Friedrich Durrenmatt -"Kraksa" 


CZĘŚĆ PIERWSZA 
 
  Czy istnieją jeszcze jakieś historie możliwe, historie godne
pisarza?  Jeśli ktoś nie chce mówić o sobie, romantycznie i
lirycznie uogólniać  swojej osobowości, jeśli nie czuje się
zmuszony, aby opowiedzieć  szczerze o swych nadziejach i
porażkach, o tym, jak sypia z kobietami  - jak gdyby
prawdomówność mogła to wszystko podnieść do rangi  uogólnienia,
nie zaś w sferę medycyny lub w najlepszym razie  psychologii -
jeśli ktoś nie chce tego robić, woli zaś dyskretnie  pozostać w
cieniu, ukrywając taktownie sprawy osobiste, wpatrzony  w swoje
tworzywo jak rzeźbiarz w swój materiał, kształtując go,  ucząc
się jednocześnie na nim, jeśli jak pewien typ klasyków stara się 
nie popadać łatwo w zwątpienie - nawet kiedy nie da się
zaprzeczyć,  że czysty nonsens jawi się na każdym kroku - wówczas
pisanie staje  się czynnością trudniejszą i bardziej samotną, a
także bardziej  bezsensowną. Nie chodzi przecież o dobrą notę w
historii literatury -  komu nie zdarzyło się otrzymać dobrej
noty, jakaż miernota nie  została już wyróżniona - postulaty dnia
są ważniejsze. Lecz i tutaj  znów dylemat i niekorzystna sytuacja
na rynku. Życie oferuje nam  same rozrywki: wieczorem dostarcza
ich kino, poezję daje codzienna  gazeta w felietonie, za większą
sumkę, w praktyce - począwszy od  jednego franka, już żąda się
duszy, wyznań, właśnie prawdy, wymaga  się wyższych wartości,
morału, efektownych powiedzonek, zawsze  coś musi być
przezwyciężone albo spotkać się z afirmacją, raz jest to 
chrystianizm, kiedy indziej znów powszechne zwątpienie, wszystko 
może stać się literaturą. Lecz jeśli autor właśnie wzbrania się
przed  produkowaniem takiej strawy, coraz bardziej, z rosnącą 
stanowczością, bo wprawdzie świadom jest, że impuls zmuszający
do  pisania tkwi w nim, w zależnej od przypadku grze świadomości
i  nieświadomości, w jego wierze i wątpliwościach, sądzi jednak,
że  właśnie te sprawy z pewnością nie obchodzą publiczności -
wystarczy  to, co on pisze, kształtuje, formuje - niechaj więc
apetycznie  przedstawia samą tylko powierzchnię i wyłącznie nad
nią pracuje,  poza tym zachowa milczenie, nie rozwodząc się
zbytnio ani nie  komentując. Kiedy dojdzie do takiego
przeświadczenia, zatrzyma się,  będzie zwlekał, stanie bezradny,
jest to prawie nieuniknione. Rodzi  się przeczucie, że nie ma już
co opowiadać, zaczyna się poważnie  myśleć o rezygnacji, być
może, jest jeszcze miejsce na parę zdań,  poza tym można tylko
wziąć kurs na biologię, by przynajmniej  myślowo zbliżyć się
jakoś do wybuchu ludzkości, do rosnących  miliardów ludzi, do
nieustannie produkujących macic - albo też  zwrócić się ku
fizyce, astronomii, ażeby uświadomić sobie strukturę 
wszechświata, w którym krążymy. Reszta dla magazynów, dla takich 
tygodników, jak "Life", "Match", "Quick" i dla "Sie und Er" - 
prezydent z tlenowym aparatem, wujek Bułganin w swoim ogrodzie, 
księżniczka w towarzystwie zuchowatego pilota, głośne gwiazdy 
filmowe i potentaci dolara, wielkości wymienne, już wyszły z
mody,  ledwie się o nich czasem wspomni. Obok powszedni dzień 
przeciętnego człowieka, w moim przypadku zachodnioeuropejski, 
ściślej szwajcarski, zła pogoda i zła koniunktura, troski i
nieszczęścia,  wstrząsy wywołane perypetiami osobistymi, bez
związku wszakże z  całością świata, z biegiem rzeczy i nonsensów,
z rozwojem  konieczności. 
  Los zeszedł ze sceny, na której toczy się gra, aby czaić się
za  kulisami, poza obowiązującą dramaturgią - na pierwszym planie 
wszystko jawi się jako katastrofa, choroba, kryzys. Nawet wojna 
zaczyna być zależna od tego, czy mózgi elektronowe przepowiedzą
jej  rentowność, lecz wiadomo, że to nigdy nie nastąpi, jeśli
maszyny  rachunkowe prawidłowo funkcjonują. Klęski można sobie
już tylko  matematycznie wyobrazić, lecz biada, jeśli do
sztucznych mózgów  zakradnie się jakieś fałszerstwo, jeśli
zostaną zastosowane  niedozwolone chwyty. A to wszystko jeszcze
nie jest tak przykre jak  sama możliwość, że nagle puszcza jakaś
śruba, psuje się cewka, jakiś  guzik błędnie reaguje i już mamy
koniec świata, z powodu  technicznego krótkiego spięcia, z powodu
włączenia niewłaściwej  dźwigni. Tak więc nie grozi już żaden
Bóg, żadna sprawiedliwość,  żadne fatum jak w Piątej symfonii -
lecz wypadki drogowe, tamy  walące się na skutek zastosowania
fałszywej konstrukcji, eksplozja  fabryki bomb atomowych
spowodowana przez roztargnionego 
laboranta, źle wyregulowane wylęgarnie. Nasza droga prowadzi obok 
ścian wypełnionych reklamami butów Bally, wozów Studebakera, 
lodów śmietankowych i tablicami pamiątkowymi znaczącymi miejsca 
spoczynku nieszczęśliwych ofiar wypadków, zdarzają się jeszcze 
historie możliwe, w których z tuzinkowej twarzy wyziera nagle 
ludzkość, czyjś pech nabiera mimochodem sensu ogólnego, sąd i 
sprawiedliwość stają się nagle widoczne, może i łaska, wyjednana 
przypadkiem, odbita w monoklu pijanego. 
 
CZĘŚĆ DRUGA 
 
  Wypadek, wprawdzie nie poważny, kraksa również i tutaj: Alfredo 
Traps, żeby wymienić nazwisko, zatrudniony w branży tekstylnej,
lat  czterdzieści pięć, bynajmniej jeszcze nie otyły, zjawisko
pociągające,  o poprawnych manierach zdradzających wprawdzie
pewną tresurę,  trącących czymś prymitywnym i handlarskim - ten
nasz współcześnik  jechał właśnie swym studebakerem jedną z
większych dróg kraju. Już  mógł się spodziewać, że za godzinę
będzie u siebie w domu, w  pewnym znaczniejszym mieście, gdy
nagle wóz zastrajkował. Po  prostu przestał się poruszać.
połyskująca czerwonym lakierem  maszyna spoczęła bezradnie u stóp
niewielkiego wzgórza, na które  pięła się droga; na północy
utworzyła się kumulusowa chmura, na  zachodzie słońce stało wciąż
jeszcze wysoko, tak niemal jak po  południu. Traps wypalił
papierosa i zajął się tym, czego wymagała  sytuacja. Mechanik,
który w końcu wziął na hol studebakera,  oświadczył, że nie może
usunąć uszkodzenia wcześniej niż  następnego dnia - defekt
gaźnika. Czy odpowiadało to rzeczywistości,  tego nie można było
ani stwierdzić, ani też nie byłoby wskazane  podejmować takiej
próby - jest się wydanym na łup mechaników, jak  niegdyś było się
zdanym na laskę rycerzy rozbójników, a jeszcze  przed tym na
łaskę bóstw lokalnych i demonów. Za wygodny, aby  odbyć
półgodzinną drogę do następnej stacji kolejowej i podjąć nieco 
skomplikowaną, choć krótką podróż do domu, do żony, do czworga 
swych dzieci - sami chłopcy - postanowił Traps przenocować. Była 
godzina szósta wieczór, ciepło, zbliżał się najdłuższy dzień
lata,  wioska, na której skraju stał warsztat samochodowy, miła,
rozsypana  u stóp zalesionych wzgórz, z kościółkiem na pagórku,
plebanią, z  dębem prastarym, ujętym w żelazne obręcze i podpory,
wszystko  solidne, czyściutkie, nawet kupy gnoju przed chłopskimi
domami  starannie spiętrzone i szykowne. Była tu również gdzieś
w pobliżu  jakaś fabryczka, kilka szynków i gospód, jedną z nich
Trapsowi już  nieraz polecano, lecz wszystkie pokoje były zajęte
- jakiś zjazd  hodowców drobiu zarezerwował łóżka - agentowi
tekstylnemu  wskazano willę, gdzie przyjmuje się czasem
przyjezdnych. Traps  ociągał się. Jeszcze można było wrócić
koleją, lecz wabiła go  nadzieja, że przeżyje tu jakąś przygodę.
Nieraz trafiały się po wsiach  dziewczęta, jak ostatnio w
Grossbiestringen, umiejące docenić  agentów tekstylnych. Ożywiony
nowym impulsem ruszył w stronę  willi. Od kościoła dolatywało
bicie dzwonów. Krowy minęły go  porykując. Piętrowy domek stał
w dość rozległym ogrodzie, ściany  oślepiająco białe, płaski
dach, zielone okiennice, do połowy  przesłonięte krzewami, buki
i świerki, od frontu kwiaty, głównie róże,  wśród nich
człowieczek w podeszłym wieku, w skórzanym fartuchu,  być może
właściciel posesji, zajęty lekką robotą w ogrodzie: Traps 
przedstawił się i poprosił o nocleg. 
  - Pański zawód - zapytał stary, który zbliżył się do parkanu,
paląc  brissago, głowa jego ledwie wystawała nad furtkę.    -
Pracuje w branży tekstylnej. 
  Stary bacznie zlustrował Trapsa, spoglądając w sposób właściwy 
dalekowidzom ponad małymi, nieoprawnymi szkłami. 
  - Oczywiście, może pan tutaj przenocować. 
  Traps spytał o cenę. 
  Nie zwykł za to przyjmować zapłaty, wyjaśnił stary, jest
samotny,  jego syn przebywa w Stanach Zjednoczonych, nad nim ma
pieczę  gosposia, panna Simona, jest więc rad, jeśli od czasu do
czasu może  przyjąć kogoś w gościnę. 
  Agent podziękował. Był wzruszony tą gościnnością i zauważył,
że  na wsi nie wymarły bynajmniej cnoty i dobre zwyczaje
przodków.  Otworzono mu furtkę. Traps rozejrzał się: żwirowane
dróżki,  trawniki, głębokie cienie, fragmenty oświetlone słońcem. 
  Dzisiaj wieczorem spodziewa się kilku panów, powiedział stary, 
kiedy zbliżyli się do kwiatów, i zaczął starannie przycinać krzak
róży.  Mają przyjść przyjaciele, którzy mieszkają w sąsiedztwie,
bądź we  wsi, bądź dalej aż u stóp wzgórza, emeryci, jak on,
ściągnęli tutaj dla  łagodnego klimatu i dlatego, że tutaj nie
czuje się fenu, wszyscy  samotni, wdowcy, spragnieni czegoś
nowego, jakiegoś urozmaicenia,  będzie więc to dla niego wielka
przyjemność móc zaprosić pana  Trapsa na kolację i na następujący
po niej kawalerski wieczór.    Agent był zaskoczony. Właściwie
chciał zjeść we wsi, w szeroko  znanej gospodzie, lecz nie śmiał
odrzucić zaproszenia. Czuł się  zobowiązany. Przyjął propozycję
bezpłatnego noclegu. Nie chciał  robić wrażenia nieuprzejmego
mieszczucha. Udawał więc 
zadowolonego. Gospodarz zaprowadził go na pierwsze piętro. Miły 
pokój. Bieżąca woda, szerokie łoże, stół, wygodne krzesło, na
ścianie  obraz Hodlera, stare, oprawne w skórę tomiska na półce.
Agent  otworzył swoją walizeczkę, umył się, ogolił, spowił się
w chmurę  wody kolońskiej, podszedł do okna, zapalił papierosa.
Wielka tarcza  słoneczna opadała za wzgórza opromieniając buki.
Podsumował  pobieżnie interesy dnia, zlecenie firmy Rotacher
niczego sobie, kłopot  w Wildholzem, pięć procent zażądał łajdak,
on mu jeszcze pokaże.  Potem wyłoniły się wspomnienia.
Powszednie, nieuporządkowane,  zdrada małżeńska planowana w
hotelu Touring, problem, czy  najmłodszemu synkowi (którego
najbardziej kocha) kupić elektryczną  kolejkę, uprzejmość, a
właściwie obowiązek nakazywał telefonicznie  powiadomić żonę o
niezamierzonej zwłoce. Jednak zaniechał tego,  jak to już często
bywało. Żona zdążyła się nawet przyzwyczaić, a  poza tym i tak
by mu nie uwierzyła. Ziewnął, pozwolił sobie na  jeszcze jednego
papierosa. Widział, jak trzej starsi panowie zbliżali  się
krocząc żwirowaną alejką, dwóch ramię w ramię, gruby i łysy za 
nimi. Powitanie, uściski rąk, objęcia, rozmowy o różach. Traps 
odsunął się od okna, podszedł do półki z książkami. Sądząc po 
tytułach, które odczytał, można się było spodziewać nudnego 
wieczoru - Hotzendorff, "Zbrodnia morderstwa i kara śmierci", 
Savingy, "System współczesnego prawa rzymskiego", Ernst David 
Holle, "Praktyka przesłuchania". Agent zrozumiał. Gospodarz był 
prawnikiem, może byłym adwokatem. Przygotował się już na 
rozwlekłe dysputy - cóż wie o prawdziwym życiu taki mól
książkowy,  świadczą o tym jego kodeksy. Było również do
przewidzenia, że  będzie się mówiło o sztuce albo o czymś
podobnym, tematy, przy  których mógł się łatwo zbłaźnić - dobre
sobie, gdyby nie musiał trwać  w centrum walki konkurencyjnej,
on także nabrałby biegłości w  subtelniejszych sprawach.
Niechętni schodził więc na dół, gdzie na  otwartej, wciąż
oświetlonej słońcem werandzie zajęto miejsca,  podczas gdy
gosposia, tęga osoba, nakrywała stół w przyległej  jadalni. Lecz
zdumiał się, kiedy ujrzał oczekujące go towarzystwo.  Był rad,
że najpierw zbliżył się doń pan domu, teraz wyglądający  niemal
jak fircyk, nieliczne włosy starannie zaczesane, w znacznie za 
obszernym surducie. Powitano Trapsa krótkim przemówieniem. 
Zdążył ukryć swe zaskoczenie, bąknął, że całą przyjemność po jego 
stronie, skłonił się chłodno, pełen rezerwy, grał rolę bywałego
w  świecie fachowca od tekstyliów i pomyślał z żalem, że został
przecież  w tej wiosce tylko po to, aby przygadać sobie jakąś
dziewczynę. To  się nie udało. Zobaczył przed sobą trzech
pozostałych starców, którzy  w niczym nie ustępowali
zdziwaczałemu gospodarzowi. Jak 
niesamowite kruki wypełniali słoneczną werandę z wyplatanymi 
meblami i powiewnymi firankami, zgrzybiali, wymiętoszeni i 
zaniedbani, chociaż ich surduty zdawały się być w najlepszym 
gatunku - co spostrzegł natychmiast - jeśli nie brać pod uwagę
łysego  (nazwiskiem Pilet, siedemdziesiąt siedem lat, jak
oświadczył pan  domu przy prezentacji, która teraz nastąpiła),
sztywno i godnie  siedzącego na bardzo niewygodnym taborecie,
chociaż wokół stało  kilka wygodnych krzeseł. Więcej niż
starannie ubrany, w butonierce  biały goździk, gładził
nieustannie przyczernionego krzaczastego wąsa,  emeryt zapewne,
może jakiś były, przez szczęśliwy przypadek  wzbogacony
zakrystian albo kominiarz, lub - co równie nie  wykluczone -
maszynista. Tym nędzniej prezentowali się dwaj  pozostali. Jeden
(pan Kummer, lat osiemdziesiąt dwa), grubszy  jeszcze od Pileta,
otyły, złożony jakby z połci słoniny, siedział w  fotelu na
biegunach, twarz miał jaskrawoczerwoną, potężny nochal  pijaka,
jowialne wyłupiaste oczy za złotym cwikierem, do tego,  pewnie
na skutek przeoczenia, nocna koszula pod czarnym 
garniturem i kieszenie wypchane gazetami i papierami, podczas gdy 
drugi (pan Zorn, lat osiemdziesiąt sześć), wysoki i chudy, monokl 
wciśnięty w lewe oko, blizny na twarzy, haczykowaty nos, 
śnieżnobiała lwia grzywa, zapadłe usta, pod każdym względem 
staroświeckie zjawisko - miał źle zapiętą kamizelkę i na nogach
dwie  różne skarpetki. 
  - Campari ? - spytał gospodarz. 
  - Proszę bardzo - odpowiedział Traps i usiadł w fotelu, podczas
gdy  wysoki i chudy z zainteresowaniem oglądał go przez monokl. 
  - Pan Traps weźmie zapewne udział w naszej zabawie ? 
  - Ależ oczywiście. Bardzo lubię zabawy. 
  Starsi panowie uśmiechnęli się, pokręcili głowami. 
  - Nasza zabawa jest być może szczególnego rodzaju - dorzucił 
gospodarz ostrożnie, jakby się ociągając. - Polega ona na tym,
że  wieczorem odgrywamy nasze dawne zawody. 
  Starcy uśmiechnęli się znów grzecznie, dyskretnie. 
  Traps zdziwił się. Jak ma to rozumieć ? 
  - A no tak - sprecyzował gospodarz - ja byłem kiedyś sędzią,
pan  Zorn prokuratorem, a pan Kummer adwokatem, zabawiamy się
zatem  w sąd. 
  - Ach tak. - Traps zrozumiał i pomysł wydał mu się możliwy do 
przyjęcia. A może jednak wieczór nie był jeszcze całkiem
stracony.    Gospodarz przypatrywał się agentowi z uroczystą
miną. 
  - W zasadzie - wyjaśnił łagodnym głosem - odtwarzaliśmy słynne 
procesy historyczne, proces Sokratesa, proces Jezusa, proces
Joanny  d'Arc, proces Dreyfusa, ostatnio podpalenie Reichstagu.
Kiedyś znów  Fryderyk Wielki uznany został przez nas za
niepoczytalnego.    Traps zdumiał się. 
  - I odgrywacie to każdego wieczoru ? 
  Sędzia przytaknął. 
  - Ale oczywiście najpiękniej jest - wyjaśnił dalej - kiedy się
gra w  oparciu o żywy materiał, wtedy wynikają szczególnie
interesujące  sytuacje. Nie dalej jak wczoraj był pewien poseł,
który we wsi  wygłosił przemówienie wyborcze i przegapił ostatni
pociąg. Został  skazany na czternaście lat więzienia za szantaż
i przekupstwo.    - Surowy sąd - stwierdził rozbawiony Traps.  
 - To sprawa honoru - rozpromienili się starcy. 
  - A jakąż rolę mógłbym odegrać ? 
  Znów uśmieszki, niemal śmiech. 
  - Mamy już sędziego, prokuratora i obrońcę - są to stanowiska 
zakładające znajomość przedmiotu i reguł gry - powiedział
gospodarz.  - Jedynie stanowisko oskarżonego pozostaje nie
obsadzone,  chciałbym wszakże jeszcze raz podkreślić, że pan
Traps nie powinien  się w żadnym wypadku czuć zmuszonym do
wzięcia udziału w  zabawie. 
  Pomysł starszych panów rozweselił agenta. Wieczór był
uratowany.  Może obejdzie się bez uczonej i nudnej atmosfery,
zapowiada się, że  będzie wesoło. Był człowiekiem prostym, nie
wyróżniającym się  intelektem i bez szczególnej skłonności do
zajęć intelektualnych,  człowiekiem interesu - sprytnym, kiedy
trzeba, gotowym w sprawach  zawodowych na wszystko. Lubił przy
tym dobrze zjeść i wypić, miał  skłonność do rubasznych żartów.
Weźmie udział w zabawie,  powiedział, to zaszczyt dla niego zająć
osierocone stanowisko  oskarżonego. 
  - Brawo - zarechotał prokurator i zaklaskał w dłonie - brawo,
tak  mówi prawdziwy mężczyzna, to się nazywa odwaga. 
  Agent zaczął rozpytywać się z ciekawością o zbrodnie, która mu 
teraz zostanie przypisana. 
  - To bez znaczenia - odpowiedział prokurator wycierając monokl
-  zbrodni zawsze można się doszukać. 
  Wszyscy się roześmieli. 
  Pan Kummer podniósł się. 
  - Niech pan pozwoli, panie Traps - rzekł tonem niemal ojcowskim
-  musimy jeszcze spróbować naszego porto: jest stare, musi się
pan z  nim zapoznać. 
  Poprowadził Trapsa do jadalni. Wielki okrągły stół był teraz 
odświętnie nakryty. Stare krzesła z wysokimi oparciami, na
ścianach  poczerniałe obrazy, wszystko solidne, staromodne. Z
werandy  dobiegała paplanina starców, w otwartych oknach pełgało
światło  wieczoru, wdzierał się świergot ptaków. Na jakimś
stoliczku stały  butelki, jeszcze inne na kominku, bordeaux
ułożone w koszyczkach.  Obrońca starannie nalał porto drżącą
nieco ręką ze starej flaszki do  dwóch małych kieliszków,
napełnił je po brzegi, trącił się z agentem  przepijając do
niego, zrobił to ostrożnie, kieliszki z kosztownym  płynem ledwie
się musnęły. 
  Traps skosztował. 
  - Wyborne - pochwalił. 
  - Jestem pańskim obrońcą, panie Traps - powiedział pan Kummer.
-  Powinniśmy zatem wypić za naszą przyjaźń ! 
  - Za naszą przyjaźń ! 
  Najlepiej będzie - osądził adwokat, tak nacierając na Trapsa
swoją  czerwoną twarzą, pijackim nosem i cwikierem, że aż trącił
go swym  olbrzymim brzuchem, nieprzyjemną miękką masą - najlepiej
będzie,  jeśli pan Traps od razu wyzna mu swoje przestępstwo.
Wtedy on  mógłby zagwarantować, że i w sądzie jakoś to pójdzie.
Sytuacja nie  jest wprawdzie groźna, ale nie należy jej
bagatelizować. Wysoki,  chudy prokurator, wciąż jeszcze w pełni
sił umysłowych, wydaje się  niebezpieczny, a także sam gospodarz
zdaje się skłaniać do  surowości, a może nawet pewnej pedanterii,
które z wiekiem - liczy  sobie już osiemdziesiąt siedem lat -
jeszcze przybrały na sile. Mimo to  udało się jemu, obrońcy,
przeforsować większość spraw, a  przynajmniej nie dopuścić do
najgorszego. Raz tylko, chodziło wtedy  o  mord rabunkowy, nie
można było naprawdę nic pomóc. Ale  przecież mord rabunkowy nie
wchodzi tu zapewne w rachubę, na to  jego zdaniem, pan Traps nie
wygląda, a może jednak ? 
  Agent roześmiał się, nie popełnił na szczęście żadnej zbrodni. 
Następnie powiedział: "Na zdrowie !" 
  - Niech pan mi się zwierzy ! - zachęcał go obrońca. - Nie
powinien  pan się wstydzić. Ja znam życie, mnie już nic nie
zadziwi. Losy  ludzkie rozwijały się przed moimi oczami, panie
Traps, otwierały się  otchłanie, może mi pan wierzyć. 
  Bardzo mu naprawdę przykro, uśmiechnął się zalotnie agent, że
jest  oskarżonym, który nie popełnił przestępstwa - a poza tym
to już rzecz  prokuratora coś wynaleźć, przecież sam obrońca to
powiedział,  nieprawda ? Jak zabawa, to zabawa. On sam jest
ciekaw, co z tego  wyniknie. Czy odbędzie się prawdziwe
przesłuchanie ? 
  - Spodziewam się ! 
  - Bardzo mnie to cieszy. 
  Obrońca przybrał zakłopotany wyraz twarzy. 
  - Pan się czuje niewinny, panie Traps ? 
  Agent roześmiał się: - Zupełnie niewinny - i rozmowa wydała mu
się  nad wyraz zabawna. 
  Obrońca przecierał cwikier. 
  - Niech pan to sobie dobrze zakarbuje, młody przyjacielu -winny 
czy niewinny - chodzi o taktykę ! To wielce ryzykowne, mówiąc 
łagodnie, obstawać przy niewinności przed naszym sądem. 
Przeciwnie, byłoby najrozsądniej od razu obwinić się o jakieś 
przestępstwo, na przykład, rzecz korzystna szczególnie dla ludzi 
interesu: oszustwo. Wtedy zawsze można jeszcze ustalić na
podstawie  przesłuchania, że oskarżony przesadza, że właściwie
nie można  mówić o oszustwie, lecz raczej o niewinnym
zatuszowaniu faktów ze  względu na reklamę, jak to często w
handlu bywa. Droga od winy do  niewinności jest wprawdzie trudna,
ale możliwa, natomiast jest zgoła  beznadziejne i ma
katastrofalny wpływ na wynik, jeśli ktoś chce  koniecznie
zachować niewinność. Traci pan tam, gdzie mógłby pan  jeszcze
zyskać. Jest pan w sytuacji przymusowej, nie może pan już  wybrać
sobie winy, lecz musi pan pozwolić na narzucenie jej sobie.   
Agent, rozbawiony, wzruszył ramionami. Ubolewa, że nie może 
zadowolić sądu, ale naprawdę nie przypomina sobie niestety
żadnego  wykroczenia, które by go skłóciło z prawem. 
  Obrońca znów założył cwikier. Z Trapsem będzie miał kłopot, 
powiedział z namysłem, niełatwa to będzie sprawa. - Ale przede 
wszystkim - zakończył rozmowę - niech pan się zastanawia nad 
każdym słowem, nie paple bez zastanowienia, bo inaczej zostanie
pan  skazany na wieloletnie więzienie, a wtedy nic zrobić się nie
da.    Potem nadeszli inni. Zajęto miejsca za okrągłym stołem.
Swojski  nastrój, żarciki. Nasamprzód podano najrozmaitsze
zakąski, wędliny,  jajka po rosyjsku, ślimaki, zupę żółwiową.
Nastrój był znakomity,  zjadano ze smakiem, chlipiąc bez żenady. 
  - No, oskarżony, cóż pan może nam zaprezentować, spodziewam się 
jakiegoś pięknego, solidnego morderstwa - zarechotał prokurator. 
  Obrońca zaprotestował. 
  - Mój klient został oskarżony, chociaż nie dopuścił się żadnego 
przestępstwa, jest to, można by rzec, niezwykle rzadki wypadek
w  sądownictwie. Oświadcza, że jest niewinny. 
  - Niewinny - zdziwił się prokurator. Szramy na twarzy błysnęły 
czerwienią, monokl o mało nie wpadł mu do talerza, kołysał się
jak  wahadło na czarnym sznureczku. Karłowaty sędzia, który
właśnie  wrzucał do zupy kawałki chleba, znieruchomiał, spojrzał
z wyrzutem  na agenta, pokręcił głową, nawet milczący łysek z
białym goździkiem  wytrzeszczył w zdumieniu oczy. Zapadła
niepokojąca cisza. Przestały  brzękać łyżki i widelce, umilkły
sapania i mlaskanie. Tylko Simona w  głębi pokoju chichotała
cichutko. 
  - Musimy przeprowadzić śledztwo - powiedział wreszcie
prokurator.  - Co nie może istnieć, nie istnieje. 
  - No proszę - zaśmiał się Traps. - Jestem do dyspozycji !   
Do ryb podano wino, lekkiego, musującego neuchatela. 
  - A zatem - powiedział prokurator oczyszczając z ości pstrąga -
  przekonamy się. Żonaty ? 
  - Od jedenastu lat. 
  - Dzieciaki są ? 
  - Czworo. 
  - Zawód ? 
  - W branży tekstylnej. 
  - Jest pan agentem firmy, drogi panie Traps ? 
  - Przedstawicielem generalnym. 
  - Świetnie. Miał pan kraksę ? 
  - Przypadek. Pierwszy raz od roku. 
  - Ach, a przed rokiem ? 
  - No tak, ale wtedy jechałem starym wozem - wyjaśnił Traps. - 
Citroenem, model 1939, teraz mam studebakera, czerwony, na 
zamówienie. 
  - Studebaker, ach, to interesujące, i to od niedawna ? Przedtem
nie  był pan pewnie przedstawicielem generalnym ? 
  - Prostym, zwykłym agentem w branży tekstylnej. 
  - Koniunktura - przytaknął prokurator. 
  Obok Trapsa siedział obrońca. 
  - Uważaj pan - powiedział szeptem. 
  Agent branży tekstylnej, przedstawiciel generalny, jak możemy
go  już teraz nazywać, zajął się beztrosko befsztykiem po
tatarsku,  wycisnął cytrynę, była to jego własna recepta -
odrobina koniaku,  papryka i sól. Lepszego jedzenia nie zdarzyło
mu się nigdy  kosztować, rozpromienił się cały, jak dotąd
wieczory w "Schlaraffii"  uważał za zaszczyt, największą
przyjemność, jakiej mógł zaznać  człowiek jego pokroju, lecz ten
kawalerski wieczór zapowiadał  jeszcze lepszą zabawę. 
  - Aha - zauważył prokurator - należy pan do "Schlaraffii".
Jakiego  pseudonimu używa pan tam ? 
  - Markiz de Casanova. 
  - Świetnie ! - zachichotał radośnie prokurator, jakby
informacja ta  miała szczególną wagę, wciskając znów monokl. -
Bardzo nam  przyjemnie to usłyszeć. Czy można z pańskiego
pseudonimu wnosić o  pańskim życiu prywatnym, mój drogi ?    -
Uwaga ! - syknął obrońca. 
  - Drogi panie - odpowiedział Traps. - Tylko w pewnej mierze.
Kiedy  z kobietami przytrafia mi się coś pozamałżeńskiego, to
tylko  przypadkowo i bez ambicji. 
  Czy pan Traps nie byłby tak dobry i nie zechciał opowiedzieć 
zebranemu tu towarzystwu swego życia w krótkim zarysie, zapytał 
sędzia rozlewając do kieliszków neuchatela. Skoro już
postanowiono  odbyć sąd nad miłym gościem i grzesznikiem i, jeśli
się uda, zamknąć  go na długie lata, to byłoby rzeczą
najwłaściwszą usłyszeć od niego  coś bardziej szczegółowego,
prywatnego, intymnego, jakiejś  historyjki o kobietach, jeśli
można - z pieprzykiem. 
  - Opowiadać, opowiadać ! - domagali się chichocząc starsi
panowie.  Zaprosili raz do stołu jakiegoś alfonsa, który
opowiadał najciekawsze  i najbardziej pikantne rzeczy ze swojej
dziedziny i udało mu się  wykręcić czterema latami więzienia.  
 - No, no - zaśmiał się również Traps - cóż o mnie można
powiedzieć.  Prowadzę zupełnie powszednie życie, moi panowie,
pospolite życie,  jak to zaraz wyznam. Pijemy ! 
  - Pijemy ! 
  Przedstawiciel generalny uniósł kieliszek, spojrzał głęboko w 
nieruchome, ptasie oczy czterech starców utkwione w nim tak,
jakby  był szczególnie smakowitym kąskiem, po czym brzęknęły
trącane  kieliszki. 
  Na dworze słońce wreszcie zaszło, ucichł także piekielny skwir 
ptaków, krajobraz jednak rysował się jeszcze ostro - ogrody i 
czerwone dachy pośród drzew, lasy na wzgórzach, w oddali góry i 
kilka lodowców - nastrój spokoju, wiejska cisza, uroczyste
przeczucie  szczęścia, błogosławieństwa bożego i kosmicznej
harmonii.    - Miałem twardą młodość - zaczął Traps, kiedy Simona
zmieniła  talerz i podała potężny dymiący półmisek. Champignons
a la creme. -  Ojciec mój był robotnikiem, proletariuszem, który
padł ofiarą herezji  Marksa i Engelsa, był to zgorzkniały, ponury
człowiek, który nigdy  nie zatroszczył się o swoje jedyne
dziecko, matka była praczką,  przekwitła wcześnie. 
  Mogłem chodzić tylko do szkoły powszechnej, tylko do 
powszechniaka - wyznał ze łzami w oczach, rozgoryczony i 
wzruszony zarazem swoją surową przeszłością, podczas gdy panowie 
powściągliwie trącali się kieliszkami marechaux. 
  - Ciekawe - powiedział prokurator - ciekawe. Tylko szkoła 
powszechna. Ale przy pomocy łokci szanowny pan jakoś się wybił. 
  - No myślę - chełpił się Traps, rozgrzany przez marechaux, 
zachęcony towarzyską atmosferą, światem bożym odświętnie 
rozpościerającym się za oknami. - No myślę. Jeszcze przed 
dziesięcioma laty byłem tylko domokrążcą i z małą walizką 
wędrowałem od domu do domu. Ciężka praca, włóczęga, noclegi po 
stogach, w podejrzanych zajazdach. W mojej branży zaczynałem od 
dołu, od samego dołu. A teraz, moi panowie, gdybyście mogli 
zobaczyć moje konto bankowe ! Nie chcę się chwalić, ale czy ktoś
z  was ma studebakera ? 
  - Niechże pan będzie ostrożny - wyszeptał zakłopotany obrońca. 
  - Jak do tego doszło ? - spytał zaciekawiony prokurator.   
Obrońca upomniał Trapsa - powinien pilnować się i nie mówić za 
wiele. 
  Traps oznajmił, że przejął wyłączne przedstawicielstwo
hefajstonu  na kontynent, i triumfalnie rozejrzał się dokoła. -
Tylko Hiszpania i  Bałkany są w innych rękach. 
  - Hefajstos był greckim bogiem - zarechotał mały sędzia
nakładając  na talerz pieczarki - naprawdę wielkim kowalem-
artystą. Boginię  miłości i jej zalotnika, boga wojny Aresa,
złapał do tak subtelnie  wykutej i niewidzialnej sieci, że inni
bogowie nie mogli się dość  nacieszyć tym połowem, co jednak
oznacza hafajston, którego  wyłączne przedstawicielstwo przejął
szanowny pan Traps, to  pozostaje dla sędziego zawoalowane i
mgliste. 
  - A jednak jest pan bliski prawdy, czcigodny gospodarzu i
sędzio -  roześmiał się Traps. - Sam pan mówi: zawoalowane, a
właśnie ten nie  znany mi bóg grecki o prawie identycznym z nazwą
mego produktu  imieniu utkał ową delikatną jak welon i
niewidzialną sieć. Mamy  dzisiaj już nylon, perlon, myrlon,
istnieje również hefajston, król  sztucznych tkanin, nie do
zdarcia, przejrzysty, prawdziwe  dobrodziejstwo dla reumatyków,
stosowany zarówno w przemyśle, jak  w modzie, w czasie wojny i
w czasie pokoju. Znakomity materiał na  spadochrony, a zarazem
najbardziej pikantna materia na nocne  koszule dla
najpiękniejszych pań, jak uczą moje własne badania.    -
Słuchajcie no, słuchajcie - zaskrzeczeli starcy - własne badania,
a  to dobre ! - Simona znów zmieniła talerze i podała pieczeń
cielęcą.    - Co za uczta ! - rozpromienił się przedstawiciel
generalny.    - Cieszy mnie - powiedział prokurator - że potrafi
pan doceniać te  rzeczy, i słusznie ! Prezentują nam tu najlepsze
produkty, i to w  zadowalających ilościach, menu jak sprzed
wieku, kiedy ludzie mieli  jeszcze odwagę jeść. Chwała Simonie
! Chwała naszemu 
gospodarzowi ! Sam przecież robi zakupy, stary karzeł i wyjadacz,
a  co do win, to już Pilet, jako karczmarz, zabiega o nie w
okolicznych  wioskach. I jemu też chwała ! Lecz jakże przedstawia
się pańska  sprawa, mój zuchu ? Badajmy dalej pański przypadek.
Teraz znamy  już pańskie życie - była to prawdziwa przyjemność
wejrzeć w nie na  chwilę, na pańską działalność uzyskaliśmy już
jasny pogląd. Tylko  jeden nieważny punkt nie został jeszcze
wyjaśniony: jak doszedł pan  w swym zawodzie do tak lukratywnego
stanowiska ? Samym 
wysiłkiem, tylko żelazną energią ? 
  - Uwaga - syknął obrońca. - Teraz będzie niebezpiecznie.    -To
nie było takie łatwe - odpowiedział Traps przypatrując się 
pożądliwie, jak sędzia przystępuje do krajania pieczeni -
musiałem  najpierw pokonać Gygaxa, a to była ciężka robota.    -
 Ach, pana Gygaxa, a któż to znowu ? 
  - Mój dawny szef. 
  - Trzeba było go się pozbyć, chciał pan powiedzieć ? 
  - Trzeba go było usunąć, aby użyć szorstkiego języka mojej
branży -  odpowiedział Traps nabierając sosu. - Panowie wybaczą
moją  szczerość. W interesach idzie się na całego, ząb za ząb,
a kto chce być  dżentelmenem, to trudno, taki ginie. Ja zarabiam
pieniędzy jak lodu,  ale haruję jak dziki osioł, co dzień robię
sześćset kilometrów moim  studebakerem. Tak bardzo fair znów nie
postępowałem, jak się rzekło,  kiedy trzeba było staremu Gygaxowi
przyłożyć nóż do gardła i  pchnąć, ale musiałem iść w górę, co
tu gadać, ostatecznie interes jest  tylko interesem. 
  Prokurator spojrzał ciekawie znad cielęcej pieczeni. 
  - Usunąć, przyłożyć nóż do gardła, popchnąć, to są przecież
dość  złośliwe wyrażenia, drogi panie Traps. 
  Przedstawiciel generalny zaśmiał się. 
  - Należy je oczywiście rozumieć w sensie przenośnym 
  - A jak się ma pan Gygax, szanowny panie ? 
  - Umarł w zeszłym roku. 
  - Czy pan oszalał - zasyczał wzburzony obrońca. - Pan chyba do
cna  zwariował. 
  - W zeszłym roku - ubolewał prokurator. - To przykre. A ileż
miał lat  ? 
  - Pięćdziesiąt dwa. 
  - W sile wieku. A na co umarł ? 
  - Na jakąś tam chorobę. 
  - Kiedy pan otrzymał jego stanowisko ? 
  - Trochę wcześniej. 
  - Świetnie, to mi na razie wystarczy - powiedział prokurator. -
 Mamy  szczęście. Wygrzebaliśmy trupa, a to ostatecznie
najważniejsze.    Wszyscy się roześmiali. Nawet Pilet, łysy jak
pała, który z  nabożeństwem zajadał, pedantycznie, nieomylnie
pochłaniając  niezmierzone ilości, podniósł wzrok znad talerza. 
  - Dobrze - powiedział i skubnął czarnego wąsa. 
  Po czym zamilkł i jadł dalej. 
  Prokurator uroczyście podniósł kieliszek. 
  - Moi panowie - oświadczył - na cześć tego odkrycia musimy 
skosztować pichon-longueville z 1933 r. Dobre bordeaux do dobrej 
zabawy. 
  Znów trącili się kieliszkami, przepijając do siebie. 
  - Niech to pioruny, panowie - zdumiał się przedstawiciel
generalny,  jednym łykiem wychylając pichon i wyciągając
kieliszek ku sędziemu  - Wspaniały trunek ! 
  Zapadł zmierzch i nie można już było prawie rozpoznać twarzy 
zgromadzonych. Za oknami czuło się obecność pierwszych gwiazd, 
gdy gospodyni zapaliła trzy wielkie, ciężkie świeczniki, które
rzuciły  na ściany cienie siedzących wokół okrągłego stołu niczym
kielich  jakiegoś fantastycznego kwiatu. Ufny, swojski nastrój,
atmosfera  powszechnej życzliwości, rozluźnienie form
towarzyskich,  obyczajów. 
  - Jak w bajce - zdumiał się Traps. 
  Obrońca starł serwetą pot z czoła. 
  - Sam pan jest bajką, drogi panie Traps - powiedział. Nie
zdarzyło  mi się jeszcze spotkać oskarżonego, który z większym
spokojem  zdobyłby się na tak nierozważne wynurzenia. 
  Traps zaśmiał się. 
  - Niech pan się nie obawia, drogi sąsiedzie. Kiedy
przesłuchanie się  już zacznie, nie stracę głowy. 
  W pokoju śmiertelna cisza jak przed chwilą. Nie usłyszysz 
najcichszego mlaskania, najlżejszego chrząknięcia 
  - Nieszczęśniku - jęknął obrońca. - Cóż pan przez to rozumie: 
"Kiedy przesłuchanie się już zacznie" ? 
  - Czyżby - rzekł przedstawiciel generalny zgarniając na talerz
sałatę  - już coś się zaczęło ? 
  Starcy uśmiechnęli się, spojrzeli po sobie porozumiewawczo, 
przebiegle, zachichotali radośnie. 
  Milczący, opanowany łysek parsknął: 
  - On nie zauważył, on nie zauważył ! 
  Traps spojrzał nieufnie, był zaskoczony, ta szelmowska wesołość 
wydała mu się niesamowita, wrażenie, które wprawdzie szybko 
ustąpiło, tak że sam nawet zaczął się śmiać. 
  - Panowie wybaczą mi - powiedział - wyobrażałem sobie tę zabawę 
uroczyściej, godniej, z zachowaniem formalności, z posmakiem sali 
sądowej. 
  - Kochany panie Traps - wyjaśnił mu sędzia. - Wiele bym dał,
żeby  raz jeszcze ujrzeć pańską zdumioną twarz. Nasz sposób
sprawowania  sądu wydaje się panu obcy i za bardzo pochopny, jak
widzę, lecz,  wielce szanowny panie, my czterej przy tym stole
jesteśmy na  emeryturze i wyzwoliliśmy się od niepotrzebnego
zalewu formułek,  protokołów, papierków i ustaw i od całego tego
kramu, który ciąży na  naszych sądach. My sądzimy nie wdając się
w szmatławe kodeksy i  paragrafy. 
  - To śmiałe - odpowiedział Traps trochę bełkotliwie. - To
śmiałe,  panowie, to mi imponuje. Nie wdając się w paragrafy, to
jest śmiała  idea. 
  Obrońca podniósł się ceremonialnie. Idzie zaczerpnąć powietrza, 
oznajmił, nim podadzą kurczaka i następne dania, mały zdrowotny 
spacerek i papieros są na czasie, zaprasza więc pana Trapsa, aby
mu  towarzyszył. 
  Z werandy wkroczyli prosto w noc, która wreszcie zapadła,
gorąca i  majestatyczna. Z okien jadalni spływały na trawniki
wstęgi światła,  sięgając aż po grządki z różami. Niebo pełne
gwiazd, bez księżyca,  ciemnym masywem rysowały się drzewa,
ledwie się można było  domyślić ścieżek. Ociężali od wina, coraz
to zataczali się i tracili  równowagę, kosztowało ich wiele
wysiłku, aby iść normalnie i prosto,  palili papierosy paisiennes
- czerwone punkciki w ciemności.    - Mój Boże - Traps zaczerpnął
powietrza - cóż to była za zabawa tam  - wskazał ku oświetlonym
oknom, w których właśnie ukazała się  masywna sylwetka gospodyni.
- Przyjemnie się zaczyna, całkiem  przyjemnie. 
  - Drogi przyjacielu - powiedział obrońca zataczając się i
wspierając  na Trapsie. - Nim zawrócimy i zaatakujemy naszego
kurczaka, niech  mi wolno będzie zwrócić się do pana z jedną
uwagą na serio, którą  powinien pan sobie wziąć do serca. Darzę
pana sympatią, mój drogi,  życzę panu jak najlepiej, chcę mówić
do pana jak ojciec: jesteśmy na  najlepszej drodze, aby z
kretesem przegrać nasz proces !    - A to pech - odpowiedział
przedstawiciel generalny, ostrożnie  prowadząc obrońcę alejką
wokół wielkiego, ciemnego i kulistego  masywu zarośli. Dalej była
sadzawka, wyczuli, że stoi tu kamienna  ława, usiedli. Gwiazdy
odbijały się w wodzie, chłód wzrastał. Od  strony wsi tony
harmonijki i śpiew, zadął też uroczyście alpejski róg -  Związek
Hodowców Drobiu świętował. 
  - Musi się pan wziąć w kupę- napomniał obrońca. - Ważne pozycje 
zostały opanowane przez wroga, zmarły Gygax, który całkiem 
niepotrzebnie wypłynął przez pańską niepowściągliwą paplaninę, 
poważnie panu zagraża, to wszystko obciąża, niedoświadczony 
obrońca musiałby skapitulować, lecz wytrwałością - wykorzystując 
wszystkie szansa, przede wszystkim zaś licząc na pańską jak 
największą ostrożność i dyscyplinę - mogę jeszcze to, co istotne, 
uratować. 
  Traps roześmiał się. 
  - To byłaby wcale komiczna zabawa towarzyska - stwierdził -
trzeba  by ja wprowadzić również na następnym posiedzeniu
"Schlarafii".    - Prawda ? - ucieszył się obrońca. - Człowiek
odżywa. Ja zaraz  skapcaniałem, drogi przyjacielu, jak tylko
porzuciłem pracę i nagle,  bez zajęcia, bez mojego dawnego zawodu
miałem zażywać starości w  tej wiosce. Bo cóż tu się dzieje ?
Nic, tyle że nic czuje się fenu, to  wszystko. Zdrowy klimat ?
Dobre sobie - bez pracy umysłowej !  Prokurator dogorywał,
przypuszczano, że nasz gospodarz ma raka  żołądka. Pilet cierpiał
na cukrzycę, mnie dokuczało nadciśnienie. Oto  rezultat. Pieskie
życie. Często siadywaliśmy smutni, gwarzyli sobie  tęsknie o
naszych dawnych zawodach i sukcesach, to była nasza  jedyna
skromna rozrywka. I oto prokurator wpadł na pomysł, aby 
wprowadzić tę zabawę, sędzia oddał do dyspozycji dom, a ja mój 
kapitał. - No cóż, jestem kawalerem, a jako wieloletni adwokat 
górnych dziesięciu tysięcy mogłem sobie odłożyć ładną sumkę. Mój 
drogi, wprost nie chce się wierzyć, jak wspaniale potrafi się 
odwzajemnić swemu obrońcy uniewinniony korsarz wielkiej 
finansjery - graniczy to już z rozrzutnością. Zabawa ta stała się
dla  nas ożywczym źródłem, hormony, żołądki, soki żołądkowe znów 
zaczęły dobrze funkcjonować, zniknęła nuda, znów pojawiły się 
energia, młodzieńczość, prężność, apetyt: niech pan tylko
popatrzy i  nie zważając na swój brzuch wykonał parę ćwiczeń
gimnastycznych,  jeśli Traps dobrze dojrzał w ciemności. - Bawimy
się z gośćmi  sędziego, którzy odtwarzają naszych oskarżonych -
ciągnął obrońca  siadając - czasem z domokrążcami, a przed dwoma
miesiącami  musieliśmy nawet skazać pewnego niemieckiego generała
na  dwadzieścia lat więzienia. Przejeżdżał tędy z małżonką, tylko
moja  sztuka uratowała go od szubienicy. 
  - Wspaniale - powiedział Traps - ta produkcja skazańców ! Lecz
ta  szubienica to już nieprawdopodobne, z tym już troszeczkę pan 
przesadza, szanowny panie mecenasie, kara śmierci została
przecież  zniesiona. 
  - W prawodawstwie państwowym - stwierdził skwapliwie obrońca -
  lecz my tutaj mamy do czynienia z prawodawstwem prywatnym i 
znóweśmy ją wprowadzili. Właśnie możliwość skazania na karę 
śmierci sprawia, że nasza gra tak jest emocjonująca i osobliwa. 
  - I kata też pewnie macie, co ? - zaśmiał się Traps. 
  - Oczywiście - potwierdził z dumą obrońca. - Mamy i kata.
Pilet.    - Pilet ? 
  - Zdziwił się pan, co ? 
  Traps przełknął parę razy ślinę. 
  - Przecież on ma gospodę i dostarcza wina, które pijemy.    -
Zawsze był oberżystą - uśmiechnął się dobrodusznie obrońca. - 
Swoje państwowe zajęcie uprawiał tylko jako amator. Niemal 
honorowo. Był jednym z najwybitniejszych fachowców w sąsiednim 
kraju; wprawdzie już od dwudziestu lat na emeryturze, lecz wciąż 
jeszcze biegły w swojej sztuce. 
  Ulicą przejechał samochód i w świetle reflektorów zajaśniał dym 
papierosów. Przez mgnienie oka Traps ujrzał również obrońcę, 
nieforemną postać w niechlujnym surducie, tłustą, zadowoloną, 
dobroduszną twarz. Zadrżał. Zimny poty wystąpił mu na czoło.   
- Pilet. 
  Obrońca zdumiał się. 
  - Cóż to się panu stało, drogi Traps ? Czują, że pan drży. Może 
zrobiło się panu niedobrze ? 
  - Sam nie wiem - wyszeptał przedstawiciel generalny i ciężko 
westchnął. - Sam nie wiem. 
  Ujrzał przed sobą łyska, który przy stole zachowywał się dość 
głupkowato, trzeba było dużego opanowania, żeby jeść w 
towarzystwie kogoś takiego, ale czyż można go winić, że miał 
biedaczysko taki zawód. Łagodna noc letnia, jeszcze bardziej
łagodne  wino nastroiły Trapsa humanitarnie, tolerancyjnie,
pozbawiły go  uprzedzeń, był ostatecznie człowiekiem, który wiele
widział i znał  świat, nie był tchórzem ani filistrem, był nie
byle jakim fachowcem  tekstylnym, tak, teraz nawet wydało się
Trapsowi, że wieczór, bez  kata byłby mniej wesoły i zabawny,
cieszył się już, że niebawem  będzie mógł w "Schlarafii" popisać
się tą przygodą, kata też pewnie  jakoś by się sprowadziło przy
pomocy niewielkiego wynagrodzenia i  zwrotu kosztów, i wreszcie
wyzwolony od obaw wybuchnął 
śmiechem: "Ależ wpadłem! A już miałem stracha ! Zabawa staje się 
coraz weselsza !" 
  - Zaufaniem płaci się za zaufanie - powiedział obrońca, kiedy
się już  podnieśli i wspierając się wzajemnie, oślepieni światłem
bijącym z  okien ostrożnie postępowali ku domowi. - Jak pan zabił
Gygaxa ?    - Ja miałbym zabić Gygaxa ? 
  - No, jeżeli nie żyje ! 
  - Ale to nie ja go zabiłem ! 
  Obrońca zatrzymał się. 
  - Mój drogi , młody przyjacielu - odpowiedział współczująca. -
  Rozumiem pańskie skrupuły. Ze wszystkich zbrodni najbardziej 
przykro jest przyznać się do morderstwa. Oskarżony wstydzi się,
nie  chce uznać swego czynu, zapomina, usuwa go z pamięci, w
ogóle  wiele ma zastrzeżeń wobec przeszłości, obciąża siebie
przesadnymi  wyrzutami i nikomu nie ufa, nawet swemu
przyjacielowi i 
opiekunowi, obrońcy, co właśnie jest najbardziej niedorzeczne,
bo  dobry obrońca kocha mord i cieszy się, kiedy mu się jakiś
mord  przedstawi. Do rzeczy więc, drogi panie Traps. Ja czuję się
dobrze  wtedy, kiedy mam przed sobą jakieś rzeczywiste zadanie,
jak  alpinista, który stoi u stóp niepokonanego
czterotysięcznika, że się tak  wyrażę, jako doświadczony turysta
- wtedy mózg zaczyna myśleć,  wszystkie tryby poruszają się
sprawnie, aż miło. Pańska nieufność jest  więc wielkim, tak,
chciałoby się rzec, zasadniczym błędem, jaki pan  popełnia.
Dlatego niech pan się wreszcie przyzna, mój stary !   
Przedstawiciel generalny zaklinał się jednak, że nie ma nic do 
wyznania 
  Obrońca zawahał się. W ostrym świetle padającym z okna, od 
którego dobiegał coraz bardziej swawolny brzęk kieliszków i 
śmiechy, patrzył na Trapsa wytrzeszczonymi oczami. 
  - Chłopcze mój, chłopcze - mruczał z dezaprobatą - a cóż to
znowu  ma znaczyć ? Wciąż jeszcze nie chce pan porzucić swojej
fałszywej  taktyki i dalej chce pan grać niewinnego ? Czy wciąż
pan jeszcze nic  nie rozumie ? Trzeba się przyznać, czy się chce,
czy nie, a zawsze  znajdzie się coś, do czego należałoby się
przyznać, przecież powinno  to panu już wreszcie zaświtać w
głowie ! A więc śmiało, mój drogi,  bez ceregieli i ociągania
się, niech pan wali, co panu leży na wątrobie.  Jak zabił pan
Gygaxa ? W afekcie, prawda ? Wtedy musielibyśmy  przygotować się
do oskarżenia o zabójstwo. Mogę się założyć, że  prokurator zdąża
w tym kierunku. Przeczucie mi to mówi. Znam ja  tego gagatka ! 
  Traps potrząsnął głową. 
  - Drogi panie obrońco - powiedział - Szczególny urok naszej gry 
polega na tym, jeśli wolno mi jako początkującemu wyrazić swoje 
bardzo niekompetentne zdanie, że biorący w niej udział czuje się 
nagle nieswojo i przenika go dreszcz strachu. Zabawa grozi 
przerodzeniem się w rzeczywistość. Człowiek zadaje sobie nieraz 
pytanie, czy jest właściwie przestępcą, czy nie, czy rzeczywiście
zabił  starego Gygaxa, czy go nie zabił. Kiedy słuchałem pana,
o mało nie  zakręciło mi się w głowie. I dlatego zaufaniem
odwzajemniam  zaufanie. Nie ponoszę winy za śmierć starego
gangstera. Naprawdę.    Przy tych słowach wkroczyli znów do
jadalni, gdzie już podawano  kurczaka, a w kieliszkach iskrzył
się chateau pavie 1921.    Traps, ożywiony, zwrócił się do
poważnego, milczącego łyska,  uścisnął mu rękę. Od obrońcy
dowiedział się, jaki był dawny zawód  łyska, i chciałby
podkreślić, że nie może być nic bardziej miłego niż  ujrzeć przy
stole tak dzielnego człowieka, zapewnia go, że nie ma w  tej
mierze przesądów, wręcz przeciwnie. Pilet, gładząc 
przyczernionego wąsa, bełkotał rumieniąc się, trochę zażenowany
i w  jakimś okropnym dialekcie: 
  - Jestem rad, jestem rad, będę się starał. 
  Po tej wzruszającej scenie bratania się kurczak smakował 
wyśmienicie. Był przyrządzony według sekretnego przepisu Simony, 
jak oznajmił sędzia. Mlaskano, jedzono rękoma, wychwalając ten 
arcyprzysmak, pito, trącano się kieliszkami za zdrowie każdego, 
zlizywano sos z palców, wszyscy czuli się znakomicie i w
atmosferze  przytulnej swojskości proces znów ruszył z miejsca:
prokurator z  serwetą zawiązaną wokół szyi, podnosząc kąsek ku
układającym się  w dziób, mlaskającym ustom, wciąż żywił
nadzieję, że jako  przystawkę do drobiu otrzyma jeszcze
przyznanie się do winy.    - Oczywiście, kochany i wielce
szanowny oskarżony - wypytywał  Trapsa - otruł pan Gygaxa ?    -
 Nie - zaśmiał się Traps. - Nic podobnego. 
  - Powiedzmy więc: zastrzelił ? 
  - Też nie. 
  - Zaaranżował tajemniczy wypadek samochodowy ? 
  Wszyscy się roześmieli, a obrońca zasyczał: 
  - Uwaga ! To pułapka ! 
  - Pech, panie prokuratorze, wyraźny pech - zawołał ze swadą
Traps.  - Gygax umarł na zawał serca, i nie był to pierwszy
zawał, jaki mu się  przytrafił, już przed laty chwyciło go,
musiał uważać na siebie,  chociaż wobec innych udawał zdrowego,
przy lada wzruszeniu można  się było obawiać, że to się powtórzy,
wiem dobrze. 
  - Ach, i od kogóż to ? 
  - Od jego żony, panie prokuratorze. 
  - Od jego żony ? 
  - Uwaga na miłość boską - wyszeptał obrońca. 
  Chateau pavie z 1921 przerósł oczekiwania. Traps wychylał już 
czwarty kieliszek i Simona postawiła obok niego dodatkową
flaszkę.  Ponieważ prokurator się dziwi - tu przedstawiciel
generalny przepił  do starszych panów - nie chcę, aby wysoki sąd
myślał, że on coś  ukrywa, chce powiedzieć prawdę i przy prawdzie
obstawać, choćby  nawet obrońca miał dalej ostrzegawczo posykiwać
swoje ostrzeżenia.  Z panią Gygax mianowicie istotnie coś go
łączyło, no tak, stary  gangster często bywał w podróży,
zaniedbując najokropniej swoją  dobrze zbudowaną i powabną żonkę,
od czasu do czasu grał więc rolę  pocieszyciela na kanapie w
pokoju Gygaxa, a później niekiedy i w  łożu małżeńskim, jak to
się zdarza i jak to bywa na tym świecie.    Na te słowa Trapsa
starsi panowie zmartwieli, następnie zaś  zapiszczeli naraz
głośno z satysfakcji i łysek, zwykle milczący,  zawołał
podrzucając biały goździk: 
  - Przyznaje się, przyznaje się. 
  Tylko obrońca, zrozpaczony, złapał się za głowę. 
  - Co za głupota - zawołał. Jego klient zwariował i nie można
brać na  serio jego opowiadania. Traps zaprotestował z oburzeniem
wśród  nowych oklasków zgromadzonych. Od tego zaczęła się dłuższa 
wymiana zdań między obrońca i prokuratorem, gwałtowne zmaganie 
się, komiczne i poważne zarazem, którego treści Traps nie
rozumiał...  Chodziło o słowo dolus, przedstawiciel generalny nie
wiedział, co by  też mogło oznaczać. Dyskusja stawała się coraz
bardziej gwałtowna,  prowadzona coraz głośniej, coraz bardziej
niezrozumiale, wtrącił się  sędzia, uniósł się nawet. Traps z
początku usiłował przysłuchiwać się,  aby zgadnąć, o czym była
mowa, odetchnął jednak, kiedy gospodyni  podała sery - camambert,
brie, ementaler, gruyere, tete de moine,  vacherin, limburger,
gorgonzola i pogodziwszy się z tym, że dolus  znaczy dolus,
przepił do łyska, jedynego, który milczał i też zdawał  się nic
nie rozumieć, kiedy naraz, niespodziewanie prokurator znów 
zwrócił się do niego. 
  - Panie Traps - zapytał ze zjeżoną lwią grzywą i purpurową
twarzą,  trzymając monokl w lewej ręce. - Czy wciąż jeszcze jest
pan  zaprzyjaźniony z panią Gygax ? 
  Wszyscy wpatrzyli się w Trapsa, który wsunął do ust kawałek
bułka  z camambertem i żuł smakowicie. Następnie wychylił jeszcze
jeden  łyk chateau pavie. Gdzieś tykał zegar, a od wsi dolatywały
wciąż  dalekie tony organków i męski śpiew: Był sobie domek "Pod 
Szwajcarską Szpadą" 
  Odkąd umarł Gygax, wyjaśnił Traps, nie odwiedzał już kobietki. 
Ostatecznie nie chciałby psuć dobrej sławy dzielnej wdowy.    To
oświadczenie obudziło ku jego zdumieniu upiorną, niepojętą 
wesołość, wzrosła jeszcze ogólna swawola, prokurator zawołał:
Dolo  malo, dolo malo, wykrzykiwał greckie i łacińskie wiersze,
cytował  Schillera i Goethego, podczas gdy mały sędzia zdmuchiwał
świece, aż  do ostatniej, której użył do tego, aby głośno sapiąc
i pobekując, z  pomocą dłoni poruszanych za jej płomieniem,
rzucać na ścianę  najfantastyczniejsze cienie, kozły, nietoperze,
leśne duszki, przy czym  Pilet tak bębnił w stół, że kieliszki,
talerze, półmiski podskakiwały:  "Zanosi się na wyrok śmierci,
zanosi się na wyrok śmierci !" Tylko  obrońca nie brał udziału
w ogólnej radości, podsunął Trapsowi  półmisek namawiając, żeby
jadł, muszą się pocieszyć serem, nie  pozostało im już nic
innego. 
  Wniesiono chateau margaux. Spokój znów wrócił. Wszyscy 
wpatrywali się w sędziego, który przystąpił ostrożnie i
ceremonialnie  do odkorkowywania omszałej butelki (rocznik 1914)
przy pomocy  osobliwego, zabytkowego korkociągu, którym można
było wyciągnąć  korek z leżącej butelki, nie wyjmując jej z
koszyczka, czynność,  której wszyscy przyglądali się w napięciu,
wstrzymując oddech,  trzeba było przecież zachować korek możliwie
nie uszkodzony, był to  bowiem jedyny dowód, że flaszka
rzeczywiście pochodziła z roku  1914, cztery dziesiątki lat
zniszczyły już etykietkę. Korek wysunął się  tylko częściowo,
resztę trzeba było starannie usuwać, można było  jednak odczytać
jeszcze na nim datę, podawano go sobie wzajemnie,  wąchano,
podziwiano i w końcu uroczyście wręczono 
przedstawicielowi generalnemu, na pamiątkę czarującego wieczoru, 
jak wyraził się sędzia. Teraz sędzia skosztował wina, mlasnął, 
napełnił kieliszki, po czym inni zaczęli wąchać, popijać,
wybuchali  okrzykami zachwytu, wychwalali tak świetnego
gospodarza.  Podawano sobie ser i sędzia wezwał prokuratora, aby
wygłosić swoją  "mówkę oskarżycielską". Prokurator zażądał
naprzód nowych świec,  rzecz powinna się odbyć uroczyście, z
należnym nabożeństwem,  potrzebna jest koncentracja, wewnętrzne
skupienie. Simona  przyniosła, czego żądał. Wszyscy byli
zaciekawieni, 
przedstawicielowi generalnemu te przygotowania wydały się trochę 
niesamowite, przebiegł go dreszcz, lecz zarazem jego przygoda 
wydała mu się cudowna i za nic na świecie nie zrezygnowałby z
niej.  Jedynie jego obrońca zdawał się być niezupełnie
zadowolony.    - Zgoda, Traps - powiedział - wysłuchajmy mowy
oskarżycielskiej.  Zdziwisz się pan, kiedy zobaczysz jakiegoś
sobie piwa nawarzył przez  nieopatrzne odpowiedzi i błędną
taktykę. O ile przedtem było źle, to  teraz jest już
beznadziejnie. Ale odwagi, już ja panu pomogę  wydostać się z
tarapatów, niech pan tylko nie traci głowy, będzie to  kosztowało
pana trochę nerwów, aby wyjść cało. 
  Istotnie przyszła już pora na przemówienie oskarżyciela. Ogólne 
pochrząkiwanie, pokasływanie, jeszcze raz się trącono i
prokurator  rozpoczął swoją mowę wśród chichotów i uśmieszków. 
  - Najzabawniejsze w tym naszym kawalerskim wieczorku, 
najbardziej udane jest chyba to - powiedział podnosząc kieliszek,
nie  wstając jednak z krzesła - żeśmy natrafili na trop mordu z
takim  wyrafinowaniem uknutego, że wymknął się oczywiście
państwowemu  wymiarowi sprawiedliwości. 
  Traps, zaskoczony, nagle wybuchnął gniewem. 
  - Ja miałbym popełnić mord ? - protestował. - No, moi panowie, 
wydaje mi się, ze poszliście za daleko, już obrońca wystąpił z
tą  głupią historią - ale opamiętał się natychmiast i zaczął się
śmiać  nieopanowanie, ledwie mógł się uspokoić. Cudowny kawał,
teraz już  rozumie, chcą wmówić w niego zbrodnię. Można pęknąć
ze śmiechu,  naprawdę można pęknąć ze śmiechu. 
  Prokurator spojrzał z godnością na Trapsa, przetarł monokl,
znów go  założył. 
  - Oskarżony - powiedział - powątpiewa o swojej winie. To rzecz 
ludzka. Któż z nas zna siebie, któż z nas wie o własnych
zbrodniach i  skrywanych nieprawościach ? Jedno wszakże powinno
być już teraz  podkreślone, nim namiętności naszej gry na nowo
wybuchną: jeśli  Traps jest mordercą - jak ja twierdzę, jak
wewnętrznie jestem  przeświadczony - wówczas czeka nas
szczególnie uroczysta chwila. I  słusznie. Odkrycie mordu to
radosne zdarzenie, przyspiesza ono rytm  naszych serc, stawia nas
wobec nowych zadań, decyzji, obowiązków -  toteż chciałbym przede
wszystkim pogratulować naszemu drogiemu  domniemanemu sprawcy,
nie jest bowiem rzeczą możliwą odkryć  mord bez pomocy sprawcy,
przywrócić rządy sprawiedliwości. A  zatem za najlepsze zdrowie
naszego przyjaciela, naszego skromnego  Alfredo Trapsa, którego
życzliwy los zesłał między nas. 
  Wybuchła radosna wrzawa, biesiadnicy powstawali, pili za
zdrowie  przedstawiciela generalnego, on dziękował ze łzami w
oczach i  zapewniał, że jest to najpiękniejszy wieczór jego
życia.    Prokurator, teraz również ze łzami: 
  - Jego najpiękniejszy wieczór, oznajmia nasz szanowny gość, co
za  słowo, co za wstrząsające słowo. Wspomnijmy tylko czasy,
kiedy w  służbie państwa uprawiało się ponure rzemiosło. Nie jako
przyjaciel,  stawał wówczas przed nami oskarżony, lecz jako wróg;
tego, którego  powinniśmy przycisnąć do piersi, odpychaliśmy od
siebie. Niech cię  więc przygarnę do piersi ! 
  Z tymi słowami zerwał się, przyciągnął Trapsa i objął go 
gwałtownie. 
  - Prokuratorze, drogi, drogi przyjacielu - bełkotał
przedstawiciel  generalny. 
  - Oskarżony, kochany Traps - szlochał prokurator. - Bądźmy na
ty.  Nazywam się Kurt. Twoje zdrowie, Alfredo ! 
  - Twoje zdrowie, Kurt ! 
Całowali się, tulili do serca, głaskali, przepijali do siebie,
rosło  wzruszenie, skupiony nastrój rozkwitającej przyjaźni.   
- Jakże wszystko się odmieniło - promieniał prokurator. -
Goniliśmy  kiedyś od sprawy do sprawy, od zbrodni do zbrodni, od
wyroku do  wyroku; teraz spokojnie uzasadniamy, wysuwamy
kontrargumenty,  referujemy, dysputujemy, mówimy i zgłaszamy
sprzeciw, 
dobrodusznie, wesoło, bez pośpiechu; uczymy się szanować 
oskarżonego, kochać go, cieszymy się jego sympatią, bratamy się 
wzajemnie. Z chwilą gdy to nastąpiło, wszystko toczy się dalej
łatwo,  zbrodnia traci wagę, wyrok nie jest już bolesny. Niech
mi będzie  zatem wolno w obliczu dokonanego mordu wypowiedzieć
słowa  uznania. (Traps, znów w świetnym humorze, wtrąca w tym
miejscu:  "Dowód, drogi Kurt, dowód !") - Słowa jak najbardziej
zasłużone, bo  chodzi o doskonały, piękny mord. Oczywiście drogi
sprawca mógłby  widzieć w tym burszowski cynizm, nic nie jest mi
jednak bardziej  obce. "Pięknym" można nazwać jego czyn w
dwojakim rozumieniu, w  sensie filozoficznym i techniczno -
mistrzowskim. Nasze 
zgromadzenie mianowicie, zacny przyjacielu Alfredo, porzuciło 
przesąd, aby w zbrodni widzieć coś przeciwnego pięknu,
straszliwego,  w sprawiedliwości natomiast coś pięknego,
aczkolwiek może groźniej  pięknego; nie, my nawet w zbrodni
odkrywamy piękno jako warunek  nieodzowny, który dopiero
umożliwia wymiar sprawiedliwości. Oto  aspekt filozoficzny.
Oceńmy teraz techniczne piękno czynu. Ocena.  Sądzę, że znalazłem
właściwe słowo, moja mowa oskarżycielska nie  chce przecież być
mową terrorystyczną, która mogłaby naszego  przyjaciela
zażenować, wprawić w zakłopotanie, lecz oceną, która mu 
przedstawi zbrodnię, pozwoli jej rozkwitnąć, uświadomi mu ją.
Tylko  na czystym cokole poznania można wznieść monolitowy pomnik 
sprawiedliwości. - Prokurator, który liczył już sobie
osiemdziesiąt  sześć lat, zrobił pauzę. Mimo podeszłego wieku
przemawiał  donośnym, skrzypiącym głosem i z wielkim ożywieniem,
wiele przy  tym jadł i popijał. Teraz ścierał pot z czoła
zawiązaną dokoła szyi  poplamioną serwetą, wycierał nią
pofałdowany kark. Traps był  wzruszony. Siedział bezwładnie w
fotelu, ociężały od jedzenia. Był  syty, lecz nie chciał
dopuścić, aby zaćmiło go czterech staruchów,  chociaż przyznawał
w głębi duszy, że z trudem może dotrzymać  kroku potężnym
apetytom i pragnieniu starców. Był tęgim żarłokiem,  lecz nie
zdarzyło mu się jeszcze spotkać takiej żywotności i takiego 
obżarstwa. Zdumiony, wpatrywał się w stół, pochlebiała mu 
serdeczność, z jaką traktował go prokurator, słyszał, jak na
wieży  kościelnej bije uroczyście dwunasta i z daleka dolatuje
nocny chór  hodowców drobiu: "Życie nasze niby podróż..."    -
Jak w bajce - dziwił się wciąż przedstawiciel generalny. -Jak w 
bajce. - A potem: - Ja miałbym popełnić mord, właśnie ja, ciekawi 
mnie tylko w jaki sposób ? 
  Tymczasem sędzia odkorkował następną butelkę chateau margaux 
1914 i prokurator, już znów rześki, zaczął od nowa. 
  - Jak to się stało - mówił - jak odkryłem, że naszemu drogiemu 
przyjacielowi można by zaszczytnie przypisać mord, i to nie 
zwyczajny sobie mord, ale mord mistrzowski, dokonany bez przelewu 
krwi, bez takich środków jak trucizna, pistolety i tym podobne
?    Odchrząknął, Traps znieruchomiał z vacherinem w ustach, 
zapatrzony w prokuratora. 
  Jako fachowiec musi przede wszystkim wyjść z założenia, ciągnął 
prokurator dalej, że zbrodnia może ukrywać się za każdym 
zdarzeniem, w każdej osobie. Pierwsze domniemanie, że w osobie 
pana Trapsa natrafiono na kogoś uprzywilejowanego przez los i 
obdarzonego łaską zbrodni, zawdzięcza tej okoliczności, że 
przedstawicie generalny przed rokiem używał był starego citroena, 
obecnie zaś chlubi się studebakerem. 
  - Wiem oczywiście - mówił dalej - że żyjemy w okresie wielkiej 
koniunktury, i dlatego domniemanie było zrazu bardzo niejasne, 
zbliżone raczej do intuicji, że mamy tu przed sobą przeżycie
radosne,  a mianowicie odkrycie mordu. Że nasz drogi przyjaciel
zajął  stanowisko swojego szefa, że musiał szefa usunąć, że szef
umarł, te  fakty nie stanowiły jeszcze dowodu, były to dopiero
impulsy, które tę  intuicję wzmacniały , gruntowały. Podejrzenie,
podbudowane  logicznie, zjawiło się dopiero wtedy, kiedyśmy się
dowiedzieli, na co  umarł ten mityczny szef - na zawał serce.
Tego należało się chwycić,  kombinować, wytężać swoją
dociekliwość i węch, dyskretnie działać,  zastawiać wnyki na
prawdę, w powszedniości rozpoznać coś  osobliwego, w wyraźnym
dojrzeć coś niewyraźnego, jakieś zarysy we  mgle; wierzyć w mord
właśnie dlatego, że wydaje się absurdalny -  zakładać, że jest
możliwy. Rzućmy okiem na materiał dowodowy.  Naszkicujmy portret
zmarłego. Niewiele o nim wiemy; to, co wiemy,  czerpiemy ze słów
naszego sympatycznego gościa. Pan Gygax był  przedstawicielem
generalnym sztucznej tkaniny hefajston, w której  pożyteczne
właściwości, wymienione przez naszego Alfredo, chętnie  wierzymy.
Był to człowiek, jak możemy dalej wnosić, idący na  całego,
wyzyskujący bezwzględnie swoich podwładnych, człowiek,  który nie
zawahał się robić interesów metodami, które były często  więcej
niż wątpliwie. 
  - To prawda - zawołał zachwycony Traps - świetnie pan utrafił
w  tego łajdaka ! 
  - Dalej zaś możemy wnioskować - ciągnął prokurator - że wobec 
innych chętnie udawał siłacza, osiłka, przedsiębiorczego
człowieka  interesu, co znaleźć się potrafi w każdej sytuacji i
z niejednego pieca  chleb jadał, i dlatego też Gygax ciężką
chorobę serca najstaranniej  ukrywał - również i tutaj cytujemy
Alfredo - znosił tę chorobę, jak  możemy się domyślać, z pewnego
rodzaju krnąbrnym sprzeciwem, że  się tak wyrażę, jak osobistą
utratę prestiżu. 
  - Cudownie - zdumiał się przedstawiciel generalny. - to są już
prawie  czary, założyłbym się, że Kurt znał zmarłego. 
  -  Niech lepiej milczy - syknął obrońca. 
  -  Do tego należy dodać - oświadczył prokurator - jeżeli chcemy 
obraz pana Gygaxa uzupełnić, że zmarły zaniedbywał swoją żonę, 
którą wyobrażamy sobie jako apetyczną i dobrze zbudowaną kobietkę 
- tak przynajmniej wyraził się w przybliżeniu nasz przyjaciel.
Dla  Gygaxa liczył się tylko sukces, interes, pozory, fasada i
z pewnym  prawdopodobieństwem możemy przypuszczać, że był on 
przeświadczony o wierności swojej żony i sądził, że jest
zjawiskiem  zbyt nadzwyczajnym i zbyt wyjątkowym okazem
mężczyzny, ażeby  nasunąć żonie choćby samą myśl o zdradzie
małżeńskiej, i dlatego też  musiałoby to być dla niego wielkim
ciosem, gdyby dowiedział się, że  żona zdradziła go z naszym
Casanovą z "Schlaraffii". 
  Wszyscy się roześmiali, a Traps z ukontentowania walił się po 
udach. 
  - Taki był właśnie - powiedział rozpromieniony domniemaniem 
prokuratora. - To go dobiło, kiedy się dowiedział. 
  - Pan po prostu zwariował - jęknął obrońca. 
  Prokurator podniósł się i z wyrazem szczęścia na twarzy
popatrzył  na Trapsa, który nożem oskrobywał tete de moine.    -
 Ach - spytał - jakżeż on się o tym dowiedział, stary
grzesznik ?  Czyżby wyznała mu to jego apetyczna żoneczka ?    -
 Na to była za tchórzliwa, panie prokuratorze - odpowiedział
Traps.  - Okropnie bała się tego gangstera. 
  - Czy Gygax sam to wykrył ? 
  - Na to był za bardzo zarozumiały. 
  - Więc może ty mu wyznałeś, mój drogi przyjacielu i Don Juanie
?    Traps mimo woli poczerwieniał. 
  - Ależ nie, Kurt - powiedział - Co ty też sobie myślisz. Jeden
z  nieskazitelnych przyjaciół z jego branży uświadomił starego
łotra.    - Jakże to ? 
  - Chciał mi zaszkodzić. Zawsze był wrogo nastawiony do mnie. 
  - Co za ludzie - zdumiał się prokurator. - Lecz jak dowiedział
się ów  dżentelmen o twoim stosunku ? 
  - Opowiedziałem mu. 
  - Opowiedziałeś ? 
  - No tak, przy kieliszku. czego się wtedy nie opowiada    -
Zgoda - skinął głową prokurator. - Ale przecież powiedziałeś
przed  chwilą, że partner pana Gygaxa nastawiony był do ciebie
wrogo. Czy  nie można było mieć już z góry pewności, że stary
łajdak o wszystkim  się dowie ? 
  Teraz energicznie wtrącił się obrońca, zerwał się nawet, zlany 
potem, który nasycał kołnierz jego surduta. 
  - Chciałbym zwrócić uwagę Trapsa - oznajmił - że na pytanie to 
można nie odpowiadać. 
  Traps był innego zdania. 
  - Dlaczego nie ? - powiedział. - Pytanie jest przecież całkiem 
niewinne. Przeież omgło mi być zupełnie obojętne, czy Gygax o tym 
się dowie, czy nie. stary gangster zachowywał się wobec mnie tak 
bezwzględnie, że naprawdę nie potrzebowałem liczyć się z jakimiś 
względami. 
  Przez chwilę w pokoju zapanowała znowu cisza, cisza śmiertelna,
i  zaraz wybuchła wrzawa, swawola, homeryczny śmiech, istny orkan 
wesołości. Łysy milcząco objął Trapsa, ucałował go, obrońca tak
się  śmiał, że aż zgubił cwikier. Takiemu oskarżonemu nie można
po  prostu mieć niczego za złe - sędzia i prokurator tańczyli
wokół  pokoju, łomotali w ściany, potrząsali sobie ręce, włazili
na krzesła,  tłukli butelki, wyprawiali z zadowolenia najbardziej
niedorzeczne  figle. 
  - Oskarżony znów się przyznaje - zakrakał na cały pokój
prokurator  sadowiąc się teraz na oparciu krzesła. - Drogiemu
gościowi należy się  najwyższa pochwała, gra on rzeczywiście
znakomicie. Sprawa jest  jasna, osiągnęliśmy ostateczną pewność -
 ciągnął dalej na  chyboczącym się krześle. Wyglądał jak
zwietrzały barokowy posąg. -  Przypatrzmy się naszemu szanownemu,
drogiemu Alfredo. Był zdany  na łaskę i niełaskę tego gangstera,
przebranego za szefa i tłukł się  citroenem po okolicy. Jeszcze
przed rokiem ! Mógłby być z tego  dumny, nasz przyjaciel, ten
ojciec czworga dziatek, ten syn robotnika  fabrycznego. I
słusznie. Jeszcze podczas wojny był domokrążcą, a  nawet nie
domokrążcą - nie miał licencji, był więc tylko włóczęgą, 
sprzedającym towary tekstylne nielegalnego pochodzenia, małym 
pokątnym handlarzem. Koleją od wioski do wioski albo pieszo przez 
polne drogi, całymi kilometrami, przez mroczne lasy w drodze do 
odległych osiedli, przez ramię przewieszona wytarta skórzana
torba  czy nawet zwykły koszyk, w ręku rozlatująca się walizka.
Teraz  porósł w piórka, wrósł w interes, był członkiem partii
liberalnej, w  przeciwieństwie do swego ojca marksisty. Lecz któż
wypoczywa na  gałęzi, na którą wreszcie się wdrapał, kiedy ponad
nim, blisko szczytu  - żeby się poetycko wyrazić - rozpościerają
się dalsze konary z jeszcze  lepszymi owocami ? Wprawdzie
zarabiał dobrze, mknął w swym  citroenie od jednego sklepu
tekstylnego do drugiego, maszyna nie  była taka zła, lecz nasz
drogi Alfredo widział, jak z prawa i z lewa  wynurzają się nowe
modele, przelatują ze świstem obok niego, mijają  go i
prześcigają. W kraju rósł dobrobyt, któż nie chciałby w nim 
uczestniczyć ? 
  - Tak był właśnie, Kurt - promieniał Traps. - całkiem dokładnie
tak.    Prokurator był teraz w swoim żywiole, szczęśliwy,
zadowolony jak  szczodrze obdarowane dziecko. 
  - Łatwiej było powziąć postanowienie niż je przeprowadzić - 
wyjaśnił, wciąż jeszcze siedząc na poręczy krzesła. - Szef nie 
dopuszczał go wyżej, złośliwie, wytrwale go wykorzystywał, dawał 
mu zaliczki na konto nowych kontaktów, umiał coraz bardziej, 
bezlitośnie przywiązywać go do siebie ! 
  - Bardzo słusznie - krzyczał w oburzeniu przedstawiciel
generalny. -  Panowie nawet nie wyobrażają sobie, jak mnie
usidlił ten stary  gangster ! 
  - Trzeba było iść na całego - powiedział prokurator. 
  - I to jak jeszcze - potwierdził Traps. 
  Odezwania oskarżonego rozogniły prokuratora, stał teraz na
krześle,  powiewając jak chorągwią serwetą spryskaną winem, na
kamizelce  jego widniały resztki sałatki, sosu pomidorowego,
ryby. 
  Nasz drogi przyjaciel wystąpił najprzód w dziedzinie interesów, 
również i tutaj niezupełnie fair, jak sam przyznaje. Możemy sobie
w  przybliżeniu przedstawić, jak to wyglądało. Nawiązał potajemni 
kontakt z dostawcą swego szefa, sondował, obiecywał lepsze
warunki,  siał zamęt, porozumiewał się z innymi agentami
tekstylnymi, zawierał  przymierza i kontrprzymierza. Następnie
wpadł na pomysł, aby obrać  jeszcze inną drogę. 
  - Jeszcze inną drogę ? - zdumiał się Trap  Prokurator skinął
głową.    - Ta droga, moi panowie, prowadziła poprzez kanapę w
mieszkaniu  Gygaxa prosto do jego małżeńskiego łoża. 
  Wszyscy się roześmiali, najgłośniej Traps. 
  - Rzeczywiście - potwierdził - to był złośliwy kawał, który
zrobiłem  staremu gangsterowi. Ale i sytuacja była aż za
śmieszna, jak sobie  przypominam. Dotąd wstydziłem się właściwie,
któż się chętnie  zastanawia nad sobą, nikt nie ma całkiem
czystej koszuli, lecz między  tak wyrozumiałymi przyjaciółmi
wstyd byłby czymś śmiesznym,  niepotrzebny, Ciekawe ! Czuję, że
zostałem zrozumiany, i zaczynam  też rozumieć siebie, jakbym
zawierał znajomość z człowiekiem,  którym sam jestem, którego
gdzieś tam przedtem poznałem  bardzo  przelotnie jako pewnego
przedstawiciela generalnego w studebakerze  z żoną i dziećmi.  
 - Z satysfakcją stwierdzamy - odpowiedział prokurator tonem 
ciepłym i serdecznym - że naszemu przyjacielowi zaczyna coś
świtać.  Pomagajmy mu dalej, aby wreszcie zyskał pełną jasność.
Śledzimy  motywy jego postępowania z gorliwością radosnych
archeologów, a  natkniemy się w końcu na wspaniałość ukrytych
zbrodni. Nawiązał  stosunek z panią Gygax. Jak do tego doszło ?
Widział już przedtem  apetyczną kobietkę, jak możemy sobie
wyobrazić. Być może zdarzyło  się to późnym wieczorem, może w
zimie, gdzieś około szóstej (Traps:  "O siódmej, Kurt, o siódmej
!"), kiedy zapadł piękna miejska noc,  zapaliły się złote
latarnie uliczne, wszędzie widniały oświetlone  wystawy i kina,
zielone i żółte neony, było przytulnie, rozkosznie,  nęcąco.
Jechał swym citroenem śliskimi ulicami w kierunku dzielnicy 
willowej, gdzie mieszkał jego szef (Traps, zachwycony, wtrąca:
"Tak,  tak, dzielnica willowa"), teczka pod pachą, polecenia,
próbki tkanin.  Miała zapaść ważna decyzja, lecz limuzyna Gygaxa
nie stała na  zwykłym miejscu przy krawężniku, mimo to przeszedł
przez mroczny  park, zadzwonił. Pani Gygax otworzyła, jej mąż nie
wróci dzisiaj do  domu, a służąca wyszła. Była w sukni
wieczorowej, albo jeszcze  lepiej w płaszczu kąpielowym,
zapytała, czy Traps nie zechciałby  jednak wstąpić na jeden
aperitif, zaprasza go serdecznie, i tak oto  siedzieli już w
salonie obok siebie. 
  Traps zdumiał się. 
  - Skąd ty to wszystko tak dobrze wiesz, Kurt ? To zakrawa na
czarną  magię ! 
  - Wprawa - wyjaśnił prokurator. - Losy ludzkie rozgrywają się 
jednakowo. Nie było to bynajmniej uwiedzenie, ani ze strony
Trapsa,  ani owej kobiety, to była okazja, którą on wykorzystał.
Była sama i  nudził się, nie miała nic określonego na myśli, była
rada, że może z  kimś porozmawiać, w mieszkaniu było przytulnie
i ciepło, a pod  kwiecistym płaszczykiem kąpielowym miała nocną
koszulę. Kiedy  Traps usiadł obok niej i zobaczył jej białą
szyję, wypukłość  wychylających się piersi, ona zaś szczebiotała,
zła na męża,  rozczarowana - jak trafnie wyczuł to nasz
przyjaciel -dopiero wtedy  pojął, że musi tutaj uderzyć, a kiedy
już uderzył, wtedy dowiedział się  niebawem wszystkiego o
Gygaxie. Jak podejrzany jest stan jego  zdrowia, że jakieś
silniejsze przeżycie może go zabić, ile ma lat, jak  grubiański
i niedobry jest dla swojej żony i jak niewzruszenie  przekonany
o jej wierności, bo od żony, która chce się zemścić na  mężu,
można się dowiedzieć wszystkiego. Utrzymywał więc dalej ten 
stosunek, gdyż teraz powziął już zamysł i szło mu tylko o to, aby 
wszelkimi środkami zrujnować szefa, niech się co chce dzieje. I
tak  przyszła chwila, kiedy już wszystko miał w ręku, wspólnika, 
dostawców, białą, rozkoszną nagą kobietę w nocy, i tak zaciskał
pętle  dążąc do skandalu. Z wyrachowaniem. Również i to możemy
sobie  wyobrazić: smutna pora zmierzchu, wieczór i tym razem.
Naszego  przyjaciela spotykamy w restauracji, powiedzmy sobie:
w jakiejś  winiarni na starym mieście, trochę tu za gorąco,
wszystko solidne,  patriotyczne, wytworne (nawet ceny), witrażowe
szybki, okazały  gospodarz (Traps: "W piwnicy ratuszowej, Kurt"),
okazała gospodyni,  że sprostujemy nasza pomyłkę, na tle
portretów nieżyjących już  bywalców gospody, sprzedawca gazet
spacerujący po sali, to znów z  niej wychodzący, później Armia
Zbawienia, śpiewająca pieść "Kiedy  błyśnie promyk słońca", paru
studentów, jakiś profesor, na stoliku  dwa kieliszki i dobry
trunek, widać, że Traps dziś nie oszczędza,  wreszcie w rogu
solidny partner Gygaxa, blady, tłusty, spocony, w  rozpiętym
kołnierzyku, apoplektyczny jak ofiara, w którą się właśnie 
celuje, nie mogący wyjść z podziwu, co to wszystko ma znaczyć, 
dlaczego Traps naraz go zaprosił, słuchający z uwagą, z własnych
ust  Trapsa dowiadujący się o zdradzie małżeńskiej, aby
następnie, w parę  godzin później, jak się stać musiało i jak to
przewidział nasz Alfredo,  pędzić do szefa i uświadomić
nieszczęśliwca w poczuciu obowiązku,  z przyjaźni i dlatego, że
tak nakazuje przyzwoitość. 
  - Co za obłudnik ! - wołał Traps oczarowany, z płonącymi,
szeroko  otwartymi oczami słuchając relacji prokuratora,
szczęśliwy, że oto  poznaje prawdę, dumną, śmiałą i samotną
prawdę. 
  Następnie: 
  Tak zatem ziściło się przeznaczenie, nadszedł dokładnie 
przewidziany moment, w którym Gygax wszystkiego się dowiedział, 
mógł jeszcze ten stary gangster dojechać do domu - wyobraźmy to 
sobie - kipiący wściekłością, już w samochodzie nagłe poty, ból
w  okolicy serce, drżenie rąk, gniewne gwizdki policjantów, nie 
zauważone znaki drogowe, męcząca droga z garażu do drzwi 
wejściowych, upadek, być może już w korytarzu, kiedy małżonka 
wybiegła na spotkanie, przyjemna, apetyczna kobietka. Nie trwało
to  już długo, lekarz wstrzyknął jeszcze morfinę i już po
wszystkim,  nieodwołalnie, jeszcze jakieś rzężenie, szloch
małżonki. Traps w  domu, w otoczeniu swoich najbliższych
przyjmuje telefon,  zmieszanie, wewnętrzny wybuch triumfu,
nastrój spełnienia, w trzy  miesiące później studebaker.    Znów
śmiechy. Poczciwy Traps, wciąż wpadający w osłupienie,  śmiał się
również, choć lekko zakłopotany, drapał się w głowę,  przytakiwał
z uznaniem prokuratorowi, lecz nie był bynajmniej  strapiony, był
nawet w dobrym humorze. Wieczór wydał mu się jak  najbardziej
udany, wzburzyło go to wprawdzie nieco i skłoniło do  refleksji,
że przypisano mu mord, stan ten odczuwał jednakże jako 
przyjemny. Rosło w nim przeczucie spraw wyższego porządku, 
sprawiedliwości, winy i pokuty, napełniając go zdumieniem.
Strach,  którego nie zapomniał, który ogarnął go w ogrodzie i
później na  widok wybuchowej radości biesiadników, wydał mu się
teraz  nieuzasadniony, bawił go. Wszystko było tak bardzo
ludzkie. Był  ciekaw, co będzie dalej. Towarzystwo zataczając
się, z wciąż  potykającym się obrońcą, przeniosło się na czarną
kawę do salonu,  pomieszczenia przeładowanego bibelotami i
wazami. Na ścianach  ogromne sztychy, widoki miast, tematy
historyczne., "Przysięga na  Rutli", "Bitwa pod Laupen", "Klęska
szwajcarskiej gwardii",  "Proporzec siedmiu nieugiętych", sufit
w gipsaturach, sztukaterie, w  rogu fortepian, wygodne fotele,
niskie, ciężkie, na nich hafty, zacne  sentencje: "Chwała temu,
co kroczy sprawiedliwą drogą", "Kto ma  czyste sumienie, ten
sypia spokojnie". Przez otwarte okno widać było  szosę, ledwie
majaczącą w ciemnościach, raczej można się było jej  domyślać,
bajkowej, zapadłej w ciemność, z rozkołysanymi światłami  i
reflektorami samochodów, które o tej porze przejeżdżały z rzadka, 
było już przecież około drugiej. Czegoś bardziej porywającego od 
mowy Kurta nie zdarzyło mu się przeżyć, sądził Traps. W zasadzie 
niewiele można tu dorzucić, kilka małych sprostowań, te byłyby 
zapewne wskazane. I tak na przykład: szlachetny partner Gygaxa
był  raczej drobny, chudy, w sztywnym kołnierzyku, bynajmniej nie 
przepoconym, a pani Gygax przyjęła go nie w płaszczu kąpielowym, 
lecz w kimonie, co prawda głęboko wydekoltowanym, tak że 
serdeczność jej zaproszenia dostrzegalna była gołym okiem - był
to  jeden z jego dowcipów, dowód dyskretnego humoru - również i 
zasłużony zawał serca zaskoczył tego łajdaka nie w domu, lecz w 
magazynach, podczas fenu - jeszcze przewiezienie do szpitala, 
następnie znów atak i zgon. Lecz to wszystko, jako się rzekło,
nie jest  istotne, przede wszystkim zaś zgadza się dokładnie to,
co oznajmił  jego wielki, serdeczny przyjaciel, prokurator:
rzeczywiście zadał się z  panią Gygax tylko po to, aby zrujnować
starego łajdaka, tak, nawet  przypomina sobie teraz dokładnie,
jak w jego łóżku, sponad jego  małżonki, wpatrywał się w jego
fotografię, w to niesympatyczne,  spasione oblicze w rogowych
okularach, zza których patrzyły  wytrzeszczone oczy, i jak dziką
radością ogarnęło go przeczucie, że  tym, co teraz tak radośnie
i żarliwie uprawia, morduje - w rzeczy  samej - swego szefa, że
go z zimna krwią wykańcza. 
  Usadowiono się już w miękkich fotelach z szlachetnymi 
sentencjami, kiedy Traps to oświadczył. Sięgano po filiżanki z
gorącą  kawą, mieszano łyżeczką, popijano koniakiem z wielkich
pękatych  kieliszków, był to roffignac 1891. 
  - A zatem przechodzę do wniosku o karę - oznajmił prokurator, 
rozparty w monstrualnym fotelu, z nogami w skarpetkach nie od
pary  (jedna w szaro-czarną kratę, druga zielona), zarzuconymi 
na poręcz. -  Drogi Alfredo nie działał "dolo indirecto", z czego
mogłaby wyniknąć  śmierć tylko przypadkowa, lecz "dolo malo", w
złym zamiarze, na co  wskazują już same fakty; z jednej strony
sam sprowokował skandal, z  drugiej zaś po śmierci starego
łajdaka nie odwiedził już ani razu jego  apetycznej żonki, z
czego niezbicie wynika, ze małżonka był jedynie  narzędziem w
jego krwawych planach, miłosną bronią morderczą, że  tak powiem,
że mamy zatem do czynienia z mordem 
przeprowadzonym w sposób psychologiczny, tak mianowicie, że 
oprócz zdrady małżeńskiej nie wydarzyło się nic niezgodnego z 
prawem, co prawda tylko pozornie. Dlatego też, gdy się ten pozór
już  rozwiał, tak, kiedy już drogi oskarżony sam najuprzejmiej
się  przyznał, ja jako prokurator mam przyjemność - i na tym
kończę swój  wywód - żądać od wysokiego sądu kary śmierci dla
Alfredo Trapsa,  jako zapłaty za zbrodnię, która zasługuje na
podziw, budzi zdumienie  i ma prawo uchodzić za jedną z
najbardziej niezwykłych zbrodni  stulecia. 
  Śmiano się, bito brawo i rzucono się na tort, który teraz
wniosła  Simona. Dla ukoronowania wieczoru, jak powiedziała. Za
oknami  wzeszedł jako dodatkowa atrakcja późny księżyc, cieniutki
sierp.  Lekki szum drzew, poza tym cisza, na ulicy tylko z rzadka
jakiś  samochód, jakiś spóźniony przechodzień, powracający do
domu  ostrożnie, nieznacznym zygzakiem. Przedstawiciel generalny
poczuł  się ocalony, siedział obok Pileta na miękkiej pluszowej
kanapie  (sentencje: "Przebywaj w przyjaciół gronie"), opasał
ramieniem  milczącego, który w pewnych momentach wyrzucał z
siebie pełen  zdumienia okrzyk "świetnie", z nieśmiało syczącym
"ś", lgnąc tkliwie  do jego wypomadowanej elegancji. Z ufnością.
Policzek przy  policzku. Wino uczyniło go ociężałym i zgodnym,
rozkoszował się, że  przebywa w rozumnym gronie, że może być
szczery, może być  samym sobą, że nie ma już żadnej tajemnicy,
bo żadna już nie była  mu potrzebna, że jest doceniany, kochany,
zrozumiany, i myśl, że  popełnił morderstwo, docierała coraz
głębiej do jego świadomości,  wzruszała, przemieniała jego życie,
czyniła je bardziej ważkim,  bardziej bohaterskim, bardziej
cennym. Zachwycało go to prawie.  Planował mord i dokonał go, aby
pójść wyżej - uświadomił to sobie  teraz z pełną jasnością.   
I to właściwie nie z zawodowych czy z finansowych przyczyn, czy 
dlatego że pragnął mieć studebakera, lecz w istocie rzeczy, aby
stać  się prawdziwym, głębszym człowiekiem - jak mu się zdawało
w tej  chwili u kresu jego myślowych możliwości - godnym
szacunku,  przyjaźni uczonych i wykształconych mężów, którzy mu
teraz - nawet  Pilet - jawili się jak owi pradawni magowi, o
których kiedyś czytał w  "Readers Digest", którzy teraz odkryli
nie tylko tajemnicę gwiazd,  lecz więcej, także i tajemnice
sprawiedliwości, jurisprudencji (upajał  się tym słowem), którą
on w swoim żywocie tekstylnego fachowca  poznał tylko jako
abstrakcyjne zagrożenie i która teraz jak jakieś  potężne,
niepojęte słońce wschodziła nad jego ograniczonym  horyzontem
niczym jakaś całkowicie niezrozumiała idea, która go  tym
gwałtowniej przyprawiała o drżenie i napawała grozą. 
Przysłuchiwał się więc, pociągając głośno złocistobrunatny
koniak,  najpierw głęboko zdumiony, potem coraz bardziej oburzony
na  wywody grubego obrońcy, wobec tych gorliwych prób
zmierzających  do przekształcenia jego czynu w coś zwyczajnego,
mieszczańskiego,  powszedniego. Pan Kummer, odrywając cwikier od
mięsistych  policzków i eksplikując swe słowa przy pomocy małych,
wytwornych,  geometrycznych gestów, wywodził, że z przyjemnością
wysłuchał  wynalazczej mowy pana prokuratora. Oczywista, stary
gangster  Gygax nie żyje, jego klient zaznał przez niego wielu
cierpień,  ogarnęła go prawdziwa animozja do pryncypała, próbował
go obalić,  któż temu zaprzeczy, gdzież to się nie zdarza,
fantastyczne jest tylko  przedstawiać śmierć tego chorego na
serce człowieka interesu jako  mord ("Ale ja przecież
zamordowałem" - zaprotestował nagle Traps,  jakby spadł z nieba).
W przeciwieństwie do prokuratora uważa on  oskarżonego za
niewinnego, tak, niezdolnego do występku. (Traps  wtrąca, tym
razem rozgoryczony: "Ale ja przecież jestem winny !") 
Przedstawiciel generalny hefajstonu jest tutaj typowym
przykładem.  Kiedy określa go jako niezdolnego do występku, nie
chce przez to  powiedzieć, że jest on niewinny, wręcz przeciwnie.
Traps jest być  może zaplątany we wszystkie rodzaje występków,
cudzołożył,  szwindlem przebijał się przez życie, nie zawsze
cofając się przed  krzywdą, nie tak jednak, aby jego życie miało
się składać z samych  zdrad małżeńskich i szwindlów, nie, nie.
Ono również ma swoje  pozytywne strony, a nawet cnoty. Drogi
Alfredo jest pracowity,  wytrwały, oddany swym przyjaciołom,
stara się zapewnić dzieciom  lepszą przyszłość, pod względem
politycznym niezawodnie lojalny,  trzeba tylko oceniać jego życie
jako całość. Ma może we krwi pewną  dozę niesolidności, trochę
zepsuty, jak to często się zdarza  w  niejednym życiu
przeciętnym, tak nawet musi się zdarzać, lecz  właśnie dlatego
nie jest zdolny do wielkiego, czystego, dumnego  występku, do
zdecydowanego czynu, do niewątpliwej zbrodni. (Traps: 
"Oszczerstwo, istne oszczerstwo.") Nie jest on zbrodniarzem, lecz 
ofiarą epoki, Zachodu, cywilizacji, która stopniowo traciła wiarę 
(coraz bardziej mglistym tonem) w chrystianizm, uniwersalizm, i
jest  tak chaotyczna, ze jednostce nie przyświeca już żadna
gwiazda  przewodnia. W rezultacie występuje zamęt, zdziczenie,
zaczyna  obowiązywać prawo pięści, brak jest prawdziwej
obyczajności. I cóż  się teraz stało ? Ten jak najbardziej
przeciętny osobnik wpadł całkiem  nie przygotowany w ręce
wyrafinowanego prokuratora. Jego  intensywna działalność w branży
tekstylnej, jego życie prywatne,  wszystkie przygody jego żywota,
na który składały się podróże  zawodowe, walka o chleb i mniej
lub bardziej niewinne przyjemności,  zostały teraz prześwietlone,
przebadane, poddane sekcji. Niezależne  od siebie fakty zostały
powiązane, ukradkiem podsunięto logiczny  plan dla wyjaśnienia
całości, zdarzenia, które równie dobrze  przebiegać mogły
inaczej, zostały przedstawione jako przyczyny  działań, z
bezmyślności zrobiono świadomy zamiar, tak że w końcu,  w
konsekwencji przesłuchania wyskoczył morderca jak królik z 
kuglarskiego cylindra. (Traps: "Nieprawda !") Jeśli rozważa się 
sprawę Gygaxa z trzeźwym obiektywizmem, nie poddając się 
mistyfikacjom prokuratora, dochodzi się do przekonania, że w
rzeczy  samej stary gangster sam jest winien swej śmierci przez
swe  nieporządne życie, przez swą konstytucję fizyczną - czym
jest choroba  managerów, nie trzeba wyjaśniać - brak wytchnienia,
hałas,  zrujnowane małżeństwo i rozstrojone nerwy, lecz
najpewniej zawał  wywołany był przez fen, o którym wspomniał
Traps, właśnie fen  odgrywa w sprawach sercowych decydującą rolę
(Traps: "Śmieszne  !"), mamy zatem wyraźnie do czynienia ze
zwykłym nieszczęśliwym  wypadkiem. Oczywiście, jego klient
postępował bezwzględnie, lecz  zmuszały go do tego właśnie prawa
walki konkurencyjnej, jak to sam  wciąż podkreśla; oczywiście,
najchętniej uśmierciłby swego szefa,  jakież to myśli nie
przychodzą czasem do głowy, jakich czynów nie  dokonuje się w
myślach, ale przecież tylko w myślach, czyn poza  takimi myślami
nie istnieje i nie można go skonstatować. Jest  absurdem
przyjmować jego istnienie, lecz jeszcze większym  absurdem jest,
kiedy sam klient sobie wyobraża, że popełnił  morderstwo. Oprócz
kraksy samochodowej doznał jeszcze innej,  psychicznej kraksy,
i dlatego on, obrońca, wnosi o uniewinnienie  Alfredo Trapsa
itd., itd. 
  Przedstawiciela generalnego coraz bardziej drażniła ta życzliwa 
zasłona dymna, którą zasnuta została jego piękna zbrodnia, w
której  zbrodnia ta ulegała zniekształceniu, zanikała, stawała
się nierealna,  zjawiskowa, była tylko wynikiem ciśnienia
atmosferycznego. Czuł się  niedoceniony, zaprotestował przeto
gwałtownie, gdy tylko obrońca  wypowiedział ostatnie słowa.
Zerwał się oburzony, trzymając talerzyk  z nowym kawałkiem tortu
w prawej, kieliszek roffignaca w lewe ręce,  i oświadczył, że
chciałby, nim zapadnie wyrok, najuroczyściej  zapewnić, iż
solidaryzuje się z przemówieniem prokuratora - w tym  miejscu
oczy jego nabiegły łzami - to było morderstwo, świadome 
morderstwo, teraz stało się to dla niego jasne, mowa obrońcy 
natomiast głęboko go rozczarowała, wręcz przeraziła. Właśnie po
nim  spodziewał się zrozumienia, powinien się go spodziewać,
uprasza  więc o wyrok, więcej, o karę, nie dlatego, iżby chciał
schlebiać  sądowi, lecz powodowany szczerym zapałem, bo dopiero
tej nocy  zaświtało mu, co to znaczy żyć prawdziwym życiem (tutaj
zmieszał  się trochę poczciwy zuch), po cóż istniałyby wyższe
ideały  sprawiedliwości, występku i grzechu niczym owe
pierwiastki  chemiczne i związki, z których wygotowuje się
sztuczną tkaninę, żeby  pozostać przy przykładach z jego branży,
gdyby nie świadomość,  która go odrodziła, w każdym bądź razie -
 jego słownictwo  pozazawodowe jest nieco skąpe, prosi więc o
wybaczenie, ledwie jest  w stanie wyrazić, co ma na myśli - w
każdym razie odrodzenie wydaje  mu się właściwym wyrażeniem dla
określenia szczęścia, które go  teraz jak potężny wicher owiewa,
wzburza i porywa. 
  Tak doszło do wyroku, który ogłosił mały, teraz również
porządnie  już pijany sędzia wśród śmiechów, pisków, okrzyków
radości i prób  jodłowania (podjętych przez pana Pileta), ogłosił
ten wyrok z  wysiłkiem, gdyż nie tylko wlazł na fortepian stojący
w rogu, czy też  raczej do fortepianu, bo uprzednio go otworzył,
również i samo  mówienie nastręczało mu niepokonalne wprost
trudności. Zacinał się  na pewnych słowach, inne przekręcał lub
połykał, zaczynał zdania,  których nie mógł już opanować,
nawiązywał do takich, których sens  już dawno zapomniał, lecz w
ogólnych zarysach można było jeszcze  odgadnąć bieg myśli. Zaczął
od pytania, kto ma rację, prokurator, czy  obrońca, czy Traps
istotnie popełnił jedna z najosobliwszych zbrodni  stulecia, czy
też jest niewinny. Żadnego z tych dwu poglądów nie  może uznać
za słuszny. Chociaż Traps istotnie nie dorósł do poziomu  metod
stosowanych w śledztwie przez prokuratora, jak utrzymuje 
obrońca, i z tego powodu przystał na wiele rzeczy, które
formalnie  biorąc nie rozegrały się w ten właśnie sposób, lecz
jak się okazuje,  właśnie on zamordował, wprawdzie nie powodowany
szatańskim  zamiarem, bynajmniej, lecz dlatego tylko, że
przyswoił sobie  bezmyślność świata, w którym przyszło mu żyć
jako generalnemu  przedstawicielowi sztucznej tkaniny hefajstonu.
Zabił, bo to  wydawało mu się właśnie najbardziej naturalne, aby
drugiego  przyprzeć do muru, bez skrupułów iść naprzód, niech
będzie, co ma  być. W świecie, który przemierzał swoim
studebakerem, nic by się nie  stało ich drogiemu Alfredo, nic nie
mogłoby mu się stać, lecz właśnie  był uprzejmy zawitać do ich
białej ustronnej willi (tu sędzia stał się  mglisty i ciągnął
swoją mowę wśród radosnego szlochu, 
przerywanego raz po raz wzruszonym, potężnym kichnięciem, przy 
czym jego mała główka ginęła spowita w ogromnej chustce, co 
wywoływało wciąż rosnącą wesołość obecnych). Zawitał do czterech 
starych ludzi, którzy wniknęli w jego świat czystym promieniem 
sprawiedliwości, co wprawdzie osobliwe ma rysy, on wie, wie, wie
o  tym dobrze. Ta sprawiedliwość śmieje się szyderczo z czterech 
zwietrzałych oblicz, odbija się w monoklu sędziwego prokuratora,
w  cwikierze grubego obrońcy, chichocze w ustach pijanego, już
nieco  bełkotliwego sędziego i rozbłyskuje czerwono na łysinie 
emerytowanego kata (inni niecierpliwie, przekrzykując te 
poetyczności: "Wyrok, wyrok !"), w imię której on teraz ich 
najlepszego, najdroższego Alfredo skazuje na śmierć (prokurator, 
obrońca, kat i Simona: "Brawo!" Traps, teraz również szlochający
ze  wzruszenia: "Dzięki, drogi sędzio, dzięki !"), chociaż pod
względem  prawnym tylko na tym się opiera, że skazany sam siebie
uznaje  winnym.  A to jest w końcu najważniejsze. Cieszy go więc,
że wydał  wyrok, który skazany uznaje w całej rozciągłości,
godność ludzka nie  żąda łaski i również nasz szanowny drogi gość
radośnie przyjmuje  uwieńczenie swego mordu, które, jak on
mniema, nastąpiło wśród nie  mniej przyjemnych okoliczności niż
sam mord. To, co u mieszczuch,  u przeciętnego człowieka
przejawia się jako przypadek, jako kraksa  albo jako zwykła
konieczność natury, jako choroba, jako zatkanie  naczynia
krwionośnego przez zator, jako złośliwy nowotwór, jawi się  tutaj
jako nieunikniony wynik moralny. Dopiero tutaj konsekwentnie 
doskonali się życie na wzór dzieła sztuki, ludzka tragedia staje
się  widoczna, rozbłyskuje, przyjmuje nieskazitelną postać,
doskonali się  (inni: "Koniec, koniec !"), tak powinno się to z
całym spokojem  powiedzieć: dopiero w akcie obwieszczenia wyroku,
który z  oskarżonego czyni skazańca, dokonuje się nobilitacja 
sprawiedliwości; nie może być nic wyższego, szlachetniejszego, 
większego niż chwila, w której człowiek zostaje skazany na
śmierć.  To się teraz zdarzyło. Traps, któremu być może nie
przysługuje aż  takie szczęście - gdyż w zasadzie tylko warunkowa
kara śmierci  byłaby dopuszczalna, której on nie chce brać pod
uwagę, aby ich  drogiemu przyjacielowi nie sprawić zawodu -
słowem, Alfredo stał się  teraz równy i godny, a by być przyjętym
do ich grona jako gracz  mistrzowski itd. (inni: "Szampana tutaj
!") 
  Wieczór osiągnął swój punkt szczytowy. Pienił się szampan, 
wesołość zgromadzonych była niezmącona, z polotem, braterska, 
nawet obrońca został znów omotany siecią przyjaznych uczuć.
Świece  dopalały się, kilka już zgasło, na dworze pierwsza
zapowiedź ranka,  gwiazdy blednące od dalekiego wschodu słońca,
rześkość i rosa.  Traps był zachwycony, a zarazem zmęczony,
zażądał, aby 
zaprowadzono go do pokoju, zataczał się od jednej przyjaznej
piersi  do drugiej. Rozlegał się już tylko bełkot, wszyscy byli
pijani, donośna  wrzawa wypełniła salon, mowy pozbawione sensu,
monologi, nikt już  bowiem nie słuchał drugiego. Od wszystkich
zalatywało czerwonym  winem i serem, głaskano przedstawiciela
generalnego po włosach,  pieszczono go, całowano utrudzonego
szczęśliwca, który był niczym  dziecko w otoczeniu dziadków i
wujów. Milczący łysek odprowadzał  go na górę. Żmudnie drapali
się po schodach na czworakach, w  połowie drogi utknęli, splątani
w sobie, nie potrafili już iść dalej,  przykucnęli na stopniach.
Z góry, przez okno, sączył się blask  kamiennego świtu, mieszała
się z białością tynkowanych ścian, nadto  z zewnątrz przenikały
pierwsze odgłosy wstającego dnia, od dalekich  dworców gwizdy i
szczęk przetaczanych wagonów jak niejasne  wspomnienie o jego
spóźnionym powrocie do domu. Traps był  szczęśliwy, wyzbyty
wszelkich pragnień jak nigdy jeszcze w swoim  drobnomieszczańskim
życiu. Jawiły mu się blade obrazy, chłopięca  twarzyczka, zapewne
najmłodszy synek, którego najbardziej kochał,  potem, w półmroku,
wioska, do której trafił w wyniku kraksy, jasna  wstęga szosy
wspinająca się na małe wzniesienie, pagórek z  kościołem,
olbrzymi szumiący dąb opasany żelaznymi obręczami i  wsparty na
podporach, zalesione wzgórza, za nimi bezkresne świecące  niebo,
w górze, wszędzie, bez końca. Lecz oto właśnie łysek wywrócił 
się, wymamrotał: "Chcę spać, chcę spać, jestem zmęczony", po czym 
rzeczywiście zasnął, słyszał jeszcze tylko, jak Traps pełznął w
górę,  później upadło z hukiem krzesło. Milczący łysek ocknął się
na  schodach, lecz tylko na sekundę, jeszcze pełen snów i
wspomnień o  minionych koszmarach i chwilach wypełnionych grozą,
następnie  zakotłowało się od gmatwaniny nóg wokół niego,
śpiącego, bo inni  wchodzili po schodach. Wygryzmolili na stole,
piszcząc i skrzecząc,  pergamin z wyrokiem śmierci, utrzymany w
tonie niezwykle  panegirycznym, z dowcipnymi zwrotami, o
akademickiej frazie -  łacina i stara niemczyzna - następnie
ruszyli w drogę, aby dzieło to  położyć generalnemu
przedstawicielowi przy łóżku, dla miłego  upamiętnienia wielkiej
pijatyki, kiedy się rano przebudzi. Na dworze  jasno, wczesna
godzina, pierwsze niecierpliwe i ostre krzyki ptaków -  i tak
wchodzili po schodach, stąpali poprzez pogrążonego we  śnie 
łyska. Jeden trzymał się drugiego, wszyscy trzej zataczali się, 
posuwając się nie bez trudności, zwłaszcza na zakręcie schodów, 
gdzie wzajemne zderzanie się, cofanie, rozpychanie i ustępowanie
do  tyłu były nieuniknione Wreszcie stanęli przed drzwiami pokoju 
gościnnego. Sędzia otworzył i uroczysta grupa skamieniała na
progu -  prokurator z jeszcze nie odwiązaną serwetą - we framudze
okna wisiał  Traps, bez ruchu, ciemna sylweta a na tle mdło
srebrzystego nieba, w  ciężkim zapachu róż, tak ostatecznie i
bezwzględnie, że prokurator, w  którego monoklu przeglądał się
dojrzewający ranek, musiał najprzód  zaczerpnąć powietrza, zanim,
bezradny i smutny z powodu straty  przyjaciela, zawołał z
niekłamanym bólem: 
  - Alfredo, kochany Alfredo ! Coś ty też sobie, na miłość boską, 
pomyślał ? Zepsułeś nam nasz najpiękniejszy wieczór !
Friedrich Durrenmatt -"Kraksa" 
Tłumaczenie - Andrzej Wirth 
Tekst wklepał - Tomasz Kaczanowski <kaczuch@kki.net.pl> 
 
 
CZĘŚĆ PIERWSZA 
 
  Czy istnieją jeszcze jakieś historie możliwe, historie godne
pisarza?  Jeśli ktoś nie chce mówić o sobie, romantycznie i
lirycznie uogólniać  swojej osobowości, jeśli nie czuje się
zmuszony, aby opowiedzieć  szczerze o swych nadziejach i
porażkach, o tym, jak sypia z kobietami  - jak gdyby
prawdomówność mogła to wszystko podnieść do rangi  uogólnienia,
nie zaś w sferę medycyny lub w najlepszym razie  psychologii -
jeśli ktoś nie chce tego robić, woli zaś dyskretnie  pozostać w
cieniu, ukrywając taktownie sprawy osobiste, wpatrzony  w swoje
tworzywo jak rzeźbiarz w swój materiał, kształtując go,  ucząc
się jednocześnie na nim, jeśli jak pewien typ klasyków stara się 
nie popadać łatwo w zwątpienie - nawet kiedy nie da się
zaprzeczyć,  że czysty nonsens jawi się na każdym kroku - wówczas
pisanie staje  się czynnością trudniejszą i bardziej samotną, a
także bardziej  bezsensowną. Nie chodzi przecież o dobrą notę w
historii literatury -  komu nie zdarzyło się otrzymać dobrej
noty, jakaż miernota nie  została już wyróżniona - postulaty dnia
są ważniejsze. Lecz i tutaj  znów dylemat i niekorzystna sytuacja
na rynku. Życie oferuje nam  same rozrywki: wieczorem dostarcza
ich kino, poezję daje codzienna  gazeta w felietonie, za większą
sumkę, w praktyce - począwszy od  jednego franka, już żąda się
duszy, wyznań, właśnie prawdy, wymaga  się wyższych wartości,
morału, efektownych powiedzonek, zawsze  coś musi być
przezwyciężone albo spotkać się z afirmacją, raz jest to 
chrystianizm, kiedy indziej znów powszechne zwątpienie, wszystko 
może stać się literaturą. Lecz jeśli autor właśnie wzbrania się
przed  produkowaniem takiej strawy, coraz bardziej, z rosnącą 
stanowczością, bo wprawdzie świadom jest, że impuls zmuszający
do  pisania tkwi w nim, w zależnej od przypadku grze świadomości
i  nieświadomości, w jego wierze i wątpliwościach, sądzi jednak,
że  właśnie te sprawy z pewnością nie obchodzą publiczności -
wystarczy  to, co on pisze, kształtuje, formuje - niechaj więc
apetycznie  przedstawia samą tylko powierzchnię i wyłącznie nad
nią pracuje,  poza tym zachowa milczenie, nie rozwodząc się
zbytnio ani nie  komentując. Kiedy dojdzie do takiego
przeświadczenia, zatrzyma się,  będzie zwlekał, stanie bezradny,
jest to prawie nieuniknione. Rodzi  się przeczucie, że nie ma już
co opowiadać, zaczyna się poważnie  myśleć o rezygnacji, być
może, jest jeszcze miejsce na parę zdań,  poza tym można tylko
wziąć kurs na biologię, by przynajmniej  myślowo zbliżyć się
jakoś do wybuchu ludzkości, do rosnących  miliardów ludzi, do
nieustannie produkujących macic - albo też  zwrócić się ku
fizyce, astronomii, ażeby uświadomić sobie strukturę 
wszechświata, w którym krążymy. Reszta dla magazynów, dla takich 
tygodników, jak "Life", "Match", "Quick" i dla "Sie und Er" - 
prezydent z tlenowym aparatem, wujek Bułganin w swoim ogrodzie, 
księżniczka w towarzystwie zuchowatego pilota, głośne gwiazdy 
filmowe i potentaci dolara, wielkości wymienne, już wyszły z
mody,  ledwie się o nich czasem wspomni. Obok powszedni dzień 
przeciętnego człowieka, w moim przypadku zachodnioeuropejski, 
ściślej szwajcarski, zła pogoda i zła koniunktura, troski i
nieszczęścia,  wstrząsy wywołane perypetiami osobistymi, bez
związku wszakże z  całością świata, z biegiem rzeczy i nonsensów,
z rozwojem  konieczności. 
  Los zeszedł ze sceny, na której toczy się gra, aby czaić się
za  kulisami, poza obowiązującą dramaturgią - na pierwszym planie 
wszystko jawi się jako katastrofa, choroba, kryzys. Nawet wojna 
zaczyna być zależna od tego, czy mózgi elektronowe przepowiedzą
jej  rentowność, lecz wiadomo, że to nigdy nie nastąpi, jeśli
maszyny  rachunkowe prawidłowo funkcjonują. Klęski można sobie
już tylko  matematycznie wyobrazić, lecz biada, jeśli do
sztucznych mózgów  zakradnie się jakieś fałszerstwo, jeśli
zostaną zastosowane  niedozwolone chwyty. A to wszystko jeszcze
nie jest tak przykre jak  sama możliwość, że nagle puszcza jakaś
śruba, psuje się cewka, jakiś  guzik błędnie reaguje i już mamy
koniec świata, z powodu  technicznego krótkiego spięcia, z powodu
włączenia niewłaściwej  dźwigni. Tak więc nie grozi już żaden
Bóg, żadna sprawiedliwość,  żadne fatum jak w Piątej symfonii -
lecz wypadki drogowe, tamy  walące się na skutek zastosowania
fałszywej konstrukcji, eksplozja  fabryki bomb atomowych
spowodowana przez roztargnionego 
laboranta, źle wyregulowane wylęgarnie. Nasza droga prowadzi obok 
ścian wypełnionych reklamami butów Bally, wozów Studebakera, 
lodów śmietankowych i tablicami pamiątkowymi znaczącymi miejsca 
spoczynku nieszczęśliwych ofiar wypadków, zdarzają się jeszcze 
historie możliwe, w których z tuzinkowej twarzy wyziera nagle 
ludzkość, czyjś pech nabiera mimochodem sensu ogólnego, sąd i 
sprawiedliwość stają się nagle widoczne, może i łaska, wyjednana 
przypadkiem, odbita w monoklu pijanego. 
 
CZĘŚĆ DRUGA 
 
  Wypadek, wprawdzie nie poważny, kraksa również i tutaj: Alfredo 
Traps, żeby wymienić nazwisko, zatrudniony w branży tekstylnej,
lat  czterdzieści pięć, bynajmniej jeszcze nie otyły, zjawisko
pociągające,  o poprawnych manierach zdradzających wprawdzie
pewną tresurę,  trącących czymś prymitywnym i handlarskim - ten
nasz współcześnik  jechał właśnie swym studebakerem jedną z
większych dróg kraju. Już  mógł się spodziewać, że za godzinę
będzie u siebie w domu, w  pewnym znaczniejszym mieście, gdy
nagle wóz zastrajkował. Po  prostu przestał się poruszać.
połyskująca czerwonym lakierem  maszyna spoczęła bezradnie u stóp
niewielkiego wzgórza, na które  pięła się droga; na północy
utworzyła się kumulusowa chmura, na  zachodzie słońce stało wciąż
jeszcze wysoko, tak niemal jak po  południu. Traps wypalił
papierosa i zajął się tym, czego wymagała  sytuacja. Mechanik,
który w końcu wziął na hol studebakera,  oświadczył, że nie może
usunąć uszkodzenia wcześniej niż  następnego dnia - defekt
gaźnika. Czy odpowiadało to rzeczywistości,  tego nie można było
ani stwierdzić, ani też nie byłoby wskazane  podejmować takiej
próby - jest się wydanym na łup mechaników, jak  niegdyś było się
zdanym na laskę rycerzy rozbójników, a jeszcze  przed tym na
łaskę bóstw lokalnych i demonów. Za wygodny, aby  odbyć
półgodzinną drogę do następnej stacji kolejowej i podjąć nieco 
skomplikowaną, choć krótką podróż do domu, do żony, do czworga 
swych dzieci - sami chłopcy - postanowił Traps przenocować. Była 
godzina szósta wieczór, ciepło, zbliżał się najdłuższy dzień
lata,  wioska, na której skraju stał warsztat samochodowy, miła,
rozsypana  u stóp zalesionych wzgórz, z kościółkiem na pagórku,
plebanią, z  dębem prastarym, ujętym w żelazne obręcze i podpory,
wszystko  solidne, czyściutkie, nawet kupy gnoju przed chłopskimi
domami  starannie spiętrzone i szykowne. Była tu również gdzieś
w pobliżu  jakaś fabryczka, kilka szynków i gospód, jedną z nich
Trapsowi już  nieraz polecano, lecz wszystkie pokoje były zajęte
- jakiś zjazd  hodowców drobiu zarezerwował łóżka - agentowi
tekstylnemu  wskazano willę, gdzie przyjmuje się czasem
przyjezdnych. Traps  ociągał się. Jeszcze można było wrócić
koleją, lecz wabiła go  nadzieja, że przeżyje tu jakąś przygodę.
Nieraz trafiały się po wsiach  dziewczęta, jak ostatnio w
Grossbiestringen, umiejące docenić  agentów tekstylnych. Ożywiony
nowym impulsem ruszył w stronę  willi. Od kościoła dolatywało
bicie dzwonów. Krowy minęły go  porykując. Piętrowy domek stał
w dość rozległym ogrodzie, ściany  oślepiająco białe, płaski
dach, zielone okiennice, do połowy  przesłonięte krzewami, buki
i świerki, od frontu kwiaty, głównie róże,  wśród nich
człowieczek w podeszłym wieku, w skórzanym fartuchu,  być może
właściciel posesji, zajęty lekką robotą w ogrodzie: Traps 
przedstawił się i poprosił o nocleg. 
  - Pański zawód - zapytał stary, który zbliżył się do parkanu,
paląc  brissago, głowa jego ledwie wystawała nad furtkę.    -
Pracuje w branży tekstylnej. 
  Stary bacznie zlustrował Trapsa, spoglądając w sposób właściwy 
dalekowidzom ponad małymi, nieoprawnymi szkłami. 
  - Oczywiście, może pan tutaj przenocować. 
  Traps spytał o cenę. 
  Nie zwykł za to przyjmować zapłaty, wyjaśnił stary, jest
samotny,  jego syn przebywa w Stanach Zjednoczonych, nad nim ma
pieczę  gosposia, panna Simona, jest więc rad, jeśli od czasu do
czasu może  przyjąć kogoś w gościnę. 
  Agent podziękował. Był wzruszony tą gościnnością i zauważył,
że  na wsi nie wymarły bynajmniej cnoty i dobre zwyczaje
przodków.  Otworzono mu furtkę. Traps rozejrzał się: żwirowane
dróżki,  trawniki, głębokie cienie, fragmenty oświetlone słońcem. 
  Dzisiaj wieczorem spodziewa się kilku panów, powiedział stary, 
kiedy zbliżyli się do kwiatów, i zaczął starannie przycinać krzak
róży.  Mają przyjść przyjaciele, którzy mieszkają w sąsiedztwie,
bądź we  wsi, bądź dalej aż u stóp wzgórza, emeryci, jak on,
ściągnęli tutaj dla  łagodnego klimatu i dlatego, że tutaj nie
czuje się fenu, wszyscy  samotni, wdowcy, spragnieni czegoś
nowego, jakiegoś urozmaicenia,  będzie więc to dla niego wielka
przyjemność móc zaprosić pana  Trapsa na kolację i na następujący
po niej kawalerski wieczór.    Agent był zaskoczony. Właściwie
chciał zjeść we wsi, w szeroko  znanej gospodzie, lecz nie śmiał
odrzucić zaproszenia. Czuł się  zobowiązany. Przyjął propozycję
bezpłatnego noclegu. Nie chciał  robić wrażenia nieuprzejmego
mieszczucha. Udawał więc 
zadowolonego. Gospodarz zaprowadził go na pierwsze piętro. Miły 
pokój. Bieżąca woda, szerokie łoże, stół, wygodne krzesło, na
ścianie  obraz Hodlera, stare, oprawne w skórę tomiska na półce.
Agent  otworzył swoją walizeczkę, umył się, ogolił, spowił się
w chmurę  wody kolońskiej, podszedł do okna, zapalił papierosa.
Wielka tarcza  słoneczna opadała za wzgórza opromieniając buki.
Podsumował  pobieżnie interesy dnia, zlecenie firmy Rotacher
niczego sobie, kłopot  w Wildholzem, pięć procent zażądał łajdak,
on mu jeszcze pokaże.  Potem wyłoniły się wspomnienia.
Powszednie, nieuporządkowane,  zdrada małżeńska planowana w
hotelu Touring, problem, czy  najmłodszemu synkowi (którego
najbardziej kocha) kupić elektryczną  kolejkę, uprzejmość, a
właściwie obowiązek nakazywał telefonicznie  powiadomić żonę o
niezamierzonej zwłoce. Jednak zaniechał tego,  jak to już często
bywało. Żona zdążyła się nawet przyzwyczaić, a  poza tym i tak
by mu nie uwierzyła. Ziewnął, pozwolił sobie na  jeszcze jednego
papierosa. Widział, jak trzej starsi panowie zbliżali  się
krocząc żwirowaną alejką, dwóch ramię w ramię, gruby i łysy za 
nimi. Powitanie, uściski rąk, objęcia, rozmowy o różach. Traps 
odsunął się od okna, podszedł do półki z książkami. Sądząc po 
tytułach, które odczytał, można się było spodziewać nudnego 
wieczoru - Hotzendorff, "Zbrodnia morderstwa i kara śmierci", 
Savingy, "System współczesnego prawa rzymskiego", Ernst David 
Holle, "Praktyka przesłuchania". Agent zrozumiał. Gospodarz był 
prawnikiem, może byłym adwokatem. Przygotował się już na 
rozwlekłe dysputy - cóż wie o prawdziwym życiu taki mól
książkowy,  świadczą o tym jego kodeksy. Było również do
przewidzenia, że  będzie się mówiło o sztuce albo o czymś
podobnym, tematy, przy  których mógł się łatwo zbłaźnić - dobre
sobie, gdyby nie musiał trwać  w centrum walki konkurencyjnej,
on także nabrałby biegłości w  subtelniejszych sprawach.
Niechętni schodził więc na dół, gdzie na  otwartej, wciąż
oświetlonej słońcem werandzie zajęto miejsca,  podczas gdy
gosposia, tęga osoba, nakrywała stół w przyległej  jadalni. Lecz
zdumiał się, kiedy ujrzał oczekujące go towarzystwo.  Był rad,
że najpierw zbliżył się doń pan domu, teraz wyglądający  niemal
jak fircyk, nieliczne włosy starannie zaczesane, w znacznie za 
obszernym surducie. Powitano Trapsa krótkim przemówieniem. 
Zdążył ukryć swe zaskoczenie, bąknął, że całą przyjemność po jego 
stronie, skłonił się chłodno, pełen rezerwy, grał rolę bywałego
w  świecie fachowca od tekstyliów i pomyślał z żalem, że został
przecież  w tej wiosce tylko po to, aby przygadać sobie jakąś
dziewczynę. To  się nie udało. Zobaczył przed sobą trzech
pozostałych starców, którzy  w niczym nie ustępowali
zdziwaczałemu gospodarzowi. Jak 
niesamowite kruki wypełniali słoneczną werandę z wyplatanymi 
meblami i powiewnymi firankami, zgrzybiali, wymiętoszeni i 
zaniedbani, chociaż ich surduty zdawały się być w najlepszym 
gatunku - co spostrzegł natychmiast - jeśli nie brać pod uwagę
łysego  (nazwiskiem Pilet, siedemdziesiąt siedem lat, jak
oświadczył pan  domu przy prezentacji, która teraz nastąpiła),
sztywno i godnie  siedzącego na bardzo niewygodnym taborecie,
chociaż wokół stało  kilka wygodnych krzeseł. Więcej niż
starannie ubrany, w butonierce  biały goździk, gładził
nieustannie przyczernionego krzaczastego wąsa,  emeryt zapewne,
może jakiś były, przez szczęśliwy przypadek  wzbogacony
zakrystian albo kominiarz, lub - co równie nie  wykluczone -
maszynista. Tym nędzniej prezentowali się dwaj  pozostali. Jeden
(pan Kummer, lat osiemdziesiąt dwa), grubszy  jeszcze od Pileta,
otyły, złożony jakby z połci słoniny, siedział w  fotelu na
biegunach, twarz miał jaskrawoczerwoną, potężny nochal  pijaka,
jowialne wyłupiaste oczy za złotym cwikierem, do tego,  pewnie
na skutek przeoczenia, nocna koszula pod czarnym 
garniturem i kieszenie wypchane gazetami i papierami, podczas gdy 
drugi (pan Zorn, lat osiemdziesiąt sześć), wysoki i chudy, monokl 
wciśnięty w lewe oko, blizny na twarzy, haczykowaty nos, 
śnieżnobiała lwia grzywa, zapadłe usta, pod każdym względem 
staroświeckie zjawisko - miał źle zapiętą kamizelkę i na nogach
dwie  różne skarpetki. 
  - Campari ? - spytał gospodarz. 
  - Proszę bardzo - odpowiedział Traps i usiadł w fotelu, podczas
gdy  wysoki i chudy z zainteresowaniem oglądał go przez monokl. 
  - Pan Traps weźmie zapewne udział w naszej zabawie ? 
  - Ależ oczywiście. Bardzo lubię zabawy. 
  Starsi panowie uśmiechnęli się, pokręcili głowami. 
  - Nasza zabawa jest być może szczególnego rodzaju - dorzucił 
gospodarz ostrożnie, jakby się ociągając. - Polega ona na tym,
że  wieczorem odgrywamy nasze dawne zawody. 
  Starcy uśmiechnęli się znów grzecznie, dyskretnie. 
  Traps zdziwił się. Jak ma to rozumieć ? 
  - A no tak - sprecyzował gospodarz - ja byłem kiedyś sędzią,
pan  Zorn prokuratorem, a pan Kummer adwokatem, zabawiamy się
zatem  w sąd. 
  - Ach tak. - Traps zrozumiał i pomysł wydał mu się możliwy do 
przyjęcia. A może jednak wieczór nie był jeszcze całkiem
stracony.    Gospodarz przypatrywał się agentowi z uroczystą
miną. 
  - W zasadzie - wyjaśnił łagodnym głosem - odtwarzaliśmy słynne 
procesy historyczne, proces Sokratesa, proces Jezusa, proces
Joanny  d'Arc, proces Dreyfusa, ostatnio podpalenie Reichstagu.
Kiedyś znów  Fryderyk Wielki uznany został przez nas za
niepoczytalnego.    Traps zdumiał się. 
  - I odgrywacie to każdego wieczoru ? 
  Sędzia przytaknął. 
  - Ale oczywiście najpiękniej jest - wyjaśnił dalej - kiedy się
gra w  oparciu o żywy materiał, wtedy wynikają szczególnie
interesujące  sytuacje. Nie dalej jak wczoraj był pewien poseł,
który we wsi  wygłosił przemówienie wyborcze i przegapił ostatni
pociąg. Został  skazany na czternaście lat więzienia za szantaż
i przekupstwo.    - Surowy sąd - stwierdził rozbawiony Traps.  
 - To sprawa honoru - rozpromienili się starcy. 
  - A jakąż rolę mógłbym odegrać ? 
  Znów uśmieszki, niemal śmiech. 
  - Mamy już sędziego, prokuratora i obrońcę - są to stanowiska 
zakładające znajomość przedmiotu i reguł gry - powiedział
gospodarz.  - Jedynie stanowisko oskarżonego pozostaje nie
obsadzone,  chciałbym wszakże jeszcze raz podkreślić, że pan
Traps nie powinien  się w żadnym wypadku czuć zmuszonym do
wzięcia udziału w  zabawie. 
  Pomysł starszych panów rozweselił agenta. Wieczór był
uratowany.  Może obejdzie się bez uczonej i nudnej atmosfery,
zapowiada się, że  będzie wesoło. Był człowiekiem prostym, nie
wyróżniającym się  intelektem i bez szczególnej skłonności do
zajęć intelektualnych,  człowiekiem interesu - sprytnym, kiedy
trzeba, gotowym w sprawach  zawodowych na wszystko. Lubił przy
tym dobrze zjeść i wypić, miał  skłonność do rubasznych żartów.
Weźmie udział w zabawie,  powiedział, to zaszczyt dla niego zająć
osierocone stanowisko  oskarżonego. 
  - Brawo - zarechotał prokurator i zaklaskał w dłonie - brawo,
tak  mówi prawdziwy mężczyzna, to się nazywa odwaga. 
  Agent zaczął rozpytywać się z ciekawością o zbrodnie, która mu 
teraz zostanie przypisana. 
  - To bez znaczenia - odpowiedział prokurator wycierając monokl
-  zbrodni zawsze można się doszukać. 
  Wszyscy się roześmieli. 
  Pan Kummer podniósł się. 
  - Niech pan pozwoli, panie Traps - rzekł tonem niemal ojcowskim
-  musimy jeszcze spróbować naszego porto: jest stare, musi się
pan z  nim zapoznać. 
  Poprowadził Trapsa do jadalni. Wielki okrągły stół był teraz 
odświętnie nakryty. Stare krzesła z wysokimi oparciami, na
ścianach  poczerniałe obrazy, wszystko solidne, staromodne. Z
werandy  dobiegała paplanina starców, w otwartych oknach pełgało
światło  wieczoru, wdzierał się świergot ptaków. Na jakimś
stoliczku stały  butelki, jeszcze inne na kominku, bordeaux
ułożone w koszyczkach.  Obrońca starannie nalał porto drżącą
nieco ręką ze starej flaszki do  dwóch małych kieliszków,
napełnił je po brzegi, trącił się z agentem  przepijając do
niego, zrobił to ostrożnie, kieliszki z kosztownym  płynem ledwie
się musnęły. 
  Traps skosztował. 
  - Wyborne - pochwalił. 
  - Jestem pańskim obrońcą, panie Traps - powiedział pan Kummer.
-  Powinniśmy zatem wypić za naszą przyjaźń ! 
  - Za naszą przyjaźń ! 
  Najlepiej będzie - osądził adwokat, tak nacierając na Trapsa
swoją  czerwoną twarzą, pijackim nosem i cwikierem, że aż trącił
go swym  olbrzymim brzuchem, nieprzyjemną miękką masą - najlepiej
będzie,  jeśli pan Traps od razu wyzna mu swoje przestępstwo.
Wtedy on  mógłby zagwarantować, że i w sądzie jakoś to pójdzie.
Sytuacja nie  jest wprawdzie groźna, ale nie należy jej
bagatelizować. Wysoki,  chudy prokurator, wciąż jeszcze w pełni
sił umysłowych, wydaje się  niebezpieczny, a także sam gospodarz
zdaje się skłaniać do  surowości, a może nawet pewnej pedanterii,
które z wiekiem - liczy  sobie już osiemdziesiąt siedem lat -
jeszcze przybrały na sile. Mimo to  udało się jemu, obrońcy,
przeforsować większość spraw, a  przynajmniej nie dopuścić do
najgorszego. Raz tylko, chodziło wtedy  o  mord rabunkowy, nie
można było naprawdę nic pomóc. Ale  przecież mord rabunkowy nie
wchodzi tu zapewne w rachubę, na to  jego zdaniem, pan Traps nie
wygląda, a może jednak ? 
  Agent roześmiał się, nie popełnił na szczęście żadnej zbrodni. 
Następnie powiedział: "Na zdrowie !" 
  - Niech pan mi się zwierzy ! - zachęcał go obrońca. - Nie
powinien  pan się wstydzić. Ja znam życie, mnie już nic nie
zadziwi. Losy  ludzkie rozwijały się przed moimi oczami, panie
Traps, otwierały się  otchłanie, może mi pan wierzyć. 
  Bardzo mu naprawdę przykro, uśmiechnął się zalotnie agent, że
jest  oskarżonym, który nie popełnił przestępstwa - a poza tym
to już rzecz  prokuratora coś wynaleźć, przecież sam obrońca to
powiedział,  nieprawda ? Jak zabawa, to zabawa. On sam jest
ciekaw, co z tego  wyniknie. Czy odbędzie się prawdziwe
przesłuchanie ? 
  - Spodziewam się ! 
  - Bardzo mnie to cieszy. 
  Obrońca przybrał zakłopotany wyraz twarzy. 
  - Pan się czuje niewinny, panie Traps ? 
  Agent roześmiał się: - Zupełnie niewinny - i rozmowa wydała mu
się  nad wyraz zabawna. 
  Obrońca przecierał cwikier. 
  - Niech pan to sobie dobrze zakarbuje, młody przyjacielu -winny 
czy niewinny - chodzi o taktykę ! To wielce ryzykowne, mówiąc 
łagodnie, obstawać przy niewinności przed naszym sądem. 
Przeciwnie, byłoby najrozsądniej od razu obwinić się o jakieś 
przestępstwo, na przykład, rzecz korzystna szczególnie dla ludzi 
interesu: oszustwo. Wtedy zawsze można jeszcze ustalić na
podstawie  przesłuchania, że oskarżony przesadza, że właściwie
nie można  mówić o oszustwie, lecz raczej o niewinnym
zatuszowaniu faktów ze  względu na reklamę, jak to często w
handlu bywa. Droga od winy do  niewinności jest wprawdzie trudna,
ale możliwa, natomiast jest zgoła  beznadziejne i ma
katastrofalny wpływ na wynik, jeśli ktoś chce  koniecznie
zachować niewinność. Traci pan tam, gdzie mógłby pan  jeszcze
zyskać. Jest pan w sytuacji przymusowej, nie może pan już  wybrać
sobie winy, lecz musi pan pozwolić na narzucenie jej sobie.   
Agent, rozbawiony, wzruszył ramionami. Ubolewa, że nie może 
zadowolić sądu, ale naprawdę nie przypomina sobie niestety
żadnego  wykroczenia, które by go skłóciło z prawem. 
  Obrońca znów założył cwikier. Z Trapsem będzie miał kłopot, 
powiedział z namysłem, niełatwa to będzie sprawa. - Ale przede 
wszystkim - zakończył rozmowę - niech pan się zastanawia nad 
każdym słowem, nie paple bez zastanowienia, bo inaczej zostanie
pan  skazany na wieloletnie więzienie, a wtedy nic zrobić się nie
da.    Potem nadeszli inni. Zajęto miejsca za okrągłym stołem.
Swojski  nastrój, żarciki. Nasamprzód podano najrozmaitsze
zakąski, wędliny,  jajka po rosyjsku, ślimaki, zupę żółwiową.
Nastrój był znakomity,  zjadano ze smakiem, chlipiąc bez żenady. 
  - No, oskarżony, cóż pan może nam zaprezentować, spodziewam się 
jakiegoś pięknego, solidnego morderstwa - zarechotał prokurator. 
  Obrońca zaprotestował. 
  - Mój klient został oskarżony, chociaż nie dopuścił się żadnego 
przestępstwa, jest to, można by rzec, niezwykle rzadki wypadek
w  sądownictwie. Oświadcza, że jest niewinny. 
  - Niewinny - zdziwił się prokurator. Szramy na twarzy błysnęły 
czerwienią, monokl o mało nie wpadł mu do talerza, kołysał się
jak  wahadło na czarnym sznureczku. Karłowaty sędzia, który
właśnie  wrzucał do zupy kawałki chleba, znieruchomiał, spojrzał
z wyrzutem  na agenta, pokręcił głową, nawet milczący łysek z
białym goździkiem  wytrzeszczył w zdumieniu oczy. Zapadła
niepokojąca cisza. Przestały  brzękać łyżki i widelce, umilkły
sapania i mlaskanie. Tylko Simona w  głębi pokoju chichotała
cichutko. 
  - Musimy przeprowadzić śledztwo - powiedział wreszcie
prokurator.  - Co nie może istnieć, nie istnieje. 
  - No proszę - zaśmiał się Traps. - Jestem do dyspozycji !   
Do ryb podano wino, lekkiego, musującego neuchatela. 
  - A zatem - powiedział prokurator oczyszczając z ości pstrąga -
  przekonamy się. Żonaty ? 
  - Od jedenastu lat. 
  - Dzieciaki są ? 
  - Czworo. 
  - Zawód ? 
  - W branży tekstylnej. 
  - Jest pan agentem firmy, drogi panie Traps ? 
  - Przedstawicielem generalnym. 
  - Świetnie. Miał pan kraksę ? 
  - Przypadek. Pierwszy raz od roku. 
  - Ach, a przed rokiem ? 
  - No tak, ale wtedy jechałem starym wozem - wyjaśnił Traps. - 
Citroenem, model 1939, teraz mam studebakera, czerwony, na 
zamówienie. 
  - Studebaker, ach, to interesujące, i to od niedawna ? Przedtem
nie  był pan pewnie przedstawicielem generalnym ? 
  - Prostym, zwykłym agentem w branży tekstylnej. 
  - Koniunktura - przytaknął prokurator. 
  Obok Trapsa siedział obrońca. 
  - Uważaj pan - powiedział szeptem. 
  Agent branży tekstylnej, przedstawiciel generalny, jak możemy
go  już teraz nazywać, zajął się beztrosko befsztykiem po
tatarsku,  wycisnął cytrynę, była to jego własna recepta -
odrobina koniaku,  papryka i sól. Lepszego jedzenia nie zdarzyło
mu się nigdy  kosztować, rozpromienił się cały, jak dotąd
wieczory w "Schlaraffii"  uważał za zaszczyt, największą
przyjemność, jakiej mógł zaznać  człowiek jego pokroju, lecz ten
kawalerski wieczór zapowiadał  jeszcze lepszą zabawę. 
  - Aha - zauważył prokurator - należy pan do "Schlaraffii".
Jakiego  pseudonimu używa pan tam ? 
  - Markiz de Casanova. 
  - Świetnie ! - zachichotał radośnie prokurator, jakby
informacja ta  miała szczególną wagę, wciskając znów monokl. -
Bardzo nam  przyjemnie to usłyszeć. Czy można z pańskiego
pseudonimu wnosić o  pańskim życiu prywatnym, mój drogi ?    -
Uwaga ! - syknął obrońca. 
  - Drogi panie - odpowiedział Traps. - Tylko w pewnej mierze.
Kiedy  z kobietami przytrafia mi się coś pozamałżeńskiego, to
tylko  przypadkowo i bez ambicji. 
  Czy pan Traps nie byłby tak dobry i nie zechciał opowiedzieć 
zebranemu tu towarzystwu swego życia w krótkim zarysie, zapytał 
sędzia rozlewając do kieliszków neuchatela. Skoro już
postanowiono  odbyć sąd nad miłym gościem i grzesznikiem i, jeśli
się uda, zamknąć  go na długie lata, to byłoby rzeczą
najwłaściwszą usłyszeć od niego  coś bardziej szczegółowego,
prywatnego, intymnego, jakiejś  historyjki o kobietach, jeśli
można - z pieprzykiem. 
  - Opowiadać, opowiadać ! - domagali się chichocząc starsi
panowie.  Zaprosili raz do stołu jakiegoś alfonsa, który
opowiadał najciekawsze  i najbardziej pikantne rzeczy ze swojej
dziedziny i udało mu się  wykręcić czterema latami więzienia.  
 - No, no - zaśmiał się również Traps - cóż o mnie można
powiedzieć.  Prowadzę zupełnie powszednie życie, moi panowie,
pospolite życie,  jak to zaraz wyznam. Pijemy ! 
  - Pijemy ! 
  Przedstawiciel generalny uniósł kieliszek, spojrzał głęboko w 
nieruchome, ptasie oczy czterech starców utkwione w nim tak,
jakby  był szczególnie smakowitym kąskiem, po czym brzęknęły
trącane  kieliszki. 
  Na dworze słońce wreszcie zaszło, ucichł także piekielny skwir 
ptaków, krajobraz jednak rysował się jeszcze ostro - ogrody i 
czerwone dachy pośród drzew, lasy na wzgórzach, w oddali góry i 
kilka lodowców - nastrój spokoju, wiejska cisza, uroczyste
przeczucie  szczęścia, błogosławieństwa bożego i kosmicznej
harmonii.    - Miałem twardą młodość - zaczął Traps, kiedy Simona
zmieniła  talerz i podała potężny dymiący półmisek. Champignons
a la creme. -  Ojciec mój był robotnikiem, proletariuszem, który
padł ofiarą herezji  Marksa i Engelsa, był to zgorzkniały, ponury
człowiek, który nigdy  nie zatroszczył się o swoje jedyne
dziecko, matka była praczką,  przekwitła wcześnie. 
  Mogłem chodzić tylko do szkoły powszechnej, tylko do 
powszechniaka - wyznał ze łzami w oczach, rozgoryczony i 
wzruszony zarazem swoją surową przeszłością, podczas gdy panowie 
powściągliwie trącali się kieliszkami marechaux. 
  - Ciekawe - powiedział prokurator - ciekawe. Tylko szkoła 
powszechna. Ale przy pomocy łokci szanowny pan jakoś się wybił. 
  - No myślę - chełpił się Traps, rozgrzany przez marechaux, 
zachęcony towarzyską atmosferą, światem bożym odświętnie 
rozpościerającym się za oknami. - No myślę. Jeszcze przed 
dziesięcioma laty byłem tylko domokrążcą i z małą walizką 
wędrowałem od domu do domu. Ciężka praca, włóczęga, noclegi po 
stogach, w podejrzanych zajazdach. W mojej branży zaczynałem od 
dołu, od samego dołu. A teraz, moi panowie, gdybyście mogli 
zobaczyć moje konto bankowe ! Nie chcę się chwalić, ale czy ktoś
z  was ma studebakera ? 
  - Niechże pan będzie ostrożny - wyszeptał zakłopotany obrońca. 
  - Jak do tego doszło ? - spytał zaciekawiony prokurator.   
Obrońca upomniał Trapsa - powinien pilnować się i nie mówić za 
wiele. 
  Traps oznajmił, że przejął wyłączne przedstawicielstwo
hefajstonu  na kontynent, i triumfalnie rozejrzał się dokoła. -
Tylko Hiszpania i  Bałkany są w innych rękach. 
  - Hefajstos był greckim bogiem - zarechotał mały sędzia
nakładając  na talerz pieczarki - naprawdę wielkim kowalem-
artystą. Boginię  miłości i jej zalotnika, boga wojny Aresa,
złapał do tak subtelnie  wykutej i niewidzialnej sieci, że inni
bogowie nie mogli się dość  nacieszyć tym połowem, co jednak
oznacza hafajston, którego  wyłączne przedstawicielstwo przejął
szanowny pan Traps, to  pozostaje dla sędziego zawoalowane i
mgliste. 
  - A jednak jest pan bliski prawdy, czcigodny gospodarzu i
sędzio -  roześmiał się Traps. - Sam pan mówi: zawoalowane, a
właśnie ten nie  znany mi bóg grecki o prawie identycznym z nazwą
mego produktu  imieniu utkał ową delikatną jak welon i
niewidzialną sieć. Mamy  dzisiaj już nylon, perlon, myrlon,
istnieje również hefajston, król  sztucznych tkanin, nie do
zdarcia, przejrzysty, prawdziwe  dobrodziejstwo dla reumatyków,
stosowany zarówno w przemyśle, jak  w modzie, w czasie wojny i
w czasie pokoju. Znakomity materiał na  spadochrony, a zarazem
najbardziej pikantna materia na nocne  koszule dla
najpiękniejszych pań, jak uczą moje własne badania.    -
Słuchajcie no, słuchajcie - zaskrzeczeli starcy - własne badania,
a  to dobre ! - Simona znów zmieniła talerze i podała pieczeń
cielęcą.    - Co za uczta ! - rozpromienił się przedstawiciel
generalny.    - Cieszy mnie - powiedział prokurator - że potrafi
pan doceniać te  rzeczy, i słusznie ! Prezentują nam tu najlepsze
produkty, i to w  zadowalających ilościach, menu jak sprzed
wieku, kiedy ludzie mieli  jeszcze odwagę jeść. Chwała Simonie
! Chwała naszemu 
gospodarzowi ! Sam przecież robi zakupy, stary karzeł i wyjadacz,
a  co do win, to już Pilet, jako karczmarz, zabiega o nie w
okolicznych  wioskach. I jemu też chwała ! Lecz jakże przedstawia
się pańska  sprawa, mój zuchu ? Badajmy dalej pański przypadek.
Teraz znamy  już pańskie życie - była to prawdziwa przyjemność
wejrzeć w nie na  chwilę, na pańską działalność uzyskaliśmy już
jasny pogląd. Tylko  jeden nieważny punkt nie został jeszcze
wyjaśniony: jak doszedł pan  w swym zawodzie do tak lukratywnego
stanowiska ? Samym 
wysiłkiem, tylko żelazną energią ? 
  - Uwaga - syknął obrońca. - Teraz będzie niebezpiecznie.    -To
nie było takie łatwe - odpowiedział Traps przypatrując się 
pożądliwie, jak sędzia przystępuje do krajania pieczeni -
musiałem  najpierw pokonać Gygaxa, a to była ciężka robota.    -
 Ach, pana Gygaxa, a któż to znowu ? 
  - Mój dawny szef. 
  - Trzeba było go się pozbyć, chciał pan powiedzieć ? 
  - Trzeba go było usunąć, aby użyć szorstkiego języka mojej
branży -  odpowiedział Traps nabierając sosu. - Panowie wybaczą
moją  szczerość. W interesach idzie się na całego, ząb za ząb,
a kto chce być  dżentelmenem, to trudno, taki ginie. Ja zarabiam
pieniędzy jak lodu,  ale haruję jak dziki osioł, co dzień robię
sześćset kilometrów moim  studebakerem. Tak bardzo fair znów nie
postępowałem, jak się rzekło,  kiedy trzeba było staremu Gygaxowi
przyłożyć nóż do gardła i  pchnąć, ale musiałem iść w górę, co
tu gadać, ostatecznie interes jest  tylko interesem. 
  Prokurator spojrzał ciekawie znad cielęcej pieczeni. 
  - Usunąć, przyłożyć nóż do gardła, popchnąć, to są przecież
dość  złośliwe wyrażenia, drogi panie Traps. 
  Przedstawiciel generalny zaśmiał się. 
  - Należy je oczywiście rozumieć w sensie przenośnym 
  - A jak się ma pan Gygax, szanowny panie ? 
  - Umarł w zeszłym roku. 
  - Czy pan oszalał - zasyczał wzburzony obrońca. - Pan chyba do
cna  zwariował. 
  - W zeszłym roku - ubolewał prokurator. - To przykre. A ileż
miał lat  ? 
  - Pięćdziesiąt dwa. 
  - W sile wieku. A na co umarł ? 
  - Na jakąś tam chorobę. 
  - Kiedy pan otrzymał jego stanowisko ? 
  - Trochę wcześniej. 
  - Świetnie, to mi na razie wystarczy - powiedział prokurator. -
 Mamy  szczęście. Wygrzebaliśmy trupa, a to ostatecznie
najważniejsze.    Wszyscy się roześmiali. Nawet Pilet, łysy jak
pała, który z  nabożeństwem zajadał, pedantycznie, nieomylnie
pochłaniając  niezmierzone ilości, podniósł wzrok znad talerza. 
  - Dobrze - powiedział i skubnął czarnego wąsa. 
  Po czym zamilkł i jadł dalej. 
  Prokurator uroczyście podniósł kieliszek. 
  - Moi panowie - oświadczył - na cześć tego odkrycia musimy 
skosztować pichon-longueville z 1933 r. Dobre bordeaux do dobrej 
zabawy. 
  Znów trącili się kieliszkami, przepijając do siebie. 
  - Niech to pioruny, panowie - zdumiał się przedstawiciel
generalny,  jednym łykiem wychylając pichon i wyciągając
kieliszek ku sędziemu  - Wspaniały trunek ! 
  Zapadł zmierzch i nie można już było prawie rozpoznać twarzy 
zgromadzonych. Za oknami czuło się obecność pierwszych gwiazd, 
gdy gospodyni zapaliła trzy wielkie, ciężkie świeczniki, które
rzuciły  na ściany cienie siedzących wokół okrągłego stołu niczym
kielich  jakiegoś fantastycznego kwiatu. Ufny, swojski nastrój,
atmosfera  powszechnej życzliwości, rozluźnienie form
towarzyskich,  obyczajów. 
  - Jak w bajce - zdumiał się Traps. 
  Obrońca starł serwetą pot z czoła. 
  - Sam pan jest bajką, drogi panie Traps - powiedział. Nie
zdarzyło  mi się jeszcze spotkać oskarżonego, który z większym
spokojem  zdobyłby się na tak nierozważne wynurzenia. 
  Traps zaśmiał się. 
  - Niech pan się nie obawia, drogi sąsiedzie. Kiedy
przesłuchanie się  już zacznie, nie stracę głowy. 
  W pokoju śmiertelna cisza jak przed chwilą. Nie usłyszysz 
najcichszego mlaskania, najlżejszego chrząknięcia 
  - Nieszczęśniku - jęknął obrońca. - Cóż pan przez to rozumie: 
"Kiedy przesłuchanie się już zacznie" ? 
  - Czyżby - rzekł przedstawiciel generalny zgarniając na talerz
sałatę  - już coś się zaczęło ? 
  Starcy uśmiechnęli się, spojrzeli po sobie porozumiewawczo, 
przebiegle, zachichotali radośnie. 
  Milczący, opanowany łysek parsknął: 
  - On nie zauważył, on nie zauważył ! 
  Traps spojrzał nieufnie, był zaskoczony, ta szelmowska wesołość 
wydała mu się niesamowita, wrażenie, które wprawdzie szybko 
ustąpiło, tak że sam nawet zaczął się śmiać. 
  - Panowie wybaczą mi - powiedział - wyobrażałem sobie tę zabawę 
uroczyściej, godniej, z zachowaniem formalności, z posmakiem sali 
sądowej. 
  - Kochany panie Traps - wyjaśnił mu sędzia. - Wiele bym dał,
żeby  raz jeszcze ujrzeć pańską zdumioną twarz. Nasz sposób
sprawowania  sądu wydaje się panu obcy i za bardzo pochopny, jak
widzę, lecz,  wielce szanowny panie, my czterej przy tym stole
jesteśmy na  emeryturze i wyzwoliliśmy się od niepotrzebnego
zalewu formułek,  protokołów, papierków i ustaw i od całego tego
kramu, który ciąży na  naszych sądach. My sądzimy nie wdając się
w szmatławe kodeksy i  paragrafy. 
  - To śmiałe - odpowiedział Traps trochę bełkotliwie. - To
śmiałe,  panowie, to mi imponuje. Nie wdając się w paragrafy, to
jest śmiała  idea. 
  Obrońca podniósł się ceremonialnie. Idzie zaczerpnąć powietrza, 
oznajmił, nim podadzą kurczaka i następne dania, mały zdrowotny 
spacerek i papieros są na czasie, zaprasza więc pana Trapsa, aby
mu  towarzyszył. 
  Z werandy wkroczyli prosto w noc, która wreszcie zapadła,
gorąca i  majestatyczna. Z okien jadalni spływały na trawniki
wstęgi światła,  sięgając aż po grządki z różami. Niebo pełne
gwiazd, bez księżyca,  ciemnym masywem rysowały się drzewa,
ledwie się można było  domyślić ścieżek. Ociężali od wina, coraz
to zataczali się i tracili  równowagę, kosztowało ich wiele
wysiłku, aby iść normalnie i prosto,  palili papierosy paisiennes
- czerwone punkciki w ciemności.    - Mój Boże - Traps zaczerpnął
powietrza - cóż to była za zabawa tam  - wskazał ku oświetlonym
oknom, w których właśnie ukazała się  masywna sylwetka gospodyni.
- Przyjemnie się zaczyna, całkiem  przyjemnie. 
  - Drogi przyjacielu - powiedział obrońca zataczając się i
wspierając  na Trapsie. - Nim zawrócimy i zaatakujemy naszego
kurczaka, niech  mi wolno będzie zwrócić się do pana z jedną
uwagą na serio, którą  powinien pan sobie wziąć do serca. Darzę
pana sympatią, mój drogi,  życzę panu jak najlepiej, chcę mówić
do pana jak ojciec: jesteśmy na  najlepszej drodze, aby z
kretesem przegrać nasz proces !    - A to pech - odpowiedział
przedstawiciel generalny, ostrożnie  prowadząc obrońcę alejką
wokół wielkiego, ciemnego i kulistego  masywu zarośli. Dalej była
sadzawka, wyczuli, że stoi tu kamienna  ława, usiedli. Gwiazdy
odbijały się w wodzie, chłód wzrastał. Od  strony wsi tony
harmonijki i śpiew, zadął też uroczyście alpejski róg -  Związek
Hodowców Drobiu świętował. 
  - Musi się pan wziąć w kupę- napomniał obrońca. - Ważne pozycje 
zostały opanowane przez wroga, zmarły Gygax, który całkiem 
niepotrzebnie wypłynął przez pańską niepowściągliwą paplaninę, 
poważnie panu zagraża, to wszystko obciąża, niedoświadczony 
obrońca musiałby skapitulować, lecz wytrwałością - wykorzystując 
wszystkie szansa, przede wszystkim zaś licząc na pańską jak 
największą ostrożność i dyscyplinę - mogę jeszcze to, co istotne, 
uratować. 
  Traps roześmiał się. 
  - To byłaby wcale komiczna zabawa towarzyska - stwierdził -
trzeba  by ja wprowadzić również na następnym posiedzeniu
"Schlarafii".    - Prawda ? - ucieszył się obrońca. - Człowiek
odżywa. Ja zaraz  skapcaniałem, drogi przyjacielu, jak tylko
porzuciłem pracę i nagle,  bez zajęcia, bez mojego dawnego zawodu
miałem zażywać starości w  tej wiosce. Bo cóż tu się dzieje ?
Nic, tyle że nic czuje się fenu, to  wszystko. Zdrowy klimat ?
Dobre sobie - bez pracy umysłowej !  Prokurator dogorywał,
przypuszczano, że nasz gospodarz ma raka  żołądka. Pilet cierpiał
na cukrzycę, mnie dokuczało nadciśnienie. Oto  rezultat. Pieskie
życie. Często siadywaliśmy smutni, gwarzyli sobie  tęsknie o
naszych dawnych zawodach i sukcesach, to była nasza  jedyna
skromna rozrywka. I oto prokurator wpadł na pomysł, aby 
wprowadzić tę zabawę, sędzia oddał do dyspozycji dom, a ja mój 
kapitał. - No cóż, jestem kawalerem, a jako wieloletni adwokat 
górnych dziesięciu tysięcy mogłem sobie odłożyć ładną sumkę. Mój 
drogi, wprost nie chce się wierzyć, jak wspaniale potrafi się 
odwzajemnić swemu obrońcy uniewinniony korsarz wielkiej 
finansjery - graniczy to już z rozrzutnością. Zabawa ta stała się
dla  nas ożywczym źródłem, hormony, żołądki, soki żołądkowe znów 
zaczęły dobrze funkcjonować, zniknęła nuda, znów pojawiły się 
energia, młodzieńczość, prężność, apetyt: niech pan tylko
popatrzy i  nie zważając na swój brzuch wykonał parę ćwiczeń
gimnastycznych,  jeśli Traps dobrze dojrzał w ciemności. - Bawimy
się z gośćmi  sędziego, którzy odtwarzają naszych oskarżonych -
ciągnął obrońca  siadając - czasem z domokrążcami, a przed dwoma
miesiącami  musieliśmy nawet skazać pewnego niemieckiego generała
na  dwadzieścia lat więzienia. Przejeżdżał tędy z małżonką, tylko
moja  sztuka uratowała go od szubienicy. 
  - Wspaniale - powiedział Traps - ta produkcja skazańców ! Lecz
ta  szubienica to już nieprawdopodobne, z tym już troszeczkę pan 
przesadza, szanowny panie mecenasie, kara śmierci została
przecież  zniesiona. 
  - W prawodawstwie państwowym - stwierdził skwapliwie obrońca -
  lecz my tutaj mamy do czynienia z prawodawstwem prywatnym i 
znóweśmy ją wprowadzili. Właśnie możliwość skazania na karę 
śmierci sprawia, że nasza gra tak jest emocjonująca i osobliwa. 
  - I kata też pewnie macie, co ? - zaśmiał się Traps. 
  - Oczywiście - potwierdził z dumą obrońca. - Mamy i kata.
Pilet.    - Pilet ? 
  - Zdziwił się pan, co ? 
  Traps przełknął parę razy ślinę. 
  - Przecież on ma gospodę i dostarcza wina, które pijemy.    -
Zawsze był oberżystą - uśmiechnął się dobrodusznie obrońca. - 
Swoje państwowe zajęcie uprawiał tylko jako amator. Niemal 
honorowo. Był jednym z najwybitniejszych fachowców w sąsiednim 
kraju; wprawdzie już od dwudziestu lat na emeryturze, lecz wciąż 
jeszcze biegły w swojej sztuce. 
  Ulicą przejechał samochód i w świetle reflektorów zajaśniał dym 
papierosów. Przez mgnienie oka Traps ujrzał również obrońcę, 
nieforemną postać w niechlujnym surducie, tłustą, zadowoloną, 
dobroduszną twarz. Zadrżał. Zimny poty wystąpił mu na czoło.   
- Pilet. 
  Obrońca zdumiał się. 
  - Cóż to się panu stało, drogi Traps ? Czują, że pan drży. Może 
zrobiło się panu niedobrze ? 
  - Sam nie wiem - wyszeptał przedstawiciel generalny i ciężko 
westchnął. - Sam nie wiem. 
  Ujrzał przed sobą łyska, który przy stole zachowywał się dość 
głupkowato, trzeba było dużego opanowania, żeby jeść w 
towarzystwie kogoś takiego, ale czyż można go winić, że miał 
biedaczysko taki zawód. Łagodna noc letnia, jeszcze bardziej
łagodne  wino nastroiły Trapsa humanitarnie, tolerancyjnie,
pozbawiły go  uprzedzeń, był ostatecznie człowiekiem, który wiele
widział i znał  świat, nie był tchórzem ani filistrem, był nie
byle jakim fachowcem  tekstylnym, tak, teraz nawet wydało się
Trapsowi, że wieczór, bez  kata byłby mniej wesoły i zabawny,
cieszył się już, że niebawem  będzie mógł w "Schlarafii" popisać
się tą przygodą, kata też pewnie  jakoś by się sprowadziło przy
pomocy niewielkiego wynagrodzenia i  zwrotu kosztów, i wreszcie
wyzwolony od obaw wybuchnął 
śmiechem: "Ależ wpadłem! A już miałem stracha ! Zabawa staje się 
coraz weselsza !" 
  - Zaufaniem płaci się za zaufanie - powiedział obrońca, kiedy
się już  podnieśli i wspierając się wzajemnie, oślepieni światłem
bijącym z  okien ostrożnie postępowali ku domowi. - Jak pan zabił
Gygaxa ?    - Ja miałbym zabić Gygaxa ? 
  - No, jeżeli nie żyje ! 
  - Ale to nie ja go zabiłem ! 
  Obrońca zatrzymał się. 
  - Mój drogi , młody przyjacielu - odpowiedział współczująca. -
  Rozumiem pańskie skrupuły. Ze wszystkich zbrodni najbardziej 
przykro jest przyznać się do morderstwa. Oskarżony wstydzi się,
nie  chce uznać swego czynu, zapomina, usuwa go z pamięci, w
ogóle  wiele ma zastrzeżeń wobec przeszłości, obciąża siebie
przesadnymi  wyrzutami i nikomu nie ufa, nawet swemu
przyjacielowi i 
opiekunowi, obrońcy, co właśnie jest najbardziej niedorzeczne,
bo  dobry obrońca kocha mord i cieszy się, kiedy mu się jakiś
mord  przedstawi. Do rzeczy więc, drogi panie Traps. Ja czuję się
dobrze  wtedy, kiedy mam przed sobą jakieś rzeczywiste zadanie,
jak  alpinista, który stoi u stóp niepokonanego
czterotysięcznika, że się tak  wyrażę, jako doświadczony turysta
- wtedy mózg zaczyna myśleć,  wszystkie tryby poruszają się
sprawnie, aż miło. Pańska nieufność jest  więc wielkim, tak,
chciałoby się rzec, zasadniczym błędem, jaki pan  popełnia.
Dlatego niech pan się wreszcie przyzna, mój stary !   
Przedstawiciel generalny zaklinał się jednak, że nie ma nic do 
wyznania 
  Obrońca zawahał się. W ostrym świetle padającym z okna, od 
którego dobiegał coraz bardziej swawolny brzęk kieliszków i 
śmiechy, patrzył na Trapsa wytrzeszczonymi oczami. 
  - Chłopcze mój, chłopcze - mruczał z dezaprobatą - a cóż to
znowu  ma znaczyć ? Wciąż jeszcze nie chce pan porzucić swojej
fałszywej  taktyki i dalej chce pan grać niewinnego ? Czy wciąż
pan jeszcze nic  nie rozumie ? Trzeba się przyznać, czy się chce,
czy nie, a zawsze  znajdzie się coś, do czego należałoby się
przyznać, przecież powinno  to panu już wreszcie zaświtać w
głowie ! A więc śmiało, mój drogi,  bez ceregieli i ociągania
się, niech pan wali, co panu leży na wątrobie.  Jak zabił pan
Gygaxa ? W afekcie, prawda ? Wtedy musielibyśmy  przygotować się
do oskarżenia o zabójstwo. Mogę się założyć, że  prokurator zdąża
w tym kierunku. Przeczucie mi to mówi. Znam ja  tego gagatka ! 
  Traps potrząsnął głową. 
  - Drogi panie obrońco - powiedział - Szczególny urok naszej gry 
polega na tym, jeśli wolno mi jako początkującemu wyrazić swoje 
bardzo niekompetentne zdanie, że biorący w niej udział czuje się 
nagle nieswojo i przenika go dreszcz strachu. Zabawa grozi 
przerodzeniem się w rzeczywistość. Człowiek zadaje sobie nieraz 
pytanie, czy jest właściwie przestępcą, czy nie, czy rzeczywiście
zabił  starego Gygaxa, czy go nie zabił. Kiedy słuchałem pana,
o mało nie  zakręciło mi się w głowie. I dlatego zaufaniem
odwzajemniam  zaufanie. Nie ponoszę winy za śmierć starego
gangstera. Naprawdę.    Przy tych słowach wkroczyli znów do
jadalni, gdzie już podawano  kurczaka, a w kieliszkach iskrzył
się chateau pavie 1921.    Traps, ożywiony, zwrócił się do
poważnego, milczącego łyska,  uścisnął mu rękę. Od obrońcy
dowiedział się, jaki był dawny zawód  łyska, i chciałby
podkreślić, że nie może być nic bardziej miłego niż  ujrzeć przy
stole tak dzielnego człowieka, zapewnia go, że nie ma w  tej
mierze przesądów, wręcz przeciwnie. Pilet, gładząc 
przyczernionego wąsa, bełkotał rumieniąc się, trochę zażenowany
i w  jakimś okropnym dialekcie: 
  - Jestem rad, jestem rad, będę się starał. 
  Po tej wzruszającej scenie bratania się kurczak smakował 
wyśmienicie. Był przyrządzony według sekretnego przepisu Simony, 
jak oznajmił sędzia. Mlaskano, jedzono rękoma, wychwalając ten 
arcyprzysmak, pito, trącano się kieliszkami za zdrowie każdego, 
zlizywano sos z palców, wszyscy czuli się znakomicie i w
atmosferze  przytulnej swojskości proces znów ruszył z miejsca:
prokurator z  serwetą zawiązaną wokół szyi, podnosząc kąsek ku
układającym się  w dziób, mlaskającym ustom, wciąż żywił
nadzieję, że jako  przystawkę do drobiu otrzyma jeszcze
przyznanie się do winy.    - Oczywiście, kochany i wielce
szanowny oskarżony - wypytywał  Trapsa - otruł pan Gygaxa ?    -
 Nie - zaśmiał się Traps. - Nic podobnego. 
  - Powiedzmy więc: zastrzelił ? 
  - Też nie. 
  - Zaaranżował tajemniczy wypadek samochodowy ? 
  Wszyscy się roześmieli, a obrońca zasyczał: 
  - Uwaga ! To pułapka ! 
  - Pech, panie prokuratorze, wyraźny pech - zawołał ze swadą
Traps.  - Gygax umarł na zawał serca, i nie był to pierwszy
zawał, jaki mu się  przytrafił, już przed laty chwyciło go,
musiał uważać na siebie,  chociaż wobec innych udawał zdrowego,
przy lada wzruszeniu można  się było obawiać, że to się powtórzy,
wiem dobrze. 
  - Ach, i od kogóż to ? 
  - Od jego żony, panie prokuratorze. 
  - Od jego żony ? 
  - Uwaga na miłość boską - wyszeptał obrońca. 
  Chateau pavie z 1921 przerósł oczekiwania. Traps wychylał już 
czwarty kieliszek i Simona postawiła obok niego dodatkową
flaszkę.  Ponieważ prokurator się dziwi - tu przedstawiciel
generalny przepił  do starszych panów - nie chcę, aby wysoki sąd
myślał, że on coś  ukrywa, chce powiedzieć prawdę i przy prawdzie
obstawać, choćby  nawet obrońca miał dalej ostrzegawczo posykiwać
swoje ostrzeżenia.  Z panią Gygax mianowicie istotnie coś go
łączyło, no tak, stary  gangster często bywał w podróży,
zaniedbując najokropniej swoją  dobrze zbudowaną i powabną żonkę,
od czasu do czasu grał więc rolę  pocieszyciela na kanapie w
pokoju Gygaxa, a później niekiedy i w  łożu małżeńskim, jak to
się zdarza i jak to bywa na tym świecie.    Na te słowa Trapsa
starsi panowie zmartwieli, następnie zaś  zapiszczeli naraz
głośno z satysfakcji i łysek, zwykle milczący,  zawołał
podrzucając biały goździk: 
  - Przyznaje się, przyznaje się. 
  Tylko obrońca, zrozpaczony, złapał się za głowę. 
  - Co za głupota - zawołał. Jego klient zwariował i nie można
brać na  serio jego opowiadania. Traps zaprotestował z oburzeniem
wśród  nowych oklasków zgromadzonych. Od tego zaczęła się dłuższa 
wymiana zdań między obrońca i prokuratorem, gwałtowne zmaganie 
się, komiczne i poważne zarazem, którego treści Traps nie
rozumiał...  Chodziło o słowo dolus, przedstawiciel generalny nie
wiedział, co by  też mogło oznaczać. Dyskusja stawała się coraz
bardziej gwałtowna,  prowadzona coraz głośniej, coraz bardziej
niezrozumiale, wtrącił się  sędzia, uniósł się nawet. Traps z
początku usiłował przysłuchiwać się,  aby zgadnąć, o czym była
mowa, odetchnął jednak, kiedy gospodyni  podała sery - camambert,
brie, ementaler, gruyere, tete de moine,  vacherin, limburger,
gorgonzola i pogodziwszy się z tym, że dolus  znaczy dolus,
przepił do łyska, jedynego, który milczał i też zdawał  się nic
nie rozumieć, kiedy naraz, niespodziewanie prokurator znów 
zwrócił się do niego. 
  - Panie Traps - zapytał ze zjeżoną lwią grzywą i purpurową
twarzą,  trzymając monokl w lewej ręce. - Czy wciąż jeszcze jest
pan  zaprzyjaźniony z panią Gygax ? 
  Wszyscy wpatrzyli się w Trapsa, który wsunął do ust kawałek
bułka  z camambertem i żuł smakowicie. Następnie wychylił jeszcze
jeden  łyk chateau pavie. Gdzieś tykał zegar, a od wsi dolatywały
wciąż  dalekie tony organków i męski śpiew: Był sobie domek "Pod 
Szwajcarską Szpadą" 
  Odkąd umarł Gygax, wyjaśnił Traps, nie odwiedzał już kobietki. 
Ostatecznie nie chciałby psuć dobrej sławy dzielnej wdowy.    To
oświadczenie obudziło ku jego zdumieniu upiorną, niepojętą 
wesołość, wzrosła jeszcze ogólna swawola, prokurator zawołał:
Dolo  malo, dolo malo, wykrzykiwał greckie i łacińskie wiersze,
cytował  Schillera i Goethego, podczas gdy mały sędzia zdmuchiwał
świece, aż  do ostatniej, której użył do tego, aby głośno sapiąc
i pobekując, z  pomocą dłoni poruszanych za jej płomieniem,
rzucać na ścianę  najfantastyczniejsze cienie, kozły, nietoperze,
leśne duszki, przy czym  Pilet tak bębnił w stół, że kieliszki,
talerze, półmiski podskakiwały:  "Zanosi się na wyrok śmierci,
zanosi się na wyrok śmierci !" Tylko  obrońca nie brał udziału
w ogólnej radości, podsunął Trapsowi  półmisek namawiając, żeby
jadł, muszą się pocieszyć serem, nie  pozostało im już nic
innego. 
  Wniesiono chateau margaux. Spokój znów wrócił. Wszyscy 
wpatrywali się w sędziego, który przystąpił ostrożnie i
ceremonialnie  do odkorkowywania omszałej butelki (rocznik 1914)
przy pomocy  osobliwego, zabytkowego korkociągu, którym można
było wyciągnąć  korek z leżącej butelki, nie wyjmując jej z
koszyczka, czynność,  której wszyscy przyglądali się w napięciu,
wstrzymując oddech,  trzeba było przecież zachować korek możliwie
nie uszkodzony, był to  bowiem jedyny dowód, że flaszka
rzeczywiście pochodziła z roku  1914, cztery dziesiątki lat
zniszczyły już etykietkę. Korek wysunął się  tylko częściowo,
resztę trzeba było starannie usuwać, można było  jednak odczytać
jeszcze na nim datę, podawano go sobie wzajemnie,  wąchano,
podziwiano i w końcu uroczyście wręczono 
przedstawicielowi generalnemu, na pamiątkę czarującego wieczoru, 
jak wyraził się sędzia. Teraz sędzia skosztował wina, mlasnął, 
napełnił kieliszki, po czym inni zaczęli wąchać, popijać,
wybuchali  okrzykami zachwytu, wychwalali tak świetnego
gospodarza.  Podawano sobie ser i sędzia wezwał prokuratora, aby
wygłosić swoją  "mówkę oskarżycielską". Prokurator zażądał
naprzód nowych świec,  rzecz powinna się odbyć uroczyście, z
należnym nabożeństwem,  potrzebna jest koncentracja, wewnętrzne
skupienie. Simona  przyniosła, czego żądał. Wszyscy byli
zaciekawieni, 
przedstawicielowi generalnemu te przygotowania wydały się trochę 
niesamowite, przebiegł go dreszcz, lecz zarazem jego przygoda 
wydała mu się cudowna i za nic na świecie nie zrezygnowałby z
niej.  Jedynie jego obrońca zdawał się być niezupełnie
zadowolony.    - Zgoda, Traps - powiedział - wysłuchajmy mowy
oskarżycielskiej.  Zdziwisz się pan, kiedy zobaczysz jakiegoś
sobie piwa nawarzył przez  nieopatrzne odpowiedzi i błędną
taktykę. O ile przedtem było źle, to  teraz jest już
beznadziejnie. Ale odwagi, już ja panu pomogę  wydostać się z
tarapatów, niech pan tylko nie traci głowy, będzie to  kosztowało
pana trochę nerwów, aby wyjść cało. 
  Istotnie przyszła już pora na przemówienie oskarżyciela. Ogólne 
pochrząkiwanie, pokasływanie, jeszcze raz się trącono i
prokurator  rozpoczął swoją mowę wśród chichotów i uśmieszków. 
  - Najzabawniejsze w tym naszym kawalerskim wieczorku, 
najbardziej udane jest chyba to - powiedział podnosząc kieliszek,
nie  wstając jednak z krzesła - żeśmy natrafili na trop mordu z
takim  wyrafinowaniem uknutego, że wymknął się oczywiście
państwowemu  wymiarowi sprawiedliwości. 
  Traps, zaskoczony, nagle wybuchnął gniewem. 
  - Ja miałbym popełnić mord ? - protestował. - No, moi panowie, 
wydaje mi się, ze poszliście za daleko, już obrońca wystąpił z
tą  głupią historią - ale opamiętał się natychmiast i zaczął się
śmiać  nieopanowanie, ledwie mógł się uspokoić. Cudowny kawał,
teraz już  rozumie, chcą wmówić w niego zbrodnię. Można pęknąć
ze śmiechu,  naprawdę można pęknąć ze śmiechu. 
  Prokurator spojrzał z godnością na Trapsa, przetarł monokl,
znów go  założył. 
  - Oskarżony - powiedział - powątpiewa o swojej winie. To rzecz 
ludzka. Któż z nas zna siebie, któż z nas wie o własnych
zbrodniach i  skrywanych nieprawościach ? Jedno wszakże powinno
być już teraz  podkreślone, nim namiętności naszej gry na nowo
wybuchną: jeśli  Traps jest mordercą - jak ja twierdzę, jak
wewnętrznie jestem  przeświadczony - wówczas czeka nas
szczególnie uroczysta chwila. I  słusznie. Odkrycie mordu to
radosne zdarzenie, przyspiesza ono rytm  naszych serc, stawia nas
wobec nowych zadań, decyzji, obowiązków -  toteż chciałbym przede
wszystkim pogratulować naszemu drogiemu  domniemanemu sprawcy,
nie jest bowiem rzeczą możliwą odkryć  mord bez pomocy sprawcy,
przywrócić rządy sprawiedliwości. A  zatem za najlepsze zdrowie
naszego przyjaciela, naszego skromnego  Alfredo Trapsa, którego
życzliwy los zesłał między nas. 
  Wybuchła radosna wrzawa, biesiadnicy powstawali, pili za
zdrowie  przedstawiciela generalnego, on dziękował ze łzami w
oczach i  zapewniał, że jest to najpiękniejszy wieczór jego
życia.    Prokurator, teraz również ze łzami: 
  - Jego najpiękniejszy wieczór, oznajmia nasz szanowny gość, co
za  słowo, co za wstrząsające słowo. Wspomnijmy tylko czasy,
kiedy w  służbie państwa uprawiało się ponure rzemiosło. Nie jako
przyjaciel,  stawał wówczas przed nami oskarżony, lecz jako wróg;
tego, którego  powinniśmy przycisnąć do piersi, odpychaliśmy od
siebie. Niech cię  więc przygarnę do piersi ! 
  Z tymi słowami zerwał się, przyciągnął Trapsa i objął go 
gwałtownie. 
  - Prokuratorze, drogi, drogi przyjacielu - bełkotał
przedstawiciel  generalny. 
  - Oskarżony, kochany Traps - szlochał prokurator. - Bądźmy na
ty.  Nazywam się Kurt. Twoje zdrowie, Alfredo ! 
  - Twoje zdrowie, Kurt ! 
Całowali się, tulili do serca, głaskali, przepijali do siebie,
rosło  wzruszenie, skupiony nastrój rozkwitającej przyjaźni.   
- Jakże wszystko się odmieniło - promieniał prokurator. -
Goniliśmy  kiedyś od sprawy do sprawy, od zbrodni do zbrodni, od
wyroku do  wyroku; teraz spokojnie uzasadniamy, wysuwamy
kontrargumenty,  referujemy, dysputujemy, mówimy i zgłaszamy
sprzeciw, 
dobrodusznie, wesoło, bez pośpiechu; uczymy się szanować 
oskarżonego, kochać go, cieszymy się jego sympatią, bratamy się 
wzajemnie. Z chwilą gdy to nastąpiło, wszystko toczy się dalej
łatwo,  zbrodnia traci wagę, wyrok nie jest już bolesny. Niech
mi będzie  zatem wolno w obliczu dokonanego mordu wypowiedzieć
słowa  uznania. (Traps, znów w świetnym humorze, wtrąca w tym
miejscu:  "Dowód, drogi Kurt, dowód !") - Słowa jak najbardziej
zasłużone, bo  chodzi o doskonały, piękny mord. Oczywiście drogi
sprawca mógłby  widzieć w tym burszowski cynizm, nic nie jest mi
jednak bardziej  obce. "Pięknym" można nazwać jego czyn w
dwojakim rozumieniu, w  sensie filozoficznym i techniczno -
mistrzowskim. Nasze 
zgromadzenie mianowicie, zacny przyjacielu Alfredo, porzuciło 
przesąd, aby w zbrodni widzieć coś przeciwnego pięknu,
straszliwego,  w sprawiedliwości natomiast coś pięknego,
aczkolwiek może groźniej  pięknego; nie, my nawet w zbrodni
odkrywamy piękno jako warunek  nieodzowny, który dopiero
umożliwia wymiar sprawiedliwości. Oto  aspekt filozoficzny.
Oceńmy teraz techniczne piękno czynu. Ocena.  Sądzę, że znalazłem
właściwe słowo, moja mowa oskarżycielska nie  chce przecież być
mową terrorystyczną, która mogłaby naszego  przyjaciela
zażenować, wprawić w zakłopotanie, lecz oceną, która mu 
przedstawi zbrodnię, pozwoli jej rozkwitnąć, uświadomi mu ją.
Tylko  na czystym cokole poznania można wznieść monolitowy pomnik 
sprawiedliwości. - Prokurator, który liczył już sobie
osiemdziesiąt  sześć lat, zrobił pauzę. Mimo podeszłego wieku
przemawiał  donośnym, skrzypiącym głosem i z wielkim ożywieniem,
wiele przy  tym jadł i popijał. Teraz ścierał pot z czoła
zawiązaną dokoła szyi  poplamioną serwetą, wycierał nią
pofałdowany kark. Traps był  wzruszony. Siedział bezwładnie w
fotelu, ociężały od jedzenia. Był  syty, lecz nie chciał
dopuścić, aby zaćmiło go czterech staruchów,  chociaż przyznawał
w głębi duszy, że z trudem może dotrzymać  kroku potężnym
apetytom i pragnieniu starców. Był tęgim żarłokiem,  lecz nie
zdarzyło mu się jeszcze spotkać takiej żywotności i takiego 
obżarstwa. Zdumiony, wpatrywał się w stół, pochlebiała mu 
serdeczność, z jaką traktował go prokurator, słyszał, jak na
wieży  kościelnej bije uroczyście dwunasta i z daleka dolatuje
nocny chór  hodowców drobiu: "Życie nasze niby podróż..."    -
Jak w bajce - dziwił się wciąż przedstawiciel generalny. -Jak w 
bajce. - A potem: - Ja miałbym popełnić mord, właśnie ja, ciekawi 
mnie tylko w jaki sposób ? 
  Tymczasem sędzia odkorkował następną butelkę chateau margaux 
1914 i prokurator, już znów rześki, zaczął od nowa. 
  - Jak to się stało - mówił - jak odkryłem, że naszemu drogiemu 
przyjacielowi można by zaszczytnie przypisać mord, i to nie 
zwyczajny sobie mord, ale mord mistrzowski, dokonany bez przelewu 
krwi, bez takich środków jak trucizna, pistolety i tym podobne
?    Odchrząknął, Traps znieruchomiał z vacherinem w ustach, 
zapatrzony w prokuratora. 
  Jako fachowiec musi przede wszystkim wyjść z założenia, ciągnął 
prokurator dalej, że zbrodnia może ukrywać się za każdym 
zdarzeniem, w każdej osobie. Pierwsze domniemanie, że w osobie 
pana Trapsa natrafiono na kogoś uprzywilejowanego przez los i 
obdarzonego łaską zbrodni, zawdzięcza tej okoliczności, że 
przedstawicie generalny przed rokiem używał był starego citroena, 
obecnie zaś chlubi się studebakerem. 
  - Wiem oczywiście - mówił dalej - że żyjemy w okresie wielkiej 
koniunktury, i dlatego domniemanie było zrazu bardzo niejasne, 
zbliżone raczej do intuicji, że mamy tu przed sobą przeżycie
radosne,  a mianowicie odkrycie mordu. Że nasz drogi przyjaciel
zajął  stanowisko swojego szefa, że musiał szefa usunąć, że szef
umarł, te  fakty nie stanowiły jeszcze dowodu, były to dopiero
impulsy, które tę  intuicję wzmacniały , gruntowały. Podejrzenie,
podbudowane  logicznie, zjawiło się dopiero wtedy, kiedyśmy się
dowiedzieli, na co  umarł ten mityczny szef - na zawał serce.
Tego należało się chwycić,  kombinować, wytężać swoją
dociekliwość i węch, dyskretnie działać,  zastawiać wnyki na
prawdę, w powszedniości rozpoznać coś  osobliwego, w wyraźnym
dojrzeć coś niewyraźnego, jakieś zarysy we  mgle; wierzyć w mord
właśnie dlatego, że wydaje się absurdalny -  zakładać, że jest
możliwy. Rzućmy okiem na materiał dowodowy.  Naszkicujmy portret
zmarłego. Niewiele o nim wiemy; to, co wiemy,  czerpiemy ze słów
naszego sympatycznego gościa. Pan Gygax był  przedstawicielem
generalnym sztucznej tkaniny hefajston, w której  pożyteczne
właściwości, wymienione przez naszego Alfredo, chętnie  wierzymy.
Był to człowiek, jak możemy dalej wnosić, idący na  całego,
wyzyskujący bezwzględnie swoich podwładnych, człowiek,  który nie
zawahał się robić interesów metodami, które były często  więcej
niż wątpliwie. 
  - To prawda - zawołał zachwycony Traps - świetnie pan utrafił
w  tego łajdaka ! 
  - Dalej zaś możemy wnioskować - ciągnął prokurator - że wobec 
innych chętnie udawał siłacza, osiłka, przedsiębiorczego
człowieka  interesu, co znaleźć się potrafi w każdej sytuacji i
z niejednego pieca  chleb jadał, i dlatego też Gygax ciężką
chorobę serca najstaranniej  ukrywał - również i tutaj cytujemy
Alfredo - znosił tę chorobę, jak  możemy się domyślać, z pewnego
rodzaju krnąbrnym sprzeciwem, że  się tak wyrażę, jak osobistą
utratę prestiżu. 
  - Cudownie - zdumiał się przedstawiciel generalny. - to są już
prawie  czary, założyłbym się, że Kurt znał zmarłego. 
  -  Niech lepiej milczy - syknął obrońca. 
  -  Do tego należy dodać - oświadczył prokurator - jeżeli chcemy 
obraz pana Gygaxa uzupełnić, że zmarły zaniedbywał swoją żonę, 
którą wyobrażamy sobie jako apetyczną i dobrze zbudowaną kobietkę 
- tak przynajmniej wyraził się w przybliżeniu nasz przyjaciel.
Dla  Gygaxa liczył się tylko sukces, interes, pozory, fasada i
z pewnym  prawdopodobieństwem możemy przypuszczać, że był on 
przeświadczony o wierności swojej żony i sądził, że jest
zjawiskiem  zbyt nadzwyczajnym i zbyt wyjątkowym okazem
mężczyzny, ażeby  nasunąć żonie choćby samą myśl o zdradzie
małżeńskiej, i dlatego też  musiałoby to być dla niego wielkim
ciosem, gdyby dowiedział się, że  żona zdradziła go z naszym
Casanovą z "Schlaraffii". 
  Wszyscy się roześmiali, a Traps z ukontentowania walił się po 
udach. 
  - Taki był właśnie - powiedział rozpromieniony domniemaniem 
prokuratora. - To go dobiło, kiedy się dowiedział. 
  - Pan po prostu zwariował - jęknął obrońca. 
  Prokurator podniósł się i z wyrazem szczęścia na twarzy
popatrzył  na Trapsa, który nożem oskrobywał tete de moine.    -
 Ach - spytał - jakżeż on się o tym dowiedział, stary
grzesznik ?  Czyżby wyznała mu to jego apetyczna żoneczka ?    -
 Na to była za tchórzliwa, panie prokuratorze - odpowiedział
Traps.  - Okropnie bała się tego gangstera. 
  - Czy Gygax sam to wykrył ? 
  - Na to był za bardzo zarozumiały. 
  - Więc może ty mu wyznałeś, mój drogi przyjacielu i Don Juanie
?    Traps mimo woli poczerwieniał. 
  - Ależ nie, Kurt - powiedział - Co ty też sobie myślisz. Jeden
z  nieskazitelnych przyjaciół z jego branży uświadomił starego
łotra.    - Jakże to ? 
  - Chciał mi zaszkodzić. Zawsze był wrogo nastawiony do mnie. 
  - Co za ludzie - zdumiał się prokurator. - Lecz jak dowiedział
się ów  dżentelmen o twoim stosunku ? 
  - Opowiedziałem mu. 
  - Opowiedziałeś ? 
  - No tak, przy kieliszku. czego się wtedy nie opowiada    -
Zgoda - skinął głową prokurator. - Ale przecież powiedziałeś
przed  chwilą, że partner pana Gygaxa nastawiony był do ciebie
wrogo. Czy  nie można było mieć już z góry pewności, że stary
łajdak o wszystkim  się dowie ? 
  Teraz energicznie wtrącił się obrońca, zerwał się nawet, zlany 
potem, który nasycał kołnierz jego surduta. 
  - Chciałbym zwrócić uwagę Trapsa - oznajmił - że na pytanie to 
można nie odpowiadać. 
  Traps był innego zdania. 
  - Dlaczego nie ? - powiedział. - Pytanie jest przecież całkiem 
niewinne. Przeież omgło mi być zupełnie obojętne, czy Gygax o tym 
się dowie, czy nie. stary gangster zachowywał się wobec mnie tak 
bezwzględnie, że naprawdę nie potrzebowałem liczyć się z jakimiś 
względami. 
  Przez chwilę w pokoju zapanowała znowu cisza, cisza śmiertelna,
i  zaraz wybuchła wrzawa, swawola, homeryczny śmiech, istny orkan 
wesołości. Łysy milcząco objął Trapsa, ucałował go, obrońca tak
się  śmiał, że aż zgubił cwikier. Takiemu oskarżonemu nie można
po  prostu mieć niczego za złe - sędzia i prokurator tańczyli
wokół  pokoju, łomotali w ściany, potrząsali sobie ręce, włazili
na krzesła,  tłukli butelki, wyprawiali z zadowolenia najbardziej
niedorzeczne  figle. 
  - Oskarżony znów się przyznaje - zakrakał na cały pokój
prokurator  sadowiąc się teraz na oparciu krzesła. - Drogiemu
gościowi należy się  najwyższa pochwała, gra on rzeczywiście
znakomicie. Sprawa jest  jasna, osiągnęliśmy ostateczną pewność -
 ciągnął dalej na  chyboczącym się krześle. Wyglądał jak
zwietrzały barokowy posąg. -  Przypatrzmy się naszemu szanownemu,
drogiemu Alfredo. Był zdany  na łaskę i niełaskę tego gangstera,
przebranego za szefa i tłukł się  citroenem po okolicy. Jeszcze
przed rokiem ! Mógłby być z tego  dumny, nasz przyjaciel, ten
ojciec czworga dziatek, ten syn robotnika  fabrycznego. I
słusznie. Jeszcze podczas wojny był domokrążcą, a  nawet nie
domokrążcą - nie miał licencji, był więc tylko włóczęgą, 
sprzedającym towary tekstylne nielegalnego pochodzenia, małym 
pokątnym handlarzem. Koleją od wioski do wioski albo pieszo przez 
polne drogi, całymi kilometrami, przez mroczne lasy w drodze do 
odległych osiedli, przez ramię przewieszona wytarta skórzana
torba  czy nawet zwykły koszyk, w ręku rozlatująca się walizka.
Teraz  porósł w piórka, wrósł w interes, był członkiem partii
liberalnej, w  przeciwieństwie do swego ojca marksisty. Lecz któż
wypoczywa na  gałęzi, na którą wreszcie się wdrapał, kiedy ponad
nim, blisko szczytu  - żeby się poetycko wyrazić - rozpościerają
się dalsze konary z jeszcze  lepszymi owocami ? Wprawdzie
zarabiał dobrze, mknął w swym  citroenie od jednego sklepu
tekstylnego do drugiego, maszyna nie  była taka zła, lecz nasz
drogi Alfredo widział, jak z prawa i z lewa  wynurzają się nowe
modele, przelatują ze świstem obok niego, mijają  go i
prześcigają. W kraju rósł dobrobyt, któż nie chciałby w nim 
uczestniczyć ? 
  - Tak był właśnie, Kurt - promieniał Traps. - całkiem dokładnie
tak.    Prokurator był teraz w swoim żywiole, szczęśliwy,
zadowolony jak  szczodrze obdarowane dziecko. 
  - Łatwiej było powziąć postanowienie niż je przeprowadzić - 
wyjaśnił, wciąż jeszcze siedząc na poręczy krzesła. - Szef nie 
dopuszczał go wyżej, złośliwie, wytrwale go wykorzystywał, dawał 
mu zaliczki na konto nowych kontaktów, umiał coraz bardziej, 
bezlitośnie przywiązywać go do siebie ! 
  - Bardzo słusznie - krzyczał w oburzeniu przedstawiciel
generalny. -  Panowie nawet nie wyobrażają sobie, jak mnie
usidlił ten stary  gangster ! 
  - Trzeba było iść na całego - powiedział prokurator. 
  - I to jak jeszcze - potwierdził Traps. 
  Odezwania oskarżonego rozogniły prokuratora, stał teraz na
krześle,  powiewając jak chorągwią serwetą spryskaną winem, na
kamizelce  jego widniały resztki sałatki, sosu pomidorowego,
ryby. 
  Nasz drogi przyjaciel wystąpił najprzód w dziedzinie interesów, 
również i tutaj niezupełnie fair, jak sam przyznaje. Możemy sobie
w  przybliżeniu przedstawić, jak to wyglądało. Nawiązał potajemni 
kontakt z dostawcą swego szefa, sondował, obiecywał lepsze
warunki,  siał zamęt, porozumiewał się z innymi agentami
tekstylnymi, zawierał  przymierza i kontrprzymierza. Następnie
wpadł na pomysł, aby obrać  jeszcze inną drogę. 
  - Jeszcze inną drogę ? - zdumiał się Trap  Prokurator skinął
głową.    - Ta droga, moi panowie, prowadziła poprzez kanapę w
mieszkaniu  Gygaxa prosto do jego małżeńskiego łoża. 
  Wszyscy się roześmiali, najgłośniej Traps. 
  - Rzeczywiście - potwierdził - to był złośliwy kawał, który
zrobiłem  staremu gangsterowi. Ale i sytuacja była aż za
śmieszna, jak sobie  przypominam. Dotąd wstydziłem się właściwie,
któż się chętnie  zastanawia nad sobą, nikt nie ma całkiem
czystej koszuli, lecz między  tak wyrozumiałymi przyjaciółmi
wstyd byłby czymś śmiesznym,  niepotrzebny, Ciekawe ! Czuję, że
zostałem zrozumiany, i zaczynam  też rozumieć siebie, jakbym
zawierał znajomość z człowiekiem,  którym sam jestem, którego
gdzieś tam przedtem poznałem  bardzo  przelotnie jako pewnego
przedstawiciela generalnego w studebakerze  z żoną i dziećmi.  
 - Z satysfakcją stwierdzamy - odpowiedział prokurator tonem 
ciepłym i serdecznym - że naszemu przyjacielowi zaczyna coś
świtać.  Pomagajmy mu dalej, aby wreszcie zyskał pełną jasność.
Śledzimy  motywy jego postępowania z gorliwością radosnych
archeologów, a  natkniemy się w końcu na wspaniałość ukrytych
zbrodni. Nawiązał  stosunek z panią Gygax. Jak do tego doszło ?
Widział już przedtem  apetyczną kobietkę, jak możemy sobie
wyobrazić. Być może zdarzyło  się to późnym wieczorem, może w
zimie, gdzieś około szóstej (Traps:  "O siódmej, Kurt, o siódmej
!"), kiedy zapadł piękna miejska noc,  zapaliły się złote
latarnie uliczne, wszędzie widniały oświetlone  wystawy i kina,
zielone i żółte neony, było przytulnie, rozkosznie,  nęcąco.
Jechał swym citroenem śliskimi ulicami w kierunku dzielnicy 
willowej, gdzie mieszkał jego szef (Traps, zachwycony, wtrąca:
"Tak,  tak, dzielnica willowa"), teczka pod pachą, polecenia,
próbki tkanin.  Miała zapaść ważna decyzja, lecz limuzyna Gygaxa
nie stała na  zwykłym miejscu przy krawężniku, mimo to przeszedł
przez mroczny  park, zadzwonił. Pani Gygax otworzyła, jej mąż nie
wróci dzisiaj do  domu, a służąca wyszła. Była w sukni
wieczorowej, albo jeszcze  lepiej w płaszczu kąpielowym,
zapytała, czy Traps nie zechciałby  jednak wstąpić na jeden
aperitif, zaprasza go serdecznie, i tak oto  siedzieli już w
salonie obok siebie. 
  Traps zdumiał się. 
  - Skąd ty to wszystko tak dobrze wiesz, Kurt ? To zakrawa na
czarną  magię ! 
  - Wprawa - wyjaśnił prokurator. - Losy ludzkie rozgrywają się 
jednakowo. Nie było to bynajmniej uwiedzenie, ani ze strony
Trapsa,  ani owej kobiety, to była okazja, którą on wykorzystał.
Była sama i  nudził się, nie miała nic określonego na myśli, była
rada, że może z  kimś porozmawiać, w mieszkaniu było przytulnie
i ciepło, a pod  kwiecistym płaszczykiem kąpielowym miała nocną
koszulę. Kiedy  Traps usiadł obok niej i zobaczył jej białą
szyję, wypukłość  wychylających się piersi, ona zaś szczebiotała,
zła na męża,  rozczarowana - jak trafnie wyczuł to nasz
przyjaciel -dopiero wtedy  pojął, że musi tutaj uderzyć, a kiedy
już uderzył, wtedy dowiedział się  niebawem wszystkiego o
Gygaxie. Jak podejrzany jest stan jego  zdrowia, że jakieś
silniejsze przeżycie może go zabić, ile ma lat, jak  grubiański
i niedobry jest dla swojej żony i jak niewzruszenie  przekonany
o jej wierności, bo od żony, która chce się zemścić na  mężu,
można się dowiedzieć wszystkiego. Utrzymywał więc dalej ten 
stosunek, gdyż teraz powziął już zamysł i szło mu tylko o to, aby 
wszelkimi środkami zrujnować szefa, niech się co chce dzieje. I
tak  przyszła chwila, kiedy już wszystko miał w ręku, wspólnika, 
dostawców, białą, rozkoszną nagą kobietę w nocy, i tak zaciskał
pętle  dążąc do skandalu. Z wyrachowaniem. Również i to możemy
sobie  wyobrazić: smutna pora zmierzchu, wieczór i tym razem.
Naszego  przyjaciela spotykamy w restauracji, powiedzmy sobie:
w jakiejś  winiarni na starym mieście, trochę tu za gorąco,
wszystko solidne,  patriotyczne, wytworne (nawet ceny), witrażowe
szybki, okazały  gospodarz (Traps: "W piwnicy ratuszowej, Kurt"),
okazała gospodyni,  że sprostujemy nasza pomyłkę, na tle
portretów nieżyjących już  bywalców gospody, sprzedawca gazet
spacerujący po sali, to znów z  niej wychodzący, później Armia
Zbawienia, śpiewająca pieść "Kiedy  błyśnie promyk słońca", paru
studentów, jakiś profesor, na stoliku  dwa kieliszki i dobry
trunek, widać, że Traps dziś nie oszczędza,  wreszcie w rogu
solidny partner Gygaxa, blady, tłusty, spocony, w  rozpiętym
kołnierzyku, apoplektyczny jak ofiara, w którą się właśnie 
celuje, nie mogący wyjść z podziwu, co to wszystko ma znaczyć, 
dlaczego Traps naraz go zaprosił, słuchający z uwagą, z własnych
ust  Trapsa dowiadujący się o zdradzie małżeńskiej, aby
następnie, w parę  godzin później, jak się stać musiało i jak to
przewidział nasz Alfredo,  pędzić do szefa i uświadomić
nieszczęśliwca w poczuciu obowiązku,  z przyjaźni i dlatego, że
tak nakazuje przyzwoitość. 
  - Co za obłudnik ! - wołał Traps oczarowany, z płonącymi,
szeroko  otwartymi oczami słuchając relacji prokuratora,
szczęśliwy, że oto  poznaje prawdę, dumną, śmiałą i samotną
prawdę. 
  Następnie: 
  Tak zatem ziściło się przeznaczenie, nadszedł dokładnie 
przewidziany moment, w którym Gygax wszystkiego się dowiedział, 
mógł jeszcze ten stary gangster dojechać do domu - wyobraźmy to 
sobie - kipiący wściekłością, już w samochodzie nagłe poty, ból
w  okolicy serce, drżenie rąk, gniewne gwizdki policjantów, nie 
zauważone znaki drogowe, męcząca droga z garażu do drzwi 
wejściowych, upadek, być może już w korytarzu, kiedy małżonka 
wybiegła na spotkanie, przyjemna, apetyczna kobietka. Nie trwało
to  już długo, lekarz wstrzyknął jeszcze morfinę i już po
wszystkim,  nieodwołalnie, jeszcze jakieś rzężenie, szloch
małżonki. Traps w  domu, w otoczeniu swoich najbliższych
przyjmuje telefon,  zmieszanie, wewnętrzny wybuch triumfu,
nastrój spełnienia, w trzy  miesiące później studebaker.    Znów
śmiechy. Poczciwy Traps, wciąż wpadający w osłupienie,  śmiał się
również, choć lekko zakłopotany, drapał się w głowę,  przytakiwał
z uznaniem prokuratorowi, lecz nie był bynajmniej  strapiony, był
nawet w dobrym humorze. Wieczór wydał mu się jak  najbardziej
udany, wzburzyło go to wprawdzie nieco i skłoniło do  refleksji,
że przypisano mu mord, stan ten odczuwał jednakże jako 
przyjemny. Rosło w nim przeczucie spraw wyższego porządku, 
sprawiedliwości, winy i pokuty, napełniając go zdumieniem.
Strach,  którego nie zapomniał, który ogarnął go w ogrodzie i
później na  widok wybuchowej radości biesiadników, wydał mu się
teraz  nieuzasadniony, bawił go. Wszystko było tak bardzo
ludzkie. Był  ciekaw, co będzie dalej. Towarzystwo zataczając
się, z wciąż  potykającym się obrońcą, przeniosło się na czarną
kawę do salonu,  pomieszczenia przeładowanego bibelotami i
wazami. Na ścianach  ogromne sztychy, widoki miast, tematy
historyczne., "Przysięga na  Rutli", "Bitwa pod Laupen", "Klęska
szwajcarskiej gwardii",  "Proporzec siedmiu nieugiętych", sufit
w gipsaturach, sztukaterie, w  rogu fortepian, wygodne fotele,
niskie, ciężkie, na nich hafty, zacne  sentencje: "Chwała temu,
co kroczy sprawiedliwą drogą", "Kto ma  czyste sumienie, ten
sypia spokojnie". Przez otwarte okno widać było  szosę, ledwie
majaczącą w ciemnościach, raczej można się było jej  domyślać,
bajkowej, zapadłej w ciemność, z rozkołysanymi światłami  i
reflektorami samochodów, które o tej porze przejeżdżały z rzadka, 
było już przecież około drugiej. Czegoś bardziej porywającego od 
mowy Kurta nie zdarzyło mu się przeżyć, sądził Traps. W zasadzie 
niewiele można tu dorzucić, kilka małych sprostowań, te byłyby 
zapewne wskazane. I tak na przykład: szlachetny partner Gygaxa
był  raczej drobny, chudy, w sztywnym kołnierzyku, bynajmniej nie 
przepoconym, a pani Gygax przyjęła go nie w płaszczu kąpielowym, 
lecz w kimonie, co prawda głęboko wydekoltowanym, tak że 
serdeczność jej zaproszenia dostrzegalna była gołym okiem - był
to  jeden z jego dowcipów, dowód dyskretnego humoru - również i 
zasłużony zawał serca zaskoczył tego łajdaka nie w domu, lecz w 
magazynach, podczas fenu - jeszcze przewiezienie do szpitala, 
następnie znów atak i zgon. Lecz to wszystko, jako się rzekło,
nie jest  istotne, przede wszystkim zaś zgadza się dokładnie to,
co oznajmił  jego wielki, serdeczny przyjaciel, prokurator:
rzeczywiście zadał się z  panią Gygax tylko po to, aby zrujnować
starego łajdaka, tak, nawet  przypomina sobie teraz dokładnie,
jak w jego łóżku, sponad jego  małżonki, wpatrywał się w jego
fotografię, w to niesympatyczne,  spasione oblicze w rogowych
okularach, zza których patrzyły  wytrzeszczone oczy, i jak dziką
radością ogarnęło go przeczucie, że  tym, co teraz tak radośnie
i żarliwie uprawia, morduje - w rzeczy  samej - swego szefa, że
go z zimna krwią wykańcza. 
  Usadowiono się już w miękkich fotelach z szlachetnymi 
sentencjami, kiedy Traps to oświadczył. Sięgano po filiżanki z
gorącą  kawą, mieszano łyżeczką, popijano koniakiem z wielkich
pękatych  kieliszków, był to roffignac 1891. 
  - A zatem przechodzę do wniosku o karę - oznajmił prokurator, 
rozparty w monstrualnym fotelu, z nogami w skarpetkach nie od
pary  (jedna w szaro-czarną kratę, druga zielona), zarzuconymi 
na poręcz. -  Drogi Alfredo nie działał "dolo indirecto", z czego
mogłaby wyniknąć  śmierć tylko przypadkowa, lecz "dolo malo", w
złym zamiarze, na co  wskazują już same fakty; z jednej strony
sam sprowokował skandal, z  drugiej zaś po śmierci starego
łajdaka nie odwiedził już ani razu jego  apetycznej żonki, z
czego niezbicie wynika, ze małżonka był jedynie  narzędziem w
jego krwawych planach, miłosną bronią morderczą, że  tak powiem,
że mamy zatem do czynienia z mordem 
przeprowadzonym w sposób psychologiczny, tak mianowicie, że 
oprócz zdrady małżeńskiej nie wydarzyło się nic niezgodnego z 
prawem, co prawda tylko pozornie. Dlatego też, gdy się ten pozór
już  rozwiał, tak, kiedy już drogi oskarżony sam najuprzejmiej
się  przyznał, ja jako prokurator mam przyjemność - i na tym
kończę swój  wywód - żądać od wysokiego sądu kary śmierci dla
Alfredo Trapsa,  jako zapłaty za zbrodnię, która zasługuje na
podziw, budzi zdumienie  i ma prawo uchodzić za jedną z
najbardziej niezwykłych zbrodni  stulecia. 
  Śmiano się, bito brawo i rzucono się na tort, który teraz
wniosła  Simona. Dla ukoronowania wieczoru, jak powiedziała. Za
oknami  wzeszedł jako dodatkowa atrakcja późny księżyc, cieniutki
sierp.  Lekki szum drzew, poza tym cisza, na ulicy tylko z rzadka
jakiś  samochód, jakiś spóźniony przechodzień, powracający do
domu  ostrożnie, nieznacznym zygzakiem. Przedstawiciel generalny
poczuł  się ocalony, siedział obok Pileta na miękkiej pluszowej
kanapie  (sentencje: "Przebywaj w przyjaciół gronie"), opasał
ramieniem  milczącego, który w pewnych momentach wyrzucał z
siebie pełen  zdumienia okrzyk "świetnie", z nieśmiało syczącym
"ś", lgnąc tkliwie  do jego wypomadowanej elegancji. Z ufnością.
Policzek przy  policzku. Wino uczyniło go ociężałym i zgodnym,
rozkoszował się, że  przebywa w rozumnym gronie, że może być
szczery, może być  samym sobą, że nie ma już żadnej tajemnicy,
bo żadna już nie była  mu potrzebna, że jest doceniany, kochany,
zrozumiany, i myśl, że  popełnił morderstwo, docierała coraz
głębiej do jego świadomości,  wzruszała, przemieniała jego życie,
czyniła je bardziej ważkim,  bardziej bohaterskim, bardziej
cennym. Zachwycało go to prawie.  Planował mord i dokonał go, aby
pójść wyżej - uświadomił to sobie  teraz z pełną jasnością.   
I to właściwie nie z zawodowych czy z finansowych przyczyn, czy 
dlatego że pragnął mieć studebakera, lecz w istocie rzeczy, aby
stać  się prawdziwym, głębszym człowiekiem - jak mu się zdawało
w tej  chwili u kresu jego myślowych możliwości - godnym
szacunku,  przyjaźni uczonych i wykształconych mężów, którzy mu
teraz - nawet  Pilet - jawili się jak owi pradawni magowi, o
których kiedyś czytał w  "Readers Digest", którzy teraz odkryli
nie tylko tajemnicę gwiazd,  lecz więcej, także i tajemnice
sprawiedliwości, jurisprudencji (upajał  się tym słowem), którą
on w swoim żywocie tekstylnego fachowca  poznał tylko jako
abstrakcyjne zagrożenie i która teraz jak jakieś  potężne,
niepojęte słońce wschodziła nad jego ograniczonym  horyzontem
niczym jakaś całkowicie niezrozumiała idea, która go  tym
gwałtowniej przyprawiała o drżenie i napawała grozą. 
Przysłuchiwał się więc, pociągając głośno złocistobrunatny
koniak,  najpierw głęboko zdumiony, potem coraz bardziej oburzony
na  wywody grubego obrońcy, wobec tych gorliwych prób
zmierzających  do przekształcenia jego czynu w coś zwyczajnego,
mieszczańskiego,  powszedniego. Pan Kummer, odrywając cwikier od
mięsistych  policzków i eksplikując swe słowa przy pomocy małych,
wytwornych,  geometrycznych gestów, wywodził, że z przyjemnością
wysłuchał  wynalazczej mowy pana prokuratora. Oczywista, stary
gangster  Gygax nie żyje, jego klient zaznał przez niego wielu
cierpień,  ogarnęła go prawdziwa animozja do pryncypała, próbował
go obalić,  któż temu zaprzeczy, gdzież to się nie zdarza,
fantastyczne jest tylko  przedstawiać śmierć tego chorego na
serce człowieka interesu jako  mord ("Ale ja przecież
zamordowałem" - zaprotestował nagle Traps,  jakby spadł z nieba).
W przeciwieństwie do prokuratora uważa on  oskarżonego za
niewinnego, tak, niezdolnego do występku. (Traps  wtrąca, tym
razem rozgoryczony: "Ale ja przecież jestem winny !") 
Przedstawiciel generalny hefajstonu jest tutaj typowym
przykładem.  Kiedy określa go jako niezdolnego do występku, nie
chce przez to  powiedzieć, że jest on niewinny, wręcz przeciwnie.
Traps jest być  może zaplątany we wszystkie rodzaje występków,
cudzołożył,  szwindlem przebijał się przez życie, nie zawsze
cofając się przed  krzywdą, nie tak jednak, aby jego życie miało
się składać z samych  zdrad małżeńskich i szwindlów, nie, nie.
Ono również ma swoje  pozytywne strony, a nawet cnoty. Drogi
Alfredo jest pracowity,  wytrwały, oddany swym przyjaciołom,
stara się zapewnić dzieciom  lepszą przyszłość, pod względem
politycznym niezawodnie lojalny,  trzeba tylko oceniać jego życie
jako całość. Ma może we krwi pewną  dozę niesolidności, trochę
zepsuty, jak to często się zdarza  w  niejednym życiu
przeciętnym, tak nawet musi się zdarzać, lecz  właśnie dlatego
nie jest zdolny do wielkiego, czystego, dumnego  występku, do
zdecydowanego czynu, do niewątpliwej zbrodni. (Traps: 
"Oszczerstwo, istne oszczerstwo.") Nie jest on zbrodniarzem, lecz 
ofiarą epoki, Zachodu, cywilizacji, która stopniowo traciła wiarę 
(coraz bardziej mglistym tonem) w chrystianizm, uniwersalizm, i
jest  tak chaotyczna, ze jednostce nie przyświeca już żadna
gwiazda  przewodnia. W rezultacie występuje zamęt, zdziczenie,
zaczyna  obowiązywać prawo pięści, brak jest prawdziwej
obyczajności. I cóż  się teraz stało ? Ten jak najbardziej
przeciętny osobnik wpadł całkiem  nie przygotowany w ręce
wyrafinowanego prokuratora. Jego  intensywna działalność w branży
tekstylnej, jego życie prywatne,  wszystkie przygody jego żywota,
na który składały się podróże  zawodowe, walka o chleb i mniej
lub bardziej niewinne przyjemności,  zostały teraz prześwietlone,
przebadane, poddane sekcji. Niezależne  od siebie fakty zostały
powiązane, ukradkiem podsunięto logiczny  plan dla wyjaśnienia
całości, zdarzenia, które równie dobrze  przebiegać mogły
inaczej, zostały przedstawione jako przyczyny  działań, z
bezmyślności zrobiono świadomy zamiar, tak że w końcu,  w
konsekwencji przesłuchania wyskoczył morderca jak królik z 
kuglarskiego cylindra. (Traps: "Nieprawda !") Jeśli rozważa się 
sprawę Gygaxa z trzeźwym obiektywizmem, nie poddając się 
mistyfikacjom prokuratora, dochodzi się do przekonania, że w
rzeczy  samej stary gangster sam jest winien swej śmierci przez
swe  nieporządne życie, przez swą konstytucję fizyczną - czym
jest choroba  managerów, nie trzeba wyjaśniać - brak wytchnienia,
hałas,  zrujnowane małżeństwo i rozstrojone nerwy, lecz
najpewniej zawał  wywołany był przez fen, o którym wspomniał
Traps, właśnie fen  odgrywa w sprawach sercowych decydującą rolę
(Traps: "Śmieszne  !"), mamy zatem wyraźnie do czynienia ze
zwykłym nieszczęśliwym  wypadkiem. Oczywiście, jego klient
postępował bezwzględnie, lecz  zmuszały go do tego właśnie prawa
walki konkurencyjnej, jak to sam  wciąż podkreśla; oczywiście,
najchętniej uśmierciłby swego szefa,  jakież to myśli nie
przychodzą czasem do głowy, jakich czynów nie  dokonuje się w
myślach, ale przecież tylko w myślach, czyn poza  takimi myślami
nie istnieje i nie można go skonstatować. Jest  absurdem
przyjmować jego istnienie, lecz jeszcze większym  absurdem jest,
kiedy sam klient sobie wyobraża, że popełnił  morderstwo. Oprócz
kraksy samochodowej doznał jeszcze innej,  psychicznej kraksy,
i dlatego on, obrońca, wnosi o uniewinnienie  Alfredo Trapsa
itd., itd. 
  Przedstawiciela generalnego coraz bardziej drażniła ta życzliwa 
zasłona dymna, którą zasnuta została jego piękna zbrodnia, w
której  zbrodnia ta ulegała zniekształceniu, zanikała, stawała
się nierealna,  zjawiskowa, była tylko wynikiem ciśnienia
atmosferycznego. Czuł się  niedoceniony, zaprotestował przeto
gwałtownie, gdy tylko obrońca  wypowiedział ostatnie słowa.
Zerwał się oburzony, trzymając talerzyk  z nowym kawałkiem tortu
w prawej, kieliszek roffignaca w lewe ręce,  i oświadczył, że
chciałby, nim zapadnie wyrok, najuroczyściej  zapewnić, iż
solidaryzuje się z przemówieniem prokuratora - w tym  miejscu
oczy jego nabiegły łzami - to było morderstwo, świadome 
morderstwo, teraz stało się to dla niego jasne, mowa obrońcy 
natomiast głęboko go rozczarowała, wręcz przeraziła. Właśnie po
nim  spodziewał się zrozumienia, powinien się go spodziewać,
uprasza  więc o wyrok, więcej, o karę, nie dlatego, iżby chciał
schlebiać  sądowi, lecz powodowany szczerym zapałem, bo dopiero
tej nocy  zaświtało mu, co to znaczy żyć prawdziwym życiem (tutaj
zmieszał  się trochę poczciwy zuch), po cóż istniałyby wyższe
ideały  sprawiedliwości, występku i grzechu niczym owe
pierwiastki  chemiczne i związki, z których wygotowuje się
sztuczną tkaninę, żeby  pozostać przy przykładach z jego branży,
gdyby nie świadomość,  która go odrodziła, w każdym bądź razie -
 jego słownictwo  pozazawodowe jest nieco skąpe, prosi więc o
wybaczenie, ledwie jest  w stanie wyrazić, co ma na myśli - w
każdym razie odrodzenie wydaje  mu się właściwym wyrażeniem dla
określenia szczęścia, które go  teraz jak potężny wicher owiewa,
wzburza i porywa. 
  Tak doszło do wyroku, który ogłosił mały, teraz również
porządnie  już pijany sędzia wśród śmiechów, pisków, okrzyków
radości i prób  jodłowania (podjętych przez pana Pileta), ogłosił
ten wyrok z  wysiłkiem, gdyż nie tylko wlazł na fortepian stojący
w rogu, czy też  raczej do fortepianu, bo uprzednio go otworzył,
również i samo  mówienie nastręczało mu niepokonalne wprost
trudności. Zacinał się  na pewnych słowach, inne przekręcał lub
połykał, zaczynał zdania,  których nie mógł już opanować,
nawiązywał do takich, których sens  już dawno zapomniał, lecz w
ogólnych zarysach można było jeszcze  odgadnąć bieg myśli. Zaczął
od pytania, kto ma rację, prokurator, czy  obrońca, czy Traps
istotnie popełnił jedna z najosobliwszych zbrodni  stulecia, czy
też jest niewinny. Żadnego z tych dwu poglądów nie  może uznać
za słuszny. Chociaż Traps istotnie nie dorósł do poziomu  metod
stosowanych w śledztwie przez prokuratora, jak utrzymuje 
obrońca, i z tego powodu przystał na wiele rzeczy, które
formalnie  biorąc nie rozegrały się w ten właśnie sposób, lecz
jak się okazuje,  właśnie on zamordował, wprawdzie nie powodowany
szatańskim  zamiarem, bynajmniej, lecz dlatego tylko, że
przyswoił sobie  bezmyślność świata, w którym przyszło mu żyć
jako generalnemu  przedstawicielowi sztucznej tkaniny hefajstonu.
Zabił, bo to  wydawało mu się właśnie najbardziej naturalne, aby
drugiego  przyprzeć do muru, bez skrupułów iść naprzód, niech
będzie, co ma  być. W świecie, który przemierzał swoim
studebakerem, nic by się nie  stało ich drogiemu Alfredo, nic nie
mogłoby mu się stać, lecz właśnie  był uprzejmy zawitać do ich
białej ustronnej willi (tu sędzia stał się  mglisty i ciągnął
swoją mowę wśród radosnego szlochu, 
przerywanego raz po raz wzruszonym, potężnym kichnięciem, przy 
czym jego mała główka ginęła spowita w ogromnej chustce, co 
wywoływało wciąż rosnącą wesołość obecnych). Zawitał do czterech 
starych ludzi, którzy wniknęli w jego świat czystym promieniem 
sprawiedliwości, co wprawdzie osobliwe ma rysy, on wie, wie, wie
o  tym dobrze. Ta sprawiedliwość śmieje się szyderczo z czterech 
zwietrzałych oblicz, odbija się w monoklu sędziwego prokuratora,
w  cwikierze grubego obrońcy, chichocze w ustach pijanego, już
nieco  bełkotliwego sędziego i rozbłyskuje czerwono na łysinie 
emerytowanego kata (inni niecierpliwie, przekrzykując te 
poetyczności: "Wyrok, wyrok !"), w imię której on teraz ich 
najlepszego, najdroższego Alfredo skazuje na śmierć (prokurator, 
obrońca, kat i Simona: "Brawo!" Traps, teraz również szlochający
ze  wzruszenia: "Dzięki, drogi sędzio, dzięki !"), chociaż pod
względem  prawnym tylko na tym się opiera, że skazany sam siebie
uznaje  winnym.  A to jest w końcu najważniejsze. Cieszy go więc,
że wydał  wyrok, który skazany uznaje w całej rozciągłości,
godność ludzka nie  żąda łaski i również nasz szanowny drogi gość
radośnie przyjmuje  uwieńczenie swego mordu, które, jak on
mniema, nastąpiło wśród nie  mniej przyjemnych okoliczności niż
sam mord. To, co u mieszczuch,  u przeciętnego człowieka
przejawia się jako przypadek, jako kraksa  albo jako zwykła
konieczność natury, jako choroba, jako zatkanie  naczynia
krwionośnego przez zator, jako złośliwy nowotwór, jawi się  tutaj
jako nieunikniony wynik moralny. Dopiero tutaj konsekwentnie 
doskonali się życie na wzór dzieła sztuki, ludzka tragedia staje
się  widoczna, rozbłyskuje, przyjmuje nieskazitelną postać,
doskonali się  (inni: "Koniec, koniec !"), tak powinno się to z
całym spokojem  powiedzieć: dopiero w akcie obwieszczenia wyroku,
który z  oskarżonego czyni skazańca, dokonuje się nobilitacja 
sprawiedliwości; nie może być nic wyższego, szlachetniejszego, 
większego niż chwila, w której człowiek zostaje skazany na
śmierć.  To się teraz zdarzyło. Traps, któremu być może nie
przysługuje aż  takie szczęście - gdyż w zasadzie tylko warunkowa
kara śmierci  byłaby dopuszczalna, której on nie chce brać pod
uwagę, aby ich  drogiemu przyjacielowi nie sprawić zawodu -
słowem, Alfredo stał się  teraz równy i godny, a by być przyjętym
do ich grona jako gracz  mistrzowski itd. (inni: "Szampana tutaj
!") 
  Wieczór osiągnął swój punkt szczytowy. Pienił się szampan, 
wesołość zgromadzonych była niezmącona, z polotem, braterska, 
nawet obrońca został znów omotany siecią przyjaznych uczuć.
Świece  dopalały się, kilka już zgasło, na dworze pierwsza
zapowiedź ranka,  gwiazdy blednące od dalekiego wschodu słońca,
rześkość i rosa.  Traps był zachwycony, a zarazem zmęczony,
zażądał, aby 
zaprowadzono go do pokoju, zataczał się od jednej przyjaznej
piersi  do drugiej. Rozlegał się już tylko bełkot, wszyscy byli
pijani, donośna  wrzawa wypełniła salon, mowy pozbawione sensu,
monologi, nikt już  bowiem nie słuchał drugiego. Od wszystkich
zalatywało czerwonym  winem i serem, głaskano przedstawiciela
generalnego po włosach,  pieszczono go, całowano utrudzonego
szczęśliwca, który był niczym  dziecko w otoczeniu dziadków i
wujów. Milczący łysek odprowadzał  go na górę. Żmudnie drapali
się po schodach na czworakach, w  połowie drogi utknęli, splątani
w sobie, nie potrafili już iść dalej,  przykucnęli na stopniach.
Z góry, przez okno, sączył się blask  kamiennego świtu, mieszała
się z białością tynkowanych ścian, nadto  z zewnątrz przenikały
pierwsze odgłosy wstającego dnia, od dalekich  dworców gwizdy i
szczęk przetaczanych wagonów jak niejasne  wspomnienie o jego
spóźnionym powrocie do domu. Traps był  szczęśliwy, wyzbyty
wszelkich pragnień jak nigdy jeszcze w swoim  drobnomieszczańskim
życiu. Jawiły mu się blade obrazy, chłopięca  twarzyczka, zapewne
najmłodszy synek, którego najbardziej kochał,  potem, w półmroku,
wioska, do której trafił w wyniku kraksy, jasna  wstęga szosy
wspinająca się na małe wzniesienie, pagórek z  kościołem,
olbrzymi szumiący dąb opasany żelaznymi obręczami i  wsparty na
podporach, zalesione wzgórza, za nimi bezkresne świecące  niebo,
w górze, wszędzie, bez końca. Lecz oto właśnie łysek wywrócił 
się, wymamrotał: "Chcę spać, chcę spać, jestem zmęczony", po czym 
rzeczywiście zasnął, słyszał jeszcze tylko, jak Traps pełznął w
górę,  później upadło z hukiem krzesło. Milczący łysek ocknął się
na  schodach, lecz tylko na sekundę, jeszcze pełen snów i
wspomnień o  minionych koszmarach i chwilach wypełnionych grozą,
następnie  zakotłowało się od gmatwaniny nóg wokół niego,
śpiącego, bo inni  wchodzili po schodach. Wygryzmolili na stole,
piszcząc i skrzecząc,  pergamin z wyrokiem śmierci, utrzymany w
tonie niezwykle  panegirycznym, z dowcipnymi zwrotami, o
akademickiej frazie -  łacina i stara niemczyzna - następnie
ruszyli w drogę, aby dzieło to  położyć generalnemu
przedstawicielowi przy łóżku, dla miłego  upamiętnienia wielkiej
pijatyki, kiedy się rano przebudzi. Na dworze  jasno, wczesna
godzina, pierwsze niecierpliwe i ostre krzyki ptaków -  i tak
wchodzili po schodach, stąpali poprzez pogrążonego we  śnie 
łyska. Jeden trzymał się drugiego, wszyscy trzej zataczali się, 
posuwając się nie bez trudności, zwłaszcza na zakręcie schodów, 
gdzie wzajemne zderzanie się, cofanie, rozpychanie i ustępowanie
do  tyłu były nieuniknione Wreszcie stanęli przed drzwiami pokoju 
gościnnego. Sędzia otworzył i uroczysta grupa skamieniała na
progu -  prokurator z jeszcze nie odwiązaną serwetą - we framudze
okna wisiał  Traps, bez ruchu, ciemna sylweta a na tle mdło
srebrzystego nieba, w  ciężkim zapachu róż, tak ostatecznie i
bezwzględnie, że prokurator, w  którego monoklu przeglądał się
dojrzewający ranek, musiał najprzód  zaczerpnąć powietrza, zanim,
bezradny i smutny z powodu straty  przyjaciela, zawołał z
niekłamanym bólem: 
  - Alfredo, kochany Alfredo ! Coś ty też sobie, na miłość boską, 
pomyślał ? Zepsułeś nam nasz najpiękniejszy wieczór !