potężnych pięściach, co dowodziło, że 
żyli z wytrwałej i ciężkiej pracy. Twarze ich o dobrodusznym wyrazie były teraz lekko zarumienione z podniecenia, jak gdyby roztrząsali jakiś niemiły temat. 

Gdyśmy usiedli, przysunęli się bliżej siebie, zasłaniając wolne miejsce pomiędzy nami a sobą, czym zaznaczyli dyskretnie, że nie chcą mieć z nami nic wspólnego. 

¦ Zostańcie na swoich miejscach, panowie! ¦ rzekł Old Death. ¦ Nie grozi wam z naszej 
strony pożarcie, chociaż nie jedliśmy od rana. Może nam powiecie, czy sprzedadzą nam tu do 
jedzenia coś takiego, co by nie nadwerężyło zbytecznie naszych przewodów pokarmowych. 

Ten, którego wziąłem za ojca, przymrużył prawe oko i odrzekł z uśmiechem: 

¦ Co się tyczy pożarcia naszych czcigodnych osobistości, to spróbowalibyśmy przeciwko 
temu cokolwiek się bronić. Zresztą wyglądacie jak drugi Old Death; wątpię, czybyście się 
wstydzili porównania z nim. 

¦ Old Death? Któż to taki? ¦ spytał mój przyjaciel z najgłupszą w świecie miną. 

¦ W każdym razie sławniejszy od was westman i poszukiwacz ścieżek, który więcej dokonał w jednym miesiącu swojej włóczęgi aniżeli inni przez całe życie. Widział go mój chłopiec 
Will. 

Ten ,,chłopiec” miał ze dwadzieścia sześć lat, ciemno ogorzałą twarz i robił wrażenie, że 
mógłby stanąć do walki z półtuzinem przeciwników na raz. Old Death spojrzał nań z ukosa i 
spytał: 

¦ On go widział? A gdzież to? 

¦ W roku sześćdziesiątym drugim w Arkanzasie, na krótko przed bitwą pod Pea Ridge. Ale 

o tych zdarzeniach wy niewiele chyba wiecie. 
¦ Czemu? Dużo wędrowałem po Arkanzasie i zdaje mi się, że wtedy byłem niedaleko 
stamtąd, 
¦ Tak? A po czyjej stronie staliście wówczas? Stosunki u nas są teraz takie, że trzeba znać 
polityczne przekonania człowieka, z którym się siedzi przy jednym stole. 
¦ Nie obawiajcie się, master! Sądzę, że nie jesteście stronnikiem zwyciężonych właścicieli 
niewolników, a ja żywię te same przekonania. 
¦ Witam więc was serdecznie. Ale mówiliśmy o Arkanzasie i Old Deathie. Wiecie może o 
tym, że na początku wojny domowej Arkanzas sprzyjał Unii? Ale później wszystko się zmieniło. Wielu dzielnych ludzi, dla których niewolnictwo, a szczególnie postępowanie południowych plantatorów, było okropnością, zebrało się i oświadczyło przeciwko secesji. Ale hołota, 
do której zaliczam przede wszystkim owych plantatorów, opanowała całą władzę publiczną i 
zastraszyła rozumnych, skutkiem czego Arkanzas przyłączył się do Południa. Mieszkałem 


wówczas w Missouri, w Poplar Bluff, niedaleko granicy Arkanzasu. Siedzący tu przed wami 
chłopak wstąpił oczywiście do jednego z pułków stanów północnych. Pewnego razu, chcąc 
przyjść z pomocą unionistom z Arkanzasu, wysłano do nich na zwiady niewielki oddział. W 
oddziale tym znajdował się Will. Zwiadowcy natknęli się jednak niespodzianie na przeważające siły południowców i ulegli po bohaterskiej obronie. 

¦ I dostali się do niewoli? Ciężka to była wówczas sprawa. Wiadomo, co wyprawiały stany 
południowe z jeńcami wojennymi, gdy na stu umierało przynajmniej osiemdziesięciu z powodu złego traktowania. Ale oficjalnie jeńców nie zabijano przecież? 

¦ Oho! Jesteście w grubym błędzie. Nasze zuchy trzymały się bardzo dzielnie, wystrzelały 
wszystką amunicję, a potem walczyły kolbami i nożami. Secesjoniści ponieśli ogromne straty 
i rozgniewani tym postanowili odebrać jeńcom życie. Will jest jedynakiem, więc mnie jako 
ojcu groziło sieroctwo, a że się to nie stało, zawdzięczam jedynie Old Deathowi. 

¦ Jak to, master? Bardzo mnie tym zaciekawiliście. .Czy ten westman sprowadził może odsiecz, aby wyswobodzić jeńców? 

¦ W ten sposób nic by nie wskórał, gdyż zanimby nadeszła pomoc, rzeź zostałaby już dokonana. Nie, on zabrał się do tego jak prawdziwy, zuchwały westman. Sam wydobył jeńców z 
rąk nieprzyjaciół. 

¦ Do stu piorunów! To była sztuka! 

¦ Jeszcze jaka! Zakradł się do obozu czołgając się na brzuchu tak, jak się podchodzi Indian, 
a podstęp ten ułatwił mu deszcz, który lał tego wieczora jak z cebra i pogasił ognie. Cały batalion secesjonistów obozował w farmie. Oficerowie zajęli dom mieszkalny, a żołnierze rozmieścili się, gdzie mogli. Jeńców zamknięto w tłoczni trzciny cukrowej. Pilnowali ich czterej 
strażnicy, każdy na jednym rogu budynku. Nazajutrz mieli nieszczęśni ponieść śmierć. W 
nocy zaraz po zmianie warty usłyszeli nad sobą na dachu niezwykły szmer, który nie mógł 
pochodzić od deszczu. Zaczęli więc uważnie nasłuchiwać. Nagle zatrzeszczało i załamała się 
część dachu zrobionego z gontów z miękkiego drzewa. Potem ktoś zaczął pracować nad wybiciem dziury w powale i po jakimś czasie do izby zaczął padać deszcz. Wówczas na kilka 
chwil zapanowała cisza. Przez otwór wsunął się do wnętrza pień młodego drzewa z kawałkami gałęzi, po którym jeńcy wydostali się na dach niskiego budynku, a stamtąd na ziemię. Tam 
ujrzeli leżących bez ruchu czterech strażników i zabrali sobie zaraz ich broń. Zbawca przeprowadził uwolnionych z wielką zręcznością przez obóz do granicy na znaną im wszystkim 
drogę, Dopiero tutaj dowiedzieli się szczęśliwcy, że to poszukiwacz ścieżek, Old Death, naraził swoje życie, aby ich ocalić. 

¦ Czy poszedł razem z nimi? ¦ spytał Old Death. 

¦ Nie, powiedział, że ma jeszcze do załatwienia ważne sprawy, i zniknął w ciemnej i dzikiej 
nocy, nie zostawiając im czasu na podziękowanie. Noc była tak ciemna, że nie można było 
rozpoznać jego twarzy. Will zauważył tylko długą i chudą postać, ale rozmawiał z Old Deathem i do dziś jeszcze pamięta słowa tego dzielnego męża. Gdyby Old Death znalazł się kiedy wśród nas, przekonałby się, że my umiemy być wdzięczni. 

¦ Myślę, że i tak będzie o tym wiedział. Przypuszczam, że syn wasz me jest jedynym człowiekiem, którego mógłby spotkać. Ale, sir, znacie tu może niejakiego master Langego z Missouri? 

Nieznajomy zaczął słuchać uważniej. 

¦ Langego? ¦ powtórzył. ¦ Czemu o niego pytacie? 

¦ Obawiam się. że tu „Pod Jastrzębiem” nie znajdziemy miejsca, a komisjoner z przystani 
wskazał nam go jako człowieka, którego można by poprosić o nocleg. Radził nam powołać 
się na swoją znajomość z master Langem. Mówił, że na pewno go tu zastaniemy. 

Stary zwrócił na nas jeszcze raz baczne spojrzenie i powiedział: 


¦ W takim razie miał słuszność, sir, gdyż ja właśnie jestem Lange. Ponieważ przysyła was 
komisjoner, a ja uważam was za ludzi uczciwych, przeto zapraszam was do siebie w nadziei, 
że się nie zawiodę. Kim jest wasz towarzysz, który nie przemówił jeszcze ani słowa? 

¦ Mój przyjaciel, człowiek wykształcony, który przybył szukać tu szczęścia. 

¦ O biada! Ludzie spoza oceanu myślą, że tutaj pieczone gołąbki same lecą do gąbki. Zapewniam was, sir, że tutaj trzeba o wiele ciężej pracować i więcej wycierpieć rozczarowań, 
zanim się dojdzie do czegokolwiek, niż u was. Ale to nic! Życzę powodzenia i zapraszam 
wasi 

Podał mi także rękę, a Old Death uścisnął ją ponownie, mówiąc: 

¦ A gdybyście mieli wątpliwości, czy warci jesteśmy waszego zaufania, to zapytajcie swego 
syna, a on poświadczy, że zasługujemy na nie w całej pełni. 

¦ Mój syn, Will? ¦ spytał Lange zdumiony. 

¦ Tak, on, nikt inny. Wspomnieliście, że rozmawiał z Old Deathem i pamięta jeszcze każde 
jego słowo. Może mi powtórzycie, młodzieńcze, tę rozmowę. Żywo mnie to zajmuje. 

Na to Will odrzekł z zapałem; 

¦ Wyprowadziwszy nas na drogę, szedł Old Death na przedzie. Ja otrzymałem postrzał w 
rękę, który mi bardzo dolegał, gdyż nie opatrzono mnie, a rękaw przylepił mi się do rany. 
Przechodziliśmy przez zarośla. Old Death puścił konar, który odginając się, uderzył mnie w 
zranione miejsce. Tak mnie to zabolało, że krzyknąłem głośno i... 

¦ Za to nazwał was poszukiwacz ścieżek osłem! ¦ wtrącił Old Death. 

¦ Skąd wy o tym wiecie? ¦ zapytał Will w zdumieniu. 

Stary westman ciągnął dalej: 

¦ Na to wy tłumaczyliście się, że was postrzelono i że rana się zaogniła, a on poradził wam 
zmoczyć rękaw i ochładzać starannie ranę sokiem z liści babki, co zapobiega tworzeniu się 
zgorzeli. 

¦ Tak było, tak! Skąd wy to wiecie, sir? ¦ zawołał młody Lange, zaskoczony niespodzianką. 

¦ Jeszcze pytacie? To ja właśnie dałem wam tę dobrą radę. Wasz ojciec powiedział przedtem, że jestem podobny do Old Deatha, co jest prawdą, gdyż istotnie jestem podobny do tego 
starego hultaja jak małżonka do żony. 

¦ Ach... tak... Więc to wy jesteście? ¦ zawołał Will zrywając się ze stołka, by biec do Old 
Deatha. 

Ale ojciec go zatrzymał, ściągnął na powrót na krzesło i powiedział: 

¦ Siedź, mały! Jeśli chodzi o uścisk, to ojciec pierwszy ma prawo i obowiązek zarzucić 
twemu zbawcy ręce na szyję. Zaniechamy tego jednak, bo wiesz, gdzie się znajdujemy i jak tu 
na nas uważają. Siedź więc spokojnie! 

Zwróciwszy się zaś do Old Deatha, dodał: 

¦ Chciałbym, żebyście nie pojęli mylnie mego stanowiska w sprawie wdzięczności syna. 
Mam ku temu powody. Diabeł nie śpi. Wierzcie mi, że jestem wam nader wdzięczny, ale właśnie dlatego muszę unikać wszystkiego, co by mogło was narazić na niebezpieczeństwo. O ile 
wiem i dość często słyszałem, jesteście znani jako stronnik abolicjonistów. Podczas wojny 
dokonywaliście czynów, które wam przyniosły sławę, a południowcom wyrządziły wielkie 
szkody. Byliście przewodnikiem i poszukiwaczem ścieżek w oddziałach armii północnej i 
prowadziliście je na tyły nieprzyjaciół drogami, na które nikt inny nie odważyłby się wejść. 
Czciliśmy was za to wysoce, ale południowcy nazywali i nazywają was jeszcze szpiegiem. 
Wiecie chyba, jak teraz sprawy wyglądają. Gdybyście się dostali w towarzystwo secesjonistów, gotowi by was powiesić. 

¦ Wiem o tym dobrze, master Lange, lecz nie robi to na mnie wrażenia ¦ odrzekł Old Death chłodno. ¦ Nie pragnę wprawdzie zawisnąć na stryczku, grożono mi tym już często, choć 


nigdy nie doszło do wykonania groźby. Nie dawniej jak dziś chciała nas banda awanturników 
powiesić na okrętowym kominie, ale i oni nie potrafili tego dokonać. 

Old Death opowiedział zajście na parowcu, a kiedy skończył, rzekł Lange po głębokim namyśle: 

¦ To było bardzo zacnie ze strony kapitana, lecz niebezpiecznie dla niego. On pozostanie 
tutaj w La Grange do jutra, awanturnicy przybędą zapewne już w nocy i ¦ obym się mylił ¦ 
powinien się przygotować na ich zemstę. Warn zaś może się wydarzyć jeszcze coś gorszego. 

¦ Eh! Nie boję się tych kilku ludzi. Nie z takimi jak oni miałem już do czynienia. 

¦ Nie bądźcie zbyt pewni siebie, sir! Awanturnicy otrzymają tu znaczną pomoc. Od kilku 
dni nie bardzo tu w La Grange bezpiecznie. Ze wszystkich stron przybywają jacyś obcy, których nikt nie zna, stoją po wszystkich kątach i radzą nad czymś potajemnie. Nie przyjechali tu 
z powodu interesów, gdyż włóczą się tylko całymi dniami i zachowanie ich jest podejrzane. 
Teraz siedzą tam w izbie i rozdziawiają pyski tak: szeroko, że szary niedźwiedź mógłby sobie 
w nich urządzić legowisko. Zanim tu przyszliście, usiłowali nas zaczepiać. Gdybyśmy im 
odpowiedzieli, krew by się na pewno polała. Ja nie mam zresztą dzisiaj ochoty dłużej tu bawić, a wam także pewnie tęskno do spoczynku. Tylko z wieczerzą będzie gorzej. Ponieważ 
jestem wdowcem, prowadzimy kawalerskie gospodarstwo i chodzimy na obiad do gospody. 
Sprzedałem także dom przed kilku dniami, gdyż zaczyna mi się tu grunt palić pod nogami. 
Nie chcę przez to powiedzieć, że mi się tutaj ludzie nie podobają. Nie są właściwie gorsi aniżeli gdzie indziej, ale wojna w Stanach zakończyła się niedawno, a jej skutki ciążą jeszcze na 
kraju. W sąsiednim Meksyku biją się teraz na dobre, Teksas zaś leży między tymi krajami. 
Burzy się tutaj, gdzie tylko spojrzeć, ze wszystkich stron ściąga tu hołota i obrzydza nam pobyt. Dlatego postanowiłem wszystko sprzedać i udać się do córki, która wyszła bardzo szczęśliwie za mąż. 

U jej męża dostanę dobre zajęcie, lepszego życzyć sobie nie mogę. W dodatku znalazłem 
tutaj na miejscu kupca, któremu moje gospodarstwo bardzo odpowiada. Ponieważ zapłacił mi 
gotówką już onegdaj, mogę więc odjechać, kiedy mi się spodoba. Udaję się do Meksyku. 

¦ Jakże tak, sir? ¦ zawołał Old Death. 

¦ Jak to? 

¦ Skarżyliście się przedtem na Meksyk dlatego, że się tam biją na dobre, a teraz się tam 
wybieracie? 

¦ Nie może być inaczej, sir. Zresztą nie we wszystkich stronach Meksyku jest tak samo. 
Tam, dokąd ja się przenoszę, a mianowicie w Chihuahua, wojna się już skończyła. Juarez 
musiał wprawdzie umykać aż do El Paso, ale się zerwał niebawem i odpędził Francuzów 
energicznie na południe. Dni ich są już policzone; wyganiają ich z kraju. Wszystko rozstrzygnie walka o stolicę, a tymczasem prowincje północne unikną klęsk wojny. Tam właśnie 
przebywa mój zięć, do którego udam się wraz z Willem. U niego oczekuje nas wszystko, czego możemy sobie życzyć, bo ten dzielny chłopiec jest bardzo zamożnym właścicielem kopalń 
srebra. Mieszka w Meksyku już przeszło półtora roku i pisze w ostatnim liście, że przyszedł 
na świat nowy król kopalń srebra, który bardzo krzyczy za dziadkiem. Czyż, do wszystkich 
diabłów, mogę tutaj zostać? Obaj z Willem mamy otrzymać w kopalni dobre posady, a przy 
tym ja będę mógł tego małego króla kopalnianego nauczyć pacierza i tabliczki mnożenia. 
Widzicie zatem, panowie, że nie wypada nam tu siedzieć. Dziadek powinien być bezwarunkowo przy wnuku. Toteż udaję się do Meksyku, a jeśli będziecie mieli ochotę jechać z nami, 
będzie mi bardzo przyjemnie. 

¦ Hm! ¦ mruknął Old Death. ¦ Nie żartujcie, sir, bo gotowiśmy skorzystać z waszej 
uprzejmości. 

¦ Co, wy tam także zmierzacie? To byłoby rzeczywiście wspaniale. No, ręka, sir! Jedziemy 
razem. Przy tych słowach podał mu rękę. 


¦ Zwolna, tylko zwolna! ¦ zaśmiał się Old Death. ¦ Przypuszczam wprawdzie, że się udamy do Meksyku, ale nie jest to jeszcze pewne. A gdyby nawet tak się stało, to na razie nie 
wiemy, jaki obierzemy kierunek. 

¦ Jeśli tylko o to idzie, to pojadę z wami, gdzie chcecie. Wszystkie drogi wiodą stąd do 
Chihuahua, a jest mi obojętne, czy tam przybędę wcześniej, czy później. Jestem egoistą i 
dbam o własną korzyść. Wy jesteście sprytnym westmanem i poszukiwaczem tropów. Jeśli 
mnie z sobą weźmiecie, zajadę bez wątpienia szczęśliwie na miejsce, a to dużo znaczy w tych 
niepewnych czasach. Gdzie zamierzacie zasięgnąć bliższych wiadomości? 

¦ U niejakiego seniora Cortesio. Czy znacie tego człowieka? 

¦ Czy go znam! La Grange jest takie małe, że wszystkie koty mówią tu do siebie ,,ty”, a ten 
właśnie senior kupił ode mnie gospodarstwo. 

¦ Przede wszystkim chciałbym się dowiedzieć, czy to nicpoń, czy człowiek honoru. 

¦ Honoru, honoru! Jego przekonania polityczne nie obchodzą mnie, byle spełniał swoje 
obowiązki. Ma on stosunki z tamtą stroną granicy. Zauważyłem, że nocą obładowuje się u 
niego muły pełnymi, ciężkimi skrzyniami oraz że potajemnie zbierają się w jego domu ludzie, 
którzy potem udają się nad Rio de Norte. Na pewno się nie omylę, jeśli powiem, że dostarcza 
stronnikom Juareza broni i amunicji i że im posyła ludzi chętnych do walki z Francuzami. To 
jest w naszych stosunkach dowodem odwagi, na którą zresztą pewni ludzie ośmielają się jedynie w przekonaniu, że nawet przy ryzyku zrobi się dobry interes. 

¦ Gdzie on mieszka? Muszę jeszcze dziś z nim pomówić. 

¦ Zastaniecie go o dziesiątej wieczorem. I ja miałem być u niego dziś jeszcze w pewnej 
sprawie, która jednak załatwiła się tymczasem sama, wobec czego rozmowa okazała się już 
niepotrzebna. Powiedział, że mogę przyjść do niego o dziesiątej, bo na krótko przedtem wró

ci. 
¦ Czy był u niego ktoś podczas waszych odwiedzin? 
¦ Tak, dwóch mężczyzn, starszy i młodszy. 
¦ Czy wymieniono ich nazwiska? ¦ wtrąciłem z zaciekawieniem. 
¦ Tak. Siedzieliśmy razem z godzinę, a w przeciągu takiego czasu musi się usłyszeć nazwi
sko tego, z kim się rozmawia. Młodszy nazywał się Ohlert, a starszy senior Gavilano. Ten 
drugi był widocznie znajomym seniora Cortesio, gdyż rozmawiali o dawnym swym spotkaniu 
w stolicy Meksyku. 

¦ Gavilano? Takiego nie znam. Czyżby Gibson tak się teraz nazwał? 

Z pytaniem tym zwrócił się Old Death do mnie. Gdy wydobyłem obie fotografie i pokazałem kowalowi, poznał obu natychmiast. 

¦ To oni, sir ¦ potwierdził. ¦ Ten z chudą, śniadą twarzą to senior Gavilano, a ten drugi to 
master Ohlert, który wprawił mnie w niemały kłopot. Pytał mnie ciągle o dżentelmenów, których ja nigdy w życiu nie widziałem7, na przykład o Murzyna Otello; o młodą miss z Orleanu 
imieniem Joanna, która pasła najpierw owce, a potem wyruszyła z królem na wojnę; o niejakiego master Fridolina, który odbył drogę po młot żelazny; o nieszczęśliwą lady Marię Stuart, 
której w Anglii ucięto głowę; o dzwon, który podobno śpiewał pieśń Schillera; o bardzo poetycznego sir Uhlanda, który przeklął dwu śpiewaków, za co jakaś królowa rzuciła mu różę 
odpiętą od stanika. Master Olhert cieszył się rozmową ze mną i zaprezentował mi mnóstwo 
imion, historii teatralnych, z których zapamiętałem tylko te, które wymieniłem. Huczało mi to 
wszystko w głowie jak młyńskie koło. Ten master Ohlert wydawał mi się zacnym i nieszkodliwym człowiekiem, ale założyłbym się, że ma małego bzika. W końcu wydobył kartkę z 
wierszem, który mi odczytał. Była tam mowa o okropnej nocy, po której dwa razy z kolei 
przyszło rano, a trzeci raz nie. Był tam deszcz, gwiazdy, mgła, wieczność, krew w żyłach, 
duch ryczący o zbawienie, diabeł w mózgu i kilka tuzinów wężów w duszy, słowem ¦ same 

7 ...pytał mnie o dżentelmenów, których ja nigdy w życiu nie widziałem – Ohlert wylicza tu sławne postacie z 
literatury. 


niemożliwe bałamuctwa zupełnie nie trzymające się kupy. Nie wiedziałem zaiste, czy śmiać 
się, czy płakać. 

Teraz nie było wątpliwości, że mister Lange rozmawiał z Wiliamem Ohlertem, którego towarzysz Gibson zmienił po raz wtóry nazwisko. Nazwisko Gibson było prawdopodobnie także tylko przybrane. Może pochodził rzeczywiście z Meksyku i nazywał się pierwotnie Gavilano, a senior Cortesio poznał go pod tym nazwiskiem. Gavilano znaczy „jastrząb”, a więc 
nazwisko pasowało do nigo. Przede wszystkim pragnąłem się dowiedzieć, pod jakim pozorem 
wodził za sobą Wiliama. Niewątpliwie było w tym coś, co bardzo pociągało obłąkanego i 
pozostawało w bliskim związku z jego idee fixe. Przypuszczając, że Ohlert wspominał coś na 
ten temat, zapytałem: 

¦ Czy więcej nic nie słyszeliście od Ohlerta? 

Owszem. Mówił jeszcze bardzo wiele o tragedii, którą zamierza napisać, twierdził jednak, 
że musi wpierw przeżyć to wszystko, co ten utwór ma zawierać. 

¦ To przecież niemożliwe. 

¦ O nie. Ja jestem innego zdania. Obłąkanie polega właśnie na tym, że chory bierze się do 
rzeczy, które nie wpadłyby na myśl rozumnemu człowiekowi. Co trzecie słowo było: seniorita Feliza Perilla, którą master Ohlert postanowił uprowadzić przy pomocy przyjaciela. 

¦ To rzeczywiście obłąkanie, czyste obłąkanie! Gdyby ten człowiek istotnie miał zamiar 
przenieść zdarzenia i postacie z tragedii do rzeczywistości, należałoby temu bezwarunkowo 
zapobiec. On zapewne jest jeszcze tutaj w La Grange? 

¦ Nie. Odjechał właśnie wczoraj z seniorem Gavilano do Hopkins Farm, aby stamtąd udać 
się nad Rio Grandę. 

¦ O, to źle, bardzo źle! Musimy czym prędzej wyruszyć za nimi, o ile możności dziś jeszcze. Nie wiecie, czy można by tu kupić dwa dobre konie? 

¦ Właśnie u seniora Cortesio; on zawsze trzyma konie, które odstępuje ludziom zaciągającym się pod znak Juareza. Ale ja odradzałbym wam tę jazdę nocną. Nie znacie drogi i będzie 
wam potrzebny przewodnik, którego dziś już nie dostaniecie. 

¦ A może jednak? Spróbujemy w każdym razie wyruszyć jeszcze dziś. Przede wszystkim 
musimy się rozmówić z seniorem Cortesio. Dziesiąta minęła, bądźcie przeto łaskawi pokazać 
nam jego mieszkanie. 

¦ Chętnie. Chodźmy więc, skoro tak sobie życzycie, sir! 

Wstając od stołu, usłyszeliśmy tętent przed domem. W kilka chwil potem weszli do izby 
nowi goście, w których ze zdumieniem i niepokojem rozpoznałem od razu owych secesjonistów, którym kapitan okrętu dał dziś tak piękną sposobność uratowania życia. Znali widocznie kilku z obecnych gości, gdyż przyjęto ich gorąco. Z krzyżujących się pytań i odpowiedzi 
wywnioskowaliśmy, że czekano tu na nich. Przywitanie zajęło ich tak dalece, że nie mieli 
czasu zwracać na nas uwagi, .co było nam oczywiście bardzo na rękę. Usiedliśmy więc na 
razie z powrotem na swoich miejscach, gdyż po to, by się oddalić, trzeba było przejść obok 
nich, a secesjoniści skorzystaliby na pewno z tej sposobności do zaczepki. Gdy Lange usłyszał, kim są przybyli, przymknął drzwi tak, że nie mogli nas widzieć, my zaś mogliśmy słyszeć, o czym mówili. Oprócz tego zmieniliśmy nasze miejsca w ten sposób, że zwróciliśmy 
się do przedniej izby plecami. 

¦ Chodzi o to, żeby was nie zobaczyli ¦ rzekł kowal. ¦ Już przedtem panował wśród nich 
nieprzychylny dla nas nastrój. Gdyby spostrzegli was, których uważają za szpiegów i których 
chcieli już raz dziś powiesić ¦ awantura gotowa. 

¦ Nic strasznego ¦ odrzekł Old Death. — Czy jednak sądzicie, że będziemy tu siedzieli, 
dopóki oni się nie oddalą? Na to nie mamy czasu, ponieważ musimy bezwarunkowo być u 
Cortesia. 

¦ Dobrze, sir! Wyniesiemy się taką drogą, że na pewno nas nie zobaczą. 

Old Death rozejrzał się po pokoju i rzekł: 


¦ A którędy? Wyjście jest możliwe tylko przez pierwszą izbę. 

¦ Nie. Tędy o wiele wygodniej. Wskazał na okno. 

¦ Czy nie żartujecie przypadkiem, sir? ¦ zapytał stary. ¦ Nasuwa mi się podejrzenie, że się 
chyba boicie! Czy mamy się pożegnać po angielsku i uciekać jak myszy, które włażą do dziur 
ze strachu przed kotem? Ładnie by nas potem wyśmiano! 

¦ Trwogi nie znam, ale znam stare, dobre przysłowie, że mądry głupiemu ustępuje. Wystarczy, gdy sam sobie powiem, że nie czynię tego z obawy, lecz z ostrożności. Pomijam już to, 
że przewyższają nas dziesięciokrotnie Liczebnością. Ci awanturnicy są butni i rozzłoszczeni. 
Nie przepuszczą nas bez zaczepek. Ponieważ zaś ja nie zniósłbym tego, a was także nie uważam za ludzi, którzy by to obojętnie przyjęli, dojdzie więc do porządnej bijatyki. Nie boję się 
wprawdzie walki na pięści lub kawałkami połamanych krzeseł, ponieważ jestem kowalem i 
potrafię grzmocić, ale rewolwer to broń diabelnie głupia. Najtchórzliwszy pędrak może kulką, 
wielkości grochu, powalić najodważniejszego olbrzyma. Nie trzeba do tego wielkiej mądrości, żeby dojść do przekonania, iż najlepiej będzie spłatać figla tym drabom i ukradkiem wyprowadzić się przez okno. To bardziej ich rozzłości, niż gdybyśmy otwarcie stanęli do walki i 
kilku z nich wprawdzie roztrzaskali łby, ale sami oberwali po nosach. 

Przyznałem w duchu słuszność temu rozsądnemu człowiekowi, a Old Death rzekł także po 
chwili: 

¦ Zdanie wasze nie jest oczywiście pozbawione słuszności. Godzę się na wasz wniosek i 
wysunę przez okno nogi razem ze wszystkim, co podtrzymują. Posłuchajcie, jak oni ryczą! 
Zdaje mi się, że mówią o przygodzie na statku. 

Rzeczywiście nowoprzybyli opowiadali, co im się zdarzyło na parowcu, potem o Old Deathie i o mnie oraz o podstępie kapitana. Po wylądowaniu nie mogli się pogodzić co do rodzaju zemsty. Poza tym część z nich chciała czekać na następny parowiec, część zaś nie miała 
na to ochoty lub czasu. 

¦ Nie mogliśmy przecież siedzieć całą wieczność na brzegu ¦ rzekł opowiadający ¦ gdyż 
musieliśmy przybyć tutaj, gdzie na nas czekano. Bardzo szczęśliwie się stało, ze znaleźliśmy 
farmę, gdzie nam wypożyczono 

konie. 

¦ Pożyczono? ¦ zapytał ktoś z uśmiechem. 

¦ Tak, ale oczywiście na nasz sposób. Z początku liczba koni nie wystarczała na wszystkich, musieliśmy więc jechać po dwóch ludzi na jednym, potem się sytuacja poprawiła, gdyż 
napotkaliśmy jeszcze inne farmy, tak że w końcu każdy miał konia dla siebie. 

Gdy się skończyło to opowiadanie o kradzieży, rozległ się niepohamowany śmiech. Opowiadający ciągnął dalej: 

¦ Czy tutaj wszystko w porządku? Czy znaleziono tych, którzy mieli się tu z nami spotkać? 

¦ Tak, znaleźliśmy ich. 

¦ A ubrania? 

¦ Przywieźli dwie skrzynie; to wystarczy. 

¦ To będzie przyjemność. Ale szpiegowie i kapitan muszą także dostać za swoje. Parowiec 
zatrzymuje się tu w La Grange na noc, więc kapitana łatwo znajdziemy, a Indianina i szpiegów także nie powinniśmy długo szukać, gdyż bardzo łatwo ich poznać. Jeden z nich miał 
nowe traperskie ubranie, obaj zaś nieśli na plecach siodła. 

¦ Siodła? ¦ zawołali tamci prawie z radością. ¦ Czy ci dwaj, którzy tu weszli niedawno i 
siedzą w tamtej izbie, nie mieli... 

Resztę powiedział po cichu. Odnosiło się to oczywiście do nas. 

¦ Panowie ¦ rzekł kowal ¦ czas nam się stąd zabierać, bo wejdą tu za kilka minut. Wyjdźcie wy najpierw! Siodła wam podamy. 


Rzeczywiście niebezpiecznie było dłużej zwlekać. Bez chwili zastanawiania wyskoczyłem 
czym prędzej przez okno, a Old Death poszedł za moim przykładem. Kowale podali nam rzeczy i strzelby i sami też przeleźli przez okno. 

Znajdowaliśmy się pod przednią ścianą domu na małym, ogrodzonym i porosłym trawą placyku. Przeskoczywszy przez płot, spostrzegliśmy, że reszta gości z tej samej izby także opuściła ją oknem, nie spodziewając się widocznie również zbytniej uprzejmości ze strony secesjonistów. 

¦ No śmiał się Lange ¦ a to wytrzeszczą oczy te draby, gdy zauważą, że im ptaszki uleciały. Istotnie dobrze zrobiliśmy. 

¦ Ależ to diabelna kompromitacja! ¦ biadał Old Death. ¦ Mam wrażenie, że słyszę ich 
szyderczy śmiech. 

¦ Niech się śmieją! My będziemy się śmiali ostatni, a to jak wiadomo korzystniej. Dowiodę 
jeszcze, że się ich nie obawiam, ale nie wdaję się w karczemne bójki. 

Obaj kowale wzięli od nas siodła, zapewniając, że nie mogą dopuścić, aby ich goście dźwigali takie ciężary. Niebawem znaleźliśmy się pomiędzy dwoma budynkami. W lewym panowała zupełna ciemność, w prawym przez szparę w okiennicy migotało światło. 

¦ Senior Cortesio jest w domu ¦ rzekł Lange. ¦ U niego właśnie widać światło. Zapukajcie, to wam otworzy. Skoro załatwicie z nim swoją sprawę, przyjdźcie tutaj na lewo, gdzie my 
mieszkamy. Zapukajcie w okiennicę koło drzwi. My tymczasem przygotujemy przekąskę. 

Kowale udali się do domu, a my skierowaliśmy się na prawo. Na nasze pukanie uchyliły się 
drzwi, a przez wąską szparę spytał jakiś głos: 

¦ Kto tu być? 

¦ Przyjaciele ¦ odrzekł Old Death. ¦ Czy senior Cortesio w domu? 

¦ Czego chcieć od senior? 

Sposób wyrażania się wskazywał, że to Murzyn. 

¦ Chcemy z nim załatwić pewien interes. 

¦ Co za interes? Powiedzieć, bo nią wolno wejść! 

¦ Przysyła nas master Lange! 

¦ Massa Lange? On być dobry. Wolno wejść, ale zaczekać chwilę! 

Zamknął drzwi, ale wnet je otworzył i przyniósł odpowiedź: 

¦ Wejść! Senior powiedzieć, że chcieć mówić z obcymi. 

Przez wąską sień weszliśmy do małej izby, prawdopodobnie kantoru, gdyż skromne jej 
umeblowanie składało się tylko ze stołu, kilku krzeseł i pulpitu do pisania. Stał przy nim długi 
i chudy mężczyzna, zwrócony twarzą ku drzwiom. Na pierwszy rzut oka widać było, że to 
Hiszpan. 

¦ Buenos tardes!8 ¦ odpowiedział na nasze uprzejme pozdrowienie. ¦ Przysyła was senior 
Lange? Czy wolno zapytać, seniores, co was do mnie sprowadza? 

Byłem ciekaw, co Old Death na to odpowie. Zastrzegł sobie bowiem z góry, że sam rozmówi się z Cortesiem. 

¦ Może interes, a może tylko potrzeba zasięgnięcia pewnej wiadomości, senior. Sami tego 
jeszcze dobrze nie wiemy ¦ rzekł stary. 

¦ Zobaczymy. Usiądźcie i zapalcie cigarillo. Podał nam cygarniczkę i zapałki. Trudno było 
nie przyjąć tego zaproszenia. Meksykanin nie wyobraża sobie niczego, a w każdym razie 
rozmowy, bez cigarilla. Old Death, który dziesięć razy bardziej wolał fajeczkę od najwytworniejszego cygara, wziął najcieńsze, zapalił, a ledwie pociągnął kilka razy, już cigarilla nie 
było. 

¦ Rzecz, z którą się wam naprzykrzamy ¦ zaczął po chwili Old Death ¦ nie ma zbyt wielkiego znaczenia. Przychodzimy tak późno dlatego tylko, że przedtem byśmy was nie zastali. 

8 Buenos tardes (hiszp.) – dobry wieczór. 


Nie chcemy zaś bawić tu do jutra, ponieważ tutejsze stosunki nam nie odpowiadają. Mamy 
zamiar udać się do Meksyku i ofiarować nasze usługi Juarezowi. Podobnej decyzji nie podejmuje się na wiatr. W tym wypadku trzeba mieć jakąś pewność, że się będzie chętnie przyjętym. Zasięgnąwszy stosownych informacji, dowiedzieliśmy się, że można się zaciągnąć w 
szeregi Juareza tu w La Grange. Wymieniono nam wasze nazwisko, więc przybyliśmy do 
was, a wy nam może łaskawie powiecie, czy dobrze trafiliśmy. 

Meksykanin nie odpowiedział od razu, lecz przypatrzył się nam wpierw badawczym spojrzeniem. Wzrok jego spoczywał na mnie z widocznym zadowoleniem, gdyż byłem młody i 
wyglądałem rześko. Old Death mniej mu się zapewne podobał, wychudła bowiem i zgarbiona 
jego postać nie rokowała na pierwszy rzut oka wytrzymałości fizycznej, koniecznej do znoszenia wielkich trudów i niewygód. Potem zapytał: 

¦ Kto wam podał moje nazwisko, senior? 

¦ Pewien człowiek spotkany na statku ¦ kłamał Old Death. ¦ Przypadkiem zetknęliśmy się 
potem także z master Langem, który nas uprzedził, że przed dziesiątą nie zastaniemy was w 
domu. Pochodzimy z Północy i walczyliśmy przeciwko stanom południowym. Posiadamy 
zatem doświadczenie wojenne, może więc przydalibyśmy się prezydentowi Meksyku. 

¦ Hm! To brzmi wcale dobrze, senior, ale przyznam się wam otwarcie: nie czynicie wrażenia, że jesteście zdolni do znoszenia wysiłków i niewygód, jakich od was będą wymagali. 

¦ Podoba mi się wasza szczerość, senior ¦ zaśmiał się stary. ¦ Gdy jednak usłyszycie moje 
nazwisko, zaraz się przekonacie, że mogę się bardzo przydać. Nazywają mnie zazwyczaj Old 
Death. 

¦ Old Death! — zawołał Cortesio zdumiony. ¦ Czy to być może! Wy jesteście tym sławnym poszukiwaczem ścieżek, który takie szkody wyrządził południowcom? 

¦ Jestem nim. Legitymuje mnie chyba najlepiej moja postać. 

¦ W istocie, w istocie, senior. Muszę być jednak bardzo ostrożny, by się to nie dostało do 
publicznej wiadomości, że zaciągam ludzi w szeregi Juareza. Szczególnie teraz byłoby niebezpiecznie narazić się na podobne podejrzenie. Ponieważ jednak jesteście Old Death, przeto 
nie mam powodu się wahać i oświadczam otwarcie, że zwróciliście się pod dobrym adresem. 
Jestem gotów natychmiast was przyjąć i obiecać wam nawet rangę, gdyż usługi takiego wojownika jak Old Death mogą być dobrze zużytkowane i nie byłoby sensu, gdyby was wepchano między zwykłych żołnierzy. 

¦ Mam nadzieję, że się tak nie stanie, senior. Co się tyczy mego towarzysza, to choćby 
wstąpił jako zwyczajny żołnierz, szybko osiągnie wyższy stopień. Wśród abolicjonistów doszedł, choć młody, aż do kapitana. Nazywa się wprawdzie tylko Müller, ale mimo to słyszeliście już pewnie o nim. Służył pod Sheridanem i jako porucznik dowodził w flankowym marszu przez Missionary Ridge szpicą przedniej straży. Wiecie zapewne, jakich zuchwałych wypadów podejmowano się wówczas. Müller był szczególnym ulubieńcom Sheridana i dzięki 
temu miał zaszczyt brać zawsze udział w tych ryzykownych przedsięwzięciach. On to był 
owym oficerem konnicy, który w krwawej, lecz doniosłej w skutkach bitwie pod Five Forks 
odbił pojmanego już generała. Dlatego sądzę, że nie będzie to dla was zły nabytek, senior. 

Stary zmyślał niestworzone rzeczy! Ale czyż mogłem zarzucić mu głośno kłamstwo? Czułem, że krew mi napływa do twarzy, ale poczciwy Cortesio wziął widocznie mój rumieniec za 
oznakę skromności, gdyż podał mi rękę i zaczął także kłamać jak z nut: 

¦ Niechaj was nie peszy ta zasłużona pochwała, senior Müller. Słyszałem oczywiście o was 
i o waszych czynach i pozdrawiam was serdecznie. Rozumie się, że i wy wstąpicie jako oficer; gotów jestem zaraz dać wam pewną sumę do rozporządzenia na sprawienie sobie przynajmniej najpotrzebniejszych rzeczy. 

Old Death chciał się już zgodzić. Poznałem to po nim, toteż wtrąciłem czym prędzej: 


¦ To zbyteczne, senior. Nie możemy pozwolić na to, żebyście nas we wszystko zaopatrywali. Na razie nie potrzebujemy nic innego tylko dwa konie, które chętnie od was odkupimy. 
Siodła mamy swoje. 

¦ To się dobrze składa. Mogę wam odstąpić dwie tęgie szkapy, a jeśli rzeczywiście chcecie 
za nie zapłacić, to oddam je wam za cenę, za jaką je sam kupiłem. Jutro rano pójdziemy do 
stajni, gdzie wam je pokażę. To najlepsze ze wszystkich, jakie posiadam. Czy rozejrzeliście 
się już za noclegiem? 

¦ Tak. Zaprosił nas master Lange. 

¦ To doskonale. W przeciwnym razie ja bym to uczynił, chociaż moje mieszkanie jest niewielkie. Czy wolicie załatwić resztę spraw od razu, czy dopiero jutro rano? 

¦ Teraz oczywiście ¦ odrzekł Old Death. ¦ Jakież są jeszcze formalności do załatwienia? 

¦ Na razie nie ma żadnych. Ponieważ idziecie na własny koszt, przeto odbiorą od was przysięgę dopiero w korpusie po objęciu obowiązków. Muszę wam tylko dać paszporty i list polecający, który zabezpieczy należną wam szarżę. Lepiej pisma te sporządzić od razu, gdyż tutaj 
nigdy człowiek nie wie, co go czeka w następnej chwili. Proszę więc o kwadrans cierpliwości. 
Będę się śpieszył. Oto są cigarilla, a zaraz przyniosę wino, jakim zresztą nikogo nie częstuję. 
Niestety, mam już tylko jedną flaszkę. 

Podsunąwszy nam cigarilla i flaszkę wina, podszedł do pulpitu i zabrał się do pisania. Old 
Death zaczął za jego plecami robić do mnie miny, z czego wywnioskowałem, że jest z siebie 
bardzo zadowolony. Następnie nalał sobie pełną szklankę wina i wychylił duszkiem za zdrowie Cortesia. Mnie ten wynik nie cieszył jeszcze tak bardzo, gdyż nie mówiliśmy dotąd o 
ludziach, o których mi chodziło. Szepnąłem o tym staremu, na co mi odpowiedział gestem 
oznaczającym, że sam to załatwi. 

W przeciągu kwadransa Old Death wysączył resztę wina z flaszki, a Cortesio skończył pisanie. Przed zapieczętowaniem przeczytał nam list polecający, którego treść zadowoliła nas w 
zupełności. Następnie wypełnił cztery blankiety i wręczył po dwa każdemu z nas. Ku swemu 
zdumieniu ujrzałem, że są to paszporty, jeden w języku francuskim podpisany przez generała 
Bazaine'a, a drugi ¦ w hiszpańskim, z podpisem Juareza. Cortesio musiał zauważyć moje 
zdziwienie, gdyż rzekł z uśmiechem chytrego zadowolenia: 

¦ Widzicie, senior, że możemy was ochronić przed różnymi zdarzeniami. W jaki sposób posiadłem blankiet z podpisem Bazaine'a, to moja rzecz. Nie wiecie, co się wam może zdarzyć, 
dobrze więc, że macie tego rodzaju podwójne paszporty, które was na wszelki wypadek zabezpieczają. Wystawiam je tylko wyjątkowo, a odchodzący stąd ochotnicy zwykle nie otrzymują w ogóle żadnych papierów. 

Old Death skorzystał z tego, by zadać upragnione przeze mnie pytanie: 

¦ Jak dawno odeszli stąd ostatni ochotnicy? 

¦ Wczoraj. Sam odprowadziłem oddział złożony z trzydziestu ludzi aż do Hopkins Farm. 
Tym razem byli z nimi także dwaj prywatni seniores. 

¦ Przeprowadzacie zatem również ludzi prywatnych? ¦ spytał Old Death ze zdziwieniem. 

¦ Nie. To narażałoby mnie na różne nieprzyjemności. Wczoraj zrobiłem wyjątek, ponieważ 
jeden z tych panów jest moim dobrym znajomym. Zresztą wy będziecie mieli doskonałe konie, a jeśli wcześnie stąd wyruszycie, dościgniecie oddział, zanim się dostaniecie do Rio 
Grandę. 

¦ W którym miejscu mają przejść przez rzekę? 

¦ Udadzą się w kierunku Orlego Wąwozu, ponieważ jednak nie mogą się tam pokazywać, 
zboczą nieco na północ. Pomiędzy Rio Nueces a Rio Grandę przetną drogę dla mułów, prowadzącą z San Antonio, przybędą do Fortu Inge, który także muszą ominąć, i przeprawią się 
przez Rio Grandę pomiędzy dopływami Las Moras i Morał, tam bowiem jest bród znany naszym przewodnikom. Stamtąd ruszą na zachód, aby przez Baya, Cruces, San Vinzente, Tabal 
i San Carlos dostać się do miasta Chihuahua. 


Wszystkie te miejscowości były dla mnie czymś zupełnie nie znanym, lecz Old Death potakiwał głową i powtarzał głośno każdą nazwę, jakby znał te okolice. 

¦ Dopędzimy ich pewnie, jeśli nasze konie nie będą zbyt liche, a ich zbyt dobre ¦ rzekł. ¦ 
Ale czy pozwolą nam się przyłączyć? 

Cortesio potwierdził gorąco, a przyjaciel mój pytał dalej: 

¦ Czy jednak ci dwaj prywatni panowie zgodzą się na to? 

¦ Oczywiście, Oni nie mają nic do rozkazywania, muszą sami być wdzięczni za to, że mają 
sposobność odbycia podróży pod osłoną oddziału. Ponieważ się z nimi spotkacie, przeto z 
przyjemnością was uprzedzam, że poznacie w nich prawdziwych dżentelmenów. Jeden z 
nich, rodowity Meksykanin, nazwiskiem Gavilano, jest moim znajomym, z którym przeżyłem 
piękne chwile w stolicy. Jego siostra, młodsza od niego, nadzwyczaj przystojna, zawracała 
głowy wszystkim seniorom. 

¦ To i on zapewne jest pięknym mężczyzną? 

¦ Nie. Nie są do siebie podobni, bo to rodzeństwo przyrodnie. Ona nazywa się Feliza Perillo 
i była czarującą śpiewaczką i zachwycającą tancerką. Była, gdyż później zniknęła i dopiero 
teraz dowiedziałem się od jej brata, że żyje jeszcze w okolicach Chihuahua. I on jednak nie 
mógł mi udzielić dokładniejszych wiadomości, gdyż sam musi się o nią dopiero wypytać, 
skoro tam przybędzie. 

¦ Czy wolno spytać, czym właściwie był i jest ten senior? 

¦ Poetą. 

Old Death przybrał minę takiego zdumienia i lekceważenia, że zacny Cortesio dodał: 

¦ Senior Gavilano tworzy za darmo, gdyż posiada znaczny majątek i nie potrzebuje zapłaty 
za swe utwory. 

¦ W takim razie można mu pozazdrościć! 

¦ Tak, zazdroszczono mu też. Z powodu intryg, którymi go ludzie omotali, musiał opuścić 
miasto, a nawet kraj. Teraz wraca z Jankesem, który chce z jego pomocą wejść w krainę poezji i poznać przy tym Meksyk. Mają zamiar zbudować w stolicy teatr. 

¦ Życzę im szczęścia! Czy Gavilano wiedział, że wy przebywacie teraz w La Grange? 

¦ O nie. Znajdowałem się przypadkiem nad rzeką, kiedy nadjechał parowiec, aby wysadzić 
podróżnych na ląd. Poznałem natychmiast tego seniora i zaprosiłem go razem z jego towarzyszem do siebie. Okazało się, że obydwaj chcieli się udać do Austin, a stamtąd przekroczyć 
granicę. Poradziłem im, w jaki sposób można pewniej i prędzej przedostać się przez granicę, 
dla obcego bowiem, zwłaszcza niesecesjonisty, pobyt tutaj bynajmniej nie jest wskazany. W 
Teksasie grasują teraz ludzie, którzy chętnie łowią ryby w mętnej wodzie. Pełno tutaj wszelkiej bezużytecznej hołoty, której pochodzenia ani celu wędrówki nikt nie zna. Wszędzie słyszy się o zbrodniach, napadach, okrucieństwach z niewiadomego powodu. Sprawcy znikają, a 
policja jest bezradna wobec tych okropnych faktów. 

¦ Czyżby to byli ludzie z Ku-Klux-Klanu? ¦ zauważył Old Death. 

¦ Wielu o to samo pytało, a w ostatnich czasach zaszły wypadki, które pozwalają się domyślać, że prawdopodobnie istotnie mamy do czynienia z tą właśnie szajką. Onegdaj znaleziono 
w Halletsville dwa trupy; zbrodniarze przypięli do nich kartki z napisem „Jankesowskie psy”. 
W Shelby zaćwiczono niemal na śmierć rodzinę za to, że ojciec służył pod generałem Graniem. A dzisiaj dowiedziałem się, że koło Lyons znaleziono czarny kaptur z przyszytymi 
dwoma kawałkami białej materii w kształcie jaszczurek. 

¦ O, do pioruna! Takie maski noszą członkowie Ku-Klux-Klanu! 

¦ Tak, zasłaniają sobie twarze czarnymi kapturami, opatrzonymi w białe naszywki. Każdy z 
nich ma naszywkę w innym kształcie, po którym się go poznaje, gdyż podobno nawet swoje 
nazwiska sami przed sobą trzymają w tajemnicy. 

¦ Należy wobec tego przypuszczać, że tajne stowarzyszenie znowu zaczyna tu gospodarować. Miejcie się na baczności, senior Cortesio. Przyjdą tutaj na pewno. Najpierw byli w Hal


letsville, a kaptur znaleziono już w Lyons. Ta druga miejscowość leży przecież znacznie bliżej stąd niż pierwsza. 

¦ Rzeczywiście, macie słuszność, senior. Od dzisiaj będę zamykał silnie drzwi i okna i będę 
trzymał w pogotowiu nabite strzelby. 

¦ Dobrze zrobicie. Tych łotrów nie trzeba oszczędzać, bo oni także nikomu nie darują. Kto 
się im podda licząc na ich łaskę, ten dozna zawodu. Ja przemawiałbym do nich tylko prochem 
i ołowiem. Zresztą i w gospodzie nic dobrego się nie święci. Widzieliśmy tam bowiem dżentelmenów, którym źle z oczu patrzy. Powinniście starannie ukryć wszystko, co by was mogło 
zdradzić, że jesteście stronnikiem Juareza. Zróbcie to zaraz dzisiaj! Lepiej raz być przesadnie 
ostrożnym niżeli dać się obić lub zastrzelić wskutek zaniedbania ostrożności. Sądzę, że to na 
razie wszystko. Jutro rano znowu się zobaczymy. Czy macie jeszcze coś do nas? 

¦ Nie, seniores. Na dziś wszystko załatwione. Cieszę się bardzo, że was poznałem, i spodziewam się, że o was jeszcze dużo dobrego usłyszę. Jestem pewien, że będzie wam sprzyjało 
szczęście u Juareza i że prędko się wybijecie. 

Na tym rozstaliśmy się, uścisnąwszy podaną nam uprzejmie przez Cortesia rękę. Kiedy jego 
drzwi zamknęły się za nami, nie mogłem się powstrzymać, żeby nie szturchnąć starego w bok 
i nie powiedzieć: 

¦ Skądże wpadło wam do głowy zmyślać w ten sposób przed seniorem! Kłamstwa wasze 
były wprost niebotyczne! 

¦ Tak? Hm! Wy tego nie rozumiecie, sir! Mógł nas przecież odprawić z kwitkiem. Dlatego 
wzbudziłem w nim apetyt na nas. 

¦ Chcieliście nawet wziąć pieniądze! To byłoby wyraźne oszustwo! 

¦ No, wyraźne nie, gdyż on nic o tym nie wiedział. Czemu nie miałem wziąć, skoro dawał 
dobrowolnie? 

¦ Ponieważ nie zamierzamy zasłużyć na te pieniądze. 

¦ Tak! Teraz oczywiście dalecy jesteśmy od tego zamiaru, ale skąd wiecie, że nie nastręczy 
nam się sposobność służby u Juareza? Może nawet ze względu na siebie samych będziemy do 
tego zmuszeni. Trudno jednak nie przyznać wam słuszności. To bardzo dobrze, że nie przyjęliśmy pieniędzy, gdyż tylko dzięki temu znaleźliśmy się w posiadaniu paszportów i listu polecającego. Ale najważniejsze to, że wiemy, dokąd udał się Gibson. Znam doskonale tę drogę. 
Wyruszymy wcześnie i z pewnością go dościgniemy. Dzięki naszym papierom komendant 
oddziału nie zawaha się ani na chwilę z wydaniem ich obu w nasze ręce. 

U Langego nie potrzebowaliśmy wcale pukać, gdyż sam gospodarz stał w otwartych 
drzwiach. Wprowadził nas do izby, której wszystkie trzy okna zasłonięte były grubymi kocami. 

¦ Nie dziwcie się tym zasłonom, panowie! ¦ rzekł. ¦ Zawiesiłem je naumyślnie. Mówmy 
w ogóle jak najciszej, żeby się członkowie Ku-Klux-Klanu nie dowiedzieli, że jesteście u 
mnie. 

¦ Czy widzieliście tych łotrów? 

¦ W każdym razie ich zwiadowców. Ponieważ dość długo bawiliście u seniora Cortesio, zaczęło mi się nudzić, wyszedłem więc, aby na was zaczekać przed drzwiami. Wtem usłyszałem, że się ktoś skrada od strony gospody. Przymknąłem drzwi, pozostawiając tylko wąską 
szparę, przez którą wyglądałem. Nadeszło trzech mężczyzn i stanęli tuż koło drzwi. Mimo 
ciemności zauważyłem na nich bardzo długie, szerokie bluzy i kaptury. nasunięte na twarze. 
Przebranie to było z ciemnej materii i obszyte jasnymi naszywkami. 

¦ Aha, jak u członków Ku-Klux-Klanul 

¦ Właśnie. Dwaj z nich zostali przy drzwiach, a trzeci podkradł się pod okno i usiłował zajrzeć przez okiennicę. Powróciwszy doniósł, że w izbie siedzi tylko młody człowiek, najprawdopodobniej syn Langego, że starego nie ma oraz że jedzenie leży na stole. Na to drugi 
orzekł, że teraz zapewne będziemy jeść kolację, a potem pójdziemy spać. Chcieli obejść do


koła dom, by się przekonać, którędy najlepiej wedrzeć się do środka. Potem zniknęli za rogiem, a wy nadeszliście zaraz po zasłonięciu okien. Ale mimo wizyty tych łotrów nie mogę 
zapominać, że jesteście moimi gośćmi. Usiądźcie! Jedzcie i pijcie! Stawiam dzisiaj przed 
wami takie jedzenie, na jakie stać leśnego człowieka, ale podaję z serca, co mam. Możemy 
także podczas jedzenia mówić o grożącym mi niebezpieczeństwie. 

¦ W którym was oczywiście nie opuścimy ¦ rzekł Old De'ath. ¦ Gdzież wasz syn? 

¦ Kiedyście wychodzili od Cortesia, oddalił się po cichu. Mieszka tu kilku moich dobrych 
przyjaciół, na których mogę liczyć. Syn ma ich potajemnie sprowadzić. Dwóch z nich już 
znacie, siedzieli w gospodzie przy naszym stole. 

¦ Ale czy będą się starali wejść do domu niepostrzeżenie? Byłoby dla was korzystniej, gdyby członkowie Ku-Klux-KIanu sądzili, że napadają tylko na was i waszego syna. 

¦ Nie obawiajcie się! Moi przyjaciele wiedzą już, co czynić, a zresztą pouczyłem Willa, jak 
się mają zachować. 

Jedzenie składało się z szynki, chleba i piwa. Zaledwie zaczęliśmy się posilać, usłyszeliśmy 

o kilka domów dalej skomlenie psa. 
¦ To znak ¦ rzekł Lange powstając. ¦ Moi przyjaciele nadchodzą. 
Wyszedł, by im otworzyć, i powrócił z synem oraz z pięciu uzbrojonymi w strzelby, rewol
wery i noże mężczyznami. Nikt nie wyrzekł ani słowa; wszyscy zbadali okna, czy dobrze są 
zasłonięte. To byli ludzie, jakich nam właśnie było trzeba. Jeden z nich, stary z siwymi włosami i brodą, nie spuszczał oka z Old Deatha i pierwszy do niego przemówił: 

¦ Wybaczcie, master! Will uprzedził mnie, kogo tu zastanę. Bardzo się tym ucieszyłem, 
gdyż sądzę, żeśmy się już gdzieś spotkali. 

¦ Możliwe! ¦ odrzekł mój towarzysz. ¦ Widziałem Już wielu synów swoich rodziców. 

¦ Nie przypominacie mnie sobie? 

Old Death przypatrzył się mówiącemu uważnie i odpowiedział: 

¦ Wydaje się mi istotnie, że musieliśmy się już gdzieś spotkać, ale nie mogę sobie przypomnieć, gdzie. 

¦ W Kalifornii przed dwudziestu laty, w chińskiej dzielnicy. Grało się ostro i paliło się przy 
tym opium. Przegrałem wtedy wszystkie pieniądze, jakie miałem, około tysiąca dolarów. Została mi jeszcze tylko jedna moneta, której nie chciałem już przegrać w karty, lecz przepalić, a 
potem palnąć sobie kulą w łeb. Byłem namiętnym graczem, ale wtedy nie miałem żadnego 
innego wyjścia. Wtem... 

¦ Już dośćl Przypominam sobie! ¦ przerwał mu Old Death. ¦ Nie potrzebujecie dalej opowiadać. 

¦ Przeciwnie, sir. Muszę to powiedzieć, gdyż wy ocaliliście mnie wówczas. Wam przypadła 
połowa mojej przegranej, Wy jednak, wziąwszy mnie na bok oddaliście mi pieniądze, przy 
czym musiałem na wasze żądanie złożyć święte przyrzeczenie, że nigdy już nie będę grać, a 
przede wszystkim, że wyrzeknę się raz na zawsze znajomości z szatańskim opium. Obiecałem 
zmienić się pod tym względem i dotrzymałem słowa, chociaż przychodziło mi to z trudnością. 
Jesteście moim wybawcą. Jeżeli chcecie zrobić mi wielką uciechę, to pozwólcie zwrócić sobie pieniądze, gdyż obecnie posiadam ładny majątek. 

¦ Nie głupim! ¦ zaśmiał się Old Death. ¦ Długo byłem dumny z tego, przynajmniej jednego, dobrego uczynku jaki zrobiłem, i ani mi się śni sprzedawać tego poczucia za wasze pieniądze. Gdy kiedyś umrę, nie będę miał z sobą nic oprócz tego jednego czynu, nie oddam go 
więc za nic w świecie. Mówmy teraz o innych rzeczach, o wiele ważniejszych. Ja wówczas 
ostrzegłem was tylko przed dwoma szatanami, których niestety dobrze znałem, ale swoje 
ocalenie zawdzięczacie jedynie własnej sile woli. Zamilczmy już o tym. 

Te słowa starego poszukiwacza ścieżek naprowadziły mnie na pewien domysł. Jeszcze w 
Nowym Orleanie wspomniał on, że matka wskazała mu drogę prowadzącą do szczęścia, on 
jednak obrał inny kierunek. Teraz określił sam siebie jako znawcę obu straszliwych występ


ków: gry i palenia opium. Czyżby tę znajomość zdobył tylko przypatrując się innym? Chyba 
nie! Nasunęło mi się podejrzenie, że sam musiał być namiętnym graczem i jest nim może 
jeszcze dotychczas. A co do opium, to jego wychudła, podobna do szkieletu postać dowodziłaby właśnie niszczącego działania tej trucizny. Czyżby dotąd jeszcze był skrytym palaczem 
opium? To jednak nie wydało mi się prawdopodobne, gdyż palenie tej trucizny wymaga dużej 
ilości czasu, którego nie miał podczas swych ciągłych wędrówek. Ale kto wie, czy nie żuł 
opium? Zacząłem nań patrzyć innymi oczyma. Do czci, którą go otaczałem dotychczas, 
przyłączyło się sporo litości. Czymże były wszystkie przygody, które przeżył, czym wszystkie poniesione przezeń trudy wobec walk, jakie musiał stoczyć sam z sobą! Jakie zdrowe musiał mieć ciało i ducha, skoro trucizna nie zdołała ich zniszczyć? Nazwa „Old Death” zawierała teraz dla mnie w swym brzmieniu coś niepokojącego. Słynny westman sądził kiedyś widocznie, że jest skazany na upadek, wobec którego śmierć fizyczna może być dobrodziejstwem! 

Ostatnie słowa; ,,Zamilczmy już o tym!” wymówił Old Death takim tonem, że stary jego 
znajomy wyrzekł się dalszych swych rozważań i przeszedł do innej sprawy. 

¦ Well, sir! Mamy teraz do czynienia z wrogiem równie zajadłym, równie nieubłaganym, 
jak gra i opium. Na szczęście łatwiej go ująć, zabierzmy się więc do dzieła. Ku-Klux-Klan 
jest otwartym wrogiem nas wszystkich. Każdy musi się przed nim bronić, i to nie tylko ten, 
którego on bezpośrednio zaatakuje. To bestia, która ma milion ramion. Wszelka pobłażliwość 
byłaby w tym wypadku karygodnym błędem. Od razu, w pierwszym ataku trzeba pokazać, że 
jesteśmy nieubłagani. Jeśli członkom Ku-Klux-Klanu uda się tu usadowić, będziemy zgubieni; wezmą się do nas i wyduszą jednego po drugim. Dlatego powinniśmy, moim zdaniem, 
zgotować im dzisiaj takie przyjęcie, tyle im strachu napędzić, żeby się nie ośmielili powrócić. 
Spodziewam się, że i wy jesteście tego zdania. 

Wszyscy obecni zgodzili się na to. 

¦ Pięknie! ¦ mówił dalej. Nie przerywano mu, jako najstarszemu. ¦ Należy się przygotować do walki tak, żeby nie tylko chybili swego zamiaru, lecz żeby jego ostrze obróciło się 
przeciwko nim samym. Czy ma kto z was jaki wniosek w tej sprawie? Komu przyjdzie dobra 
myśl, niech ją wyjawi. 

Oczy jego i wszystkich pozostałych zwróciły się na Old Deatha. Jako doświadczony westman, wiedział on lepiej od nich wszystkich, jak należy się zachować wobec takich nieprzyjaciół. Widząc wyraz oczekiwania w oczach obecnych i ich milczące wezwanie, Old Death 
skrzywił po swojemu twarz, kiwnął głową jakby do siebie samego i odezwał się: 

¦ Skoro inni milczą, to ja powiem kilka słów, panowie. Trzeba się liczyć z tą okolicznością, 
że oni przyjdą dopiero wtedy, kiedy master Lange położy się spać. W jaki sposób zamykają 
się tylne drzwi, czy na zasuwę? 

¦ Nie, na zamek, jak wszystkie moje drzwi. 

¦ Well! O tym także będą wiedzieli i sądzę, że zaopatrzą się w dorobione klucze. Byłoby to 
z ich strony błędem nie do darowania, gdyby tego nie uczynili. To zacne stowarzyszenie musi 
mieć członków ślusarzy, a przynajmniej ludzi umiejących się obchodzić z wytrychem. Wedrą 
się pewnie do środka, naradźmy się więc nad tym, jak ich przyjąć. 

¦ Oczywiście, że ¦ strzelbami. Zaczniemy do nich strzelać natychmiast! 

¦ A oni do nas, sir! Błysk waszych strzałów zdradzi im, gdzie się znajdujecie, gdzie stoicie. 
Nie, strzelać nie można. Sądzę natomiast, że byłoby najlepiej pojmać ich, nie narażając się na 
niebezpieczeństwo zetknięcia się z ich bronią. 

¦ Czy uważacie to za możliwe? 

¦ Nawet za stosunkowo łatwe. Ukryjemy się w domu l wpuścimy ich do środka. Skoro tylko znajdą się w sypialni, zatrzaśniemy drzwi. Kilku z nas stanie przy nich na czatach, a kilku 
na dworze pod oknem. Tak więc nie będą mogli się wydostać i będą musieli po prostu się 
poddać. 


Stary sąsiad Langego potrząsnął.poważnie głową i upierał się energicznie przy tym, by wystrzelać włamywaczy. Na odpowiedź starego Old Death przymrużył jedno oko i zrobił minę, 
która wywołałaby zapewne powszechny śmiech, gdyby pozwalało na to nasze położenie. 

¦ Cóż za miny stroicie, sir? ¦ zapytał Lange. ¦ Czy się nie zgadzacie? 

¦ Wcale nie, master. Wniosek naszego przyjaciela wygląda bardzo praktycznie, ale sądzę, 
że wszystko odbędzie się inaczej, aniżeli przypuszcza-. Członkowie tajnego związku byliby 
warci batów, gdyby postąpili tak, jak on się po nich spodziewa. Wasz przyjaciel sądzi, że 
wejdą wszyscy razem i ustawią się przed naszymi strzelbami jak na dłoni. Gdyby tak uczynili, 
nie mieliby krzty oleju w głowie. Jestem pewien, że otworzą po cichu tylne drzwi i potem 
wyślą dwóch lub trzech tu na zwiady. Tych dwóch lub trzech możemy oczywiście zastrzelić, 
wówczas jednak reszta oddali się czym prędzej, aby powrócić niebawem w zwiększonej liczbie i zrobić to. co im się nie udało za pierwszym razem. Nie, sir, nic z tego planu nie wyjdzie. 
Musimy ich wpuścić wszystkich, by ich połapać. Tym samym uniemożliwimy im powtórny 
napad i osiągniemy nasz cel w sposób mniej krwawy. Jeśli obstajecie przy tym, żeby ich wystrzelać jak sforę dzikich zwierząt, to zróbcie to, lecz ja i mój towarzysz nie weźmiemy w tym 
udziału. Pójdziemy i wyszukamy sobie inne miejsce na nocleg, żebyśmy później nie musieli 
wspominać tej nocy ze zgrozą i wyrzutami sumienia! 

Słowa Old Deatha wywarły zamierzone wrażenie. Wszyscy skinęli głowami, a starzec rzekł: 

¦ To, co powiedzieliście na końcu, to istotnie bardzo słuszne. Sądziłem, że takie przyjęcie 
wypędziłoby ich z La Grange raz na zawsze, lecz nie zastanowiłem się nad odpowiedzialnością, jaką bierzemy na siebie. Dlatego przychyliłbym się do waszego planu, gdybym tylko 
miał pewność, że się uda. 

¦ Każdy, nawet najlepszy plan może się nie udać. Będzie to jednak nie tylko po ludzku, lecz 
i mądrze zarazem, jeżeli wpuścimy tych ludzi i zamkniemy ich tak, że żywcem wpadną nam 
w ręce. Zważcie przy tym, że zabicie takiej ilości członków klanu wywołałoby jego zemstę. 
Nie tylko nie odstraszylibyście członków Ku-Klux-Klanu od pobytu w La Grange, lecz ściągnęlibyście ich tutaj. Przyszliby się zemścić okrutnie za śmierć swoich ludzi. Proszę zatem o 
przyjęcie mojego planu. To najlepsze ze wszystkiego, co się tu da wykonać. Aby usunąć 
wszystko, co mogłoby zaszkodzić jego powodzeniu, obejdę teraz niepostrzeżenie dom. Może 
zauważę coś, co mogłoby się nam przydać. 

¦ Może raczej zaniechacie tego, sir? ¦ zapytał Lange. ¦ Sami przyznajecie, że napastnicy 
niewątpliwie postawili wartownika. A co będzie, jeśli on was spostrzeże? 

¦ Mnie spostrzec? ¦ roześmiał się Old Death. ¦ Czegoś podobnego jeszcze mi nikt nie powiedział, Old Death byłby tak głupi, żeby się pokazać podczas skradania się dokoła domu lub 
podchodzenia do jakiegoś człowieka! Master, to śmieszne! Jeśli macie kawałek kredy, to narysujcie mi przekrój poziomy domu, żebym się mógł do tego zastosować. Wypuśćcie mnie 
tylnymi drzwiami i czekajcie tam, dopóki nie wrócę. Nie zapukam, tylko poskrobię po 
drzwiach. Gdyby kto zapukał, będzie to ktoś inny i tego do środka nie wpuszczajcie. 

Lange zdjął kawałeczek kredy z półki nad drzwiami i narysował przekrój na stole. Old Death przyjrzał mu się dokładnie i wyraził swoje zadowolenie skrzywieniem twarzy w uśmiechu. 

Byli już obaj przy drzwiach, kiedy Old Death odwrócił się nagle i zapytał mnie: 

¦ Czy podchodziliście już kiedy człowieka, sir? 

¦ Nie ¦ odrzekłem stosownie do mojej umowy z Winnetou. 

¦ To macie teraz doskonałą sposobność zobaczyć, jak się to robi. Jeśli chcecie, wezmę was 
z sobą. 

¦ Stać, sir! ¦ wtrącił Lange. ¦ To byłoby zbyt wielkie ryzyko. Wasz przyjaciel sam przyznaje, że brak mu doświadczenia w tych sprawach. Gdybyście popełnili najmniejszy błąd, 
wartownik zauważyłby was i wszystko by przepadło. 


¦ Głupstwo! Znam tego młodzieńca wprawdzie dopiero od niedawna; lecz wiem, że pragnie 
usilnie wyrobić w sobie zalety dobrego westmana. Będzie się starał unikać błędów. Gdyby 
szło o to, żeby podejść wodza indiańskiego, nie wziąłbym go z sobą, ale zapewniam was, że 
nikt z zacnych preriowców nie wstąpił do Ku-Klux-Klanu. Dlatego próżne są obawy, żeby 
wartownik okazał się tak zręczny i spostrzegawczy. A nawet gdyby nas spostrzeżono, Old 
Death znalazłby się natychmiast na miejscu, aby naprawić ten błąd. Chcę wziąć z sobą tego 
młodzieńca, więc pójdzie ze mną, A zatem chodźcie, sir! Zostawcie tylko w izbie swoje sombrero, co oczywiście i ja uczynię. Taka jasna słoma zanadto świeci i mogłaby nas zdradzić. 
Zsuńcie sobie włosy na czoło i podnieście kołnierz powyżej brody, aby ukryć twarz. Trzymajcie się ciągle za mną i róbcie tylko to, co ja będę robił. Chciałbym widzieć kluksa, czy 
kleksa, który by nas zauważył. 

Nikt się już dalej nie sprzeciwiał, przeszliśmy więc przez sień do tylnych drzwi. Lange 
otworzył je po cichu i zamknął za nami. Skoro tylko znaleźliśmy się na dworze, Old Death 
przykucnął, a ja uczyniłem to samo. Zdawało się, że chce on przebić oczyma ciemność, usłyszałem też, jak długimi oddechami wciągał w nozdrza powietrze, 

¦ Sądzę, że tu przed nami nie ma nikogo ¦ szepnął do mnie, wskazując poza dziedziniec w 
stronę zabudowań stajennych. ¦ Mimo to muszę się przekonać, gdyż konieczna jest największa ostrożność. Czy nauczyliście się w swych chłopięcych latach na źdźble trawy, trzymanym 
między kciukami, naśladować głos świerszcza? 

Potwierdziłem po cichu. 

¦ Tam pod drzwiami rośnie trawa. Weźcie sobie źdźbło i czekajcie, dopóki nie wrócę. Nie 
ruszajcie się z miejsca. Gdyby się jednak coś stało, to ćwierknijcie, a przyjdę natychmiast. 

Położył się na ziemi i czołgając się na rękach, zniknął w ciemności. Upłynęło z dziesięć minut, zanim powrócił. I rzeczywiście nie oczy, lecz węch mi powiedział, że się zbliża. 

¦ Przypuszczenie moje się sprawdziło ¦ szepnął. ¦ Na dziedzińcu i pod ścianą przednią nie 
ma nikogo, ale na drugim rogu, tam gdzie znajduje się okno od sypialni, z pewnością ktoś 
stoi. Połóżcie się na ziemi i czołgajcie się za mną! Ale nie na brzuchu jak wąż, lecz na palcach jak jaszczurka. Nie stąpajcie całą stopą, ale końcami palców. Badajcie ziemię rękami, 
żebyście nie złamali jakiejś gałązki, i zapnijcie dobrze bluzę, żeby jej koniec nie wlókł się po 
ziemi! No, naprzód! 

Posunęliśmy się do rogu. Tu Old Death zatrzymał się, ja uczyniłem to samo. Po chwili odwrócił do mnie głowę i szepnął: 

¦ Jest ich dwóch. Bądźcie ostrożni! 

Poczołgał się dalej, a ja znów za nim. Nie trzymał się ściany domu, lecz skierował się w 
stronę płotu. Porosły dzikim winem czy też inną, podobną rośliną, płot ten otaczał ogród. Poczołgaliśmy się wzdłuż niego równolegle do przedniej ściany domu w odległości jakichś 
dziesięciu kroków. Na dzielącej nas od domu przestrzeni dostrzegłem niebawem jakąś ciemną 
kupę wyglądającą jak namiot. Dowiedziałem się później, że były to ustawione w ten sposób 
tyczki od fasoli i chmielu. U ich stóp rozmawiano po cichu. Old Death sięgnął ręką wstecz, 
ujął mnie za kołnierz, przyciągnął do siebie tak, że moja głowa znalazła się obok jego, i szepnął: 

¦ O, tam siedzą. Musimy podsłuchać, o czym mówią. Właściwie powinienem tam pójść 
sam, ponieważ jako greenhorn możecie mi popsuć całego figla. Ale dwóch słyszy więcej niż 
jeden. Czy potraficie podkraść się niepostrzeżenie tak blisko, żebyście ich mogli podsłuchać? 

¦ Tak! ¦ odpowiedziałem. 

¦ To spróbujmy. Wy zbliżajcie się do nich z tej, a ja z tamtej strony. Już koło nich schylicie 
twarz ku ziemi, żeby nie zobaczyli blasku waszych oczu. Gdyby mimo to zauważyli was, może z powodu zbyt głośnego oddechu, to trzeba będzie natychmiast ich unieszkodliwić. 

¦ Zabić? ¦ spytałem szeptem. 


¦ Nie. Musiałoby się to stać cicho, strzału rewolwerowego nie można ryzykować. Skoro 
tylko spostrzegą was albo mnie, rzucimy się: ja na jednego, a wy na drugiego. Obejmiecie mu 
szyję rękami i ściśnięcie tak, żeby nie mógł wydać z siebie głosu. Należy go przy tym powalić 
na ziemię. Potem wam powiem, co robić dalej. Tylko bez hałasu? Widziałem, że z was mocny 
chłop, ale czy jesteście pewni, że zdołacie grzmotnąć takim drabem o ziemię? 

¦ Bezwarunkowo! ¦ odrzekłem. 

¦ A zatem naprzód, sir! 

Poczołgał się dokoła tyczek, aby zajść drabów od tyłu, a ja podsunąłem się ku nim z przodu. 
Obaj opryszkowie siedzieli tuż obok siebie z twarzami zwróconymi w stronę domu. Udało mi 
się dojść bez szmeru tak blisko, że głowa moja znalazła się zaledwie o łokieć od ciała jednego 
z nich. Położyłem się więc na brzuchu, a twarz zasłoniłem rękami, trzymając głowę tuż przy 
ziemi. Jak się później przekonałem, przydało się to podwójnie. Po pierwsze ¦ nie mogła mnie 
zdradzić jasność twarzy, a po wtóre ¦ lepiej było słychać. Rozmawiali zresztą tym nerwowym szeptem, który sprawia, że nawet na kilka kroków można zrozumieć poszczególne słowa. 

¦ Kapitana zostawimy w spokoju ¦ rzekł ten właśnie, w którego pobliżu leżałem. ¦ Wysadził was wprawdzie na ląd, ale ściśle biorąc, spełnił swój obowiązek. Widzisz, Locksmith, 
jeśli przyłożymy mu nóż do gardła, nic nam to nie pomoże, przeciwnie ¦ zaszkodzi. Chcąc 
osiąść i utrzymać się w Teksasie, nie możemy psuć sobie stosunków ze służbą okrętową. 

¦ Dobrze! Stanie się wedle waszej woli. Czerwonoskóry umknął, jak mi się zdaje. Żaden 
Indianin nie wysiadł w La Grange, aby czekać tu całą noc na odejście statku, ale te dwa psy są 
jeszcze tutaj. To szpiedzy, których na!eży bez litości zlinczować. Gdybyśmy tylko wiedzieli, 
gdzie się teraz znajdują. Ulotnili się przez okno, tchórze! 

¦ „Ślimak” został w gospodzie i nie spocznie, zanim się nie dowie, gdzie siedzą. To chytra 
sztuka. Jemu też zawdzięczamy wiadomość o tym, że Lange dostał od Meksykanina pieniądze. Zrobimy zatem dobry interes i ubawimy się przy tym nieźle. Młody walczył przeciwko 
nam, jako oficer i powinien za to zawisnąć na stryczku. Stary zrobił z niego żołnierza, za co 
mu się także należy zapłata, ale go nie powiesimy. Dostanie takie baty, że mu skóra na plecach popęka. Potem go wyrzucimy z domu i podpalimy chałupę. 

¦ Nie wyrządzimy mu tym zresztą żadnej szkody, ponieważ ją sprzedał ¦ odparł drugi. 

¦ Tym bardziej rozzłości to Meksykanina, który nie wyprawi już pewnie nikogo na służbę 
do Juareza. Zrobimy z nim porządek i damy mu pamiątkę, o której tak prędko nie zapomni. 
Instrukcje zostały wydane. Ale czy rzeczywiście jesteś pewien, że twoje klucze się nadadzą? 

¦ Nie obrażajcie mnie, kapitanie! Znam się dobrze na swoim zawodzie. Te drzwi nie oprą 
się wytrychowi. 

¦ No, to niedługo przystąpimy do dzieła. Żeby tylko poszli prędko spać. Nasi ludzie się 
zniecierpliwią, gdyż w tych krzakach bzu diabelnie źle siedzieć. Obaj gospodarze rzucali tam 
wszelkie skorupy i śmieci. Chciałbym, żebyście poszli zaraz dać znać towarzyszom. Posłucham jeszcze raz pod okiennicą, czy te nocne marki już się pokładły. 

Opryszek wstał i podszedł cicho pod okiennicę izby sypialnej. Towarzysze nazywali go 
,,kapitanem”; to określenie i rozmowa, którą właśnie usłyszałem, kazały przypuszczać, że był 
dowódcą. Drugiego nazywano ,,Locksmith”, co oznacza ślusarza. Może się tak nazywał, a 
może rzeczywiście był ślusarzem, ponieważ z rozmowy wynikało, że się zna na wytrychach. 
Poruszył się właśnie, wskutek czego usłyszałem lekki brzęk, co dowodziło, że istotnie miał 
przy sobie klucze. Z tych rozmyślań wyrwało mnie lekkie szarpnięcie za spodnie. Poczołgałem się wstecz. Za tykami leżał Old Death. Przysunąłem twarz do jego twarzy. Spytał mnie z 
cicha, czy wszystko słyszałem i zrozumiałem, a gdy to potwierdziłem, powiedział: 

¦ Wiemy zatem, o co idzie. Spłatam tym drabom figla, który na długo popamiętają! Gdybym tylko mógł się zdać na was! 

¦ Spróbujcie! Cóż mam uczynić? 


¦ Jednego z drabów wziąć za gardło. 

¦ Well, sirl Zrobię to! 

¦ Dobrze, aby jednak czuć się zupełnie pewnym, objaśnię wam, jak się do tego zabrać. Słuchajcie! On tu za tyczki nie przyjdzie! 

W tej chwili kapitan wrócił spod okiennicy. Szczęściem usiadł zaraz z powrotem. 

Old Death nie uważał za stosowne podsłuchiwać ich w dalszym ciągu i szepnął do mnie: 

¦ Pouczę was zatem, jak ująć tego hultaja. Poczołgacie się ku niemu i zajdziecie go od tyłu. 
Gdy krzyknę półgłosem, chwycicie go za szyję. Kiedy go już będziecie trzymali, przyciśnijcie 
go do ziemi tak, żeby najpierw położył się na boku, potem na brzuchu. Wtedy na nim usiądziecie i przytrzymacie go, dopóki ja nie wrócę. Czy dokażecie tego? 

¦ Na pewno. Brałem udział w zapasach wiele razy. 

¦ W zapasach! ¦ szydził stary. ¦ To nic nie znaczy! Musicie także zważyć, że kapitan jest 
wyższy od tego drugiego. Przynieście zaszczyt swemu nauczycielowi, sir, i nie dopuśćcie, 
żeby was nasi w izbie wyśmiali! A zatem naprzód! Czekajcie na mój okrzyk! 

Odsunął się, a ja poczołgałem się na moje poprzednie miejsce. Przysunąłem się jeszcze bliżej do kapitana i podciągnąłem kolana, by się móc natychmiast podnieść. 

Obaj członkowie Ku-Klux-Klanu rozmawiali w dalszym ciągu, wielce rozgniewani tym, że 
tak długo muszą czekać. Potem wspomnieli o nas obydwóch i wyrazili nadzieję, że ,,Ślimak” 
odnajdzie nasze miejsce pobytu. Wtem usłyszałem przyciszony głos Old Deatha: 

¦ Otóż jesteśmy, panowie! Uważajcie! 

Zerwałem się czym prędzej i chwyciłem kapitana za szyję tak, jak mi polecił Old Death. 
Trzymając go, przygniotłem go bokiem i przewróciłem tak, że legł twarzą do ziemi. Potem 
ukląkłem mu na plecach. Nie wydał z siebie głosu i leżał spokojnie. Wtem ukazała się zgięta 
wpół postać Old Deatha. Stary uderzył kapitana w głowę kolbą rewolweru i powiedział: 

¦ Puśćcie go, sir! Jak na początek, zrobiliście to nieźle. Macie, jak się zdaje, zdolności i sądzę, że kiedyś będzie z was dzielny westman. Weźcie tego draba na plecy l chodźcie! 

Wziął na barki jednego, ja drugiego i powróciliśmy do tylnych drzwi. Old Death poskrobał 
zgodnie z umową i Lange nas wpuścił. 

¦ Co przynosicie? ¦ zapytał z cicha, zauważywszy pomimo ciemności, że coś dźwigamy. 

¦ Zobaczycie! ¦ rzeki Old Death wesoło. ¦ Zamknijcie drzwi i wejdźcie do środka! 

Jakież było zdziwienie, kiedyśmy złożyli naszą zdobycz na podłodze! 

¦ Do stu piorunów! ¦ zawołał stary sąsiad Langego. ¦ To dwaj członkowie Ku-Klux-
Klanu! Czy nie żyją? 

¦ Żyją -odrzekł Old Death. ¦ Widzicie, jak to dobrze, że wziąłem z sobą tego młodzieńca. 
Trzymał się dzielnie i pokonał nawet dowódcę szajki. 

¦ Dowódcę? Ach, to doskonale! Ale gdzie siedzą jego ludzie i dlaczego przynieśliście tych 
dwóch tutaj? 

¦ Trzeba wam to dopiero wyjaśniać? To przecież bardzo łatwo odgadnąć. Ja i młody sir 
włożymy przebrania tych drabów i sprowadzimy tu całą szajkę, która czeka 

pod stajnią. 

¦ Co wy, do diabła! Narażacie przecież w ten sposób swoje życie! A jeśli spostrzegą, że jesteście fałszywymi członkami Ku-Klux-Klanu? 

¦ Tego właśnie nie spostrzegą ¦ odrzekł mój towarzysz tonem pewnej wyższości, ¦ Old 
Death jest chytry, a ten młody master także nie taki głupi, jak się wydaje. 

Old Death opowiedział im, cośmy podsłuchali, i przedstawił swój plan. Ja, jako Locksmith 
miałem pójść za stajnię i sprowadzić tutaj napastników, on zaś postanowił włożyć przebranie 
kapitana i udawać dowódcę. 

¦ Rozumie się ¦ rzekł westman ¦ że będziemy mówili tylko po cichu, gdyż przy szepcie 
wszystkie głosy brzmią jednakowo. 


¦ Nie będziemy się wam sprzeciwiać ¦ rzekł stary Lange, ¦ Ale co my tymczasem będziemy robili? 

¦ Najpierw wyjdziecie po cichu i wniesiecie tu kilka pali lub mocnych tyk, którymi podeprzemy drzwi od izby, żeby nie można było ich otworzyć od zewnątrz. Następnie zgasicie 
światła i ukryjecie się w domu. Oto całe wasze zadanie. Co uczynimy potem, tego jeszcze na 
razie nie podobna przewidzieć. 

Ojciec i syn wyszli -na dziedziniec po wspomniane pale, a my zdjęliśmy z obu jeńców przebrania. Były czarne z białymi odznakami. Odzież kapitana miała na kapturze, piersiach i na 
wysokości ud sztylety, a Locksmitha ¦ klucze. Sztylet oznaczał zatem wodza. Ten, który został w gospodzie, by dowiedzieć się o miejscu naszego pobytu, nazywał się „Ślimak”, miał 
więc pewno ponaszywane ślimaki. Kiedy zdejmowaliśmy z kapitana krótkie, podobne do 
szwajcarskich spodnie, odzyskał on przytomność. Spojrzał dokoła zdumionym wzrokiem i 
zamierzał się poderwać sięgając ręką po rewolwer tam, gdzie przedtem była kieszeń. Old Death jednak przygniótł go znowu do ziemi, przyłożył mu koniec noża do piersi i zagroził; 

¦ Cicho, chłopcze! Wydaj jeden niedozwolony głos, zrób jeden ruch, a ta piękna stal wejdzie ci w ciało! 

Kapitan był mężczyzną lat około trzydziestu i nosił brodę przystrzyżoną jak u francuskich 
oficerów. Twarz jego, ostro zarysowana, ciemnawa j nosząca ślady wielu przeżyć, kazała się 
domyślać w nim południowca. Pochwycił się ręką za bolącą głowę, w miejscu gdzie otrzymał 
uderzenie, i zapytał: 

¦ Gdzie ja jestem? Coście za jedni? 

¦ Tu mieszka Lange, którego postanowiliście napaść, chłopcze! A ja i ten młodzieniec jesteśmy tymi dwoma mężczyznami, których miejsce pobytu miał odszukać wasz Ślimak, Widzisz więc, że jesteś tam, dokąd cię gnała tęsknota. 

Jeniec zacisnął wargi i przebiegł dzikim, ale wystraszonym wzrokiem dokoła. W tej chwili 
powrócili obaj Langowie z kilkoma tykami i piłą. 

¦ Materiału do krępowania jest pod dostatkiem ¦ rzekł ojciec. 

¦ To dajcie na razie dla tych dwóch. 

¦ Ja nie pozwolę siebie związać! ¦ zawołał kapitan, ponownie usiłując się podnieść. 

Równocześnie jednak Old Death przyłożył mu. znowu nóż do piersi, mówiąc: 

¦ Nie rusz się! Widocznie zapomniano ci powiedzieć, kim jestem. Nazywają mnie Old Death, a wiesz zapewne, co to znaczy. Myślałeś może, że jestem przyjacielem właścicieli niewolników i członkiem Ku-Klux-Klanu? 

¦ Wy jesteście Old... Old Death? ¦ wyjąkał kapitan w najwyższym przerażeniu. 

¦ Tak, chłopcze. Teraz przystępuję do naszej sprawy. Wiem, że chciałeś powiesić młodego 
Langego, a starego bić dopóty, dopóki mu skóra nie popęka, a potem podpalić ten dom. Jeśli 
się spodziewasz jakiejś laski, to doznasz jej tylko pod warunkiem, że z tego wszystkiego zrezygnujesz. 

¦ Old Death, Old Death! ¦ powtarzał kapitan blady jak trup. ¦ Wobec tego jestem zgubiony! 

¦ Jeszcze nie. Nie jesteśmy niecnymi mordercami jak wy. Darujemy wam życie, jeżeli się 
poddacie bez walki, w przeciwnym razie jutro można będzie wrzucić do rzeki wasze trupy. 
Posłuchaj teraz tego, co ci chcę powiedzieć. Jeśli postąpisz zgodnie z moim zaleceniem, będziesz mógł opuścić tę okolicę, a nawet Teksas, aby tu już więcej nigdy nie wrócić. Jeśli zaś 
pogardzisz moją radą, to pożegnaj się ze światem. Wprowadzę tutaj zaraz twoich ludzi. Każ 
im się poddać. Jeśli tego nie zrobisz, wystrzelamy was jak kaczki. 

Kapitana, związano i wsadzono mu do ust chustkę, to samo zrobiono z Locksmithem, gdy 
przyszedł do siebie. Następnie przeniesiono obu na łóżka Langów, przywiązano ich do nich 
tak mocno, by się nie mogli ruszyć, i przykryto aż po szyję kołdrami. 


¦ Tak! ¦ śmiał się Old Death. ¦ A teraz może się zacząć komedia. Jakże się zdziwią ci 
hultaje, gdy w tych spokojnie śpiących ludziach poznają własnych towarzyszy. Sprawi im to 
niewymowną przyjemność! Ale powiedzcie, master Lange, czy dałoby się porozmawiać z 
tymi, którzy tu wejdą, tak żeby nie mogli oni nikogo widzieć ani zaatakować, a żebyśmy pomimo to ich widzieli? 

¦ Hm! ¦ rzekł zapytany wskazując na powałę. ¦ Tam z góry. Powała składa się z jednej 
warstwy desek. Możemy jedną z nich wyrwać. 

¦ To chodźcie wszyscy i zabierzcie ze sobą broń. Wejdziecie na górę i zostaniecie tam aż 
do właściwej chwili. Przedtem jednak postarajmy się o dobre podpory. 

Kilka pali skrócono piłą o tyle, że nadawały się dokładnie do tego celu, podpory były więc 
przygotowane. Ja wdziałem spodnie i bluzę Locksmitha. W szerokiej kieszeni znalazłem na 
obręczy pęk rozmaitych kluczy. 

¦ Nie będą wam potrzebne ¦ rzekł Old Death. ¦ Nie jesteście ślusarzem ani włamywaczem 
i zdradzilibyście się tylko swoją niezręcznością. Musicie zabrać ze sobą jedynie klucze właściwe. Potem udacie, że otwieracie drzwi wytrychem. Noże i rewolwery weźmiemy z sobą, 
ale nasze strzelby pozostawimy. Póki załatwimy się z naszą sprawą na dworze, panowie tutaj 
wybiją jedną deskę z powały. Potem jednak należy wszystkie światła pogasić. 

Postąpiono według tej wskazówki, wypuszczono nas i zamknięto za nami drzwi. Miałem 
przy sobie trzy klucze: od domu, od izby i od komory. Old Death pouczył mnie teraz dokładniej niż przedtem, jak się mam zachować. Usłyszawszy trzask wyrwanej deski, rozeszliśmy 
się. On udał się ku przedniej stronie domu, gdzie leżały tyki, ja zaś poszedłem po miłych towarzyszy przez dziedziniec ku stajni. Nie stąpałem przy tym zbyt cicho, chcąc, żeby mnie 
usłyszeli i przemówili pierwsi. Wolałem nie zaczynać rozmowy pierwszy, gdyż łatwo mogłem popełnić jaki błąd. W chwili gdy zamierzałem okrążyć róg domu, podniosła się z ziemi 
postać, o którą omal się nie potknąłem. 

¦ Stop! ¦ powiedział. ¦ To ty, Locksmith? 

¦ Tak! Chodźcie, ale jak najciszej! 

¦ Powiem to porucznikowi. Zaczekaj tutaj! Potem zniknął w ciemności. A więc był i porucznik. Ku-Klux-Klan zorganizowany był zatem na sposób wojskowy. Po niespełna minucie 
zbliżył się drugi i rzekł po cichu; 

¦ A to długo trwało. Czy te przeklęte psy zasnęły nareszcie? 

¦ Nareszcie, ale tym mocniej. Wychylili na dobranoc całą flaszkę brandy. 

¦ To będziemy mieli łatwą robotę. Jakżeż tam z drzwiami? 

¦ Wszystko jest w najlepszym porządku. 

¦ To chodźmy! Północ już minęła. Potem odwiedzimy Cortesia. Prowadź nas! 

Za nim wynurzyło się mnóstwo zamaskowanych postaci, które ruszyły za mną. Przed domem podszedł do nas cicho Old Death, którego nie podobna było w ciemności odróżnić od 
kapitana. 

¦ Czy wydacie jakieś osobne rozkazy, kapitanie? ¦ spytał drugi oficer. 

¦ Nie ¦ odrzekł stary pewnym siebie tonem. ¦ Wszystko zależy od tego, co zastaniemy w 
środku! No, Locksmith, zacznijmy od drzwi wchodowych! 

Przystąpiłem do drzwi, trzymając prawdziwy klucz w ręce. Mimo to udałem, że próbuję 
wszystkich innych. Otworzywszy zatrzymałem się wraz z Old Deathem, aby przepuścić resztę. Porucznik został także z nami. Kiedy pozostali weszli po cichu, zapytał: 

¦ Czy wydobyć latarnie? 

¦ Tymczasem tylko wy wyjmijcie swoją! Weszliśmy także. Zamknąłem drzwi, ale nie na 
klucz, a porucznik wyciągnął z kieszeni szerokich spodni ślepą latarkę. Zauważyłem, że ubranie jego obszyte było białymi naszywkami w kształcie noża myśliwskiego. Było nas razem 
piętnastu, a każdy miał inny znak: kule, półksiężyce, krzyże, węże, gwiazdy, żaby, koła, ser


ca, nożyce. ptaki, różne czworonogi. Wszyscy zatrzymali się nieruchomo. Porucznik lubił 

widocznie dowodzić, gdyż poświecił dokoła i zapytał: 

¦ Czy warta stanie tu przy drzwiach? 

¦ Po co? ¦ odrzekł Old Death. ¦ To niepotrzebne. Niech Locksmith zamknie. Tu nikt nie 
wejdzie. 

Zamknąłem natychmiast, ale klucz zostawiłem w zamku, by nie obudzić w poruczniku żadnych wątpliwości. 

¦ Musimy tam wejść wszyscy ¦ rzekł teraz Old Death ¦ kowale to chłopy jak dęby. 

¦ Coś wy dziś całkiem inni niż zwykle, kapitanie! 

¦ Bo warunki są inne. Naprzód! 

Popchnął mnie ku drzwiom od izby, gdzie powtórzyła się ta sama procedura z dobieraniem 
klucza i otwieraniem. Następnie weszliśmy wszyscy. Old Death wziął z rąk porucznika latarkę i poświecił przy drzwiach od sypialni. 

¦ Tędy! ¦ rzekł. ¦ Ale cicho, cicho! 

¦ Czy my także mamy powyjmować latarki? 

¦ Nie ¦ dopiero w sypialni! 

Tym poleceniem chciał Old Death zapobiec, żeby zbyt szybko nie rozpoznano śpiących. 
Piętnaście osób mogło się zmieścić w sypialni; szło tylko o to, żeby wszyscy tam weszli i 
żebyśmy nie potrzebowali pilnować również bawialni. Otwierając ostatnie drzwi, postępowałem jeszcze ostrożniej. Nareszcie drzwi się otworzyły. Old Death poświecił latarnią do 
wnętrza, zajrzał do sypialni i szepnął: 

¦ Śpią. Prędzej do środka. Ale cicho! Porucznik naprzód! 

Nie dal mu czasu do namysłu tub sprzeciwu, wepchnął go do środka, a reszta wsunęła się za 
nim na palcach. Zaledwie jednak wszedł ostatni, zamknąłem drzwi i przekręciłem klucz w 
zamku. 

¦ Prędko drągi! ¦ rzekł Old Death. 

Drągi były tak długie, że można je było wcisnąć ukośnie pomiędzy brzeg drzwi a futrynę 
okna, aby zaś wyważyć tak podparte drzwi, na to trzeba było siły słonia. Pobiegłem czym 
prędzej na schody. 

¦ Jesteście tam? ¦ zawołałem do góry. ¦ Już są w pułapce. Zejdźcie! Wezwani zbiegli 
prędko na dół. 

¦ Są w sypialni. Trzech z was pójdzie pod okno l podeprze je drągami. Kto z napastników 
będzie usiłował wyleźć, dostanie kulą w łeb! 

Wypuściłem tych trzech tylnymi drzwiami. Reszta poszła do izby mieszkalnej. Tymczasem 
w sypialni powstał okropny zgiełk. Wystrychnięci na dudków hultaje spostrzegli, że są zamknięci, wyciągnęli latarnie i poznali przy świetle, kto leży w łóżkach. Zaczęli kląć, ryczeć i 
walić pięściami w drzwi. 

¦ Otworzyć, otworzyć zaraz, bo wszystko w izbie zdemolujemy! ¦ zabrzmiało z wnętrza. 

Gdy groźby ich nie skutkowały, spróbowali wywalić drzwi, ale na próżno, gdyż podpory 
trzymały silnie. Potem usłyszeliśmy, że otworzyli okno i starali się wyważyć okiennicę, 

¦ Nie da się! ¦ zawołał jakiś gniewny głos. ¦ Jest czymś podparta od zewnątrz! 

Wtem rozległa się z dworu groźba: 

¦ Jesteście uwięzieni. Precz od okiennicy! Kto ją otworzy, dostanie kulą w łeb! 

¦ Tak ¦ dodał z izby Old Death ¦ i te drzwi są obsadzone. Stoi tu dość ludzi na to, żeby 
was wysłać na tamten świat. Spytajcie swego kapitana, co macie czynić. 

Ciszej zaś powiedział do mnie: 

¦ Chodźcie na strych z latarką i strzelbą! Tamci zaś niech tu zapalą lampę, Weszliśmy na 
górę do znajdującego się nad sypialnią poddasza i z łatwością znaleźliśmy wyrwaną deskę. 
Zakrywszy latarnię i zdjąwszy kaptury, podnieśliśmy deskę i w ten sposób mogliśmy zajrzeć 
do wnętrza oświetlonej kilku latarkami sypialni. 


Napastnicy stali wszyscy stłoczeni jeden obok drugiego. Obu jeńcom zdjęli już więzy i kneble, a kapitan mówił coś cicho, ale z wielkim naciskiem, do swoich ludzi. 

¦ Oho! ¦ rzekł porucznik. ¦ Poddać się? Z iluż to ludźmi mamy do czynienia? 

¦ Jest ich aż nadto, by was w przeciągu pięciu sekund wszystkich powystrzelać! ¦ zawołał 
ku dołowi Old Death. 

Wszystkie oczy zwróciły się ku górze. W tej samej chwili doleciał nas huk wystrzału, jeden, 
a potem zaraz drugi. Old Death natychmiast pojął, co to znaczy i jak należy z tego skorzystać. 

¦ Słyszycie! ¦ mówił dalej. ¦ Waszych kompanów odprawiają teraz kulami u Cortesia. 
Całe La Grange jest przeciwko wam. Wiedziano, że tu jesteście, i przygotowano dla was 
przyjęcie, o jakim nawet nie marzyliście. Tu nie potrzeba Ku-Klux-Klanu. W izbie obok was 
stoi dwunastu, pod oknem sześciu, a tu na górze również sześciu ludzi. Ja nazywam się Old 
Death. Zrozumiano? Daję wam dziesięć minut czasu. Jeśli po upływie tego terminu złożycie 
broń, to postąpimy z wami łagodnie, w przeciwnym razie wystrzelamy was wszystkich. Więcej nie mam wam nic do powiedzenia. To moje ostatnie słowo. Zapamiętajcie je sobie! 

Założył deskę na powrót i rzekł do mnie po cichu: 

¦ Teraz prędko na dół do Cortesia z pomocą! Zabraliśmy dwóch ludzi z izby, w której został tylko Lange z synem, a dwóch spod okiennicy, gdzie na razie wystarczał jeden strażnik, i 
przemknęliśmy na drugą stronę. W chwili gdy padł nowy strzał, ujrzeliśmy przed domem 
kilka zamaskowanych postaci, a kilka innych wybiegało spoza domu Cortesia. Jedna z nich 
krzyknęła głośniej może, niż miała zamiar: 

¦ Tam w tyle także strzelają. Nie wejdziemy! 

Położyłem się na ziemi, podczołgałem się bliżej i usłyszałem, jak jeden ze stojących na 
przedzie odrzekł: 

¦ Diabelska historia! Kto się mógł tego spodziewać! Meksykanin zwęszył coś i pobudzi 
strzałami całą ludność. Wszędzie zapalają się światła. Tam w tyle słychać już kroki. Za kilka 
minut wsiądą nam na karki; śpieszmy się. Wywalmy drzwi kolbami! Zgadzacie się? 

Nie czekając odpowiedzi, skoczyłem do towarzyszy i poprosiłem: 

¦ Panowie, prędzej! Uderzmy kolbami na tę zgraję! Chcą szturmować do drzwi Cortesia. 

¦ Well, well! Dalej na nich! ¦ zawołali towarzysze, a w ślad za tym zaczęły padać ciosy, 
Opryszkowie rzucili się z krzykiem do ucieczki, zostawiając czterech członków swej bandy, 
których obezwładniliśmy. Tych rozbrojono, po czym Old Death podszedł do drzwi Cortesia i 
zapukał. 

¦ Kto tam? ¦ zapytano ze środka. 

¦ Old Death, senior, Spędziliśmy wam z karku tych łotrów. Już ich nie ma. Otwórzcie! 

Drzwi uchyliły się ostrożnie. Meksykanin poznał Old Deatha, chociaż ten miał na sobie 
spodnie i bluzę kapitana. 

¦ Czy rzeczywiście ich nie ma? ¦ zapytał. 

¦ Uciekli, gdzie pieprz rośnie. Czterech pochwyciliśmy. To wyście strzelali? 

¦ Tak. Szczęście, żeście mnie ostrzegli, bo byłoby ze mną źle. Ja broniłem domu z frontu, a 
Murzyn z drugiej strony, nie mogli więc się do nas dostać. Potem zauważyłem oczywiście, że 
napadliście na nich. 

¦ Tak, wybawiliśmy was, ale teraz chodźcie wy nam na pomoc! Do was już nie powrócą, 
ale my mamy tam jeszcze piętnastu łotrów, których nie chcemy wypuścić. Niech wasz Murzyn biegnie od domu do domu i narobi hałasu. Trzeba zbudzić całe La Grange, aby tych bandytów wyświecić raz na zawsze z miasta. 

¦ Niechaj więc przede wszystkim pobiegnie po szeryfa. Słuchajcie, nadchodzą jacyś ludzie. 
Ja także będę tam zaraz. Cofnął się na powrót do domu. Z prawej strony nadeszło dwóch ludzi z rusznicami w ręku i zapytali, co znaczą strzały, a dowiedziawszy się, o co chodzi, 
oświadczyli się natychmiast z pomocą. Nawet secesjonistycznie nastrojeni mieszkańcy La 
Grange byli przeciwni Ku-Klux-Klanowi, którego wyczyny oburzały wszystkich. Wzięliśmy 


czterech rannych za kołnierze i zaciągnęliśmy ich do izby Langego. Dowiedzieliśmy się od 
niego, że uwięzieni zachowywali się dotąd spokojnie. Senior Cortesio nadszedł także, a niebawem zjawiło się takie mnóstwo innych mieszkańców La Grange, że zabrakło miejsca w 
izbie i wielu z nich musiało zostać na dworze. Powstał taki gwar i hałas zbliżających się i 
oddalających kroków ludzkich, że uwięzieni z pewnością musieli wywnioskować, jak sprawy 
stoją. Old Death zabrał mnie znów na poddasze. Po odsunięciu deski ukazał się nam obraz 
głuchej, ale zajadłej rozpaczy. Jeńcy stali oparci o ściany, siedzieli na łóżkach albo leżeli na 
podłodze, pełni wściekłości. 

¦ No ¦ rzekł Old Death dziesięć minut minęło. Co postanowiliście? 

Zamiast odpowiedzi któryś z nich rzucił przekleństwo. 

¦ Milczycie? W takim razie uważam, że nie chcecie się poddać, i zacznie się strzelanie. 

Zmierzył ze strzelby, a ja poszedłem za jego przykładem. Dziwnym sposobem żadnemu z 
nich nie przyszło na myśl strzelić do nas z rewolweru. To właśnie dowodziło, że byli tchórzami i że odwaga ich polegała tylko na atakowaniu bezbronnych. 

¦ Odpowiadajcie, bo strzelam! ¦ zagroził stary. ¦ To moje ostatnie słowo. 

Gdy nikt się nie odezwał, Old Death szepnął do mnie: 

¦ Strzelajcie także. Musimy trafić, bo inaczej nie nabiorą respektu. Wy mierzcie w rękę porucznika, a ja kapitana. 

Padły dwa strzały równocześnie, nie chybiając celu. Obaj oficerowie krzyknęli przeraźliwie, 
a reszta zaczęła wstrętnie wyć różnymi głosami. Nasze strzały usłyszano 

wewnątrz domu. Sądząc, że walczymy z uwięzionymi, towarzysze podnieśli hałas w izbie i 
na dworze. Przez drzwi i okna zaczęły sypać się do sypialni kule. Wszyscy uwięzieni padli na 
ziemię, gdzie czuli się pewniej, wrzeszcząc wniebogłosy. Kapitan ukląkł przy łóżku, owinął 
prześcieradłem zakrwawioną rękę i zawołał do nas: 

¦ Wstrzymajcie się, poddajemy się! 

¦ Dobrze ¦ odrzekł Old Death. ¦ Odstąpcie wszyscy od łóżka! Rzućcie na nie swoją broń, 
a potem was wypuścimy. Ten, u którego później znajdzie się jakaś broń, dostanie kulę w 
brzuch! Słyszycie, że na dworze są setki ludzi. Tylko pełna kapitulacja może was ocalić. 

Położenie, w którym znaleźli się członkowie tajnego stowarzyszenia, było beznadziejne, 
gdyż o ucieczce nie mogli nawet marzyć; sami o tym dobrze wiedzieli. A w razie poddania 
się, co im się mogło stać? Zamiarów swych nie wykonali, nie można było więc zasądzić ich 
za zbrodnię. Woleli tedy pójść za radą Old Deatha. Wkrótce też zaczęły padać na łóżko noże i 
rewolwery. 

¦ Dobrze, panowie! ¦ zawołał Old Death. ¦ A teraz oświadczam, że zginie także każdy, 
kto się poważy wziąć broń na powrót, skoro drzwi się otworzą. Zaczekajcie teraz chwilę! 

Posłał mnie na dół z poleceniem do Langego, żeby wypuścił z izby i pojmał bandytów. Ale 
wykonać to polecenie nie było tak łatwo, jakby się zdawało. Całą sień oświetloną latarniami 
zatłoczyli ludzie. Ponieważ prócz kaptura miałem jeszcze na sobie cały strój członka Ku-
Klux-Klanu, przeto wzięli mnie za należącego do tajnej szajki i pochwycili natychmiast między siebie. Nie pomogły moje wołania, gdyż nie słuchano ich wcale. Zaczęli mnie tak potrącać i kopać, że czułem to wszystko jeszcze po kilku dniach. Gotowi byli zaraz wyprowadzić 
mnie przed dom i tam zlinczować. 

Byłem w niemałym niebezpieczeństwie, ponieważ napastnicy mnie nie znali. Szczególnie 
jeden z nich, długi i kościsty człowiek, walił mnie bez ustanku pięścią w bok i ryczał przy 
tym: 

¦ Na dwór z nim, na dwór! Drzewa mają konary, ładne konary, silne konary, wspaniałe konary; nie złamią się z pewnością, gdy na nich zawiśnie taka ludzka istota! Równocześnie popychał mnie ku tylnym drzwiom. 

¦ Ależ, sir ¦ krzyknąłem na niego ¦ ja nie jestem członkiem Ku-Klux-Klanu! Spytajcie 
master Langego! 


¦ Piękne konary, wspaniałe konary! ¦ odparł uderzając mnie ponownie w biodra. 

¦ Żądam swobodnego przejścia do izby master Langego! Przebrałem się tak tylko, aby... 

¦ Naprawdę wspaniałe konary! A sznur także się znajdzie w La Grange, ładny, elegancki 
sznur z dobrych konopi. 

Popchnął mnie znowu i tak trącił w bok, że straciłem cierpliwość. Mógł rozdrażnić tych ludzi do tego stopnia, że zlinczowaliby mnie rzeczywiście, a tym bardziej nie należało się spodziewać niczego dobrego, gdyby mnie pochwycili na dworze. 

¦ Panie! ¦ ryknąłem teraz. ¦ Wypraszam sobie wasze ordynarne postępowanie! Idę do master Langego, rozumiecie? 

¦ Wspaniałe konary! Niezrównane sznury! ¦ krzyknął jeszcze głośniej i poczułem potężne 
pchnięcie w żebra. 

Tu się już miarka przebrała. Uderzyłem go pięścią. Teraz zrobiło się wokół mnie nieco przestronniej. Skorzystałem z tego, ruszyłem naprzód przemocą i ryczałem waląc dokoła na ślepo 
tak, że zaczęto mi ustępować. Utworzyłem sobie w ten sposób wąską uliczkę, którą dostałem 
się do izby. Ale kiedy posuwałem się naprzód tak utorowaną drogą, ta uliczka zamykała się za 
mną, wszystkie ręce szły w ruch i pięści spadały na mnie po prostu jak grad. Biada prawdziwym członkom Ku-Klux-Klanu, skoro przebranemu tylko w ich strój, spokojnemu obywatelowi dostały się takie cięgi. Kościsty człowiek, krzycząc jak ranny odyniec, wszedł za mną do 
izby. Ujrzawszy go, Lange rzekł: 

¦ Na miłość Boską, co się stało, kochany sir? Czemu tak krzyczycie? Dlaczego krew z was 
cieknie? 

¦ Na drzewo z tym członkiem Ku-Klux-Klanu ¦ odparł rozwścieczony. 

¦ Roztrzaskał mi nos i wybił zęby. Wspaniałe zęby. Jedyne jakie miałem na przedzie! Powieście go! 

Gniew jego był teraz bardziej uzasadniony, gdyż krew rzeczywiście szła mu z ust i z nosa. 

¦ Ten? ¦ zapytał Lange wskazując na mnie. ¦ Ależ, sir, szanowny sir, to nie jest członek 
Ku-Klux-Klanu! To nasz przyjaciel, któremu właśnie zawdzięczamy, że pochwyciliśmy tych 
drabów. Bez niego nie żyłbym teraz ani ja, ani senior Cortesio, a domy nasze stałyby w płomieniach! 

Kościsty człowiek wytrzeszczył oczy, otworzył usta i zapytał; 

¦ Bez... bez... tego?... 

Obraz był nadzwyczajny! Wszyscy obecni zaczęli się śmiać. On otarł sobie chustką pot z 
czoła, ja zaś pocierałem na swym ciele rozmaite miejsca, na których zostały bolesne odciski 
jego kościstych palców. 

¦ Słyszycie zatem, sir! ¦ huknąłem na niego, ¦ Wściekliście się po prostu z żądzy powieszenia mnie! Od waszych diabelskich szturchańców czuję w sobie niemal każdą kosteczkę. 

Nie umiał sobie w swym zakłopotaniu poradzić inaczej niż w ten sposób, że otworzył znowu 
usta i wyciągnął do nas dłoń z dwoma „jedynymi” zębami, które jeszcze miał przed chwilą. 
Teraz i ja musiałem się roześmiać, choć widok jego był istotnie opłakany. Po tym zajściu dopiero zdołałem przekazać Langemu polecenie Old Deatha. 

Pozbierano troskliwie wszystkie sznury, jakie się tylko znalazły, i złożono je w kącie. 

¦ Wypuszczajcie ich zatem, ale po jednym! ¦ rzekłem. ¦ Każdego trzeba związać, skoro 
tylko się ukaże. Old Death będzie się dziwił, dlaczego tak długo zwlekamy. Właściwie powinien już tu być szeryf. Murzyn Cortesia miał go zaraz sprowadzić! 

¦ Szeryf? ¦ spytał Lange zdumiony. ¦ Toż to on właśnie! Nie wiecie nawet, komu zawdzięczacie szturchańce. Oto on. 

Wskazał na kościstego. 

¦ Do kroćset piorunów, sir! ¦ huknąłem nań. ¦ Wy jesteście szeryfem, najwyższym urzędnikiem władzy wykonawczej w tym pięknym okręgu, macie pilnować porządku i starać się o 


należne posłuszeństwo wobec prawa, a tymczasem sami gracie rolę samego sędziego Lyncha9? To bardzo źle! W takim razie nic dziwnego, że Ku-Klux-Klan tak się tu rozwielmożnił! 

Wprawiło go to w kłopot nie do opisania. Pokazał mi jeszcze raz oba wybite zęby, przy 
czym wyjąkał: 

¦ Wybaczcie, sir! Pomyliłem się! 

¦ Spełniajcie więc od teraz przynajmniej swoje obowiązki, jeśli nie chcecie popaść w podejrzenie, że dlatego zabraliście się do linczowania porządnych ludzi, ponieważ stoicie potajemnie po stronie Ku-Klux-Klanu. 

To wróciło mu pełną świadomość urzędowej godności, bo rzekł prostując się dumnie: 

¦ Oho! Ja, szeryf tego wielce szanownego okręgu Fayetta, miałbym być członkiem Ku-
Klux-Klanu? Dowiodę wam zaraz, że jest przeciwnie. Rozprawa przeciw tym łotrom odbędzie się jeszcze tej nocy. Odstąpcie, panowie. i zróbcie im miejsce. Wyjdźcie do sieni, ale 
pokażcie przez drzwi wasze strzelby, aby wiedzieli, kto teraz jest panem domu. Weźcie sznury do ręki i otwórzcie drzwi! 

Rozkaz ten wykonano i pól tuzina dwururek zajrzało groźnie przez drzwi. W izbie znajdowali się teraz szeryf, obaj Langowie, Cortesio, dwaj od początku sprzymierzeni z nami towarzysze i ja. Z dworu dolatywały okrzyki tłumu domagającego się przyśpieszenia akcji. Otworzyliśmy okiennice, aby ludzie mogli zajrzeć i przekonać się, że nie próżnujemy. Odsunięto 
podpory, a ja otworzyłem drzwi. Żaden z uwięzionych nie chciał wyjść pierwszy Wezwałem 
najpierw kapitana, a potem porucznika. Obaj mieli ręce owinięte chustkami. W górze siedział 
nad otworem Old Death i trzymał strzelbę zwróconą na dół. Zipanym przezeń w pułapkę ludziom wiązano ręce na plecach, po czym musieli stanąć obok skrępowanych tak że czterech 
towarzyszy sprowadzonych spod domu Cortesia. Ludzie, którzy stali na dworze, widząc, co 
się dzieje w izbie, wydawali głośne okrzyki. Zostawiliśmy pojmanym kaptury na głowach, 
zdjęliśmy kaptur tylko porucznikowi. Na moje usilne pytania i żądania sprowadzono człowieka, który przedstawił się jako cyrulik i twierdził. że wkrótce opatrzy, zoperuje i wyleczy 
wszystkie rany Zbadał rannych i rozpędził potem pół kopy mieszkańców La Grange na poszukiwania waty, przędzy, szmat, plastrów, tłuszczu, mydła i innych środków, których potrzebował. 

Gdyśmy już wszystkich członków Ku-Klux-Klanu mieli w swej mocy, rzucono pytanie, 
gdzie ich zaprowadzić, ponieważ w La Grange nie było więzienia na dziewiętnastu ludzi. 

¦ Odstawić ich do sali w gospodzie! ¦ rozkazał szeryf. ¦ Najlepiej sprawę załatwić jak najszybciej. Utworzymy sąd z sędziami przysięgłymi i wyrok wykonamy natychmiast. Mamy do 
czynienia z wyjątkowym wypadkiem i postąpimy także w sposób wyjątkowy. 

Wiadomość o tym zarządzeniu przedostała się natychmiast na zewnątrz. Tłum się zakołysał 
i ruszył naprzód ku gospodzie, aby zająć dobre miejsca w sali. Wielu, którym się to nie udało, 
ulokowało się na schodach, w sieni i przed gospodą. Członków Ku-Klux-Klanu spotkało tak 
groźne przyjęcie ze strony publiczności, że eskorta musiała zadać sobie niemało trudu, by 
zapobiec rękoczynom. Z wielkim wysiłkiem dostaliśmy się do obszernej, lecz bardzo niskiej 
komnaty, przeznaczonej na zabawy taneczne. Podium orkiestry było już zajęte, lecz opróżniono je natychmiast, aby tam umieścić pojmanych. Gdy zdjęto z nich kaptury, okazało się, że 
nie było między nimi nikogo z okolicy. 

Nowo utworzony sąd z szeryfem, jako przewodniczącym na czele, składał się z oskarżyciela 
publicznego, obrońcy, pisarza i przysięgłych. Świadkami byli obaj Langowie, Cortesio, pięciu 
innych ludzi, Old Death i ja. Jako dowód leżała na stołach broń oskarżonych i ich strzelby, 
które Old Death zabrał z kryjówki za stajnią. Okazało się, że w każdej lufie był nabój. Szeryf 

9 Sędzia Lynch – nazwa l y n c h pochodzi od nazwiska plantatora kpt. Wiliama Lyncha z Pensylwanii w stanie Wirginia. Lynch (spolszcz. lincz) – bestialska rozprawa nad Murzynami, bez śledztwa i sądu, została zastosowana po raz pierwszy w 1776 roku. Od tego czasu „wyroki” wydaje się w imieniu rzekomego sędziego Lyncha. 


oznajmił, że rozpoczyna rozprawę, a równocześnie odstępuje od zaprzysiężenia świadków, 
ponieważ ,,etyczna wartość oskarżonych jest za niska, aby tak moralnych i czcigodnych 
dżentelmenów jak my obarczać ciężarem przysięgi”. Dalej zauważył szeryf, że z wyjątkiem 
członków Ku-Klux-Klanu znajdują się poza tym na sali sami ludzie, których moralne i prawne zapatrywania są ponad wszelką wątpliwość, i stwierdził to ku wielkiej swojej radości i 
zadowoleniu. Powszechne brawo zabrzmiało w nagrodę za to pochlebstwo, urzędnik zaś odpowiedział pełnym godności ukłonem. Ja jednak dostrzegłem rozmaite twarze, na których 
wcale nie odbijały się owe wychwalane tak dalece „moralne i prawne zapatrywania”. 

Najpierw przesłuchano świadków. Old Death przedstawił obszernie cały wypadek, my zaś 
ograniczyliśmy się do potwierdzenia tego, co on powiedział. Po nas zabrał głos oskarżyciel 
publiczny. Przytoczywszy nasze zeznania, stwierdził, że oskarżeni należeli do zakazanego 
stowarzyszenia, którego zgubnym celem jest podkopywanie porządku publicznego, ruina fundamentów państwa i szerzenie zbrodni godnych potępienia, które karze się zazwyczaj długoletnim lub dożywotnim więzieniem, a nawet śmiercią. Już sama przynależność do klanu wystarcza do osadzenia w więzieniu na dziesięć lub dwadzieścia lat. Oprócz tego dowiedziono, 
że oskarżeni zamierzali zamordować byłego oficera republiki, zbić okrutnie dwóch bardzo 
szanownych dżentelmenów i puścić z dymem domy tego błogosławionego miasta. W końcu 
chcieli powiesić dwóch nadzwyczaj spokojnych i czcigodnych mężów ¦ tu skłonił się po 
dwakroć mnie i Old Deathowi ¦ co najprawdopodobniej pociągnęłoby za sobą ich śmierć, a 
co należy ukarać tym surowiej, że właśnie dzięki tym mężom udało się odwrócić grożące La 
Grange niebezpieczeństwo. Oskarżyciel domaga się więc jak najsurowszej kary dla winnych i 
wnosi, aby kilku członków Ku-Klux-Klanu, wybranych przez wielce szanowny sąd, powieszono, a resztę oćwiczono tęgo dla „moralnego pokrzepienia”, a potem zamknięto między 
grubymi murami, iżby nie mogli na przyszłość zagrażać państwu i znanym z uczciwości 
obywatelom. 

Oskarżyciel dostał także huczne brawo i podziękował pełnym godności ukłonem. Po nim 
przemówił obrońca. Zauważył najpierw, że przewodniczący dopuścił się karygodnego zaniedbania, nie zapytawszy oskarżonych o ich nazwiska i inne dane. Radzi mu zatem obecnie to 
uzupełnić, gdyż należy wiedzieć, kogo się ma powiesić lub zamknąć, choćby na wypadek 
gdyby zaistniała potrzeba wystawienia świadectwa zgonu i innych dokumentów. Ta bystra 
uwaga uzyskała z mojej strony pełną, choć milczącą aprobatę. Obrońca w dalszym ciągu nie 
negował wcale wyżej wymienionych zamiarów członków Ku-Klux-Klanu, twierdząc, że musi 
uznawać prawdę, ale przecież żaden z tych zamiarów nie został wykonany istotnie i nie wyszedł poza stadium usiłowań. Dlatego nie może być mowy o powieszeniu lub dożywotnim 
więzieniu, Zapytuje wszystkich, czy samo usiłowanie wyrządziło komu szkodę i czy ją może 
w ogóle wyrządzić. Nigdy, a zatem i w tym wypadku nie. Ponieważ więc nie przyniosło to 
nikomu szkody, musi prosić bezwarunkowo o uwolnienie oskarżonych, czym członkowie 
wysokiego trybunału dowiodą, że są humanitarnymi i miłującymi pokój dżentelmenami. Kilka głosów zawołało i teraz „brawo!”, a obrońca skłonił się głęboko na wszystkie strony, Jak 
gdyby otrzymał poklask od całego świata. 

Teraz powstał przewodniczący po raz drugi. Stwierdził najpierw, że z wyraźnym zamiarem 
nie pytał oskarżonych o nazwiska i inne dane, gdyż był święcie przekonany, że go okłamią. 
Wnosi więc, żeby na wypadek powieszenia wystawić ogólne świadectwo zgonu, brzmiące 
mniej więcej w ten sposób: „Powieszono dziewiętnastu członków Ku-Klux-Klanu, gdyż 
udowodniono im winę. Przyznaje następnie, że istotnie chodzi tu tylko o usiłowanie i w tym 
kierunku poprowadzi przewód, ale zaznacza przy tym, że jedynie obu obecnym dżentelmenom należy zawdzięczać, że usiłowanie nie stało się czynem. Samo usiłowanie zbrodni jest 
już niebezpieczne i za to należy winnych ukarać. Mówca nie ma ani ochoty, ani czasu wahać 
się godzinami pomiędzy zdaniem oskarżyciela a obrońcy i nie myśli zajmować się zbyt długo 
szajką, która mimo że składała się z dziewiętnastu ludzi i była dobrze uzbrojona, dała się 


wziąć do niewoli dwóm ludziom. Tacy bohaterowie nie zasługują na to, żeby pies z kulawą 
nogą na nich zwracał uwagę. Mówca skarży się, że już nawet nazwano go przyjacielem Ku-
Klux-Klanu, a taka obelga musi być zmyta, więc postara się przynajmniej o to, żeby oskarżeni 
odeszli ze wstydem i raz na zawsze zaniechali powrotu. Zapytuje więc panów sędziów przysięgłych, czy oskarżeni winni są usiłowania morderstwa, rabunku, uszkodzenia ciała jako też 
podpalenia. Prosi też, by sędziowie nie odkładali odpowiedzi do ostatniego grudnia przyszłego roku, gdyż zgromadziło się tu mnóstwo czcigodnych słuchaczy, wobec których nie wolno 
zbyt długo zwlekać z wyrokiem”. 

To sarkastyczne przemówienie nagrodzono hucznymi oklaskami. Panowie przysięgli zgromadzili się w kącie, naradzali się przez kilka minut, a ich przewodniczący podał do wiadomości wynik narady. Wyrok brzmiał: winni. Teraz nastąpiła cicha narada szeryfa z ławnikami. 
Zwracało przy tym uwagę, że szeryf kazał odebrać uwięzionym wszystko, co mieli w kieszeniach, a szczególnie pieniądze, które natychmiast przeliczono. Wreszcie szeryf skinął głową i 
podniósł się, by ogłosić wyrok. 

.¦ Panowie ¦ rzekł ¦ oskarżonych uznano winnymi. Sądzę, że będę wyrazicielem waszych 
życzeń, jeśli nie tracąc wielu słów, powiem, na czym polega kara, dla której oznaczenia i 
energicznego wykonania zebraliśmy się tutaj. Zarzuconych winnym zbrodni nie dokonano, 
dlatego w myśl apelacji pana obrońcy do naszego uczucia humanitaryzmu postanowiliśmy 
zaniechać bezpośredniej kary... 

Oskarżeni odetchnęli widocznie, wśród słuchaczy zaś odezwało się kilka okrzyków niezadowolenia. Szeryf mówił dalej: 

¦ Zaznaczyłem poprzednio, że samo usiłowanie dokonania zbrodni też pociąga za sobą odpowiednie konsekwencje. Jeżeli członków Ku-Klux Klanu nie ukarzemy, musimy się przynajmniej postarać o to, żeby nie byli dla nas groźni na przyszłość. Postanowiliśmy zatem wydalić ich ze stanu Teksas, i to z takim dla nich wstydem, że nigdy im już na myśl nie przyjdzie 
pokazać się tutaj. Dlatego zarządzam najpierw ostrzyżenie im włosów, brody i wąsów aż do 
skóry. Kilku z obecnych zechce się tym zapewne zabawić. Kto mieszka niedaleko, niechaj się 
uda do domu i przyniesie nożyczki: czcigodny sąd przyznaje pierwszeństwo tym, którzy nie 
umieją dobrze strzyc. 

W odpowiedzi na to wybuchł powszechny śmiech. Jeden ze słuchaczy otworzył okno i zawołał: 

¦ Nożyczek! Będzie się strzygło członków Ku-Klux-Klanu. Kto przyniesie nożyczki, może 
wejść na salę. 

Nie ulegało wątpliwości, że w następnej chwili wszyscy, stojący na dole, pobiegną po nożyczki. Niebawem też sprawdziło się moje przypuszczenie, gdyż usłyszeliśmy gwałtowną 
bieganinę i głośne wołania o przeróżne przyrządy do strzyżenia, nawet o sekatory ogrodnicze 
i nożyce do strzyżenia owiec. 

¦ Dalej uchwalono ¦ mówił szeryf ¦ zaprowadzić skazanych na parowiec, który właśnie 
przybył o jedenastej z Austin, a o świcie odchodzi do Matagordy. W tym z kolei mieście 
wsiądą na pierwszy lepszy statek i nie wolno im będzie wrócić kiedykolwiek do Teksasu. 
Wsadzi się ich na pokład tego statku bez względu na to, kim są, skąd przyszli i dokąd statek 
odchodzi. Od chwili obecnej aż do momentu, gdy znajdą się na statku, nie wolno im zdjąć 
przebrania, żeby każdy z podróżnych miał sposobność przypatrzyć się, jak Teksańczycy postępują z członkami Ku-Klux-Klanu. Pozostaną również nadal skrępowani. Chleba i wody 
dostaną dopiero w Matagordzie. Koszty transportu pokryje się z ich własnych pieniędzy, które tworzą piękną sumę trzech tysięcy dolarów, zebranych prawdopodobnie z grabieży. Oprócz 
tego skonfiskuje się całe ich mienie, a w szczególności broń, i urządzi się niezwłocznie licytację. Sąd postanowił obrócić dochód z licytacji na zakup piwa, ażeby czcigodni świadkowie 
wraz ze swymi paniami mieli łyk płynu w czasie tańców, jakie rozpoczną się tu po ukończeniu sądu. O brzasku odprowadzimy członków Ku-Klux-Klanu z muzyką i żałobnymi pie


śniami na parowiec. Muszą oni przypatrzyć się naszemu balowi i w tym celu zostaną tu, gdzie 
się teraz znajdują. Jeżeli obrońca ma coś przeciwko temu wyrokowi, to chętnie go wysłuchamy, tylko idzie o czas. Trzeba ostrzyc podsądnych i zlicytować ich rzeczy, zanim się rozpocznie bal. 

Okrzyki zadowolenia, które odezwały się teraz, graniczyły wprost z rykiem. Przewodniczący i obrońca natrudzili się niemało, zanim przywołali do porządku rozbawionych słuchaczy. 
Wreszcie mógł obrońca zabrać głos. 

¦ Na korzyść moich klientów ¦ rzekł z zapałem ¦ mogę powiedzieć, co następuje. Uważam wyrok wielce szanownego trybunału za zbyt srogi, lecz srogość tę łagodzi nieco ostatnia 
część wyroku, dotycząca piwa, tańca, muzyki i śpiewu. Dlatego oświadczam w imieniu tych, 
których interesów bronię, że zgadzam się w zupełności z wyrokiem i wyrażam nadzieję, że 
posłuży im on za zachętę do lepszego, pożyteczniejszego życia. Ostrzegam ich zarazem, żeby 
do nas nie powracali, gdyż w takim wypadku nie przyjąłbym ponownie obrony, a wobec tego 
zostaliby pozbawieni tak doskonałego doradcy prawnego. 

Co zaś do mego wynagrodzenia, to zastrzegam sobie po dwa dolary od klienta, co na dziewiętnastu ludzi wynosi trzydzieści osiem dolarów, których odbioru nie potrzebuję pisemnie 
stwierdzać, jeśli je otrzymam zaraz wobec świadków. Z pieniędzy tych osiemnaście dolarów 
wezmę dla siebie, a resztę przeznaczam na światło i koszty wynajęcia lokalu. Muzykantów 
można opłacić z wstępów, które radzę oznaczyć na piętnaście centów od dżentelmena. Panie 
oczywiście nie płacą. 

Obrońca usiadł, a szeryf oświadczył, że się z nim zupełnie zgadza. 

Ja siedziałem jak we śnie. Czy to wszystko mogło być prawdą? Nie mogłem o tym wątpić, 
bo obrońcy wypłacano pieniądze, a wielu ludzi pobiegło do domów, aby sprowadzić swoje 
żony na bal. Inni powracali z nożycami rozmaitego gatunku. Porwał mnie z początku gniew, 
ale wnet roześmiałem się serdecznie. Old Death też był niesłychanie ubawiony zakończeniem 
awantury. Członków Ku-Klux-Klanu ostrzyżono rzeczywiście do samej skóry, po czym zaczęła się licytacja. Strzelby poszły prędko i zapłacono za nie dobrze. Z reszty przedmiotów 
także niebawem nic nie zostało. Panował przy tym zgiełk i ścisk nie do opisania. Jedni wchodzili, drudzy wychodzili, wszystko odbywało się dość swobodnie, nie obeszło się więc bez 
potrąceń i szturchańców. Wszyscy chcieli być w sali, chociaż ta nie mogła pomieścić nawet 
dziesiątej ich części. Wreszcie weszli muzykanci: klarnecista, skrzypek, trębacz i właściciel 
starego fagotu. Ta wspaniała orkiestra ustawiła się w kącie i zaczęła stroić swoje przedpotopowe instrumenty, co dało mi niezbyt przyjemny przedsmak ich umiejętności. Postanowiłem 
opuścić to szanowne zebranie, zwłaszcza że na sali ukazały się panie, ale Old Death nie chciał 
nawet o tym słyszeć, twierdząc, że właśnie my dwaj, jako główni bohaterowie dnia, powinniśmy użyć przyjemności po wszystkich trudach i niebezpieczeństwach. Szeryf zaś zaznaczył z 
wielką energią, że wszyscy obywatele La Grange czuliby się obrażeni, gdybyśmy wzbraniali 
się odtańczyć pierwszego kotyliona. W dodatku przedstawił Old Deathowi swoją żonę, a 
mnie córkę jako doskonałe tancerki. Ponieważ wybiłem mu dwa zęby, a on uderzył mnie kilkakrotnie w żebra, wobec tego powinniśmy się, jego zdaniem, uważać za powinowatych z 
wyboru. Zapewniał, że byłoby ma bardzo przykro, gdybym nie wziął udziału w zabawie. 
Obiecał zarazem postarać się, żeby nam dano osobny stół. Co miałem zrobić? Ukazały się 
także obie panie, którym nas przedstawiono. 

Jako jeden z bohaterów dzisiejszego dnia i prywatny detektyw incognito, zrozumiałem, że 
będę musiał odważyć się na słynny kotylion, a może także na kilka suwanych i skakanych. 

Poczciwy szeryf cieszył się prawdopodobnie tym, że oddał nas pod opiekę boginiom swego 
domowego ogniska. Wyszukał dla nas stół, który miał ten wielki błąd, że wystarczał tylko na 
cztery osoby, więc wpadliśmy bez ratunku w moc obu pań. Panie były nieocenione. Stanowisko męża i ojca nakazywało im nadawać sobie jak najwięcej powagi. Mama mogła mieć nieco 
powyżej pięćdziesiątki; przez cały czas robiła na drutach, odezwała się raz na temat Kodeksu 


Napoleona10, po czym usta jej zamknęły się na zawsze. Córeczka, lat ponad trzydzieści, przyniosła tomik poezji i mimo piekielnego zgiełku, nieustępliwie czytała. Zaszczyciła również 
Old Deatha uwagą o Pierre Jean de Berangerze11, która miała dowodzić bystrości jej umysłu, 
a gdy stary westman zapewnił ją całkiem szczerze, że nie rozmawiał jeszcze nigdy z tym 
dżentelmenem, zapadła także w głębokie milczenie. Piwa nasze panie nie piły, kiedy jednak 
szeryf przyniósł im dwie szklanki brandy, ich ostro zarysowane, mizantropijne oblicza ożywiły się. 

Wkrótce potem urzędnik szturchnął mnie swoim, znanym mi już sposobem w bok i szepnął: 

¦ Teraz nadchodzi kotylion. Bierzcie się prędko do dzieła! 

¦ Czy panie nam nie odmówią? ¦ zapytałem tonem, z którego nie przebijało zbyt wielkie 
zadowolenie. 

¦ Nie. Panie są przeze mnie uprzedzone. Wstałem więc i skłoniłem się przed córką, mruknąłem coś o zaszczycie, przyjemności i wyróżnieniu i otrzymałem... książkę z wierszami, do 
której przyczepiona była miss. Old Death zabrał się do rzeczy praktyczniej, wołając do matki 
wprost: 

¦ No, może pójdziemy! W prawo, czy w lewo? Jak wolicie? Bo ja skaczę równie dobrze w 
jedną, jak i w drugą stronę. 

Jak tańczyliśmy obaj, jakiego nieszczęścia narobił mój stary przyjaciel, padając razem z tancerką na ziemię, jak dżentelmeni zaczęli pić ¦ o tym zamilczę. Dość że kiedy dzień nadszedł, 
skończyły się już prawie zapasy gospodarza. 

Szeryf zapewniał jednak, że uzyskana z licytacji suma jeszcze się nie wyczerpała, że można 
by dzisiaj wieczorem albo jutro zrobić następną małą potańcówkę. 

Gdy tylko rozeszła się wiadomość, że wszyscy ruszają z członkami Ku-Klux-Klanu ku przystani, obie panie zerwały się na równe nogi. 

Pochód odbywał się w następującym porządku: na czele szli muzykanci, potem sędziowie, 
członkowie Ku-Klux-Klanu w swoich dziwacznych przebraniach, następnie my, świadkowie, 
a za nami panowie, panie, słowem ¦ tłum ludzi, 

Amerykanin to dziwny człowiek: zawsze zdobywa to, czego mu potrzeba. Okazało się, że 
każdy uczestnik pochodu. z wyjątkiem czcigodnych pastorów i pań, miał jakiś instrument do 
sprawienia kociej muzyki. Skąd ci ludzie wszystko to tak prędko zdobyli, tegośmy nie mogli 
pojąć. Kiedy wszyscy stanęli w szeregu, szeryf dał znak, pochód ruszył, a idący na czele wirtuozi zaczęli pastwić się nad piosenką ,,Yankee doodle”. Na zakończenie przeszło to w kocią 
muzyko. Co tam świstano, ryczano, śpiewano, to się nie da opowiedzieć. Zdawało mi się, że 
się znajduję wśród wariatów. Tak szliśmy wolnym, pogrzebowym krokiem ku rzece. 

Więźniów wydano kapitanowi, który, jak się o tym przekonaliśmy, wziął ich pod swą opiekę. O ucieczce mowy nie było ¦ za to ręczył kapitan. Oprócz tego pilnowali ich jak najbezwzględniej współpodróżni. 

Gdy statek ruszył, muzykanci zagrali swoją najpiękniejszą fanfarę, a publiczność pożegnała 
opryszków znowu kocią muzyką, Kiedy jeszcze oczy wszystkich zwrócone były na okręt, 
wziąłem Old Deatha pod ramię i poszliśmy razem z Langem i jego synem do domu, żeby się 
zdrzemnąć. Spaliśmy jednak dłużej, niż to było naszym zamiarem. Byłem tym zgnębiony. 

¦ Nie obawiajcie się, sir! ¦ uspokajał mnie Old Death. ¦ Kiedy taki stary ogar jak ja przyłoży nos do tropu, to nie puści go, dopóki nie pochwyci zwierzęcia. Możecie temu śmiało 
zaufać! 

¦ Ja też to czynię, ale przez nasze spóźnienie Gibson wysforuje się zbytnio naprzód. 

10 Kodeks Napoleona – kodeks praw ogłoszony przez Napoleona I. 

11 Pierre Jean de Beranger (1780 -1857) – słynny piosenkarz francuski, popularyzator legendy napoleońskiej 
we Francji, mistrz pieśni, których wiele stało się własnością ludu. 


¦ Już my go dościgniemy. Sądzę, że to wszystko jedno, czy pochwycimy go o jeden dzień 
wcześniej, czy później, byleśmy go tylko znaleźli. Głowa do góry! Nazywają mnie Old Death. 
Zrozumiano? 

Brzmiało to dość pocieszająco, zresztą ufałem staremu, że dotrzyma danego słowa. Uradowałem się też, gdy mi Lange przy obiedzie powiedział, że chciałby pojechać z nami, ponieważ jego droga prowadzi na razie w tym samym kierunku. 

¦ We mnie i w moim synu nie będziecie mieli złych towarzyszy ¦ zapewniał. ¦ Umiem 
obchodzić się z koniem i używać broni, a gdybyśmy po drodze spotkali się z jakąś białą lub 
czerwoną hałastrą, to nie pomyślimy o ucieczce. Weźmiecie więc nas z sobą? No, ręka na 
zgodę! 

Oczywiście, że zgodziliśmy się na to. Później przyszedł Cortesio, który spał jeszcze dłużej 
od nas, aby nam pokazać konie. 

¦ Ten młody master twierdzi wprawdzie, że umie dobrze jeździć na koniu ¦ rzekł Old Death ¦ ale ja wiem, co o tym sądzić. Nie wierzę w jego ,,koński rozum”. Kupując konia, wybieram sobie czasem takiego, który najgorzej wygląda, ale ja oczywiście jestem pewny, że ten 
jest lepszy. Zdarzyło mi się to już nieraz. 

Musiałem przejechać się przed nim na wszystkich koniach, które stały w stajni, on zaś przypatrywał się każdemu z miną znawcy i przezornie pytał za każdym razem o cenę. W końcu 
istotnie postąpił zgodnie ze swym zwyczajem i nie wziął tych koni, które przeznaczył nam 
Cortesio. 

¦ Te wyglądają na lepsze, niż są w istocie ¦ zawyrokował. ¦ W kilka dni zmęczyłyby się 
do cna. Nie, my kupimy te dwa stare kasztany, które dziwnym sposobem kosztują tak mało. 

¦ Ależ to szkapy robocze! ¦ zaprotestował Cortesio. 

¦ Nie znacie się na tym, senior, jeśli mi wolno tak powiedzieć. Te kasztany to konie preriowe, tylko były w złych rękach. Nie zabraknie im oddechu i sądzę, że nie pomdleją z powodu 
byle jakiego wysiłku. Te bierzemy i basta, sprawa załatwiona! 


ROZDZIAŁ III 

PRZEZ GRANICĘ 

W kilka dni potem w tym punkcie, gdzie stykają się południowe krańce teksańskich okręgów Medina i Uwalde, jechało przez prerię pięciu jeźdźców. Jadący na samym przedzie dwaj 
biali byli prawie jednakowo ubrani z tą tylko różnicą, że ubranie młodszego było nowsze od 
ubrania starszego, wychudłego człowieka. Niosły ich kasztanki kłusując wesoło i parskając od 
czasu do czasu, jakby na znak, że podołają wytężonej jeździe w tych rozległych okolicach. Po 
drugiej parze podróżnych poznać było natychmiast, że to ojciec i syn. Byli także jednakowo 
ubrani, lecz nie w szaty skórzane jak pierwsi, ale wełniane. Na głowie mieli szerokie pilśniowe kapelusze, a broń ich składała się z dwururki, noża i rewolweru. Murzyn o żylastej postaci 
miał na sobie lekkie, ciemne płócienne ubranie, a na kędzierzawej głowie wysoki, lśniący 
cylinder. W ręku trzymał dwururkę, a za jego pasem tkwiła macheta, czyli długi, szablowaty 
nóż, jakich przeważnie używa się w Meksyku. 

Nazwiska czterech pierwszych jeźdźców są wam znane. Byli to Old Death, Lange, jego syn 
i ja. Piąty był to Murzyn Cortesia z La Grange, ten sam, który owego pamiętnego wieczora 
wpuszczał nas do Meksykanina. Cortesio dowiedział się oczywiście, że obaj Langowie przytaczają się do naszego towarzystwa. Ostatniego dnia naszego pobytu w La Grange przyszedł 
do nas i zapytał, czy nie bylibyśmy tak uprzejmi wziąć z sobą jego Murzyna Sama. Zdumieliśmy się, lecz Cortesio wytłumaczył nam powód swej prośby. Oto otrzymał z Waszyngtonu 
ważną depeszę, na skutek której musi wysłać do Chihuahua równie ważny list. Nam nie mógł 
tego listu powierzyć, gdyż chodziło mu o odpowiedź, której my nie mogliśmy mu przynieść. 
Zmuszony więc był pchnąć posłańca, a nikt nie nadawał się do tego lepiej od Sama, który pod 
względem zdolności stał znacznie wyżej od wielu ludzi. Służył wiernie u Cortesia od bardzo 
dawna, był mu szczerze oddany i kilkakrotnie już przeprawiał się przez granicę przezwyciężając dzielnie wszystkie trudności takiej podróży, Cortesio zapewnił, że Sam nie będzie nam 
przeszkadzał, przeciwnie, jest uważny i posłuszny. Zgodziliśmy się na życzenie Cortesia i jak 
dotychczas nie mieliśmy powodu, by tego żałować. Sam był nie tylko dobrym, lecz nawet 
znakomitym jeźdźcem. Ćwiczył się w tym kunszcie jeszcze wówczas, gdy wraz ze swoim 
panem mieszkał w Meksyku i konno pilnował bydła. Był zręczny, bardzo uprzejmy, a mnie 
widocznie polubił najbardziej ze wszystkich, gdyż świadczył mi mnóstwo grzeczności, które 
mogły być jedynie wynikiem szczególnego przywiązania. 

Old Death uważał, że szukanie śladów Gibsona byłoby zbyteczną stratą czasu. Wiedzieliśmy wszak dokładnie, w którym kierunku udał się ów oddział ochotników wysłanych Juarezowi przez Cortesia i przez jakie miejscowości wiedzie jego trasa. Old Death postanowił więc 
jechać wprost na Rio Nueces i do Orlego Wąwozu w przekonaniu, że w tej części kraju 
wpadniemy na właściwy trop. Oczywiście należało się śpieszyć, ponieważ oddział wysunął 
się znacznie naprzód. Nie wierzyłem, żebyśmy go mogli doścignąć, lecz Old Death wyjaśnił 
mi, że ochotnicy meksykańscy nie wszędzie mogą się pokazywać, lecz muszą zbaczać to w 
prawo, to w lewo i znacznie nadkładać drogi. My natomiast mogliśmy jechać prosto jak 
strzelił i w ten sposób wyrównać stracony czas. 

Tak przejechaliśmy w ciągu sześciu dni prawie dwieście mil angielskich, czego, prócz Old 
Deatha, nikt by się po naszych kasztanach nie spodziewał. Tu, na Zachodzie, konie ożyły w 
sposób widoczny. Pasza na polu, świeże powietrze i szybki ruch doskonale na nie działały. 
Ośmielały się z każdym dniem i ożywiały coraz bardziej, jakby stawały się młodsze, Old Death cieszył się tym nadzwyczajnie, gdyż był to dowód, że ma znakomity ,,rozum koński”. 


Minęliśmy San Antonio i Castroville, przejechaliśmy przez obficie nawodniony okręg Medina i zbliżaliśmy się do okolic coraz uboższych w wodę, gdzie zaczyna się smutna teksańska 
pustynia piaszczysta, najbardziej jałowa pomiędzy Nueces a Rio Grandę. Zmierzaliśmy najpierw ku Rio Leona, głównemu dopływowi Rio Frio, ku temu miejscu Rio Nueces, w którym 
wpada doń Turkey Creek. Na północny zachód od nas leżała wysoka góra Leona z fortem 
Inge w pobliżu. Oddział musiał tamtędy przechodzić, ale oczywiście ukradkiem, by go załoga 
nie zauważyła. Spodziewaliśmy się więc, że dostaniemy wkrótce jakąś wiadomość o Gibsonie 
i jego towarzyszu. 

Teren, który mieliśmy teraz przed sobą, nadawał się doskonale do szybkiej jazdy. Znajdowaliśmy się na równej prerii, porosłej niską trawą, po której konie nasze biegły z łatwością. 
Bardzo czyste powietrze sprawiało, że horyzont rysował się przed nami jasno i wyraźnie. Jadąc na południowy zachód, obserwowaliśmy przeważnie tereny ciągnące się przed nami, a nie 
rozglądaliśmy się na inne strony. Z tego to powodu dość późno spostrzegliśmy jeźdźców, na 
których zwrócił naszą uwagę Old Death. Wskazał ręką w prawą stronę i rzekł: 

¦ Popatrzcie tam, panowie. Jak myślicie, co tam widać? 

Ujrzeliśmy czarny punkt zbliżający się na pozór bardzo powoli. 

¦ Hm! ¦ rzekł Lange osłaniając dłonią oczy. ¦ To będzie pasące się zwierzę. 

¦ Tak! ¦ uśmiechnął się Old Death. ¦ Zwierzę! W dodatku pasące siei Przedziwne! Oczy 
wasze nie chcą się jakoś przyzwyczaić do perspektywy. Ten punkt oddalony jest od nas o 
jakieś dwie mile angielskie, a wielkość jego pomimo tej odległości wskazuje, że to nie może 
być jedno zwierzę. Musiałby to chyba być bawół, pięć razy większy od starego słonia, a bawołów tu nie ma. Gdyby się nawet jakiś zapędził, to nie o tej porze roku, lecz w jesieni albo 
na wiosnę. Nie macie doświadczenia i dlatego nie zdajecie sobie sprawy z ruchu przedmiotu, 
który znajduje się przed wami w takim oddaleniu. Bawół lub koń pasąc się idzie powoli, krok 
za krokiem. Założę się, że ten punkt porusza się szybkim cwałem. 

¦ To nie może być ¦ rzekł Lange. 

¦ No, skoro biali tak fałszywie sądzą ¦ oświadczył Old Death ¦ to posłuchajmy, co powie 
Murzyn. Samie, co o tym sądzisz? 

Murzyn milczał dotychczas skromnie, teraz jednak, zapytany, odpowiedział wprost: 

¦ Jeźdźcy być. Cztery, pięć albo sześć. 

¦ I ja tak myślę. Może Indianie? 

¦ O nie, sirrah! Indian tak wprost nie przychodzić do białych. Indian się schować, aby się z 
ukrycia białym przypatrzyć, zanim z nimi mówić. Jeźdźcy jechać prosto na nas, więc być bia

li. 
¦ To bardzo słuszne, poczciwy Samie. Widzę, ku memu zadowoleniu, że masz rozum jaśniejszy od skóry. 
¦ O, sirrah, o! ¦ chrząknął poczciwiec pokazując wszystkie zęby w uśmiechu. Pochwała 
Old Deatha wielce go uradowała. 
¦ Jeśli ci ludzie rzeczywiście mają zamiar się do nas zbliżyć, to musimy tu na nich zaczekać 
¦ zauważył Lange. 
¦ Ani myślę! ¦ odparł westman. ¦ Wszak jasne jest, że nie jadą wprost na nas, lecz bardziej ku południowi, Widzą, że się posuwamy, i pędzą po przekątnej na nasze spotkanie. A 
zatem naprzód! Szkoda czasu na zatrzymywanie się. Może to żołnierze z fortu Inge wysłani 
na zwiady, a w takim razie nie mamy powodu cieszyć się tym spotkaniem, 

¦ Czemu nie? 

¦ Ponieważ niewątpliwie zdarzy nam się coś niemiłego, master. Fort Inge położony jest stąd 
dość daleko na północny zachód. Skoro komendant wysyła patrole aż tutaj, wisi w powietrzu 
coś przykrego. Przekonacie się o tym z pewnością. 

Jechaliśmy dalej z tą samą szybkością. Punkt zbliżał się widocznie i rozdzielił się w końcu 
na kilka mniejszych, które powiększały się bardzo prędko. Wkrótce poznaliśmy wyraźnie, że 


to są jeźdźcy, a w pięć minut potem widać było mundury wojskowe. Niebawem podjechali 
tak blisko, że usłyszeliśmy zwrócony do nas okrzyk z rozkazem zatrzymania się, Był to 
wachmistrz dragonów z pięciu ludźmi. 

¦ Dlaczego się tak śpieszycie? ¦ zapytał osadziwszy konia. ¦ Czy nie zauważyliście, że 
nadjeżdżamy? 

¦ Owszem ¦ odparł Old Death z zimną krwią ale nie pojmujemy, dlaczego mielibyśmy na 
was czekać. 

¦ Ponieważ musimy wiedzieć, coście za jedni. 

¦ No, jesteśmy białymi, a jedziemy na południe. To wam chyba wystarczy. 

¦ Do diabła! ¦ wybuchnął wachmistrz.¦ Nie sądźcie, że pozwolę z siebie żartować. 

¦ Pshaw! ¦ uśmiechnął się Old Death. ¦ Ja sam nie mam chęci do żartów. Znajdujemy się 
tu w otwartej prerii, nie zaś w szkole, a wy nie jesteście nauczycielem, na którego pytania 
musielibyśmy odpowiadać posłusznie i uniżenie, nie chcąc narazić się na niebezpieczeństwo... rózgi. 

¦ Postępuję wedle instrukcji i wzywam was, żebyście wymienili wasze nazwiska. 

¦ A jeżeli nam się nie spodoba posłuchać? 

¦ To przypatrzcie się, że jesteśmy uzbrojeni, potrafimy więc zmusić was do tego. 

¦ Ach! Możecie to rzeczywiście uczynić? Cieszy mnie to nadzwyczaj ze względu na was, 
tylko nie radzę próbować. Jesteśmy wolnymi ludźmi, panie wachmistrzu! Chcielibyśmy widzieć człowieka, który by się odważył powiedzieć nam na serio, że go musimy słuchać, słyszycie ¦ musimy! Stratowałbym po prostu takiego draba! 

Old Death błysnął oczyma, poderwał konia cuglami tak, że stanął dęba i posłuszny naciskowi nóg skoczył groźnie ku wachmistrzowi. Dowódca szarpnął swego konia wstecz i chciał 
wybuchnąć gniewem, ale nasz stary nie dopuścił do tego, mówiąc prędko dalej: 

¦ Nie mówiąc już o tym, że mam dwa razy tyle lat, co wy, że więcej doświadczyłem i przeżyłem aniżeli wy kiedykolwiek, zwracam tylko na to waszą uwagę, że wspomnieliście o broni. Czy wam się zdaje, że nasze noże są z marcypanu, lufy z cukru, a kule z czekolady? Te 
słodycze nie wyszłyby wam na zdrowie! Tłumaczycie się, że działacie wedle instrukcji. Well, 
tak powinno być i nic przeciwko temu nie mam. Ale czy kazano wam także fukać na doświadczonych westmanów i przemawiać do nich tonem, jakim posługuje się generał wobec 
rekrutów? Jesteśmy gotowi mówić z wami, ale nie wołaliśmy was i żądamy przede wszystkim 
grzeczności! 

Podoficer się zakłopotał. Old Death zmienił się tym razem nie do poznania. Wystąpienie jego nie pozostało bez skutku. 

¦ Nie zapędzajcież się w gniewie tak daleko! ¦ rzekł wachmistrz. ¦ Nie zamierzam bynajmniej być grubiańskim. 

¦ No, ja nie dosłuchałem się ani w waszym tonie, ani w słowach wielkiej delikatności. 

¦ To dlatego właśnie, że tutaj nie jest salon dostojnej pani. Włóczy się tędy wszelkiego rodzaju hałastra, a my, jako ludzie wysunięci na daleką placówkę, musimy mieć oczy otwarte. 

¦ Hałastra? Czy nas także zaliczacie do tych wątpliwych dżentelmenów? ¦ wybuchnął stary. 

¦ Nie mogę powiedzieć ani tak, ani nie. Człowiek z czystym sumieniem nie zawaha się podać swego nazwiska. Kręci się teraz w tych stronach mnóstwo przeklętych drabów, którzy 
chcą się dostać do Juareza. Tym drabom nie można wierzyć. 

¦ A więc wy stoicie po strome secesjonistów, stanów południowych? 

¦ Tak, spodziewam się, że wy także. 

¦ Ja sprzyjam każdemu uczciwemu człowiekowi, który walczy przeciwko łajdakom. Co do 
naszych nazwisk i pochodzenia, to nie potrzebujemy kryć się z tym wcale. Przybywamy z La 
Grange. 


¦ A więc Jesteście Teksańczykami. Teksas trzymał stronę Południa. Mam zatem do czynienia z ludźmi wspólnych zapatrywań. 

¦ Wspólnych zapatrywań! Do wszystkich diabłów! Wyrażacie się bardzo wzniosie; nie 
spodziewałbym się tego po wachmistrzu. Ale zamiast podawać wam pięć naszych nazwisk, 
które i tak zapomnielibyście niebawem, powiem, aby wam ułatwić sytuację, tylko moje. Jestem starym preriowcem, a ci, którzy mnie znają, nazywają mnie Old Death. 

Nazwisko to podziałało natychmiast, Wachmistrz poderwał się na siodle i wytrzeszczył oczy 
na starego. Reszta żołnierzy rzuciła nań także zdziwione, ale już nieco bardziej przychylne 
spojrzenia. Podoficer ściągnął brwi i powiedział: 

¦ Old Death! Szpieg stanów północnych! 

¦ Panie! ¦ zawołał groźnie Old Death. ¦ Miejcie się na baczności. Jeżeli słyszeliście kiedy 

o mnie, to zapewne nabraliście przekonania, że nie zwykłem przyjmować obelg. Ofiarowałem 
na rzecz Unii mienie, krew i życie, bo mi się tak podobało i ponieważ zamiary Północy uważałem i do dziś dnia uważam za słuszne. Słowo szpieg oznacza coś zupełnie innego i jeśli mi 
taki smarkacz jak wy rzuci w twarz ten wyraz, to tylko dlatego nie uderzam go pięścią, że mi 
go żal. Old Death nie boi się sześciu dragonów ani dziesięciu, ani więcej. Na szczęście towarzysze wasi wyglądają rozumniej od was. Niechaj powiedzą komendantowi fortu Inge, że 
spotkaliście Old Deatha i że ofuknęliście go jak chłopca. Mam nadzieję, że was potem tak 
zwymyśla, że się nie pozbieracie. 
Te słowa osiągnęły odpowiedni skutek. Komendant był chyba człowiekiem rozumniejszym 
od swego podwładnego. Wachmistrz musiałby wspomnieć w raporcie o tym spotkaniu i o 
jego wyniku. Zetknięcie się z tak sławnym myśliwcem posiada dla dowódcy patroli wielką 
wartość, bo może on usłyszeć wiele cennych i przydatnych myśli, zapatrywań i rad. Z westmanem takim jak Old Death obchodzą się na ogół oficerowie jak z równym sobie, z największymi względami i uszanowaniem. Co mógł o nas donieść ten wachmistrz, skoro tak głupio 
postąpił z Old Deathem? Zdawało się, że sam to sobie teraz w duchu powiedział, gdyż rumieniec zakłopotania pokrył mu twarz aż po czoło. Aby powiększyć to wrażenie. Old Death 
mówił dalej: 

¦ Jestem z całym szacunkiem dla waszego munduru, ale mój wart jest przynajmniej tyle, co 
wasz. Nie zaszkodziłoby wam wcale wobec waszej młodości, gdybyście otrzymali od Old 
Deatha kilka rad. Kto jest teraz komendantem fortu Inge? 

¦ Major Webster. 

¦ Ten, który jeszcze przed dwoma laty był kapitanem w forcie Ripley? ¦ spytał Old Death. 

¦ Ten sam. 

¦ To pozdrówcie go ode mnie. Zna mnie bardzo dobrze, strzelałem z nim często do tarczy. 
Może mi dacie notes, abym napisał do niego kilka słów? Sądzę, że się bardzo ucieszy na 
wieść, iż jeden z jego podwładnych nazwał Old Deatha szpiegiem. 

Wachmistrz nie wiedział, co zrobić. Połknął ślinę raz, drugi i trzeci i wykrztusił z widocznym trudem: 

¦ Ależ, sir, ja was mogę zapewnić, że tak nie myślałem. W tych warunkach, w jakich ciągle 
żyjemy, człowiek łatwo unosi się gniewem i nic dziwnego, że przybiera czasem ton niezamierzony. 

¦ Tak, tak! To brzmi już uprzejmiej aniżeli przedtem. Przyjmuję zatem, że nasza rozmowa 
zaczyna się dopiero teraz. Czy macie zapas cygar w forcie Inge? 

¦ Już nie. Tytoń wyszedł nam ku naszemu ubolewaniu. 

¦ To bardzo źle; żołnierz bez tytoniu jest tylko półczłowiekiem. Mój towarzysz zabrał z sobą pełną torbę cygar. Może wam coś z tego udzieli. 

Oczy wachmistrza i jego ludzi zwróciły się na mnie pożądliwie. Wyjąłem garść cygar, rozdzieliłem je pomiędzy nich i podałem ognia. Gdy podoficer pociągnął kilka razy, na twarzy 
rozlał mu się wyraz błogiego zachwytu; skinął mi głową na podziękowanie, mówiąc: 


¦ Takie cygaro to istna fajka pokoju. Zdaje mi się, że nie mógłbym się gniewać na najgorszego wroga, gdyby mi tu na prerii, po całych tygodniach tytoniowego postu, ofiarował coś 
takiego. Ponieważ jednak, sir, musimy ruszać dalej, więc zdałoby się nam zapytać o pewne, 
potrzebne nam informacje. Czy widzieliście może tropy Indian? 

Old Death zaprzeczył i wyraził wątpliwość, czy Indianie mogą się tu znajdować. 

¦ Oczywiście! Mamy wszelkie podstawy do przypuszczenia, że tak jest, ponieważ te łotry 
wykopały znów topór wojenny. 

¦ Do wszystkich piorunów! To by było źle! Jakie to szczepy? 

¦ Komańcze i Apacze. 

¦ Najniebezpieczniejsi! A my znajdujemy się właśnie pomiędzy ich terytoriami. Gdy nożyce się zamkną, zwykle najgorzej wychodzi na tym ten, który jest w środku. 

¦ Tak, miejcie się na baczności! Przygotowaliśmy już wszystko i wysłaliśmy ludzi po posiłki i zapasy żywności. Co dzień i co noc przebiegamy okolicę w dalekim promieniu. Każdy 
jest w tej chwili podejrzany, dopóki się nie okaże, że to nie hultaj. Dlatego wybaczcie nam, 
żeśmy się przed chwilą źle zachowali! 

¦ To już zapomniane. Ale z jakiegoż powodu wyruszają czerwonoskórzy przeciwko sobie? 

¦ Winien temu ten diabelski ¦ przepraszam, sir, wy może inaczej o nim sądzicie ¦ prezydent Juarez. Słyszeliście, że musiał zmykać aż do El Paso. Francuzi poszli oczywiście za nim 
aż do Chihuahua i Cohahuela. On ukrył się przed nimi jak szop przed psami, oni zaś gnali go 
aż nad Rio Grandę i byliby go ścigali jeszcze dalej, a w końcu wzięli do niewoli, gdyby nasz 
prezydent w Waszyngtonie nie zabronił im tego. Wszystko było przeciwko Juarezowi, wszyscy go opuścili, nawet Indianie, do których należy jako rodowity czerwonoskóry. 

¦ Apacze także? 

¦ Nie. To zna.czy, że nie byli ani za nim, ani przeciw niemu, nie stawali w ogóle po żadnej 
stronie i siedzieli cicho w swoich kryjówkach. Tak poradził im ich młody i sławny wódz, 
Winnetou. Tym łatwiej udało się agentom Bazaine'a podburzyć przeciwko niemu Komanczów. Komańcze w wielkich gromadach przeszli swoim zwyczajem potajemnie granicę Meksyku, aby skończyć ze stronnikami Juareza. 

¦ Hm! Chcecie powiedzieć: aby rabować, mordować, pustoszyć i palić! Meksyk nic nie obchodzi Komanczów. Ich siedziby i tereny myśliwskie leżą po tamtej, a nie po tej stronie Rio 
Grandę. Ale skoro panowie Francuzi wzywają ich do pomocy przeciwko spokojnym ludziom, 
nie można się im zbytnio dziwić, że korzystają skwapliwie ze sposobności wzbogacenia się. 
Kto ponosi za to odpowiedzialność, tego nie zamierzam tu rozstrzygać. 

¦ No, ja także nie. A więc krótko i węzłowato: przeszli granicę i zrobili, czego od nich żądano, a przy tym zderzyli się z Apaczami. Komańcze byli zawsze śmiertelnymi wrogami 
Apaczów. Toteż napadli na ich obóz, wystrzelali wszystkich, którzy się nie chcieli poddać, a 
resztę zabrali do niewoli razem z namiotami i końmi. 

¦ A co potem? 

¦ Co potem, sir? Mężczyzn wedle obyczaju poprzywiązywano do pali męczeńskich. 

¦ Tak... Panowie Francuzi mają to na sumieniu! Oczywiście, że Apacze wyruszyli natychmiast, aby się zemścić? 

¦ Nie. To przecież tchórze! 

¦ Pierwszy raz słyszę coś podobnego. W każdym razie chyba nie przełknęli tej hańby spokojnie? 

¦ Wysłali kilku wojowników, aby naradzić się nad tym z wodzami Komanczów. Narady te 
odbywały się u nas. 

¦ W forcie Inge? Czemu tam? 

¦ Bo to był grunt neutralny. 

¦ Ładnie! Pojmuję. Czy wodzowie Komanczów przybyli? 

¦ Przybyło pięciu wodzów z dwudziestoma wojownikami. 


¦ A ilu było Apaczów? 

¦Trzech. 

¦Z ilu towarzyszami? 

¦ Bez towarzyszy. 

¦ Hm! I wy mówicie, że to tchórze. Trzej ludzie mieli odwagę puścić się w sam środek 
wrogiego kraju na spotkanie z dwudziestu pięciu przeciwnikami! Panie, jeśli choć trochę znacie Indian, musicie zaświadczyć, że to bohaterstwo. Jaki był wynik narady? 

¦ Nie pokojowy, gdyż waśń pogłębiła się jeszcze bardziej. W końcu Komańcze rzucili się 
na Apaczów. Dwóch z nich zakłuto, trzeci zaś, chociaż ranny, dostał się do konia i przesadził 
trzyłokciowe ogrodzenie. Komańcze ruszyli za nim w pogoń, ale nie zdołali go doścignąć. 

¦ I to się stało na gruncie neutralnym, pod osłoną fortu i pod nadzorem majora wojsk Stanów Zjednoczonych! Jakże zdradziecko postąpili Komańcze! Czyż jest w tym coś dziwnego, 
że Apacze teraz ze swej strony wykopią topór wojenny? Zbiegły wojownik doniesie im o 
wszystkim, po czym wyruszą ogromnymi gromadami, aby się zemścić. Ponieważ zaś wymordowano posłów w forcie białych, zwrócą się także przeciw bladym twarzom. Jak zachowali 
się potem Komańcze względem was? 

¦ Przyjaźnie. Naczelnicy zapewnili nas o tym przed opuszczeniem fortu. Oświadczyli, że 
walczyć będą tylko z Apaczami, natomiast blade twarze uważają za przyjaciół. 

¦ Kiedy odbyły się te tak krwawo zakończone rokowania? 

¦ W poniedziałek. 

¦ Dziś jest piątek, a więc przed czterema dniami. Jak długo zabawili Komańcze w forcie po 
ucieczce Apacza? 

¦ Krótko. Odjechali w godzinę. 

¦ A wyście ich wypuścili? Oni znieważyli prawo międzynarodowe, należało więc ich zatrzymać i ukarać. Wykroczyli przeciwko Stanom Zjednoczonym, bo na ich terytorium popełnili zdradę i podwójne morderstwo. Major powinien ich był uwięzić i donieść o tym do Waszyngtonu. Nie pojmuję go. 

¦ Wyjechał tego dnia na polowanie i dopiero wieczorem powrócił do domu. 

¦ Aby nie być świadkiem narad i zdrady! Znam to! Skoro się Apacze dowiedzą, że pozwolono Komańczom 

odejść z fortu, wówczas biada każdemu białemu, który się dostanie w ich ręce. Nie oszczędzą nikogo. 

¦ Sir, nie zapalajcie się tak bardzo! To, że Komańczom wolno było odejść, okazało się dobre i dla Apaczów. Gdyby Komańcze nie odeszli, Apacze utraciliby w godzinę później jednego ze swych wodzów. 

Old Death zrobił gest zdziwienia. 

¦ Jeszcze jednego wodza, powiadacie? Ach, odgaduję! To było przed czterema dniami. 
Miał znakomitego konia i jechał prędzej od nas. To był on, to on z pewnością! 

¦ Kogo macie na myśli?. ¦ zapytał wachmistrz zdziwi Oiny. 

¦ Winnetou. 

¦ Tak, to był on. Zaledwie Komańcze zniknęli na zachodzie, ujrzeliśmy od strony Rio Frio 
wynurzającego się jeźdźca. Przybył do fortu, aby kupić sobie prochu, ołowiu i naboi do rewolweru. Nie miał odznak szczepowych, a myśmy go nie znali. Podczas zakupów dowiedział 
się o tym, co się stało. Przypadkowo był przy tym oficer dyżurny. Do niego też zwrócił się 
Indianin. 

¦ To wysoce, wysoce zajmujące! ¦ zawołał Old Death. ¦ Chciałbym być przy tym. Co powiedział oficerowi? 

¦ Nic, oprócz tych słów: ,,Wielu białych odpokutuje za to, że spełniono u was taki czyn i że 
nie przeszkodziliście temu, a przynajmniej nie ukaraliście winnych!” Następnie opuścił magazyn i wsiadł na konia. Oficer poszedł za nim, by się przypatrzyć wspaniałemu karoszowi, 


którego dosiadał czerwonoskóry, a ten jeszcze się tak do niego odezwał: ,,Ja chcę być uczciwszy, niż wy jesteście. Dlatego powiadam, że od dziś będzie wojna pomiędzy Apaczami a bladymi twarzami, Wojownicy Apaczów siedzieli spokojni w namiotach, wtem wpadli na nich 
zdradzieccy Komańcze, zabrali im kobiety, dzieci, konie i namioty, zabili wielu, a resztę powlekli z sobą, by ich zamęczyć przy palach. Mimo to ojcowie Apaczów słuchali jeszcze głosu 
Wielkiego Ducha. Nie wykopali natychmiast wojennego topora, lecz wysłali do was swoich 
posłów, by się tu ułożyć z Komańczami. Daliście wolność Komańczom i dowiedliście w ten 
sposób, że jesteście wrogami Apaczów. Wszelka krew, która od dziś popłynie, niech spadnie 
na was, nie na nas!” 

¦ Tak, tak, to podobne do niego! Wydaje mi się, jak gdybym go słyszał! ¦ rzekł Old Death. 
¦ Co odpowiedział na to oficer? 

¦ Zapytał go, kim jest, a czerwonoskóry przedstawił się jako Winnetou, wódz Apaczów. 
Oficer zawołał natychmiast, żeby zamknięto wrota i pojmano Indianina, do czego miał prawo, 
ponieważ wojna już została wypowiedziana, a Winnetou nie był u nas w charakterze parlamentariusza. Indianin zaśmiał się tylko, stratował kilku naszych, w tym oficera, i nie skierował się wcale do bramy, lecz skoczył, tak jak poprzedni Apacz, przez ogrodzenie. Wysłano za 
nim natychmiast oddział żołnierzy, ale go już nie znaleźli. 

¦ Ano, macie! Teraz się zacznie! Biada fortowi i załodze, jeśli nie zwyciężą Komańcze! 
Apacze żadnemu z was nie darują życia. Nie mieliście jakich odwiedzin? 

¦ Tylko raz. Onegdaj pod wieczór był u nas jeździec sam jeden, który zdążał do Sabinal. 
Wiem dobrze, że nazywał cię Clinton, gdyż pełniłem wtedy właśnie służbę przy bramie. 

¦ Clinton! Hm! Opiszę go wam. Uważajcie, czy to on! Old Death opisał Gibsona, a wachmistrz potwierdził, że opis zgadza się w zupełności. W dodatku ja pokazałem fotografię, którą 
on uznał za niewątpliwy wizerunek tego człowieka. 

¦ Pozwoliliście się zatem okłamać ¦ rzekł Old Death. ¦ On wcale nie zmierzał do Sabinal, 
lecz przybył do was, aby się dowiedzieć, jak wygląda u was sytuacja. On należy do tej hołoty, 

o której mówiliście poprzednio. Po rozmowie z wami wrócił do swego towarzysza, który na 
niego czekał. Czy poza tym nie zdarzyło się nic ważnego? 

¦ Więcej nie słyszałem o niczym. 

¦ W takim razie nasza rozmowa skończona. Wspomnijcie śmiało majorowi, żeście się ze 
mną spotkali. Jako jego podwładny, nie możecie mu powtórzyć, co myślę o ostatnich wypadkach, ale odwrócilibyście wielkie nieszczęście i uniknęli rozlewu krwi, gdybyście nie spełniali tak niedbale swych obowiązków. Do widzenia, chłopcy! 

Skręcił koniem i odjechał, a my za nim, rzuciwszy po drodze pozdrowienie dragonom, którzy z kolei zwrócili się na północ. Przebyliśmy cwałem wielką przestrzeń. Old Death zwiesił 
głowę i zagłębił się w myślach. Na zachodzie tonęło słońce, pozostawała jeszcze najwyżej 
godzina dnia, a widnokrąg leżał przed nami odcięty od nieba linią wyraźną jak ostrze noża. 
Chcieliśmy dotrzeć dzisiaj do rzeki Rio Leona, ciągle jednak byliśmy daleko od celu. Zauważył to zapewne także Old Death, gdyż popędzał konia, ilekroć ten chciał wpaść w wolniejsze 
tempo, Skutkiem tego pośpiechu, kiedy zwiększająca się ciągle kula słoneczna dotknęła linii 
horyzontu, ujrzeliśmy na południu ciemny pas, który stawał się coraz wyraźniejszy. Grunt, w 
ostatnich godzinach piaszczysty, pokrył się znowu trawą, a ciemny pas okazał się szeregiem 
drzew, które zdawały się zapraszać do odpoczynku. Old Death wskazał je ręką, puścił konia 
stępa i rzekł: 

¦ Jeżeli w tych okolicach rosną drzewa, musi być w pobliżu woda. Mamy przed sobą Rio 
Leona i rozłożymy się na jej brzegu obozem. 

Wkrótce dotarliśmy do drzew. Tworzyły one wąski, biegnący wzdłuż brzegów gaj, podszyty 
gęstymi zaroślami. Koryto rzeki było szerokie i niezbyt zasobne w wodę, mimo to nie mogliśmy przeprawić się w tym miejscu, w którym się zatrzymaliśmy; trzeba było pojechać jeszcze 
w dół. Po niedługim szukaniu znaleźliśmy miejsce płytkie, kamieniste, po którym przedostali


śmy się na drugą stronę. Old Death prowadził pochód. W chwili gdy koń jego wchodził w 
wodę, Old Death zatrzymał go i pochylił się, by uważnie przyjrzeć się dnu rzeki. 

¦ Well! ¦ potwierdził. ¦ Tak sobie myślałem! Tu spotykamy trop! Nie mogliśmy go zauważyć przedtem, ponieważ suchy brzeg pokryty jest twardym krzemieniem, na którym nie 
widać śladów. Popatrzcie na dno! 

My także zsiedliśmy z koni i zauważyliśmy okrągłe, trochę większe od dłoni wgłębienia na 
dnie rzeki. 

¦ Czy to jest trop? ¦ zapytał Lange. ¦ Mieliście istotnie słuszność, sir. Może to był koń, a 
więc i jeździec. 

¦ Nie. Niechaj Sam przypatrzy się śladom, Zobaczę, co on o nich sądzi. 

Murzyn stał dotąd skromnie za nami. Teraz podszedł i spojrzał w wodę. 

¦ To być dwaj jeźdźcy, którzy przejść przez wodę ¦ rzekł. 

¦ Dlaczego twierdzisz, że to jeźdźcy, a nie bezpańskie konie? 

¦ Bo koń, który mieć żelazo, nie być dziki mustang, lecz swojski, a na takim zawsze siedzieć jeździec. I ślad głęboki. Konie nieść ciężar, a ten ciężar to ludzie. Konie przejść przez 
wodę nie obok siebie, lecz za sobą; a potem stać i pić, jeden obok drugiego. To robić tylko, 
kiedy musieć i słuchać cugli. Gdzie być cugle, tam być i siodło, a na nim jeździec. 

¦ Dobrze to wywnioskowałeś ¦ pochwalił stary Murzyna. ¦ Ja sam nie wytłumaczyłbym 
tego lepiej. Obaj jeźdźcy śpieszyli się bardzo, bo nie pozwolili nawet koniom napić się wody. 
Ponieważ jednak zwierzęta były bardzo spragnione, a westman uważa przede wszystkim na 
konia, sądzę, że pozwolili koniom napić się dopiero na drugim brzegu. Ci dwaj ludzie mieli 
widocznie powód do tego, aby się znaleźć czym prędzej na drugiej stronie. Spodziewam się, 
że odgadniemy ten powód. 

Podczas tych roztrząsań nasze konie piły wodę długimi łykami. Gdy zaspokoiły pragnienie, 
wsiedliśmy na nie znowu i dostaliśmy się niemal suchą nogą na drugi brzeg. Rzeka była tu 
tak płytka, że woda nie dochodziła nawet do strzemion. Zaledwie stanęliśmy na drugiej stronie, Old Death, którego bystrości nic ujść nie mogło, rzekł: 

¦ Oto mamy powód. Przypatrzcie się tej lipie. Zdarto z niej korę na wysokość człowieka. A 
tutaj co tkwi w ziemi? 

Wskazał ręką przed siebie. Ujrzeliśmy tam dwa rzędy wbitych w ziemię palików, nie dłuższych i nie grubszych od zwyczajnego ołówka. 

¦ Co mogą znaczyć te paliki? ¦ ciągnął dalej Old Death. ¦ W jakim stosunku pozostają do 
obdartej kory? Czy widzicie małe, zeschłe kawałki łyka, porozrzucane po ziemi? Tych palików używano do przytrzymywania oczek jakiejś tkaniny. Czy wiecie, jak wygląda warsztat 
do tkania sieci, chust i tym podobnych rzeczy? Nie? No, to wiedzcie, że taki właśnie warsztat 
mamy przed sobą, tylko nie sporządzony z drzewa ani z żelaznych gwoździ. Obaj jeźdźcy 
zrobili z łyka długą, szeroką wstęgę. Jak widać z ustawienia palików, miała ona dwa łokcie 
długości, a sześć cali szerokości. Takie opaski służą Indianom do opatrywania ran. Soczyste 
łyko chłodzi ranę, a wyschnąwszy, tak się ściąga, że podtrzyma nawet uszkodzoną kość. Sądzę zatem, że jeden z jeźdźców był ranny. A teraz spojrzyjcie tutaj w wodę! Czy widzicie 
dwa wgłębienia w kształcie muszli? Tutaj oba konie tarzały się w wodzie. Zdjęto z nich siodła, aby się mogły zamoczyć i orzeźwić, na co pozwalają tylko Indianie, i to wtedy jedynie, 
kiedy czeka ich długa i forsowna jazda. Możemy zatem przyjąć za pewnik, że ci dwaj jeźdźcy 
bawili tu tylko przez taki czas, jakiego potrzebowali, aby zrobić opaskę, i pojechali potem 
dalej. Rezultat naszych badań jest zatem następujący: dwaj jeźdźcy na indiańskich koniach, w 
tym jeden jeździec ranny, którzy tak się śpieszyli, że nie napoili nawet koni po tamtej stronie; 
spostrzegłszy na tym brzegu lipę, odjechali natychmiast po założeniu koniecznej opaski. Co z 
tego wynika, panowie? I wy natężcie swój mózg! ¦ zwrócił się do mnie Old Death. 

¦ Spróbuję ¦ odrzekłem ¦ ale nie śmiejcie się ze mnie, jeśli nie wpadnę na właściwą odpowiedź. 


¦ Ani mi się śni! Uważam was za swego ucznia, więc nie mogę od was wymagać dojrzałej 
odpowiedzi. 

¦ Ponieważ to były konie indiańskie, przeto przypuszczam, że jeźdźcy należeli do jakiegoś 
czerwonego plemienia. Jeśli teraz wezmę pod uwagę zdarzenia w forcie Inge oraz tę wiadomość, że jeden z Apaczów umknął, ale ranny, Winnetou zaś również odjechał czym prędzej, 
to dochodzę do przekonania, że podążył za nim i mając wyśmienitego konia doścignął go. 

¦ Nieźle! ¦ potwierdził Old Death. ¦ Czy wiecie coś jeszcze? 

¦ Tak, Obaj Apacze starali się przede wszystkim jak najprędzej dostać do współplemieńców, aby im donieść, jaka zniewaga spotkała ich w forcie, oraz zwrócić uwagę na to, że ich 
wrogowie, Komańcze, wkrótce nadejdą. Tym się tłumaczy ich wielki pośpiech widoczny także w tym, że dopiero tutaj zabrali się do opatrzenia rany, wiedząc zresztą z góry, że nad rzeką 
znajdzie się łyko. Po krótkim odpoczynku pojechali dalej. 

¦ Tak jest. Jestem z was zadowolony. Prawie nie wątpię, że to był Winnetou z tym uczestnikiem rokowań pokojowych, któremu udało się uciec. Jest już oczywiście za późno na to, 
aby znaleźć ich ślady w trawie, ale domyślam się, w którą stronę podążyli. Musieli tak jak my 
przejść przez Rio Grandę i udali się potem w najprostszym kierunku, co i my także zrobimy. 
Sądzę więc, że napotkamy gdzieś jeszcze ich ślady. Rozejrzymy się teraz za miejscem na 
obóz, gdyż jutro trzeba wyruszyć jak najwcześniej. 

Wprawnym okiem wybrał wnet odpowiednie miejsce, otoczone krzakami i zarosło soczystą 
trawą, na której konie mogły sobie użyć do syta. Rozsiodłaliśmy je i lassami zabranymi z La 
Grange poprzywiązywaliśmy do powbijanych w ziemię palików. Potem rozłożyliśmy się 
obozem i zasiedliśmy do wieczerzy, na którą złożyły się resztki naszych zapasów żywności. 
Na moje pytanie, czy nie można by rozniecić ognia, Old Death odrzekł z chytrze szyderczą 
miną: 

¦ Spodziewałem się tego pytania z waszej strony, sir. Czytaliście pewnie już dawniej niejedną piękną historię Coopera i innych autorów o Indianach. Podobały wam się te rzeczy? 

¦ Dosyć. 

¦ Hm, tak! To się dobrze czyta. Człowiek zapala fajkę, siada na kanapie, zakłada nogę na 
nogę i zagłębia się w pięknej książce, wziętej z wypożyczalni. Ale gdy człowiek sam pójdzie 
w puszczę na daleki Zachód, wówczas sprawa przedstawia się inaczej aniżeli w książkach. 
Cooper był bardzo zdolnym pisarzem i ja również używałem sobie na jego opowiadaniach o 
różnych Skórzanych Pończochach, ale Dzikiego Zachodu on nie widział. Umiał doskonale 
łączyć poezję z rzeczywistością, ale tutaj niestety spotyka człowiek tylko rzeczywistość, poezji, ja przynajmniej, nie znalazłem. W powieści czyta się o pięknie płonącym obozowym 
ognisku, nad którym piecze się soczysta bawola polędwica. Ja powiadam jednak, że gdybyśmy rozniecili taki ogieniek, to zapach spalenizny zwabiłby do nas każdego Indianina, który 
by się znajdował w promieniu dwu mil angielskich. 

¦ Prawie o godzinę drogi? Czy to możliwe? 

¦ Przekonacie się jeszcze, jakie nosy mają czerwonoskórzy, a gdyby zresztą oni tego nie 
zwęszyli, to zwietrzą konie i zdradzą to parskaniem, którego ich Indianie uczą. To parskanie 
sprowadziło już śmierć na niejednego białego. Dlatego raczej wyrzekniemy się na dziś poezji 
obozowego ogniska. 

¦ Nie zachodzi żadna obawa, żeby Indianie przebywali gdzieś w pobliżu, gdyż Komańcze 
nie mogą jeszcze być w drodze. Zanim wysłańcy powrócą do domu i zanim zgromadzą się 
wojownicy rozmaitych szczepów, upłynie sporo czasu. 

¦ Hm! Jak to mądrze umie rozprawiać taki greenhorn. Niestety zapomnieliście o trzech rzeczach: po pierwsze ¦ jesteśmy właśnie na terytorium Komanczów, po wtóre ¦ ich wojownicy 
zapędzili się już aż do Meksyku, a po trzecie ¦ nie potrzeba pozostałych dopiero zwoływać, 
gdyż dawno już są zebrani i przygotowani do wyprawy wojennej. A może uważacie Komanczów za tak głupich, że zabili posłów Apaczów, nie będąc gotowi do natychmiastowego wy


ruszenia? Ja twierdzę, że zdradziecki postępek względem posłów Apaczów nie był bynajmniej skutkiem chwilowego gniewu, lecz został obmyślony i postanowiony już z góry. Sądzę, 
że Komańcze są już nad Rio Grandę, i obawiam się, że Winnetou z trudem tylko zdoła przedostać się obok nich niepostrzeżenie. 

¦ Więc wy jesteście po stronie Apaczów? 

¦ Po cichu, tak. Wyrządzono im krzywdę tym haniebnym napadem. Oprócz tego czuję dla 
Winnetou nadzwyczajną sympatię. Jednak rozwaga nakazuje nam nie stać po niczyjej stronie. 
Bądźmy zadowoleni, jeśli dostaniemy się do celu cało, i ani na myśl nam nie powinno przyjść 
kokietowanie jednej lub drugiej strony. Zresztą nie mam zbyt wielkiego powodu do strachu 
przed Komańczami. Oni mnie znają. Nie zrobiłem im nigdy świadomie nic złego, bywałem u 
nich często i przyjmowali mnie uprzejmie. Jeden z najbardziej znanych ich wodzów Oyokolca, czyli ,,Biały Bóbr”, jest nawet moim przyjacielem, gdyż wyrządziłem mu przysługę, której, jak powiedział, nigdy mi nie zapomni. Stało się to nad Red River, gdzie napadł na niego 
oddział Czikazajów. Byłby utracił z pewnością skalp i życie, gdybym się wówczas nie pojawił. Ta przyjaźń posiada dla nas teraz wielką wartość. Powołam się na nią, gdybyśmy się 
spotkali z Komańczami, a oni próbowaliby się źle z nami obejść. Zresztą jest nas pięciu, z 
których każdy, jak sądzę, umie używać strzelby. Zanimby jakiś czerwonoskóry pozbawił 
mnie mojej czupryny, tuzin jego towarzyszy dostałby bilet do wiecznych ostępów. Na wszelki 
wypadek jednak musimy być przygotowani i zachowywać się tak, jak się zachowuje rozsądny 
człowiek w kraju nieprzyjacielskim. Wszyscy więc wprawdzie będziemy spali, lecz każdy z 
nas kolejno stanie na czatach, które zmieniać będziemy co godzinę, Porządek ustalimy za 
pomocą losowania źdźbłami trawy rozmaitej długości. Każdy będzie miał po pięć godzin snu; 
to powinno wystarczyć. 

To rzekłszy ściął pięć trawek. Na mnie wypadła ostatnia warta. Tymczasem nadeszła noc i 
zrobiło się zupełnie ciemno. Dopóki nie zasnęliśmy, straż nie była potrzebna. Nikt z nas nie 
miał ochoty do snu. Zapaliliśmy cygara i bawiliśmy się rozmową tym chętniej, że Old Death 
opowiadał rozmaite zdarzenia ze swego życia, które, jak zauważyłem, dobierał tak, żebyśmy 
się mogli z nich czegoś nauczyć. Tak zeszedł nam czas do godziny jedenastej. Wtem Old Death zamilkł i zaczął nadsłuchiwać. Jeden z naszych koni zaparskał w szczególny sposób, jak 
gdyby z rozdrażnienia lub strachu. Mnie także to zastanowiło. 

¦ Hm! ¦ mruknął Old Death. ¦ Co to było? Czy nie miałem słuszności, mówicie do Cortesia, że oba nasze człapaki bywały już na prerii? Tak parska tylko zwierzę, które nosiło już na 
sobie westmana. W pobliżu z pewnością znajduje się coś podejrzanego. Ale nie oglądajcie 
się, panowie! W zaroślach jest całkiem ciemno, a gdy się natęża oczy, aby coś ujrzeć w takiej 
ciemności, nabierają one blasku i wróg może je dostrzec. Patrzcie zatem spokojnie przed siebie! Ja sam rozejrzę się dokoła. Ściągnę przy tym na twarz kapelusz, aby nie wystawiać na 
widok moich oczu. Słuchajcie! Znowu! Nie ruszajcie się! 

Parskanie się powtórzyło. Mój koń zaczął teraz tupać nogami, jak gdyby chciał się zerwać z 
lassa. Zamilkliśmy, co ja uważałem za naturalne, lecz Old Death szepnął: 

¦ Skąd to nagie milczenie? Jeśli rzeczywiście ktoś jest w pobliżu, aby nas podsłuchać, to 
już słyszał rozmowę, a po milczeniu pozna, że parskanie zwróciło naszą uwagę i wzbudziło w 
nas podejrzenie. A więc mówcie, mówcie dalej! Opowiadajcie sobie cokolwiek bądź. 

Wtem rzekł Murzyn po cichu: 

¦ Sam wiedzieć, gdzie człowiek być. Sam widzieć dwoje oczu. 

¦ Dobrze, ale nie patrz już w tamtą stronę, bo zobaczy także twoje oczy. Gdzież to jest? 

¦ Gdzie Sam przywiązać swego konia, koło krzaka dzikich śliw. Całkiem nisko przy ziemi, 
całkiem słabo widzieć iskrzące punkty, 

¦ Dobrze! Zakradnę się do tego człowieka od tyłu i wezmę go lekko za kark. Nie ma obawy, żeby było ich więcej, bo w takim razie konie zachowywałyby się inaczej. Rozmawiajcie 
więc dalej głośno! Przyda się to podwójnie, gdyż po pierwsze ¦ ten człowiek nie będzie ni


czego podejrzewał, a po wtóre ¦ wasze głosy przygłuszą szmer moich kroków, którego w tej 
ciemności nie zdołam uniknąć. 

Wstał i odszedł. Lange zapytał mnie o coś głośno, na co ja równie głośno odpowiedziałem. 
Wywiązał się z tego rodzaj sprzeczki, której ja usiłowałem nadać żartobliwe zabarwienie 
stwarzając powód do śmiechu. Głośne objawy wesołości najlepiej mogły przekonać podsłuchującego, że niczego nie przeczuwamy, i przygłuszyć szmer wywołany przez zbliżającego 
się doń Old Deatha. 

Will i Murzyn wtórowali mi także i tak hałasowaliśmy z dziesięć minut, dopóki nie odezwał 
się głos Old Deatha: 

¦ Hola! Nie ryczcież jak lwy! To już niepotrzebne, bo go mam. Zaraz go przyniosę. 

Usłyszeliśmy szelest tam, gdzie był przywiązany koń Murzyna, a za chwilę stary wyszedł 
ciężkim krokiem i złożył przed nami niesiony na plecach ciężar. 

¦ Tak! ¦ rzekł. ¦ Walka była bardzo łatwa, gdyż zrobiliście taki zgiełk, ze ten czerwonoskóry nie zauważyłby nawet trzęsienia ziemi. 

¦ Indianin? Jest ich więcej w pobliżu? 

¦ Możliwe, lecz nieprawdopodobne. Ale teraz trzeba nieco światła, aby mu się przypatrzyć. 
Widziałem tani trochę suchych liści i zeschłe drzewko. Przyniosę je. Uważajcie tymczasem 
na niego! 

¦ On się nie rusza. Czy nie żyje? 

¦ Nie, jest tylko nieprzytomny. Związałem mu ręce na plecach jego własnym pasem. Zanim 
przyjdzie do siebie, będę z powrotem. 

Poszedł po drzewko, a gdy je przyniósł, połupaliśmy je drobno nożami. Zapałki mieliśmy z 
sobą, niebawem więc zapłonął niewielki ogień, w którego blasku można było dobrze obejrzeć 
pojmanego, gdyż suche drzewo paliło się prawie bez dymu. 

Czerwonoskóry miał na sobie indiańskie spodnie z frędzlami, taką samą bluzę myśliwską i 
mokasyny bez ozdób. Na gładko ogolonej głowie zwisał tylko kosmyk skalpowy. Twarz miał 
pomalowaną w czarne pasy na żółtym tle. Broń, która się składała z noża, łuku i skórzanego 
kołczanu, odebrał mu Old Death. Leżał nieruchomo i z zamkniętymi oczyma, jak gdyby nie 
żył. 

¦ To zwykły wojownik ¦ rzekł Old Death ¦ który nie ma nawet odznaki, że zabił nieprzyjaciela. Nie ma też woreczka z lekami na szyi. Ten brak wskazuje, że albo nie otrzymał jeszcze w ogóle imienia, albo je utracił. Użyto go teraz do zwiadów, bo to zadanie najniebezpieczniejsze, przy którym można się odznaczyć, zabić nieprzyjaciela i zdobyć na nowo imię. 
Patrzcie, już się rusza! Zaraz przyjdzie do siebie. Bądźcie cicho! 

Jeniec przeciągnął się i zaczerpnął głęboko powietrza. Poczuł, że ma związane ręce, i drgnął 
na całym ciele. Otworzył oczy, spróbował się zerwać, lecz upadł z powrotem. Teraz patrzył 
na nas błyszczącymi oczyma. Gdy wzrok jego padł na Old Deatha, wyrwało mu się z ust: 

Kosza-pehwe!12 

¦ Tak, to ja ¦ odpowiedział westman. ¦ Czy czerwony wojownik zna mnie? 

¦ Synowie Komanczów znają bardzo dobrze męża noszącego to imię, ponieważ był u nich. 

¦ Jesteś Komanczem. Widzę to po barwach wojennych na twojej twarzy. Jak ci na imię? 

¦ Syn Komanczów utracił swe imię i nigdy go już nosić nie będzie. Wyszedł, aby je odzyskać, ale wpadł w ręce bladych twarzy i obarczył się wstydem i hańbą. Prosi więc blade twarze, by go zabiły. Zanuci pieśń wojenną i nikt nie usłyszy z jego ust głosu skargi. 

¦ Nie możemy spełnić twej prośby, gdyż jesteśmy twoimi przyjaciółmi. Wziąłem cię do 
niewoli, ponieważ z powodu ciemności nie spostrzegłem, że jesteś synem Komanczów, z którymi łączy nas pokój. Będziesz żył dalej, dokonasz jeszcze wielu dzielnych czynów i zdobędziesz imię, przed którym zadrżą wrogowie. Jesteś wolny! 

12 Kosza – pehwe (ind.) – Stara Śmierć. 


Po tych słowach Old Death rozwiązał mu ręce. Przypuszczałem, że Komańcz zerwie się z 
ziemi natychmiast. Tymczasem leżał dalej, jak gdyby był ciągle związany. 

¦ Syn Komanczów ¦ rzekł ¦ i tak nie jest wolny. On chce umrzeć. Wbij mu nóż w serce! 

¦ Nie mam do tego powodu ani najmniejszej ochoty. Dlaczego żądasz, żebym cię zabił? 

¦ Ponieważ byłeś chytrzejszy ode mnie i wziąłeś mnie do niewoli. Skoro wojownicy Komanczów dowiedzą się o tym, wypędzą mnie od siebie, mówiąc: najpierw utracił leki oraz 
imię, a potem wpadł w ręce bladych twarzy. Oko jego jest ślepe, a ucho głuche. Nie będzie on 
nigdy godzien odznaki wojownika. 

Powiedział to tak smutnym tonem, że mi się go żal zrobiło. Nie mogłem wprawdzie zrozumieć wszystkich jego słów, ponieważ mówił angielszczyzną pomieszaną z językiem Komanczów, ale starałem się odgadnąć ich znaczenie. 

¦ Nasz czerwony brat nie ściągnął hańby na siebie ¦ odezwałem się, zanim Old Death 
zdołał odpowiedzieć. ¦ Dać się podejść tak sławnej bladej twarzy jak Kosza-pehwe nie jest 
hańbą, a zresztą wojownicy Komanczów nie dowiedzą się nigdy, że byłeś naszym jeńcem. 
Nasze usta będą o tym milczały. 

¦ Czy Kosza-pehwe to potwierdzi? ¦ zapytał Indianin. 

¦ Bardzo chętnie ¦ rzekł stary. ¦ Udamy, że spotkaliśmy się pokojowo. Ja jestem waszym 
przyjacielem, nie byłoby więc błędem z twej strony, gdybyś poznawszy mnie, podszedł do 
nas otwarcie. 

¦ Mój sławny biały brat pociesza mnie swoją mową. Ufam jego słowom i wstanę, gdyż nie 
wrócę z hańbą do wojowników Komanczów. Bladym twarzom będę wdzięczny za ich milczenie, dopóki oczy moje będą oglądać słońce. 

Usiadł i odetchnął głęboko. Wprawdzie na jego grubo posmarowanej twarzy nie było widać 
żadnego wzruszenia, ale zauważyliśmy od razu, że lżej mu się zrobiło na sercu. 

¦ Nasz czerwony brat widzi ¦ zaczął znowu Old Death ¦ że jesteśmy mu życzliwi. Spodziewamy się zatem, że on także będzie nas uważał za przyjaciół i szczerze odpowie na moje 
pytania. 

¦ Niech Kosza-pehwe zapyta. Powiem samą prawdę. 

¦ Czy mój czerwony brat wyruszył sam na zabicie nieprzyjaciela lub niebezpiecznego zwierza, aby z nowym imieniem wrócić do wigwamu, czy też jest z nim więcej wojowników? 

¦ Tyle, ile kropel wody w te rzece. 

¦ Czy czerwony brat chce przez to powiedzieć, że wszyscy wojownicy Komanczów opuścili swe namioty? 

¦ Tak. Wyruszyli po skalpy nieprzyjaciół. 

¦ Których nieprzyjaciół? 

¦ Tych psów Apaczów. Doleciał od nich smród aż do namiotów Komanczów, a ci dosiedli 
koni, aby tych kujotów wytępić z powierzchni ziemi.. 

¦ Czy wysłuchali przedtem rady starych, rozumnych wodzów? 

¦ Sędziwi wojownicy zebrali się na naradę i uchwalili wojnę. Potem czarownicy zapytali 
Wielkiego Ducha o jego wolę, a odpowiedź Manitou wypadła zadowalająco. Od obozowisk 
Kumanczów aż do rzeki, zwanej przez blade twarze Rio Grandę del Norte, roi się od naszych 
wojowników. Słońce zaszło cztery razy, od kiedy topór wojenny noszono z namiotu do namiotu. 

¦ A czy czerwony brat należy do takiego oddziału wojowników? 

¦ Tak, obozujemy powyżej tego miejsca nad rzeka. Wysłano ludzi na zwiady, aby zbadali, 
czy okolica jest bezpieczna. Ja poszedłem w dół rzeki i przybyłem tu, gdzie zwęszyłem konie 
bladych twarzy. Wlazłem w krzaki, aby was policzyć, gdy wtem wpadł na mnie Kosza - pehwe i zabił mnie na krótki czas. 

¦ To zapomniane. Nikt o tym już mówić nie będzie. Ilu wojowników dzielnego szczepu 
Komanczów stoi tu obozem? 


¦ Równo dziesięć razy po dziesięć. 

¦ A kto dowodzi? 

¦ Awat-wila13, młody wódz. 

¦ Nie znam go i nigdy nie słyszałem jego imienia. 

¦ Otrzymał je dopiero niedawno, ponieważ zabił w Wielkich Górach szarego niedźwiedzia i 
przyniósł jego skórę i pazury. Jest on synem Oyo-kolca, którego blade twarze zwą Białym 
Bobrem. 

¦ O, tego znam. To mój przyjaciel. 

¦ Wiem o tym, bo widziałem cię u niego. Byłeś gościem w jego namiocie. Syn jego, Wielki 
Niedźwiedź, przyjmie cię uprzejmie. 

¦ Jak daleko stąd znajduje się wasz obóz? 

¦ Mój biały brat nie będzie jechał nawet przez połowę tego czasu, który nazywa godziną. 

¦ W takim razie poprosimy wodza o gościnę. Niech nas czerwony brat poprowadzi. 

W kilka minut dosiedliśmy koni i pojechaliśmy pod przewodnictwem Indianina najpierw 
poza owe drzewa na otwarty teren, a potem w górę rzeki. 

W dobre pół godziny wynurzyło się przed nami kilka ciemnych postaci. Były to warty obozowe. Przewodnik zamienił z nimi kilka słów i oddalił się, my zaś musieliśmy się zatrzymać. 
Po jakimś czasie Indianin wrócił i poprowadził nas dalej. Ciemność panowała zupełna. Na 
zachmurzonym niebie nie świeciła ani jedna gwiazda. Patrzyłem pilnie w lewo i w prawo, ale 
nic nie zdołałem zobaczyć. Ujechawszy znowu niewielką przestrzeń, przewodnik rzekł: 

¦ Niech biali bracia nie posuwają się już dalej naprzód. Synowie Komanczów nie palą 
ognisk na wyprawach wojennych, teraz jednak są pewni, że w pobliżu nie ma nieprzyjaciela, i 
rozniecą ogień. 

Stanęliśmy na miejscu, on zaś odszedł. W kilka chwil potem ujrzałem jarzący się punkt 
wielkości główki od szpilki. 

¦ To punks ¦ objaśnił Old Death. 

¦ Co to jest punks? ¦ spytałem udając, że nie wiem, o co chodzi. 

¦ Zapałka preriowa. Dwa kawałki drzewa, jeden szeroki, a drugi cienki, okrągły. W szerokim jest niewielkie wgłębienie, które napełnia się punksem, to jest suchym próchnem ze 
zbutwiałych, starych drzew. To najlepsze krzesiwo na świecie. Cienki pręt wkłada się do 
wgłębienia z próchnem i obraca się szybko obiema rękami. Przez to tarcie hubka się rozgrzewa i zapala. Patrzcie! 

Płomyk błysnął raz i drugi i zamienił się w wielki płomień, podsycany zeschłym listowiem. 
Niebawem jednak opadł na powrót, gdyż Indianin nie znosi zbyt jasno świecącego ognia. Dokoła poukładano gałęzie tak, że jednym końcem dotykały żaru. W środku więc płonął ogień, 
regulowany w ten sposób, że zwiększał się albo zmniejszał, w miarę jak zbliżano lub odsuwano gałęzie. Kiedy liście mocniej zapłonęły, ujrzeliśmy, że znajdujemy się pod drzewami, 
otoczeni przez Indian trzymających broń w ręku. Kilku z nich miało strzelby, a reszta tylko 
włócznie, strzały i łuki. U wszystkich jednak zauważyłem tomahawki, straszliwe indiańskie 
topory, które w ręku wprawnego wojownika są bronią o wiele groźniejszą, aniżeli się zazwyczaj przypuszcza. Gdy uregulowano ogień, polecono nam zsiąść z koni, które odprowadzono 
na bok. W ten sposób znaleźliśmy się w mocy czerwonoskórych, gdyż bez koni nie mogliśmy 
w tych stronach nic począć. Nie zażądano wprawdzie od nas broni, ale pięciu przeciwko stu ¦ 
to nie był zbyt pomyślny stosunek sił. 

Pozwolono nam przystąpić do ognia, przy którym siedział jeden Indianin. Nie można było 
poznać jego wieku, gdyż całą twarz miał pomalowaną tak samo jak zwiadowca. We włosach 
ujętych w węzeł tkwiło pióro białego orła ¦ znak wojny. U pasa wisiały dwa skalpy, a na 
sznurku, biegnącym dokoła szyi woreczek z lekami i fajka pokoju. Na kolanach leżała strzel

13 Awat – wila (ind.) – Wielki Niedźwiedź. 


ba, stary grat sprzed dwudziestu lub trzydziestu lat. Indianin przypatrzył się nam uważnie po 
kolei. 

¦ Dumnie sobie poczyna ¦ szepnął Old Death tak, aby go czerwonoskórzy nie zrozumieli. 
¦ Pokażemy mu, że my także jesteśmy wodzami. Usiądźcie zatem i pozwólcie mi mówić! 

Stary zajął miejsce naprzeciw wodza, a my tak samo. Tylko Murzyn nie usiadł wiedząc, że 
to należało jedynie do przywilejów wodza. 

¦ Uff! wybuchnął Indianin gniewnie i wyrzucił z siebie jeszcze kilka słów, których jednak 
nie zrozumiałem. 

¦ Czy umiesz mówić językiem bladych twarzy? ¦ zapytał Old Death. 

¦ Umiem, lecz nie używam go, gdyż mi się nie podoba ¦ brzmiała odpowiedź wodza, którą 
Old Death natychmiast nam przetłumaczył. 

¦ Proszę cię jednak, żebyś teraz nim mówił! 

¦ Dlaczego? 

¦ Ponieważ moi towarzysze nie rozumieją języka Komanczów, a muszą wiedzieć, o czym 
się będzie mówiło. 

¦ Oni znajdują się u Komanczów i powinni się posługiwać ich językiem, Tego wymaga 
uprzejmość. 

¦ Mylisz się. Oni nie potrafią mówić językiem, którego nie znają. To chyba jasne. Nadto są 
gośćmi Komanczów, oni więc mogą żądać od ciebie uprzejmości, której ty się od nich niesłusznie domagasz. Powiedziałeś, że umiesz po angielsku. Jeśli nie zechcesz mówić tym językiem, pomyślę, że kłamiesz. 

¦ Uff! zawołał, a potem przeszedł na łamaną angielszczyznę. ¦ Powiedziałem, że umiem, i 
nie kłamię. Jeśli nie wierzą, to mnie obrażają, a za to każę ich zabić. Dlaczego ośmieliliście 
się usiąść przy mnie? 

¦ Ponieważ mamy do tego prawo, jako wodzowie. 

¦ Czyim ty jesteś wodzem? 

¦ Wodzem poszukiwaczy ścieżek. 

¦ A ten? ¦ pokazał na Langego. 

¦ Wodzem kowali robiących broń. 

¦ A ten? ¦ wskazał na Willa. 

¦ To jego syn, który kuje miecze oraz wyrabia tomahawki służące do rozrąbywania głów. 

Wydało się, że to Indianinowi zaimponowało. 

¦ Jeśli to umie, to jest bardzo zręcznym wodzem. A ten? ¦ zakończył patrząc na mnie. 

¦ Ten sławny mąż pochodzi z dalekiego kraju i przepłynął Wielkie Morze, aby poznać wojowników Komanczów. Jest wodzem mądrości i wiedzy wszelkich rzeczy, a gdy wróci do 
swego kraju, opowie, jakimi ludźmi są Komancze. 

To przerastało zdolność pojmowania Indianina. Spojrzał na mnie frasobliwie i zauważył: 

¦ Należy więc do ludzi mądrych i doświadczonych, ale włosy jego nie są białe. 

¦ W owym kraju rodzą się synowie tak mądrzy jak tutaj ludzie starzy. 

¦ W takim razie zapewne Wielki Duch bardzo kocha ów kraj. Ale synowie Komanczów 
obejdą się bez mądrości tej bladej twarzy, gdyż sami są dość mądrzy i wiedzą, czego im do 
szczęścia potrzeba. Zdaje się, że mądrość nie weszła wraz z nim do tego kraju, skoro ośmiela 
się przekraczać naszą ścieżkę wojenną. Wykopawszy tomahawk, nie znoszą wojownicy Komanczów białych mężów. 

¦ Nie wiesz, jak się zdaje, co powiedzieli wasi wysłańcy w forcie Inge. Zapewniali, że prowadzą wojnę tylko z Apaczami, ale są przyjaciółmi bladych twarzy. 

¦ Niech oni sami tego dotrzymają. Mnie przy tym nie było. 

Indianin mówił dotychczas bardzo nieprzyjaźnie, a Old Death odpowiadał uprzejmie. Teraz 
jednak uznał za stosowne zmienić ton i wybuchnął: 


¦ Tak twierdzisz? Kto ty jesteś właściwie, że się ośmielasz tak odzywać do Kosza-pehwe? 
Czemu nie podałeś mi swego imienia? Czy je w ogóle masz? Jeżeli nie, to wymień imię twego ojca! 

Wódz zesztywniał widocznie ze zdumienia wobec tego zuchwalstwa, patrzył przez długi 
czas w twarz Old Deatha, a wreszcie krzyknął: 

¦ Człowiecze, pilnuj się, bo cię każę na śmierć zamęczyć! 

¦ O to ja się nie boję! 

¦ Jestem Awat-wila, wódz Komanczów! 

¦ Awat-wila, Wielki Niedźwiedź? Kiedy ja zabiłem pierwszego niedźwiedzia, byłem jeszcze chłopcem, a od tego czasu położyłem ich trupem tyle, że mógłbym sobie całe ciało obwiesić ich pazurami. Człowiek, który zabił niedźwiedzia, nie jest jeszcze bohaterem w mych 
oczach. 

¦ To przypatrz się skalpom u mego pasa! 

¦ Pshaw! Gdybym pozabierał skalpy tym wszystkim, których zabiłem, ozdobiłbym nimi 
całą gromadę twoich wojowników. To dla mnie również nic nie znaczy. 

¦ Jestem synem wielkiego wodza, Oyo-kolca. 

¦ To już ma dla mnie większe znaczenie. Wypaliłem z Białym Bobrem fajkę pokoju; przysięgliśmy sobie nawzajem, że jego przyjaciele będą moimi przyjaciółmi, a moi ¦ Jego przyjaciółmi, i dotrzymywaliśmy zawsze danego słowa. Mam nadzieję, że syn będzie tak samo wobec mnie usposobiony jak jego ojciec! 

¦ Odzywasz się do mnie ciągle zuchwałym językiem! Czy uważasz wojowników Komanczów za myszy, na które pies może szczekać, jak mu się podoba? 

¦ Co? Pies? Jeśli myślisz, że Old Death jest psem, którego można zabić, to wyślę cię natychmiast do wiecznych ostępów! 

¦ Uff! Tam stoi stu mężów! Wskazał ręką dokoła. 

¦ Dobrze ¦ odparł Old Death. ¦ Ale tu my siedzimy. I znaczymy tyle samo, co twoich stu 
Komanczów. Oni wszyscy nie zdołają przeszkodzić, żebym ci wpakował kulę w brzuch, a z 
nimi pomówilibyśmy jeszcze potem osobno. Popatrz no! Mam tu dwa rewolwery, a w każdym po sześć kuł. Moi czterej towarzysze są tak samo uzbrojeni, a prócz tego widzisz u nas 
rusznice i noże. Zanimby nas pokonano, musiałaby wyginąć połowa twoich wojowników! 

Nikt jeszcze tak nie rozmawiał z wodzem Indian. Awat-wila nie mógł tego pojąć, dlatego 
zauważył: 

¦ Masz pewnie bardzo silny lek! 

¦ Tak jest, mam lek, amulet, który dotąd zawsze sprowadzał śmierć na moich nieprzyjaciół. 
Tak będzie również nadal. Zapytuję cię, czy uznasz nas za swoich przyjaciół, czy też nie? 

¦ Naradzę się z moimi wojownikami. 

¦ Wódz Komanczów musi swoich ludzi pytać o radę? Tego nie przypuszczałem, ale skoro 
to mówisz, więc niewątpliwie tak jest. My jako wodzowie czynimy, co nam się podoba, posiadamy zatem więcej powagi i władzy niż ty, a wobec tego nie możemy z tobą siedzieć przy 
jednym ognisku. Dosiądziemy koni i odjedziemy. 

Old Death powstał trzymając wciąż jeszcze w ręku oba rewolwery. Wielki Niedźwiedź zerwał się jak ukąszony przez żmiję, oczy mu rozgorzały, a wargi rozchyliły się, odsłaniając 
białe zęby. To świadczyło dostatecznie o jego wewnętrznym wzburzeniu. W razie wałki 
przypłacilibyśmy śmiercią zuchwalstwo starego westmana, z drugiej jednak strony było równie pewne, że wielu Komanczów padłoby z naszej ręki lub zostało rannych. Młody wódz 
wiedział, jak straszną bronią jest taki automatyczny pistolet i że jego pierwszego dosięgłaby 
kula. Był przed swoim ojcem odpowiedzialny za wszystko, co przedsiębrał na własną rękę, a 
chociaż u Indian nie zmusza się nikogo do udziału w wyprawie wojennej, to jednak każdy, 
jeśli już raz wyruszył, musi się poddać żelaznej dyscyplinie i nieubłaganemu prawu. Kto się 
okaże w walce tchórzem lub niedołęgą, kto nie panuje nad sobą i wyżej stawia własne porywy 


niż dobro ogólne, ten ściąga na siebie powszechną pogardę. Nie przyjmie go do siebie żadne 
plemię, musi jak banita błąkać się po bezludnych okolicach i tylko w ten sposób może do 
pewnego stopnia odzyskać dobre imię, że wróci w pobliże swojego szczepu i zada sobie powolną i najbardziej męczeńską śmierć, aby przynajmniej dowieść, że potrafi znieść ból. To 
jedyny sposób, by otworzyć sobie drogę do wiecznych ostępów. Myśl o tych ostępach pcha 
Indianina do czynów, do jakich nikt inny nie byłby zdolny. 

Takie rozmyślania zaprzątały teraz zapewne umysł czerwonoskórego. Czy miał nas kazać 
zamordować, a potem powiedzieć ojcu lub na wypadek swej śmierci zostawić pozostałym 
przy życiu pamięć tego, że nie umiał panować nad sobą? Że chcąc grać rolę wodza, odmówił 
gościny przyjacielowi ojca, że naurągał jemu i jego towarzyszom jak kojotom? Na takie to 
rozważania liczył zapewne Old Death. Na jego bowiem twarzy nie znać było niepokoju. Stał 
przed Indianinem z palcami na cynglach obu rewolwerów i patrzył mu w błyszczące od gniewu oczy. 

¦ Chcecie odejść? ¦ zawołał Indianin. ¦ Gdzie wasze konie? Nie dostaniecie ich! Jesteście 
otoczeni! 

¦ A ty razem z nami! Pomnij na Białego Bobra! Jeśli cię dosięgnie moja kula, nie osłoni on 
sobie głowy i nie zanuci pieśni żałobnej, lecz powie: ,,Nie miałem syna. Ten, którego zastrzelił Old Death, był niedoświadczonym chłopcem. Nie poważał moich przyjaciół i słuchał tylko 
głosu własnej głupoty”. Cienie tych wojowników, których równocześnie z tobą zabijemy, 
zabronią ci wstępu do wiecznych krain myśliwskich, a stare baby otworzą bezzębne usta, aby 
wyśmiać wodza, który nie oszczędzał życia powierzonych mu wojowników, bo nie umiał sam 
nad sobą panować, Popatrz na mnie! Czy wyglądam na takiego, który się boi? Nie mówię tak 
do ciebie ze strachu, lecz dlatego, że jesteś synem mego czerwonego brata, któremu życzę, 
żeby miał z ciebie pociechę. Teraz rozstrzygaj! Jedno nieodpowiednie słowo zwrócone do 
moich ludzi, jeden fałszywy ruch z twojej strony, a strzelam; walka się zacznie! 

Wódz stał jeszcze z minutę zupełnie bez ruchu. Co się w nim działo, nie można było rozpoznać, gdyż twarz jego pokrywała gruba warstwa farby. Potem usiadł zwolna, zdjął fajkę z szyi 
i rzekł: 

¦ Wielki Niedźwiedź zapali z bladymi twarzami fajkę pokoju. 

¦ I dobrze zrobisz. Kto chce walczyć z Apaczami, nie powinien usposabiać do siebie wrogo 
białych. 

My usiedliśmy także. 

Wielki Niedźwiedź dobył zza pasa woreczek z kinni-kinnikiem, czyli tytoniem zmieszanym 
z liśćmi dzikich konopi, napchał fajkę, zapalił, podniósł się i wygłosił krótką przemowę, w 
której często się powtarzały słowa: ,,pokój”, ,,przyjaźń” i ,,biali bracia”. Potem pociągnął 
sześć razy, wypuścił dym ku niebu, ku ziemi i na cztery strony świata i podał fajkę Old Deathowi. Westman również przemówił bardzo przyjaźnie, a pociągnąwszy parę razy, podał 
fajkę mnie, zaznaczając, że mówił za nas wszystkich i że wystarczy, jeśli każdy z nas pociągnie sześć razy. Następnie poszła fajka kolejno do Langego i jego syna. Sam też należał do 
naszego przymierza. Po tej ceremonii Komańcze usiedli dokoła nas w szerokim kręgu, a 
zwiadowca zbliżył się, aby opowiedzieć, w jaki sposób się z nami spotkał. Zdał szczegółowo 
sprawę ze wszystkiego, tylko nie wspomniał o tym, że Old Death go pochwycił. Kiedy odstąpił, poprosiłem o pokazanie drogi do koni, by przynieść cygara. Niestety oprócz wodza nie 
mógł otrzymać tego przysmaku żaden z Komanczów, gdyż to z kolei zaszkodziłoby mojej 
godności wodza, gdybym się tak bratał ze zwykłymi wojownikami. Wielki Niedźwiedź wiedział widocznie, co to jest cygaro, gdyż twarz rozjaśniła mu się z zachwytu, a gdy pociągnął 
raz i drugi, wydał z siebie głos podobny do chrząkania owych miłych zwierząt, z których wyrabia się smaczne szynki. Następnie zapytał nader uprzejmie o cel naszej podróży. Old Death 
nie uważał za stosowne powiedzieć mu prawdy, oświadczył więc tylko, że chcemy doścignąć 
kilku białych, którzy podążyli ku Rio Grandę, aby się udać do Meksyku. 


¦ W takim razie mogą biali bracia jechać z nami ¦ rzekł wódz. ¦ Wyruszymy, skoro tylko 
znajdziemy trop Apacza, którego szukamy. 

¦ Z której strony miał przybyć ten Apacz? 

¦ Był tam, gdzie Komańcze układali się z Apaczami, Biali nazywają to miejsce: fort Inge. 
Chciano go zabić, lecz umknął. Dostał jednak kilka kuł, nie mógł więc długo utrzymać się na 
siodle. Z pewnością jest gdzieś w tej okolicy. Czy biali bracia zauważyli może jego trop? 

Wielki Niedźwiedź miał oczywiście na myśli Apacza, którego opatrzył Winnetou, gdy razem przeszli przez rzekę, o obecności Winnetou zaś wcale nie wiedział. 

¦ Nie ¦ odrzekł Old Death. Nie myśleliśmy bynajmniej zdradzać Winnetou. 

¦ W takim razie ukrywa się ten pies gdzieś w dole rzeki. Dalej nie mógł pojechać z powodu 
ran oraz dlatego, że wojownicy Komanczów stali po tej stronie, gotowi na przyjęcie Apaczów, gdyby ci umknęli z fortu Inge. 

Brzmiało to dla Winnetou dość niebezpiecznie. Wprawdzie nie ulegało wątpliwości, że Komańcze nie odkryją śladów w rzece, ponieważ stratowały je już nasze konie, ale skoro bawili 
tutaj od trzech dni, łatwo się mogło zdarzyć, że obaj Apacze wpadli w ręce innego oddziału. 
To, że Wielki Niedźwiedź nic o tym nie wiedział, nie było jeszcze dowodem, że się to nie 
stało. Chytry westman, który myślał o wszystkim, zauważył: 

¦ Jeśli moi czerwoni bracia poszukają, to znajdą miejsce, w którym przeszliśmy przez rzekę 
i odarliśmy drzewo z kory. Ja mam dawną ranę, która się teraz otworzyła, musiałem ją więc 
obwiązać łykiem. To znakomity środek na rany, o czym brat mój powinien pamiętać. 

¦ Wojownicy Komanczów znają ten środek i używają go zawsze, gdy się znajdują blisko 
lasu. Mój biały brat nie powiedział mi nic nowego. 

¦ Wobec tego życzę walecznym wojownikom Komanczów, żeby nie byli zmuszeni zbyt 
często używać tego środka. Pragnę dla nich zwycięstwa i chwały, gdyż jestem ich przyjacielem, żałuję również, że nie mogę z nimi pozostać. Oni będą tu szukali tropu, a my musimy 
jechać czym prędzej dalej, aby dogonić białych mężów. 

¦ W takim razie spotkają biali bracia Białego Bobra, który ucieszy się ich widokiem. Dam 
im wojownika, żeby ich do niego zaprowadził. 

¦ Gdzie się znajduje sławny wódz, twój ojciec? 

¦ Chcąc Old Deathowi odpowiedzieć na to pytanie, muszę podać nazwy miejscowości w 
języku białych. Jeśli moi bracia pojadą stąd ku zachodowi, przybędą nad dopływ rzeki Nueces, zwany Turkey Creek, Ramię Indyka. Potem muszą przejść przez Chico Creek, skąd ciągnie się wielka pustynia aż do Elm Creek. Po niej to krążą wojownicy Białego Bobra, aby nie 
przepuścić przez bród nikogo, kto by usiłował przeprawić się przez Rio del Norte powyżej 
Orlego Wąwozu. 

¦ Do diabła! ¦ wymknęło się westmanowi. Ale natychmiast się poprawił: ¦ To właśnie nasza droga. Mój czerwony brat uradował nas bardzo tą wiadomością. Jestem szczęśliwy, że 
będę mógł zobaczyć Białego Bobra. Teraz jednak czas udać się na spoczynek, aby się zbudzić 

o świcie.
¦ Pokażę sam białym braciom, gdzie się mają położyć.
Wstał i zaprowadził nas pod grube, rozłożyste drzewo, a potem kazał przynieść nasze siodła
i koce. Od chwili wypalenia fajki pokoju zmienił się całkowicie. Gdy się oddalił, zbadaliśmy 
torby przy siodłach. Z uznaniem podkreślam, że nie brakowało najmniejszego drobiazgu. Z 
siodeł zrobiliśmy sobie poduszki i położyliśmy się jeden obok drugiego, owinąwszy się w 
koce. Niebawem nadeszli także Komancze, a kładąc się na spoczynek, otoczyli nas dokoła. 

¦ Nie powinno to budzić w nas żadnego podejrzenia ¦ rzekł Old Death, ¦ Czynią to, ponieważ biorą nas w swoją opiekę, nie zaś po to, by przeszkodzić ucieczce. Skoro się raz wypaliło z czerwonoskórym fajkę pokoju, można mu już zaufać. Musimy się jednak starać od 
nich odłączyć. Otumaniłem ich porządnie co do Winnetou, gdyż chciałem ich sprowadzić z 
jego tropu. Sądzę jednak, że nawet jemu niełatwo uda się przejść przez Rio Grande. Kto inny 


w ogóle by tego nie dokazał. Ale jego położenie niepokoi mnie podwójnie, gdyż ma ze sobą 
rannego. Do takich układów Indianie posyłają zawsze ludzi doświadczonych, dlatego przypuszczam, że był to człowiek stary. Jeśli jeszcze wziąć pod uwagę gorączkę z ran, której musiał dostać, zwłaszcza podczas takiej forsownej jazdy, to obawiam się niesłychanie o Winnetou. No, śpijmy Już. Dobranoc! 

Mimo jego życzeń nie zaznałem dobrej nocy. Nie było mowy o śnie, bo troska o Winnetou 
nie dawała mi spokoju. Kiedy na wschodzie zaczęło świtać, obudziłem towarzyszy. Podnieśli 
się zupełnie bez szmeru, ale w tej samej chwili stanęli dokoła nas Indianie. Teraz, w świetle 
dnia można było lepiej się im przyjrzeć niż przy skąpym świetle ogniska. Dreszcz mnie przeszedł na widok okropnie pomalowanych twarzy i fantastycznie poubieranych postaci. Tylko 
niektórzy z nich okryli ciało odzieniem. Wielu poobwieszało się nędznymi łachmanami, 
wszyscy jednak wyglądali zdrowo i okazale, gdyż mężczyźni szczepu Komanczów znani są z 
piękności. 

Wódz zapytał, czy coś zjemy, i przyniósł rzeczywiście kilka kawałków łykowatego mięsa 
końskiego, już ,,ujeżdżonego”. Podziękowaliśmy tłumacząc się, że mamy swoje zapasy, chociaż w rzeczywistości był to tylko mały kawałek szynki. Wielki Niedźwiedź przedstawił nam 
także człowieka, który miał nam towarzyszyć. Potrzeba było niemałej sztuki dyplomatycznej, 
aby odwieść wodza od tego zamiaru. Ustąpił wreszcie, gdy Old Death wyjaśnił, że korzystanie z usług przewodnika byłoby hańbą dla takich jak my doświadczonych wojowników. Napełniwszy skórzane wory wodą i wziąwszy trochę trawy dla koni, wyruszyliśmy. Mój zegarek 
wskazywał godzinę czwartą. 

Z początku jechaliśmy powoli, aby się konie rozruszały. Przez jakiś czas droga nasza prowadziła przez równinę pokrytą trawą, ale trawa rzedła i nędzniała z każdą chwilą, aż w końcu 
zupełnie jej zabrakło i zaczął się czysty piasek. Gdy już i drzewa nadbrzeżne zniknęły za nami, zdawało nam się, że znajdujemy się na Saharze. Przed nami i dokoła nas rozciągała się 
równina bez żadnego najmniejszego wzniesienia ¦ piasek i tylko piasek, a nad nami słońce, 
którego promienie paliły dotkliwie pomimo wczesnego ranka. 

¦ Niebawem będziemy mogli puścić się szybszym kłusem ¦ rzekł Old Death. ¦ Musimy 
się śpieszyć szczególnie przed południem, dopóki mamy słońce z? plecami. Jedziemy prosto 
na zachód. Po południu będzie nam świeciło w twarz, a to bardziej męczy. 

¦ Czy na tej jednostajnej równinie, nie dającej żadnych punktów wytycznych, nie można 
stracić kierunku? ¦ zapytałem jako rzekomy greenhorn. 

Old Death uśmiechnął się pobłażliwie i odpowiedział: 

¦ To znowu jedno z waszych sławnych pytań, sir. Słońce jest najlepszym przewodnikiem. 
Zdążamy do Turkey Creek, o szesnaście mil stąd. Jeśli chcecie, to możemy się tam znaleźć za 
dwie godziny. 

Podpędził konia najpierw do kłusa, a potem do cwału, a my za nim. Od tej chwili nie rozmawialiśmy już z sobą. Każdy starał się ulżyć koniowi i nie męczyć go niepotrzebnymi ruchami. Minęła jedna godzina, a potem druga, podczas której pozwoliliśmy koniom iść stępa 
aby im dać odsapnąć. Wtem Old Death wskazał przed siebie i rzekł: 

¦ Popatrzcie na zegarek, sir! Jechaliśmy dwie godziny i pięć minut i oto zbliżamy się do 
Nueces. Czy pomyliłem się co do czasu? 

¦ Nie ¦ odpowiedziałem. 

¦ Widzicie więc ¦ mówił dalej ¦ człowiek ma w kościach zegarek. Powiem wam nawet w 
ciemną noc, która godzina, a chybię zaledwie o kilka minut. Wy nauczycie się tego także. 

Ciemny pas wskazywał rzekę, ale nie było nad nią drzew, tylko zarośla. Znaleźliśmy wkrótce wygodne do przeprawy miejsce i przybyliśmy nad Turkey Creek, który w tych właśnie 
stronach uchodzi do Rio Nueces, tocząc zresztą w swych falach bardzo niewiele wody. Stąd 
udaliśmy się nad Chico Creek, gdzie stanęliśmy kilka minut po dziewiątej. Łożysko tej rzeki 
było prawie suche, tylko tu i owdzie błyszczała na dnie jakaś brudna kałuża, z której spływał 


nędzny strumyczek. Drzew ani krzaków nie było wcale, a rzadka trawa dawno straciła swą 
zieloność. Na drugim brzegu zsiedliśmy i napoiliśmy konie wodą z worów. Zamiast wiadra 
użyliśmy dużego kapelusza Willa Langego. Zabraną trawę konie zjadły bardzo prędko i po 
półgodzinnym popasie ruszyliśmy dalej ku Elm Creek. Tu okazało się, że konie są już zmęczone. 

Krótki wypoczynek pokrzepił je tylko nieznacznie i musieliśmy jechać stępa. 

Nadeszło południe. Słońce prażyło żarem, a piasek był tak gorący i głęboki, że konie tonęły 
w nim po prostu, co utrudniało bardzo jazdę. O drugiej zsiedliśmy znowu, by dać koniom 
resztę wody. Sami nie piliśmy wcale, ponieważ Old Death na to nie pozwolił. Jego zdaniem 
mogliśmy daleko łatwiej znieść pragnienie niż konie, które musiały nas wlec po tym piasku. 

¦ Zresztą ¦ dodał uśmiechając się ¦ trzymaliście się dzielnie. Nie wiecie nawet, jaką przebyliśmy przestrzeń. Powiedziałem, że dopiero wieczorem przybędziemy nad Elm Creek, tymczasem staniemy tam już za dwie godziny. Tego byle kto nie dokaże z takimi końmi. 

Zboczył nieco z zachodniego kierunku na południowy i mówił dalej: 

¦ Cud prawdziwy, że nie natrafiliśmy dotychczas na trop Komanczów. Widocznie posunęli 
się ku rzece. Co za głupota z ich strony szukać tak długo jednego Apacza! Gdyby udali się 
wprost ku Rio Grandę, zaskoczyliby już swych nieprzyjaciół. 

¦ Sądzą pewnie, że i teraz mogą to jeszcze uczynić ¦ rzekł Lange ¦ gdyż jeśli WLnnetou 
nie przedostał się szczęśliwie z rannym Apaczem, to jego współplemieńcy nie mają pojęcia, 
że zdradzieccy Komańcze są już tak blisko. 

¦ Hm! To nie jest pozbawione słuszności, sir. Właśnie ta okoliczność, że nie widzimy Komanczów, niepokoi mnie ze względu na Winnetou. Wynika z tego, że Komańcze nie uwijają 
się luźno, lecz zapewne już się skupili w oddział. To bardzo zły znak dla Apaczów. Może ich 
już nawet pochwycono. 

¦ Jaki by w takim razie los spotkał Winnetou? 

¦ Najokropniejszy, jak sobie można wyobrazić. Nie zabiliby go ani nie zamęczyli podczas 
wyprawy wojennej. Nie. Ujęcie najsłynniejszego wodza Apaczów byłoby dla Komanczów 
niebywałym zdarzeniem, które zechcieliby uczcić godniej, to znaczy: okropniej. Pod bezpieczną eskortą odprowadzono by go na pastwiska Komanczów, gdzie pozostali tylko starcy, 
kobiety i dzieci. Tam pielęgnowano by go troskliwie, nie zabrakłoby mu niczego oprócz wolności. Kobiety wyczytywałyby mu z oczu każde życzenie, możliwe do spełnienia. Jeśli jednak 
sądzicie, że to byłaby z ich strony uprzejmość, to się ogromnie mylicie. Oni starają się 
wzmocnić siły jeńca tylko po to, by mógł znieść jak najwięcej męczarni, a nie umarł zaraz na 
początku. Powiadam wam, że Winnetou musiałby zginąć, ale nieprędko, nie za godzinę ani za 
dzień. Rozszarpywano by jego ciało z iście naukową precyzją i upłynęłoby sporo dni, zanimby śmierć zdołała go wybawić. Oto śmierć godna wodza! Jestem pewien, że przy najwyszukańszych katuszach nie skrzywiłby się nawet, co więcej, szydziłby i wyśmiewał swoich katów. Boję się o niego istotnie i oświadczam, że w razie potrzeby narażę własne życie, żeby go 
wyrwać z rąk zwycięzców. W każdym razie mamy Komanczów przed sobą na zachodzie. 
Pojedziemy trochę ku południowi, do mego dawnego przyjaciela, od którego dowiemy się 
może, jak wyglądają sprawy nad Rio Grandę. Przenocujemy u niego. 

¦ A czy nas chętnie przyjmie? 

¦ Oczywiście! Nie nazywałbym go Inaczej przyjacielem. To ranczero14, rolnik, prawdziwy 
Meksykanin, niefałszowanego hiszpańskiego pochodzenia. Jednego z jego przodków pasował 
ktoś na rycerza i dlatego on sam chętnie mianuje się ,,caballero” ¦ kawaler, rycerz. Stąd i 
swemu ranczu nadał mile brzmiącą nazwę ,,Estanzia del Caballero”. Nazywajcie go senior 
Atanasio. 

14 Ranczero (hiszp. ranchero) – właściciel rancza – dużego gospodarstwa, głównie hodowlanego. 


Po tych objaśnieniach jechaliśmy dalej w milczeniu. Nie udało nam się zmusić koni do 
cwału, gdyż zapadały w piasek po kolana. Zwolna jednak zmniejszała się jego głębokość, 
około czwartej po południu powitaliśmy pierwszą trawkę, a nieco później wydostaliśmy się 
na wspaniałą prerię, gdzie konni pasterze pilnowali koni, bydła rogatego i owiec. Nasze konie 
nabrały nowego życia i same ruszyły szybszym tempem. Przed nami ukazały się drzewa, a w 
końcu ujrzeliśmy coś białego przeglądającego przez zieleń. 

¦ Oto Estanzia del Caballero ¦ rzekł Old Death. ¦ To szczególny budynek, zupełnie w 
stylu budowli Mogui albo Zunni15, prawdziwa twierdza, niezbędna w tych okolicach. 

Znalazłszy się w pobliżu zabudowań mogliśmy się im dokładniej przyjrzeć. Opasywał je 
mur wysokości dwóch ludzi, z szeroką bramą, przed którą znajdował się most nad głębokim, 
pozbawionym teraz wody rowem. Budynek miał kształt sześcianu. Parteru nie było widać, 
ponieważ zasłaniał go zupełnie mur. Piętro było cofnięte nieco, tak że dokoła powstała galeria. Galerię tę osłaniało białe płótno namiotowe. Okien nie zauważyliśmy wcale. Na tym sześciennym piętrze spoczywało drugie, tego samego kształtu, którego podstawa była znowu 
mniejsza od podstawy pierwszego. I tu utworzyła się galeria przykryta płótnem. W ten sposób 
parter, pierwsze i drugie piętro stanowiły kamienne sześciany, z których każdy wyższy był 
zawsze mniejszy od niższego. Mur był pobielony, płótno białe, toteż dom jaśniał z daleka. 
Będąc już prawie pod samą budowlą, zauważyliśmy na każdym piętrze biegnący dokoła muru 
szereg wąskich otworów podobnych do strzelnic. Były to prawdopodobnie okna. 

¦ Piękny pałac! ¦ zaśmiał się Old Death. ¦ A dopiero urządzenie was zdziwi! Chciałbym 
widzieć wodza indiańskiego, który pokusiłby się o zdobycie szturmem tego domu! 

Przejechaliśmy przez most wiodący do bramy, w której widać było mały otwór. Obok wisiał 
dzwon wielkości głowy ludzkiej. Old Death zadzwonił. Dźwięk można było usłyszeć o pół 
mili. Niebawem ukazał się w otworze nos Indianina, potem usta i zabrzmiało wypowiedziane 
po hiszpańsku pytanie: 

¦ Kto tam? 

¦ Przyjaciele gospodarza ¦ odrzekł westman. ¦ Czy senior Atanasio jest w domu? 

Nos i wargi osunęły się niżej, a na ich miejscu ukazała się para ciemnych oczu, po czym 
doleciały nas słowa: 

¦ Jakaż radość! Senior Death! Wpuszczę was oczywiście natychmiast. Chodźcie, seniores! 
Zaraz doniosę panu. 

Usłyszeliśmy zgrzyt zasuwy, po czym drzwi się otworzyły i wjechaliśmy przez bramę. 
Człowiek, który nam otworzył, był to gruby, odziany w białe płótno Indianin, jeden z owych 
,,Indios fideles”, czyli Indian wiernych, którzy pogodzili się z cywilizacją. Zamknął bramę, 
skłonił się nam głęboko, przeszedł majestatycznie przez dziedziniec i pociągnął za drut wiszący na murze. 

¦ Mamy czas objechać dom ¦ rzekł Old Death. — Przypatrzymy się budynkowi. 

Teraz dopiero można było zobaczyć parter, I tu ciągnął się przez wszystkie ściany szereg 
strzelnic. Budynek stał na środku utworzonego przez okalający mur dziedzińca dość szerokiego i porosłego trawą. Oprócz strzelnic nie widać było żadnych otworów okiennych, drzwi 
także nie było. Objechaliśmy dokoła cały dom. Indianin czekał już na nas. 

¦ Jakże się wchodzi do wnętrza domu? ¦ spytał Lange. 

¦ Zaraz zobaczycie! ¦ odrzekł Old Death. Wtem z galerii położonej nad parterem wychylił 
się jakiś człowiek i popatrzył, kto jest na dole. Ujrzawszy Indianina, schował głowę, po czym 
spuszczono schody podobne do drabiny. Myliłby się, kto by sądził, że przynajmniej na pierwszym piętrze znajdowały się drzwi! Na drugim piętrze stal znowu służący, spuścił z góry drugą drabinę, po której dostaliśmy się na szczyt domu. Płaski dach pokrywała blacha cynkowa 

15 Moqui, Zunni – nazwy szczepów indiańskich 


posypana piaskiem. W samym środku dachu widniał czworoboczny otwór. Stąd prowadziły 
schody w głąb domu. 

¦ Tak budowano od wieków w indiańskich pueblach ¦ objaśnił Old Death. ¦ Nikt nie wedrze się na dziedziniec, a gdyby się jakiemuś nieprzyjacielowi udało przeleźć przez mur, będzie miał przed sobą ścianę bez drzwi. W spokojnych czasach można się dostać na górę bez 
drabiny w ten sposób, że się staje na koniu i włazi na galerię. Podczas wojny jednak nie radziłbym nikomu tego próbować, gdyż z płaskiego dachu można mur, teren przed nim leżący i 
dziedziniec zasypać po prostu kulami. Senior Atanasio utrzymuje zapewne z dwudziestu 
waque-rów16, peonów17 i służących, z których każdy ma strzelbę. Gdyby tu na górze stanęło 
dwudziestu ludzi, musiałyby zginąć setki napastników, zanimby pierwszy zdołał przedostać 
się przez mur. Ten sposób budowania daje tutaj, na granicy, wielkie korzyści, a hacjendero18 
wytrzymał i odparł niejedno oblężenie. 

Zauważyłem, że za domem przepływał Elm Creek, tocząc piękną, czystą wodę, dzięki czemu grunt dokoła był bardzo urodzajny. Widok tej wody wzbudził we mnie chęć kąpieli. 

Zeszliśmy w towarzystwie służącego po schodach na dół do długiego i wąskiego korytarza, 
oświetlonego na jednym i drugim końcu światłem padającym z dwóch strzelnic. W obu ścianach zauważyłem szereg drzwi, a po przeciwległej stronie znajdował się otwór prowadzący 
na parter. Aby się dostać tam z podwórza, trzeba było przejść dwoje schodów wewnątrz domu 
do góry i dwoje na dół. Wydało mi się to uciążliwe, ale było widocznie uzasadnione miejscowymi warunkami. Służący zniknął i powrócił niebawem z wiadomością, że senior capitano de 
caballeria na nas czeka. 

¦ Nie dziwcie się ¦ rzekł Old Death ¦ gdy mój stary senior Atanasio przyjmie was trochę 
etykietalnie. Hiszpanie lubią etykietę, a pochodzący od nich Meksykanie zachowali te ich 
obyczaje. Gdybym przyjechał sam, senior Atanasio wybiegłby już dawno naprzeciw mnie. 
Ponieważ jednak towarzyszą mi inni, przeto uważa za wskazane urządzić coś w rodzaju 
dworskiego przyjęcia. Nie śmiejcie się, gdyby się zjawił w mundurze meksykańskiego rotmistrza. Był nim w młodszych latach i do dziś dnia pokazuje się chętnie w starym, już nie używanym mundurze. Poza tym jest to wspaniały człowiek. 

Weszliśmy do przyjemnie chłodnej komnaty z kosztownym niegdyś, ale teraz wypłowiałym 
już umeblowaniem. Trzy, do połowy przysłonięte, strzelnice przepuszczały przytłumione 
światło. Na środku pokoju stał wysoki, chudy jegomość ze śnieżnobiałą czupryną i wąsem. 
Miał na sobie czerwone spodnie, obszyte złotymi lampasami, wysokie buty z cholewami z 
błyszczącej skóry i niebieski frak bogato na piersiach wyszyty złotem. Złote epolety wskazywały rangę generała. U boku zwisała szabla w stalowej pochwie na rzemieniach, ze złoconymi sprzączkami. W lewej ręce trzymał trzyrożny kapelusz z brzegami obszytymi złotem, 
błyszcząca agrafa przytrzymywała pióropusz. Wyglądało to na maskaradę, gdy się jednak 
spojrzało w starą, poważną twarz i młode jeszcze, poczciwe oczy, nie można się było przynajmniej w duchu nie uśmiechnąć życzliwie. Kiedyśmy weszli, gospodarz stuknął z brzękiem 
ostróg obcasami, wyprostował się energicznie i powiedział; 

¦ Dzień doby panom! Bardzo mi przyjemnie powitać! Brzmiało to dość sztywno. Skłoniliśmy się wszyscy, a Old Death odrzekł po angielsku: 

¦ Dziękujemy, senior capitano de caballeria! Ponieważ znajdowaliśmy się w tych stronach, 
chciałem towarzyszom sprawić ten zaszczyt, żeby poznali dzielnego bojownika o niepodległość Meksyku. Pozwólcie, że wam ich przedstawię! 

Po twarzy hacjendera przemknął uśmiech zadowolenia. Skinął potakująco głową, mówiąc: 

16 Waquero (hiszp. vaquero) – pasterz bydła. 

17 Peon – Indianin południowo – amerykański osiadły na roli, żyjący w zależności pańszczyźnianej od hiszpańskiego feudała.

18 Hacjendero (hiszp. haciendero) – właściciel hacjendy – dużego folwarku. 


¦ Dobrze, senior Old Death. Bardzo się cieszę, że mogę zawrzeć znajomość z seniorami, 
których przyprowadziliście. 

Old Death wymienił nasze nazwiska, a caballero podał każdemu z nas rękę i poprosił, byśmy usiedli. West-man zapytał o seniorę i senioritę, po czym hacjendero otworzył drzwi, a za 
nimi ukazały się panie przygotowane już na nasze odwiedziny. Seniora była bardzo piękną, 
uprzejmą matroną, a seniorita ¦ miłym dziewczątkiem. Jak się później dowiedzieliśmy, była 
to ich wnuczka. Obie miały na sobie suknie z czarnego jedwabiu, jak gdyby za chwilę miały 
się ukazać na królewskim dworze. Old Death podbiegł ku obu paniom i potrząsnął je tak serdecznie za ręce, że się przeląkłem. Obaj Langowie zadali sobie trud, żeby się nisko skłonić, a 
Sam. rozjaśnił całą twarz w uśmiechu i zawołał: 

¦ O missis, missis, jakie piękne! 

Ja podszedłem do seniory, pochyliłem się i pocałowałem ją w rękę. Pani przyjęła bardzo 
przychylnie tę uprzejmość i podała mi policzek, żebym na nim złożył beso de cortesia, czyli 
honorowy pocałunek. To samo powtórzyło się z senioritą. Usiedliśmy znowu i rozpoczęła się 
rozmowa o cełu naszej podróży. Opowiedzieliśmy, co uznaliśmy za stosowne, a więc także o 
naszym spotkaniu z Komańczami. Gospodarze słuchali nas z największą uwagą, wymieniając 
ze sobą znaczące spojrzenia. Kiedy skończyliśmy, senior Atanasio poprosił o opis obu ludzi, 
których szukaliśmy. Wydobyłem fotografie. Zaledwie je zobaczyli, zawołała seniora; 

¦ To oni, to oni! Na pewno! Nieprawdaż, kochany Atanasio? 

¦ Tak ¦ przyznał caballero ¦ to rzeczywiście oni, seniores. Ci ludzie byli u mnie ubiegłej 
nocy. 

¦ Kiedy przyszli i kiedy się oddalili? ¦ zapytał Old Death. 

¦ Przybyli późną nocą bardzo znużeni. Spotkał ich jeden z moich waquerów i sprowadził 
tutaj. Spali bardzo długo i zbudzili się dopiero po południu, odjechali zaledwie przed trzema 
godzinami. 

¦ Pięknie! Wobec tego dościgniemy ich jutro z pewnością. W każdym razie znajdziemy ich 
ślad. 

¦ Na pewno, senior. Oni udali się stąd ku Rio Grandę, aby przeprawić się przez tę rzekę 
pomiędzy Rio Morał a Rio las Moras niedaleko Orlego Wąwozu. Zresztą usłyszymy o nich 
jeszcze, gdyż posłałem za nimi kilku waquerów, którzy powiedzą nam dokładnie, jaki kierunek obrali. 

¦ Dlaczego wysłaliście ludzi za nimi? 

¦ Ponieważ odpłacili mi niewdzięcznością za moją gościnę, Przysłali do mnie pasterza jednej z trzód ze zmyśloną wiadomością i pod jego nieobecność ukradli sześć koni, z którymi 
uszli czym prędzej. 

¦ Podłość! Więc ci dwaj ludzie nie byli sami? 

¦ Nie. Była z nimi gromada przebranych żołnierzy, którzy mieli przeprowadzić ochotników 
do Meksyku. 

¦ W takim razie sądzę, że wasi ludzie nie odzyskają koni, są bowiem za słabi w stosunku do 
tych złodziei. 

¦ O, moi waguerowie umieją obchodzić się z bronią, a wybrałem najdzielniejszych. 

¦ Czy Gibson i Wiliam Ohlert mówili coś o swoich planach? 

¦ Ani słowa. Pierwszy był bardzo wesoły, a drugi bardzo milczący, Zaufałem im zupełnie. 
Prosili mnie, żebym im pokazał urządzenie domu, i widzieli nawet rannego Indianina, którego 
ukrywam przed wszystkimi. 

¦ Ranny czerwonoskóry? Kto on i co tu robi? Caballero uśmiechnął się i odpowiedział; 

¦ Tak, to was bardzo zajmie, seniores! Przechowuję wysłannika Apaczów, o którym wspomnieliście poprzednio, że go Winnetou opatrzył nad Rio Leona. To stary wódz Inda-niszo. 

¦ Inda-niszo to znaczy „Dobry Mąż”. Słusznie otrzymał on to imię! To najstarszy, najmędrszy i najbardziej pokojowo usposobiony wódz Apaczów! Muszę go zobaczyć, 


¦ Pokażę go wam. Przybył do mnie w bardzo złym stanie. Trzeba wam wiedzieć, że sławny 
Winnetou zna mnie dobrze i zawsze do mnie zajeżdża, ilekroć znajduje się w tych stronach, 
pewny jest bowiem, że może mi zaufać. Jadąc z fortu Inge dogonił Inda-niszo, opatrzył mu 
rany nad Rio Leona, gdyż stary wódz dostał jedną kulę w ramię, a drugą w udo. Po odpoczynku ruszyli dalej natychmiast. U starego jednak wywiązała się silna gorączka z powodu 
ran, a Komańcze uwijali się na wszystkie strony, aby go pojmać. Jak Winnetou tego dokazał, 
że pomimo takich przeszkód doprowadził go do Estanzii del Caballero, to jest dla mnie zagadką. On jeden chyba potrafił zdobyć się na coś podobnego. Ale ranny nie mógł się już 
utrzymać na siodle, gdyż osłabł bardzo wskutek utraty krwi, a liczy przeszło siedemdziesiąt 
lat. 

¦ To się wydaje wprost niemożliwe! Z fortu Inge dojechać z takimi ranami aż tutaj! Droga, 
którą odbyli, wynosi więcej niż sto sześćdziesiąt mil angielskich. W tym wieku może taką 
podróż wytrzymać tylko czerwonoskóry. Mówcie dalej! 

¦ Winnetou przybył tutaj wieczorem i zadzwonił. Zszedłem sam. Poznałem go od razu. 
Opowiedział mi wszystko i poprosił, żebym się zaopiekował jego czerwonym bratem, dopóki 
po niego nie przyśle. On sam musiał śpieszyć czym prędzej przez Rio Grandę do swoich plemion, by je zawiadomić o zdradzie i zbliżaniu się Komanczów. Posłałem z nim dwóch najlepszych pasterzy, aby się dowiedzieć, czy udało mu się przejść. Mieli go odprowadzić i przynieść mi potem wiadomość. 

¦ No i ¦ zapytał z zaciekawieniem Old Death ¦ czy udało mu się przeprawić? 

¦ Tak i to mnie bardzo uspokoiło. Postąpił nadzwyczaj mądrze, bo nie przeprawił się przez 
Rio Grandę powyżej Rio Moral, gdzie się snuli Komańcze, lecz poniżej. Nie ma tam wprawdzie brodu, prąd jest wartki, a przepływać rzekę to bardzo niebezpieczna sprawa, mimo to on 
i moi chłopcy dokonali tego. Pasterze odprowadzili go polem dalej, dopóki nie upewnili się, 
że już nie spotka Komanczów. W ten sposób zawiadomił Winnetou Apaczów o niebezpieczeństwie, a ci zgotują nieprzyjacielowi odpowiednie przyjęcie. Ale teraz chodźcie do starego 
wodza, jeśli chcecie, seniores! 

Wszyscyśmy wstali, pożegnali się z paniami i zeszli na niższe piętro, gdzie znaleźliśmy się 
w korytarzu podobnym do górnego, Otworzywszy ostatnie drzwi ujrzeliśmy starego wodza 
leżącego w przestronnej, chłodnej komnacie. Gorączka już go wprawdzie opuściła, ale bardzo 
był jeszcze osłabiony i ledwo mógł mówić. Oczy zapadły mu się głęboko, a policzki ogromnie wychudły. Lekarza oczywiście nie było, caballero jednak twierdził, że Winnetou jest mistrzem w opatrywaniu ran. Przyłożył choremu gojące zioła i surowo zakazał ruszać opatrunku, zapewniając, że skoro tylko minie gorączka, nie będzie obawy o życie chorego. Gdy zamknęliśmy drzwi i znaleźliśmy się na schodach, powiedziałem hacjenderowi, że chciałbym 
się wykąpać w rzece. 

¦ Jeśli tak, to nie potrzebujecie wcale wchodzić na schody ¦ odrzekł. ¦ Wypuszczę was 
stąd od razu na dziedziniec. 

¦ Zdaje mi się, że tu nie ma drzwi! 

¦ Owszem są, tylko ukryte. Kazałem je tu umieścić, aby mieć drogę do ucieczki na wypadek, gdyby czerwonoskórym napastnikom udało się wtargnąć do domu. Zaraz je zobaczycie. 

Przy ścianie stała szafka. Gdy ją gospodarz odsunął, ujrzałem otwór prowadzący na dziedziniec. Od zewnątrz zakrywały go zasadzone tu umyślnie zarośla. Caballero wyprowadził mnie, 
wskazał na krzak rosnący pod murem zewnętrznym i mówił dalej: 

¦ Tędy się wychodzi wprost na pole, czego by się nikt nie domyślił. Chcecie pójść do rzeki 
tą drogą? Jest najkrótsza. Zaczekajcie tu chwilę! Przyślę wam wygodne ubranie. 

W tej chwili zadzwoniono u bramy. Gospodarz poszedł otworzyć, a ja przyłączyłem się do 
niego. Było to pięciu jeźdźców; wspaniałe, silne postacie ¦ waquerowie wysłani za koniokradami. 

¦ No? ¦ zapytał. ¦ Nie ma koni? 


¦ Nie ¦ odrzekł jeden z nich. ¦ Byliśmy już całkiem blisko. Po śladach widzieliśmy, że dościgniemy ich za kwadrans. Wtem natrafiliśmy na trop wielu koni, który łączył się po prawej 
stronie z tropem koniokradów. Widocznie więc spotkali się z Komańczami. Ruszyliśmy tamtędy i wkrótce ujrzeliśmy ich wszystkich przed sobą. Ale było tam przeszło pięciuset Komanczów i wobec takiej przewagi nie mogliśmy się na nich rzucić. 

¦ Bardzo słusznie. Nie powinniście narażać życia dla kilku koni. Czy Komańcze obchodzili 
się z białymi przyjaźnie? 

¦ Baliśmy się zbliżyć o tyle, żeby to zobaczyć. 

¦ Dokąd dążyli Komańcze? 

¦ Ku Rio Grande. 

¦ A więc prosto przed siebie. Możemy być przeto spokojni. Wy idźcie teraz do swoich stad! 

Pasterze odjechali. Jak się później okazano, poczciwy caballero ogromnie się mylił w ocenie 
sytuacji. Gibson bowiem doniósł Komańczom, że w hacjendzie del caballero znajduje się 
ranny wódz Apaczów. Z tego powodu część wojowników wyruszyła zaraz wyciągniętym 
cwałem ku hacjendzie, aby wziąć go do niewoli, a seniora Atanasio ukarać za jego życzliwość 
okazaną Apaczom. 

Caballero wszedł schodami z powrotem w głąb domu, a niebawem pojawił się jakiś peon i 
wyprowadził mnie przez bramę nad rzekę. Powyżej hacjendy był bród, co poznałem po łamaniu się fal. Poniżej brodu rzeka była bardzo głęboka. Tu peon się zatrzymał. Na ramieniu 
niósł białe płócienne ubranie. 

¦ Tutaj, senior ¦ powiedział. ¦ Po kąpieli włożycię to ubranie, a rzeczy, które teraz zdejmiecie, zabiorę z sobą. Po powrocie zadzwonicie, to wam otworzą. 

Oddalił się z moim ubraniem, a ja wskoczyłem do wody. Po całodziennym skwarze i trudzie 
długiej jazdy pływałem i zanurzałem się z prawdziwą rozkoszą. Zabawiwszy w wodzie z pół 
godziny, wyszedłem z rzeki i włożyłem ubranie. Właśnie się z tym uporałem i zabierałem się 
do odejścia, kiedy wzrok mój padł na przeciwległy brzeg. Z punktu, w którym się znajdowałem, mogłem dojrzeć dość dalekie miejsce, gdzie rzeka tworzyła zakręt. Ujrzałem tam długi 
szereg jeźdźców jadących, zwyczajem Indian, jeden za drugim. Popędziłem czym prędzej do 
bramy i zadzwoniłem. Otworzył mi peon, który mnie już oczekiwał. 

¦ Prędko do caballera! ¦ powiedziałem. ¦ Z tamtej strony rzeki nadciągają Indianie do hacjendy. 

¦ Ilu? 

¦ Z pięćdziesięciu. 

Peon przeraził się z początku tą wieścią, ale gdy usłyszał dokładnie liczbę, twarz jego przybrała z powrotem wyraz spokoju. 

¦ Nie więcej? ¦ spytał. ¦ No, to nie ma obawy. My nawet z większą liczbą czerwonoskórych damy sobie radę, senior. Jesteśmy w każdej chwili przygotowani na takie odwiedziny. 
Nie mogę pójść do caballera, ponieważ muszę natychmiast zawiadomić waquerów. Zasuńcie 
za mną bramę i śpieszcie do seniora Atanasio. Ale wciągnijcie za sobą schodki.! 

¦ Jak tam z naszymi końmi? Czy są w bezpiecznym miejscu? 

¦ Tak, senior. Zaniósłszy uprząż do domu, wyprowadziliśmy je do waquerów, aby się popasły. O swoje wierzchowce nie potrzebujecie się więc obawiać. 

Po tych słowach znikł czym prędzej. Zamknąłem za nim bramę i wszedłem na górę po 
schodach, po czym wciągnąłem je za sobą. W chwili właśnie, kiedy stanąłem na płaskim dachu, zobaczyłem seniora Atanasio i Old Deatha, wychodzących z wnętrza domu. Dowiedziawszy się o zbliżaniu się Indian, Meksykanin nie przeraził się tym bynajmniej, lecz zapytał 
spokojnie: 

¦ Do jakiego szczepu należą? 

¦ Nie wiem; nie zdołałem z tej odległości rozpoznać, jak mają pomalowane twarze. 


¦ No, zobaczymy niebawem. Albo są to Apacze, których spotkał Winnetou i wysłał po rannego wodza, albo Komańcze, a w takim razie byłby to oddział zwiadowczy, którego zadaniem jest zapytać nas, czy nie widzieliśmy Apaczów. Odjadą natychmiast, gdy dostaną od nas 
odpowiedź. 

¦ Mnie się jednak wydaje, że oni przybywają w nieprzyjaznych zamiarach ¦ rzekł Old Death. ¦ Radzę jak najrychlej przygotować się do obrony. 

¦ Już się to robi. Każdy z moich ludzi wie, co ma czynić w takim wypadku. Widzicie, tam 
przez pole pędzi już peon do najbliższych koni, wsiądzie na jednego i zawiadomi waquerów, 
a najpóźniej w dziesięć minut spędzą stada. Dwaj zostaną przy koniach, aby je pilnować, a 
reszta stanie do walki z czerwonoskórymi. Ich lassa to broń wielce niebezpieczna, bo waquerowie posiadają więcej wprawy niż Indianie, a ich strzelby niosą dalej niż łuki i stare strzelby tamtych. Nie obawiamy się więc nawet pięćdziesięciu Indian. Nas chroni ta budowla. Żaden czerwonoskóry nie przelezie przez mur. W najgorszym razie liczę na was. Jest was pięciu 
dobrze uzbrojonych mężczyzn, a ja z ośmioma peonami dopełniam sumy czternastu ludzi. 
Chciałbym widzieć Indian, którzy by potrafili wysadzić bramę. O nie, senior! Czerwonoskórzy zadzwonią, zapytają i odejdą spokojnie. Skoro zwiadowca zobaczy tutaj czternastu dobrze 
uzbrojonych ludzi, nabierze prędko respektu. Nie ma żadnego niebezpieczeństwa. 

Na twarzy Old Deatha odbiło się powątpiewanie. Potrząsnął głową i powiedział: 

¦ Niepokoi mnie jednak pewna myśl. Twierdzę stanowczo, że mamy do czynienia nie z 
Apaczami, lecz z Komańczami. Czego oni chcą tutaj? Nie mogły ich tu sprowadzić zwykłe 
zwiady, gdyż jeśliby w tych stronach znajdował się oddział Apaczów, musiałyby to wykazać 
ślady. O to nie potrzebowaliby pytać. Nie, ta zgraja przybywa do nas z zupełnie innego powodu, z. powodu rannego wodza, który się tu ukrywa. 

¦ Przecież oni o tym nie wiedzą! Kto mógł im to zdradzić? 

¦ Śledzony przez nas właśnie Gibson, który był u was. Wszak pokazaliście mu Apacza, on 
zaś wyjawił to Komańczom, aby usposobić dla siebie przychylnie plemię. Jeśli to nieprawda, 
to niech nie będę dłużej Old Deathem! Czy jeszcze wątpicie? 

¦ To możliwe. Wobec tego Komańcze zechcą nas zmusić do wydania rannego. 

¦ Zapewne. Czy usłuchacie ich? 

¦ Ani myślę! Winnetou jest moim przyjacielem, powierzył mi Dobrego Męża i ja nie mam 
prawa zawieść i nie zawiodę tego zaufania. Komańcze nie dostaną rannego. Będziemy się 
bronili! 

¦ Ściągniecie tym na siebie największe niebezpieczeństwo. Wprawdzie pięćdziesięciu Indian zdołamy odeprzeć, ale gdy wrócą dziesięć razy liczniejsi, będziecie zgubieni. 

¦ Wszystko w ręku Boga. W każdym razie dotrzymam słowa danego Winnetou. 

Na to Old Death podał rękę seniorowi i rzekł: 

¦ Jesteście człowiekiem honoru, śmiało więc możecie liczyć na naszą pomoc. Dowódca 
Komanczów jest moim przyjacielem. Może mi się uda dzięki temu odwrócić ten cios od was. 
Czy pokazaliście także Gibsonowi ukryte drzwi? 

¦ Nie, senior. 

¦ To bardzo dobrze. Dopóki czerwonoskórzy nie znają ego wejścia, będziemy mogli stawiać opór. Zejdźmy teraz po broń! 

Podczas mojej nieobecności wyznaczono dla mych towarzyszy mieszkania i pownoszono 
tam ich i moje rzeczy, Poszliśmy tam. Pokój przeznaczony dla mnie znajdował się w przedniej części domu. Światło wpadało do niego przez dwie strzelnice. Wisiała tu moja strzelba. 
Zdejmując ją ze ściany, rzuciłem okiem na pole i ujrzałem Indian wychodzących spod drzew, 
w okolicy brodu, powyżej hacjendy. Przeprawiwszy się przez rzekę, pędzili cwałem ku budynkowi, nie wyjąc przy tym, jak to jest ich zwyczajem, lecz w podstępnym, groźnym milczeniu. Po barwach twarzy poznałem, że to Komańcze. Zatrzymali się pod murem, który ich 
zupełnie zakrył. Uzbrojeni byli we włócznie, łuki i strzały. Tylko pierwszy jeździec, prawdo


podobnie dowódca, trzymał strzelbę w ręce. Niektórzy z nich wlekli za sobą jakieś długie 
przedmioty, które z początku wziąłem za tyczki do namiotów, przekonałem się jednak niebawem, że byłem w błędzie. Wyszedłem oczywiście natychmiast z izdebki, aby zawiadomić o 
tym wszystkich, Na korytarzu spotkałem się z Old Deathem, który wychodził z przeciwległej 
izby. 

¦ Baczność! ¦ krzyknął. ¦ Będą przełazić przez mur. Przywieźli z sobą młode drzewa, których użyją jako drabiny. Prędzej na dach! 

Ale nie poszło to tak prędko, jak sobie tego życzył. Peoni znajdowali się o piętro niżej, gdzie 
były mieszkania służby, a nam również nie udało się wyjść tak szybko, gdyż razem z caballerem wypadły na korytarz panie, zatrwożone ogromnie najazdem Komanczów. Zanim przeszliśmy przez schody, już upłynęły dwie minuty, co w takiej sytuacji jest bardzo dużo. Skutek 
tej straty czasu okazał się natychmiast, kiedy bowiem stanęliśmy na dachu, na jego krawędź 
wydrapywał się pierwszy Indianin. Za nim ukazał się zaraz drugi, trzeci i czwarty. Mieliśmy 
w ręku broń, ale nie mogliśmy im już wzbronić dostępu do domu, jeśli nie chcieliśmy ich 
wprost wystrzelać, Za pomocą przyniesionych drzewek z niesłychaną szybkością przeleźli 
przez mur, przebiegli przez dziedziniec i wydostali się na górę. Staliśmy oto w środku dachu, 
a oni na obu jego końcach. 

¦ Zwróćcie ku nim strzelby! Nie dopuśćcie ich bliżej! ¦ rozkazał Old Death, ¦ Musimy 
przede wszystkim zyskać na czasie. 

Naliczyłem pięćdziesięciu dwóch czerwono skorych. Żaden z nich dotychczas nie wydobył 
z siebie głosu. Zaskoczyli nas wprawdzie niespodzianie, lecz zatrzymali się na brzegu dachu z 
tukami i strzałami w rękach. Włócznie zostawili na dole, żeby im nie przeszkadzały podczas 
wspinania się po murze. Caballero wystąpił naprzód o kilka kroków i zapytał mieszaniną języka hiszpańskiego, angielskiego i indiańskiego, służącą za środek porozumiewania się na 
tym pograniczu: 

¦ Czego chcą u mnie czerwoni mężowie? Czemu wchodzą do mego domu, nie zapytawszy 
mnie wprzód o pozwolenie? 

Dowódca, który przedtem miał strzelbę na ramieniu, a teraz wziął ją do ręki, wysunął się o 
kilka kroków naprzód i odpowiedział: 

¦ Wojownicy Komanczów przybyli, ponieważ blada twarz jest ich wrogiem. Słońce dnia 
dzisiejszego będzie ostatnim w jego życiu. 

¦ Nie jestem wrogiem Komanczów. Miłuję wszystkich czerwonych mężów, nie pytając, do 
jakiego szczepu należą. 

Blada twarz wygłasza wielkie kłamstwo. W tym domu ukrywa się wódz Apaczów, tych 
psów, którzy są wrogami Komanczów. Kto zaś przyjmuje u siebie Apacza, jest naszym wrogiem i musi umrzeć. 

¦ Chcecie może zabronić mi przyjmowania u siebie, kogo mi się spodoba? Kto ma tu prawo 
rozkazywać ¦ wy, czy ja? 

¦ Wojownicy Koma-nczów wtargnęli do tego domu i są jego panami. Wydaj nam Apacza! 
A może będziesz się wypierał, że się u ciebie znajduje? 

¦ Ani mi się śni. Kłamie tylko ten, kto się boi, ja zaś nie lękam się Komanczów i powiem 
otwarcie... 

¦ Stójcie! ¦ przerwał mu Old Death stłumionym głosem. ¦ Nie róbcie głupstwa, senior. 

¦ Czy mam zaprzeczyć? ¦ zapytał Meksykanin. 

¦ Oczywiście, Ja sam przyznaję, że kłamstwo jest czymś wstrętnym, ale prawda byłaby tu 
czystym samobójstwem. 

¦ Samobójstwo? Co poradzą ci ludzie przeciwko naszym czternastu strzelbom? 

¦ Bardzo dużo, bo są tu na górze. Większość padłaby wprawdzie, ale my dostalibyśmy także kilka strzał i pchnięć nożem. A nawet jeśli zwyciężymy, to pozostali przy życiu sprowadzą 
pięciuset następnych. Pozwólcie mi z nim pomówić! 


Po tych słowach Old Death zwrócił się do dowódcy czerwonoskórych: 

¦ Słowa mojego brata wprawiają nas w zdumienie. Skąd Komańczom przyszło na myśl, że 
tu się znajduje Apacz? ¦ Oni to wiedzą ¦ odrzekł krótko zapytany. 

¦ W takim razie posiadacie lepsze wiadomości niż my sami. 

¦ Czy chcesz twierdzić, że się mylimy? Jeżeli tak mówisz, to kłamiesz. 

¦ A ty wygłosiłeś tu słowo, za które życiem zapłacisz, jeśli je raz jeszcze powtórzysz. Nie 
pozwolę nazywać siebie kłamcą. Widzisz, że nasze strzelby są wycelowane w ciebie. Wystarczy jedno skinienie z mojej strony, a padnie od razu tyle twych ludzi, ile nas jest. 

¦ Cóż z tego? W pobliżu znajduje się jeszcze wielu naszych wojowników, więcej niż dziesięć razy po pięć. Oni przyszliby i zrównaliby ten dom z ziemią. 

¦ Nie dostaliby się przez mur, gdyż jesteśmy już o-strzeżeni. Przywitalibyśmy ich z góry 
tylu kulami, że ani jeden nie zostałby przy życiu. 

¦ Mój biały brat ma wielką i szeroką gębę. Dlaczego on do mnie mówi? Czy jest właścicielem domu? Kim jest i jak się nazywa, że śmie odzywać się do dowódcy Komanczów? 

Old Death zrobił lekceważący ruch ręką. 

¦ Kto jest dowódcą Komanczów? Czy jakiś sławny wojownik? Czy zasiada on w radzie 
mędrców? Nie nosi on pióra orła, czy kruka w swoich włosach i nie widzę u niego żadnych 
oznak wodza. Ja natomiast jestem wodzem bladych twarzy. Do jakiego plemienia Komanczów należycie, że musicie dopiero pytać o to, jak ja się nazywam? Imię moje brzmi Koszapehwe, paliłem fajkę pokoju z Oyo-kolcą, wodzem Komanczów. Rozmawiałem też wczoraj z 
jego synem Awat-wilą i przenocowałem razem z jego wojownikami. Jestem przyjacielem 
Komanczów, ale jeśli zarzucą mi kłamstwo, odpowiem im kulą. 

Pomruk przebiegł przez szeregi czerwonoskórych. Dowódca cofnął się do nich i porozumiał 
się z nimi po cichu. Po rzucanych na Old Deatha spojrzeniach poznać było, że jego imię wywarło na nich wielkie wrażenie. Po krótkiej naradzie dowódca zwrócił się do westmana: 

¦ Wojownicy Komanczów wiedzą, że Stara Śmierć jest przyjacielem Białego Bobra, ale 
słowa jego nie są słowami przyjaciela. Dlaczego zataja przed nami obecność Apacza? 

¦ Nie zatajam niczego, lecz powiadam otwarcie, że go tu nie ma. 

¦ A jednak dowiedzieliśmy się na pewno, że Inda-niszo jest tutaj. Powiedziała nam o tym 
blada twarz, która udała się pod opiekę Komanczów. 

¦ Jak się nazywa ta blada twarz? 

¦ Imię jego nie jest stworzone dla ust Komanczów. Brzmi jak Ta-hi-ha-ho. 

¦ Może Gavilano? 

¦ Tak jest. 

¦ W takim razie Komańcze popełnili wielki błąd. Ja znam tego człowieka. To łotr, któremu 
kłamstwo nigdy nie schodzi z języka. Wojownicy Komanczów pożałują tego, że przyjęli go 
pod swoją opiekę. 

¦ Mój brat myli się bardzo. Blada twarz powiedziała nam prawdę. Wiemy, że Winnetou 
przyprowadził Dobrego Męża, a potem umknął przez Awat-hono19. Popędzimy za nim i pochwycimy go, by zginął przy palu. Wiemy, że Dobry Mąż ranny jest w ramię i w udo. Znamy 
nawet zupełnie dokładnie miejsce, w którym leży. 

¦ Jeśli to prawda, to mi je opisz! 

¦ Schodzi się stąd dwa razy w głąb domu, gdzie w wąskim korytarzu znajduje się wiele 
drzwi na prawo i na lewo. Jeśli się otworzy ostatnie drzwi po lewej stronie, zobaczy się Apacza na łożu, którego nie ma siły opuścić. 

¦ Blada twarz cię okłamała. W tym miejscu nie znalazłbyś Apacza. 

¦ Pozwól więc nam zejść, abyśmy się przekonali, kto mówi prawdę, ty czy blada twarz. 

19 Awat – hono (ind.) – Rio Grande 


¦ Na to nie zezwolę. Ten dom jest dla ludzi, którzy wchodzą doń za zgodą właściciela, a nie 
dla tych, którzy nań napadają jako wrogowie. 

¦ Te słowa wskazują, że Apacz się tu ukrywa. Biały Bóbr nakazał- nam go stąd zabrać i będziemy mu posłuszni. 

¦ Mylisz się znowu. Nie dlatego nie chcę spełnić waszego życzenia, że Apacz tu przebywa, 
lecz dlatego, że żądanie wasze jest dla mnie obrazą. Skoro Old Death zapewnia, że was okłamano, powinniście mu wierzyć. Jeśli mimo naszej odmowy zechcecie wejść, to spróbujcie! 
Czy nie widzicie, że jeden z nas wystarczy do obrony wejścia? Stojąc tu na schodach, może 
zastrzelić każdego, kto by się ośmielił wejść. Napadliście na nas jak wrogowie, dlatego nie 
zgadzamy się na wasze żądanie. Zejdźcie na dół przed bramę i proście, jak się należy, by was 
wpuszczono, a może wtedy przyjmiemy was jak przyjaciół. 

¦ Stara Śmierć daje nam radę dobrą dla niego, ale nie dla nas. Jeśli ma czyste sumienie, to 
niech nam pozwoli zejść do domu. Jeśli tego nie uczyni, to zostaniemy tutaj i wyślemy wojownika, by sprowadził całą gromadę Komanczów. Wówczas zrobimy to, cośmy postanowili, 

¦ Jesteście w błędzie. Gdyby nawet przyjechało tysiąc Komanczów, i tak mogliby schodzić 
tylko pojedynczo i każdy musiałby to przypłacić życiem. Zresztą nie zdołasz wysłać wojownika, gdyż skoro tylko wychyliłby się poza osłonę muru, położyłbym go trupem. Jestem 
przyjacielem Komanczów, ale wy przybyliście jak nieprzyjaciele, więc ja także muszę z wami 
wrogo postępować. 

Podczas całej tej gadaniny strzelby nasze ciągle były zwrócone na czerwonoskórych. Chociaż udało im się dostać na dach, to jednak w stosunku do nas znajdowali się w gorszym położeniu. Dowódca Indian orientował się w tym i dlatego zaczął po cichu naradzać się ze 
swoimi ludźmi. Ale i nasza sytuacja nie była godna pozazdroszczenia. Old Death poskrobał 
się frasobliwie za uchem i powiedział: 

¦ To strasznie przykra historia. Rozwaga nie pozwala nam obejść się wrogo z Komańczami. 
Jeśli sprowadzą posiłki, to będzie po nas. Ba, gdyby można tak schować Apacza, żeby nie 
zdołali go znaleźć! Znam jednak dokładnie ten dom, wiem zatem, że nie ma w nim takiej 
kryjówki. 

¦ To go wynieśmy! ¦ zauważyłem. 

¦ Wynieść? ¦ rzeki stary. ¦ Co wy, sir! W jakiż sposób? 

¦ Zapomnieliście o ukrytych drzwiach. Drzwi są z tyłu, a Komańcze stanęli po przeciwnej 
stronie i nic nie zauważą. Zaniosę Apacza w zarośla nad rzekę, gdzie pozostanie dopóty, dopóki oni nie odjadą. 

¦ To rzeczywiście niezła myśl ¦ rzekł Old Death. ¦ Wcale nie pomyślałem o tych 
drzwiach. Wynieść by go można, ale co wtedy, jeśli Komańcze postawili warty za murem? 

¦ Nie wierzę w to. Jest ich tylko pięćdziesięciu kilku. Paru musiało zostać przy koniach, 
które stoją pod murem po stronie frontu. Wobec tego wątpię, czy z tyłu także postawili kogoś 
na straży. 

¦ Dobrze więc, spróbujmy, sir. Zajmiecie się tym wy i jeden z peonów. Urządzimy to tak, 
że nie zobaczą was, gdy będziecie schodzili, a potem także się tak ustawimy, że nie będą mogli nas zliczyć i przekonać się, że dwóch z nas brakuje. Niech warn panie pomogą, a gdy wyjdziecie, zasuną za wami szafkę. 

¦ I jeszcze jeden projekt. Czy nie dałoby się umieścić pań w izbie chorego? Skoro czerwonoskórzy zobaczą, że tam mieszkają kobiety, przekona ich to w dwójnasób, że nie było tam 
Indianina. 

¦ Słusznie ¦ zauważył senior Atanasio. ¦ Wystarczy położyć tam kilka koców, a z pokojów żony i wnuczki znieść hamaki. Haki do zawieszania wbite są we wszystkich izbach tego 
domu. Niech się tam panie położą. Wy zaś znajdziecie dla Apacza najlepszą kryjówkę nieco 
poniżej tego miejsca w rzece, w którym kąpaliście się niedawno. Zwisają tam aż do samej 
wody kwitnące gałęzie petunii, a pod nimi ukryte jest czółno. Ułożycie w nim Apacza, tam go 


nikt nie odkryje. Pójdzie z wami Petro. Dopiero gdy obaj powrócicie, pozwolimy Indianom 
przeszukać wnętrze domu. 

Zszedłem z peonem, imieniem Petro, na dół, gdzie obie panie, pełne niepokoju, czekały na 
dalszy rozwój wypadków. Gdyśmy im powiedzieli, o co chodzi, zaczęły nam gorliwie pomagać w wykonaniu przedsięwzięcia. Same przyniosły koce i hamaki. W jedną z der owinięto 
Apacza. Gdy usłyszał, że przybyli po niego Komańcze, rzekł słabym głosem: 

¦ Inda-niszo widział już wiele zim, a dni jego są policzone. Po co mają dobre blade twarze 
narażać się przez niego na śmierć? Niechaj go oddadzą Komańczom, ale niech go przedtem 
zabiją. On prosi o to. 

Odpowiedziałem mu przecząco energicznym ruchem głowy, po czym zabraliśmy go z izby. 
Po odsunięciu szafki przenieśliśmy go szczęśliwie aż do zewnętrznego muru nie zauważeni 
przez nikogo. Za murem rosły krzaki, które nas na razie zasłoniły. Pomiędzy nimi jednak a 
rzeką ciągnął się wolny szmat ziemi, przez który musieliśmy przejść. Wyglądałem ostrożnie i 
spostrzegłem ku memu rozczarowaniu siedzącego na ziemi Komańcza, Był uzbrojony we 
włócznię i łuk, w kołczanie miał strzały. 

¦ Musimy wrócić, senior ¦ rzekł peon, gdy mu pokazałem Indianina. ¦ Moglibyśmy go 
wprawdzie zabić, ale to ściągnęłoby na nas zemstę tamtych. 

¦ O zabiciu nie może być mowy. Ale czy nie dałoby się jakoś go oddalić, zwabić gdzie indziej? 

¦ Wątpię. On nie opuści swego stanowiska, dopóki go, nie odwołają. 

¦ Mam jednak pewien plan, który mi się może powiedzie. Ty zostaniesz tu w ukryciu, a ja 
się pokażę strażnikowi. Gdy mnie zobaczy, udam, że się bardzo przestraszyłem, i zacznę 
uciekać, a on popędzi za mną. 

¦ Albo wypuści strzałę! 

¦ Na to oczywiście muszę być przygotowany. 

¦ Nie róbcie tego, senior! To zuchwalstwo. Komańcze tak pewnie trafiają z łuków jak my 
ze strzelb. Biegnąc odwrócicie się do niego plecami, nie zobaczycie strzały i nie będziecie 
mogli jej uniknąć. 

¦ Będę umykał rzeką. Płynąc na plecach, zauważę, kiedy zechce strzelić, i zanurzę się natychmiast. On sądząc, że coś planuję przeciwko jego towarzyszom, wejdzie prawdopodobnie 
za mną do wody, a na drugim brzegu ogłuszę go uderzeniem w głowę i uczynię w ten sposób 
nieszkodliwym. Ty zaś nie opuszczaj tego miejsca, dopóki nie wrócę. W czasie kąpieli zauważyłem gałęzie petunii i wiem, gdzie się znajduje czółno. Zabiorę je i przybiję do brzegu 
po przeciwnej stronie. 

Peon starał się mnie odwieść od tego przedsięwzięcia, ale nie słuchałem jego wywodów, 
byłem bowiem przekonany, że inaczej nie zdołalibyśmy wykonać danego nam polecenia. Zostawiłem go więc i aby go nie zdradzić, posunąłem się dość daleko wzdłuż muru zaroślami i 
tam dopiero wychyliłem się z nich, udając, że wyszedłem zza rogu. Komańcz nie od razu 
mnie zobaczył. Wkrótce jednak skierował wzrok ku mnie i zerwał się czym prędzej. Odwróciłem częściowo twarz, aby jej potem nie mógł poznać. Indianin zawołał na mnie, żebym stanął, a gdy tego nie uczyniłem porwał z ziemi łuk, wydobył z kołczanu strzałę i naciągnął cięciwę. W kilku skokach dostałem się do nadbrzeżnych zarośli. Stało się to tak szybko, że Indianin nie zdążył wystrzelić. Wskoczyłem natychmiast do wody i płynąc na plecach, starałem 
się dotrzeć do drugiego brzegu. W kilka chwil potem i on wypadł z zarośli, zobaczył mnie i 
wymierzył. Strzała wyleciała z cięciwy, ja zaś dałem nurka, wskutek czego mnie nie trafił. 
Wynurzywszy się z wody, ujrzałem go na brzegu. Stał pełen oczekiwania, gotowy do skoku. 
Kołczan zostawił pod murem, nie miał więc przy sobie drugiej strzały. Widząc, że nie jestem 
ranny, odrzucił łuk i wskoczył w wodę. 

Tego właśnie chciałem. Aby go za sobą zwabić, udałem, że słabo pływam, i pozwoliłem mu 
zbliżyć się do siebie, po czym znowu zanurzyłem się pod wodę i puściłem się jak najszybciej 


z biegiem rzeki. Wypłynąłem tuż przy brzegu. Komańcz zatrzymał się w dość dużej odległości powyżej mnie i wypatrywał, gdzie się znowu pokażę. W korzystnym dla siebie oddaleniu 
wyszedłem na brzeg i pobiegłem pomiędzy drzewami w górę rzeki. Zobaczyłem gruby, obrosły mchem dąb, który nadawał się do mego celu. Minąłem go w odległości pięciu kroków, 
potem zatoczyłem wielki łuk, aby się bezpiecznie ukryć za jego pniem. Przytuliwszy się do 
drzewa, czekałem na Komańcza, który niedługo potem nadbiegł, ociekając wodą i sapiąc ze 
zmęczenia, z wzrokiem wlepionym w mój trop. Gdy mnie minął, ruszyłem za nim. Ponieważ 
głośno sapał, przeto nie mógł usłyszeć moich kroków, zwłaszcza że biegłem za nim na palcach w wielkich o ile możności susach. Wreszcie wpadłszy nań tęgim skokiem, popchnąłem 
go tak, że padł twarzą do ziemi, a ja ukląkłem na nim. Po dwu uderzeniach pięścią przestał się 
ruszać. Nie opodal miejsca, na którym go ogłuszyłem, znajdował się złamany jawor zwrócony 
prostopadle do biegu rzeki tak, że fale przepływały pod jego suchym wierzchołkiem. To dało 
mi znakomitą sposobność powrotu bez zostawiania śladów. Po pniu tego jaworu dotarłem aż 
nad wodę i znowu wskoczyłem do niej. Prawie naprzeciwko błyszczały kwiaty petunii. Popłynąłem tam, odwiązałem czółno i powiosłowałem wzdłuż brzegu na to miejsce, skąd mieliśmy zabrać Apacza. Tam przywiązałem łódź do korzenia drzewa i pobiegłem po chorego. 
Musieliśmy się śpieszyć, by się z tym uporać, zanim Komańcz wróci do przytomności. Zanieśliśmy Apacza do czółna, podścieliwszy przedtem na dnie jego koc i szaty. Peon wrócił natychmiast do muru. Sam już odstawiłem chorego pod petunie, przymocowałem tam dobrze 
czółno, przypłynąłem na dawne miejsce i zdjąłem ubranie, by je wykręcić z wody. Włożywszy je z powrotem, zbadałem wzrokiem przeciwległy brzeg, czy przypadkiem Komańcz nie 
oprzytomniał i nie zauważył, cośmy zrobili, ale nie dostrzegłem niczego. 

Teraz nareszcie mogliśmy wrócić do hacjendy. Weszliśmy z powrotem ukrytymi drzwiami, 
zużywszy na całą tę wyprawę kwadrans czasu. Od seniory otrzymałem natychmiast suche 
ubranie i mogłem się roześmiać w twarz każdemu Komanczowi, który by chciał twierdzić, że 
byłem poza domem, i do tego w rzece. 

Panie położyły się w hamakach, a my wyszliśmy na platformę, wziąwszy oczywiście z sobą 
broń. Obie strony odbywały naradę. Old Death obstawał przy tym, że przeszukanie domu 
byłoby obelgą dla niego i hacjendera. Gdy go zawiadomiłem, że Apacz jest w bezpiecznym 
miejscu, zaczął się zwolna godzić i oświadczył w końcu, że pięciu Komańczom będzie wolno 
osobiście przekonać się, że nie ma tu Apacza. 

¦ Dlaczego tylko pięciu? ¦ spytał dowódca. ¦ Czy nie jesteśmy wszyscy równi? Co czyni 
jeden, mogą też czynić wszyscy. Niech Old Death nam zaufa. Nie dotkniemy niczego Nikt z 
nas nic nie ukradnie. 

¦ Dobrze! Zobaczycie, jacy jesteśmy wspaniałomyślni. Wszystkim wam pozwolimy wejść 
do domu, aby każdy mógł się przekonać, że powiedziałem prawdę. Żądam jednak, żebyście 
wpierw odłożyli broń i żeby nam było wolno zatrzymać i ukarać każdego, kto dotknie jakąś 
osobę lub przedmiot bez naszej zgody. 

Naradziwszy się nad tym żądaniem, czerwonoskórzy przyjęli je. Odłożyli łuki, kołczany i 
noże i zeszli po jednym do środka. 

Zanim jeszcze ja z Petrem oddaliliśmy się, by ukryć rannego Apacza, stanęli już na równinie 
waquerowie. Byli dobrze uzbrojeni, na koniach. Wzrok mieli zwrócony ku nam. Czekali na 
znak swego pana. Zachowywali się spokojnie tylko dlatego, że tego znaku jeszcze nie otrzymali. 

Hacjendero i Old Death mieli otwierać Komańczom wszystkie pokoje. Dwóch z nas zostało 
na dachu, a pięciu na obydwóch korytarzach, aby w razie ewentualnych wykroczeń czerwonoskórych wystąpić z bronią w ręku. Ja byłem w dolnym korytarzu i ustawiłem się obok 
drzwi prowadzących do izby, w której leżał przedtem Apacz. Komańcze poszli prosto do tych 
drzwi, a Old Death je otworzył. Indianie byli widocznie pewni, że zastaną tam Dobrego Męża. Zamiast niego zobaczyli panie czytające swobodnie w hamakach. 


¦ Uff! ¦ zawołał dowódca z rozczarowaniem. ¦ Tu są kobiety! 

¦ Tak ¦ zaśmiał się Old Death. ¦ A wedle owej kłamliwej bladej twarzy tu miał się ukrywać wódz Apaczów! Wejdźcież i poszukajcie go! 

Dowódca przebiegł wzrokiem komnatę i rzekł: 

¦ Wojownik nie wchodzi do wigwamu kobiet. Tutaj nie ma Apacza. Oko moje dostrzegłoby 
go. 

¦ To zbadajcie inne pokoje! 

Minęła godzina, zanim Indianie skończyli poszukiwania. Nie znalazłszy ani śladu po Apaczu, powrócili jeszcze raz. Panie musiały opuścić izbę, którą przeszukano ponownie. Czerwonoskórzy podnosili koce i materace leżące na gołej ziemi, a nawet podważali podłogę, podejrzewając, że są pod nią puste miejsca. Wreszcie upewnili się, że Dobrego Męża nie ma w hacjendzie. Gdy dowódca to przyznał, rzekł Old Death: 

¦ Powiedziałem wam z góry, ale wy nie chcieliście wierzyć. Zaufaliście bardziej kłamcy 
aniżeli mnie, przyjacielowi Komanczów. Gdy przybędę do Białego Bobra, poskarżę się na 
was przed nim. 

¦ Czy mój biały brat chce się udać do niego? W takim razie niech pojedzie z nami! 

¦ To niemożliwe. Mój koń zmęczył się bardzo i dopiero jutro zdolny będzie do dalszej jazdy, a wojownicy Komanczów dziś jeszcze opuszczą te strony. 

¦ Nie. Zostajemy tutaj. Słońce idzie na spoczynek, a my nocą nie jeździmy. Wyruszymy o 
świcie, może więc biały brat nam towarzyszyć. 

¦ Dobrze! Ale ja nie jestem sam. Mam jeszcze czterech przyjaciół z sobą. 

— Ich także Biały Bóbr chętnie powita. Czy biali bracia pozwolą nam spocząć tej nocy w 
pobliżu ich domu? 
¦ Nie sprzeciwiam się temu ¦ odrzekł Meksykanin. ¦ Słyszeliście ode mnie, że jestem 
przyjacielem czerwonych mężów, jeśli przychodzą do mnie pokojowo. Na dowód tego daruję 
wam wołu na zarżnięcie. Rozniećcie ognisko i upieczcie go sobie. 

Ta obietnica sprawiła bardzo dobre wrażenie na Komańczach. Byli teraz naprawdę przekonani, że nie mieli racji. Starali się więc zachowywać w stosunku do nas jak najbardziej przyjaźnie. Oczywiście przyczyniło się do tego w największej mierze poważanie, jakie mieli dla 
Old Deatha. Nie dotknęli rzeczywiście niczego i wyszli z domu dobrowolnie. Spuszczono 
schody, a brama stała otworem. Na dachu pozostało na straży kilku uzbrojonych peonów. 
Pomimo bowiem zmiany w usposobieniu czerwonoskórych należało być ostrożnym. My 
wszyscy zeszliśmy na dół. Nadjechali także waquerowie, którzy otrzymali rozkaz schwytania 
jednego wołu. Wszystkie konie Komanczów znajdowały się z przodu za murem okalającym 
dziedziniec, strzeżone przez trzech wojowników. Po drugiej stronie domu stał, jak wiadomo, 
również jeden. Teraz ich wszystkich odwołano. Jeden z nich był to właśnie ten, którego zwabiłem za rzekę. Jego ubranie było jeszcze całkiem mokre, Wrócił wprawdzie na swe stanowisko, ale nie miał dotychczas okazji donieść dowódcy o tym, co się stało. Teraz podszedł do 
niego i opowiedział mu wszystko, ale tak, że my biali nie mogliśmy nic usłyszeć. Kończył już 
widocznie swoje sprawozdanie, kiedy wzrok jego padł na mnie. Ponieważ cała jego twarz 
była pomalowana, nie zauważyłem w niej żadnej zmiany wyrazu, ale wykonał nagle ruch 
gniewu, wskazał na mnie i rzucił jeszcze kilka słów indiańskich, których także nie zrozumiałem. Dowódca zwrócił na mnie groźny, badawczy wzrok i zbliżył się mówiąc: 

¦ Młoda blada twarz przepłynęła niedawno przez rzekę i powaliła tego czerwonego wojownika? 
Old Death ujął się za mną, pytając dowódcy, o co chodzi. Ten przedstawił wypadek ze 
strażnikiem, na co stary westman zaśmiał się wesoło i powiedział: 
¦ Zdaje się, że czerwoni wojownicy nie umieją rozróżniać bladych twarzy. Kto wie, czy w 
ogóle blada twarz spotkał ten syn Komanczów. 


¦ To był biały ¦ odrzekł zapytany pewnym tonem. ¦ I nikt inny, tylko ten. Widziałem jego 
twarz, kiedy płynął leżąc na plecach. Miał na sobie także to samo ubranie. 

¦ Tak? W ubraniu płynął przez rzekę? Twoje jest jeszcze mokre, ale dotknij jego ubrania, a 
przekonasz się, że jest zupełnie suche. 

¦ On zdjął mokre ubranie, a w domu włożył suche. 

¦ A jak wszedł? Czy wasi wojownicy nie pilnowali bramy? Nikt nie może się dostać do tego domu ani zeń wyjść bez użycia tych schodów, na których stali Komańcze. Czy mój młody 
towarzysz mógł zatem być poza domem? 

Przyznali nam rację, a wyprowadzony w pole strażnik sam nabrał w końcu przekonania, że 
się pomylił. Gdy z kolei hacjendero zauważył, że w okolicy włóczy się banda koniokradów, 
do których musiał należeć ten biały, sprawa była załatwiona. Zagadką zostało tylko jedno: nie 
było śladu, w którą stronę udał się ten człowiek! Dla rozwiązania tej zagadki dowódca ze 
strażnikiem i kilku innymi wojownikami przejechał przez bród. Na szczęście zaczęło się już 
ściemniać i dokładne badanie nie mogło się odbyć, Przebiegły Old Death wziął mnie z sobą, 
aby się przejść wzdłuż rzeki. Z oczyma zwróconymi na Komanczów myszkujących po drugiej 
stronie rzeki, ale zajęci nimi tylko pozornie, szliśmy powoli i zatrzymaliśmy się przy petuniach. Tam westman odezwał się cicho, tak cicho, że mogłem to usłyszeć tylko ja i człowiek 
znajdujący się w czółnie: 

¦ Tu stoi Old Death i blada twarz, która Dobrego Męża tutaj schowała. Czy wódz Apaczów 
poznaje ich po głosie? 

¦ Tak ¦ zabrzmiała równie cicha odpowiedź. 

¦ Komańcze myślą teraz, że Dobrego Męża tu nie ma. O świcie wyruszą dalej. Czy mój brat 
zdoła wytrzymać w czółnie tak długo? 

¦ Wódz Apaczów wytrzyma, bo zapach wody go orzeźwia i gorączka już nie wróci. Ale 
wódz Apaczów bardzo pragnąłby wiedzieć, jak długo pozostanie tu Old Death z towarzyszami. 

¦ Odjeżdżamy jutro, razem z Komańczami. 

¦ Uff! Czemu brat mój przyłącza się do naszych nieprzyjaciół? 

¦ Bo musimy szukać ludzi, którzy się u nich znajdują. 

¦ Czy biali mężowie spotkają się także z wojownikami Apaczów? 

¦ To bardzo łatwo może się zdarzyć. 

¦ W takim razie chciałbym młodemu wojownikowi, który naraził życie, aby mnie tutaj 
schować, dać totem20, który sprawi, że Apacze chętnie go przyjmą u siebie. Old Death jest 
chytrym i doświadczonym myśliwcem. Jego nie przyłapią te psy Komańcze, jeśli mi przyniesie w ciemności nóż i kawałek białej skóry. Przed świtem zabierze totem, który w nocy sporządzę. 

¦ Przyniosę jedno i drugie. Czy życzysz sobie jeszcze czego? 

¦ Nie. Apacz jest zadowolony. Oby dobry Manitou czuwał zawsze nad ścieżkami Old Deatha i młodej bladej twarzy. 

Powróciliśmy do domu. Nikt nie zauważył, że staliśmy przez minutę nad rzeką. 

¦ To wielka rzadkość ¦ rzekł do mnie Old Death ¦ żeby biały otrzymał totem od wodza indiańskiego. Macie dużo szczęścia, sir. Własnoręczne pismo Dobrego Męża może się wam 
bardzo przydać. 

¦ A wy rzeczywiście postaracie się dlań o nóż i skórę? Jeśli was podpatrzą, będzie po was i 
po Apaczu. 

¦ Nonsens! Czy uważacie mnie za smarkacza? Wiem dokładnie, na co się mogę odważyć, a 
na co nie. 

Dowódca Komanczów powrócił, nic nie wskórawszy ¦ śladu nie można już było rozpoznać. 

20 Totem – u Indian święty znak rodowy (zwierzę poczytywane za protoplastę jakiegoś szczepu). 


Reszta dnia minęła bez nowych wypadków i noc tak samo. Rano zbudził mnie Old Death i 
wręczył mi czworokątny kawałek białej skóry, Przyjrzałem mu się, lecz nie zauważyłem nic 
szczególnego, gdyż kilka wcięć na gładkiej stronie skóry nic mi nie mówiło. 

¦ To jest totem? ¦ spytałem. ¦ Nie znajduje tu nic nadzwyczajnego. 

¦ Wcale nie o to chodzi. Dajcie to pierwszemu spotkanemu Apaczowi, a wyjaśni wam, jaki 
skarb posiadacie. Pisma na totemie teraz jeszcze nie widać, bo Dobry Mąż nie miał przy sobie 
farby, ale gdy dacie to jakiemukolwiek Apaczowi, zabarwi on wcięcia i wówczas wystąpią 
odpowiednie figury. Tylko, na miłość Boga, kryjcie się z tym przed Komańczami, bo uważaliby was za przyjaciela Apaczów. Przebierzcie się teraz i zejdźcie na dół, Komańcze wnet 
będą gotowi do drogi. 

Komańcze spożywali śniadanie złożone z pozostałych od wczoraj resztek mięsa. Potem 
sprowadzili konie, by je napoić w rzece. Odbyło się to na szczęście powyżej miejsca, w którym znajdował się chory Apacz. Potem ukazał się także hacjendero z obiema paniami, które 
przestały się już bać czcrwonoskórych. Ujrzawszy nasze konie, hacjendero rzekł do Old Deatha, kiwając głową: 

¦ To nie dla was konie, senior. Wy wiecie, co wart dobry koń. Jesteście moim dawnym 
przyjacielem, a ponieważ kochacie tego młodego pana, przeto i ja otworzyłem dlań moje serce. Dostaniecie obaj lepsze konie. 

Przyjęliśmy z podziękowaniem propozycję hacjendera. Na jego rozkaz waguerowie schwytali dwa półdzikie konie, które wzięliśmy w miejsce naszych. Potem pożegnaliśmy się ze 
wszystkimi i wyruszyliśmy razem z Komańczami w dalszą drogę. 

Słońce nie wychyliło się jeszcze ponad horyzont, kiedy przeprawiliśmy się przez Elm Creek 
i popędziliśmy cwałem na zachód. My i dowódca Komanczów jechaliśmy na przedzie, a jego 
ludzie za nami. Doznawałem przy tym uczucia niepewności i zdawało mi się ciągle, że za 
chwilę ugodzi mnie w plecy włócznia albo strzała, Indianie, siedzący na małych, chudych i 
kosmatych koniach, swoim uzbrojeniem, barwami twarzy i całym swoim zachowaniem nie 
budzili we mnie zbytniego zaufania. Old Death uspokoił mnie jednak. Nie było jeszcze o tym 
mowy, kiedy i gdzie spotkamy główny oddział Komanczów. Teraz zaś dowiedzieliśmy się, że 
Komańcze nie mieli zamiaru czekać na powrót swych pięćdziesięciu wojowników. Dowódca 
wysłanego do hacjendy oddziału otrzymał rozkaz wzięcia do niewoli Dobrego Męża i dostarczenia go pod eskortą dziesięciu ludzi do wsi Komanczów. Tam Dobry Mąż miał zginąć w 
męczarniach przy palu. Pozostałym czterdziestu wojownikom polecono jechać w pośpiesznym tempie ku Rio Grandę, odnaleźć trop głównego oddziału i połączyć się z nim. Biały 
Bóbr dowiedziawszy się od Gibsona, że Winnetou umknął przez rzekę i wobec tego zaalarmuje natychmiast Apaczów, zdecydował się działać jak najprędzej. Postanowił więc zaskoczyć nieprzyjaciół, zanim będą gotowi do obrony. Nam zaś zależało przede wszystkim na 
tym, żeby pochwycić u Komanczów Gibsona. 

W niespełna dwie godziny przybyliśmy na miejsce, gdzie nasi indiańscy towarzysze odłączyli się wczoraj od głównego oddziału. Na południe przed nami leżał nad Rio Grandę Orli 
Wąwóz z fortem Dunkan, który Indianie musieli ominąć. Po następnych dwóch godzinach 
pokazały się znowu ślady trawy: pustynia Nueces była już za nami. Trop, po którym jechaliśmy, tworzył linię prostą. Nie przecinała jej żadna inna, Indianie więc przejechali niepostrzeżenie. Ziemia pokrywała się coraz bujniejszą zielonością, aż nareszcie ujrzeliśmy przed sobą 
las. To zapowiadało bliskość Rio Grandę del Norte. 

¦ Uff! ¦ rzekł dowódca tonem ulgi. ¦ Nie spotkała nas żadna blada twarz i nikt nie wzbroni 
nam przeprawy .przez rzekę. Te psy Apacze zobaczą nas niebawem u siebie i zawyją ze strachu na widok naszych dzielnych wojowników. 

Jechaliśmy przez pewien czas powoli pod wiązami, jaworami, klonami i drzewami kauczukowymi, dopóki nie przybyliśmy nad rzekę. Biały Bóbr wybrał dobrą drogę. .Trop, który się 
ciągnął milami i służył nam za przewodnika, prowadził prosto do brodu. Rio Grande była tu 


bardzo szeroka, ale w swych falach toczyła niewiele wody. Wystawały z niej nagie ławice, 
utworzone jednak przez lotny piasek, wskutek czego znajdowało się w nich dużo miejsc, 
gdzie można było się zapaść. Tu na brzegu poprzedniej nocy rozłożyli się obozem Komańcze. 
Należało przypuszczać, że wyruszyli równie wcześnie jak my, ale nie mogli jechać tak prędko, gdyż zdążali przez okolice, w które zapuszczali się już Apacze. Musieli więc zachowywać 
środki ostrożności, co oczywiście opóźniało jazdę. Zauważyliśmy również, że przeprawy dokonano z wielką ostrożnością. Liczne ślady stóp dowodziły, że kilku wojowników zsiadło z 
koni, aby pieszo zbadać zwodnicze ławice. Miejsca, nadające się do przejścia, wytyczyli Komańcze wbitymi w ziemię gałązkami, czym bardzo ułatwili nam przeprawę. Ławice dzieliły 
rzekę na kilka odnóg. Musieliśmy je przepłynąć na koniach. Na drugim brzegu natrafiliśmy 
na pas drzew i zarośli, po czym znaleźliśmy się znowu wśród piasków. Znajdowaliśmy się w 
okolicy położonej między Rio Grandę a Bolson de Mapimi, nadającej się doskonale do wypraw indiańskich. Szeroką, piaszczystą równinę przerywały z rzadka pola kaktusów. Trop 
prowadził na zachód z lekkim odchyleniem ku południowi. Pomyliłem się jednak sądząc, że 
dziś jeszcze dogonimy Komanczów. Piasek, odrzucany daleko kopytami końskimi, dowodził, 
że bardzo się śpieszyli. Około południa minęliśmy łańcuch niskich, nagich wzgórz, po czym 
wjechaliśmy znowu na piaszczystą pustynię. 

Podziwiałem wytrwałość koni indiańskich, które nawet po południu nie okazywały jeszcze 
wcale znużenia. Konie Langego, jego syna i Murzyna nadążały z trudem. Natomiast wierzchowce Old Deatha i mój dowiodły, że wyszliśmy dobrze na zamianie. Mrok już zapadał, 
kiedy kierunek tropu zmienił się nagle. Niespełna przed kwadransem przecięliśmy konną drogę wiodącą z San Fernando do Baji, a teraz trop skręcał ku południowemu zachodowi, Dlaczego? Musiała być jakaś przyczyna. Old Death wyjaśnił nam ją. Po śladach kopyt widać 
było, że -Komańcze się tu zatrzymali. Wprost od północy stykał się z ich tropem trop dwóch 
jeźdźców. Stary zsiadł z konia, przypatrzył się nowemu tropowi i rzekł: 

¦ Tu przybyli do Komanczów dwaj ludzie, Indianie. Przynieśli im wiadomość, która wojowników Białego Bobra skłoniła do zmiany kierunku. My musimy zrobić to samo. 

Dowódca zsiadł także z konia i zbadawszy trop potwierdził orzeczenie Old Deatha. Zwróciliśmy się więc na południe, jadąc ustawicznie, dopóki widać było trop, gdyż tego dnia należało przebyć jak największą przestrzeń. Nawet gdy się ściemniło, można było jeszcze odróżnić ślad od gładkiej powierzchni piasku. Później jednak wszystko sczerniało. Już chcieliśmy 
się zatrzymać, gdy wtem koń mój rozdął nozdrza i zarżał, usiłując biec dalej. Spełniłem jego 
wolę, gdyż przypuszczałem, że poczuł wodę. W kilka minut przybyliśmy rzeczywiście nad 
rzekę, gdzie urządziliśmy postój. 

Po tak męczącej dla ludzi i koni szybkiej jeździe ta woda była prawdziwym pokrzepieniem. 
Wybraliśmy wkrótce miejsce na obóz. Czerwonoskórzy postawili straże i powierzyli konie 
opiece strażników, a my, biali, usiedliśmy razem. Old Death zaczął obliczać, jaka to mogła 
być rzeka, na którą natknęliśmy się tak niespodzianie, i doszedł do przekonania, że to Morelos, wpadająca do Rio Grandę pod fortem Dunkan. Nazajutrz okazało się, że Komańcze przepływali przez tę rzekę nie opodal. Zrobiliśmy to samo i puściliśmy się dalej ich tropem. 
Około południa trop skręcił znowu na zachód, a przed nami wynurzyły się nagie góry. Old 
Death przybrał zafrasowaną minę, a zapytany przeze mnie o powód, odrzekł: 

¦ Nie podoba mi się ta historia. Nie mogę pojąć Białego Bobra, dlaczego się zapuszcza w te 
strony. Czy wiecie, co to za okolica przed nami? 

¦ Bolson de Mapimi. 

¦ A znacie tę pustynię? 

¦ Nie. 

¦ Mapimi ¦ to prawdziwe rojowisko, z którego przez wszystkie czasy wypadały różne dzikie narody, aby rzucać się na przyległe kraje. Nie należy przy tym sądzić, że musi to być kraj 
żyzny, skoro żyje w nim takie mnóstwo ludzi. Doświadczenie poucza, że miejsca pustynne 


często bywają siedzibą wojowniczych ludów. Do plemion mieszkających na tym płaskowyżu, 
w tych przesmykach, ostępach i dolinach, nie podobna dotrzeć. Wiem dobrze, że usadowiło 
się tam kilka plemion Apaczów. Jeżeli Komańcze mają zamiar na nich napaść, to mi ich żal; 
nie Apaczów, lecz Komanczów. Na północy snują się Apacze pomiędzy Rio del Norte a Rio 
Pecos i zajmują cały północny zachód aż poza Gile. Komańcze idą więc w pułapkę, która 
łatwo może się za nimi zamknąć. 

¦ O biada! W takim razie i my się w niej znajdziemy! 

¦ Tak, ale tego się zbytnio nie obawiam. Nie zrobiliśmy Apaczom nic złego i spodziewam 
się, że nie postąpią z nami wrogo, W razie potrzeby podziała wasz totem. 

¦ Może byśmy ostrzegli Komanczów? 

¦ Spróbujcie tylko, sir. Powiedzcie im dziesięć razy, że głupi, a nie uwierzą. Wyraziłem już 
dowódcy swoje przypuszczenia. On na to ofuknął mnie i odrzekł, że musi iść za tropem Białego Bobra, a jeśli my nie chcemy tego uczynić, możemy obrać kierunek, jaki nam się spodoba. 

¦ To grubiaństwo! 

¦ Tak, Komańcze nie odbyli kursów grzeczności towarzyskiej i salonowej konwersacji. A 
powiem wam jeszcze, że dziwiłbym się, gdyby tam w górach nie spotkało nas jakieś nieszczęście. No, cóż? Przeszliśmy przez granicę Stanów, ale czy i jak wrócimy znów przez nią? 
Przyszłość jest jak książka, której jeszcze dotychczas nie czytaliśmy. 


ROZDZIAŁ IV 

PRZEZ MAPIMI 

Byłem pewien, że schwytam Gibsona jeszcze na terytorium Stanów Zjednoczonych. Teraz 
musiałem udać się za nim aż do Meksyku, i to w najniebezpieczniejsze strony tego kraju. 
Droga, którą należało obrać, aby się dostać do Chihuahua, styka się na północy z pustynią 
Mapimi i wiedzie przeważnie przez bezleśny, otwarty, łatwo dostępny kraj. Tymczasem my 
musieliśmy teraz zwrócić się na południe, gdzie czekały nas trudne do pokonania niebezpieczeństwa. Te przygniatające myśli potęgowało jeszcze fizyczne znużenie, któremu ulegli nawet Komańcze. Od hacjendy caballera jechaliśmy rzeczywiście forsownie. Czerwonoskórym 
skończyło się suszone mięso, nam także wyczerpał się zapas ofiarowany przez hacjendera. 
Teren wznosił się zwolna. Dotarliśmy do gór, które spostrzegliśmy w południe. Był to skalisty masyw pozbawiony roślinności. Przeciskaliśmy się pomiędzy stromymi zboczami ciągle 
ku południowi. Tutaj skwar wzmógł się jeszcze bardziej aniżeli na otwartej równinie. Konie 
szły w coraz wolniejszym tempie. Główny oddział Komańczów posuwał się tu także bardzo 
powoli, co można było poznać po śladach. Już od paru godzin unosiło się nad nami kilka sępów, jak gdyby się spodziewały, że nasze wyczerpanie przysporzy im obfitego łupu. Gdy 
minęliśmy jakiś zakręt, widoczny na południu pas widnokręgu ściemnił się nagle. Były to 
prawdopodobnie pokryte lasem góry. Konie, jak gdyby to także spostrzegły, ruszyły natychmiast szybciej. Oblicze Old Deatha rozjaśniło się. 

¦ Teraz domyślam się, dokąd zdążamy ¦ rzekł. ¦ Znajdujemy się, jak mi się zdaje, w pobliżu dorzecza Rio Sabinas spływającej z Mapimi. Jeśli Komańcze zdecydowali się pojechać 
w górę jej biegu, to nasza bieda skończy się niebawem. Tam gdzie jest woda, muszą być 
drzewa, trawa i zwierzyna, nawet w tej smutnej okolicy. Podpędźmy konie! Im szybciej pojedziemy, tym szybciej wypoczną. 

Trop skręcał znowu na wschód. Wjechaliśmy w wąski parów, a minąwszy go, ujrzeliśmy 
przed sobą zieloną dolinę, przez którą przepływał strumyk. W jednej chwili znaleźliśmy się 
nad nim i zeskoczyliśmy z siodeł. Gdyby nawet Komańcze chcieli zapanować nad sobą, musieliby się pogodzić z wolą koni. Gdy konie napiły się wody, dosiedliśmy ich i podążyliśmy 
dalej. Strumyk wpadał do większego potoku, ruszyliśmy więc w górę jego biegu. Przybyliśmy wkrótce do kanionu21 o ścianach porosłych tu i ówdzie krzakami. Spoza niego wyłaniała 
się droga wiodąca wzdłuż zielonych zboczy, których barwa mile działała na nasz oślepiony 
słońcem wzrok. Tymczasem zaczęło się zmierzchać, wobec czego należało poszukać miejsca 
na obóz. Dowódca uparł się, żeby dotrzeć jeszcze do grupy następnych drzew, i musieliśmy 
go posłuchać, mimo że konie potykały się ciężko o leżące na ziemi kamienie. Noc już prawie 
zapadła, kiedy nagle usłyszeliśmy wołanie. Dowódca odpowiedział radosnym tonem, gdyż 
okrzyk był wydany w języku Komanczów, Zatrzymaliśmy się. Old Death pojechał przodem z 
dowódcą, lecz wnet powrócił i rzekł: 

¦ Obóz Komanczów jest tuż przed nami. Stan tropu. nie wskazywał jeszcze na tak bliskie 
spotkanie, ale okazało się, że oni, nie mając odwagi jechać dalej po nie znanej sobie okolicy, 
zatrzymali się tu i rozesłali zwiadowców. Jeszcze nie wszyscy zwiadowcy powrócili. Chodźcie! Zaraz zobaczycie ogniska. 

¦ Sądzę, że podczas takiej wyprawy wojennej nie roznieca się ognisk w obozie ¦ zauważyłem. 

21 Kanion – głęboki jar o stromych zboczach, wyżłobiony przez rzekę. 


¦ Teren na to pozwala. Wysławszy ludzi na zwiady, są pewni, że w pobliżu nie ma nieprzyjaciela, który by dostrzegł ogniska. 

Pojechaliśmy jeszcze trochę naprzód. Gdy skończył się parów, ujrzeliśmy około dziesięciu 
ognisk z przytłumionymi płomieniami, jak zazwyczaj u Indian. Przed nami rozciągała się 
okrągła, bezdrzewna kotlina, otoczona dokoła stromymi zboczami, co Komancze uważali 
widocznie za gwarancję swego bezpieczeństwa. 

Czerwoni wojownicy, z którymi dotychczas jechaliśmy, udali się wprost do obozu, a nam 
polecili zaczekać, dopóki po nas nie wrócą. Po dłuższej chwili przyszedł jeden z nich, by zaprowadzić nas do wodza, który siedział przy środkowym ognisku w towarzystwie dwóch, 
prawdopodobnie znakomitych wojowników. Siwe włosy miał związane w węzeł, w którym 
tkwiły trzy orle pióra. Ubrany był w mokasyny, czarne spodnie, kamizelkę i bluzę z jaśniejszej materii, a obok niego leżała dubeltówka. Zza pasa wystawał mu stary pistolet. W ręku 
trzymał nóż i kawałek mięsa, które na nasz widok odłożył. W powietrzu rozchodziła się woń 
pieczonej koniny. Tuż obok miejsca, na którym siedział wódz, szemrało tryskające z ziemi 
źródło. Nie zsiedliśmy jeszcze z koni, kiedy dokoła nas utworzył się zwarty krąg wojowników, pośród których dostrzegłem kilka białych twarzy. Zabrano nam natychmiast konie i odprowadzono je na bok. Ponieważ Old Death zgodził się na to bez sprzeciwu, nie widziałem w 
tym nic niebezpiecznego. Wódz wstał razem z obydwoma swymi towarzyszami, podszedł do 
Old Deatha, podał mu rękę na sposób białych ludzi i rzekł przyjaźnie, poważnym tonem; 

¦ Mój brat Old Death robi niespodziankę wojownikom Komanczów. Nie mogli bowiem 
nawet przypuścić, że się z nim tu spotkają. Pozdrawiamy go i zapraszamy do wspólnej walki 
przeciwko tym psom Apaczom. 

Mówił prawdopodobnie dlatego, żebyśmy i my rozumieli, mieszaniną słów angielskich i indiańskich. Old Death odpowiedział mu w ten sam sposób: 

¦ Mądry Manitou prowadzi swoje dzieci dziwnymi drogami. Szczęśliwy, kto na każdej z 
tych dróg spotka przyjaciela, któremu może zaufać. Czy Biały Bóbr zapali także z moimi 
przyjaciółmi fajkę pokoju? 

¦ Twoi przyjaciele są także moimi przyjaciółmi; jeżeli ty ich kochasz, to i ja ich kocham. 
Niechaj zajmą miejsce obok mnie i wypiją pokój z fajki wodza Komanczów! 

Old Death usiadł, a my poszliśmy za jego przykładem. Czerwonoskórzy stali dokoła nas w 
milczeniu i bez ruchu jak posągi, Twarzy białych nie mogłem rozpoznać, bo blask ognia do 
nich nie dochodził. Oyo-kolca zdjął z szyi fajkę, napełnił ją tytoniem i zapalił, po czym nastąpiła znana nam już ceremonia. Teraz dopiero byliśmy pewni, że nic nam nie grozi ze strony 
Komanczów. 

Gdyśmy czekali przed obozem, dowódca oddziału, z którym przyjechaliśmy, opowiedział 
Białemu Bobrowi, w jaki sposób zetknęliśmy się z jego oddziałem. Stary wódz poprosił Old 
Deatha, żeby mu jeszcze raz opowiedział, jak się to wszystko odbyło. Old Death dokonał tego 
w taki sposób, że ani na nas, ani na seniora Atanasio nie mogło paść żadne podejrzenie. 

Biały Bóbr patrzył czas jakiś przed siebie w zadumie, a potem rzekł: 

¦ Wierzę mojemu bratu, albowiem gdybym nawet chciał wątpić, nie znajduję w jego opowiadaniu nic, z czego mógłbym wnosić, że stara się mnie oszukać. Muszę jednak i tamtej 
bladej twarzy wierzyć, gdyż nie ma ona powodu okłamywać wojowników Komanczów, azresztą kłamstwo przypłaciłaby życiem. Ów biały znajduje się u nas, a prawdopodobnie dawno już próbowałby zniknąć, gdyby nas w błąd wprowadził. Wobec tego stanu rzeczy nie mogę przypuścić nic innego jak to, że jeden z was się pomylił. 

Było to bardzo sprytnie pomyślane. Old Death musiał się mieć na baczności. Jakżeż łatwo 
mogło przyjść na myśl Białemu Bobrowi, że powinien wysłać jeszcze raz syna, aby zaskoczył 
hacjendera nocą. Najlepiej było dać jakieś zręczne i wiarygodne wyjaśnienie owej rzekomej 
pomyłki. Westman pomyślał i o tym, bo rzekł: 


¦ Pomyłka zaszła istotnie, ale oszukano nie mnie, lecz ową bladą twarz. Gdzie znajdzie się 
człowiek, który by zdołał oszukać Old Deatha? O tym wie także mój czerwony brat. 

¦ Niech mi więc brat mój opowie, jak się to stało! 

¦ Najpierw muszę zaznaczyć, że zwiedziono przede wszystkim samego wodza Komanczów. 

¦ Kto to uczynił? ¦ zapytał Biały Bóbr przybierając od razu surowy wyraz twarzy. 

¦ Przypuszczam, że wszystkie blade twarze, które są u ciebie, 

¦ Przypuszczenia nie wolno mi słuchać. Daj na to dowód! Jeśli oszukują mnie ci, z którymi 
wypaliliśmy fajkę pokoju, to muszą umrzeć! 

¦ A więc nie tylko podałeś im rękę na znak pokoju, lecz nawet wypaliłeś z nimi fajkę? 
Gdybym był wówczas z tobą, nie dopuściłbym do tego. Żądany dowód zaraz przedstawię. 
Powiedz mi, czy jesteś przyjacielem prezydenta Juareza? 

Zapytany wykonał ręką ruch lekceważenia i odpowiedział: 

¦ Juarez jest odszczepieńcem czerwonoskórych, bo mieszka w domu i prowadzi życie na 
sposób bladych twarzy. Gardzę nim Wojownicy Komanczów użyczyli swego męstwa wielkiemu Napoleonowi, a on darowuje im za to koce, broń, konie i oddaje im w ręce Apaczów. 
Te blade twarze również sprzyjają Napoleonowi. 

¦ To właśnie jest kłamstwo, którym cię zwiedli. Oni przybyli do Meksyku, aby służyć Juarezowi. Moi towarzysze mogą to poświadczyć. Wiesz przecież, kogo wielki biały ojciec w 
Waszyngtonie wziął w swoją opiekę? 

¦ Juareza. 

¦ Wiesz o tym także, że po tamtej stronie granicy zaciągają do wojska ludzi, których potajemnie wysyłają tutaj do Juareza. W La Grange mieszka Meksykanin, nazwiskiem Cortesio. 
My sami byliśmy u niego, a ci dwaj ludzie byli jego sąsiadami i przyjaciółmi. On powiedział 
im i nam, że zaciąga wojowników dla Juareza, a kilku białych, którzy znajdują się u ciebie, 
zrobił już żołnierzami. Reszta towarzyszy nowozaciężnym. Jesteś nieprzyjacielem Juareza, a 
mimo to wypaliłeś z jego żołnierzami fajkę pokoju, ponieważ oni cię okłamali... 

Oko wodza zaiskrzyło się gniewem. Chciał się odezwać, ale Old Death mu przerwał: 

¦ Pozwól mnie wpierw skończyć! Te blade twarze są zatem żołnierzami Juareza. Przybyli 
na hacjendę przyjaciela Napoleona, seniora Atanasio, który gościł u siebie znakomitego sędziwego wodza Francuzów. Blade twarze zabiłyby tego człowieka, gdyby go poznały. Musiał 
zatem udać chorego i położyć się. Posmarowano mu twarz na ciemno, aby go uczynić podobnym do Indianina. Gdy blade twarze ujrzały go i zapytały, kto to jest, odpowiedziano im, że 
to Dobry Mąż, wódz Apaczów. 

Wódz podniósł brwi. Wierzył już opowiadającemu, ale był o tyle ostrożny, że zapytał: 

¦ Dlaczego podano właśnie to imię? 

¦ Ponieważ Apacze są po stronie Juareza. Blade twarze musiały więc w tym człowieku widzieć 
swego przyjaciela. Był on stary i miał siwe włosy, których nie podobna było ukryć. Wiedziano, że 
włosy Dobrego Męża również są białe, przeto użyto do tego podstępu jego imienia. 

¦ Uff! Teraz ciebie rozumiem. Ten senior jest z pewnością bardzo rozumnym człowiekiem, 
skoro wpadł na taki fortel. Ale gdzie był dowódca Napoleona, kiedy nadeszli moi wojownicy? 
Oni go nie widzieli. 

¦ Bo opuścił czym prędzej ten dom. Twierdzenie, jakoby Winnetou przyprowadził Dobrego 
Męża, było tylko wymówką. Blade twarze w to uwierzyły, potem natknęły się na ciebie i 
twoich wojowników, a wiedząc, że Komańcze są przyjaciółmi Francuzów, podały się również 
za ich przyjaciół. 

¦ Wierzę ci, lecz muszę mieć pewny dowód, że oni są stronnikami Juareza. Nie mógłbym 
inaczej ich ukarać, ponieważ wypalili z nami także fajkę pokoju. 

¦ Powtarzam ci, że ten dowód dam. Przedtem jednak przyjmij do wiadomości, że pomiędzy 
tymi białymi twarzami znajdują się dwaj ludzie, których chcę pojmać. 


¦ Dlaczego? 

¦ Bo są naszymi nieprzyjaciółmi, a konie nasze były przez wiele dni na ich tropie. 

To była najlepsza odpowiedź. Gdyby Old Death długo i szeroko opowiadał o Gibsonie i 
Wiliamie Ohiercie, nie osiągnąłby tego, co zdziałały te trzy krótkie słowa: ,,są naszymi nieprzyjaciółmi”. Okazało się to natychmiast, gdyż wódz zawołał: 

¦ Jeśli są twoimi nieprzyjaciółmi, to będą także naszymi, skoro odbierzemy im dym pokoju! 
Daruję ci obydwóch. 

¦ Dobrze. Każ tu przyjść dowódcy bladych twarzy! Kiedy będę z nim mówił, poznasz z 
łatwością, że mam słuszność, nazywając go stronnikiem Juareza. 

Na dany przez wodza znak podszedł wojownik, a otrzymawszy odpowiednie polecenie, 
przystąpił do jednego z białych, powiedział mu kilka słów, po czym zbliżyła się do nas wysoka, tęga postać z wielką brodą i marsowym wyrazem twarzy. 

¦ O co chodzi? ¦ zapytał mierząc nas ponurym, nieprzyjaznym wzrokiem. 

Gibson zapewne poznał mnie i uprzedził go, że nie należy się po nas spodziewać niczego 
dobrego. Bardzo byłem ciekaw, jak Old Death wybrnie z tej trudności. Stary, przebiegły 
westman spojrzał pytającemu przychylnie w oczy i odpowiedział bardzo uprzejmie: 

¦ Mam was pozdrowić od seniora Cortesio z La Grange, senior. 

¦ Wy go znacie? ¦ wtrącił szybko, nie przeczuwając, że właśnie dał się złapać na bardzo 
niebezpieczny haczyk. 

¦ Oczywiście ¦ potwierdził Old Death. ¦ Jesteśmy przyjaciółmi od dawna. Przybyłem do 
niego niestety za późno i nie zdołałem się z wami zobaczyć, on jednak podał mi kierunek, w 
którym mamy się udać za wami. 

¦ Rzeczywiście? W takim razie jesteście niewątpliwie jego przyjacielem. Jaki kierunek 
wam wskazał? 

¦ Bród pomiędzy Las Moras a Rio Morał, a potem przez Baję i Tabal do Chihuahua. Wy 
zboczyliście oczywiście nieco z tego kierunku. 

¦ Ponieważ spotkaliśmy naszych przyjaciół Komanczów. 

¦ Waszych przyjaciół? Ja sądzę, że wojownicy Komanczów są waszymi wrogami. 

Biały zakłopotał się widocznie, wzruszył ramionami i chrząknął, aby dać znak Old Deathowi, ten jednak udał, że nic nie zauważył, i mówił dalej: 

¦ Wy stoicie przecież po stronie Juareza, Komańcze zaś walczą po stronie Francuzów. Teraz Meksykanin skupił myśli i oświadczył: 

¦ Senior, pod tym względem bardzo się mylicie; my także sprzyjamy Francuzom. 

¦ I prowadzicie ochotników ze Stanów Zjednoczonych do Meksyku? 

¦ Dla Napoleona. 

¦ Ach, tak! Więc senior Cortesio zaciąga w szeregi Napoleona? 

¦ Naturalnie. Dla kogóż by innego to robił? 

¦ Ja sądzę, że dla Juareza. 

¦ Ani mu się śni! 

¦ Pięknie! Dziękuję za to wyjaśnienie, senior. Możecie wrócić na swoje miejsce. 

Twarz wezwanego drgnęła gniewem. Czy miał pozwolić na to, żeby go ten nieznany człowiek odprawiał jak podwładnego? 

¦ Senior! ¦ rzekł. ¦ Skąd macie prawo odzywać się do mnie w ten sposób? 

¦ Przy tym ognisku siedzą tylko wodzowie i osoby wybitne. 

¦ Ja jestem oficerem. 

¦ Juareza? ¦ spytał skwapliwie Old Death. 

¦ Tak... nie, nie, Napoleona, jak to już powiedziałem. 

¦ Aha, teraz wygadaliście się zupełnie. Oficer powinien, zwłaszcza w takich warunkach, lepiej pilnować języka. Skończyłem z wami, możecie odejść. 


Oficer chciał coś jeszcze powiedzieć, ale wódz uczynił ręką ruch rozkazujący na znak, żeby 
się oddalił, więc musiał posłuchać. 

¦ No, cóż na to mój brat? ¦ zapytał Old Death. 

¦ Jego twarz go oskarża ¦ odrzekł Biały Bóbr ¦ ale i to nie jest jeszcze dowodem. 

¦ Ale jesteś już pewien, że jest oficerem i był u seniora Cortesio. 

¦ Tak. 

¦ Musi zatem należeć do partii, dla której Cortesio werbuje ochotników. 

¦ Tak jest. Udowodnij mi jednak, że ten człowiek zaciąga w szeregi Juareza, a wtedy będę 
zadowolony. 

¦ Oto masz dowód! 

Old Death sięgnął do kieszeni i wydobył paszport podpisany przez Juareza, rozwinął go i 
mówił dalej: 

¦ Chcąc się przekonać, czy Cortesio pracuje dla Juareza oraz czy wszystkie, przybywające 
doń, blade twarze są przyjaciółmi Juareza, udaliśmy, że pragniemy służyć w jego szeregach. 
Cortesio przyjął nas i dał każdemu z nas paszport z podpisem Juareza. Mój towarzysz może ci 
także pokazać swój. 

Wódz wziął paszport i przypatrzył mu się dokładnie. Zły uśmiech przemknął mu po twarzy, 
gdy po chwili rzekł: 

¦ Biały Bóbr nie nauczył się od białych sztuki mówienia na papierze, zna jednak dobrze 
znak, który tu widzi; to jest totem Juareza. Pomiędzy moimi wojownikami znajduje się młody 
człowiek, pół krwi, który jako chłopiec przebywał długo u bladych twarzy i umie kazać 
przemówić papierowi. Zaraz go tu zawezwę. 

Gdy zawołał głośno jakieś imię, zbliżył się do ognia młody, o jaśniejszej skórze wojownik, 
wziął na rozkaz wodza papier do ręki i przeczytał napisane na nim słowa, tłumacząc je równocześnie. Ja go nie rozumiałem, ale twarz Old Deatha rozjaśniała się coraz bardziej. Gdy 
Indianin skończył, oddał paszport, dumny z tego, że zna taką sztukę, i oddalił się. Old Death 
schował paszport i zapytał: 

¦ Czy mój towarzysz ma swój także pokazać? Wódz potrząsnął głową przecząco. 

¦ Czy mój czerwony brat wierzy już, że go blade twarze okłamały i że są Jego wrogami? 

¦ Teraz nie wątpi już o tym. Zgromadzi zaraz swoich najwybitniejszych wojowników, aby 
się z nimi naradzić nad tym, co ma teraz począć. 

¦ Czy ja wezmę udział w tej naradzie? 

¦ Nie. Mój brat jest rozumny w radzie i odważny w czynie, ale nam go nie potrzeba, gdyż dowiódł, 
czego chciał dowieść. Co ma teraz nastąpić, to już jest rzeczą Komanczów, których okłamano. 

¦ Jeszcze jedno! Nie należy to wprawdzie do tej samej sprawy, ale jest dla nas bardzo ważne. Dlaczego mój czerwony brat posunął się tak daleko na południe, czemu zapędza się aż na 
pustynne wyżyny? 

¦ Komańcze chcieli z początku jechać dalej na północ, ale dowiedzieli się, że Winnetou z 
wielkimi oddziałami pociągnął ku Rio Conchos i że z tego powodu wsie Apaczów nie są 
strzeżone. Zwróciliśmy się przeto czym prędzej na południe i zdobędziemy tu łupy, jakich 
jeszcze nigdy nie udało się nam zdobyć. 

¦ Winnetou ku Rio Conchos! Hm! Czy ta wiadomość zasługuje na wiarę? Od kogo ją 
masz? Czy od tych dwóch Indian, którzy idąc z północy zetknęli się z wami? 

¦ Tak. Czy widzieliście ich trop? 

¦ Widzieliśmy go. Co to byli za Indianie? 

¦ Ze szczepu Topią, ojciec i syn. 

¦ Czy są jeszcze u ciebie i czy mogę z nimi pomówić? 

¦ Mój brat może uczynić, co mu się spodoba. 

¦ Czy mogę także pomówić i z tymi dwoma bladymi twarzami, które mi chcesz wydać? 

¦ Któż by ci tego bronił? 


¦ W takim razie mam jeszcze tylko jedną prośbę. Pozwól mi obejść obóz dookoła. Jesteśmy 
w kraju nieprzyjacielskim i pragnę się upewnić, że zrobiono wszystko, co jest konieczne dla 
naszego bezpieczeństwa. 

¦ Uczyń to, choć to niepotrzebne. Biały Bóbr pilnuje porządku w obozie i straży, a nasi 
zwiadowcy znajdują się przed nami. Zatem wszystko w porządku. 

Jego przyjaźń dla Old Deatha musiała być istotnie wielka, skoro się nie obraził za to, że stary westman chciał sam ocenić jego zarządzenia i przyjrzeć się środkom ostrożności. Obaj 
dostojni Komańcze, którzy dotąd siedzieli obok niego w milczeniu, powstali teraz i odeszli z 
godnością po wojowników, którzy mieli wziąć udział w naradzie. Reszta Komanczów usiadła 
z powrotem przy swych ogniskach. Obu Langom i Samowi wyznaczono także miejsce przy 
jednym z nich i podano trzy tęgie kawałki pieczonej koniny. Old Death natomiast wziął mnie 
za rękę i pociągnął ku ognisku, przy którym siedzieli sami biali. Skoro ujrzano nas, oficer 
wstał, wyszedł naprzeciw nas kilka kroków i zapytał po angielsku niechętnym tonem; 

¦ Co miał właściwie oznaczać ten egzamin, master, 

który spodobało się wam odbyć ze mną? Stary pozdrowił go uprzejmie i odrzekł: 

¦ To wam później wyjaśnią Komańcze, dlatego ja mogę sobie oszczędzić odpowiedzi. 
Zresztą znajdują się między wami koniokrady! Nie mówcie poza tym takim wyniosłym tonem 
do Old Deatha! Wszyscy Komańcze są po mojej stronie, a przeciwko wam. Wystarczy, żebym skinął, a będzie po was. 

Odwrócił się od niego dumnie, ale został na miejscu, aby mnie z kolei dać sposobność do 
mówienia. Gibsoa i Wiliam Ohlert siedzieli przy tym samym ognisku. Ohlert wyglądał na 
człowieka bardzo cierpiącego, był wynędzniały, Ubranie miał podarte, a włosy w dzikim nieładzie. Policzki mu się pozapadały, a oczy tkwiły głęboko w oczodołach. Zdawało się, że nie 
słyszy ani nie widzi, co się dokoła niego dzieje. Trzymał w ręku ołówek, a na kolanie ćwiartkę papieru i wpatrywał się w nią nieustannie. Z nim na razie nie miałem nic do czynienia, 
gdyż był pozbawiony własnej woli. Zwróciłem się zatem do jego krzywdziciela: 

¦ Nareszcie spotykamy się, master Gibson! Spodziewam się, że od teraz będziemy razem 
przez czas dłuższy. On roześmiał mi się wprost w twarz i odrzekł: 

¦ Z kim mówicie, sir? 

¦ Oczywiście, że z wami! 

¦ To nie takie bardzo oczywiste. Tylko po waszym wzroku poznaję, że mnie macie na myśli. Zdaje się, że nazwaliście mnie Gibsonem? 

¦ Istotnie. 

¦ Ja się tak nie nazywam. 

¦ Czy to nie wy uciekaliście przede mną w Nowym Orleanie? 

¦ Master, wam się chyba coś plącze pod kapeluszem! Nie nazywam się Gibson! 

¦ Kto ma tyle nazwisk, może z łatwością wyprzeć się jednego. Czy nie nazywaliście się w 
Nowym Orleanie Clinton, a w La Grange senior Gavilano? 

¦ To jest istotnie moje właście i prawdziwe nazwisko. Czego w ogóle chcecie ode mnie? 
Zostawcie mnie, w spokoju! Ja was nie znam! 

¦ Wierzę bardzo. Urzędnik policyjny znajduje się czasem w takim położeniu, że go nie poznają. Wypieraniem się nie wymkniecie mi się już teraz. Swoją rolę odegraliście już do końca. Nie na to was ścigałem z Nowego Jorku aż tutaj, żebyście się ze mnie wyśmiewali. Odtąd 
pójdziecie za mną tam, dokąd ja was zaprowadzę. 

¦ Oho! A jeśli tego nie uczynię? 

¦ To przywiążę was ładnie do konia, a zwierzę mnie już posłucha. 

Na to zerwał się, wydobył rewolwer i krzyknął: 

¦ Człowiecze, powiedzcie jeszcze jedno takie słowo, to was natychmiast diabeł... 

Nie dokończył. Old Death podszedł do niego od tyłu i uderzył go kolbą w rękę tak silnie, że 
łotr wypuścił rewolwer. 


¦ Nie bądźcie tacy bezczelni, Gibsonie! ¦ rzekł westman. ¦ Są tutaj ludzie, którzy potrafią 
z łatwością zatkać waszą bezczelną gębę! 

Gibson ujął się za rękę, odwrócił się i krzyknął: 

¦ Panie, czy mam was pchnąć nożem w żebra? Czy sądzicie, że się was zlęknę, dlatego że 
nazywacie się Old Death? 

¦ Nie, mój młodzieńcze. Nie lękaj się, ale musisz być posłuszny, Jeśli ci się raz jeszcze wyrwie słowo, które mnie połechce w nos, to kichnę w ciebie kulą ze strzelby Spodziewam się, 
że ci dżentelmeni będą nam wdzięczni za uwolnienie ich od takiego łotra jak ty. 

Ton i postawa Old Deatha nie przeszły bez wrażenia. Gibson rzekł daleko pokorniej: 

¦ Ależ ja nie pojmuję wcale, czego wy chcecie. Bierzecie mnie za kogoś innego! 

¦ To bardzo wątpliwe. Masz taką łotrowską twarz, że trudno ją wziąć za inną. Zresztą 
główny świadek oskarżenia siedzi obok ciebie. 

Przy tych słowach wskazał na Wiliama Ohlerta. 

¦ Ten świadkiem przeciwko mnie? ¦ zapytał Gibson. ¦ To znowu dowód, że mnie nie poznajecie. Zapytajcie go! 

Położyłem Wiliamowi rękę na ramieniu i zawołałem go po nazwisku. On podniósł zwolna 
głowę, popatrzył na mnie bezmyślnie i nic nie odpowiedział. 

¦ Master Ohlert, sir Wiliamie, czy mnie słyszycie? ¦ powtórzyłem. ¦ Wasz ojciec posłał 
mnie do was. 

On znowu utkwił we mnie bezmyślny wzrok, ale nie wyrzekł ani słowa. Wtem huknął nań 
groźnie Gibson: 

¦ Chcemy usłyszeć twoje nazwisko. Powiedz je natychmiast! 

Wiliam Ohlert zwrócił głowę ku Gibsonowi i odrzekł półgłosem, drżąc jak zalęknione 
dziecko: 

¦ Nazywam się Guillelmo. 

¦ Kim jesteś? 

¦ Poetą. 

Zapytałem dalej: 

¦ Czy nazywasz się Ohlert? Czy pochodzisz z Nowego Jorku? Czy masz ojca? 

Na wszystkie te pytania odpowiedział przecząco, ale bez najmniejszego namysłu. Można 
było poznać, że był wytresowany. Nie ulegało też wątpliwości, że odkąd znajdował się w ręku 
tego wyrafinowanego łotra, umysł jego zaciemniał się coraz bardziej. 

¦ Oto macie świadka ¦ zaśmiał się złoczyńca. ¦ Dowiódł wam, że znajdujecie się na fałszywej drodze. Bądźcie zatem łaskawi zostawić nas teraz w spokoju! 

¦ Ja mimo to chcę jeszcze o coś zapytać. Może jednak pamięć jego okaże się silniejsza od 
kłamstw, które w niego wpoiliście. 

Przyszła mi do głowy nowa myśl. Wyjąłem portfel, w którym miałem gazetę z wierszem 
Ohlerta, i rozwinąwszy ją, przeczytałem głośno pierwszą zwrotkę. Sądziłem, że brzmienie 
własnego wiersza wyrwie go z umysłowego otępienia. Tymczasem on patrzył ustawicznie na 
swoje kolano. Wobec tego wygłosiłem drugą zwrotkę, ale także na próżno. Przystąpiłem tedy 
do trzeciej: 

Znaszli tę noc, co ducha ci owija, 

Że próżno żądzą wyzwolenia drga, 

Co cię omota jako wściekła żmija, 

A tysiąc diabłów ciągle w mózg ci plwa? 

Na oba ostatnie wiersze położyłem silny nacisk. I oto nagle Ohlert podniósł głowę, wstał i 
wyciągnął ręce. Ja czytałem dalej: 


Czuwać nie warto, na nic by się zdało,
Bo po tej nocy już nie będzie dniało!


Ohlert krzyknął, przyskoczył do mnie i sięgnął po gazetę. Dałem mu ją, a on pochylił się 
nad ogniem i sam głośno przeczytał cały wiersz od początku do końca. Potem się wyprostował i zawołał głosem tryumfalnym, który rozległ się daleko wśród ciszy nocnej: 

¦ Poemat Ohlerta, Wiliama Ohlerta, mój, mój własny! Ja jestem Wiliam Ohlert, ja sam! Nie 
ty się nazywasz Ohlert, nie ty, lecz ja! 

Ostatnie słowa zwrócone były do Gibsona. Teraz nasunęło mi się straszne podejrzenie. Gibson był w posiadaniu legitymacji Ohlerta ¦ czyżby się mimo starszego wieku za niego podawał? Czy...? Nie dokończyłem jednak tej myśli, gdyż wódz, zapomniawszy o naradzie i własnej godności, nadbiegł, rzucił Wiliama na ziemię i krzyknął: 

¦ Milcz, psie! Czy Apacze mają usłyszeć, że się tu znajdujemy? Sprowadzisz na nas walkę i 
śmierć! 

Wiliam Ohlert wydał niezrozumiały okrzyk boleści i spojrzał tępym wzrokiem na Indianina. 
Ja wziąłem mu z ręki gazetę i schowałem ją na powrót w nadziei, że uda mi się później znowu 
doprowadzić go do przytomności. 

¦ Nie gniewaj się na niego ¦ prosił Old Death wodza. Duch jego jest zamroczony. On już 
będzie spokojny. A teraz powiedz mi, czy to ci dwaj ludzie są Topiami, o których mi wspomniałeś? 

Wskazał na dwie, po indiańsku ubrane postacie, siedzące przy ognisku razem z białymi. 

¦ Tak, to są oni ¦ odrzekł Biały Bóbr. ¦ Nie rozumieją dobrze języka Komanczów, Trzeba 
z nimi mówić językiem granicznym. Postarajcie się jednak o to, żeby ten biały, który nie ma 
już duszy, zachowywał się spokojnie, bo w przeciwnym razie musiałbym mu kazać zakneblować usta. 

To rzekłszy Biały Bóbr wrócił znowu do narady przy ognisku. Old Death powiódł wzrokiem 
po obydwóch Indianach i zapytał starszego z nich: 

¦ Moi czerwoni bracia przybyli z wyżyny Topią? Czy tamtejsi wojownicy są przyjaciółmi 
Komanczów? 

¦ Tak ¦ odrzekł zagadnięty. ¦ Użyczamy naszych tomahawków wojownikom Komanczów. 

¦ Skąd to jednak pochodzi, że wasz trop wiódł od północy, gdzie nie mieszkają wasi bracia, 
lecz nieprzyjaciele Komanczów ¦ Apacze Lianero i Taracon? 

Pytanie to wprawiło Indianina w kłopot, co łatwo dało się zauważyć, ponieważ ani on, ani 
jego syn, który mu towarzyszył, nie mieli pomalowanych twarzy. Odrzekł też dopiero po 
dłuższej chwili: 

¦ Mój biały brat zadaje pytanie, na które może sobie sam z łatwością odpowiedzieć. Wykopaliśmy topór wojenny przeciwko Apaczom i pojechaliśmy na północ, aby się dowiedzieć o 
miejscu ich pobytu. 

¦ No i co znaleźliście w tamtych stronach? 

¦ Widzieliśmy największego wodza Apaczów, Winnetou, który wyruszył ze wszystkimi 
swoimi wojownikami, aby przenieść wojnę za Rio Conchos. Wróciliśmy więc, aby donieść o 
tym naszym ludziom, oni zaś prędko wpadną do wsi Apaczów. Natknęliśmy się przy tym na 
wojowników Komanczów i sprowadziliśmy ich tutaj, by i oni także przyczynili się do zguby 
naszych wrogów. 

¦ Komańcze będą wam za to wdzięczni. Ciekaw jestem jednak, od kiedy to wojownicy Topiów zapomnieli o tym, że powinni być uczciwymi ludźmi? 

Widać było, że stary westman podejrzewał o coś obydwóch Indian. Rozmawiał z nimi 
wprawdzie uprzejmie, ale głosem osobliwie zabarwionym, zupełnie tak jak zawsze, kiedy 
miał zamiar wywieść kogoś w pole. Topiom jego pytania były bardzo nie na rękę. Młodszy 


błyskał nań groźnie oczyma, starszy usiłował odpowiadać przyjaźnie, ale słowa z trudem 
przeciskały mu się przez usta. 

¦ Dlaczego mój brat pyta teraz o naszą uczciwość? ¦ odpowiedział. ¦ Z jakiej przyczyny 
wątpi o niej? 

¦ Nie mam zamiaru was urazić. Dziwię się jednak, że nie siedzicie razem z wojownikami 
Komanczów, lecz przy ognisku bladych twarzy. 

¦ Old Death stawia więcej pytań, niżby powinien. Siedzimy tutaj, ponieważ tak nam się podoba. 

¦ Ale my moglibyśmy powziąć mniemanie, że Komańcze gardzą Topiami. To wygląda, jak 
gdyby chcieli was wykorzystać, lecz nie cierpieli was wśród siebie. 

Na tę obelgę czerwonoskóry wybuchnął; 

¦ Nie mów takich słów, bo będziesz musiał z nami walczyć! Przedtem siedzieliśmy z Komańczami, a teraz przyszliśmy do bladych twarzy, aby się czegoś od nich nauczyć. A może 
nie wolno nam dowiedzieć się, co się dzieje we wsiach i miastach bladych twarzy? 

¦ Nie, to wolno. Ja na waszym miejscu postępowałbym jednak ostrożniej. Oko twoje widziało śnieg wielu zim; powinien byś zatem domyślić się, do czego zmierzam. 

¦ Skoro nie wiem, to mi powiedz! ¦ zabrzmiała szydercza odpowiedź. 

Old Death przystąpił teraz do niego, pochylił się nad nim nieco i zapytał surowym głosem: 

¦ Czy wypaliliście z Komańczami fajkę pokoju i wydmuchnęliście dym? 

¦ Tak. 

¦ Jesteście więc ściśle obowiązani czynić tylko to, co przyniesie im korzyść. 

¦ Czy sądzisz może, że nie chcemy tego uczynić? Obaj patrzyli sobie ostro w oczy. Zdawało się, że walczą spojrzeniami. Old Death odrzekł po chwili: 

¦ Widzę po tobie, że mnie zrozumiałeś i odgadłeś moje myśli. Gdybym zechciał je wypowiedzieć, bylibyście obaj zgubieni. 

¦ Uff ¦ zawołał czerwonoskóry zrywając się z ziemi i chwytając za nóż. 

Syn jego podniósł się także groźnie i wydobył tomahawk zza pasa. Old Death jednak odpowiedział na te wrogie ruchy tylko poważnym skinieniem głowy i rzekł: 

¦ Jestem pewien, że niedługo zabawicie u Komanczów. Kiedy wrócicie do tych, którzy was 
wysłali, powiedzcie im, że jesteśmy ich przyjaciółmi. Old Death miłuje wszystkich czerwonych mężów i nie pyta o to, do jakiego należą plemienia. 

Na to wysyczał Indianin: 

¦ Czy sądzisz może, że nie należymy do plemienia Topiów? 

¦ Niech mój brat zważy, jak nieostrożnie postąpił zadając mi takie pytanie. Zamilczałem 
moje myśli, ponieważ nie chcę być twoim nieprzyjacielem. Czemu sam chcesz je zdradzić? 
Czy nie stoisz pośrodku pięćsetkrotnej śmierci? 

Ręka czerwonoskórego, uzbrojona w nóż, drgnęła, jak gdyby zamierzał pchnąć swego rozmówcę. 

¦ Powiedz mi najpierw, za kogo nas masz! ¦ zażądał od starego westmana. 

Old Death pochwycił Indianina za rękę trzymającą nóż, pociągnął za sobą na ubocze i rzekł 
cicho, lecz tak, że ja dosłyszałem: 

¦ Jesteście Apaczami! 

Indianin cofnął się o krok wstecz, wyrwał rękę, zamierzył się nożem do ciosu i rzekł: 

¦ Mylisz się, psie! 

Old Death zasłonił się przed ciosem i szepnął z cicha do podrażnionego Indianina: 

¦ Czy chcesz zabić przyjaciela Winnetou? Nie wiadomo, czy treść tych słów, czy dumne 
spojrzenie starego wywołało zamierzony skutek, dość że Indianin opuścił rękę. Zbliżył usta 
do ucha Old Deatha i rzekł groźnie: 

¦ Milcz! 


Potem odwrócił się i usiadł znowu z twarzą tak spokojną i o tak niezbadanym wyrazie, jak 
gdyby się nic nie stało. Poczuł, że go przejrzano, ale nie okazał najmniejszego śladu nieufności lub trwogi. Czyżby znał tak dobrze Old Deatha, że nie obawiał się zdrady z jego strony? 
Syn jego również usiadł obok niego i wetknął tomahawk za pas. Ci Apacze odważyli się stanąć jako przewodnicy na czele oddziału swoich śmiertelnych wrogów! Było to podziwu godne zuchwalstwo! Jeśliby ich zamiar się udał, zguba Komanczów była pewna. Chcieliśmy się 
już oddalić od tej grupy, ale wstrzymał nas ruch, który powstał pośród Komanczów. Widać 
było, że narada się już skończyła. Uczestnicy jej podnieśli się z ziemi, a reszta czerwonoskórych na rozkaz wodza opuściła także swoje ogniska i otoczyła gęstym kręgiem to ognisko, 
przy którym myśmy się znajdowali. W ten sposób zostali przez nich okrążeni wszyscy biali. 
Biały Bóbr stanął w postawie pełnej godności w środku koła i podniósł rękę na znak, że chce 
przemówić. Głębokie milczenie zapanowało dokoła. Biali nie przeczuwali jeszcze, co teraz 
nastąpi, i powstali. Tylko obaj rzekomi Topiowie nie ruszyli się, spoglądając spokojnie przed 
siebie, jak gdyby ich to zupełnie nie obchodziło. Wiliam Ohlert siedział jeszcze na swoim 
miejscu i wpatrywał się w ołówek, który znów trzymał w ręku. 

Wódz zaczął mówić powoli i z naciskiem: 

¦ Blade twarze przyszły do wojowników Komanczów, oświadczając im, że są ich przyjaciółmi, dlatego przyjęto je i wypalono z nimi fajkę pokoju. Teraz jednak przekonali się Komańcze, że blade twarze ich okłamały. Biały Bóbr rozważył dokładnie wszystko, co przemawia za nimi i przeciwko nim, a naradziwszy się nad tym ze swoimi najdoświadczeńszymi 
wojownikami, nabrał pewności, że istotnie zostaliśmy oszukani. Blade twarze nie zasługują 
więc nadal na naszą przyjaźń i opiekę. Toteż od tej chwili ustaje przymierze z nimi, a miejsce 
przyjaźni zajmie nieprzyjaźń. 

Zatrzymał się na chwilę, a oficer skorzystał skwapliwie z tej sposobności i zapytał: 

¦ Kto nas oczernił? Zapewne ci czterej biali i Murzyn, którzy przybyli, aby sprowadzić na 
nas nie zasłużone nieszczęście. Dowiedliśmy i powtarzamy to, że jesteśmy przyjaciółmi Komanczów. Niechaj teraz ci obcy złożą dowód, że żywią względem czerwonych braci uczciwe 
zamiary! Kim oni są i kto ich zna? Jeśli mówili o nas źle, to żądamy, żeby nam to powiedziano, iżbyśmy się mogli bronić. Nie pozwolimy wydać na siebie wyroku bez wysłuchania nas. 
Jestem oficerem, a zatem wodzem moich ludzi. Mam prawo i muszę żądać, żeby nam wolno 
było uczestniczyć w każdej naradzie odnoszącej się do nas. 

¦ Kto ci pozwolił odezwać się teraz? ¦ zapytał wódz tonem surowym i dumnym. ¦ Kiedy 
mówi Biały Bóbr, wszyscy powinni czekać, dopóki on nie skończy. Domagasz się, żeby cię 
wysłuchano? Słyszeliśmy cię, gdy mówiłeś przed chwilą z Old Deathem. To dowiedzione, że 
jesteście wojownikami Juareza. My jesteśmy przyjaciółmi Napoleona, a więc waszymi wrogami. Pytasz, kim są te cztery blade twarze, a ja odpowiadam ci na to, że to waleczni i uczciwi wojownicy. Znaliśmy Old Deatha wiele zim przedtem, zanim zobaczyliśmy wasze twarze. 
Domagasz się uczestnictwa w naszej naradzie? Na to ci oświadczam, że nawet Old Death nie 
otrzymał na to pozwolenia, Wojownicy Komanczów są mężami. Nie potrzebują chytrości 
bladych twarzy, aby wiedzieć, co mądre, a co nie mądre, co słuszne, a co fałszywe. Przyszedłem do was, aby wam oznajmić, cośmy postanowili. Macie tego wysłuchać spokojnie i nie 
mówić ani słowa, bo... 

¦ Wypaliliśmy z wami fajkę pokoju ¦ przerwał mu oficer. ¦ Jeśli postąpicie z nami wrogo, 
to... 

¦ Milcz, psie! ¦ huknął nań wódz. ¦ Na ustach twoich już teraz była zniewaga. Pamiętaj, 
że otacza was pięciuset wojowników, gotowych każdej chwili ją pomścić! Wypaliliście fajkę 
tylko dzięki waszemu oszustwu i kłamstwu. Ale wojownicy Komanczów znają wolę Wielkiego Ducha, szanują swoje prawa j wiedzą, że znajdujecie się jeszcze dotąd pod osłoną dymu 
pokoju, a więc muszą obchodzić się z wami jak z przyjaciółmi, dopóki nie wyjdziecie spod tej 
osłony. Czerwona jest święta glina, z której fajka została zrobiona, czerwona jest barwa świa


tła dziennego i płomienia, którym się fajkę zapala. Skoro zgaśnie płomień, zgaśnie pokój. 
Gdy zacznie świecić światło dnia, skończy się przymierze. Aż do tego czasu jesteście naszymi 
gośćmi. Będziecie tu siedzieli i spali; nikt was nie dotknie. Ale skoro tylko niebo zacznie szarzeć, musicie odjechać w tę samą stronę, z której do nas przybyliście. Zostawimy wam taką 
ilość czasu, jaką wy nazywacie pięć minut; potem będziemy was ścigać. Aż do tej chwili możecie zatrzymać przy sobie wszystko, co posiadacie, ale potem zabijemy was i rzeczy wasze 
zabierzemy sobie. Ci dwaj, których Old Death zażądał dla siebie, będą także do świtu naszymi gośćmi, ponieważ wypalili z nami fajkę pokoju, ale nie będzie im wolno z wami odjechać. 
Zostaną tutaj jako jeńcy Old Deatha, a on zrobi z nimi, co zechce. Takie jest nasze postanowienie! Wódz Komanczów, Biały Bóbr, tak powiedział! Po tej mowie odwrócił się od nas. 

¦ Co? ¦ zawołał Gibson. ¦ Ja mam być jeńcem tego starego? Ja... 

¦ Cicho bądźcie! ¦ przerwał mu oficer. ¦ Zarządzeń wodza nie można już w niczym zmienić. Ja znam czerwonoskórych. Zresztą jestem pewien, że cios, wymierzony w nas przez 
oszczerców, spadnie na nich samych. Do rana jeszcze daleko. Do tego czasu może się wiele 
zdarzyć. Kto wie, czy zemsta nie jest bliżej, aniżeli można sądzić. 

Biali usiedli znowu jak przedtem. Komańcze natomiast nie zajęli swych poprzednich miejsc, 
lecz pogasili ogniska i ułożyli się poczwórnym pierścieniem dokoła białych tak, że otoczyli 
ich ze wszystkich stron. Old Death zabrał mnie z tego koła, chcąc wyjść na zwiady. 

¦ Czy sądzicie, sir, że Gibsona mamy na pewno w ręku? ¦ zapytałem. 

¦ Jeśli nie zdarzy się nic niespodziewanego, to nam nie ujdzie ¦ odpowiedział. 

¦ Najlepiej byłoby, żebyśmy ich natychmiast pojmali. 

¦ To niemożliwe. Przeszkadza nam ta diabelska fajka pokoju. Przed nadejściem poranka nie 
pozwolą nam Komańcze nawet palcem dotknąć Gibsona. Potem jednak będziemy go mogli 
gotować, piec i jeść widelcem, jak nam się spodoba. 

¦ Wspomnieliście o czymś niespodzianym. Czy obawiacie się czego? 

¦ Niestety! Sądzę, że ci dwaj Apacze zwabili Komanczów w niebezpieczną pułapkę. 

¦ Więc stanowczo uważacie ich za Apaczów? 

¦ Powieście mnie, jeżeli się okaże, że się mylę. Od razu wydało mi się podejrzane, że dwaj 
Topiowie przybyli tu od strony Rio Conchos. To można wmówić w czerwonego Komańcza, 
ale nie w takiego starego westmana jak ja. Kiedy ich potem zobaczyłem, nie wątpiłem już, że 
podejrzenie moje jest słuszne. Topiowie należą do Indian na pół cywilizowanych. Mają miękkie, rozlane twarze. A przypatrzcie się tym ostrym, spiczastym, śmiało rzeźbionym rysom! A 
cóż dopiero, kiedy usłyszałem ich język. Zdradzili się od razu wymową. Kiedy zaś potem 
powiedziałem jednemu z nich w oczy, że jest Apaczem, czyż całe jego zachowanie nie potwierdziło tego? 

¦ Mogliście się przecież pomylić! 

¦ Nie. On nazwał Winnetou ,,największym wodzem Apaczów”. Czy wróg Apaczów użyłby 
wyrażenia, które zawiera tyle uznania i uwielbienia? Życie daję w zakład, że się nie mylę! 

¦ Co prawda, przedstawiacie ważne dowody i gdyby rzeczywiście tak było, to ci dwaj Indianie byliby naprawdę godni podziwu. Wejść w sam środek gromady Komanczów liczącej 
pięciuset ludzi, to jest więcej niż bohaterstwo! 

¦ O, Winnetou zna swoich ludzi! 

¦ Czy sądzicie, że on ich tu wysłał? 

¦ Na pewno. Wiemy od seniora Atanasio, kiedy i gdzie Winnetou przepłynął Rio Grandę. 
Niewątpliwie nad Rio Conchos nie może jeszcze być, zwłaszcza ze wszystkimi swoimi wojownikami. O ile go znam, mogę przypuszczać, że pojechał wprost do Bolson de Mapimi, aby 
zebrać swoich Apaczów, a równocześnie polecił zwiadowcom wyszukać Komanczów i zwabić ich do Mapimi. Oni spodziewają się go nad Rio Conchos i myślą, że wsie Apaczów pozbawione są wszelkiej obrony, tym, czasem on oczekuje ich właśnie tutaj i wpadnie na nich, 
aby ich zniszczyć za jednym zamachem. 


¦ Do stu piorunów! Wobec tego nasze położenie jest bardziej niż dziwne, gdyż obaj Apacze 
uważają nas za wrogów! 

¦ Nie, Oni wiedzą, że ich przejrzałem. Wystarczyłoby, żebym Białemu Bobrowi napomknął 
jedno słowo, a zginęliby obaj straszną śmiercią. Fakt, że tego nie czynię, jest dla nich najpewniejszym dowodem mojego przyjaznego stosunku. 

¦ W takim razie nie rozumiem tylko jeszcze jednego, sir. Czy nie jest naszym obowiązkiem 
przestrzec Komanczów? 

¦ Hm! Dotykacie sprawy bardzo drażliwej. Komańcze to zdrajcy, którzy sprzyjają Napoleonowi. Mimo pokoju napadli na niewinnych Apaczów i pomordowali ich nikczemnie. Za to 
musi ich spotkać kara zgodnie z prawami boskimi i ludzkimi. Ale my wypaliliśmy z nimi 
fajkę pokoju i nie wolno nam ich zdradzić. 

¦ Macie oczywiście słuszność, ale cala moja życzliwość jest po stronie Winnetou. 

¦ I moja także. Pragnę dla niego i Apaczów wszystkiego dobrego. Zdradzić jego dwóch ludzi nam nie wolno pod żadnym warunkiem, ale wtedy będą zgubieni Komańcze, po których 
stronie także musimy stać. Co tu robić? Gdybyśmy mieli w ręku Gibsona i Ohlerta, moglibyśmy pojechać swoją drogą, a oba nieprzyjacielskie szczepy zostawić samym sobie. 

¦ No, to się stanie jutro rano. 

¦ Albo i nie. Kto wie, czy jutro o tej porze nie złowimy w odwiecznych ostępach, zarówno 
w towarzystwie Apaczów, jak i Komanczów, kilku tuzinów bobrów albo czy nie zabijemy i 
nie spożyjemy bawołu. 

¦ Czy niebezpieczeństwo jest tak bliskie? 

¦ Tak sądzę, i to z dwóch powodów: po pierwsze ¦ najbliższe wsie Apaczów lezą niedaleko stąd, a Winnetou nie pozwoli Komańczom zbliżyć się do nich zanadto. Po wtóre ¦ ten 
meksykański oficer przemawiał w taki sposób, że domyślam się, iż coś knuje. 

¦ To bardzo prawdopodobne. My możemy zaufać fajce pokoju Komanczów i memu totemowi, zwłaszcza że Winnetou zna was i mnie już widział. Kto jednak dostanie się pomiędzy 
dwa kamienie młyńskie, ten choćby się nie obawiał każdego kamienia z osobna, naraża się na 
to, że go zetrą. 

¦ W takim razie albo nie wejdziemy w środek, albo postaramy się, żeby kamienie nie zaczęły mleć. Teraz udamy się na zwiady. Może mimo ciemności zobaczę coś, co przyniesie 
ulgę mym myślom. Idźcie za mną powoli i cicho! Jeśli się nie mylę, byłem już raz w tej dolinie, sądzę więc, że się w niej szybko zorientuję. 

Okazało się, że Old Death słusznie przypuszczał, znajdowaliśmy się bowiem w małej, prawie okrągłej kotlince, którą można było przebiec w pięć minut. Prowadziły do niej dwa wejścia: jedno to, którym weszliśmy, i drugie, równie wąskie jak pierwsze. Tam wysłano ludzi na 
zwiady. W samym środku kotliny rozłożyli się obozem Komańcze. Ściany kotliny tworzyły 
skały tak strome, że nikt by się z pewnością nie zdołał na nie wdrapać ani zejść na dół. Obeszliśmy kotlinę dookoła, natknęliśmy się na straże stojące u wejścia i wyjścia, a potem ruszyliśmy znowu w stronę obozu. 

¦ To fatalne! ¦ mruknął stary. ¦ Siedzimy rzeczywiście w pułapce i nie wyobrażam sobie, 
jakby się można z niej wydobyć. Musimy postąpić jak lis, który odgryza sobie nogę, gdy 
wpadnie w żelazny potrzask. 

¦ Czy nie udałoby się nakłonić Białego Bobra, żeby przeniósł obóz stąd na jakieś inne miejsce? 

¦ Moglibyśmy spróbować, wątpię jednak, czy się zgodzi, jeśli mu nie powiemy, że ma u 
siebie dwóch Apaczów, a tego stanowczo nie możemy zrobić. 

¦ Może zapatrujecie się na wszystko zbyt czarno, sir? Może jesteśmy tutaj bezpieczni? Te 
dwa, i to jedyne dwa punkty, które stanowią wejście i wyjście z kotliny, są dostatecznie obsadzone strażami. 


¦ Tak, dziesięciu ludzi z jednej i dziesięciu z drugiej strony, to wygląda nieźle, ale nie zapominajmy, że mamy do czynienia z Winnetou. Jest to dla mnie istotnie zagadką, jak Biały 
Bóbr, zresztą rozumny i ostrożny, mógł wpaść na tak głupią myśl usadowienia się w tej kotlinie. Ci dwaj Apacze musieli go porządnie otumanić. Pomówię z nim. Gdyby trwał przy 
swoim zdaniu i gdyby się potem coś zdarzyło zachowamy się neutralnie, o ile tylko będzie 
można. Jesteśmy przyjaciółmi Komanczów, ale musimy się także strzec, żebyśmy nie zabili 
ani jednego Apacza. Oto mamy obóz, a tam stoi wódz. Chodźcie ze mną do niego! 

W świetle ogniska poznać można było Białego Bobra po orlich piórach. Gdy podeszliśmy 
do niego, zapytał: 

¦ Czy mój brat się przekonał, że jesteśmy bezpieczni?

¦ Nie ¦ odrzekł Óld Death. 

¦ Co ma temu miejscu do zarzucenia? 

¦ Że podobne jest do pułapki, w której wszyscy siedzimy. 

¦ Mój brat bardzo się myli. Ta dolina nie jest pułapką, lecz wygląda tak jak to, co biali nazywają fortem. Wróg się tu dostać nie może. 

¦ Tak, wejściami nie, bo są tak ciasne, że dziesięciu wojowników z łatwością może je obronić. Ale czy Apacze nie mogliby zejść po zboczach? 

¦ Nie, ponieważ są za strome, 

¦ Czy mój czerwony brat jest tego pewny? 

¦ Najzupełniej. Synowie Komanczów przybyli tu w biały dzień i zbadali wszystko. Próbowali wspinać się po skałach, lecz im się to nie udało. 

¦ Może łatwiej zejść z góry na dół aniżeli wdrapać się z dołu do góry. Wiem, że Winnetou 
umie się wspinać po górach jak kozica. 

¦ Winnetou nie ma tutaj. Tak twierdzą Topiowie. 

¦ Może się mylą, może słyszeli o tym od kogoś, kto sam nie wiedział dokładnie. 

¦ Oni tak twierdzą. To nieprzyjaciele Winnetou i ja im wierzę. 

¦ Ale jeśli to prawda, że Winnetou był w forcie Inge, to nie mógł jeszcze być w tych stronach, zebrać swoich wojowników i przejść już na drugą stronę Rio Conchos. Niech mój brat 
porówna ten krótki czas i długą drogę, 

Wódz pochylił głowę w zadumie. Doszedł widocznie do wniosku zgodnego ze zdaniem starego westmana, bo rzekł: 

¦ Tak, czas był krótki, a droga długa. Zapytamy jeszcze raz Topiów. 

Udał się do ogniska, a my za nim. Biali spojrzeli na nas ponuro. Obok nich siedzieli Lange, 
jego syn i Murzyn. Wiliam Ohlert pisał coś na kartce, głuchy i ślepy na wszystko, co się 
działo dokoła niego. Rzekomi Topiowie podnieśli wzrok dopiero wtedy, kiedy wódz do nich 
przemówił. 

¦ Czy moi bracia wiedzą całkiem dokładnie, że... Nie dokończył pytania. Ze szczytu skały 
zabrzmiał trwożny pisk małego ptaka, a zaraz potem krzyk sowy. Wódz i Od Death zaczęli 
nadsłuchiwać. Gibbon wziął leżącą obok gałąź i jak gdyby dla zabawy pchnął ją w ogień tak, 
że na krótką chwilę ognisko rozbłysło płomieniami, Chciał to uczynić po raz wtóry, gdyż 
oczy wszystkich białych zwróciły się na niego z zadowoleniem, ale wtem przyskoczył doń Od 
Death, wyrwał mu z ręki gałąź i zawołał: 

¦ Dajcie spokój, sir! Wypraszamy to sobie! 

¦ Czemu? ¦ spytał Gibson gniewnie. ¦ Czy nie wolno mi nawet ognia podsycać? 

¦ Gdy tam w górze odzywa się sowa, nie odpowiada się tu umówionym znakiem. 

¦ Znakiem? Czyście się wściekli? 

¦ Tak, jestem tak wściekły, że każdemu, kto się poważy jeszcze raz ruszyć w ten sposób 
ogień, dam kulą w łeb bez pardonu! 

¦ Przeklęta z wami sprawa! Zachowujecie się zupełnie tak, jak gdybyście byli tu panem. 


¦ Bo też jestem nim, a wy jesteście moim jeńcem, z którym się załatwię w diabelnie krótki 
sposób, jeśli mi się nie spodoba wasza fizjonomia. Nie wyobrażajcie sobie, że oszukacie Od 
Deatha! 

¦ Czy mamy, seniores, pozwolić na to, żeby on się tak z nami obchodził? 

To pytanie Gibsona zwrócone było do reszty białych, ale Od Death i ja mieliśmy już w rękach swoje rewolwery, a obok nas stanęli obaj Langowie i Sam również z rewolwerami. 
Strzelilibyśmy do każdego, kto by był tak nieostrożny i sięgnął po broń. W dodatku wódz 
zawołał do swoich ludzi: 

¦ Nałóżcie strzały! 

Komańcze zerwali się i tuziny strzał zwróciły się ku białym siedzącym w samym środku 
między ostrzami grotów. 

¦ Widzicie! ¦ zaśmiał się Od Death. ¦ Jeszcze was chroni fajka pokoju. Pozostawiono 
wam nawet broń, ale skoro tylko któryś z was wyciągnie rękę po nóż, skończy się wasze bezpieczeństwo. 

Wtem odezwał się znowu pisk i krzyk sowy, jakby prosto z nieba. Ręka Gibsona drgnęła, 
jak gdyby chciał nią znowu sięgnąć do ognia, ale nie miał odwagi tego uczynić. Wódz zwrócił 
się do Topiów z przerwanym przedtem pytaniem: 

¦ Czy moi bracia wiedzą całkiem dokładnie, że Winnetou znajduje się po drugiej stronie 
Rio Conchos? 

¦ Tak, oni to wiedzą ¦ odpowiedział starszy z Topiów. 

¦ Niech się dobrze namyślą, zanim udzielą odpowiedzi. 

¦ Oni się nie mylą. Byli schowani w zaroślach, kiedy Winnetou przechodził, i widzieli. 

Wódz pytał dalej, a Topią odpowiadał bez namysłu. W końcu Biały Bóbr rzekł: 

¦ Twoje wyjaśnienie zadowoliło wodza Komanczów. Niech moi biali bracia odejdą ze mną! 

To wezwanie skierował do Old Deatha i do mnie, lecz westman skinął na Langego, jego syna i Sama, żeby poszli razem z nami. 

¦ Dlaczego mój brat przywołuje także swoich towarzyszy? ¦ zapytał wódz. 

¦ Ponieważ sądzę, że będą mi wkrótce potrzebni. Chcemy być razem na wypadek niebezpieczeństwa. 

¦ Nie ma żadnego niebezpieczeństwa! 

¦ Mylisz się niestety. Czy ciebie krzyk sowy nie zastanowił? Waszak to człowiek go wydał. 

¦ Biały Bóbr zna głosy wszystkich ptaków i zwierząt i umie odróżnić je od głosów wydanych przez gardło ludzkie. To była prawdziwa sowa. 

¦ A Old Death wie, że Winnetou potrafi naśladować głosy wielu zwierząt tak wiernie i dokładnie, że nie podobna ich odróżnić od prawdziwych. Proszę cię, bądź ostrożny! Dlaczego 
ten biały podsycił ogień? To był umówiony znak, który mu polecono dać. 

¦ W tym celu musiałby się przedtem z Apaczami porozumiewać, a przecież nie mógł się z 
nimi spotkać. 

¦ W takim razie ktoś inny umówił się z nimi, a blada twarz otrzymała rozkaz dania znaku, 
abyście nie poznali właściwego zdrajcy. 

¦ Czy sadzisz, że są pośród nas zdrajcy? Ja w to nie wierzę. A gdyby nawet tak było, to nie 
mamy powodu bać się Apaczów, gdyż nie zdołają przejść przez straże ani nie zejdą po skałach. 

¦ To nie jest tak zupełnie wykluczone. Można się spuścić ze skał za pomocą lassa, ponieważ... Słuchaj!... 

Zabrzmiał znowu krzyk sowy, i to nie z góry, lecz z dołu, jakby z dna kotliny. 

¦ To ptak ¦ rzekł wódz bez niepokoju. ¦ Wszelkie twoje obawy są zbyteczne! 

¦ Nie. Do wszystkich diabłów! Apacze są w samym środku kotliny. Słyszysz? 


Od strony wyjścia zabrzmiał głośny, przeraźliwy, wstrząsający krzyk śmiertelnej trwogi, a 
zaraz potem wojenne wycie Apaczów. Kto je raz słyszał, ten nie zapomni go nigdy. Nim 
wrzaski przebrzmiały, wszyscy biali zerwali się od ogniska. 

¦ Tam stoją te psy! ¦ zawołał oficer wskazując na nas. ¦ Dalej na nich! 

¦ Tak, na nich! ¦ wrzasnął Gibson. ¦ Zabić ich! Staliśmy w ciemności tak, że nie stanowiliśmy pewnego celu. Toteż woleli nie strzelać, lecz rzucić się na nas z podniesionymi strzelbami. Musieli się przedtem umówić, bo ich ruchy były tak szybkie i pewne, że nie mogły być 
dziełem jednej chwili. Znajdowaliśmy się najwyżej o trzydzieści kroków od nich, ale czas 
potrzebny do przebycia tej przestrzeni wystarczył Old Deathowi na stwierdzenie: 

¦ No, czy nie miałem słuszności? W górę strzelby! Przyjmiemy ich należycie. 

Sześć strzelb ¦ gdyż wódz podniósł też swoją ¦ zwróciło się przeciwko napastnikom. Huknęły strzały. Zauważyłem tylko, że Gibson nie rzucił się na nas razem ze swymi towarzyszami. Został przy ognisku, pochwycił za rękę Ohlerta i starał się go poderwać z ziemi. Potem go 
już nie widziałem, gdyż wycie zbliżyło się do nas i Apacze runęli na Komanczów. 

Ponieważ światło ogniska nie sięgało daleko, więc Apacze nie mogli widzieć, ilu mają przed 
sobą nieprzyjaciół. Komańcze stali wciąż jeszcze kręgiem, który jednak rozerwał się niebawem i pod naporem atakujących rozwinął się z jednej strony. Słychać było huk wystrzałów, 
świst włóczni, jęk strzał. Do tego należy dodać wycie obu nieprzyjacielskich oddziałów i widok ciemnych, zmagających się wściekle postaci. Na czele wszystkich Apaczów biegł czerwonoskóry wojownik z rewolwerem w jednej, a wzniesionym tomahawkiem w drugiej ręce. 
Wkrótce przebił on pierwszą linię Komanczów. Apacz ten nie miał na głowie żadnej odznaki, 
nie miał też pomalowanej twarzy ¦ widzieliśmy to zupełnie wyraźnie. Gdybyśmy nawet nie 
dostrzegli tych szczegółów, to ze sposobu walki i z faktu, że miał rewolwer, odgadlibyśmy, 
kto to. Biały Bóbr poznał go równie prędko jak my. 

¦ Winnetou! ¦ zawołał. ¦ Nareszcie go mam! Biorę go na siebie. 

Odskoczył od nas i rzucił się w wir walki. Walczący stłoczyli się za wodzem, tak że zniknął 
nam z oczu. 

¦ Co zrobimy? ¦ zapytałem Old Deatha. ¦ Apacze są w mniejszości i jeśli się czym prędzej 
nie cofną, Komańcze ich wybiją. Ja pędzę tam, muszę odbić Winnetou. 

Chciałem pobiec, ale westman zatrzymał mnie za rękę, mówiąc; 

¦ Nie róbcie głupstw! Nie wolno nam wobec Komanczów dopuścić się zdrady, bo wypaliliśmy z nimi fajkę pokoju. Zresztą Winnetou nie potrzebuje naszej pomocy. Sam jest dość 
sprytny. O słyszycie? 

Rzeczywiście zabrzmiał głos mego czerwonego przyjaciela. 

¦ Oszukano nas! Cofnąć się szybko! Precz! Precz! Podczas tej krótkiej, lecz bardzo zaciętej 
walki zadeptano niemal całkowicie ognisko, ale świeciło ono jeszcze o tyle, że mogłem dostrzec, co się stało. Apacze się cofnęli, Winnetou poznał, że miał przeciwko sobie zbyt wielką 
przemoc. Zdziwiłem się ogromnie, że wbrew swojemu zwyczajowi nie zbadał wpierw siły 
nieprzyjaciół. Niebawem jednak dowiedziałem się, jaka była tego przyczyna. 

Komańcze chcieli przeć naprzód, lecz wstrzymały ich kule Apaczów. Szczególnie często 
słyszałem huk dwururki Winnetou, odziedziczonej po ojcu. Biały Bóbr kazał na nowo podsycić ogień, podszedł do nas i rzekł; 

¦ Apacze dzisiaj nam uszli, ale jutro wczesnym rankiem doścignę ich i zniszczę. 

¦ Czy sądzisz, że ci się to uda? ¦ spytał Old Death. 

¦ Na pewno! Czy mój brat myśli inaczej? Jeżeli tak, jest w błędzie. 

¦ Czy przedtem, kiedy cię ostrzegałem, nie powiedziałeś także, że się mylę? Nazwałem 
wówczas tę kotlinę pułapką. Kto wie, czy zdołasz ją opuścić. 

¦ Niech tylko dzień zaświta, a zobaczymy resztki nieprzyjaciół i położymy ich trupem. Teraz chroni ich ciemność. 


¦ W takim razie niepotrzebnie do nich strzelacie! Co będzie, gdy wyrzucicie wszystkie 
strzały? Wprawdzie ta dolina dostarczy wam drzewa na nowe, ale skąd weźmiecie żelazne 
groty? Nie marnujcie środków obrony! A co robią ci wojownicy, którzy stali na straży u wejścia? Czy są tam jeszcze? 

¦ Nie, są już tutaj. Walka ich zwabiła. 

¦ Więc wyślij ich tam natychmiast, żebyś miał przynajmniej wolny odwrót! 

¦ Troska mego brata jest zupełnie zbyteczna. Apacze wybiegli wyjściem. Do wejścia nikt 
się nie może dostać. 

¦ Mimo to radzę ci to uczynić. Tych dziesięciu ludzi na nic się tu nie przyda, a tam bardziej 
ich teraz potrzeba niż kiedykolwiek. 

Wódz poszedł za tą radą bardziej z szacunku dla Old Deatha niż z przekonania. Niebawem 
okazało się, jak dalece miał słuszność stary westman. Skoro tylko tych dziesięciu, po otrzymaniu rozkazu, udało się na miejsce, huknęły dwa strzały z rusznicy, którym odpowiedziały 
dzikie okrzyki. W kilka minut potem wrócili dwaj z owych dziesięciu z doniesieniem, że 
przyjęto ich kulami i ulewą strzał i że tylko oni pozostali przy życiu. 

¦ No co, teraz znów się pomyliłem? ¦ zapytał Old Death. ¦ Pułapka zamknięta z przodu i z 
tyłu, a my siedzimy w środku. 

Biały Bóbr nie znalazł na to żadnej odpowiedzi. Zapytał więc strapionym głosem: 

¦ Uff! Co należy czynić? 

¦ Nie marnuj sił i broni twych ludzi! Postaw po dwudziestu lub trzydziestu u wejścia i wyjścia, aby pilnowali tych punktów. Reszta niechaj się cofnie i wypocznie, aby nabrać sił do 
jutrzejszej walki. To jedyna i najlepsza rada, jaką znam. 

Tym razem wódz posłuchał natychmiast. Zaczęliśmy liczyć poległych, przy czym mnie 
chodziło głównie o białych. Okazało się, że razem z Gibsonem i Ohlertem brakowało dziesięciu ludzi. 

¦ To źle! ¦ zawołałem. ¦ Te draby uszły do Apaczów i tam są bezpieczni. 

¦ Tak. I przyjęto ich oczywiście bardzo dobrze, ponieważ byli w przymierzu z obydwoma 
zwiadowcami, rzekomymi Topiami. 

¦ Więc Gibson przepadł nam znowu! 

¦ Nie. Mamy totem Dobrego Męża, Apacze zaś mnie znają, więc na pewno dobrze nas 
przyjmą. Potem postaram się już o to, żeby wydali nam Gibsona i Ohlerta. Stracimy jeden 
dzień, i to wszystko. 

¦ A jeśli Gibson i Ohlert uciekną? 

¦ Wątpię. Musieliby jechać na przełaj przez Mapimi, a na to się nie odważą. Ale co to takiego? 

Nie opodal stała gromada Komanczów, skupiona wokół rannego, który wydawał przejmujące jęki. Podeszliśmy bliżej i ujrzeliśmy jednego z białych. 

Old Death ukląkł przy nim i zbadał ranę. 

¦ Człowiecze ¦ rzekł ¦ pozostaje wam już niewiele życia. Ulżyjcie sercu i nie schodźcie ze 
świata z kłamstwem na ustach. Byliście sprzymierzeńcami Apaczów? 

¦ Tak ¦ odrzekł zapytany z jękiem. 

¦ Czy wiedzieliście, że urządzą na nas napad tej nocy? 

¦ Tak. Obaj Topiowie sprowadzili tu Komanczów w tym celu. 

¦ A Gibsonowi polecono dać znak ogniem? 

¦ Tak, sir. Właściwie miał tyle razy rozniecić ogień, ile jest setek Komanczów. Wówczas 
Winnetou nie uderzyłby dziś, lecz jutro, w innym miejscu, ponieważ dziś towarzyszyło mu 
tylko stu ludzi. Reszta połączy się z nim jutro. 

¦ Przewidziałem to z góry. To, że przeszkodziłem Gibsonowi ruszać ogień, skłoniło Apaczów do napadu dzisiaj. A teraz obsadzili oba wejścia. Nie zdołamy stąd wyjść, ta kotlina 
stanie się otwartym grobem, w którym nas wolna wytną w pień. 


¦ Będziemy się bronili! ¦ zgrzytnął wódz, który stał bok. ¦ Ten zdrajca niechaj idzie do 
wiecznych ostępów, my zwołajmy teraz naradę wojenną. Wojownicy Komanczów nie mają 
ochoty czekać, aż nadejdzie więcej tych psów Apaczów. Możemy jeszcze dziś w nocy przebić 
się przez strzeżone przez nich wyjście. 

Usiadł z młodszymi dowódcami przy ognisku. Old Death musiał także wziąć udział w naradzie. Ja siedziałem z Langem, jego synem i Murzynem tak daleko od ognia, że nie słyszałem, 

o czym radzono, gdyż wszyscy prowadzili rozmowę stłumionymi głosami. Zauważyłem jednak po wyrazie twarzy i gwałtownych ruchach starego westmana, że nie podzielał zdania Indian i bronił swego bardzo żywo, ale widocznie bez skutku. Wreszcie zerwał się z gniewem i 
powiedział już głośno: 
¦ No to gińcie! Ostrzegałem was już kilkakrotnie, ale nie chcieliście słuchać. Zawsze miałem słuszność i będę ją miał i tym razem. Róbcie sobie, co wam się podoba, ale ja i moi towarzysze tu zostaniemy. 

¦ Czy cię strach obleciał i boisz się walczyć po naszej stronie? ¦ zapytał jeden z niższych 
dowódców. Old Death żachnął się, ale rzekł spokojnie: 

¦ Mój brat powinien wprzód sam dowieść swojej odwagi, zanim mnie o nią zapyta. Nazywam się Old Death. To wystarczy! 

Podszedł do nas i usiadł, a czerwonoskórzy naradzali się jeszcze przez chwilę. Wreszcie zapadła jakaś uchwala, bo powstali. Wtem spoza wojowników, otaczających kołem miejsce 
narady, zabrzmiał donośny głos: 

¦ Niech Biały Bóbr spojrzy tutaj! Moja rusznica chce go pożreć! 

Oczy wszystkich zwróciły się w stronę, skąd głos pochodził. W dali stał Winnetou, wyprostowany, ze strzelbą podniesioną do strzału. Błysnęło z obu luf i Biały Bóbr, rażony kulą, 
runął na ziemię. Obok niego padł jeden z niższych dowódców. 

¦ Tak zginą wszyscy kłamcy i zdrajcy! ¦ zabrzmiało jeszcze i Apacz zniknął. Stało się to 
tak prędko, że Komańcze nie zdążyli się zorientować w sytuacji. Teraz jednak zerwali się na 
równe nogi i rzucili w kierunku, gdzie zniknął Winnetou. 

Zostało tylko nas pięciu. Old Death podszedł do trafionych wodzów. Obaj już nie żyli. 

¦ Co za odwaga! ¦ zawołał Lange. ¦ Ten Winnetou to diabeł wcielony. 

¦ Ba! ¦ odparł Olei Death. ¦ Najgorsze dopiero nastąpi. 

Zaledwie wypowiedział te słowa, rozległo się przeraźliwe wycie. 

¦ Słyszycie? ¦ zapytał Old Death. — Nie dość że pozbawił życia dwóch wodzów, lecz 
wciągnął Komanczów w zasadzkę. Strzały Apaczów będą miały teraz obfite żniwo! 

¦ Słuchajcie! 

Rozległ się ostry, suchy trzask rewolweru ¦ dwa, pięć, osiem razy, raz po razie. 

¦ To Winnetou ¦ powiedział Old Death ¦ używa swego rewolweru. Zdaje mi się, że wódz 
Apaczów znajduje się gdzieś w samym środku Komanczów, a oni nie mogą mu nic zrobić! 

Dla starego westmana nie było w tym nic nadzwyczajnego. Twarz jego była tak spokojna, 
jak gdyby przypatrywał się w teatrze dramatowi, którego przebieg i zakończenie jest mu dobrze znane. Komańcze wrócili wkrótce, ponieważ nie udało im się pochwycić Winnetou. 
Przynieśli natomiast kilku swoich zabitych i rannych. 

¦ Co właściwie postanowiono na naradzie wojennej? ¦ zapytał Lange. 

¦ Przebić się natychmiast na zachód. 

¦ Co za głupota! W takim razie natkną się na Apaczów, którzy mają tu nadejść. 

¦ Nie natkną się, master, ponieważ nie zdołają się przebić. Gdyby im się to jednak udało, 

mieliby Winnetou za sobą, a tamtych z przodu. Dostawszy się w środek, wyginęliby wszyscy. 
Oni jednak myślą, że Apaczów jest mniej, i pewni są, że zdołają ich zniszczyć. Wiedzą 
zresztą o tym, że wkrótce nadciągnie syn Białego Bobra, którego spotkaliśmy poprzedniego 
dnia. To podwaja ich wiarę w siebie. Teraz dopiero zapałają żądzą pomszczenia śmierci obu 
wodzów. Powinni jednak zaczekać do świtu i przedrzeć się tamtędy, którędy myśmy tu przy


szli. W dzień widzi się nieprzyjaciela i zastawiane przez niego przeszkody. Ale mój pogląd 
nie znalazł uznania. Nam jest to oczywiście obojętne, co oni zrobią. My nie weźmiemy w tym 
udziału. 

¦ To Komańcze będą na nas krzywo patrzeć. 

¦ Nie dbam o to, Old Death nie ma bynajmniej ochoty przebijać głową muru. Słuchajcie no! 
Co to takiego? 

Od kilku minut Komańcze wyli pieśń żałobną nad swymi zmarłymi, nie podobna więc było 
dobrze rozróżnić głosu, który nas teraz doleciał. 

¦ A to głupcy! ¦ rozgniewał się Old Death. ¦ Winnetou doskonale wyzyska hałas, który 
oni podnoszą. Może kładzie pnie drzewne, aby nimi zatarasować wyjście. To brzmiało tak jak 
łoskot padającego drzewa. Przysiągłbym, że nie ujdzie stąd ani jeden z Komanczów. Będzie 
to straszliwą, lecz zasłużoną karą za to, że w czasie pokoju napadli na nie spodziewające się 
niczego osady Apaczów i wymordowali nawet ich posłów. Jeśli uda się Winnetou zamknąć 
im wyjście, to będzie mógł cofnąć się ze swymi ludźmi, zebrać ich tu w kotlinie i napaść od 
tyłu na nieostrożnych. 

Nareszcie skończyła się żałobna pieśń za poległych. Komańcze ucichli, zeszli się i odebrali 
rozkazy niższego rangą wodza, który teraz objął dowództwo. 

¦ Zdaje się, że chcą zaraz wyruszyć ¦ rzekł Old Death. ¦ Chodźmy do naszych koni, aby 
nie dobrali się do nich przypadkiem. Master Lange niechaj pójdzie po nie z synem i z Samem. 
My dwaj tu zostaniemy, gdyż przypuszczam, że wódz zechce jeszcze wygłosić do nas mowę. 

Stary miał słuszność. Kiedy tamci trzej odeszli, zbliżył się powolnym krokiem nowy wódz i 
powiedział: 

¦ Kiedy Komańcze udają się do swoich koni, blade twarze siedzą spokojnie na ziemi. Dlaczego także nie wstają? 

¦ Ponieważ nie wiemy, co postanowili Komańcze. 

¦ Opuszczamy kotlinę. 

¦ Nie zdołacie z niej wyjść. 

¦ Old Death podobny jest do wrony, która brzydko kracze. Komańcze stratują wszystko, co 
im stanie w drodze. 

¦ Nie stratują nikogo oprócz siebie samych. My jednak tu zostaniemy. 

¦ Czy Old Death nie jest naszym przyjacielem, czy nie palił z nami fajki pokoju? Czy nie 
ma obowiązku walczyć razem z nami? Blade twarze są walecznymi i śmiałymi wojownikami. 
Będą nam towarzyszyć i pojadą przodem. 

Na to Old Death podniósł się, przystąpił blisko do Komańcza i roześmiał mu się w twarz, 
mówiąc: 

¦ Mój brat wpadł na chytrą myśl. Blade twarze mają jechać na przedzie, aby czerwonoskórym utorować drogę i zginąć przy tym. Jesteśmy przyjaciółmi Komanczów, ale nie potrzebujemy słuchać ich wodzów. Spotkaliśmy się z nimi przypadkiem, lecz nie zobowiązaliśmy się 
do udziału w ich wyprawach wojennych. Jesteśmy odważni i mężni, pod tym względem powiedział mój brat prawdę. Pomagamy naszym przyjaciołom w każdej walce prowadzonej 
rozumnie, nie przyłożymy jednak ręki do planów, o których z góry jesteśmy przekonani, że 
nie mogą się udać. 

¦ Więc biali bracia nie pojadą z nami? Ja uważałem ich dotąd za ludzi mężnych. 

¦ Jesteśmy mężni, ale jesteśmy zarazem rozważni. Byliśmy gośćmi Komanczów, Od kiedy 
to zapanował u Komanczów zwyczaj zmuszania gości do jechania na przedzie tam, gdzie 
śmierć jest nieunikniona? Mój brat jest przebiegły, ale my także jesteśmy niegłupi. Mój brat 
jest dzielnym wojownikiem, niewątpliwie więc pojedzie na czele swoich ludzi, ponieważ tam 
jest jego miejsce. 

Czerwonoskóry się stropił. Jego zamiar poświęcenia nas dla własnego ocalenia był istotnie 
bezczelny. Widząc, że nic nie poradzi, rozgniewał się i zapytał surowym tonem: 


¦ Co zrobią blade twarze, gdy Komańcze odejdą? Czy przyłączą się do Apaczów? 

¦ Czyż możemy to uczynić, skoro mój brat chce ich zniszczyć? Nie będzie ich, więc nie 
przyłączymy się do nich. 

¦ Ale nadejdą nowi. Nie możemy na to pozwolić, żeby blade twarze tutaj zostały. Muszą 
pójść razem z nami. 

¦ Oświadczyłem już raz, że się stąd nie ruszymy. 

¦ W takim razie będziemy zmuszeni uważać was za nieprzyjaciół. 

¦ Jeśli tak z nami postąpicie i my będziemy was uważać za nieprzyjaciół. 

¦ Nie damy wam koni. 

¦ A myśmy je już sobie sami wzięli. Oto je tu prowadzą. 

Istotnie nasi towarzysze nadchodzili z końmi. Wódz ściągnął ponuro brwi i rzekł: 

¦ A zatem biali zarządzili już, co im było potrzeba, Widzę, że są wobec nas wrogo usposobieni, więc każę moim wojownikom ich pojmać. 

Westman zaśmiał się krótko, a groźnie i odrzekł: 

¦ Wódz Komanczów myli się bardzo co do nas. Powiedziałem już Białemu Bobrowi, że tu 
zostaniemy. Jeśli teraz wykonamy to postanowienie, nie zrobimy wam niespodzianki i nie 
będzie w tym najmniejszej oznaki nieprzyjaźni wobec Komanczów, Nie ma więc powodu 
brać nas do niewoli. 

¦ My jednak zrobimy to, jeśli biali nie przyrzekną natychmiast, że z nami wyruszą, i to na 
przedzie. 

Wzrok Old Deatha błądził badawczo dokoła. Po twarzy jego przemknął ów jadowity 
uśmiech, który pojawiał się zawsze, ilekroć stary zamierzał spłatać komuś figla. My trzej staliśmy przy ognisku, a o kilka kroków dalej zatrzymali się nasi towarzysze z końmi. W pobliżu 
nie było ani jednego Komańcza, gdyż wszyscy poszli po swoje konie. Old Death rzekł: 

¦ Już kilkakrotnie wzgardziliście dziś moją radą i nie zmądrzeliście nawet po doznanej 
szkodzie. Idziecie na pewną śmierć i staracie się nas zmusić do tego, żebyśmy siebie i was na 
nią poprowadzili. Nie znacie widocznie jeszcze Old Deatha. Czy myślisz, że potrafisz mnie 
zmusić, żebym zrobił to, czego nie chcę? Oświadczam ci, że nie obawiam się ani ciebie, ani 
twoich Komanczów. Ty nas chcesz pojmać? Czy nie widzisz, że znajdujesz się w moim ręku? 
Przypatrz no się tej broni! Wykonaj najmniejszy ruch, a zastrzelę cię natychmiast. 

Wyciągnął ku niemu rewolwer. Indianin chciał sięgnąć po swoją broń, ale w tej samej 
chwili Old Death przyłożył mu lufę do piersi. 

¦ Precz z ręką! ¦ huknął. Indianin opuścił rękę. 

¦ Tak. Ja z tobą nie żartuję. Zachowujesz się jak mój wróg i dlatego dostaniesz kulą, jeśli 
mnie nie usłuchasz w tej chwili! 

Pomalowana twarz czerwonoskórego drgnęła. Rozejrzał się badawczo, ale Old Death rzekł: 

¦ Nie szukaj pomocy u swoich ludzi. Zastrzeliłbym cię nawet wtedy, gdyby się tu znajdowali. Myśli twoje są tak słabe jak u starej baby, której mózg wysechł. Jesteś otoczony wrogami, którym musisz ulec, a mimo to stwarzasz sobie w nas nowych nieprzyjaciół, groźniejszych jeszcze od Apaczów. Moglibyśmy zastrzelić ze stu waszych wojowników, zanimby nas 
dosięgła jedna wasza strzała. Czy chcesz gwałtem poprowadzić na śmierć twych ludzi? Uczyń 
to! Dla nas twoje rozkazy nie mają znaczenia. 

Indianin stał przez chwilę w milczeniu, a potem rzekł: 

¦ Mój brat powinien zważyć, że nie miałem tego na myśli! 

¦ Biorę twe słowa tak, jak brzmią. Co ty przez nie rozumiesz, to mnie nic nie obchodzi. 

¦ Oddal swoją broń, a zostaniemy nadal przyjaciółmi. 

¦ Zgoda. Zanim jednak odejmę od twej piersi moją broń, muszę uzyskać pewność, że naprawdę uczciwie myślisz o naszej przyjaźni. 

¦ Powiedziałem tak, a moje słowo coś znaczy. 


¦ A przed chwilą właśnie udowodniłeś, że inaczej rozumiesz swoje słowa, niż one brzmią. 
Trudno więc zaufać temu, co mówisz i obiecujesz. 

¦ Jeśli mi nie wierzysz, to nie mogę ci dać innego zapewnienia. 

¦ Daj mi swoją fajkę pokoju i... ¦ Uff! ¦ zawołał Indianin przerywając Old Deathowi z 
przestrachem. ¦ Fajki wojownik nikomu nie oddaje. 

¦ I to nie wystarczyłoby mi jeszcze. Żądam nie tylko twojej fajki, lecz także twoich leków. 

¦ Uff, uff, uff! To niemożliwe! 

¦ Nie dasz mi tego na zawsze ani nie darujesz. W chwili naszego pokojowego rozstania 
otrzymasz je z powrotem. 

¦ Żaden wojownik nie wypuści z rąk swego woreczka z lekami. 

¦ A mimo to ja tego żądam. Znam wasz obyczaj. Jeżeli będę miał twoją fajkę i leki, będę 
tobą samym i każdy nieprzyjazny krok względem nas pozbawiłby cię radości wiecznych 
ostępów. 

¦ A ja leków nie dam! 

¦ Wobec tego skończyłem z tobą. Dostaniesz teraz kulę w łeb, a potem zabiorę ci skalp. 
Podniosę po trzykroć lewą rękę, za trzecim razem zaś strzelę, jeśli mnie nie usłuchasz. 

Podniósł rękę raz i drugi, trzymając rewolwer wymierzony w serce czerwonoskórego. Gdy 
podniósł rękę po raz trzeci, Indianin rzekł; 

¦ Zaczekaj! Czy zwrócisz mi jedno i drugie? 

¦ Tak. 

¦ To je dostaniesz. Ale ja... 

Podniósł ręce, jak gdyby chciał zdjąć z szyi fajkę i woreczek. 

¦ Stój! ¦ przerwał mu Old Death. ¦ Zaufać mogę ci dopiero wtedy, gdy będę miał oba te 
przedmioty. Mój towarzysz zdejmie ci je i zawiesi na mojej szyi. 

Komańcz opuścił ręce, a ja zdjąłem z jego szyi fajkę i woreczek i zawiesiłem na szyi Old 
Deatha, po czym stary westman cofnął się i schował rewolwer. 

¦ Tak! ¦ rzekł. ¦ Teraz jesteśmy znów przyjaciółmi, a mój brat może czynić, co mu się podoba. My zostaniemy tutaj i zaczekamy na wynik walki. 

Wódz nigdy jeszcze nie był tak wściekły jak dzisiaj. Sięgnął ręką po nóż, ale nie odważył 
się go wydobyć. Wybuchnął jednak syczącym głosem: 

¦ Blade twarze są teraz pewne, że nic im się nie stanie, ale skoro tylko oddadzą moją fajkę i 
leki, wróci nieprzyjaźń, wtedy blade twarze zginą w mękach przy palu! 

Odwrócił się i odszedł pośpiesznie. 

¦ Teraz jesteśmy bezpieczni jak na łonie Abrahama ¦ rzekł stary westman ¦ ale mimo to 
nie wolno nam zaniedbać żadnego środka ostrożności. Nie zostaniemy tu przy ognisku, lecz 
oddalimy się ku tylnej ścianie kotliny i tam będziemy spokojnie czekać na dalsze wypadki. 
Chodźcie, panowie, i prowadźcie konie za sobą! 

Udaliśmy się w oznaczone miejsce. Konie przywiązaliśmy do wbitych w ziemię kołków, a 
sami usiedliśmy u stóp ściany skalnej. Od strony opuszczonego obozu przeświecał ogień, 
dokoła panowała zupełna cisza. 

¦ Niedługo będziemy czekać rzekł stary westman. ¦ Przypuszczam, że taniec zaraz się zacznie. Komańcze rzucą się na wrogów z szatańskim wyciem, ale niejeden z nich krzyknie po 
raz ostatni. O, oto już macie! 

Rozległo się wycie, o którym mówił, jak gdyby stado dzikich zwierząt wyrwało się z ogrodzenia. 

¦ Słuchajcie! Czy padła dotąd choć jedna odpowiedź Apaczów? ¦ rzekł stary. ¦ Oni są 
mądrzy i w ciszy robią to, co do nich należy. 

Wycie wojenne odbiło się od ścian kotliny z kilkakrotnie wzmożoną siłą, a echo powtórzyło 
huk dwóch wystrzałów. 

¦ To srebrna rusznica Winnetou. Pewny znak, że atak Komanczów powstrzymano. 


Gdyby przelatujące włócznie i strzały wywoływały hałas i łoskot, kotlina napełniłaby się teraz dzikim hukiem. tymczasem rozlegały się tylko wrzaski Komanczów i raz po raz powtarzające się strzały Winnetou. Trwało to kilka minut, a potem zabrzmiał przenikający do szpiku kości pokrzyk: iwiwiwiwiwiwi! 

¦ To być Apacze! ¦ krzyknął radośnie Sam. ¦ Zwyciężyć i odeprzeć Komanczów! 

Miał słuszność, gdyż po tym zwycięskim wyciu zapanowała głęboka cisza, a wkrótce ujrzeliśmy koło ognia postacie jeźdźców, których z każdą chwilą przybywało. 

Byli to Komańcze. Próba wydostania się z kotliny nie udała się. Przez jakiś czas panowało 
przy ognisku ogromne zamieszanie. Znoszono zabitych i rannych, a żałobna okrzyki to cichły, 
to wznosiły się na nowo. Old Death kręcił się gniewnie na swoim miejscu i wymyślał Komańczom na rozmaite sposoby za ich głupotę. Pochwalił ich natomiast za jedno: że wysłali 
straż do obydwu wejść, co było koniecznym środkiem ostrożności. Gdy zamilkły żałobne 
śpiewy, Komańcze usadowili się do narady wojennej. Po upływie pół godziny ujrzeliśmy, że 
kilku wojowników oddaliło się od obozu i rozbiegło się po kotlinie. 

¦ Szukają nas ¦ rzekł Old Death. ¦ Uznali, że popełnili głupstwo, i teraz już nie będą za 
dumni, by posłuchać naszej rady. 

Jeden z wysłańców zbliżył się do nas. Old Death chrząknął z cicha. Indianin usłyszał to i 
podszedł ku nam. 

¦ Czy są tutaj blade twarze? ¦ zapytał. ¦ Niech przyjdą do ogniska. 

¦ Kto cię posyła? 

¦ Wódz. 

¦ Czego chce od nas? 

¦ Ma się odbyć narada, w której tym razem wolno wziąć udział bladym twarzom. 

¦ Wolno? Jacy wy jesteście łaskawi! Więc staliśmy się nareszcie godni tego, żeby nas wysłuchali rozumni wojownicy Komanczów? Leżymy tu dla odpoczynku i chcemy spać. Powiedz to wodzowi! Wasza nieprzyjaźń z Apaczami nic nas odtąd nie obchodzi. 

Posłaniec zaczął prosić, co wywarło pewne wrażenie na dobrodusznym westmanie, gdyż 
powiedział: 

¦ No, dobrze! Skoro bez naszej pomocy nie potraficie znaleźć drogi ocalenia, udzielimy 
wam rady, ale nie zgadzamy się na to, żeby wasz wódz nam rozkazywał. Powiedz mu, że powinien przyjść do nas, jeśli chce z nami mówić. 

¦ Nie zrobi tego, ponieważ jest wodzem. 

¦ Słuchaj no! Ja jestem o wiele większym i słynniejszym wodzem od niego. Nie znam nawet jego imienia. Oświadcz mu to ode mnie. 

¦ Nie może przyjść, choćby nawet chciał, bo jest ranny w ramię. 

¦ Od kiedyż to synowie Komanczów chodzą na rękach? Jeśli nie ma ochoty przyjść do nas, 
niech sobie zostanie tam, gdzie jest. Nie potrzebujemy ani jego, ani was wszystkich! 

Ta odpowiedź brzmiała tak stanowczo, że czerwonoskóry zdobył się już tylko na te słowa: 

¦ Powtórzę mu życzenie Old Deatha, może jednak przyjdzie. 

¦ Powiedz mu również, żeby przyszedł tylko sam. Nie lubię długich narad z gromadą ludzi. 
No, idź! 

Indianin wrócił do ogniska i wszedł w koło wojowników. Upłynęło sporo czasu, zanim 
wreszcie podniosła się spośród siedzących jakaś postać i zbliżyła ku nam. Nowy wódz Komanczów nosił na głowie orle pióra. 

¦ Popatrzcie tylko! Zabrał poległemu Białemu Bobrowi odznakę wodza i przypiął ją sobie! 
Teraz wystąpi z największym majestatem! 

Gdy wódz się nieco zbliżył, ujrzeliśmy, że istotnie lewa jego ręka wisiała na rzemiennym 
temblaku! Opisano mu dokładnie miejsce, w którym się znajdowaliśmy, gdyż szedł bez wahania i wkrótce stanął przed nami. Spodziewał się prawdopodobnie, że ktoś z nas przemówi 


do niego pierwszy, gdyż sam milczał, Old Death jednak leżał dalej spokojnie i także milczał. 

My zachowywaliśmy się tak samo. 

¦ Mój biały brat prosił, żebym przyszedł do niego ¦ rzekł wreszcie czerwonoskóry. 

¦ Old Death nie potrzebuje się zniżać do prośby. Ty chciałeś się ze mną naradzić, a więc ty 
powinieneś prosić, jeżeli w ogóle może być mowa o prośbie. Teraz zaś proszę cię bardzo 
uprzejmie, żebyś mi podał swe imię, gdyż nie znam go jeszcze. 

¦ Znają je na preriach. Jestem Rączy Jeleń. 

¦ Byłem na wszystkich preriach, ale takie imię nie obiło się o moje uszy. Widocznie ukrywałeś je starannie. Ponieważ jednak teraz je usłyszałem, przeto pozwalam ci przy nas usiąść. 

Wódz cofnął się o krok, jakby na znak, że nie potrzebuje na to pozwolenia, ale czuł dobrze, 
że musi ustąpić. Toteż usiadł powoli i z godnością naprzeciwko Old Deatha. My usiedliśmy 
także. 

Jeśli Komańcz sądził, że westman sam zacznie rozmowę, to się grubo pomylił. Old Death 
zachowywał nadal swą obojętność i czerwonoskóry musiał rozpocząć pierwszy. 

¦ Wojownicy Komanczów zamierzają odbyć wielką naradę, a blade twarze mają w niej 
wziąć udział, abyśmy usłyszeli ich zdanie. 

¦ To zbyteczne. Ofiarowałem się wam już tyle razy z moją radą, a nie usłuchaliście jej nigdy. Ja zaś przywykłem do tego, żeby zważano na moje słowa, dlatego odtąd zachowam myśli 
moje dla siebie! 

¦ Niech mój brat zważy, że przydałoby się nam jego doświadczenie! 

¦ Aha, nareszcie! Czy to Apacze was nauczyli, że Old Death był mędrszy niż wszyscy wojownicy Komanczów? Jakże wypadł wasz atak? 

¦ Nie mogliśmy się wydostać przez wyjście, ponieważ było zatarasowane kamieniami, 
krzakami i drzewami. 

¦ Tak przypuszczałem. Apacze pościnali drzewa tomahawkami, a wy nie słyszeliście tego, 
ponieważ opłakiwaliście głośno swoich zmarłych. Dlaczego nie pogasiliście ognisk? Czy nie 
pojmujecie, że wyrządzacie sobie tym wielką szkodę? 

¦ Wojownicy Komanczów musieli zrobić to, co uradzono. Teraz postanowią coś rozumniejszego. Wszak ty nam coś poradzisz? 

¦ Ale jestem pewien, że nie pójdziecie za moją radą. 

¦ Pójdziemy. 

¦ Jeśli mi to przyrzekniesz, to gotów jestem udzielić wam rady. 

¦ Wobec tego chodź ze mną do ogniska! 

¦ Dziękuję. Tam nie pójdę. To wielka nierozwaga, że palicie ognisko, gdyż Apacze widzą, 
co się u was dzieje. Nie mam też ochoty sprzeczać się z twoimi czerwonoskórymi. Ja powiem, co myślę, a ty rób, co ci się podoba. 

¦ To powiedz! 

¦ Apacze znajdują się nie tylko u obu wejść do kotliny, lecz są także i w samej kotlinie. 
Usadowili się w jej przedniej części i zabarykadowali wejścia. W ten sposób będą mogli robić 
wypady na prawo i na lewo, jak im to będzie potrzebne. Wypędzić ich nie podobna. 

¦ Mamy nad nimi przecież wielką przewagę, 

¦ Ilu wojowników utraciliście już dotychczas? 

¦ Wielki Duch powołał wielu z nas do siebie, może już dziesięć razy po dziesięciu. I koni 
także dużo zginęło. 

¦ Wobec tego nie możecie już tej nocy nic przedsięwziąć, bo powiodłoby się wam tak samo 
jak ostatnim razem. W ciągu dnia zaś Apacze tak się ustawią, że dosięgną was wszędzie 
swoją bronią, a wy im nic nie zrobicie. Potem nadciągną te gromady, po które posłał Winnetou, a wtedy będzie więcej Apaczów niż Komanczów. Czeka was śmierć. 

¦ Czy to jest rzeczywiście mniemanie mojego brata? Postąpimy wedle jego rady, jeśli nas 
potrafi ocalić. 


¦ Skoro mówisz o ocaleniu, uznałeś widocznie, że miałem słuszność, nazywając tę kotlinę 
pułapką. Gdy się nad tym zastanawiam, widzę tylko dwie drogi, na których można by próbować, czy uda się wam uniknąć zagłady. Po pierwsze ¦ musielibyście zbadać, czy można się 
wspiąć po skałach, ale na to trzeba zaczekać do brzasku. Zresztą Apacze ujrzeliby was po 
drugiej stronie i rzuciliby się na was, a tam mają nad wami przewagę, bo nie możecie przecież 
wziąć z sobą koni. Pozostaje więc tylko drugi środek ocalenia: wejdźcie z Apaczami w układy! 

¦ Tego nie zrobimy! ¦ wybuchnął wódz. ¦ Apacze zażądaliby naszej śmierci. 

¦ Nie dziwiłbym się im zupełnie, gdyż wy daliście dowód do tego. Napadliście na ich wsie 
podczas pokoju, zagrabiliście ich mienie, uprowadziliście ich żony i córki, a wojowników 
zabiliście albo zamęczyliście na śmierć. Nadto złamaliście słowo dane ich posłom i wymordowaiście ich. Tak nikczemne uczynki domagają się zemsty, dlatego, rzecz jasna, nie możecie 
się spodziewać łaski. 

Sam musisz przyznać, że skrzywdziliście ich nie licząc się z następstwami. 

Old Death mówił bardzo szczerze, tak szczerze, że wódz zamilkł ze zdumienia. 

¦ Uff! ¦ wykrztusił po chwili. ¦ Ty mnie to mówisz, mnie, wodzowi Komanczów? 

¦ Powiedziałbym ci to nawet wówczas, gdybyś był samym Wielkim Duchem. Było to nikczemnością z waszej strony, że postąpiliście w ten sposób z Apaczami, którzy nie zrobili wam 
nic złego. Co wam uczynili ich posłowie, żeście ich pozabijali? Co wam uczynili oni wszyscy, że wyruszyliście na tę wyprawę, aby sprowadzić na nich śmierć, zagładę i hańbę? Odpowiedz! 

¦ Są naszymi nieprzyjaciółmi! ¦ wybuchnął Indianin jeszcze gniewniej niż przedtem. 

¦ Nie. Żyli z wami w zgodzie i żaden wasz poseł nie zaniósł im od was wiadomości, że wykopaliście przeciwko nim topór wojenny. Wy sami poczuwacie się do winy, dlatego jesteś 
przekonany, że nie możecie spodziewać się łaski. A mimo to dałoby się zawrzeć z nimi znośny pokój. To wasze szczęście, że dowodzi nimi Winnetou, gdyż on nie pożąda krwi. To jedyny wódz Apaczów, który, jak sądzę, byłby skłonny do pobłażania. Wyślijcie do niego kogoś, żeby rozpoczął układy. Ja sam gotów jestem pójść, aby go do was łagodnie usposobić. 

¦ Komańcze woleliby umrzeć aniżeli prosić Apaczów o łaskę. 

¦ Ha, to wasza rzecz. Taka jest moja rada. Czy jej posłuchasz, to mi jest zupełnie obojętne. 

¦ Czy mój brat nie zna innego sposobu? Przemawia na korzyść Apaczów, jest zatem ich 
przyjacielem. 

¦ Ja sprzyjam i życzę dobrze wszystkim czerwonym mężom, dopóki na mnie nie napadają. 
Apacze zaś nie zrobili mi najmniejszej krzywdy. Dlaczegóż miałbym być ich wrogiem? To ty 
chciałeś z nami źle postąpić. Chciałeś nas pojmać. Zważ więc, kto ma większe prawo do naszej przyjaźni ¦ wy, czy oni? 

¦ Masz na sobie moją fajkę pokoju i moje leki, słowa twoje są więc niejako moimi słowami. 
Dlatego nie odpowiem ci tak, jakbym pragnął. Twoja rada nic nie jest warta. Zamierzasz oddać nas w ręce Apaczów. Wobec tego będziemy wiedzieli sami, co należy czynić. 

¦ W takim razie, po co wam moja rada? Nie mamy sobie nic więcej do powiedzenia. 

¦ Tak, skończyliśmy rozmowę ¦ przyznał Komancz. ¦ Pamiętaj jednak, że pomimo opieki, 
jakiej teraz zażywasz, jesteś naszym wrogiem. Nie wolno ci zatrzymać na zawsze mojej fajki 
i leków. Będziesz musiał je dać, zanim opuścimy to miejsce, a wtedy otrzymasz to wszystko, 
na co zasłużyłeś. 

¦ Well! Zgadzam się z ochotą i czekam ze spokojem to, co mnie spotka. Pamiętaj, że groziłeś Old Deathowi! powtarzam, że skończyliśmy z sobą, możesz więc odejść. 

¦ Uff! ¦ wybuchnął wódz, po czym odwrócił się i odszedł wolnym krokiem ku ognisku. 

¦ Oni naprawdę zgłupieli ¦ rzekł rozgniewany Old Death patrząc za nim. ¦ Nie ma dla 
nich innego ratunku, jak tylko prosić o pokój. Zamiast to uczynić, liczą wciąż jeszcze na 
swoją przewagę. Ale w obecnych warunkach sam Winnetou starczy za stu ludzi. Wy w to 


może nie uwierzycie, bo jesteście nowicjuszem na Dzikim Zachodzie, ale nie macie pojęcia, 
co znaczy w pewnych okolicznościach jeden prawdziwy zuch. Gdybyście na przykład wiedzieli, czego ten młody Apacz dokazywał razem ze swoim białym przyjacielem Old Shatterhandem! Czy wam już kiedy o tym opowiadałem? 

Old Death po raz pierwszy wymienił moje nazwisko. 

¦ Nie ¦ odpowiedziałem. ¦ Kto to jest ten Old Shatterhand? 

¦ Taki sam młodzieniec jak wy, ale zupełnie inny człowiek. Obala każdego wroga pięścią 
na ziemię. Nikt mu nie dorówna. 

Wtem coś za nami zaszeleściło i odezwał się jakiś przytłumiony głos: 

¦ Uff! Old Death tutaj? Nie wiedziałem o tym. Jakże się z tego cieszę! 

Stary odwrócił się z przerażeniem, dobył noża i zapytał: 

¦ Kto tu? Kto nas śmie podsłuchiwać? 

¦ Mój stary biały brat zostawi chyba swój nóż za pasem i nie zaatakuje Winnetou! 

¦ Winnetou? Do wszystkich diabłów! Zaiste, tylko Winnetou mógł tego dokazać, żeby niepostrzeżenie podejść Old Deatha. To sztuka, której nawet ja bym nie potrafił! 

Apacz zbliżył się i odrzekł nie zdradzając się z tym, że mnie zna: 

¦ Wódz Apaczów nie przypuszczał, że Old Death jest tutaj, bo już dawno byłby się przekradł do niego, aby z nim pomówić. 

¦ Ależ ty się narażasz na ogromne niebezpieczeństwo! Musiałeś się przekraść przez straże, 
a potem będziesz musiał powrócić. 

¦ Blade twarze są moimi przyjaciółmi, którym mogę zaufać. Ta dolina leży na terytorium 
Apaczów i Winnetou zrobił z niej pułapkę na wypadek, gdyby chcieli tu wtargnąć wrogowie. 
Te skalne ściany nie są takie niedostępne, jak się wydaje. Apacze zrobili wąską ścieżynę, biegnącą dokoła doliny, na wysokości kilku mężów. Po lassie tatwo się tam dostać i zejść. Moi 
zwiadowcy zwabili Komanczów do tej pułapki i Komancze muszą w niej zginąć. 

¦ Czy śmierć ich jest istotnie postanowiona? 

¦ Tak. Winnetou słyszał twoją rozmowę z wodzem przekonał się, że sprzyjasz Apaczom. 
Powiedziałeś, ile razy Komańcze względem nas zawinili, i przyznałeś, że nusimy pomścić 
tylokrotne morderstwa. 

¦ Ale czy muszą popłynąć strumienie krwi? 

¦ Wszak sam słyszałeś, że Komańcze nie chcą uznać swojej winy ani postąpić tak, jak im 
radziłeś i jak każe rozum. Niechaj więc krew ich spadnie na nich samych. Apacze dadzą odstraszający przykład, jak karze się zdradę. Niestety trzeba to uczynić, aby zapobiec na przyszłość podobnym zbrodniom. 

¦ To okropne! Mimo to nie mogę wygłaszać raz jeszcze moich rad ludziom, którzy sądzą, 
że ich nie potrzebują. 

¦ I tak by cię zresztą nie posłuchali. Słyszałem z ust twoich, że masz leki wodza. W jaki 
sposób je dostałeś? 

Old Death opowiedział o tym, a kiedy skończył, Winnetou rzekł: 

¦ Skoro mu je przyrzekłeś zwrócić, musisz dotrzymać słowa. Oddaj mu je zaraz i chodź do 
nas. Przyjmiemy was jako przyjaciół. 

¦ Czy mamy zaraz przyjść do was? 

¦ Tak. Za trzy godziny nadciągnie tu przeszło sześciuset Apaczów. Wielu z nich ma strzelby. Ich kule będą przelatywały przez całą kotlinę, a wobec tego życie wasze byłoby niepewne. 

¦ Ale jak się do was dostać? 

¦ Old Death o to pyta? 

¦ Hm, tak! Wsiądziemy na konie i podjedziemy do ogniska. Tam zwrócę wodzowi jego 
świętości, po czym popędzimy ku Apaczom. Straże stojące na naszej drodze obalimy, ale jak 
się przedostaniemy przez barykady? 


¦ Bardzo łatwo. Gdy odejdę, zaczekacie dziesięć minut. Potem ruszajcie w drogę. Będę po 
prawej stronie kotliny i tam was przyjmę. 

Po tym zapewnieniu Winnetou znikł. 

¦ No i cóż wy na to? ¦ spytał Old Death. 

¦ Niezwykły człowiek ¦ odpowiedział Lange. 

¦ Bez wątpienia. Gdyby ten człowiek był białym, doszedłby do godności naczelnego wodza, a biada białym, gdyby skupił wokół siebie czerwonoskórych w celu obrony praw Indian. 
On jednak miłuje pokój i chowa w sercu bolesne przekonanie, że czerwonoskórzy, pomimo 
wszelkiego oporu, skazani są na zagładę. No, usiądźmy sobie na dziesięć minut! 

W kotlinie panowała niezmącona cisza. Komańcze naradzali się jeszcze. Po dziesięciu minutach Old Death podniósł się i wsiadł na konia. 

¦ Róbcie dokładnie to samo, co ja! ¦ rzekł do nas. Wolnym krokiem podjechaliśmy ku 
ognisku. Krąg Komanczów otworzył się przed nami i wjechaliśmy do środka. Gdyby ich twarze nie były pomalowane, wyczytalibyśmy w nich na pewno najwyższe zdumienie. 

¦ Czego tu chcecie? ¦ zapytał wódz zrywając się. ¦ Dlaczego przybywacie na koniach? 

¦ Przyjeżdżamy na koniach, aby walecznym i rozumnym wojownikom Komanczów okazać 
naszą cześć. Cóż postanowiliście zrobić? 

¦ Narada nie skończyła się jeszcze. Zsiądźcie z koni! Nie możemy dopuścić do tego, żebyście wy, nasi nieprzyjaciele, siedzieli wobec nas na koniach. A może przynosisz mi z powrotem moje leki? 

¦ Czy nie byłoby to głupio z mej strony? Wszak przygotowałeś mnie na to, że od chwili, w 
której otrzymasz na powrót swoją własność, nastąpi między nami nieprzyjaźń i pomrzemy 
przy palu męczeńskim. 

¦ Tak też będzie. Powiedziałem to i słowa dotrzymam. Gniew Komanczów was zgubi! 

¦ A my się nie boimy waszego gniewu! Niech się nieprzyjaźń rozpocznie natychmiast. Oto 
masz swoje rzeczy, a teraz patrzcie, czy potraficie nam coś zrobić! 

Zerwał z szyi fajkę i woreczek z lekami i odrzucił je daleko od siebie. Zarazem dał koniowi 
ostrogi, przesadził wielkim łukiem ognisko, a po drugiej stronie rozerwał kąrąg Komanczów. 
My wszyscy ruszyliśmy za nim w tej samej chwili. Przewróciliśmy kilku Komanczów, wśród 
nich jednego ze strażników, i popopędziliśmy przez porosłą trawą kotlinę. Za nami zabrzmiało nieopisane wycie wściekłości naszych dotychczasowych, tak niepewnych, przyjaciół. 

¦ Uff! ¦ zawołał ku nam jakiś głos. ¦ Stać, tu Winnetou! 

Zatrzymaliśmy konie, a kilku Apaczów wzięło je za cugle. Zsiedliśmy, a Winnetou wprowadził nas do ciasneGO wyjścia z kotliny. Tam zrobiono już miejsce, tak że mogliśmy przejść 
i my, i konie. 

Kiedy minęliśmy barykadę, wyjście się rozszerzyło niebawem ujrzeliśmy światło. Na równinie płonęło małe ognisko, przy którym siedzieli dwaj Indianie pochyleni ad naprędce sporządzonym rożnem. Spostrzegłszy nas oddalili się z szacunkiem. Reszta Apaczów cofnęła się 
także, przywiązawszy nasze konie do kołków. W pewnym oddaleniu pasła się gromada koni, 
której pilnowało kilku luidzi, To wszystko miało niemal wojskowy charakter. Ruchy Apaczów były tak dokładne, tak obliczone jak na mustrze. 

¦ Niechaj moi bracia usiądą przy ogniu! ¦ rzekł Winnetou. ¦ Kazałem upiec kawał polędwicy bawolej. Możecie jeść, dopóki nie wrócę. 

¦ Czy długo cię nie będzie? ¦ spytał Old Death. 

¦ Nie. Muszę wrócić do kotliny. Komańcze ze złości na was mogą się porwać na moich 
wojowników. Muszę się tam pokazać. 

Z tymi słowy opuścił nas. Old Death usiadł wygodnie przy ogniu, dobył noża, a spróbowawszy pieczeni, orzekł z zadowoleniem, że jest wyśmienita. Stary i ja nie jedliśmy dotąd u Komanczów nic, a Langowie i Murzyn tylko raz skosztowali ich koniny, toteż wielki kawał po


lędwicy zmniejszył się niebawem. Wkrótce powrócił Winnetou i popatrzył na mnie pytająco. 
Zrozumiałem natychmiast to spojrzenie. Chciał mi powiedzieć, że już nie musi się mnie wypierać. Powstałem więc od ognia, wyciągnąłem do niego obie dłonie i zawołałem: 

¦ Mój brat Winnetou widzi, że nie potrzebuję iść aż nad Rio Pecos, aby się z nim znowu 
spotkać! Cieszę się ogromnie, że go znów widzę. 

Uścisnęliśmy się serdecznie. Ujrzawszy to Old Death zapytał ze zdumieniem: 

¦ Cóż to jest? Wy się już znacie? 

¦ To mój biały brat Old Shatterhand ¦ oświadczył Winnetou. 

¦ Old... Shat... ter... hand! ¦ zawołał stary robiąc przy tym minę wprost nieopisaną. Gdy 
zaś, śmiejąc się, potwierdziłem słowa Winnetou, mówił dalej z gniewem: 

¦ A więc oszukaliście mnie i okłamali, wodziliście za nos Old Deatha! Old Shatterhand! A 
on tak długo się z tym krył i pozwolił się przezywać greenhornem i nowicjuszem! 

Pozostawiliśmy go tymczasem na pastwę jego zdumienia, gdyż Winnetou chciał mi coś 
opowiedzieć. 

¦ Mój brat słyszał, że musiałem się udać do fortu Inge. Tam dowiedziałem się... 

¦ Wiem już o tym ¦ przerwałem mu, ¦ Gdy będziemy mieli więcej czasu, opowiem ci 
wszystko. Teraz muszę przede wszystkim zapytać, gdzie jest tych dziesięć bladych twarzy, 
które były u Komanczów razem z obydwoma twoimi zwiadowcami, rzekomymi Topiami, i 
które w czasie walki przeszły do was. 

¦ Już odjechały. 

¦ Już? Dokąd? 

¦ Do Chihuahua, do Juareza. 

¦ Już odjechali? Naprawdę? 

¦ Tak. Śpieszyli się bardzo, bo jadąc z Komańczami musieli nadkładać drogi. Teraz postanowili nadrobić tę zwlokę. 

¦ To dla mnie prawdziwy cios, ponieważ z nimi znajdowali się ci dwaj, których ścigałem! 

¦ Uff, uff! Oni byli razem z nimi? O tym nie wiedziałem. Blade twarze były obowiązane 
przybyć o oznaczonym czasie do Chihuahua, a straciły dużo czasu. Winnetou miłuje Juareza, 
dlatego dopomógł im do tego, żeby jak najszybciej mogły odejść. Dał im świeże konie, żywność, a na przewodników ¦ rzekomych Topiów, którzy znają dobrze drogę przez Mapimi do 
Chihuahua. Blade twarze oświadczyły, że szkoda im każdej minuty. 

¦ I to jeszcze! Świeże konie, żywność i godni zaufania przewodnicy! Miałem już w ręku tego Gibsona, a teraz mi ujdzie! 

Winnetou zamyślił się na chwilę i rzekł: 

¦ Popełniłem bezwiednie wielki błąd, lecz go naprawię. Gibson wpadnie w twe ręce. Polecenie, które miałem wykonać w Matagordzie, zostało spełnione. Skoro więc tylko ukarzę 
Komanczów, będę wolny i będę mógł ci towarzyszyć. Dostaniecie najlepsze konie, a jeśli nie 
zajdzie nic niespodziewanego, dościgniecie białych jutro do południa. 

Wtem nadbiegł z kotliny Apacz i oznajmił: 

¦ Te psy Komańcze zgasiły ogień i odeszły z obozu. Planują atak. 

¦ Odeprzemy ich znowu jak przedtem ¦ odrzekł Winnetou. ¦ Jeśli moi biali bracia pójdą 
ze mną, wskażę im miejsce, skąd wszystko usłyszą. 

Wstaliśmy oczywiście natychmiast. Winnetou wprowadził nas znowu w przesmyk, prawie 
pod barykadę. Tam podał Old Deathowi zwisające ze skały lasso i powiedział: 

¦ Wejdźcie po rzemieniu dwa razy na wysokość człowieka. Tam znajdziecie zarośla, a za 
nimi ścieżkę, o której wam wspominałem. Ja nie mogę pójść z wami, muszę się udać do wojowników. 

Odchodząc wziął z sobą przedmiot oparty o ścianę skały. Była to jego rusznica. 

¦ Hm! ¦ mruknął Old Death. ¦ Wyłazić na dwanaście stóp na takim cienkim lassie! No 
cóż, spróbujemy jednak! 


Próba się udała. Ja wspiąłem się za nim, a potem reszta, chociaż z pewnymi trudnościami. 
Lasso było obwiązane o pień drzewa, które wyrastało ze skały. Obok drzewa rosły krzaki, 
które zakrywały ścieżkę. Ponieważ z powodu ciemności kierowaliśmy się tylko dotykiem, 
więc posuwaliśmy się bardzo powoli; wreszcie Old Death się zatrzymał. Oparci o skałę czekaliśmy na to, co nastąpi. W kotlinie panowała iście grobowa cisza. Jakkolwiek wytężałem 
słuch, nie zdołałem dosłyszeć nic prócz cichego sapania Old Deatha. 

¦ Głupcy ci Komańcze! Nieprawdaż, sir? ¦ rzekł. ¦ Czuję zapach koni, i to koni, które są 
w ruchu. Brzmi to nieprawdopodobnie, a jednak doświadczony westman pozna zawsze po 
zapachu, czy ma przed sobą konie stojące, czy w ruchu. Oczywiście, jeżeli nie ma wiatru. 
Ponadto moim starym uszom wydało się, że doleciał je odgłos potknięcia się konia na miękkim, trawiastym gruncie. Sądzę więc, że Komańcze popędzili teraz ku wejściu, aby się tamtędy przebić. 

Wtem zabrzmiało wołanie: 

¦ Ntsa-ho! 

To słowo oznacza ,,teraz”. W chwilę potem huknęły dwa strzały z rusznicy Winnetou, za 
nimi strzały rewolwerowe, potem zaś rozległo się wycie nie do opisania. Dzikie wrzaski Indian przeszywały raz po raz powietrze, brzęczały tomahawki. Walka znowu wybuchła. 

Lecz nie trwało to długo i poprzez parskania, rżenie koni i wściekłe krzyki Komanczów 
przebiło się zwycięskie „iwiwiwiwiwiwi” Apaczów. Usłyszeliśmy, że Komańcze cofnęli się 
w popłochu. Ich kroki i tupot kopyt oddalały się ku środkowi kotliny. 

¦ Nie mówiłem? ¦ szepnął Old Death. ¦ Właściwie nie powinniśmy brać udziału w walce. 
Apacze trzymają się wspaniale. Są też dość rozumni, by nie iść za Komańczami, pomimo że 
tamci się cofają. 

Komańcze poszli teraz za radą Old Deatha o tyle, że po porażce zachowali ciszę. Wycie zamilkło, a ponieważ ognie zgaszono, Apacze nie widzieli, co się w kotlinie dzieje. Czekaliśmy 
jeszcze, ale już się nic nie zdarzyło. Wtem doleciał nas z dołu przytłumiony głos Winnetou: 

¦ Moi biali bracia mogą już zejść. Walka skończona i nie wybuchnie na nowo. 

Powróciliśmy do lassa i spuściliśmy się po nim. Na dole stał Winnetou, z którym udaliśmy 
się znów do ogniska. 

¦ Komańcze próbowali teraz z drugiej strony ¦ rzekł. ¦ Nie udało im się tak samo jak poprzednio. Strzeżemy ich tak, że nie mogą nic przedsięwziąć, o czym by się nie dowiedział 
Winnetou. Apacze udali się za nimi i leżą wzdłuż krawędzi skał długą linią, sięgającą od jednej do drugiej strony kotliny, aby wszystko pilnie obserwować. 

Kiedy to mówił, pochylił głowę na prawo, jak gdyby nasłuchiwał. Następnie zerwał się tak, 
że ogień oświetlił jasno jego postać. 

¦ Dlaczego to czynisz? ¦ spytałem. 

Wskazał ręką w ciemność nocną i powiedział: 

¦ Winnetou usłyszał, że tam, na kamienistej drodze, potknął się koń. Nadjeżdża jeździec, 
jeden z moich wojowników. Zsiądzie, by zbadać, kto tu siedzi przy ognisku. Dlatego podniosłem się, aby już z daleka poznał, że to ja tu jestem. 

Jego subtelny słuch nie zawiódł go. Po chwili nadjechał kłusem jeździec i zatrzymał się 
obok nas. Wódz przyjął go niezbyt przyjaznym spojrzeniem i zganił za hałas, wywołany potknięciem się konia. 

Skarcony stał w wyprostowanej, a równocześnie pełnej szacunku postawie. Był to wolny 
Indianin, uznający jednak wyższość swego dowódcy. 

¦ Nadchodzą ¦ rzekł do Winnetou. 

¦ W ile koni? 

¦ Wszyscy. Nie brak ani jednego wojownika. Kiedy Winnetou wzywa, nikt z Apaczów nie 
zostanie przy kobietach. 

¦ Jak daleko są jeszcze stąd? 


¦ Nadejdą o świcie. 

¦ Dobrze! Zaprowadź konia do stada, a potem usiądź przy strażach i wypocznij! 

Czerwonoskóry natychmiast posłuchał, a Winnetou usiadł znowu przy nas, prosząc, byśmy 
opowiedzieli o naszym pobycie w hacjendzie del Caballero i o zdarzeniu w La Grange. Na 
tym zszedł nam czas i o spaniu oczywiście mowy nie było. Wódz Apaczów wysłuchał naszego opowiadania, dorzucając-tylko od czasu do czasu jakąś uwagę albo pytanie. Tak minęła 
powoli noc i nadszedł świt. Wtem wyciągnął Winnetou rękę ku zachodowi, mówiąc: 

¦ Niechaj moi biali bracia zobaczą, jak punktualni są wojownicy Apaczów. Oto już się zbliżają! 

Spojrzałem we wskazanym kierunku. Mgła leżała na zachodzie jak ogromne morze bez fal. 
Z tego morza mgły wynurzył się jeździec, a za nim wielu innych. Posuwali się długim szeregiem. Na, nasz widok pierwszy jeździec zatrzymał się na chwilę, po czym poznawszy Winnetou, ruszył ku nam krótkim kłusem. Był to wódz, gdyż miał dwa orle pióra we włosach. 
Żaden z jeźdźców nie miał kompletnej uzdy z wędzidłem i z cuglami, lecz wszyscy prowadzili konie na tręzlach. Mimo to kierowali nimi świetnie. Nadjechali cwałem i stanęli w pięciu 
szeregach tak pewnie, jak to się rzadko zdarza nawet u europejskiej konnicy. Większość 
uzbrojona była w strzelby, a tylko niewielu miało łuki, włócznie i kołczany. Dowódca porozmawiał przez krótką chwilę z Winnetou, na którego skinienie wojownicy pozsiadali z koni. 
Ci, którzy nie mieli strzelb, zabrali konie, by ich pilnować. Reszta weszła do wąwozu. Lasso, 
po którym wydostaliśmy się na ścieżkę, wisiało tam jeszcze. Po nim, jeden po drugim, wdrapywali się Apacze. Wszystko odbywało się tak cicho i składnie, jak gdyby omówiono to 
przedtem obszernie. Winnetou stał spokojnie, śledząc uważnie ruchy swoich ludzi. Gdy ostatni z nich zniknął, zwrócił się do nas: 

¦ Komańcze będą zgubieni, jeśli wydam taki rozkaz. 

¦ Jesteśmy tego pewni ¦ odrzekł Old Death. ¦ Czy jednak Winnetou chce rzeczywiście 
przelać krew tylu ludzi? 

¦ Czy zasłużyli na coś innego? Jak postępują biali mężowie, gdy jednego z nich ktoś podle 
zamorduje? Czy nie szukają mordercy? A kiedy go znajdą, czyż wodzowie ich nie schodzą się 
na naradę, aby wydać wyrok i kazać go zabić? Czy możecie ganić Apaczów za to, że czynią 
to samo? 

¦ To nie jest przecież to samo! 

¦ Czy mój brat potrafi tego dowieść? 

¦ Tak. My karzemy mordercę, pozbawiając go życia. Ty zaś chcesz wystrzelać nawet tych, 
którzy nie brali udziału w napadzie na wasze wsie. 

¦ Oni ponoszą tę samą winę, gdyż zgodzili się na to. Byli też świadkami, kiedy pojmani 
Apacze ginęli w mękach przy palach. Są teraz panami naszych żon i córek i właścicielami 
zrabowanego nam mienia. 

¦ Ale mordercami nie możesz ich nazwać! 

¦ Nie wiem, czego chce Old Death. U jego braci zdarzają się, oprócz morderstwa, jeszcze 
inne uczynki, które karane są śmiercią. Westmani rozstrzeliwują na przykład każdego koniokrada. Jeśli białemu porwą żonę lub córkę, to on zabija wszystkich, którzy mieli jakąkolwiek 
styczność z tym czynem. Tam w kotlinie znajdują się rabusie naszych żon i córek, naszego 
dobra! Czy mamy im za to dać to, co biali nazywają krzyżem lub orderem? 

¦ Nie, ale możecie im przebaczyć, a swoją własność odebrać. 

¦ Konie odbierzemy, ale żony... Mój brat mówi jak chrześcijanin, który zawsze żąda od nas 
tego, czego sam nie czyni. Czy chrześcijanie nam przebaczają? Czy mają nam w ogóle coś do 
przebaczania? Przybyli do nas i zabrali nam ziemię. Jeśli u was ktoś posunie dalej słup graniczny albo zabije zwierzę w cudzym lesie, zamyka go się w ciemnym budynku, który nazywacie więzieniem. A co wy sami robicie? Gdzie są nasze prerie i sawanny? Gdzie trzody koni, bawołów i innych zwierząt, które do nas należały? Zjawiliście się u nas w wielkich 


uzbrojonych gromadach i zabieraliście nam mięso potrzebne do życia. Wydzierano nam jeden 
kraj za drugim bez żadnego prawa do tego, a gdy czerwony mąż bronił swojej własności, zabijano jego i jego rodzinę. Żądasz, żebym darował winę naszym wrogom, którym nie wyrządziliśmy nic złego. Dlaczego mówicie to wy, którzy dopuszczacie się na nas tylu zbrodni, 
chociaż my nie daliśmy wam do tego żadnego powodu? Jeśli się bronimy, spełniamy nasz 
obowiązek, a wy karzecie nas za to zagładą. Co powiedzielibyście, gdybyśmy przyszli do 
was, aby wam narzucić nasze obyczaje, jak wy to czynicie? Z pewnością wybilibyście nas do 
ostatniego człowieka albo powsadzali do domu wariatów. Dlaczego nam nie wolno postępować tak samo? A gdy tak postępujemy, wtedy biali krzyczą po całym świecie, że czerwonoskóry jest dziki, że nie jest godny łaski ani miłosierdzia, że nie ucywilizuje się nigdy i dlatego 
powinien zginąć! Czy wy postępowaniem swoim dowiedliście kultury? Zmuszacie nas do 
przyjmowania waszej religii. Pokażcież nam ją! Wszyscy czerwonoskórzy czczą Wielkiego 
Ducha w jeden i ten sam sposób. Z was zaś każdy chce być inaczej zbawiony. Ja znam jedną 
dobrą wiarę chrześcijan. Głosili ją pobożni ojcowie, którzy nie chcieli nas wypierać z naszych 
ziem ani zabijać. Zakładali u nas misje i uczyli naszych rodziców. Chodzili od puebla do puebla przyjaźnie i zaznajamiali nas ze wszystkim, co było dla nas pożyteczne i dobre. Teraz 
wszystko się zmieniło. Pobożni mężowie musieli ustąpić wraz z nami, a my musieliśmy patrzeć na ich śmierć. Nikt ich nam nie zastąpił. Za to teraz przybywa stu innych, rzekomo pobożnych mężów, ogłuszają nas słowami, których nie rozumiemy. Nazywają się wzajem kłamcami, a mimo to twierdzą, że bez nich nie dostaniemy się do wiecznych ostępów. A kiedy 
odwracamy się od nich, znużeni ich sporami, biadają nad nami i powiadają, że otrzepią sobie 
pył z obuwia i umyją ręce na znak, że niczemu nie są winni. W jakiś czas potem przywołują 
inne blade twarze, które wciskają się do naszej ziemi i zabierają pastwiska naszym koniom. 
Jeśli mówimy, że im tego robić nie wolno, przychodzi rozkaz, że mamy się znów dalej wynosić. Oto moja odpowiedź dla ciebie. Nie spodoba ci się ona zapewne, ale ty na moim miejscu 
mówiłbyś jeszcze ostrzej. Howgh! 

Z tym indiańskim słowem, przypieczętowującym jego oskarżenie, odwrócił się od nas i odszedł o parę kroków na bok. Zatrzymał się tam, patrząc w dal. Był wzburzony i chciał to 
wzburzenie przezwyciężyć. Potem podszedł do nas znowu i rzekł do Old Deatha: 

¦ Wygłosiłem do mojego brata długą mowę. On przyzna mi słuszność, gdyż jest mężem, 
który myśli sprawiedliwie i uczciwie. Mimo to chcę mu oświadczyć, że serce moje nie pożąda 
krwi. Dusza moja jest łagodniejsza od mych słów. Sądziłem, że Komańcze przyślą pośrednika. Ponieważ tego nie czynią, nie powinienem mieć dla nich litości, ale mimo to wyprawię do 
nich człowieka, który się z nimi rozmówi. 

¦ Cieszy mnie to niezmiernie! ¦ zawołał Old Death. ¦ Gdyby tych wszystkich ludzi zabito 
bez próby ich ocalenia, opuściłbym to miejsce w bardzo ponurym nastroju. Ja także ponoszę 
częściowo winę za to, że dostali się w twoje ręce. 

¦ Uwalniam cię od tego zarzutu, gdyż zwyciężyłbym ich także i bez twojej pomocy ¦ odparł Winnetou. 

¦ Ale czy wiesz o tym, że nadejdą ich jeszcze setki? 

¦ Winnetou wie o tym. Musiał saę przekradać pomiędzy nimi z Dobrym Mężem. Jest ich 
jeszcze tylko stu. Zamknę ich w tej samej kotlinie i zniszczę tak jak tych, jeśli się nie poddadzą dobrowolnie. 

¦ Więc postaraj się o to, żeby nie przybyli za wcześnie. Załatw się z tymi, którzy są tutaj, 
zanim zjawi się reszta! 

¦ Winnetou nie boi się w żadnej sytuacji, ale będzie się spieszył. 

¦ Czy masz kogoś odpowiedniego do prowadzenia układów z Komańczami? 

¦ Mam wielu, ale wolałbym, żeby mój brat się tego podjął. 

¦ Chętnie to zrobię. Podejdę na bliską odległość i przywołam do siebie wodza. Jakie stawiasz warunki? 


¦ Za każdego zabitego Apacza dadzą po pięć, a za każdego zamęczonego po dziesięć koni. 

¦ To bardzo tanio, ale odkąd nie ma wielkich stad na preriach, nie łatwo o konia. 

¦ Żądamy także zwrotu wszelkiego zagrabionego nam mienia, zwrotu kobiet oraz dzieci, 
które uprowadzili. Czy uważasz te warunki za zbyt surowe? 

¦ Nie. 

¦ W końcu niech oznaczą miejsce, na którym zejdą się wodzowie Apaczów i Komanczów, 
aby się naradzić nad pokojem, który by mógł trwać przynajmniej przez trzydzieści lat i zim. 

¦ Jeśli się na to zgodzą, pogratuluję im szczerze. 

¦ Tym miejscem może być kotlina, w której się teraz znajdują. Tu należałoby także sprowadzić wszystko, co mają nam wydać. Dopóki się nie stanie to, czego żądam, Komańcze, 
którzy będą musieli się dziś poddać, pozostaną u nas w niewoli. 

¦ Uznaję, że warunki twoje nie są zbyt ostre i natychmiast je im przekażę. 

Zarzucił strzelbę na ramię, uciął sobie gałązkę jako znak, że jest parlamentariuszem, po 
czym zniknął z wodzem w wąwozie. Nie było to poselstwo zbyt bezpieczne, ale stary westman nie znał trwogi. 

Przekonawszy się, że Old Death rozpoczął już rozmowę z wodzem Komanczów, Winnetou 
wrócił do nas i zaprowadził nas do stada przybyłych ostatnio koni. Były między nimi i luźne, 
częściowo wysokiego gatunku, których oszczędzano i używano tylko wówczas, gdy szło o 
jakiś nadzwyczajny wysiłek, częściowo zaś były to konie zapasowe przeciętnej jakości. 

¦ Obiecałem dać moim braciom lepsze konie ¦ rzekł. ¦ Wybiorę je teraz dla nich. Mój brat 
otrzyma jednego z moich własnych rumaków. 

Wybrał pięć sztuk. Byłem zachwycony przeznaczonym dla mnie wierzchowcem. Obaj Langowie i Sam ucieszyli się także bardzo. Murzyn pokazał w uśmiechu wszystkie zęby i zawołał: 

¦ Oh, oh! Co za konia Sam dostać! Być czarny jak Sam i przepyszny całkiem jak Sam. Pasować bardzo dobrze do siebie koń i Sam. Oh, oh, oh! 

Po trzech kwadransach wrócił Old Death. Twarz miał bardzo poważną. Byłem pewny, że 
Komańcze zgodzą się na warunki Winnetou, ale oblicze Old Deatha zapowiadało niestety coś 
zupełnie przeciwnego. 

¦ Mój brat chce mi powiedzieć to, czego się domyślałem ¦ rzekł Winnetou. ¦ Komańcze 
sprzeciwiają się moim żądaniom. 

¦ Tak jest, niestety! ¦ odparł westman. 

¦ Wielki Duch ukarał ich głupotą za to, co uczynili: 

nie chce dla nich łaski. Ale jakie podali powody odmowy? 

¦ Spodziewają się, że jeszcze zwyciężą. 

¦ Czy zawiadomiłeś ich o tym, że przybyło jeszcze przeszło pięciuset Apaczów? Czy powiedziałeś, gdzie się oni teraz znajdują? 

¦ Oczywiście. Nie uwierzyli jednak temu i wyśmiali mnie. 

¦ W takim razie czeka ich śmierć, gdyż reszta ich wojowników przyjdzie za późno. 

¦ Włosy mi stają na głowie, gdy pomyślę, że w przeciągu kilku sekund zostaną zgładzeni ze 
świata. 

¦ Mój brat ma słuszność. Winnetou nie zna trwogi ani lęku, ale dreszcz przechodzi mu po 
ciele, gdy pomyśli o daniu znaku zniszczenia. Wystarczy mi dłoń podnieść, a zahuczą 
wszystkie strzelby. Spróbuję więc jeszcze ostatniego środka. Może Wielki Duch rozjaśni ich 
umysły. Sam im się pokażę i przemówię do nich. Moi biali bracia odprowadzą mnie aż do 
barykady. Jeśli jednak Komańcze nie posłuchają moich słów, niechaj dobry Wielki Duch nie 
gniewa się na mnie, że wydam rozkaz. 

Razem z Old Deathem odprowadziliśmy Winnetou na oznaczone miejsce. Tam wspiął się 
po lassie w górę i ruszył ścieżką wyprostowany tak, żeby Komańcze mogli go widzieć. Nie 
był jeszcze daleko, kiedy usłyszeliśmy świst strzał, które go jednak na szczęście nie dosięgły. 


Wtem huknął strzał z rusznicy Białego Bobra, z której wymierzył do Winnetou nowy wódz 
Komanczów. Apacz kroczył dalej spokojnie, jak gdyby nie bał się zupełnie kuli, która uderzyła o skałę tuż obok niego, ba, jak gdyby w ogóle nie słyszał strzału. Potem zatrzymał się i 
zaczął mówić głosem donośnym i bardzo dobitnym. W pewnej chwili podniósł w toku mowy 
rękę i dokoła całej kotliny ¦ jak daleko można było sięgnąć okiem ¦ ujrzeliśmy Apaczów. 
Wstali z ziemi, żeby się pokazać Komańczom i przekonać ich o swojej przewadze. Było to 
dowodem uczciwości Winnetou, który w ten sposób podejmował ostatnią próbę, by skłonić 
Komanczów do poddania się. Potem podjął na nowo wątek rozpoczętej mowy. Lecz po krótkiej chwili rzucił się nagle na ziemię, tak że postać jego zniknęła nam z oczu. Równocześnie 
rozległ się odgłos drugiego strzału. 

¦ Dowódca Komanczów strzelił znowu do niego. Oto jego odpowiedź ¦ rzekł Old Death. ¦ 
Winnetou widział, jak ten nabijał strzelbę powtórnie, i rzucił się na ziemię w chwili, kiedy z 
niej wymierzono. Teraz zacznie... patrzcie, patrzcie! 

Jak prędko padł Winnetou, tak prędko zerwał się znowu. Wycelował ze srebrzystej rusznicy 
i wypalił. Głośne wycie Komanczów odpowiedziało na ten wystrzał. 

¦ Zastrzelił ich wodza! ¦ oświadczył Old Death. Teraz Winnetou podniósł rękę w ten sposób, że dłoń wyciągnął poziomo. Na ten znak wszyscy Apacze, jak okiem sięgnąć, przyłożyli 
strzelby do ramion. Huknęło przeszło czterysta strzałów. 

¦ Chodźcie panowie! ¦ rzekł Old Death. ¦ Nie patrzmy na to! To zanadto po indiańsku, jak 
na moje stare oczy, chociaż muszę przyznać, że Komańcze na to zasłużyli, Winnetou zrobił, 
co mógł, aby temu zapobiec. 

Powróciliśmy do koni, gdzie stary obejrzał wybranego dlań wierzchowca. Wkrótce dała się 
słyszeć jeszcze jedna salwa, a potem zwycięski okrzyk Apaczów. W kilka minut potem powrócił do nas Winnetou i z niezwykle poważnym wyrazem twarzy powiedział: 

¦ Wielki płacz wybuchnie w namiotach Komanczów, gdyż żaden z ich wojowników nie 
wróci. Wielki Duch chciał, żebyśmy pomścili śmierć naszych braci. Nieprzyjaciele nie dali 
się skłonić do zgody, wobec tego nie mogłem postąpić inaczej, ale wzrok mój nie spojrzy już 
na tę kotlinę. Reszty dokonają moi wojownicy, ja zaś odjeżdżam natychmiast z moimi białymi braćmi. 

W pół godziny później wyruszyliśmy w drogę, zaopatrzeni we wszystko, co nam było potrzebne, w towarzystwie Winnetou oraz dziesięciu dobrze uzbrojonych Apaczów. Z wielką 
radością opuściliśmy to okropne miejsce! 

Mapimi leży na obszarze dwóch meksykańskich prowincji: Chihuahua i Chohahuila i tworzy rozległą nizinę na płaskowyżu wznoszącym się przeszło tysiąc sto metrów nad poziomem 
morza. Z wyjątkiem północy otaczają ją ze wszystkich stron wysokie i strome skały wapienne, oddzielone od właściwej Mapimi mnóstwem kanionów. Sama Mapimi składa się z falistych, bezleśnych płaszczyzn, porosłych rzadką i niską trawą, a poprzerywanych pasami piasków, na których gdzieniegdzie tylko widać drzewa lub krzaki. Tu i ówdzie wznosi się z tej 
pustej równiny góra, a miejscami ziemia pocięta jest głębokimi rozpadlinami o prostopadłych 
ścianach, co zmusza podróżnych do dalekich objazdów. Ale Mapimi nie jest tak bezwodna, 
jak sądziłem z początku. Są tam jeziora, które wprawdzie w gorącej porze roku tracą większą 
część wody, ale roztaczają mimo to tyle wilgoci, że na brzegach rozwija się dość bujna roślinność. 

Zdążaliśmy ku jednemu z tych jezior, a mianowicie ku Laguna de Santa Maria. Leżało ono 
w odległości dziesięciu mil od doliny, z której wyjechaliśmy. Był to zatem dobry dzień drogi, 
zwłaszcza po bezsennej nocy. Przejeżdżaliśmy ciągle z jednego parowu do drugiego, skąd nie 
mieliśmy żadnego widoku. 

Prawie przez cały dzień nie widzieliśmy słońca albo tylko w krótkich chwilach. Droga prowadziła przy tym raz w prawo, raz w lewo, czasem nawet pozornie wstecz, tak że gubiłem 
niemal zasadniczy jej kierunek. 


Wieczór zapadał, kiedy przybyliśmy nad Lagunę. Grunt był tu piaszczysty. Na miejscu 
gdzie rozłożyliśmy się obozem, nie było drzew, tylko skąpe zarośla o nie znanej mi nazwie. 
Jezioro tworzyło posępną płaszczyznę wodną, otoczoną z rzadka krzakami. Za nim rozciągała 
się równina, na zachodzie wznosiły się u jej krańca wzgórza, za którymi zaszło już słońce. O 
ile w głębokich, ciasnych kanionach było mi niemal chłodno, o tyle w górze promienie słońca 
działały z ogromną siłą. Toteż ziemia dyszała tu żarem, w którym można się było upiec. Za to 
w nocy, kiedy oddała swoje ciepło powietrzu, było tym zimniej, a nad ranem zaczął wiać 
wiatr tak, że musieliśmy otulić się szczelniej wełnianymi kocami. 

Wczesnym rankiem ruszyliśmy dalej w drogę prosto na zachód. Niebawem jednak kaniony 
zmusiły nas znowu do częstych objazdów. Dostać się na dół taką rozpadliną skalną byłoby 
niepodobieństwem, gdyby sama natura nie tworzyła zejść w postaci karkołomnych schodów. 
Z kolei zaś trzeba było przejeżdżać przez kilkanaście wąwozów, zanim się znalazło miejsce, 
którym nareszcie można się było wydostać na równą powierzchnię. Oczywiście wszędzie 
groziło niebezpieczeństwo. W takim kanionie jeździec zwisa często razem z koniem na skale, 
nad którą ciągnie się wąski pas rozżarzonego nieba, pod sobą ma przerażającą otchłań, a w tej 
głębi ani kropli wody, tylko piętrzące się zwaliska skalne. W górze krążą sępy, nieodstępni 
towarzysze podróżnego. Nie opuszczają go od rana do nocy i siadają w pobliżu, ilekroć ułoży 
się na spoczynek, aby nazajutrz lecieć nad nim dalej i oznajmiać przeraźliwym, ochrypłym 
wrzaskiem, że czekają tylko, aż padnie ze znużenia albo wskutek fałszywego kroku konia 
runie w głąb kanionu. Z rzadka pokaże się gdzieś w skalistym kącie wychudły szakal i znika 
jak cień, a potem biegnie za jeźdźcem, czatując na taką samą ucztę jak sępy. 

Około południa przebyliśmy znowu niebezpieczny labirynt kanionów i ruszyliśmy cwałem 
przez porosłą trawą równinę. Natknęliśmy się tutaj na trop dziesięciu jeźdźców, który łączył 
się z naszym po prawej stronie pod kątem prostym, Winnetou stwierdził, że to ten, któregośmy szukali, a nawet zwrócił naszą uwagę na ślady podkutych koni białych ludzi i bosych 
koni obu Apaczów, dodanych białym jako przewodnicy. Old Death był tego samego zdania. 
Okazało się jednak, niestety, że Gibson wysforował się naprzód o sześć godzin drogi. Oddział 
jego jechał widocznie przez całą noc w przypuszczeniu, że go będziemy ścigali. 

Pod wieczór jadący przodem Old Death zatrzymał się, zaczekał na nas, którzyśmy pozostali 
nieco w tyle, pokazał nam nowy trop. Trop ten łączył się od południa z dotychczasowym, 
Byli to także jeźdźcy w liczbie około trzydziestu do czterdziestu. Jechali pojedynczo jeden za 
drugim, trudno więc było odgadnąć dokładnie ich liczbę. Ta jazda gęsiego i brak podków u 
koni wskazywały, że byli to Indianie. Z jednakowego wyglądu obu tropów należało wnosić, 
że musieli się potem spotkać z białymi. Old Death mruknął coś niechętnie pod nosem, a potem rzekł głośniej: 

¦ Jacy to mogli być czerwonoskórzy? Z pewnością nie Apacze. Nie czeka nas z ich strony 
nic dobrego. 

¦ Mój biały brat ma słuszność ¦ potwierdził Winnetou. ¦ Apaczów teraz tu nie ma, a 
oprócz nich znajdują się w Mapimi tylko hordy nieprzyjacielskie. Musimy się mieć na baczności. 

Pojechaliśmy dalej i dotarliśmy wkrótce do miejsca, w którym Indianie połączyli się z białymi. Oba oddzialy stały widocznie jakiś czas na miejscu i prowadziły układy. Wynik był w 
każdym razie pomyślny dla białych, gdyż powierzyli się opiece czerwonoskórych. Ich dotychczasowi przewodnicy, dwaj Apacze, których pognaliśmy początkowo jako Topiów, pożegnali się tutaj z nimi, gdyż trop ich odłączył się od tropu wszystkich pozostałych. 

Po chwili dojechaliśmy do łańcucha wzgórz, porosłych trawą i krzakami. Spływał z nich 
niewielki potok ¦ w tych stronach niezwykła rzadkość. Tu zatrzymali się ścigani przez nas 
biali i poili konie. Brzegi potoku nie były obrosłe, więc było widać daleko jego bieg. Old Death stanął, przysłonił sobie ręką oczy i długo patrzył w kierunku północno-zachodnim, w którym płynął potok. Zapytany, dlaczego to czyni, odpowiedział: 


¦ Widzę daleko przed nami dwa punkty. Sądzę, że to wilki. Ale dlaczego te bestie tam siedzą? Przypuszczam, że gdyby to istotnie były wilki, uciekłyby już dawno przed nami, gdyż 
nie ma tak tchórzliwego zwierzęcia jak wilk preriowy. 

¦ Niech się moi bracia uciszą, ja coś słyszę ¦ rzekł Winnetou. 

Gdyśmy zamilkli, doleciały nas stamtąd, gdzie znajdowały się owe zagadkowe punkty, jakieś słabe okrzyki. 

¦ To człowiek! ¦ zawołał Old Death. ¦ Jedźmy tam! 

Wsiadł na konia, a my za nim. Gdy zbliżyliśmy się do tego miejsca, dwa wilki, które istotnie 
siedziały przedtem nad samym brzegiem, uciekły. Na środku potoku ujrzeliśmy ludzką głowę 
wyglądającą z wody. Twarz roiła się od komarów. 

¦ Na .miłość Boga, ratujcie mnie, seniores! ¦ rozległ się jęk. ¦ Nie wytrzymam już dłużej! 
Zeskoczyliśmy z koni natychmiast. 

¦ Co z wami? ¦ spytał Old Death po hiszpańsku, ponieważ nieszczęśliwy przemówił w tym 
języku. ¦ jak dostaliście się do wody? Dlaczego nie wyłazicie? Tu jest najwyżej dwie stopy 
głębokości! 

¦ Zakopano mnie tutaj. 

¦ Za co? Do wszystkich diabłów! Zakopać żywcem człowieka! Kto to uczynił? 

¦ Indianie i biali. 

Nie zauważyliśmy z początku, że od miejsca gdzie pojono konie, prowadziło tu kilka śladów. 

¦ Trzeba go czym prędzej wydobyć. Chodźcie, panowie! Wykopiemy go, a ponieważ brak 
nam do tego larzędzi, przeto posłużymy się rękami. 

¦ Łopata leży za mną w wodzie. Przykryli ją piaskiem ¦ rzekł nieszczęśliwy. 

¦ Łopata? Skąd macie to narzędzie? 

¦ Jestem gambusino22. My zawsze nosimy przy sobie motykę i łopatę. 

Znaleźliśmy łopatę i zabraliśmy się do roboty. Łożysko potoku wyścielone było głęboko 
miękkim piaskiem, który dał się łatwo kopać. Teraz dopiero spostrzegliśmy, że za plecami 
nieznajomego wbito w dno rzeki włócznię i przywiązano go do niej za szyję w ten sposób, że 
nie mógł schylić głowy. Usta jego znajdowały się tylko trzy cale nad wodą, ale napić się jej 
nie mógł. Nie mógł się także uwolnić, gdyż związano mu ręce na plecach, a nogi jedną do 
drugiej, i tak wsadzono go do jamy głębokiej na dwa łokcie. Gdy go z niej wyciągnęliśmy i 
uwolniliśmy z więzów, zemdlał. 

Gdy przyszedł niebawem do siebie, zanieśliśmy go nad potok, ponieważ tam postanowiliśmy rozłożyć się obozem. Ocalony posilił się i zaczął nam opowiadać, co go spotkało. 

¦ Byłem jako gambusino zajęty ostatnio w pewnej bonancy23 ¦ rzekł ¦ położonej o dzień 
drogi stąd w górach. Miałem towarzysza, Jankesa, nazwiskiem Harton,który... 

¦ Harton? ¦ przerwał mu pośpiesznie Old Death. ¦ Jak mu na imię? 

¦ Fred. 

¦ Czy wiecie, gdzie się urodził i ile ma lat? 

¦ Urodził się w Nowym Jorku i liczy może sześćdziesiąt lat. 

¦ Czy wspominał coś o swej rodzinie? 

¦ Żona mu umarła, a syn zajmuje się, we Frisco jakimś rzemiosłem. Czy znacie tego człowieka? 

Old Death zadawał pytania nadzwyczaj gwałtownie. Oczy mu się świeciły, a głęboko zapadłe policzki rozgorzały rumieńcem. Starał się uspokoić i po chwili rzekł już zwykłym głosem; 

¦ Widziałem go raz dość dawno. Podobno był w bardzo dobrej sytuacji materialnej. Nic 
wam o tym nie opowiadał? 

22 Gambusino (hiszp.) – poszukiwacz złota
23 Bonanca (hiszp.) – miejsce obfitujące w złoto lub srebro.



¦ Tak. Był synem porządnych rodziców, uczył się, został kupcem. Dorobił się z czasem 
bardzo dobrego sklepu, ale miał brata nicponia, który przyczepił się do niego jak pijawka i 
doprowadził go do ruiny. 

¦ Czy dowiedzieliście się, jak się ten brat nazywał? 

¦ Tak. Na imię mu było Henry. 

¦ To się zgadza. Spodziewam się, że zobaczę jeszcze kiedyś waszego Hartona! 

¦ To trudna sprawa. Zdaje się, że niedługo pożyje, gdyż opryszki, które mnia tu zakopały, 
zabrały go ze sobą. 

¦ Jak się to stało? 

¦ Chciałem to właśnie opowiedzieć, ale mi przerwaliście. Harton był zatem kupcem, ale 
brat wyłudził od niego cały majątek. Przypuszczam, że on do dziś dnia kocha tego niesumiennego chłopaka, który go wszystkiego pozbawił. Zubożawszy chwytał się rozmaitych 
zawodów, lecz szczęście mu nie sprzyjało. Został nawet waquerem, ale bez skutku, aż w końcu poszedł do gambusinów. Ponieważ jednak nie posiadał żyłki do przygód, przeto, nawet 
jako gambusino, klepał biedę jeszcze gorszą niż przedtem. 

¦ Nie powinien był obierać tego zawodu! 

¦ Łatwo wam to powiedzieć, senior. Miliony ludzi nie zostają tym, do czego mają zdolności, lecz tym, do czego się najmniej nadają. Może zresztą przystał do gambusinów z jakiegoś 
ukrytego powodu? Może dlatego, że do garabusinów należał jego brat, który był bardzo 
szczęśliwy? Pewnie spodziewał się, że spotka w ten sposób brata. 

¦ To sprzeczność. Ten nicpoń brat miałby być szczęśliwym gambusinem, a mimo to pozbawić swego brata całego majątku? Przecież szczęśliwemu gambusinowi nie brak pieniędzy. 

¦ Tak, lecz gdy je przehula prędzej, niż znajdzie lub zarobi, to muszą się w końcu wyczerpać. Był to rozrzutnik w najwyższym stopniu! A w.ięc tamten Harton przybył wreszcie do 
Chihuahua, gdzie rozpoczął pracę u mojego pryncypała. Tu go poznałem i polubiłem, co 
rzadko się zdarza między gambusinami, gdyż. jak łatwo sobie wyobrazić, poszukiwacze cennych metali są o siebie ogromnie zazdrośni. Odtąd chodziliśmy razem na poszukiwania. 

¦ Jakżeż się wasz pan nazywa? 

¦ Davis. 

¦ Do stu piorunów, senior! Czy mówicie także po angielsku? 

¦ Tak dobrze jak po hiszpańsku. 

¦ To bądźcie tacy dobrzy i mówcie po angielsku, ponieważ są tu dwaj ludzie, którzy nie 
umieją po hiszpańsku, a bardzo ich zajmie wasze opowiadanie. 

Wskazał na obu Langów. 

¦ Dlaczego? ¦ spytał gambusino. 

¦ Zaraz się o tym dowiecie. Posłuchajcie, master Lange, ten człowiek jest poszukiwaczem 
złota w służbie niejakiego Davisa w Chihuahua. 

¦ Co? Davisa?! ¦ wykrzyknął Lange. ¦ Wszak to pryncypał mojego zięcia! 

¦ Tylko nie tak nagle, sir! Może być więcej Davisów. 

¦ Jeśli ten master ma na myśli Davisa trudniącego się zyskownym skupem złotych i srebrnych min, to pomyłka jest wykluczona ¦ rzekł gambusino. 

¦ Tak jest! ¦ zawołał Lange. ¦ Czy znacie tego pana? 

¦ Naturalnie! Pracuję u niego. 

¦ A mego zięcia znacie także? 

¦ Kto to jest? 

¦ Nazywa się Uhlmann. 

¦ To się zgadza. Jest dyrektorem kopalni z wysokimi tantiemami, a od kilku miesięcy sprawy tak się ułożyły, że niebawem zostanie wspólnikiem. Jesteście zatem jego teściem? 

¦ Oczywiście! Jego żona, Agnieszka, jest moją córką. 


¦ Nazywamy ją seniora Inez. Znamy ją wszyscy bardzo dobrze, sir! Słyszałem, że jej rodzice mieszkają w Missouri. Czy chcecie ją odwiedzić? 

Lange odpowiedział twierdząco. 

¦ W takim razie udajcie się nie do Chihuahua, lecz do bonancy, o której już mówiłem. Czy 
nie słyszeliście o niej jeszcze? Należy do waszego zięcia! Wyjechał on niedawno w góry dla 
wypoczynku i odkrył przy tym pokłady złota, jakich tu dotąd nie znano. Senior Davis posłał 
mu zaraz robotników, żeby natychmiast dotrzeć do pokładów. Pracują tam teraz pilnie, a 
znajdują tyle, że można się spodziewać, iż senior Davis zaproponuje seniorowi Uhlmannowi 
spółkę, co przyniosłoby obu wielkie korzyści. 

¦ Co wy mówicie! Willu, czy słyszysz? 

Z pytaniem tym zwrócił się Lange do syna, który jednak nie odpowiedział, gdyż szlochał z 
cicha i płakał łzami radości. 

Oczywiście, że wszyscy ucieszyliśmy się nadzwyczajnie szczęściem naszych towarzyszy. 
Old Death jednak robił jakieś niewyraźne miny, których nie rozumiałem, chociaż zazwyczaj 
orientowałem się dość dobrze w ich znaczeniu. 

Minęła chwila, zanim ucichły okrzyki radości i wzruszenia, po czym gambusino ciągnął 
dalej: 

¦ Ja wraz z Hartonem pomagałem w urządzaniu bonancy, potem zaś wyruszyliśmy na poszukiwania na Mapimi. Jeździliśmy przez trzy dni w tych stronach, ale nie znaleźliśmy żadnych pokładów złota. Dziś przed południem zatrzymaliśmy się tu nad potokiem. Nie spaliśmy 
prawie całą noc, byliśmy więc bardzo znużeni zasnęliśmy. Kiedyśmy się zbudzili, otaczała 
nas gromada czerwonoskórych i białych jeźdźców. 

¦ Jacy to byli Indianie? 

¦ Czimarrowie. Czterdziestu Czimarrów i dziesięciu białych. 

¦ Czimarrowie? To jeszcze najdzielniejsi z tutejszych hultajów! I oni to zabrali się do takich 
biedaków jak wy? Dlaczego? Czy żyją w nieprzyjaźni z białymi? 

¦ Biali nigdy nie wiedzą, na jakiej są z nimi stopie, gdyż Czimarrowie nie są ani ich przyjaciółmi, ani wrogami. Unikają wprawdzie otwartych wystąpień, gdyż są na to za słabi, ale nie 
postępują nigdy tak, żeby można im było śmiało zaufać. To niebezpieczniejsze od jawnej 
wrogości, ponieważ nigdy się nie wie, jak należy się wobec nich zachować. 

¦ W takim razie ciekaw jestem, dlaczego obeszli się z wami w ten sposób. Czy obraziliście 
ich czymkolwiek? 

¦ Ani trochę. Ale senior Davis wyposażył nas bardzo dobrze. Każdy z nas miał dwa konie, 
dobrą broń, amunicję, żywność, narzędzia i wszystko, czego potrzeba na dłuższy pobyt w 
takiej pustej okolicy. 

¦ Hm! To oczywiście wystarczy dla tych ludzi. 

¦ Otoczyli nas i zapytali, kim jesteśmy i czego chcemy w tych stronach. Gdy powiedzieliśmy im prawdę, udali bardzo rozgniewanych, twierdząc, że Mapimi jest ich własnością razem 
ze wszystkim, co się w niej i na niej znajduje. Potem zażądali od nas wszystkiego, cośmy posiadali. 

¦ A wy daliście? 

¦ Ja nie. Harton postąpił rozsądniej ode mnie, dał bowiem wszystko, co miał, ja natomiast 
porwałem za rusznicę, nie dlatego, by do nich strzelać, gdyż wobec przemocy byłoby to wielkim głupstwem, lecz aby ich nastraszyć. Pokonali mnie oczywiście od razu, powalili i doszczętnie ograbili. Biali nie przyszli nam z pomocą! Wypytywali nas tylko o różne rzeczy, a 
ponieważ nie chciałem odpowiadać, przeto oćwiczyli mnie za to lassami. Harton był i tym 
razem mądrzejszy ode mnie. Nie znając ich zamiarów, powiedział im o wszystkim, nawet o 
nowej bonancy seniora Uhlmanna. Wówczas zaczęli słuchać pilniej, żądając, by im ją opisał. 
Wpadłem Hartonowi w słowo, prosząc, żeby zamilkł. On poczuł wreszcie, że nie można im 
ufać, i odmówił dalszych wyjaśnień. Za to skrępowano mnie i wkopano tutaj, Hartona zaś 


bito tak długo, dopóki nie wyjawił wszystkiego. Ponieważ jednak napastnicy przypuszczali, 
że Harton starał się wprowadzić ich w błąd, przeto zabrali go z sobą i zagrozili mu śmiercią w 
największych męczarniach, jeśli do jutra wieczorem nie doprowadzi ich do bonancy. 

Nie widziałem jeszcze u Old Deatha takiej miny, jaką przybrał w tej chwili, chociaż widywałem go już w rozmaitych nastrojach. W twarzy jego zarysował się wyraz dzikiej, nieubłaganej stanowczości. Głos jego zadrżał i stał się niemal ochrypły, kiedy zapytał: 

¦ Sądzicie więc, że udali się stąd do bonancy? 

¦ Tak. Chcą napaść na bonancę i ograbić ją. Są tam wielkie zapasy amunicji, żywności i innych przedmiotów, które mają dla tych opryszków wielką wartość. Srebra także jest tam 
mnóstwo. 

¦ Do wszystkich diabłów! Będą się dzielić Biali zabiorą kruszce, a czerwonoskórzy ¦ 
resztę. Jak daleko stąd do bonancy? 

¦ Dobry dzień drogi. Mogą tam przybyć jutro wieczorem, jeśli Harton nie posłucha rady, 
którą mu dałem. 

¦ Jakiej rady? 

¦ Żeby kołował. Spodziewałem się, wbrew nadziei, że ktoś nadejdzie i uwolni mnie. Tego 
przechodnia chciałem poprosić, żeby czym prędzej pojechał do bonancy i ostrzegł jej załogę. 
Sam nie mógłbym tego zrobić, ponieważ zabrano mi konia. 

Stary westman patrzył przez chwalę w zamyśleniu przed siebie, a potem rzekł: 

¦ Najchętniej wyruszyłbym zaraz. Można aż do zmroku iść za tropem tych łotrów. Czy możecie mi opisać drogę tak dokładnie, żebym trafił i w nocy? 

Gambusino zaprzeczył i ostrzegał poważnie przed nocną jazdą. Old Death postanowił zatem 
zaczekać do rana. 

¦ Jest nas szesnastu ¦ mówił dalej ¦ i będziemy mieli do czynienia z czterdziestu czerwonoskórymi 

z dziesięciu białymi, czyli razem z pięćdziesięciu ludźmi, nie potrzebujemy więc zbytnio się 
obawiać. Jak byli uzbrojeni Czimarrowie? 

¦ We włócznie, łuki i strzały. Przywłaszczyli sobie nasze obydwa rewolwery i strzelby ¦ 
odrzekł gambusino. 

¦ To nic, gdyż nie umieją się obchodzić z taką bronią. Zresztą skorzystamy ze wszystkich 
okoliczności. Oprócz tego musimy się dowiedzieć, gdzie i jak położona jest bonanca. Mówiliście, ze można ją odnaleźć tylko przypadkiem. Nie mogę tego pojąć. Koło bonancy jest najprawdopodobniej woda. Takie potoki płyną zwykle parowem lub kanionem, a w tej bezdrzewnej okolicy nie trudno znaleźć kanion. Opiszcie mi więc to miejsce! 

¦ Wyobraźcie sobie parów wcięty głęboko w las, rozszerzający się w środku, a dokoła otoczony stromymi skałami wapiennymi. Te skały kryją w sobie ogromne bogactwa srebra, miedzi i ołowiu. Wysokopienny las dochodzi górą aż do krawędzi parowu, a drzewa rosną nawet 
na ścianach. W tyle wytryska źródło i spływa od razu obfitym strumieniem. Ten parów albo 
raczej kotlina jest długa na dwie mile angielskie, a mimo to nie ma prawie nigdzie miejsca, 
którędy można by zejść po skałach. Jedyne wejście i wyjście znajduje się tam, gdzie z kotliny 
wypływa potok, a tam z kolei skały schodzą się tak ciasno, że obok wody jest miejsce tylko 
na trzech pieszych lub dwóch jeźdźców. 

¦ W takim razie można się doskonale bronić przed napadem! 

¦ Zapewne. Innego wejścia nikt nie znajdzie, przynajmniej nikt taki, kto tam nie mieszka. 
Ponieważ jednak pracujemy w środku kotliny i byłoby nam trudno za każdym razem tak daleko chodzić, senior Uhlmann kazał zbudować w jednym miejscu ścieżkę pnącą się po ścianie. Skała wznosi się tam nie pionowo, lecz stopniami. Semor polecił pościnać drzewa i postrącać je na stopnie tak, że leżą wsparte o skałę. W ten sposób utworzyła się od góry aż do 
dołu masa pni i konarów, pod których osłoną wyrąbano schody. Nikt obcy ich nie dostrzeże. 


¦ Oho! Ja jestem gotów zaraz odkryć te słynne schody. Zdradziliście się sami wzmianką o 
ścinaniu drzew. Tam bowiem, gdzie są usunięte sztucznie drzewa, muszą lub musieli się 
znajdować ludzie. 

¦ Gdy znajdziecie się w tym miejscu, nie domyślicie się, że te drzewa spuszczano sztucznie, 
z wielkim wysiłkiem, za pomocą lin i lass, nawet z narażeniem życia. Zrozumcie mnie dobrze! Nie ścinano drzew w zwykłym tego słowa znaczeniu. Nie widać ani jednego kawałka 
pnia. Senior Uhlmann kazał je wykopać z korzeniami tak, że zwolna nachylały się ku parowowi i podnosiły z ziemi cały kłąb korzeni. Około trzydziestu ludzi trzymało je potem na 
sznurach, aby nie runęły w kotlinę; ale zsunąwszy się zwolna, oparły się na właściwym występie skalnym. 

¦ Czyż Uhlmann ma tylu robotników? 

¦ Teraz czterdziestu. 

¦ W takim razie nie ma wielkiego niebezpieczeństwa. Jak urządzone jest połączenie ze 
światem zewnęrznym? 

¦ Za pomocą karawan z jucznymi mułami, które przybywają co dwa tygodnie, aby zaopatrzyć kotlinę we wszystkie potrzebne produkty i zabrać kruszec. 

¦ Czy senior każe pilnować wejścia? 

¦ Tylko w nocy, kiedy się śpi. Oprócz tego przez cały dzień krąży po okolicy strzelec wynajęty specjalnie w tym celu, aby zaopatrywał bonancę w dziczyznę. Jego uwadze nic ujść nie 
może. 

¦ Czy Uhlmann postawił jakieś budynki? 

¦ Nie. Sam mieszka w wielkim namiocie, w którym gromadzą się wszyscy po pracy. Drugi 
mniejszy namiot słuzy za skład na zapasy. Oba przytykają do ściany parowu. Dokoła stoją, 
zbudowane na razie z gałęzi, szałasy, w których obozują robotnicy. 

¦ Ale ktoś obcy może z górnej krawędzi parowu zobaczyć jasne namioty! 

¦ Nie, ponieważ pokrywają je gęste korony drzew, oprócz tego dachy zrobione są nie z 
białego płótna, acz z ciemnej materii gumowej. 

¦ To już lepsze. Jakże z uzbrojeniem? 

¦ Znakomicie! Każdy z robotników ma dubeltówkę, nóż i rewolwer. 

¦ W takim razie niech sobie przychodzą kochani Czimarrowie. Oczywiście, że my powinniśmy przybyć przed nimi. Trzeba jutro dobrze popędzić konie. A teraz spróbujemy zasnąć. 
Wobec tego, co czeka nas jutro, musimy dobrze wypocząć, my i konie. 

Chociaż poprzedniej nocy ani chwili nie spałem, teraz też nie mogłem zasnąć. Podniecała 
mnie myśl, że jutro schwytam Gibsona. Old Death także nie spal. Przewracał się co chwila z 
jednego boku na drugi, co było u niego rzeczą rzadką. Słyszałem, jak wzdychał i mruczał do 
siebie jakieś słowa, których nie rozumiałem, chociaż leżałem tuż obok niego. Coś mu widocznie ciążyło na sercu. Już w czasie rozmowy o gambusinie Hartonie jego zachowanie 
zwróciło moją szczególną uwagę, ale tłumaczyłem je sobie tym, że Old Death znał zapewne 
tego człowieka. Czyżby jednak stosunek do niego był czymś więcej niż stosunkiem do zwyczajnego znajomego? 

Po paru godzinach leżenia zauważyłem, że Old Death wstał. Zaczął nasłuchiwać, czy oddychamy regularnie i śpimy, po czym odwrócił się i ruszył wzdłuż potoku. Stojący na straży 
Indianin nie przeszkodził mu w tym oczywiście. Minął jeden kwadrans, drugi i trzeci, a on nie 
powracał. Wobec tego wstałem i udałem się za nim. 

Ujrzałem go dopiero po dziesięciu minutach drogi. Stał tyłem do mnie nad potokiem, wpatrzony w księżyc. Nie starałem się stąpać cicho, ale trawa głuszyła odgłos moich kroków. 
Mimo to Old Death usłyszałby je, gdyby nie był tak zamyślony. Dopiero kiedy stanąłem tuż 
za nim, odwrócił się, wyrwał rewolwer zza pasa i huknął na mnie;

 ¦ Do wszystkich diabłów! Kto jesteście? Po co się tu skradacie? Czy chcecie dostać kulą? 

Wtem zamilkł. Widocznie był daleko od nas myślami, skoro mnie dotąd nie poznał. 


¦ Ach, to wy! ¦ mówił dalej, ¦ Byłbym was poczęstował kulą, gdyż naprawdę wziąłem 
was za obcego. Czemu nie śpicie? 

¦ Ponieważ nie daje mi spokoju myśl o Gibsonie i Ohercie. 

¦ Tak? Wierzę bardzo. No, jutro będziemy ich mieli wreszcie w ręku albo niech się nie nazywam Old Death. Zresztą nie mógłbym ich już dłużej ścigać, gdyż muszę zostać w bonancy. 

¦ Wy? Dlaczego? Czy to tajemnica? 

¦ Tak. 

¦ W takim razie uszanuję ją i nie będę wam dłużej przeszkadzał. Słyszałem wasze westchnienia, sądziłem więc, że będę mógł wam ulżyć w cierpieniu, które wam dolega. Dobranoc, sir! 

Odwróciłem się, aby odejść. Ledwo zrobiłem parę kroków, doleciały mnie jego słowa: 

¦ Master, nie uciekajcie! To prawda, co mówicie o mym cierpieniu. Ciąży mi ono bardzo. 
Wiem, że umiecie milczeć i że jesteście dobrym człowiekiem, który nie osądzi mnie zbyt surowo. Toteż dowiecie się teraz, co mnie gnębi. Wszystkiego mówić nie potrzebuję, wystarczy, 
że powiem pokrótce, a reszty sami się z łatwością domyślicie. 

Wziął mnie pod ramię i ruszyliśmy zwolna wzdłuż potoku. 

¦ Co wy właściwie o mnie myślicie? ¦ zapytał znienacka. ¦ Co sądzicie o moim charakterze... o... o... moralnym Old Deathie? 

¦ Jesteście człowiekiem honoru, dlatego kocham was i szanuję. 

¦ Ha! Czy popełniliście kiedykolwiek przestępstwo? 

¦ Hm! ¦ mruknąłem. ¦ Robiłem na złość rodzicom i nauczycielom. Przełaziłem przez płot 
do sadu sąsiada. Obijałem innych chłopców, którzy byli odmiennego . zdania niż ja, i tak dalej! 

¦ Nie plećcie głupstw! Ja myślę o prawdziwym przestępstwie, za które się odpowiada przed 
sądem. 

¦ Nie, nic takiego sobie nie przypominam. 

¦ W takim razie jesteście szczęśliwym człowiekiem, sir. Zazdroszczę wam. Nieczyste sumienie to największa kara! Żadne więzienie nie dorówna okropności tej kary. 

Powiedział to takim tonem, że wzruszył mnie głęboko. 

Tak, ten człowiek wlókł za sobą ciężar jakiejś zbrodni ¦ w przeciwnym razie nie mówiłby z 
takim przejęciem. Milczałem. Upłynęła długa chwila, nim zaczął mówić dalej: 

¦ Master, nie zapominajcie o tym, że istnieje sprawiedliwość. Sąd znajduje się także w sumieniu człowieka i dniem i nocą grzmi mu w uszy wyrokiem. Muszę sobie ulżyć, muszę wam 
to powiedzieć. Czemu właśnie wam? Bo pomimo swej młodości wzbudziliście we mnie wielkie zaufanie, a poza tym mam jakieś dziwne przeczucie, że jutro może się stać coś, co nie 
pozwoli staremu westmanowi wyznać win. 

¦ Co z wami, sir! Nie myślicie chyba o śmierci? 

¦ Niestety, zdaje mi się, że ona wkrótce przyjdzie ¦ potwierdził kiwając głową. ¦ Słyszeliście, co mówił gambusino o kupcu Hartonie. Co sądzicie o bracie tego człowieka? 

Teraz dopiero zacząłem się domyślać prawdy. Odpowiedziałem więc łagodnie: 

¦ Był to człowiek lekkomyślny. 

¦ Pshaw! Chcecie wydać łagodny wyrok? Powiadam wam, że lekkomyślny bywa o wiele 
niebezpieczniejszy niż zły. Złego poznać można z daleka, lekkomyślny natomiast jest przeważnie miłym, ujmującym człowiekiem i dlatego jest czasem dla społeczeństwa o wiele bardziej niebezpieczny. Ja właściwie nie byłem nigdy zły, lecz lekkomyślny, bezdennie lekkomyślny. Owym Henry Hartonem, który roztrwonił majątek swego brata, jestem... ja! 

¦ Ależ, sir, przedstawiliście mi się pod innym nazwiskiem! 

¦ Oczywiście! Przybrałem sobie inne, ponieważ zbezcześciłem to, które nosiłem. Żaden 
zbrodniarz nie powiada chętnie o swym upadku. Czy przypominacie sobie, co wam powie


działem w Nowym Orleanie, że zacna moja matka wskazała mi drogę do szczęścia, ja go jed

nak szukałem zupełnie gdzie indziej? 

¦ Przypominam sobie. 

¦ Nie będę więc tracił wielu słów. Matka moja, umierając, wskazała mi drogę cnoty, ja jednak zszedłem na manowce lekkomyślności. Chciałem się wzbogacić, posiąść miliony. Spekulowałem nierozumnie, straciłem ojcowiznę i honor kupiecki. Wobec tego przyłączyłem się 
do poszukiwaczy złota. Miałem szczęście i znalazłem go mnóstwo. Roztrwoniłem je jednak 
równie szybko i z kolei stałem się namiętnym graczem. Męczyłem się miesiącami przy kopaniu złota, aby potem w pięć minut stracić cały zarobek, ale i to mi nie wystarczało. Nie zdobywałem takich sum, jakie chciałem posiadać. Pewnego razu zapragnąłem ¦ ostatni głupiec! 
¦ postawić na raz sto tysięcy dolarów, aby rozbić bank, a potem z pomocą tego wszystkie 
inne banki. Udałem się do Meksyku, zostałem gambusinem. Z początku szczęście sprzyjało 
mi ogromnie, ale w końcu wszystko przegrałem. Takie życie poderwało mnie także fizycznie, 
a w dodatku zacząłem palić opium. Byłem przedtem mocny i muskularny, teraz wyglądałem 
jak ostatni cherlak. Tak dalej już być nie mogło. Ludzie patrzyli na mnie ze wstrętem, a 
wszystkie psy szczekały na mój widok. Wówczas spotkałem się z bratem, który miał sklep w 
San Francisco. Poznał mnie mimo wszystko i wziął do swego domu. O czemuż to zrobił! 
Gdyby mi pozwolił zginąć! Oszczędziłby sobie nieszczęścia, a mnie jeszcze gorszych wyrzutów sumienia! 

Zamilkł na chwilę. Westchnął ciężko. Poczułem przypływ wielkiej litości. 

¦ Byłem zmuszony sprawować się dobrze ¦ mówił dalej Old Death. ¦ Brat uwierzył, że się 
poprawiłem, i dał mi posadę w swoim sklepie. Ale szatan gry drzemał tylko, a gdy się zbudził, porwał mnie jeszcze mocniej w swe szpony. Naruszyłem kasę ¦ chciałem zmusić szczęście, by mi służyło! Wystawiałem fałszywe weksle, by pieniądze poświęcić molochowi hazardu, Przegrywałem i przegrywałem, aż w końcu nie było już ratunku. Wtedy uciekłem. Brat 
popłacił sfałszowane weksle i stał się przez to żebrakiem. Wyjechał wówczas wraz ze swym 
małym synkiem, pochowawszy przedtem żonę, która zmarła ze zmartwienia. Dowiedziałem 
się o tym dopiero po wielu latach, gdy odważyłem się zajrzeć do Frisco. Wrażenie, jakie wywołała ta wiadomość, pchnęło mnie na lepsze tory. Zacząłem znowu pracować jako gambusino, nie bez szczęścia. Przybyłem więc po raz drugi do Frisco, aby wynagrodzić bratu szkodę, 
ale go również nie zastałem. Odtąd szukałem go wszędzie bez skutku. To niespokojne, koczownicze życie uczyniło ze mnie poszukiwacza ścieżek. Gry zaniechałem zupełnie, opium 
nie palę także, żuję go tylko czasem w znikomo małych dawkach z tytoniem. Oto moje wyznanie, a teraz odwróćcie się ode mnie. Nie mam nic przeciwko temu, gdyż zasłużyłem na to! 

Puścił moją rękę, usiadł na trawie, wsparł łokcie na kolanach, a twarz ukrył w dłoniach. Siedział tak długi czas w milczeniu, ja zaś stałem obok pełen różnorodnych uczuć, których niesposób opisać. W końcu zerwał się znowu, wpatrzył się we mnie przejmującym wzrokiem i 
zapytał; 

¦ Wy jeszcze tutaj? Czy nie boicie się takiego nędznika? 

¦ Bać się? Nie. Żal mi was serdecznie, sir. Nagrzeszyliście wiele, ale też wiele przecierpieliście, a wasza skrucha jest szczera. Jakżebym śmiał rościć sobie prawo do wydawania wyroku! Ja sam jestem grzesznikiem i nie wiem, jakie jeszcze pokusy przyniesie mi życie. 

¦ Wiele wycierpiałem? Tak, macie słuszność, wielką słuszność! Mój Boże, czymże są 
dźwięki fanfar całego świata wobec głosu sumienia człowieka, który poczuwa się do winy? 
Muszę naprawić krzywdę ¦ ile tylko zdołam. Jutro zobaczę nareszcie brata. Doznaję wrażenia, jak gdyby wschodziło dla mnie jakieś słońce, ale już nie na ziemi, Co innego jednak 
chciałem wam powiedzieć i o co innego prosić. Czy spełnicie moje życzenie? 

¦ Z całego serca! 


¦ To posłuchajcie! Wiecie, że nawet kiedy przez pewien czas nie mam konia, włóczę z sobą 
siodło. Dzieje się to dla słusznego powodu. Pod podszewką znajdują się rzeczy przeznaczone 
dla mego brata, ale wyłącznie dla mego brata. Zapamiętacie to sobie, sir? 

¦ To prośba nad wyraz skromna. 

¦ Nie tak bardzo. Ale może się jeszcze kiedyś dowiecie, jak wielkie pokładam w was zaufanie, skoro proszę was, żebyście o tym nie zapomnieli. A teraz odejdźcie, sir! Zostawcie 
mnie samego! Wydaje mi się, jak gdybym musiał dziś w nocy raz jeszcze przeczytać księgę 
mych win. Jutro może już nie będzie na to czasu. Proszę was, idźcie! Spijcie dobrze. Wasze 
sumienie jest czyste. Dobranoc, sir! 

Wróciłem powoli do obozu i położyłem się. Zasnąłem dopiero w parę godzin później na 
krótko przed samym brzaskiem, a starego westmana jeszcze nie było. Gdy nas zbudzono, siedział już w siodle. Gambusino oświadczył, że z wyjątkiem niewielkiego bólu w plecach czuje 
się zupełnie dobrze i rześko. Opasano go jedną derką jak spódnicą, na to zarzucono drugą 
jako płaszcz, jeden z Apaczów wziął go na swego konia i ruszyliśmy w drogę. 

Jechaliśmy znów przez głębokie kaniony aż do południa, dopiero o tej porze skończył się 
ten uciążliwy teren. Odtąd droga prowadziła przez porosłe trawą równiny, w których miejscami wznosiły się wzgórza. Trop Czimarrów mieliśmy ciągle przed sobą. 

Wtem gambusino zatrzymał nas i rzekł z zadowoleniem: 

¦ Tu musimy zboczyć z tropu. Harton posłuchał mej rady i zaczął kołować. My skierujemy 
się teraz na prawo, bo tam wiedzie prosta droga. 

¦ Well! Prowadźcie nas! 

Na północnym zachodzie, dokąd teraz zdążaliśmy, rozłożyły się na widnokręgu niebieskawe 
masywy, które gambusino określił jako góry. Były one jednak tak daleko, że dopiero po kilku 
godzinach poznaliśmy, że się do nich zbliżamy. Po południu odpoczęliśmy przez krótki czas i 
ruszyliśmy ze zdwojoną szybkością. Wreszcie ujrzeliśmy pierwszy, choć nędzny krzak, potem pojawiło się ich więcej, aż w końcu otwarła się przed nami preria pokryta licznymi kępami zarośli. 

Odżyliśmy na nowo, a konie nasze trzymały się znakomicie. Były to zupełnie inne zwierzęta 
niż te, które nam dał senior Atanasio. Kłusowały tak raźno, jak gdybyśmy dopiero przed 
chwilą wyruszyli z obozu. 

Tymczasem odległość między nami a górami zmniejszyła się znacznie. Był też już czas po 
temu, gdyż słońce chyliło się ponad ich szczytami ku zachodowi. Wkrótce ujrzeliśmy w samym środku prerii pierwsze drzewo z poszarpanymi przez burzę konarami. Powitaliśmy je 
jako zwiastuna upragnionego lasu. Potem ukazało się ich więcej z prawej i z lewej strony, aż 
utworzyły gaj rosnący na stromym zboczu. Przez gaj ten wydostaliśmy się na w/górze, za 
którym teren opadał stromo ku niezbyt głębokiej dolinie. Musieliśmy zjechać w dół, aby 
przeciąć dolinę, stamtąd zaś zaczynała się znowu dość znaczna wyżyna, naga wprawdzie i 
łysa po bokach, ale na grzbiecie pokryta drzewami. Wzdłuż tego grzbietu jechało się pod koronami drzew, a potem stromo w dół przez parów, a następnie znowu pod górę na małe, bezdrzewne, ale porosłe trawą płaskowzgórze. Tu ujrzeliśmy pas zgniecionej trawy ciągnący się 
prostopadle do kierunku naszej drogi. 

¦ Trop! ¦ zawołał gambusino. ¦ Kto mógł tędy przejeżdżać? ¦ I zsiadł z konia, by zbadać 
ślady. 

¦ Ja to widzę z siodła ¦ rzekł gniewnie Old Death. ¦ Taki trop może zostawić tylko gromada licząca ponad czterdziestu jeźdźców. Przybywamy zatem za późno. 

¦ Sądzicie istotnie, że to byli Czimarrowie? 

¦ Stanowczo tak, senior! 

Winnetou zsiadł również, poszedł kawałek drogi za tropem, po czym oświadczył: 

¦ Dziesięć bladych twarzy, a czterdziestu czerwonoskórych. Przeszli tędy przed godziną. 

¦ Cóż wy na to, senior gambusino? ¦ spytał Old Death. 


¦ Jeśli tak jest naprawdę, to możemy ich przecież jeszcze przegonić ¦ odrzekł zapytany. ¦ 
Przed napadem będą badali okolicę, a to wymaga czasu. 

¦ Oni zmuszą Hartona, żeby im wszystko opisał, nie będą więc tracili czasu na długie poszukiwania. 

¦ Ale Indianie atakują zawsze przed rannym brzaskiem. 

¦ Zabierajcie się ze swoim brzaskiem! Wiecie przecież, że są z nimi biali! Diabła tam będą 
zważali na obyczaje czerwonóskórych. Założyłbym się, że wejdą do bonancy w biały dzień. 
Postarajcie się zatem, żebyśmy się tam jak najprędzej dostali! 

Ostrogi poszły w ruch i popędziliśmy przez równinę, ale w innym kierunku niż Czimarrowie, Harton poprowadził ich nie ku wejściu do bonancy, lecz na jej tylną krawędź. My zaś 
dokładaliśmy starań, aby jak najszybciej dostać się do jej wnętrza. Niestety, ciemność zaczęła 
teraz szybko zapadać, a na domiar złego wjechaliśmy w las na zupełne bezdroża. Musieliśmy 
to zjeżdżać na dół, to znów piąć się pod górę, zdając się całkowicie na kroczącego przed nami 
gambusina oraz na oczy koni. Konary i gałęzie biły nas po twarzy i zachodziła obawa, że nas 
zmiotą z siodeł. Pozsiadaliśmy więc i poszliśmy dalej piechotą, prowadząc konie za . uzdy, z 
rewolwerami w drugiej ręce, ponieważ w każdej chwili mogliśmy się spotkać z nieprzyjacielem. Nareszcie usłyszeliśmy szmer wody. 

¦ Jesteśmy przy wejściu ¦ szepnął gambusino. ¦ Uważajcie teraz! Na prawo jest woda. 
Trzymajcie się skały po lewej stronie i idźcie po jednemu! 

¦ Ładnie! ¦ rzekł Old Death. ¦ Tu w nocy straże nie stoją? 

¦ Teraz jeszcze nie. Jeszcze nie nadszedł czas nocnego spoczynku. 

¦ Ładna gospodarka! I w dodatku w bonancy! Jaka tam droga? Ciemno, że oko wykol! 

¦ Ciągle prosto. Grunt równy. Aż do namiotu nie ma żadnej przeszkody. 

Widzieliśmy w ciemności tylko tyle, że przed namii ciągnie się otwarte dno doliny. Na lewo 
wznosiły się wysoko czarne masy ścian skalnych, na prawo szemrała woda. Wznoszącego się 
za nią zbocza góry nie mogliśmy dojrzeć. Tak szliśmy, prowadząc jeszcze ciągle konie za 
uzdy. Gambusino, Old Death i ja otwieraliśmy pochód. Wtem wydało mi się, że dostrzegłem 
jakąś postać przemykającą się pomiędzy nami a skałą. Zwróciłem na to uwagę innych, wobec 
czego zatrzymaliśmy się i zaczęliśmy nadsłuchiwać. Nic jednak się nie odezwało. 

¦ Ciemność zwodzi ¦ rzekł gambusino. ¦ Co prawda, za nami znajduje się ukryte wejście 
na górę. 

¦ Ta postać mogła właśnie zejść stamtąd ¦ powiedziałem. 

¦ W takim razie nie byłoby obawy, gdyż musiałby to być przyjaciel. Ale mieszkaniec doliny nie ma tu teraz czego szukać. Zdawało wam się tylko, senior. 

Na tym skończyła się ta sprawa, która potem sprowadziła na nas straszne nieszczęście. 
Wkrótce zobaczyliśmy niepewne światło lamp przedostające się przez ściany namiotu i usłyszeliśmy głosy ludzkie. 

¦ Wy zaczekajcie na resztę rzekł Old Death do gambusina, który szedł z nami przodem i 
powiedzcie, by się zatrzymali przed namiotem, dopóki nie zawiadomimy seniora Uhlmanna. 

Tętent naszych koni musiano słyszeć w namiocie, mimo to jednak nie uchylono drzwi. 

¦ Chodźcie ze mną, sir! ¦ rzekł stary. ¦ Zobaczycie, jaką radość i niespodziankę im sprawimy. Zauważyliśmy już, gdzie znajdowały się drzwi w kształcie zasłony. Old Death wszedł 
pierwszy. 

¦ To już oni! ¦ zawołał nagle jakiś głos. ¦ Nie wpuszczajcie go do środka! 

I oto w trakcie tych słów padł strzał. Ujrzałem, jak stary westman pochwycił oburącz ramę 
drzwi, a równocześnie dostrzegłem kilka zwróconych ku drzwiom wylotów strzelb. Old Death nie mógł się już utrzymać na nogach i osunął się na ziemię. 

¦ Moje przeczucie... mój brat... Przebaczenia... Siodło!... ¦ jęknął. 


¦ Senior Uhlmann, nie strzelajcie, na miłość Boga! ¦ krzyknąłem. ¦ Jesteśmy przyjaciółmi. 
Z nami jest wasz teść i szwagier. Przychodzimy, by was obronić przed zamierzonym napadem. 

¦ Mój Boże! Przyjaciele! ¦ odpowiedziano z wnętrza. ¦ Czy to prawda? 

¦ Tak, nie strzelajcie! Wpuśćcie mnie, tylko mnie samego! 

¦ To wejdźcie, ale nikt więcej! 

Wszedłem i zastałem tam kilkunastu mężczyzn uzbrojonych w strzelby. Świeciły się trzy 
lampy zwisające ze stropu namiotu. Naprzeciw mnie wyszedł młody człowiek, obok niego 
stał jakiś wynędzniały i obdarty mężczyzna. 

¦ Czy ten był z nimi, Hartonie? ¦ zapytał ów młody. 

¦ Nie, senior! 

¦ Nonsens! ¦ zawołałem. ¦ Nie przeprowadzajcie tu śledztwa. My jesteśmy przyjaciółmi, 
ale nieprzyjaciel jest tuż za nami. Może nadejść każdej chwili. Ten człowriek nazywa się 
Harton? Czy to jego wlekli z sobą Czimarrowie już od dłuższego czasu? 

¦ Tak, ale im umknął. Wszedł tu zaledwie przed dwiema minutami. 

¦ Więc to wy przekradaliście się obok nas, master Harton? Widziałem was, ale moi towarzysze mi nie wierzyli. Kto wystrzelił? 

¦ Ja ¦ rzekł jeden z obecnych. 

¦ Zabiliśoie człowieka, któremu zawdzięczacie swoje ocalenie! ¦ powiedziałem, ale odetchnąłem, ponieważ przychodziło mi już na myśl, że to może brat zastrzelił brata. 

Old Death trafiony w samo serce nie żył już. Murzyn Sam wniósł go z łąki do namiotu i 
położył wśród głośnego lamentu. 

Wtem weszli obaj Langowie, a za nimi gambusino, który nie mógł już dłużej wytrzymać. 
Teraz nastąpiła chaotyczna, gwarliwa scena radości, do której przyłączyli się mieszkańcy z 
pobliskich szałasów. Cóż dopiero, gdy z drugiego przedziału namiotu wyszły dwie kobiety. 
Jedna z chłopczykiem na rękach była niańką. Druga, seniora Inez, padła w ramiona ojca i 
brata. 

Kiedy wszyscy, zajęci sobą, żywo rozmawiali, zapytałem Hartona, jak mu się udało uciec. 

¦ Wyprowadziłem ich lasem na tył doliny ¦ zaczął opowiadać ¦ gdzie rozłożyli się obozem, a wódz po-. szedł na zwiady. Kiedy zmrok zapadł, ruszyli w drogę, zostawiając konie 
pod opieką kilku strażników. Leżałem ze związanymi rękami i nogami. Jakoś zdołałem uwolnić najpierw ręce, a następnie nogi, po czym pomknąłem szybko ku ukrytym schodom. Zauważyłem was, a myśląc, że to wrogowie, pospieszyłem tu, gdzie zastałem zgromadzoną 
większość robotników, którym doniosłem o grożącym napadzie. Pierwszy, który szedł, padł 
od strzału. 

¦ Obyście raczej zostali tam, gdzie byliście! Spowodowaliście straszne nieszczęście. Ale z 
waszych słów wnioskuję, że te łotry mogą się tu zjawić lada chwila. Trzeba zrobić porządek. 
Zwróciłem się oczywiście wprost do Uhlmanna, owego młodzieńca, który w chwili mojego 
wejścia stał obok Hartona. Poinformowałem go w krótkich słowach o stanie rzeczy i z jego 
pomocą w niespełna dwie minuty wydane zostały wszystkie zarządzenia. Konie nasze zaprowadzono dalej w głąb doliny. Apacze ustawili się za namiotem, a obok nich robotnicy Uhlmanna. Wyniesiono nad strumień beczkę nafty i flaszkę benzyny. Odbito pokrywę beczki, a 
jeden z robotników miał na umówiony znak wlać benzynę do nafty, zapalić ją, a potem zepchnąć beczkę do wody. Płonąca nafta płynąc po wodzie powinna była oświetlić całą dolinę. 

Stało teraz pięćdziesięciu ludzi gotowych na przyjęcie nieprzyjaciół. Liczbą dorównywaliśmy napastnikom, a przewyższaliśmy ich uzbrojeniem. Kilku doświadczonych robotników 
wysłano do wejścia, aby donieśli o zbliżaniu się wrogów. 

Na tylnej ścianie namiotu rozluźniono pierścienie, aby móc tamtędy wchodzić i wychodzić. 
Kobiety z dzieckiem zaprowadzono do tylnej części doliny. W namiocie pozostałem tylko 
ja, Uhlmann, Winnetou i obydwaj Langowie. Sam towarzyszył Apaczom. Po dziesięciu mi


nutach wszedł jeden z wysłanych naprzód ludzi i doniósł, że przyprowadził dwóch białych, 
którzy pragną złożyć swoje uszanowanie seniorowi Uhlmannowi. Za tymi białymi jednak 
zauważono pewien ruch, z czego należy wnosić, że reszta zbliża się także. Obu obcym przybyszom pozwolono wejść, przedtem jednak ukryłem się wraz z obydwoma Langami i Winnetou w drugiej części namiotu. 

Tymi dwoma białymi byli ku memu zdumieniu Gibson i Ohlert. Powitano ich uprzejmie i 
poproszono, żeby usiedli, co też obaj uczynili. Gibson przedstawił się jako geograf Gavilano, 
który razem z kolegą zwiedza góry. Oświadczył, że niedaleko stąd rozbił obóz, a wkrótce 
potem do obozu tego przybył pewien gambusino, niejaki Harton, który poinformował go, że 
tu znajduje się porządne mieszkanie. Ponieważ kolega jego zachorował ¦ mówił dalej Gibson 
¦ przeto poprosił Hartona, żeby go tu przyprowadził i zapytał seniora Uhlmanna, czyby się 
nie zgodził przyjąć chorego na nocleg. 

Nie zastanawiając się nad tym, czy podstęp Gibsona jest obmyślony dobrze, czy głupio, wyszedłem z kryjówki. Na mój widok Gibson zerwał się na równe nogi i wpatrzył się we mnie z 
wyrazem najwyższego przerażenia. 

¦ Czy Czimarrowie, którzy idą za wami, także zachorowali, master Gibson? ¦ zapytałem. ¦ 
Wiliam Ohlert nie tylko zostanie tutaj, lecz pójdzie ze mną, a i was także zabiorę. 

Ohlert siedział jak zwykle, nie biorąc w niczym udziału, Gibson jednak szybko się opamiętał. 

¦ Łotrze! ¦ krzyknął na mnie. ¦ Aż tutaj ścigasz uczciwych ludzi? 

¦ Milcz! ¦ przerwałem mu. ¦ Jesteś moim jeńcem! 

¦ Jeszcze nie! ¦ odparł z wściekłością. Miał strzelbę w ręku i zamierzył się na mnie kolbą. 
Odepchnąłem jego rękę, przez co zrobił pół zwrotu, strzelba zatoczyła łuk i trafiła w głowę 
Ohlerta, który upadł natychmiast na ziemię. W następnej chwili wtargnęli do namiotu robotnicy i wycelowali strzelby w Gibsona. 

¦ Nie strzelać! ¦ zawołałem chcąc go wziąć żywcem, ale było już za późno. Huknął strzał i 
Gibson runął z przestrzeloną głową na ziemię. 

Na ten strzał, jakby na znak umówiony przez Gibsona ze wspólnikami, rozległo się w pobliżu wejścia indiańskie wycie wojenne. To wpadli Czimarrowie i sprzymierzeni z nimi biali. 

Uhlmann wybiegł na dwór, inni za nim. Jego głos, strzały i krzyki ludzi mieszały się z sobą 
wśród ciszy nocnej. Zostałem w namiocie sam z nieprzytomnym Ohlertem. Ukląkłem przy 
nim, aby się przekonać, czy żyje. Tętno biło, więc poczułem się spokojniejszy. Mogłem wziąć 
udział w walce. 

Wyszedłszy zobaczyłem, że to już zbyteczne. Płynąca potokiem nafta oświetliła dolinę. 
Było jasno jak w dzień. Przyjęto nieprzyjaciół zupełnie inaczej, niż się tego spodziewali. Kilku z nich leżało na ziemi, a reszta umykała ku wyjściu, ścigana przez zwycięzców. Tu i ówdzie pojedynczy napastnicy walczyli jeszcze z dwoma lub trzema ludźmi Uhlmanna, lecz 
oczywiście bez żadnej nadziei zwycięstwa. W kilka minut potem na placu boju nie było już 
nikogo. 

Pierwszy wrócił z pościgu Harton. Nie miał on oczywiście najmniejszego pojęcia o tym, kto 
był jedynym poległym z naszej strony, i to poległym od kuli przyjaciela. Poszedłem z nim w 
głąb doliny. Wokoło płonęło już kilka roznieconych ognisk. Usiedliśmy w ciemnym miejscu, 
po czym rozpocząłem swoją opowieść. 

Harton płakał głośno i rozdzierająco jak dziecko. Kochał brata zawsze, dawno mu już przebaczył i został gambusinem w nadziei, że go gdzieś spotka. Prosił, żebym mu opowiedział 
wszystko, począwszy od mego pierwszego spotkania z Old Deathem aż do chwili, kiedy dosięgła go zabłąkana kula. Chciał znać każde zamienione przez nas słowo, a gdy po paru godzinach wróciliśmy do namiotu i stanęliśmy u wezgłowia zmarłego, poprosił mnie, żebym go 
pokochał tak jak jego biednego brata. 


Rankiem przy niesiono siodło Old Deatha i obaj, tylko w cztery oczy, odpruliśmy podszewkę. Znaleźliśmy portfel, cienki wprawdzie, lecz o bogatej zawartości. Zmarły pozostawił 
przekazy bankowe na znaczną sumę, a co ważniejsze ¦ dokładnie narysowany plan pewnej 
miejscowości w Sonorze, gdzie odkrył wielce obiecującą bonancę. Od tej chwili był Fred 
Harton bardzo bogatym człowiekiem. 

Jakie plany miał Gibson co do Ohlerta, nie podobna się było dowiedzieć. Nawet siostra jego, 
Feliza Perillo, do której wiodła ich droga, nie zdołała tego wyjaśnić. Znalazłem przy nim tylko pieniądze, wszystkie zresztą, które podjął na nazwisko Ohlerta, oczywiście oprócz tego, co 
wydał na podróż. 

Ohlert żył, lecz ciągle jeszcze nie mógł przyjść do siebie po ogłuszeniu. Należało się zatem 
spodziewać, że będzie musiał zabawić tu nieco dłużej, co było mi nawet na rękę, gdyż mogłem wypocząć po trudach i poznać gruntownie życie w bonancy. Potem zamierzałem oddać 
Ohlerta pod opiekę zdolnego lekarza w Chihuahua. 

Old Deatha pochowano. Wystawiliśmy mu pomnik z krzyżem ze srebrzystego kruszczu. 
Brat jego zrezygnował z pracy u Uhlmanna, aby odpocząć po trudach i przykrościach, na które był ciągle narażony jako gambusino. 

Uhlmann i jego żona byli bardzo uszczęśliwieni przybyciem obydwóch krewnych. Byli to 
mili, gościnni ludzie, którym z serca życzyłem szczęścia. 

Harton, żegnając się z nimi i ze mną, prosił mnie, żebym mu towarzyszył w poszukiwaniu 
bonancy. Nie mogłem mu dać stanowczej odpowiedzi i pocieszałem go nadzieją, że przybędę 
wkrótce do Chihuahua. 

Winnetou postanowił powrócić do domu wraz ze swymi dziesięcioma Apaczami, których 
Uhlmann obdarował sowicie. 

Murzyn Sam odjechał razem z Hartonem i z pewnością wykonał szczęśliwie polecenie 
Cortesia, ale czy wrócił do niego, tego już nie wiem. 

W dwa miesiące potem siedziałem u poczciwego braciszka Benito z kongregacji El Buono 
Pastor w Chihuahua. Jemu to, jako najsłynniejszemu lekarzowi północnych prowincji, powierzyłem mojego pacjenta. Udało mu się też uzdrowić go całkowicie. Powiadam „całkowicie”, 
gdyż wraz ze zdrowiem fizycznym powróciło także duchowe. Wiliam był rześki l zdrowy, a 
chwilami nawet wesoły i tęsknił do ojca, nie wiedząc o tym, że właśnie go tu oczekiwałem. 
Ojciec bowiem, gdy mu doniosłem o znalezieniu Wiliama, zawiadomił mnie, że sam przyjedzie po syna. Przy sposobności prosiłem go, żeby mi załatwił zwolnienie z pracy u Taylora. Z 
każdym dniem nabierałem coraz więcej ochoty, by udać się z Hartonem do Sonory. 

Harton odwiedzał nas codziennie. Zaprzyjaźnił się ze mną serdecznie i cieszył się również 
bardzo powracającym zdrowiem pacjenta. Młody Ohlert nie chciał już nawet słyszeć słowa 
,,poeta”. Przypominał sobie każdą nieomal godzinę życia, czas jednak od momentu ucieczki z 
Gibsonem aż do obudzenia się w bonancy tworzył jeszcze w jego pamięci pustą kartę. 

Pewnego dnia siedzieliśmy tak razem, zakonnik, Ohlert, Harton i ja, opowiadając o tym. cośmy przeżyli, i układając plany na przyszłość. Wtem zapukał służący i wprowadził do izby 
starszego mężczyznę, na którego widok Wiliam wydał okrzyk radości. Wiedział już (oczywiście ode mnie), jaką boleść i jakie kłopoty sprawił ojcu. Rzucił się więc z płaczem w jego 
ramiona, a my wyszliśmy cicho z pokoju. 

Później oczywiście musieliśmy opowiedzieć ojcu szczegółowo o wszystkich naszych przygodach, a on słuchał pełen radości, że odnalazł syna. Ohlert senior przywiózł mi zwolnienie z 
pracy, wobec tego Fred Harton otrzymał ode mnie upragnione słowo, że będę mu towarzyszył. Pragnęliśmy oczywiście gorąco, żeby jeszcze ktoś trzeci wziął udział w tej podróży. 
Tym trzecim był nie kto inny jak nieodżałowanej pamięci Old Death! Niestety, stało się inaczej. 


ROZDZIAŁ V 

OLD FIREHAND 

Mógłbym wiele, bardzo wiele napisać o tym, co przeżyłem z Hartonem, ale ponieważ tutaj 
chodzi przede wszystkim o Winnetou, którego z nami nie było, przeto powiem tylko, że po 
długich trudach, przygodach i walkach udało nam się szczęśliwie znaleźć bonancę. Z udziału, 
jaki mi w niej przyznał Fred, nie miałem ochoty korzystać na stałe, toteż sprzedałem go za 
sumę, która wynagrodziła mi sowicie straty poniesione podczas rozbicia okrętu. Pożegnawszy 
się z Hartonem, pojechałem nad Rio Pecos do puebla Apaczów, gdzie mnie przyjęto jak brata. 
Nie zastałem jednak niestety Winnetou, gdyż objeżdżał wtedy właśnie wszystkie osiedla 
Apaczów. 

Apacze prosili, żebym zaczekał na niego, ponieważ jednak jego podróż miała trwać pół roku, przeto ruszyłem tymczasem do Kolorado, aby potem przez Kanzas powrócić do St. Louis. 
W drodze przyłączył się do mnie Anglik Emery Bothwell, którego później, jak się moi mili 
czytelnicy dowiedzą, spotkałem na Saharze. 

Wszystko, co przeżyłem dawniej z Winnetou, potem z Fredem Hartonem, a teraz z kolei z 
Bothwellem, rozeszło się głośnym echem. Kiedy więc przybyłem do St. Louis, zdumiałem 
się, że nazwisko ,,Old Shatterhand” było na wszystkich ustach. Mój kochany mr. Henry, zauważywszy moje zdumienie, rzekł zwykłym swoim sposobem: 

¦ A to z was ptaszek! Przeżywacie w jednym miesiącu więcej przygód niż niejeden człowiek przez dwadzieścia lat, przebijacie się przez wszelkie niebezpieczeństwa tak szczęśliwie 
jak kula pistoletowa przez bibułę, idziecie jako młody greenhorn w zawody z najbardziej doświadczonym westmanem, obalacie okrutne prawa Dzikiego Zachodu, oszczędzając nawet 
śmiertelnego wroga, a potem gębę otwieracie ze zdumienia nad tym, że o was mówią. Powiadam wam, że co do sławy, to zapędziliście w tak krótkim czasie w kozi róg nawet sławnego 
Old Firehanda, a on jest od was dwa razy starszy. Okrutnie się cieszyłem waszą sławą, gdyż 
to ja skierowałem was na tę drogę. A teraz coś wam pokażę! 

Otworzył szafę ze strzelbami i wydobył z niej pierwszy gotowy sztucer swego systemu, objaśnił, jak. go należy używać, i zaprowadził mnie potem na strzelnicę, abym go wypróbował i 
ocenił. Byłem zachwycony, ale ponownie zwróciłem jego uwagę na to, że rozpowszechnienie 
tego szybkostrzelnego sztucera na Dzikim Zachodzie sprowadziłoby złe skutki dla ludzi i 
zwierząt. 

¦ Wiem to, wiem ¦ rzekł ¦ już raz to od was słyszałem. Zrobię też tylko kilka egzemplarzy. To jest pierwszy i ten wam darowuję. Wsławiliście moją rusznicę na niedźwiedzie, zachowajcie ją więc na zawsze razem ze sztucerem. Liczę na to, że w przyszłych podróżach po 
drugiej stronie Missisipi odda wam jakie takie usługi. 

¦ To nie ulega najmniejszej wątpliwości. Ale w takim razie nie mogę teraz przyjąć tego daru. 

¦ Dlaczego? 

¦ Ponieważ nie udaję się teraz na Zachód. 

¦ A dokąd? 

¦ Najpierw do domu, a potem do Afryki. 

¦ Af... Af... Afryki?! ¦ zawołał zapominając zamknąć usta. ¦ Czy macie dobrze w głowie? 
Chcecie zostać Murzynem, czy Hotentotem? 

¦ Nie. Obiecałem mr. Bothwellowi, że spotkam się z nim w Algerze, gdzie przebywają jego 
krewni. Stamtąd zamierzamy zrobić wycieczkę na Saharę. 

¦ I dać się pożreć lwom i hipopotamom! 


¦ Pshaw! Hipopotamy nie są mięsożerne i nie żyją na pustyni. 

¦ Ale lwy! 

¦ Nie ma ich także na właściwej Saharze. Zwierzętom potrzebna jest woda. 

¦ Wiem, że nie piją syropu! Tu chodzi jeszcze o inne sprawy. Prawda, że w Algerze mówi 
się po francusku? 

¦ Tak. 

¦ A wy umiecie? 

¦ Oczywiście. 

¦ A jak mówią na pustyni? 

¦ Po arabsku. 

¦ To jednak pójdzie wam kulawo! 

¦ Nie. Profesor, który mnie uczył arabskiego, uchodzi za największego znawcę tego języka 
w swojej ojczyźnie. 

¦ Niech was kaczka kopnie! Z żadnej strony do was nie przystąpisz. Przypuszczam jednak, 
że jest coś, co was odwiedzie od tej podróży. 

¦ Co? 

¦ Pieniądze. 

¦ O, te mam. 

¦ Oho! 

¦ Tak! Bonanca przyniosła mi sporo, a od bankiera Ohlerta otrzymałem także pokaźne wynagrodzenie, nie licząc pensji przesłanej mi przez Johna Taylora. 

¦ To lećcie sobie, lećcie na swoją Saharę! ¦ zawołał z gniewem. ¦ Nie mogę pojąć człowieka, którego tam coś ciągnie! Piasek, nic tylko piasek i miliony pcheł pustynnych! Tu byłoby wam o wiele lepiej. Rozchodzimy się na zawsze, bo kto wie, czy zobaczymy się jeszcze 
kiedy. 

Mr, Henry biegał szybko wielkimi krokami po pokoju, mruczał coś gniewnie i wymachiwał 
obydwiema rękami. 

Ale jego dobroduszność wnet odniosła zwycięstwo. Stanął przede mną i zapytał: 

¦ Czy potrzeba wam i na pustym rusznicy? 

¦ Tak. 

¦ A sztucera? 

¦ Tym bardziej. 

¦ To weźcie jedno i drugie i zabierajcie się! Wynoście się i nie pokazujcie mi się na oczy, 
jeśli chcecie, żeby was nie wyrzucono. Wy... wy... wy... głupi ośle pustynny, wy...! 

Wcisnął mi w ręce obie strzelby, otworzył drzwi, wypchnął mnie i zasunął rygiel. Kiedy 
jednak wyszedłem na ulicę, wystawił głowę przez okno i zapytał: 

¦ Przyjdziecie do mnie dziś wieczorem? 

¦ Oczywiście! 

¦ Well! Ugotuję na maszynce zupę piwną, waszą ulubioną potrawę. A teraz zabierajcie się 
stąd! 

Gdy żegnałem się z nim kilka dni później, wymógł na mnie słowo honoru, że wrócę po sześciu miesiącach, jeśli jakaś nieprzezwyciężona przeszkoda nie stanie mi w drodze. Udało mi 
się dotrzymać słowa i w pół roku potem znalazłem się znowu w St. Louis. 

Mr. Henry ucieszył się niezmiernie dowiedziawszy się, jak bardzo przydały mi się obie 
strzelby przy zniszczeniu osławionej karawany rabusiów, i oświadczył, że był w tym czasie u 
niego Winnetou. Dowiedziawszy się, kiedy mam wrócić, Winnetou prosił, żebym przybył do 
Sierra Blanca, gdzie będzie polował ze swoimi wojownikami. 

Wyruszyłem natychmiast w drogę i dotarłem na miejsce w trzy tygodnie. Po krótkich poszukiwaniach znalazłem obóz Apaczów. Winnetou zachwycał się, tak samo jak ja, sztucerem 
Henry'ego, ale nie pragnął zeń ani razu wystrzelić, uważając go za coś w rodzaju mojego le


ku. Zrobił mi radosną niespodziankę, darowując mi karego konia, którego umyślnie zabrał z 
sobą z puebla przeznaczając go dla mnie. Koń nazywał się Swallow24, a główna jego zaleta ¦ 
szybkość, usprawiedliwiała aż nadto tę nazwę. Przeszedł on najlepszą indiańską tresurę i 
szybko się do mnie przyzwyczaił. 

Winnetou wybierał się po polowaniu do Nawajów, aby doprowadzić do zgody między nimi 
a Nijorami, z którymi wiedli spór. Postanowiłem mu towarzyszyć, lecz nie wykonałem tego 
postanowienia. Oto bowiem na kilka dni przed zamierzoną wyprawą spotkaliśmy ludzi, którzy wieźli złoto z Kalifornii. Przelękli się niemało, ujrzawszy, że ich otoczyli czerwonoskórzy, uspokoili się jednak, usłyszawszy nazwiska Winnetou i Old Shatterhanda. Cieszyły się 
one, widać, dobrą sławą, gdyż ludzie ci poprosili mnie, żebym ich, za odpowiednim wynagrodzeniem, odprowadził do Fortu Scott. Nie chciałem na to przystać, aby się nie rozłączać z 
Winnetou, on jednak, jako mój dawny nauczyciel, dumny był z tego zaufania i nalegał, żebym 
nie odmawiał im tej przysługi. Potem z. fortu Scott miałem się udać na północ do położonej 
na zachód od Missouri prerii Grawel, gdzie wyznaczyliśmy sobie spotkanie. Winnetou chciał 
odwiedzić znajdującego się wówczas w tamtych sironach swego dawnego przyjaciela, Old 
Firehanda. 

Ponieważ to lozstanie było jego życzeniem, odjechałem z owymi ludźmi i doprowadziłem 
ich szczęśliwie na miejsce przeznaczenia. Nie obeszło się oczywiście bez niebezpieczeństw, 
które trzeba było pokonać. Starałem się brać je na siebie i kilka razy tylko dzięki sztucerowi i 
świetnemu wierzchowcowi nie przypłaciłem życiem swego postępowania. 

Dalej pojechałem już sam, najpierw przez Kanzas, a potem przez Nebraskę, terytorium 
Siuksów, od których pościgu ocaliła mnie kilkakrotnie tylko chyżość Swallowa. Winnetou 
powiedział mi przy pożegnaniu, że w tych stronach, przez które będzie wiodła moja droga, 
leżą nowoodkryte tereny naftowe należące do niejakiego Forstera, i że tam znajduje się sklep, 
w którym będę mógł nabyć, czego mi będzie potrzeba. 

Według moich obliczeń powinienem był już być w pobliżu owej osady naftowej. Wiedziałem, że nazywa się New Venango i leży w jednym z jarów, zwanych bluffs. Jary te wcinają 
się stromo w płaszczyznę prerii, a przepływa je zazwyczaj rzeczka, która bądź to niknie bez 
śladu pomiędzy skałami, bądź też wsiąka powoli w grunt, albo wreszcie, jeżeli ma więcej 
wody, płynie ku większej rzece. Ale dotychczas nie znalazłem na równinie, usianej żółtym 
kwieciem heliantu, żadnego znaku, który by dowodził bliskości takiego jaru. Koń potrzebował odpoczynku, a i ja sam byłem tak znużony długim błądzeniem, że coraz bardziej tęskniłem do celu dzisiejszej mojej wędrówki. Postanowiłem tam porządnie wypocząć i uzupełnić 
wyczerpującą się już niemal amunicję. 

Straciłem już prawie nadzieję, kiedy nagle Swallow podniósł głowę i zaparskał w ten szczególny sposób, jakim prawdziwy koń preriowy oznajmia zbliżanie się żyjącej istoty. Zatrzymałem go lekkim szarpnięciem cugli i odwróciłem się na siodle, aby zbadać widnokrąg. 

Nie potrzeba było patrzeć zbyt długo. Z boku od miejsca, na którym stałem, spostrzegłem 
dwóch jeźdźców, którzy musieli mnie także zauważyć, gdyż puścili konie cwałem wprost ku 
mnie. Ponieważ odległość między nami była zbyt wielka, aby rozróżnić szczegóły, spojrzałem przez lunetę i dostrzegłem ku memu zdziwieniu, że jeden z jeźdźców nie był dojrzałym 
mężczyzną, lecz młodym chłopcem, co się dość rzadko zdarza w tych stronach. 

,,A, do stu piorunów! Dziecko na prerii, i to w prawdziwym traperskim ubraniu!” ¦ pomyślałem i wsunąłem na powrót za pas nóż i rewolwer, które wyjąłem przedtem dla bezpieczeństwa. 

Czyżby starszy jeździec miał być jednym z owych słynnych Jankesów, gotowych do wszelkiej ekstrawagancji, czy może to nawet sam „duch równiny”, który wedle wierzeń indiańskich 
jeździ nocą na ognistym koniu, a we dnie pod rozmaitymi postaciami włóczy się po lasach, 

24 Swallow (ang.) – jaskółka. 


aby wabić białych ludzi i doprowadzać ich do zguby. Chłopiec natomiast mógł być zakładnikiem, uprowadzonym ze Wschodu. 

Ogarnięty wątpliwościami zbadałem swoją powierzchowność i stwierdziłem brak tego 
wszystkiego, co dżentelmen powinien mieć na sobie i przy sobie. Mokasyny stały się z czasem zbyt otwarte, spodnie świeciły się, ponieważ przejąłem chwalebny obyczaj wszystkich 
myśliwych używania ich przy stole zamiast serwetki i w ten sposób wysmarowałem je dokładnie łojem bawolim i tłuszczem szopa. Workowata, skórzana koszula myśliwska, która z 
uznania godnym poświęceniem znosiła wszelkie zmiany temperatury i zaburzenia atmosferyczne, nadała mi wygląd stracha na wróble zmaltretowanego doszczętnie przez deszcz i 
wiatr. Bobrowa czapka, okrywająca mi głowę, nie tylko poważnie się rozciągnęła, lecz. także 
utraciła większą część włosów i robiła wrażenie, jakby wchodziła w nazbyt bliską styczność z 
ogniskami obozowymi. 

Szczęściem nie znajdowałem się na parterze wielkiej opery, lecz pomiędzy Black Hilis a 
Górami Skalistymi i nie miałem czasu na to, by się tym martwić. Nie dokończyłem jeszcze 
swych oględzin, gdy obaj przybysze zatrzymali się przede mną. Chłopak podniósł na pozdrowienie rękojeść szpicruty i zawołał cienkim, świeżym głosem: 

¦ Dzień dobry, sir! Co chcecie znaleźć? Czego tak na sobie szukacie? 

¦ Do usług, mój chłopcze! Zapinam moją pancerną koszulkę, żeby mnie nie uszkodziło wasze badawcze spojrzenie. 

¦ To nie wolno na was spojrzeć? 

¦ O, i owszem, ale przypuszczam, że i mnie pozwolicie odwzajemnić się w ten sam sposób. 

¦ Wobec rycerza z hełmem bobrowym i w pancerzu trzeba być uprzejmym. Podnieście zatem waszą straszną przyłbicę i spojrzyjcie na mnie! 

¦ Dziękuję. Przypatrzmy się więc sobie do syta, przy czym oczywiście ja lepiej na tym 
wyjdę, ponieważ wasz strój jest jeszcze dosyć nowy i bardziej godny dżentelmena ¦ odrzekłem, a obróciwszy mustanga na zadnich nogach w kółko, dodałem; ¦ Teraz obejrzeliście 
mnie ze wszystkich stron, na koniu i w naturalnej wielkości. Jak wam się podobam? 

¦ Zaczekajcie trochę i przypatrzcie się mnie ¦ rzekł chłopiec śmiejąc się i poderwał konia 
śmiałym ruchem tak samo jak ja to uczyniłem, ¦ Teraz przedstawiliśmy się sobie wzajemnie, 
a wy powiedzcie pierwsi, jak ja się wam podobam! 

¦ Hm, nieźle! Wydaje mi się, że pasujecie do tego miejsca, w którym się znajdujemy. A ja? 

¦ Tak, o la la! Ale trzeba być ostrożnym i nie zbliżać się do was za bardzo, gdyż wasz wygląd nasuwa jednak pewne wątpliwości. 

¦ Tak, jeśli nie brać pod uwagę waszej wartości jako człowieka, to jako jeździec jesteście 
znakomici ¦ rzekł towarzysz chłopca lekceważącym tonem, przypatrując się Swallowowi 
okiem znawcy. Nie zwróciłem uwagi na tę obelgę i odpowiedziałem chłopcu, który okazywał, 
jak na swój wiek, dość duże obycie towarzyskie: 

¦ Wasze wątpliwości są słuszne, sir, ale usprawiedliwiają mnie te dzikie strony, w których 
się znajdujemy. 

¦ Dzikie? Jesteście więc tu obcym? 

¦ Tak dalece obcym, że już przez cały dzień szukam na próżno właściwego numeru domu. 

¦ To udajcie się z nami! Zobaczycie, jak ogromne są te dzikie strony! 

Zwrócił się w kierunku, w którym poprzednio podążałem, i puścił konia przez wszystkie 
tempa ¦ od wolnego kroku aż do wyciągniętego cwału. Swallow ruszył za nim z łatwością, 
pomimo że od brzasku byliśmy w drodze. Dzielne zwierzę jakby zmiarkowało, że idzie tu o 
jakąś próbę, zaczęło pędzić w ten sposób, że chłopiec nie mógł mi w końcu sprostać i zatrzymał swego konia z okrzykiem podziwu: 

¦ Macie doskonałego konia, sir. Może byście go sprzedali? 

¦ Za żadną cenę, sir ¦ odrzekłem, zdziwiony tym pytaniem. 

¦ Opuśćcie to „sir”! 


¦ Dobrze! Otóż ten mustang wyratował mnie z niejednego niebezpieczeństwa, zawdzięczam mu życie, które często wisiało na włosku, nie mógłbym więc go sprzedać. 

¦ Ma indiańską tresurę ¦ zauważył chłopiec patrząc na konia okiem znawcy. ¦ Gdzieście 
go nabyli? 

¦ Od Winnetou, wodza Apaczów, z którym spotkałem się w ostatnich czasach nad Rio Suanca. Spojrzał na mnie z widocznym zdziwieniem. 

¦ Od Winnetou? To najsławniejszy Indianin od Sonory aż po Kolumbię! Nie wyglądacie na 
człowieka, który się cieszy takimi znajomościami. 

¦ Czemu nie? ¦ zapytałem śmiejąc się szczerze. 

¦ Uważałem was za surweyora lub kogoś w tym rodzaju. Tego typu ludzie bywają wprawdzie dzielni i zręczni, ale do tego, by zapuszczać się między Apaczów, Nijorów i Nawajów ¦ 
potrzeba czegoś więcej. Wasze rewolwery, zgrabny nóż i odświętna strzelba na rzemieniu, a 
najbardziej wasza paradna postawa na koniu, nie przypominają tego, co się zwykle widzi u 
prawdziwego trapera. 

¦ Przyznaję otwarcie, że jestem myśliwym tylko od święta, ale broń mam rzeczywiście niezłą. Pochodzi ona z Front Street w St. Louis, a jeśli znacie ten skład, to wiecie zapewne, że za 
dobrą cenę można tam dostać dobry towar. 

¦ Hm, ja sądzę, że dobroć towaru okazuje się dopiero przy jego użyciu. Co myślicie o tym 
pistolecie? 

Po tych słowach sięgnął do torby przy siodle, wyjął stare, zardzewiałe narzędzie do strzelania, podobne do wszystkiego, tylko nie do broni godnej zaufania. 

¦ Tak. To pochodzi, co prawda, z epoki króla Ćwieczka, ale wprawny strzelec może sobie z 
tym poradzić bardzo dobrze. Widziałem Indian, którzy wspaniale strzelali z najnędzniejszej 
broni. 

¦ W takim razie powiedzcie, czy umieli zrobić coś podobnego? 

Skoczył w bok, objechał mnie dokoła szybkim kłusem, podniósł rękę i wypalił do mnie, zanim się spostrzegłem, co zamierza. Poczułem lekkie szarpnięcie mego wyłysia-łego okrycia 
głowy i równocześnie ujrzałem spadający przede mną kwiat heliantu, który miałem zatknięty 
za czapką. Wyglądało to tak, jakby ten pewny siebie strzelec chciał się dowiedzieć, co ma 
sądzić o poziomie moich umiejętności myśliwskich, ,,od święta”. Odrzekłem więc z zimną 
krwią na jego pytanie: 

¦ Sądzę, że tej sztuki dokaże wielu, natomiast nie każdy się zgodzi nastawiać swą czapkę 
jako cel z tej prostej przyczyny, że pod nią znajduje się głowa. Nie strzelajcie zatem do nikogo, zanim go nie przekonacie, że umiecie celnie strzelać. 

¦ Dlaczegóż to? ¦ zabrzmiało za mną pytanie. Towarzysz chłopca jechał na dużym i ciężkim koniu, który nie mógł nam dotrzymać kroku, i dotarł do nas dopiero w chwili wystrzału. 
¦ Nabój za głowę przebiegacza sawanny razem z futrzaną czapką to aż nadto duża zapłata. 

Ten chudy z długą i cienką szyją człowiek miał zawziętą fizjonomię Jankesa. Ze względu na 
jego towarzysza nie zwróciłem uwagi i na to grubiaństwo, chociaż spostrzegłem, że chłopiec 
fałszywie sobie wytłumaczył moje milczenie. Na jego twarzy odbił się wyraz dezaprobaty dla 
mojej bierności i braku natychmiastowej odpowiedzi. 

Całe to spotkanie wydało mi się tak osobliwe, że gdybym coś podobnego przeczytał w powieści, podejrzewałbym autora o chęć przedstawienia rzeczy nieprawdopodobnych. Zapewne 
gdzieś w pobliżu musiała się znajdować jakaś osada, a że od dawna nie zabłąkało się tutaj 
żadne z dzikich plemion mógł więc nawet tak młody mieszkaniec osady odważyć się na niedaleki wyjazd na prerię. Tak sobie wyobrażałem tę sytuację. Mniej jasno zdawałem sobie 
sprawę tego, jak należało się zachować w stosunku do tego dziwnego chłopaka. Okazywał 
dobrą znajomość Zachodu i wprawę w potrzebnych tam umiejętnościach, co skłaniało do 
przypuszczenia, że wychował się w jakichś niezwykłych warunkach. Nic więc dziwnego, że 
przypatrywałem mu się z żywym zaciekawieniem. 


Jechał o pół długości konia przede mną, a blask chylącego się ku widnokręgowi słońca oblewał go złotymi promieniami. W jego oryginalnych rysach widać było obok młodzieńczej 
miękkości siłę woli i energię, z postawy zaś i z każdego ruchu przebijała samodzielność i 
pewność siebie, nie pozwalająca traktować go jak dziecko, choć nie mógł liczyć więcej niż 
szesnaście lat. 

Patrząc na niego przypomniałem sobie czytane dawniej opowiadania i historie o odwadze, 
jaką tu, na Dzikim Zachodzie, odznaczają się nawet dzieci. Sądziłem jednak, że samodzielność tego chłopaka była nie tylko cechą jego charakteru, lecz i jego warunków materialnych, 
gdyż nie pytałby mnie z taką swobodą o cenę konia. 

Wtem ściągnął cugle. 

¦ Czy zmierzacie do New Venango, sir? 

¦ Tak. 

¦ I przybywacie oczywiście z sawanny? 

¦ Widać to chyba po mnie. 

¦ Ale nie jesteście westmanem! 

¦ Czy cieszycie się tak bystrym wzrokiem, że poznajecie to natychmiast? 

¦ Jesteście Europejczykiem. 

¦ Tak. Czy mój angielski akcent świadczy, że jestem cudzoziemcem? 

¦ Trochę. Co do mnie urodziłem się nad Ouicourt. Matka moja była Indianką z plemienia 
Assineboinów. 

To wyjaśniło mi od razu szczególne rysy jego twarzy oraz ciemną barwę cery. A więc matka 
jego umarła, ojciec zaś żył. W każdym razie natknąłem się tu na jakieś bardzo interesujące 
okoliczności. To jednak, co czułem w tej chwili do chłopca, było czymś więcej niż pustą ciekawością. 

¦ Spojrzyjcie no tam! ¦ wezwał mnie podnosząc rękę. ¦ Widzicie dym wychodzący jakby 
spod ziemi? 

¦ Ach! Jesteśmy więc nareszcie nad szukanym przeze mnie jarem, w którym leży New Venango! Czy znacie Emery Forstera, króla naftowego? 

¦ Trochę. Jest ojcem żony mojego brata, który mieszka w Omaha. Wracam właśnie stamtąd 
z odwiedzin i wstąpiłem po drodze tutaj. Czy macie coś do załatwienia z Forsterem, sir? 

¦ Nie. Udaję się do sklepu po zakupy, a zapytałem o Forstera tylko dlatego, że, jako król 
naftowy, jest dla każdego przybysza ciekawą osobistością. 

¦ Czy widzieliście go już kiedykolwiek? 

¦ Nie! 

¦ O. i owszem! Widzicie go nawet teraz, gdyż jedzie u waszego boku! Widać niedostatecznie się sobie przedstawiliśmy, ale możemy to sobie darować. Preria nie wymaga zbytnich 
ceremonii. 

¦ Nie podzielam tego zdania ¦ odrzekłem, nie zaszczyciwszy Jankesa ani jednym spojrzeniem. ¦ Sądzę nawet, że preria wytworzyła bardzo surową etykietę, tylko miarą jej nie jest 
kabza, lecz prawdziwa wartość człowieka. Dajcie jednemu z waszych aroganckich królów 
naftowych pistolet, z którego tak znakomicie strzelacie, i poślijcie go na Zachód, a zginie pomimo swoich milionów. Zapytajcie natomiast któregokolwiek z westmanów, panujących z 
rusznicą w ręku nad prerią, ile ma pieniędzy, to zaśmieje się wam w oczy. Tam gdzie człowiek znaczy tyle, ile niebezpieczeństwo, któremu musi dać radę, moja „patentowana czapka” 
spełni lepsze usługi niż pół tuzina źródeł oleju skalnego. Preria nadaje swoje prawa i przepisy 
grzeczności nie przez nauczyciela tańców, lecz nożem! 

Oko jego zabłysło szybkim, jasnym spojrzeniem, które przemknęło od Forstera do mnie. 
Zauważyłem, że to, co powiedziałem, było po jego myśli. Mimo to nie zaniechał sprostowania: 


¦ Nie odmawiam wam pewnej słuszności, sir, ale chyba się znajdzie tu i ówdzie traper, który nie zdziwiłby się, gdyby go spytano o „kruszec”. Czy słyszeliście kiedy o Old Firehandzie? 

¦ Czemużby nie? Jest jednym z najbardziej poważanych westmanów. Nie spotkałem go 
jednak dotąd, co prawda. 

¦ No, widzicie, on i Winnetou, którego przecież znacie, a więc biały i czerwonoskóry, należą do takich ludzi, jakich właśnie mam na myśli. Znają oni każdy zakątek w górach i mogliby 
was zaprowadzić do pokładów złota i srebra, o których istnieniu i obfitości nikomu się nie 
śniło. Wątpię, czy którykolwiek z nich zamieniłby się z narciarzem! 

¦ Pshaw! Harry ¦ wtrącił Forster ¦ sądzę, że nie chcesz robić aluzji! 

Chłopak nie odpowiedział, ja zaś rzekłem chłodno: 

¦ Nafciarz w każdym razie nie doszedł do swoich skarbów własną zasługą i nie odważyłby 
się narazić dla nich życia. Przyznacie zresztą, mój młody master, że wasza odpowiedź jest 
tylko potwierdzeniem tego, co ja mówię. Prawdziwy myśliwiec może znaleźć żyłę złota, ale 
za jej zawartość nie sprzeda wolności, którą ceni nade wszystko. Lecz oto jar, a zarazem cel 
naszej podróży. 

Zatrzymaliśmy się nad krawędzią parowu i spojrzeliśmy na małą osadę. Wyobrażałem sobie, że liczy ona znacznie więcej domów. Dolina, leżąca przed nami, tworzyła jakby wąskie 
koryto, otoczone zewsząd pnącymi się stromo skałami i przecięte w środku pokaźną rzeczką. 
Cały teren najeżony był urządzeniami potrzebnymi do wydobywania oleju skalnego, W górze, 
tuż nad rzeką, widać było świder w pełnym ruchu. Pośrodku, przed właściwymi zabudowaniami fabrycznymi stał dom, mimo swej prowizoryczności dość .okazały, a wokoło niego, 
gdzie tylko okiem sięgnąć, wszędzie leżały klepki, dna i gotowe beczki próżne lub napełnione 
cennym palnym materiałem, 

¦ Tak, to jest nasz jar, sir ¦ odrzekł Harry. ¦ Po tamtej stronie widzicie sklep, a zarazem 
restaurację, hotel, gdzie można dostać wszystko, czego kto zapragnie. Tu zaś prowadzi droga 
na dół. Jest trochę stroma, tak że trzeba zsiąść z konia, ale niebezpieczeństwa nie ma. Czy 
pójdziecie z nami? 

Zeskoczyłem szybko z siodła, a on także, mówiąc; 

¦ Weźcie konia za wodze. ¦ Swallow sam zejdzie ¦ odrzekłem. ¦ Schodźcie pierwsi! 

Chłopiec wziął swego konia za cugle, a mój mustang zaczął iść za mną bez osobnego wezwania. Forster szedł z tyłu ze swoim koniem powoli i ostrożnie. Przy tej sposobności przypatrzyłem się gibkim i zręcznym krokom idącego przede mną chłopca, którego osoba zajmowała mnie z każdą minutą coraz bardziej. Na dnie doliny wsiedliśmy znowu na konie. Chciałem się pożegnać, sądząc, że Forster i Han-y pojadą wprost do domu, gdy tymczasem mnie 
wypadła droga w odwrotnym kierunku. 

¦ Dajcie pokój, człowieku ¦ odezwał się Forster. ¦ My także pojedziemy do sklepu, gdyż 
chciałbym z wami załatwić jeszcze pewną drobnostkę! 

Miło mi było zabawić z nimi dłużej ze względu na towarzystwo młodzieńca. Nie pytałem 
jednak Forstera, o jaką drobnostkę mu chodzi, zresztą niedługo czekałem na wyjaśnienie. Gdy 
bowiem zsiadłem z konia koło ,,Magazynu-hotelu”, jak brzmiał napis umieszczony na 
drzwiach prostego domku, Forster zeskoczył także ze swego i ujął Swallowa za uzdę. 

¦ Kupię od was tego konia. Ile żądacie? 

¦ Ja go nie sprzedam! 

¦ Dam dwieście dolarów. Zaśmiałem się tylko. 

¦ Dwieście piędziesiąt! 

¦ Nie trudźcie się, sir! 

¦ Trzysta! 

¦ Koń nie jest na sprzedaż! 

¦ Trzysta, a ponad to ¦ wszystko, co macie zamiar kupić w tym sklepie. 

¦ Czy wam się zdaje, że człowiek z prerii sprzeda konia, bez którego by zginął? 


¦ To odstąpię wam mego w dodatku! 

¦ Zatrzymajcie sobie swoją szkapę. Ja nie dam za nią ani włoska z mojej czapki! 

¦ Ale ja muszę mieć waszego konia! ¦ odparł niecierpliwie. ¦ On mi się podoba! 

¦ Bardzo wierzę, ale go nie dostaniecie. Jesteście za ubogi na to, by za niego zapłacić. 

¦ Za ubogi?! ¦ Spojrzał na mnie takim wzrokiem, jakby mnie chciał przestraszyć. ¦ Czy 
nie słyszeliście, że jestem Emery Forster? Kto mnie zna, wie bardzo dobrze, że mogę zapłacić 
za tysiąc takich mustangów! 

¦ Wasza kieszeń nic mnie nie obchodzi. Jeśli istotnie możecie dobrze zapłacić, to udajcie 
się po dobrego konia do handlarza, a mojego teraz puśćcie! 

¦ Jesteście bezczelny drab, wiecie? Taki obdartus jak wy, któremu palce z butów wyglądają, powinien się cieszyć, jeśli dostaje pieniądze na nowe buty, bo w ten sposób raz przynajmniej zdobędzie je uczciwą drogą! 

¦ Emery Forsterze, trzymaj no swój język na wodzy, bo możesz się łatwo przekonać, że 
człowiek, który jest opłacony aż nadto jednym nabojem prochu, bardzo prędko jest gotów 
sam uiścić tego rodzaju zapłatę! 

¦ Oho, mój chłopcze! To nie sawanny, gdzie pierwszy lepszy rabuś robi, co mu się podoba. 
W New Venango ja jestem jedynym panem i władcą i kto mnie po dobremu nie usłucha, tego 
nauczę rozumu innym sposobem. Podałem ostatnią cenę. Dostanę konia, czy nie? 

Każdy inny westman dawno już odpowiedziałby na to wszystko bronią, ale zachowanie Forstera bawiło mnie raczej, niż gniewało, poza tym postępowałem tak ze względu na jego towarzysza. Gdyby był sam, zachowałbym się inaczej. 

¦ Nie ¦ odpowiedziałem spokojnie. ¦ Puśćcie! Sięgnąłem po cugle, które Forster trzymał 
w ręku, ale pchnął mnie w pierś tak silnie, że się zatoczyłem, i wskoczył na siodło. 

¦ Tak, teraz ci pokażę, że Emery Forster potrafi kupić konia nawet wówczas, kiedy mu się 
go odmawia. Tu stoi mój koń, należy teraz do ciebie. Rachunek w sklepie zapłacę, a po dolary 
możesz przyjść, kiedy ci się spodoba! Chodź, Karry! Skończyliśmy! 

Chłopiec nie pojechał jednak od razu, lecz zatrzymał się jeszcze na chwilę i spojrzał mi z 
zaciekawieniem w oczy. Gdy dostrzegł, że nie mam zamiaru odbierać swej własności na sposób - westmański, przemknął mu po twarzy wyraz głębokiej pogardy. 

¦ Czy wiecie, co to jest kujot, sir? ¦ zapytał. 

¦ Tak ¦ odrzekłem spokojnie. 

¦ Cóż o nim sądzicie? 

¦ To tchórzliwe i niegodne uwagi zwierzę, które ucieka, nawet gdy usłyszy szczekanie psa. 

¦ Macie słuszność. Łatwo wam było dać tę odpowiedź, ponieważ... sami jesteście kujotem! 

Po tych słowach odwrócił się z gestem nieopisanego lekceważenia i podążył za „panem i 
władcą” New Ve-nango. 

Milczałem, gdyż wiedziałem, co czynię. Swallow jeszcze nie przepadł, a zostawiając go na 
krótki czas u Forstera, mogłem znowu zobaczyć Harry'ego, który mnie bardzo zainteresował. 
Ostatnich jego słów nie uważałem za obelgę, ponieważ pochodziły właśnie od niego. 

W drzwiach sklepu ukazało się kilku ludzi, którzy przysłuchiwali się naszym mało budującym pertraktacjom. Jeden z nich przywiązał konia Forstera do słupa i przystąpił do mnie. W 
tym hultaju o ryżej głowie i zapitej twarzy poznałem Irlandczyka. 

¦ Nie żałujcie tego targu, master! ¦ rzekł. ¦ Złe na tym nie wyjdziecie. Czy zabawicie dłużej w New Ve-nango? 

¦ Nie czuję do tego najmniejszej ochoty! Czy wy jesteście właścicielem tego sławnego 
przedsiębiorstwa? 

¦ Ja we własnej osobie, a przedsiębiorstwo rzeczywiście jest sławne. Pod tym względem 
macie słuszność. Sławne ¦ dopóki znajdują się tacy, którym brandy gładko spływa do gardła, 
a wy przybyliście tu może nawet na swoje szczęście! 

¦ Jak to? 


¦ Zaraz wam to wyjaśnię. Moglibyście zostać u mnie nie tylko na dziś, jutro i pojutrze, lecz 
na zawsze. Potrzeba mi właśnie posługacza, który by się nie rzucał od razu, jak dostanie tęgiego kopniaka. W naszym interesie 

ambicja jest często rzeczą zbyteczną i szkodliwą. Widziałem właśnie, że wy potraficie 
znieść bez słowa nawet porządnego szturchańca. Zgódźcie się, a dobrze na tym wyjdziecie. 

Właściwie brała mnie wielka ochota dać temu człowiekowi w twarz, ale jego oferta bawiła 
mnie raczej, aniżeli złościła. Nie odpowiedziawszy więc nic na to, wszedłem do jego sklepu, 
aby zakupić rzeczy, których potrzebowałem. Kiedy zapytałem o cenę wybranych przedmiotów, spojrzał na mnie zdumiony i rzekł: 

¦ Czy nie słyszeliście, że Emery Forster chce za wszystko zapłacić? On dotrzyma słowa, 
możecie więc wziąć te wszystkie rzeczy, choćbyście nie mieli ani jednego centa. 

¦ Dziękuję! Jeśli sobie coś kupuję, to płacę swoimi pieniędzmi. Nie potrzebuję pieniędzy 
koniokrada. 

Kupiec chciał się sprzeciwić, ale gdy zobaczył pełną garść złotych monet, które wyjąłem zza 
pasa, na jego twarzy ukazał się wyraz nadzwyczajnego respektu. Teraz rozpoczął się handel z 
ową przebiegłością i uporem, z jakim zawsze w tamtych stronach kupcy wyzyskują obcego. 

Nareszcie zgodziliśmy się. Za wcale niemałe pieniądze kupiłem nowe ubranie traperskie i 
zaopatrzyłem się w żywność i amunicję na dłuższy czas. 

Tymczasem zapadł wieczór, a dolinę wypełniła głęboka ciemność. Nie miałem ochoty zostać w niskim i dusznym pokoju hotelowym, toteż zarzuciłem na plecy worek napełniony 
obrokiem i wyszedłem na dwór. Chciałem się udać do Forstera, aby go pouczyć o jego prawach jako władcy doliny. 

Droga wiodła wzdłuż rzeki. Uderzyło mnie teraz to, czego przedtem nie zauważyłem, zajęty 
obserwowaniem młodego towarzysza Forstera. Oto woń nafty, napełniająca całą dolinę, 
wzmagała się w pobliżu wody. Rzeka niosła widocznie na swych falach niemałą ilość tej palnej cieczy. 

Domy, do których się zbliżałem, rozciągały się przede mną czarnym szeregiem. Kiedy jednak skręciłem nieco w stronę posiadłości Forstera, z werandy jego domu padł jasny blask 
światła, wskutek czego spostrzegłem, że siedzi na niej małe towarzystwo. Będąc już koło 
płotu, który otaczał placyk przed domem, usłyszałem lekkie parskanie. Od razu wyjaśniło mi 
to sytuację. Wiedziałem, że nikt obcy nie zdoła Swallowa wprowadzić do stajni. Musiano go 
więc pozostawić na wolnym powietrzu i przywiązano tuż pod werandą, ponieważ tam najlepiej można go było pilnować. Przekradłem się po cichu przez ciemne miejsca placu aż do 
niskiego muru, w który wpuszczone były dźwigary lekkiego dachu. W ten sposób dostałem 
się do konia i ku swemu zadowoleniu ujrzałem także Harrye'go leżącego w hamaku. Miał on 
najwidoczniej zamiar wytłumaczyć coś siedzącemu obok niego Forsterowi. Nie odwracając 
od nich wzroku przywiązałem worek do siodła Swallowa. Dzielny koń nie dał także zdjąć z 
siebie uzdy. Gdybym tylko gwizdnął, wówczas kiedy Forster na nim odjeżdżał, byłby go 
pewno zrzucił i powrócił do mnie. 

¦ To niepotrzebne i zbrodnicze przedsięwzięcie, drogi wuju, nie obliczyłeś sobie chyba tego 
dokładnie ¦ powiedział chłopiec. 

¦ Czy chcesz mnie może uczyć kalkulacji? Ceny nafty dlatego są takie niskie, że źródła dostarczają jej zbyt wiele. Jeśli zatem jeden i drugi z nas pozwoli jej przez miesiąc spływać 
swobodnie, to nafta podrożeje”, a my zrobimy interes, powiadam ci, świetny interes. Tak postanowiono i każdy dotrzyma przyrzeczenia. Puszczę teraz z dolnego szybu wszystko do naszego Venango River. Zanim ceny podskoczą, trafimy dalej w górze na ropę, a ponieważ 
mam dużo beczek, prześlę potem w przeciągu kilku dni taką ilość nafty na Wschód, że przyniesie mi to setki tysięcy. 

¦ To nie jest uczciwe przedsięwzięcie. Zapomnieliście także, jak widzę, o źródłach w Starym Kraju i gdzie indziej, Wasze postępowanie natychmiast podnieci tamtejszą konkurencję 


do jak największych wysiłków, wy sami zaś dacie w rękę broń śpiącemu jeszcze przeciwni

kowi. 

Zresztą zapasy, nagromadzone tu, w Stanach, są tak wielkie, że wystarczą na długi czas. 

¦ Nie wiesz, jak wielkie jest zapotrzebowanie, i dlatego nie możesz wydawać o tym sądu, a 
w ogóle jesteś na to za młody. 

¦ To należałoby wpierw udowodnić! 

— Dowód bardzo łatwy. Czy nie przyznałeś przed chwilą, że pomyliłeś się co do owego 
westmana, czy czym tam był ten człowiek? Nigdy bym nie przypuszczał, że może ci się podobać takie towarzystwo. 
Harry zarumienił się i odpowiedział natychmiast: 

¦ Wyrosłem w takim towarzystwie, wiesz o tym. Żyłem dotychczas w ostępach leśnych i 
musiałbym chyba ani trochę nie kochać ojca, gdybym gardził tym „towarzystwem” tylko z 
powodu jego zewnętrznego wyglądu. Bywają tam ludzie, którym niejeden z naszych dżentelmenów i królów przemysłu nie dorówna pod względem wartości wewnętrznej. Zresztą nie ma 
dziś mowy o pomyłce, gdyż powiedziałem, że mi się tylko zdawało, a zwykłem czynić różnicę między przypuszczeniem a twierdzeniem. 

Forster chciał mu odpowiedzieć, ale nie zdołał, gdyż w tej chwili rozległ się straszliwy huk, 
jak gdyby ziemia pod nami zadrżała i pękła na dwoje. Gdy spojrzałem w bok, ujrzałem z 
przerażeniem w górnej części doliny, gdzie pracował świder, jasny strumień ognia, który buchał prostopadle w górę prawie na pięćdziesiąt stóp, rozpływał się tam, a potem spadał na 
ziemię i zalewał ją z niepohamowaną szybkością. Wnet zaczął się wciskać w narządy oddechowe ostry odór; zdawało się, że powietrze napełnione jest lekkim, eterycznym ogniem. 

Znałem to straszne zjawisko, ponieważ widziałem je w całej okropności w dolinie Kanawha. 
Jednym skokiem znalazłem się wśród skamieniałego ze strachu towarzystwa. 

¦ Pogaście światła, prędzej gaście światła! Świder trafił na ropę, a wy nie zabroniliście palić 
ognia w pobliżu. Teraz gazy się rozchodzą i zapalają wszystko po drodze. Pogasić światła, bo 
w dwie minuty pożar obejmie całą dolinę! ¦ zawołałem. 

Biegałem od jednego płonącego kandelabra do drugiego. ale w górnych pokojach świeciły 
się również lampy, a od strony sklepu błyszczało także światło. W dodatku fale tryskającej 
wysoko ropy rozlały się z niewiarogodną szybkością po całej górnej dolinie i dopłynęły do 
rzeki, wobec czego należało już właściwie myśleć tylko o tym, żeby ocalić życie. 

¦ Ratujcie się, ludzie, biegnijcie, na miłość Boga! Starajcie się wydostać z doliny! ¦ wołałem dalej. 

Nie troszcząc się o nikogo więcej, porwałem Harry'ego w ramiona i w następnej chwili siedziałem już z min na siodle. Nie rozumiejąc mojego postępowania i nie doceniając niebezpieczeństwa, Harry wyrywał się jak mógł z mych objęć, ale ponieważ w takich chwilach siła 
człowieka zwiększa się do najwyższych granic, przeto jego wysiłki ustały prawie zupełnie 
pod naciskiem moich rąk. Swallow, którego instynkt działał sprawniej niż cugle i ostrogi, 
poniósł nas szalonym pędem w dół rzeki. 

Do ścieżki górskiej, którą z sawann ów zeszliśmy do New Venango, nie mogliśmy się dostać, gdyż przepłynął już koło niej strumień żaru. Można się było ocalić tylko uciekając w dół 
rzeki, ale za dnia nie zauważyłem tu żadnej drogi, przeciwnie ¦ ściany skalne schodziły się 
tak ciasno, że rzeka pieniąc się zdobywała sobie wyjście przemocą. 

¦ Powiedzcie ¦ rzekłem do Harry'ego w trwożnej obawie ¦ czy tędy prowadzi jakaś droga 
z doliny? 

¦ Nie, nie! ¦ stękał usiłując kurczowo wydostać się z moich objęć. ¦ Puśćcie mnie, mówię 
wam, puśćcie! Nie potrzebuję was, poradzę sobie sam. 

Nie zważałem oczywiście na to żądanie i badałem dalej wąski pas horyzontu, jaki się wyłaniał spod wznoszących się stromo ścian skalnych. Wtem poczułem ucisk w okolicy pasa, a 
równocześnie chłopiec zawołał; 


Co chcecie ze mną zrobić? Puśćcie mnie, bo w przeciwnym razie wbiję wam w brzuch wasz 
własny nóż. 

Ujrzałem w jego ręku błysk ostrza; był to mój nóż, który mi wyrwał zza pasa. Nie mając 
czasu na długie wyjaśnienia, ścisnąłem oba jego przeguby w mojej prawej ręce, obejmując go 
lewą coraz mocniej. 

Niebezpieczeństwo zwiększało się z każdą chwilą. Rozżarzony strumień dosięgał już składów. Beczki zaczęły pękać z donośnym hukiem, wylewając równocześnie swą palącą się zawartość do morza płomieni, które rosło ciągle i posuwało się naprzód z coraz większą chyżością. 

Powietrze było tak gorące, że można się było udusić. Miałem uczucie, jak gdybym się już 
gotował w garnku wrzącej wody. Gorąco i suchość powietrza wzmagały się z ogromną siłą ¦ 
wydawało mi się, iż płonę wewnątrz. Niewiele brakowało mi do utraty przytomności, ale 
chodziło nie tylko o moje życie, lecz także o życie chłopca. 

¦ Naprzód, Swallow! Naprzód! 

Straszny żar spalił mi słowa na ustach, dalej mówić nie mogłem. Szczęściem zachęcanie konia do pośpiechu było zbyteczne, gdyż dzielne zwierzę pędziło z nieprawdopodobną wprost 
szybkością. Pomimo że przebyłem w ten sposób dość znaczną przestrzeń, przekonałem się, że 
z tej strony rzeki nie było wyjścia. Płomienie oświetlały skaliste ściany dość jasno, by dojrzeć, że wspiąć się na stoki doliny było niepodobieństwem. Powiedziałem więc sobie w duchu: „Jazda na drugą stronę rzeki!” i rzuciłem się do wody, ścisnąwszy mustanga kolanami, 
by go zmusić do skoku. Fale rzeki podniosły się wysoko i zamknęły nad nami. Poczułem w 
żyłach nową siłę, nowe życie, ale grzbiet konia wymknął się spode mnie. To jednak było mi 
w tej chwili obojętne ¦ pragnąłem tylko dostać się jak najprędzej na drugi brzeg. Dotąd 
Swallow był szybszy od żywiołu płomieni. Teraz jednak ogień zaczął spływać rzeką, podsycany ustawicznie ropą płynącą ze źródła. Zdawało się, że mnie dosięgnie za minutę, za sekundę, a może nawet w tej chwili. Nieprzytomny chłopiec trzymał się mnie stężałymi śmiertelnie ramionami. Płynąłem jak jeszcze nigdy w życiu, a raczej nie płynąłem, lecz ciskałem 
sobą w szalonych skokach przez nurty prześwietlone aż do dna drgającymi światłami. Ogarnął mnie straszny, potworny lęk... Wtem usłyszałem tuż przy sobie parsknięcie konia. „Swallowie, mój wierny, dzielny Swallowie, czy to ty?” Już brzeg... tam wsiądę znowu na siodło... 
Niestety nie mogłem się na nie wydostać... Boże, Boże! Wszak nie każesz mi tu zostać... Skoczyłem jeszcze raz... i udało się... ,,Swallowie, precz, precz, dokąd chcesz, tylko dalej od tego 
piekielnego żaru!” 

Wiedziałem, że pędzę dalej, ale nie troszczyłem się już o to ¦ dokąd. Oczy moje, zapadłe 
głęboko, musiały świecić jak roztopiony kruszec ¦ wpadający przez nie blask przepalał mi 
mózg. Język wysunął się spomiędzy wyschniętych warg, wydawało mi się, że całe moje ciało 
to jarzące się próchno, którego wiotki popiół może się rozpaść w każdej chwili. Koń stękał i 
jęczał pode raną prawie ludzkim głosem. Biegł, skakał, wspinał się, przelatywał ponad skały, 
rozpadliny, krawędzie i szczyty w tygrysich i wężowych ruchach. Prawą ręką objąłem 

jego szyję, a lewą trzymałem wciąż chłopca. Po jeszcze jednym strasznym, ogromnym skoku minęliśmy skalną ścianę. Przebyliśmy dalszych kilkaset kroków w głąb prerii, Swallow 
stanął, a ja zsunąłem się na ziemię. 

Podniecenie i nadmierny wysiłek były jednak tak wielkie, że przezwyciężyły opanowujące 
mnie omdlenie. Podniosłem się znów powoli, objąłem rękoma szyję wiernego zwierzęcia, 
któremu drżały wszystkie członki ciała, i całowałem je wśród szlochania z żarliwością, z jaką 
rzadko chyba całowano kiedykolwiek ukochaną dziewczynę. 

¦ Drogi Swallowie, dzięki ci, ocaliłeś nas obu. Tej godziny nigdy ci nie zapomnę! 

Niebo płonęło jak krew, a dym rozpętanego żywiołu unosił się w gęstych, czarnych, poprzerywanych purpurowymi promieniami kłębach nad miejscem zniszczenia. Nie było jednak 
czasu na te rozmyślania, gdyż przede mną leżał Harry, blady, zimny i sztywny, ciągle jeszcze 


trzymając kurczowo nóż w ręku. Wydało mi się, że już nie żyje, że utonął w nurtach rzeki, 
gdy chciałem go wydrzeć płomieniom. 

Przemokłe ubranie przylegało ściśle do jego nieruchomego ciała. Na pobladłej twarzy igrały 
ponure odblaski ognistych płomieni, wyskakujących ponad krawędź doliny. Wziąłem go na 
ręce, odgarnąłem włosy z czoła, natarłem skronie, przyłożyłem usta do jego warg, aby w nieruchomą pierś tchnąć mój własny oddech, słowem, czyniłem wszystko, do czego byłem zdolny w mej bezsilności, aby go przywołać do życia. 

Nareszcie drgnął, z początku nieznacznie, a potem coraz widoczniej. Serce zaczęło bić, a 
pierś słabo się poruszać. Chłopiec zbudził się, otworzył szeroko oczy i spojrzał mi w twarz z 
nieopisanym wyrazem. Wkrótce jego martwy dotychczas wzrok ożywił się i Harry zerwał się 
z głośnym okrzykiem. 

¦ Gdzie jestem? Kto wy? Co się stało?! ¦ zawołał. 

¦ Ocaliłem was z pożaru, który szaleje tam na dole. Dźwięk mego głosu i widok wciąż jeszcze buchających wysoko płomieni ocuciły go do reszty. 

¦ Pożar? Na dole? To prawda! Na Boga, tam się paliło! A Forsterowie... 

Jak gdyby pod wpływem myśli o strasznym niebezpieczeństwie, w jakim zostawił krewnych, podniósł się groźnie i krzyknął: 

¦ Panie, jesteście tchórzem, nędznym tchórzem, kujotem, jak to już ode mnie słyszeliście. 
Mogliście ocalić ich wszystkich, wszystkich, wy tymczasem umknęliście jak szakal przed 
szczekaniem nędznego psa. Gardzę wami i wracam do nich! 

Chciał odejść, ale przytrzymałem go za rękę. 

¦ Zaczekajcie! Nic się już nie da zrobić. Pędzicie tylko po swoją własną zgubę! 

¦ Puśćcie mnie! Nie chcę mieć nic więcej do czynienia z tchórzami! 

Wyrwawszy rękę popędził. Równocześnie poczułem w palcach jakiś mały przedmiot. Był to 
pierścień, który podczas silnego szarpnięcia zsunął się Harry'emu z palca. Ruszyłem za 
chłopcem, lecz on już zniknął wśród stromo spadających skał. Trudno się było gniewać na 
niego. Był jeszcze młody, a katastrofa odebrała mu spokój niezbędny przy ocenie sytuacji. 
Schowałem więc pierścień i usiadłem, by wypocząć po nadludzkim wysiłku. Postanowiłem tu 
zostać przez noc i zaczekać na świt, gdyż przedtem nie podobna było dostać się do jaru. 

Wszystkie moje nerwy dygotały, a dolina, w której wciąż jeszcze płonął żar naftowy, wydawała mi się piekłem. Stare ubranie, które miałem na sobie, rozpadało się na mnie jak 
próchno. Włożyłem więc nowe, które podczas przeprawy przez rzekę zmokło, ale zostało 
nienaruszone. 

Swallow leżał blisko mnie nie tykając nawet trawy, której było pod dostatkiem. Dzielne 
zwierzę ucierpiało tak samo jak ja albo nawet jeszcze więcej. Ale co się stało z mieszkańcami 
doliny? Pytanie to nie dawało mi zasnąć, pomimo że bardzo potrzebowałem odpoczynku. 
Czuwałem przez całą noc i wychodziłem często na krawędź jaru, by spojrzeć na dół. Ogień 
nie miał już tych rozmiarów, co przedtem, ale mimo to tworzył widok, którego nigdy nie zapomnę. Nafta biła z szybu na wysokość trzydziestu łokci. Słup ten płonął, rozpryskiwał się w 
górze na poszczególne snopy i tysiące iskier, spadał na ziemię i pędził potem jako wstęga 
ognia wysokości paru metrów ku rzece, zajmując natychmiast całą jej szerokość. Tak trwało 
do rana i ¦ jeśliby się nie udało ognia zagasić ¦ musiało się tak palić dalej dopóty, dopóki 
nafta tryskała z szybu. Światło dzienne złagodziło tylko intensywność barwy płomieni. Kiedy 
teraz znowu spojrzałem na dół, zobaczyłem, że z wyjątkiem małego domku położonego na 
najwyższym miejscu doliny, dokąd ogień nie mógł się dostać ¦ zniknęło wszystko. Dom 
mieszkalny, zabudowania fabryczne i wszystkie inne, jakie się tu znajdowały, stały się pastwą 
płomieni. Cały jar aż do najwyższej krawędzi był czarny i wyglądał jak straszna, olbrzymia, 
pokryta sadzą patelnia, której zawartość zwęglił nieuważny kucharz. 

Przed ocalonym domkiem stało kilkoro ludzi, a pośród nich Harry. Śmiały chłopiec odważył 
się widocznie zejść tam w nocy. Teraz w ciągu dnia potrafiłoby to każde dziecko. Ścieżką 


więc, którą poprzedniego dnia dostałem się do doliny, poszedłem ku domkowi. Zauważyłem, 
że Harry pokazuje mnie swoim towarzyszom, Jakiś człowiek zniknął w domku i wyszedł po 
chwili ze strzelbą w ręku, po czym ruszył naprzeciw mnie aż do przeciwległego brzegu. 

¦ Halo! ¦ zawołał groźnie. ¦ Co tu jeszcze robicie? Zabierajcie się, jeśli nie chcecie dostać 
kulą między żebra! 

¦ Zostałem tu, aby wam pomóc, o ile możności ¦ odpowiedziałem. 

¦ Wiem! ¦ zaśmiał się szyderczo. ¦ Taką pomoc dobrze znamy! 

¦ Muszę także pomówić z Harry'm. 

¦ To będzie trudno! 

¦ Chcę mu coś dać. 

¦ Nie zawracajcie głowy! Ciekaw jestem, co by mógł mu dać taki hultaj! Najpierw zachowuje się tchórzliwie i bez godności, że aż litość bierze, a potem podpala z zemsty naftę!

Przez chwilę nie zdołałem przemówić ani słowa. Ja ¦ podpalaczem? Ów człowiek uważał 
zapewne moje milczenie za dowód winy, gdyż mówił dalej: 

¦ Widzicie, jaki lęk was zdjął! Tak, wiemy dobrze, o co tu chodzi. Jeśli nie odejdziecie natychmiast, dostaniecie kulą! 

Złożył się do mnie ze strzelby, na co zawołałem z gniewem: 

¦ Co wam do głowy strzeliło, człowieku? O podpaleniu nie może być mowy. Gazy naftowe 
zapaliły się od waszych lamp i świec. To straszne nieszczęście jest następstwem waszego 
własnego niedbalstwa. 

¦ Wiem już, wiem! Precz stąd! A może mam wystrzelić? 

¦ Czyż ratowałbym chłopca z narażeniem własnego życia, gdybym był sprawcą pożaru? 

¦ To wymówka! Gdybyście rzeczywiście chcieli nam pomóc i nie umknęli, wszyscy byliby 
ocaleli, a tak wszyscy się spalili, strasznie się spalili. Posyłam wam za to nagrodę! 

Przy tych słowach strzelił do mnie. Oburzenie, które mnie opanowało, zatrzymało mnie w 
miejscu, w którym stałem. Nie ruszyłem się, aby ujść kuli, i wyszło mi to na dobre, gdyż 
człowiek ów źle wymierzył i nie trafił. Palce mi drgnęły, by mu odpowiedzieć niechybną kulą. nie uczyniłem tego jednak. Odwróciłem się i skierowałem zwolna w górę, nie obejrzawszy 
się ani razu. Przybywszy na górę, dosiadłem konia i odjechałem. Jeśli człowieka, który jest 
wybawcą, zamiast wdzięczności spotyka ciężkie oskarżenie o zbrodnię, wówczas najlepiej 
tylko kurz strzepnąć z obuwia. 

W kilka dni potem znalazłem się na prerii Grawel, gdzie czekałem na Winnetou cały tydzień. Nie cierpiałem przez ten czas niedostatku, gdyż w tych stronach było mnóstwo zwierzyny. Okolica nie wydawała mi się też ani osamotniona, ani nudna, gdyż włóczyło się tu 
kilka hord 

Siuksów, wskutek czego wciąż musiałem się mieć na baczności. Gdy potem przybył Winnetou i dowiedział się ode mnie o obecności czerwonoskórych, zgodził się od razu ze mną, że 
należy jechać dalej. 

Ucieszyłem się ogromnie tym, że poznam Old Firehanda, gdyż spodziewałem się, że wiele 
się jeszcze od niego nauczę. Droga do jego siedziby nie była bezpieczna; zauważyliśmy to 
zaraz nazajutrz, natrafiwszy na trop Indianina, który niewątpliwie był na zwiadach. 

Zbadałem dokładnie to miejsce. Koń Indianina był przywiązany do wbitego w ziemię palika 
i poobgryzał kępki na pół zeschłej trawy preriowej. Jeździec leżał tu i bawił się kołczanem. 
Przy tym złamał mu się jeden grot, on zaś wbrew zwykłej indiańskiej ostrożności nie pozbierał ułamków. Podniosłem je, żeby się im przypatrzyć. Nie była to strzała myśliwska, lecz 
wojenna. 

¦ Znajduje się na ścieżce wojennej ¦ rzekłem ¦ ale jest jeszcze młody i niedoświadczony, 
ukryłby bowiem zdradzieckie kawałki. Zresztą ślady jego nóg to nie są ślady dorosłego mężczyzny. 


Rzut oka na dalsze odciski przekonał nas, że młody Indianin wstał ze swego miejsca dopiero 
niedawno, gdyż krawędzie ich były dość ostre, a popchnięte lub przegięte źdźbła trawy nie 
podniosły się jeszcze. 

Poszliśmy dalej tym śladem, dopóki cienie nie zaczęły się zanadto wydłużać i nie zaczęło 
się ściemniać. Zanim jednak zsiadłem z konia, wziąłem lunetę do ręki, aby jeszcze raz spojrzeć na okolicę. Staliśmy właśnie na jednej z licznych falistych wyżyn, które w owej części 
prerii układają się obok siebie jak fale stężałego morza, dzięki czemu widok mieliśmy otwarty. 

Zaledwie przyłożyłem szkło do oka, uderzyła mnie prosta, długa linia, ciągnąca się od 
wschodu wzdłuż północnego widnokręgu aż do najdalej położonego punktu na zachodzie. 
Pełen radości podałem lunetę Winnetou i pokazałem mu, w którym kierunku ma patrzeć. On 
potrzymawszy lunetę przez chwilę, odjął ją nagle od oczu i spojrzał na mnie z wyrazem zapytania w twarzy. 

¦ Czy mój brat wie, jaka to ścieżka? ¦ rzekłem. ¦ To nie droga bawołów ani też nie wydeptała jej stopa czerwonego męża. 

¦ Wiem. Żaden bawół nie przebiegnie takiej przestrzeni jak ta ścieżka i nikt z Indian nie 
potrafi jej wydeptać. To droga konia ognistego, którego dziś jeszcze pewno zobaczymy. 

Podniósł znowu lunetę do oka i przypatrywał się zbliżonemu przez soczewki pasowi szyn. 
Wtem opuścił ją nagle, zeskoczył z konia i zbiegi razem z nim szybko w dolinkę. 

To postępowanie miało oczywiście jakiś słuszny powód, wobec tego zrobiłem natychmiast 
to samo. 

¦ Tam nad ścieżką ognistego konia leżą czerwoni mężowie! ¦ zawołał. ¦ Znajdują się za 
wzniesieniem, ale zobaczyłem jednego ich konia. 

Dobrze Winnetou uczynił, że zszedł z naszego wzniesionego stanowiska, na którym łatwo 
nas było dostrzec. Oddalenie było wprawdzie znaczne nawet dla bystrego wzroku Indian, ale 
podczas mojej włóczęgi widziałem u nich często lunety. Cywilizacja rozszerza się ciągle, a 
chociaż wypiera czerwonoskórych, mimo to daje im w ręce środki oporu przeciwko swej potędze. 

¦ Cóż mój brat myśli o zamiarze tych ludzi? ¦ spytałem, 

¦ Chcą zburzyć ścieżkę ognistego konia ¦ odrzekł. 

¦ Takie jest i moje zdanie. Podejdę ich. 

Wziąwszy lunetę, prosiłem Winnetou, żeby tu na mnie zaczekał, i poczołgałem się ostrożnie. 

Jakkolwiek Indianie na pewno nie mieli pojęcia o naszej obecności w pobliżu, starałem się, 

o ile się to dało, posuwać pod osłoną wyniosłości i w ten sposób dostałem się do nich tak blisko, że mogłem, leżąc na ziemi, przypatrzeć się im i policzyć, ilu ich jest. 
Było ich trzydziestu, pomalowanych wojennymi barwami i uzbrojonych w strzały i strzelby. 
Ponieważ liczba koni była znacznie większa, utwierdziło mnie to w przekonaniu, że chcieli 
wziąć łupy. 

Wtem usłyszałem tuż za sobą cichy oddech. Dobywszy noża odwróciłem się prędko. Był to 
Winnetou, który nie mógł wytrzymać przy koniach. 

¦ Uff! ¦ szepnął. ¦ Mój brat ośmiela się iść tak daleko. To Indianie Ponka, najzuchwalsi z 
Siuksów, a tam leży ich biały wódz, Paranoh. 

Spojrzałem na niego zdumiony. 

¦ Biały wódz? 

¦ Czy mój przyjaciel nie słyszał nic jeszcze o okrutnym wodzu Atabasków, Paranohu? Nikt 

nie wie, skąd tu przyszedł, ale był to dzielny wojownik i na radzie szczepu przyjęto go pomiędzy czerwonych mężów. Kiedy wszystkie siwe głowy odeszły do Manitou, otrzymał fajkę 
pokoju wodza i nazbierał dużo skalpów. Później jednak, oślepiony przez złego ducha, zaczął 


obchodzić się z wojownikami jak z murzyńskimi niewolnikami i musiał uciekać. Teraz znaj

duje się z kolei w radzie Ponków i ma zamiar powieść ich do wielkich czynów. 

¦ Czy mój brat zna jego twarz? 

¦ Winnetou zmierzył się z nim na tomahawki, ale biały jest podstępny i nie walczy rzetelnie. 

¦ To zdrajca, ja to widzę. Chce zatrzymać konia ognistego, a moich braci zabić i ograbić. 

¦ Białych ludzi? ¦ spytał zdziwiony, ¦ Wszak on sam od nich pochodzi. Co mój przyjaciel 
uczyni? 

¦ Zaczekajmy, żeby zobaczyć, czy Paranoh zniszczy ścieżkę ognistego konia, a potem pojedziemy naprzeciwko naszych białych braci i ostrzeżemy ich. 

Winnetou skinął głową. 

Wówczas zdarzało się nierzadko, że biali lub czerwonoskórzy rabusie wykolejali pociągi, by 
je potem ograbić. 

Zmrok zapadał i coraz trudniej było nie tracić z oczu postaci nieprzyjaciół. Musiałem jednak 
dobrze pilnować, co uczynią Indianie. Poprosiłem Winnetou, żeby wrócił do koni i tam na 
mnie zaczekał. Zastosował się do tego, powiedziawszy przedtem: 

¦ Jeśli mój brat znajdzie się w niebezpieczeństwie, niech wyda głos psa preriowego. Przyjdę mu zaraz na pomoc. 

Odszedł, ja natomiast poczołgałem się ku nasypowi kolejowemu, zwracając bacznie uwagę 
na każdy szmer. Dość długo trwało, zanim dostałem się do nasypu. Przelazłem przezeń i ze 
zdwojoną ostrożnością zwróciłem się ku miejscu, gdzie przedtem widziałem Ponków. Dotarłem do nich i zobaczyłem ich właśnie przy robocie. W pobliżu leżało, co na prerii jest rzadkością, mnóstwo wielkich kamieni. Dlatego też prawdopodobnie Ponkowie wybrali to miejsce 
do wykonania swego zamiaru. Usłyszałem, że rzucają na szyny duże i ciężkie kamienie, co 
mogłem wywnioskować z sapania tych, którzy je znosili. 

Wobec takiej sytuacji szkoda było każdej chwili. Poczołgałem się szybko z powrotem, potem zaś, podniósłszy się, pobiegłem czym prędzej tą samą drogą, którą przybyłem. Nie wiedziałem, w którym miejscu się znajdujemy, ani nie znałem godziny nadejścia pociągu, odgadłem jednak kierunek, z którego należało się go spodziewać. Mógł nadjechać lada chwila, a 
po to, by go ostrzec, trzeba było pójść dość daleko. Byłem tak podniecony, że zapomniałem o 
haśle, i Winnetou, na którego wpadłem, nie poznał mnie i omal nie pchnął nożem. 

Po kilku słowach porozumienia byliśmy już na koniach i pędziliśmy ostrym kłusem ku 
wschodowi. Przydałoby się nam trochę światła księżycowego, ale i jasne miganie gwiazd 
wystarczyło w pewnej mierze do rozpoznania drogi. 

Upłynął jeden kwadrans, a potem drugi. Jeśliby się tylko udało dokazać tego, żeby nas ze 
zbliżającego się pociągu zauważono, niebezpieczeństwo byłoby zażegnane. Pragnęliśmy jednak uczynić to w tajemnicy przed Indianami, a na płaskim terenie przenikliwe światło lokomotyw amerykańskich widoczne jest na mile. Puściliśmy więc konie wolno i jechaliśmy obok 
siebie bez słowa jeszcze dość znaczną przestrzeń. 

Wreszcie wydało mi się, że już czas się zatrzymać. Zeskoczyłem więc z konia, Winnetou 
zrobił to samo. Po spętaniu koni nazbierałem pęk zeschłej trawy i skręciłem najsuchsze jej 
części w kształt pochodni, którą po posypaniu prochem łatwo było zapalić. 

Ułożywszy się na kocach, nadsłuchiwaliśmy wpatrzeni w ciemną noc, nie odwracając oczu 
ani na chwilę od kierunku, z którego miał nadejść pociąg. 

Wtem, w dalekiej, dalekiej odległości, błysnęło światło. Z początku małe, potem zwiększało 
się coraz bardziej. Niebawem doleciał nas słaby łoskot zbliżających się wagonów, który stopniowo stał się podobny do huku dalekich grzmotów, 

Nadeszła chwila stanowcza. Pociąg nadjechał rzucając przed siebie oślepiający klin światła. 
Wydobyłem rewolwer i wypaliłem w lont. Proch buchnął słupem ognia i zapalił zeschłą trawę. Machając pochodnią, drugą ręką dałem znak do zatrzymania pociągu. 


Maszynista widocznie natychmiast spostrzegł te znaki, gdyż już po kilku wahnięciach pochodni rozległy się krótkie, przeraźliwe gwizdy i w tej samej chwili przykręcono hamulce. 
Szereg wozów zwalniając minął nas z łoskotem. Dałem znak Winnetou, żeby ruszył za mną, i 
puściłem się za pociągiem, który zmniejszał w oczach swą szybkość, aż wreszcie stanął. Nie 
zważając na razie na wychylających się ze swych budek konduktorów, przebiegłem obok wagonów aż do lokomotywy, zarzuciłem koc na reflektor i zawołałem równocześnie możliwie 
najdonioślejszym głosem: 

¦ Pogasić światła! 

Latarnie zgasły natychmiast, albowiem funkcjonariusze kolei Pacific ¦ to ludzie odznaczający się przytomnością umysłu i szybką decyzją. 

¦ Do pioruna! ¦ zawołano z lokomotywy, ¦ Dlaczego zakrywacie nam światło, człowieku? 
Chyba nic się nie stało na przedzie. 

¦ Musimy się znaleźć w ciemności, sir ¦ odrzekłem ¦ przed wami są Indianie i chcą wykoleić pociąg. 

¦ Do wszystkich diabłów! Jeśli tak, to jesteście najzacniejszym chłopem, jaki kiedykolwiek 
zawadził o ten przeklęty kraj ¦ rzekł maszynista, zeskoczył na ziemię i uścisnął mi rękę tak 
mocno, że omal nie krzyknąłem. 

W kilka chwil otoczyli nas podróżni jadący pociągiem. 

¦ Co to jest?! Co się stało?! Dlaczego stoimy?! ¦ wołano dokoła. 

W krótkich słowach opowiedziałem, co zaszło. Wzburzyło to wszystkich. 

¦ Dobrze, bardzo dobrze! ¦ zawołał inżynier kolejowy. ¦ Spowoduje to wprawdzie przerwę w ruchu, ale to nic wobec okazji dania nauczki tym czerwonoskórym łajdakom. Jest nas 
wprawdzie niewielu, lecz wszyscy są dobrze uzbrojeni. Czy wiecie, ilu jest Indian? 

¦ Trzydziestu Ponków. Tylu naliczyłem. 

¦ Well. W takim razie łatwo sobie z nimi poradzimy, Ale co to za człowiek tam stoi? Na 
Boga, to czerwonoskóry! 

Sięgnął ręką za pas i chciał się rzucić na Winnetou, który stał wyprostowany niedaleko 
mnie, w półcieniu. 

¦ Uspokójcie się, sir. To mój przyjaciel, który się ucieszy z poznania śmiałych jeźdźców 
ognistego konia, 

¦ To co innego. Zawołajcie go tutaj. Jak się nazywa? 

¦ To Winnetou, wódz Apaczów. 

¦ Winnetou? ¦ zawołał ktoś w głębi i jakiś mężczyzna przecisnął się przez stojących półkolem. ¦ Winnetou, wielki wódz Apaczów, jest tutaj? 

Był to mężczyzna o iście olbrzymich kształtach, jeśli mogłem dojrzeć w ciemności. Wydało 
mi się przy tym, że nie ma na sobie munduru funkcjonariusza kolei, lecz ubranie preriowego 
myśliwca. Stanął przed wodzem i zapytał głosem, w którym wyraźnie przebijała radość: 

¦ Czy Winnetou przypomina sobie jeszcze postać i głos przyjaciela? 

¦ Utf ¦ odpowiedział zapytany z taką samą radością. ¦ Jakże mógłby Winnetou zapomnieć 
Old Firehanda, największego ze wszystkich myśliwych. Nie zapomniał, chociaż nie widział 
go od tylu miesięcy. 

¦ Wierzę, wierzę, kochany bracie. To samo było ze mną, ale... 

¦ Old Firehand? ¦ zawołano dokoła i wszyscy z czcią odstąpili o krok od najsławniejszego 
westmana. Z osobą jego łączyło się tyle opowiadań o wręcz nieprawdopodobnie odważnych 
czynach, że zabobon preriowych myśliwców otoczył go nimbem rosnącym z każdą nową jego 
przygodą. 

¦ Old Firehand?! ¦ zawołał także inżynier. ¦ Czemu wsiadając nie podaliście swego nazwiska? Bylibyście dostali wygodniejsze miejsce niż pierwszy lepszy podróżny, którego z 
grzeczności zabiera się kawałek na Zachód. 


¦ Dziękuję, sir. Moje miejsce zupełnie mi wystarczało. Ale nie przygadujmy cennego czasu, 
lecz naradźmy się, co czynić, aby odeprzeć Indian. 

Natychmiast wszyscy go otoczyli, jak gdyby rozumiało się samo przez się, że jego plan będzie najlepszy, ja zaś musiałem powtórzyć dokładnie moje sprawozdanie. 

¦ A więc jesteście przyjacielem Winnetou? ¦ zapytał, gdy skończyłem. ¦ Ja nie tak łatwo 
zawieram przyjaźnie, ale ten, kogo on szanuje, może na mnie liczyć. Macie moją rękę. 

¦ Tak, to mój brat i przyjaciel ¦ oświadczył Winnetou. ¦ Piliśmy z sobą krew przymierza. 

¦ Piliście krew? ¦ zapytał Old Firehand przystępując do mnie prędko, aby mi się przypatrzyć. ¦ Więc ten człowiek jest chyba... 

¦ Old Shatterhand, pod którego pięścią każdy musi upaść ¦ uzupełnił Winnetou. 

¦ Old Shatterhand, Old Shatterhand! ¦ wołali stojący dokoła, cisnąc się do mnie. 

¦ Wy jesteście Old Shatterhand? ¦ zapytał inżynier uradowanym głosem. ¦ Old Firehand, 
Old Shatterhand i Winnetou, jakież to szczęśliwe spotkanie. Trzej najsławniejsi mężowie Zachodu, trzej niezwyciężeni. Teraz nam już niczego nie brakuje, a czerwonoskórzy rabusie 
przepadli. Panowie, rozkazujcie, a będziemy wam posłuszni. 

¦ Jest trzydziestu czerwonoskórych łajdaków ¦ rzekł Old Firehand ¦ z którymi nie będziemy sobie robić wielkich zachodów. Wystrzelamy ich co do nogi. 

¦ To ludzie, sir ¦ wtrąciłem. 

¦ Ludzie, którzy zachowują się jak bestie ¦ odparł. ¦ Słyszałem o was i wiem, że nawet w 
największym niebezpieczeństwie pobłażacie nieprzyjaciołom. Ja jednak jestem całkiem innego zdania. Gdybyście przeżyli to, co ja, nikt nie mówiłby o Old Shatterhandzie jako o człowieku pobłażliwym, A ponieważ tą hałastrą dowodzi Paranoh, odszczepieniec i stokrotny 
morderca, mój tomahawk musi pożreć ich wszystkich. Mam z nim rachunek do wyrównania, i 
to rachunek pisany krwią. 

¦ Howgh! ¦ potwierdził łagodny zwykle Winnetou. Miał widocznie słuszne powody do 
uznania, wbrew swemu zwyczajowi, tak surowego wyroku i przeciwstawienia się mojemu 
zdaniu. 

¦ Bardzo słusznie mówicie ¦ zauważył także inżynier. ¦ Oszczędzanie byłoby tutaj grzechem. Jaki więc jest wasz plan? 

¦ Personel kolejowy zostanie przy wagonach. Wy jesteście urzędnikami, których nie wolno 
nam wikłać w walkę. Ale tamci wszyscy dżentelmeni mogą wziąć udział w walce i dać Ponkom nauczkę, że nie należy ograbiać pociągu. Zakradniemy się do nich prędko w ciemności i 
wpadniemy na nich. Ponieważ nie przeczuwają tego, przerażenie nie pozwoli im użyć broni. 
Skoro tylko ich pokonamy, damy znak ogniem, po czym pociąg będzie mógł ruszyć za nami, 
ale powoli, ponieważ nie wiem, czy uda nam się do jego przybycia pousuwać wszystkie przeszkody z szyn. A zatem, kto idzie z nami? 

¦ Ja, ja, ja!... ¦ zawołali wszyscy obecni oprócz personelu kolejowego. Nikt nie chciał rezygnować z udziału w wyprawie. 

¦ Weźcie więc broń i chodźcie. Mamy niewiele czasu, gdyż czerwonoskórzy wiedzą, kiedy 
pociąg ma nadejść, a gdy się spóźni, gotowi powziąć podejrzenie. 

Winnetou i ja poprowadziliśmy cały oddział. Głęboka cisza zalegała okolicę, ponieważ staraliśmy się unikać najlżejszego nawet szmeru. Nic nie wskazywało na to, że spokój, panujący 
pozornie na równinie, kryje w sobie zapowiedź walki. 

Szliśmy najpierw w wygodnej wyprostowanej postawie, potem jednak, zbliżywszy się do 
przyszłego placu boju, położyliśmy się i zaczęliśmy się czołgać na rękach i nogach wzdłuż 
zbocza nasypu. 

Tymczasem wzeszedł księżyc i zalał okolicę spokojnym, czystym światłem. Ta jasność 
utrudniała wprawdzie podchodzenie, ale była także dla nas korzystna. Wobec ciągłych wzniesień i zagłębień gruntu nie łatwo by nam było oznaczyć w ciemnościach dokładnie to miejsce, 


gdzie widzieliśmy Ponków, mogliśmy się więc natknąć na nich niespodzianie. To nam teraz 
nie groziło. 

Zatrzymując się ostrożnie od czasu do czasu i unosząc się z ziemi, rzucałem badawcze spojrzenia ponad nasyp. W pewnym momencie zauważyłem na położonym z boku wzgórzu ciemną postać. Był to strażnik. Gdyby nie był tak pochłonięty oczekiwaniem na pociąg, lecz zwracał wzrok także na bliższe otoczenie, musiałby nas zobaczyć. 

W kilka minut potem ujrzeliśmy resztę Indian leżących nieruchomo na ziemi. Nie opodal 
stały powiązane konie, okoliczność ta bardzo utrudniała niespodziany napad, gdyż zwierzęta 
łatwo mogły nas zdradzić. Równocześnie zauważyłem, że Indianie ułożyli na szynach jeszcze 
więcej kamieni aniżeli poprzednio. Ze zgrozą pomyślałem o losie, jaki czekał podróżnych, 
gdybyśmy nie spostrzegli zamiaru dzikich. 

Posuwaliśmy się dalej naprzód, dopóki nie znaleźliśmy się naprzeciwko oddziału Ponków. 
Tu położyliśmy się, pełni oczekiwania, z bronią gotową w każdej chwili do użycia. 

Pierwszym zadaniem było unieszkodliwić strażnika, a pod tym względem nie ufałem nikomu z wyjątkiem Winnetou. Indianin, który stał na straży, mógł w świetle księżyca z łatwością 
rozpoznać każdy szczegół swego otoczenia i przy panującej dokoła ciszy musiał usłyszeć 
najlżejszy szmer. A gdyby się nawet udało zaskoczyć go niespodzianie, trzeba było koniecznie zerwać się; z ziemi i pokazać się tym sposobem reszcie Ponków. Mimo to Winnetou podjął się ochoczo tego trudnego zadania. 

Poczolgał się i wkrótce ujrzeliśmy, że wartownik padł na ziemię, a po chwili stanął znowu w 
wyprostowanej postawie. Ruch ten odbył się z błyskawiczną szybkością, ale wiedziałem od 
razu, co oznaczał: Indianinem, stojącym teraz pozornie na straży, nie by już Ponka, lecz Winnetou, który przyczołgawszy się do posterunku, wstał prawie w tej samej chwili, w której 
przewrócił strażnika za nogi i pozbawił go możliwości wydania głosu. 

Była to jedna z podziwu godnych sztuczek indiańskich Winnetou. Ponieważ nieprzyjaciele 
w dalszym ciągu leżeli nieruchomo, przeto całe zdarzenie musiało ujść ich uwagi. Najtrudniejsza rzecz była już dokonana, mogliśmy więc przystąpić do ataku. 

Ale zanim jeszcze dano znak, huknął za mną strzał. Ktoś z naszych dotknął nieostrożnie 
cyngla odwiedzionego rewolweru. Jakkolwiek czerwonoskórzy nie spodziewali się napadu, 
jednak nie dali się wyprowadzić z równowagi. Zerwaliśmy się i rzuciliśmy się na nich. Indianie zobaczywszy nas pospieszyli wśród przenikliwych okrzyków do koni, aby przede wszystkim wydostać się z zasadzki, a potem dopiero coś postanowić, już w bezpiecznym miejscu. 

¦ Baczność! ¦ zawołał Old Firehand. ¦ Strzelajcie do koni! 

Huknęła salwa i gromada Indian utworzyła natychmiast bezładny kłąb poprzewracanych 
koni i ludzi oraz jeźdźców usiłujących umknąć. 

Old Firehand i Winnetou pośpieszyli ku nim natychmiast z tomahawkami w ręku. Na energiczną pomoc ze strony reszty białych nie liczyłem od samego początku, pukali też oni do 
czerwonoskórych z daleka, nie trafiając zupełnie, i zaczęła nikczemnie uciekać, gdy kilku 
Ponków rzuciło się na nich z rykiem. 

Wystrzeliwszy ostatnią kulę, odłożyłem rusznicę i sztucer i pośpieszyłem do boku Old Firehanda i Winnetou z tomahawkiem. Tak więc właściwie tylko my trzej walczyliśmy z Ponkami. 

Winnetou znalem dostatecznie, nie potrzebowałem się o niego obawiać. Przeciskałem się 
natomiast z całej siły do Old Firehanda, bo widok jego przypominał mi dawnych rębajłów, o 
których tylekroć z zachwytem czytałem jako chłopiec. Długa grzywa włosów powiewała mu 
dokoła odkrytej głowy, a w twarzy, oświetlonej jasno księżycem odbijała się pewność zwycięstwa, która nadawała jego rysom dziwny, aż straszny wyraz. 

W środku gromady Indian dojrzałem Paranoha. Starałem się dotrzeć do niego. On, uchodząc 
przede mną, znalazł się w pobliżu Apacza, próbował go także ominąć, ale Winnetou to zauważył, skoczył ku niemu i zawołał: 


¦ Paranoh! Czy pies Atabasków chce uciec przed wodzem Apaczów. Winnetou? Usta ziemi 
muszą się napić jego krwi, szpon sępi rozszarpie ciało zdrajcy, a skalp jego ozdobi pas Apacza. 

Odrzucił tomahawk daleko od siebie, wydobył nóż zza pasa i pochwycił białego wodza. 
Lecz przeszkodzono mu w śmiertelnym pchnięciu. 

Kiedy wbrew swojemu zwyczajowi rzucił się na Ponkę z tym głośnym okrzykiem, Old Firehand zwrócił wzrok w ich stronę i objął nim oblicze wroga. I oto ¦ jak się okazało ¦ poznał 
człowieka, którego nienawidził z całej mocy, którego przez długie, długie lata z największym 
wysiłkiem na próżno szukał, który tu, w tym miejscu. niespodzianie zjawił się przed nim. 

¦ Tirn Finnetey! ¦ krzyknął. Rozepchnął Indian jak źdźbła trawy i skoczył pomiędzy nich 
ku Winnetou, chwytając jego podniesioną do ciosu rękę. ¦ Stój, bracie, ten człowiek do mnie 
należy! 

Paranoh, usłyszawszy swoje prawdziwe imię i nazwisko, stanął zesztywniały ze strachu. 
Ledwo jednak rzucił okiem na twarz Old Firehanda, wyrwał się z rąk Winnetou i jak wyrzucony z cięciwy pomknął w step. W tejże chwili ja uwolniłem się także od Indianina, z którym 
właśnie walczyłem, i puściłem się w pogoń za uciekającym. Nie miałem z nim wprawdzie 
żadnych osobistych porachunków, ale gdyby nawet jako właściwy sprawca zamierzonego 
napadu na pociąg nie zasługiwał na kulę, to wystarczał mi fakt, że był śmiertelnym wrogiem 
Winnetou. W ciągu ostatnich chwil zrozumiałem także, że i Old Firehandowi zależało na 
pojmaniu go. 

Winnetou i Old Firehand pobiegli też natychmiast za Paranohem, nie było jednak nadziei, że 
wyrównają tę przestrzeń, o którą ich wyprzedziłem. Jakkolwiek Old Firehand był niezawodnie mistrzem we wszelkich umiejętnościach, potrzebnych do życia na Zachodzie, to jednak 
nie był już w tym wieku, który sprzyja gonitwie na śmierć i życie, a Winnetou przyznawał 
niejednokrotnie, że mi nie dorównuje w biegu. Na domiar złego zauważyłem, że mam do 
czynienia z doskonałym biegaczem. 

Mimo to ku swemu zadowoleniu spostrzegłem po chwili, że Paranoh popełnił błąd, bo nie 
zmierzywszy dokładnie swoich sił, pędził na złamanie karku prosto przed siebie i w przerażeniu zaniechał zwykłej taktyki Indian uciekania zygzakiem. Ja natomiast starałem się oszczędzać oddechu i z pełną świadomością przenosiłem cały wysiłek biegu na przemian z jednej 
nogi na drugą. Ta ostrożność przynosiła mi zawsze korzyść. 

Winnetou i Old Firehand zostawali coraz bardziej w tyle, nie dolatywał mnie już szmer ich 
oddechów, który z początku słyszałem tuż za sobą, a po chwili zabrzmiał ze znacznego oddalenia głos Winnetou; 

¦ Niechaj się Old Firehand zatrzyma! Mój młody biały brat pochwyci tego płaza Atabasków i zabije go, bo ma nogi wichru i nikt mu nie ujdzie. 

Jakkolwiek pochlebiał mi ten okrzyk, nie mogłem się odwrócić, aby zobaczyć, czy zawzięty 
myśliwiec usłuchał Winnetou. Księżyc świecił wprawdzie jasno, ale wobec zwodniczośći 
jego światła nie mogłem zbiega ani na chwilę spuścić z oka. 

Dotychczas nie zbliżyłem się doń ani o krok, spostrzegłszy jednak po pewnym czasie, że 
szybkość jego zaczęła się zmniejszać, puściłem się chyżej i wkrótce pędziłem tak blisko niego, że usłyszałem jego sapanie. Nie miałem przy sobie żadnej innej broni oprócz wystrzelonych rewolwerów i noża, którego teraz dobyłem. Topór przeszkadzałby mi w biegu, dlatego 
odrzuciłem go zaraz po paru pierwszych krokach. 

Wtem Paranoh skoczył w bok, aby uderzyć mnie z tyłu, gdy przelecę koło niego w pełnym 
biegu. Ja jednak byłem na ten manewr przygotowany i skręciłem w tej samej chwili w bok, 
wskutek czego zderzyliśmy się z sobą z całej siły, a nóż mój wbił mu się w ciało aż po rękojeść. 


Zderzenie było tak silne, że runęliśmy obaj na ziemię, z której on się już oczywiście nie 
podniósł, gdy tymczasem ja zerwałem się natychmiast. Odetchnąwszy głęboko, wyjąłem nóż 
z jego piersi. 

Nie był to pierwszy nieprzyjaciel, którego położyłem trupem, a ciało moje nosiło na sobie 
niejedną pamiątkę po nie zawsze szczęśliwych starciach z wyćwiczonymi w walce mieszkańcami stepów amerykańskich. Ale tu leżał przede mną biały, który zginął od mojej broni. Nie 
mogłem jakoś obronić się przed niepokojącym mnie, dziwnym uczuciem, jakkolwiek on zasłużył na śmierć i nie był godny pożałowania. 

Kiedy się zastanawiałem, jaki sobie wziąć dowód zwycięstwa, usłyszałem za sobą czyjś pośpieszny bieg. Rzuciłem się czym prędzej na ziemię, ale nie było powodu do obaw. Był to 
Winnetou, który powodowany przyjacielskim niepokojem pobiegł za mną i zatrzymał się teraz przy mnie. 

¦ Mój brat jest szybki jak strzała Apacza, a nóż jego nie chybia celu ¦ rzekł ujrzawszy na 
ziemi zabitego. ¦ Gdzie jest Old Firehand? ¦ spytałem. ¦ Old Firehand jest silny jak niedźwiedź o pierwszym śniegu, ale nogi jego wstrzymuje ręka lat. Czy mój brat nie przyozdobi się 
skalpem Atabaski? 

¦ Daruję go memu czerwonemu bratu! 

Apacz zdjął trzema cięciami skórę z czaszki poległego. Jakże zajadle musiał ten łagodny zazwyczaj Winnetou nienawidzić Tima Finneteya! 

Gdy się odwróciłem, wydało mi się, że posuwają się ku nam trzy ciemne punkty. 

¦ Niechaj Winnetou położy się na ziemi; będzie musiał bronić skalpu białego wodza! ¦ 
ostrzegłem go. 

Nadchodzący zbliżali się z widoczną ostrożnością. Było tam z pół tuzina Ponków, którzy 
starali się odszukać swoich rozproszonych współplemieńców. 

Apacz poczołgał się po ziemi, kierując się w bok, a ja za nim gdyż zrozumiałem jego zamiar. Old Firehand powinien był być już dawno przy nas, ale straciwszy z oczu Winnetou, 
pobiegł zapewne w fałszywym kierunku. Teraz zauważyliśmy, że Ponkowie mieli z sobą konie, które prowadzili za cugle. W ten sposób byli. w każdej chwili przygotowani do szybkiej 
ucieczki, nam jednak groziło niebezpieczeństwo. Musieliśmy zdobyć konie! Zatoczyliśmy 
więc niewielki łuk, dzięki czemu dostaliśmy się na ich tyły, a konie ich znalazły się pomiędzy 
nami a nimi. 

Ponkowie nie spodziewali się oczywiście znaleźć zabitego w tak dużej odległości od placu 
boju, toteż krzyknęli kilkakrotnie ,,uff”, ujrzawszy przed sobą ze zdziwieniem nieruchome 
ludzkie ciało. Gdyby przypuszczali, że ich wódz poległ tutaj, nie pędziliby z takim pośpiechem. Sadzili raczej, że wydostał się z walki ranny i dowlókł się aż do tego miejsca. Pochylili 
się nad nim natychmiast, a na widok zdjętego skalpu wybuchnęli głośnym wyciem wściekłości. 

To była dla nas stosowna chwila. W sekundę chwyciliśmy konie za cugle, które oni wypuścili w przestrachu, wsiedliśmy na nie i popędziliśmy cwałem ku naszym. Na walce nam nie 
zależało. Wystarczyło, że bezbronni umknęliśmy trzykroć liczniejszemu wrogowi i oprócz 
skalpu nieprzyjacielskiego wodza przyprowadziliśmy jeszcze kilka koni. 

Z łatwym chyba do wybaczenia zadowoleniem wyobrażałem sobie miny, jakie z pewnością 
mieli oszukani przez nas Ponkowie. Nawet poważny Winnetou nie zdołał się powstrzymać od 
wesołego okrzyku „uff”. Czuliśmy jednak usprawiedliwioną obawę o Old Firehanda, ponieważ mógł się, tak samo jak my, natknąć na jakiś oddziałek Ponków. 

Obawa ta okazała się słuszna, gdyż po powrocie nie zastaliśmy go na placu boju, chociaż od 
naszego rozstania upłynęło już sporo czasu. 

Walka była skończona. Biali, którzy nam pomagali, poznosili zabitych Indian. Rannych nie 
było, gdyż umknęli ze zdrowymi. W pobliżu miejsca, gdzie leżały kamienie, płonęły dwa 


wysokie ogniska, które oświetlały dostatecznie okolicę, a zarazem służyły za sygnał dla personelu pociągu. 

Ogień zauważono, pociąg zaraz nadszedł i zatrzymał się koło nas. Urzędnicy zeskoczyli z 
wagonów i dopytywali się o szczegóły i wynik walki. Kiedy im opowiedziałem, pochwalili 
nas, co mogli sobie darować, a kierownik pociągu obiecał, że wspomni o nas w swoim raporcie i postara się, aby nasze nazwiska wymieniono w dziennikach. 

¦ To niepotrzebne, sir ¦ odrzekłem. ¦ Jesteśmy prostymi westmanami i zrzekamy się chętnie takiej sławy. Ale skoro macie taką ochotę, to otrąbcie po Stanach nazwiska reszty walecznych dżentelmenów. Wypukali oni sporo prochu, słusznie i sprawiedliwie należy się im więc 
za to uznanie. 

¦ Czy naprawdę tak było, sir? ¦ zapytał, nie mogąc zrozumieć tonu, jakim to wypowiedziałem. 

¦ Oczywiście. 

¦ Byli zatem waleczni? 

¦ Ponad wszelką miarę. 

¦ Cieszy mnie to niezmiernie. Zanotuję ich nazwiska i ogłoszę je publicznie. Ale gdzie jest 
Old Firehand, nie widzę go tu. Chyba nie znajduje się między poległymi? 

Na to rzekł Winnetou: 

¦ Mój brat, Old Firehand, stracił trop Paranoha i zapewne natknął się na nowych nieprzyjaciół. Pójdę z Old Shatterhandem, by go poszukać. 

¦ Tak, musimy iść czym prędzej ¦ potwierdziłem ¦ gdyż kto wie, czy nie jest on w niebezpieczeństwie. Spodziewamy się, że was tu jeszcze zastaniemy po powrocie. 

Wzięliśmy z sobą tomahawki i strzelby, które porzuciliśmy przed pościgiem, i pośpieszyliśmy w tym samym kierunku, co przedtem, ponieważ tam należało szukać Old Firehanda. 

Nie mogliśmy nic dojrzeć na większą odległość, gdyż światło księżyca było na to za słabe i 
za blade. Musieliśmy się zdać bardziej na słuch niż na wzrok. Z początku i to było niemożliwe, gdyż hałas pociągu zagłuszał wszelkie szmery. Dopiero kiedy oddaliliśmy się tak, że nie 
było go już słychać i dokoła otoczyła nas cisza nocy, zaczęliśmy przystawać od czasu do czasu i nadsłuchiwać. 

I to przez długi czas pozostało bez skutku. Już mieliśmy zawrócić, przypuszczając, że Old 
Firehand wrócił tymczasem do pociągu, kiedy doleciało nas z dala wołanie. 

¦ To musi być brat Old Firehand, gdyż umykający Ponkowie nie zdradziliby się okrzykami 
¦ rzekł Winnetou. 

¦ Takie jest i moje zdanie ¦ odparłem. ¦ Pośpieszmy tam prędko! 

Ruszyliśmy równocześnie, ale Winnetou skierował się na północ, a ja na wschód. Zatrzymaliśmy się natychmiast, a Apacz rzekł: 

¦ Czemu brat mój tam się skierował? To było na północy. 

¦ Nie, na wschodzie. Słuchaj! Okrzyk się powtórzył, ja zaś dodałem: 

¦ To na wschodzie. Słyszę całkiem wyraźnie. 

¦ Na północy, mój brat się myli powtórnie. 

¦ A ja jestem pewien swego ucha. Old Firehand znajduje się w niebezpieczeństwie i nie 
mamy czasu na sprawdzanie omyłki. Niech mój brat idzie na północ, a ja na wschód. Jeden z 
nas na pewno natknie się na niego. 

— Niech tak będzie! 
Z tymi słowy Winnetou, który nie mylił się zresztą nigdy w tych sprawach, pobiegł w 
swoim, ja zaś w swoim kierunku. Wkrótce przekonałem się, że słuszność była po mojej stronie, gdyż wołanie zabrzmiało znowu, i to o wiele wyraźniej niż poprzednio. Niebawem ujrzałem grupę walczących ludzi. 

¦ Przybywam, Old Firehand, przybywam! ¦ krzyknąłem pędząc większymi skokami. 


Zobaczyłem grupę wyraźniej. Old Firehand klęczał na ziemi i bronił się przeciwko trzem 
nieprzyjaciołom. Byli to ci, którym zabraliśmy konie. Każdy cios mógł go pozbawić życia, a 
ja byłem jeszcze co najmniej o pięćdziesiąt kroków od niego. Toteż zatrzymałem się i wymierzyłem z nabitego poprzednio sztucera. Z powodu niepewnego światła księżycowego, przyśpieszonego biegiem tętna i gwałtownego oddechu, był to strzał niebezpieczny, gdyż mogłem 
trafić tego, któremu chciałem dopomóc. Strzeliłem trzy razy raz po razie i trzej nieprzyjaciele 
padli na ziemię. Ja zaś popędziłem ku Old Firehandowi. 

¦ Dzięki Bogu! W sam czas, w ostatniej chwili, można powiedzieć, sir! ¦ zawołał do mnie, 

¦ Jesteście ranni? ¦ spytałem przystąpiwszy do mego, ¦ Chyba nie ciężko? 

¦ Niebezpieczeństwo mi nie grozi. Otrzymałem dwa cięcia tomahawkiem w nogi. Napastnicy nie mogli się do mnie zbliżyć, dlatego walili w nogi, od dołu, tak że musiałem przyklęknąć. 

¦ Z pewnością dużo krwi upłynęło. Pozwolicie, że was zbadam! 

¦ Tak, tak! Ale, sir, cóż to za strzelec z was, żeście zdołali przy takim świetle i po takim 
biegu trafić wszystkich trzech. Tego może dokonać tyiko ¦ Old Shatterhand. Nie mogłem 
przedtem, podczas ścigania Finneteya nadążyć za wami, gdyż miałem w nodze ranę od strzały, która przeszkadzała mi w biegu. Waszych śladów także nie zdołałem dostrzec i szukałem 
was długo. Wtem wyrośli jak spod ziemi ci Indianie. Położyli się przedtem płasko na brzuchu, aby mnie bliżej dopuścić. Miałem tylko nóż i pięści, ponieważ dla łatwiejszego biegu 
odrzuciłem wszelką inną broń. Zaczęli mnie rąbać po nogach. Byliby mnie zabili, gdybyście 
nie nadbiegli w samą porę. Nie zapomnę tego nigdy Old Shatterhandowi! 

Podczas jego opowiadania zbadałem mu rany; były bolesne, ale szczęściem niegroźne dla 
życia. Po chwili nadszedł Winnetou i dopomógł mi opatrzyć zranione nogi, przyznając otwarcie, że dzisiaj zawiódł go znakomity zwykle słuch. Zostawiliśmy na ziemi poległych i ruszyliśmy ku linii kolejowej, oczywiście bardzo powoli, ponieważ Old Firehandowi prędki chód 
sprawiał ból. Pociągu już nie było. Nie zdziwiliśmy się tym bardzo, gdyż maszynista chcąc 
zastosować się do wyznaczonej godziny nie mógł czekać dłużej. Zdobyte konie stały przywiązane razem z naszymi, było więc na czym przewieźć Old Firehanda. Mimo to musieliśmy 
oczywiście z powodu jego stanu zdrowia zatrzymać się tu dłużej, dopóki nie nabrałby sił do 
dłuższej jazdy konnej. On sam wskazał nam miejsce, oddalone o pół dnia jazdy, gdzie były 
drzewa, trawa i woda ¦ gdzie zatem nie tylko dla nas, lecz i dla koni istniały warunki znośnego bytu. 


ROZDZIAŁ VI 

W WAROWNI 

Upłynął szereg dni, zanim Old Firehand mógł ruszyć z nami do swego ,,zamku”. Droga, którą odbyliśmy zresztą szczęśliwie, wiodła przez sam środek obszarów należących do nieprzyjacielskich szczepów. Toteż dopiero wtedy, gdy niebezpieczeństwo mieliśmy już za sobą, 
mogliśmy wreszcie odpocząć, by nabrać nowych sił. 

Strzelby nasze milczały w ostatnich dniach, staraliśmy się bowiem nie zwracać na siebie 
uwagi czerwonoskórych. Mimo to nie doznaliśmy głodu, łowiąc zwierzynę w pułapki. Pewnej 
nocy siedziałem z Old Firehandem przy ogniu, Winnetou zaś pełnił straż. Gdy podczas jednego z okrążeń obozu przechodził koło nas, Old Firehand rzekł do niego: 

¦ Czy mój brat nie usiądzie przy ognisku? Ścieżka Rapahów nie prowadzi w to miejsce. Jesteśmy bezpieczni. 

¦ Oko Apacza jest zawsze otwarte; nie dowierza on nocy, gdyż noc jest jak kobieta ¦ odrzekł Winnetou. Po tych słowach zniknął znowu w ciemności. 

¦ Nienawidzi kobiet ¦ napomknąłem, chcąc rozpocząć rozmowę, jedną z tych przyjemnych 
rozmów, które się prowadzi pod spokojnie mrugającymi gwiazdami i które pamięta się potem 
przez długie lata. 

Old Firehand otworzył futerał, który nosił zawsze na szyi, wyjął zeń troskliwie schowaną 
tam fajkę, napełnił ją powoli tytoniem i zapalił. 

¦ Tak sądzicie? Może się mylicie... 

¦ Wyczułem to z jego słów. 

¦ A jednak tak nie jest ¦ mruknął myśliwiec. ¦ Była bowiem kobieta, o której posiadanie 
walczyłby z całym światem, z człowiekiem i diabłem, ale od owego czasu zapomniał wyrazu: 
skwaw. 

¦ Czemuż nie wprowadził jej do swojego wigwamu? 

¦ Bo kochała innego. 

¦ Indianin nie pyta o to zazwyczaj. 

¦ Ale ten inny był jego przyjacielem, 

¦ A nazwisko tego przyjaciela? 

¦ Teraz brzmi: Old Firehand. 

Podniosłem wzrok, zaskoczony niespodzianką, bo oto znalazłem się w obliczu jednej z tragedii, w jakie obfituje Zachód. Oczywiście nie miałem prawa pytać w dalszym ciągu, ale żądza dowiedzenia się czegoś więcej musiała wyzierać z mojej twarzy, gdyż Old Firehand 
rzekł; 

¦ Zostawcie przeszłość w spokoju, sir! Gdybym chciał o niej mówić, to wy, mimo swej 
młodości, bylibyście naprawdę jedynym człowiekiem, któremu bym się zwierzył. Polubiłem 
was w ciągu tego krótkiego okresu czasu, odkąd jesteśmy razem. 

¦ Dziękuję, sir! Mogę wam powiedzieć otwarcie, że i ja czuję do was ogromną życzliwość. 

¦ Wiem o tym, wiem. Dowiedliście tego dostatecznie. Bez waszej pomocy zginąłbym owej 
nocy. Wpadłem w diabelnie trudne położenie i ociekałem krwią jak wielokrotnie ranny bawół, Gniewało mnie to, że nie udało mi się wyrównać rachunku z Timem Finneteyem. Dałbym sobie tu na miejscu rękę uciąć, gdyby ten łotr mógł pokosztować mojego żelaza. 

Spokojne zazwyczaj i otwarte oblicze mówiącego drgało podczas tych słów gorzką zawziętością. Kiedy tak leżał przede mną z iskrzącymi się oczyma i zaciśniętymi pięściami, wyobrażałem sobie, że ów rachunek z Paranohem czy Finneteyem musiał być pokaźny. 


Przyznaję, że ciekawość moja zwiększała się stale. Myślę, że z każdym innym człowiekiem, 
który byłby na moim miejscu, działoby się to samo. Spotkałem się tu z nie znaną mi historią 
¦ oto niegdyś mój przyjaciel Winnetou otworzył swoje serce dziewczynie. Zachował to w 
tajemnicy nawet przede mną, swoim najlepszym przyjacielem i bratem. Musiałem jednak być 
cierpliwy, chociaż przychodziło mi to z trudnością. Spodziewałem się, że przyszłość przyniesie wyjaśnienie. 

Rekonwalescencja Old Firehanda postępowała tak szybko, jakeśmy sobie tego wszyscy życzyli, wyruszyliśmy więc w drogę w stosunkowo krótkim czasie. Chcieliśmy się dostać przez 
kraj Rapahów i Pawnejów aż do Mankicity, nad której brzegiem Old Firehand miał „warownię”, jak się wyrażał Przepłynęliśmy przez Kehupahan i wkrótce byliśmy już niedaleko od 
niej. Chciałem tam na pewien czas przyłączyć się do traperów, którymi Old Firehand dowodził, a potem przez Dakotę i Psią Prerię dostać się do jezior. Podczas pobytu z nim nadarzyłaby mi się zapewne niejednokrotnie sposobność wejrzenia w jego przeszłość. 

Pewnego razu siedziałem w milczeniu przy ognisku, poruszając się tylko po to, aby podsycić ogień. 

Podczas jednego takiego ruchu błysnął mi na palcu pierścionek. Mimo iż błysk ten trwał 
zaledwie chwilę, Old Firehand wprawnym okiem spostrzegł ten mały przedmiot i ze zdumieniem w twarzy zerwał się ze swego miejsca. 

¦ Co to za pierścień marie na palcu, sir? ¦ spytał pośpiesznie. 

¦ To pamiątka po jednej z najstraszniejszych godzin mojego życia. 

¦ Czy wolno mu się przypatrzeć? Kiedy mu podałem pierścień, pochwycił go z widoczną 
skwapliwością i zaledwie nań spojrzał, rzucił pytanie: 

¦ Od kogo go macie? 

Opanowało go nieopisane wzburzenie, gdy odpowiedziałem: 

¦ Od pewnego chłopca z New Venango. Zawołał z jeszcze większym niepokojem: 

¦ Z New Venango? Byliście u Forstera? Czy widzieliście Harry'ego? Wspomnieliście o 
strasznej godzinie, o nieszczęściu! 

¦ Była to przygoda, w której mnie i mojemu dzielnemu Swallowowi groziło niebezpieczeństwo upieczenia się żywcem ¦ odrzekłem wyciągając rękę po pierścień. 

¦ Zostawcie to! ¦ rzekł nie oddając pierścienia. ¦ Muszę wiedzieć, jakim sposobem dostał 
się w wasze posiadanie. Mam do tego uświęcone prawo. 

¦ Usiądźcie spokojnie, sir! Gdyby ktoś inny usiłował nie zwrócić mi pierścienia, potrafiłbym go zmusić do tego, wam jednak opowiem bliższe szczegóły, a wy dowiedziecie mi potem swego prawa. 

¦ Mówcie! A zapewniam was, że ten pierścień stałby się w ręku każdego innego człowieka, 
któremu bym mniej ufał niż wam, wyrokiem śmierci dla niego. A zatem opowiadajcie, opowiadajcie! 

A więc Old Firehand znal Harry'ego, znał także Forstera, a wzburzenie, jakie go opanowało, 
dowodziło, jak bardzo los tych ludzi nie był mu obojętny. Cisnęło mi się na usta sto pytań, 
lecz wstrzymałem się i rozpocząłem sprawozdanie z owego spotkania. 

Wsparty na łokciu leżał Old Firehand naprzeciwko mnie po drugiej stronie ognia, a w każdym rysie jego twarzy malowało się napięcie. Uwaga jego rosła z każdą chwilą, a gdy doszedłem do tego momentu, w którym porwałem Harry'ego z sobą na konia, zerwał się i zawołał: 

¦ Człowiecze, to jedynie mogło go ocalić! Drżę o jego życie! Prędzej, prędzej, mówcie dalej! 

Podniosłem się także pod wpływem przypomnienia tego strasznego wypadku i opowiadałem 
dalej. On pod chodził do mnie coraz bliżej i bliżej, usta mu się rozchliły, jak gdyby bał się 
uronić jakieś słowo, szeroko otwarte oczy wpiły się w moje wargi, a całe jego ciało zgięło się, 
jak gdyby to on sam siedział na pędzącym Swallowie, rzucał się w spienione nurty rzeki i w 
strasznym przerażeniu starał się dotrzeć do stromej, poszarpanej, skalnej ściany. Już przedtem 


pochwycił mnie za ramię i gniótł ją teraz bezwiednie tak mocno, że musiałem zacisnąć zęby. 
Oddech wydzierał mu się z piersi z głośnym stękaniem. 

¦ Wielkie nieba! ¦ zawołał odetchnąwszy głęboko, kiedy usłyszał, że przedostałem się 
szczęśliwie wraz z chłopcem poza krawędź parowu w bezpieczne miejsce. ¦ To było okropne, straszne! Wydawało mi się, jak gdyby moje własne ciało tkwiło w płomieniach, jakkolwiek wiedziałem przedtem, żeście go ocalili, gdyż w przeciwnym razie nie mógłby ofiarować 
wam pierścienia. 

¦ Nie uczynił tez tego. Pierścień zsunął mu się z palca wbrew jego woli, a on nie spostrzegł 
zguby. 

¦ W takim razie powinniście byli bezwarunkowo zwrócić cudzą rzecz właścicielowi. 

¦ Chciałem to zrobić, lecz on uciekł ode mnie. Ujrzałem go dopiero nazajutrz w otoczeniu 
jakiejś rodziny, która uszła śmierci, ponieważ jej mieszkanie znajdowało się w najwyżej położonym kącie doliny, a pożar się już cofnął. 

¦ I powiedzieliście mu o pierścieniu? 

¦ Nie. Wcale mnie nie dopuszczono, nawet strzelano óo mnie, wobec czego pojechałem 
swoją drogą. 

¦ On jest taki! Tak! Taki właśnie! Nic mu nie jest tak wstrętne jak tchórzostwo, a was uważał za tchórza. Co się stało z Forsterem? 

¦ Słyszałem, że ocaliła się tylko owa rodzina. Morze płomieni, które wypełniło kotlinę, pochłonęło wszystko. 

¦ To straszna, zbyt straszna kara za niepotrzebne i śmieszne przedsięwzięcie spuszczenia 
nafty po to, aby podnieść jej cenę! 

¦ Czy znaliście go także, sir? ¦ spytałem. 

¦ Byłem u niego kilka razy w New Venango. Był to człowiek dumny ze swoich pieniędzy. 
Powinien był, ze mną przynajmniej, obchodzić się nieco układniej, niż to czynił. 

¦ A widzieliście u niego Harry'ego? 

¦ Harry'ego? ¦ rzekł ze szczególnym uśmiechem na spokojnej znowu twarzy. ¦ Tak, u niego i w Omaha, gdzie chłopak ma brata, a może jeszcze gdzie indziej. 

¦ Może byście mi coś o nim powiedzieli? 

¦ Nie teraz, nie teraz! Wasze opowiadanie tak mnie wzruszyło, że nie czuję się na siłach do 
podjęcia takiej rozmowy. Później usłyszycie o nim więcej, to znaczy tyle, ile ja sam wiem o 
nim. Czy nie powiedział wam, czego szukał w New Venango? 

¦ Owszem! Wstąpił tam tylko na krótko. 

¦ Tak, tak! Twierdzicie zatem, że uszedł niebezpieczeństwu ¦ rzeczywiście i na pewno? 

¦ Na pewno. 

¦ A widzieliście go, jak strzela? 

¦ Już wam o tym mówiłem, że strzela znakomicie. To nadzwyczajny chłopak! 

¦ Tak jest. Ojciec jego jest starym traperem, który potrafi utoczyć każdą kulę tak, że ta 
znajdzie zawsze właściwą drogę. Od niego Harry nauczył się celować, a jeślibyście sądzili, że 
nie umie zrobić z tego użytku w odpowiednim czasie i miejscu, bylibyście w błędzie. 

¦ A gdzie jest ten ojciec? 

¦ Raz tu, raz tam. Mogę powiedzieć o nim tylko tyle, że poznałem go dość dobrze. Kto wie, 
czy nie ułatwią wam kiedyś spotkania z nim. 

¦ Byłoby mi bardzo przyjemnie, sir, 

¦ Zobaczymy. Zasłużyliście, żeby ojciec wam podziękował za syna. 

¦ Ach, nie o to mi idzie! 

¦ Oczywiście, oczywiście. Znam was dość dobrze. Tu macie pierścień. Później dopiero 
przekonacie się, co to znaczy, że go wam zwracam. Na razie przyślę wam tu Apacza, bo jego 
warta się kończy. Połóżcie się, żebyście rano byli rześcy. Nasze koniska muszą jutro także 
wytężyć siły, żeby pokonać dwa dni drogi. 


¦ Dwa? Czy nie mieliśmy jutro dojechać tylko do Green-Parku? 

¦ Zmieniłem zdanie. Dobranoc! 

¦ Szczęśliwej warty, nie zapomnijcie mnie zbudzić, gdy nadejdzie moja kolej. 

¦ Zaśnijcie tylko! Ja mogę także raz zrobić coś dla was. Wyście dosyć dla mnie uczynili. 

Dziwnie mi się zrobiło. Właściwie nie wiedziałem, co myśleć o tej rozmowie. Kiedy tak leżałem, rozmaite domysły zaczęły mi przelatywać przez głowę, ale żaden z nich nie wydawał 
mi się słuszny. Długo jeszcze po powrocie Winnetou, który zaraz owinął się w koc, aby się 
przespać, przewracałem się niespokojnie z jednego boku na drugi. Opowiadanie mnie wzburzyło, a ów okropny wieczór przesuwał się przede mną ze wszystkimi szczegółami. Pomiędzy 
tym pełnym grozy wspomnieniem wynurzała się co chwila postać Old Firehanda i jeszcze w 
ostatniej chwili przed ostatecznym zaśnięciem brzmiały mi w uszach słowa: ,,Zaśnijcie tylko! 
Wyście dosyć dla mnie uczynili!” 

Obudziwszy się nazajutrz, zobaczyłem, że jestem sam przy ognisku. Obaj moi towarzysze 
musieli jednak być niedaleko, gdyż mały blaszany kocioł wisiał nad ogniem z wrzącą wodą, a 
obok kawałka mięsa, pozostałego z wczorajszego wieczora, stał jeszcze otwarty worek z mąką. 

Odwinąłem koc i poszedłem nad wodę, aby się umyć. Tam zastałem towarzyszy, a wrażenie, jakie wywołał mój widok, dowodziło, że byłem przedmiotem ich rozmowy. 

Wkrótce potem byliśmy gotowi do drogi i ruszyliśmy w kierunku, który w odległości dwudziestu mil od Missouri prowadził równolegle z rzeką do doliny Mankicity. 

Dzień był chłodny. Konie nasze były dobre, a ponieważ oszczędzaliśmy ich poprzednio i 
pielęgnowaliśmy porządnie, przeto odwaliły tęgi kawał drogi przez ten zielony kraj. 

Osobliwa wydała mi się zmiana w postępowaniu obydwóch towarzyszy w stosunku do 
mnie, co zauważyłem od razu rano. Jakaś większa życzliwość czy szacunek przebijały w całym ich zachowaniu. Doznawałem wrażenia, jak gdyby spojrzenie Old Firehanda, którym 
mnie co pewien czas obrzucał, wyrażało jakąś cichą, przeznaczoną tylko dla mnie, pieszczotę. 

Zastanawiała mnie także przychylność i oddanie, z jakim odnosili się do siebie wzajemnie 
Winnetou i Old Firehand. Dwaj bracia, złączeni z sobą węzłami krwi, całą swoją istotą poczuwający się do wspólnoty, nie mogliby sobie okazywać większej serdeczności. Dotąd zdawało mi się, że troskliwość mego czerwonoskórego brata skupia się na mojej osobie. Winnetou odnosił się jednak do Old Firehanda z jeszcze większą przyjaźnią niż do mnie, tak że 
ogarniała mnie prawie zazdrość. Na szczęście nie leżało to w moim charakterze ani rozum 
mój na to nie pozwalał. 

Kiedy zatrzymaliśmy się około południa, Old Firehand się oddalił, aby zbadać otoczenie 
obozu, a ja zacząłem wyjmować zapasy żywności. Winnetou wyciągnął się obok mnie i rzekł: 

¦ Mój brat jest odważny jak wielki leśny kot, a niemy jak usta skały. Nie odpowiedziałem 
.nic na ten szczególny wstęp. 

¦ Jechał przez płomienie oleju ziemnego, a nie wspomniał o tym nic swemu przyjacielowi, 
Winnetou. 

¦ Język mężczyzny ¦ odrzekłem ¦ jest jako nóż w pochwie. Jest ostry i spiczasty i nie nadaje się do igraszki. 

¦ Mój brat jest mądry i ma słuszność, ale Winnetou sprawia to smutek, kiedy serce jego 
młodego przyjaciela zamyka się przed nim jak kamień, w którego łonie kryją się ziarnka złota. 

¦ Czy serce Winnetou było otwarte dla ucha jego przyjaciela? 

¦ Czy Winnetou nie wyjawił mu wszystkich tajemnic prerii? Czy nie pokazał mu i nie nauczył go, jak się czyta tropy, rzuca lassem, ucina skalpy i robi to wszystko, co musi znać 
wielki wojownik? 

¦ Winnetou to uczynił, ale czy powiedział coś swemu bratu o Old Firehandzie, który posiada jego serce, i o kobiecie, której pamięć nie umarła w jego myśli? 


¦ Winnetou ją kochał, a miłość nie mieszka w ustach. Ale czemu brat mój zamilczał o 
chłopcu, którego Swallow przeniósł przez ogień? 

¦ Gdyż brzmiałoby to jak samochwalstwo. Czy znasz tego chłopaka? 

¦ Nosiłem go na rękach, pokazywałem mu kwiaty na polu i drzewa w lesie, ryby w wodzie i 
gwiazdy na niebie. Uczyłem go wypuszczać strzałę z cięciwy i dosiadać dzikiego konia. Obdarzyłem go językami czerwonych mężów, a w końcu dałem mu strzelbę ognistą, której kula 
zabiła Ribannę, córę Assineboinów. 

Spojrzałem nań zdumiony. Budziło się we mnie przeczucie, któremu zaledwie ośmieliłem 
się nadać szatę słów, a jednak byłbym to może teraz uczynił, gdyby w tej chwili nie powrócił 
Old Firehand i nie skierował naszej uwagi na jedzenie. Ustawicznie jednak myślałem nad 
słowami Winnetou, gdyż z tych słów i z tego, co słyszałem od Harry'ego, wynikało, że Old 
Firehand był jego ojcem. Jego wczorajsze zachowanie podczas mojego opowiadania potwierdzało ten domysł. Harry mówił jednak o ojcu jak o kimś obcym i nie zdradził się niczym, co 
mogłoby mnie upewnić w moich przypuszczeniach. 

Po parogodzinnej przerwie ruszyliśmy znowu dalej. Konie, jak gdyby wiedząc, że czeka je 
kilkudniowy wypoczynek, kłusowały raźno, dzięki czemu przejechaliśmy dużą część drogi. O 
zmierzchu łańcuch wzgórz, za którym leży dolina Mankicity, zbliżył się do nas znacznie, 
grunt zaczął się wznosić i wjechaliśmy w parów prowadzący, jak się zdawało, prostopadle ku 
rzece. 

¦ Stać! ¦ zabrzmiało nagle z rosnących po bokach krzaków, a równocześnie ukazała się 
między gałęziami lufa wymierzonej do nas strzelby. ¦ Jakie hasło? 

¦ Mężnie! 

¦ I? 

¦ Milcząco ¦ odrzekł Old Firehand starając się przebić wzrokiem zarośla. 

Po tym ostatnim słowie rozchyliły się gałęzie, przepuszczając człowieka, którego widok napełnił mnie radosnym zdumieniem. Spod smętnie zwisających krys pilśniowego kapelusza, 
którego wiek, kształt i barwa sprawiłyby przy ocenie kłopot najbystrzejszemu myślicielowi, z 
lasu zmierzwionego, szpakowatego zarostu wyglądał nos o przerażających niemal rozmiarach, który każdemu zegarowi słonecznemu mógł służyć do rzucania cienia. Z powodu potężnego zarostu widać było, oprócz zbyt hojnie wyposażonego narządu powonienia, tylko parę 
małych oczek, niesłychanie ruchliwych, które z wyrazem szelmowskiej chytrości przebiegały 
z jednego z nas na drugiego. 

Głowa ta należała do tułowia niewidocznego aż po kolana, który tkwił w bluzie z kozłowej 
skóry, zrobionej najwyraźniej dla jakiejś znacznie tęższej osoby. Wskutek tego ten mały 
człowiek wyglądał jak dziecko, które dla rozrywki ubrało się w szlafrok dziadka. Z lego aż 
nadto wystarczającego okrycia wyglądały dwie nogi, krzywe jak sierpy, ubrane w wystrzępione i odwieczne legginy, z których ów człowieczek wyrósł z pewnością jeszcze przed dziesięciu laty; spod legginów zaś wyzierała para indiańskich butów, w których mógłby się od 
biedy zmieścić cały właściciel. W ręce trzymał on starą strzelbę, której dotknąłbym tylko z 
największą ostrożnością. Kiedy zbliżał się do nas pełen godności, nie można sobie było wyobrazić lepszej i sympatyczniejszej karykatury preriowego myśliwca. 

¦ Samie Hawkens! ¦ zawołał Old Firehand. ¦ Czy twoje oczka zgłupiały, że żądasz ode 
mnie hasła? 

¦ Nie sądzę, sir! Uważam jednak za odpowiednie, żeby człowiek stojący na warcie pokazał 
czasem, że nie zapomniał hasła. Witam was serdecznie, panowie. Będzie uciecha, wielka 
uciecha, Wariuję z zachwytu, że widzę tu mego byłego greenhorna, który zwie się teraz Old 
Shatterhand, i Winnetou, wielkiego wodza Apaczów, jeśli się nie mylę. 

Podał mi obie ręce, przycisnął mnie serdecznie do swej bluzy myśliwskiej, aż zatrzeszczała 
jak puste drewniane pudło. Jego czarne dawniej wąsy i broda posiwiały. 


¦ Cieszy mnie to serdecznie i szczerze, że znów was widzę, kochany Samie ¦ rzekłem 
zgodnie z prawdą. ¦ Ale przyznajcie się, czy mówiliście Old Firehandowi, żeście mnie znali i 
byliście moim nauczycielem? 

¦ Oczywiście, że to zrobiłem. 

¦ A wy milczeliście jak zaklęci i nie powiedzieliście mi, że spotkam u was Sama Hawkensa 

Na ten przyjacielski wyrzut odpowiedział Old Firehand śmiejąc się; 

¦ Chciałem wam zrobić niespodziankę. Widzicie zatem, że znałem was już od dawna, gdyż 
mówiliśmy o was często. Zastaniecie u mnie jeszcze dwóch dobrych znajomych. 

¦ Chyba Dicka Stone'a i Willa Parkera, nieodłącznych towarzyszy Sama? 

¦ Tak. Wasze przybycie będzie dla nich także wielką niespodzianką. Ale, Samie, którzy z 
naszych ludzi są dzisiaj w domu? 

¦ Wszyscy, z wyjątkiem Billa Bulchera, Dicka Stone'a i Harrisa, którzy wyszli, aby przynieść trochę mięsa. 

Mały sir przybył już także. 

¦ Wiem już, wiem, że jest tutaj. A jakżeż wam się w ogóle powodzi? Czy byli czerwonoskórzy? 

¦ Dziękuję, dziękuję, sir! Nie przypominani sobie, chociaż ¦ przy tych słowach wskazał na 
swój przyrząd do strzelania ¦ Liddy za nimi tęskni. 

¦ A potrzaski? 

¦ Miały dobry plon, bardzo dobry, jeśli się nie mylę. Możecie zobaczyć sami, sir, w bramie 
znajdziecie niewiele wody. 

Odwrócił się i odszedł do swej kryjówki, a my pojechaliśmy dalej. 

Ta mała scena pouczyła mnie o tym, że jesteśmy już blisko ,, warowni”, gdyż Sam Hawkens 
musiał stać nie opodal wejścia. Zacząłem się rozglądać uważnie po otoczeniu, aby zobaczyć 
bramę. 

Wtem ukazał się przesmyk tak wąski, że wyciągnąwszy ręce można było dotknąć obu ścian 
skalnych, schodzących się blisko i pokrytych jak dachem krzakami łożyn. Całą szerokość 
przesmyku zajmował potok, na którego twardym, kamienistym łożysku nie mógł pozostać 
żaden odcisk nogi. Pojechaliśmy brzegiem potoku w górę doliny, tutaj Old Firehand skręcił, 
es my podążyliśmy za nim pod prąd wody. Teraz dopiero zrozumiałem słowa . Sama, że w 
bramie znajdziemy mało wody. 

Przez pewien czas jechaliśmy w tym kierunku; wkrótce skały zeszły się przed nami w taką 
zbitą masę, że zdawało się, iż droga tu się już kończy. Old Firehand jechał jednak ciągle naprzód i niebawem ujrzałem, że znika w ścianie. Winnetou jechał za nim. Kiedy dotarłem do 
tego zagadkowego miejsca, zauważyłem, że zwieszające się łodygi dzikiego powoju nie zakrywają skalistej ściany, lecz tworzą kotarę, za którą znajduje się otwór w kształcie tunelu; 
tunel ten wiódł w nieprzebitą ciemność. 

Przez długi czas podążałem za nimi, skręcając w ciemności w rozmaitych kierunkach, aż w 
końcu zajaśniał przede mną mdły blask dziennego światła, po czym dostaliśmy się w taką 
samą szczelinę jak ta, którą przybyliśmy tutaj. Gdy się skończyła, spojrzałem przed siebie 
zdumiony. 

Znajdowaliśmy się u wejścia do szerokiej, rozległej kotliny, otoczonej niedostępnymi ścianami skalnymi. Bujny wieniec zarośli otaczał tę kolistą prawie, pokrytą trawą płaszczyznę. 
Pasło się na niej kilka stad koni i mułów. Pomiędzy nimi uwijały się psy. Część z nich była 
podobna do wilków ¦ psów tego typu używają Indianie do pilnowania stad i jako zwierzęta 
pociągowe. Część zaś była z gatunku małych, szybko tyjących mieszańców, których mięso, 
na równi z mięsem pantery, uchodzi za największy przysmak. 

¦ Oto mój zamek ¦ zwrócił się do nas Old Firehand ¦ w którym się mieszka bezpieczniej 
aniżeli na łonie Abrahama. 

¦ Czy jest tam w górach jakiś otwór? ¦ spytałem wskazując na przeciwległą stronę doliny. 


¦ Ani tyle, żeby mysz mogła się prześliznąć, a z zewnątrz nie podobna prawie wydostać się 
na górę. Już niejeden czerwonoskóry przekradał się tamtędy, nie przeczuwając, że te ostre 
złomy skalne nie tworzą po tej stronie zwartej masy, lecz otaczają taką miłą dolinkę. 

¦ Jak znaleźliście to cenne miejsce? 

¦ Ścigałem szopa aż do szczeliny, nie zakrytej jeszcze wtedy powojem, i oczywiście objąłem to miejsce w posiadanie. 

¦ Sam? 

¦ Z początku tak. Ze sto razy uniknąłem śmierci, znalazłszy tu pewną i niezawodną kryjówkę przed pościgiem czerwonoskórych. Później jednak zabrałem tu swoich chłopców, a teraz 
gromadzimy razem skórki i stawiamy czoło okropnościom zimy. 

Podczas tych słów rozległ się donośny gwizd; zaledwie przebrzmiał, rozsunęły się zarośla i 
ukazało się kilka postaci, po których można było poznać na odległość paru tysięcy kroków, że 
mają prawo obywatelstwa na Zachodzie. 

Pokłusowaliśmy ku środkowi doliny i niebawem otoczyli nas ludzie, którzy głośno wyrażali 
swą radość z przybycia Old Firehanda. Wśród nich znajdował się także Will Parker, który 
oszalał prawie z radości na mój widok, a Winnetou przywitał ogromnie przyjacielsko. 

Wśród hałasu, dozwolonego jedynie w tym zamkniętym miejscu, rozsiodłał Winnetou konia, dał mu lekkim uderzeniem dłoni znak, że ma się sam postarać o wieczerzę, wziął siodło, 
uzdę i derkę na plecy i odszedł nie spojrzawszy na nikogo z obecnych. 

Widząc, że Old Firehand jest zanadto zajęty, aby się nami zajmować, zrobiłem to samo: puściłem Swallowa zupełnie wolno i udałem się w głąb kotliny. 

Masy kamienne wydęte przez podziemne potęgi jak olbrzymia bańka mydlana, zostawiły po 
pęknięciu wklęsłą, otwartą od góry półkulę, podobną do krateru wygasłego wulkanu. Powietrze, światło, wiatr, niepogoda zajęły się potem rozkładem twardego gruntu i udostępnieniem 
go roślinności, a nagromadzone wody przewierciły się z czasem przez jeden ze skalnych boków i utworzyły strumyk, który był dziś naszym przewodnikiem. 

Na przechadzkę obrałem sobie zewnętrzny skraj doliny i szedłem wzdłuż prostopadłych, a 
często nawet zwisających skał. Zauważyłem w nich sporo zasłoniętych zwierzęcymi skórami 
otworów, które prowadziły do mieszkań lub składów koniecznych w tej myśliwskiej kolonii. 

Musiała ona liczyć więcej osób, aniżeli pokazało się podczas powitania nas. Wnosiłem to z 
ilości kobiet spotkanych podczas wędrówki. Większość mieszkańców znajdowała się na wyprawach myśliwskich i miała powrócić dopiero przed zimą, która zbliżała się już powoli. 

Podczas tej przechadzki zauważyłem na jednej z niedostępnych na pozór skał mały szałas, 
zbudowany z sękatych konarów. Stamtąd zapewne widać było dokładnie całą dolinę ze 
wszystkimi szczegółami. Postanowiłem się tam wydostać i wkrótce znalazłem nie ścieżkę 
wprawdzie, lecz ślady stóp, które prowadziły na górę. 

Miałem jeszcze do przebycia niewielką przestrzeń, kiedy ujrzałem jakąś postać wysuwającą 
się z niskich i wąskich drzwi. Nie przeszkodziło jej zapewne moje przybycie, gdyż nie zauważyła mnie wcale i odwrócona do mnie plecami poszła na samą krawędź skały i spojrzała 
w dolinę, przysłaniając oczy ręką. 

Postać ta była ubrana w pstrą koszulę myśliwską z mocnego materiału, legginy wystrzępione na szwie od góry aż do dołu oraz małe mokasyny ozdobione suto perłami i kolcami jeżozwierza. Głowę miała owiniętą czerwoną chustką, podobną do turbanu, a tej samej barwy 
szarfa zastępowała pas. 

Kiedy stanąłem na platformie, człowiek ten usłyszał odgłos moich kroków i odwrócił się 
szybko. „Czy to prawda, czy tylko złudzenie?” ¦ pomyślałem sobie. Lecz zaraz zawołałem 
jak człowiek zaskoczony radosną niespodzianką: 

¦ Harry! Czy to być może? ¦ i ruszyłem szybko ku niemu. 

Ale wzrok jego spoczął na mnie poważnie i zimno; ani jeden rys ciemnej jego twarzy nie 
drgnął nawet najlżejszym uczuciem przychylności. 


¦ Gdyby to nie było możliwe, nie spotkalibyście mnie tutaj, sir ¦ odparł. ¦ Ale to raczej ja 
mam prawo pytać, nie wy. Z jakiego to powodu pozwoliliście sobie przyjść do naszego obozu? 

„Czy zasłużyłem na takie przyjęcie?” ¦ zapytałem w duchu, a głośno odrzekłem tylko jedno 
słowo jeszcze zimniej i poważniej niż on: 

¦ Pshaw! ¦ i odwróciwszy się od niego, zsunąłem się ostrożnie z powrotem. 

Harry był więc, jak się tego domyślałem, synem Old Firehanda, a reszta spraw była też już 
teraz dostatecznie jasna. 

Jakkolwiek był to tylko chłopiec, to jednak gniewało mnie trochę jego postępowanie po tym 
wszystkim, co między nami zaszło. Twierdzenie Old Firehanda, że Harry uważał mnie za 
tchórza, zgadzało się z tym, co powiedział wówczas sam chłopiec, ale nie mogłem w żaden 
sposób zrozumieć, w czym widział on moje tchórzostwo. Uspokoiłem się wreszcie i powróciłem do obozu. 

Był wieczór. W środku szerokiej kotliny płonęło wysoko buchające ognisko, dokoła którego 
zgromadzili się wszyscy obecni mieszkańcy „warowni”. Harry, jak to zauważyłem niebawem, 
był traktowany na równi z dorosłymi, usiadł pomiędzy nimi i przypatrywał mi się teraz wzrokiem nieco mniej nienawistnym niż poprzednio. 

Przez jakiś czas przysłuchiwałem się opowiadaniom o najnowszych wypadkach w okolicy 
„warowni”, a potem wstałem, aby starym zwyczajem popatrzeć, co porabia mój koń. Opuściłem ognisko i zanurzyłem się w ciemność, nad którą rozpięło się niebo tak pogodne, jak gdyby miliony utajonych w nim świateł rzucały swój blask na jakieś inne krainy szczęśliwsze niż 
ziemia, na której istoty ludzkie stają naprzeciwko siebie z bronią w ręku, aby się wzajemnie 
rozszarpywać. 

Ciche, radosne rżenie na skraju zarośli otaczających brzegi potoku wskazało mi miejsce pobytu Swallowa. Swallow poznał mnie i jął pieszczotliwie trzeć głowę o moje ramię. Od czasu 
kiedy mnie przeniósł przez morze płomieni, polubiłem go w dwójnasób i chcąc mu dać dowód sympatii, przyłożyłem teraz policzek do jego szyi. 

Wtem koń prychnął krótko nozdrzami, co zwykle służyło mi za znak ostrzegawczy, Wobec 
tego rozejrzałem się dokoła. Podeszła do nas jakaś postać, a na jej głowie powiewał koniec 
chusty. Był to Harry. 

¦ Wybaczcie, jeśli przeszkadzam ¦ rzekł trochę niepewnym głosem. ¦ Myślałem właśnie o 
waszym dzielnym Swallowie, któremu zawdzięczam życie, i chciałem go przywitać. 

¦ Oto on. Nie chcę tego powitania psuć swoją obecnością. Dobranoc! 

Odwróciłem się, żeby odejść, ale zaledwie uszedłem kilkanaście kroków, usłyszałem wołanie: 

¦ Sir! 

Gdy się zatrzymałem, Harry podszedł do mnie z wahaniem, a szczególne drganie jego głosu 
świadczyło o zakłopotaniu, którego nie potrafił ukryć. 

¦ Ja was obraziłem! 

¦ Obraziliście? ¦ odrzekłem chłodno i spokojnie. ¦ Mylicie się, sir! Wy możecie wzbudzić 
we mnie uczucie pobłażliwości, ale nigdy obrazy. 

Upłynęła może minuta, zanim znalazł odpowiedź na te niespodziewane słowa. 

¦ W takim razie przebaczcie mi mój błąd. 

¦ Chętnie przebaczam, gdyż jestem przyzwyczajony do tego, że ludzie popełniają błędy. 

¦ Będę się starał nie korzystać nigdy więcej z waszej pobłażliwości. 

¦ Mimo to gotów jestem ofiarować ją wam w każdej chwili. 

Chciałem się już oddalić, kiedy Harry nagle przystąpił do mnie szybko i położył mi rękę na 
ramieniu. 

¦ Nie dotykajmy teraz spraw osobistych, Ocaliliście życie memu ojcu z narażeniem własnego, i to dwa razy w ciągu jednego wieczora. Chcę wam podziękować, choćbyście nawet 


użyli wobec mnie słów jeszcze gorszych i bardziej odpychających. Dowiedziałem się dopiero 
teraz o waszych zasługach. 

¦ Każdy westman z ochotą uczyniłby to samo, co ja, a bywają większe zasługi niż te, o których mówicie. Co jeden człowiek czyni drugiemu, to być może inni zrobili dlań już dziesięciokrotnie. Nie mierzcie tego wypadku miarą miłości synowskiej. 

¦ Przedtem ja byłem dla was niesprawiedliwy. Teraz wy popełniacie niesprawiedliwość w 
stosunku do samego siebie. Czy chcecie być takim także i dla mnie? 

¦ Nie. 

¦ Czy mogę wobec tego przedłożyć wam pewną prośbę? 

¦ Owszem. 

¦ Gniewajcie się na mnie, sir; bądźcie źli, jak tylko potraficie, skoro popełnię coś złego, ale 
nie mówcie już nigdy o pobłażaniu. Dobrze? 

¦ Zgadzam się. 

¦ Dziękuję! A teraz wróćmy razem do ogniska, by powiedzieć wszystkim: dobranoc. Wskażę wam przeznaczone dla was pomieszczenie. Musimy szybko udać się na spoczynek, ponieważ jutro wcześnie wyruszamy. 

¦ Dokąd? 

¦ Ustawiłem łapki nad Beeforkiem, a wy pójdziecie ze mną zobaczyć, cośmy złapali. 

W kilka minut potem staliśmy przed jednymi z ukrytych w ścianie drzwi. Harry odsunął je, 
aby mnie wprowadzić do mrocznej izby, oświetlonej tylko najzwyklejszą świecą z jeleniego 
łoju. 

¦ Tu jest wasza sypialnia, sir. Zwykli tutaj nocować nasi kamraci, jeśli się obawiają, żeby 
pod gołym niebem nie dostać reumatyzmu. 

¦ A wy sądzicie, że ja także nie wiem, co to za złośliwe choróbsko? 

¦ Wolałbym, żebyście nie potrzebowali na to zważać, ale istotnie dolina jest wilgotna. Góry 
leżące dokoła nie dopuszczają wiatrów. Ostrożność nie zawadzi, jak powiadają starsi. Śpijcie 
spokojnie! 

Podał mi rękę i wyszedł skinąwszy przyjaźnie głową. 

Zostawszy sam rozglądnąłem się po małej celce. Nie była to grota naturalna, lecz wykuta w 
kamieniu ludzką ręką. Skalistą podłogę wyłożono garbowanymi skórami, którymi obwieszono też ściany. Pod tylną ścianą znajdowało się łoże zbite z gładkich pni czereśniowych, na 
których leżał gruby pokład białych skór i dostateczna ilość prawdziwych nawajskich koców. 

Na kilku kołkach wbitych w szpary wisiały przedmioty, które dowodziły, że Harry odstąpił 
mi swoją własną izbę. 

Tylko wielkie znużenie, które mnie opanowało, skłoniło mnie do pozostania w tym ciasnym, 
zamkniętym miejscu. Kto bowiem spędzał noce wśród nieskończoności wolnej, otwartej prerii, temu trudno bezpośrednio potem nagiąć się do takiego więzienia, jakie człowiek cywilizowany nazywa mieszkaniem. 

Cisza panująca w moim apartamencie była też zapewne przyczyną tego, że spałem nieco 
mocniej i dłużej niż zwykle, Obudziło mnie wołanie: 

¦ Pooch! Sir, gotów jestem pomyśleć, że jeszcze nie skończyliście przymierzać się do długości kOldry. Wyprostujcie się jeszcze trochę, ale nie na długość, lecz w górę. To będzie lepsze, jak mi się zdaje! 

Zerwałem się i spojrzałem na niespokojnego ducha, który stał w otwartych drzwiach. Był to 
Sam Hawkens. Wczoraj miał tylko strzelbę, dzisiaj zaś pełny traperski rynsztunek, co było 
dowodem, że miał zamiar nam towarzyszyć. 

¦ Zaraz będę gotów, kochany Samie! 

¦ Spodziewam się; mały sir stoi już, jak mi się zdaje, przy wyjściu. 

¦ Idziecie z nami? 


¦ Tak wygląda, jeśli się nie mylę. Mały sir nie poniesie przecież całego sprzętu, a od Old 
Shatterhanda także nie można tego wymagać. 

Wyszedłszy przed drzwi, dostrzegłem Harry'ego czekającego na mnie u wejścia do parowu. 
Sam wziął kilka związanych sideł, zarzucił je na plecy i nie oglądając się na mnie, ruszył ku 
czekającemu. 

¦ Zostawimy konie tutaj? ¦ spytałem. 

¦ Wątpię, czy wasz koń umie zakładać prawidłowo sidła albo łowić bobry z dna rzeki. 
Trzeba nam dobrze nogi wyciągać, aby zdążyć na czas. Chodźcie więc! ¦ rzekł Sam żartobliwie swoim zwyczajem. 

¦ Muszę przecież, mój stary, wpierw opatrzyć konia! 

¦ To zbyteczne! Mały sir już to uczynił, jeśli się nie mylę. 

Wiadomość ta była nadzwyczaj przyjemna. A więc Harry już o świcie zatroszczył się o mego konia, a tym samym musiał pomyśleć także i o jego panu. Widocznie Old Firehand mówił 
mu o mnie i wpłynął na zmianę jego stosunku do mojej osoby. Już zacząłem się dziwić, że go 
tu także nie ma, kiedy zobaczyłem go brodzącego w potoku z Winnetou i z jeszcze jednym 
strzelcem. 

Winnetou przywitał Harry'ego po indiańsku: 

¦ Syn Ribanny jest silny jak wojownicy znad brzegów Gili. Oko jego zobaczy wiele bobrów, a ręka nie uniesie wielkiej liczby skór ¦ rzekł, a widząc, że się rozglądam za Swallowem, dodał uspokajająco: ¦ Mój dobry brat może iść, jego przyjaciel będzie dbał o konia, 
Swallow posiada także miłość Apacza. 

Minąwszy parów zwróciliśmy się w przeciwnym do wczorajszego kierunku na lewo i poszliśmy w dół potoku, aż do miejsca, gdzie uchodzi on do Mankicity. 

Oba brzegi pokrywały gęste, splątane zarośla. Po stojących naprzeciw siebie pniach wspinały się łodygi dzikiego wina, biegły od gałęzi do gałęzi, zwisały w dół, sczepione silnie z 
sobą, a potem znowu pięły się w górę po drzewie, tworząc plątaninę, przez którą nawet nożem z trudem można było torować sobie drogę. 

Mały Sam szedł ciągle przed nami, a jego objuczona postać przypominała mi Słowaków 
sprzedających u nas w Niemczech po miastach łapki na myszy. Jakkolwiek w pobliżu nie 
należało się spodziewać żadnej nieprzyjacielskiej istoty, mimo to noga jego omijała z podziwu 

godną zręcznością każde miejsce, na którym mógłby pozostać odcisk. Małe jego oczka biegały ciągle to tu, to tam po bogatej roślinności, która mimo spóźnionej pory roku dorównywała bujności dziewiczych lasów w dolinie rzeki Missisipi. 

Nagle Sam podniósł w górę kilka gałązek i schyliwszy się przełazi pod nimi. 

¦ Chodźcie, sir ¦ wezwał mnie Harry idąc za nim. ¦ Tu rozwidla się ścieżka prowadząca 
do bobrów. 

Rzeczywiście za zieloną zasłoną ciągnęła się przez gęstwinę wąska, nie zarośnięta ścieżka. 
Szliśmy jeszcze dobrą chwilę, równolegle do rzeki wśród gmatwaniny drzew i zarośli, dopóki 
Sam, usłyszawszy na pół mrukliwy, a na pół świszczący głos wychodzący z rzeki, nie zatrzymał się i nie odwrócił do nas, przykładając rękę do ust. 

¦ Jesteśmy na miejscu ¦ szepnął Harry ¦ a ich straż powzięła podejrzenie. 

Po chwili, podczas której panowała dokoła zupełna cisza, posunęliśmy się dalej naprzód i 
dotarliśmy do zakrętu rzeki, gdzie nadarzyła się nam sposobność ujrzenia pokaźnej osady 
bobrów. 

Daleko w wodę wbudowana była szeroka, wystarczająca nawet dla ludzkiej stopy, tama, a 
gorliwi czworonożni budowniczowie zajęci byli jej umacnianiem i rozszerzaniem. Na drugim 
brzegu spora liczba tych zwierząt przegryzała wysmukłe młode drzewka, kierując je tak, żeby 
wpadały do wody. Inna grupka przewoziła pnie drzewek w ten sposób, że posuwała je przed 


sobą w wodzie, a jeszcze inne bobry oblepiały budowę tłustą ziemią, naniesioną z brzegu, 
przyczepiając ją do drzewa za pomocą nóg i ogona, niby kielni. 

Z zajęciem przypatrywałem się czynnościom tego ruchliwego ludku, a szczególnie zwrócił 
moją uwagę niezwykle duży osobnik, który siedział w czujnej postawie na tamie, zapewne 
jako straż. Wtem grubas nastawił uszy, obrócił się do połowy, wydał wspomniany poprzednio 
głos ostrzegawczy i zniknął w następnej chwili pod wodą. 

Reszta prawie równocześnie poszła za jego przykładem. Zabawny to był widok, gdy przy 
zanurzaniu się podnosiły w górę tylną część ciała, a płaskim ogonem uderzały w powierzchnię wody, rozpryskując ją z głośnym pluskiem. 

Kto spłoszył te pocieszne zwierzątka? Przeszkodę w ich pracy mógł spowodować tylko jakiś 
wróg, a największym wrogiem tych spokojnych i tak bardzo poszukiwanych zwierząt jest... 
człowiek. 

Jeszcze ostatni bóbr nie zniknął pod wodą, a my leżeliśmy już z bronią w ręku pod opadającymi nisko gałęziami pinii i czekaliśmy niecierpliwie, kiedy ukaże się niemiły gość. Niebawem poruszyły się w pewnym oddaleniu od nas czuby sitowia i w kilka chwil potem ujrzeliśmy dwóch Indian skradających się chyłkiem ku rzece. Jeden z nich miał na plecach kilka 
sideł, a drugi niósł skórki. Obaj byli uzbrojeni, a postawa ich wskazywała, że spodziewają się 
w pobliżu nieprzyjaciela. 

¦ Do licha! ¦ syknął Sam przez zęby. ¦ Te łajdaki dobrały się do naszych sideł i pozbierały, czego nie zasiały, jeśli się nie mylę. Czekajcie, łotry, moja Liddy wam powie, do kogo 
należą te żelaza i skórki! 

Podniósł powoli strzelbę i złożył się do strzału. Ja jednak byłem przekonany, że trzeba 
działać bez hałasu, toteż pochwyciłem starego trapera za ramię. Pierwszy rzut oka pouczył 
mnie, że to Ponkowie, a farby pokrywające ich twarze upewniły, że są na wyprawie wojennej, 
a nie myśliwskiej. Nie byli tu więc sami, a strzał mógł przywołać innych na pomoc lub stać 
się przyczyną późniejszej zemsty. 

¦ Nie strzelajcie, Samie! Weźcie tylko nóż. Oni wykopali topór wojenny i nie są tu tylko we 
dwójkę. 

Mały westman, choć wystrzeliłby z ochotą, odpowiedział: 

¦ Ja to oczywiście także widzę, że lepiej zgładzić ich po cichu, ale mój stary nóż jest zanadto stępiony, aby mógł przeżreć dwóch takich ludzi, 

¦ Ba! Wy weźmiecie jednego, a ja drugiego; naprzód! 

¦ Hm! Cztery najlepsze nasze sidła, a każde po trzy i pół dolara! Bardzo bym się cieszył, 
gdyby te draby do skradzionych skórek musiały dodać swoje dwie własne. 

¦ Naprzód, Samie, żeby nie było za późno! Obaj Indianie stali teraz zwróceni do nas tyłem i 
szukali śladów na ziemi. Zostawiwszy strzelbę posunąłem się cicho naprzód z nożem w ręce. 
Wtem usłyszałem trwożny szept tuż przy moim uchu. To Harry rzekł cicho: 

¦ Zostańcie, sir! Ja zrobię to za was. 

¦ Dziękuję, potrafię sam tego dokonać. Po tych słowach zbliżyłem się do krawędzi zarośli, 
zerwałem się, pochwyciłem najbliżej mnie stojącego Indianina za kark lewą ręką, a prawą 
wbiłem mu nóż między łopatki, on zaś padł na ziemię bez jęku. Zrobiłem to oczywiście tylko 
z konieczności. Ponków nie można było oszczędzać, gdyż w razie odkrycia przez nich „warowni”, naszemu życiu zagrażałoby poważne niebezpieczeństwo. Odwróciłem się szybko, 
wyciągnąwszy nóż z rany, aby w razie potrzeby zabrać się do drugiego, lecz i ten już leżał na 
ziemi, a Sam stał na nim ze skalpem w ręku. 

¦ Tak, mój chłopcze; teraz możesz w wieczystych ostępach nastawiać tyle łapek, ile ci się 
spodoba, ale naszych nie zdołasz już użyć ¦ rzekł, a potem dodał: ¦ Jedną skórkę już mamy, 
a drugą weźmie sobie Old Shatterhand. 

¦ Nie ¦ odpowiedziałem. ¦ Wszak wiecie, co ja myślę o skalpowaniu. Dziwi mnie to, że 
wy się teraz tym zajmujecie! 


¦ Czynię to ze słusznych powodów, sir. Od kiedy widzieliśmy się po raz ostatni, przeżyłem 
wiele złego i musiałem się tak tłuc z czerwonoskórymi, że teraz nie mam dla nich litości. Oni 
mnie także nie oszczędzali. O, popatrzcie! 

Zdarł z głowy obwisły kapelusz, a z nim razem długowłosą perukę. Znałem już widok, jaki 
przedstawiała jego naga czaszka. 

¦ Co wy na to, sir, jeśli się nie mylę? Nosiłem swój czepek od dziecka z pełnym uprawnieniem i żaden sędzia nie zaprzeczyłby mi prawa do tego, aż znalazł się jeden i drugi tuzin 
Pawnejów, którzy mnie pozbawili włosów. Udałem się więc do Tekamy i kupiłem sobie tam 
nową skórę. Nazywała się peruką, a kosztowała mnie pełne trzy wiązki skórek bobrowych. To 
zresztą nic nie szkodzi, gdyż nowa skóra okazuje się praktyczniejsza od dawnej, zwłaszcza 
latem ¦ mogę ją zdjąć, kiedy się spocę. Ale za to musiał zginąć niejeden Indianin, a skalp 
czerwonoskórego sprawia mi większą przyjemność niż złowienie największego bobra. 

Mówiąc te słowa włożył na nowo perukę i kapelusz. Nie było teraz jednak czasu na wspomnienia, gdyż za każdym drzewem mogła jęknąć cięciwa albo szczęknąć odwiedziony kurek 
od strzelby. Przede wszystkim należało zaalarmować obóz i zwrócić uwagę myśliwych na 
bliskość Indian. Dlatego rzekłem do Hawkensa: 

¦ Dalej, Samie! Trzeba zabitych Indian dobrze ukryć! 

¦ Macie słuszność, sir. Sądzę, że to konieczne, Ale niech mały sir schowa się trochę za 
krzaki, gdyż stawiam w zakład moje mokasyny, że czerwonoskórzy wkrótce tutaj będą. 

Harry postąpił wedle przestrogi starego, a my rzuciliśmy obydwa trupy w sitowie, nie mogąc ich zepchnąć do wody. Gdyśmy się uporali z nieżywymi Ponkami, Sam Hawkens rzekł: 

¦ No, to by było na razie wszystko. Teraz wrócicie z małym sirem do ,,warowni” i ostrzeżecie naszych ludzi, a ja tymczasem przejdę się trochę tym tropem, by się dowiedzieć czegoś 
więcej niż to, co nam wyjawili ci dwaj czerwonoskórzy. 

¦ Czy nie wolelibyście wy pójść do ojca, Samie Hawkens? ¦ zapytał Harry. ¦ Umiecie się 
lepiej obchodzić z sidłami, a czworo oczu widzi więcej od dwojga. 

¦ Jeśli mały sir życzy sobie tego koniecznie, to tak zrobię, ale jeśli ,,patyk popłynie inaczej”, aniżeli sir sobie wyobraża, to niechaj wina nie spadnie na mnie. 

¦ Bądźcie o to spokojni, mój stary! Wiecie już, że niechętnie czynię co innego aniżeli to, co 
mi się podoba. Wy zdobyliście już jeden skalp; ja muszę także postarać się o coś dla siebie. 
Chodźcie, sir! 

Zostawił trapera, a sam zaczął się przeciskać dalej przez gąszcze. Udałem się za nim, a chociaż okoliczności nakazywały zwracać całą uwagę na otoczenie, nie mogłem się powstrzymać 
od tego, żeby nie myśleć o zachowaniu chłopca, Z wprawą doświadczonego przebiegacza 
puszczy przedzierał się bez szmeru przez krzaki, a każdy jego ruch świadczył o największej 
ostrożności. 

Te jego zalety mówiły wyraźnie, że z pewnością od dzieciństwa zapoznał się z życiem w 
krainie polowań i przeżył przygody, które zaostrzyły jego zmysły, zahartowały uczucia ź nadały szczególny kierunek losowi. 

Prawie pół godziny posuwaliśmy się powoli i z trudnością, ale nieustannie naprzód, aż dotarliśmy do drugiej kolonii bobrów, której mieszkańców nie widać było na powierzchni wody. 

¦ Tu były założone łapki, które właśnie odebraliśmy czerwonoskórym, sir. Tam dalej, gdzie 
chcieliśmy dotrzeć poprzednio, Beefork się rozdziela. Ale patrzcie, ślady prowadzą do lasu, z 
którego wyszli czerwonoskórzy! Pójdziemy oczywiście za tymi śladami, chciał iść dalej, lecz 
go powstrzymałem. 

¦ Harry! ¦ rzekłem do niego. Przystanął i spojrzał na mnie pytająco. 

¦ Czy nie wolelibyście zawrócić, a resztę zostawić już mnie? 

¦ Skąd wam to na myśl przyszło? 

¦ Czy wiecie, jakie niebezpieczeństwa nas tam czekają? 


¦ Owszem. Nie mogą być większe od tych, którym już stawiałem czoło z zawsze szczęśliwym dla mnie wynikiem. 

¦ Chciałbym was od nich uchronić! 

¦ Ja również będę się o to starał. A może myślicie, że mnie zdoła przerazić widok pstro 
pomalowanego człowieka? 

Znowu puściliśmy się dalej. Zostawiliśmy teraz rzekę z boku i posuwaliśmy się naprzód 
pomiędzy wysmukłymi drzewami wysokopiennego lasu, którego gęsty, zielony dach osłaniał 
ziemię pokrytą wilgotnymi mchami, tak miękkimi, że z łatwością można było na niej zauważyć odciski stóp. 

Wtem Harry, który szedł ciągle jeszcze przodem, przystanął. Teraz widać było ślady nie 
dwóch, lecz czterech ludzi, którzy szli razem aż dotąd, a tutaj się rozdzielili. Obaj zabici przez 
nas Indianie mieli na sobie pełne uzbrojenie wojenne. Ta okoliczność wskazywała na to, że 
znajdowała się tu zapewne większa liczba ich współplemieńców, których tylko jakieś ważne 
przedsięwzięcie mogło skłonić do odbycia tak dalekiej drogi przez nieprzyjacielskie obszary. 
Gdy sięgnąłem pamięcią do wypadków ostatnich dni, przyszło mi na myśl, że ta wyprawa ma 
może jakiś związek z nieudanym napadem Ponków na pociąg. Mogła to być jedna z owych 
wypraw zemsty, podczas których Indianie wytężają wszystkie siły, aby powetować doznaną 
obelgę albo poniesione straty. 

¦ Co robić? ¦ zapytał Harry. ¦ Te ślady prowadzą ku naszemu obozowi. Nie możemy dopuścić, żeby go odkryli. Czy pójdziemy za nimi, czy też się podzielimy, sir? 

¦ Ten poczwórny trop prowadzi także do ich obozu, oczywiście ukrytego, gdzie czekają na 
powrót zwiadowców. Przede wszystkim musimy wyszukać ten obóz, aby poznać ich liczbę i 
zamiaiy. Wejścia do naszej ,,warowni” zawsze ktoś strzeże, więc na razie nie ma o nią obawy. 

¦ Macie słuszność. Chodźmy dalej! 

Zbocze wzgórza, u którego stóp płynęła rzeka, pokrywał las, sięgał on dość daleko w równinę. Przecinały go głębokie, skaliste szczeliny, w których rosły bujnie paprocie i dzikie górskie 
krzewy. Kiedyśmy się zbliżyli do jednego z takich zagłębień, poczułem nagle woń spalenizny, co oczywiście od razu mnie zastanowiło. Starając się przeniknąć wzrokiem las, dojrzałem cienki słup dymu, który przerywał się często, chwilami zupełnie niknął, to znowu wznosił 
się aż po korony drzew. 

Ten dym mógł pochodzić tylko z indiańskiego ogniska. Kiedy bowiem biały roznieca ognisko, rzuca w ogień całe polana, a przez to powstaje szeroki, wysoko buchający płomień, który 
wydaje dużo zdradzieckiego często dymu. Natomiast czerwonoskóry wsuwa w ogień tylko 
końce polan, co wytwarza mały płomień z ledwie dostrzegalnym dymem. Winnetou zwykł 
był mówić o wielkich ogniskach białych: blade twarze robią swoimi ogniami takie gorąco, że 
nikt nie może przy nich usiąść, aby się ogrzać. 

Zatrzymałem Harry'ego i zwróciłem jego uwagę na to, co dostrzegłem. 

¦ Połóżcie się za tym krzakiem! Ja przypatrzę się tym ludziom! 

¦ Czemu nie ze mną? 

¦ Jeden wystarczy. Gdy jest dwóch, wtedy niebezpieczeństwo odkrycia wzrasta w dwójnasób. 

Skinął głową na zgodę i zacierając ostrożnie ślady za sobą, odszedł w zarośla, gdy tymczasem ja, kryjąc się za drzewami, zacząłem się skradać ku szczelinie. 

Na jej dnie siedziało lub leżało tuż obok siebie tylu czerwonoskórych, że zagłębienie ledwie 
zdołało ich pomieścić. Na dole u wejścia stał jak spiżowy posąg ¦ długowłosy Indianin, a po 
obu stronach na krawędzi ¦ straże, które na szczęście mnie nie zauważyły. 

Spróbowałem policzyć obozujących i w tym celu przypatrywałem się każdemu z osobna, 
gdy wtem przerwałem tę czynność zaskoczony niezwykłą niespodzianką. Najbliżej ogniska 
siedział ¦ czyżby to było możliwe? ¦ biały wódz Paranoh albo Tim Finnetey, jak go nazwał 
Old Firehand. Widziałem zbyt dobrze jego twarz owej nocy podczas pogoni przy księżycu i 


potem, gdy go nożem pchnąłem, abym się mógł teraz pomylić, a jednak się stropiłem. Z głowy zwisał mu przepyszny kosmyk skalpowy, a wszak Winnetou ani na minutę nie odjął go od 
swego pasa. 

Wtem strażnik, stojący po tej stronie parowu, zwrócił się ku miejscu, na którym leżałem 
ukryty za głazem, wobec czego musiałem się cofnąć czym prędzej. 

Znalazłszy się szczęśliwie koło Harry'ego, skinąłem nań, żeby poszedł za mną, po czym 
wróciliśmy znaną już nam drogą aż do miejsca, w którym ślady się rozdzielały. Stąd udaliśmy 
się nowym tropem, biegnącym przez najgęstszą plątaninę roślinności, wprost ku dolinie, 
przez którą przeszliśmy wczoraj i gdzie nas zatrzymała warta. 

Teraz wiedziałem już na pewno, że Ponkowie otrzymawszy posiłki, puścili się za nami krok 
w krok, aby się na nas zemścić. Przez zwłokę z naszej strony, spowodowaną chorobą Old 
Firehanda, zyskali sporo czasu do zgromadzenia wszystkich sił, którymi rozporządzali. Tego 
tylko nie mogłem zrozumieć, dlaczego przeciwko nam trzem zebrało się aż tylu wojowników, 
czemu na nas nie uderzyli od razu, a przeciwnie ¦ pozwolili nam odejść spokojnie. Nasunęło 
mi się w końcu przypuszczenie, że Paranoh wie o myśliwskiej osadzie Old Firehanda i ma 
plany co do wszystkich jej mieszkańców. 

Obaj Indianie, którzy skradali się przed nami, dobrze utorowali nam drogę. Toteż posuwaliśmy się naprzód stosunkowo dość szybko. Byliśmy już niedaleko doliny przecinającej pod 
kątem prostym kierunek naszej drogi, kiedy poza gęstym krzakiem dzikiej czereśni usłyszałem lekki brzęk. 

Dawszy Harry'emu ręką znak, żeby się ukrył, położyłem się na ziemi, wyjąłem nóż i zataczając krąg, poczołgałem się we wspomnianym kierunku. Ujrzałem najpierw stos żelaznych 
łapek na bobry, a obok niego parę krzywych nóg ze stopami w olbrzymich mokasynach. 
Przyczołgawszy się bliżej, zobaczyłem długą i szeroką bluzę myśliwską, na górnej zaś jej 
części pomarszczoną krezę prastarego pilśniowego kapelusza. Spod niej wyłaniały się zjeżone 
końce pomierzwionego zarostu, z którego wyzierało bystro i uważnie dwoje drobnych oczek. 

Był to mały Sam. Ale jak się tu dostał, skoro powinien był już dawno być w ,,warowni”? 
Należało go o to zapytać. Kiedy czołgałem się ku niemu, jak mogłem najciszej, cieszyłem się 
już z góry wrażeniem, jakie wywoła mój niespodziewany napad. 

Pochwyciłem cichutko za strzelbę, leżącą obok niego, przyciągnąłem do siebie ową przedpotopową Liddy i odwiodłem zardzewiały kurek. Na wywołany tym trzask Sam odwrócił się 
tak szybko, że zwisające nisko gałęzie zerwały mu z głowy kapelusz i perukę. Gdy zaś zobaczył wymierzoną do siebie swą własną strzelbę, zrobił w swej twarzy pod samym nosem, 
mieniącym się wszystkimi barwami tęczy, potężny otwór, który rozszerzał się coraz bardziej 
ze zdumienia. 

¦ Samie Hawkens! ¦ szepnąłem. ¦ Jeżeli nie zamkniecie ust, wsunę wam w nie tuzin tych 
oto sideł! 

¦ Do licha, przestraszyliście mnie, sir, jeśli się nie mylę! ¦ odrzekł traper, który pomimo 
przerażenia nie wydał z siebie nieostrożnego okrzyku i czym prędzej umieścił kapelusz i perukę na swoim miejscu. ¦ Niech was diabeł porwie! Ciarki po mnie przeszły, gdyż jeśli byście byli czerwonoskórym, to... 

¦ Już nigdy nie jedlibyście puddingu! Weźcie swoją strzelbę! A teraz mówcie, jak się to 
stało, że tutaj śpicie? 

¦ Śpię? O spaniu mowy nie ma, chociaż dostaliście się do mnie niepostrzeżenie. Wszystkie 
moje myśli skupiły się na dwóch Indianach, których chciałem jeszcze złapać. A wy nie wygadajcie się przypadkiem przed tamtymi, że zaskoczyliście starego Sama Hawkensa! 

¦ Będę milczał. 

¦ A gdzie mały sir? 

¦ Został w tyle. Usłyszeliśmy brzęk waszych łapek, musiałem przeto zobaczyć, co to za 
dzwony. 


¦ Dzwony? Czy było tak głośno? Samie Hawkens, jaki z ciebie stary i głupi szop! Kładzie 
się taki ciężki muł, aby nałapać skalpów, i hałasuje przy tym tak, że słychać aż w Kanadzie, 
jak mi się zdaje! Ale skąd wzięliście się w tej stronie? Czy śledzicie także tych dwóch czerwonoskórych? 

Potwierdziłem to pytanie i opowiedziałem mu, co zauważyłem. 

¦ Hm! Będzie to kosztowało sporo prochu, sir! Szedłem sobie tu w górę rzeki z moimi 
skórkami i ujrzałem nagle dwóch Indian, jeśli się nie mylę, szpiegujących tam na skraju zarośli, nie dalej jak o osiem kroków od nas. Przykucnąłem oczywiście zaraz za krzakiem i spostrzegłem, że jeden z nich zwrócił się na dół, a drugi w górę, aby przeszukać dolinę. Ale nie 
wyjdzie im to na dobre, jak sądzę! Puściłem jednego z nich obok siebie i przeniosłem się potem tutaj, aby skoro tylko się spotkają, zapytać ich, co zobaczyli. 

¦ Myślicie, że się jeszcze raz zejdą? 

¦ Rozumie się! Jeśli chcecie postąpić rozsądnie, to przejdźcie na drugą stronę, abyśmy ich 
dostali między siebie. Nie każcie też dłużej czekać małemu sirowi, bo gotów z niecierpliwości 
popełnić jakieś głupstwo. 

Zastosowałem się do tej wskazówki i wróciłem do Harry'ego. Gdy powiedziałem mu o 
wszystkim w krótkich słowach, zajęliśmy stanowisko na wprost Sama czekając na powrót 
obydwóch czerwonoskórych. 

Cierpliwość nasza była wystawiona na ciężką próbę, gdyż dopiero po kilku godzinach usłyszeliśmy ciche stąpanie skradającego się człowieka. Był to jeden z oczekiwanych, stary, ogorzały Indianin, któremu u pasa zabrakło miejsca na zdobyte skalpy, toteż ozdobił grubymi 
frędzlami z włosów zewnętrzne szwy u spodni. 

Zaledwie znalazł się między nami, pochwyciliśmy go z obu stron i ,,zdmuchnęliśmy”. To 
samo stało się z drugim, który nadszedł niebawem. Potem powróciliśmy razem do ,,warowni” 
tak, jak z niej wyszliśmy. 

Przed bramą odszukaliśmy ukrytego za krzakiem strażnika, który niewątpliwie musiał widzieć dzikiego, gdy ten skradał się o kilka kroków obok niego. Na straży stał Will Parker. 

Sam spojrzał na niego ze zdumieniem. 

¦ Byłeś greenhornem, Willu, i zostaniesz greenhornem, dopóki cię jakiś czerwonoskóry nie 
weźmie za czuprynę. Myślałeś chyba, że Indianin przyszedł tu mrówki łapać, skoro nie wyjąłeś nawet żelaza zza pasa. 

¦ Samie Hawkens, trzymaj no swój język na wodzy! Will Parker ¦ greenhorn! Ten żart 
wart jednego naboju, stary szopie. Jedyny syn twojej matki nie potrafi zrozumieć, że zwiadowcę puszcza się wolno, aby zabiciem jego nie zwrócić uwagi reszty nieprzyjaciół. 

¦ Mógłbyś mieć nawet słuszność, człowiecze, jeśli oczywiście nie chcesz wejść w posiadanie skórek indiańskich. 

Z tymi słowy Sam Hawkens skierował się ku wodzie, ale zanim zniknął pomiędzy skałami, 
odwrócił się jeszcze i ostrzegł stojącego na straży: 

¦ Otwieraj dobrze oczy! Niedaleko stąd jest całe gniazdo łuczników. Oni gotowi wetknąć 
swoje nosy, gdzie nie potrzeba. Szkoda byłoby ciebie, jeśli się nie mylę, bardzo szkoda! 

Hawkens schowany głęboko pod swymi skórami kroczył na przedzie, a my za nim. Niebawem stanęliśmy u wylotu szczeliny i objęliśmy wzrokiem kotlinę. Ostry gwizd starego trapera wystarczył, by zwołać wszystkich mieszkańców, którzy z wytężoną uwagą wysłuchali 
opowiadania o naszej przygodzie. 

Old Firehand słuchał w milczeniu do końca, dopiero kiedy wspomniałem o Paranohu, wyrwał mu się okrzyk zdziwienia i radości: 

¦ Czy to być może, czyście się nie pomylili? W takim razie nadarzyłaby mi się sposobność 
spełnienia mojej przysięgi i ujęcia go w me ręce! Od tylu lat było to moim najgorętszym życzeniem! 

¦ Tylko jego włosy mnie bałamucą. 


¦ One nic nie znaczą! Niech wam posłuży za przykład Sam Hawkens. Zresztą możliwe, że 
owej nocy nie trafiliście go dobrze. Podczas mojej choroby przyszedł do siebie, kazał nas 
śledzić i ruszył potem za nami. 

¦ Ale dlaczego na nas nie uderzył? 

¦ Tego nie wiem, ale stało się to niewątpliwie z jakiegoś ważnego powodu. Poznamy go 
jeszcze. Czy jesteście bardzo znużeni, sir? 

¦ Nie. 

¦ Muszę go sam zobaczyć. Czy będziecie mi towarzyszyć? 

¦ Oczywiście, Zwracam jednak waszą uwagę na niebezpieczeństwo tej wycieczki. Indianie 
będą na próżno czekali na ludzi wysłanych na zwiady, zaczną ich szukać i znajdą zabitych. 
Mogą nas spotkać i odciąć nam odwrót do ,,warowni”. 

¦ To wszystko może się zdarzyć, ale ja nie mogę tu siedzieć i czekać, dopóki nas nie znajdą. 
Dicku Stone! 

Stone był wczoraj na łowach, zobaczył mnie więc dopiero teraz i przywitał się ze mną serdecznie. 

¦ Czy słyszałeś, dokąd mamy iść? ¦ zapytał go Old Firehand. 

¦ Cośkolwiek. 

¦ Weź strzelbę! Przypatrzymy się czerwonoskórym. 

¦ Jestem gotów, sir! Czy pojedziemy konno? 

¦ Nie. To blisko. Wy, którzy zostajecie, weźcie się do roboty i pozasłaniajcie schowki ze 
skórami darniną. 

Nie można przewidzieć, co nastąpi, a gdyby czerwonoskórzy dostali się pomiędzy nasze 
skały, niech przynajmniej nie znajdą tego, co mogłoby im się przydać. Harry, ty pójdziesz do 
Willa Parkera i Billa Bulchera i będziesz wraz z nimi czuwał nad porządkiem. 

¦ Ojcze, pozwól mi iść z sobą! ¦ prosił Harry. 

¦ Na nic mi się nie przydasz, moje dziecko. Spocznij sobie; jeszcze nieraz będziesz miał 
sposobność do takich wycieczek. 

Harry ponowił prośbę, ale Firehand nie zmienił decyzji i niebawem ruszyliśmy we trzech 
łożyskiem potoku. 

Wydostawszy się na zewnątrz, minęliśmy straż, której daliśmy kilka wskazówek, i podążyliśmy ku miejscu, na którym ulokował się poprzednio Sam Hawkens. Kierunek wiodący stamtąd do parowu był dla nas najkorzystniejszy, gdyż mieliśmy z obu stron osłonę i byliśmy 
pewni, że nie zderzymy się z Indianami wysłanymi na poszukiwania zaginionych. 

Winnetou opuścił obóz na krótko przed naszym wyruszeniem i nie wrócił jeszcze. Żałowałem tego ogromnie, bo byłby dla nas w tej wycieczce najbardziej upragnionym towarzyszem. 
Trudno mi też było pozbyć się niepokoju o niego. Lękałem się, że spotka się z nieprzyjacielem, a wówczas pomimo swego męstwa byłby zgubiony. 

Myślałem właśnie o tym, kiedy nagle rozdzieliły się obok nas zarośla i Apacz stanął przed 
nami. Ręce nasze, które na szelest liści sięgnęły po broń, cofnęły się natychmiast. 

¦ Winnetou pójdzie z białymi mężami ¦ rzekł mój przyjaciel ¦ aby zobaczyć Paranoha i 
Ponków. 

Spojrzeliśmy nań zdumieni tym, że wiedział już o obecności Indian. 

¦ Czy mój czerwony brat widział najokrutniej szych pobratymców Siuksów? ¦ zapytałem. 

¦ Winnetou musi czuwać nad swym bratem Old Shatterhandem i nad synem Ribanny. Ruszył za nimi i widział, jak ich noże wbiły się w serca czerwonych wojowników. Paranoh wziął 
sobie skórę z głowy męża z narodu Osagów. Włosy jego są kłamstwem, a myśli pełne fałszu. 
Winnetou go zabije. 

¦ Nie, wódz Apaczów go nie dotknie, lecz mnie to pozostawi! ¦ odrzekł Old Firehand. 

¦ Winnetou darował go już raz swemu białemu przyjacielowi! 

¦ Już mi nie ujdzie, gdyż moja ręka... 


Usłyszałem jeszcze tylko to słowo, bo w chwili gdy ono padło, za krzakiem zasłaniającym 
zakręt tropu ujrzałem dwoje iskrzących się oczu. Runąłem szybkim skokiem i pochwyciłem 
człowieka, do którego te oczy należały. 

Był to ten właśnie, o którym mówiliśmy. Ledwo stanąłem przed nim i chwyciłem go palcami za gardło, zaszeleściło z obu stron i kilku Indian skoczyło na pomoc wodzowi. 

Przyjaciele zauważyli mój ruch i rzucili się natychmiast na mych napastników. Ja trzymałem 
już białego wodza pod sobą. Czując moje kolana na swej piersi, palce lewej ręki na gardle, a 
prawą na ręce, którą zdołał wyciągnąć nóż, wił się pode mną jak robak i czynił wściekle wysiłki, aby mnie z siebie zepchnąć. Kopiąc nogami jak byk uwiązany na łańcuchu, starał się 
potężnymi szarpnięciami poderwać się w górę. Fałszywa skóra spadła mu z głowy, oczy nabiegły krwią, a na ustach ukazała się piana wściekłości. Zdawało mi się, że pode mną szamoce się rozszalałe zwierzę. Z całej siły zaciskałem mu palce na gardle, wskutek czego po chwili 
głowa opadła mu wstecz i po kilku coraz to słabszych drgnieniach rozłożył ręce... był pokonany. 

Teraz dopiero podniosłem się, obejrzałem się za siebie i zobaczyłem scenę, jakiej nie opisze 
nigdy żadne pióro. Nikt z walczących nie użył broni palnej, bojąc się, żeby nie przywołać tym 
reszty nieprzyjaciół. Czynne były tylko noże i tomahawki. Nikt nie stał, lecz wszyscy tarzali 
się na ziemi. 

Winnetou gotował się właśnie pchnąć nożem znajdującego się pod nim przeciwnika i mnie 
nie potrzebował. 

Old Firehand leżał na jednym i starał się utrzymać z dala od siebie drugiego, który mu rozpłatał rękę. Pośpieszyłem mu na pomoc i powaliłem napastnika własnym jego toporem, który 
mu wypadł z ręki. Następnie podbiegiem do Dicka Stone'a, który pomiędzy dwoma zabitymi 
już czerwonoskórymi zmagał się z olbrzymim przeciwnikiem, usiłującym zadać mu śmiertelne pchnięcie. Nie udało mu się to jednak, nadszedł kres jego wysiłków. 

Stone powstał i wyprostował członki. 

¦ Na Boga, sir, to była pomoc w samą porę! Trzech przeciwko jednemu, kiedy strzelać nie 
wolno, to przecież trochę za wiele; dziękuję! 

Old Firehand podał mi także rękę i chciał coś powiedzieć, kiedy wzrok jego padł na Paranoha. 

¦ Tim Finn... Czy to być może? Sam wódz? Kto z nim walczył? 

¦ Old Shatterhand go powalił ¦ odrzekł za mnie Winnetou. ¦ Wielki Duch użyczył mu siły 
bawołu ryjącego rogiem ziemię. 

¦ Człowiecze ¦ zawołał Old Firehand ¦ nie spotkałem jeszcze nikogo takiego jak wy, chociaż sporo świata obszedłem. Ale jak się to stało, że Paranoh ukrył się tu ze swoimi, skoro 
Winnetou był tam w pobliżu? 

¦ Biały wódz nie był ukryty obok Winnetou ¦ odrzekł Apacz. ¦ On zobaczył ślady wrogów i szedł za nimi. Jego ludzie podążą za nim, wobec czego moi biali bracia muszą się udać 
czym prędzej do swoich wigwamów. 

¦ Winnetou ma słuszność ¦ potwierdził Dick Stone, ¦ Trzeba się starać dostać do naszych. 

¦ Dobrze ¦ odrzekł Old Firehand, któremu krew ciekła z ręki strumieniem. ¦ Ale przedtem 
należy usunąć, o ile możności, ślady walki. Wyjdź no trochę naprzód, Dicku, i uważaj, żeby 
nas nie zaskoczono niespodzianie! 

¦ Dobrze, sir, lecz wyjmijcie mi przedtem nóż z rany. Trudno mi z tym chodzić. 

Jeden z trzech przeciwników wbił mu nóż w bok, a przy poruszaniu się ostrze wciskało się 
coraz głębiej. Szczęściem nie utkwiło w miejscu niebezpiecznym. Po wyjęciu noża została 
tylko rana, nie ciężka dla tak żelaznej natury jak Stone. 

W krótkim czasie wykonano, co było niezbędne, i sprowadzono na powrót Stone'a. 

¦ Jak zabierzemy jeńca? ¦ spytał Old Firehand. 

¦ Chyba go poniesiemy ¦ rzekłem ¦ będzie to jednak trudne, gdy wróci do przytomności. 


¦ Nieść? ¦ spytał Stone. ¦ Od wielu lat nie miałem już tej przyjemności, jaka mi się teraz 
nadarza, nie chciałbym też pozbawiać jej tego starego draba. 

Mówiąc to odciął nożem kilka stojących obok pieńków od korzeni, wziął derkę Paranoha, 
pociął na wąskie pasy i rzekł, kiwając do nas głową z zadowoleniem: 

¦ Zrobimy sanki, płozy z drzewa lub coś podobnego, przywiążemy do nich tego łotra i tak 
wyruszymy do domu. 

Propozycję Stone'a przyjęto i wykonano, po czym ruszyliśmy w drogę. Zostawialiśmy jednak ślad tak wyraźny, że idący za nami Winnetou musiał zadać sobie niemało trudu, aby go 
pozacierać. 

Następnego dnia rano promienie słoneczne nie dotknęły jeszcze leżących dokoła gór i głęboki spokój panował w obozie, kiedy się obudziłem i wyszedłem ze skalnej izby. W dolinie 
dokoła gęstwiny drzew przewalały się ciężkie obłoki mgły, w górze jednak powietrze było 
czyste i jasne i owiewało moje skronie orzeźwiającym chłodem. Mały ziarnojad skakał z jednej gałązki ożyn na drugą, wabiąc nabrzmiałym, czerwonym gardziołkiem nieposłuszną samiczkę; nieco niżej siedział szaroniebieski droździec przerywając chwilami swój śpiew zabawnym piskiem, a z dołu dochodził cudowny głos jakiegoś ptaka, który po każdej zwrotce 
swej brawurowej arii przyklaskiwał sobie kaczym kwakaniem. Myśli moich jednak nie zajmował poranny koncert ¦ raz jeszcze rozmyślałem nad tym, co przeżyliśmy wczoraj. 

Według sprawozdania jednego z naszych strzelców, który błądząc cicho po lasach, zobaczył 
także Indian, było ich więcej, aniżeli przypuszczaliśmy. W dole, na równinie, strzelec napotkał drugi obóz, gdzie znajdowały się także konie. Nasuwało to przypuszczenie, że wojenna 
wyprawa Ponków nie była wymierzona przeciwko poszczególnym ludziom, lecz przeciwko 
całej naszej osadzie. Wobec ich wielkiej liczby położenie nasze nie było godne zazdrości. 

Przygotowania, jakie trzeba było poczynić, aby odeprzeć napad, do tego stopnia wypełniły 
wczorajsze popołudnie i wieczór, ze nie mieliśmy czasu zająć się losem naszego jeńca. Leżał 
on związany i pilnie strzeżony w jednej ze skalnych komór. Rano jeszcze, od razu gdy się 
zbudziłem, przekonałem się, że jest mocno związany. 

Najbliższe dni, a może nawet godziny, musiały przynieść rozstrzygnięcie. Bardzo poważnie 
więc myślałem o obecnym położeniu, kiedy wyrwał mnie z zamyślenia odgłos zbliżających 
się kroków. Był to Harry. 

¦ Dzień dobry, sir! Sen umykał dziś przed wami prawdopodobnie tak samo jak przede mną. 
Podziękowałem za pozdrowienie i odrzekłem: 

¦ Czujność jest cnotą najpotrzebniejszą w tym kraju pełnym niebezpieczeństw, sir! 

¦ Czy boicie się czerwonoskórych? ¦ zapytał Harry z uśmiechem. 

¦ Wiem, że zadajecie mi to pytanie żartem, jest nas jednak wszystkiego trzynasta ludzi, a 
mamy przed sobą dziesięciokrotnie liczniejszego nieprzyjaciela. W otwartej walce nie moglibyśmy się przed nimi obronić, a jedyna nasza nadzieja w tym, że nas nie znajdą. 

¦ Zbyt czarno widzicie te sprawy. Trzynastu ludzi takich jak my może już czegoś dokazać, 
a gdyby nawet czerwonoskórzy wywąchali naszą kryjówkę, to połamią sobie na nas zęby. 

¦ Ja jestem innego zdania. Są rozzłoszczeni naszym napadem, a jeszcze bardziej wczorajszą 
utratą ludzi, a nadto wiedzą, że ich wódz jest w naszym ręku. Szukali go oczywiście, natknęli 
się na trupy, ale jego nie znaleźli. Gdy tak liczna horda podejmuje tak daleką wyprawę, to 
będzie się starała osiągnąć swój cel z jak największą energią i chytrością. 

¦ To wszystko słuszne, sir, ale mimo to nie ma jeszcze powodu do obaw. Ja znam także 
tych ludzi. Są tchórzliwi i bojaźliwi, umieją atakować jedynie z tyłu, i to bezbronnego. Przeciągaliśmy ich myśliwskimi terenami od Missisipi aż do Oceanu Spokojnego, od Meksyku aż 
ku Jeziorom, pędziliśmy ich przed sobą i biliśmy się z nimi. Niekiedy musieliśmy umykać 
przed ich przewagą i kryć się, ale zawsze w końcu zwyciężaliśmy. 

Spojrzałem na niego. Nie wyczytał zapewne w moim wzroku podziwu, bo po krótkiej przerwie mówił dalej: 


¦ Wiem, że wasze zapatrywanie jest inne, ale jednak są w sercu ludzkim uczucia, których 
musi słuchać energiczna ręka, czy należy ona do dorosłego mężczyzny, czy też do chłopca. 
Gdybyśmy dotarli wczoraj do Beeforku, zobaczylibyście grób kryjący dwie istoty najmilsze 
mi i najdroższe na całej kuli ziemskiej. Zabili je mężowie o czarnych włosach i czerwonych 
twarzach, a od tego czasu ręka mi drga, ilekroć zobaczę powiewający kosmyk skalpowy. 
Niejeden Indianin musiał ześliznąć się z konia, gdy błysnął ten pistolet. Jest to ten sam pistolet, z którego wyleciała śmiercionośna kula, przeszywając serce mej matki. Wy poznaliście 
celność jego strzałów w New Venango. 

Wydobył broń zza pasa i podsunął mi ją przed oczy, po czym mówił dalej; 

¦ Dobry z was strzelec, sir, ale z tej starej lufy nie trafilibyście na piętnaście kroków do pnia 
hikory25. Możecie sobie zatem wyobrazić, ile się naćwiczyłem, aby być pewnym strzału. 
Umiem się obchodzić z wszelką bronią, ale jeśli chodzi o Indian, biorę do ręki tylko tę, gdyż 
przysięgłem sobie, że za każde ziarnko prochu, którym wystrzelono ową morderczą kulę, zapłacić musi życiem jeden czerwonoskóry. Zdaje mi się, że bliski jestem spełnienia przysięgi. 
Ta sama lufa, z której wystrzał spowodował śmierć mojej matki, będzie też i teraz narzędziem 
mojej zemsty! 

¦ Otrzymaliście ten pistolet od Winnetou? 

¦ Czy on opowiadał wam o tym? 

¦ Tak. 

¦ Wszystko? 

¦ Nic ponad to, co właśnie powiedziałem. 

¦ Tak, pistolet jest od niego. Ale usiądźcie, sir! Dowiecie się o tym, co jest najistotniejsze ¦ 
ta sprawa nie nadaje się, aby ją ubierać w wiele słów. 

Usiadł obok mnie, rzucił badawcze spojrzenie na dolinę i rozpoczął: 

¦ Ojciec mój był nadleśniczym w Starym Kraju i żył w niezmąconym szczęściu z żoną i 
małym synkiem. Wtem rozszalała się polityczna wichura, która zawiodła nadzieje niejednego 
człowieka, a jego popchnęła w wir, z którego musiał się ratować ucieczką za morze. Ofiarą 
przeprawy padła matka jego dziecka, a ponieważ ojciec po wylądowaniu znalazł się w obcym 
kraju bez środków do życia i bez znajomych, chwycił się tego, co mu się trafiło ¦ udał się 
jako strzelec na Zachód, a dziecko zostawił u zamożnej rodziny, która je przyjęła jako własne. 

Spędził kilka lat wśród niebezpieczeństw i przygód, dzięki czemu stał się westmanem, którego szanowali biali, a obawiali się czerwonoskórzy. Razu pewnego w czasie jednej z myśliwskich wędrówek zaszedł do Quicourt w sam środek plemion Assineboinów i spotkał się tu 
po raz pierwszy z Winnetou, który przyjechał znad brzegów Kolorado, aby nad górną Missisipi nabrać gliny na fajki pokoju dla swego szczepu. Obaj byli gośćmi wodza Tahsza-tungi, 
zaprzyjaźnili się ze sobą i poznali w wigwamie wodza jego córkę, Ribannę, piękną jak zorza, 
a miłą jak róża górska. Żadna z cór plemienia nie umiała tak delikatnie garbować skór ani tak 
ładnie uszyć myśliwskiego ubrania jak ona. Kiedy szła po drzewo na ogień pod kocioł, kroczyła przez równinę wysmukła jak królowa, a z głowy spływały jej włosy niemal do ziemi. 
Była ulubienicą Wielkiego Ducha Manitou, była dumą szczepu, a młodzi wojownicy pałali 
żądzą zdobycia skalpów nieprzyjaciół, aby je złożyć u jej stóp. 

Ale żaden z nich nie znalazł łaski w jej oczach, gdyż pokochała białego myśliwca, chociaż 
był starszy od wszystkich, którzy starali się o nią. Winnetou był z nich najmłodszy ¦ prawie 
chłopiec. 

W duszy białego obudziły się także najświętsze uczucia; chodził śladami jej stóp, czuwał 
nad jej wezgłowiem i rozmawiał z mą jak z córką bladych twarzy. Pewnego wieczora przystąpił doń Winnetou i rzekł: 

25 Hikora – gatunek drzewa owocowego rosnącego w Ameryce. 


„Biały człowiek nie jest podobny do dzieci swego narodu. Z ich ust bowiem padają kłamliwe słowa, on natomiast mówił zawsze prawdę swemu bratu Winnetou!” A biały odpowiedział 
młodemu Apaczowi: 

,,Mój czerwony brat ma rękę silnego wojownika i jest najmędrszy przy ognisku wielkiej narady. Nie pragną! nigdy krwi niewinnego, a ja podałem mu dłoń przyjacielską. Niechaj mówi!” 

„Mój brat kocha Ribannę, córkę Tah-sza-tungi?” “Milsza mi jest ona nad stada na prerii i 
nad skalpy wszystkich czerwonych mężów”. 

„I będzie dla niej dobry, i nie obrazi uszu jej przykrymi słowy, lecz odda jej swoje serce i 
będzie jej strzegł przed burzami życia?” 

„Będę ją nosił na rękach i nie opuszczę jej w żadnej potrzebie i w żadnym niebezpieczeństwie”. 

„Winnetou zna nazwy i mowę gwiazd, ale gwiazda życia jego zachodzi, a w sercu jego zapada ciemność i noc. Winnetou pragnął zabrać różę z Cklicourt do swojego wigwamu i na 
piersi jej złożyć znużoną głowę, ilekroć wróci ze ścieżek bawolich albo ze wsi nieprzyjaciół. 
Ale oko jej świeci dla jego białego brata, a usta jej wymawiają imię bladej twarzy. Apacz 
odejdzie z krainy szczęścia, a stopy jego błądzić będą samotnie nad nurtami Rio Pecos. Ręka 
jego nie dotknie nigdy głowy kobiecej, a głos syna nie obije się o jego uszy. Wróci on jednak 
w porze, kiedy łoś przechodzi przez parowy, by zobaczyć, czy szczęśliwa jest córka Tah-szatungi, Ribanna”. 

Winnetou odwrócił się po tych słowach, zniknął w ciemnościach nocy, a nazajutrz już się 
nie pokazał. 

Kiedy wrócił na wiosnę, odnalazł Ribannę, a błyszczące jej oczy powiedziały mu wyraźniej 
niż słowa o szczęściu, jakie jej przypadło w udziale. Apacz wziął jej z rąk mnie, kilkudniowe 
dziecko, pocałował mnie w małe usta, a położywszy rękę na mej główce, wypowiedział te 
słowa: 

„Winnetou będzie nad tobą jako drzewo, na którego gałęziach ptaki zasypiają, a zwierzęta 
polne szukają ochrony przed zalewem płynącym z chmur. Życie jego jest twoim życiem, a 
jego krew twoją krwią. Nigdy nie zabraknie mu tchu ani siły ramienia na obronę syna róży z 
Quicourt. Niechaj rosa poranna pada na twoją drogę, a światło słońca na twoje ścieżki, aby 
miał z ciebie pociechę biały brat Apacza”. 

Mijały lata, ja podrosłem, a równocześnie ojciec zapragnął gorąco zobaczyć swego pierwszego syna. Brałem zawsze udział w zabawach chłopców i wyobraźnia moja pełna była ducha 
wojny i szczęku broni. Tymczasem ojciec nie mógł już dłużej zapanować nad tęsknotą. Pojechał na Wschód i wziął mnie z sobą. U boku brata i w cywilizowanym życiu otworzył się 
przede mną nowy świat. i zdawało mi się, że się z nim nie zdołam rozstać. Ojciec powrócił 
sam, a mnie zostawił u opiekunów brata. Wnet jednak obudził się we mnie żal za ojczyzną z 
taką potęgą, że nie mogłem go stłumić, odjechałem więc z ojcem z powrotem po drugich jego 
odwiedzinach. 

Powróciwszy do domu zastaliśmy obóz pusty i zupełnie spalony. Po dłuższych poszukiwaniach znaleźliśmy wampum26, który zostawił Tah-sza-tung, aby nas zawiadomić o tym, się 
stało. 

Tim Finnetey, biały myśliwiec, bywał dawniej często w naszym obozie i pragnął pojąć różę 
z Quicourt za żonę, lecz Assineboinowie nie byli dlań usposobieni przychylnie, ponieważ 
uprawiał złodziejstwo i kilka razy już okradł ich schowki ze skórami. Odprawiono go z niczym, a on odszedł z przysięgą zemsty na ustach. Od mojego ojca, z którym spotkał się w 
Black Hilis, dowiedział się, że Ribanna została jego żoną. Udał się więc do Czarnonogich, 
aby nakłonić ich do wyprawy wojennej przeciwko Assineboinom, 

26 Wampum (ind.) – oynacza sznur z nanizanymi różnobarwnymi muszlami służący do porozumiewania się. 


Ci usłuchali jego rady i przybyli wówczas, kiedy wojownicy byli na wyprawie myśliwskiej. 
Napadli na obóz, splądrowali go i spalili, pozabijali starców i dzieci, a młode kobiety i dziewczęta zabrali do niewoli, Gdy wojownicy wrócili i zobaczyli siedzibę obróconą w perzynę, 
poszli śladami wrogów. Ponieważ tę wyprawę dla zemsty podjęli na kilka dni przed naszym 
przybyciem, więc przypuszczaliśmy, że uda nam się ich jeszcze dopędzić. 

Co tu dłużej o tym mówić! Po drodze spotkaliśmy Winnetou, który nadszedł przez góry. 
Skoro mu ojciec wszystko opowiedział, zawrócił konia nie rzekłszy ani słowa i przyłączył się 
do nas. Nigdy nie zapomnę tych dwóch mężów, jak jechali obok siebie w milczeniu a pośpiesznie tropem uchodzących nieprzyjaciół i pogoni. 

Znaleźliśmy ich nad Beeforkiem, gdzie Czarnonodzy obozowali w dolinie rzeki. Nasi czekali tylko nocy, by na nich napaść. Mnie polecono zostać przy straży koło koni, ale nie mogłem wytrzymać i kiedy nadeszła chwila napadu, zakradłem się między drzewami aż na skraj 
lasu. Dostałem się tam, kiedy padł pierwszy strzał. Była to straszna noc. Nieprzyjaciel miał 
nad nami przewagę, wrzawa wojenna ustała dopiero wraz ze świtem. 

Widziałem gmatwaninę dzikich postaci, słyszałem jęki i stękania rannych i umierających i 
modląc się leżałem w mokrej trawie. Potem powróciłem do straży, ale jej nie zastałem. Ogarnął mnie niewypowiedziany lęk, a gdy usłyszałem radosne okrzyki nieprzyjaciół, byłem pewny, że nas zwyciężono. 

Ukrywszy się, przesiedziałem do wieczora i dopiero wtedy odważyłem się wyjść na pole 
walki. 

Głęboka cisza panowała dokoła, a jasny blask księżyca padał na porozrzucane na ziemi postacie bez życia. Przejęty zgrozą błądziłem pomiędzy nimi, aż natrafiłem na własną matkę. 
Nieszczęsna leżała z przestrzeloną piersią i ramionami kurczowo otaczającymi małą siostrzyczkę, której głowę rozpłatano nożem na dwoje. Widok ten odebrał mi przytomność; padłem zemdlony na zwłoki. 

Nie wiem, jak długo tak leżałem. Nadszedł dzień, potem noc, a potem znowu dzień. Wtem 
usłyszałem w pobliżu odgłos cichych kroków. Podniosłem się i ¦ co za szczęście! ¦ zobaczyłem ojca i Winnetou, obydwóch w potarganych ubraniach i z ranami na ciele. Ulegli 
przemocy i skrępowani, zawleczeni zostali do niewoli, ale zdołali się wyswobodzić i umknęli. 

Westchnąwszy głęboko Harry umilkł i wpatrzył się w dal z tępym wyrazem w oczach. Po 
chwili zapytał, zwracając się szybko do mnie: 

¦ Czy macie jeszcze matkę, sir? 

¦ Tak. 

¦ Co byście uczynili, gdyby ją wam ktoś zamordował? 

¦ Oddałbym go w ręce sprawiedliwości. 

¦ Dobrze! A jeżeli są one za słabe lub za krótkie jak tu na Zachodzie, to trzeba oddać na 
usługi prawu własne. ręce! 

¦ Jest różnica między zemstą a karą, Harry! Zemsta jest podła i pozbawia człowieka tych 
cech, którymi różni się on od zwierząt. 

¦ Wy możecie tak mówić, ponieważ w waszych żyłach nie płynie krew indiańska. Jeśli jednak jakiś człowiek dobrowolnie wyrzeka się swych ludzkich cech i staje się niebezpieczną 
bestią, to należy z nim postępować jak z bestią i ścigać dopóty, dopóki go nie dosięgnie zabójcza kula. Kiedyśmy nazajutrz zakopali obie nasze zmarłe chroniąc je w ten sposób od sępów, nie było w naszych sercach innego uczucia prócz żaru nienawiści do morderców naszego szczęścia. Ślubowanie, wypowiedziane wtedy przez Winnetou, było także naszym ślubowaniem. Przysiągł on bowiem pełnym głębokiej nienawiści głosem: 

„Wódz Apaczów rył w ziemi i znalazł strzałę zemsty. Pięść jego zaciśnięta, stopa lekka, a 
tomahawk ostry jak błyskawica. Poszuka i znajdzie Tima Finneteya, mordercę róży z Ouicourt, i weźmie skalp jego za życie Ribanny, córy Assineboinów”. 

¦ Czy Finnetey był mordercą? 


¦ Tak! W pierwszych chwilach walki, kiedy się zdawało, że Czarnonodzy ulegną, zastrzelił 
ją. Winnetou to zobaczył i rzucił się na niego, wyrwał mu broń i byłby go zabił, gdyby go inni 
nie pochwycili i po rozpaczliwej walce nie wzięli do niewoli. Jako szyderstwo pozostawiono 
mu nienabity pistolet, który potem dostałem jako dar i z którym nie rozstawałem się nigdy ¦ 
czy stąpałem po chodnikach miast, czy po trawach prerii. 

¦ Muszę jednak zauważyć, że... Przerwał mi gwałtownym ruchem ręki: 

¦ Wiem, co mi chcecie powiedzieć. Ja sam powtórzyłem sobie to już tysiąc razy. Wy nie 
znacie podania o upiorach, które gnają jak burza przez równinę i niszczą wszystko, co im się 
ośmieli oprzeć. Jest w tym podaniu głęboka myśl, która mówi, że nieokiełznana wola rozlewa 
się jak wzburzone morze po równinie, zanim nie utrwali się tu na stałe porządek, jaki niesie 
ze sobą cywilizacja, W moich żyłach tętnią też fale owego morza, ale ja nie chcę i nie ustąpię 
przed ich naporem, chociaż wiem, że utonę. 

Były to słowa pełne gorzkiego przeczucia, a po nich nastąpiła głęboka cisza, którą wreszcie 
przerwałem, mówiąc, co sądzę o tych sprawach. Ten chłopiec myślał, mówił i działał jak dorosły. To było w moich oczach niewłaściwe, nienaturalne. Starałem się go o tym przekonać 
łagodnymi słowy, a on słuchał i kiwał głową. Wymownie określił wrażenie, jakie wywarła na 
nim owa straszna noc, barwnie opisał swoje późniejsze życie, które miotało nim, każąc ciągle 
wybierać między dzikimi instynktami a moralnością człowieka cywilizowanego. Po jego 
opowiadaniu doszedłem do przekonania, że nie mam prawa potępić jego postępowania. 

Wtem zabrzmiał z dołu ostry świst. Chłopiec zamilkł i rzekł znowu po chwili: 

¦ Ojciec zwołuje ludzi. Zejdźmy na dół! Dla jeńca wybiła ostatnia godzina. 

Powstałem i ująłem go za rękę. 

¦ Czy spełnicie jedną moją prośbę, Harry? 

¦ Chętnie, jeśli tylko nie zażądacie czegoś niemożliwego. 

¦ Zostawcie jeńca dorosłym mężczyznom! 

¦ Prosicie o to właśnie, na co się nie mogę zgodzić. Tyle tysięcy razy pragnąłem stanąć z 
nim oko w oko, aby weń cisnąć śmiercią, tysiące razy malowałem sobie tę godzinę wszystkimi barwami, jakie tylko człowiek ma do wyboru, ona była celem mojego życia, ceną wszystkich cierpień i niedostatków, jakich zakosztowałem, a teraz, kiedy jestem tak bliski urzeczywistnienia mych pragnień, miałbym się wyrzec ich spełnienia? Nie, nie i jeszcze raz nie! 

¦ To życzenie spełni się także bez waszego osobistego udziału. Człowiek powinien dążyć 
do wyższych celów niż te, które wy sobie wytknęliście, a serce ludzkie zdolne jest objąć 
większe szczęście niż to, którego się doznaje przez zaspokojenie najgorętszego choćby uczucia zemsty. 

¦ Wy, sir, myślcie sobie, jak chcecie, ale pozwólcie mnie pozostać również przy moim własnym zdaniu! 

¦ Odmawiacie więc? 

¦ Nie mogę postąpić inaczej. Chodźcie na dół! Nadzwyczajne wyrobienie tego wysoce 
uzdolnionego chłopca wzbudziło we mnie wielkie zainteresowanie jego osobą. Żałowałem 
więc, że z takim uporem trwa przy swych krwawych zamiarach, i dziwnie wzruszony naszą 
rozmową poszedłem za nim powoli. 

Na dole przywitałem najpierw mego dzielnego Swallowa, a potem dopiero podszedłem ku 
myśliwym zgromadzonym dokoła przywiązanego do drzewa Paranoha. Naradzano się nad 
tym, jaki rodzaj śmierci należałoby wybrać dla jeńca. 

¦ Trzeba bezwarunkowo ,,zdmuchnąć” tego łotra, jeśli się nie mylę ¦ rzekł Sam Hawkens 
¦ ale nie mógłbym wyrządzić mojej Liddy takiej przykrości, żeby miała wykonać ten wyrok. 

¦ Umrzeć musi, tak trzeba! ¦ potwierdził Dick Stone potrząsając głową. ¦ Ucieszę się bardzo, gdy go zobaczę na gałęzi, gdyż nie zasłużył na nic innego. Co wy na to, sir? 


¦ Dobrze! ¦ rzekł Old Firehand. ¦ Ale nie wolno tego naszego pięknego miejsca plamić 
krwią tego potwora. Pomordował on moich najbliższych nad Beeforkiem, tam też poniesie 
karę. Miejsce, które słyszało moją przysięgę, ujrzy także jej spełnienie, 

— Pozwólcie, sir! wtrącił Stone. ¦ Na co ja tego oskalpowanego, biało-czerwonego łotra 
wlokłem aż tutaj daremnie? Czy sądzicie, że mi to sprawi przyjemność, jeśli przy okazji oddam za to czerwonoskórym moją własną czuprynę? 
¦ Jakie jest zdanie wodza Apaczów, Winnetou? ¦ zapytał Old Firehand, pojmując słuszność tego zarzutu. 

¦ Winnetou nie obawia się strzał Ponków; ma już za pasem skórę tego psa Atabasków i darowuje ciało jego białemu bratu. 

¦ A wy? ¦ zwrócił się pytający do mnie. 

¦ Uporajcie się z nim krótko! Nikt z was nie boi się Indian, ale uważam za zbyteczne narażać się na niebezpieczeństwo i zdradzać nasze miejsce pobytu. Ten człowiek nie jest tego 
wart. 

¦ Wy możecie tu zostać, sir, i pilnować swojej sypialni ¦ poradził Harry wzruszając jakoś 
dziwnie ramionami. ¦ Co do mnie, to domagam się bezwarunkowo wykonania wyroku w tym 
samym miejscu, gdzie leżą ofiary mordercy. Los popiera moje żądanie tym, że wydał go w 
nasze ręce tu, a nie gdzie indziej. To, czego żądam, winien jestem tym, na których grobie wypowiedziałem przysięgę, że nie spocznę, dopóki nie będą pomszczone. 

Odwróciłem się bez odpowiedzi. 

Jeniec stał wyprostowany, oparty o drzewo. Pomimo bólu, jaki musiały mu sprawiać więzy, 
wrzynające się w ciało, i pomimo poważnego znaczenia, jakie miała dla niego ta narada, jego 
twarz poorana wiekiem i namiętnościami nie drgnęła, W tych odstraszających rysach wypisana była cała historia jego życia, a widok nagiej czaszki powiększał odrażające wrażenie, które 
ten człowiek wywierał niewątpliwie nawet na najbardziej nieuprzedzonym widzu. 

Po dłuższej naradzie, w której nie wziąłem już udziału, obradujący rozeszli się i zaczęli wybierać się w drogę. 

Wola chłopca zwyciężyła! Nie mogłem jednak pozbyć się myśli, że wyniknie z tego jakieś 
nieszczęście. Old Firehand podszedł do mnie i położył mi rękę na ramieniu. 

¦ Pozwólcie, żeby to się odbyło swoim trybem, sir. Nie przykładajcie fałszywej miary do 
rzeczy, które nie są skrojone wedle szablonu waszej tak zwanej cywilizacji. 

¦ Nie pozwalam sobie na sąd o waszym postępowaniu, sir. Zbrodnia musi być ukarana, to 
słuszne, ale nie gniewajcie się na mnie, jeśli się nie przyczynię do wykonania wyroku. Idziecie nad Beefork? 

¦ Tak. Ponieważ wy nie chcecie się do tego mieszać, cieszę się przeto, że będę miał komu 
powierzyć opiekę nad obozem. 

¦ Nie moja będzie wina, jeśli się zdarzy coś, czego sobie nie życzymy, sir. Kiedy wrócicie? 

¦ Trudno oznaczyć na pewno. To zależy od tego, co tam zastaniemy. A zatem bądźcie 
zdrowi i miejcie oczy otwarte! 

Po tych słowach przystąpił do tych, którzy mieli mu towarzyszyć podczas przeprowadzania 
jeńca na miejsce stracenia. Odwiązano go od drzewa, a kiedy powrócił Winnetou, który wyszedł zobaczyć, czy przejście jest bezpieczne, i doniósł, że nie dostrzegł nic podejrzanego, 
wepchnięto Finneteyowi knebel w usta i wszyscy ruszyli ku wylotowi doliny. 

¦ Czy mój biały brat zostaje? ¦ spytał Apacz, zanim się przyłączył do or.szaku. 

¦ Wódz Apaczów zna moje myśli, wobec tego usta nie potrzebują ich wyjawiać. 

¦ Mój brat jest ostrożny jak stopa, zanim wstąpi do wody, w której żyją krokodyle, ale 

Winnetou musi pójść z synem Ribanny, która zginęła z ręki Atabaski. 
W ,,warowni” zostało tylko kilku myśliwców, a między nimi Dick Stone. Zawołałem ich do 
siebie i oznajmiłem, że chcę wyjść, aby przetrząsnąć zarośla. 


¦ Nie potrzeba, sir ¦ rzekł Stone. ¦ Na zewnątrz stoi warta i pilnie baczy na wszystko, a 
oprócz tego Apacz chodził na zwiady. Zostańcie tutaj i odpocznijcie. Robota sama się znajdzie. 

¦ Jak to? 

¦ No, czerwonoskórzy mają oczy i uszy i zauważą pewnie, że można tam coś pochwycić. 

¦ Przyznaję wam zupełną słuszność, Dicku. Dlatego Spojrzę, czy się co gdzie nie rusza. Wy 
pilnujcie tymczasem tego miejsca! Nie dam długo czekać na siebie. 

Wziąłem sztucer i wyszedłem. Warta zapewniła mnie, że nie widziała nic podejrzanego. Ja 
nauczyłem się jednak ufać tytko własnym oczom i przecisnąłem się przez rząd zarośli, aby 
poszukać śladów Indian. 

Tuż u wejścia do naszej kotliny spostrzegłem kilka ułamanych gałązek, a po dokładniejszym 
zbadaniu ziemi przekonałem się, że leżał tu niedawno człowiek, który przed odejściem starał 
się troskliwie zatrzeć odciski swego ciała pozostawione na opadłych liściach i miękkiej ziemi. 

Podsłuchano nas zatem i odkryto miejsce naszego pobytu! Napad mógł nastąpić w każdej 
chwili. Przypuszczając jednak, że nieprzyjaciel zwróci głównie uwagę na Paranoha i jego 
eskortę, postanowiłem przede wszystkim ostrzec zawczasu Old Firehanda i w tym celu udać 
się czym prędzej za idącym przede mną orszakiem. 

Wydawszy warcie odpowiednie polecenie, puściłem się śladem naszych ludzi, którzy obrali 
drogę wzdłuż rzeki w kierunku przeciwnym do jej biegu. Tamtędy wydostałem się wnet na 
miejsce wczorajszych wydarzeń. Przewidywania moje sprawdziły się. Ponkowie znaleźli zabitych, a po podeptanej trawie można było osądzić, że przybyli tu w znacznej liczbie, aby 
pozabierać zwłoki swych braci. 

Nie uszedłem jeszcze daleko poza to miejsce, kiedy natknąłem się na nowe ślady, które wychodziły z boku z zarośli i biegły dalej w tym samym kierunku, w którym udali się nasi myśliwcy. Podążyłem za nimi, ostrożnie wprawdzie, ale z jak największym pośpiechem. W ten 
sposób dotarłem w krótkim stosunkowo czasie do miejsca, gdzie Mankicita wpada do Beeforku. 

Nie wiedząc, w której części doliny ma się odbyć egzekucja, musiałem zdwoić ostrożność i 
szedłem przez rosnące obok zarośla, patrząc na ślady tylko z boku. 

Rzeczka skręcała tutaj i otaczała polanę, na której krzaki ustąpiły przed bujnie rozrosłymi 
trawami. Na środku stała grupa balsamowych jodeł, a pod nimi siedzieli myśliwi prowadząc 
ożywioną rozmowę. Jeniec przywiązany był do jednego z pni. 

Wprost przede mną, najwyżej o trzy długości człowieka, kilku Indian wyglądało z zarośli na 
polanę. Zrozumiałem w jednej chwili, że reszta poszła na prawo i na lewo, aby otoczyć podsłuchanych ze wszystkich stron i pozabijać w nagłym napadzie albo zapędzić do wody. 

Nie było ani chwili czasu do stracenia! Przyłożyłem sztucer do ramienia i wypaliłem. W 
pierwszych sekundach były moje strzały jedynym hasłem walki, gdyż zaskoczyły zarówno 
przyjaciół, jak i wrogów. Potem jednak rozległ się okrzyk wojenny Indian, chmura strzał wyleciała z zarośli, a polana pokryła się w jednej chwili wyjącymi, sapiącymi i krzyczącymi 
ludźmi, którzy zmagali się ze sobą we wściekłych zapasach. 

Wyskoczyłem z zarośli prawie równocześnie z Indianami. Ukazałem się w sam czas, aby 
powalić czerwonoskórego, który zamierzył się na Harry'ego. Chłopak zerwał się i podniósł 
pistolet, aby zastrzelić Paranoha, ale przeszkodził mu w tym Indianin, który to zauważył. 
Zwróceni do siebie plecami lub oparci o drzewa bronili się myśliwcy przed otaczającymi ich 
zewsząd dzikimi. Byli to sami doświadczeni traperzy, którzy przeszli już niejedną ciężką 
przeprawę i nie znali trwogi, ale tu jasne było, że będą musieli ulec, zwłaszcza że już przedtem stanowili dla Indian otwarty cel. Prawie wszyscy byli też ranni. 

Kilku czerwonoskórych rzuciło się od razu w pierwszej chwili do Paranoha, aby go uwolnić 
z więzów, co im się też udało pomimo wysiłków Old Firehanda i Winnetou. Obu ich odepchnięto od niego. Silnym ruchem wyrzucił ten muskularny człowiek ręce w górę, aby puścić 


w ruch krew zatamowaną więzami, wyrwał tomahawk z ręki jednego ze swoich ludzi i 

zgrzytnął, uderzając na Winnetou: 

¦ Chodź tu, ty psie z Pimo! Zapłacisz teraz za moją skórę! 

Apacz zaczepiony obelżywym przezwiskiem swego plemienia, natychmiast stanął do walki, 
ale był już zraniony. Równocześnie napadnięto nań z drugiej strony. Old Firehanda nieprzyjaciele otoczyli całkowicie, a inni biali tak byli zajęci własną obroną, że o wzajemnej pomocy 
nie było nawet mowy. 

Dłuższy opór byłby wobec tego stanu rzeczy głupotą i fałszywą ambicją. Toteż zawołałem, 
ciągnąc Harry'ego, przez krąg otaczających nas nieprzyjaciół: 

¦ Do wody, ludzie, do wody! 

I w następnej chwili uczułem, jak zwarła się nade mną fala. 

Pomimo głośnej wrzawy dosłyszano mój okrzyk i kto zdołał się wyrwać, szedł za moim 
przykładem. Rzeka była wprawdzie głęboka, ale wąska tak, że kilka ruchów rąk wystarczyło, 
aby się dostać na przeciwległy brzeg. Nie było tam jeszcze wcale bezpiecznie, toteż zamierzałem przeciąć cypel, utworzony przez Beefork i Mankicitę, aby się schronić za tą drugą 
rzeką. Już skinąłem na chłopca, żeby biegł za mną w tym kierunku, kiedy obok nas przemknął 
krzywonogi Sam w ociekającej wodą bluzie myśliwskiej i kłapiących mokasynach. Rzucając 
chytre spojrzenia na nieprzyjaciół zniknął jednym skokiem w zaroślach. 

Natychmiast popędziliśmy za nim, gdyż celowość jego zamiaru była zbyt widoczna, iżbym 
się miał trzymać poprzedniego planu. 

¦ Ojciec, ojciec! ¦ zawołał Harry z trwogą. ¦ Muszę być przy nim! Nie mogę go opuścić! 

¦ Chodźcie tylko ¦ przynaglałem, ciągnąc go naprzód. ¦ Nie ocalimy go, jeśli mu się to już 
samemu nie udało! 

Przedzierając się z jak największą szybkością przez gęstwinę dostaliśmy się w końcu znowu 
nad Beefork, powyżej tego miejsca, w którym wskoczyliśmy do wody. 

Wszyscy Indianie ruszyli za nami ku Mankicicie. Gdy przedostaliśmy się z powrotem na 
drugą stronę Beeforku, mogliśmy bezpiecznie iść dalej. Sam Hawkens jednak zawahał się. .¦ 
Czy widzicie tam strzelby? ¦ zapytał. 

¦ Indianie porzucili je, zanim powskakiwali do wody. 

¦ Hi! hi! hi! sir. To głupcy, skoro zostawili nam swoje pukawki, jeśli się nie mylę! 

¦ Chcecie je zabrać? To niebezpieczne! 

¦ Niebezpieczne? Sam Hawkens i niebezpieczeństwo! W kilku szybkich skokach, przypominających skoki kangura, pobiegł i pozbierał strzelby. Ja poszedłem oczywiście za nim i 
poprzecinałem cięciwy łuków, leżących w nieładzie na ziemi, przez co przynajmniej na jakiś 
czas stały się nic do użycia. 

Nikt nam nie przeszkadzał w tej czynności, gdyż czerwonoskórzy nie przypuszczali, żeby 
ścigani odważyli się wrócić na pole walki. Hawkens trzymał strzelby przez chwilę w ręku, 
patrzył na nie z politowaniem, a potem wrzucił wszystkie do wody. 

¦ Ładne strzelby, sir, ładne! W ich lufach będą się ślicznie chowały szczury i nic im to nie 
zaszkodzi. Chodźcie no stąd, bo tu nieswojo, jeśli się nie mylę! 

Ruszyliśmy najprostszą drogą na przełaj, aby jak najszybciej dostać się do ,,warowni”. Nad 
Beeforkiem była tylko część Indian, a ponieważ nas podsłuchano i dowiedziano się o miejscu 
naszego pobytu, przeto należało się spodziewać, że reszta skorzysta z nieobecności myśliwych i napadnie na nasz obóz. 

Mieliśmy jeszcze dość dużą przestrzeń do przebycia, kiedy doleciał nas huk wystrzału od 
strony kotliny. 

¦ Naprzód, sir! ¦ zawołał Hawkens i przyśpieszył kroku. 

Harry nie wymówił jeszcze ani słowa i parł naprzód z wyrazem trwogi na twarzy. Wszystko 
stało się tak, jak przepowiedziałem, a chociaż nie mogłem się teraz zdobyć na żadne wyrzuty, 
czułem, że Harry także zdaje sobie z tego sprawę. 


Strzały się powtórzyły. Teraz już nie ulegało wątpliwości, że myśliwi, którzy pozostali w 
,,warowni”, walczyli z Indianami. Pomoc była konieczna. Toteż mimo trudnej do przebycia 
gęstwiny przedarliśmy się wkrótce ku dolinie, na którą wychodziło się z naszego ,,zamku”. 
Kierowaliśmy się do punktu położonego naprzeciwko wyjścia, gdzie znalazłem poprzednio 
ślady Indianina. Czerwonoskórzy leżeli zapewne ukryci na skraju lasu i blokowali stąd naszą 
wodną bramę. Jeśli chcieliśmy osiągnąć powodzenie, musieliśmy ich zajść z tyłu. 

Wtem wydało mi się, że słyszę szmer, jak gdyby ktoś przeciskał się prędko przez zarośla. 
Cofnęliśmy się w ukrycie, czekając na ukazanie się tych, którzy szmer wywołali. Jak wielka 
była nasza radość, kiedy ujrzeliśmy Old Firehanda, Winnetou i dwóch innych strzelców wynurzających się z gąszczu! Uniknęli zatem pościgu! Chociaż Harry nie wyraził swej radości w 
zbyt głośnych słowach, ale zauważyłem ją w jego twarzy. Świadczyło to, iż ten chłopak zdolny jest do uczuć silnych i dobrych i to przekonanie pogodziło mnie z nim ostatecznie. 

¦ Czy słyszeliście strzały? ¦ spytał Old Firehand gorączkowo. 

¦ Tak ¦ odrzekłem. 

¦ To chodźcie! Musimy pośpieszyć naszym na pomoc. Chociaż wejście jest tak ciasne, że 
jeden człowiek obroni je z łatwością, to przecież nie wiemy, co się tam stało. 

¦ Nic się nie stało, sir, jeśli się nie mylę ¦ rzeki Sam Hawkens. ¦ Czerwonoskórzy odkryli 
nasze gniazdo i położyli się przed nim, aby się zorientować, co wymyślimy. Bili Bulcher, 
który stoi na warcie, posłał im pewnie trochę ołowiu. 

¦ Być może, ale mimo to musimy tam pójść, aby się upewnić. Należy także wziąć to pod 
uwagę, że nasi prześladowcy zjawią się tutaj niebawem, a wtedy będziemy mieli do czynienia 
z podwójną liczbą Indian. 

¦ Ale co się stanie z naszymi ludźmi, którzy się rozproszyli po walce? ¦ wtrąciłem. 

¦ Hm, tak! Potrzebujemy teraz każdej ręki. Żadnej nam się wyrzekać nie wolno. W pojedynkę wejścia zdobyć nie można. Zobaczymy zatem, czy się jeszcze kto z naszych nie znajdzie. 

¦ Moi biali bracia zostaną tutaj, a Winnetou pójdzie zobaczyć, na którym drzewie wiszą 
skalpy Ponków ¦ odezwał się wódz Apaczów. 

Zanim zdołaliśmy odpowiedzieć na tę propozycję, Winnetou odszedł, a my siłą rzeczy musieliśmy zgodzić się na to. Usiedliśmy więc, by zaczekać na jego powrót. Podczas tego udało 
nam się rzeczywiście ściągnąć jeszcze dwóch z rozproszonych myśliwców, którzy usłyszawszy wystrzały, pospieszyli także na pomoc ,,warowni”. Dzięki temu, że wszyscy obraliśmy 
najkrótszą drogę przez las, zeszliśmy się szczęśliwie, a chociaż nie było między nami nikogo, 
kto nie byłby ranny, wierzyliśmy, że wydostaniemy się szczęśliwie z tej niebezpiecznej sytuacji. Było nas przecież dziesięciu, liczba, która przy solidarnym wysiłku mogła czegoś dokazać. 

Minęło sporo czasu, zanim Winnetou powrócił. Gdy nadszedł, ujrzeliśmy za jego pasem 
świeży skalp. ,,Zdmuchnął” więc po cichu Indianina, wobec czego nie mogliśmy tu już dłużej 
pozostać; Ponkowie musieli niewątpliwie zauważyć śmierć jednego ze swoich i dowiedzieli 
się już, że znajdujemy się za nimi. 

Za radą Old Firehanda mieliśmy utworzyć tyralierę równoległą do pasma zarośli, wpaść na 
tyły nieprzyjaciela i wyrzucić go z jego kryjówki. W tym celu rozdzieliliśmy się, a doprowadziwszy do porządku przemokłe w kąpieli strzelby ruszyliśmy naprzód. W kilka minut później huknęło dziewięć rusznic jedna za drugą, a głośne wycie przestraszonych zasadzką Indian 
wypełniło powietrze. 

Ponieważ linia nasza rozciągała się dość szeroko, a strzały padały co chwila na nowo, 
Czerwonoskórzy sądzili, że jest nas znacznie więcej, niż było w istocie, i rzucili się do 
ucieczki. Omijając otwartą dolinę, gdzieby przedstawiali pewny cel dla naszych strzelb, przebili się pomiędzy nami, zostawiając na miejscu poległych. 


Jak się okazało, pełniący straż Bili Bulcher zawczasu zauważył, że zbliżają się Czerwonoskórzy, i cofnął się w porę do ,,warowni”. Ponkowie puścili się za nim, ale wrócili po kilku 
strzałach Bulchera i Stone'a, który zaraz nadbiegł i zajął stanowisko w ciasnym wejściu skalnym. Potem Indianie usadowili się w zaroślach, z których ich teraz wypędziliśmy. 

Obaj myśliwcy siedzieli wciąż jeszcze w bramie wodnej, gdyż nie wolno im było narażać 
się na niebezpieczeństwo przed naszym powrotem. Gdyśmy się zjawili, przybiegli do nas 
razem z resztą pozostałych w „zamku” i wysłuchali sprawozdania o naszych przygodach. 

W tej chwili zadudniło z boku, jak gdyby nadbiegała trzoda dzikich bawołów. Natychmiast 
wskoczyliśmy w zarośla i przygotowaliśmy się do strzału. Jakież było jednak nasze zdziwienie, kiedy ujrzeliśmy gromadę koni, a na jednym z nich człowieka w myśliwskim ubraniu, 
którego rysów nie poznaliśmy w pierwszej chwili z powodu krwi ściekającej mu z rany na 
głowie. Miał także kilka ran na ciele i widać było po nim, że nie znajduje się w położeniu 
godnym zazdrości. 

Zatrzymał się w tym właśnie miejscu, gdzie stała zazwyczaj warta, i jak gdyby się za nią rozejrzał. Nie zauważywszy jej, potrząsnął głową, ruszył dalej i zeskoczył z konia przed bramą 
wodną. Wtem tuż obok mnie dał się słyszeć głos Sama; 

¦ Niech mnie obedrą ze skóry i wypatroszą jak bobra, jeżeli to nie Will Parker. Nikt inny 
tak ładnie nie spada z konia jak ten człowiek, jeśli się nie mylę. 

¦ Masz słuszność, stary szopie! To Will Parker, greenhorn... pamiętasz jeszcze, Samie 
Hawkens? Will Parker greenhorn, cha! cha! cha! 

A kiedy i my wyszliśmy z zarośli, zawołał: 

¦ Błogosławione moje oczy. Oto są wszyscy szybkobiegacze, którzy razem z jedynym synem mojej matki tak walecznie uciekali przed czerwonoskórymi! No, sir, nie bierzcie mi tego 
za złe, ale czasem bardziej warto umieć biegać niż czynić cokolwiek innego. 

¦ Wiem o tym, Willu, ale powiedz, co znaczą te konie? ¦ spytał Old Firehand. 

¦ Hm! Pomyślałem sobie, że czerwono skorzy wszędzie będą szukali starego Parkera, tylko 
nie we własnym obozie. Toteż udałem się najpierw do owej doliny, ale tam już nic nie znalazłem. Wobec tego groenhorn ¦ słyszysz, Samie Hawkens ¦ cha! cha! cha! poszedł do kryjówki, gdzie ukryte były konie. Ptaszki wyleciały i zostawiły przy koniach tylko dwóch strażników. Była to ciężka robota, powiadam wam, przysporzyła mi kilka dziur w skórze, ale Will 
Parker sądził, że sprawi uciechę czerwonoskórym, jeśli pomoże im pozbyć się koui. Liche 
szkapy wygnałem na prerię, a dobre wierzchowce przyprowadziłem. Oto one. 

¦ Hm, dobrześ zrobił! ¦ zawołał Dick Stone pełen podziwu dla bohaterstwa przyjaciela. 

¦ Pewnie że dobrze ¦ odrzekł Will Parker. ¦ Skorośmy zabrali łucznikom konie, to będą 
chyba w końcu musieli zginąć nędznie. Ale tu leży trzech z nich! Aha, więc byli i tutaj i dlatego w kryjówce było tak pusto! Przypatrzcie się temu gniademu, sir! Koń jak malowanie, 
pewno należał do wodza! 

¦ Którego tak pięknie wyprowadziliśmy na spacer ¦ zżymał się mały Sam. ¦ Popełniliśmy 
głupstwo nie do darowania, jak sądzę! 

Old Firehand nie słyszał tego zarzutu, bo podszedł właśnie do gniadosza i przypatrywał mu 
się wzrokiem pełnym zachwytu. 

¦ Kapitalny koń ¦ zwrócił się do mnie. ¦ Gdyby mi dano do wyboru jego albo Swallowa, 
to nie wiem, czybym wziął Swallowa, czy tego. 

¦ Winnetou rozmawia z duszą konia i słyszy tętno jego krwi i wybrałby Swallowa ¦ rozstrzygnął Apacz. 

Wtem rozległ gię ostry świst i w ramię Sama Hawkensa uderzyła strzała, która zsunęła się 
po sztywnej jak deska bluzie, a w tej samej chwili zabrzmiało ogłuszające ,,ho-ho-hi”. Pomimo tej wojowniczej demonstracji nikt z czerwonoskórych się nie pokazał, a Sam rzekł podnosząc strzałę i przypatrując się jej: 


¦ Hi! hi! hi! Bluzę Sama Hawkensa miałby przebić taki pręcik! Przez trzydzieści lat kładłem tatę na łacie i siedzę w tym jak święty Jakub na łonie Abrahama, jeśli się nie mylę. 

Nie słyszałem już dalszego ciągu ody do bluzy myśliwskiej, gdyż skoczyliśmy natychmiast 
w zarośla, aby odpowiedziteć stamtąd na to nieprzyjazne pozdrowienie. Gdybyśmy chcieli 
cofnąć się od razu do twierdzy, trwałoby to z powodu ciasnoty przejścia tak długo, że nie 
osłonięci niczym, zostalibyśmy tymczasem wystrzelani. Koni także nie moglibyśmy wziąć ze 
sobą, gdyż przeprowadzenie ich przez wąskie skalne zakręty zbyt długo by nas zatrzymało w 
przejściu. Z tego zaś, że nieprzyjaciele od razu nie uderzyli, można było wnosić, że nie zgromadzili się jeszcze w dostatecznej liczbie i nie odszukali zabranej im przeze mnie i przez Sama broni albo przynajmniej nie naprawili jej jeszcze. 

Cały zgiełk był tylko zapowiedzią wojennej odwagi Indian, gdyż chociaż wdarliśmy się daleko w zarośla, nie zobaczyliśmy żadnego. Cofnęli się widocznie czym prędzej, by zaczekać 
na posiłki, a nas ten, nieszkodliwy na szczęście, wypadek pouczył, że nie powinniśmy pozostawać dłużej w tym miejscu, toteż przedostaliśmy się do bezpiecznej kotliny. 

Jeden z myśliwych, który nie brał udziału w wyprawie, a więc nie był zmęczony, poszedł na 
wartę, inni zaś opatrzyli swoje rany i zabrali się do jedzenia albo wypoczywali. 

Przy ognisku, które tworzyło miejsce zebrania dla wszystkich, którzy pragnęli się wygadać, 
panowało wielkie ożywienie. Każdy czuł potrzebę opowiedzenia tego, czego dokonał, i wygłoszenia swojego zdania. Wszyscy twierdzili, że nie ma już powodu obawiać się czerwonoskórych. Liczba zdobytych skalpów była znaczna, przygoda przebyta zwycięsko, a żadna z 
ran nie okazała się groźna, W dodatku zdawało się, że miejsce pobytu jest zupełnie bezpieczne. Mieliśmy dostateczne zapasy żywności i amunicji, wobec tego nieprzyjaciel mógł oblegać 
wejście, jak długo by mu się podobało, albo walić łbem o sterczące dokoła skały. 

Old Firehand podzielał także to zdanie, tylko Winnetou zapatrywał się na sprawę inaczej. 
Leżał opodal przy swoim koniu, pogrążony w głębokim i poważnym zamyśleniu. 

¦ Oko mego czerwonego przyjaciela patrzy ponuro, a czoło jego pokryte jest zmarszczkami 
troski. Jakie myśli nurtują w jego sercu? ¦ zapytałem go. 

¦ Wódz Apaczów widzi śmierć wdzierającą się wejściem i zgubę schodzącą z gór. Dolina 
płomienieje od ognia, a woda czerwieni się od krwi zabitych. Winnetou mówi z Wielkim Duchem. Oko białych oślepło od nienawiści, a ich rozum ustąpił miejsca uczuciom zemsty. Paranoh przyjdzie i zabierze skalpy myśliwców, ale Winnetou stoi gotów do walki i zanuci 
pieśń śmierci nad trupami nieprzyjaciół. 

¦ Jak może Ponka wedrzeć się do „warowni”? Nie dostanie się przez bramę. 

¦ Mój brat wygłasza słowa, w które sam pewnie nie wierzy. Czy jedna strzelba potrafi 
wstrzymać taką Iźczbę nieprzyjaciół, skoro przedrą się przez przesmyk? 

Miał słuszność. Jeden człowiek mógł obronić przesmyk przed niewielką liczbą nieprzyjaciół, ale nie przed taką zgrają jak ta, którą mieliśmy naprzeciw siebie. Chociażby bowiem 
wdzierała się za każdym razem jedna tylko osoba, to przecież także tylko jedna mogła przeciwko niej występować. Jeśliby zaś naciśnięto szereg z tyłu, to poległoby kilku pierwszych, 
ale reszta niezawodnie przedostałaby się do „warowni”. 

Przedstawiłem te wątpliwości Old Firehandowi,' on zaś odparł: 

¦ Jeśli się ośmielą na atak, to z łatwością zdołamy ich powstrzymać, gdy będą przechodzili 
przez parów. 

Tu też była pewna racja, musiałem więc zadowolić się tym, chociaż wiedziałem, że byle 
drobnostka mogła obalić wszystkie rachuby. 

Gdy zapadł wieczór, zdwojono oczywiście czujność. . Chociaż ja na własne życzenie miałem stanąć na straży dopiero o świcie, kiedy Indianie najchętniej podejmują ataki, nie mogłem 
się uspokoić i na wszelki wypadek byłem przez cały czas w pogotowiu. 

Cicho i spokojnie zaległa noc nad doliną. Na przedzie płonęło ognisko, rzucając dokoła krąg 
światła. Swallow, który mógł się tutaj swobodnie poruszać, pasł się w najdalszym zakątku 


kotliny. Podszedłem ku niemu aż pod stromo wznoszące się skały. Popieściwszy się z nim jak 
zwykle, chciałem się już oddalić, kiedy zwrócił moją uwagę przyciszony łoskot. 

Koń podniósł także głowę w górę. Ponieważ najlżejszy oddech mógł zdradzać naszą obecność, przeto pochwyciłem go za rzemień i nakryłem mu dłonią rozdęte już pod wpływem podejrzenia nozdrza. Tu na dole byliśmy niewidoczni, ja jednak mogłem z dołu rozpoznać na tle 
nieba każdy przedmiot i z natężeniem szukałem przyczyny, która spowodowała upadek kamienia. 

W pierwszej chwili nie zauważyłem nic nadzwyczajnego. Prawdopodobnie także i na górze 
usłyszano szmer wywołany upadkiem kamienia i czekano przez chwilę, by się przekonać, czy 
nie zwróciło to niczyjej uwagi. 

Przypuszczenie to było słuszne, gdyż już po chwili spokoju ujrzałem kilka postaci odrywających się od krawędzi skały i schodzących na dół, a potem długi szereg Indian. Jeden po 
drugim wychodzili na grzebień wyżyny, a potem ostrożnym krokiem spuszczali się za tym, 
który szedł pierwszy i był widocznie nadzwyczaj dobrze obeznany z miejscowością. Przewodnik potrzebował już tylko dwóch minut, aby się dostać na dno kotliny. 

Gdybym wziął z sobą sztucer, z łatwością sprzątnąłbym go wystrzałem, a tym samym dałbym sygnał na alarm. Ten pierwszy Indianin prowadził pochód sam, reszta Ponków nie odważyłaby się zrobić bez niego kroku dalej w niebezpiecznym dla siebie terenie. Niestety 
miałem tylko rewolwery, które nie nadawały się' do strzału na większą odległość. 

Gdybym zaalarmował obóz wystrzałem z rewolweru, to i tak zanim pomoc by nadeszła, 
nieprzyjaciele byliby już na dole, a ja znalazłbym się w bardzo niebezpiecznym położeniu. 
Gdybym nawet chciał się cofnąć, musiałbym opuścić miejsce osłonięte krzakami i wystawić 
się na kule czerwonoskórych. Z tego powodu wybrałem inną taktykę. 

Paranoh ¦ gdyż on niewątpliwie prowadził ¦ który nie po raz pierwszy szedł widocznie tą 
drogą, znajdował się właśnie w pobliżu skalnego występu, który musiał okrążyć. ,,Gdybym 
się tam dostał przed nim ¦ pomyślałem sobie ¦ wpadłby prosto na kulę”. W tym celu postanowiłem wydostać się wyżej. Ukryty za głaem mogłem stawić czoło im wszystkim i zabijać, 
w miarę jakby nachodzili, jednego po drugim. 

Zaledwie zrobiłem krok naprzód, padł strzał od strony bramy wodnej, a po nim nastąpiło 
kilka innych. Pojąłem natychmiast sprytny fortel Indian, którzy przypuścili pozorny atak do 
bramy, aby odwrócić naszą uwagę od właściwego niebezpieczeństwa. Ze zdwojonym pośpiechem piąłem się więc w górę i byłem już tak blisko głazu, że niewiele brakowało, żebym go 
dosięgną! ręką, kiedy nagle rozluźniony gruz skalny obsunął się pode mną i runąłem głową w 
dół, tocząc się z kamienia na kamień i od skały do skały. Na dole utraciłem na kilka chwil 
przytomność. 

Kiedy znów zebrałem myśli i otworzyłem oczy, zobaczyłem pierwszych Indian już tylko o 
kilka kroków od siebie. Na ten widok zerwałem się pomimo strasznych stłuczeń, wypaliłem 
kilkakrotnie do ciemnych postaci, wskoczyłem na Swallowa i pocwałowałem do ogniska, nie 
chcąc dzielnego konia narazić na niebezpieczeństwo. 

Ponkowie zauważywszy, że ich spostrzeżono, wydali okrzyk wojenny i puścili się za mną. 

Zeskoczywszy z konia w obozie, nie zastałem w nim niestety nikogo. Wszyscy zgromadzili 
się koło wejścia i ruszali właśnie w stronę moich wystrzałów. Przyjęli mnie gorączkowymi 
pytaniami. 

¦ Indianie idą! ¦ zawołałem. ¦ Prędzej do grot! 

Był to jedyny środek ocalenia się od zguby, która nam groziła niechybnie wskutek przewagi 
Indian. W grotach byliśmy bezpieczni i mogliśmy się stamtąd nie tylko opierać Ponkom, lecz 
wystrzelać ich do ostatniego. Toteż ruszyłem pospiesznie do swego skalnego apartamentu, ale 
¦ już było za późno. 

Czerwono skorzy ruszyli za mną natychmiast i wbrew zwyczajowo, nie czekając, aż się 
wszyscy zgromadzą, uderzyli na myśliwych, dla których nagłe pojawienie się Indian było 


taką niespodzianką, że zaczęli odpierać ciosy nieprzyjaciół dopiero wówczas, kiedy ci wywijali już bronią nad ich głowami. 

Byłbym jeszcze może dostał się do mojej kryjówki, gdybym nie ujrzał Harry'ego, Old Firehanda i Winnetou, otoczonych przez Ponków. Musiałem oczywiście rzucić się im na pomoc. 

¦ Precz, precz, pod skałę! ¦ zawołałem wpadając gwałtownie w kłąb walczących. Napastnicy stracili na chwilę pewność siebie i zrobili nam przejście do pionowo wznoszącej się 
skały, gdzie mieliśmy zabezpieczone plecy, 

¦ Czy tak musi być, jeśli się nie mylę? ¦ zawołał ku nam jakiś głos ze skalnej szczeliny 
szerokiej na tyle, że mógł się w nią wcisnąć jeden człowiek, ¦ Wobec tego zdradzono starego 
trapera, Sama Hawkensa! 

Chytry człowieczek był jedynym, który zachował przytomność umysłu, i tych kilka sekund 
wyzyskał na to, by ukryć się w szparze skalnej. Niestety jego usiłowania spełzły na niczym, 
gdyż to właśnie miejsce, w którym się ukrył, i my obraliśmy sobie za cel. Mimo to bez wahania wyciągnął rękę po Harry'ego i pochwycił go za ramię. 

¦ Niech mały sir wejdzie do tej nory, jest tu jeszcze miejsce dla niego, jak sądzę. 

Czerwonoskórzy oczywiście ruszyli za nami i runęli na nas z dziką zajadłością. Na szczęście 
myśliwi mieli przy sobie wszelką broń, gdyż przygotowali się do odparcia owego pozornego 
ataku u bramy. Co prawda w walce na bliską odległość strzelby stały się zupełnie bezużyteczne, ale tym skuteczniej szalał topór wojenny. 

Tylko Hawkens i Harry robili użytek z broni palnej. Pierwszy nabijał, a drugi strzelał tak, że 
ogień wybuchał ze szczeliny dzielącej mnie od Old Firehanda. 

Była to walka dzika, przerażająca, jakiej wyobraźnia nie zdoła sobie odmalować. Ognisko 
rzucało migotliwe, ciemno płonące blaski na przód doliny, gdzie rysowały się grupy walczących niczym rozszarpujące się demony. Poprzez wycie Indian dolatywały nas bojowe okrzyki 
traperów i krótkie, ostre trzaski strzałów rewolwerowych. Zdawało się, że ziemia drży pod 
tupotem nóg zmagającego się z sobą tłumu. 

Nie było już żadnej wątpliwości, że jesteśmy zgubieni. Ilość Ponków była zbyt znaczna, 
abyśmy się mogli jej oprzeć. Żadnej zmiany na naszą korzyść nie należało się także spodziewać, o przebiciu się nie było mowy, toteż każdy zrozumiał, że wkrótce przestanie się zaliczać 
do żyjących. Ale nie chcieliśmy ginąć za darmo. Chociaż więc poddaliśmy się nieuniknionemu losowi, broniliśmy się ze wszystkich sił i z tą zimną krwią, która daje białemu tak wielką 
przewagę nad czerwonym mieszkańcem stepów amerykańskich. 

Wśród tych krwawych zapasów przypomniałem sobie rodziców, których zostawiłem w ojczyźnie, którzy nie mieli już otrzymać żadnej wiadomości o synu. Przyszło mi na myśl... lecz 
nie, odrzuciłem wszystkie myśli, gdyż chwila obecna wymagała największego wysiłku fizycznego i przytomności umysłu. 

Nie mogłem odżałować, że nie miałem przy sobie sztucera! Pozostał on w kryjówce, do której nie mogliśmy się teraz dostać. Cóż, przewidziałem to nieszczęście, radziłem, ostrzegałem, 
a teraz musiałem pokutować za błędy innych. Porwała mnie nie odczuwana jeszcze nigdy 
dotąd złość i gorycz, która zdwoiła moje siły. Z taką zręcznością wywijałem tomahawkiem, 
że ze szczeliny rozległy się słowa uznania: 

¦ Dobrze tak, sir, dobrze! Sam Hawkens i Old Shatterhand bardzo do siebie pasują, jak sądzę. Szkoda, że nas ,,zdmuchną”. W przeciwnym razie bylibyśmy razem zdobyli jeszcze niejedną skórę, jeśli się nie mylę. 

Walczyliśmy dotąd w milczeniu, nie wydając głosu. W tej straszliwej ciszy słowa małego 
łowcy zabrzmiały bardzo wyraźnie. Usłyszał je i Will Parker, bo pomimo odniesionych wczoraj ran, zawołał wodząc dokoła siebie odwróconą strzelbą: 

¦ Samie Hawkens, popatrz no tu, jeśli chcesz widzieć, co trzeba robić! Dalej z dziury! Powiedz, czy greenhom, cha! cha! cha! Will Parker greenhorn ¦ słyszysz, Hawkens ¦ patrz, czy 
greenhorn się czegoś nauczył! 


Zaledwie o dwa kroki od mej prawej ręki stał Old Firehand. Sposób, w jaki oburącz rozprawiał się z cisnącymi się doń przeciwnikami, budził we mnie najwyższy podziw. Stary traper 
cały zbryzgany krwią opierał się o ścianę skalną. Długie, siwe włosy zwisały mu z głowy w 
Rozlepianych kosmykach, rozstawione nogi wparły się w ziemię, jakby w nią wrosły, w prawej pięści trzymał ciężki topór, a w lewej zakrzywiony nóż i potężnie odbijał ciosy nacierających nań nieprzyjaciół. Był jeszcze bardziej ode mnie pokryty ranami, ale żadna nie zwaliła 
go z nóg, toteż jego bohaterska postać przyciągała wprost oczy. 

Wtem w kłębowisku czerwonoskórych powstał ruch i ukazał się Paranoh, torując sobie drogę przez zwartą masę walczących. Zaledwie dostrzegł Old Firehanda, zawołał: 

¦ Nareszcie mam cię! Pomyśl o Ribannie i giń! Chciał mnie minąć i rzucić się na Old Firehanda, lecz ja porwałem go za ramię i zamachnąłem się do śmiertelnego ciosu. Poznawszy 
mnie, odskoczył i mój tomahawk przeciął powietrze. 

¦ Ty także? ¦ ryknął, ¦ Ciebie muszę dostać żywego w ręce! 

Przebiegł obok mnie, podniósł pistolet i wypalił, zanim zdołałem powtórzyć cios toporem. 
Old Firehand rozkrzyżował ręce w powietrzu, rzucił się potężnym kurczowym skokiem w 
sam środek nieprzyjaciół i runął, nie wydawszy z siebie głosu. 

Wydało mi się, jak gdyby to mnie kula przeszyła piersi, tak wstrząsnął mną upadek bohatera. Powaliłem Indianina, z którym walczyłem, i miałem już uderzyć Paranoha, kiedy ujrzałem, jak ciemna jakaś postać, przeciskając się wężowym ruchem między nieprzyjaciółmi, 
wyprostowała tuż przed mordercą swoje gibkie ciało i rzekła: 

¦ Gdzie jest płaz Atabasków? Tu stoi wódz Apaczów, Winnetou, by pomścić śmierć swego 
białego brata! 

¦ Ha, ten pies Pimo! Idź do piekła! 

Więcej już nie słyszałem, gdyż to, co się przede mną działo, tak dalece zajęło moją uwagę, 
że zapomniałem o własnej obronie. I oto nagle okręciła mi się o szyję pętlica, nastąpiło szarpnięcie, a równocześnie uczułem druzgoczące uderzenie w głowę i straciłem przytomność. 
Gdy przyszedłem do siebie, dokoła było zupełnie ciemno i cicho. Na próżno zastanawiałem 
się, jakim sposobem znalazłem się w tej ciemności. Palący ból głowy przypomniał mi wreszcie, że mnie uderzono, a z kolei szczegóły minionej walki zaczęły się układać w dokładny 
obraz. Dolegał mi nie tylko ból głowy, niemniej cierpiałem z powodu ran i ucisku więzów, 
które z wyrafinowaną siłą nałożono mi na ręce i nogi, tak że wpiły mi się głęboko w ciało, 
czyniąc mnie niezdolnym do żadnego ruchu. 

Wtem usłyszałem obok siebie szmer, jak gdyby ktoś chrząkał. 

¦ Czy tu jest ktoś jeszcze? 

¦ Hm, pewnie! Ten człowiek tak się pyta, jak gdyby Sam Hawkens był nikim, jeśli się nie 
mylę. 

¦ To wy, Samie? Powiedzcież na miłość Boską, gdzie my jesteśmy! 

¦ W mniej więcej bezpiecznym miejscu. Wsadzili nas do jaskini na nasze skóry, które tak 
ładnie zakopaliśmy. Nie znajdą ani jednej, powiadam, że ani jednej! 

¦ A co z tamtymi? 

¦ Ujdzie, sir. Old Firehanda ,,zdmuchnęli”, Dicka Stone'a „zdmuchnęli”, Willa Parkera 
,,zdmuchnęli” ¦ to był przecież greenhorn, hi! hi! hi! greenhorn, powiadam, ale nie chciał w 
to wierzyć, jeśli się nie mylę ¦ Bili Bulcher „zdmuchnięty”, Harry Korner „zdmuchnięty”, 
wszyscy, wszyscy „zdmuchnięci”, tylko wy się jeszcze palicie, Apacz i mały sir troszkę żyje, 
jeśli się nie mylę, a stary Sam... może jego także całkiem nie zgasili, ha! hi! hi! 

¦ Czy wiecie na pewno, że Harry żyje? ¦ zapytałem skwapliwie. 

¦ Czy sądzicie, że taki stary łowca skalpów nie pamięta tego, co widział? Wsadzili go tu 
obok nas do drugiej dziury, a z nim razem waszego czerwonego przyjaciela. Chciałem się 
także tam dostać, lecz nie udzielono mi audiencji, jeśli się nie mylę. 

¦ A co z Winnetou? 


¦ Dziura przy dziurze, sir! Jeśli się stamtąd wydostanie, będzie wyglądał jak ta stara bluza, 
w którą się owija Sam Hawkens. Łata na łacie i cera na cerze. 

¦ O wydostaniu się chyba nie ma mowy. Ale jak wzięli go żywcem? 

¦ Zupełnie tak jak was i mnie. Bronił się jak diabeł... hm, to także nie pierwszy lepszy wojownik, jeśli się nie mylę. Wolał zginąć niż dać się przypiekać na 

palu, ale nic nie pomogło; powalono go i omal nie rozdarto na dwoje. Więc wy nie bardzo 
chcecie się stąd wydobyć? Sam Hawkens zaś ma wielką na to ochotę, jak mi się zdaje. 

¦ Co znaczy ochota, skoro to niemożliwe. 

¦ Niemożliwe? Hm, to brzmi całkiem tak jak u Willa Parkera! Czerwonoskórzy to poczciwi 
ludzie, bardzo poczciwi, zabrali wszystko staremu szopowi, wszystko: 

pistolet, fajkę hi, hi, hi! Zdumieją się, gdy powąchają: 

pachnie całkiem jak śmierdziel. Będzie się im wówczas najbardziej podobało. Liddy także 
poszła do diabła... biedna Liddy. Który szakal weźmie ją teraz! Kapelusz i peruka... zdziwi 
ich ten skalp, hi, hi, tu! Kosztował mnie trzy grube wiązki skórek bobrowych, jak wiecie. Ale 
nóż zostawili Samowi Hawkensowi; jest w rękawie. Wetknął go tam ten stary niedźwiedź, 
skoro tylko zmiarkował, że się skończyła kwatera w szczelinie. 

¦ Macie nóż? Nie wydobędziecie go chyba. 

¦ Ja także tak sądzę. Musicie cokolwiek pomóc synowi mojej matki! 

¦ Już się robi. Zobaczymy, co się da zdziałać w tej sprawie. 

Nie zacząłem się jeszcze toczyć ku niemu, gdyż tylko tym ruchem mogłem się do niego 
zbliżyć, kiedy drzwi się otworzyły i wszedł Paranoh z kilku Indianami. Trzymał w ręku żagiew tak, by światło jej padało na nas. Nie starałem się udawać nieprzytomnego, ale nie spojrzałem nań wcale. 

¦ A więc mamy cię nareszcie! ¦ zgrzytnął do mnie. ¦ Byłem ci winien drobnostkę, ale teraz nie będziesz się uskarżał. Czy znasz to? 

Przysunął mi przed oczy skalp ten sam, który mu zabrał Winnetou. Wiedział zatem, że to ja 
pchnąłem go nożem. Apacz nie wyjawił mu tego, to było pewne, nie wątpiłem, że na każde 
zapytanie odpowiedział dumnym milczeniem, ale Finnetey mógł mnie owego wieczora zauważyć przy świetle ogniska albo rzucić na mnie okiem podczas zderzenia ze mną. Gdy mu 
nie odpowiedziałem, mówił dalej: 

¦ Doznacie wszyscy tego uczucia, które ogarnia człowieka, kiedy mu ściągają skórę przez 
uszy. Zaczekajcie tylko trochę, dopóki nie nadejdzie dzień. Uradujecie się moją wdzięcznością! 

¦ Nie będziecie mieli wielkiej przyjemności ¦ rzekł Hawkens nie mogąc wytrzymać, żeby 
mu coś nie powiedzieć. ¦ Ciekawym, jaką skórę ściągniecie Hawkensowi przez uszy. Wszak 
moja jest już w waszych rękach. Sfabrykował ją fryzjer. Jak wam się podobała robota, stary 
yambariko27? 

¦ Wymyślaj sobie na zdrowie! Znajdziemy jeszcze na tobie dość skóry do obdarcia ¦ rzekł 
Paranoh i dodał po zbadaniu naszych więzów: ¦ Nie przypuszczaliście pewnie, że Tim Finnetey zna waszą pułapkę. Ja byłem w tej dolinie, zanim jeszcze ten pies, Firehand, oby dusza 
jego była potępiona, słyszał coś o niej, i wiedziałem także, żeście się tu wybrali. 

Dobył noża i potrzymał drewniany trzonek przed oczyma Sama. Rzuciwszy oknem na wycięte tam litery, Hawkens zawołał: 

¦ Fred Owins? Zawsze był łotrem! Życzę mu, żeby sam tego noża skosztował. 

¦ Nie ma obawy, człowieku! On myślał, że się wykupi tajemnicą, ale to nic nie pomogło, 
zabraliśmy mu życie i skórę z głowy zupełnie tak, jak się to stanie z wami. Tylko u was będzie odwrotnie: najpierw skóra, a potem życie. 

27 Yambrico – pogardliwa nazwa Indian. 


¦ Róbcie, oo chcecie! Testament Sama Hawkensa gotowy. Zapisałem wam to, co nazywacie peruką, jeśli się nie mylę. Może wam się to przyda, hi! hi! hi! 

Paranoh kopnął go i wyszedł otoczony swoimi towarzyszami. 

Przez pewien czas nie wyrzekliśmy ani słowa i nie poruszaliśmy ale wcale. Dopiero gdy poczuliśmy się bezpieczni, zaczęliśmy się przewracać z boku na bok, dopóki nie zbliżyliśmy się 
całkiem do siebie. Jakkolwiek ręce moje były mocno z sobą związane, udało mi się wyciągnąć nóż z rękawa Sama i przeciąć nim więzy na jego rękach, W kilka chwil potem staliśmy 
przed sobą prosto, nie skrępowani, i rozcieraliśmy sobie ścierpnięte od więzów członki. 

¦ To słuszne, Samie Hawkens; nie jesteś widocznie tak zupełnie do niczego! ¦ chwalił sam 
siebie chytry westman. ¦ Siedziałeś już w niejednej matni, ale tak źle jeszcze nigdy nie było 
jak dzisiaj. Ciekawym, jak uszy powyciągasz z tej czapki, jeśli się nie mylę. 

¦ Zobaczymy przede wszystkim, co tam słychać na dworze, Samie! 

¦ Ja też tak sądzę, sir, że to najpotrzebniejsze. 

¦ A potem poszukamy broni. Wy macie nóż, ale ja jestem goły. 

¦ Coś się już znajdzie! 

Podeszliśmy do drzwi i rozsunęliśmy skóry służące za portierę. 

Kilku Indian wywlekało właśnie z sąsiedniej jaskini obu jeńców, a z obozu nadszedł Paranoh. Zrobiło się już dość jasno, dzięki czemu mogliśmy objąć wzrokiem całą dolinę. Niedaleko od bramy wodnej Swallow wdał się w awanturę z gniadym, zdobytym przez biednego 
Parkera, a widok tego zwierzęcia, tak serdecznie przeze mnie ukochanego, kazał mi się wyrzec ucieczki pieszo, chociaż w mym położeniu byłoby to najwłaściwsze wyjście z sytuacji. 
Nie opodal pasł się grubokościsty, a wytrwały człapak Winnetou, po którym trudno było poznać, ile był wart. Gdybyśmy zdołali zaopatrzyć się w broń i dotrzeć do naszych koni ¦ 
ucieczka mogła się udać. 

¦ Czy widzicie coś, sir? ¦ zachichotał Sam. 

¦ Co? 

¦ Hm, tego starego, o tam, tarzającego się wygodnie w trawie. 

¦ Widzę. 

¦ I to, co tam się opiera o kamień? 

¦ Również. 

¦ Hi! hi! hi! Los stawia staremu szopowi pukawkę na drodze, i to tak wygodnie! Jeśli rzeczywiście nazywam się Sam Hawkens, to musi to być Liddy, jak sądzę, a ten człowiek ma 
pewnie także worek z kulami! 

Nie zważałem zbytnio na radość starego, gdyż całą moją uwagę zajął Paranoh. Niestety nie 
zrozumiałem, co mówił do jeńców ¦ a upłynęło sporo czasu, zanim od nich odszedł ¦ ale 
usłyszałem jego ostatnie słowa, wymówione donośnie. One wyjaśniły mi całkowicie treść 
jego przemówienia. 

¦ Przygotuj się, Pimo! Pal właśnie w ziemię wbijają, a ty ¦ dodał, zwracając na Harry'ego 
wzrok pełen nienawiści ¦ przypieczesz się obok niego! 

Dał znak swoim ludziom, żeby zabrali pojmanych na plac, gdzie Indianie obsiedli znowu jasno płonące ognisko, a sam się oddalił. 

Teraz wszystko zależało od szybkiego działania, gdyż gdyby ich zawleczono w środek 
zgromadzenia, nie byłoby nadziei wydobycia ich stamtąd. 

¦ Samie, czy można wam zaufać? ¦ spytałem. 

¦ Hm, nie wiem, skoro wy nie wiecie. Musicie spróbować, jak mi się zdaje. 

¦ Wy weźmiecie prawego, a ja lewego, a potem czym prędzej przeciąć rzemienie. 

¦ A potem do Liddy, sir! 

¦ Czyście gotowi? 

Skinął głową z wyrazem, z którego przebijała radość jak z powodu zamierzonego figla. 

¦ A zatem do dzieła! 


W cichych, lecz szybkich skokach pobiegliśmy za Indianami wlokącymi jeńców, a chociaż z 
powodu dużego ciężaru musieli być do nas częściowo zwróceni, udało nam się dostać do nich 
niepostrzeżenie. 

Sam powalił jednego tak dobrze wymierzonym pchnięciem, że ten padł nie wydawszy głosu, ja natomiast, będąc całkiem bezbronnym, wyrwałem najpierw drugiemu nóż zza pasa, a 
potem wbiłem go z taką siłą, że Indianin charcząc osunął się na ziemię. 

Po kilku szybkich cięciach jeńcy byli wolna, zanim jeszcze, wobec szybkiego przebiegu 
zdarzenia, ktokolwiek z siedzących przy ognisku zdołał coś zauważyć. 

¦ Naprzód! Weźcie sobie broń! ¦ zawołałem widząc, że bez niej nie można myśleć o skutecznej ucieczce. Zerwałem z zabitego przez siebie Indianina worek z prochem i kulami i popędziłem za Winnetou, który, zrozumiawszy położenie, nie pobiegł do bramy, lecz pomiędzy 
siedzących przy ognisku. 

Jak w każdej chwili, w której idzie o śmierć i życie, człowiek staje się inny niż zwykle, tak 
też i teraz myśl o tym, cośmy przedsięwzięli, dała nam konieczną chyżość. Zanim napadnięci 
zdołali się zorientować, co się stało, przebiliśmy się przez nich z wydartą im bronią w ręku. 

¦ Swallow, Swallow! ¦ zawołałem na konia. Gdy nań wsiadałem, ujrzałem Winnetou 
wskakującego na swego człapaka, a Hawkensa dosiadającego pierwszego z brzegu konia indiańskiego. 

¦ Do mnie, na mdłość Boga, prędzej! ¦ zawołałem na Henrry'ego, który daremnie usiłował 
dosiąść gniadosza Finnetey'a wściekle walącego kopytami. Pochwyciłem go za ramię, porwałem do siebie i zwróciłem się ku wyjściu, w którym zniknął właśnie Sam. 

Była to chwila najwyższego podniecenia. Powietrze napełniało wściekłe wycie, huczały już 
strzelby, świstały strzały, a wśród tych wszystkich odgłosów brzmiał tętent i parskanie koni, 
na które wskoczyli dzicy, aby nas ścigać. 

Byłem ostatni z nas trzech i nie potrafię doprawdy powiedzieć, jak wydostałem się przez 
wąski i kręty przesmyk na wolną przestrzeń oraz dlaczego nieprzyjaciel mnie nie doścignął. 
Hawkensa nie było już widać, a Winnetou skręcił w prawo, w dolinę, którą przed paru dniami 
przybyliśmy do ,,warowni”. Widziałem, że się ogląda, czy podążam za nim. 

Mieliśmy właśnie minąć zakręt, kiedy za nami padł strzał. Poczułem, że Harry drgnął. Kula 
go gdzieś dosięgła. 

¦ Swallowie, mój Swallowie, prędzej! ¦ zachęcałem konia w najwyższej trwodze, a on gnał 
tym samym szalonym pędem, jak wówczas po wybuchu w New Ve-nango. 

Obejrzawszy się zobaczyłem Paranoha tuż za sobą. Reszta nieprzyjaciół nie wychyliła się 
jeszcze spoza zakrętu. Chociaż rzuciłem nań tyko przelotne spojrzenie, zauważyłem wściekłą 
zajadłość, z jaką starał się nas doścignąć. Zdwoiłem okrzyki zachęcające do biegu mego 
dzielnego Swallowa, od którego szybkości i wytrwałości zależało teraz wszystko. Jakkolwiek 
bowiem nie obawiałem się walki z tym dzikim człowiekiem, to przecież w każdym swobodnym ruchu przeszkadzałby mi chłopiec. Na razie mogłem się zdobyć tylko na to, żeby pędzić 
dalej naprzód. 

Jak burza mknęliśmy wzdłuż rzeki. Kasztan Winnetou wyrzucał ziemię grubokościstymi 
nogami, aż iskry leciały, a rozluźnione osypisko tworzyło za nim po prostu deszcz kamieni. 
Swallow dotrzymywał mu kroku, mimo że dźwigał na sobie dwóch ludzi. Paranoh gonił niewątpliwie tuż za nami, gdyż tętent jego gniadosza słychać było ciągle w tej samej odległości!. 

¦ Jesteście ranni? ¦ zapytałem Harry'ego w pełnym biegu. 

¦ Tak. 

¦ Czy niebezpiecznie? 

Ciepła jego krew sączyła się po mojej ręce, którą go obejmowałem. Zbyt go polubiłem, żeby 
mnie to nie napełniało obawą. 

¦ Czy wytrzymacie tę jazdę? 

¦ Mam nadzieję. 


Podniecałem konia do coraz bardziej szalonego biegu. Nie darmo nazywał się Swallow. Leciał jak jaskółka i zdawało się, że kopytami zaledwie ziemi dotyka. 

¦ Trzymajcie się tylko, Harry, jesteśmy już na pół ocaleni. 

¦ Nie zależy mi na życiu. Pozwólcie mi spaść, jeżeli mój ciężar przeszkadza wam w ucieczce! 

¦ Nie, nie, musicie żyć, macie prawo do tego! 

¦ Teraz już nie, skoro ojciec zginął. Wolałbym umrzeć z nim razem! 

Nastąpiła przerwa w rozmowie, podczas której biegliśmy, a raczej lecieliśmy dalej. 

¦ Ja jestem winien jego śmierci! ¦ oskarżał się teraz chłopiec, ¦ Gdybym was posłuchał, 
zastrzelilibyśmy Paranoha w ,,warowni”, a Indianie nie zabiliby ojca. 

¦ Dajcie już pokój temu, co się stało! Mamy do czynienia z teraźniejszością! 

¦ Nie, puśćcie mnie! Paranoh zostaje w tyle, możemy więc spokojniej zaczerpnąć powietrza! 

¦ Spróbujmy! 

Z silnym postanowieniem wytrzymania do końca oglądnąłem się za siebie. 

Dawno już oddaliliśmy się od wody i skręciliśmy na wolną równinę, którą pędziliśmy równolegle ze skrajem leżącego po lewej stronie lasu. Paranoh został znacznie w tyle i Swallow 
dowiódł, że ma przewagę nad gniadym. Za białym wodzem pędzili pojedynczo lub grupkami 
Indianie, nie chcąc zaniechać pogoni, pomimo że przestrzeń między nimi a nami zwiększała 
się z każdą chwilą. 

Odwróciwszy się zobaczyłem, że Winnetou zsiadł z konia, nabił zdobytą strzelbę i stanął za 
zwierzęciem. 

Ja także osadziłem mojego ogiera. Pozwoliłem Harry'emu obsunąć się na ziemię, zsiadłem 
także i ułożyłem go w trawce. Na nabicie strzelby nie miałem już czasu, gdyż Paranoh był za 
blisko. Poderwałem się i chwyciłem tomahawk. 

Ścigający zauważył nasze ruchy, dał się jednak unieść gorączce i runął na mnie, zamierzając 
się tomahawkiem do ciosu. Wtem huknął strzał Apacza. Wróg drgnął i spadł z konia z rozpłataną głową w chwili, gdy ja trafiłem go równocześnie moją bronią. 

Winnetou przewrócił nogą martwe ciało i powiedział: 

¦ Ten wąż Atabasków nigdy już nie zasyczy i nie nazwie wodza Apaczów imieniem Pimo. 
Niech mój brat odbierze mu swoją broń! 

Rzeczywiście! Poległy miał przy sobie mój nóż, topór, rewolwery i sztucer. Zabrałem swoją 
własność i skoczyłem znowu ku Harry'emu, Winnetou zaś schwytał gniadego. 

Tymczasem Indianie tak się do nas zbliżyli, że ich kule mogły nas już dosięgnąć. Wsiedliśmy więc na konie i popędziliśmy ze wznowioną szybkością. 

Wtem z lewej strony jakby zamigotał jasny błysk broni. Silny oddział jeźdźców wypadł z 
lasu pomiędzy nas i ścigających, zwrócił się ku nim i popędził naprzeciw nim wyciągniętym 
cwałem. 

Był to oddział dragonów z fortu Rondall. Gdy Winnetou zobaczył pomoc, zawrócił konia, 
minął jeźdźców jak strzała i wpadł z podniesionym tomahawkiem pomiędzy Ponków, którzy 
mieli zaledwie tyle czasu, żeby powstrzymać bieg koni. Ja natomiast zsiadłem, aby zbadać 
ranę Harry'ego. 

Niebezpieczeństwa nie było. Odciąłem nożem pas z mojej koszuli, opatrzyłem ranę powierzchownie, aby przynajmniej zatamować krew. 

¦ Czy potraficie wsiąść na konia, Harry? ¦ spytałem. 

Chłopak uśmiechnął się; przystąpił do gniadego, którego cugle rzucił mi Winnetou, kiedy 
przebiegał obok mnie, i jednym skokiem wydostał się, na siodło. 

¦ Krew już nie płynie i rany nie czuję. Tam zmykają czerwonoskórzy. Prędzej za nimi, sir! 


Tak rzeczywiście było. Pozbawieni wodza, który by ich zachęcił do oporu albo przynajmniej zorganizował odwrót, pędzili z powrotem tą samą drogą, mając ciągle za sobą dragonów. 
Wyglądało to tak, jak gdyby starali się uciec do naszej kotliny! 

Teraz ruszyliśmy znowu pędem, mijając leżących na ziemi Indian, i doścignęliśmy dragonów w dość dużej jeszcze odległości od bramy wodnej. 

Chodziło o to, żeby nie pozwolić dzikim usadowić się w skalnym przesmyku, lecz wedrzeć 
się tam wraz z nimi. W tym celu przynaglałem Swallowa do coraz szybszego pędu; wkrótce 
przebiegłem obok szeregu ścigających i znalazłem się obok Winnetou, który czynił straszne 
spustoszenie wśród uciekających, jadąc im ciągle na karku. 

Ponkowie skręcili w lewo ku bramie, pierwszy z nich miał właśnie skierować konia w przesmyk, gdy wtem padł stamtąd strzał i jeździec osunął się na ziemię bez życia. Natychmiast 
huknął znowu strzał i drugi Indianin wyleciał ze strzemion, a przerażeni dzicy, widząc wejście zamknięte, a nas dokoła siebie, rzucili się w bok ku Mankicicie i popędzili wzdłuż biegu 
rzeki ścigani dalej przez dragonów. 

Niemniejsze od przerażenia dzikich było moje zdumienie z powodu strzałów, które tak w 
porę przyszły w pomoc naszym zamiarom, a raczej uczyniły je zbytecznymi. Ale niedługo 
rozmyślałem nad tym, kto mógł być tym dzielnym strzelcem. Zaledwie bowiem przebrzmiał 
tętent odjeżdżających, spoza krawędzi skały, z lasu nastrzępionego zarostu wyjrzał olbrzymi 
nos, a za nim para małych, chytrych oczek. Ponieważ nie było widać nigdzie żadnej wrogiej 
istoty, przeto za węszącym na wszystkie strony narządem powonienia wysunęły się także dalsze części ciała. 

¦ Niechaj będą błogosławione moje oczy, sir! Jakim cudem wy znaleźliście się tutaj znowu, 
jeśli się nie mylę? ¦ zapytał mały człowieczek, tak samo zdumiony Kioim jak ja jego widokiem. 

¦ Samie, to wy? Skąd wzięliście się tu w bramie? Widniałem na własne oczy, jak odjeżdżaliście! 

¦ Odjeżdżałem? Dziękuję za taką jazdę, sir! Głupia bestia, na którą wsiadłem, najpierw nie 
chciała ruszyć z miejsca, a potem tak trzęsła swoimi starymi kośćmi, że moje byłyby się rozsypały, gdybym nie zsiadł i nie przepędził jej na sto wiatrów. Potem przyczołgałem się z powrotem, hi! hi! hi! Pomyślałem sobie, że wszyscy czerwonoskórzy niewątpliwie wyruszyli za 
wami i opróżnili „warownię”, jak mi się zdawało. Tak też było istotnie. Pewnie się mocno 
zdziwili, powróciwszy tutaj. Najbardziej interesujące musiały być ich miny, hi, hi, hi! Ale 
skądżeście wzięli żOldaków, sir? 

¦ Trzeba się dopiero dowiedzieć, jaki zamiar sprowadza ich właśnie w samą porę w te odległe strony. Uważam ich nagłe ukazanie się wprost za cud, nawet muszę przyznać, że właściwie to oni nas ocalili. 

¦ Ja tego nie powiem. Old Shatterhand, Winnetou i Sam Hawkens to ludzie, którzy potrafią 
się sami ocalić. Ale dragoni nadeszli rzeczywiście w dobrej chwili, aby tym Ponkom dać nauczkę na długi czas. Czy sądzicie, że powinniśmy pojechać za nimi? 

¦ Po co? Oni i bez nas uporają się z Indianami. Winnetou widocznie także jest tego zdania, 
bo pojechał z Harry'm do „zamku”. Pojedźmy i my tam, aby zająć się naszymi poległymi. 

Kiedy, minąwszy bramę, dostaliśmy się do owej nieszczęsnej kotliny i rzuciliśmy okiem ku 
miejscu, na którym wczoraj wrzała walka, zobaczyliśmy Winnetou i Harry'ego pochylonych 
nad zwłokami Old Firehanda. Harry płacząc trzymał głowę swego ojca na kolanach, Apacz 
zaś badał ranę postrzałową. Właśnie w chwili naszego nadejścia rozległ się jego okrzyk: 

¦ Uff, uff, ufif! Jeszcze nie umarł! Żyje! 

Słowa te zelektryzowały nas po prostu, a Harry krzyknął głośno z radości. Pomogliśmy 
oczywiście Apaczowi w jego usiłowaniach, a niebawem Old Firehand otworzył oczy. Poznał 
nas, uśmiechnął się nieznacznie do syna, ale mówić nie mógł. 


Wkrótce potem znowu strącał przytomność. Ja także go zbadałem. Kula trafiła w pierś, 
przebiła po prawej stronie płuca i wyleciała pod łopatką. Rana była ciężka, połączona z wielką utratą krwi, Ale mimo iż chory odniósł niedawno poważne uszkodzenia podczas walki w 
obronie pociągu, zgodziłem się z zapatrywaniem Apacza, że ranny dzięki swej niezmiernie 
silnej naturze i przy niezwykle uważnej opiece będzie mógł wrócić do zdrowia. Opatrzyliśmy 
go wedle wypróbowanej metody Winnetou i przygotowaliśmy mu doskonałe łoże, na ile pozwalały miejsce i okoliczności. 

Następnie pomyśleliśmy o sobie. Nikt z nas nie wyszedł bez szwanku, połataliśmy się więc 
wzajemnie, jak było można. Reszta towarzyszy przypłaciła lekkomyślność śmiercią. 

Około południa nadjechali dragoni, którzy przegnali Ponków zupełnie, nie utraciwszy przy 
tym ani jednego ze swoich. Od dowodzącego oficera dowiedzieliśmy się, że nie zjawili się tu 
przypadkiem. Przeciwnie, dowódca usłyszawszy o zamiarze wykolejenia pociągu przez Ponków, postanowił ukarać ich za to natychmiast, Wyruszył do nich czym prędzej, a na wieść o 
ich wojennej wyprawie odwetowej podążył ich śladem. Dragoni zostali z nami w dolinie 
przez trzy dni, aby pochować naszych zmarłych i dać koniom wypocząć. Oficer zaś zaprosił 
nas do fortu Rondall, skoro tylko będzie można przewieźć Old Firehanda, wyjaśniając zarazem, że jakkolwiek chory nie znajdzie tam może większej pieczołowitości, to jednak lekarska 
opieka jest niewątpliwie lepsza. Oczywiście przyjęliśmy z wdzięcznością jego zaproszenie. 

Sam Hawkens przejął się do głębi śmiercią Dicka Stonek i Willa Parkera. Zapewniał też 
wielokrotnie, że zastrzeli bez miłosierdzia każdego spotkanego Ponka. Ja jednak i ten wypadek oceniłem inaczej. Paranoh był białym. Moje dawne przekonanie, że Indianin tylko pod 
wpływem bladych twarzy stał się tym, czym jest dzisiaj, znalazło jeszcze jedno smutne potwierdzenie. 


ROZDZIAŁ VII 

P E D L A R28 

W trzy miesiące po ostatnio opisanych wypadkach, których skutki pomimo upływu długiego 
czasu jeszcze nie przeminęły, spełniła się nadzieja ocalenia Old Firehanda. Rekonwalescencja 
jego postępowała jednak bardzo powoli. Z powodu wielkiego osłabienia nie mógł jeszcze 
wstawać wobec tego musieliśmy porzucić pierwotny zamiar przeniesienia go do fortu i zatrzymaliśmy go w „warowni” aż do zupełnego powrotu do zdrowia. Przekonaliśmy się zresztą, że tutaj miał dostateczną opiekę. 

Rana Harry'ego okazała się na szczęście niegroźna. Winnetou był poraniony na całym ciele, 
ale niebezpieczeństwa również nie było, dzięki czemu i jego rany zabliźniły się niebawem 
prawie zupełnie. Moje szramy i pchnięcia, które otrzymałem, były także bez znaczenia. Bolały wprawdzie przy dotknięciu, ale na ból byłem zahartowany jak Indianin. Najlepiej wyszedł ze wszystkiego Sam Hawkens, bo doznał tylko kilku stłuczeń, niegodnych wzmianki. 

Z góry już przewidywaliśmy, że Old Firehand nawet po zupełnym wyzdrowieniu będzie 
musiał oszczędzać się jeszcze długo i nie będzie mógł od razu prowadzić życia na sposób 
westmański. Postanowił on przeto udać się wraz z Harrym na Wschód do starszego syna. 
Wobec tego nie mogły tutaj pozostać zebrane przez kompanię myśliwych skórki, lecz trzeba 
było pomyśleć o ich sprzedaży. W forcie nie było na razie żadnej ku temu sposobności, a dla 
ozdrowieńca było rzeczą jeżeli nie niemożliwą, to w każdym razie bardzo niewygodną zabierać ze sobą takie mnóstwo skór. Jakby należało temu zaradzić? Dopomógł nam w tym jeden z 
żołnierzy zostawionych nam na pewien czas dla ochrony. Dowiedział się on, że nad Turkey 
River przebywa handlarz, który kupuje wszystko, co się trafi, i prowadzi nie tylko handel zamienny, lecz płaci także za towary gotówką. Ten człowiek mógł nas wybawić z kłopotu. 

Ale jak go sprowadzić? Żołnierza nie mogliśmy wysłać, gdyż żadnemu z nich nie wolno 
było opuszczać stanowiska. Wobec tego jeden z nas musiał zawiadomić pedlara. Gotów byłem udać się nad Turkey River, ale zwrócono moją uwagę na to, że grasują tam teraz bardzo 
niebezpieczni dla białych Siuksowie Okananda. Pedlar mógł śmiało iść między nich, gdyż. 
czerwonoskórzy rzadko czynią coś złego handlarzom, ponieważ dostają u nich na zamianę 
wszystko, czego im potrzeba. Ale za to tym bardziej musiał się ich wystrzegać każdy inny 
biały. Chociaż się nie bałem, to jednak ucieszyłem się, gdy Winnetou oświadczył, że chce 
towarzyszyć mi w drodze. Mogliśmy odejść obaj, gdyż Old Firehandowi wystarczali Harry i 
Sam Hawkens. Wyruszyliśmy też w drogę, a ponieważ Winnetou znał dokładnie te strony, 
przeto już na trzeci dzień dotarliśmy nad Turkey River albo Turkey Creek. Istnieje kilka rzeczek tej nazwy. Ta, którą mam na myśli, znana jest z licznych starć, które się rozgrywały nad 
jej brzegiem między białymi i Siuksami. 

Ale jak znaleźć pedlara? Jeżeli bawił u Indian, to należało zachować jak największą ostrożność. Nad rzeką mieszkali jednak biali, którzy przed kilku laty odważyli się tam osiedlić, 
trzeba więc było udać się najpierw do jednego z nich, aby się czegoś dowiedzieć. Puściliśmy 
się zatem wzdłuż rzeki, ale długo nie natrafiliśmy na żadne ludzkie mieszkanie. Dopiero nad 
wieczorem ujrzeliśmy łan żyta, do którego przytykały inne pola. Nad potokiem, zlewającym 
swoje wody do rzeki, leżał warowny dom, zbity z grubo ciosanych, mocnych pni, a otaczał go 
ogród, ogrodzony mocnym częstokołem, Taki sam częstokół otaczał z boku wolne miejsce, na 
którym znajdowało się kilka koni i krów. Tam też wjechaliśmy, zsiedliśmy z koni, a przywią

28 Pedlar (ang.) – wędrowny handlarz. 


zawszy je, chcieliśmy się udać do domu, którego wąskie okna podobne były do strzelnic. 
Wtem ukazała się w jednym z nich wymierzona do nas dwururka, a szorstki głos zawołał: 

¦ Stójcie! Stójcie! To nie gołębnik, do którego każdy może wlatywać i wylatywać, jak mu 
się podoba. Kto jesteście, biały człowieku, i czego tutaj chcecie? 

¦ Jestem Niemcem i szukam pedlara, który się tu podobno znajduje ¦ odrzekłem. 

¦ To go sobie szukajcie! Ja nie chcę mieć z wami nic do czynienia. Zabierajcie się! 

¦ Ależ, sir! Przypuszczam, że będziecie na tyle rozumni, że nie poskąpicie mi odpowiedzi, 
jeśli ją możecie dać. Tylko hołotę odprawia się od drzwi. 

¦ To bardzo słuszne, dlatego właśnie was odprawiam. 

¦ Uważacie więc nas za hołotę? 

¦ Tak! 

¦ Czemu? 

¦ To moja rzecz. Przed wami z tego zwierzać się nie potrzebuję. To, że podajecie się za 
Niemca, jest również kłamstwem. 

¦ Nie, to prawda. 

¦ Pshaw! Niemiec nie odważyłby się zajść aż tutaj, chyba że byłby to Old Firehand. 

¦ Od niego właśnie przychodzę. 

¦ Wy? Hm! A skąd? 

¦ O trzy dni drogi stąd, gdzie jest jego ,,warownia”, o której zapewne słyszeliście. 

¦ Był raz tutaj niejaki Dick Stone i mówił, że istotnie trzeba jechać mniej więcej tyle czasu, 
aby się dostać do Old Firehanda. 

¦ Dick Stone już nie żyje. Żal mi go, bo był moim przyjacielem. 

¦ Być może, ale ja wam nie ufam, gdyż macie czerwonoskórego przy sobie, a obecne czasy 
nie nadają się do tego, żeby wpuszczać do siebie ludzi o tej barwie skóry. 

¦ Jeśli ten Indianin do was przyjdzie, to będziecie musieli uważać to za zaszczyt, gdyż jest 
to Winnetou, wódz Apaczów. 

¦ Winnetou? Do stu piorunów! Naprawdę! Niech rai pokaże swoją strzelbę! 

Winnetou zdjął strzelbę z ramienia i podniósł tak, że osadnik ją zobaczył. 

¦ Srebrne gwoździe! ¦ zawołał. ¦ To się zgadza. A u was widzę dwie strzelby, wielką i 
małą. Domyślana się, że ta wielka to rusznica na niedźwiedzie. 

¦ Tak. 

¦ A ta mała to sztucer Henry'ego. 

¦ Tak. 

¦ A wy macie nazwisko brzmiące inaczej aniżeli to, któreście powiedzieli. 

¦ Bardzo słusznie! 

¦ Może wy jesteście Old Shatterhand, który podobno przyjechał tu ze Starego Kraju? 

¦ To właśnie ja jestem. 

¦ W takim razie proszę, proszę, panowie! Takich ludzi witam bardzo serdecznie i będę się 
starał zadowolić wasze życzenia, o ile tylko będzie to w mej mocy. 

Lufy zniknęły, a po chwili w drzwiach ukazał się osadnik, starszy już, ale silny i grubokościsty mężczyzna, po którym widać było na pierwszy rzut oka, że nieraz walczył z życiem, ale 
nie dał się powalić. Wyciągnął do nas obie ręce na powitanie i wprowadził nas do wnętrza 
domu, gdzie znajdowała się jego żona i syn, młody i silny chłopak. Dwaj inni synowie zajęci 
byli w lesie. 

Dom stanowiła właściwie tylko jedna izba. Na ścianach wisiały strzelby i rozmaite myśliwskie trofea, a na zbudowanym z kamieni piecu gotowała się woda w żelaznym kotle. Najpotrzebniejsze naczynia stały na półce. Kilka skrzyń służyło za szafy na ubrania i spiżarnie, a u 
powały wisiało tyle wędzonego mięsa, że rodzina złożona z pięciu osób mogłaby żyć tym 
przez całe miesiące. W kącie stał ręcznie wyciosany stół z kilkoma takimi samymi stołkami. 
Poproszono nas, byśmy usiedli. Syn zajął się naszymi końmi, a osadnik i jego żona podali 


wieczerzę, która jak na tamtejsze stosunki nie pozostawiała nic do życzenia. Podczas tego 
nadeszli z lasu pozostali dwaj synowie i zajęli miejsce obok nas bez ceremonii, jedząc tęgo i 
nie biorąc udziału w rozmowie, którą prowadził z nami wyłącznie ojciec. 

¦ Tak, panowie ¦ rzekł ¦ nie bierzcie mi tego za złe, że odezwałem się do was trochę 
szorstko. Tutaj trzeba się liczyć z czerwonoskórymi, a szczególnie z Siuksami Okananda, 
którzy niedawno w odległości o dzień drogi stąd napadli na dom warowny. A jeszcze mniej 
należy dowierzać białym, gdyż zachodzą tu jedynie tacy, którzy nie mogą się już pokazać na 
Wschodzie. Toteż cieszymy się bardzo, jeśli spotkamy takich dżentelmenów jak wy. Szukacie 
więc, panowie, handlarza? Macie do niego jakiś interes? 

¦ Tak ¦ odpowiedziałem. Winnetou milczał swoim zwyczajem. 

¦ Jaki? Nie pytam z ciekawości, tylko po to, żeby wam coś więcej powiedzieć. 

¦- Chcemy mu sprzedać skóry. 

¦ Dużo? 

¦ Tak. 

¦ Za towar, czy za pieniądze? 

¦ O ile możności za pieniądze. 

¦ W takim razie dobrze trafiliście, bo tylko ten, którego tu można znaleźć, jest takim, jakiego wam potrzeba. Inni pedlarze zamieniają tylko, ten zaś zawsze ma przy sobie pieniądze lub 
złoto. Jednym słowem to kapitalista, a nie biedak noszący cały swój kram na grzbiecie. 

¦ A czy rzetelny? 

¦ Hm, rzetelny! Co nazywacie rzetelnością? Pedlar sprzedaje i kupuje dla zarobku, nie będzie więc taki głupi, żeby się wyrzekać zysku. Kto mu się pozwoli oszukać, ten sam sobie 
będzie winien. Nazywa się Bourton. Zna swój zawód gruntownie. Jeździ zawsze z trzema lub 
czterema pomocnikami. 

¦ A gdzie teraz może być? 

¦ Dowiecie się o tym jeszcze dzisiaj wieczorem. Jeden z jego pomocników, nazwiskiem 
Rollins, był tutaj wczoraj, by zapytać o zlecenia. Pojechał w górę rzeki do dalszych osadników i wróci, by tu pozostać do jutra rana. Zresztą Bourtonowi nie powiodło się w ostatnich 
czasach kilka razy. 

¦ A bo co? 

¦ W przeciągu krótkiego czasu zdarzyło się kilkakrotnie, że kiedy przybył z interesem do 
jakiejś osady, zastał ją ograbioną i spaloną przez Indian. To dla niego nie tylko strata czasu, 
ale wprost szkoda materialna, nie biorąc już w rachubę tego, że nawet dla pedlara niezbyt to 
bezpiecznie wchodzić w ten sposób w drogę czerwonoskórym. 

¦ Czy napadów dokonano w pobliżu? 

¦ Tak, jeśli uwzględnimy, że do słów „blisko” i ,,daleko” przykłada się tu inną miarę niż 
gdzie indziej. Mój najbliższy sąsiad mieszka o dziewięć mil stąd. 

¦ To źle, gdyż przy takiej odległości nie możecie sobie w razie niebezpieczeństwa przychodzić z pomocą. 

¦ Oczywiście, ale ja mimo to się nie obawiam. Nie radziłbym czerwonoskórym odwiedzać 
starego Cornera ¦ nazywam się bowiem Corner, sir ¦ potrafiłbym im już dać odprawę! 

¦ Chociaż jest was tylko cztery osoby? 

¦ Cztery? Moją żonę możecie uważać śmiało za osobę, i to za jaką jeszcze! Ona'nie boi się 
Indianina i umie się obchodzić ze strzelbą tak samo jak ja.

 Bardzo wierzę, ale gdy Indianie zjawiają się w wielkiej liczbie, to wtedy dzieje się na ogół 
wedle przysłowia „siła złego na jednego”. 

¦ Well! Ale na to trzeba by być tchórzem. Nie jestem takim sławnym westmanem jak wy i 
nie mam ani srebrzystej strzelby, ani sztucera Henry'ego, lecz strzelać umiem także. Nasze 
strzelby biją dobrze, a gdy zamknę drzwi, nie dostanie mi się do środka żaden czerwonoskóry. 


Gdyby ich było na dworze stu, wymietlibyśmy wszystkich jednego po drugim. Ale pst! To 
jedzie Rollins. 

Usłyszeliśmy tętent konia, który zatrzymał się zewnątrz przed drzwiami. Comer wyszedł, 
pomówił z jeźdźcem, a następnie wprowadził go do izby i przedstawił nam: 

¦ To mr. Rollins, o którym wam mówiłem, pomocnik pedlara Bourtona. 

Zwracając się zaś do przybyłego, dodał: 

¦ Powiedziałem wam na dworze, że spotka was u mnie wielka niespodzianka. Myślę, że w 
słowach moich nie było przesady, bo ci dwaj dżentelmeni to Winnetou, wódz Apaczów, i Old 
Shatterhand, o których niewątpliwie dużo już słyszeliście. Szukają mr. Bourtona, któremu 
chcą sprzedać mnóstwo skór i futer. 

Handlarz był mężczyzną w średnim wieku o zupełnie przeciętnej powierzchowności, nie 
mającej w sobie nic uderzającego ani w dobrym, ani w złym znaczeniu. Postać jego .nie wywoływała na pierwszy rzut oka ujemnego wrażenia, ale mimo to nie podobał mi się wyraz 
jego twarzy. Jeśli byliśmy istotnie tak wybitnymi ludźmi, jak powiedział Corner, to powinien 
się był ucieszyć spotkaniem z nami oraz nadzieją dobrego zarobku. Tymczasem w jego rysach nie przebijała ani radość, ani zadowolenie. Wydało mi się nawet, że zetknięcie z nami 
jest mu nie na rękę. Łatwo jednak mogłem się pomylić, a to, co mi się w nim nie podobało, 
mogło być tylko objawem zakłopotania pomocnika handlarskiego wobec dwóch słynnych 
westmanów. Toteż przezwyciężyłem swoje uprzedzenia i wezwałem go, żeby przysiadł się do 
nas i pomówił o interesach. 

Dostał także wieczerzę, ale nie miał widocznie apetytu, bo wstał zaraz, aby zajrzeć do konia. 
To nie wymagało wiele czasu, a mimo to upłynął kwadrans, a on nie wracał. Nie nazwałbym 
tego nieufnością, a jednak coś podobnego skłoniło mnie, by wyjść za nim. Koń jego stał 
uwiązany przy domu, jego jednak nie było. Wieczór zapadł już dawno, ale księżyc świecił tak 
jasno, że musiałbym zauważyć Rollinsa, gdyby się znajdował gdzieś blisko. Dopiero po dłuższym czasie ujrzałem go wychodzącego zza rogu ogrodzenia. Zobaczywszy mnie zatrzymał 
się na chwilę, ale potem szybko do mnie podszedł. 

¦ Czy jesteście zwolennikiem przechadzek przy świetle księżyca, mr. Rollins? ¦ spytałem. 

¦ Nie, taki poetyczny nie jestem ¦ odrzekł. 

¦ Ja jednak uważam, że jest przeciwnie. 

¦ Czemu? 

¦ Przechadzacie się przecież. 

¦ Ale nie dla księżyca. Jest ml niedobrze. Zepsułem sobie dzisiaj rano żołądek, nadto znużyło mnie to długie siedzenie na siodle. Musiałem użyć trochę ruchu. To wszystko, sir. 

Odwiązał konia i wprowadził do ogrodzenia, gdzie stały już także nasze, a potem wszedł do 
domu. Co mnie on obchodził? Był panem samego siebie i mógł sobie robić, co mu się podobało. Westman musi być wprawdzie ostrożny i nieufny i jest też skłonny do tego, ale przyczyna długiej nieobecności, podana przez Rollinsa, była dostateczna i zadowalająca. Jadł 
przedtem mało, można więc było uwierzyć, że to z powodu choroby żołądka. Potem zaś gdy 
znaleźliśmy się wszyscy razem w środku, zachowywał się tak naturalnie i swobodnie, że moja 
nieufność znacznie się zmniejszyła. 

Rozmawialiśmy oczywiście o interesach, o obecnych cenach futer i o wszystkim, co odnosiło się do naszego handlu ¦ Rollins okazał wiele wiadomości fachowych i tak otwarcie je 
nam wyłożył, że nawet Winnetou nabrał do niego przekonania l mówił więcej niż zwykle. My 
opowiedzieliśmy o wypadkach, które przeżyliśmy w ostatnich czasach, a wszyscy obecni 
uważnie się przysłuchiwali. Oczywiście wypytywaliśmy o pedlara, bez którego osobistej zgody nie mogliśmy zawrzeć umowy. Na to odpowiedział Rollins: 

¦ Nie mogę wam niestety powiedzieć, gdzie mój pryncypał się dzisiaj znajduje ani gdzie 
będzie jutro lub pojutrze. Ja zbieram tylko zlecenia i zanoszę mu je w określone dni, w których wiem, gdzie go spotkać. Jak długo trzeba jechać, aby się dostać do Old Firehanda? 


¦ Trzy dni. 

¦ Hm! Od dziś za sześć dni będzie rnr. Bourton nad Riffley Fork. Miałbym więc dość czasu, by pojechać z wami, obejrzeć towar i oznaczyć w przybliżeniu jego wartość. Następnie 
zdam sprawę Bourtonowi i sprowadzę go do was, oczywiście wtedy tylko, jeśli zgodzimy się 
mniej więcej co do ceny i jeśli on będzie tego samego zdania. Co wy na to, sir? 

¦ Towar w każdym razie musicie zobaczyć. Wolałbym jednak, żeby sam mr. Bourton był 
teraz tutaj. 

¦ To niestety niemożliwe, a gdyby nawet był tutaj, to jeszcze pytanie, czy pojechałby zaraz 
do was. Nasz handel zakrojony jest na wielką skalę, a pryncypał nie ma czasu jeździć o trzy 
dni drogi stąd, nie wiedząc z góry, czy będzie mógł załatwić interes. Jestem pewien, że sam 
nie udałby się z wami, lecz kazałby najpierw jednemu z nas obejrzeć towar. Właśnie dobrze 
się składa, że mogę teraz odbyć z wami tę drogę. Powiedzcie zatem tak lub nie, żebym wiedział, czego mam się trzymać! 

Nie było najmniejszego powodu do odrzucenia jego propozycji byłem raczej przekonany, że 
czynię po myśli Old Firehanda, kiedy odrzekłem: 

¦ Jeśli macie czas, to jedźcie z nami, ale od razu jutro rano! 

¦ Oczywiście! Nam, kupcom, szkoda każdej godziny, a tym bardziej całego dnia. Wyruszymy skoro świt, dlatego połóżmy się wcześnie. 

I temu nie można było nic zarzucić, chociaż przekonaliśmy się później, że ten człowiek nie 
był bynajmniej tak niewinny, jak się wydawało. Wstał on od stołu, by pomóc gospodyni w 
rozkładaniu skór i koców do spania. Gdy to skończyli, wskazał nam nasze miejsca. 

¦ Dziękuję! ¦ rzekłem. ¦ My wolimy spać na dworze. W izbie pełno dymu, a tam jest 
świeże powietrze. 

¦ Ależ mr. Shatterhand, na dworze przy jasnym świetle księżyca nie zaśniecie. Prócz tego 
zimno teraz po nocach. 

¦ Do chłodu jesteśmy przyzwyczajeni, a co do księżyca, to nie bronimy mu zaglądać tam, 
gdzie mu się spodoba. 

Próbował jeszcze kilkakrotnie odwieść nas od tego zamiaru, ale na próżno. Nie zastanowiło 
nas to na razie i dopiero później, kiedyśmy go poznali, przypomnieliśmy sobie, oczywiście po 
niewczasie, że to namawianie powinno było zwrócić naszą uwagę. Złe zamiary były w nim 
już widoczne. 

Zanim wyszliśmy, gospodarz zrobił uwagę: 

¦ Mam zwyczaj zamykać drzwi na noc. Czy zostawić je dzisiaj otwarte, panowie? 

¦ A to po co? 

¦ Może będziecie sobie czegoś życzyli. 

¦ To jest prawie wykluczone. Naszym zdaniem nie należy w tych stronach zostawiać drzwi 
na noc otworem. Gdybyśmy czego potrzebowali, to powiemy wam przez okno. 

¦ Dobrze. Okien i tak nie zamykamy. 

Wychodząc z domu słyszeliśmy wyraźnie, że gospodarz zamknął za nami drzwi. Księżyc 
był już tak nisko, że budynek rzucał cień aż poza ogrodzenie, w którym znajdowały się konie. 
Udaliśmy się więc do nich, by leżeć w cieniu. Swallow i koń Winnetou pokładły się obok 
siebie. Pościeliłem sobie koło mojego konia koc, położyłem się na nim, opierając jak zwykle 
głowę na szyi karego jak na poduszce. Koń był do tego nie tylko przyzwyczajony, lecz nawet 
bardzo to lubił. Wkrótce też twardo usnąłem. 

Spałem może z godzinę, kiedy mnie zbudził ruch konia, który na ogół nie poruszał się nigdy, dopóki na nim leżałem, chyba że stało się coś niezwykłego. Teraz zaś podniósł głowę i 
wciągał podejrzliwie powietrze nozdrza mi. Wstałem oczywiście natychmiast i udałem się w 
kierunku, w którym wietrzył. Podszedłem ku ogrodzeniu w pochylonej postawie, aby nie być 
spostrzeżonym. Wyjrzawszy ostrożnie, zobaczyłem w odległości może dwustu kroków coś 
poruszającego się powoli naprzód. Była to gromada ludzi leżących na ziemi i pełzających ku 


nam. Odwróciłem głowę, by zawiadomić o tym Winnetou i zobaczyłem go stojącego już za 

mną. Usłyszał bowiem przez sen moje lekkie kroki. 

¦ Czy mój brat widzi te postacie? ¦ spytałem. 

¦ Tak ¦ odrzekł ¦ to czerwoni wojownicy 

¦ Prawdopodobnie Siuksowie Okananda, którzy chcą napaść na dom. 

¦ Old Shatterhand ma słuszność. Musimy wejść do środka domu 

¦ Dobrze Pomożemy osadnikom. Ale koni nie zostawimy tutaj, gdyż zabraliby je Okanandowie. 

¦ Zaprowadzimy je z sobą do domu. Chodź prędzej! Dobrze, że jesteśmy w cieniu, bo przez 
to nie mogą nas Siuksowie zobaczyć. 

Wróciliśmy czym prędzej do koni, odwiązaliśmy je i przeprowadziliśmy z ogrodzonego 
miejsca do domu. Winnetou chciał właśnie obudzić przez okno śpiących, kiedy spostrzegłem, 
że drzwi nie są zamknięte. Otworzyłem je całkowicie i wciągnąłem Swallowa do środka. 
Szmer, wywołany przez nas, pobudził śpiących. 

¦ Kto to? Co się stało? Konie w domu? ¦ zapytał zrywając się osadnik. 

¦ To my, Winnetou i Old Shatterhand ¦ uspokoiłem go, gdyż nie mógł nas poznać w ciemności. 

¦ Wy? Jakżeście weszli? 

¦ Drzwiami. 

¦ Przecież je zamknąłem. 

¦ Ale były otwarte. 

¦ Do stu piorunów! Zapewne źle popchnąłem zasuwę, kiedyście wychodzili. Ale dlaczego 
wprowadzacie konie do domu? 

Corner zasunął zasuwę zupełnie dobrze. To handlarz otworzył drzwi, gdy wszycy zasnęli, 
aby Indianie mogli się dostać do środka ¦ lecz o tym dowiedzieliśmy się dopiero później. 

¦ Ponieważ ukradziono by je nam ¦ odpowiedziałem. 

¦ Kto by je miał ukraść? 

¦ Siuksowie Okananda, którzy właśnie czołgają się ku domowi, by na was napaść. 

Można sobie wyobrazić, jakie zaniepokojenie wywołały te słowa. Corner twierdził wprawdzie wieczorem, że się Indian nie obawia, ale teraz, kiedy rzeczywiście nadeszli, zląkł się 
ogromnie. Rollins udawał, że jest równie przerażony jak inni. Winnetou nakazał spokój: 

¦ Bądźcie cicho! Krzykiem nie zwycięża się nieprzyjaciół. Musimy się czym prędzej zastanowić nad tym, w jaki sposób odeprzeć Okanandów. 

¦ Nad tym nie potrzeba się naradzać ¦ odrzekł Cor-ner. ¦ Rozpoznamy ich, bo księżyc 
świeci dość jasno, i wymieciemy kulami jednego po drugim, w miarę jak będą nadchodzić. 

¦ Tego nie uczynimy ¦ oświadczył Apacz. 

¦ Czemu nie? 

¦ Ponieważ krew ludzką przelewa się dopiero wtedy, kiedy tego nie można uniknąć w żaden inny sposób. 

¦ Teraz zachodzi właśnie ten wypadek, gdyż te czerwonoskóre psy muszą dostać nauczkę, 
którą pozostali przy życiu zapamiętają na długo. 

¦ Mój biały brat nazywa Indian czerwonoskórymi psami? Niechaj jednak zważy, że i ja jestem także Indianinem i lepiej od niego znam moich czerwonych braci. Ilekroć uderzają na 
bladą twarz, zawsze mają do tego powód, bo zwykle albo ona sama występowała przeciwko 
nim zaczepnie, albo namówił ich do tego jakiś inny biały, któremu uwierzyli przez łatwowierność. Ponkowie napadli na Old Firehanda, ponieważ wódz ich był białym, a jeżeli Okanandowie teraz nadchodzą, aby ciebie ograbić, to spowodowała to pewnie jakaś blada twarz. 

¦ Wątpię bardzo. 

¦ Jak ty się na to zapatrujesz, to jest obojętne wodzowi Apaczów, ponieważ on jest pewny, 
że się nie myli. 


¦ Gdyby nawet tak było, jak Winnetou utrzymuje, to przecież należałoby Okanandów jak 
najsurowiej ukarać za to, że dali się namówić. Kto usiłuje wtargnąć do mego domu, tego zabijam. Takie jest moje prawo, z którego nie omieszkam w pełni skorzystać. 

¦ Twoje prawo nic nas nie obchodzi. Stosuj się do niego, gdy będziesz sam, ale teraz są tutaj Old Shatterhand i Winnetou przyzwyczajeni do tego, żeby ich słuchano wszędzie, gdzie 
tylko się znajdują. Od kogo kupiłeś ten skrawek gruntu? 

¦ Kupiłem? Niegłupim kupować! Osiedliłem się tutaj, bo mi się podobało, a jeśli pozostanę 
tu przez przeciąg czasu przepisany ustawą, ziemia będzie należała do mnie. 

¦ A zatem nie pytałeś o pozwolenie Siuksów, do których ten kraj należy? 

¦ Ani mi przez myśl nie przeszło! 

¦ I dziwisz się, że uważają cię za wroga, za złodzieja i rabusia ich ziemi? Nazywasz ich 
czerwonoskórymi psami i chcesz ich wystrzelać? Daj jeden strzał, a wtedy ja wpakuję ci kulę 
w głowę! 

¦ Cóż mam czynić? ¦ spytał osadnik spuszczając z tonu wobec tej przemowy słynnego 
Apacza. 

¦ Nic, zupełnie nic ¦ odrzekł Indianin. ¦ Ja i mój brat Old Shatterhand będziemy działali 
za ciebie. Jeśli zastosujesz się do naszych poleceń, nic ci się nie stanie. 

Rozmowa ta odbyła się tak szybko, że nie zajęła więcej czasu niż dwie minuty. Ja stałem 
tymczasem przy jednym z okien, śledząc, kiedy zbliżą się Okanandowie, lecz nie zauważyłem 
jeszcze nikogo. Skradali się widocznie najpierw z daleka dokoła domu, by się przekonać, czy 
nie ma powodu do obaw i czy nie spostrzeżono ich nadejścia. Wtem przystąpił Winnetou do 
mnie i rzekł: 

¦ Czy mój brat widzi już Siuksów? 

¦ Jeszcze nie ¦ odpowiedziałem. 

¦ Czy zgadzasz się ze mną, że nie należy ich zabijać? 

¦ W zupełności. Osadnik ukradł im ziemię, a kto wie, czy nie sprowadza ich tu jeszcze jakiś 
inny powód. 

¦ To bardzo prawdopodobne. Jak jednak odpędzimy ich stąd bez przelewu krwi? 

¦ Mój brat Winnetou wie o tym tak dobrze jak ja. 

¦ Old Shatterhand zawsze zgaduje moje myśli. Pochwycimy jednego z nich. Dobrze? 

¦ Tak. Na pewno przyjdzie tu jeden aż do drzwi na zwiady, aby nas podsłuchać. Tego pochwycimy, 

Udaliśmy się do drzwi, a odsunąwszy zasuwę, odemknęliśmy je na tyle, że powstała wąska 
szpara, przez którą można było wyjrzeć na dwór. Stanąłem przy drzwiach i czekałem. We 
wnętrzu domu było całkiem ciemno i cicho. Nikt się nie ruszał. Tak trwało dość długo. Wtem 
usłyszałem, że zwiadowca się zbliża, a właściwie nie usłyszałem, lecz poczułem, gdyż nie 
ucho mi to powiedziało, lecz ów osobliwy instynkt, który wyrabia się w każdym dobrym 
westmanie. W kilka chwil potem zobaczyłem Indianina, jak leżąc na ziemi czołgał się ku 
drzwiom, a potem podniósłszy rękę obmacał je dokładnie. W tej chwili otworzyłem drzwi na 
oścież, skoczyłem na niego i pochwyciłem oburącz za gardło. On usiłował się bronić, kopał 
nogami i wywijał rękami, ale nie mógł wydobyć z siebie głosu. Dźwignąłem go z ziemi i 
wciągnąłem do środka domu, po czym Winnetou zamknął drzwi. 

¦ Zapalcie światło, mr. Corner! ¦ powiedziałem do osadnika. ¦ Przypatrzymy się temu 
człowiekowi. 

Wezwany uczynił zadość poleceniu, zapalając świecę z jeleniego łoju i świecąc w twarz Indianinowi, którego szyję wypuściłem tymczasem z rąk, ująwszy go teraz za ramiona. 

¦ Gniady Koń, wódz Okanandów! ¦ zawołał Winnetou. ¦ Memu bratu Shatterhandowi 
udał się połów! 

Indianin omal nie udusił się w moim uścisku. Teraz odetchnął kilkakrotnie głęboko i wykrztusił przestraszony: 


¦ Winnetou, wódz Apaczów! 

¦ Tak ¦ odrzekł wymieniony. ¦ Znasz mnie, ponieważ mnie już widziałeś. Ten jednak mąż 
nie stał jeszcze przed twymi oczyma. Czy słyszałeś jego imię, wymówione dopiero co przeze 
mnie? 

¦ Old Shatterhand? 

¦ Tak. Że to on, poczułeś na sobie samym, gdyż pojmał cię i przyniósł tutaj, a ty nie mogłeś 
mu się oprzeć. Znajdujesz się w naszej mocy. Jak myślisz, co z tobą zrobimy? 

¦ Moi sławni bracia puszczą mnie wolno i pozwolą mi odejść. 

¦ Czy tak sądzisz naprawdę? 

¦ Oczywiście. 

¦ Czemu? 

¦ Ponieważ wojownicy Okanandów nie są wrogami Apaczów. 

¦ Okanandowie należą do szczepu Siuksów, tego samego co Po-nkowie, którzy niedawno 
temu na nas napadli. 

¦ My nie mamy z nimi nic wspólnego. 

¦ Tego mi nie mów! Ja sprzyjam wszystkim czerwonym mężom, ale kto postępuje niesprawiedliwie, ten jest mo,im wrogiem, jakąkolwiek by miał barwę skóry, A jeśli twierdzisz, że z 
Ponkami nic was nie wiąże, to mijasz się z prawdą, ponieważ wiem, że Ponkowie i Okanandowie nie zwalczali się nigdy wzajemnie, a teraz nawet bardzo silnie jesteście z sobą związani. A więc twoja wymówka nic w moich oczach nie znaczy. Przybyliście, aby ograbić te blade 
twarze. Czy zdaje ci się, że ja i Old Shatterhand dopuścimy do tego? 

Okananda patrzył przez chwilę ponuro przed siebie, a potem spytał: 

¦ Od kiedy wielki wódz Apaczów, Winnetou, stał się niesprawiedliwy? Wszak sława jego 
pochodzi stąd, że zawsze starał się unikać niesprawiedliwości, dzisiaj natomiast występuje 
przeciwko mnie, chociaż jestem w swoim prawie. 

¦ Mylisz się, gdyż wasze zamiary nie są bynajmniej słuszne. 

¦ Czemu nie? Czy ten kraj nie do nas należy? Czy każdy, kto chce tu zostać i zamieszkać, 
nie powinien nas prosić o pozwolenie? 

¦ To prawda. 

¦ A te blade twarze tego nie uczyniły. Czyż wobec tego nie mamy prawa ich wypędzić? 

¦ Owszem. Daleki jestem od tego, żeby wam tego prawa odmawiać, ale to zależy od sposobu, w jaki z niego skorzystacie. Czy musicie palić i mordować, aby się pozbyć natrętów? Czy 
musicie jak złodzieje i zbóje skradać się nocą upodabniając się w ten sposób sami do białych 
rabusiów? Żaden waleczny wojownik nie obawia się pokazać wrogowi otwarcie i rzetelnie 
swego oblicza. Ty natomiast przychodzisz z tylu wojownikami w nocy, aby uderzyć na niewielu ludzi. Winnetou wstydziłby się czegoś takiego. Gdzie tylko odtąd przybędzie, wszędzie 
opowie, jakimi tchórzami są synowie Okanandów. Nie można ich nawet nazwać wojownikami. 

Gniady Koń chciał się zerwać gniewnie, ale wzrok Apacza spoczywał na nim z taką mocą, 
że nie odważył się na to, lecz odrzekł mrukliwie: 

¦ Postąpiłem wedle zwyczaju wszystkich czerwonych mężów. Nieprzyjaciela napada się 
nocą. 

¦ Jeżeli napad jest potrzebny! 

¦ Czy należało może przemawiać do tych bladych twarzy dobrymi słowy? Prosić ich może, 
kiedy mam prawo rozkazywać? 

¦ Nie powinieneś prosić, lecz rozkazywać, to słuszne, ale nie powinieneś także skradać się 
nocą jak złodziej. Ukaż się tu otwarcie, rzetelnie i dumnie jako pan tego kraju. Powiedz im, że 
ich nie ścierpisz na swoim obszarze, wyznacz im dzień, w którym się muszą oddalić. A dopiero gdy nie posłuchają twej woli, możesz im dać odczuć swój gniew. Gdybyś tak postąpił, 


uważałbym cię rzeczywiście za wodza Okanandów, równego mnie, teraz jednak widzę w to

bie człowieka, który skrada się chyłkiem dlatego, że brak mu odwagi do otwartego działania. 

Okananda wpatrzył się w kąt izby i milczał. Co mógł zresztą odpowiedzieć Winnetou? 

Puściłem jego ramiona, stał więc przed nami wolno, lecz w postawie człowieka, który świadom jest swego położenia, wcale nie godnego zazdrości. Winnetou, po którego twarzy przemknął lekki uśmiech, zwrócił się do mnie z zapytaniem: 

¦ Gniady Koń myślał, że puścimy go wolno. Co sądzi o tym mój brat Old Shatterhand? 

¦ Sądzę, że się przeliczył ¦ odrzekłem. ¦ Kto przychodzi jako podpalacz, z tym postępuje 
się jak z podpalaczem. Życie jego przepadło. 

¦ Czy Old Shatterhand mnie zamorduje? ¦ wybuchnął Okananda. 

¦ Nie jestem mordercą. To wielka różnica, czy się człowieka morduje, czy karze go zasłużoną śmiercią. 

¦ Czy ja zasłużyłem na śmierć? 

¦ Tak. 

¦ Nieprawda. Znajduję się w kraju, który do nas należy. 

¦ Znajdujesz się w wigwamie bladej twarzy, a czy leży on w twoim kraju, to obojętne. Kto 
bez mojego pozwolenia wdziera się do mojego wigwamu, tego wedle prawa Zachodu czeka 
śmierć. Mój brat Winnetou powiedział ci, jak powinieneś był postąpić, a ja zgadzam się z nim 
zupełnie. Nikt nas nie potępi, jeśli teraz odbierzemy ci życie. Ale ty znasz nas i wiesz, że nie 
przelewamy krwi, gdy nie zajdzie konieczna tego potrzeba. Spróbujemy zawrzeć z tobą 
umowę, mocą której zdołasz siebie ocalić. Zwróć się do wodza Apaczów, a on ci powie, czego się masz spodziewać. 

Okananda przybył tu, żeby sądzić, a tymczasem my staliśmy przed nim jako sędziowie. Był 
wysoce zaniepokojony, co -widać było po nim, jakkolwiek usiłował to ukryć. Byłby chętnie 
jeszcze coś przytoczył na swe usprawiedliwienie, ale nie mógł niczego wymyślić. Toteż wolał 
milczeć i patrzył na Apacza z wyrazem na poły oczekiwania, a na poły tłumionego gniewu. 
Następnie rzucił okiem na Rollinsa. Czy się to stało przypadkiem, czy naumyślnie, tego nie 
wiedziałem w owej chwili, wydało mi się jednak, że w tym spojrzeniu mieściło się wezwanie 

o pomoc. Rollins ujął się też za nim istotnie i rzekł do Winnetou: 
¦ Wódz Apaczów nie będzie chciwy krwi. Nawet tu na Zachodzie zwykle podlegają karze 
tylko te czyny, które rzeczywiście zostały spełnione, tu zaś jeszcze nic karygodnego się nie 
stało. 

Winnetou spojrzał nań podejrzliwie i badawczo, a potem odpowiedział: 

¦ Ja i Old Shatterhand wiemy bez cudzej rady, co mamy myśleć i postanowić. Słowa twoje 
są zatem zbyteczne. Zapamiętaj sobie, że mężczyźnie nie wolno być paplą, lecz powinien 
mówić tylko wtedy, kiedy potrzeba. 

Skąd to napomnienie? Winnetou sam tego nie wiedział. Jak się jednak później okazało, jego 
wypróbowany instynkt i tym razem utrafił w samo sedno. Zwróciwszy się do Okanandy, mówił dalej; 

¦ Słyszałeś słowa Old Shatterhanda. Jego zdanie jest także moim. Nie przelejemy twojej 
krwi, lecz tylko pod warunkiem, że wyznasz całą prawdę. Jeślibyś usiłował mnie oszukać, i 
tak ci się to nie uda. Powiedz mi więc uczciwie, po co przyszliście tutaj? 

¦ Uff! ¦ wybuchnął z gniewem zapytany. ¦ Wojownicy Okanandów nie są tacy trwożliwi, 
jak twierdziłeś poprzednio. Nie wypieram się wcale tego, że chcieliśmy na ten dom napaść. 

¦ I spalić? 

¦ Oczywiście. 

¦ Co się miało stać z mieszkańcami? 

¦ Postanowiliśmy ich pozabijać. 

¦ Czy sami powzięliście to postanowienie? Okananda zawahał się z odpowiedzią, więc 

Winnetou wyraził się dokładniej: 


¦ Czy was może kto na tę myśl naprowadził? Zapytany milczał dalej, co w moich oczach 
równało się potwierdzeniu pytania. 

¦ Gniady Koń nie może widocznie znaleźć właściwych słów ¦ ciągnął dalej Apacz. ¦ Niechaj zważy, że tu idzie o jego życie. Jeśli je chce zachować, to musi mówić, Ja chcę wiedzieć, 
czy jest ktoś, nie należący do plemienia Okanandów, kto przyczynił się do tego dzisiejszego 
napadu. 

¦ Jest taki mąż ¦ odezwał się w końcu jeniec. 

¦ Kto taki? 

¦ Czy wódz Apaczów zdradziłby sprzymierzeńca? 

¦ Nie ¦ przyznał Winnetou. 

¦ W takim razie nie powinieneś się na mnie gniewać, że nie wymienię mojego. 

¦ Nie gniewam się. Kto zdradza przyjaciela, zasługuje na to, żeby go zabito jak parszywego 
psa. Możesz zatem nie podawać nazwiska. Muszę jednak wiedzieć, czy to jest Okananda. 

¦ Nie. 

¦ Czy należy do innego plemienia? 

¦ Nie. 

¦ A więc biały? 

¦ Tak. 

¦ Czy znajduje się tu z wojownikami? 

¦ Jego tu nie ma. 

¦ Moje przypuszczenie sprawdza się zatem, a mój brat Old Shatterhand także się tego domyślał. Sprężyną waszego wrogiego wystąpienia jest ręka białego. To nas usposabia pobłażliwie. Jeżeli Siuksowie Okananda nie chcą na swoim obszarze cierpieć bezprawnej osady bladych twarzy, to trudno im to brać za złe, ale do mordowania nie ma jeszcze powodu. Zamiar 
był, ale go nie wykonano, dlatego darujemy życie i wolność ich wodzowi, jeśli się zgodzi na 
warunki, jakie postawię. 

¦ Cóż mam zrobić? ¦ zapytał Gniady Koń. 

¦ Przede wszystkim musisz rozstać się z białym, który was namówił do napadu. 

Ten warunek nie podobał się wprawdzie Okanandzie, ale przystał nań w końcu po pewnym 
wahaniu. Kiedy potem spytał o drugi, otrzymał odpowiedź: 

¦ Zażądasz od bladej twarzy, która nazywa się Corner, żeby kupił od was tę osadę lub ją 
opuścił. Dopiero gdy nie spełni żadnego z tych żądań, wrócisz z twoimi wojownikami, aby go 
stąd wypędzić. 

Na to Gniady Koń zgodził się od razu, ale osadnik był temu przeciwny. Powoływał się na 
prawo osadnictwa i wygłosił długą przemowę, na którą Winnetou tak odpowiedział: 

¦ Znamy blade twarze tylko jako rabusiów naszych ziem. Co u takich ludzi jest ustawą, 
prawem lub zwyczajem, to nas nic nie obchodzi. Jeśli ci się wydaje, że możesz nam kraść 
ziemię, a potem zasłaniać się prawem przed karą, to już jest twoja rzecz. Uczyniliśmy dla 
ciebie, co było można, więcej od nas żądać ci nie wolno. Teraz Old Shatterhand i ja wypalimy 
fajkę pokoju z wodzem Okanandów, aby wynikom naszej narady nadać trwałe znaczenie. 

Winnetou powiedział to takim tonem, że Corner przestał sprzeciwiać się czemukolwiek. 
Apacz nałożył fajkę pokoju, po czym zatwierdzono umowę z Gniadym Koniem wśród zwyczajnych, znanych już ceremonii. Nie wątpiłem, że wodzowi Okanandów można było zaufać, 
a Witmetou był tego samego zdania, gdyż podszedł ku drzwiom, odsunął zasuwę i rzekł do 
niego: 

¦ Niechaj mój czerwony brat wróci do swych wojowników i odejdzie z nimi stąd. Jesteśmy 
pewni, że wykonasz to, co przyrzekłeś. 

Okananda wyszedł z domu. Zamknęliśmy za nim drzwi i stanęliśmy przy oknach, aby dla 
ostrożności jak najdalej towarzyszyć mu spojrzeniem. Odszedł zaledwie o kilka kroków i zatrzymał się w świetle księżyca, chcąc zapewne, żebyśmy go widzieli. Wetknąwszy w usta 


dwa palce, gwizdnął przeraźliwie, na co zbiegli się zaraz jego wojownicy. Byli oczywiście 
bardzo zdumieni tym, że sam zwoływał ich tak głośno, jakkolwiek przedtem nakazał zachowywać się bardzo ostrożnie i unikać wszelkiego szmeru. Wódz odezwał się do nich głosem 
tak donośnym, że słyszeliśmy każde słowo: 

¦ Niechaj wojownicy plemienia Okanandów wysłuchają słów swego wodza! Przybyliśmy, 
aby bladą twarz Cornera ukarać za to, że osiedlił się tu bez naszego pozwolenia. Ja poszedłem, aby zbadać wszystko dokoła domu. Tymczasem znajdowali się tu dwaj najsłynniejsi 
wojownicy gór i prerii. Old Shatterhand i Winnetou nocowali dziś w tym domu, a usłyszawszy, że nadchodzimy, otworzyli swe silne ramiona na me przyjęcie. 

Dostałem się do niewoli, a pięść Old Shatterhanda wciągnęła mnie do domu. To nie wstyd 
zostać przez niego zwyciężonym, a zaszczytem jest zawrzeć przymierze z nim i z Winnetou 
wypaliwszy fajkę pokoju. Uczyniliśmy to, postanawiając, że darujemy życie zamieszkującym 
ten dom bladym twarzom, jeśli albo kupią go od nas, albo opuszczą go w czasie, który ja im 
naznaczę. Na to się zgodziłem i dotrzymam danego słowa. Winnetou i Old Shatterhand stoją 
w oknach i słyszą, co mówię do moich wojowników. Między nami a nimi jest pokój i przyjaźń. Mol bracia pójdą za mną z powrotem do swych wigwamów. 

Po tym przemówieniu zniknął wraz z wojownikami za rogiem ogrodzenia. My wyszliśmy 
także z domu, aby popatrzeć, czy rzeczywiście się oddalili. Przekonawszy się, że ich nie ma, 
byliśmy pewni, że drugi raz już nie wrócą. Wyprowadziliśmy więc konie z domu i położyliśmy się obok nich tam, gdzie przedtem. Tylko Rollins nie dowierzał Okanandom i poszedł za 
nimi, aby ich dłużej śledzić. Później okazało się, że uczynił to z innego powodu. Nie wiedzieliśmy, o której godzinie powrócił, ale kiedy wstaliśmy rano, był już na miejscu i siedział z 
gospodarzem na klocu, który służył za ławkę. 

Corner powiedział nam ,,dzień dobry!”, które jednak nie brzmiało zbyt przychylnie. Był na 
nas wściekły, bo uważał, że byłoby daleko lepiej dla niego, gdybyśmy ¦ jak mówił ¦ 
,,wymietli” czerwonoskórych. Teraz musiał albo odejść z tego kraju, albo zapłacić. Nie żałowałem go, bo po co wcisnął się na to terytorium? Jak postąpiono by w Illinois albo w Vermoncie, gdyby jaki Siuks usadowił się z rodziną w okolicy, która by mu się spodobała, i 
twierdził, że to jego własność? 

Nie zważaliśmy na utyskiwania osadnika, lecz podziękowawszy za gościnę, odjechaliśmy. 

Handlarz towarzyszył nam oczywiście, ale tak jak gdyby do nas nie należał, bo nie jechał 
razem z nami, lecz w pewnym oddaleniu, niczym podwładny, który chce okazać uszanowanie 
przełożonemu. Nie zwróciło to naszej uwagi, a było nam nawet na rękę, gdyż mogliśmy rozmawiać z sobą bez przeszkody i nie zajmować się nim. 

Dopiero po kilku godzinach drogi przybliżył się do nas, aby pomówić o przyszłym interesie. 
Dopytywał się o rodzaj i ilość skór, które Old Firehand zamierzał sprzedać, a my odpowiadaliśmy mu, jak umieliśmy najlepiej, choć się nie bardzo na tym znaliśmy. Chciał się także dowiedzieć, gdzie czeka na nas Old Firehand oraz jak przechowuje skóry. Mogliśmy odpowiedzieć na to, ale nie uczyniliśmy tego, gdyż nie znaliśmy go, a, jako westmani i myśliwcy, nie 
mieliśmy zwyczaju mówić o kryjówkach, w których przechowuje się zapasy. Nie dbaliśmy o 
to, czy nam weźmie to za złe, czy nie. Od tej chwili jednak jechał w jeszcze większej odległości za nami niż przedtem. 

Wracając, obraliśmy tę samą drogę, którą przybyliśmy tutaj, dlatego okolicy, przez którą jechaliśmy, nie badaliśmy tak, jakby to trzeba było czynić, gdybyśmy jej nie znali. Nie zwalniało nas to jednak od zwykłej ostrożności, jaką zachowuje westman nawet wówczas, kiedy 
jedzie przez okolicę znaną mu jak własna kieszeń. Patrzyliśmy więc ciągle, czy nie ujrzymy 
śladów ludzkich lub zwierzęcych, a dzięki tej natężonej uwadze zobaczyliśmy około południa 
trop, którego byśmy na pewno me spostrzegli, gdyby nie zbyt widoczna troska o jego zatarcie. 
Może nawet i mimo to bylibyśmy go przeoczyli, gdybyśmy się nań nie natknęli w miejscu, w 
którym owi nie znani nam ludzie spoczywali przez krótki czas, oraz gdyby trawa, przez nich 


zdeptana, zdołała się już podnieść. Zatrzymaliśmy się oczywiście i zsiedliśmy z koni, aby 
zbadać trop. Podczas tego nadjechał Rollins i zeskoczył z siodła. 

¦ Czy to były zwierzęta, czy ludzie? ¦ spytał. Winnetou nie odpowiedział, ja jednak uważałem milczenie za niegrzeczność i zauważyłem: 

¦ Nie jesteście, jak się zdaje, zbyt wprawni w czytaniu śladów. Wszak na pierwszy rzut oka 
poznać, kto tutaj był. 

¦ A zatem ludzie? 

¦ Tak. 

¦ Wątpię bardzo, gdyż w takim razie trawa byłaby bardziej zdeptana. 

¦ Czy myślicie, że tu są ludzie, którzy deptaliby trawę dla przyjemności, aby ich potem 
znaleziono i „zdmuchnięto”? 

¦ Nie, ale gdy się jest z końmi, trudno nie pozostawić wyraźnych śladów. 

¦ Osoby, które tu były, nie miały koni. 

¦ Nie miały koni? To byłoby dziwne, nawet podejrzane. Sądzę, że w tych stronach nie podobna istnieć bez konia. 

¦ Takie jest i moje zdanie. Czy jednak nie doświadczyliście ani nie słyszeliście nigdy, że 
ten lub ów w jakiś sposób konia utracił? ' 

¦ Owszem. Ale przykład jednego człowieka nie jest tu odpowiedni, bo jeden człowiek łatwo może utracić konia. Zęby natomiast kilku ludzi... 

Udawał mądrego, chociaż, jak się zdawało, niewiele rozumiał. Nie odpowiedziałbym mu 
nawet, gdyby mnie Winnetou nie zapytał: 

¦ Czy mój brat Old Shatterhand wie, co myśleć o tym tropie? 

¦ Tak. 

¦ Byli tu trzej biali bez koni. Nie mieli strzelb, tylko kije w rękach. Odeszli stąd w ten sposób, że jeden wstępował w ślady drugiego, a ostatni je zacierał. Przypuszczają widocznie, że 
ich ktoś ściga. 

¦ Mnie się także tak zdaje. Może nawet są zupełnie bezbronni. 

¦ Broni palnej w każdym razie nie mają. Ponieważ tu spoczywali, musielibyśmy przeto dostrzec ślady strzelb. 

¦ Hm! To szczególne! Trzy nieuzbrojone blade twarze w tych niebezpiecznych stronach! 
Można sobie to tylko tym wytłumaczyć, że spotkało ich jakieś nieszczęście, że ich napadnięto 
i ograbiono. 

¦ Mój biały brat sądzi tak samo jak ja. Ci ludzie opierali się na kijach, które, sobie ułamali. 
Widać wyraźnie dołki w ziemi. Potrzebują pewnie pomocy. 

¦ Czy Winnetou życzy sobie, żeby im jej udzielić? 

¦ Wódz Apaczów pomaga chętnie każdemu, kto potrzebuje jego pomocy, i nie pyta, czy to 
biały, czy czerwonoskóry. Ale niech Old Shatterhand rozstrzygnie, co czynić. Ja pomógłbym, 
lecz im nie dowierzam. 

¦ Czemu? 

¦ Bo zachowanie się tych bladych twarzy jest dwuznaczne. Zadawali sobie wiele trudu, by 
zatrzeć dalsze ślady, a dlaczego nie zniszczyli ich tutaj? 

¦ Może im się zdawało, że nie powinni na to tracić czasu. Zresztą nie troszczyli się o to, czy 
kto spostrzeże, że tu spoczywali. Chcieli tylko ukryć to, dokąd poszli. 

¦ Może mój brat ma słuszność, ale w takim razie nie byli to dobrzy westmani, lecz ludzie 
niedoświadczeni. Chodźmy im na pomoc! 

¦ Zgadzam się chętnie, zwłaszcza że prawdopodobnie nie zboczymy zbytnio z naszego kierunku. 

Ja z Winnetou dosiedliśmy znowu koni, tylko Rollins ociągał się, rzekłszy podejrzanym tonem: 


¦ Czy nie byłoby lepiej zostawić tych ludzi samym sobie? Na co nam się przyda jechać za 
nimi? 

¦ Nam oczywiście na nic się to nie przyda, ale im za to bardzo ¦ odpowiedziałem. 

¦ Ale my tracimy czas, 

¦ Nam nie jest tak pilno, żebyśmy me mogli wesprzeć ludzi potrzebujących widocznie pomocy. 

Powiedziałem to trochę ostrzej, Rollins zaś mruknął kilka słów i niechętnie wsiadł na konia, 
aby z nami jechać tropem. Nie dowierzałem mu ciągle jeszcze, ale nie przyszło mi na myśl 
uważać go za tak podstępnego, jakim był istotnie. 

Trop wychodził z lasu i z zarośli prowadził na otwartą sawannę. Był świeży, bo zostawiony 
zaledwie przed godziną. Po krótkiej jeździe ujrzeliśmy przed sobą tych, których szukaliśmy. 
Kiedyśmy ich spostrzegli, mogli być od nas oddaleni o milę angielską. Ujechaliśmy z połowę 
tej przestrzeni, zanim nas zauważyli. Jeden z nich obejrzał się, dojrzał nas i oznajmił to pozostałym. Jakiś czas stali ze strachu, po czym zaczęli biec, jak gdyby szło o ich życie. My popędziliśmy konie i doścignęliśmy ich oczywiście z łatwością, ale zanim dojechaliśmy do nich, 
zawołałem kilka słów, żeby ich uspokoić, wobec czego zatrzymali się zaraz. 

Byli rzeczywiście zupełnie bezbronni. Nie mieli nawet noży do ucięcia kijów, lecz musieli 
je ułamać. Ubrania ich natomiast były w dobrym stanie. Jeden z nich miał głowę owiniętą 
chustką, drugi rękę na temblaku, trzeciemu nic nie dolegało. Spojrzeli na nas trwożnym, podejrzliwym wzrokiem. 

¦ Czemu gonicie tak, panowie? ¦ zapytałem, gdy stanęliśmy obok nich. 

¦ Czyż wiemy, kto wy jesteście? ¦ odrzekł najstarszy. 

¦ To obojętne. Kimkolwiek bowiem jesteśmy, bylibyśmy i tak was doścignęli, wasz pośpiech zatem nie przydałby się na nic. Ale nie obawiajcie się niczego. Jesteśmy porządnymi 
ludźmi, a pojechaliśmy waszym śladem tylko po to, aby wam oświadczyć, że gotowi jesteśmy 
wam dopomóc. Domyślamy się bowiem, że wasze obecne położenie niezupełnie odpowiada 
waszym życzeniom. 

¦ I nie pomyliliście się, sir. 2le było z nami, cieszymy się, że uszliśmy przynajmniej z życiem. 

¦ Ubolewam nad tym bardzo. Któż was tak urządził? Czy może biali? 

¦ Nie, Siuksowie Okananda. 

¦ Ach, oni! Kiedy? 

¦ Wczoraj rano. 

¦ Gdzie? 

¦ Tam nad górnym Turkey River. 

¦ Jak to się stało? A może lepiej o to nie pytać? 

¦ Możecie pytać, jeśli istotnie jesteście porządnymi ludźmi, za jakich się podajecie. Spodziewamy się, że wolno nam będzie spytać o wasze nazwiska. 

¦ I owszem. Ten czerwony dżentelmen to Winnetou, wódz Apaczów, a mnie nazywają zazwyczaj Old Shatterhandem, ten trzeci zaś to mr. Rollins, pedlar, który się do nas przyłączył z 
powodu wspólnych interesów. 

¦ Tam do licha! Wobec tego wykluczona jest wszelka nieufność między nami. Słyszeliśmy 
już dość o Winnetou i Old Shatterhandzie, chociaż nie zaliczamy się do westmanów. To są 
mężowie, na których można się zdać w każdym położeniu, dziękujemy też Bogu za to, że 
sprowadził was na naszą drogę. Potrzebujemy pomocy, bardzo potrzebujemy, panowie, a wy 
zasłużycie na nagrodę niebios, jeśli się nami choć trochę zaopiekujecie. 

¦ Uczynimy to chętnie. Powiedzcie tylko, w jaki sposób. 

¦ Wobec tego musicie się najpierw dowiedzieć, kim jesteśmy. Ja nazywam się Warton; to 
mój syn, a tam to bratanek. Przybywamy z okolic Nowego Ulm, aby się osiedlić nad Turkey 
River. 


¦ To bardzo nierozważnie postąpiliście! 

¦ Niestety, nie wiedzieliśmy o tym. Opisano nam wszystko tak ładnie, że zdawało się, iż 
wystarczy tylko usadowić się tu, aby spokojnie zwozić zbiory. 

¦ A Indianie? O nich nie pomyśleliście? 

¦ O, i owszem, ale przedstawiono nam ich całkiem inaczej, niż są w rzeczywistości. Przybyliśmy dobrze zaopatrzeni w zapasy, aby najpierw przypatrzeć się okolicy i wybrać odpowiedni kawałek ziemi. Przy tym wpadliśmy w ręce czerwonoskórym. 

¦ Dziękujcie Bogu, że jeszcze żyjecie! 

¦ Pewnie, pewnie! Wyglądało to z początku daleko gorzej, niż się później stało. Mówili o 
palu i o innych pięknych rzeczach, potem jednak zadowolili się tym, że ograbili nas ze 
wszystkiego. Mieli pewnie ważniejsze sprawy na oku niż to, żeby nas wlec z sobą. 

¦ Ważniejsze? Dowiedzieliście się może, jakie sprawy? 

¦ Nie znamy ich języka, ale ze słów wodza, nader lichą angielszczyzną wypowiedzianych, 
zrozumieliśmy że chodziło im o osadnika, nazwiskiem Corner, do którego, jak się zdawało, 
zamierzali się zabrać. 

¦ Słyszeliście dobrze. Oni rzeczywiście chcieli nań napaść wieczorem, dlatego nie mieli 
czasu ani ochoty zajmować się wami. Tej właśnie okoliczności zawdzięczacie życie! 

¦ Ale jakie życie! 

¦ Jak to? 

¦ Życie, które właściwie nie jest życiem. Nie mamy broni ani nawet noża i nie możemy 
upolować zwierzyny. Od wczoraj rana żywimy się korzonkami i jagodami, a i te skończyły 
się tu na prerii. Sądzę, że gdybyśmy was nie spotkali, musielibyśmy zginąć z głodu, spodziewam się bowiem, że wspomożecie nas kawałkiem mięsa lub czymś podobnym. 

¦ Oczywiście, że to zrobimy. A dokąd chcecie się dostać? 

¦ Do fortu Rondall. 

¦ Czy znacie drogę? 

¦ Nie, ale zdaje nam się, że obraliśmy mniej więcej dobry kierunek. 

¦ To prawda. Jaki powód skłania was do tej podróży? 

¦ Najuczciwszy, jaki tylko być może. Powiedziałem już, że my trzej pojechaliśmy naprzód, 
aby się przypatrzyć krajowi. Nasi krewni przybyli po nas i czekają na nas w forcie Rondall. 
Skoro się tam znajdziemy szczęśliwie, będziemy ocaleni. 

¦ W takim razie dobrze się wam udało. My jedziemy właśnie w tym samym kierunku i pozostajemy w dobrych stosunkach z załogą fortu. Możecie się do nas przyłączyć. 

¦ Naprawdę? Pozwolicie nam, sir? 

¦ Naturalnie. Nie możemy was przecież zostawić tutaj w takim stanie. 

¦ Ale czerwonoskórzy zabrali nam konie, będziemy więc musieli iść pieszo, a to przyprawi 
was o stratę czasu, 

¦ To się już nie da odmienić. Usiądźcie tymczasem i odpocznijcie! Musicie przede wszystkim coś zjeść. 

Rollins nie był widocznie zadowolony z takiego przebiegu sprawy, bo mruczał coś o stracie 
czasu i zbytecznej litości. My jednak, nie zważając na to, zsiedliśmy z koni, rozłożyliśmy się 
na trawie i udzieliliśmy trzem nieszczęśliwym nieco z naszych zapasów żywności. Gdy się 
posilili i odpoczęli, ruszyliśmy dalej w drogę, zbaczając z kierunku, w którym szli Wartonowie, z powrotem na nasz pierwotny. Nasi nowi towarzysze, uszczęśliwieni spotkaniem z nami, byliby chętnie podczas dalszej podróży z nami rozmawiali, my jednak, to jest ja i Winnetou, nie okazywaliśmy do tego ochoty. 

Wobec tego starali się kilkakrotnie nawiązać rozmowę z handlarzem, ale on odprawił ich 
ostro, gdyż rozgniewało go to, żeśmy się z nimi spotkali. To usposobiło mnie do niego jeszcze gorzej, dlatego, w tajemnicy oczywiście, zwracałem teraz na jego zachowanie baczniejszą 


niż dotychczas uwagę. Moje spostrzeżenia pouczyły mnie o czymś zupełnie innym, niż przypuszczałem z początku. 

Oto w chwilach, w których mu się zdawało, że go nikt nie widzi, przemykał mu po twarzy 
szyderczy uśmiech czy też wyraz ukrywanego chytrze zadowolenia. Po każdym takim momencie rzucał na mnie i na Winnetou ostre, badawcze spojrzenie. To niewątpliwie miało jakieś znaczenie, może nawet zapowiadało coś dla nas niekorzystnego. Śledziłem jego ruchy 
coraz pilniej, starając się oczywiście nie wzbudzić w nim podejrzenia. W ten sposób zauważyłem potem jeszcze jedno. 

Oto od czasu do czasu rzucał on okiem na jednego z trzech ludzi idących pieszo, a ilekroć 
ich spojrzenia spotykały się, zawsze szybko się z siebie ześlizgiwały. Jakby tknięty przeczuciem, zacząłem dopatrywać się w tym jakiegoś tajnego porozumienia. Czyżby ci czterej znali 
się wzajemnie? Czy odpychające zachowanie handlarza mogło być tylko udane? 

Ale w jakim celu oszukiwałby nas? Ze strony zaś tamtych trzech nie należało się też chyba 
niczego obawiać, bo winni nam byli wdzięczność? Lecz to mnie jeszcze nie uspokoiło, gdyż 
mogłem się mylić. 

Wątpliwości moje spotęgowały się jeszcze bardziej, gdy okazało się, że uczucia, zapatrywania i myśli Winnetou były zgodne z moimi. Kiedy bowiem zastanawiałem się nad tym, co 
właśnie zauważyłem, Winnetou zatrzymał konia, zsiadł i rzekł do starego Wartona: 

¦ Mój biały brat szedł już dość długo. Niech teraz wsiądzie na mego konia.. Old Shatterhand także chętnie użyczy swego. My umiemy bardzo prędko chodzić i dotrzymamy koniom 
kroku. 

Warton udawał z początku, że nie chce skorzystać z tej przysługi, ale przyjął ją w końcu, a 
syn jego wsiadł na mojego konia. Handlarz powinien był właściwie dać swego bratankowi 
Wartona, ale tego nie uczynił. Z tego też powodu młody Warton musiał potem odstąpić konia 
swemu stryjecznemu bratu. 

Ponieważ szliśmy teraz pieszo, przeto nie wpadało to w oko, że trzymaliśmy się nieco w tyle. Zostaliśmy tak daleko, że tamci nie mogli naszych słów dosłyszeć, a z ostrożności mówiliśmy oczywiście językiem Apaczów. 

¦ Mój brat użyczył konia nie z litości, lecz z innego powodu! ¦ rzekłem do Winnetou. 

¦ Old Shatterhand odgadł ¦ odpowiedział Apacz. 

¦ Czy Winnetou przypatrzył się dobrze tym ludziom? 

¦ Widziałem, że Old Shatterhand nabrał podejrzenia, dlatego miałem także oczy otwarte. 
Ale już przedtem zastanowiły mnie różne rzeczy. 

¦ Co? 

¦ Może mój brat odgadnie. 

¦ Bandaże? 

¦ Tak. Jeden obwiązał sobie głowę, a drugi trzyma rękę na temblaku. Te uszkodzenia mają 
pochodzić z wczorajszego spotkania z Siuksami. Czy wierzysz w to? 

¦ Nie, Sądzę raczej, że ci ludzie wcale nie są zranieni. 

¦ Tak też niewątpliwie jest. Od kiedy spotkaliśmy się z nimi, przejeżdżaliśmy obok dwóch 
strumieni, oni jednak nie zatrzymali się ani razu, aby sobie ochłodzić rany. Jeśli owe skaleczenia są zmyślone, to kłamstwem jest także napad Siuksów i ograbienie. Czy mój brat przypatrzył im się, gdy jedli? 

¦ Tak. Nie żałowali sobie. 

¦ Ale przecież nie jedli tak dużo ani tak łakomie jak ludzie, którzy od wczoraj żywili się 
tylko korzonkami i jagodami. Twierdzą też, że napadnięto na nich nad górnym Turkey River. 
Czy mogliby w takim razie teraz już znajdować się tutaj? 

¦ Tego nie wiem, bo jeszcze tam nie byłem. 

¦ W tak krótkim czasie mogliby tu przybyć tylko na koniach. Albo więc mają konie, albo 
nie byli nad górnym Turkey River. 


¦ Hm! Dajmy na to, że mają konie. Czemu się tego wypierają? Komu powierzyli zwierzęta? 

¦ Zbadamy to. Czy mój brat Old Shatterhand uważa handlarza za ich wroga? 

¦ Nie, on udaje. 

¦ Tak, z pewnością. Jestem o tym przekonany. On ich zna, może nawet do nich należy. 

¦ Dlaczegoż się z tym kryje? 

¦ Tego nie odgadniemy. O tym trzeba się dowiedzieć. 

¦ Czy nie lepiej byłoby powiedzieć im w oczy, co o nich myślimy? 

¦ Nie. 

¦ Czemu? 

¦ Bo ich skrytość może być także wywołana przyczyną, która nas nie powinna obchodzić. 
Ci czterej ludzie mogą wbrew naszym podejrzeniom być zupełnie uczciwi. Nie mamy prawa 
ich martwić przedwczesnymi zarzutami, zanim się nie przekonamy, że to źli ludzie. 

¦ Hm! Mój brat Winnetou zawstydza mnie swoją delikatnością. 

¦ Czy Old Shatterhand chce mnie za to zganić? 

¦ Nie. Winnetou wie, że daleki jestem od tego. 

¦ Howgh! Nie należy nikomu robić przykrości, dopóki się nie jest pewnym, że na to zasłużył. Lepiej doznać krzywdy aniżeli się jej dopuścić. Niech się mój brat Old Shatterhand namyśli! Czy handlarz ma jakiś powód do tego, żeby knuć coś złego przeciwko nam? 

¦ Bynajmniej. Wypadałoby mu raczej zachowywać się względem nas przyjaźnie. 

¦ Ja także tak sądzę. On chce zobaczyć nasz towar a pan jego ma z Old Firehandem zawrzeć korzystną transakcję. Nie doszłoby jednak do tego, gdyby się nam po drodze stało coś 
złego, gdyż w takim razie nie dowiedziano by się nigdy, gdzie się znajduje Old Firehand ze 
swoimi skarbami. Gdyby więc nawet handlarz nosił się z wrogimi zamysłami przeciw nam, to 
dopóki nie obejrzy towaru, nie mamy powodu się go obawiać. Czy mój brat zgadza się ze 
mną? 

¦ Tak. 

¦ A ci trzej, którzy się przedstawiają jako napadnięci osadnicy... 

¦ Nie są nimi. 

¦ Oczywiście. 

¦ Czym więc są w takim razie? 

¦ To w tej chwili obojętne. Dopóki jesteśmy w drodze, nie grozi nam nic złego z ich strony. 

¦ Ale może gdy znajdziemy się, z nimi razem w ,,warowni”? 

¦ Uffi ¦ uśmiechnął się Winnetou. — Mój brat Shatterhand wpadł znowu na tę samą myśl, 
co i ja! 

¦ Nic w tym dziwnego. To przypuszczenie bardzo łatwe, a inne jest prawie wykluczone. 

¦ Że wszyscy czterej są handlarzami z jednej spółki? 

¦ Tak. Corner powiedział wczoraj, że pedlar Bourton zatrudnia czterech pracowników. Może ten rzekomy stary Warton nazywa się Bourton? Oba nazwiska brzmią podobnie. Był w 
pobliżu osady Cornera, a pomocnik Rollins wychodził w nocy. Mógł zawiadomić swojego 
pana o dobrym interesie, który się nadarza, a ten przyłączył się do nas po drodze z dwoma 
innymi pomocnikami. . 

¦ Ale w jakim celu? W dobrym, czy złym? Jak sądzi mój biały brat? 

¦ Hm, myślę, że w złym. Czyżby Bourton chciał się do nas dostać pod fałszywym nazwiskiem tylko po to, by ocenić towary? Dlaczego nie miałby się przyznać, że jest pedlarem i 
właścicielem przedsiębiorstwa? Poza tym byłoby to zupełnie zbyteczne, gdyż pomocnik sam 
mógłby się podjąć oceny. 

¦ Słusznie. Pozostaje więc tylko to jedno, że ci trzej chcą się dostać do nas wraz z Rollinsem, aby zobaczyć futra, a potem zabrać je bez zapłaty. 

¦ A więc zamiarem ich jest grabież, a może nawet mord? 

¦ Tak. 


¦ Ja także tak sądzę. 

¦ Wobec tego mamy do czynienia ze złymi ludźmi! Po drodze jednak nie potrzebujemy 
jeszcze się ich bać. 

Nic nam się nie stanie. Na zbrodnię zdecydują się dopiero wówczas, gdy wszyscy czterej 
znajdą się w ,,warowni”. 

¦ A to trzeba im uniemożliwić. Rollinsa musimy z sobą wziąć; tego już się nie da uniknąć, 
ale z tamtymi rozstaniemy się w stosownym czasie. Zasłonimy się tym, że oni zdążają do 
fortu do swoich rodzin. Mimo to w dalszej podróży należy zachować wszelką ostrożność. 
Wyobrażamy sobie wprawdzie, że utrafiliśmy w sedno, ale możemy się mylić. Musimy ich 
obserwować nie tylko w dzień, lecz i w nocy. 

¦ Tak zrobimy. Trzeba bowiem być na to przygotowanym, że w pobliżu znajduje się ciągle 
ktoś z ich końmi. Gdy jeden z nas będzie spał, drugi będzie czuwał, gotów w każdej chwili do 
walki, ale tak, żeby ci ludzie nic nie zauważyli. 

Tak to podzieliliśmy się naszymi spostrzeżeniami. Winnetou z wrodzoną sobie bystrością 
domyślił się prawie wszystkiego. Prawie... Gdybyśmy bowiem przeczuli, na czym polegało 
istotne sedno sprawy, nie wiem, czy zdołalibyśmy zachować ten choćby zewnętrzny spokój i 
ukryć przed towarzyszami nasze wzburzenie. 

Po południu nie odebraliśmy im koni, chociaż chcieli nam je kilkakrotnie oddać. Gdy wieczór zapadł, bylibyśmy się najchętniej rozłożyli obozem na odkrytej prerii, gdzie łatwo spostrzec, gdy się ktoś zbliża. Tymczasem jednak zerwał się wiatr z deszczem i musieliśmy wyruszyć dalej, aby się dostać do najbliższego lasu. Tam na skraju rosły wysokie, gęsto pokryte 
liściem drzewa, tak że korony ich chroniły nas przed deszczem. Dla tej wygody zaryzykowaliśmy niebezpieczeństwo, które nam mogło grozić jeszcze tego samego dnia. Postanowiliśmy 
jednak na wszelki wypadek zachowywać jeszcze większą ostrożność. 

Nasz prowiant był obliczony tylko na dwie osoby. Rollins jednak miał większe zapasy, na 
razie więc jego żywność musiała wystarczyć dla nas wszystkich. Cośkolwiek jeszcze zostało, 
ale postanowiliśmy postarać się o zwierzynę. 

Po jedzeniu należało właściwie położyć się spać, ale towarzysze nasi nie mieli jakoś na to 
ochoty. Rozmawiali z wielkim zajęciem, chociaż zakazaliśmy im głośnej gadaniny. Nawet 
Rollins zrobił się rozmowny i opowiadał o przygodach, które przeżył podczas swoich handlowych podróży. Wobec tego ani ja, ani Winnetou nie mogliśmy zasnąć, lecz musieliśmy 
czuwać, pomimo że nie braliśmy udziału w rozmowie. Rozmowa ta zresztą nie wydała mi się 
przypadkowa, lecz jak gdyby prowadzona naumyślnie w ten sposób. Czyżby przez to chcieli 
odwrócić nasza uwagę? Spojrzałem na Winnetou i dostrzegłem, że myślał zapewne to samo, 
gdyż trzymał całą broń, nawet nóż, w pogotowiu i rozglądał się na wszystkie strony. Zauważyłem to oczywiście tylko ja, znając go dobrze. Zamknął bowiem prawie zupełnie powieki, 
jak gdyby spał, przez rzęsy jednak śledził wszystko jak najdokładniej. Ja czyniłem oczywiście 
to samo. 

Po pewnym czasie deszcz ustał, a siła wiatru znacznie zmalała. Wobec tego przenieślibyśmy 
chętnie obóz na otwarte miejsce, ale na to nie zgodziliby się nasi towarzysze, musieliśmy 
więc zostać w lesie. 

Ognisko się nie paliło. Okolica, w której się znajdowaliśmy, należała do nieprzyjacielskich 
plemion Siuksów, a to dało nam wystarczający pretekst do tego, żeby nie pozwolić na rozpalenie ogniska. Ogień mógł nas zdradzić nie tylko przed czerwonoskórymi, lecz także przed 
sprzymierzeńcami naszych towarzyszy. Że zaś oczy nasze przywykły do ciemności, byliśmy 
pewni, że nie tylko usłyszymy, lecz nawet ujrzymy, gdyby się ktoś zbliżał. Na razie nie mogliśmy nadsłuchiwać z powodu rozmowy, ale za to oczy były tym bardziej czynne. 

Siedzieliśmy pod drzewami na skraju lasu z twarzami zwróconymi w gęstwinę, ponieważ 
przypuszczaliśmy, że gdyby nieprzyjaciel chciał nas zaskoczyć, nadszedłby stamtąd. Wkrótce 
wyrósł na niebie cienki sierp księżyca i rzucił łagodne, blade światło na roztaczającą się nad 


nami koronę drzewa. Towarzysze prowadzili dalej rozmowę, przerywając ją tylko od czasu 
do czasu. Nie zwracali się wprawdzie wprost do nas, ale widać było, że starają się 

zająć naszą uwagę i odwrócić ją od czego innego. Winnetou leżał wyciągnięty na ziemi, 
oparłszy głowę na dłoni lewej ręki. Wtem przyciągnął do siebie nieznacznie prawą nogę tak, 
że kolano utworzyło kąt rozwarty. Czyżby chciał dać ów słynny, nadzwyczaj trudny strzał z 
kolana, który opisałem już kiedyś? 

Mój domysł sprawdził się. Winnetou pochwycił kolbę rusznicy i pozornie bez żadnego zamiaru, jakby dla zabawy, przyłożył lufę do uda. Rzuciłem okiem w kierunku lufy i ujrzałem 
pod czwartym drzewem od nas krzak, a pomiędzy jego liśćmi lekkie fosforyzujące światło, 
dostrzegalne tylko dla wprawnych oczu Apacza. Była to para oczu człowieka, który siedział 
za krzakiem i przypatrywał się nam. Winnetou chciał do niego strzelić między oczy, oparłszy 
rusznicę o kolano, aby uniknąć wszelkiego wpadającego w oko ruchu. Dzielny wódz Apaczów nie chybiał nawet w nocy i przy takim trudnym wystrzale. Widziałem, że przyłożył palce do cyngla, ale nie strzelił. Odjął palec, opuścił strzelbę i znowu wyciągnął nogę. Blask 
oczu zniknął. 

¦ Mądra sztuka! ¦ szepnął do mnie w języku Apaczów. 

¦ Ktoś, komu znany jest strzał z kolana, chociażby sam nie umiał strzelać w ten sposób ¦ 
odrzekłem w tym samym narzeczu. 

¦ To była blada twarz. 

¦ Tak. Wojownik Siuksów, którzy jedynie mogą się tu znajdować, nie otwiera oczu tak szeroko. Niewątpliwie nieprzyjaciel jest w pobliżu. 

¦ Ale przekonał się, że wiemy o jego obecności. 

¦ Niestety. Poznał, że chciałeś strzelić do niego, i będzie się miał na baczności! 

¦ To mu się na nic nie przyda, bo go podejdę. 

¦ To wielce niebezpieczne! 

¦ Dla mnie? 

¦ Odgadnie twój zamiar, skoro się tylko oddalisz. 

¦ Pshaw! Udam, że idę do koni. To nie wpadnie mu w oko, 

¦ Zdaj to lepiej na mnie, Winnetou! 

¦ Czy mam ciebie narażać na niebezpieczeństwo, jak gdybym się sam bał? Winnetou 
pierwszy zobaczył oczy, jemu więc przysługuje prawo pochwycenia tego człowieka. Mój brat 
pomoże mi tylko oddalić się tak, żeby tamten nie domyślił się niczego. 

Wobec tego zaczekałem jeszcze chwilę i zwróciłem się do towarzyszy zatopionych w rozmowie; 

¦ Przestańcie już wreszcie! Rano wyruszamy wcześnie dalej i chcemy spać. Mr. Rollins, 
czy przywiązaliście dobrze swojego konia? 

¦ Tak — odrzekł zapytany, niezadowolony z tego, że mu przeszkodziłem. 

¦ Mój jeszcze wolny ¦ rzekł Winnetou głośno. ¦ Uwiążę go na prerii, żeby się trochę popasł. Czy zabrać także konia mego brata Shatterhanda? 

¦ Proszę ¦ potwierdziłem, aby się wydawało, iż, chodzi rzeczywiście o konie. 

Winnetou podniósł się zwolna, owinął kocem i poszedł zaprowadzić konie. Wiedziałem, że 
położy się potem na ziemi i poczołga do lasu. Koca nie potrzebował, zabrał go tylko dlatego, 
żeby wprowadzić w błąd nieprzyjaciela. 

Przerwaną na krótko rozmowę rozpoczęto na nowo. Z jednej strony było mi to na rękę, a z 
drugiej nie. Trudno mi było wprawdzie dosłyszeć, co robił Winnetou, ale za to ten, którego 
Apacz podchodził, nie mógł zauważyć jego zbliżania się. Spuściłem powieki, udając, że się o 
nic nie troszczę, w rzeczywistości jednak przypatrywałem się skrajowi lasu. 

Upłynęło pięć minut, potem dziesięć, wreszcie nawet pół godziny. Zacząłem się już niepokoić o Winnetou. Wiedziałem, jak trudne jest podchodzenie w takich warunkach i jak powoli 
to się odbywa, gdy się ma do czynienia z nieprzyjacielem posiadającym bystre zmysły. Na


reszcie usłyszałem kroki z tej strony, w którą udał się Apacz z końmi. Odwróciwszy lekko 
głowę, ujrzałem go z daleka, owiniętego znowu w koc, co świadczyło o tym, że unieszkodliwił już ukrytego nieprzyjaciela. Z ulgą w sercu odwróciłem znów głowę, czekając spokojnie, 
dopóki nie usiądzie obok mnie. Odgłos kroków zbliżał się coraz bardziej, wreszcie ustał tuż 
za mną, a jakiś obcy głos zawołał: 

¦ A teraz tego! 

Obejrzawszy się szybko, zobaczyłem wprawdzie koc, ale tym, który się nim owinął, nie był 
Winnetou, lecz jakiś brodacz, który mi się wydał znajomy. Powiedział owe trzy słowa i zamachnął się na mnie kolbą. Stoczywszy się błyskawicznie na bok starałem się ujść ciosu, ale 
było już za późno, bo napastnik dosięgnął mnie, wprawdzie nie w głowę, lecz w kark, a więc 
w jeszcze niebezpiecz-niejsze miejsce. Siły mnie opuściły natychmiast, a gdy dostałem jeszcze jeden cios w głowę, straciłem przytomność. 

Musiałem w tym stanie przeleżeć pięć lub sześć godzin, gdyż kiedy znowu przyszedłem do 
siebie i po długim wysiłku zdołałem podnieść powieki, szarzał już świt. Oczy zamknęły mi 
się zaraz ponownie i zapadłem w jakiś dziwny stan ¦ ni to sen, ni to jawa. Zdawało mi się, że 
umarłem i że przysłuchuję się z wieczności rozmowie prowadzonej nad moimi zwłokami. Nie 
mogłem jednak zrozumieć poszczególnych słów, dopóki nie odezwał się głos, który by mnie 
nawet z grobu wywołał. Słowa zaś były następujące: 

¦ Ten pies Apacz nie chce nic powiedzieć, a tamtego zabiłem! Jaka szkoda! A tak się cieszyłem, że go dostanę w swe ręce! Chciałem mu dać podwójnie, dziesięciokrotnie odczuć, co 
to znaczy znaleźć się w mej mocy! Dałbym za to wiele, bardzo wiele, żebym go tylko ogłuszył, a nie zabił! 

Dźwięk tego głosu po prostu rozdarł mi powieki. Wpatrzyłem się w tego mężczyznę ¦ którego z powodu gęstego zarostu, jaki teraz nosił, w pierwszej chwili nie poznałem ¦ śmiertelnie umęczonym spojrzeniem. To przerażające wrażenie będzie dla każdego zrozumiałe, gdy 
powiem, że zobaczyłem... Santera! Santera we własnej osobie siedzącego naprzeciwko mnie! 
Starałem się znów zamknąć oczy, aby nie pokazać po sobie, że żyję, ale to mi się już nie 
udało. Nie, nie mogłem tego zrobić, chociaż przedtem powieki same opadały mi ciężko na 
oczy. Patrzyłem nieustannie na Santera nie mogąc odwrócić wzroku, dopóki tego nie zauważył. Zerwał się i zawołał z promieniejącą z radości twarzą: 

¦ On żyje, żyje! Czy widzicie, że otworzył oczy? Zobaczymy zaraz, czy się mylę, czy nie. 

Zwrócił się do mnie z zapytaniem, a gdy nie odpowiedziałem mu od razu, ukląkł obok mnie, 
porwał za kołnierz i zaczął mną szarpać na wszystkie strony tak, że głowa moja uderzała o 
kamienie, których było tu pełno. Nie mogłem się bronić, gdyż byłem cały bardzo silnie skrępowany. Równocześnie Santer ryczał: 

¦ Czy będziesz odpowiadał, psie! Widzę, że żyjesz, że jesteś przytomny, że możesz mówić. 
Jeśli będziesz dalej milczał, to ja ci usta otworzę! 

Podczas tego szarpania na różne strony, głowa moja znalazła się przez chwilę w takim położeniu, że mogłem rzucić okiem w bok. Ujrzałem Winnetou leżącego na ziemi i związanego w 
kabłąk. Położenie takie sprawiałoby wielki ból nawet cyrkowemu akrobacie. Co on musiał 
wycierpieć! Kto wie, czy już od kilku godzin nie był tak nieludzko skrępowany. Zobaczyłem 
także rzekomego Wartona z jego synem i bratankiem. Rollinsa nie było między nimi. 

¦ Będziesz więc mówił? ¦ krzyknął Santer groźnie. ¦ Czy mam ci język nożem rozwiązać? 
Chcę wiedzieć, czy mnie znasz, czy wiesz, kto jestem, i czy słyszysz, co mówię! 

Dalsze milczenie na nic by się nie przydało, lecz nawet pogorszyłoby nasze położenie. Już 
choćby ze względu na Winnetou nie należało okazywać uporu. Nie byłem oczywiście pewny, 
czy zdołam mówić. Spróbowałem jednak; próba się udała, jakkolwiek mówiłem jeszcze słabym i bełkotliwym głosem: 

¦ Poznaję was. Jesteście Santer. 


¦ Tak, tak! Więc mnie poznajesz? ¦ śmiał mi się szyderczo w oczy. ¦ Ogromnie się chyba 
cieszysz? Jesteś zachwycony moim widokiem tutaj? Wspaniała, niezrównana, radosna niespodzianka! Nieprawdaż? 

Zawahałem się z odpowiedzią na to złośliwe pytanie, on zaś wydobył nóż, przyłożył mi 
ostrze do piersi i zagroził: 

¦ Czy potwierdzisz natychmiast głośno moje pytanie? Bo w przeciwnym razie wbiję ci nóż 
w piersi! 

Wtem Winnetou, pomimo swego bólu, rzucił mi przestrogę: 

¦ Mój brat Old Shatterhand nie potwierdzi tego, lecz raczej da się zakłuć nożem! 

¦ Milcz, psie! ¦ ryknął nań Santer. ¦ Jeśli wymówisz jeszcze słowo, to naciągniemy ci pęta 
tak mocno, że ci kości popękają. A zatem, Old Shatterhandzie, mój przyjacielu, którego kocham z całego serca, prawda, że jesteś zachwycony moim widokiem? 

¦ Tak ¦ odrzekłem głośno i pewnie mimo przestrogi Apacza. 

¦ Czy słyszycie? Słyszeliście? ¦ skrzywił się w uśmiechu Santer do towarzyszy. ¦ Old 
Shatterhand, ten sławny, niezwyciężony Old Shatterhand z obawy przed moim nożem jak 
mały chłopak przyznaje, iż raduje się z widoku mojej osoby! 

Czy poprzedni mój stan nie był tak zły, jak przypuszczałem, czy też szyderstwo tego łotra 
wywołało we mnie taką zmianę, dość że głowa przestała mnie boleć, jak gdybym nigdy nie 
dostał uderzenia kolbą, i zupełnie pewny siebie odrzekłem, śmiejąc mu się w oczy: 

¦ Mylicie się grubo. Nie powiedziałem „tak” ze strachu przed waszym nożem. 

¦ Nie? A dlaczegoż? 

¦ Bo to jest prawda. Cieszę się istotnie, że was znów widzę po tak długiej rozłące. 

Jakkolwiek śmiałem się przy tym, odpowiedź moja nie brzmiała bynajmniej ironicznie lub 
szyderczo, lecz poważnie i z takim wyrazem prawdy, że go to zastanowiło. Cofnął głowę, 
podniósł brwi, popatrzył na mnie przez kilka chwil badawczo, po czym rzekł: 

¦ Jak? Co? Czy dobrze słyszę? Czy moje uderzenia tak wstrząsnęły ci mózg, że majaczysz? 
Ty cieszysz się rzeczywiście? 

¦ Naturalnie! ¦ potwierdziłem. 

¦ Do wszystkich diabłów! Gotów bym przypuścić, że ten drab nie żartuje! 

¦ Mówię całkiem poważnie! 

¦ Wobec tego zwariowałeś, zupełnie zwariowałeś! 

¦ Ani mi się śni! Jestem przy zdrowych zmysłach, jak zwykle zresztą. 

¦ Naprawdę? W takim razie to zuchwalstwo, bezczelne zuchwalstwo, jakiego jeszcze w życiu nie spotkałem! Człowiecze, ja cię zwiążę w kabłąk tak jak Winnetou i powieszę na drzewie głową na dół, tak że ci krew tryśnie wszystkimi otworami. 

¦ Tego nie zrobicie! 

¦ Z jakiegoż to powodu miałbym tego nie uczynić? 

¦ Jest on wam tak dobrze wiadomy, że ja nie potrzebuję go wam podawać. 

¦ Oho! Nie znam takiego powodu. ¦ Pshaw! Mnie nie oszukacie. Powiesicie mnie! Za 
dziesięć minut skonam, a wy nie dowiecie się nigdy tego, czego chcieliście się ode mnie dowiedzieć. 

Poznałem po nim, że trafiłem w sedno. Spojrzał na Wartona, potrząsnął głową i ciągnął dalej: 

¦ Zdawało nam się, że ten łajdak nie żyje, a tymczasem on nawet przytomności nie stracił, 
gdyż słyszał wszystkie moje pytania zadane Winnetou, na które ta przeklęta czerwona skóra 
nie odezwała się ani słowem. 

¦ Mylicie się znowu. Byłem rzeczywiście ogłuszony ¦ odpowiedziałem ¦ ale Old Shatterhand ma dość oleju w głowie, aby was przejrzeć na wylot. 

¦ Tak? Wobec tego może mi powiesz, czego chcę się od was dowiedzieć! 

¦ Dajcie pokój tym dziecinnym niedorzecznościom! 


Nie dowiecie się o niczym. Przeciwnie, powiadam wam, że cieszę się tym spotkaniem nadzwyczajnie. Tęskniliśmy za wami tak długo i nadaremnie, że teraz radość nasza musi być 
szczera i bardzo serdeczna. Mamy więc was nareszcie! 

Santer wpatrywał się we mnie przez długą chwilę jak urzeczony, potem cisnął mi przekleństwo nie do powtórzenia i krzyknął; 

¦ Łotrze, bądź zadowolony, że cię uważam za obłąkanego, gdyż jeślibym wiedział, że mówisz tak przy zdrowych zmysłach i z pełną świadomością znaczenia swych słów, przekonałbym cię tysiącem męczarni, że nie pozwalam z sobą żartować. Pobłażam ci zatem i chcę spokojnie z tobą pomówić. Jeśli jednak nie będziesz odpowiadał szczerze i dobrowolnie, to spodziewaj się takiej śmierci, jaką nikt jeszcze dotychczas nie umarł! 

Usiadł przede mną i spoglądał przez chwilę w dal w zamyśleniu, a potem podjął na nowo 
badanie: 

¦ Obydwaj uważacie siebie za nadzwyczajnie mądrych, za najmędrszych na całym Dzikim 
Zachodzie, ale jacy głupi, jacy nieskończenie głupi jesteście w istocie! Winnetou poszedł za 
mną! Czy mnie pochwycił? Każdy inny na jego miejscu nie pokazałby się ludziom ze wstydu! 
A teraz, czy przyznasz, że wczoraj wieczorem widzieliście moje oczy? 

Potwierdziłem to pytanie. 

¦ Winnetou chciał do mnie strzelić? 

¦ Tak jest, 

¦ Spostrzegłem to i zniknąłem natychmiast. Wtedy on odszedł, aby mnie podejść. Prawda? 

¦ Najzupełniejsza! 

¦ Mnie podejść, cha! cha! cha! Wszak wiedziałem, że mnie spostrzeżono, każde dziecko 
powiedziałoby to sobie. Aby się mimo to pokusić o podejście mnie, na to potrzeba bezdennej 
głupoty! Zasłużyliście rzeczywiście na baty. Zamiast on mnie, podszedłem ja jego i powaliłem jednym uderzeniem kolby. Następnie wziąłem na siebie jego koc i zabrałem się do ciebie. 
Co sobie pomyślałeś ujrzawszy mnie zamiast Apacza? 

¦ Ucieszyłem się tym. 

¦ Czy i cięgami, które dostałeś? Chyba nie! Daliście się wystrychnąć na dudków jak 
ośmioletni chłopcy, których nawet nie można wyśmiać, lecz raczej żałować należy. Teraz 
znajdujecie się całkowicie w naszej mocy i nie ma dla was ocalenia, jeśli mnie nie ogarnie 
łagodniejsze uczucie. Nie jest wykluczone, że będę skłonny do pobłażliwości, ale tylko w 
jednym wypadku ¦ jeżeli dasz mi szczere wyjaśnienia. Przypatrz się tym trzem mężczyznom! 
To są moi ludzie. Wysłałem ich, by was wywiedli w pole. Za kogo nas teraz uważasz? 

Kim i czym on był, tego nie tylko domyślałem się teraz, lecz wiedziałem całkiem dokładnie, 
ale rozwaga nie pozwoliła mi wyznać tego otwarcie. Powiedziałem więc tylko tyle: 

¦ Łotrem byliście zawsze i jesteście nim do dzisiaj. To przekonanie mi wystarcza. 

¦ Pięknie! Powiem ci teraz jedno. Na razie przyjmuję spokojnie te obelgi, ale gdy rozmowa 
nasza się skończy, nastąpi kara. Zapamiętaj to sobie! Przyznam ci się najpierw bez ogródek, 
że wolimy zbierać aniżeli siać. Siew jest tak męczący, że pozostawiamy go innym; gdzie jednak znajdziemy zbiór, nie wymagający wiele trudu, korzystamy z niego czym prędzej i nie 
pytamy o to, jak zapatrują się na to ludzie, do których należy pole. Tak postępowaliśmy dotychczas i tak będziemy postępować dalej, dopóki nie zaspokoimy naszych pragnień. 

¦ A kiedy to nastąpi? 

¦ Może nawet wkrótce. Oto w pobliżu jest pole z pełnym, dojrzałym plonem, który chcemy 
zebrać. Jeśli nam się to uda, to osiągniemy nasz cel. 

¦ Gratuluję! ¦ rzekłem z przekąsem. 

¦ Dziękuję ¦ odpowiedział on tak samo. ¦ Ponieważ nam gratulujesz, a więc dobrze nam 
życzysz, przeto sadzę, że nam pomożesz znaleźć to pole. 

¦ Ach, więc nie wiecie nawet jeszcze, gdzie ono leży? ¦ Nie. Wiemy tylko, że niedaleko 
stąd. 


¦ To źle.
¦ Pociesza nas to, że od ciebie dowiemy się o położeniu tego pola.
¦ Bardzo wątpię, czy się wam to uda.
¦ Rzeczywiście?
¦ Tak.
¦ Czemu?
¦ Bo ja nie znam pola, które by się nadawało dla was.
¦ Żartujesz!
¦ Mówię całkiem poważnie!
¦ To ja pomogę twej pamięci. Nie idzie tu o pole w zwyczajnym tego słowa znaczeniu, lecz


o schowek, który chcielibyśmy wypróżnić. 
¦ Jaki schowek? 
¦ Skór i futer. 
¦ Hm! I ty utrzymujesz, że ja o nim wiem? 
¦ Tak. 
¦ Mylisz się prawdopodobnie. 
¦ O nie. Wiem, jak sprawy stoją. Przyznasz, że byliście u starego Cornera nad Turkey 
River? 

¦ Byliśmy. 

¦ Czego chcieliście od niego? 

¦ Odwiedziliśmy go bez żadnego zamiaru. 

¦ Nie próbuj mnie wywieść w pole! Spotkałem się z Cornerem po waszym odejściu i dowiedziałem się, kogo szukaliście u niego. 

¦ No, kogo? 

¦ Pedlara nazwiskiem Bourton. 

¦ To stary niepotrzebnie powiedział! 

¦ Oczywiście, ale w każdym razie powiedział. Pedlar miał od was kupić bardzo wiele futer. 

¦ Od nas? 

¦ Nie tyle od was, ile od Old Firehanda, który stoi na czele całej grupy traperów i zgromadził ogromny zapas futer. 

¦ Do stu piorunów! To dobrze was pouczono o wszystkim! 

¦ Prawda? ¦ zaśmiał się złośliwie, nie zważając na 

mój ironiczny ton. ¦ Nie zastaliście pedlara, tylko jego pomocnika i zabraliście go z sobą. 
Ruszyliśmy czym prędzej za wami, by pojmać was i jego, ale ten drab, nazwiskiem Rollins, 
jak mi się zdaje, uciekł nam niestety, kiedy byliśmy wami zajęci. 

Nawykły do uważania na wszystko, nawet na najmniejszy drobiazg, dostrzegłem, że mówiąc to zerknął tam, gdzie zobaczyliśmy wczoraj jego oczy. To spojrzenie rzucił mimo woli, 
nieumyślnie i nieświadomie, toteż zwróciło moją uwagę. Czyżby ten krzak pozostawał w 
związku z tym, co mówił, a zatem z Rollinsem? Postanowiłem to wybadać, ale nie zwracałem 
jeszcze oczu w tę stronę, aby Santer tego nie zauważył. Tymczasem on mówił dalej: 

¦ Ale to nic nie szkodzi, gdyż Rollinsa nam nie potrzeba. skoro mamy was. Znacie Old Fi

rehanda? 
¦ Oczywiście. 
¦ I jego schowek? 
¦ Również. 
¦ Ach, cieszy mnie niezmiernie, że przyznajecie się do wszystkiego tak ochoczo! 
¦ Pshaw! Dlaczego miałbym się wypierać czegoś, co jest prawdą? 
¦ Well! Wobec tego przypuszczam, że ułatwicie mi bardzo całą sprawę. 
¦ Spodziewacie się tego istotnie? 


¦ Tak, gdyż uznacie to chyba sami, że najlepszą dla was rzeczą jest powiedzieć mi o 
wszystkim. 

¦ O ile najlepszą? 

¦ O tyle, że ulżycie przez to swojemu losowi. 

¦ Co wy nazywacie właściwie naszym losem? 

¦ Śmierć. Wy znacie mnie, a ja znam was. Wiemy bardzo dobrze, w jakim stosunku do siebie pozostajemy. Kto z nas dostanie się w ręce drugiego, ten przepadł i musi zginąć. Pochwyciłem was, a więc już jest po was. Idzie tylko o to, jaki będzie ten koniec. Zawsze marzyłem o 
tym, żeby z rozkoszą zadręczyć was powoli na śmierć, teraz jednak, ponieważ chodzi mi o 
schowek Old Firehanda, porzuciłem te surowe zamiary. 

¦ Czegóż od nas żądacie w zamian za obiecaną łagodność? 

¦ Powiecie mi, gdzie się ten schowek znajduje, i opiszecie mi go dokładnie. 

¦ A co otrzymamy za to? 

¦ Szybką śmierć. Dostaniecie kulą w łeb! 

¦ Bardzo pięknie! To dowodzi, że macie wprawdzie czułe serce, ale nie macie rozumu. 

¦ Jak to? 

¦ Aby zginąć lekką i szybką śmiercią, na to wystarczy nam opisać jakiekolwiek bądź miejsce, a wcale niekoniecznie to, na którym wam zależy. 

¦ W takim razie uważacie mnie za bardziej nieostrożnego, aniżeli w rzeczywistości jestem. 
Już ja się tak zabiorę do rzeczy, że wydobędę z was potrzebne wiadomości. Przedtem jednak 
muszę wiedzieć, czy jesteście skłonni zdradzić mi położenie tego miejsca. 

¦ Zdradzić ¦ to jest istotnie właściwe słowo. Pamiętajcie jednak o tym, że Old Shatterhand 
nie jest zdrajcą. Widzę, że Winnetou także wam nie był posłuszny, może nawet nie dał wam 
żadnej odpowiedzi, gdyż jest za dumny na to, aby mówić z takimi opryszkamj jak wy. Ja jednak mówiłem z wami z pewnym zamiarem. 

¦ Zamiarem? A to jakim? 

Przy tym zapytaniu spojrzał mi w twarz z wielkim zaciekawieniem. 

¦ To dla was teraz obojętne. Dowiecie się o tym później i beze mnie. 

Santer odzywał się dotychczas stosunkowo uprzejmiej, a nadto wyrażał się już nie przez 
„ty”, lecz „wy”. Teraz zaś wybuchnął znowu gwałtownie: 

¦ A więc i ty się chcesz wzbraniać? 

¦ Rozumie się. 

¦ I nic nie powiedzieć? 

¦ Ani słowa! 

¦ W takim razie zwiążemy ciebie tak samo w kabłąk jak Winnetou. 

¦ Nic nie mam przeciwko temu. 

¦ I zamęczymy was na śmierć! 

¦ To wam się na nic nie przyda. 

¦ Tak sądzisz? A ja ci powiadam, żs schowek w każdym razie znajdziemy! 

¦ Chyba przez ślepy przypadek, ale wtedy będzie za późno. Jeśli bowiem nie wrócimy do 
pewnego czasu, Old Firehand nabierze podejrzenia i opróżni schowek. Tak się z nim umówiliśmy. 

Opryszek patrzył przed siebie w ponurym zamyśleniu, bawiąc się przy tym nożem, co jednak nie było już w tej chwili dla mnie niebezpieczne. Przejrzałem go i jego podwójny plan. 
Pierwsza połowa się nie udała, musiał więc przystąpić do drugiej. Usiłował nie okazać swojego zakłopotania, lecz bezskutecznie. Sprawa przedstawiała Się następująco: 

Santer chciał pozbawić nas życia i zarazem zabrać skarby Old Firehanda, ale te ostatnie posiadały dlań większą wartość aniżeli zaspokojenie nienawiści do nas. Byłby nas nawet wypuścił, byleby pozyskać skarby, gdyby się inaczej nie dało. Toteż bez uczucia trwogi, a nawet 
niepokoju, czekałem na to, co nastąpi. Nareszcie podniósł Santer znowu głowę i zapytał; 


¦ Nie zdradzisz mi więc nic? 

¦ Nie. 

¦ A jeśli natychmiast przypłacicie to życiem? 

¦ Tym bardziej nie, gdyż szybka śmierć jest daleko lepsza od śmierci pełnej mąk. 

¦ Well! Ja cię jeszcze zmuszę do posłuszeństwa! Zobaczymy, czy masz ciało tak samo nieczułe jak Apacz. 

Dał znak trzem swoim towarzyszom. Ci wstali, dźwignęli mnie z ziemi i zanieśli tam, gdzie 
leżał Winnetou. Przy tej sposobności udało mi się spojrzeć w tę stronę, gdzie zobaczyliśmy 
wczoraj oczy Santera. Mój domysł był słuszny: tam bowiem leżał ukryty człowiek. Aby zobaczyć, co się ze mną dzieje, człowiek ów wysunął nieco głowę spomiędzy gałęzi i wydało 
mi się, że poznaję twarz Rollinsa. 

Krótko mówiąc, związali mnie także w kabłąk. Tak leżeliśmy obaj z Winnetou przez pełne 
trzy godziny, nie rzekłszy do siebie ani słowa, nie okazawszy naszym prześladowcom ani 
śladu bólu, nie zdradziwszy cierpienia ani jednym głębszym westchnieniem, ani jednym 
skrzywieniem twarzy. Co kwadrans podchodził do nas Santer i pytał, czy wskażemy mu drogę do schowka Old Firehanda, ale nie dostawał żadnej odpowiedzi. Wyglądało to tak, jak 
gdyby chodziło o to, kto ma więcej cierpliwości ¦ on czy my. Winnetou znał i rozumiał 
oczywiście nasze położenie tak samo jak ja. 

Wtem około południa po jednym z owych daremnych zapytań Santer usiadł obok swoich 
trzech towarzyszy i zaczął się z nimi po cichu naradzać. Po krótkiej rozmowie rzekł tak głośno, żeśmy to usłyszeli: 

¦ Ja także sądzę, że pewnie ukrywa się gdzieś w pobliżu, ponieważ nie udało mu się zabrać 
z sobą konia. Przeszukajcie raz jeszcze dobrze tę okolicę! Ja zostanę tu, aby pilnować jeńców. 

Santer miał na myśli Rollinsa, a to, że mówił o tym głośno, sprawiło, że przejrzeliśmy od 
razu jego zamiar. Chcąc rzeczywiście schwytać kogoś w pobliżu, nie mówi się o tym tak, 
żeby to doszło do uszu szukanego. Wszyscy trzej oddalili się wziąwszy ze sobą broń. Wtedy 
Winnetou szepnął do mnie z cicha: 

¦ Czy mój brat się domyśla, co się teraz stanie? 

¦ Tak. 

¦ Złapią Rollinsa i sprowadzą tutaj. 

¦ Na pewno. Udają, że to ich wróg, a potem się okaże, że to dobry znajomy Santera. On zapewne wstawi się za nami. 

¦ A Santer zgodzi się po długim wahaniu i puści nas wolno. Zrobią zupełnie tak, jak się to 
dzieje w wielkich wspaniałych domach bladych twarzy, zwanych teatrami. 

¦ Santer jest oczywiście owym pedlarem, który się zwie teraz Bourton, a Rollins miał nas 
oddać w jego ręce. Jeśli jednak nie zdradzimy schowka Old Firehanda, będą musieli nas 
uwolnić, aby potem udać się potajemnie za nami i znaleźć w ten sposób schowek. W tym celu 
Rollins nie został tutaj, lecz pozornie uciekł, aby go potem mogli schwytać i dać mu sposobność wstawienia się za nami. 

¦ Mój brat myśli zupełnie tak samo jak ja. Gdyby Santer był mądry, obszedłby się bez tego 
wszystkiego. Kazałby Rollinsowi pójść z nami, a potem dowiedziałby się od niego, gdzie 
szukać Old Firehanda i nas razem z nim. 

¦ Santer działał zbyt szybko. Znajdował się pewnie u Siuksów Okananda, kiedy chcieli obrabować osadę Cornera. Jest ich sprzymierzeńcem, a Rollins, jego pomocnik, wziął na siebie 
rolę szpiega. Usłyszawszy, kim jesteśmy, doniósł o tym Santerowi, a ten widząc, że Siuksowie nie mogą nam zrobić krzywdy, postanowił sam na nas napaść. Rollins pojechał z nami, a 
tamci trzej pomocnicy musieli pójść naprzód piechotą, za nimi zaś zdążał Santer z końmi. 
Plan ten powzięli zbyt pospiesznie i bezmyślnie, upojeni nadzieją, że nas wkrótce schwytają.. 
Nie obliczyli się z tym, że nie jesteśmy na tyle podli, żeby wydać schowek Old Firehanda. 
Ponieważ zaś chcą koniecznie go znaleźć i ograbić, muszą naprawić popełniony błąd wypusz


czając nas i potajemnie podążając za nami. Bardzo dobrze się stało, że nie wyjawiliśmy Rollinsowi miejsca schowka. 

Powiedzieliśmy sobie to wszystko, nie poruszając prawie wargami, tak że Santer nic nie zauważył. Siedział zresztą na pół odwrócony od nas i nasłuchiwał w stronę lasu. Po pewnym 
czasie rozległ się tam jeden okrzyk, w chwilę później drugi, na który odpowiedziały jeszcze 
dwa głosy. Potem usłyszeliśmy głośny wrzask, zbliżający się szybko, a w końcu ujrzeliśmy 
trzech Wartonów prowadzących Rollinsa, który się na pozór opierał. 

¦ Prowadzicie go? ¦ zawołał do nich Santer zrywając się z ziemi. ¦ Czy nie powiedziałem, 
że się jeszcze gdzieś w pobliżu znajduje? Zaprowadźcie tego draba do tamtych dwóch jeńców 
i zwiążcie w kabłąk, jak... 

Urwał nagłe, poruszył się jakby pod wpływem wielkiej niespodzianki i mówił dalej, jąkając 
się z radości: 

¦ Co... co... cooo? Kto... kto to? Czy dobrze widzę, czy też to tylko podobieństwo? 

Rollins udał również uradowanego, wyrwał się tamtym trzem podbiegł do Santera i zawołał: 

¦ Mr. Santer! To wy? Czy to być może? O, teraz już wszystko dobrze, nic mnie złego nie 
spotka. 

¦ Oczywiście, nic złego wam stać się nie może! A więc ja się nie mylę, wy jesteście Rollins! I to was postanowiłem pochwycić! Kto by przypuszczał, że jesteście identyczni z tym 
człowiekiem! Służycie więc teraz u pedlara Bourtona? 

¦ Tak, mr. Santer. Różnie mi się dotąd powodziło, ale teraz jestem zadowolony. Właśnie 
uśmiechała mi się sposobność zrobienia doskonałego interesu, lecz niestety wczoraj wieczorem nas... 

Wtem przerwał. Obaj potrząsnęli sobie ręce jak przyjaciele, którzy się dawno nie widzieli. 
Naraz zrobił Rollins zdumioną minę, spojrzał na Santera i mówił dalej: 

¦ Tak, ale jak to? Czy to wy napadliście na nas, mr. Santer? 

¦ W istocie. 

¦ Do diabła! Mój najlepszy przyjaciel, któremu kilkakrotnie uratowałem życie, napada na 
mnie! Jak mogliście się tak pomylić? 

¦ Nie pomyliłem się wcale, bo w ogóle was nie widziałem. Drapnęliście przecież czym prędzej. 

¦ To prawda. Uważałem, że najlepiej zrobię, jeśli się najpierw sam ukryję, a potem dopomogę do ucieczki tym dżentelmenom, z którymi jechałem. Dlatego nie odszedłem, lecz schowawszy się tutaj, czekałem na stosowną chwilę. Ale co ja widzę! Oni skrępowani, i to w taki 
sposób? To straszne! Ja nie mogę się na to zgodzić. Ja ich zaraz rozwiążę! 

Z tymi słowy zwrócił się ku nam, lecz Santer pochwycił go za rękę i odrzekł: 

¦ Stójcie, co robicie, mr. Rollins! To moi śmiertelni 

wrogowie. 

¦ Ale moi przyjaciele! 

¦ To mnie nic nie obchodzi. Ja mam z nimi rachunek, za który zapłacą życiem. Dlatego napadłem na nich i pojmałem, nie wiedząc oczywiście, że łączy was z nimi znajomość. 

¦ Do stu piorunów, to przykra sprawa! Wasi śmiertelni wrogowie? A jednak ja muszę im 
pomóc. Czy istotnie zawinili wobec was tak strasznie? 

¦ Mógłbym im za ich postępowanie dziesięć razy nóż do gardła przyłożyć! 

¦ Ale zważcie, kim oni są! 

¦ Sądzicie, że ich nie znam? 

¦ Winnetou i Old Shatterhand! Takich bohaterów nie zabija się dla byle jakiego powodu! 

¦ Właśnie dla nich tym bardziej nie mam litości! 

¦ Czy to wasze ostatnie słowo, mr. Santer? 

¦ Ostatnie i nieodwołalne! 

¦ Nawet jeśli ja się wstawię za nimi? 


¦ Nawet wtedy. 

¦ Przypomnijcie sobie przecież, co mi zawdzięczacie. Kilka razy życie wara ocaliłem! 

¦ Wiem o tym dobrze i pamiętać będę przez całe życie, mr. Rollins. 

¦ Czy wiecie, coście mi przyrzekli ostatnim razem? 

¦ Co? 

¦ Przysięgliście, że spełnicie każde moje życzenie, każdą prośbę. 

¦ Hm! Zdaje mi się, że tak było. 

¦ A jeśli teraz przedłożę wam prośbę? 

¦ Nie czyńcie tego, bo w tym wypadku musiałbym wam odmówić, a nie chciałbym złamać 
danego słowa. Zostawcie to sobie na później! 

¦ Trudno! Mam tu święte zobowiązania. Chodźcie więc, mr, Santer, i pomówmy z sobą! 

Wziął go za rękę i odciągnął trochę na bok. Obaj stanęli i rozmawiali z sobą, gestykulując 
gwałtownie, ale my niczego nie mogliśmy zrozumieć. W sumie odegrali tę komedię dość dobrze. Dalibyśmy się nawet oszukać, gdybyśmy nie byli przekonani o czymś zupełnie innym. 
Potem Rollins zbliżył się do nas i rzekł; 

¦ Mój przyjaciel Santer pozwolił mi przynajmniej ulżyć wam trochę w waszym położeniu, 
panowie. Widzicie i słyszycie, ile trudu sobie zadaję. Mam jeszcze nadzieję, że mi się uda 
uwolnić was zupełnie. 

To mówiąc rozluźnił nasze więzy o tyle, że nie byliśmy już skrępowani w kabłąk, a potem 
powrócił do Santera, aby w dalszym ciągu wstawiać się za nami. Po dłuższym czasie podeszli 
ku nam obydwaj, a Santer przemówił w następujący sposób; 

¦ Zdaje się, że sam diabeł opiekuje się wami. Dałem raz temu dżentelmenowi przyrzeczenie, na które on się teraz powołuje, nie chcąc w żaden sposób ustąpić. Dla niego popełnię 
największe głupstwo w mym życiu i puszczę was wolno, ale wszystko, co macie z sobą, a 
więc i broń, zostaje moją własnością. 

Winnetou nie odpowiedział na to ani słowa i ja również. 

¦ No? Czy zdumienie nad moją wspaniałomyślnością odjęło wam mowę? 

Gdy i na to nie było odpowiedzi Rollins rzekł: 

¦ Naturalnie, że oniemieli wobec tej łaski. Zaraz ich rozwiążę. 

Sięgnął ręką do moich więzów. 

¦ Dajcie pokój! ¦ rzekłem. ¦ Zostawcie te rzemienie, jak są, mr. Rollins! 

¦ Czy diabeł was opętał? Dlaczego? 

¦ Albo wszystko, albo nic! 

¦ Co to znaczy? 

¦ Po co nam wolność bez broni i mienia? 

¦ Czy to możliwe? Czy to do pomyślenia? 

¦ Niech sobie inni myślą inaczej. Winnetou i ja nie pójdziemy bez tego, co do nas należy. 
Wolimy umrzeć aniżeli rozstać się z bronią. 

¦ Ależ, cieszcie się, że... 

¦ Milczcie! ¦ przerwałem mu. ¦ Znacie już nasze zapatrywanie i nikt go zmienić nie zdoła! 

¦ Tam do licha! Ja pragnę was ocalić, a muszę przyjąć taką odprawę! 

Odciągnął znów Santera, aby się naradzić, co dalej czynić, a do tej narady powołano także 
Wartonów. 

¦ Mój brat dobrze zrobił ¦ szepnął mi Winnetou. ¦ To pewne, że spełnią waszą wolę, gdyż 
sądzą, że później i tak wszystko dostaną z powrotem. 

Spodziewałem się tego także. Oczywiście Santer musiał się jeszcze przez pewien czas pozornie ociągać, ale w końcu podeszli wszyscy do nas, a Santer oświadczył: 

¦ Macie niezwykłe szczęście! Słowo dane niegdyś przeze mnie zmusza mnie dziś do czynu, 
który byłby szaleństwem w innym wypadku. Będziecie się ze mnie śmiać, ale przysięgam, że 


to ja śmiać 'się będę na końcu. Przekonacie się o tym prędzej, aniżeli się spodziewacie. A 

teraz posłuchajcie, co ułożyliśmy w tej sprawie! 

Zatrzymał się, aby dodać wagi swym słowom i mówił dalej: 

¦ Puszczam was wolno tym razem i oddaję wszystko, co do was należy, ale będziecie aż do 
wieczora przywiązani tu do tych drzew, żebyście mogli nas ścigać dopiero jutro rano. Odjeżdżamy teraz tam, skąd przybyliśmy, i zabieramy z sobą mr. Rollinsa, aby was nie odwiązał 
przedwcześnie. Pozwolimy mu jednak powrócić o zmroku. Zawdzięczacie mu życie, starajcie 
się więc odpłacić mu za to! 

Tak zakończyły się układy. Przywiązano nas do dwu drzew stojących obok siebie, a konie 
nasze w pobliżu, obok nas zaś położono wszystko, cośmy z sobą mieli. Ucieszyłem się niezmiernie, widząc moją broń leżącą przy mnie! Po czym cała piątka odjechała. 

Zachowywaliśmy się spokojnie może z godzinę, natężając słuch na każdy szmer. Potem 
odezwał się do mnie Apacz: 

¦ Oni są tu jeszcze, a ruszą za nami, skoro tylko wybierzemy się w drogę. Abyśmy ich nie 
widzieli, puszczą nas dopiero wieczorem. Musimy koniecznie schwytać Santera. Jak zdaniem 
mego brata najpewniej dałoby się to uczynić? 

¦ W każdym razie nie należy go wabić aż do Old Firehanda. 

¦ Oczywiście. Będziemy jechali przez całą noc i dzień i wieczorem może staniemy w 
,,warowni”. Ale przedtem się zatrzymamy. Rollins, jadąc za nami, będzie im zostawiał potajemnie znaki, za którymi oni podążą. Gdy nadejdzie odpowiedni czas, unieszkodliwimy Rollinsa i cofniemy się pewną część drogi, aby zaczekać na nich na na'szym własnym tropie. Czy 
mój brat Shatterhand zgadza się na ten plan? 

¦ Najzupełniej i wydaje mi się jedynie możliwym. Santer jest pewien, że nas dostanie, a 
tymczasem my go dostaniemy. 

¦ Howgh! 

Winnetou wypowiedział tylko to jedno słowo, ale brzmiało w nim głębokie, nietajone zadowolenie, że ten, którego tak długo nadaremnie szukał, nareszcie wpadnie w jego ręce. 

Dzień wlókł się do wieczora jak ślimak. Wreszcie się ściemniło, a wtedy usłyszeliśmy tętent 
kopyt końskich. Był to Rollins. Osadziwszy wierzchowca przed nami, zsiadł i rozwiązał nam 
pęta. Oczywiście, starał się przedstawić w najkorzystniejszym świetle, jako nasz wybawca, i 
wmówić w nas, jak daleko musiał jechać z Santerem. Udaliśmy, że mu wierzymy, zapewniając go zarazem o naszej wdzięczności, przy czym jednak unikaliśmy przesadnych wyrażeń. 
Potem dosiedliśmy koni i odjechaliśmy zwolna. 

On trzymał się oczywiście za nami. Słyszeliśmy, jak dla pozostawienia bardziej wyraźnych 
śladów zmuszał od czasu do czasu konia do dreptania na miejscu. Kiedy później zaświecił na 
niebie księżyc, zauważyliśmy, że zatrzymywał się często w tyle, aby zerwać gałązkę i rzucić 
ją na drogę. 

Rano urządziliśmy krótki odpoczynek i w południe drugi, tym razem dłuższy, bo trwający 
około trzech godzin. Chcieliśmy dopuścić jak najbliżej do siebie Santera, który mógł podążyć 
za nami dopiero rano. Następnie pojechaliśmy dalej jeszcze ze dwie godziny, dopóki nie znaleźliśmy się na połowie drogi do twierdzy. Wtedy nadszedł czas rozprawienia się z Rollinsem. 
Stanęliśmy więc i zsiedliśmy z koni. Niewątpliwie zdziwiło go to, bo zapytał, zeskakując z 
konia: 

¦ Czemu przerywamy znowu jazdę, panowie? To już dziś po raz trzeci. Do Old Firehanda 
już chyba niedaleko. Czy nie lepiej byłoby od razu przebyć całą tę przestrzeń, zamiast rozkładać się tutaj na nocleg? 

Milczący zwykle Winnetou odpowiedział: 

¦ Old Firehanda nie wolno odwiedzać łotrom. 

¦ Łotrom? Jak to wódz Apaczów rozumie? 

¦ Sądzę, że ty nim jesteś. 


¦ Od kiedy to Winnetou jest na tyle niesprawiedliwy i niewdzięczny, że Izy swojego wybawcę? 

¦ Wybawcę? Czy myślałeś naprawdę, że oszukasz mnie i Old Shatterhanda? Wiemy już 
wszystko, wszystko. Santer to pedlar Bourton, a ty jesteś jego szpiegiem. Przez całą drogę 
zostawiałeś im znaki, aby mogli znaleźć nas i schowek Old Firehanda. Chcesz nas wydać 
Santerowi i powiadasz, że jesteś naszym wybawcą? Śledziliśmy cię tak, że tego nie zauważyłeś, ale teraz przyszedł czas na nas i na ciebie. Santer upomniał nas, żebyśmy z tobą załatwili rachunki wdzięczności. Teraz właśnie przystępujemy do tego. 

To mówiąc wyciągnął rękę, by pochwycić Rollinsa, ten jednak pojął, o co chodzi, cofnął się 
i wskoczył błyskawicznie na siodło, aby umknąć. Równie szybko złapałem jego konia za cugle, ale jeszcze prędzej Winnetou wskoczył za nim na siodło i ujął łotra za kark. Rollins uważał mnie za niebezpieczniejszego wroga dlatego, że trzymałem jego konia, wydobył przeto 
dwururkowy pistolet, wymierzył do mnie i wypalił. Schyliłem się, a równocześnie Winnetou 
porwał za broń. Huknęły oba wystrzały, ale mnie nie dosięgły, a w następnej chwili Rollins 
zleciał na ziemię, zrzucony przez Winnetou z siodła. W pół minuty potem był związany i zakneblowany. Rzemieniami, którymi nas poprzedniego dnia związali, przymocowaliśmy go do 
drzewa, a jego konia przywiązaliśmy w pobliżu. Po pokonaniu Santera mieliśmy zamiar Rollinsa stąd zabrać. Następnie dosiadłszy znowu koni, cofnęliśmy się kawałek drogi, nie naszym 
tropem, lecz równolegle do niego, aż dostaliśmy się do widocznych z daleka zarośli, obok 
których po drugiej stronie prowadziły nasze poprzednie ślady. Santer musiał tamtędy przejeżdżać. Wprowadziwszy konie w te zarośla, usiedliśmy, aby zaczekać na tych, którzy zamierzali na nas napaść. 

Spodziewaliśmy się ich z zachodu. Ku tej właśnie stronie ciągnęła się niewielka, otwarta 
preria, dzięki czemu mogliśmy zauważyć Santera, zanim dojechałby do naszej zasadzki. Obliczyliśmy sobie, że musi być już niedaleko za nami. Pozostawało jeszcze półtorej godziny 
dnia, a do tego czasu, a nawet prędzej, powinien był nas dogonić. 

Odwinąwszy lassa siedzieliśmy obok siebie przez cały czas w milczeniu, gdyż znając się 
wzajemnie, nie potrzebowaliśmy umawiać się co do -sposobu wykonania napaści. Nie wątpiliśmy, że pochwycimy Santera l jego trzech towarzyszy. 

Tymczasem minął jeden kwadrans, drugi i trzeci, a nasze oczekiwanie było daremne. Dopiero po upływie może godziny zauważyłem po południowej stronie prerii jakiś szybko poruszający się przedmiot, a równocześnie rzekł Winnetou, wskazując w tym samym kierunku: 

¦ Uff! Jeździec po tamtej stronie. 

¦ Zaiste, jeździec. To szczególne! 

¦ Uff, uff! Jedzie cwałem w tę stronę, skąd ma nadjechać Santer. Czy mój brat rozpoznaje 
maść konia? 

¦ Zdaje się, że to gniady, a Rollins miał konia gniadego. 

¦ Rollins? To nie może być. Jak mógł się wyrwać? Winnetou błysnął oczyma złowrogo. 
Oddech mu się przyśpieszył, a lekki brąz jego twarzy znacznie pociemniał. Wnet jedrnak 
Apacz opanował się i rzekł spokojnie: 

¦ Zaczekajmy jeszcze kwadrans. 

Minął i ten czas, jeździec dawno już zniknął, ale Santer nie przybywał, Wówczas poprosił 
mnie Winnetou: 

¦ Niech mój brat pojedzie szybko do Rollinsa i przyniesie mi o nim wiadomość! 

¦ A jeżeli tymczasem te cztery draby tu nadciągną? 

¦ To Winnetou sam ich pokona. 

Wyprowadziłem konia z zarośli i pojechałem z powrotem. Przybywszy w dziesięć minut na 
miejsce, gdzie przywiązaliśmy Rollinsa, nie zastałem ani jego, ani konia. W ciągu następnych 
pięciu minut zbadałem znalezione tam ślady i powróciłem do Winnetou. Zerwał się jak sprężyna, kiedy mu powiedziałem, że Rollinsa nie ma. 


¦ Dokąd pojechał? 

¦ Naprzeciwko Santera, aby go ostrzec. 

¦ Czy widziałeś ślad idący w tym kierunku? 

¦ Tak. 

¦ Uff! On widział, że wróciliśmy równolegle do własnego tropu, dlatego trzymał się bardziej strony południowej i okrążył nas, aby nie spotkać się z nami. Dlatego widzieliśmy go na 
skraju prerii. Ale jak on się wyrwał? Czy widziałeś jakieś ślady? 

¦ Owszem. Nadjechał jakiś jeździec ze wschodu i uwolnił go. 

¦ Kto to mógł być? Może żołnierz z frontu Rondall? 

¦ Nie. Ślady stóp były tak wielkie, że niewątpliwie pochodzić mogły tylko od odwiecznych 
buciorów indiańskich naszego Sama Hawkensa. Zdaje mi się także, że w śladach konia poznałem kopyta jego Mary. 

¦ Uff! Może jeszcze uda nam się pochwycić Santera, chociaż go ostrzeżono. Niech się mój 
brat Shatterhand śpieszy! 

Dosiadłszy koni, popędziliśmy co tchu naszym tropem na zachód. Winnetou nie rzekł ani 
słowa, ale wrzała w nim burza. Po trzykroć biada Santerowi, gdyby go pojmał! 

Słońce zniknęło już za widnokręgiem. W pięć minut potem preria była już za nami, w trzy 
minuty wjechaliśmy na trop zbiegłego Rollinsa, łączący się z naszym z lewej strony, a w trzy 
następne dojechaliśmy do miejsca, gdzie Rollins spotkał się z Santerem i trzema Wartonami. 

Zauważyliśmy, że zatrzymali się tam tylko na kilka chwil, aby wysłuchać doniesienia Rollinsa, po czym zawrócili czym prędzej. Gdyby pojechali naszym tropem, bylibyśmy ruszyli za 
nimi od razu, oni jednak byli na tyle mądrzy, że zboczyli w innym kierunku, w którym nie 
mogliśmy niestety podążyć, gdyż zaraz się ściemniło. Winnetou zawrócił konia, nie mówiąc i 
tym razem ani słowa i pogalopowaliśmy z powrotem. Jechaliśmy znowu ku wschodowi, najpierw obok miejsca gdzie oczekiwaliśmy pierwotnie Santera, potem obok tego, na którym 
przywiązaliśmy Rollinsa, a wreszcie skierowaliśmy do „warowni”. Santer uszedł nam znowu, 
ale czy tylko na dziś, czy na zawsze? Pościg trzeba byle rozpocząć nazajutrz rano, skoro tylko 
da się rozpoznać trop, a należało się spodziewać, że Winnetou podejmie tę wyprawę z całą 
zawziętością. 

Księżyc właśnie zaszedł, kiedy dostaliśmy się w pobliże Mankicity i wjechaliśmy w parów, 
gdzie w zaroślach stała zazwyczaj warta. Był tam i dziś wartownik i zażądał hasła. Na nasz 
odzew rzekł; 

¦ Nie bierzcie mi tego za złe, że pytałem tak ostro! Musimy dzisiaj być ostrożniejsi niż 
zwykle. 

¦ Czemu? ¦ spytałem. 

¦ Zdaje się, że coś się święci w pobliżu. 

¦ Co takiego? 

¦ Nie wiem dobrze. Musiało się jednak coś stać, gdyż mały człowiek, zwany Sam Hawkens, 
powróciwszy do „wartowni”, wygłosił długie kazanie. 

¦ Czy on wyjeżdżał? 

¦ Tak. 

¦ I jeszcze ktoś z nim? 

¦ Nie, on sam. 

¦ A zatem słusznie się domyślałem, że sprytny zazwyczaj Sam popełnił głupstwo i uwolnił 
Rollinsa. 

Przejechawszy przez parów i bramę skalną i znalazłszy się w ,,warowni”, dowiedzieliśmy 
się najpierw, że stan zdrowia Old Firehanda znacznie się pogorszył. Nie było wprawdzie niebezpieczeństwa, wspominam jednak o tym dlatego, że z tego właśnie powodu musiałem rozłączyć się znowu z Winnetou. 


Winnetou zarzucił koniowi cugle na szyję i poszedł wprost ku obozowemu ognisku, przy 
którym siedzieli obok Old Firenhanda Sam Hawkens, Harry i oficer z fortu Rondall. Gospodarz otulony był kocami. 

¦ Dzięki Bogu! Jesteście! ¦ powitał nas przytłumionym głosem. ¦ Czy znaleźliście pedlara? 

¦ Znaleźliśmy i straciliśmy potem ¦ odrzekł Winnetou. ¦ Czy mój brat Hawkens dzisiaj 
wyjeżdżał? 

¦ Tak ¦ odrzekł Sam nie przeczuwając niczego. 

¦ Czy mały biały brat wie, czym jest? 

¦ Westmanem, jeśli się nie mylę. 

¦ Nie. mały brat nie jest westmanem, lecz głupcem, jakiego Winnetou jeszcze nigdy nie widział i nie zobaczy! Howgh! 

Udzieliwszy w ten sposób Samowi nagany, odwrócił się i odszedł. Takie wyrażenie w 
ustach spokojnego zwykle i delikatnego Apacza wprawiło oczywiście wszystkich w zdumienie. Powód zrozumiano jednak łatwo, kiedy usiadłem i opowiedziałem, co się nam wydarzyło. Spotkanie Santera i jego ucieczka były wypadkiem tak ważnym, że wobec nich wszystko 
inne zmalało. Mały Sam odchodził od zmysłów, nadawał sobie najobelżywsze przezwiska, 
grzebał z furią w krzaczastym zaroście, ale pociechy nie znalazł. Zerwał sobie z głowy perukę, miął ją w najrozmaitsze kształty, lecz i to go nie u'spokoiło. W końcu rzucił się z gniewem 
na ziemię i zawołał: 

¦ Winnetou ma słuszność, zupełną słuszność. Jestem największym głupcem, ostatnim greenhornem, jaki być może, i zostanę nim po ostatnie dni mego życia! 

¦ Jakże się to mogło .stać, że ten Rollins odzyskał wolność, kochany Samie? ¦ spytałem. 

¦ Właśnie przez moją głupotę. Usłyszałem dwa strzały i pojechałem tam, skąd zabrzmiały. 
Zobaczyłem człowieka przywiązanego do drzewa, a obok konia, jeśli się nie mylę. Zapytałem 
go, jak się znalazł w tym położeniu, a on zaczął się skarżyć, że jest pedlarem, że jechał do Old 
Firehanda, ale Indianie nań napadli i przymocowali go do drzewa. 

¦ Hm! Jeden rzut oka na ślady mógł dowieść, że obecność Indian była zmyślona. 

¦ Słusznie mówicie, ale dziś miałem mój zły dzień, uwolniłem więc tego draba. Chciałem 
go tu sprowadzić, lecz on wskoczywszy na konia, popędził w przeciwnym kierunku. Zrobiło 
mi się nieswojo zwłaszcza z powodu Indian, o których wspomniał, dlatego przyjechawszy 
czym prędzej tutaj, zaleciłem ostrożność, jeśli się nie mylę. Powyrywałbym sobie wszystkie 
włosy po jednemu, ale ich nie mam, a jeślibym nawet popsuł sobie perukę i przeklął siebie 
całkowicie, to także nie naprawiłoby już niczego. Ale jutro rano znajdę trop łotra i nie spuszczę go z oka, dopóki wszystkich tych drabów nie pochwycę i nie ,,zdmuchnę”, jakem Sam 
Hawkens! 

¦ Mój brat Sam tego nie zrobi ¦ odezwał się Winnetou, który się zbliżył tymczasem. ¦ 
Wódz Apaczów sam wyruszy w ślad za mordercą. Biali bracia muszą tu wszyscy pozostać, 
gdyż możliwe jest, że Santer będzie jeszcze szukał „warowni”, by ją ograbić. Potrzeba tu zatem do obrony mądrych i walecznych mężów. 

Później, gdy się wszyscy nieco uspokoili po tym wypadku i położyli się spać, poszedłem za 
Winnetou, Koń jego pasł się nad wodą, on sam zaś rozciągnął się w trawie. Ujrzawszy mnie, 
powstał, ujął mnie za rękę i rzekł; 

¦ Winnetou wie, z czym kochany brat Szarlih do niego przychodzi. Chciałbyś wyruszyć razem ze mną w pogoń za Santerem? 

¦ Tak. 

¦ Tego zrobić nie możesz. Osłabienie Old Firehanda się wzmogło, syn jego to jeszcze 
dziecko. Sam Hawkens się starzeje, jak to sam dzisiaj widziałeś, a żołnierzy z fortu należy 
uważać za obcych. Old Firehand potrzebuje cię bardziej niż ja. Ja sam, bez pomocy, popędzę 
za Santerem. Co by się stało, gdyby Santer, zebrawszy sobie zgraję pomocników, wtargnął 


tutaj? Okaż mi swoją miłość w ten sposób, że dopilnujesz Old Firehanda! Czy spełnisz tę 
prośbę brata Winnetou? 

Z ogromnym trudem przyszło mi zgodzić się na rozłąkę, ale Apacz nastawa! na mnie dopóty, dopóki nie ustąpiłem. Old Firehand rzeczywiście bardziej mnie potrzebował niż on. Mimo 
wszystko jednak postanowiłem odprowadzić przyjaciela część drogi. Gwiazda poranna świeciła jeszcze jasno, kiedy wjechaliśmy razem w las, a o świcie zatrzymaliśmy się w miejscu, 
skąd zawróciliśmy wczoraj z nowego tropu Santera. Bystre oko Apacza rozpoznało go jeszcze. 

¦ Tu się pożegnamy ¦ rzekł schylając się ku mnie z konia i obejmując mnie ręką. ¦ Wielki 
Duch każe nam się rozstać, ale połączy nas znowu w swoim czasie, gdyż Old Shatterhand i 
Winnetou nie mogą żyć z dala od siebie. Mnie pędzi nieprzyjaźń, a ciebie zatrzymuje tu 
przyjaźń. Ale miłość znowu mnie z tobą połączy. Howgh! 

Pocałował mnie, krzyknął donośnie na konia i popędził tak, że jego długie, wspaniałe włosy 
powiewały jak grzywa. Patrzałem za nim, dopóki nie zniknął mi T. oczu. 

Czy dopędzisz wroga? I kiedy cię znów zobaczę, mój drogi, kochany Winnetou?... 

KONIEC TOMU DRUGIEGO 



Karol May


Winnetou

Tom III




Tower Press 2000 
Copyright by Tower Press, Gdańsk 2000 


ROZDZIAŁ I 

NAD WIELKĄ KOLEJĄ ZACHODNIĄ 

Od wczesnego ranka przebyłem znaczną przestrzeń. Opanowało mnie pewne znużenie, 
które zwiększały jeszcze silne promienie słońca, dochodzącego już do zenitu. Postanowiłem 
więc zatrzymać się, ażeby odpocząć i spożyć obiad. Preria rozciągała się przede mną falista i 
bezkresna. Od pięciu dni, kiedy Ogellallajowie rozbili nasz mały oddziałek, nie zauważyłem 
żadnego zwierzęcia ani żadnego śladu człowieka i zatęskniłem w końcu za jakąś rozumną 
istotą, za której pośrednictwem mógłbym się przekonać, czy z powodu długotrwałego milczenia nie zapomniałem zupełnie mowy ludzkiej. 

Ponieważ w tej okolicy nie było potoku ani żadnej innej wody, nie było też lasu ani zarośli, 
przeto nie potrzebowałem długo wybierać miejsca na postój, lecz mogłem stanąć, gdzie mi się 
podobało. Toteż w pierwszym zagłębieniu falistego gruntu, na które natrafiłem, zeskoczyłem 
na ziemię, spętałem .mego mustanga, zdjąłem zeń derkę i wyszedłem na wzniesienie, aby się 
tam położyć. Konia musiałem zostawić na dole, ażeby go nie dostrzegł zbliżający się nieprzyjaciel, dla siebie zaś obrałem punkt wyższy, by móc objąć wzrokiem całą okolicę. Nie 
obawiałem się, żeby mnie tam kto zobaczył, gdyż położyłem się od razu na ziemi. 

Miałem dostateczne powody do ostrożności. Wyruszyliśmy znad brzegów Platty w liczbie 
dwunastu ludzi z zamiarem zejścia po wschodniej stronie Gór Skalistych do Teksasu. W tym 
samym czasie różne plemiona Siuksów opuściły swoje wsie, aby wywrzeć zemstę za to, że 
zabito w ostatnich czasach kilku ich wojowników. Wprawdzie wiedzieliśmy o tym, lecz pomimo całej naszej przebiegłości wpadliśmy im w ręce i po krwawej walce, w której pięciu z 
nas utraciło życie, rozproszyliśmy się na wszystkie strony. 

Ponieważ po tropie, którego nie zdołaliśmy zatrzeć zupełnie, Indianie musieli poznać, iż 
udaliśmy się na południe, przeto nie ulegało wątpliwości, że będą nas ścigać. Trzeba było 
mieć się na baczności, jeśli się chciało uniknąć tego szczęścia, żeby owinąwszy się derką wieczorem, zbudzić się rano bez skalpu w wiecznych ostępach Wielkiego Ducha. 

Położyłem się więc na ziemi, wydobyłem kawałek suszonego mięsa bawolego, natarłem je 
w braku soli prochem strzelniczym i spróbowałem doprowadzić zębami do stanu, który by 
pozwolił tę skórzaną substancję przenieść do żołądka bez niebezpieczeństwa dla zdrowia. 
Następnie wyjąłem z kieszeni ,,własnoręcznie” zrobione cygaro, zapaliłem je za pomocą 
punksu i zacząłem wydmuchiwać z dymu esy-floresy z taką przyjemnością, jak gdybym był 
plantatorem w Wirginii i palił skubane w rękawiczkach środkowe listki najprzedniejszego 
tytoniu. 

Leżałem tak na kocu jeszcze przez jakiś czas, kiedy nagle obejrzawszy się przypadkiem 
poza siebie, ujrzałem na widnokręgu punkt zbliżający się ku mnie pod kątem ostrym do kierunku mojej drogi. Zsunąłem się wobec tego natychmiast ze wzniesienia tak głęboko, że mnie 
całkiem zasłoniło, i przypatrywałem się dalej ruchomemu punktowi, w którym wnet rozpoznałem jeźdźca, zwyczajem Indian siedzącego koniowi prawie na karku. 

Zobaczyłem go w odległości może półtorej mili angielskiej. Koń jego wlókł się tak powoli, 
że potrzebował chyba z pół godziny, aby przebyć milę. Spojrzawszy ponownie w dal, w stronę 
skąd jeździec przybywał, zobaczyłem z przerażeniem jeszcze cztery punkty zdążające w ślad 

4



za nim. Wyostrzyło to moją uwagę w najwyższym stopniu. Pierwszy jeździec był białym, czego niezbicie dowodziło jego ubranie. Czyżby tamci byli Indianami, którzy go ścigali? Wyciągnąłem moją lunetę. Nie pomyliłem się. Jeźdźcy zbliżali się i po ich uzbrojeniu i tatuażu mogłem rozpoznać dokładnie, że są to Ogellallajowie, najbardziej wojownicze i najokrutniejsze 
plemię Siuksów. Indianie mieli znakomite konie, gdy tymczasem koń białego wydawał się 
całkiem lichą szkapą. Biały zbliżył się wreszcie do mnie tak, że mogłem mu się dokładnie 
przypatrzyć. 

Był to człowiek chudy i niskiego wzrostu, a na głowie miał stary kapelusz pilśniowy bez 
kresy. Na prerii szczegół ten mógłby ujść niezauważony, ale w tym wypadku odsłaniał on 
brak, który mnie niezwykle uderzył. Biały nie miał uszu, a miejsce, na którym znajdowały się 
niegdyś, świadczyło, że pozbawiono go ich przemocą. Widocznie poobcinano mu je bez litości. Z ramion zwisała mu ogromna dera, osłaniająca całkowicie górną część ciała tak, że wyzierały spod niej tylko niezmiernie chude nogi w osobliwych butach, z których w Europie 
śmiano by się do rozpuku, należały bowiem do rodzaju obuwia, jakie wyrabiają i noszą zwykle gauchowie1 z Południowej Ameryki. Takie buty wyrabia się w ten sposób, że zdejmuje się 
skórę z nogi końskiej po odcięciu kopyta, wtyka się nogę ludzką w tę rurę, dopóki jest ciepła, 
i czeka się, aż ostygnie. Skóra przylega szczelnie do stopy i łydki, tworząc doskonałe obuwie, 
które ma tę tylko właściwość, że się w nim chodzi na własnych podeszwach. U siodła jeźdźca 
wisiało coś podobnego do strzelby, co jednak przypominało raczej patyk znaleziony przypadkowo w lesie. Klacz nieznajomego miała wysokie, wielbłądzie nogi, niepomiernie wielki łeb z 
przerażająco długimi uszami i była bez ogona, słowem – wyglądała tak, jak gdyby ją poskładano z końskich, oślich i wielbłądzich części ciała. Szła z głową spuszczoną ku ziemi, uszy 
zaś, jakby zbyt ciężkie, zwieszały się tuż przy samej głowie jak u psa rasy nowofundlandzkiej. 

Niedoświadczony człowiek w innych okolicznościach uśmiałby się na widok tego jeźdźca, 
mnie jednak wydał się on, pomimo swej osobliwej postaci, jednym z owych westmanów, których trzeba wprzód poznać, zanim się oceni ich wartość. Nie przeczuwał widocznie, że tak 
blisko za nim podąża czterech najstraszliwszych wrogów preriowego myśliwca, bo nie jechałby tak wolno i beztrosko, lecz obejrzałby się przynajmniej od czasu do czasu za siebie. 

Zbliżył się już do mnie na odległość stu kroków i natrafił na mój trop. Kto pierwszy ten 
trop spostrzegł, czy jeździec, czy jego klacz, nie mógłbym tego powiedzieć. Dość, iż zauważyłem, że klacz się zatrzymała, spuściła głowę jeszcze niżej i zaczęła zezować ku śladom mego mustanga, przy czym ruszała żywo uszami, to opuszczając je ku przodowi, to kładąc w tył, 
co wyglądało tak, jak gdyby jakaś niewidzialna siła chciała jej te uszy z głowy powykręcać. 
Jeździec zamierzał zeskoczyć z siodła, aby zbadać trop dokładniej, na co straciłby niepotrzebnie wiele cennego czasu. Toteż powstrzymałem go od tego okrzykiem; 

– Halo, hej, człowieku! Jedźcie dołem i przybliżcie się trochę ku mnie l 
Równocześnie zmieniłem swoją postawę, aby mógł mnie zobaczyć. Klacz podniosła głowę, wyprężyła uszy naprzód, jak gdyby się starała pochwycić w nie mój okrzyk jak piłkę, i 
wywijała przy tym pilnie krótkim, bezwłosym kikutem ogona. 

– Halo, master! – odpowiedział jeździec, – Na drugi raz zapanujcie nad swoim głosem i 
ryczcie cokolwiek ciszej! Na tej starej łące nigdy się nie wie, czy tu lub ówdzie nie tkwią jakie 
uszy, które nie powinny nic słyszeć. Chodź, Tony! 
Na skutek tej zachęty klacz wprawiła w ruch swoje niesłychanie długie nogi i potem stanęła obok mojego mustanga. Spojrzawszy nań wyniośle i z wielką niechęcią, odwróciła się do 
niego wprost niegrzecznie pewną częścią ciała, którą na okręcie nazywają rufą, należała bowiem do tych, nie rzadko na prerii spotykanych wierzchowców, które żyją wyłącznie dla swego pana, a wobec każdego innego stworzenia zachowują się nieufnie i z dezaprobatą. 

1 g a u c h o (hiszp.) — konny pasterz, pilnujący stad koni i bydła w stepach Ameryki Południowej 

5



– Sam wiem dobrze, jak głośno wolno mi mówić – odparłem. – Skąd przybywacie i dokąd 
zmierzacie? 
– To was diabelnie mało obchodził 
– Tak wam się zdaje? Nie grzeszycie zbytnią uprzejmością. Takie świadectwo mogę wam 
już teraz wystawić z czystym sumieniem, chociaż zamieniliśmy zaledwie dwa słowa. Muszę 
wam się jednak szczerze przyznać, że jestem przyzwyczajony, do tego, żeby na moje pytania 
odpowiadano! 
– Hm, tak, wydajecie mi się bardzo dostojnym dżentelmenem – rzekł patrząc na mnie lek
ceważąco. – Dlatego zaraz wam udzielę żądanego wyjaśnienia. 
Po tych słowach wskazał ręką poza siebie oraz przed siebie, a potem dodał: 

– Przybywam stamtąd, a tam zmierzam. 
Ten człowiek zaczął mi się podobać. Uważał mnie pewnie za jakiegoś zabłąkanego, niedzielnego myśliwca, Prawdziwy westman nie troszczy się o swoją powierzchowność i okazuje 
szczerą niechęć do wszystkiego, co schludne. Kto latami włóczy się po Dzikim Zachodzie, 
tego wygląd zewnętrzny nie nadaje się do salonu. W każdym porządnie ubranym człowieku 
westman domyśla się greenhorna, po którym nie można się spodziewać niczego dobrego. Ja 
zaś właśnie niedawno zaopatrzyłem się w forcie Rondall w nową odzież, a broń zawsze lubiłem utrzymywać w porządku. Te dwie okoliczności sprawiały, że nie mogłem zyskać uznania 
w oczach sawannowego myśliwca. Dlatego też nie wziąłem za złe nieznajomemu osobnikowi 
tej lakonicznej odpowiedzi, lecz odrzekłem spokojnie, wskazując tak samo jak on przed siebie: 

– To starajcie się dojść “tam”, ale uważajcie na czterech Indian, którzy dążą za waszym 
tropem! Nie spostrzegliście ich pewno dotychczas? 

Obcy utkwił we mnie jasne, bystre oczka z wyrazem zdumienia i wesołości równocześnie. 

–Nie spostrzegłem? Hi,hi,hi! Aż czterech Indian ja bym miał nie zauważyć! Wy, na przykład, wydajecie mi się wcale szczególną figurą! Ci poczciwcy jadą za mną już od rana, ale ja 
się za nimi nie potrzebuję wcale oglądać, gdyż sposoby tych panów są mi znane. Za dnia będą 
się trzymali w odpowiednim oddaleniu, a spróbują podejść mnie dopiero, gdy się ułożę na 
noc. Ale bardzo się przeliczą, gdyż okrążę ich wówczas i znajdę się na ich tyłach. Dotąd nie 
miałem jeszcze odpowiedniego terenu do tych manipulacji. Będę mógł to zrobić dopiero tu, 
między tymi falistymi wzgórzami. Jeżeli chcecie się nauczyć, jak stary westman zabiera się do 
takiej, zabawy z czerwonoskórymi, to zaczekajcie tu z dziesięć minut. Ale wy pewnie zaniechacie tego, gdyż człowiek waszego pokroju diabelnie nie miewa ochoty wciągać do nosa 
indiańskiego zapachu. Naprzód, Tony! 

Nie troszcząc się więcej o mnie odjechał, a w pół minuty potem zniknął razem ze swoją 
sławetną klaczą pomiędzy wyniosłościami terenu. 

Dobrze pojąłem jego plan, gdyż na jego miejscu postąpiłbym podobnie. Nieznajomy chciał 
zatoczyć łuk, aby dostać się na tyły swoich wrogów, i zbliżyć się do nich, zanimby na podstawie zmienionego kierunku drogi przejrzeli jego taktykę. Aby to uczynić, musiał oczywiście 
trzymać się falistego terenu. Najlepiej by było, gdyby zatoczył łuk tak krótki, żeby Indianie 
wyminęli go z przodu. Dotąd mogli go śledzić bardzo dokładnie, wiedzieli więc, że znajduje 
się daleko przed nimi, nie mogli zatem przypuszczać, że jest znowu blisko. 

Ponieważ było czterech przeciwko jednemu, przeto przygotowałem się od razu na to, że 
będę musiał użyć broni. Zbadałem ją zatem i czekałem na dalszy przebieg wypadków. 

Indianie z każdą chwilą zbliżali się coraz bardziej, jadąc ciągle gęsiego. Dojechali już prawie do miejsca, gdzie trop przybysza stykał się z moim, kiedy nagle jadący na przedzie zatrzymał konia i odwrócił się do towarzyszy. Wydało im się bowiem podejrzane, że ścigany 
przez nich biały gdzieś zniknął. Odbyli więc krótką naradę, podczas której stali tuż obok siebie. Kulą z mego sztucera mogłem ich już dosięgnąć, ale to było niepotrzebne, gdyż w tej sa

6



mej chwili huknął jeden strzał, a zaraz po nim drugi. Dwaj Indianie spadli z koni bez życia, a 
równocześnie rozległ się tryumfalny okrzyk: 

– 0-hi-hi-hiii!–wydany gardłowym głosem, podobnie jak to czynią Indianie przy ataku wojennym. 
Ale tym razem nie wydał tego okrzyku Indianin, lecz mały myśliwiec, który wychylił się z 
dołu. Wykonał swój zamiar, zniknął poza mną, a obecnie ukazał się znowu, tym razem udając, że po swoich dwóch wystrzałach chce uciekać. Jego klacz zamieniła się teraz w całkiem 
inne zwierzę. Wyrzucała kopyta, aż trawa w górę wylatywała; strzygąc z zapałem uszami, 
zadarła łeb do góry, a każda żyła, każde ścięgno na jej ciele naprężyło się do ostatecznych 
granic. Jeździec i koń jakby się ze sobą zrośli. Myśliwy wywinął strzelbą i nabił ją w cwale z 
pewnością, która świadczyła o tym, że nie po raz pierwszy znalazł się w takim położeniu. 

Za nim rozległ się trzask dwóch wystrzałów. Obaj Indianie strzelili do niego, lecz nie trafi

li. Wobec tego wrzasnęli wściekle, porwali za tomahawki i popędzili za nim. Aż do tej chwili 
ścigany nie oglądnął się na nich, teraz jednak, uporawszy się z nabijaniem, skręcił nagle konia. Zdawało się, że koń odgaduje myśli swego pana, bo stanął i wyprężył się jak kozioł do 
rznięcia drzewa. Jeździec podniósł strzelbę i szybko wymierzył. W następnej chwili błysnęło 
raz po raz, przy czym klacz ani drgnęła, a obaj Indianie spadli z koni z przestrzelonymi głowami. 
Trzymałem przez cały czas broń gotową do strzału, lecz cyngla nie nacisnąłem, gdyż mały 
myśliwiec nie potrzebował mojej pomocy. Teraz zsiadł z konia, aby zbadać poległych, a ja 
zbliżyłem się ku niemu. 

– No, sir, czy wiecie teraz, na przykład, jak się okrąża czerwonoskórych łajdaków? – zapytał. 
– Dziękuję, master! Przekonałem się, że mogę się od was czegoś nauczyć. 
Mój uśmiech musiał mu się jednak wydać trochę dwuznaczny, gdyż spojrzał na mnie bystro i rzekł: 

– Może i wy bylibyście także wpadli na taki pomysł? 
– Zatoczenie koła nie było tu tak bardzo potrzebne. Tam gdzie można się ukryć w falistym 
terenie, wystarczy ukazać się nieprzyjacielowi z przodu w większej odległości, a potem wrócić po prostu własnym śladem. Zataczanie koła jest odpowiedniejsze na równej, otwartej prerii, 
– Patrzcie! Skądże wy o tym wiecie? Kto wy właściwie jesteście, hę? 
– Piszę książki. 
– Piszecie książki? – powtórzył i cofnął się o krok w zdumieniu, przybierając minę na pół 
podejrzliwą, a na pół litościwą. – Czyście chorzy, sir? 
Wskazał przy tym na czoło. Oczywiście domyśliłem się od razu, o jakiej chorobie mówił. 

– Nie – odrzekłem. 
– Nie? To was chyba niedźwiedź zrozumie, ale nie ja. Ja strzelam do bawołu, bo muszę 
jeść, ale z jakiego powodu wy piszecie książki? 
– Ażeby je ludzie czytali. 
– Sir, nie weźcie mi tego za złe, ale ja twierdzę, że to największe głupstwo, jakie tylko 
można wymyślić! Kto chce czytać książki, niech je sobie sam pisze! Ja także zwierzyny dla 
nikogo nie strzelam! Aha, więc jesteście pismak? Ale w takim razie po co przyjeżdżacie na 
sawanny? Czy chcecie tu, na przykład, pisać książki? 
– Czynię to zwykle dopiero po powrocie do domu. Opowiadam w tych książkach wszystko, co przeżyłem i na co patrzyłem, a tysiące ludzi czytają to i wiedzą potem zupełnie dobrze, 
co się dzieje na sawannach, i nie potrzebują sami udawać się na prerię. 
– Czy i o mnie tam wspomnicie? 
– Oczywiście! 
7



Nieznajomy odstąpił jeszcze o krok, a potem podszedł tuż do mnie, położył prawą dłoń na 
rękojeści noża, a lewą na mym ramieniu i rzekł: 

– Sir, tam stoi wasz koń. Wgramolcie się na niego i zabierajcie się stąd czym prędzej, jeśli 
nie chcecie, żeby się wam zakradło pomiędzy żebra kilka cali ostrego, zimnego żelaza. Nie 
można przy was słowa powiedzieć ani ręką ruszyć, żeby się cały świat o tym nie dowiedział. 
Niech was diabeł porwie jeden z drugim! Drałujcie sobie stąd czym prędzej! 
Mały człowieczek sięgał mi zaledwie do ramienia, a mimo to groził mi nie na żarty. Bawiło mnie to oczywiście w duszy, choć tego po sobie nie okazywałem. 

– Zapewniam was, że tylko dobrze o was napiszę! – rzekłem. 
– Wynoście się! Powiedziałem i tak być musi! 
– To dam wam słowo, że nic o was nie napiszę! 
– To nic nie znaczy! Kto pisze książki dla drugich, to wariat, a wariat nigdy nie dotrzymuje 
słowa. A wiec wynoś się precz, człowiecze, bo mnie żółć zaleje i spowoduje coś, co może być 
dla was niemiłe! 
– Co takiego? 
– Zaraz zobaczycie!
Spojrzałem z uśmiechem w jego płonące gniewem oczy i powiedziałem spokojnie:
– No, to pokażcie 
– A więc patrzcie! Jak wam się podoba ta klinga? 
– Wcale, wcale! Zaraz wam tego dowiodę! 
W jednej chwili pochwyciłem go i wykręciłem mu ręce w tył. Moją lewą rękę wsunąłem 
między jego grzbiet a dłonie I przycisnąłem je do siebie mocno, prawą zaś ująłem go w przegubach tak silnie, że wypuścił nóż z ręki. Ten niespodziewany napad tak stropił małego człowieczka, że zanim zdołał wykonać jakikolwiek ruch oporu, związałem mu ręce na plecach 
rzemieniem od worka z kulami. 

– Niech to wszyscy diabli! – zawołał. – A wam co znowu? Co chcecie ze mną zrobić, na 
przykład? 
– Halo, master! Zapanujcie nad swoim głosem i ryczcie cokolwiek ciszej! – odpowiedziałem mu podobnie jak on mnie poprzednio. – Na tej starej łące nigdy się nie wie, czy tu lub 
ówdzie nie tkwią jakieś uszy, które nie powinny nic słyszeć. 
Puściłem go i szybkim ruchem pochwyciłem jego nóż i strze1bę, które odłożył podczas badania poległych Indian. Mały myśliwy próbował uwolnić sobie ręce, z wysiłku krew nawet 
nabiegła mu do twarzy, lecz nie udało mu się rozerwać rzemienia. 

– Dajcie spokój, master! – poradziłem mu. – Będziecie skrępowani, dopóki ja zechcę! 
Chciałem wam tylko pokazać, że pismak zwykł tak przemawiać do ludzi, jak on do niego. 
Dobyliście na mnie noża, chociaż ja was nie obraziłem ani nie uczyniłem wam nic złego, 
podlegacie więc według prawa sawannów takiej karze, jaka mi się spodoba. Nikt mnie za to 
nie zgani, jeśli teraz to ostre, zimne że1azo zakradnie się wam między zebra, zamiast mnie, 
jakeście to przedtem chcieli zrobić. 
Pchnijcie – odrzekł ponuro. – Najlepiej będzie, jeśli ze mną skończycie, gdyż pozwolić się 
jednemu człowiekowi – oko w oko, w biały dzień – pokonać i związać nie naruszywszy mu 
włosa na głowie, to hańba, której nie przeżyje Sans-ear2. 

– Sans-ear! Wy jesteście Sans-ear?! – zawołałem. 
Słyszałem wiele, bardzo wiele o tym słynnym westmanie, którego nikt jeszcze nie widział 
w niczyim towarzystwie, ponieważ nie uznawał nikogo za godnego bliższej znajomości ze 
sobą. Przed wieIu laty musiał zostawić u Nawajów uszy, dlatego nosił to szczególne przezwi

2 s a n s (franc.) – bez; e a r (ang.) – ucho 

8



sko ,,Bezuchy”, złożone z wyrazów pochodzących z dwóch języków. Pod tym nazwiskiem 
znano go jak sawanny długie i szerokie, a nawet i dalej. 

Westman nie odpowiedział na moje pytanie. Dopiero gdy je powtórzyłem, odrzekł: 

– Moje nazwisko nic was nie obchodzi! Jeśli jest złe, to nie warto go było podawać, a jeśli 
dobre, to należało je uchronić od obecnej hańby! 
Przystąpiłem doń I rozwiązałem mu ręce. 

– Macie tu swoją strzelbę i nóż. Jesteście wolni. Możecie odejść, gdzie wam się podoba! 
– Nie róbcie głupich żartów! Czy mogę tu zostawić hańbę klęski poniesionej z rąk greenhorna? Żeby to był chociaż jakiś setny chłop, jak Winnetou, długi Haller lub sławni tropiciele, 
jak Old Firehand czy Old Shatterhand, wtedy, no wtedy... 
Żal mi się zrobiło starego. Mój cios trafił go w samo serce. Było mi jednak przyjemnie, że 
mogę go pocieszyć, szczególnie teraz, kiedy wymienił swoje przezwisko, które cieszyło się 
dobrą sławą zarówno przy obozowych ogniskach białych, jak i w wigwamach Indian. 

– Greenhorna? Czy naprawdę sądzicie, że nowicjusz potrafiłby wypłatać takiego figla 
wam, dzielnemu Sans-earowi? 
– A któż wy jesteście? Wyglądacie tak, jak gdybyście wyszli prosto od krawca, a broń wasza jest pięknie wyczyszczona, niczym na maskaradę. 
– Ale dobra! Możecie się zaraz przekonać! Uważajcie dobrze! 
Podniosłem z ziemi kamień wielkości dwudolarówki, wyrzuciłem wysoko w powietrze, 
złożyłem się szybko i trafiłem go w chwili, w której siła rzutu i siła przyciągania ziemi pozwoliły mu osiągnąć największą wysokość. 

Zdawało się, że kamień zawisł w powietrzu, a kula pchnęła go jeszcze wyżej. 

Setki razy ćwiczyłem się dawniej w takim strzelaniu, zanim mi się to udało. Nie była to 
zresztą nadzwyczajna sztuka. Ale mały westman spojrzał na mnie z wyrazem zdumienia w 
oczach. 

– Wielkie nieba! To był strzał! Czy to się wam zawsze udaje? 
– Dziewiętnaście razy na dwadzieścia. 
– No, to ze świecą szukać takiego strzelca! Jak brzmi, na przykład, wasze nazwisko? 
– Old Shatterhand. 
– Nie może być! Old Shatterhand musi być o wiele, wiele starszy, bo inaczej nie nazywano 
by go Starym Shatterhandem. 
– Zapominacie, że słowa old używa się często nie tylko dla oznaczania wieku. 
– To słuszne! Ale, hm! Nie weźcie mi tego za złe, sir! Old Shatterhand leżał raz pod burym 
niedźwiedziem, który go zaskoczył we śnie i zdarł mu skórę z pleców aż po żebra. Zraniony 
westman przylepił sobie potem szczęśliwie kawał rumsztyku, ale blizna z pewnością będzie 
widoczna, na przykład! 
Na to rozpiąłem bluzę myśliwską i znajdującą się pod nią białą koszulę ze skóry jelenia. 

– Popatrzcie! 
– Do stu piorunów? A to was ładnie urządził! Było wam pewnie widać wszystkie sześćdziesiąt osiem żeber. 
– Prawie. Stało się to nad rzeką Red River. Leżałem z tą okropną raną przez dwa tygodnie 
nad rzeką obok niedźwiedzia, zdany tylko na siebie samego, dopóki nie znalazł mnie wódz 
Apaczów, Winnetou, którego imię wypowiedzieliście przed chwilą. 
– W takim razie jesteście jednak Old Shatterhand! Hm, posłuchajcie: czy sądzicie, że ja, na 
przykład, jestem okropnym głupcem? 
– Nie, tak nie sądzę. Popełniliście tylko błąd biorąc mnie za greenhorna, i nic więcej. Ze 
strony nowicjusza nie spodziewaliście się takiego ataku. Sans-eara można zwyciężyć tylko 
zaskoczeniem. 
9



– Oho! Wy nie potrzebowaliście stosować zaskoczenia, bo niewielu zapewne ludzi posiada 
taką bawolą siłę jak wy. Zresztą dać się przez was zaskoczyć nie jest hańbą. Moje imię i nazwisko brzmi właściwie Sam Hawerfield. Jeżeli chcecie mi zrobić przyjemność, to mówcie 
mi: Sam! 
– A wy mnie Charley, jak mówią wszyscy moi przyjaciele. Oto moja ręka! 
– Zgoda, niech tak będzie, sir! Stary Sam nie ściska od razu palców pierwszemu lepszemu, 
ale wam podaję rękę natychmiast. Proszę was tylko, nie zgniećcie mi jej na pudding. Potrzebuję jej jeszcze nadal. 
– Bez obawy, Samie! Ta ręka niejedną mi jeszcze wyświadczy przysługę, tak samo jak i 
moja gotowa jest wam zawsze służyć. Ale teraz wolno mi chyba będzie zapytać powtórnie: 
skąd i dokąd? 
– Przybywam po trosze z Kanady, gdzie dotrzymywałem towarzystwa drwalom, a chcę teraz, na przykład, udać się do Teksasu i do Meksyku, gdzie podobno tak dużo jest łotrów, że aż 
serce się śmieje na myśl o kulach i pchnięciach nożem, jakie tam można otrzymać. 
– Moja droga także tam prowadzi. Jadę właśnie do Teksasu i do Kalifornii i wszystko mi 
jedno, czy zboczę nieco przez Meksyk. Mogę się do was przyłączyć? 
– Dziwne pytaniel Naturalnie! Byliście już przecież na Południu, a takiego towarzysza mi 
właśnie potrzeba. Ale powiedzcie mi bez żartów: czy rzeczywiście piszecie książki? 
– Tak. 
– Hm! Skoro to robi Old Shatterhand, to niewątpliwie jest to coś innego, aniżeli sobie myślałem. Powiem wam jednak, że wolę wpaść niespodzianie w jamę niedźwiedzia aniżeli wepchnąć pióro w atrament. Przez całe życie nie zdołałbym sklecić nawet i jednego słowa. A 
teraz powiedzcie mi, skąd się tu biorą Indianie! To na pewno Ogellallajowie, przed którymi 
trzeba się mieć na baczności. 
Opowiedziałem mu, co o tym słyszałem. 

– Hm! – mruknął Sam. – Wobec tego nie jest wskazane zatrzymywać się tu długo. Natknąłem się wczoraj na trop, przed którym trzeba mieć respekt. Naliczyłem co najmniej sześćdziesiąt koni. Ci czterej musieli należeć do tego oddziału i byli pewno wysłani na zwiady. 
Czyście już kiedyś tu byli? 
– Nie. 
– Mniej więcej dwadzieścia mil na zachód stąd preria staje się zupełnie równa, a jeszcze 
dziesięć mil dalej jest woda, dokąd zapewne jechali Indianie, aby napoić tam konie. Zejdziemy im chyba z drogi i skierujemy się wprost na południe, chociaż tam natrafimy na wodę dopiero jutro pod wieczór. Jeśli wyruszymy natychmiast, dotrzemy jeszcze dzisiaj przed nocą do 
kolei biegnącej ze Stanów do krajów zachodnich, a jeżeli przybędziemy we właściwym czasie, spotka nas przyjemność zobaczenia, na przykład, pociągu, który będzie koło nas przejeżdżał. 
– Jestem gotów do drogi. Ale co zrobimy z trupami? 
– Co zrobimy? Nic. Zostawimy je tutaj, tylko najpierw zabiorę im uszy. 
– Musimy je zakopać, gdyż mogą zdradzić naszą obecność. 
– Niech je znajdą, Charley. Tego właśnie chcę.
Sam zaniósł zwłoki Indian na grzbiet wzniesienia i poukładał je obok siebie.
– Tak, Charleyl Zobaczą trupy i dowiedzą się, że był tu Sans-ear. Nie uwierzylibyście, jakie to nędzne uczucie, kiedy człowiek chce w zimie zmarznąć w uszy, a nie ma ich. Byłem raz 
o tyle niezręczny, że dałem się złapać czerwonoskórym. Kilku z nich zabiłem, a jednemu obciąłem tylko ucho nie trafiwszy go dobrze tomahawkiem. Dla szyderstwa obcięli mi za to 
uszy, odkładając moją śmierć na później. Uszu mnie wprawdzie pozbawili, lecz życia nie, bo 
Sam Hawerfield zabrał nogi za pas i zwiał niespodziewanie. Ale za moich dwoje uszu... no... 
policzcie tu! 
10



Podniósł strzelbę i pokazał na niej nacięcia. Każde z nich kosztowało życie Indianina. Teraz wyciął cztery nowe kreski i mówił dalej: 

– To sami czerwonoskórzy. Tu na górze jest osiem karbów dla białych, którzy zasmakowali moich kul. Za co, o tym wam kiedyś opowiem. Szukam jeszcze dwóch, ojca i syna, największych łotrów na tym świecie. Gdy ich odnajdę, zadanie mojego życia będzie spełnione. 
Oczy jego zabłysły naraz wilgocią, a ogorzała twarz nabrała wyrazu rzewności, wzruszenia 
i miłości. Domyśliłem się, że serce starego myśliwca upomniało się także niegdyś o swoje 
prawa. Może jego, tak samo jak wielu innych, rzucił w objęcia dzikiej pustyni jakiś ból albo 
pragnienie zemsty. 

Sam nabił na nowo strzelbę. Był to jeden z owych strasznych samopałów, jakie się nierzadko spotyka na prerii. Kolba straciła już swoją pierwotną formę. Karb siedział przy karbie, 
nacięcie przy nacięciu, a każde przypominało o śmierci jednego wroga. Lufa pokryta grubą 
rdzą wyglądała, jak gdyby się wyciągnęła. Nikt obcy nie potrafiłby strzelać z niej nawet znośnie. Natomiast w ręku właściciela strzelba taka nie chybia. Przywykły do niej przez całe życie, zna on wszystkie jej zalety i wady i gdy w nią wpuści kulę na proch, można się założyć o 
życie, że dosięgnie swego celu. 

– Tony! – zawołał Bezuchy. 
Klacz pasła się dotychczas w pobliżu. Na zawołanie przybiegła i stanęła przy swym panu 
tak wygodnie, że wystarczyło mu tylko rękę wyciągnąć, aby wskoczyć na siodło. 

– Samie, toż wy macie znakomitego konia! Na pierwszy rzut oka nikt by dolara za niego 
nie ofiarował, ale przyjrzawszy się jednak, każdy pozna, że nie oddalibyście go za tysiąc suwerenów3. 
– Tysiąc? Pshaw! Powiedzcie: milion! Znam w Górach Skalistych miejsca, skąd mógłbym 
wybierać pieniądze łopatami i jeśli kiedyś spotkam człowieka, który zasłuży na to, żeby go 
Sam Hawerfield całym sercem umiłował, to pokażę mu te miejsca. Nie potrzebuję więc oddawać mojej Tony za pieniądze. Powiem wam tylko tyle, Charley: ten, którego teraz nazywają 
Sans-ear, był niegdyś całkiem inny, pełen szczęścia i radości życia, jak dzień jest pełen światła, a morze pełne wody. Był młodym farmerem i miał żonę, za którą byłby tysiąc razy życie 
oddał w ofierze, i dziecko, które przedstawiało dlań wartość dziesięciu tysięcy istnień. Tę żonę przywiózł do domu na swej najlepszej klaczy, zwanej Tony. Kiedy później klacz urodziła 
źrebię, zdrowe, żwawe i rozumne jak rzadko, czemu nie miało się ono także nazywać Tony 
jak jego matka? Czy nie mówię słusznie? 
– Oczywiście – odrzekłem głęboko wzruszony dziecięcą naiwnością, która ujawniała się 
teraz niespodziewanie spod zewnętrznej skorupy szorstkości Sans-eara. 
– Well! Potem przyszło owych dziesięciu, o których wam przedtem wspomniałem. Była to 
zgraja bandytów, którzy wtenczas grasowali po okolicy. Spalili moją farmę, zabili mi żonę i 
dziecko, zastrzelili klacz, której nie mogli użyć, ponieważ nie chciała nosić na sobie obcego. 
Tylko źrebię uniknęło śmierci dlatego, że wybiegło przypadkowo w pole. Powróciwszy z polowania, zastałem to zwierzę jako jedynego świadka mojego dawnego szczęścia. Cóż wam 
więcej powiem? Ośmiu z tych łajdaków padło z mojej ręki i od kul tej oto strzelby. Dwaj, 
którzy uszli z życiem, będą także moi, gdyż człowiek, na którego trop raz wejdzie Sans-ear, 
nie umknie mu, choćby nawet biegł aż do Mongołów. W tym właśnie celu udaję się do Meksyku i Teksasu. Z młodego i żwawego farmera zrobił się siwy wędrownik, który przebiega 
lasy i prerie myśląc tylko o krwi i zemście, źrebię zaś zmieniło się w istotę podobniejszą do 
kozła niż do dobrego konia. Lecz oboje są jeszcze dzielni i wytrzymają razem niejedną przygodę, dopóki nie świśnie celna strzała lub kula, dopóki nie przetnie powietrza tomahawk, któ
3 s u w e r e n – tu: złota moneta angielska o wartości l funta szterlinga 

11



ry skróci życie jednemu z nich. Kto zaś pozostanie – człowiek czy zwierzę – zginie sam ze 
zmartwienia i tęsknoty. 

Sans-ear przesunął dłonią po oczach, a potem skoczył na siodło i dodał: 

– Tyle o dawnych dziejach, Charley! Jesteście pierwszym, któremu je opowiadam, chociaż 
was widzę po raz pierwszy, i będziecie prawdopodobnie ostatnim. Słyszeliście zapewne o 
mnie już często, a mnie także nieraz obiło się o uszy wasze nazwisko, ilekroć przyszło mi na 
myśl przysiąść się do jakichś ludzi przy ognisku. Dlatego chciałem wam okazać, że nie uważam was za obcego. A teraz zróbcie mi tę przyjemność i zapomnijcie o tym, że się wam pozwoliłem zaskoczyć! Będę się starał udowodnić, że stary Hawerfield potrafi zawsze uczynić 
to, co do niego należy. 
Tymczasem i ja odwiązałem mego mustanga i wsiadłem nań. Sans-ear powiedział przedtem, że pojedziemy na południe, tymczasem ruszył prosto na zachód. Nie pytałem go o nic, 
gdyż z pewnością dobrze wszystko obmyślił. Nie powiedziałem również nic na to, że zabrał 
ze sobą włócznie czterech Indian. Przypominał mi żywo starego Sama Hawkensa, tym bardziej że obaj nosili to samo imię. 

Przebyliśmy już dość dużą przestrzeń, nie zamieniwszy ze sobą ani słowa, kiedy nagle 
mały westman zatrzymał swego konia, zsiadł i wetknął jedną włócznię na szczycie pagórka, 
zapewne w tym celu, aby zostawić Indianom drogowskazy, które by ich zaprowadziły do zabitych, oraz by im pokazać, że zemsta Sans-eara porwała znowu cztery ofiary. Następnie wyjął z torby przy siodle osiem grubych szmat, z których cztery dał mnie. 

– Charley, zsiądźcie tutaj i owińcie tym kopyta waszego mustanga! Na tego rodzaju gruncie nie pozostawią śladów, a czerwonoskórym będzie się zdawało, że odlecieliśmy drogą powietrzną. Teraz skierujecie się wprost na południe, dopóki nie dostaniecie się do kolei, gdzie 
na mnie zaczekacie. Ja zatknę jeszcze te trzy włócznie, a potem wrócę, na przykład, do was. 
Spotkamy się na pewno, a gdybyśmy się rozminęli o jakiś kawałek drogi, to sygnałem będzie 
w dzień krzyk sępa, nocą zaś wycie kujota. 
W pięć minut potem straciliśmy siebie z oczu. Jechałem we wskazanym mi kierunku pogrążony w cichej zadumie. Owinięcie kopyt przeszkadzało koniowi w biegu, dlatego po przebyciu pięciu mil zsiadłem i zdjąłem mu szmaty, tym bardziej że chodziło tylko o ukrycie naszych śladów w pobliżu wbitych włóczni. Teraz mustang mógł biec prędzej. Preria stawała się 
coraz równiejsza, a tu i ówdzie zaczęły się na niej pojawiać małe krzaki leszczyny i dzikiej 
czereśni. Słońce stało jeszcze nad zachodnim nieboskłonem, kiedy na południu ujrzałem prostą linię, ciągnącą się ze wschodu na zachód. 

Czyżby to był tor kolei, o której wspomniał Sans-ear? Chyba tak. 

Skierowałem się tam i nie omyliłem się. Wkrótce zobaczyłem przed sobą nasyp, który dosięgał wzrostu człowieka, a na nim szyny. 

Opanowało mnie szczególne uczucie: niejasne, a mimo to zrozumiałe. Oto znów po długim 
okresie czasu zetknąłem się z cywilizacją. Wystarczyło zaczekać na pociąg, dać ręką znak, 
wsiąść do wagonu i pojechać na wschód lub na zachód... 

Przywiązawszy konia lassem do palika, zacząłem szukać w zaroślach suchego drzewa na 
ognisko. Na zboczu nasypu rósł krzak. Schyliłem się ku niemu, aby podnieść trochę gałęzi, i 
ku memu zdumieniu spostrzegłem na ziemi – młot. Leżał on tam niewątpliwie od niedawna, 
gdyż sam tłuczek błyszczał jasno, a na bokach i okuciu rączki nie było ani śladu rdzy, która 
musiałaby je pokryć, gdyby choć przez kilka dni był wystawiony na działanie rosy nocnej. To 
wszystko dowodziło, że tego dnia lub najdalej poprzedniego byli w tym miejscu jacyś ludzie. 

Zbadałem najpierw zwróconą do mnie stronę nasypu, lecz nie znalazłem nic szczególnego. 
Następnie wydostałem się na wierzch nasypu i szukałem znowu przez jakiś czas – również 
bezskutecznie. Wtem zauważyłem kępkę wonnej, odznaczającej się krótkimi źdźbłami trawy, 
która zwróciła moją uwagę dlatego, że w tych stronach rzadko spotyka się taką trawę. Na niej 

12



wyciśnięty był świeży jeszcze ślad stopy ludzkiej, pozostawiony najwyżej przed dwiema godzinami. Źdźbła, przygięte brzegiem podeszwy, już się podniosły, ale na wewnętrznej części 
odcisku widać było dokładnie szerokość pięty i palców. Ślad pochodził od mokasynu. Czyżby 
w pobliżu byli Indianie? Na co wskazywałby w takim razie młot? Ale czyż biali nie noszą 
także często indiańskich mokasynów? Czy nie mógł to być dróżnik kolejowy, który używał 
tego wygodnego obuwia? Takie pytania nasunęły mi się zaraz do głowy. Mimo to zdawało mi 
się, że nie powinienem zadowalać się żadnym domysłem. Trzeba było zyskać pewność. 

Co prawda, badanie nasypu było rzeczą wysoce niebezpieczną. Po obu stronach za każdym 
krzakiem mógł się znajdować zaczajony nieprzyjaciel, a z wierzchu nasypu widać mnie było 
na dużą odległość. W innych warunkach ten młot nie zaniepokoiłby mnie tak bardzo, a byłbym też bezzwłocznie zaczął badania. Teraz jednak, wiedząc, że Ogellallajowie grasują w 
tych stronach, musiałem zważać na najmniejszą drobnostkę. Przewiesiłem rusznicę przez plecy i wziąłem w rękę tylko rewolwer. Skradając się od krzaka do krzaka, przesunąłem się po 
dość dużej przestrzeni, lecz bez żadnego wyniku. Powróciłem drugą stroną – także na próżno. 
Badanie to przeprowadziłem na zachód od miejsca, na którym pasł się mój koń. Potem ruszyłem na wschód, z początku także bez skutku. Wobec tego postanowiłem się przedostać przez 
nasyp i szybko przeczołgałem się w poprzek toru. Wtem wydało mi się, że słyszę pewien 
szczególny szmer, taki jaki powstaje wówczas, gdy się sypie piasek. Zwróciło też moją uwagę 
to, że piasek tworzył tutaj kolistą powierzchnię; wyglądał tak, jakby go ktoś rozsypał naumyślnie. Zacząłem skwapliwie grzebać palcami. Wnet z przerażeniem spostrzegłem, że ręka 
zabarwiła mi się krwawo, a piasek był także czerwony i wilgotny. Leżąc na ziemi zbadałem 
wszystko dokładniej i przekonałem się, że zasypano tu piaskiem dużą i głęboką kałużę krwi. 

Domyśliłem się, że popełniono morderstwo, krwi zwierzęcej bowiem nie starano by się tak 
starannie ukryć. Na górze śladów nie było, gdyż na twardym gruncie nie pozostawały odciski, 
kiedy jednak rzuciłem okiem na drugą stronę, porosłą trawą bawolą, zauważyłem kilka śladów nóg ludzkich oraz dwa długie pasy, jak gdyby ciągnięto człowieka, którego nogi wlokły 
się po ziemi. 

W tym miejscu było nader niebezpiecznie przechodzić z jednej strony nasypu na drugą. 
Krew nie wsiąkła jeszcze zupełnie w ziemię, a ślady były tak świeże i dobrze zachowane, że 
prawdopodobnie morderstwo zostało popełnione niedawno, a mordercy musieli znajdować się 
jeszcze w pobliżu. Dlatego zsunąłem się z nasypu, cofnąłem się o znaczną przestrzeń i dopiero tam przeczołgałem się przez nasyp na drugą stronę ku wschodowi. 

Odbyło się to bardzo powoli, gdyż przy wszelkich ruchach i pozycjach ciała musiałem zastosować całą przebiegłość i zręczność, aby się nie dać zaskoczyć, gdyby niebezpieczeństwo 
było blisko. Szczęściem rosły tu gęsto krzaki, a chociaż musiałem ukrywać się starannie za 
każdym z nich i badać dokładnie wzrokiem następny, zanim się odważyłem przebiec dzielącą 
je przestrzeń, dostałem się przecież bez wypadku poniżej miejsca, gdzie przedtem zauważyłem krew na nasypie. 

Naprzeciwko czereśni, pod którymi leżałem zaczajony, rósł krzak oddalony od nich o 
osiem metrów. Jakkolwiek czereśniowe zarośla przeszkadzały mi w swobodnej obserwacji, i 
pomimo iż ów krzak był bardzo gęsty, wydało mi się, że widzę pod nim coś, co przypominało 
kształtem ciało ludzkie. Przedmiot ten bowiem, starannie czymś okryty, tworzył ciemną masę, 
odbijającą od otaczających go krzaków, przez które dostawało się światło, i miał długość ciała 
ludzkiego, Czy porzucono tam zamordowanego, czy też był to może jeden z morderców? Postanowiłam odpowiedzieć sobie na to pytanie. 

Po cóż narażałem się na niebezpieczeństwo? Wszak mogłem zaczekać na Sama, a potem 
najspokojniej pojechać z nim dalej! Ale preriowy myśliwiec musi wiedzieć, jakiego wroga ma 
przed sobą, za sobą i obok siebie. Bada on sumiennie najdrobniejszą okoliczność, gdyż znajomość jej zwiększa jego własne bezpieczeństwo, choć nie przyszłoby to – być może – na 

13



myśl najbystrzejszemu nawet uczonemu i profesorowi. Myśliwiec preriowy wyciąga wnioski 
nawet z najmniej ważnych szczegółów, które dla człowieka niewtajemniczonego nie mają 
żadnego znaczenia. Kto inny śmiałby się nawet może z tych wniosków, tymczasem one często 
okazują się słuszne. I oto jednego dnia przebywa westman na swym mustangu czterdzieści i 
pięćdziesiąt mil angielskich, a w ciągu następnego posuwa się naprzód zaledwie o pół mili, 
ponieważ musi dobrze zbadać, czy może uczynić krok dalej. Jeśli zaś sam z takiej ostrożności 
nie korzysta, to może swoim doświadczeniem przysłużyć się innym, może im dobrze poradzić, ostrzec ich i udzielić potrzebnych wyjaśnień. Oprócz tego tkwi w każdym człowieku 
chęć upewnienia się, jakie niebezpieczeństwo mu zagraża, i chęć przeciwdziałania ze wszystkich sił wszelkiemu złu, pomijając już urok, jaki na każdą naturę wywiera śmiałe przedsięwzięcie. 

Wziąłem leżącą nie opodal gałąź, założyłem na nią kapelusz i wywołując naumyślnie szelest, wysunąłem ją z krzaka czereśni. Z przeciwnej strony musiało to wyglądać tak, jakby ktoś 
usiłował się przedrzeć przez krzak. Po tamtej stronie nic się jednak nie poruszyło. Albo nie 
było tam żadnego nieprzyjaciela, albo miałem do czynienia z kimś zbyt przebiegłym i doświadczonym na to, żeby się dać wziąć na taki fortel. 

Postanowiłem odważyć się na wszystko. Zsunąłem się z powrotem i skręciłem w bok. 
Dwoma skokami przebiegłem wolną przestrzeń i z nożem, gotowym do pchnięcia, wpadłem 
w zarośla. Pod połamanymi gałęziami leżał człowiek – wyczułem to od razu – ale był nieżywy. Podniosłem w górę gałęzie i ujrzałem zmienioną okropnie twarz. Był to biały, którego 
oskalpowano. W plecach tkwiło mu zaopatrzone w haczyki ostrze ułamanej strzały. Nie ulegało wątpliwości, że morderstwo popełnili Indianie znajdujący się na ścieżce wojennej. 
Świadczyły o tym owe zakrzywione haczyki. 

Czy oddalili się, czy też zatrzymali się jeszcze w pobliżu? Musiałem się o tym koniecznie 
dowiedzieć. Ślady ich widać było stąd wyraźnie – prowadziły z nasypu kolejowego na prerię. 
Poszedłem za tymi śladami od krzaka do krzaka, przygotowany na to, że w każdej chwili dostanę strzałę lub będę musiał użyć noża. Ślady świadczyły, że było to dwóch mężczyzn i 
dwóch młodzieńców. Podczas gdy ja posuwałem się naprzód tylko na końcach palców rąk i 
nóg, co wymaga wielkiej wprawy i niezwykłej siły, oni nie starali się ukryć swego tropu, jak 
gdyby czuli się tutaj zupełnie bezpiecznie. 

Wiatr wiał z południowego wschodu, a więc z tej strony, w którą zdążałem. Toteż nie przestraszyłem się zbytnio usłyszawszy parskanie konia, gdyż nie mógł mnie zwietrzyć. Poczołgałem się dalej i znalazłem się wreszcie u celu, to znaczy: zobaczyłem dość, aby się cofnąć. 
Przede mną stało w zaroślach sześćdziesiąt koni, z wyjątkiem dwóch wszystkie miały uprząż 
założoną na sposób indiański. Siodła były pozdejmowane, prawdopodobnie służyły w obozie 
za siedzenia lub poduszki pod głowę. Zwierząt strzegło tylko dwóch ludzi. Jeden z nich, młody jeszcze, miał na nogach buty z grubej skóry, które były prawdopodobnie własnością zamordowanego, znalazłem go bowiem prawie bez ubrania. Rzeczy jego rozdzielili mordercy 
pomiędzy siebie. Ten młodzik musiał zatem należeć do owych czterech ludzi, których trop 
przyprowadził mnie tutaj. 

Indianin obcuje często z białymi, którzy nie rozumieją jego mowy. Z tego powodu wyrobił 
się między czerwonoskórymi a ,,bladymi twarzami” język mimiczny, a każdy, kto wyrusza na 
Dziki Zachód, musi rozumieć jego znaki i ich znaczenie. Wobec żywości temperamentów i 
podniecających okoliczności często się tak dzieje, że ktoś posługując się mową wzmacnia ją 
mimo woli gestami, których znaczenie jest potwierdzeniem wypowiadanych słów. Obaj wartownicy mówili o czymś, co ich bardzo żywo interesowało, gdyż, sądząc, że nikt ich nie widzi, gestykulowali w sposób, który ściągnąłby na nich zapewne naganę starych, poważnych 
wojowników. Pokazywali na zachód i naśladowali gestami ogień i konia, co oznaczało lokomotywę, zwaną przez Indian koniem ognistym, uderzali łukami o ziemię, jak gdyby rąbali lub 

14



bili młotem, mierzyli jak podczas strzelania, wykonywali ruchy naśladujące pchnięcie nożem i 
rzut tomahawkiem. To mi wystarczyło, cofnąłem się więc niezwłocznie, starając się zatrzeć za 
sobą ślady. 

Z tego też powodu upłynęło wiele czasu, zanim dostałem się do swego konia. Znalazł on 
tymczasem towarzysza, gdyż obok pasła się klacz Sama, który leżał sobie wygodnie w krzakach i żuł potężny kęs suszonego mięsa. 

– Ilu ich jest, Charley? – zapytał mnie. 
– Kogo? 
– Indian. 
– A wy skąd o nich wiecie? 
– Stary Sans-ear wydaje się wam teraz greenhornem, jak wy jemu poprzednio. Mylicie się 
jednak grubo, hi, hi, hi! 
Był to półgłośny śmiech, świadczący o pewności siebie, Jaki już raz u niego słyszałem. 
Sans-ear śmiał się tak, ilekroć czuł swoją przewagę. Pod tym względem był także podobny do 
Sama Hawkensa, który również wybuchał takim śmiechem. 

– Pod jakim względem się mylę, Samie? 
– Czy trzeba wam to dopiero mówić? Co byście zrobili, gdybyście, przyszedłszy tutaj, 
znaleźli obok konia ten młot zamiast przyjaciela? 
– Zaczekałbym, dopóki by nie wrócił. 
– Naprawdę? Niechętnie bym w to uwierzył, na przykład. Nie było was, kiedy nadszedłem. 
Ponieważ mogło się wam stać coś złego, przeto puściłem się za wami. 
– Ja jednak mogłem zajmować się czymś, w czym wasza obecność tylko by mi przeszkodziła. Zresztą Old Shatterhand nie przedsiębierze niczego bez nieodzownej ostrożności. Jak 
daleko byliście za mną? 
– Najpierw tu, potem tam, z tej i z tamtej strony, a wreszcie koło tego biedaka, którego 
zdmuchnęli czerwonoskórzy. Mogłem się poruszać szybko, gdyż wiedziałem, że jesteście 
przede mną. Ujrzawszy zabitego, pomyślałem, że pewnie poszliście na zwiady, i wróciłem tu, 
gdzie, na przykład, czekałem na was spokojnie. A zatem ilu jest Indian? 
– Może sześćdziesięciu. 
– Popatrzcie! A więc to oddział, którego trop wczoraj widziałem. Czy są na ścieżce wojennej? 
– Tak. 
– Czy obóz założyli na krótko? 
– Pozdejmowali siodła. 
– Do pioruna! W takim razie postanowili pewnie coś tutaj zrobić. Czy nie zauważyliście 
niczego? 
– Chcą, jak mi się zdaje, wyrwać szyny, aby pociąg uległ katastrofie, a potem mają zamiar 
go ograbić. 
– Czyście zwariowali, Charley? To byłoby straszne niebezpieczeństwo dla kolejarzy razem 
z ich podróżnymi. Skądże wy o tym wiecie? 
– Podsłuchałem ich. 
– A rozumiecie narzecze Ogellallajów? 
– Tak, ale tym razem nie było to potrzebne, gdyż warta przy koniach rozmawiała wyraźną 
mimiką. 
– Taka mimika czasami zawodzi. Opiszcie mi ją. 
Uczyniłem to. Mały myśliwiec zerwał się z ziemi, lecz wnet pohamował się i usiadł z powrotem. 

– A więc zrozumieliście dobrze. Musimy wobec tego ruszyć na pomoc pociągowi. Nie 
wolno nam jednak zbytnio się śpieszyć, gdyż nad tak poważnymi rzeczami należy się spokoj
15



nie zastanowić i naradzić. A więc sześćdziesięciu? U mnie na kolbie zmieści się jeszcze najwyżej dziesięć karbów. Gdzie potem będę. nacinał? 

Pomimo poważnej sytuacji omal nie roześmiałem się głośno. Ten mały człowieczek miał 
przed sobą sześćdziesięciu Indian i zamiast się bać ich przewagi liczebnej, troszczył się o 
miejsce na nacięcia na swej kolbie. 

– Iluż zamierzacie położyć trupem? – spytałem. 
– Tego sam jeszcze nie wiem, na przykład, chyba najwyżej dwóch czy trzech, gdyż na widok dwudziestu lub trzydziestu białych reszta ucieknie. 
Sam brał więc w rachubę to samo, co ja: liczył, że przyłączy się do nas personel kolejowy i 
podróżni. 

– Najważniejsze – zauważyłem – żebyśmy odgadli, na który pociąg chcą napaść. Byłoby 
źle, gdybyśmy obrali fałszywy kierunek. 
– Z waszego sprawozdania wynika, że mają na myśli pociąg z Mountain, nadchodzący z 
zachodu i... to mnie dziwi. Pociąg ze wschodu wiezie zawsze więcej towarów i rzeczy przedstawiających wartość dla Indian. Nie pozostaje nam nic innego, jak rozdzielić się: jeden z nas 
pójdzie na wschód, a drugi na zachód. 
– Musimy to istotnie zrobić, jeśli nie uda nam się zdobyć pewności. Gdybyśmy tak mogli 
się dowiedzieć, skąd i kiedy przejeżdżają tędy pociągi! 
– Kto to może wiedzieć! Jak długo żyję, nie siedziałem jeszcze w tym, co się nazywa wagonem, gdzie człowiek ze strachu nie wie, jak nogi ułożyć. Ja lubię prerię i moją Tony. Czy 
nie spotkaliście jeszcze Indian przy robocie? 
– Nie. Widziałem tylko konie. Z tego wszystkiego należy jednak wnosić, że Indianie wiedzą, kiedy pociąg nadejdzie, i zdaje się, że nie zabiorą się do roboty przed nocą. Do zmroku 
brakuje jeszcze najwyżej pół godziny. Potem podkradniemy się do nich i zdobędziemy potrzebne nam wiadomości. 
– Well! Niech i tak będzie! 
– Ale w takim razie trzeba, żeby jeden z nas zajął stanowisko tu, na nasypie. Czerwonoskórym może strzelić do głowy, żeby zabrać się do rzeczy z drugiej strony. Sądzę jednak, że wyrwą szyny z naszej strony, ponieważ muszą urządzić miejsce ataku między pociągiem a sobą. 
– To niekoniecznie, Charley! Przypatrzcie się mojej Tony! Nie przywiązuję jej nigdy ani 
nie pętam, ale to sławnie mądre bydlę ma węch, któremu mogę zaufać. Czy widzieliście kiedy 
konia, który by nie parskał skoro zwietrzy nieprzyjaciela? 
– Nie. 
– No, to patrzcie na jedyny wyjątek pod tym względem, na moją Tony. Parskanie ostrzega 
wprawdzie pana, lecz równocześnie zdradza, gdzie jest jeździec i koń, oraz to, że jeździec 
został ostrzeżony. Toteż oduczyłem moją Tony parskania, a mądre zwierzę mnie pojęło. 
Puszczam ją zawsze wolno na paszę, a ona, skoro tylko zwietrzy nieprzyjaciela, przychodzi 
do mnie i trąca mnie pyskiem. 
– A jeśli nic nie zauważy? 
– Pshaw! Wiatr wieje prosto od Indian. Możecie mnie zastrzelić na miejscu, jeśli Tony nie 
wywęszy każdego czerwonoskórego na tysiąc kroków. Zresztą te draby mają oczy jak orły i 
mogą was zauważyć z daleka, nawet gdy się położycie na torze. Zostańcie więc spokojnie 
tutaj, Charley! 
– Dobrze. Zaufam raz waszej Tony tak samo jak wy. Znam ją dopiero od niedawna, ale 
przekonałem się już prawie, że ona nigdy nie zawodzi. 
Wyjąłem cygaro własnego wyrobu i zapaliłem. Sam rozwarł oczy, jak mógł najszerzej, 
potem usta, nozdrza zaś rozszerzyły mu się i wciągnęły pożądliwie woń ziela, a na twarzy 
jego odmalował się zachwyt. Westman nie często kosztuje dobrego tytoniu, a paleniu oddaje 
się zazwyczaj namiętnie. 

16



– Cudowne!... Charley!... Czy to być może, że macie cygara? 
– Oczywiście! Mam jeszcze tuzin. Chcecie zapalić! 
– Dawajcie! Jesteście zuch, dla którego należy mieć całą dynię4 szacunku! 
Zapalił podane mu cygaro, połknął indiańskim zwyczajem dym z kilku pociągnięć i wydmuchnął go potem z żołądka. Twarz miał przy tym tak rozanieloną, jakby się dostał do 
siódmego nieba Mahometa. 

– Precz z troskami! A to dopiero przyjemność! Czy mam zgadnąć, jaka to marka, Charley? 
– No, zgadnijcie. Jesteście znawcą? 
– Właśnie. 
– No? 
– Goosefoot z Wirginii lub Marylandu! 
– Nie. 
– Co! Wobec tego pomyliłem się pierwszy raz. To goosefoot, bo znam ten smak i ten zapach. 
– Nie. 
– W takim razie to brazylijskie legittimo. 
– Również nie. 
– Curassao z Bahii? 
– Znowu nie. 
– No, a cóż? 
– Przypatrzcie się cygaru.
Wyjąłem nowe cygaro, rozwinąłem je i podałem mu środek i liść do owijania.
– Czy zwariowaliście, Charley? Rujnujecie takie cygaro! Każdy traper ofiaruje wam za to, 
zwłaszcza gdy długo nie palił, pięć do ośmiu skórek bobrowychł 
– Za dwa lub trzy dni dostanę nowe. 
– Za trzy dni? Nowe? Skądże? 
– Z mojej fabryki. 
– Co? Wy macie fabrykę cygar? 
– Tak. 
– Gdzie? 
– Tam – rzekłem wskazując na mego mustanga. 
– Charley, proszę was, strójcie ze mnie żarty tylko wtedy, kiedy są coś warte, na przykład! 
– To nie żart, lecz prawda. 
– Gdybyście nie byli Old Shatterhandem, pomyślałbym naprawdę, że macie w głowie czegoś za dużo albo za mało! 
– Przypatrzcie się najpierw tytoniowi!
Sam Hawerfield zabrał się troskliwie do badania.
– Nie znam go, ale dobry, bardzo dobry. 
– Teraz pokażę wam moją fabrykę. Podszedłem do mustanga, rozluźniłem siodło i wydobyłem spod niego małą poduszkę, którą rozwinąłem. 
– Sięgnijcie tam!
Sam wyciągnął garść liści.
– Charley! Nie róbcie ze mnie błazna. To są przecież liście czereśni i lentysków! 
– Słusznie! Dodajcie do tego trochę dzikich konopi, a liść zewnętrzny pochodzi z rośliny, 
którą wy tu nazywacie verhally. Ta poduszka jest rzeczywiście moją fabryką tytoniu. Ilekroć 
znajdę jeden z gatunków tych liści, zbieram tyle, ile mi potrzeba, wkładam do poduszki i 
wsuwam ją pod siodło. Powstaje ciepło, liście zaczynają fermentować i oto cała moja sztuka. 
4 traperskie określenie na „bardzo wiele” 

17



– Trudno uwierzyć! 
– A jednak to prawda! Takie cygaro jest wprawdzie tylko nędzną namiastką i nawet palacz 
z podniebieniem jak skóra bawola pociągnie najwyżej raz i wyrzuci je potem, lecz pobiegajcie 
sobie parę lat po prerii i zapalcie potem coś takiego, a wyda wam się, że to goosefoot. Sprawdziliście to przecież na własnym przykladzie! 
– Charley, rośniecie w moich oczach! 
– Tylko nie zdradźcie tego, gdy znajdziecie się między ludźmi, którzy nie znają jeszcze 
Zachodu! Uważaliby was za Tunguza, Kirgiza lub Ostiaka z natartymi dziegciem i smołą narządami smaku i powonienia! 
– Tunguz czy Ostiak, wszystko mi jedno, jeśli tylko cygaro smakuje. Zresztą nie wiem nawet, gdzie można znaleźć ludzi tego rodzaju. 
Ujawnienie mej tajemnicy nie popsuło mu bynajmniej smaku, przeciwnie, wypalił cygaro 
do końca, a wyrzucił tylko mały niedopałek, którego nie mógł już utrzymać w ustach. 
Tymczasem słońce pochyliło się i zmrok już zaczął zapadać, a niebawem zrobiło się tak 
ciemno, że mogliśmy przystąpić do wykonania naszego zamiaru. 

– Czy teraz? – zapytał Sam. 
– Tak. 
– W jaki sposób? 
– Dojdziemy razem do koni czerwonoskórych, tam się rozdzielimy, zakradniemy się pod 
obóz, a potem znów się za nim spotkamy. 
– Dobrze, a gdyby nas coś zmusiło do ucieczki, gdybyśmy się nawzajem stracili z oczu, to 
zejdziemy się znów nad wodą prosto stąd na południe. Dziewiczy las, spływający z gór, wysuwa tam na prerię najdalszą swą odnogę. Dwie mile od końca odnogi, na południowym 
skraju puszczy jest coś w rodzaju preriowej zatoki, gdzie się łatwo odszukamy. 
– Dobrze! A więc naprzód!
Nie zdawało mi się prawdopodobnym, żeby nas miano rozdzielić, należało się jednak
przygotować na wszelki wypadek. 

Wyruszyliśmy w drogę. 

Było już tak ciemno, że mogliśmy bezpiecznie przejść wyprostowani przez tor. Potem skie

rowaliśmy się na lewo i poszliśmy wzdłuż nasypu, trzymając w ręku noże na wypadek spotkania z wrogiem. Na prerii oko przyzwyczaja się bardzo prędko do ciemności; poznalibyśmy 
każdego Indianina na odległość kilku kroków. Obok zwłok zabitego białego dostaliśmy się na 
miejsce, gdzie przedtem stały konie. Były tam jeszcze dotychczas. 

– Wy w prawo, a ja w lewo – szepnął Sam i odczołgał się cicho ode mnie. 
Okrążyłem łukiem konie i znalazłem się w miejscu wolnym od zarośli, gdzie leżały ciemne 
postacie Indian. Nie rozniecili ognia i zachowywali się tak cicho, że można było słyszeć szelest chrząszcza w trawie. Nieco opodal ujrzałem trzy postacie siedzące i zajęte rozmową. Zacząłem się skradać ku nim możliwie najostrożniej. 

Kiedy znalazłem się zaledwie o sześć kroków za nimi, w jednym z nich poznałem ku mojemu zdumieniu – białego. Co go łączyło z Indianami? Jeńcem ich nie był. To było jasne od 
razu. Może był to jeden z owych preriowych włóczęgów, którzy przystają bądź do czerwonoskórych, bądź do białych zależnie od tego, jak odpowiada to ich rozbójniczym zamiarom. 
Mógł to być także jeden z owych białych myśliwców, którzy dostawszy się do niewoli, ocalają 
swoje życie w ten sposób, że biorą sobie za żonę indiańską dziewczynę i należą polem do 
szczepu. Ale wówczas jego ubranie, które dobrze widziałem mimo ciemności, miałoby bardziej indiański krój. 

Dwaj pozostali byli wodzami, na co wskazywały pióra przymocowane do wysoko podniesionego węzła włosów. Zeszli się tu zatem wojownicy dwóch różnych plemion lub wsi. 

18



Wszyscy trzej siedzieli na skraju wolnego placu, tuż pod krzakiem, do którego się właśnie 
zbliżyłem, by podsłuchać choć kilka słów z ich rozmowy. Przysunąłem się do nich i położyłem się tak blisko, że mogłem ich prawie dosięgnąć ręką. 

W ich rozmowie nastąpiła widocznie przerwa. Milczeli przez kilka minut, po czym jeden z 
wodzów zapytał myśliwca żargonem składającym się ze słów angielskich i indiańskich, jakim 
się posługuje Indianin w stosunkach z białymi: 

– Czy mój biały brat wie, że właśnie tym najbliższym koniem ognistym nadejdzie mnóstwo 
złota? 
– Wiem o tym – odrzekł zapytany. 
– A kto mu to powiedział? 
– Jeden z ludzi mieszkających w stajni konia ognistego. 
– Czy złoto przywiozą z kraju Wajkurów5? 
– Tak. 
– I oddadzą ojcu bladych twarzy6, który z niego chce zrobić dolary? 
– Tak jest. 
– Ojciec bladych twarzy nie dostanie z tego złota nawet tyle, ile potrzeba na pół pensa! Czy 
dużo mężczyzn pojedzie na koniu ognistym? 
– Tego nie wiem, ale żeby ich było nawet jak najwięcej, mój czerwony brat i tak pobije ich 
wszystkich przy pomocy swoich dzielnych wojowników. 
– Wojownicy Ogellallajów przyniosą do domu dużo skalpów, a ich żony i córki zatańczą z 
radości. Czy jeźdźcy konia ognistego będą mieli ze sobą dużo rzeczy, które by się przydały 
czerwonym wojownikom? Ubrania, roń? 
– Wszystko to i wiele jeszcze innych rzeczy. Ale czy czerwoni wojownicy dadzą białemu 
bratu to, co mu przyrzekli? 
– Mój biały brat otrzyma całe złoto i srebro, które przywiezie koń ognisty. My się tego 
zrzekamy, bo w naszych górach jest więcej nuggetów, niż potrzebujemy. Ka-wo-mien, wódz 
Ogellallajów – wskazał przy tym ręką na siebie – poznał swego czasu rozumną i mężna bladą 
twarz, która powiedziała, że złoto jest to śmiercionośny pył, stworzony przez złego ducha 
ziemi po to, by czynić ludzi złodziejami i mordercami. 
– Ta blada twarz była strasznie głupia. Jak jej na imię? 
– To nie był wcale głupiec, lecz bardzo mądry, waleczny wojownik. Synowie Ogellallajów 
byli nad wodami Broad Fork, skąd chcieli przynieść skalpy kilku traperów, którzy na ich terytorium złowili mnóstwo bobrów. Między traperami znajdował się pewien biały, którego 
wszyscy uważali za głupca, ponieważ przybył tylko po to, aby zbierać chrząszcze i rośliny 
oraz przypatrzyć się sawannom. Ale w jego głowie mieszkała mądrość, a w jego ramieniu siła. 
Strzelba jego nigdy nie chybiała, a nóż jego nie obawiał się szarego niedźwiedzia z Gór Skalistych. Ów mądry biały chciał swoim braciom dać rozum przeciwko czerwonym mężom, lecz 
biali wyśmiali go. Dlatego zginęli wszyscy, a skalpy ich zdobią do dzisiaj wigwamy Ogellallajów. On nie opuścił swych białych braci w ich nieszczęściu i położył trupem wielu czerwonych mężów, którzy jednak, jako znacznie liczniejsi, powalili go, chociaż stał jak dąb leśny, 
druzgocący wszystko, gdy pada pod siekierą drwala. Pojmano go i zaprowadzono do wsi 
Ogellallajów. Nie zabito go tu jednak, ponieważ był odważnym wojownikiem i niejedna 
dziewczyna z czerwonego narodu pragnęła jako skwaw pójść do jego wigwamu. Największy 
wódz Ogellallajów, Ma-ti-ru, gotów był oddać mu swą córkę i jej wigwam, lecz on pogardził 
kwiatem prerii, porwał konia wodza, wykradł swoją broń, zabił kilku wojowników i umknął. 
– Kiedy się to stało? 
5 k r a j W a j k u r ó w (ind.) – Kalifornia
6 o j. c i e c b l a d y c h t w a r z y – prezydent StanówZjednoczonych


19



– Słońce zwyciężyło od tego czasu cztery zimy. 
– A jak się nazywał ten biały? 
– Pięść jego była jak łapa niedźwiedzia. Gołą ręką roztrzaskał wiele czaszek czerwonych 
mężów, a wiele także i białych, dlatego nazywali go biali myśliwi Old Shatterhand. 
Była to rzeczywiście jedna z moich dawniejszych przygód, o której przypomniał mi teraz 
Ka-wo-mien. Poznałem go dopiero w tej chwili, jak również siedzącego obok niego Ma-ti-ru, 
który mnie kiedyś wziął do niewoli. Opowiadający mówił prawdę, musiałem mu tylko w duchu zarzucić to, że o mojej osobie wyrażał się zbyt pochlebnie. 

– Old Shatterhand? Ja go znam! – odrzekł biały. – Znajdował się swojego czasu w kryjówce Old Firehanda, kiedy wraz z kilku dzielnymi towarzyszami napadłem na nich, aby im zabrać skórki wydr i bobrów. Umknąłem wówczas tylko z dwoma ludźmi, dlatego bardzo życzyłbym sobie spotkać się jeszcze z tym łotrem. Zwróciłbym mu kapitał z obfitym procentem! 
Tego również poznałem. Był to herszt bushheaderów7, którzy uderzyli na nas nad południowym Saskaczawanem, gdzie jednak dostali taką odprawę, że tylko trzech z nich z życiem 
uszło. Był to więc jeden z owych rozbójników preriowych, których należy się obawiać bardziej niż najdzikszych Indian. ponieważ łączą w sobie wady obu ras w zdwojonej mierze. Mati-ru, który milczał dotychczas, podniósł rękę i powiedział: 

– Biada mu, jeśli jeszcze raz wpadnie w ręce czerwonych mężów! Przywiążą go do pala, a 
Ma-ti-ru odejmie mu każdy mięsień od kości. On zabił wojowników Ogellallajów, porwał 
najlepszego konia wodzowi i odepchnął od siebie serce najpiękniejszej z córek sawannów! 
Gdyby ci trzej ludzie wiedzieli, że ten, przeciwko któremu miotali takie groźby, leżał za 
nimi zaledwie o kilka piędzi! 

– Czerwoni mężowie nie zobaczą go już nigdy, ponieważ wyjechał daleko za morze do 
kraju, gdzie słońce pali jak ogień, gdzie piasek jest większy niż na sawannach gdzie ryczy 
lew, a mężowie mogą mieć po kilka żon. 
Siedząc u ognisk obozowych, wspominałem nieraz przy sposobności, że zamierzam zwiedzić Saharę. Dokonałem tego i oto teraz podczas wyprawy na prerie dowiedziałem się ku 
mojemu zdumieniu, że wieści o tym dotarły aż do Indian. Tutaj, z nożem w ręku, udało mi się 
prędzej zostać znanym człowiekiem aniżeli w kraju za pomocą pióra. 

– On powróci – rzekł Ma-ti-ru. – Kto przesiąknął tchnieniem prerii, ten zatęskni do niej, 
dopóki Wielki Duch życia mu nie odbierze! 
Pod tym względem czerwony wódz miał słuszność. Jak góral tęskni na dolinach za górami, 
a żeglarz nie może rozstać się z morzem, tak samo dzieje się z każdym, kogo raz weźmie w 
swoje objęcia – preria. Nic więc dziwnego, że i ja na nią wróciłem. 

Wtem Ka-wo-mien wskazał na niebo. 

– Niech mój biały brat spojrzy na gwiazdy! Czas już udać się na drogę konia ognistego. 
Czy żelazne ręce, odebrane białemu słudze konia przez moich wojowników, są dość silne do 
przerwania jego drogi? 
To pytanie wyjaśniło mi, kim był zamordowany. Niewątpliwie był to dróżnik kolejowy, 
który dla zbadania toru szedł wzdłuż jego trasy z narzędziami, określonymi przez wodza jako 
,,żelazne ręce”. 

– Są silniejsze od rąk dwudziestu czerwonych mężów – odrzekł biały. 
– A czy mój biały brat umie się z nimi obchodzić? 
– Tak. Niechaj czerwoni bracia pójdą za mną! Za godzinę nadejdzie pociąg. Ale niechaj 
moi bracia zważą raz jeszcze, że wszystko złoto i srebro będzie należeć do mnie. 
7 b u s h h e a d e r (ang.) – bandyta, rozbójnik 

20



– Ma-ti-ru nigdy nie kłamie! – zapewnił dumnie wódz powstając z miejsca. – Złoto jest 
twoje, a wszystko inne wraz ze skalpami bladych twarzy stanie się własnością walecznych 
wojowników Ogellallajów. 
– A wy mi dacie muły, które poniosą moje złoto, i ludzi, pod których osłoną udam się nad 
Canadian. 
– Dostaniesz muły, a wojownicy Ogellallajów będą ci towarzyszyli aż do granic kraju Aztlan8. Jeśli zaś koń ognisty przywiezie dużo rzeczy, które spodobają się Ka-wo-mienowi i Mati-ru, to zaprowadzą cię oni jeszcze dalej – aż do miasta Aztlan, gdzie, jak mówiłeś, czeka na 
ciebie twój syn. 
Rzekłszy to wydał okrzyk, na który zerwali się Indianie. Wobec tego zacząłem się cofać. 
Niedaleko od miejsca, na którym leżałem, usłyszałem ledwo dosłyszalny szmer, jak gdyby 
lekki wiatr musnął trawę. 

– Samie! 
Tchnąłem raczej, aniżeli wymówiłem to słowo, mimo to uniosła się w odległości kilku 
kroków mała figurka mego towarzysza. Trwało to jednak tylko mgnienie oka, po czym równie 
cicho zabrzmiało: 

– Charley! Poczołgałem się do niego. 
– Coście widzieli? – zapytałem go. 
– Niewiele, Indian, podobnie jak i wy. 
– A słyszeliście? 
– Nic, ani słowa, a wy? 
– Bardzo wiele. Ale chodźcie! Oni wyruszą w każdym razie na zachód, musimy więc się 
spieszyć, żebyśmy się dostali na czas do naszych koni. 
Pomknąłem naprzód, a on za mną. Dotarłszy do toru kolejowego, przeszliśmy przez nasyp 
na drugą stronę, gdzie zatrzymaliśmy się na chwilę. 

– Samie, pójdźcie do koni i pojedźcie z pół mili wzdłuż toru, a tam zaczekajcie na mnie. 
Nie chciałbym opuścić Indian, dopóki nie zorientuję się dokładnie w sytuacji. 
– A czy nie mógłbym ja wziąć tego na siebie? Wyście już tyle wyszpiegowali, że muszę się 
wstydzić, iż nic nie zrobiłem. 
– To nie może być, Samie! Mój mustang was posłucha, a wasza Tony nie dałaby mi się ruszyć z miejsca. 
– W tym macie, na przykład, wielką słuszność, Charley. Postąpię zatem wedle waszej 
wskazówki. 
Po tych słowach poszedł wyprostowany swoją drogą, nie troszcząc się oczywiście w ciemności o ślady. Ledwie zniknął mi z oczu, ujrzałem, leżąc po tej stronie nasypu, Indian przemykających się szybko jeden po drugim. 

Udałem się za nimi w ten sposób, że posuwałem się ciągle równoległe z nimi. Niedaleko 
miejsca gdzie znalazłem młot. zatrzymali się i zaczęli piąć się na wał. Wtedy cofnąłem się w 
zarośla i wkrótce doszedł moich uszu odgłos uderzeń młota. Widocznie więc bushheader zabrał się na dobre do dzieła i zaczął odebranymi dróżnikowi narzędziami odrywać szyny od 
podkładów. 

Nadszedł już czas i dla mnie. Opuściłem przypuszczalny teren bitwy i pospieszyłem naprzód. W pięć minut potem dogoniłem Sama. 

– Pracują nad szynami? – spytał mnie. 
– Tak. 
– Słyszałem to. Jeśli się przyłoży ucho do szyny, słyszy się, na przykład, każde uderzenie 
młota. 
8 A z t l a n (ind.) – Meksyk 

21



– Teraz naprzód, Samie! Za trzy kwadranse nadejdzie pociąg, musimy się do niego dostać, 
zanim Indianie zdołają zobaczyć światła. 
– Słuchajcie, Charley, ja nie pójdę z wami! 
– Dlaczego? 
– Jeśli obaj opuścimy to miejsce, to za dużo cennego czasu stracimy na nowe zwiady. Jeśli 
zaś ja wrócę do Indian, żeby ich śledzić, to powiadomię was dokładnie o wszystkim, gdy do 
mnie wrócicie. 
– To prawda! A wasza Tony? 
– Zaczeka na mnie tutaj. 
– Dobrze! Wiem, że niczego nie popsujecie. 
– Możecie mi pod tym -względem zaufać. A więc wynoście się, Charley! Znajdziecie mnie 
potem tutaj. 
Dosiadłem konia i pojechałem naprzeciw pociągu tak szybko, jak na to pozwalała ciemność. Należało dotrzeć doń w takiej odległości, aby Indianie nie zauważyli, że się zatrzymał. 
Noc rozjaśniała się coraz bardziej. Wschodziły gwiazdy rzucając na prerię tyle łagodnego 
światła, że na kilka długości konia można było wszystko dokładnie rozróżnić. Z tego też powodu wzmagała się z każdym krokiem szybkość mojej jazdy, nie przerywanej żadną przeszkodą na przestrzeni może trzech mil angielskich. 

W tej odległości od Indian zatrzymałem się, zsiadłem z konia, przywiązałem go i spętałem 
mu przednie nogi, gdyż hałas, spowodowany przez zbliżający się pociąg, mógł go spłoszyć i 
skłonić do ucieczki. 

Następnie nazbierałem, ile tylko mogłem, zeschłej trawy i położyłem na nią trochę chrustu. 
Potem sporządziłem także pochodnię, przywiązawszy wiązkę trawy do kija, wyłamanego z 
zarośli. Tak przygotowany do zatrzymała pociągu, pościeliłem derkę na torze, usiadłem na 
niej i przykładałem co chwila ucho do szyn lub podnosiłem się, aby spoglądać w stronę, z 
której miał nadejść pociąg. 

Już może po dziesięciu minutach czekania usłyszałem lekki turkot, który wzmagał się z 
każdą sekundą, potem spostrzegłem w dali mały, jasny punkt, wychylający się spomiędzy 
gwiazd na widnokręgu. Nie mogła to być jednak gwiazda, gdyż punkt powiększał się uderzająco i zbliżał szybko. 

To nadchodził pociąg. 

Wkrótce światło rozdzieliło się na dwa punkty. Teraz należało wziąć się do dzieła. Zapaliłem prędko kupę chrustu, który buchnął od razu w górę tak wysokim płomieniem, że musiano 
ogień zobaczyć z pociągu. Turkot wzmagał się ciągle. Wkrótce zobaczyłem klin świetlny, 
wywołany przez obydwie latarnie, którym lokomotywa rozbijała ciemności. Za chwilę pociąg 
mógł przelecieć obok mnie. 

Wobec tego zapaliłem pochodnię i wywijając nią nad głową z całych sił, zacząłem biec na 
spotkanie pociągu. Maszynista poznał, że chcę pociąg zatrzymać, bo wkrótce zabrzmiały trzy 
przeraźliwe gwizdy jeden po drugim. W ślad za tym hamulce przywarły ze zgrzytem do kół, a 
powietrze napełnił rozdzierający uszy huk, turkot, syk i łoskot, po czym lokomotywa stanęła 
jak wryta tam, gdzie płonęło ognisko. Maszynista wychylił się ku mnie i zapytał: 

– Halo, człowieku! Co to za znaki? Czy chcecie wsiąść do pociągu? 
– Nie, sir. Ośmieliłbym się właśnie prosić was o coś przeciwnego. Wysiadajcie! 
– Ani myślę! 
– A jednak musicie to uczynić, gdyż na przedzie są Indianie, którzy zerwali szyny. 
– Co? Indianie? Tam do diabła! Czy mówicie prawdę, człowieku? 
– Nie mam powodu kłamać. 
– Co się stało? – spytał teraz także konduktor, który wysiadł i podszedł do mnie. 
– Podobno czerwonoskórzy są przed nami– odpowiedział mu maszynista. 
22



– Naprawdę? Czy widzieliście ich? 
– Widziałem i podsłuchałem. To Ogellallajowie. 
– To najgorsi ze wszystkich! Ilu ich było? 
– Około sześćdziesięciu. 
– A do kata! Już trzeci raz w tym roku te draby napadają na pociąg, ale my ich pięknie odeślemy do domu, Już dawno pragnę znaleźć sposobność, by dać im trochę po łapach. Jak daleko stąd się znajdują? 
– O jakieś trzy mile. 
– W takim razie zakryjcie światła, maszynisto! Te hultaje mają bystre oczy. Słuchajcie, 
master, jestem wam niewymownie wdzięczny za to, żeście nas ostrzegli. Jesteście z prerii, jak 
świadczy wasze ubranie? 
– Coś w tym rodzaju. Mam ze sobą jeszcze jednego towarzysza, który uważa na Indian, 
zanim my nie przybędziemy. 
– To rozumnie z waszej strony. Miejsca, ludzie! Nie grozi nam żadne nieszczęście, przeciwnie – zapowiada się nawet przyjemność. 
Z najbliższego wozu usłyszano naszą rozmowę i natychmiast pootwierano wszystkie 
drzwi. Podróżni powyskakiwali i cisnęli się, zasypując nas okrzykami i zapytaniami. Dopiero 
po napomnieniu konduktora zapanował jaki taki spokój, 

– Czy wieziecie złoto i srebro? – zapytałem konduktora. 
– Kto to powiedział? 
– Indianie. Dowodzi nimi biały bushheader, któremu czerwonoskórzy obiecali wszystek 
kruszec jako udział w zdobyczy, a resztę wraz ze skalpami mają wziąć sami. 
– Ach! Skąd ten łajdak mógł się dowiedzieć, jaki mamy ładunek? 
– Zdaje się, że od jakiegoś urzędnika, chociaż nie wiem, w jaki sposób. 
– Już my to z niego wydobędziemy, byleśmy go tylko dostali żywcem w swoje ręce, czego 
sobie bardzo życzę. Ale podajcie, master, swoje szanowne nazwisko, ażebyśmy wiedzieli, jak 
do was mówić. 
– Mój towarzysz nazywa się Sans-ear, a ja... 
– Sans-ear? Do stu piorunów, to tęgi zuch, który w tej sprawie potrafi zdziałać tyle, co tuzin innych! A wy? 
– Mnie na prerii nazywają Old Shatterhand. 
– Old Shatterhand, którego przed trzema miesiącami ścigało w Montanie przeszło stu 
Siuksów, który całą przestrzeń od Śnieżnej Góry aż do fortu Union po Yellow Stone przebiegł 
na nartach w przeciągu trzech dni? 
– Tak. 
– Sir, słyszałem o was niejedno i cieszę się, że was dzisiaj spotykam! Ale to szczególne! 
Czy nie ocaliliście już swego czasu pociągu, który chciał zniszczyć Paranoh, biały wódz Siuksów? 
– Ocaliłem rzeczywiście. Był ze mną wtedy Winnetou, wódz Apaczów – Indianin tak słynny, jak daleko sięga preria. Czas jednak, sir, coś postanowić. Indianie wiedzą dokładnie, kiedy 
pociąg ma nadejść, i mogliby się czegoś domyślić, gdybyśmy się dłużej ociągali. 
– Macie słuszność! Przede wszystkim więc trzeba wiedzieć, jakie zajmują stanowiska. Kto 
chce uderzyć na nieprzyjaciela, musi wiedzieć, co nieprzyjaciel przedsięwziął. 
– Mówicie jak wielki dowódca, sir. Niestety, nie mogę wam dać odpowiednich wyjaśnień. 
Chcąc was ostrzec, nie mogłem czekać, dopóki Indianie ustawia się do boju. O tym wszystkim 
dowiemy się od mego towarzysza. Prosząc was o to, żebyście coś postanowili, chciałem się 
tylko dowiedzieć, czy jesteście skłonni podjąć z nimi walkę, czy też nie. 
23



– Naturalnie, naturalnie, że ich zaatakuję – odrzekł skwapliwie. – Mam przecież obowiązek popsuć tym ludziom raz na zawsze apetyt na nasze towary. Wy i wasz towarzysz to za 
mało na sześćdziesięciu Indian, nie powinniście wcale puszczać się na... 
– Pshaw, sir! – wtrąciłem. – Co nam wolno, a czego nie wolno, to wiemy sami lepiej od 
innych. Sans-ear zdmuchnął dzisiaj rano w biały dzień czterech czerwonoskórych w przeciągu 
dwu minut, a ja powiadam, że bez waszej pomocy wyślemy kilka tuzinów Ogellallajów do 
wiecznych ostępów Wielkiego Ducha. Mniej tu chodzi o liczbę, a więcej o inne rzeczy, które 
trzeba mieć w pięści i w głowie. Jeśli z mego sztucera wystrzelę w ciemności dwadzieścia 
pięć razy bez nabijania, to Indianie nie będą wiedzieli, czy mają przeciwko sobie dwóch czy 
dwudziestu przeciwników. Słuchajcie, ludzie, którzy z was są uzbrojeni? 
Pytanie to było właściwie zbyteczne. Widziałem, że każdy z tych ludzi miał przy sobie coś 
na kształt strzelby, lecz konduktor zrobił taką minę, jak gdyby chciał objąć kierownictwo, a do 
tego nie mogłem dopuścić. Aby poprowadzić nocny atak na Indian, trzeba było umieć trochę 
więcej aniżeli to, co mógł umieć pracownik kolejowy, choćby nawet uchodził za nie wiem jak 
dzielnego i odważnego człowieka. Na moje pytanie odpowiedziano powszechnym: ,,Tak”, a 
konduktor dodał: 

– Mam między podróżnymi szesnastu robotników kolejowych, którzy umieją doskonale 
obchodzić się ze strzelbami i nożami, oraz dwudziestu żołnierzy jadących do fortu Palwieh i 
uzbrojonych w karabiny, rewolwery i noże. Oprócz tego jest tu jeszcze kilku dżentelmenów, 
którym będzie przyjemnie poskrobać trochę głębiej pod skórą poczciwych Indian. Hej, kto z 
nami, ludzie? 
Wszyscy bez wyjątku zgłosili swą gotowość do akcji, a chociaż niejednemu może brakowało odwagi, godził się mimo to na wszystko, żeby nie uchodzić za tchórza. Tacy ludzie jednak oczywiście nie na wiele by się przydali, dlatego wolałem ich zostawić. Toteż rzekłem: 

– Słuchajcie, panowie! Jesteście dzielnymi ludźmi, ale sami widzicie, że wszyscy pójść nie 
mogą. Jest tu kilka dam, których nie wypada zostawić bez opieki. Jeśli nawet zwyciężymy, o 
czym nie wątpię, to mogłoby się zdarzyć, że zbiegowie, spośród rozgromionych Indian, przechodząc tędy, rzuciliby się na opuszczony pociąg. Dlatego musimy zostawić kilku odważnych 
ludzi dla ochrony. Kto by się chciał podjąć tego zadania, niech wystąpi! 
Zgłosiło się ośmiu, którzy gotowi byli bronić pociągu z narażeniem własnego życia. Byli to 
mężowie trzech obecnych pań oraz pięciu podróżnych, którzy robili na mnie wrażenie, że daleko lepiej rozumieją się na cenach towarów żelaznych, wina, cygar i konopnego nasienia 
aniżeli na władaniu nożem. Pierwszym trudno było brać za złe ich postępowanie, bo mieli 
przede wszystkim obowiązki względem swoich żon. 

– Pociąg nie może się obejść bez obsługi! Kto tu zostanie? – zapytałem konduktora. 
– Maszynista z palaczem – brzmiała odpowiedź. – On też może objąć dowództwo nad tymi 
dzielnymi dżentelmenami. Ja pójdę oczywiście z wami i będę dowodził całym oddziałem. 
– Dobrze, sir! Byliście już pewnie nieraz na wyprawie przeciw Indianom? 
– Tu nie potrzeba żadnego przygotowania. Ci Yanbarikowie umieją tylko podstępem napadać na swych przeciwników. W otwartym i regularnym boju szukają zawsze ocalenia w 
ucieczce. Będziemy mieli łatwą robotę. 
– Wątpię, sir! To Ogellallajowie, najchciwsi krwi ze wszystkich Siuksów, a dowodzą nimi 
słynni wodzowie Ka-wo-mien i Ma-ti-ru. 
– Nie chcecie chyba napędzić mi strachu przed nimi? Jest nas tu przeszło czterdziestu 
mężczyzn, a sprawa bardzo prosta. Kazałem zasłonić światła, aby czerwonoskórzy nie zmiarkowali, że nas ostrzeżono. Teraz jednak zdejmiemy maski, a wy wsiądziecie na maszynę i 
każecie maszyniście dojechać tuż do uszkodzonych szyn. Tam zatrzymamy się, zeskoczymy i 
wpadniemy na tych opryszków tak, że ani jeden z nich nie ujdzie z życiem. Potem naprawimy 
tor i będziemy się starali nadrobić tę godzinę zwłoki. 
24



– Muszę przyznać, że okazujecie zdolności godne wcale dzielnego pułkownika konnicy, 
który nie zna większej przyjemności niż tratowanie nieprzyjaciela. Ale tu potrzeba innych 
warunków! Jeśli wykonacie rzeczywiście swój zamiar, to zapędzicie swoich czterdziestu ludzi 
na pewną śmierć, a ja ani myślę brać w tym udziału. 
– Co? Wy nie chcecie nam pomóc? Czy z tchórzostwa, czy też ze złości, że nie odegracie 
roli dowódcy? 
– Tchórzostwo? Pshaw! Jeśli naprawdę słyszeliście kiedy o mnie, to fakt, że wymawiacie 
takie słowa, jest z waszej strony dowodem całkowitego braku rozwagi. Old Shatterhand 
mógłby mieć ochotę udowodnienia wam pięścią na czaszce, że przynosi zaszczyt swojemu 
nazwisku. Co zaś do złości, to jest mi obojętne, do kogo będą należały skalpy i pociąg – do 
was czy do Indian. Ale do skóry na własnej głowie mam wyłączne prawo, postaram się też 
zachować ją jeszcze przez pewien czas. Dobranoc, moi panowie! 
Odwróciłem się, aby odejść, lecz konduktor ujął mnie za ramię. 

– Stop, master! Tak nie można! Ja objąłem tutaj naczelne dowództwo ł wymagam posłuszeństwa. Nie zostawię pociągu w takim oddaleniu od pola walki, gdyż odpowiadam za każdą 
stratę. Przeprowadzę więc mój uprzedni plan: wy poprowadzicie pociąg na miejsce, a my nie 
opuścimy wagonów, dopóki się tam nie dostaniemy. Dobry wódz musi uwzględnić każdą 
okoliczność, a więc i tę, że może przegrać bitwę, W takim wypadku wagony będą dla nas 
bezpiecznym schronieniem, skąd będziemy mogli się bronić, dopóki nie otrzymamy posiłków 
z następnego pociągu z zachodu lub wschodu. Nieprawdaż, moi panowie? 
Wszyscy przyznali mu słuszność. Nie było między nimi ani jednego westmana, a plan konduktora miał pozory praktyczności, które zrobiły na podróżnych dodatnie wrażenie. Zadowolony z tego wyniku, konduktor rzekł do mnie: 

– A zatem wsiadać, sir! 
– Bardzo pięknie! Wy rozkazujecie, ja słucham!
Jednym skokiem znalazłem się na mustangu, któremu podczas rozmowy rozpętałem nogi.
– O nie, kochasiu. Ja myślę o maszynie! 
– A ja o koniu, sir. Nasze zdania tu się właśnie rozchodzą. 
– Nakazuję wam zsiąść!
Pchnąłem konia ku niemu, pochyliłem się nad nim i odpowiedziałem:
– Człowieku, zdaje się, że nie zetknęliście się jeszcze nigdy z prawdziwym westmanem, bo 
w przeciwnym razie przemawialibyście do mnie innym tonem. Bądźcie tacy dobrzy i stańcie 
sami na lokomotywie! 
Pochwyciłem go prawą ręką za piersi i podrzuciłem w górę. Jednym silnym ściśnięciem 
kolan podpędziłem mustanga tuż pod maszynę, a w następnej chwili kolejowy strategik znalazł się w budce lokomotywy, ja zaś odjechałem galopem. 

Noc tymczasem tak pojaśniała od gwiazd, że zarośla nie przeszkadzały mi wcale w szybkiej jeździe. W niespełna pół godziny dotarłem do Sama. 

– No? – zapytał, gdy zsiadłem z konia. – Myślałem, że sprowadzicie tu ludzi!
Opowiedziałem mu, dlaczego się to nie stało.
– Postąpiliście słusznie, Charley, bardzo słusznie. Taki kolejarz patrzy na takich jak my z 
pogardą, ponieważ się, na przykład, trzy razy dziennie nie fryzujemy. Oni oczywiście swój 
plan wykonają, ale będą się mieli z pyszna. Hi, hi, hi! 
Śmiejąc się cicho, zrobił ręką ruch skalpowania i rzekł: 

– Ale nie słyszałem jeszcze od was, o czym dowiedzieliście się przedtem u Indian. 
– Ka-wo-mien i Ma-ti ru są ich dowódcami. 
– Ach, w takim razie będzie to walka, którą uraduje się moje stare serce. 
– Jest z nimi biały, który im zdradził, że pociąg wiezie złoto i srebro. 
– On chce mieć to złoto i srebro, a im zostawić skalpy? 
25



– Tak jest. 
– Tak sobie myślałem. To pewnie bushheader? 
– Ja go znam. Napadł kiedyś ze swoją bandą na kryjówkę Old Firehanda, musiał jednak 
dać spokój. 
– Jak się nazywa? 
– Nie wiem. Zresztą to nie ma żadnego znaczenia, gdyż ludzie tego rodzaju przybierają sobie codziennie inne nazwisko. Czy byliście na zwiadach? 
– Tak. Czerwonoskórzy rozdzielili się i ustawili po obu stronach toru, mniej więcej w 
środku pomiędzy zniszczonym miejscem a swymi końmi, przy których zastałem znowu 
dwóch ludzi na straży. Ale co mamy zrobić, Charley? Czy pójdziemy, na przykład, z pomocą 
kolejarzom, czy też odjedziemy? 
– Naszym obowiązkiem jest im pomóc, Samie. A może jesteście innego zdania? 
– Wcale nie. Co do obowiązku macie zupełną słuszność, a oprócz tego pamiętajcie o moich uszach, za które im jeszcze w całości nie zapłaciłem. Stawiam w zakład moją Tony za 
zieloną żabkę, że jutro rano kilku nieżywych Indian będzie leżało obok toru bez uszu. Ale co 
teraz robić, Charley? 
– Rozdzielimy się także i rozstawimy po obu stronach nasypu pomiędzy Indianami a ich 
końmi. 
– Well! Ale posłuchajcie! Przyszła mi dobra myśl. do głowy. Co sądzicie o porządnym 
stampedo9? 
– Hm! To byłoby dobre, gdybyśmy mieli przewagę i gdyby nam chodziło o wybicie Indian, 
ale na razie nie radziłbym tego robić. Kolejarze przegrają sprawę, a my dwaj nie zdołamy 
uczynić nic innego, jak zatrzymać Indian aż do najbliższego pociągu lub napędzić im tyle 
strachu, żeby zaraz umknęli. W każdym razie będzie lepiej, jeśli będą mieli możność się stąd 
oddalić. Jeśli jednak zabierzemy im konie, zatrzymamy ich tym samym w pobliżu. Czy nie 
słyszeliście nigdy o tym, że w pewnych okolicznościach trzeba nieprzyjacielowi budować 
złote mosty? 
– Spotykałem dotychczas tylko drewniane, murowane i żelazne mosty. Jestem z całym szacunkiem dla waszego zdania, Charley, ale jeśli sobie, na przykład, wyobrażę, jakie miny zrobią czerwonoskórzy, gdy zechcą dosiąść koni, a nie znajdą ich, to czuję swędzenie we wszystkich palcach. A przede wszystkim, czy nie moglibyśmy ich przez to właśnie do szpiku kości 
przerazić, że wpędzimy na nich ich własne konie? 
– To słuszne! Ale lepiej będzie zaczekać, aż się ta cała sprawa jakoś wyjaśni. 
– Nie sprzeciwiam się, lecz jedno musicie mi przyznać w każdym razie! 
– Co? 
– Że warto by skończyć z tymi dwoma wartownikami. Nie? 
– W zasadzie jestem stanowczym wrogiem rozlewu krwi, lecz w tym wypadku przyznaję 
wam słuszność; to smutna konieczność. Gdy nie będzie już stróży, konie znajdą się w naszej 
mocy. Zaprowadźmy więc najpierw nasze zwierzęta w bezpieczne miejsce, a potem do dzieła! 
Oddaliliśmy się nieco, po czym ja uwiązałem mego konia tak krótko, że mógł się poruszać 
tylko na przestrzeni kilku kroków, a Sam uczynił to samo ze swoją Tony. Chociaż był jej 
pewny nawet na wypadek stampeda, to jednak spłoszona gromada indiańskich koni mogła 
popędzić w kierunku naszych wierzchowców i porwać je za sobą. 

Następnie obeszliśmy Indian od tyłu. Świateł lokomotywy wciąż jeszcze nie było widać, co 
dowodziło, że albo plan konduktora znalazł przeciwników, albo że po prostu bano się przedsięwziąć wyprawy bez mojego przewodnictwa. 

9 s t a m p e d o (hiszp.) – masowa ucieczka koni 

26



Dostawszy się do koni Indian, rozpoznaliśmy z łatwością sylwetki obu strażników, którzy 
nie stali teraz ani nie siedzieli spokojnie, lecz pojedynczo patrolowali teren dokoła. Jeden z 
nich zbliżał się powoli do krzaka, za którym się ustawiliśmy. W chwili kiedy koło niego przechodził, błysnęło ostrze noża i pogrążyło mu się w sercu tak, że nie zdążył nawet krzyknąć. 
Gdy nadszedł drugi wartownik, spotkał go ten sam los. Kto nie zna prerii, nie potrafi sobie 
wyobrazić, z jaką zawziętością zwalczają się biali i czerwonoskórzy, brodząc krok za krokiem 
we krwi swych przeciwników. 

Odwracając się, aby nie patrzeć na upadek drugiej ofiary, rzuciłem okiem na stojącego najbliżej konia i zauważyłem na nim wygodne siodło hiszpańskie, jakiego używa się w Ameryce 
Środkowej i Południowej – z wielkimi sabotami miast strzemion. Koń ten zresztą osiodłany 
był nie na sposób indiański. ,,Czyżby należał do białego?” – pomyślałem sobie i podszedłem 
bliżej. Po obu stronach siodła wisiały kabury, w których znalazłem trochę papierów i dwie 
sakiewki. 

Zawartości sakiewek nie mogłem na razie zbadać, wszystko to więc schowałem do kieszeni. 

– Co teraz robić? – zapytał Sam. 
– Ja pójdę w prawo, a wy w lewo. Ale stańcie i popatrzcie przed siebie! 
– To pociąg, naprawdę pociąg nadjeżdża, na przykład! Zatrzymajmy się jeszcze, Charley, 
aby zobaczyć, co się stanie. 
A wiec zdanie konduktora przeważyło! Ostre światła lokomotywy zbliżały się, lecz powoli, 
bardzo powoli, gdyż widocznie szukano uszkodzonego miejsca. Niebawem doleciał nas głośniejszy turkot kół, aż wreszcie pociąg stanął tam, gdzie się kończyły szyny. 

Jakaż wściekłość musiała porwać dzikich, gdy zobaczyli, że główny warunek ich zwycięstwa spełzł na niczym! Odgadli zapewne, że ostrzeżono jadących przed niebezpieczeństwem. 
Pasażerowie pociągu postąpiliby teraz najrozsądniej, gdyby się zachowali cicho, ukryci w 
swych wagonach. Byłem niemal pewny, że to uczynią, lecz rozczarowałem się; niestety, wagony pootwierały się, a biali powyskakiwali, żeby ruszyć natychmiast do ataku. Skutki tego 
fałszywego kroku nie dały długo na siebie czekać. Pchając się naprzód, biali dostali się w krąg 
najsilniejszego światła lokomotywy, tworząc w ten sposób tak wyraźny cel, że Indianie nie 
mogli sobie życzyć lepszego. Huknęła jedna salwa, potem druga, a następnie rozdarło powietrze wycie tak okropne i wstrząsające, jakie trudno sobie wyobrazić. 

Z wystrzelonymi strzelbami w ręku popędzili dzicy naprzód, lecz zastali tylko zabitych i 
rannych, gdyż reszta cofnęła się natychmiast, aby się schronić do wagonów. Kilku Indian pochyliło się chcąc poobcinać poległym skalpy, lecz wnet musieli tego zaniechać, gdyż z pierwszych wagonów zaczęto do nich strzelać. 

W tym położeniu najrozsądniejszą rzeczą było ruszyć wstecz za pomocą tak zwanej 
kontrpary, ale to nie nastąpiło. Być może, iż maszynista i palacz siedzieli w wagonach razem 
z pasażerami. 

– Teraz zacznie się, na przykład, regularne oblężenie – rzekt Sam. 
– Wątpię! Czerwonoskórzy wiedzą, że mają czas tylko do najbliższego pociągu i spróbują 
pójść do szturmu, chociaż nigdy tego chętnie nie czynią. 
– A my? Tu bardzo trudno postanowić coś właściwego. 
– Postanowienie tylko wtedy jest coś warte, jeśli się je szybko wykonuje. Najlepszym 
środkiem zaczepnym jest ogień. Spieszmy do koni! Objedziemy je wielkim półkolem i zsiadając co pięćdziesiąt kroków podpalimy prerię. Przedtem jednak wywołamy stampedo, aby 
przeszkodzić nieprzyjaciołom w szybkim ataku i odjąć im możność ucieczki. W obecnych 
warunkach nie można zrobić nic lepszego. 
– Do stu piorunów! Ten plan da się Indianom we znaki! Ale obawiam się, że spalimy przy 
tym wagony! 
27



– Broń Boże! Nie wiem wprawdzie, czy zawierają materiały palne, jak olej i smołę, ale ich 
drzewo jest dość twarde, aby oprzeć się ogniowi trawy. Oprócz tego należy wziąć pod uwagę 
to, że Indianom pozostanie tylko jeden środek ocalenia przed usmażeniem się w ogniu. Muszą 
zapalić tak zwany przeciwogień i uczynią to w bezpośredniej bliskości pociągu. Ja, na przykład, starałbym się na ich miejscu dostać na szyny pod wagonami. 
– A czy pomyśleliście nad tym, ile czasu będzie nam potrzeba do rozniecenia ognia za pomocą naszych powolnych punksów? Pochodni nie możemy użyć, bo zdradziłyby nas! 
– Doświadczony westman musi być przygotowany na wszelkie wypadki. Ja zachowałem 
sobie na podobne okoliczności dostateczną ilość zapałek. Macie! 
– Brawo, Charley! A więc teraz stampedo, a potem do naszych koni! 
– Stać, Samie! Teraz widzę, że byłem głupi nie do wybaczenia! Wszak nie potrzebujemy 
na razie naszych koni, gdyż mamy pod dostatkiem innych. Ja biorę tego gniadego! 
– A ja tego kasztana! Dalejże przeciąć lassa! 
Uczyniliśmy to, pomykając szybko od jednego konia do drugiego. Potem zapaliliśmy znajdujące się za końmi zarośla i wskoczyliśmy na siodła. Płomień wysunął się na początku tylko 
na kilka cali w górę, dzięki czemu Indianie nie dostrzegli go, my zaś mogliśmy przystąpić do 
dzieła, bez obawy, by nas zauważyli. 

– Gdzie się potem spotkamy? – zapytał Sam. 
– Tam przy torze, tylko nie przed ogniem, lecz pomiędzy płomieniami. Zrozumieliście? 
– Bardzo dobrze. A więc jazda, stary kasztanie! 
Konie były podniecone już podczas przecinania pęt, i gdy teraz zwęszyły ogień, najeżyły 
grzywy. Kilka stanęło dęba, stado było gotowe każdej chwili rzucić się do ucieczki. Odjechałem na prawo w głąb prerii, zatoczyłem cwałem półkole o promieniu jednej mili angielskiej, 
zeskoczyłem pięć razy, aby zapalić trawę i znalazłem się znowu w bliskości nasypu. Przyszło 
mi wówczas na myśl, że dopuściliśmy się wielkiej nieostrożności. Oto w pośpiechu zapomnieliśmy o naszych własnych wierzchowcach. 

Zawróciłem więc natychmiast konia i popędziłem w prostej linii ku miejscu, na którym zostawiliśmy je poprzednio. Ogniste koło oświetlało teraz każdy przedmiot. Z dala dolatywał od 
prerii tętent uciekających koni, a w pobliżu zabrzmiało takie wycie wściekłości, jakie może 
się wydobyć tylko z indiańskich piersi. Pod kołami wagonów zamigotało kilka małych płomyków. Nie pomyliłem się zatem, przypuszczając, że Indianie poszukają ocalenia w przeciwogniu. Na lewo stał mój mustang, obok długonogiej Tony, a z prawej strony nadjeżdżał Sam 
tak szybko, że koń jego niemal brzuchem dotykał ziemi. On także uprzytomnił sobie w ostatniej chwili nasze niedopatrzenie. 

Ale równocześnie Indianie dostrzegli nasze konie i w kilkunastu ruszyli prosto ku nim. 
Dwaj najszybsi z nich znajdowali się od nas już tylko o kilka kroków. Przyciągnąłem silniej 
rzemień od strzelby, podniosłem się na siodle i pochwyciłem za tomahawk. W tygrysich nieomal skokach rzucił się koń mój naprzód i stanął na miejscu równocześnie z obu czerwonoskórymi. Jeden rzut oka wystarczył, aby ich poznać. Byli to dwaj wodzowie. 

– Precz, Ma-ti-ru! To moje konie!
Wezwany odwrócił ku mnie głowę i poznał mnie.
– Old Shatterhand! Giń, płazie bladych twarzy! Z tym okrzykiem na ustach wyrwał zza pasa nóż i jednym skokiem znalazł się obok mego konia, by go pchnąć, lecz ugodzony moim 
tomahawkiem, runął zaraz na ziemię. Drugi wódz wskoczył tymczasem na grzbiet mego konia, nie zauważył jednak, że koń był spętany. 
– Ka-wo-mien, ty rozmawiałeś przedtem o mnie z białym zdrajcą, teraz ja z tobą pomówię! 
Wódz zrozumiał, że grozi mu zguba na koniu, którym nie można było kierować, i zsunął 
się z niego, aby zniknąć w zaroślach. Wtedy ja zamachnąłem się tomahawkiem, a ciężka broń 
tak uderzyła Indianina w ozdobioną piórami czaszkę, że upadł. Trzy strzały powaliły jeszcze 

28



tyluż czerwonoskórych, tymczasem ogień tak się przybliżył, że już nie było czasu na dalszą 
walkę. Przeciąłem więc pęta mojego mustanga i wskoczyłem nań, Gniadosz zerwał się i popędził przed siebie. 

– Halo, Charley, teraz w tę lukę między płomieniami! – zawołał Sam. 
Dotarł właśnie w tej chwili na miejsce, zeskoczył z kasztana w pędzie, wsiadł na swoją 
klacz, pochylił się z siodła, aby jej przeciąć rzemienie, którymi była spętana, i popędził obok 
mnie ku wolnej luce, gdzie płomienie nie zdołały się jeszcze połączyć. 

Przedostaliśmy się szczęśliwie, a skręciwszy na lewo poza płomienie, zatrzymaliśmy się 
natychmiast. Było to miejsce, gdzie zapaliłem ogień po raz trzeci. Ziemia była czarna od spalenizny i ochłodziła się już nieco. Przed nami i za nami widać było czarny pas wypalonej trawy. Po obu jego stronach szalało morze płomieni i rozchodził się żar, który tak dalece pochłaniał tlen z powietrza, że prawie nie można było oddychać. 

Ten stan poprawiał się jednak z każdą minutą. Im dalej posuwał się ogień, tym bardziej 
oziębiało się powietrze, a pół godziny później już tylko horyzont gorzał purpurowymi barwami. Dokoła nas rozciągały się prerie tak czarne, że widziało się zaledwie o kilka kroków, 
gdyż.. gwiazdy przysłonił dym. 

– Niech mnie wszyscy diabli... a to był skwar piekielny! – rzeki Sam. – Dziwiłbym się, 
gdyby pociąg nie odniósł żadnej szkody. 
– Sądzę, że nie jest wcale uszkodzony. Wagony są odpowiednio zabezpieczone, ponieważ 
zdarza się często, że pociąg musi przebywać płonące lasy lub sawanny. 
– Co teraz czynić, Charley? Indianie zauważyli nas i będą się mieli na baczności. 
– Widzą nas i teraz jeszcze, ponieważ znajdujemy się pomiędzy nimi a jasnym horyzontem. Trzeba w nich wzbudzić mniemanie, że odchodzimy. Może pomyślą, że należymy do 
jakiegoś większego oddziału myśliwców i teraz do nich śpieszymy, aby ich sprowadzić na 
pomoc. Ruszymy więc cwałem na północ, skierujemy się potem na wschód i zawrócimy półkolem. 
– Takie jest, na przykład, także moje zdanie. Sądzę również, że sprawa skończy się dla kilku czerwonoskórych utratą uszu. Wasz tomahawk, na przykład, także zrobił już, co do niego 
należało. 
– Lecz ugodzeni mimo to nie zginęli – odrzekłem sucho. 
– Nie zginęli? Co mam przez to rozumieć, na przykład? 
– Zostali tylko ogłuszeni tomahawkiem. 
– Tylko ogłuszeni? Czy jesteście przy zdrowych zmysłach? Jak można tylko ogłuszać Indianina, który zasługuje na rozpłatanie toporem? Będziecie znowu mieli z nimi do czynienia! 
– A jednak są powody, z których przynajmniej jeden pojmiecie. 
– Nie, ani jednego, Charley. Domyślam się, że to byli wodzowie, a tych właśnie nie należy 
oszczędzać. 
– Byłem niegdyś ich jeńcem, którego mogli zabić. Lecz oni tego nie uczynili. Musiałem ich 
dobroć odpłacić wtedy niewdzięcznością, kiedy od nich umknąłem i dlatego teraz nadałem 
tomahawkowi tylko połowę rozpędu. 
– Nie weźcie mi tego za złe, Charley, lecz to było z waszej strony okropną głupotą! Gdyby 
chociaż te draby umiały być za to wdzięczne! Tymczasem oni powiedzą co najwyżej, że Old 
Shatterhandowi brak siły w ręku na rozbicie czaszki czerwonoskórego. Sądzę jednak, że ogień 
naprawił wasz błąd. 
Podczas tej rozmowy, którą prowadziliśmy, krzycząc jeden do drugiego, pędziliśmy obok 
siebie przez prerię. Stara klacz Sama tak dzielnie wyrzucała przy tym długie nogi, że dotrzymywała kroku memu mustangowi. Po upływie kilku minut dotarliśmy znów do toru w odległości może jakiejś mili od pociągu. Tu spętaliśmy i przywiązaliśmy konie i zaczęliśmy się 
skradać wzdłuż nasypu w stronę miejsca napadu. 

29



Powietrze przepełnione było wonią spalenizny, a miałki popiół pokrywał całą równinę. 
Lekki wiatr unosił go w górę i pobudzał do kaszlu, który nas łatwo mógł zdradzić. Światła 
lokomotywy były całkiem wyraźne, ale ani po jednej, ani po drugiej stronie nasypu nie było 
widać dzikich. Przyczołgawszy się bliżej, spojrzałem bystrzej i przekonałem się, że rzeczywiście stało się to, co przypuszczałem. Oto Indianie schowali się przed ogniem na torze pod kołami wagonów. Leżeli tam ciasno jeden obok drugiego i nie śmieli się ruszyć ze strachu przed 
kulami białych. 

Nagle wpadłem na pewien pomysł, Wykonać go było trudno, ale należało się spodziewać, 
że wywoła niezawodny skutek. 

– Samie, wróćcie do koni, żeby nam ich Indianie nie zabrali! 
– Pshaw! Oni się teraz cieszą, że mają bezpieczną kwaterę! 
– A ja chcę ich z niej wypędzić. 
– Czy za pomocą strzelby? 
– Nie.
Objaśniłem mu mój plan, a on skinął głową uradowany.
– Well, Charley, to dobra myśl. Idźcież prędzej na górę, żeby was nie pochwycili podczas 
skoku. Ja, na przykład, będę we właściwej chwili z końmi pod ręką i hi, hi, hi, potem wpadniemy między nich jak bawół między kujoty. 
Mały westman poczołgał się w tył, ja zaś popełzłem dalej przy samej ziemi z nożem w 
prawej ręce, aby w razie zaskoczenia być gotowym do obrony. Dostałem się szczęśliwie do 
miejsca, gdzie stała lokomotywa. Wielkie koła rozpędowe oraz fakt, że leżałem nisko przy 
ziemi, nie pozwalały mi zobaczyć, co się działo na torze. Posunąłem się jeszcze wyżej po 
zboczu i w dwu szybkich skokach znalazłem się na „koniu ognistym”. 

Głośny okrzyk zabrzmiał pode mną. Ja zaś chwyciłem za korbę i w następnej chwili pociąg 
zaczął się cofać. Złożony z wielu głosów krzyk, wywołany w części bólem, a w części zdumieniem, rozległ się pod kołami. Ujechawszy ze trzydzieści kroków, zatrzymałem pociąg, a 
potem ruszyłem znów naprzód. 

– Psie! – wrzasnął ktoś tuż koło mnie i jakaś postać z nożem w ręku usiłowała wspiąć się 
na górę. 
Był to biały, którego natychmiast jednym silnym uderzeniem nogą w pierś zrzuciłem na 
dół. 

– Charley, do mnie! – usłyszałem naraz. – Prędko! Po lewej stronie lokomotywy pędził 
Sans-ear na swojej Tony, trzymając jedną ręką za cugle mustanga, a drugą broniąc się przeciwko nacierającym nań dwóm dzikim. Przede mną biegli do swoich koni nie uszkodzeni 
przez koła Indianie w złudnej nadziei, że zwierzęta pomimo ognia nie opuściły swego dotychczasowego miejsca postoju. 
Na wołanie Sama zatrzymałem natychmiast pociąg i podbiegłem ku niemu. Lecz obaj Indianie spostrzegli mnie i zaraz umknęli. Wobec tego wsiadłem znów na konia i niebawem 
znaleźliśmy się w największej gęstwinie uciekających. Wyczyn nasz nie był wszakże tak niebezpieczny, jakby się mogło zdawać. Indian opanował istotnie paniczny strach, a gdy w dodatku przekonali się, że im przepadły konie, rozbiegli się przed nami, jak gromada płochliwej 
zwierzyny, w którą wdarła się sfora psów myśliwskich. 

Wtem usłyszałem głośny okrzyk Sama: 

– Do wszystkich diabłów, to Fred Morgan! Giń, szatanie! 
Zwróciłem głowę w tę stronę i ujrzałem przy świetle płonącego jeszcze na widnokręgu 
ognia, że Sam zamierzył się do potężnego cięcia, które jednak nie dosięgło celu, gdyż przeciwnik pochylił się w tej samej chwili i zniknął w gromadzie pędzących Indian. 

Sans-ear dał ostrogę swej klaczy, która zrobiła niezwykły skok i znalazła się w samym 
środku uciekających. Nie mogłem jednak śledzić dalszego ciągu tego epizodu, gdyż wynu

30



rzyło się przede mną kilku czerwonoskórych, którzy zaprzątnęli całkowicie moją uwagę na 
pewien czas, zanim nie zaczęli dalej uciekać. 

Nie ścigałem ich, gdyż dość już krwi popłynęło i nie ulegało wątpliwości, że po tej nauczce 
nie przyjdzie im już na myśl powracać. Chcąc nakłonić Sama, żeby zaniechał pościgu, który 
oprócz niebezpieczeństwa żadnej korzyści przynieść mu nie mógł, zacząłem tak głośno, jak 
tylko potrafiłem, naśladować wycie kujota, po czym pojechałem na powrót do pociągu. 

Cała obsługa wysiadła. Maszynista, wypuściwszy parę, szukał zabitych i rannych, konduktor zaś stał obok i przeklinał. Na mój widok rzucił się na mnie z wściekłością: 

– Jakim prawem pozwoliliście sobie puścić w ruch lokomotywę i wypędzić nam czerwonoskórych, których mieliśmy już w ręku? 
– Zwolna, zwolna, człowieku! Cieszcie się, że odeszli. Bardzo łatwo mogli oni was przytrzymać, zamiast wy ich. Nawarzyliście i tak dosyć piwa! 
– Kto podpalił prerię? 
– Ja. 
– Czyście zwariowali? A przedtem porwaliście się na mnie! Czy wiecie, że mogę was zaaresztować i wydać w ręce sądu? 
– O tym nie wiem, lecz zgadzam się na to, żebyście ściągnęli Old Shatterhanda z konia, 
zamknęli do wagonu i wydali sądowi. Ciekaw tylko jestem, jak się do tego weźmiecie. 
Konduktor zakłopotał się widocznie. 

– Ależ takiego zamiaru właściwie nie miałem, sir! Wprawdzie zrobiliście głupstwo, ale 
przebaczam wam. 
– Dziękuję, sir. Człowiekowi robi się przyjemnie na sercu, gdy możni tego świata okazują 
skłonność do łaski i miłosierdzia. Cóż teraz uczynicie? 
– Każę chyba naprawić szyny i rozpocząć dalszy ciąg jazdy. Czy grozi nam może ponowny 
napad Indian? 
– Tego się nie obawiajcie, sir! Wasz atak został tak znakomicie obmyślony i przeprowadzony, że odeszła im ochota do powrotu. 
– Sądzę, że chyba nie drwicie sobie ze mnie, sir! Gdyby tak było, musiałbym to sobie bardzo surowo wyprosić. Nie jestem przecież winien temu, że było ich tylu i że tak dalece przygotowali się na nasz atak. 
– Ja was uprzedzałem. Ogellallajowie umieją doskonale obchodzić się z bronią. Z waszych 
szesnastu robotników i dwudziestu żołnierzy padło aż dziewięciu. Ja za to nie odpowiadam. 
Jeżeli zaś zważycie, że ja i mój przyjaciel, we dwóch tylko, zmusiliśmy do ucieczki całą 
zgraję, to wyobraźcie sobie, co by się stało, gdybyście mnie posłuchali. 
Konduktor miał widocznie ochotę sprzeciwiać się jeszcze, lecz podeszli inni podróżni i 
przyznali mi słuszność. Wobec tego zakończył całkiem skromnie: 

– Czy zostaniecie tu, dopóki nie odjedziemy? 
– Jasne! Prawdziwy westman niczego nie robi połowicznie. Weźcie się do roboty, zapalcie 
kilka ognisk – zarośli jest tu pod dostatkiem – i postawcie kilku ludzi na straży na wypadek, 
gdyby czerwonoskórzy zechcieli powrócić. 
– Wy byście się tego nie podjęli, sir? 
– Czego? 
– Pilnowania. 
– Ani myślę. Dość już dla was uczyniłem i czeka mnie jeszcze niejeden trud, gdy tymczasem wy chcecie się urządzić tak, jak wam wygodnie. Wasz talent strategiczny powie wam, jak 
należy rozstawić warty. 
– Ależ my nie mamy takich bystrych i wprawnych oczu jak wy! 
– Wytężcie je, sir, wytężcie cokolwiek, a będziecie widzieli tak samo bystro jak ja. Cicho, 
ludzie! Posłuchajcie tu, na lewo! Czy słyszycie coś? 
31



– Tak. To koń nadbiega. Pewnie dziki! 
– Pshaw! Czy sądzicie istotnie, że Indianin, który chciałby na was napaść, nadjeżdżałby tak 
głośno? To mój towarzysz, którego radzę przyjąć uprzejmie. Sans-ear nie lubi żartów! 
Rzeczywiście nadjechał Sam i zsiadł ze swojej Tony z taką miną, jak gdyby był obrażony 
na cały świat. 

– Czy słyszeliście moje hasło? – spytałem go. Skinął tylko głową i zwrócił się do konduktora: 
– Czy to wy umiecie obmyślać takie piękne plany strategiczne? 
– Tak – odrzekł zapytany z taką naiwnością, że ledwie powstrzymałem się od uśmiechu. 
– Well, sir, w takim razie moje uszanowanie, gdyż moja stara klacz ma więcej oleju w 
głowie, aniżeli wy widzieliście kiedykolwiek. Ale z was mogą jeszcze być ludzie. Uważajcie 
tylko, żeby was nie obrano prezydentem! Zostań, Tony, ja zaraz wrócę! 
Kolejarz stał osłupiały, nie wiedząc, jak się wobec tego zachować. Gdyby zresztą nawet 
znalazł jakąś odpowiedź, nie miałby się do kogo z nią zwrócić, gdyż Sans-ear zniknął już w 
ciemnościach nocnych. Pytałem siebie w duchu, co mogło wprawić zacnego Sama w tak niezwykle zły humor, i nie mogłem znaleźć żadnej innej przyczyny niż osoba Freda Morgana, 
czyli owego białego rabusia, którego strąciłem z lokomotywy. Domyśliłem się, dokąd Sam się 
teraz udał, i uczyniłbym także to samo, lecz nie miałem dotąd na to czasu! W kilka minut potem mały westman powrócił. Usiadłszy na nasypie, zacząłem przypatrywać się przygotowaniom, jakie przy świetle ognisk czyniono do naprawy toru. Sam zajął miejsce koło mnie, ale 
twarz jego wcale się nie rozchmurzyła, przeciwnie, nawet stała się, jeżeli to jeszcze było 
możliwe – groźniejsza. 

– No? – zapytałem. 
– Co, no? – ofuknął. 
– Czy nie żyją? 
– Nie żyją? To śmieszne! Jak mogą nie żyć dwaj indiańscy wodzowie, skoro poskrobaliście 
ich po głowie jak muchę, którą swędzi pod skrzydłem. Czy słyszeliście, co powiedziałem 
konduktorowi? 
– Co? 
– Że moja Tony ma więcej oleju w głowie niż on. 
– Cóż z tego wynika? 
– Domyślcie się sami! Tony, na przykład, zabiłaby Ka-wo-miena i Ma-ti-ru całkowicie, a 
nie do połowy. Zdołali ujść z życiem. 
– To bardzo miło! 
– Miło? Toż to straszna rzecz, żeby takich dwóch łotrów puszczać wolno, skoro się już 
miało w ręku ich skalpy. 
– Przedstawiłem wam moje powody, Samie! Przestańcie już piorunować! Powiedzcie lepiej, co wam tak popsuło humor! 
– Well! Mogłoby to rozzłościć najobojętniejszego człowieka, a cóż dopiero mnie! Czy 
wiecie, kogo spotkałem? 
– Freda Morgana. 
– Zaiste! Kto wam to powiedział? 
– Wykrzyknęliście głośno jego nazwisko, gdyście go poznali. 
– Tak? Nic o tym nie wiem. Zgadnijcie, kto to? 
– Chyba nie morderca waszej żony i dziecka? 
– Naturalnie! Któż by inny?
Zerwałem się na równe nogi.
– O, to dziwny zbieg okoliczności! – rzekłem. – Czy zdołaliście go pochwycić? 
32



– Uciekł mi ten drab, ten łotr, za góry i rzeki! Powyrywałbym sobie uszy ze złości, gdybym 
je tylko miał! 
– Widziałem przecież, jak skoczyliście za nim na koniu w sam środek Indian. 
– To już się na nic nie zdało. Straciłem go z oczu. Może tak przypadł do ziemi, że przejechałem obok niego? Ale i tak będzie mój! Muszę go znaleźć. Koni nie mają. Możemy się 
więc trzymać śladów stóp. 
– To będzie trudne zadanie! Można wprawdzie łatwo odróżnić ślady białego od śladów Indianina, ale kto nam zaręczy, że nie jest on na tyle chytry, aby chodzić tak jak Indianie stopami do środka? A zresztą nie każdy grunt pozwala rozpoznać tropy. 
– Macie słuszność, Charley. Cóż więc robić?
Sięgnąłem ręką do kieszeni i wydobyłem sakiewki i papiery znalezione przy koniu białego.
– Może tu znajdzie się jakaś wskazówka. Otworzyłem sakiewkę. Niedaleko nas płonęło 
ognisko, a blask jego padł właśnie na zawartość, którą zdołałem rozpoznać. Wydałem okrzyk 
zdumienia: 
– Kamienie, prawdziwe kamienie, diamenty! Samie, wpadła nam w ręce ogromna fortuna! 
Skąd miał je ten bushheader i jak dostały się z nim razem na dzikie sawanny? To pewne, że 
w uczciwy sposób ich nie zdobył, było więc bezwarunkowo moim obowiązkiem odszukać 
prawowitego właściciela. 

– Diamenty? Tam do licha, naprawdę! Pokażcie no! Jeszcze nigdy w życiu nie trzymałem 
w palcach takiego, na przykład, drogiego kawałka królestwa tego świata. 
Podałem Samowi sakiewkę, mówiąc: 

– To brazylijskie. Przypatrzcie się! 
– Hm! Co za dziwne stworzenia z tych ludzi! Przecież to tylko kamień, nawet nie rzetelny, 
dobry kruszec. Prawda, Charley? 
– To węgiel, Samie, tylko węgiel! 
– Węgiel czy koks, wszystko mi jedno. Ja nie oddałbym za ten cały kram mojej starej pukawki! Co zrobicie z tym śmieciem? 
– Oddam prawowitemu właścicielowi. 
– A kto nim jest? 
– Na razie nie wiem, ale niewątpliwie się dowiem, gdyż tak ogromna strata nie przebrzmi 
bez echa i rozpiszą się o tym we wszystkich gazetach. 
– Hi, hi, hi, w takim razie musimy od jutra zaabonować jakiś dziennik. Prawda, Charley? 
– Może nie będzie potrzeba. Może w tych papierach coś znajdziemy. 
– To przejrzyjcie je, na przykład, zaraz!
Uczyniłem to i znalazłem dwie bardzo dobre mapy Stanów Zjednoczonych oraz list tej tre
ści: 

Galveston, dnia . . . 

Kochany Ojcze! 

Bardzo mi jesteś potrzebny; przybywaj tak prędko, jak tylko możesz, bez względu na to. 
czy ci się sztuczka z kamieniami udała, czy nie. Wzbogacimy się w każdym razie. W połowie 
sierpnia spotkasz mnie w Sierra Blanka, tam gdzie Rio Pecos wypływa spomiędzy Skeitel Pik 
a Head Pik. Resztę omówimy ustnie. 

Twój Patrick 
Data obok Galveston była oddarta, wobec czego nie mogłem oznaczyć, kiedy list napisano. 
Przeczytałem go Samowi. 

– Tam do licha! – zawołał, gdy skończyłem. – To się zgadza, syn jego, na przykład, nazywa się istotnie Patrick. Tych dwóch właśnie brakuje mi do dziesięciu, których muszę jeszcze 
pochwycić. Ale powiedzcie mi, jak się nazywają te dwie góry? 
– Skettel Pik i Head Pik. 
33



– Czy znacie je? 
– Cokolwiek. Jeździłem z Santa Fé do gór Organos, a że w Sierra Blanka miały się znajdować niedźwiedzie, zboczyłem w tamte strony. 
– Czy byliście także nad Rio Pecos? 
– Oczywiście. 
– W takim razie jesteście człowiekiem, jakiego mi właśnie potrzeba. Mieliśmy się udać do 
Teksasu i Meksyku, a tymczasem możemy zboczyć trochę w prawo. Zresztą zamierzałem 
udać się tam tylko dlatego, że spodziewałem się zastać tych ludzi, ponieważ jednak sami 
oznajmiają mi tak uprzejmie, gdzie ich szukać, byłbym głupcem, gdybym nie pokazał im 
Sans-eara i jego Tony. Czy pójdziecie ze mną, jeżeli nie znajdziemy jutro śladu Freda Morgana? 
– Oczywiście! Ja go także potrzebuję, gdyż on wie, do kogo należą kamienie. 
– Schowajcie zatem te rzeczy i zobaczmy, co robią nasi kolejarze!
Konduktor poustawiał straże stosownie do mej rady.
Obsługa kolejowa razem z robotnikami wzięła się do naprawy toru, a część podróżnych
stała przypatrując się ich robocie, część zaś zajmowała się poległymi i rannymi. Spoglądali na 
nas dwóch z podziwem, nie śmiejąc przeszkodzić nam w rozmowie. Dopiero gdyśmy wstali, 
podeszło do nas kilku ludzi, aby nam wyrazić swoją wdzięczność za pomoc. Mieli widocznie 
więcej rozumu od konduktora. Nadto pytali nas, w jaki sposób mogliby nam okazać swoje 
uznanie w formie jakiegoś podarunku. Wtedy ja poprosiłem, żeby nam sprzedali trochę ołowiu, prochu, tytoniu, chleba i zapałek, jeśli mają te cenne artykuły. Wszyscy sięgnęli natychmiast do swoich zapasów i niebawem zaopatrzono nas aż nadto we wszystko, czegośmy potrzebowali. Zapłaty za to przyjąć nie chcieli, nie mogłem więc im się z tym dłużej narzucać. 

Tak upłynął krótki czas, potrzebny do naprawy toru. Potem pochowano narzędzia, a konduktor zbliżył się do nas i zapytał: 

– Czy wsiądziecie, panowie? Zabiorę was chętnie, dokąd wam się spodoba. 
– Dziękuję, sir! Zostaniemy tutaj – odrzekłem. 
– Skoro taka wasza wola, to nie będę nalegał. Będę musiał oczywiście uwiadomić o dzisiejszym wypadku moje władze i nie omieszkam wspomnieć z uznaniem o was. Wynagrodzenie was nie minie. 
– Dziękuję. Na nic nam się to nie przyda, gdyż nie zostajemy w tym kraju! 
– Do kogo należą zdobyte tutaj trofea? 
– Wedle prawa sawannów własność zwyciężonego dostaje się zawsze do rąk zwycięzcy. 
– My zwyciężyliśmy, możemy więc Indianom zabrać wszystko, co mają przy sobie. Dalej, 
ludzie! Każdy z nas musi sobie wziąć pamiątkę z dzisiejszej walki. 
Na to wystąpił Sam i powiedział: 

– Pokażcie nam, sir, Indianina, którego zwyciężyliście i zabiliście!
Konduktor spojrzał nań z pewnym zakłopotaniem.
– Jak to rozumiecie? 
– Jeśli położyliście którego trupem, to wolno wam zabrać sobie jego własność, ale inaczej 
nie. 
– Samie, zostawcie im tę przyjemność! – zwróciłem się do towarzysza. – Nam tego nie 
potrzeba! 
– Skoro tak sądzicie, to dobrze – odpowiedział mi mały westman, a do konduktora rzeki: – 
Ale skalpów nie ruszycie! 

– I weźmiecie do pociągu zwłoki zamordowanego dróżnika, który tam leży. To wasz obowiązek! – dodałem. 
To życzenie zostało spełnione. Następnie kolejarze odszukali zabitych Indian, ograbili ich 
z broni i innych przedmiotów, po czym zabrawszy do wagonów ciała poległych białych, po 

34



krótkim pożegnaniu ruszyli w dalszą drogę. Przez pewien czas dolatywał nas jeszcze turkot 
oddalającego się pociągu, aż w końcu zostaliśmy znowu sami na rozległych, cichych sawannach. 

– Co teraz, Charley? – zapytał Sam. 
– Spać. 
– Myślicie, że Indianie nie zjawią się raz jeszcze po odjeździe tych ,,walecznych” ludzi? 
– Wątpię. 
– Mnie jednak dziwiłoby to, na przykład, bardzo, gdyby Fred Morgan nie wrócił, aby przynajmniej spróbować odszukać konia, a z nim razem drogie kamienie! 
– To możliwe, lecz nieprawdopodobne. Kto znajdzie konia, który uciekł przed ogniem? 
Nadto wie on, że oprócz kolejarzy są tutaj jeszcze inni ludzie, którym się nie może pokazać, 
jeśli nie chce narazić się na największe niebezpieczeństwo. 
– Ale on poznał mnie tak samo jak ja jego, dziwiłbym się przeto, gdyby nie miał ochoty 
wpakować mi kuli lub ostrego żelaza! 
– To się jeszcze pokaże. Na dziś jednak jesteśmy bezpieczni. Mimo to radziłbym oddalić 
się od kolei tak, żebyśmy nabrali pewności, że nam nikt nie przerwie naszego odpoczynku. 
– Well! A więc naprzód! 
Wsiadłszy na konie, odjechaliśmy z milę angielską na północ. Zatrzymawszy się tam, spętaliśmy koniom nogi i zawinęliśmy się w koce. 
Byłem rzeczywiście znużony i usnąłem niebawem. We śnie wydało mi się, że słyszę turkot 
pociągu, który biegł ze wschodu na zachód. Lecz nie ocknąłem się całkowicie i zasnąłem na 
nowo. 

Gdy się zbudziłem, było jeszcze bardzo wcześnie. Mimo to Sam siedział już koło mnie, 
paląc z zadowoleniem jedno z cygar otrzymanych wczoraj od podróżnych. 

– Dzień dobry, Charley! Widzę istotnie pewną różnicę między tym zielem a waszymi patentowanymi cygarami, których manufakturę trzymacie pod siodłem. Zapalcie sobie także 
jedno, a potem przystąpimy do dzieła. Śniadania musimy się wyrzec, dopóki nie natrafimy na 
wodę. 
– Żebyśmy ją tylko wkrótce znaleźli; to konieczne dla koni, które nie mają się nawet gdzie 
popaść. Zapaliłem cygaro i rozpętałem konia. 
– Jak pojedziemy? – zapytał Sam. 
– Spiralą aż tam, gdzie stał pociąg. W ten sposób nie ujdzie nam żaden ślad. 
– Ale nie obok siebie. 
– Oczywiście. W odpowiednim oddaleniu. A więc naprzód! 
Na miałkim popiele spalonej trawy ślady zbiegłych Ogellallajów odcisnęły się niewątpliwie bardzo wyraźnie, lecz wiatr tak je przez noc pozwiewał, że nie było nic widać. Wskutek 
tego przybyliśmy na miejsce bez żadnego wyniku. 

– Czy widzieliście co, Charley? – zapytał Sam. 
– Nie. 
– Ja tak samo. Niech kaczka kopnie taki wiatr, który nadchodzi wtenczas, kiedy go najmniej potrzeba! Gdybyście nie znaleźli listu, nie wiedzielibyśmy doprawdy, co począć. 
– A więc dalej nad Rio Pecos! 
– Well, wpierw jednak muszę oznajmić czerwonoskórym, komu mają być wdzięczni za 
wczorajszą przyjemność. 
Podczas gdy zsiadłem z konia i rozciągnąłem się na nasypie, Sans-ear zabrał się do dzieła, 
w którym ja nie mogłem uczestniczyć. 

– A teraz jazda! – rzekł Sam. – Droga do najbliższej wody daleka, a ciekaw jestem, kto ją 
lepiej wytrzyma, wasz mustang czy moja stara Tony. 
– Wasz wierzchowiec niesie mniejsze brzemię niż mój. 
35



– Well, Charley, wprawdzie niesie on trochę mniejszego człowieka, lecz dużo oleju w 
głowie. Nie ja jestem winien, że mi uciekł ten Morgan, ale że wy nie zdołaliście wykończyć 
obu wodzów, to, na przykład, przebaczę wam dopiero wtedy, gdy mi pomożecie schwytać 
Morgana! 
36



ROZDZIAŁ II 

STAKEMANI10 

Pomiędzy Teksasem, Arizoną, Nowym Meksykiem a terytorium indiańskim albo, mówiąc 
inaczej, pomiędzy odnogami gór Ozark, dolną i górną Sierra Guadelupe a górami Gualpa, leży 
otoczona wzgórzami – odgraniczającymi górny bieg Rio Pecos i źródła rzek: Red River, Sabina, Trinidad, Brazos i Kolorado – niezmierzona i okropna połać kraju, którą można by nazwać 
Saharą Stanów Zjednoczonych. 

Puste płaszczyzny suchego, rozżarzonego piasku przeplatane skalnymi pokładami nie użyczają roślinności warunków potrzebnych do najkrótszego choćby życia. Zimna noc następuje 
tu nagle, bez żadnego przejścia po dziennym skwarze. Ani samotny dżebel11, ani zieleniejące 
wadi12 nie przerywa, jak na Saharze, martwej,jednostajnej pustyni, a cichy bir13 nie wyczarowuje swą wilgocią żadnej oazy. Brak tu nawet przejścia w postaci stepu między porosłymi 
lasem terenami górzystymi a pustkowiem pozbawionym wszelkiego życia. Wszędzie staje 
przed oczyma śmierć, śmierć bez osłony w najstraszliwszej swej postaci. Tylko tu i ówdzie 
sterczy – nie wiadomo jaką siłą wydobyty i zachowany – samotny krzak mezkity z liśćmi 
barwy skóry, jak gdyby drwił sobie z oczu ludzkich spragnionych zieloności. Również ze 
zdziwieniem spotyka się gdzieniegdzie gatunek dzikich kaktusów rosnących pojedynczo, w 
grupach albo nawet gęsto pokrywających rozległe obszary. Gdy się je widzi, trudno odgadnąć 
i wyjaśnić sobie zagadkę ich bytu. Lecz ani mezkita, ani kaktus nie czynią na widzu przyjemnego wrażenia. Barwa ich jest szarobrunatna, a kształty brzydkie. Pokrywa je gruby pył piaskowy, a biada koniowi, którego nierozważny jeździec skieruje do takiej kaktusowej oazy. 
Twarde i ostre jak igły kolce tak mu poranią ścięgna, że już nigdy nie będzie mógł chodzić. 
Jeździec musi go się wyrzec i zwierzę ginie marnie, jeśli go sam właściciel nie dobije. 

Na przekór tym wszystkim okropnościom, jakimi ta pustynia przeraża, człowiek odważył 
się przecież wkroczyć na nią. Wiodą przez nią gościńce do Santa Fé i Fortu Union, w górę ku 
Paso del Norte i w dół ku obficie nawodnionym preriom i lasom prowincji Teksas. Tamtejszy 
,,gościniec” nie ma jednak nic wspólnego z bitymi drogami w krajach cywilizowanych. Czasem wprawdzie przejedzie przez pustynię w największym pośpiechu samotny jeździec lub 
rastreador14. jakieś towarzystwo zuchwalców lub podejrzana gromadka Indian, kiedy niekiedy 
zaskrzypi po beznadziejnym pustkowiu powolny jak ślimak, długi łańcuch wozów zaprzężonych w woły, ale na próżno szukałbyś tam drogi we właściwym tego słowa znaczeniu. Nawet 
nie widać wyjeżdżonych kołami śladów. Każdy jedzie tamtędy konno lub na wozie, własnym 
torem, dopóki widzi na ziemi jakieś oznaki tego, że posuwa się we właściwym kierunku. 
Oznaki te jednak nikną z czasem nawet dla najwprawniejszego oka, dlatego też zaznacza się 
kierunek wbijanymi w ziemię palikami. 

Mimo to pustynia ta żąda o wiele liczniejszych, w stosunku do jej rozmiarów, i okropniejszych ofiar niż haracz, którym zadowala się afrykańska Sahara i środkowo-azjatycka Szamo. 
Trupy ludzi i zwierząt, resztki wozów i siodeł oraz inne, przerażające pozostałości leżą obok 

10 s t a k e m a n (ang.) – bandyta zmieniający w celach rabunkowych położenie palików oznaczających drogę 

11 d ż e b e l (arab.) – góra 

12 w a d i (arab.) – doliny bezwodne na pustyniach, powstałe przez erozję strumieni, które w czasie nawałnicy 
spływają na niższe części pustyni i giną w piaskach

13 b i r (arab.) – źródło

14 r a s t r e a d o r (hiszp.) – tropiciel 

37



gościńca i zagradzają drogę, opowiadając nieme dzieje, niedostępne wprawdzie dla ucha, lecz 
tym wyraźniejsze dla oka i wyobraźni. A w górze unoszą się sępy, pożeracze padliny, śledząc 
z niepokojącą wytrwałością każdy ruch, jaki się pod nimi odbywa, jak gdyby wiedziały, że im 
nie ujdzie pewna zdobycz. 

Jak się ta pustynia nazywa? Mieszkańcy położonych dokoła obszarów nadają jej rozmaite, 
bądź angielskie, bądź francuskie lub hiszpańskie, nazwy. W dalszych jednak stronach, z powodu palików wbitych dla oznaczenia drogi, znana jest pod nazwą Llano Estaccado15. 

W kierunku od dopływów rzeki Red River ku Sierra Blanca na straszliwie pomęczonych 
koniach jechali dwaj jeźdźcy. Biedne zwierzęta pochudły tak, że została na nich tylko skóra i 
kości, a sierść im się najeżyła jak pióra ptakowi, który nazajutrz ma paść martwy w klatce. 
Konie potykając się za każdym niemal krokiem, wlokły powoli bezsilne nogi i każdej chwili 
można było się spodziewać, że się przewrócą. Oczy nabiegły im krwią, a suchy język zwieszał 
się spomiędzy warg, które utraciły swoją prężność, Pomimo spieki nie wystąpiła na nie ani 
kropla potu, a u pyska ani płatek piany, co dowodziło, że oprócz krwi, zgęstniałej od słonecznego żaru, nie było w ich ciałach ani kropli innego płynu. 

Końmi tymi była Tony i mój mustang, a więc jeźdźcami mogli być tylko Sam i ja – Old 
Shatterhand. 

Już od pięciu dni jechaliśmy przez Llano Estaccado i z początku znajdowaliśmy tu i ówdzie wodę, teraz jednak zabrakło jej zupełnie. Jadąc w tej spiekocie ciągle myślałem o tym, 
jak praktyczną rzeczą byłoby sprowadzić na tę pustynię afrykańskie wielbłądy. 

Mały Sam wisiał na szyi swojego konia, jak gdyby utrzymywała go na nim jakaś niewidzialna a dobroczynna siła. Usta miał otwarte, a w oczach ów tępy, bezduszny wzrok wskazujący na zbliżanie się zupełnego odrętwienia. Mnie samemu zdawało się, że ołów ciąży mi 
na powiekach, a krtań była tak wyschła, że nie próbowałem wymówić nawet jednego słowa, 
bojąc się, żeby najmniejszy dźwięk nie rozsadził mi gardła. Krew w żyłach parzyła mnie jak 
roztopione żelazo. Czułem, że najdalej za godzinę zsuniemy się z koni na ziemię i zginiemy z 
pragnienia. 

– Wody! – stęknął Sam. 
Podniosłem głowę, nie wiedząc, co na to odrzec. Wtem mój koń potknął się i stanął. Zadałem sobie niemało trudu, by go poruszyć z miejsca, lecz nadaremnie. Stara Tony poszła za 
jego przykładem. 

– Zsiadać! – szepnąłem cicho, a mimo to każdy dźwięk tego słowa sprawiał mi niewymowny ból. Zdawało mi się, że cały przewód oddechowy od płuc aż do warg nadziany jest 
tysiącami szpilek. 
Zlazłem z konia, wziąłem go za cugle i poszedłem dalej w milczeniu, Uwolnione od ciężaru zwierzę powlokło się za mną powoli. Sam ciągnął za sobą swego Rosynanta16, lecz był 
widocznie jeszcze bardziej wyczerpany ode mnie. Zataczał się po prostu i za każdym krokiem 
zdawało się, że upadnie. Tak posuwaliśmy się jeszcze z milę, kiedy naraz usłyszałem za sobą 
westchnienie. Obejrzałem się i dostrzegłem poczciwego Sama leżącego na piasku z zamkniętymi oczyma. Podszedłem do niego i usiadłem obok, nie mówiąc ani słowa, gdyż żadne gadanie i tak nie mogło zmienić naszego położenia. 

Taki więc miał być koniec mojego życia i moich wędrówek! Starałem się przypomnieć sobie rodziców i rodzeństwo w dalekiej ojczyźnie, starałem się zebrać myśli do modlitwy, ale na 
próżno. Wydało mi się, że mózg mi kipi. Padliśmy ofiarą sztuczki, którą niejeden już wędrowiec przypłacił życiem. 

15 L l a n o E s t a c c a d o (hiszp.) – pole wypalikowane 

16 R o s y n a n t – koń Don Kichota, bohatera słynnej powieści hiszpańskiego pisarza Miguela Cervantesa de 
Saavedra (1547–1616) 

38



Od Santa Fé i przez Paso del Norte wracają często na wschód oddziały poszukiwaczy złota, 
którym sprzyjało szczęście w kopalniach kalifornijskich. Muszą oni przebyć Llano Estaccado, 
gdzie czyha na nich bez liku niebezpieczeństw, tkwiących nie tylko w warunkach klimatycznych i topograficznych, lecz także w wielu innych. Ci bowiem, którzy nie mieli szczęścia w 
kopalniach i stracili chęć do uczciwej pracy, osobniki podupadłe moralnie i materialnie, jakie 
wypluwa z siebie Wschód, ludzie pod każdym względem zwyrodnieni, schodzą się na skraju 
Estaccada i urządzają zasadzki na poszukiwaczy złota. Ponieważ są to przeważnie silni i zahartowani w bojach awanturnicy, którzy odwagę swoją wypróbowali już w tysiącznych potrzebach i walkach, przeto spotkać się z nimi jest zawsze niebezpiecznie. Ci rabusie wpadli na 
pomysł tak okrutny i niegodziwy, że gorszego nie podobna sobie wyobrazić. Oto wyjmują 
paliki, wskazujące drogę, i wbijają je w innym, fałszywym kierunku, tak że idąc za nimi podróżni trafiają w najstraszniejsze okolice pustyni i dostają się prosto w objęcia śmierci z głodu 
i pragnienia. Po czym rabusie przywłaszczają sobie ich mienie bez szczególnego wysiłku i 
niebezpieczeństwa. Wskutek tego kości setek ludzi bieleją w głębokiej samotności na słońcu, 
gdy tymczasem krewni na próżno oczekują ich powrotu lub przynajmniej skąpej wieści o ich 
losach. 

Szliśmy dotąd z ufnością według owych pali i dopiero około południa zauważyliśmy, że jesteśmy na złej drodze. Nie wiedząc, kiedy zboczyliśmy z drogi właściwej, nie mogliśmy wracać, zwłaszcza że stan nasz czynił nam każdą minutę coraz droższą. Sam nie mógł już iść dalej, a ja uszedłbym także najwyżej milę, gdybym wytężył siły aż do ostatka. Choć żywi, czuliśmy, że znajdujemy się już w grobie, z którego mógł nas wyrwać tylko jakiś szczęśliwy przypadek, i to gdyby nastąpił możliwie prędko. 

Wtem rozległ się nade mną jakiś ochrypły i przeraźliwy wrzask. Spojrzałem w górę i zobaczyłem sępa, który pewnie dopiero co zerwał się z ziemi, a teraz zatoczył nad nami koło, jak 
gdyby uważał nas już za swą pewną i niechybną zdobycz. Jego obecność tutaj wskazywała na 
to, że gdzieś niedaleko od nas musiała leżeć ofiara pustyni albo siedział zaczajony stakeman, 
jak nazywają rozbójników Estaccada. Rzuciłem więc wzrokiem dokoła, aby odkryć jakiś ślad. 

Chociaż z powodu żaru słońca i gorączki krew nabiegła mi do oczu tak, że bolały mnie i 
groziły odmówieniem służby, zobaczyłem w oddaleniu mniej więcej tysiąca kroków kilka 
punktów, które nie mogły być ani kamieniami, ani żadnymi wzniesieniami gruntu. Wziąłem 
do ręki strzelbę i starałem się tam zbliżyć. 

Nie uszedłem jednak ani połowy tej przestrzeni, kiedy rozpoznałem trzy kujoty, a nieco 
opodal kilka sępów. Zwierzęta te siedziały dokoła jakiegoś łupu. Musiał to być człowiek lub 
zwierzę, jeszcze nie całkiem martwe, gdyż inaczej kujoty i sępy już by się podzieliły zwłokami. Mimo wszystko widok kujotów napełnił mnie czymś w rodzaju nadziei, ponieważ nie 
mogą one długo obejść się bez wody i nie zapuszczają się zbyt daleko na wyschłe obszary 
pustyni. Zresztą trzeba było zobaczyć, co za łup otoczyły. Już uniosłem nogę, aby iść dalej, 
kiedy zaświtała mi myśl, pod wpływem której przygotowałem czym prędzej broń do strzału. 

Byliśmy bliscy śmierci z pragnienia, a wody nigdzie nie było. Czy jednak krew tych zwierząt nie mogła orzeźwić nas choćby w nieznacznym stopniu? Złożyłem się więc do strzału, 
lecz z powodu osłabienia i gorączki ręce nie dopisały i wylot lufy chwiał się na kilka cali to w 
jedną, to w drugą stronę. Usiadłem więc na ziemi, wsparłem rękę na kolanie i w ten sposób 
dopiero wystrzeliłem. 

Wypaliłem raz i drugi. I wnet dwa kujoty tarzały się już w piasku. Na ten widok zapomniałem o osłabieniu i pobiegłem pospiesznie do nich. Pierwszy wilk miał przestrzeloną głowę, ale drugi strzał był taki, że musiałbym się go wstydzić przez całe życie, gdyby nie usprawiedliwiał mnie mój stan i choroba. Kula strzaskała drugiemu zwierzęciu tylko przednie nogi, 
tak że wyjąc z bólu rzucało się po piasku. 

39



Dobyłem noża, przeciąłem pierwszemu wilkowi naczynie krwionośne na szyi i zacząłem 
pić krew, jak gdyby to był nektar olimpijski. Następnie wyjąłem skórzany kubek, napełniłem 
go krwią i przystąpiłem do człowieka leżącego opodal na ziemi jak martwy. Był to Murzyn. 
Zaledwie rzuciłem okiem na jego twarz nie czarną teraz, lecz brudnoszarą, omal nie upuściłem kubka na ziemię. 

– Bob!
Na ten okrzyk Murzyn otworzył lekko powieki.
– Wody! – westchnął.
Ukląkłem obok niego, podniosłem go i przytknąłem mu kubek do ust.
– Pij! 
Murzyn rozchylił wargi, lecz wyschnięte gardło nie mogło już przełykać, wskutek czego 
upłynęło sporo czasu, zanim wlałem weń ten wstrętny płyn. Po czym Murzyn upadł twarzą w 
piasek. 

Teraz należało pomyśleć o Samie. Zużytkowałem naumyślnie jako pierwszą krew śmiertelnie ugodzonego zwierzęcia, ponieważ ścięłaby się prędzej aniżeli krew zranionego. 
Mały westman leżał na ziemi zupełnie zobojętniały, ale podniósł się, gdy rzekłem: 

– Samie, masz! Pij! 
– Pić? Och!
Skwapliwie pochwycił kubek i wypróżnił go jednym łykiem.
– Krew! Brrr, a jednak to lepsze, niżby kto sądził. Wysączyłem resztę krwi i zerwałem się 
prędko, gdyż zbiegły przedtem trzeci kujot powrócił i pomimo obecności ocuconego Murzyna 
zajął się swymi martwymi towarzyszami. Nabiłem strzelbę na nowo, podszedłem bliżej i zastrzeliłem wilka. Murzyn wzmocnił się o tyle, że zaczął się ruszać i wkrótce całkiem oprzytomniał. 
Wędrowiec miewa często spotkania, które nazwać można cudownymi, i takim było właśnie 
spotkanie Murzyna, którego znałem bardzo dobrze. Korzystałem w swoim czasie z gościny 
jego pana, jubilera Marshalla w Louisville, i polubiłem wiernego i wesołego Murzyna. Dwaj 
synowie jubilera zrobili ze mną wycieczkę myśliwską w góry Cumberlandu i odprowadzili 
mnie potem nad Missisipi. Byli to wspaniali młodzieńcy, z których towarzystwa bardzo byłem 
zadowolony. 

Nie mogłem sobie wszakże wyjaśnić, w jaki sposób stary, siwowłosy Bob dostał się na tę 
pustynię. 

– Czy już wam lepiej, Bob? – zapytałem. 
– Lepiej, bardzo lepiej, całkiem lepiej – odrzekł poznawszy mnie widocznie dopiero teraz. 
– Massa, czy to być może? Massa Charley, bardzo wielki myśliwiec? Och, czarny Bob być 
bardzo szczęśliwy, że zetknąć się z massa, bo massa Charley ocalić massa Bern, który być 
zupełnie zabity, bardzo nieżywy. 
– Bernard? A gdzie on? 
– Gdzie być massa Bern? – Oglądnął się i wskazał na południe. – Massa Bern tam być! O, 
nie, być tam albo tam, albo tam! 
Obrócił się przy tym dokoła własnej osi i pokazał na zachód, na północ i na wschód. Poczciwy Bob sam nie znał miejsca pobytu swego młodego pana. 

– Co Bernard robi tu na Llano Estaccado? 
– Co robić? Bob tego nie wiedzieć, gdyż Bob nie widzieć massa Bern. On odejść z wszystkimi innymi massa. 
– Kto są ci ludzie, z którymi wędruje? 
– Być myśliwcami, być kupcami, być... och, Bob nie wiedzieć wszystkiego! 
– Dokąd chciał jechać? 
– Do Kaliforn, do Francisko, do młodego massa Allan. 
40



– A więc Allan jest we Francisko? 
– Massa Allan tam być i kupić bardzo wiele złota dla massa Marshall. Ale massa Marshall 
nie potrzebować już złota, bo massa Marshall już nie żyć. 
– Master Marshall umarł? – zapytałem zdumiony, gdyż jubiler trzymał się za mojej bytności jeszcze bardzo rześko. 
– Umrzeć nie wskutek choroby, lecz wskutek morderstwa. 
– Zamordowali go?! – zawołałem przerażony. – Kto? 
– Bob nie znać morderców i nikt ich nie znać. Mordercy przyjść w nocy, pchnąć nożem w 
pierś massa Marshall i zabrać wszystkie kamienie, klejnoty i złoto massa Marshall. Kto być 
mordercą i dokąd pójść, tego nie wiedzieć ani szeryf, ani sąd, ani massa Bern, ani Bob. 
– Kiedy się to stało? 
– Przed wiele tygodni, wiele miesięcy; pięć miesięcy. Massa Bern zostać bardzo ubogi i 
napisać do massa Allan w Kaliforn, lecz nie otrzymać odpowiedzi i dlatego sam. pójść szukać 
massa Allan. 
Była to zaiste straszna wiadomość. Morderstwo i rabunek zburzyły szczęście tej zacnej rodziny, pozbawiły życia ojca i wtrąciły w nędzę obu synów. Wszystkie kamienie i klejnoty 
zniknęły. Ta opowieść przypomniała mi od razu diamenty odebrane Fredowi Morganowi. Ale 
co mogło zapędzić sprawcę z Louisville na prerię? 

– Jak odbywaliście podróż? 
– Z Memfis do fortu Smith, a potem przez góry do Preston. Bob jechać i chodzić aż do 
wielka, straszna pustynia Estaccad, gdzie już nie znaleźć wody. Koń i Bob się zmęczyć, 
chcieć pić dużo wody jak Missisipi, Bob spaść na ziemię, koń uciec, a Bob zostać na ziemi. 
Potem straszna bieda, Bob prawie umrzeć z pragnienia, aż przyjść massa Charley i dać Bobowi krew do ust. O, massa, ocalić także massa Marshall, a Bob kochać massa tak bardzo jak 
cały świat, całą ziemię! 
Było to zaiste życzenie, co do którego spełnienia nie mogłem mieć żadnej nadziei. Nie 
wiem, skąd pochodziła ufność Murzyna do mnie, ale zaspokoić jej niestety nie mogłem. Mimo to pytałem dalej: 

– Ile ludzi liczyło wasze towarzystwo? 
– Bardzo wiele: dziewięć ludzi i Bob. 
– Dokąd zmierzaliście najpierw? 
– Tego Bob nie wiedzieć. Bob zawsze jechać z tyłu i nie słyszeć, co massa mówić. 
– Masz nóż i szablę. Czy wszyscy byliście uzbrojeni? 
– Dużo flint, strzelb, nożów, pistoletów i rewolwerów. 
– A kto był waszym przewodnikiem? 
– Ten człowiek nazywać się Wiliams. 
– Przypomnij sobie jeszcze raz dobrze, gdzie oni pojechali, kiedy spadłeś z konia? 
– Nie wiedzieć już, tam i tam. 
– Kiedy to było? O jakiej porze dnia? 
– Być wkrótce wieczór i... ach, och, teraz Bob wiedzieć. Massa Bern pojechać prosto w 
słońce, kiedy Bob upaść z konia. 
– Dobrze! Czy możesz już chodzić? 
– Bob znowu biegać jak jeleń. Krew dobre lekarstwo na pragnienie. 
Rzeczywiście, mnie także orzeźwił ten szczególny napój, tak że nawet gorączka znikła. 
Obok mnie stał już Sam, w którym również nastąpiła podobna zmiana. Przyszedł, aby się 
przysłuchać, i wyglądał znacznie lepiej aniżeli przed pięciu minutami. 

Towarzystwo, w którym znajdował się Bernard Marshall, musiało być tak samo wyczerpane jak my, bo dzielny młodzieniec nie opuściłby wiernego sługi. Może pragnienie i gorączka 
tak szalały w jego wnętrznościach, że już nie był panem swoich myśli i zmysłów. Ostatnia 

41



wskazówka Boba nasuwała przypuszczenie, że tak samo jak my podążał ku zachodowi. Jak 
jednak mieliśmy się dostać do niego, jak go ratować, kiedy nam samym tak bardzo potrzeba 
było pomocy, a konie nasze wypowiedziały nam służbę? 

Długo nad tym myślałem, ale nie przyszła mi do głowy żadna zbawcza myśl, chociaż przypuszczałem, że towarzystwo to nie powinno być jeszcze zbyt daleko. Dlaczego jednak nie 
zostawili żadnych śladów? 

Zwróciłem się do Sama z następującą prośbą: 

– Zostań tutaj przy koniach! Może one o tyle się wzmocnią, że potem z milę ubiegną. Jeśli 
za dwie godziny nie wrócę, pójdziesz za moim śladem. 
– Well, Charley! Nie polecisz daleko, gdyż ten łyk, na przykład, nie wystarczy na długo. 
Nie mówiliśmy już teraz do siebie ,,wy”, jak w pierwszym dniu znajomości, lecz ,,ty” – 
zwyczajem westmanów. 
Zbadawszy dookoła teren przekonałem się, że ślady Boba wiodły od miejsca, na którym leżał, ku północy. Idąc za nimi, dostałem się w niespełna dziesięć minut na trop dziesięciu koni, 
które szły ze wschodu na zachód. Tu widocznie Murzyn musiał zsunąć się z wierzchowca, 
czego nie zauważono, gdyż pozostał w znacznej odległości od reszty oddziału. Ślady pouczyły 
mnie nadto, że koń jego pobiegł za tamtymi. Wszystkie zwierzęta musiały być bardzo znużone, gdyż potykały się często i wlokły tak, że suwały wprost kopytami po piasku. 

Ta okoliczność sprawiła, że trop był nadzwyczaj wyraźny, dzięki czemu mogłem szybko 
podążać naprzód. Powiadam ,,szybko” i rzeczywiście tak było, chociaż dziś jeszcze nie potrafiłbym wyjaśnić, czy ten okropny napój, czy też troska o Bernarda Marshalla dała mi niespodzianie tyle sił. 

Uszedłszy może z milę, ujrzałem kilka pojedynczo rosnących kaktusów, zeschłych zupełnie tak, że nabrały już żółtego koloru. Potem zobaczyłem je w coraz większych kępach, aż w 
końcu utworzyły nieprzejrzaną przestrzeń ciągnącą się daleko poza linię horyzontu. 

Oczywiście trop, który badałem, nie prowadził pomiędzy niebezpieczne rośliny, lecz okrążał je dookoła. Poszedłem za nim, gdy wtem zaświtała mi myśl, która tchnęła we mnie nowe 
siły. 

Gdy na rozżarzonych nizinach półwyspu Floryda spiekota, pochłaniająca wodę, tak się 
wzmoże, że ludziom i zwierzętom grozi śmierć z pragnienia, ziemia zaś ciągle jest jak płynny 
ołów, a niebo jak białe, rozżarzone żelazo bez jednej chmurki, wówczas zrozpaczeni ludzie 
zapalają trawy i suche zarośla. I wtedy nagle zaczyna padać deszcz. Sam widziałem to dwukrotnie, a kto choć do pewnego stopnia obeznany jest z prawami, siłami i zjawiskami przyrody, wyjaśni to sobie bez naukowych tłumaczeń. 

O tym pomyślałem w tej chwili i równocześnie ukląkłem, aby wyciąć nożem potrzebne do 
zapalenia łodygi. W kilka minut potem buchnął ogień, który z początku zwolna, potem szybciej ogarniał coraz szerszą przestrzeń, aż wreszcie rozlało się morze płomieni, którego granic 
nie podobna było objąć wzrokiem, 

Przeżyłem już kilka pożarów prerii, ale żaden nie posuwał się z takim grzmiącym łoskotem 
jak to piekło kaktusowe; kaktusy pękały z hukiem podobnym do huku wystrzałów tak silnym, 
jak gdyby cały korpus wojska stanął do bitwy. Płomienie buchały w niebo, a nad nimi unosiły 
się opary dymu, przez który przelatywały drzazgi z kaktusów, wyrzucane w górę jak strzały. 
Czułem, jak ziemia drży mi pod nogami. 

To była najlepsza pomoc, jaką – przynajmniej teraz – mogłem dać Bernardowi Marshallowi i jego ludziom. Z tą myślą wróciłem nie troszcząc się już o to, czy potem rozpoznam ich 
ślady, czy nie. Nadzieja tak mnie pokrzepiła, że na drogę powrotną zużyłbym zaledwie pół 
godziny, tymczasem nawet to było zbyteczne, gdyż wkrótce spotkałem Sama i Boba z obydwoma końmi, które nabrały już nieco sił. 

42



– Rany boskie, Charley, co się tam właściwie dzieje? Najpierw wydało mi się, że to trzęsienie ziemi, teraz jednak widzę, na przykład, że zapalił się ten piekielny piasek. 
– Piasek nie, Samie, lecz kaktusy, których tam rośnie mnóstwo. 
– Jak się zajęły? Ty chyba nie podłożyłeś ognia?! 
– Właśnie że ja. 
– Ależ, człowiecze, w jakim celu? 
– Aby sprowadzić deszcz! 
– Deszcz? Nie weź mi tego za złe, Charley, ale zdaje mi się, że dla odmiany dostałeś lekkiego bzika! 
– Czy nie wiesz, że u niektórych dzikich wariaci uchodzą za bardzo rozumnych? 
– Sam chyba nie sądzisz, że zrobiłeś coś mądrego. Gorąco podwoiło się teraz raczej, niż 
zmniejszyło. 
– Gorąco się wzmogło i przez to w powietrzu będzie więcej elektryczności! 
– Daj mi, na przykład, spokój z elektrycznością! Nie mogę jej ani zjeść, ani wypić i nie 
wiem w ogóle, co to ta jedna. 
– Niebawem ją usłyszysz, gdyż wkrótce zerwie się burza, może nawet z piorunami. 
– Przestańże! Charley, biedaku, dostałeś naprawdę bzika! 
Spojrzał na mnie z wyraźnym i poważnym niepokojem. Ja zaś wskazałem ręką ku górze i 
zapytałem: 

– Czy widzisz te zbliżające się opary wodne? 
– Do stu piorunów, Charley! W końcu gotów jestem przypuścić, że nie zwariowałeś! 
– Opary utworzą chmurę, która musi się gwałtownie wyładować. 
– Charley, jeśli to się sprawdzi, to ja jestem osłem, a ty najmędrszym człowiekiem w Stanach Zjednoczonych i poza nimi! 
– Nie przesadzajmy, mój Samie! Widziałem po prostu taki pożar na Florydzie i tutaj zastosowałem ten sam sposób, ponieważ sądzę, że nie zaszkodzi nam odrobina deszczu. Popatrz, 
oto masz już tę chmurkę. Skoro tylko kaktusy się spalą, zacznie się burza, a jeżeli nie wierzysz, to przypatrz się tylko swojej Tony, jak wywija kikutem ogona i rozdyma nozdrza! Mój 
mustang także wietrzy już deszcz, który co prawda obejmie tylko przestrzeń pożaru. Chodźcie 
naprzód, żeby się dostać w jego zasięg! 
Poszliśmy pieszo, chociaż mogliśmy już pojechać, gdyż nasze wierzchowce okazywały 
żwawość, jak na swój stan całkiem niezwykłą, i pchały się po prostu naprzód. Instynktem poczuły, że znajdą upragnione orzeźwienie. 

Proroctwo moje spełniło się rzeczywiście. W pół godziny potem owa mała chmurka rozszerzyła się tak dalece, że całe niebo nad nami było czarne. Po czym zaczął padać deszcz, ale 
nie zwolna jak w strefach umiarkowanych, lecz nagle, jak gdyby chmury były naczyniami, 
które teraz poprzewracano. Zdawało się, że ktoś grzmoci nas pięściami po plecach, i w przeciągu minuty przemoczyło nas tak zupełnie, jak gdybyśmy w ubraniach przepłynęli przez rzekę. Oba konie stały z początku cicho, a potem radosnym parskaniem zaczęły wykazywać 
swoje zadowolenie z gwałtownej kąpieli, wyprawiać przeróżne skoki i widać było, że odzyskały siły zupełnie. Nas również ogarnęło nader przyjemne uczucie. Rozłożyliśmy koce, by 
nałapać jak najwięcej drogocennej wilgoci, po czym to, czego nie zdołaliśmy wypić, wlaliśmy 
do skórzanych worów. 

Największą radość okazywał Murzyn Bob. Zataczał koła, przewracał kozły i robił miny, 
które wskutek kontrastu barw: jego czarnej twarzy i siwych włosów, były nieopisanie śmieszne. 

– Massa, massa, och, ach, woda, dobra woda, dużo wody! Bob zdrów, Bob mocny, Bob 
znowu jechać, biegać, chodzić aż do Kaliforn. Massa Bern będzie miał także wodę? 
43



– Prawdopodobnie, gdyż wątpię, czy zdążył odjechać daleko poza pole kaktusowe. Ale pij, 
bo wnet przestanie padać! 
Murzyn podniósł szeroko kresy kapelusza, przytrzymał go denkiem na dół, rozszerzył grube wargi tak, że powstała przepaść od ucha do ucha, odrzucił głowę wstecz i sączył orzeźwiający napój między zęby. 

– Och, ach, przyjemnie, massa. Bob pić jeszcze wiele więcej! – Nadstawił znowu kapelusza, lecz rozczarował się srodze. – Ach, deszcz się skończyć, woda już nie przyjść! 
Rzeczywiście, po ostatnim grzmocie deszcz ustał tak samo prędko, Jak się zaczął, co nie 
sprawiło nam już jednak przykrości, gdyż ugasiliśmy zupełnie pragnienie, a ponadto napełniliśmy wory. 

– A teraz posilmy się trochę – rzekłem – potem zaś dalej w drogę, aby dotrzeć do Marshalla! 
W ciągu kilku minut zjedliśmy po kawałku suszonego mięsa bawolego, a następnie dosiadłszy koni, pokłusowaliśmy naprzód. Bob okazał się przy tej sposobności tak doskonałym 
szybkobiegaczem, że z łatwością dotrzymywał nam kroku. 

Ślady zatarły się oczywiście po deszczu. Znałem jednak ich kierunek i niebawem zauważyłem skórkę z harbuza, porzuconą prawdopodobnie przez jednego z ludzi jadących przed 
nami. 

Pole kaktusowe ciągnęło się daleko ze wschodu na zachód, gdyż zdawało się, że czarne 
spalenisko nigdy się nie skończy. To mnie pocieszało, gdyż wnosiłem stąd, że deszcz orzeźwił 
także tych, których szukaliśmy. Wreszcie minęliśmy spalenisko, a poza nim ukazała się w dali 
grupa ludzi i zwierząt. Wziąłem do rąk lunetę i naliczyłem dziewięciu ludzi i dziesięć koni. 
Osiem osób siedziało na ziemi, dziewiąta zaś, dosiadłszy konia, oddzieliła się od towarzystwa 
i ruszyła cwałem wprost na nas. Wtem jeździec musiał nas dostrzec, gdyż osadził konia. 
Przypatrzywszy mu się lepiej, poznałem Bernarda Marshalla. 

Odgadłem jego zamiar. Przedtem znajdował się prawdopodobnie w stanie takiego znużenia 
i zobojętnienia, że, tak samo jak inni, nie zauważył braku swego sługi. Dzięki jednak ożywczemu deszczowi odzyskał znowu energię i prężność i uznał za swój obowiązek odszukać 
Boba i przywieść go do reszty swoich ludzi. Domysł mój potwierdzała także ta okoliczność, 
że jeździec prowadził za sobą drugiego konia za cugle. To, że nikt się doń nie przyłączył, oburzyło mnie trochę. Byłbym się założył, że towarzystwo składało się z samych Jankesów, dla 
których życie Murzyna, zwłaszcza gdy nie jest ich sługą, znaczy tyle, co nic. Jeździec przypatrzył się nam dokładnie, zawołał ku swoim kilka stów i natychmiast wszyscy wsiedli na konie, 
wziąwszy broń do rąk. 

– Naprzód, Bobie, wytłumacz im, kim jesteśmy! – rozkazałem Murzynowi. 
Murzyn puścił się pędem, a my ruszyliśmy za nim wyciągniętym stępem. Skoro tylko 
Marshall poznał swego sługę, zniknęła jego nieufność, towarzystwo zaś zsiadło z koni i oczekiwało nas w pokojowej postawie. Bob wybiegł tylko cokolwiek naprzód, tak że usłyszeliśmy, 
co oznajmił głośno jubilerowi: 

– Nie strzelać, nie rąbać; bardzo dobrzy, piękni ludzie! Massa Charley, który zabija tylko 
łotrów, ale pozwala żyć dżentelmenom i Murzynom! 
– Charley! Czy to być może? – zawołał zaskoczony niespodziewanym spotkaniem Marshall i spojrzał uważnie na mnie. 
W ojczyźnie jego ubierałem się bardziej elegancko, aniżeli to jest możliwe na sawannach. 
Poza tym twarz z małą bródką, którą się znało, nie łatwo poznać po kilku miesiącach, gdy 
okala ją dziko wyrosła, pełna broda. Ponieważ Marshall nie widział mnie jeszcze nigdy w 
mojej obecnej powłoce, przeto nie wziąłem mu tego za złe, że nie poznał mnie od razu z daleka. Teraz jednak w oddaleniu trzydziestu długości konia przekonał się, że Bob miał słuszność. 
W jednej chwili podjechał obok i podał mi z konia rękę. 

44



– Charley, czy to prawda? Czy to ty rzeczywiście? 
Wszak wybierałeś się do fortu Benton i w Góry Śnieżyste! Co cię sprowadziło tu na Południe? 

– Byłem i tam, Bernardzie, ale wydało mi się za zimno, dlatego przeniosłem się na Południe, a teraz witam cię w Estaccado! Może mnie przedstawisz swoim towarzyszom? 
– Oczywiście! Charley, zapewniam cię, że tysiąc dolarów nie sprawiłoby mi takiej przyjemności jak twoje przybycie. Zsiądź i chodź bliżej! 
To rzekłszy zaznajomił mnie ze swoimi ludźmi, a potem zarzucił mnie tysiącem pytań, na 
które odpowiadałem, jak mogłem. Towarzystwo jego składało się rzeczywiście z samych Jankesów, dobrze uzbrojonych pięciu agentów ze Spółki Sprzedaży Futer i z trzech ludzi tak obwieszonych bronią, że trudno było uważać ich za westmanów. Przypuszczałem, że są to pewnie owi wspomniani przez Boba kupcy. Wyglądali jednak raczej na awanturników udających 
się na Zachód po to, by zdobyć szczęście – w uczciwy albo nieuczciwy sposób. Najstarszy z 
komiwojażerów, przedstawiony mi jako Wiliams, był dowódcą oddziału i wydawał się wcale 
znośnym ,,szopem”, że użyję popularnego na Zachodzie wyrażenia. Gdy odpowiedziałem już 
na kilka nic nie znaczących pytań Bernarda, zwrócił się z kolei do mnie Wiliams. Mały Sam 
wyraźnie nie zrobił na nim zbyt wielkiego wrażenia. 

– Wiemy już mniej więcej, kim jesteście, a teraz pragnęlibyśmy usłyszeć, dokąd zmierzacie. 
– Może do Paso del Norte, a może gdzie indziej, sir. Zależy to od tego, co będziemy mieli 
do roboty. 
Nie uważałem za stosowne powiedzieć mu więcej, aniżeli na razie było potrzeba. 

– A czym się trudnicie? 
– Rozglądamy się trochę po świecie. 
– To jest praca, która nie nuży i nie męczy. Jesteście w takim razie zamożni, a może nawet 
bogaci. Widać to po waszej błyszczącej broni! 
Jego przypuszczenie było niestety mylne, gdyż posiadałem właśnie tylko tę broń oprócz 
kilku drobnostek, które zostawiłem w domu. Pytanie jego nie podobało mi się wcale, a jeszcze 
mniej podstępny wzrok i na pół szyderczy, a na pół zdawkowy ton, w jakim je wypowiedział. 
Był to człowiek nieostrożny i pomimo swojej przyzwoitej powierzchowności wzbudził we 
mnie podejrzenie. Postanowiłem nadal mieć go ciągle na oku, a na razie odpowiedziałem, nie 
potwierdzając jego słów ani im nie zaprzeczając: 

– Zdaje mi się, że na Estaccado to nie ma znaczenia, czy jestem ubogi, czy zamożny. 
– Macie słuszność, sir. Jeszcze pół godziny temu byliśmy wszyscy bliscy śmierci i tylko 
cud nas ocalił, cud, jaki się rzadko zdarza w tych stronach. 
– Jaki? 
– Oczywiście ten deszcz. Ale wy może przybywacie z okolicy, w której nie padał? 
– Owszem, padał i u nas, gdyż samiśmy go wywołali. 
– Wywołali? Co chcecie przez to powiedzieć, sir? 
– Ze bylibyśmy zginęli tak samo jak i wy, gdybyśmy nie doszli do przekonania, że nie ma 
innego środka ocalenia, jak spowodowanie chmur i piorunów. 
– Słuchajcie, panie blagier, spodziewam się, że nie uważacie nas za ludzi, którym można 
mydlić oczy, gdyż w przeciwnym razie byłoby źle z waszą skórą. Byliście pewnie kiedyś w 
Utah nad wielkim słonym jeziorem i należycie do ,,świętych Sądu Ostatecznego”, którzy także robią podobne cuda! 
– Rzeczywiście byłem już i tam, lecz teraz nie mam do czynienia z Sądem Ostatecznym, 
lecz przede wszystkim z dniem dzisiejszym i z wami. Czy pozwolicie nam przyłączyć się do 
was? 
45



– Owszem, zgadzamy się tym bardziej, że jesteście znajomym master Marshalla. Jak mogliście tylko we dwóch zapuścić się w Llano Estaccado? 
Nieufność moja w stosunku do niego kazała mi udawać człowieka lekkomyślnego i niedoświadczonego. 

– Na to nie potrzeba odwagi. Droga jest wytyczona, wchodzi się więc, a potem wychodzi 
szczęśliwie. 
– Patrzcie go, prędko się z tym załatwiacie! Czy słyszeliście już co o stakemanach? 
– Co to za ludzie? 
– A więc tak! Nie chcę o nich mówić, aby nie wywołać wilka z lasu, to tylko powiem, że 
kto we dwójkę puszcza się na Estaccado, musi być zuchem jak Old Firehand czy Old Shatterhand albo być takim mądrym i przebiegłym westmanem jak pogromca Indian, stary Sans-ear. 
Czy słyszeliście kiedy o którymś z tych ludzi? 
– Być może, ale wyszło mi to z pamięci. Jak długo trzeba jeszcze jechać, aby się wydostać 
z Estaccado? 
– Dwa dni, 
– Znajdujemy się oczywiście na właściwej drodze? 
– A dlaczegoż miałoby być inaczej? 
– Ponieważ wydało mi się, że pale zwróciły się nagle na południowy wschód, zamiast na 
południowy zachód. 
– To może się wydawać wam, lecz nie takiemu staremu i wytrawnemu agentowi handlowemu jak ja. Ja znam Estaccado jak własną kieszeń. 
Podejrzenie moje się wzmogło. Jeśli rzeczywiście był tak doświadczony, to musiał wiedzieć, że zboczył z właściwego kierunku. Postanowiłem wybadać go bliżej. 

– Jak się to dzieje, że wasza spółka posyła was tak daleko na południe? Zdawałoby się, że 
na północy jest więcej futer. 
– Jacyście mądrzy! Futro to skóra, a skóra to futro. Na południe udajemy się nie tylko dlatego, że i tutaj żyją czarne i bure niedźwiedzie oraz szopy i oposy, ale w tym celu, aby podczas wędrówki bawołów nagromadzić kilka tysięcy skór. 
– Ach, tak! Sądziłem, że w rezerwatach i dokoła nich można nabyć mnóstwo takich skór z 
największą łatwością. Zresztą, jako agent, jesteście w bardzo dobrym położeniu, ponieważ nie 
potrzebujecie się obawiać Indian. Opowiadano mi, że spółka używa agentów równocześnie 
jako listonoszy i gońców, a taki list jest podobno najlepszym talizmanem przeciwko atakom 
Indian. Czy to prawda? 
– Tak. Nie tylko nic nam nie grozi ze strony Indian, lecz nawet zawsze możemy liczyć na 
ich pomoc. 
– To pewnie i wy macie takie listy? 
– Naturalnie. Wystarczy mi pokazać pieczęć, a każdy Indianin użyczy mi pomocy. 
– Zaciekawiacie mnie, sir... Pokażcie mi łaskawie taką pieczęć! Dobrze?
Zauważyłem, że się zakłopotał, lecz starał się to pokryć gniewną miną.
– Czy słyszeliście kiedy o tajemnicy listowej? Tylko Indianom wolno mi pokazywać listy. 
– Nie chciałem poznać treści listu, a z waszej odpowiedzi widzę, że nie znajdujecie się 
chyba nigdy w tym położeniu, żebyście musieli legitymować się przed białymi ! 
– W tym wypadku legitymuję się strzelbą. Zapamiętajcie to sobie! 
Udałem, że jestem bardzo strapiony tym jego ostrym wystąpieniem i zamilkłem, niby to 
strasznie zakłopotany. Mały Sam łypnął okiem, nie ku mnie – to by mnie zdradziło – lecz ku 
swojej Tony, jak gdyby zgadzał się z nią w najwyższym stopniu, ja zaś odwróciłem się do 
Marshalla: 

– Bob opowiedział mi, dokąd i w jakim celu przedsięwzięliście tę podróż. Czy nie odnaleźliście śladu mordercy, który was pozbawił całej fortuny? 
46



–Najmniejszego. Zresztą w tym morderstwie było niewątpliwie zamieszanych więcej osób. 

– Gdzie znajduje się Allan? 
– W San Francisko, przynajmniej stamtąd wysyłane były wszystkie jego listy. 
– Well, w takim razie odszukasz go łatwo. Czy wyruszycie dzisiaj dalej, czy tu staniecie 
obozem? 
– Ułożyliśmy się, że tu zostaniemy. 
– W takim razie rozsiodłam mego konia. Podniosłem się, zdjąłem siodło i uzdę z mustanga 
i dałem mu trochę kukurydzy. Sans-ear zrobił to samo ze swoją klaczą. Unikaliśmy przy tym 
rozmowy, co zresztą było zbyteczne, gdyż rozumieliśmy się bez słów. Dwaj myśliwi obcujący 
z sobą przez kilka tygodni, odczytują nawzajem swoje myśli z wyrazu oczu. Do Marshalla nie 
przemówiłem także poufnie ani jednego słowa. Wśród zdawkowych rozmów upłynęła reszta 
dnia aż do wieczora. 
– Rozstawcie straże, sir! – rzekłem do Wiliamsa. – Jesteśmy znużeni i chcemy się wyspać. 
Wykonał to polecenie, ale dziwnym sposobem nie wyznaczył na podwójne posterunki ani 
mnie, ani Sama, ani Bernarda. 

– Śpij pomiędzy nimi, żeby nie mogli rozmawiać z soba potajemnie! – szepnąłem do 
Marshalla, który spojrzał na mnie ze zdumieniem, ale usłuchał. 
Konie pokładły się, ponieważ paszy nie było. Podczas gdy inni ułożyli się do snu z głowami wspartymi na siodłach, tworząc obszerne koło, ja ległem z boku, obok mojego mustanga, 
kładąc głowę na jego brzuchu jak na poduszce – uczyniłem to z ważnego powodu. Samowi 
wystarczyło jedno skinienie z mej strony, żeby się umieścić pomiędzy agentami, tak że mogli 
się ze sobą porozumiewać tylko na posterunkach. 

Gwiazdy powschodziły, lecz może z powodu deszczu wisiała pomiędzy nimi a ziemią taka 
mgła, że nie świeciły tak jasno, jak to bywało innymi wieczorami. Dwaj kupcy odbywali 
pierwszą straż, która minęła zupełnie spokojnie. Druga warta przypadała na Wiliamsa i najmłodszego agenta. Gdy przyszła kolej na nich, nie spali jeszcze. Powstali i każdy z nich zaczął patrolować swoje półkole Zapamiętałem sobie dokładnie oba punkty, w których spotykali 
się regularnie. Jeden z tych punktów znajdował się w pobliżu konia Boba i to wydało mi się 
okolicznością korzystną, ponieważ należało przypuszczać, że Murzynowi nie dano dobrego 
preriowego konia, przed którego instynktem trzeba by się mieć na baczności, 

Nie mogłem dostrzec, czy ci dwaj ludzie rozmawiali z sobą przy każdym spotkaniu, ale 
odgłos ich kroków pozwalał się domyślać, że stawali na chwilę, aby sobie coś szepnąć. W 
czasie pobytu na sawannach zaostrzyłem sobie bardzo słuch. Jeśli się tym razem nie myliłem, 
to mieliśmy tu do czynienia z bardzo szczwanymi ludźmi. 

Poczołgałem się ostrożnie łukiem do konia. Był to widocznie bardzo cierpliwy i łagodny 
człapak, gdyż nie zdradził mego zbliżania się ani jednym parsknięciem, żadnym ruchem. Mogłem więc przylgnąć do niego tak szczelnie, że w żaden sposób by mnie nie odkryli. 

Właśnie nadchodził Wiliams z jednej, a agent z drugiej strony. Zanim się odwrócili, doszły 
mnie całkiem wyraźnie następujące słowa: 

– Ja jego, a ty Murzyna!
Słowa te powiedział Wiliams. Gdy powrócili, usłyszałem znowu:
– Oczywiście, że ich także! 
Wydało mi się, że na przeciwległym punkcie stycznym agent zapytał Wiliamsa o mnie i o 
Sama. Gdy się znowu do mnie zbliżyli, usłyszałem słowa: 

– Pshaw! Jeden mały, a drugi... to będzie przecież we śnie! 
,,Małym” był oczywiście Sam, a ,,drugim” – ja. Nie ulegało wątpliwości, że postanowili 
nas zamordować, chociaż nie wiedziałem, dlaczego. Gdy się znowu przybliżyli, usłyszałem 
dokładną odpowiedź: 

– Wszystkich trzech! 
47



Być może, iż po drugiej stronie padło pytanie, czy trzej kupcy mają także podzielić nasz 
los. A więc tych pięciu rzekomych agentów chciało się istotnie do nas zabrać! Było nas pięciu 
przeciwko pięciu, ale wynik tego przedsięwzięcia mógł się okazać nad wyraz korzystny... dla 
nich. Tak, byliby nas uśmiercili, nie skaleczywszy się nawet, gdyby nie przyszło mi na myśl 
ich podsłuchać. Teraz obydwaj rozbójnicy zeszli się znowu. 

– Ani minuty wcześniej... Wszystko w porządku! – rzekł Wiliams do towarzysza. 
Zajmująca rozmowa dobiegła końca. Ostatnie słowa odnosiły się oczywiście do chwili, w 
której czyn miał zostać spełniony. Teraz chodziło o to, kiedy to nastąpi – czy we śnie, czy 
dzisiaj, czy jutro? Prawdopodobniejszy był pierwszy termin, a ponieważ łotrzy mieli się jeszcze przechadzać co najwyżej kwadrans, przeto należało ich zamierzenia uprzedzić. 

Przygotowałem się do skoku. Spotkali się znowu, nie zamieniwszy już ani słowa i odwrócili się równocześnie. Zaledwie Wiliams mnie minął, zerwałem się z ziemi tuż za nim, pochwyciłem go lewą ręką za gardło, by nie zdołał wydać głosu, a pięścią prawej uderzyłem go 
w skroń tak silnie, że obsunął się cicho na ziemię. 

Po czym poszedłem zamiast niego i zetknąłem się na przeciwległym punkcie z drugim 
strażnikiem, który się niczego nie spodziewał i uważał mnie za Wiliamsa. 

Schwyciłem go natychmiast za gardło i powaliłem na ziemię. Wiedziałem, że będą tak leżeć przynajmniej dziesięć minut, zanim odzyskają przytomność. Wobec tego poszedłem 
szybko do grupy śpiących. Dwóch tylko jeszcze ludzi nie spało, oczywiście Sam i Bernard, 
którego tak zaniepokoiła wyszeptana przeze mnie wskazówka, ze nie mógł zasnąć. 

Odczepiłem lasso od pasa, Sam uczynił podobnie. 

– Tylko tych trzech agentów! – szepnąłem, a potem zawołałem głośno: – Halo, wstawać, 
ludzie! 
W jednej chwili wszyscy byli na nogach, nawet Murzyn Bob, ale równocześnie pętle naszych lass owinęły się dokoła rąk i ciał dwóch agentów. Druga pętla i rzemienie zacisnęły się 
tak silnie, że pojmani nie mogli nawet pomyśleć o ich rozerwaniu. Bernard Marshall prawie 
bezwiednie rzucił się na trzeciego i przytrzymał go, dopóki nie związałem go własnym jego 
lassem. Stało się to tak prędko, że było już po wszystkim, kiedy jeden z kupców poczuł nagle 
przypływ odwagi i krzyknął, chwytając strzelbę: 

– Zdrada! Do broni!
Sans-ear zaśmiał się głośno:
– Zostaw no swoją ognistą sikawkę, mój chłopcze, mogłoby zabraknąć kapsli tobie i innym, hi, hi, hi! 
Podczas gdy ja podsłuchiwałem, przezorny Sam pozdejmował kapsle z trzech karabinów, 
dowodząc tym, jak bystro mnie zrozumiał, chociaż nie zamieniliśmy z sobą ani słowa. 

– Nie obawiajcie się, ludzie, nie stanie się wam nic złego! – uspokoiłem ich. – Oni chcieli 
nas i was zamordować. Dlatego unieszkodliwiliśmy ich na razie. 
Pomimo ciemności widać było przestrach, jaki wywołały moje słowa. Nawet Bob podszedł 
czym prędzej do mnie. 

– Massa, czy chcą zamordować i Boba? 
– I ciebie także! 
– To oni umrzeć, wisieć w Estaccad, wysoko na pal!
Jeńcy nie odezwali się wcale. Liczyli na pewno na pomoc straży.
– Bobie, tam leży Wiliams, a tam jego towarzysz. Przynieś ich! – rozkazałem Murzynowi. 
– Już nieżywi? – zapytał. 
– Tylko nieprzytomni. 
– Ja przynieść ich! 
Olbrzymi Murzyn przyniósł obu łotrów jednego po drugim na swoich szerokich barkach i 
zrzucił na ziemię, po czym ich natychmiast związano. Teraz mogłem już wyjaśnić kupcom, 

48



dlaczego to uczyniliśmy. Kupcy wpadli w straszną wściekłość i domagali się natychmiastowej 
śmierci agentów. Musiałem się im oczywiście sprzeciwić. 

– Sawanny rządzą się także swoimi prawami i ustawami. Gdyby stanęli przeciwko nam z 
bronią w ręku, kiedy życie nasze zależałoby od mgnienia oka, moglibyśmy ich powystrzelać, 
ale wobec tego stanu rzeczy nie wolno nam popełnić morderstwa. Musimy ich uprzednio osądzić. 
– Och, ach, tak, sądzić – rzekł Murzyn, ciesząc siłę już z góry widowiskiem – a potem Bob 
powiesić wszystkich pięć! 
– Teraz nie czas na to. Noc ciemna, a ognisk nie mamy, trzeba więc zaczekać do świtu. Jest 
nas siedmiu, pięciu więc może spać spokojnie, a dwóch będzie czuwało. O jeńców nie potrzebujemy się obawiać, dopóki słońce nie wzejdzie. 
Kosztowało mnie sporo trudu, zanim postawiłem na swoim, doprowadziłem jednak do tego, że pięciu z nas ułożyło się znów na spoczynek, ja zaś z jednym z kupców stanąłem na 
straży. W godzinę potem zluzowano nas, a ostatniej warty podjął się Sans-ear sam jeden, gdyż 
w tym czasie zaczynało już szarzeć i para oczu wystarczała zupełnie do zapewnienia nam 
bezpieczeństwa. 

Przez całą noc nie odezwał się żaden z pojmanych. Kiedyśmy jednak wstali, zauważyłem, 
że Wiliams i jego towarzysz już oprzytomnieli. Zjedliśmy najpierw śniadania i daliśmy koniom porcję kukurydzy. Potem przystąpiliśmy do rozprawy. Sam wskazał na mnie i oznajmił: 

– Oto nasz szeryf; on, na przykład, niech przewodniczy. 
– Nie, Samie, ty musisz objąć przewodnictwo. 
– Ja? Ho! Ho! Co ci się stało? Hawerfield szeryfem! Kto pisze książki, ten się lepiej do tego nadaje. 
– Nie jestem obywatelem Stanów Zjednoczonych, oprócz tego nie byłem tak długo jak ty 
na sawannach. Jeśli się ty usuwasz, to Bob musi się tego podjąć. 
– Bob szeryfem? To ci dopiero! Muszę się zatem zgodzić, jeśli, na przykład, ty nie przystajesz na inne załatwienie sprawy przewodnictwa. 
Usiadł w odpowiedniej postawie i przybrał minę, z której wynikało, że w tym sądzie preriowym będzie się kierował tą samą co najmniej starannością i sprawiedliwością, jaką by się 
uważał za stosowne kierować w sądzie przysięgłych jakiejś cywilizowanej prowincji. 

– Usiądźcie w koło, moi panowie! Wy wszyscy jesteście ławnikami, a Bob niech stoi, ponieważ będzie konstablem17! 
Bob ściągnął mocniej rzemień od pałasza i starał się przybrać minę pełną jak największej 
godności. 

– Konstablu, zdejm więzy z jeńców, gdyż znajdujemy się w wolnym kraju, niech więc nawet mordercy stają tutaj przed sędzią wolni od więzów. 
– A jeżeli drapnąć wszyscy pięć, to... – ośmielił się zauważyć Murzyn. 
– Słuchać! – huknął nań Sans-ear. – Nikt z tych ludzi nie umknie, gdyż odebraliśmy im 
broń, a zanimby, na przykład, zrobili dziesięć kroków, dosięgłyby ich nasze kule! 
Zdjęto więźniom rzemienie, a oni podnieśli się, wciąż jeszcze milcząc. Każdy z nas miał 
strzelbę pod ręką i o ucieczce rzeczywiście mowy być nie mogło. 

– Nazywają cię Wiliams – zaczął Sam. – Czy to twoje właściwe nazwisko?
Zapytany odrzekł z zawziętą miną:
– Nie będę wam odpowiadał. Wy jesteście mordercami, to wy napadliście na nas i sami 
powinniście stanąć przed sądem! 
– Czyń, co chcesz, mój chłopcze. Masz wolną wolę, ale pamiętaj, że milczenie znaczy tyle, 
co przyznanie się. A więc, czy rzeczywiście jesteś agentem handlowym? 
17 k o n s t a b l (ang. constable) stopień policyjny w Anglii i Stanach Zjednoczonych 

49



– Tak. 
– Udowodnij to! Gdzie masz listy? 
– Nie mam żadnych. 
– Dobrze, mój chłopcze! To wystarczy zupełnie, aby wiedzieć, z kim się ma do czynienia. 
Czy powiesz mi, o czym rozmawiałeś wczoraj na warcie ze swoim towarzyszem i co postanowiłeś? 
– Nic! Nie zamieniliśmy ani słowa. 
– Ten czcigodny mąż podszedł was i słyszał wszystko dokładnie. Nie jesteście westmanami, gdyż prawdziwy preriowy myśliwiec byłby się o wiele mądrzej zabrał do rzeczy. 
– My nie jesteśmy westmanami? Do wszystkich diabłów, skończcie już raz tę komedię, a 
my wam potem pokażemy, że nie boimy się żadnego z was. Cóż wy za jedni? Greenhorny, 
które zaskoczyły nas we śnie, aby zamordować i ograbić! 
– Nie rozdrażniaj się niepotrzebnie, mój synu! Dowiesz się jeszcze, co to za greenhorny, 
które cię mają sądzić na śmierć i życie. Ten mąż powalił was sam jeden pięścią, a dokonał 
tego tak poprawnie, że nikt nic nie zauważył, nawet wy sami. Właściciel tak pięknej pięści 
nazywa się Old Shatterhand. A teraz przypatrzcie się mnie! Czy może ktoś, komu Nawajowie 
obcięli uszy, nazywać się Sans-ear? Jesteśmy tymi dwoma ludźmi, którzy mogą się zapuścić 
sami w Llano Estaccado. Prawdą jest również to, że kazaliśmy wczoraj padać deszczowi. 
Któż bowiem inny mógł to uczynić? Bo czy słyszał kto kiedy, żeby deszcz dobrowolnie padał 
na Estaccado? 
Brzmienie naszych nazwisk nie wywarło na tych pięciu ludziach zamierzonego wrażenia. 
Wiliams pierwszy zabrał glos. Rozważywszy sytuację, właśnie dzięki naszym nazwiskom 
wpadł na myśl, że nie potrzebuje się obawiać gwałtu z naszej strony. 

– Jeśli rzeczywiście jesteście tymi, za kogo się podajecie, to spodziewamy się od was 
sprawiedliwości. Powiem wam prawdę. Nosiłem dawniej inne nazwisko, lecz to nie zbrodnia, 
gdyż wy właściwie także nie nazywacie się Old Shatterhand i Sans-ear. Każdemu wolno przybrać sobie nazwisko, jakie mu się podoba. 
– Well! Toteż nie jesteś oskarżony o zmianę nazwiska! 
– A morderstwa także nie możecie nam zarzucić. Rozmawialiśmy wprawdzie wczoraj wie
czorem o morderstwie, ale czy wymówiliśmy przy tym wasze nazwiska? 
Poczciwy Sam patrzył długo przed siebie, aż w końcu rzekł z niezadowoleniem: 

– Tego nie uczyniliście istotnie, ale z waszych słów można było wszystko wyraźnie wywnioskować. 
– Wniosek to jeszcze nie dowód oparty na rzeczywistych faktach. Taki sąd preriowy to 
rzecz bardzo chwalebna, ale może on sądzić tylko na podstawie faktów, a nie domysłów. 
Przyjęliśmy uprzejmie Sans-eara i Old Shatterhanda, a oni w nagrodę za to chcą nas zabić. 
Dowiedzą się o tym wszyscy myśliwi od Wielkiego Jeziora aż po Missisipi, od Meksykańskiej Zatoki aż do Rzeki Niewolników, a każdy powie, że ci dwaj wielcy westmani są zbójami 
i mordercami. 
Musiałem w duszy przyznać, że ten łotr dobrze prowadził swoją obronę. Zaskoczyła ona 
Sama tak niespodzianie, że się poderwał z miejsca. 

– Niech to diabli! Tego nikt nie powie, gdyż my was nie skażemy na śmierć. Jesteście wolni, moim zdaniem, a co wy na to, panowie? 
– Są wolni – są niewinni! – rzekli trzej kupcy, których przekonanie o winie oskarżonych od 
początku nie było zbyt wielkie. 
– Ja także nie mogę nic przeciwko nim zeznać – rzekł Bernard. – Kim są i jak się nazywają, to nas nic nie obchodzi, nasze oskarżenie opiera się tylko na domysłach, a nie na dowodach. 
50



Murzyn Bob po prostu osłupiał, kiedy spostrzegł, że pozbawiono go nadziei powieszenia 
winowajców. Co do mnie, byłem z tego zwrotu sprawy dość zadowolony, przewidziałem go 
nawet i dlatego nie tylko doradzałem wczoraj zwłokę, lecz pozostawiłem dzisiaj Samowi 
przewodnictwo. On, jako myśliwiec, posiadał wprawdzie rzadką przebiegłość, lecz nie był 
zdolny wziąć mordercy w ogień krzyżowych pytań. Na prerii nie jest się nigdy pewnym swego 
życia, po cóż więc niszczyć pięć istnień ludzkich, skoro nie popełniono jeszcze żadnej zbrodni? W takim bowiem razie musiałoby się zabijać nieprzyjaciela za sam jego domniemany zamiar. Nie tyle zależało mi na śmierci tych ludzi, ile na naszym bezpieczeństwie, a pod tym 
względem można było zarządzić, co by się okazało potrzebne. Nie mogłem jednak całkiem 
puścić płazem Samowi tego, że pozwolił wymóc na sobie to, co powinno być aktem naszej 
łaski. Gdy więc zwrócił się z zapytaniem o moje zdanie, odrzekłem: 

– Czy wiesz, Samie, co jest zaletą twojej Tony? 
– Co? 
– Że ma olej w głowie. 
– Zaiste, przypominam sobie, a ty masz widocznie dobrą pamięć. Ale co ja jestem temu 
winien, że zostałem myśliwcem, a nie uczonym w prawie? Ty może potrafiłbyś wydobyć coś 
z tych ludzi, czemu więc nie przyjąłeś godności szeryfa? Teraz oni są wolni, gdyż słowo raz 
powiedziane nie może już być cofnięte. 
– Oczywiście, moje zdanie nie może już teraz nic zmienić. Zwalnia się ich od oskarżenia o 
zamach morderczy, lecz to jeszcze nie koniec. Master Wiliams, zapytam was teraz o pewną 
rzecz, a od waszej odpowiedzi będzie zależało, co się dalej z wami stanie. W którym kierunku 
można najprędzej dostać się nad Rio Pecos? 
– Prosto na zachód. 
– W jakim czasie? 
– W przeciągu dwóch dni. 
– Uważam was za stakemanów, chociaż wczoraj sami nas przed nimi ostrzegaliście i chociaż razem z całym oddziałem, co prawda dopiero wówczas, gdy byliście już ostatecznie wyczerpani, trzymaliście się właściwego kierunku. Zostaniecie z nami przez te dwa dni jako nasi 
jeńcy. Jeżeli zaś po upływie tego czasu nie będziemy jeszcze nad Rio Pecos, to zginiecie, gdyż 
ja sam dam wam skosztować mojej kuli czy lassa lub odprawimy nad wami nowy sąd.-Teraz 
wiecie już, czego macie się trzymać! Przywiążcie tych ludzi do ich koni i naprzód! 
– Ach, och! To być dobrze! – zawołał Bob. – Jeśli nie przyjść nad rzekę, to Bob powiesić 
ich na drzewie! 
Już w kwadrans potem znajdowaliśmy się w drodze. Jeńcy, przywiązani do koni, jechali 
oczywiście w środku. Bob, nie chcąc widocznie złożyć urzędu konstabla, nie odstępował ich i 
trzymał pod najsurowszym dozorem. Sans-ear dowodził tylną strażą, ja zaś z Marshallem 
prowadziłem pochód. 

Oczywiście przedmiotem rozmowy był wczorajszy wypadek. Ja jednak nie miałem ochoty 
zbytnio się nad nim rozwodzić. W końcu Marshall przerwał rozmowę o agentach i rzekł: 

– Czy to prawda, co twierdził Sans-ear, że wywołałeś deszcz? 
– Tak. 
– To dla mnie niepojęte, chociaż wiem, że nie mówisz nigdy nieprawdy. 
– Spowodowałem deszcz, żeby ocalić siebie i was. 
I objaśniłem mu to proste postępowanie, za pomocą którego czarownicy i szamani niektórych dzikich ludów zdobywają u swych współplemieńców nadzwyczajny szacunek. 

– Wobec tego wszyscy zawdzięczamy ci życie. Bylibyśmy zginęli z pragnienia tam, gdzie 
nas spotkałeś. 
– Nie zginęlibyście z pragnienia, lecz z rąk morderców. Przypatrz się tylko derkom tych tak 
zwanych agentów, pod nimi znajdują się jeszcze pełne wory z wodą. Oni nie cierpieli naj
51



mniejszego pragnienia. Byłbym ich bezwarunkowo wystrzelał, gdybym nie czuł wstrętu do 
przelewu krwi ludzkiej. Jak się nazywa najmłodszy z nich, który wczoraj stał na straży razem 
z Wiliamsem? 

– Meercroft. 
– Zapewne także przybrane nazwisko. Ten łotr wydaje mi się, pomimo swego młodego 
wieku, najbardziej podejrzany. Odnoszę nawet wrażenie, że podobną twarz już gdzieś widziałem w niezbyt miłych okolicznościach. Biada im, jeśli w oznaczonym czasie nie dostaniemy się nad rzekę! Teraz podaj mi bliższe szczegóły zamordowania i ograbienia waszego 
ojca! 
– Nie ma żadnych bliższych szczegółów, Allan udał się do Francisko po zakup złota, a my 
zostaliśmy we czwórkę z Bobem i gospodynią, ponieważ robotnicy i czeladnicy mieszkali 
osobno. Ojciec wychodził codziennie wieczorem na przechadzkę, jak o tym wiesz, aż pewnego pięknego poranku znaleźliśmy jego trupa w zamkniętej sieni, pracownia zaś i sklep były 
otwarte, a wszystko, co przedstawiało jakąś wartość, zniknęło. Ojciec nosił przy sobie zawsze 
klucz, którym odmykało się wszystkie drzwi i dokonano rabunku. 
– Nie nasunęło się wam żadne podejrzenie? 
– Tylko jeden z czeladników mógł coś wiedzieć o kluczu, wszelkie jednak policyjne 
śledztwa nie przyniosły żadnego wyniku. Czeladników musieliśmy oddalić i zniknęli gdzieś 
bez echa. Pomiędzy zrabowanymi klejnotami znajdowały się znaczne depozyty, za które musiałem zapłacić. Pozostała kwota wystarczyła mi zaledwie na podróż do Kalifornii w celu odszukania brata, o którym nagle ucichły wszelkie słuchy. 
– I nie masz żadnej nadziei, że pochwycisz kiedyś złodzieja i odbierzesz choćby część 
swojej własności? 
– Żadnej nadziei! Sprawcy razem ze swą zdobyczą są już pewnie dawno poza granicami 
kraju, a chociaż umieściłem ogłoszenie o tym strasznym wypadku we wszystkich większych 
gazetach Europy i Ameryki i dodałem dokładny opis zrabowanych przedmiotów, na nic mi się 
to nie przyda, gdyż wytrawny złoczyńca znajdzie dość środków i dróg do zabezpieczenia się 
przed pościgiem. 
– Chciałbym przeczytać to ogłoszenie! 
– Możesz! Noszę przy sobie numer ,,Morning Heralda”, aby na wszelki wypadek mieć to 
ogłoszenie pod ręką. 
Wydobył z kieszeni gazetę i podał mi ją. Jadąc dalej, przeczytałem opis i wpadłem znowu 
w podziw nad jednym z owych zrządzeń losu, który nazywamy często przypadkiem. Skończywszy czytać, złożyłem papier i oddałem Marshallowi, mówiąc: 

– A co by było, gdybym ci wymienił sprawcę, a przynajmniej jednego ze sprawców? 
– Ty, Charley? – zapytał pośpiesznie, 
– I dopomógł ci do odzyskania przynajmniej części straty? 
– Żarty na bok, Charley! Wówczas, kiedy popełniono ten czyn, znajdowałeś się na prerii. 
Jakże potrafiłbyś dokonać tego, co nie udało się ludziom najbardziej tym dotkniętym? 
– Bernardzie, popatrz na to. 
Wydobyłem i podałem mu sakiewkę. On wziął ją z gorączkowym podnieceniem, a gdy ją 
otwierał, ręce mu drżały. Zaledwie rzucił okiem na zawartość sakiewki, wydał okrzyk radosnego zdumienia: 

– Boże, nasze diamenty! Tak, to one, to naprawdę te same! W jaki sposób... 
– Spokojnie! – przerwałem mu. – Pohamuj się, młodzieńcze! Ci z tyłu nie potrzebują słyszeć dokładnie, o czym mówimy. Jeśli to wasze kamienie, to zatrzymaj je sobie, żebyś zaś 
mnie przypadkiem nie wziął za opryszka, to ci opowiem, w jaki sposób się u mnie znalazły. 
– Charley, co ci na myśl przychodzi? Jak możesz sądzić, żebym ja... 
– Sza! Krzyczysz, jak gdybyś chciał, żeby usłyszano naszą rozmowę aż w Australii! 
52



Poczciwego Bernarda niespodziewana radość istotnie pozbawiła niezbędnego w takich razach spokoju. I ja cieszyłem się z całego serca jego szczęściem, żałując tylko, że razem z drogimi kamieniami nie podobna było zwrócić mu życia ojca. 

– Opowiadaj, Charley! – prosił. – Ciekaw jestem, jak moje kamienie dostały się w twoje 
ręce. 
– Sprawcę mordu i rabunku miałem już prawie w ręku. Był tak blisko mnie, że tą oto nogą 
strąciłem go z lokomotywy, na której stałem, a Sam ścigał go, choć bezskutecznie. Lecz spodziewam się, że dostanę go znowu w ręce, i to wkrótce – po drugiej stronie Rio Pecos. Łotr 
udał się tam zapewne z powodu jakiegoś nowego łajdactwa, na którego ślad również wpadniemy. 
– Opowiadaj, Charley, opowiadaj! 
Opowiedziałem mu o napadzie na pociąg, dokonanym przez Ogellallajów, i przeczytałem 
potem list Patricka do Freda Morgana. Bernard przysłuchiwał się z największą uwagą, a potem rzekł: 

– Pochwycimy go, Charley, pochwycimy i dowiemy się także, gdzie się podziała reszta 
klejnotów! 
– Nie zaczynaj znowu krzyczeć, Bernardzie! Zostawiliśmy wprawdzie naszych towarzyszy 
za sobą o kilka długości końskich, ale pamiętaj, że tu, na Zachodzie, należy się ukrywać z 
najdrobniejszą nawet rzeczą. Nierozwaga nigdy nie przynosi pożytku. 
– Chcesz naprawdę oddać mi te kamienie bez żadnych warunków ani pretensji? 
– Oczywiście, przecież są twoje! 
– Charley, jesteś... lecz posłuchaj! – rzekł i sięgnąwszy do sakiewki, wyciągnął jeden z 
większych diamentów. – Zrób mi tę przyjemność i weź to na pamiątkę ode mnie! 
– Pshaw! Ani mi się śni, Bernardzie! Zresztą nawet nie masz prawa mi tego podarować, 
gdyż te kamienie należą nie tylko do ciebie, lecz i do twego brata. 
– AIlan zgodzi się na to, co ja uczynię! 
– Być może, jestem nawet tego pewien; zważ jednak, że te kamienie nie są jeszcze wszystkim, coście utracili. Zatrzymaj zatem ten kamień, a kiedyś przy rozstaniu dasz mi coś innego, 
co was nic nie będzie kosztowało, dla mnie zaś będzie miłą pamiątką. Teraz jedź dalej w tym 
samym kierunku, a ja zaczekam tu na Sama. 
Zostawiłem go sam na sam z jego szczęściem i zatrzymałem się, przepuszczając wszystkich obok siebie, dopóki nie nadjechał Sans-ear. 

– Co nadzwyczajnego załatwiałeś tam na przedzie? – zapytał mnie. – Biliście rękami powietrze, jak gdybyście nam chcieli przedstawić balet na koniach. 
– Czy wiesz, kto jest mordercą ojca Bernarda? 
– No? Nie dowiedziałeś się chyba teraz o tymi 
– Owszem! 
– Chwacko zrobione! Tobie się wszystko udaje. Kto inny latami nieraz dobija się swego 
celu, a ty ruszysz ręką nawet we śnie i masz to, co chciałeś. No, któż to? Spodziewam się, że 
się nie omyliłeś! 
– Fred Morgan! 
– Fred Morgan? On? Charley, uwierzę we wszystko, ale nie w to. Morgan jest łotrem 
wśród westmanów, ale na Wschodzie nie buszuje. 
– Nie będę się sprzeczał. Ale kamienie odebrane Morganowi były własnością Marshalla i 
już mu je oddałem. 
– Ha, skoro to uczyniłeś, to widocznie jesteś tego całkiem pewny. Musiał się ucieszyć 
biedny chłopiec! No, to wobec tego jest nowy powód do zamienienia kilku słów z tym Morganem. Obym jak najprędzej mógł naciąć jego karb na mojej kolbie! 
– A co zrobimy, gdy się z nim załatwimy? 
53



– Co zrobimy? Hm, ja tylko z jego powodu wybrałem się na Południe i poszedłbym za nim 
aż do Meksyku, Brazylii i Kraju Ognistego. Jeśli go jednak tu znajdę, to mi wszystko jedno, 
dokąd potem powędrować. Może przyjdzie mi chęć wyjechać do starej Kalifornii, gdzie podobno nie brak okazji do wspaniałych przygód. 
– W takim razie pojedziemy razem. Pozostaje mi jeszcze kilka miesięcy czasu, a nie 
chciałbym poczciwego Bernarda puszczać samego w tę daleką i niebezpieczną drogę. 
– Well, masz moją rękę! Postaraj się jednak przedtem o to żebyśmy się wydostali z tego 
piasku i z tego towarzystwa, które mi się teraz jeszcze mniej podoba niż dzisiaj rano, a szczególnie nie przypada mi do gustu twarz tego młodego. To gęba, że tylko bić, i zdaje mi się, że 
widziałem ją już raz przy jakiejś paskudnej robocie. 
– Tak samo mnie się zdaje. Może sobie nawet przypomnę, gdzie się z nim zetknąłem. 
Jechaliśmy bez przeszkód aż do wieczora. Gdy się ściemniło, zatrzymaliśmy się, a zaopatrzywszy konie i zjadłszy po kawałku twardego, suszonego mięsa udaliśmy się na spoczynek. 
Jeńców skrępowano na noc, a straż pilnowała, żeby się nie uwolnili. Gdy nadszedł ranek, ruszyliśmy znowu naprzód i już około południa znaleźliśmy się na obszarze mniej jałowym. 
Kaktusy, napotkane po drodze, były soczystsze, a tu i ówdzie wystawały już z piasku kępki 
żółtozielonej trawy, którą konie żarłocznie skubały. Zwolna zaczęły się te kępki łączyć w 
szersze płaszczyzny, pustynia zmieniła się powoli w prerię, wobec czego musieliśmy pozsiadać z koni, żeby mogły zaspokoić swój głód. Rzuciły się też na zieleń z iście wilczym apetytem. Nie mogliśmy im jednak pozwolić na zbyt wiele, więc spętaliśmy je i przywiązali do 
palików, żeby pasły się najwyżej na długość lass. Teraz byliśmy pewni, że znajdziemy niebawem wodę, wobec czego nie oszczędzaliśmy już resztek tej, którą mieliśmy z sobą. 

Gdyśmy się tak cieszyli, że straszna pustynia została już nareszcie za nimi, przystąpił do 
mnie Wiliams i zapytał: 

– Sir, czy teraz wierzycie, że powiedziałem prawdę? 
– Wierzę. 
– Więc oddajcie nam broń i konie i puśćcie nas wolno. Nie zrobiliśmy wam nic złego i 
mamy prawo tego żądać. 
– Być może, ale nie mogę sam rozstrzygnąć, muszę poradzić się mych przyjaciół.
Zasiedliśmy więc do narady, którą rozpocząłem z góry obmyślonym wstępem.
– Panowie! Pustynię minęliśmy szczęśliwie, a przed nami leży kraj urodzajny, Powstaje 
pytanie, czy mamy nadal pozostać razem. Dokąd zamierzacie się udać? – zwróciłem się 
przede wszystkim do kupców. 
– Do Paso del Norte – brzmiała odpowiedź. 
– My czterej pojedziemy do Santa Fé, więc drogi nasze się rozchodzą. A teraz drugie pytanie: co zrobić z tymi pięciu ludźmi? 
Tę ważną sprawę załatwiono po krótkiej naradzie w ten sposób, że postanowiono wypuścić 
agentów na wolność, i to nawet nie następnego dnia, lecz niezwłocznie. Nie było to sprzeczne 
z moim planem, przeto jeńcy otrzymali z powrotem swoją własność i wyruszyli w drogę natychmiast. Na pytanie, w którą stronę się zwrócą, odpowiedział Wiliams, że ruszą wzdłuż 
rzeki Pecos aż do Rio Grande, aby tam zapolować na bawoły. W pół godziny po nich odjechali także kupcy i niebawem obie grupy zniknęły na widnokręgu. 

Siedzieliśmy jeszcze jakiś czas w milczeniu, aż Sam przerwał ciszę słowami: 

– Co myślisz o nich, Charley? 
– Myślę, że nie pojadą wcale do Rio Grande, lecz zastąpią nam drogę do Santa Fé. 
– Well, ja myślę tak samo. Roztropnie postąpiłeś, mówiąc im, iż właśnie tam się udamy. 
Teraz pytanie, czy mamy zatrzymać się tutaj jakiś czas, czy też zaraz wyruszyć dalej? 
– Ja bym radził zostać. Za tamtymi łotrami pójść nie możemy, gdyż oni tego właśnie się 
spodziewają i będą dobrze uważali; ponieważ zaś czekają nas może trudy, którym nasze konie 
54



na razie nie podołałyby, dobrze będzie, jeśli pozwolimy im do jutra odpocząć i napaść się do 
woli. 

– A jeśli ci ludzie w nocy powrócą i napadną na nas? – zapytał Marshall. 
– To zmusiliby nas, żebyśmy wreszcie pogadali z nimi tak, jak na to zasługują. Zresztą ja 
pojadę na zwiady. Biorę to na siebie, ponieważ mam najsilniejszego konia. Wy zostaniecie 
oczywiście tutaj aż do mego powrotu, który nastąpi prawdopodobnie dopiero wieczorem. 
Dosiadłszy konia, pojechałem śladami agentów. Wiodły one w kierunku południowozachodnim w głąb urodzajnego kraju, gdy tymczasem trop kupców szedł bardziej ku południowi. 

Jechałem kłusem. Agenci oddalili się wolnym stępem, potem jednak niewątpliwie przyśpieszyli jazdę, gdyż upłynęło z pół godziny, zanim ich zobaczyłem. Wiedziałem, że nie mają 
teleskopu, mogłem więc jechać za nimi swobodnie, nie spuszczając oczu z lunety. 

Po upływie pewnego czasu jeden z nich odłączył się ku memu zdumieniu od reszty i zwrócił się prosto ku zachodowi, gdzie kępy zarośli wrzynały się w prerię niczym półwyspy, co 
wskazywało na obecność potoków. Co miałem zrobić i za kim podążyć? Czy za tymi czterema, czy też za tym jednym? Przeczucie mówiło mi, że właśnie ten jeden nosił się z jakimś 
planem wymierzonym przeciwko nam. Było mi właściwie obojętne, dokąd się udała reszta, 
ponieważ stale oddalali się od naszego obozu, ale wiadomość o tym, co zamierzał ten jeden, 
mogła się okazać nader pożyteczna. Ruszyłem więc za nim. 

Po trzech kwadransach zniknął mi z oczu w zaroślach. Puściłem mustanga cwałem i zatoczyłem łuk, by się nie zdradzić, gdyby jeździec powracał tą samą drogą. Niedaleko od miejsca, w którym zniknął, wjechałem i ja także w zarośla, posuwałem się pośród nich jeszcze 
przez jakiś czas, aż dotarłem do małej, otoczonej krzakami, polanki porosłej soczystą zielenią. 
Tutaj, ku mojej wielkiej radości, tryskało źródło czystej wody. Zsiadłem z konia, przywiązałem go tak, by mógł się napaść i napoić, potem napiłem się znakomitej wody i poszedłem tam, 
gdzie spodziewałem się natrafić na trop agenta. 

Znalazłem go wkrótce, a nawet zauważyłem, ku mojemu zdumieniu, że przejechało tędy 
kilku jeźdźców i że znajdowała się tu porządna ścieżka, którą widocznie często jeżdżono. Nie 
wszedłem na nią, gdyż mogła być strzeżona przez człowieka, który poczęstowałby mnie w 
każdej chwili kulą. Przeciskałem się więc równolegle do ścieżki przez krzaki, dopóki nie 
zwróciło mojej uwagi głośne parskanie. 

Właśnie miałem zamiar wyjść zza krzaka, aby zobaczyć, gdzie stoi koń, który parskał, kiedy odskoczyłem błyskawicznie: tuż przede mną leżał na ziemi człowiek z głową ukrytą w 
zaroślach w ten sposób, że sam mógł się przypatrywać ścieżce, gdy tymczasem jego nie podobna było z niej zobaczyć. Była to zapewne straż, z której obecności należało wnosić, że w 
pobliżu znajduje się większe towarzystwo. 

Człowiek ten ani nie spostrzegł mnie, ani nie posłyszał. Cofnąłem się o kilka kroków, żeby 
go obejść, i udało mi się to tak dalece, że w pięć minut zbadałem cały teren. 

Ścieżka biegła ku szerokiej polanie, na której środku rosły gęste zarośla, poprzeplatane 
dzikim chmielem – trudno było przez nie coś dostrzec. Stamtąd doleciało mnie parskanie. 
Poczołgałem się skrajem polany, aby zobaczyć, czy w zaroślach znajduje się jakaś luka, lecz 
nie znalazłem żadnej. Niezawodnie zakryto ją sztucznie, gdyż w tej chwili właśnie odezwał 
się jeden, a potem drugi głos, zdradzając obecność większej liczby ludzi. 

Czy miałem się odważyć i podejść ich, czy nie? Było to niebezpieczne, lecz postanowiłem 
to uczynić. W kilku szybkich skokach przedostałem się na drugą stronę polany, w miejscu, w 
którym strażnik nie mógł mnie spostrzec, bo zarośla znajdowały się pomiędzy nim a mną. 
Były zresztą tak gęste, że nie udało mi się przebić ich wzrokiem. Tylko w jednym miejscu, tuż 
przy korzeniach, można się było w nie wsunąć, leżąc na ziemi. Szło to wprawdzie powoli, 
bardzo powoli, lecz przecież dokonałem tego i zauważyłem, że zwarte od zewnątrz krzewy 

55



były od wewnątrz wyrąbane i tworzyły w środku wolne miejsce średnicy mniej więcej trzydziestu łokci. Po jednej stronie tego placyku stało osiemnaście koni poprzywiązywanych tuż 
obok siebie. Nie opodal mojej kryjówki siedziało na ziemi siedemnastu mężczyzn obok kupy 
rozmaitych przedmiotów przykrytych bawolimi skórami. Doznałem wrażenia, że widzę jaskinię zbójecką, w której łotry gromadzą wszystko, co zabiorą ofiarom napadów. 

Jeden z owych łotrów przemawiał właśnie do zebranych. Był to Wiliams. A więc to on oddzielił się od reszty agentów! Słyszałem każde jego słowo. 

– Jeden z nich pewnie nas podsłuchał, gdyż nagle uderzono mnie pięścią w głowę i runąłem jak kłoda. 
– Podsłuchano cię? – zapytał surowo drugi, odziany w dość bogaty meksykański strój. – 
Jesteś tuman, z którego nie mamy żadnego pożytku. Jak można się nie ustrzec przed podsłuchiwaniem, i to w dodatku na Estaccado, na którym nie ma się gdzie ukryć! 

– Nie bądź zbyt surowy, kapitanie! – rzekł Wiliams. – Gdybyś wiedział, kto to był, przyznałbyś, że sam nie czujesz się wobec niego bezpiecznym. 
– Ja? Czy mam ci kulą łeb roztrzaskać? A więc nie tylko pozwoliłeś, żeby cię podsłuchano, 
lecz nawet powalono, powalono gołą pięścią jak dziecko czy tchórza? 
Żyły nabrzmiały Wiliamsowi na czole. 

– Wiesz, kapitanie, że tchórzem nie jestem. Ten, który mnie pokonał, i ciebie rozciągnąłby 
jednym uderzeniem. Kapitan zaśmiał się głośno. 
– Opowiadaj dalej! 
– I Patrick, który przybrał teraz nazwisko Meercroft, runął pod jego uderzeniem. 
– Patrick? Ten z czaszką byka? I kiedy to? 
Wiliams opowiedział wszystko, co się stało, aż do chwili, w której wypuściliśmy ich na 
wolność. 

– Łotrze, zastrzelę cię jak psa! Ten drab wraz z czterema moimi najlepszymi ludźmi dopuścił do tego, że go jakieś przybłędy podsłuchały, a potem powaliły i pojmały jak chłopaczka 
bez szpiku w kościach, który nie odstąpił jeszcze nigdy od matczynego fartuszka! 
– Do pioruna, kapitanie, czy wiesz, kto byli ci dwaj ludzie, z których jednego zwano 
Charleyem, a drugiego z początku Samem Hawerfieldem? Gdyby ci dwaj weszli tutaj teraz 
tylko ze strzelbami w ręku i z nożami za pasem, niejeden z was nie wiedziałby, czy ma się 
bronić, czy poddać. To byli Old Shatterhand i mały Sans-ear. Dowódca zerwał się z miejsca i 
zawołał: 
– Kłamco! Chcesz tylko tym usprawiedliwić swoje tchórzostwo! 
– Kapitanie, przebij mnie nożem, a przekonasz się, że nie zadrga mi nawet powieka! 
– Mówisz więc istotnie prawdę? 
– Tak. 
– Jeśli tak, to w imię wszystkich świętych obaj muszą zginąć, a razem z nimi Murzyn, gdyż 
na pewno nie spoczną, dopóki nas nie znajdą i nie zniszczą. 
– Nic nam nie zrobią, gdyż uradzili jechać natychmiast do Santa Fé. 
– Milcz! Jesteś tysiąc razy głupszy od nich, a mimo to sam nie powiedziałbyś im, dokąd 
jedziesz naprawdę. Znam dobrze obyczaje tych północnych myśliwców. Jeśli zechcą szukać 
naszych śladów, to znajdą je, choćbyśmy frunęli powietrzem. Nie możemy być nawet pewni, 
czy któryś z nich nie siedzi tu teraz w krzakach i nie podsłuchuje naszej rozmowy. 
Nie mogę powiedzieć, aby te słowa nie wywarły na mnie wcale wrażenia. Kapitan zaś mówił w dalszym ciągu: 

– Znam bardzo dobrze ich obyczaje, gdyż przez cały rok przebywałem ze słynnym Florimontem, którego biali nazywali Track Smeller18, a Indianie As-ko-lah19. U jego boku pozna
18 T r a c k S m e l l e r (ang.) – Wywąchiwacz Tropów 

56



łem wszystkie ich sztuczki. Zapewniam was, że ci ludzie nie udadzą się do Santa Fé ani nie 
opuszczą dzisiaj swego obozu. Wiedzą, że jeszcze jutro znajdą wasze ślady i że przede 
wszystkim konie ich muszą wypocząć. Jutro rano wyruszą za nami, wzmocnieni na duchu i na 
ciele, i chociaż my ich na pewno w końcu położymy trupem, to oni rozciągną przynajmniej 
połowę z nas na ziemi. Słyszałem, że Old Shatterhand ma strzelbę, z której może strzelać 
przez cały tydzień, nie nabijając. Diabeł mu ją sporządził, a on zapisał mu za to duszę. Wobec 
tego musimy na nich napaść jeszcze dzisiaj wieczorem, gdy będą spali pod osłoną jednego 
tylko wartownika. Jest ich na szczęście tylko czterech. Czy znasz dobrze miejsce ich obozu? 

– Tak – odrzekł Wiliams. 
– To bądźcie gotowi. Punktualnie o północy musimy być tam, ale bez koni. Podejdziemy i 
zaskoczymy ich tak, że zabraknie im czasu pomyśleć o obronie. 
Zacny kapitan nie znał nas jednak tak dokładnie, jak sądził, gdyż wydałby zupełnie inne zarządzenia. Na prerii tak samo jak w cywilizowanych krajach zdarza się skłonność do przesady, która robi ,,z igły widły”, jak to się mówi. Jeśli jakiś myśliwiec parę razy zachowa się 
dzielnie w obliczu wrogów, a w dodatku zdoła okazać przytomność umysłu, to zaraz głoszą o 
nim dziwy od obozu do obozu, wszędzie coś dodadzą, aż w końcu zostaje on bohaterem, a 
imię jego działa prawie tak samo jak jego broń. W ten sposób dostałem nawet “od diabła” 
strzelbę, z której podobno mogłem strzelać tydzień bez nabijania, a tym cudownym narzędziem był mój zwykły sztucer, który oddawał dwadzieścia pięć strzałów. 

– Gdzie jest Patrick z resztą? – zapytał dowódca. 
– Udał się do Head Pik, by tam poczekać na ojca, jak ci o tym sam doniósł. Przy tej sposobności dobierze się do tych trzech kupców, którzy mają bardzo ładną broń i wiozą ze sobą 
dużo pieniędzy. 
– Odeśle mi więc zdobycz? 
– Przez dwóch ludzi, a trzeciego weźmie z sobą. 
– Najlepsze strzelby zabierzemy obydwu myśliwcom. Słyszałem, że ze strzelby Sans-eara 
można strzelać na odległość tysiąca dwustu kroków. 
Wtem rozległo się w oddali szczekanie psa preriowego. Hasło było głupio obrane, gdyż w 
tych stronach nie ma wcale tych zwierząt. 

– To Antonio z palami, które potem ma zanieść na Estaccado – rzekł kapitan. – Niech ich 
tam nie składa, lecz niech wejdzie tutaj. Od kiedy ci westmani znajdują się w pobliżu, musimy podwoić czujność. 
Słowa te upewniły mnie całkowicie, że miałem do czynienia z dobrze zorganizowaną bandą stakemanów i że na ukryte pod skórami przedmioty składały się niezawodnie nagromadzone tutaj lupy, dawniej własność nieszczęsnych ludzi którzy swą stratę musieli jeszcze przypieczętować własnym życiem. 

W tej chwili rozchyliła się tuż przede mną ściana zarośli, utworzona tylko ze zwisających 
lian, dzięki czemu łatwo mogła się podnosić. Przez otwór wjechało trzech jeźdźców, których 
konie wlokły za sobą znaczną ilość palików, przymocowanych rzemieniami po obu stronach 
siodeł na wzór indiańskich tyk namiotowych. 

Przybycie tych trzech ludzi zaprzątnęło tak dalece uwagę obecnych, że mogłem się wycofać niepostrzeżenie. Postarałem się jednak o dowód, że tu byłem. Oto kapitan złożył przedtem 
za sobą pas z nożem i dwoma okutymi mosiądzem pistoletami. Jednego z nich mogłem dosięgnąć ręką. Zabrałem go więc i zacząłem powoli czołgać się wstecz, zacierając za sobą cal po 
calu ślady. To samo uczyniłem także poza ścianą zarośli, po czym przemknąłem szybko przez 
polanę i wpadłem znowu w zarośla. Stąd posuwałem się dalej na palcach rąk i nóg, aby znisz

19 A s-k o-l a h (ind.) – Niedźwiedzie Serce 

57 


czyć za sobą trop, dopóki nie oddaliłem się na tyle, że mogłem w wyprostowanej już postawie 
powrócić do mego konia. Odwiązawszy go, zrobiłem ogromny łuk, by stakemani nie mogli 
odkryć mojej obecności. 

Kiedy przybyłem do towarzyszy, zaczął już zapadać mrok. Zauważyłem po ich minach, że 
się już o mnie niepokoili i z niecierpliwością oczekiwali mego powrotu. 

– Massa Charley znów być tutaj! – zawołał Bob tonem, w którym odczułem niemały stopień przywiązania do mej osoby. – O, Bob być w strachu i wszyscy być w strachu o massa 
Charley! 
Pozostali byli mniej wylewni. Kazali mi usiąść obok siebie, a potem Sam zapytał: 

– No? 
– Kupcy zostaną zamordowani. 
– Przypuszczałem to! Ci agenci, a w rzeczywistości stakemani, zmienili kierunek i zamierzają napaść w nocy na swe ofiary, jeśli nie uczynili tego jeszcze za dnia. 
– Zgadnij, kto to był ten Meercroft! 
– Słyszałeś już nieraz ode mnie, że wolę borykać się z niedźwiedziem niż odgadywać coś, 
co mogę usłyszeć. 
– Nazwisko Meercroft było fałszywe, a... 
– Nie byłem też na tyle głupi, żebym w nie wierzył. 
– ... a – skończyłem przerwane zdanie – ten człowiek nazywa się Patrick Morgan! 
– Pa... trick... Mor... gan...! – zawołał Sam po raz pierwszy, od kiedy go znałem, z miną 
wielkiego zdumienia – Patrick Morgan! Czy to być może? O, Samie Hawerfield, ty stary szopie, jaki z ciebie osioł! Miałeś tego łotra już w ręku, byłeś szeryfem w sądzie, przed którym 
on stał jako oskarżony, i wypuściłeś go na wolność! Charley, czy wiesz na pewno, że to on? 
– Na pewno. Pojmuję już teraz, dlaczego wydał mi się tak dobrze znany: jest podobny do 
swego ojca. 
– Świetnie! Teraz mi się wszystko rozjaśnia! Z tego samego powodu i mnie przyszło także 
na myśl, że go już gdzieś widziałem. Gdzie on teraz jest? Ufam, że nie zdoła nam umknąć! 
– Zamorduje owych trzech kupców, a potem uda się z jednym tylko towarzyszem do Skettel Pik i Head Pik, aby tam spotkać się z ojcem. 
– W takim razie wstawajcie, ludzie! Ruszamy za nim! 
– Wolnego, Samie! Wieczór już zapada, nie zobaczymy teraz jego śladów, a oprócz tego 
musimy się przygotować na pewne zaszczytne odwiedziny. 
– Odwiedziny? Któż tu ma przyjść? 
– Ten Patrick jest członkiem bandy stakemanów, którzy opodal mają swój obóz. Ich dowódca, Meksykanin, którego nazywają kapitanem, odbył niewątpliwie wcale niezłą szkołę 
pod starym Florimontem. Podsłuchałem tych rozbójników, gdy Wiliams opowiadał im o 
swojej przygodzie. Chcą na nas napaść punktualnie o północy. 
– Przypuszczają więc, że tu zostaniemy? 
– Istotnie. 
– Well, w takim razie niech się spełni ich życzenie, gdyż teraz dopiero zatrzymamy się naprawdę i powitamy ich serdecznym ,,dobry wieczór!” Ilu ich jest? 
– Dwudziestu jeden. 
– To trochę za dużo na nas czterech! Wobec tego radzę zrobić tak: zapalmy ognisko, poukładajmy dokoła nasze bluzy, żeby je te łotry wzięły za nas, sami zaś ustawmy się nieco dalej, żeby napastnicy weszli pomiędzy nas a płomienie. W ten sposób będziemy mieli świetny 
cel. 
– To dobry plan – oświadczył Bernard – i zdaniem moim jedyny, jaki się da zastosować w 
naszej sytuacji. 
58



– Pięknie! W takim razie poszukajmy zaraz opału na rozpalenie ogniska, zanim się całkiem 
ściemni – rzekł Sam powstając. 
– Siedź! – odrzekłem na to. – Czy sądzisz rzeczywiście, że w ten sposób możemy stanąć 
do walki z dwudziestu jeden ludźmi? 
– Czemu nie? Uciekną zaraz po pierwszych strzałach, bo nie będą wiedzieli, kogo mają za 
sobą, 
– A jeżeli ten kapitan jest na tyle mądry, że zrozumie nasz podstęp? Wtedy czeka nas ciężka przeprawa, w której zginiemy pomimo oporu. 
– Na podobne rzeczy myśliwiec powinien być, na przykład, zawsze przygotowany! 
– W takim razie musiałbyś także wyrzec się schwytania obydwóch Morganów! 
– Nie wiem, jak ci podziękować! Masz rację! Z twoich słów widać, że najchętniej zabrałbyś się stąd po cichu i nie zaczepiał tych rabusiów. 
– Rozumiesz mnie w tej sprawie całkiem błędnie. Ja mam inny plan i, zdaje mi się, lepszy. 
– No, jaki? 
– Uderzyć na ich kryjówkę i zabrać im konie oraz zapasy, gdy oni będą nas tutaj szukali. 
– Przebóg, to niezłe! Ale mówisz o uprowadzeniu koni; skąd wiesz, że chcą na nas uderzyć 
pieszo? 
– Wiem i z tego też wnoszę, że opuszczą swoją kryjówkę na dwie godziny przed północą, 
gdyż tyle czasu będą potrzebowali, aby się tu dostać. 
– Czy tylko nie zawiodą cię twoje rachuby? 
– Nie ma obawy! Czekając tutaj na nich, narażamy na niebezpieczeństwo nasze życie, jeśli 
zaś zabierzemy im żywność, amunicję i konie, to przynajmniej przez dłuższy czas nie będą 
mogli uprawiać swego rzemiosła, a nas nie będzie to kosztowało nawet jednego strzału. 
– Ale oni zostawią pewnie kogoś na straży! 
– Znam miejsce, w którym ukrywa się wartownik. 
– Pomyśl, że będą nas ścigali! 
– Uczyniliby niezawodnie to samo, gdybyśmy tu na nich czekali. Wtedy dopiero musielibyśmy umykać! 
– Muszę ci przyznać słuszność! Kiedy ruszamy? 
– Za kwadrans będzie już zupełnie ciemno. Wtedy się wybierzemy. 
– O, to być pięknie! – rzekł Murzyn. – Bob jechać razem i wziąć wszystkie rzeczy, jakie 
leżeć u zbójców. To lepiej niż zostać i oni zastrzelić Boba! 
Tymczasem zaległa taka ciemność, że było widać zaledwie na jakieś dziesięć kroków. 
Wyjechaliśmy więc, ja na czele, a reszta za mną wzorem Indian, jeden za drugim, gęsiego. 
Oczywiście nie skierowaliśmy się prosto do kryjówki stakemanów, lecz zatoczyliśmy jak 
największy łuk i zatrzymaliśmy się na brzegu zarośli, w miejscu oddalonym może o milę angielską od ich obozu. Przywiązaliśmy tu konie i udaliśmy się pieszo ku kryjówce. Chociaż 
zarówno Marshall, jak i Murzyn nie mieli wielkiej wprawy w skradaniu się, mimo to dotarliśmy niepostrzeżenie na skraj polany naprzeciw zarośli, w których przedtem leżała warta. 

Światło nad kryjówką dowodziło, że płonęło tam ognisko lub pochodnia; dokoła nas jednak było tak ciemno, że mogłem bez obawy przejść przez polanę w wyprostowanej postawie. 
Odnalazłem szczęśliwie to miejsce, z którego podsłuchałem poprzednią rozmowę. Zanim 
zdążyłem . się schylić, usłyszałem głos dowódcy. Przecisnąłem się pomiędzy korzeniami i 
ujrzałem wszystkich stakemanów. Stali w pełnym uzbrojeniu gotowi do drogi. Kapitan coś im 
prawił. 

– Gdybyśmy znaleźli choć najmniejszy trop, należałoby przypuszczać, że jeden z tych 
dwóch myśliwców był tutaj, żeby nas podsłuchać. Ale gdzie się podział mój pistolet? Może 
zgubiłem go podczas jazdy dziś rano i nie zauważyłem tego, odkładając pas. Hoblyn, czy widziałeś rzeczywiście wszystkich czterech, siedzących razem? 
59



– Wszystkich czterech! Było trzech białych i jeden czarny, a obok pasły się ich konie, z 
których jeden nie miał ogona i wyglądał jak kozioł bez rogów. 
– To stara klacz Sans-eara, sławna jak on sam. Oczywiście nie dostrzegli ciebie? 
– Nie. Podjechałem z Wiliamsem tylko na taką odległość, na jaką pozwalał wzgląd na nasze bezpieczeństwo, i podczołgałem się potem po ziemi, dopóki nie zobaczyłem dobrze 
wszystkiego. 
Uczeń Florimonta był więc na tyle rozsądny, że wysłał patrol w naszą stronę, na szczęście 
dopiero wówczas, gdy byłem już z powrotem razem z przyjaciółmi. 

– W takim razie wszystko dobrze pójdzie! Ty, Wiliams, jesteś znużony, więc zostaniesz 
tutaj, a ty, Hoblyn, obejmiesz wartę przy drodze. Reszta naprzód za mną! 
Przy świetle niezbyt jasno płonącego ognia zobaczyłem, jak otwarto wyjście. Dziewiętnastu ludzi opuściło kryjówkę, a dwaj wymienieni zostali. Jeszcze nie wszyscy zniknęli na 
ścieżce, kiedy znalazłem się znów obok Sama. 

– Jak tam, Charley? Zdaje mi się, że właśnie teraz wyruszają! 
– Tak. Dwóch zostaje – jeden jako warta na drodze, a Wiliams w samej kryjówce. Wiliams 
nie jest uzbrojony, ale wartownik ma strzelbę w ręku. Teraz nie zaczniemy jeszcze, bo mogą 
wrócić, gdyby się okazało, że coś zapomnieli. Ale przygotujmy się tymczasem. Chodź, Samie! 
Wy dwaj zaczekajcie tutaj, dopóki was nie zawołamy lub nie przyjdziemy po was! 
Po tym zarządzeniu podeszliśmy aż do drogi. Tam staliśmy z dziesięć minut, zanim się 
ukazał wartownik, który najwyraźniej nie obawiał się ani trochę o swoje bezpieczeństwo. Nie 
przeszło i pół kwadransa, kiedy się do nas zbliżył. Teraz można już było być pewnym, że nikt 
nie wróci, przeto nie należało już zwlekać. 

Przycisnąłem się z jednej, a Sam z drugiej strony do krzaka. W chwili gdy wartownik znalazł się pomiędzy nami, Sam pochwycił go za gardło. Ja zaś oderwałem od jego bluzy dużą 
szmatę, zwinąłem ją w kłąb i wcisnąłem mu między zęby. Następnie własnym jego lassem 
skrępowaliśmy mu ręce i nogi i w tym stanie przywiązaliśmy go do krzaka. 

– Teraz dalej! 
Podeszliśmy do wejścia, gdzie odsunąłem trochę na bok gałęzie dzikiego chmielu. Wiliams 
siedział przy ogniu i piekł kawałek mięsa. Był zwrócony do mnie plecami, wskutek czego 
mogłem się do niego zbliżyć niepostrzeżenie. 

– Trzymajcie wyżej mięso, master Wiliams, bo przypalicie! – odezwałem się nagle.
Stakeman odwrócił się, a gdy mnie poznał, zamarł na swoim miejscu.
– Dobry wieczór! Omal że nie zapomniałem przywitać się z wami, a dżentelmenom waszego pokroju należy się nie byle jaka grzeczność. 
– Old... Old... Shat... Shatterhand! – wyjąkał wytrzeszczając na mnie oczy. – Czego tu 
chcecie? 
– Chciałem odnieść kapitanowi pistolet, który dzisiaj zabrałem, kiedyście mu opowiadali o 
swojej przygodzie. 
Wiliams skurczył jedną nogę, jak gdyby próbował się podnieść, i oglądnął się, chcąc się 
przekonać, czy może dosięgnąć strzelby, przy nim bowiem leżał tylko nóż. 

– Siedźcie spokojnie, master, bo za najmniejszy ruch zapłacicie życiem. Po pierwsze: mam 
nabity pistolet waszego kapitana, a po wtóre: wystarczy wam spojrzeć ku wejściu, aby zobaczyć, że jest nas tu więcej! 
Stakeman obrócił się i dostrzegł Sama, który mierzył do niego ze strzelby. 

– Do pioruna... jestem zgubiony! 
– Może jeszcze nie, jeśli będziecie posłuszni. Bernard, Bob, do mnie! Na ten okrzyk wezwani ukazali się w wejściu. 
– Przy siodłach wiszą lassa, Bobie. Weź jedno i zwiąż tego człowieka! 
– Wszystkie piekła! Żywcem mnie już drugi raz nie pochwycicie! 
60



Z tymi słowy pchnął się Wiliams własnym nożem w serce i padł na ziemię. 

– Boże, bądź miłościw jego duszy! – rzekłem. 
– Na sumieniu tego łotra ciąży może więcej niż sto istnień ludzkich – odezwał się ponuro 
Sans-ear. – Nigdy jeszcze nóż nie trafił właściwiej, jak tym razem. 
– Sam wymierzył sobie sprawiedliwość – odparłem. – Mamy szczęście, że nie potrzebujemy już tego czynić. 
Następnie wysłałem Boba po Hoblyna, który też niebawem leżał przed nami na ziemi. Gdy 
mu wyjęto z ust knebel, odetchnął głęboko i ciężko i pełen przerażenia utkwił wzrok w zwłokach towarzysza rozbojów. 

– Zginiesz tak jak on, jeśli nam nie udzielisz wyjaśnień. 
– Powiem wszystko! – przyrzekł wylękły rabuś. 
– Gdzie macie schowane złoto? 
– Jest zakopane za workami z mąką. 
Pozdejmowaliśmy bawole skóry i zaczęliśmy badać łupy. Było tam mnóstwo wszystkiego, 
co kiedykolwiek przewożono przez Estaccado. Broń wszelkiego rodzaju, proch, ołów, naboje, 
lassa, siodła, worki, derki, kompletne stroje myśliwskie, sukna i perkale, ozdoby, fałszywe 
korale i sznury pereł, noszone z upodobaniem przez Indianki, przeróżne drobne towary i narzędzia oraz wiele puszek pełnych konserw mięsnych i wszelkich innych środków żywności – 
wszystko to nosiło na sobie ślady grabieży. 

Bob rzucał dokoła siebie workami, jak gdyby to były kapciuchy z tytoniem. Marshall wyszukał między narzędziami motykę i łopatę. Wzięto się do kopania i niebawem wydobyto tyle 
piasku złotego i złotych ziarnek, że można było dobrze objuczyć tym konia. 

Zgroza mnie zdjęła na myśl, ilu biednych poszukiwaczy złota musiało zginąć, zanim nagromadzono tu taką ilość tego ,,śmiertelnego pyłu”, który słusznie zasługuje na to miano. Zazwyczaj jednak powracający poszukiwacze przynoszą z sobą do ojczyzny niewiele złota w 
naturalnej jego postaci, zmieniają bowiem najczęściej owoce swojej pracy na przekazy i kwity 
depozytowe albo na papierowe pieniądze. Pomordowani mieli niezawodnie wiele takich papierów przy sobie. Gdzie mogły się one w tej chwili znajdować? 

– Gdzie są pieniądze i papiery, które zabraliście ograbionym? – zapytałem Hoblyna. 
– W kryjówce, daleko stąd. Kapitan nie chciał ich tu przechowywać, gdyż byli wśród nas 
ludzie, którym nie ufał. 
– Więc tylko on wie o tej kryjówce? 
– On i porucznik. 
– Kto jest porucznikiem? 
– Patrick Morgan. 
Teraz przemknęła mi przez głowę myśl. “Wzbogacimy się w każdym razie” – pisał ten 
człowiek do ojca. Czyżby zamierzał zdradzić swego towarzysza? 

– Czy nie potrafisz określić, gdzie mniej więcej może się znajdować ta kryjówka? 
– Nie. Przypuszczam, że kapitan nie dowierza nawet porucznikowi. Porucznik odjechał 
dzisiaj z jeszcze jednym towarzyszem do Head Pik nad Rio Pecos, ja zaś miałem z dwoma 
ludźmi udać się za nim jutro, żeby go śledzić. 
– Ach! Wobec tego kapitan opisał ci dokładnie to miejsce?
Zapytany umilkł z zakłopotaniem.
– Powiedz prawdę! W przeciwnym razie zginiesz! Jeśli zaś nie skłamiesz – dostąpisz łaski, 
chociaż wszyscy zasłużyliście na stryczek. 
– Dobrze się domyślacie, sir! Rzeczywiście polecono mi natychmiast po odjeździe stąd odszukać to miejsce i zastrzelić porucznika, gdyby się tam zbliżył. Jest to mała dolinka, którą 
znam bardzo dokładnie, ponieważ raz już tam byłem. Opis jej nie na wiele by się wam przydał, gdyż mimo to nie zdołalibyście jej znaleźć. 
61



– Czy kapitan oznaczył ci tylko dolinkę, czy też wymienił jaki szczególny punkt? 
– Punktu żadnego nie podał, kazał mi tylko ukryć się i posłać porucznikowi kulę w łeb, 
gdyby wszedł w dolinkę. 
– To mi wystarcza. Darowuję ci życie, oczywiście pod tym warunkiem, że zaprowadzisz 
nas do tej doliny. 
– Owszem, dopełnię tego warunku. 
– Zapamiętaj sobie jednak, że pożegnasz się ze światem, jeślibyś usiłował nas oszukać. Teraz pojedziesz z nami, oczywiście jako jeniec. 
– Well! – rzekł Sam. – Wobec tego nasze badanie można uważać za zakończone. Co dalej? 
– Zabierzemy z sobą tylko złoto i te przedmioty, które są nam potrzebne jak: broń, amunicję, tytoń i żywność. oraz kilka drobnostek na podarunki dla Indian na wypadek, gdybyśmy się 
z nimi spotkali. Wy wybierajcie, a ja przypatrzę się tymczasem koniom. 
Od razu wpadły mi w oko cztery krępe michigańskie kłusaki, które doskonale nadawały się 
do dźwigania ciężarów. Oprócz nich mogły nam się przydać jeszcze tylko trzy mustangi. Dwa 
z nich przeznaczyłem dla Bernarda i Boba, którzy jechali dotąd na lichych człapakach, a trzeciego dla Hoblyna. 

Znalazły się także siodła juczne, podobne do tych, jakie noszą muły; przywiązałem więc po 
jednym z nich do każdego kłusaka. Następnie to wszystko, co mieliśmy z sobą zabrać, zostało 
owinięte w koce. Powstało w ten sposób osiem pakunków, po dwa na jednego konia. Resztę 
przedmiotów ułożyliśmy w wielki stos, umieściwszy na jego spodzie proch, któregośmy nie 
potrzebowali, oraz wszystkie łatwo zapalne materiały. 

– Co zrobimy z tamtymi końmi? – zapytał Sam. 
– Bob rozpęta je i wypędzi na prerię. Nie jest to wprawdzie najlepszy sposób pozbawienia 
stakemanów ich wierzchowców, ale żal mi zabijać niewinne zwierzęta. Ty prowadź orszak, a 
ja zostanę i podpalę stos. 
– Dlaczego nie możemy uczynić tego zaraz? – spytał mnie Marshall. 
– Ogień byłby widoczny z daleka. Stakemani, nie znalazłszy nas w naszym obozie, wrócą 
tu czym prędzej i mogliby nas pomimo ciemności doścignąć. Lepiej zatem będzie, jeśli odjedziecie dość daleko, a ja was wkrótce dopędzę. 
– Well, masz rację, Charley, więc naprzód, boys! – zawołał Sam i ruszył przodem, prowadząc za cugle jednego z jucznych koni; za nim poszły trzy inne, a Bernard i Bob zamykali 
mały orszak, wiodąc między sobą przywiązanego do konia Hoblyna. Ja stanąłem przy swoim 
koniu i zaczekałem, aż ucichł odgłos kopyt wierzchowców moich towarzyszy. Wreszcie po 
upływie jeszcze jednego kwadransa, nie chcąc dłużej zwlekać, bo stakemani mogli mnie zaskoczyć niespodziewanie, wszedłem do kryjówki, by podpalić stos. 
Z podartego koca sporządziliśmy przedtem rodzaj lontu, aby go można było zapalić, a samemu usunąć się z tego miejsca, zanim płomień dojdzie do prochu. Należało się także spodziewać wybuchu, ponieważ włożyliśmy do stosu mnóstwo naboi. Zapaliwszy więc lont, 
wziąłem konia za cugle i wyprowadziłem ścieżką na prerię. Przy kępie ostatnich zarośli 
wskoczyłem na siodło. Wtem dał się słyszeć straszny huk i trzask. To dowodziło, że ogień 
dosięgnął zawiniętych w koc naboi. Ścisnąłem konia ostrogami i odjechałem tak szybko, jak 
na to tylko pozwalała ciemność, aby wydostać się z kręgu światła płonącej kryjówki. Ogień 
pochłaniał tymczasem mienie stakemanów, zagrabione, nieszczęśliwym podróżnym. 

62



ROZDZIAŁ III 

POŚRÓD KOMANCZÓW 

Tam gdzie się stykają obszary Teksasu, Arizony i Nowego Meksyku, a zatem nad dopływami rzeki Rio Grande del Norte, wznoszą się góry Sierra de los Organos, Rianca i Guadelupe, tworzące krainę pełną dzikich, bezładnie rozrzuconych pasm górskich. Wyglądają one na 
widnokręgu bądź jak olbrzymie, nagie szańce, bądź też są pokryte gęstą dziewiczą puszczą, a 
tu i ówdzie poprzerzynane kanionami o prawie prostopadłych ścianach lub łagodnie opadającymi dolinami, które wyglądają tak, jak gdyby od chwili swego powstania były odcięte od 
świata zewnętrznego. A mimo to wiatr przenosi pył kwiatowy i nasiona przez te grzbiety i 
granie, dzięki czemu krzewi się tam bujnie roślinność. I mimo to błądzi po skałach czarny i 
bury niedźwiedź, szukając w nich niedostępnego legowiska. Mimo to znalazł tu dziki bizon 
kilka przesmyków, którymi w stadach, liczących często tysiące sztuk, przeciska się podczas 
swoich wiosennych i jesiennych wędrówek. Mimo to także zjawiają się tutaj białe i miedzianoczerwone postacie, tak dzikie jak te okolice, a gdy znikną, nikt nie wie, co się z nimi stało, 
gdyż chropowate kamienne olbrzymy są nieme, puszcza dziewicza milczy, a człowiek nie 
rozumie dotąd mowy zwierząt. 

Dociera tu czasem odważny myśliwiec, zdany tylko na siebie i swoją strzelbę; zapędza się 
zbieg, popadłszy w zatarg z cywilizacją; zakrada się Indianin, wypowiadający wojnę całemu 
światu, ponieważ cały świat grozi mu zagładą. W tych okolicach wychyla się spomiędzy gałęzi futrzana czapka trapera, to znowu szerokie sombrero Meksykanina, wreszcie – związana w 
węzeł czupryna dzikiego. Czego oni tu chcą? Co ich gna między te niedostępne wyżyny? Na 
to istnieje tylko jedna odpowiedź: wrogość względem innych ludzi i zwierząt, walka o byt, 
który nie zawsze można nazwać godnym tak zażartych zmagań. 

W dole, na równinie, stykają się z sobą krainy Apaczów i Komanczów, a na tym pograniczu dokonują się bohaterskie czyny, o których milczy historia. Z powodu starć obu tych wojowniczych ludów niejeden rozbitek czy nawet cały pokonany oddział chroni się w góry, gdzie 
musi walczyć na śmierć i życie z potęgami, których pokonanie wydaje się niemożliwe. 

Rio Pecos wytryska w Sierra Jumanes, z początku toczy swe wody w kierunku południowo-wschodnim, a potem płynąc poprzez Sierra Blanca zwraca się wprost na południe. Opuszczając to pasmo zakreśla ku zachodowi wielki łuk otoczony po prawej i po lewej stronie przez 
góry; góry te nie dochodzą do rzeki, tak że po obu jej brzegach ciągnie się to szerszy, to węższy pas prerii pokryty bujną trawą, niknącą dopiero w puszczy, która zdaje się spływać ze 
zboczy górskich. 

Jest to teren wysoce niebezpieczny. W prawie nieprzerwanych ścianach gór mało gdzie 
przebija się szczelina lub wąwóz, a kto tu spotka się z wrogiem, niełatwo go wyminie, jeśli 
nie zechce zostawić konia, bez którego tak samo może zginąć. 

Dostaliśmy się do tej właśnie doliny rzecznej. Przejeżdżałem nią już kiedyś, jednakże w 
liczniejszym i gwarantującym większe bezpieczeństwo towarzystwie. Teraz było nas tylko 
czterech, a siły nasze osłabiała jeszcze konieczność pilnowania jeńca, który wprawdzie okazywał nadzwyczajne posłuszeństwo, ale łatwo mógł chować zdradę w sercu. 

Jechał on pośrodku obok Boba, Sans-ear prowadził pochód, a ja z Marshallem, który dzielnie się trzymał podczas całej drogi, zamykałem orszak. 

Uciążliwość podróży zwiększała jeszcze ta okoliczność, że jakkolwiek była to połowa 
sierpnia, przez większą część doby dokuczał nam chłód, gdyż słońce zapadało poza ciemne 

63



góry zaraz po południu. Nic też dziwnego, że dość rzadko zrzucaliśmy z ramion derki. W ciągu dnia Hoblyn jechał pomiędzy nami wolny, wiązaliśmy go tylko na noc. Za prawdziwość 
wiadomości, których nam udzielał, ręczył swoim życiem. Pewnego dnia przed południem 
zapytał mnie Marshall: 

– Czy daleko jeszcze do Skettel Pik i Head Pik? 
– Jutro może dotarlibyśmy do nich, gdybyśmy nie musieli przedtem zboczyć na prawo, co 
Hoblyn uważa za konieczne. 
– Czy nie lepiej byłoby udać się najpierw w góry, żeby odszukać Freda Morgana? 
– To właśnie byłoby niewłaściwe, gdyż Morgan mógłby nas spostrzec. On niezawodnie 
musi tam być, bo dzisiaj mamy już czternastego sierpnia. Zresztą skoro Patrick pojechał do 
doliny, możliwe, że znajdzie się tam i jego ojciec. Zresztą Patrick może być tylko o kilka godzin drogi przed nami, ciągle bowiem następowaliśmy mu na pięty. Dzisiaj w nocy obozował 
o sześć mil stąd, a jeśli wyruszył równocześnie z nami o brzasku, to jest teraz najwyżej o trzy 
godziny drogi od nas. 
– Baczność! – zawołał w tej chwili jadący na przedzie Sam. – Tam na skraju lasu leży na 
ziemi zielona gałązka, którą niewątpliwie niedawno odłamano. Ktoś tu był na krótko przed 
nami. 
Podjechawszy bliżej, zsiedliśmy z koni, Sam podniósł z ziemi gałązkę i obejrzawszy ją podał mi, mówiąc: 

– Przypatrz się jej, na przykład, Charley! 
– Hm, założyłbym się, że zerwano ją zaledwie przed godziną! 
– Ja tak samo myślę.
Teraz ja pochyliłem się ku ziemi.
– Dwaj ludzie. Popatrz! 
Wyjąłem z kieszeni dwa patyczki, które przyciąłem sobie podług śladów stóp, zbadanych 
na miejscu obora Patricka. 

– To oni; miara dokładnie się zgadza! Nie możemy jechać dalej, Samie. 
– Masz słuszność. Patrick nie powinien zauważyć, że ktoś jedzie za nim. Ale skoro ci rabusie zsiedli tutaj z koni, to chyba nie bez jakiegoś zamiaru. Tam konie ich skopały piasek, a 
ślady stóp prowadzą w las. Zobaczmy! 
Kazaliśmy więc trzem naszym towarzyszom chwilę zaczekać, a sami weszliśmy po śladach 
do lasu. Po przebyciu nieznacznej przestrzeni, Sam, idący przodem, przystanął. Tuż przed nim 
ziemia była stratowana, a powłoka mchu rozluźniona – wyglądało tak, jakby pod nią kopano, 
a potem położono ją na dawnym miejscu. Pochyliwszy się, odsunąłem mech. 

– Motyka! – rzekł Sam. 
– Rzeczywiście! – potwierdziłem, zaskoczony. – Tu leżała motyka. Pod mchem ukazał się 
dokładny odcisk motyki. 
– Zabrali ją z sobą. Ale skąd się ona mogła wziąć? – zapytał Sam. 
– Na to pytanie bardzo łatwo odpowiedzieć. Gdy kapitan z porucznikiem, zakopawszy 
swój skarb, opuścili dolinę, porzucili tu motykę, ponieważ przeszkadzała im w drodze. Znajdziemy zapewne na skrajnych drzewach jakiś znak, zrobiony przez nich na wypadek powrotu. 
Niewątpliwie musieli się liczyć z tym, że motyka może się okazać potrzebna przy wydobywaniu skarbu z ziemi. 
Przykrywszy ślad na powrót mchem, powróciłem, aby przypatrzeć się drzewom, i rzeczywiście po obu stronach tropu zobaczyłem na dwóch pniach ślady trzech nacięć, jednego nad 
drugim. Oprócz tego odłamano u obu drzew po trzy dolne gałęzie. 

– O czym to świadczy, Charley? Jak sądzisz? – zapytał mnie Sans-ear. 
– To nie trudno odgadnąć. Patrick rzeczywiście zamierza udać się do doliny. 
64



– Trzeba koniecznie dostać się tam przed nim. Nasuwa się tylko pytanie, czy on skieruje 
się wprost do doliny, czy przedtem będzie chciał odszukać ojca. 
– Zaraz się o tym dowiemy.
W tym celu zwróciłem się do Hoblyna z pytaniem:
– Czy daleko jeszcze do miejsca, w którym droga od rzeki skręca w dolinę? 
– Najwyżej dwie godziny jazdy, jeśli sobie dobrze przypominam. 
– Jedźmy więc tam. Jeśli Patrick obierze tę drogę, to znaczy, że podąża wprost do kryjówki, jeśli zaś zachowa nadal obecny kierunek, to będzie świadczyło, że chce przedtem pojechać 
do ojca. Zastosujemy się do tego, co on zrobi! Zresztą marudzili tu niewątpliwie bardzo długo, skoro Patrick jest zaledwie o godzinę drogi przed nami. Z tego powodu należałoby trochę 
zaczekać, by nas nie spostrzegł, gdyby się z jakiejś przyczyny zatrzymał. 
– Świetnie, Charleyl Posłuchamy twej rady. Lecz nie bądźmy tacy nieostrożni jak on i nie 
zostawiajmy koni na otwartym miejscu. Zaprowadźcie je między drzewa i wyjmijcie z torby 
coś do jedzenia, gdyż ja, na przykład, nie miałem nic w ustach od wschodu słońca. 
Postąpiliśmy zgodnie z propozycją Sama i ułożyliśmy się na mchu. Zaledwieśmy to uczynili, gdy nagle Hoblyn wydał cichy okrzyk wskazując ręką pomiędzy drzewa: 

– Popatrzcie poza ten parów, panowie! Wydało mi się, że zobaczyłem tam na szczycie coś 
błyszczącego, podobnego do ostrza włóczni. 
– To niemożliwe! – odrzekł Sam. – Kto by na taką odległość spostrzegł koniec włóczni? 
– Niemożliwe to nie jest – odpowiedziałem – zwłaszcza jeśli wzrok spocznie przypadkiem 
na tym właśnie punkcie, w którym się ów przedmiot znajduje. Takie włócznie jednak noszą 
tylko Indianie, musieliby więc... 
W tej chwili ja także ujrzałem błysk, najpierw w górze, a potem nieco niżej. 

– Słuchajcie, ludzie – zawołałem – to mogą być tylko Indianie! Szczęście, że wleźliśmy tu 
w zarośla. Gdybyśmy pojechali dalej, byliby nas niewątpliwie dostrzegli, ponieważ mamy 
słońce naprzeciw siebie. 
Wydobyłem lunetę i skierowałem ją na parów. Widok, który się ukazał moim oczom, zaniepokoił mnie w najwyższym stopniu. 

– Przypatrz się, Samie, lepiej tym jeźdźcom! – rzekłem podając mu szkła. – Jest ich przy
najmniej stu pięćdziesięciu. 
Sam przyłożył lunetę do oka, po czym wręczył ją Bernardowi. 

– Zobaczcie i wy raz czerwonoskórych, master Marshall! Czy mieliście już kiedy do czynienia z Komanczami? 
– Nie. A czy to są Komancze? 
– Tak. W tej okolicy można by się spodziewać także Apaczów, oni jednak noszą inaczej 
ułożone czupryny aniżeli ci, którzy tam oto nadchodzą. Czy widzicie czerwoną i błękitną farbę, którą pomalowali sobie twarze? To pewny znak, że są na ścieżce wojennej. Dlatego wypolerowali tak groty włóczni, a we wszystkich kołczanach tkwią zatrute strzały, z którymi 
dziś, na przykład, nie chciałbym mieć nic do czynienia. Co by było, Charley, gdyby tędy przeszli? 
– Spostrzegliby nas niezawodnie. 
– Żebyśmy tak mogli wyjść z zarośli, usunąć tę gałązkę i pozacierać nasze ślady! Ale to 
będzie trudno! 
– To też by się na nic nie przydało, gdyż dalej, w górze, zobaczyliby nasz trop i doszliby po 
nim aż tutaj. 
– To pewne, ale przynajmniej zyskalibyśmy czas na to, żeby stąd wyruszyć i uciec, zanim powrócą. 
– To prawda. Ślady kopyt są zaraz tutaj, na samym skraju. Może się to da zrobić bez 
opuszczania naszej kryjówki. 
65



Za mną stał zeschły, cienki świerk. Odciąwszy go, przyciągnąłem nim gałązkę. Następnie 
poszukałem suchego igliwia, a wziąwszy garść, przysypałem nim ślady, które co prawda tak 
były niewyraźne, że mogło je zauważyć tylko bardzo bystre oko Indianina. 

– Ciekaw jestem, czy to co pomoże, Charley! Mnie nie wywiódłbyś tym w pole. 
– Dlaczego? 
– Czy klon ma sosnowe szpilki? 
Rzeczywiście, tuż nad śladami kopyt stał klon, ale na to nie można już było poradzić, tym 
bardziej że całą naszą. uwagę zajęli Indianie, którzy doszedłszy do dolnej części parowu zatrzymali się i wysłali kilku wojowników na zwiady. 

– Dobra nasza! Nie idą tutaj!- zawołał Sam z radością. 
– Z czego to wnosicie? – zapytał Bernard. 
– Wytłumacz mu to, Charley, ponieważ ty grasz wobec niego rolę nauczyciela! 
– To bardzo proste. Z tych trzech wywiadowców dwaj jadą wzdłuż wzgórza z biegiem rzeki, a jeden ku wodzie. Chcą się zatem przeprawić, lecz nie pójdą w górę rzeki, gdyż w takim 
razie nie przeszukiwaliby terenu ku dołowi. Ci dwaj mają zlustrować to miejsce szukając tropów, to znaczy sprawdzić, czy jest ono bezpieczne, trzeci zaś zbada, czy można tutaj przepłynąć rzekę. 
Niebawem wszyscy trzej wrócili do czekających i widocznie przynieśli zadowalającą wiadomość, gdyż oddział ruszył wprost ku rzece. Teraz mogliśmy ich policzyć gołym okiem, przy 
czym okazało się, że jest ich dużo więcej, niż przypuszczałem poprzednio. Byli to sami młodzi i silni wojownicy, którzy należeli prawdopodobnie do dwóch plemion lub wsi, ponieważ 
pochód prowadzili dwaj wodzowie. 

– Czy ci dwaj z orlimi piórami to wodzowie? – zapytał Bernard. 
– Tak. 
– Słyszałem, że wodzowie zawsze jeżdżą na siwych koniach. 
– Na siwkach, hi, hi, hi! – zaśmiał się Sam. 
– Fałszywie ci powiedziano, Bernardzie! – rzekłem. – W Starym Kraju zdarza się, że wódz 
jeździ na siwym koniu, ale tu nie. Indianin w ogóle nie lubi koni jasnej maści i nawet na polowaniu nie używa siwka, ponieważ biel odstrasza zwierzynę. Tylko w zimie, kiedy ta barwa 
na tle śniegu jest zarazem maską, dosiada niekiedy, w pewnych wypadkach, siwego konia i 
narzuca na siebie białą opończę. Ja sam próbowałem już tego z dobrym skutkiem na Północy. 
Tymczasem wszystkie konie weszły już w wodę, a chociaż rzeka miała tu rwący prąd, 
trzymały się tak dzielnie, że wylądowały po drugiej stronie zaledwie o kilka łokci niżej. Potem Indianie znowu zaczęli badać teren, aż wreszcie cały oddział ruszył w dół rzeki. 

Całe nasze towarzystwo odetchnęło z prawdziwą ulgą, gdyż niebezpieczeństwo groziło 
niemałe. Sam pogłaskał po szyi swoją klacz, mówiąc: 

– Jak sądzisz, stara Tony? Co by było, gdyby czerwonoskórzy obcięli mi dzisiaj uszy, a tobie ogon? Tak, tak, to się już kiedyś zdarzyło. Lecz, Charley, co będzie, na przykład, z Patrickiem i jego stakemanami? Wszak jego trop zobaczą Indianie na pewno! 
– Nic mu nie zrobią – odrzekł Hoblyn. 
– Nic? A to czemu? 
– Bo go znają. To są Komancze z plemienia Rakurrojów. Kapitan i Patrick wypalili z nimi 
fajkę pokoju, gdyż wiele z tego, co nam zostawało z łupów, sprzedawaliśmy im. 
– To źle, bo w takim razie gotów jeszcze coś z nimi wspólnie przeciwko nam przedsięwziąć. 
– Musimy cierpliwie wszystko przeczekać, Samie – pocieszałem go. – Patrick nie weźmie 
ich chyba z sobą do doliny. Z uprzejmości może spędzić z nimi kilka godzin, aby wypalić z 
wodzami fajkę, a potem znów będzie mógł robić, co zechce. 
Podszedłem na skraj lasu i wystawiłem głowę z gąszczu, ażeby śledzić dzikich, którzy byli 
już za najbliższym zakrętem rzeki i wkrótce zniknęli za górą. Zanim się odwróciłem, rzuciłem 

66



mimo woli okiem w górę rzeki i... czym prędzej schowałem głowę między gałęzie. Sam zauważył ten szybki ruch wywołany przestrachem i zapytał: 

– Co tam? Czy z góry nadchodzą także Indianie? 
– Zdaje się, bo jeden stoi u wyjścia z górnego parowu.
Sans-ear miał jeszcze przy sobie lunetę i przyłożył ją do oka.
– Rany boskie, to prawda! Ale to tylko jeden, jeśli za nim nie ukryli się inni. Ale, co ja widzę! To Apacz, na przykład! 
– Rzeczywiście? 
– Tak, i to wódz. Jego długie włosy zwisają aż na grzbiet konia. Teraz zjeżdża ku wodzie. 
– Daj no mi lunetę! 
Lecz i przez szkło, niestety, nic nie zobaczyłem, gdyż Indianin znajdował się już w wodzie 
poza wyniosłością brzegu. 

– Wiesz, co tu się święci, Charley? Komancze nie przypuszczają, że ścigają ich Apacze, a 
ten wódz ruszył przodem, żeby ich mieć stale na oku. Diabelnie mądrze sobie poczyna, gdyż 
nie trzymał się ich tropu, lecz obrał sobie drogę powyżej nich, przez góry, najbliższym wąwozem. Odstąpcie, bo ci hultaje cieszą się bystrymi oczyma! On w każdym razie tędy przejedzie, 
pochwyćcie więc konie za nozdrza, bo przywykły parskać, gdy się zbliża Indianin. Tylko moja 
Tony ma więcej oleju w głowie. No, cicho! 
Nie mogliśmy go dojrzeć, jak zdążał ku nam, ponieważ znajdowaliśmy się w górnej części 
zakrętu doliny, ale nie minęło pięć minut, gdy doleciał nas tętent konia. 

Towarzysze cofnęli się, tylko ja położyłem się za gęstym krzakiem. Indianin jechał zwolna, 
patrząc uważnie na ziemię. Czyżby spostrzegł kilka zdeptanych źdźbeł trawy lub jakieś inne 
nasze ślady? Widocznie tak było, bo nagle zatrzymał się naprzeciw mnie, rzucił okiem na 
igliwie, które przedtem rozsiałem, i w jednej chwili stanął na ziemi z tomahawkiem w ręku. 

– Ognia, Charley! – zakomenderował z cicha Sam. Ja jednak skoczyłem równie szybko jak 
Indianin i rzuciłem się przez krzaki ku niemu. Muskularna jego ręka zamierzyła się do straszliwego ciosu. 
– Winnetou! Czy wielki wódz Apaczów chce zabić swojego brata?
Czerwonoskóry opuścił rękę, a ciemne jego oczy zabłysły.
– Szarlih! 
Z ust jego padło tytko to jedno słowo, lecz brzmiała w nim taka radość, jakiej dumni Indianie zazwyczaj wstydzą się głośno objawiać. Potem wziął mnie w ramiona i przycisnął do piersi. Ucieszony nadzwyczaj tym spotkaniem, zapytałem: 

– Co mój brat robi tutaj nad Rio Pecos?
On zaś zatknął za pas tomahawk i odparł:
– Te psy, Komancze, opuściły swój obóz, aby oddać Apaczom swoją krew. Wielki Duch 
mówi, że Winnetou zabierze ich skalpy. A co sprowadza mego białego brata w tę dolinę? 
Wszak brat mój przed wieloma miesiącami twierdził, że pojedzie przez Wielką Wodę do wigwamu swojego ojca i swoich sióstr, a potem uda się na wielką pustynię, straszliwszą aniżeli 
Mapimi i Estaccado! 
– Widziałem wigwam mojego ojca i byłem na Saharze, lecz duch sawannów wzywał mnie 
do siebie w świetle dnia i w ciemnościach nocy. Usłuchałem jego głosu. 
– Brat mój dobrze postąpił. Serce prerii jest wielkie i szerokie, zawiera w sobie życie i 
śmierć, a kto raz tętno jego poczuł, choć odejdzie, zawsze wróci. Howgh! 
Wziął konia za uzdę i wszedł ze mną pod drzewa. Tu zobaczył moich towarzyszy. Nie 
spodziewał się ich, gdyż nie uprzedziłem go o ich obecności. Mimo to nie okazał najmniejszego zdziwienia, a nawet zachował się tak, jak gdyby ich nie zauważył, bo sięgnąwszy ręką 
do torby przy siodle, wydobył fajkę i worek z tytoniem i usiadł z godnością na ziemi. 

67



– Winnetou jeździł daleko na północ do Wielkiego Jeziora po świętą glinę do fajki, a Szarlih jest tym, który pierwszy tę fajkę zapali. 
– Moi towarzysze także chcieliby wypuścić z niej dym pokoju wraz z moim czerwonym 
bratem. 
– Winnetou pali tylko z walecznymi mężami, w których sercu nie gnieździ się fałsz, na 
których ustach mieszka tylko prawda, lecz Winnetou wie, że jego biały brat zadaje się tylko z 
takimi ludźmi. 
– Czy wielki wódz Apaczów słyszał o dzielnym i rozumnym myśliwcu Sans-earze? 
– Winnetou zna go, lecz go jeszcze nie widział. Sans-ear jest chytry jak wąż, roztropny jak 
lis, a mężny jak jaguar; pije krew czerwonych ludzi i zaznacza ich zgony na kolbie swojej 
strzelby, lecz oni wyrządzili mu wielką krzywdę. On zresztą zabija tylko złych. Widzę jego 
konia. Czemu on sam się nie zbliży, by wypalić z Winnetou fajkę pokoju? 
Sam podniósł się i podszedł trochę zakłopotany obecnością człowieka, który znany był jako największy, najwaleczniejszy i najsprawiedliwszy wojownik prerii. 

– Mój czerwony brat dobrze się wyraził; zabijam tylko złych, a dobrzy zawsze mogą liczyć 
na moją pomoc – rzekł skromnie. 
Skinąłem także na Bernarda. 

– Niech wódz Apaczów rzuci też jasnym okiem na tego wojownika, który niedawno jeszcze był bardzo bogaty, lecz za sprawą białych rabusiów stracił ojca, diamenty i dolary. Morderca jest tu nad Rio Pecos i wkrótce zginie z jego ręki. 
– Winnetou jest jego bratem i pomoże mu schwytać mordercę ojca. Howgh! 
Te ostatnie słowa były obietnicą, a obietnicy Winnetou zawsze dotrzymywał. Zyskałem 
więc dla Bernarda pomoc, o jakiej dotąd nawet nie marzyliśmy. Tymczasem Apacz napełnił 
już sobie fajkę i zapalił. Wydmuchnąwszy dym po trzykroć ku niebu i ku ziemi, uczynił to 
samo zwracając się ku wszystkim czterem stronom świata, po czym podał fajkę mnie. Ja powtórzyłem to także i wręczyłem fajkę Samowi. Kiedy i Marshall odprawił tę ceremonię, fajka 
wróciła do rąk Winnetou. Następnie Sans-ear spytał Apacza: 

– Czy mój czerwony brat ma w pobliżu wielu wojowników? 
– Uff! 
Było to u Winnetou zawsze wyrazem zdziwienia. Sans-ear nie znał jeszcze zwyczajów 
Apacza, a otrzymawszy w odpowiedzi tylko to słowo, sądził, że został źle zrozumiany. Dlatego jeszcze raz powtórzył: 

– Pytałem, czy mój brat ma w pobliżu swoich wojowników? 
– Uff! Niech mi mój biały brat powie, ile niedźwiedzi potrzeba do stratowania tysiąca 
mrówek? 
– Tylko jednego. 
– A ile krokodyli do pożarcia stu ropuch? 
– Tylko jednego. 
– A ilu wodzów Apaczów do zabicia tych much Rakurrojów? Gdy Winnetou wykopie topór wojenny, nie bierze z sobą wojowników, lecz idzie sam. On nie jest wodzem jednego 
szczepu, lecz jest królem wszystkich Apaczów. Skoro wyciągnie rękę, czy tu, czy tam, pod 
jego rozkazy śpieszą tysiące wojowników. Ma on wiele języków, które mu donoszą, co czynią 
synowie Komanczów, i ma dość tomahawków i noży, by wytępić swoich wrogów. 
Następnie zwrócił się do mnie: 

– Wojownik powinien przemawiać tylko pięścią, lecz niech mi mój biały brat powie, co 
zamierza przedsięwziąć razem z tymi ludźmi, którzy są przy nim? 
Zdałem mu krótko, ale dokładnie sprawę z wypadków, które sprowadziły nas nad Rio Pecos. Słuchał uważnie, a potem patrzył przez chwilę na ziemię. Wydmuchnąwszy dym po raz 
ostatni, wstał i schował fajkę do kieszeni. 

68



– Niech moi biali bracia udadzą się za mną! 
To rzekłszy, wyprowadził swego konia z zarośli i dosiadł go. Podjechałem do niego i szybkim stępem ruszyliśmy w dalszą drogę. Winnetou jechał na znanym mi już z dawniejszych 
czasów grubokościstym gniadoszu, który pozornie wyglądał na zajeżdżonego konia pociągowego, i tylko taki znawca jak Winnetou mógł go wybrać na swojego wierzchowca. W cwale 
był ten koń niedościgniony, w kłusie spokojny, w stępie szybki i niezmordowany, a jego płuca 
nigdy nie zawodziły. Roztropność jego nie ustępowała sprytowi klaczy Sama, ostrymi zaś i 
twardymi jak stal kopytami nieraz już zmusił do ucieczki nie tylko szarego wilka, ale nawet 
pumę. Gdy Winnetou wsiadał na siodło, zdawało się, że wierzchowiec i jeździec tworzą jedno 
ciało, jedną duszę, jedną wolę i jedną decyzję. Nie zdarzyło się też nigdy jeszcze, żeby temu 
zwierzęciu zabrakło siły, wytrwałości, odwagi albo zręczności. 

Dojechawszy do tropu Komanczów, zorientowaliśmy się, że ta zgraja czuła się zupełnie 
bezpieczna, gdyż nie zadawała sobie najmniejszego trudu, ażeby zacierać swe ślady. Jechaliśmy tak z godzinę, zatrzymując się na każdym zakręcie drogi, aby rzucić okiem na leżący 
przed nami teren. Nagle na rogu lasu Apacz szarpnął konia w tył i wskazał prawą ręką przed 
siebie, a lewą dał znak, żebyśmy milczeli i byli ostrożni. Wyciągnąłem szyję i wytężyłem 
wzrok, lecz nic nie zdołałem zauważyć. 

Winnetou powiesił strzelbę na kuli u siodła, wziął w rękę nóż, zsiadł z konia i nie rzekłszy 
ani słowa, zniknął między drzewami. 

– Co to może być, Charley? – zapytał Sam. 
– Nie wiem. 
– To dziwna istota ten Apacz! Czy nie mógł wam powiedzieć, co zamierza zrobić? 
– Czy nie słyszałeś jego zdania, że mąż powinien przemawiać tylko czynami? Widocznie 
zauważył coś podejrzanego i poszedł, by się przekonać o słuszności swych podejrzeń. Niewątpliwie sam się tego domyśliłeś, więc nie potrzebujesz osobnych wyjaśnień. 
– Ale mógł powiedzieć, co spostrzegł. 
– I my także niebawem to zobaczymy. 
– Gdyby nie zataił przed nami swego zamiaru, to wiedzielibyśmy teraz, na przykład, czego 
się trzymać i jak mamy się zachować. 
– To było zbyteczne, bo niewątpliwie mamy tu czekać, dopóki on nie powróci albo nie da 
znaku, żebyśmy ruszyli dalej. To przecież bardzo proste. 
– Massa, och, ach, usłyszeć, massa? – przerwał Bob naszą sprzeczkę. 
– Co? 
– Jakiś człowiek krzyknąćl 
– Gdzie? 
– Tam, za rogiem! 
Spojrzałem pytająco na pozostałych, lecz nikt nic nie słyszał. Mimo to Murzyn mógł mieć 
słuszność. 
Wtem zabrzmiał – teraz nie uszło to niczyjej uwagi – głos ptaka przedrzeźniacza. Każdy 
inny człowiek wziąłby te dźwięki za głos prawdziwego wipp-por-willa, ja natomiast wiedziałem, że pochodziły z ust Apacza, gdyż jeszcze w czasie poprzednich naszych podróży obraliśmy go sobie za znak do porozumiewania się i używaliśmy go często. 

– Wipp-por-will tutaj? – rzekł Sam. – Ciekaw jestem, na przykład, gdzie nie można spotkać tego stworzenia. 
– To stworzenie widziałeś i słyszałeś dziś po raz pierwszy. To Winnetou na nas woła. Naprzód! On jest tam, na skraju lasu! 
Wziąłem konia Apacza za cugle, a reszta towarzyszy ruszyła za mną. Winnetou stał w odległości kilkuset kroków na skraju lasu. Gdy ujrzał, że posłuchaliśmy jego wołania, zniknął w 
głębi. Przybywszy na to miejsce, zsiadłem z konia i wszedłem pomiędzy drzewa, gdzie zoba

69



czyłem Apacza i leżącego u jego stóp młodego człowieka, skrępowanego własnym pasem. 
Miał oczy zwrócone, z nieopisaną trwogą, na Winnetou i jęczał z cicha. 

– Niedołęga! 
Rzuciwszy z pogardą to jedno słowo, odwrócił się Apacz dumnie od pojmanego. Był to 
biały. Na mój widok rozjaśniło się nieco jego oblicze, gdyż wobec tego, że należałem do jego 
rasy, wstąpiła weń znowu nadzieja. Nadzieja ta wzmogła się jeszcze w widoczny sposób, kiedy podszedł doń Sans-ear. 

– Biały, i to Jankes! – zawołał mały myśliwiec. – Czemu mój czerwony brat postępuje z 
nim jak z wrogiem? 
– Złe oko! – odrzekł krótko Winnetou. 
Za nami zabrzmiał teraz okrzyk, a gdy się odwróciłem, ujrzałem Marshalla, który przypatrywał się jeńcowi z nieopisanym wyrazem twarzy. 

– Holfert! Na miłość Boga, a wy skąd tutaj? 
– Marshall! Master Marshall! – odrzekł zagadnięty, widocznie znajomy Bernarda. Jego zachowanie jednak świadczyło, że widok mego przyjaciela niemile go dotknął. 
– Co to za człowiek? – zapytałem. 
– Pochodzi z Knoxville, nazywa się Holfert i był czeladnikiem w naszym warsztacie – odrzekł Bernard. 
Czeladnik Marshalla, i to w pobliżu miejsca, gdzie spodziewaliśmy się zastać Morgana! 
Od razu też przyszła mi do głowy pewna myśl. 

– Czy był on jeszcze u was, kiedy zwijaliście interes? 
– Tak.
Zwróciłem się do jeńca z następującymi słowami:
– Master Holfert, szukaliśmy was już od dawna. Czy możecie mi powiedzieć, gdzie się 
znajduje wasz dobry przyjaciel, który się nazywa Fred Morgan? 
Dawny pomocnik Marshalla przestraszył się niezmiernie, a po chwili zapytał: 

– Czy jesteście detektywem, sir? 
– Kim jestem, o tym dowiecie się we właściwym czasie, na razie tylko zaznaczam, że nie 
chciałbym załatwić się z wami urzędowo, bo przypuszczam, że jesteście tylko obałamuceni. A 
więc odpowiadajcie. Gdzie Morgan? 
– Rozwiążcie mnie, sir, wtedy wyjawię wszystko.
Bernard zrobił taką minę, jak gdyby słuchał rzeczy niewiarogodnych.
– O rozwiązaniu więzów nie może być mowy, w najlepszym razie możemy je rozluźnić. 
Bobie, zrób to! 
– Bobie, i ty tutaj? – zawołał Holfert zdumiony. 
– Bob także tu, yes! Och, gdzie massa Bern, tam jego Murzyn Bob. Czemu massa Holfert 
nie zostać w Lu'ville, lecz pójść w góry? Dlaczego massa Holfert być związany? 
Murzyn rozluźnił nieco jeńcowi więzy, tak że teraz Holfert mógł usiąść prosto, ja zaś prowadziłem śledztwo dalej: 

– A więc po raz trzeci: gdzie Morgan? 
– Na Head Pik. 
– Jak długo byliście teraz razem? 
– Przeszło miesiąc. 
– A gdzieżeście się spotkali? 
– On kazał mi przybyć do Austin. 
– Kazał? Ach! Więc znaliście się przedtem?
Jeniec umilkł, ja zaś wydobyłem rewolwer.
– Przypatrzcie się tej zabawce! Wiem bardzo dobrze, z kim mam do czynienia, życzę sobie 
jednak, żebyście mi opowiedzieli o śmierci pryncypała i o zniknięciu jego mienia. Jeśli się 
70



będziecie wzbraniali lub skłamiecie, dostaniecie kulą w łeb. Tu, na Zachodzie, ludzie załatwiają się z rozbójnikiem o wiele prędzej niż w Stanach. 

– Nie jestem mordercą! – wyjąkał w najwyższym przerażeniu Holfert. 
– Słyszeliście już ode mnie, że wiem dobrze, kim jesteście! Idzie teraz o to, czy mamy was 
uważać za zatwardziałego winowajcę, czy za człowieka skruszonego. A zatem, czy znaliście 
Morgana już dawniej? 
– To jest mój krewny. 
– A czy odwiedzał was w Louisville? 
– Tak. 
– Co dalej? Nie będę wam zadawał wielu pytań, gdyż możecie mówić i bez tego. Uważajcie na rewolwer! 
– Jeśli master Marshall odejdzie, opowiem wszystko. Musiałem uwzględnić ten zrozumiały 
odruch odkrytego tak niespodzianie mordercy. 
– Niech się stanie zgodnie z waszym życzeniem! 
Skinąłem na Bernarda. Oddalił się bez protestu, lecz zrobiwszy łuk powrócił i stanął za 
plecami jeńca, pod drzewem. 

– A zatem! 
– Morgan bywał u mnie dość często i zachęcał mnie do gry. 
– Czy odwiedzał was w waszym mieszkaniu? 
– Tak, nigdy w sklepie. Z początku w grze sprzyjało mi szczęście, toteż grałem namiętnie 
dalej. Potem przegrywałem coraz więcej, aż zadłużyłem się u niego na kilka tysięcy dolarów. 
A ponieważ nie miałem czym zapłacić, zagroził mi doniesieniem, gdyż na wekslach, które mu 
dawałem, podrabiałem podpis pryncypała. Nie miałem więc innego wyjścia, jak powiedzieć 
mu, gdzie przechowywano klucz od sklepu. 
– Czy wiedzieliście, po co Morgan chciał się tam dostać? 
– Tak. Mieliśmy się podzielić zdobyczą i udać się potem do Meksyku. Przedtem jednak 
musieliśmy się rozłączyć w obawie przed pościgiem, on zaś oznaczył mi czas spotkania w 
Austin. 
– Czy zdradziliście mu, że pryncypał nosił klucz przy sobie? 
– Tak, ale nie przypuszczałem, że Morgan go zamorduje, gdyż zapewniał mnie, że go tylko 
ogłuszy. Obaj więc zaczailiśmy się, lecz on, zamiast tylko ogłuszyć pryncypała, pchnął go 
nożem. Potem otworzyliśmy bramę i położyliśmy zwłoki w sieni. Znalezione mienie rozdzieliliśmy od razu pomiędzy siebie. 
– On zabrał diamenty, a wy resztę? 
– Tak. Mnie, jako zawodowemu jubilerowi, nietrudno było zamienić moją część, oczywiście ze stratą, na pieniądze... 
– A teraz... Ach, zgaduję! Owe pieniądze odebrał wam Morgan? 
– Niestety. 
– Jak mogliście być na tyle nieoględnym, żeby sądzić, iż taki zły człowiek postąpi z wami 
uczciwie? Wszak łatwo było sobie wyobrazić, że on tylko po to wyprowadził was tutaj, aby 
bezkarnie stać się panem całego łupu. W jaki sposób pozbawił was pieniędzy? 
– Wczoraj wieczorem on odbywał straż, a ja spałem mocno. Wtem poczułem, że ktoś mnie 
dotknął, i zbudziłem się na szczęście jeszcze na czas! Morgan zabrał mi już broń i pugilares i 
właśnie zamierzał wbić mi nóż w serce. Strach dodał mi sił. Odepchnąłem napastnika, zerwałem się i uciekłem, Morgan puścił się za mną w pogoń, ale z powodu ciemności nie mógł 
mnie schwytać. Biegłem przez całą noc, gdyż przypuszczałem, że pójdzie moim śladem, skoro tylko nastanie dzień. Dopiero niedawno ośmieliłem się tutaj ukryć, aby się trochę przespać, 
lecz to mi się nie udało, gdyż przechodzili tędy Indianie. Wobec tego postanowiłem uciekać 
71



dalej, kiedy nagle zobaczyłem tego czerwonoskórego, który mnie tu odnalazł, pomimo że starałem się ukryć przed jego wzrokiem. 

Holfert był strasznie znużony. Chyba to tylko sprawiło, że się tak otwarcie do wszystkiego 
przyznał, gdyż w brzmieniu jego głosu nie było znać ani żalu, ani wewnętrznego wzruszenia. 

Zwróciłem się do Bernarda: 

– Ten człowiek należy do ciebie. Co z nim zrobisz? 
Przejęty opowiadaniem o zgonie ojca, Marshall milczał. W sercu jego niewątpliwie chęć 
zemsty walczyła z litością. Zapytał jeszcze jeńca o to i o owo, a w końcu rzekł do nas: 

– Ten łotr może i zasłużył na karę śmierci, ale puśćmy go wolno. Bóg go osądzi! 
– To gorsze od szybkiej śmierci, Bernardzie, Bez broni i bez konia, bez pomocy i wszelkiego doświadczenia nie zajdzie stąd zbyt daleko. 
– To zabierzemy go ze sobą, dopóki nie nadarzy nam się sposobność pozbycia się jego towarzystwa. 
– Zawadzałby nam bardzo, zwłaszcza że mamy już jednego jeńca. Mogliby się łatwo porozumieć. 
– To zawsze jeszcze będzie nas czterech przeciwko dwóm. 
– Tu nie chodzi o to, że fizycznie będą dla nas groźni. Myślę o całkiem innych ewentualnościach, które mogłyby nas narazić na niebezpieczeństwo. Ja bym radził dać mu jednego z naszych koni jucznych i trochę broni. Zapytajcie Winnetou. 
Apacz przysłuchiwał się z boku całej rozprawie. Teraz podszedł i odwiązał pas z rąk Holferta. 

– Wstać!
Jeniec podniósł się, a Winnetou wskazał na jego rękę.
– Czy biały człowiek zmył ze swej ręki krew zamordowanego? 
– Tak – odrzekł Holfert, przestraszony brzmieniem tego głosu. 
– A więc była krew na tej ręce, krwi zaś nie zmywa się wodą, lecz także krwią. Tak chce 
Manitou i tego domaga się Wielki Duch sawannów. Czy biały człowiek widzi gałąź rosnącą 
tam, nad brzegiem rzeki? 
– Widzę. 
– Niech więc pójdzie po nią. Jeśli mu się uda ją zerwać, to będzie mu wolno żyć, gdyż gałązka jest oznaką pokoju i łaski. 
Ten dziwaczny warunek zaskoczył nas wszystkich. Holfert poszedł ku brzegowi, oddalonemu o czterysta kroków. Spełnić ten warunek było bardzo łatwo, gdyż gałązka znajdowała 
się nie w wodzie, lecz tuż nad brzegiem. Jeniec doszedł tam i sięgnął po nią ręką. Wtedy 
Winnetou podniósł nagle swoją nabijaną srebrnymi gwoździami strzelbę. Huknął strzał i Holfert runął z przestrzeloną głową do wody. 

Winnetou z zimną krwią na nowo nabił wystrzeloną broń. 

– Biały człowiek nie przyniósł gałązki, musiał więc umrzeć. Duch sawannów jest sprawiedliwy i miłosierny, nie użycza więc łaski, która wiedzie do zguby. Białego mordercę zabiliby i 
tak Komancze, stakemani albo pożarłyby go kujoty! 
Następnie Apacz dosiadł konia i odjechał, nie oglądając się za nami.
W milczeniu i w poważnym nastroju ruszyliśmy wszyscy za nim.
Ślady Komanczów w dalszym ciągu były wyraźne. Tego, że przedsięwzięli wyprawę wo


jenną, dowodziły ich pomalowane twarze, ale cel wyprawy był widocznie daleki, bo w przeciwnym razie zachowywaliby się ostrożniej. Winnetou znał niewątpliwie ich zamiary, ale zbyt 
lubił milczeć, żeby miał bez zapytania wypowiadać swoje uwagi! Właśnie miałem się do niego zbliżyć, kiedy nagle usłyszeliśmy przed sobą huk jednego, a potem jeszcze dwóch wystrzałów. 

72



Wobec tego zatrzymaliśmy się natychmiast, Winnetou skinął, żebyśmy zawrócili, a sam 
pojechał do najbliższego zakrętu. Tam zsiadł z konia i wpadł w krzaki, ale niebawem wychylił 
się z nich i przywołał nas do siebie skinieniem ręki. 

– Komancze i dwie blade twarze! 
To rzekłszy, wczołgał się znowu w zarośla, a my trzej udaliśmy się za nim, Bob natomiast 
został przy Hoblynie i koniach. 
Dolina rzeki rozszerzyła się tu przed nami w wielką kotlinę, w której ukazał się naszym 
oczom niespodziewany widok. Tuż nad prawym brzegiem rzeki zatknęli obaj wodzowie Komanczów swoje włócznie w ziemię, a tarcze oparli o drzewce. Sami siedzieli na trawie, paląc 
fajkę pokoju z dwoma białymi. Konie wszystkich tych czterech ludzi pasły się w pobliżu. 
Przed nimi zaś rozgrywała się wojownicza i dzika, a jednak pokojowa scena. To Komancze 
urządzili turniej, w którym zwykle okazują oni swoje mistrzostwo we władaniu bronią. Byli 
zbyt od nas oddaleni, by można było rozpoznać rysy twarzy wojowników, dlatego też przyłożyłem do oczu lunetę. Potem zaś rzekłem do Sans-eara, podając mu szkła: 

– Hola, a to kto? Samie, zobacz no!
On zaś, wziąwszy ode mnie lunetę, popatrzył i zawołał cicho:
– Niech to wszyscy diabli! To Fred Morgan z synem! Skąd oni się wzięli tu, wśród Indian? 
– To bardzo łatwo wytłumaczyć. Patrick był ciągle w niewielkiej odległości przed nami, a 
Morgan zapędził się tutaj za Holfertem i tak się widocznie spotkali. Słyszałeś także, że nie 
potrzebują kryć się przed Komanczami. 
– Prawdopodobnie tak to istotnie było, ale to mnie bardzo martwi! 
– Czemu? 
– Jak wyrwiemy ich spomiędzy Indian? 
– Przypuszczam, że się od nich odłączą, gdyż chyba nie będzie im zależało na tym, żeby 
Indianie dowiedzieli się o skarbie, który chcą odkopać. 
– W takim razie zostańmy tutaj i uważajmy, co zrobią. 
– Zdaje się, że nic nam tu nie grozi, gdyż czerwonoskórzy nie mają zamiaru wracać. 
– A czy nie może nadejść Morgan, który ściga Holferta? – zapytał Marshall. 
– Dowie się od swego syna i od Komanczów, że go nie spotkali, i pomyśli, że Holfert udał 
się inną drogą – odrzekłem. – Czy ukryjemy konie? 
Winnetou skinął głową na znak zgody, ja zaś wyszedłem, aby się tym zająć. Ponieważ zanosiło się na dłuższy pobyt w tym miejscu, przeto zdjęliśmy ciężary z koni jucznych i zaprowadziliśmy je razem z innymi głębiej w las. 

Gdy Hoblyn ujrzał dolinę, wyciągnął rękę i powiedział: 

– Sir, tam na prawo biegnie parów, przez który wiedzie nasza droga. 
– Tam? To bardzo źle! 
– Czemu, Charley? – wtrącił Sam. 
– Ponieważ nie możemy się tam dostać przed Morganami. Przecież to zupełnie jasne, że 
natychmiast po odejściu Komanczów ruszą obaj w drogę. 
– Nie obawiajcie się, sir! – zauważył Hoblyn. – Tę drogę zna tylko kapitan i ja. Porucznik 
pójdzie inną, która biegnie dołem wzdłuż łożyska pewnego dopływu. 
– W takim razie jestem spokojny. Możemy więc bez obawy przypatrywać się zabawie Indian. 
Komancze, podzieleni na dwie części, udawali, że walczą z sobą bądź to w zwartych grupach, bądź rozsypani w pojedynkę. Okazywali przy tym zręczność i szybkość ruchów, które 
wprawiłyby w podziw każdego widza europejskiego. Nie używają oni w czasie takich popisów ani siodeł, ani nawet uździenic. Przywiązują tylko do grzbietu końskiego derkę, skórę lub 
rogożę, a po obu stronach tych przedmiotów – mocny, szeroki rzemień. Ilekroć jeździec zaczepiony jedną nogą o grzbiet konia chce się położyć na jedną lub na drugą jego stronę, prze

73



tyka przez ten rzemień rękę. Dzięki temu szczególnemu sposobowi siodłania i ćwiczeniu, 
wojownicy ci mogą używać konia jako tarczy oraz zachowywać ogromną swobodę ruchów, 
posyłając nieprzyjacielowi strzałę albo kulę – gdy jeździec ma broń palną – sponad grzbietu 
konia albo spod jego szyi. Każdy z wojowników jest przy tym tak zręczny, że potrafi zależnie 
od potrzeby przerzucać się to na jedną, to na drugą stronę konia z szybkością i łatwością, która przyniosłaby zaszczyt niejednemu jeźdźcowi cyrkowemu. Konie idą zaś tak pewnie, że 
zarówno kule, jak strzała rzadko tylko chybiają celu. Rzemień, w którym zwisa ręka zaczepiona tuż przy ramieniu, przymocowany jest do grzywy u końca karku końskiego, toteż nawet 
gdyby derka się zsunęła, jeździec nie traci punktu oparcia. Jeśli wojownik dobrze przywiąże 
pętlę, może się obejść doskonale bez derki i siodła, gdyż stopy, ubrane w mokasyny, trzymają 
się grzbietu końskiego tak pewnie, jak gdyby był on pokryty skórą bawolą. Gdy ci niezwykli 
jeźdźcy strzelają spoza grzbietu końskiego, mierzą oczywiście z góry, gdy zaś spod szyi konia, nakładają strzałę z dołu, co dzięki nieustannemu ćwiczeniu przychodzi im tak łatwo, jak 
gdyby celowali w sposób zwyczajny. 

Cała nasza uwaga tak była pochłonięta tą wojenną zabawą, bardzo podobną do arabskiej 
,,fantazji20“, że tylko raz obejrzałem się poza siebie, i to – na nasze szczęście – akurat w porę! 
Zobaczyłem bowiem, z przerażeniem, dwóch jeźdźców, zjeżdżających skrajem lasu i przypatrujących się bardzo uważnie tropowi Komanczów. 

– Baczność, panowie, tam nadchodzą ludzie! – ostrzegłem towarzyszy.
Wszyscy spojrzeli poza siebie, a Hoblyn zawołał:
– Kapitan z Conchezem! 
– To on, naprawdę! Skryjmy się głębiej w las i zatrzyjmy ślady! 
Zrobiliśmy to w dwie minuty. Wszyscy się cofnęli, tylko ja i Winnetou zostaliśmy na nieco 
wysuniętym miejscu, z którego mogliśmy śledzić ruchy przybyszów, nie pokazując się im 
oczywiście. 

Byli już bardzo blisko nas i prawdopodobnie pojechaliby dalej, gdyby nie to, że Indianie 
podnieśli naraz okrzyk wojenny, który zabrzmiał jak wycie dzikich zwierząt. Obaj jeźdźcy 
osłupieli, rzucili ostrożnie wzrokiem poza zakręt drogi i zaprowadzili konie tam, gdzie 
przedtem stały nasze. Wtedy cofnęliśmy się do naszych towarzyszy. 

Tuż za przybyszami stały blisko siebie dwa klony. Udało mi się doczołgać aż do tych 
drzew i podsłuchać prowadzoną półgłosem rozmowę. Na wszelki wypadek miałem przy sobie 
tomahawk. 

– To Komancze – rzekł kapitan. – Nie potrzebujemy się ich obawiać. Musimy się -jednak 
wpierw dowiedzieć, co to za biali są z nimi. 
– Z tej odległości ich nie rozpoznamy. 
– Można by rozróżnić po ubraniu. Tego pierwszego nie znam, a drugiego zasłania mi 
wódz. 
– Kapitanie, przypatrzcie się temu kasztankowi, tam między tymi czterema końmi! Co wy 
na to? 
– Carajo! To kasztanek naszego porucznika! 
– Ja też tak sądzę. Wobec tego jednym z tych białych będzie zapewne Patrick. 
– Słusznie! Teraz nachyla się naprzód. Czy widzisz ten pstry kaftan? To on! Co począć? 
– Gdybym wiedział, co właściwie chcecie z nim zrobić, wówczas dałoby się może coś 
wymyślić. 
– Teraz muszę ci już wszystko wyjawić. Zakopałem w tych stronach najcenniejsze nasze 
skarby nie chcąc przechowywać ich w naszej kryjówce, gdyż jest między nami kilku ludzi, 
20 f a n t a z ja (arab. fantasia) – turnieje konne arabskich jeźdźców, o charakterze gry wojennej, których 
uczestnicy prześcigają się w zręczności i odwadze 

74



którym nie można zbyt ufać. Miejsce, w którym te rzeczy leżą, znam tylko ja i porucznik. 
Czekał on na swego ojca i zamiast w naszym obozie umówił się z nim tu, nad Rio Pecos. To 
wzbudziło we mnie podejrzenie, a ponieważ po ostatniej wyprawie do Estaccado wyruszył 
wprost tutaj, nie odwiedziwszy mnie przedtem, nabrałem przekonania, że postanowił porwać 
nam skarby. Z Indianami na pewno spotkał się tylko przypadkiem. Nasuwa się teraz pytanie: 
czy udać się do nich od razu, by go ukarać, czy też śledzić go, a potem pochwycić na gorącym 
uczynku. 

– To ostatnie jest chyba o wiele.lepsze. Jeśli bowiem teraz do niego podejdziemy, nie potrafimy dowieść mu złego czynu. Powie po prostu, że przybył tutaj po ojca, a kto wie, jakich 
potem jeszcze użyje dróg do osiągnięcia swego celu. Jest nas dwóch, ich także dwóch, a Indianom nigdy ufać nie można. 
Conchez zadawał sobie widocznie trud, aby odwieść kapitana od pierwotnego zamiaru, 
niewątpliwie bowiem i jemu zależało na tym, żeby się dowiedzieć o miejscu, gdzie zostały 
ukryte skarby. 

– Masz słuszność! Rakurrojowie są na wojennej wyprawie i zatrzymają się tutaj najwyżej 
godzinę. Potem Patrick wyruszy dalej. Musi bowiem jeszcze dość daleko jechać, zanim dotrze 
do miejsca, gdzie się znajduje kryjówka. Nie powinniśmy oczywiście pozwolić, żeby wziął to, 
na co ma ochotę, jeśli... jeśli... w ogóle skarb jeszcze się tam znajduje. 
– Jeśli się tam jeszcze znajduje? Któż by go mógł zabrać, skoro tylko wy dwaj o nim wiecie! 
– Hm, Sans-ear i Old Shatterhand, którzy nam zadali porażkę. 
– Jak mogliby oni wpaść na trop tajemnicy? 
– Całkiem po prostu. Chciałem wysłać za porucznikiem Hoblyna i byłem o tyle nieostrożny, że wydałem mu już odpowiednie wskazówki. Tymczasem on zniknął bez śladu i nie mogę 
pozbyć się myśli, że sprzymierzył się z tymi myśliwcami, aby ocalić własne życie. 
– Hm, w takim razie byłoby może najlepiej... 
– No, co?... 
– Zwrócić się do Komanczów. 
– I zdradzić im naszą tajemnicę, żeby zabrali nasz skarb? Mamy zresztą jeszcze czas do 
namysłu, gdyż, jak widzę, Indianie wyciągają worki z żywnością. Przekąśmy i my coś niecoś. 
Idź po mięso! 
Conchez, idąc do konia, na pewno by mnie zobaczył, toteż cofnąłem się, jak mogłem, najśpieszniej, a po sekundzie usunąłem się z obrębu jego pola widzenia. 
Przybywszy do towarzyszy, przedstawiłem im wynik podsłuchu. 

– Czy nic, na przykład, nie powiedzieli o tych trzech agentach, którzy razem z porucznikiem pojechali za kupcami? – zapytał Sam. – Jeden z nich musiał chyba zostać z Patrickiem. 
– O tym nic nie wspominali. Może Patrick zamordował swego towarzysza, aby mieć wolną 
rękę. Ale co zrobimy z tymi dwoma? 
– Puśćmy ich spokojnie, Charley!
Na te słowa Winnetou potrząsnął głową i zauważył:
– Niechaj moi biali bracia pamiętają, że mają tylko jeden skalp na głowie. 
– Któż by go nam miał zabrać? – odparł Sam. 
– Te węże, Rakurrojowie. 
– To im się nie uda. Zresztą wkrótce stąd pójdą, gdyż znajdują się na ścieżce wojennej. 
– Mój biały brat jest roztropnym myśliwym i walecznym wojownikiem, lecz nie zna dróg 
Komanczów. Ci czerwoni mężowie zdążają do grobu swojego wodza Czu-ga-chaty21, jak to 
czynią co roku, w dniu, w którym zabił go wódz Apaczów Winnetou. 
21 C z u-g a-c h a t a (ind.) – Ciemny Dym 

75



Teraz dopiero zrozumiałem, dlaczego Winnetou śledził ten oddział. 

– To wszystko jedno – rzekł Sam. – Jeśli są na takiej wyprawie, to po jakiego licha troszczyliby się, na przykład, o nas i o stakemanów? 
– Ja także nie chciałbym plamić się niepotrzebnie krwią – dodałem od siebie. 
– Niechaj moi biali bracia czynią, co im się podoba – rzekł Apacz. – Moi bracia oszczędzają wroga, który jest rozbójnikiem i mordercą, i oddadzą za to własną krew. Apacz powiedział. Howgh! 
Było mi właściwie przykro, że musiałem sprzeciwić się Winnetou, lecz dzisiaj popłynęła 
już krew jednego człowieka i nie mogłem się pogodzić z myślą, by miała popłynąć znowu, 
nawet choćby to była krew morderców, jeśli tego nie nakazywała konieczność obrony własnej. 

Jeszcze mnie zaprzątały te myśli, kiedy od obozu Komanczów zabrzmiały okrzyki, które 
świadczyły, że zaszło tam coś niespodziewanego i niezwykłego. Spostrzegliśmy, że na kapitanie i jego towarzyszu także wywarło to silne wrażenie. Pomknąłem prędko, zataczając łuk na 
skraj lasu, aby się dowiedzieć o przyczynie tego zgiełku. 

Dostawszy się na miejsce, skąd roztaczał się swobodny widok, ujrzałem Komanczów stłoczonych nad brzegiem i przypatrujących się jakiemuś przedmiotowi, którego nie mogłem rozpoznać. Po jakimś czasie wrzucono go znowu do wody, a wszyscy wojownicy utworzyli krąg 
dokoła wodzów i obydwu białych. Potem nagle wszyscy dosiedli koni i ruszyli w dalszą drogę. Wtedy powróciłem do swoich. 

– Co się tam stało? – zapytał Bernard. 
– Znaleźli coś w rzece, może trupa Holferta? 
Winnetou zaczął się uważnie przysłuchiwać naszej rozmowie, gdyż zrozumiał, że obecność nasza byłaby zdradzona, gdyby domysły okazały się słuszne. 

– Czy mój biały brat sądzi, że ciało człowieka nieżywego może popłynąć tak daleko? 
– To zależy od pewnych warunków. Rzeka jest tutaj głęboka, rwąca i ma gładkie brzegi, 
niełatwo więc na nich coś osiądzie. 
Nie rzekłszy ani słowa, Apacz wstał i zniknął pomiędzy drzewami. Byłem pewny, że pójdzie pod osłoną lasu w górę rzeki tak daleko, żeby Komancze nie mogli go zobaczyć, a potem 
popłynie wodą na podejrzane miejsce, by się przekonać, jaki to przedmiot zwrócił na siebie 
ich uwagę. 

Musiałem przyznać w duchu, że to przedsięwzięcie nie było bezpieczne nawet dla tak znakomitego pływaka, jakim był Winnetou. Po pierwsze, kapitan i Conchez mogli w tym samym 
celu udać się nad rzekę, po wtóre, nie było wykluczone, że Komancze nabiorą podejrzenia, 
wnosząc, że gdzie jest świeży trup z raną od strzału, tam musi się też znajdować ktoś, kto tę 
ranę zadał. Nie było też wykluczone, że oddalili się tylko po to, aby w stosownym czasie wrócić i poszukać mordercy zabitego. Jak w czasie wojny nie wolno zostawiać za sobą nie zdobytej, a przynajmniej nie oblężonej twierdzy, tak samo na Dzikim Zachodzie niebezpiecznie 
jest nie wiedzieć dokładnie, kogo się ma na tyłach. 

Przestrzeń, którą miał przepłynąć Winnetou najpierw w dół, a potem w górę rzeki, wynosiła może pół mili. Jako dobry pływak, potrzebował na to najwyżej pół godziny, doliczywszy 
już do tego dziesięć minut drogi lądowej. Ale nie minął jeszcze kwadrans, kiedy kapitan z 
towarzyszem ruszyli z miejsca. Nie mogliśmy niestety ich zatrzymać. 

Obaj, jak się tego spodziewałem, podjechali do miejsca postoju Komanczów i zwrócili się 
potem ku rzece. Wobec tego należało ochronić Winnetou, który wchodząc w wodę złożył 
niewątpliwie na brzegu broń i odzież i wziął ze sobą co najwyżej swój nóż. Trzeba było 
oczywiście zrobić to niepostrzeżenie. 

– Zostańcie tutaj! 
Z tymi słowy opuściłem kryjówkę i tak szybko, jak na to pozwalały gęsto rosnące drzewa, 
pospieszyłem skrajem lasu w dół rzeki aż tam, skąd można było kulą dosięgnąć punktu, w 

76



którym wrzucono do wody ów tajemniczy przedmiot. Ale nie stanąłem jeszcze na miejscu, 
kiedy spostrzegłem, że kapitan podniósł strzelbę i wystrzelił w nurty rzeki. Dzięki niezwykłej 
zręczności Winnetou w nurkowaniu – nie trafił! W niespełna pięć sekund po wystrzale Apacz 
wyskoczył z wody jak ryba, dostał się na brzeg i rzucił się na kapitana. Wtedy Conchez podniósł swój karabin. Wówczas już i ja nie mogłem nie strzelać. Należało wszakże oszczędzać 
jego życie. Tymczasem Winnetou odwrócił się błyskawicznym ruchem od kapitana, skoczył 
ku Conchezowi i podbił mu w górę lufę w momencie, gdy łotr miał już pociągnąć za cyngiel, 
wskutek czego strzał poszedł w powietrze. Winnetou wyrwał mu strzelbę z ręki i ujął ją za 
lufę, by jej użyć jako maczugi. Potem zdążył jeszcze odskoczyć daleko w bok, gdyż kapitan 
zamierzył się nań właśnie kolbą z tyłu. 

Winnetou gotował się już do walki przeciw obydwóm napastnikom, kiedy z dołu zabrzmiało głośne wycie. Potwierdziło się moje przypuszczenie: Komancze nie odjechali daleko 
i usłyszawszy strzał kapitana, wrócili cwałem. 

Zaledwie Apacz Ich spostrzegł, wytrącił kapitanowi z rąk strzelbę, która szczęściem była 
tylko jednorurką, wrzucił ją do wody i popędził w górę rzeki potężnymi susami, jak ścigana 
pantera. 

Wiedziałem, że w tego rodzaju biegu mógł Winnetou przez dziesięć minut iść w zawody z 
najlepszym szybkobiegaczem. On sam uczył mnie tych skoków, przy których należy rzucać 
się w powietrze, przenosząc punkt ciężkości zawsze na jedną nogę, służącą zarazem za sprężynę, a zmieniać nogę w chwili zmęczenia. W niespełna dziesięć minut powinien był dotrzeć 
do swego ubrania, po czym – był wszak mądry – pobiegnie jeszcze pewną przestrzeń, zanim 
skręci w las i powróci pod jego osłoną do nas. 

Popędziłem co tchu do naszej kryjówki. 

– Wstawać prędzej! Musimy uciekać! 
– Niech to wszyscy diabli! A dokąd to, na przykład? – zapytał Sans-ear. 
– Zaraz tu nadejdą Komancze, a obaj biali są także z nimi! Na szczęście, przebiegną obok 
nas i zajmą się szukaniem śladów Winnetou. Prędzej, konie na skraj lasu! Skoro nas tylko 
miną, pędźcie co siły w dół rzeki ich własnym tropem, żeby potem waszego nie odróżnili. Ja 
zostanę, żeby kryć odwrót, i zaczekam na Winnetou. 
– Ty sam? – zapytał Sans-ear. 
– Oczywiście – odrzekłem rzucając znacząco okiem na Hoblyna, któremuśmy nie ufali. – 
Nasi towarzysze nie są jeszcze na tyle doświadczeni. Muszę ich oddać tobie pod opiekę! 

– Well! A więc naprzód! Te draby już przebiegły! 
Rzeczywiście przemknął właśnie obok nas ostatni z Komanczów. Występ lasu był teraz 
między nami a nimi, wobec czego nie mogli nas dostrzec. Gdy Sans-ear z towarzyszami odjechał, zatarłem nasze ślady, o ile się tylko dało. Ledwie się z tym uporałem, kiedy zaszeleściło 
podszycie lasu i stanął przede mną Winnetou. 

– Uff! Ci szakale, Komancze, szukają śladów Apacza. Gdzie towarzysze mojego białego 
brata? . 
– Odjechali naprzód. 
– Myśli mego brata są zawsze rozsądne. Blade twarze niedługo będą na nas czekały! 
Włożył czym prędzej ubranie, które trzymał dotychczas w ręku, i wyprowadził swego konia na wolne pole. Jeden rzut oka w górę rzeki pouczył mnie, że na razie byliśmy bezpieczni 
przed Komanczami, dlatego spytałem: 

– Co mój brat znalazł w rzece? 
– Zwłoki bladej twarzy, Winnetou postąpił dzisiaj dwa razy bezmyślnie, jak chłopiec, lecz 
nie obawia się niczego i spodziewa się, że biali bracia mu przebaczą! 
77



Było to wyznanie, jakiego dumny Apacz nie byłby pewnie uczynił wobec nikogo innego. 
Nic na to nie odpowiedziałem, gdyż Winnetou pędził już na swoim wierzchowcu, tak że mój 
mustang ledwie mógł za nim nadążyć. 

Nasi zatrzymali się tam, gdzie droga wiodła na prawo w góry, odgałęziając się od tropu 
Komanczów. Sans-ear zsiadł, aby przy pomocy towarzyszy poowijać koniom nogi, przy czym 
musiano porozcinać kilka koców. Następnie ruszyliśmy naprzód parowem. Winnetou szedł z 
tyłu pieszo, aby pozacierać ślady, gdyby jeszcze jakieś pozostały. 

Za pierwszym zakrętem parowu zatrzymałem się. 

– Bernardzie, przytrzymaj mego konia – rzekłem – dopóki za wami nie przyjdę.
Ta prośba zastanowiła Sama, bo zapytał:
– A co chcesz uczynić, Charley? 
– Zaczekać tutaj, by zobaczyć, co zrobią czerwonoskórzy – odpowiedziałem. 
– Well, masz słuszność! W ten sposób dowiemy się, czy odgadli nasz podstęp. 
Towarzysze pojechali naprzód, ja zaś wlazłem w zarośla. Już po niedługim czasie usłyszałem tętent. To Komancze powracali, ale nie wszyscy. Był to tylko mały oddziałek. A gdzie się 
podziała reszta? Spostrzegłem także między nimi obydwóch Morganów; kapitana i Concheza 
jednak nie było. Indianie posuwali się naprzód bardzo powoli, z wzrokiem utkwionym w ziemię. Tam gdzie zatrzymaliśmy się, żeby poobwijać koniom nogi, stanęli, a jeden z wodzów 
zeskoczył z konia, schylił się i podniósł z ziemi coś, czego nie mogłem rozpoznać. Po krótkiej 
naradzie obydwaj biali i jeden z wodzów odłączyli się od reszty oddziału i aby wejść w parów 
na piechotę. 

Badając bystrymi oczyma nawet pozornie nic nie znaczące rzeczy, zbliżali się coraz bardziej. Były to dla mnie chwile bardzo niebezpieczne. Jednak dzięki naszej przezorności nie 
zdołali nic zauważyć. Gdy mnie mijali, zobaczyłem w ręku wodza ów przedmiot. Była to 
wełniana nitka, którą przy rozcinaniu koców któryś z nas rzucił niebacznie na ziemię. Życie 
nas wszystkich wisiało więc teraz dosłownie na tej nitce. 

Wywiadowcy zapuścili się jeszcze trochę dalej w parów, ale wkrótce zawrócili, nabrawszy 
widocznie przekonania, że nikt tędy nie przeszedł ani nie przejechał. Wobec tego wyniku badań uznali, że nie potrzebują już milczeć. 

– Tu nie było nikogo – usłyszałem słowa Freda Morgana. – Ślady końskie pochodzą od naszych własnych koni. 
– Ale kto to był ten czerwonoskóry i dwaj biali, których nie znaleźliśmy jeszcze? – zapytał syn. 
– Wkrótce się o tym dowiemy, ponieważ nie mogą nam ujść. Czerwonoskóry był nagi, 
trudno więc było rozróżnić, do jakiego szczepu należy. 
– Wyrządził nam niezłą przysługę, jeśli to był rzeczywiście trup tego Holferta, o którym mi 
opowiadałeś. 
– To nie ulega wątpliwości. Ale w jaki sposób dostał się ów Indianin na to miejsce, gdzie 
obozowaliśmy tak długo? Czy był tam już przedtem, czy przyszedł później? Ja sądzę... 
Więcej nie słyszałem, ponieważ mnie minęli. Z podchwyconych słów wywnioskowałem, 
że na razie nic nam nie grozi i że kapitan wolał nie pokazywać się Komanczom, zapewne 
dlatego, że jedynie w ten sposób mógł złapać porucznika na gorącym uczynku. Wydało mi się 
to oczywiście wątpliwe, czy on i Conchez zdołają ujść bystremu wzrokowi Komanczów. 

Na razie trzej wywiadowcy wrócili znów do swego oddziału, który po krótkim rozkazie 
wodza zawrócił i zniknął za drzewami. Osiągnąłem zatem swój cel, pośpieszyłem więc za 
towarzyszami, do których dotarłem dopiero w pół godziny, gdyż zdążyli już przebyć spory 
szmat drogi. Winnetou spojrzał na mnie pytająco, ja zaś opowiedziałem o tym, co widziałem. 

– Well! – rzekł Sam. – Udało nam się spłatać im figla. 
– Synowie Komanczów – dodał Apacz – mają oczy, a nie widzą, a uszy ich są tak zatkane, 
że nie słyszą kroków nieprzyjaciół. Niech moi biali bracia pozdejmują koniom mokasyny. 
78



Posłuchano chętnie tej rady Winnetou, gdyż konie, mając poobwijane kopyta, tylko z wielką trudnością posuwały się wzdłuż parowu zasypanego złomami skał i drzewami, postrącanymi z obu stron przez starość lub burze. Z każdą chwilą wchodziliśmy w coraz dzikszą okolicę, a koło wieczora dotarliśmy do łańcucha gór, biegnącego równolegle z Sierrą z północy na 
południe. Przekroczywszy te góry, jechaliśmy jeszcze dalej, aż o zachodzie słońca znaleźliśmy znakomite miejsce na obóz. 

Wieczór i noc upłynęły spokojnie, a krótki wyjazd na zwiady, podjęty rano przeze mnie, 
utwierdził mnie w przekonaniu, że nikt nas nie ściga. 

Dalszą drogę odbywaliśmy przez okolice coraz uboższe w lasy, ponieważ zaczynało brakować wody, jak o tym świadczyło mnóstwo wyschłych łożysk rzecznych, których głębokość 
tylko przywodziła myśl o dawnej obfitości wód. Gdy kto zbliży się do jednego z takich łożysk, poplątanych między sobą jak sieć, na przeciwległym brzegu ujrzy dokładne odbicie 
gruntu, na którym właśnie stoi. Przy tym im dalej się jedzie, tym dokładniej oznaczają się 
warstwice, aż w końcu jeździec staje nagle nad przepaścią. Okropność tej przepaści łagodzi 
chyba tylko to, że na dnie jej jest tak samo jasno jak na górze, mimo to jednak strome jej ściany stanowią trudną do przebycia przeszkodę. 

Przyjrzawszy się dokładniej tym dolinom, można poznać, że w porze deszczowej bywają 
one całe wypełnione wodą, gdyż w rozmaitych miejscach powstają na skałach znaki, które 
wskazują, jak wysoko woda podeszła. Oko widza spoczywa tu z przyjemnością na piętrzących 
się nad sobą wspaniale skałach o malowniczych, a często dziwacznych zarysach. Na ogromnym obszarze sterczą skalne piramidy i sześciany, wznoszą się potężne kolumny i łuki, a woda wymywa gdzieniegdzie tak szczególne zakręty i żłobi tak dziwne, podobne do ozdób kontury, że trudno uwierzyć, iż nie wykonała tego ręka ludzka. 

Dna tych łożysk nie tworzą wklęsłych koryt, a zejść na dół ze stromych i wysokich brzegów jest nadzwyczaj trudno. Płaskowyż jednak jest tak gęsto poprzecinany takimi suchymi 
łożyskami, że idąc wzdłuż ich brzegu, spotyka się co chwila poprzeczne doliny boczne. Prowodzą one do łożyska głównego. Ponieważ ciągnie się ono zwykle w jednym, wyraźnym kierunku, przeto może służyć za gościniec, o tyle wygodny i bezpieczny, że podróżnego można 
zobaczyć jedynie z brzegu. Ma to jednak tę złą stronę, że i podróżny nie dojrzy nieprzyjaciela, 
dopóki ten nie stanie bezpośrednio przed nim. 

Jechaliśmy taką właśnie doliną ciągle w kierunku zachodnim, a im dalej posuwaliśmy się 
naprzód, tym stawała się ona płytsza i tym mniej uchodziło do niej dolin bocznych, aż w końcu zarysowały się przed nami porosłe lasem wzgórza Sierra Blanca. 

U stóp gór napotkaliśmy znowu liczne dopływy Rio Pecos, a wśród nich także ten, który 
wytryskał w poszukiwanej przez nas dolinie. 

Dotarliśmy do tej doliny późno po południu. Zajmowała ona przestrzeń długą może na 
półtorej mili, a około pół mili szeroką. Okalały ją wzgórza pokryte lasem, a nad wijącym się 
na dnie potokiem widniała świeża zieleń. Niestety, nie mogliśmy tu popaść koni, gdyż zdradziłoby to od razu naszą obecność. 

– Czy to na pewno ta dolina, o którą nam chodzi? – zapytałem Hoblyna, ponieważ łatwo 
się było pomylić. 
– To nie ulega wątpliwości, sir. Tam w górze pod dębem nocowałem z kapitanem, gdy byłem tu po raz pierwszy. 
– Radziłbym obejrzeć się za jakąś boczną doliną, gdziebyśmy mogli pod dozorem którego 
z nas zostawić konie. W ten sposób ułatwilibyśmy sobie robotę, bo mielibyśmy wolne ręce. 
– To niezły pomysł – rzekł Sam – ale co byśmy poczęli, gdybyśmy nagle potrzebowali koni? Ja swojej Tony nie puszczę tak daleko od siebie! 
– Well! W takim razie musimy poszukać kryjówki w lesie. Ja z Bobem zbadam tę stronę, a 
Winnetou tamtą. Wy, reszta, poczekajcie tu na nas. 
79



Zsiadłem z konia, wziąłem rusznicę i udałem się z Murzynem w las, który pokrywał dość 
strome zbocze doliny. Z powodu powalonych drzew i rozrzuconych głazów niełatwo było 
wprowadzć tu konie. Szliśmy w pewnym oddaleniu, równolegle do siebie. Nagle, może w 
połowie zamierzonej drogi, Bob krzyknął głośno: 

– Massa, och, ach, massa, przyjść prędko! 
Zwróciłem się ku niemu i zobaczyłem, jak skoczył ku niewielkiemu bukowi, chwycił się 
najniższego konara i wspiął się na drzewo. 

– Co tam, Bobie? 
– Massa, przyjść prędko na pomoc czarnemu! O, nie przyjść! Biegnąć i sprowadzić 
wszystkich ludzi, aby zabić potwór! 
Nie potrzebowałem pytać, jakiego potwora miał na myśli, gdyż ten wypadł właśnie z gęstego podszycia. Był to szary niedźwiedź z owego miłego gatunku, który myśliwi nazywają 
grizzli. 

Słyszałem straszny głos lwa, który Arab nazywa “rad”, czyli grzmot, słyszałem ryk bengalskiego tygrysa i serce mi wtedy zamierało, chociaż ręka musiała zachować pewność. Lecz 
głuchy, chrapliwy, złowrogi i demoniczny pomruk szarego niedźwiedzia przenika aż do szpiku kości i najodważniejszego nawet myśliwego przejmuje strachem, tak że zęby mu szczękają, tylko że strach ten odczuwa się nie tylko w żyłach, lecz w całym ciele. 

Może na osiem kroków przede mną niedźwiedź wyprostował się na tylnych łapach i rozwarł paszczę. Było jasne, że jeden z nas musi zginąć. Wymierzyłem mu w oko i wypaliłem, a 
w następnej chwili wycelowałem w serce i wystrzeliłem powtórnie. Odrzuciwszy strzelbę, 
dobyłem noża i skoczyłem w bok, aby lepiej uderzyć. Olbrzymi zwierz wyprostowany jak 
świeca, jak gdyby obydwie kule przeleciały obok niego bez skutku, zrobił ku mnie jeden krok, 
drugi, trzeci, czwarty, ale w chwili, kiedy zamierzałem go pchnąć, opuścił wzniesione do góry 
łapy, wydał jakiś chrapliwy ryk, postał z minutę i runął nagle jak pod uderzeniem maczugi. 
Jedna kula wbiła mu się w mózg, a druga w serce – główne ośrodki życia. Pantera albo jaguar 
zwinąłby się po takim strzale jak kot, mój grizzli zaś kroczył sobie spokojnie dalej! Jeszcze 
dwa kroki, a byłoby już po mnie. 

– Och, ach! Dobrze, pięknie! – zawołał Bob z drzewa. – Czy niedźwiedź być dobrze zabity, massa? 
– Tak, zejdź! 
– Ale czy on na pewno nie żyć, massa? Nie pożreć czarnego Boba? 
– Jest już martwy. 
Tak samo szybko, jak uciekł na drzewo, zlazł teraz Murzyn na ziemię, ale gdy się przybliżył, nogi mu zadrżały. Ja sam nachyliłem się nad niedźwiedziem bardzo ostrożnie i wbiłem 
mu kilkakrotnie nóż pomiędzy drugie a trzecie żebro. 

– Och, ach, wielki niedźwiedź większy niż cały Bob! Czy Bob może jeść niedźwiedź? 
– Tak, szynka i łapy są delikatne w smaku. 
– O, massa dać Bobowi łapy i szynki, bo Murzyn także bardzo delikatny. 
– Dostaniesz swoją część jak każdy z nas. Ale zaczekaj tutaj, ja zaraz przyjdę. 
– Bob czekać tutaj? A jeśli niedźwiedź znowu dostać życie? 
– To wskoczysz z powrotem na drzewo! 
I rzeczywiście w chwilę potem siedział Murzyn na drzewie. Nie był on tchórzem, bo wobec ludzi zawsze stawał mężnie, ale szarego niedźwiedzia nigdy w życiu nie widział, dlatego 
rozumna jego ostrożność nie dziwiła mnie wcale. 

Przeszukałem najpierw otoczenie, aby się przekonać, czy tylko ten jeden niedźwiedź wyszedł z kryjówki, czy też znajdowała się w pobliżu cała rodzina. Na szczęście znalazłem ślady 
tylko tego jednego zwierzęcia, co mnie znacznie uspokoiło. Zresztą ani Bob, ani ja nie byli

80



śmy długo sami. Moje strzały usłyszeli oczywiście towarzysze, a ponieważ nie wiedzieli, co je 
wywołało, natychmiast ku nam pospieszyli. 

Wszyscy uznali zabite zwierzę za jedną z największych sztuk, jakie dotychczas widziano, a 
Winnetou nachylił się, ażeby zanurzyć w jego krwi swój worek z lekami. 

– Mój biały brat dobrze trafił. Dusza niedźwiedzia będzie mu wdzięczna, gdyż prędko i bez 
męki wyzwoliła się z okowów ciała, a teraz może pójść do wiecznych ostępów swoich ojców! 
Indianie wierzą, że w każdym szarym niedźwiedziu mieszka dusza jakiegoś słynnego 
strzelca, która odbywa w ten sposób pokutę jak gdyby w czyśćcu. Apacz pomógł mi zdjąć 
skórę ze zwierzęcia i odciąć najcenniejsze kawałki mięsa. Resztę przykryliśmy gałęziami i 
kamieniami, ziemią i mchem, ażeby nie spostrzegły jej sępy, które mogłyby zdradzić naszą 
obecność. 

Kiedy ja byłem zajęty walką z niedźwiedziem, Winnetou wyszukał po drugiej stronie doliny kryjówkę dla koni. Ponieważ był jeszcze jasny dzień, przeto odważyliśmy się rozniecić 
ogień, by upiec soczyste łapy niedźwiedzie, które wybornie nam smakowały. 

Gdy się ściemniło, owinęliśmy się kocami, a po ustaleniu porządku straży ułożyliśmy się 
na spoczynek. Przez całą noc spaliśmy bez przeszkody, a większa część następnego przedpołudnia upłynęła także bez żadnego wypadku. 

Każdy z nas pełnił po kolei straż u wejścia do doliny.
W oznaczonym czasie posterunek objął Sans-ear. Wkrótce potem wrócił i doniósł:


– Nadchodzą! 
– Kto? – zapytałem. 
– No, tego, na przykład, nie mogę dokładnie powiedzieć, bo jeszcze są za daleko. 
– Ilu ich jest? 
– Dwóch na koniach. 
– Pokaż! 
Udałem się z nim na wskazane miejsce i za pomocą lunety rozpoznałem obydwóch Morganów, których dzielił jeszcze od doliny z kwadrans drogi. Wszystkie ślady naszej obecności 
były skrzętnie zatarte, a ponieważ oprócz tego przeważaliśmy liczebnie, przeto mogliśmy z 
zupełnym spokojem oczekiwać ich przybycia. 

Właśnie skierowaliśmy się z Samem z powrotem do doliny, kiedy nagle coś zatrzeszczało 
nad nami w zaroślach. Pomyślałem najpierw, że to może znowu niedźwiedź, ale uważniejsze 
nadsłuchiwanie przekonało nas, że to zbliżały się z góry jakieś dwie inne istoty. 

– Niech to wszystko diabli, Charley, kto to może być? 
– Zaraz zobaczymy. Chodźmy czym prędzej w krzaki! 
Obaj ukryliśmy się tak, że gałęzie zasłaniały nas całkowicie, ale mimo to byliśmy każdej 
chwili gotowi do obrony, gdyby się zjawiły dzikie zwierzęta. W kilka minut potem poznaliśmy, że nie były to zwierzęta, lecz dwaj ludzie, którzy schodzili z góry, prowadząc konie za 
sobą. Byli to kapitan i Conchez. Po ich koniach znać było znużenie, a i powierzchowność 
jeźdźców dowodziła, że odbyli ciężką podróż. 

Stanęli nie opodal naszej kryjówki, bo stąd otwierał się swobodny widok w dal. 

– Nareszcie! – zawołał kapitan z westchnieniem ulgi. – To była jazda, jakiej nie życzyłbym 
sobie powtórzyć. Ale przybywamy przynajmniej na czas, bo widzę, że nikogo tu jeszcze przed 
nami nie było. 
– Po czym to poznajecie? – zapytał jego towarzysz, 
– Moja kryjówka jest jeszcze nienaruszona. Morganów tu zatem nie było, a nikt inny nie 
mógłby chyba dostać się w te odległe strony. 
– Prawdopodobnie macie słuszność. Nie myślicie już zapewne o Sans-earze i Old Shatterhandzie? 
81



– W istocie, nie biorę ich w rachubę. Gdyby ścigali Morganów, musieliby się natknąć na 
Komanczów, a to zniechęciłoby ich do dalszej podróży. 
– Niepokoi mnie jednak sprawa z tym nieznanym nagim Indianinem nad Rio Pecos i białym trupem w wodzie. 
– To nas teraz nic nie obchodzi. Nikt nam tu zaszkodzić nie może, gdyż za nami są Komancze. Każdy, komu by przyszło na myśl nas ścigać, wpadłby na nich. 
– Sądzicie więc, że czerwonoskórzy są na pewno za nami? 
– To nie ulega wątpliwości tak jak to, że stoję tu przy tobie. Zabili Indianina, jeśli był ich 
nieprzyjacielem – w co zresztą wątpię, gdyż Apacz nie zapędzałby się tak daleko – a potem 
ruszyli za nami. Spieszyliśmy się przecież tak bardzo, że musieliśmy zostawić ślady niczym 
stado bizonów. 
– A jeśli nas tutaj znajdą? 
– To nic strasznego. Jesteśmy przecież ich przyjaciółmi. Zdziwią się najwyżej, że nie daliśmy się im poznać, ale ja im to wytłumaczę w ten sposób, że opowiem im o poruczniku, który... – Carajo! Dam się powiesić, jeśli to nie on nadchodzi! 
– To on! 
– Dobrze! W takim razie mamy go nareszcie. Niech poczuje, co to znaczy oszukiwać kapitana i towarzyszy! 
– Jest ich tylko dwóch, to znaczy, że Komancze idą za nami. Ale, kapitanie, czy naprawdę 
chcecie dzisiaj wydobyć skarb? W mojej obecności? 
– Tak. 
– Dla kogo? 
– Dla nas. 
– ,,Dla nas”, to może znaczyć dla całej naszej kompanii albo tylko dla nas dwóch. 
– Co byś ty wolał? 
– To łatwiej pomyśleć aniżeli powiedzieć. Jeśli jednak uprzytomnicie sobie, co się stało z 
naszą kryjówką, to wiecie, że lepiej chyba tam nie wracać. Po tak długich trudach i mękach, 
jakieśmy wycierpieli, pragnie człowiek w końcu trochę spokoju i wygód. Wy możecie sobie 
ten spokój zapewnić dzięki temu, co macie w swej kryjówce, a jest tego tyle, że wystarczy i 
dla mnie. 
– Mówisz jak z książki. Teraz jednak idzie przede wszystkim o to, żeby tym dwom łajdakom dać dobrze po łapach! Chodźmy dalej w górę, tam jest miejsce jak wymarzone, a skarb 
znajduje się blisko. 
Czyżby niespodziewający się niczego kapitan miał na myśli miejsce, gdzieśmy obozowali? 
Rzeczywiście, prowadząc za sobą konie, skierowali się prosto w tę stronę, nie troszcząc się o 
nic tak dalece, że nie spostrzegli śladów zostawionych przeze mnie i przez Sans-eara. Co 
prawda trzeba było mieć dobre oczy, aby je rozpoznać. 

Nasi usłyszeli, że ktoś obcy się zbliża, i podnieśli się z ziemi. Jeszcze dziś pamiętam miny 
obu dżentelmenów, gdy wyszedłszy z krzaków, poznali Indianina, którego ścigali wzdłuż Rio 
Pecos. Ja omal się nie roześmiałem głośno. 

– Hoblyn! – zawołał Conchez poznawszy swego kolegę. 
– Hoblyn? – spytał kapitan, – Naprawdę! Jak dostałeś się do Sierra Blanca i kto są ci lu
dzie? 
Wtem ja podszedłem do niego z tyłu i poklepałem go po ramieniu. 

– Znajomi, sami znajomi, kapitanie. Zbliżcie się do nas, usiądźcie i rozgośćcie się swobodnie! 
– A kto wy, senior? – zapytał. 
– Przedstawię wam zaraz wszystkich, wobec czego na mnie przyjdzie kolej na końcu. Ten 
czarny master nazywa się Bob i był najlepszym przyjacielem niejakiego mr. Wiliamsa, dobrze 
82



wam znanego. Ten biały dżentelmen to pan Marshall z Louisville. Ma on kilka słów do zamienienia z Morganami, którzy zamierzają wam wykraść jajka z gniazda. Ten czerwonoskóry 
dżentelmen nazywa się Winnetou. To nazwisko chyba już nieraz obiło się o wasze uszy, dlatego nie będę wygłaszał przy nim osobnej przemowy. Tego dżentelmena nazywają zwykle 
Sans-ear, a mnie Old Shatterhand. 

Kapitan tak osłupiał ze strachu, że nie zdobył się na żadną odpowiedź, tylko wyjąkał: 

– Czy to być może? 
– Nawet bardzo! Siądźcie sobie przy nas wygodnie, tak jak ja to uczyniłem w waszej kryjówce, kiedy was podsłuchałem i wziąłem sobie wasz pistolet na pamiątkę. Przedwczoraj leżałem znowu obok was, kiedy podsłuchiwaliście Komanczów i wywnętrzaliście się serdecznie przed sobą. Bobie, odbierz broń tym panom i zwiąż im cokolwiek ręce i nogi! 
– Senior! – wybuchnął kapitan. 
– Dobrze już, dobrze! Pomówimy z wami jak ze stakemanami. Nie zadawajcie sobie nadaremnie trudu, gdyż zanim Morganowie dotrą do doliny, będziecie skrępowani, zakneblowani 
albo... martwi! 
To wszystko spadło na nich tak prędko i niespodziewanie, że zapomnieli nawet o obronie. 

– Senior capitano, gdzie się znajduje kryjówka, której się zachciewa Morganom? – zapytałem. 
– Te rzeczy do was nie należą! 
– Tak wy się na to zapatrujecie, ale ja sądzę, że będzie inaczej. Nie zmuszam was bynajmniej do wypaplania tajemnicy, lecz stawiam tylko jedno pytanie, na które żądam odpowiedzi: 
co się stało z tak zwanymi agentami handlowymi, którzy poszli z waszym porucznikiem i z 
kupcami, których ścigali? 
– Kupca... hm, nie wiem... 
– Well! Już wiem. A agenci? 
– Dwóch zapewne wróciło do kryjówki, a trzeciego zamordował w drodze porucznik. 
Znaleźliśmy jego zwłoki. 
– Ja tak samo myślałem! A teraz pozwólcie sobie spokojnie założyć kneble! To tylko po to, 
żebyście nie zdradzili nas przed Morganami! 
Ledwie uporaliśmy się z nimi, kiedy u wejścia do doliny ukazali się obaj Morganowie. Zatrzymali się na chwilę i rozejrzeli w terenie. Potem Patrick ścisnął konia ostrogami i pojechał 
kłusem, a ojciec za nim, co wskazywało na to, że nie mieli zamiaru zabawić tutaj dłużej. 
Wprost naprzeciw nas, w odległości dwudziestu kroków, rósł młody krzak ożyny. Tam skierowali się obaj jeźdźcy. 

– To tutaj, ojcze! – rzekł Patrick. 
– Tu? Kto by przypuszczał, że tak niepokaźne miejsce kryje w sobie takie skarby! 
– Musimy się prędko z tym załatwić! Nie wiadomo, kto byli ci dwaj biali i czy udało się 
Komanczom ich pochwycić. 
Mówiąc to obaj jeźdźcy zeskoczyli z siodeł i przywiązali konie nad brzegiem potoku. Gdy 
spragnione zwierzęta piły wodę, opryszkowie uklękli, odłożyli broń i zaczęli usuwać nożami 
zarośla. Następnie wzięli się do rozkopywania ziemi. 

– Tu – rzekł Patrick i pokazał wkrótce jakąś paczkę zaszytą troskliwie w skórę bawolą. 
– Czy to już wszystko? 
– Wszystko, ale jest tego dość: banknoty, depozyty. Trzeba prędko zasypać i zakryć dziurę 
i zniknąć stąd lotem błyskawicy! 
– Może jednak zostaniecie trochę dłużej! 
Te słowa wypowiedział Sans-ear, a równocześnie ja jednym skokiem znalazłem się pomiędzy nimi a ich bronią. Reszta naszych towarzyszy wymierzyła do nich z rusznic. Sans-ear podobny był do tygrysa gotowego rzucić się na swoją ofiarę. W pierwszej chwili zaskoczyło ich 

83



to zupełnie, lecz opamiętali się rychło i chcieli chwycić za broń. Ale ja wycelowałem do nich 
z rewolweru i zagroziłem tymi słowy: 

– Zatrzymajcie się tam, gdzie stoicie, gdyż pierwszy krok przypłacicie życiem! 
– Kim jesteście? – zapytał Fred Morgan. 
– To wam powie rzekomy mr. Meercroft, wasz syn. 
– Jakim prawem napadacie na nas? 
– Takim samym, jakim wy napadaliście na innych, na przykład na mr. Marshalla w 
Louisville, potem na pociąg, a dawniej jeszcze na farmę niejakiego Sama Hawerfielda, który 
stoi tu właśnie przed wami. Bądźcie łaskawi położyć się plackiem na ziemi. 
– Tego nie zrobimy! 
– Sądzę, że upór wasz zmięknie, gdy wymienię wam nasze nazwiska. Tu stoi wódz Apaczów, Winnetou, to jest Sans-ear, dawny Sam Hawerfield, a mnie znacie już zapewne z tego, 
co opowiedział wam wasz syn. Liczę do trzech, jeśli potem nie będziecie leżeli, zginiecie. 
Raz... dwa!... 
Z zaciśniętymi zębami i pięściami Morganowie posłuchali rozkazu. 

– Bobie, zwiąż ich! 
– Bob związać bardzo pięknie, całkiem mocno, massa! – rzekł czarny zabierając się od razu do spełnienia swej obietnicy. 
W czasie tego zajścia Bernard strzegł kapitana i Concheza. Teraz zastąpił go Bob, dzięki 
czemu Bernard mógł podejść do nas. Na jego widok Fred Morgan rozwarł oczy, jak gdyby 
zobaczył widmo. 

– Marshall! 
Bernard rzucił nań krótkie spojrzenie. Nie powiedział ani słowa, ale w spojrzeniu tym 
tkwiło zimne, spokojne postanowienie sprawiedliwego odwetu. 

– Bobie, przyprowadź tamtych! – rzekł Sam. – Nie będziemy, na przykład, długo się tu zatrzymywać, ale krótko i węzłowato odprawimy nad tymi ludźmi sąd! 
Murzyn sprowadził Concheza i kapitana, a za nimi przyszedł Hoblyn, który przez cały ten 
czas sprawował się lepiej, aniżeli można się było tego spodziewać po stakemanie. 

– Kto zabierze głos? – zapytał Bernard. 
– Charley! – rzekł Sam. 
– Nie – zauważyłem. – My wszyscy jesteśmy stroną poszkodowaną, z wyjątkiem Winne
tou. On jest wodzem prerii, niech przeto zabierze głos, abyśmy mogli załatwić tę sprawę. 
Wszyscy zgodzili się na to, Apacz zaś skinął głową na znak zgody. 

– Wódz Apaczów słyszy mowę ducha sawannów i będzie sprawiedliwym sędzią nad bia
łymi. Niech moi bracia wezmą broń do rąk, gdyż jedynie mężowie mogą sądzić pojmanych! 
Poszliśmy za tym indiańskim zwyczajem, a Winnetou zaczął: 

– Jak się nazywa ten biały? 
– Hoblyn – odparł Sam. 
– Co on uczynił? 
– Był stakemanem. 
– Czy zabił któregoś towarzysza moich braci? 
– Nie. 
– Komu teraz dopomagał: stakemanom, czy moim braciom? 
– Nam. 
– W takim razie niech moi bracia rozstrzygają sercem, a nie strzelbą. Winnetou chce, żeby 
ten człowiek odzyskał wolność, lecz nie wracał już do stakemanów! 
Wszyscy przyjęliśmy wyrok Apacza, który tak na mnie podziałał, że chwyciłem strzelbę i 
nóż Freda Morgana i podałem Hoblynowi, mówiąc: 

– Weźcie sobie tę broń! Jesteście wolni. 
84



– Dziękuję wam, sir! – rzeki uradowany Hoblyn. – Nie zrobię wam zawodu.
Widać było po nim, że miał szczerą chęć dotrzymania obietnicy.
Winnetou mówił dalej:
– Kto to jest to blada twarz? 
– Dowódca stakemanów. 
– To wystarczy; on musi umrzeć. Czy moi bracia tak. samo sądzą?
Nikt nie zaprzeczył, czyli wyrok zatwierdzono.
– A jak się nazywa ten człowiek? 
– Conchez. 
– To imię, jakie noszą fałszywi ludzie z Południa. Czym on był? 
– Stakemanem. 
– Czego szukał tutaj? Chciał własnym towarzyszom zabrać ich skarb. Ma dwie dusze i dwa 
języki. Niechaj również umiera! 
I teraz nie podniósł się nikt dla obrony stakemana, wobec czego Winnetou mówił dalej: 

– Ale nie zginą oni z ręki uczciwego męża, lecz z ręki takiego, który będzie również osądzony. Jak się nazywa ten człowiek? 
– Patrick. 
– Zdjąć z niego więzy, a on niech wrzuci stakemanów do wody! Żadna broń nie śmie ich 
dotknąć, niechaj utoną w wodzie! 
Bob rozwiązał Patricka, a ten wykonał dany sobie rozkaz z gotowością, jaką okazać może 
tylko bardzo zatwardziały zbrodniarz. Widział, że jest zgubiony, ale odczuwał widocznie 
przyjemność wypełniając przedtem na swych towarzyszach funkcję kata. Skazańcy byli tak 
związani, że nawet nie próbowali się opierać. Mimo to odwróciłem głowę, by nie patrzeć na 
miejsce, gdzie dwóch ludzi miało zginąć dziesięciokrotnie zasłużoną, lecz gwałtowną śmiercią. 

W dwie minuty było po wszystkim. Patrick pozwolił się znowu związać, gdyż w jego położeniu nie pozostawało mu nic innego. 

– Kto są te dwie blade twarze? – zapytał Winnetou. 
– Ojciec i syn. 
– Jakie zbrodnie zarzucają im moi bracia? 
– Ja – odrzekł Sam – oskarżam ich o mord popełniony na mojej żonie i moim dziecku. 
– Ja oskarżam starszą bladą twarz o to, że zamordowała mego ojca – dodał Bernard. 
– A ja go oskarżam o rozbójniczy napad na pociąg i zabicie jednego urzędnika kolejowego 
– dokończyłem. – Młodszą białą twarz oskarżam o zamach morderczy na mnie i na was. Te 
zbrodnie wystarczą do ich potępienia, choć można by ich przytoczyć o wiele więcej. 
– Mój brat słusznie powiedział: to wystarczy. Niechaj umrą, a zabije ich czarny mąż. 
– Stój! – zawołał Sam. – Do tego nie dopuszczę ja, który ścigałem ich od wielu lat. 
Krzywda, którą mi oni wyrządzili, jest ich najdawniejszą zbrodnią. Życie ich należy się mnie, 
a ich karby – mojej strzelbie. Gdy oni odpokutują za owe morderstwo, Sans-ear będzie wreszcie spokojny i wraz ze swoją Tony znajdzie odpoczynek w jakiejś szczelinie górskiej lub na 
prerii, gdzie bieleją kości tysiąca strzelców! 
– Żądanie mego brata jest słuszne. Niech więc weźmie sobie morderców i postąpi z nimi, 
jak zechce! 
– Samie! – powiedziałem po cichu, pochylając się ku niemu, by nikt oprócz niego nie usłyszał moich słów. – Nie plam się krwią morderców, strzelając do bezbronnych z zimną zawziętością. 
Myśliwiec utkwił wzrok w ziemi i milczał. Aby mu dać czas do namysłu, przystąpiłem z 
Bernardem do konia Freda Morgana. W kaburach siodła znaleźliśmy tylko kilka pereł, które 
jubiler rozpoznał jako swoje. Wobec tego zbadaliśmy jeszcze samego mordercę i znaleźliśmy 

85



przyszytą z jednej strony do jego bawolej bluzy paczkę, która zawierała banknoty niemałej 
wartości. Była to niewątpliwie część odebrana Holfertowi. Bernard schował tę paczkę. 

W tej chwili, z miejsca gdzie stały nasze konie, doleciało mnie trwożne parsknięcie, które, 
jak mi się zdawało, wydał mój mustang. Zaniepokojony tym podszedłem do konia i zobaczyłem, jak z podniesioną grzywą i z iskrzącymi oczami starał się wyrwać z rzemienia. To zachowanie się wskazywało na to, że w pobliżu muszą się znajdować drapieżne zwierzęta albo 
Indianie. Uświadomiwszy to sobie, krzyknąłem, aby ostrzec towarzyszy, ale oni mnie już nie 
dosłyszeli, gdyż w tej samej chwili zabrzmiało w dolinie okropne wycie. 

Skoczyłem czym prędzej na skraj zarośli i spojrzałem przez gałęzie. Oczom moim przedstawił się straszny widok. Cały plac roił się od dzikich. Trzech czy czterech klęczało nad Samem, którego powalono na ziemię. Dwóch innych zarzuciło lasso na szyję Winnetou i wlokło 
go za sobą. Hoblyn leżał na ziemi ze strzaskaną czaszką, a Bernarda nie mogłem wcale dojrzeć, tylu się nań rzuciło napastników. 

Rakurrojowie udali się więc rzeczywiście śladami kapitana, podeszli nas niepostrzeżenie, 
kiedy odprawialiśmy sąd, i wpadli tak niespodziewanie, że wszelki opór był niemożliwy. Co 
mogłem uczynić dla przyjaciół? Nic, chyba tylko ocalić siebie. Bardzo łatwo zastrzeliłbym z 
pół tuzina czerwonoskórych, ale komu by to było przyniosło korzyść? Oprócz Hoblyna wszyscy jeszcze żyli, a znając Komanczów, spodziewałem się, że zabiorą napadniętych, aby dopiero w swojej wsi zadać im powolną śmierć męczeńską. Wróciłem więc do swego konia, odwiązałem go i ciągnąc za sobą, zacząłem się wspinać na górę, jak tylko mogłem najszybciej. 
Na uratowanie czegoś więcej nie było czasu, gdyż dzicy niewątpliwie widzieli, jak wchodziłem w zarośla, gdybym zawrócił – usiłowaliby mnie pochwycić. 

Wspinałem się wraz z koniem z wielką trudnością, ponieważ zbocze było strome, gdy jednak dostałem się na szczyt, skończył się las, który mi przeszkadzał w ucieczce. Tam wskoczyłem na siodło i puściłem się wzdłuż grzbietu z takim pośpiechem, jak gdyby mnie ścigała 
cała zgraja Indian. Po jakimś czasie zjechałem znowu w inną dolinę. Śladów swoich nie starałem się bynajmniej ukryć, bo wiedziałem, że prześladowcy i tak je na pewno odnajdą i pójdą 
za nimi. Chciałem tylko wywieść czerwonoskórych w pole. 

Na takiej nieprzerwanej jeździe w kierunku zachodnim upłynęła mi część dnia, po czym 
dostałem się nad brzeg rzeczki. Woda płynęła tu w skalistym łożysku, dzięki czemu kopyta 
końskie nie zostawiały żadnych śladów. Tam więc zawróciłem konia i pojechałem przez dłuższy czas pod prąd, aby znużyć moich prześladowców. Po krótkim odpoczynku obwiązałem 
koniowi nogi szmatami i drogą okrężną wróciłem tam, skąd rozpocząłem ucieczkę. 

Słońce już zaszło, kiedy ujrzałem pasmo górskie, za którym leżała nieszczęsna dolina. Dalej nie mogłem się już zbliżyć tego samego dnia, wyszukałem więc w lesie miejsce pokryte 
mchem i stosowne na nocleg. Mój wierzchowiec był tak wyczerpany z powodu jazdy z owiniętymi nogami, że nawet nie miał ochoty paść się, lecz położył się natychmiast obok mnie na 
ziemi. 

Co za zmiany zaszły w naszej sytuacji! Nie byłem jednak usposobiony do rzewnych rozmyślań. W tym położeniu można było coś zdziałać tylko czynami, a do tego potrzebowałem 
przede wszystkim spoczynku i snu. Zamknąłem oczy, a kiedy otworzyłem je na powrót, słońce stało już wysoko na niebie. 

Najpierw rozejrzałem się za paszą dla konia, przywiązałem go i wybrałem się, aby obejrzeć 
pole wczorajszej walki. Był to wprawdzie zamiar bardzo niebezpieczny, ale musiałem się nań 
odważyć, jeśli chciałem pomóc moim towarzyszom. Skradałem się na górę powoli, krok za 
krokiem, przez co na drogę, którą zwykły piechur przebyłby w dziesięć minut, potrzebowałem 
dwóch godzin. Potem z jeszcze większą ostrożnością zacząłem schodzić z góry. Gdy już prawie mijałem potężny stary dąb, usłyszałem jakiś szczególny głos: 

– Pst! 
86



Oglądnąłem się, lecz nic nie dostrzegłem. 

– Pst!
Wydało mi się, że głos pochodził z góry, toteż spojrzałem w tym kierunku.
– Pst, massa! 
Ach! W górze nad pierwszą gałęzią czerniała wypróchniała dziupla, a z niej krzywiła się 
do mnie w uśmiechu twarz Boba. 

– Czekać, massa, Bob zejść! – szepnął. 
Zaraz potem z cichym szelestem rozstąpiły się przede mną gałęzie leszczyny rosnące dokoła pnia. 

– Massa wejść do pokoju; żaden Indianin nie znaleźć tu mądry Bob i massa! 
Poszedłem za jego radą i znalazłem się we wnętrzu spróchniałego drzewa, którego otwór 
zakrywała zupełnie leszczyna. 

– Tam do licha, jak to odkryłeś?! – zapytałem. 
– Bydle uciekać przed Bobem, wleźć w drzewo i patrzeć z okna u góry. Bob zrobić tak samo. 
– Jakie to było zwierzę? 
– Bob nie wiedzieć. Być wielkie, mieć cztery nogi, dwa oczy i ogon.
Z tego równie dokładnego jak bystrego opisu domyśliłem się, że to był szop.
– Kiedy znalazłeś to drzewo? 
– Zaraz kiedy przyjść Indian. 
– A więc siedzisz tutaj od wczoraj? Co słyszałeś przez tan czas i co widziałeś? 
– Bob słyszeć i widzieć dużo Indian. 
– Więcej nic? 
– Czy to nie dość? 
– Czy tutaj dzikich nie było? 
– Być tu, ale nie zauważyć Bob. Potem oni zrobić ogień, kiedy przyjść wieczór, i piec 
szynka z niedźwiedzia, którego massa zabić. Czemu wolno im jeść nasz niedźwiedź? 
Oburzenie poczciwego Murzyna było wprawdzie usprawiedliwione, ale fakt pozostawał 
faktem. 

– Co dalej? 
– Potem być rano i Indian odejść. 
– Ach, odeszli! Dokąd? 
– Bob nie wiedzieć, bo nie móc iść za nimi, ale widzieć, jak dużo Indian opuścić dolinę. 
Małe okno w górze, można śledzić wszystko. Być także massa Winnetou i massa Sam, i massa Bern! Mieć dużo sznurów i rzemieni na rękach. 
– A potem? 
– Potem Indian kręcić się tam i sam, chcieć schwytać Bob, ale Bob być mądry. 
– Ilu tu ich jeszcze zostało? 
– Bob nie wiedzieć, ale znać miejsce gdzie. 
– No? 
– Tam gdzie niedźwiedź. Bob patrzeć przez okno. Spojrzałem w górę i przekonałem się, że 
pustym wnętrzem drzewa można było rzeczywiście wydostać się na górę, czego zresztą dowiódł Bob. Wylazłem więc aż do otworu w pniu, który Murzyn nazywał oknem, a stamtąd 
mogłem istotnie rzucić okiem ku przeciwległemu zboczu doliny. Pod pniem buka, na który 
uciekł Bob przed niedźwiedziem, spostrzegłem ze zgrozą siedzącego w kucki Indianina. Widocznie więc po odprowadzeniu jeńców rozstawiono potajemnie posterunki, aby nas pojmały, 
skoro tylko wrócimy. 
W niepewności, co należałoby teraz począć, zlazłem znów na dół i powiedziałem do Murzyna: 

87



– Tam jest tylko jeden, Bobie! 
– Gdzie indziej być jeszcze jeden i jeszcze jeden, ale Bob nie wiedzieć dokładnie, w którym miejscu. 
– Zaczekaj tutaj na mnie! 
– Massa chcieć iść? O, massa, zostać tu z Bobem! 
– Musimy dołożyć wszelkich starań, żeby ocalić naszych przyjaciół. 
– Ocalić? Ocalić massa Bern? O, to być bardzo pięknie, bardzo dobrze! Bob także ocalić 
massa Bern i massa Sam, i massa Winnetou! 
– Więc zachowuj się cicho, żeby cię nie schwytano! 
Opuściłem wypróchniałe drzewo. Cieszyłem się bardzo, że przynajmniej jeden z towarzyszy wyszedł cało. Musiałem Indianom przyznać, że sprytnie postąpili zostawiając straż przy 
niedźwiedzim mięsie, które mogło mieć dla nas siłę przyciągającą i przyprawić nas o zgubę. 

W godzinę potem znajdowałem się po drugiej stronie doliny, nie dalej jak o trzy łokcie od 
Indianina. Indianin stał nieruchomy jak posąg, bawiąc się dwoma palcami zawieszoną na szyi 
piszczałką, którą można naśladować głos sępa. Takich piszczałek używano często dla tajnego 
porozumiewania się. Było więc prawdopodobne, że i tym razem ustalono taki sygnał. 

Indianin był jeszcze młody, mógł mieć zaledwie osiemnaście lat. Może po raz pierwszy 
brał udział w wyprawie wojennej? Ozdoby jego głowy i czystość ubrania oraz dobra broń dowodziły, że był synem wodza. Czy miałem go zabić, czy miałem zniszczyć to młode, pełne 
nadziei życie? Nie! 

Przysunąłem się do niego cicho i pochwyciwszy go lewą ręką za gardło, zadałem mu prawą 
pięścią cios tak lekki, że dorosłemu wojownikowi nic by się nie stało, jego jednak ogłuszyło 
to natychmiast. Potem go skrępowałem, zakneblowałem mu usta i przywiązałem do drzewa 
tak, że otoczony zewsząd zaroślami był wprost niewidoczny. Odebrałem mu piszczałkę, a 
ukrywszy się przyłożyłem ją do ust i świsnąłem. Natychmiast zaszeleściło naprzeciwko mnie 
w zaroślach i wyszedł stamtąd stary Indianin, który ruszył prosto na mnie. Jedno uderzenie 
kolbą rozciągnęło go na ziemi. On również nie zginął, lecz padł ogłuszony, nie miałem bowiem zamiaru go zabić, a chciałem tylko chwilowo unieszkodliwić. 

W pobliżu było niezawodnie więcej Indian aniżeli dwóch czy trzech, zwabiać ich zaś za 
pomocą piszczałki i ogłuszać w ten sposób jednego po drugim było niemożliwe. Przede 
wszystkim musiałem się dowiedzieć, gdzie są ich konie. Jakkolwiek było to dość niebezpieczne, wydałem z siebie głos naśladujący rżenie ogiera i stamtąd, gdzie przedtem stały nasze konie, otrzymałem kilkakrotną odpowiedź. 

Teraz zdałem się na los szczęścia. Związawszy starego Indianina jego własnym lassem, 
wziąłem młodego na barki i pobiegłem pod osłoną drzew dokoła zakrętu, tworzącego tylną 
ścianę doliny, ku miejscu, na którym znajdowały się konie. Było ich sześć, co dowodziło niezbicie, że jeszcze czterech Indian pilnowało doliny. Ci jednak niewątpliwie zajęli stanowiska 
bliżej jej wylotu, dzięki czemu miałem dość czasu na swoje przygotowania. Najpierw więc 
udałem się do Boba, który, wdrapawszy się w górę wydrążenia dębowego, patrzył przez swoje 
okno. Ujrzawszy, że się zbliżam, zsunął się na dół i wyjrzał spomiędzy leszczyny. 

– Massa, ach, złapać Indianina! Massa zabić Indianina? 
– Nie. Trzeba go tylko przytrzymać tutaj. Czy pomożesz mi w ocaleniu massy Bernarda? 
– Czy Bob ocalić massa Bern, kochany, dobry massa Bern? Jak to Bob zrobić? 
– Weźmiesz tego Indianina i poniesiesz go w górę, a potem prosto w dół, aż dojdziesz do 
wielkiego klonu. Tam złożysz go na ziemi i zaczekasz na mnie. 
– Bob tak zrobić, massa! 
– Ale nie dotkniesz jego więzów. Gdyby się uwolnił, byłbyś zgubiony! 
– Bob nie chcieć być zgubiony! 
– To dobrze. Więc dalej do dzieła! 
88



Olbrzymi Murzyn zarzucił sobie Indianina na plecy i ruszył w górę, ja natomiast powróciłem do koni Komanczów. Właściwości terenu nie pozwalały na to, żeby usunąć stamtąd 
wszystkie sześć zwierząt, to znaczy wyprowadzić je z doliny na górę, a potem na dół. Sam 
jednak mogłem tego dokonać prędzej aniżeli z pomocą Murzyna, ponieważ znałem konie indiańskie. Pozwolą wprawdzie wsiąść na siebie Murzynowi, ale żadną miarą nie pójdą za nim, 
gdy zechce je prowadzić za uzdę. 

Sprawdziło się teraz to, co zauważyłem już przedtem. Skarby nasze, zarówno te, które 
wywieźliśmy z kryjówki, jak też odebrane obydwom Morganom, przepadły. Złoto raz jeszcze 
okazało się „śmiercionośnym pyłem”. Ze stu ludzi, udających się na poszukiwanie złota na 
Dziki Zachód, ginie dziewięćdziesięciu. Blask i dźwięk uwodzicielskiego kruszcu budzi złowrogie demony i jego błogosławiona potęga objawia się tylko pod opieką prawa. 

Zdjąwszy z koni popręgi, poprzywiązywałem jednego do drugiego głową do ogona tak, że 
tworzyły nieprzerwany szereg. Następnie wziąłem pierwszego za cugle i ruszyłem w górę po 
stromym zboczu. Oporne zwierzęta sprawiały mi niemało kłopotu i pozostali czterej Indianie 
musieli znajdować się rzeczywiście daleko, skoro nie usłyszeli parskania i tupotu. Mimo tych 
trudności dostałem się wraz z końmi szczęśliwie na górę i po drugiej jej stronie – w dół. Komancze, pozbawieni w ten sposób wierzchowców, nie mogli już doścignąć swoich towarzyszy, a zarazem udaremniony został ich główny zamiar ujęcia mnie i Boba. 

Murzyn siedział pod oznaczonym drzewem i pilnował młodego Indianina. Było mu widocznie nieswojo w tym sam na sam z nieprzyjacielem, bo odetchnął na mój widok z radością 
i ulgą. 

– O, pięknie, że przyjść massa. Indian robić oczy jak diabeł, mruczeć i chrząkać jak bydlę, 
a czarny Bob dać mu klapsa na gębę, że cicho być. 
– Nie powinieneś go bić, Bobie, tak nie wolno. Oprócz tego jest to obraza, za którą Indianin płaci jedynie śmiercią. Gdyby kiedyś wydostał się na wolność i spotkał się z tobą, byłbyś 
zgubiony! 
– Czarny Bob zgubiony? Och, ach, massa! W takim razie lepiej zaraz zabić Indianina, żeby 
on nie wydostać się na wolność! 
Dobył rzeczywiście noża i przytknął jego ostrze do piersi Komańcza. 

– Stój, Bobie, nie morduj! Jeśli go zostawimy przy życiu, przyda nam się bardzo. Lepiej 
pomóż mi przywiązać go do konia. 
Wyjąłem knebel z ust Indianina. 

– Niech mój czerwony brat oddycha, ale nie wolno mu mówić, dopóki go nie zapytam! 
– Ma-ram będzie mówił, kiedy mu się spodoba – odparł Indianin. – Blada twarz i tak mnie 
zabije i zabierze mój skalp, choć będę milczał. 
– Ma-ram będzie żył i zachowa swój skalp, gdyż Old Shatterhand zabija wroga jedynie w 
walce. 
– Blada twarz jest Old Shatterhand? Uff! 
– To prawda. Ma-ram nie jest już moim wrogiem, lecz przyjacielem. Old Shatterhand zaprowadzi go do wigwamu jego ojca. 
– Ojcem Ma-rama jest To-kej-chun22, wódz Rakurrojów. On zabije Ma-rama za to, że został jeńcem bladej twarzy. 
– Czy mój brat chce być wolnym?
Indianin spojrzał na mnie ze zdziwieniem.
– Czy Old Shatterhand może puścić wolno wojownika, którego życie i skalp należą do niego? 
22 T o-k e j-c h u n (ind.) – Rogaty Byk 

89



– Jeśli mój młody czerwony brat przyrzeknie mi, że nie umknie, lecz towarzyszyć mi będzie do wigwamów swojego plemienia, to rozwiążę go, dam mu konia i broń jego, wiszącą u 
siodła. 
– Uff! Old Shatterhand ma silną pięść i wielkie serce i nie jest podobny do innych bladych 
twarzy. Ale czy jego język nie jest podwójny? 
– Ja zawsze mówię prawdę. Czy mój czerwony brat będzie mi posłuszny, dopóki nie staniemy przed obliczem To-kej-chuna? 
– Ma-ram podda się woli Old Shatterhanda! 
– Niechaj więc weźmie z rąk moich ogień pokoju a, który go pochłonie, jeśli nie dotrzyma 
swoich słów. 
Przyprowadziłem ze znajdującej się opodal kryjówki mojego konia i wyjąłem z torby dwa 
cygara, zabrane z zapasów stakemanów. Znalazły się także zapałki, wkrótce zatem po uwolnieniu Indianina z więzów, zapaliliśmy cienkie “habanos” zachowując zwykły ceremoniał. 

– Czy blade twarze nie mają Wielkiego Ducha, który by kazał róść świętej glinie na fajkę 
pokoju? – zapytał Ma-ram. 
– Biali mają ducha większego od wszystkich duchów. On im dał wiele gliny, ale oni palą 
fajki tylko w swoich wigwamach, a na prerii “jedzą dym pokoju” z cygar, które nie zabierają 
tyle miejsca co fajka. 
– Uff! Sikarr! Wielki Duch bladych twarzy jest mądry. Sikarr łatwiej nosić niż fajkę. 
Bob zrobił zdziwioną minę, widząc, że w pobliżu tak strasznych wrogów palę cygaro z Indianinem, którego jeszcze przed chwilą miał przywiązać do konia. 

– Massa, Bob także zapalić pokój! – powiedział. 
– Masz tu cygaro, ale pal na koniu, bo musimy już ruszać! 
Komańcz wybrał spomiędzy owych sześciu koni swojego i wsiadł nań. Na tyle dotąd poznałem Indian, że nie obawiałem się, by Ma-ram mi uciekł. Bob dosiadł drugiego konia. 
Resztę powiązałem cuglami tak, żeby je można było wygodnie prowadzić, po czym wsiadłem 
na mego mustanga i ruszyliśmy w drogę. 

Między wgłębieniem terenu, w którym znajdowaliśmy się obecnie, a ową nieszczęsną dla 
nas doliną ciągnęło się wzgórze, opadające ku równinie. Puściliśmy się najpierw ku temu 
wzgórzu, potem objechaliśmy je dokoła, aby w ten sposób dostać się na trop Indian. To nam 
się wprawdzie udało, ale podczas tego spostrzegli nas pozostawieni w dolinie indiańscy wartownicy i zaczęli wściekle wyć. Nie troszczyliśmy się jednak o to, a Ma-ram panował nad 
sobą na tyle, że nawet nie drgnął i nie próbował obejrzeć się poza siebie. 

W milczeniu odbywaliśmy dalszy pochód tropem Indian aż do wieczora. Wieczorem dotarliśmy do Rio Pecos, gdzie znaleźliśmy miejsce odpowiednie na nocleg. W derkach indiańskich znajdowało się sporo suszonego mięsa, dzięki czemu byliśmy zabezpieczeni przed głodem i nie musieliśmy strzelać do zwierzyny. Od owych czterech Komanczów zaś byliśmy tak 
daleko, że nas w nocy doścignąć nie mogli. 

Ma-ram położył się natychmiast spać, ja zaś na przemian z Bobem czuwałem. O świcie 
zdjąłem z czterech luźnych koni wszystko, co miały na sobie, i wpędziłem je w rzekę. Konie 
przepłynęły przez wodę i zniknęły w lesie na drugim brzegu, Indianin patrzył na to, nie rzekłszy ani słowa. 

Trop, po którym posuwaliśmy się dalej, był bardzo wyraźny, co dowodziło, że Komancze 
nie obawiali się żadnego niebezpieczeństwa. Trzymali się ciągle prawego brzegu i jechali z 
biegiem rzeki aż do miejsca, gdzie Rio Pecos wkracza w górną Sierra Guadelupe. Tu trop się 
rozdzielił, ku mojemu zdumieniu. Większa część dzikich zwróciła się ku górom, a reszta zachowała dotychczasowy kierunek. 

Wobec tego zsiadłem z konia, by zbadać ślady. W drugim z wymienionych tropów dostrzegłem odciski kopyt starej Tony, które znałem zbyt dobrze, żebym się mógł pomylić. 

90



– Synowie Komanczów udali się w góry, by odwiedzić grobowiec wielkiego wodza? – zapytałem Ma-rama przerywając dotychczasowe milczenie. 
– Mój brat powiedział prawdę. 
– A ci – rzekłem wskazując na drugi trop – chcą zaprowadzić jeńców do wigwamów Komanczów. 
– Tak polecili obaj wodzowie Rakurrojów. 
– Synowie Rakurrojów mają także u siebie skarby bladych twarzy? 
– Zatrzymali je, gdyż nie wiedzą, do której z bladych twarzy należą. 
– A gdzie Komancze rozbili swoje wigwamy? 
– Na sawannach położonych nad tą wodą i nad rzeką, zwaną przez blade twarze Rio Grande. 
– A więc na sawannach pomiędzy tymi dwoma łańcuchami gór? 
– Tak jest? 
– W takim razie nie pojedziemy tym tropem, lecz wprost na południe. 
– Niech mój brat czyni, jak mu się podoba, lecz niech wie o tym, że tam nie ma wody ani 
dla niego, ani dla koni! 
Spojrzałem mu ostro w oczy. 

– Czy mój czerwony brat widział kiedy góry położone nad wielką rzeką, a pozbawione 
wody? Każda rzeka otrzymuje wodę z gór. 
– Mój brat zobaczy, kto ma słuszność, on. czy Komańcz! 
– Ja domyślam się, dlaczego Ma-ram nie chce iść w góry. 
– Niechaj mi to mój brat powie! 
– Synowie Rakurrojów jadą z jeńcami wzdłuż rzeki, która płynie łukiem. Jeśli obiorę kierunek wprost na południe, doścignę ich, zanim się dostaną do swoich wigwamów. 
Czerwonoskóry zamilkł, czując, że go przejrzałem. Śladów, jak się o tym przekonałem, 
było szesnaście. Znaczyło to, że trzynastu Indian prowadziło Winnetou, Sama i Bernarda. Jeńcy byli zapewne mocno związani, dlatego, nawet gdybym ich doścignął, prędzej mogłem ich 
ocalić podstępem niż silą. 

Skręciłem więc na południe, przynaglając konie do jak największego pośpiechu. Była to 
jazda bardzo uciążliwa, ponieważ nie znałem okolicy, a od Ma-rama trudno się było dowiedzieć czegoś pewnego. Ale mimo to już do następnego południa szczęśliwie przebyliśmy góry 
i ujrzeliśmy przed sobą ciągnące się daleko sawanny. Po lewej stronie błyszczały wody Rio 
Pecos, ku której teraz zdążaliśmy. 

Z gór zjechaliśmy przez gęsty las, który towarzyszył nam jeszcze dalej na znacznej przestrzeni wzdłuż rzeki. Nad jednym z potoków, wpadających do Rio Pecos, natrafiliśmy znowu 
na ślady Komanczów, zostawione tam w przeddzień w południe, a nie opodal, nad drugim 
potokiem, znaleźliśmy miejsce po obozie, w którym czerwonoskórzy wypoczywali oczekując, 
aż przeminie największy skwar dzienny. 

Postanowiłem także odpocząć tu nieco, nie zatrzymałem się jednak nad samą rzeką, lecz 
dalej w zaroślach, aby się zabezpieczyć przed niepożądanym okiem. Niebawem ten środek 
ostrożności okazał się bardzo skuteczny. Zaledwie bowiem usiedliśmy obydwaj z Ma-ramem, 
wrócił Bob, który poszedł napoić konia, i zawołał: 

– Massa, och, ach, jeźdźcy się zbliżać; jeden, dwa, pięć, sześć jeźdźców. Uciekać, massa, 
czy zabić jeźdźców? 
Skoczyłem na skraj zarośli i ujrzałem rzeczywiście sześć koni, jeden za drugim, w dwóch 
grupach po trzy, pędzących ku nam w górę rzeki. Cztery konie były czymś objuczone, a na 
dwóch siedzieli jeźdźcy. Mieliśmy więc do czynienia tylko z dwoma nieprzyjaciółmi, jeśli to 
rzeczywiście byli nieprzyjaciele, gdyż mimo oddalenia poznałem, że to byli biali. 

91



Ale za tymi jeźdźcami pędziło pięciu ludzi, a to mogli być tylko Indianie, którzy już, już 
doganiali uciekających białych. Nie ulegało bowiem wątpliwości, że to był pościg. Aby więc 
zorientować się, jak należy się w tej sytuacji zachować, przyłożyłem lunetę do oczu. 

– Rany boskie – wyrwało mi się z ust mimo woli, gdyż pierwszym jeźdźcem był... Fred 
Morgan, a drugim jego syn, Patrick. 
Wyłoniło się więc od razu pytanie, czy zabić ich, czy też pochwycić żywcem. Postanowiłem jednak nie plamić się krwią tych rozbójników. Wziąłem strzelbę do ręki i czekałem. 
Uciekający przybliżali się do nas coraz bardziej, a Indianie byli od nich najwyżej o pięćset 
kroków. Słyszeliśmy już nawet parskanie koni – chwila jeszcze, a uciekający miną naszą 
kryjówkę! Lecz zanim to się stało, wypaliłem dwa razy, mierząc w głowy wierzchowców, 
wskutek czego oba padły. Konie juczne, które były do nich przywiązane, przestraszone strzałami, usiłowały się uwolnić. Jeźdźcy znaleźli się oczywiście na ziemi, ja zaś zamierzałem już 
rzucić się na nich, gdy wtem nadbiegający czerwonoskórzy, do których przyłączył się także 
Ma-ram, wydali wojenny okrzyk. W jednej chwili otoczono mnie, a trzy tomahawki i dwa 
noże błysnęły nad moją głową. 

– Uff!–zawołał Ma-ram wyciągając rękę.–Ta blada twarz jest przyjacielem Ma-rama. 
Napastnicy odstąpili ode mnie wprawdzie, lecz skutków ich napadu nie podobna już było 
naprawić, bo obaj uciekający jeźdźcy, którzy spadli z koni, mieli czas wstać i uciec w krzaki. 
Konie juczne stanąwszy dęba na okrzyk Indian, porwały rzemienie i jak szalone pobiegły do 
rzeki, wskoczyły do niej i wnet zatonęły, gdyż były ciężko obładowane. Były to nasze konie 
juczne. 

Czterej Indianie popędzili za zbiegami, a piątego zatrzymałem na chwilę przy sobie. 

– Niech mi mój czerwony brat powie, czemu wojownicy Komanczów ścigają swoich białych przyjaciół? – zapytałem go. 
– Biali mają usta jak węże, a języki o dwóch końcach. W nocy zabili straż i uciekli ze 
skarbami. 
– Ze złotem? 
– Zabrali kruszec i wszystkie czarodziejskie kartki zaszyte w skórę. 
Po tym wyjaśnieniu zostawił nas, a sam pobiegł za towarzyszami. Z jego słów wynikało, że 
obaj Morganowie obawiali się, czy Komancze oddadzą im skarby, i uciekli z nimi. Owymi 
,,czarodziejskimi kartkami” były naturalnie kwity depozytowe i banknoty, które chcieliśmy 
Morganom odebrać. W tym właśnie miejscu, gdzie konie wskoczyły w wodę, rzeka tworzyła 
nagły zakręt, a nieco niżej niebezpieczny wir. Utraciliśmy przeto wszelką nadzieję wydobycia 
pochłoniętego przez rzekę “śmiercionośnego pyłu”. 

Co należało teraz czynić? Troska o przyjaciół była oczywiście większa od chęci schwytania 
obu wrogów, tym bardziej że podjęło się tego aż pięciu Komanczów, na których można było 
spokojnie zdać pościg. 

– Dlaczego mój biały brat strzelał do konia, a nie do jeźdźca? – zapytał Ma-ram. – Czy Old 
Shatterhand nie nauczył się mierzyć? 
– Dlaczego Old Shatterhand nie zabił Komańcza Ma-rama, nad którego sercem unosił się 
już jego nóż? Położyłem trupem konie, aby pomówić z jeźdźcami. 
– Old Shatterhand pomówi z nimi, ponieważ będzie ich ścigał ze swoimi czerwonymi 
braćmi. 
Omal nie roześmiałem się z jego usiłowania, żeby mnie odwieść od dalszego śledzenia tropu. 

– On nie będzie ich ścigał – odpowiedziałem. – Wojownicy Komanczów są rozumni i 
mężni; pochwycą złe blade twarze i sprowadzą do swoich wigwamów. Niech Ma-ram dosiądzie konia i jedzie za mną! 
92



To zdarzenie odebrało mi wszelką chęć wypoczynku. Zbliżyło zarazem chwilę spełnienia 
moich zamiarów. Dotąd strzegło naszych przyjaciół trzynastu jeźdźców, po odliczeniu zaś 
obu Morganów, pięciu Komanczów i zamordowanego wartownika zostało do pilnowania ich 
tylko pięciu Indian. W tych warunkach łatwiej ich było ocalić. 

Puściwszy więc znów konie szybszym biegiem, dojechaliśmy o zmroku do miejsca, w którym, jak to wykazało dokładne badanie tropów, ów mały oddział Komanczów odpoczywał 
około południa. 

Chociaż Ma-ram ciągle rozglądał się za miejscem na nocleg i domagał się wypoczynku, 
musiał jeszcze jechać cztery mile angielskie, dopóki się nie ściemniło tak dalece, że nie można już było rozpoznać śladów. Wtedy dopiero pozwoliłem zsiąść z koni i ułożyć się do snu. 
Ledwie zajaśniał świt, ruszyliśmy w dalsza drogę. 

Trop prowadzał teraz w dół rzeki na sawannę. Tu i ówdzie napotykaliśmy ścieżki bawole, 
którymi posuwaliśmy się naprzód. Wygląd śladów świadczył, że zbliżamy się ciągle do ściganych. Była chwila, kiedy myślałem, że natknę się na nich około południa, tymczasem stało się 
inaczej. Oto przybyliśmy na miejsce stratowane przez wiele koni, skąd wiodły dalej ślady co 
najmniej czterdziestu kopyt. 

– Uff! – zawołał Ma-ram. 
Nie powiedział nic więcej, tylko w oczach jego zabłysła radość, gdy tymczasem rysy twarzy pozostały nieruchome. Zrozumiałem go dobrze. Eskorta, która prowadziła naszych towarzyszy, zetknęła się w tym miejscu z jakimś oddziałem Komanczów i pod jego osłoną pośpieszyła do obozu. 

– Jak daleko jeszcze do obozu Komanczów? – spytałem Indianina. 
– Rakurrojowie nie mieszkają w obozie, lecz we wsi, która jest większa od miast bladych 
twarzy. Jeśli mój brat pojedzie prędko, dostanie się tam, zanim jeszcze słońce skryje się poza 
trawami prerii. 
Ma-ram miał słuszność, gdyż rzeczywiście pod wieczór ukazało się na widnokręgu kilka 
ciemnych linii, w których przez lunetę rozpoznałem długie szeregi namiotów. 

Była to znaczna osada, założona prawdopodobnie dla polowań na bawoły. Przybycie jeńców tak widocznie zajęło Komanczów, że chociaż byliśmy dość blisko obozu, nie spotkaliśmy 
nikogo. 

Wstrzymałem konia i zapytałem Ma-rama: 

– Tam są wigwamy Komanczów? 
– Tak, to one – odrzekł Indianin. 
– Czy będzie tam wielki wódz, To-kej-chun? 
– Ojciec Ma-rama jest zawsze przy swoich dzieciach. 
– Może mój czerwony brat pojedzie tam z wiadomością, że Old Shatterhand chce odwie
dzić wielkiego wodza. 
Spojrzał na mnie ze zdziwieniem. 

– Czy Old Shatterhand nie będzie się bał tylu wrogów? Wprawdzie kładzie on trupem bawołu i niedźwiedzia, ale nie zdoła zabić Komanczów, których jest tak dużo jak drzew w lesie. 
– Old Shatterhand zabija zwierzęta w lesie, ale nie swoich czerwonych braci. Nie obawia 
się Siuksów, Keiowehów, Apaczów ani Komanczów, ponieważ jest przyjacielem wszystkich 
dzielnych wojowników, a kulę posyła tylko złoczyńcom i zdrajcom. Old Shatterhand tu zaczeka. Niech mój brat idzie! 
– Ale Ma-ram jest jego jeńcem! Co będzie, jeśli umknie teraz memu bratu? 
– Ma-ram nie jest już moim jeńcem. Ma-ram jadł ze mną dym pokoju, jest więc wolny! 
– Uff! 
93



Z tym słowem na ustach Indianin ścisnął konia ostrogami i odjechał cwałem. Ja i Bob zsiedliśmy z koni, ułożyliśmy się na ziemi, a zwierzęta puściliśmy na paszę. Poczciwy Murzyn 
przybrał minę nader stroskaną. 

– Massa, co Indian zrobić z czarnym Bob, jeśli go massa zabrać do Indian? 
– To dopiero zobaczymy. 
– Dopiero zobaczyć niedobrze. Czy Bob ma czekać, aż Indian spalić go przy palu? 
– Może nie będzie tak źle, jak sądzisz. W każdym razie musimy udać się do Komanczów, 
jeśli chcemy ocalić twojego massę Bernarda. 
– Och, ach, tak, czarny Bob ocalić massa Bern, dać się upiec, zgotować, pożreć, jeśli tylko 
Indian uwolnić massa Bern. 
To heroiczne postanowienie przypieczętował taki grymas, że Indianom na pewno odeszłaby wszelka chęć zjedzenia Murzyna. Po czym Bob wziął sobie kawał suszonego mięsa, aby 
przed męczeńską śmiercią skosztować jeszcze życiowych rozkoszy. 

Nie czekaliśmy długo na rezultat naszego poselstwa, gdyż wkrótce przybył do nas liczny 
oddział jeźdźców. Otoczywszy nas, utworzyli wielkie koło, a potem dziko wyjąc i potrząsając 
bronią tak zaczęli zacieśniać to koło, że zdawało się, iż nas stratują. Następnie zbliżyła się 
pełnym galopem grupa czterech wodzów i przeskoczyła przez nas. Bob padł na wznak, ja zaś 
pozostałem spokojnie na miejscu, nie poruszywszy głową ani o włos. 

– Och, ach, Indian stratować na śmierć Bob i massa! – ryknął Murzyn podnosząc ostrożnie 
głowę, by się przekonać, co się koło niego dzieje. 
– Bądź o to spokojny. Oni próbują tylko, czy jesteśmy odważni, czy też się ich boimy. 
– Próbują? Och, niech Indian tylko przyjść, Bob być odważnym, dużo odważnym! 
Po tych słowach wyprostował się na powrót z miną straszliwą, i to w sam czas, gdyż wodzowie zsiedli właśnie z koni i szli prosto ku nam. Najstarszy z nich odezwał się pierwszy: 

– Czemu biały mąż nie powstanie, skoro się do niego zbliżają wodzowie Komanczów? 
– Chce im w ten sposób okazać, że wita ich chętnie – odparłem. – Niechaj moi czerwoni 
bracia usiądą obok mnie! 
– Wodzowie Komanczów mogą zająć miejsce tylko obok wodza. Gdzie biały mąż ma 
swoje wigwamy i swoich wojowników? 
Na to wziąłem tomahawk w prawą rękę. 

– Wódz musi być mocny i dzielny. Jeśli czerwoni mężowie nie wierzą, że jestem wodzem, 
niech walczą ze mną, a wtedy dowiedzą się, czy mówię prawdę. 
– Jak bladej twarzy na imię? 
– Czerwoni i biali wojownicy oraz myśliwi nazywają mnie Old Shatterhand. 
– Biały mąż zapewne sam sobie przybrał to imię! 
– Jeśli wodzowie Komanczów chcą ze mną walczyć, mogą wziąć tomahawki i noże, a ja 
stanę do walki z pustymi rękami. Howgh! 
– Biały mąż wypowiada dumne słowa; będzie mu wolno udowodnić, czy jest odważny. 
Niech wsiądzie na swego konia i pojedzie z wojownikami Rakurrojów! 
– Czy ci wojownicy wypalą ze mną fajkę pokoju? 
– Wprzód muszą się naradzić, czy mogą to uczynić. 
– Mogą, gdyż przybywam do nich w pokoju. 
Dosiadłem więc mojego konia, a Bob wdrapał się z trudem na swego. O Murzyna Indianie 
nie troszczyli się, mnie natomiast wzięli wodzowie w środek. W szalonym cwale ruszyliśmy 
ku wsi obozowej i przejechaliśmy pomiędzy szeregami namiotów. Przed największym namiotem dzicy zatrzymali się i zsiedli, każąc mnie zrobić to samo. 

Boba nie widziałem, ponieważ wszyscy wojownicy otoczyli mnie szczelnie dookoła. 
Wódz, który przedtem do mnie przemawiał, chwycił za moją strzelbę. 

– Niech blada twarz wyda nam swoją broń! 
94



– Zatrzymam ją, ponieważ jestem u was dobrowolnie, a nie jako jeniec. 
– Mimo to biały mąż złoży nam swoją broń na ten czas, dopóki czerwoni mężowie nie dowiedzą się, czego od nich chce. 
– Czyżby czerwoni mężowie obawiali się mnie? Kto żąda oddania mojej broni, boi się 
mnie najwidoczniej! 
Wódz poczuł się urażony w swym honorze wojownika i rzucił na resztę pytające spojrzenie. Dostrzegł widać w ich oczach uspokajającą odpowiedź, gdyż rzekł: 

– Wojownicy Komanczów nie znają trwogi ani bojaźni! Biały mąż może zatrzymać swoją 
broń. 
– Jak się nazywa mój czerwony brat? 
– Old Shatternand stoi przed To-kej-chunem, przed którym drżą nieprzyjaciele. 
– Proszę mego brata To-kej-chuna, by mi wyznaczył chatę, w której mógłbym zaczekać, 
dopóki wojownicy Komanczów nie rozmówią się ze mną! 
– Twoje słowa są dobre. Blada twarz zamieszka tymczasem w namiocie, zanim wojownicy 
Rakurrojów nie naradzą się, czy mają zapalić z nią fajkę pokoju. 
Skinął ręką i ruszył przodem, ja zaś wziąłem mego mustanga za cugle i udałem się za nim. 
Indianie utworzyli szpaler, wśród którego przeszliśmy wygodnie. Ujrzałem przy tym niejedną 
starą i niejedną młodą twarz kobiecą patrzącą z podziwem na białego, który poważył się wejść 
do jaskini lwa. Szczęściem nie było to owo plemię Komanczów, z którym w swoim czasie 
walczył Winnetou. 

Namioty i chaty były tu tak samo ustawione jak u Indian północnych, u których podobne 
wsie widywałem już dawniej. Pracę nad ich budową wykonują tylko kobiety, ponieważ Indianin nie zna innego zajęcia prócz wojny, polowania i rybołówstwa, a resztę prac zwala na barki 
tej pici, którą u nas nazywają słabszą. 

Kobiety zbierają skóry, które mają być użyte na ściany namiotów, rozkładają je na słońcu i 
oznaczają na nich węglem formę, po czym wykrawują kawałki i zszywają cienkimi rzemykami. Następnie znoszą tyki oraz inny materiał na miejsce, gdzie ma stanąć wigwam. Tam wykopują za pomocą najprymitywniejszych narzędzi kolisty rów na dwie stopy głęboki, a w 
środku umieszczają, stosownie do wielkości namiotu, mniej lub więcej tyk, wysokich przynajmniej na tyle, ile wynosi średnica wykonanego rowu. W górze zgina się tyki ku sobie i 
związuje wikliną lub młodą leszczyną. Praca to niełatwa. Kobiety i dziewczęta muszą się 
wspinać na tyki, a podczas wiązania utrzymywać się na nich tylko palcami nóg. Gdy rusztowanie jest gotowe, zaczyna się najtrudniejsza część budowy, czyli pokrywanie skórami. 
Rusztowanie oparte jest w środku swej wysokości na tykach zakończonych widłami i przywiązanych rzemieniami do tyk pionowych. W ten sposób powstaje wewnątrz pierwszego koła 

– drugie, dzieląc całą przestrzeń na dwie części. Obydwa koła tyk pokrywa się potem skórami 
w ten sposób, że w górze pozostaje otwór na dym ogniska płonącego pośrodku namiotu. Oba 
koliste pomieszczenia można za pomocą plecionek albo skór dzielić stosownie do potrzeb 
właściciela na dowolną ilość mniejszych pokoików. 
Namiot, do którego mnie wprowadzono, był mały i chwilowo nie zamieszkany. Przywiązałem konia z zewnątrz, odsunąłem zasłonę wejściową drzwi, złożoną z dwóch skór, i wszedłem do środka, nie troszcząc się dalej o wodza, który zresztą nie wszedł za mną. 

Już w dwie minuty po moim wejściu rozsunęła się zasłona, a w drzwiach ukazała się stara 
Indianka. Zrzuciwszy z pleców grubą wiązkę chrustu, wyszła, a po chwili wróciła z dużym, 
lecz nadbitym garnkiem, w którym znajdowało się mięso i – jak mi się zdawało – coś jeszcze. 
Roznieciła ogień i wstawiła weń ten garnek. 

Rozciągnąłem się na ziemi i jąłem się jej w milczeniu przypatrywać, wiedząc o tym, że 
według pojęć indiańskich splamiłbym swój honor, gdybym rozpoczął z nią rozmowę. Wie

95



działem również, że znajduję się tu niejako na cenzurowanym, i że w tajemnicy przede mną 
zagląda tu przez różne szpary wiele innych jeszcze oczu. 

Woda w garnku zaczęła się gotować, a po namiocie rozszedł się zapach rosołu. W godzinę 
później postawiła stara przede mną garnek z wrzątkiem, dając tym samym znak, że mogę jeść, 
po czym opuściła namiot. Zaraz też zabrałem się do jedzenia i muszę przyznać, że zmiatałem 
z apetytem znaleziony w garnka kawał polędwicy bawolej, nie gardząc i rosołem, pomimo że 
czystość naczynia nie zdołałaby zadowolić nawet najbardziej niewymagającego pod tym 
względem gościa. Cała potrawa przyrządzona była oczywiście bez soli, o której Indianin nie 
życzy sobie nic wiedzieć. 

Chcąc być sprawiedliwym, musiałem przyznać, że obchodzono się ze mną nadzwyczaj 
wytwornie. Co się zaś tyczy owego garnka, to dziś jeszcze mógłbym się założyć, że był on 
jedynym w całym obozie. 

Posiliwszy się dostatecznie, rozciągnąłem się znowu na ziemi, podłożyłem sobie koc pod 
głowę i oddałem się rozmyślaniom, które spędziły mi sen z powiek. Toteż zdołałem zauważyć, że nakarmiono także mego konia oraz że dwaj ludzie chodzili cicho na straży dokoła 
mojej chaty. Wreszcie ogień się wypalił, a wkrótce potem zasnąłem. Stałem wprawdzie (a 
raczej leżałem!) w obliczu ważnych wypadków, ale nie przespana noc na nic by mi się nie 
przydała. Dopiero rano zbudziło mnie jakieś chrząkanie. Gdy otworzyłem oczy, ujrzałem 
znowu starą Indiankę. Roznieciwszy ogień, postawiła nad nim znany mi już garnek. 

Starucha pełniła swoje obowiązki w milczeniu, nie rzuciwszy nawet okiem na mnie, ja zaś 
nie miałem powodu skarżyć się na tę obojętność. Spożywszy śniadanie z niemniejszym apetytem jak wczorajszą wieczerzę, postanowiłem wyjść przed namiot. Zaledwie jednak wychyliłem głowę przez drzwi, skoczył ku mnie jeden ze strażników z włócznią, jak gdyby chciał 
mnie na nią nadziać. 

Nie mogłem na to oczywiście pozwolić, jeśli nie chciałem raz na zawsze utracić swojej 
powagi w oczach moich gospodarzy! Ująłem przeto włócznię oburącz tuż przy grocie, odepchnąłem ją od siebie, a potem znowu przyciągnąłem tak nagle, że czerwony wojownik nie 
zdołał jej utrzymać, lecz puścił ją i padł jak długi tuż pod moje stopy. 

– Uff! – ryknął zrywając się i chwytając za nóż. 
– Uff! – powtórzyłem ja także, dobywając noża, a lewą ręką wrzucając włócznię do namiotu. 
– Niech mi blada twarz odda włócznię!
–– Niech ją sobie czerwonoskóry sam weźmie!
Z miny jego poznałem, że mu się moja rada nie wydała ani bezpieczna, ani dobra, wnet
jednak otrzymał pomoc w osobie drugiego strażnika, który tymczasem obszedł namiot dokoła 
i rozkazał szorstko: 

– Niech biały mąż wejdzie do środka! 
On także przysunął mi włócznię tak blisko do twarzy, że nie mogłem się oprzeć pokusie, 
by nie powtórzyć z nim wykonanego poprzednio szczęśliwie eksperymentu. W jednej chwili 
leżał on w tym samym miejscu, co pierwszy strażnik, a włócznia jego wpadła również do namiotu. Ale tego było im już za wiele. Wydali okrzyk, który poruszył cały obóz. 

Naprzeciwko mego namiotu stał większy od Innych wigwam, a o ścianę jego oparte były 
trzy tarcze. Na krzyk straży rozchylono zasłony, a z namiotu wyjrzała Ciemna głowa dziewczęca, zapewne, aby zbadać przyczynę hałasu. Na małą chwilę spoczęła na mnie para czarnych, ognistych oczu i główka znowu zniknęła. W dwie sekundy potem wyszli ku nam z namiotu czterej wodzowie. Na rozkazujące skinienie To-kej-chuna strażnicy odstąpili na bok. 

– Co blada twarz robi tutaj przed namiotem? 
– Czy dobrze słyszę? Mój czerwony brat chciał pewnie zapytać, co ci dwaj czerwoni wojownicy mają tutaj do czynienia! 
96



– Uważają, żeby bladej twarzy nie stało się nic złego, i dlatego niech biały mąż pozostanie 
lepiej w swojej chacie! 
– Czy w orszaku To-kej-chuna znajdują się tak źli ludzie, czy też rozkaz jego znaczy tak 
mało, że musi aż strażą otaczać swego gościa? Old Shatterhand nie potrzebuje opieki, gdyż 
potrafi sam roztrzaskać pięścią każdego, kto by knował przeciwko niemu coś złego lub myślał 
o kłamstwie. Moi czerwoni bracia mogą spokojnie wrócić do swego wigwamu, ja zaś obejrzę 
wieś, a potem przyjdę z nimi pomówić. 
Wstąpiłem na powrót do chaty, aby zabrać z sobą strzelby, których oczywiście nie mogłem 
im zostawić, kiedy jednak znowu chciałem wyjść na dwór, najeżył się przede mną tuzin 
włóczni. A więc niewola! Czy miałem się bronić, czy też nie? Po krótkim namyśle podszedłem ku tylnej ścianie namiotu, uderzyłem w nią tomahawkiem i wyrąbałem w twardej skórze 
otwór, przez który mogłem się wydostać. Kiedy się ukazałem po przeciwnej stronie namiotu, 
ujrzałem przed sobą osłupiałe twarze, po czym podniósł się taki ryk, jak gdyby tysiąc niedźwiedzi spuszczono z łańcuchów. Wodzowie, którzy wrócili już do swego namiotu, wyszli zeń 
znowu z pośpiechem, mało licującym z ich zwyczajną godnością, i przecisnęli się przez wojowników ku mnie, jak gdyby chcieli mnie pojmać. 

O zbrojnej obronie trudno było myśleć, bo byłbym sam zgubiony, a moi towarzysze razem 
ze mną. Wyjąłem więc z kieszeni lunetę, rozdzieliłem ją na dwie części ł wymierzyłem je ku 
nim groźnie. 

– Stać, bo zginą wszyscy synowie Komanczów! 
Odskoczyli istotnie, gdyż nie znając przyrządu o tym wyglądzie, nie wiedzieli, jakie skutki 
mogło wywołać jego użycie. 

– Co biały człowiek chce zrobić? – zapytał To-kej-chun. – Czemu nie siedzi w wigwamie? 
– Old Shatterhand jest wielkim czarownikiem u bladych twarzy – odrzekłem. – On pokaże 
czerwonym mężom, że potrafi zabić wszystkie dusze Komanczów. 
Schowałem lunetę na powrót i wziąłem do ręki sztucer Henry'ego. 

– Niechaj czerwoni mężowie popatrzą na ten pal, tam przed namiotem! 
Wskazałem na tykę, stojącą przed jednym z dalszych namiotów, po czym podniosłem 
strzelbę i wypaliłem; kula przedziurawiła górny koniec tyki, a dokoła dał się słyszeć pomruk 
uznania. Wiadomo, że dziki ceni odwagę i zręczność nawet u największego swego wroga. 
Przy drugim strzale kula wcisnęła się o cal niżej pod pierwszą, a trzecia w tym samym oddaleniu pod drugą, Tym razem nie usłyszałem jednak pochwały, gdyż Indianie znali tylko dwururki, a nie mieli pojęcia o własnościach wielostrzałowego sztucera. Po czwartym strzale cały 
tłum stał bez ruchu, po piątym, szóstym i siódmym zdumienie wzmogło się jeszcze bardziej, a 
potem przeszło w przerażenie, widoczne na wszystkich twarzach. Ja zaś powiesiłem spokojnie strzelbę na ramieniu i rzekłem: 

– Czy czerwoni mężowie widzą teraz, że Old Shatterhand jest wielkim czarownikiem? Kto 
by mu wyrządził coś złego, musiałby umrzeć. Howgh! 
Po tych słowach przeszedłem przez tłum i nikt już nie próbował mnie zatrzymać. Po obu 
stronach ulicy, utworzonej przez dwa szeregi namiotów, stały przed ich drzwiami niewiasty i 
dziewczęta, wytrzeszczając na mnie oczy jak na jakąś wyższą istotę. Byłem zadowolony z 
wrażenia, jakie wywarła na nich ta niewinna blaga. 

Przed jednym z najbliższych namiotów stała straż, co dowodziło, że znajdował się tam 
więzień. Kto to mógł być? Namyślałem się, czy zapytać o to strażnika, kiedy z wnętrza zabrzmiał dobrze mi znany głos: 

– Massa, och, ach, wypuścić Murzyn Bob! Indian złapać Bob, zabić i zjeść! 
Na te słowa podszedłem do namiotu, otworzyłem drzwi i wypuściłem Murzyna. Straż była 
tak przerażona, że nie próbowała stawiać mi oporu, a także wśród idących za mną dzikich nie 
podniosły się żadne głosy sprzeciwu. 

97



– Czy wsadzono cię tu zaraz, gdy przyszliśmy do obozu? – zapytałem czarnego. 
– Tak, massa, Indian zdjąć Bob z konia i zaprowadzić do chaty, tam Bob siedzieć do teraz. 
– W takim razie nie masz pojęcia, gdzie może być twój massa Bernard? 
– Bob nic nie wiedzieć i nie słyszeć o massa Bern. 
– Chodź i trzymaj się tuż za mną. 
Zaledwie minęliśmy kilka dalszych namiotów, gdy spotkaliśmy znów owych czterech wodzów w licznym towarzystwie. Wyprzedzili nas oni ostrożnie poza namiotami, aby mi przeszkodzić w przechadzce. Położyłem więc rękę na kolbie sztucera, lecz To-kej-chun dał mi z 
daleka znak ręką, że nie zbliża się we wrogich zamiarach. Wobec tego stanąłem i zaczekałem 
na niego. 

– Dokąd się mój biały brat wybiera? Niechaj przyjdzie na miejsce narady, gdzie pomówią z 
nim wodzowie Komanczów! 
Dotychczas byłem dla To-kej-chuna ,,białym mężem” albo ,,bladą twarzą”, teraz nazwał 
mnie swoim ,,białym bratem”. Ta zmiana wskazywała, że szacunek Indian wobec mojej osoby 
zwiększył się w wysokim stopniu. 

– Czy moi czerwoni bracia zapalą ze mną fajkę pokoju? 
– Najpierw pomówią z nim, a jeśli słowa jego będą dobre, stanie się on synem Komanczów. 
– To niechaj czerwoni bracia zaprowadzą Old Shatterhanda na miejsce narady. 
Ruszyliśmy znów z powrotem i przeszliśmy obok mojego namiotu. Nieco dalej ujrzałem 
Tony Sans-eara przywiązaną do pala, obok niej zaś konie Winnetou i Bernarda. Jeńców jednak w pobliżu nie było, gdyż. musiałbym zauważyć wartę. 

Wkrótce przybyliśmy na miejsce, gdzie rząd namiotów rozszerzał się i tworzył prawie kolisty plac, otoczony kilku szeregami Indian. Tam zapewne miała się odbyć narada. 

Wodzowie podeszli ku środkowi placu i usiedli, a pewna część dzikich, widocznie z jakiegoś tam powodu uprzywilejowanych, usadowiła się półkolem naprzeciwko nich. Ja nie myśląc 
wiele usiadłem także i dałem znak Bobowi, żeby uczynił to samo. Postępowanie moje nie 
spodobało się jednak wodzom. 

– Czemu biały mąż siada, gdy ma się odbyć sąd nad nim? – spytał To-kej-chun.
Na to ja zrobiłem ręką ruch lekceważenia i odpowiedziałem:
– A czemu czerwoni mężowie siadają, kiedy Old Shatterhand chce ich sądzić? 
Jakkolwiek twarze ich były nieruchome, to jednak zauważyłem, że zaskoczyły ich moje 
słowa. 

– Język białego męża jest żartobliwy. Pozwalamy białemu mężowi siedzieć. Ale dlaczego 
uwalnia on czarnego męża i sprowadza go na naradę? Czy biały mąż nie wie, że Murzynowi 
nie wolno siedzieć przy czerwonym mężu? 
– Ten Murzyn jest moim służącym. Gdy każę mu usiąść, posłucha mnie, chociażby tysiąc 
wodzów patrzyło na to z niechęcią. Ale ja jestem już gotów. Narada może się zacząć! 
Ratunek swój widziałem tylko w takim zuchwałym sposobie postępowania – unikałem 
jednak oczywiście wyraźnej obrazy. Czułem, że tylko zuchwalstwem wzbudzę w Indianach 
poszanowanie dla siebie, gdy tymczasem bierne posłuszeństwo mogłoby mnie przyprawić 
jedynie o zgubę. 

To-kej-chun zapalił fajkę i podał ją siedzącym dokoła Indianom, tylko mnie pominął przy 
tej ceremonii. Potem podniósł się i zaczął mówić. Wobec obcych Indianie są nadzwyczaj milczący, wówczas jednak, gdy chodzi o to, by dobrze przemówić, wykazują wymowność, nie 
ustępującą w niczym gadatliwości panującej na europejskich zgromadzeniach. Są między nimi 
wodzowie, słynni szeroko z krasomówstwa, którzy zabierają się do dzieła z taką samą retoryczną zręcznością jak wielcy mówcy cywilizowanych narodów w dawnych i nowych czasach. Ich kwiecisty język przypomina wtedy bardzo sposób wyrażania się ludów wschodnich. 

98



To-kej-chun rozpoczął zwykłym wstępem, czyli oskarżeniem skierowanym przeciwko całej rasie bladych twarzy. 

– Niechaj biały mąż słucha, gdyż przemówi wódz Komanczów, To-kej-chun! Ubiegło już 
wiele słońc od czasu, kiedy czerwoni mężowie mieszkali sami na ziemi pomiędzy obydwiema 
Wielkimi Wodami. Budowali oni miasta, sadzili drzewa i polowali na bizony. Do nich należał 
blask słońca i deszcz, do nich rzeki i jeziora, do nich lasy, góry i wszystkie sawanny wielkiego 
kraju, Mieli oni żony i córki, braci i synów, byli bardzo szczęśliwi. Wtem zjawiły się blade 
twarze, których skóra jest jako śnieg, lecz serce jako sadza. Przyszli w liczbie niewielkiej, a 
czerwoni mężowie przyjęli ich do swoich wigwamów. Oni jednak przywieźli z sobą broń 
ognistą i wodę ognistą, sprowadzili innych bogów i innych kapłanów, przynieśli zdradę, choroby i śmierć. Przybywało ich coraz to więcej przez Wielką Wodę. Języki ich były fałszywe, a 
noże ostre. Czerwoni mężowie wierzyli im, a za to byli oszukiwani. Musieli im oddać kraj, w 
którym leżały groby ich ojców, wypędzano ich z wigwamów i myśliwskich ostępów, a kiedy 
się bronili, zabijano ich bez miłosierdzia. Blade twarze, chcąc zwyciężyć czerwonych, siały 
niezgodę wśród ich plemion, które giną teraz jak kujoty w pustyni. Niech na nich spadnie 
przekleństwo po tylekroć, ile jest gwiazd na niebie, ile liści na drzewach w lesie! 
Głośne wyrazy zadowolenia nagrodziły ten okrzyk wodza. Mówił on tak donośnie, że 
wszyscy dokoła mogli go wyraźnie usłyszeć. 

– Jedna z tych bladych twarzy – ciągnął dalej – przybyła do chat Komanczów. Ten biały 
ma skórę kłamców i język zdrajców. Ale czerwoni wojownicy posłuchają jego słów i osądzą 
go sprawiedliwie. Niechaj zabierze głos! 
To-kej-chun usiadł, a po nim wstawali inni wodzowie jeden po drugim, przemawiali podobnie, a kończyli swe oskarżenia białej rasy wezwaniem, żebym się usprawiedliwił. Ja zaś 
podczas tych mów wydobyłem szkicownik i starałem się narysować siedzących przede mną 
wodzów wraz ze stojącymi na dalszym planie wojownikami i namiotami. 

Po czwartej przemowie To-kej-chun skinął na mnie ręką, pytając; 

– Co robi biały mąż, gdy wodzowie Komanczów przemawiają?
Wydarłem kartkę i podałem mu.
– Niechaj wielki wódz Rakurrojów sam zobaczy, co robiłem! 
– Uff! – zawołał głośno, rzuciwszy okiem na kartkę. 
– Uff, uff, uff! – dało się słyszeć jeszcze po trzykroć, gdy trzej inni wodzowie spostrzegli 
rysunek. 
– To są jakieś czary – rzekł To-kej-chun. – Biały człowiek zaklina dusze Komanczów na 
tej białej skórze. Tu jest To-kej-chun, tutaj jego trzej bracia, a tam wojownicy i namioty. Co 
blada twarz z tym uczyni? 
– Czerwony mąż zaraz to zobaczy! 
Wziąłem kartkę z jego ręki i pozwoliłem popatrzeć na nią stojącym za nim wojownikom. 
Potem zmiąłem ją na kulkę i włożyłem do lufy. 

– To-kej-chunie, sam powiedziałeś, że zakląłem dusze wasze na tym papierze, a teraz oto 
tkwią one w lufie mej strzelby. Czy mam je wystrzelić w powietrze, żeby je wszystkie wichry 
rozniosły, tak aby nigdy nie dotarły do wiecznych ostępów? 
Ten figiel wywołał o wiele silniejsze wrażenie, niż się spodziewałem. Wszyscy czterej wodzowie zerwali się z ziemi, a dokoła zabrzmiał wielki okrzyk zgrozy. Starając się ich uspokoić, odezwałem się w te słowa: 

– Niechaj czerwoni mężowie usiądą i zapalą ze mną fajkę pokoju. Skoro staną się moimi 
braćmi, oddam im z powrotem ich dusze. 
Wodzowie usiedli znowu czym prędzej, a To-kej-chun pochwycił za swoją fajkę. Wtem 
wpadł na pomysł, za pomocą którego mogłem jeszcze bardziej zmienić ich wrogie usposobienie na pokojowe. Oto jeden z wodzów miał na bluzie myśliwskiej jako szczególną ozdobę 

99



dwa mosiężne guziki wielkości talara. Podszedłem więc do niego i poprosiłem, żeby mi pożyczył na chwilę tej ozdoby, zapewniając, że otrzyma ją zaraz z powrotem. Nie czekając jednak 
na jego odpowiedź, oderwałem guziki i cofnąłem się o kilka kroków, zanim zdołał temu przeszkodzić. 

– Moi czerwoni bracia widzą tu, w moich palcach, te dwa guziki, po jednym w każdej ręce. 
Niechaj dobrze uważają! 
Udałem, że rzuciłem oba guziki w powietrze i pokazałem im próżne ręce. 

– Niechaj moi bracia popatrzą! Gdzie są guziki? 
– Nie ma ich! – zawołał właściciel z wzrastającym gniewem. 
– Poleciały w górę ku słońcu. Niechaj je mój czerwony brat stamtąd zestrzeli! 
– Tego nie dokaże żaden biały ani czerwony mąż, ani nawet czarodziej! 
– A ja to zrobię! Niechaj czerwoni bracia uważają, gdy guziki będą spadały! 
Ponieważ w mojej strzelbie tkwiła kartka z rysunkiem przedstawiającym wodzów, przeto 
wziąłem do tego starą dwururkę, leżącą obok To-kej-chuna, wymierzyłem prosto w górę i 
wypaliłem. W kilka sekund potem coś twardego uderzyło o ziemię tuż przed nami. Właściciel 
guzika przyskoczył i wydobył go nożem z ziemi. 

– Uff, to mój guziki 
Kiedy wszyscy przypatrywali się guzikowi, który w dziwny sposób spadł ze słońca, włożyłem drugi guzik do wylotu lufy i podniosłem strzelbę. Huknął strzał, a każdy z obecnych 
spojrzał w górę. Wtem Bob wrzasnął przeraźliwie, zerwał się z ziemi i zaczął się pocierać po 
ramieniu. 

– Och, ach, massa mnie trafić, strzelić w ramię czarny Bob! 
Guzik uderzył rzeczywiście o jego ramię, a teraz leżał obok niego na ziemi. Wódz podniósł 
go i schował prędko oba odzyskane klejnoty, przy czym zrobił taką minę, jak gdyby postanowił nigdy już nie pozwolić na rzucanie ich do słońca. Ta mała sztuczka wywarła nadzwyczajne wrażenie. Wszyscy nie mogli wyjść z zadziwienia, że rzuciłem guzik na słońce, a potem 
zestrzeliłem go stamtąd. Guziki były istotnie w górze, w przeciwnym bowiem razie jeden z 
nich nie wbiłby się tak mocno w ziemię, a drugi nie nabiłby Bobowi sińca. Wodzowie siedzieli cicho, nie wiedząc widocznie, jak się wobec tego zachować, a ich otoczenie z ciekawością czekało na to, co nastąpi dalej. To ich zaciekawienie postanowiłem zaspokoić w sposób 
trochę niebezpieczny. Obok To-kej-chuna leżała jeszcze fajka i skórzany worek z tytoniem, 
pomieszanym, jak zwykle u Indian, z liśćmi konopi. Wziąłem tę fajkę, napełniłem tytoniem i 
trzymając w ręce, w postawie możliwie najdumniejszej, tak zacząłem mówić: 

– Moi czerwoni bracia wierzą w Wielkiego Ducha i mają słuszność, a ich Manitou jest także moim Manitou. On jest panem nieba i ziemi, ojcem wszystkich narodów i chce, żeby wszyscy ludzie żyli z sobą w pokoju i zgodzie. Czerwonych mężów jest tylu, ile źdźbeł trawy pomiędzy tymi namiotami; blade twarze zaś dorównują liczbą ilości źdźbeł wszystkich prerii i 
sawannów. Biali przybyli tu przez Wielką Wodę i wypędzili czerwonoskórych z ich myśliwskich ostępów. Niewątpliwie źle zrobili, ale czerwoni mężowie żywią nienawiść względem 
wszystkich bladych twarzy. Czy czerwoni mężowie nie wiedzą, że jest dużo narodów bladych 
twarzy i że nie wszystkie usuwały czerwonych wojowników z ich siedzib? Czy Komancze 
chcą popełnić tę niesprawiedliwość i potępić niewinnych razem z winnymi? Old Shatterhand 
nie należy do tych, którzy by czerwonym wojownikom uczynili kiedykolwiek coś złego. Niechaj moi czerwoni bracia przypatrzą się Old Shatterhandowi, który stoi przed wami! Czy widzą u jego pasa jaki skalp czerwonego męża? Czy znajdą na jego włóczni, jego spodniach i 
mokasynach włosy swoich braci? Kto może powiedzieć, że on zanurzył rękę w krwi czerwonych ludzi? Old Shatterhand leżał w lesie ze swoimi przyjaciółmi, kiedy wojownicy Rakurrojów palili fajkę pokoju z dwoma jego wrogami, a mimo to ani jeden włos nie spadł im z 
głowy. On pojmał Ma-rama, syna wielkiego wodza, To-kej-chuna, jednak nie zabił go, lecz 
100



zwrócił mu jego broń i zaprowadził go do wigwamu ojca. Mogąc pozbawić życia sześciu 
wojowników Rakurrojów, nie wyrządził im nic złego, przywiązał tylko do drzewa jednego z 
nich, ażeby jego bracia mogli go znaleźć i odwiązać. Czy nie mógł on pójść za wojownikami, 
którzy udali się w góry, zadać śmierć wielu z nich i znieważyć grobowiec wielkiego wodza? 
Czy nie strzelał do owych bladych twarzy, które zamordowały straże Komanczów i umknęły 
ze złotem? Wszak Old Shatterhand trzyma w lufie dusze Komanczów, a mimo to nie chce ich 
zgubić; może wszystkie ich święte worki z lekami rzucić na słońce, żeby już więcej nie spadły, a mimo to pragnie zostać bratem Rakurrojów i wypalić z nimi fajkę pokoju. Wodzowie 
Komanczów są mężni, mądrzy i sprawiedliwi. Kto w to nie uwierzy, tego Old Shatterhand 
zabije rurą, z której wylatuje tysiąc kuł. Na znak tej gotowości zje teraz z nimi dym pokoju. 

Zapaliłem fajkę, pociągnąłem dymu i wydmuchnąłem go dwa razy ku niebu i ziemi, potem 
na cztery strony świata i z kolei podałem fajkę To-kej-chunowi. Na szczęście udało mi się 
rzeczywiście moją przemowę oszołomić go, bo wziął fajkę, pociągnął z niej sześć razy i podał 
ją dalej. Ostatni wódz zwrócił mi ją, po czym usiadłem znowu, lecz tym razem już w środku, 
pomiędzy nimi. 

– Czy mój biały brat odda nam teraz nasze dusze? – zapytał jeden z wodzów.
Musiałem odpowiedzieć bardzo ostrożnie.
– Czy jestem już pośród czerwonych mężów jako syn Komanczów? 
– Old Shatterhand jest naszym bratem. Dostanie dla siebie chatę i będzie mógł czynić, co 
mu się spodoba. 
– Którą chatę mi odstąpicie? 
– Old Shatterhand jest wielkim wojownikiem, otrzyma więc namiot, który sam sobie wybierze. 
– W takim razie niechaj moi czerwoni bracia pójdą ze mną, ażebym w tym celu mógł się 
przypatrzeć namiotom. 
Wodzowie spełnili ochoczo moje życzenie. Poszedłem więc wzdłuż rzędu namiotów, aż do 
tego, przy którym stało czterech wartowników. Tam, przyłożywszy ręce do ust, zawyłem jak 
kujot, na co dała się słyszeć z wnętrza namiotu taka sama odpowiedź. Wtedy skoczyłem ku 
drzwiom i zawołałem: 

– Tu będzie mieszkanie Old Shatterhanda! Wodzowie spojrzeli na siebie w najwyższym 
zdumieniu, gdyż nie przypuszczali, że mój wybór padnie właśnie na ten namiot, chociaż to 
można było łatwo przewidzieć. 
– Tego namiotu mój brat nie dostanie. 
– Dlaczego? 
– On należy do nieprzyjaciół Komanczów. 
– Kto są ci nieprzyjaciele? 
– Dwaj biali mężowie ł jeden czerwonoskóry. 
– Jak się nazywają ci ludzie? 
– Czerwonoskórym jest Winnetou, wódz Apaczów, a jednym z białych Sans-ear, zabójca 
Indian. 
Ta odpowiedź ogromnie mnie zastanowiła, gdyż wynikało z niej, iż Komancze nie wiedzieli wcale o tym, że ja byłem towarzyszem pojmanych. Wprawdzie ja sam nie wspomniałem o tym Ma-ramowi ani słowem, ale Patrick niewątpliwie musiał ich o tym uwiadomić. 

– Old Shatterhand chce zobaczyć tych ludzi! Z tymi słowy wszedłem do środka namiotu, a 
wodzowie niezwłocznie poszli w moje ślady. 
Jeńcy leżeli na ziemi z powiązanymi rękami i nogami, przymocowani do tyk namiotowych. 
Poznali mnie oczywiście, ale nie rzekli ani słowa i żaden z nich nie okazał nawet odrobiny 
zadowolenia, jakie musiało im sprawić moje zjawienie się. 

– Co ci ludzie zawinili? – zapytałem. 
101



– Zabili wojowników Komanczów. 
– Czy mój czerwony brat widział to na własne oczy? 
– Wiedzą o tym wojownicy Rakurrojów! 
– Wojownicy Rakurrojów będą musieli tego dowieść. Ten namiot należy do mnie, a ci trzej 
ludzie są przeto moimi gośćmi! 
Dobyłem noża, aby rozciąć jeńcom więzy, gdy wtem jeden z wodzów ujął mnie za ramię. 

– Ci ludzie muszą umrzeć! Mój biały brat nie może ich uważać za swoich gości! 
– Kto mi tego zabroni? 
– Czterej wodzowie RakurrojówI 
– Niech się ośmielą! 
Po tej groźbie stanąłem pomiędzy nimi a jeńcami, a potem zwróciłem się do Murzyna, który wszedł za wodzami do namiotu: 

– Bobie, porozcinaj sznury, najpierw Winnetou! Murzyn podkradł się już tymczasem do 
swego pana, ale posłuchał mnie, zrozumiawszy również, że w tej chwili Winnetou może się 
bardziej przydać niż Bernard. 
– Niech czarny człowiek schowa swój nóż! – zawołał ten sam wódz, lecz Winnetou był już 
wolny od więzów. 
– Uff! – wrzasnął wódz widząc, że zlekceważono jego rozkaz, i chciał rzucić się na Boba, 
który klęczał już nad Samem. 
W tej chwili zastąpiłem mu drogę, on zaś dobył noża i ugodził mnie. na szczęście, tylko w 
ramię, gdyż zdążyłem odskoczyć w bok. Indianin nie miał już czasu własnoręcznie wyjąć noża z rany, gdyż powaliłem go pięścią na ziemię – najpierw jego, potem jego sąsiada, wreszcie 
porwałem za gardło trzeciego. Winnetou pomimo opuchłych od więzów rąk chwycił To-kejchuna. 

Zabrzmiało tylko to pierwsze jedno jedyne ,,uff!” Na dworze stali indiańscy wartownicy, 
lecz mimo to w dwie minuty byliśmy już panami chaty, a wodzowie leżeli na ziemi związani i 
zakneblowani. 

– Wielkie nieba! To się nazywa pomoc! – rzekł Sam rozcierając sobie członki znieruchomiałe wskutek bólu i zatamowania krwi. – Charley, jak tego dokazałeś, na przykład? 
– Później wam to wyjaśnię, a teraz uzbrójcie się przede wszystkim. Ci czterej mają dość 
broni na sobie. 
Na wszelki wypadek otworzyłem także moją ładownicę i nabiłem sztucer na nowo. Podczas tego wytłumaczyłem przyjaciołom mój pian, który polegał na natychmiastowym unieszkodliwieniu czterech wodzów, gdyby Komancze poważyli się nas zaatakować. Potem wyszedłem z chaty. Straże odsunęły się nieco z uszanowania dla wodzów. Opodal stała znaczna 
ilość Komanczów, którzy podeszli pod chatę za wodzami ciekawi dalszego przebiegu przygody. Zwróciłem się najpierw do wartowników: 

– Czy moi bracia słyszeli, że zostałem bratem Komanczów?
Zapytani spuścili oczy na znak potwierdzenia.
– Niechaj tedy czerwoni wojownicy dobrze pilnują .namiotu i nie pozwolą wejść nikomu, 
dopóki wodzowie nie rozkażą inaczej. 
Potem zwróciłem się do pozostałych: 

– Niechaj moi bracia zwołają wszystkich na miejsce. gdzie się zwykle odbywają narady. 
Komancze rozproszyli się, ja zaś udałem się również na oznaczone miejsce. Kto nie zna 
zwyczajów Indian, ten zapewne osądziłby moje zachowanie jako zbyt ryzykowne, ale nie 
miałby słuszności. Indianie nie są bynajmniej tymi ,,dzikimi”, za jakich się ich uważa. Mają 
oni swoje niewzruszone prawa i obyczaje. Kto umie je wykorzystać, nie naraża się znowu na 
tak wielkie niebezpieczeństwo. W tym wypadku zresztą szło o życie lub śmierć, niczego więcej zatem aniżeli życia nie mogłem wystawić na szwank, przez najgorsze nawet zuchwalstwo. 

102



Po drodze udało mi się zatrzeć ślady lekkiego skaleczenia mego ramienia, po czym usiadłem tam, gdzie przedtem siedziałem. W dziesięć minut cały plac zapełnił się wojownikami. 
W środku pozostało wolne miejsce, gdzie usadowiła się starszyzna, która już uprzednio tam 
siedziała. Zwykle takiemu zgromadzeniu towarzyszy wielki zgiełk, teraz jednak nie padło ani 
jedno słowo. Wszyscy przyszli poważnie i cicho, wyszukali sobie miejsca i stali potem bez 
ruchu jak posągi, czekając na to, co miało nastąpić. 

Skinąłem na starszyznę, żeby się do mnie zbliżyła. Wojownicy usiedli wokoło mnie ciasnym półkolem, wtedy zabrałem głos: 

– Old Shatterhand został bratem Komanczów. Moi bracia już o tym zapewne słyszeli. 
– Wiemy o tym – odrzekł jeden za wszystkich. 
– Miał on, jako wielki wojownik i wódz, otrzymać chatę, która się jemu spodoba, a on wybrał sobie namiot, w którym znajdowali się jeńcy. Czy ten namiot był już wtedy jego własnością? 
– Należał już do niego! 
– A mimo to zabroniono mu objąć go w posiadanie. Czy wodzowie Komanczów są kłamcami? Jeńcy zażądali ochrony od Old Shatterhanda! Czy mógł im tego odmówić? 
– Nie. 
– Wziął ich tedy w opiekę, mówiąc, że są jego gośćmi. Czy było mu wolno tak uczynić? 
– Miał do tego prawo i nawet obowiązek, ale nie może ich chronić wówczas, gdy będą 
mieli stanąć przed sądem. Wolno mu tylko bronić ich i umrzeć z nimi. 
– Ale może rozwiązać ich pęta, jeśli swoją osobą za nich zaręczy? 
– Oczywiście. 
– Old Shatterhand uczynił więc tylko to, do czego miał prawo, a mimo to jeden z waszych 
wodzów chciał go zabić. Nóż ugodził go jednak tylko w ramię. Jak wolno postąpić Komanczowi, jeśli drugi człowiek zechce go pozbawić życia we własnym jego namiocie? 
– Wolno mu zabić go. 
– I wszystkich, którzy chcą pomóc mordercy? 
– Wszystkich! 
– Moi bracia są mądrzy i sprawiedliwi. Czterej wodzowie Rakurrojów usiłowali mnie zabić, lecz ja darowałem im życie. Grzmotnąłem nimi tylko o ziemię. Teraz leżą związani w 
mojej chacie, a goście moi stoją przy nich na straży. Krew za krew, łaska za łaskę! Żądam 
uwolnienia moich gości w zamian za wolność dla tych, którzy mnie zdradziecko napadli 
Niech się moi bracia naradzą, a ja zaczekam. Ostrzegam jednak, żeby moi bracia zostawili w 
spokoju moich gości, gdyż oni zabiją wodzów, jeśli wejdzie do chaty kto inny niż Old Shatterhand. 
Ani jednym rysem twarzy nie okazali Komancze wstrząsającego wrażenia, jakie musiała na 
nich wywrzeć ta przemowa. Cofnąłem się od nich tak daleko, żeby nie słyszeć ich narad. Na 
skinienie przywódców zbliżyło się kilku ludzi, którzy z kolei, jak się zdawało, powiadomieni 

o stanie rzeczy donieśli o tym reszcie zgromadzonych na placu. Ta wiadomość wywołała pewien ruch w zebraniu, ale mnie przy tym nic nie groziło. Potem nastąpiła bardzo długa narada, 
wreszcie wstali trzej Indianie i zbliżyli się do mnie. 
– Czy nasz biały brat trzyma w swej chacie w niewoli wodzów Rakurrojów? 
– Tak jest. 
– On wyda ich wojownikom Komanczów, gdyż ma się nad nimi odbyć sąd. 
– Moi bracia zapominają, że wojownicy nie mogą nigdy sądzić swojego wodza, chyba 
gdyby się okazał tchórzem w walce. Wodzowie Rakurrojów napadli w złych zamiarach Old 
Shatterhanda, znajdują się w jego wigwamie i tylko on może ich ukarać. 
– A co z nimi uczyni? 
– Zabije ich, jeśli nie uzyska uwolnienia swoich gości. 
103



– Czy Old Shatterhand zna tych ludzi, których uważa za swoich gości? 
– Nawet bardzo dobrze. 
– To Sans-ear, zabójca Indian. 
– Czy moi bracia widzieli, żeby pozbawił życia którego z Komanczów? 
– A Winnetou, który setki Komanczów wysłał do wieczystych ostępów Wielkiego Ducha? 
– Czy który z Rakurrojów zginął z jego ręki? 
– Zaiste, nie. A kto jest ten trzeci? 
– Człowiek z północy, który nigdy nie wyrządził krzywdy żadnemu synowi czerwonej kobiety. 
– Jeśli mój brat zabije wodzów, to zginie także sam razem ze swoimi gośćmi! 
– Moi bracia żartują! Kto chce zabić Old Shatterhanda? Czyż on nie ma dusz Komanczów 
w swojej strzelbie? 
Czerwoni znaleźli się w kłopocie i musieli się namyślić. Nie mogli przecież wydać nam na 
pastwę swoich wodzów! 

– Niech mój brat zaczeka, dopóki nie wrócimy. 
Oddalili się i narada zaczęła się na nowo. O ile zdołałem dostrzec, to nie zauważyłem w 
żadnej twarzy śladu nienawiści lub wściekłości na mnie. Broniłem się odważnie i ufałem im, 
nie było więc to dla nich wstydem, że prowadzili ze mną układy. Nie minęło pół godziny, gdy 
przyszli do mnie znowu trzej wysłańcy i oświadczyli: 

– Dajemy wolność Old Shatterhandowi i jego gościom na czwartą część słońca! 
Wpadli więc na stary indiański pomysł sprawienia sobie szczególnej przyjemności: wypuściwszy pojmanych, chcieli urządzić potem na nich zajmujące polowanie. Było to z ich 
punktu, widzenia o tyle korzystne, że oddalali wszelkie niebezpieczeństwo od wodzów. Zostawili nam więc sześć godzin czasu. To było trochę za mało. Gdybyśmy jednak wyruszyli 
przed wieczorem, termin ten rozciągnąłby się na całą noc, gdyż w ciemnościach nie mogliby 
nas ścigać. W naszym położeniu byłoby głupotą, gdybym nie przyjął tych warunków. 

Musiałem to jednak uczynić z odpowiednią powściągliwością. 

– Old Shatterhand zgadza się na ten czas, jeśli goście jego otrzymają z powrotem broń, którą im odebrano. 
– Dostaną ją. 
– I wszystko, co mieli z sobą? 
Słowem “wszystko” obejmowałem głównie skarby, które wiózł przy sobie Bernard, gdyż 
nie wiedziałem, czy mu je odebrano. 

– Wszystko! 
– Moich białych gości pojmano, chociaż nie zrobili Rakurrojom nic złego. Wodzowie zaś 
mają odzyskać wolność, mimo że usiłowali mnie zabić. To nierówna zamiana! 
– Czego więc nasz brat jeszcze żąda? 
– Za pchnięcie mnie nożem w ramię dadzą wodzowie trzy konie, które ja sam sobie wybiorę. Zostawię im za to trzy nasze. 
– Mój brat jest mądry jak lis. Wie, że jego konie są zmęczone, ale stanie się wedle jego życzenia. Kiedy Old Shatterhand wypuści wodzów ze swojego wigwamu? 
– Gdy będzie odjeżdżał od czerwonych braci. 
– A wyda nam dusze, które tkwią w lufie jego strzelby? 
– Nie wystrzeli ich w powietrze. 
– Niechaj więc rusza, dokąd mu się podoba. Jest on wielkim wojownikiem i chytrym szakalem. Zmysły wodzów były widać przyćmione, że palili z nim fajkę pokoju. Howgh! 
Tak skończył się targ i mogłem odejść. Stojący dokoła czerwonoskórzy przepuścili mnie 
nie stawiając przeszkód, ja zaś powoli, bez pośpiechu, udałem się do mojego wigwamu. Tam 

104



czekali na mnie towarzysze, oczywiście z wielką niecierpliwością. Gdy się zjawiłem, poznali 
od razu, że dobrze pokierowałem sprawą. 

– No? – spytał Bernard, nie mogąc z ciekawości wytrzymać ani chwili dłużej. 
– Czy odebrano wam diamenty i papiery? 
– Nie. Dlaczego o to pytacie? 
– Gdyż musieliby wam je zwrócić. Mamy wolność na sześć godzin. 
– Wolność, massa! – zawołał Bob. – Być wolny Bob i massa Bern? Ale tylko sześć godzin, 
a potem Indian znowu złapać massa Bern i Bob? 
– Well! – rzeki Sam. – To przechodzi nasze najśmielsze nadzieje. Wpadliśmy, na przykład, 
we wściekle diablą historię. A co tam z Tony? 
– Otrzymasz ją i wszystko, co twoje. Reszta koni jest bardzo znużona. Jakkolwiek niechętnie wyrzekam się mego zacnego mustanga, to jednak ugodziłem się z nimi, że wybiorę sobie z 
koni wodzów trzy najlepsze. 
– Dobra nasza, Charley! – śmiał się Sam. – Sześć godzin czasu i pięć dobrych koni to wystarczy dla takich trzech starych wygów jak my. Sądzę bowiem, że nie wybierzesz chyba capów zamiast koni! 
Teraz musiałem im opowiedzieć, co przeżyłem od tego czasu, kiedyśmy się tak nagle i nieszczęśliwie rozstali, Nie skończyłem jeszcze, kiedy ze dworu zabrzmiało jakieś niewyraźne 
wołanie. Wyszedłszy zobaczyłem starą, która gotowała mi jedzenie. 

– Niechaj blada twarz idzie! 
– Dokąd? 
– Do Ma-rama. 
Było to szczególne poselstwo. Zawiadomiwszy o tym towarzyszy, udałem się do chaty 
położonej naprzeciwko mojego wczorajszego mieszkania. Stały przed nią dwa konie, a na 
jednym z nich siedział Ma-ram. 

– Niechaj mój brat wybierze sobie konie! A więc o to chodziło! 
Dosiadłszy konia, pojechałem z Ma-ramem na prerię, gdzie znajdowała się znaczna ilość 
spętanych koni. Młody Indianin zaprowadził mnie wprost do karego ogiera i rzekł: 

– To najlepszy koń Rakurrojów. Ma-ram otrzymał go od ojca i darowuje go Old Shatterhandowi za to, że mu nie zabrał skalpu. 
Ten bogaty, wspaniały wprost dar był dla mnie wielką niespodzianką. Na takim koniu nie 
podobna było mnie doścignąć. Oczywiście dar przyjąłem, a dla Bernarda i Boba wziąłem także dwa konie, z których mogli być zadowoleni. 

W drodze powrotnej Ma-ram zatrzymał się przed swoim namiotem. 

– Niech mój biały brat zsiądzie i wejdzie! 
Nie mogłem odrzucić tego zaproszenia, wstąpiłem więc do środka, gdzie skosztowałem 
kołacza przyrządzanego świetnie przez Indian. Gdy, pożegnawszy się, wyszedłem z chaty, 
zobaczyłem ciemnooką dziewczynę, którą zauważyłem już rano, zajętą przy moich koniach. 
Pakowała nam żywność i pokraśniała, kiedy ją zaskoczyłem. 

– Kto jest ta córka Rakurrojów? – spytałem. 
– To Hi-la-dih23, córka wodza To-kej-chuna. Ona prosi cię, żebyś przyjął to, co ci ofiaro
wuje, ponieważ oszczędziłeś jej brata Ma-rama. 
Podałem dziewczynie rękę, mówiąc: 

– Niechaj Manitou użyczy ci wiele szczęścia i wielu słońc, kwiecie sawannów. Twoje oko 
jest jasne, twe czoło czyste. Oby także twoje życie było tak niezamącone i czyste! 
Wskoczyłem na siodło i zaprowadziłem konie do przyjaciół. Wszyscy, a szczególnie Sam, 
wpadli w zachwyt na widok karego ogiera. 

23 H i-l a-d i h (ind.) – Czyste Źródło 

105



– Charley! – rzekł Sans-ear, – On wart prawie tyle, co moja Tony, tylko że ona ma nieco 
krótszy ogon i dłuższe uszy. No, w porządku, ci czerwoni hultaje dali nam wszystko, czego 
nam brakowało. Ale już pewnie szósta godzina! Ruszajmy, a potem, na przykład, zobaczymy, 
czy nas dostaną po raz drugi. 
Wpakowaliśmy na konie to, cośmy jeszcze mieli zabrać, i uwolniliśmy z więzów naszych 
jeńców. 

– Massa, teraz precz – upominał Bob – bardzo prędko precz, żeby Indian nie nadejść i nie 
złapać massa Bern, Sam, Charley i Winnetou! 
Uwolnieni z więzów, wodzowie nie ruszyli się z miejsc, dopóki znajdowaliśmy się w namiocie. Wreszcie dosiedliśmy koni i puściliśmy się w drogę. Ulica była pusta. Nie pokazał się 
ani jeden Indianin, chociaż z pewnością zewsząd się nam przypatrywali. Wydawało mi się 
tylko, że w namiocie To-kej-chuna czworo oczu wyzierało przez szparę w zasłonie Sto serc 
oczekiwało z utęsknieniem pory, kiedy będzie można rozpocząć za nami pościg. Ale dwa serca życzyły sobie, żeby się nam udało szczęśliwie umknąć! 

106



ROZDZIAŁ IV 

W KALIFORNII 

Drogą przez Rio Kolorado przebyliśmy szczęśliwie obszary Pahuta i zbliżaliśmy się do 
wschodnich odnóży gór Nevada, gdzie nad jeziorem Mona zamierzaliśmy zatrzymać się na 
kilkudniowy odpoczynek. Od kraju Komanczów aż do tych okolic jest dość daleko. Trzeba 
było przejechać przez nieskończone na pozór sawanny, niebotyczne góry, a potem rozległe 
płaszczyzny słonej pustyni. Chociaż więc nasze konie i jeźdźcy byli bardzo silni, to przecież 
takie tarapaty nie pozostają bez wpływu ani na zwierzęta, ani na ludzi. 

Co zniewalało nas do odbycia tej dalekiej drogi, która prowadziła do Kalifornii? Po pierwsze, Bernard Marshall chciał odszukać tam swojego brata; po wtóre, przypuszczaliśmy, że 
obydwaj Morganowie, utraciwszy tak nagle nad Rio Pecos całą swoją zdobycz, udali się również do tego kraju pełnego złota. 

Był słuszny powód do tego przypuszczenia. 

Kiedy wyjechaliśmy wówczas ze wsi Komanczów, nie przerywaliśmy jazdy przez cały 
wieczór i całą noc, a nazajutrz w południe ujrzeliśmy przed sobą Górną Sierra Guadelupe. 
Klacz Sans-eara i człapak Winnetou trzymały się doskonale, pomimo ogromnego wysiłku, a 
nowe nasze konie były tak wypoczęte, że nie potrzebowaliśmy się o nie obawiać. Udało się 
nam przejść przez góry Guadelupe, nie zauważywszy ani śladu pościgu, a gdy w kilka dni 
potem przeprawiliśmy się przez Rio Grande, byliśmy już zupełnie bezpieczni. 

Na zachód od Rio Grande Kordyliery wysuwają z Sonory ku północy liczne odnogi 
wzgórz, do których dostaliśmy się bez szczególnych przygód. Tu jednak zdarzył się nam ważny wypadek. 

Odpoczywaliśmy raz około południa na górskiej przełęczy, a Winnetou czatował na skale 
ponad nami, skąd mógł objąć wzrokiem całą drogę przed nami i za nami. 

– Uff! – zawołał nagle owym gardłowym głosem, właściwym Indianom, położył się na 
skale i zsunął się szybko do nas. 
Pochwyciliśmy oczywiście natychmiast za broń i zerwaliśmy się z ziemi. 

– Co tam? – zapytał Marshall. 
– Czerwoni mężowie. 
– Dużo ich jest? 
– Tylu!
Podniósł przy tym w górę pięć palców prawej ręki i trzy lewej.
– Ośmiu? Z jakiego szczepu? 
– Winnetou nie mógł zobaczyć, ponieważ ci ludzie odłożyli wszelkie odznaki. 
– Czy znajdują się na wyprawie wojennej? 
– Nie mają na twarzy czerwonego i niebieskiego znaku, ale są uzbrojeni. 
– Jak daleko są jeszcze? 
– O czwartą część tego czasu, który blade twarze nazywają godziną. Niech się moi bracia 
podzielą. Winnetou pójdzie z Sans-earem naprzód, a Marshall z czarnym mężem cofnie się 
wstecz, aby się ukryć między skałami. Mój brat Szarlih zostanie tutaj przy swoim koniu. 
Pozostałe cztery konie Winnetou wziął za cugle i zaprowadził za skały, gdzie nie można 
ich było zauważyć, po czym on i pozostali trzej towarzysze udali się na swoje stanowiska. Ja 
usiadłem zwrócony na poły w tym kierunku, z którego mieli nadejść czerwonoskórzy, a 
strzelba leżała koło mnie w pogotowiu. 

107



Upłynął zaledwie kwadrans, kiedy dał się słyszeć tętent. Udałem, że nic nie zauważyłem, 
ale mimo to wpatrywałem się spod oka w tych ośmiu Indian, którzy mnie już spostrzegli i 
zatrzymali swoje konie. Zamieniwszy z sobą kilka słów, zbliżyli się potem do mnie. Grunt był 
tutaj skalisty, śladów na nim nie było znać, więc przybyli nie mogli wiedzieć, że nie jestem 
sam. 

Wstałem spokojnie i wziąłem do ręki strzelbę, oni zaś stanęli o dziesięć kroków ode mnie, 
a pierwszy z nich zapytał: 

– Co blada twarz robi w tych górach? 
– Biały mąż spoczywa po długiej drodze. 
– Skąd przybywa? 
– Znad brzegów Rio Grande. 
– A dokąd zdąża? 
– Uff! – zawołał nagle drugi, – Wojownicy Komanczów widzieli tego białego męża nad 
wodą Pecos. Był tam razem z Ma-ramem i strzelał do bladych twarzy, które moi bracia ściga
li. 
Ten Indianin zatem należał do owych pięciu Komanczów, którzy napadłszy na mnie, spowodowali ucieczkę Morganów, Nie poznałem go od razu, ponieważ miał wówczas wojenne 
barwy na twarzy. 

– Dokąd udała się potem blada twarz z Ma-ramem? – spytał dowódca po moim wyjaśnieniu. 
– Do wigwamów Komanczów. 
– Jak biały mąż spotkał się z Ma-ramem? 
– Pojmałem go w dolinie, w której został, gdy wojownicy Komanczów napadli na Winne
tou, Sans-eara i leszcze jedną bladą twarz oraz Murzyna. 
Na tę odpowiedź przybysze pochwycili za noże. 

– Uff! – zawołał dowódca. – On schwytał Ma-rama! Gdzież była reszta czerwonych mężów? 
– Nie uczyniłem im nic złego. Jednego z nich związałem, a czterej inni nie mieli oczu ani 
uszu, aby zobaczyć i usłyszeć, że zabrałem z sobą syna wodza. 
– Ale Ma-ram nie był związany, kiedyśmy go widzieli przy bladej twarzy – zauważył ten, 
który mówił poprzednio. 
– Uwolniłem go, ponieważ mi przyrzekł, że uda się ze mną spokojnie do wsi Komanczów. 
– Uff! Czego biały tam szukał? 
– Chciał wyswobodzić wodza Apaczów i Sans-eara. Wziąłem do niewoli czterech wodzów 
Rakurrojów i wydałem ich w zamian za tamtych jeńców. Pozwolono mi z nimi odejść, a na 
ucieczkę dano mi czas czwartej części słońca. 
– I jeńcy uszli? 
– Tak jest.
Bawiło mnie to, że wspominaniem tych zdarzeń pobudzałem ich do gniewu.
– Wobec tego blada twarz musi umrzeć! 
Po tych słowach dowódca pochwycił swą strzelbę, jedyną, jaką Indianie mieli, gdyż towarzysze jego uzbrojeni byli tylko w łuki i strzały. 

– Czerwoni mężowie zginęliby, zanimby podnieśli swą broń, gdyż ja nie obawiam się 
ośmiu Indian. Ale wojownicy Komanczów nic mi nie zrobią, skoro im powiem, że mogą dzisiaj pochwycić Winnetou, Sans-eara i tamtych dwóch. 
– Uff! Gdzie? 
– Tutaj! – odpowiedziałem, wskazawszy na prawo i na lewo. – Tam stoi Winnetou z Sansearem, a tu mąż biały i mąż czarny. 
108



Wymienieni wystąpili o kilka kroków z tej i z tamtej strony i wymierzyli ze strzelb. Równocześnie ja odskoczyłem także o kilka kroków i wycelowałem do dowódcy Indian. 

– Czerwoni mężowie są naszymi jeńcami. Niech zsiądą z koni! – rozkazałem. 
Było ich o trzech więcej niż nas, ale my mieliśmy nad nimi przewagę pięciu strzelb. Uciekać oczywiście nie mogli, nie zdziwiłem się więc, gdy dowódca odjął rękę od strzelby i spytał: 

– Czy mój biały brat nie widzi, że czerwoni mężowie nie znajdują się na wojennej ścieżce? 
– A mimo to chcieli mnie zabić! Ale biały człowiek nie pożąda krwi czerwonoskórych. 
Niech moi bracia zsiądą z koni i zapalą z nami fajkę pokoju! 
Indianie nie posłuchali jednak od razu tego wezwania – mógł się za nim kryć podstęp. 

– Jak się nazywa mój biały brat? – zapytał dowódca. 
– Old Shatterhand. 
– Uff! W takim razie możemy zaufać jego słowu. Niech moi bracia zsiądą z koni! 
Dowódca wziął fajkę z siodła i usiadł przy mnie, a jego ludzie poszli za jego przykładem. 
Moi towarzysze przystąpili także i zajęli miejsca. Napchano fajkę tytoniem i puszczono ją 
dokoła, przy czym Bernard popełnił ten błąd, że podał ją także Winnetou, lecz ten jej nie 
przyjął, usprawiedliwiając się w ten sposób: 

– Wódz Apaczów siedzi obok Komanczów, ponieważ mój brat pragnie z nimi pokoju, lecz 
nie zapali fajki z ich rąk. Niechaj oni rozmówią się z moimi białymi przyjaciółmi, gdy jednak 
skończą, niech się wystrzegają spotkania z Winnetou, gdyż on połączy ich z martwymi szakalami pustyni! 
Bernard powinien był to przewidzieć. Komancze udali, że tych słów nie dosłyszeli, ja zaś 
zwróciłem się do ich dowódcy: 

– Czy czerwoni mężowie ścigali obydwóch białych zdrajców? 
– Mój brat już słyszał! 
– I dopędzili ich? 
– Nie. Zdrajcy dostali się do kraju nieprzyjaciół Komanczów, skąd musieliśmy wrócić. 
– Jak mogli umknąć, nie mając koni? 
– Ukradli je Komanczom. 
– Ach! Czyż Komancze nie mają oczu, by zobaczyć złodzieja, ani uszu, by posłyszeć jego 
kroki? 
– Byli zgromadzeni dokoła mogiły wodza, a kiedy powrócili do koni, zastali straż już zabitą i brak dwóch najlepszych wierzchowców. 
To była istotnie dla Morganów jedyna droga ocalenia, ale trzeba było nie lada zuchwalstwa, żeby zapuścić się w góry Komanczów i porwać konie, kiedy prześladowcy siedzieli im 
prawie na karkach. Ci zbóje byli naprawdę odważnymi ludźmi, których, jako przeciwników, 
nie należało lekceważyć. Ale musieliśmy ich dostać w nasze ręce, choćbyśmy mieli ścigać ich 
dokoła ziemi! Toteż spotkanie z Komanczami było mi bardziej na rękę niż z kimkolwiek innym. 

Komanczowie zatrzymali się tylko na krótki odpoczynek. Przed ich odjazdem zapytałem: 

– Gdzie moi czerwoni bracia widzieli po raz ostatni ślad białych ludzi? 
– O dwa słońca stąd. Czy mój brat chce za nimi podążyć? 
– Tak. Gdy ich spotkamy, będą zgubieni. 
– Uff! Biały mąż mówi po myśli Komanczów. Niechaj więc jedzie ciągle na zachód, dopóki po upływie jednego słońca nie dostanie się do wielkiej doliny, która ciągnie się z południa 
ku północy. Tą doliną niech mój biały brat jedzie ku północy aż do miejsca, na którym było 
ognisko zdrajców, a potem niechaj przejedzie przez górę aż do wody płynącej na zachód i 
podąża wzdłuż niej. Na drodze napotka dwa razy popiół i miejsca po ogniskach bladych twa
109



rzy. Stamtąd musieli zawrócić wojownicy Komanczów, ponieważ zaczynały się tam już obszary myśliwskie Nawajów. 

– Jak daleko od ściganych byli moi bracia, kiedy musieli zaprzestać pościgu? 
– Niespełna o pół słońca. Czerwoni wojownicy poszliby dalej za nimi, ale w dolinie zobaczyli wigwamy nieprzyjaciół, a tam naraziliby się na niechybną śmierć. 
– Wojownicy Komanczów mogą oświadczyć To-kej-chunowi i pozostałym trzem wodzom, 
że Winnetou, Sans-ear i Old Shatterhand dostaną w swe ręce obydwóch zdrajców. Ma-ram 
zaś niech zachowa w pamięci Old Shatterhanda, gdyż Old Shatterhand również go mile 
wspomina. 
– Czy Apacz Winnetou będzie ścigał Komanczów? 
– Nie. Wprawdzie jest on ich wrogiem, lecz Komancze wypalili fajkę pokoju z jego przyjaciółmi, dlatego on pozwoli im odejść. 
Dosiadłszy koni, Komancze odjechali swoja drogą, a my także ruszyliśmy w dalszą podróż. 
Oni nieśli na wschód wieść o spotkaniu z nami, my zaś zwróciliśmy się na zachód, teraz już 
pewni, że prędzej czy później dostaniemy Morganów w ręce. 

Po drodze znaleźliśmy wszystko tak, jak nam to opisali Komancze. Ponieważ Nawajowie 
żyli w przyjaźni z Apaczami, przeto mogliśmy zajechać do nich w towarzystwie Winnetou. 
Tu dowiedzieliśmy się, że zbiegowie zabawili tylko kilka godzin i pytali o najbliższe drogi do 
Kolorado. Wspominali także o jeziorze Mona. Chociaż więc dzieliło nas od nich kilka dni 
drogi, ślady ich były tak wyraźne, że spodziewaliśmy się ich nareszcie dogonić. 

Skierowaliśmy się ku Sierra Nevada i jechaliśmy szeroką równina, na której widniały liczne tropy bawołów. Pragnęliśmy bardzo ubić choć jedno z tych zwierząt, gdyż od dawna spożywaliśmy już tylko suszone mięso; a jakkolwiek nasze zapasy mogły wystarczyć jeszcze na 
kilka dni, to przecież świeża polędwica lub udziec byłyby nie do pogardzenia. 

Z tego to powodu razem z Bernardem, który nie uczestniczył jeszcze nigdy w polowaniu na 
bawoły, zboczyłem na prawo, gdzie wszelkiego rodzaju zarośla kazały się domyślać obecności wody i zwierzyny. Było to właśnie około południa, a w tym czasie spragniony bawół chętnie idzie chłodzić się do wody lub w jej pobliżu przeżuwa pożywienie. 

Nadzieja moja miała się istotnie spełnić, gdyż na widnokręgu wynurzyła się grupa złożona 
z czworga zwierząt. Ruszyliśmy tam natychmiast. Niestety, wiatr dął w tym samym kierunku, 
toteż bawoły wkrótce nas zwietrzyły. Musieliśmy więc puścić się pędem, a przy tej sposobności odznaczył się świetnie mój kary ogier, pędził bowiem z taką łatwością, jak gdybym miał 
przepisową wagę dżokeja. Koń Bernarda został daleko w tyle. Te wielkie zalety mego wierzchowca skłoniły mnie do wypróbowania i innych jeszcze jego cech. Postanowiłem nie posługiwać się przy polowaniu strzelbą, lecz lassem. Moje lasso miało zamiast ucha pierścień, 
przez który pętla prześlizguje się o wiele pewniej i lepiej aniżeli przez używaną u Indian skórzaną kluczkę. 

Nie opodal zarośli dotarłem do małego stada. Był to tęgi byk i trzy krowy; wybrałem sobie 
jedną z krów której wygląd zdawał się świadczyć o delikatności mięsa. Odegnałem ją od 
reszty zwierząt i trzymając się obok niej, zarzuciłem pętlę. Mój ogier okazał się na wysokości 
zadania. Skoro tylko lasso świsnęło w powietrzu, skoczył wstecz, zaparł się nogami w ziemię, 
pochylając się naprzód całym ciałem. Pętla zacisnęła się wokoło krowiej szyi. Gwałtowne 
szarpnięcie posadziło niemal mego konia na tylnych nogach, ale kary wytrwał i naciągnął, jak 
mógł najbardziej, rzemień przywiązany do łęku siodła. Krowa upadła, ja zaś zeskoczyłem z 
konia i wbiłem jej silnie nóż w kark, co spowodowało natychmiastową śmierć. Dzielny ogier 
śledził za mną oczyma i dopiero teraz rozluźnił lasso. Podszedłem do niego, pogłaskałem go 
pieszczotliwie po szyi, za co z wdzięczności potarł mnie głową po ramieniu. 

Teraz zdjąłem pętlę z krowy i zamierzałem właśnie rozpłatać jej brzuch, kiedy nadjechał 
Bernard. 

110



– Za późno! – skarżył się. – Czy mam dalej?... 
– Nie. Jedna sztuka wystarczy. Pomóż mi teraz. 
Marshall zsiadł z konia, a ja przewróciłem krowę na drugą stronę, przy czym zauważyłem 
na jej skórze wypalony znak. 

– Ach! Krowa ta należy do trzody jakiejś hacjendy albo rancza. 
– Czy wolno nam było ją zabić? 
– Owszem. Bydło w tych stronach przedstawia tylko wartość skóry. Zgodnie ze zwyczajem 
każdy podróżnik może zabić jedną sztukę dla swoich potrzeb, ale skórę musi oddać właścicielowi. 
– W takim razie trzeba go poszukać! 
– To zbyteczne. Jeśli w pobliżu znajduje się jakaś zagroda, wystarczy, że doniesiemy, 
gdzie skóra się znajduje. Podczas wielkich polowań dorocznych nie da się uniknąć, żeby jeden właściciel nie ubił czasem nawet kilku zwierząt drugiemu. W takich razach wymieniają 
tylko skóry. 
Krowa leżała najwyżej o pięć kroków od zarośli. Ledwie skończyłem moje wyjaśnienie, 
usłyszałem ostry świst i równocześnie prawie krzyk Bernarda. Odwróciwszy wzrok spostrzegłem, że ktoś wlecze biednego Marshalla na lassie przez zarośla. W jednej chwili porwałem 
strzelbę, przebiegłem przez krzaki i zobaczyłem jeźdźca w meksykańskim stroju, który cwałował, ciągnąc za sobą Bernarda na lassie. 

Nie było czasu do namysłu, bo Bernard mógł w każdej chwili ponieść śmierć. Wymierzyłem więc z rusznicy do konia i wypaliłem. Zwierzę zrobiło jeszcze kilka kroków i runęło na 
ziemię. Ja zaś podbiegłem zaraz do jeźdźca, lecz on na mój widok zostawił wszystko i uciekł. 

Ścigać go nie mogłem, wziąłem się więc prędko do opatrzenia Bernarda. Pętla tak mu 
przycisnęła ręce do ciała, że stracił wszelką zdolność ruchów. Gdy rozluźniłem pętlę, podniósł 
się, na szczęście, od razu na nogi. 

– Do stu piorunów! A to była sanna, Charley! Czego chciał ten hultaj? 
– Nie wiem. 
– Czemu nie strzeliliście do niego, lecz do konia? 
– Po pierwsze, dlatego, że to człowiek, a po wtóre, śmierć jego nie na wiele by się wam 
przydała, gdyż, jak widzicie, lasso przymocowane jest do siodła i koń wlókłby was dalej bez 
jeźdźca. 
– Powinienem był sam się tego domyślić – rzekł badając swoje członki, czy są nie uszkodzone. 
– Wróćmy do krowy. Musimy się z nią prędko uporać, gdyż tu widocznie nie jest zupełnie 
bezpiecznie. 
– Ja sądzę, że nic nam tu nie zagraża, ponieważ terytorium Indian leży już poza nami. 
– Mylicie się bardzo. Znajdujemy się właśnie na terenie niebezpiecznym, gdzie zamiast Indios bravos24, jak ich nazywa Hiszpan, grasują meksykańscy rozbójnicy i łotrzykowie amerykańscy. Wkrótce zobaczycie ich i usłyszycie o nich. 
Zabraliśmy tylko najlepsze części zwierzęcia, włożyliśmy je pod siodło i pośpieszyliśmy za 
naszymi. Zrównaliśmy się z nimi prędko, ponieważ się zatrzymali. Bob, spostrzegłszy zapas 
mięsa, zawołał z daleka: 

– Och, ach, massa jechać z befsztykiem. Bob zaraz przynieść drzewa i upiec szynkę z bawołu. 
Zgodziliśmy się na to chętnie, a tymczasem opowiadaliśmy sobie o dzisiejszej przygodzie. 
Gdy pieczeń zarumieniła się należycie, pokaźne jej kawałki zaczęły szybko znikać za grubymi 

24 I n d i o s b r a v o s (hiszp.) – dosłownie: dzielni Indianie; tak nazywano w Ameryce Indian, którzy nie 
chcieli się poddawać wpływom białych i prowadzili koczowniczy tryb życia utrzymując się polowania i rabunku 

111



wargami Murzyna. Bob tak się pogrążył w tej miłej czynności, że nie usłyszał nawet okrzyku 
Sama: 

– Uwaga! To jeźdźcy, czy tylko konie?
Spojrzawszy przez lunetę, odpowiedziałem:
– Jeźdźcy – trzej, czterej, pięciu, ośmiu... Tak, ośmiu. 
– Czy nas dostrzegą? 
– Naturalnie. Dym już niewątpliwie dawno zauważyli. 
– Co to za ludzie? 
– Meksykanie w szerokich kapeluszach i na wysokich siodłach. 
– To weźmy, na przykład, broń do ręki, gdyż te odwiedziny pozostają może w związku z 
właścicielem lassa. 
Oddział zbliżał się ciągle i zatrzymał się nie opodal. Byli to sami Meksykanie, pan i służący widocznie, a w jednym z nich poznałem tego, któremu zastrzeliłem konia. Naradzali się 
przez chwilę, potem rozjechali się na dwie strony i utworzyli koło, którym nas otoczyli. 

– Zdaje się, że ci dżentelmeni chcą z nami mówić, hi, hi, hi! – prychał mały Sam, jak zwykle, gdy był rozbawiony. – Ja, na przykład, sam się tego podejmę. 
Koło wokół nas zacieśniło się tak, że jego promień wynosił zaledwie dwadzieścia długości 
konia, po czym wysunął się naprzód o kilka kroków dowódca i odezwał się do nas używaną w 
tamtych stronach mieszaniną języka angielskiego z hiszpańskim: 

– Kto jesteście?
Na to odrzekł za nas Sam:
– Mormoni25 z wielkiego miasta nad Słonym Jeziorem, a jedziemy jako misjonarze do Kalifornii. 
– Ostrzegam, że niewiele tam wskóracie! Kto jest ten Indianin? 
– To nie Indianin, lecz Eskimos z Nowej Holandii, którego będziemy pokazywali za pieniądze, gdyby nam się źle powodziło. 
– A Murzyn? 
– To także nie Murzyn, lecz adwokat z Kamczatki, który jedzie na proces do San Franci
sko. 
Poczciwy Meksykanin nie był lepiej obeznany z geografią niż większość jego rodaków. 

– To ładne towarzystwo! – odpowiedział. – Trzej mormońscy misjonarze i obcy adwokat 
kradną mi krowę i usiłują zamordować mojego waquera. Ale ja was nauczę. Zabieram was 
jako jeńców do mego rancza. 
Sans-ear odwrócił się do mnie z szelmowską miną. 

– Czy pójdziemy, Charley? Może w ranczu będzie więcej do jedzenia aniżeli tutaj? 
– Możemy spróbować. Jeśli to nie jest hacjendero z kilkuset poddanymi, lecz mały ranczero, to nic nam nie będzie mógł zrobić. 
– Well. Zrobimy sobie tę przyjemność!
Potem zaś zapytał Meksykanina:
– Czy rzeczywiście chcecie się trudzić z nami dla takiej drobnostki, senior? 
– Nie jestem żaden senior. Należy mi się tytuł: don26, ponieważ jestem grandem27. Nazywam się don Fernando de Venango e Colonna de Molynares de Gajalpa y Rostredo. Zapamiętajcie to sobie. 
25 m o r m o n i – członkowie amerykańskiej sekty religijnej, założonej w 1827 r. przez „proroka” Mormona; 
wierzenia mormonów są mieszaniną wielobóstwa i chrześcijaństwa, do r. 1882 panowało wśród nich wielożeństwo 

26 d o n, d o n i a (hiszp.) – pan, pani; honorowy tytuł szlachecki w Hiszpanii 

27 g r a n d (hiszp.) – tytuł przysługujący arystokracji hiszpańskiej 

112



– Ho – ho, to z was wielki pan. Będziemy więc musieli was posłuchać, ale spodziewam 
się, że okażecie się dla nas łaskawi. 
Zaniechawszy wszelkiego oporu, powstaliśmy i po zagaszeniu ognia dosiedliśmy koni. 
Przy tym Bob zaśmiał się wesoło: 

– Och, ach, pięknie! Murzyn Bob być adwokat z... – 

Bob już zapomniał skąd. – W ranczo być dużo dobre jeść, pić i Bob mieszkać tam bardzo 
dużo pięknie. 

Wzięto nas w środek, po czym ruszyliśmy wyciągniętym cwałem, gdyż Meksykanie nie są 
przyzwyczajeni do innego tempa jazdy. Po drodze miałem dość sposobności do przypatrzenia 
się ubraniu tych ludzi. 

Jest ono tak romantycznie piękne jak w mało którym kraju. Głowę ocienia niski kapelusz z 
szerokimi kresami, tak zwane sombrero, zrobiony z czarnego lub brunatnego filcu albo z owej 
delikatnej trawy, znanej także w Europie, ponieważ tego rodzaju okrycia na głowę przychodzą 
do nas pod nazwą kapeluszy panama. Kapelusz seniora, to znaczy pana, czy to hacjendera, 
ranczera, czy też rozbójnika, jest zawsze z jednej strony założony, a złota lub mosiężna agrafa, wysadzana drogimi kamieniami lub kolorowymi szkiełkami, przytrzymuje kresę i pióro, 
którego wartość jest różna zależnie od majątku właściciela. W każdym razie pióra nigdy nie 
może brakować. 

Meksykanin nosi krótką bluzę z szeroko rozciętymi rękawami, które, podobnie jak część 
bluzy na piersiach i jej szwy z tyłu, ozdobione są zwykle bogatym haftem ze sznurków wełnianych, jedwabnych lub bawełnianych oraz nieszlachetnych kruszców lub nawet ze złota i 
srebra. 

Szyję owija mieszkaniec Meksyku czarną chustą związaną pod brodą w węzeł. Końce takiej chusty dosięgałyby pasa, ale zwyczaj każe zarzucać je na plecy, co noszącemu ją nadaje 
dużo malowniczości. 

Spodnie mają także swój specjalny styl. Przylegają szczelnie do pasa, leżą gładko na biodrach, od kroku jednak rozszerzają się ku dołowi coraz bardziej, wskutek czego koło kostek 
są szersze niż na najgrubszej części uda. Nadto spodnie te mają na końcach rozcięcia, ozdobione frędzlami i haftem, a miejsca wyglądające spod rozcięcia wypełnia jedwabna materia o 
barwie dobranej w ten sposób, że odbija żywo od barwy samych spodni, 

Hafty zdobią także buty, szyte z pięknie lakierowanej skóry Butów tych nie można sobie 
wyobrazić bez pary ogromnych ostróg, które bywają wyrabiane ze srebra, stali, kiepskiego 
mosiądzu lub nawet z rogu, a opatrzone są zawsze kościanym kolcem, zdolnym biednemu 
koniowi wywiercić porządną dziurę w boku. Rozmiary tych ostróg przewyższają wszystko, co 
kiedykolwiek nosili średniowieczni rycerze. Razem z imadłami na but są, skromnie licząc, 
długie na dziesięć cali, z czego przynajmniej sześć przypada na trzon z “kołem” zębatym. To, 
co u nas nazywa się “kółkiem” i wielkością swoją przypomina grosz, jest u Meksykanina 
dwunastopromienną gwiazdą o sześciu calach średnicy. Cała ostroga waży dwa funty, a częstokroć nawet więcej. 

Meksykanie dosiadają zawsze dobrze wytresowanych, bardzo gibkich i wytrwałych na 
wszelkie trudy koni. Są to ludzie bardzo zręczni we władaniu bronią, którą odkładają tylko na 
noc, a gotowi są robić z niej użytek przy byle sposobności. 

Ze szczególną wprawą władają długim pistoletem z gwintowaną lufą, tak urządzonym, że 
za jednym pociśnięciem można go połączyć z kolbą od strzelby, przez co pistolet zmienia się 
w strzelbę o krótkiej lufie. W ręku Meksykanina taka strzelba niesie śmierć na odległość stu 
pięćdziesięciu kroków, ponieważ skręty w lufie są bardzo krótkie, skutkiem czego kula wiruje 
dokoła swej osi i nie może tak łatwo zboczyć z nadanego jej kierunku. Nadto do strzelby takiej potrzeba stosunkowo bardzo małej ilości prochu, dzięki czemu przy strzale prawie nie 
odrzuca, jest więc po prostu prawdziwym skarbem w ręku wprawnego strzelca. Konie meksy

113



kańskie są przy tym tak wytresowane, że można strzelać, zarówno wtedy, gdy się jest zwróconym twarzą do nieprzyjaciela, jak i wtedy, gdy się jest od niego odwróconym tyłem. Podczas 
jazdy nie strzela się nigdy w bok, lecz zawsze albo w przód, albo za siebie. Jeśli jednak koń 
stoi, można posługiwać się strzelbą we wszystkich kierunkach. Wystarczy pokazać koniowi 
strzelbę, a rozumne zwierzę stanie na kilka sekund tak nieruchomo jak wykute z kamienia 
albo odlane z brązu. 

Jeszcze niebezpieczniejszą bronią Meksykanina jest lasso, ów straszny rzemień, za pomocą 
którego można schwytać i zabić rozbieganego bawołu, czarną panterę w skoku, a człowieka 
zarówno, kiedy naciera, jak i kiedy ucieka. Jest to rzemień długi na trzydzieści łokci, zaopatrzony na końcu w pętlę. Rzuca się nim przeważnie w cwale, a zaledwie raz na dziesięć tysięcy razy zdarza się, że lasso minie przeznaczonego na śmierć nieprzyjaciela, W rzucaniu lassem ćwiczą się w Meksyku już małe dzieci. Dlatego wydaje się, jak gdyby lasso zrosło się z 
Meksykaninem. Słucha ono nie tylko ręki, lecz nawet, że się tak wyrażę, myśli i leci do swego 
celu bez względu na to, czy się to dzieje w czasie zabawy, czy też w trakcie poważnej walki. 

Gdy Meksykanin siedzi na koniu, z kuli u jego siodła zwisa ,,ponczo”28, czyli koc, którym 
można okryć cale ciało. W środku znajduje się otwór na głowę, tak że połowa poncza zasłania 
plecy, a druga piersi. 

Zarówno ubranie jeźdźca, jak rząd na konia są bardzo kosztowne. Na siodle i na uździe 
pełno wszędzie srebra, a czasem nawet złota. U bogatych ludzi wędzidło bywa zrobione z 
cienkiego srebra, a zdobiące je łańcuszki nie z dętego lecz litego złota. Takie ozdobne wędzidło kosztuje czasem pięćdziesiąt eskudów29, a cała uzda dochodzi do wartości pięciuset eskudów. 

Konie noszą słynne albo raczej osławione hiszpańskie siodła, o tak niezwykłej wysokości, 
że trudno z nich spaść, gdy się już raz dobrze usiądzie Jeśli zaś jeździec jest choć trochę 
zręczny, to koń nie zdoła go z siebie zrzucić. Oparcie sięga jeźdźcowi aż po krótkie żebra i 
przylega zupełnie do grzbietu, przednia część jest również wysoka, a mosiężny kłęb, przedstawiający często głowę końską, dochodzi aż do kości piersiowej. 

Od siodła aż do podogonia ciągnie się kawał grubej skóry chroniącej resztę grzbietu i boki 
zwierzęcia. Jeźdźcy współcześni zostawiają zwykle ten rodzaj czapraka w domu, biorą go 
jednak do większych podróży głównie dlatego, że zaopatrzony jest w mnóstwo torb i kabur. 
Ten pancerz nazywa się zabawnie cala de pato – kaczy ogon. 

Strzemiona, wiszące często na srebrnych łańcuchach, są zazwyczaj zrobione z drzewa, a w 
dawnych czasach były one prawdziwym obuwiem, które okrywało nogę, chroniąc ją przed 
każdym uszkodzeniem. Drewniane buty zarzucono, ale zachowano drewniane strzemiona. Do 
osłony nóg służą jednak przymocowane do przedniej części strzemienia – skórzane pokrywy 
(tapageres), ozdobione drucianą siatką. Bardzo bogaci ludzie miewają strzemiona z wycinanej 
blachy stalowej, bardzo kosztownej roboty, podobne do egzemplarzy spotykanych jeszcze po 
starych zbrojowniach. Ponieważ jeźdźcy starają się zabezpieczyć pod każdym względem, 
przeto po obu stronach łęku umieszczają jeszcze tak zwane armas de pelo. Są to koźle skóry 
przewrócone włosem na zewnątrz, które w razie deszczu kładzie się na kolanach. Podczas 
przeciskania się przez cierniowe zarośla są one doskonałą ochroną dla nóg. 

Po niespełna półgodzinnej jeździe wynurzył się przed nami dom. Domyśliliśmy się od razu, że to ranczo. Wjechawszy na obszerny dziedziniec, zsiedliśmy z koni. 

– Seniora Eulalia, seniorita Alma, chodźcie tu i zobaczcie, kogo prowadzę! – zawołał ranczero donośnym głosem, zwracając się do głównego budynku. 
28 p o n c z o --hiszp poncho
29 e s k u d o (hiszp. escudo) – dawna moneta hiszpańska


114



Na ten okrzyk wybiegły z niezwykłym pośpiechem dwie niewiasty, jak słyszeliśmy: seniora i seniorita, przy których jednak zwykła dziewka od krów wyglądałaby jak wielka dama. 
Obie były bose i z odkrytymi głowami, a czy osobliwa plątanina na ich głowach była włosami, 
tego na razie rozróżnić nie mogłem. Krótkie spódnice sięgały im do kolan, a dalej zasłaniał 
nogi brud, który wyglądał jak buty z cholewami. Górną część ciała okrywała tylko koszula, 
biała może przed laty, ale obecnie podobna do ścierki, której używa się do czyszczenia kominów. 

Obie kobiety wypadły na próg i wytrzeszczyły na nas oczy, otwarłszy przy tym szeroko 
usta. 

– Kogo nam tu sprowadzacie, don Fernando de Venango e Colonna?! – krzyknęła starsza. 
– Ileż to będzie roboty, gdy pięciu całkiem nie znanych gości zechce jeść i pić, grać, palić i 
spać? Tego nie zniosę i nie zgodzę się na to. Wolę uciec i zostawić was z całą waszą zgrają w 
tym nieszczęsnym ranczo. Żałuję teraz, że dałam się namówić do opuszczenia mego pięknego 
San Jose. 
– Ależ, matko, czy nie widzisz, że ten don jest taki podobny do naszego don Allana? – rzekła młodsza wskazując na Marshalla. 
– Niechaj sobie będzie nie wiem jak podobny, ale to nie on! – odpowiedziała tamta, rozgniewana, że wstrzymano potok jej wymowy. – Kto są ci ludzie? A kto będzie musiał ich obsługiwać? Ja, nikt inny! A to coś znaczy, jeśli się ma już tyle roboty, co przy naszym wielkim 
gospodarstwie. Już i tak często głowy nie czuję, a tu zjawia się jeszcze pięciu obcych gości! 
– Ależ, senioro Eulalio, to nie są bynajmniej goście – przerwał jej ranczero. 
– Nie goście? A któż, don Fernando de Venango e Colonna? 
– Jeńcy, senioro Eulalio! 
– Jeńcy? A za co ich pojmano, don Fernando de Venango de Molynares? 
– Zabili nam krowę i trzech waquerów, moja kochana senioro Eulalio.
Jego bezczelność w mnożeniu naszych potwornych zbrodni zadziwiła nas niemało.
– Krowę i trzech waquerów! – zawołała, załamując umorusane ręce, tak głośno, że aż nasze konie jęły strzyc trwożnie uszami. – To straszne, to okropne, to woła o zemstę do nieba! 
Czy pochwyciliście ich na gorącym uczynku, don Fernando e Colonna de Gajalpa? 
– Nie tylko na jednym uczynku, lecz na wszystkich, senioro Eulalio. Oni nie tylko zabili 
nam krowę, lecz nawet upiekli ją i zjedli! 
Oczy donii otwarły się jeszcze szerzej. 

– Upiekli i zjedli? Krowę, czy waquerów, don Fernando de Gajalpa y Rostredo? 
– Najpierw krowę, senioro Eulalio. 
– Najpierw. A potem, don Fernando y Rostredo de Venango? 
– Potem? Potem nic. Schwytaliśmy ich i przywlekliśmy tutaj, senioro Eulalio, 
– Schwytaliście i przywlekliście. O, cały świat wie o tym, jak dzielnym jesteście rycerzem. 
Któż są ci ludzie, don Fernando de Molynares e Colonna? 
– Ci trzej biali to misjonarze z miasta mormonów, którzy udają się do San Francisko, aby 
nawrócić Kalifornię. 
– Pomocy, ratunku! Misjonarze, którzy kradną i zabijają krowy i chcą zjadać waquerów! 
Mówcie dalej, don Fernando y Rostredo de Venango! 
– Ten czarny, podobny do Murzyna, jest adwokatem z... z... stamtąd, gdzie mieszkają tubylcy z Kraju Ognistego. On jedzie do San Francisko, aby wykraść spadek, senioro Eulalio! 
– Spadek wykraść? W takim razie nic dziwnego, że wykradł krowę i trzech waquerów! A 
ten ostatni, don Fernando e Colonna de Gajalpa? 
– Wygląda jak indiański rozbójnik, ale jest Hotentotem z.. z Grenlandii. On będzie pokazywał misjonarzy za pieniądze. 
115



– O! O! O! Cóż zrobicie z tymi ludźmi, don Fernando de Molynares de Gajalpa de Venango? 
– Każę ich powiesić i zastrzelić. Zwołajcie wszystkich moich ludzi, senioro Eulalio. 
– Wszystkich waszych ludzi? Przecież wszyscy są tutaj z wyjątkiem starej Murzynki, 
Betty, która zresztą także już tutaj lezie. Ale właśnie przychodzi mi na myśl. że nie brakuje 
nikogo, a przecież mówicie, że ci ludzie pozbawili życia trzech naszych waquerów, don Fernando y Rostredo e Colonna! 
– To się jeszcze okaże, senioro Eulalio! Zamknijcie wszystkie drzwi i bramy, aby więźniowie nie pouciekali. Ja odprawię zaraz nad nimi surowy sąd. 
Brama była tylko jedna, a zamknięto ją na zasuwę tak mocno, że mieliśmy w ręku zacnego 
don Fernanda razem ze wszystkimi jego seniorami. 

– Tak! – rzekł ranczero. – Teraz przynieście mi krzesło. Konie nasze przywiązać do pali i 
możemy zaczynać. 
Nie przeszkadzaliśmy nikomu w wykonywaniu tych rozkazów. Kiedy konie odprowadzono 
na bok, zyskaliśmy więcej miejsca, dzięki czemu nie potrzebowaliśmy bynajmniej obawiać 
się owego strasznego sądu. 

Tymczasem przyniesiono trzy krzesła. Na środkowym usiadł don Fernando, a po obu jego 
bokach – seniora Eulalia i seniorita Alma we wspomnianych „sędziowskich togach”. My stanęliśmy blisko siebie, a waquerowie wzięli nas do środka. 

– Najpierw zapytam was o nazwiska – zaczął ranczero. – Ty jak się nazywasz? 
– Bob – odrzekł Murzyn, do niego bowiem wystosowane było pytanie. 
– Jak prawdziwy łotr. A ty? 
– Winnetou. 
– Winnetou? To nazwisko jest skradzione, gdyż nosi je tylko wódz Indian, najsłynniejszy 
ze wszystkich, jacy są. A ty? 
– Marshall. 
– Widzisz, że ma również jego nazwisko! – wtrąciła pośpiesznie seniorita, zwracając się do 
matki. 
– To nazwisko jankesowskie – zauważył ranczero – a one wszystkie są nic nie warte. A ty? 
– Sans-ear. 
– Także skradzione, gdyż tak się nazywa myśliwiec, znany wszędzie jako najdzielniejszy 
pogromca Indian. A ty? 
– Old Shatterhand. 
– Także nieprawnie przywłaszczone. Z tego widzę, że nie tylko jesteście rozbójnikami, ale 
także zuchwałymi kłamcami. 
Teraz wysunąłem się cokolwiek naprzód i stanąłem tuż przy tym waquerze, który wlókł po 
ziemi Bernarda, czym zasłużył sobie na pamiątkę. 

– My nie kłamiemy. Czy mam to udowodnić? 
– Udowodnij. 
W tej chwili moja zaciśnięta pięść spadła na głowę waquera, który runął nie wydawszy z 
siebie głosu. 

– Czy to nie grzmocąca ręka Old Shatterhanda? 
– Trzymaj mnie, Almo, bo mdleję, mam wapory, dostałam tężca! – zawołała seniora Eulalia, otworzyła ramiona i upadła zacnemu don Fernandowi na piersi. 
On chciał się zerwać, lecz nie mógł się uwolnić od słodkiego ciężaru, który trzymał się 
mocno jego osoby. Pozostały mu więc jako jedyny środek obrony krzyk i przekleństwa, w 
czym wtórowała mu seniorita Alma. Meksykanin walczy bardzo dobrze na koniu, lecz tym 
gorzej pieszo. Waquerowie nie stanowili wyjątku z tej reguły, gdyż wyraźnie nie wiedzieli, co 

116



począć, kiedy towarzysze natychmiast po moim uderzeniu podnieśli strzelby na znak, że gotowi są mnie bronić. 

– Nie bójcie się, seniores – starałem się ich uspokoić – nic złego was nie spotka, jeśli będziecie rozumni. Chcemy tylko zwrócić waszą uwagę na pewną pomyłkę, a potem będzie 
wam wolno zrobić z nami, co wam się spodoba. 
Zbliżyłem się potem do krzeseł, a ukłoniwszy się możliwie najniżej i z największym uszanowaniem, przemówiłem: 

– Donio Eulalio, uważam się za wielbiciela piękności i pełen jestem podziwu dla cnót niewieścich. Racz się obudzić j obdarzyć mnie spojrzeniem swych oczu! 
– Achchch! 
Równocześnie z tym przeciągłym westchnieniem donia Eulalia otworzyła swe małe bazyliszkowe oczka i nadała swej żółtej twarzy wyraz, który miał być zalotny, choć świadczył o 
trwodze i zakłopotaniu. 

– Piękna donio, słyszeliście zapewne o dawnych cours d’amour, owych trybunałach miłosnych, w których zasiadały damy, a każdy musiał się poddać ich wyrokowi. Nie jest rzeczą 
możliwą, żeby don Fernando osądził nas sprawiedliwie, ponieważ on sam jest stroną. Prosimy 
go zatem, żeby swą władzę złożył w wasze delikatne rączki, bo dopiero wasz wyrok, o czym 
nie wątpimy, dosięgnie rzeczywistego złoczyńcy. 
– Czy istotnie sobie tego życzycie, senior? – pisnęła tak, jak gdyby jej wiązadła głosowe 
znajdowały się między dwiema szczotkami do szorowania. 
– Myślimy całkiem poważnie, senioro Eulalio. Wprawdzie trudno jest nam złożyć wam 
uszanowanie, odpowiednio do waszych zalet, gdyż od wielu miesięcy podróżujemy po Dzikim Zachodzie, ale dobroć jest największą ozdobą niewiast, przeto tuszymy, że spełnicie naszą prośbę. 
– Czy jesteście rzeczywiście tymi, za których się podajecie? 
– Rzeczywiście! 
– Słyszycie, don Fernando de Venango de Gajalpa? Ci słynni seniores zrobili mnie sędzią 
nad sobą. Wiecie, że nie znoszę żadnego oporu. Czy godzicie się na to? 
Meksykanin skrzywił się, ale widocznie uznał siebie za mniej powołanego do pełnienia tej 
funkcji od swojej donii, bo odetchnąwszy jakby z ulgą i zadowoleniem, odpowiedział: 

– Obejmijcie urząd, senioro Eulalio. Jestem pewien, że skażecie tych hultajów na powieszenie. 
– Jeśli na to zasłużyli, don Fernando e Colonna de Molynares!
Następnie zwróciła się do mnie:
– Udzielam wam głosu, senior.
Skorzystałem oczywiście z jej łaskawości i zacząłem:
– Przypuśćmy, donio Eulalio, że wy jesteście głodnym, znużonym podróżnym i znajdujecie 
na sawannach krowę, której mięsem moglibyście zaspokoić głód. Czy byłoby wam wolno 
zabić tę krowę pod warunkiem, że skórę zostawicie jej właścicielowi? 
– Byłoby wolno. Taki zwyczaj panuje wszędzie. 
– Nie, tak nie jest wszędzie... – chciał jej przerwać ranczero, lecz donia powstrzymała go 
prędko: 
– Cicho, don Fernando! Ja mam tu teraz rozkazywać. Będziecie mówili wtedy, gdy was do 
tego zawezwę. 
Meksykanin usiadł z rezygnacją na krześle, a miny waquerów pouczyły mię, że seniora 
Eulalia była rzeczywistą panią rancza. 

– Taka była cała nasza zbrodnia, o donio! – podjąłem dalszą obronę. – Wtem pojawił się 
nagle ten oto waquero, który leży teraz na ziemi, zarzucił lasso na seniora Marshalla, który tu 
117



stoi przed wami, pociągnął go za sobą i byłby go pozbawił życia, gdybym nie zastrzelił w porę 
jego konia. 

– Marshall. To nazwisko jest mi drogie. Niejaki senior Allano Marshall mieszkał u mojej 
siostry w San Francisko. 
– Allan Marshall? Czy może z Louisville w Stanach Zjednoczonych? – zawołałem zdziwiony. 
– Właśnie, właśnie. On to właśnie, nikt inny. Czy wy go znacie? 
– Rozumie się. Ten oto senior Bernard Marshall to jego rodzony brat, jubiler. 
– Santa Lauretta! To się zgadza! Tamten także był jubilerem i miał brata Bernarda. Almo, 
nie zawiodło cię twoje serce! Pójdźcie w moje ramiona, senior Bernardo. Witam was jak najuprzejmiej. 
Temu nagłemu wylewowi radości brakło co prawda nieco wyjaśnienia i chociaż Bernard 
bardzo się ucieszył niespodzianą wiadomością o tym. którego szukał, wolał jednak tylko ucałować rękę seniory aniżeli dać się jej uścisnąć. 

– Przybyłem tutaj – rzekł – w tym właśnie celu, żeby odszukać brata. Gdzie on się teraz 
znajduje, donio Eulalio? 
– Moja córka Alma była niedawno u mojej siostry. Kiedy miała już powracać, senior Allano gotował się w drogę do kopalń Czy ci wszyscy ludzie to wasi przyjaciele, senior Bernardo? 
– Wszyscy. Zawdzięczam im bardzo wiele, bo wolność i życie. Ten oto senior Old Shatter
hand uwolnił mnie z rąk stakemanów i z niewoli u Komanczów. 
Donia znów klasnęła w dłonie. 

– Czy to być może, żebyście przeżyli takie przygody? Musicie nam o tym wszystkim opowiedzieć. Ale jakim sposobem wy jesteście mormonem, skoro wasz brat nim nie jest? 
– Nie jesteśmy mormonami, donio Eulalio. Myśmy sobie tylko tak zażartowali.
Donia odwróciła się czym prędzej do ranczera.
– Czy słyszycie, don Fernando de Venango de Gajalpa? To nie są ani mormoni, ani rozbójnicy. Uwalniam ich od wszelkiej, winy. Będą odtąd naszymi gośćmi i zostaną u nas, dopóki 
sami zechcą, Almo, pobiegnij prędzej do kuchni i przynieś flaszkę basilikjulepu30. Musimy się 
napić na powitanie. 
Na słowo basilikjulep rozjaśniła się twarz ranczera. Zdaje się bowiem, że tylko w szczególnie uroczystych chwilach miał z tą flaszką do czynienia. Toteż trudno mu było wziąć za 
złe, że ucieszył się, iż nasze przybycie uznano za taką uroczystą okoliczność. Julep miał się 
okazać najlepszym środkiem do sprowadzenia zgody między nim a nami. 

Seniorita Alma pobiegła tak szybko, że omal jej brud nie popękał na nogach, i równie 
prędko wróciła z brzuchatą flaszką i szklanką odpowiedniej wielkości. Kto wie, jak nędzny 
samogon pod nazwą julepu przywożą w owe strony Jankesi, ten zapewne przypuszcza, że 
ledwie zamoczyliśmy w nim usta, a damy wcale go nie skosztowały. Tymczasem, przypuszczając tak nie pomyliłby się tylko co do nas, bo obie damy wychyliły po szklance z taką rozkoszą, jak gdyby to był najprawdziwszy nektar. Winnetou, wierny swojej zasadzie, nawet nie 
popatrzył na wodę ognistą, ranczero zaś dolewał sobie tak długo, dopóki mu rezolutna gospodyni nie odebrała flaszki. 

– Zostawcie już, don Fernando de Venango y Rostredo e Colonna. Wszak wiecie, że mam 
tylko dwie flaszki tego gatunku. Teraz zaprowadźcie seniores do ich pokoju. Damy zrobią 
najpierw toaletę, a potem wspólnie coś niecoś przekąsimy, by zaspokoić głód. Chodź, Almo. 
Adios31, seniores. 
30 b a s i l i k j u l e p (biszp.) – napój wyskokowy
31 a d i o s (hiszp.) – żegnaj


118



Damy zniknęły w otworze muru, za którym znajdowała się widocznie ich garderoba czy 
kuchnia albo jedno i drugie równocześnie, nam zaś ranczero wskazał pomieszczenie, które 
seniora zaszczyciła mianem ,,pokoju”. Był tam tylko stół i kilka ławek, pozbijanych z nie 
ociosanych tyk, mieliśmy więc na czym usiąść. W porę przy tym zauważyliśmy, że waquerowie bardzo gorliwie zabrali się do naszych koni, aby zbadać zawartość naszych torb przy siodłach. Wobec tego musiałem wyjść, by zabezpieczyć ich zawartość, pomny znanego powiedzenia, które głosi, że najlepszy waquero może być zarazem największym łotrem. Po czym 
kazałem Bobowi zostać przy koniach, które pasły się przed domem. Poczciwy Murzyn 
uskarżał się gorzko na to zarządzenie. 

– Massa teraz jeść dużo, piękne, dobre rzeczy przy stole. A czemu Murzyn Bob musieć 
pilnować koni? 
– Ponieważ jesteś silniejszy i dzielniejszy od Winnetou i Sans-eara. Dlatego też spokojnie 
powierzam ci nasze konie. 
Zadowolony z tego uznania, Bob zawołał: 

– Och, ach, to być słusznie! Bob być mocny i odważny i patrzyć, żeby nikt nie ruszyć koni. 
Uspokoiwszy Boba powróciłem do pokoju, gdzie prowadzono już dość ożywioną rozmowę. Nareszcie zjawiły się panie, w porównaniu z poprzednim swoim wyglądem zmienione nie 
do poznania. Ubrane były jak damy na Alamedzie32 w Meksyku, 

Ubrania pań meksykańskich tylko w drobnych szczegółach przypominają stroje europejskie. Nawet najwybredniejsze strojnisie nie znają kapeluszy ani czepców. Powszechnie używane jest ,,rebozo”, czyli szal, długi na cztery metry, służący zarazem za okrycie na głowę. 
Będąc w towarzystwie, przewieszają go panie zwykle przez ramię, tak mniej więcej, jak się go 
nosi u nas. Na ulicy jednak, w odwiedzinach albo na wieczornej przechadzce, wkłada się rebozo na głowę w ten sposób, że z tyłu głowa jest zakryta, a twarz odsłonięta. Ponieważ zaś 
rebozo jest zawsze delikatny jak welon, przeto można go także używać jak welonu, przy czym 
nie tylko twarz, lecz także ramiona i cała figura są nim osłonięte. 

Rebozo wytwornej Meksykanki musi pochodzić z rąk indiańskich. Ponieważ się je tka, a 
raczej wyplata, a robota wymaga nieraz dwóch lat czasu, przeto cena osiemdziesięciu piastów 
nie jest wygórowana. Są jednak reboza, które kosztują dwa razy tyle. 

W takich rebozach ukazały się nam teraz obie panie. Umyły sobie twarz i ręce, a na nogach 
miały pończochy i trzewiki. Gdybym ich nie widział przedtem w ich codziennym stroju, mogły, zwłaszcza młodsza, wywrzeć dodatnie wrażenie. 

Usiadły obie przy stole, aby pełnić ,,honory domu”, a obsługiwanie stołu aż do najdrobniejszych szczegółów pozostawiły starej Murzynce. Uderzało mnie, że wspominały ciągle o seniorze Allanie, co obudziło nawet we mnie podejrzenie, że seniorita Alma „polowała” trochę 
na przystojnego jubilera i jeszcze teraz całkiem o nim nie zapomniała. 

Potrawy były prawdziwie meksykańskie: wołowina z ryżem zabarwionym na czerwono 
pieprzem meksykańskim, potrawy mączne z czosnkiem, suszone jarzyny z cebulą, baranina 
czarna od zwykłego pieprzu, kurczęta z cebulą i z czosnkiem, a w końcu polędwica z hiszpańskim pieprzem, cebulą, czosnkiem i zwykłym pieprzem. Nic dziwnego też, że zapieprzyłem 
sobie całe usta, zacebuliłem przełyk i zaczosnkowałem cały żołądek. 

Panie były mniej wrażliwe niż Old Shatterhand i podsycały rozkosz częstymi łykami basilikjulepu, po którym następował nieunikniony papieros. 
Aby Bob nie zaznał krzywdy, jeden z waquerów donosił mu wszystkie potrawy na rogóżce 
słomianej, używanej jako taca. Nie żałowano mu również basilikjulepu. 
O dalszym ciągu podróży trudno było tego dnia myśleć. Seniorita Alma nie opuszczała poczciwego Bernarda, a ja, nieszczęsny westman, za swoją wyrachowaną uprzejmość skazany 

32 A l a m e d a – nazwa ruchliwej, eleganckiej ulicy w mieście Meksyk 

119



byłem na wyłączne towarzystwo seniory Eulalii, która o ile przedtem niewiele różniła się od 
jędzy, o tyle teraz każdym słowem zaznaczała swą przychylność wobec mnie. Z Old Shatterhanda awansowałem wkrótce na ,,seniora Korlosa”, potem “don Korlosa”, a gdy Bernard 
opowiedział swoje przejścia, wprost na jej ,,zacnego i dzielnego Karlosa”. Kiedyśmy wstali 
od stołu, zapytała ,,swego kochanego Karlosa”, co weźmie na pamiątkę dla narzeczonej. Na to 
chytre pytanie nie mogłem jednak odpowiedzieć nieprawdy, toteż oświadczyłem, że nie mam 
prawa przywozić żadnej pamiątki z podróży, gdyż w spisie obywateli widnieję jako „mężczyzna stanu wolnego”. Ale aby jej dłużej nie przeszkadzać w domowych zajęciach, wyszedłem 
do Boba, usprawiedliwiając się tym, że chcę zajrzeć do koni. 

Podczas wieczerzy, którą spożyliśmy znów w pokoju, seniora szepnęła do mnie: 

– Don Karlosie, mam wyjawić wam pewną tajemnicę. 
– Jaką? 
– Nie tutaj. Gdy wstaniemy od stołu, przyjdźcie zaraz tam pod trzy jawory. 
A więc schadzka! Nie odmówiłem, spodziewając się, że może doniesie mi o czymś godnym uwagi. Podczas wieczerzy wprowadzono konie na dziedziniec, lecz brama była jeszcze 
otwarta. Wyszedłem i ułożyłem się pod wskazanymi drzewami. Niedługo jednak rozkoszowałem się tą wygodną pozycją, gdyż Eulalia nie kazała na siebie czekać. 

– Dziękuję wam, don Karlosie! – zaczęła. – Musiałam was prosić o chwilę rozmowy, ponieważ chcę was o czymś uwiadomić w tajemnicy przed tamtymi. Mogłam wprawdzie powiedzieć to także tamtym, ale was właśnie wybrałam, bo... 
– Bo siedzieliśmy najbliżej siebie, dlatego najłatwiej wam było posłać mnie tutaj po cichu. 
Prawda, donio Eulalio? 
– Zaiste. Oto senior Bernardo opowiadał mi o dwóch rozbójnikach, których ścigacie. Oni 
byli tu w naszym ranczo. 
– Ach! Kiedy? 
– Onegdaj rano odeszli. 
– Dokąd? 
– Przez Sierra Nevadę do San Francisko. Rozmawiałam z nimi wiele o seniorze Allano, bo 
oni pragną go odwiedzić. 
To była rzeczywiście bardzo cenna wiadomość, dzięki której odgadłem zamiary Morganów. Seniora tak jak z każdym rozmawiała i z nimi o Allanie, oni zaś pochwycili w lot sposobność zemszczenia się na Bernardzie i ograbienia jego brata, wyposażonego w znaczne 
środki materialne. 

– Czy wiecie na pewno, że to byli oni. donio Eulalio? 
– Oni, bo wszystko się zgadza, choć przybrali inne nazwiska. 
– Wypytywali was bardzo dokładnie o waszą siostrę i seniora Allana? 
– Tak. Musiałam im nawet dać znak, że u mnie byli. 
– Na czym ten znak polegał? 
– Był to list pisany do mnie ongiś przez męża siostry do San Jose. 
– Czy on jeszcze żyje? 
– Tak. Jest właścicielem hotelu „Valladolid” na Sutterstreet i nazywa się Enrico Gonzalez. 
– Kiedy seniorita Alma wyjechała od niego? 
– Przed trzema miesiącami. 
– Może byście mi opisali tych dwóch ludzi, którym daliście list? 
Z jej opisu nabrałem pewności, że to istotnie byli obydwaj Morganowie. Jakkolwiek mogła 
mi to powiedzieć otwarcie przy stole, to jednak wobec ważności informacji nie gniewałem się 
na nią, że wyciągnęła mnie na tę przechadzkę. Podziękowałem jej więc najserdeczniej, po 
czym seniora Eulalia wróciła do domu. 

120



Wkrótce potem i ja wszedłem do pokoju, gdzie już na mnie czekano, gdyż przed udaniem 
się na spoczynek mieliśmy wylosować, kto ma czuwać. Nawet tutaj, w ranczu, uważaliśmy to 
za konieczne. Dopiero po wylosowaniu położyliśmy się spać. 

Aby sobie zdać sprawę z tego, jak spędziliśmy ową noc, trzeba zapoznać się z wnętrzem 
rancza. Budynek taki ma zazwyczaj jedną izbę mieszkalną, a u don Fernanda była nią ta, którą 
seniora Eulalia nazwała ,,pokojem”. Tu mieszka i śpi wszystko, co należy do domu, w sposób 
patriarchalny razem z gośćmi. Przez to, ,,co należy do domu”, rozumie się często także dojne 
krowy, ujeżdżone konie, owce, świnie, kury, psy i koty. Podłogę tworzy mocno ubita glina 
pokryta odrobiną trawy i mchu, w którym przebywają, żyją i rozwijają się skorpiony, pająki, 
stonogi i inne robactwo. Siano i mech służą w nocy za pościel, a zamiast kołdry używa się 
zazwyczaj poncza. 

Tak samo było i w naszym ranczu. Don Fernando de Venango, seniora Eulalia, seniorita 
Alma, stara Murzynka i wszyscy waquerowie, a wreszcie i my leżeliśmy obok siebie jak w 
wiejskiej karczmie, gdzie gość za trzy grosze ma prawo spać na słomie i podłożyć sobie pod 
głowę przewrócone krzesło zamiast poduszki. Wolałbym wyszukać sobie na dworze miejsce 
na nocleg, ale nie chciałem ryzykować tego wykroczenia przeciwko prawom gościnności, bo 
byłbym śmiertelnie obraził gospodarzy. 

Nazajutrz rano wyruszyliśmy dalej, obsypani życzeniami szczęśliwej drogi przez wszystkich mieszkańców rancza. Nawet ten waquero, którego powaliłem uderzeniem pięści, musiał 
z uprzejmości dla seniory Eulalii, chcąc nie chcąc, wtórować w tym ogólnym chórze życzliwych głosów. 

Don Fernando de Venango e Colonna de Molynares de Gajalpa y Rostredo odprowadził 
nas konno znaczną przestrzeń i zawrócił dopiero około południa. Widocznie niechętnie rozstawał się z mormońskimi misjonarzami, chociaż przez nich utracił całą flaszkę basilikjulepu. 

Z powodu wiadomości otrzymanej od seniory Eulalii nie musieliśmy trzymać się pierwotnego planu podróży, toteż dotarłszy do jeziora Mona, stanęliśmy tam na czas krótszy, aniżeli 
to pierwotnie zamierzyliśmy. Mogliśmy zresztą pozwolić sobie na to, gdyż konie nasze wypoczywały w ranczu prawie cały dzień. 

Przejechawszy w szybkim tempie Sierra Nevadę, udaliśmy się potem na dół do Stokton, a 
stamtąd do San Francisko. 

Miasto to leży na samym końcu wydłużonego półwyspu. Na zachodzie ma za sobą wielki 
ocean, na wschodzie pyszną zatokę, a od północy wejście do niej. Port w San Francisko jest 
najpiękniejszym chyba i najlepszym portem na całym globie, a zarazem jest tak obszerny, że 
mógłby pomieścić floty całego świata. Wszędzie widać tu ruch handlowy i nieopisane przemieszanie najróżnorodniejszej ludności. Z Europejczykami wszelkich narodowości spotykają 
się dzicy i półcywilizowani czerwonoskórzy, którzy znoszą tu swoją zwierzynę i po raz pierwszy może otrzymują za nią mniej więcej sprawiedliwą cenę. Malowniczo ubrany Meksykanin 
przechodzi tu obok skromnego Niemca, znudzony Anglik – obok ruchliwego Francuza. Indyjski kulis w białym, bawełnianym ubraniu spotyka się z ubogim Żydem z Polski, elegancki 
dandys – z nieokrzesanym mieszkańcem puszczy, handlarz Tyrolczyk – z poszukiwaczem 
złota, którego cera jest ogorzała, włosy nie uczesane, a zmierzwiony zarost zakrywa wszystko, 
co nazywamy ludzką fizjonomią. Przewijają się tu obok siebie Mongoł z wyżyn azjatyckich, 
Pers z Azji Mniejszej lub z Indii, Malajczyk z Wysp Sundyjskich i Chińczyk znad brzegu 
Jangtsekiangu. 

W ogóle ,,synowie Państwa Środka” stanowią najpoważniejszy odłam obcokrajowców 
wśród tutejszej ludności. Wszyscy są podobni. U wszystkich widzi się krótkie, zadarte nosy, 
wszystkim wystaje nieco naprzód dolna szczęka, wszyscy mają kanciaste, wystające kości 
policzkowe, skośne oczy, identyczną barwę skóry, brunatnawozielonawą bez żadnych odcieni, 
bez śladu zaróżowienia policzków ani jaśniejszego zabarwienia czoła. 

121



Chińczycy są najpilniejszymi i niemal jedynymi robotnikami w San Francisko. Te małe, 
okrągłe, dobrze odżywione, a mimo to nadzwyczaj ruchliwe figurki, jak rzadko kto, zdolne są 
robić wszystko, co wymaga zręczności rąk i cierpliwości. Rzeźbią w kości słoniowej i w 
drzewie, toczą z kruszcu, wyszywają na suknie, skórze, bawełnie, płótnie i jedwabiu, dziergają i tkają, rysują i malują, plotą z pozornie najmniej giętkich materiałów i wykonują osobliwe, podziwu godne roboty, zapewniające im odbiorców wśród miłośników wszelkich osobliwości. 

Do tego należy dodać, że Chińczycy są skromni i zadowalają się najmniejszym zyskiem. 
Żądają zrazu bezczelnie dużo, ale każdy wie, że może się z nimi targować, i w końcu godzą 
się nawet na trzecią i czwartą część żądanej ceny. Ich wynagrodzenie dzienne jest także 
mniejsze od wynagrodzenia białych robotników, a mimo to jest ono jeszcze dziesięć razy 
większe od tego, które Chińczycy otrzymują w swej ojczyźnie. Ponieważ są nadzwyczaj 
skromni w wymaganiach i oszczędni, przeto jeszcze nienajgorzej na tym wychodzą. Toteż 
Chińczycy zagarnęli w swe ręce wszystkie drobne rzemiosła, a pranie bielizny jak też obsługa 
domów i kuchni należy wyłącznie do ich żon i córek. 

Ale nie tylko Chińczycy są tu bardzo czynni. Wszyscy mieszkańcy miasta rozwijają bajeczną wprost ruchliwość, zapatrzeni w jeden cel: zarobić jak najwięcej i jak najprędzej. Każdy jest przekonany o tym, że czas to pieniądz, że kto zatrzymuje drugiego, przeszkadza samemu sobie, a ponieważ nikt nie pozwala siebie zatrzymywać. przeto wszystko odbywa się 
bez zastojów. Każdy stara się, jak tylko może, ustępować z drogi drugiemu, aby tylko mieć 
wolne przejście dla siebie. 

Tak jest w domach i na dziedzińcach, tak jest też, na ulicach i placach publicznych. Blada, 
szczupła Amerykanka, dumna, czarnooka Hiszpanka, jasnowłosa Niemka, elegancka Francuzka i kobiety różnokolorowe chodzą, drepcą i spieszą to tu, to tam. Bogaty bankier we fraku, w cylindrze i w rękawiczkach trzyma w jednej ręce szynkę, a w drugiej kosz z jarzynami; 
ranczero zarzuca na plecy sieć z rybami, które transportuje do domu, aby uświetnić nimi jakąś 
uroczystość, oficer milicji ściska w ręku tłustego kapłona; kwakier33 niesie w odwiniętych 
połach długiego surduta kilka potężnych homarów, a wszyscy wymijają się sprawnie, śpiesząc 
tam i z powrotem i nie przeszkadzając sobie nawzajem. 

Wjechaliśmy do metropolii kraju złota i nie zaczepieni przez nikogo przeszliśmy przez rojowisko ludzkie, aż do Sutterstreet, gdzie niebawem znaleźliśmy hotel „Valladolid”. Był to 
zajazd w stylu kalifornijskim – wąski i długi budynek drewniany o jednym piętrze. 

Oddaliśmy nasze konie stajennemu, który zaprowadził je zaraz do małej szopy, sami zaś 
weszliśmy do izby gościnnej, która pomimo olbrzymich rozmiarów tak była pełna, że z trudem zaledwie zdołaliśmy zdobyć wolny stolik. Jeden z barmanów zauważył nas dość prędko i 
podszedł ku nam pośpiesznie. Każdy z nas obstalował to, na co miał ochotę, a gdy przyniesiono zamówione napoje i potrawy, zacząłem swoje badanie: 

– Czy jest w domu senior Enrico Gonzalez? 
– Yes, sir! Życzy pan sobie widzieć się z nim? – brzmiała odpowiedź. 
– Tak, jeśli wolno prosić.
Wkrótce podszedł do nas wysoki, poważny Hiszpan i przedstawił się jako senior Enrico.
– Chciałbym się dowiedzieć – zacząłem uprzejmie – czy mieszka jeszcze u was niejaki 
Allan Marshall. 
– Nie wiem, senior. Nie znam go i nikogo zresztą, bo w ogóle nie zajmuję się nazwiskami 
moich gości. To należy do seniory. 
– A czy z nią można pomówić? 
33 k w a k i e r (ang, quaher) – członek sekty religijnej “Stowarzyszenia Przyjaciół” założonej w połowie 
XVII wieku w Anglii, rozpowszechnionej w Ameryce Północnej 

122



– Także nie wiem. Musicie o to spytać którąś z dziewcząt! 
Po tych słowach odwrócił się od nas. Wydało mi się, że stosunek jego do swojej seniory 
był taki, jak stosunek don Fernanda do donii Eulalii, jej siostry. Powstałem więc i udałem się 
w kierunku, skąd na całe pomieszczenie rozchodził się przyjemny zapach pieczeni. Po drodze 
spotkałem małą, szczupłą kobietkę, która z jakimś przedmiotem w ręku chciała się właśnie 
koło mnie przemknąć. Pochwyciłem ją za rękę i zatrzymałem. 

– Gdzie jest seniora, moja mała?
Ciemne jej oczy spojrzały na mnie z gniewem.
– Vous etes un âne.34 
“Aha, Francuzka” – pomyślałem sobie. Mała zaś wyrwała mi się wielce oburzona i uciekła. 
Powędrowałem dalej i przechodząc około stołu zetknąłem się z drugą Hebe35. 

– Mademoiselle36 – zapytuję uprzejmie – czy można się widzieć z seniorą? 
– I am not mademoiselle.37 
Odprawiwszy mnie tym, odeszła obojętnie. Była to Amerykanka albo Angielka. Już zacząłem się kłopotać. że defilując tak przed przedstawicielami wszystkich narodowości, nawet 
do wieczora nie dostanę się do seniory, gdy po drugiej stronie sali ujrzałem śledzącą mnie 
oczyma osobę, której twarz wydała mi się znajomą. Z niemałą otuchą puściłem się prosto ku 
niej. Ale ona już z daleka klasnęła w ręce i zaraz skoczyła ku mnie tak gwałtownie, jakby 
mnie chciała stratować. 

– Sąsiedzie, byłabym was nie poznała, taką zapuściliście brodę! 
– Do pioruna! Guścia, Ebersbach Guścia. Jakże nadzwyczajnie pani wyrosła. W jaki sposób dostała się pani z Niemiec do Kalifornii? 
– Matka moja umarła zaraz po pańskim wyjeździe. Wkrótce potem przyjechał agent emigracyjny i namówił ojca, żeby się tutaj przeniósł. Lecz nadzieje ojca się nie spełniły. Teraz 
jest z braćmi tam, gdzie podobno jest dużo złota, a mnie zostawił tutaj. Powodzi mi się dobrze, czekam więc tutaj, zanim moi nie wrócą. 
– Pomówimy z sobą jeszcze później, ale teraz powiedz mi, pani, gdzie można znaleźć seniorę. Pytałem o to dwie pani koleżanki, ale zamiast odpowiedzi otrzymałem grubiaństwa. 
– To zupełnie zrozumiałe, gdyż naszą panią wolno nazywać tylko donią, a najlepiej donią 
Elwirą. 
– Zastosuję się do tego. A więc czy można mówić z donią Elwirą? 
– Zaraz zobaczę. Gdzie pan siedzi? 
– Tam, przy drugim stole. 
– Wróć pan do swego stołu, a ja już pana zawiadomię. 
Było to jeszcze jedno dziwne spotkanie, jakich miałem już tyle w czasie moich wędrówek. 
Ojciec owej Guści i mój mieszkali obok siebie i obaj byli sobie kumami. Teraz stary stolarz 
szukał szczęścia w kopalniach złota, jego synowie, z których starszy był moim kolegą, pomagali ojcu, a w pierwszym zajeździe, którego próg przestąpiłem w San Francisko, spotkałem się 
z najmłodszą ich latoroślą, Guścią. Kiedy ją jeszcze jako dziecko nosiłem na rękach, burzyła 
nieraz moją gęstą czuprynę, a potem śmiejąc się, łechtała mnie spiczastym noskiem po twarzy. Czy mogłem wtedy przypuścić, że po latach zobaczymy się w Kalifornii? 

Wkrótce Guścia wróciła. 

– Seniora przyjmie pańskie odwiedziny, chociaż teraz nie jest godzina audiencji. 
– Jak to: godzina audiencji? U gospodyni? 
34 V o u s ę t e s u n â n e (franc.) – panjest osłem 

35 H e b e – wg mitologii greckiej córka Zeusa i Hery, bogini młodości, która podczas uczt nalewała bogom 
olimpijskim nektar i ambrozję

36 m a d e m o i s e l l e (franc.) – panna 

37 I a m n o t m a d e m o i s e l l e (ang.) – ja nie jestemmademoiselle 

123



Guścia wzruszyła ramionami. 

– Ona tego surowo przestrzega. Można z nią mówić tylko rano od jedenastej do dwunastej, 
a po południu od szóstej do siódmej. Kto nie przyjdzie w tym czasie, musi czekać, naturalnie, 
jeśli nie ma dobrych rekomendacji. 
– Aha, dziękuję – roześmiałem się serdecznie. – Nikt by nie uwierzył, co warta dobra sąsiadka! 
– Prawda? No, chodź pan! 
Miałem wrażenie, że udaję się na audiencję do jakiejś politycznej czy też innej wielkości. 
Guścia wprowadziła mnie do przedpokoju i kazała tam czekać, dopóki za portierą nie odezwie 
się dzwonek. 

Było to bardzo zajmujące, zwłaszcza że na dzwonek musiałem czekać dobre pół godziny. 
Wreszcie wszedłem do pokoju zapchanego najrozmaitszymi meblami i różnym sprzętem. Donia Elwira musiała oczywiście mieć pokój pięknie urządzony, nic tedy dziwnego, że na ścianach nie było ani jednego wolnego cala. Pani domu siedziała na sofie, oparłszy jedną rękę na 
mapie zwisającej z bocznej poręczy. Na jej kolanach leżała gitara, obok niej zaczęty haft, a 
przed nią stała sztaluga – oczywiście pomiędzy nią a oknem, tak że o świetle nie było mowy – 
a na przypiętym do niej arkuszu papieru dostrzegłem dwa szkice. Jeden z nich miał przedstawiać kocura albo głowę starej kobiety bez czepca, drugi zaś był na pewno zoologicznej natury, ale nie mogłem go bliżej zidentyfikować. 

Złożyłem bardzo głęboki i uniżony ukłon. Zdawało się jednak, że donia Elwira tego nie zauważyła, bo patrzyła sztywno w jeden punkt sufitu, na którym ja zgoła nic nie widziałem. 
Nagle odwróciła głowę szybkim ruchem i zapytała: 

– Jak daleko jest księżyc od ziemi? 
To pytanie nie było dla mnie niespodzianką, gdyż oczekiwałem jakiegoś dziwactwa. Nie 
chciałem jej wszakże pozostać dłużnym i odwzajemniłem się podobnie: 

– Pięćdziesiąt dwa tysiące mil w poniedziałek, ale w sobotę tylko pięćdziesiąt. 
– Słusznie.
Teraz znowu zaczęła badać sufit, po czym nastąpiło drugie pytanko:
– Z czego się robi rodzynki? 
– Z winogron. 
– Całkiem słusznie. 
Nieszczęsny punkt na suficie stał się znowu przedmiotem obserwacji. Po chwili padło pytanie: 

– Co to jest poil de chevre? 
– Materia po piętnaście łokci za eskudo d’oro, ale teraz mało kto jej używa. 
– Słusznie. Teraz witam was, senior! Augusta wstawiła się u mnie za wami, a ja nie jestem 
rozrzutną w rozdawaniu łask i zwykłam każdego starającego się o moją przychylność poddawać egzaminowi. Jesteście znani z uczoności, więc wybrałam dla was najtrudniejsze pytania z 
różnych dziedzin. Odpowiedzieliście świetnie, chociaż bardziej wyglądacie na niedźwiedzia 
aniżeli na uczonego. Ale Augusta uprzedziła mię, że uczęszczaliście do wielu szkół i poznaliście wszystkie kraje i narody. Usiądźcie, senior! 
– Dziękuję, donio Elwiro de Gonzalez! – odrzekłem siadając skromnie na krawędzi krzesła. 
– Czy chcecie zamieszkać w moim domu? 
– Właśnie. 
– Zgadzam się na to, gdyż jesteście bardzo uprzejmym człowiekiem, a swój wygląd zewnętrzny możecie doprowadzić do lepszego stanu, gdy zadacie sobie trochę trudu. Czy byliście w Hiszpanii? 
– Byłem. 
124



– Jak wam się podoba ta namalowana przeze mnie mapa mojej ojczyzny?
Podała mi papier z nędzną kopią, narysowaną przez kalkę.
– Bardzo dokładna, donio Elwiro de Gonzalez.
Gospodyni przyjęła moją pochwalę obojętnie, sądząc zapewne, że się jej należała.
– Tak, my, kobiety, wyemancypowałyśmy się nareszcie, a największym naszym triumfem 
jest to, że wniknęłyśmy w głębiny wiedzy i wyprzedzamy mężczyzn w sztukach pięknych. 
Przypatrzcie się tym dwom malowidłom. Są niedoścignione w ogromie przedmiotu. A ta delikatność linii, to cieniowanie, ten refleks światła! Jesteście na pewno znawcą, ale mimo to muszę was wypróbować. Co to przedstawia? 
Byłbym poniósł straszną klęskę jako znawca piękna, gdyby już sam ,,ogrom przedmiotu” 
nie dał mi jasnej wskazówki. Odpowiedziałem więc z dość bezczelną zuchwałością: 

– Węża morskiego. 
– Słusznie. Wprawdzie nikt go jeszcze nie widział wyraźnie, ale skoro badacz mierzy w 
myśli przestrzenie, do których nigdy nie dotarł, to oko artysty może także ujmować kształty, 
na jakie on sam jeszcze nigdy nie patrzył. A ten rysunek? 
– To goryl sławnego du Chailly. 
– Słusznie. Przekonywam się, że jesteście najuczeńszym z ludzi, jakich dotąd spotkałam, 
gdyż jeszcze nikt przed wami nie rozpoznał natychmiast węża morskiego ani goryla. Zasługujecie na najwyższe akademickie godności. 
Duma. jaką poczułem z powodu tej pochwały, przyprawiła mnie o takie samo niemal wrażenie jak czosnek i cebula zacnej donii Eulalii. Genialna jej siostra wskazała teraz na stół, 
stojący u wejścia, mówiąc: 

– Króluję także nad moim domem, chociaż nie wchodzę w bliższą styczność z materialną 
stroną gospodarstwa. Tam jest atrament, pióro i księga. Wpiszcie swoje nazwisko. Uczyniłem 
to i zapytałem: 
– Czy wolno mi zapisać także od razu moich towarzyszy? 
– Macie towarzyszy? 
– Tak. 
– Co to za jedni?
Zacząłem od kolorowych:
– Bob, mój czarny służący. 
– Naturalnie! Człowiek, który od razu poznał mojego węża morskiego, jeździ tylko z lokajami. Tych się jednak nie zapisuje. Kto jeszcze jest z wami? 
– Winnetou, wódz Apaczów.
Na to pani domu zrobiła ruch jak człowiek zaskoczony niespodzianką.
– Słynny Winnetou? 
– On właśnie. 
– Chciałabym go poznać. Musicie mi go później przedstawić, a na razie go zapiszcie. 
– Dalej niejaki Sans-ear, który... 
– Pogromca Indian? 
– Tak. 
– Zapiszcie go, zapiszcie. Podróżujecie, jak widzę, w niezwykłym towarzystwie. Czy 
wszystkich już wymieniliście? 
– Czwarty i ostatni, to master Bernard Marshall, jubiler z Louisville w Kentucky.
Elwira omal nie zerwała się z miejsca.
– Co mówicie! Jubiler Marshall z Kentucky? 
– Ma on brata imieniem Allan, który miał szczęście u was mieszkać, donio Elwiro de Gonzalez. 
125



– A więc dobrze się domyślałam. Zapiszcie go, i to zaraz, senior. Wszyscy otrzymacie najlepsze pokoje do spania. Luksusowych apartamentów nie ma oczywiście w hotelu 
,,Valladolid”, mimo to będziecie zadowoleni z mojego domu, a na dziś wieczór proszę was 
wszystkich do stołu, do mojego prywatnego pokoju! 
– Dziękuję, donio Elwiro! Cenię sobie bardzo wysoko to niezwykłe wyróżnienie. Zarazem 
zaznaczam, że zwyczajem moim jest poczynione w podróży doświadczenia podawać do powszechnej wiadomości drukiem. Możecie być pewni, że gorąco polecę hotel ,,Valladolid”. 
– Zróbcie to, senior, chociaż nie bardzo wyobrażam sobie was przy biurku. Jeśli macie jakąś prośbę, to wyjawcie ją śmiało, chętnie ją spełnię. 
– Prośby nie mam żadnej, ale pozwoliłbym sobie o coś zapytać. 
– O co? 
– Czy Allan Marshall nie mieszka już u was? 
– Nie. Opuścił mój dom przed trzema miesiącami. 
– A dokąd się udał? 
– Do kopalni nad Sacramento. 
– Czy pisał do was od tego czasu? 
– Tylko raz. Zawiadomił mnie, do kogo mam odsyłać jego listy, gdyby jakieś nadeszły. 
– Czy przypominacie sobie jeszcze ten adres? 
– Doskonale, gdyż jest to adres mego dobrego znajomego. Jest to niejaki mister Holfey, w 
Yellow-water-ground, kupiec, u którego poszukiwacze złota zaopatrują się we wszystko. 
– Czy od odjazdu Allana przyszły tu do niego jakieś listy? 
– Kilka. Odesłałam mu je najbliższą okazją. Oprócz tego byli tutaj niedawno dwaj jego 
znajomi, którzy pozostają z nim w stosunkach handlowych, i chcieli się z nim koniecznie 
rozmówić. Im także powiedziałam, gdzie go należy szukać. 
– Kiedy oni odjechali? 
– Zdaje mi się... a tak, na pewno wczoraj rano. 
– Czy jeden z nich był starszy, a drugi młodszy? 
– Tak. Byli zresztą bardzo do siebie podobni, a poleciła mi ich moja siostra, u której byli w 
gościnie. 
– Czy może w ranczu don Fernanda de Venango e Colonna de Molynares de Gajalpa y Rostredo? 
– Co, wy go znacie? 
– Bardzo dobrze, zarówno jak waszą siostrę, donię Eulalię, u której wszyscy gościliśmy. Ja 
jednak nie prosiłem jej o list polecający do was. 
– Czy to być może? Opowiedzcie mi coś o tym, senior, jestem bardzo ciekawa. 
Zdałem jej sprawę z naszego pobytu u don Fernanda, mówiąc jednak tylko to, co uważałem 
za stosowne. Donia Elwira słuchała z wielkim zajęciem, a gdy skończyłem rzekła: 

– Dziękuję wam, senior. Jesteście pierwszym Niemcem, który umie w należyty sposób zachować się wobec donii hiszpańskiej. Cieszę się, że będę was dziś gościła na wieczerzy, i 
każę was zawczasu uwiadomić o jej terminie. Adios. 
Złożyłem jej pełen uszanowania ukłon, który pozostawał niewątpliwie w rażącej sprzeczności z moim wyglądem, i zniknąłem za portierą. Gdy wszedłem do izby gościnnej, oczy 
służby zwróciły się na mnie z widocznym szacunkiem. Guścia Ebersbach znalazła się też zaraz przy mnie. 

– Panie sąsiedzie, jesteście chyba dzieckiem szczęścia. Nikt jeszcze nie był tak długo u naszej pani na audiencji. Widocznie bardzo się jej pan spodobał. 
– Przeciwnie – odrzekłem śmiejąc się. – Zapowiedziała właśnie, że pozwoli mi tu zostać 
tylko pod tym warunkiem, że się poprawię. Oświadczyła mi bez ogródek, że wyglądam jak 
niedźwiedź. 
126



– Niestety, jest w tym nieco słuszności. Ale ja wam pomogę. Zaprowadzę was na górę do 
mojej izdebki i postaram się o wszystko, co może wam być potrzebne: przybory do golenia, 
mydło, wodę, wszystko, wszystko! 
– To nie będzie potrzebne, gdyż wkrótce mają wyznaczyć nam osobne pokoje. 
– Nie wierz pan temu. Rozkazy dotyczące rozmieszczenia gości otrzymuję punktualnie o 
godzinie ósmej i ani sekundy wcześniej. 
– Wedle zapewnień donii mamy dostać najlepsze pokoje. Gdzie to będzie? 
– Wszystkie nasze pokoje dla przyjezdnych znajdują się na górze pod dachem. Otrzymacie 
więc zapewne pomieszczenia, w których będzie świeże powietrze. W tej chwili zabrzmiał 
głośny dzwonek. 
– To ona, panie sąsiedzie. Muszę do niej pójść, gdyż jeśli dzwoni o tak niezwykłej godzinie, to pewnie chodzi również o coś niezwykłego. 
Guścia pobiegła do swej pani, ja zaś usiadłem obok towarzyszy, którzy pomimo iż ukazanie się w San Francisko westmana lub Indianina jest czymś zwyczajnym, ściągali na siebie 
ciekawe spojrzenia wszystkich obecnych. Szczególnie majestatyczna postawa Winnetou i cały 
jego charakterystyczny wygląd budziły powszechną uwagę. Brak zaś uszu u małego Sama 
upewniał każdego, że ten człowiek przeżył niejedną przygodę, i to taką, jaką żaden z obecnych nie mógłby się pochwalić. 

– No? – spytał Bernard. 
– Odjechał jeszcze przed trzema miesiącami, a dał o sobie znać tylko raz z Yellow-waterground. Wasze listy pisane do niego zostały tam odesłane. 
– Gdzie leży ta miejscowość? 
– Jest to, jeśli sobie przypominam, boczna dolina Sacramento, w której znaleziono sporo 
złota. Dawniej roiło się tam po prostu od diggerów, teraz jednak przenieśli się dalej w górę 
rzeki. 
– Czy Allan zdeponował coś tutaj? 
– Nie pytałem o to donii Elwiry. 
– To musicie to jeszcze zrobić. 
– Wkrótce nadarzy się do tego sposobność. Jesteśmy wszyscy zaproszeni do niej na kolację. 
– A, to świadczy o jej wielkiej uprzejmości dla nas. Zresztą dowiem się w domu banko
wym, z którym utrzymywaliśmy stosunki, czy on tam był. 
Teraz podeszła do nas moja dawna sąsiadka. 

– Panie sąsiedzie, wołano mnie z waszego powodu. Kolacja będzie o dziesiątej, a pokoje 
mam wam wskazać już teraz. 
– Pokoje? Słyszałem, że ich tu wcale nie ma. 
– Z tyłu jest przybudówka obejmująca kilka pokoi. Dwóch z nich używa donia, kiedy gości 
swych krewnych. 
– Tam pewnie mieszkała donia Alma? 
– Tak, słyszałam o tym, chociaż wówczas nie było mnie tu jeszcze. 
– Czy nie opowiadano pani przypadkiem, że ta donia znała niejakiego Allana Marshalla, 
który przebywał tu równocześnie? 
– Coś mi o tym wiadomo. Wiele o tym mówiono i śmiano się z Almy, gdyż prześladowała 
po prostu tego pana tak, że nie mógł się opędzić od jej natarczywości. Ale proszę pójść za 
mną, już mam klucze. 
Udaliśmy się za nią do owych pokoi, które były urządzone wręcz zbytkownie w porównaniu z resztą zajazdu. Jeden pokój otrzymał Winnetou z Sans-earem, drugi ja z Bernardem, a 
dla Boba wyznaczono osobną izdebkę. 

Uprzejma córka mego dawnego sąsiada zaopatrzyła nas we wszystko, co mogło się przyczynić do nadania nam bardziej cywilizowanej powierzchowności. Niebawem też wyszliśmy 

127



na miasto. Winnetou został w domu, duma jego bowiem nie pozwalała mu na to, żeby wystawiać się na widowisko ciekawskim wypełniającym ulice i place. Sans-ear także rozciągnął się 
na swoim łóżku. 

– Po co ja. mam z wami iść? – rzekł. – Chodzić umiem i w tej umiejętności nie potrzebuję, 
na przykład, ćwiczyć się dopiero tutaj, a ludzi i domów dość już w życiu widziałem. Postarajcie się, żebyśmy co rychlej wydostali się z tego niespokojnego gniazda na wolne sawanny, bo 
mi tu jeszcze z nudów uszy wyrosną i będzie koniec z Sans-earem! 
Poczciwy westman był tu zaledwie godzinę, a już odczuwał tęsknotę za wolną prerią. Cóż 
więc musi się dziać z ,,dzikimi”, gdy zamyka się ich ,,dla poprawy” w ciasnych celach filadelfickiego lub aunburnskiego więzienia za to... że bronią się przed wyrzuceniem z ostępów, 
które są ich ojczyzną, żywią ich swoimi płodami i kryją mogiły ich ojców i braci?! 

Udaliśmy się z Bernardem do bankiera, z którym Marshallowie pozostawali w stosunkach 
handlowych, i dowiedzieliśmy się tylko tyle, że Altan był u niego kilka razy, a potem, sprzedawszy wszystkie swoje papiery, wyjechał do kopalni, by zająć się skupem nuggetów. 

Po tych bezowocnych odwiedzinach zaczęliśmy przechadzać się po ulicach. Bernard wciągnął mnie do sklepu, gdzie na wieszadłach wisiały ubrania rozmaitej wielkości, gatunku i rodzaju. Można tu było sobie wybrać zarówno najlepszy strój meksykański, jak i płócienną bluzę roboczą kulisa. Każdy rodzaj odzieży miał w sklepie swój osobny dział, a każde ubranie 
stanowiło komplet bez zarzutu. 

Bez trudności odgadłem zamiar Bernarda. Ubrania nasze, choć sporządzone z mocnej materii, tak dalece ucierpiały w czasie długiej podróży, że wyglądaliśmy naprawdę jak obszarpańcy. Teraz byliśmy już ogoleni i przycięliśmy sobie nawzajem włosy, ale z naszą odzieżą 
było jeszcze bardzo źle. Przy zakupach zauważyłem, że poczciwy Bernard miał dobry smak. 
Kupił sobie na poły indiański, a na poły traperski strój, w którym było mu bardzo do twarzy. 
Tylko cena odpowiadała niestety stosunkom panującym w San Francisko. 

– No, chodźcie, Charley. Wy także potrzebujecie ubrania – rzekł, gdy sam się we wszystko 
zaopatrzył. – Pomogę wam wybrać. 
Wprawdzie porządne ubranie bardzo by mi się przydało, ale odstraszała mnie nieco wygórowana, jak na moją kieszeń, cena. Nie należałem nigdy do tych szczęśliwców, którzy gdziekolwiek sięgną, znajdują studolarówkę, a gdzie stąpną, potykają się o worek funtów. Mimo to 
zaliczam się do tych z kolei godnych zazdrości ludzi, którzy posiadają słodką pewność, że 
potrafią zarobić dziś tyle, ile im potrzeba na jutro. Dlatego też usłyszawszy zachętę Bernarda, 
zrobiłem minę, jak człowiek, który nie ma już nic do stracenia. 

Ubranie, na które padł jego wybór, składało się z następujących części: koszula myśliwska 
z wygarbowanej na biało skóry jeleniej, wyhaftowana pięknie rękami Indianek w czerwony 
deseń; spodnie ze skóry jeleniej z frędzlami po bokach; wiatrówka myśliwska ze skóry bawolej, ale tak miękkiej jak futerko wiewiórcze; buty niedźwiedzie z cholewkami, które można 
było podciągnąć aż na uda, i z podeszwami z najmocniejszego materiału, bo ze skóry z ogona 
starego aligatora; wreszcie czapka bobrowa z denkiem z ozdobnie wyprawionej skóry grzechotnika. Bernard nalegał, żebym się zaraz przebrał, a kiedy wyszedłem z bocznej komórki, 
on już zapłacił za wszystko. 

Powinienem był się trochę na niego za to pogniewać, lecz otwarcie mówiąc, nie potrafiłem. 

– Dajcie pokój, Charley! Jestem wam winien jeszcze bardzo wiele, a jeśli nie chcecie się na 
to zgodzić, to wpiszę te rzeczy na wasz rachunek, który kiedyś później wyrównamy. 
Bernard chciał kupić także niejedno dla Sama, lecz odradziłem mu to, znając przywiązanie 
małego westmana do swego prastarego ubrania, a również dlatego, że nasz Sam miał figurę, 
do której nie łatwo było cokolwiek dopasować. 

Kiedyśmy wrócili do hotelu ,,Valladolid”, największą uciechę z powodu mojej przemiany 
okazał Bob. 

128



– O, massa bardzo pięknie wyglądać, tak pięknie jak Bob, gdy dostać nową bluzę i czapkę! 
Podziękowałem mu wdzięcznym spojrzeniem za to łaskawe porównanie, wiedząc, że Murzyn wyraził w tej pochwale wszystko, co tylko mógł najlepszego. 
Samowi widocznie po jakimś czasie zrobiło się za ciasno w jego pokoju, bo siedział już 
sam jeden przy siole w wielkiej izbie, a zobaczywszy mnie skinął, żebym zajął przy nim miejsce. 

– Słuchajcie – szepnął – tu obok nas prowadzą rozmowę, która nas także zajmie, na przykład. 
– O czym? 
– W kopalniach złota zaszły wypadki, z których nie podobna się cieszyć. Jest tam mnóstwo 
„bravos”, jednak nie Indian, lecz, jak się zdaje, białych, którzy rzucają się na powracających 
do domu poszukiwaczy złota, zabierają im majątek i w dodatku życie. Tu siedzi taki, który 
ledwo z życiem uszedł, i opowiada właśnie swoją przygodę. Słuchajcie! 
Rzeczywiście, przy stole za nami zauważyłem kilku ludzi, po których widać było, że poznali niejedno niebezpieczeństwo i niejedno mieli za sobą ciężkie przejście. Jeden z nich 
opowiadał coś, czego siedzący dokoła słuchali z największym skupieniem. 

– Well – mówił – jestem znad Ohio, to znaczy, że doświadczyłem już coś niecoś i na rzece, 
i na sawannach, na wodzie i na lądzie, w górach i w dolinach Zachodu. Poznałem korsarzy 
rzecznych na Missisipi i opryszków w Woodlandzie i nieraz toczyłem z nimi walkę. Uważam 
przeto za możliwe niejedno, o czym kto inny mógłby wątpić, ale żeby takie rzeczy mogły się 
dziać na tak ożywionym gościńcu, i to w biały dzień, to przechodzi już nawet możliwości 
mojej starej strzelby. 
– A jednak nie wydaje się to prawdopodobne – rzekł drugi. – Było was piętnastu ludzi 
przeciwko ośmiu. Czyż to nie hańba dla was, gdyby się rzecz istotnie miała tak, jak przedstawiacie? 
– Mówicie bardzo sprytnie i mądrze, ale przeżyjcie to wpierw sami, człowieku. Było nas 
wprawdzie piętnastu, to znaczy sześciu poganiaczy mułów i dziewięciu poszukiwaczy złota. 
Lecz po pierwsze, zrobiliśmy niestety wkrótce straszne odkrycie, że kto by chciał zaufać tym 
mulnikom, jest zgubiony, a po drugie, z owych dziewięciu poszukiwaczy złota trzech trapiła 
febra. Ledwie trzymali się na mułach, gorączka tak nimi trzęsła, że nie mogli ani pewnie wystrzelić, ani władać nożem. Czy było więc nas piętnastu? 
– Teraz już rozumiem, że sprawa była ciężka. Ale przecież po gościńcu jeździ i chodzi tylu 
podróżnych, że ciągle jest w okolicy ktoś, na którego pomoc można liczyć. 
– Tak wam się tylko zdaje. Któż bowiem zabroni tym szelmom zaczekać na taką właśnie 
chwilę, kiedy w pobliżu nie ma nikogo? 
– Opowiedzcie więc wszystko po kolei, abyśmy sobie wyrobili jasny pogląd na tę sprawę. 
– Dobrze, skoro sobie tego życzycie. Otóż nad Jeziorem Piramidowym znaleźliśmy złoże, 
jakich mało, i wierzcie mi, że w przeciągu ośmiu tygodni każdy z nas czterech miał po cetnarze złotego pyłu i nuggetów. Dalej nie można już było szukać, ponieważ złoże zostało całkiem wyczerpane, a dwóch z nas przeziębiło sobie nogi i ręce. Niełatwa to rzecz stać od rana 
do wieczora po pas w wodzie i potrząsać bateą38. Spakowaliśmy się zatem i wrócili do Yellow-water-ground, gdzie naszą zdobycz sprzedaliśmy pewnemu Jankesowi, który zapłacił 
znacznie więcej aniżeli ci łajdacy handlarze zamienni, u których za uncję złota dostaje się funt 
lichej mąki lub pół funta jeszcze gorszego tytoniu. Ale ten człowiek mimo to zrobił dobry 
interes. Nazywał się Marshall i pochodził gdzieś z Kentucky. 
Na te słowa Bernard odwrócił się szybko i zapytał: 

– Czy on jest tam jeszcze? 
38 b a t e a – naczynie służące do wypłukiwania złota z piasku 

129



– Nie wiem. Nic mnie to zresztą nie obchodzi. Dajcie mi pokój z niepotrzebnymi pytaniami, gdyż jeśli mam opowiedzieć wszystko po kolei, jak mnie o to proszą, to nie trzeba mi 
przeszkadzać. A więc ten Marshall – zdaje się, że się nazywał Allan Marshall – odkupił od 
nas wszystko. Bylibyśmy najmądrzej postąpili, gdybyśmy ruszyli od razu w drogę, ale po 
pierwsze, chcieliśmy wypocząć po trudach, a po wtóre, nasi chorzy potrzebowali leczenia. 
Zresztą nie było nawet dobrej okazji do wyjazdu. Przebąkiwano o napadach rozbójniczych po 
drodze, wymieniano nawet nazwiska rozmaitych ludzi, którzy opuściwszy kopalnie nigdy już 
nie powrócili do Sacramento ani do San Francisko. 
– Czy okazało się to prawdą? 
– Zaraz o tym usłyszycie. Czekaliśmy więc przez kilka tygodni, wydając dużo na życie, ho 
strasznie jest tam ono drogie. Ponieważ wiedziano, niestety, że nasze kieszenie nie są puste, 
przeto pobyt nasz uprzyjemniało ustawiczne opędzanie się od szulerów i podobnego robactwa, które ciągle dokoła nas krążyło. Tymczasem naszym chorym towarzyszom znacznie się 
polepszyło, tak, że postanowiliśmy wybrać się w podróż, przyłączając się do pięciu ludzi, którym również sprzykrzyło się tam siedzieć. Było nas zatem dziewięciu. Wynajęliśmy muły i 
nasza gromadka powiększyła się o sześciu mulników. Uzbrojeni byliśmy wszyscy znakomicie, nawet mulnicy wyglądali tak, jakby żaden z nich nie bał się pójść w zawody z dziesięciu 
wrogami. Ruszyliśmy więc nareszcie w drogę i z początku wszystko szło dobrze. Niebawem 
jednak zaczęły padać ustawiczne deszcze i towarzyszom odnowiła się febra. Nadto woda tak 
rozmiękczyła grunt, że z trudem tylko posuwaliśmy się naprzód, robiąc zaledwie po osiem mil 
dziennie. Nawet w ciągu nocy w namiotach nie byliśmy bezpieczni przed upustami niebieskimi. To wzmogło jeszcze febrę naszych chorych tak, że musieliśmy biedaków poprzywiązywać do mułów. 
– To diabelnie przykre! – przerwał jeden z siedzących bliżej. – Ja także zaznałem takich 
przyjemności, więc wiem, jak się człowiek wtedy czuje. 
– Well. W ten sposób przebyliśmy trzy czwarte drogi i pewnego wieczora wyszukaliśmy 
miejsce na obóz. Roznieciliśmy takie ognisko, że zrobiło się jasno jak w dzień, i zajęliśmy się 
rozbijaniem namiotów. Wtem ze wszystkich stron huknęły strzały. Ja klęczałem właśnie w 
cieniu namiotu, przywiązując sznur do kołka, dlatego mnie nie dostrzeżono. Zerwałem się 
czym prędzej i ujrzałem, że nasi mulnicy wsiadają na muły, by się rzucić do ucieczki. Czynili 
to jednak z takim spokojem, że napastnicy mogli ich doskonale wystrzelać co do nogi. Nie 
zrobili tego jednak. Miałem już zamiar podnieść strzelbę do strzału, lecz powstrzymał mnie 
od tego straszny widok, który się ukazał moim oczom. Oto ośmiu rozbójników wypaliło tak 
celnie, że pięciu moich zdrowych towarzyszy, zajętych pracą przy rozbijaniu obozu, leżało 
bez życia na ziemi, a trzech chorych zamordowano właśnie w chwili, kiedy chwyciłem za 
strzelbę. Zostałem więc przy życiu sam jeden. Co wy byście uczynili na moim miejscu, hę? 
– Przekleństwo! Byłbym się na nich rzucił i starał wedle sił odpłacić im za wszystko! – 
rzekł jeden. 

– Nie. Ja bym celnymi kulami zmiótł najprzód kilku z nich! – zapewniał drugi. 
– Bardzo dobrze – odparł opowiadający. – Tak się to mówi, ale w rzeczywistości postąpilibyście podobnie jak ja. Rzucać się na nich było szaleństwem, a strzelać również nie bardzo 
mądrze, gdyż w takim razie zginąłbym i ja. Na pewno postaraliby się o to, żeby nie został przy 
życiu żaden świadek napadu. Ścigaliby mnie więc zawzięcie, a ja mogłem przecież zabić najwyżej jednego lub dwóch. 
– Cóż więc zrobiliście? 
– Pieniądze i papiery miałem w kieszeni, a mój muł stał nie opodal namiotu razem z innymi. Kiedy łotry przeszukiwały namioty, zakradłem się do zwierząt i odwiązałem go. Wtem 
jeden z rozbójników gwizdnął, a zaraz potem dał się słyszeć tętent. Jak myślicie – co się stało? 
130



– No? 
– Mulnicy wrócili. Wydali nas w ręce tych łotrów i przybyli teraz po swój udział w łupie. 
Było ich więc teraz razem czternastu. Wobec tego wsiadłem na muła i uciekłem, jak tylko 
mogłem najprędzej. Na szczęście było to zwierzę bardzo łagodne, a nie takie uparte bydlę, 
jakie się często spotyka między mułami. Rozległy się wprawdzie za mną głośne przekleństwa 
i wielki hałas, a potem nawet tętent, ale udało mi się szczęśliwie umknąć pod osłoną nocy. 
– A potem? 
– Potem? Przybyłem do San Francisko, a teraz cieszę się, że siedzę tutaj zdrów i popijam 
porter. 
– Czy żadnego z rozbójników nie poznaliście? 
– Mieli na twarzach czarne maski. Jeden tylko, jak się zdaje dowódca, wsadzając palec do 
ust, aby gwizdnąć, odsunął maskę z twarzy. Wtedy zobaczyłem jego fizjonomię. Poznałbym 
tego łotra od razu, gdyby mi się nasunął przed oczy. Był to Mulat i miał na twarzy bliznę, 
prawdopodobnie od noża. 
– A mulnicy? 
– Poznałbym wszystkich, ale za nic nie wrócę już do tego piekła, w którym diabeł gotuje i 
topi swoje złoto, aby niewinne dusze wabić na śmierć i zgubę. 
– Jak się nazywał mulero39? Dobrze jest czasem znać nazwisko takiego dżentelmena? 
– Wołano na niego Sanchez, ale dawniej niewątpliwie musiał mieć także i inne nazwiska. 
Sądzę, że większość tych łotrów należy do tych hounds40, których San Francisko wypluło do 
wszystkich kopalni złota. Teraz rabują tam do spółki – różni agenci, mulnicy i zwykli zbóje. 
Byłoby najlepiej, gdyby kopalnie złota, podobnie jak w San Francisko, utworzyły straż, która 
zajęłaby się ściganiem i tępieniem tych band. Opowiedziałem wam już teraz wszystko. Skończyłem. 
– Jeśli tak – rzekł Bernard – to pozwólcie, że zapytam jeszcze raz o owego Marshalla, o 
którym mówiliście poprzednio. Jest to bowiem mój brat. 
– Wasz brat? Rzeczywiście, zdaje mi się, że jesteście nawet do niego podobni. Czego 
chcielibyście się o nim dowiedzieć? 
– Wszystkiego, co o nim wiecie. Jak dawno widzieliście go po raz ostatni? 
– Z pięć tygodni temu. 
– Czy sądzicie, że jest jeszcze w Yellow-water-ground? 
– Wątpię. W kopalniach złota jest człowiek dzisiaj tu, a jutro tam. chociażby nawet postanowił siedzieć w jednym miejscu. 
– Dziwi mnie to, że nie odpisywał mi nigdy, chociaż wiem, że otrzymał moje listy. 
– Tego nie możecie wiedzieć na pewno. Pomyślcie tylko o tym, co teraz opowiedziałem. 
Czy stąd idzie poczta do kopalni? Tak, idzie, ale to, co tutaj nazywają pocztą, pocztą nie jest. 
List błąka się często tam i z powrotem i nie dochodzi do rąk, które jedynie miałyby prawo go 
otworzyć. Wstępujecie tam na przykład do tawerny, a gospodarz należy do houndsów, wchodzicie do sklepu, a kupiec to także hound, gracie z trzema ludźmi w karty – dwóch z nich lub 
nawet wszyscy trzej są także hounds, pracujecie z kimś razem, a tymczasem i on jest hound, 
który albo sam wydrze wam wasz zarobek, albo za cenę części waszego mienia wyda was 
rozbójnikom. Wszędzie są hounds, czemużby nie mieli być także i na poczcie, zwłaszcza że 
może im na tym zależeć, żeby to lub owo nie doszło według adresu. 
Ten obraz stosunków panujących w kopalniach wcale nie był ponętny. 

– Czy jedziecie do brata? 
– Właśnie. 
39 m u l e r o (hiszp.) – dowódca poganiaczy mułów
40 h o u n d s (ang.) – psy, dawna nazwa gangsterów w San Francisko


131



– Well. W takim razie udzielę wam dobrej rady, a czy jej posłuchacie, to już wasza rzecz. 
Stąd prowadzą do rozmaitych kopalni dwie drogi. Jedna na południe, do pasma górskiego, 
zwanego New Almaden, gdzie znajdują się wielkie ilości rtęci i naturalnego cynobru. Druga 
prawie wprost na północ, z lekkim tylko odchyleniem ku wschodowi, wiedzie do słynnych ze 
złota okolic Sacramento. Czy wiecie, gdzie leży Yellow-water-grounci? 
– Dotąd wiem tylko, że tworzy boczną dolinę Sacramento, i nic ponadto. 
– Droga ciągnie się dokoła trzech czwartych zatoki San Francisko, a potem przez Rio San 
Joaguin w górę do doliny Sacramento. Gdy się tam udacie, każdy spotkany podróżny powie 
wam, gdzie macie szukać swego celu podróży. Jeśli jedziecie bez ciężkich pakunków, to dostaniecie się tam za pięć dni. Ale tą drogą nie radzę wam jechać. 
– Czemu? 
– Jest ona niewątpliwie wygodniejsza, ale nie krótsza, a nadto niebezpieczna właśnie z 
powodu tych hounds. Wolą oni wprawdzie napadać na tych, którzy wracają z kopalń, ale nie 
wiadomo, czy czasem nie czynią i przeciwnie. Wreszcie droga ta jest po prostu wybrukowana 
dolarami, wyciąganymi naiwnym podróżnym z kieszeni. W oberżach jest już na tyle kulturalnie, że się dostaje rachunki na piśmie, ale łatwiej je przeczytać aniżeli zapłacić. Płacicie tam: 
za pokój dolara – a śpicie na dziedzińcu; za łóżko dolara – a dostaniecie dwie garście słomy; 
za światło dolara – a macie księżyc zamiast latarni; za obsługę dolara – a nie widzicie nikogo; 
za miednicę dolara – a musicie umyć się w rzece; za ręcznik dolara – a obcieracie twarz bluzą. 
Jedyną pozycją zapłaconą, a otrzymaną rzeczywiście, jest rachunek – „za wystawienie rachunku – jeden dolar”. Jak wam się to podoba, master Marshall? 
– Nieźle. 
– Ja też tak sądzę. Dlatego wskażę wam inną, lepszą drogę, którą, jeśli macie dobrego konia, dostaniecie się do Yellow-water-ground w cztery dni. Trzeba przejechać przez zatokę 
promem, a dalej ruszyć wprost na San John. Następnie zwrócicie się na wschód, a gdy znajdziecie się już w Sacramento, to będziecie tak jakby u celu podróży, a przynajmniej bardzo 
blisko. Jest tam dość rzeczułek, które was zaprowadzą na miejsce. 
– Dziękuję, sir. Pójdę za waszą radą. 
– Well, a jeśli tam nad Sacramento spotkacie Mulata z blizną na twarzy, to poczęstujcie go 
nożem albo kulą. Zapewniam was, że spełnicie dobry uczynek. 
Tymczasem nadeszła pora kolacji, o czym przyszła nas zawiadomić Guścia. Zaprowadziła 
nas do bocznego pokoju, w którym był stół nakryty tak, jakby mieli przy nim jeść grandowie 
hiszpańscy. Donia Elwira czekała już na nas, tylko gospodarza nie było widać. Przyjęł gości, 
których jej przedstawiłem, z odpowiednim dostojeństwem, z miną władczyni udzielającej 
łaskawie audiencji i robiła honory domu lepiej od niejednego maharadży. Ponieważ zależało 
jej na tym, żeby zadziwić gości swą uczonością, przeto rozmowa toczyła się z początku na 
tematy z zakresu nauki i sztuki. Potem jednak, kiedy się jej wydało, że już w dostatecznej 
mierze zdobyła sobie nasz szacunek dzięki swym wiadomościom naukowym, raczyła zająć się 
naszymi osobami i przeżyciami i z kolei my musieliśmy jej opowiedzieć o wszystkim, cośmy 
przeszli. 

Po kolacji donia Elwira oświadczyła z dumą: 

– Spodziewam się, seniores, że dowiodłam wam, jak dalece przenoszę was nad innych gości, oraz sądzę, że będziecie u mnie bawili dłuższy czas. 
– Donio Elwiro – odpowiedziałem – dziękujemy za waszą niezwykłą dobroć. Zabawimy 
też na pewno dłużej w waszym gościnnym domu, ale nie teraz, gdyż już jutro rano musimy na 
krótko wyjechać. 
– Dokąd, senior? 
– Nad Sacramento, by odszukać Allana, którego także do was sprowadzimy. 
132



– Zgoda, seniores. Weźcie sobie u mnie wszystko, czego potrzebujecie. Obliczymy się 
później, a jeśli będziecie mieli jeszcze jakieś życzenie, to zwróćcie się do Augusty. Tuszę 
oczywiście, że powiecie mi adios, zanim opuścicie jutro mój dom. 
Wyszła szumiąc jedwabiami, a my podążyliśmy za nią, żeby zajrzeć do koni i udać się na 
spoczynek. Nazajutrz rano płynęliśmy promem przez zatokę na przeciwległy półwysep. 

Potem pojechaliśmy dokładnie w kierunku, który nam wskazał poprzedniego dnia poszukiwacz złota, i wieczorem trzeciego dnia dotarliśmy do San John, po czym zwróciliśmy się na 
wschód. Następnego dnia w południe spuściliśmy się w dolinę rzeki Sacramento, napotykając 
na każdym kroku ślady gorączkowych poszukiwań owego śmiertelnego pyłu, który oślepia 
swym blaskiem oko i oszałamia zmysły i serca. 

Tyle już o tym napisano i powiedziano, że powstrzymałbym się chętnie od wszelkich 
uwag, ale muszę przyznać, że gorączka złota porywa nawet najbardziej trzeźwego człowieka, 
skoro tylko wejdzie w te okolice. I przede wszystkim – skoro spotka ludzi, którzy z zapadłymi 
policzkami i odziani często tylko w łachmany niosą w ofierze zdrowie, a nawet życie, aby się 
szybko wzbogacić, a potem, gdy się nawet szczęście do nich uśmiechnie – równie prędko 
swoje bogactwo zmarnować. Pracują oni często miesiącami wytężając wszystkie siły bez godnego wzmianki wyniku. Każdemu ich poczynaniu towarzyszą przekleństwa, wyłania się przed 
nimi widmo głodu, nędzy i rozpaczy i już, już chcą cofnąć znużoną dłoń, kiedy rozchodzi się 
wieść o czyjejś nadzwyczajnej zdobyczy, a wtedy znowu przykładają rękę do batei i poddają 
się w niewolę potężnej i strasznej epidemii chciwości. 

Wieczorem dotarliśmy do Yellow-water-ground, długiej i wąskiej doliny, którą płynął 
mdły potoczek, dopływ Sacramento. Dolina ta była skopana od góry do dołu, a miejsca te 
świadczyły wyraźnie, że wypłukiwano tu złoto. Ożywiał je szereg namiotów i chałup, ale na 
pierwszy rzut oka widać było, że najświetniejsza epoka tej kopalni należała już do przeszłości. 

Mniej więcej w środku doliny stała niska, lecz szeroka i głęboka szopa z desek, a nad wejściem do niej wisiał napis: ,,Sklep towarów mieszanych i gospoda w Yellow-water-ground”. 
Gospodarz tej szopy, w której się mieszkało, kupowało i piło, mógł nam udzielić najlepszych 
wiadomości. Zsiedliśmy więc z koni i zostawiwszy przy nich Boba, weszliśmy do środka. 

Przy niedbale zbitych stołach siedzieli na ławach nędznie na ogół, a częściowo zawadiacko 
ubrani ludzie, którzy zaraz zaczęli się nam ciekawie przypatrywać. 

– Czego panowie raczą się napić? – spytał gospodarz. 
– Piwa – odpowiedział Bernard. 
– Porter, czy ale41? 
– Dajcie to, co lepsze. 
– W takim razie weźcie ale. Prawdziwe ale z Burton w Staffordshire. 
Zaciekawił mnie trochę ten napój, który, wyrabiany w Anglii, i to w miejscu słynnym z tego specjału na cały świat, dostał się aż do Sacramento. Gospodarz przyniósł pięć flaszek, z 
których jedną zaniosłem Bobowi. Murzyn wypróżnił ją za jednym haustem. Zaledwie jednak 
odjął ją od ust, wywrócił oczy, otworzył usta tak, że wypełniły mu pół twarzy, i wydał okrzyk 
jak rozbitek, który po raz ostatni pochyla się nad wodą. 

– Co się stało? .– spytałem sądząc, że skaleczył sobie usta szkłem. 
– Massa, och, ach, Bob umrzeć. Bob wypić truciznę. 
– Truciznę? To nie trucizna, ale najprzedniejsze angielskie ale. 
– To nie ale! Bob znać ale. Bob wypić truciznę, czuć w ustach i w żołądku arszenik i wilczą jagodę. 
Nasz poczciwy Bob nie był smakoszem. Jakże to musiało działać na bardziej wyrafinowane podniebienie! 

41 a l e (ang.) – rodzaj piwa 

133



Gdy wróciłem do izby, gospodarz zapytał: 

– Czy możecie także zapłacić za piwo, moi panowie?
Bernard przybrał minę obrażonego i sięgnął do kieszeni.
– Stać, master Bernard – rzekł Sam. – Ten rachunek ja załatwię. Ile kosztuje piwo? 
– Butelka po trzy dolary, razem piętnaście. 
– To wcale niedrogo, mój człowieku, zwłaszcza jeśli można flaszki zabrać ze sobą. Prawda? 
– Istotnie. 
– My jednak zostawimy je wam, gdyż ludzie znający miejsca, w których złoto leży całymi 
pokładami, nie troszczą się o kawałek szkła. Przynieście wagę. 
– Płacicie złotem? 
– Tak. 
Sam otworzył ładownicę i wyjął z niej kilka nuggetów, z których jeden był wielkości gołębiego jaja. 

– Do pioruna, gdzie to znaleźliście? 
– U siebie. 
– A gdzie to jest? 
– Gdzieś w Ameryce. Mam lichą pamięć i przypominam sobie zwykle takie miejsca wtedy, 
kiedy potrzebuję pieniędzy. 
Gospodarz musiał tę uwagę schować do kieszeni, lecz oczy jego iskrzyły się od żądzy, gdy 
odważał nugget i wydawał resztę w pieniądzach. Kupił złoto po najniższej cenie, pomijając 
już to, że jego waga mogła mieć także wiadome właściwości. Sans-ear jednak schował pieniądze z miną człowieka, któremu nie zależy na tym, czy dostanie o jedną uncję mniej lub 
więcej. Nosił on pomiędzy kulami w ładownicy wcale pokaźną sumkę, i to tak, że nikt o tym 
nie wiedział. Teraz przypomniały mi się jego słowa, które wyrzekł przy naszym pierwszym 
spotkaniu, że potrafi znaleźć w górach dostatecznie wiele złota, by nim wzbogacić przyjaciela. 

Teraz skosztowaliśmy piwa. Gdybyśmy tu przyszli prosto z sawanny, wypilibyśmy je zapewne, ponieważ jednak dzięki gościnności donii Elwiry w hotelu ,,Valladolid” odświeżyliśmy zrujnowane podniebienia, nie mogliśmy już tego przełknąć. Jasne było, że gospodarz sam 
gotował swoje piwo z ziół i innych domieszek i sprzedawał po trzy dolary za butelkę. Oto 
jeden z wielu przykładów, że w kopalniach może się wzbogacić nie tylko ten, kto sam szuka 
złota. 

Gospodarz nie zadowolił się widocznie uwagą Sama dotyczącą nuggetów, bo usiadł koło 
nas i zapytał: 

– Czy daleko stąd jest to miejsce, sir? 
– Które? Znam ich cztery czy pięć. 
– Aż tyle! Nie mogę w to uwierzyć. W takim razie nie przychodzilibyście do nędznego 
Yellow-water-ground, gdy już niemal nic nie można znaleźć. 
– Czy uwierzycie w to, czy nie, to już, na przykład, wasza rzecz. 
– I bierzecie z tego złota zawsze tylko tyle, ile wam w danej chwili potrzeba? 
– Tak. 
– Co za lekkomyślność, co za nieostrożność! A co będzie, gdy inni zabiorą to, że się tak 
wyrażę, coście mogli dla siebie zabezpieczyć? 
– Do tego nie dojdzie, panie sprzedawco ale. 
– Odkupiłbym od was jedno z tych złóż, sir. 
– Nie zdołalibyście za nie zapłacić. Czy macie, na przykład, tyle, żeby pięćdziesiąt lub 
sześćdziesiąt cetnarów złota wymienić na dolary albo banknoty? 
134



– Do stu piorunów! Aż tyle? Trzeba by się postarać o wspólnika, a nawet o dwóch albo 
trzech. Hm, z takim towarzyszem jak Allan Marshall można by coś zrobić. Przybył tu z kilkoma tysiącami dolarów, a odjechał z prawdziwymi skarbami. On rozumiał się na interesach! 
– Jak to? 
– Marshall miał pomocnika, którego tu zostawił, ponieważ go okradł. Pomocnik ten opowiedział nam, że Marshall zmienił w Sacramento złoty pył i małe ziarnka na banknoty, a 
większe nuggety zakopał w swoim namiocie. Potem zniknął nagle nie wiadomo jak i nie wiadomo także, gdzie się podział. 
– Czy miał jakieś zwierzęta? 
– Tylko jednego konia. Zresztą szukano tu pana Marshalla onegdaj. 
– Ach, kto taki? 
– Trzej ludzie. Dwaj biali i jeden Mulat. Dopytywali się u mnie o niego, a i wy pewnie go 
znacie. 
– Trochę, dlatego chcielibyśmy się z nim spotkać. Dokąd udali się ci trzej? 
– Odszukali miejsce, w którym stał jego namiot, a wróciwszy tu, siedzieli długo nad papierem, który tam, zdaje się, znaleźli. Rzuciłem okiem na ten papier i spostrzegłem, że to jakaś 
mapa albo plan. 
– A potem? 
– Pytali o dolinę Short Rivulet42. Gdy im ją opisałem i wyjaśniłem, jaka droga do niej wiedzie, zaraz tam pojechali. 
– Na podstawie samego opisu nie zdołają chyba dostać się do Short Rivulet? 
– A wy znacie tę dolinę? 
– Byłem tam raz. Ale czy nie moglibyście pokazać nam miejsca, w którym stał namiot Allana? 
– Możecie je zobaczyć stąd. Leży po prawej stronie na zboczu, przy krzakach tarniny. Jeśli 
tam pójdziecie, zauważycie od razu stad po ognisku. 
– A jak się nazywa człowiek, który był służącym Allana? 
– Fred Buller. Pracuje w drugiej płuczkarni na lewo, jeśli się idzie z góry. 
Skinąłem na Bernarda i wyszedłem z nim ze sklepu. Puściliśmy się w górę potoku i zatrzymaliśmy się na oznaczonym miejscu. Pracowali tam tylko dwaj ludzie. 

– Dzień dobry, moi panowie! Który z was jest master Buller? – zapytałem. 
– Ja! – odrzekł jeden z nich. 
– Czy macie czas odpowiedzieć mi na kilka pytań? 
– Jeśli mi się to opłaci. Wiecie, że przy tej pracy każda minuta kosztuje pieniądze. 
– Ile chcecie za dziesięć minut? 
– Trzy dolary. 
– Macie! – rzekł Marshall podając mu pieniądze. 
– Dziękuję, sir! Jesteście szczodrymi dżentelmenami. 
– Skorzystacie jeszcze więcej z naszej szczodrości, jeśli szczerze odpowiecie na pytania! – 
rzuciłem mu na przynętę. 

– Well, sir! Pytajcie! 
Łotrostwo patrzyło mu z oczu. Jak miałem go zmusić do mówienia? Postanowiłem zagrać 
wobec niego rolę równego mu draba. 

– Czy nie poszlibyście razem z nami cokolwiek na stronę? 
– Do diabła, sir! Macie dobrą broń!
Aha, ten łotr ma widocznie nieczyste sumienie!
– Dobrą broń dla wrogów, a dobre pieniądze dla przyjaciół. Idziecie? 
42 S h o r t R i v u l e t (ang.) –Krótka Rzeczka 

135



– A niech tam!
Wyszedł z wody i oddalił się z nami od brzegu.
– Byli u was przedwczoraj trzej ludzie? 
– Tak. 
– Dwaj biali i jeden Mulat? 
– Istotnie, a dlaczego pytacie? 
– Biali to byli ojciec i syn? 
– Tak, a Mulat to mój i ich znajomy. 
– Ach – nie wiem, skąd mi to przyszło nagle na myśl – tego Mulata ja znam także. Ma na 
prawym policzku ranę od noża? 
– Rzeczywiście, znacie kap... znacie sir Shelleya? Gdzieżeście się z nim zetknęli? 
– Swego czasu mieliśmy z sobą różne interesy, dlatego chciałbym się dowiedzieć, gdzie on 
się teraz znajduje. 
– Nie wiem, sir!
Widać było po nim, że powiedział prawdę.
– Czego ci ludzie od was chcieli? – pytałem dalej. 
– Sir, dziesięć minut upłynęło już chyba! 
– Jeszcze nie. Ale ja wam powiem, że wypytywali was o waszego dawnego pryncypała ma
ster. Marshalla. Zresztą dostaniecie za dokończenie rozmowy z nami jeszcze pięć dolarów. 
Bernard sięgnął do kieszeni i zapłacił. 

– Dziękuje, sir! Jesteście zupełnie innymi ludźmi niż ci Morganowie i ten Shelley. Udzielę 
więc wam lepszych wskazówek aniżeli jemu. Skoro mieliście z nim interesy, to wiecie zapewne, jaki to sknera. Miał on towarzysza z Sid... 
Utknął, przerażony niemal tym słowem, które zaczął wymawiać. 

– Sidney Coves, chcieliście powiedzieć! Znam i to także. 
– Tak? Sądzę zatem, że potraficie ocenić, co znaczą drobne przysługi. Gdzie są teraz ci 
trzej, tego nie wiem, ale wiem, że szukali tu czegoś długo i znaleźli w końcu jakiś papier. 
Gdyby sir Shelley inaczej ze mną rozmawiał, dostałby jeszcze i inne papiery. 
– A jak należy z wami mówić, aby je dostać?
Na to on roześmiał się nikczemnie i dodał:
– Jak dotąd!
Miał więc na myśli rozmowę dolarami, szczwany drab!
– Jakież to są papiery? 
– Listy. 
– Od kogo i do kogo? 
– Hm, sir, boję się zaczynać, skoro nie jestem pewny, czy pomówicie ze mną moim językiem! 
– Oznaczcie cenę! 
– Sto dolarów! 
– Czy trochę nie za dużo? Podchwytujecie listy swego pryncypała, aby je sprzedać kapitanowi rozbójników, a gdy ten daje wam za nie zbyt mało, zatrzymujecie je sądząc, że to, o co 
się usilnie stara sir Shelley, może wam przynieść niezły dochód. Przestrzegam jednak, że możecie na tym źle wyjść! Czy nie zadowolilibyście się pięćdziesięcioma dolarami? 
Wypowiedziałem przypuszczenie, które mi się nasunęło na podstawie tego, co dotychczas 
usłyszałem. Poznałem jednak natychmiast, że trafiłem w sedno, gdyż przystał od razu na moją 
cenę. 

– Teraz widzę istotnie, że mieliście wspólne interesy z kapitanem, ponieważ wszystko wiecie. Nie będę już was naciskał i przyjmę pięćdziesiąt. 
– Gdzie są te papiery? 
136



– Chodźcie do naszego namiotu! 
Wróciliśmy do tego ,,namiotu”, który w rzeczywistości składał się tylko z czterech ścian 
ziemnych i rozciągniętej nad nimi podziurawionej, pilśniowej dery. W każdym z czterech 
rogów znajdowała się jedna dziura. Dziury te widocznie służyły za schowki, bo Buller sięgnął 
ręką do jednej z nich i wydobył podartą chustkę, pełną rozmaitych przedmiotów. Rozwinąwszy chustkę wyciągnął dwa listy, które mi podał. Chciałem je wziąć, lecz on cofnął czym prędzej rękę i oświadczył: 

– Za pozwoleniem, sir! Najpierw pieniądze! 
– Nie, przedtem muszę przynajmniej przeczytać adres! 
– Dobrze! Ja potrzymam listy, a wy się im przypatrzycie!
Potrzymał je istotnie przed nami, a my spojrzeliśmy na wypisane na kopertach słowa.
– Dobrze! – zawołałem. – Bernardzie, daj mu pieniądze! 
Listy były adresowane do ojca Bernarda, ponieważ Allan. nie wiedział jeszcze, że go zamordowano. Bernard dobył pośpiesznie pieniądze, chociaż widać było, że wydało mu się to 
co najmniej osobliwym płacić taką sumę za umyślne, na jego szkodę nawet obliczone zagarnięcie cudzej własności. Buller zadowolony schował pieniądze i chciał już zawinąć chustkę, 
kiedy nagle błysnęło z niej coś złotego. Bernard sięgnął natychmiast i wyrwał mu z ręki zegarek w szczerozłotych kopertach. 

– Dlaczego zabieracie się do mojego zegarka? – zapytał Buller. 
– Żeby zobaczyć, która godzina – odrzekł Marshall. 
– Nie nakręcony – odpowiedział Buller, skwapliwie wyciągając rękę. – Oddajcie, sir! 
– Zaraz! – zawołałem przytrzymując jego rękę. – Jeśli nawet stoi, to dowiecie się przynajmniej, którą godzinę ostatnio wybił. 
– Zegarek Allana! – zauważył Bernard zmieszany. 
– Naprawdę? Skąd ten zegarek znalazł się w waszym ręku, człowieku? – zapytałem. 
– Co was to obchodzi? – odburknął zuchwale. 
– Nawet bardzo mnie to obchodzi, gdyż ten dżentelmen jest bratem dawnego właściciela 
zegarka. Skąd zatem macie zegarek master Marshalla? 
Drab znalazł się w wielkim kłopocie. 

– On mi go darował – rzekł. 
– Kłamstwo! – odparł Bernard. – Popatrzcie na te kamienie, Charley! Zegarka za trzysta 
dolarów nie darowuje się służącemu. 
– Well, Bernardzie. Przeszukajcie to miejsce, a ja tymczasem przytrzymam tego człowieka. 
Chwyciłem Bullera za obie ręce. Próbował się wyrwać, lecz mu się to nie udawało. 
– Kim jesteście i kto wam dał prawo przeszukiwania mojego namiotu? Wezwę towarzysza 
do pomocy i każę was zlinczować! – groził nam. 
– Nie róbcie głupich żartów, człowieku, gdyż sędzia Lynch gotów się dobrać i do waszego 
gardła. Skoro tylko krzykniecie, przycisnę was mocniej – odrzekłem. 
Trzymałem go lewą ręką za ramię, a prawą za kark. Rabuś zrozumiał, że będąc zupełnie w 
mojej mocy, musi się poddać. 

– Nie ma tu nic więcej! – stwierdził Bernard skończywszy badanie. 
– To puśćcie mnie teraz i oddajcie zegarek! – domagał się Buller. 
– Powoli, powoli! – odrzekłem. – Przytrzymam was jeszcze, dopóki się nie naradzimy, co 
z wami zrobić. Jak sądzicie, Bernardzie? 
– Ukradł zegarek – odpowiedział Bernard. – Oczywiście! 
– Musi go zwrócić. 
– Naturalnie. 
– A kara? 
137



– Postąpimy z nim łagodnie. Za zatrzymanie listów i kradzież odda nam za darmo zegarek 
i listy. 
– Za darmo? Jak to? 
– Po prostu tak: odda pięćdziesiąt osiem dolarów. Będzie to i tak bardzo łaskawie z naszej 
strony. Przeszukajcie śmiało jego kieszenie, ja go przytrzymam! 
Mimo oporu Bullera odebraliśmy mu pieniądze, po czym go wypuściłem. Ledwie się to 
stało, wybiegł z namiotu i brzegiem wody popędził do oberży. 
Poszliśmy za nim powoli i posłyszeliśmy już z dala wściekłe krzyki, wobec czego przyśpieszyliśmy kroku. Nasze konie stały nadal przed drzwiami, ale Boba nie było widać. Zajrzeliśmy szybko do wnętrza gospody i w sekundę znaleźliśmy się w środku walki. W jednym 
kącie izby stał Winnetou; chwyciwszy jedną ręką Bullera za gardło, drugą – wywijał odwróconą rusznicą. Obok niego Sans-ear odpierał ciosy kilku gości. W drugim kącie Bob bronił się 
dzielnie pięściami i nożem, gdyż strzelbę zdążono już mu odebrać. Buller, jak się później dowiedziałem, wezwał obecnych tu poszukiwaczy złota do pojmania mnie i Bernarda, a Sansear sprzeciwił się temu zamiarowi. Ponieważ gospodarz nabrał przekonania, że z Sans-earem 
nie zrobi interesu, nastąpił za jego zgodą napad, który moi towarzysze przypłaciliby życiem, 
gdybyśmy się nie zjawili na czas. 

Sans-ear i Winnetou mogli się jeszcze sami bronić, ale przede wszystkim należało przyjść 
z odsieczą Bobowi. 

– Strzelać tylko w ostatecznej konieczności! Bić kolbą, Bernardzie! – zawołałem. 
Z tymi słowy rzuciłem się na poszukiwaczy złota i w niespełna minutę Murzyn dostał z 
powrotem swoją strzelbę i jak wypuszczony z klatki tygrys skoczył na wrogów, którzy na nasze szczęście nie mieli broni palnej. 

– Ach, Charley! – westchnął z ulgą Sans-ear. – Teraz precz z kolbami i weźmy się do tomahawków, na przykład. Walić tylko płazem! 
Posłuchaliśmy rady doświadczonego westmana. Ledwie błysnęły nasze wojenne topory i 
kilku przeciwników dostało porządnie po głowach – cała zgraja wybiegła przez drzwi, a my 
zostaliśmy sami z Bullerem i gospodarzem. 

– Czy rzeczywiście ukradłeś temu człowiekowi zegarek i pieniądze, Charley? – zapytał 
żartobliwie Sans-ear. 
– Pshaw! To on ukradł bratu Bernarda listy i zegarek. 
– I wy puściliście go wolno! To mnie zresztą nic nie obchodzi. Ale obchodzi mnie trochę 
to, że poszczuł na nas tych kopaczy. Za to więc, na przykład, otrzyma nagrodę! 
– Nie zabijesz go, Samie! 
– Nie jest tego godzien! Uważaj, Winnetou! 
Apacz zagrodził drabowi wyjście, by nie mógł uciec, a Sans-ear podniósł pięść i wymierzył. 

– Tak, mój chłopcze! Niedobrze jest grozić linczem doświadczonym i uczciwym westmanom, bo wtedy naraża się samemu na niebezpieczeństwo. A co z naszym panem gospodarzem? O, tam stoi! Chodźcie no tutaj, kochani, i pokażcie się nam także bliżej! 
Gospodarzowi nie przypadło widać do gustu to zaproszenie, bo ruszył tylko o krok. 

– Przypuszczam – rzekł – dżentelmeni, że nie zapłacicie mi w ten sposób za moją gościnę! 
– Gościnę? Nazywacie gościną to, że każecie sobie płacić po trzy dolary za pół litra trującej wody? 
– Oddam wam natychmiast pieniądze! 
– Zatrzymajcie je sobie i nie bójcie się! Któż warzyłby w tej dolinie porter i ale, gdybyśmy 
was unieszkodliwili? Ale teraz chodźmy stąd, bo ci kopacze gotowi nam jeszcze raz wsiąść na 
kark! 
Ale Bob nie był z tego zadowolony. 

138



– Massa chcieć iść? Och, ach, czemu nie ukarać przedtem gospodarza za truciznę? Murzyn 
Bob go ukarać! 
Porwał rzeczywiście jedną flaszkę i podał gospodarzowi. 

– Wypić flaszkę do żołądka. Prędko, bo Bob zastrzelić! 
Gospodarz musiał spełnić rozkaz, ale ledwo się uporał z jedną flaszką, Bob podał mu drugą. 

– Jeszcze pić jedną!
I tę gospodarz wypróżnił.
– Znowu pić jedną! 
W ten sposób musiał nieszczęśliwy wypić pięć butelek, przy czym robił niesłychanie komiczne miny. 

– Tak, och, ach, teraz gospodarz wypić pięć razy trzy dolary i mieć w brzuchu dużo trucizny! 
Zrobiliśmy swoje. Winnetou puścił złodzieja, który dopóki był ściśnięty, nie mógł krzyczeć, ale teraz zaczął wyć tym głośniej. Wskoczywszy na konie, odjechaliśmy w samą porę, 
gdyż nie opodal domu gromadzili się już poszukiwacze złota ze strzelbami. Szczęściem, nie 
było ich jeszcze wszystkich, dlatego nie zaczepieni dostaliśmy się nad Sacramento. 

– Gdzie leży Short Rivulet? – zapytał Bernard. 
– Na razie pojedziemy w górę rzeki – odrzekł Sam. Ruszyliśmy wyciągniętym kłusem, nie 
zwalniając tempa, dopóki nie oddaliliśmy się od gospody o tyle, że pościg nie mógł już być 
dla nas groźny. 
– Teraz się zatrzymamy! – zawołał Bernard. – Muszę przecież przeczytać listy! 
Zeskoczyliśmy z koni i usiedliśmy na ziemi. Marshall rozpieczętował listy i wziął się do 
czytania. 

– To dwa ostatnie – rzekł. – Allan skarży się, że mu nie odpowiadamy, a w ostatnim robi 
następującą ciekawą dla nas uwagę: 
...zresztą interesy idą mi tu lepiej, niż sam przypuszczałem. Pył i ziarnka złota odesłałem 
przez pewnych ludzi do Sacramento i San Francisko, gdzie otrzymuje daleko wyższą cenę, 
aniżeli sam daje. W ten sposób podwoiłem sumę, którą z sobą wziąłem. Teraz jednak opuszczam Yeilow-water-ground. gdyż nie ma tu już ani czwartej części dawnej wydajności, a 
oprócz tego droga stała się tak niepewna, że nie mogę się już odważyć na żadną przesyłkę. 
Domyślam się nawet ze wszystkich oznak, że rabusie chcą odwiedzić mój namiot. Dlatego 
zniknę stąd niespodzianie, nie zostawiając po sobie śladu, gdyż ci zbóje gotowi mnie jeszcze 
ścigać. Wywiozę stąd więcej niż sto funtów nuggetów i udam się do doliny Short Rivulet, 
gdzie znaleziono obfite złoża złota. Tam niewątpliwie w ciągu jednego miesiąca zrobię lepszy 
interes niż tutaj w cztery. Stąd pojadę przez Lynn do Humboldhaven, a potem okrętem do San 
Francisko... 

– A zatem nasze wiadomości o jego wyjeździe do doliny Short Rivulet potwierdzają się – 
odzwał się Sans-ear. – Czy to nie dziwne, Charley? Ale skąd ci Morganowie także o tym wiedzieli? Hę? 

– Zapewne była o tym jakaś wzmianka w kartce znalezionej przez nich w namiocie. 
– Być może – wtrącił Bernard. – Jest tu jeszcze parę słów, które nam to może wyjaśnią. 
Słuchajcie: 
...zwłaszcza że nie potrzebuję licznego towarzystwa. Obchodzę się nawet bez przewodnika, 
gdyż narysowałem sobie wedle najnowszych map plan podróży, który mi całkowicie wystarczy. 

– Czyżby ten właśnie plan Allan zgubił albo niebacznie wyrzucił jego brulion? – wtrąciłem. 
139



– I to nie jest wykluczone – odparł Sam. – Allan nie jest westmanem i nie nauczył się jeszcze, że czasem od najdrobniejszej okoliczności zależy życie, na przykład. A jeśli dotarł szczęśliwie do celu podróży, to jeszcze pytanie, jak sobie poradzi z Szoszonami, którzy mają tam 
swoje wsie, a dalej ku Lewis Fork swoje tereny myśliwskie. 
– Czyż oni są tacy źli jak Komancze? – zapytał Bernard z obawą. 
– Oni są wszyscy jednacy, szlachetni dla przyjaciół, a straszni dla wrogów. My nie mamy 
powodu ich się obawiać, gdyż byłem u nich przez dłuższy czas i każdy Szoszon zna Sanseara, jeśli nie osobiście, to z opowiadania. 
– Szoszoni? – zapytał teraz Winnetou. – Wódz Apaczów zna Szoszonów, którzy są jego 
braćmi. Wojownicy Szoszonów są dzielni, waleczni i wierni. Ucieszą się widokiem Winnetou, który wielekroć palił z nimi fajkę pokoju. 
W ten sposób spadły nam z serca dwie troski. Zarówno Winnetou, jak i Sama łączyły 
przyjazne stosunki z tamtejszymi Indianami i oczywiście obaj znali okolicę, w której należało 
szukać doliny Short Rivulet. Obaj więc poprowadzili nas dalej. 

Teren, przez który musieliśmy teraz przejeżdżać, był przeważnie górzysty, gdyż opuściwszy dolinę Sacramento zmierzaliśmy w kierunku gór San Jose. Była to droga uciążliwa, lecz 
najprostsza i najkrótsza, dzięki czemu spodziewaliśmy się prześcignąć obu rozbójników. Wyprzedzili nas oni wprawdzie o dwa dni, ale obrali widocznie inną drogę, gdyż w przeciwnym 
razie natrafilibyśmy na ich trop. 

Z gór San Jose skręciliśmy na północny wschód i w tydzień po wyjeździe z Yellow-waterground dotarliśmy do podnóża potężnej góry o piętnastu milach średnicy, sterczącej ponad 
innymi górami jak ścięty stożek. U stóp jej rósł gęsty, liściasty las, zbocza zaś nieco wyżej 
pokryte były nieprzebytym borem szpilkowym. Na wierzchołku, na środku płaskowyżu leżało 
jezioro, zwane dla swego posępnego otoczenia ,,Czarne Oko”. Do niego -wpada od zachodu 
Short Rivulet. 

Skąd się tam wzięło złoto? Z wyższych miejsc nie mogła go spłukać woda, musiało więc 
chyba być pochodzenia ,,plutonicznego”43. Podziemne moce, wyrzucając w górę ten stożek, 
wyrzuciły widocznie zarazem złote skarby podziemnego królestwa, dlatego należało przypuszczać, że zamiast złotego piasku znajdują się tam cale żyły i złoża tego kruszcu, o wiele 
większe niż w dolinie Sacramento. 

Wspinając się na górę znaleźliśmy się w takiej pierwotnej dziczy, że straciliśmy niemal 
odwagę, by przecisnąć się przez ten nieprzebyty chaos skał i drzew. Lecz im dalej, tym mniej 
napotykaliśmy trudności. Uciążliwe podszycie leśne stawało się coraz rzadsze, aż w końcu 
znaleźliśmy się jakby w olbrzymim tumie, którego sklepienie tworzył gąszcz gałęzi i konarów, wsparty na milionach kolumn tak grubych niekiedy, że zaledwie trzech ludzi zdołałoby 
objąć jedną z nich. 

Tak wspinaliśmy się zwolna, lecz ciągle pod górę, dopóki nie wydostaliśmy się na równinę, po której było już łatwiej posuwać się naprzód. Pod wieczór dotarliśmy do południowego 
brzegu Czarnego Oka, którego głębokie, nieruchome wody błyszczały groźnym, fosforycznym 
blaskiem jak zagadka, której rozwiązanie sprowadzić może nieuniknioną śmierć. 

W dolinie dawno nie było już słońca, tu jednak zmrok wieczorny dopiero zapadał, dzięki 
czemu mogliśmy jeszcze przeszukać część brzegów. 

– Czy jedziemy dalej? – zapytał Marshall pragnąc jak najprędzej zobaczyć brata. 
– Moi bracia rozłożą się tu obozem! – odrzekł Winnetou krótko i dobitnie, jak to było jego 
zwyczajem. 
– Well – zgodził się Sans-ear. – Jest tu pyszny mech na łoża, a nad wodą trawa dla koni. 
Jeśli wyszukamy sobie teraz zakryte miejsce, do czego, na przykład, później nie starczyłoby 
43 P l u t o n – wg mitologii greckiej bóg podziemnego świata (Hadesu) 

140



nam czasu, to możemy nawet rozniecić na sposób indiański małe ognisko, aby upiec indyka 
zastrzelonego przez Boba. 

Tak, Bob dziś po raz pierwszy upolował coś do jedzenia i był wielce dumny z tego niezbitego dowodu, że jest pożytecznym członkiem naszej kompanii. Wkrótce znaleźliśmy miejsce, 
jakiego sobie Sans-ear życzył, i rozłożyliśmy się obozem. 

Niebawem zapłonął ogień, a Bob zajął się gorliwie obdzieraniem z piór tego najbardziej 
charakterystycznego dla północnej Ameryki ptaka. Tymczasem zapadła czarna noc, a w migotliwym świetle ogniska majaczyły dziwacznie pnie, konary i gałęzie otaczającej nas puszczy. Upiekliśmy indyka i po tej wspaniałej uczcie spaliśmy spokojnie do rana. 

O świcie ruszyliśmy dalej i dotarliśmy niebawem do doliny Short Rivulet. Jak wskazywała 
sama nazwa, potok ten przejmował tylko słabe dopływy z kilku niewielkich wzgórz i prawdopodobnie w porze gorącej zupełnie wysychał. 

Zastaliśmy tu zburzone namioty, skopane złotodajne miejsca i wszędzie ślady gwałtownej walki. 

Nie ulegało wątpliwości, że na poszukiwaczy złota napadli rozbójnicy. Nigdzie jednak nie 
zauważyliśmy trupów. 

Po dłuższych poszukiwaniach zobaczyliśmy po drugiej stronie pod drzewami trochę większy namiot. Był on także podarty, pocięty i poszarpany, tak że ani jeden ślad czy najdrobniejszy przedmiot nie wyjaśniał, do kogo w swoim czasie należał. 

Jakże rozczarował się Bernard! Miał nadzieję, że zastanie tu brata! 

– Tu mieszkał Allan! – rzekł stanowczo. Przeczuwał to, a przeczucie mogło być słuszne. 
Objechaliśmy dokoła dolinę otoczoną puszczą i natrafiliśmy na tropy, które prowadziły zachodnim zboczem góry. Tamtędy niewątpliwie wyszli stąd rozbójnicy. 
– Allan chciał się udać przez Lynn do Humboldshaven, a zbóje puścili się za nim – zauważył znowu Bernard. 
– Zapewne, oczywiście jeżeli udało mu się umknąć – odrzekłem. – Ta okoliczność, że nie 
widać trupów, nie dowodzi jeszcze, że napadnięci uszli z życiem. Rozbójnicy mogli ich wrzucić do jeziora. 
Głęboko pod wodami Czarnego Oka leżeli może teraz ludzie, którzy jeszcze niedawno marzyli o bogactwie, szczęściu i rozkoszach... Ciemny demon, zwany złotem, wyrwał ich z tych 
marzeń i wtrącił w objęcia śmierci. 

– A kim byli mordercy? – zapytał groźnie Marshall. 
– Mulat i obydwaj Morganowie. Tak długo nam umykali, pomimo że byliśmy tuż za nimi... 
– Ale teraz już ich dostaniemy – rzekł Sans-ear – a wówczas Sam Hawerfield będzie miał 
prawo załatwić się z nimi, bo ma na tym koncie najdawniejsze rachunki. 
– A zatem naprzód i za nimi! 
Trop nie był tak wyraźny, żebyśmy mogli liczyć poszczególne ślady, a w lesie każdy jeździec 
jechał swoim torem. Naliczyliśmy w końcu ślady dwudziestu zwierząt. Przez długi czas przypatrywałem się dokładnie odciskom kopyt, a wynik obserwacji przedstawiłem towarzyszom: 

– Było tu szesnastu jeźdźców i cztery objuczone muły. Kopyta mułów odcisnęły się ostrzej, 
a że to były te właśnie zwierzęta, można poznać po tym, iż często się narowiły. Rozbójnicy 
nie zdołają posuwać się prędko naprzód, jest więc nadzieja, że dogonimy ich, zanim oni dościgną Allana. 
Po południu dotarliśmy do miejsca ich pierwszego noclegu. Po krótkim odpoczynku nie 
chcąc przerywać pochodu ruszyliśmy dalej i jechaliśmy do zmroku, dopóki trop był widoczny. 
Położyliśmy się spać tylko na kilka godzin, o świcie ruszyliśmy znowu dalej i już przed południem przybyliśmy na miejsce drugiego noclegu szajki, czyli że zbliżyliśmy się do nich o jeden dzień drogi. 

Chcieliśmy już być wieczorem nad górnym Sacramento, spływającym tu z gór Shasta. 
Spodziewaliśmy się dopędzić zbójów nazajutrz. Tymczasem spotkała nas niemiła niespo

141



dzianka. Oto dalej, w miejscu gdzie Sacramento tworzy wielki łuk, trop się podzielił. Trop 
mułów i sześciu jeźdźców skręcał na lewo, przecinając łuk, a reszta oddziału utrzymała poprzedni kierunek. 

– Do wszystkich diabłów, to fatalne – zaklął Sans-ear. – Czy to podstęp wojenny, czy, na 
przykład, przypadek? 
– Jeśli chodzi o nas – tylko przypadek – odrzekłem. 
– Ale czemu oni się podzielili? – zapytał Bernard. 
– To łatwo wytłumaczyć – odpowiedziałem. – Muły, niosące zdobycz znad Czarnego Oka, 
przeszkadzają rabusiom w szybkiej jeździe. Dlatego więc wysłali transport naprzód, a sami 
puścili się pośpiesznie w pogoń za Allanem. Gdy go obrabują, połączą się znowu gdzieś nad 
Sacramento. 
– Well, zostawmy zatem i my te muły, na przykład, i jedźmy za rozbójnikami. Moja Tony 
od dawna już gniewa się na mnie za to, że posuwamy się naprzód jak ślimaki! 
– Ej, czy to nie przesada! Zresztą należy tu rozważyć jeszcze jedno zagadnienie: którego z 
Morganów zastrzegasz sobie, Samie? 
– Rany boskie! Jak możesz o to pytać, Charley? Oczywiście, że obu! 
– Hm, to ci się nie uda! 
– Dlaczego? 
– Muły niosą złoto. Jeśli Fred Morgan je odsyła, to komu je powierzył? 
– No? 
– Rozumie się, że nikomu innemu tylko swemu synowi. 
– Masz słuszność. Ale co czynić? 
– Którego chciałbyś mieć prędzej? 
– Starego. 
– Tu dobrze, a więc naprzód prosto przed siebie! Przeprawiliśmy się rzeczywiście przez 
Sacramento zgodnie z oznaczonym zawczasu terminem i rozbiliśmy obóz po drugiej stronie 
rzeki. Nazajutrz rano ruszyliśmy dalej tropem, który był ciągle wyraźny. W południe wjechaliśmy w dolinę, gdzie ślady były tak świeże, że oddział nie mógł się znajdować dalej niż o 
pięć mil przed nami. 
Teraz przynagliliśmy konie do szybszego tempa, gdyż musieliśmy zbliżyć się do ściganych 

o tyle, by móc podejść nocą ich obóz. Wszystkich nas ogarnęło gorączkowe podniecenie. 
Mieliśmy przed sobą morderców, których tak długo szukaliśmy daremnie! Mój kary ogier 
niósł mnie ciągle przodem, a tuż za nim biegł człapak Winnetou. Lecz co to? Nagle ujrzeliśmy mnóstwo śladów! Musiało je pozostawić co najmniej stu jeźdźców! Na ziemi widniały 
także ślady walki, a na jakiejś wielkolistnej roślinie ujrzałem nawet zakrzepłą krew! 
Zbadaliśmy więc dokładnie całe to miejsce. W lewo prowadziły ku dolinie ślady trzech koni, a trop wielu kopyt wiódł prosto. 

Ruszyliśmy więc co tchu tym tropem. Jeźdźcy byli na pewno Indianami, a ponieważ Allan 
niewiele ich wyprzedził, mógł łatwo wpaść w ich ręce. Ujechawszy może milę ujrzeliśmy 
przed sobą namioty indiańskiego obozu. 

– Szoszoni! – rzekł Winnetou. 
– Węże44! – potwierdził Sam, prowadząc nas prosto do obozu. 
W samym jego środku stało przeszło stu Indian zgromadzonych dokoła wodza. Na nasz 
widok pochwycili za strzelby i tomahawki i otworzyli koło. 

– Ko-tu-cho! – zawołał Winnetou, podjeżdżając do wodza tak gwałtownie, jak gdyby go 
chciał stratować, i osadził konia tuż przed nim. 
44 W ę ż e, czyli Snake-Jndians – angielska nazwa Szoszonów 

142



Zagadnięty nie drgnął nawet na widok tej karkołomnej sztuczki Apacza, wyciągnął rękę i 
powitał przybyłego: 

– Winnetou, wódz Apaczów! Radość zagościła wśród wojowników Szoszonów, a rozkosz 
w sercu ich wodza, gdyż Ko-tu-cho od dawna pragnął zobaczyć się z walecznym swym bratem Winnetou! 
– A ze mną nie? – zapytał Sam. – Czyżby wódz Wężów zapomniał już o swym przyjacielu 
Sans-earze? 
– Ko-tu-cho pamięta o wszystkich swoich przyjaciołach i braciach. Niechaj będą pozdrowieni w wigwamach jego wojowników! 
Wtem przeszył powietrze przeraźliwy okrzyk. Obejrzawszy się zobaczyłem, że Bernard 
klęczy obok jakiejś postaci leżącej na ziemi. Podbiegłem ku niemu czym prędzej i przekonałem się, że człowiek leżący przy chacie już nie żył; kula przebiła mu piersi. Był to biały i tak 
podobny do Bernarda jak brat do brata. To podobieństwo odkryło mi straszną prawdę! 

Reszta naszych towarzyszy podeszła także bliżej, lecz nikt nie przemówił ani słowa. Bernard klęczał w milczeniu nad zamordowanym, całował jego usta, czoło i policzki, odgarniał 
mu z twarzy powichrzone włosy i obejmował go rękoma za szyję. Potem podniósł się i zapytał: 

– Kto go zabił?
Wódz odpowiedział:
– Ko-tu-cho wysłał wojowników, żeby ćwiczyli konie. Ci zobaczyli trzy blade twarze, a za 
nimi wielu prześladowców, również białych. Kiedy czternastu ludzi ściga trzech, to ścigający 
nie są ani dobrzy, ani waleczni. Toteż moi wojownicy pospieszyli tym trzem z pomocą. 
Lecz wtedy tych czternastu wystrzeliło, a jedna kula ugodziła tę bladą twarz. Potem czerwoni wojownicy wzięli jedenastu ludzi do niewoli, a trzech uciekło. Ta blada twarz zmarła na 
ich rękach, a owi dwaj, którzy byli z nim razem, spoczywają na rogożach w wigwamie. 

– Muszę ich widzieć w tej chwili! Ten zabity to mój brat, syn mojego ojca – dodał Bernard, 
przypomniawszy sobie inne jeszcze znaczenie słowa ,,brat” u czerwonoskórych. 
– Mój biały brat przybył z Winnetou i Sans-earem, prayjaciółmi Szoszonów, Ko-tu-cho tedy uczyni, czego on żąda. Niech mój brat pójdzie za mną! 
Zaprowadzono nas najpierw do wielkiego namiotu, gdzie leżeli jeńcy ze związanymi nogami i rękami. Mulat z blizną na prawym policzku był pośród nich. Nie było tylko obu Morganów. 

– Co moi bracia zrobią z tymi bladymi twarzami? – zapytałem. 
– Czy biały brat zna ich także? 
– Znam. To rozbójnicy, którzy mają na sumieniu śmierć wielu ludzi. 
– W takim razie niech biali bracia ich osądzą.
Porozumiałem się z towarzyszami spojrzeniem i odpowiedziałem:
– Zasłużyli na śmierć, lecz nie mamy czasu ich sądzić. Oddajemy ich naszym czerwonym 
braciom. 
– Mój brat słusznie postąpił! 
– Gdzie są ci biali, którzy byli przy zabitym? 
– Niech moi bracia pójdą za mną! 
Wprowadzono nas do drugiego namiotu, w którym spali dwaj ludzie ubrani jak mulnicy. 
Zbudzono ich, lecz z odpowiedzi ich wywnioskowaliśmy, że stosunek ich do Allana był czysto służbowej natury. Wyjaśnienia ich były też całkiem nieistotne. Wróciliśmy do zabitego. 

Bernard przebył twardą szkodę w ostatnich miesiącach. Wzmocnił się na duchu i na ciele, 
ale ręce mu drżały, gdy przeszukiwał kieszenie tak długo szukanego brata. Zabrał z nich 
wszystko, co zawierały. Przypatrywał się z zajęciem dobrze znanym sobie przedmiotom, a 

143



gdy otworzył notatnik i zobaczył ukochane pismo, jął całować kartki i wybuchnął gorzkim 
szlochaniem. Stałem obok niego i nie zdołałem także powstrzymać łez. 

Szoszoni stali nie opodal, a po twarzy dowódcy przemknęło coś jakby pogarda dla naszej 
słabości. Winnetou, nie mogąc tego ścierpieć, wskazał na nas i rzekł: 

– Niechaj wódz Szoszonów nie sądzi, że to są baby. Brat zabitego walczył ze stakemanami, 
z Komanczami i okazał waleczną dłoń, a tę drugą bladą twarz mój czerwony brat zna: to Old 
Shatterhand. 
Lekki pomruk przebiegł szeregi Wężów, ich wódz zaś przystąpił bliżej i podał nam rękę. 

– Dzień ten obchodzić będą uroczyście we wszystkich wigwamach Szoszonów. Bracia moi 
zatrzymają się w naszych chatach, będą jeść u nas mięso, pić dym przyjaźni i przypatrywać się 
zabawom naszych wojowników. 
– Biali mężowie będą gośćmi czerwonych braci, ale jeszcze nie dzisiaj. Wrócą dopiero później. 
Zostawią zwłoki i mienie zabitego i popędzą natychmiast za mordercami – odrzekłem. 
– Tak – potwierdził Bernard. – Zostawię tu Allana i jego służących i nie czekam ani minuty dłużej. Kto jedzie z nami? 
– Wszyscy! – zapewniłem stroskanego towarzysza. 
Winnetou i Sam przystąpili do swoich koni. Wódz Szoszonów wydał swoim kilka cichych 
rozkazów. Przyprowadzono mu pysznego, po indiańsku okulbaczonego rumaka. 

– Ko-tu-cho pójdzie ze swoimi braćmi. Własność zmarłej bladej twarzy przechowa się w 
wigwamie wodza, a kobiety jego będą opłakiwały ze śpiewem zabitego. 
Taki był skutek krótkich odwiedzin u Szoszonów – powiększyliśmy nasze siły potrzebne 
do pościgu za mordercami. 
Ze stanu ich śladów, zupełnie dobrze widocznych, wynikało, że wyprzedzili nas o dwie 
godziny drogi, ale konie nasze, jak gdyby rozumiejąc nasz zamiar, gnały tak przez równinę, że 
krzesałyby iskry, gdyby grunt był kamienisty. Tylko gniadosz Boba okazywał pewne zmęczenie, ale Murzyn ciągle zachęcał go do pośpiechu, więc i on musiał dotrzymać nam kroku. 

– Hoh-hih-hiih! – ryczał Bob. – Koń musieć biec, gnać, żeby Bob złapać zabójców massy Allana! 
Minęło już pół popołudnia, a morderców należało doścignąć przed wieczorem. Po trzech 
godzinach szalonej jazdy zsiadłem z konia, aby dokładniej zbadać trop. Odciski były nadzwyczaj ostre: chociaż ziemię porastała gęsta, niska trawa, nie podniosło się jeszcze ani jedno 
źdźbło. Zbóje mogli więc być najwyżej milę przed nami. 

Od czasu do czasu przykładałem do oczu lunetę, aby przeszukać widnokrąg, wreszcie ujrzałem trzy punkty posuwające się zwolna przed nami. 

– Oto są! – rzekłem. 
– Haloo! Na nich! – krzyknął Bernard i popędził konia. 
– Powoli! – zawołałem. – To się nam na nic nie przyda. Musimy ich otoczyć. Mój ogier i 
koń wodza Szoszonów wytrzymają jeszcze szybką jazdę. Ja pojadę w prawo, Ko-tu-cho w lewo. 
W dwadzieścia minut prześcigniemy ich niepostrzeżenie, wtedy dopiero uderzycie na nich. 
– Uff! – potwierdził wódz Szoszonów i jak strzała puścił się w lewą stronę. 
Ja ruszyłem równie prędko w prawą, a w dziesięć minut potem straciłem z oczu towarzyszy, chociaż i oni posuwali się naprzód. Pomimo trudów tych ostatnich dni mój wierzchowiec 
nie okazywał znużenia. Nie miał ani płatka piany na pysku i ani śladu potu na gładkiej skórze, 
a sadził naprzód tak elastycznie, jak gdyby jego pięknie zbudowane ciało było z gumy. 

Po piętnastu minutach zboczyłem w lewo i wkrótce, spojrzawszy przez lunetę, ujrzałem 
zbrodniarzy z boku za sobą, a wodza Wężów nieco w tyle poza mną, ale także przed nimi. 
Obaj zawróciliśmy teraz ku mordercom. 

Ponieważ jechaliśmy z naprzeciwka, przeto wkrótce nas zauważyli. Spojrzeli poza siebie i 
spostrzegli, że stamtąd także ich ścigano. Pozostał im tylko jeden środek ucieczki: przebić się 
pomiędzy nami. Rzucili się więc ku Szoszonowi. 

144



– Teraz pokaż, co umiesz, mój kary! 
I wydawszy ostry, przeraźliwy okrzyk, który wytresowanego po indiańsku konia podnieca 
do wytężenia wszystkich sił, podniosłem się w strzemionach, aby mu jak najbardziej ulżyć i 
ułatwić oddychanie. Tak pędzi jeździec tylko wtedy, gdy za jego plecami szaleje pożar prerii. 

Wtem jeden z morderców, w którym natychmiast rozpoznałem Freda Morgana, zatrzymał 
konia i przyłożył strzelbę do policzka. W chwili kiedy błysnął strzał, wódz Szoszonów runął 
razem z koniem, jakby rażony piorunem. Sądziłem, że albo on, albo rumak jego został zabity, 
i wydałem okrzyk wściekłości, lecz na szczęście pomyliłem się, gdyż Ku-tu-cho zerwał się w 
mgnieniu oka i rzucił na zbójów. Była to jedna ze sztuczek, których Indianie latami uczą 
swoje konie. Jego ogier wytresowany był w ten sposób, że na oznaczone słowo padał błyskawicznie na ziemię, a kula musiała przelecieć ponad nim. 

Gdy wódz Szoszonów powalił tomahawkiem jednego zbója, ja wpadłem na Freda Morgana. Postanowiłem pochwycić go żywcem nie zważając na to, że skierował ku mnie strzelbę, w 
której miał jeszcze drugi nabój. Wypalił, lecz koń jego nie stał spokojnie i kula przebiła tylko 
rękaw mojej bluzy. 

– Hura, tu Old Shatterhand! – zawołałem. 
Świsnęło lasso, koń mój obrócił się i pocwałował wstecz, poczułem silne szarpnięcie i 
wówczas obejrzałem się za-siebie. Pętla przycisnęła Morganowi obie ręce do ciała i pociągnęła go za mną. Równocześnie ujrzałem, że Sans-ear z dwoma towarzyszami zdążył przygalopować na miejsce walki. Trzeci zbój wystrzelił do Bernarda, lecz w tej samej chwili położyły go trupem kula Sama i tomahawk wodza Szoszonów. 

Zeskoczyłem z konia. Nareszcie mieliśmy w ręku Freda Morgana! Był ogłuszony upadkiem z konia. Zdjąłem z niego swoje lasso i związałem go jego własnym. Tymczasem nadciągnęli i inni. Bob pierwszy zsiadł z konia i dobył noża. 

– Och! Ach! Murzyn Bob być tutaj z nożem i zakłuć powoli na śmierć złego zbója, mordercę! 
– Stój! – zawołał Sam chwytając Murzyna za rękę. – Ten człowiek należy do mnie! 
– Czy tamci nie żyją? – zapytałem. 
– Obaj! – odrzekł Bernard, któremu krew płynęła z ramienia. 
– Jesteś ranny? 
– Tylko draśnięty. 
– I to niedobrze, gdyż mamy przed sobą jeszcze daleką jazdę. Musimy dopędzić muły! Co 
zrobimy z Morganem? 
– On jest mój! – powtórzył zawzięty Sam. – Ja mam o tym rozstrzygnąć. Powierzam go 
master Bernardowi i Bobowi, którzy go zawiozą do obozu Szoszonów i przypilnują tam, dopóki nie powrócimy z pogoni za mułami. Bernard, na przykład, jest ranny i musi się zająć 
zwłokami brata: Bob powinien być przy nim, a nas czterech, jak sądzę, wystarczy na sześciu 
ludzi z mułami. 
– Plan dobry, a zatem do dzieła! 
Morgana przywiązano starannie do konia, a Bernard i Bob wzięli go w środek i udali się do 
obozu Szoszonów. My zostaliśmy jeszcze na miejscu utarczki, aby dać koniom odsapnąć i 
trochę je popaść. 

– Długo nie możemy tu bawić – zauważyłem. – Musimy jeszcze skorzystać z dnia, aby jechać dalej. 
– Dokąd jadą moi bracia? – spytał Ko-tu-cho. 
– Ku wodom Sacramento, pomiędzy górami San John i San Jose – odrzekł Sam. 
– W takim razie niechaj moi bracia będą spokojni! Wódz Szoszonów zna każdą piędź drogi do tych wód. Mogą paść swoje konie, a potem jechać nocą. 
– A jednak nie powinniśmy byli tak prędko odesłać Morgana – wtrącił Sam. 
– Czemu?. 
145



– Należało go przesłuchać. 
– Uczynimy to później, a właściwie to wcale nie jest potrzebne. Wina jego jest stokroć dowiedziona. 
– Ale mogliśmy się od niego dowiedzieć, gdzie miał się spotkać z mułami! 
– Pshaw! Czy sądzisz naprawdę, że zdradziłby to? 
– Przypuszczam! 
– To się grubo mylisz. Nie wyda nam przecież pod nóż swego syna i zrabowanych skarbów, będąc zwłaszcza przekonanym, iż losu własnego już nie zmieni. 
– Mój brat Szarlih ma słuszność! – potwierdził Winnetou. – Oczy czerwonych i białych 
myśliwców są dość bystre, by znaleźć ślady mułów. 
Wódz Apaczów dobrze mówił, chociaż na pewno-oszczędzilibyśmy wiele czasu, gdybyśmy się mogli dowiedzieć o miejscu, gdzie miało nastąpić spotkanie Morgana z synem. 

– Kogo moi bracia szukają? – zapytał Szoszon wbrew zwyczajowi czerwonoskórych, którzy nie okazują nigdy ciekawości wobec obcych. Tu jednak znajdował się wśród ludzi, których uważał za równych sobie, i dlatego mógł odstąpić od tej zasady. 
– Towarzyszy morderców, których pojmali wojownicy Szoszonów – odpowiedziałem. 
– Ilu ich jest? 
– Sześciu. 
– Tych potrafi zabić jeden z moich braci. Znajdziemy ich i sprowadzimy do tamtych. 
Gdy zmrok zapadł, konie były już tak pokrzepione na siłach, że mogliśmy je popędzić na 
nowo. Wskoczywszy z nową otuchą na siodła, powierzyliśmy się przewodnictwu Ko-tu-cho. 
Wódz Szoszonów jechał przed nami przez cały wieczór i całą noc z ogromną pewnością siebie i przekonaliśmy się, że naprawdę zna każdą piędź tej drogi. 

Preria leżała już od dawna za nami. Teraz przejeżdżaliśmy to przez góry, to znów przez 
doliny lub przez niewielkie przestrzenie leśne i sawanny. Odpocząwszy, nad ranem ruszyliśmy dalej w tym samym kierunku, aż wreszcie ujrzeliśmy przed sobą dolinę Sacramento. 

Zjechaliśmy wprost ku miejscu, z którego w prawo i w lewo wrzynała się w góry boczna 
dolina. Ujrzeliśmy tam dom zbudowany z obitej deskami gliny. Nad drzwiami widniał napis: 
,,Hotel”. Właściciel tego hotelu obrał dla swej siedziby świetny punkt. Dowodziła tego frekwencja,-jaką się ten zajazd cieszył, gdyż przed budynkiem stało mnóstwo wozów, koni 
wierzchowych i jucznych. Wnętrze zaś nie mogło widocznie wszystkich pomieścić, bo mnóstwo gości siedziało za stołami poustawianymi na dworze. 

– Czy wstąpimy tam, aby się czegoś dowiedzieć? – spytał mnie Sam. 
– A masz jeszcze nuggety na ale z Burtonu w Staffordshire? – odrzekłem, śmiejąc się. 
– Znajdą się jeszcze! 
– To wejdźmy! 
– Tylko nie do środka, jeśli jesteś tak łaskawy, na przykład, gdyż mało co tak lubię, jak 
garść świeżego, czystego powietrza. 
Podjechaliśmy przed dom, przywiązaliśmy konie i usiedliśmy w zbitej z desek szopie, na 
której uderzał w oczy dumny napis: ,,Weranda”. 

– Co panowie pija? – spytał służący, który się zaraz zjawił. 
– Piwo. A ile kosztuje? – odpowiedział Sam. Poczciwy westman był dzisiaj przezorniejszy 
niż w Yellow-water-ground. 
– Porter pół dolara, ale tak samo. 
– Prosimy o porter! 
Służący przyniósł cztery flaszki, postawił przed nami i oddalił się czym prędzej. Mimo że 
się śpieszył, Sans-ear chciał go zatrzymać i rozpocząć rozmowę, gdy wtem rzuciłem okiem 
przez dziurę zastępującą okno od strony drogi i szybko dałem mu ręką znak, aby zamilkł. 

146



Oto jedną z bocznych dolin zjeżdżało sześciu ludzi. Dwaj prowadzili za cugle cztery muły, 
a pierwszym z nich nie był nikt inny jak... Patrick Morgan. Stanęli przed hotelem, przywiązali 
swoje zwierzęta i zajęli miejsce przy jednym ze stołów pod naszym oknem. A więc zrobili 
tak, jak tylko mogliśmy sobie życzyć. 

Dlaczego jednak muły ich nie były już, objuczone? Schowali zapewne zrabowane przedmioty w jakiejś kryjówce i wybrali się na schadzkę z towarzyszami. 

Zamówili brandy i zaczęli rozmowę, z której rozumieliśmy każde słowo. 

– Czy spotkamy niedługo waszego ojca j kapitana? – spytał jeden z nich, 
– Być może – odrzekł Patrick. – Mogli jechać prędzej od nas, a z Marshallem załatwili się 
chyba bez trudu. Miał przecież tylko dwóch towarzyszy. 
– To wysoce nierozważny człowiek, Wiózł takie skarby i odbywał podróż tylko samotnie. 
– Tym lepiej dla nas! Był on, jak się zdaje, zawsze nieostrożny, gdyż inaczej nie wyrzuciłby w Yellow-water-ground planu podróży. Ale do wszystkich diabłów, co to? 
– Co? 
– Przypatrzcie się tamtym koniom! 
– Troje pysznych zwierząt, ale czwarte, to prawdziwa osobliwość. Któryż rozumny czło
wiek siada na taką chabetę! 
Sans-ear ścisnął pięści. 

– Dam ja wam chabetę, że, na przykład, dusza wam w pięty pójdzie! – mruknął.
Tymczasem rozmowa przyjezdnych toczyła się dalej;
– Ten koń to rzeczywiście unikat. Jakkolwiek tak wygląda, to jednak jest to jeden z najsłynniejszych koni na Dzikim Zachodzie. Wiecie, czyj to wierzchowiec? 
– No? 
– Sans-eara. 
– Do stu-piorunów! On podobno jeździ na takim capie! 
– A więc i on musi tu być! Pijcie prędko i ruszajmy stąd! Miałem z nim raz pewne zajście i 
nie chciałbym, żeby mnie poznał. 
– Nie uda ci się jednak tego uniknąć – mruknął Sans-ear.
Sześciu przybyłych wsiadło na koń i odjechało.
– Oto ludzie, których szukamy – wyjaśniłem Szoszonowi. – Moi czerwoni bracia prześcigną ich, a ja z Samem pojadę za nimi. Potem weźmiemy ich we dwa ognie. 
– Uff! – odrzekł Ko-tu-cho i powstał. 
Obaj z Winnetou dosiedli koni. Sans-ear zapłacił za porter, wcale zresztą niezły, po czym 
ruszyliśmy za Patrickiem, zachowując ciągle taką odległość, żeby nas nie dostrzegł. 
Okolica stawała się coraz bardziej pusta, a gdy dostaliśmy się w teren, gdzie nie mogły nas już 
osłonić ani zarośla, ani zakręty, puściliśmy konie w cwał i dopędziliśmy tych obwiesiów, zanim się 
domyślili, że to o nich chodzi. Tuż przed nimi znajdowali się Winnetou i Ko-tu-cho. 

– Dzień dobry, master Meercroft! – rzekł Sam. – Czy to ciągle jeszcze te konie, które ukradliście Komanczom? 
– Przekleństwo! – zaklął zagadnięty i porwał za strzelbę, lecz zanim zdołał wypalić, leżał 
już na ziemi. To lasso Winnetou owinęło mu się dokoła ramion i ściągnęło go z siodła. W 
jednej chwili pięciu pozostałych bandytów rozproszyło się. Sans-ear i Szoszon wystrzelili do 
nich i popędzili za nimi. 
– Stójcie, dajcie im pokój! – zawołałem. – Głównego łotra przecież mamy! 
Nie usłuchali jednak. Huknęły jeszcze dwa strzały, a ostatniego z uciekających zrzucił z 
konia Ko-tu-cho. 

– Cóż wy robicie? – złajałem Sama, – Ich trop zaprowadziłby nas na miejsce schadzki, a 
potem tam, gdzie ukryli swe skarby. 
– Morgan będzie nam to musiał powiedzieć! 
147



– Nie zechce! 
Okazało się wkrótce, że miałem słuszność, gdyż pomimo gróźb Patrick nie odpowiedział 
na żadne z naszych pytań, Złoto, z powodu którego tylu ludzi musiało postradać życie, przepadło! ,,Śmiertelny pył!” 

Przywiązaliśmy Patricka, jak przedtem jego ojca, do konia i, aby ominąć hotel, przeprawiliśmy się poprzez Sacramento, która tu nie była głęboka, i dotarliśmy do gór, nie zaczepieni 
przez nikogo. 

Podczas całej dalszej jazdy nie można było także wydobyć z jeńca ani słowa. Dopiero gdy 
znalazłszy się przed obozem ujrzał wychodzącego naprzeciwko nas jubilera, mruknął przez 
zęby jakieś przekleństwo. Zabrałem Patricka do namiotu, gdzie znajdowała się reszta pojmanych, a między nimi jego ojciec. 

– Mr. Morgan, przedstawiam wam syna, za którym pewnie bardzo się stęskniliście – rzekłem do niego. 
Stary błysnął ku mnie wściekle oczyma, lecz nie wyrzekł ani słowa. Ponieważ zbliżał się 
wieczór, przeto sąd nad jeńcami trzeba było odłożyć do następnego dnia. Zjedliśmy wieczerzę 
w namiocie wodza jako jego goście i zapaliliśmy fajkę pokoju. Potem każdy z nas udał się do 
przeznaczonego dla niego namiotu. 

Znużony wysiłkami ostatnich dni, spałem nadzwyczaj twardo, na co zresztą mogłem sobie 
tu, w obozie, pozwolić. Na prerii nie było to dopuszczalne. Czy śniłem, czy też była to prawda? Walczyłem z jakimiś dzikimi postaciami, które otaczały mnie zewsząd, by mi zadać 
śmierć. Waliłem dokoła siebie jak wściekły, lecz nieprzyjaciele wyrastali spod ziemi tuzinami. Pot spływał mi z czoła, czułem, że nadchodzi dla mnie ostatnia godzina, po raz pierwszy 
opanowało mnie śmiertelne przerażenie. Był to sen i strach zbudził mnie w końcu, lecz skoro 
tylko otworzyłem oczy, posłyszałem na dworze okropny zgiełk. 

Zerwałem się natychmiast i nie ubrawszy się nawet całkowicie, pochwyciłem za broń i wybiegiem. Jeńcy zdołali się uwolnić w jakiś nigdy, nawet potem, nie wytłumaczony sposób, 
wymknęli się z namiotu i chcieli zaskoczyć liczne, na szczęście, straże. 

Ze wszystkich namiotów wyskakiwały brązowe postacie Indian, jeden z nożem, drugi z 
tomahawkiem, trzeci ze strzelbą w ręku. Zaraz także nadbiegł Winnetou i jednym rzutem oka 
objął sytuację rozgrywającą się w świetle strażniczych ognisk, 

– Dokoła obozu! – huknął w sam środek zbiegowiska i natychmiast blisko osiemdziesiąt 
postaci pomknęło pomiędzy namioty. 
Z tego wszystkiego wywnioskowałem, że mój udział w walce nie jest konieczny, tym bardziej że jeńcy nie mieli broni palnej, a Indianie przewyższali ich dziesięciokrotnie liczbą; gdy 
ponadto usłyszałem w tej wrzawie głos Sama, uspokoiłem się zupełnie. I rzeczywiście, w niespełna dziesięć minut zabrzmiał krzyk przedśmiertny ostatniego bandyty. Zobaczyłem z daleka jego blade oblicze. Był to Fred Morgan, którego dosięgnął nóż Sans-eara. 

Zwolna wyszedł mały westman spomiędzy namiotów, a dostrzegłszy mnie, zapytał: 

– Charley, czemu nam nie pomagałeś? 
– Sądziłem, że sami podołacie. 
– Well, tak się też stało. Ale gdybym nie siedział przed namiotem, byliby, na przykład, 
uciekli. Leżałem tuż przy ścianie i usłyszałem wewnątrz szmer. Natychmiast zawiadomiłem 
straże, by lepiej uważały. 
– Czy któryś z nich umknął? 
– Nikt! Policzyłem ich dokładnie. Inaczej jednak wyobrażałem sobie porachunek z Morganami. 
To rzekłszy, usiadł przede mną i zaczął na swojej strzelbie nacinać upragnione od dawna 
dwa karby. 

148



– No, ci, których kochałem, są już pomszczeni, a teraz śmierć może przyjść po mnie choćby dziś albo jutro! 
– Powinniśmy zakończyć tę przykrą sprawę słowami: niechaj Bóg będzie dla tych zbrodniarzy łaskawym sędzią! 
– Well, Charley! Nad ich grobem ustaje moja nienawiść. 
Odszedł zwolna i wsunął się do namiotu. Nazajutrz odbyła się smutna uroczystość; pochowano Allana. W braku trumny owinięto go kilkoma bawolimi skórami. Szoszoni zbudowali z kamieni czworobok, W którym złożono zwłoki, po czym wzniesiono nad tym piramidę. 
Na jej szczycie zatknąłem krzyż z gałęzi. Na prośbę Bernarda przemówiłem krótko a serdecznie nad grobem jego brata i pomodliłem się głośno za duszę zmarłego. Wszyscyśmy byli głęboko wzruszeni z powodu zgonu tego młodego, rokującego wielkie nadzieje człowieka, a 
nawet Szoszoni, stojący dokoła w poważnym milczeniu, złożyli za naszym przykładem ręce, 
łącząc się z nami w żałobie. 

Po pogrzebie Szoszoni nie pozwolili Bernardowi oddać się boleści. Cały tydzień spędziliśmy u nich na łowach, zabawach wojennych i innych rozrywkach. Wreszcie pożegnawszy 
gościnnych Indian, powróciliśmy do San Francisko... 

149



ROZDZIAŁ V
ZBÓJE KOLEJOWI


W jakiś czas później drobna sprawa pieniężna powołała mnie do Hamburga, gdzie spotkałem znajomego, którego widok ożywił we mnie wszystkie dawne wspomnienia. Znajomy ten 
pochodził z St. Louis i niejedną zwierzynę upolował ze mną w bagnach Missisipi. Po kilku 
słowach powitania, w których zawarły się także pytania o moje plany na przyszłość, ofiarował 
mi – jako człowiek nadzwyczaj bogaty – wolny przejazd, gdybym zechciał mu towarzyszyć 
do St. Louis. Na to ogarnęła mnie z całą mocą tęsknota za preriami. Postanowiłem skorzystać 
z jego uprzejmości, zażądałem telegraficznie z domu przysłania broni i innych przyborów, 
potrzebnych do takiej podróży, i w pięć dni po spotkaniu płynęliśmy już Elbą ku Morzu Północnemu i dalej ku Oceanowi. 

Po przybyciu do Ameryki, zagłębiliśmy się na pewien czas w puszcze dolnej Missouri; 
potem znajomy mój musiał wrócić, ja zaś udałem się w górę rzeki do Omaha City, aby stąd 
dostać się wielką magistralą Pacific-Railwy dalej na Zachód. 

Miałem określone powody do obrania tej drogi. Poznałem Góry Skaliste od źródeł rzeki 
Frazer aż do wąwozu Hill Gate i od Parku Północnego w dół aż do pustyni Mapimi, ale nie 
znałem jeszcze przestrzeni od wąwozu Hill Gate do Parku Północnego, a więc obszaru obejmującego sześć stopni szerokości geograficznej. A tam właśnie leżą najciekawsze partie gór: 
Trzy Tetony, góry Windriver, Wąwóz Południowy, a szczególnie żródliska Yellowstone, 
Rzeki Wieżowej i Kolumbii. 

Nikt tam jeszcze nie dotarł oprócz Indian albo nielicznych zbiegłych traperów, toteż coś 
mnie po prostu ciągnęło, żeby spróbować wedrzeć się w owe niegościnne parowy i kaniony, 
zamieszkane według podań indiańskich przez złe duchy. 

Nie było to oczywiście tak łatwą rzeczą, jakby się może zdawało. Ileż to przygotowań czyni turysta szwajcarski, zanim się wybierze w Alpy! Czym zaś jest jego przedsięwzięcie w porównaniu z zamiarem samotnego westmana, który tylko z wiarą we własne siły i w dobrą 
strzelbę porywa się na niebezpieczeństwa, o których europejski turysta nie może mieć nawet 
pojęcia? Te właśnie niebezpieczeństwa nęcą jednak i czarują. Mięśnie westmana są jak z żelaza, a ścięgna ze stali, ciało nie cofa się przed żadnymi wysiłkami i trudami, a umysł dzięki 
ustawicznemu ćwiczeniu zdobywa energię i bystrość, które w największej potrzebie pozwalają mu znaleźć środki ocalenia. Toteż nie pozostaje on nigdy długo w cywilizowanych okolicach, gdzie nie może ćwiczyć ani praktycznie stosować swoich zdolności. Westman tęskni za 
dzikimi sawannami i kryjącymi w sobie śmierć przepaściami górskimi, a im większe grożą 
mu niebezpieczeństwa, tym bardziej czuje się on w swoim żywiole, tym bardziej wzmaga się 
jego męstwo i zaufanie do samego siebie. 

Co do mnie, byłem przygotowany na takie przedsięwzięcie. Brakowało mi tylko konia, bez 
którego trudno zapuszczać się w te ,,krainy nocy i krwi”. Ale ten brak nie bardzo mnie trapił. 
Starego wałacha, który mnie na swym grzbiecie przyniósł aż do Omaha, sprzedałem i wsiadłem do wagonu kolejowego z nadzieją, że w razie potrzeby znajdę odpowiedniego wierzchowca. 

Na niektórych odcinkach tamtejszej linii kolejowej ruch pociągów odbywał się jeszcze nieregularnie. W wielu miejscach widziało się robotników zajętych budową mostów i wiaduktów, bądź to nie dokończonych, bądź też już popsutych. Ludzie ci, jeśli nie pracowali w pobliżu osad wyrastających wzdłuż kolei jak grzyby po deszczu, zakładali sobie zazwyczaj obóz. 
Był to konieczny środek ostrożności z powodu Indian, którzy uważali budowę kolei za wdzie

150



ranie się w ich prawa i usiłowali ją wszelkimi sposobami udaremnić albo przynajmniej utrudnić. 

Ale i inni jeszcze wrogowie przeszkadzali w pracy, wrogowie groźniejsi od czerwonoskórych. 

Po preriach włóczy się mnóstwo hołoty, którą tworzą żywioły wyparte przez cywilizowany 
Wschód. Są to moralnie i materialnie podupadłe jednostki, które nie spodziewają się od życia 
już niczego ponad to, co potrafią zdobyć w bandyckich wyprawach na Zachodzie. Ludzie ci 
łączą się w zbrodniczych celach w szajki, gorsze od najdzikszych hord indiańskich. Za czasów budowy kolei napadali oni głównie na obozy i małe osady powstałe wzdłuż linii kolejowej, nic też dziwnego, że te obozy trzeba było zaopatrywać we wszystko, co jest potrzebne do 
obrony, a mieszkańcy ich nawet podczas pracy byli uzbrojeni. 

Z powodu tych napadów, których rozbójnicy dokonywali zwykle w ten sposób, że burzyli 
tor kolejowy, aby zmusić pociąg do zatrzymania się, nazywano ich railtroublerami, czyli burzycielami szyn. Strony napadane czuwały oczywiście dniem i nocą, wskutek czego po pewnym czasie rozbójnicy mogli urządzać wyprawy tylko wtedy, kiedy kilka band połączyło się 
razem. Zresztą panowało w związku z ich działalnością takie rozgoryczenie, że każdego 
schwytanego railtroublera czekała prawie zawsze niechybna śmierć. Bandy te mordowały 
wszystkich, bez względu na różnicę płci i wieku, przeto o łasce dla nich nie mogło być mowy. 

Tak więc pewnej niedzieli po południu wyjechałem pociągiem z Omaha. Żaden z towarzyszy podróży nie zainteresował mnie, nawet przelotnie. Dopiero nazajutrz wsiadł we Fremont 
człowiek, którego powierzchowność zwróciła od razu moją uwagę. Usiadł koło mnie, więc 
miałem sposobność przypatrzyć mu się dokładnie. 

Wygląd jego był właściwie tak śmieszny, że powierzchowny obserwator z trudem tylko 
powstrzymałby się od uśmiechu, ja jednak przywykłem do typów tego rodzaju o tyle, że zdołałem zachować powagę. Był to mężczyzna o niskiej postaci, lecz tak gruby, że można by go 
było toczyć jak beczkę. Miał na sobie kożuch barani, włożony lewą stroną na zewnątrz. Ta 
lewa strona była kiedyś na pewno pokryta wełną, teraz jednak wełna prawie całkowicie zniknęła, tylko tu i ówdzie widniały na nagiej skórze małe jej kępki jak oazy na Saharze. Niegdyś 
także kożuch ten pasował, być może, do figury swego właściciela, później jednak tak się widocznie skurczył pod wpływem śniegu i deszczu, gorąca i zimna, że teraz dolny jego brzeg nie 
dochodził do kolan, nie można go było zapiąć, a rękawy cofnęły się po łokcie. Pod tym kożuchem widać było kurtę z czerwonej flaneli i spodnie skórzane, ongiś prawdopodobnie czarne, 
ale teraz mieniące się wszystkimi barwami tęczy. Nadto zdawało się, że służyły właścicielowi 
za ścierkę, obrus i chustkę do nosa. Poniżej tych przedpotopowych spodni widać było nagie, 
sine od zimna kostki i parę zdolnych przetrwać całą wieczność trzewików. Były one resztką 
pozostałą po butach z cholewami ze skóry wołowej, o podeszwach nabitych tak grubymi 
gwoździami, że można by nimi rozdeptać krokodyla. Na głowie owego osobnika sterczał kapelusz z uszkodzonym dnem i również niecałymi kresami. Biodra okalał mu zamiast pasa 
stary, niestety, już spłowiały szal, a za nim tkwił prastary, kawaleryjski pistolet i nóż myśliwski. Tuż obok broni wisiał worek z kulami i z tytoniem, małe lusterko, opleciona manierka i 
cztery patentowane podkowy, które można nasadzać koniowi jak obuwie za pomocą śrub. 
Obok tego zauważyłem pokrowiec, którego zawartości na razie nie znalem – później dopiero 
dowiedziałem się, że mój sąsiad woził w nim wszystkie przybory do golenia, niepotrzebne, 
jak sadziłem, na prerii. 

Najdziwaczniejsza jednak była twarz tego człowieka. Gładko ogolona, świeciła się, jak 
gdyby jej właściciel dopiero przed chwilą wyszedł od fryzjera. Pomiędzy nadzwyczaj grubymi 
i wystającymi policzkami niknął mały perkaty nosek, a piwne i żywe oczka z trudnością spoza 
nich wyzierały. Ilekroć otwarły się pełne wargi, ukazywały się dwa szeregi tak białych zębów, 
że skłaniałem się do podejrzenia, czy są prawdziwe. U dołu lewego policzka wyrastała ogór

151



kowata narośl, która podnosiła śmieszność tego człowieka, jego samego jednak nie wprawiała 
w zakłopotanie. 

Siedział przede mną, trzymając między słoniowatymi nogami strzelbę, podobną jak dwie 
krople wody do flinty mego starego przyjaciela Sama Hawkensa. Przypominał mi on w ogóle 
Hawkensa, i to bardziej jeszcze aniżeli Sans-ear. 

Zajął w wagonie miejsce koło mnie, powitał krótkim ,, dzień dobry, sir!”, a potem zdawał 
się nie troszczyć o mnie wcale. Dopiero w godzinę później poprosił mnie o pozwolenie zapalenia fajki. Zastanowiło mnie to, gdyż prawdziwy, rzeczywisty traper lub nastawiacz sideł nie 
kłopocze się, czy to, co jemu dogadza, spodoba się innym. 

– Palcie, ile chcecie, master! – odrzekłem. – Ja wam dotrzymam towarzystwa. Może 
przyjmiecie ode mnie cygaro? 
– Dziękuję, sirt – odpowiedział. – To, co nazywają cygarami, jest dla mnie za wytworne. 
Wolę fajkę. 
Krótką i brudną fajkę nosił zwyczajem traperskim na sznurku na szyi. Gdy ją napchał tytoniem, podałem mu zapałkę, on jednak potrząsnął przecząco głową i sięgnąwszy do kieszeni 
od kożucha, wydobył preriową zapalniczkę, zwaną punks, w której do zapalania służy próchno drzewne. 

– Zapałki to także wytworny wynalazek, ale na prerii na nic się nie przydadzą – zauważył. 
– Nie należy się zbytecznie pieścić. 
Na tym skończyła się krótka rozmowa, a nowej nie miał on widocznie ochoty rozpoczynać. 
Palił jakieś ziele, które wonią swoją przypominało mi liście orzecha włoskiego, a całą jego 
uwagę zajmowała przy tym okolica. Tak dojechaliśmy do stacji Nordplatte na zbiegu rzek 
Nord i Sudplatte. Tu gruby jegomość wysiadł na krótki czas, podszedł do przednich wagonów 
i zajrzał tani, zdaje się, do swego konia. 

Wsiadłszy na powrót, milczał dalej jak przedtem i dopiero po południu, gdyśmy się zatrzymali w Cheyenne u stóp gór Black Hills, odezwał się w te słowa: 

– Czy udajecie się stąd może linią kolejową do Kolorado ku Denver, sir?
Zaprzeczyłem.
– Well, więc zostaniemy nadal sąsiadami. 
– Czy daleko jedziecie? – spytałem. 
– Hm, tak i nie; jak mi się spodoba. A wy? 
– Chciałbym się dostać do Ogden City. 
– Aha, żeby zobaczyć miasto mormonów? 
– Właśnie, a potem jadę w góry Windriver i w Tetony.
Grubas przypatrzył mi się z niedowierzaniem i rzekł:
– Tam? Tego dokazać może tylko bardzo śmiały westman. Czy macie towarzystwo? 
– Nie.
Na to spojrzał na mnie małymi oczkami prawie rozbawiony.
– Sam? Tam w te Trzy Tetony? Między Siuksów i szare niedźwiedzie? Pshaw! Czy słyszeliście kiedy, co to znaczy Siuks lub szary niedźwiedź? 
– Cośkolwiek. 
– Aha! Hm! Czy wolno spytać, kim jesteście, sir? 
– Jestem literatem. 
– Literat? Pisarz? Więc piszecie książki? 
– Tak. 
Na to roześmiał się już na cały głos. Ubawiło go to ogromnie, jak niegdyś Sans-eara, że pisarz wybiera się w najniebezpieczniejszą część Gór Skalistych zdając się tylko na siebie. 

– Pięknie! – rzekł śmiejąc się dalej. – Chcecie pewnie napisać książkę o Trzech Tetonach, 
czcigodny panie? 
152



– Może. 
– A widzieliście już kiedy jaką książkę z dobrym opisem Indianina albo niedźwiedzia? 
– Rozumie się – odparłem poważnie. 
– I teraz wam się zdaje, że także potraficie coś podobnego napisać? 
– Właśnie. 
– Macie pewnie także flintę zawiniętą w derkę! 
– Tak. 
– W takim razie posłuchajcie mojej dobrej rady, sir! Wysiądźcie czym prędzej i wracajcie 
do domu. Długi z was wprawdzie i mocny chłop, ale wątpię, czybyście wiewiórkę potrafili 
zastrzelić, a cóż dopiero niedźwiedzia. Książki zamroczyły wam głowę. Byłoby ogromnie 
szkoda waszego młodego życia, gdyby widok dzikiego kota miał was przyprawić o śmierć. 
Czytaliście Coopera? 
– Czytałem. 
– Tak i myślałem! Słyszeliście pewnie także o sławnych myśliwcach preriowych?! 
– Tak! – odrzekłem znów skromnie. 
– O Winnetou, Old Firehandzie, Old Shatterhandzie, grubym Walkerze i długim Hilbersie?! 
– O wszystkich! – potwierdziłem.
Ten grubasek nie, przypuszczał, że bawił mnie co najmniej tak samo jak ja jego.
– Takie książki – ciągnął dalej – są niebezpieczne jak zaraza. Czyta się je wprawdzie 
przyjemnie, może nawet łatwo pisze, ale, master, nie weźcie mi tego za złe; żal mi was! Winnetou, to wódz Apaczów, gotów walczyć z tysiącem diabłów, Old Firehand ustrzeli każdą 
muchę w roju, którą sobie upatrzy, Old Shatterhand zaś jeszcze nigdy nie chybił, a jednym 
uderzeniem zdruzgoce najtęższego Indianina na miazgę. Gdy który z tych zuchów powiada, że 
udaje się do Trzech Tetonów, mogę to uważać za śmiałą sztukę, ale wolno mi też przypuszczać, że tego dokona. Natomiast wy, wyrabiacz książek! Pshaw! Gdzie wasz koń? 
– Nie mam konia.
To go już zupełnie rozbroiło, bo roześmiał się na całe gardło.
– Hi, hi, hi, hi! Bez konia chce iść w Tetony! Czy zwariowaliście, sir? 
– Zdaje mi się, że nie. Jeśli teraz nie mam konia, to go sobie kupię lub złowię. 
– Gdzie? 
– Gdzie będzie dogodnie. 
– Sami chcecie tej sztuki dokazać? 
– Spróbuję. 
– Wcale chwalebny zamiar, sir! Uwiązaliście sobie wprawdzie lasso przez plecy, ale muchy nim nie złapiecie, a tym mniej dzikiego mustanga. 
– Czemu? 
– No, ja byłbym skłonny uważać was za niedzielnego strzelca, jak się tam w Starym Kraju 
wyrażają. 
– Dlaczego? 
– To przecież całkiem proste! Wszystko na was takie ładne i czyste. Przypatrzcie się kiedy 
tęgiemu westmanowi i porównajcie go z sobą! Wasze buty są nowe i wyczyszczone jak szkło, 
wasze spodnie ze skóry łosiowej, a koszula myśliwska to arcydzieło rąk Indianki. Wasz kapelusz kosztował przynajmniej ze dwanaście dolarów, a wasz nóż i rewolwery nie zrobiły 
pewnie jeszcze nikomu nic złego! Czy umiecie strzelać, sir? 
– Cokolwiek. Byłem raz nawet królem kurkowym – odrzekłem z poważną miną. 
– Królem kurkowym! Hm! Tak, tak! Strzelaliście do drewnianego ptaka i zostaliście królem kurkowym! Sir, proszę was serdecznie, wracajcie jak najrychlej, bo zginiecie! 
– Zobaczymy! Gdzie teraz jest Old Shatterhand, o którym wspominaliście przed chwilą? 
153



– Któż to wie! Kiedy po raz ostatni byłem nad Fox Head, spotkałem słynnego Sans-eara, 
który z nim dłuższy czas przebywał. Ten mi powiedział, że Old Shatterhand znowu pojechał 
do Afryki, w te głupie strony, które określono mianem pustyni Sahary. Tam rozbija się pewnie 
z Indianami, zwanymi Arabami. Temu człowiekowi dlatego nadano przydomek Shatterhanda, 
że z łatwością powala pięścią nieprzyjaciela, co też i bardzo często czynił. Przypatrzcie się 
natomiast swoim rączkom! Takie wątłe i białe jak ręce lady; od razu widać, że zarabiacie tylko pisaniem na papierze i nie znacie innej broni prócz gęsiego pióra. Weźcie sobie moją radę 
do serca i wracajcie do Starego Kraju. Nasz Zachód nie jest dla dżentelmenów waszego pokroju! 
Ta przestroga zakończyła rozmowę, a ja nie starałem się jej ponownie nawiązać. Wiadomość o mojej podróży na Saharę, udzielona grubasowi przez Sans-eara, była zgodna z prawdą. 

Minęliśmy stację Sherman, po czym znów zapadł wieczór. Pierwszą stacją, którą ujrzeliśmy nazajutrz o świcie, było Rawlins. Za tą miejscowością zaczyna się pusta, górska okolica, 
której jedyną roślinność stanowią krzaki artemizji. Ta olbrzymia, nieurodzajna kotlina, pozbawiona rzek i strumieni, jest to górska Sahara bez najmniejszej oazy. W jednym miejscu 
ziemia męczy znużone oczy swą białością, w innym znowu przytłacza swym posępnym, melancholijnym charakterem, wywołanym nagimi zboczami i strasznymi ścianami skał, poszarpanych przez burze, powodzie i pioruny. 

W tej beznadziejnej okolicy leży stacja, która nazywa się “Gorzki Potok”, choć o prawdziwym potoku nie ma tu mowy – wodę trzeba sprowadzać z odległości siedemdziesięciu mil. 
Mimo to rozwinie się tu może kiedyś ruchliwe, wspaniałe życie, gdyż tu właśnie znajdują się 
niewyczerpane pokłady węgla, które zapewnią przyszłość tej pustyni. 

Przejechaliśmy dalej stacje Carbon i Green River, położone o 846 mil od Omaha. Skończył 
się smutny krajobraz, zaczęła się ukazywać roślinność, a pasma wzgórz nabrały pogodnego, 
świeżego kolorytu. Mijaliśmy właśnie wspaniałą dolinę, kiedy nagle maszyna wydała kilka 
szybko po sobie następujących przeraźliwych świstów, które są zawsze oznaką grożącego 
niebezpieczeństwa. Równocześnie prawie zaskrzypiały hamulce, zgrzytnęły koła, pociąg stanął, a my wyskoczyliśmy z wagonów. 

Ujrzeliśmy widok okropny. Napadnięto tu widocznie niedawno na pociąg z robotnikami i 
żywnością i cała przestrzeń pokryta była zwęglonymi lub na pół spalonymi szczątkami maszyny. Napad nastąpił nocą. Railtroublerzy wyrwali szyny, pociąg się wykoleił i spadł z wysokiego nasypu. Skutki tego nieszczęścia można sobie wyobrazić Z pociągu zostały tylko części 
żelazne, bo po ograbieniu wagonów podłożono pod nie ogień. W zgliszczach znaleźliśmy 
smutne szczątki zabitych bądź to podczas upadku, bądź też potem przez rozbójników. Wydawało się, że nikt nie uszedł z życiem. 

Szczęściem było dla nas to, że dzięki otwartej okolicy maszynista zawczasu dostrzegł niebezpieczeństwo. Gdyby nie to i nasz pociąg spadłby z nasypu, gdyż lokomotywa zatrzymała 
się zaledwie o kilka łokci od miejsca zniszczenia. 

Zdenerwowanie podróżnych i personelu kolejowego było takie, że nie podobna oddać tych 
złorzeczeń i okrzyków, jakie się dały słyszeć dokoła. Grzebano w zgliszczach, lecz nie było 
już nic do ocalenia. Po skonstatowaniu tego stanu rzeczy nie pozostało nam nic innego, jak 
czym prędzej naprawić tor, do czego każdy pociąg amerykański wiezie zawsze potrzebne narzędzia. Kierownik pociągu musiał się ograniczyć do zawiadomienia następnej stacji. Wszystko inne, a więc i ściganie przestępców, należało już do sądu, który niewątpliwie natychmiast 
się tam utworzył. 

Kiedy inni podróżni grzebali niepotrzebnie w zgliszczach, uznałem za najlepsze rozejrzeć 
się za śladami railtroublerów. Teren stanowiła tu otwarta równina, porosła trawą i gdzieniegdzie kępami krzaków. Cofnąłem się dość daleko w tył po szynach i obszedłem potem z prawej 

154



strony miejsce katastrofy, którego podstawę stanowiła linia toru. W ten sposób, nawet przy 
niewielkiej staranności, nic nie mogło ujść mojej uwagi. 

W oddaleniu trzystu może kroków od miejsca katastrofy znalazłem zmiętą trawę, jak gdyby siedziała tu grupa ludzi, a ślady, dostrzegalne jeszcze na trawie, zaprowadziły mnie na inne 
miejsce, gdzie niedawno musiały być przywiązane konie. Te ślady, obejrzane dokładnie, pouczyły mnie o liczbie i jakości koni. 

Gdy ruszyłem na dalsze badania, spotkałem się na torze z moim grubym sąsiadem, który, 
jak teraz zauważyłem, wiedziony tą samą myślą, przeszukał okolicę położoną po lewej stronie 
miejsca wypadku. Zobaczywszy mnie, zapytał ze zdziwieniem: 

– Co tu robicie, sir? 
– To, co czyni w podobnym położeniu każdy westman. Szukam śladów rozbójników. 
– Wy! Aha! Dużo znajdziecie! To były sprytne draby i potrafiły zatrzeć za sobą ślady. Ja 
nie znalazłem nic. Cóż wobec tego odkryje taki greenhorn jak wy? 
– Może ten greenhorn ma lepsze oczy niż wy, master – odpowiedziałem z uśmiechem. – 
Czemu szukacie śladów po lewej stronie? Chcecie uchodzić za starego, doświadczonego bywalca prerii, a nie widzicie, że teren po prawej stronie nadaje się o wiele lepiej na obozowisko 
i kryjówkę niż po lewej, gdzie nie widać ani jednego krzaka. 

Grubas popatrzył na mnie, jakby zaskoczony moimi słowami, a potem rzekł: 

– Hm, to niezłe przypuszczenie. Okazuje się, że i pisarczyk miewa czasem dobre myśli. 
Czy wpadło wam co w oko? 
– Tak. 
– Co? 
– Obozowali za krzakami dzikiej czereśni, a tam, za leszczyną, stały ich konie. 
– Ach! Muszę tam pójść, bo wy, nie mając odpowiednio wyćwiczonych oczu, nie potraficie określić, ile było koni. 
– Dwadzieścia sześć.
Grubas znowu rzucił na mnie zdziwionym wzrokiem.
– Dwadzieścia sześć? – powtórzył z niedowierzaniem. – Po czym to poznaliście? 
– Pewnie że nie po chmurach, sir! – roześmiałem się. – Z tego osiem koni było podkutych, 
a osiemnaście nie okutych. Wśród jeźdźców znajdowało się dwudziestu trzech białych i trzech 
Indian. Dowódcą bandy był biały, kulejący na prawą nogę, a koń jego to gniady mustang. 
Wódz Indian, który im towarzyszył, jeździ na karym ogierze, a przypuszczam, że to Siuks z 
plemienia Ogellallajów. 
Wyraz twarzy grubasa stał się teraz nie do opisania. Usta mu się otwarły, a małe oczka patrzyły na mnie jak na widmo. 

– Niech to wszyscy diabli! – zawołał w końcu. – Wam się to wszystko chyba przywidziało! 
– Przekonajcie się sami! – odparłem sucho. 
– Skąd wiecie, ilu było białych lub Indian, który koń był gniady, a który czarny, który jeździec kuleje i do jakiego szczepu należą Indianie? 
– Proszę was, żebyście zobaczyli to sami, a potem okaże się, kto ma lepsze oczy: ja, greenhorn, czy wy, doświadczony westman. 
– Well, pięknie! Idę, sir! Żeby też greenhorn mógł zgadnąć, kto byli ci hultaje!
Śmiejąc się, pośpieszył na oznaczone miejsce, a ja poszedłem za nim powoli.
Po chwili stanąłem prawie obok niego, ale tak był zajęty badaniem śladów, że nie zauważył
mnie, i dopiero po dziesięciu minutach starannego badania zbliżył się do mnie i oświadczył: 

– Istotnie macie słuszność. Było ich dwudziestu sześciu, a osiem koni podkutych. Ale inne 
wyniki, do których doszliście, to czysta niedorzeczność! Tutaj obozowali i w tym kierunku 
odjechali. Więcej nic rozpoznać nie można! 
155



– To chodźcie, sir – rzekłem wtedy, – Pokażę wam, jakie niedorzeczności widzą oczy greenhorna. 
– Well, jestem ciekawy! – odpowiedział kiwnąwszy głową żartobliwie. 
– Przypatrzcie się tylko lepiej tym śladom końskim. Trzy konie trzymano na boku i nie 
spętano ich z przodu, lecz na krzyż; były to zatem konie indiańskie. 
Grubas schylił się, aby dokładnie odmierzyć odstępy śladów. Ziemia, porosła w tym miejscu trawą, była wilgotna i wprawne oko łatwo mogło dojrzeć ślady. 

– Na Boga, mówicie prawdę! – zawołał zdumiony.– To były szkapy indiańskie. 
– A teraz chodźcie dalej, do tej małej kałuży! Tu Indianie myli sobie twarze i pomalowali 
je na nowo wojennymi farbami, rozrobionymi niedźwiedzim tłuszczem. Czy widzicie te małe, 
pierścieniowate wgłębienia w ziemi? Tutaj stały miseczki z barwnikami. Z powodu ciepła 
farby się rozpuściły i kapały. Patrzcie! Tu w trawie jest jedna czarna, jedna czerwona i dwie 
niebieskie krople! 
– Tak! Rzeczywiście, to prawda! 
– A czy czerwona, czarna i niebieska farba nie są wojennymi barwami Ogellallajów? 
Grubas skinął tylko głową, ale w jego osłupiałej twarzy odbijało się to, o czym milczały 
usta. 

– Chodźcie dalej! Gdy oddział tutaj przybył, zatrzymał się obok tej bagnistej kałuży. Dowodzą tego odciski kopyt, które napełniły się wodą. Tylko dwaj ludzie pojechali naprzód; 
prawdopodobnie dowódcy. Widocznie chcieli zbadać otoczenie, a reszta pozostała w tyle. Czy 
widzicie tu, w moczarze, ślad koński? Jeden koń był podkuty, a drugi nie, i ten uderzał ciężej 
tylnymi nogami, a więc siedział na nim Indianin. Natomiast drugim jeźdźcem był biały i koń 
jego stąpał przodem ciężej niż tyłem. Wiecie zapewne, jak siedzi na koniu biały, a jak Indianin? 
– Sir, ciekaw jestem tylko, skąd wy... 
– Dajcie temu na razie pokój! – przerwałem mu. – Uważajcie teraz dobrze! O sześć kroków dalej konie się pokąsały. Po tak długiej jeździe, jaką odbyli ci ludzie, mogły uczynić to 
tylko ogiery. 
– Kto wam powiedział, że się kąsały?! 
– Po pierwsze, czytam to z położenia śladów kopyt. Koń indiański skoczył tu na tamtego. 
To chyba przyznacie? Po wtóre zaś, przypatrzcie się tym włosom, które trzymam w ręce. 
Znalazłem je przedtem, badając ślady, zanim się z wami spotkałem. To są cztery włosy z 
kasztanowatej grzywy, wyrwane przez konia indiańskiego i upuszczone na ziemię. Ale dalej, 
na przedzie, wpadły mi w oko dwa czarne włosy z ogona. Ze śladów widzę dokładnie, że koń 
indiański ukąsił tamtego w grzywę, ale jeździec odciągnął go zaraz i popędził naprzód, po 
czym tamten koń sięgnął zębami za indiańskim i wyrwał mu te włosy z ogona. Wisiały mu 
one jakiś czas u pyska i spadły na ziemię dopiero po kilku krokach. A zatem koń Indianina 
jest kary, a białego – kasztan. Chodźcie dalej! Tutaj biały zsiadł z konia, aby się wydostać na 
nasyp. Siad jego został do dziś w miękkim piasku. Widać wyraźnie, że jedną nogą stąpał 
mocniej niż drugą. Z tego prosty wniosek: że kuleje. Zresztą ludzie ci byli bardzo nieostrożni. 
Nie starali się ani trochę zatrzeć swoich śladów. Widocznie czują się bardzo bezpieczni, a 
może się to zdarzyć tylko z dwóch powodów. 
– Z jakich? 
– Albo chcieli dziś jeszcze przebyć dużą przestrzeń oddzielić się od pogoni. To jednak 
wątpliwe, ponieważ widać ze śladów, że konie były bardzo zdrożone. Albo wiedzieli, że w 
pobliżu znajduje się wielka liczba ich ludzi, do których mogli się cofnąć. To drugie wydaje mi 
się bardziej prawdopodobne, gdyż w innych warunkach trzej Indianie nie przyłączyliby się do 
przeszło dwudziestu białych. Domyślam się więc, że należałoby szukać w kierunku północ
156



nym licznego oddziału Ogellallajów, przy których znajduje się teraz owych dwudziestu trzech 
zbójców kolejowych. 

Było to istotnie zabawne, z jaką miną grubasek mierzył mnie oczyma od czubka głowy do 
pięt. 

– Człowiecze! – zawołał w końcu. – Kto wy jesteście właściwie? 
– Już wam to powiedziałem. 
– Pshaw! Nie jesteście greenhornem ani pismakiem, chociaż wasze świecące się buty i niedzielny rynsztunek pozwalają na takie przypuszczenie. Jesteście tak wylizani i czyści, że moglibyście się zaraz pokazać w jakiejś sztuce na scenie jako westman. Ale wśród stu westmanów znajdzie się zaledwie jeden, który by umiał tak czytać ślady jak wy. Na Boga, myślałem 
dotąd, że ja też coś potrafię, tymczasem nawet się do was nie umywam! 
– Ja jednak rzeczywiście jestem pismakiem, ale nieraz już przemierzyłem tę prerię z północy na południe i ze wschodu na zachód. Stąd też znam się dość dobrze na śladach. 
– I udajecie się istotnie w góry Windriver? 
– Oczywiście. 
– Ależ, sir, na to trzeba być czymś więcej niż tropicielem śladów. Tymczasem widzę u was 
pod innymi względami niemałe braki. 
– Jakie? 
– Kto ma przed sobą tak niebezpieczną drogę, nie leci przed siebie tak na ślepo jak wy, 
lecz stara się przede wszystkim o konia. 
– Ja też to zrobię. 
– Gdzie? 
– Konia można kupić na każdej stacji. Może to być nawet stara szkapa. Skoro raz wsiądę 
na konia, to wybiorę sobie w jakiejś dzikiej trzodzie odpowiedniego mustanga, 
– Wy? Ach! Czy jesteście aż takim jeźdźcem, że potrafilibyście opanować mustanga? A 
skąd wiecie, czy tam w ogóle będą konie? 
– Zapominacie, że teraz właśnie jest pora wędrówek bawołów i mustangów na północ. Jestem pewien, że przed Tetonami natknę się na jakieś stado. 
– Hm, jesteście więc dobrym jeżdźcem! A jak tam ze strzelaniem? 
– Czy chcecie mnie egzaminować? – roześmiałem się. 
– Do pewnego stopnia tak – potwierdził bardzo poważnie. – Czynię to w pewnym zamiarze. 
– Czy można wiedzieć w jakim? 
– To usłyszycie później. Najpierw musicie postrzelać. Przynieście swoją strzelbę! 
To małe intermezzo dość mnie ubawiło. Mogłem oczywiście powiedzieć temu westmanowi po prostu, że jestem Old Shatterhandem, wolałem jednakże na razie o tym zamilczeć. Poszedłem więc do wagonu; gdzie zostawiłem moje strzelby zawinięte w koce. Inni podróżni 
zauważyli to i natychmiast otoczyli nas kołem. Amerykanin, a szczególnie mieszkaniec Zachodu, nie zaniedba nigdy żadnej sposobności, żeby przypatrzyć się strzelaniu. 

Gdy odwinąłem koce, grubas zawołał: 

– Tam do licha, sztucer Henry'ego! Prawdziwy sztucer od Henry'ego! Na ile strzałów, sir? 
– Na dwadzieścia pięć. 
– O, to dużo. To straszna broń, jeśli się strzela z bliska. Człowiecze, zazdroszczę wam tej 
strzelby! 
– A ja wolę tę rusznicę.
Z tymi słowy wydobyłem z koca drugą broń.
– Pshaw! Gładka, błyszcząca jak szkło! – wyraził się grubas lekceważąco. – Dla mnie więcej warta zardzewiała kentucka rusznica albo ta moja stara pukawka! 
– Może zobaczycie firmę, sir? – spytałem podając mu strzelbę, 
157



Rzucił okiem na znak i odskoczył zdziwiony. 

– Wybaczcie, sir – rzekł – to co innego. Takich strzelb jest już w ogóle niewiele. Słyszałem, że widziano taką u Old Shatterhanda. Ale skąd wy wzięliście to arcydzieło? A może ten 
znak jest podrobiony? Prawdopodobnie tak jest, gdyż ta strzelba nie wygląda na to, żeby z niej 
wiele razy strzelano! 
– Spróbujemy. Pokażcie, do czego mam strzelać, sir! 
– Nabijcie najpierw na nowo! 
– To niepotrzebne. Naboje są suche. 
– Well, to zastrzelcie mi najpierw śrutem tego ptaka tam na krzaku! 
– To za daleko! – zauważył jeden z otaczających nas widzów. 
– Zobaczymy! – odpowiedziałem.
Zacząłem powoli nakładać na nos binokle, na co grubas wybuchnął śmiechem.
– Cha! cha! cha! Okulary! Ten pismak przybywa na sawanny polować z binoklami na no
sie! Cha! cha! cha! 
Inni śmieli się także, ja zaś rzekłem poważnie: 

– Z czego się śmiejecie, panowie? Jeśli się trzydzieści lat siedzi nad książką, to oczy na 
tym cierpią, lepiej więc strzelać dobrze w okularach aniżeli źle bez nich. 
– To słuszne, sir – zaśmiał się grubas. – Chciałbym was jednak widzieć, gdyby was niespodzianie opadli czerwonoskórzy! Zanim wyczyścilibyście binokle i włożyli je na nos, 
oskalpowano by was dziesięć razy. Widzicie, nawet ptaka nie możecie teraz zastrzelić, bo już 
odleciał! 
– To poszukajmy innego celu! – powiedziałem z taką samą zimną krwią jak przedtem.
Ów ptak siedział na krzaku w odległości może dwustu kroków, byłby to więc strzał dość 
zwyczajny. Posłyszałem jednak wysoko nad nami ćwierkanie skowronka i spojrzałem ku górze. 

– Czy widzicie tam skowronka, panowie? – zapytałem. – Postaram się go stamtąd ściągnąć. 
– To niemożliwe! – zawołał grubas. – Dajcie temu spokój, bo wystrzelicie tylko dziurę w 
niebie. Zresztą tego nie dokazałby nawet stary Sans-ear ani Old Firehand! 
– Przekonamy się może o czymś przeciwnym! Podniosłem strzelbę i wypaliłem. 
– Nie ma go! – rzekł grubas. – Przestraszony strzałem odleciał! 
– Zaraz zobaczycie, na co się przydają okulary – oświadczyłem odkładając strzelbę. – Idźcie tam na nasyp. Skowronek spadł o jakieś osiemdziesiąt kroków stąd. 
Wskazałem ręką miejsce, a wszyscy rzucili się w tym kierunku. Po chwili przynieśli zastrzelonego ptaszka. Grubas przypatrywał się długo to skowronkowi, to mnie, po czym zawołał: 

– Trafiony, naprawdę trafiony, i to nie śrutem, lecz kulą! 
– Chcielibyście śrutem strzelać na taką wysokość, sir? – zapytałem. – Prawdziwy myśliwiec preriowy wstydziłby się zresztą strzelać śrutem. To dobre dla dzieci. 
– Ależ, sir, to strzał, jakiego jeszcze nie widziałem! – dziwił się grubas. – Może to był 
przypadek! 
– Dajcie mi inny cel! 
– Już wierzę, sir, wierzę! Uwzięliście się widocznie na to, żeby grać wobec mnie małą komedię! Nic nie szkodzi. Chodźcie no trochę na bok! 
Odciągnął mnie od innych podróżnych na to miejsce, gdzie ślady końskie były najwyraźniejsze. Tam wydobył z kieszeni papier i przyłożył go do jednego śladu. 

– Well, tak jest – rzekł w zamyśleniu. – Sir, czy jesteście panem swojego czasu, czy udajecie się prosto w Tetony, czy też moglibyście odbyć przedtem inny mały wypad? 
– Mogę czynić, co mi się podoba. 
158



– Well, w takim razie coś wam powiem. Czy słyszeliście już kiedy o grubym Fredzie Walkerze? 
– Tak. Podobno to dzielny westman, jeden z najlepszych tropicieli ścieżek w górach, który 
włada kilkoma indiańskimi narzeczami. 
– To ja nim jestem, sir! 
– Przypuszczałem to. Oto moja ręka! Cieszę się z całego serca, że was spotkałem, sir. 
– Rzeczywiście? No, to może poznamy się trochę lepiej. Mam bowiem kilka poważnych 
słów do powiedzenia niejakiemu Hallerowi. W ostatnich czasach był on dowódcą bushheaderów i koniokradów, nie licząc tego, czym już przedtem obciążył swoje sumienie. Ten papier 
jest dokładnym odbiciem tylnych kopyt jego konia i zgadza się zupełnie z tym śladem. Ponieważ Haller kuleje przy tym na prawą nogę, przeto jestem pewien, że dowódca tych rozbójników kolejowych i on, to jedna i ta sama osoba. 
– Haller? – spytałem. – Jak mu na imię? 
– Sam, Samuel, ale on przybiera różne imiona. 
– Samuel Haller? Ach, słyszałem o nim. Czy nie był on buchalterem króla nafty Rallowa? 
Opowiadają o nim, że umknął, zabrawszy swojemu panu wielką sumę pieniędzy! 
– Tak, to on. Nakłonił kasjera, żeby zabrał kasę i uciekł z nim razem, a potem go zastrzelił. 
Ścigany przez policję, zabił dwu konstablów, którzy go chcieli pochwycić, Pojmano go w 
Nowym Orleanie w chwili, kiedy wsiadał na okręt, lecz udało mu się uciec po zamordowaniu 
stróża więziennego. Potem przeniósł się na Zachód, gdyż nie pozostawało mu nic innego, 
skoro odebrano mu zdobycz. Od tego czasu dodawał zbrodnię do zbrodni i czas już, żeby się 
to skończyło. 
– Chcecie go schwytać? 
– Musi być mój, żywy albo martwy. 
– Macie z nim osobiste porachunki?
Westman patrzył przez chwilę w ziemię, a potem odrzekł:
– Niezbyt chętnie o tym mówię, sir. Może wam jeszcze o tym opowiem, gdy poznamy się 
bliżej, co niewątpliwie wkrótce nastąpi. To dziwny przypadek, że znalazłem się właśnie w 
tym pociągu, ale mimo to byłbym jeszcze długo szukał Hallera, gdybyście nie zwrócili mojej 
uwagi na jego ślad. Bez was nie odgadłbym, że dowódca zbójów kolejowych kuleje i jeździ 
na kasztanowatym koniu, a to właśnie ma dla mnie w tej chwili największe znaczenie. Opuszczę więc tutaj pociąg i pójdę śladem Hallera. Może zechcecie mi towarzyszyć, sir? 
– Taki greenhorn? – zastrzegłem się z uśmiechem. 
– Pshaw! Nie powinniście mi brać za złe tego słowa, bo wasz wygląd świadczy o tym, że 
wasze właściwe miejsce jest w salonie, a nie na sawannach. Nigdy w życiu jeszcze nie widziałem człowieka, który z cwikierem na nosie staje na środku sawanny i strzela do odlatującego ptaka. To była z mojej strony pomyłka, za którą bardzo przepraszam. A zatem wysiadacie razem ze mną, sir? 
– Hm! Może byłoby lepiej przyłączyć się do ludzi, którzy wkrótce przybędą tu z sąsiedniej 
stacji, aby wspólnie ścigać rozbójników? 
– Nie mówcie mi o takiej pogoni. Jeden westman więcej tu znaczy aniżeli cała gromada 
różnej zbieraniny. Muszę, co prawda, przyznać, że trzeba odwagi, żeby ścigać takich zbrodniarzy, bo życie ścigających wisi ciągle na włosku. Sądzę jednak, że jesteście człowiekiem, 
który szuka przygód, a tym razem znajdziecie jedną z najbardziej interesujących. 
– To słuszne – zauważyłem. – Ale nigdy nie lubiłem mieszać się do cudzych spraw. Ten 
Samuel Haller nic mnie nie obchodzi, a ponadto nie wiem, czy będę odpowiednim dla was 
towarzyszem. 
Fred Walker łypnął szelmowsko małymi oczkami i rzekł: 

159



– Myślicie chyba odwrotnie, to jest: czy ja dla was będę odpowiednim towarzyszem. A o 
tamto się już nie troszczcie! Gruby Walker nie zawiera koleżeństwa z pierwszym lepszym 
westmanem. Najchętniej pozostaję sam z sobą, gdy zaś się do kogoś przyłączam, to muszę 
mieć do tego człowieka zaufanie, a on także musi na to zaufanie zasługiwać. Zrozumieliście? 
– Hołduję takim samym zapatrywaniom, gdyż rzeczywiście w wyborze towarzysza nigdy 
nie można być zbyt ostrożnym. Nieraz człowiek znajdzie miłego na pozór człowieka, kładzie 
się obok niego spokojnie spać, nazajutrz zaś już nie żyje, a kompan odjeżdża sobie zdrowo ze 
swoim łupem. 
– Rany boskie! Czy uważacie mnie za takiego hultaja, sir? 
– Nie – odparłem – po was widać, że jesteście uczciwi. Co więcej, należycie do policji, a 
wiadomo, że ta nie znosi w swych szeregach hultajów. 
Mój gruby westman zląkł się i zmienił na twarzy. 

– Sir! – zawołał. – Co wam na myśl przychodzi? 
– Cicho, master Walker! Wasz wygląd nie jest wprawdzie bardzo policyjny, ale dlatego 
właśnie jesteście może dobrym detektywem. Uważaliście mnie za nowicjusza, a ja was przejrzałem. Bądźcie na przyszłość ostrożniejsi! Skoro w tych szerokościach geograficznych zaczną sobie opowiadać, że gruby Walker dlatego tylko włóczy się po prerii, żeby unieszkodliwić kilku zaginionych dżentelmenów, to niebawem strzelicie po raz ostatni. 
– Mylicie się, sir! – starał się mnie uspokoić. 
– Cicho! Uczestnictwo w waszej przygodzie odpowiada mi. Przyłączyłbym się natychmiast, aby spłatać figla tym railtroublerom; niebezpieczeństwo wcale mnie nie odstrasza, gdyż 
ono i tak czyha na nas, jak daleko sięga preria. Ale powstrzymuje mnie to, że ukrywaliście 
przede mną dotychczas wasze zamiary. Jeśli wybieram się w taką drogę, muszę wiedzieć, z 
kim mam do czynienia. 
Fred Walker spojrzał w zamyśleniu na ziemię, po czym podniósł głowę i powiedział: 

– Dobrze, sir, stanie się zadość waszemu życzeniu. Choć jesteście tak wystrojeni, mimo to 
jest w was coś, co w starym westmanie budzi zaufanie. Przypatrywałem się wam w wagonie i 
powiadam szczerze, że was polubiłem. Jestem zwykle samotny i nietowarzyski, chciałbym 
mieć was jednak trochę przy sobie, dlatego będę szczery. Istotnie, jestem urzędnikiem oddziału prywatnych detektywów doktora Suntera z St. Louis. Moim zadaniem jest śledzić zbiegłych osobników na Zachodzie; przykre to życie, ale mimo to poświęcam na to wszystkie 
moje siły. Dlaczego to czynię, opowiem później, gdy będziemy mieli na to więcej czasu. To 
smutna historia. A teraz pytam, sir, czy się do mnie przyłączycie? 
– Macie moją rękę. Bądźmy wiernymi towarzyszami i dzielmy odtąd wspólnie wszelkie 
trudy i niebezpieczeństwa, master Walker! 
Grubas wyciągnął do mnie rękę z radością w twarzy i rzekł: 

– To jest uczciwe słowo, sir! Dziękuję za zgodę. Spodziewam się, że się z sobą zżyjemy. 
Zamiast ,,master Walker”, mówcie mi krótko i węzłowato: Fred, a ja już będę wiedział, do 
kogo to się odnosi. Czy wolno teraz Spytać, jak wy się nazywacie? 
Powiedziałem mu moje imię i nazwisko i dodałem: 

– Wołajcie mnie po prostu Charles – to wystarczy. Ale patrzcie, tor naprawiony. Niebawem ludzie wsiądą do pociągu i pojadą dalej. 
– Wobec tego zabiorę mego Victory'ego; nie przestraszcie się go przypadkiem. Nie jest on 
właściwie piękny, ale nosił mnie przez dwanaście lat i nie zamieniłbym go na najlepszego 
wyścigowca. Czy macie co w wagonie? 
– Nie. Czy powiedzieć tym ludziom, co zamierzamy zrobić? 
– Nie. Im mniej będą o nas wiedzieli, tym będziemy bezpieczniejsi. 
160



Grubas podszedł do wagonu, w którym znajdował się jego koń, i kazał otworzyć drzwi. Teren nie nadawał się bynajmniej do wyprowadzania konia, nadto nie było nawet do tego odpowiedniego pomostu, ale rzecz odbyła się inaczej, niż myślałem. 

– Victory, chodź! 
Na ten okrzyk stare konisko wystawiło najpierw łeb, aby się przypatrzyć terenowi, następnie położyło po sobie z namysłem długie uszy i wypadło jednym szalonym skokiem na nasyp. 
Wszyscy, którzy to widzieli, przyklasnęli, a koń, jakby to zrozumiał, machnął ogonem i zarżał 
głośno. 

Z wyglądu koń ten nie zasługiwał żadną miarą na imię Victory, czyli zwycięzca. Chudy, 
cienkonogi, przynajmniej dwudziestoletni kasztan, nie miał już grzywy, a z ogona zwisało mu 
tylko kilka kłaków, uszy zaś przewyższały znacznie długość uszu królika. Mimo to od razu 
oceniłem go wysoko, zwłaszcza że zobaczyłem, jak kopie i kąsa, gdy ktokolwiek chciał go 
dotknąć ręką. Koń był osiodłany i miał uzdę. Fred dosiadł go i zjechał z nasypu, nie rzekłszy 
do nikogo ani słowa. Nikt się też o nas nie troszczył. Byliśmy dla nich obcy; z obojętnością 
więc przyjęto fakt, że opuściliśmy pociąg. 

Na dole Walker zatrzymał się. 

– Widzicie, Charles, jakby to było dobrze, gdybyście także mieli konia – powiedział. 
– Wkrótce się o to postaram – odrzekłem.. – Na waszym Victory'm łatwo go schwytam. 
– Wy? No, to ja musiałbym się tym zająć, bo daję słowo, że nie ujechalibyście na nim ani 
jednego kroku. Mój koń nie cierpi na sobie nikogo oprócz mnie. 
– To się jeszcze okaże! 
– Ależ zapewniam was, że tak jest. Moglibyśmy się czasem zmieniać na koniu, aby was 
chód nie męczył, a!e mój wierzchowiec zrzuci was na pewno i dlatego skazani jesteście na 
podróż piechotą, dopóki nie spotkamy stada mustangów. To bardzo przykre, szczególnie że 
wobec tego będziemy się poruszać powoli i stracimy dużo czasu. Ale patrzcie, ludzie wsiadają 
i pociąg rusza dalej. 
Istotnie lokomotywa buchnęła parą, koła zaczęły się obracać i pociąg potoczył się dalej na 
Zachód. W kilka chwil zniknął nam z oczu. 

– Powieście swoją ciężką strzelbę na moim siodle! – rzekł Walker.
Ja zaś odpowiedziałem:
– Dziękuję uprzejmie! Sądzę, że dobry strzelec nie powinien ani na chwilę rozstawać się ze 
swoją strzelbą. A zatem nie zatrzymujmy się dłużej! 
– Muszę oczywiście ze względu na was jechać powoli. 
– Możecie puścić Viktory'ego wyciągniętym stępem. Ja chodzę nieźle, więc nie zostanę w tyle. 
– Well, wobec tego ruszamy! 
Zarzuciwszy na siebie derkę, przewiesiłem sztucer przez ramię, a strzelbę przez plecy i 
rozpocząłem u boku Freda Walkera pogoń za zbójami. 
Trop ich prowadził prawie prosto na północ, a był tak wyraźny, że nie potrzebowaliśmy 
zadawać sobie najmniejszego trudu z jego odszukaniem. Dopiero około południa przerwaliśmy pochód, by dać spocząć Viktory'emu. Sami skorzystaliśmy z tego postoju, by się cokolwiek posilić. Zjedliśmy więc to, cośmy mieli z sobą, gdyż nie przyszło nam na myśl zaopatrzyć się w zapasy z pociągu. 

Dopóki bowiem myśliwiec preriowy rozporządza strzelba i amunicją, dopóty nie boi się 
głodu. Pod tym względem nie żywiłem żadnej obawy, gdyż miałem w ładownicy naboi pod 
dostatkiem. 

Kraina, w której znajdowaliśmy się teraz, była pagórkowata i gęsto zalesiona, ślad ciągnął 
się w górę rzeczki, której brzegi były częściowo piaszczyste, częściowo zaś porosłe bujną 
trawą, dzięki czemu wszędzie widoczne były wyraźne odciski kopyt, pozostawione przez konie ściganych przez nas rozbójników. Po południu zastrzeliłem dość tłustego szopa, którego 

161



mięso miało nam posłużyć za wieczerzę, a kiedy się ściemniło, stanęliśmy obozem w małym i 
lesistym parowie skalnym, gdzie bez obawy, żeby nas nie odkryto, mogliśmy rozniecić ogień i 
upiec upolowane mięso. W miejscu tym czuliśmy się tak bezpiecznie, że nawet nie odbywaliśmy straży, lecz położyliśmy się obydwaj spać, skoro tylko Fred zaopatrzył na noc swego konia. 

Nazajutrz wyruszyliśmy znów bardzo wcześnie i już po południu dotarliśmy do miejsca, w 
którym rozbójnicy obozowali poprzedniej nocy. Ślady wskazywały na to, że rozniecili kilka 
ognisk, kpiąc sobie widocznie z wszelkiego pościgu. Jadąc dalej wzdłuż tej samej rzeczki, 
opuściliśmy pod wieczór równinę i skierowaliśmy się ku występowi utworzonemu wśród łąk 
przez puszczę. Mieliśmy ściganych prawie o dzień drogi przed sobą i czuliśmy się tym bezpieczniej, że w czasie wędrówki nie znaleźliśmy ani śladu człowieka. Dostawszy się do owego występu puszczy, chcieliśmy go właśnie objechać, kiedy nagle odskoczyliśmy obydwaj. 
Przed nami zatrzymał się gwałtownie Indianin, który w tejże chwili zamierzał tak samo objechać ten sam występ z drugiej strony. Siedział na karym wierzchowcu i prowadził obok siebie 
konia okulbaczonego jukami. 

Skoro tylko nas spostrzegł, zsunął się błyskawicznie z konia, stanął za nim jak za zasłoną i 
wymierzył do nas ze strzelby. Ruchy te wykonał przy tym tak błyskawicznie, że ledwo zdążyłem dojrzeć zarys jego postaci, i to niedokładnie. 

Fred również zeskoczył z konia, z tą samą zręcznością i zajął za nim stanowisko obronne, 
ja zaś rzuciłem się możliwie wielkim susem do lasu i skryłem się za grubym bukiem. Zaledwie jednak się tam dostałem, błysnęło ze strzelby Indianina i kula uderzyła w. pień mego buka. Gdybym się spóźnił o dziesiątą część sekundy, byłaby mnie przeszyła. Czerwonoskóry 
pojął widocznie od razu, że byłem dlań bardziej niebezpieczny niż Fred, ponieważ osłonięty 
drzewami mogłem obejść go i strzelać do niego z tyłu. 

Już podczas skoku podniosłem do strzału strzelbę, teraz jednak, gdy kula uderzyła w drzewo, opuściłem ją. Czemu? 

Doświadczony westman wie o tym, że każda strzelba ma swój odrębny głos. Niedoświadczonemu trudno jest rozróżnić huk dwu strzelb, ale życie na Zachodzie zaostrza zmysły do 
najwyższego stopnia, a kto często słyszy huk jednej strzelby, ten pozna ją pośród setek innych. Stąd pochodzi fakt, że myśliwcy, którzy spotykali się dawniej, a potem się przez długi 
czas nie widywali, z daleka rozpoznają się nawzajem po głosie swych strzelb. 

Tak było w tej chwili i ze mną. Głosu strzelby, z której wystrzelił ten czerwonoskóry, nie 
zapomniałbym do końca życia. Od długiego już czasu nie obijał się o moje uszy jej ostry, 
dźwięczny ton, mimo to poznałem ją od razu. To była strzelba słynnego wodza Apaczów, 
Winnetou, mego przyjaciela i mistrza, który kierował moimi pierwszymi krokami w lasach i 
preriach Dzikiego Zachodu. Nasunęło mi się oczywiście pytanie, czy on sam dotąd ją nosi, 
czy też może strzelba przeszła już w inne ręce? 

– Toselkhita, shi shteke – nie strzelaj, jestem twoim przyjacielem! – zawołałem spoza 
drzewa w narzeczu Apaczów. 
– To tistsa, tá ti. Ni peniyil – nie wiem, kim jesteś. Wyjdź! – odpowiedział. 
– Ni Winnetou, natan shis inté – jesteś Winnetou, wódz Apaczów? – spytałem dla pewności. 
– Ha-au – jestem nim! – odrzekł.
Na te słowa wyskoczyłem zza drzewa i pobiegłem ku niemu.
– Szarlih! – odezwał się on pierwszy radośnie. Otworzył ramiona i padliśmy sobie w objęcia. 
– Szarlih, shi stheke, shi nata-ye – Szarlih, mój przyjacielu, mój bracie! – powtarzał płacząc niemal ze wzruszenia. – Shi intá, ni intá, shi, itchi, ni itchi – moje oko jest twoim okiem, 
moje serce twoim sercem! 
162



Ja także byłem tak przejęty tym zupełnie niespodzianym spotkaniem, że łzy mi się w 
oczach zakręciły. Winnetou przypatrywał mi się wzrokiem pełnym miłości, przyciskał mnie 
do piersi, aż wreszcie przypomniał sobie, że nie jesteśmy sami, 

– Ti ti ute – kim jest ten człowiek? – zapytał wskazując na Walkera. 
– Aguan ute shó, shi stheke ni stheke – to dobry człowiek, mój przyjaciel i twój przyjaciel 
– odpowiedziałem. 
– Ti tenlyé aguan – jak się nazywa? 
– The thick45 Walker – podałem nazwisko towarzysza w angielskim brzmieniu.
Na to wyciągnął Apacz rękę do Freda i tak go pozdrowił:
– Przyjaciel mego brata jest zarazem moim przyjacielem! Omal nie postrzelaliśmy się, ale 
na szczęście Szarlih poznał głos mojej strzelby, jak i ja poznałbym glos jego strzelby. Co moi 
biali bracia tu robią? 
– Ścigamy wrogów, których trop widzisz tu na trawie – odrzekłem. 
– Spostrzegłem go dopiero przed chwilą. Przybywam nad tę wodę od wschodu. Jaką barwę 
mają ludzie, których chcecie schwycić? 
– To biali i kilku Ogellallajów. 
Na dźwięk tych słów brwi jego się ściągnęły. Położył dłoń na lśniącym tomahawku zatkniętym za pasem i oświadczył: 

– Synowie Ogellallajów są jak ropuchy, kiedy wyjdą z nor swoich. Ja ich rozdepczę! Czy 
mogę pójść z moim bratem Szarlim, aby ich zobaczyć? 
Nic nie mogło być dla mnie milszym od tego pytania. Mieć Winnetou za sprzymierzeńca 
znaczyło tyle, co rozporządzać dwudziestu westmanami. Nie wątpiłem wprawdzie, że nie 
opuściłby mnie po tak długiej rozłące, ale okoliczność, że sam ofiarował swoją pomoc, dowodziła także, że go nasza przygoda zainteresowała. 

– Wielki wódz Apaczów – odpowiedziałem mu na to – przybywa do nas jak promień słońca w zimny poranek. Niechaj jego tomahawk będzie naszym! 
– Moja ręka jest waszą ręką, a moje życie, waszym życiem. Howgh! 
Po Fredzie Walkerze widać było, że Apacz wywarł na nim potężne wrażenie. Nic dziwnego. To samo stałoby się z każdym, gdyż Winnetou był naprawdę wspaniałym człowiekiem, a 
widok jego musiał zachwycić każdego westmana. 

Niezbyt wysoki, ale mocno zbudowany, zgrabny i sprężysty, gibkością ruchów zadziwiał 
najsilniejszych i najdoświadczeńszych traperów. Był teraz tak samo ubrany jak ongiś, kiedyśmy się spotkali nad Rio Pecos, a potem rozstali u Wężów. Takiego, jak stał teraz przed nami, 
widywałem go zawsze: zgrabny, schludny zewnętrznie, rycerski i wspaniały w zachowaniu, w 
każdym calu mężczyzna i bohater. 

Grubego Freda zaskoczyło przede wszystkim to, że wszystko na Indianinie lśniło i połyskiwało, że nie było na nim ani śladu plamy. Spojrzenia jego małych oczek biegały ode mnie 
do Winnetou, z czego odgadłem, że porównywał nas ze sobą. 

– Niechaj moi bracia usiądą i wypalą ze mną fajkę pokoju! – rzekł Apacz. 
Następnie usiadł, tam gdzie stał, i wydobył zza pasa trochę tytoniu, zmieszanego z liśćmi 
dzikich konopi, po czym napełnił nim ozdobioną piórami fajkę. My zajęliśmy miejsca obok 
niego. Uroczystość zapalenia fajki pokoju była nieodzowna, gdyż zatwierdzała niejako zawarte przymierze. Bez tego Winnetou nie powiedziałby z pewnością ani słowa o naszym planie. 

Zapaliwszy, wypuścił dym prosto ku niebu, a potem równie prosto ku ziemi. Następnie 
wstał, skłonił się kolejno w cztery strony świata, a pociągnąwszy z fajki cztery razy, wy

45 t h i c k (ang.) – gruby 

163



dmuchnął dym w tych czterech kierunkach. Wreszcie usiadł na powrót i podał mi fajkę, mówiąc: 

– Wielki Duch słyszy moją przysięgę: moi bracia są jako ja, ja zaś jako oni. Jesteśmy 
przyjaciółmi! 
Wziąłem fajkę z jego ręki, wstałem, powtórzyłem dokładnie cały obrzęd i oświadczyłem: 

– Wielki Manitou, którego czcimy, rządzi ziemią i gwiazdami. On jest moim ojcem i 
twoim, jesteśmy braćmi i dopomożemy sobie w każdym niebezpieczeństwie. Fajka pokoju 
odnowiła nasze przymierze! 
Teraz podałem fajkę Walkerowi, który, zrobiwszy to samo co my, ślubował: 

– Widzę wielkiego Winnetou, najwspanialszego wodza Mescalerów, Mimbreniów i Apaczów, piję dym z jego fajki i jestem jego bratem. Jego przyjaciele są moimi przyjaciółmi, a 
jego wrogowie moimi wrogami. Ten sojusz niechaj nigdy nie będzie złamany! 
Po tych słowach usiadł i oddał fajkę Apaczowi, który palił ją dalej. Po spełnieniu uroczystego obrzędu mogliśmy przystąpić do omówienia dalszego planu pościgu. 

– Niech mi mój brat Szarlih opowie, co przeżył od czasu rozstania ze mną! – poprosił 
Winnetou. 
Opowiedziałem mu wszystko jak najzwięźlej i zapytałem nawzajem: 

– Może mój brat Winnetou powie mi, co przeżył od czasu, kiedy go widziałem, i dlaczego 
przebywa w ostępach Siuksów, tak daleko od wigwamu swych ojców? 
Apacz pociągnął sporo dymu, jakby się namyślał, i odpowiedział; 

– Deszcze strącają wodę z chmur, a słońce wznosi ją znowu. Tak jest i z życiem człowieka. 
Dni nadchodzą i nikną. Po co zresztą będzie Winnetou długo opowiadał o słońcach, które 
minęły? Obraził mnie wódz Siuksów Dakota. Poszedłem więc za nim i zabrałem mu skalp. 
Jego ludzie ścigali mnie, lecz zniszczyłem moje ślady, wróciłem do ich wigwamów i zabrałem znaki zwycięstwa, którymi objuczyłem konia wodza. Oto tam stoi ten koń! 
W tych niewielu zwięzłych słowach Winnetou przedstawił swój bohaterski czyn, na co kto 
inny zużyłby długie godziny. Od brzegów Rio Grande na południu aż do Milk River na północy, miesiącami szukał wroga w puszczy i prerii, zwyciężył go ostatecznie w otwartej walce, 
zakradł się śmiało w sam środek obozu nieprzyjaciół i zabrał im najcenniejsze trofea. Tego 
nie dokazałby nikt inny niż Winnetou, a jakże skromnie o tym opowiadał! 

– Moi bracia – mówił dalej – ścigają Ogellallajów i białych, zwanych railtroublerami. Do 
tego potrzeba dobrych koni. Czy mój przyjaciel Szarlih pojedzie na koniu Siuksa Dakoty? Ten 
koń przeszedł doskonałą indiańską tresurę, a mój brat rozumie się na tym lepiej niż każda inna 
blada twarz. 
Winnetou darował mi już dawniej wspaniałego mustanga, nie chciałem więc teraz przyjąć 
jeszcze jednego jego daru i odrzekłem: 

– Mój brat pozwoli, że sam sobie konia złowię. Koń Dakoty musi nieść zdobycz.
Lecz Apacz potrząsnął głową i odparł:
– Czemu mój brat zapomina, że do niego należy wszystko, co jest moje? Dlaczego chce 
tracić czas na chwytanie konia? Wszak to polowanie może nas zdradzić przed Ogellallajami? 
Mój brat zna Winnetou i wie dobrze, że nie będzie on woził zdobyczy z sobą idąc śladem 
Siuksów. Winnetou ją zakopie, a koń będzie wolny. Howgh! 
Nie mogłem się już dłużej sprzeciwiać i musiałem dar przyjąć. Zresztą od dłuższego już 
czasu przypatrywałem się temu koniowi z podziwem. Był to ciemny szpak, zwięzły, lekko a 
silnie zbudowany i miał takie ścięgna, że przyjemnie było nań spojrzeć. Pełna grzywa zwisała 
mu poniżej szyi, a ogon dotykał prawie ziemi, Wnętrze nozdrzy było zabarwione czerwono, 
co Indianie wysoko cenią, a duże oczy, pełne ognia a zarazem odwagi, pozwalały przypuszczać, że dobry jeździec będzie mógł zaufać temu koniowi! 

– Ale siodła nie ma! – zauważył Fred. Nie pojedziecie chyba na jucznym, Charles! 
164



– To najmniejsze – odrzekłem. – Nie widzieliście, jak Indianin przystosowuje siodło juczne do jazdy ani jak zręczny myśliwiec robi sobie znośne siodło z dymiącej jeszcze skóry zabitej zwierzyny? Jutro już będę miał siodło, którego mi pozazdrościcie! 
Apacz skinął twierdząco głową i rzekł: 

– Winnetou odkrył niedaleko stąd nad wodą świeży ślad wielkiego wilka. Nim słońce zajdzie, dostaniemy jego skórę i żebra, z czego sporządzimy dobre siodło. Czy moi bracia mają 
mięso do jedzenia? 
– Mamy. 
– W takim razie ruszajmy po tego wilka i wyszukajmy miejsce na obóz, gdziebym mógł 
zakopać zdobycz. Gdy słońce wzejdzie, pójdziemy śladem railtroublerów. Oni zniszczyli wozy ognistego konia, ograbili białych braci, zabili ich i spalili. Wielki Duch gniewa się na nich 
za to i wyda ich w nasze ręce, gdyż wedle prawa sawannów zasłużyli na karę śmierci. 
Opuściliśmy to miejsce dziwnego, lecz przede wszystkim szczęśliwego spotkania i niebawem znaleźliśmy legowisko wilka. Łatwo zabiliśmy to zwierzę należące do gatunku kujotów i 
wkrótce siedzieliśmy już przy ognisku, zajęci robotą przy nowym siodle. Nazajutrz zakopaliśmy zdobycz Winnetou, która składała się z broni indiańskiej i talizmanów, i oznaczyliśmy to 
miejsce, żeby móc je rozpoznać. Potem puściliśmy się dalej za mordercami, którzy śmieliby 
się niewątpliwie, gdyby wiedzieli, że odważa się pociągać ich do odpowiedzialności trzech 
zaledwie łudzi... 

165



ROZDZIAŁ VI 

OSADA HELLDORF 

Kiedy wyruszyliśmy rankiem w dalszą drogę, przekonałem się, że koń, którego mi odstąpił 
Winnetou, jest doskonałym wierzchowcem. Jeździec nie znający indiańskiego sposobu tresowania koni nie utrzymałby się na nim ani chwili, ale ze mną mój wierzchowiec pogodził się w 
bardzo krótkim czasie. Przez to, że tak łatwo opanowałem konia, zyskałem znów bardzo na 
powadze w oczach grubego Freda. Mierzył mnie on od czasu do czasu szczególnym wzrokiem, nie mógł bowiem także zrozumieć poważania, jakim mnie darzył Winnetou. Ta nadzwyczajna przyjaźń słynnego Apacza do nieznanego myśliwca wydawała mu się zapewne 
prawdziwym cudem. 

Stary Victory trzymał się bardzo dobrze, posuwaliśmy się więc naprzód dość szybko. Już 
około południa dotarliśmy do ostatniego postoju rozbójników, czyli że dzieliło nas jeszcze od 
nich pół dnia drogi. 

Ślady, które nam były drogowskazem, opuściły tymczasem rzeczkę i przeniosły się do długiej bocznej doliny, którą sączył się mały potok. Winnetou badał odtąd ślady znacznie uważniej, a oczy jego starały się przeniknąć skraj lasu, wypełniającego zbocze aż do dna doliny. 

W końcu wódz Apaczów zatrzymał się nawet i zwrócił się do mnie, jechaliśmy bowiem jeden za drugim, a on był pierwszy. 

– Uff! – zawołał. – Co mój brat Szarlih sądzi o tej drodze? 
– Ona poprowadzi nas aż na grzbiet wzgórz. 
– A potem? 
– Po drugiej stronie będzie się znajdował ostateczny cel jazdy railtroublerów. 
– Jaki cel? 
– Pastwiska Ogellallajów.
Skinął głową na znak potwierdzenia, dodając do tego jeszcze pochwałę:
– Mój brat Szarlih wciąż jeszcze ma oko orła, a spryt lisa, bo odgadł bardzo dobrze. 
– Jak to? – zapytał Walker. – Rozbójnicy udali się na pastwiska Ogellallajów?
Ja zaś odpowiedziałem:
– Już przedtem zwróciłem waszą uwagę na to, że trzej Indianie nie połączyliby się z taką 
gromadą białych bez szczególnych powodów. Na Dzikim Zachodzie więcej jest ludzi czerwonych niż białych. Tak też jest i w naszym wypadku. 
– Pshaw! Nie rozumiem was, Charles! 
– Ci trzej Ogellallajowie zostali przydzieleni zbójcom, że tak powiem, jako eskorta. 
– Jak to? Przez kogo? 
– Hm! Nie weźcie mi tego za złe, kochany Fredzie, ale zdaje mi się, że zamieniliśmy nasze 
role; dziś ja mógłbym was nazwać greenhornem. 
– Oho! A to czemu? 
– Czy sądzicie, że banda złożona z dwudziestu białych drabów odważyłaby się sama grasować w tych stronach? 
– Oczywiście że nie! 
– Co więc będą musieli zrobić biali? 
– Hm, udać się pod opiekę czerwonoskórych. 
– Słusznie! Czy dostaną tę opiekę za darmo? 
– Nie, będą musieli za nią zapłacić. 
166



– Czym? 
– Rozumie się, że łupem, który z sobą wiozą, 
– Pięknie! Teraz już pojmujecie, co Winnetou i ja sądzimy? 
– A więc to tak się rzecz przedstawia! Biali ograbili pociąg, aby mieć z czego zapłacić haracz, a ci trzej Ogllallajowie są jakby ich egzekutorami? 
– Może jest tak, a może inaczej. Nie ulega jednak wątpliwości, że nasi czcigodni biali bracia połączą się wkrótce z większym oddziałem czerwonych. To powiedziałem już, gdyśmy 
byli przy torze kolejowym. Ale nie koniec na tym. Czy sądzicie, że biali i czerwoni sprzymierzyli się tylko po to, żeby sobie nawzajem dogadzać i wylegiwać się na skórach niedźwiedzich? 
– Z pewnością nie w tym celu. 
– I ja tak sądzę. Wierzcie mi, że rychło uknują znów coś szatańskiego, zwłaszcza że ostatni 
napad tak dobrze im się udał. 
– Cóż by nowego zamierzali? 
– Hm, ja domyślam się czegoś. 
– No, to dokazalibyście nadzwyczajnej rzeczy, gdybyście przewidzieli, co uczynią ludzie, 
których jeszcze wcale nie znacie. W ostatnich czasach nabrałem dla was do pewnego stopnia 
szacunku, ale z waszego przewidywania w tym wypadku, zdaje się, nic nie będzie! 
– Zobaczymy! Dość nauwijałem się pośród Indian i znane mi są ich zwyczaje. A wiecie, 
jak można najlepiej odgadnąć, co człowiek zrobi? 
– No? 
– Należy sobie wyobrazić żywo jego położenie i uwzględnić przy tym jego charakter. Czy 
mam być tak zuchwałym i postarać się odgadnąć, co oni zrobią? 
– Naprawdę, zaciekawiacie mnie! 
– Zastanówmy się więc nad tym, komu nasz personel kolejowy doniósł najpierw o zburzeniu toru i zniszczeniu pociągu? 
– Chyba najbliższej stacji. 
– Stamtąd więc zapewne wyślą ludzi w celu zbadania miejsca wypadku i ścigania sprawców. 
– Prawdopodobnie. 
– Ale przez to stacja zostanie ogołocona z ludzi i można będzie na nią napaść bez wielkiego niebezpieczeństwa. 
– Tam do licha! Teraz się domyślam, do czego zmierzacie! 
– Prawda? Ale stacje są tu na razie jeszcze tymczasowe, więc trzeba wziąć pod uwagę takie miejsce, w którym znajduje się dość ludzi, by można się było obejść bez jednego ochronnego oddziału. Moim zdaniem będzie to Echo Canyon. 
– Charles, to jest bardzo możliwe. Rozbójnicy i Indianie mogą tak samo jak my wiedzieć, 
że ta miejscowość zostanie ogołocona z ochrony. 
– Jeżeli nadto Siuksowie wykopali swoje strzały wojenne i pomalowali się wojennymi 
barwami, to znaczy, że noszą się z nieprzyjaznymi zamiarami, a wtedy nie ulega prawie wątpliwości, że napadną na Echo Canyon. Ale popatrzcie, oto źródło potoku! Dalej droga pnie się 
stromo pod górę, nie mamy więc czasu na dalszą pogawędkę! 
Wspinaliśmy się teraz po stoku wzgórza wśród wysokich drzew, więc musieliśmy uważać. 
Wzgórze rozszerzało się potem na kształt płaskowyżu i opadało znów ku dolinie, gdzie wydostaliśmy się znowu na brzeg rzeczki płynącej na wschód. 

Tutaj ścigani przez nas odpoczywali w południe, a następnie zwrócili się wzdłuż wody ku 
północy. Przejechaliśmy więc jeszcze przez kilka dolin i parowów. Ślady stawały się coraz 
świeższe i trzeba było zachowywać coraz większą ostrożność. Wreszcie dotarliśmy pod wieczór do szczytu wydłużonego grzbietu górskiego i już mieliśmy zjechać w dół po drugiej stro

167



nie, kiedy prowadzący nasz pochód Winnetou zatrzymał się nagle, wskazał ręką przed siebie i 
głosem stłumionym zawołał: 

– Uff!
Stanęliśmy również i spojrzeliśmy w oznaczonym kierunku.
Po prawej stronie rozciągała się głęboko pod nami niewielka kotlina; miała ona w obwo
dzie z godzinę drogi, była otwarta i porosła trawą. Widać w niej było znaczną ilość indiańskich namiotów, a wśród nich ruchliwe życie. Konie pasły się brodząc w bujnej zieloności, a 
dokoła krzątali się liczni mężczyźni, przygotowując mięso. Poza namiotami leżały szkielety 
kilku bawołów, a na tyłach rozpięto długie sznury, na których rozwieszono cienkie płaty bawolego mięsa. 

– Ogellallajowie! – odezwał się pierwszy Fred. 
– A zatem miałem słuszność – powiedziałem. 
– Trzydzieści dwa namioty – dodał znowu Fred. Winnetou zwrócił oczy w dół i rzekł potem: 
– Naki gutesnontin nagoiya – dwustu wojowników! 
– I biali są z nimi – zauważyłem. – Policzmy konie, to będzie najpewniejsze. 
Całą kotlinę można było objąć okiem, przeto bez trudności naliczyliśmy dwieście pięć koni. Jak na wyprawę myśliwską, Indianie przygotowali za małą ilość mięsa, a kotlina ta nie 
nadawała się przecież do łowów na bawoły. Musieli zatem wybierać się na jakąś wyprawę, 
wojenną, dowodziły tego także tarcze, które na polowaniu zawadzałyby tylko myśliwym. 
Największy namiot stał trochę na uboczu, a zdobiące go orle pióra wskazywały na to, że był to 
namiot wodza. 

– Jak myśli mój brat Szarlih, czy te ropuchy Ogellallajowie długo tu jeszcze pozostaną? – 
spytał Winnetou. 

– Nie. 
– Skąd to przypuszczenie, Charles? – badał ze zdziwieniem Fred. – To trudne i zbyt ważne 
dla nas pytanie, żeby na nie od razu odpowiedzieć. 
– Przypatrzcie się szkieletom bawołów, Fredzie! One dokładnie wyjaśnią wam wszystko. 
– Ach! Jak to? 
– Kości są już białe, bawoły leżą więc już ze cztery do pięciu dni na słońcu. Z tego można 
wnosić, że mięso jest już dość suche. Czy nie wydaje wam się, że to rozumowanie jest słuszne? 
– Owszem, przyznaję wam zupełną słuszność! 
– W takim razie możemy wnosić, że Indianie nie mają zamiaru zostawać tu na kilka partyjek szachów lub warcabów, lecz wkrótce wyruszą. 
– Robicie się uszczypliwym, sir. Chciałem tylko usłyszeć wasze zdanie. Patrzcie, jeden z 
nich wychodzi z namiotu. Kto to może być? 
Apacz sięgnął do kieszeni i wydobył lunetę. Na widok tego osobliwego przyrządu w ręku 
Indianina Fred Walker zdumiał się niemało. Sprawa była prosta: Winnetou przebywał ongiś w 
miastach wschodnich i kupił sobie tam lunetę. Teraz rozciągnął ją i przyłożył do oka, by spojrzeć na Indianina, o którym mówił Fred. Gdy się mu już przypatrzył, oddał mi lunetę, a po 
twarzy przeleciała mu błyskawica gniewu. 

– To Koi-tse, kłamca i zdrajca! – mruknął. – Winnetou ugodzi go tomahawkiem w czaszkę! 
Spojrzałem z wielkim zaciekawieniem na Ogellallaja. Koi-tse znaczy ,,Ogniste Usta”. 
Właściciel tego nazwiska był dobrym mówcą, bardzo zuchwałym wojownikiem i nieubłaganym wrogiem białych, znanym na sawannach i w górach. W razie zetknięcia się z nim, należało mieć się na baczności. 

Podałem lunetę Walkerowi i rzekłem: 

168



– Musimy się ukryć. Widać daleko więcej koni niż ludzi, a chociaż wielu z nich może leżeć w namiotach, to jednak nie jest wykluczone, że niektórzy włóczą się jeszcze po okolicy. 
– Niech moi bracia zaczekają! –zauważył Apacz. – Winnetou wyszuka miejsce, gdzie będzie się mógł skryć wraz z przyjaciółmi. 
Zniknął między drzewami i wrócił dopiero po dłuższym czasie. Potem sprowadził nas 
wzdłuż grzbietu górskiego na miejsce tak gęsto podszyte, że ledwo zdołaliśmy się doń przecisnąć. W tym gąszczu było jednak dość miejsca dla nas i dla naszych koni, które przywiązaliśmy do drzew zamiast je pętać. Tymczasem Winnetou poszedł, by pozacierać nasze ślady. 

Tu leżeliśmy aż do zmierzchu, w głębokiej, wonnej trawie, gotowi zerwać się za najlżejszym szmerem i pozatykać koniom nozdrza, by nie zdradziło nas ich parskanie. Kiedy się już 
zupełnie ściemniło, Winnetou poczołgał się ku obozowi Ogellallajów i przyniósł niebawem 
wieść, że na dole zapalono kilka ognisk. 

– Ci ludzie czują się całkiem bezpieczni – rzekł Fred. – Ale gdyby wiedzieli, że jesteśmy 
tak blisko... 
– Niewątpliwie domyślają się, że się ich ściga – odpowiedziałem. – Jeśli więc dziś jeszcze 
nie zachowują większej ostrożności, czynią to jedynie w przekonaniu, że ludzie ze stacji nie 
mogli tu jeszcze zdążyć. Z tego wnioskuję, że wyruszą stąd dopiero jutro. Warto by się czegoś 
dowiedzieć o ich zamiarze. 
– Winnetou podejmie się tego zadania – rzekł Apacz. 
– Ja także – dodałem. – A Fred niech zostanie przy koniach. Pójdźmy bez strzelb, gdyż 
zawadzałyby nam. Nóż i tomahawk wystarczą, a w ostateczności użyjemy rewolwerów. 
Nasz gruby przyjaciel zgodził się natychmiast. Odwagi pewnie mu nie brakło, lecz nie lubił 
bez konieczności wystawiać swego życia na szwank, a zejście w kotlinę było połączone z 
wielkim niebezpieczeństwem, bo ten, kogo by odkryli i pochwycili Ogellallajowie, nie 
uszedłby z życiem. 

Było to na kilka dni przed nowiem. Na zachmurzonym niebie nie widać było ani jednej 
gwiazdy; noc więc nadawała się do naszego przedsięwzięcia. Wygramoliliśmy się dość prędko z gęstwiny aż na to miejsce, w którym zatrzymaliśmy się po południu. 

– Winnetou pójdzie na prawo, a mój brat Szarlih na lewo – szepnął Apacz i w następnej 
chwili zniknął bez szmeru w leśnych ciemnościach. 
Usłuchałem przyjaciela i poczołgałem się lewą stroną zbocza. Przemykając się niedosłyszalnie pomiędzy krzakami i drzewami, dostałem się na dno kotliny i ujrzałem przed sobą 
ogniska obozowe. Tu wziąłem nóż w zęby, położyłem się na ziemi i popełzłem zwolna ku 
namiotowi wodza, który stał w odległości kilkuset kroków ode mnie. Płonęło tam wprawdzie 
ognisko, ale namiot rzucał cień w moją stronę. 

Cal za calem posuwałem się naprzód. Wiatr wiał ku mnie, więc nie obawiałem się koni, 
które zwykle zdradzają głośnym chrapaniem zbliżanie się obcego. Pod tym względem Winnetou był narażony na większe trudności niż ja. 

Upłynęło przeszło pół godziny, zanim przebyłem tych dwieście kroków. Wreszcie znalazłem się tuż za namiotem wodza, a siedzących przy ogniu ludzi dzieliła ode mnie przestrzeń 
co najwyżej ośmiu .łokci. Rozmawiali bardzo żywo po angielsku. Gdy zdziwiony tym ośmieliłem się wychylić nieco głowę, żeby ich ujrzeć, zobaczyłem pięciu białych i trzech Indian. 

Czerwonoskórzy zachowywali się spokojnie. Przy ognisku obozowym tylko biały staje się 
głośny, ostrożny zaś Indianin woli rozmawiać znakami. Ogień palii się także jasno, nie na 
sposób indiański. 

Jednym z białych był wysoki, brodaty mężczyzna z blizną na czole, pochodzącą niewątpliwie od noża. Widoczne było, że on kierował wszystkim, a stosunek reszty do niego wskazywał, że jest to człowiek szanowany. Leżałem tak blisko nich, że mogłem dosłyszeć każde 
słowo. 

169



– A jak daleko stąd do Echo Canyon? – zapytał jeden z nich. 
– Około stu mil – odrzekł drugi. – Można się tam łatwo dostać w trzy dni. 
– A co będzie, jeśli nasz plan okaże się mylny, jeśli nas wcale nie ścigano i załoga obozu 
jest w komplecie? 
Wysoki drab roześmiał się pogardliwie i odrzekł: 

– Głupstwa gadasz. Na pewno nas ścigają. Przecież zostawiliśmy im wyraźny trop. W pociągu zginęło około trzydziestu ludzi, po których odziedziczyliśmy niezły spadek. Tego nie 
mogą nam puścić płazem i przynajmniej spróbują nas ścigać. 
– Jeśli tak, to sztuczka musi się udać – zauważył tamten. – Ile ludzi jest w Echo Canyon, 
Rollins? 
– Około stu pięćdziesięciu – odpowiedział wezwany. – Oprócz tego jest tam kilka dobrze 
wyposażonych sklepów i kilka barów, no i kasa zarządu budowy kolei. Słyszałem, że z tej 
kasy płaci się wszystkie wydatki na przestrzeni od Green River do Promontory. Ta przestrzeń 
wynosi dwieście trzydzieści mil, można się więc spodziewać, że wpadnie nam w ręce sporo 
tysięcy. 
– Dobra nasza! Oby się to spełniło! Czy sądzisz, że pogoń nie puści się za nami, gdy zobaczy, żeśmy z tego miejsca zawrócili? 
– O to się nie troszczmy! Liczę, że będą tu jutro po południu. My zaś wyruszymy o świcie, 
skierujemy się najpierw trochę na północ, a potem rozdzielimy się na wszystkie strony w tylu 
oddziałach, że nasi prześladowcy nie będą wiedzieli, którym tropem się udać. Później każdy 
oddział zatrze dokładnie swe ślady, a połączymy się znów dopiero na dole nad Green Fork, 
Na razie trzeba unikać wszelkich otwartych miejsc, a od dziś za cztery dni będziemy w Echo 
Canyon. 
– Czy wyślemy naprzód zwiadowców? 
– Oczywiście! Pójdą jutro rano wprost do Echo Canyon i będą nas oczekiwali pod Painterhill. Wszystko przewidziałem. Nawet gdyby robotnicy Echo Canyon znajdowali się w pełnym składzie, to i tak nie potrzebujemy się niczego obawiać. Mamy nad nimi przewagę i zanim zdążą pochwycić za broń, większa ich część zginie. 
Istotnie, lepszej chwili do podsłuchania nie mogłem sobie znaleźć. Usłyszałem daleko więcej, aniżeli się spodziewałem. Nie ulegało wątpliwości, że już nic ciekawego się nie dowiem, 
natomiast najdrobniejsza okoliczność mogła zdradzić moją obecność. Uwzględniwszy jedno i 
drugie, cofnąłem się powoli od namiotu. 

Posuwałem się wstecz w pochylonej postawie, gdyż równocześnie musiałem zacierać 
swoje ślady, aby ich jutro nie dostrzeżono. Była to praca trudna i pochłaniająca dużo czasu, 
gdyż zdany tylko na wyczucie, musiałem dotykać każdego źdźbła trawy. Trwało też z godzinę, zanim wydostałem się na skraj lasu, gdzie mi już nie groziło niebezpieczeństwo. 

Tu przyłożyłem ręce do ust – na kształt muszli – i zaskrzeczałem, naśladując glos dużej, 
zielonej ropuchy. Był to umówiony z Winnetou znak do odwrotu. Byłem pewien, że go dosłyszy i że go posłucha. Nie bałem się również tego, że Indianie powezmą jakieś podejrzenie, 
gdyż w wysokiej, wilgotnej trawie mogła się znajdować ropucha. Oprócz tego był to wieczór, 
a wiadomo, że żaby najchętniej odzywają się wieczorem. 

Uważałem za stosowne dać ten znak, gdyż Apacz leżał pod wiatr, wskutek czego łatwo 
mogli go czerwonoskórzy odkryć. Zresztą to, czego się dowiedziałem, wystarczało zupełnie, 
należało więc zawiadomić Winnetou, że cel został osiągnięty. 

Wspinając się pod górę, musiałem w dalszym ciągu zacierać swoje ślady. Toteż odetchnąłem z ulgą, gdy dotarłem wreszcie do gęstwiny. 

– No, jakże się wam powiodło? – zapytał Fred. 
– Zaczekajcie, dopóki Winnetou nie nadejdzie. 
– Dlaczego? Palę się z ciekawości! 
170



– To się palcie! Nikt nie mówi chętnie dwa razy tego samego, a ja musiałbym powtarzać 
moje sprawozdanie Apaczowi. 
Mój gruby towarzysz musiał się tym zadowolić, chociaż minęło sporo czasu, zanim wrócił 
Winnetou. 
Usiadłszy przy mnie, zapytał: 

– Mój brat Szarlih dał mi znak? 
– Dałem. 
– Mój brat miał szczęście? 
– Rzeczywiście, Jaką wiadomość przynosi wódz Apaczów? 
– Winnetou niestety niczego się nie dowiedział! Zużył dużo czasu na przejście obok koni, a 
gdy dostał się do pierwszego ogniska, usłyszał wołanie ropuchy. Potem musiał zacierać ślady, 
a tymczasem, zanim mógł wrócić, gwiazdy posunęły się wyżej. Co mój brat widział? 
– Wszystko, czego nam do naszych celów potrzeba. 
– Mój biały brat zawsze ma szczęście, gdy podsłuchuje nieprzyjaciela. Niechaj o tym opo
wie! 
Zdałem sprawę z mojej wycieczki, a gdy skończyłem, Fred zauważył: 

– Słusznie więc przypuszczaliście i dobrze odgadliście ich zamiary co do napadu na Canyon. 
– To nie było trudne! 
– A jak ten wysoki drab wygląda? Czy ma bliznę na czole? 
– Tak. 
– I dużą brodę? 
– Tak. 
– To on, chociaż dawniej nie nosił brody. To cięcie otrzymał podczas napadu na pewną 
farmę obok Leawenworth. A jak go zwano? 
– Rollins. 
– Trzeba to sobie zapamiętać. To już czwarte fałszywe nazwisko, jakie słyszę. Ale, co robić, sir? Dziś go nie dostaniemy! 
– To niemożliwe. Zresztą nie powinno wam zależeć na ukaraniu tylko jego. Tamci railtroublerzy nie są od niego lepsi. Powiem wam, Fredzie, że w czasie wszystkich moich wypraw 
starałem się nie zabijać ludzi, gdyż krew ludzka jest płynem bardzo cennym. Niejednokrotnie 
wolałem ponieść szkodę niż uciekać się do zabójstwa., a ilekroć posługiwałem się tym środkiem obrony, to zawsze tylko w ostatecznej potrzebie. W niejednym wypadku wolałem uczynić wroga niezdolnym do walki aniżeli odbierać mu życie. 
– Ach – rzekł grubas – to jesteście zupełnie podobni pod tym względem do Old Shatterhanda. Opowiadają, że on także zabija Indianina tylko w razie konieczności. Zwierzynę trafia 
celnie, ale gdy nieprzyjaciel zmusi go do obrony, to roztrzaska mu najwyżej prawą nogę lub 
prawą rękę albo po prostu palnie go pięścią w głowę, tak że napastnik przewróci się i leży 
nieprzytomny przez wiele godzin. 
– Uff! 
Ten przytłumiony okrzyk wydał Winnetou, który teraz dopiero dowiedział się, że Walker 
nie miał pojęcia o tym, iż to ja właśnie jestem Old Shatterhandem. Ja zaś nie zwróciłem na to 
uwagi i mówiłem dalej: 

– Mimo to ani mi się śni puszczać wolno takiego łotra, a tym mniej całą zgraję! Równałoby 
się to współwinie w napadzie tej szajki na zacnych ludzi. Dziś nie możemy jeszcze dostać w 
ręce tego Hallera, choć nie było dla mnie nic łatwiejszego, jak zastrzelić go. Ale nie chcę być 
skrytobójcą, a wobec tego, co on narobił, taka szybka śmierć byłaby dla niego niemal nagrodą. 
Sądzę raczej, że musimy pochwycić także jego wspólników, może się to stać tylko wówczas, 
gdy pozwolimy im spokojnie udać się do Echo Canyon. 
171



– A my? 
– Nie rozumiem, o co ty pytasz? Wyprzedzimy ich i ostrzeżemy ludzi, których chcą napaść. 
– Well! Ta myśl mi się podoba. Może zdołamy pochwycić żywcem całą tę bandę. Ale czy 
nie za wielu ich na nasze możliwości? 
– Bez obawy wyruszyliśmy w pogoń za nimi we trzech, a więc tym bardziej nie potrzebujemy się bać teraz, gdy w Echo Canyon znajdziemy sprzymierzeńców. 
– Niewielu ich tam zastaniemy. Większość wyruszyła przecież w pościg. 
– Postaramy się o to, żeby ich zawiadomić o sytuacji, a wtedy powrócą czym prędzej. 
– W jaki sposób? 
– Napiszę kartkę i przyczepię ją do drzewa, obok którego prowadzi trop. 
– A czy temu uwierzą? Przecież mógłby to być podstęp railtroublerów, aby ich odwieść od 
pościgu. 
– Słyszeli niewątpliwie od naszego personelu kolejowego, że dwaj podróżni wysiedli. 
Znaleźli też zapewne nasze ślady. Zresztą napiszę ostrzeżenie, tak że będą musieli uwierzyć. 
Nadto poproszę ich, żeby ominęli Green Fork i Painterhill, ponieważ w Green Fork mają się 
spotkać Siuksowie, a w Painterhill – zwiadowcy, którzy także nie powinni zauważyć powracających kolejarzy. Dodam także wskazówkę, że powrót do Canyon musi nastąpić od strony 
południowej. 
– Uff! – rzekł Winnetou. – Niechaj moi biali bracia wyruszają już w drogę! 
– Zaraz? – spytał Walker. 
– Gdy słońce wzejdzie, musi nas zobaczyć daleko stąd. 
– A jeśli jutro rano odkryją nasze ślady? 
– Te psy Ogellallajowie skierują się od razu na północ, więc żaden z nich nie wejdzie na 
wzgórze. Howgh! 
Apacz powstał i podszedł do swego konia, by go odwiązać. Zrobiliśmy to samo i wkrótce, 
wyprowadziwszy konie z gęstwiny, ruszyliśmy z powrotem tą samą drogą, która nas tu przywiodła. O spoczynku oczywiście nie było mowy. 

Ciągle jeszcze panowała nieprzebyta ciemność. O takiej porze tylko doświadczony westman odważy się wyruszyć konno przez puszczę, i to za nieuchwytnym tropem. Europejski 
jeździec zsiadłby w takiej ciemności z konia i prowadziłby .go za sobą. Mieszkaniec Zachodu 
wie jednak, że koń lepiej widzi od człowieka. Tutaj Winnetou pokazał, co umie. Prowadził 
nasz pochód przez potoki i skały i ani przez chwilę nie miał wątpliwości co do kierunku. Mój 
szpak trzymał się znakomicie, a stary Victory zachrapał czasem gniewnie, lecz nie pozostawał 
nigdy w tyle. 

Kiedy zaczęło szarzeć, znajdowaliśmy się już o dziewięć mil angielskich na południe od 
obozu Ogellallajów. Tu zatrzymaliśmy się na chwilę. Wyrwałem kartkę z notesu, napisałem 
na niej wskazówki dla ludzi z Echo Canyon i przybiłem zaostrzonym kołkiem do kory drzewa, tak że musiała wpaść w oko każdemu nadchodzącemu z południa. Potem zwróciliśmy się 
bardziej ku południowemu zachodowi. 

W południe przeprawiliśmy się przez Green Fork, oczywiście z dala od punktu, w którym 
miały się spotkać oddziały Ogellallajów. Indianie musieli unikać wszelkich otwartych miejsc i 
jechać puszczą, my zaś mogliśmy trzymać się najkrótszej drogi. Nie daliśmy też koniom spocząć, zanim słońce nie zaczęło chylić się ku zachodowi. 

Od rana przebyliśmy pewnie ze czterdzieści mil angielskich, dziwne więc było, że stary 
Victory nie okazywał zmęczenia. Droga nasza prowadziła teraz pomiędzy dwoma wąsko 
schodzącymi się wzgórzami. Tutaj właśnie chcieliśmy poszukać sobie miejsca na nocleg, gdy 
wtem rozstąpiły się przed nami wzgórza, odsłaniając większą kotlinę, w której środku lśnił 
staw. Staw ten zasilała woda z rzeczki płynącej ze wschodu. Na ten widok zatrzymaliśmy 

172



konie. Ale nie tylko sama kotlina sprawiła nam niespodziankę. Otóż przeciwległe wzgórze 
było wykarczowane i pokryte uprawnymi polami, na dole pasły się konie, krowy, owce i kozy, 
u stóp wzgórza stało kilka chat z okrąglaków z przybudówkami, podobnych do europejskich 
zagród chłopskich. 

Obok chat zauważyliśmy kilka osób, one jednak nie spostrzegły nas widocznie. Wszyscy 
patrzyli ku zachodowi. Kula słoneczna opadała coraz niżej, a gdy zdawała się dosięgać powierzchni rzeczki zabarwionej najwspanialszymi kolorami, zabrzmiał z góry srebrny głos 
dzwonka. 

– Ti ti – co to? – zapytał Apacz. 
– Osada oczywiście – odpowiedział bardzo mądrze Walker. 
– Uff! Winnetou widzi osadę, ale co to za dźwięk? 
– To dzwonek na Anioł Pański. Dzwoni teraz Ave Maria! 
– Uff! – rzekł Apacz zdumiony. – Co to jest Anioł Pański i co to jest Ave Maria? 
– To właśnie – odrzekłem, gdyż ucichł dzwonek i zabrzmiał czterogłosowy śpiew pieśni. 
Kiedy przebrzmiały ostatnie tony pieśni, zerwałem z pleców rusznicę, wypaliłem w powietrze 
szybko z jednej i drugiej lufy i ścisnąłem mojego szpaka ostrogami. Przegalopowałem przez 
dolinę, wparłem konia w rzeczkę, wyskoczyłem na drugi brzeg i popędziłem ku chatom, nie 
oglądając się poza siebie, czy towarzysze podążają za mną. 
Oba wystrzały zbudziły w dolinie nie tylko echo, lecz także życie. W drzwiach chat ukazali 
się wystraszeni ludzie, nie wiedząc, co ta strzelanina miała oznaczać. Ujrzawszy wszakże 
białego w dość cywilizowanym odzieniu, uspokoili się i wyszli naprzeciwko mnie pełni oczekiwania. 

Przed drzwiami najbliższej chaty stała jakaś schludnie odziana staruszka. Cały jej wygląd 
dowodził, że spędziła życie na skrzętnej pracy. Na twarzy obramowanej białymi jak śnieg 
włosami widniał wyraz spokoju. 

– Dobry wieczór, babuniu! Proszę się nie lękać, jesteśmy ludzie uczciwi! Czy wolno nam 
tu zsiąść z koni? 
Skinęła głową z uśmiechem i odrzekła: 

– Prosimy, sir! Zsiadajcie w imię Boże! Człowiek uczciwy zawsze jest u nas mile widziany. Oto mój stary Hillman i syn Willy; oni wam pomogą. 
Strzały moje zwróciły uwagę gromadki osiedleńców, którzy z rześkim starcem i wspaniałym młodzieńcem na czele schodzili właśnie ze wzgórza ku chatom. Oprócz tych dwóch było 
jeszcze między nimi sześciu starszych i młodszych mężczyzn i chłopców. Wszyscy mieli na 
sobie mocny i trwały strój, używany na Dzikim Zachodzie. Wkrótce podeszli do nas także i 
inni, których widziałem przed domami. Stary z dobroduszną twarzą wyciągnął do mnie rękę i 
pozdrowił: 

– Witam, sir, w osadzie Helldorf! Co za radość zobaczyć tu ludzi! Witam jeszcze raz! 
Zeskoczyłem z konia i oddałem mu pozdrowienie: 
– Dziękuję wam, sir! Nie ma piękniejszego widoku w życiu nad uprzejme ludzkie oblicze. 
Czy znalazłoby się u was miejsce na nocleg dla trzech znużonych jeźdźców? 
– Zawsze mamy miejsce dla ludzi, którzy są naszymi miłymi gośćmi. 
Tymczasem dojechali także Winnetou i Walker. Na widok czerwonoskórego ludzie się cokolwiek zaniepokoili, lecz wnet rozproszyłem ich obawy. 

– To mój przyjaciel z sawannów, myśliwiec Walker, a to Winnetou, słynny wódz Apaczów, którego nie potrzebujecie się obawiać. 
– Winnetou? Czy to być może? – pytał stary Hillman, – Słyszałem o nim sto razy, i to same 
dobre rzeczy. Cóż za niespodzianka! To zaszczyt dla nas, panie, bo tego męża czczą i szanują 
bardziej niż niejednego księcia w Starym Kraju. 
Zdjął czapkę z osiwiałej głowy, podał rękę Apaczowi i rzekł po angielsku: 

173



– Jestem waszym sługą, sir! 
Przyznaję, że ten uniżony zwrot wobec Indianina pobudził mnie do uśmiechu, ale powiedziany był szczerze. Winnetou rozumiał i mówił po angielsku bardzo dobrze, skinął więc 
uprzejmie głową, uścisnął dłoń starego i odpowiedział: 

– Winnetou jest waszym przyjacielem. On miłuje białych, jeśli są dobrzy. 
Teraz rozpoczęło się coś w rodzaju przyjaznej sprzeczki o to, kto ma przyjąć gości. Dopiero Hiliman położył jej kres tym oto wyrokiem: 

– Zsiedli przed moim domem, wszyscy trzej zatem należą do mnie. Abyście jednak nie 
uważali siebie za pokrzywdzonych, to proszę was wszystkich na dzisiejszy wieczór do siebie. 
A teraz dajcie spokój tym panom, bo pewnie są znużeni! 
Sąsiedzi Hilimana poddali się temu wyrokowi. Konie nasze zaprowadzono do jednej z 
szop, my zaś weszliśmy do domu, gdzie przyjęła nas ładna i młoda żona Willy’ego. Otoczono 
nas wszelkimi wygodami, a podczas małej przekąski przed wieczerzą, która dzisiaj miała być 
ucztą, dowiedzieliśmy się o stosunkach panujących w małej osadzie. 

Wszyscy osadnicy mieszkali przedtem w Chicago, a pochodzili z okolic Bawarii, gdzie 
było dużo kamieniarzy. Przybywszy do Ameryki, trzymali się wiernie razem i pracowali pilnie, aby zdobyć pieniądze na wybudowanie farmy, co się też wszystkim pięciu rodzinom 
szczęśliwie udało. Kiedy się zastanawiali nad tym, gdzie założyć nową ojczyznę, wybór okazał się trudny. Pewnego razu pewien stary westman opowiedział im o Tetonach i nagromadzonych tam skarbach. Przysięgał, że w okolicach tych ciągną się całe pola chalcedonów, 
opali i agatów oraz innych półszlachetnych kamieni. Hiliman był z zawodu kamieniarzem i to 
opowiadanie go zachwyciło. Jego zapał udzielił się innym, toteż uchwalili przenieść się w te 
strony. Byli jednak na tyle rozważni, że nie liczyli jedynie na owe bogactwa. Postanowili wybrać w pobliżu gór miejsce odpowiednie na farmę, osiedlić się tam jako skwaterzy46 i dopiero 
po zagospodarowaniu farmy wziąć się do poszukiwania drogich kamieni. Hillman i dwaj jeszcze mężczyźni wyruszyli pierwsi, aby zbadać te okolice, i znaleźli wspaniałą kotlinę z jeziorem. To miejsce doskonale nadało się do urzeczywistnienia ich zamiarów, sprowadzono więc 
resztę wspólników i po trzech latach pracy zacni ci ludzie mogli pędzić spokojne życie. 

– A byliście już kiedy w Tetonach? – spytałem. 
– Mój Willy i Bili Meinert próbowali dostać się tam ubiegłej jesieni. Ale dotarli tylko do 
Jeziora Jonna Graya. Dalej było dla nich zbyt górzysto i dziko, toteż zawrócili. 
– Ale źle zrobili – zauważyłem. – Widać nie są westmanami. 
– A jednak zdaje mi się, panie, że jesteśmy! – bronił się Willy. 
– Nie weźcie mi tego za złe, że mimo to pozostanę przy moim mniemaniu. Nawet po trzyletnim użyźnianiu puszczy jest się tylko osadnikiem, ale nie westmanem. Chcieliście dostać 
się stąd do Tetonów jadąc w prostym kierunku, a westman wie dobrze o tym, że to jest niemożliwe. Tak samo nie będzie to możliwe i za pot tysiąca lat, a tym mniej teraz, kiedy 
wszystko jest jeszcze tak bardzo dzikie. Jakże chcieliście przebyć gęste puszcze, zamieszkane 
przez niedźwiedzie i wilki, pokonać przepaście i parowy, gdzie stopa nie ma się o co oprzeć, 
kaniony, gdzie za każdą skałą może czyhać wróg? Powinniście byli próbować dotrzeć stąd do 
John Gray's River albo do Salt River, które niedaleko od siebie wpadają do Snake River. Potem dopiero należało ruszyć w górę, wzdłuż tej ostatniej rzeki. Po lewej ręce mielibyście Snake River Mountains, następnie Tetońską Przełęcz, a za nią całe pasmo Tetonów, długości 
pięćdziesięciu mil angielskich. Ale we dwóch nie podobna odbyć tak trudnej i niebezpiecznej 
podróży. Czy znaleźliście jakieś szlachetne kamienie? 
– Kilka agatów; nic więcej. 
46 s k w a t e r (ang. squater] – osadnik zajmujący nie obrobioną działkę ziemi w okresie kolonizacji w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Australii i Nowej Zelandii 

174



– Przynieście je tu! Winnetou zna każdy kąt Gór Skalistych. Poproszę go, by oznaczył, 
skąd mogą pochodzić te kamienie. 
Wiedziałem, że Indianin niechętnie mówi o złocie i innych skarbach Zachodu, dlatego też 
zapytałem go o to w języku Apaczów. Byłem jednak pewien, że nie da na to odpowiedzi. 

– Czy mój brat Szarlih chce szukać złota i kamieni? – powiedział poważnie. 
Gdy mu wyjaśniłem całą sprawę, patrzył długo przed siebie, potem spojrzał swymi ciemnymi oczyma na obecnych i w końcu spytał: 

– Czy ci ludzie spełnią jedno życzenie Apacza? 
– Jakie? 
– Jeśli mi jeszcze raz zaśpiewają to, co Winnetou słyszał przed zejściem do doliny, to powie im, gdzie leżą takie kamienie. 
Było to dla mnie ogromną niespodzianką. Czyżby piękno pieśni tak potężnie podziałało na 
Indianina, że w zamian za śpiew zgodził się zdradzić górskie tajemnice? 

– Zaśpiewają! – odpowiedziałem. 
– W takim razie niech szukają w Górach Ventre. Tam jest mnóstwo ziaren złotych, a w 
dolinie rzeki Beaverdam, wpadającej do południowego krańca jeziora Yellowstone, dużo takich kamieni, o jakie chodzi tym mężom. 
Kiedy powtarzałem osadnikom te informacje i objaśniałem położenie wymienionych 
miejsc, stawili się pierwsi sąsiedzi, wobec czego musieliśmy przerwać rozmowę. 

Zwolna zapełniło się mieszkanie i nastąpił wieczór tak uroczysty, jakiego na Zachodzie 
dotąd nie zaznałem. Mężczyźni pamiętali jeszcze wszystkie pieśni, które ongiś śpiewali w 
ojczyźnie i w Chicago. Nawet stary Hillman basował całkiem znośnie, toteż przerwy w rozmowie wypełniły pieśni ludowe. 

Indianin przysłuchiwał się w milczeniu, a potem spytał: 

– Kiedy ci ludzie dotrzymają słowa? 
Przypomniałem Hillmanowi przyrzeczenie dane Winnetou, a wtedy zebrani rozpoczęli 
pieśń Ave Maria. Ale już po kilku słowach wyciągnął Apacz przecząco rękę i zawołał: 

– W domu to nie brzmi dobrze. Winnetou chce to słyszeć na górze. 
– On ma słuszność – rzekł Bili Meinert. – Tę pieśń trzeba śpiewać na dworze. Chodźmy! 
Śpiewacy podeszli nieco w górę, a my zostaliśmy na dole. Winnetou stał z początku obok 
mnie, lecz wkrótce zniknął. Z góry, w ciemności rozległy się piękne, lekko płynące tony pieśni. 

W milczeniu wsłuchiwaliśmy się w melodyjne dźwięki. Ciemność zakryła śpiewaków i 
miejsce, na którym stali. Zdawało się, że tony płyną z głębi lasów i gór. Prostota ich i harmonia tak porywały, że serca nasze nie mogły się im oprzeć. 

Pieśń już dawno przebrzmiała, a my staliśmy ciągle w tym samym miejscu i dopiero powracający śpiewacy przypomnieli nam, że czas udać się do domu. Winnetou jednak nie było. 
Minęła godzina i półtorej, a on nie nadchodził. Zewsząd otaczała nas puszcza. W obawie, czy 
mu się nie zdarzyło coś złego, zarzuciłem strzelbę na plecy i wyszedłem. Przedtem jednak 
poprosiłem, żeby nikt za mną .nie szedł, chyba gdyby usłyszano wystrzał. Domyślałem się, co 
zatrzymało Apacza w samotności. 

Idąc w kierunku, w którym zniknął, zbliżyłem się do jeziora. Nad ciemną wodą wystawała 
nieco wzniesiona płyta skalna, a na niej siedział Winnetou, bez ruchu, jak posąg. Podszedłem 
ku niemu bezszelestnie i usiadłem obok, nie przerywając uroczystego milczenia. 

Minął długi, długi czas, a on się nie poruszał. Wreszcie podniósł powoli rękę, wskazał na 
wodę i rzekł jakby pod wpływem głębokiej, wypełniającej go całkowicie myśli: 

– Ti pa-apu shi itchi – to jezioro jest jak moje serce. 
Nie odpowiedziałem nic, on zaś pogrążył się z powrotem w milczeniu i odezwał się dopiero po długiej chwili: 

175



– Ntch-nha Manitou nsho; shi aguan t’enese – Wielki Manitou jest dobry i ja go miłuję! 
Wiedziałem, że gdybym coś odpowiedział, przeszkodziłbym mu tylko. Milczałem więc 
dalej, on zaś znowu przemówił: 

– Czemu wszyscy biali mężowie nie są tacy jak mój brat Szarlih? Gdyby byli tacy jak on, 
Winnetou uwierzyłby ich kapłanom! 
– Czemu wszyscy czerwoni mężowie nie są tacy jak mój brat Winnetou? – odrzekłem. – Są 
dobrzy i źli wśród czerwonoskórych i białych. Ziemia ma przeszło tysiąc dni drogi długości i 
tyleż szerokości. Mój przyjaciel zna tylko małą jej część. Wszędzie panują biali, ale tu, gdzie 
żyje mój brat, w dzikich sawannach kryją się złe blade twarze, które musiały uciekać przed 
prawem dobrych. Dlatego Winnetou sądzi, że tylu jest złych między białymi. Mój brat chodzi 
samotnie po górach, poluje na bizona i zabija swoich wrogów. Z czego mój brat może się cieszyć? Czy za każdym krzakiem i drzewem śmierć na niego nie czyha? Czyż całe jego życie 
nie było pracą, troską, czujnością i złudzeniem? Czy znajduje on spokój, pociechę i orzeźwienie dla swej duszy znużonej pośród skalpów w wigwamach albo w zdradzieckim obozie na 
dzikiej prerii? 
Apacz schylił głowę i odezwał się dopiero po chwili: 

– Mój brat Szarlih powiedział słusznie. A Winnetou nie miłował nikogo prócz niego; Winnetou ufał tylko swemu przyjacielowi, który jest bladą twarzą i chrześcijaninem. Mój brat zna 
wszystkie kraje ziemi i ich mieszkańców, zna księgi białych, jest dzielny w walce, mądry przy 
ognisku rady, a łagodny dla wrogów. Miłuje czerwonych mężów i pragnie dla nich dobra. 
Wiara czerwonych mężów uczy nienawiści i śmierci, a wiara białych – miłości i życia. Winnetou namyśli się nad tym, co wybrać – śmierć, czy życie? Niech będą dzięki mojemu bratu! 
Howgh! 
Powróciliśmy do chaty, gdzie się już o nas niepokojono. Rozmowa toczyła się o rozbójnikach i o Ogellallajach. Zwróciłem uwagę osadnikom, że powinni swoją osadę, jako wysuniętą 
naprzód placówkę, umocnić. Uznali to i postanowili wkrótce dotychczasowe niedopatrzenie 
usunąć. Nie ulegało wątpliwości, że osada ich tylko dzięki swemu ukryciu uszła oczu dzikich, 
bo gdyby choć jeden z nich znalazł się w pobliżu, byłoby po osadnikach. Tych czternastu 
mężczyzn zaopatrzyło się wprawdzie w dobrą broń i dostateczną ilość amunicji, a kobiety i 
dzieci miały dość odwagi i wprawy, aby strzelać skutecznie, ale cóż by to znaczyło wobec 
hordy dzikich, którzy mogli się tu zjawić całymi setkami? Ja nie budowałbym domów na 
otwartym, nieobronnym miejscu, lecz tuż nad jeziorem, żeby można było przypuścić atak tylko od strony lądu. 

Szlak, który obrali rozbójnicy, przechodził wprawdzie w pewnym oddaleniu stąd, mimo to 
poradziłem osadnikom, żeby się mieli na baczności i wzmocnili zbyt słabe częstokoły. 

Późno już było, kiedy po odejściu gości udaliśmy się na spoczynek. Przespaliśmy się na 
miękkich posłaniach, których nam gościnnie użyczył Hillman. Nazajutrz rano rozstaliśmy się 
z zacnymi ludźmi, dziękując im serdecznie za gościnne przyjęcie. Odprowadzili nas jeszcze 
kawałek i wymusili przyrzeczenie, że kiedyś jeszcze wstąpimy do nich, gdyby nam droga wypadła w pobliżu ich osady. 

Przed samym pożegnaniem zeszło się jeszcze raz ośmiu śpiewaków, aby zaśpiewać Apaczowi Ave Maria. Kiedy skończyli, podał on wszystkim rękę i powiedział: 

– Winnetou nigdy nie zapomni śpiewu swych białych przyjaciół. Poprzysiągł on nie zabrać 
już nigdy skalpu białego męża, gdyż biali są synami Wielkiego Manitou, który miłuje także 
czerwonych mężów! 
Konie nasze wypoczęły zupełnie po wczorajszej uciążliwej jeździe, ruszyły więc z kopyta, 
aż się serce radowało. Mieszkańcy osady Helldorf bywali często w Echo Canyon i opisali nam 
dokładnie najkrótszą drogę, wiodącą do tej stacji, tak że wobec szybkości naszych koni spodziewaliśmy się dotrzeć tam jeszcze tego samego dnia wieczorem. 

176



Winnetou stał się jeszcze bardziej milczący niż zwykle. Wyjeżdżał co jakiś czas daleko 
naprzód i wtedy, zdaje się, sądząc, że go nikt nie słyszy, powtarzał sobie, mrucząc z cicha, 
melodię Ave Maria. Uderzyło mnie to tym bardziej, że Indianie prawie bez wyjątku są niemuzykalni. 

Po południu zarysy gór stały się śmielsze, potężniejsze i bardziej strome. Wjechaliśmy w 
labirynt dziwnie ciasnych i poplątanych parowów, aż w końcu przed wieczorem ujrzeliśmy z 
wierzchołka stromej wyżyny cel naszej drogi – Echo Canyon z torem kolejowym i pogrążonym w błogim spokoju obozem robotniczym, który postanowiliśmy ocalić. 

177



ROZDZIAŁ VII 

U STÓP GÓRY HANCOCK 

Wyrazem “canyon” oznacza Amerykanin głęboki, skalisty parów. Nazwa więc Echo Canyon daje od razu obraz miejscowości, do którejśmy teraz dotarli. Kolej prowadziła tamtędy już 
dawno, ale tor był tylko tymczasowy. Budowa nastręczała tyle trudności, że do pokonania ich 
potrzeba było wielu robotników. 

Małym, bocznym wąwozem zjechaliśmy na dół i tam zaraz spotkaliśmy zajętych rozsadzaniem skały robotników, którzy obrzucili nas pełnym zdziwienia spojrzeniem. Widok dwóch 
obcych białych i Indianina, uzbrojonych od stóp do głów, tak ich zaniepokoił, że odłożyli narzędzia i chwycili za broń. 

Dałem ręką znak, by się nie bali, i podjechałem ku nim galopem. 

– Dzień dobry! – pozdrowiłem ich. – Odłóżcie strzelby! Jesteśmy waszymi przyjaciółmi. 
– Ale coście za jedni? – spytał jeden z nich. 
– Jesteśmy myśliwymi i przybywamy do was z bardzo ważną wieścią. Kto dowodzi w 
Echo Canyon? 
– Właściwie inżynier pułkownik Rudge. Nie ma go jednak teraz, więc musicie się zwrócić 
do płatniczego mr. Ohlersa. 
– Gdzie jest pułkownik Rudge? 
– Wyruszył w pogoń za bandą railtroublerów, która zniszczyła pociąg. 
– A więc tak! Gdzie jest mr. Ohlers? 
– W obozie, w największej chacie. 
Pojechaliśmy w oznaczonym kierunku, śledzeni ciekawym wzrokiem robotników. Już po 
pięciu minutach byliśmy na miejscu. Obóz składał się z domów rozmaitej wielkości oraz 
dwóch podłużnych murowańców zbudowanych z nie ociosanych kamieni. Dookoła ciągnął się 
mur z takich samych głazów, dość mocny i wysoki na pięć stóp. Potężna brama była otwarta. 

Ponieważ nie zauważyłem żadnej chaty, przeto zapytałem zajętego poprawianiem muru robotnika o płatniczego. Robotnik wskazał mi duży, kamienny dom. W obozie zastaliśmy niewielu ludzi. Ci, których spotkaliśmy, zdejmowali właśnie szyny z wozu. 

Zsiadłszy z koni weszliśmy do budynku, którego wnętrze składało się z jednej tylko izby. 
Leżało tam mnóstwo pak, beczek i worów, co dowodziło, że był to skład żywności. Na jednej 
ze skrzyń siedział jakiś mały, chudy człowieczek, który podniósł się na nasz widok. 

– Czego tu chcecie? – zapytał cienkim głosem, po czym odskoczył ujrzawszy Winnetou. – 
Indianin! Wszelki duch Pana Boga chwali! 

– Nie bójcie się, sir! – rzekłem. – Szukamy płatniczego mr. Ohlersa. 
– To ja nim jestem – odparł patrząc trwożliwie spoza stalowych okularów. 
– Właściwie chcieliśmy się widzieć z pułkownikiem Rudge, ale ponieważ go nie ma, a wy 
go zastępujecie, to pozwolicie, że wam wyłożę następującą sprawę. 
– Słucham! – rzekł z tęsknym spojrzeniem skierowanym ku drzwiom. 
– Czy pułkownik puścił się w pogoń za zgrają railtroublerów? 
– Tak. 
– Ile ludzi wziął z sobą? 
– Czy musicie to wiedzieć? 
– Konieczne to nie jest. Ale ile ludzi macie jeszcze tutaj? 
– Czy i to musicie wiedzieć? 
178



Podczas tego pytania przysunął się bliżej do drzwi. 

– Właściwie teraz jeszcze nie potrzebuję tej informacji – odpowiedziałem. – Kiedy pułkownik wyruszył? 
– Czy to także musicie wiedzieć? – pytał coraz trwożliwiej. 
– Zaraz wam objaśnię dlaczego... 
Zatrzymałem się przy ostatnim słowie, gdyż nie miałem już do kogo mówić. Mały master 
Ohlers, wysoce przerażony, przebiegł obok nas w kilku niezwykłych skokach, wyleciał za 
drzwi i zatrzasnął je za sobą. Zgrzytnęły żelazne sztaby, szczęknęła zasuwa w potężnym zamku, jednym słowem – zostaliśmy pojmani. 

Obejrzałem się i popatrzyłem na obu towarzyszy. Poważny zawsze Winnetou ukazał 
wszystkie swoje, białe jak kość słoniowa, zęby, gruby Fred zrobił minę, jak gdyby połknął 
cukier z ałunem, a ja roześmiałem się głośno i serdecznie z powodu tej niespodzianki. 

– A więc jesteśmy w więzieniu, choć nie w oddzielnych celach! – zawołał Walker. – Ten 
człowiek uważa nas za opryszków! 
Na dworze zabrzmiał głos świstawki sygnałowej, a kiedy podszedłem do okna podobnego 
do strzelnicy, ujrzałem wpadających przez bramę robotników. Bramę tę natychmiast za nimi 
zamknięto. Naliczyłem szesnastu ludzi, którzy stali przez chwilę z płatniczym i przyjmowali 
jakieś rozkazy, po czym rozbiegli się do domów, prawdopodobnie po strzelby, 

– Wkrótce zacznie się egzekucja – oznajmiłem towarzyszom. – Co będziemy robili do tego 
czasu? 
– Zapalimy cygaro – rzekł Fred. 
Sięgnął do otwartego pudełka z cygarami, leżącego na jednym z tobołów, wyjął jedno cygaro i zapalił. Ja poszedłem za jego przykładem, tylko Winnetou odmówił sobie tej przyjemności. 

Niebawem otworzono ostrożnie drzwi, a cienki głos płatniczego ostrzegł nas z daleka: 

– Nie strzelajcie, draby, bo was zastrzelimy! 
Potem wszedł na czele swoich ludzi, którzy ze strzelbami, gotowymi do strzału, zatrzymali 
się w drzwiach, on sam zaś stanął za potężną beczką i spoza tej warowni pokazał nam groźnie 
swoją długą flintę. 

– Coście za jedni? – spytał głosem człowieka pewnego siebie, myśląc zapewne, że pod 
osłoną swoich ludzi i beczki jest nienaruszalny. 
– Co za głupota! – roześmiał się Walker. – Przedtem nazwaliście nas drabami, a teraz pytacie, kim jesteśmy. Wyleźcie zza tej beczki, to z wami pomówimy! 
– Ani mi się śni! Ale coście za jedni? 
– Myśliwi z prerii. 
Ponieważ Walker widocznie postanowił odpowiadać w naszym imieniu, przeto ja zachowywałem milczenie. Płatniczy pytał dalej: 

– Jak się nazywacie? 
– To nie należy do rzeczy! 
– Nie chcecie mówić! Już ja wam rozwiążę języki! Możecie być tego pewni! Czego chcecie w Echo Canyon? 
– Ostrzec was. 
– Ostrzec? Ach! Przed kim? 
– Przed Indianami i railtroublerami, którzy postanowili napaść na Echo Canyon. 
– Pshaw! Nie bądźcie śmieszni! Wy sami należycie do zbójów kolejowych i chcecie nas 
podejść. Ale źle się z tym wybraliście! 
Zwróciwszy się zaś do swoich ludzi, dodał: 

– Pochwyćcie ich i zwiążcie! 
179



– Zaczekajcie jeszcze chwilkę! – rzekł Fred. Równocześnie sięgnął do kieszeni. Domyślając się, że wyjmie swoją legitymację, zauważyłem: 
– To niepotrzebne, Fredzie! Zobaczymy, czy siedemnastu kolejarzy ośmieli się zrobić cokolwiek trzem westmanom. Kto tylko odważy się tknąć nas palcem, będzie trupem! 
Zrobiłem najgroźniejszą minę, na jaką mnie było stać, zarzuciłem strzelbę na plecy, wziąłem do każdej ręki po jednym rewolwerze i ruszyłem ku wyjściu, a Winnetou i Walker za 
mną. W chwilę po tej demonstracji waleczny płatniczy zniknął. Schował się za beczkę tak 
głęboko, że tylko koniec jego strzelby wskazywał, gdzie w razie potrzeby należy szukać mr. 
Ohlersa. 

Na kolejarzy widocznie podziałał przykład dowódcy, bo utworzyli szpaler i pozwolili nam 
przejść bez przeszkód. 
Tacy to byli ludzie, którzy mieli stawić opór Ogellallajom i rozbójnikom! Widoki zatem na 
dni najbliższe wcale nie były pocieszające, 
Odwróciłem się i oświadczyłem kolejarzom: 

– Teraz my moglibyśmy was tu zamknąć, panowie, ale nie uczynimy tego. Wydobądźcie 
zza beczki swego mr. Ohlersa, ażebyśmy się mogli z nim należycie porozumieć. To jest konieczne, jeżeli nie chcecie, żeby was sprzątnęli Siuksowie! 
Z pewnym trudem udało im się wreszcie wydobyć płatniczego na światło dzienne. Opowiedziałem wówczas o wszystkim, co się wydarzyło. Kiedy skończyłem, Ohlers stał się blady, 
jak kreda, z przerażenia, znieruchomiał dosłownie na głazie, na którym uprzednio usiadł, po 
czym przemówił niepewnym głosem: 

– Sir, teraz wam wierzę, gdyż opowiadano nam, że na miejscu nieszczęścia wysiedli jacyś 
dwaj ludzie i strzelali do skowronka. A więc ten dżentelmen to master Winnetou? Jestem 
wielce zaszczycony, sir! – ukłonił się nisko Apaczowi. – A ten drugi master to mr. Walker, 
którego nazywają grubym Walkerem? Jestem również wielce zaszczycony, sir! A teraz 
chciałbym także poznać wasze nazwisko! 
Podałem mu oczywiście swoje nazwisko rodowe, a nie preriowe. 

– Wielce zaszczycony, sir! – rzekł także z ukłonem. – Sądzicie zatem, że pułkownik zobaczy kartkę i czym prędzej powróci? 
– Przypuszczam. 
– Bardzo by mnie to ucieszyło, możecie mi wierzyć!
Wierzyłem mu bez zapewnienia i przysięgi.
– Rozporządzam tylko czterdziestoma ludźmi – mówił dalej – a większa ich część jest teraz zajęta na torze. Czy nie byłoby najlepiej opuścić zaraz Echo Canyon i cofnąć się do najbliższej stacji? 
– Co wam strzeliło do głowy, sir? Czy jesteście zającem? Co pomyśleliby o was wasi 
przełożeni? Utracilibyście natychmiast posadę! 
– Wiecie co, sir? Dla mnie życie jest więcej warte niż stanowisko. Rozumiecie? 
– Rozumiem, rozumiem. Ale ile ludzi ma pułkownik? 
– Stu, i to najdzielniejszych. 
– O tym zdążyłem się już przekonać. 
– A ilu było Indian? 
– Przeszło dwustu z railtroublerami. 
– Biada! Oni nas wystrzelają co do nogi! Nie widzę innego środka prócz ucieczki. 
– Pshaw! Która z pobliskich stacji ma największą załogę? 
– Promontory. Jest tam teraz około trzystu robotników. 
– To zatelegrafujcie i każcie sobie przysłać stamtąd stu uzbrojonych ludzi! 
Płatniczy wytrzeszczył na mnie oczy i otworzył usta, a potem zerwał się, klasnął radośnie 
w dłonie i zawołał; 

180



– Doprawdy! To dziwne, że dotychczas o tym nie pomyślałem! 
– Jesteście, jak widzę, wielkim geniuszem strategicznym. Niech ci ludzie przywiozą z sobą 
także żywność i amunicję na wypadek, gdyby wam jej zabrakło. A pamiętajcie, że wszystko 
musi się odbyć w największej tajemnicy, żeby czerwonoskórzy zwiadowcy nie zauważyli, że 
ich zdradzono. Zawiadomcie też o tym ludzi z tamtej stacji. Jak daleko stąd do Promontory? 
– Dziewięćdziesiąt jeden mil. 
– Czy jest tam lokomotywa z wagonami? 
– Jest zawsze. 
– Jeśli więc teraz zatelegrafujecie, możecie mieć posiłki już jutro o świcie. Jutro wieczorem zaś nadejdą indiańscy zwiadowcy, a do tego czasu zdołamy zabezpieczyć obóz. Wasi 
robotnicy niech się teraz zabiorą do pracy nad podniesieniem muru otaczającego obóz. Jutro 
pomogą w tej robocie ludzie z Promontory. Należy mur wyprowadzić tak wysoko, żeby Indianie nie mogli zajrzeć i przekonać się, ile mamy ludzi. 
– Zobaczą to z wierzchołka góry, sir! 
– Nic nie zobaczą! Wyjadę naprzeciw zwiadowców ogellallajskich, a gdy ich spostrzegę, 
dam wam znać. Wtedy robotnicy poukrywają się w domkach i Indianie będą sądzili, że mają 
do czynienia tylko z niewieloma ludźmi. Dziś jeszcze powbijamy pod murem pale, a na nich 
wzniesiemy deski, na których staną nasi ludzie, żeby móc strzelać podczas napadu. Jeśli dobrze przewiduję, to już jutro w południe wróci pułkownik ze swoim oddziałem, a wtedy będzie nas razem z ludźmi z Promontory dwustu czterdziestu przeciwko dwustu nieprzyjaciołom. Poza tym my będziemy ukryci za murem, a czerwonoskórzy będą bez osłony i – co ważniejsze – nie spodziewają się spotkać z obroną. Byłoby więc rzeczą nie do wiary, gdybyśmy 
ich od razu pierwszą salwą tak nie odprawili, żeby im się odechciało do nas wracać. 
– A potem puścimy się za nimi w pogoń! – cieszył się płatniczy, jakby moje zarządzenia 
zrobiły już z niego bohatera. 
– To się dopiero okaże! A teraz śpieszcie się, bo musicie jeszcze postarać się dla nas o 
przekąskę i nocleg, zatelegrafować do Promontory i postawić swoich ludzi przy budowie muru. 
– Wszystko natychmiast wypełnię, sir! Ani myślę umykać przed Indianami. A wy zaraz dostaniecie wieczerzę, z której na pewno będziecie zadowoleni. Ja sam byłem kiedyś kucharzem. Rozumiecie? 
Wszystkie moje zarządzenia wykonano dokładnie. Konie nasze dostały dobrą paszę, a nas 
uraczył master Ohlers, widocznie lepiej obeznany z patelnią aniżeli z flintą. Ludzie pracowali 
nad murem jak cyklopi, nie odpoczywając nawet w nocy. Kiedy rano wstałem i zobaczyłem 
robotę, zdumiałem się nad jej postępami. 

Ohlers oprócz depeszy posłał zatrzymującym się tu nocnym pociągiem ustne wiadomości 
do Promontory, ale jego depesza wywarła widać skutek już przedtem, gdyż wprawdzie nie w 
nocy, ale już wczesnym rankiem przybyło owych stu ludzi, wioząc z sobą potrzebną broń, 
amunicję i żywność. 

Teraz wspólnymi siłami zabrano się do roboty i około południa mur był zupełnie gotów. Za 
moją radą napełniono wszystkie beczki wodą i postawiono je pod murem. Tyle ludzi musiało 
zaspokajać pragnienie, a nie wiadomo było także, czy nie trzeba będzie przebyć małego oblężenia lub gasić ognia. 

O zamierzonym napadzie dano znać sąsiednim stacjom, ale pociągi miały kursować regularnie, aby nie zwracać uwagi nieprzyjaciół. 

Po obiedzie Winnetou, Walker i ja opuściliśmy obóz, aby wypatrywać nieprzyjacielskich 
zwiadowców. Podjęliśmy się tego, ponieważ najbardziej ufaliśmy samym sobie, a zresztą nikt 
z kolejarzy nie zgłosił się na tę niebezpieczną wycieczkę. Ułożyliśmy się w ten sposób, że kto 
by ich ujrzał, miał wrócić do obozu i dać znać reszcie wystrzałem petardy. Musieliśmy się 

181



bowiem podzielić. Indianie mieli nadejść z północy, a stamtąd, wedle objaśnień płatniczego, 
prowadziły przez prerię trzy szlaki. Ja podjąłem się śledzić zachodnią prerię, Winnetou środkową, a Walker wschodnią, którą przybyliśmy do Echo Canyon. 

Wspiąwszy się na stromą ścianę skalną, wszedłem w puszczę i podążyłem na północ brzegiem bocznego parowu. Po trzech kwadransach znalazłem miejsce, które się nadawało do 
mego celu. Rósł tam na szczycie wzniesienia olbrzymi dąb, a obok niego wysmukla jodła. 
Wylazłszy na jodłę, przeskoczyłem ostrożnie na gruby konar dębu i usiadłem na nim, przytuliwszy się do pnia. Stałem się więc zupełnie niewidoczny. Z dołu nie podobna było mnie dostrzec, przed moimi zaś oczami roztaczała się cała okolica, tak wyraźna i otwarta, że z łatwością rozróżniałem jaśniejsze, pokryte trawą polany i ciemniejsze – morze wierzchołków 
drzew. 

Siedziałem tak na straży kilka godzin i nie zauważyłem nic szczególnego, ale czujność 
moja się nie zmniejszyła. Wreszcie ujrzałem na północy stadko gawronów zrywających się z 
drzew. Mógł to być wprawdzie przypadek, ale ptaki nie wzniosły się zwartą gromadą, aby 
polecieć do jakiegoś obranego punktu, lecz rozproszyły się w powietrzu, potem krążyły bezradnie przez pewien czas. nad wierzchołkami drzew i opadły ostrożnie nieco dalej. Widocznie 
ktoś je spłoszył. 

Wkrótce to dziwne zachowanie powtórzyło się jeszcze parokrotnie. Teraz już wiedziałem 
na pewno, że ktoś skrada się przez las, i to niemal prosto ku mojemu stanowisku. Zlazłem 
pospiesznie z drzewa i pomknąłem w tym kierunku, zacierając za sobą ślady. 

Dostałem się przy tym w bukową gęstwinę, która mi się wydała nieprzebytą. Położywszy 
się tam na ziemi:, czekałem. Niebawem obok mojej kryjówki przeszło, niedosłyszalnie jak 
widma, sześciu Indian nie dotykając nogą ani jednej leżącej na ziemi suchej gałązki, której 
złamanie mogłoby wywołać szelest. 

Byli to zwiadowcy z wojennymi barwami na twarzach. 

Zaledwie mnie minęli, wyskoczyłem z gęstwiny. Ogellallajowie musieli dalej przemykać 
się ukradkiem i posuwać się krok za krokiem, ja natomiast mogłem iść prosto, przez otwarte 
miejsca, nie obawiając się, żeby mnie odkryto. Dlatego też zdołałem ich znacznie wyprzedzić. 
Wróciłem szybkim biegiem i w niespełna kwadrans zesunąłem się po stromej ścianie skalnej 
ku obozowi. 

Wrzało tam życie jeszcze ruchliwsze niż przedtem. Zauważyłem także od razu, że przybyli 
nowi ludzie. Idąc torem dalej, zobaczyłem ku swemu wielkiemu zdumieniu Winnetou schodzącego z góry. Zaczekałem nań i zapytałem, gdy się do mnie zbliżył: 

– Mój czerwony brat przybywa razem ze mną. Czy widział co? 
– Winnetou wraca już – odrzekł Apacz – gdyż mój brat Szarlih odkrył już zwiadowców. 
– Skąd Winnetou wie o tym? 
– Winnetou siedział na drzewie i przez lunetę zobaczył daleko na zachodzie drugie drzewo. 
Wiedząc, że mój brat jest mądry, Winnetou był pewny, że Szarlih na nim siedzi. W jakiś czas 
potem ujrzał Winnetou dużo punktów na niebie. Były to ptaki uciekające przed zwiadowcami. 
Mój brat niewątpliwie także to zauważył i wyśledził zwiadowców. Wódz Apaczów powrócił 
przeto do obozu. 
Był to nowy dowód bystrej orientacji Indianina. Zanim weszliśmy do obozu, spotkaliśmy 
człowieka, którego nie widzieliśmy tu przedtem. 

– Ach, sir, wracacie z poszukiwań? – zapytał. – Moi ludzie spostrzegli was, gdyście schodzili ze skały, i donieśli mi o tym. Nazwisko moje jest wam na pewno znane. Jestem pułkownik Rudge i pragnę złożyć wam gorące podziękowanie. 
– Na to jeszcze czas, sir – odrzekłem. – Teraz należy przede wszystkim wystrzelić petardę, 
żeby ostrzec naszego trzeciego towarzysza. Wydajcie także rozkaz, żeby ludzie się ukryli, 
gdyż już za kwadrans zwiadowcy Ogellallajów będą przypatrywali się z góry obozowi. 
182



– Well, wszystko będzie zrobione! Wejdźcie tymczasem do obozu, a i ja zaraz się tam zjawię. 
W kilka chwil potem zagrzmiał wybuch tak silny, że Walker musiał go usłyszeć. Następnie 
robotnicy weszli do domów, a tylko kilku, zajętych pozornie pracą, krzątało się koło toru. 
Rudge przyszedł do nas, do magazynu prowiantowego. 

– Cóżeście widzieli, sir? – zapytał. 
– Sześciu Ogellallajów, szpiegów. 
– Well, postaramy się o to, żeby się zawiedli w swoich nadziejach! Wszyscy, jak jesteśmy 
tutaj, winniśmy wam i waszym towarzyszom największą wdzięczność. Powiedzcie, jak mamy 
ją wam okazać! 
– W ten sposób, że wcale nie będziecie o niej mówili, sir. Czy znaleźliście moją kartkę? 
– Znalazłem. 
– I posłuchaliście przestrogi? 
– Zawróciliśmy natychmiast. W przeciwnym razie przecież nie moglibyśmy jeszcze być 
tutaj. Sądzę, że przybyliśmy do obozu w samą porę. Kiedy spodziewacie się railtroublerów i 
Ogellallajów? 
– Uderzą na nas jutro w nocy. 
– No, to mamy jeszcze czas, żeby lepiej się poznać, sir – roześmiał się Rudge. – Chodźcie 
wraz ze swoim czerwonoskórym przyjacielem! Będziecie miłymi gośćmi! 
Zaprowadził mnie i Winnetou do innego budynku, podzielonego na kilka izb, z których 
jedna stanowiła jego mieszkanie. Miejsca było tam pod dostatkiem. Pułkownik Rudge był to 
dzielny człowiek, któremu łatwo można było uwierzyć, że nie boi się Indian. Wnet nabraliśmy 
nawzajem do siebie zaufania, a Winnetou, którego pułkownik znał z imienia od dawna, także 
z przyjemnością spędzał czas w jego towarzystwie. 

– Chodźcie, panowie, ukręcimy szyjkę jakiejś butelce, skoro nie możemy na razie ugościć 
tych czerwonoskórych zbójców – rzekł inżynier. – Rozgośćcie się swobodnie i niech wam się 
zdaje, że jesteście u siebie. A gdy nadejdzie wasz towarzysz, gruby Walker, niech zasiądzie tu 
także z nami. 
Byliśmy pewni, że od dawna śledzono ze skał nasze ruchy, toteż zachowywaliśmy się odpowiednio. Niebawem powrócił Fred. Nie widział on nic, ale sygnał usłyszał wyraźnie. 

Przez cały dzień nie mieliśmy nic do roboty, ale czas nam się nie dłużył. Rudge dużo przeżył i umiał dobrze opowiadać. Gdy nadszedł wieczór i Indianie nie mogli nas już dojrzeć, 
ukończono przygotowania obronne, za których zarządzenie pułkownik pochwalił mnie ku 
memu wielkiemu zadowoleniu. 

Tak przeszła noc i dzień następny. 

Było to w czasie nowiu. Zmierzch wieczorny zasłaniał zwolna parów ciemnością, potem 
zaczęły błyszczeć gwiazdy, rozjaśniając okolicę na tyle, że można było objąć wzrokiem dość 
szeroki pierścień dokoła muru. 

Każdy z ludzi uzbrojony był w strzelbę i nóż, a wielu oprócz tego w rewolwery. Ponieważ 
Indianie urządzają zwykle napady po północy, najchętniej na krótko przed świtem, przeto kilku tylko robotników stało przy murze, a reszta leżała w trawie, rozmawiając po cichu. 

Na dworze nie drgał najlżejszy powiew wietrzyka, panowała niezmącona cisza, ale był to 
spokój zwodniczy. O północy wszyscy wzięli strzelby i zajęli wyznaczone im miejsca na 
blankach muru. Ja stałem z Winnetou przy bramie, trzymając w ręku sztucer Henry'ego. 

Rozdzieliliśmy się równomiernie na wszystkie cztery strony muru. Było nas dwustu dziesięciu ludzi, ponieważ trzydziestu wysłano do osobnej kryjówki, gdzie mieli pilnować koni. 
Czas wlókł się powoli jak ślimak. Niejeden zapewne z obrońców pomyślał, że obawy nasze były płonne, gdy wtem dało się słyszeć coś, jakby uderzenie kamyczka o szynę. Zaraz po

183



tem wpadł mi w ucho ów prawie niedosłyszalny szmer, który człowiek niewprawny mógłby 
wziąć za powiew lekkiego wietrzyka. To nadchodzili Indianie. 

– Baczność! – szepnąłem memu sąsiadowi. On podał to słowo dalej i w przeciągu minuty 
wszyscy byli ostrzeżeni. Niemal niewidoczne, do zjaw podobne, cienie bezszelestnie pomykały w ciemności na prawo i na lewo. Naprzeciwko nas utworzył się front, który wydłużał się 
coraz bardziej, aż w końcu otoczył cały obóz. W następnej chwili powinien był rozpocząć się 
szturm. 
Cienie zbliżały się coraz bardziej. Gdy znajdowały się w odległości może sześciu kroków 
od muru, zabrzmiał w ciemnościach silny, donośny głos: 

– Selkhi! Ogellallah! Ntsage’sisi Winnetou natan Apaches! Shne ko! – Śmierć Ogellallajom! Tu stoi Winnetou, wódz Apaczów! Ognia! 
Wypowiedziawszy to podniósł swoją srebrem obitą rusznicę i wypalił. Wówczas zajaśniało 
nagle dokoła całego obozu. Huknęło równocześnie przeszło dwieście wystrzałów, tylko ja nie 
wystrzeliłem, chcąc zaczekać na skutek salwy, która tak zaskoczyła nieprzyjaciół. Przez długą 
chwilę panowała jeszcze głęboka cisza, a potem ozwało się owo okropne wycie, które, zda 
się, zdolne jest stargać nerwy i zmiażdżyć kości. Z początku nasza niespodziewana salwa 
odebrała niemal Ogellallajom mowę, ale teraz rozległo się przez cały Canyon wycie, jakby 
wydobyte z tysiąca szatańskich gardzieli. 

– Jeszcze raz ognia! – zakomenderował pułkownik, którego głos słychać było nawet wśród 
tego diabelskiego ryku. 
Huknęła druga salwa, a potem Rudge zawołał; 

– Dalej za mur i kolbami! 
W jednej chwili wszyscy poprzeskakiwali przez mur. Jeśli ktoś nawet bał się poprzednio, 
teraz poczuł w sobie odwagę lwa. Ani jeden Indianin nie spróbował przedostać się przez mur. 
Ja nie ruszałem się nigdzie z mojego stanowiska. Przed murem rozwinęła się zażarta walka, która nie mogła jednak trwać długo, gdyż szeregi przeciwników były tak strasznie przerzedzone, że jako jedyny środek ocalenia pozostawała im ucieczka. Koło mnie przemykały się 
ciemne postacie. Najpierw jeden, potem drugi, a za nimi coraz nowi railtroublerzy uciekali z 
tamtej strony obozu. 

Teraz dopiero przydał mi się sztucer, z którego mogłem strzelać dwadzieścia pięć razy bez 
nabijania. Posłałem jednak za napastnikami tylko osiem kul, gdyż więcej celów już nie było. 
Nie trafieni nieprzyjaciele uszli, a reszta leżała na ziemi lub usiłowała wlec się dalej. Nie 
udało im się to jednak, gdyż niebawem ich otoczono. 

Wkrótce potem zapłonęły pod murem liczne ogniska i oświetliły miejsce okropnego żniwa 
śmierci. Nie chciałem na to patrzeć. Odwróciłem się i poszedłem do mieszkania pułkownika. 
Ledwie usiadłem, zjawił się Winnetou. Spojrzałem nań ze zdumieniem, mówiąc: 

– Mój czerwony brat przyszedł bez skalpów swoich wrogów, Siuksów-Ogellallajów? 
– Winnetou nie weźmie już ani jednego skalpu – odpowiedział. – Od czasu kiedy słyszał 
muzykę z góry, będzie zabijał wrogów, lecz nie będzie obcinał im skalpów. Howgh! 
– Ilu padło z twej ręki? 
– Winnetou nie będzie już liczył głów poległych. Po cóż ma liczyć, skoro mój brat nie 
chciał zabić nikogo? 
– Skąd wiesz o tym? 
– Czemu milczała strzelba mojego brata, dopóki biali mężowie nie przebiegli obok niego? 
A dlaczego mierzył im tylko w nogi? Tych jedynie Winnetou zliczył. Jest ich ośmiu; leżą teraz na dworze pojmani, ponieważ nie zdołali umknąć. 
Liczba ta odpowiadała prawdzie. Trafiłem zatem dobrze i osiągnąłem swój cel; chciałem 
dostać tych zbójów żywcem, licząc na to, że może wśród nich znajdzie się także Haller. 
Niebawem wszedł Walker. 

184



– Charles, Winnetou, wyjdźcie! Mamy go! – zawołał z radością. 
– Kogo? – spytałem. 
– Hallera! 
– Ach! Kto go pochwycił? 
– Nikt. Z powodu rany nie mógł się ruszać. To dziwne! Ośmiu railtroublerów jest rannych, 
a wszyscy w to samo miejsce, w lędźwia. Wszyscy upadli i zostali na miejscu. 
– To istotnie dziwne, Fredzie! 
– Ani jeden z rannych Ogellallajów nie chciał się poddać, a tych ośmiu białych prosiło o 
łaskę. 
– Czy rany ich są niebezpieczne? 
– Nie wiadomo. Nie było jeszcze czasu ich zbadać. Dlaczego siedzicie tutaj? Wyjdźcie! 
Sądzę, że najwyżej z osiemdziesięciu nieprzyjaciołom udało się ujść z życiem! 
– To straszne! Ale czy zasłużyli na coś lepszego? Otrzymali przynajmniej nauczkę, o której 
pewnie przez długie lata będzie się pamiętać w ich szczepie. 
Po południu przybył koleją lekarz, który opatrzył rannych. Dla Hallera nie było ratunku. On 
sam dowiedziawszy się, że rana jego jest śmiertelna, nie okazał najmniejszej skruchy. Walker, 
który był przy badaniu Hallera, wpadł do mnie i zawołał głosem pełnym przerażenia: 

– Charles, wstawaj! Trzeba zaraz wyruszać! 
– Dokąd? 
– Do osady Helldorf. To słowo mnie przeraziło. 
– Po co? – spytałem. 
– Ogellallajowie mają tam napaść. 
– Boże! Czy to możliwe? Skąd wiecie o tym? 
– Haller to powiedział. Siedząc przy nim, rozmawiałem z pułkownikiem i wspomniałem o 
wieczorze spędzonym w osadzie Helldorf. Na to Haller roześmiał się szyderczo, wyrażając 
przypuszczenie, że osadnicy nie doczekają już drugiego takiego wieczoru. Gdy go przyparłem 
do muru pytaniami, wyznał, że Indianie chcą napaść na tę osadę. 
– Boże drogi! Fredzie, przyprowadźcie prędzej Winnetou i konie! A ja tymczasem pójdę 
jeszcze do Hallera. 
Nie widziałem dotychczas tego człowieka w naszym obozie. Gdy wszedłem do domu, w 
którym znajdowali się jeńcy, stał przy nim właśnie pułkownik. Ranny leżał śmiertelnie blady 
na skrwawionym kocu i patrzył na mnie zuchwałym wzrokiem. 

– Jesteście Rollins, czy Haller? – spytałem. 
– Co was to obchodzi? 
– Więcej, aniżeli sądzicie! – rzekłem.
Byłem właściwie pewien, że nie odpowie na pytanie, dlatego trzeba było zacząć inaczej.
– Nie pytajcie mnie o nic i wynoście się! – zawołał. 
– Nikt może nie ma tyle prawa do odwiedzenia was co ja – powiedziałem. – Kula, która 
was życia pozbawia, pochodzi ode mnie. 
Na to oczy mu się rozszerzyły, krew uderzyła do twarzy, aż napęczniała stara blizna. 

– Psie! Czy mówisz prawdę?! – krzyknął. 
– Tak.
Teraz ryknął słowo, którego nie podobna powtórzyć, ja jednak zachowałem spokój.
– Chciałem was tylko zranić – odparłem na to – a usłyszawszy, że czeka was niechybna 
śmierć, żal mi się was zrobiło i czyniłem sobie wyrzuty. Ale teraz, widząc, jaki z was łotr, 
jestem zupełnie spokojny, nabrałem bowiem przekonania, że wyświadczyłem światu dobrodziejstwo, zadawszy wam śmiertelną ranę. Wy ani wasi Ogellallajowie nie wyrządzą już nikomu krzywdy! 
185



– Tak ci się zdaje? – zapytał, błyskając długimi zębami jak drapieżny zwierz. – Idź no do 
osady Helldorf, hę! 
– Pshaw! Tam jest wszystko dobrze zabezpieczone! 
– Zabezpieczone? Tam nie ma już kamienia na kamieniu. Ja sam zbadałem dokładnie tę 
miejscowość i postanowiliśmy zdobyć naprzód Echo Canyon, a następnie Helldorf. Tu nam 
się nie poszczęściło, ale za to tam uda się lepiej, a osadnicy tysiącem mąk zapłacą za to, co wy 
wyrządziliście moim ludziom i Ogellallajom! 
– Tego właśnie chciałem się dowiedzieć! Panie Haller, jesteście zatwardziałym, ale także 
bardzo głupim grzesznikiem. Jedziemy zaraz do Helldorf, aby uratować, co tam jest jeszcze 
do uratowania, a jeśli Ogellallajowie zabrali ze sobą osadników, to ich oswobodzimy, czego 
nie moglibyśmy dokonać, gdybyście umieli milczeć. 
– Diabła tam oswobodzicie, a nie osadników! – zawołał ze złością w głosie. 
Na to podniósł głowę jego towarzysz i sąsiad, który nieustannie się we mnie wpatrywał, i 
rzekł: 

– Wierz mi, Rollinsie! On ich uwolni. Znam go. To Old Shatterhand! 
– Old Shatterhand! – zawołał ranny. – Niech to wszyscy diabli! Teraz rozumiem, skąd się 
wzięło osiem takich strzałów. Wobec tego pragnę gorąco, aby... 
Odwróciłem się szybko i odszedłem, by nie słyszeć przekleństw złoczyńcy. Pułkownik poszedł za mną i zapytał z wielkim zdumieniem; 

– Czy to prawda, że jesteście Old Shatterhand? 
– Tak. Ten człowiek spotkał mnie na jednej z wypraw myśliwskich. Przystępuję jednak od 
razu do rzeczy i proszę was, żebyście mi wypożyczyli swoich ludzi. Muszę pójść na pomoc 
osadzie Helldorf. 
– Hm, czcigodny sir, to jest niemożliwe. Najchętniej sam poprowadziłbym tam wszystkich 
moich ludzi, ale jestem urzędnikiem kolejowym i moje obowiązki nie pozwalają mi na to. 
– Ależ, sir, więc ci biedni osadnicy mają zginąć? Jakbyście się potem usprawiedliwili, 
gdyby się to stało wskutek waszego zaniedbania? 
– Posłuchajcie, sir! Nie wolno mi opuścić mego obozu, chyba że idzie o jego dobro. Nie 
mogę także nakazać moim robotnikom, żeby z wami poszli. Mogę uczynić tylko jedno. Zgadzam się na to, żebyście wy sami pomówili z moimi ludźmi. Kto z nich zechce porzucić na 
ten czas pracę i przyłączyć się do was, tego nie będę zatrzymywał. Konie, broń, amunicję i 
żywność dostaniecie także pod warunkiem, że konie i broń otrzymam później z powrotem. 
– Dziękuję wam, sir! Jestem przekonany, że to jest wszystko, co możecie w tym wypadku 
uczynić. Nie gniewajcie się, że wam odciągam ludzi od pracy, ale to jest konieczne. 
W dwie godziny potem pędziłem na czele oddziału złożonego z czterdziestu dobrze 
uzbrojonych ludzi drogą, którą tak niedawno przybyliśmy z Helldorf. 
Winnetou nie powiedział ani słowa, lecz ogień, gorejący w jego oczach, mówił więcej od 
słów. Jeśli rzeczywiście Ogellallajowie napadli na tę młodą osadę, wówczas biada sprawcom 
napadu! 

Znając drogę, nie zatrzymywaliśmy się nawet w nocy. Zdaje mi się, że podczas tej jazdy 
nie zamieniłem z towarzyszami nawet kilkudziesięciu słów. 
Nazajutrz po południu stanęliśmy na krawędzi kotliny, w której leżała osada Helldorf. 
Pierwszy rzut oka przekonał nas, że Haller nie kłamał. Przybyliśmy niestety za późno, 

– Uff! – zawołał Winnetou i wskazał na puste wzgórze. – Rozszarpię te wilki, Ogellallajów! 
Rzeczywiście spalono i zburzono także kapliczkę, a krzyż zrzucono z góry. Pojechaliśmy 
co tchu ku gruzom i zsiedliśmy z koni. Tu kazałem robotnikom stanąć, żeby mi nie popsuli 
tropu. Pomimo poszukiwań nie zdołałem odkryć ani śladu żywej istoty. Wtedy zwołałem lu

186



dzi, by mi pomogli przerzucić zgliszcza. Nie znaleźliśmy szczątków ludzkich i to nas nieco 
pocieszyło. 

Skoro tylko Winnetou zsiadł z konia, wspiął się po zboczu na górę, a po chwili powrócił 
niosąc w ręce znaleziony dzwonek. 

– Wódz Apaczów znalazł głos z góry – rzekł – i zakopie go tu, dopóki nie powróci jako 
zwycięzca. 
Zbadałem pośpiesznie razem z Walkerem brzegi jeziora, aby zobaczyć, czy przypadkiem 
nie potopiono osadników, lecz przekonaliśmy się, że nic takiego się nie stało. Nadto poszukiwania nasze dowiodły, że na osadę napadnięto w nocy. Zwycięzcy pojmali mieszkańców bez 
walki, a potem udali się z łupem i z jeńcami ku granicy Idaho i Wyomingu. 

– Słuchajcie, ludzie, nie wolno nam tracić ani chwili! – zawołałem. – Musimy iść za tropem bez wytchnienia, a dopiero w nocy rozbijemy obóz. Naprzód! 
Z tymi słowy dosiadłem znowu mojego szpaka, a towarzysze poszli za moim przykładem. 
Apacz jechał na czele, nie odrywając wzroku od tropu. Prędzej można go było zabić niż odciągnąć od tych śladów, takie ogarnęło go wzburzenie. Było nas czterdziestu przeciwko 
osiemdziesięciu, ale w takim nastroju nie pamięta się o liczbie przeciwników. 

Mieliśmy jeszcze pełne trzy godziny dnia i przebyliśmy przez ten czas tyle drogi, że zadowoleni z wyczynu naszych koni mogliśmy pozwolić sobie na zasłużony odpoczynek. 

Nazajutrz okazało się, że Ogellallajowie znajdują się o trzy czwarte dnia przed nami, a potem zauważyliśmy, że nie przerywali oni pochodu przez całą noc. Powód tego pośpiechu łatwo było odgadnąć. Oto podczas napadu na Echo Canyon Winnetou wykrzyknął w ciemnościach nocy swoje imię, czym wzbudził w nich obawę, że będą ścigani. Ogellallajowie wiedzieli, że Apacz wraz z robotnikami idzie za ich tropem, a to była wystarczająca przyczyna do 
pośpiechu. 

Ponieważ konie nasze dokazały dotąd nadzwyczajnych rzeczy, przeto nie mogliśmy ich w 
dalszym ciągu zbytnio przynaglać i postanowiliśmy oszczędzać ich sił. Wskutek tego jednak 
w ciągu pierwszych dwóch dni nie zbliżyliśmy się do Ogellallajów. 

– Czas mija – rzekł Walker. – Spóźnimy się! 
– Nie spóźnimy się – odpowiedziałem. – Jeńcom przeznaczono śmierć przy palu męczeńskim, a los ten spotka ich dopiero wtedy, gdy Ogellallajowie przybędą do swoich wsi. 
– Gdzie te wsie się znajdują? 
– W Quacking-aspridge – odparł Winnetou. – Dopędzimy jednak tych rozbójników znacznie wcześniej. 
Trzeciego dnia natrafiliśmy na niemałą przeszkodę: trop się rozdzielił. Część śladów biegła 
wprost ku północy, druga zbaczała na zachód. Pierwsza była liczniejsza. 

– Chcą nas zatrzymać! – rzekł Fred. 
– Niechaj biali mężowie staną – rozkazał Winnetou. – Tego śladu nie wolno nikomu zadeptać! 
Następnie dał mi znak, który natychmiast zrozumiałem. Oto ja miałem się przypatrzyć dokładnie tropowi prowadzącemu prosto, on zaś temu, który skręcał na lewo. Udaliśmy się więc 
konno obydwaj, każdy w swoim kierunku, a towarzysze mieli na nas zaczekać. 

Jechałem kwadrans. Trudno mi było oznaczyć liczbę koni, które tędy szły, gdyż jeźdźcy 
podążali w szeregu jeden za drugim. Z głębokości i z kształtu odcisków kopyt wnosiłem, że 
było ich niewiele ponad dwudziestu. Podczas badań zauważyłem w piasku klika małych, 
ciemnych, okrągłych plamek, obok zaś, po obu stronach, szczególny układ suchych ziaren 
piasku. Przed tymi znakami widniało miejsce, które wyglądało tak, jak gdyby wleczono po 
piasku jakiś szeroki przedmiot. Powróciłem natychmiast cwałem. Winnetou czekał już na 
mnie. 

– Co mój brat widział? – zapytałem go. 
187



– Nic, oprócz tropu jeźdźców. 
– Naprzód tedy! – zawołałem do towarzyszy, skręciłem konia i pośpieszyłem przodem. 
– Uff! – zawołał Apacz. 
Dziwił się mojej pewności i poznał po niej, że znalazłem informację, w którym kierunku 
powleczono jeńców. Przybywszy na to miejsce, które zwróciło moją uwagę, zatrzymałem się i 
spytałem grubasa: 

– Mr. Walker, wy jesteście dobrym westmanem. Przypatrzcie się temu śladowi i powiedzcie, co on może znaczyć! 
– Ślad? – spytał. – Gdzie? 
– Tu! 
– Ach! Cóż to za ślad! To wiatr przeszedł po piasku! 
– Pięknie! Przejdzie on chyba jeszcze nieraz po tej ziemi. Założę się z wami, że Winnetou 
z tych ledwie dostrzegalnych znaków wywnioskuje to samo co ja. Niechaj mój czerwony brat 
przyjrzy się dokładnie! 
Apacz zsiadł z konia, schylił się, rzucił na ziemię badawcze spojrzenie i oświadczył: 

– Mój brat Szarlih obrał dobrą drogę, gdyż tędy przejechali jeńcy. 
– Po czym to można poznać? – spytał Fred na pół z niedowierzaniem, a na pół z gniewem, 
że mu nie dopisała bystrość spojrzenia. 
– Niech się mój brat dobrze przypatrzy! – powiedział. – Te krople to krew; tu na prawo i na 
lewo leżały ręce, a ku przodowi ciało dziecka... 
– Które – wtrąciłem – spadło z konia tak, że mu krew poszła z nosa! 
– Ach! – zawołał grubas. 
– To nie trudno było odgadnąć, ale na pewno zaraz się przekonamy, że bywają trudniejsze 
zagadki. Naprzód! 
Miałem słuszność. Może po dziesięciu minutach przybyliśmy na skalisty grunt, gdzie nie 
było śladów. 
Wszyscy musieli się zatrzymać, aby nam nie utrudniać dalszych poszukiwań. Nagle Apacz 
wydał radosny okrzyk i przyniósł mi grubą, żółto zabarwioną nitkę. 

– Cóż wy na to, Fredzie? – spytałem. 
– To nitka z koca. 
– Słusznie! Przypatrzcie się jej ostrym końcom. Czerwonoskórzy porozcinali koce i owinęli koniom kopyta, aby nie zostawiały śladów. Musimy teraz napiąć naszą uwagę do ostateczności! 
Szukając dalej, znalazłem na trawie, rosnącej już na piaszczystym gruncie, źle zatarty ślad 
indiańskiego mokasyna. Położenie stopy wskazało nam dalszy kierunek. 

Po pewnym czasie zauważyliśmy inne jeszcze znaki, a w końcu doszliśmy do przekonania, 
że Indianie posuwali się tu bardzo powoli. Po jakimś czasie ślady znów stały się wyraźne. 
Koniom zdjęto z kopyt koce, a obok śladów końskich biegły odciski nóg ludzkich, co dowodziło, że Ogellallajowie szli odtąd pieszo. 

To mnie zastanowiło. Jechałem dalej, zamyślony, gdy wtem Winnetou zatrzymał konia, 
spojrzał w dal i zrobił ruch, jak gdyby coś sobie przypomniał. 

– Uff! – zawołał. – Jaskinia w górze, zwanej przez białych Hancock. 
– Dlaczego ci ona przyszła na myśl? – zapytałem. 
– Winnetou wie już teraz wszystko! W tej jaskini Siuksowie ofiarowują swoich jeńców 
Wielkiemu Duchowi. Ogellallajowie się rozdzielili. Większa ich część pojechała na prawo, 
aby zwołać rozproszone siły plemienia, a mniejsza prowadzi jeńców do jaskini. Posadzono 
ich po kilku na jednym koniu, a Ogellallajowie idą obok. 
– Jak daleko stąd do tej góry? 
– Moi bracia dostaną się tam wieczorem. 
188



– To niemożliwe! Góra Hancock leży pomiędzy górnym Snake River a Yellowstone River! 
– Niechaj mój brat zważy, że są dwie góry Hancock! 
– Czy Winnetou zna właściwą? 
– Tak. 
– I jaskinię? 
– Tak. Winnefou zawarł w tej jaskini przymierze z ojcem wodza Koi-tse, ale ten Ogellallaj 
złamał je potem. Moi bracia opuszczą teraz trop i zawierzą wodzowi Apaczów! 
Będąc pewnym siebie, dał koniowi ostrogę i popędził cwałem, a my za nim. Jechaliśmy 
przez długi czas dolinami i parowami, aż nagle góry się rozstąpiły, a przed nami ukazała się 
zarosła trawą równina, otoczona tylko na widnokręgu górami. 

– To jest I-akom-akono, to znaczy ,,krwawa preria”, zwana tak w języku szczepu Tehua – 
objaśnił Winnetou nie zwalniając szybkiej jazdy. 

A więc to była ta straszna, krwawa preria, o której tyle słyszałem! Tutaj to plemiona Dakoty sprowadzały jeńców, puszczały ich i szczuły – na śmierć. Tutaj zginęły tysiące niewinnych przy palu, w ogniu, od noża i pogrzebania żywcem. Tu nie zapuszczał się obcy Indianin, 
a tym mniej biały, my zaś zdążaliśmy przez tę równinę tak swobodnie, jak gdybyśmy się znajdowali w najspokojniejszej okolicy. Tylko Winnetou mógł tutaj być naszym przewodnikiem. 

Konie zaczynały się już męczyć tą gonitwą. Wtem wynurzyła się przed nami odosobniona 
grupa kilku jakby zsuniętych ku sobie gór. U ich stóp, zarosłych lasem i krzakami, pozwoliliśmy spocząć koniom. 

– To jest góra Hancock – rzekł Winnetou. 
– A jaskinia? – spytałem. 
– Jest po drugiej stronie góry. Za godzinę mój brat ją zobaczy. Niech mój brat pójdzie za 
mną, lecz niech zostawi swoją broń. 
– Ja sam mam iść? 
– Tak. Jesteśmy na miejscu śmierci. Tylko dzielny mąż tu wytrzyma. Niechaj nasi bracia 
ukryją się pod drzewami i czekają! 
Góra, u której stóp stanęliśmy teraz, była pochodzenia wulkanicznego, a miała szerokości 
trzy kwadranse drogi. Odłożyłem rusznicę i sztucer i poszedłem za Winnetou, który zaczął 
piąć się na zachodnie zbocze góry, zmierzając zygzakiem ku szczytowi. Sama droga była już 
uciążliwa, a przewodnik mój odbywał ją przy tym z taką ostrożnością, jak gdyby za każdym 
krzakiem spodziewał się nieprzyjaciela. Trwało to rzeczywiście z godzinę, zanim wydostaliśmy się na górę. 

– Niech mój brat zachowuje się całkiem cicho! – szepnął Winnetou.
Potem położywszy się na brzuchu, zaczął się czołgać powoli przez zarośla.
Poszedłem za jego przykładem, lecz omal nie cofnąłem się z przestrachu, gdyż zaledwie
wychyliłem głowę spomiędzy gałęzi, ujrzałem stromą, lejkowatą przepaść krateru. Była tak 
blisko, że mogłem dosięgnąć jej krawędzi ręką. Otchłań tę, głęboką prawie na sto pięćdziesiąt 
stóp, porastały tylko z rzadka krzaki, na dole tworzyła ona płaszczyznę obejmującą około 
czterdziestu stóp szerokości. Tam leżeli poszukiwani przez nas mieszkańcy osady Helldorf z 
powiązanymi nogami i rękami. Z trudem opanowałem wrażenie, jakie na mnie wywarła ta 
straszna niespodzianka. Policzyłem nieszczęśliwych. Nie brakowało nikogo, ale pilnowała ich 
liczna straż Ogellallajów. 

Zbadałem cały obwód wygasłego krateru, czy nie dałoby się zejść na dół. Było to możliwe, 
gdybyśmy mieli mocny sznur. Sterczało tam kilka wyskoków skalnych, do których można by 
go przyczepić. Należało tylko wymyślić sposób unieszkodliwienia straży. 

Winnetou cofnął się, uczyniłem to samo. 

– Czy to jest ta jaskinia? – spytałem. 
– Tak. 
189



– A gdzie jest właściwe wejście? 
– Po wschodniej stronie góry, ale tamtędy nikt się nie dostanie. 
– To zejdziemy tędy. Mamy lassa, a nasi robotnicy kolejowi zaopatrzeni są w dostateczną 
ilość sznurów. 
Winnetou skinął głową, po czym zaczęliśmy schodzić. Nie rozumiałem zupełnie, dlaczego 
Indianie nie strzegli zachodniej strony góry, a jasne było, że nie strzegli, bo inaczej nie moglibyśmy zbliżyć się tam nie zauważeni. 

Gdyśmy się znaleźli z powrotem przy towarzyszach, słońce zapadało już za widnokręgiem. 
Zaraz też zaczęliśmy się przygotowywać do walki. Wszystkie sznury spleciono w jedną linę. 
Winnetou wybrał dwudziestu najzwinniejszych ludzi, a resztę przeznaczył do strzeżenia koni. 
Dwóm z pozostałych polecił w trzy kwadranse po naszym odejściu wskoczyć na konie, objechać górę od wschodu i daleko na prerii rozniecić kilka ognisk, potem czym prędzej powrócić. 
Te ogniska miały odwrócić uwagę Indian od nas, a skierować na prerię. 

Słońce wreszcie zniknęło zupełnie, zachód zabarwił się Jaskrawą czerwienią, która stopniowo przeszła w głęboką purpurę, potem pobladła i zamieniła się w szarość wieczorną. Winnetou opuścił miejsce, na którym znajdowaliśmy się dotąd. Wydał mi się on w ciągu ostatnich 
godzin zupełnie inny niż zwykle. Blask jego silnego i pewnego spojrzenia zmienił się w niespokojne migotanie. Na gładkim zazwyczaj czole ukazały się zmarszczki, świadczące o jakiejś obawie czy też o tym, że jakieś poważne myśli zburzyły jego, zawsze tak podziwianą 
przeze mnie, równowagę umysłu. Coś go gnębiło. Wydało mi się więc, że mam nie tylko prawo, lecz i obowiązek spytać go o przyczynę tych zmian. Poszedłem więc, by go poszukać. 

Winnetou stał na skraju lasu, oparty o drzewo i patrzył nieruchomo ku zachodowi, na sunące nisko nad samym horyzontem chmury, których wyzłocone brzegi bladły coraz bardziej. 
Jakkolwiek stąpałem bardzo cicho, a on był pogrążony w zadumie, nie tylko usłyszał moje 
kroki, lecz poznał od razu, kto się do niego zbliża. Nie oglądając się ku mnie, rzekł: 

– Mój brat Szarlih szuka swego przyjaciela. Dobrze robi, gdyż niebawem go już nie ujrzy. 
Położyłem mu rękę na ramieniu, mówiąc: 
– Czy duszę mego brata Winnetou opanowały jakieś cienie? Niech je odpędzi!
On zaś podniósł rękę i wskazał na zachód.
– Tam płonął ogień i żar życia, a teraz wszystko to znikło i robi się ciemno. Idź tam! Czy 
zdołasz odpędzić kładące się cienie? 
– Nie, lecz światło wczesnym rankiem powróci i wstanie nowy dzień. 
– Dla góry Hancock zaświta jutro nowy dzień, ale nie zaświta on dla Winnetou. Słońce jego zgaśnie, jak zgasło tamto, i nie wzejdzie już nigdy. Najbliższa jutrzenka uśmiechnie się 
doń już na tamtym świecie. 
– To są przeczucia śmierci, którym się mój kochany brat Winnetou nie powinien poddawać! Prawda, dzisiejszy wieczór będzie dla nas bardzo niebezpieczny; lecz ileż to razy patrzyliśmy już śmierci w oczy i przecież, ilekroć wyciągnęła po nas rękę, cofała się zawsze 
przed naszym pogodnym i silnym spojrzeniem! Odpędź smutek, który cię trapi! Powód jego 
leży tylko w fizycznych i duchowych wysiłkach ostatnich dni. 
– Winnetou nie pokonają żadne wysiłki i żadne znużenie nie odbierze mu pogody ducha. 
Brat mój Old Shatterhand zna mnie i wie, że zawsze pragnąłem wody poznania i wiedzy. Ty 
mi ją podałeś i piłem z niej do woli. Wiele się nauczyłem, więcej aniżeli moi bracia, pozostałem jednak czerwonym mężem. Biały podobny jest do uczonego domowego zwierzęcia, którego instynkt może się zmienić, Indianin natomiast – do zwierzęcia dzikiego, które nie tylko 
zachowało swoje bystre zmysły, lecz także duszą słyszy i czuje. Dzikie zwierzę nie tylko 
przeczuwa, lecz wie dobrze, kiedy śmierć się zbliża, i kryje się wówczas w największej gęstwinie leśnej, aby tam skonać samotnie. To przeczucie, tę świadomość, która nigdy nie zwodzi, ma Winnetou w tej chwili. 
190



Przycisnąwszy go do serca, powiedziałem: 

– A mimo to przeczucie twoje cię zwodzi. Czy przeżywałeś już kiedyś coś podobnego? 
– Nie. 
– A zatem to dziś po raz pierwszy? 
– Tak. 
– Jak więc możesz je poznać? Skąd wnosisz, że to przeczucie śmierci? 
– Ach, ono jest takie wyraźne, takie wyraźne! Ono mi szepcze, że Winnetou zginie od kuli, 
która ugrzęźnie w jego piersi, albowiem tylko kula może mnie powalić. Przed nożem lub tomahawkiem obroniłby się wódz Apaczów z łatwością. Niechaj mi mój brat wierzy: dziś odchodzę do wiecznych ostę... 
Utknął w połowie ostatniego wyrazu. Chciał powiedzieć: ,,do wiecznych ostępów”, stosownie do wierzeń indiańskich. Cóż go wstrzymało od wypowiedzenia tych słów? Objął mnie 
teraz ramieniem i po chwili tak mówił dalej: 

– Odejdę dzisiaj tam, gdzie wstąpił ongiś Syn dobrego Manitou, aby nam przygotować 
mieszkania w domu Ojca, i gdzie za mną przyjdzie kiedyś mój brat Old Shatterhand. Tam się 
znów zobaczymy. Nie będzie wtedy już żadnej różnicy pomiędzy białymi a czerwonymi 
dziećmi jednego Ojca, który wszystkie jednaką otacza miłością. Zapanuje wieczny pokój, 
ustanie mordowanie i dławienie ludzi, którzy byli dobrzy i w pokoju przyjmowali białych, za 
co ich potem wytępiono. Dobry Manitou weźmie wagę w swoje ręce, by odważyć uczynki 
białych i czerwonych oraz krew, która popłynęła niewinne. Winnetou zaś stanie przy nim i 
prosić będzie o łaskę i miłosierdzie dla morderców swojego narodu i swoich braci. 
Przycisnął mnie do serca i zamilkł. Byłem głęboko wzruszony, gdyż i mnie jakiś głos mówił, że instynkt go nie zwodzi, że tym razem jego przeczucie jest prawdziwe. Mimo to starałem się inaczej wyjaśnić powody jego obecnego stanu: 

– Mój brat Winnetou uważa się za silniejszego, aniżeli jest. Jest najdzielniejszym wojownikiem swojego szczepu, ale jest przecież tylko człowiekiem. Nie widziałem, by kiedy osłabł, 
ale dziś jest znużony, gdyż zbyt wiele wysiłków zrobiliśmy w ciągu ubiegłych dni i nocy. To 
przygniata duszę i osłabia wiarę we własne siły, powstają posępne myśli, które znikną, skoro 
tylko ustąpi znużenie. Niech mój brat spocznie, niech położy się obok tych, którzy mają czekać u stóp góry! On zaś potrząsnął zwolna głową i odrzekł: 
– Brat Szarlih nie mówi tego poważnie. 
– Owszem! Widziałem jaskinię i zmierzyłem ją dokładnie okiem. Wystarczy, gdy sam poprowadzę naszych ludzi. 
– A ja nie mam być przy tym? – zapytał, a oczy jego nagle nabrały blasku. 
– Zrobiłeś dość, teraz powinieneś wypocząć. 
– A czy ty nie zdziałałeś jeszcze więcej, o wiele więcej aniżeli ja i inni? Nie zostanę! 
– Nawet gdy cię o to poproszę, kiedy zażądam tego jako ofiary na rzecz naszej przyjaźni? 
– I wtedy nie! Czy ma mi potem ktoś zarzucić, że Winnetou, wódz Apaczów, obawiał się 
śmierci? 
– Nikt nie poważy się tego powiedzieć. 
– Jeśliby nawet wszyscy zamilkli i nie policzyli mi tego jako tchórzostwa, zostałby przecież jeden człowiek, którego wyrzut okryłby mnie rumieńcem. 
– Któż taki? 
– Ja sam! Takiemu Winnetou, który by spoczywał wtedy, kiedy jego brat Szarlih walczy 
gardząc śmiercią, krzyczałbym nieustannie w uszy, że przystał do tchórzów i że nie jest już 
godzien nazwy wojownika i wodza walecznego narodu. Nie, ja nie chcę słyszeć o tym, żebym 
miał zostać. Czy mój brat Shatterhand ma po cichu zaliczyć mnie między kujoty? Czy Winnetou ma pogardzać samym sobą? Nie, po dziesięćkroć, po stokroć i po tysiąckroć wolę 
śmierć! 
191



Ten ostatni argument nakazał mi oczywiście milczenie. Winnetou nie mógłby przeżyć tego, 
gdyby samemu sobie musiał zarzucić tchórzostwo. Po chwili mówił dalej: 

– Tyle razy znajdowaliśmy się w obliczu śmierci i mój brat był zawsze na nią przygotowany. Nawet zapisał w swej książeczce, co ja powinienem zrobić, jeśliby on zginął w walce, 
Mam wziąć jego książkę, przeczytać i wykonać. Blade twarze nazywają to testamentem. Winnetou sporządził także testament. Nic jeszcze o tym dotąd nie wspomniał, ale dziś musi to 
uczynić przeczuwając bliskość śmierci. Czy chcesz być jego wykonawcą? 
– Tak, choć mocno pragnę, żeby twoje przeczucie się nie sprawdziło, żebyś jeszcze wiele, 
wiele słońc widział na ziemi. Gdybyś jednak miał kiedyś umrzeć, a ja znałbym twoją ostatnią 
wolę, wykonanie jej byłoby moim najświętszym obowiązkiem. 
– Nawet gdyby to było bardzo trudne i połączone z wielkimi niebezpieczeństwami? 
– Chyba Winnetou nie pyta tak naprawdę? Poślij mnie w objęcia śmierci, a pójdę! 
– Wiem to, Szarlih! Dla mnie wskoczyłbyś w otwartą paszczę śmierci. Wiem, że zrobisz 
to, o co cię poproszę. Tylko ty jeden potrafisz tego dokonać. Czy przypominasz sobie, że ongiś, kiedy nie znałem cię tak dobrze jak dzisiaj, rozmawialiśmy o bogactwie? 
– Bardzo dokładnie to pamiętam. 
– Czułem wtedy po twoim głosie, że inaczej myślałeś, aniżeli mówiłeś. Złoto miało wielką 
wartość dla ciebie. Nieprawdaż? 
– Istotnie, niezupełnie się pomyliłeś. 
– A teraz? Wyznaj prawdę! 
– Każdy biały ceni wartość mienia, ja nie pożądam martwych skarbów i powierzchownych 
uciech. Prawdziwe szczęście opiera się jedynie na skarbach zebranych w sercu, 
– Wiedziałem, że dziś tak powiesz. Wiadomo ci, że ja znałem i znam wiele miejsc, gdzie 
znajduje się złoto w żyłach jako nuggety i jako piasek. Wystarczyłoby wskazać ci jedno z 
nich, a zostałbyś człowiekiem bogatym, nawet bardzo bogatym, lecz nie osiągnąłbyś szczęścia. Dobry, biały Manitou nie stworzył ciebie do bezczynnego rozkoszowania się bogactwem. Twoje silne ciało i twoja dusza są przeznaczone do czegoś lepszego. Jesteś mężem i 
winieneś nim pozostać. Dlatego zawsze trwałem przy postanowieniu, żeby nie powiedzieć ci 
o żadnym złożu złota. Czy gniewasz się na mnie za to? 
– Nie – odrzekłem, zgodnie z prawdą. Stałem wobec najlepszego z przyjaciół, on zaś 
widział przed sobą śmierć i powierzał mi swoją ostatnią wolę. Jakże mógłbym w tej chwili 
okazać niską żądzę złota? 
– A przecież zobaczysz jeszcze złoto, dużo złota – mówił dalej – lecz ono nie jest przeznaczone dla ciebie. Jeśli umrę, odszukaj mogiłę mego ojca. Wiesz, gdzie ona jest. Kopiąc u jej 
stóp od strony zachodniej, znajdziesz testament Winnetou, którego wtedy już przy tobie nie 
będzie. Tam zapisałem moje ostatnie życzenia, a ty je spełnisz. 
– Słowo moje jest jako przysięga! – zapewniłem go ze łzami w oczach. – Żadne niebezpieczeństwo, chociażby największe, nie powstrzyma mnie od wykonania tego, co tam napisałeś! 
– Dziękuję ci! Rozmowa nasza skończona, nadszedł czas do natarcia. Wiem, że nie przeżyję tej walki, pożegnajmy się więc, mój drogi, kochany bracie! Dobry Manitou niechaj cię 
wynagrodzi za to, czym dla mnie byłeś. Serce moje czuje więcej, aniżeli mogą wyrazić słowa! 
Nie płaczmy, bo jesteśmy mężami! Pochowaj mnie w górach Gros Ventre nad brzegiem rzeki 
Metsur, na koniu, w pełnym uzbrojeniu i z moją srebrzystą strzelbą, która nie powinna przejść 
w niczyje ręce. A jeśli potem wrócisz do ludzi, z których żaden nie będzie cię tak kochał, jak 
ja cię kocham, to pomyśl czasem o swoim przyjacielu i bracie Winnetou, który cię błogosławi, 
ponieważ ty byłeś dlań błogosławieństwem! 
Słyszałem, jak z trudem powstrzymywał szlochanie. Przyciągnąłem go oburącz do siebie i 
wybuchnąłem płacząc: 

192



– Winnetou, mój Winnetou, to tylko przeczucie, cień, który przeminie. Musisz zostać przy 
mnie, nie możesz odejść! 
– A jednak odchodzę – odrzekł cicho, ale stanowczo, wyrwał się z moich objęć i zawrócił 
ku obozowi. 
Idąc za nim, na próżno szukałem w myśli środka, który by go nakłonił do powstrzymania 
się od udziału iv czekającej nas walce. 
Nie wymyśliłem żadnego, bo żadnego nie było, Co bym był dał wtenczas i dziś jeszcze za 
to, gdybym mógł znaleźć jakieś wyjście! 
Byłem do głębi wzruszony, a on także, pomimo wielkiej władzy nad sobą, nie mógł opanować wzruszenia. Głos drżał mu jeszcze, gdy wzywał ludzi: 

– Już całkiem ciemno. Ruszajmy! Niech moi bracia idą za mną! 
Wspięliśmy się jeden za drugim pod górę, tą samą drogą, którą Winnetou odbył ze mną. 
Ciche wdrapywanie się było teraz, w ciemności, o wiele trudniejsze aniżeli przedtem i godziny upłynęły, zanim dostaliśmy się do krateru. W dole płonęło olbrzymie ognisko, a przy jego 
świetle ujrzeliśmy jeńców i ich dozorców. Ani jedno słowo, ani jeden dźwięk nie dochodził 
do nas na górę. 

Przymocowaliśmy najpierw linę do głazu i czekaliśmy na pojawienie się naszych ognisk. 
Wkrótce ukazało się na wschodzie pięć płomieni, podobnych do ognisk obozowych. Z zaciekawieniem popatrzyliśmy w głąb kotła. Nie pomyliliśmy się, gdyż niebawem wyszedł ze 
szczeliny jeden z dzikich i powiedział coś do pozostałych. Na to zerwali się oni natychmiast i 
udali się za nim do szczeliny, aby się przyjrzeć ogniom. 

Nasza godzina wybiła. Chwyciłem początek liny, aby być pierwszym, ale Winnetou wyjął 
mi go z ręki. 

– Wódz Apaczów prowadzi – rzekł. – Niech mój brat idzie za nim! 
Umówiliśmy się, że nasi wyruszą za nami w takich odstępach, żeby, gdy lina dosięgnie 
ziemi, znajdowało się na niej tylko po czterech na raz. Winnetou pierwszy uczepił się liny. 
Zaczekałem, aż dotarł do pierwszego występu skalnego, i zsunąłem się za nim, za mną Fred. 
Spuszczaliśmy się w dół o wiele prędzej, aniżeli sądziliśmy pierwotnie, gdyż ledwie mogliśmy się utrzymać. Na szczęście lina była mocna i nie groziło jej urwanie. 

Oczywiście strąciliśmy z sobą mnóstwo kamieni, czego, z powodu ciemności, nie podobna 
było uniknąć. Zdaje się, że kamień uderzył jedno z dzieci, gdyż zaczęło krzyczeć. Natychmiast ukazała się w szczelinie, oświetlonej ogniskiem, głowa Indianina. Usłyszał widocznie, 
że spadają kamienie, bo spojrzał w górę i wydał głośny okrzyk ostrzegawczy. 

– Naprzód, Winnetou! – zawołałem - inaczej wszystko przepadło! 
Nasi towarzysze, znajdujący się na górze, zauważyli, co się na dole dzieje, i czym prędzej 
spuścili linę. W pół minuty potem byliśmy już na ziemi, ale równocześnie błysnęły ze szczeliny dwa strzały. Winnetou runął na ziemię. 

Stanąłem, nie mogąc zrobić kroku z przerażenia. 

– Winnetou, mój przyjacielu – zawołałem – czy cię kula trafiła?! 
– Winnetou umiera – odparł z bólem Apacz, 
Na to porwała mnie wściekłość, której nie zdołałem się oprzeć. W tej chwili właśnie schodził za mną Walker. 

– Winnetou umiera! – rzekłem doń. – Dalej na nich! 
Nie tracąc czasu na zdejmowanie sztucera z pleców ani na pochwycenie noża lub rewolweru rzuciłem się z podniesionymi pięściami na pięciu Indian, którzy tymczasem wypadli ze 
szczeliny. Pierwszy z nich był wodzem. Poznałem go natychmiast. 

– Koi-tse, giń! – krzyknąłem. 
193



Palnąłem go pięścią w skroń, a on padł na ziemię jak kłoda. Stojący obok niego dziki podniósł już na mnie tomahawk. Wtem blask ognia oświetlił moją twarz, a on opuścił z przerażeniem topór wojenny. 

– Ka-ut-skamasti – Old Shatterhand, – krzyknął. 
– Tak, tu jest Old Shatterhand, giń! – odpowiedziałem.
Nie poznawałem samego siebie. Za drugim uderzeniem padł drugi Indianin.
– Ka-ut-skamasti! – powtórzyli przerażeni Indianie. 
– Old Shatterhand, to wy, Charles? – zawołał także Walker. – O, teraz pojmuję wszystko. 
Wygraliśmy! Naprzód! 
Dostałem nożem w ramię, ale nie czułem tego. Dwaj dzicy padli od strzałów Freda, a trzeciego ja powaliłem. Tymczasem schodziło coraz więcej naszych, mogłem więc im pozostawić 
resztę Indian. Sam zbliżyłem się do Winnetou i ukląkłem obok niego na ziemi. 

– Gdzie mego brata ugodziła kula? – spytałem. 
– Ntsage tche – tu w pierś – odrzekł cicho, kładąc lewą rękę na prawej stronie piersi ociekającej krwią. 
Wydobyłem zza pasa nóż i rozciąłem koszulę, która podsunęła mu się wysoko pod brodę. 
Tak, kula weszła do płuc. Porwał mnie ból, jakiego nie doznałem przez całe życie. 

– Jest jeszcze nadzieja, mój bracie – pocieszałem go. 
– Niechaj mnie mój brat weźmie na swoje kolana, żebym się mógł przypatrzeć walce! – 
prosił. 
Spełniłem jego prośbę. A on siedząc w tej postawie, patrzył, jak każdego Indianina, który 
się tylko pokazał w szczelinie, braliśmy w nasze ręce. Zwolna zeszli na dół wszyscy nasi ludzie. Jeńcy uwolnieni z więzów zaczęli głośno okazywać swą radość i wdzięczność. Lecz ja 
nie zważałem na to wszystko; patrzyłem tylko na umierającego przyjaciela. Krew przestała 
mu już płynąć z rany. Przeczuwałem, że teraz nastąpi wewnętrzny krwotok. 

– Czy mój brat ma jeszcze jakieś życzenie? – zapytałem. 
Winnetou zamknął oczy i nic nie odpowiedział, ja zaś trzymałem w rękach jego głowę, nie 
ważąc się zrobić najmniejszego ruchu. 
Stary Hillman i inni wyswobodzeni osadnicy pochwycili rozrzuconą dokoła broń i wtargnęli do szczeliny. Lecz i to mnie nie obchodziło, gdyż wzrok mój spoczywał na rysach twarzy jakby odlanych z brązu i zamkniętych oczach Apacza. Później podszedł do mnie Walker, 
także zakrwawiony, i oznajmił: 

– Wszyscy już wykończeni. 
– I on gaśnie! – odrzekłem. – Tamci wszyscy nic nie znaczą wobec jego jednego! 
Apacz leżał ciągle jeszcze bez ruchu. Zacni i dzielni kolejarze i osadnicy stali dokoła głęboko wzruszeni. Nareszcie Winnetou otworzył oczy. 

– Czy mój brat ma jeszcze jakieś życzenie? – powtórzyłem.
On zaś skinął głową i rzekł z cicha:
– Niech mój brat Szarlih zaprowadzi tych ludzi w góry Gros Ventre. Nad rzeczką Metsur 
znajdą drogie kamienie, Oni na to zasłużyli. 
– Może coś jeszcze polecisz? 
– Niechaj mój brat nie zapomni Apacza i modli się za niego do wielkiego, dobrego Manitou. Czy osadnicy mogliby mimo pokaleczenia wspiąć się na górę? 
Potwierdziłem to pytanie, chociaż widziałem, że ich ręce i nogi ucierpiały bardzo od więzów. 

– Winnetou prosi ich, żeby mu zaśpiewali jego pieśń... 
Osadnicy usłyszeli te słowa. Nie czekając mej prośby stary Hillman dał znak. Wdrapali się 
więc na wyskok skalny tuż nad głową Winnetou, aby spełnić ostatnią wolę mego przyjaciela. 

194



Oczy jego poszły za nimi i zamknęły się, gdy stanęli na górze. Umierający ujął mnie za obie 
ręce i zaczął nadsłuchiwać pieśni. 

Potem przycisnął ręce moje do swej zranionej piersi, chciał jeszcze coś powiedzieć, lecz 
już. nie zdołał. Przyłożyłem ucho prawie do samych jego ust, on zaś wyszeptał ostatnim wysiłkiem niknącego życia: 

– Szarlih... Winnetou jest chrześcijaninem. Bądź zdrów!... 
Przedśmiertne drżenie przebiegło po jego ciele, strumień krwi wypłynął z ust. Wódz Apaczów uścisnął jeszcze raz moje ręce i wyprężył się cały. Palce jego otwarły się, uścisk na rękach zelżał... mój przyjaciel nie żył. 

Cóż mogę jeszcze o tym opowiedzieć? Prawdziwy smutek nie zna słów! Oby rychło nadszedł czas, w którym takie krwawe dzieje opowiadano by już tylko jako przebrzmiałe legendy! 

Staliśmy niejednokrotnie oko w oko ze śmiercią. Dziki Zachód nakazuje być w każdej 
chwili przygotowanym na nagły koniec. A jednak na widok trupa najlepszego, najwierniejszego z przyjaciół, jakiego kiedykolwiek miałem, omal mi serce nie pękło. Mój stan duchowy nie 
da się opisać. Jak niezwykły był z niego człowiek! A teraz zgasł, zgasł tak nagle! Tak samo 
wygaśnie wkrótce cała jego rasa, której on był najszlachetniejszym synem. 

Nie spałem przez całą noc, nie mówiąc do nikogo ani słowa. Oczy moje gorzały, choć nie 
potoczyła się z nich ani jedna łza. Winnetou leżał na moich kolanach, tak jak umarł. O czym 
wtedy myślałem, co czułem? Któż by się o to pytał? Gdyby to było możliwe, jakżeż chętnie 
podzieliłbym się z nim dalszym moim życiem! Tak jak on teraz na moich, tak na jego kolanach umarł Kleki-Petra, a potem siostra jego Nszo-czi. 

Nie zawiodło go zatem przeczucie śmierci. Przewidując ją, oznaczył miejsce, w którym 
chciał być pochowany. Ponieważ osadnicy spodziewali się tam znaleźć półszlachetne kamienie, przeto chętnie zgodzili się mi towarzyszyć, co ułatwiło przeniesienie zwłok mego ukochanego zmarłego, 

Nazajutrz rano opuściliśmy górę, gdyż lada chwila mogli wrócić dzicy. Zwłoki Apaczaowinięto w koc i przymocowano do konia. Stąd do gór Gros Ventre były tylko dwa dni drogi. 
Skierowaliśmy się tam jak najostrożniej, żeby Indianie nie odkryli naszych śladów. 

Wieczorem drugiego dnia dojechaliśmy do rzeczki Metsur. Tam złożyliśmy Indianina na 
wieczny spoczynek z honorami, należnymi tak wielkiemu wodzowi. Siedzi on na zastrzelonym w tym celu koniu w pełnym uzbrojeniu wojennym wewnątrz usypanego nad nim kurhanu. Nad kurhanem tym nie powiewają skalpy zabitych nieprzyjaciół, jak się to zwykle widzi 
na grobowcach wodzów, lecz widnieje nad nim krzyż. 

W dolinie znalazły się nie tylko obiecane kamienie, lecz w jednym miejscu nawet złoże 
złotego piasku, które robotnikom kolejowym wynagrodziło sowicie pogoń za Ogellallajami. 
Część robotników postanowiła zostać tu razem z Hillmanem i jego towarzyszami i założyć 
osadę pod nazwą Helldorf. Reszta powróciła do Echo Canyon, gdzie się dowiedzieli, że herszt 
rozbójników Haller umarł z powodu rany. Innych pojmanych razem z nim napastników ukarano. 

195



ROZDZIAŁ VIII 

TESTAMENT APACZA 

Winnetou nie żyje! Te trzy słowa wystarczą na określenie nastroju, w jakim się wówczas 
znajdowałem. Myślałem, że nie zdołam rozłączyć się z jego mogiłą. Kilka pierwszych dni 
siedziałem przy niej w milczeniu, przypatrując się ożywionemu ruchowi ludzi zakładających 
nową osadę. Powiadam, że się przypatrywałem, ale nic właściwie nie widziałem. Dochodziły 
mnie ich głosy, ale nic nie słyszałem. Byłem nieobecny duchem. Mój stan podobny był do 
stanu człowieka, który na wpół ogłuszony z powodu uderzenia w głowę, słyszy wszystko jakby z daleka i widzi jak przez matową szybę. Było to prawdziwe szczęście, że czerwonoskórzy 
nie znaleźli naszych śladów i miejsca obecnego pobytu. Teraz nie sprostałbym im w walce. A 
może takie niebezpieczeństwo wyrwałoby mnie z mojego odrętwienia? 

Zacni osadnicy usiłowali zająć mnie swoimi czynnościami, lecz wynik ich starań był bardzo mizerny. Minęło kilka dni, zanim się trochę opamiętałem i zacząłem im pomagać. Dobroczynne działanie tej zmiany nie kazało długo na siebie czekać. Musiano wprawdzie przemocą 
wydobywać ze mnie każde słowo, lecz wnet wróciła mi dawna energia i niebawem znów byłem tym, którego rada i zdanie kierowały innymi. 

Trwało to dwa tygodnie, po czym powiedziałem sobie, że nie mogę pozostać tu dłużej. Testament przyjacielu ciągnął mnie pod Nugget-tsil, gdzie pochowaliśmy Inczu-czunę i jego 
piękną córkę. Było też moim obowiązkiem pojechać nad Rio Pecos i zawiadomić Apaczów o 
śmierci najsłynniejszego i najlepszego z ich wodzów. Wiedziałem wprawdzie, jak szybko 
biegnie zwykle przez prerię wieść o takim zdarzeniu – mogła tam dojść nawet przede mną – 
musiałem jednak udać się tam, jako świadek tego smutnego wypadku i najpewniejszy sprawozdawca. Osadnicy nie potrzebowali mnie koniecznie, tym bardziej że Walker postanowił 
zabawić u nich przez pewien czas. Zacni towarzysze zgotowali mi serdeczne pożegnanie i 
wyruszyłem na moim szpaku w daleką drogę. Kto inny może na moim miejscu starałby się o 
ile możności jechać przez okolice zamieszkane. Ja postąpiłem odwrotnie – unikałem takich 
miejsc, nie chcąc widzieć nikogo, pragnąc być sam na sam ze swoim smutkiem. 

Udawało mi się to aż do skrzyżowania Beaver Creek z północnym Canadianem. Tam przeżyłem niebezpieczne spotkanie z wodzem Komanczów, To-kej-chunem, któremu niegdyś 
uszliśmy tak szczęśliwie. Kiedy walczyliśmy z Siuksami na północy, Komancze wykopali 
znowu topór wojenny, a To-kej-chun poprowadził siedemdziesięciu wojowników do grobów 
wodzów na Świętej Żółtej Górze, aby wykonać tam taniec wojenny i odprawić czary. Podczas 
tego wpadło mu w ręce kilku białych, których przeznaczył na śmierć męczeńską przy palu. 
Udało mi się jednak ich uwolnić. Pomijam tu tę przygodę, ponieważ nie pozostaje w związku 
z Winnetou. Opowiem ją przy innej sposobności. Odprowadziłem wyswobodzonych białych 
aż do granicy Nowego Meksyku, gdzie im już nic nie groziło. Stamtąd mogłem się udać 
wprost nad Rio Pecos, ale testament Winnetou był przecież najważniejszy! Nie mogłem zbyt 
długo pozostawać w niepewności co do jego losów. Skierowałem się więc na południowy 
wschód, aby się najpierw dostać do Nugget-tsil. 

Była to droga niebezpieczna, ponieważ wiodła przez kraj nieprzyjaznych mi Komanczów i 
Keiowehów, którym tym bardziej nie powinienem był się pokazywać. Napotykałem rozmaite 
tropy i ślady, byłem nadzwyczaj ostrożny i niepostrzeżony przez nikogo przybyłem szczęśliwie w pobliże rzeki Canadian. Tam natrafiłem na odciski kopyt prowadzące w tym samym 
kierunku, w którym jechałem. Nie chcąc się zetknąć z czerwonoskórymi ani zadawać się z 

196



białymi, powinienem był zboczyć z tego szlaku, lecz wtedy musiałbym ogromnie nadrobić 
drogi, poza tym było to ważne, żeby się przekonać, czy to ślady Indian, czy białych. Pojechałem więc za tym tropem, który pozostawiono najwyżej przed godziną. 

Niebawem stwierdziłem, że byli to trzej jeźdźcy, a wkrótce potem przybyłem na miejsce, 
gdzie się prawdopodobnie zatrzymali. Jeden z nich, jak mi się zdawało, zsiadł z konia, aby 
podciągnąć rozluźniony popręg. Ślad wskazywał na to, że jeździec miał buty. Był to więc 
biały, a ponieważ nie miałem powodów do przypuszczenia, żeby jeden biały jechał w towarzystwie dwóch Indian, przeto wywnioskowałem z łatwością, że wyprzedzały mnie trzy blade 
twarze. 

Ani mi przez myśl nie przeszło zbaczać dla nich z mej dotychczasowej drogi. W razie 
spotkania nie musiałem się też do nich przyłączać. Jechali powoli, bo już w dwie godziny 
później ujrzałem ich przed sobą. Równocześnie zauważyłem wzgórza, miedzy którymi przewijała się rzeka. 

Było to już pod wieczór, dlatego postanowiłem przenocować nad rzeką. Oni prawdopodobnie myśleli o tym samym, ale ja nie miałem zamiaru dotrzymywać im towarzystwa. Gdy 
zniknęli w krzakach, które pokrywały pagórki, pojechałem tam także, a kiedy wydostałem się 
nad rzekę, oni zdejmowali właśnie siodła z koni. Mieli wprawdzie dobre konie i broń, ale ich 
wygląd nie budził wielkiego zaufania. 

Zlękli się spostrzegłszy mnie niespodzianie, uspokoili się jednak rychło, odpowiedzieli na 
moje powitanie, a gdy zatrzymałem się opodal, nie zbliżając się do nich, sami podeszli ku 
mnie. 

– Toście nas przestraszyli! – rzekł jeden z nich. 
– Czy trapi was nieczyste sumienie, że mój widok tak was przeraził? – spytałem. 
– Pshaw! Sumienie nie przeszkadza nam spać, ale Zachód to niebezpieczna rzecz. Gdy tak 
znienacka wynurzy się obcy, to ręka mimo woli chwyta za nóż. Czy wolno spytać, skąd jedziecie? 
– Od Beaver Fork. 
– A dokąd dążycie? 
– Nad Rio Pecos. 
– To dalej niż my. My jedziemy tylko do Mugworthills. 
To zwróciło moją uwagę, gdyż Mugworthills to ta sama grupa gór, którą Winnetou i jego 
ojciec nazywali Nugget-tsil. Czego chcieli tam ci trzej ludzie? Ja tam także podążałem, więc 
trzeba było się dowiedzieć, jakie ich wiodły zamiary. 

– Mugworthilis? – zapytałem. – Cóż to za okolica? 
– Bardzo piękna. Rośnie tam mnóstwo dzikiej bylicy, a bylica znaczy właśnie mugwort. 
Ale można tam znaleźć także co innego. 
– Co? 
– Hm! Tego wam nie powiem, bo zaraz byście zechcieli udać się do Mugworthilis. 
– Papla! – huknął nań drugi. – Nie gadajże tak głupio! 
– Pshaw! O czym się chętnie myśli, to się ciśnie na język. Kto wy właściwie jesteście, panie nieznajomy? 
Łatwo sobie wyobrazić, że to, co usłyszałem, bardzo mnie uderzyło. Mówił rzeczywiście o 
Nugget-tsil – ja sam widziałem tam podówczas dużo bylicy. Słowa jego brzmiały tak tajemniczo, że postanowiłem zostać z nimi nie wyjawiając kim jestem. Odpowiedziałem zatem na 
ostatnie pytanie: 

– Jestem traperem, jeśli nie macie nic przeciwko temu. 
– Nie mamy nic przeciwko temu. A wasze nazwisko? A może wolicie je zataić? 
– Nie. Śmiało mogę je każdemu wymienić. Jestem Jones. 
197



– Rzadkie nazwisko, nader rzadkie!–zaśmiał się. – Czy też zdołamy je zapamiętać! Gdzie 
wasze sidła? 
– Odebrali mi je Komancze razem z tym, co przez dwa miesiące upolowałem. 
– O, to szczęście nie było dla was łaskawe! 
– Niestety! Cieszę się jednak, że przynajmniej uszedłem z życiem. 
– Wierzę. Nie oszczędzają oni białych, zwłaszcza teraz! 
– Czy Keiowehowie nie są tacy sami? 
– Jeszcze gorsi. 
– A mimo to wy zapuszczacie się do ich kraju? 
– To co innego. My się ich nie boimy, bo mamy dobrą opiekę. Nasz towarzysz, mr. Santer, 
jest przyjacielem ich wodza Tanguy. 
Santer! Można sobie wyobrazić, że mnie to nazwisko po prostu zelektryzowało. Z trudem 
tylko ukryłem swoje zdumienie pod maską obojętnej miny. Ci ludzie znali Santera! Teraz 
było już pewne, że się do nich przyłączę, gdyż oni mogli mieć na myśli tylko jednego Santera. 
Tego, który się nam kilka razy wymknął i który był właśnie przyjacielem Tanguy. 

– Czy to wpływowy człowiek ten Santer? – pytałem dalej. 
– Niewątpliwie! Przynajmniej u Keiowehów. Ale może zsiądziecie z konia? Wieczór nadchodzi, najlepiej więc przenocować nad rzeką, gdzie jest woda i pasza dla konia. 
– Hm! Ja was nie znam, a wy sami powiedzieliście przed chwilą, że należy być ostrożnym. 
– Czy wyglądamy na złych ludzi? 
– Nie, ale zapytywaliście mnie o nazwisko, sami zaś nie powiedzieliście, kim jesteście. 
– Zaraz się dowiecie. Jesteśmy westmanami, a trudnimy się raz tym, raz owym. Żywi się 
człowiek jak może. Ja nazywam się Gates, ten obok mnie mr. Clay, a trzeci mr. Summer. Czy 
wam to wystarcza? 
– Tak! 
– To zsiądźcie nareszcie albo jedźcie dalej! Nie krępujcie się nami zupełnie! 
– Jeśli pozwolicie, to zostanę z wami. W tych stronach zawsze lepiej przebywać w kilku. 
– Well! Z nami będziecie bezpieczni. Nazwisko Santera chroni nas wszystkich. 
– Co to właściwie za dżentelmen ten Santer? – pytałem dalej, zsiadłszy z konia. 
– Dżentelmen w prawdziwym tego słowa znaczeniu. Zaskarbi sobie naszą wdzięczność, jeśli spełni to, co nam przyrzekł. 
– Znacie go już od dawna? 
– Nie. Dopiero niedawno spotkaliśmy się z nim po raz pierwszy. 
– Gdzie? 
– W forcie Arkanzas. Ale czemu tak o niego pytacie? Czy to wasz znajomy? 
– Czy pytałbym o znajomego, panie Gates? 
– Hm! To całkiem słuszne! 
– Twierdzicie, że jego nazwisko zapewnia wam bezpieczeństwo, a ponieważ ja jestem z 
wami, przeto korzystam także z jego ochrony. Musi mnie więc zajmować. Nieprawdaż? 
– Tak! Siądźcie tu z nami i rozgośćcie się! Macie co do jedzenia? 
– Kawałek mięsa. 
– My mamy więcej. Jeśli wam nie wystarczy, dostaniecie od nas. 
Z początku uważałem ich za włóczęgów, teraz jednak, przypatrzywszy się im lepiej, gotów 
byłem wziąć ich za ludzi uczciwych, oczywiście wedle pojęcia panującego na Zachodzie, 
gdzie obowiązuje inna miara moralności. Zaczerpnęliśmy sobie wody z rzeki i jedliśmy mięso. Oni oglądali mnie ciekawie od stóp do głów. Wreszcie przemówił Gates, który, jak się 
zdawało, występował w imieniu wszystkich. 

– A zatem postradaliście futra i sidła? To szkoda. Jakże wyżywicie się teraz? 
– Na razie będę polował. 
198



– A jak z waszymi strzelbami? Widzę, że macie aż dwie. 
– Z tego starego grzmotu strzelam kulami, a z tej małej strzelby – śrutem. 
Sztucer wiozłem ze sobą w futerale. Gdybym wymienił nazwy obu strzelb, poznaliby od 
razu, kim jestem. 

– Dziwny z was człowiek. Włóczycie z sobą dwie strzelby, jedną na kule, a drugą na śrut. 
Wszak na to jest dubeltówka, z jedną lufą na kule, a drugą na śrut! 
– To słuszne, ale ja przywykłem do tej starej pukawki. 
– A co będziecie robić nad Rio Pecos, mr. Jones? 
– Nic szczególnego. Podobno łatwiej tam polować niż tu. 
– Jeśli sądzicie, że Apacze pozwolą wam u siebie polować, to was źle poinformowano. Nie 
wierzcie w to! Tu zabrano wam tylko futra i sidła, a tam możecie łatwo postradać własną skórę. Czy koniecznie musicie tam jechać? 
– Wcale nie. 
– To chodźcie z nami! 
– Z wami? – udałem zdziwionego. 
– Tak. 
– Do Mugworthills? 
– Tak. 
– A po co? 
– Hm! Nie wiem, czy mogę wam to powiedzieć. Co wy na to, Clay i Summer?
Obaj zapytani spojrzeli na siebie, po czym Clay odpowiedział:
– Nie wiem. Mr. Santer zakazał nam o tym mówić, ale dodał przy tym, że zdałaby mu się 
do tej roboty więcej odpowiednich ludzi. Rób, jak uważasz! 
– Well! – potwierdził Gates. – Skoro mr. Santer stara się jeszcze o innych ludzi, to my możemy także kogoś dla niego zwerbować. A więc nic was teraz nie wiąże, mr. Jones? 
– Nie – odrzekłem. 
– A .macie czas? 
– Aż za wiele! 
– Czy wzięlibyście udział w robocie, która może przynieść dużo, dużo pieniędzy? 
– Czemu nie? Każdy chętnie zarabia, a jeśli ma być tego nawet dużo, nie wiem, dlaczego 
miałbym odmawiać. Muszę jednak wiedzieć, o co idzie. 
– Oczywiście! To jest właściwie tajemnica, ale wasza rzetelna i dobroduszna twarz świadczy o tym, że nie bylibyście zdolni nabrać nas ani oszukać. 
– Na tyle jestem uczciwy; możecie być pewni. 
– Wierzę! Udajemy się więc do Mugworthills, aby szukać nuggetów. 
– Nuggetów! – zawołałem. – A są tam? 
– Nie krzyczcie tak! Prawda, że was to nęci? Tak, tam są nuggety. 
– Od kogo o tym wiecie? 
– Właśnie od mr. Santera. 
– Czy on je widział? 
– Nie, bo w takim razie nie brałby nas z sobą, lecz zachowałby całe złoże dla siebie. 
– A więc nie widział? Przypuszcza tylko? Hm! 
– On jest pewny, że one tam są, tylko nie zna dokładnie miejsca. 
– To szczególne. 
– Szczególne, a jednak prawdziwe. Wytłumaczę wam to jasno, tak jak on nam to przedstawił. Czy słyszeliście kiedy o niejakim Winnetou? 
– O wodzu Apaczów? Tak.. 
– A znacie niejakiego Old Shatterhanda? 
– Opowiadano mi o nim, 
199



– Ci dwaj żyją z sobą w wielkiej pżyjażni i byli raz dawniej pod Mugworthills z ojcem 
Winnetou oraz innymi czerwonoskórymi i białymi. Mr. Santer podsłuchał, że Winnetou udaje 
się z ojcem w góry po nuggety, doszedł więc do przekonania, że złoto leży tam chyba masami, 
skoro Indianie biorą stamtąd, ile chcą i kiedy chcą. Sądzę, że dobrze wywnioskował. 
– Bez wątpienia. 
– Słuchajcie dalej. Mr. Santer stanął na czatach, aby pójść za obydwoma Apaczami i odnaleźć to miejsce. Nie można mu tego brać za złe, bo w końcu co tym czerwonoskórym po 
złocie, którego nie potrzebują? Nie znają się zresztą na tym. 
– Czy mu się udało? 
– Niestety, niezupełnie. Poszedł on za nimi (a była z nimi także siostra Winnetou), kierując 
się ich śladami, a na tym, jak wiecie, traci się zawsze sporo czasu. Kiedy się zbliżył do tego 
miejsca, oni już stamtąd wracali. 
Powiedzcie teraz, czy to nie paskudna historia! 

– Wcale nie paskudna! 
– Nie? Jak to? 
– Mógł ich spokojnie przepuścić obok siebie, a potem pójść dalej ich śladem, który zaprowadziłby go do nuggetów. 
– Do stu piorunów! To prawda! Niezły z was ptak, jak widzę. Możecie się nam przydać. 
Stało się niestety inaczej. On sądził, i to całkiem słusznie, że oni mają dużą część nuggetów 
przy sobie, i strzelił do nich, aby im je odebrać. 
– Czy trafił dobrze? 
– Tylko stary i dziewczyna padli nieżywi. Tam też znajdują się ich groby. Santer byłby 
przeszył także kulą Winnetou, ale musiał uciekać, gdyż nagle przybył na pomoc swojemu 
przyjacielowi Old Shatterhand, który potem ścigał Santera z białymi i czerwonoskórymi i zapędził go aż do Keiowehów. Santer zaprzyjaźnił się z ich wodzem. Nieraz potem wracał jeszcze do Mugworthills, mało sobie oczu nie wypatrzył, ale nic nigdy nie znalazł. Teraz dopiero 
wpadł na dobrą myśl, żeby zwerbować ludzi do pomocy w poszukiwaniach. Kilku zobaczy 
zawsze więcej aniżeli jeden. My trzej właśnie mamy mu pomóc, a jeśli chcecie, to możecie i 
wy z nami pojechać. 
– Czy spodziewacie się powodzenia? 
– Nawet bardzo. Czerwonoskórzy tak prędko powrócili wtedy ze złotodajnego miejsca, że 
nie może ono leżeć daleko od punktu, w którym mr. Santer ich spotkał. Należy więc przeszukać tylko małą przestrzeń. Jeślibyśmy i wtedy złota nie znaleźli, to chybaby się diabeł w to 
wdał. Czasu nam przecież nie braknie. Będziemy szukali tygodniami i miesiącami, gdyż nikt 
nas stamtąd nie wypędzi. Cóż wy na to wszystko? 
– Hm! Właściwie nie podoba mi się ta cała sprawa. 
– Dlaczego? 
– Przylgnęła do niej krew. 
– Nie bądźcie głupi. Czy to wy albo my przelaliśmy tę krew? Czy to nasza wina? Bynajmniej! Zresztą o co chodzi? O dwóch zastrzelonych dzikich? I tak wszyscy oni będą wytępieni i 
zmieceni z powierzchni ziemi. Co się przedtem stało, to nas nic nie obchodzi. My szukamy 
złota. Jeśli znajdziemy, podzielimy się i będziemy żyli jak milionerzy. 
Dowiedziałem się zatem od razu, jakich ludzi miałem przed sobą. Nie należeli oni do wyrzutków społeczeństwa, jakich często już spotykałem, ale życie Indianina nie przedstawiało 
dla nich wartości większej od życia zwierzyny łownej, którą każdy może zastrzelić. Nie byli 
jeszcze starzy i nie postępowali też jak doświadczeni, ostrożni ludzie, gdyż nie powierzyliby 
mi tak prędko swej tajemnicy i nie zaofiarowali koleżeństwa tylko z powodu mej uczciwej 
twarzy. 

200



Nie potrzebuję chyba podkreślać, jaką. niespodziankę sprawiło mi to spotkanie i jak mi 
było ono na rękę. Znowu mogłem mieć Santera na oku! Ale miałem nadzieję, że już tym razem nie ujdzie z moich rąk. Nie okazałem jednak po sobie niczego, pokręciłem głową w jedną 
i w drugą stronę jakby pod wpływem wątpliwości i odpowiedziałem na wywód Gatesa: 

– Chciałbym zdobyć nuggety, ale zdaje mi się, że ich nie dostaniemy, choćbyśmy je nawet 
znaleźli. 
– Co wygadujecie! Skoro je znajdziemy, to będziemy je mieli. 
– Ale jak długo? 
– Dopóki nam się spodoba. Chyba nikomu z nas nie przyjdzie na myśl je wyrzucić! 
– A jeśli nam je odbiorą? 
– Kto taki? 
– Santer. 
– Co? Wy chyba sami nie wierzycie w to, co mówicie! 
– Czy wy go dobrze znacie? 
– Pod tym względem tak! 
– A poznaliście go dopiero niedawno! 
– To porządny człowiek. Kto nań spojrzy, nie może wątpić o jego uczciwości. A zresztą 
wszyscy go chwalą, kogo tylko pytaliśmy o niego w forcie. 
– A gdzie on jest teraz? 
– Rozstał się z nami wczoraj, by pojechać nad Salt Fork, gdzie znajduje się wieś Tanguy, 
wodza Keiowehów. My tymczasem mamy udać się do Mugworthills. 
– Czego Santer tam szuka? 
– Wiezie Tanguie bardzo ważną i przyjemną dla niego wiadomość, że Winnetou już nie 
żyje. 
– Jak to? Winnetou umarł? 
– Tak. Siuksowie go zastrzelili. Tangua, który był śmiertelnym wrogiem Winnetou, nie będzie się posiadał z radości na tę wieść. Mr. Santer zboczył więc umyślnie z naszej drogi, a 
spotkamy się znowu pod Mugworthills. To czcigodny dżentelmen, który pragnie naszego dobra. Z pewnością i wam się także spodoba, gdy go tylko ujrzycie. 
– Miejmy nadzieję, ale radzę, żebyśmy byli ostrożni! 
– Wobec niego? 
– Tak. 
– Mówię wam, że nie ma najmniejszego powodu do nieufności! 
– A ja wam mówię, że wprawdzie gotów jestem przyłączyć się do was, lecz oczy będę miał 
szeroko otwarte. Kto dla kilku nuggetów strzela do dwojga ludzi, którzy nie zrobili mu nic 
złego, po tym można się spodziewać, że i nas zamorduje, aby posiąść całe złoto, gdy je znajdziemy. 
– Mr. Jones, co... co... wy?... 
Gates nie skończył zdania i wytrzeszczył z przerażeniem oczy. Clay i Summer zrobili też 
przestraszone miny, 

– Tak – mówiłem dalej – to nie tylko możliwe, lecz nawet prawdopodobne, że Santer wezwał was na pomoc z tym silnym postanowieniem, iż was potem w niegodziwy sposób usunie, skoro tylko skarb się znajdzie. 
– To tylko wasze urojenia! 
– Wcale nie urojenia! Jeśli rozważycie rzecz dobrze i bez uprzedzeń co do moich słów, to 
musicie dojść do tego samego wniosku. Po pierwsze, wyobraźcie sobie, że ten człowiek jest 
przyjacielem Tanguy, znanego jako największy i najbardziej nieubłagany wróg wszystkich 
bladych twarzy! W jaki sposób mógł on posiąść jego przyjaźń? 
– Tego nie wiem. 
201



– Tego nie trzeba wiedzieć, to można sobie bardzo łatwo wyobrazić. 
– A cóż wy sobie wyobraziliście, mr. Jones? 
– Kto jest przyjacielem wroga wszystkich białych, ten musiał dowieść, że także nie dba o 
życie białych, a to jest dostateczny powód, żeby być wobec Santera bardzo ostrożnym. Mam 
słuszność, czy nie? 
– To przynajmniej brzmi tak, że można tego słuchać. Cóż jeszcze do tego dodacie? 
– To, co już raz powiedziałem. 
– Że zabił dwóch dzikich? 
– Tak. 
– Tego nie biorę mu za złe. W moich oczach to jeszcze nie jest powód, żeby komuś nie 
ufać i uważać go za złoczyńcę. 
– Czy nie czujecie, że przez takie stanowisko sami sobie wystawiacie niedobre świadectwo? 
– Nie. Indianie to łotry, których należy tępić. 
– Oni są także ludźmi i mają swoje prawa, które my winniśmy uszanować! 
– Mówicie bardzo humanitarnie! Ale gdyby nawet słuszność była po waszej stronie, to nie 
rozumiem, dlaczego śmierć dwóch dzikich miałaby być czymś nie do przebaczenia. 
– Nie?... 
– Nie. Wszystko należy brać ze strony praktycznej. Chyba zdajecie sobie sprawę z tego, że 
Indianie zostaną wytępieni, 
– Niestety, nie mogę temu zaprzeczyć. 
– Skoro więc wszyscy muszą zniknąć z powierzchni ziemi, to obojętną jest rzeczą, czy 
dwaj z nich zginą o kilka dni prędzej, niż im to było przeznaczone. Z tego punktu widzenia 
człowiek, który ich śmierć sprowadził, nie jest mordercą: uprzedził tylko cokolwiek przeznaczenie. 
– Szczególna jest ta wasza praktyczna moralności Czy tego nie widzicie? 
– Może jest ona i szczególna, ale nie zaszkodziłoby wam, gdybyście ją sobie trochę przyswoili. 
– Well, zobaczymy, jak się cała ta sprawa przedstawia z waszego stanowiska. Więc sądzicie, że mr. Santer nie zasługuje na potępienie? 
– Pewnie, że nie. 
– A zatem to, że zastrzelił wodza Apaczów i jego córkę, nie jest podłością? Przypuśćmy, 
że i moje zdanie jest takie, ale teraz nasuwa się bardzo praktyczne pytanie: dlaczego ich zastrzelił? 
– Aby się dowiedzieć o miejscu, w którym ukrywali złoto. 
– Nie. Nie dlatego! 
– Nie dlatego? A więc dlaczego? 
– Aby się dowiedzieć o tym miejscu, nie musiał jeszcze pozbawiać ich życia. Gdyby ich 
puścił z życiem, a po ich odejściu zbadał, gdzie byli, znalazłby prawdopodobnie to, czego 
szukał. Wszak powiedział wam, że bardzo prędko wrócili. Wobec tej szybkości i pośpiechu 
nie zdążyli chyba zatrzeć tak dokładnie śladów, żeby ich nie można już było zobaczyć. Nie 
byli też zapewne zbyt ostrożni, gdyż zdawało im się, że są w Mugworthills zupełnie sami. 
– Ale to niczego nie zmienia. Przyznam się otwarcie, że nie wiem, jak zamierzacie tym 
obalić moje zdanie, mr. Jones! 
– Zaraz to usłyszycie. Santer nie zastrzelił obojga Indian po to, aby odkryć złotodajne miejsce, lecz aby dostać nuggety, które oni mieli przy sobie. 
– To i cóż z tego! To jedno i to samo! 
– Tak – dla niego i dla zastrzelonych, ale nie dla nas. 
– Czemu nie? 
202



– Jak sądzicie, mało, czy dużo było złota w kryjówce? 
– Dużo, pewnie, że dużol Nie zdołam wprawdzie tego dowieść, lecz wyobrażam sobie, że 
dużo. 
– A ja potrafię to udowodnić. 
– Wy? – zapytał zdziwiony. 
– Tak. Wystarczy trochę pomyśleć. Jeśli się nawet nie zna Mugworihills, to można przypuścić, że nie ma tam naturalnych złóż złota, lecz że musiano je tam zgromadzić. Ilekroć zaś 
Indianie zadają sobie tak wiele trudu, by taki skarb zgromadzić, nie czynią tego nigdy dla byle 
głupstwa. 
– To słuszne! 
– Było więc tam dużo, bardzo dużo złota. To, co zabrali Winnetou i jego ojciec, było tylko 
małą cząstką, prawda? 
– Macie słuszność. 
– I dla takiego głupstwa zabił mr. Santer dwoje ludzi! 
– Hm, tak, ale to było praktyczne. Chciał zdobyć i tę małą sumę. 
– Czyż jeszcze nie pojmujecie, do czego zmierzam? Ta praktyczność, którą tak usprawiedliwiacie, może się stać dla nas wysoce niebezpieczna. 
– Niebezpieczna? Jak to? 
– Wyobraźcie sobie, że udajemy się do Mugworthills i znajdujemy cały skarb; potem... 
– Potem dzielimy go natychmiast między siebie – wtrącił prędko mój rozmówca przerywając mi w pół zdania. 
– Tak, dzielimy. Jak sądzicie, Ile otrzyma każdy z nas? 
– Któż to może przewidzieć? Trzeba wprzód wiedzieć, ile tam jest tego złota. 
– Nic by to nie pomogło, gdyż mr. Santer zażąda dla siebie lwiej części, a nam przyzna tylko tyle, ile mu się spodoba. 
– Nie, tego on nie uczyni. Mylicie się stanowczo! 
– A ja jednak trwam przy swoim twierdzeniu. 
– Podział będzie bardzo uczciwy, nikt nie otrzyma więcej niż pozostali. 
– Nawet Santer nie? 
– Nie. 
– Czy on wam to powiedział? 
– Tak. Nie tylko powiedział, lecz nawet potwierdził uściskiem ręki. 
– I wydał wam się przy tym szlachetnym? 
– Oczywiście! To najporządniejszy i najwytworniejszy człowiek, jakiego sobie można wyobrazić! 
– A wy jesteście najbardziej dziecinnymi z ludzi, jakich kiedykolwiek spotkałem. 
– Jak to? 
– Bo wierzycie temu przyrzeczeniu. 
– Cóż w tym dziwnego? 
– Czy trzeba wam to dopiero tłumaczyć? 
– Pewnie, że tak! 
– Człowiek, który dla kilku nuggetów zabija dwoje ludzi, jest tak opanowany żądzą złota, 
że nawet mu nie przyjdzie na myśl dzielić się z wami w ten sposób. 
– To było dwoje dzikich! 
– Ale w każdym razie dwoje ludzi, którzy nie wyrządzili mu nic złego! Nie ulega wątpliwości, że gdyby to byli biali, to także sprzątnąłby ich z drogi bez wahania. 
– Hm! – mruknął Gates z niedowierzaniem. 
– Ja tak twierdzę, a nawet idę dalej w swoich przypuszczeniach. Santer obiecał wam, że 
dostaniecie tyle,. co i on, a ja sądzę... 
203



– Ze dotrzyma słowa i odda nam część, która nam się będzie należała – wtrącił Gates. 
– Być może, że nam coś da, będąc przekonany, że otrzyma to wszystko z powrotem. 
– Drogą rabunku? 
– Tak. Przecież część przypadająca na każdego z nas będzie w każdym razie sto lub więcej 
razy większa od tego, co mieli wówczas przy sobie Indianie. Jeśli ich zastrzelił z chciwości, to 
przysiągłbym, że od chwili, w której my staniemy się posiadaczami złota, nie będziemy ani 
minuty pewni własnego życia! 
– Poczekajcie, mr. Jones! 
– Pewnie, że zaczekam. 
– To wielka różnica, czy się strzela do Indian, czy do białych! 
– Dla człowieka, którego porwała gorączka złota, ta różnica już nie istnieje, 
– Hm! Nie mogę wam przyznać słuszności w tym wypadku, gdyż mr. Santer jest dżentelmenem w całym tego słowa znaczeniu. 
– Cieszyłbym się, gdybyście się nie mylili! 
– Założę się z wami, o co chcecie, mr. Jones! Przypatrzcie się tylko mr. Santerowi, a przekonacie się zaraz, że on w pełni zasługuje na zaufanie. 
– Well! Jestem bardzo ciekawy chwili, w której go ujrzę. 
– Jesteście tak pełni wątpliwości i podejrzeń jak kałuża ropuch i kijanek. Jeśli sądzicie, że 
grozi wam niebezpieczeństwo, to łatwo możecie go uniknąć. 
– Jeśli nie pojadę do Mugworthills? 
– Tak. Wszak nie musicie się przyłączać. W ogóle nie wiem, czy mr. Santer ucieszy się z 
tego, że was z sobą przyprowadzimy. Myślałem, że oddaję wam przysługę. 
Powiedział to niemal odpychającym tonem, rozdrażniony, że nie zgadzam się z jego zdaniem na temat Santera. Ja zaś odparłem mu na to: 

– Ja też uważam to za przysługę i dziękuję wam za nią. 
– Okażcie więc swoją wdzięczność w inny sposób niż przez oczernianie dżentelmena, którego nie widzieliście jeszcze na oczy! Nie sprzeczajmy się dłużej, lecz zostawmy te rzeczy ich 
kolei. 
Na tym zakończyliśmy ten temat i zaczęliśmy mówić o czym innym, przy czym udało mi 
się rozproszyć złe wrażenie, które sprawiła moja nieufność. 

Jakżeż łatwo przyznaliby mi słuszność, gdybym mógł im powiedzieć, kim jestem. Ale nie 
mogłem tego ryzykować. Byli to niedoświadczeni i łatwowierni ludzie. Obawiałem się, że 
gdybym ich we wszystko wtajemniczył, byliby mi raczej zaszkodzili, aniżeli przydali się na 
coś. 

Później udaliśmy się na spoczynek. Wprawdzie miejsce, w którym się znajdowaliśmy, 
uważałem za bezpieczne, mimo to przeszukałem starannie całe otoczenie, a nie znalazłszy nic 
podejrzanego zaniechałem czuwania. Oni zaś byli tacy naiwni, że wcale o potrzebie straży nie 
myśleli. 

Nazajutrz rano wyruszyliśmy razem do Mugworthills. Oni oczywiście nie wyobrażali sobie, że był to także cel mojej podróży. 

Dzień przeszedł mi wśród ustawicznego niepokoju i troski. Oni jechali pewni siebie, bo 
byli przekonani, że przy spotkaniu z Keiowehami wystarczy, iż podadzą nazwisko Santera, 
tymczasem ja dobrze wiedziałem, że mnie ci czerwonoskórzy od razu poznają. Towarzysze 
moi uważali zatem wszelkie środki ostrożności za zbyteczne, ja zaś nie mogłem im się sprzeciwiać, nie chcąc wzbudzić podejrzenia ani ściągać na siebie ich gniewu. Szczęściem przez 
cały ten dzień nie spotkaliśmy żywej duszy. 

Wieczorem rozłożyliśmy się obozem na otwartej prerii. Oni chcieli rozniecić ogień, lecz 
nie znaleźli opalu, co mnie w duchu ucieszyło. Zresztą nie było zimno i nie mieliśmy nic do 
pieczenia. Nazajutrz rano zjedliśmy przed wyruszeniem ostatek suszonego mięsa i odtąd mo

204



gliśmy liczyć tylko na to, co upolujemy. Na ten temat zrobił Gates uwagę, z której uśmiałem 
się w duchu: 

– Jesteście traperem, ale nie myśliwym, mr. Jones. Powiedzieliście wprawdzie, że umiecie 
strzelać, ale kto wie, czego byście w tym względzie dokazali. Czy traficie na odległość stu 
kroków do preriowego zająca? 
– Stu kroków? – odrzekłem. – Hm! To trochę daleko! 
– Od razu przypuszczałem, że nie trafilibyście. Wobec tego na próżno w ogóle dźwigacie 
ten stary grzmot. Z niego można by wieżę zestrzelić, a nie drobną zwierzynę, Ale nie troszczcie się o to, już my się postaramy o mięso. 
– Trafiacie widać lepiej ode mnie? 
– Tak nam się zdaje. Jesteśmy myśliwymi z prerii, prawdziwymi westmanami! 
– To nie wystarcza. 
– Tak? A czegóż jeszcze potrzeba? 
– Zwierzyny. Umiejcie sobie strzelać, jak chcecie, jeśli tu nie ma zwierzyny, to i tak będziemy musieli cierpieć głód. 
– Nie bójcie się o to! Już my ją znajdziemy! 
– Tu, na sawannie? Tu są tylko antylopy, które nie dopuszczą nas na odległość strzału. 
– Mądrze mówicie i trafiliście prawie w sedno. Ale w Mugworthills jest las, będzie więc i 
zwierzyna. Tak powiedział mr. Santer. 
– Kiedyż tam dojedziemy? 
– Może koło południa, jeśli, jak przypuszczam, dobrze jechaliśmy. 
Nikt nie wiedział lepiej ode mnie, że jechaliśmy dobrze i że przed południem dostaniemy 
się do Nugget-tsil. Prowadziłem ich właściwie, choć tego dotąd nie zauważyli. Oni jechali ze 
mną, a nie ja z nimi. 

Słońce nie doszło jeszcze do szczytu swej codziennej wędrówki, kiedy ujrzeliśmy na południu wznoszące się wśród równiny zalesione wzgórza, ku którym zdążaliśmy. 

– Czy to są Mugworthills? – zapytał Clay. 
– Tak – odparł Gates. – Mr. Santer opisał nam dokładnie, jak wyglądają od północy, a to, 
co tutaj widzimy, zgadza się z tym opisem. Za pół godziny będziemy u celu. 
– Jeszcze nie – zaprzeczył Clay. 
– Jak to? 
– Zapomniałeś, że Mugworthills są od północy niedostępne dla jeźdźców. 
– Wiem o tym dobrze. Miałem na myśli tylko to, że będziemy tam za pół godziny. Potem 
objedziemy Mugworthills dokoła i od południa wjedziemy w dolinę, która je przedziela. 
Usłyszawszy, że Santer opisał im dokładnie teren, chciałem się przekonać, jak daleko sięgała ta dokładność, i zapytałem: 

– Pewnie w tej dolinie spotka się Santer z wami, mr. Gates? 
– Nie w dolinie, lecz na górze. 
– Czy mamy się tam wydostać z końmi? 
– Tak. 
– A jest tam droga? 
– Właściwej drogi nie ma, tylko łożysko rzeki. Jechać tamtędy nie można, trzeba się wspinać, a konie prowadzić za sobą. 
– Po co? Czy trzeba koniecznie tam się wydostać? A na dole zostać nie można? 
– Nie, gdyż miejsce poszukiwań znajduje się na górze. 
– To należałoby przynajmniej konie zostawić na dole. To byłoby w każdym razie lepsze. 
– Niedorzeczność! Widać, że jesteście traperem. Może całe tygodnie upłyną, zanim znajdziemy na górze to, czego szukamy. Czy na tak długi czas można zostawić konie na dole? 
205



Ktoś musiałby być przy nich stale na straży, na górze zaś będziemy je zawsze mieli przy sobie 
i nie będzie potrzeba osobnego dozorcy. Czy tego nie pojmujecie? 

– I owszem! Kto jednak nie zna okolic, może tak zapytać. 
– Zresztą w górze jest wiele do zobaczenia, gdyż, jak wam to już powiedziałem, wznoszą 
się tam mogiły wodza Apaczów i jego córki. 
– I przy tych mogiłach rozbijemy nasz obóz? 
– Tak. 
– Na noc także? 
Zapytałem w ten sposób z ważnego powodu, gdyż po to, aby wejść w posiadanie testamentu Winnetou, musiałem kopać pod grobem Inczu-czuny, a do tego świadkowie byli zupełnie zbyteczni. Tymczasem usłyszałem, że tam właśnie mamy urządzić obóz. Przyszło mi na 
myśl, że może ten naturalny lęk, jaki ogarnia zwykłych ludzi przed grobami, skłoni moich 
towarzyszy, aby przynajmniej w nocy omijali pobliże mogił. Lecz i to nawet, gdyby się tak 
stało, nie mogło mi wystarczyć. Nie widząc dobrze w nocy, mogłem łatwo się pomylić, a poza 
tym po ciemku nie zdołałbym zasypać wykopanego dołu tak, żeby rano nie było śladów. 

– Dlaczego chcecie wiedzieć, czy także w nocy będziemy tam przebywali? – zapytał Gates. 
– Hm! Nie każdy lubi spać koło grobów – odpowiedziałem. 
– Ach! Wy się boicie? 
– To nie! 
– Ej, chyba! Słyszycie, Clay i Summer? Mr. Jones boi się zmarłych! Lęka się tych obojga 
czerwonoskórych. Myśli, że wstaną z grobu i wskoczą mu na plecy, cha, cha, cha, cha! 
Zaśmiał się na całe gardło, a tamci obaj mu zawtórowali. Milczałem, chcąc zostawić ich w 
mniemaniu, że jestem taki bojaźliwy, gdyż inaczej dopatrzyliby się może w moich pytaniach 
jakichś szczególnych powodów, a od tego właśnie starałem się ich odwieść, 

– Jesteście tacy zabobonni, sir? – mówił dalej Gates z przekąsem, – To wielka głupota! 
Umarli nie wstają, więc i tych dwoje nie porzuci wiecznych ostępów myśliwskich, gdzie żyją 
w błogim nieróbstwie przy jeleniej i bawolej pieczeni. Gdyby się wam jednak ukazali, co naturalnie nie jest całkiem wykluczone, to zawołajcie nas tylko na pomoc, a my ich już odpędzimy. 
– Sam dałbym sobie z nimi radę, mr. Gates. A chociaż nie boję się niczego, to jednak nie 
uważam za stosowne spać koło mogił, skoro można gdzie indziej. 
Podczas tej sprzeczki zbliżyliśmy się do gór i musieliśmy zboczyć na zachód, by je objechać. Przybywszy na stronę południową, dojechaliśmy do przedzielającej je doliny i ruszyliśmy nią dalej. Później otworzył się przed nami wspomniany już niejednokrotnie boczny parów, którym podążyliśmy w górę, dopóki się nie rozwidlił. Zsiadłszy tutaj, zaczęliśmy wspinać się po kamienistym gruncie aż do ostrej krawędzi na górze, przez którą trzeba było się 
przedostać. Konie prowadziliśmy ze sobą. 

Jechałem umyślnie na ostatku, a Gates na przedzie. Stawał on kilka razy, by sobie przypomnieć opis drogi, podany mu przez Santera. Orientował się dobrze; widocznie miał niezłą 
pamięć. Następnie zjechaliśmy na dół, na przełaj przez las, dopóki drzewa się nie rozstąpiły. 
Tu Gates zatrzymał się i zawołał: 

– Dobrze, całkiem dobrze! Oto są obie mogiły! Widzicie? Jesteśmy już na miejscu. Teraz 
tylko trzeba, żeby się tu zjawił mr. Santer. 
Tak, byliśmy rzeczywiście na miejscu. Tu stał grobowiec Inczu-czuny, niegdyś wodza 
Apaczów. We wnętrzu tego kopca, obłożonego skorupą z kamieni, spoczywał, siedząc na 
swoim koniu w pełnym rynsztunku z wyjątkiem srebrzystej strzelby i woreczka z lekami. 
Obok wznosiła się piramida z kamieni ze sterczącym z niej szczytem drzewa, o którego pień 
oparta spała snem wiecznym Nszo-czi. Byłem tu z Winnetou kilka razy podczas naszych pielgrzymek dla uczczenia pamięci zmarłych, a teraz witałem te groby bez niego, bo on także 

206



rozstał się ze mną na zawsze. Winnetou odwiedzał także i beze mnie to tak drogie dla niego 
miejsce, kiedy ja przebywałem w innych krajach. Jakie myśli mogły wówczas mieszkać pod 
jego czołem, jakie uczucia targać jego sercem? Santer i zemsta! Ten człowiek i żądza odwetu 
na nim wypełniały niegdyś całą jego istotę. Czy tak było i później? 

Nie udało się wodzowi Apaczów pochwycić mordercy i wymierzyć mu kary. A teraz ja 
stałem tutaj i czekałem na tego człowieka. Czyż nie byłem uprawnionym spadkobiercą przyjaciela i dziedzicem jego zemsty? Czy nie żyło i we mnie gorące życzenie odwetu? Czy nie 
byłoby to przestępstwem wobec zmarłych, gdybym oszczędził Santera? Wtem usłyszałem w 
duszy głos przyjaciela: 

„Winnetou jest chrześcijaninem”. Niestety równocześnie doszedł mych uszu jeszcze inny 
głos, głos Gatesa, który wołał: 

– Cóż tak stoicie wpatrzeni w te dwie kupy ziemi? Czy widzicie już może upiory, których 
się tak lękacie? Jeśli się to dzieje z wami w biały dzień, to co dopiero będzie w nocy? 
Nie odpowiedziawszy mu nic, zaprowadziłem konia na polanę, rozkiełznałem go i puściłem na paszę. Sam udałem się swoim zwyczajem na badanie okolicy. Kiedy wróciłem, trzej 
moi towarzysze rozgościli się już zupełnie. Siedzieli pod grobem wodza, i to w tym właśnie 
miejscu, gdzie miałem kopać. 

– Gdzie wy się włóczycie? – zapytał Gates. – Może szukaliście już nuggetów? Dajcie temu 
pokój! Podejmiemy się tego wspólnie, ażeby jeden nie mógł przed drugim zataić miejsca, 
gdzie leży skarb. 
Ten ton mi się nie podobał. Wprawdzie oni nie wiedzieli, kim jestem, ale mimo to nie mogłem pozwolić, żeby przemawiali do mnie w ten sposób. Toteż odpowiedziałem jak najostrzej, ale zarazem tak, żeby go nie obrazić: 

– Czy pytacie tylko z ciekawości, czy w przekonaniu, że macie prawo mi rozkazywać? Z 
jakichkolwiek pobudek to czynicie, to zwracam wam uwagę, że wyszedłem już z lat uczniowskich. 
– Uczniowskich? Mr. Jones, co chcecie przez to powiedzieć? 
– Że uważam siebie za człowieka w pełni niezależnego. 
– Właśnie, że nim nie jesteście. Od chwili przyłączenia się do nas staliście się członkiem 
naszej spółki, a żadna część jakiejś całości nie może się nazywać niezależną. 
– Nie musi się jednak poddawać bezwzględnie rozkazom. 
– Ale przyznacie, że powinien być na czele jeden człowiek, do którego reszta musiałaby się 
stosować. 
– Czy uważacie siebie za takiego? 
– Tak. 
– To jesteście w błędzie. Nie zapominajcie, że ja nie przyjąłem jeszcze służby u Santera, 
nie jestem więc członkiem waszej spółki. 
– W takim razie nie węszcie tutaj! Nie macie do tego prawa, skoro do nas nie należycie. 
– Nie sprzeczajmy się o to, sir! Będę chodził, gdzie-mi się spodoba! Na razie oddaliłem 
się, by zobaczyć, czy jesteśmy tu bezpieczni. Jeśli rzeczywiście jesteście tak dzielnymi westmanami, jak powiadacie, to musicie wiedzieć, że nie obozuje się w lesie nie wiedząc, czy nie 
ma w nim jeszcze kogoś. Ponieważ nie dopilnowaliście tego, zrobiłem to sam i zasługuję raczej na wasze uznanie niż na ton, na jaki sobie wobec mnie pozwalacie. 
– Ach! Szukaliście śladów? 
– Tak. 
– Czy umiecie je odnajdywać? 
– Prawdopodobnie! 
– A ja sądziłem, że szukaliście już nuggetów. 
– Nie jestem taki głupi. 
207



– Dlaczego miałoby to być niemądre? 
– Czyż wiem, po której stronie i w jakim kierunku należy ich szukać? O tym wie tylko 
Santer, jeśli złoto w ogóle się tu znajduje, o czym śmiem wątpić. 
– Zdaje mi się, że składacie się z samych wątpliwości, podejrzeń i nieufności. Byłoby rzeczywiście lepiej, gdybyśmy was zostawili waszemu losowi. 
– Tak? A może ja właśnie jestem tym jedynym, który by potrafił znaleźć złoto, gdyby ono 
tu było. Ale złota już nie ma... 
– Nie ma? Kto to powiedział? 
– Ja to mówię. 
– Dlaczego? Skąd możecie to wiedzieć? 
– Zdrowy rozum mi to dyktuje. To dziwne zaiste, że, jako doświadczeni westmani, nie 
wpadliście na to już dawno! 
– Nie mówcie zagadkami. Powiedzcie wyraźnie! Czy było tutaj złoto? 
– Na to się godzę. 
– Ale któż by je mógł zabrać? 
– Winnetou. 
– Skąd wam ta myśl przyszła do głowy? 
– Raczej ja powinienem zapytać, jak wy mogliście nie wpaść na nią. Wiem o Winnetou, że 
był to nie tylko najwaleczniejszy, lecz także najmędrszy i najchytrzejszy ze wszystkich Indian. 
– No, o tym wie każdy, nie tylko wy. 
– To bądźcie tak dobrzy i pomyślcie! Winnetou przybył tutaj po złoto. Napadnięto nań, a 
on, jako człowiek mądry, poznał od razu, że ktoś śledził jego tajemnicę. Musiał zatem wziąć 
pod uwagę, że Santer, który mu umknął, powróci później i będzie szukał skarbu. Co wy uczynilibyście na jego miejscu, mr. Gates? Czy zostawilibyście tutaj złoto? 
– Do wszystkich diabłów! – wybuchnął niespodzianie. 
– No, odpowiedzcież! 
– To jest wprawdzie jakaś myśl, ale nędzna i podła! 
– Jeśli uważaliście Winnetou za głupca, to szukajcie nuggetów, lecz nie posądzajcie mnie, 
że ich szukam za waszymi plecami. Nie pozwolę, żebyście mnie posądzali o taką głupotę. 
– Twierdzicie więc, że nic tu nie znajdziemy? 
– Jestem tego pewien. 
– To po co przyjechaliście tutaj?
Nie mogąc powiedzieć mu prawdy, odrzekłem;
– Ponieważ myśl, którą się właśnie z wami podzieliłem, przyszła mi do głowy dopiero teraz. 
– Aha, dotychczas więc byliście tak samo głupi jak my? Przyznaję, że w waszym zapatrywaniu jest trochę słuszności, ale równie wiele, a nawet więcej można przytoczyć przeciwko 
niemu. 
– Co? 
– Powiem tylko jedno. Kryjówka jest tak dobra, że Winnetou nie obawiał się, żeby ją ktokolwiek odnalazł. Czy to niemożliwe? 
– I owszem! 
– Pięknie! Mógłbym przytoczyć jeszcze więcej racji przeciwko wam, lecz rezygnuję. Zaczekamy, dopóki nie przybędzie mr. Santer. Zobaczymy, co on na to powie. 
– Kiedy się go.spodziewacie? 
– Dziś jeszcze nie, ale jutro. 
– Jutro? To niemożliwe. Znam przypadkowo Salt Fork, dokąd on się udał. Jeśli będzie się 
śpieszył, to może tu przybyć najwcześniej pojutrze wieczorem. Czym zajmiemy się do tego 
czasu? 
– Polowaniem. Potrzebujemy przecież mięsa. 
208



– Hm! Czy ja mam także polować z wami? 
Zadałem umyślnie to pytanie w nadziei, że wszyscy pójdą na polowanie, a mnie zostawią 
tu samego. Niestety zawiodłem się, gdyż Gates odpowiedział: 

– Wy popsulibyście nam prawdopodobnie wszystko. Obejdzie się więc bez was. Ja pójdę z 
Clayem i przypuszczam, że coś zastrzelę, a wy możecie zostać tutaj z Summerem. 
Po czym obaj zabrali strzelby i oddalili się. Czyżby Gates trzymał się skrycie polityki nie 
zostawiania mnie tu samego? W takim razie musiałby mnie w rzeczywistości uważać za bardzo sprytnego. Tymczasem dotąd okazywał raczej lekceważenie w stosunku do mojej osoby. 
Jeśli sądził, że mu popsuję polowanie, to znaczy, że miał o mnie bardzo niskie wyobrażenie i 
nie czuł, jak wielki popełnia tym błąd. Słowo ,,traper” wymawiał zawsze z pogardą. To samo 
dowodziło już braku wszelkiego doświadczenia, bo powinien był wiedzieć, że traper musi być 
równocześnie dobrym strzelcem, no i w ogóle dzielnym westmanem. 

Gates z Clayem uganiali przez całe popołudnie po lesie, a wieczorem przynieśli jako owoc 
swych trudów biednego zajączka, którego mięsem tylko z biedą mogły się posilić cztery osoby. Nazajutrz rano Gates poszedł na polowanie z Summerem, a całą ich zdobycz stanowiło 
kilka dzikich gołębi, tak starych, że ledwie je można było ugryźć. 

– Nie mamy szczęścia – tłumaczył się przede mną. – Żadna zwierzyna się nie pokazuje! 
– Gdyby wasz brak powodzenia można było upiec i spożyć, to nie potrzebowalibyśmy narzekać – odparłem. – Te ptaki żyły już pewnie za czasów Matuzalema, a i tak ogromna szkoda, że musiały zginąć w tak młodym wieku. 
– Czy chcecie drwić ze mnie, sir? 
– Wcale nie, gdyż łatwo możecie sobie wyobrazić, że i memu żołądkowi nie zbiera się na 
żarty. 
– To zróbcie lepiej, jeśli zdołacie! 
– Well, przyniosę wam pieczeń. 
– Śmiem wątpić. 
– Zająca lub przedpotopowego ptaka znajdę w każdym razie. 
Wziąłem obie strzelby i poszedłem. Gdy się powoli oddalałem, słyszałem, jak śmiejąc się, 
wołał za mną: 

– Patrzcie go, jak idzie z tym olbrzymim grzmotem. Zastrzeli kilka starych drzew, ale nie 
trafi ani włosa, ani pióra! 
Więcej już nie słyszałem. Gdybym tak wówczas przystanął, żeby ich podsłuchać! Byłbym 
usłyszał więcej, i to nawet coś bardzo dla mnie ważnego. Później dowiedziałem się, że byli 
rzeczywiście przekonani, że nic nie upoluję. Chcąc mnie zawstydzić i raz jeszcze spróbować 
szczęścia – aby gdy nic nie przyniosę, pokazać mi bogatą zdobycz i do woli wyśmiać – udali 
się wszyscy trzej do lasu zaraz po mnie. Wiadome miejsce było opuszczone i mogłem wykopać testament Winnetou, a potem jeszcze swobodnie zabić jakąś zwierzynę. Ale niestety – tak 
być nie miało! 

Wczoraj i dziś wychodzili oni na polowanie tą samą drogą, którą przyszliśmy tutaj. Domyślając się więc, że w tej stronie, a więc ku południowi, wypłoszyli już wszelką zwierzynę, 
skierowałem się na północ, ku nizinie i na łąkę, przez którą niegdyś zwabiliśmy Keiowehów, 
aby w przeciwległym ciasnym parowie urządzić na nich zasadzkę. Nie było tam pewnie nikogo od szeregu lat, dlatego mogłem liczyć na łatwy strzał. Ponieważ jednak zbliżało się właśnie 
południe, a więc czas niekorzystny, przeto gdy po upływie godziny zabiłem dwie tłuste indyczki, powróciłem do obozu. 

Lecz towarzyszy moich tam nie zastałem. Zacząłem się zastanawiać, gdzie się mogli znajdować. Czy wymknęli się tylko dla żartu, aby skrycie podpatrzyć, co przyniosę, czy też udali 
się jeszcze raz na polowanie? Wołałem na nich, lecz nie otrzymałem odpowiedzi. 

209



Ach, gdyby tak odeszli naprawdę! Ale trzeba było i tak zachować ostrożność. Przeszukałem pośpiesznie całe miejsce dokoła. Przekonawszy się, że rzeczywiście się oddalili, zabrałem 
się czym prędzej do roboty. 

Dobywszy noża, wykroiłem po zachodniej stronie mogiły wodza, tuż u jej krawędzi, kawał 
murawy, który należało potem znowu położyć tak, żeby nie było znaku, że tam kopano. Ale 
grudek ziemi także nie mogłem zostawić. W tym celu rozłożyłem obok siebie na ziemi mój 
koc i kładłem nań ostrożnie wykopaną ziemię, aby nią potem znowu zapełnić otwór. 

Pracowałem z gorączkowym pośpiechem, gdyż każdej chwili mogli nadejść wszyscy trzej. 
Nadsłuchiwałem od czasu do czasu, czy nie odezwą się ich kroki lub głosy. Łatwo pojąć, że 
wskutek podniecenia, w jakim się znajdowałem, słuch mój nie był tak bystry jak zwykle. 

Dziura pogłębiała się z każdą chwilą. Kiedy głębokość jej dosięgła może jednego łokcia, 
nóż mój uderzył o kamień. Wydobyłem ten kamień, potem drugi, leżący pod nim, i ujrzałem 
mały, sześcienny, całkiem suchy otwór ze ścianami z gładkich kamieni. Na dnie jego leżała 
gruba, złożona skóra... testament mego przyjaciela, Winnetou. W następnej chwili był on już 
w mojej kieszeni, po czym zacząłem szybko zapełniać dziurę. Szło to o wiele prędzej niż jej 
wykopywanie. Wsypałem ziemię z koca, przybiłem ją dobrze pięścią i położyłem na wierzchu 
wycięty kawał murawy. Zrobiłem wszystko tak dokładnie, że nikt by nie zauważył, że tam 
ktoś kopał. 

Dzięki Bogu! Przedsięwzięcie się powiodło, przynajmniej tak mi się zdawało. Nadsłuchiwałem. Ponieważ znikąd nie dolatywał najmniejszy szmer, przeto wziąłem się do rozwijania 
skóry. Złożona była rogami do środka jak koperta, a w niej leżała druga, której rogi Winnetou 
zeszył ścięgnem jelenim. Gdy i tę rozciąłem, ujrzałem testament, spisany na kilku kartkach 
papieru. 

Czy schować go, czy też przeczytać? Lecz po cóż miałbym się z tym kryć? Wszak gdy moi 
towarzysze zobaczą mnie czytającego, nie będą mieli nic przeciwko temu. A zresztą czyż mogli wiedzieć, co to było? Mógł to być list lub jakieś pismo, które od dawna nosiłem przy sobie. Nie mieli nawet prawa pytać o ten papier. A gdyby nawet zapytali, to przecież mogę odpowiedzieć, co zechcę. A tymczasem oczy moje rwały się do tego, co Winnetou napisał. Tak, 
napisał, bo Winnetou umiał pisać. Kleki-Petra, jak w wielu innych rzeczach, tak i pod tym 
względem był jego nauczycielem. Niezrównany Apacz miał jednak za mało sposobności do 
wyćwiczenia cię w tej sztuce. Zapisywał często uwagi w moim notatniku, tak że znałem jego 
charakter pisma; nie był piękny ani wyrobiony, ale wysoce oryginalny. Przypominał pismo 
czternastoletniego ucznia, starającego się pisać kaligraficznie. 

Nie mogąc stłumić w sobie chęci przeczytania testamentu usiadłem i rozłożyłem kartki. 
Rzeczywiście – to było pismo Winnetou. Litery wszystkie jednakowo długie i w tym samym 
położeniu, jedna oddzielnie od drugiej, wyglądały nie jak pisane, lecz starannie rysowane i 
malowane. Gdzie on mógł napisać tyle wierszy i ile stracił na to czasu? Oczy zaszły mi łzami, 
gdy czytałem słowa nieodżałowanego przyjaciela: 

Mój kochany, dobry Bracie! 

Ty żyjesz, a Winnetou, który Cię kochał, już umarł. Ale dusza jego bawi przy Tobie. Ty 
trzymasz ją w ręku, gdyż napisana jest na tych kartkach. Niechaj spocznie na Twoim sercu! 

Dowiedz się o ostatnim życzeniu swego czerwonego brata i przeczytaj wiele słów jego, 
których nigdy nie zapomnisz. Lecz najpierw powie Ci to. co najpotrzebniejsze. Nie jest to 
jedyny testament Winnetou, gdyż drugi testament włożył on w uszy swoich czerwonych wojowników. Ten, który czytasz, przeznaczony jest tylko dla Ciebie. 

Zobaczysz bardzo wiele złota i zrobisz z nim to, co Ci teraz duch mój powie. Leżało ono w 
Nugget-tsil, ale pożądał go morderca Santer, dlatego Winnetou zabrał je do Deklil-to47, gdzie 

47 D e k l i l-t o (ind.) – Ciemna Woda 

210



byłeś niegdyś z nim razem. Pojedziesz w górę przez Indelcze-czil48 aż do Tse-szosz49 nad 
spadającą wodę. Tam zsiadziesz z konia i wdrapiesz się... 

Tu utknąłem, bo nagle zabrzmiał za mną jakiś głos: 

– Dzień dobry, mr. Shatterhand! Ćwiczycie się w sylabizowaniu? 
Oglądnąwszy się w tej chwili przekonałem się, że popełniłem największe głupstwo w mym 
życiu. Oba zabite ptaki i strzelby położyłem może o dziesięć kroków od siebie i siedziałem 
oparty o grobowiec nie plecami, lecz prawym bokiem, a więc tyłem do drogi, która prowadziła 
z doliny. Tę nieostrożność spowodowała chęć poznania ostatniej woli Winnetou. Zajęty czytaniem, nie zauważyłem, że człowiek, który do mnie teraz mówił, podszedł niepostrzeżenie aż do 
moich strzelb i zagrodził mi drogę do broni. Stał tam teraz i mierzył do mnie ze swojej flinty. 
Zerwałem się na równe nogi, gdyż przybyszem był nie kto inny, tylko – Santer!!! 

W następnej chwili sięgnąłem już obiema rękami do pasa po rewolwery. Lecz niestety! 
Kiedy klęcząc kopałem dziurę, odpiąłem pas z całym rynsztunkiem i odłożyłem na ziemię, 
ponieważ przeszkadzał mi w robocie. Myślałem, że nie grozi mi żadne niebezpieczeństwo, 
Byłem zatem chwilowo bezbronny, a Santer zauważywszy mój ruch, zaśmiał się szyderczo i 
zagroził: 

– Ani kroku z miejsca, ani jednego ruchu po broń, bo wystrzelę natychmiast. Przestrzegam, 
że nie żartuję! 
Złowrogi blask jego oczu świadczył, że istotnie był gotów posłać mi kulę. O ile jego nagłe 
zjawienie zaskoczyło mnie w pierwszej chwili, o tyle teraz zapanowałem już zupełnie nad 
sobą. Stałem bez ruchu i patrzyłem mu z zimną krwią w oczy. 

– Nareszcie wpadłeś w moje ręce! – mówił dalej. – Widzisz palec na cynglu? Za najlżejszym dotknięciem wpakuję ci kulę w łeb! Wierz mi. Nie ruszaj się więc, bo pójdziesz do diabła! Z tobą trzeba się mieć na baczności. Prawda, że się mnie nie spodziewałeś? 
– Nie – odrzekłem spokojnie. 
– Obliczyłeś sobie, za ja przybędę dopiero jutro wieczorem, ale twoja kalkulacja była fałszywa. 
Skoro o tym wiedział, to niewątpliwie rozmawiał z moimi towarzyszami. Na próżno szukałem ich wzrokiem. Obecność ich uspokoiłaby mnie. Za morderców w każdym razie ich nie 
uważałem i nie obawiałem się, by Santer zabił mnie w ich oczach. Należało tylko nie drażnić 
go teraz. Zachowałem więc nadal nieruchomą postawę, on zaś mówił z wyrazem nieubłaganej 
nienawiści; 

– Chciałem się udać nad Salt Fork, aby donieść Tanguie, że ten pies Apacz zginął nareszcie. Przypadkiem jednak spotkałem oddział Keiowehów i przybyłem tu wcześniej. Na dole 
zobaczyłem się z Gatesem, który mi powiedział, że przyprowadził tu z sobą niejakiego mr. 
Jonesa. Gdy usłyszałem, że mr. Jones ma dwie strzelby, wielką i małą, od razu powziąłem 
podejrzenie. Gdy zaś Gates opisał mi tego draba dokładnie, wiedziałem, czego się mam trzymać; chociaż udawał bardzo głupiego, nie mógł to być nikt inny jak Old Shatterhand. Wyszedłem na górę, aby się tu ukryć i pochwycić go podczas jego powrotu z polowania, lecz on już 
był tutaj. Kopałeś dziurę, a myśmy się temu przypatrywali. Co to za papier masz w ręku? 
– Rachunek od krawca. 
– Psie, nie sądź, że możesz sobie drwić ze mnie! Co to takiego? 
– Rachunek od krawca. Przyjdźcie i zobaczcie! 
– Teraz tego nie zrobię! Muszę cię najpierw obezwładnić. Co robisz teraz w Mugworthills, 
które Apacz nazywał Nugget-tsil? 
– Szukam skarbów. 
– Tego się domyślałem! 
48 I n d e l c z e-c z i l (ind.) – ŚwierkowyLas
49 T s e-s z o s z (ind,) – Skała Niedźwiedzia


211



– Ale znajduję tylko krawieckie rachunki. 
– Już ja się im dokładnie przypatrzę. Ciebie diabeł przynosi wszędzie, gdzie cię najmniej 
potrzeba, ale tym razem dobrze zrobił. Nareszcie będzie po tobie! 
– Albo po was, gdyż jednego z nas to czeka nieodwołalnie. 
– Ty kundlu zuchwały! Taki pies jeszcze przed śmiercią warczy! Ale to bezsilne zgrzytanie 
zębami nic ci nie pomoże. Powtarzam, że już po tobie. A złote kości, które tu chciałeś wykopać, weźmiemy sobie my! 
– Weźcie i połamcie sobie na nich zęby! 
– Nie szydź! Powiedziałeś wprawdzie, że tu nic nie ma, ale ten papier da nam wskazówki! 
– To przyjdź po niego. 
– Dostanę go i tak. Zaraz się o tym przekonasz. Uważaj, co ci powiem! Za najlżejszym 
niedozwolonym ruchem, za najmniejszym oporem wypalę. Wobec kogo innego nie wykonałbym może tej groźby, ale ty jesteś tak niebezpieczny łotr, że względem ciebie muszę postępować stanowczo! 
– Sam wiem o tym dobrze! 
– Ładnie, że to przyznajesz! Chodźcie i zwiążcie go! 
Gates, Clay i Summer stali ukryci za drzewami. Na jego wezwanie wszyscy trzej wyszli i 
podeszli do mnie zwolna. Pierwszy z nich, wyciągając rzemień z kieszeni, uważał za stosowne niejako usprawiedliwić się wobec mnie z tego zachowania. 

– Sir, usłyszeliśmy ku naszemu zdumieniu, że nie nazywacie się Jones, lecz Old Shatterhand. Dlaczegoście nas okłamali? Chcieliście nas oszukać, a teraz my musimy was związać. 
Nie próbujcie się opierać! Nic by to wam nie pomogło, gdyż mr. Santer wystrzeli natychmiast. 
Bądźcie pewni! 
– Po co tyle gadania! – zawołał Santer i zwracając się do mnie, rozkazał: – Rzuć papier na 
ziemię i podaj mu ręce! 
Santer nie wątpił, że ma mnie całkowicie w swojej władzy, tymczasem ja wiedziałem już, 
że nie ja jemu, lecz on mnie ulegnie. Należało tylko szybko i energicznie wykorzystać sytuację. 

– No, już? Nie ociągaj się, bo strzelam! – zagroził znowu. Upuściłem papier na ziemię. 
– Podaj mu ręce! Z pozornym posłuszeństwem wyciągnąłem ręce do Gatesa, lecz tak, że 
chcąc je związać, musiał stanąć pomiędzy mną a Santerem. 
– Precz stamtąd, precz! – zawołał. – Stajecie mi przed strzelbą! Gdy zechcę strzelić, to... 
Nie dokończył, gdyż ja przerwałem mu bardzo niedelikatnie. Zamiast się dać związać, pochwyciłem Gatesa wpół i rzuciłem go na Santera. Łotr starał się wprawdzie uskoczyć na bok, 
ale za późno, bo runął na ziemię, a strzelba wypadła mu z rąk. W tej chwili znalazłem się przy 
nim i ukląkłem mu na piersiach. Ogłuszywszy go uderzeniem pięścią, zerwałem się równie 
szybko i huknąłem na tamtych trzech: 

– Oto dowód, że jestem rzeczywiście Old Shatterhand! Chcieliście mnie skrępować, a teraz 
zabieracie się do broni! Precz z bronią, bo strzelam. Rzućcie ją! Ja mówię także na serio! 
Wyrwałem Santerowi rewolwer zza pasa i wymierzyłem zeń do tych trzech ,,prawdziwych 
westmanów”. Usłuchali mnie natychmiast. 

– Usiądźcie tam przy grobie córki wodza! Prędzej! Poszli i usiedli. Wyznaczyłem im to 
miejsce dlatego, że nie było tam w pobliżu broni. 
– A teraz siedźcie spokojnie! Nic wam się nie stanie, ponieważ was oszukano. Ale próbę 
ucieczki lub oporu przypłacicie życiem. 
– To straszne, to okropne! – skarżył się Gates rozcierając sobie członki. – Leciałem w powietrzu jak piłka. Zdaje mi się, że połamaliście mi niektóre kości! 
– Wasza w tym wina. Starajcie się, żeby nie było gorzej. Skąd wzięliście ten rzemień? 
– Od mr. Santera. 
212



– A macie ich więcej? 
– Tak. 
– To dajcie je tu! 
Gates wyciągnął rzemienie z kieszeni i podał mi je. Skrępowałem nimi nogi Santera, a ręce 
związałem mu na plecach. 

– Ten już jest unieruchomiony – rzekłem z uśmiechem. – Czy mam i was związać? 
– Dziękuję, sir! – zastrzegł się Gates. – Mam już dosyć za swoje, zupełnie dosyć. Będę tu 
siedział spokojnie, dopóki mi każecie. 
– Dobrze zrobicie. Przekonaliście się, że nie lubię żartować! 
– Dziękuję w ogóle za wszelkie żarty! Dziwię się, że mogłem uważać was za trapera! 
– Wcale mnie wasza pomyłka nie dziwi, gdyż nie wyobrażacie sobie nawet, co to jest 
prawdziwy traper. Jakże się wam powiodło na polowaniu? Czy zastrzeliliście co? 
– Absolutnie nic. 
– To przypatrzcie się tym dwom kurkom, które ja przyniosłem. Jeśli zachowacie się dobrze, będziecie je mogli upiec i zjeść razem ze mną. Zobaczycie prawdopodobnie wkrótce, że 
Santer tylko wydawał się wam uczciwym człowiekiem. Ja twierdzę, że nie ma większego łotra 
pod słońcem od niego. Zaraz się o tym przekonacie, bo widzę, że przychodzi do siebie. 
Santer oprzytomniał, otworzył oczy i zaczął się ruszać. Zobaczywszy, że stoję nad nim i 
zapinam na sobie pas, a potem ujrzawszy swoich trzech towarzyszy siedzących przy grobie 
Indianki, zapytał: 

– Co to jest?.. Ja... ja... jestem związany? 
– Tak, jesteście związani – potwierdziłem, – Położenie zmieniło się cokolwiek. Sądzę, że 
nie macie nic przeciwko temu. 
– Psie! – zgrzytnął wściekle. 
– Pst! Nie pogarszajcie swego losu! 
– Niech cię diabli porwą, łotrze! 
– Ostrzegam was raz jeszcze! Przedtem znosiłem żeście do mnie mówili: ,,ty”, gdyż nakazywał mi to mój rozum. Wam również przydałoby się okazać wobec mnie trochę więcej 
uprzejmości. 
Santer spojrzał badawczo na towarzyszy i zawołał: 

– Czyście co wypaplali? 
– Nie – odrzekł Gates. 
– No, nie radziłbym wam? 
– Czego nie mieli wypaplać? – zapytałem. 
– Niczego! 
– Oho! Przyznajcie się zaraz, bo wam usta otworzę! 
– O złocie – odpowiedział z przymusem, jak mi się zdawało. 
– Jak to: o złocie? 
– Gdzie leży. Wyjawiłem przed nimi swoje przypuszczenia i myślałem, że się wygadali. 
– Czy to prawda? – spytałem Gatesa. 
– Tak – brzmiała odpowiedź. 
– Czy istotnie Santer nic innego nie ma na myśli? 
– Nie. 
– Nie ukrywajcie nic przede mną! Zwracam waszą uwagę, że kłamstwem lub podstępem 
nie wyrządzicie szkody mnie, lecz sobie. 
Gates zawahał się chwilę, a potem rzekł głosem, z którego przebijała szczerość: 

– Wierzcie mi, sir, że to nie kłamstwo. On rzeczywiście miał tylko złoto na myśli. 
213



– Ja jednak nie wierzę. Wasza otwartość jest obłudna, a w jego twarzy czai się podstęp. Ale 
w ten sposób nic nie osiągnięcie. Wzywam was, mr. Gates, po raz wtóry: powiedzcie prawdę! 
Czy Santer wspomniał coś o Keiowehach, kiedy spotkał się z wami w dolinie? 
– Tak. 
– Czy był sam? 
– Tak. 
– Czy istotnie spotkał czerwonoskórych? 
– Tak. 
– I nie był nad Salt Fork? 
– Nie był. 
– Jak wielki to był oddział? 
– Sześćdziesięciu wojowników. 
– Kto nimi dowodził? 
– Pida, syn wodza Tanguy. 
– Gdzie oni są teraz? 
– Wrócili do swojej wsi. 
– A może wy kłamiecie? 
– Mówię prawdę, sir! 
– Pamiętajcie, mr. Gates, o tym, że wolna wola człowieka to jego królestwo, lecz często 
także jego piekło. 
Jeśli mnie oszukacie, to pożałujecie tego później. Co do złota, to na darmo jechaliście tutaj, 
gdyż w tych stronach złota nie ma. 
Teraz dopiero podniosłem testament Winnetou z ziemi, a włożywszy go w obydwie skórzane koperty, schowałem do kieszeni. 

– Zdaje się, że mr. Santer wie to lepiej od was – odpowiedział Gates. 
– On wie mniej niż nic. 
– A wy wiecie, gdzie łeży złoto? 
– Może. 
– To powiedzcie nam! 
– Tego mi nie wolno. 
– Zatem słusznie obawialiśmy się, że wy nam tylko zaszkodzicie zamiast pomóc. 
– Złoto nie jest wasze. 
– Ale stanie się naszym, gdyż mr. Santer pokaże nam je i podzieli się z nami. 
– On, mój obecny jeniec? 
– Cóż wy mu możecie zrobić? Prędzej czy później odzyska wolność. 
– To będzie trudne! Raczej zapłaci życiem za swoje postępki. 
Na to dał się słyszeć szyderczy śmiech Santera. Odwróciłem się więc do niego i oświadczyłem: 

– Wkrótce odechce się wam śmiać. Jak sądzicie, co ja z wami zrobię? 
– Nic – odparł z grymasem. 
– Któż zabroni mi wpakować wam kulę w łeb? 
– Wy sami. Każdy wie, że Old Shatterhand boi się zabić człowieka. 
– To słuszne, nie jestem mordercą. Wy zasłużyliście na śmierć wielokrotnie. Jeszcze przed 
kilku tygodniami byłbym was bezwarunkowo zastrzelił, gdybym was tylko spotkał. Ale Winnetou już nie żyje, wraz z jego ciałem pochowałem jego zemstę. 
– Nie wygłaszajcie tu pięknych mów! Nie możecie zabić mnie, i basta! 
Była to niesłychana bezczelność. Tłumaczyłem ją sobie tylko jego zawziętością, nie wiedząc tego, o czym on wiedział. Mówiłem więc dalej głosem spokojnym: 

214



– Lżyjcie sobie dalej! Człowiek waszego pokroju nie zdoła mnie rozgniewać. Słyszeliście 
już, że moja chęć zemsty spoczęła w grobie razem z Winnetou, ale między zemstą a karą jest 
różnica. Po zbrodni musi nastąpić pokuta. Nie zemszczę się więc na was, lecz mimo to nie 
umkniecie kary. 
– Pshaw! Nazywajcie to sobie karą czy zemstą, to na jedno wychodzi. Nie chcecie się 
mścić, ale postanawiacie mnie ukarać, prawdopodobnie zamordować. Morderstwo jest zawsze 
morderstwem. Nie chełpcie się zbytnio swoją sprawiedliwością. 
– Mylicie się bardzo w swoich przypuszczeniach. Ani mi przez myśl nie przeszło porywać 
się na wasze życie. Zaprowadzę was do najbliższego fortu i oddam sędziemu. 
– Ach! Naprawdę? 
– Tak. 
– Jak sobie z tym poradzicie, sir? 
– To moja rzecz. 
– Chyba i moja, gdyż i ja tu odgrywam pewną rolę. Sądzę, że stanie się odwrotnie, to znaczy, że ja was zaprowadzę, a nie wy mnie. A ponieważ nie jestem takim przykładnym chrześcijaninem jak wy, przeto ani mi się śni wyrzekać zemsty. Ona już jest tu! Patrzcie, oto nadchodzi! 
Wykrzyknął te słowa głośno i radośnie, a triumf jego nie był bezpodstawny, gdyż w tej 
chwili zabrzmiało ze wszystkich stron straszne wycie. Równocześnie wynurzyły się z przodu i 
z tyłu, z prawej i z lewej strony liczne czerwone postacie, pomalowane barwami wojennymi 
Keiowehów i w wężowych ruchach podbiegły ku mnie, otaczając dookoła. 

A więc Gates mnie okłamał: Santer sprowadził Keiowehów do Nugget-tsil. Czerwonoskórzy, dowiedziawszy się od niego o śmierci Winnetou, postanowili uczcić uroczyście to radosne zdarzenie tam właśnie, gdzie byli pochowani jego ojciec i siostra. Było to prawdziwie po 
indiańskiu i odpowiadało zamiarom mordercy, który chciał doznać jeszcze tej radości, że 
mnie – przyjaciela Winnetou – dostanie w ręce właśnie pod Mugworthills. 

Napad, mimo że był tak nagły, nie wyprowadził mnie z równowagi. W pierwszej chwili 
postanowiłem się bronić i wydobyłem nawet rewolwer, ujrzawszy jednak, że jestem otoczonyprzez sześćdziesięciu wojowników, schowałem go na powrót. Ucieczka była niemożliwa, a 
opór daremny. Uczyniłem dla swej obrony na razie tylko to, że tych, którzy byli najbliżej i 
wyciągnęli już po mnie ręce, odepchnąłem i zawołałem donośnym głosem: 

– Old Shatterhand poddaje się wojownikom Keiowehów. Czy jest tu ich młody wódz? 
Tylko jemu sam dobrowolnie się oddam. 
Czerwonoskórzy odstąpili ode mnie i zaczęli się oglądać za Pidą, który nie brał udziału w 
napadzie, lecz czekał, stojąc pod drzewem. 

– Dobrowolnie? – szydził Santer, któremu towarzysze rozwiązali więzy. – Ten drab, który 
górnolotnie nazywa siebie Old Shatterhandem, nie ma co mówić o wolnej woli. Musi się poddać, bo w przeciwnym razie zginie. Dalej na niego! 
Ale sam nie odważył się rzucić na mnie. Keiowehowie posłuszni jego rozkazowi natarli 
znowu, ale nie bronią, lecz gołymi rękami, gdyż chcieli mnie pochwycić żywcem. Broniłem 
się, ile mi sił starczyło, i powaliłem kilku na ziemię, nie oparłbym się jednak przemocy, gdyby 
Pida nie wydał rozkazu: 

– Stać, odstąpcie od niego! On chce się mnie poddać, atak wasz jest zatem niepotrzebny. 
Wojownicy Keiowehów cofnęli się, a Santer krzyknął z gniewem: 
– Po co go oszczędzać? Niech dostanie tyle uderzeń i pchnięć, ile jest rąk i pięści. Dalej na 
niego! Ja rozkazuję! 
Na to przystąpił doń młody wódz i rzekł zrobiwszy ręką ruch, który nie świadczył o zbyt 
wielkim szacunku: 

– Ty tu chcesz rozkazywać? A czy nie wiesz, kto jest dowódcą tych wojowników^ 
215



–Ty. 

– A czym ty jesteś? 
– Przyjacielem Keiowehów, którego wola także chyba coś znaczy! 
– Przyjacielem? Kto ci to powiedział? 
– Twój ojciec. 
– To nieprawda. Wódz Keiowehów, Tangua, nigdy nie użył wobec ciebie słowa: „przyjaciel”. Jesteś tylko bladą twarzą, którą znosimy u siebie. 
Chętnie skorzystałbym z tej krótkiej chwili, by się przebić przez krąg wojowników i uciec. 
Byłoby mi się to może nawet udało, ale wtedy musiałbym zostawić swoje strzelby, a tego nie 
chciałem zrobić. Pida podszedł do mnie i rzekł: 

– Old Shatterhand chce być moim jeńcem. Czy odda dobrowolnie wszystko, co ma przy 
sobie? 
– Tak – odpowiedziałem. 
– I pozwoli się związać? 
– Tak. 
– Więc oddaj mi swoją broń. 
Ucieszyłem się w duchu, że mnie w ten sposób pytał, gdyż było to oznaką szacunku. Wręczyłem mu nóż i rewolwery. Gdy Santer wziął moją strzelbę i sztucer, Pida spytał go: 

– Czemu bierzesz te strzelby? Połóż je na powrót! 
– Ani mi się śni! One są moje! 
– One do mnie należą! 
– Nie, do mnie! 
– Old Shatterhand mnie się poddał, przeto jego broń stała się moją własnością. 
– Komu zawdzięczasz, że go pojmałeś? Tylko mnie! On był już w mojej mocy, a zatem jego osoba i wszystko, co posiada, należy do mnie! Nie wyrzeknę się więc ani jego samego, ani 
słynnego sztucera Henry’ego. Na to Pida podniósł groźnie rękę i rozkazał: 
– Połóż je w tej chwili! 
– Nie! 
– Odbierzcie mu je! – zawołał Pida do swoich ludzi. 
– Chcecie porwać się na mnie? – spytał Santer przybierając postawę, jakby się gotował do obrony. 
– Odbierzcie mu je! – powtórzył Pida. Santer widząc, ile rąk wyciągnęło się do niego, rzucił broń na ziemię i oświadczył: 
– Oto są! Oddaję je, lecz nie na zawsze! Poskarżą się przed Tanguą! 
– Uczyń to! – rzekł Pida z wyraźną pogardą. Przyniesiono mu obie strzelby, po czym musiałem dać im ręce, żeby mi je związano. Podczas tego podszedł znowu Santer i powiedział: 
– Zatrzymajcie sobie, do diabła, strzelby, lecz wszystko inne, co ma przy sobie, będzie 
moim. Szczególnie to, co tu... 
To mówiąc zamierzył się ręką do mej kieszeni, w której schowałem testament Winnetou. 

– Precz! – huknąłem nań.
Odskoczył przestraszony okrzykiem, lecz opanował się rychło i zaśmiał się szyderczo:
– Do stu piorunów, ten drab jest strasznie zuchwały! Jest pojmany, wie, że już długo nie 
pociągnie, a wpada na mnie jeszcze jak brytan! To ci nic nie pomoże. Chcę wiedzieć, co wykopałeś i co czytałeś przedtem. 
– Spróbuj mi to odebrać! 
– Pewnie, że to uczynię! Rozumiem, że cię to niewątpliwie martwi, iż dostanę ten skarb w 
swoje ręce, ale będziesz musiał się na to zgodzić. 
Podszedł znowu bliżej i sięgnął ku mnie obiema rękami. Moje ręce nie były jeszcze całkowicie związane, tylko jedną okalał rzemień. Wobec tego szybkim ruchem pochwyciłem Santera lewą ręką za pierś, a prawą uderzyłem go w głowę tam mocno, że runął na ziemię jak kloc. 

216



– Uff, uff, uff! – zawołali dokoła czerwonoskórzy. 
– Teraz zwiążcie mnie znowu – rzekłem podając im obie ręce. 
– Imię Old Shatterhanda potwierdzają jego czyny – pochwalił mnie młody wódz. – Co to 
za rzecz, której się Santer od ciebie domaga? 
– Papier zapisany – odpowiedziałem nie mogąc przyznać się otwarcie, co to właściwie było. 
– On mówił o jakimś skarbie! 
– Pshaw! Przecież on nie wie nawet, co jest napisane na tym papierze. Czyim jeńcem jestem właściwie – twoim, czy jego? 
– Moim. 
– Dlaczegoż więc pozwalasz mu porywać się na mnie, skoro chce mnie obrabować? 
– Czerwoni wojownicy pragną tylko twej broni. Wszystko inne nie jest im potrzebne. 
– Czy to powód, żeby to wszystko inne oddawać temu drabowi? Czy Old Shatterhand jest 
chłopcem, któremu pierwszy lepszy hultaj może wypróżniać kieszenie? Tobie się poddałem i 
uczciłem cię tym, jako wojownika i wodza. Czemu tedy zapominasz, że ja jestem także wojownikiem, który tego Santera powinien by co najwyżej kopnąć? 
Indianin szanuje odwagę i dumę nawet w największym wrogu. Czerwonoskórzy znali mnie 
z tych zalet i musieli pamiętać, że wówczas, kiedy uprowadziłem Pidę, aby ocalić Sama, darowałem życie młodemu Keiowehowi. Na to teraz liczyłem i nie zawiodłem się, gdyż Pida 
odpowiedział, rzuciwszy na mnie przychylne spojrzenie: 

– Old Shatterhand jest najwaleczniejszym ze wszystkich białych wojowników. Natomiast 
ten, którego powaliłeś, ma dwa języki, odmiennie mówiące, i dwie twarze, które wyglądają 
raz tak, raz inaczej. Nie będzie mu wolno sięgać do twej kieszeni. 
– Dziękuję ci! Godzien jesteś być wodzem i będziesz kiedyś należał do najsłynniejszych 
wojowników Keiowehów. Szlachetny wojownik zabija nieprzyjaciela, lecz go nie poniża. 
Widziałem, jaką dumą napełniły go te słowa. Odpowiedział na nie głosem, w którym nieomal czuć było litość dla mnie: 

– Tak, Pida zabija nieprzyjaciela. Old Shatterhand będzie musiał umrzeć, i nie tylko zwyczajnie umrzeć, ale poniesie on wielkie męczarnie. 
– Męczcie mnie i zabijcie! Skargi z ust moich nie usłyszycie, ale tego draba trzymajcie z 
dala ode mnie! 
Po związaniu rąk kazano mi się położyć i skrępowano mi kostki rzemieniami. Tymczasem 
Santer odzyskał przytomność, podniósł się z ziemi, podszedł do mnie, kopnął mnie, a potem 
krzyknął: 

– Uderzyłeś mnie, psie! Ciężko to odpokutujesz: ja cię zaduszę!
I pochylił się, by mnie chwycić za gardło.
– Stój, nie dotykaj go! – zawołał Pida. – Ja ci zabraniam! 
– Ty nie masz prawa mi zabraniać. Ten pies to mój wróg śmiertelny i poważył się mnie 
uderzyć. Za to przekona się teraz jak... 
Nie skończył, gdyż ja skurczyłem niespodzianie nogi i pchnąłem go tak potężnie, że odleciał daleko i runął na wznak na ziemię. Ryknął ze złości jak dzikie zwierzę, chciał się zerwać 
czym prędzej, lecz mu się to nie udało. Obolały, wstał powoli, lecz nie wyrzekł się zemsty, bo 
wydobywszy rewolwer, wymierzył do mnie i wrzasnął: 

– Nadeszła twoja ostatnia godzina, ty psie! Ruszaj do piekła, gdzie czeka na ciebie miej
sce! 
Lecz stojący najbliżej Indianin pochwycił go za rękę, tak że strzał chybił. 

– Dlaczego mi przeszkadzasz? – huknął na czerwonoskórego Santer. – Wolno mi czynić, 
co mi się podoba, a ten pies uderzył mnie najpierw, a potem kopnął. On musi zginąć! 
217



– Nie, nie wolno ci czynić, co zechcesz – oświadczył Pida przystępując do niego i kładąc 
mu ostrzegawczo rękę na ramieniu. – Old Shatterhand należy do mnie i nikt inny nie śmie go 
dotknąć. Życie jego jest moją własnością, nikt mu go nie może odebrać. 
– Ja dawno poprzysiągłem mu zemstę! 
– To mnie nic nie obchodzi. Ojciec mój, któremu wyświadczyłeś kilka przysług, zgodził 
się na to, żebyś u nas przebywał. Ale na więcej sobie nie pozwalaj! Pamiętaj, że zginiesz z 
mojej ręki, jeśli się porwiesz na Old Shatterhanda. 
– Cóż właściwie ma się z nim stać? – zapytał zbity z tropu. 
– Nad tym naradzimy się jeszcze. 
– Nad czym się tu naradzać?! To przecież jasne, co należy z nim uczynić! 
– Co? 
– Zabić go! 
– To się stanie. 
– Ale kiedy? Przybyliście tutaj, by odprawić radosną uroczystość z powodu śmierci największego waszego wroga, Winnetou. Czy nie zrobilibyście najlepiej, gdybyście teraz w tym 
właśnie miejscu zamęczyli na śmierć jego najlepszego przyjaciela Old Shatterhanda? 
– Tego nam uczynić nie wolno. 
– Czemu nie? 
– Ponieważ musimy go zabrać do naszej wsi. 
– Och, do waszej wsi! Po cóż to? 
– Aby go zaprowadzić do mego ojca, Tanguy, któremu Old Shatterhand strzaskał kiedyś 
oba kolana. Tangua postanowi, w jaki sposób ma on za to zginąć. 
– To niedorzeczność wieźć go najpierw do waszej wsi! To wprost największa w świecie 
głupota! 
– Milcz! Pida, młody wódz Keiowehów, nie popełnia głupstw! 
– To jednak będzie głupstwem! Czy nie widzisz, dlaczego? 
– Nie. 
– Czy nie słyszałeś, ile razy Old Shatterhand był już pojmany? A zawsze udało mu się pod
stępnie umknąć. 
Jeśli zaraz go nie zabijecie i będziecie go ze sobą włóczyli, umknie wam wkrótce. 

– On nam nie umknie. Będziemy się z nim obchodzili tak, jak na to zasługuje słynny wojownik, lecz zarazem będziemy tak czujni, że nam uciec nie zdoła. 
– A, do wszystkich diabłów! Chcecie jeszcze obchodzić się z nim jak ze słynnym człowiekiem! Może jeszcze owiniecie go girlandami, a pierś obwiesicie orderami? 
– Pida nie rozumie, co to są girlandy i ordery, wie jednak, że wobec Old Shatterhanda musimy być inni, aniżeli byśmy byli wobec ciebie, gdybyś był naszym jeńcem. 
– Dobrze, dobrze! Pojmuję już, o co idzie. Ja mam także prawo do niego, nawet wielkie 
prawo, którego chciałem się właśnie zrzec na waszą korzyść. Zamierzałem wam darować jego 
życie, ale teraz sądzę inaczej. On należy do mnie tak samo jak do was, a chociaż obiecujecie, 
że będziecie się z nim obchodzić jak ze ,,słynnym człowiekiem”, to ja postaram się o to, żeby 
mu się nie działo zbyt dobrze. Was by oszukał i uciekł. Ale ja będę czuwał nad tym, żeby dostał nagrodę za to wszystko, co mnie i wielu innym wyrządził. Skoro zabieracie go do wsi, to i 
ja z wami tam pojadę. 
– Tego nie mogę ci zabronić, ale powtarzam, co już powiedziałem. Jeśli się porwiesz na 
niego, poniesiesz śmierć z mojej ręki! A teraz naradzimy się nad tym, co dalej robić. 
– Nie ma się nad czym naradzać, bo ja mogę wam to zaraz powiedzieć. 
– Nie potrzebujemy twojego głosu, gdyż nie należysz do rady naszych starych i mądrych 
mężów. 
218



Młody wódz odwrócił się i podszedł do najstarszego ze swych wojowników, po czym 
usiadł z nim na uboczu, by się naradzić. Reszta zajęła miejsca dokoła mnie, rozmawiając z 
sobą tak cicho, że nic nie mogłem zrozumieć. Wszyscy cieszyli się bardzo i byli dumni z tego, 
że pojmali Old Shatterhanda, gdyż zamęczenie mnie na śmierć stanowiłoby dla nich wielki 
zaszczyt i przyniosło sławę, jakiej pozazdrościć im mogło każde plemię. 

Udawałem, że na nich wcale nie zważam, ale mimo to starałem się wybadać z ich twarzy, 
co o mnie myślą. Nie było w nich zawziętej i namiętnej wrogości. Wówczas kiedy jeszcze nie 
miałem tak słynnego nazwiska i zraniłem ciężko ich wodza, tak że uczyniłem zeń kalekę, 
wściekłość ich na mnie nie miała granic. Od tego czasu jednak upłynęło wiele lat i dawna 
zawziętość straciła na sile. Stałem się znanym i dowiodłem niejednokrotnie, że cenię człowieka czerwonego tak samo jak i białego. Niewątpliwie jednak Tangua nienawidził mnie nadal 
zawzięcie, co było naturalnym wynikiem ułomności, o którą go przyprawiłem. Tego bowiem, 
że sam był temu winien, chyba nie przyznał do dziś. 

Ale fakt, że pojmałem wówczas Pidę i pomimo dzielącej nas wrogości obchodziłem się z 
nim po ludzku, musiał zaważyć na szali na moją korzyść. Byłem więc teraz dla Keiowehów 
bardziej Old Shatterhandem aniżeli zwykłą bladą twarzą, którą ich wódz zmusił, by przestrzeliła mu kolana. Widziałem to po rzucanych na mnie spojrzeniach, niemal pełnych szacunku. Nie łudziłem się jednak z tego powodu żadnymi nadziejami, Keiowehowie mogli mnie 
szanować, lecz łaski spodziewać się z ich strony byłoby daremne. Co więcej, prędzej puściliby 
na wolność każdego innego człowieka aniżeli mnie, którego pojmania i zabicia miały im zazdrościć wszystkie plemiona czerwonoskórych. W ich oczach zasługiwałem na śmierć męczeńską. Podobnie jak biały, który z najwyższym zaciekawieniem idzie do teatru, gdy grane 
jest dzieło wielkiego poety lub muzyka, tak samo, a nawet jeszcze bardziej, żądni byli oni 
widoku, jak się zachowa Old Shatterhand podczas mąk, które go czekały. 

Jakkolwiek przedstawiałem sobie swój przyszły los– nie obawiałem się go; nie czułem nawet żadnego niepokoju. Jakich to ja już niebezpieczeństw uniknąłem! I teraz nie myślałem, że 
wszystko już przepadło. Człowiek nie powinien tracić nadziei, aż do ostatniej chwili, ale także, o ile możności, powinien przyczyniać się do spełnienia tej nadziei. Kto tego nie robi, ten 
oczywiście jest zgubiony. 

Santer przysiadł się do swoich trzech towarzyszy i wyjaśniał im coś bardzo energicznie. 
Domyślałem się, co było przedmiotem tej rozmowy. Oni słyszeli także często o Old Shatterhandzie, wiedzieli, że nie jestem łotrem, i dlatego zapewne zachowanie Santera wywarło na 
nich niekorzystne wrażenie. Do tego należało dodać ciche wyrzuty, jakie niewątpliwie sobie 
robili. Bo oto na jego rozkaz nie tylko mnie okłamali, lecz także zataili winę za to, że mnie 
pojmano, co z pewnością ich niepokoiło, gdyż nie byli to zupełnie źli ludzie. Santer starał się 
im całą sprawę oświetlić tak, żeby nie mogli mu nic zarzucić. 

Narada nie trwała długo. Indianie, którzy brali w niej udział, powstali z miejsc, a Pida zapowiedział swoim ludziom: 

– Wojownicy Keiowehów nie zostaną tutaj, lecz zaraz po jedzeniu wyruszą do wsi. Niechaj 
się więc przygotują do rychłego odjazdu! 
Spodziewałem się tego, Santer zaś, nie znając tak dobrze zwyczajów Indian, sądził inaczej. 
Zerwał się więc, zbliżył się do Pidy i zapytał: 

– Chcecie odjeżdżać? Przecie postanowiono, że zabawimy tu przez kilka dni! 
– Nieraz już coś postanowiono, a potem stało się inaczej – odrzekł wódz. 
– Chcieliście uczcić wiadomość o śmierci Winnetou! 
– Uczynimy to, ale nie dzisiaj. 
– A kiedy? 
– O tym dowiemy się od Tanguy. 
– Z jakiego powodu zmieniacie tak nagle postanowienie? 
219



– Nie potrzebujemy wprawdzie tłumaczyć się z tego przed tobą, ale mimo to powiem ci, 
ponieważ Old Shatterhand także słucha. 
Następnie zwrócił się do mnie i mówił dalej: 

– Kiedy przyszliśmy tutaj, aby uradować się śmiercią Winnetou, wodza tych psów, Apaczów, nie przypuszczaliśmy, że wpadnie nam w ręce jego przyjaciel i brat, Old Shatterhand. 
Ten ważny wypadek podwaja naszą radość. Winnetou był naszym wrogiem, lecz w każdym 
razie czerwonoskórym, Old Shatterhand jest wrogiem, a w dodatku bladą twarzą. Śmierć jego 
wywoła jeszcze większą radość aniżeli śmierć Winnetou i synowie, i córki Keiowehów obchodzić będą równocześnie śmierć dwóch najsławniejszych przeciwników swego narodu. Tu 
stoi tylko mała część wojowników, ja zaś jestem zbyt młody na to, by rozstrzygnąć, w jaki 
sposób ma umrzeć Old Shatterhand. Na to powinno się zejść całe plemię, a Tangua, najstarszy 
i największy z wodzów, musi zabrać głos i wydać wyrok na Old Shatterhanda. Dlatego nie 
zostajemy tutaj i śpieszymy do domu, gdyż pragniemy, żeby nasi bracia i siostry jak najprędzej się dowiedzieli, co się stało. 
– Ależ nie ma odpowiedniejszego miejsca do zamęczenia Old Shatterhanda jak to, na którym się teraz znajdujemy. On jest waszym wrogiem, niechże zginie przy grobach tych, z powodu których stał się waszym wrogiem. 
– I ja wiem o tym, ale czyż postanowiono, że ma on zginąć gdzie indziej? Czyż nie możemy potem tutaj powrócić? 
– To będzie trudno, ponieważ Tangua, który musi być przy tym, nie może jeździć. 
– To każe się przywieźć na dwóch koniach. Niechaj postanowi, co sam zechce. W każdym 
razie Old Shatterhand będzie tu pochowany. 
– Jeśli nawet zginie nad Salt Fork? 
– Nawet wtedy. 
– Przywieziecie go tutaj? 
– Tak. 
– A kto się tego podejmie? 
– Ja. 
– To dla mnie niepojęte! Jaki powód może skłaniać rozsądnego czerwonoskórego wojownika do tego, żeby się trudził z trupem nieżywego białego psa? 
– Powiem ci to, byś lepiej poznał Pidę, młodego wodza Keiowehów, oraz żeby Old Shatterhand wiedział, jak podziękuję mu za to, że mnie kiedyś nie zabił, lecz wymienił za bladą 
twarz. 
Znowu zwrócił się do mnie i oświadczył: 

– Old Shatterhand jest wprawdzie naszym wrogiem, lecz wrogiem szlachetnym. Mógł nad 
Rio Pecos zastrzelić Tanguę, a nie uczynił tego, tylko go okulawił. Old Shatterhand postępował tak zawsze, o tym wiedzą czerwoni mężowie i szanują go za to. On musi umrzeć, lecz 
umrze śmiercią wielkiego bohatera i dowiedzie nam, że wskutek mąk, jakich nikt jeszcze dotąd nie cierpiał, nie wyrwie się z ust jego okrzyk boleści. Gdy zaś umrze, ciała jego nie pożrą 
ryby w rzece ani wilki i sępy na prerii. Prawdziwy wódz, jakim on jest, musi mieć grób, bo to 
uczci także nas, którzyśmy go zwyciężyli. A gdzie będzie ten grób? Pida słyszał, że niegdyś 
Nszo-czi, piękna córa Apaczów, darowała mu swoją duszę, dlatego zwłoki jego spoczną obok 
niej, aby duch jego mógł się w wiecznych ostępach połączyć z jej duchem. Takie będzie podziękowanie Pidy dla tego, który mu darował życie. Moi czerwoni bracia słyszeli moje słowa. 
Czy zgadzają się z nimi? 
Spojrzał przy tym pytająco dokoła. 

– Howgh! howgh! howgh! – zabrzmiały zewsząd okrzyki zgody. 
Zaiste ten młody Keioweh był człowiekiem niezwykłym i jak na dzikiego Indianina szlachetnym! Stanowcza jego zapowiedź mojej męczeńskiej śmierci nie dotknęła mnie wcale, ale 

220



wszak za to, że ta śmierć miała być tak straszna, a więc dla mnie pełna chwały, powinienem – 
zgodnie z ich obyczajem – być mu wdzięczny. To zaś, że chciał mnie pochować obok Inczuczuny i Nszo-czi, było dowodem delikatności uczuć, jakiej się zazwyczaj nie spotyka u dzikich. Gdy czerwoni wojownicy wygłaszali swoje „howgh”, Santer zaśmiał się głośno i zawołał do mnie: 

– Słuchaj, drabie, składam ci życzenia z powodu twego wesela w wiecznych ostępach z 
piękną Indianką! Nie każdemu przypada takie szczęście w udziale. Chciałbym być przynajmniej gościem na twym weselu, skoro nie mogę być panem młodym. Czy mnie zaprosisz? 
Nie powinienem był wyrządzać mu tego zaszczytu i odpowiadać, ale mimo to odrzekłem: 

– Nie potrzeba zaproszenia, gdyż ty będziesz tam prędzej ode mnie. 
– Ach, naprawdę? Myślisz zatem o ucieczce? Dobrze, że mówisz tak otwarcie. Już ja ci 
uciec nie pozwolę. Możesz mi wierzyć! 
Indianie udali się tymczasem do doliny, gdzie znajdowały się ich konie. Nogi zostawiono 
mi wolne, lecz przywiązano mnie do dwóch Indian, między którymi miałem iść. Pida zarzucił 
sobie na plecy obie moje strzelby, a Santer szedł ze swymi trzema towarzyszami, którzy prowadzili za sobą konie. Mego konia wiódł za cugle jeden z Keiowehów. 

Przybywszy na dół, rozłożyliśmy się znowu obozem. Indianie rozniecili kilka ognisk i zabrali się do pieczenia dziczyzny, którą przynieśli z sobą. Oprócz tego mieli w workach przy 
siodłach suszone mięso. Dostałem tak duży kawał wyśmienitej pieczeni, że ledwie go zjadłem, ale nie zostawiłem nic, gdyż zależało mi na tym, żeby nie utracić sił. Do jedzenia musiano mi rozwiązać ręce, lecz przez ten krótki czas pilnowano mnie tak dobrze, iż nie mogłem 
pomyśleć nawet o ucieczce. Po posiłku przywiązano mnie do mego konia i ruszyliśmy do wsi 
Keiowehów. 

Wyjechawszy za dolinę obejrzałem się, aby rzucić jeszcze raz okiem na Nugget-tsil. Nasunęło mi się przy tym smutne pytanie, czy też ujrzę jeszcze kiedy w życiu mogiły Inczu-czuny i 
jego córki, bo przywieziony tu z powrotem jako trup już nie mogłem ich przecie zobaczyć! 

Droga od Nugget-tsil do wsi nad Salt Fork była mi już znana, a w czasie naszej jazdy nie 
stało się nic godnego wzmianki. Czerwonoskórzy strzegli mnie bardzo surowo, a gdyby nawet 
tego nie czynili, umknąć nie było można, gdyż Santer dotrzymywał słowa, starając się o to, 
żebym nie znalazł najmniejszej sposobności do ucieczki. Usiłował utrudnić mi jazdę, jak tylko mógł, i wyrządzał mi różne przykrości, żeby mnie doprowadzić do gniewu. Niestety, nie 
udawało mu się to, gdyż ani mi było w głowie reagować na szydercze przemowy, jakie do 
mnie wygłaszał! Zachowywałem wobec niego zimną krew i ani razu nie sprawiłem mu tej 
przyjemności, żeby mu odpowiedzieć. Inne jego próby dokuczania udaremniał Pida. 

Na Gatesa, Claya i Summera Indianie nie zwracali wcale uwagi; musieli oni stosować się 
we wszystkim do Santera. Zauważyłem niebawem, że chętnie by ze mną porozmawiali, a Pida 
zapewne by im tego nie zabronił, lecz Santer potrafił temu zawsze przeszkodzić. Zależało mu 
oczywiście na tym, żebym nie miał sposobności wyjaśnić im sprawy złota w Nugget-tsil. 
Zresztą nie obchodził się on z nimi bynajmniej jak z kolegami. Mieli mu dopomóc w szukaniu 
złota i byłem całkiem pewien, że po znalezieniu skarbu pozbyłby się ich i nie cofnął nawet 
przed potrójnym morderstwem, gdyby nie dało się inaczej. Ale teraz sytuacja się zmieniła. 
Niewątpliwie trzej jego towarzysze uwiadomili go o moim przypuszczeniu, iż Winnetou zabrał stamtąd nuggety, a kartki, które widział w moim ręku, musiały być w jego oczach dowodem słuszności mego zdania. Jeśli jednak złota nie było, to poszukiwania byłyby daremne, 
Santer nie potrzebował więc już nikogo do pomocy. Toteż Gates, Clay i Summer stali się dlań 
teraz tylko ciężarem, którego najchętniej by się pozbył. Ale jak? Czy mógł ich po prostu odesłać? Nie. Musiał ich z sobą zabrać, ale z zamiarem pożegnania się z nimi jak najprędzej. 

Nie trudno sobie wyobrazić, że wszystkie jego starania i zabiegi zwróciły się teraz ku 
moim papierom. Gorąco pragnął dostać je w swoje ręce. Zabrać mi ich otwarcie jednak nie 

221



mógł z powodu Pidy. Pozostały mu tylko dwie drogi do ich zdobycia: albo ukraść je podczas 
snu, albo zaczekać na przybycie do wsi i nakłonić Tanguę, żeby mu je przyznał. Ani jedno, 
ani drugie nie było dlań zbyt trudne. Papiery ciągle jeszcze znajdowały się w tej samej kieszeni. Gdzież mogłem je schować? Najwyżej w innym miejscu ubrania. Musiałoby się to jednak 
stać po kryjomu, a więc tak, żeby nikogo wtenczas koło mnie nie było, tymczasem ciągle byłem skrępowany i otoczony przez strażników. Santer w swoim czasie wyświadczył Tanguie 
kilka przysług, za które ten winien mu był wdzięczność. Jakże łatwo mógł on nakłonić wodza, 
by odebrał mi te kartki i oddał je jemu! To niepokoiło mnie mocno. O siebie i własne życie 
nie troszczyłem się już, ale tym bardziej dbałem o spuściznę po moim Winnetou, 

Wieś Keiowehów leżała w tym samym miejscu, co dawniej, a więc nad ujściem Salt Fork 
do Red River. Przeprawiliśmy się przez tę rzekę w płytkim miejscu, a potem z odległości 
dwóch godzin drogi od wsi Pida wysłał naprzód dwóch jeźdźców z wiadomością, że przybywamy. Jakąż radość i wrażenie musiała wywołać wieść, że prowadzą pojmanego Old Shatterhanda! 

Znajdowaliśmy się jeszcze na otwartej prerii, daleko od lasu rosnącego nad brzegiem obu 
rzek, kiedy ujrzeliśmy pędzących ku nam jeźdźców. Byli to Keiowehowie, z których każdy 
chciał pierwszy zobaczyć Old Shatterhanda. 

Wszyscy witali nas głośnymi, przeraźliwymi okrzykami, rzucali na mnie krótkie spojrzenia 
i przyłączali się z tyłu do naszego orszaku. Nie podziwiano mnie ani nie gapiono się na mnie, 
co by się na pewno zdarzyło w kraju cywilizowanym. Duma nie pozwala Indianom okazywać 
zbytniego zainteresowania czy wzruszenia z jakiegokolwiek powodu. 

W ten sposób nasz oddział powiększał się z każdą chwilą, nikt jednak mi się nie naprzykrzał. Kiedy wreszcie znaleźliśmy się blisko lasu, tworzącego wąski pas nad Salt Fork, otaczało mnie około stu dorosłych indiańskich wojowników. Z tego wnioskowałem, że wieś 
Tanguy widocznie rozrosła się i powiększyła w minionych latach. 

Pod drzewami stały namioty, w których nie było teraz chyba ani jednego człowieka, gdyż 
wszystko, co żyło, wybiegło na nasze spotkanie. Były więc tam kobiety stare i młode, dorastający chłopcy, dziewczęta i dzieci. Młode pokolenie nie potrzebowało być tak powściągliwe 
jak dorośli, poważni wojownicy, robiło więc z tej wolności taki użytek, że zatkałbym sobie 
uszy, gdyby nie więzy, które krępowały mi ręce. Krzyczeli, ryczeli, śmiali się i piszczeli, słowem, robili niesłychany harmider, wszystko to na dowód, jak bardzo cieszą się z mojego 
przybycia. 

Wtem Pida, jadący na przedzie, podniósł rękę i zrobił krótki, poziomy ruch, po czym hałas 
ustał natychmiast. Na dalszy znak wodza gromada jeźdźców utworzyła półkole, biorąc mnie 
w środek. Obok stał Pida i dwaj Indianie, których jedynym zadaniem było nie odstępować 
mnie ani na krok. Santer starał się przecisnąć także, ale młody wódz udał, że go nie widzi. 

Podjechaliśmy ku wielkiemu namiotowi, którego szczyt ozdobiony był piórami. Przed wejściem znajdował się Tangua w postawie pół siedzącej, a pół leżącej. Postarzał się ogromnie i 
wychudł jak szkielet. Z głębi oczodołów ugodził we mnie wzrok ostry jak nóż, a nieubłagany 
jak... jak... sam Tangua. Długie włosy pobielały mu jak śnieg. 

Pida zeskoczył z konia, jego jeźdźcy uczynili to samo i wszyscy skupili się dokoła nas. 
Każdy chciał słyszeć słowa, którymi przyjmie mnie Tangua. Odwiązano mnie od konia i 
uwolniono nogi, żebym mógł stać. Bardzo byłem ciekaw pierwszych słów starca, lecz musiałem czekać na nie dość długo. 

Tangua przypatrzył mi się od góry do dołu i od dołu do góry, raz i drugi, wzrokiem, którego można się było przestraszyć, po czym zamknął oczy. Nikt nie rzekł ani słowa, zapanowała 
głęboka cisza, przerywana tylko tupotem koni. Zrobiło mi się nieprzyjemnie i chciałem już 
pierwszy przerwać milczenie, kiedy powoli i uroczyście, nie otwierając oczu, sędziwy wódz 
zaczął mówić: 

222



– Kwiat spodziewa się rosy, ale rosa nie spada, a kwiat pochyla głowę i więdnie; już, już 
ma zginąć, kiedy wreszcie rosa nadchodzi! 
Zamilkł na chwilę, po czym zaczął na nowo: 

– Bawół grzebie nogą w śniegu, lecz nie znajduje pod nim ani źdźbła trawy. Rycząc z głodu, przyzywa wiosny, ale wiosna bawi gdzieś daleko; bawół chudnie, garb mu zanika, siły 
jego słabną i już ma zginąć. Wtem nadciąga ciepły wiatr i bawół tuż przed śmiercią ogląda 
wiosnę! 
Nastąpiła znów przerwa. 

Jak dziwnym, niepojętym stworzeniem jest jednak człowiek! Ten Indianin dokuczał mi, 
obrażał mnie i wyszydzał jak nikt przedtem, nienawidził mnie, prześladował i godził na moje 
życie, a ja odpłaciłem mu za to wyrozumiałością. Zamiast go zastrzelić, przebiłem mu tylko 
nogi kulą, i to z konieczności. A teraz, kiedy leżał przede mną, jako ruina wojownika, ze skórą nawleczoną na chrzęszczące kości, z głosem bezdźwięcznym, dobywającym się jak przez 
sen lub jak z grobu, poczułem litość dla niego. Zacząłem żałować, że wówczas do niego 
strzeliłem. Żal mi go teraz było, chociaż wiedziałem, że pragnął zemsty, że oczy miał teraz 
zamknięte tylko z nadmiaru radości i zachwytu, iż nareszcie będzie mógł ugasić pragnienie 
mojej krwi. Tak, człowiek to osobliwe stworzenie! 

Poruszyły się bezkrwiste wargi, Tangua znów przemówił: 

– Tangua był tym kwiatem i tym głodnym bawołem. Tęsknił i ryczał za zemstą, lecz ona 
się nie zjawiała. Ginął z miesiąca na miesiąc, z tygodnia na tydzień i z dnia na dzień; lecz 
zemsta się ociągała. Już miał umrzeć ze starości, kiedy oto przecież zawitała! 
Otworzył nagle szeroko oczy, wyprostował się, o ile nogi mu na to pozwalały, wyciągnął 
do mnie chude ręce z rozstawionymi palcami i krzyknął przerywanym głosem: 

– Tak, nadchodzi zemsta, nadchodzi! Jest, jest już tutaj! Widzę ją, widzę tuż przed sobą! 
Psie, psie, ach, w jak strasznych, w jak okropnych mękach ty umrzesz! 
Opadł zmęczony i znów przymknął oczy. Nikt nie śmiał przerywać tej ciszy: milczał nawet 
syn jego, Pida. 
Dopiero po dłuższej chwili starzec znowu podniósł powieki i zapytał: 

– Jak ta śmierdząca ropucha wpadła wam w ręce? Chcę wiedzieć. 
Santer podchwycił tę sposobność natychmiast. Nie czekając na odpowiedź Pidy, odezwał 
się czym prędzej: 

– Ja wiem najlepiej. Czy mam opowiedzieć? 
– Mów! 
Santer zaczął opowiadać, przy czym nie omieszkał jak najkorzystnej przedstawić własną 
zasługę. Nikt mu nie przerywał. Pida był na to za dumny, a mnie było obojętne samochwalstwo tego draba. Przedstawiwszy całe zdarzenie, Santer dodał na końcu: 

– Każdy łatwo pojmie, że tylko dzięki mnie możecie zemścić się na nim. Czy zgadzasz się 
z tym? 
Starzec potwierdził pytanie. 

– Czy wyrządziłbyś mi za to przysługę? 
– Jeśli będę mógł. 
– Możesz. 
– Czego więc sobie życzysz? 
– Old Shatterhand ma w kieszeni mówiący papier, który chciałbym posiadać. 
– Czy ci go zabrał? 
– Nie. 
– Czyj więc jest ten papier? 
– Nie jego, bo on go tylko znalazł. Ja właśnie pojechałem do Mugworthills, aby go odszukać; niestety, on przybył pierwszy. 
223



– Niech będzie twoim. Odbierz mu go! 
Santer ucieszył się z wyniku swoich starań i zbliżył się do mnie. Nie odezwałem się ani 
słowem, nawet się nie poruszyłem, spojrzałem mu tylko groźnie w twarz. Santer zląkł się i nie 
ośmielił się na mnie porwać. 

– Słyszeliście, co wódz nakazał, sir – rzekł do mnie.
Tym razem nie powiedział „ty”, lecz nawet ,,sir”. Gdy i na to nie odpowiedziałem, dodał:
– Mr. Shatterhand, lepiej się nie opierajcie! Zgódźcie się na to! Sięgnę teraz do waszej kieszeni. 
Podszedł jeszcze bliżej i wyciągnął ręce. Wtedy uderzyłem go obiema związanymi rękami 
pod brodę tak silnie, że runął na wznak na ziemię. 

– Uff! – zawołało kilku czerwonoskórych z widocznym zadowoleniem.
Tangua jednak był innego zdania, gdyż zawołał:
– Ten pies broni się, chociaż jest skrępowany! Zwiążcie go tak, żeby się nie mógł ruszyć, i 
wyjmijcie mu potem z kieszeni mówiący papier! 
Na to wreszcie po raz pierwszy zabrał głos syn jego, Pida: 

– Ojciec mój, wielki wódz Keiowehów, jest mądry i sprawiedliwy, wysłucha on słów 
swojego syna. 
Dotychczas stary mówił tak, jakby był nieobecny duchem, w stanie jakiegoś zamroczenia – 
teraz jego oczy rozjaśniły się. Spojrzał pogodnie na Pidę, a kiedy odpowiedział, głos jego nie 
brzmiał już tak ponuro: 

– Czemu syn mój mówi te słowa? Czy to niesłuszne, czego żądała blada twarz, Santer? 
– Tak. 
– Dlaczego? 
– Nie Santer zwyciężył Old Shatterhanda, lecz my. Old Shatterhand zaniechał wszelkiej 
obrony, nie skaleczył nikogo z nas, lecz poddał się mnie dobrowolnie. Czyim zatem jest jeńcem? 
– Twoim. 
– Do kogo tedy należy koń jego, broń i wszystko, co miał przy sobie? 
– Do ciebie. 
– Tak, do mnie! Pozyskałem wielką i cenną zdobycz. Wobec tego, jak może Santer żądać 
mówiącego papieru? 
– Ponieważ ten papier jest jego. 
– Czy potrafi to udowodnić? 
– Tak jest. On pojechał do Mugworthills, aby go znaleźć, ale Old Shatterhand go uprzedził. 
– Skoro go szukał, to musi wiedzieć, co zawiera. Niechaj ojciec mój powie, czy to jest 
słuszne, czy nie!. 
– To jest słuszne. 
– W takim razie niechaj Santer nam wyjaśni, jakie słowa są na tym papierze. 
– Tak, niech to uczyni. Jeśli mu się to uda, papier będzie jego. 
To wezwanie, zwrócone do Santera, wprawiło .go w niemały kłopot. Wprawdzie mógł się 
domyślać, że treść kartek odnosiła się do złota, schowanego w Nugget-tsil, ale jeśliby tak powiedział, a okazało się, że jest inaczej, zarzucono by mu kłamstwo. A gdyby rzeczywiście tak 
było, to czyż mógł to wyjawić? Zależało mu przecież na tym, żeby pozostać jedynym i wyłącznym właścicielem tajemnicy. Spróbował tedy wykrętu: 

– To, co zawiera mówiący papier, ma znaczenie tylko dla mnie. Ze jest mój, dowiodłem 
tym, że pojechałem specjalnie po niego do Mugworthills. A to, że Old Shatterhand znalazł go 
przede mną, to jest czysty przypadek. 
– Rozumnie powiedział – oświadczył Tangua. – Mówiący papier jest jego własnością. 
224



Teraz nadszedł czas na moje słowa, gdyż z wyrazu twarzy Pidy wywnioskowałem, że jest 
skłonny zaniechać dalszego oporu, 

– Tak, to rozumne – rzekłem – lecz nieprawdziwe. Santer nie przybył do Mugworthills dla 
tego papieru. 
Stary wódz drgnął na dźwięk mojego głosu jak człowiek nagle zagrożony niebezpieczeństwem i syknął do mnie zjadliwie: 

– Ten pies śmierdzący znowu zaczyna szczekać, ale to mu nic nie pomoże! 
– Pida, młody i waleczny wódz Keiowehów, zaznaczył przedtem, że Tangua jest mądry i 
sprawiedliwy – prowadziłem rzecz dalej. – Jeśli to prawda, to nie postąpi stronniczo. 
– To jest prawda. 
– Powiedz tedy, czy podejrzewasz mnie o kłamstwo? 
– Nie. Old Shatterhand jest najniebezpieczniejszą z bladych twarzy i moim najgorszym 
wrogiem, lecz nigdy nie był on dwujęzyczny. 
– To przyjmij do wiadomości, że nikt inny oprócz mnie nie mógł wiedzieć, gdzie ten papier leżał. Santer nie miał o tym pojęcia i nie ja, lecz on był przypadkowo przy tym, gdy go 
znalazłem. Spodziewam się, że mi uwierzysz. 
– Tangua przypuszcza, że Old Shatterhand nie kłamie, lecz Santer twierdzi także, że powiedział prawdę, Jak mam rozstrzygnąć, ażeby postąpić sprawiedliwie? 
– Dobrze jest, kiedy sprawiedliwość połączy się z rozumem. Santer bywał często w Mugworthills; szukał tam złota, ale nie znalazł; Tangua wie o tym, gdyż sam pozwolił mu szukać. On i tym razem był tam tylko dla złota. 
– To kłamstwo! – huknął na mnie Santer. 
– To prawda – odparłem. – Niechaj Tangua spyta tamte trzy blade twarze! Santer sprowa
dził ich, żeby mu pomogli w poszukiwaniach. 
Na wezwanie starego wodza Gates, Clay i Summer potwierdzili moje słowa. 
Wtedy Santer uczynił ostatnią próbę: 

– A mimo to ja byłem tam z powodu tego papieru! Prawda, że chciałem także poszukać 
przy tej sposobności nuggetów i sprowadziłem sobie tych trzech ludzi do pomocy, lecz o papierze nic im nie wspominałem, gdyż tylko mnie wolno było o tym wiedzieć. 
Teraz stary wódz znowu zmienił swe zapatrywanie i zawołał niechętnie: 

– W takim razie obaj mają słuszność! Cóż mam począć. 
– Posłuchać swego rozumu – odrzekłem. – Niechaj Santer nam powie, czy ten papier ma 
dla niego wartość, czy nie! 
– Oczywiście, że ma wartość – oświadczył. – Musi być dla mnie bardzo ważny, w przeciwnym razie nie upierałbym się przy swoim żądaniu. 
– Dobrze! Czy to jeden papier, czy więcej? 
– Więcej – odpowiedział. Obserwując mnie przy grobie widział w moim ręku kilka kartek. 
– Ile? Dwa... trzy... cztery... pięć?
Santer milczał. Jeśliby teraz nie odgadł, jego kłamstwo musiałoby wyjść na jaw.
– Widzicie, że milczy! – rzekłem. – Nie wie. 
– Zapomniałem. Któż bowiem zdoła zapamiętać coś takiego dokładnie? 
– Skoro te papiery są dla niego tak ważne, to powinien wiedzieć, ile jest kartek. Jeśli zaś 
nawet wiedział przedtem, a potem wypadło mu to z pamięci, to powie przynajmniej, czy zapisane są atramentem, czy ołówkiem. Przypuszczam jednak, że i teraz nie będzie wiedział. 
Ostatnie słowa wymówiłem z wyraźnym przekąsem, aby go skłonić do szybkiej odpowiedzi. Spodziewałem się, że nie odgadnie prawdy, gdyż na Dzikim Zachodzie atrament znajduje 
się tylko w fortach, daleko łatwiej zaś mieć przy sobie ołówek. Nie przeliczyłem się. Santer 
odrzekł nieoględnie, lecz takim tonem, jakby był najzupełniej pewny siebie: 

– Oczywiście, że wiem. Tego się nie zapomina. Papiery są zapisane ołówkiem. 
225



– Może się mylicie? – spytałem jeszcze raz dla pewności. 
– Są na pewno zapisane ołówkiem, a nie atramentem. 
– Dobrze! Kto z obecnych wojowników, który widział mówiące papiery bladych twarzy, 
potrafi odróżnić ołówek od atramentu? 
Zgłosiło się kilku ludzi. Zresztą byli tu także Gates, Clay i Summer. Wezwałem zatem Pidę. 

– Niech młody wódz Keiowehów wyjmie z mej kieszeni papiery i da je zbadać, nie pokazując ich jednak Santerowi. 
Pida zrobił to, starając się, żeby biali zobaczyli pismo, lecz nie przeczytali go przy tej sposobności. Oświadczyli oni, że pisane było atramentem, a Tangua i Pida potwierdzili to, choć 
niewiele się na tym rozumieli. 

– Głupcy! – ofuknął Santer Gatesa. – Szkoda, że w ogóle się z wami zadawałem. Nie wiecie nawet, co atrament, a co ołówek. 
– No, tacy głupi nie jesteśmy – odrzekł Gates. – To jest atrament i atramentem pozostanie. 
– Tak, a wy siedzicie w tym atramencie i niełatwo z niego wyleziecie! 
Nie mógł im oczywiście powiedzieć, że powinni byli skłamać. Schowawszy kartki do skórzanej koperty, Pida zwrócił się do ojca: 

– Old Shatterhand pokonał swego przeciwnika. Ojciec mój wie już teraz, czy Santer ma 
prawo do tych papierów. 
– Nie był jego, lecz Old Shatterhanda – zawyrokował stary. 
– Teraz więc są moją własnością, gdyż Old Shatterhand jest moim jeńcem. Skoro ci dwaj 
ludzie sprzeczają się o nie, to są z pewnością bardzo ważne. Dlatego schowam, je dobrze w 
mym woreczku z ,,lekami”. 
I rzeczywiście włożył papiery do woreczka na szyi. Było to z jednej strony nad wyraz fatalne, a z drugiej przyjemne. Fatalne, ponieważ zależało mi na tym, żeby zostały u mnie. Jakże je 
teraz wydostać w razie ucieczki? Przyjemne zaś było to o tyle, że nie dowierzałem Santerowi. 
Gdyby mi pozwolili zatrzymać papiery u siebie, próbowałby na pewno zabrać mi je, jeśli nie 
podczas mego snu, to przemocą. Wobec tego może i lepiej się stało, że wziął je młody wódz, 
na którego Santer nie ważyłby się porwać. Teraz nawet zwrócił się on do Pidy tonem, jak 
gdyby ich się całkiem wyrzekał: 

– Tak, zatrzymaj je sobie! Na nic ci się one nie przydadzą, ponieważ nie umiesz czytać. 
Wprawdzie ja chciałem je mieć, gdyż są dla mnie istotnie ważne, ale mogę się też obejść bez 
nich, gdyż znam ich treść. Chodźmy, panowie! Nie mamy tu już nic do roboty. 
Po czym oddalił się wraz z Gatesem, Clayem i Summerem. Nikomu nie przyszło na myśl 
ich zatrzymywać. Sprawa z papierami została rozstrzygnięta, teraz należało oczekiwać, że 
Indianie zajmą się moją osobą. Istotnie, przypuszczenie moje się sprawdziło, przedtem jednak 
wódz spytał syna: 

– Old Shatterhand miał mówiące kartki przy sobie. Dlaczego nie wypróżniliście mu dotychczas kieszeni? 
– Nie wypróżniliśmy – odrzekł Pida – bo to wielki wojownik. Zabijemy go wprawdzie, 
lecz nie chcemy przeszukiwaniem jego kieszeni znieważać jego imienia i waleczności. Mamy 
jego broń i to nam wystarczy; wszystko inne zostawi mnie, kiedy umrze. 
Zdawało mi się, że stary nie zgodzi się na to, ale omyliłem się, gdyż rzuciwszy na syna 
dumne spojrzenie rzekł: 

– Pida, młody wódz Keiowehów, jest szlachetnym wojownikiem; oszczędza swoich najgorszych nieprzyjaciół; zabija ich wprawdzie, lecz nie lży ich i nie znieważa. Imię jego będzie 
jeszcze większe i słynniejsze niż imię Winnetou, tego psa Apacza. W nagrodę za to pozwolę 
mu utopić nóż w sercu Old Shatterhanda, kiedy będzie już tak zmęczony, że życie zeń zacznie 
umykać. Pida będzie mógł z chwałą powiedzieć o sobie, że z jego ręki zginęła największa, 
226



najniebezpieczniejsza i najsławniejsza spośród bladych twarzy. Teraz zwołajcie starszych! 
Naradzimy się, w jaki sposób ten złośliwy biały pies ma zginąć. Tymczasem przywiązać go 
do drzewa śmierci! 

Zawleczono mnie do grubego na dwie stopy świerka, dokoła którego wbite były grube pale, 
po cztery z każdej strony. Przeznaczenie tych pali poznałem dopiero wieczorem. Świerk ten 
nazywał się drzewem śmierci, ponieważ przywiązywano doń jeńców skazanych na śmierć 
męczeńską. Na dolnej gałęzi wisiały rzemienie. Przywiązano mnie do tego drzewa tak jak 
ongiś Winnetou i jego ojca, kiedy dostali się w ręce Keiowehów, Dwaj wojownicy usiedli po 
mojej prawej i lewej stronie. Tymczasem przed namiotem wodza starsi wojownicy utworzyli 
półkole, aby naradzić się nad moim losem albo raczej – nad rodzajem śmierci. Zanim rozpoczęli naradę, przyszedł Pida i zbadał moje rzemienie. Ponieważ były strasznie mocno ściągnięte, rozluźnił je cokolwiek i rzekł do pilnujących mnie strażników: 

– Uważajcie na niego pilnie, ale nie dręczcie go! To wielki wódz białych myśliwców, który 
nigdy nie zadał czerwonym wojownikom niepotrzebnych cierpień. 

Potem oddalił się, by wziąć udział w naradzie. 

Stałem przywiązany do drzewa plecami. Mnóstwo kobiet, dziewcząt i dzieci przychodziło, 
by mi się przypatrzyć. Wojownicy trzymali się z dala; nawet chłopcy, z wyjątkiem zupełnie 
małych, byli zbyt dumni, aby mi się naprzykrzać swoją ciekawością. Nie dojrzałem w żadnej 
twarzy nienawiści, tylko ciekawość połączoną z szacunkiem. Chcieli obejrzeć białego myśliwca, o którym tyle słyszeli i którego śmierć miała im sprawić widowisko tak podniecające, 
jakiego jeszcze nie zaznali. 

Pośród nich zwróciła moją uwagę młoda Indianka, która zapewne nie była jeszcze niczyją 
żoną. Spłoszona moim wzrokiem odeszła na bok, stanęła tam w odosobnieniu i rzucała na 
mnie tylko ukradkowe spojrzenia, jak gdyby wstydziła się tego, że znalazła się przedtem 
wśród zwyczajnych gapiów. Nie była piękna, lecz było w niej coś urzekającego. Miękkim jej 
rysom dodawały piękności duże czarne oczy. Oczy te przypominały mi żywo Nszo-czi, chociaż poza tym nie była podobna do siostry Apacza. Odruchowo skinąłem jej przyjaźnie głową. 
Zarumieniła się aż po włosy, odwróciła się i odeszła. Potem zatrzymała się, spojrzała jeszcze 
raz i w końcu zniknęła w jednym z większych i lepszych namiotów. 

– Kto jest ta młoda córa Keiowehów, która teraz odeszła? – spytałem moich dozorców. 
Nie zabroniono im ze mną rozmawiać, toteż jeden z nich odpowiedział: 
– To była Kakho-oto50, córka Sus-homaszy51, który jeszcze jako chłopiec zdobył sobie 
prawo noszenia jednego pióra we włosach. Czy ona ci się podoba? 
– Tak – odrzekłem, choć wobec mojego położenia to pytanie w ustach czerwonoskórego 
brzmiało dość dziwnie. 
– Skwaw naszego młodego wodza jest jej siostrą – dodał strażnik. 
– Skwaw Pidy? 
– Tak. 
– Jest więc krewną Pidy! 
– Tak. Ten wojownik z wielkim piórem we włosach przy naradzie to jej ojciec. 
Na tym skończyła się ta krótka rozmowa, której ważnych następstw nie mogłem wtedy w 
żaden sposób przewidzieć. 
Narada trwała długo, bo przeszło godzinę, po czym sprowadzono mnie, bym wysłuchał 
wyroku. Posypały się długie mowy o zbrodniach popełnionych przez wszystkich białych i 
przeze mnie. Tangua bez końca zdawał sprawę z naszej dawnej wrogości, która skończyła się 
obezwładnieniem mu obu nóg. Wspomniano oczywiście także o tym, że uwolniłem Hawkensa 

50 K a k h o - o t o (ind.) – Ciemny Włos
51 S u s-h o m a s z a (ind.) – Jedno Pióro


227



i porwałem się na Pidę, słowem wyliczono mi tyle przewinień, że mowy być nie mogło o łasce. Jeszcze dłuższy był spis mąk, które mnie czekały. Mogłem być zeń dumny, gdyż oznaczał 
miarę szacunku, jakim mnie zaszczycali ci mili ludzie. Jedyną pociechą było to, że nie przystąpili od razu do wykonania wyroku, gdyż nie było we wsi jednego oddziału Keiowehów. 
Nie chcąc pozbawiać towarzyszy przyjemności zobaczenia śmierci Old Shatterhanda, czekano 
na ich powrót. 

Podczas ogłoszenia wyroku zachowałem się jak człowiek, który nie boi się śmierci. Powiedziałem jednak to, co uważałem za stosowne, starając się przy tym nie obrazić moich 
czerwonoskórych sędziów. 

Trzymałem się więc w tym wypadku innej zasady niż Indianie. U nich za dowód odwagi 
uchodzi to, że skazany usiłuje wszelkimi sposobami rozwścieczyć swoich katów. Ja zaniechałem tego obyczaju ze względu na Pidę, który obszedł się ze mną tak wielkodusznie, i wobec tego, że Keiowehowie przyjęli mnie całkiem inaczej, niż się sam tego mogłem spodziewać, jako przyjaciel Apaczów, odwiecznych ich wrogów. O to, żeby mój spokój wzięli za 
tchórzostwo, mógł się obawiać każdy, tylko nie ja. 

Gdy mnie odprowadzano na powrót do drzewa, przechodziliśmy obok namiotu należącego 
do Jednego Pióra. W drzwiach stała jego córka. Nie myśląc nic szczególnego, zatrzymałem 
się i zapytałem: 

– Moja młoda czerwona siostra cieszy się pewnie także, że pochwycono niedobrego Old 
Shatterhanda? 
Poczerwieniała jak przedtem, kiedy zrobiłem jej przyjazny znak głową, zawahała się przez 
chwilę i odrzekła: 

– Old Shatterhand nie jest niedobry. 
– Skąd wiesz o tym? 
– To wszyscy wiedzą. 
– A dlaczego chcecie mnie zabić? 
– Ty okaleczyłeś Tanguę i nie jesteś już bladą twarzą, lecz Apaczem. 
– Jestem bladą twarzą i zostanę nią. 
– Inczu-czuna przyjął cię do plemienia Apaczów i zrobił cię nawet wodzem. Czy nie piłeś 
krwi Winnetou, a on twojej? 
– Istotnie uczyniliśmy to, ale nikt z Keiowehów nie doznał ode mnie krzywdy, chyba że 
sam mnie zmusił do tego. Niechaj Ciemny Włos o tym nie zapomina! 
– Jak to? Old Shatterhand zna moje imię? 
– Zapytałem o nie, widząc, że jesteś córką wielkiego i dostojnego wojownika. Obyś przeżyła więcej pięknych słońc, aniżeli mnie pozostaje godzin życia! 
Poszedłem dalej. Moi dozorcy nie sprzeciwili się tej rozmowie. Nie ulega jednak wątpliwości, że nie obchodziliby się tak z żadnym innym jeńcem. Było to nie tylko skutkiem sposobu postępowania Pidy i jego stosunku do mnie, lecz także tej okoliczności, że i jego ojciec stał 
się nieco inny. Zmiany tej nie wywołał jedynie starczy wiek, usposabiający zwykle łagodnej i 
odbierający energię, lecz zachowanie się syna, który miał wpływ na ojca. Nowy szczep nadaje 
staremu pniowi nową wartość i lepsze soki. 

Gdy przywiązano mnie znowu do drzewa śmierci, wszyscy trzymali się już z dala, nie tylko 
wojownicy, lecz także kobiety j dzieci. Wydano, jak się zdaje, taki rozkaz. Było mi z tym dobrze, gdyż wcale to nie jest miłe wisieć bezsilnie u pnia i być podziwianym jako rzadki okaz, 
choćby tylko przez dzieci. 

Później zobaczyłem Ciemny Włos wychodzącą z namiotu. Trzymała w ręku płytkie, gliniane naczynie i podeszła z nim do mnie. 

– Mój ojciec pozwolił mi podać ci jedzenie. Czy przyjmiesz? – zapytała. 
– Chętnie – odrzekłem. – Nie mogę jednak użyć rąk, gdyż jestem przywiązany, 
228



– Nie trzeba cię odwiązywać, ja będę twoją służebnicą. 
Przyniosła pieczone i pokrajane mięso bawole. Trzymając nóż w ręku, nabijała nań po kawałku i wkładała mi do ust. Old Shatterhand karmiony jak dziecko przez młodą Indiankę! 
Byłbym się może, pomimo mego nie wzbudzającego zazdrości położenia, roześmiał, ale 
wstydzić się na szczęście nie potrzebowałem. Dla tej dziewczyny, która okazała mi się tak 
pomocną, podobne wypadki żywienia skazańca nie były niczym nadzwyczajnym. 

Obaj dozorcy przypatrywali się poważnie tej czynności, lecz wydało mi się, że z trudem 
tylko powstrzymują się od śmiechu. Gdy zjadłem ostatni kawałek mięsa, jeden z nich uważał 
za stosowne wynagrodzić dobrą dziewczynę w ten sposób, że zaczął jej o mnie opowiadać: 

– Old Shatterhand powiedział, że Ciemny Włos mu się podoba. 
Dziewczyna spojrzała na mnie tak badawczo, że poczerwieniałem niemal jak ona, po czym 
odwróciła się, żeby odejść. Ale już po kilku krokach zatrzymała się i spytała: 

– Czy ten wojownik powiedział prawdę? 
– Zapytał mnie, czy mi się podobasz, a ja potwierdziłem – odrzekłem zgodnie z prawdą. 
Odeszła, a ja zganiłem mego strażnika za jego paplaninę, co zresztą nie zrobiło na nim 
żadnego wrażenia. 
Późno po południu ujrzałem Gatesa włóczącego się pomiędzy namiotami. 

– Czy mogę pomówić z tą bladą twarzą? – spytałem moich dozorców. 
– Tak – brzmiała korzystna dla mnie odpowiedź.– Ale nie wolno wam mówić o ucieczce. 
– O to niech mój czerwony brat będzie spokojny! 
Gdy zawołałem Gatesa do siebie, podszedł powoli ł z wahaniem, jak człowiek, który nie 
wie, czy wolno mu to uczynić. 

– No bliżej! – wezwałem go. – A może zabroniono wam ze mną mówić? 
– Mr. Santer źle na to patrzy – przyznał. 
– Czy powiedział to wyraźnie? 
– Tak. 
– Wierzę. Boi się, że go wam zbyt dokładnie przedstawię. 
– Ciągle jeszcze mylicie się co do jego osoby. 
– Nie ja, lecz wy. 
– To dżentelmen! 
– Tego mi nie udowodnicie, a ja potrafię was przekonać o czymś zupełnie przeciwnym. 
– Nie chcę tego wcale słuchać, gdyż wiem, że jesteście doń wrogo usposobieni. 
– Zaiste, tak wrogo, że ma on wszelkie powody, żeby mieć się przede mną na baczności. 
– Przed wami? Hm! Sir, nie bierzcie mi tego za złe, ale przed wami nikt już nie potrzebuje 
się mieć na baczności. 
– Czy dlatego, że jestem skazany na śmierć? 
– Tak. 
– Między wyrokiem śmierci a śmiercią jest wielka różnica. Miałem już nieraz umrzeć, a 
nie zabito mnie jeszcze! Czy wierzycie istotnie, że Old Shatterhand jest takim drabem, jak 
twierdzi Santer? 
– Muszę uwierzyć we wszystko albo w nic. Jesteście wrogami. A kto ma słuszność – czy 
on, czy wy, to mnie nic nie obchodzi. 
– Nie powinniście mnie byli przynajmniej oszukiwać i okłamywać! 
– Kiedy to uczyniłem? 
– W Mugworthills, gdy zatailiście przede mną obecność Keiowehów, Gdybyście byli 
uczciwi, nie stałbym tu teraz jako jeniec. 
– A czy wy byliście wobec mnie szczersi? 
– Czy okłamałem was lub oszukałem? 
– Tak. 
229



– Kiedy i jak? 
– Nazwaliście siebie Jonesem! 
– To jest oszustwo? 
– Naturalnie! 
– Oszustwo jest bezprawnym przywłaszczeniem sobie korzyści, a między nami nic podobnego nie zaszło. Zatajenia nazwiska nie określiłbym nawet jako podstęp; to była wprost konieczność. Santer jest wielokrotnym mordercą, niezwykłym oszustem i wyjątkowo niebezpiecznym człowiekiem, który godził na moje życie. A wy byliście jego towarzyszami. Czy 
mogłem wam wobec tego powiedzieć, kim jestem i że udaję się do Mugworthills? 
– Hm! – mruknął. 
– Hm? Nie bierzcie mi tego za złe, mr. Gates, ale skoro teraz jeszcze żywicie jakieś wątpliwości co do tego, czy ja mam słuszność, czy on, to was nie pojmuję. 
– Mimo wszystko powinniście byli postąpić z nami otwarcie. To nam się należało! 
– Nic się wam nie należało. Zrozumiano? Jesteście ludźmi niedoświadczonymi, przynajmniej w porównaniu z takim westmanem, jakim ja jestem. Musiałem więc zachować wobec 
was pewną ostrożność i powściągliwość. Poza tym wiedziałem, że wynajął was Santer. Wychwalaliście go pod niebiosa. Konieczne więc było, żebym zataił swoje nazwisko. 
– Gdybyście je wówczas wymienili, uwierzylibyśmy wam! 
– Nie! 
– Tak! 
– Nie! Mogę wam to udowodnić. 
– W jaki sposób? 
– Czy wierzycie mi teraz, jakkolwiek wiecie, że jestem Old Shatterhandem? 
– Sami jesteście temu winni, ponieważ początkowo okłamaliście nas i podeszli! 
– To wykręt! Wiecie teraz, kim jestem i dlaczego musiałem ukryć swoje nazwisko, a co 
najgłówniejsze, przekonaliście się, jak Santer ze mną postępuje. 
– On nie chce wam zrobić nic złego. 
– Kto to powiedział? 
– On sam. 
– Kiedy? 
– Niedawno. 
– Santer stara się was obałamucić, a pali się do tego, żeby mnie pozbawić życia. 
– Nie, on nie kłamie! 
– Widzicie więc, że teraz jeszcze stoicie po jego stronie, a mnie nie ufacie! Wobec tego, 
nic by nie pomogło, gdybym w Mugworthills powiedział, kim jestem. 
Usiłowałem dowieść wam, że Santer nie ma uczciwych zamiarów. Nie wierzycie temu 
jeszcze teraz, kiedy wyraźnym waszym obowiązkiem jest go opuścić, aby dopomóc mnie, 
jeńcowi, którego postanowiono nędznie zamordować. 

– Santer wyraził się, że chce was ocalić. 
– Kłamstwo, nic tylko kłamstwo! Widzę, że nie da się was przekonać. Santer was usidlił i 
zmądrzejecie dopiero po szkodzie. 
– O szkodzie nie ma mowy. Wobec was może być inny, gdyż wy ścigaliście go i godziliście na jego życie, ale przeciw nam on nic złego nie knuje. 
– Wciąż jeszcze spodziewacie się złota? 
– Tak. 
– W Mugworthills już go nie ma! 
– Ale jest gdzie indziej. 
– Gdzie? 
– O tym dopiero się dowiemy. 
230



– Od kogo? 
– Santer ma nam to wyjawić. 
– W jaki sposób? Czy wam to powiedział? 
– Nie. 
– Macie więc znów dowód, że nie jest wobec was uczciwy i szczery! 
– Przecież nie może nam powiedzieć tego, czego sam jeszcze nie wie! 
– On wie, wie nawet dokładnie, w jaki sposób może znaleźć miejsce, w którym teraz znajdują się nuggety. 
– Skoro tak mówicie, to pewnie także to wiecie. 
– Oczywiście. 
– To podzielcie się ze mną tą wiadomością! 
– To niemożliwe. 
– Aha! Widzicie, że wy właśnie nie jesteście uczciwi! Jakże wobec tego stanąć po waszej 
stronie? 
– Powiedziałbym wam wszystko, gdybym mógł wam zaufać. Nie możecie mi nic zarzucać, 
gdyż sami zmuszacie mnie do milczenia. Gdzie znaleźliście pomieszczenie? 
– Mieszkamy razem w jednym namiocie, który wybrał dla nas Santer. 
– I on mieszka z wami? 
– Tak. 
– A gdzie stoi ten namiot? 
– Obok namiotu Pidy. 
– To dziwne! I Santer sam go wybrał? 
– Tak. Tangua pozwolił mu zamieszkać, gdziekolwiek zechce. 
– A on usadowił się właśnie obok Pidy, który nie otacza go bynajmniej taką łaskawością 
jak jego ojciec. Hm! Miejcie się na baczności, bo możliwe, że Santer nagie zniknie, a was 
zostawi tu samych, a wówczas usposobienie Indian w stosunku do was może się także nagle 
zmienić! 
– Jak to? 
– Teraz znoszą waszą obecność, a później będą was uważali za wrogów, A czy ja potem 
potrafię wam pomóc, to. wątpliwe. 
– Wy... nam... pomóc? – wyjąkał zdumiony. – Mówicie tak, jak gdybyście byli na wolnej 
stopie i cieszyli się przyjaźnią Keiowehów. 
– Mam do tego powody, gdyż... 
– Do stu piorunów! – przerwał mi nagle. – Teraz on zobaczy, że koło was stoję.
Santer wyszedł właśnie spomiędzy namiotów, zauważył Gatesa i podszedł prędko.
– Widocznie strasznie się boicie tego draba, któremu podobno tak bardzo ufacie! – rzekłem 
z przekąsem. 
– Nie boimy się, lecz on nie chce, żebyśmy do was chodzili. 
– To uciekajcie i proście go o przebaczenie i łaskę, mr. Gates! 
– Czego tutaj szukacie, Gates?! – zawołał Santer już z daleka. – Kto wam pozwolił rozmawiać z tym człowiekiem? 
– Przechodziłem przypadkiem koło niego, a on do mnie przemówił – odparł zagadnięty. 
– Tu nie może być żadnego przypadku. Zabierajcie się stąd! Pójdziecie ze mną! 
– Ależ, mr. Santer, nie jestem dzieckiem... 
– Milczcie i chodźcie ze mną! Naprzód! 
Ujął go za rękę i pociągnął za sobą. Musiał zdrowo nakłamać tym trzem niedoświadczonym ludziom, skoro tak się go trzymali, a co gorsza, nie próbowali nawet stawiać oporu wobec jego grubiańskiego postępowania. 

231



Oczywiście dano mi takich dozorców, którzy rozumieli od biedy po angielsku. Słyszeli oni 
moją rozmowę z Gatesem i wkrótce przekonałem się jeszcze raz, że poważali mnie o wiele 
bardziej aniżeli Santera. Jeden z nich, który zawsze odpowiadał na moje pytania, tak odezwał 
się po odejściu Santera z Gatesem: 

– To owce idące za wilkiem; on pożre je, gdy będzie głodny. Czemu nie wierzą przestrodze 
Old Shatterhanda, który im przecież dobrze życzy? 
Wkrótce potem nadszedł Pida, aby zbadać moje więzy i przekonać się zarazem, czy nie 
uskarżam się na nic. Wskazał na wbite nie opodal słupy i rzekł; 

– Old Shatterhand znużył się zapewne długim staniem. Przez całą noc będzie leżał pomiędzy tymi palami. Może położyłby się już teraz? 
– Nie. Mogę jeszcze wytrzymać – odpowiedziałem. 
– To niech to zrobi po wieczerzy. Czy biały myśliwiec ma jakieś życzenie? 
– Tak, mam prośbę. 
– Powiedz ją; jeśli będę mógł, chętnie ją spełnię. 
– Chciałbym cię ostrzec przed Santerem. 
– Przed nim? To robak wobec Pidy, syna wodza Tanguy. 
– Bardzo słusznie! Ale na robactwo także trzeba zważać, skoro się usiłuje zagnieździć. 
Słyszałem, że teraz mieszka obok ciebie. 
– Tak, ten namiot był wolny. 
– Pilnuj, żeby nie wszedł do twego! Ma widocznie taki zamiar. 
– To go wyrzucę! 
– Możesz to uczynić, gdy przyjdzie otwarcie. A co będzie, jeśli zakradnie się po kryjomu, a 
ty tego nie spostrzeżesz? 
– To nie uszłoby mojej uwagi! 
– Nawet gdyby cię nie było w namiocie? 
– Będzie w nim moja skwaw i wypędzi go. 
– On chce koniecznie posiąść ten mówiący papier, który ode mnie wziąłeś 
– Nie dostanie go. 
– Tak, ty mu go nie oddasz, ale czy zdołasz przeszkodzić kradzieży? 
– Gdyby mu się nawet udało przyjść skrycie do namiotu, nie znalazłby papieru, gdyż schowany jest nadzwyczaj dobrze. 
– Spodziewałem się tego. Czy pozwoliłbyś mi jeszcze raz popatrzeć na ten papier? 
– Widziałeś go już i przeczytałeś. 
– Nie cały. 
– Zobaczysz go, ale nie teraz, bo już robi się ciemno. Przyniosę ci go jutro rano, gdy będzie 
jasno. 
– Dziękuję ci! I jeszcze jedno: Santer pożąda nie tylko mówiącego papieru, lecz i moich 
znakomitych strzelb. W czyich rękach są one teraz? 
– W moich. 
– To schowaj je dobrze! 
– Są doskonale ukryte. Gdyby nawet zdołał wejść do mego namiotu w biały dzień, nie 
mógłby ich zobaczyć. Owinąłem je w dwa koce i wsunąłem pod moje łoże, żeby nie przeszły 
wilgocią. One są moje. Ja będę twoim następcą w sławie posiadania tego sztucera, Old Shatterhand spełni więc jedną moją prośbę. 
– Bardzo chętnie, jeśli będę mógł. 
– Przypatrzyłem się dobrze obu strzelbom. Z tej wielkiej strzelby umiem strzelać, ale ze 
sztucera nie. Czy pokazałbyś mi przed śmiercią, jak się go nabija i jak się z niego strzela? 
– Owszem. 
232



– Dziękuję ci tym bardziej, że mógłbyś nie wyjawiać mi tej tajemnicy. Jeślibyś mi tego nie 
powiedział, sztucer nie przydałby mi się na nic. Za to, że to zrobisz, postaram się, żeby aż do 
chwili, kiedy się zaczną twoje męki, niczego ci nie brakło. 
Po czym odszedł, nie wiedząc nawet, jaką wzbudził we mnie nadzieję. 

Otwarcie mówiąc, do tej chwili spodziewałem się skorzystać z ebecności Gatesa, Claya i 
Summera. Chociaż nawet nie chcieli być moimi przyjaciółmi, to przecież, jako biali, mieli 
obowiązek mi pomóc. Jeśliby okazali najmniejszą gotowość udzielenia mi pomocy, to musiałaby się już nadarzyć jakaś sposobność do odwiązania mnie od drzewa śmierci. Gdybym się 
pozbył więzów na rękach, nikt nie zdołałby mnie zatrzymać. Niestety, musiałem tę myśl porzucić. Zachowanie Gatesa dowiodło że nie mogłem liczyć ani na niego, ani na jego towarzyszy. 

Byłem więc zdany na samego siebie, lecz mimo to nie opanowało mnie zwątpienie. Jakiś 
sposób uniknięcia męczeńskiej śmierci musiał się przecież znaleźć! Gdybym choć jedną rękę 
miał wolną, a w niej nóż! Nie było to wszak niemożliwe! Dotychczas nie przyszło mi to na 
myśl, ale teraz przypomniałem sobie Ciemny Włos. Dziewczyna współczuła mi w widoczny 
sposób, a wiedziałem dobrze, ilu białym udało się już wyzyskać takie współczucie, by uciec. 
Choćby nie wiem co, muszę się wydostać z niewoli! Nawet gdybym, w ostatniej chwili przed 
przywiązaniem mnie do pala, miał chwycić się najbardziej rozpaczliwego środka! 

I oto gdy byłem zaprzątnięty takimi właśnie myślami, przyszedł Pida i prosił o wyjaśnienie, 
jak się strzela ze sztucera. Lepszego zbiegu okoliczności nie mogłem sobie wyobrazić. Jeśli 
miałem mu pokazać, jak się tę strzelbę nabija i w ogóle, co się z nią robi, to musiał mnie rozwiązać. Jednym chwytem za jego nóż, który miał za pasem, i jednym cięciem po rzemieniu na 
nogach mogłem się uwolnić od więzów, a nadto trzymałbym w ręku sztucer nabity tylu kulami. Wprawdzie szansa była niewielka, ale ryzykowałem tylko to życie, które i tak bym utracił. 

Byłoby oczywiście lepiej, gdyby się nadarzyła sposobność do ucieczki ukradkiem, bez narażania się na kule czerwonoskórych. Nic takiego jednak nie wpadło mi dotychczas do głowy. 
Liczyłem na to, że wymyślę coś może później, wszak czas nie naglił. 

Na noc miałem się zatem położyć! Dokoła drzewa śmierci sterczało z ziemi szesnaście pali, po cztery z każdej strony. Mogło się tam pomieścić czterech jeńców. Z porządku, w jakim 
pale były ustawione, domyśliłem się, w jaki sposób ich używano. Zapewne kładziono jeńca 
pomiędzy nimi i rozkrzyżowawszy mu ręce i nogi przywiązywano po jednej do każdego pala. 
Oczywiście trudno było spać w tym położeniu, ale Indianom dawało to pewność, że im jeniec 
nawet bez pilnowania nie umknie. 

Tymczasem zrobiło się ciemno, a przed namiotami zamigotały ogniska. Indianki przygotowywały wieczerzę. Ciemny Włos przyniosła mi znowu posiłek. Musiała skłonić ojca, by 
wyprosił dla niej od starego wodza pozwolenie. Tym razem nie rozmawialiśmy z sobą, podziękowałem jej tylko i odeszła. Następnie opuścili mnie dotychczasowi moi dozorcy, zastąpieni przez dwóch innych, którzy zachowywali się wobec mnie niemniej przychylnie. Spytałem ich, kiedy będę mógł się położyć, oni zaś odpowiedzieli, że Pida przyjdzie sam, aby być 
przy tym. 

Wcześniej jednak, zamiast młodego wodza, zjawił się ktoś inny – Jedno Pióro, ojciec mojej żywicielki. Stanął przede mną, przypatrywał mi się przez chwilę, a potem wydał rozkaz 
dozorcom: 

– Niech moi bracia oddalą się, dopóki ich nie zawołam. Chcę pomówić z tą bladą twarzą. 
Posłuchali natychmiast, z czego wywnioskowałem, że cieszył się on w plemieniu wielkim 
szacunkiem, choć nie był wodzem. Gdy odeszli, usiadł przede mną i znów upłynęła chwila, 
zanim odezwał się uroczystym głosem: 

– Blade twarze mieszkały po tamtej stronie Wielkiej Wody. Jakkolwiek miały tam dość 
ziemi, przeprawiły się przez wodę, by nam zabrać nasze góry i doliny. 
233



Następnie zamilkł. Słowa jego stanowiły zwykły w przemowach indiańskich wstęp, z którego domyśliłem się, że zamierza mi oświadczyć coś ważnego. Co to mogło być? Zaczęła mi 
świtać jakaś nadzieja. On chwilę czekał na moją odpowiedź, lecz ponieważ milczałem, po 
chwili znowu zabrał głos: 

– Czerwoni mężowie przyjęli białych gościnnie, oni zaś zapłacili im za to grabieżą i mordem. I znów nastąpiła przerwa. 
– I dziś jeszcze myślą tylko nad tym, żeby nas oszukać i odegnać jak najdalej. Ilekroć nie 
udaje im się dokonać tego podstępem, używają przemocy. 
Tu znów przerwał. 

– Ilekroć czerwony mąż zobaczy białego, może być pewien, że ma przed sobą śmiertelnego 
wroga. Czy są wśród bladych twarzy takie, które by nie były naszymi nieprzyjaciółmi? 
Teraz dopiero zrozumiałem cel całego tego wstępu. Chodziło o moją osobę. Kiedy i teraz 
jeszcze ociągałem się z odpowiedzią, zapytał wprost: 

– Czy Old Shatterhand nie chce mi odpowiedzieć? Czy biali nie postępowali z nami w ten 
sposób? 
– Jedno Pióro ma słuszność – przyznałem. 
– Czy nie są więc naszymi nieprzyjaciółmi? 
– Są. 
– Czy są pośród nich tacy, którzy by nie byli usposobieni tak wrogo jak inni? 
– Są. 
– Niechaj Old Shatterhand wymieni choćby jednego! 
– Mógłbym ci podać nawet wiele nazwisk, lecz zaniecham tego. Jeśli jednak otworzysz 
oczy, ujrzysz jednego z nich przed sobą. 
– Widzę tylko Old Shatterhanda. 
– Jego to mam na myśli. 
– To znaczy, że uważasz siebie za takiego, który nie odnosi się do nas tak wrogo jak inni? 
– Nie. 
– Nie? – zapytał przeciągle pełen zdumienia, gdyż to ,,nie” popsuło mu rachuby. 
– Mój czerwony brat użył słów, które nie oznaczają rzeczy zupełnie właściwie. 
– Jakich słów? 
– Że nie odnoszę się do was tak wrogo jak inni biali. Ja w ogóle nie jestem wrogiem czerwonoskórych. 
– Czy nie zabiłeś ani nie raniłeś żadnego? 
– Robiłem to tylko wtenczas, kiedy mnie do tego zmusili. Ja nie jestem ani trochę wrogiem 
Indian. Nie jestem też obojętnym obserwatorem, lecz szczerym przyjacielem wszystkich 
czerwonoskórych. Dowiodłem tego nieraz. Gdzie tylko mogłem, niosłem pomoc czerwonym 
przeciwko białym i broniłem ich przed nadużyciami białych. Jeśli jesteś sprawiedliwy, musisz 
to przyznać. 
– Jestem sprawiedliwy. 
– Pomyśl o Winnetou! Byliśmy sobie przyjaciółmi i braćmi! Czy Winnetou nie był czerwonym mężem? 
– Był nim, choć to nasz wróg. 
– On nie chciał być waszym wrogiem, lecz wy zrobiliście zeń swojego wroga. Jak kochał 
swoich Apaczów, tak samo miłował wszystkich Indian. Starał się żyć w zgodzie ze wszystkimi, oni jednak woleli rozszarpywać się i tępić nawzajem. To go smuciło, to go trapiło przez 
całe życie. Jak on czuł i myślał, tak samo i ja myślałem i czułem. Wszystkie nasze czyny wypływały z miłości i współczucia dla czerwonego narodu. 
Umyślnie mówiłem tak samo powoli i uroczyście jak on. Gdy umilkłem, Jedno Pióro spuścił głowę i siedział cicho przez kilka minut. Następnie podniósł ją i zaczął znowu: 

234



– Old Shatterhand powiedział prawdę. Jedno Pióro jest sprawiedliwy i potrafi przyznać 
słuszność nawet swoim wrogom, jeśli im się to należy. Gdyby wszyscy czerwoni byli tacy jak 
Winnetou, a biali jak Old Shatterhand, czerwone i białe narody żyłyby obok siebie jak bracia, 
kochałyby się, dopomagałyby sobie, a na ziemi znalazłoby się dość miejsca dla wszystkich ich 
synów i córek. Ale niebezpiecznie jest dawać przykład, za którym nikt nie pójdzie. Winnetou 
zginął od kuli, a Old Shatterhanda czeka śmierć męczeńska. 
Teraz rozmowa doszła widocznie do pożądanego przezeń punktu. Postanowiłem jednak nie 
wyprzedzać jego myśli i milczałem. Mówił więc dalej: 

– Old Shatterhand jest bohaterem i będzie musiał wycierpieć dużo strasznych mąk. Czy 
zrobi on swoim dręczycielom tę przyjemność, żeby ujrzeli go słabym? 
– Nie. Jeśli będę musiał umrzeć, to pójdę na śmierć jako mąż, któremu wznoszą mogiłę 
chwały. 
– Mówisz: ,,jeśli będę musiał umrzeć!” Czy to oznacza, że uważasz śmierć swoją za wątpliwą? 
– Tak. 
– Jesteś bardzo szczery! 
– Czy wolisz, żebym cię okłamywał? 
– Nie, ale wygłaszanie tej prawdy jest wielką śmiałością z twojej strony. 
– Old Shatterhand nie był nigdy tchórzem. 
– A więc masz jeszcze nadzieję, że uciekniesz? 
– Tak.
Moja szczerość wprawiła go w jeszcze większe zdumienie niż przedtem.
– Uff, uff! – wybuchnął podnosząc ręce. – Dotąd postępowano z tobą bardzo względnie, teraz trzeba będzie większej surowości! 
– Nie boję się surowości, ona mnie nie przeraża. Jestem raczej dumny z tego, że powiedziałem ci prawdę. Tego nie zrobiłby nikt inny. 
– Old Shatterhand ma słuszność, tylko on może być tak śmiałym, żeby przyznać rzetelnie, 
iż będzie się starał umknąć. To nie tylko śmiałość, to zuchwalstwo! 
– Nie. Zuchwalec działa albo bez zrozumienia tego, co robi, albo dlatego, że nie ma już nic 
do stracenia. Moja otwartość ma świadomą przyczynę i wyraźny cel. 
– Jaki? 
– Tego nie mogę ci powiedzieć, ale ty powinieneś się sam domyślić. 
Nie mogłem mu bowiem powiedzieć otwarcie, że wiem, po co tu przybył: aby mnie ocalić 
oddając mi swoją córkę za żonę. Gdybym się na to zgodził, nie zabito by mnie, otrzymałbym 
wolność razem z moją młodą żoną, lecz musiałbym zostać Keiowehem. Do tego jednak postanowiłem nie dopuścić. Trzeba było odrzucić propozycję Jednego Pióra, czym nie tylko 
sprawiłbym mu nadzwyczajną przykrość, lecz także wzbudziłbym pragnienie zemsty. Aby 
tomu zapobiec, wyznałem mu otwarcie, że nie uważam mojej śmierci za pewną. Miało to znaczyć: nie ofiarowuj mi swojej córki, gdyż ja potrafię ocalić się sam bez małżeństwa z Indianką. Jeśliby Jedno Pióro to zrozumiał, uniknąłby przykrości, a ja jego nienawiści i zemsty. Zadumał się też istotnie, ale, niestety, nie domyślił się, o co mi chodzi, i rzekł tonem chytrej 
wyższości: 

– Old Shatterhand chce w nas tylko wzbudzić niepokój co do swojej osoby, choć wie, że 
uciec nie może. Przyznać się, że jest zgubiony – to poniża widocznie jego godność. Ale Jedno 
Pióro nie da się tym wywieść w pole. Ty wiesz dobrze, że jesteś zgubiony. 
– Wiem dobrze, że ucieknę! 
– Zamęczą cię tutaj na śmierć! 
– Ucieknę! 
235



– Ucieczka jest niemożliwa. Gdybym bowiem uważał ją za możliwą, sam usiadłbym tutaj, 
by cię pilnować. Nie uciekniesz więc, ale śmierci możesz uniknąć. 
– Jak? – zapytałem, skoro nie podobna już było odwieść go od tego, co chciał powiedzieć. 
– Przy mojej pomocy. 
– Nie potrzebuję niczyjej pomocy! 
– Jesteś o wiele dumniejszy, aniżeli sądziłem. Któż odrzuca pomoc, gdy chodzi o ocalenie 
życia?! 
– Ten, kto jej nie potrzebuje, bo sam potrafi się ocalić. 
– Zostań przy swojej dumie, która woli, byś zginął, aniżeli zaciągnął dług wdzięczności. 
Ale ja wdzięczności nie żądam. Chcę po prostu widzieć cię wolnym-Wiesz, że Ciemny Włos 
była u ciebie? 
– Tak. 
– To moja córka, Czuje wielką litość nad tobą. 
– To znaczy, że Old Shatterhand nie jest widocznie walecznym wojownikiem, lecz tylko 
człowiekiem godnym litości i pożałowania! Litość to obelga! 
Użyłem naumyślnie tego szorstkiego wyrazu, aby skłonić go do porzucenia jego zamiaru, 
lecz i to mi się nie udało. 
Indianin odpowiedział łagodnie: 

– Nie chciałem ciebie obrazić. Zanim jeszcze córka moja cię widziała, dużo słyszała o tobie. Ona wie, że Old Shatterhand jest największym białym wojownikiem, i chciałaby go ocalić. 
– To dowód, że Ciemny Włos ma dobre serce, ale żeby mnie mogła ocalić, to niepodobieństwo. 
– To nawet łatwe. 
– Mylisz się. 
– Nie. Ty znasz wszystkie zwyczaje czerwonych ludzi, lecz jeden jest ci widocznie obcy. 
Poznasz go i przyjmiesz, gdyż oświadczyłeś Ciemnemu Włosowi, że ci się podoba. 
– To znów omyłka. Jej tego nie powiedziałem. 
– Ależ ona mi się do tego przyznała! Moja córka jeszcze nigdy nie powiedziała nieprawdy. 
– W takim razie zaszło tu jakieś nieporozumienie. Twoja córka przyniosła mi jedzenie. 
Wtedy jeden z moich dozorców zapytał mnie, czy ona mi się podoba, a ja mu odpowiedziałem, że tak. 
– To wychodzi na to samo; ona ci się spodobała. Czy wiesz, że kto pojmie za żonę córkę 
szczepu, może być doń przyjęty? 
– Wiem. 
– Chociażby był przedtem wrogiem lub jeńcem? 
– I o tym mi wiadomo. 
– I że wtedy odpuszcza mu się jego winę i darowuje życie? 
– Wiem również i o tym. 
– Uff! Wobec tego rozumiesz, o co mi chodzi. 
– Tak, rozumiem cię. 
– Moja córka podoba się tobie, a ty jej. Czy chcesz ją pojąć za skwaw? 
– Nie. 
Nastąpiła głęboka cisza. Tego się czerwonoskóry nie spodziewał. Ja byłem skazany na 
śmierć, a ona była jedną z najgodniejszych pożądania dziewcząt, córką najbardziej poważanego wojownika, a mimo to ją odrzucałem. Czy mogło to być możliwe? 

Wreszcie Jedno Pióro zapytał, tym razem krótko: 

– Dlaczego nie? 
236



Czy miałem mu wyjawić właściwe powody i oświadczyć bez ogródek, że wykształcony 
Europejczyk musi przekreślić całe swoje życie, żeniąc się z prostą czerwonoskórą dziewczyną? Że małżeństwo to nie może mu dać tego, co dać powinno? Czy miałem mu powiedzieć, 
że Old Shatterhand nie należy do hultajów, którzy biorą sobie czerwoną skwaw, by ją potem 
porzucić, i mają często w każdym plemieniu indiańskim inną żonę? Tego wszystkiego nie 
mogłem mu wyznać, bo nie pojąłby mnie. Musiałem więc znaleźć jakiś zrozumiały dla niego 
powód i odrzekłem: 

– Mój czerwony brat twierdzi, że uważa Old Shatterhanda za wielkiego wojownika. Ale to 
nie jest widocznie prawda. 
– To prawda! 
– A jednak chcesz, żebym przyjął życie z ręki kobiety. Czy ty mógłbyś to uczynić? 
– Uff! – zawołał i zamilkł. Ten powód był dla niego widocznie bardziej zrozumiały. Po 
chwili spytał: 
– Czy chcesz być moim przyjacielem? 
– Bardzo chętnie. 
– A co sądzisz o Ciemnym Włosie, mojej najmłodszej córce? 
– Że jest to najmilszy i najlepszy kwiat wśród cór Keiowehów. 
– Czy jest godna męża? 
– Każdy wojownik, któremu pozwolisz pojąć ją za skwaw, powinien być z tego dumny. 
– Nie odrzucasz jej zatem z pogardy dla mnie lub dla niej? 
– Daleki jestem od tego, ale Old Shatterhand chce sam bronić swojego życia i walczyć o 
nie, nie może więc przyjąć go z ręki kobiety. 
– Uff, uff! – potwierdził. 
– Czy Old Shatterhand ma uczynić coś, na co uśmiechałby się każdy, kto opowiadałby o 
nim przy obozowym ognisku? 
– Nie. 
– Czy mają mówić potem o Old Shatterhandzie: uciekł przed śmiercią w objęcia młodej i 
ładnej kobiety? 
– Nie. 
– Czy nie mam obowiązku strzec mojej czci i sławy, nawet gdybym przez to miał życie 
utracić? 
– Jesteś do tego zobowiązany. 
– Teraz więc rozumiesz, dlaczego powiedziałem ci: ,nie”. Dziękuję tobie i twej pięknej 
córce za życzliwość. Pragnąłbym podziękować wam jeszcze inaczej aniżeli tylko słowami. 
– Uff, uff, uff! Old Shatterhand jest prawdziwym mężczyzną. Szkoda, że musi umrzeć. 
Przedstawiłem mu jedyny środek ocalenia, widzę jednak, że, jako dzielny wojownik, przyjąć 
go nie może. Gdy powiem to mojej córce, to i ona nie będzie się na niego gniewała. 
– Tak, powiedz jej to! Byłoby mi bardzo przykro, gdyby sądziła, że nie biorę jej za skwaw 
z powodu niej samej. 
– Będzie cię jeszcze bardziej kochała i czciła niż teraz, a gdy będziesz na mękach, a wszyscy inni będą się temu przypatrywali, ona zasiądzie w najgłębszym i najciemniejszym kącie 
namiotu i zasłoni sobie oblicze. Howgh! 
Po tych słowach Jedno Pióro podniósł się i odszedł. Po jego odejściu dozorcy zajęli znów 
swoje dawne miejsca. 

Dzięki Bogu wyszedłem z tego zwycięsko! Była to rafa, o którą mogła się rozbić cała moja 
nadzieja ocalenia. Gdybym bowiem uczynił z niego nieprzyjaciela i wywołał w nim żądzę 
zemsty, czujność jego byłaby dla mnie groźniejsza niż wszystko inne. 

237



Wkrótce potem nadszedł Pida i pozwolił mi położyć się na noc. Z szeroko rozłożonymi rękoma i nogami przywiązano mnie do czterech pali, a zamiast poduszki dano mi pod głowę 
zwinięty koc. 

Zaledwie Pida się oddalił, odwiedził mnie nowy gość, którym ucieszyłem się nadzwyczaj. 
Był to mój szpak, który pasł się w pobliżu nie przyłączając się do innych koni. Obwąchawszy 
mnie pieszczotliwie, położył się obok mnie, czemu dozorcy nie przeszkadzali, gdyż koń nie 
mógł mnie przecież odwiązać ani uprowadzić. 

Ta wierność konia była dla mnie teraz bardzo ważna. Gdyby bowiem ucieczka mi się udała, nie musiałbym troszczyć się o innego wierzchowca, zadowalać gorszym i tracić czas na 
niebezpieczne poszukiwania. 

Stało się, jak przypuszczałem; nie mogłem spać. Rozkrzyżowane ręce i nogi zaczęły boleć 
i ścierpły. Budziłem się co chwila. Kiedy nadszedł dzień i znowu przywiązano mnie do drzewa śmierci, zdawało mi się, że jestem zbawiony. 

Gdyby tak miało trwać jeszcze przez kilka nocy, musiałbym, pomimo dobrego odżywiania, 
podupaść na siłach. Ale nie mogłem nic powiedzieć, gdyż Old Shatterhand ściągnąłby na siebie wstyd i pogardę, gdyby się uskarżał na bezsenność. 

Byłem ciekaw, kto mi przyniesie śniadanie. Czy Ciemny Włos? Chyba nie, gdyż odprawiłem z niczym jej ojca. A jednak przyszła. Nie powiedziała ani słowa, ale z jej oczu wyczytałem, że nie gniewała się na mnie. Była raczej smutna. 

Gdy odwiedził mnie Pida, oznajmił mi w rozmowie, że wyjeżdża z oddziałem wojowników na polowanie i wróci dopiero po południu. Istotnie wkrótce ujrzałem ich pędzących przez 
prerię. 

W kilka godzin potem zobaczyłem Santera przechodzącego pomiędzy drzewami. Szedł ze 
strzelbą na ramieniu, prowadząc osiodłanego konia. Zatrzymał się przede mną i rzekł: 

– Ja także wyruszam na polowanie i uważam za swój obowiązek donieść wam o tym. 
Prawdopodobnie spotkam się tam z Pidą, który jest wam tak przychylny, a mnie nie znosi. 
Czekał widocznie na odpowiedź, lecz udałem, że ani go nie widzę, ani nie słyszę. 

– Czy ogłuchliście, hę? Milczałem dalej. 
– Przykro mi bardzo, i to nie tylko ze względu na was, lecz także ze względu na siebie. 
Pogłaskał mnie po ramieniu z pieszczotliwym szyderstwem. 
– Precz, łotrze! – huknąłem nań. 
– O, mówić to umiecie, lecz słuchać nie. Szkoda, ogromna szkoda! Chciałem was o niejedno zapytać. 
Spojrzał mi w twarz bezczelnie. Z jego oblicza przebijał przy tym szczególny, jakby diabelsko triumfujący wyraz. Było pewne, że nosił się z jakimś niecnym zamiarem. 

– Chciałem was o coś zapytać – powtórzył. – Na pewno by was to zainteresowało, mr. 
Shatterhand. 
Patrzył na mnie z wyczekiwaniem, czy odpowiem. Gdy to nie nastąpiło, roześmiał się. 

– Cha cha, cha, cha, cha! Jak to wygląda! Słynny Old Shatterhand pod drzewem śmierci, a 
łotr Santer na wolności! Ale nadejdzie jeszcze coś lepszego, coś o wiele lepszego, sir! Czy nie 
znacie przypadkiem pewnego zagajnika, czegoś w rodzaju lasu jodłowego albo Indel-cze-czil? 
To słowo mnie zastanowiło, Było ono w testamencie Winnetou. Czułem, że wzrokiem 
przebijam na wylot Santera. 

– Ach! Patrzy na mnie, jakby w głowie zamiast oczu miał szable! – roześmiał się. – Tak, 
tak, podobno takie lasy istnieją! 
– Skąd się o tym dowiedziałeś, łotrze? – spytałem. 
– Stamtąd, skąd wiem także o Tse-szosz. Znasz to może? 
– Do stu piorunów!... Ja... ja... 
238



– Zaczekaj no, zaczekaj! – przerwał mi. – Co to za szczególna rzecz – Deklil-to, czy jak się 
to nazywa. Chciałbym... 
– Łotrze! – wrzasnąłem. Nie, ryknąłem. – Papiery, które dałem... 
– Tak, ja je mam! – wtrącił z szyderczym triumfem. 
– Okradłeś Pidę? 
– Okradłem? Niedorzeczność, głupota! Zabrałem tylko to, co było moje. Czy to jest kra
dzież? Mam papiery, mam wraz z całym opakowaniem! 
Przy tych słowach uderzył się w piersi w okolicy kieszeni. 

– Trzymajcie go, pochwyćcie go! – krzyknąłem do dozorców. 
– Mnie? – zaśmiał się, dosiadając czym prędzej konia. – Spróbujcie tylko! 
– Nie puszczajcie go! – ryczałem. – On okradł Pidę, on nie powinien umknąć, on... 
Dalsze słowa uwięzły mi w gardle wskutek wysiłku, jaki uczyniłem, aby się oderwać od 
drzewa. Santer odjechał tymczasem cwałem, a dozorcy zerwali się wprawdzie, ale nie zrobili 
nic; wytrzeszczyli tylko bezmyślnie oczy. Testament Winnetoul Ukradziono ostatnią wolę 
mego brata Winnetou! Tam, przez wolną prerię pędził z testamentem złodziej i nikt nie myślał go ścigać! 

Nie posiadałem się z wściekłości. Ze wszystkich sił naciągnąłem rzemień trzymając ręce 
blisko przy drzewie. Nie myślałem nad tym, że przerwać go – to niemal niemożliwe, że gdyby 
nawet pękł, to i tak nie mógłbym się ruszyć z miejsca. Nie czułem także bólu, jaki musiało 
spowodować werżnięcie się rzemienia w rękę. Naprężałem go i krzyczałem. Wtem padłem 
twarzą na ziemię: rzemień się przerwał. 

– Uff, uff! – zawołali dozorcy. – Oderwał się, oderwał się! Podbiegli do mnie, aby mnie 
zatrzymać. 
– Puśćcie mnie, puśćcie! – ryczałem. – Ja przecież nie uciekam, chcę tylko pochwycić 
Santera. On okradł waszego wodza, Pidę! 
Krzyki moje poruszyły oczywiście całą wieś. Wszystko śpieszyło, by mnie zatrzymać. Było 
to łatwe, gdyż nogi miałem jeszcze ciągle przywiązane do drzewa, a wyciągnęło się ku mnie 
sto rąk. Nie obeszło się jednak bez ciosów i pchnięć z mojej ręki, a szram i sińców z ich strony, zanim nie przywiązano mnie znowu do drzewa. 

Czerwonoskórzy rozcierali sobie miejsca, w które ich uderzyłem, nie wyglądali jednak na 
zbyt rozgniewanych i wyrażali tylko swoje nadzwyczajne zdumienie, że udało mi się przerwać 
rzemień. 

– Uff, uff, uff... oderwał się... Bawół aie przerwałby tego... Nikt by nie uwierzył! 
Takie i podobne okrzyki podziwu brzmiały dokoła i teraz dopiero poczułem ból w rękach, 
z których sączyła się krew. Rzemień, zanim się przerwał, poprzerzynał mi mięśnie prawie do 
kości. 

– Czego tutaj stoicie i gapicie się na mnie! – krzyknąłem do nich. – Czy nie zrozumieliście, 
co powiedziałem? Santer okradł Pidę! Prędzej na koń i sprowadźcie go na powrót! 
Ale nikt mnie nie posłuchał. Nareszcie nadszedł ktoś rozumniejszy: wojownik Jedno Pióro. 
Rozepchnął innych, przystąpił do mnie i zapytał, co się stało. Jemu tedy opowiedziałem całą 
rzecz. 

– A więc papier mówiący należał do Pidy? – pytał aż do znudzenia. 
– Naturalnie, naturalnie! Wszak byłeś przy tym, kiedy mu go przyznano! 
– Ty wiesz dobrze, że Santer uciekł z nim i nie zamierza powrócić? 
– Tak, tak! 
– Wobec tego musimy spytać Tanguę, co należy zrobić, gdyż on jest wodzem. 
– A pytajcie go sobie, pytajcie! Ale nie ociągajcie się, śpieszcie, śpieszcie! 
On jednak wahał się jeszcze, przypatrywał się rozerwanemu przeze mnie rzemieniowi, 
podniósł go z ziemi, potrząsnął głową i zapytał stojącego najbliżej Indianina: 

239



– Czy to jest rzemień, który on rozerwał? 
– Tak. 
– Uff, uff! On jest rzeczywiście Shatterhand. I taki człowiek musi umrzeć! Czemu on nie 
jest czerwonym wojownikiem, Keiowehem, lecz bladą twarzą? 
Teraz dopiero się oddalił, zabierając ze sobą rzemień. Wszyscy za wyjątkiem moich dozorców poszli za nim. 
Czekałem z napięciem i niepokojem, kiedy zacznie się pościg za złodziejem. Lecz nie zauważyłem ani śladu przygotowań do wyprawy. Niebawem spokojne życie wsi potoczyło się 
dalej swoim torem. Doprowadzało mnie to do szaleństwa. Poprosiłem dozorców, żeby się 
dowiedzieli, co się dzieje, lecz nie wolno im było odejść. Zawołali innego Indianina, który 
przyniósł wiadomość, że Tangua nie wydał rozkazu ścigania Santera, gdyż na mówiących 
papierach nikomu nie zależy, a Pida nie umie czytać. Można sobie wyobrazić moje wzburzenie i rozdrażnienie, wprost wściekłość. Zgrzytałem zębami tak, że dozorcy patrzyli na mnie z 
niepokojem, i byłbym się może znowu wyrwał pomimo cierpień, jakie mi to sprawiło, ale – 
po co? Czy przydałoby się to na coś? Na nic, zupełnie na nic! Musiałem się poddać losowi. 
Pogodziłem się z tym w końcu i starałem się zachować spokój, jeśli nie wewnętrznie, to przynajmniej na zewnątrz. Postanowiłem jednak bezwarunkowo skorzystać z pierwszej sposobności do ucieczki, chociażby nie wiem jakie nastręczała trudności. 

Tak upłynęły ze trzy godziny, kiedy usłyszałem nagle głośny okrzyk kobiety. Widziałem 
przedtem, lecz nie zważałem na to, że Ciemny Włos wyszła ze swojego namiotu i oddaliła się. 
Teraz nadbiegła pośpiesznie krzycząc donośnie, zniknęła w namiocie i ukazała się potem z 
ojcem, który też gdzieś z nią popędził wołając głośno. Wszyscy, którzy znajdowali się blisko 
nich, pośpieszyli za nimi. Z tego wywnioskowałem, że stało się coś ważnego. Może miało to 
jakiś związek z kradzieżą papierów? 

Niebawem zjawił się Jedno Pióro. Przybiegł wprost do miejsca, gdzie stałem pod drzewem, i zawołał: 

– Old Shatterhand wszystko umie. Czy jest także lekarzem? 
– Tak – odrzekłem w nadziei, że zaprowadzą mnie do chorego i będą musieli rozwiązać. 
– Umiesz więc leczyć chorych? 
– Tak. 
– Ale zmarłych nie wskrzeszasz? 
– Czy umarł kto? 
– Moja córka. 
– Twoja córka? Ciemny Włos? – spytałem przerażony. 
– Nie, jej siostra, skwaw młodego wodza Pidy. Leżała skrępowana na ziemi bez ruchu. 
Nasz czarownik zbadał ją i powiedział, że umarła, zabita przez Santera, który ukradł mówiący 
papier. Czy Old Shatterhand pójdzie przywrócić jej życie? 
– Zaprowadźcie mnie do niej! 
Odwiązano mnie od drzewa i związawszy ręce oraz spętawszy luźno nogi poprowadzono 
przez wieś do namiotu Pidy. Bardzo mi to było na rękę, że mogłem teraz poznać położenie 
tego namiotu, gdyż, jak wiadomo, znajdowały się tam moje strzelby. Przed wejściem roiło się 
od czerwonoskórych mężczyzn, kobiet i dzieci, którzy rozstąpili się z uszanowaniem, zostawiając mi wolne przejście. 

Wszedłem z Jednym Piórem do namiotu, gdzie obok leżącej na ziemi rzekomo zmarłej 
siedziała Ciemny Włos i jakiś brzydki stary mężczyzna. Był to czarownik. Ujrzawszy mnie, 
wstali oboje. Jednym rzutem oka objąłem całe wnętrze namiotu. Po lewej stronie zauważyłem 
swoje siodło razem z derką, a na jednej z bocznych tyk zawieszone rewolwery i nóż. Przedmioty te znajdowały się teraz tutaj, ponieważ gospodarz namiotu miał zostać ich właścicielem. Łatwo sobie wyobrazić, jak się tym ucieszyłem. 

240



– Niechaj Old Shatterhand przypatrzy się umarłej, czy będzie ją mógł ożywić! – poprosił 
mnie Jedno Pióro. 
Ukląkłszy zacząłem ją badać związanymi rękoma. Dopiero po dłuższym czasie wyczułem, 
że krew krąży jeszcze w jej żyłach. Ojciec i siostra utkwili we mnie oczy pełne niepokoju. 

– Ona nie żyje i nikt jej nie wskrzesi – oświadczył czarownik. 
– Old Shatterhand to potrafi – stwierdziłem. 
– Potrafisz to? Rzeczywiście? – spytał Jedno Pióro skwapliwie i radośnie. 
– Zbudź ją, zbudź ją! – błagała Ciemny Włos, kładąc obie ręce na moim ramieniu. 
– Tak, potrafię i uczynię to – rzekłem. – Jeśli jednak życie jej ma wrócić, nikt oprócz mnie 
nie śmie być przy zmarłej. 
– Musimy więc wszyscy wyjść?– zapytał ojciec. 
– Tak. 
– Uff! Czy ty wiesz, czego żądasz? 
– Czego? – spytałem, choć wiedziałem o tym dobrze. 
– Tu jest twoja broń. Gdybyś ją dostał, byłbyś wolny. Czy przyrzekasz, że jej nie dotkniesz? 
Jak ciężko przyszło mi na to odpowiedzieć! Nożem mogłem rozciąć więzy. Gdybym zaś 
miał sztucer i rewolwery, chciałbym zobaczyć śmiałka, który by się porwał na mnie. Ale nie! 
Rozpoczęłaby się walka, której należało unikać. Oprócz tego wstrętnym mi się wydało korzystanie w takim celu z omdlenia kobiety. Na skórze, która służyła do robót kobiecych, ujrzałem 
igły, świdry i rozmaite inne rzemieślnicze narzędzia, a obok tego dwa czy trzy małe noże, 
jakich Indianki używają do rozcinania silnych żylastych szwów. Te małe, cienkie klingi bywają nieraz bardzo ostre. Za pomocą takiego noża mogłem się też uwolnić, toteż odpowiedziałem śmiało: 

– Przyrzekam. Jeśli chcecie upewnić się co do tego, możecie zabrać stąd moją broń. 
– To niepotrzebne. Wiemy, że Old Shatterhand przyrzeczenia dotrzyma. Ale to nie wystarczy. 
– Czegóż jeszcze żądacie? 
– Ponieważ jesteś odwiązany od drzewa, to mógłbyś także bez broni próbować ucieczki. 
Czy przyrzekasz mi, że teraz tego nic zrobisz? 
– Tak. 
– I że potem wrócisz do drzewa i pozwolisz się tam przywiązać? 
– Daję ci na to moje słowo! 
– To wyjdźcie! Old Shatterhand nie jest kłamcą jak Santer, jemu możemy zaufać. 
Skoro tylko wyszli z namiotu i zostałem sam, schowałem jeden z noży do spiętego rękawa 
od koszuli, a potem dopiero zająłem się chorą. 
Mąż jej był na polowaniu, a Santer skorzystał z tego, aby wedrzeć się do namiotu. Od tej 
chwili upłynęło już tyle czasu, a ona leżała ciągle bez przytomności. Mogło to być nie tylko 
omdlenie wywołane przestrachem, lecz także ogłuszenie. Dotknąwszy jej głowy, poczułem, 
że szczyt czaszki jest silnie opuchnięty. Gdy nacisnąłem to miejsce, kobieta boleśnie westchnęła. Nacisnąłem po raz drugi i trzeci, dopóki nie otworzyła oczu i nie popatrzyła na mnie. 
Wzrok jej był z początku bezmyślny, potem jednak wyszeptała moje nazwisko: ,,Old Shatterhand”. 

– Czy znasz mnie? – zapytałem. 
– Tak. 
– Oprzytomnij! Nie zemdlej na nowo, bo umrzesz! Co się z tobą stało? 
Groźba śmierci poskutkowała. Przy mojej pomocy Indianka usiadła prosto, położyła ręce 
na bolącej głowie i rzekła: 

241



– Byłam sama, gdy on wszedł i zażądał woreczka z lekami. Gdy mu odmówiłam, uderzył 
mnie. 
– Gdzie był ten woreczek? Czy go już nie ma? Spojrzała w górę ku jednej z tyk i zawołała 
stłumionym ze strachu głosem: 
– Uff! Nie ma go, on go zabrał! Uderzona upadłam i nic więcej nie pamiętam. 
Teraz dopiero przypomniały mi się zapewnienia Pidy, że schował papiery bardzo starannie... w woreczku zawierającym ,,leki”. A dzisiaj Santer przed odjazdem chełpił się, że ma te 
papiery wraz z całym opakowaniem. Zabrał je więc, a zarazem ukradł wodzowi ,,leki”, czyli: 
wyrządził mu szkodę niemal niepowetowaną. Pida musiał natychmiast puścić się w pogoń za 
złodziejem, by wszystko odzyskać. 

– Czy jesteś już dość silna, aby nie zemdleć, czy może znowu upadniesz? – zapytałem. 
– Nie upadnę – oświadczyła. – Ty powróciłeś mi życie. Dziękuję ci! 
Odchyliłem zasłonę namiotu. Ojciec i siostra stali tuż za nią, a reszta mieszkańców wsi 
nieco dalej. 

– Wejdźcie! – wezwałem oboje. – Zmarła ożyła. 
Jaką radość wywołały moje słowa, tego chyba mówić nie trzeba. Ojciec i córka, a wraz z 
nimi wszyscy Keiowehowie, byli pewni, że dokonałem cudu, ja zaś nie miałem powodu pozbawiać ich tego przekonania. Zarządziłem okłady na głowę i pokazałem, jak się je robi. 
Równie wielką jak ta radość była także wściekłość z powodu zniknięcia woreczka z ,,lekami”. 
Musiano oczywiście donieść o tym Tanguie, który wyprawił zaraz oddział wojowników w 
pogoń za złodziejem, a równocześnie kilku posłańców, by odszukali Pidę. Jedno Pióro zaprowadził mnie na powrót do drzewa śmierci i tam przywiązał. Nie skąpił mi przy tym pochwał i rozpływał się z wdzięczności, oczywiście na sposób indiański. 

– Sprawimy ci jeszcze większe męki przy palu, aniżeli to pierwotnie postanowiono – zapewniał. – Nikt jeszcze dotychczas tak nie cierpiał! Uczynimy to po to, ażebyś w wiecznych 
ostępach myśliwskich był największą i najdostojniejszą z bladych twarzy, którym będzie wolno tam wejść. 
,,Dziękuję!” – pomyślałem sobie w duchu, a głośno powiedziałem: 

– Gdybyście puścili się w pogoń za Santerem zaraz, jak tego żądałem, byłby już w waszych 
rękach, a teraz prawdopodobnie wam ujdzie. 
– Pochwycimy go! Ślad jego będzie można wyraźnie odczytać. 
– Tak, gdybym ja go mógł ścigać! 
– Wszak możesz. 
– Ja? Przecież jestem w niewoli i skrępowany! 
– Pozwolimy ci pojechać z Pidą, jeśli zobowiążesz się z nim powrócić, aby się dać zamęczyć. Czy to uczynisz? 
– Nie. Skoro już mam umrzeć, to wolę jak najprędzej. Nie mogę się już tego doczekać. 
– Tak, ty jesteś bohater. Wiedziałem to już dawniej, ale teraz znowu to widzę, gdyż tylko 
bohater zdolny jest wyrzec takie słowa. Wszyscy żałujemy, że nie jesteś Keiowehem! 
Odszedł, ja zaś byłem na tyle uprzejmy, że nie powiedziałem mu, iż jego żal nie znajduje w 
moim nieczułym sercu oddźwięku. Żywiłem nawet zamiar opuścić wszystkich, którzy mnie 
tak podziwiali, już następnej nocy, i to nie żegnając się z nikim. 

Pidę rychło odnaleziono. Wpadł on do wsi na spienionym koniu, udał się oczywiście najpierw do namiotu, potem do ojca, a w końcu przyszedł do mnie. Wyglądał spokojnie, lecz 
zadawał sobie wiele trudu, aby zapanować nad wzruszeniem. 

– Old Shatterhand ocalił od śmierci moją skwaw, którą miłuję, i ożywił ją na nowo – rzekł. 
– Dziękuję mu! Czy Old Shatterhand wie o wszystkim, co się stało? 
– Tak. Jak się ma twoja żona? 
242



– Głowa ją boli, lecz woda zmniejsza cierpienia. Wkrótce będzie już zdrowa. Ale dusza 
moja jest chora i nie wyleczy się dopóty, dopóki nie odzyskam moich „leków”. 
– Czemu nie zważaliście na moją przestrogę? 
– Old Shatterhand ma zawsze słuszność. Gdyby nasi wojownicy usłuchali go przynajmniej 
dzisiaj i puścili się w pogoń za złodziejem, byłby on już tu z powrotem. 
– Czy Pida będzie go ścigał? 
– Tak. Spieszę właśnie i przyszedłem do ciebie tylko, by się pożegnać. Śmierć twoja znów 
się odwlecze, chociaż ty pragniesz umrzeć jak najrychlej – tak twierdzi Jedno Pióro. Musisz 
jednak zaczekać, dopóki ja nie wrócę. 
– Zaczekam chętnie! 
Powiedziałem to całkiem szczerze, on jednak zrozumiał to ze swojego stanowiska i starał 
się mnie pocieszyć. 

– Przykro jest mieć tak długo śmierć przed oczyma. Dlatego rozkazałem, żeby ci ten czas o 
ile możności uprzyjemniano. Jeszcze lżej jednak upłynęłyby ci te godziny, gdybyś uczynił to, 
o co cię teraz poproszę. 
– O co ci chodzi? 
– Czy pojechałbyś ze mną? 
– Owszem. 
– Uff! To dobrze, gdyż w takim razie na pewno schwytamy złodzieja! Odwiążę cię natychmiast i oddam ci twoją broń. 
– Stój! Ja stawiam jeden warunek. 
– Słucham, 
– Że pojadę jako człowiek wolny. 
– Uff! To niemożliwe. 
– Wobec tego zostaję. 
– Będziesz wolny, dopóki nie powrócimy, ale potem będziesz znów naszym jeńcem. Żądamy od ciebie tylko tego, żebyś nam nie umknął po drodze. 
– Zabieracie mnie więc z sobą dlatego tylko, że żaden trop nie ujdzie mojej uwagi? Dziękuję! Zostaję tutaj! Old Shatterhand nie jest psem do tropienia! 
– Czy nie zmienisz swego postanowienia? 
– Nie. 
– Zważ dobrze, że w takim razie możemy nie pochwycić złodzieja moich ,,leków”. 
– Mnie by on nie uszedł, jeślibym tylko zechciał, lecz niechaj każdy odbiera sobie sam, co 
mu skradziono. 
Pida nie rozumiejąc, o co mi chodzi, potrząsnął z rozczarowaniem głową. 

– Wziąłbym cię chętnie ze sobą – rzekł – aby ci podziękować za to, że przywróciłeś do życia moją skwaw. Nie jestem winien temu, że się na to nie zgadzasz. 
– Jeśli mi chcesz podziękować naprawdę, to spełnij jedno moje życzenie. 
– Jakie? 
– Dziwnie mnie niepokoi myśl o tych trzech bladych twarzach, które przyjechały z Santerem. Gdzie znajdują się teraz? 
– W swoim namiocie. 
– Wolni? 
– Nie, skrępowani, gdyż byli przyjaciółmi złodzieja moich ,,leków”. 
– Oni są niewinni. 
– Oni tak twierdzą, lecz Santer jest teraz naszym wrogiem, a przyjaciele wroga są także naszymi wrogami. Zostaną przywiązani do drzewa śmierci i umrą razem z tobą. 
– A ja cię zapewniam, że oni nie wiedzieli o czynie Santera! 
– To nas nic nie obchodzi! Powinni byli ciebie usłuchać! Wiem, że ich ostrzegałeś. 
243



– Niechaj młody, szlachetny i dzielny wódz Keiowehów posłucha, co mu powiem. Mam 
umrzeć śmiercią męczeńską. O siebie nie prosiłem, ale proszę o nich. 
– Uff! Jak brzmi twoja prośba? 
– Wróć im wolność! 
– Mam ich wypuścić z końmi i bronią? Czyż mógłbym to uczynić? 
– Puść ich ze względu na swoją skwaw, którą miłujesz, jak mi powiedziałeś. 
Odwrócił się ode mnie. W jego duszy wrzała walka. Potem spojrzał znów na mnie i 
oświadczył: 

– Old Shatlerhand nie jest jak inne blade twarze, jak inni ludzie. Nie podobna go pojąć i 
zrozumieć! Gdyby prosił o siebie, byłbym mu może dał sposobność do uniknięcia śmierci. 
Pozwolilibyśmy mu walczyć o życie z naszymi najdzielniejszymi i .najsilniejszymi wojownikami. On jednak nie chce niczego w darze i wstawia się za innymi. 
– Powtarzam swą prośbę! 
– Zgoda, lecz także pod jednym warunkiem. 
– Jakim? 
– Tobie samemu nie darujemy teraz nic, zupełnie nic! Za ocalenie mojej skwaw nie masz 
już prawa żądać wdzięczności. Rachunki nasze są wyrównane. 
– Dobrze! Zupełnie wyrównane. 
– Puszczę ich na wolność, ale niech się przynajmniej zawstydzą. Za to, że ci nie wierzyli i 
nie słuchali ciebie, niech ci teraz przyjdą podziękować Howgh! 
Potem udał się do namiotu ojca, któremu musiał oznajmić, co mi obiecał. Wkrótce wyszedł 
i zniknął między drzewami. Po chwili wyjechali za nim stamtąd trzej biali na koniach. Wysłał 
ich do mnie, lecz sam nie przyszedł. 

Gates, Clay i Summer wyglądali jak skazańcy. 

– Mr. Shatterhand – rzekł pierwszy, gdy stanęli przede mną – słyszeliśmy, co się stało. Czy 
to coś strasznego, gdy się zgubi stary worek z ,,lekami”? 
– To wasze pytanie utwierdza mnie w dotychczasowym przekonaniu, że nic nie wiecie o 
Dzikim Zachodzie. Zgubić ,,leki” to największe nieszczęście, jakie może się zdarzyć indiańskiemu wojownikowi. O tym powinniście wiedzieć! 
– Well! Dlatego to Pida był aż tak zawzięty, że nas kazał skrępowaćl No, teraz będzie źle z 
Santerem, jeśli go złapią! 
– Zasłużył sobie na to! Czy wierzycie już teraz, że chciał was podejść? 
– Nas? Co nas mogą obchodzić ,,leki”, z którymi umknął? 
– Nawet bardzo! W worku z ,,lekami” znajdują się papiery, których tak pragnął Santer. 
– A co nas obchodzą te papiery? 
– Zawierają dokładny opis miejsca, gdzie są schowane nuggety. 
– A, do wszystkich diabłów! Czy to prawda? 
– Najprawdziwsza! 
– A może się mylicie? 
– Nie. Czytałem te papiery. 
– To znacie także owo miejsce? 
– Oczywiście. 
– To wymieńcie nam je, mr. Shatterhand, wymieńcie!!! My pojedziemy za tym złodziejem 
i zabierzemy mu złoto sprzed nosa. 
– Wy tego nie potraficie, a zresztą nie wierzyliście mnie dotychczas, to i nadal nie wierzcie. Santer najął was tylko jak psy do tropienia złota, potem byłby was powystrzelał. Teraz 
może się bez was obejść i nie dba o to, co się z wami stanie, chociaż wie, że czerwonoskórzy 
będą was uważali za jego towarzyszy i tak z wami postąpią, jak właśnie postąpili. 
– Do stu piorunów! My właściwie wam tylko zawdzięczamy życie! Tak mówił Pida. 
244



– Tak też jest. Przeznaczone wam było umrzeć ze mną przy palu. 
– I wyście się za nami wstawili? A nie za sobą samym? Cóż będzie z wami? 
– Zamęczą mnie, i nic więcej. 
– Na śmierć? 
– Tak. 
– Żal nam was, bardzo żal, sir! Czy nie dałoby się dopomóc wam w jakiś sposób? 
– Dziękuję, mr. Gates! Mnie już żadna pomoc nie wybawi. Jedźcie śmiało, a gdy się dostaniecie do ludzi, powiedzcie, że Old Shatterhand już nie żyje, lecz zginął śmiercią męczeńską u 
Keiowehów. 
– Smutna to wieść, diabelnie smutna! Wolałbym donieść co innego. 
– Wszystko stałoby się inaczej, gdybyście mnie nie okłamali w Mugworthills. Gdybyście 
byli szczerzy, Keiowehowie na pewno by mnie nie schwytali. Wy jesteście winni mej śmierci, 
która będzie okrutna i straszna. Czynię wam ten zarzut i życzę, żeby on was zawsze budził ze 
snu. A teraz zabierajcie się stąd! 
Gates z zakłopotania nie wiedział, co odpowiedzieć. Clay i Summer, którzy nie odezwali 
się ani słowem, tym bardziej nie wiedzieli, jak się zachować. Woleli więc odejść. Żaden z 
nich nie podziękował mi właściwie, ale gdy już przejechali pewną przestrzeń, obejrzeli się ze 
smutkiem. 

Jeszcze nie zniknęli za widnokręgiem, kiedy opuścił wieś Pida. Nie popatrzył jednak nawet 
na mnie, gdyż rachunki między nami były załatwione. Zresztą on spodziewał się zastać mnie 
tu jeszcze po swoim powrocie przywiązanego do drzewa, ja zaś byłem pewien, że zobaczę się 
z nim na tropie Santera gdzieś nad Rio Pecos albo dalej, w Sierra Rita. Przyszłość miała pokazać, który z nas nie zawiedzie się w swoich rachubach. 

Gdy Ciemny Włos przyniosła mi w południe jedzenie, zapytałem ją o zdrowie siostry. Odpowiedziała mi, że ból już prawie całkiem ustąpił. Poczciwa dziewczyna przyniosła tyle mięsa, że nie mogłem zjeść wszystkiego, a zanim odeszła, popatrzyła na mnie z żalem wilgotnymi oczami. Widać było, że ma coś na sercu, lecz obawia się przyznać do tego bez mojego 
wezwania. Toteż zachęciłem ją: 

– Moja młoda siostra chce mnie o czymś uwiadomić. Pragnę wiedzieć, co to takiego. 
– Old Shatterhand postąpił niesłusznie – rzekła z widocznym wahaniem. 
– Dlaczego? 
– Że nie pojechał z Pidą. 
– Nie miałem żadnego powodu, aby jechać. 
– Powód byłby, nawet ważny. Wielki to zaszczyt umrzeć bez skargi przy palu, lecz Ciemny 
Włos sądzi, że lepiej jest żyć zaszczytnie. 
– Tak, lecz ja miałem powrócić do niewoli, aby tu umrzeć. 
– Pida musiał tego żądać, ale stałoby się na pewno inaczej. Może Pida pozwoliłby Old 
Shatterhandowi zostać jego przyjacielem i bratem i wypalić z nim fajkę pokoju. 
– Tak, a przyjaciela i brata, z którym paliło się fajkę pokoju, nie zabija się przy palu. Czy 
to chciałaś powiedzieć? 
–- Tak. 

– Masz słuszność, lecz ja mam ją także. Czy chciałabyś, żebym został przy życiu? 
– Tak – przyznała szczerze. – Wszak wróciłeś życie mej siostrze! 
– Nie troszcz się o mnie zbytnio! Old Shatterhand zawsze dobrze wie, co czyni. 
Popatrzyła przed siebie w zadumie, rzuciła skryte spojrzenie na dozorców i zrobiła ręką 
ruch zniecierpliwienia. Zrozumiałem, że chciała ze mną mówić o ucieczce i czuła, że – nie 
wolno. Kiedy potem znów podniosła-na mnie oczy, skinąłem jej głową z uśmiechem i powiedziałem: 

245



– Oko mojej siostry jest przezroczyste i jasne. Old Shatterhand może przez nie zajrzeć aż 
do jej serca. On zna jej myśli. 
– Czy rzeczywiście? 
– Tak, i one się spełnią. 
– Kiedy? 
– Niebawem. 
– Niech się stanie, jak mówisz. Ciemny Włos bardzo się tym ucieszy! 
Ta krótka rozmowa ulżyła jej i zwiększyła odwagę. Podczas wieczerzy ośmieliła się na 
więcej. O tej porze płonęły już ogniska, ale pod drzewami było ciemno. Podając mi na nożu 
kawałki mięsa, stała blisko mnie. 

Wtem nastąpiła mi w znaczący sposób na nogę, aby zwrócić moją uwagę na następujące 
słowa: 

– Zostało już tylko kilka kawałków mięsa, a Old Shatterhand jeszcze się nie najadł. Czy 
przynieść mu jeszcze coś? Przyniosę mu, czego zażąda. 
Dozorcy nie przypisywali tym słowom żadnego znaczenia, ja jednakże zrozumiałem, co 
dziewczyna miała na myśli. Chodziło jej o to, żebym dał odpowiedź odnoszącą się do jedzenia, a przy tym wymienił przedmiot, który by umożliwił ucieczkę. W ten sposób dała mi do 
zrozumienia, że go dostarczy. 

– Moja siostra jest bardzo dobra – odrzekłem – ale dziękuję jej. Jestem syty i mam wszystko, czego mi potrzeba. Jak się czuje skwaw młodego wodza Keiowehów? 
– Ból znika, lecz wodę ciągle się przykłada. 
– To dobrze, jej potrzeba pielęgnacji. A kto jest przy niej? 
– Ja. 
– I tego wieczora także? 
– Także. 
– W nocy musi ktoś także być przy niej. 
– Ja zostanę aż do rana.
Głos jej zadrżał; zrozumiała mnie.
– Aż do rana? Więc do widzenia! 
– Tak, do widzenia!
Odeszła. Dozorcy nie zauważyli dwuznacznego sensu naszej rozmowy.
Musiałem udać się do namiotu Pidy, by zabrać stamtąd swoje rzeczy. Po tej rozmowie by
łem pewien, że zastanę tam Ciemny Włos. Cieszyło mnie to, lecz budziło zarazem pewne 
wątpliwości. Jeślibym wziął swą broń w obecności sióstr, spotkałyby je nazajutrz najcięższe 
zarzuty. By mnie nie zdradzić, musiałyby zachowywać się cicho, a przecież obowiązkiem ich 
było wołać o pomoc. Jakie znaleźć wyjście z tej trudnej sytuacji? Nic innego, jak tylko to, 
żeby obie dobrowolnie pozwoliły się związać. Po moim wyjściu mogłyby krzyczeć, ile by 
tylko chciały, a potem opowiedzieć, że zjawiłem się nagle w namiocie i powaliłem je pięścią. 
Uwierzono by temu, gdyż Keiowehowie znali mnie pod tym względem. Czy siostra Ciemnego 
Włosa się zgodzi, o to się nie troszczyłem. Uważała mnie przecież za swego zbawcę. 

Ale jeszcze jedna myśl nie dawała mi spokoju. Oto nie wiedziałem, czy mój sztucer jest 
jeszcze w namiocie. Ponieważ Pida znał wartość tej strzelby, przeto mógł zabrać ją z sobą. ,,Z 
drugiej strony – myślałem – nie umiał się z nią obchodzić, zażądałby więc chyba przed odjazdem, żebym go tego nauczył”. Jak ta sprawa wyglądała w rzeczywistości, miało się dopiero 
okazać. Jeśli zabrał sztucer, to oczywiście powinienem był najpierw starać się go odzyskać, a 
dopiero potem udać się za Santerem. 

Nastąpiła wreszcie zmiana straży, której dokonał Jedno Pióro. Był poważny, lecz przy tym 
uprzejmy i sam mnie odwiązał, sądząc, że dozorcy gotowi nie zwrócić dostatecznej uwagi na 
moje rany sięgające aż do kości. Położyłem się więc między czterema palami i wyjąłem przy 

246



tym niespostrzeżenie prawą ręką nożyk z lewego rękawa. Następnie podałem lewą rękę, żeby 
mi na nią założyli pętlę. Gdy się to stało i gdy mieli już przywiązać rękę do pala, udałem, ze 
rzemień nadwerężył mi ranę, i jak to się zwykle czyni z bólu, przytknąłem ją pośpiesznie do 
ust. Przy tym wsunąłem prawą ręką nóż między przegub a rzemień tak, że go prawie przeciąłem. 

– Uważaj! – ofuknął Jedno Pióro Indianina. – Dotknąłeś rany. Old Shatterhanda będziemy 
męczyli później, nie teraz! 
Następnie upuściłem nóż na ziemię tak, żebym go później mógł lewą ręką dostać. Potem 
przywiązano mi prawą rękę, a w końcu przyszła kolej na nogi. Dostałem znowu dwa koce, 
jeden pod głowę, drugi jako przykrycie. Po załatwieniu wszystkiego Jedno Pióro wypowiedział bardzo miłą dla mnie uwagę: 

– Kiedy jak kiedy, ale dziś Old Shatterhand uciec nie może. Z takimi ranami na rękach nie 
rozerwie rzemieni... 

Po tych słowach oddalił się, a obydwaj dozorcy przykucnęli u moich stóp. 

Są ludzie, którzy w ważnych chwilach nie umieją opanować zdenerwowania, ja natomiast 
jestem wówczas nawet spokojniejszy. Upłynęła jedna godzina, potem druga, ogniska pogasły, 
tylko jedno jeszcze błyszczało przed namiotem wodza. Zrobiło się chłodno i dozorcy przyciągnęli kolana do piersi. Ponieważ jednak było im niewygodnie, przeto położyli się na ziemi, 
głowami do mnie. Nadszedł czas. Jednym powolnym, ale silnym szarpnięciem przerwałem 
nadcięty rzemień i uwolniłem jedną rękę. Przysunąłem ją do siebie i zacząłem szukać noża. 
Znalazłem go, Odwróciłem się cały na prawą stronę, przyłożyłem pod kocem lewą rękę do 
prawej i odciąłem krępujący ją rzemień. Teraz miałem obie ręce wolne! Czułem się już ocalony. 

Chodziło jeszcze o nogi. Jak to zrobić? Aby rękami dosięgnąć aż do nóg, musiałem nie 
tylko usiąść, lecz posunąć się w dół, znalazłbym się wówczas tuż za głowami dozorców. Należało spróbować, czy bardzo pilnie czuwają. Poruszyłem się kilka razy. Leżeli cicho. Może 
spali? 

Niech się dzieje, co chce, zawsze lepiej działać szybko niż pomału! Zsunąłem z siebie koc, 
usiadłem i pochyliłem się na dół. Rzeczywiście – obydwaj spali. Jeszcze dwa cięcia i byłem 
wolny. Dwoma szybkimi uderzeniami pięści w głowy ogłuszyłem dozorców. Związałem ich 
czterema kawałkami rzemienia, a następnie odciąłem dwa rogi koca i wsunąłem im w usta, 
żeby nie mogli krzyczeć. Trzeba tu wspomnieć, że mój koń był znowu w pobliżu. 

Wstałem i wyprostowałem członki. Jak mi to dobrze zrobiło! Gdy ręce odzyskały swoją 
sprawność, położyłem się znowu i zacząłem się czołgać od namiotu do namiotu. Nikt nie poruszył się we wsi, dzięki czemu dostałem się szczęśliwie do namiotu młodego wodza. Już 
miałem odchylić po cichu zasłonę w drzwiach, kiedy usłyszałem szmer po lewej stronie. Zacząłem nadsłuchiwać. Doszedł mnie odgłos lekkich kroków i po chwili ktoś stanął przede 
mną, nie spostrzegłszy mnie. 

– Ciemny Włos! – rzekłem z cicha. 
– Old Shatterhand! – odpowiedziała.
Podniosłem się i zapytałem;
– Nie jesteś w namiocie? Dlaczego? 
– Tam nie ma nikogo, ażeby nam nie czyniono wyrzutów. Moja siostra jest chora, ja muszę 
ją pielęgnować, dlatego zabrałam ją do namiotu ojca. 
O chytrości kobieca! 

– Ale moja broń jeszcze tam jest? – spytałem. 
– Tak samo jak za dnia. 
– To widziałem, ale strzelby? 
– Pod łożem Pidy. Czy Old Shatterhand ma swego konia? 
247



– Czeka na mnie. Byłaś dla mnie taka dobra; jestem ci winien wdzięczność! 
– Old Shatterhand jest dobry dla wszystkich ludzi, Czy jeszcze kiedy do nas powróci? 
– Tak sądzę. Powrócę z Pidą, który będzie wtedy moim przyjacielem i bratem. 
– Czy jedziesz za nim? 
– Tak, chcę go spotkać. 
– To nie mów nic o mnie! O tym, co uczyniłam, nie śmie wiedzieć nikt oprócz mojej siostry. 
– Jestem pewien, że uczyniłabyś jeszcze więcej. Podaj mi rękę, gdyż pragnę ci podzięko
wać! 
Indianka podała mi rękę, mówiąc: 

– Oby ci się ucieczka udała aż do końca! Muszę już odejść, siostra niepokoi się o mnie. 
Po tych słowach znikła. Stałem przez chwilę słuchając odgłosu jej kroków. Dobre, czerwone dziecko! 
Następnie wszedłem do namiotu i zacząłem po omacku szukać łoża. Pod nim znalazłem 
strzelby owinięte w koc. Wyjąłem je i zarzuciłem na plecy. Rewolwery, nóż i siodło z torbami 
znalazłem także. Nie upłynęło pięciu minut, kiedy opuściłem namiot i wróciłem do drzewa 
śmierci, by osiodłać mego konia. Gdy się z tym uporałem, pochyliłem się nad dozorcami i 
zobaczyłem, że się już ocknęli. 

– Wojownicy Keiowehów nie mają szczęścia do Old Shatterhanda – rzekłem do nich przytłumionym głosem. – Nie zobaczą go przy palu męczeńskim. Jadę za Pidą, ażeby pomóc mu 
w schwytaniu Santera. Obejdę się z Pidą jak z przyjacielem i bratem. Może wrócę z nim do 
was. Powiedzcie waszemu staremu wodzowi, żeby się nie obawiał o syna, gdyż będę go chronił. Synowie i córy Keiowehów byli dla mnie dobrzy, podziękujcie im i powiedzcie, że im 
tego nigdy nie zapomnę. Howgh! 
Wziąłem szpaka za cugle i poprowadziłem go. Jechać jeszcze nie mogłem, by nikogo nie 
obudzić. Dopiero dość daleko wsiadłem na siodło, które zdaniem Keiowehów nigdy mnie już 
nie miało nosić, i pojechałem prerią na południe. 

Na południe bowiem wiodła moja droga. Nie mogłem wprawdzie rozpoznać w ciemności 
śladów Santera ani ścigających go Keiowehów, ale nie były mi one potrzebne. Nie miałem w 
ogóle zamiaru kierować się według nich. Wiedziałem, że Santer udał się ku Rio Pecos, i to mi 
wystarczało. 

Kto mi jednak powiedział, że on obrał ten kierunek? Testament Winnetou. 

Znajdowały się w nim – tyle zdążyłem przeczytać – trzy wyrazy w języku Apaczów. Jeden 
z nich, Indelcze-czil, Santer pewnie zrozumiał, ale nazwy Tse-szosz i De-klil-to były mu obce. 
A gdyby nawet pojął ich znaczenie, nie wiedziałby, gdzie należy szukać owej “Skały Niedźwiedziej” i ,,Ciemnej Wody”. Leżały one daleko w Sierra Rita, gdzie raz tylko byłem z Winnetou. My właśnie nadaliśmy tej skale i wodzie owe nazwy, nikt więc nie mógł ich znać 
oprócz mnie i dwóch Apaczów, którzy nam wówczas towarzyszyli. Byli oni już starzy i nie 
wychodzili z puebla nad Rio Pecos. Santer musiałby się więc przede wszystkim zwrócić do 
nich. 

Ale kto by mu poradził, żeby się do nich właśnie udać? Każdy Apacz, którego by spytał o 
Deklil-to i Tse-szosz. Cały szczep znał te nazwy i wiedział, co tam przeżyliśmy, cały szczep 
pamiętał, że byli tam z nami ci dwaj starcy. Na pewno Santer dowiadywał się o to, gdyż inaczej nie mógłby znaleźć poszukiwanego miejsca. Tak, wiadomości mógł zasięgnąć jedynie u 
Apaczów, a każdy z nich spytany o te nazwy odesłałby go do puebla. 

Ale wśród Apaczów byli także tacy, którzy znali go jako wroga Winnetou, jako mordercę 
Inczu-czuny i Nszo-czi! Czy wobec tego śmiałby udać się do puebla? 

248



Czemu nie? Taki człowiek, jak on, dla złota odważy się na wszystko. W ostateczności miał 
wytłumaczenie. Testament mógł mu posłużyć za żelazny list, ponieważ na okładce wycięty 
był totem Winnetou. 

Postanowiłem dostać się do puebla Apaczów przed Santerem, ostrzec ich i pojmać go zaraz 
po przybyciu. To było najlepsze ze wszystkiego, co mogłem uczynić, zwłaszcza że koń mój 
był dobrym biegaczem, łatwo mi więc było Santera przegonić. Ten plan uwalniał mnie zarazem od trudu szukania śladów i straty czasu na ich odczytywanie. 

Niestety, mój szpak okulał. Długo nie mogłem znaleźć przyczyny. Dopiero na trzeci dzień 
przekonałem się, że było to zapalenie z powodu długiego, ostrego kolca; kolec natychmiast 
wyjąłem, to jednak znacznie opóźniło jazdę, tak że prawdopodobnie nie wyprzedziłem Santera, lecz zostałem raczej w tyle. 

Nie dotarłem jeszcze do Rio Pecos i znajdowałem się na sawannach pokrytych skąpo trawą, kiedy przede mną wynurzyli się dwaj jeźdźcy. Byli to Indianie. Ponieważ byłem sam, nie 
bali się podjechać ku mnie. Kiedy zbliżyliśmy się do siebie, jeden z nich podniósł do góry 
strzelbę, wykrzyknął moje nazwisko i popędził ku mnie cwałem. Był to Yato-ka52, jeden ze 
znajomych mi wojowników Apaczów. Drugiego nie znałem. Po wzajemnym pozdrowieniu 
zapytałem: 

– Moi bracia nie są na wyprawie wojennej ani myśliwskiej. Dokąd tedy dążą? 
– Na północ, w góry Gros Ventre, aby uczcić grób naszego wodza Winnetou – odrzekł 
Yato-ka. 
– Więc wiecie już, że nie żyje? 
– Dowiedzieliśmy się przed kilku dniami i płacz wielki podniósł się po wszystkich górach i 
dolinach. 
– Czy moi bracia wiedzą, że byłem przy jego śmierci? 
– Tak. Old Shatterhand nam to opowie i będzie naszym dowódcą, gdy wyruszymy pomścić 
śmierć słynnego wodza Apaczów. 
– O tym pomówimy później. Ale chyba nie wyruszyliście tylko we dwóch tak daleko na 
północ? 
– Nie. Jedziemy przodem na zwiady, ponieważ te psy Komancze znów wykopali topór 
wojenny. Reszta jest daleko za nami. 
– Ilu wojowników? 
– Pięć razy po dziesięć. 
– Kto ich prowadzi? 
– Till-lata53, którego wybrano w tym celu. 
– Znam go. On się do tego najlepiej nadaje. Czy widzieliście jakichś obcych jeźdźców? 
– Jednego. 
– Kiedy? 
– Wczoraj. Była to blada twarz, która pytała o Tse-szosz. Poradziliśmy mu udać się do puebla do starego Inty. 
– Uff! Ja szukam tego człowieka. To morderca Inczu-czuny. 
– Uff, uff! – zawołali obydwaj i zesztywnieli z przerażenia. – To morderca? A my nie wiedzieliśmy o tym i nie zatrzymaliśmy go. 
– To nic! Wystarczy, żeście go widzieli. Nie możecie teraz jechać dalej, lecz musicie za
wrócić. Ja was później sam poprowadzę w góry Gros Ventre. Jedźcie! 
I sam też ruszyłem naprzód. 

– Tak, zawracamy – zgodził się Yato-ka. – Musimy dostać mordercę w nasze ręce! 
52 Y a t o-k a (ind.) – Szybkonogi
53 T i l 1 -1 a t a (md.) – Krwawa Ręka


249



W kilka godzin potem stanęliśmy nad Rio Pecos, a przeprawiwszy się, ruszyliśmy dalej 
drugim brzegiem. Po drodze opowiedziałem obu Apaczom o moim spotkaniu pod Nugget-tsil 
i o tym, co następnie przeżyłem we wsi Kedowehów. 

– A więc młody wódz Pida puścił się w pogoń za mordercą? 
– Tak. 
– Sam? 
– Udał się w ślad za wojownikami, wysłanymi przez jego ojca, i pewnie ich rychło dopędził. 
– Czy wiesz, ilu ich było? 
– Widziałem ich, gdy odjeżdżali, i zliczyłem. Było dziesięciu, a z Pidą jedenastu. 
– Tak mało? 
– Dla pochwycenia jednego zbiega jedenastu wojowników nie jest za mało, lecz raczej za 
wiele. 
– Uff! Synowie Apaczów dożyją wielkiej radości, gdy pochwycą Pidę i jego wojowników i 
przywiążą ich do pali męczeńskich. 
– Nie! – odparłem krótko. 
– Nie? Czy sądzisz, że nam ujdą? Morderca Santer udał się do naszego puebla, a oni go 
ścigają. Muszą zatem udać się także do puebla i wpadną nam w ręce. 
– Tego jestem pewien, ale wiem, że nie zginą przy palu. 
– Nie? Wszakże są naszymi nieprzyjaciółmi i ciebie mieli także zabić. 
– Obchodzili się ze mną dobrze, a Pida, pomimo że należał do tych, którzy skazali mnie na 
śmierć, jest teraz moim przyjacielem. 
– Uff! – zawołał zdumiony Yato-ka. – Old Shatterhand wciąż jeszcze jest dziwnym wojownikiem, który broni swoich wrogów. Ale czy Till-lata zgodzi się na to? 
– Z pewnością! 
– Zważ, że zawsze był walecznym wojownikiem, a teraz został wodzem. Otrzymawszy takie dostojeństwo musi okazać się tego godnym. Jemu nie wolno znać litości dla wroga. 
– Czyż ja nie jestem także wodzem Apaczów? 
– Tak, Old Shatterhand jest nim. 
– Czy nie zostałem wodzem wcześniej od niego? 
– Wiele słońc wcześniej. 
– A zatem on powinien mnie słuchać. Jeśli Keiowehowie wpadną mu w ręce, nic im nie 
zrobi, gdyż taka jest moja wola. 
Mój rozmówca byłby może jeszcze coś przytoczył na potwierdzenie swego zdania, lecz 
uwagę naszą zajął w tej chwili trop biegnący przez płytkie miejsca rzeki, a potem prawym 
brzegiem Rio Pecos. Zsiedliśmy oczywiście z koni, aby go zbadać. Ludzie, którzy zostawili te 
ślady, jechali gęsiego, aby zataić swą liczbę, co czyni się zawsze, ilekroć trzeba być ostrożnym. Widać owi jeźdźcy zachowywali się jak w kraju nieprzyjacielskim, przypuszczałem 
więc, że to będzie Pida z Keiowehami, chociaż nie zdołałem określić liczby jeźdźców. 

Wkrótce potem dotarliśmy do miejsca, gdzie zatrzymali się na odpoczynek. Tu udało mi 
się rozpoznać odciski kopyt jedenastu koni. Nie omyliłem się zatem! Spytałem Yato-ka: 

– Czy wasi wojownicy nadciągną tędy w górę rzeki? 
– Tak. I pięć razy po dziesięć Apaczów spotka się z jedenastoma Keiowehami. 
– Jak daleko stąd znajdują się wasi? 
– Kiedyśmy się z tobą zetknęli, byli o pół dnia drogi za nami. 
– A Keiowehowie, jak to widzę z ich śladów, są tylko o pół godziny przed nami. Spieszmy 
się, ażeby ich doścignąć, zanim spotkają się z Apaczami! 
Puściłem konia cwałem, gdyż spotkanie obu oddziałów, które chciałem zamienić w przyjazne, mogło nastąpić każdej chwili. Pida zasłużył na to, żeby go obronić. 

250



Wkrótce przybyliśmy do miejsca, w którym rzeka zataczała duży łuk. Keiowehowie znali 
je widocznie, gdyż nie pojechali wzdłuż, lecz przecięli łuk na wprost. 

Uczyniliśmy to samo i spostrzegliśmy ich niebawem na równinie jadących tak, że jeden 
koń wstępował w ślady drugiego. Widocznie nas nie zauważyli, gdyż żaden z nich się nie 
obejrzał. 

Wtem zatrzymali się nagle i czym prędzej zawrócili. Wówczas zauważyli nas, zatrzymali 
się znowu na chwilę i ruszyli w dalszym ciągu w naszym kierunku skręciwszy nieco w bok. 

– Czemu oni wracają? – zapytał Yato-ka. 
– Zobaczyli naszych wojowników i spostrzegli, że tamci mają przewagę. Nas jednak jest 
tylko trzech, sądzą więc, że nie potrzebują się obawiać. 
– Tak, to nadciągają Apacze. Czy widzisz ich? Dostrzegli Keiowehów i pędzą ku nim 
cwałem. 
– Wyjedźcie obaj naprzeciw nich i powiedzcie Krwawej Ręce, żeby się zatrzymał, dopóki 
ja nie podjadę. 
– Dlaczego nie jedziesz z nami? 
– Muszę pomówić z Pidą. Naprzód, prędzej! Usłuchali mego wezwania, ja zaś udałem się 
w lewą stronę, którą wybrali Keiowehowie, żeby nas ominąć. Byli jeszcze zbyt daleko, żeby 
mnie poznać. Kiedy zaś się do nich zbliżyłem, Pida krzyknął przeraźliwie ze strachu i podpędził konia. Ja jednak zwróciłem mego w ten sposób, że nie mógł mnie ominąć, i zawołałem: 
– Niech Pida stanie! Ja obronię go przed Apaczami! Pomimo przestrachu, jakiego doznał w 
pierwszej chwili, czuł widocznie do mnie wielkie zaufanie, gdyż osadził konia i kazał swoim 
uczynić to samo. Jego wojownicy, którzy zostali nieco w tyle, wykonali ten rozkaz i podjechali bliżej. Jakkolwiek każdy czerwony wojownik, nawet w najgorszym położeniu, zachowuje na zewnątrz całkowitą obojętność, zauważyłem, że Pida z trudem tylko opanował wrażenie, jakie na nim wywarło moje nagłe pojawienie się. Jego towarzysze nie zdołali natomiast 
ukryć wielkiego zdumienia. 
– Old Shatterhand! – zawołał Pida. – Old Shatterhand wolny! Kto cię wypuścił? 
– Nikt – odpowiedziałem. – Sam się uwolniłem. 
– Uff, uff, uff! To było niemożliwe! 
– Nie dla mnie. Byłem pewny, że się wydobędę. Dlatego nie pojechałem z tobą, nie chcąc 
przyjąć od ciebie wolności w podarunku, i oświadczyłem, że każdy powinien sam odebrać to, 
co mu skradziono. Teraz się mnie nie lękaj! Jestem twoim przyjacielem i postaram się, żeby 
Apacze nic ci nie zrobili. 
– Uff! Czy chcesz to uczynić naprawdę? 
– Tak. Daję ci na to słowo. 
– Wierzę temu, co mówi Old Shatterhand. 
– Śmiało możesz wierzyć. Spojrzyj za siebie. Apacze, do których wysłałem moich towarzyszy, zatrzymali się. Zsiedli z koni i czekają, dopóki nie powrócimy. Czy widzieliście ślad 
Santera? 
– Tak, lecz nie mogliśmy go doścignąć. 
– Udał się do puebla Apaczów. 
– Tak sądziliśmy dążąc jego śladem. 
– To wielka odwaga z waszej strony! Każde spotkanie z Apaczami przyprawiłoby was o 
pewną śmierć. 
– Wiedzieliśmy o tym, lecz Pida narazi życie, by odzyskać ,,leki”. Chcieliśmy czatować 
dookoła puebla w nadziei, że uda nam się schwycić Santera. 
– Teraz uda się wam to łatwiej, ponieważ odwrócę od was niebezpieczeństwo. Mogę was 
jednak obronić tylko wtedy, jeśli będziesz moim przyjacielem i bratem. Zsiadaj! Wypalimy 
fajkę pokoju. 
251



– Uff! Czy wielki wojownik Old Shatterhand, który bez wszelkiej pomocy umknął z naszej 
niewoli, uważa Pidę za godnego swej przyjaźni i braterstwa? 
– Tak, ale spiesz się, żeby wojownicy Apaczów nie stracili cierpliwości! 
Zsiadłszy z koni wypaliliśmy fajkę pokoju z zachowaniem całego ceremoniału. Kazałem 
Pidzie zostać na miejscu i czekać na moje skinienie. Następnie znów dosiadłem konia i podjechałem ku Apaczom, którym tymczasem Yato-ka opowiedział o naszym spotkaniu i o moich 
zamiarach. Trzymając konie za uzdy, utworzyli oni koło, w którym stał Till-lata. 

Znałem dobrze tego Apacza. Był wprawdzie ambitny, ale zawsze darzył mnie przychylnością, liczyłem więc na to, że nie natrafię u niego na opór w sprawie Pidy. Podałem mu rękę, 
pozdrowiłem uprzejmie i zacząłem układy: 

– Old Shatterhand przybywa sam bez wodza Apaczów, Winnetou. Moi czerwoni bracia zechcą zapewne dowiedzieć się czegoś bliższego o śmierci tego słynnego wojownika, a ja im 
wszystko opowiem. Teraz jednak pragnę z nimi pomówić o Keiowehach, od których przybywam. 
– Wiem od Yato-ka, czego Old Shatterhand żąda – odrzekł Krwawa Ręka. 
– I cóż ty na to? 
– Old Shatterhand jest wodzem Apaczów, a oni szanują jego wolę. Niechaj tych dziesięciu 
wojowników powróci natychmiast do swojej wsi, a my nie uczynimy im nic złego. 
– A ich młody wódz Pida? 
– Widziałem, że palił z Old Shatterhandem fajkę pokoju. Niech jedzie z nami i będzie naszym gościem, dopóki sobie tego życzy, a potem będzie znów naszym wrogiem. 
– Dobrze! Zgadzam się na to. Wojownicy Apaczów powrócą ze mną, by pochwycić mordercę Inczu-czuny i jego córki. Gdy się to stanie, zaprowadzę ich do grobu zmarłego wodza 
Winnetou. 
– Howgh! – odpowiedział Till-lata, kładąc swoją prawą rękę na mojej. 
Wobec tego skinąłem na Pidę, który przyjął warunek Till-laty i odesłał swoich Keiowehów. Następnie ruszyliśmy w dalszą drogę w dół Rio Pecos, a pod wieczór rozłożyliśmy się 
obozem. 

Ponieważ znajdowaliśmy się na terytorium Apaczów, przeto mogliśmy rozniecić ognisko. 
Usiadłszy dokoła niego zjedliśmy wieczerzę, po czym ja opowiedziałem obszernie o śmierci 
Winnetou. Opowiadanie wywarło ogromne wrażenie na słuchaczach. Siedzieli przez jakiś 
czas w milczeniu, a potem zaczęli z żalem wspominać niektóre wydarzenia z życia ukochanego i uwielbianego wodza. Zdawało mi się przy tym, że jeszcze raz przeżywam śmierć Winnetou. Kiedy wszyscy już spali, leżałem jeszcze długo, nie mogąc zasnąć. Myślałem o jego 
testamencie i o tym złocie, o którym była w nim mowa. Potem przyśniło mi się to złoto, a sen 
był straszny. Połyskliwy kruszec leżał wysoko nad krawędzią głębokiej przepaści, a Santer 
zsypywał go na dół. Chciałem go powstrzymać, starałem się skarb ocalić, walczyłem z Santerem, lecz nie mogłem go pokonać. Wtem ziemia zatrzeszczała pod nami; ja odskoczyłem, a 
Santer runął razem ze złotem w zionącą otchłań. Zbudziłem się mokry od potu i przez cały 
następny dzień nie mogłem się pozbyć uczucia, że to nie był zwykły sen. A jednak łatwo go 
było wytłumaczyć. 

Jechaliśmy bardzo szybko i zatrzymaliśmy się tylko na krótko koło południa. Chcieliśmy 
jak najszybciej przybyć do puebla, gdyż byliśmy pewni, że nie zabawi tam zbyt długo. 

Późno po południu zbliżyliśmy się do puebla. Po prawej stronie stał grób Kleki-Petry, a 
nad nim tkwił krzyż. Na lewo znajdowało się owo miejsce w rzece, gdzie ongiś musiałem 
wywalczyć sobie życie pływaniem. Ileż to razy stałem później tutaj z Winnetou, rozmawiając 

o tamtych dniach. 
Następnie skręciliśmy na prawo, gdzie w bocznej dolinie ukazało się przed nami pueblo. 
Wieczór zapadał, a dym wznoszący się z rozmaitych pięter dowodził, że mieszkańcy byli za

252



jęci przygotowywaniem wieczerzy. Ujrzano nas zaraz, ale pomimo to Till-lata przyłożył dłonie do ust i zawołał: 

– Old Shatterhand przybywa, Old Shatterhand! Spieszcie, wojownicy, na jego spotkanie! 
Na wszystkich piętrach powstał wielki zgiełk, spuszczono drabiny, a kiedy zsiadłszy z koni 
zaczęliśmy się wspinać na górę, zewsząd wyciągały się duże i małe dłonie, by nas powitać. 
Smutne to było powitanie, gdyż po raz pierwszy wracałem bez Winnetou, który nie miał już 
nigdy zobaczyć swej ukochanej siedziby. 

Jak już przedtem nadmieniłem, tylko mała część plemienia mieszkała w pueblu. Byli tam 
jednak ci, których Winnetou najbardziej kochał, łatwo więc sobie wyobrazić, że zaraz po powitaniu zarzucono mnie tysiącem pytań. Nie odpowiedziałem na nie od razu, lecz przede 
wszystkim spytałem: 

– Czy jest tu Inta? Muszę z nim pomówić. 
– Jest w swojej izbie – odpowiedziano mi. – Zawołamy go zaraz. 
– Inta jest stary i osłabiony. Raczej więc ja pójdę do niego. 
Zaprowadzono mnie do małej izby wykutej w skale. Starzec zląkł się i ucieszył równocześnie na mój widok i zaczął do mnie długą przemowę, którą przerwałem pytaniem: 

– Czy była tutaj jaka blada twarz? 
– Tak – odpowiedział 
– Kiedy? 
– Wczoraj. 
– Czy wyjawił swoje nazwisko? 
– Nie. Twierdził, że mu tego zakazał Winnetou. 
– Czy już odszedł? 
– Tak. 
– Jak długo tutaj zabawił? 
– Taki mniej więcej czas, jaki blade twarze nazywają godziną. 
– Czy sam przyszedł do ciebie? 
– Tak, prosił, żeby go do mnie przyprowadzono, pokazał mi na skórze totem Winnetou, 
mówiąc, że ma wykonać jego ostatnie polecenie. 
– Czego żądał od ciebie? 
– Opisu jeziora, które wtedy nazwaliście Deklil-to. 
– A ty mu go dałeś? 
– Musiałem, bo taka była wola Winnetou. 
– Czy opisałeś mu dokładnie okolicę? 
– I drogę stąd, i tamte strony. 
– Las świerkowy, skałę i wodospad? 
– Wszystko. 
– Czy i drogę na zwisającą skałę? 
– I drogę. Pokrzepiło to moją duszę, że mogłem mówić z nim o miejscach, w których byłem kiedyś z Old Shatterhandem i wodzem Apaczów, Winnetou. Z Winnetou, który nas opuścił i odszedł do wiecznych ostępów, gdzie go wkrótce zobaczę. 
Starcowi nie można było nic zarzucić. Usłuchał Santera tylko dlatego, że ten pokazał mu 
totem ukochanego wodza. Zapytałem go jeszcze: 

– Czy koń bladej twarzy był bardzo zmęczony? 
– Wcale nie. Kiedy biały odjeżdżał na nim, szedł tak żwawo, jak gdyby długo wypoczywał. 
– Czy biały jadł co tutaj? 
– Tak, lecz niewiele, gdyż nie miał czasu. Pytał o nici do lontu. 
– Och! I dostał je? 
– Tak. 
253



– Na co ich potrzebował? 
– Tego nie powiedział. Musieliśmy mu dać także dużo prochu. 
– Do strzelania? 
– Nie, do rozsadzania skał. 
– Czy widziałeś, gdzie schował totem? 
– Do worka z ,,lekami”, co mnie zdziwiło, bo wiem, że blade twarze nie noszą „leków”. 
– Uff! – zawołał stojący obok mnie Pida. – A więc on go ma jeszcze. To moje ,,leki”, on 
mi je ukradł. 
– Ukradł? – zapytał zdziwiony Inta. – Czy to był złodziej? 
– Jeszcze gorzej, 
– Przecież miał totem Winnetou! 
– Ukradł go. To był Santer, który zamordował Inczu-czunę i Nszo-czi.
Starzec skamieniał. Zostawiliśmy go razem z jego przestrachem i odeszliśmy.
Nie udało nam się zatem doścignąć Santera, nie zdołaliśmy nawet nadrobić części drogi, o
którą nas wyprzedził. To rozgniewało Krwawą Rękę, toteż zaproponował: 

– Nie zatrzymujmy się tu i jedźmy zaraz dalej. Może dopędzimy go, zanim dotrze do 
Ciemnej Wody. 
– Czy sądzisz, że można to uczynić bez odpoczynku? Księżyc świeci, moglibyśmy przeto 
jechać nocą. 
– Mnie nie potrzeba spoczynku. 
– A Pida? 
– Ja nie spocznę, dopóki nie odzyskam ,,leków”. 
– Dobrze! To zjedzmy coś i weźmy świeże konie! Mego szpaka zostawię tutaj. Ja także nie 
mogę zwlekać. To, że Santer wziął ze sobą proch i lont, wskazuje, że ma zamiar spowodować 
jakiś wybuch, a tym mógłby pokrzyżować wszystkie moje zamiary. Musimy się śpieszyć! 
Mieszkańcy puebla prosili nas bardzo, żebyśmy się jeszcze zatrzymali, bym mógł im opowiedzieć o tym, co przeżyliśmy obaj z Winnetou, i o jego śmierci. Pocieszyłem ich obietnicą 
rychłego powrotu i już w dwie godziny po przybyciu jechaliśmy na świeżych koniach zaopatrzeni obficie w żywność – ja, Till-lata, Pida i dwudziestu Apaczów. Krwawa Ręka domagał 
się tak licznego oddziału, chociaż właściwie nie był on nam potrzebny, bo kraj, przez który 
mieliśmy jechać, należał do pokrewnych Apaczom Mimbreniów. Nie groziło nam więc żadne 
niebezpieczeństwo. 

Aby się z puebla dostać do jeziora Ciemnej Wody, musieliśmy przebyć co najmniej sześćdziesiąt mil, a ostatnią część drogi stanowił uciążliwy, skalisty teren. Licząc po pięć mil na 
dzień, czekało nas dwanaście dni drogi. 

Ani nam przez myśl nie przeszło szukać śladów Santera i tracić na to czas. Jechaliśmy prosto drogą, którą poznałem podczas jazdy z Winnetou. Przypuszczaliśmy, że Santer także nią 
jechał, gdyż stary Inta nie mógł mu wskazać innej. Gdyby Santer z niej zboczył, byłoby to 
tylko na naszą korzyść. 

W czasie drogi nie stało się nic godnego wzmianki, dopiero jedenastego dnia mieliśmy 
małe spotkanie z dwoma czerwonoskórymi – ojcem i synem. Pierwszego z nich znałem. Był 
to Mimbrenio, który ongiś zaopatrzył nas w mięso. On mnie także poznał natychmiast, zatrzymał konia i zawołał: 

– Old Shatterhand, co widzę! Ty żyjesz, ty nie zginąłeś? 
– Czy słyszałeś, jakobym umarł? 
– Tak, zastrzelony przez Siuksów.
Domyśliłem się od razu, że widział się z Santerem.
– Kto ci to powiedział? – zapytałem. 
254



– Blada twarz, która opowiedziała nam, w jaki sposób utracili życie Old Shatterhand i 
sławny Winnetou. Musiałem mu wierzyć, gdyż posiadał totem Winnetou i jego „leki”. 
– A jednak było to kłamstwo, ponieważ widzisz mnie przed sobą żywego. 
– Więc i Winnetou także nie zginął? 
– On, niestety, nie żyje. Jak zetknąłeś się z tym białym? 
– W naszym obozie. Chciał wymienić znużonego konia i prosił o przewodnika do Deklilto. To nazwa fałszywa, gdyż u nas nazywa się to Szisz-tu54. Zaproponował mi w zamian 
,,leki” Winnetou, więc przystałem na to, dałem mu świeżego konia i zaprowadziłem go z tym 
oto moim synem do Szisz-tu, w którym rozpoznał natychmiast poszukiwane przez siebie 
miejsce. 
– On cię oszukał. Ty masz ten woreczek z „lekami”? 
– Tak, tutaj. 
– Pokaż go nam! 
Mimbrenio wyciągnął woreczek z torby przy siodle. Pida wydał okrzyk radości i zaraz sięgnął po niego. Lecz Mimbrenio nie chciał mu go zwrócić, skutkiem czego wywiązała się 
krótka sprzeczka. Zakończyłem ją oświadczeniem: 

– Ten worek należy do młodego wodza Keiowehów; Winnetou nie miał go nigdy w ręku. 
– Mylisz się! – zawołał Mimbrenio. 
– Wiem to na pewno. 
– Przecież ja tylko za te cenne „leki” odbyłem z bladą twarzą tak daleką drogę i dałem jej 
lepszego konia. 
– On potrzebował świeżego konia, bo wiedział, że go ścigają. A okłamał cię tak strasznie 
dlatego, żeby cię nakłonić do zamiany. 
– Gdyby nie mówił tego Old Shatterhand, nie uwierzyłbym. Czy mam to oddać? 
– Tak. 
– Dobrze! Ale za to wrócę z wami i odbiorę życie kłamcy i oszustowi! 
– Jedź z nami, ponieważ i my postanowiliśmy schwytać go żywcem. 
Zgodził się i ruszył z nami. Gdy opowiedzieliśmy mu pokrótce, kim był Santer i co miał na 
sumieniu, oszukany Indianin strasznie żałował, że zamianą koni dopomógł mordercy. 
Pida był oczywiście uszczęśliwiony odzyskaniem swego talizmanu. On osiągnął już cel 
swojej podróży. O, gdybym i ja mógł to powiedzieć o sobie! 
Nazajutrz dotarliśmy do jeziora, lecz dopiero nad wieczorem, kiedy nic już nie można było 
zdziałać. Ułożyliśmy się cicho pod drzewami, by nie zdradzić naszej obecności przed Santerem. Nie wyjawił on przed Mimbreniem, czego tu chciał, a po przyjeździe na miejsce nakłonił 
go do natychmiastowego powrotu. 

Droga wiodła nas znad Rio Pecos skośnie przez południowo-wschodni róg Nowego Meksyku. Teraz znajdowaliśmy się w Arizonie, gdzie stykają się terytoria Gileniów i Mimbreniów; Gileniowie są także Apaczami. Strony to puste i smutne. Skały, nic tylko skały! Gdzie 
jest choć trochę wody, tam rozwija się bujna roślinność, najczęściej jednak tylko w wąskich 
pasmach wzdłuż koryta rzeki. Słońce wszystko wypala. Lasów jest tu bardzo mało. 

Tam jednak gdzie znaleźliśmy się teraz, przyroda uczyniła wyjątek. 

Była to kotlina zasilana kilku źródłami, które wypełniły wklęsłość terenu i utworzyły jezioro. Woda wypływała zeń na zachód, my byliśmy na brzegu wschodnim. 

Gęsto zalesione zbocza kotliny piętrzyły się wysoko i nadawały niezgłębionemu jezioru 
ową ponurą barwę, która skłoniła nas do nazwania go „Ciemną Wodą”, a Mimbreniów – 
„Czarnym Jeziorem”. Północna ściana kotliny była najwyższa. Ze zbocza wznosiła się ku górze naga skała w kształcie słupa, z której wypływał wodospad. To woda z wyższego wzgórza 

54 S z i s z-t u (ind.) – Czarne Jezioro 

255



wydrążyła sobie w skale otwór, którym spadała do jeziora z wysokości stu stóp. To była owa 
,,Spadająca Woda” wspomniana w testamencie Winnetou. Wprost nad wodospadem widać 
było jaskinię, do której podczas naszej pierwszej wędrówki z Winnetou nie mogliśmy się dostać, lecz widocznie Winnetou znalazł potem jakieś dojście. Nad tą jaskinią zwisała najwyższa część skały w kształcie dachu lub wysuniętej w powietrze platformy, tak że dziwnym się 
zdawało, iż dawno nie runęła w przepaść. 

Na prawo od tej skały sterczała druga, jakby do niej przyparta. Tam zabiliśmy ongiś z 
Winnetou szarego niedźwiedzia i dlatego Winnetou nazwał ją ,,Skałą Niedźwiedzią”. 

Nadszedł więc moment ostatecznego rozstrzygnięcia. Nie mogłem spać. Ledwie się zrobiło 
szaro, zabraliśmy się do szukania śladów Santera, ale nic nie znaleźliśmy. Postanowiłem zatem wspiąć się na górę. Wziąłem z sobą tylko Till-latę i Pidę. Pojechaliśmy wspomianym w 
testamencie Winnetou lasem w górę i zatrzymaliśmy się na Skale Niedźwiedziej. ,,Tam zsiądziesz z konia i wdrapiesz się...” – dalej nie zdołałem przeczytać testamentu. Dokąd się wdrapać? Prawdopodobnie na tę oto górę. Trzeba spróbować. Zbocze było strome i wznosiło się 
wyżej i wyżej, dopóki nie znaleźliśmy się nie opodal jaskini. Dalej nie można było zrobić już 
ani kroku. Jeśli istotnie ze Skały Niedźwiedziej wiodła tu jakaś droga, to zabłądziliśmy, bo 
nie posiadałem opisu zrobionego przez Winnetou. Chciałem właśnie zawrócić, kiedy padł 
strzał i kula uderzyła tuż obok nas o kamienie. Potem ktoś z góry krzyknął: 

– Psie, ty znów jesteś wolny! Myślałem, że ścigają mnie tylko Keiowehowie. Idź do piekła! 
Padł drugi strzał, ale także nie trafił. Spojrzeliśmy w górę i ujrzeliśmy Santera stojącego u 
wylotu jaskini. 
– Czy przyszedłeś zabrać testament Winnetou i jego skarb?–śmiał się szyderczo z góry. – 
Za późno, bratku! Jestem już tutaj i lont jest już zapalony. Nie dostaniesz nic, nic, a szaleńcze 
zapisy i dary Winnetou także sobie zabiorę! 

Przerwał śmiejąc się dziwacznie i mówił dalej: 

– Nie znasz drogi, jak widzę. Czy i tej drugiej, która prowadzi również z góry, nie znasz? 
Zniosę tamtędy złoto, a wy nie zdołacie mi w tym przeszkodzić. Nadaremnie odbywaliście tę 
długą podróż. Tym razem ja zwyciężyłem, cha, cha, cha! 
Co począć? On był na górze przy skarbie, a my nie mogliśmy się tam wydostać. Może 
znaleźlibyśmy jeszcze drogę, ale wtedy nie byłoby już tam ani jego, ani jego zdobyczy. Wszak 
Santer mówił coś o drugiej drodze. Nie było się nad czym namyślać, musiałem bezwarunkowo posłać mu kulę. Trudno jednak było strzelać w górę z naszego stanowiska, zeszedłem więc 
ukosem trochę niżej i przygotowałem sztucer do strzału. 

– Och, ten pies chce strzelać! – zawołał. – Tu nie tak łatwo. Muszę ci się lepiej ustawić. 
Zniknął, lecz wkrótce znów się ukazał, tym razem wysoko na platformie. Postąpił bliżej 
naprzód, potem jeszcze bliżej, aż stanął nad samą krawędzią. Na ten widok dostałem niemal 
zawrotu głowy. W ręku trzymał coś białego. 

– Popatrzcie! – krzyknął. – Oto testament. Umiem go już na pamięć i nie potrzebuję. Niechaj go wchłonie jezioro! Wy go nie dostaniecie! 
Podarł kartki, a strzępy rzucił w powietrze tak, że, kręcąc się powoli, pospadały do wody. 
Tak zniszczony został cenny dla mnie testament! Uczucie, które mnie w tej chwili opanowało, 
nie było ani gniewem, ani wściekłością, po prostu wszystko we mie kipiało. 

– Drabie! – ryknąłem. – Posłuchaj mnie tylko chwilę! 
– Dobrze? Słucham cię tak chętnie! – odpowiedział z góry. 
– Inczu-czuna cię pozdrawia! 
– Dziękuję! 
– Nszo-czi także! 
– Dziękuję, bardzo dziękuję! 
– A w imię Winnetou posyłam ci tę kulę. Podziękowanie zbyteczne! 
256



Tym razem wymierzyłem z rusznicy, ponieważ strzał był pewniejszy. Nie wątpiłem, że trafię. Mierzenie zabiera mi zwykle tylko chwilę czasu, lecz teraz – cóż to takiego? Czy ręka mi 
drgnęła, czy Santer się poruszył, czy też... zachwiała się skała? Nie mogłem go wziąć na cel i 
odłożyłem rusznicę, żeby się przypatrzyć swobodnie, co się stało. 

Wielki Boże! Skała zaczęła się chwiać w jedną i w drugą stronę. Naraz dał się słyszeć 
ciężki, głuchy huk, z jaskini wydobył się dym, a skała, jakby pchnięta niewidzialną pięścią 
olbrzyma, zaczęła się chylić coraz głębiej i głębiej. Santer stał wciąż na platformie. Podniósłszy w górę ręce zaryczał o pomoc. Wtem zachwiała się równowaga wiszącej platformy skalnej i wszystko runęło z hukiem, trzaskiem i grzmotem na dno jeziora. W górze na krawędzi 
obłamanej skały unosiły się tylko małe obłoczki dymu. 

Stałem przerażony, nie mogąc przemówić. 

– Uff! – zawołał Pida podnosząc ręce do góry. – Wielki Duch go osądził i przewrócił pod 
nim skałę. 
Till-lata wskazał na pieniące się nurty jeziora, które podobne było teraz do olbrzymiego 
kotła z wrzącą wodą, i rzekł, pobladłszy: 

– Zły duch go ściągnął we wrzącą wodę i nie odda go aż do końca wszechrzeczy. On jest 
przeklęty! 
Nie mogłem nic powiedzieć. Mój sen, mój sen, mój sen! Złoto runęło w otchłań. Jak 
strasznie skończył Santer! W ostatniej chwili zaoszczędzono mi posłania mu kuli. Sam się 
osądził albo raczej sam wykonał na sobie wyrok. Stał się swym własnym katem, ponieważ 
sam zapalił lont. 

Na dole, nad brzegiem jeziora, biegali Apacze. Obaj wodzowie podbiegli, by zobaczyć, czy 
coś zostało z Santera. Nadaremnie! Skały rzuciły go w wodę, pochowały na dnie jeziora i 
przykryły. 

Wtedy mnie, człowiekowi silnemu, którego nic nie zdołało nigdy wyprowadzić z równowagi, zrobiło się nagle słabo, tak że musiałem usiąść. W głowie mi się zakręciło i zamknąłem 
oczy, a mimo to widziałem przed sobą ciągle chwiejącą się skałę i słyszałem wołania Santera 

o pomoc. 
Jak się to stało? Pewnie skutkiem jakiegoś zapobiegawczego środka ostrożności Winnetou. 
Mnie by się to nie wydarzyło! Opis kryjówki i sposób zachowania się przy niej był zapewne 
tak zredagowany, że tylko ja mogłem go zrozumieć, a każdy inny człowiek musiał popełnić 
błąd. Może Winnetou założył minę, by każdy niewtajemniczony musiał spowodować wybuch 
na własną zgubę. Ale co się stało ze skarbem? Czy złoto było jeszcze na górze, czy też leżało 
teraz na dnie Ciemnej Wody, odebrane ludziom przez skalne zwaliska? 

Jeżeli złoto leżało na dnie jeziora, to niech sobie tam leży, ale to, że pismo mego zmarłego 
brata rozleciało się podarte na strzępy, było dla mnie stratą niepowetowaną. Myśl o testamencie przywróciła mi osłabioną chwilowo energię. Zerwałem się i zszedłem czym prędzej z góry, aby ocalić przynajmniej kilka kawałków. Ze środka jeziora połyskiwało coś białego jakby 
papier. Zdjąwszy ubranie, wskoczyłem do wody i dopłynąłem do tego miejsca. Tak, to był 
strzęp rozdartego testamentu. Przepłynąłem jezioro w kilku kierunkach i znalazłem jeszcze 
trzy inne strzępy. Położyłem wszystkie kawałki na słońcu, żeby wyschły, i starałem się odczytać zalane i zamazane litery. Związku między nimi oczywiście nie udało mi się odtworzyć, 
po długich wysiłkach przeczytałem tylko... ,,połowę otrzymać... ubóstwo... skały pękną... 
Chrześcijanin... rozdzielić... nie zemsta,,.” 

To było wszystko, a więc nic prawie, a jednak dość, aby się domyślić przynajmniej części 
testamentu. Zachowałem te małe kawałki papieru jak świętość. 

Później, gdy odzyskałem równowagę wewnętrzną, rozpoczęły się szczegółowe poszukiwania. Część Apaczów wysłałem wokół jeziora, aby odszukali konia Santera. Niewątpliwie 
zwierzę było gdzieś niedaleko i mogło zdechnąć z głodu, jeśli było przywiązane. Reszta ludzi 

257



poszła ze mną na górę, by poszukać drogi do jaskini, której już teraz nie było. Trudziliśmy się 
daremnie przez kilka godzin, dopóki słowo za słowem nie rozważyłem sobie jeszcze raz tego, 
co przeczytałem w testamencie. Ostatnie zdanie brzmiało: ,,Tam zsiądziesz z konia i wdrapiesz się...” Uderzyło mnie słowo ,,wdrapiesz się”. Wprawdzie wdrapujemy się i na góry, jeśli 
są bardzo strome, zazwyczaj jednak używamy tego słowa w innym znaczeniu. Czyżby odnosiło się to do jakiegoś drzewa? Rozejrzawszy się znaleźliśmy istotnie dość grubą, wysoką jodłę rosnącą skośnie tuż przy samej skale, tak że w górze dotykała do jej krawędzi. To musiało 
być tu. Wdrapałem się gorączkowo na drzewo. Krawędź była szersza, niż się to wydawało z 
dołu, Wstąpiłem na nią i poszedłem aż do załomu skały. Rzeczywiście! Tu była właściwa 
droga. Ujrzałem przed sobą na trzy łokcie szeroki, łatwo dostępny występ prowadzący łagodnie w górę i kończący się tam, gdzie skała się odłamała, a więc na nowoutworzonej tam teraz 
platformie. Stałem przed kupą większych i mniejszych głazów, lecz mogłem jeszcze dokładnie rozróżnić dno zburzonej jaskini. Jeśli złoto nie było ukryte na dnie pieczary, lecz w jej 
bocznych ścianach lub jeszcze wyżej, to leżało teraz w jeziorze. 

Zawołałem Apaczów na górę, żeby mi pomogli szukać. Przewracaliśmy każdy głaz i kamyczek, ale nie znaleźliśmy nic – żadnej wskazówki, żadnego śladu. Wszyscy umieliśmy wysnuwać właściwe wnioski z najmniejszych oznak, tutaj jednak wszelki wysiłek był daremny, 
wszelki spryt bezskuteczny. Gdy pod wieczór zeszliśmy nad jezioro, aby tam przenocować, 
powrócili także Apacze wysłani po konia, którego znaleźli i przyprowadzili z sobą. Przeszukałem torby przy siodle, ale nic w nich nie było. 

Nad Ciemną Wodą zabawiliśmy pełne cztery dni. Wytężaliśmy wszystkie nasze badawcze 
zdolności. Jestem pewien, że gdyby złoto znajdowało się jeszcze na górze lub w skale – znaleźlibyśmy je. Leżało ono jednak na dole w głębi jeziora obok tego, który niemal je odkrył i 
który z nim razem został pochowany. Powróciliśmy więc do puebla nad Rio Pecos bez niego, 
zabierając z sobą tylko pewność, że Inczu-czuna i Nszo-czi nareszcie doczekali się pomsty. 

Tak oto zginął testament Apacza, podobnie jak zginął on sam i jak niebawem zginie cała 
czerwona rasa. Chociaż bogato wyposażona, nie osiągnie ona swego wielkiego celu i nie spełni swej wielkiej misji. Jak skrawki testamentu rozproszone w powietrzu, tak samo bez oparcia 
i chwili spokoju tułają się i błąkają czerwonoskórzy wojownicy. Tułają się po dalekich równinach. które ongiś stanowiły ich własność. 

Kto jednak w górach Gros Ventre nad rzeką Metsur stanie nad mogiłą Apacza, ten powie: 
„Tu spoczywa Winnetou, wielki czerwonoskóry człowiek”. A gdy kiedyś szczątki ostatniego 
z Indian zgniją w zaroślach i w wodzie, wtedy szlachetnie myślące i czujące pokolenie stanie 
przed sawannami i górami Zachodu i zawoła: 

,,Tu spoczywa czerwona rasa; nie stała się ona wielką, gdyż nie dano jej osiągnąć wielkości.” 

KONIEC 

258