tytuł: "Podręcznik Użytkownika outSPOKEN for Windows wersja 3.0" Prawa autorskie outSPOKEN for Windows wersja 3.0 i Podręcznik Użytkownika: (c) ALVA B.V., 1999, Wszystkie Prawa Zastrzeżone. Tłumaczenie wykonane przez Harpo Sp. z o. o., 1999 Speech Synthesizer Drivers (SSIL): (c) Arkenstone Inc., 1992-1999 Wszystkie Prawa Zastrzeżone. outSPOKEN jest znakiem towarowym firmy ALVA B.V. Windows jest zastrzeżonym znakiem towarowym Microsoft Corporation. Nazwy produktów wymienione w niniejszej dokumentacji są znakami towarowymi lub zastrzeżonymi znakami towarowymi ich producentów. Informacje o kontaktach ALVA B.V. i ALVA Access Group, Inc. dystrybuują outSPOKEN for Windows poprzez sieć dealerów. Jeśli po przejrzeniu instrukcji obsługi masz nadal pytania związane z tym produktem, skontaktuj się z: Harpo Sp. z o. o. ul. 27 Grudnia 7 61-737 Poznań tel. 0-61-8531425 fax 0-61-8531419 e-mail: harpo@man.poznan.pl. dodatkowych informacji możesz zasięgnąć też przesyłając zapytanie bezpośrednio pod adres poczty elektronicznej: info@alva-bv.nl Umowa licencyjna ALVA B.V. udziela nie-wyłącznej licencji na używanie outSPOKEN for Windows bez prawa jej odstępowania. outSPOKEN for Windows w dalszych punktach zwany jest "outSPOKEN" lub "programem". Możesz używać Programu na jednym komputerze. Możesz skopiować program na inne dyskietki dla własnego użytku ale nie możesz przekazywać programu z jednego komputera na drugi poprzez sieć. Możesz wykonać jedną kopię dyskietek z programem w celu zabezpieczenia ich. Kopia ta musi zawierać notatkę o prawach autorskich outSPOKEN for Windows. Program, jego wygląd i dokumentacja ma zastrzeżone prawa autorskie. Nie wolno: wydzierżawiać, dystrybuować i przekazywać kopii programu i dokumentacji innym; tłumaczyć Programu ani dokumentacji bez pisemnej zgody ALVY B.V.; używać Programu na więcej niż jednym komputerze w sieci komputerowej, wielodostępnym komputerze, biurze usługowym lub jakimkolwiek innym systemie, gdzie outSPOKEN mógł być użyty przez więcej niż jedną osobę jednocześnie. Niniejsza licencja jest wiążąca do momentu jej rozwiązania. Możesz ją rozwiązać w każdej chwili niszcząc wszystkie kopie Programu. Licencja zostanie rozwiązana automatycznie jeśli nie będziesz stosować się do jej postanowień. Licencja stanowi jedyne porozumienie i umowę pomiędzy stronami i unieważnia wszelkie poprzednie umowy, porozumienia, tak pisemne jak ustne, dotyczące Programu. Gwarancja ALVA B.V. gwarantuje, że Podręcznik Użytkownika i oryginalne dyskietki outSPOKEN for Windows wersja 3.0 będą wolne od wad fizycznych przez okres 60 dni od daty nabycia. Jeśli w czasie okresu gwarancji odkryjesz, że Podręcznik Użytkownika lub dyskietki outSPOKEN for Windows wersja 3.0 zawierają wady fizyczne, powinieneś dostarczyć wadliwą rzecz razem z dowodem zakupu do Sprzedawcy (Dealera). Zwrot rzeczy pozbawionej wad nastąpi na koszt Sprzedawcy. Jest to jedyna i wyłączna możliwość dochodzenia praw wynikających z gwarancji. GWARANCJA OPISANA POWYŻEJ JEST JEDYNĄ GWARANCJĄ I UNIEWAŻNIA WSZYSTKIE INNE, PISEMNE LUB USTNE GWARANCJE DANE WPROST LUB POŚREDNIO. ALVA B.V. NIE DAJE ŻADNEJ GWARANCJI ANI ZAPEWNIENIA WPROST, POŚREDNIO LUB STATUTOWO CO DO PROGRAMU, JEGO JAKOŚCI, SPRZEDAWALNOŚCI LUB ZDOLNOŚCI DO WYKONANIA OKREŚLONEGO ZADANIA. PROGRAM TEN JEST SPRZEDAWANY W STANIE, W JAKIM JEST I LICENCJOBIORCA BIERZE NA SIEBIE RYZYKO CO DO JEGO JAKOŚCI I WŁAŚCIWEGO DZIAŁANIA. W ŻADNYM WYPADKU ALVA B.V. NIE MOŻE BYĆ ODPOWIEDZIALNA ZA BEZPOŚREDNIE, POŚREDNIE LUB PRZYPADKOWE STRATY WYNIKAJĄCE Z UŻYTKOWANIA PROGRAMU LUB JAKIEGOKOLWIEK DEFEKTU PROGRAMU LUB JEGO DOKUMENTACJI. STRATY TAKIE TO NA PRZYKŁAD UTRATA ZYSKU, UTRATA PROGRAMÓW LUB DANYCH I USZKODZENIE SPRZĘTU. W ŻADNYM WYPADKU ODPOWIEDZIALNOŚĆ ALVA B.V. NIE MOŻE PRZEKROCZYĆ WARTOŚCI CENY ZAPŁACONEJ ZA PROGRAM. SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI 4 ROZDZIAŁ 1 - WPROWADZENIE DO OUTSPOKEN FOR WINDOWS 3.0 8 PODSUMOWANIE ROZDZIAŁU 8 1.1 CZYM JEST OUTSPOKEN FOR WINDOWS? 8 1.2 O NINIEJSZYM PODRĘCZNIKU 9 1.3 KONWENCJE UŻYTE W NINIEJSZYM PODRĘCZNIKU 9 1.3.1 KN 9 1.3.2 Klawisz ENTER 10 1.3.3 Odnośniki 10 1.3.4 Klawisz Insert 10 1.3.5 Wielkimi literami 10 1.3.6 Klik 10 1.3.7 Przytrzymanie 10 ROZDZIAŁ 2 - INSTALACJA OUTSPOKEN FOR WINDOWS 3.0 11 PODSUMOWANIE ROZDZIAŁU 11 2.1 NIEZBĘDNY SPRZĘT 11 2.1.1 Syntezatory mowy 11 2.1.2 Linijki brajlowskie 11 2.2 PRZED INSTALACJĄ OUTSPOKEN 11 2.3 INSTALACJA OUTSPOKEN 11 2.3.1 Instalacja za pomocą mówiącego instalatora 11 2.3.2 De-instalacja outSPOKEN 14 2.4 URUCHAMIANIE OUTSPOKEN 14 2.4.1 Uruchamianie outSPOKEN z użyciem Menu Start 14 2.4.2. Używanie outSPOKEN 3.0 z opcją "tylko mowa" lub "tylko Braille"14 2.5ZWIEDZANIE OUTSPOKEN15 ROZDZIAŁ 3 - KOMENDY CZYTANIA I NAWIGACJI 16 PODSUMOWANIE ROZDZIAŁU 16 3.1 GŁOSY 16 3.2 WSKAZYWANIE I KLIKANIE 16 3.2.1 Lewy przycisk myszy 17 3.2.2 Prawy przycisk myszy 17 3.3 KOMENDY CZYTANIA 17 3.3.1 Czytaj wierszami 17 3.3.2 Czytaj wyrazami 18 3.3.3 Czytaj znakami 18 3.3.4 Czytaj kolumnami 19 3.3.5 Czytaj okno 19 3.4 KOMENDY PORUSZANIA 19 3.4.1 Przesuń do góry i do dołu 19 3.4.2 Przenieś do paska menu 20 3.4.3 Przenieś do menu sterowania 20 3.4.4 Przenieś do paska tytułu 20 3.4.5 Przenieś do krawędzi okna 20 3.4.6 Przenieś do paska zadań Windows 95/98 20 3.4.7 Przenieś małymi skokami 20 3.5 KOMENDY WYSZUKIWANIA 21 3.5.1 Szukaj tekstu 21 3.5.2 Szukaj grafiki 21 3.5.3 Kierunek szukania 21 3.5.4 Szukaj atrybutów 21 3.5.5 Tekst podświetlony 22 3.5.6 Niekompatybilność atrybutów 22 3.5.7 Wyszukiwanie kursora tekstowego 23 3.6 KOMENDY INFORMACYJNE 23 3.6.1 Czytaj opis / wymawiaj skrót 23 3.6.2 Nazwa okna / pasek statusu 23 3.6.3 Informacja o czcionce i grafice 23 3.6.4 Lokalizacja kursora myszy 24 3.6.5 Liczba elementów sterujących i elementów listy 24 3.7 PORUSZANIE SIĘ PO OKNACH (PRZEŁĄCZANIE OKIEN)24 3.8 KOMENDY DODATKOWE 25 3.9 UŻYWANIE KOMEND WBUDOWANYCH W MICROSOFT WINDOWS(tm) 26 3.9.1 Podświetlenie i fokus26 3.9.2 Klawisz ALT 26 3.9.3 Klawisze kursora 27 3.9.4 Klawisz TAB 27 3.9.5 Inne komendy klawiaturowe 27 ROZDZIAŁ 4 - DOSTOSOWYWANIE PROGRAMU DO TWOICH POTRZEB 29 PODSUMOWANIE ROZDZIAŁU29 4.1 GŁOSY 30 4.1.1 Głos podstawowy 30 4.1.2 Głos tekstowy 31 4.1.3 Głos grafiki 31 4.1.4 Głos systemowy 31 4.1.5 Głos fokusa 31 4.2 INFORMOWANIE 31 4.2.1 Poinformuj gdy 32 4.2.2 Anonsuj 32 4.3 WERBALIZACJA 33 4.3.1 Ruch korektora i fokusa 33 4.3.2 Automatycznie czytaj 34 4.4 KLAWIATURA 35 4.5 INTERPUNKCJA 36 4.5.1 Poziom interpunkcji 36 4.5.2 Wymową znaków steruje 36 4.6 ŚLEDZENIE 37 4.6.1 Śledzenie mową fokusa 37 4.6.2 Śledzenie mową korektora 37 ROZDZIAŁ 5 - DOSTOSOWYWANIE USTAWIEŃ OGÓLNYCH PROGRAMU OUTSPOKEN38 PODSUMOWANIE ROZDZIAŁU38 5.1 TONY 38 5.2 ECHO GRAFIKI 38 5.3 OPCJE SYSTEMOWE 39 5.3.1 Język komunikacyjny 39 5.3.2 Opcje 40 ROZDZIAŁ 6 - NAZYWANIE GRAFIK 41 PODSUMOWANIE ROZDZIAŁU 41 6.1 POLE DIALOGOWE ZMIENIAJ NAZWY GRAFIKI 41 6.2 EDYCJA SŁOWNIKÓW GRAFIK 42 ROZDZIAŁ 7 - OBSZARY AKTYWNE 45 PODSUMOWANIE ROZDZIAŁU 45 7.1 WSTĘP 45 7.2 PROSTOKĄT OBSZARU AKTYWNEGO 46 7.2.1 Definiowanie obszaru aktywnego komendami outSPOKEN 46 7.2.2 Definiowanie obszaru aktywnego z pomocą linijki brajlowskiej47 7.2.3 Dialog "Wybierz wielkość obszaru aktywnego"47 7.2.4 Użycie myszy komputerowej 48 7.2.5 Rezygnacja z definicji obszaru aktywnego 48 7.3 EDYTOR OBSZARU AKTYWNEGO 48 7.3.1 Dialog edycji obszarów aktywnych 49 7.3.2 Przełączniki i działanie 50 7.3.3 Definicja par przełącznik-działanie 52 7.3.4 Modyfikacja par przełącznik-działanie 54 7.3.5 Usuwanie par przełącznik-działanie 54 7.3.6 Kolejność par przełącznik-działanie 54 7.3.7 Ustawienia obszarów aktywnych 54 7.4 ZARZĄDZANIE OBSZARAMI AKTYWNYMI 55 7.5 PRZYKŁADY OBSZARÓW AKTYWNYCH 56 Prosty obszar aktywny 56 Wielkość czcionki w Wordpadzie 57 ROZDZIAŁ 8 - OUTSPOKEN ENSEMBLE 59 ROZDZIAŁ 9 FUNKCJE BRAJLOWSKIE OUTSPOKENA 60 PODSUMOWANIE ROZDZIAŁU 60 9.1 NAWIGACJA PO WINDOWS Z LINIJKĄ BRAJLOWSKĄ 60 9.2 LINIJKI ALVA ABT3, ALVA DELPHI I ALVA SATELLITE 60 9.2.1 Klawisze na krawędzi linijek Alva ABT3, Alva Delphi i Alva Satellite60 9.2.2 Rozszerzone przyporządkowanie klawiszy serii ABT3 i Alva Delphi61 9.2.3 Satelity - zestawy klawiszy na linijkach serii Alva Satellite62 9.2.4 Kursory dotykowe i podwójne kursory dotykowe63 9.2.5 Klawisze kursora dotykowego powyżej komórek statusu.64 ROZDZIAŁ 10 - ZNACZNIKI BRAJLOWSKIE65 PODSUMOWANIE ROZDZIAŁU 65 10.1 GRAFIKA, PRZYCISKI I ZNAK NOWEJ LINII 65 10.1.1. Grafika 65 10.1.2 Nowe linie 65 10.1.3 Przyciski i graficzne elementy sterujące 65 10.2 CZCIONKA I ATRYBUTY TEKSTU 66 10.3 REPREZENTACJA KURSORA MYSZY I KURSORA KLAWIATURY (KOREKTORA)66 ROZDZIAŁ 11 - KOMÓRKI STATUSU67 PODSUMOWANIE ROZDZIAŁU 67 11.1 INFORMACJE KOMÓREK STATUSU 67 11.2 POŁOŻENIE I ATRYBUTY 67 11.3 POZYCJA W POZIOMIE I ATRYBUTY TEKSTU 68 11.4 PRZYCISKI I POZYCJE Z LISTY 68 11.4.1 Informacja o elementach sterujących 68 11.4.2 Lista i Menu 69 11.5 WYPEŁNIENIE WIERSZA I OKNA 69 ROZDZIAŁ 12 - PREFERENCJE BRAJLOWSKIE OUTSPOKENA 71 PODSUMOWANIE ROZDZIAŁU 71 12.1 PREZENTACJA BRAILLE'A 71 12.1.1 Wyjście brajlowskie: Tablica brajlowska, tablica konwersji Braille'a, Braille 8-punktowy i Rozwinięte słowa71 12.1.2 Układ Braille'a: Przestrzenny, Skompresowane puste miejsca, Pomiń łamanie wierszy71 12.1.3 Komórki statusu pokazują: Położenie i atrybuty, Przyciski i pozycje z listy72 12.2 WSKAŹNIKI BRAILLE'A72 12.3 ŁĄCZENIE BRAILLE'A 73 12.3.1 Śledzenie linijki 73 12.3.2 Połączone z linijką 73 12.3.3 Kursory dotykowe: wskazują lub klikają 73 12.4 NAWIASY BRAJLOWSKIE 74 ROZDZIAŁ 13 - OPTYMALIZACJA MOWY I BRAILLE'A 75 PODSUMOWANIE ROZDZIAŁU 75 13.1 ZINTEGROWANE FUNKCJE MOWY I BRAILLE'A 75 13.2 DOSTOSOWYWANIE MOWY I BRAILLE'A 75 DODATEK A - KOMENDY MOWY OUTSPOKENA 77 DODATEK B - WBUDOWANE KOMENDY WINDOWS 82 Część 1: Wprowadzenie i instalacja ROZDZIAŁ 1 - WPROWADZENIE DO OUTSPOKEN FOR WINDOWS 3.0 Podsumowanie rozdziału W niniejszym rozdziale znajdziesz przegląd programu outSPOKEN for Windows 3.0 i jego dokumentacji. Rozdział 1.1 zawiera krótki opis możliwości i funkcji programu. Rozdziały 1.2 i 1.3 skupiają się na Podręczniku Użytkownika, opisując jego strukturę i informując o istotnych konwencjach użytych w podręczniku. 1.1Czym jest outSPOKEN for Windows? outSPOKEN for Windows 3.0, przeznaczony dla Windows 95 i Windows 98, jest programem, który umożliwia niewidomym użytkownikom komputera dostęp do środowiska Windows(tm). outSPOKEN jest dostępny w dwóch wersjach: * outSPOKEN Solo 3.0, pakiet do obsługi mowy syntetycznej, * outSPOKEN Ensemble 3.0, pakiet do obsługi Braille'a i mowy syntetycznej. Używa komend zlokalizowanych na klawiaturze numerycznej i na linijce brajlowskiej, jeśli jest podłączona do komputera, do czytania menu, pól dialogowych, ikon, pasków narzędzi, tekstu standardowego i innych. outSPOKEN za pomocą mowy syntetycznej i Braille'a pozwala używać wszystkich wbudowanych funkcji Windows takich, jak klawisze skrótu, komendy TAB i klawisze kursorów oraz specjalnych funkcji dla inteligentnego przeglądania zawartości ekranu. outSPOKEN jest kompletnym interfejsem do programów takich, jak bazy danych, arkusze kalkulacyjne, edytory tekstu i przeglądarki internetowe. Nowe możliwości programu zawierają Obszary aktywne automatyzujące działanie programu, naturalne czytanie dokumentów i okien oraz umieszczony w pakiecie syntezator programowy Lernout & Hauspie dla języków: amerykańskiego angielskiego, brytyjskiego angielskiego, holenderskiego, francuskiego, niemieckiego, włoskiego, japońskiego i hiszpańskiego. outSPOKEN automatycznie czyta pojawiające się okna i pola dialogowe, posiada bardzo wygodną funkcję SZUKAJ, czytanie kolumn i tytułów pól, informowanie o poruszaniu się po pustych obszarach, anonsowanie klawiszy skrótu i zestawy różnych głosów w celu odróżnienia grafiki, bieżącego fokusa i tekstu. Funkcje brajlowskie outSPOKEN zawierają tłumaczenie skrótów brajlowskich (dla języka angielskiego), wyświetlanie skompresowane, poruszanie się po ekranie z pomocą klawiszy na linijce brajlowskiej, definiowalne kodów atrybutów i wiele więcej. Aby dopasować ustawienia programu do siebie możesz szybko i łatwo je zmodyfikować. 1.2O niniejszym podręczniku Niniejszy podręcznik jest dostarczany w formie drukowanej i jako plik tekstowy w formacie Worda na CD programu outSPOKEN. Wraz z programem dostarczany jest arkusz z rysunkami rozmieszczenia komend na klawiaturze numerycznej. Wszystkie komendy są podsumowane w zestawie arkuszy komend, dostarczonym wraz z pakietem. Podręcznik Użytkownika outSPOKEN for Windows wersja 3.0 jest przygotowany dla użytkowników o dowolnej wiedzy o używaniu komputera. Aby przyspieszyć instalację i proces uczenia dla zaawansowanych użytkowników komputerów, każdy rozdział rozpoczyna się jego podsumowaniem. Podręcznik podzielony jest na trzy części: * część 1 i 2 dotycząca outSPOKEN Solo 3.0, * część 3 dotycząca wyłącznie outSPOKEN Ensemble 3.0. Określenia i opisy procedur są przedstawione w logicznej kolejności dla tych, którzy chcieliby przeczytać podręcznik w całości. Kolejne zagadnienia są opisywane w zwartych blokach, umożliwiając dzięki temu użycie podręcznika do wyszukiwania informacji o programie. Część 1: zawiera wprowadzenie do programu outSPOKEN i Podręcznika, wyjaśnienie procesu instalacji, włączając w to sprzęt, wymagania, instalację z instalatorem i bez, odinstalowywanie outSPOKENa oraz przegląd programu, z jego różnymi sposobami uruchamiania. Część 2: przedstawia całą strukturę komend outSPOKEN, wspierając się na poprzednio opisanych pojęciach. Początkujący użytkownicy Windows powinni przeczytać Część 1 przez próbami używania komend. Część ta wyjaśnia jak dostosować program do swoich wymagań. Znajdziesz tam szczegółowe informacje o tym, jak ustawiać preferencje mowy i Braille'a, informację zwrotną, ustawienia systemowe i dopasowanie grafiki, czcionek i atrybutów. Ponadto zawiera opis Obszarów Aktywnych, które można użyć aby zoptymalizować outSPOKENa dla różnych aplikacji. Część 3: dotyczy outSPOKENa Ensemble. Przedstawia funkcje brajlowskie i strukturę komend. Wyjaśnia też jak dostosować program do linijek brajlowskich i jak zgrać mowę i Braille'a. Zmiany dokonane po wydrukowaniu podręcznika są opisane w pliku README.TXT znajdującym się na krążku CD programu. 1.3Konwencje użyte w niniejszym podręczniku 1.3.1 KN Większość komend outSPOKEN jest ulokowanych na klawiaturze numerycznej, która znajduje się po prawej stronie standardowej klawiatury PC. Lokalizacje komend opisane są w niniejszym podręczniku w formie "KN" poprzedzającego standardową nazwę klawisza. Na przykład, klawisz WYBIERZ jest klawiszem 5 na klawiaturze numerycznej, co będzie określane za pomocą: "KN 5". Pamiętaj, że komendy te MUSZĄ być wydawane z klawiatury numerycznej, nie z głównej, alfanumerycznej jej części. 1.3.2 Klawisz ENTER Standardowa klawiatura PC zawiera dwa klawisze opisane "ENTER". Jeden jest zlokalizowany po prawej stronie głównej, alfanumerycznej części klawiatury, a drugi w prawym dolnym rogu klawiatury numerycznej. Rozróżnienie obu tych klawiszy jest bardzo istotne. ENTER z klawiatury numerycznej jest klawiszem STOP outSPOKEN i jest opisywany jako "KN ENTER". ENTER z głównej części klawiatury jest z reguły używany do wykonywania funkcji nie-outSPOKEN (na przykład do utworzenia nowego akapitu w plikach tekstowych lub do wybierania podświetlonego przycisku w polach dialogowych Windows). Ten klawisz jest opisywany jako "?ENTER". 1.3.3 Odnośniki Jeśli mowa jest o zagadnieniu, które będzie opisywane później, jest ono opisywane w następujący sposób: (patrz rozdział x.x.x). 1.3.4 Klawisz Insert Klawisz "Insert", znajdujący się na klawiaturze pomiędzy główną jej częścią - alfanumeryczną - a klawiaturą numeryczną, jest używany w kombinacji z klawiszami liter A....Z. Kombinacje Insert - Litera służą do uaktywniania Obszarów Aktywnych. 1.3.5 Wielkimi literami Słowa, które ukazują się napisane wielkimi literami są nazwami klawiszy i komend outSPOKEN. W ten sposób unikamy nieporozumień w sytuacjach, kiedy nazwa komendy mogłaby być użyta jako jej opis. Na przykład: "Komenda W GÓRĘ umieszcza kursor myszy w górnym lewym rogu bieżącego okna." 1.3.6 Klik "Klik" jest komendą Windows polegającą na umieszczeniu kursora myszy na pewnym obiekcie na ekranie lub obszarze okna, a następnie na krótkim wciśnięciu klawisza myszy. 1.3.7 Przytrzymanie "Przytrzymanie" - dotyczy dwóch sytuacji: po pierwsze - niektóre komendy są uaktywniane po przytrzymaniu klawisza dłużej niż 1 s; po drugie - niektóre informacje są widoczne tak długo, jak klawisz jest wciśnięty. ROZDZIAŁ 2 - INSTALACJA OUTSPOKEN FOR WINDOWS 3.0 Podsumowanie rozdziału Niniejszy rozdział wyjaśnia krok po kroku jak zainstalować i usuwać instalację outSPOKEN for Windows 3.0, uaktualnić elementy outSPOKENa, uruchamiać program i użyć pliku "Podróż po outSPOKEN". 2.1Niezbędny sprzęt 2.1.1 Syntezatory mowy Aby używać outSPOKENa z mową syntetyczną, powinieneś zaopatrzyć się w syntezator mowy lub kartę dźwiękową SoundBlaster lub kompatybilną i oprogramowanie syntezatora mowy. Plik README.TXT zawiera listę syntezatorów współpracujących z outSPOKENem. 2.1.2 Linijki brajlowskie outSPOKEN Ensemble 3.0 integruje w pełni obsługę komputera za pomocą mowy syntetycznej i Braille'a. Plik README.TXT zawiera listę linijek brajlowskich, współpracujących z outSPOKENem. 2.2Przed instalacją outSPOKEN Przed instalacją programu outSPOKEN należy wykonać następujące kroki: 1. Zainstaluj Windows 95(tm) lub Windows 98(tm) na swoim komputerze (oprogramowanie to musisz zakupić osobno o ile nie wchodzi w skład pakietu dostarczanego z komputerem). 2. Zainstaluj wewnętrzny lub zewnętrzny syntezator mowy i jego oprogramowanie (sterowniki) o ile są takie dostarczone - zgodnie z instrukcją producenta - o ile planujesz użyć syntezy mowy. 3. Podłącz linijkę brajlowską do komputera, o ile zamierzasz używać Braille'a (dotyczy outSPOKEN Ensemble). 2.3Instalacja outSPOKEN outSPOKEN można zainstalować przy użyciu "mówiącego" programu instalacyjnego lub programu instalacyjnego bez mowy. Mówiący instalator mówi jedynie po angielsku. 2.3.1 Instalacja za pomocą mówiącego instalatora Jeśli Twój komputer uruchamia automatycznie programy na CD (tzw. "Autorun"), instalator mówiący zostanie uruchomiony automatycznie po umieszczeniu płyty instalacyjnej w napędzie CD komputera. W przeciwnym wypadku należy uruchomić instalator mówiący ręcznie: 1. Wybierz Uruchom z Menu Start. 2. Wpisz komendę z odpowiednią literą napędu CD: d:\spkinst\setup.exe Instalator poprowadzi Cię przez resztę procesu instalacji. Jeśli w komputerze jest już zainstalowany program czytający ekran za pomocą mowy syntetycznej lub Braille'a, wystarczy w odpowiednim miejscu nacisnąć klawisz Esc. Proces instalacji Pola dialogowe programu instalacyjnego wyjaśniają wszystkie kroki. W przód należy poruszać się za pomocą przycisku "Następny", a w tył za pomocą przycisku "Poprzedni". Zakończenie i rezygnacja z instalacji jest możliwa w każdej chwili, poprzez naciśnięcie klawisza ESC. Poniżej znajdziesz opis pól dialogowych i podsumowanie ich możliwości wyboru i komunikatów: WITAJ: Rozpoczyna proces instalacji i prosi o zamknięcie wszystkich programów Windows przed instalacją outSPOKEN. Należy wyłączyć inne programy podczas instalacji outSPOKEN. Powtórzenie informacji mówionych następuje po przyciśnięciu F1. INSTALACJA MÓWIĄCA: Wciśnij Tak aby kontynuować instalację z angielską mową. Jeśli używasz programu czytającego ekran, lub nie chcesz słyszeć angielskich komunikatów, wciśnij klawisz Nie. INSTALATOR MÓWIĄCY URUCHOMIONY: Informuje, że ograniczona wersja outSPOKENa została uruchomiona na czas instalacji. Klawisz F1 wyjaśni znaczenie klawiszy sterujących programem. TYP INSTALACJI: Pozwala zdecydować, jaką wersję outSPOKENa 3.0 zainstalować: 1000-klawiszowe demo, outSPOKEN Ensemble lub outSPOKEN Solo. Instalacja OutSPOKEN Solo i outSPOKEN Ensemble wymaga odpowiedniej dyskietki zabezpieczającej. WYBÓR JĘZYKA: Pozwala wybrać domyślny język outSPOKENa. Jeśli wybrano instalację bez komunikatów mówionych, pozostała część instalacji przebiegać będzie w tym języku. WYBIERZ MIEJSCE INSTALACJI: Pozwala wpisać literę napędu i nazwę katalogu, w którym zostanie zainstalowany outSPOKEN. Domyślnym miejscem instalacji jest C:\OSW\. Jeśli wciśniesz klawisz "Następny" program zostanie zainstalowany w tym katalogu. Można wpisać inne miejsce na dysku i dopiero wtedy wcisnąć klawisz "Następny". WYBIERZ SYNTEZATOR MOWY: Daje do wyboru jeden z listy syntezatorów, jakie mogą pracować z outSPOKEN. Jeśli nie ma na ekranie Twojego syntezatora - użyj klawisza kursora w dół aby zobaczyć pozostałe z listy. Jeśli nie chcesz instalować mowy syntetycznej - użyj pierwszej pozycji "Bez mowy". WYBIERZ PORT SYNTEZATORA: Wyświetla listę dostępnych portów komputera i pozwala na wybór jednego z nich. Należy przy tym zwrócić uwagę na informacje zawarte w instrukcji syntezatora. WYBIERZ LINIJKĘ BRAJLOWSKĄ: Wyświetla listę wytwórców i modeli linijek brajlowskich i pozwala wybrać jedną z nich. Jeśli nie chcesz instalować linijki brajlowskiej - użyj pierwszej pozycji "Bez Braille'a". (Dotyczy outSPOKEN Ensemble). WYBIERZ PORT LINIJKI: Wyświetla listę dostępnych portów komputera i pozwala na wybór jednego z nich. WYBIERZ METODĘ URUCHAMIANIA outSPOKEN: Pozwala na wybór jednej z trzech możliwości uruchamiania: * ręczną - kombinacją klawiszy CTRL-SHIFT-O, wtedy kiedy nie chcemy aby outSPOKEN był ładowany przy każdym uruchomieniu Windows. Po wyborze tej opcji można uruchamiać i kończyć działanie outSPOKEN w każdej chwili. Zmiana kombinacji klawiszy do uruchamiania outSPOKEN jest możliwa poprzez edycję właściwości ikony outSPOKEN. Zatrzymanie działania outSPOKEN odbywa za pomocą CTRL-SHIFT-O i nie można tego zmienić. * automatyczną - uruchamia outSPOKEN podczas uruchamiania Windows. Odpowiedni wpis jest umieszczony w linii "LOAD=" w pliku WIN.INI. Użycie tej metody powoduje, że okna logowania do sieci nie są czytane. * automatyczną z odczytem okien logowania - przeznaczona dla użytkowników sieci, którzy chcą, aby okna logowania były odczytywane. DODATKOWE JĘZYKI: Pozwala wybrać z listy i oznaczyć języki, które mają być zainstalowane. Jeśli żadne dodatkowe języki nie mają być zainstalowane, wciśnij klawisz "Następny" bez oznaczania żadnego języka. URUCHOM WINDOWS: Przed tym, nim outSPOKEN będzie mógł być uruchomiony po raz pierwszy, należy zrestartować komputer. Jeśli chcesz to wykonać samodzielnie, zaznacz Nie, w przeciwnym wypadku komputer zostanie zrestartowany automatycznie. POTWIERDZENIE PARAMETRÓW INSTALACJI: To okno pokazuje ustawione parametry. Jeśli chcesz zmienić którąkolwiek opcję, wciśnij klawisz "Poprzedni" odpowiednią liczbę razy i zmodyfikuj żądaną opcję. Wciśnięcie klawisza "Tak" w polu potwierdzenia parametrów instalacji rozpoczyna instalację i transfer wszystkich plików z CD na dysk twardy. Przeniesienie klucza zabezpieczającego OutSPOKEN wymaga klucza zabezpieczającego. Program instalacyjny po wyemitowaniu serii dźwięków otworzy pole dialogowe z prośbą o umieszczenie dyskietki-klucza w napędzie. Masz teraz dwie możliwości: * Umieść dyskietkę-klucz w napędzie i wciśnij Enter, co spowoduje przeniesienie klucza zabezpieczającego do komputera. Program instalacyjny sprawdza, czy klucz nie jest już zainstalowany - nigdy nie instaluje dwóch kluczy w jednym komputerze. * Nie umieszczaj dyskietki-klucza w napędzie i wciśnij Esc. Jest to rekomendowana opcja, o ile w Twoim komputerze CD i napęd dyskietek są wzajemnie wymienne (np. w notebooku) lub kiedy outSPOKEN jest instalowany ponownie. W takim wypadku wyświetlone zostanie ostrzeżenie o tym, że klucz powinien być zainstalowany później, która to procedura jest opisana w pliku README. Zakończenie instalacji program sygnalizuje pojedynczym dźwiękiem. Jeśli zażądałeś restartu Windows, zostanie on wykonany. 2.3.2 De-instalacja outSPOKEN Program de-instalacyjny służy do usuwania plików outSPOKEN i odtworzenia poprzedniej konfiguracji komputera. Program de-instalacyjny nie usuwa plików, które mogą być używane przez inne aplikacje. Dotyczy to na przykład sterowników linijek brajlowskich ALVA, opisanych w sekcji ABTW w pliku SYSTEM.INI. Dodatkowo - pliki, które zamieniły ich poprzednią wersję - nie będą usunięte. Nie należy ich usuwać ręcznie, o ile nie masz pewności, czy nie będą używane przez jakiś program. Jeśli zainstalowałeś outSPOKEN, a poprzednia jego wersja była już zainstalowana, niektóre pliki nie będą usunięte. Jeśli wybrałeś "Rozpocznij outSPOKEN przed logowaniem Windows" i nie chcesz użyć programu de-instalacyjnego aby zmienił to ustawienie - najpierw użyj programu instalacyjnego i ustaw tę opcję inaczej. 2.4Uruchamianie outSPOKEN Zależnie od metody uruchamiania outSPOKEN wybranej przy instalacji, outSPOKEN rozpoczyna działanie po uruchomieniu Windows lub po naciśnięciu CTRL-SHIFT-O. 2.4.1 Uruchamianie outSPOKEN z użyciem Menu Start Program instalacyjny outSPOKEN tworzy menu outSPOKEN 3.0 wewnątrz menu Programy. Wciśnięcie kombinacji CTRL-ESC otwiera Menu Start, następnie należy rozwinąć menu Programy a później menu outSPOKEN 3.0. Do rozwijania można użyć klawisza strzałki w prawo lub Enter. W zależności od parametrów instalacji możesz mieć teraz do wyboru następujące możliwości: * OutSPOKEN - tylko Braille * OutSPOKEN - tylko mowa * OutSPOKEN * OutSPOKEN z Lernout & Haspie Po wybraniu pozycji z menu outSPOKEN należy wcisnąć Enter. 2.4.2. Używanie outSPOKEN 3.0 z opcją "tylko mowa" lub "tylko Braille" Bieżący rozdział przeznaczony jest wyłącznie dla użytkowników, którzy zainstalowali outSPOKEN z mową i Braille'em, ale podczas uruchomienia outSPOKENa chcą zrezygnować z jednego z nich. Po zainstalowaniu outSPOKEN z mową i Braille'em, do grupy outSPOKEN V3.0 dodane są dwie dodatkowe ikony: "outSPOKEN tylko mowa" i "outSPOKEN tylko Braille". Wybranie pierwszej z nich spowoduje uruchomienie outSPOKEN tylko z mową, a drugiej - tylko z Braille'em. Nie można dokonać tego wyboru, jeśli outSPOKEN jest już uruchomiony. Ikony te zaopatrzone są w skróty: CTRL-SHIFT-S dla mowy i CTRL-SHIFT-B dla Braille'a. Skrót CTRL-SHIFT-L uruchamia outSPOKENa z syntezatorem Lernout & Hauspie. 2.5Zwiedzanie outSPOKEN Zwiedzanie outSPOKEN, czyli "outSPOKEN Tour", jest krótką, ogólną instrukcją dla nowych użytkowników, opisującą najbardziej podstawowe komendy nawigacji. Nie jest to jednak zamiennik dla instrukcji obsługi lub listy komend. Aby uruchomić zwiedzanie outSPOKEN wystarczy wcisnąć CTRL-SHIFT-T. Po opisanych czynnościach możesz zwiedzać outSPOKEN. Naciśnięcie CTRL-SHIFT-KN 3 spowoduje odczytanie zawartości dokumentu mową. Klawisz KN-ENTER zatrzymuje czytanie w dowolnym momencie. Przy użyciu linijki brajlowskiej można się posłużyć klawiszami nawigacyjnymi na krawędzi linijki, aby przeczytać ten sam dokument. Część 2: KOMENDY MOWY I PREFERENCJE outSPOKEN ROZDZIAŁ 3 - KOMENDY CZYTANIA I NAWIGACJI Podsumowanie rozdziału Niniejszy rozdział informuje szczegółowo o komendach czytania i nawigacji outSPOKEN. Wyjaśnia jak używać komend do czytania tekstu lub grafiki mową syntetyczną lub Braille'em i jak poruszać się w środowisku Windows. Z paroma wyjątkami, komendy głosu syntetycznego outSPOKEN są osiągalne za pomocą klawiatury numerycznej komputera. Komendy klawiatury numerycznej są przedstawione na rysunku dołączonym do pakietu outSPOKEN. 3.1Głosy Przed dalszymi wyjaśnieniami ważne jest, aby zrozumieć jak outSPOKEN przekazuje informację. Bardziej szczegółową informację o głosach oraz sposobach przystosowania ich do własnych potrzeb można znaleźć w rozdziale 4. outSPOKEN używa czterech różnych głosów, aby rozróżnić rodzaje informacji, jakie przekazuje: Głos Tekstowy, Głos Grafiki, Głos Systemowy i Głos Fokusa. Głos Tekstowy używany jest do czytania tekstu, który ukazuje się na ekranie. Głos Grafiki czyta nazwy grafik, zwykle ikon i symboli. Opisy te zachowane są w plikach słowników (patrz rozdział 6). Głos Systemowy używany jest do czytania informacji o zdarzeniach, które nie są pokazywane bezpośrednio na ekranie, jak na przykład rodzaj okna lub przycisku, zmiany wskaźników i puste linie przeskakiwane podczas nawigacji. Głos Fokusa używany jest kiedy, na przykład, nowo wybrany obiekt, okno, element menu, lub sterujący otrzymują fokus lub kiedy tekst jest podświetlony. Więcej informacji na temat głosów można znaleźć w rozdziale 4.1. 3.2Wskazywanie i klikanie Wskaźnik (kursor) myszy pełni ważną rolę w czytaniu i nawigacji po ekranie przy użyciu outSPOKEN. Widzący użytkownicy Windows mogą używać myszy do przesuwania wskaźnika, a użytkownicy outSPOKEN poruszają nim za pomocą klawiatury numerycznej po prawej stronie klawiatury komputera. Podczas, gdy outSPOKEN czyta ekran, wskaźnik myszy przesuwa się do elementu, który właśnie został przeczytany. Po przeczytaniu wiersza wskaźnik przesuwa się do końca tego wiersza, w oczekiwaniu dalszych komend. Podobnie, po przeczytaniu wyrazu lub znaku, wskaźnik przesuwa się po tekście zaraz po tym, jak jest on czytany. Jeśli do czytania używamy komend outSPOKEN, ruch wskaźnika jest ograniczony do aktywnego okna. Zapobiega to mieszaniu tekstu i grafiki z innych okien z właściwym. outSPOKEN daje też możliwości przełączania pomiędzy oknami w razie potrzeby. 3.2.1 Lewy przycisk myszy Synchronizacja głosu i ruchów wskaźnika pozwala użytkownikowi outSPOKEN kliknąć element właśnie wypowiedziany. Klawisz WYBIERZ (KN 5) symuluje kliknięcie lewego klawisza myszy. Klawisz ten jest w środku klawiatury numerycznej i zwykle jest oznaczony wystającym punktem. Do przenoszenia elementów należy użyć komendy PRZENIEŚ (przytrzymanie KN 5), która powoduje wciśnięcie i przytrzymanie lub puszczenie lewego klawisza myszy. Pojedyncze kliknięcie klawisza PRZENIEŚ symuluje przyciśnięcie i przytrzymanie klawisza myszy, a outSPOKEN wypowie "Mysz wciśnięta". Kursor myszy może być wówczas przesuwany komendami outSPOKEN, aby podświetlać tekst lub przenieść element do innego miejsca. Kiedy kursor myszy osiągnie pożądane miejsce, można puścić klawisz myszy przez ponowne wciśnięcie klawisza PRZENIEŚ. outSPOKEN wypowie wówczas "Mysz w górę", wskazując, że akcja została zakończona. Wszystkie opisane tutaj klawisze myszy działają też w kombinacji z CTRL i SHIFT aby symulować operacje myszą z tymi klawiszami wciśniętymi. 3.2.2 Prawy przycisk myszy Klawisz KN 9 symuluje kliknięcie prawym klawiszem myszy. Przenoszenie prawym klawiszem symulowane jest przez przytrzymanie KN 9. OutSPOKEN wypowie "Prawy klawisz wciśnięty". Kursor myszy może być wówczas przesuwany komendami outSPOKEN, aby przenieść element do innego miejsca. Kiedy kursor myszy osiągnie pożądane miejsce, można puścić klawisz myszy przez ponowne wciśnięcie klawisza PRZENIEŚ. outSPOKEN wypowie wówczas "Mysz w górę", wskazując, że akcja została zakończona. Wszystkie opisane tutaj klawisze myszy działają też w kombinacji z CTRL i SHIFT aby symulować operacje myszą z tymi klawiszami wciśniętymi. Przykładem sytuacji, w której można użyć kombinacji CTRL PRAWY KLIK jest Eksplorator Windows, gdzie taka akcja spowoduje wywołanie menu kontekstowego, bez przenoszenia podświetlenia w to miejsce. 3.3Komendy czytania Wszystkie komendy czytania głosem programu outSPOKEN są wykonywane za pomocą klawiatury numerycznej. Najważniejsze z tych klawiszy, to W GÓRĘ (KN 8), W DÓŁ (KN 2), W LEWO (KN 4) i W PRAWO (KN 6). Klawisze te są rozłożone wokół klawisza WYBIERZ (KN 5) w kształcie znaku plusa. Klawisz CZYTAJ (KN 0) również jest używany do czytania. Leży on w lewym, dolnym rogu klawiatury numerycznej i ma podwójną szerokość. 3.3.1 Czytaj wierszami Czytanie wierszy tekstu lub grafiki należy wykonywać klawiszami W GÓRĘ (KN 8), W DÓŁ (KN 2) i CZYTAJ (KN 0). Naciśnięcie W GÓRĘ czyta poprzedni wiersz i przesuwa kursor myszy do początku tego wiersza. Naciśnięcie CZYTAJ powoduje przeczytanie wiersza bez przesuwania kursora myszy. Koncepcja "następnego" i "poprzedniego" elementu jest oparta na lokalizacji kursora myszy. Jeśli kursor ten jest na początku wiersza, następnym wierszem jest jego część na prawo od kursora - czyli cały wiersz. Jeśli kursor jest w środku wiersza, "następnym" wierszem jest część wiersza po prawej od kursora do następnego znaku nowej linii. Naciśnięcie W DÓŁ w tej sytuacji spowoduje czytanie od pozycji kursora do końca linii. Ta sama zasada obowiązuje dla klawisza W GÓRĘ. Jeśli kursor znajduje się na końcu wiersza, "poprzednim" wierszem jest tekst pomiędzy pozycją kursora a początkiem linii. Jeśli naciśniemy W GÓRĘ kiedy kursor jest w środku linii, czytana jest część na lewo od kursora. Klawisz CZYTAJ czyta bieżący wiersz bez przesuwania kursora myszy. Lokalizacja kursora w wierszu nie ma znaczenia. "Bieżącym" wierszem tekstu jest cokolwiek, na czym znajduje się kursor i po naciśnięciu "CZYTAJ" wiersz ten jest czytany od początku do końca. 3.3.2 Czytaj wyrazami Czytanie poszczególnych wyrazów lub grafik odbywa się po naciśnięciu klawiszy W PRAWO (KN 6) i W LEWO (KN 4). W PRAWO czyta wyraz lub grafikę na prawo od kursora, a W LEWO czyta wyraz lub grafikę na lewo. Kiedy outSPOKEN czyta w prawo, kursor jest umieszczany na końcu przeczytanego wyrazu; kiedy czyta w lewo, kursor jest umieszczany na jego początku. Jeśli kursor jest w środku wyrazu, kiedy naciśnięto W LEWO lub W PRAWO, przeczytane zostanie całe słowo a kursor zostanie umieszczony na jego początku lub końcu - odpowiednio. Jeśli kursor znajduje się na końcu wiersza kiedy naciśnięto W PRAWO, outSPOKEN czyta pierwszy wyraz następnego wiersza. Jeśli kursor jest na początku wiersza kiedy naciśnięto W LEWO, outSPOKEN czyta ostatni wyraz poprzedniego wiersza. Aby przeczytać bieżący wyraz bez przesuwania kursora, należy użyć klawisza SHIFT wraz z CZYTAJ (SHIFT-KN 0). Powoduje to przeczytanie wyrazu pod kursorem. Jeśli kursor znajduje się na ikonie lub symbolu, wypowiedziana zostaje jego nazwa. LITERUJ WYRAZ (CTRL-KN 0) wymawia bieżące słowo. Komenda ta nie zmienia pozycji kursora. LITERUJ IMIONAMI (CTRL-SHIFT-KN 0) pozwala usłyszeć kolejne litery bieżącego wyrazu z pomocą imion zaczynających się od tych liter. Komenda ta nie zmienia pozycji kursora. Czytanie wyrazami pozwala również przesuwać kursor na ikony i symbole. Każda grafika jest traktowana jako pojedynczy wyraz. Używając klawiszy W PRAWO i W LEWO, można łatwo przenieść kursor na grafikę. Ponieważ ikony i symbole nie mają początku ani końca, kursor jest umieszczany w ich środku. Kiedy kursor jest umieszczony na grafice, nazwa elementu jest wymawiana Głosem Grafiki, który jest zwykle wyższy niż Głos Tekstu. Funkcja ta pozwala użytkownikowi programu outSPOKEN na łatwy dostęp do grafik (patrz Rozdział 4.1.3). 3.3.3 Czytaj znakami Czytanie znaku po prawej lub po lewej osiąga się kombinacją klawisza SHIFT i W PRAWO (SHIFT-KN 6) lub W LEWO (SHIFT-KN 4). Jeśli klawisz W PRAWO jest wciśnięty, kiedy jednocześnie jest wciśnięty SHIFT, wymawiany jest znak po prawej od kursora myszy, a kursor jest przesuwany w prawo o jeden znak. Jeśli klawisz W LEWO jest wciśnięty, kiedy jednocześnie jest wciśnięty SHIFT, wymawiany jest znak po lewej od kursora myszy, a kursor jest przesuwany w lewo o jeden znak. Jeśli poprzednim lub następnym znakiem jest spacja, użycie odpowiednio SHIFT-W LEWO lub SHIFT-W PRAWO spowoduje wypowiedzenie słowa "spacja". 3.3.4 Czytaj kolumnami Dwie komendy CZYTAJ KOLUMNAMI to SHIFT-KN 2 (W DÓŁ) i SHIFT-KN 8 (W GÓRĘ). Jeśli na stronie jest więcej niż jedna kolumna, komendy te działają w bieżącej kolumnie. Jeśli na stronie jest tylko jedna kolumna, komendy te czytają cały wiersz jako kolumnę. Komendy tej używa się w Eksploratorze Windows lub w kolumnach arkusza kalkulacyjnego. 3.3.5 Czytaj okno CZYTAJ BIEŻĄCE OKNO (KN PLUS) czyta zawartość bieżącego okna bez przesuwania kursora. CZYTAJ RESZTĘ OKNA (CTRL-KN 3) czyta zawartość bieżącego okna począwszy od pozycji kursora do dołu okna. Kursor jest przesuwany na koniec okna. CZYTAJ RESZTĘ DOKUMENTU (CTRL-SHIFT-KN 3) czyta cały bieżący dokument, od wiersza z kursorem tekstowym, do końca. Kursor przesuwa się w dół co linię. Kiedy dokument się kończy, kursor tekstowy znajduje się w ostatnim wierszu okna dokumentu. Klawisz kursora w dół może być użyty do przeskoczenia kilku wierszy w trakcie czytania. Naciśnięcie dowolnego innego klawisza zatrzymuje tę komendę. 3.4Komendy poruszania Czytanie wierszy, wyrazów i znaków nie jest jedynym sposobem przesuwania kursora. Komendy poruszania programu outSPOKEN pozwalają przesuwać kursor w różne miejsca wewnątrz okna bez czytania tekstu. Niniejszy rozdział opisuje komendy nawigacji programu outSPOKEN. 3.4.1 Przesuń do góry i do dołu Do lewego, górnego i do dolnego, prawego rogu bieżącego okna można łatwo i szybko dostać się używając komend GÓRA (KN 7) i DÓŁ (KN 3). Te dwa miejsca są użyteczne, kiedy rozpoznaje się nieznane sobie okna. Komenda GÓRA (KN 7) umieszcza kursor myszy w górnym, lewym rogu okna, bez względu na to, czy jest to dokument, pole dialogowe lub menu. Kiedy wciska się klawisz GÓRA, outSPOKEN wymawia "Góra" Głosem Systemowym i umieszcza kursor poniżej tytułu lub paska menu. Jeśli te elementy nie istnieją w oknie, GÓRA umieszcza kursor w górnym, lewym rogu okna. W edytorze tekstu na przykład, naciśnięcie GÓRA umieszcza kursor myszy na górze widocznej części tekstu w oknie edycyjnym, poniżej paska menu. Komenda DÓŁ (KN 3) również działa w dowolnym oknie, polu dialogowym lub menu. Kiedy naciśnięty jest klawisz W DÓŁ, outSPOKEN wymawia "dół" Głosem Systemowym i umieszcza kursor w dolnym, prawym rogu okna. Aby przeczytać dolny wiersz okna, wciśnij DÓŁ, a potem W GÓRĘ (KN 8). 3.4.2 Przenieś do paska menu Wciśnięcie SHIFT wraz z klawiszem GÓRA (SHIFT-KN 7) umieszcza kursor myszy na lewo od pierwszej, lewej pozycji na pasku menu. Klawisz W PRAWO (KN 6) może przesunąć kursor do dowolnego tytułu menu. 3.4.3 Przenieś do menu sterowania Komenda PODOKNO MENU STEROWANIA (CTRL-KN 7) umieszcza kursor na menu sterowania bieżącego podokna. Jeśli okno bieżące nie jest podoknem, pozycja kursora nie zmieni się. Jeśli kursor był wewnątrz podokna, jest on umieszczany na lewym, górnym rogu tego podokna i outSPOKEN wymawia "Menu sterowania". Jeśli kursor znajduje się w oknie (nie będącym podoknem), użycie komendy PODOKNO MENU STEROWANIA nie spowoduje żadnego efektu. Komenda OKNO NADRZĘDNE MENU STEROWANIA (CTRL-SHIFT-KN 7) umieszcza kursor na menu sterowania nadrzędnego menu. Jeśli kursor znajduje się wewnątrz podokna, komenda ta powoduje przemieszczenie go do menu sterowania okna nadrzędnego, a outSPOKEN wymawia "Menu sterowania". 3.4.4 Przenieś do paska tytułu Aby przenieść kursor do paska tytułu bieżącego okna, możesz użyć komendy MENU STEROWANIA (CTRL-SHIFT-KN 7). 3.4.5 Przenieś do krawędzi okna Kursor można przenieść do każdej z czterech krawędzi okna przez użycie klawiszy kierunkowych outSPOKEN w kombinacji z CTRL (CTRL-KN 2, CTRL-KN 4, CTRL-KN 6, CTRL-KN 8). Ten zestaw komend przesuwa kursor do krawędzi bieżącego okna, odpowiednio do kierunku naciśniętego klawisza. Kiedy kursor jest przesuwany w poziomie, pionowa pozycja nie ulega zmianie; kursor jest jedynie poziomo przesuwany do krawędzi. Podobnie, kiedy kursor jest przesuwany w pionie, tylko jego pionowa pozycja się zmienia. 3.4.6 Przenieś do paska zadań Windows 95/98 Komenda SHIFT-KN 3 przenosi kursor do paska zadań Windows 95/98, z reguły umieszczonego u dołu ekranu. 3.4.7 Przenieś małymi skokami Większość komend outSPOKEN przenosi kursor z jednego obiektu do drugiego wewnątrz okna. Komendy KURSOR W GÓRĘ, KURSOR W DÓŁ, KURSOR W LEWO i KURSOR W PRAWO są unikalne, z tego względu, że przesuwają kursor myszy bez względu na to, czy jest w danym kierunku obiekt, do którego można kursor przesunąć. Przytrzymanie klawiszy CTRL i SHIFT podczas naciskania jednego z klawiszy kierunkowych outSPOKEN (CTRL-SHIFT-KN 2, CTRL-SHIFT-KN 4, CTRL-SHIFT-KN 6, CTRL-SHIFT-KN 8) przesuwa kursor o siedem pikseli w odpowiednim kierunku. Daje to użytkownikowi programu outSPOKEN możliwość dokładnego sterowania kursorem. Pozwala też na przenoszenie kursora myszy do pustych przestrzeni ekranu pomiędzy obiektami. Komendy te różnią się od komend czytania również tym, że pozwalają przesuwać kursor poza granice okna. 3.5 Komendy wyszukiwania Komenda SZUKAJ TEKSTU/GRAFIKI (KN 1) przeszukuje bieżące okno i umieszcza kursor na wyszukanym łańcuchu tekstowym lub grafice. Po komendzie SZUKAJ musi nastąpić wyszukiwany tekst, a zakończona powinna być znakiem ?ENTER, lub znakiem CTRL. Niniejszy rozdział wyjaśnia szczegółowo funkcję SZUKAJ i wszystkie jej możliwości. 3.5.1 Szukaj tekstu Po naciśnięciu klawisza SZUKAJ outSPOKEN wypowiada "Szukaj", aby Cię poinformować o tym, że jest gotów do wyszukiwania. Następnie należy wpisać tekst i wcisnąć ?ENTER. outSPOKEN rozpoczyna wyszukiwanie w miejscu kursora myszy i szuka w dół. Jeśli do dołu ekranu nie znajdzie nic, rozpoczyna od góry. Kiedy outSPOKEN odnajduje pasujący tekst, jest on wymawiany, a kursor jest umieszczany na końcu odnalezionego tekstu. Jeśli odnaleziony tekst jest częścią innego - dłuższego wyrazu, outSPOKEN czyta cały ten wyraz ale umieszcza kursor na końcu wyszukiwanego łańcucha. Na przykład jeśli w oknie znajduje się słowo "krokodyl", a wyszukiwanym łańcuchem jest "kod", słowo "krokodyl" zostanie odnalezione i wymówione, ale kursor zostanie umieszczony pomiędzy literami "d" oraz "y" słowa "krokodyl". 3.5.2 Szukaj grafiki SZUKAJ (KN 1) może też lokalizować ikony i symbole według ich nazw. Po naciśnięciu SZUKAJ, wpisz po prostu nazwę grafiki lub część nazwy i wciśnij ?ENTER. outSPOKEN przeszuka całe okno w poszukiwaniu grafiki o nazwie zawierającej poszukiwany tekst. Po znalezieniu takiej ikony lub symbolu, outSPOKEN przeczyta nazwę tej grafiki Głosem Grafiki i umieści na niej kursor. Jak widać - jest to działanie identyczne do tego, jakie już opisywaliśmy w przypadku wyszukiwania tekstu. Dlatego też, jeśli w oknie znajduje się tekst zawierający poszukiwany przez nas fragment, może on zostać odnaleziony, w miejsce nazwy grafiki. Aby wykluczyć odnalezienie tekstu w miejsce nazwy grafiki, po naciśnięciu klawisza SZUKAJ wciśnij CTRL-G, a następnie wprowadź nazwę grafiki do odszukania i wciśnij ?ENTER. 3.5.3 Kierunek szukania SZUKAJ może wyszukiwać tekst lub grafikę w określonym kierunku. Aby wykonać wyszukiwanie kierunkowe, zakończ komendę SZUKAJ jednym z klawiszy kierunkowych outSPOKEN zamiast klawisza ?ENTER. Zakończenie SZUKAJ klawiszem W PRAWO (KN 6) lub W DÓŁ powoduje wyszukiwanie od miejsca kursora ku dołowi okna. Zakończenie SZUKAJ klawiszem W LEWO (KN 4) lub W GÓRĘ (KN 8), powoduje wyszukiwanie od miejsca kursora ku górze okna. Należy zwrócić uwagę, że przeszukiwanie w tył powoduje, że kursor jest ustawiany na początku odnalezionego tekstu. W naszym przykładzie z krokodylem, który znalazł się na ekranie, na którym poszukiwaliśmy ciągu "kod", kursor znalazłby się pomiędzy "o" i "k" przed łańcuchem "kod". 3.5.4 Szukaj atrybutów Wyszukiwanie atrybutów wykonuje się przez naciśnięcie klawisza SZUKAJ, a następnie kombinacji klawiszy CTRL i odpowiedniej litery reprezentującej atrybut (patrz tabelka poniżej). Aby rozpocząć wyszukiwanie atrybutów, należy wcisnąć ?ENTER, jeśli chcemy przeszukiwać cały ekran, albo też jeden z klawiszy kierunkowych - jeśli tylko w dół lub tylko w górę od kursora. Kiedy zostanie odnaleziony tekst z podanym atrybutem, outSPOKEN czyta cały tekst, jaki jest napisany tym atrybutem. Klawisze atrybutów CTRL-B tekst pogrubiony CTRL-C uwzględnianie wielkości liter CTRL-D szary tekst CTRL-G grafika CTRL-H tekst podświetlony CTRL-I tekst kursywą CTRL-P czysty tekst CTRL-T tekst przekreślony CTRL-U tekst podkreślony Komenda SZUKAJ może być użyta do wyszukiwania kombinacji atrybutów z pomocą kombinacji CTRL z literami atrybutów. Na przykład, można przeszukać całe okno w poszukiwaniu podświetlonego i podkreślonego tekstu naciskając SZUKAJ, następnie CTRL-H, następnie CTRL-U, a potem ?ENTER. Aby ograniczyć zakres wyszukiwania jeszcze bardziej można nawet podać tekst. Jeśli wyszukuje się wielu atrybutów, kolejność naciskania klawiszy atrybutów nie jest istotna, o ile nie są one niekompatybilne (patrz niżej). Uwzględnianie wielkości liter UWZGLĘDNIANIE WIELKOŚCI LITER (CTRL-C) nie jest atrybutem tekstu, może jednak być istotnym wyróżnikiem przy wyszukiwaniu. Przy większości poszukiwań lepiej jest, aby outSPOKEN ignorował wielkość liter. Pozwala to łatwiej znaleźć słowo, o ile nie znamy jego pisowni. Jeśli jednak szukamy nazwy lub innego słowa o znanej pisowni, użycie CTRL-C pozwala ograniczyć wyszukiwanie do słów napisanych w dokładnie taki sposób, jak podamy. Czysty tekst SZUKAJ CZYSTEGO TEKSTU (CTRL-P) powoduje wyszukiwanie tekstu bez żadnych atrybutów. Oznacza to, że po naciśnięciu SZUKAJ CTRL-P zostanie odnaleziony tylko tekst bez żadnych atrybutów. 3.5.5 Tekst podświetlony TEKST PODŚWIETLONY (CTRL-H) jest używany przez Windows do oznaczenia wybranych elementów. Podświetlenia można szukać również za pomocą komendy programu outSPOKEN SZUKAJ PODŚWIETLENIA (CTRL-KN 1). 3.5.6 Niekompatybilność atrybutów Niektóre rodzaje wyszukiwania atrybutów nie są nawzajem kompatybilne. Nie można wyszukiwać tekstu czystego i pogrubionego, ponieważ czysty oznacza brak pogrubienia (jak i innego atrybutu). Podobnie, nie można wyszukiwać podkreślonej grafiki, ponieważ podkreślenie jest atrybutem tekstu i nie ma zastosowania dla ikon lub symboli. Dlatego, jeśli jest jakikolwiek konflikt pomiędzy klawiszami atrybutów, użytymi po komendzie SZUKAJ, następujący klawisz atrybutu jest ważniejszy od poprzednich i jeśli jest z nimi niekompatybilny (sprzeczny) - usuwa ich działanie. Na przykład, jeśli naciśnięto SZUKAJ CTRL-B CTRL-P (szukaj pogrubionego, czystego tekstu), outSPOKEN zignoruje CTRL-B, bo jest sprzeczne z CTRL-P i wykona poszukiwanie czystego tekstu. 3.5.7 Wyszukiwanie kursora tekstowego Komenda SZUKAJ może być wykorzystana do odnalezienia kursora tekstowego, o ile użyjemy kombinacji SHIFT KN1. Po naciśnięciu tej kombinacji klawiszy kursor myszy jest umieszczany w miejscu kursora tekstowego. Jeśli nie ma kursora tekstowego, kursor myszy pozostaje w swoim miejscu. 3.6 Komendy informacyjne 3.6.1 Czytaj opis / wymawiaj skrót Komenda CZYTAJ OPIS (KN MINUS) powoduje przeczytanie opisu związanego z polem edycyjnym, listą lub listą rozwijalną, które pojawiają się przed lub nad nim. Naciśnięcie tego klawisza powoduje również odczytanie opisu przycisku lub przełącznika. Jeśli jakiś element sterujący jest częścią pola grupowego, wymawiany jest też opis pola grupowego. Jeśli, przykładowo, przycisk jest częścią pola grupowego, naciśnięcie komendy CZYTAJ OPIS spowoduje odczytanie nazwy przycisku a potem opisu grupy. Kursor pozostaje na swym miejscu. Komenda WYMAWIAJ SKRÓT (CTRL-KN MINUS) powoduje odczytanie (podkreślonej) litery, będącej skrótem do bieżącego elementu menu lub elementu sterującego. 3.6.2 Nazwa okna / pasek statusu NAZWA OKNA (CTRL-KN UKOŚNIK) informuje o nazwie bieżącego okna bez przesuwania kursora. W menu, komenda ta informuje o tym, że kursor znajduje się w menu, ale nie podaje nazwy tego menu. Komenda PASEK STATUSU (SHIFT-CTRL-KN UKOSNIK) oznajmia zawartość paska statusu. Pasek statusu zawiera ważne informacje, np. opis pozycji menu lub - w przeglądarkach internetowych - adres strony internetowej. Jeśli w bieżącym oknie nie ma paska statusu, wypowiadany jest komunikat "brak paska statusu". 3.6.3 Informacja o czcionce i grafice Każda litera na ekranie ma swój krój czcionki, wielkość i atrybut. Naciśnięcie klawisza INFO (KN KROPKA) informuje o atrybutach, czcionce i wielkości bieżącego tekstu (znaku na prawo od kursora) oraz o nazwie tego znaku. Informując o wielkości, outSPOKEN czyta wysokość czcionki w pikselach, nie w punktach. Na przykład, czcionka 12-punktowa na ekranie o wysokiej rozdzielczości może mieć wysokość 15 pikseli. Jeśli kursor znajduje się na ikonie lub symbolu, kiedy naciśnięty jest klawisz INFO, outSPOKEN informuje o wielkości grafiki, a nie o stylu tekstu. Jest tak dlatego, że informacja o czcionce i jej atrybutach nie odnosi się do grafiki. Wielkość grafiki jest podawana w formie "Grafika X na Y pikseli", gdzie X jest miarą poziomą w pikselach, a Y pionową. Daje to ogólne pojęcie o wielkości i kształcie grafiki. 3.6.4 Lokalizacja kursora myszy Komenda GDZIE programu outSPOKEN może być użyta do dotarcia do dokładniejszej informacji o lokalizacji kursora: GDZIE W OKNIE (CTRL-KN KROPKA) informuje o lokalizacji kursora w stosunku do górnego, lewego rogu bieżącego okna w procentach, a GDZIE NA EKRANIE (CTRL-SHIFT-KN KROPKA) informuje o lokalizacji kursora w stosunku do lewego, górnego rogu ekranu w procentach. Lokalizacja kursora podana jest w procentach w poziomie i w procentach w dół od górnego, lewego rogu bieżącego okna lub ekranu. Na przykład, jeśli kursor jest w górnym, lewym rogu okna, które jest umieszczone w dolnym, prawym rogu ekranu, naciśnięcie komendy GDZIE W OKNIE może spowodować podanie "zero na piętnaście". Oznacza to, że kursor jest zero procent w poziomie (po lewej) i piętnaście procent w pionie (prawdopodobnie tuż pod paskiem tytułu). Naciśnięcie klawisza GDZIE NA EKRANIE może spowodować wypowiedzenie "pięćdziesiąt na sześćdziesiąt trzy". Oznacza to, że kursor znajduje się pięćdziesiąt procent w poziomie (w połowie ekranu pomiędzy jego lewą i prawą krawędzią) i trochę więcej niż w połowie, w pionie w dół ekranu 3.6.5 Liczba elementów sterujących i elementów listy Czasem wygodnie jest wiedzieć ile elementów zawiera dialog Windows, aby określić np. niezbędną liczbę wciśnięć klawisza TAB aby dojść do określonego elementu pola dialogowego. Komenda LICZBA ELEMENTÓW STERUJĄCYCH, KN GWIAZDKA (*) powoduje wypowiedzenie całkowitej liczby elementów sterujących pola dialogowego oraz elementu z fokusem. Komendę tę warto użyć, aby szybko dowiedzieć się o zawartości pola dialogowego. Komenda LICZBA ELEMENTÓW LISTY - SHIFT-KN GWIAZDKA (*) - powoduje wypowiedzenie liczby elementów listy lub menu oraz wybrany element. Przykładem użycia tej komendy może być próba dowiedzenia się liczby plików w liście Eksploratora Windows w dialogu Otwórz Plik. Jeśli podczas użycia komendy kursor nie znajduje się na liście, outSPOKEN mówi "brak informacji o elemencie". 3.7 Poruszanie się po oknach (przełączanie okien) Większość komend czytania i poruszania programu outSPOKEN ogranicza poruszanie kursorem do obszaru okna. Szybkie i łatwe przełączanie się pomiędzy oknami jest jednak również ważne. MENU OKIEN programu outSPOKEN (SHIFT-KN UKOŚNIK) podaje wszystkie widoczne okna w hierarchicznym menu. Kolejność, w jakiej wymienione są okna w liście MENU OKIEN jest określona przez to, która aplikacja jest właśnie aktywna. Pierwszym elementem w MENU OKIEN po "pulpicie" i "pasku zadań" jest aktywne okno. Kolejne elementy są podane w kolejności odwrotnej chronologicznej, tj. w kolejności ich ostatniego użycia. Każde podmenu okna aplikacji zawiera swoje podokna, a te są również podane w kolejności zależnej od ich ostatniego użycia. Okno bieżącej aplikacji jest dodane jako ostatnia pozycja podmenu, tak, aby też mogło być wybrane. Element listy "pasek zadań" zawiera podmenu z wszystkimi elementami znajdującymi się na tym pasku. Dzięki temu łatwo przełączyć się na określoną aplikację lub aktywować zadanie w formie ikony na pasku zadań (na przykład głośność lub czas). Przenieś do aktywnego okna Program outSPOKEN posiada komendę szybkiego umieszczenia kursora na oknie aktywnym. Komenda AKTYWNE OKNO (KN UKOŚNIK) umieszcza kursor myszy w lewym, górnym rogu aktywnego okna. Użyj tej komendy aby wrócić do aktywnego okna, jeśli kursor przypadkowo zostanie przesunięty do innego okna. Komenda ta może też być użyta, jeśli outSPOKEN nie przenosi automatycznie kursora do aktywnego okna. 3.8 Komendy dodatkowe Krótki przegląd niniejszego rozdziału wystarczy, aby zapoznać się z kilkoma przydatnymi komendami. WYMAWIAJ (SHIFT-KN ENTER), zwany również TEKSTEM AUTOMATYCZNYM jest komendą, którą można używać do automatycznego czytania tekstów pojawiających się w wierszu statusu aplikacji, do czytania tekstu w oknach sesji DOS lub aplikacjach emulacji terminali. Funkcja ta przełączana jest komendą WYMAWIAJ. MOWA SZYBCIEJ (CTRL-KN ENTER) zwiększa szybkość głosu podstawowego o jeden krok. MOWA WOLNIEJ (CTRL-SHIFT-KN ENTER) zmniejsza szybkość głosu podstawowego o jeden krok. Komenda ta jest tymczasowa, nowe ustawienie nie jest zachowywane i obowiązuje tymczasowo. Oznacza to, że zmiany wykonane tą komendą nie pozostaną ważne po ponownym uruchomieniu outSPOKEN. STOP (KN ENTER) powoduje natychmiastowe zatrzymanie mowy. Nic nie zostanie wypowiedziane, dokąd nie zostanie wciśnięty inny klawisz. Uwaga - naciśnięcie dowolnego klawisza, na przykład CTRL lub SHIFT, również zatrzymuje czytanie. WYŁĄCZ KLAWIATURĘ outSPOKEN (CTRL-SHIFT-NUMLOCK) wyłącza komendy klawiatury numerycznej programu outSPOKEN i umożliwia użycie tej klawiatury w aplikacji. Dokąd ponownie nie zostanie wciśnięta kombinacja CTRL-SHIFT-NUMLOCK, klawiatura ta jest dla programu outSPOKEN wyłączona i można z jej pomocą wprowadzać cyfry. Komenda ta wyłącza jedynie klawiaturę numeryczną outSPOKEN, nie powoduje zaprzestania działania innych funkcji outSPOKEN. WYŁACZ MOWĘ (CTRL-NUMLOCK) wyłącza mowę i umożliwia wykorzystanie syntezatora przez inne aplikacje (również programy sterujące syntezatorem). OutSPOKEN nie będzie używał syntezatora do następnego wciśnięcia kombinacji CTRL-NUMLOCK. WYŁĄCZ outSPOKEN (CTRL-SHIFT-O) wyłącza outSPOKEN (chodzi o literę "o" z głównej klawiatury - nie o cyfrę). Skrót ten kończy działanie programu outSPOKEN. Może też być używany do rozpoczęcie działania outSPOKEN, (o ile użytkownik nie zmienił tego ustawienia). 3.9 Używanie komend wbudowanych w Microsoft Windows(tm) Mimo, że outSPOKEN daje całą gamę możliwości pozwalających wskazywać i klikać, wiele funkcji Windows ma skróty klawiaturowe dla czynności wykonywanych zwykle myszą. Komendy te zwykle wykonywane są z użyciem klawisza TAB, ALT lub klawiszy kursorów i wykonują funkcje takie, jak zmiana podświetlenia i fokusa, przełączanie pomiędzy oknami i aplikacjami, rozwijanie i wybieranie z menu. outSPOKEN dostarcza pełnej informacji i działa w sposób odpowiedni, aby można było użyć tych komend. Niniejszy rozdział jest krótkim podsumowaniem komend klawiaturowych Windows i sposobu, w jaki outSPOKEN z nimi współdziała. Nie jest to kompletna lista komend. Pełną informację o komendach klawiaturowych Windows można zasięgnąć w Podręczniku Użytkownika Microsoft Windows(tm). 3.9.1 Podświetlenie i fokus Aby wyjaśnić, w jaki sposób outSPOKEN wspiera komendy klawiaturowe Windows, warto przedtem wytłumaczyć koncepcję podświetlenia i fokusa. Microsoft Windows(tm) używa podświetlania, które jest zwykle tekstem w negatywie, aby zaznaczyć wybrany element. Podświetlanie ma różne znaczenie w zależności od sytuacji. Kiedy rozwijane jest menu, na przykład, pierwszy jego element jest podświetlony, wskazując, że jeśli naciśniesz ?ENTER, ten będzie wybrany. W Eksploratorze Windows jeden element jest podświetlony. Naciśnięcie ?ENTER spowoduje uruchomienie programu przez niego reprezentowanego. Podczas, gdy podświetlanie wskazuje wybrany tekst, fokus wskazuje wybrane okno lub element sterujący. Okno z fokusem jest zwykle wskazane przez podświetlony pasek tytułu. Element sterujący zwykle posiada przerywany prostokąt wokół tekstu opisu. Kiedy okno lub element sterujący ma fokus, oznacza to, że pisanie klawiaturą spowoduje akcję na tym właśnie oknie lub elemencie sterującym. Kiedy okno staje się aktywne, otrzymuje fokus. Podobnie, otwarcie menu powoduje, że to menu otrzymuje fokus. Otwarcie pola dialogowego powoduje umieszczenie fokusa na elemencie sterującym, na przykład na oknie edycyjnym lub przycisku. 3.9.2 Klawisz ALT Klawisz ALT jest najczęściej używany w kombinacji z literą do rozwijania menu z paska menu. Na przykład, przyciśnięcie klawisza ALT i w tym czasie wciśnięcie klawisza "P" zwykle rozwija menu Plik aktywnej aplikacji. Komendy z użyciem ALT są czasem nazywane "skrótami". Standardowym sposobem wskazywania, że menu może być rozwijane za pomocą kombinacji pewnej litery z ALT, jest podkreślenie jej w tytule tego menu. Często jest to pierwsza litera (choć nie zawsze). Kiedy menu jest rozwijane z pomocą klawisza skrótu, outSPOKEN wypowiada "menu". outSPOKEN umieszcza kursor myszy w menu i odczytuje podświetlony element menu - zwykle pierwszy. Kiedy menu zostało rozwinięte, użyj klawiszy kursora W GÓRĘ i W DÓŁ, aby przenieść podświetlenie do poprzedniej lub następnej pozycji menu. Za każdym razem, kiedy podświetlenie się przesuwa, jest czytany nowo podświetlony element. Kiedy podświetlony jest właściwy element, naciśnięcie klawisza ?ENTER powoduje opuszczenie menu i wykonanie odpowiedniej akcji. Pola dialogowe często posiadają elementy sterujące, takie jak przyciski lub włączniki, które mogą być wybierane za pomocą klawiszy skrótów. Na przykład naciśnięcie ALT-O w polu dialogowym jest często tym samym, co kliknięcie przycisku OK. Tak, jak w pasku menu, skróty wewnątrz okna dialogowego są oznaczane pojedynczą, podkreśloną literą wewnątrz nazwy elementu sterującego. 3.9.3 Klawisze kursora Klawisze kursora są umieszczone pomiędzy klawiaturą główną a numeryczną, w grupie czterech klawiszy, uformowanych w formę odwróconego "T". Pojedynczy klawisz u góry tej grupy to klawisz W GÓRĘ, a poniżej znajduje się klawisz W DÓŁ. Klawisze na prawo i na lewo od tego ostatniego to odpowiednio: W PRAWO i W LEWO. Nie należy mylić klawiszy kursora z klawiszami z klawiatury numerycznej, używanej przez outSPOKEN. Podobnie, jak skróty i klawisz TAB, tak i klawisze kursora wykonują różne czynności, w zależności od aktywnego okna. W większości sytuacji klawisze kursora przenoszą podświetlenie z jednego elementu na drugi. W menu, na przykład, wciśnięcie klawisza W GÓRĘ lub W DÓŁ podświetli poprzedni lub następny element menu. W Eksploratorze Windows klawisze kursora przesuwają podświetlenie z jednego elementu na inny. W wielu elementach pól dialogowych (jak na przykład listy i pola grupowe), klawisze W GÓRĘ i W DÓŁ przesuwają podświetlenie lub fokus wewnątrz listy lub grupy elementów sterujących. W polu edycyjnym, lub edytorze tekstu, klawisze W PRAWO i W LEWO przesuwają kursor tekstowy w prawo lub w lewo, co jeden znak. Inną, ważną funkcją klawiszy kursora jest poruszanie kursorem tekstowym (korektorem) wewnątrz dokumentu. Podczas używania edytora tekstu, jak na przykład Wordpad lub Notatnik, naciskanie klawiszy kursora powoduje przesuwanie kursora tekstowego po tekście. Zwykle W GÓRĘ i W DÓŁ przesuwają kursor tekstowy w górę i w dół co wiersz, a W PRAWO i W LEWO przesuwają kursor tekstowy w prawo i w lewo co znak. Podczas ruchu kursora tekstowego outSPOKEN domyślnie przesuwa kursor myszy tak, żeby śledził kursor tekstowy i czytał wiersz lub znak. 3.9.4 Klawisz TAB Klawisz TAB jest najczęściej używany wewnątrz pól dialogowych do przenoszenia fokusa z jednego elementu sterującego do następnego. Na przykład, naciśnięcie TAB w polu dialogowym przenosi fokus z przycisku OK do przycisku Anuluj. Następny TAB może przesunąć fokus do multiprzełącznika, a jeszcze jeden do listy. Kiedy każdy z elementów sterujących otrzymuje fokus, outSPOKEN przenosi fokus do tego elementu, a element podświetlony jest wymawiany głosem fokusa. Aby cofnąć fokus do poprzedniej pozycji w polu dialogowym należy użyć kombinacji klawiszy SHIFT-TAB. Naciskanie TAB wraz z klawiszem ALT przenosi pomiędzy aktywnymi aplikacjami. Jest to przykład wielozadaniowości Windows. Za każdym przyciśnięciem klawisza TAB (ALT musi być cały czas wciśnięty) outSPOKEN wymawia nazwę aplikacji, która stałaby się aktywna, gdyby ALT został puszczony. Jeśli TAB zostanie naciśnięty ponownie, zostanie wypowiedziana nazwa innej aplikacji. Pozwala to Użytkownikowi Windows szybko i łatwo przełączać się pomiędzy jedną aktywną aplikacją a inną. Wyjątek stanowi sytuacja, kiedy jest aktywna tylko jedna aplikacja. W tym wypadku naciskanie ALT-TAB nie ma żadnego efektu. 3.9.5 Inne komendy klawiaturowe Poniżej zostały wymienione inne przydatne komendy klawiaturowe. Niektóre aplikacje mogą niedokładnie wypełniać komendy opisane w tym i poprzednich punktach. F1 Wyświetl ogólne okno pomocy SHIFT-F1 Wyświetl kontekstowe okno pomocy SHIFT-F10 Uaktywnij menu kontekstowe (równoważne z kliknięciem prawego klawisza myszy) SPACJA Wybierz lub włącz / wyłącz przycisk - np. przełącznik ESC Anuluj operację ALT-SPACJA Wyświetl menu sterowania (np. minimalizacja, maksymalizacja) ALT-ENTER Właściwości ALT-F4 Zamknij aplikację. Kończy również Windows, o ile żadna aplikacja nie jest otwarta SHIFT-TAB Przenieś do poprzedniego pola w polu dialogowym lub tablicy CTRL-ESC Włącz Menu Start CTRL-TAB Wyświetl następną zakładkę pola dialogowego CTRL-SHIFT-TAB Wyświetl poprzednią zakładkę pola dialogowego ROZDZIAŁ 4 - DOSTOSOWYWANIE PROGRAMU DO TWOICH POTRZEB Podsumowanie rozdziału Niniejszy rozdział wyjaśnia, jak dostosować ustawienia programu do Twoich potrzeb. Jeśli nie zamierzasz zmieniać pewnego ustawienia, outSPOKEN wybierze ustawienie domyślne. Domyślne ustawienia są wymienione w niniejszym rozdziale. Preferencje mowy Pole dialogowe Preferencji outSPOKEN można włączyć w każdej chwili przez naciśnięcie SHIFT-KN PLUS. W tym polu można sprawdzić i zmienić wszystkie ustawienia outSPOKEN. W polu Preferencji jest szereg przycisków w kolumnie po lewej stronie pola dialogowego. Każdy przycisk otwiera inne pole dialogowe, zawierające elementy sterujące związane z ustawieniami określonymi przez tytuł tego pola. Obok każdego z przycisków wyświetlona jest informacja o statusie ustawień. U dołu pola dialogowego znajduje się dodatkowy przycisk - 'Zamknij'. Niniejszy rozdział opisuje szczegółowo każde z pól dialogowych i ich ustawienia. Z wewnątrz pola dialogowego Preferencji outSPOKEN można wywołać każdy z przycisków za pomocą skrótu, co daje szybki dostęp do pól dialogowych poszczególnych ustawień. Nazwy przycisków i skróty są wymienione z poniższej tabeli: Pole dialogowe Skrót Głosy ALT-G Informowanie ALT-I Werbalizacja ALT-W Klawiatura ALT-K Interpunkcja ALT-N Śledzenie ALT-L Tony ALT-T Grafika ALT-R Opcje ALT-O Zamknij ALT-A Kiedy pole dialogowe Preferencje outSPOKEN jest otwarte, następne pola dialogowe mogą być otwierane za pomocą kliknięcia właściwego przycisku, przeniesienia fokusa klawiszem TAB do odpowiedniego przycisku i wciśnięcia ?ENTER, lub naciśnięcia kombinacji skrótu odpowiedniego przycisku (np. ALT-G dla pola Głosy). Aby wyjść z pola dialogowego Preferencje, należy wybrać przycisk Zamknij, znajdujący się u dołu pola. Wybranie Zamknij z menu sterowania tego pola ma działanie identyczne jak przycisk Zamknij. 4.1 Głosy Wybór przycisku Głosy w polu dialogowym Preferencje, lub wciśnięcie Alt-G, otwiera pole Preferencje Głosów. Wszystkie syntezatory mowy mają pewne parametry, które wpływają na mowę, jaką wydają. Najbardziej podstawowe z tych parametrów to szybkość, głośność i wysokość. Wiele syntezatorów ma dodatkowe parametry, takie jak modulacja, intonacja czy język. Parametry te mogą być ustawiane z pola dialogowego Preferencje Głosów. outSPOKEN używa wielu głosów do wypowiadania różnego typu informacji. Są to: głos tekstowy, głos grafiki, głos fokusa i głos systemowy. Można je odróżnić od siebie po zmienionych parametrach takich jak głośność lub wysokość. Na przykład, Głos Grafiki programu outSPOKEN jest zwykle wyższy niż Głos Tekstowy. Ułatwia to odróżnianie tekstu od grafiki. W dodatku do tych czterech głosów istnieje głos podstawowy, który jest podstawowy dla pozostałych czterech. U góry pola dialogowego Preferencje Głosów znajduje się multiprzełącznik zatytułowany Głos outSPOKEN. Ten element sterujący jest używany do wyboru jaki głos będzie miał zmieniane parametry. Głos jest wybierany przez kliknięcie przycisku rozwijania multiprzełącznika, a następnie wybór głosu, przez kliknięcie na właściwym, lub przesuwanie klawiszami kursora W GÓRĘ lub W DÓŁ. Pole dialogowe Głosy może zawierać dodatkowy multiprzełącznik, zatytułowany "Syntezator". Jest on widoczny tylko dla syntezatorów w standardzie Microsoft SAPI. Jeśli w Windows zainstalowano kilka syntezatorów Microsoft SAPI, za pomocą tego multiprzełącznika można wybrać jeden z nich. Dla każdego Głosu istnieje dziewięć parametrów, które mogą być zmienione. Oto one: nazwa głosu, język, szybkość, głośność, płeć, wysokość, intonacja, wielkość głowy, melodyjność. Nie wszystkie z tych parametrów mogą być zmieniane we wszystkich syntezatorach, wówczas wyświetlane są tylko te, które mogą być zmieniane. Każdy z powyższych parametrów posiada multiprzełącznik, wyświetlający aktualnie ustawioną wartość parametru. Aby zmienić tę wartość, można wprowadzić nową wartość z klawiatury lub wybrać jedną z wartości z listy multiprzełącznika. Nazwa głosu i język nie może być wpisany, a jedynie wybrany z listy. U dołu pola dialogowego preferencji głosu znajdują się trzy przyciski. Od lewej do prawej są to: OK, Ustaw głosy (kiedy głos podstawowy jest wybrany) lub Podstawowy (jeśli inny głos niż podstawowy jest wybrany) i Anuluj. Przycisk środkowy jest używany do ustawiania wszystkich parametrów głosu na takie, jakie ma głos podstawowy. Skrótem do tego przycisku jest ALT-P. Naciśnięcie przycisku OK akceptuje dokonane zmiany i zamyka pole dialogowe. Naciśnięcie przycisku Anuluj ignoruje wszystkie dokonane zmiany, przywraca poprzednie ustawienia i zamyka pole dialogowe. Zamknięcie tego pola z pomocą opcji Zamknij z menu sterowania ma takie samo znaczenie, jak przycisk OK. 4.1.1 Głos podstawowy Głos podstawowy jest czymś w rodzaju głównego regulatora dla wszystkich innych głosów. Kiedy pole dialogowe Preferencje Głosu jest otwarte po raz pierwszy, wyświetlane są ustawienia głosu podstawowego, a multiprzełącznik u góry pola zawiera tytuł "Głos Podstawowy". Domyślną wartością większości parametrów głosu podstawowego jest ich środkowy zakres (w zależności od syntezatora mowy). Te domyślne wartości powinny być równe parametrom normalnego głosu Twojego syntezatora. Aby zmienić głos wystarczy zmienić jeden z jego parametrów, klikając na odpowiednim multiprzełączniku i wprowadzając z klawiatury właściwą wartość, lub przy użyciu klawiszy kursora zmienić wartość z listy. Naciskanie klawisza TAB automatycznie przesuwa do następnego multiprzełącznika podświetlając go. 4.1.2 Głos tekstowy Głos tekstowy jest używany przez outSPOKEN do czytania tekstu. Wszystkie parametry są domyślnie ustawiane na równe ustawionym w głosie podstawowym. 4.1.3 Głos grafiki Głosem grafiki outSPOKEN czyta nazwy obiektów graficznych, takich jak ikony i symbole. Jest to przydatne, ponieważ pozwala na łatwe rozróżnienie tekstu od grafiki - nawet, jeśli zawierałyby te same wyrazy. 4.1.4 Głos systemowy Głos systemowy informuje o zdarzeniach i czynnościach, które dokonują się w otoczeniu Windows. Zdarzenia te nie są ani tekstem, ani grafiką, a więc outSPOKEN używa osobnego głosu aby je anonsować. Efekt działania klawiszy outSPOKEN takich jak GÓRA, czy DÓŁ jest wypowiadany głosem systemowym. Kiedy kursor myszy przesuwa się na nowy element sterujący, jak na przykład pole edycyjne, przycisk lub pole grupowe, outSPOKEN informuje o tym głosem systemowym. Staje się dzięki temu jasne, że na przykład wyrażenie "pole edycyjne" nie jest napisem na ekranie, ale że na ekranie znajduje się obiekt zwany polem edycyjnym, na który trafił kursor myszy. Jest szereg innych przypadków, kiedy używany jest głos systemowy. Między innymi są to: zmiany kształtu kursora myszy, informacja o nowym oknie i przybliżona liczba pustych linii przeskakiwanych w czasie nawigacji. Domyślny głos systemowy jest niższy i wolniejszy od głosu podstawowego. 4.1.5 Głos fokusa Głos fokusa jest używany przez outSPOKEN do czytania nazw obiektów, do których przenosi się fokus lub podświetlenie. Wymawia on informacje po użyciu komend wbudowanych Windows, na przykład TAB lub klawiszy kursora. Domyślnie jest to taki sam głos, jak głos podstawowy. 4.2 Informowanie Wybranie przycisku Informowanie w polu dialogowym preferencji programu outSPOKEN powoduje otwarcie pola dialogowego, z którego możemy określić, jakie komunikaty będą wygłaszane głosem systemowym outSPOKENa. Skrót dostępu do tego pola dialogowego to ALT-I. Pole dialogowe Informowanie zawiera dwa pola grupowe określane jako 'Poinformuj gdy' oraz 'Anonsuj'. U dołu pola dialogowego znajdują się klawisze OK i Anuluj, do akceptowania i rezygnacji ze zmian ustawień Informowania. 4.2.1 Poinformuj gdy Pole grupowe 'Poinformuj gdy' zawiera trzy włączniki: 'Otwierane jest okno', 'Otwierane jest pole dialogowe' i 'Otwierane jest menu'. Otwierane jest okno Kiedy ten włącznik jest włączony, outSPOKEN wypowiada "okno" i nazwę okna, po otwarciu każdego nowego okna. Skrót do tego włącznika to ALT-K. Otwierane jest pole dialogowe Kiedy ten włącznik jest włączony, outSPOKEN wypowiada "dialog" i nazwę dialogu, po otwarciu każdego nowego dialogu. W przeciwnym wypadku outSPOKEN nie wypowiada nic, po otwarciu nowego dialogu. Skrót do tego włącznika to ALT-D. Otwierane jest menu Kiedy ten włącznik jest włączony, outSPOKEN wypowiada słowo "menu" po otwarciu każdego nowego menu. Skrót do tego włącznika to ALT-M. 4.2.2 Anonsuj Pole grupowe 'Anonsuj' zawiera trzy włączniki: 'Zmiany kształtu kursora', 'Wiersze prawie puste' i 'Duże litery'. Zmiany kształtu kursora Kiedy ten włącznik jest włączony, outSPOKEN wypowiada kształt kursora myszy, kiedy ta się zmienia. Wskaźnik myszy zwykle ma kształt strzałki ale często zmienia swój kształt, aby poinformować użytkownika na co właśnie wskazuje, lub o stanie całego systemu. Na przykład, wskaźnik zmienia się ze strzałki na klepsydrę, kiedy system jest zajęty obliczeniami lub transmisją dyskową. Innym razem wskaźnik może zmienić się w inny kształt, aby wskazać na to, jakiego rodzaju obiekt wskazuje. Kiedy wskaźnik jest umieszczony nad tekstem do edycji, zmienia się i przypomina karetkę kursora znakowego - co ma wskazywać na to, że ten tekst może być edytowany. W Windows jest bardzo wiele kształtów wskaźnika, a wiele aplikacji ma własne. outSPOKEN wymawia nazwę każdego nowego wskaźnika, kiedy się pojawia. Skrót do tego włącznika to ALT-Z. W dialogu "Zmień nazwę grafiki" (rozdział 8.1) można ustalić, które zmiany kształtu mają być oznajmiane oraz nazwy tych kształtów. Wiersze prawie puste Funkcja obliczania linii służy do podawania liczby pustych wierszy, przeskakiwanych podczas przesuwania kursora komendami outSPOKEN. Na przykład, jeśli czytany jest dokument z trzema pustymi wierszami, outSPOKEN wypowie w tym miejscu dokumentu "trzy linie". Skrót do tego włącznika to ALT-P. Duże Litery Wybranie włącznika Anonsowanie Wielkich Liter powoduje, że podczas czytania znakami (SHIFT-KN 4, SHIFT-KN 6) lub literowania wyrazu (CTRL-KN 0) duże litery będą poprzedzane słowem "duże". Jeśli bieżący znak jest wielką literą, funkcja ta powoduje również podanie "duże", po naciśnięciu (KN KROPKA) w celu odczytania informacji o czcionce. Skrótem do tego włącznika jest ALT-L. 4.3 Werbalizacja Wybranie przycisku Werbalizacja z pola dialogowego Preferencje outSPOKEN powoduje otwarcie pola dialogowego, które zawiera szereg ważnych ale rzadko używanych funkcji. Skrót do otwarcia tego pola to ALT-W. Pole dialogowe Werbalizacja zawiera dwa pola grupowe, o nazwach "Ruch korektora i fokusa" i "Automatycznie czytaj". U dołu tego pola dialogowego znajdują się klawisze OK i Anuluj, do akceptowania i rezygnacji ze zmian ustawień. 4.3.1 Ruch korektora i fokusa Pole grupowe 'Ruch korektora i fokusa' zawiera cztery włączniki: 'Czytaj opis gdy zmienia się fokus', 'Zawsze najpierw czytaj opis', 'Czytaj typ przycisku sterującego gdy zmienia się fokus' i 'Czytaj ruch korektora'. Opcje z tego pola grupowego dają efekt po użyciu klawiszy nawigacyjnych Windows: TAB, SHIFT TAB oraz klawiszy kursora. Czytaj opis gdy zmienia się fokus Ta funkcja pozwala czytać tekst opisu ponad lub przed polem edycyjnym, listą, listą rozwijalną, przyciskiem, włącznikiem lub multiprzełącznikiem, w momencie gdy otrzymuje fokus. Skrótem do tego włącznika jest ALT-E. Zawsze najpierw czytaj opis Ta funkcja powoduje, że wymienione powyżej opisy będą czytane na początku, kiedy element otrzymuje fokus. Po przeczytaniu tekstu opisu outSPOKEN wymawia typ elementu sterującego (pole edycyjne, lista, lista rozwijalna, przycisk itp.). Kiedy ta funkcja jest wyłączona, program wymawia wszystko w takiej kolejności, jak na ekranie. Skrótem do tego włącznika jest ALT-N. Czytaj typ przycisku sterującego gdy zmienia się fokus Ta funkcja powoduje, że outSPOKEN wymawia typ elementu sterującego (pole edycyjne, lista, lista rozwijalna, przycisk itp.) otrzymującego fokus. Ułatwia to użycie wbudowanych komend Windows, takich jak TAB i klawisze kursora. Skrótem do tego włącznika jest ALT-T. Czytaj ruch korektora Ta funkcja powoduje, że outSPOKEN wymawia litery, słowa i wiersze, kiedy przesuwany jest kursor tekstowy (np. za pomocą klawiszy kursora, HOME lub END). Działa ona tylko wtedy, kiedy kursor tekstowy jest obecny na ekranie (np. w edytorze tekstu). Skrótem do tego włącznika jest ALT-R. Funkcje czytania kursora tekstowego wyjaśnia poniższa tabelka: Klawisz ruch kursora tekstowego reakcja outSPOKEN W LEWO Jeden znak wstecz Czyta bieżący znak W PRAWO Jeden znak w przód Czyta bieżący znak CTRL-W LEWO Jeden wyraz wstecz Czyta bieżący wyraz CTRL-W PRAWO Jeden wyraz w przód Czyta bieżący wyraz HOME Początek wiersza Czyta pierwszy wyraz w wierszu END Koniec wiersza Czyta ostatni wyraz w wierszu PAGE UP Przewiń do poprzedniej strony Czytaj bieżący wiersz PAGE DOWN Przewiń do następnej strony Czytaj bieżący wiersz DELETE Usuń następny znak Czyta usunięty znak BEKSPEJS Usuń poprzedni znak Czyta usunięty znak 4.3.2 Automatycznie czytaj Pole grupowe 'Automatycznie czytaj' zawiera sześć włączników: 'Okna z komunikatami i ostrzeżenia', 'Inne okna dialogowe', 'Etykietki narzędzi', 'Liczbę przycisków sterujących w polu dialogowym', 'Liczbę pozycji na liście' oraz 'Wszystkie zmiany tekstu' (identyczne z WYMAWIAJ). Okna z komunikatami i ostrzeżenia Włączenie tej funkcji powoduje, że czytana jest automatycznie zawartość wszystkich komunikatów i ostrzeżeń ukazujących się na ekranie. Chodzi o małe okna z tekstem i przyciskami OK lub Anuluj. Skrótem do tego włącznika jest ALT-K. Inne okna dialogowe Włączenie tej funkcji powoduje, że czytana jest automatycznie cała zawartość wszystkich okien dialogowych ukazujących się na ekranie. Skrótem do tego włącznika jest ALT-D. Etykietki narzędzi Włączenie tej funkcji powoduje, że czytane są automatycznie podpisy pod ikonami, pokazujące się po zatrzymaniu kursora myszy na ikonie przez chwilę. Skrótem do tego włącznika jest ALT-P. Funkcji tej warto użyć na stronach internetowych, aby usłyszeć opisy graficznych odnośników. Liczbę przycisków sterujących w polu dialogowym Włączenie tej funkcji powoduje, że po otwarciu pola dialogowego czytana jest liczba elementów sterujących tego pola. Skrótem do tego włącznika jest ALT-L. Liczbę pozycji na liście Włączenie tej funkcji powoduje, że po wejściu do listy czytana jest liczba elementów tej listy. Skrótem do tego włącznika jest ALT-P. Wszystkie zmiany tekstu Funkcja ta powoduje, że tekst jest czytany, kiedy pojawia się na ekranie. Jest to bardzo przydatne w oknach, które zawierają interfejs w postaci linii komend - jak na przykład okna DOSowe lub emulatory terminali. Dzięki tej funkcji można usłyszeć każdy nowy tekst. Microsoft Windows(tm) jednak ma niefortunną tendencję do pokazywania (rysowania) tego samego tekstu wiele razy. Jeśli Tekst Automatyczny jest włączony, prowadzi to do wielokrotnego czytania tekstu. Dlatego funkcja ta jest zwykle wyłączona. Skrótem do włączenia lub wyłączenia tej funkcji jest ALT-W. 4.4 Klawiatura Wybranie przycisku Klawiatura w polu dialogowym preferencji programu outSPOKEN powoduje otwarcie pola dialogowego, z którego możemy określić poziom informowania użytkownika o używanych przez niego klawiszach klawiatury. Skrót dostępu do tego pola dialogowego to ALT-K. Pole dialogowe Preferencje Klawiatury zawiera pole grupowe 'Echo mowy' z ośmioma włącznikami do włączania lub wyłączania echa różnych klawiszy. Są one opisane w następujący sposób: Znaki, Słowa, Klawisze interpunkcyjne, Klawisze dwustabilne, Klawisze Funkcyjne, Klawisze modyfikatora, Klawisze Kursora, Inne klawisze. U dołu pola dialogowego znajdują się klawisze OK i Anuluj, do akceptowania i rezygnacji ze zmian ustawienia echa. Znaki Kiedy ten włącznik jest włączony, outSPOKEN wymawia wszystkie klawisze alfanumeryczne, jak i symbole matematyczne i znaki diakrytyczne, po naciśnięciu odpowiedniego klawisza. Skrót do tej funkcji to ALT-Z. Słowa Kiedy włączone jest echo słów, outSPOKEN czyta każde zakończone słowo wpisane z klawiatury. Słowo się kończy po wciśnięciu SPACJI, klawisza ?ENTER, lub TAB. Skrót do tej funkcji to ALT-S. Klawisze interpunkcyjne Kiedy włączone jest echo interpunkcji, outSPOKEN czyta naciskane klawisze znaków interpunkcji, takich jak kropki, przecinki, wykrzykniki, znaki zapytania, cudzysłowy i apostrofy. Skrót do tej funkcji to ALT-I. Klawisze dwustabilne Kiedy włączone jest echo przełączników, outSPOKEN czyta stan wszystkich przełączników klawiatury, kiedy są naciskane. Są to CapsLock, ScrollLock i NumLock. Skrót do tej funkcji to ALT-D. Klawisze funkcyjne Kiedy włączone jest echo klawiszy funkcyjnych, outSPOKEN czyta nazwy wszystkich klawiszy funkcyjnych - F1 do F12 - po ich naciśnięciu. Skrót do tej funkcji to ALT-F. Klawisze modyfikatora Kiedy włączone jest echo modyfikatora, outSPOKEN czyta SHIFT, ALT i CTRL, kiedy są naciskane. Skrót do tej funkcji to ALT-M. Klawisze kursora Kiedy włączone jest echo kursorów, outSPOKEN czyta nazwy klawiszy kursora, kiedy są naciskane. Są to klawisze poruszające kursorem tekstowym, a więc: W GÓRĘ, W DÓŁ, W LEWO, W PRAWO, HOME i END. Skrót do tej funkcji to ALT-U. Inne klawisze klawiatury Kiedy włączone jest echo innych, outSPOKEN czyta stan wszystkich klawiszy nie mieszczących się w żadnej z powyższych kategorii, kiedy są naciskane. Są to Backspace, TAB i ?ENTER. Skrót do tej funkcji to ALT-N. 4.5 Interpunkcja Wybranie przycisku Interpunkcja z pola dialogowego Preferencje outSPOKEN powoduje otwarcie pola dialogowego Interpunkcja z dwoma polami grupowymi 'Poziom interpunkcji' oraz 'Wymową znaków steruje'. Pozwala ono zdecydować o tym, ile informacji o znakach interpunkcyjnych będzie podawał outSPOKEN. Skrót do otwarcia tego pola to ALT-N. 4.5.1 Poziom interpunkcji Pole grupowe 'Poziom interpunkcji' zawiera trzy przełączniki, kolejno o nazwie "Wszystko", "Niektóre" i "Brak". U dołu tego pola dialogowego znajdują się klawisze OK i Anuluj, do akceptowania i rezygnacji ze zmian ustawień. Kiedy włączona jest opcja "Wszystko", outSPOKEN czyta wszystkie znaki interpunkcyjne, na jakie napotka. Skrótem do tej opcji jest ALT-W. Wybranie "Niektóre" filtruje takie znaki, jak: myślnik, apostrof, znak zapytania i wykrzyknik. Poniżej podano pełną listę tych znaków. Opcję tę można włączyć za pomocą ALT-N. Wybranie "Brak" powoduje wyłączenie oznajmiania znaków interpunkcyjnych. Skrótem do tej opcji jest ALT-B. Znaki omijane przez ustawienie interpunkcji na "Niektóre": Apostrof znak równości Cudzysłów Gwiazdka wykrzyknik Średnik nawiasy klamrowe większy od Tylda nawiasy kwadratowe mniejszy niż Podkreślenie dwukropek nawiasy pionowa linia myślnik plus znak dolara znak zapytania Ustawienia te nie odnoszą się do czytania znakami (SHIFT-KN 4, SHIFT-KN 6), informacji o czcionce (KN KROPKA) i literowania bieżącego słowa (CTRL-KN 0). W tym wypadku zawsze wypowiadane są wszystkie znaki interpunkcyjne. 4.5.2 Wymową znaków steruje Pole grupowe 'Wymową znaków steruje' zawiera dwa przełączniki: 'Filtr znaków' i 'Syntezator'. Kiedy wybrany jest 'Filtr znaków', outSPOKEN zamienia znaki interpunkcyjne, takie jak kropka (.) i wykrzyknik (!) na ich tekstowe odpowiedniki ('kropka' i 'wykrzyknik'), nie przesyłając właściwych znaków. Na przykład wiersz myślników będzie wypowiadany jako "40 myślnik", kiedy włączony jest 'Filtr znaków'. Jeśli włączony jest przełącznik 'Syntezator', outSPOKEN przekazuje odpowiednie znaki bezpośrednio do syntezatora. W powyższym przykładzie słowo 'myślnik' wypowiedziane zostałoby 40 razy. 4.6 Śledzenie Wybranie przycisku Śledzenie z pola dialogowego Preferencje outSPOKEN powoduje otwarcie pola dialogowego Śledzenie, które pozwala zdecydować o sposobie, w jaki outSPOKEN będzie poruszał kursorami. Skrót do otwarcia tego pola to ALT-L. Pole dialogowe Śledzenie zawiera dwa włączniki, o nazwach "Śledzenie mową fokusa" i "Śledzenie mową korektora ". U dołu tego pola dialogowego znajdują się klawisze OK i Anuluj, do akceptowania i rezygnacji ze zmian ustawień. 4.6.1 Śledzenie mową fokusa Funkcja "Śledzenie mową fokusa" przesuwa kursor myszy do końca elementu, który otrzymuje fokus lub jest podświetlony. Skrótem tej opcji jest ALT-F. Śledzenie fokusa ułatwia używanie komend czytania i nawigacji outSPOKEN przez przeniesienie kursora do miejsca najprawdopodobniej najbardziej interesującego. Od tego miejsca można zacząć przeglądanie ekranu za pomocą komend nawigacji outSPOKEN. 4.6.2 Śledzenie mową korektora Włącznik "Śledzenie mową korektora" włącza i wyłącza opcję, która ma znaczenie jedynie wtedy, kiedy istnieje na ekranie kursor tekstowy (np. w procesorze tekstu lub polu edycyjnym). Kiedy opcja ta jest włączona, kursor myszy automatycznie podąża za kursorem tekstowym, kiedy ten się przesuwa. Pozwala to rozpoczynać wszystkie operacje outSPOKEN od miejsca, gdzie ostatnio dokonywane były zmiany w tekście. Kiedy kursor tekstowy nie przesuwa się, kursor myszy może być przesuwany komendami outSPOKEN w celu odczytania różnych obszarów ekranu, ale kiedy kursor tekstowy przesunie się znowu (na przykład kiedy wprowadzono tekst lub użyto klawiszy kursora), kursor myszy znów wróci do tekstowego. Skrótem do tej opcji jest ALT-M. ROZDZIAŁ 5 - DOSTOSOWYWANIE USTAWIEŃ OGÓLNYCH PROGRAMU OUTSPOKEN Podsumowanie rozdziału Niniejszy rozdział opisuje możliwości dostosowywania dźwięków, grafiki i ustawień dodatkowych outSPOKENa do Twoich potrzeb. Jeśli nie zmienisz określonego parametru, outSPOKEN zawsze użyje domyślnej jego wartości. 5.1 Tony Wybranie przycisku Tony z pola dialogowego Preferencje outSPOKEN powoduje otwarcie pola dialogowego Tony, które pozwala zdecydować o funkcjach dźwiękowych. Skrót do otwarcia tego pola to ALT-T. Pole dialogowe Tony zawiera pole grupowe, o nazwie "Tony ostrzegawcze dla" z trzema włącznikami: Klawiszy dwustabilnych, Nowego wiersza oraz Górnej i dolnej części okna. U dołu tego pola dialogowego znajdują się klawisze OK i Anuluj, do akceptowania i rezygnacji ze zmian ustawień. Klawiszy dwustabilnych Włączenie tej funkcji powoduje, że podczas przyciskania klawiszy NUMLOCK i CAPSLOCK rozlegnie się z głośników komputera podwójny dźwięk. Włączanie każdego z tych klawiszy powoduje dźwięki niski - wysoki, a wyłączanie odwrotnie - wysoki - niski. Domyślnie funkcja ta jest włączona. Skrótem do tej funkcji jest ALT-D. Nowego wiersza Kiedy ton nowego wiersza jest włączony, outSPOKEN generuje przez głośniki komputera ton, podczas przechodzenia przez zakończenie wiersza z pomocą klawiszy W LEWO (KN 4) i W PRAWO (KN 6). Oznacza to, że podczas czytania słowami lub literowania, da się słyszeć ton, jeśli następne słowo lub znak do wypowiedzenia znajduje się w innym wierszu. Skrótem do tego włącznika jest ALT-N. Górnej i dolnej części okna Włączenie tej funkcji powoduje, że w razie osiągnięcia górnej lub dolnej krawędzi podczas nawigacji po ekranie, komputer wyda pojedynczy dźwięk informujący. Informuje on, że w tym kierunku nie ma już nic więcej do przeczytania. Skrótem do tego włącznika jest ALT-G. 5.2 Echo grafiki Wybranie przycisku Grafika z pola dialogowego Preferencje outSPOKEN powoduje otwarcie pola dialogowego Grafika, które pozwala zdecydować o tym, ile informacji o obiektach graficznych na ekranie będzie podawał outSPOKEN użytkownikowi. Skrót do otwarcia tego pola to ALT-R. Pole dialogowe Grafika zawiera pole grupowe o nazwie "Czytaj i pokaż grafikę", z dwoma przełącznikami: 'Nie czytaj grafiki' oraz 'Czytaj grafikę'. Poniżej znajduje się włącznik 'Potwierdź zmiany grafiki automatycznie'. U dołu tego pola dialogowego znajdują się klawisze OK i Anuluj, do akceptowania i rezygnacji ze zmian ustawień czytania grafiki. Kiedy wybrany jest przełącznik 'Nie czytaj grafiki' outSPOKEN nie oznajmia grafik ani nie pokazuje ich na linijce brajlowskiej. Podczas nawigacji po ekranie wszystkie elementy graficzne zostaną zignorowane. Kiedy wybrany jest przełącznik 'Czytaj grafikę' aktywuje się grupa z trzema włącznikami: "Grafika z nazwą", "Grafika bez nazwy" i "Grafika ignorowana". Te włączniki określają czy grafika określonego typu będzie czytana. Grafika z nazwą Wybranie tego włącznika powoduje, że outSPOKEN czyta wszystkie grafiki, które są określone w plikach słownika dołączonych do outSPOKENa (patrz rozdział 6). Skrótem do tego włącznika jest ALT-G. Grafika bez nazwy Wybranie tego włącznika powoduje, że outSPOKEN czyta grafiki, które nie są nazwane w plikach słownika dołączonych do outSPOKENa. Program nadaje każdej takiej grafice unikalny numer (patrz rozdział 8.1). Jeśli wyłączymy tę opcję, nie będą czytane grafiki bez nazwy. Skrótem do tego włącznika jest ALT-B. Grafika ignorowana Wybranie tego włącznika powoduje, że outSPOKEN czyta wszystkie grafiki, które są zaznaczone w plikach słownika dołączonych do outSPOKENa jako 'ignorowane'. (patrz rozdział 6.1). Skrótem do tego włącznika jest ALT-I. Grafika automatyczna Włączenie opcji 'Potwierdź zmiany grafiki automatycznie' powoduje, że outSPOKEN czyta grafiki w momencie, kiedy są one "malowane" na ekranie przez system. Wszystkie zmiany grafiki są wówczas anonsowane automatycznie. Funkcja ta jest przydatna wtedy, kiedy jakaś aplikacja używa niestandardowej grafiki, używanej zamiast ikon. Podświetlanie grafiki podczas przechodzenia pomiędzy jedna a drugą powoduje ich ponowne malowanie i outSPOKEN je wymawia. Często jednak przycisk, z którego przenosimy podświetlenie jest wymawiany również. Funkcja ta jest podobna do 'Czytaj wszystkie zmiany tekstu'. Skrótem do tej funkcji jest kombinacja ALT-P. 5.3 Opcje systemowe Wybranie przycisku Opcje z pola dialogowego Preferencje outSPOKEN powoduje otwarcie pola dialogowego, które zawiera dwa pola grupowe: 'Język komunikacyjny' oraz 'Opcje'. Skrót do otwarcia tego pola to ALT-O. U dołu tego pola dialogowego znajdują się klawisze OK i Anuluj, do akceptowania i rezygnacji ze zmian ustawień. 5.3.1 Język komunikacyjny Pole grupowe "Język komunikacyjny" zawiera multiprzełącznik z językami zainstalowanymi w systemie outSPOKEN. Program przełącza wszystkie napisy systemu outSPOKEN na wybrany język po zatwierdzeniu pola dialogowego "Opcje systemowe" przyciskiem OK. Jeśli zamierzasz doinstalować nowy język lub zaktualizować istniejący, musisz uruchomić program instalacyjny (patrz rozdział 2.3.3). 5.3.2 Opcje Pole grupowe "Opcje" zawiera dla włączniki: 'Obsługa sesji DOS w oknach' i 'Ukryj wskaźnik myszy'. Obsługa sesji DOS w oknach Włącznik ten pozwala programowi outSPOKEN zdecydować, czy ma czytać okna DOS. Jeśli ta funkcja jest włączona outSPOKEN czyta sesje DOS w oknach. Aby ta funkcja działała w pełni, przełącznik WYMAWIAJ musi być włączony. Skrótem do włącznika czytaj okna DOSowe jest ALT-B. Ukryj wskaźnik myszy Jeśli włącznik 'Ukryj wskaźnik myszy' jest włączony, ruchy kursora myszy są ukrywane przed aplikacją, pozwalając outSPOKENowi reagować na ruchy kursorem bez reakcji ze strony aplikacji. Komenda ta jest użyteczna wtedy, kiedy aplikacja reaguje na ruch myszy pokazując teksty pomocy lub zmieniając wygląd grafik wtedy, kiedy kursor przechodzi nad danym elementem. Takie zachowanie aplikacji może przeszkadzać w czytaniu zawartości ekranu. Skrótem do tego włącznika jest ALT-U. ROZDZIAŁ 6 - NAZYWANIE GRAFIK Podsumowanie rozdziału Niniejszy rozdział opisuje sposób, w jaki outSPOKEN opisuje obiekty graficzne, takie jak ikony, symbole i kształty kursora i zapamiętuje je w słownikach grafik. Kiedy outSPOKEN napotyka na grafikę, przeszukuje swoje słowniki grafik, aby znaleźć nazwę dla tej grafiki. Jeśli znajdzie grafikę w słowniku, czyta przeznaczoną dla niej nazwę. Jeśli nie znajdzie, nadaje tej grafice unikalną nazwę, jak "ikona 7" czy "ikona 9". Schemat ten zastosowano po to, aby umożliwić rozróżnianie nienazwanych ikon. outSPOKEN nazywa ikony osobno od symboli. Oznacza to, że "Ikona 7" nie jest tą samą grafiką, co "Symbol 7". Liczby te nie są zachowywane lecz generowane za każdym uruchomieniem outSPOKEN od nowa. Oznacza to, że nienazwana grafika może mieć za każdym uruchomieniem outSPOKEN inną nazwę nadaną automatycznie. Tryb mowy i brajlowski programu outSPOKEN rozróżniają grafikę od tekstu w inny sposób. W trybie mowy outSPOKEN używa specjalnego głosu grafiki aby anonsować nazwy grafik. Linijka brajlowska zamyka tę nazwę w specjalne nawiasy rozpoczynające się od znaku brajlowskiego 12378, a kończące znakiem 45678. Grafika może być całkiem ignorowana przez włączenie opcji Nie czytaj grafiki w polu Informowanie w polu dialogowym Grafika. 6.1 Pole dialogowe Zmieniaj nazwy grafiki Zmiany nazwy ikony lub symbolu można dokonać w każdej chwili przez umieszczenie kursora na niej, a następnie otwarcie pola dialogowego Zmieniaj nazwy grafiki (CTRL-KN PLUS). Pole dialogowe posiada pole edycyjne z aktualną nazwą grafiki. Służy to identyfikacji grafiki, której nazwę chcesz zmienić. Poniżej pola edycyjnego znajduje się włącznik opisany "Ignoruj grafikę". Jeśli zaznaczymy ten włącznik, outSPOKEN nie będzie wypowiadał nazwy tej grafiki. Po prawej od tego włącznika znajduje się multiprzełącznik pokazujący aktualny słownik grafik. Decyduje to o tym, do którego słownika zachowana będzie ta grafika ze swoją nazwą. W dolnym, prawym rogu pola dialogowego znajduje się przycisk Edycja Słownika, który wywołuje inne pole dialogowe, z którego można zmienić nazwę wszystkich grafik w tym słowniku. Po lewej od przycisku Edycja Słownika znajdują się przyciski OK i Anuluj. Wybór nazwy W momencie otwierania pola dialogowego w polu edycyjnym znajduje się aktualna nazwa grafiki. Wpisanie nowej nazwy zamienia starą, a wciśnięcie ?ENTER powoduje wybranie przycisku OK. Nowa nazwa jest zapisana, a pole dialogowe Zmieniaj Nazwy Grafiki zamyka się, co powoduje, że kursor wraca do grafiki, której nazwę właśnie zmieniłeś. Nazwa może mieć do 512 znaków, lecz sugerujemy krótkie nazwy. Jeśli nazwa nie mieści się w polu edycyjnym, można ją przewijać przy użyciu klawiszy kursora W LEWO i W PRAWO. Klawisz ESC służy do opuszczania pola dialogowego bez zachowywania zmian. Skróty ALT-M i ALT-B uaktywniają pola edycyjne dla zmiany nazw odpowiednio mową i Braille'em. Ignoruj grafikę Włącznik "Ignoruj Grafikę" zlokalizowany poniżej pola edycyjnego jest używany do omijania bieżącej grafiki zawsze, gdy outSPOKEN go napotka. Aby wyłączyć ikonę lub symbol należy włączyć ten element sterujący w polu dialogowym Zmieniaj Nazwy Grafik. Innymi słowy, aby wyłączyć grafikę, umieść na niej kursor myszy, wywołaj pole Zmieniaj Nazwy Grafik (CTRL-KN PLUS), wybierz włącznik Ignoruj Grafikę i naciśnij OK. Kiedy ten element jest zaznaczony, outSPOKEN ignoruje grafikę i nie czyta jej, ani nie zatrzymuje się na niej. Wewnątrz pola dialogowego włącznik ten można zaznaczać z pomocą skrótu ALT-I. Jeśli włączona jest opcja "Grafika ignorowana" w grupie "Czytaj grafikę" dialogu Grafika, będą czytane te właśnie (ignorowane) grafiki. Aby włączyć z powrotem grafikę należy włączyć czytanie grafiki ignorowanej, aby można było umieścić kursor na ignorowanej grafice. Zachowywanie grafik Słownik grafik jest plikiem, który zawiera pewną liczbę grafik z ich nazwami. Multiprzełącznik na prawo od włącznika Ignoruj Grafikę wyświetla nazwę słownika grafik, w którym bieżąca grafika jest zachowana. Jeśli grafika nie była jeszcze zachowana, multiprzełącznik wyświetla nazwę domyślnego słownika ("DEFAULT.DIC") i podaje informacje o tym, że grafika nie jest zachowana w wierszu statusu powyżej pola. Wciśnięcie OK zachowuje grafikę w domyślnym słowniku. Aby zachować grafikę w innym słowniku, kliknij multiprzełącznik i wybierz inny z listy słownik, po czym kliknij OK. Przyciski OK, Anuluj i Edycja Słownika U dołu pola dialogowego Zmieniaj Nazwy Grafiki są trzy przyciski opisane OK, Anuluj i Edycja Słownika. Przycisk OK akceptuje wszystkie zmiany w polu dialogowym, zapisuje je do wybranego słownika i zamyka pole. Skrót ALT-O wybiera ten klawisz również. Przycisk Anuluj zamyka pole dialogowe ale nie zmienia żadnego słownika. Użycie ALT-A działa identycznie. To samo działanie ma również klawisz ESC. Wybranie Zamknij z menu sterowania pola ma działanie takie samo, jak OK. Przycisk Edycja Słownika, który wywołuje pole dialogowe słownika jest opisany w rozdziale 8.2. Skrót do tego przycisku to ALT-E. 6.2 Edycja Słowników Grafik Słownik grafik jest plikiem, który zawiera jeden lub więcej obrazów graficznych wraz ze zdefiniowaną przez użytkownika nazwą dla każdej grafiki. Każdy słownik ma rozszerzenie nazwy pliku ".DIC" i jest zlokalizowany w katalogu słowników outSPOKEN (zwykle C:\OSW\DIC). Nazwy są zachowywane w podkatalogach odpowiednich dla danego języka. (np. \DIC\PLK dla polskiego pliku nazw). Pliki te będą miały rozszerzenie .PLK, a nazwa pliku odpowiada nazwie słownika zawierającego grafiki (na przykład plik 98BASIC.PLK zawiera polskie opisy grafik zapisanych w pliku 98BASIC.DIC). Nazwy są zapisywane do katalogu językowego odpowiadającego wybranemu językowi komunikacyjnemu. Oznacza to, że jeśli przemianujemy grafikę w języku polskim a potem przełączymy się na angielski (chodzi o język komunikacyjny a nie język syntezatora w menu Głosy) - to przywrócone zostaną oryginalne nazwy angielskie. Każda grafika i jej nazwa jest nazywana "pozycją" słownika. Jeśli nie podano inaczej, wszystkie nowe grafiki są zachowywane w domyślnym słowniku "DEFAULT.DIC" i w odpowiednim pliku językowym. Pole dialogowe "Edycja Słownika Grafik" jest otwierane przez wybór przycisku Edycja Słownika. Pozwala ono na przeglądanie wszystkich pozycji słownika, włączając w to grafiki bez nazw. Można też wyszukiwać grafiki wg nazwy. Kiedy działanie pola dialogowego Edycja Słownika Grafik jest zakończone, należy zwrócić uwagę na nazwę słownika w polu edycyjnym. Jeśli jest ona zmieniona, grafika wybrana przedtem zostanie przesunięta do tego słownika. Pole dialogowe Edycja Słownika Grafik zawiera siedem istotnych elementów sterujących: dwa pola edycyjne dla nazw mową i Braille'em, włącznik Ignoruj Grafikę i cztery przyciski: Poprzedni, Następny, Szukaj i Gotowe. Linia tekstu po prawej stronie pola dialogowego wyświetla bieżącą nazwę grafiki i samą grafikę. Pole edycyjne Podobnie jak i w polu dialogowym Zmieniaj Nazwy Grafiki, tak i tu pole edycyjne zawiera na początku starą nazwę grafiki i pozwala wpisać nową. Kiedy pole dialogowe jest otwarte po raz pierwszy, pole edycyjne nazwy mową otrzymuje fokus. Jest to zwykłe pole edycyjne i można w nim używać klawiszy kursora, DELETE i BEKSPEJS do edycji nazwy. W czasie edycji nazwa poprzednia może być przywrócona po naciśnięciu klawisza ESC. TAB powoduje przejście do pola edycyjnego nazwy brajlowskiej. Przeniesienie klawiszem TAB do innego elementu w polu dialogowym i wciśnięcie klawisza ESC pozwala opuścić pole dialogowe bez zachowywania zmian na dysk. Zwróć jednak uwagę, że dowolne zmiany dokonane w innych grafikach, w czasie, kiedy pole dialogowe będzie otwarte, są zachowywane w pamięci. Są więc efektywne dokąd nie zamkniesz outSPOKEN. Ignoruj Grafikę Jak wyjaśniono poprzednio, włącznik "Ignoruj Grafikę" zlokalizowany na prawo od pola edycyjnego jest używany do omijania bieżącej grafiki zawsze, gdy outSPOKEN go napotka. Aby wyłączyć ikonę lub symbol należy włączyć ten element sterujący w polu dialogowym Zmieniaj Nazwy Grafik. Kiedy ten element jest zaznaczony, outSPOKEN ignoruje grafikę i nie czyta jej ani nie zatrzymuje się na niej. Wewnątrz pola dialogowego włącznik ten można zaznaczać z pomocą skrótu ALT-I. Opcja ta nie ma znaczenia, jeśli "Czytaj Grafikę ignorowaną" w Preferencjach Grafiki jest włączona. Poprzedni i następny Przyciski Poprzedni i Następny wyświetlają odpowiednio poprzednią i następną pozycję słownika. Kolejność grafik jest determinowana przez outSPOKEN zgodnie z mapą bitową grafiki. Przyciski Poprzedni i Następny mogą być używane do przeglądania pozycji słownika i wszystkich nienazwanych grafik. Przyciski te można wybierać przez ich skróty - ALT-P i ALT-N. Szukaj Przycisk Szukaj jest używany do wyszukiwania pozycji słownika lub nienazwanych grafik. Kiedy przycisk ten jest naciśnięty, otwierane jest proste pole dialogowe. Znajdują się tam: pole edycyjne, przycisk OK oraz przycisk Anuluj. Skrótem do otwarcia tego pola jest ALT-S. Po otwarciu pola Szukaj grafiki, w pole edycyjne można wpisać nazwę do wyszukania. Aby rozpocząć wyszukiwanie należy nacisnąć ?ENTER lub wybrać OK. Wybranie Anuluj rezygnuje z wyszukiwania i powraca do pola edycji pozycji słownika. Szukaj grafiki może zlokalizować jedynie pozycje dokładnie pasujące do wpisanego łańcucha. Wielkość liter nie gra roli, ale spacje i interpunkcja muszą być wprowadzone dokładnie. Jeśli szukaj grafiki nie znajdzie żądanego łańcucha liter, zachowuje się tak samo, jakby naciśnięto Anuluj, zamykając dialog i powracając do edycji pozycji słownika. Jeśli jednak znajdzie, również zamyka się, ale odnaleziona pozycja jest wyświetlona w polu edycyjnym. Podczas poszukiwania nienazwanych kształtów kursora, ikon i symboli, należy pamiętać o wpisaniu spacji pomiędzy słowo Ikona lub Symbol a liczbę. Jak wyjaśniono na początku niniejszego rozdziału, nienazwane grafiki otrzymują unikalny numer dokąd ich nie nazwiesz. Kiedy outSPOKEN przydziela ten numer, nazwa ma formę: ikona - spacja - numer. Aby outSPOKEN mógł wyszukać tę nazwę, trzeba pamiętać o dokładnym jej wprowadzeniu wraz ze spacją. Kształty kursora Kursor może przybrać wiele form, w zależności od stanu systemu i tego, nad jakim elementem się znajduje. outSPOKEN oznajmia zmianę kształtu kursora. Większość standardowych kształtów predefiniowano w słowniku. Podobnie, jak w przypadku grafik - nierozpoznane kursory otrzymują unikalny numer. Zmiana nazwy kształtu kursora może być dokonana jedynie w polu edycyjnym Edycja Słownika Grafik. Właściwy kursor może być odnaleziony przyciskami Poprzedni, Następny i Szukaj. Jest to jedyny sposób zmiany nazwy kursora, ponieważ zwykły sposób dla zmiany nazwy grafik (przez umieszczenie kursora nad nią i wywołanie pola dialogowego Zmieniaj Nazwy Grafiki) nie działa dla kursora. Nienazwane kursory są ponumerowane tak samo, jak i ikony i symbole, jednak są nazwane kursorami (np. "kursor 1"). Opuszczanie pola dialogowego Są trzy sposoby opuszczania pola dialogowego Edycja Słownika Grafik: * naciśnięcie przycisku Gotowe zamyka pole dialogowe i powraca do pola dialogowego Zmieniaj Nazwy Grafiki; wszystkie zmiany słownika są wówczas natychmiast zachowywane na dysk * wybranie opcji Zamknij z menu sterowania pola dialogowego rezygnuje ze wszelkich zmian w bieżącej pozycji i zamyka pole dialogowe. Zachowuje to wszystkie pozycje z wyjątkiem bieżącej w słowniku i powraca do pola dialogowego Zmieniaj Nazwy Grafiki * naciśnięcie klawisza ESC pozostawi zmiany w pamięci ale nie zapisze ich na dysk. Zmiany są zignorowane dopiero przy zamknięciu programu outSPOKEN. Klawisz ESC działa tylko wtedy, kiedy kursor nie znajduje się na polu edycyjnym. Jeśli tak jest - ESC przywraca poprzednią nazwę grafiki. ROZDZIAŁ 7 - OBSZARY AKTYWNE Podsumowanie rozdziału Niniejszy rozdział opisuje sposób definiowania i używania obszarów aktywnych outSPOKENa do nadzorowania określonych fragmentów ekranu. Po pierwsze, opisuje jak ustalić prostokątny obszar ekranu, a potem jak stworzyć przełączniki i akcje związane z obszarami aktywnymi. Na koniec wyjaśnia jak zmieniać definicję istniejących obszarów aktywnych. 7.1 Wstęp Podczas pracy z konkretną aplikacją pomocne może być uzyskanie głosem lub Braille'em dodatkowych informacji takich jak tekst pomocy umieszczony w oknie lub dialogu. Może się też okazać, że zechcesz aby po naciśnięciu określonej kombinacji klawiszy jakaś informacja była czytana automatycznie lub też aby zakres wyświetlania linijki brajlowskiej przeskoczył do pewnego miejsca. Funkcja Obszarów aktywnych outSPOKENa pozwala zdefiniować Obszary okna, które będą ciągle nadzorowane i do których może być przywiązana mowa, tony lub Braille. Koncepcja ta określana jest mianem Obszarów aktywnych. Aby przedstawić Obszary aktywne ustalono następującą terminologię: Przełącznik obszaru aktywnego OutSPOKEN nadzoruje zdarzenia lub zmiany wewnątrz obszaru aktywnego, do którego przywiązana jest reakcja głosem, tonem lub Braille'em. Przykłady zmian, które mogą spowodować działanie outSPOKENa to: zmiana tekstu, zmiana grafiki, ruch fokusa, otwieranie lub zamykanie okna, zmiana kształtu kursora myszy itp. W dodatku może być naciśnięty gorący klawisz / skrót aby ręcznie wywołać działanie. Zdarzenia takie (jak i skróty / gorące klawisze) nazywane są przełącznikami. Wskutek użycia przełącznika następuje działanie. Rozdział 7.3 opisuje szczegółowo możliwości przełączników. Działania obszarów aktywnych Jako rezultat przełącznika outSPOKEN może wywoływać działanie takie, jak określony dźwięk (ton), wymawianie tekstu czy wyświetlanie go na linijce brajlowskiej. Akcja spowodowana przełącznikiem nazywana jest Działaniem obszaru aktywnego. Innymi możliwymi działaniami obszarów aktywnych outSPOKENa są przesuwanie kursora myszy lub przełączania innego obszaru aktywnego. Rozdział 7.3 opisuje szerzej Działania obszarów aktywnych. Para przełącznik-działanie Przełączniki i działania są zwykle związane ze sobą. Działanie nie może mieć miejsca jeśli nie zdefiniowano przełącznika. Również nie służy niczemu przełącznik nie wywołujący działania. Dlatego przełączniki i działania są zawsze łączone w pary i tak określane. Obszar aktywny ma przynajmniej jedną parę przełącznik-działanie ale zwykle jest więcej par niż obszarów aktywnych. Na przykład, jeśli chcesz aby outSPOKEN czytał głosem obszar aktywny i jednocześnie pokazywał ten obszar na linijce brajlowskiej, należy zdefiniować dwie pary przełącznik-działanie dla tego obszaru aktywnego. Rozdział 7.3 opisuje pary przełącznik-działanie. 7.2 Prostokąt obszaru aktywnego Nowy obszar aktywny definiuje się poprzez wyznaczenie dwóch przeciwległych wierzchołków prostokątnego obszaru. Niniejszy rozdział opisuje cztery sposoby ustalenia wierzchołków obszaru aktywnego: przy użyciu komend outSPOKEN, z linijki brajlowskiej, przy użyciu dialogu szybkiej definicji i przy użyciu myszki komputerowej. 7.2.1 Definiowanie obszaru aktywnego komendami outSPOKEN Ustalanie pierwszego wierzchołka Pierwszym krokiem przy definiowaniu prostokąta obszaru aktywnego jest ustawienie kursora myszy w miejscu, gdzie ma być jego pierwszy wierzchołek. Pamiętaj, że kursor znajduje się na końcu wiersza, słowa lub znaku kiedy czytasz w przód komendami outSPOKENa, a na początku przy czytaniu wstecz. Następująca lista komend outSPOKENa może się przydać przy nawigacji do określonego miejsca podczas definicji obszaru aktywnego. Następny wiersz KN 2 Kursor na końcu wiersza Poprzedni wiersz KN 8 Kursor na początku wiersza Następny wyraz KN 6 Kursor na końcu wyrazu Poprzedni wyraz KN 4 Kursor na początku wyrazu Następna litera SHIFT-KN 6 Kursor za literą Poprzednia litera SHIFT-KN 4 Kursor przed literą Lewa krawędź CTRL-KN 4 Kursor na lewej krawędzi okna Prawa krawędź CTRL-KN 6 Kursor na prawej krawędzi okna Góra KN 7 Kursor na lewej górnej krawędzi okna pod paskiem tytułowym lub menu Dół KN 3 Kursor na prawej dolnej krawędzi okna Czytaj bieżący wyraz SHIFT-KN 0 Czytaj wyraz pod kursorem Czytaj bieżącą literę CTRL-KN 0 Czytaj literę pod kursorem Ponadto można przesuwać kursor małymi skokami co siedem pikseli w odpowiednim kierunku klawiszami CTRL-SHIFT KN 2, CTRL-SHIFT KN 4, CTRL-SHIFT KN 6 i CTRL-SHIFT KN 8. Inną szybką metodą definiowania wierzchołków obszaru jest komenda outSPOKENa SZUKAJ (KN 1). Jeśli znasz początek i koniec tekstu, jaki znajduje się w miejscu obszaru, który ma się stać aktywny, możesz użyć komendy SZUKAJ aby szybko skoczyć w to miejsce. Pamiętaj, że po wykonaniu komendy SZUKAJ, zakończonej klawiszem ENTER, kursor myszy znajduje się na końcu odnalezionego napisu. Klawisz obszaru aktywnego Kiedy kursor znajduje się już na pierwszym wierzchołku obszaru aktywnego, należy nacisnąć przez około 1 sekundę kombinację klawiszy SHIFT-CTRL-KN 1 (przytrzymanie). Przytrzymanie wyklucza przypadkowe rozpoczęcie definicji obszaru aktywnego. Po przytrzymaniu klawiszy SHIFT-CTRL-KN 1 usłyszysz komunikat "Definicja obszaru aktywnego" i zostanie ustalony pierwszy wierzchołek obszaru aktywnego. Ustalanie drugiego wierzchołka Następnym krokiem jest ustawienie kursora w miejscu drugiego - przeciwległego wierzchołka obszaru. Może to być dowolny punkt, do którego można się dostać wewnątrz bieżącego okna. Można do tego użyć dowolnej komendy nawigacyjnej outSPOKEN (patrz lista powyżej). Kiedy kursor zostanie umieszczony w drugim wierzchołku obszaru aktywnego, należy nacisnąć klawisz obszaru aktywnego SHIFT-CTRL-KN 1 (przytrzymanie). W tym momencie zostanie ustalony drugi wierzchołek. Kończy to definicję prostokąta obszaru aktywnego. W konsekwencji otwiera się dialog obszaru aktywnego outSPOKEN. Jest on opisany w rozdziale 7.3. 7.2.2 Definiowanie obszaru aktywnego z pomocą linijki brajlowskiej Na linijce brajlowskiej, aby zdefiniować dwa wierzchołki obszaru aktywnego można użyć kursorów dotykowych. Najlepiej jest włączyć reprezentację kursora myszy na linijce brajlowskiej (dialog znaczników brajlowskich - rozdział 12.2) i ustalić opcję "kursor dotykowy wskazuje" zamiast "klika", lub użyć UDERZ CTRL P jako skrótu. Gwarantuje to, że kursor myszy będzie widoczny na linijce brajlowskiej i że żadne funkcje nie zostaną wybrane przypadkowo. Ustalanie pierwszego wierzchołka Ustaw wyświetlanie linijki brajlowskiej w miejscu, gdzie ma być ustalony pierwszy wierzchołek obszaru. Naciśnij kursor dotykowy, aby umieścić kursor myszy dokładnie w żądanym miejscu. Kiedy już kursor myszy jest umieszczony we właściwym miejscy, wciśnij przez około 1 sekundę kombinację klawiszy SHIFT-CTRL-KN 1 (przytrzymanie). Po przytrzymaniu klawiszy SHIFT-CTRL-KN 1 usłyszysz komunikat "Definicja obszaru aktywnego" i zostanie ustalony pierwszy wierzchołek obszaru aktywnego. Ustalanie drugiego wierzchołka Następnym krokiem jest ustawienie kursora w miejscu drugiego - przeciwległego wierzchołka obszaru. Może to być dowolny punkt, do którego można się dostać wewnątrz bieżącego okna. Można do tego użyć klawiszy nawigacyjnych linijki i kursora dotykowego. Kiedy kursor zostanie umieszczony w drugim wierzchołku obszaru aktywnego, należy nacisnąć klawisz obszaru aktywnego SHIFT-CTRL-KN 1 (przytrzymanie). W tym momencie zostanie ustalony drugi wierzchołek. Kończy to definicję prostokąta obszaru aktywnego. W konsekwencji otwiera się dialog obszaru aktywnego outSPOKEN. Jest on opisany w rozdziale 7.3. 7.2.3 Dialog "Wybierz wielkość obszaru aktywnego" Szybkim sposobem ustalania prostokąta obszaru aktywnego, dla niektórych często używanych wielkości, jest dialog "Wybierz wielkość obszaru aktywnego". Pierwszym krokiem jest ustawienie kursora myszy w punkcie, który ma się stać pierwszym wierzchołkiem obszaru - tak samo, jak to opisano w rozdziale 7.2.1. Naciśnij klawisz obszaru aktywnego SHIFT-CTRL-KN 1 (przytrzymanie). W tym momencie usłyszysz komunikat "Definicja obszaru aktywnego" i ustalony zostanie pierwszy z wierzchołków obszaru aktywnego. Teraz ponownie naciśnij klawisz obszaru aktywnego SHIFT-CTRL-KN 1 (przytrzymanie). Wskutek tego zostanie otwarte pole dialogowe "Wybierz wielkość obszaru aktywnego" informujące, że określono identyczne wierzchołki. System pozwala zdecydować czy w takiej sytuacji ustalić wielkość obszaru aktywnego na bieżące słowo, wiersz, przycisk, okno lub grafikę. Można to wykonać za pomocą grupy przełączników. Potem trzeba wcisnąć przycisk OK u dołu pola dialogowego, co w konsekwencji spowoduje otwarcie dialogu edycji obszaru aktywnego. Naciśnięcie przycisku anuluj lub ALT-F4 spowoduje ukazanie się dialogu z prośbą o potwierdzenie rezygnacji. Naciśnięcie Tak powoduje rezygnację z definicji a Nie - powrót do dialogu obszaru aktywnego. 7.2.4 Użycie myszy komputerowej Użytkownicy, którzy posłużą się zwykłą myszą komputerową mogą zdefiniować obszar edycyjny wskazując wierzchołki obszaru aktywnego z pomocą myszy. Po umieszczeniu kursora myszy na pierwszym wierzchołku naciśnij klawisz obszaru aktywnego (SHIFT-CTRL-KN 1 przytrzymanie). System odpowie komunikatem "Definicja obszaru aktywnego" i ustali położenie pierwszego wierzchołka. Następnie należy umieścić kursor w drugim wierzchołku. Musi on się mieścić w bieżącym oknie. Naciśnij znowu klawisz obszaru aktywnego (SHIFT-CTRL-KN 1 przytrzymanie). Spowoduje to ustalenie drugiego wierzchołka i zakończenie definicji prostokąta obszaru aktywnego. W konsekwencji otworzy się dialog edycji obszaru aktywnego - opisany w rozdziale 7.3. 7.2.5 Rezygnacja z definicji obszaru aktywnego Rezygnacja z definicji obszaru aktywnego, po ustaleniu pierwszego wierzchołka, następuje po naciśnięciu klawisza ESC. Nastąpi wówczas komunikat "Definicja obszaru aktywnego anulowana". Definicja zostanie anulowana automatycznie w wypadku, kiedy zostanie otwarty inny dialog (np. ostrzeżenie). Podobnie anulowana zostanie definicja wtedy, gdy przeniesiesz się do innego okna, aplikacji lub otworzysz menu. 7.3 Edytor obszaru aktywnego Dialog "Edytuj obszar aktywny" pozwala edytować pary przełącznik-działanie i zmieniać ustawienia obszarów aktywnych. Rozdział 7.3.1 opisuje edytor obszarów aktywnych i objaśnia pary przełącznik-działanie. Rozdział 7.3.2 objaśnia dostępne przełączniki i działania, a rozdział 7.3.3 opisuje jak przydzielić pary przełącznik-działanie obszarowi aktywnemu. Rozdziały 7.3.4, 7.3.5 i 7.3.6 opisują sposób zmian, usuwania i zmian kolejności par przełącznik-działanie. Rozdział 7.3.7 wyjaśnia jak edytować ogólne ustawienia obszarów aktywnych. 7.3.1 Dialog edycji obszarów aktywnych Nazwa obszaru aktywnego Obszar aktywny jest identyfikowany przez swoją nazwę i plik, w którym zachowane są jego ustawienia. Podczas definicji nowego obszaru aktywnego zostanie mu nadana automatycznie nazwa "obszar aktywny xxx", gdzie xxx stanowi nadany przez system numer. Nazwa jest widoczna w polu edycyjnym "Nazwa" u góry pola dialogowego "Edytuj obszar aktywny". Skrótem do tego pola jest ALT-N. Zalecamy używać nazwy dobrze informującej o przeznaczeniu obszaru aktywnego. Na przykład nazwa obszaru aktywnego informującego o wielkości czcionki w programie Word powinna brzmieć "wielkość czcionki Worda" lub podobnie. Można użyć dowolnie długiej nazwy, zawierającej spacje, o ile tylko będzie ona unikalna. Jeśli nazwa jest już użyta, zostanie otwarte pole informacyjne pod nazwą "niewłaściwa nazwa" z ostrzeżeniem, że nazwa obszaru aktywnego musi być unikalna. Naciśnięcie przycisku OK. zamyka to pole i fokus powraca do pola edycyjnego 'nazwa'. Plik obszaru aktywnego Wszystkie informacje związane z obszarem aktywnym zachowane są w pliku o rozszerzeniu *.RAS. Z pomocą multiprzełącznika 'Plik' można wybrać bądź wpisać nową nazwę pliku. Dozwolone są długie nazwy pliku a rozszerzenie *.RAS dodawane jest automatycznie. Domyślnie wybrana zostanie nazwa pliku związana z bieżącą aplikacją. Jeśli brakuje obszarów aktywnych dla danej aplikacji wybrana jest domyślna nazwa. Skrótem do tego multiprzełącznika jest ALT-P. Gorący klawisz (skrót) Jednym ze sposobów włączania obszaru aktywnego jest użycie gorącego klawisza - skrótu. W outSPOKEN 3.0 klawiszami skrótu obszarów aktywnych mogą być kombinacje INSERT-A ... INSERT-Z, dalej opisywane jako INSERT-LITERA. Właściwa kombinacja wybierana jest z multiprzełącznika 'Gorący klawisz'. Domyślnie obszarowi aktywnemu nie jest przydzielony żaden skrót, a w multiprzełączniku 'Gorący klawisz' widnieje napis <żaden>. Przydzielenie skrótu obszarowi aktywnemu jest przydatne, gdy chcesz przełączać obszar aktywny ręcznie. Skrótem do multiprzełącznika Gorący klawisz jest ALT-G. Przełączniki i działania Największą część okna dialogowego 'Edytuj obszar aktywny' zajmuje pole grupowe "Przełączniki i działanie". Dla jednego obszaru aktywnego można zdefiniować szereg par. Kolejność wykonywania par przełącznik-działanie zależy od ich umiejscowienia na liście. Pierwsza para na liście wykonywana jest jako pierwsza, druga jako następna itd. Pole grupowe zawiera listę par przełącznik-działanie. Skrótem do tej listy jest ALT-C. Każdy element listy zawiera określenie przełącznika, działania, parametru działania oraz informacje o blokowaniu przełącznika. Posługując się klawiszami kursora w górę lub w dół można wybrać określoną parę przełącznik-działanie. Nowo utworzony obszar aktywny ma listę z następującymi ustawieniami: Polecenie obszaru aktywnegoPrzeczytaj zawartośćTak Polecenie obszaru aktywnegoPokaż zawartośćTak Komenda obszaru aktywnego (CTRL-SHIFT-KN 1) jest kombinacją domyślną, przełączającą obszar aktywny. Działanie "Przeczytaj zawartość" oznacza, że zostanie wymówiony tekst i grafika w obszarze aktywnym. Działanie "Pokaż zawartość" oznacza, że tekst i grafika w obszarze aktywnym zostanie pokazana na linijce brajlowskiej. Pary te nie mają parametrów i są włączone (blokowany = Tak). Wszystkie przełączniki i działania są omówione w rozdziale 7.3.2. Rozdział 7.3.3 opisuje proces definiowania i edycji par przełącznik-działanie. Poniżej listy znajdują się przyciski do edycji wybranej pary. Można wybrać jeden z następujących przycisków: Modyfikuj Wciśnięcie tego przycisku pozwala zmodyfikować wybraną parę przełącznik-działanie. Skrótem do tego przycisku jest ALT-M. Po jego wybraniu otwierany jest dialog modyfikacji par przełącznik-działanie (patrz rozdział 7.3.4). Usuń Wciśnięcie przycisku "Usuń" usuwa wybraną parę przełącznik-działanie z listy. Skrótem do tego przycisku jest ALT-U. Dokładny opis znajdziesz w rozdziale 7.3.5. Nowy Wciśnięcie przycisku "nowy" dodaje parę przełącznik-działanie u dołu listy i otwiera dialog 'Nowa para przełącznik-działanie'. Skrótem do tego przycisku jest ALT-W. Dokładny opis dialogu 'Nowa para...' znajduje się w rozdziale 7.3.3. Przeciągnij w górę i w dół Po prawej stronie dialogu znajdują się dwa przyciski 'Przeciągnij w górę' i 'Przeciągnij w dół'. Skrótami do tych przycisków są odpowiednio ALT-G i ALT-D. Użycie tych klawiszy pozwala przesunąć na liście parę przełącznik-działanie o jedną pozycję w odpowiednim kierunku. W ten sposób można wpływać na kolejność wykonywania par. Ustawienia obszaru aktywnego U dołu dialogu 'Edytuj obszar aktywny' znajduje się przycisk 'Ustawienia obszarów aktywnych'. Powoduje on otwarcie dialog ustawień obszaru aktywnego. Można tu zdecydować, czy działanie obszaru aktywnego może być przerwane i czy jest włączone (blokowane). Dialog ten jest opisany w rozdziale 7.3.7. Skrótem do tego przycisku jest ALT-S. Zachowywanie i rezygnacja ze zmian obszaru aktywnego Zachowanie zmian dokonanych w obszarach aktywnych następuje po wciśnięciu przycisku OK. Skrótem do niego jest ALT-O. W rezultacie dialog 'Edytuj obszar aktywny' zamyka się. Jeśli chcesz zrezygnować ze zmian, naciśnij przycisk Anuluj (skrót ALT-A), wciśnij klawisz ESC lub ALT-F4. Ukaże się wówczas komunikat "Czy na pewno chcesz anulować definicję obszaru aktywnego?". Wciśnij "Tak", jeśli chcesz zrezygnować z definicji lub "Nie", aby kontynuować edycję obszaru aktywnego. 7.3.2 Przełączniki i działanie Obszary aktywne outSPOKENa zawierają zwykle wiele par przełącznik-działanie. Bieżący rozdział przedstawia listę możliwych przełączników i działań outSPOKENa 3.0. Rozdział 7.3.3 wyjaśni jak definiować pary przełącznik-działanie. Przełączniki W programie outSPOKEN dostępne są następujące przełączniki: Polecenie obszaru aktywnego Ten przełącznik to naciśnięcie klawiszy CTRL-SHIFT-KN 1. Jest to standardowa kombinacja włączająca obszary aktywne na żądanie użytkownika. Gorący klawisz (skrót) Ten przełącznik to naciśnięcie jednej z kombinacji INSERT-LITERA. Klawisze INSERT-A ... INSERT-Z mogą być przypisane do określonego obszaru aktywnego. Pisany jest tekst Ten przełącznik należy użyć w wypadku, kiedy chcesz nadzorować jakiekolwiek zmiany tekstu w obszarze aktywnym. Wyświetlana jest grafika Ten przełącznik używany jest do nadzorowania jakichkolwiek zmian grafiki wewnątrz obszaru aktywnego. Otwierane jest okno Ten przełącznik aktywuje obszar aktywny wtedy, kiedy otwierane jest okno lub dialog, dla którego są zdefiniowane. Zamykane jest okno Ten przełącznik aktywuje obszar aktywny wtedy, kiedy zamykane jest okno lub dialog, dla którego są zdefiniowane. Fokus przemieszcza się do obszaru aktywnego Ten przełącznik działa wtedy, kiedy fokus trafia do wnętrza obszaru aktywnego. Ważne jest aby wewnątrz obszaru aktywnego istniał element, który może otrzymać fokus. Fokus przemieszcza się poza obszar aktywny Ten przełącznik działa wtedy, kiedy fokus był we wnętrzu obszaru aktywnego i przechodzi poza ten obszar. Ważne jest aby wewnątrz obszaru aktywnego istniał element, który może otrzymać fokus. Fokus przemieszcza się wewnątrz obszaru aktywnego Ten przełącznik działa wtedy, kiedy fokus porusza się wewnątrz obszaru aktywnego. Ważne jest aby wewnątrz obszaru aktywnego istniały przynajmniej dwa elementy, które mogą otrzymać fokus. Kursor myszy przemieszcza się do obszaru aktywnego Ten przełącznik działa wtedy, kiedy kursor myszy trafia do wnętrza obszaru aktywnego. Kursor opuszcza obszar aktywny Ten przełącznik działa wtedy, kiedy kursor myszy opuszcza obszar aktywny. Kursor myszy zmienia kształt Ten przełącznik działa wtedy, kiedy kursor myszy zmienia kształt, bez względu na to, czy znajduje się we wnętrzu obszaru aktywnego czy też nie. Inny obszar aktywny 'Inny obszar aktywny' oznacza, że bieżący obszar aktywny jest włączany przez przełącznik w innym obszarze aktywnym. Dzięki temu można łączyć ze sobą obszary aktywne. Na przykład można zdefiniować dwa obszary w jednym oknie i zdecydować, że ruch fokusa w jednym obszarze powoduje czytanie tekstu w drugim. Działania Do kompletu z przełącznikami można dobrać następujące działania: Przeczytaj zawartość Działanie to powoduje wymówienie zawartości obszaru aktywnego. Wymawiane są wszystkie elementy obszaru aktywnego - tekst, grafika i elementy sterujące, w kolejności od góry do dołu. Pokaż zawartość Działanie to powoduje pokazanie zawartości obszaru aktywnego na linijce brajlowskiej. Wyświetlany przez linijkę fragment ustawiany jest w lewym górnym rogu obszaru. Można wtedy użyć klawiszy nawigacyjnych linijki do przeczytania reszty obszaru aktywnego. Kiedy osiągnięty zostanie koniec obszaru aktywnego, linijka wraca do poprzedniej pozycji. Podobnie reaguje system, kiedy naciśnięty zostanie klawisz inny niż W LEWO lub W PRAWO. Czytaj ustalony tekst Powoduje czytanie z góry zdefiniowanego tekstu. Pokaż ustalony tekst Powoduje pokazanie z góry zdefiniowanego tekstu na linijce brajlowskiej. Klawisze W LEWO i W PRAWO pozwalają wyświetlić poprzedni lub następny fragment tekstu. Kiedy osiągnięty zostanie koniec ustalonego tekstu, linijka wraca do poprzedniej pozycji. Podobnie reaguje system, kiedy naciśnięty zostanie klawisz inny niż W LEWO lub W PRAWO. Odtwórz plik WAVE Powoduje odtworzenie pliku *.WAV. Przesuń kursor myszy Powoduje przesunięcie kursora myszy do pozycji wewnątrz obszaru aktywnego. Pozycje te to: górny lewy róg, środek, dolny prawy róg; ponadto pierwsze lub ostatnie słowo, wiersz, grafika lub element sterujący wewnątrz obszaru aktywnego. Przełącz obszar aktywny To działanie jest używane do aktywowania "Innych obszarów aktywnych". Trzeba tu podać nazwę uruchamianego obszaru. 7.3.3 Definicja par przełącznik-działanie Lista zdefiniowanych par przełącznik-działanie jest widoczna w dialogu "Edytuj obszar aktywny". Edycja nowo zdefiniowanego obszaru aktywnego powoduje automatyczne powstanie dwóch domyślnych par: Polecenie obszaru aktywnegoPrzeczytaj zawartośćTak Polecenie obszaru aktywnegoPokaż zawartośćTak Przez użycie przycisku Nowy (ALT-W) tworzy się nową parę u dołu listy. Wówczas otwarty zostanie dialog "Nowa para przełącznik-działanie". Przełącznik Pierwszym elementem tego dialogu jest multiprzełącznik zawierający wszystkie możliwe do wykorzystania przełączniki (patrz rozdział 7.3.2): Polecenie obszaru aktywnego, Gorący klawisz (skrót), Pisany jest tekst, Wyświetlana jest grafika, Otwierane jest okno, Zamykane jest okno, Fokus przemieszcza się do obszaru aktywnego, Fokus przemieszcza się poza obszar aktywny, Fokus przemieszcza się wewnątrz obszaru aktywnego, Kursor myszy przemieszcza się do obszaru aktywnego, Kursor opuszcza obszar aktywny, Kursor myszy zmienia kształt, Inny obszar aktywny. Skrótem do tego przełącznika jest ALT-P. Wybierz właściwy przełącznik. Domyślnie jest tam ustawione "Polecenie obszaru aktywnego". Działanie Następnym elementem tego dialogu jest multiprzełącznik "Działanie", który zawiera wszystkie dostępne działania (patrz rozdział 7.3.2): Przeczytaj zawartość, Pokaż zawartość, Czytaj ustalony tekst, Pokaż ustalony tekst, Odtwórz plik WAVE, Przesuń kursor myszy, Przełącz obszar aktywny. Skrótem do tego elementu jest ALT-D. Wybierz właściwe działanie. Domyślnie wybrane jest "Przeczytaj zawartość". Parametry Niektóre działania wymagają podania parametrów. Na przykład "Przeczytaj stały tekst" wymaga podania tego tekstu; "Odtwórz plik WAV" wymaga podania nazwy tego pliku. Pole grupowe "Działania i parametry" zawiera kilka elementów do ustalenia parametrów: Pole edycyjne "Stały tekst", pole edycyjne "Plik Wave'a" z przyciskiem "Przeszukaj". Dodatkowo multiprzełączniki "Obszar aktywny" i "Przesuń mysz do". Wybrane działanie decyduje o tym, który element jest uaktywniony i można go zmodyfikować. Jeśli wybrane działanie nie wymaga parametrów, wówczas elementy będą nieaktywne - czyli szare. Pole grupowe parametrów działań zawiera następujące elementy: Stały tekst To pole edycyjne pozwala wpisać tekst, wymagany przez działania "przeczytaj stały tekst" i "pokaż stały tekst". Plik wave'a Aktywny tylko dla akcji "Odtwórz plik WAV". Należy tu wpisać nazwę pliku Wave. Należy podać pełną ścieżkę dostępu do tego pliku. Aby odnaleźć tę ścieżkę można użyć przycisku "Przeszukaj". Spowoduje on otwarcie zwykłego okna Otwórz Microsoft Windows. Plik Wave musi mieć rozszerzenie *.wav. Obszar aktywny Jest to multiprzełącznik z nazwami obszarów aktywnych i jest aktywny tylko po wyborze przełącznika "Inny obszar aktywny". Należy wybrać ten obszar aktywny, który powinien zostać przełączony tym działaniem. Obydwa obszary aktywne muszą być zachowane w tym samym pliku. Nie można przełączyć obszaru aktywnego znajdującego się w innym pliku. Obszar aktywny, który ma być przełączany musi już być zdefiniowany. W multiprzełączniku pokazane są wyłącznie istniejące obszary aktywne. Przesuń mysz do Multiprzełącznik "Przesuń mysz do" jest aktywny tylko dla działania o tej samej nazwie i definiuje pozycję do której kursor myszy powinien być przesunięty. Do wyboru są następujące pozycje: górny lewy róg, środek, dolny prawy róg; ponadto pierwsze lub ostatnie słowo, wiersz, grafika lub element sterujący wewnątrz obszaru aktywnego. Domyślnie wybrany jest środek. Odblokowany Stan pary Przełącznik-Działanie musi być ustalony na odblokowany lub zablokowany. Można go zmienić za pomocą włącznika "Odblokowany". Zablokowanie (wyłączenie) pary powoduje, że nie zostanie ona wykonana. Jest to przydatne jako metoda wyszukiwania błędów podczas edycji obszarów aktywnych. Zamknij Przycisk "Zamknij" kończy dialog i powoduje powrót do dialogu "Edytuj obszar aktywny". Nowo zdefiniowana para zostanie umieszczona jako ostatnia na liście przełączników i działań. 7.3.4 Modyfikacja par przełącznik-działanie Modyfikacja pary przebiega podobnie, jak w przypadku tworzenia nowych par. Wybierz parę z listy, naciśnij przycisk Modyfikuj (skrót ALT-M) aby otworzyć dialog "Modyfikacja pary przełącznik-działanie". Jest on identyczny z dialogiem "Nowa para przełącznik-działanie". Różnica polega na tym, że edycji poddane są ustawione poprzednio parametry a nie domyślne. Patrz rozdział 7.3.2. 7.3.5 Usuwanie par przełącznik-działanie Aby usunąć istniejącą parę należy ustawić kursor na właściwej parze na liście, następnie kliknąć przycisk Usuń (Skrót - ALT-U). Przed usunięciem należy potwierdzić ten zamiar w dialogu ostrzegawczym. 7.3.6 Kolejność par przełącznik-działanie Pary przełącznik-działanie są wykonywane w kolejności, w jakiej pojawiają się na liście (z góry na dół). Jeśli zamierzasz zmienić kolejność wykonywania, przesuń parę wyżej lub niżej na liście za pomocą przycisków "Przeciągnij w górę" lub "Przeciągnij w dół". Jeśli zamierzasz wstawić nową parę w środek listy, musisz najpierw ją zdefiniować, co spowoduje, że znajdzie się na końcu listy (patrz rozdział 7.3.3), a potem przesunąć tę parę przyciskiem "Przeciągnij w górę". 7.3.7 Ustawienia obszarów aktywnych Przycisk "Ustawienia obszarów aktywnych" w dialogu "Edytuj obszar aktywny" powoduje otwarcie nowego dialogu. Pokazuje on opcje obszaru aktywnego i pozwala je zmienić, np. ustawienie obszaru aktywnego na całe okno, punkt w oknie, który ma być kotwicą, czy obszar może być przerywany i czy ma być odblokowany. Okno Włącznik "Okno" (skrót ALT-N) musi zostać włączony o ile chcesz, żeby całe okno lub dialog były obszarem roboczym. Kotwica w oknie Prostokąt obszaru aktywnego jest ustawiony względem jednego z wierzchołków okna. Przełącznika "Kotwica w oknie" trzeba użyć aby wskazać czy ma to być górny lewy, górny prawy, dolny lewy czy dolny prawy wierzchołek. Kotwica jest potrzebna po to, żeby uniknąć niejednoznaczności przy zmianie wielkości okna lub dialogu. Przy zmianie wielkości okna prostokąt pozostaje w stałej odległości do tego wierzchołka, który określony jest jako kotwica. Zwykle należy wybrać lewy górny wierzchołek okna jako kotwicę, o ile obszar aktywny znajduje się w górnej połowie okna a dolny lewy, jeśli z dolnej połowie. Jeśli zauważysz problemy w działaniu obszaru aktywnego - spróbuj ustalić inną kotwicę. Przerywalne Jeśli ten włącznik będzie włączony, wykonywanie akcji obszaru aktywnego będzie mogło być przerwane naciśnięciem dowolnego klawisza. W przeciwnym wypadku wszystkie pary przełącznik-działanie z danego obszaru aktywnego zostaną wykonane. Odblokowane Włącznik ten pozwala wyłączyć obszar aktywny. Wówczas nie może być aktywowany. Podobnie działają przyciski "odblokuj" i "zablokuj" w liście obszarów aktywnych. Zamknij Powoduje zamknięcie dialogu. Podobnie działa ALT-F4. 7.4 Zarządzanie obszarami aktywnymi Wszystkie zdefiniowane obszary aktywne są umieszczone w oknie dialogowym "Lista obszarów aktywnych". Dialog ten otwiera polecenie EDYTUJ OBSZARY AKTYWNE (CTRL-SHIFT-KN +). Aktywne obszary w stanie aktywnym Jest to główny włącznik obszarów aktywnych. Jego wyłączenie powoduje, że wszystkie obszary zostaną wyłączone i odwrotnie - włączenie powoduje, że wszystkie obszary zostaną włączone. Włącznik ten jest domyślnie włączony. Obszary aktywne W liście "obszary aktywne" umieszczone są wszystkie zdefiniowane obszary aktywne. Lista zawiera sześć kolumn: nazwa pliku, w którym jest zachowany obszar, nazwa aplikacji, dla której zdefiniowano obszar, okno, w którym znajduje się obszar aktywny, nazwa obszaru aktywnego, gorący klawisz - skrót i odblokowanie (włączenie) obszaru. Wyboru jednego obszaru aktywnego można dokonać klawiszami kursora w górę i w dół. Modyfikuj U dołu listy znajduje się klawisz Modyfikuj (skrót ALT-M). Przycisk ten powoduje otwarcie dialogu "Edytuj obszar aktywny" opisany w rozdziale 7.3. Usuń Przycisk ten usuwa wybrany obszar. Przed ostatecznym usunięciem obszaru wyświetlany jest dialog ostrzegawczy. Odblokuj i Zablokuj Przycisk "Odblokuj" powoduje, że obszar aktywny zaczyna od tego momentu działać. Przycisk "Zablokuj" wyłącza obszar. Zamknij Powoduje zamknięcie dialogu. Podobnie działa ALT-F4. 7.5 Przykłady obszarów aktywnych Przytaczamy dwa przykłady na definicję obszaru aktywnego. Pierwszy to najprostszy obszar aktywny, który można zdefiniować w kilku krokach. Drugi przykład opisuje obszar aktywny, który będzie opisywał mową i na linijce brajlowskiej wielkość czcionki po naciśnięciu skrótu INSERT-F i po każdej zmianie wielkości. Prosty obszar aktywny Aby zdefiniować przydatny obszar aktywny wystarczy wykonać tylko kilka kroków. Ten przykładowy obszar będzie czytał i wyświetlał zawartość obszaru aktywnego po naciśnięciu polecenia OBSZAR AKTYWNY (CTRL-SHIFT-KN 1). Krok 1. Zdefiniuj prostokąt obszaru aktywnego: Umieść kursor myszy w pierwszym wierzchołku planowanego obszaru - z użyciem komend nawigacyjnych (klawiatura numeryczna), linijki brajlowskiej (klawisze nawigacyjne) lub myszy i wciśnij CTRL-SHIFT-KN 1 (przytrzymanie). outSPOKEN odpowie komunikatem"(Definicja obszaru aktywnego". Następnie w identyczny sposób umieść kursor myszy w drugim, przeciwległym wierzchołku i ponownie wciśnij CTRL-SHIFT-KN 1 (przytrzymanie). Prostokąt obszaru aktywnego został w ten sposób zdefiniowany i otwierany jest dialog "Edytuj obszar aktywny". Krok 2. Użyj domyślnych par przełącznik-działanie: Domyślnie z przełącznikiem obszaru aktywnego skojarzone są już działania "Przeczytaj zawartość" i "Pokaż zawartość". Dlatego naciśnięcie klawisza OK. (ALT-O) zamyka dialog i obszar aktywny jest gotowy do użycia. Krok 3. Sprawdź działanie obszaru aktywnego Po naciśnięciu CTRL-SHIFT-1 możesz przekonać się, że outSPOKEN czyta zawartość obszaru aktywnego i pokazuje początek tej zawartości w Braille'u. Uwaga: Zdefiniowany obszar aktywny będzie zachowany w ostatnio używanym dla bieżącej aplikacji pliku lub w pliku domyślnym. Nazwą tego obszaru będzie "Obszar aktywny xxx", gdzie xxx stanowi nadany arbitralnie numer. Wielkość czcionki w Wordpadzie Nieraz warto znać wielkość czcionki użytej w dokumencie. Można się tego dowiedzieć ustawiając aktywny obszar wokół multiprzełącznika w pasku zadań Wordpada. Uruchom Wordpad i wykonaj następujące kroki: Krok 1. Definicja prostokąta obszaru aktywnego: Ustaw pierwszy wierzchołek prostokąta obszaru na multiprzełączniku wielkości czcionki przenosząc kursor myszy w górę okna (KN 7) i następnie dwa wiersze w dół (dwa razy KN 2). Napotkasz wówczas ikonę. Poruszając się wstecz z pomocą KN 4 po kilku naciśnięciach usłyszysz liczbę. Jest to multiprzełącznik wielkości czcionki, który chcemy aby był nadzorowany przez obszar aktywny. Naciśnij CTRL-SHIFT-KN 1 (przytrzymanie) i usłyszysz komunikat "Definicja obszaru aktywnego". Aby zdefiniować drugi wierzchołek przejdź w prawo (KN 6) do klawisza rozwijającego multiprzełącznik. Wciśnij CTRL-SHIFT-KN 1 (przytrzymanie) ponownie, co spowoduje ustawienie drugiego wierzchołka. Krok 2. Przyporządkowanie par przełącznik-działanie: W dialogu edycji obszaru aktywnego zmień nazwę na "wielkość czcionki Wordpada". Umieść fokus w multiprzełączniku Plik i wpisz nazwę "Wordpad" - w tym pliku zapisany zostanie obszar roboczy. Następnie przemieść fokus do multiprzełącznika "Gorący klawisz" i wybierz z listy INSERT+F. Przenieś fokus na listę par przełącznik-działanie. Dodaj parę "Gorący klawisz"-"Przeczytaj zawartość" na końcu listy. Para ta określa, że po naciśnięciu INSERT-F wypowiedziana zostanie zawartość obszaru aktywnego - czyli wielkość czcionki. Aby to zrobić utwórz nową parę (ALT-W), w dialogu nowej pary wybierz z multiprzełącznika "Przełącznik" pozycję "Gorący klawisz" a z multiprzełącznika "Działanie" 'Przeczytaj zawartość". Aby zamknąć dialog wciśnij Enter. Drugą parą powinna być "Gorący klawisz" - "Pokaż zawartość". Para ta określa, że po naciśnięciu INSERT-F wyświetlona zostanie zawartość obszaru aktywnego - czyli wielkość czcionki - w Braille'u. Aby to zrobić utwórz nową parę (ALT-W), w dialogu nowej pary wybierz z multiprzełącznika "Przełącznik" pozycję "Gorący klawisz" a z multiprzełącznika "Działanie" "Pokaż zawartość". Aby zamknąć dialog wciśnij Enter. Trzecia para będzie powodować, że po każdej zmianie tekstu w obszarze aktywnym będzie przeczytana nowa jego zawartość. Utwórz nową parę (ALT-W), w dialogu nowej pary wybierz z multiprzełącznika "Przełącznik" pozycję "Tekst jest pisany" a z multiprzełącznika "Działanie" "Przeczytaj zawartość". Aby zamknąć dialog wciśnij Enter. Są to wszystkie pary, jakie należało zdefiniować. Krok 3. Usuń domyślne pary: Następnym krokiem jest usunięcie domyślnych par, które już są niepotrzebne. Używając klawiszy kursora w górę i w dół przenieś się na pierwszą parę: "Polecenie obszaru aktywnego" - "Przeczytaj zawartość" i wciśnij skrót ALT-U aby usunąć tę parę. Potwierdź swój zamiar w polu ostrzegawczym. Wykonaj to samo dla drugiej pary: "Polecenie obszaru aktywnego" - "Pokaż zawartość". Wciśnij OK, aby zamknąć dialog zachowując zmiany. Krok 4. Sprawdź działanie obszaru aktywnego Napisz w Wordpadzie tekst zawierający różne wielkości czcionek. Jeśli teraz przesuniesz się po tekście kursorem tekstowym (korektorem), wielkość czcionki powinna być automatycznie oznajmiana po przejściu do tekstu o nowej wielkości. Wciśnięcie INSERT-F również powoduje przeczytanie i pokazanie na linijce wielkości czcionki. Część 3: Funkcje brajlowskie ROZDZIAŁ 8 - OUTSPOKEN ENSEMBLE outSPOKEN Ensemble 3.0 dla Windows 95 i 98 jest zintegrowanym pakietem do sterowania mową i Braille'em. Działa z szeroką gamą linijek brajlowskich, w tym Alva, Powerbraille oraz notatnikami brajlowskimi firmy Blazie Braille Lite. Pełna lista linijek brajlowskich pracujących z outSPOKENem 3.0 znajduje się w pliku README.TXT na krążku CD programu. OutSPOKEN Ensemble wyświetla na linijce brajlowskiej wszystkie informacje zawarte w oknach systemu Windows, w tym grafikę, elementy sterujące, tekst i atrybuty tekstu. Oznacza to, że tekst na linijce jest wzbogacony symbolami, nawiasami i innymi znacznikami, aby odróżnić normalny tekst od wyróżnionego i od tekstu, który jest opisem grafiki lub elementu sterującego. Dla linijek z osobnymi komórkami statusu program ma pięć trybów informacji o statusie. W tych komórkach można znaleźć pozycję linijki na ekranie w pionie i w poziomie, informację o fokusie, atrybuty znaków, informacje o elementach sterujących i listach oraz informacje o wypełnieniu wiersza i okna. Klawisze linijki brajlowskiej mogą być używane w outSPOKEN Ensemble do wykonania bardzo wielu pożytecznych funkcji. Można nimi nawigować wewnątrz aktywnego okna, kontrolować ruch fokusa i symulować klikanie tak lewym jak i prawym klawiszem myszy. Często używane komendy nawigacyjne to Idź do paska tytułowego, Menu, paska statusu i paska zadań. Wszystkie te komendy mogą być wykonane bez potrzeby przenoszenia rąk z linijki na klawiaturę. Integracja mowy i Braille'a objawia się też tym, że outSPOKEN pozwala uzyskać często używane komendy za pomocą klawiszy linijki (CZYTAJ WIERSZ, CZYTAJ OKNO, CZYTAJ DOKUMENT i inne). Linijki brajlowskie z podwójnymi klawiszami kursora dotykowego pozwalają za pomocą drugiego z tych klawiszy uzyskać informację o atrybutach tekstu, grafiki i statusie. ROZDZIAŁ 9 FUNKCJE BRAJLOWSKIE OUTSPOKENA Podsumowanie rozdziału Bieżący rozdział opisuje komendy brajlowskie, które mogą być wydane z linijki brajlowskiej. 9.1 Nawigacja po Windows z linijką brajlowską Główne polecenia nawigacyjne (W GÓRĘ, W DÓŁ, W LEWO i W PRAWO) pozwalają przesuwać wyświetlany przez linijkę fragment wewnątrz okna, niezależnie od kursora klawiatury czy kursora myszy, co umożliwia przejrzenie wszystkich elementów okna. W oknie edytora tekstu lub dokumentu klawisze W GÓRĘ i W DÓŁ przesuwają linijkę odpowiednio do poprzedniego lub następnego wiersza. Komendy W LEWO i W PRAWO przesuwają linijkę w bieżącym wierszu. Jeśli dotarłeś już do początku lub końca bieżącego wiersza, system przeniesie Cię do poprzedniego lub następnego. Nawigacja brajlowska jest ograniczona do obszaru bieżącego okna. Informacje o nawigacji brajlowskiej można też znaleźć w rozdziale 12.3. W polach dialogowych klawisze W GÓRĘ, W DÓŁ, W LEWO i W PRAWO mają nieco inne znaczenie. W GÓRĘ, W DÓŁ, W LEWO i W PRAWO przesuwają wyświetlanie do poprzedniego lub następnego elementu sterującego. outSPOKEN decyduje o kolejności elementów sterujących analizując wygląd ekranu. Dlatego komenda W DÓŁ nie oznacza wcale, że kursor zostanie przeniesiony do wiersza poniżej. Również niekoniecznie następny element znajduje się na prawo od bieżącego. Na przykład w wypadku, gdy obok siebie znajdują się dwie listy, po ostatnim elemencie pierwszej listy następuje pierwszy element drugiej, który znajduje się powyżej w prawo. 9.2 Linijki Alva ABT3, Alva Delphi i Alva Satellite 9.2.1 Klawisze na krawędzi linijek Alva ABT3, Alva Delphi i Alva Satellite W LEWO: W LEWO Przesuwa linijkę w lewo (pisząc "przesuwa linijkę" mamy na myśli przesuwanie fragmentu ekranu wyświetlanego na linijce). Jeśli jesteś już na początku wiersza - przesuwa linijkę do poprzedniego wiersza. Pierwszy klawisz operacyjny Alvy 570 Satellite Pro również wykonuje tę funkcję. W PRAWO: W PRAWO Przesuwa linijkę w prawo. Jeśli jesteś już na końcu wiersza - przesuwa linijkę do następnego wiersza. Drugi klawisz operacyjny Alvy 570 Satellite Pro również wykonuje tę funkcję. WIERSZ POWYŻEJ: W GÓRĘ Przesuwa linijkę w górę - do poprzedniego wiersza do tej samej kolumny, w której była poprzednio. WIERSZ PONIŻEJ: W DÓŁ Przesuwa linijkę w dół - do następnego wiersza do tej samej kolumny, w której była poprzednio. GÓRA OKNA: POCZĄTEK Przesuwa linijkę do początku wiersza poniżej paska tytułu i menu. DÓŁ OKNA: POCZĄTEK-W DÓŁ Przesuwa linijkę do początku ostatniego wiersza okna. PASEK TYTUŁOWY: POCZĄTEK-W GÓRĘ Przesuwa linijkę do tytułu okna. MENU: POCZĄTEK-W LEWO Przesuwa linijkę do menu, o ile istnieje w bieżącym menu. PASEK STATUSU: POCZĄTEK-W PRAWO Przesuwa linijkę do paska statusu bieżącego okna. IDŹ DO KURSORA KLAWIATURY/PODŚWIETLENIA/FOKUSA: KURSOR Przesuwa linijkę do kursora klawiatury / podświetlenia / fokusa. MENU OKIEN: KURSOR-WGÓRĘ Otwiera menu okien outSPOKENa, pozwalające na przełączanie się pomiędzy oknami i podoknami. LEWA KRAWĘDŹ PASKA ZADAŃ WINDOWS: KURSOR-W LEWO Przesuwa linijkę do lewej krawędzi paska zadań Windows (do Menu Start). AKTYWNE OKNO: KURSOR-W DÓŁ Przenosi linijkę do aktywnego okna (identycznie z KN UKOŚNIK). ALTERNATYWNA INFORMACJA O STATUSIE: KURSOR przytrzymanie Kiedy komórki statusu są w trybie informowania o pozycji: przełącza pomiędzy pozycją w pionie (wiersz) i w poziomie (kolumna). Kiedy komórki statusu są w trybie nadzoru / listy: przełącza pomiędzy tymi trybami. WYPEŁNIENIE WIERSZA I OKNA: POCZĄTEK (przytrzymanie) Komórki statusu pokazują punkt początkowy i końcowy wiersza pokrywany przez fragment wyświetlany przez linijkę i procent ekranu pokryty przez okno. 9.2.2 Rozszerzone przyporządkowanie klawiszy serii ABT3 i Alva Delphi FOKUS W PRZÓD: W PRAWO-W DÓŁ Przesuwa fokus do następnego elementu (TAB). W linijkach ABT380/Delphi 480/Delphi 480 Multimedia można użyć PROG2 - działa identycznie. FOKUS W TYŁ: W LEWO-W GÓRĘ Przesuwa fokus do poprzedniego elementu (SHIFT-TAB). W linijkach ABT380/Delphi 480/Delphi 480 Multimedia można użyć KURSOR2 - działa identycznie. LEWY KLAWISZ MYSZY: W LEWO-W PRAWO Powoduje zasymulowanie kliknięcia myszą. Tę samą funkcję można wywołać klawiszem kursora dotykowego. W linijkach ABT380/Delphi 480/Delphi 480 Multimedia można użyć POCZĄTEK2. CZYTAJ DOKUMENT: PROG-W DÓŁ Czyta cały dokument w edytorze lub procesorze tekstu. Linijka przesuwa się wraz z mową. CZYTAJ WIERSZ: PROG-W PRAWO Wymawia wiersz pokazany na linijce. CZYTAJ OPIS: PROG-W LEWO Czyta opis elementu sterującego. CZYTAJ OKNO: PROG-W GÓRĘ Czyta zawartość okna bez przesuwania linijki. WYCISZ: PROG Wycisza głos. 9.2.3 Satelity - zestawy klawiszy na linijkach serii Alva Satellite Satelity - zespoły sześciu klawiszy na linijce brajlowskiej - symulują naciskanie klawiszy nawigacyjnych Windows, tj. klawiszy TAB, kursora, Enter itp. W poniższej liście w nawiasach podano ekwiwalent klawiaturowy opisywanego klawisza. Satelita nawigacji Windows FOKUS W PRZÓD: TABULACJA W PRZÓD Przesuwa kursor do następnego elementu sterującego, lub do następnego łącza na stronie web (TAB). FOKUS WSTECZ: TABULACJA W TYŁ Przesuwa kursor do poprzedniego elementu sterującego, lub do poprzedniego łącza na stronie web (SHIFT-TAB). ENTER: TABULACJA WPRZÓD - TABULACJA W TYŁ Aktywuje domyślny element sterujący w dialogu lub wybrany element (ENTER). W GÓRĘ: GÓRA Przesuwa wybrany element w górę na liście lub kursor do poprzedniego wiersza (KURSOR W GÓRĘ). W DÓŁ: DÓŁ Przesuwa wybrany element w dół na liście lub kursor do następnego wiersza (KURSOR W DÓŁ). W LEWO: W LEWO Przesuwa wybrany element w lewo na liście lub kursor do poprzedniego znaku (KURSOR W LEWO). W PRAWO: W PRAWO Przesuwa wybrany element w prawo na liście lub kursor do następnego znaku (KURSOR W PRAWO). CTRL TAB W PRZÓD: W PRAWO-TABULACJA W PRZÓD Przenosi do następnej zakładki lub ramki na stronie web (CTRL-TAB). CTRL TAB W TYŁ: W LEWO-TABULACJA W TYŁ Przenosi do poprzedniej zakładki lub ramki na stronie web (SHIFT-CTRL-TAB). BACKSPACE: W LEWO-W PRAWO Przesuwa do poprzedniego (wyższego) poziomu w liście-drzewie (BACKSPACE). ESCAPE: W GÓRĘ-W DÓŁ Opuść pole dialogowe lub menu (ESC). AKTYWUJ MENU: GÓRA-W PRAWO Przechodzi do menu aplikacji (ALT). AKTYWUJ MENU START: DÓŁ-W LEWO Otwiera menu start Windows 95 i 98 (CTRL-ESC). Satelita mowy Satelita mowy symuluje naciskanie często używanych klawiszy outSPOKEN z klawiatury numerycznej. W poniższej liście alternatywna komenda outSPOKEN pokazana jest w nawiasach. CZYTAJ WIERSZ: PRAWY KLAWISZ Wymawia wiersz wyświetlany na linijce (KN 0). CZYTAJ OPIS: LEWY KLAWISZ Czyta opis elementu sterującego bez przesuwania linijki (KN -). CZYTAJ NAZWĘ OKNA: GÓRNY KLAWISZ Wymawia tytuł lub nazwę bieżącego okna bez przesuwania linijki (CTRL-KN UKOŚNIK). CZYTAJ PASEK STATUSU: DOLNY KLAWISZ Wymawia pasek statusu bez przesuwania linijki (CTRL-SHIFT-KN UKOŚNIK). CZYTAJ OKNO: LEWY KLAWISZ-PRAWY KLAWISZ Czyta zawartość okna bez przesuwania linijki (KN +). CZYTAJ DOKUMENT: LEWY ZEWNĘTRZNY KLAWISZ-PRAWY ZEWNĘTRZNY KLAWISZ Czyta cały dokument w edytorze tekstu. Linijka przesuwa się wraz z mową (SHIFT-CTRL-KN 3). WYCISZ: LEWY ZEWNĘTRZNY KLAWISZ Wycisza mowę (KN ENTER). 9.2.4 Kursory dotykowe i podwójne kursory dotykowe KLIKNIĘCIE LEWYM KLAWISZEM MYSZY: KLAWISZ KURSORA DOTYKOWEGO Klawisz kursora dotykowego powyżej znaku brajlowskiego działa tak, jak kliknięcie myszą w miejscu tego znaku - i ustawia w tym miejscu kursor klawiatury (korektor). INFO: DRUGI KLAWISZ KURSORA DOTYKOWEGO Podaje informacje o atrybutach tekstu i grafiki związanego z odpowiadającym temu klawiszowi znakiem brajlowskim. (Alva Delphi, Delphi Multimedia i Satellite). KLIKNIĘCIE PRAWYM KLAWISZEM MYSZY: oba KLAWISZE KURSORA DOTYKOWEGO naraz Kliknięcie prawym klawiszem myszy otwiera menu kontekstowe w miejscu znaku. Na linijce ABT3 można ten sam efekt uzyskać przez kombinację: POCZĄTEK-KURSOR-KLAWISZ KURSORA DOTYKOWEGO. LEWY MARGINES: POCZĄTEK-KLAWISZ KURSORA DOTYKOWEGO Ustawia lewy margines linijki. 9.2.5 Klawisze kursora dotykowego powyżej komórek statusu. DIALOG PREFERENCJI: KLAWISZ 1 Otwiera dialog preferencji programu outSPOKEN. TRYB REPREZENTACJI: KLAWISZ 2 Przełącza pomiędzy skompresowanym a zwykłym trybem wyświetlania na linijce. INFORMACJA O ATRYBUTACH W TRZECIEJ KOMÓRCE STATUSU: KLAWISZ 3 Przełącza sekwencyjnie rodzaj wyświetlanego atrybutu, jeśli więcej niż jeden atrybut jest przypisany tekstowi. ŁĄCZENIE KURSORÓW: KURSOR-KLAWISZ 1 Łączy i rozłącza kursory. MOWA PODĄŻA ZA BRAILLE'EM: KURSOR-KLAWISZ 2 Włącza i wyłącza funkcję podążania mową za Braille'em. ŚLEDZENIE: POCZĄTEK-KLAWISZ 3 Przełącza śledzenie kursora klawiatury przez Braille'a. GRAFIKA: POCZĄTEK - KLAWISZ 1 Przełącza pokazywanie grafiki. TRYB KOMÓREK STATUSU: POCZĄTEK-KLAWISZ 3 Przełącza komórki statusu z informowania o pozycji do list i odwrotnie. ODCZYTAJ ZAWARTOŚĆ: DRUGI KLAWISZ KURSORA DOTYKOWEGO KOMÓREK STATUSU Naciśnięcie odpowiedniego - drugiego klawisza powoduje wymówienie zawartości odpowiadającej komórki statusu. Można też użyć tych klawiszy w kombinacji z klawiszami POCZĄTEK i KURSOR. ROZDZIAŁ 10 - ZNACZNIKI BRAJLOWSKIE Podsumowanie rozdziału Niniejszy rozdział opisuje znaczniki i nawiasy brajlowskie oraz użycie 7 i 8 punktu brajlowskiego w linijce. Czasem tekst na linijce brajlowskiej może być oznaczony znacznikami brajlowskimi. Znaczniki te pozwalają rozpoznać obiekty takie jak grafikę, elementy sterujące i atrybuty tekstu. Niektóre z nich mogą być nawiasami wokół tekstu. Inne mogą być znakami brajlowskimi lub punktami dodanymi do niektórych znaków. Niniejszy rozdział opisuje czym są te znaczniki i inne symbole używane przez outSPOKEN Ensemble. Rozdział 10.2 opisuje szczegółowo jak ustawiać znaczniki do swoich potrzeb. 10.1 Grafika, przyciski i znak nowej linii 10.1.1. Grafika Nazwy grafik są umieszczane pomiędzy znakami brajlowskimi składającymi się z punktów 12378 i 45678. Pomiędzy tymi ogranicznikami znajduje się nazwa związana z grafiką. Ponieważ linijka brajlowska nie może pokazać grafiki, jej nazwa pomiędzy ogranicznikami pokazuje gdzie występuje ta grafika. Wyświetlanie grafiki można włączać i wyłączać. Rozdział 5.2 opisuje grafikę bardziej szczegółowo. 10.1.2 Nowe linie Linijka brajlowska pokazuje znaki nowych linii na końcu każdego wiersza tekstu lub grafik na ekranie. Znak ten pozwala zorientować się gdzie kończy się i gdzie zaczyna wiersz na ekranie. W Braille'u komputerowym nowa linia oznaczana jest znakiem 13478. Wyświetlanie znaku nowej linii można włączać i wyłączać (patrz rozdział 12.2). 10.1.3 Przyciski i graficzne elementy sterujące Elementy takie, jak przyciski, przełączniki, multiprzełączniki są umieszczane pomiędzy specjalnymi znakami. Znaki te wskazują na możliwość włączenia takiego elementu przez kliknięcie go. Każdy rodzaj elementu sterującego ma kod literowy wskazujący na to, czy jest to przycisk, przełącznik, włącznik itp. Ten jedno- lub dwu-literowy kod jest umieszczony zaraz po otwierającym znaku. Znakiem otwierającym przycisk jest 2378. Po tym znaku następuje kod wskazujący rodzaj elementu sterującego. Litery kodu są podkreślone punktami 78 aby wskazać, że są znakiem specjalnym. Poniżej znajdziesz kompletną listę kodów. Znakiem końcowym jest 5678. Kody literowe po otwierającym znaku specjalnym przycisku Litery Znaczenie 3 przycisk trójstanowy b przycisk ogólny c Włącznik db przycisk domyślny r Przełącznik s pasek przewijania 10.2 Czcionka i atrybuty tekstu W outSPOKEN Ensemble 3.0 znaczniki brajlowskie są przypisane do tekstu podświetlonego, podkreślonego i nieaktywnego - szarego. Można też przydzielić wskaźniki brajlowskie innym kombinacjom atrybutów i czcionek. Znakami, które można użyć są: 68 i 37, 568 i 237, 238 i 567 oraz 58 i 27 (odpowiednio początkowy i końcowy znak). Podświetlenie Tekst podświetlony oznaczany jest specjalnymi znakami 23678 (początek) i 35678 (koniec). Podkreślenie Znaki podkreślone wskazywane są za pomocą punktu 8 dodanego do podkreślonego znaku. Nieaktywność (szary tekst) Znaki nieaktywne wskazywane są specjalnymi znakami 378 (początek) i 678 (koniec). 10.3 Reprezentacja kursora myszy i kursora klawiatury (korektora) Kursor myszy Kursor myszy jest wskazywany przez punkty 7 i 8 dodane do znaku. Kursor tekstowy Kursor tekstowy (korektor) jest oznaczany punktami 235678. Kursor tekstowy oznacza miejsce, gdzie pojawi się tekst po tym, jak go wpiszesz. Kliknięcie w dowolnym miejscu, w obszarze edytowalnym, umieszcza w tym miejscu kursor tekstowy. ROZDZIAŁ 11 - KOMÓRKI STATUSU Podsumowanie rozdziału Niniejszy rozdział opisuje sposób użycia komórek statusu dla wyświetlania na linijce brajlowskiej informacji o statusie. outSPOKEN używa trzech komórek statusu do wyświetlania informacji ekranowych, takich jak pozycja w pionie i w poziomie, atrybuty, wypełnienie okna, pozycja początku i końca linijki i ostrzeżenia. 11.1 Informacje komórek statusu Istnieje 5 trybów wyświetlania informacji w komórkach statusu. W preferencjach outSPOKEN istnieje pole grupowe zatytułowane "Komórka statusu pokazuje", która zawiera dwa przełączniki u dołu dialogu. Pierwszy przełącznik - Położenie i atrybuty - decyduje czy komórki statusu zawierać będą informacje o pozycji i o atrybutach. Drugi przełącznik to Przyciski i pozycje z listy, który pozwala również zobaczyć wypełnienie wiersza i okna. 11.2 Położenie i atrybuty Komórki statusu 1 i 2 pokazują odpowiednio pozycję pionową fokusa i pozycję pionową linijki, względem górnej krawędzi okna. Każda z tych komórek zawiera cyfrę pomiędzy 0 i 9. Cyfry te oznaczają przybliżoną wartość procentową (w dziesiątkach procentów) względem góry okna. Cyfra 1 oznacza, że fokus lub linijka znajduje się w odległości pomiędzy 10% a 20% od góry okna. Komórka statusu 3 pokazuje atrybut znaku w miejscu kursora klawiatury (korektora). Jeśli kursor klawiatury jest połączony z kursorem linijki (patrz rozdział 12.3.2), druga komórka statusu pokaże punkty 123456. Pokazuje to, że połączenie jest włączone i że korektor i linijka będą zawsze w tym samym miejscu. Komórka statusu 3: atrybut w miejscu kursora myszy / klawiatury Komórka statusu 3 pokazuje, czy w miejscu kursora klawiatury jest znak z atrybutem. Poniższa tabela pokazuje listę kodów, które tam się mogą znaleźć: B tekst pogrubiony H tekst podświetlony I tekst kursywą U tekst podkreślony N zwykły tekst S przekreślony O inne Istnienie wielu atrybutów jest oznaczane punktem 7 i / lub 8 trzeciej komórki statusu. Punkt 7 oznacza, że znak ma dwa atrybuty, punkt 8 - trzy atrybuty, 7 i 8 - cztery lub więcej. Naciskanie klawisza kursora dotykowego powyżej trzeciej komórki statusu pokazuje kolejno wszystkie atrybuty, jakie ma znak. Przykładowo, jeśli znak jest pogrubiony, podkreślony i podświetlony, komórka 3 zawiera znak 'B' z punktem 8. Naciskając trzeci kursor dotykowy spowodujesz pojawienie się 'U', następne naciśnięcie spowoduje pojawienie się 'H'. 11.3 Pozycja w poziomie i atrybuty tekstu Jeśli wybrano Położenie i atrybuty, pierwsza i druga komórka statusu będą wskazywać pozycję w pionie. Aby przełączyć na pozycję w poziomie, należy użyć komendy brajlowskiej. Komórki statusu 1 i 2 pokazują pozycję w poziomie fokusa i linijki. Każda z tych komórek zawiera cyfrę pomiędzy 0 i 9. Cyfry te oznaczają przybliżoną wartość procentową (w dziesiątkach procentów) względem lewej krawędzi okna. Cyfra 1 oznacza, że fokus lub linijka znajduje się w odległości pomiędzy 10% a 20% od lewej krawędzi okna. Komórka 3 pokazuje atrybut znaku pod kursorem. Opis w rozdziale 11.2. 11.4 Przyciski i pozycje z listy 11.4.1 Informacja o elementach sterujących Jeśli jesteś w dialogu, komórki statusu pokażą następujące informacje: Komórka 1: Ogólna liczba elementów sterujących w dialogu Litery od a do z oznaczają ogólną liczbę elementów sterujących - od 1 do 26. Jeśli jest więcej niż 26 elementów, wyświetlany jest '+'. Jeśli nie ma żadnych elementów - komórka jest pusta. Komórka 2: Numer elementu sterującego, na którym jest fokus Litery od a do z oznaczają numer elementu sterującego - od 1 do 26. Jeśli numer jest większy niż 26, wyświetlany jest '+'. Jeśli żaden nie ma fokusa - komórka zawiera '-'. Jeśli nie ma elementów, które mogą mieć fokus - komórka jest pusta. Komórka 3: Mnemonik elementu sterującego, który ma fokus Znak w tej komórce wskazuje na typ elementu sterującego, który ma fokus. Tabelka poniżej zawiera wyjaśnienie skrótów. Litery Znaczenie 3 przycisk trójstanowy B przycisk C włącznik R przełącznik S pasek statusu D element menu szary E pole edycyjne G pole grupowe L lista M. element menu O Inne T pasek tytułu V widok drzewa X włącznik > suwak Inne oznacza nieznany programowi outSPOKEN element. Jeśli w dialogu nie ma elementów sterujących, komórka 3 będzie pusta. 11.4.2 Lista i Menu Jeśli jesteś w liście lub menu, komórki statusu pokażą następujące informacje: Komórka 1: ogólna liczba elementów w liście Litery od a do z oznaczają ogólną liczbę elementów - od 1 do 26. Jeśli jest więcej niż 26 elementów, wyświetlany jest '+'. Jeśli nie ma żadnych elementów - komórka zawiera '-'. Komórka 2: Numer elementu, który jest podświetlony Litery od a do z oznaczają numer elementu sterującego - od 1 do 26. Jeśli numer jest większy niż 26, wyświetlany jest '+'. Jeśli nie ma wybranych elementów - komórka zawiera '-'. Komórka 3: Mnemonik listy Znak w tej komórce wskazuje na typ elementu, który ma fokus. Tabelka poniżej zawiera wyjaśnienie skrótów. Litery Znaczenie C element przełącznika L element listy T element drzewa Jeśli fokus nie znajduje się na elemencie listy, komórka 3 będzie pusta. 11.5 Wypełnienie wiersza i okna Jeśli jesteś w oknie dokumentu a wybrano "Przyciski i pozycje z listy", komórki statusu pokażą następujące informacje: Komórka 1: Lokalizacja pierwszego znaku linijki Komórka zawiera cyfrę pomiędzy 0 i 9. Cyfry te oznaczają przybliżoną wartość procentową (w dziesiątkach procentów) względem lewej krawędzi okna. Np. cyfra 1 oznacza, że pierwszy znak linijki znajduje się w odległości pomiędzy 10% a 20% od lewej krawędzi okna. Komórka 2:Lokalizacja ostatniego znaku linijki Komórka zawiera cyfrę pomiędzy 0 i 9. Cyfry te oznaczają przybliżoną wartość procentową (w dziesiątkach procentów) względem lewej krawędzi okna. Np. cyfra 5 oznacza, że ostatni znak linijki znajduje się w odległości pomiędzy 50% a 60% od lewej krawędzi okna. Komórka 3: Procent ekranu pokryty przez bieżące okno Komórka zawiera cyfrę pomiędzy 0 i 9. Cyfry te oznaczają przybliżoną wartość procentową (w dziesiątkach procentów) wypełnienia ekranu przez okno. Np. cyfra 9 oznacza, że okno pokrywa przynajmniej 90% ekranu, co może oznaczać, że jest zmaksymalizowane. ROZDZIAŁ 12 - PREFERENCJE BRAJLOWSKIE OUTSPOKENA Podsumowanie rozdziału Niniejszy rozdział opisuje dialog preferencji Braille'a. Pozwala on zmienić rozkład, informowanie, śledzenie, nawiasy brajlowskie itp. Linijka brajlowska może być dostosowana tak, aby odpowiadała Twoim wymaganiom, przez zmianę ustawień w jednym z czterech pól dialogowych: Prezentacja Braille'a, Znaczniki brajlowskie, Łączenie Braille'a i Nawiasy brajlowskie . 12.1 Prezentacja Braille'a Dialog ten zawiera trzy pola grupowe opisane jako Wyjście brajlowskie, Rozkład Braille'a i Komórki statusu pokazują. 12.1.1 Wyjście brajlowskie: Tablica brajlowska, tablica konwersji Braille'a, Braille 8-punktowy i Rozwinięte słowa Tablica brajlowska Tablica brajlowska jest multiprzełącznikiem, który pozwala wybrać jedną z wielu międzynarodowych tabel brajlowskich. Dostępne tabele to: USA, Europa, Włochy, Polska, Czechy i Norwegia. Tablica konwersji Braille'a Jest to system tłumaczenia znaków drukowanych na brajlowskie, obowiązujący w języku angielskim i działa tylko z amerykańską tabelą brajlowską. 8-punktowy Braille Używa punktów 7 i 8 do wskazywania specjalnych znaków ASCII, wielkich liter i innych symboli komputerowego Braille'a. Skrót to ALT-8. Szczegółowe informacje o tablicy brajlowskiej nie są zawarte w niniejszej instrukcji. Rozwinięte słowa Funkcja ta powoduje, że linijka zawsze pokazuje tylko całe wyrazy. Jeśli jest wyłączona - wyrazy mogą być przecięte. 12.1.2 Układ Braille'a: Przestrzenny, Skompresowane puste miejsca, Pomiń łamanie wierszy Przestrzenny Włączenie tego trybu powoduje, że na linijce widać dokładnie takie i tyle samo znaków, jak na ekranie. Przydatne w procesorach tekstu i arkuszach kalkulacyjnych. Skompresowane puste miejsca Przy wykorzystaniu tej funkcji na linijce brajlowskiej widoczne są pojedyncze spacje w miejsce wielu spacji na ekranie, co powoduje oszczędność miejsca i ułatwia pracę z linijką. Pomiń łamanie wierszy Na linijce brajlowskiej może być pokazanych wiele wierszy, oddzielonych znakami nowej linii, co pozwala na bardziej efektywne wykorzystanie dłuższych linijek. Na przykład w menu, na linijce wyświetlonych jest od razu wiele elementów menu, jedne za drugim. 12.1.3 Komórki statusu pokazują: Położenie i atrybuty, Przyciski i pozycje z listy Dokładny opis działania tych przełączników zawiera rozdział 11. 12.2 Wskaźniki Braille'a Dialog "Wskaźniki Braille'a" zawiera dwa pola grupowe zatytułowane "Linijka pokazuje" i "Kursor linijki". W polu "Linijka pokazuje" znajdują się cztery włączniki: Pozycję kursora myszy Kiedy ta funkcja jest włączona, linijka pokazuje miejsce kursora myszy przez punkty 7 i 8 znaku brajlowskiego. Komunikaty na ekranie Kiedy aktywowana jest ta funkcja, na linijce pokazuje się informacja o każdym nowo otwartym lub zamkniętym oknie, polu dialogowym lub menu. Wciśnięcie dowolnego klawisza na klawiaturze albo linijce powoduje, że ta informacja znika, a linijka pokazuje znowu zawartość ekranu. Zaawansowani użytkownicy często wyłączają tę funkcję. Jest ona też wyłączana automatycznie, kiedy outSPOKEN jest w trybie mowy. Wskaźniki przycisków Kiedy ta funkcja jest włączona, linijka pokazuje elementy sterujące, takie, jak przyciski i włączniki w specjalnych nawiasach. Informują one o rodzaju elementu sterującego. Wyłączenie tej funkcji powoduje, że tylko zawartość tego elementu jest pokazywana, brak jednak informacji o jego rodzaju. Znak nowego wiersza Włączenie tej funkcji powoduje, że znaki nowej linii będą pokazywane na linijce przy każdym początku wiersza. Jest to przydatne po to, żeby zorientować się w pozycji linijki w wierszu. Wyłączenie tej funkcji oszczędza miejsce na linijce. Znak nowej linii to 13478. W polu "Kursor linijki" znajduje się przełącznik z dwiema opcjami: Pomiędzy dwoma znakami W tym wypadku kursor nie przykrywa znaku. Ponad znakiem W tym wypadku kursor przykrywa znak. Poza wymienionymi polami grupowymi w dialogu Znaczniki brajlowskie znajduje się włącznik zatytułowany "Podglądanie linijki". Jeśli jest on włączony, na ekranie pojawi się kolorowy prostokąt wskazujący miejsce pokazywane przez linijkę. Kolor prostokąta daje dodatkowe informacje: zielony: linijka jest w tej samej pozycji, co fokus czerwony: linijka jest w innej pozycji, niż fokus żółty: Ostatni znak linijki nie mieści się w prostokącie (możliwe w wypadku kompresji wierszy) 12.3 Łączenie Braille'a Dialog ten zawiera trzy pola grupowe: "Śledzenie linijki", "Połączone z linijką" i "Kursory dotykowe". 12.3.1 Śledzenie linijki Śledź Korektor Kiedy opcja ta jest włączona, linijka zawsze pokazuje gdzie jest kursor tekstowy, kiedykolwiek zostanie przesunięty przez wpisanie tekstu lub użycie klawiszy kursora. Umożliwia czytanie tekstu wpisywanego lub edytowanego bez wciskania klawiszy kursora dotykowego, aby zlokalizować kursor tekstowy. Kiedy funkcja ta jest wyłączona, linijka nie śledzi kursora tekstowego. Domyślna wartość to włączone. Śledź fokus Kiedy opcja ta jest włączona, linijka pokazuje element z fokusem, kiedykolwiek fokus zostanie przesunięty. Ułatwia użycie wbudowanych komend Windows, które przenoszą fokus z jednego elementu do innego i pozwala czytać element, który otrzymuje fokus bez wciskania klawiszy kursora dotykowego. Opcja ta działa też z podświetleniami. Domyślna wartość to włączone. 12.3.2 Połączone z linijką Mowa połączona z linijką Włączenie tego włącznika powoduje, że mowa będzie zawsze czytać wiersz, w którym znajduje się linijka, kiedy użyte będą klawisze nawigacyjne linijki. Przesuwanie się w ramach jednego wiersza nie spowoduje echa mowy. Przy wyłączonej tej opcji podczas ruchu linijki mowa nie działa. Korektor połączony z klawiszami nawigacyjnymi linijki Włączenie tej opcji powoduje, że kursor klawiaturowy jest kontrolowany bezpośrednio przez klawisze nawigacyjne linijki. Przydaje się to w przypadku czytania wielostronicowego tekstu w edytorze tekstu. Łączenie kursora nie działa w menu i polach dialogowych. 12.3.3 Kursory dotykowe: wskazują lub klikają Na linijkach brajlowskich z kursorami dotykowymi, wybranie "wskazują" przenosi kursor myszy do lokalizacji wskazanej przez ten klawisz kursora dotykowego, lecz nie klika. Aby wybrać element, należy ponownie wcisnąć ten sam klawisz. Wybranie "klikają" powoduje, że naciśnięcie klawisza kursora dotykowego powoduje przeniesienie kursora myszy do tego miejsca i kliknięcie w tym miejscu. Domyślną wartością tej opcji jest "klikają". Można jednak zablokować chwilowo klikanie przez uderzenie krótko CTRL przed wciśnięciem klawisza kursora dotykowego. Umieści to kursor myszy w tym miejscu bez kliknięcia. Kiedy wybrano "wskazują", przesuwany jest wskaźnik linijki, nie kursor myszy. Po użyciu klawisza kursora dotykowego w trybie wskazywania, należy uderzyć CTRL i potem L aby sprowadzić kursor myszy do wskaźnika linijki, o ile łącz kursory jest wyłączone (patrz rozdział 13.2) lub mowa i Braille są używane. 12.4 Nawiasy brajlowskie Można przydzielić wskaźniki brajlowskie czterem kombinacjom atrybutów i czcionek. Znakami, które można użyć są: 68 i 37, 568 i 237, 238 i 567 oraz 58 i 27 (odpowiednio początkowy i końcowy znak). Ponadto można użyć punktu 8, znaku podkreślenia. W dialogu nawiasów znajduje się jedno pole grupowe "Atrybuty tekstu", zawierające 8 multiprzełączników odpowiadających pogrubieniu, podwójnemu podkreśleniu, szarej pozycji, podświetleniu, kursywie, otoczeniu, przekreśleniu i podkreśleniu. Z multiprzełączników można wybrać jeden z nawiasów. Te atrybuty, które nie mają być oznaczane, powinny mieć wybrany napis <żaden>. ROZDZIAŁ 13 - OPTYMALIZACJA MOWY I BRAILLE'A Podsumowanie rozdziału Niniejszy rozdział podsumowuje opisane już sprawy związane z integracją mowy i Braille'a, opisane w poprzednich rozdziałach. 13.1 Zintegrowane funkcje mowy i Braille'a WYCISZ Komenda ta wycisza mowę po naciśnięciu klawisza na linijce. Jest to przydatne, kiedy outSPOKEN czyta dokument, a my chcemy zatrzymać ten potok, w celu dokładniejszego przejrzenia fragmentu tekstu. CZYTAJ DOKUMENT Zawartość okna jest czytana od miejsca kursora tekstowego do końca dokumentu. Każda czytana linia tekstu jest pokazywana też na linijce brajlowskiej. CZYTAJ OKNO Zawartość bieżącego okna jest czytana mową, bez przesuwania pozycji linijki. CZYTAJ WIERSZ Wiersz widoczny na linijce jest czytany mową. CZYTAJ OPIS Opis elementu sterującego jest wymawiany, bez przesuwania pozycji linijki. CZCIONKA, WIELKOŚĆ I ATRYBUTY TEKSTU Naciśnięcie drugiego klawisza kursora dotykowego pozwala usłyszeć czcionkę, wielkość i atrybuty znaku odpowiadającemu temu klawiszowi. NAZWA GRAFIKI Naciśnięcie drugiego klawisza kursora dotykowego pozwala usłyszeć nazwę skojarzoną z grafiką. INFORMACJA KOMÓRKI STATUSU Informacja podana w komórce statusu może być powtórzona mową dokładniej, po naciśnięciu jednego z trzech klawiszy kursora dotykowego ponad komórkami statusu. 13.2 Dostosowywanie mowy i Braille'a outSPOKEN Ensemble 3.0 jest kompletnym pakietem obsługującym mowę i Braille'a, pozwalającym sterować ilością informacji podaną za pomocą mowy i Braille'a. W zależności od tego, czy jesteś bardziej przyzwyczajony do używania mowy syntetycznej i zamierzasz używać Braille'a jako drugorzędnego medium, czy też odwrotnie, możesz dobrać odpowiednio parametry pracy outSPOKENa. Niniejszy rozdział opisuje niektóre preferencje - już opisane w poprzednich rozdziałach - do wypełnienia tego zadania. Mowa powtarza wyjście Braille'a Podczas nawigacji za pomocą linijki brajlowskiej, outSPOKEN może również wymawiać napotkany tekst. Aby to spowodować, z dialogu "Łączenie Braille'a" wybierz opcję "Mowa połączona z Braille'em". Pokazuj tylko tekst w Braille'u Aby linijka nie pokazywała żadnych innych znaków poza tekstem, wyłącz wszystkie opcje w dialogu "Znaczniki Braille'a". Również warto wyłączyć wszystkie nawiasy w dialogu "Nawiasy brajlowskie". Ponadto, w dialogu "Grafika" należy włączyć opcję "Nie czytaj grafiki" lub ewentualnie "Pokazuj grafikę" i "Grafika z nazwą". Zmniejszanie "gadatliwości" systemu W niektórych wypadkach warto zmniejszyć potok mowy syntezatora. Na przykład outSPOKEN może być skonfigurowany tak, że tekst i grafika są pokazywane na linijce, ale tylko informacje kontekstowe, takie jak "przycisk" czy "dialog" są wymawiane. Można to osiągnąć przez wyłączenie pewnych opcji w dialogu "Werbalizacja". Wyłącz "Czytaj opis gdy zmienia się fokus", aby opis był widoczny jedynie na linijce. DODATEK A - KOMENDY MOWY OUTSPOKENA Poniższa lista komend jest uporządkowana alfabetycznie według skrótów komend. Najczęściej komendy outSPOKEN są uruchamiane klawiszami z klawiatury numerycznej. Na przykład KN 0 wykonuje funkcję czytania. Komendy te są identyfikowane przez nazwę klawisza na klawiaturze numerycznej (np. KN 0, 1, 2, ... 9, GWIAZDKA, UKOŚNIK, ENTER, itd.). Niektóre z komend używają klawiszy zmieniaczy (SHIFT, CTRL itp.), które pozwalają wykonywać zmodyfikowane funkcje. SHIFT-KN 0 czyta bieżący wyraz bez przesuwania kursora. CTRL-KN 0: LITERUJ BIEŻĄCY WYRAZ literuje wyraz; nie przesuwa kursora CTRL-KN 1: SZUKAJ PODŚWIETLENIA kursor myszy umieszczany jest w najbliższym miejscu podświetlonego tekstu w bieżącym oknie, a podświetlony tekst jest odczytywany CTRL-KN 2: DOLNA KRAWĘDŹ przenosi kursor pionowo w dół do dolnej krawędzi okna, bez zmiany pozycji w poziomie CTRL-KN 3: CZYTAJ RESZTĘ OKNA czyta zawartość bieżącego okna począwszy od pozycji kursora do dołu okna; kursor jest przesuwany na koniec okna; pozycja kursora tekstowego się nie zmienia; kursor myszy skacze do dolnego, prawego rogu okna po zakończeniu działania komendy CTRL-KN 4: LEWA KRAWĘDŹ przenosi kursor poziomo w lewo do lewej krawędzi okna, bez zmiany pozycji w pionie CTRL-KN 6: PRAWA KRAWĘDŹ przenosi kursor poziomo w prawo do prawej krawędzi okna CTRL-KN 7: PODOKNO MENU STEROWANIA umieszcza kursor na menu sterowania bieżącego podokna CTRL-KN 8: GÓRNA KRAWĘDŹ przenosi kursor pionowo w górę do górnej krawędzi okna CTRL-KN ENTER: MOWA SZYBCIEJ zwiększa szybkość głosu podstawowego o jeden krok; nie zapisuje ustawienia na dysk CTRL-KN KROPKA: GDZIE W OKNIE informuje o lokalizacji kursora w stosunku do górnego, lewego rogu bieżącego okna w procentach CTRL-KN PLUS: ZMIENIAJ NAZWY GRAFIKI służy to identyfikacji grafiki, której nazwę chcesz zmienić; otwiera pole dialogowe CTRL-KN UKOŚNIK: NAZWA OKNA informuje o nazwie bieżącego okna bez przesuwania kursora CTRL-NUMLOCK: WYŁĄCZ MOWĘ na zmianę włącza i wyłącza mowę CTRL-SHIFT-KN 0: LITERUJ IMIONAMI: powoduje czytanie imion o pierwszych literach zgodnych z literami bieżącego wyrazu; kursor myszy nie jest przesuwany CTRL-SHIFT-KN 1: OBSZAR AKTYWNY Czytaj zawartość obszaru aktywnego, o ile został zdefiniowany CTRL-SHIFT-KN 1 (przytrzymanie): DEFINIUJ OBSZAR AKTYWNY Definicja wierzchołka obszaru aktywnego CTRL-SHIFT-KN 2 : KURSOR W DÓŁ przesuwa kursor o siedem pikseli w dół CTRL-SHIFT-KN 3: CZYTAJ RESZTĘ DOKUMENTU czyta cały bieżący dokument, od wiersza z kursorem tekstowym, do końca; kursor przesuwa się w dół co linię; kiedy dokument się kończy, kursor tekstowy znajduje się w ostatnim wierszu okna dokumentu. CTRL-SHIFT-KN 4 : KURSOR W LEWO przesuwa kursor o siedem pikseli w lewo CTRL-SHIFT-KN 6 : KURSOR W PRAWO przesuwa kursor o siedem pikseli w prawo CTRL-SHIFT-KN 7: MENU STEROWANIA umieszcza kursor na pasku tytułu bieżącego okna, po lewej stronie - na menu sterowania CTRL-SHIFT-KN 8: KURSOR W GÓRĘ przesuwa kursor o siedem pikseli w górę CTRL-SHIFT-KN ENTER: MOWA WOLNIEJ zmniejsza szybkość głosu podstawowego o jeden krok; nie zapisuje ustawienia na dysk CTRL-SHIFT-KN KROPKA: GDZIE NA EKRANIE informuje o lokalizacji kursora w stosunku do lewego, górnego rogu ekranu w procentach CTRL-SHIFT-KN PLUS: EDYCJA OBSZARU AKTYWNEGO Otwiera edytor obszarów aktywnych CTRL-SHIFT-KN UKOŚNIK: PASEK STATUSU wymawiana jest zawartość paska statusu, bez przesuwania kursora CTRL-SHIFT-NUMLOCK: WYŁĄCZ KLAWIATURĘ outSPOKEN wyłącza komendy klawiatury numerycznej programu outSPOKEN i umożliwia użycie tej klawiatury w aplikacji; ponowne użycie włącza na powrót CTRL-SHIFT-NUMLOCK: WYŁĄCZ KLAWIATURĘ outSPOKEN wyłącza komendy klawiatury numerycznej programu outSPOKEN i umożliwia użycie tej klawiatury w aplikacji CTRL-SHIFT-O: WŁĄCZ outSPOKEN zaczyna działanie programu outSPOKEN (chodzi o literę "o" z głównej klawiatury - nie o cyfrę) CTRL-SHIFT-O: WYŁĄCZ outSPOKEN kończy działanie programu outSPOKEN (chodzi o literę "o" z głównej klawiatury - nie o cyfrę) KN 0: CZYTAJ WIERSZ czyta bieżący wiersz bez przesuwania kursora KN 1: SZUKAJ TEKSTU/GRAFIKI przeszukuje bieżące okno i umieszcza kursor na wyszukanym łańcuchu tekstowym lub grafice, po czym czyta go / ją; po komendzie SZUKAJ musi nastąpić wyszukiwany tekst, a zakończona powinna być znakiem ?ENTER, lub znakiem CTRL-G; jeśli nie podano ani tekstu ani znaku CTRL-G - wyszukiwany jest tekst ostatnio wprowadzony; użyj CTRL-G zamiast ENTER przy poszukiwaniu grafiki KN 2: W DÓŁ = NASTĘPNY WIERSZ kursor jest umieszczany na końcu następnego wiersza i cały ten wiersz jest czytany; jeśli kursor nie jest na końcu wiersza, umieszczany jest na końcu bieżącego wiersza i czytany jest tekst od dotychczasowego miejsca kursora do tego miejsca KN 3: DÓŁ umieszcza kursor w dolnym, prawym rogu okna KN 4: W LEWO = POPRZEDNI WYRAZ kursor jest umieszczany na początku poprzedniego wyrazu lub na grafice i ten wyraz jest czytany lub nazwa grafiki; jeśli kursor nie jest na początku wyrazu, umieszczany jest na początku bieżącego wyrazu i wyraz ten jest czytany KN 5: WYBIERZ = KLIK LEWYM KLAWISZEM MYSZY symuluje kliknięcie lewego klawisza myszy; umieszcza kursor tekstowy w miejscu kursora myszy w tekście do edycji, podświetla elementy, uruchamia przyciski, włącza i wyłącza włączniki, otwiera menu i wykonuje inne funkcje lewego klawisza myszy; może być użyte ze wszystkimi kombinacjami klawiszy CTRL i SHIFT KN 5 (przytrzymanie): KLIK I CIĄGNIJ LEWYM KLAWISZEM MYSZY Lewy klawisz jest przytrzymany i kursor może być przesuwany w celu przeciągania lub podświetlania; ponowne przytrzymanie KN 5 kończy operację; może być użyte ze wszystkimi kombinacjami klawiszy CTRL i SHIFT KN 6: W PRAWO = NASTĘPNY WYRAZ kursor jest umieszczany na końcu następnego wyrazu lub na grafice i czytany jest ten wyraz lub nazwa grafiki; jeśli kursor nie jest na końcu wyrazu, umieszczany jest na końcu bieżącego wyrazu i wyraz ten jest czytany KN 7: GÓRA umieszcza kursor myszy w górnym, lewym rogu okna dokumentu, pola dialogowego lub menu; pod paskiem menu (o ile jest) KN 8: W GÓRĘ = POPRZEDNI WIERSZ kursor jest umieszczany na początku poprzedniego wiersza i cały ten wiersz jest czytany; jeśli kursor nie jest na początku wiersza, umieszczany jest na początku bieżącego wiersza i czytany jest tekst od dotychczasowego miejsca kursora do tego miejsca KN 9 : KLIK PRAWYM KLAWISZEM MYSZY powoduje kliknięcie prawym klawiszem myszy; może być użyte ze wszystkimi kombinacjami klawiszy CTRL i SHIFT KN 9 (przytrzymanie): KLIK I CIĄGNIJ PRAWYM KLAWISZEM MYSZY powoduje kliknięcie i ciągnięcie prawym klawiszem myszy; może być użyte ze wszystkimi kombinacjami klawiszy CTRL i SHIFT KN ENTER: STOP powoduje natychmiastowe zatrzymanie mowy; nic nie zostanie wypowiedziane dokąd nie zostanie wciśnięty inny klawisz KN GWIAZDKA: LICZBA ELEMENTÓW STERUJĄCYCH wymawia liczbę elementów sterujących i numer elementu z fokusem KN KROPKA: INFO = CZCIONKA I GRAFIKA informuje o atrybutach, czcionce i wielkości bieżącego tekstu (znaku na prawo od kursora) lub grafiki oraz o nazwie znaku KN MINUS: CZYTAJ OPIS czyta opis związany z polem edycyjnym, listą lub multiprzełącznikiem, który pojawia się przed lub nad nim; kursor nie jest przesuwany KN PLUS: CZYTAJ BIEŻĄCE OKNO czyta zawartość bieżącego okna bez przesuwania kursorów KN UKOŚNIK: AKTYWNE OKNO przenosi kursor do lewego, górnego rogu aktywnego okna; jest to przydatne, kiedy przypadkowo kursor znalazł się poza aktywnym oknem SHIFT-KN 0: CZYTAJ WYRAZ powoduje przeczytanie wyrazu pod kursorem; jeśli kursor znajduje się na ikonie lub symbolu, wypowiedziana zostaje jego nazwa; kursor myszy nie zmienia pozycji SHIFT-KN 1: SZUKAJ KURSORA TEKSTOWEGO Kursor myszy jest umieszczany w miejscu kursora tekstowego; jeśli brak kursora tekstowego - kursor myszy nie zmienia pozycji SHIFT-KN 2: CZYTAJ KOLUMNAMI (W DÓŁ) jeśli kursor jest w kolumnie, jest ona czytana w dół SHIFT-KN 3 : PRZENIEŚ DO PASKA ZADAŃ przenosi kursor do paska zadań Windows 95, z reguły umieszczonego u dołu ekranu SHIFT-KN 4: POPRZEDNI ZNAK przesuwa kursor myszy co jeden znak w lewo i czyta go; jeśli jest to grafika - podobnie SHIFT-KN 6 : NASTĘPNY ZNAK przesuwa kursor myszy co jeden znak w prawo i czyta go; jeśli jest to grafika - podobnie SHIFT-KN 7: PASEK MENU umieszcza kursor myszy na lewo od pierwszej od lewej pozycji na pasku menu SHIFT-KN 8: CZYTAJ KOLUMNAMI (W GÓRĘ) jeśli kursor jest w kolumnie, jest ona czytana w górę SHIFT-KN ENTER: WŁĄCZ WYMAWIANIE każdy tekst, który pojawia się na ekranie jest czytany natychmiast; przydatne z emulatorami terminali; włącza i wyłącza SHIFT-KN GWIAZDKA: LICZBA ELEMENTÓW wymawia liczbę elementów listy i numer wybranego elementu w liście SHIFT-KN KROPKA: NAZWA KURSORA informuje o kształcie bieżącego kursora myszy SHIFT-KN MINUS: WYPOWIADAJ SKRÓT czyta podkreśloną literę bieżącej linii menu, za pomocą której uruchamia się tę opcję SHIFT-KN PLUS: KONFIGURACJA PROGRAMU outSPOKEN otwiera pole dialogowe preferencji outSPOKEN, służące do zmiany lub sprawdzenia konfiguracji outSPOKEN SHIFT-KN UKOŚNIK: MENU OKIEN programu outSPOKEN podaje wszystkie widoczne okna w hierarchicznym menu; jeśli jakiekolwiek okno zawiera podokno - jak na przykład okno dokumentu, pole dialogowe lub inne - te podokna zostaną wyświetlone we własnym podmenu; jeśli jedno z tych podokien zostanie wybrane z podmenu, zostaje aktywowane i umieszczany jest w nim kursor DODATEK B - WBUDOWANE KOMENDY WINDOWS W bieżącym dodatku opisano najczęściej używane komendy Windows. Nie jest to kompletna lista skrótów Windows. Opis WIN dotyczy klawisza Windows znajdujących się na nowszych klawiaturach. F1 Wyświetla pomoc do bieżącej aplikacji SHIFT-F1 Włącza pomoc kontekstową SHIFT-F10 Włącza menu kontekstowe (klik prawym klawiszem myszy) Spacja Włącza i wyłącza przycisk, np. włącznik ESC Anuluje operacje TAB Przesuwa fokus do następnego elementu; przenosi fokus do następnego łącza na stronie web SHIFT TAB Przesuwa fokus do poprzedniego elementu; przenosi fokus do poprzedniego łącza na stronie web ALT Aktywuje menu ALT-SPACJA Wyświetla menu sterowania ALT-ENTER Wyświetla właściwości ALT-F4 Zamyka aplikację ALT-TAB Przechodzi do następnej aplikacji ALT-SHIFT-TAB Przechodzi do poprzedniej aplikacji CTRL-ESC Uaktywnia Menu Start CTRL-TAB Wyświetla następną zakładkę; Przenosi do następnej ramki na stronie web CTRL-SHIFT-TAB Wyświetla poprzednią zakładkę; Przenosi do poprzedniej ramki na stronie web WIN Uaktywnia Menu Start WIN-M Minimalizuje wszystkie okna SHIFT-WIN-M Przywraca wszystkie zminimalizowane okna WIN-E Uruchamia Eksplorator Windows WIN-F Rozpoczyna funkcję wyszukiwania Windows 40