WOKÓŁ MASONERII

Ks. Andrzej Zwoliński






WOKO MASONERII










Wydanie II


Biblioteczka KSM Nr 5
  KRAKÓW 1995



SŁOWO WSTęPNE

Na okładce: Alegoria pracy masońskiej.

Grafika z oficyny organu Wielkiej I.oży Szwajcarii "Alpina:, nr 2, R.1986.





SBN 83 - 903324 -1- 8

  Pisanie o masonerii, o ludziach, którzy a przestrzeni ostatnich 200 lat 
angażowali się w niezbyt jasną dla współobywateli "ideologię" i wpisani byli
w owiane mrokami tajemnicy struktuiy, nie jest dzisiaj przedsięwzięciem
łatwym. Może spotkać się z zarzutem anachronicznoci i nieprzydatności.
Czy warto więć podejmować trud odkrywania skrzętnie skrywanych taje-
mnic, szukania pozornie odległych związków, analogii? Czy należy poświę-
cać  siły na opisywanie dziwnych "zabaw" ludzi zauroczonych tajemnymi
obrzędami? Przecież to przeważnie panowie w podeszłym wieku.
  Nad podobnymi zjawiskami socjologicznymi powinno przechodzić się
do porządku dziennego i nie przeceniać ich roli w społeczeństwie. Bo czyż
należy demonizować coś, co wydaje się być niepoważne? W przypadku
masonerii nasuwa się jednak pytanie: czy to tylko niezwykle modna przed
laty, niewinna "zabawa starszych panów"? Czy nie jest zgubna i niepożądana
działalność ludzi zaangażowanych w różnego rodzaju lożach, klubach i
"przedszkolach" masońskich?
  "WOKÓŁ MASONERII" Ks. dr. Andrzeja Zwolińskiego udziela wielu
rzeczowych odpowiedzi. Jest podręcznikiem najistotniejszych prawd o histo-
rii i współczesności masonerii. Nie odkrywa niezwykłych tajemnic, ale spo-
kojnie, aczkolwiek wnikliwie, analizuje i wyjaśnia ich społeczne
funkcjonowanie. Z jego treścią winni zapoznać sie wszyscy, którzy pragną
poznać dostępne szczegóły z historii stowarzyszeń masońskich i związków
jakie łączyły je w przeszłości i obecnie z polityką, ekonomią, kulturą i religią.
  Jestem głęboko przekonany o potrzebie przyswojenia sobie przez wielu
takiej wiedzy i o celowości powyższego opracowania. Społeczeństwo polskie
wydaje się bowiem być "uśpione". Nie zdaje sobie sprawy z "tajemnych"
zagrożeń i utajnionych manipulacji. Utrzymywane w nieświadomości, nie
dostrzega, że współczesne formy życia codziennego są tak kształtowane, by
została zniszczona tradycyjna moralność i narodowa kultura, a także, iż
"nowa edukacja" odciska swe piętno już na dzieciach w wieku przedszkol-
nym.
  Zapewne książka Ks. dr. A Zwolińskiego dotrze do różnych odbiorców,
być może i takich, którzy są przekonani, że masunów już nie ma, za na
czytanie o nich szkoda czasu. Myślę, że po lekturze "Wokół masonerii" nie
tak śmieszną będzie już dla nich stara "spiskowa teoria dziejów".
  We współczesnym świecie istnieje tzw. "obóz masoński". Jego członkami
są ludzie myślący kategoriami, o których wyczerpująco mówi Autor książki,
charakteryzując ideologię, cele i metody działania masonerii, a także jej


5



  wpływy w świecie na przestrzeni wieków. Również w Trzeciej Rzeczypospo-
  litej masoneria została oficjalnie zarejestrowana. Z kręgów masońskich
  rozpowszechniania jest obecnie opinia o wyłącznie filantropijnym i humani-
  tarnym charakterze działań organizacji. Zaprzecza się także antykatolickie-
  mu, z istoty, obliczu wolnomularstwa. A przecież z aktualnej struktury
organizacji masońskich niedwuznacznie wynika, że "Wysokie Rady Świata"
kierują takimi formacjami jak: B'NAI B'BRITH, Wielki Wschód, Komu-
nizm ze swymi strukturami, Ryt Szkocki, Ryt Yorku, Biała masoneria a w
niej Kluby Rotary, Kluby Lwów, YMCA..., Loża Niebieska, Masoni bez
fartuszka i Humanizm sekularyzacyjny. Na czele piramidy umieszcza się
"Wielkiego Budowniczego Wszechwiata", który dla tłumów jest Bogiem,
adorowanym bez zabobonu. Wielkim, suwerennym instruktorom general-
nym mówi się natomiast, z zaleceniem powtarzania tego Braciom 32, 31 i 30
stopnia wtajemniczenia, że:
  "religia wolnomularska powinna być przez nas wszystkich, którzy jeste-
śmy wtajemniczeni najwyższych stopni, utrzymywana w całej czystości swej
doktryny lucyferycznej... Lucyfer jest bogiem, na nieszczęście Adonai (tj.
Boga Żydowskiego), który także jest Bogiem... Czystą i prawdziwą religią
filozoficzną jest wiara w Lucyfera".
  Współczesny człowiek gubi się coraz bardziej w gąszczu podsuwanych
mu codziennie przez najróżniejsze ośrodki "myśli nowoczesnej" propozycji
"szczęśliwego" życia. Błądzi szukając Prawdy. Rezygnuje z "wartości chrześci-
jańskich", bo "ktoś" uznał je za "przeżytek". I dlatego staje się łatwym łupem
sprytnych "zegarmistrzów" kształtujących oblicze naszych czasów według
własnego pomysłu. Czy tylko dla "zabawy"?
  Opracowanie Ks. dr. A. Zwolińskiego ukazuje się w czasie szczególnych
zagrożeń moralnych i społecznych, postępującego relatywizowania pojęcia
prawdy i wartości. Z tego też względu "Wokół masoneru" jest praeą niezwy-
kle pouczającą i cenną. Jej Autorowi należą się słowa wielkiego uznania i
podziękowania, że podjął trud opisania - rzetelnie i bez emocji - tego, co
opisać tak niezwykle trudno.
  Wierzę, że dzięki swej bardzo interesującej treści, bogactwu zgromadzo-
nych materiałów, a także dużej przejrzystości przeprowadzonych analiz,
książka ta szybko stanie się ważną lekturą wszystkich, którym leży na sercu
Boże oblicze Polski i świata.


  Józef Bielawski
Kraków, 8 grudnia 1993 r.

U ŹRÓDEŁ


  Określenie "masoneria" wywodzi się z języka angielskiego. Nazwą "free
masons" (franc. "franc - macon", niem. "Freimaurer", pol. "wolnomularz")
określano murarzy, kamieniarzy i budowniczych, którzy organizowali się w
międzyregionalne cechy i pod przysięgą przestrzegali "przysięgi murarskiej".
  Zamiennie stosowane też były inne nazwy, jak: wolnomularstwo, farma-
zonia, zakon, dzieci wdowy, królewska sztuka czy złota międzynarodówka.l
  Pochodzenie masonerii okryte jest tajemnicą. W wieku XVIII i XIX
pisarze wolnomularscy przywiązywali wielką wagę do udowodnienia staro-
żytnych jej źródeł. Miało to pomnożyć szacunek dla masonerii, wskazać na
starodawność jej tradycji i podkreślić pokrewieństwo duchowe z historycz-
nymi prądami myślowymi. Z tego okresu pochodzi szereg teorii, najczęściej
nie mających żadnych podstaw historycznych, wskazujących na początek
masonerii w legendarnych starożytnych bractwach i związkach. Jeden z hi-
storyków przytacza aż dwanaście różnych hipotez tłumaczących pochodze-
nie masonerii.
  Do najczęściej powtarzanych należą następujące:
  1. HISTORIA LUDZKOSCI - jest tożsama z historią masonerii, począ-
wszy od wyjścia pierwszego człowieka z raju. twórcą masonerii jest po
prostu Adam, ulepiony z gliny przez Wielkiego Budowniczego Wszechświa-
ta. Inni twierdzą, że pierwszym masonem był Kain.
  2. STAROZYTNOŚć BIBLIJNA - sięga do niej Anderson, któly w 1723 r.
ogłosił konstytucję wolnomularzy. Za twórcę masoneru uznaje on SYNÓW
LAMACHA, o których wspomina Biblia. Odkryli oni podstawowe założenia
wszystkich nauk. Jabal, starszy syn Lamacha, stworzył geometrię, a Tubalka-
in - sztukę kowalską. Wyniki swych odkryć spisali na dwóch kamiennych
kolumnach, aby mogły być odnalezione po mającym nastąpić potopie. Po

Z. Pawłowicz Kościół i sekty w Polsce, Gdańsk 1992, s. 207; B. Kiernicki, Masoneria,
Materiały Wydziału Szkolenia Politycznego Zarządu Głównego ZChN, z.16, Warszawa
1993, s. 4:
J. M. Caro Rodriguez, Wolnomularstwo ijego tajemnice, bmw.,1992, s.187; H. L. Stillson,
H. F. Klein, Masonic Fraternity, W: The Encyclopedia Americana. A Library og Universal
Knowledge, T. XVIII, New York - Chicago 1929, s. 383.
Por. H. L. Stillson H. F. Klein dz.cyt. s. 383 - 384; J. Marques-Riviere, Podwójne oblicze
wolnomularstwa, Katowice 1938, s. 29.


6



potopie Hermes (być może chodzi o legendarnego twórcę alchemii) odna-
lazł jedną z kolumn, przestudiował zapisane na niej wskazówki i przekazał
innym, czego sam się nauczył. Sztuka mularska, której podstawą stała się
geometria, zaczęła nabierać większego znaczenia po wzniesieniu wieży Ba-
bel. Sam król Nemrod był mularzem i miał wielkie upodobanie do tej sztuki.
Gdy postanowił zbudować miasto Niniwę i inne miasta na Wschodzie, posłał
tam trzydziestu mularzy udzielająć im szereg rad, m. in.: "bądźcie sobie
wzajemnie wierni i oddani, kochajcie się szczerze i służcie swoim zwierzch-
nikom, abyście przynieśli zaszczyt mnie, mistrzowi waszemu". Byli także
autorzy, którzy widzieli twórcę masonerii w NOE, ocalałym z potopu. Zde-
cydowanie popularniejsza jednak była legenda o synach Lamacha.
  Kolejnym ogniwem w biblijnej genezie wolnomularstwa miał być ABRA-
HAM. Gdy przybył, wraz z małżonką, do Egiptu, przekazali Egipejanom
ogrom wiedzy i wykształcili ucznia imieniem EUKLIDES, który szczególnie
wyróżniał się w tych studiach. W końcu sam Euklides został nauczycielem
geometrii i sformułował zasadę postępowania wolnomularzy w następują-
cych słowach: "mularze winni być wierni królowi i krajowi, do którego
należą, kochać się nawzajem i być względem siebie wierni i oddani; powinni
nazywać się nawzajem imieniem brata i czeladnika; najmądrzejszego z braci
powinni obrać mistrzem, a w wyborze nie powinni kierować się przyjaźnią,
urodzeniem albo majątkiem i nie powinni pozwoliE, by wybrano kogo inne=
go, jeno tylko najzdolniejszego; pod przysięgą zobowiążą się przestrzegać
tych wszystkich przepisów." Następcami Euklidesa mieli być biblijni królo-
wie: DAWID, który przedsięwziął budowę wiątyni w Jerozolimie i bardzo
cenił mularzy, podał im przepisy i obyczaje przekazane mu przez Euklidesa;
oraz SALOMON, który dokończył budowy świątyni, posłał mularzy do róż-
nych krajów, zgromadził 40 tys. robotników kamieniarskich (wszystkich
zwano mularzami), wród nich wybrał 3000 mistrzów i werkmistrzów. Drze-
wa do budowy świątyni Salomonowi dostarezał z innego kraju król lru,
Hiram Abiff.
  Niektórzy łączą Hirama z bohaterem legendy o ADONIRAMIć (Adon-
hiramie ?). Miał on być głównym budowniczym świątyni Salomona.5
  Adoniram podzielił robotników na uczniów, towarzyszy i majstrów, przy
czym nazwał ich symbolicznie: ucznia - Joakin, towarzysza - Wooz, a majstra
- Jchowa, ale zrobił to potajemnie tak, że majstrowie znali wszystkie słowa,
towarzysze - swoje i uczniów, a uczniowie - tylko swoje. Zrobił to w tym celu,

4 P. Larousse; Franc-Maconnerie, W: Grand Dictionnaire Universel du XIX e sieele, T.
  VIII Paris 1827, s. 766; J. Siewierski, Dzieci wdowy ezyli opowieści masońskie, Milafiowek
  1992, s. 9 -10.
5 Znany z bibli Hiram "syn wodwy z pokolenia Neftalego" wykonywał dla świątyni Salomona
  wszystkie prace w mosiądzu: kolumny, odlew morza z dwunastoma podpierającymi je
  wotami, podstawy mosiężne, kotły. Por.1 Krl 7,13-47.

8

  aby nie mylić się przy wypłatach, zatrudniał bowiem ponad 30 tys. robotni-
  ków z różnych krajów i mówiących rozmaitymi językami. Trzej chciwi ucz-
  niowie: Fanor, Amru i Matuzal (inna wersja podaje imiona: Jubel, Jubelo,
  Jubelum), aby wziąć więcej pieniędzy, postanowili wydobyć od Adonirama
  słowa majstrów. Gdy Adoniram zwiedzał plać budowy Matuzal zażądał od
  niego wydania słowa, a gdy ten odmówił - uderzył go młotkiem (Młotek-
  znak masonów). Potem Fanor uderzył Adonirama kątomiarem (znak maso-
  nów). Budowniczy zaczął uciekać i ledwie zdążył wrzueić do studni swój złoty
święty trójkąt (znak mistyczny), gdy dopadł go Amru i zakłuł na śmierE
cyrklem (znak masoński). Zabójcy wynieśli eiało Adonirama ze świątyni i
ukryli je. Salomona bardzo rozgniewał ten wypadek. Nakazał dziewięciu
najstarszym majstrom odnaleźć ciało Adonirama i zmienić s mboliczne
słowo "Jchowa", gdyż domyślał się powodu zabójstwa. W czasie poszukiwafi
majstrowie natknęli się na pew,nej górze na luźną ziemię. Oznaczyli to
miejsce gałązką akacji (drzewo masonów) i wrócili po pomoc. Na zebraniu
majstrów postanowiono zastąpić słowo "Jchowa" pierwszym słowem, jakie
ktokolwiek wypowie przy wykopywaniu ciała Adonirama. Zosrło nim sło-
wo: "mac-benach", co znaczy po hebrajsku "ciało gnije". Słowa te wypowie-
dział jeden z majstrów, gdy ujął za rękę odnalezionego Adonirama.
  Legenda ta zawiera wyraźne analogie do sceny z Ewangelii opisującej
wejście do grobu Zmartwychwstałego Jezusa. Słowa "mac-benach" są jednak
znakiem przyszłego sceptycyzmu i niewiary.6
  3. STAROŻYTNY EGIPT - hipotezę o pochodzeniu wolnomularstwa z
misteriów Indii i tarożytnego Egiptu sformułował Alexander L,cnoir, a
podjął Schauberg.
  Interesujące jest podobieństwo staroegipskiej legendy o Izydzie i Ozyry-
sie z legendą o Hiramie. Ozyrys, król Egipejan i zarazem ich bóg, wyruszył w
podróż, by ubogacić sąsiednie kraje swą wiedzą artystyczną i naukową. Jego
zazdrosny brat, Set, uknuł przeciw niemu spisek. Zabił Ozyrysa i odebrał mu
królestwo. Izyda, siostra, żona Ozyrysa oraz królowa, a także egipska bogini
Księżyea, wyruszyła na poszukiwanie eiała, wypytująć o nie napotkanych
ludzi. Po wielu przygodach znalazła, naznaczone gałązką akacjową miejsce, 
w którym spoczywał trup Ozyrysa. W drodze do domu sekretnie pogrzebała
męża, planująć stosowny pogrzeb, gdy tylko poczynione zostaną odpowied-
nie przygotowania. Set, podstępnie, wykradł ciało, pociął je na czternaście
6 I. Oksza Grabowski, Masoneria Warszawa, biw, s. 27 - 32; Inną wersję legendy o
  Adomiramie podaje: F. Eger Żydzi i Masoni we wspólnej pracy, Warszawa 1908, s. 49-
  50; Trochę odmienną wersję legendy z dodaniem histoni o ożywieniu Hirama przez
  zastosowanie uścisku Mistrza Masońskiego - "Silny Uścisk Łapy Lwa"- podaje: J. Shaw, T.
7 MeKenney, Śmiertelna pułapka, Gańsk 1993, s.174 -176.
  7. A Lenoir La Franc-Maconnerie rendue a sa veritable origine, Paris 1814; Schauberg,
  Vergleichendes Handbuch der Symbolik der Freimaurerei, T. I - 3, Schaftbausen 1861-
  1863.


9



kawałków i ukrył w różnych miejseach. Izyda ponownie wyruszyła na poszu-
kiwania, zdołała odnaleźć wszystkie członki, opróez falluśa. Wykonała więc
jego substytut, poświęciła go i stał się on obiektem kultu.
  4. STAROZYTNOŚć CHRZEŚCIJAŃSKA - niektórzy autorzy sugeru-
ją, że Jezus Chrystus miał być wtajemniczony w sztukę wolnomularstwa w
czasie swojego pobytu w 'Ibecie, ale odmówił rzekomo Mistrzostwa w
masonerii starożytne. Twierdzenia te nie mają jednakże żadnego historyez-
nego potwierdzenia.
  Więcej zwolenników ma twierdzenie, że to gnostycy stali się prekursora-
mi masonerii. Odrzuceni przez Apostołów byli ojcami wszelkich herezji w
Kościele. W ciągu wieków organizacje "dualistyczne" (upatrująće w świecie
pierwiastki dwojakiego rodzaju: dobre i złe, których wyrazem jest dwudziel-
noE: ciało - duch, ziemia - niebo, Bóg Dobra i Bóg Zła) występowały pod
różnymi nazwami: manichejezycy, sekty arabskie, paulicjanie, Albigensi-
Waldensi, Różokrzyżowcy, Templariusze, Zakon Palmowy, Illuminaci - aż w
wieku XVIII rozpowszechniła się nazwa wolmularstwo czyli masoneria. Z
pewnością wyższe stopnie wtajemniczenia w masonerii są bardzo bliskie
gnozie manichejskl j, leez z tego faktu nie wynika jeszcze prawda o pocho-
dzeniu masonerii.
  5. TEMPLARIUSZć - byli zakonem rycerskim, który przybrał nazwę:
Militia templi Salomonis ("wojska świątyni Salomona") albo Fratres militiae
Salomonis. Został on założony w 1118 r., pod konieć obrad Synodu w Troyes.
Ich strojem był biały habit oraz biały płaszcz dla rycerzy, czarny dla kwater-
mistrzów i dla giermków. Czerwony krzyż na lewym ramieniu nadał im
dopiero papież Eugeniusz III po 1145 r. Zakon bardzo szybko rozwijał się i
bogacił. Z początkiem XIV w. w samej tylko Francji templariusze posiadali
około dwóch milionów hektarów gruntów wolnych od wszelkich zobowiązafi
podatkowych czy dziesięciny. 14 września 1307 r. król Franeji Filip IV
Piękny, z dynastii Kapetyngów, wydał rozkaz aresztowania wszystkich tem-
plariuszy "na podstawie poprzednio starannie przeprowadzonego śledztwa
w związku z publicznymi pogłoskami". Śledztwo prowadził "drogi nam w
Chrystusie brat Wilhelm z Paryża, inkwizytor przewrotności heretyckiej"-
głosił rozkaz królewski.12 maja 1310 r. spalono, jako odszczepieńców, 5
templariuszy. Po procesie trwającym siedem lat,18 marca 1314 r. Wielki


8 Ta staroegipska legenda jest prawdopodobnie podstawą masońskiej legendy o Hiramie
  Abiffie. Por. J. Shaw, T. MeKenney, dz.cyt., s.177 -180; Por. E. L. Hawkins, Freemasoniy,
  W: Encyklopaedia oć Religion end Ethics, T. VI, Edinburgh 1913, s.113 -120.
9 Por. J. Marques - Riviere, dz.cyt., s. 29. Na temat argumentów, przemawiających r Lekomo
  za pobytem Jezusa w Indiach, patiz: W. Korabiewicz, Tajemnica młodości i śmierci Jezusa,
  wyd. Przedświt, Warszawa 1993.
10 S. Kaczorowski, Memorandum w ważnej sprawie, Łbdź 1987, mszp., s. 5; Por. Historia
  KościoIa w Polsce, T. II, Poznafi - Warszawa 1974, s. 491- 494; J. M. Caro Rodriguez,
  dz.cyt., s.191-195.

Mistrz Jakub de Molay, został publicznie spalony na stosie wzniesionym na
cyplu wyspy Cite, obok katedry Notre Dame, jako heretyk i odstępca. Wraz
z nim spalono jego najbliższych i zaufanych rycerzy. Naoczny świadek śmier-
ci Jakuba de Molay, Godfryd z Paryża, zapisał: "Kiedy Wielki Mistrz zobaezył
przygotowany stos, rozebrał się bez wahania. Przytaczam to, co widziałem.
Został w samej koszuli, rozbierał się powoli, był spokojny, ani nie zadrżał,
chociaż eiągnięto go i silnie popychano. Przywiązano go do słupa, związano
mu ręce sznurem, a on powiedział do katów: "Pozwólcie, abym przynajmniej
trochę mógł złożyć ręce i pomodlić się do Boga, bo to naprawdę odpowiednia
chwila, wkrótce umrę. Bóg wie, że niesłusznie. Wnet nieszczęście spadnie na
tych, co nas niesprawiedliwie karzą. Bóg pomści naszą śmierE; z tym przeko-
naniem umieram. Proszę Cię, Panie, odwróć moją twarz do Najświętszej
Maryi, Matki Jezusa Chzystusa". Zezwolono mu na to, o co prosił, śmierE
zabrała go łagodnie w modlitewnej postawie, aż się wszyscy zdziwili". Papież
Klemens V bullą "Vox clamantis" z 1312 r. wydał własną ocenę templariuszy:
"Zważywszy złą reputację templariuszy, podejrzenia i oskarżenia, jakich są
przedmiotem; zważywszy tajemniczą metodę i sposób, w jaki przyjmuje się
do zakonu, złe i niechrześcijańskie zachowanie wielu jego członków; zważy-
wszy zwłaszcza przysięgę, jakiej się wymaga od każdego z nich, aby nie
ujawniali żadnego szczegółu przyjmowania i nigdy nie występowali z zakonu;
zważywszy, że nie można naprawić zgorszenia, jak długo zakon będzie istniał;
zważywszy ponadto niebezpieczeństwo, jakie grozi Wierze i duszom oraz
potworne zbrodnie większości członków zakonu; zważywszy wreszcie, że z
mniejszych powodów Kościół rzymski znosił inne sławne zakony, znosimy
bez goryczy i cierpienia, nie na mocy wyroku, lecz postanowieniem i wyro-
kiem apostolskim, mieniony Zakon Templariuszy i wszelkie jego instytucje."
Bulla "Ad providam" z 2 maja tegoż roku jednoznacznie stwierdzała: "Od tej
chwili zabraniamy komukolwiek wstępować do tego zakonu, wkładać jego
strój i zachowywać się jak te,mlariusz, bo gdyby to zrobił to ipse facto
narażałby się na ekskomunikę.
  Filip IV Piękny doprowadzająć do likwidacji Templariuszy, kierował się
racjami politycznymi. Swoją decyzją osiągnął jednocześnie dwa cele: uwolnił
władzę monarszą od silnej konkureneji oraz zabrał duże majątki.lz
  Jedna z legend masońskich podaje, że w dniu spalenia Jakuba de Molay
kilku wtajemniczonych, przebranych za mularzy, przyszło zebraćjego popio-
ły i wówezas poprzysięgło katom zemstę. Roezniea śmierci Wielkiego Mi-
strza jest uroczyście obchodzona w lożach.

I1 L. Charpentier, Tajemnice Templariuszy, Warszawa 1992, s. 45,164,183,193, 253, 258.
12 M. Melville, Dzieje Templariuszy, Warszawa 1991, s. 292 - 308; Por. J. Michelet, Le Proces
  des Templiers,1851; Oursel, Le Proces des Templiers,1959; C. G. Addison, The History
  of Knights Templas, 1842; E. B. Czerniak, Tajnyje obszcziestwa starowo i nowowo
  wriemieni na Zapadie, Moskwa 1987, s.127 -140.

10 11



  W dawnym domu templariuszy, zwanym Temple, był więziony Ludwik
XVI, a jego skazanie na śmierć i ścięcie wielu tłumaczyło jako zemstę za
spalenie żywcem Jakuba de Molay. Tymi mścicielami mieli być w tymrzy-
padku masoni, a głównie ich Wielki Mistrz, wówczas książę orleański.
  Tradycję templariuszy włączyły w XIX wieku do wolnomularstwa loże
francuskie i niemieckie. Jak podają źródła masońskie: najstarszy wiarygodny
dokument na ten temat pochodzi z 1780 r. Pierwszą wzmiankę o rycerzach, jako spokrewnionych z wolnomularstwem, spotykamy w
protokołach loży "Kapituła Sklepienia Królewskiego w. Andrzeja" w Bosto-
nie z 1769 r. Wielka Loża w York usankcjonowała w 1780 r. stopień "rycerza
templariusza". Nie można jednak potwierdzić historycznie związku pomię-
dzy rycerskim zakonem Templariuszy a wolnomularstwem, cho ć próbowano
budować na ten temat wiele dyskusyjnych teorie.14
  Niektórzy badacze dziejów templariuszy wskazują na fakt ich współpracy
z muzułmanami, jako na źródło przejęcia pewnych nauk, misteriów i obrzę-
dów Azji Mniejszej do obrzędowości zakonu. Przesiąknięcie herezjami Bli-
skiego Wschodu mogło zbliżać templariuszy do gnozy, która dla wielu
stanowi główne źródło ideologii masońskiej.
  W łonie samej masonerii zdania na temat związku z templariuszami są
podzielone. Już w 1782 r. Konwent w Wilhelmsbad zaprzeezył pochodzeniu
wolnomularstwa od templariuszy orzekając, że "wolnomularstwo szkockie
nie było ani dalszym ciągiem ani też odrodzeniem tego Zakonu".16
  Odcinianie się części masonerii od tradycji templariuszy nie przeszkadza
jednak powstawaniu szeregu organizacji i stowarzyszeń, będących stosunko-
wo blisko masoneru, a powołując.ych się na zakon Jakuba de Molay. Przykła-
dem może być, funkcjonujący od XIX w., Zakon Templariuszy Wschodu
(Ordo Templi Orientis - skrót: O.T.O.), którego współczesnym odnowicie-
lem i propagatorem był Aleister Crowley (+1947). Crowley wstąpił do
O.T.O. w 1912 r., stająć na czele jeo brytyjskiej sekcji, Mysteria Mystica
Maxima, i przybrał imię Baphometa.
  Baphomet to imię antychrześcijańskiego bóstwa, któremu mieli oddawać
cześć templariusze. "Baphomet" to akrostych, czytany wspak (według kryp-
tografii Kabały) - "Temophab", znaczy "Templi omnium hominum-paeis
abbis" tj. "opat świątyni pokoju wszechludzkości". Baphomet jest przedsta-
wiany jako kozioł z wielkimi rogami, z kobiecą piersią, ze skrzyżowanymi

13 F. Eger dz.cyt. s. 46; M. Poradowski, Dziedzictwo rewolucji francuskiej, Warszawa 1992,
  s. 88; O pr Lekleństwie templariuszv zob. J. Jankowski, Kronika podwójnej moralności,
  Wrocław 1993, s. 27 - 32.
14 P. Larousse dz.cyt., s. 765; H. L. Stillson, H. F. Klein, dz.cyt., s. 387.
15 J. Marques-Riviere, dz.cyt., s. 34 - 37.
16 J.w., s. 37.
17 Cassiel, Eneyklopedia wiedzy tajemnej. Podróż przez świat czarnej magii, Warszawa 1992,
  s.140 -141.

kopytami, siedzący na ujarzmionym globie. Na łbie ma pentagrammę (gwiaz-
dę pięciorarnienną), u pleców zaś skrzydła. Jego prawa ręka, z napisem
"Solve" (= "rozwiąż") i złożonymi na krzyż palcami, jest wyciągnięta ku
  znajująćemu się u góry półksiężycowi. Lewa ręka, z napisem "Coagula" (=
  "zwiąż"), również ze skrzyżowanymi palcami, wyciągnięta jest do półksiężyca
  w dole. Na pokrytym łuską brzuchu ma kaduceusz Hermesa (pospolity znak
  sztuki lekarskiej), tutaj będący symbolem drzewa wiadomości dobrego i
  złego. Według podania masońskiego statua z wizerunkiem Baphometa zo-
  stała dana templariuszom przez samego "Wielkiego Budowniczego Świata"
  Od templariuszy miała ona przejść do socynianów, a potem do masonów.18
  6. BUDOWNICZOWIć KATEDR - hipoteza wywodząca wolnomular-
stwo od dawnych cechów, stowarzyszeń i związków murarzy, budowniczych i
mistrzów architektury jest najbardziej rozpowszechnioną teorią. Niektórzy
pisarze masońscy sięgają do tradycji korporacji robotniczych (collegia arti-
ficum) stworzonych przez Numę w roku 715 przed narodzeniem Chrystusa.
Po ustąpieniu Rzymian z Brytanii (426 r. po Chr.) korporacje te zmuszone
były do rozwiązania się i przekształcenia w szereg bractw obejmujących wiele
zawodów, sztuk i rzemiasł. Stąd powstać miały korporacje artystyczne i
rzemielnicze redniowiecza.
  Najstarsze akta i konstytucje mularskie dotyczą mularzy Yorku i są
datowane: jedne na rok 1370, a drugie - 1409 r. Następny, w kolejności
chronologicznej, jest akt znaleziony w British Museum przez Halliwela
Philipsa, znany też jako Manuscript Regius. Pochodzi on z XV w. (między
1427 a 1445 r.) i nosi tytuł: "De constitutione artis geometriae secundum
Euclidem".20
  Niektórzy datują ten dokument na rok 1390. Zawiera on chrześcijańską
inwokację, skrót mitycznych dziejów masonerii oraz zasady moralne. Manu-
skrypt ten historię wolomularstwa wzbogaca o św. A.lbana (300 r. po Chr.),
króla Athelstana (925 - 941) gwarantującego angielskim wolnomularzom
wolność odbywania zgromadzeń, a ojcem duchowym masonerii czyni Pitago-
rasa.
  Po raz pierwszy termin "freemasons" występuje w angielskim tekcie z
1376 r. i oznacza muratorów zorganizowanych w Londynie w bractwo. Ety-
mologia tego słowa jest ciągle niejasna. Jedni wywodzą to słowo od francu-
skiego "franć mestiers"(=wolne zawody), pod którym rozumiano zawody
wykonywane przez rzemieślników będących ludźmi wolnymi, a także cieszą-

18   I.Oksza Grabowski,dz.cyt.,s.5- 7.
19   Por.P.Larousse,dz.cyt.s.767; T.Cegielski,Sekrety masonów.Pienvszy stopiefi wta-
     jemniczenia wyd.Agencja Omnipress Warszawa 1992,s.11-19.
20   20.Franc-Maconnerie W: La Grande Encyclopedie.Inventaire raisonne des sciences,des
     lettres et des ans,T.XVII Paris brwyd.(ok.1893) s.765.
21   Por.J.Golędzinowski,Javne historie tajemnych stowaizyszeń,ł,bdź 1990,s.28.

12 13



cych się specjalnymi swobodami. Inni są zdania, że termin angielski oznaczał
pierwotnie kamieniarzy obrabiających "freestone", tj. kamień, który w od-
różnieniu od "roughstone", czyli kamienia twardego - daje się łatwo obrabiać
i oeiosywać dłutem i młotkiem.22
  Wolni mularze, obdarzeni specjalnymi swobodami budowniczowie ka-
tedr, którzy zazdrośnie strzegli tajemnić swej sztuki, nazywali się tak w
odróżnieniu od "zwykłych", cechowych murarzy. lrorzyli oni bractwa, które
spotykały się dla roztrząsania wewnętrznych spraw, omawiania problemów
zawodowych i wymiany dowiadczeń.
  Miejscem spotkania poszczególnych grup korporacji, zespołów budow-
niczych, był chroniony przed przed obcymi warsztat rzemielniezy, najezę-
ciej zwany lożą. Spełniał on zarazem funkeję szkoły dla nowicjuszy, był też
miejscem spotkań towarzyskich, a przybywającym z innych krajów i miejsco-
woei służył za pomieszczenie noclegowe. W loży zbierano się również na
szczególnie uroczyste święta, jak np. dzień św. Jana Ew2ngelisty, (27 XII) i
czterech budowlanych rzeźbiarzy - męczenników (8 XI).
  Bractwa składały się z mistrzów, członków i nowicj uszy. Stanowiły ruch o
samodzielnej jurysdykcji, niezależny od innych korporacji. Archiwa dotyezą-
ce chrzecijańskiej korporacji kamieniarzy i budowniczych katedr w Stras-
burgu mówią np. o zakazie porozumiewania się członków zgrupoania z
innymi zwykłymi murarzami, którzy umieli się posługiwać jedynie zaprawą i
kielnią. Wznoszenie budowli i ciosanie kamienia było głównym zajęciem
członków bractwa, a uprawianą przez siebie sztukę uważali oni za doskonal-
szą od praey innych murarzy. Ich atrybutami były: kielnia, poziomica i
cyrkiel. Nowicjusz stająć się członkiem bractwa składał przysięgę, iż nie
zdradzi słownie lub pisemnie poznanych tajemnic. Dla wyodrębnienia się z
tłumu robotników tworzono specjalne hasła, znane tylko nal ącym do
bractwa, jak i znaki pozwalające im się wzajemnie rozpoznawać.
  Z upływem czasu stowarzyszenia budowniczych katedr traciły na znacze-
niu. Sztuka budowlana stała się prostsza i łatwiej dostępna. W XVII w.
wolnomularstwo zawodowe chyli się ku upadkowi. Do lóż zawodowych
mularzy, dla ratowania sytuacji, zaczęto dopuszczać także przedstawicieli
innych zawodów. Wród 40 członków loży w Aberdeen w 1670 r. byli również
adwokaci, chirurdzy i kupcy. Zaczęto rozróżniać "domatyków", ezyli budow-
niczych domów, i "geometyków" - czyli tych, którzy oddają się dociekaniom
w dziedzinie geometrii. Ostateeznie geometycy zaczęli dominować nad do-
matykami i tak doszło do przejścia od organizacji zawodowej budowŚiczych
katedr do masonerii - mniej operatywnej, a bardziej spekulatywnej.

22 P. Naudon, Les origines religieuses de la Franc-Maconnerie, Paris 1953, s. 98, 205.
23 L. Hass, Wolnomularstwow Europie Środkowowschodniej w XVlll i XIXwieku, Wrocław
  1982, s. 38 - 44.
24 M. Riquet, Kościbł a wolnomularstwo, Chxześcijanin w świecie, nr 88, R. XII:1980, s. 77-78.

  Proces transformacji lóż mularskich był powolny. Np. Loża św. Pawła w
I,ondynie dopiero w 1703 r. uchwaliła, że: "Przywileje mularstwa nie będą
odtąd przyshigiwały wyłącznie budowniczym, lecz tak, jak to już weszło w
zwyczaj, ludzie najrozmaitszych zawodów będą mogli też z niej korzystać,
pod warunkiem, że zostaną wedhig przepisów przyjęei do Zakonu i wtaje-
mniczeni."26
  7. PROTESTANTYZM - wyjątkowa, lecz obecna pośród różnych hipo-
tez tłumaczących pochodzenie masoneru, jest teoria wywodząca ją od prote-
stantyzmu. Autorzy takich twierdzeń uważają, że masoneria rozeszła się po
wieeie, wychodząć z protestanekiej Anglii (niemniej jednak to właśnie w
Anglu i w Stanach Zjednoczonych stała się najbardziej pacyfistyczna i tole-
rancyjna).
  Masoneria prowadziła nieprzejednaną wojnę z Kościołem katolickim,
wykazująć wolę współpracy i pomocy protestantom różnych sekt. Niektóre
pisma masońskie pisały wprost: "protestantyzm to już p6ł masoneru". Jak
twierdził np. Eugeniusz Sue: "Najlepszą drogą dechrystianizacji Europy jest
rozwijać w niej protestantyzm."
  ltierdzenia o ścisłym związku masonerii z protestantyzmem są jednak
oparte raczej na prostych skojarzeniach niźli na poważnych dowodach histo-
rycznych. Wiele grup wyznaniowych, wywodzących się z protestantyzmu,
zdecydowanie odcina się od masonerii. Np. Mgr Rosset na początku XX w.
stwierdził, że "sekty protestanekie, które uznają zdecydowanie boskośE
Chrystusa zabraniają rygorystycznie swoim członkom należenia do masone-
rii i utworzyły ligę przeciwko niej."27
  8. OŚWIECENIć - ponieważ niemożliwy byłby tak burzliwy rozwój lóż
masońskich bez speeyfiki epoki historycznej, której kultura duchowa stała
się ich pożywką, wielu badaezy za prawdziwe źródło masonerii uważa Owie-
cenie. Od średniowiecza, jak zauważa Hermann Hesse, rozwój duchowego
życia Europy posiadał dwie tendencje: uwolnienie myślenia i wiaiy od jakie-
gokolwiek autorytatywnego wpływu (w tym od Kościoła rzymskiego) oraz
namiętne poszukiwanie legitymizacji owej wolności, która pochodziłaby od
niego samego. Dorobek mylowy Oświecenia można, w ogromnym skrócie,
sprowadzić do kilku twierdzeń: uznanie za boskie tego wszystkiego, co jest
uniwersalne (wiedza roumna jest religią wszystkich ludzi); wiara w wartośE
człowieczeństwa; uznanie za moralne tego, co służy człowiekowi jako takie-
mu, czyli ludzkości; odrzucenie spekulatywności i metafizyki na rzecz ziem-

25 B. Piotrowski, Rodowód wolnomularstwa europejskiego, Nurt, nr 210, R.1983, s.1, 6 - 7;
  Por. L. Hass dz.cyt., s. 45 - 52; M. Riquet dz.cyt., s. 78; F. Eger, Histozya Masoneryi i
  innych towarzystw tajnych, Warszawa 1904; J. S. Korezyflski, Masonerya, jej początki,
 organizacya ceremoniał zasady i działalnośE, Pr Lemyśl 1905.
  26. J. Marques-Riviere, dz.cyt., s. 30. 27.
27 J. M. Caro Rodriguez, dz.cyt., s.189 -191.

14 15



skości. W efekcie zbytni racjonalizm, ograniczenie i prymitywizm myślenia
oświeceniowych filozofów przyniosły z sobą radykalne odwrócenie dotych-
czasowej relacji między Bogiem a człoś iekiem, upadek całego szeregu prze-
konań religijnych i zasad moralnych.
  Wolnomularstwo wychodziło naprzeciw mentalności epoki. Z jednej
strony żądało ono od każdego człowieka prawa do wyrażania poglądów
osobistych i do swobody myśli, z drugiej strony było otwarte na wszelkie
aspiracje społeczne i kosmopolityczne. Na początku XVIII w. wzrastało
przekonanie, że świat jest coraz bardziej zainteresowany zjednoczeniem
duchowym. Pojawiały się także głosy przemawiające za łąeznością między-
narodową opartą na obopólnej korzyści płynącej ze współpracy ekonomicz-
nej. Coraz powszechniejsze stało się też przekonanie, że nastał kres epoki
wojen, a różnice poglądów religijnych nie mogą już być podstawą podziałów.
  Szczególnym motywem działania masonerii było, u jej początków, pra-
gnienie zbratania pomiędzy narodami i wyznaniami. Myśliciele i działacze
Oświecenia wykonali główną pracę wolnomularską. Voltaire, J.J. Rousseau,
encyklopedyści: Diderot, Condorcet, Lalande, Dupuis, Mirabeau, Bailly,
Volney, Lafayette, ks. Sieyes, Guillotin wpisali się w dzieje myśli ludzkiej
jako współtwórcy Oświecenia, a jednocześnie położyli fundament pod ma-
sonerię. W tym sensie masoneria jest dzieckiem Oświecenia. Powszechnie
przyjmuje się za początek działania masoneru, zorganizowanej na sposób
nowoczesny, decyzję o połączeniu się czterech lóż londyńskich. Były to loże:
"Pod Gęsią i pod Rusztem" (obradująGa dotychezas w karczmie w Saint-Pa-
ul's Church Yard), "Pod Koroną" (z karczmy w Parkers's Lane), "Pod Jabło-
nią" (z szynku przy Charles Street w Covent Garden) i "Pod Wielką
Szklanicą i pod Winnym Gronem" (z szynku przy Channel Row w Westmin-
ster).
  Decyzję o zjednoczeniu się loże powzięły w lutym 1717 r. W dzień św.
Jana Chrzciciela, 24 czerwca 1717 r., w Taverne du Pommier, połączyły się
one tworząć Wielką Lożę Londynu i nadająć w ten sposób ruchowi wolno-
mularskiemu nową jakoć oraz nowe możliwości dalszego rozwoju.3o
  Inicjatorami połączenia się czterech lóż londyńskich byli: emigrant fran-
cuski w Anglu, pastor Jean-Theophile Desaqueliers (1683 -1744) oraz dr
James Anderson (1684 -1739), wybitny kaznodzieja Kościoła prezbiteriań-
skiego. U podstaw rodząeego się wolnomularstwa spekulatywnego znalazły
się idee reprczentowane przez wybitnego czołowego wolnomyśliciela XVIII
wieku Johna Loeke'a (1632 -1704) oraz, zyskujące dużą popularnośE, pisma

28 P. Lisiecki, Mroezne dziedzictwo Oświeeenia, Znak, nr 451, R. XLIV:1992, s. 27-44.
29 J. Marques-Riviere, dz.cyt., s. 42; J. Siewierski, dz.cyt., s.12 - 20.
30 J. Marques-Rivier dz.cyt., s. 31; L. Hass. dz.cyt., s. 48-52; H. Le Roy Haywood,
  Freemasonry, W: 'The Encyclopedia Britannica. A new survey of universal knowledge, T.
  IX, London - New York, bxw.(1929), s. 732.

  Francisa Bacona (1561-1626), Duprreya, Jana Amosa Comeniusa (Komeń-
  skiego,1529 -1670) i Różokrzyżowców.
  Komeński nawoływał w śwych pismach do oczyszczenia religii, bronił
humanitaryzmu, zalecał wzniesienie "świątyni mądrości według zasad, prawi-
deł i praw Wielkiego Budownika - Boga", gmachu, w którym znaleźliby
miejsce nie tylko chrześeijanie, ale i wszyscy ludzie.31
  Masoni przyjęli i uznali "Wielkiego Budowniczego Świata", twórcę po-
rządku naturalnego. Jego istota jednak od początku było bardzo niejasna.32
  Wielka I,oża Londynu obrała swoim pierwszym mistrzem Antoniego
Sayera, którego wprowadził na ten urząd mistrz najstarszej loży. Dozorcami
zostali kapitan Elliot i mistrz ciesielski Lamball. Zdecydowano również
utrzymać ducha braterskiego dawnego bractwa, jego regulaminy i obyczaje
ale porzucić dawne cechy zawodowe, oddzielająć się w ten sposób radykalnie
od dawnego zrzeszenia zawodowego.
  Wielka I.,oża Londynu wkrótce stała się Wielką Lożą Anglii i zaczęła
wydawać papiery założycielskie innym lożom. W roku 1723 przystąpiła ona
do opracowania konstytueji, której tekst zredagowali pastorzy anglikańsey:
Anderson i Desagulier. Konstytucja ta nosi tytuł: "Konstytucje masońskie
zawierające Przepisy, Statuty tego Najbardziej Starożytnego i Prawego Brac-
twa" (autor twierdził, że uczynił swe "Konstytucje" "wiernym i sprawiedliwym
opisem Masonerii od początku świata"). Została ona zatwierdzona przez
Wielką Lożę i wydrukowana "na użytek lóż" w Londynie w roku 5723 wedle
kalendarza masońskiego, czyli w roku 1723.
  "Konstytueje" Andersona stały się podstawową masońską wykładnią za-
sad, praw i regulaminów rządzących poszczególnymi lożami. Obowiązują
one, z pewnymi drobnymi uściśleniami, do dzisiaj we wszystkich lożach,
które uważają się za "regularne i sprawiedliwe". Poszczególne statuty i regu-
laminy różnych struktur masońskich stanowią zasadniczo kolejną wersję
konstytucji napisanej przez Andersona, dostosowaną do aktualnych wymo-
gów miejsca i czasu.





31 L. Chajn Polskie wolnomularstwo 1920 -1938, Warszawa 1984, s. 22 - 25.
32 Masonerja, W: Ilustrowana Encyklopedia Tr Laski, Everta i Michalskiego, T. III, Warszawa,
  bnv.[1927), k. 380.
33 Franc-Maconnerie, La Grande Encyclopedie, dz.cyt., s. 764; T. Cegielski, dz. cyt., s. 59 - 67.
34 Popularny kalendarz masoński zbudowany jest na zasadzie dodania do aktualnej daty 4
  tysięcy lat (rok 1723 = rok masoński 5723) z dodatkowym urozmaiceniem: początkiem
  roku masofiskiego nie jest 1 stycznia, ale 1 marca. W rezultacie daty ze stycznia i lutego
  należą wedle rachuby masońskiej jeszcze do roku ubiegłego; Por. J. Siewierski, dz.cyt., s.
  12 -14 M. Riquet dz.cyt., s. 78 - 80; A Niemojewski, O masoneru i masonach. Szkic
  popularny, Warszawa 1906, s.12 -19.

16



II


ROZWÓJ STRUKTUR MASOŃSKICH


  Wielka Loża Londynu niemal od chwili powstania zaj mowała się rozsze-
rzeniem swego wpływu na cały kontynent. Odpowiadało to także intenejom
rządu angielskiego. W 1728 r. powstał, z ramienia loży londyńskiej, warsztat
w Madrycie, a w rok później w Gibraltarze. Po wpływem tego impulsu
wolnomularze zakładali również loże nie podlegające Londynowi. Od 1729
r. istniała, prawdopodobnie niezależna od Londynu, placówka we Florencji,
od 1735 r. czynna była także loża w Rzymie. W latach treydziestych powstały
warsztaty wolnomularskie w ważniejszych włoskich miastach portowych, jak
Neapol, Wenecja, Liworno, Genua. W Hamburgu, gdzie językiemtupców i
malynarzy był język angielski, już w 1833 r. 11 niemieekich marynarzy
otrzymało zezwolenie z Londynu na założenie loży. W 1736 r. kilku zamie-
szkałych w Genewie Anglików utworzyło małe kółko wolnomularskie. Pod
konieć lat trzydziestych powstały loże w krajach Lewantu, w Konstantyno-
polu, Smyrnie, Aleppo. Już w 1729 r. zorganizowano placówkę w dalekiej
Bengalii i, w tym samym roku, niejaki Daniel Cox, na polecenie Londynu,
założył loże w New Jersey. W 1733 r. powstała loża w Bostonie oraz Wielka
Loża Stanu Massachusetts. W rok później 28-letni Beniamin Franklin wy-
brany został wielkim mistrzem wolnomularzy Pensylwanii.1
  Rozwój masonerii był zdumiewająco gwałtowny. Nie tworzono 16ż na
"surowym gruncie". Komórkę założycielską nowej loży stanowiło zawsze co
najmniej siedmiu masonów inicjowanych już uprzednio w jakiejś loży "do-
skonałej i sprawiedliwej". Dokumenty założycielskie również musiała wysta-
wiaćjakaś "doskonała i sprawiedliwa" loża. Reguła ta obowiązuje do dzisiaj.2
  Wraz z rozwojem masonerii coraz bardziej popularny stawał się tekst
konstytucji Andersona. W 1736 r. ukazała się ona w Hadze, w przekładzie
francuskim dokonanym przez działacza lóż Holandii, Jeana Kuenena. Po
pięciu latach doczekała się drugiego wydania. W 1737 r. inny przekład
francuski, w tłumaczeniu Tiercy'ego, ukazał się w największym ówczesnym
ośrodku wydawniczym Europy Zachodniej, we Frankfurcie nad Menem.
Druga, rozszerzona o dodatkowe dokumenty masońskie, dwutomowa edycja
1 L. Hass, Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej w XVIII i XIX wieku,
  Wrocław 1982, s. 54 - 57.
2 J. Siewierski, Dzieci wdowy czyli opowieści masońskie, Milanbwek 1992, s.12 -13.

18

wyszła w 1745 r. w Paryżu. We Frankfurcie także, w 1741 r., wydrukowano
dwa niezależne przekłady niemieekie konstytucji Andersona. Popularność
masoneru sprawiła, że w latach trzydziestych XVIII w. wolnomularstwem
zaczęła się zajmować również publicystyka franeuska.3 W Europie Środko-
wo-Wschodniej angielskie wolnomularstwo odgrywało niewielką rolę. Spo-
śród 200 dokumentów założycielskich, jakie w XVIII wieku wydała Wielka
Loża Anglu lożom zagranicznym, jede 4 trzymał Gdańsk, sześć zaś placówki
rosyjskie (w tym jeden loża w Jassach).
  Na początku lat czterdziestych XVIII wieku czynny był w Wiedniu Misty-
czny Zakon czy Bractwo Różokrzyżowców. Pokrewny ideowo wolnomular-
stwu lecz starszy od niego, posługiwał się także specjalną obrzędowością i
stopniami wtajemniczenia. Na ziemie czeskie wolnomularstwo przyszło w
1741 r., wraz z armiami koalicji antyhabsburskiej.
  Wielkie postępy w 2 połowie XVIII w. czyniło wolnomularstwo francu-
skie Wielkiego Wschodu. W 1776 r. jego sieć organizacyjna obejmowała 193
loże (w tym 34 w Paryżu, wSród wojska 23), w dwa lata później 218. Lieznie
wstępowali do nich zwolennicy rodziny orleańskiej, należało tu również
wiele osób z najbliższego otoczenia tronu.
  W zdecydowanej większości nowo powstające loże masońskie opierały
się na zasadach podanych w konstytucji Andersona. Niekiedy, jako autono-
miczne ciała, uchwalały dodatkowe normy i prawa lub dokonywały małych
modyfikacji przyjmowanej konśtytucji. Do zasadniczego rozłamu w ruchu
wolnomularskim doszło w 2 połowie XIX wieku. W 1877 r. paragraf 2
artykułu 1 "Konstytucji" Andersona, mówiący o istnieniu Boga, został usu-
nięty. Dokonała tego Loża Wielkiego Wschodu we Franeji. Brat Viennot
dokonanie owej zmiany uzasadniał w następujący sposób: "Wolnomular-
stwo, szanująć oczywiście wszelkie dogmaty i wierzenia, nie chce i nie może
być instytucją dogmatyczną." W wyniku tej zmiany Wielka Loża Angielska
zerwała wszelkie kontakty z Lożą Wielkiego Wschodu: "Wielka Loża An-
gielska utrzymuje i nadal potwierdza, że wiara w Boga jest zasadniczą cechą
i należy do istoty każdego autentyeznego wolnomularstwa; wyrzekająć się tej
wiary żadne stowarzyszenie nie ma prawa powoływać się na dziedzictwo
tradycji i praktyk dawnego i nieskażonego wolnomularstwa."6
  Dokonany rozłam dotyczył wyłącznie Francuskiego Wielkiego Wschodu
oraz zależnych od niego odłamów masoneru. Do 1878 r. masoneria krajów
anglosaskich związana była ściśle, popierała i zgadzała się na wybitnie anty-
chrześcijańską działalność kontynentalnych Wielkich Wschodów. Także i po

3 L. Hass, dz.cyt., s. 57.
4 J. Lane, Masonić Records 1717 -18R6, London 1886, passim.
5 L. Hass dz.cyt. s. 62 73 - 75, 89; T. Cegielski, Sekrety masonów. Pierwszy stopiefi
  wtajemniczema wyd. Ageneja Omnipress Warszawa 1992, s. 59 - 67.
6 M. Riquet, Kościbł a wolnomularstwo, Chreścijanin w Swiecie, nr 88, R. XII:1980, s. 79 - 80.


19



1878 r. anglosascy wolnomularze nigdy nie potępili Wielkich Wschodów
włoskich czy południowoamerykańskich, któryćh działalność była zdecydo-
wanie antychrzeeijańska.
  Od czasu tzw. schizmy w organizacji masofiskiej, powstałej w 1878 r.,
niewielka część masonerii tzw. kontynentalnej (grupująca obecnie niewiele
ponad 100 tys. członków), jak np. Wielki Wschód Franeji i pewne meksykań-
skie i południowoamerykańskie loże, nie jest oficjalnie reprczentowana w
Wielkich Lożach anglosaskich. Pomimo tego, wszystkie loże masońskie
połączone są ze sobą w Wielkim Łańcuchu Wolnomularstwa za porednic-
twem licznych organizacji pomocniczych, jak np. Wielkiej Loży Alpina w
Szwajcarii, międzynarodowych Kongresów itp., a głównie dzięki wspólnocie
celów i ducha, który im przyświeca. Sami wolnomularze przyznają, że stano-
wią jeden organizm. W oficjalnej karcie członkowskiej, wydawanej mistrzo-
wi masońskiemu zaraz po wtajemniczeniu, nadaje mu się prawo wstępu do
"wszystkich Najezcigodniejszych L6ż Wszechświata" oraz uznaje się go jako
Brata - ezłonka "wszystkich uznanych masonów na świecie".7
  W strukturze organizacyjnej masonerii podstawową komórką jest loża.
W "Konstytucji" Andersona czytamy: "L,oża jest miejscem zebań i pracy
masonów, przeto zgromadzenie, czyli właściwie zorganizowana społecznoE
masońska nazywana jest Lożą; każdy z Braci winien należeć do jednej z nich
i podlegać jej statutom (...) Osoby dopuszczone do członkostwa muszą być
dobrymi i prawymi ludźmi, rozsądnymi i w dojrzałym wieku, nie mogą być
niewolnikami ani też kobietami, ludźmi niemoralnymi lub skandalicznego
prowadzenia się - przeeiwnie, cieszyć się muszą dobrą sławą (...) Mason
stosownie do swego stanu winien być posłuszny prawu moralnemu. Jeli
prawdziwie pojmuje Sztukę, nie będzie nigdy głupim ateistą ani niereligij-
nym libertynem. Jakkolwiek w dawnych czasach Masoni zobowiązani byli
wyznawać religię swojego kraju lub swojego narodu, jaką by ona nie była,
uważa się dziś za bardzo stosowne, by wyznawać religię, co do której zgadzają
się wszyscy ludzie, poszczególne sądy zachowująć dla siebie. Wystarezy więc
by byli dobrymi i prawymi ludźmi honoru i uczciwości, nie zważającymi na
dzielące ich wyznania i wierzenia."e Wolnomularstwo dzieli się na samo-
dzielne wspólnoty (Wielkie Loże lub Wielkie Wschody zwane także Federa-
cjami, Wyższymi Radami, Siłami Masofiskimi) - wielkie oddziały masonerii
rządzone są przez Radę lub Komitet Wykonawezy z Wielkim Mistrzem na
czele każdego z nich oraz poszczególne wolne grupy (loże). Pomiędzy lożami
istnieje braterski stosunek, co wyraża się dopuszczaniem goci na zgroma-
dzenia, prawem wolnego przenoszenia się (afiliacji) oraz obowiązkiem wza-
jemnego moralnego wspomagania się.

7 E. Cahill, Masoneria, wyd. Wersal, Krosno 1993, s. 26 - 29. 8.
8 J. Siewierski dz.cyt. s.14 -15; J. Konieczny, Masonerja, Pnewodnik Spoteczny, R. XV :
  1934, nr 12, s. 434 - 439.

20

  Wielka loża składa się z lóż jednego kraju lub okręgu. Do jej zadań należy
sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem rytu i konstytucji, opartej zasad-
niczo na podstawach demokratycznych. Na czele wielkiej loży stoi wielki
mistrz i rada wielkich urzędników (wielki warsztat). Na zgromadzeniach
wielkiej loży mistrzowie katedry (czcigodni lóż) reprczentują poszczególne
loże. Do założenia loży potrzebne jest pisemne upoważnienie (konstytueja)
wielkiej loży. I,oże założone nieprawidłowo są lożami "nieregularnymi" lub
"pokątnymi". Każda loża nosi symboliczną nazwę, uzupełnioną przez nazwę
siedziby.
  Do lóż należą, oprócz członków zwyczajnych, członkowie honorowi (za-
służeni bracia z lóż zamiejscowych), bracia odwiedzający oraz braeia służący
(pomagający), nieuprawnieni do głosowania i pełniący- służbę w loży, przy
stole itp. Sprawami loży kieruje mistrz katedry (czeigodny loży). Zgroma-
dzenia rytualne w loży zwą się również lożami. Rozróżnia się loże urzędnicze
(warsztaty - żgromadzenie, obradująće kolegium urzędników, przydane mi-
strzowi), loże pracujące (loże recepe,yjne, przyjmujące kandydata do stopni
rnasońskich), loże instrukcyjne, odświętne; żałobne (masoński obrzęd po-
grzebowy), stołowe (biesiadne). W czasie prać lożowych członkowie noszą
strój wolnomularski (odznaki) i stosują się do przepisanego rytuału. Ponad-
to odbywają się zgromadzenia, kluby lożowe, na których omawia się sprawy
wolnomularskie. Wspólna uezta, bez strojów wólnomularskich, zwie się
ucztą braterską. Loże, pracujące np. podezas wojny w prowizorycznych wa-
runkach, nazywają się lożami polowymi. Miano sióstr masońskich, oprócz
rodzonych sióstr, posiadają także małżonki i narzećzone braci.ůNiektóre loże
łączą je, przy niektórych okazjach, w loże siostrzane. W niektórych krajach
istnieją "loże mieszane", do których, na równych prawach, należą zarówno
mężezyźni, jak i kobiety. We Franeji zainicjowane zostały ponadto loże
wyłcznie dla kobiet, uznane za prawidłowe, a nazwane lożami adopcyjny-
mi.
  Niejednokrotnie usiłowano, za pomocą kongresów wszechświatowych,
zbliżyć wielkie loże różnych krajów. Wielkie loże angielskie i niemieCkie nie
popierały jednak tych inejatyw. Od roku 1903 istniało pod patronatem
Wielkiej Loży "Alpina" Wszechświatowe Biuro Wolnomularskie w Neuen-
burg (Szwajcaria). W październiku 1921 r Wielki Wschód i Wielka Loża
Franeji wraz z innymi Wielkimi Wschodami utworzyły "Międzynarodowe
Zjednoczenie Wolnomularskie" z siedzibą w Genewie. Zjednoczenie prze-
jęło, celem utrzymania ciągłości prac, Wszechświatowe Biuro Wolnomular-
skie. W okresie międzywojennym działała Międzynarodowa Liga Wol-
nomularzy (Ligue Internationaledes Franesmacons), zrzeszająca członków
9 Freimaurerei W: Mayers Lexikon T. IV, I,eipzig 1926, k.1142 -1143; S. Załęski, O
  masoneru w Polsce, cz. I, Krakbw 1908 s.Vl, 83; J. M. Caro Rodriguez, Wolnomulacstwo
  i jego tajemnice, bmwyd.,1992, s. 36 - Ś3.


21



Wielkich Lóż wszystkich krajów oraz Międzynarodowy Związek Masonerii
(Asso ation Maconique Internationale) skupiające poszczególne Wielkie
Loże.
  Poszczególne loże różnią się znacznie ilością istniejących w nich stopni
wtajemniczenia, obrzędami, symbolami - w zależności od przyjętego i obo-
wiązującego w danej loży rytu.
  Masoneria jest zbudowana hierarchicznie i posiada tzw. stopnie wtaje-
mniczenia. Każdy mason rozpoczyna swoją karierę od stopnia najniższego
czyli "ucznia", następnie otrzymuje stopień "czeladnika" i "mistrza". Są to trzy
najniższe stopnie, zwane stopniami symbolicznymi albo więtojańskimi.
Ilość stopni wyższych jest różna i zależy od rytu. Poszczególne ryty, ezyli
obrządki masońskie, różnią się między sobą formalnie - tylko ilością stopni
wyższych, odmiennym ceremoniałem, godnościami itp. Jak informuje mason
dr Gerard Encausse, znany pod pseudonimem Papus, pojawienie się kolej-
nych rvtów zawsze podyktowane było jakąś koniecznością polityezną lub
filozoficzną. Nowe ryty tworzono więć dla zaznaczenia konieczności prze-
prowadzenia jakiejś akeji politycznej (np. przewrotu rewolucyjnego) lub
przybrania ideologii masońskiej w nową oprawę symboliczną, odpovKiadają-
eą bardziej duchowi czasu i epoki.
  Papus dzieli istniejące ryty na trzy zasadnicze grupy:
  1. Ryty studiów filozoficznych, elementarnych i bezpośredniej akeji poli-
tycznej - cechuje je niewielka ilość stopni, wprowadzenie prób fizycznych i
szczególna tajemniczość stopni wyższych. Według tych rytów praeuje m.in.
Ryt Francuski Nowoczesny i część zagranicznych Wielkich Wschodów.
  2. Ryty tradycyjne, zachowujące skrupulatnie tradycyjny symbolizm i
hierarchię. Następstwem tego jest przedstawianie poprzez stopnie c;ałej
złożonej historii tajnych tradycji w społeczeństwie od Salomona, poprzez
templariuszy po alchemików. Do tego typu rytów należy Ryt Szkocki i
Uznany, współcześnie szczególnie popierany i propagowany w różnych
ośrodkach masońskich.
  3. Ryty kabalistyczne i mistyczne - wyrosłe na gruncie spec,yficznych
studiów Wiedzy Masońskiej i związane z organizacjami Różokrzyżowców.
Są to ryty zastrzeżone dla elity i często zawierają jedynie wysokie stopnie,
innym rytom pozostawiająć troskę o przygotowanie niższych wtajemniczeń.
Najbardziej znanym z tych rytów jest "Misraim" i "Memphis", oba założone
ze względu na specjalny cel. Często tworzyły one wspólną władzę pod nazwą
"Memphis - Misram". Ryt ten ma 90 albo 96 stopni. Z tymi rtami wiąże się
nadto Ryt Swedenborga i Ryt Illuminatów Chrześcijańskich.

10 Freimaurerei, dz.cyt., k.1147; M. Skrudlik, Masoneria w Polsce, Katowice 1935, s. 3fi; J.
  M. Caro Rodriguez, dz.cyt., s. 21- 22.
11 Papus, A.B.C. d'occultisme, Paris 1922, s. 310 - 320; O Rycie Memphis - Misraim zob. L.
  Chajn, Polskie wolnomularstwo 1920 -1938, Warszawa 1984, s.490 - 500; O ustroju tzw.

  Najbardziej popularnym jest Ryt Szkocki Dawny i Uznany, który powstał
we Franeji w 1806 r. Pomimo nazwy "szkocki" nie ma on nić wspólnego ze
Szkocją czy Anglią. Jest jednym z rytów najbardziej przesiąkniętych elemen-
tami żydowskimi. Swiadezy o tym choEby kalendarz przejęty, wraz z nazwami
miesięcy, od Żydów. Swój rok pracy rozpoczyna w drugiej połowie września.
Używa się także żydowskiej rachuby czasu i tak np. "1 tiszri 5687 = 9
września 1926".12
  Ryt szkocki posiada 33 stopnie, z któiych jednak większość jest znana
tylko historycznie. Pośród nich wylieza się:
A. Stopnie symboliczne - tzw. "Masoneria Niebieska"
  1. Uczeń
  2. Czeladnik
  3. Mistrz
B. Stopnie kapitularne - tzw. "Masoneria Czerwona":
  4. Mistrz Tajny
  5. Mistrz Doskonały
  6. Sekretarz Tajny
  7. Przysięgły i Sędzia
  8. Nadzorca Budowniczy
  9. Mistrz Wybrany z 9-ciu
  10. Iluminator Wybrany z 10-ciu
  11. Dostojny Rycerz Wybrany
  12. Wielki Mistrz Budowniezy
  13. Ryeerz Królewskiego Sklepienia
  14. Wielki Rycerz Szkocki
  15. Ryeerz Wschodu
  16. Książe Jerozolimy
  17. Rycerz Wschodu i Zachodu
  18. Różo Krzyżowiec
C. Stopnie filozoficzne - tzw. "Masoneria Czarna":
  19. Wielki Kapłan
  20. Szanowny
  21. Rycerz Pruski
  22. Książe Libański
  23. Gospodarz Ołtarza
  24. Książę Ołtarza
  25. Rycerz Żmiji Brązowej

  Zewnętr Lnego i Wewnętrznego Wolnomularstwa patrz: E. Cahill, Masoneria, Krosno
  1993, wyd. Wersal, s. 41- 49.
12 Anno W: Internationales Freimauererlexikon (= Międzynarodowy Leksykon Masoński),
  bm. i rwyd., s. 72.

22 23



  26. Książę Łaski
  27. Wielki Komandor Świątyni
  28. Rycerz Słofica
  29. Wielki Rycerz św. Andrzeja Szkockiego
  30. Rycerz Kadosz (święty)
D. Stopnie administracyjne - tzw. "Masoneria Biała":
  31. Wielki Inspektor Inkwfzytor Komandor
  32. Książę Królewskiej Tajemn3cy
  33. Generał Wielki Inspektor.
  Masoni podzieleni są więć wyraźnie na 4 klasy. Filozofżydowski Salomon
Majmon nazywa te klasy: "dobrzy", "mocni", "chytrzy" i "mądrzy". Pisze on, że
"najwyższą klasę, kierująeą wszystkimi innymi, stanowią oczywiście mądrzy.
Są to ludzie światli, którzy zdobyli głęboką znajomość słabostek ludzkich i
sprężyn działalności człowieka. Postawili oni sobie tedy za zadanie opano-
wać wolnych ludzi, tj. z woli i sił innych ludzi tak użytkować, aby ci, pewni
będąc, iż działają tylko dla własnego celu, w istocie rzeczy dążyli zarazem do
celu swoich kierowników. Stać się to może jedynie przez celowe powiązanie
i uporządkowanie owych sił, dzięki czemu najlżejszy nacisk na tę organizację
wywołać może maksymalny wpływ."14
  Wyliczanie wszystkich obrźądków i rytów, które ukształtowały się w
masonerii jest rzeczą niezwykle trudną. Wiele spośród rytów jest już wyga-
słych, przeszło do historii. Należą do nich m. in.:
  Obrządek czyli Zakon Patriarchy Noego, Obrządek Szkocki Ramsaya
(dawny, liczył pielwotnie 5 stopni, później 7), Zakon Wierności, Szkocki
Jakobicki założony przez Karola Edwarda Stuarta, Illuminatów ze Sztokhol-
mu, Obrządek Cesarzy Wschodu i Zachodu (25 stopni, Obrządek Doskona-
łości lub Heredoma), Budowniczych Afrykańskich, Obrządek Pierścienia
(uezniów Pitagorasa), Martynistów założony przez Sain - Martina (7 stopni),
Obrządek Kawalerów i Nimf Róży (jeden stopień), ObŚządek Zaratustry,
Rycerzy Chrystusa założony przez Em. de Nunez i inne.
  o najważniejszych, współcześnie występujących rytów, należą: ryt adon-
hiramitski (8 stopni), ryt franeuski oraz polski (7 stopni), ryt szkocko-
angielski powszechny (4 stopnie), szkocki dawny (21 stopni), ryt Różanego
Krzyża 6 obrządku tym od 1784 r. do 1821 r. pracowała masoneria w
Polsce).


13 B. Chełmifiski, Masoneria w Polsce, Warszawa 1936, s. 61- 63; J. Vrszowiec, Masoneria
  cele i zadania, Szczerbiec, nr 7, R. 1992, s.12 -13; I. Oksza Grabowski, Masoneria,
  Warszawa brw. s. 16 - 39. Najezęściej spośrbd wszystkich stopni współcześnie
  praktykowanychjest osiem:1, 2, 3,18, 30, 31, 32, 33.
14 S. Majmon, Autobiografia, Warszawa 1913, cz.1, s.144 -145.
15 Franc-Maconnerie W: I,a Grande Encyclopedie, T. XVII, Paris, brw [ok.1893], s. 769.
16 J. Siewierski, dz.cyt., s.19 - 20; S. Załęski, dz.cyt., s.VII.

24

  Wolnomularzem m6gł zostać człowiek, który spełniał odpowiednie wy-
magania. Należały do nich:
  1. ukończenie co najmniej 21 roku życia;
  2. posiadanie opinii o nieposzlakowanym imieniu i obyezajach;
  3. posiadanie uczciwych i wystarezających środków utrzymania;
  4. posiadanie wykształcenia dostatecznego do zrozumienia nauki wolno-
mularskiej;
  5. zamieszkiwanie od eo najmniej 6 miesięcyw okręgu, w którymjest loża
lub miejscowości położonej w promieniu 100 km od niej. Niekiedy czynione
były wyjątki dla osób z miejscowości, w których nie było loży. Dyspenzę od
  warunków wieku otrzymywali najezęściej synowie wolnomularzy. Przyjęcie
  do loży zależne jest od wyników głosowania wszystkich aktualnych i obe-
  cnych wolnomularzy regularnych.
  Tytuł wolnomularza, wraz z przywiązanymi do niego prawami i przywile-
jami, traciło się na skutek nichonorowego postępowania, wykonywania znie-
sławiającego zawodu lub w wyniku pogwałcenia zobowiązań wolnomu-
larskich powziętych w chwili wtajemniczenia. Jak twierdzi jedna z encyklo-
pedii masońskich: "Wolnomularstwo werbuje swoich członków przez wtaje-
mniczenie. TajemniczośE, otaczająca wolnomularstwo, ma jedynie na celu
zapewnienie wtajemniczonym pożytku, jaki przynosi organizacja, ogarniają-
ca cały świat. Ponieważ we Franeji nie prześladuje się wolnomularstwa, jest
ono dalekie od chęci ukrywania się, ogłasza w różnych pismach swoje ustawy,
swoje regulaminy, swoje dążenia, swoje prace, swoje dzieje; corocznie dru-
kuje kalendarz, który podaje nazwiska przywódców wolnomularstwa, miej-
sca zebrań członków i daty tych zebrań."17
  Tempo rozwoju masonerii w świecie może zdumiewać. Początkowo
wszystkie loże oparte były o wolnomularstwo angielskie. W jednym 1732 r.
założono aż 25 nowych lóż. Celem łatwiejszego grupowania lóż w 1726 r.
postanowiono organizować wielkie loże prowinejonalne. Pomimo chwilo-
wych zatargów i nieporozumień w łonie wolnomularstwa angielskiego wiek
XIX był okresem dalszego rozkwitu. Około roku 1884 związki masońskie
tworzyły przeszło 8000 lóż, między którymi było 74 wielkich 16ż:10 w Nie-
mczech, 3 w Wielkiej Brytanii, po 2 w Belgii i Franeji, 40 w Stanach Zjedno-
czonych, po jednej w Szwajcarii, Włoszech, Niderlandach, Danii, Szwecji,
Portugalu, Kanadzie, Peru, Chile, Brazylii, Wenezueli, Nowej Grenadzie,
Urugwaju, Argentynie, na Haiti i na Kubie. Oprócz tego loża angielska
liczyła 42 loże prowinejonalne w Anglii i 18 w koloniach (zwłaszcza w
Indiach Wschodnich), wielka loża szkocka 30, a irlandzka 1016ż prowincjo-
nalnych.18

1 i P. Larousse, Franć macon W: Grand dietionnaire universel du XIX siecle, T. VIII, Paris,
  bw [1872) s. 7fi3ů Franc-Maconnerie, dz.cyt., s. 764; J. Marques-Riviere, Podwbjne
  oblicze masonerii, Katowice 1938, s. 70.18.19.


25



  W 1893 r. masoneria posiadała ponad 16 tysięcy lóż i ponad 1800 tys.
członków, w tym prawie połowę w Stanach Zjednoczonych Ameryki.l9
  Wedle danych masofiskich w 1926 r. masoneria na całym świecie liczyła
4, 228 tys. członków zrzeszonych w 28.162 lożach. Najbardziej rozbudowana
była ona w Ameryce Północnej (w 17,5 tys. lożach ponad 3,3 mln człon-
ków).
  W 1933 r., według kalendarza masońskiego, wolnomularstwo zrzeszało
4,318 tys. ezłonków pracujących w 28.581 lożach.21 Zgodnie z danymi, po-
chodzącymi z oficjalnych źródeł masońskich, Zakon ten liczy obecnie około
4,5 miliona zarejestrowanych członków, poza blisko milionem "murzyń-
skich" wolnomularzy w Stanach Zjednoczonych, którzy nie są oficjalnie
uznawani za masonów. Z powyższej liczby (4,5 mln) jedynie około 300 tys.
(mniej niż jedna czternasta całości) należy do tzw. łacińskich lub kontynen-
talnych członków Masoneru, podezas gdy przeszło cztery miliony członków
wywodzi się z krajów anglosaskich. Ci ostatni zatem, zwani niekiedy anglo-
amerykańskim lub anglosaskim wolnomularstwem, tworzą właściwą siłę i
ośrodek organizacji masońskich. W Stanach Zjednoczonych Ameryki Pół-
nocnej żyje ponad 3 miliony zarejestrowanych członków, w Wielkiej Brytanii
żyje ponad 400 tysięcy, w Kanadzie około 200 tsięcy, w Australii ponad 103
tysiące (około 120 lóż), w Irlandii (w której masoneria obejmuje praktycznie
wyłącznie protestancki i antynacjonalistyczny odłam społeczeństwa) - około
50 tysięcy.
  Potęga masonerii leżyw liezynych organizacjach, tajnych ijawnych, które
powstały dzięki niej, są przez nią kontrolowane i na które wolnomularstwo
ma wyraźny i bezpośredni wpływ. Np. Kongres Lóż Północno - Wschodniej
Francji zalecił masonom wstępowanie do Związków Wolnomyślicieli oraz
wybadanie celów, jakie przyświeeają Związkowi Nauczycielskiemu, "które
grupująć wychowawców szerokich mas ludności może oddać nam wielkie
usługi". Jak daleee ten plan został zrealizowany Swiadezy fakt, że w 1926 r. na
120 tysięcy nauczycieli szkół powszechnych we Franeji, 100 tysięey było
członkami organizacji socjalistycznych czy komunistycznych.


18 Wolnomularstwo, W: Encyklopedia Powszechna S. Orgelbranda, T. XII, Warszawa 1884,
  s. 217; Por.K. Janowski, Wolnomularstwo (masoneiya) na podstawie najnowszych źródeł,
  Lwów, bn [1913].
19 Franc-Maconnerie. dz.ct., s. 764; Por. S. Małachowski - Łempicki, Wolnomular Le Europy
  i Ameryki, Biblioteka Samokształcenia, nr 3, Warszawa 1928.
20 Freimaurerei, W: Der Grosse Brockhaus. Handbuch des Wissens, T. VI, Leipzig 1930, s.
  581; Por. J. S. Marlow Ward, Freemasonry, W: The Encycklopaedia Britannica, T. IX,
  I.ondon - New York, brw [1929), s. 740; Masons, W: The New International Enevclopaedia,
  New York 1925, s.195.
21 C. van Dalen's, Kalender tllr Freimaurer 1933/34, Leipzig 1933, s. 233 - 234; Por.
  Wolnomularstwo w świetle encyklopeyi, Warszawa 1934, s. 23. 22.
22 E. Cahill, dz.cyt., s. 23 - 25. Por. J. Miliszkiewiez, Masoni wszystkich krajów, Kobieta i Życie,
  nr 2185, z dnia 15 V 1993.

  Weryfikacja danych masońskich jest niezwykle utrudniona ze względu na
charakter samego stowarzyszenia i obowiązującą w nim tajemniczość. Wy-
daje się jednak, że po uzyskaniu pewnej liczby członków, ilość lóż i przyjmo-
wanych członków nie ulega zdecydowanym zmianom.
  Zbyt duża liczba członków 16ż masońskich pozbawiła by je najbardziej
atrakcyjnego atrybutu, jakim jest ich elitarność.







  wzELIcI

BUDOWNICZY WSZECHWIATA





  THE
  ILLUMlNATI














  Schemat struktur masońskich i im pokrewnych.
Wg R.Gładkowski, Problemy narodu katolickiego, To-
ronto 1993.








26



III


OBRZDY I SYMBOLć MASONSKIE


  Wyrazem jednej wspólnej idei, łączącej wszystkich wolnomularzy na
całym świeeie, jest symbolika, która tę ideę wyraża. W symbolice tej ukryta
jest także filozofia wolnomularska. Stąd do symboliki wolnomularstwo przy-
wiązywało i przywiązuje bardzo duże znaczenie.
  Kodeks masonerii polskiej, który obowiązywał ją od 1769 do 1783 r.,
zawiera m.in. następującą informację: "Art. 7. Znaki, dotknięcia i hasła służą
jedynie do rozpoznawania braci. Należy ich uźywać bardzo ostrożnie, aby nie
dowiedzieli się o nich profani. Niedyskrecja w tej mierze jest "zbrodnią
główną", gdyż sprzeciwia się przysiędze".
  Poznawanie poszczególnych symboli wiązało się ze zdobywaniem kolej-
nych stopni masońskich w loży. Artykuły 21- 26 tegoż samego dokumentu
określają, że "tylko za zgodą całej loży wolno mistrzowi posunąć profana.
Jeżeli głosowanie wypadnie pomyślnie, wyznacza się braci śledzicieli, którzy
przez pewien czas śledzą przeszłe i teraźniejsze życie profana. Następuje
balotowanie bardzo skrupulatne, ale dyskretne. Profan, który przepadł w
pierwszym balotowaniu, może dopiero za 2 miesiące poddany być pod po-
wtórne, a w 3 miesiąee pod trzecie balotowanie. Jeżeli i tam przepadł,
wykluczony jest raz na zawsze od przyjęcia do Masonu."
  Loża jest odpowiedzialna za krzewienie sztuki wolnomularskiej przez
przyjmowanie nowych członków, a jednoczenie kształci i wychowuje człon-
ków już wtajemniczonych, wykorzystująć do tego eałą bogatą dramaturgię
ceremonu i nauk o tejże sztuce.
  Nie ma jednej, jasnej odpowiedzi na pytanie o sens i wymowę symboli
wolnomularskich. Jedni upatrują w bogatej symbolice masofiskiej spuściznę
po bogatej tradycji historycznej, powiązaniejej ze średniowiecznymi konfra-
terniami mularzy, w których każda ezynnośE, przedmiot, rodzaj pracy był
określony specjalistycznymi i nieznanymi obcym terminami. Inni widzą w
niej spuściznę tradycji sięgającej zarania dziejów, których miałaby sięgać
masoneria, jako zwieficzenie wszystkich ludzkich umiejętności.


1 L. Chajn, Polskie wolnomularstwo 1920 -1938, Warszawa 1984, s. 36.
2 Por. S. Załęski, O masonii w Polsce od roku 1738 do 1822 na źrbdłach wyłącznie
  masot5skich, cz 1. Dzieje masonu w Polsce, Krakbw 1908, s. 62 - 63.

  Najstarszy "spekulatywny" wolnomularz, Eliasz Ashmole (1617 -1692),
  nazwał symbole masofiskie receptą na szczęcie i nakazywał poszukiwać
  znaków i reeept, które w zamierzchłej starożytnoci pozwalały ludziom od-
  najdywać niezawodną drogę w życiu.
  W ciągu dziejów ukształtowało się kilka teorii zmierzających do wyjanie-
  nia roli symboli w wolnomularstwie.
  I. Teoria fikeji - w symbolach ukryte są pewne znaki umowne, które
  mogły ulegać ciągłym zmianom.
  2. Teoria psychologiczna - znaczenie symbolu wiąże się z pewnym prze-
  życiem indywidualnym lub zbiorowym.
  3. Teoria estetyczna - symbole mają zdolność budzenia poczucia piękna.
  4. Teoria socjologiczna - symbol ma wymiar społeczny, który oznacza siłę
twórezą, wywołującą określone zjawiska społeczne i zachowującą je przy
życiu.
  r. Tcoria etyczna - jej zwolennicy oceniają symbol z pozycji jego zdolno-
ści tnotywac,yjnej, uzasadniającej podjęcie decyzji i realizację podjętych za-
mierzeń, które wypływają z podświadomej bądź z rozumnej woli człowieka.3
  6. Teoria filozoficzna - sięga samej istoty problemu i ujmuje zagadnienie
w całej rozciągłości. Jej twórcą jest mason, duchowny luterafiski i filozof, ks.
prof. Karol Serini. Twierdził, że: "Wolnomularstwo jest pewnym ujęciem
rzeczywistoci i w swym ujęciu pewną rzeczywistoScią duchową, ideową i
psychiczną. Rzeczywistoć wolnomularska ujawnia się w swoistej ideologii,
obyczajowości, obrzędowości, organizacji i układzie życia, musiała być usta-
lona i oznaczona dla pokoleń następnych w celu odróżnienia jej od zjawisk
pokrewnych. (...) Terminy i pojęcia są niewystarezające, dlatego wolnomu-
larstwo z zupełną słusznością chwyciło się symbolu. On tę rzeczywistoE
wolnomularską jednoczenie zastępuje, oznacza, przypomina, ujawnia i za-
krywa, wskazuje i tłumaezy i dlatego jest konieczny. Wreszcie wartość sym-
bolu dla wolnomularstwa polega na tym, że ono musi być przez braci nie
tylko rozumowo poznane, lecz doznane, przeżyte".4
  Francuski wolnomularz Henri Gray zastanawiająć się nad drogami, jaki-
mi symbolizm przyszedł do volnomularstwa, szczególnie podkreśla dwie:
 6 wiekó k średń ćh ze swą smboliką religijną oraz redniowieczny
  wy (s holastyka).
  Źródła pozamasofiskie mówią o żydowskim pochodzeniu symboliki ma-
sofiskiej, zwłaszcza o bogatym czerpaniu z Kabały i z tradycji żydowskiej.
Wskazywane są także, jako inspirujące symbolikę masofiską: magia egipsko
- chaldejska, gnostycy, zakon templariuszów. Jeszcze inni twierdzą, że sym-
3 L. Chajn, dz. cyt., s. 36 - 37.
4 K. Serini, Symbol w wolnomularstwie, Warszawa 1933, s.14.
5 H. Gray, La penetriation du symbolisme dans la Franć - Macońnerie, I,a Revue
  (miesięcznik wolnomulany belgijskich), Bruksela 1931, nr 48, s.147 -152.


29



bolika ta jest bluźnierczym naśladownietwem liturgii i obrzędowości Kościo-
ła, której celem jest nadanie masonerii wymowy związku pseudo- chrześei-
jańskiego. Już więć sam rytuał masoński, ze swoją bogatą i tajemniezą
symboliką, jest jednym z zasadniczych powodów negatywnego stosunku
Kościoła do masonerii.
  Dużą rolę i znaczenie w świecie symboli masońskich odgrywa ich piękno
i poetycznośE. Johann Wolfgang Goethe (1749 -1832, inicjowany do loży
"Amalia" w Weimarze), czerpiąć inspirację z wolnomularstwa dał księdze
swych wspomnień tytuł "Poezja i rzeczywistość". Symbol jest według Goethe-
go tym "światłem", którego pragnął na łożu śmierci, w chwili przekraczania
Wiecznego Wschodu Wolter, krzycząc: "Więcej światła". Jak pisali wolno-
mularze (np. L. Claude Saint - Martin): "Bóg masonów nie tylko zna prawa
geometru, wedle których zbudowany jest świat. Jest On także artystą, two-
rzącym wedle reguł piękna, w czym urzeczywistnia się wolny duch twórezy".7
  Literatura wolnomularska poświęca wicle uwagi moralizatorskiej i uszla-
chetniającej roli symbolu, a także jego wychowawczej roli, zmuszającej adep-
ta do intelektualnego wysiłku i do praey nad sobą.e
  Wszystko, co związane jest z dziaaniem loży, ma ścisły związek z masoń-
ską symboliką. Wolnomularze odbywają symboliczne uroczystości, używają
symbolicznych przedmiotów, słów, znaków i gestów.
  Liezba świąt masońskich jest ustalona przez daną lożę. "Regulamin świąt
zwykłych i nadzwyczajnych, bankietów żałobnych i innych ceremonii publi-
cznych" ułożony dla lóż polskich przez "najpoważniejszego brata" Wielhor-
skiego z komisarzami: Stanisławem Potockim, Baltazarem Treterem, Janem
Kaiserlingiem i Glaire'm w końeu wieku XVIII, postanawiał, że: "Jedno jest
tylko święto obowiązkowe w roku, w dzień św. Jana w zimie, gdyż na św. Jana
w lecie mało braci bawi w Warszawie i pora dla upałów niedogodna". W
ramach obchodów tego święta "najpotężniejszy wielki mistrz wygłosi długą
modlitwę do wielkiego Budownika świata, ażeby on oświecił nasze prace,
iżby w nich panowały pokój, jedność i zgoda". Możliwe było także organizo-
wanie świąt nadzwyczajnych, które mógł proponować tylko wielki mistrz,
albo "pozwolić komu innemu propozycję festynu nadzwyczajnego". Inną
okazją do świętowania była śmierć jednego z braci masońskiej. "Regulamin"


6 F. Eger, Żydzi i Masoni we wspólnej pracy, Waiszawa 1408, s. 83 - 84; R. Schneider,
  Masoneria przed sądem, tł. W. Buttler, Katowice 1938, s. 25 - 29,155 -163. B. Kiemicki,
  Masoneaa. Materiały Wydziału Szkolenia Politycznego Zarządu Głównego Zjednoczenia
  Chreścijańsko - Narodowego, z.16, Warszawa 1993, s.6.
7 I. Swirida, W poszukiwaniu ukrytych znaczeń, Ars Regia, nr 2 (3), R. II:1993, s. 8. Por. L.
  Chajn, dz. cvt., s. 39.
8 C. Bichler, Du symbolisme maconnique, L'Acacia, Paryż 1933, nr 95, s. 248 - 249; P.
  Fischer, Le role moralisateur des Symboles, La Revue, nr 4, R.1938, s.108 -115; J. A.
  Etienne - Bazot, Nos Symboles, La Revue, nr 98, R.1936, s. 26 - 30.

  postanawiał, że "po śmierci brata, loża do której należał, odprawi obowiąz-
  kowo lożę żałobną w 15 dni po jego śmierci".9
  Główną część prać wolnomularskich, wykonywanych w uroczystych lo-
  żach, stanowił odpowiedni rytuał. Słowo "ritus" w języku łacińskim oznacza
  "święty obrządek". Rytuał masoński jest sformalizowany, jego wszystkie ezę-
  ści składowe są niezmienne i powiązane ze sobą w sposób ściśle określony.
  Ma on także inną cechę wspólną wszystkim rytom: działa na granicy "sacrum"
  i "profanum". Przy jego odprawianiu posługiwano się pewnymi przedmiota-
  mi pochodzącymi z kręgu zawodowego murarzy i kamieniarzy, które jako
  symbole uległy pewnej sakralizacji.
  W ryeie masońskim bardzo często odwoływano się do jakiejś legendarnej
historu (przywoływano np. legendę o Hiramie, budowniczym świątyni Salo-
mona, historię o śmierci ostatniego mistrza templariuszy), które traktowano
jako swoisty seenariusz obrzędowy z dialogami, sytuacjami i scenografią.lo
  Początkowa faza obrzędu r5tualnego, związanego z przyjęciem do zako-
nu, wygląda następująco: Kandydata ("wiatowego aspiranta") sprowadza do
loży brat, który zgłosił jego kandydaturę (postulant). Tuż po wejściu do
siedziby postulant odbiera aspirantowi broń i zakłada mu opaskę na oczy,
aby nie widział miejsca, do którego wchodzi (loża winna być "ukryta przed
ciekawością światowych"). Przyprowadziwszy go do "sali zawiłych dróg" prze-
kazuje go Ekspertowi, ubranemu na czarno, który ujmuje aspiranta za rękę
i mówi: "Jestem twoim przewodnikiem, ufaj mi i chodź za mną". Ekspert
oprowadza aspiranta kilkakrotnie po pokoju i wchodzą razem do "izby
rozmylań". Usadowiwszy kandydata, zdejmuje mu opaskę z oczu i mówi:
  Świato Pozostawiam ei z twoimi mylami, ale wiedz, że nie b dziesz
sa;n: Bóstwo widzi wszystkich". Po czym odbiera kandydatowi wszystkie
przedmioty metalowe, pieniądze itp. (składa je w świątyni obok tronu) i
zadaje mu obrzędowe pytania: "Zakon, do którego pragniesz należeć żąda,
aby5 odpowiadał na pytania, które ci oto przynoszę. Odpowiedzi twoje
rozstrzygną, czy będziesz przyjętym". Deklaracja zawiera trzy pytania:1. Co
jesteś winien ludzkośei? 2. Co jesteś winien Ojezyźnie? 3. Co jesteś winien
sobie samemu? Wypchiioną i podpisaną deklaraeję, odtąd zwaną Testamen-
tem Światowego, zatkniętą na ostrzu szpady Eksperta, doręcza się Czcigod-
nemu. Następnie kandydata podprowadzano do drzwi świątyni. Zawiązane
oczy były symbolem nieświadomości kandydata, a pozbawienie go wszelkich
kruszców i pieniędzy oznaezało, że wolnomularz nie powinien nadużywać
bogactw. W okresie międzywojennym zrezygnowano z wprowadzania kandy-
  , y J,
data ak to b ło dawnie bez wierzchniego ubrania, w nieładzie, z obnażon


y S. Załęski, dz. cyt., s. 88 - 94.
10 I, Wojtowicz, Masoneóa - wielka niewiadoma?, wyd. A. Maszałek, Toruń 1992, s. 66 - 67

30 31



piersią i prawą nogą, na znak niedoskonałości własnego rozumu, przyćmio-
nego przez błędy i przesądy.ll
  Jeszcze bardziej teatralnym obrzędem było wprowadzenie w stopiefi Ka-
dosz (30 stopień masonerii szkockiej) księcia Ludwika Filipa Orleańskiego,
opowiedziane przez jego przeciwnika i krytyka Montijoje.
  Pięciu braci wprowadziło księeia do ciemnej sali, w głębi której znajdo-
wała się grota oświetlona lampami. Na podłodze groty leżały rozsypane
koci. W rogu sali stał manekin w stroju królewskim. Inicjowany, po wejściu
do sali, usłyszał donośny głos komunikujący mu, że od tej chwili jest martwy.
Następnie inicjowany książę musiał wyliczyć wszystkie posiadane stopnie
wolnomularskie i powtórzyć słowa przysięgi. Otrzymał sztylet, którym ude-
rzył ukoronowanego manekina. Potem na otrzymany rozkaz musiał maneki-
nowi odciąć głowę. Na podłogę wylano czerwony likier symbolizujący krew.
Księcia poinfórmowano, że kości które widzi w grocie, są kośEmi Jakuba de
Molay, a "krew" przelana przez niego - to krew króla Filipa Pięknego
prześladowcy templariuszy. Po tym wszystkim, na zakończenie, ujawniono księ-
ciu znak rozpoznawczy tego wysokiego stopnia, któly był znakiem zemsty.
  W loży, a także przy szczególnych uroczystościach zewnętrznych, np. gdy
występują korporacyjnie, masoni przywdziewają insygnia. Są to głównie
fartuszki skórzane, wstęgi, klejnoty i ozdoby rnetalowe. Każda loża posiada
charakterystyczne dla siebie znaki. Np. w rycie angielskim kolor niebieski
wstęgi przyjęto dla oznaczenia stopni symbolicznych. W stopniach kapitu-
larnych przyjęto czerwony kolor, w stopniach filozoficznych - czarny, a w
stopniach wyższych - biały.13
  Istotną częścią stroju masona stanowi "fartuszek". Składa się on z prosto-
kąta (dolna ezęśE) oraz trójkątnej bawety (część górna). Dla stopni ueznia i
towarzysza sporządzony jest on z białej skóry, bez żadnej ornamentyki. Na
stopniu mistrza jest różny, w zależnoci od rytu i obedieneji.
  Najezęstszym wyjaśnieniem pochodzenia masońskiego "fartuszka" jest
wskazanie na strbj mularzy, obrabiających kamień dla wznoszenia średnio-
wiecznych katedr. Fartuch ochronny, zakładany przez mularzy, miałby być
prototypem "fartuszka" masona przystępującego do "pracy lożowej". Pojawia
się także tłumaczenie wiążące kształt i formę masońskieo fartucha z deifi-
kacją człowieka, panteizmem, a nawet kultem fallicznym.
  Szczególnym zbiorem bogatej symboliki masońskiej jest sam wystrój
loży. Loża stopnia 1 i 2: "obita jest niebiesko, równie jak tron, ozdoby jego
złote. Ołtarz, do którego wschody przykryte kobiercem niebieskim, na ołta

II L. Chajn, dz. cyt., s. 218 - 219.
12 L. Wojtowicz, dz. cyt., s. 68.
13 Franć - Maconnerie, W: La Grande Encyclopedie, T. XVII, Paris, br. (ok.1893),
14 F. Eger, Żydzi i Masoni we wspblnej pracy, Warszawa 1908, s. 84; A de Lassus, M
  - intiygująca tajemniczośE, wyd. Ruch na Rzecz Rodziny i Szkoty, bmw i r., s.144

s. 769.

rzu trzy świece ustawione w trójkąt od trzech części wiata, wyjąwszy północy
- kompas, księga ewangelu i trzy drewniane młotki. Po prawej stronie tronu
słońce, po lewej księżyc, trzy miejsca na prawo poniżej tronu, stół przykryty
niebieskim suknem, na nim ustawy i księga budownicza loży, dwie kolumny
spiżowego koloru ustawiona jedna na południe, druga na północ, na połu-
dniowej duże "B", na północnej duże "J". Kolumny te mają podstawy i
kapitele ozdobione jabłkami granatkami. Przy każdej kolumnie taboret dla
dwóch dozorców, trzy wielkie światła ustawione na środku loży w trójkąt, jak
na ołtarzu, pomiędzy nimi ołtarz." I5
  Poszczególne elementy wystroju loży mają swoje głębokic, symboliczne
znaczenie. Do najezęstszych symboli masofiskich należą:
  1. S ł o ń ć e - symbol oświecenia życia masona i zobowiązania do byeia
wzorem do naśladowania dla innych braci. Niektórzy odnoszą ten symbol do
pogańskiego kultu słońca. Sami masoni tłumaczą, że "kult słońca wprowa-
dzono do misteriów nie jako kult bożka materialnego, lecz jako sposób
wyrażania powrotu ze śmierci do życia, gdy słońce ponownie pojawia się na
wschodzie po zniknięciu wieczorem na zachodzie". Renan, wolnomularz
francuski wysokiego stopnia wtajemniczenia, twierdzi, że "Tytan, albo słońce
jest według wyznania wiary Sędziów Filozoficznych Nieznanych, jedynym
Bogiem - autorem dobra i zła. Sędzia Nieznany (Sędzia Najwyższy to słofice,
które winno rządzić światem i czynić szczęśliwym rodzaj ludzki". 6
  2. K s i ę ż y ć - symbol oświecenia mistrzów, którzy powinni dawać
świadectwo gorliwości w pracy dla wolnomularstwa.
  3. S z n u r z f r ę d z 1 a m i - znak jedności masońskiej.
  4. T r ó j k ą t i k o m p a s - oznaczają drogę cnoty masońskiej. Trójkąt
oznacza umiejętność kierowania ludzkimi sprawami zgodnie z prawem,
słusznością i humanitaryzmem.
  5. T r o j e d r z w i - przypominają troje drzwi i okien świątyni Salomona.
  6. S i e d e m s t o p n i - znak siedmiu głównych grzechów, które każdy
mason powinien zwyciężyć, "podeptać je nogami".
  7. K o 1 u m n a p o ł u d n i o w a - oznacza mądrość, ma przypominać
miejsce, gdzie robotnicy przyjmowali zapłatę.
  8. K o 1 u m n a p ó ł n o ć n a - jest znakiem cnoty, z którą uczniowie
przyjmują zapłatę.
  9. M o z a i k o w a p o s a d z k a - symbolizuje jedność i zgodę masonów
pomimo różnić narodowociowych i religijnych.
  10. D o m e k - przypomina legendarne miejsce, w którym spotykali się
Salomon i Hiram, by planować praee przy świątyni.



unena 1S S. Załęski, dz. ct. cz. 2. Ryty i obrazy (spisy) masoneru polskiej Krakbw 1908, s. 9.
146. 16 J. M. Caro Rodriguez, Wolnomulaistwo i jego tajemnice, bmw,1992, s. 96 - 97.

32
  33



  11. G 1 o b - jest znakiem mówiącym o tym, że bracia masoni powinni być
rozszerzeni po całym świecie.
  12. T a b 1 i ć a - służy do kreślenia planów dalszych prać masońskich.
  13. L i n i a - oznacza takie kierowanie czynnościami, by były zawsze
proste i prawe.
  14. K a m i e fi o b r o b i o n y - symbol czeladnika "obrobionego" już w
szkole loży. Kamiefi nieobrobiony oznacza ucznia, który jest jeszcze suro-
wym, nieociosanym materiałem.
  15. R ó w n o w a g a - jest symbolem prawości i mocy.
  16. M ł o t e k i d ł u t o - znaki procesu "obróbki kamienia", czyli
dążenia do wyzbycia się błędów, przesądów, uprzedzeń i do wytężenia woli
do podjęeia praey nad doskonaleniem własnej osobowości.
  17. K i e 1 n i a - jest symbolem zasad moralności i bezwzględnej
sprawiedliwości. Służy do "zakrywania i zrównania chropowatości błędów
braci".17
  Pośród innych, ogólnomasońskich symboli, do najezęściej spotykanych
należą:
  - OKO W TRÓJKĄCIć - masoni zaczerpnęli ten symbol z symboliki
kościelnej, w której oznacza on Trójcę Świętą. "Swietlista Delta" masofiska
zawiera często, w swym centrum, święty tetragram IEVE, wypisany literami
hebrajskimi albo boskie Oko. Oko symbolizuje na płaszczyźnie widzialnej
Słofiee, z którego emanuje życie i światłośE; na płaszczyźnie "astralnej", czyli
pośredniej - Logos, stwórcze Prncipium; na płaszczyźnie duchowej lub
boskiej - Wielkiego Architekta Swiata. Wedle niektórych symbol ten za-
czerpnęli masoni z egipskiej mitologii i nazywa się "Oko Horusa", a aktual-
nie oznacza oko upadłego szatana. Adam Weishaupt, eksjezuita i założyciel
bawarskiej grupy "Oświecenie", która miała wyraźne implikacje szatanistycz-
ne, symbol ten nazywał "Insynuacyjnym braterstwem" lub "szatańskim
okiem", które spogląda w dół i kontroluje społeczeństwo.Ie
  - CYRKIEL - oznacza wszechogarniającą miłość ludzką.. Podezas gdy
jeden konieć cyrkla tkwi w sercu brata, drugi łączy go ze wszystkimi braćmi
na świecie. Były mason 33 stopnia wtajemniczenia, Jim Shaw, thimaczy, że
eyrkiel ma przypominać o konieczności ograniczania namiętności, tzn. kon-
trolowaniu żądz i byciu powściągliwym. Prawdziwie jednak cyrkiel, umiesz-
czony zazwyczaj ponad kątownicą, ma wymowę seksualną. Kątownica
oznacza wówczas pierwiastek żeński, pasywny - Ziemię, niższą, zmysłową
naturę. Crkiel symbolizuje zaś pierwiastek męski, aktywny - Słońce, niebo,
wyższą, duchową naturę. Tak więć cyrkiel umieszczony nad kątownicą to


17 S. Załęski, dz. cyt., cz. 2, s.4; L. Chajn, dz. cyt., s. 38.
18 A. de Lassus, dz. cyt., s.142 -143; H. Smith, Drugie ostxzeżenie, Canley, Austcalia 1989,
  s. 70 - 71.


34

męskie Słońce przenikające życiodajnymi promieniami pasywną, żeńską
Ziemię.
  - SWASTYKA - równoramienny krzyż ze zgiętymi końcami jest prawdo-
podobnie pochodzenia hind  kiego i jest symbolem Słońca oraz siły, światła
i mocy, jakie się z nim wiążą.
  - LITERA "G" - oznacza głównie Boga, a nadto wszelkie bóstwo. W
następnej kolejności oznacza "geometrię". Identyczna, jak angielska litera
"G" jest hebrajska litera "Yod". "Yod" zaś jest symbolem pierśeienia rytu
szkockiego i oznacza "bóstwo".
  - PUNKT W KOLć - według nauk Błękitnej Loży przedstawia masona
(punkt) zamkniętego i ograniczonego linią jego obowiązków (koło). Pra-
wdziwe jego znaczenie odnosi się jednak do fallusa wewnątrz żeńskich
organów płciowyźh w seksualnym zespoleniu - kulminacyjnym punkcie kul-
tu boga - Słońea.
  - BIBLIA - w czasie zebrań masońskich spoczywa ona na stole. Jest
symbolem prawdy. Na początku mówi, że Bóg stwarza światło swoim sło-
wem, początek Ewangelu św. Jana podkreśla, że boskie słowo przyjęło jedy-
nie niewielu ludzi. Reszta ludzi, choć oświetlona tym słowem przy
przychodzeniu na świat, zagubiła je. Są to dwa, bardzo istotne dla masonerii
fragmenty Biblii. Biblia jest traktowana przez masonów tylko symbolicznie,
stąd może być zastąpiona, w zależności od woli członków loży, Koranem,
pismami hindu lub jakąkolwiek inną "księgą świętą".zz
  Bogata symbolika masofiska jest dla niewtajemniczonych istnym gąsz-
czem znaczefi, ukrytych treści i formuł. Łatwo w niej ukryć istotne dla
masonerii idee. Rodzi się proste pytanie: po co "organizacji dobroczynnej",
której jedynym celem jest doskonalenie wewnętrzne swoich członków", taka
tajemniczość i rozbudowana warstwa symboliezna?













19   L.Chajn dz.cyt.,s.38; J.Shaw,T.MeKenney,Śmiertelna pułapka,wyd.Exter,Gdańsk
     1993,s.165.
20   Por.I.O.Grabowski,dz.cyt.,s.49- 50.
21   J.Shaw T.MeKenney,dz.cyt.,s.165-167.
22   J.w.,s.167; L.Chajn,dz.cyt.,s.42.


35



IV


CELć I METODY DZIAŁANIA
  MASONERII


  Pytająć o cele masonerii, należy pamiętać o ich podwójnym chaakterz<
Inne są cele oficjalne, podawane szeroko do publicznej wiadomości, a inn
cele uklyte, dostępne dopiero po odpowiednim wtajemniczeniu.
  Oficjalnym celem wolnomularstwa jest dobroczynnoE, doskonaleni
moralne jego członków oraz budowanie świata w duchu miłości, wolności
tolerancji.
  Statut masonerii wydany w Chile w 1862 r. podaje: "Związek masońsl:
ma jako cel dobroczynność, studiowanie uniwersalnej moralności i prakty
kowanie wszelkich cnót". W statućie z 1912 r. deklaracja ta uległa niewielkie
zmianie: "Wolnomularstwo jest instytucją w istocie swojej filozofiezną
postępową, ma jako cel badanie prawdy, studiowanie moralności i praktyka
wanie cnót".1
  W 1921 r. Wielki Wschód Franeji, wraz z podobnymi obedienejam
Belgii, Luksemburga, Szwajcaru, Włoch, Hiszpanii i Niemiee, wprowadzi
następujące określenie wolnomularstwa: "Wolnomularstwo, tradycyjna in
stytucja o charakterze filantropijnym i postępowym, oparta na zasadzie, ż
wszyscy ludzie są sobie braćmi, ma na eelu szukanie prawdy, wiedzy i prakty
kowanie cnót moralnych i solidarności. Pracuje ono nad poprawą material
ną i moralną oraz udoskonaleniem intelektualnym i społecznym ludzkości
Przyjmuje jako zasadę wzajemną tolerancję i wolność sumienia. Uważa z.
swój obowiązek rozszerzać wśród eałej ludzkości więzi braterstwa, jakr
łączą wolnomularzy na całej kuli ziemskiej". Słowa te są kolejną wersj
paragrafu, który w 1865 r zastąpił pierwszy artykuł "Konstytucji" Anderson;
mówiący o religii i Bogu.2
  Według opracowania loży "Kopernik" z grudnia 1936 r. pt. "Co to jes
wolnomularstwo", definicja wolnomularstwa jest następująca: "Wolnomu
larstwo jest instytueją o charakterze filozoficznym i społecznym, która stawi;
sobie jako cel - pracę dla ludzkości. Pracę tę rozumie ono w sensie dwojakim


I J. M. Caro Rodriguez, Wolnomularstwo i jego tajemnice, bmw.,1992, s. 32 - 33. Por
  M. Morawski W. Moszczyński, Co tojest masoneria?, Warszawa 1939, s. 52 - 53.
2 M. Riquet, Kościót a wolnomulatstwo, Chrześcijanin w świecie, nr 88, R. XII:1980, s. 80 -

intelektualnym i materialnym. Piezwsza skierowana jest na wewnątrz i ma na
celu doskonalenie moralne oraz kształcenie swych członków, druga polega
na miłosierdziu i filantropu oraz na wszczepianiu w społeczeństwo zasad
braterstwa i miłośei powszechnej. Wolnomularstwo pragnie oprzeć życie na
pracy, na poczuciu godności ludzkiej i na świadomości obowiązków społecz-
nych. Pragnie ono zbudować społeczeństwo zgodnie z wymogami rozumu i
zapewnić ludzkości pełnię rozwoju".3
  Analizująć kolejne definicje samookreślające masonerię, można dojść do
wniosku, żejest ona "etyczno - humanitarnym demokratycznym stowarzysze-
niem wolnych mężezyzn wszystkich klas i zawodów", które za główny cel
stawia swoim ezłonkom "doskonalenie etyczne". Praca nad "surowym kamie-
niem" - w sensie symbolicznym - ma doprowadzić do ukształtowania "wolne-
go i obrobionego kamienia". Według teoretyków masońskich - ich
działalność znamionuje "toleraneja, humanitaryzm i bratnia miłość".4 Pra-
ktyczna działalność wolnomularzy w historii i współcześnie oraz pouczenia
dla wtajemniezonych wskazują jednak na istnienie w masonerii celów utajo-
nych przed szerokimi warstwami społecznymi, nie formułowanych bezpo-
średnio. Do celów tych należy m.in. osiągnięcie wpływów intelektualnych i
politycznych. Kontrowersyjnym zagadnieniem pozo5taje jedynie, jak dale-
kosiężne są to cele i jaki charakter ma ich realizacja.
  Kierunek dążeniom masonerii wyznacza przede wszystkim walka z religią
chrześcijańską i Kościołem katolickim. W krajach protestanekich masoneria
przyjmuje znamiona nacjonalistyczne i imperialistyczne. Podtrzymuje dobre
stosunki z istniejącymi tam Kościołami. Od XVIII w. aż do ostatnich czasów
działalność masonerii konsolidowała państwa protestanekie na płaszczyźnie
politycznej i w znacznym stopniu przyczyniła się do wzrostu ich znaczenia w
świecie. Proces "odkatolicyzowania" świata był prowadzony przez umaenia-
nie establishmentu protestanekiego.
  Instrukeja Wysokiej Wenty (tajne stowarzyszenie włoskie, które w pier-
wszej połowie XIX wieku przejęło sukcesję Illuminizmu w kierownictwie
generalnym sekretnych stowarzyszeń) z 1819 r. stwierdza: "Nasz ostateczny
cel jest ten sam, co Woltera oraz Rewolucji Franeuskiej; unicestwienie raz
na zawsze katolicyzmu, a nawet samej idei chrześcijańskie, która stanąwszy
na ruinach Rzymu, stała się później jego przedłużeniem".
  "Naszym celem - mówił w 1880 r. wielki mistrz loży włoskiej w Genui-
jest zatknięcie śztandaru na wszystkich kościołach i na Watykanie. Przyjdzie

3 L. Chajn, Polskie wolnomularstwo 1920 -1938, Warszawa 1984, s.18.
4 Z. Pawłowicz, Kościół i sekty w Polsce, Gdańsk 1942, s. 208 - 209.
5 Por. B. Kiernicki, Masoneria. Materiały Wydziału Szkolenia Politycznego Zaiządu
  Głównego Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego z.16, Warszawa 1993, s. 6 - 8.
6 A. de Lassus Masoneria - intrygująca tajemniczość. Elementarne wiadomości o wolno-
  mularstwie, vyd. Ruch na Rzecz Rodziny i Szkoły, bmw i r. , s. 59 - 61.

36



ezas, gdy Chrystus, Pan Niebios, kłaniać się będzie Panu naszemu, Panu
ziemi! "7
  Mason Marceli Huart, przemawiająć w imieniu Rady Zakonnej na Kon-
wencie Wielkiego Wschodu w 1922 r., oświadczył: "Odwieezna potęga ob-
skurantyzmu głosi powszechność swego panowania w świecie. Wpływ jej
dosięga, niestety, wszystkich narodów. Sam już jej symbol, Watykan, rozta-
cza swe potworne macki, niczym polip olbrzymi, na świat cały, przez rozlicz-
ne agendy swej Kuru Rzymskiej. Kościół chce, by świat eały korzył się przed
jego prawem i aby wszędzie pod słońcem zgubny mrok jego domów modlitwy
i służalstwa zakrywał przed ludzkimi oczyma jasne perspektywy horyzontów
prawdy świetlanej, na których narody zgodnie szukać będą ideału pracy i
pokoju, sprawiedliwości i braterstwa!"
  W komentarzu do tego wystąpienia delegat L'Avenir de Chatellerault
zauważył: "Znakomite sprawozdanie Brata Huart'a nie może być w tej for-
mie podane niewtajemniczonym. Dobrze byłoby, aby Brat Huart poczynił w
nim konieczne zmiany."e
  Walka masonerii z Kościołem przybierała różne formy. Pośród nich
można wyróżnić działalność bezpośrednią (przy pomocy środków przymusu
fizycznego) oraz przygotowanie do działalności bezpośredniej, które odby-
wało się zazwyczaj przy pomoć środków intelektualnych oraz przy syste-
matycznym stosowaniu sugestii.
  Działalnością bezpośrednią masonerii był m.in. ich udział w prześlado-
waniach chrześcijan w czasie rewolucji francuskiej, w Meksyku i w Hiszpanu.
Po II wojnie światowej masoneria bardziej skoncentrowała swoje działania
na sferze życia intelektualnego i społecznego współczesnego świata. Są to
działania, nazywane przez niektórych badaczy masonerii "walką pokojową".
  Jeszcze w 1922 r., w czasie zjazdu wielkich lóż Wielkiego Wschodu, który 
odbył się w Genewie, ustalono następujący program walki z Kościołem,
obowiązujący wszystkie loże:
  1. popieranie ruchu sekciarskiego,
  2. popieranie organizacji wolnomyślieielskich,
  3. popieranie organizacji teozoficznych,
  e,
  4. zwalezanie szkoły religijn j
  5. dążenie do rozdziału Kościoła od pafistwa,
  6. żądanie wprowadzenia rozwodów i ślubów cywilnych."lo
  Program ten był realizowany wszelkimi możliwymi metodami. Społeezny 
i polityezny program masonerii, zmierzający do wyeliminowania zasad 
chrześcijanskich z życia społecznego, przewiduje najczęściej:

7 M. Skrudlik, Masoneria w Polsce, Katowice 1935, s.14.
8 J. Marques - Riviere, Podwbjne oblicze wolnomulacstwa, Katowice 1938, s.149 -150.
9 A. de Lassus, dz. cyt., s. 83.
10 M. Skrudlik, dz.ct., s.19.

  1. usunięcie religii z wszystkich działów aparatu państwowego i wszelkich
instytucji publicznych; symbolem zwycięstwa tej polityki jest usunięcie krzy-
ży i wszelkich przedmiotów religijnych z izb ustawodawezych, sal sądowych,
szpitali, szkół, uniwersytetów, zakładów itd.;
  2. sekularyzację małżeństwa;
  3. wprowadzenie systemu tzw. znacjonalizowanej oświaty, z tym, że przy-
najmniej w najwcześniejszym okresie nauczania będzie on obowiązkowy,
bezpłatny i stosowany wyłącznie pod nadzorem ludzi świeckich;
  4. szeroką propagandę wolności religijnej, dla wszystkich sekt i grup
wyznaniowych z "wyjątkowym" traktowaniem religii katolickiej, oskarżanej
nieustannie o brak toleraneji;
  5. nieograniczoną wolność prasy, nawet w głoszeniu antyreligijnych do-
ktryn lub zasad sprzecznych z moralnością; podobna wolność przysługuje
kinom, tcatrom, przedsiębiorstwom gry hazardowej i niektórym gałęziom
handlu, np. handel napojami alkoholowymi;
  6. usunięcie różnić w traktowaniu osób płci żeńskiej i męskiej w szkolnic-
twie i wszelkich dżiedzinach życia publicznego oraz popieranie skrajnego
feminizmu.11
  Brat Brenier na Konwencie Wielkiego Wschodu Franeji w 1928 r.
oświadezył: "Dopóki nauczyeiel nie zajrnie miejsca proboszcza, Republika i
świeckość będą w niebezpieczeństwie". Walka o treść nauczania w szkołach
oraz o wpływy wśród nauczycieli stała się jedną z podstaw działalności 16ż
masońskich i organizacji pozostająrch pod ich wpływem, m.in. Ligi Naućza-
nia, powstałej we Francji w 1866 r.
  Pierwszą dziedziną pracy masona winno być środowisko rodzinne. Kon-
went Wielkiego Wschodu w 1930 r. stwierdził: "Dla masona, który dąży do
powszechnego braterstwa, środowisko rodzinne będzie zwykłym i codzien-
nym laboratorium". Przewidywano wówczas, że "rodzina odnowi się, gdy
ustalony zostanie kult matki i dziecka, matki, wieczystego źródła życia, i
dziecka, zwycięskiego zwiastuna przyszłości". Przedmiotem troski masona
powinno być uwolnienie swojej żony i dzieci od wszelkich wierzeń religij-
nych.13
  W Polsce międzywojennej głównym celem działania masoneru była wal-
ka o laic,yzację życia publicznego i społecznego, wprowadzenie tzw. laickiej
moralności, obrona mniejszości narodowych przeciwstawiana tendencjom
narodowym oraz próba pomniejszenia wpływów Kościoła na życie narodu.
Szczególna fala krytyki rządu polskiego przez środowiska masofiskie miała
miejsce po podpisaniu konkordatu z Rzymem. Masoni uznali go za sprzecz-
11 E. Cahill, Masoneria, wyd. Wersal, Krosno 1993, s. 51- 53.
12 J. Marques - Riviere dz.cyt., s.152 -153. Por. Verax, Masoneria czem jest, a czem niejest,
  Poznań 1935, s. 74 - 77.
13 A. G. Michel, Państwo w okowach Masoneru, Katowice 1937, s.154 -156.

38 39



  ny z interesem polskiej polityki i oskarżyli o to, jak głosi notatka z jednego z
  zebrań wolnomularskich, że "umowa ta Polskę oddaje w niewolę kleru,
  moralnie i materialnie krzywdzi kraj i całą ludność".14 W marcu 1992 r. Jan
  Paweł II, oceniająć kształt współczesnej kultury i życia społeczno-polityczne-
  go, powiedział, że na całym świecie trwa systematyczna antyewangelizacja.
  Można ją dostrzec, "śledząe statystyki i czytająć gazety". "Powiedziałbym-
  kontynuował Papież - że w tych źródłach jest więcej antyewangelizacji niż
ewangelizacji. Ta antyewangelizacja jest systematyczna, kierowana przez
centrum, niekiedy anonimowe". W ten sposób Papież zwrócił uwagę na
nieustannie prowadzoną walkę z nauką chrześcijańską.l5
  Antychrześcijański kierunek przyjmuje kultura lansowana przez mass
media krajów postkomunistyeznych. Np. w Rosji "awangarda w kulturze
uczy wyrzekać się wszystkiego, czego uczyła wiara chrześcijańska, rosyjska
literatura, zasady klasycznego humanizmu europejskiego. Awangarda przy-
gotowuje najgłębszy przewrót w duszach, podobnY do tego, który przygoto-
wywała marksistowska rewolucja październikowa w ustroju społecznym". W
rezultacie, w "rosyjskiej kulturze, która rozpocz ła się od <wolnośei od
grzechu> triumfuje dziś <wolność do grzechu>"6
  Masońska walka ze "starym porządkiem" nie rozgrywa się wyłącznie na
płaszczyźnie walki z religią czy Kościołem. Celem masonerii jest opanowanie
iycia intelektualnego i społecznego, co umożliwia przejęcie rzeczywistej
władzy nad społeczeństwem i budowę, nawet wbrew społeczeństwu a z pew-
nością bez zwracania uwagi na jego wolę, "nowego porządku". Środkami w
tej walce są:
  1. PIENIĄDZć I SEKS - które umożliwiają całkowite podporządkowa-
nie sobie ludzi piastujących ezołowe stanowiska w świecie gospodarezo-
politycznym. Zboczeńcy, dewianci i nałogowcy różnego rodzaju są łatwi do
kontrolowania i mogą być narzędziem w rękach konspiratorów społecznych
Przekupstwo i terror zapewniają nieustanny dostęp do ludzi wpływowych.17
  Napoleon I, jak mówi jeden z historyków, "sycił wysokimi pensjami i
stanowiskami najbardziej zapalonych rewolucjonistów, aby przekształcić ich
w konserwatystów". Na sprzedaży dóbr kościelnych, dokonanej przez maso-
nerię hiszpańską, państwo nić nie zyskało. Zarobili jedynie spekulanci i

14 B. Kiernicki, dz.cyt., s.13.
15 Por.J. Rosłan, Desakralizacja i antyewangelizacja Niedziela, 5 VI 1992' J. Mirewicz,
  Katolik postępowy, Niedziela, 7 II 1993; J. M. Jackowski, "Prawa rodziny a środki
  masowego pr Lekazu", Niedziela 18 VII 1993; O sekularyzacji kultury religijnej i
  świadomości że "literatura chreśeijańska to nie tylko i nie pnede wszystkim poetyekie
  inwokacje do Boga kantyezki i hymny": np. Wywiad ze Stefanem Frankiewiczem, Więź, nr
  8 -10 R.1983 s. 264 nn; Por. K. Topiłowski Nowy "Pizegląd katolicki" a masonizacja
  Kościota katolickiego w Polsce, Warszawa 1984.
16 R. Galcewa, Siedem złych duchbw, Powściągliwość i praca, nr 2 (497), R. XLIII:1992, s.
  6 -11.
17 R. Gładkowski, Myślącym pod rozwagę, wyd. 966, Torońto 1984, s. 3 - 5.

40

  awanturniczy giełdziarze. Podobnie stało się we Franeji na początku XX
  , Y, ,
  wieku w Meks ku we Włoszech w Chile i w inn ch krajach, w któ ch
  masoneria przejęła władzę.
  Szczególnie niebezpieczna jest działalność masonerii w dziedzinie mo-
  ralności małżeństwa i rodziny. Jej działania wymierzone są przeciwko trady-
  cyjnym, zakorzenionym głęboko w społeczeństwie pod wpływem chrześ-
  cijaństwa, wartościom. Rodziny nie uważa się za podstawę, na której zbudo-
  wana jest społeczność ludzka. Małżeństwo traktowane jest jako zwykła umo-
wa ludzka. Znany mason francuski, H. Caillavet, stał się inicjatorem wielu
projektów parlamentarnych, m.in. projektu ustawy o rozwodzie za obopólną
zgodą (1968 r.), pierwszego liberalnego tekstu o aboreji (1971) oraz niedaw-
nego projektu usunięcia zapisów uważanych za dyskiyminujące homoseksu-
alistów. Loże masońskie we Franeji zdołały ponadto doprowadzić do upra-
womocnienia: pełnoletności od 18 lat, specylicnie rozumian ch zasad wy-
chowania seksualnego, antykonecpeji, sztucznego zapłodnienia, swoiste
  edukacji przygotowującej umysły do "normalności" eutanazji. W 1976 r. Fred
  Zeller, byly wielki mistrz Wielkiego Wschodu Franeji, oświadezył: "Proszę
  mi wierzyć, w ostatnich czasach dzięki naszym ugodom (pomiędzy masona-
  mi), skierowanym przeciwko skostniałym elementom zachowawezym i cie-
  Y, g y 
  mn m mo liśm 1 rze rowadzić nasze teksty dotyczące aboreji oraz
  plannin familial.
  Jedną z metod wprowadzania "nowej obyczajowości" jest nieustanne
czuwanie, by chrześcijańskie wartości nie przedostawały się do szerokich
mas społecznych. W 1980 r., w związku ze zbliżającą się wizytą Jana Pawła II
we Franeji, Liga Francuskiego Nauczania i Ciągłego Wychowania w specjal-
nym komunikacie potępiła wypowiedź prezydenta republiki (...) wzywającą
<cały naród francuski do gorącego przyjęcia Jana Pawła II>". Uzasadniła to
w sposób następujący: "Nikt spośród tych, co nie uznają autorytetu papieża
nie może być włączany wbrew swojej woli w przedsięwzięcie, które ma na
celu popieranie obyczajów i poglądów społecznych samych katolików".ZO
  2. Opanowanie UNIWERSYTETOW - wiedza jest jednym z niezbęd-
nych ezynników dla sprawowania władzy nad społeczeństwem. Dotyczyć ona
powinna dwóch zasadniczych tematów: informacji na temat aktualnej sytu-
acji, w której znajduje się społeczeństwo oraz wiedzy na temat metod skute-
cznego sterowania społeczeństwem. Przy umiejętnym obsadzeniu, przez
członków tajnego stowarzyszenia, kluczowych stanowisk w społeczeństwie,

18 J. M. Caro Rodriguez, dz.cyt., s. 227 - 229.
19 Nouvel Obseivateur 24 V 1976, s.101 Za: A. de Lassus, dz.cyt., s. fi2; Por. E. Cahill,
  dz.cyt., s. 33 - 36; M. Poradowski, Dziedzictwo rewolucji francuskiej, wyd. Civitas,
  Warszawa 1992, s. 111-128; J. Shaw, T. MeKenney, Śmienelna pułapka, wyd. Exter,
  Gdańsk 1993, s.171-175.
20 Le Figaro, 24 IV 1980.


41



bez obawy o losy grupy rządzącej można dopuścić tzw. "wolną grę sił polity-
cznych", "wolne wybory", "wolny obieg informacji" i temu podobne "instytu-
cje wolnośeiowe". Umiejętna, inteligentna i ukryta manipulacja zawsze
oddaje władzę grupie spiskującej.21 Masoneria we Franeji, po ujawnieniu się
w początkach XVIII wieku, zaczęła działać za pomocą klubów i tzw. "salo-
nów". W czasie dyskusji na temat literatury i sztuki powoli zaczęły poja- wiać
się tematy polityczne i społeczne, przedstawiano konkretne projekty nowego
społeczeństwa, krytykowano wszystko, co tradycyjne. W każdym klubie czy
stowarzyszeniu działały tzw. "inner cercles", czyli grupy osób o wyższym
stopniu wtajemniczenia, uprzednio już przygotowane do kierowania dysku-
sjami przy pomocy tzw. "wire pullers", a więć osób, które niepostrzeżenie
manipulowały dyskusją. Członkowie klubu czy stowarzyszenia nie zdawali
sobie sprawy z ich istnienia i byli przekonani, że dyskusja jest spontanicz-
na.22
  Niedługo później literatura i sz2ka podjęły motywy masońskiego cere-
moniału, a potem i wątki ideologii.
  3. Rządy SZAREJ EMINENCJI - masoni chętnie przyjmują rolę eksper-
tów, specjalistów czy doradców. Ich działalnośE, w takim charakterze, dopro-
wadzić ma m.in. do rozkładu rządów i liczących się organizacji.
  Obok lóż (warsztatów, kapituł), które gromadzą masonów według obed-
ieneji oraz stopni, istnieją grupy masońskie, zwane "braetwami". Bractwa,
jako struktury bardziej elastyczne, pozwalają masonom lepiej koordynować
i rozwijać swoją działalnośE. Niekiedy odgrywają one rolę paralelnej hierar-
chii w grupach lub społecznościach, w których działają. W "Rocznikach
Wielkiego Wschodu Francji" z 1976 r., nr 1, znajduje się wykaz braetw
masońskich, zajmujących się przykładowo takimi dziedzinami życia publiez-
nego, jak: edukacja, finanse, sądownictwo, antykwariaty, dziennikarstwo,
wydawnictwa, farmaeja, służba zdrowia, koleje żelazne, transport, organiza-
cje naturystów, stowarzyszenia Rotary, Lion's Club, ubezpieczalnie, zrzesze-
nia zegarmistrzów i jubilerów, banki, ośrodki studiów filozoficznych i
społecznych, grupy studiów mądrości Wschodu, Air France, fryzjerstwo,
reklama, sport, sztuki piękne, teatry, środowiska studentów, taksówkarzy i
innych.24


21 J. Kossecki, Tajemniee mafu politycznych, wyd. Szumacher, Kielce 1491, s.13 -17, 60 -
  Por. J. Mieroszewski, Modele i praktyka, wVd. Wola, Warszawa 1986, s. 93 - 97 (przed
  artykułu: Intelektualiści a władza, Kultura, nr 5, Paxyż 1967).
22 M. Poradowski, dz. cyt., s.142 -145; Por. B. Leśnodoiski, Polscyjakobini. Studia i mater
  z dziejów Polski w okresie Oświecenia, Warszawa 1960.
23 Por. S. Małachowski - Łempicki, WolnomWarstwo polskie a muzyka. Biblioteka Wiadom,
  Muzycznych, Wiadomotci Muzyczne, nr ll i 12, R. 1926; E. Chwalewik, Najdawnie
  masoński exlibris polski, Ciemniogrbd 5932 [Watszawa 1926); J. Staxnbinski, Światła iwłai
  Wątki masońskie w "Czarodziejskim tlecie", Znak, nr 451, R. XLIV:1992, s. 80 - 41.
24 Le Grand Orient ordonne, ed. Avenir International, Bp 290 - O5, Paris 1976, nr 1.


42

  Przedłużeniem działalności masońskiej są ezęsto prace grup i stowarzy-
  szeń różnych od masonerii, pozostające jednak pod jej kierownictwem lub
  pod jej wpływem. Z początkiem XX wieku do tego typu organizacji należały
  m.in.: Stowarzyszenie Międzynarodowe Pracowników, Przymierze Swiatowe
  Republikańskie, Przymierze Międzynarodowe Socjaldemokracji, Nihiliści,
  Fenianie, Braterska Unia Stowarzyszeń Robotniczych Włoch, Międzynaro-
  dowe Stowarzyszenie Wolnomyślicieli, Stowarzyszenie Międzynarodowe
  Uniwersyteckie, Młode Włochy, Młoda Europa, Liga Nauczania itd.2s
  W czasie I wojny światowej utworzona została, przy wyraźnym wpływie
  masonerii, Liga Narodów. Miała ona odgrywać rolę władzy, nadrzędnej nad
  państwami, której zadaniem było utrzymanie hegemonii zasad usankejono-
wanych przez Traktat Wersalski. Na zgromadzeniu Wielkiej Loży Franeji w
roku 1923 r. masoni sformułowali życzenie: "Liga Narodów, której pragnie-
my, będzie miała tym większą siłę moralną i wpływy na narody, o ile będzie
się mogła oprzeć na ugrupOWaniach masońskich całego świata."26
  Istotnym elementem działalności masonerii jest penetracja grup niema-
sońskich. Na Konweneie Wielkiego Wschodu w 1926 r. oceniająć skutecz-
ność "wpajania ducha masońskiego w środowiska społeczne" stwierdzono:
"To usiłowanie zależne jest od zaufania, jakie Masoni zyskują w środowi-
skach, z któlymi chcieliby współpracować. Nie wystarezy do stworzenia tego
zaufania propaganda obronna, przeznaczona jakby do obalenia oszczer-
czych legend. Nie dosyć jest wprowadzić do naszych szeregów kilku najle-
pszych spośród grup społecznych, których ideał jest zbliżony do naszego, i
wślizgnąć się, jakby ukradkiem, do tych zbliżonych organizacji. Trzeba, by
istniał pomiędzy nimi a nami szeroki prąd sympatii, zrodzony z najgłębszego
zapoznania się i odezuwania ideału wspólnego i wspólnie głoszonego."27
  We wrześniu 1979 r. M. Baroin oświadezył w oficjalnym czasopiśmie
Wielkiego Wschodu. Godzina masonerii wybiła. Mamy wszystko, eo po-
trzebne w naszych lożach, ludzi i metody... O ile masoneria nie powinna być
nigdzie widoezna, masoni powinni być obecni wszędzie, w partiach, w związ-
kach zawodośych, w stowarzyszeniach, spółkach, towarzystwach ubezpie-
czeniowych.
  W praktyee, w wielu krajach, za stowarzyszenia kontrolowane przez
m e należałoby uznać wiele grup związkowych, parlamentarnych,
cedury nych, samorządowych, społecznych, w których stosuje się pro-
  uznawane za liberalne i demokratyczne. Wystarezy obeeność kilku


ZS J. M. Caro Rodriguez, dz. cyt., s. 212 - 214.
2fi A. de Lassus dz. cyt, s. 65; Por. L. Hass, Ambicje rachuby, rzeczywistotE. Wolno-
Z7 AuGrstwo w Europie Srodkowo-Wschodniej 1905 -1928, Warszawa 1984, s.156 - 253.
  . Michel, dz. cyt., s.154.
  A. de Lassus, dz. cyt., s. 81- 82. 29.


43



osób wewnątrz grupy, sterowanych przez masonów, aby grupa stała się
doskonałym przekaźnikiem idei masońskich.
  Innym celem infiltracji grupy przez masonerię może być jej kompromi-
tacja. W tym celu masoni wchodzą np. w środowiska katoliekie, aby wypo-
wiadająć się czy działająć w ich imieniu odbierać im należny autorytet lub
doprowadzać do skandali.
  4. Przejęcie całkowitej kontroli nad ŚRODKAMI MASOWEGO
PRZEKAZU, które propagują "nową moralnośE" i stają się narzędziem w
manipulowaniu społeczeństwem.
  Prasa, kino i radio są wymieniane jako najskuteczniejsze narzędzie walki,
jakimi posługuje się masoneria, obok takich jak finansjera światowa i ugru-
powania rewolucyjne. W praktyce wszystkie te elementy są ze sobą śeiśle
powiązane. Wielka kapitalistyczna prasa północnoamerykańska, angielska i
francuska jest obecnie całkowicie uzależniona od międzynarodowych mag-
natów finansowych.
  W wywiadzie udzielonym w 1992 r., Pierre de Villemarest, dyrektor
Centre Europeen d'Information i wydawca "Les Lettres d'Information"
powiedział: "W końcu lat sześ‚dziesiątych stwierdziłem, że cała prasa francu-
ska jest coraz bardziej cenzurowana niewidzialną ręką. Mechanizm tej cen-
zury jest prosty: za wszystkimi ogłoszeniami prasowymi we Francji stoją trzy
wielkie stowarzyszenia sprzedające reklamę, a za nimi kryją się te same banki
i ei sami ludzie biznesu. Naczelny odbiera telefon: jeżeli będą publikowane
artykuły pana X poświęcone takim a takim sprawom - nie będzie reklam.
Groźba utracenia miliona franków miesięcznie powoduje, że wszystkie tygo-
dniki francuskie, od lewicy do prawiey, są podobne."30
  Działalność masoneru nie sprowadza się jedynie do prowadzenia walki z
tradycyjną myślą chrześcijańską, społeczną czy kulturową. Wolnomularze
próbują propagować nowe treści, wypracowane w ciągu rozwoju masonerii.
Ważną rolę odgrywają hasła - klucze, którymi masoneria posługuje się od
wieków. Do najważniejszych z nich należą: wolnośE, równość i braterstwo.
  - WOLNOSć - dla masonerii oznacza absolutną niezależność od wszel-
kiej władzy: Boga, króla, Kościoła, ojca, małżonka itd. Wolność myśli jest
rozumiana jako całkowity brak zależności od jakiejkolwiek prawdy nie-
zmiennej, od porządku transcendentnego. Prowadzi to do odmowy podpo-
rządkowania się porządkowi naturalnemu i nadnaturalnemu.

29 Np. powiązanie Watykanu z włoską lożą P Z. Por. D. Yallop, W imieniu Boga? Śledztwo '
  sprawie zamordowania Jana Pawła I, wyd. Da Capo, Warszawa 1993; J. Cornwell, Złodzi,
  w nocy. Śmierć Jana Pawła I (Replika na książkę D. Yallopa "W imieniu Boga?"), Wyi
  Dolnotląskie, Wrocław 1443; J. Cotter, Światowa Rada Kościołów, wyd. 966, Toront
  1985. Na temat podstępnego zawładnięcia skautingiem: J. M. Caro Rodriguez, dz.cyt.,
  215 - 217.
30 W Moskwie istnieją dokumenty kompromitujące Zachód. Wywiad A. Romanowskiego
  P. de Villemarest, Spotkania, nr 52 - 53 (103 -104), 24 XII 1992 - 6 I 1993, s. 48.


44

  Swoim adeptom masoneria mówi: "będziecie wolni jeśli będziecie wład-
cami, jeśli będzieeie kapłanami, królem i bogami, jeśli będzieeie adorowani
jako adoratorzy świątyni".
  Głosząć wolnośE, masoneria bardzo często odwołuje się do "cnoty" tole-
rancji, najezęściej rozumianej jako brak jakiegokolwiek prawa do obrony
wartości tradycyjnych i zupełna swoboda w głoszeniu "nowych wartości",
które są częścią zaplanowanej akeji dechrystianizacji społeczeństwa. Nie
pytająć nikogo o zgodę i prawo do wolnego wyboru, masoneria już w 1803 r.
ogłosiła się instytutem wychowawezym całej ludzkośei".31
  Pomimo ezęstego pouczania na temat wolności wewnątrz lóż masońskich
panuje silna dyscyplina, której należy się bezwzględnie podporządkować.
Wielki Wschód Belgii zdecydował, że "trzeba być surowym i nieubłaganym
wobeć tych, którzy zbuntowani, mimo ostrzeżeń są wiarołomni dochodząć aż
do tego, że popierają w żveiu politycznym akty, które masoneria zwaleza ze
wszvstkich sił jako przeciwne jej zasadom i których przekroczenie nie może
być dorwolone".32
  Podporządkowanie się nieznanym, utajnionym nawet przed ezłonkami
lóż, przywódcom jest jedną z zasad działania masonerii. Brat Metos na
konwencie w 1921 r. powiedział: "Sekret masoński - to źródło jej potęgi".
  Olbrzymia większość członków związku nieświadoma jest charakteru i
celów masonerii, które są znane jedynie małej grupie wybranych, należąc,ych
do najbardziej zakonspirowanych kół wolnomularstwa. Dla innych wszystko,
co dotyezy ich związku, jest okryte zasłoną alegorii i symboliki. W masonerii
dopuszczalne jest kłamstwo, które chroni "sekrety" loży lub kryje innego
masona. Pod konieć inicjacji we wszystkie stopnie wtajemniczenia zobowią-
zuje się wtajemniczonego do chronienia "sekretów" tych stopni. Przysięgi te
uznaje się za nie do złamania i to właśnie one czynią mężczyznę masonem.
Są one obwarowane wymyślnymi karami, które mają spotkać każdego zdraj-
eę. W rytuałach poszczególnych stopni brzmią one niezwykle sugestywnie:
  - Pod karą nie mniejszą od rozcięcia gardła od ucha do ucha, odcięcia u
podstawy języka, zakopania w piasku tuż przy brzegu morza, gdy fala przy-
pływu dwukrotnie na dobę napływa i opada..." (z przysięgi Ucznia / Pierwszy
Stopień);
  - "pod karą nie mniejszą od rozdarcia piersi, wyszarpnięcia serea i odda-
nia go na pożarcie dzikim bestiom i drapieżnym ptakom..." (z przysięgi
Czeladnika / Drugi Stopień);



31 S. Załęski O masoneru w Polsce od roku 1738 do 1822, cz.1. Dzieje masonerii w Polsce,
  Kraków 1908, s. 4 - 7; Por. J. Marques - Riviere, dz.cyt., s.153 -155; M. Poradowski, dz.cyt.,
  s. 60 - 62.
32 J. M. Caro Rodriguez, dz.cyt., s.128 -130.


45



  - "pod karą nie mniejszą niż rozerwanie ciała na dwoje, wyrwania wnętrz-
nośei i spalenia ich na popiół, a następnie rozrzucenia popiołu na cztery
strony wiata..." (z przysięgi Mistrza Masońskiego / Trzeci Stopień);
  - "co świadomie naruszając, podlegam karze przebicia gałek oczu ostrzem
o trzech krawędziach, obdarcia skóry ze stóp, a następnie chodzenia po
gorącym piasku wybrzeży Morza Czerwonego, aż płomienne Słońce obali
mnie straszną zarazą..." (z przysięgi Dawnego Arabskiego Zakonu Szlachet-
nych Mistycznej Świątyni - Shriners).33
  - RÓWNOSć - jest ona tą zasadą, która stoi u podstaw nowożytnej
demokracji. Masońska społeczność nazywa siebie "stowarzyszeniem rów-
nych", odrzuca wszelką hierarchię. Poezątkującemu adeptowi "sztuki króle-
wskiej" mówi się, że od chwili inicjacji wszyscy w związku są równi, pomijając
dystynkcje, funkeje lub godności. W praktyce "światło" masonerii przezna-
czone jest tylko dla niewielu wybranych, którzy zostali wtajemniczeni w
wiedzę i mądrość wolnomularstwa. Loża wyklucza i odrzuca niewidomych,
gdyż nie widzą i nie mogą uczestniczyć w przekazywaniu uścisku czy należnej
postawy. Odrzuceni są także ułomni i okaleczeni, gdyż nie mogą przyjąE
odpowiedniej postawy, koniecznej dla wyrażania określonych znaków i sza-
eunku. Podobnie nie są przyjmowani do loży głusi (nie słyszą "sekretnych"
haseł), ubodzy (nie zapłacą składek), upoledzeni umysłowo (nie są w stanie
uczyć się i funkejonować w loży), niedojrzali emocjonalnie (nie można im
powierzyć "sekretów"), Murzyni i kobiety (uznani po prostu za nieodpowied-
nich). Wszyscy ci ludzie, łąeznie z żonami, córkami i synami masonów,
uznawani są za profanów (nieczystych, bezwartościowych) i nigdy nie mogą
być nikim lepszym. Także wród członków loży panuje duch elitaryzmu i
zasada zwierzchności "nielicznych wybrańców". Nawet dla tych, którzy posia-
dają wyższe stopnie, pewne stanowiska i zaszcrty pozostaną niedostępne,
jeśli nie mają odpowiedniej pozycji społecznej.
  - BRATERSTWO - jest ideą, która ma podwójne znaczenie: z jednej
strony jest to idea podporządkowania jednostki opinii wspólnej, zaeierania
wszelkich różnić między rodzinami, ojezyznami, religiami, prawem itd., a z
drugiej strony jest to idea wzajemnego wspomagania się między masonami.
  W 1960 r. wielki mistrz Wielkiego Wschodu tak analizuje masońskie
braterstwo: "Poczucie braterstwa, które winno się stać jakby instynktem,
poezucie obywatelskie (...) w wymiarze "uniwersalnym" jest naszym powoła-
niem osobistym; jest nim również obrona człowieka i wartoci, jakie repre-
zentuje - łącznie z tym, co go w sposób zasadniczy charakteryzuje:sprzyznanie
roli rozumu i nieprzemijających wartości moralnych wolności.

33 J. Shaw, T. MeKenney, dz.cyt., s.157 - Ifi0; Por. E. Cahill, dz.cyt., s. 31- 33; J. M. Caro
  Rodriguez, dz.cyt., s. 22 - 28; Verax, dz. eyt., s. 36 - 38.
34 J. Shaw, T. McKenney, dz.cyt., s.161-162,169 -170; J. M. Caro Rodriguez, dz. cyt., s.130 -131.
35 M. Riquet, dz.cyt., s. 83 - 84. Obowiązek wzajemnego wspomagania się między masonami

46

  Uniwersalistyczne ambicje masonerii, pewien rodzaj mondializmu, były
  znane od samych początków nowożytnego wolnomularstwa. W 1740 r. ów-
  czesny wielki mistrz wolnomularstwa, książe z Autin, w swej mowie, wygło-
  szonej na uroczystości wielkiej loży francuskiej, zaznaczył z naciskiem, że
  wolnomularstwo dlatego zostało założone, ażeby na eałym świecie zaprowa-
  dzić republikańską formę rządzenia. Ta deklaracja była wielokrotnie otem
  powtarzana przez następne pokolenia masonerii.36
  W instrukeji, danej Garibaldiemu rzez wielkiego mistrza Anan-ę, c,-
  my m.in.: "Masoneria, nie b p
  innym, jak nieustającym spi kią niczym innym jak rewolucją w ezynie, niczym
  mu, nie przeoblekła się sama p iw despotyzmowi politycznemu i religij-
  ne ie w te formy mieszne, za pomocą których
  panujący i duchowieństwo odgrwają w społeczeństwie te przewodniczące role,
  które sobie zdobyli - a właśawie, które sobie przywłaszczyli".37
  W 1918 r. została założona Liga Sasiadów (League of Neighbours), którą
z czasem zreorganizowano i nazwano Światową Wspólnotą Wyznah (World
Fellowship of Faiths), a w 1941 r. organizacja ta przyjęła nazwę Światowa
Wspólnota (World Fellowship). Już w 1942 r. ona zaczęła się domagać, b
Stany Zjednoczone Ameki Północnej zawiązały federację państw, które
byłyby podstawą przyszłego ogólnoświatowego rządu. Nawoływano w6w-
czas: "Stańmy się już teraz Stanami Zjednoczonymi Świata!" Żądano od
  onresu USA, by zatwierdził ten projekt. Projekt został jednak odrzuco-
  Deklaracja utworzenia "ogólnoświatowej republiki", czyli pewnego ro-
dzaju rządu światowego, została powtórzona przez wielkiego mistrza Wie-
kiego Wschodu Franeji, Leray'a, na konwencie w 1968 r.: "Przed dwustu laty
kawaler de Ramsay zapowiadał ogólnoświatową republikę. Od tego czasu
(...) masoni całego świata niezmordowanie trudzą się r e konstruowa-
niu". W 1989 r. J. Ploncard d'Assać napisał: "Konst pownie przestrzeni
europejskiej nie jest dla masonów niczym innym, jak przygotowaniem prze-
strzeni ogólnoświatowej, Ojezyzny - Ziemi". W tym samym roku wielki
mistrz Wielkiej Loży Francji, G. Piau, stwierdził: "Poszukiwanie wspólnoty
europejskiej, jednej i bardziej powszechne wchodzi w spośób oczywisty w
obszar naszych refleksji i naszych działań".
  aoprowadził na początku X.X wieku m.in. do skandalu z tzw. "kartkami protekcyjnymi"" w
  wojsku francuskim. Podobne nadużycia zdarzały się wwojsku angielskim, w sądownictwie
 niemieckim. Por. J. M. C:aro Rodriguez dz. cyt. s.132 -134.
7 F Eg zy Źk Groine widmo rewolucji światowej Tarnów 1934, s. 90.
8 R y zi i Masoni we wspólnej pracy, Warszawa 1908, s. 91.
39 A Gładkowski, Kandydatom na pohtyków wyd. 966 Toronto 1986 s.17-19.
  e Lassus, dz.cyt. s. 64 - 66 Por. R. Gładkowski Magnum delirium, wyd. 966, Toronto
  1989, s. 25 - 29. łdea utwor Lenia stanbw zjednoczonych Europy (Paneuropy) ma źródło
  maso skie.łMiędzy ruchem po)itycznym, znanym pod nazwą '"Paneuropa' a masonerią
  którego prn żn EP oasone i iw P d uropa ' był dr R. N. Couden&ove - Kalergi,
  p r ziła 'Wiener - Freimaurer Leitung". Por. M.


47



  Idei budowania wspólnego świata, rządzonego przez jeden masoński
rząd, mają służyć m.in. międzynarodowe i ogólnoświatowe kongresy i zjazdy
masońskie. Podejmowane tam są deklaracje i postanowienia obejmujące, w
duchu "braterstwa", członków wszystkich reprczentowanych na zjazdach
lóż.4o
  Nie sposób wyliczyć wszystkich metod działania masonerii. Wraz z roz-
wojem techniki i nauki, z rozwojem życia społecznego i kulturalnego, przy-
bierają one ciągle nową postać. Rozwijają się wraz ze światem, który jest
niezwykłym teatrem ich działań.




























  v,
,







,


























  Skrudlik, dz. cyt., s.17.
40 Kronika ważniejszych międzynarodowych spotkań masońskich za lata 1900 -1931
  w: E. Lenhoff, O. Posner, Internationales Freimaurerlexikon, Zuiych - Lipsk - '
  1932, s. 48.

DZIAŁALNOŚć POLITYCZNA
NIASONERII


  Masoneria oficjalnie jest apolityczna, nie interesują ją władza, walki
frakcyjne, czynne uczestnictwo w życiu państwowym. Według "Konstytucji"
Andersona: "Członek wolnomularstwa tam, gdzie pracuje i przebywa, powi-
nien czuć się poddanym władzy cywilnej i nigdy nie przyłączać się do tych,
którv burzą ład i spokój w królestwie oraz występują przeciw rozporządze-
niom niższych instaneji władzy" (art. 2). Artykuł 6 "Konstytucji" zaleca:
"usuwać wszelkie waśnie i zwady na jakimkolwiek tle, a w szczególności
spory odnośnie religii i spraw narodowościowych". Pomimo jednak zapew-
nienia "Konstytucji", że mason nie "spiskuje i konspiruje przeciw pokojowi i
dobru narodowemu", ten sam dokument zezwala na owtórne przyjmowanie
do loży brata, który należał do politycznego spisku.
  Masoneria wielokrotnie deklarowała swoją apolityeznośE. We wspólnym
oświadczeniu lóż: angielskiej, szkockiej i irlandzkiej, złożonym w sierpniu
1938 r., znajduje się następujące stwierdzenie: "Ktokolwiek wstępuje do
wolnomularstwa musi być świadomy tego, że już od pierwszej chwili nie
wolno mu formalnie uprawiać jakiejkolwiek działalnoci zmierzającej do
obalenia właciwego porządku w społeczeństwie i wywoływania wojny; powi-
nien ustosunkować się lojalnie do przepisów państwa, w którym przebywa
lub które udzieliło mu azylu i nie może nigdy uchylać się od zobowiązafi
wierności należnej władcy swego kraju ojezystego. Jakkolwiek wolnomular-
stwo angielskie wpaja każdemu ze swych ezłonków obowiązek lojalnoci i
ducha obywatelskiego, pozostawia każdemu wolność posiadania własnej
opinii w sprawach politycznych. Ale ani w łonie loży, ani z tytułu przynależ-
ności do wolnomularstwa nie pozwala mu się poruszać czy lansować osobis-
tych poglądów w sprawach teologicznych czy politycznych."2
  Nie przez wszystkie loże, nawet Obrządku Szkockiego Dawnego i Uzna-
nego, postulat apolityczności byłjednakowo tłumaezony. Konstytucja Wiel-
1 M. Riquet, Kościbł a wolnomularstwo, Chrześcijanin w świecie, nr 88, R. XII:1980, s. 78
  - 79; Por. S. Załęski O masonerii w Polsce od roku 1738 do 1822 na źródłach wyłącznie
  masońskich, cz.1. Dzieje masoneru w Polsce, Kraków 1908, s. 56; J. Siewierski, Dzieci
2 wdowy czyli opowieści masońskie, wyd. Warsztat Specjalny, Milanówek 1992, s.16 -17.
  M. Riquet, dz.cyt., s. 80 - el.


48 49

Symbole masofiskie.
Wg S. Załęski, O masoneru w Polsce od roku 1738 do 1822
na żródlach wyłącznie masońskich, Kraków 1908.



kiej Loży Narodowej Polski z 1931 r. w art. l. stwierdza: "Wolnomularstwo
Polskie, zgromadzone w Wielkiej Loży Narodowej Polski, stanowi potęgę
niezawisłą (!) rządzącą się jedynie:
  a) brzmieniem niniejszej Konstytucji,
  b) tradycją Wolnomularstwa Polskiego i Wszechświatowego w zakresie
obrzędowości i ceremoniału,
  c) powziętemi w granieach niniejszej Konstytucji uchwałami Wielkiej
Loży Narodowej Polski i zarządzeniami Wielkiego Warsztatu,
  d) temi uchwałami międzynarodowych zrzeszeń wolnomularskich, któr
przez Wielką Lożę Narodową Polski przyjęte zostaną."3
  Nie ma w tym dokumencie słowa na temat lojalności wobeć władz i praw
państwowych, a stwierdzenie o "niezawisłości" potęgi masońskiej wydają si
być bardzo niejasne i dwuznaczne.
  Od dawna masonerię podejrzewano o zbyt wybujałe ambicje polityczne 
szerokie wpływy na życie społeczne wielu krajów świata, a nawet całeg
świata. Jedna z encyklopedii stowarzyszeń i bractw formułuje twierdzenie, i
"braterstwo masońskie dało początek, w sposób pośredni lub bezpośredni
wszystkim współczesnym tajnym stowarzyszeniom - dobrym, złym i nieokre
ślonym."4
  Papież Leon XIII, w encyklice na temat masonerii - "Humanum generis
- z 1874 r., stwierdza: "W ciągu półtora wieku sekta masońska doszłą d
niespodziewanego wzrostu, a zuchwale i podstępnie wdzierająć się do wszy
stkich klas państwa, do takiej dochodzi potęgi, że prawie rządzi państwami."
  Państwa również czuły się zagrożone silnymi wpływami masonerii, stą ;
wiele z nich wydało zakazy istnienia tajnych stowarzyszeń na ich terytoriu `
Najwcześniejsze zakazy zostały wydane przez rządy c.ywilne państw prote
stanekich. Holandia zabroniła istnienia masonerii w 1735 r., Szwecja i G
newa w 1738 r., Zurich w 1740, Berno w 1745. Kraje katolickie: Hiszpani
Portugalia i Włochy wydały dyspozycje przeciw masonerii w 1738 r., ;
Bawarii nastąpiło to w 1784 i 1785 r., w Austrii w 1795 r., w Badenii w 1813 r.,
Rosji w 1822 r. W Prusach w 1798 r. zakazano istnienia masonerii
wyjątkiem trzech starych Wielkich Lóż Pruskich, podlegających protekto
ratowi rządu i ściśle przczeń kontrolowanych. W Anglii parlament wydał
1798 r. akt zakazujący działania stowarzyszeń zakładanych dla szerzeni
buntów i dla celów zdradzieckich. Dopuszczano tylko istnienie lóż, które j
istniały i rządziły się starymi regułami masonerii królestwa. Od 1847



3 Konstytucja Wielkiej Loży Narodowej Polski, Warszawa 1931, cz. I, art.1, s. 9.
4 Za: E. Cahill, Masoneria wyd. Wersal, Krosno 1993, s. 23-24; Por. Protokoły Mędn
  Syonu Warszawa 1934; S. Tr Leciak, Program światowej polityki żydowskiej, Warsz
  1936; VV. Uszkujnik, Paradoksy historu, wyd. Polityczne wychowanie, Nowy Jork 1982,
5 Leon XIII, O Masoneru, Rzym 1874, s.10 -11.

50

  masoneria zaczęła być tolerowana w Badenii, od 1850 w Bawarii, a od 1868
  w Hiszpanii i na Węgrzech.
  Duża rozbieżność pomiędzy oświadczeniami masonerii a jej wrogów
  możliwa jest do weryfikacji na drodze badań historycznych, dotyczących
  ewentualnych wpływów adeptów "sztuki królewskiej" na życie polityczne
  poszczególnych krajów.
  Dzieje świata są niezwykle bogate i łączą w sobie szereg szczegółowych
  aspektów życia poszczególnych grup społecznych, środowisk i osób. Bardzo
  trudno, lecz nie jest niemożliwe, wskazać na liezne przykłady angażowania
się członków lóż masońskich w działalność polityczną, pełnienia poważnych
funkeji społecznych i wpływania w ten sposób na dzieje własnego kraju, a
nawet świata.
  U początków błyskotliwej popularnośei Wielkiej Loży I,ondu (1717)
leiy ścisły związek masonerii z rządzącą dynastią hanowerską i z domem
krcilewskim. Od 1737 r. na czele regularnej MASONERII ANGIELSKIEJ
stoją książęta knvi, począwszy od obranego wówezas wielkim mistrzem
Fryderyka, księcia Walii (a więć następcy tronu), a końeząć na Michale,
księciu Kentu, który godność zwierzchnika Zjednoczonej Loży Anglii spra-
wuje od 1967 r. Podobnie patronat nad powstającymi ostatnio w Anglii
lożami kobiecymi objęła królowa Elżbieta II.
  Po roku 1813 masoneria angielska przejęła kierownictwo w masonerii
światowej. W swoich działaniach zewnętrznych posługiwała się także dyplo-
macją angielską. Lord Palmerston był jednoczenie szefem rządu i najwy-
ższym wielkim misfrzem masonerii światowej. W tym okresie Anglia
zadeklarowała wiatu, że okryje swoją opieką wszelki ruch demokratyczny
(rewolucyjny). Ta polityka dała o sobie znać, niekiedy bez skutków, w Brazy-
lii, Portugalii, Holandii, Belgii, Rosji, Polsce, Szwajcarii, Włoszech, Sardy-
nii, Węgrzech.
  W wieku XVIII i XIX bardzo wiele wybitnych osobistości należało do
masoneru. Członkami stowarzyszeń wolnomularskich byli m.in.: Aleksan-
w 1738 rk A iążę wirtemberski; książę d'Artois, mistrz Wielkiej Loży Francji
  , umont, książę, wielki mistrz dyrektoriatów szkockich w 1774 r ů
  .,
Delille, ksiądz, tłumacz Wergiliusza; Franciszek Lotaryński, cesarz niemie-
cki, wtajemniczony w Hadze w 1731 r.; Franklin; Fryderyk Wielki, kr61
pruski; Fryderyk Wilhelm, król pruski; Garibaldi; Guillotin, wynalazca gilo-
'y; Gustaw IV, kr61 szwedzki; Jerzy III i Jerzy IV - królowie angielscy; La
Rochefoucauld; Lavau, przewodniezący trybunału rewolucyjnego; Le Cha-
pelier, przewodniczący Zgromadzenia Narodowego w r.1789; Leopold I,
6 J. M. Caro Rodriguez. Wolnomularstwo i jego tajemnice, bnu.,1992, s. 248 - 250.
 T. Cegielski, Masoneria a pafistwo, cz.1, Ars Regia, nr 1 (2), R. II:1993, s. 35; Por. J.
  Marques - Riviere Podwbjne obliczewolnomularstwa, Katowice 1938, s. 33; J. Hamill, The
  Graft. A Histoiy of English Freemasonry, Wellingborough 1986.


51



król belgijski; Ludwik XVI, król Franeji, przyjęty w 1776 r.; Mozart; Murat,
król neapolitański; Napoleon I; Napoleon Ludwik, król holenderski; Napo-
leon Józef, wielki mistrz w 1807 r.; Pernetti, benedyktyn, twórca sekty Illu-
minatów z Avignon; K grol Edward Stuart; Wolter; Washington; Wilhelm I,
król holenderski i inni.
  We FRANCJI masoneria przygotowywała upadek monarchu, podobnie
jak brała czynny udział w w przygotowaniu upadku Napolcona i wszystkich
rządów, które następowały po nim, aż do całkowitego opanowania rządów w
Repulice Franeuskiej.
  Bezpośrednią przyczyną wybuchu rewolucji była konspiracja księcia Or-
leańskiego (na początku rewolucji przyjął imię Philippe Egalite), który był
jednocześnie kierownikiem i zwierzchnikiem masonerii francuskiej. W wy=
niku tej rewolucji śmierć poniosło około 2 miliony ludzi, w tym jest około
200 tys. ofiar terroru (gilotyny), 400 tys. wewnętrznej wojny dom wej (la
Vendee) i 1.400 tysięc,y ofiar imperialnych wojen rewolucyjnych. Lord
Acton w opracowaniu na temat rewolucji francuskiej pisze: "Zamieszanie
nie było tak straszne jak plan. Poprzez płomienie i dym dostrzegamy pociąg=
nięcia organizacyjne dobrze skalkulowane. Kierownicy pozostawali znako-
micie ukryci i zamaskowani, lecz nie ma wątpliwości co do ich obecności od
samego początku". Mason Sicard de Plauzoles na zebraniu w 1913 r. stwier=
dził: "Wolnomularstwo może z uzasadnioną dumą uważać rewolucję za
swoje dzieło".lo
  Gdy Napoleon został przywódcą Franeji, masoneria schlebiała mu, dzia~
łająć jednocześnie na jego zgubę. Mason Cambaceres, który wtedy, gdy
ścinano króla Ludwika XVI, tłumaczył swe głosowanie słowami: "Obywate j
le! Skazująć na śmierć ostatniego króla Francuzów, dokonaliście czyn
wielkopomnego, który zapisany będzie nieśmiertelnymi zgłoskami w dzie-j
jach Narodu!" - do Cesarza Napoleona przemawiał słowami: "Naród francu 
ski przez długie wieki korzystał z dobrodziejstw, płynących z dziedzicznoś 
władzy. Przeszedł przez krótką, lecz eiężką próbę wręcz odmiennych rządów
Teraz świadomie i dobrowolnie powraca na drogę zgodną z jego duchem".1
  Sławiony przez masonerię Napoleon był jednocześnie kosekwentni
przez nią osłabiany. Większość lóż wojskowych stanęło przeciw niemu, po
suwająć się nawet do tego, że w czasie inwazji do swych szeregów niektór
przyjęły oficerów - masonów z państw alianckich. Podobnie masoneria po
traktowała Ludwika XVIII. Zastępca wielkiego mistrza, generał Beurmon

8 P. I..arousse, Grand Dictionnaire Universel du XIX e siecle, T. VIII, Paris, b.r. [1872),
  763 - 764; Por. S. Załęski, O masonii w Polsce od roku 1738 do 1822 na źródłach wyłączni
  masońskich, cz.1. Dzieje masonu w Polsce, Kraków 1908, s. 37 - 39.
9 M. Poradowski, Dziedzictwo rewolucji francuskiej, wyd. Civitas, Warszawa 1992, s. 48 - 4
  66 - 68; Por. M. Skrudlik, Masoneria w Polsce, Katowice 1935, s. 9 -12.
10 J. M. Caro Rodriguez, dz. cyt., s.102 -104.
I1 J. Marques - Riviere, dz.cyt., s. 54 - 57.

ville, "położył masonerię u st6p monarchy", ale gdy Napoleon wrócił z Elby,
masoneria powitała go jako wybrańca. Gdy Napoleort upadł po 100 dniach
Restauracji, masoneria znalazła się u stóp Ludwika. Podobnie zachowywała
się masoneria francuska wobeć Karola X, Ludwika Filipa, Republiki i Na-
poleona III. Wielki kongres masonerii franeuskiej, niemieckiej i szwajcar-
  skiej w Strasburgu w 1847 r. zdecydował zastąpić monarchię przez republikę.
  Pięciu dyrektorów lóż paiyskich przygotowało rewolucję. Odilon Barrot
  mason z Loży Tlynosofów, prezydent Rady Ministrów zorganizował Rząd
  Tymezasowy. Spośród 11 ministrów, 9 było masonami. Gdy 10 III 1848 r.
  Najwyższa Rada Obrządku Szkockiego pozdrowiła Rząd Tymezasowy, La-
  martine w imieniu rządu odpowiedział: "Jestem przekonany, że z głębi wa-
  szych lóż emanowały, naprzód w ukryciu, potem na pół jawnie i wreszcie w
  pełnym świetle dnia, uczucia, które doprowadziły do wzniosłego wybuchu,
  którego bylimy świadkami w 1789 r. i który lud paryski dał światu po raz
  wtciry i sądzę ostatni, kilka dni temu." Gdy, w wyniku walki Rządu ze
  Zgromadzeniem, doszło do zamachu stanu, który wyniósł na tron w listopa-
  cizie 1853 r. Ludwika Napoleona - cesarza Napoleona III, masoneria 15 X 1852 r.
wysłała prezydentowi Napoleonowi pismo ze słowami: "Franeja zawdzięcza
ci zbawienie. Nie zatrzymuj się w tak pięknej karierze. Zapewnij szczęście
wszystkim, zakładająć koronę na swoje szlachetne czoło. Przyjmij nasz hołd
i niech usłyszy Twoje ucho nasz okrzyk: Niech żyje Cesarz!" Książę Murat,
kuzyn eesarza, został wybrany wielkim mistrzem następnego dnia po zama-
chu stanu 2 XII 1851 r., przez który Napoleon rozwiązał Izby, aby aprobować
nową konstytucję. Później masoneria rzuciła przekleństwo na "człowieka
grudniowego", "bandytę", "zabójcę wolności", jak go nazwał Wiktor Hugo i
przygotowała mu upadek. Masoneria była więć stale obecna na "pierwszej
linii" walki politycznej, próbowała nią sterować i kształtować. Po klęsce 1879
r. odnowiona republika skonsolidowała się, a masoneria nie tylko zrosła się
z politycznymi elitami, ale sama stała się nieformalną instytucją władzy. W
1900 r. masoni, których we Franeji było około 25 000, mieli więcej niż 400
senatorów i posłów. W latach 1879 -1931 aż pięciu prezydentów, zaś w latach
1875 -1957 dwudziestu dwóch premierów Francji było masonami. W życiu
politycznym Franeji utarł się nawet zwyczaj, naruszony dopiero za prezyden-
tury F. Mitteranda, iż teki ministrów oświaty i spraw wewnętrznych piastują
każdorazowo "synowie światła".12
  W 1989 r., według wyznania wielkiego mistrza Loży Wielkiego Wschodu
Francji, Roger' a Leray' a, w parlamencie francuskim zasiadało około 100
masonów. W owym roku we Franeji było około 77 tys. masonów, w tym: do
Wielkiego Wschodu należało 32 tys. os6b, do Wielkiej Loży 17 tys., do
12 J. M. Caro Rodriguez dz.cyt., s.104 -107- B. Chełmiński, Masoneria w Polsce wspbt-
  czesnej Warszawa 193fi, s. 3Z - 33; T. Cegielski, Masoneria a państwo, cz.1, Ars Regia, nr
  1 (2), I1. II:1993, s. 35 - 36.

52 53



Wielkiej Loży Narodowej Franeji -13 tys., w Prawach Człowieka było 10 tys.
osób, a 7 tys. lub 8 tys. osób było w Wielkiej Loży Kobiecej Franeji.13
  Masoni, zasiadający w parlamencie, są zobowiązani do posłuszeństwa
Zakonowi. W czasie debaty nad wyborami w 1924 r., na Konwencie Wielkie-
go Wschodu, mason Leyre powiedział: "Loża Clarte, Wschód paryski, posta-
wiła na Kongresie Lóż okręgu paryskiego wniosek o zobowiązanie członków
Parlamentu, Wolnomularzy, do zdawania sprawy ze swych ezynności posel-
skich Warsztatom i Wielkiemu Wschodowi Francuskiemu. Na przyszły rok
zażądamy od kandydatów złożenia pimiennych oświadczeń w sprawie szkol-
nictwa świeckiego. Musimy domagać się od członków Parlamentu, Wolno-
mularzy, nie tylko słów, lecz formalnych zobowiązań. Wielu spośród nich
nam zawdzięcza swą karierę polityezną, a jednak nas zdradza; dlatego musi-
my wymagać od nich formalnych zobowiązań".14
  We WŁOSZECH w 1834 r. rewolucjoniści wybrali na swego przywc5dcę
Mazziniego, którv ustanowił w Szwajcarii centrum swej działalności (był
wypędzony z Francji za trzy morderstwa). Masoneria brała wówezas udział w
przygotowaniu rewolucji we wszystkich krajach Europy i dlatego popierała
organizację Mazziniego: "Młodą Italię". Rewolucja została przeprowadzona
w 1848 r. i zrzuciła z tronu papieża Piusa IX. Przywrócenie tronu, dzięki
wspólnemu działaniu Franeji, Austru i Neapolu, zmusiło rewoluejonistów
do konspiracji, która przygotowała kolejny atak, na Rzym. Wysiłki rewolucji
włoskiej przeciw papieżowi były wspierane finansowo przez masonów an-
gielskich i amerykańskich. Garibaldi, przyjęty w Anglii w kwietniu 1864 r.
przez ministrów, posłów i lordów i przez 30 tys. widzów, powiedział: "Neapol
byłby jeszcze teraz należał do Burbonów, gdyby nie pomoć Palmerstona, a
bez floty angielskiej nie mógłbym przekroczyć Cieśniny Messyńskiej".
  Artykuł w ówczesnym piśmie masonerii włoskiej, "La Rivista della Maso-
neria Italiana", głosił: "Rewolucja dotarła do Rzymu, aby walezyć z papieżem
twarzą w twarz, aby dać masoneru gigantyczne rozmiary także w Rzymie,
stolicy świata. Tutaj ona zaatakuje bez litości religię." Adriano Lemmi,
najwyższy zwierzchnik masoneru włoskiej, wysłał w 1887 r. do wszystkich lóż
włoskich pismo, w którym pisze: "Rocznica 20 IX, w którym to dniu Rzym
stał się stolicą Włoch i w którym zrzucono czasową władzę papieża, dotyczy
wyłącznie masonerii. Jest to święto czysto masońskie, ponieważ oznacza
przybyeie masoneru włoskiej do Rzymu, który to cel postawiła sobie ona już
tyle lat temu. W tajnym posłaniu do lóż włoskich, wystosowanym przez
Wielki Wschód Doliny Tybru, a podpisanym przez Adriano Lemmiego dnia
10 X 1890 r., czytamy m.in.: " Zamierzamy teraz przyłożyć skalpel do ostat-
13 Wyznania Wielkiego Mistr La. Wywiad "Nouvelle Observateur" z Roger L.eray, Brulion, nr
  13, Kraków 1990, s. 215.
14 J. Marques - Riviere, dz. cvt., s.113.

niego schronienia przesądów. Wierność bratu 33 stopnia, który będąć na
czele władzy politvcznej (Crispi) jest pewną gwaraneją, że Watykan upadnie
pod naszym silnym młotem. Jednak, aby ta praca nie miała przerwy i nie
straciła żadnego dobrodziejstwa, których po niej spodziewa się ludzkośE,
trzeba żeby w najbliższych wyborach polityeznych weszło do parłamentu co
najmniej 400 braci. Obecnie jest ich tam 300. Ta liczba nie wystarezy dla
przyszłej pracy. Loża Tybrzańska, łąeząć się z licznymi lożami włoskimi,
otrzymała zapewnienie, że jej wielebny Crispi odroczy rozwiązanie parla-
mentu, abyśmy mogli uporządkować wspólnie listy naszych kandydatów do
reprczentaeji narodowej". Większość parlamentarna pozwoliła masonom np.
powstrzymać śledztwo przeciwko wielebnemu Crispi i wielkiemu komandorowi
Adriano Lemmi w tzw. sprawie tytoniowej, w którą byli zamieszani.

  Masoneria odegrała dużą rolę w przystąpieniu Włoch do I wojny świato-
wej. Wielki mistrz, Ferrari, wysłał 6 IX 1914 r. okólnik do masonerii włoskiej
ze wskazówkami na temat przyszłości: "Włochy powinny przystąpić do wojny
w dogodnej chwiIi. W międzyezasie bracia powinni agitować w jak najenergi
czniejszy sposób budząć sumienie narodowe i przysposobić Iudzi do wojny.
Zaledwie pięć dni później miały miejsce pierwsze manifestacje w Rzymie,
żądające, by Austria utraciła Triest i Trento. Mówcą był mason Civinini.
20 IX 1914 r. loża w Mediolanie wyraziła przekonanie, że wojna przy-
niesie najwyższy triumf masonerii: epokę wolną od tronów i ołtarzy, zasady
masońskie powinny zatriumfować wszędzie. Agitacja za przystąpieniem
Włoch do wojny osiągnęła apogeum 5 V 1915 r., z okazji uroczysto5ci na
cześć Garibaldiego w Quarto koło Genui. 493 loże włoskie posłały tam
swoich przedstawicieli. W niespełna 3 tygodnie wojna została wypowiedzia-
  na. Wielki mistrz Ferrari, w pierwszą rocznicę wypowiedzenia wojny, 24 V
  1916 r. stwierdził: "wypowiedzenie wajny zaistniało na skutek dekretu Wiel-
  kiego Wschodu Włoch",15

  W HISZPANII od 1814 r. masoneria rozwijała się pod hasłami liberali-
  zmu i antyklerykalizmu. Masoni brali udział w nieudanej próbie obalenia
  Ferdynanda VII, która " była kierowana, zainicjowana lub opłacona przez
  nich". Loża w Kadyksie przygotowała w 1819 r. bunt wojskowy w tym mieśeie.
  Masonerii przypisuje się kierownictwo lub współudział we wszystkich bun-
  tach i rozruchach, jakie miały miejsce w Hiszpanii do 1875 r.

  Podobną rolę odegrała masoneria w historii PORTUGALII. Prawie
  wszyscy przywódcy zamachu z 1910 r. byli masonami. Brat Turnemont z
  Wielkiego Wschodu BELGII na zebraniu 12 II 1911 r. powiedział. Przyj-
  mijeie z dumą rewolucję w Portugalii. W ciągu paru godzin upadł tron,
  zatriumfował lud, ustanowiono republikę, dla niewtajemniczonego ludu
  było to jak promień z pogodnego nieba, niemniej my, bracia moi, znamy

I5 J. M. Caro Rodriguez, dz. cyt., s.111-114,132, 236 - 237

54 55



tajemnicę tego chwalebnego zdarzenia". Wielki Wschód Belgii potwierdził
kategoiycznie "prawo i obowiązek lóż nadzorowania aktów publicznych tych
ze swoich ezłonków, których wprowadzono na funkeje polityezne, obowią-
zek proszenia o wyjaśnienia, obowiązek akceptowania ich pochwałą, gdy są
zadawalające lub odrzucenia w przeciwnym wypadu i nawet cofnięcia po-
parcia masońskiego dla członków, którzy w ciężki sposób samowolnie zawi-
nili przeciwko obowiązkom, jakie ich członkostwo w masonerii na nich
nakłada, zwłaszcza w życiu publicznym."16
  W NIEMCZECH, po powstaniu cesarstwa niemieckiego pod hegemonią
Prus, masoneria demonstrowała przywiązanie do eesarzy i starała się wygasić
wszelkie podejrzenia o zdradę, nazywająć swoje loże imionami władców. Nie
przeszkadzało to jednak niemieckim masonom w utrzymywaniu ścisłych
kontaktów z lożami włoskimi i francuskimi.
  W AUSTRII masoneria była stosunkowo słaba, nie miała wielu czton-
ków. Jednak knute przez nią intrygi wymierzone były przeciw cesarstwu
austriackiemu. Pod wpływem masonów arcyksiążę Rudolf (+ 1889) i Jan
Toskański uwikłali się w spisek przeciw Franciszkowi Józefowi. Celem spi-
sku było oddzielenie Węgier od Austrii. Rudolf wstąpił do wielkiej loży
węgierskiej po zapoznaniu się z nią przez księcia Walu, późniejszego Edwar-
da VII. Samobójeza mierć Rudolfa dnia 30 I 1889 r. w łowieckim zamku
Meyerling (znaleziono leżąee w łóżku dwa trupy: arcyksięcia i baronówny
Marii Veczera) uniemożliwiła realizację spisku.
  Z wpływami masonerii wiąże się także morderstwo dokonane w Saraje-
wie na astępcy tronu Franciszku Ferdynandzie. Już 1912 r. Wielki Wschód
wydał na niego wyrok śmierci, lecz nie znaleziono jego wykonawców. Plan
zrealizowała dopiero tajna serbska organizacja "Narodnaja Odbrana". Mor-
dercą był Princip. Posiedzenia loży belgradzkiej odbywały się w tym samym
budynku, w którym mieściła się "Narodnaja Odbrana". Trzej przywódcy
"Narodnaj Odbrany": Kazimirovic, major Tankosie i Cabrinovic, byli maso-
nami.17
  Na WĘGRZECH w r. 1886 loże Wielkiego Wschodu połączyły się z
lożami obrządku szkockiego w jedną "wielką lożę symboliczną". W 1919 r.
masoński dziennik "Vilay" w Peszcie zalecał wybór na tron węgierski księcia
Connaught, wielkiego mistrza Anglii, brata Edwarda VII. Na krótko przed
wybuchem wojny, wiosną 1914 r., masoneria peszteńska przyjmowała u
siebie masona serbskiego dr Radosława Kazimirowica.
  Propagandzie stanowiska wolnomularskiego w sprawach życia publicz-
nego służył, wydawany od 1898 r. przez lożę "Galilei" miesięcznik o tej samej
nazwie. Niewielka była jednak liczba masonów węgierskich w najwyższych

16 J. w., s.114 -117,126.
17 1. w., s.107 -109; I. Oksza Grabowski, Masoneria, Warszawa 1931, s. 62 - 75.

ogniwach centralnego węgierskiego aparatu państwowego. W Izbie Repre-
zentantów, na ogólną liczbę 453 deputowanych, posiadali oni 40 manadatów
(1892 r.). Sukcesem zaś masoneru było pozytywne roztrzygnięcie w r.1887,
przez naczelne dowództwo armii węrś rskiej, kwestii dopuszczalności nale-
żenia oficerów służby czynnej do lóż.
  W ROSJI - Wielka Loża Londynu założyła pierwszą lożę masońską w
Moskwie w 1731 r. W 1741 r. wielkim mistrzem prowincjalnym Rosji został,
z nominacji Wielkiej L,oży Anglii, Anglik James Keith, od 1728 r. podpuł-
kownik w służbie carskiej. Niewiele jednak mógł on zdziałać, gdyż już w 1744 r.
w wyniku konfliktów służbowych musiał opuścić Rosję.
  Początkowo wiodącym ośrodkiem masoneru w Rosji była młoda stoliea
państwa, Petersburg. Działało w niej kilka lóż, z których jedne działały
dłużej, inne krócej. W latach 1750 -1758 w Moskwie czynna była loża "zur
Verschwiegenheit", która skupiała głównie członków pochodzenia niemiec-
kiego. Dużą rolę odgrywał w tej loży duński baron Maltzahn oraz Grek,
poliglota, Piotr Melissino, późniejszy twórca mistycznego, 4-stopniowego
systemu wolnomularstwa stopni wyższych. Z lożą tą związani byli również
twórcy pierwszej placówki masonerii w Rydze. W połowie lat pięćdziesiątych
XVIII wieku w Moskwie istniała już kilkudziesięcioosobowa organizacja, na
czele której stał generał - porucznik i senator, książę Roman Woroncow.
Większość stanowili w niej Rosjanie. Ze znanych 35 członków ówczesnej
masonerii 28 (80%) było oficerami pułku preobrażeńskiego, siemionoskie-
go i ingermanlandzkiego oraz gwardu konnej i korpusu kadetów. Wśród
młodych członków masonerii, spośród sfer szlacheckich i arystokratycznych,
wykształceniem i zdolnościami wybijali się: Fiodor Dmitrijew-Mamonow,
ówczesny znany literat; Aleksander Sumarokow, teoretyk i przywódca rosyj-
skiego klasyeyzmu, "rosyjski Wolter"; Michaił Szczerbatow i Iwan Bołtin-
pisarze. Ponadto w tej grupie byli: Grigorij Kuljapka - pochodzący z rodu
starszyzny kozaekiej, i prawdopodobnie hr. S. Sałtykow (w grupie Woronco-
wa). Jednej z lóż stołecznych przewodniezył Iwan Szuwałow - jedna z najbar-
dziej wpływowych osobistośei życia publicznego. Aleksander Suworow,
późniejsza chluba armii rosyjskiej, został inicjowany w loży petersburskiej
"des trois Etoiles". W 1761 r. uzyskał on, w zajętym przez wojska carskie
Królewcu, wyższe stopnie wtajemniczenia i został ezłonkiem tamtejszego
warsztatu "zu den drei Kronen".
  Odrębną grupę wolnomularską w Petersburgu, która nie urządzała jed-
nak posiedzeń z formalnym zastosowaniem obrzędów masońskich, założył
medalier Lorenz Natter. Przybył on do Petersburga po zlikwidowaniu przez
inkwizycję w 1738 r. loży we Floreneji, do której należał. Zebrał eo najmniej


18 I. Oksza Grabowski, dz. cyt., s. 67 - 69; L. Hass, Wolnomularstwo w Europie
  Środkowo-Wschodniej w XVIII i XIX wieku, Wrocław 1982, s. 444 - 445.

56



grupę 7 osób, zgodnie z przepisem masońskim, które spotykały się konspi-
racyjnie jeszcze po jego śmierci w 1754 r.
  Następca Elżbiety; car Piotr III (5 I - 9 VII 1762 r.), występował jawnie
jako protektor ruchu wolnomularskiego. Jednej z lóż petersburskich poda-
rował dom w stolicy. Stał się także fundatorem nowej loży "zur glucklichen
Eintracht", którą pod jego patronatem utworzył książę Karl Ernst Biron, syn
byłego władcy lennego Kurlandii, Ernsta Johanna Birona. Placówka ta zwró-
ciła się do berlińskiej Wielkiej Loży z prośbą o wydanie jej dokumentu
założycielskiego i uznanie za "Wielką Lożę Siostrzaną". Powstała także loża
w eesarskiej rezydeneji w Oranienbaumie, do której należeli ludzie z najbliż-
szego otoczenia władcy. Rozwój masoneru został przerwany przez przewrót
pałacowy, który usunął z tronu Piotra III. Zaniechano też wówczas próby
tworzenia Wielkiej Loży.
  W pierwszej połowie lat sześ‚dziesiątych XVIII wieku zaczęły krążyć po
Rosji pierwsze utwory antymasońskie. Działo się to przy wyraźnej aprobacie,
a może i udziale, duchowieństwa prawosławnego, które w kazaniach poru-
szało temat masonerii, oskarżająe jej ezłonków o herezję, bluźnierstwa,
ateizm i niemoralnośE. I chooiaż w przemówieniu wygłoszonym w 1758 r. w
petersburskiej loży "zur Verchwiegenheit" podkreślano, że "pod jej Elżbiety
berłem wolnomularze rozkoszowali się najszczęśliwszym spokojem", to jed-
nak w rzeczywistoś i wolnomularze byli podejrzliwie traktowani także przez
władzę państwową.
  Do Katarzyny II wpłynął nawet, ze środowiska duchowieństwa prawo-
sławnego, donos na wolnomularzy, w którym zarzucano im bezbożność i
powiązania z detronizowanym monarchą. Jednak po stronie nowej władezy-
ni także już byli ludzie ze środowiska masonerii rosyjskiej. Przykładem może
być Grigorij Orłow, jeden z głównych organizatorów przewrotu, czy też
adiutant A. Razumowskiego, Iwan Jełagin, który niebawem urósł do roli
czołowej osobistości rosyjskiego ruchu wolnomularskiego.
  Życie masonerii toczyło się więć bez większych zmian. Około 1766 r.
założono w Archangielsku lożę, która gromadziła głównie kupców. Teolog
protestaneki Johann August Starek w ezasie swego pobytu w Petersburgu, w
latach 1763 -1765, zdołał w niemieekiej szkole św. Piotra, gdzie pracował,
założyć kapitułę Ścisłej Obserwy. Po wyjeździe założyciela loża znacznie
podupadła. Dopiero drugi pobyt Starcka w Petersburgu, w roku 1768, do-
prowadził do utworzenia kapituły "Phoenix", do której pozyskał m.in. gen.
Jurija Dołgorukowa oraz moskiewskiego oberprokuratora senatu Gawriłła



L. Hass, Wolnomulaistwo w Europie Środkowo-Wschodniej w XVIII i XIX wieku,
Wrocław 1982, s. 82 - 85; P. Larousse, Grand dictionnaire universel du XIXsiecle, T. VIII,
Paris, (1872], s. 768 - 769. Por. P. Bouiychkine, Bibliographie sur la franc-maconnerie en
Russie, Paris 1967.

Gagarina. W rok później kapitule podporządkowała się miejscowa loża
"Wahre Bestandigkeit".
  W roku po powołania do życia "Phoenixa", w 1768 r., przewodniczącym
stołecznego warsztatu "zur Verschwiegenheit" został I. Jełagin, mianowany
wcześniej seantorem i wysokim dostojnikiem dworu Katarzyny II. Jego
zabiegi doprowadziły do uzyskania od Wielkiej Loży Anglii nominacji na
wielkiego mistrza prowinejalnego Rosji. Londyn wyraził na to zgodę 28 II
1772 i wystawił odpowiedni dokument, który był punktem wyjśeia dla ukon-
stytuowania się, jeszcze w tym samym roku, Wielkiej Loży Prowinejalnej
Rosji. Jej wielkim mistrzem został Jełagin, a jego zastępcą wybrano R.
Woroncowa.
  Ówczesna masoneria rosyjska reprczentowała szeroki wachlarz poglą-
dów społecznych. Wśród jej członków byli zwolennicy prawa chłopów do
uzyskania ziemi pańskiej na własność i ustawowego okrelenia ich powinno-
ści poddańezych (Jakow Kozielski, Grigorij Korobin), rzecznicy utrzymania
prawa pańszczyźnianego z niewielkimi humanitarnymi poprawkami (Piotr
Panin, Jakow Sievers), czy też zwolennicy nadania chłopom ziemi na włas-
nośE, lecz tylko przy zgodzie ziemian lub ustanowieniu czynszu (I. Jełagin,
G. Orłow). Wielu sporód masonów zajmowało wysokie stanowiska pafi-
stwowe i odgrywało wielką rolę w życiu publicznym Rosji. R. Woroncow, A.
Nartow, G. Orłow i I. Czernyszow byli wśród założycieli Wolnego Towarzy-
stwa Ekonomicznego, pierwszej rosyjskiej organizacji ekonomistów. Iwan
Biecki był autorem projektów szkolnictwa i systemu sierocificów. Wielu
szlacheckich deputatów Komisji Ustawowdawczej należało do lóż i głosowa-
ło solidarnie we wszystkich zasadniczych sprawach.
  Wraz z rozwojem kontaktów kulturalnych i ekonomicznych, w latach
siedemdziesiątych XVIII wieku, wiąże się ekspansja niemieckiej masonerii
na tereny państwa rosyjskiego. W 1773 r. założono w Rewlu (Tallinn) pier-
wszą lożę w Estonii. W kolejnych pięciu latach powstały także loże w Rydze
i w Dorpacie (Tartu). Wszystkie były systemu berlińskiego Wielkiej Loży
Wolnomularzy Niemieckich.
  Powstanie Pugaczowa w latach 1773 -1775, wykazało pełną jednolitość i
trwałość społecznych poglądów wolnomularzy rosyjskich. Członkami lóż byli
dowódcy wojsk wysłanych do stłumienia powstania: Piotr Panin, Aleksander
Bibkow, Iwan Michelson, jak i wielu ich podkomendnych. Krwawa rozprawa
ze zbuntowanymi chłopami nie wywołała ani sprzeciwu lóż masońskich, ani
zastrzeżeń moralnych. W tym okresie nastąpił nawet wzrost wolnomular-
stwa. W połowie lat osiemdziesiątych XVIII wieku w skład Wielkiej Loży
Prowinejalnej obrządku angielskiego wchodziło 14 warsztatów, w tym jeden
w Archangielsku i jeden we Władymirze oraz dwa w Mołdawii - w Jassach i
Sadogórze. L,oża Prowinejalna, podległa Wielkiej Loży Anglii, już w 1773 r.
utrzymywała kontakty z Wielką Lożą Szkoeji.

58 59



  Obedieneja angielska nie była jedyną w Rosji. Coraz popularniejszy
stawał się obrządek szwedzko-berliński, uprawiany w Niemczech przez Wiel-
ką Lożę Wolnomularzy Niemieckich. Należało do niej 6 lóż w Petersburgu i
jedna w Moskwie, kierowane przez P. B. Reichella.
  Od 1774 r. istniała w Moskwie loża "le Reunion des Etrangers", złożona
wyłącznie z cudzoziemców pochodzenia romańskiego. Wielki Wschód Fran-
cji przyjął ją w swój skład w 1777 r. Placówka ta liczyła w 1775 r. 39 członków.
  Modnym w Rosji, w końcu XVIII wieku, stał się obrządek szwedzki. Ten
10-stopniowy obrządek cechowała hierarchiczna patriarchalnośE, bez-
względne posłuszeństwo członków niższych stopni wtajemniczenia oraz nie-ść władz. Jej dostojnikami mogli być wyłącznie szlachcice
legitymujący się eo najmniej 4 pokoleniami przodków tego stanu. Nadmi-
strzem wszystkich warsztatów tego systemu został mianowany w Rosji, dy-
plomem wydanvm 7 V 1779 r. ,, Sztokholmie, książę Gawriłł Gagarin. 25 V
1779 r. nastąpiło uroczyste otwarcie Wielkiej Loży Narodowej, ja=nego
rwierzchnictwa warsztatów obriądku szwedzkiego w państwie rosyjskim.
Faktycznie kierowała nimi tajna kapituła "Feniks". W 1780 r. w Rosji było 14
lóż tego obrządku: 5 w Petersburgu, 4 w Moskwie, w Rewlu, Kronsztadzie,1
w twierdzy Kinburn nad Morzem Czarnym oraz 1 bez określonego miejsca,
pracująca w języku francuskim. Początkowo Katarzyna II nieprzychylnie
patrzyła na związki tego obrządku ze,Szwecją (ze Szweej napłynęły pienią-
dze na zorganizowanie Wielkiej Loży). Niepokoiły ją liczne zagraniczne
kontakty organizacyjne, zwłaszcza gdy były sprzecżne z kolejnymi zwrotami
jej polityki międzynarodowej. W latach 1785 -1786 osobiście prowadziła ona
literacką kampanię przeciw masonerii i podjęła przeciw nim pewne kroki
administracyjne.
  W 1799 r. na jej rozkaz policmajster petersburskiej policji, Łopuchin, był
dwukrotnie w warsztatach podległych Wielkiej Loży, aby zorientować się w
ich pracach.
  W 1780 r. napisała nawet antywolnomularską komedię "Tajna proti-
wonieliepogo obszczestwa".
  W przyjacielskich kontaktach z następcą tronu, z cesarzowiczem Pa-
włem, pozostawali jednak N. Panin z Loży Prowinejalnej i niektórzy przy-
wódcy obrządku szwedzkiego, jak np. A. Kurakin. Mówiono także, że Paweł
został inicjowany do masonerii latem 1777 r. przez króla szwedzkiego Gu-
stawa III, gdy był on z wizytą w Rosji.
  Dobrze zapowiadający się w Rosji obrządek szwedzki niedługo po ukon-
stytuowaniu przeżył ciężki kryzys. Podejrzliwość Katarzyny II doprowadziła
do służbowego przeniesienia Gagarina do Moskwy, po czym ustała działal-
20 L. Hass, dz. cyt., s.109 -112,136 -144,179 -189; S. Załęski, O masoneru w Polsce od roku
  1738 do 1822 na źródłach wyłącznie masońskich, cz.1. Dzieje masonerii w Polsce, Krakbw
  1908, s. 58.


60

ność kierowanej przez niego Wielkiej Loży Narodowej. Po pewnym czasie
przeszedł on na stronę Ścisłej Obserwy, która wówezas podlegała berlińskiej
centrali Złotokrzyżowców i Różokrzyżowców. W 1784 r. powstała w Mosk-
wie formalna Loża Prowinejalna systemu różokrzyżowców z Jurijem Dołgo-
rukim jako wielkim mistrzem i M. Cheraskowem jako wielkim mówcą.
Podlegały jej w Moskwie 4 loże-matki oraz 7 innych lóż. Na zebrania lóż tego
systemu nie dopuszczano, wbrew powszechnej w wolnomularstwie praktyce,
członków warsztatów innych obrządków. System ten stawiał członkom zada-
nie poznania Boga, przyrody i siebie samego za pomocą moralnego dosko-
nalenia się, magu, kabały i alchemii. Z tą doktryną szybko zaczęły się
przeplatać, na gruncie moskiewskim, nauki martynistów i im pokrewne. W
kręgu instytucji, będących pod wyraźnym wpływem wolnomularstwa tego
systemu, pozostawali: pisarz i historyk Nikołaj Karamzin, tłumacz i powie-
ściopisarz Agaton Pietrow, tłumacz Aleksiej Kutuzow, historyk i póżniejszy
metropolita kijowski Jewgienij (Jewfiemij Bołchowitinow) oraz czołowa
postać środowiska wydawniczego N. Nowinkow.
  Pod konieć XVIII stuleeia w Rosji obecne były najróżniejsze obrządki:
szwedzki, angielski, Ścisłej Obserwy, Melesion i inne. Masoneria rosyjska,
chociaż nieliczna, odgrywała dużą rolę w państwie. W 1777 r. z 11 członków
Rady Cesarskiej 4 byli masonami, z 25 senatorów - 7, z 31 szambelanów
rzeczywistych -11. Do masonerii należeli wówezas m.in.: bracia Paninowie,
N. Repnin, Kurakinowie (Aleksander, Aleksy i Fiodor), G. Gagarin i M.
Szczerbatow (tłumacz Fenelona).21
  Katarzyna II, przerażona rewolucją francuską, którą przebywający na
dworze jezuici przypisywali masonerii, zdecydowała się rozprawić z wolno-
mularstwem rosyjskim. 24 IV 1792 r. aresztowano Nowikowa, przywódcę
moskiewskich różokrzyżoweów, wszczęto przeciwko niemu śledztwo, a jego
kółko rozbito. Nowikow został osadzony na 15 lat w twierdzy szlisselbur-
skiej. Wiadomość o wydarzeniach w Moskwie wywołała poruszenie wśrod
wolnomularzy innych obrządków. Cesarzowa dała do zrozumienia swoim
  dostojnikom, że jest niezadowolona z ich przynależności do lóż, ci zaś
wywierali nacisk na swoje warsztaty, by dokonały samorozwiązania. W ten
  sposób, pomimo braku oficjalnego zak2źu, pod konieć 1794 r. niemal całko-
  wicie zamarło życie masonerii w Rosji.

  Wstąpienie na tron w listopadzie 1796 r., po śmierci Katarzyny II, Pawła
  I napawało masonów rosyjskich nadzieją na lepszą przyszlośE. Jednak nowy
  cesarz okazał się równie konsekwentny i surowy dla wolnomularstwa, jak


21 A N. Pypin, Russkoje Masonstwo XVIII i pienvaja czetwiert XIXD w., Petrograd 1916,
  s.118,141 210 - 216; J. Ujejski, Król Nowego Izraela, Warszawa 1924 s.138.

22 Tenże, 204 - 208. Franc-Maeonnerie, W: La Grande Encyclopedie, T. XVII, Paris, [ok.
  1893 r.], s. 768.

  61



Katarzyna II. W 1797 r. wydał on zakaz wszelkiej działalnóści wolnomular-
skiej. Ponowił go w 1801 r. również jego następca Aleksander I.
  Jednakże już po kilku latach zakaz tworzenia w Rosji organizacji wolno-
mularskich okazał się nieskuteczny. W konspiracji powstawały bowiem na-
dal nowe loże. Różokrzyżowieć Aleksander Łabzin założył w 1800 r. w
Petersburgu lożę "Umirajuszczego Sfinksa", a w 1803 r. w Moskwie powstała
nowa placówka różokrzyżowców - loża "Neptun", którą kierował tłumacz i
poeta Paweł Goleniszczew-Kutuzow. Nastąpiło także ożywienie lóż bliskich
duchem wolnomularstwu francuskiemu oraz lóż obrządku szwedzkiego. In-
tegralne tendeneje wśród wolnomularzy rosyjskich doprowadziły w 1811 r.
do powstania Wielkiej Loży Dyrektorialnej, która stała się jedyną władzą
wolnomularską w Rosji. Nowe placówki przyciągnęły wielu przedstawicieli
starych rodów arystokratycznych: Gagarinów, Golicynów, Gruzinskich,
Wołkonskich, Dołgorukich, Razumowskich i innych. Znalazł się tu także
Michaił Kutuzow oraz bohater bitwy borodińskiej Aleksander Ostermann-
Tołstoj. Wolnomularzem został także Nikołaj Nowosilcow, siostrzenieć wy-
bitnego działacza wolnomularskiego A. Stroganowa.
  W latach 1800 -1814 ruch wolnomularski koncentrował się w Petersbur-
gu. Tam powstało łącznie 13 lóż wszelkich kierunków i typów, w Moskwie
tylko 4, na prowineji 2 (Kronsztad i Rewel).
  Rosjanie przez fakt, że cesarz cieszył się uwielbieniem Europy, jako
światły i hołdujący uniwersalnym ideom postępu, byli mile widzianymi ucze-
stnikami lóż na Zachodzie, zwłaszcza we Franeji i Niemczech. Niektórzy z
Rosjan otrzymywali w trybie przyspieszonym nawet najwyższe stopnie wta-
jemniczenia w obrządkach w Rosji nieznanych. Np. w ciągu jednego miesią-
ca A. Michajłowski-Danilewski, uzyskał w 1814 r. stopnie od 4 po 32,
obrządku szkockiego. Późniejszy dekabrysta Nikołaj Turgieniew doszedł do
18 stopnia, a 32 stopień wtajemniczenia osiągnęli: gen. Lew Naryszkin, gen.
Dienis Dawydow oraz poeta książę Szczerbatow. Do najwyższego w tym
systemie, 33 stopnia, doszedł płk. konnej vardu earskiej, baron Maurycy
Berwick i N. Nikolew, natomiast do 25 i ostatniego stopnia obrządku Here-
dom kpt. kawalerii Klemens Raczyński. Nowi adepci, po powrocie do kraju,
najczęściej zasilali ojezyste wolnomularstwo.
  W 1822 r. pracowało w Rosji w 13 miejscowościach ogółem 25 warszta-
tów symbolicznych, w tym 12 w Petersburgu i 2 w Moskwie. Liczba członków
zwiększyła się z 1300 w 1817 r. do ponad 1700 w pięć lat później. Jedną z lóż
utworzonych w 1818 r. w Petersburgu był "Orzeł Biały", warsztat przeznaczo-
ny wyłącznie dla wolnomularzy - Polaków.
  Najliczniejszą grupę wśród masonerii rosyjskiej nadal stanowili wojsko-
wi, w tym Wielki Książę Konstantyn i kilkudziesięciu generałów. Szczególnie
licznie reprczentowany był świat literacko-artystyczny. W lożach zasiadali
m.in.: literaci, poeci i tłumacze - A. Izmaiłow, kpt. A. Martos, A. Delwig,

akademik I. Dawydow, W. Kuchelbecker, A. Nikitin, A. Borowkow i płk. F.
Glinka; rzeźbiarze - F. Tołstoj i P. Dobrochotow; statystyk K. Arsieniew,
estetyk W. Grogorowicz, filozof P. Czaadajew. Masonami byli również:
naczelnik tajnej policji P. Fock, przyszły dekabrysta płk G. Batienkow,
uczestnik podróży dookoła świata por. marynarki M. Kuchelbeker. W Kiszy-
nowie został wolnomularzem A Puszkin. Przeszłość wolnomularską mieli za
sobą również niektórzy wybitni przedstawiciele hierarchii cerkwi prawo-
sławnej: ezłonkowie Swiętego Synodu i metropolici: Michaił (Matfiej Dies-
nicki) i Serafim (Stiepan Głagoliewski), jednocześnie wieeprezydent
Towarzystwa Biblijnego, oraz biskup Jewgienij (Jewfremij Bołchowitinow).
Metropolita moskiewski Fiłariet (Drozdow) utrzymywał ścisłe stosunki z
lożą "Umirajuszczago Sfinksa" i był gorliwym członkiem Towarzystwa Biblij-
nego. Dlatego też, pomimo wszelkich zabiegów archimandryty Fotija (Piotr
Spasski), cerkiew prawosławna nie wyklęła wolnomularzy.
  W 1815 r. utworzono Zakon Rycerzy Rosyjskich, którego założycielem
był gen - mjr. Michaił Orłow wraz z M. Nowinkowem, N. Turgieniewem i
innymi. Zakon przejął od wolnomularstwa formy organizacyjne, przypomi-
nające plan Ścisłej Obserwy, projekty posiadania własnych majątków ziem-
skich i twierdz.
  W sześcioosobowej grupie założycielskiej (w lutym 1816 r.) pierwszej
organizacji dekabrystów, Związku Ocalenia, trzej byli wolnomularzami: A.
Murawjow, S. Trubieckoj i M. Murawjow-Apostoł. Od masonerii zaczerp-
nięto obrzędowość Związku. Przy opracowywaniu "zielonej księgi" dekabry-
st6w, P. Pestel i A. Murawjow włączyli do niej znane sobie normy z
wolnomularskich statutów organizacyjnych i z praktyki warsztatów.
  Ze strony archimandryty Fotija coraz silniejsze były naciski na cesarza,
celem zniszczenia masonerii. W listopadzie 1821 Aleksander I zabronił
ofieerom 2 armii należeć do 16ż w Besarabu. W czerwcu 1822 r. odbyła się
w Pałacu Zimowym rozmowa Fotija z cesarzem. Archimadryta doradzał mu
bardziej zdecydowane działanie "przeciw tajnym wrogom". W półtora mie-
siąca później,1 sierpnia 1822 r., metropolita Sierafim w Soborze Pietropa-
włowskim uroczycie zawiesił Fotijowi na szyi krzyż diamentowy,
podarunek Aleksandra I. Cesarz prosił też o przekazanie archimandrycie,
że "tegoż dnia wydał zakaz lóż wolnomularskich i stowarzyszeń tajnych".
Nakazywał on, by "wszystkie towarzystwa tajne, istniejące pod nazwami lóż
wolnomularskich, bądź innymi, zamknąć i zakładanie ich na przyszłość nie
zezwalać".
  Reskrypt Aleksandra I zaskoezył koła wolnomularskie. Aparat państwo-
wy, zaraz po cesarskim reskrypcie zaczął ledzić wolnomularzy. Jesienią
1822r. zmuszone zostały do zakończenia działalności, przynajmniej jawnej,
wszystkie loże Rosji. Ostrzejsze restrykeje przeciw masonerii nastąpiły po
buncie oficerów gwardii, tzw. dekabrystów, w którym czynny udział brało

62 I 63



wielu wolnomularzy. Wielu z nich zostało później zesłanych na Sybir i
zmarło na katordze. W tym okresie z masonerią rosyjską z23knął się A.
Mickiewicz, przebywajacy w Petersburgu w latach 1824 -1829.
  W sytuacji prawnego zakazu działalności przetrwać mogły jedynie loże
głęboko zakonspirowane i działające w małych liczebnie grupach. Jeszcze w
końcu lat pięćdziesiątych istniała w Moskwie tajna loża, której przewodni-
czył kaznodzieja jednej z cerkwi na Arbacie oraz druga "pod młotkiem"
sędziwego Siergieja Fonwizina. W sierpniu 1868 r. działała w Rosji jedna
komórka organizacyjna podległa Radzie Najwyższej obrządku szkockiego w
Palermo, tj. odłamowi wolnomularstwa włoskiego, na czele którego stał
wówczas Garibaldi.
  Próby odrodzenia życia wolnomularskiego w Rosji miały miejsce dopiero
w końcu XIX wieku. Grupa Rosjan należała do lóż za granicą, lecz długo nie
mogła utworzyć placówki na miejscu, w kraju. W Odessie, gdzie już wcześ-
niej było kilka jednostek inicjowanyetl w lożach paryskich, doszło do utwo-
rzenia, w latach siedemdziesiątych, loży "Stella della Giustizia" obrządku
Memphis, która podlegała centrali w Marsylri. Członkami byli przeważnie
miejseowi Włosi, którzy w 1874 r. powzięli zamiar wejścia w skład Wielkiego
Wschodu Włoch, co wkrótce nastąpiło.
  Kolejna próba reaktywowania masonerii miała miejsce w Rosji dopiero
w 1900 r. W połowie stycznia 1900 r. odbył się (miejsce nie jest dotąd
wiadome) I Ukraiński Kongres Wolnomularski. Powołano na nim do życia
-17 stycznia - Wielką Lożę Ukrainy, eo przyczyniło się do szybkiego rozwoju
masonerii na Ukrainie.
  Zalążki nowego rosyjskiego wolnomularstwa pojawiły się we Franeji. Do
masoneru należeli tutaj m.in. liberał G. Wyrubow, Pawieł Jabłoczkow-
wynalazca w dziedzinie elektryczności i techniki oświetleniowej, N. Bażenow
- absolwent medycyny Uniwersytetu Moskiewskiego, Maksim Kowalewski-
wybitny socjolog i etnograf oraz liberalny socjolog Jewgienij de Roberti - la
Cerda. Funkć ę placówki, nad Sekwaną, skupiającej Rosjan pełniła loża
"Mont Sinai".4
  Przychylny stosunek lóż zachodnioeuropejskich do rozpoczynającej się
rewolucji rosyjskiej stwarzał właściwy klimat dla podjęeia prób reaktywowa-
23 L. Hass, 241- 24fi, 298 - 319; Por. J. Ujejski, dz. cyt., s.166; H. L. Stillson, H. F. Klein,
  Masonić Fraternity, W: The Encyclopedia Americana, A Libraty of Universal Knowledge,
  T. XVIII, New York - Chicago, 1929, s. 386. Pr Lez kontakty z lożą "Orła Białego", a
  zwłaszcza z Oleszkiewiczem, z ideami Saint - Martina zapoznał się Adam Mickiewicz, czego
  ślady znajdujemy w "Księgach narodu i pielgrymstwa polskiego". Por. S. Pigoń, Z epoki
  Mickiewicza, art. ze zbioru: Studia i szkice, Lwów 1922, s. 95 - 97.
24 L. Hass, dz. cyt., .s 369 - 371, 483 - 487. Por. Tenże, Jeszcze raz o masonstwie w Rossu
  naczała XX wieka (mietodiczieskije i drugije zamieczanija), Woprosy istoru, R. I 990, s. 24
  - 35; Tenże, Ruskije masony XXwieka, W: Istoriki otwieczajut na woprosy, Moskwa 1990,
  s.134 -154; Tenże, Wolnomularstwo ukraifiskie (do rewolucji lutowej 1917 r.), Studia z
  dziejów ZSRR i Europy Środkowej, T. XVII, R.1981, s. 5 - 44.

  , nia masonerii w Rosji. W 1906 r. przebywająć we Franeji Kowalewski zwrócił
  się centrali Wielkiego Wschodu Franeji z prośbą o pełnomocnietwo na
  utworzenie pod jej opieką loży w Moskwie lub w Petersburgu. Już 13 styeznia
  otr mał na to zgodę. Na konweneie Wielkiego Wschodu 20 IX 1906 r.
  owiadczył, że starać się będzie ustanowić w Rosji wolnomularstwo "za
  pomocą wszystkich środków, jakie będą w mojej moey iw rozporządzeniu
  kilku przebywających aktualnie w Rosji wolnomularzy. W dwa miesiące
  I później, w schyłkowej fazie rewolucji,15 XI 1906 r. doszło do utworzenia w
  Rosji pierwszej nowoczesnej loży. Założona w Moskwie loża Wozrożdieni-
  ` r je" ("Renaissance") poddana zostało pod zwierzchnictwo Wielkiego Wscho-
  du Franeji. W 1907 r., spośród zamieszkałych w Petersburgu, wydzielono
  lożę "Polarnaja Zwiezda". Jej przewodniczącym został arystokrata i obszar-
  nik hr. Aleksiej Prłow-Dawydow. Wśród członków lóż byli cenieni działacze
  i politycv, m.in. Nikołaj Miirozow, Aleksander Kolubakin, Andriej Szinga-
   I riow, Nikołaj Pawłow-Silwanski, dr med. Manuił Margulies, Litwin Andrius

  Bułota-Bułat i inni. W maju 19U8 r. przyjechali do Rosji dwaj wysoey dostoj-
  niey Wielkiego Wschodu Francji i uroczyście zakładali loże w Petersburgu i
 w Moskwie. W drugiej połowie tego samego roku liczba adeptów wolnomu-
  " I larstwa zwiększyła się do stu, w związku z czym założono dodatkowo po
  ' jednej loży w obu tych miastach, po czym dla sprawniejszego kierowania
   wszystkimi placówkami powołano 5-osobową Radę Zakonu. W ten sposób

  powstał zalążek obedieneji rosyjskiej. Pod konieć 1913 r. masoneria rosyjska
  liczyła już około 400 członków, zgromadzonych w ponad 40 warsztatach.
` Powstały one w wielu miejscowościach na prowincji, m.in. w Jokaterynbur-
  gu, Samarze, Saratowie, Tbilisi, Kutaisi, Mińsku, Wyborgu, Helsinkach. W
   Petersburgu i w Moskwie było po kilka lóż. W stolicy państwa kilka lóż

  skupiało członków Dumy. Przywódcą jednej z nich był przywódca progresi-
  stów Iwan Jefriemow. Do placówek zreorganizowanej masonerii należeli
  m.in.: Aleksandr Konowałow - przywódca progresistów moskiewskich i "król
  i tekstylny" Rosji; przywódcy trudowików i ludowych socjalistów - Diemianow

  i Sidan-Eristow, Aleksandr Bart - bankier z guberni taurydzkiej, Igor Diemi-
  dow, L. Wielichow, Lew Krol z Jokaterynburga, Władimir Obolenski, Wasili
  Stiepanow, Nikołaj Wołkow z Syberii i inni. W 1912 r., już,po wybraniu go
  ; do IV Dumy, został przyjęty do loży "Małaja Miedwiedica w Petersburgu
  Aleksandr Kierenski. Czynni w niej byli działacze z pogranicza lewicy kade-
   tów i mienszewików - Jekatierina Kuskowa i Siergiej Prokopowiez. Znaleźli

  się w tym gronie również wybitni przywódey mienszewików: adwokat Jewgie-
  nij Giegieczkori, A. Czhienkieli, Nikołaj Czheidze i Matwiej Skobielew.
  ' Członkiem jednej z lóż petersburskich był inż. Aleksander Więckowski,
  ' dawny narodnowoleć i jeden z pierwszych działaczy ruchu socjalistyeznego
  na ziemiach polskich oraz Ligi Polskiej. Do placówki w Mińsku należał


64 65



dawny sympatyk Narodnej Woli, związany później z grupą uczestników
Wielkiego Proletariatu, lekarz Teodor Kodis.
  Bardzo szybko i szeroko rozbudował się w Rosji Mikołaja II martynizm,
masoneria okultystyczna i spirytyzm.Zs
  Car był przeświadezony, że wolnomularstwo jest wplątane we wszelkie
możliwe akeje wywrotowe przeciwko niemu. Nawiązał nawet kontakt listowy
i korespondował z opatem J. Tourmentinem, przywódcą Assoeiation Anti-
maconnique de France.
  W 1915 r. nastąpiła aktywizacja organizacji lożowej, na czele której - jako
członkowie Rady - znaleźli się A. Kiereński, N. Niekrasow i Michaił Tierie-
szczenko (syn). Zdołano niemal całkowieie opanować Wolne Towarzystwo
Ekonomiczne oraz Towarzystwo Techniczne. Pozyskano również wielu ofi-
cerów.
  Latem 1916 r. zebrał się Konwent Wielkicgo Wschodu. Sekretarzem
wybrano, na miejsce Niekrasowa, Kierenskiego. Loże dokonały zmiany swe-
go programu wojennego. Zrezygnowano z polityki pogodzenia caratu ze
społeczeństwem, a wysunięto koncep‚ję przewrotu pałacowego. Miał on
doprowadzić do zastąpienia, na tronie cesarskim, Mikołaja II jego bratem
Michaiłem, który był związany z burżuazją. Taki ruch polityczny miał uspo-
koiE, dający o sobie znać coraz głośniej, żywioł robotniczy. W skupionej
wokół A. Guczkowa 5-osobowej grupie przygotowującej przewrót, znalazło
się co najmniej dwóch masonów (A. Szingariow i M. Tierieszczenko). Dla
lepszego przepływu informacji utworzono biuro informacyjne ugrupowań
lewicowych, w skład którego weszli wyłącznie masoni: Niekrasow, Kierenski,
Czheidze. Miało ono na celu przygotowanie opinii publicznej do przewrotu,
a następnie udzielenie mu poparcia. W styczniu i lutym 1917 r. doszło do
spotkań czołowych działaezy lewiey - od trudowników po bolszewików - w
mieszkaniach dwu wolnomularzy, adwokatów: Sokołowa i Galpierina.
  Wybuch rewolucji lutowej w Rosji zaskoczył tamtejszych wolno- mularzy
i pokrzyżował ich plany przewrotu wojskowo pałacowego. W skład Wielkie-
go Wschodu Ludów Rosji wchodziło wówezas ok. 40 lóż z majwyżej 400
członkami. Niebawem zwołano zjazd wolnomularski, na którym ujawnił się
Wielki Wschód.
  Po lutym ożywiły się organizacje wolnomularskie. Martyniści urządzili
zjazd w Moskwie i starali się nawiązać kontakt z innymi odłamami wolnomu-
larstwa. Propagandową działalność rozwinęli teozofowie, zaś stowarzyszenie

  , "Majak" przyjęło nazwę YMCA i przystąpiło do międzynarodowej centrali
  tej organizaeji.
 ; Pomimo tego, że wolnomularze nie organizowali masowego ruchu, który
  obalił carat, bardzo szybko znaleźli się na szczycie nowych struktur politycz-
  nych i administracyjnych. Często zawdzięczali to swoim powiązaniom lożo-
  i wym. W skład pierwszego,10-osobowego, Rządu Tymezasowego weszło co
  najmniej 5 masonów: Kiereński, Konowałow, Niekrasow, Szingariow i Tie-
  rieszczenko. W następnych zasiadali ponadto: Jefriemow, Pieriewierzjew,
  Prokopowicz, Skobielew i Stiepanow. Wiceministrami przez pewien czas
  byli: Sawinkow, Urusow i Wołkow. Czcheidze był przewodniczącym piotro-
   gradzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. W wybranym w
 I maju 1917 r. 66-osobowym Komitecie Centralnym Partii Wolności Ludu
  (nowa nazwa kadetów), było eo najmniej 11 masonów.Z6

 Główny nurt masonerii rosyjskiej w XX wieku nie wyszedł poza liczbę
  około 400 adeptów, całe rosyjskie wolnomularstwo skupiało zaś w szczyto-
  i wym momencie rozwoju (1914 r.) nie więcej niż 500 - 6l10 osób. Loże w
  Królestwie Polskim, łącznie z placówką wileńską i polską w Petersburgu - do
 100 osób.Z7
 l Pomimo tak małej liczebności lóż rola, jaką odgrywała masoneria w
  Rosji, była jednak ogromna.
   W KOMUNIZMIć - już w połowie XIX wieku loże francuskie obrządku
  ; Memphis powiązane były z radykalnymi, demokratycznymi i socjalistyczny-
  mi środowiskami politycznymi. Na skutek zakazu policyjnego z 23 XII 1850 r.
  musiały zawiesić działalność we Franeji. Przeszczepione na grunt angielski
  przeżywałv okres dalszej radykalizacji zarówno politycznej, jak i w dziedzinie
  interpretacji założeń wolnomularskich i obrzędowości. W 1857 r. przyjęły
   nazwę "obrządek Memphis reformowany", a nieco później "obrządek po-
   wszechny" (rite universel). Dowodem kierunku ewolucji była uchwała loży
  "les Philadelphes" z 7 XI 1866 r., o zastąpieniu tradyeyjnego nagłówka "Na
  chwałę Wielkiego Budowniczego Świata" nowym "W imię Rozumu i Brater-
  stwa Pow- szechnego". Na niektórych zaproszeniach i drukach widniało
  hasło: "Wolnomularstwo i demokracja są synonimami".
  Do lóż nowego obrządku należeli przywódcy polityczni i literaccy z
  okresu II Republiki oraz niemal wszysey działacze londyńskiej Komuny
   Rewolucyjnej. Ich członkami byli np. blankiści Jean Baptiste Rouge, dr
   Simon Bernard (pomagał Orsiniemu przy sporządzaniu ręcznego granatu
   rzueonego przczeń 14 I 1858 r. na Napoleona III), Victor Le Lubez i inni. W

25 L. Hass, Ambicje, rachuby czeczywistośE. Wolnomularstwo w Europie 
  26 L. Hass, Ambicje..., dz. eyt. s.110 -146. Por. Tenże, Rosyjskie wolnomularstwo lat 1906
  Środkowo-Wschodniej 1905 -1928, Warszawa 1984 s. 59 - 74. Por. Tenże, Nowoczesne
  - 191R. Fragment z dziejów liberalizmu w Rosji, Studia z dziejów ZSRR i Europy
  wolno- mularstwo rosyjskie i okultyzm Argumenty R.1982 nr 10 -1Z 14,16 22, 24 (7
  Środkowej T. VIII R.1971, s.127 -178.
  odcinków)ů Tenże, The Russian Masonić Movement in the Yeas 1906 - 1918, Acta 
  27 L. Hass Źasady v godzinie próby. Wolnomularstwo w Europie Ścodkow - Wschodniej
  Poloniae Historica, z. 48, R.1983, s. 95 -131. 1929 -1941, Warszawa 1987, s. 304.

66
  67



loz
Ja
Ra G

  nte,5
  ją ioi
  rucl
  wzr.
  Fra'
  Wi1
  ła op,
  enerla
  pleb 
  Dele9!I
  Woln 
  nie 
  nie a
i roz
iencjqi
opinioi,
stnierny
Wscho
lecz ł ''
krajacy
stało s 2
  b
  Na s'
rewoll
  n u
cołl  I

68

jednym z bankietów loży wziął udział Victor Hugo, Garibaldi był jej człon-
kiem honorowym, korespondowano m.in. z Mazzinim. W lożach tych trakto-
wano zasady wolnomularskie jako moralne i ideologiczne uzasadnienie dla
postaw rewolucyjnych. Wielka Loża Anglii w sierpniu 1859 r. odmówiła
radykalnym lożom obrządku Memphis prawa do posiadania placówek wol-
nomularskich i konsekwentnie zabroniła swoim ezłonkom utrzymywania z
nimi stosunku. Traktowała je jako tajne stowarzyszenie z rewolucyjnymi
celami.
  Z członkami tego odłamu wolnomularstwa spotykali się przedstawiciele
londyńskiej, lewicowej emigracji polskiej, m.in. Ludwik Bulewski i Józef
ćvierczakiewicz. Do owych lóż wstępowali także pojedynezy Polacy, np. mjr
Jan Kostecki, który przyjaźnił się z Marksem; Władysław Chotomski, płk
powstańezy oraz kompozytor Emil Tadeusz Wróblewski. Wszyscy trzej spo-
tykali się ze swoimi braćmi z lóż memfiskich również na terenie politycznym - w
Radzie Generalnej I Międzynarodówki i jej komórkach organizacyjnych.
  W 1878 r. doszło do uchwalenia przez Wielką Lożę Anglii dec,yzji o
niedopuszczaniu do posiedzeń jej plaeówek wolnomularzy, którzy nie uzna-
ją istnienie Wielkiego Budowniczego Świata. Nastąpił tym samym rozłam w
ruchu wolnomularskim.
  W latach 1879 -1889 liczba warsztatów Wielkiego Wschodu we Franeji
wzrosła z 248 do 322. Wzrosło także znaczenie polityczne masonerii we
Francji. Rada Zakonu 23 V 1888 r. powzięłą uchwałę, na którą w budynku
Wielkiego Wschodu czekało wielu deputowanych i senatorów. Przypomina-
ła ona adeptom "sztuki królewskiej" o obowiązku pozostawania "wiernymi i
energicznymi obroficami republiki, zdecydowanymi przeciwnikami polityki
plebiscytarnej i cezarystycznej, która dziś zagraża prawdziwej demokracji".
Delegat Wielkiego Wschodu na Powszechnej Konfereneji Wolnomularskiej
w Antwerpii (21- 29 IV 1894) włączył w imię dobra powszechnego "do ideału
wolnomularskiego, ideał ustroju państwowego, na rzecz realizacji którego
nieprzerwanie prowadzimy w kraju naszym propagandę". Wskazał też, że
"nie oddzielamy więeej idei wolnomularskiej od dzieła rewolucji francuskiej
i rozważnego pierwszeństwa dla republikanskiej formy ustrojowej". Obed-
iencja ta stanęła ponadto na stanowisku konieczności wywierania nacisku na
opinię społeczną, a przez nią na działalność rządu, co służyć miało urzeczywi-
stnieniu wolnomularstwa powszechnego. Tym samym masoneria Wielkiego
Wschodu występowała nie tylko jako kontynuator idei rewolucji francuskiej,
leez głosiła ponadto niezbędność i nieuchronność powtórzenia jej w innych
krajach Europy i świata. Powtórzenie rewolucji francuskiej w innych krajach
stało się jasnym dla całej masonerii świata celem Wielkiego Wschodu.
  Na kongresie wolnomularskim, odbywającym się w Paryżu w stulecie
rewolucji francuskiej, czołowy działacz Wielkiego Wschodu Gustave Fran-
colin powiedział: "Nastanie dzień, kiedy u narodów, które nie zaznały ani

68

wieku XVIII, ani roku 1789, runą monarchie i religie. Dzień ten jest nieda-
leki. To jest dzień, którego oczekujemy".
  Wielki Wschód przyjmował więć na siebie przywództwo lewicowego
odłamu ruchu na całym świecie. Utopijny socjalizm stał się widoczną formą
ideologii Wielkiego Wschodu. Prawie wszyscy wojujący socjaliści z XIX
wieku należeli do tajnych stowarzyszeń wolnomularskich. W wieku XX było
podobnie. W okresie terroru Beli Kuhna na Węgrzech sogjaliści deklarowali
otwarcie, że religia masonów będzie religią socjalistów.
  Gdy papież Leon XIII w 1884 r. ogłosił encyklikę na temat masonerii:
"Humanum genus", jako powody potępienia wolnomularstwa podawał m.in.
niszczenie moralności towarzysŹce politycznemu działaniu masonerii oraz
torowanie drogi komunizmowi.
  W Rosji pierwsze kontakty z przedstawicielami konsekwentnej lewicy
robotniczej (Iwanem Skworcowem-Stiepanowem i Grigorijem Pietro-
wskim) masoneria Wielkiego Wschodu nawiązała na początku 1914 r. Ode-
grała także ogromną rolę w przygotowaniu i przeprowadzeniu rewolucji
lutowej, przejmująć główne jej zdobycze.30 Według wielu badaczy rewolucji
bolszewickiej w Rosji, jej prototypem, niejako "próbą generalną" była rewo-
lucja francuska. Podkrelają oni m.in. fakt, że "etap burżuazyjny" rozwoju
społecznego Rosji rozpoczyna się po 1812 r., po powrocie wojsk rosyjskich
z Franeji, dokąd doszły w pościgu za rozbitą armią Napoleona. Przebywając
wiele miesięcy we Franeji, znaczna grupa ofieerów uległa wpływom ideologii
rewolucji francuskiej, a głównie ideologii rewolucyjnej Babeufa, którą w
owym czasie głosił Buonarrotti. Z tej grupy oficerów wywodził się później
m.in. ruch dekabrystów. Od 1812 r. nastała w Rosji swoista moda na
przynależenie oficerów do tajnych stowarzyszeń powiązanych z masonerią, a
więć ideologicznie wrogich monarchu, republikańskich i demokratycznych,
a przede wszystkim wrogich religii. W tym fakcie upatruje się także źródło
zdrady cara przez wosko i poparcie zamachu i rządu Kierenskiego, a później
Lenina i Trockiego.


28 Conference Maconnique International de Centenaire 1789 -1889, Paris 1889 s.147. Por.
  R. Gładkowski, Non seiviam, wyd. 966, Toronto 1987, s. 44 - 45; A. Starodworski,
  Bolszewizm i masoneria, Warszawa 1927.

29 A. de Lassus, Masoneria - intrygująca tajemniczośE, wyd. Ruch na Rzecz Rodziny i Szkoty,
  bmw i r., s. 97.
30 L. Hass, Ambicje..., dz. eyt., s. 67,144 -148. Por. Tenże Wolnomalarstwo w Europie
  Środkowo-Wschodniej po pieiwszej wojnie światowej, Studia z dziejbw ZSRR i Europy
  Środkowej, T. IV R.1968, s. 95 -130.
31 M. Poradowski, Wyzwolenie... dz. cyt., s.179 przypis 18- Tenże, Dziedzictwo rewolucji
  francuskiej, dz. cyt., s.147 -190; I. O. Grabowski, Masoneria, Warszawa, brw. s. 52 - 53;
  W. Uszkujnik, Paradoksy historu wyd. Polityczne wychowanie, Nowy Jork 1982 s. 3 6.
  Nić na ten temat nie mbwią źrbdła radzieckie, por. np. J. Wasilijew, Dlaczego zwyciężyła
  partia bolszewikbw. Moskwa 1987.

  69



  Obecnie znanych jest już szereg dowodów świadezących o tym, że rewo-
lucja bolszewicka była przeprowadzona przy dużym udziale rządu niemiec-
kiego, wówezas pozostającego pod silnymi wpływami masonerii. Bogaty
materiał dokumentacyjny dostał się do rąk angielskich pod konieć drugiej
wojny światowej. Wojska angielskie na Wilhelmstrasse w Berlinie, w siedzi-
bie niemieckiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych zdobyły bogate archi-
wa. Plonem studibw nad nimi jest szereg publikacji.
  Lenin aż do kwietnia 1917 r. nie myślał o możliwości przeprowadzenia
rewolucji w Rosji i oddawał się praey nad jej zorganizowaniem w...Szwajca-
rii. Podobnie myślała jego grupa "zawodowych rewolucjonistów". Dopiero
wynagrodzenie proponowane przez Niemców zmieniło ich opinię. Niemcy
zdawali sobie sprawę, że nie potrafią dłużej prowadzić wojny na dwa fronty,
stąd ich troska o zlikwidowanie frontu wschodniego. Temu celowi miała
służvć rewolucja i stworzenie wewnętrznego zamętu w Rosji. Pośrednikami
między rządem niemieckim a grupą "zawodowych rewolucjonistów" był Par-
vus (Izaak Lazarevicz, Geiphand, Helphand), który był bliskim współpra-
cowni3iem Trockiego i troekistów, którzy przeprowadzili rewolucję w
Rosji.
  W 1917 r. Lenin, jadąć ze Szwajcarii - w zaplombowanym wagonie - do
Rosji, miałw Darmsztadzie godzinną wizytę kanelerza Betmana - Hollwega.
W tym samym czasie Trocki wypłynął okrętem z Nowego Jorku. Marynarka
angielska zatrzymała okręt w Halifax, ale na rozkaz prezydenta Wilsona
wypuściła go w dalszą podróż przez Szwecję.34
  Lord Churchill, przemawiająć w Izbie Ustawodawczej Anglii w dniu 5 XI
1919 r., w następujących słowach opisał niemiecki plan wzbudzenia rewolu-
eji w Rosji: "Lenin został wysłany do Rosji przez Niemców w taki sam
sposób, jak się wysyła fiolkę z bakteriami tyfusu lub cholery, aby wlać jej
zawartość do źródła zaopatrującego wielkie miasto. I zrobiono to niesłychanie
trafnie. Zaledwie przyby,ł, zaczął czynić znaki palcem tu i tam, do ciemnych
typów w Nowym Jorku, Glasgow i w Bernie i w innych krajach i złącył duchy
strasznej sekty, sekty najogromniejszej w świecie, której był wysokim kapłanem
i wodzem. Z tymi duchami wokół siebie wziął się do pracy z diabelskim mistrzo-
stwem, aby rozbić na strzępy całą podstawową strukturę państwa rosyjskiego.
Rosja została rzueona na ziemię. Rosja musiała temu ulec."35

32 A. Moorchead, The origins of Russian Revolution, London 1951; G. Katkov, German
  l~oreign OEEice documents of financial support to the bolsheviks in 1917, London 195fi; Z.
  A. B. Zeman, Germany and the revolution in Russia 1915 - 1918, London 1958: W.
  Hahlweg, Lenins ruckkchr nach Russland, Leden 1957; Possony, Lenin, una biografia,
  Barcelona 1470' R. Gaucher, Lenine et 1'or allemand, Paris 1971; A. Solzenicyn, Lenine a
  Zurich, Paris 1975.
33 M. Poradowski, Wyzwolenie..., dz. cyt., s. 27 - 3ll, prypis 23.
34 I. O. Grabowski, dz. cyt., s. 52 - 55. 33. 34.
35 J. M. Caro Rodriguez, Wolnomularstwo i jego tajemnice, bmw,1992, s.110, por.109-11.

  W 1919 r. wywiad amerykański uzyskał dane o udziale wielkiej finansjery
światowej w przewrocie bolszewickim. Dostarczona w 1920 r. rządowi fran-
cuskiemu i innym koalicjantom specjalna nota zawierała m.in. następujące
stwierdzenia:
  "I. W lutym 1916 r. dowiedziano się pierwszy raz, że w Rosji podżega się
do rewolucji. Odkryto, że następujące osoby i domy bankowe były zaangażo-
wane w tym dziele zniszczenia:
  1. Jakub Schiff;
  2. Kuhn, Loeb et Comp. - dyrektor; Jakub Schiff, Feliks Warburg, Otto
Kahn, Mortimer Schiff, Serome H. Hanauer;
  3. Guggenheim;
  4. Maks Breitung.
  Nie ma więcwątpliwości, że rewolucja rosyjska, która wybuchła w rok po
uzyskaniu tej informacji, była propagowana i przvgotowywana przez wpły,
wybitnie iydowskie. Istotnie, Jakub Schiffw kwietniu 1917 r. złożył oświadcze-
nie publiczne, że rewolucja powiodła się dzięki jego finansowemu poparciu.

  II. W kwietniu 1917 r. Jakub Schiff począł zaopatrywać Trockiego, aby
zrobił w Rosji rewolucję społeczną; nowojorska gazeta "Forward", pismo
codzienne bolszewickie, dała również składkę na ten sam cel.
  Ze Sztokholmu Żyd Maks Warburg zaopatrywał również Trockiego i
towarzyszy; byli oni także zaopatrywani przez syndykat westfalsko-reński,
znaczne przedsiębiorstwo żydowskie, oraz przez innego Żyda Olefa Asch-
berga z Nye Banken w Sztokholmie, którego eórka wyszła za Trockiego. W
ten sposób nawiązane zostały stosunki między multimilionerami żydowski-
mi, a żydowskimi proletariuszami."
  Opróez wyżej wymienionych domów bankowych dokument wspomina
również o wspareiu finansjery z Londynu, Nowego Jorku, Frankfurtu nad
Menem, Paryża i Tokio.36
  Ponieważ w masoneru rosyjskiej dominowała "liberalna burżuazja", tuż
po rewolucji październikowej wolnomularze znaleźli się, poza nielicznymi
wyjątkami, w obozie "białych", co przesądziło o losie organizacji w nowej,
rewolucyjnej Rosji.37
  Po zwycięstwie rewolueji październikowej problem stosunku ruchu ko-
munistyeznego do wolnomularstwa został podjęty bardzo ostro. Na terenie
Rosji Sowieckiej loże masońskie, jako organizacje burżuazyjne, zostały za-
kazane już na początku 1918 r. wraz z "innymi organizacjami burżuazyjny-
mi". Jednak życie wolnomularskie nie wygasło od razu. Niektórzy masoni
myśleli o kontynuowaniu działalności organizacyjnej. A. Więckowski, po
powrocie do Polski, założył w Warszawie, w drugiej połowie 1918 r., lożę

  36 Dokument ten cytuje: A. Nieczwotodow L'Empereur Nicolaos II et le.s juifs s. 72. Za: H.
  Rolicki, Zmietzch Izraela, Warszawa 1932 s. 385 - 387. Por. I. O. Grabowski, dz. cyt., s. 56-57.
  37 L. Hass, Zasady..., dz. cyt., s. 305 - 306. 36.

70 71



związaną z dogorywającym ośrodkiem rosyjskim. Latem 1918 r., w Piotro-
gradzie, czynne było kółko wolnomularskie złożone z resztek dawnych lóż
zachowawezych. Przewodniczył w nim gen. w stanie spoczynku - N. Biekle-
miszew, jednym zaś z członków był A. Wierietiennikow, były radny miejski i
urzędnik Towarzystwa Kredytowego.16 VI 1918 r. powstało w Piotrogradzie
Towarzystwo Przyjaciół Wolnomularstwa, które liczyło 42 osoby - adeptów
lożowych bądź sympatyków. Przewodnicząeym Towarzystwa został Julius
Gchrmann, urzędnik niemieckiego Ministerstwa Spraw 7agranicznych, któ-
ry przybył do Piotrogradu po traktacie brzeskim c,elem założenia konsulatu
generalnego (był też sekretarzem tego konsulatu). Sekretarzem Towarzy-
stwa został Ernst v. Bchrens, były asesor rosyjskiego MSZ. Dziewięciu wol-
nomular. wywodzących się z Towarzystwa już 24 VI 1918 r. założyło kółko
wolnomularskie, które poddało się pod zwierzchnictwo loży "Am Berge der
Schonheit" obedieneji "Trzech GłcSw" w Schoneberg pod Berlinem, której
członkicm był Gchrmann.
  Wielu Rosjan, przeciwników rewolucji proletariackiej, zaczęło się zgła-
szać do inicjacji w Paryżu. W kilkanaście zaledwie dni po rewolucji zgłosił się
do "Fraternite des Peuples" historyk literatury J. Aniczkow, który przedsta-
wiał się jako "pułkownik armii rosyjskiej". Przyjęto nadto: zastępcę paryskie-
go konsula rosyjskiego, zapalonego okultystę - Leontija Kandaurowa;
Maksimiliana v. Mecka - praeownika carskiego MSZ i okultystę; Arkadiego
Kostina - emerytowanego radcę stanu oraz Siergieja Wojnę - Panczenko-
generała artylerii, a także księcia Piotra Kuguszewa - sekretarza kcinsulatu
rosyjskiego. Powoli kształtował się więć w Paryżu zalążek emigracyjnego
wolnomularstwa rosyjskiego.
  Sprawą stosunku komunistów do masonerii zajął się Kongres Między-
narodówki Komunistycznej w 1922 r. Problem ten był wówezas bardzo
aktualny, gdyż wielu komunistów francuskich należało wtedy do lóż wolno-
mularskich. Kongres Międzynarodówki powziął 2 XII 1922 r. uchwałę, która
uznała ideologię wolnomularską, wrogą ideologii rewolucyjnego proletaria-
tu oraz stwierdziła kategorycznie niedopuszczalność równoczesnej przyna-
leżności do masonerii i partii komunistycznej. Zobowiązywano nawet
członków stowarzyszeń wolnomularskich do zerwania z masonerią i złożenia
odpowiednich owiadczeń w prasie partyjnej. Zatajenie przynależności do
masonerii traktowano odtąd jako chęć penetrowania szeregów partyjnych
przez wroga klasowego.39
  Masoneria bardzo ostrożne podeszła do nowego państwa komunisty-
cznego i zagadnienia ruchu robotniczego w świecie. We wrześniu 1919 r.
doroczny konwent Wielkiego Wschodu zobowiązał loże do studiowania


38 L. Hass, Ambicje..., dz. cyt., s.146 -149.
39 J. Kossecki, Tajemnice mafii politycznych, wyd. Szumacher, Kielce 1991, s. 73.

konstytucji RFSRR, gdyż, jak wyjaśniał okólnik z 21 XII 1919 r. - "wolnomu-
larstwo powinno zbadać w sposób Sciśle bezstronny historię proletariackiej
rewolucji rosyjskiej, doktryny i metody zastosowane przez Republikę Rad,
akty ofiejalne rządu bolszewickiego i osiągnięte przczeń wyniki (...) powinno
porównać doktryny i praktyki bolszewickie z własnym ideałem i zasadami
Rewolucji Francuskiej, sformułowanymi w Deklaracji Praw Człowieka i
Obywatela z 1789 i 1793 r."
  Realizująć postulaty owego okólnika Rada Zakonu, poprosiła na swoje
posiedzenie 21 IV 1920 r. Kiereńskiego i zadała mu pytania na temat przy-
ezyn wybuchu i przebiegu rosyjskiej rewolucji. Kiereński wykorzystał te
rozmowy dla zasugerowania państwom Ententy, by zaprzestały blokady Ro-
sji Sowieckiej i nawiązały z nią stosunki gospodarcze. Wynikiem tych i
innych rozmów oraz na podstawie praktyki funkejonowania państwa komu-
nistycznego, już jesienią 1920 roku czołówka francuskiej masonerii odrzuci-
ła system rządów nieparlamentarnych, niezależnie od ich treei i funkcji
klasowych oraz wystąpiła przeciw dyktaturze w ogóle.
  Wynikiem nauki płynąeej z doświadczeń rewolucji bolszewickiej było
m.in. zwróeenie przez masonerię większej uwagi na rolę robotników w życiu
społecznym. W latach dwudziestych, na konwentach masonerii europejskiej,
wielokrotnie ponawiano postulat więk.szego zwrócenia uwagi na środowiska
robotnicze. Konwent Wielkiego Wschodu w 1923 r. stwierdza: "Znamy od
dawna uprzedzenia, oczywiście niesłuszne, ale rzeczywiste, robotników fizy-
cznych najbardziej oświeconych i powiadomionych, wobeć naszych Lóż.
Wierzli oni i wierzą jeszcze w konserwatyzm społeczny naszej Instytucji.
Uważają, że Masonii opornie, jeśli nie wrogo, odnoszą się do zamierzeń
syndykalistycznych i zawodowych. Oni nie dopuszczają, zwłaszcza ci nieprze-
jednani, myśli o braterstwie z elementami burżuazyjnymi, które chcą, ich
zdaniem, ich oszukać" (s. 393 - 394).
  Konwent z 1926 r. sformułował swoje oceny jeszcze dramatyczniej: "Na-
sza klasa średnia jest zmęczona, zmniejszyła się jej żywotność i zapał. Odro-
dzić się tylko może przez dopływ z zewnątrz. My wciąż jeszcze w stopniu zbyt
dużym mamy na nią zwrócone oezy. Trzeba się zwrócić raczej do środowisk
proletariackich. Młodzi ajenci, kierujący zakładami przemysłowymi, perso-
nel nauczycielski redni czy niższy, pracownicy wielkich firm, robotnicy
wykwalifikowani, o minimalnej, ale rzeezywistej przecie kulturze, oto ci,
elitę których należałoby do nas przyciągnąć. Otrzymaliby w Świątyniach to,
czego im brak w zakresie społecznym i umysłowym: poglądy ogólne, podsta-
wę filozoficzną do poparcia swoich żądań korporacyjnych. Przestaliby być
członkami jednej grupy, a staliby się w swoim środowisku apostołami po-
wszechności ludzkiej" (210).

40 L. Hass, Ambicje..., dz. cvt., s.170.

72 73



  W 1931 r. Konwent zaś zwrócił się z apelem do swoich lóż: "Zwróćmy
uwagę w stronę robotników miejskich, skutych prawem spiżowym, w swej
egzysteneji dręczonych wciąż zbyt wysoką ceną przedmiotów pierwszej po-
trzeby. ZwróEmy się do proletariatu wiejskiego, zgiiego przy ciężkich pra-
each na ziemi, wynagradzanego zbyt nisko" (s.106).
  Obietnica masoneru nie była nowa. Biuletyn Wielkiej Loży Francji z
października 1922 r. zapowiadał: "Międzynarodowa rewolucja będzie przy-
szłym dziełem masoneru" (s. 236). Brat Uhry, poseł do parlamentu francu-
skiego z departamentu Oise, mason 33 stopnia, na konwencie Wielkiego
Wschodu w 1928 r. mówił: "Bracia moi, jesteście elitą republiki... Nie powin-
niście żądać sukcesów chwilowych, dzieło wasze bowiem winno trwać nie-
zmiennie i zawsze".42
  W Europie międzywojennej nadal wielu masonów odnajdywało swoją
drogę polityczną w partiach socjalistycznych. Program ekonomiczny maso-
nerii był zbieżny z programem ekonomicznym partii komunistycznych i
opierał się na zasadach socjalizacji, monopolizacji oraz na zu3pełnym upań-
stwowieniu przemysłu, handlu i całego życia gospodarczego.
  Nastąpiło także wyraźne unormowanie stosunków między komunistami
a masonami. W 1923 r. komunistyczna "Kultura Robotnicza" pisała: "W
czasach urabiania się burżuazyjnego poglądu na świat, w czasach walk ideo-
logicznych i politycznych między wybijającą się burżuazją a szlachtą feudal-
ną, loże masońskie były kuźnicą nowych poglądów, szkołą nowych ludzi,
ogniskiem nowych myśli i dzięki temu wszystkiemu niejednokrotnie instan-
cją decydującą w wielu sprawach znaczenia ogólnospołecznego".44
  Już w 1923 r. mason, senator Saturnin Osiński wyjechał do Moskwy, pod
pretekstem zwiedzenia wystawy rolniczej. Był to prawdopodobie pierwszy
przypadek legalnego wyjazdu z Polski w odwiedziny do ZSRR. Osiński przy
okazji tej wizyty przeprowadził rozmowy z niektórymi polskimi działaczami
komunistycznymi, przebywającymi na emigracji w Moskwie, m. in. z Witol-
dem Tomorowiczem. Po powroeie do kraju dzielił się w prasie polskiej
wrażeniami z tej wyprawy.
  Inny mason, August Zaleski, minister spraw zagranieznych, w swym
pierwszym expose oraz w dniu 22 VII 1926 r. na posiedzeniu Komisji Senatu
do spraw wojskowych i zagranicznych, sprec,yzował polski punkt widzenia na
ewentualny traktat polsko-radziecki o nieagresji. W okresie sprawowania
przez niego funkeji ministra spraw zagranicznych, w dniu 25 VII 1932 r.,
podpisany został z ZSRR pakt o nieagresji. Dały więć o sobie znać nastawie-
nia prosowieckie pośród wolnomularzy. W 1928 r. brat lożowy Aleksander


41 A.G. Michel, Pafistwo w okowach Masonerii, tł. K. M. Morawski, Katowice 1937, s.149-153.
42 Verax, Masoneria czemjest, a czem niejest, wyd. św. Wojciecha, Poznań 1935, s.100-101.
43 M. Skrudlik, Masoneria w Polsce, Katowice 1935, s.17.
44 Kultura Robotnicza, nr 13, z dnia 7 iv 1923, S. 386.

  Prystor zabiegał o ułaskawienie innego brata - Taraszkiewicza, skazanego na
a` 12 lat więzienia za działalność rewolucyjną. Skazany ponownie w 1932 r.
  został w następnym roku, w ramach wymiany więźniów, wysłany do ZSRR
  gdzie praeował w moskiewskim Międzynarodowym Instytucie Rolnictwa. W
  1937 r. mason i komunista Taraszkiewicz został niesłusznie oskarżony i
  skazany przez władze radzieckie. Zrchabilitowano go po XX zjeździe
  KPZR.45
  Masonem i socjalistą był Andrzej Strug (1871-1937). Był on wysoko
  postawionym wolnomularzem 33 stopnia wtajemniczenia, mistrzem Wiel-
  kiej Loży Narodowej Polski w latach 1922 -1923, a jednocześnie wicemini-
  strem propagandy w pierwszym Tymezasowym Rządzie Ludowym
  niepodległej Polski,współzałożycielem Towarzystwa Uniwersytetów Robot-
  niczych i od 1924 r. prczesem Zarządu Związku Zawodowego Literatów
  Polskich.6
  Masoneria europejska z wielkim niepokojem obserwowała proces prze-
  jęcia władzy w Niemczech przez faszystów. Jeszcze wiosną 1933 r., gdy inne
  środowiska lekeeważyły objęcie władzy w Niemczech przez Hitlera, w lożach
  masońskich Paryża rozlegały się pierwsze sygnały ostrzegawcze. Np. loża
  "Esperance" obrządku mieszanego zorganizowała 3 maja zebranie otwarte
  na którym jeden z masonów, będąey również parlamentarzystą, wygłosił
  referat: "Terror hitlerowski i zaraza faszyzmu". Na konwencie Wielkiego
  Wschodu 18 - 23 IX 1933 r. dominowała troska o przeciwstawienie się
  faszyzmowi. W przemówieniu otwierającym obrady przewodniczący Rady
  Zakonu A. Groussier podkreślił, że "jeśli dyktatury zdołały zatriumfować, to
  dlatego, że zwolennicy wolności są podzieleni".47
  Już wcześniej, bo w 1925 r. w poufnym okólniku Rady Federalnej Wiel-
 kiej Loży Franeji, zwraeano uwagę, że naturaln4ś sojusznikiem masonerii w
  walce z faszyzmem może i powinna być lewica.
  W powojennym politycznym układzie świata masoneria także znalazła
  sobie właściwe miejsce. To jej m.in. przypisuje się wpłvw na podjęcie przez
  Stany Zjednoezone i Wielką Brytanię deeyzji, i to bez żadnych zastrzeżeń
  moralnych, o przyznaniu Związkowi Radzieckiemu absolutnie równorzęd-
  nego głosu w sprawach przyszłej reorganizacji powojennego świata.
  Niektórzy badacze twierdzą, że masoneria brała też udziałw szpiegostwie
  na rzecz Kraju Rad, była niejednokrotnie narzędziem w rękach KGB do


45
46

47
48

 49

L. Chajn, Polskie wolnomularstwo 1920 -1938, Warszawa 1984, s. 8,149.
H. Michalski, Mason rewolucjonista. Andrzej Strug (Tadeusz Gałecki) 1871-1937, Ais
Regia, nr 1 (2), R. II:1993, s. 49-61. Por. L. Hass, Masoneria polska..., dz. eyt., s. 305-306..
L. Hass, Zasady..., dz. cyt., s.123 -124.
J. Marques - Riviere, Podwbjne oblicze wolnomularstwa, wyd. Drukarnia Katolicka,
Katowice 1938, s.116 -117.
Por. P. Virion, Czyjuż wnet rząd światowy, anty- i super Kościbł?, Parvż 1967, s. 56 - 62.

74 75



penetracji najbardziej wrażliwych obszarów władzy w różnh krajach świata
oraz w masowej propagandzie idei komunizmu w świecie.
  Trudno jest jednak określie stopień prawdziwości tych oskarżeń. Najważ-
niejsze dokumenty masonerii są bowiem utajnione.
  Sami masoni polscy twierdzą, że na początku komunistycznych rządóww
Polsce, zwróeił się do nich B, Bierut, głowa pafistwa, przewodniczący KRN,
który stwierdził, że nić nie stoi na przeszkodzie, aby została w Polsce reakty-
wowana loża masońska. Miało się to odbyć w ramach przywracania porząd-
ków demokratycznych i na wzór masonów Rumunii, Węgier i
Czechosłowacji, gdzie miejscowi masoni przygotowywali swoje "przebudze-
nie". Odpowiedź przedwojennych przywódców masoneru polskiej była jed-
nak odmowna. Stempowski poinformował w czerwcu 1947 r. jednego z
szefów wolnomularstwa USA, że "masoneria polska podzieliła los sąsied-
nich (...) i wyginęła - przestała istnicć". Reaktywowanie polskiej lożyw kraju
w 1961 r., miało charakter konspiracyjny.
  51
  Masoneria nigdy nie potępiła komunizmu w samej jego istocie. Okrzyk
protestu wobeć władz komunistycznych Rosji Sowieckiej, czy Polski czasu
stanu wojennego, dotyczył zasadniczo metod działania tychże władz. Przez
cały okres historu ruchu socjalistycznego i komunistyeznego, wielu działaczy
społecznych tych orientacji politycznych, znajdowało schronienie i poparcie
w lożach różnych obedieneji. Mistrz Wielkiej Loży Wielkiego Wschodu
Franeji w latach 1979 -1981 oraz 1984 -1987, Roger Leray, w wywiadzie
udzielonym w 1989 r. na pytanie: "Czy można być masonem i komunistą
zarazem?" odpowiedział: "Tak, są masoni komuniści. Niezbyt liczni.(...) By-
wali masoni - komuniśei nawet w latach 1920 -1945, kiedy Moskwa na wzór
Rzymu, rzuciła swoją ekskomunikę".52



50 B. Smith, Drugie ostrzeżenie, tł. J. Maniewski, Canley-Vale, Australia, bny, s. 103; W
  Moskwie istnieją dokumenty kompromitujące Zachód. Z Pierre de Villemarest rozmawia
  A. Krajewski, Spotkania, nr 52 - 53 (103 -104), 24 XII 1992 - 6 I 1993, s. 48 - 49; J. Wala,
  Grabaize Polski, cz. II. Polityka w ""Polityce", Warszawa 1983, s.112 -115,158 -161; Bez
  autora, Judeopolonia 1944 -1981. Nieznane karty historu, Krakbw 1982, s. 42 - 47,110 -
  129; Bez autora, Kościbł katolicki a masoneria, cz. I. Wybór z dokumentów kościelnych,
  Instytut Dokemntacyjno - Wydawniczy Polska Myśl Narodowa, Warszawa 1983, s.1- I5.
51 L. Hass. Masoneria polska..., dz. cyt., s.113 -114. Wobeć tezy o nieistnieniu masoneru w
  Polsee w latach powojennych, co najmniej dziwnym wydaje się fakt, że "w 1953 r. pymas
  Stefan Wyszyński złożył sekretanowi Kć PZPR Franciszkowi Mazurowi propozycję
  wspólnego zwalezania - pr Lez Kościót i partię - ruchu symbolicznej kielni w Polsce". Patrz:
  L. Hass, Masoneria polska..., dz. cyt., .s.114. Pamiętać zaś tr Leba, że w dniach 21- 26 I
  1953 r. miał miejsce proces Kurii Krakowskiej, a od stycznia 1951 r. w więzieniu
  komunistycznym przebywał biskup ordynariusz kielecki Czesław Kaczmarek i "propozycja"
  Piymasa wydaje się, w takiej sytuacji, mało prawdopodobna.
52 Wyznania Wielkiego Mistrza. Rozmowa z R. Leray, Brulion, nr 13, Kraków 1990, s. 217.
  Por. Jan Winezakiewicz, Polska loża "Kopernik" w Paryżu, Ars Regia, nr 1 (2), R.11:1993,
  s. 94 - 95.


76

  W POLSCE, na początku XX wieku, masoni reprczentowali szeroki
wachlarz partyjny: od działaczy prawicowo-liberalnej Polskiej Partii Postę-
powej (Popowski, Życki), burżuazyjnych radykałów z Radykałów Narodo-
wych (Patek), po sympatyków i członków PPS Frakeji Rewolucyjnej
(Piwowar) i kilku związanych z PPS Lewicą (Hampel), w tym jednego jej
funkcjonariusza (Zagrobski). Podobnie zróżnicowani politycznie byli maso-
ni w Polsce niepodległej. Wchodzili oni53 skład różnych partu i często
zajmowali w nich kierownicze stanowiska.
  Masoneria polska odegrała bardzo ważną rolę polityczną w Polsce mię-
dzywojennej, np. popierająć i współdziałająć z Józefem Piłsudskim w doko-
naniu tzw. "przewrotu majowego" w 1926 r.54 Jeden z trzech prezydentów
okresu miedzywojennego był wolnomularzem (G. Narutowicz), sporód 31
gabinetów tego okresu na czele 16 stali ludzie w różnych okresach swego
ivcia związani z wolnomularstwem, podobnie jak 200 ministrów na 511
zasiadających w tych rządach. W latach 1926 - 1939 na 9 premierów tego
okresu, aż 7 było masonami (Bartel, Świtalski, Prystor, Jędrzejewicz, Kożlo-
wski, Zyndram - Kościałkowski). Andrzej Strug, przywódca masonerii pol-
skiej po 1920 r. stwierdził, że do 1929 r. w każdym rządzie polskim było co
najmniej dwóch ministrów wolnomularzy, a w każdym ministerstwie co
najmniej jeden dyrektor departamentu był masonem. PrzeŚScały okres mię-
dzywojenny do polskich lóż należało około 520 - 540 osób.

  W STANACH ZJEDNOCZONYCH AMERYKI PÓŁNOCNEJ maso-
neria brała udział zarówno w emancypacji całego kontynentu, jak i w licznych
buntach i rewolucjach destabilizujących życie państwowe. Stany Zjednoczo-
ne są, obok Anglii, uprzywilejowanym przez wolnomularstwo krajem. Ma-
soneria korzysta tam ze swobody i z dużej jawności. Wielka I,oża Anglii
mianowała w 1733 r. brata Price wielkim mistrzem prowincjonalnym w
Bostonie. Tę samą władzę otrzymał5ułkownik J. Young w r. 1757 dla
obszaru kolonii w Ameryce i Indiach.
  Masoni byli głównymi twórcami potężnego państwa amerykańskiego. Do
czasów współczesnych w USA jest najliczniejsza na świecie grupa masonów
i wynosi ponad 3 mln członków. Niektóre loże i stowarzyszenia masońskie
mają szczególnie siłny wpływ na życie tego kraju.


53 L. Hass Ambicje rachuby neczywistość. Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wscho-
  dniej 1905 -1928 Warszawa 1984, s. 85 - 87 115 -117, 234 - 236.

54 L. Chajn Polskiewolnomularstwo 1920 -1938, Warszawa 1984 s. 403 - 430' T. Katelbach,
  Loże, 7eszyty historyczne, z. 3 Patyż 1963, s.199 - 204; J. Kossecki, Tajemnice mafu
  politycznych, wyd. Szumacher Kielce 1991, s.164 - 236.

55 B. Kiernicki, Masoneria, Materiały Wydziału Szkolenia Politycznego Zanądu Głównego
  ZChN, z.16, Warszawa 1993, s. 8 -10; R. Ratajski, Jak to jest z tą masonerią, Gazeta
  Polska, IS IX 1993, s. 8 - 9.
56 P. Larousse, dz.cyt., s. 767.

  77



  Przykładem może być tajna organizacja "Zakon" (The Order), założona
w 1833 r. na uniwersytecie w Yale przez gen. W. H. Russella i Alphonso
Tafta - ojca 27-go prezydenta USA, Williama H. Tafta. "Zakon" jest organi-
zacją szczególnie utajnioną, członkowie są wyselekcjonowani spośrod absol-
wentów uniwersytetu w Yale. Każdego roku przyjmowanych jest dokładnie
15 nowych członków. Wśród szczególnie aktywnych członków "Zakonu"
znajdują się rodziny Harrimanów, Rockefellerów i Lordów. Do "Zakonu"
od 1949 r., należy George Herbert Walker Bush, późniejszy prezydent USA.
Podobnie ezłonkiem tej organizacji był, od 1917 r., jego ojciee, Shelton
Prescot Bush, który jako partner w spółce bankierskiej Brown Brothers,
Harriman Co., był zakonspirowanym finansistą Hitlera.
  "Zakon" trzyma się wiernie zaleceń Adama Weishaupta (1748 -1830),
założyciela Zakonu Illuminatów. A twierdził on, że aby zapanować nad
wiatem należy wpierw opanować:
  - szkolnictwo (modelowanie społeczeństwa);
  - finanse (kto ma pieniądze, ten dyktuje prawo);
  - ustawodawstwo (przygotować ogólnoświatowy kodeks prawny i sądow=
  nictwo);
  - politykę i gospodarkę (ustalić linię postępowania dla federacji
  państw);
  - niektóre działy nauki, a w szczególności: historię (co ludzie powinni
  wiedzieć i sądzić o wydarzeniach z przeszłośei), psychologię (jak ludzie
  powinni myśleE) i medycynę (kontrola nad życiem i śmiercią człowie-
  ka) ;
  - filanlropię (poprzez nią nastawić ludzi przychylnie do kandydatów na
  przywódców);
  - religię ( w co ludzie powinni wierzyć);
  - środki masowego przekazu (co ludzie mają wiedzieć o aktualnych
  wydarzeniach na świecie i jak je interpretować).57
  Masoneria Stanów Zjednoezonych poparła moralnie i finansowo rewo-
lucje i przewroty w Meksyku, Chile, Argentynie i w innych krajach Ameryki.
Dziełem masonerii była także tzw. rewolucja na Kubie w 1960 r. Atak Fidela
Castro na koszary Moncada przygotowywany był m.in. w loży "Evolucion"
(Artemisa, prowincja Pinar del Rio). Masoneria na Kubie działała wówezas
jawnie, wielkim mistrzem Wielkiej Loży Kuby był wówczas Juan Jose Tara-
jano Gonzales, a wielkim sekretarzem - Eduardo Lopez Bobadilla. Masone-
ria posiadała nawet własny uniwersytet o pięeiu wydziałach, gdzie 8 kwietnia
1958 r. rozpoczął się strajk generalny, organizację młodzieżową "Nadzieja
Braterstwa" i pismo wojskowe "Verde Olivo", które 29 VIII 1960 r. druko-
wało list loży "Colombo" z protestem do ambasady USA. Masonami byli

57 R. Gładkowski, Kandydatom na politykbw, wyd. 966, Toronto 1986, s. 28 - 34, 51.

narodowi bohaterzy Kuby: Marti i Maceo, prawie wszysey jej prezydenei,
Armando Hart - minister oświaty w rządzie Castro, a także szef służby
bezpieczeństwa za Batisty.58
  Bardzo żywotną w masoneru ideą, wskazującą jednocześnie na jej ambi-
cje i plany, jest myśl o utworzeniu "Stanów Zjednoczonych Świata", o zbudo-
waniu uniwersalnego świata i jednego ponadnarodowego społeczeństwa.
  Jednym z propagatorów idei ogólnoświatowego rządu był Albert Pike
(1809 -1891), prawnik, generał konfederatów z wojny domowej, który w
1850 r. przyłączył się do Illuminatów. W latach 1859 -1871, mieszkająć w
Arkansas, opracował wojenne plany dla trzech wojen światowych i przynamniej
dwóch rewolucji, po których ma zapanować na ziemi "nowy porządek".5
  Idea Stanów Zjednoczonych Europy przyszła z Ameryki i od początku
trakiowana była jako etap na drodze do utworzenia Stanów Zjednoczonych
Świata. Już w 1917 r. w masońskim czasopiśmie "Ameriean Freemason" z
czerwca i lipca (s. 304) brat Morcombe pisał: "To nie wielka Mitteleuropa da
inspirację i przykład demokratycznej współnoty narodów, Stanów Zjedno-
ezonych Świata, Federacji Światowej (...), ona zostanie ustanowiona na
szerokiej podstawie woli i sumienia narodów". W 1927 r. Wolna Wszechniea
Nauk Społecznych w Paryżu poświęciła federalizmowi serię kursokonferen-
cji wygłoszonych przez masona Nitti, byłego prczesa włoskiej Rady Mini-
strów, i przez Milukowa, martynistę, działąjącego kiedyś na dworze carskim,
byłego ministra spraw żagranicznych Rosji, jednego ze sprawców upadku
cara i rewolucji w 1917 r.
  W sprawozdaniu konwentu Wielkiego Wschodu Francji z 1932 r. czyta-
my m.in.: "Czyż nie z łona masonerii wytrysnęła iskra, która spowodowała
wyklucie się Ligi Narodów, Międzynarodowego Biura Prac,y i wszystkich
instytucji międzynarodowych, co tworzą znojny, ale owocny zarys Stanów
Zjednoezonych Europy, a może i Świata?"
  W dwa lata później ukazał się, inspirowany przez Jules Romains'a, mani-
fest zwany "Planem z dnia 9 lipca 1934 r.", który miał być wytycznym dla lóż
masońskich. Do głównych punktów tego planu należą:
  - art. 581. - "Chcemy powstania francuskiego Imperium Synarchicznego
  jako ośrodka krystalizacyjnego Federacyjnej Unii Europy.
  - art. 582. - Unia Europejska prędzej czy później powinna się narodzić ze
  sprawiedliwej równowagi i synarchicznego zjednoczenia dążeń impe-
  rialnych : francuskich, brytyjskich, romańskich, germańskich i słowiań-
  skich, działających w obecnej Europie.
  - art. 586. - Synarchiczne Imperium Franeuskie widzimy odtąd jako

58 W. Giełżyfiski, Loża rewolucji, Wprost, nr 8, 21 II 1993, s. 77 - 78; Por. L. Hass, Sztuka
  krblewska, Wprost, nr 7,14 II 1993, s. 77 - 78; J. M. Caro Rodriguez, dz.eyt., s.119 -121.
59 R. Gładkowski, Myślącym pod rozwagę, wyd. 966, Toronto 1984, s. 18. Por. K. M.
  Morawski, W. Moszczyhski, Co tojest masoneria?, Warszawa 1939, s. 39 - 46.

78 79



  promotora Paneuroafryki w przyszłej federacyjnej unii wyzwolonych
  ludów, państw i narodów Europy i Afryki.
  - art. 588. - Paneuroafryka powinna tworzyć wspaniałe ramy odnowionej
  i uświetnionej cywilizacji zachodniej".
  Odczytywane, w kontekście planów masonerii europejskiej, postanowie-
nia konferencji w Jałcie, są realizacją dawnego projektu podziału Europy.
Utworzenie romańskiej, germańskiej i słowiańskiej konfederacji było proje-
ktowane już w 1825 r.
  Po wojnie rozpoczęła się batalia na rzecz ogólnoświatowego federalizmu.
Dnia 26 II 1955 r. odbyła się konferencja rewizji Karty Narodów Zjednoczo-
nych. Lord Beveridge powiedział wówezas m.in.: "Koniecznoć zrewidowa-
nia Karty (Narodów Zjednoczonych) powinna się wydawać logiezna tym,
którzy obecnić zdają sobie sprawę, że pojęcie suwerenności nie tylko jest
przebrzmiałe, ale że jest nonsensem i że federalizm jest jedyną istniejącą
opeją".
  W 1958 r. w Wersalu odbyło się posiedzenie Międzynarodowego Stowa-
rzyszenia na rzecz Rządu Światowego, w którym uczestniczyli przedstawicie-
le 38 państw. 8 września 1958 r. ambasadorzy i parlamentarzyei,
reprczentujący swoje państwa, podpisali dokument zwany "Kartą Wersal-
ską", której ambicją było zastąpić ONZ. Stwierdzono w niej m.in.: "W histo-
ru ludzkości nadszedł etap, kiedy ludy, parlamenty i rządy wiata muszą
zadecydować o zlikwidowaniu groźby wojny, która wród tylu innych nie-
szczęść przynosi w naszej epoce możliwość całkowitego wygaśnięcia rasy
ludzkiej(...). My, parlamentarzyści z wielu krajów (...)podejmujemy zadanie
zbudowania trwałego pokoju światowego i całkowitego zniesienia wojny.
Uroczyście przyrzekamy, że za pośrednictwem naszych parlamentów i rzą-
dów będziemy się starali osiągnąć nasz cel, by móć uchronić mężezyzn,
kobiety i dzieci świata przed grożącą im zagładą nuklearną". Sposobem dla
realizacji tego celu miało być utworzenie: światowego parlamentu, po-
wszechnej władzy wykonawczej, międzynarodowych trybunałów sprawiedli-
wości i wiatowych sił porządkowych. Projekt tworzenia ponadnarodowej
struktury nazywanej Stanami Zjednoóóonymi Europyjest masońskim proje-
ktem socjaldemokratów zachodnich.
  Jednym z pionierów dzisiejszej Wspólnoty Europejskiej był Józef Retin-
ger (1888 -1960), "szara eminencja" rządu Sikorskiego, mason. Działał we
Franeji, Anglii, a potem w Meksyku, gdzie był doradcą tamtejszego rządu.
Był najbardziej aktywnym organizatorem Bilderbergu (nazwa pochodzi od


60 S. Sopicki, Stany Zjednoczone Europy, Prąd, R. XIV:1926, nr 2, s. 89 - 95; P. Virion, Czy
  już wnet rząd światowy, anty i super Kościbt?, Paryż 1967, s. 61-127; R. Gładkowski,
  Adveniat regnum tuum, wyd. 966, Toronto 1990, s. 93; J. Narbutt, Błąd w cachunku
  sumienia, Ład, nr 24, I1 VII 1993. Por. J. Pajestka, Universalism: The Philosophy of Global
  Change, World Congress of Univeisalis, Waiszawa, August 15 - Z0, mszp.

hotelu w Oosterbeeck w Holandii, gdzie grupa powstała z inicjatywy księcia
Bernharda Holenderskiego), który stawiał sobie wyraźnie cele polityczno-
ideologiczne. Dotyczyły one m.in. stworzenia "silnej za- chodnioeuropejskiej
wspólnoty gospodarczej w ramach szerszej wspólnoty euroatlantyekiej i
nowego ładu światowego, opartego z jednej strony na umocnieniu bezpie-
czeństwa Europy Zachodniej i powstrzymaniu komunizmu, z drugiej zaś,
pokojowej koegzysteneji ze Wschodem na zasadach przenikania się gospo-
darek obu systemów". Grupa Bilderberg składa się z dwóch kręgów: stałych
członków (około 35 osób) oraz osób zaproszonych na odbywająee się dwa
razy w roku spotkania polityków, biznesmenów, dziennikarzy, związkowców
itp. Ponieważ spotkania dotyczą najczęściej generalnych kierunków polityki
światowej, grupę tę bardzo często utożsamia się z "rządem światowym". W
skład tego klubu wchodzą m.in.: David Rockefeller, Henry Kissinger, Gio-
vani Agnelli.61
  Inną grupą, która nazywana jest "planetarną radą nadzorezą" i "niewi-
dzialnym rządem wiatowym" jest Komisja Trójstronna, potocznie zwana
Trilaterale. Powstała w 1973 r. z incjatywy i pomysłu Zbigniewa Brzezińskie-
go. Jej celem miało być stworzenie struktur konsultacji i porozumienia
między Ameryką, Europą i Japonią w związku z istotnymi problemami
międzynarodowymi i umacnianiem poczucia wspólnej odpowiedzialności za
losy świata. Komisja liczy 320 członków powołanych na zasadzie selektywne-
go doboru spośród wybitnych przedstawicieli świata polityki, gospodarki,
nauki. W 1976 r., gdy Jimmy Carter wygrał wybory, okazało się, że on i 19
ezłonków jego gabinetu należy do Trilaterale. Od pewnego czasu osobistości
zajmujące pierwszoplanowe stanowiska polityczne nie mogą być jej ezłonka-
mi. Z tego powodu George Bush podał się do dymisji, gdy został wiceprezy-
dentem.
  Na liście członków Trilaterale znajdują się m.in.: Raymond Barre (były
premier Francji), Zbigniew Brzeziński, Henry Kissinger (były sekretarz sta-
nu), Manfred Woerner (sekretarz generalny NATO), Jacques Delors (prze-
wodniczący Komisji EWG), Giovanni Agnelli (prczes i właściciel Fiata),
  Robert McNamar (sekretarz obrony USA i prczes Banku Światowego),
  Eugene Davignon (prczes największego przędsiębiorstwa w Belgii Societe
  Generale), Wolfvon Amerongen (prczes Niemiecko-Rosyjskiej Izby Hand-
  lowej), Theo Sommer (redaktor naczelny "Die Zeit"), David Roekefeller.
  Trzema współprzewodniczącymi są: z Ameryki Północnej - Paul Volcker
  (były prczes Rczerwy Federalnej - centralnego banku USA), z Europy - Otto
  Iambsdorff (były minister gospodarki RFN, przewodniezący partii liberal-
  nej), z Japonii - Akio Morita (prczes Sony, jeden z najbardziej wpływowych


fil A Arciuch, Kto rządzi światem?, Spotkania, nr 52 - 53, 24 XII 1992 - 6 I 1943, s.16 -17;
  Por. J. H. Retinger, Polacy w cywilizacjach świata, Gdahsk 1991.

81



ludzi w tym kraju). Wnioski doroeznych sesji plenarnych Trilaterale obowią-
zują wiele rządów i organizacji międzynarodowych. Trilaterale wykreowała
m.in. prezydenta Cartera oraz do końca broniła Michaiła Gorbaczowa, któ-
remu obecnie zleca wysoko opłaeane ekspertyzy i organizuje wykłady na
amerykańskich uniwersytetach.
  Ciekawym forum dyskusyjnym, analizująeym sytuację ogólnoświatową,
jest Rada Wzajemnego Oddziaływania (Inter Action Council). Skupia około
30 byłych szefów państw i rządów ze Wschodu i Zachodu, dobranych wedle
nieznanego klueza. Jej członkami są m.in.: były komunistyczny premier
Węgier - Jeno Focka, były prezydent Francji - Valery Giscard d'Estaing, były
prezydent USA - Gerald Ford, były prezydent byłego ZSRR - Michaił
Gorbaczow. Przewodniczącym Rady jest były kanelerz RFN - Helmut
Schmidt. Z pomocy Rady korzysta szereg międzynarodowych organizacji.
Na posiedzeniach plenarnych omawia się "palące problemy i aktualności". W
1992 r. na posiedzenie w Meksyku, poświęcone "poszukiwaniu nowego ładu
światowego", zaproszony został z Polski Bronisław Geremek.63
  Podstawą budowania nowego porządku sfederalizowanego świata jest
ekonomia. Masoneria już w okresie międzywojennym zauważyła: "Interesy
ekonomiczne są obeenie rzeczywistą podstawą wszelkich wspólnot narodo-
wych, żadna więć działalność polityczna - wewnętrzna lub zagraniczna - nie
powinna odbywać się bez zaciągnięcia opinii przedstawicieli ekonomii i
wzięcia pod uwagę ich mądrej i dokładnej oceny.(...) Życie ekonomiczne
dostarczy wam podsta, ale na tej podstawie powinniście wznieść Radę
Państw Europejskich.
  We współczesnym świecie anonimowi urzędnicy Międzynarodowego
Funduszu Walutowego przesądzają o losie większości naszego globu. 167
państw dobrowolnie zrezygnowało, na rzecz funduszu, z części swej suweren-
ności gospodarczej, a 55 krajów wprowadza w życie program MFW. Kapitał,
a zarazem kredytodawea, nigdy w historii świata nie był tak potężny i wpły-
wowy. Banki, a więć istotny element życia ekonomicznego poszczególnych
krajów, utworzyły w 1973 r. Stowarzyszenie Światowej Wewnątrzbankowej
Finansowej Komunikacji (SWIFT), które w 1984 r. obejmowało 1104 banki
z 49 krajów.

62 A. Arciuch, dz. cyt., s.15 -17.
63 J. w. , s.17 -18.
64 P. Vicion, dz. cyt., s. 108 - 109. Por. A. Lukaszewicz, Economie growth; Rececling;
  Ecological economics, World Congress of Universalism, Warszawa, August 15 - 20,1993,
  mszp; T. Pczeciszewski, The Social Market Economy System. It Origins and Variants at
  Different Development Levels, World...,j.w., mszp.
65 A Arciuch, dz.yt., s.18; B. Smith, Drugie ostr Leżenie, Canley (Australia),1989, s. 32 - 35, 52
  - 59, 73; Por. J. Juchler, 'IZte Post - Socialist Change in Eastern Europe: Speci6ć Development
  or Universal Trend of Global History? - A Formation Approach, World Congress of
  Univesalism, Waszawa, August 15 - 20,1993, mszp; M. Świątkowski, Wartości uniwersalne
  a problemy globalne wspbtczesnej Nwilizdeji technicznej, World..., j.w., mszp.

  W dziejach poszczególnych państw można więć znaleźć bardzo dużo
przykładów świadezących o politycznym zaangażowaniu się lóż masońskich
w polityczne rozgrywki i w działalność zmierzającą do przejęcia rządów nad
danym społeczeństwem. Polityka, osiągnięcie władzy, dominacji, wpływów w
organach państwa i organizacjach ponadpaństwowych nie jest jednak samo-
istnym celem masonerii, ale raczej środkiem do realizacji jej planów. Uży-
wająe języka masońskiego, można powtórzyć za kardynałem Rodriguczem,
że głównym eelem masonerii jest restauracja wiątyni przyrody, w której
królują wolnośE, równoś ć i braterstwo. Pod tymi hasłami dokonywane były w
przeszłoci rewolucje i przewroty społeczne. Te same hasła powracają współ-
cześnie jako obowiązująca doktryna rodków masowego przekazu, współ-
czesnej "demokracji" i "mody" intelektualneI.
  Bardzo trudno jest rozróżnić działania typowo masońskie i czysto polity-
czne. Masoneria na pewno znalazła swe miejsce w polityce, a polityka prc5-
buje często naśladować metody pracy masoneru. Pomimo ogromnego
napływu informacji, społeczeństwo jest często m anipulowane i nieświadome
prawdziwych celów działania swoich polityków. Ciągle bardzo duża częśE
życia politycznego krajów i świata kierowana jest lub zależna od potężnych
grup nacisku, pozostających w ukryciu.

  , ,  u,o,n,o,


  n,u,L,,,+,i'.
  h, i, j, k, 1 , m, n,


  , , T, /`, o,

  o . .





  J', , , . t"

  r, u, ,ů, x, , , . ".,

Masońskie napisy.
Wg Masonstwo w jewo proszłom i nastojaszcziem,
red. S.P. Mielgunow, N.P. Sidorow, Moskwa 1914.



66

Por. B. Kiernicki, dz. cyt., s. 8; A. G. Michel, Państwow okowach masonerii Katowice 1937,
s.131-147, 278 - 279; Verax, Masoneria czemjest, a czem niejest Poznafi 1935, s. 38, 72,
93 - 98; A. de Lassus, Masoneria - intrygująca tajemniczość wyd. Ruch Na Rzecz Rodziny
i Szkoly, bnx,., s. 87 - 88; D. Yallop, W imieniu Boga?, wyd. Da Capo, Warszawa 1993, s.
199 - 210.

83



NIASONERIA O RELIGII I KOŚCIELE


  Loże korporacyjne mularzy, od których zdeeydowana większość badaczy
rozpoczyna rodowód nowożytnej masonerii, cechował zdecydowany katoli-
cyzm. Ich stare rozkazy mówią o tym, że należy "czcić Boga i Kościół", a każde
spotkanie końezyć modlitwą do "Boga Wszechmogącego i do Jego Matki,
słodkiej Dziewicy Maryi". Zaeiętym katolicyzmem korporacji tłumaczono
niechęć, jaką okazywała im hugenocka królowa Elżbieta, która w 1558 r.
zabraniała im urządzania zebrań niezgodnych z prawem.
  Dwieśeie lat później zebraniom tym przewodniczyli, z wielką okazało-
cią, członkowie dworu. Ten fakt jest już znakiem zmian, jakie musiały zajśE
w korporacjach, w dziedzinie podejścia do wiary katolickiej.
  Głównymi założycielami Wielkiej Loży Angielskiej byli protestanci. Nie
tylko świeccy, jak np. G. Payne, lecz także duchowni, wpływowi duszpasterze
i uczeni luterańscy: Anderson był pastorem i doktorem teologii, Desaguliers
był kapelanem osobistym księcia Walii, późniejszego Jerzego II. Niektórzy
badacze dziwili się, że "wojujący duchowni, żyjący swą religią, mogli stać się
krzewieielami stowarzyszenia, którego podstawy mogły były być raczej dzie-
łem filozofów". Odpowiedzią są słowa: "ukrytym celem Andersona i jego
wspólników było przeprowadzenie po cichu wolnomularstwa katolickiego
pod wpływy protestantyzmu".2
  Opracowana przez dra J. Andersona, na zlecenie Wielkiej Loży Anglii, w
1723 r. "Konstytucja dla wolnomularzy, zawierająca historię, obowiązki i
przepisy najstarszego i najszacowniejszego bractwa, na użytek lóż" (zwana
później przez masonów "Starymi Przepisami" - "Old Charges") stała się
fundamentalnym dziełem światowego wolnomularstwa. Pierwszy punkt
"Konstytueji" nosi tytuł: "O Bogu i Religii" ("Of God and Religion") i zawiera
następujące rozporządzenie: "Mason zobowiązany jest na podstawie swego
tytułu do posłuszeństwa prawu moralnemu, a jeżeli dobrze rozumie sztukę
(masońską), nie będzie nigdy głupim ateuszem ani libertynem bez religii. W
dawnych czasach obowiązaniu byli Masoni w każdym kraju wyznawać religię
swej ojezyzny lub narodu, jakakolwiek ona nie była. Lecz dzisiaj, zostawiając

1 1. J. Marques - Riviere, Podwbjne oblicze wolnomularstwa, tł. A.
2 Np. Lantoine. Por. j.w., s. 32" J.Skarbowski, O masonji, Pizewodnik spoteczny, R. VIII:
  1927, s. 285 - 291.

każdemu jego opinie osobiste, uważa się za stosowne, zobowiązać ich jedy-
nie do zachowania tej religii, na którą wszyscy się zgadzają. Polega ona na
tym: być dobrymi, szczerymi, skromnymi i ludźmi honoru bez względu na
nazwę i wyznanie każdego z osobna. Wynika stąd, że Masonia jest ogniskiem
połączenia i środkiem zawiązania szczerej przyjaźni między ludźmi, którzy
by inaczej nigdy nie mogli się stać z sobą przyjaeiółmi."3
  Konstytucję Andersona należy odezytywać na tle ówczesnej epoki, w
której prawo do swobodnego formułowania myśli wydawało się rządom i
społeczeństwu niebezpieczne. Księga wolnomularzy znosiła obowiązek wy-
znawania panującej religii, zastępująć go obowiązkiem "wyznawania" nieśei-
śle określonej "powszechnej religii". Księga prawodaweza zapewniła
oficjalnie członkom stowarzyszenia prawo swobodnego myślenia.4
  Na "Kostytucji" Andersona wzorowały się kodeksy innych lóż masoń-
skich. Kodek S Masonii polskiej, który obowiązywał od 1769 do 1783 r. w
artykule 1 poueza: "Każdy Mason powinien być chrześcijaninem jakiegobądź
wyznania; każdy ateusz wykluczony na zawsze. Ponieważ cnota jest podstawą
wszystkiej Masonii, dlatego Mason powinien wyznawa ć wielkiego Budowni-
ka świata, który go stworzył i w którym mieszka wszelka mądrośE. Każdy
notoryczny rozpustnik i występny człowiek lub napiętnowany jakimkolwiek
czynem hańbiącym, każdy człowiek afiszujący się z dewocją skrupulatną5i
obłudną, albo uznany bezbożnik - wykluczony na zawsze z lóż wszystkich".
  Religijność była więć nakazana masonom. Akcenty religijne weszły także
wówczas do ceremoniału wolnomularskiego.
  Opracowany w końcu XVIII wieku w Polsce przez komisarza Wielkiego
Wschodu Wielhorskiego, Stanisława Potockiego, Baltazara Tretera, Jana
Kaiserlinga i Glaira "Regulamin świąt zwykłych i nadzwyezajnych, bankie-
tów lóż żałobnych i innych ceremonii publicznych" nakazywał, by na poezą-
tek uroczystej loży: "Najpotężniejszy wielki mistrz wygłosił długą modlitwę
do wielkiego Budownika świata, ażeby on oświecił nasze prace, iżby w nich
panował pokój, jedność i zgoda".6
  Obecność nakazów religijnych w dokumentach masońskich niewiele mó-
wi o osobistej religijnośei członków masonerii. Niejasne określenie Najwy-
ższej Istoty, jako Wielkiego Budowniczego Świata, pozwalało na bardzo
  szerokie interpretacje teologiczne. W praktyee coraz silniej zaznaczał się, w
  kręgach masoneru, nurt krytyki religii i KoSeioła katolickiego.


S. Załęski, O masoneru w Polsce od roku 1738 do 1822 na trbdłach wyłącznie masotiskich,
cz.1. Dzieje masonii w Polsce, s. 55 - 56.
L. Chajn, Polskie wolnomularstwo 1920 - 1938, Warszawa 1484 s. 24 - 25; Por. J.
Siewierski, Dzieci wdowy czyli opowieści masofiskie, wyd. Warsztat Śpecjalny, Milanówek
1992, s. I5.
Za: S. Załęski dz.cyt. s. 61.
J. w., s. 89. Rytuał ten obowiązywał praktycznie do 18Z1 r., do upadku polskiej masoneri.

85



  Na początku wolnomularstwo było nieśmiałe w krytyce Kościoła. Voltai-
re głosząć chwałę Boga, ironizował bluźnierezo z wiary. J.J. Rousseau na-
miętnie wygłaszał cyniczne teorie na temat Kościoła i praw Bożych. Pojawili
się encyklopedyści, którzy ubóstwili rozum. Obok moralistycznego i prote-
stanekiego humanizmu w stowarzyszeniach wolnomularskich szukali schro-
nienie wolnomyśliciele, ale pojawili się wśród nich,także illuminiści,
reformatorzy natchnieni przez niebiosa i pseudomistycy.
  W Polsce namiętności antykatolickie tzw. "filozofów i Farmazonów"
obudziły się w okresie Sejmu Czteroletniego. Ówczesne uprzedzenia i zarzu-
ty przeciw duchowieństwu streszczała, bezimiennie wydana, oszczereza bro-
szurka p.t. "Cygan cnotliwy gandziarą prawdy nieład chłoszczący".
Wyszydzano religię także w teatrze warszawskim, między innymi grająć w
1789 r. tragedię opartą na historii z Pisma Świętego pt. "Saul". Autor jej
nazwał siebie "lipsko-warszawskim diabłem", drwił z Biblii i postaci biblij-
nych.
  Polemikę z masonerią polską podjął ks. Karol Surowiecki, który odpo-
wiedział w 1792 r. humorystyczną broszurką "Ksiądz z kropidłem na cygana
z gandziarą" oraz kontrtragedią "Python lipsko-warszawski".
  W sytuacji rozbiorów polemika została przetwana na kilkanaście lat. W
okresie napoleońskim ukazały się w Polsce publikacje, najezęściej tłumaczo-
ne z języka francuskiego, na temat jakobinów, roli masonerii w rewolucji
francuskiej i męczeństwa Kościoła we Franeji.
  W 1820 r. Stanisław Potoeki, minister wyznań i wielki mistrz polskiego
Wielkiego Wschodu, w "Świstku krytycznym" ogłosił paszkwil w czterech
częściach p.t. "Podróż do Ciemnogrodu". Drwił z wiary, duchowieństwa,
praktyk religijnych, przeplatająć szyderstwa komunałami filozoficznymi.
  Ks. Surowiecki odpowiedział dziełem "Świstak warszawski wyświstany,
czyli uwagi krytyezne nad warszawskim romansem tytułowanym: < Podróż
do Ciemnogrodu>". Publikacja była sygnowana napisem: "W Prawdogro-
dzie 1821", a więć już po upadku Potockiego.e Bardzo duże znaczenie dla
oceny masoneru miała rewolueja francuska. Tuż przed rewolucją masoneria
francuska "otworzyła się z dnia na dziefi dla większości osób, które spotkali-
śmy potem w środowisku rewolucyjnym". Rewolucja nie tylko zdetronizowa-
ła króla, ale miała także zamiar "zdetronizować Boga", oświadc7.ając, że "nie
ma Boga, człowiek jest Bogiem sam dla siebie, ludzkość w przyszłości winna
zastąpić kult wiary chrześeijafiskiej, tak, aby najpiękniejsza kurtyzana zajęła
miejsce zbawiciela świata na boskich ołtarzach i otrzymywała hołdy od ludzi
i władz".12 sierpnia 1792 r. rewolucjoniści zaczęli dodawać słowo "równość"
do dat oznaczonych dotychezas słowem "wolność" i po raz pierwszy publicz-


7 J. Marques - Riviere, dz. cyt., s. 42 - 43.
8 S. 7ałęski, dz.cyt., s. 257 - 262.

nie ogłosili: "Oto jesteśmy tutaj: cała Franeja nie jest niczym więcej, jak
jedną wielką loż, wszyscy Francuzi są wolnomularzami i wkrótce cały świat
będzie jako my."
  Do masonerii masowo wstępowało duchowieństwo francuskie. Niektóre
klasztory stały się siedzibami lóż, np. w Guisse loża "la Franchise" miała
swoją siedzibę w miejscowym klasztorze. Nawet takie opactwa jak Clairvaux
i Cluny, dawne centra życia monastycznego, stały się głównymi ośrodkami
masonerii dla duchowieństwa.
  Przez jakiś czas rewolucyjne władze tolerowały księży tzw. konstytucyj-
nych, którzy wykazali słabość i uznali "Statut cywilny kleru", który był otwar-
cie schizmatyeki. Pierwszym, który złożył przysięgę lojalności wobec
rewolucji, był arcybiskup Sens, kard. Lomenie de Brienne, a za nim poszli
inni biskupi, ogółem 7 na 135 wszystkich, w tym 4 ordynariuszy. "Kościół
upaństwowiony" stał się w rzeezywistości anty-Kościołem i był narzędziem
jakobinów w ich walce i akeji niszczenia chrześcijaństwa. Henri Gregoire,
dzięki złożeniu przysięgi, został biskupem, a nawet "papieżem" owego "Ko-
ścioła upaństwowionego". Swoją diecezją Blois kierował z Paryża, posługu-
jąć się wikariuszami. Należał on do masońskiej loży "Neuf Soeurs", a więć tej,
która wcześniej była centrum prać tzw. filozofów, takich jak Helvetius,
Holbach, Voltaire, Diderot, d'Alembert, zmarłych przed rewolucją, którą
troskliwie przygotowali. Gregoire był czynny jako rewolucjonista - terrory-
sta, np. kierował akcją zbrojną zdobywania pałacu Tuileries 10 sierpnia 1792 r.
Jeden z jego wikariuszy, eks-kapueyn Chabot prowadził akcję wywrotową
wśród żołnierzy, organizował grupy terrorystyczne i przy ich pomocy odda-
wał się łupiestwu bezbronnych wiosek. Inny wikariusz biskupa Gregoire,
eks-oratorianin Rochjean, ezłonek sekty jakobinów, był całkowicie oddany
intrygom, szantażom i akcji terrorystycznej, a zwłaszcza rabunkom poza
Francją, głównie w Belgii i Holandii.
  Inny dostojnik "Kościoła upaństwowionego", Torne, arcybiskup Bour-
ges, w ezasie posiedzenia Zgromadzenia Prawodawczego 6 kwietnia 1792 r.
zażądał zamknięcia klasztorów, aby wyzwolić (?) zakonników. Na jego wnio-
sek zostało uchwalone zniesienie wszystkich zakonów męskich i żefiskich.
Żądał on także zabronienia noszenia habitów i ówczesnych surdutów ka-
płańskich jako strojów przeciwnych zasadzie równości. Udzielał ślubów
księżom, aż wreszcie sam się ożenił. Inny biskup, Lefessier, zawyrokował:
"nie religia, lecz spółeczeństwo", zdradzająć Boga i ubóstwiająe społeczeń-
stwo. Proboszcz Sechier z Barcillonnette okazał się fanatycznym wrogiem
Wiary. Z siekierą obiegał skrzyżowania dróg, aby wycinać wszystkie krzyże.

  "Kościół upaństwowiony" szybko jednak przestał istnieE. Wielu księży-
zdrajców po opuszczeniu z kolei "Kościoła upaństwowionego" oddawało się

J. M. Caro Rodriguez, Wolnomularstwo i jego tajemnice, bmw,1992, s. 68 - 69.

86



pogafiskim kultom Rozumu, których miejseem były zarekwirowane katedry
i świątynie.
  Duchowni, którzy nie uznali "Statutu cywilnego kleru", za wyjątkiem
tych, którzy mieli ponad 60 lat (wyjątek ten nie zawsze był uwzględniany),
byli skazani na wywiezienie lub więzieni prowizorycznie w miastach i trakto-
wani bezwzględnie. Z 600 księży zgromadzonych na redzie Rocheford,
umarło w ciągu 10 miesięcy 500. Były też masowe deportacje księży na wyspy
Re i Oleron oraz do Cayenne (Gujana). Zesłani do Gujany w 70 % natych-
miast wymarli na malarię, a zesłani na wyspę Re, gdzie byli więzieni w
kazamatach, wymarli wkrótce w 50 %. Była to tzw. "gilotyna sucha", w
odróżnieniu od "gilotyny mokrej" funkejonującej w Paryżu i prawie we
wszystkich miastach Franeji.
  W 1792 r. ponad 40ll księiy deportowano do Hiszpanii. Skazani szli
crwórkami, związani między sobą sznurami i poganiani batami.
  Ogromna część duchownych musiała się ukrywać lub uciekać za granicę.
Z biskupów francuskich, którzy wybrali exodus, 31 biskupów przyjęła An-
glia, Hiszpania -15, Niemcy -10, Państwo Papieskie -14, Szwajcaria - 6.
Większość z nich, aby uniknąć szykan i trudności, uciekała pieszo i w prze-
braniu.
  Prześladowania Kościoła zaczęły się słynną "masakrą wrześniową" 2 IX
1792 r., tj. zamordowaniem trzech biskupów i przeszło 100 księży w Carmes,
po czym nastąpiła masakra 1200 osób wyeiągniętych gwałtem ze szpitali i
domów poprawezych (dla dzieci niedorozwiniętych i włóczęgów). "Masakrę
wrześniową" poprzedziło szereg brutalnych morderstw, które miały miejsce
na całym terytorium Francji, a były wyraźnie zaplanowane i zorganizowane
(prawdopodobnie przez kluby jakobinów).
  Drugi okres prześladowania, w czasach Konweneji, był w mniejszym
stopniu prześladowaniem osób, a w większym okresem nieszczenia samej
religii chrześcijańskiej w tym wszystkim, co ją wyraża i przypomina. Palono
szaty liturgiczne, książki do nabożeństwa, niszczono obrazy i figury świętych,
dewastowano kościoły i kapliczki. W latach 1793 -1794 niszczeniu towarzy-
szył specjalny akompaniament muzyki i śpiewów wyśmiewających, profanu-
jących i świętokradezych. Niekiedy urządzano specjalne profanacyjne pro-
cesje z osłami ubranymi w ornaty i mitry biskupie, z udziałem władz miej-
skich i paleniem portretów biskupich, obrazów świętych i figur.
  W niektórych miejscowościach masakrowano ludność, jak np. w Angers,
gdzie zamordowano ponad 3 tysiące ludzi, spośród których 99 męczenników
zostało beatyfikowanych w lutym 1984 r. przez papieża Jana Pawła II (ogó-
łem spośród męczenników rewolucji francuskiej 374 zostało beatyfikowa-
nych).
  Podjęto wysiłek zastąpienia religii chrześcijańskiej różnymi religiami
pogańskimi. Wydawano w tym celu nowe "rytuały", a nawet pisano nowe

"ewangelie" i "listy apostolskie" dostosowane do potrzeb rewolueji. Jeden ze
zbiorów ""ewangelii" i "listów apostolskich", do uroczystego czytania w ezasie
"nabożeństw" kultu Republiki, został zatwierdzony przez Konweneję w
dniach 5 - 24 X 1793 r. Ten "kult Republiki" trwał jedynie siedem miesięcy,
bo 8 czerwca 1794 r. urzędowo został zamieniony kultem Najwyższego Bytu,
wprowadzonym przez Robespierre'a. Mallarme tak sobie wyobrażał nowy
kult: "Stworzenie świata w ciągu siedmiu dni jest zastąpione przez stworze-
nie francuskiej konstytueji; zamiast niedzieli będziemy mieć dekady. To już
nie dziwica rodzi bez bólu człowieka-boga, to lud zawsze czysty i niepsujący
się rodzi wolnośE. Nie potrzebujemy już czcić jakiejś dziwaeznej i niezrozu-
miałej trójcy: wolność, równość i braterstwo, oto nasza trójca, którą powin-
niśmy okadzać".
  Na okres kultu Najwyższego Bytu przypada najgorszy okres przeladowa-
nia katolików, który trwał od 27 lipca 1794 r. do 9 listopada 1799 r., kiedy
władzę objął generał Bonaparte.
  Prześladowanie Kościoła dochodzi do szczytu w 1799 r. 28 VIll 1799 r.
umarł Pius VI, sprowadzony gwałtem do Franeji. Wieść o jego śmierci
przyjęta została przez rewolucjonistów z euforią, gdyż upatrywali w niej
ostateczny konieć Kościoła. Historia potoczyła się jednak inaczej. Władzę
we Franeji objęli konsuklowie, a w rzeczywistości jeden z nich, Napoleon
Bonaparte, który natychmiast wydał oświadczenie, że Konstytucja gwarantu-
je swobodę kultu, a także wkrótce zawarł konkordat (15 VII 1801 r.). Nowy
papież, Pius VII, był także w Paryżu, ale nie jako więzień, lecz jako uznany
przez Franc0ę najwyższy autorytet moralny, by wziąć udział w koronacji
Napoleona.
  j o cy, o p,
  Pośród ofiar rewoluć i: 41 l stanowili robotni 28l chło i 22,5%
księża i przedstawiciele wolnych zawodów, 8,5% szlachta i arystokracja
(1158 straconych). Jak wykazują dane, rewolucja franeuska nie była buntem
"ludu" przeciw atystokracji. Nie była ona antyarystokratyczna, lecz raczej
antychrześeijańska.l 1
  Tak też odczytywał rewolucję papież Leon XIII, gdy w encyklice "W 25
rocznicę", z 19 III 1902 r. pisze o masonerii: "Sekta mroezna, którą społe-
czeństwo nosi od dawna w sobie niby zarodek śmierci, osłabiający jego

10 M. Poradowski, Dziedzictwo rewolucji francuskięj, wyd. Civitas, Warszawa 1992, s. 20 - 83.
  O roli masonerii w rewolucji francuskiej: Gaston Manin, La Franc-maconnerie et la
  preparation de la Revolution,1926; Bernard Fay, La Franc-maconnerie et la revolution
  intellectuelle du XVIII siecle,1961, Publications Henry Caston. Tezę, że rewolueja była
  urzeczywistnieniem programu Voltaire'a zniszczenia Kościoła wysuwa: Jean Dumont, La
  Revolution francaise ou les prodiges du sacrilege,1984. O roti Franklina w pr Lygotowaniu
  rewolucji francuskiej, który był ambasadorem we Franeji i uczestnikiem zebrań jakobinów,
  lóż masoóskich i "salonów" pisał Jesus Pabon, Franlin y Europa 1776 -1785, Madrid 1957.
11 D. Greer, The Incidence of Terror durińg The French Revolution, Cambridge, Mass.1935,
  s.15 - 27. Por. J. Dumont, La Revolution francaise ou les prodiges du sacrilege, Paris 1984,
  s. 323 - 353.

89



żywotność i owocowanie. Trwałe uosobienie Rewolueji Francuskiej jest
przeciwieństwem społeczności; jej celem jest sprawowanie tajnej zwierzch-
ności nad legalnymi społecznoeiami, a racja istnienia polega całkowicie na
walce z Bogiem i Jego Kościołem".
  Masoneria, "trwałe uosobienie Rewolucji Francuskiej", w XIX wieku
kontynuowała swoją antyreligijną formację. Najwyraźniej akatolickie i anty-
chrześeijańskie nastawienie zachowywali członkowie lóż Wielkiego Wscho-
du, głównie we Francji. W 1876 r. zgromadzenie generalne Wielkiego
Wschodu złożyło owiadczenie: "Wolnomularstwo nie jest ani teistyczne, ani
ateistyczne, ani nawet pozytywistyczne. Jako instytucja głosząca i praktyku-
jąca solidarność między ludźmi, zachowuje dystans wobecwszelkich dogma-
tów i jakiegokolwiek wyznania religijnego. Głosi ona jako zasadę kardynalną
absolutny szacunek dla wolności sumienia."12 W 1878 r. Wielki Wschód
Franeji usunął z tekstu swej konstytucji wszelkie ustępy odnosząee się do
Boga, stał się rzecznikiem oddzielenia Kościoła od państwa i propagował
laicyzację instytucji III Republiki, takich jak: sądy, szpitale, szkoły, kolegia,
z których ezęsto samowolnie i brutalnie wypędzano zakonników i zakonnice.
Masoni Anglii i Irlandii potępili decyzję Wielkiego Wschodu i uchwalili
rezolucję, nakładającą na gości Wielkiego Wschodu obowiązek wyznania
wiary w "Wielkiego Budowniczego Wszechwiata", jeśli mason francuski
okazałby chęć przystąpienia do angielskiej czy irlandzkiej loży. Rozłam ten
dotyczył wyłącznie Wielkiego Wschodu Franeji i zależnych od niego odła-
mów masonerii. Decyzja masonów angielskich i irlandzkich była raczej zdro-
worozsądkowa niźli wynikająca z troski o religijność swych członków. Jawne
wyznanie ateizmu przez franeuski Wielki Wschód przysporzyłoby, w owym
okresie, wiele niepotrzebnych kłopotów masonom z Anglii czy Irlandii. Bez
problemu wolnomularze francuscy mogli więć trwać całe dziesięciolecia w
ateizmie ukrytym, utajonym. Masoneria angielska popierała i zgadzała się
eałkowicie z wybitnie antychrześcijańską działalnością kontynentalnych wol-
nomularzy. Nawet po 1878 r. anglosascy wolnomularze nigdy nie potępili
Wielkich Wschodów włoskich czy południowoamerykańskich, których dzia-
łalność cieszyła się poparciem prasy angielskiej i kół angielsko-masońskich,
choć była zdecydowanie antychrześcijańska. Także masoneria anglosaska,
np. w Stanach Zjednoczonych Ameryki, nadal podejmowała antychrześci-
jańskie działania.
  Z końcem XIX i z początkiem XX wieku wypowiedzi masonów na temat
religii i Kościoła stawały się coraz bardziej napastliwe. Na spotkaniach w
lożach wyraźnie formułowano postulat przeciwstawienia się katolicyzmowi.



12 M. Riquet, Kościbt a wolnomularslwo, Chrześcijanin w świecie, nr 88, R. XII:1980, s. 82 - 83.
13 E. Cahil. Masoneria, wyd. Wersal, Krosno 1993, s. 25 - 29.

  Wielki mistrz loży w Genui w r.1880 wyznał: "Naszym eelem jest zatknię-
cie sztandaru na wszystkich kościołach i na Watykanie. Przyjdzie ezas, gdy
Chrystus, Pan niebios, kłaniać się będzie Panu naszemu, Panu ziemi!"
  W przemówieniu wielkiego mistrza Blatina z 1883 r. czytamy: "Przyjdzie
czas, że w tych samych kościołach, w których księża głoszą naukę Chrystusa,
my nasze nauki będziemy głosiE. Tam, gdzie dziś głosy psalmów śpiewanych
rozbrzmiewają, będziemy słyszeć uderzenia młotów i wybuchy baterii".
  Memorandum Rady Najwyższej z r.1895 zawiera m.in. następujące sło-
wa: "Walka zacięta pomiędzy katolicyzmem i masonerią jest walką na
śmierE, bez wytchnienia i pardonu. Wszędzie, gdziekolwiek ukaże się czło-
wiek czarny (kapłan), muszą znaleźć się masoni. Wszędzie, gdziekolwiek
wzniosą krzyż na znak jego panowania, musi ukazać się sztandar masonerii,
jako znak wolności."
  Mason Delpech w przemówieniu w 1903 r. powiedział: "Dwadzieścia
wieków triumfował Galilejezyk z Nazaretu. Teraz wybiła już dla niego godzi-
na śmierci... Oszukaństwo Galilejezyka już dosyć się napanowało. Kośeiół
rzymski, zbudowany na baśniach Galilejczyka, szybkim krokiem zmierza ku
ruinie, odkąd my braeia masoni pracować zaczęliśmy."
  Biuletyn "Wielkiego Wschodu Franeji" z września 1895 r. (s.168) głosi:
"My masoni powinniśmy dążyć do definitywnego zniszczenia katolieyzmu".
  Międzynarodowy Kongres masonerii, który obradował w Paryżu w 1900 r.,
zadecydował: "Nie wystareza zwalczać wpływu duchowieństwa, obdzierać
Kościół z autorytetu, który sobie uzurpował i którego nadużywa. Zniszczyć
należy religię samą!" (Protokół, s.182).
  W 1904 r. kongres w Brukseli uchwalił: "Walka przeciwko papiestwu jest
koniecznością socjalną i powinna stanowić główne i nieustanne zadanie
masonęrii" (Protokół, s.132).
  Kongres regionalny Franeji wschodniej, który odbył się w Belfort 25 maja
1911 r., wypowiedział się zaś w następująey sposób: "Nie zapominajmy, że
jesteśmy Przeciw - Kośeiołem (Contre - Eglise). Wytężajmy siły by zniszczyć
wpływ religii, w jakiejbądź formie by on się przejawiał."
  Biuletyn Wielkiej Loży Franeji z października 1922 r. uczy: "Utrzymujmy
energicznie wolność wierzeń dla każdego, ale nie wahajmy się dłużej wydać
wojnę wszystkim religiom. Pracujmy, zwinnymi rękami tkajmy całun, który
pochowa kiedyś wszystkie religie."
  Biuletyn wolnomularzy "Freethinker" tłumaczył antykatolicyzm masone-
rii w sposób następująey: "Kościół katolicki jest jedynym Kościołem, którym
musimy się zajmować. Jest on najlepie4 organizowany i najkonsekwentniej-
szy i dlatego najgorszy ze wszystkich.


14
Za: M. Skrudlik, Masoneriaw Polsce, Katowice 1935, s.14 -16. Por. J. M. Caro Rodriguez,
Wolnomularstwo ijego tajemnice, bmw,1992, s. 64 - 65.

91



  Masoneria nazywała samą siebie: "rywalką doktryny Kościoła", "Anty-
Kościołem". Za słowami, pełnymi nienawiśei wobeć katolików, kryła się
praktyka niszczenia Kościoła w państwach, w których masoneria przejmowa-
ła władzę lub miała duży wpływ na kształtowanie się ich polityki. W ANGLII,
choeiaż masoneria była najbardziej konserwatywna w sprawach religii przez
respekt dla Biblii, wymóg wiary w Boga i toleraneję dla księży prześladowa-
nych w czasie rewolucji francuskiej, jej duch antychrześcijański ujawnia się
na wiele sposobów. Do lóż byli przyjmowani ludzie, którzy, jak Spencer i inni
naturaliści, nazywają bogiem "tajemniczy wszechmoeny pierwiastek, który
działa w przyrodzie". Za dwie kolumny, na któlych opiera się religia, wielu
przyjmowało: "uczucie pokory człowieka wobeć ogromu czasu i przestrzeni"
oraz "pewność, źe wszystko co jest rzeczywiste ma swój początek w dobru, i
ws.stko to, co się zdarza, powinno być dla większego dobra."15
  Sytuacja prawna katolikciw w protestanckiej i opanowanej przez maso-
nerię Anglii była niezwykle trudna. Anglicy wykluczyli katolików z parla-
mentu, z magistratu, z korporacji, z uniwersytetu, sądownictwa i adwoka-
tury, z prawa do głosowania w wyborach do parlamentu, z prawa do pracy-
jako posterunkowi i komendanci, jako członkowie ławy przysięgłych, ze
służby w armii i marynarce, jako radcy prawni i odsunęli ich od takich posad
jak gajowi i stróże. Zabroniono im również być nauezyeielami, woźnymi w
sądzie i wychowawcami, a także wysyłać dzieci za granicę w celu dania im
katolickiego wykształcenia. Zaoferowali rentę każdemu księdzu, który po-
rzuei swoje wyznanie, a prawo do odprawiania Mszy św. dali tylko księżom
zarejestrowanym, których liczba, zgodnie z początkowym zamierzeniem
ustawy, nie miała wzrastać. Katolicy nie mieli prawa kupować ziemi, ani też
ją dziedziezyć, czy otrzymać w prczencie od protestantów, ani dzierżawiE
dożywotnio lub na okres dłuższy niż 31 lat. W przypadku wojny z krajem
katolickim katolicy byli zobowiązani do pokrywania szkód wyrządzonych
przez korsarzy wroga. Nawracanie protestanta na katolicyzm podlegało ka-
rze śmierci. Niemożliwe były małżeństwa katolicko-protestanekie. Jeżeli
żona katolika porzueiła religię męża, automatycznie uwalniała się spod jego
kontroli, a kanelerz mógł przyznać jej, w odpowiedniej proporeji, część
posiadłości męża. O ile dziecko, niezależnie od wieku, zapragnęłoby być
protestantem, było wyłączone spod opieki rodzicielskiej, a kanelerz mógł mu
przydzielić część majątku oa. Żaden katolik nie mógł być kuratorem dla
własnych lub obcych dzieei.
  We FRANCJI porewolucyjnej masoneria odgrywała bardzo ważną rolę
polityczną i wykorzystywała ją do walki z Kośeiołem. W latach 1876 -1914
rządy we Franeji były prawie całkowicie masońskie. W 1894 r. brat masoński


15 J. M. Caro Rodriguez, dz. cyt., s.18 - 21, 79 - 80.
16 R. Gładkowski, Non serviam, wyd. 966, Toronto 1987, s. 68 - 69.

Gadaud oświadezył, że "wolnomularstwo nie jest niczym innym jak Repub-
liką w ukryciu, podobnie jak Republika nie jest niczym innym, jak masonerią
ujawnioną." O prawdzie tych słów świadczyła praktyka państwa franeuskie-
go. W 1880 r. wypędzono z Francji 38 zgromadzeń zakonnych męskich. Od
1882 r. nastąpiła silna, urzędowa laicyzacja programu nauczania w szkołach
podstawowych publicznych. W 1886 r. przeprowadzono laicyzację personelu
publieznego nauczania podstawowego, zwalniająć 3403 braci i 14958 sióstr
zakonnych. W 1903 r. zamknięto 11 tys. zakładów szkolnych i szpitalnych
prowadzonych przez zakony. W latach 1904 -1911 zamknięto dalszych 1843
zakładów szkolnych i 974 innych zakładów prowadzonych przez osoby du-
chowne. Usunięto ze szkół i sądów krzyże, z książek nauczania powszechne-
go imię Boga.
  W tym czasie, w związku z zamknięciami owych zakładów, ponad 40 tys.
członków zgromadzeń zostało wyrzuconych na ulicę. Rząd Francji przywła-
szczył sobie dobra zakonne, kościoły, budynki parafialne i kościelne, cofnął
proboszczom i biskupom płacę, która im się, zgodnie z treścią konkordatu,
należała. Większość z zakonników opuściła kraj, niektórzy z ocalałych po-
wrócili do Franeji po I wojnie światowej. W 1905 r. rząd francuski zerwał
konkordat z Watykanem i przyjął ustawę o rozdziale Kościoła od państwa.17
  We WŁOSZECH loże Wielkiego Wschodu wielokrotnie deklarowały, że
ich walka z papiestwem jest z entuzjazmem obserwowana przez masonerię
całego świata, a zwłaszcza przez centra wolnomularstwa w Paryżu, Londynie,
Madrycie, Kalkucie i Waszyngtonie. Żadna z tych lóż nie zaprzeczyła temu.
Masoneria we Włoszech, zgodnie z wcześniejszymi deklaracjami, doprowa-
dziła z początkiem XX wieku do ograbienia papiestwa, przeprowadzenia
wywłaszczenia d6br kościelnych, wprowadzenia świeckiego nauczania oraz
podjęła próbę usankejonowania rozwodów.
  W BELGII już w 1854 r., na przyjęciu, które odbywało się z okazji
przejścia lóż pod obediencję Wielkiego Wschodu, brat Bourland, wielki
mówea loży powiedział: "Mówię, że mamy prawo i obowiązek zajmować się
sprawami religijnymi zakonów, atakować je frontalnie, rozrywać je, i trzeba,
aby cały kraj zrobił z nimi porządek, choEby nawet trzeba było użyć siły, aby
wyleczyć się z tego trądu."
  W 1879 r. ogłoszono prawo o świeckim nauczaniu, o które walczyła
masoneria i które uważała za pierwszy etap swej walki z Kościołem. Celem
konfiskaty dóbr kościelnych loże uzgodniły, w 1902 r., przeprowadzenie
sondażu na ten temat. W 1905 r. prasa katolicka wykryła ów sondaż i





18

A. de Lassus, Masoneria - inttygująca tajemniczośE. Elementarnewiadomości o masonerii,
wyd. Ruch na Rzecz Rodziny i Szkoły, brw, s. 99 -100; Por. L. Hass, Wolnomularstwo w
Europie Śnodkowo-Wschodniej w XVIII i XIX wieku, Wroctaw 1982, s.191- 221, 320 - 359.
J. M. Caro Rodriguez, dz.cyt., s. 74-74.


92



ostrzegła zakony, by miały się na bacznośei przed "pewnymi przyjaeiółmi"
którzy się bardzo nimi interesują.
  W NIEMCZECH, w wyniku propagandowego działania masonerii wy-
stępującej przeciw wpływom religii w szkolnictwie, kierujący nauczaniem i
religią szybko podzielili się na tzw. "liberałów" (inaczej nazywanych "postę-
powymi") i ortodoksów (zwanych lekceważąco "jezuitami", "fanatykami" lub
"biednymi na umyśle"). Pastorzy dość łatwo stawali się liberałami i wkrótce
nauka religii, nauki śeisłe i literatura znalazły się wyłącznie w rękach wolno-
mularzy lub ich sympatyków.
  Masoni wspomagali "KulturkampF', czyli "walkę o kulturę", która w
rzeczywistości była walką z Kościołem. Zebranie Federacji Wielkich Lóż
Niemieckich w 1874 r. deklarowało: "Jest organizacyjnym obowiązkiem do-
strzegać jak bracia dochodzą do pełnej świadomośei stosunków wolnomu-
larstwa ze sferą życia i sprawami kultury. Wolnomularze są zobowiązani
wcielać w praktykę zasady masońskie w życiu codziennym i bronić funda-
mentów etycznych ludzkośei, gdy są atakowane." Niemiecka masoneria
wkładała wiele wysiłku w zdobycie zdecydowanego wpływu na całe życie
narodowe.
  W AUSTRII za czasów Józefa II masoneria zdominowała ówczesną
opinię publiczną i była tolerowana przez cesarza. Ponieważ cesarze byli
reprczentantami potęgi katolickiej, przeciwko nim głównie wymierzone były
ataki masonerii. Zbrodnia w Sarajewie miała m.in. na celu pozbawienie
monarchii księcia katolickiego, znanego ze swych cnót.l9
  W MEKSYKU w 1910 roku istniała jedna wielka loża z 43 lożami
podległymi, z których 26 było północnoamerykanskich i 17 meksykańskich.
W tymże roku uformowały się: Wielka Loża Yorku Doliny Meksyku z 16
lożami języka angielskiego i Wielka Loża Doliny Meksyku z 10 lożami, w
tym 10 w stolicy.
  Wpływy masoneru w Meksyku dały o sobie znać już w czasie formułowa-
nia konstytueji z 1857 i 1859 r. Zamieszczono w niej prawa fanatycznie
wrogie Kościołowi, chociaż katolicy meksykańscy stanowili zdecydowaną
większość społeczeństwa.
  W 1917 r. prezydent Carranza wprowadził konstytucję, która mówiła o
całkowitym podporządkowaniu Kościoła państwu, upaństwowieniu wszy-
stkich dóbr kościelnych, zniesieniu zakonów, szkole laicko-ateistycznej bez
nauczania religii i praktyk religijnych. Prawnie ważne miały być tylko śluby
cywilne, obrzędy religijne wolno byłoby wykonywać tylko w obrębie świątyń,
pod kontrolą władz. Państwo miało także ustalać liczbę duchownych, odbie-
rająć im prawa cywilne. Początkowo nie stosowano ściśle przepisów tej


19 J. w., s. 75 - 78; L. Hass, dz. cyt., s. 248 - 319; Tenże, Arnbicje, rachuby, r LeczywistośE.
  Wolnomularstwo w Europie Srodkowo-Wschodniej 1905 -1928, s.15 - 94.

konstytucji. Wprowadził ją w życie dopiero, wybrany 10 XII 1924 r., Calles.
Przepisy ustawy z 14 VI i 25 XI 1926 r. ustalały kary za łamanie zakazów
religijnych i odbierały Kościołowi resztę swobód. W związku z tym 25 VII
1926 r. biskupi zakazali publicznej służby Bożej. Kościół zszedł do podzie-
mia. Na 4000 kapłanów znalazł się tylko jeden odstępca. Prawie wszyscy
biskupi opuścili kraj. Wielu kapłanów zostało rozstrzelanych lub powieszo-
nych.
  W obronie Kościoła w Meksyku powstał świecki ruch o nazwie Liga
Obrony Wolności Religijnej, który objął cały kraj i wzywał do czynnego
sprzeciwu wobeć antyreligijnej polityki rządu. Episkopat był przeciwny akeji
zbrojnej (choć nigdy jej nie potępił), ale zachęcał kapłanów do pozostania-
wbrew zakazowi władz - w parafiach i pełnienia posługi religijnej. Poczyna-
nia Callesa i jego rządu piętnował, w encyklice "Iniquis afflictisque" (18 XI
1926) i w allokucji konsystorialej "Misericordia Domini" (20 XII 1926),
Pius T. Po porozumieniu z 1929 r. została ogłoszona 29 IX 1932 r. kolejna
encyk'ika- "Acerba animi", w której papież ubolewa nad trudną sytuacją
katolików meksykańskich.
  W tyxn czasie na 16 milionów ludności w Meksyku mogło pracować,
legalnie uznanych, 333 księży.14 z 30 parlamentów stanowych uznało, że na
swoim terenie nie potrzebują żadnego kapłana. Niektóre stany wprowadziły
dodatkowe ograniczenia: np. starający się o pozwolenie pracy kapłani winni
byli mieć ponad 50 lat i być żonaci.
  Wszystkie urzędy państwowe rząd obsadzał członkami partii rewolucyj-
nej. Calles wydał specjalne prawo nakładające na urzędników kary za niedba-
łoć w walce z religią.
  W 1934 r. uchwalono ustawę "wolnego i socjalistycznego wychowania
młodzieży". Pozwalała ona istnieć wyłącznie szkołom działającym w oparciu
o program państwowy. Do głównych tez tego programu należały twierdze-
nia: "Dziecko było w tyranii kleru, rodziców i nauczycieli, dziś ma stanowić
o sobie.(...) Każde dzieeko już od piątego roku życia należy do państwa.(...)
Wszystko zło pochodzi od kleru. Bóg nie istnieje, religia jest mitem, biblia
kłamstwem. Nie potrzebujemy uznawać żadnych "bożków", tj. ani rodziców,
ani osób tak zwanych "godnych szacunku".
  W 1935 r. wydano nowy, pogański, kalendarz mający na celu "uśunięeie z
codziennego życia ludu święcenia religijnych mitów". Np.15 lipca był świę-
tem cyrkla i kompasu, poświęconego "hołdowi i sympatu dla masonerii".
Minister rolnictwa wprowadził dla podległych sobie urzędników, w miejsce
odpoczynku niedzielnego, odpoczynek "czerwonej soboty". Propagowano
nadawanie dzieciom imion niechrześcijańskich. Np. minister Canabal nadał
swoim trzem synom imiona: Szatan, Lucyfer i Lenin.2o

20 O męczeńskim Meksyku. Gartć faktów i myśli, wyd. Księży Jezuitbw, Kraków 1928, s.16

94 95



  Akcę niszczenia Kościoła przez rząd meksykański popierała masoneria
STANOW ZJEDNOCZONYCH AMERYKI PÓŁNOCNEJ. Według ofi-
cjalnego organu masoneru USA, "Nowy Wiek", Kościół "przez ostatnich 400
lat" miał "bałamucić Meksykańezyków". "Uezynił z mieszkańców Meksyku
niewolników i fanatyków, w znaczeniu fizycznym i moralnym, nieświado-
mych niczego, co się wokół nich dzieje. Calles szczycić się może tym, iż to on
podjął walkę przeciwko ignoraneji i przesądom. Może on śmiało liczyć na
zrozumienie i pomoć Amerykanów."
  Ten sam organ masonerii USA pisał również: "W obliczu wszechwładne-
go ducha wolności, jaki charakteryzuje nasze czasy, Dwór Papieski stoi
potępiony jako ostatni już na świecie bastion prawdziwej autokracji. Zanim
świat będzie mógł bezpiecznie korzystać z dobrodzi2stw demokracji, auto-
kratyczny Kościół musi być doszczętnie zniszczony.
  Okresem największych prześladowań katolików w Stanach Zjednoczo-
nych był okres 1826 -1876. W latach 1834 i 1844 doszło nawet do zamieszek
antykatolickich, w czasie których spalono klasztor ss. Urszulanek i dwa
kościoły. W tym okresie powstało także szereg organizacji niechętnych kato-
licyzmowi. Jedną z najważniejszych była "Guardians of Liberty", przekształ-
cona z początkiem XX wieku w "Ku - Klux - Klan", zalegalizowany w 1915 r.,
a formalnie rozwiązany dopiero w 1958 r. Oskarżała ona katolików, wraz z
Murzynami i Żydami, o brak lojalności wobeć państwa, korupcje i wszelkie-
go rodzaju nieszczęśeia. Organizacja ta utrąciła w 1924 r. kandydaturę kato-
liekiego gubernatora stanu nowojorskiego, Alfreda E. Smitha, na stano-
wisko prezydenta. Liderzy "Ku - Klux - Klanu" byli jednocześnie członkami
amerykańskich lóż masońskich.22
  W katolickiej PORTUGALII masoneria prześladowała Kościół podob-
nie, jak to czyniła w innych krajach ówczesnej Europy. Wielki mistrz maso-
nerii portugalskiej, Magalhaes Lima, na międzynarodowym kongresie
masońskim w Rzymie w 1911 r. był entuzjastycznie oklaskiwany za
wypowiedź: "Przez 10 miesięcy naszych rządów uczyniliśmy to, czego inni nie
mogli uczynić przez wiele lat; wypędziliśmy Jezuitów, zlikwidowaliśmy zgro-
madzenia religijne, wprowadziliśmy prawo rozwodów i oddzieliliśmy pań-







21
22

48ů J. rrek, Kraj w którym Boga nie chcą. Głosy katolickie nr 6,1936 s.12 - 24ů B. Zych,
Prześladowania Kościoła katolickiego w Meksyku 1915 -1937, Źródło, nr 24 (76),13 VI
1993; Kościbł katolicki w Meksyku, L'Osservatore Romano, nr 1 (149), R. XIV:1993, s.
16 -18. Jan Paweł II 22 XI 1992 r. wynibsł do chwały btogosławionych 25 męczenników
meksykańskich, ktbny ponieśli śmierć w latach 1915 - 1937. Por. Dwudziestu pięciu
męczennikbw meksykabskich, L'Osservatore Romano, nr 1 (149), R. XIV:1993, s.15 -16.
Za: E. Cahill, dz. cyt., s. 29 - 30.
J. S., Ku - Klux - Klan. Naejonalizm na manowcach, Prąd, R. XI:1923, nr 3, s. 98 -102; J.
Piekoszewski, Katolicyzm amerykański, Lublin 1989, s. II -16,146 -148; A. Morawska,
Peispektywy. Katolicyzm a współczesnośE, Krakbw 1962, s.175 -176. W dotychezasowej
historii Stanbw Zjednoczonych jedynym prezydentem - katolikiem był J. F. Kennedy (od
1961 r.), zamordowany w Dallas w 1963 r.

stwo od Kościoła... Jesteśmy tu zgromadzeni...jednomyślni, z jednakowymi
uczuciami, z jednakową wolą. Jest to idea nowej moralności i nowej religii".23
  W latach dwudziestych do HISZPANII dotarli agitatorzy komunistyezni,
wysyłani i finansowani przez ZSRR, a popierani przez miejscową masonerię.
W wyniku sprowokowanych zamieszek "rewolucyjnych" w 1931 r. król AI-
fons XIII abdykował i udał się na emigraeję, nie podejmująć akeji zbrojnej w
obronie spokoju społeeznego.
  Już wystąpienia w 1931 r. miały wyraźny charakter antykatolicki. Spalono
i zniszczono ponad 100 klasztorów i innych obiektów kościelnych, w tym
klasztor karmelitanek wraz z biblioteką zawierającą oryginalne rękopisy św.
Teresy.
  Dnia 20 grudnia 1931 r., z okazji święta obrządku szkockiego, wielki
kanelerz Najwyższej Rady Wielkiej Loży Franeji, Edward Gamas, mason 33
stopnia, powiedział: "Z prawdziwą radością stwierdziliśmy, że nasi bracia w
Hiszpanii zdołali zerwać pęta i wpuścić trochę światła Wolności. Dzięki nim
cały naród hiszpański uświadomi sobie wreszcie swoje prawa oraz zrozumie
ciężkie obowiązki, nałożone nań przez fakt, że oto stał się sam sobie panem.
Liczymy na to, że nasi bracia, zasiadając,y bądź w parlamencie, bądź też w
rządzie hiszpańskim, wskażą narodowi hiszpańskiemu dr2ę i pomogą mu
zarówno w walce z siłami przeszłości, jak i z samym sobą.
  W 1936 r. komuniści przejęli władzę, przeciwko czemu wybuchło w
Hiszpanii powstanie narodowe, na czele którego stanął gen. Francisco Fran-
co. W kilka miesięcy po wybuchu powstania narodowego, w liście pasterskim
z listopada 1936 r. Prymas Hiszpanii, kard. Goma, pisał: " Pierwszy atak
rewolueji skierował się przeciw religii.(...) Niszczenie bibliotek i archiwów,
profanacja grobów, gwałcenie Bogu poświęconych dziewic, mordowanie
niewinnych dzieci, najdziksze, najohydniejsze sposoby zabijania, wypróbo-
wane na tysiącach ludzi; instynkt świętokradzki prowadzący tych ludzi bez
Boga ni prawa do niszczenia wszystkiego, co najbardziej z religią chrześei-
jańską związane..."
  Straty po rewolueji były ogromne. Ogółem w wyniku prześladowań za-
mordowano 12 biskupów, 4184 kapłanów diecezjalnych, 2365 zakonników i
283 zakonnice. Na śmierć skazano również blisko pół miliona katolików
świeckich. Zniszczeniu uległo ok.17 tys. kościołów. Ze skarbca katedralnego
w Toledo zrabowano i wywieziono do ZSRR wiele bezcennych skarbów, np.
płaszcz Madonny utkany z 80 tys. pereł, Biblię św. Ludwika - króla francu-
skiego. W 1937 r. Jose Dias, przewodniczący hiszpańskiej sekeji trzeciej
międzynarodówki, powiedział: "W prowincjach przez nas kontrolowanych



23 J. M. Caro Rodriguez, dz.cyt., s. 73 - 74.
24 Verax, Masoneria czemjest, a czem niejest, tł. Z. Ł., Poznaó 1935, s. 74. 25.


96



Kościół nie istnieje. Przewyższyliśmy nawet sowietów, bowiem dziś Kościół
w Hiszpanii jest eałkowicie zniszczony".
  Prześladowania Kościoła ustały dopiero wraz z zakończeniem wojny, na
wiosnę 1939 r., gdy powstańcze wojska narodowe g 2ś Franco zdobyły Ma-
dryt i zlikwidowały resztki komunistycznych rządów.
  Niektórzy historycy wskazują na związki MARKSIZMU z masonerią.
Badacze katoliccy bardzo często na określenie istoty masonerii używają
sformułowania "nowa religia". W ten sposób podkreślony zostaje fakt, że
masoneria próbuje zbudować nowy światopogląd, zastąpić dawne wierzenia
i obrzędy nowymi, a tym samym doprowadzić do powstania "nowego człowie-
ka". Szukająć powiązań zachodzących pomiędzy masonerią a komunizmem
nie sposób nie zwrocić uwagi na fakt, że komunizm także miał odegrać rolę
"nowej religii" i dążył ku "nowemu człowiekowi" ukształtowanemu na funda-
mencie nauki Karola Marksa i Fryderyka Engelsa.26 Sami twórcy marksi-
zmu mieli bardzo skomplikowaną drogę życiową, zwłaszcza gdy pod uwagę
weźmie się rozwój ich życia duchowego.
  Młody Karol Marks w swej pracy maturalnej pt. "Zjednoczenie wiernych
w Chrystusie (J 15,1- 4)" pisał: "Pozostawajcie w jednoci z Chrystusem, w
najserdeczniejszej, żywej społeczności przeniknięci miłością Chrystusową.
Miejeie serce otwarte dla braci, z którymi Jezus łączy nas głęboką miłością,
za których sam się ofiarował(...). Życie z Jezusem inspiruje dążenie do
poznania głębi wiedzy, prawdziwą miłość i braterstwo, czyniąć go piękniej-
szym i wznioślejszym".
  Na świadectwie ukończenia gimnazjum w rubryce "wychowanie religijne"
ojcieć marksizmu miał napisane: "Znajomość wiary Chrystusowej i zasad
moralnych jest jasna i budująca. Orientuje się również w historii Kocioła".
  Biografowie wykryli jednak u Karola Marksa w okresie 16 lub 17 roku
życia pewne oznaki kryzysu religijnego. W czasie studiów Marks napisał
wiersz, w którym stwierdzał: "Pragnę mścić się nad Tym, co wysoko panuje".
W "Rozpaczliwej Modlitwie" zaś pisał:
  "Tron wybudować pragnę koszmarny,
  Z lodowym szczytem, groźną wyniosłością.
  Nieludzkoposępny, śmiercionośny, czarny,
  Bastion rażący zdradą i boleścią.
  A kto naz spojrzy oczyma zdrowymi

25 J. M. Caro Rodriguez dz.cyt., s. 71- 73 B. Zych Piześladowania Kościota w Hiszpanii w
  latach 1936 -1939 Źródło nr 36 (88), 5 IX 1993; J. Giertych, Hiszpania bohaterska (zbiór
  artykułów), Warszawa 1937. Jan Paweł II 25 X 1992 r. beatyfikował 51 ktaretynów i 71
  bonifratrów - ofiar knvawych prześladowafi w Hiszpanu z lat 1936 -1939. Por. M. Jeżowski,
  Męczennicy z Barbastro, L'Ossevatore Romano, nr 12, R.1992.
26 Por. R. Gładkowski Myślącym pod rozwagę, wyd. 966. Toronto 1984, s. 61; W. Paluczuk,
  Wiara a życie codzienne, Uniwersytet Jagieloński. Instytut Religioznawstwa, wyd.
  Miniatura, Kraków 1990, rozdz. pt "Komunizm jako rodzaj wiaiy", s. 71- 76.

  Stanie się głuchy i śmiertelnie blady
  i ślepy. Groza śmierci i zagłady,
  gzebią mu szczgście w lodowatej ziemi".
  W jednoaktówce "Oulanem" (słowo to stanowi przestawienie głosek
imienia Jezus - Emmanuel, używane jest w ezarnej magii) pochodzącej z
młodzieńczego okresu, Karol Marks napisał: "Chciwa czeluść mię chwyta
wsysa w głąb ciemności. Ty toniesz w tej otchłani - ja idę za tobą. Śmieję się!
Towarzyszu chodź ze mną do grobu" (druga scena). Sztuka ta powstała, gdy
miał lat 19.7 W tym też okresie pisał w liście do swego ojca: "Spadła zas-
łona, zerwała wszystko, co dotychezas było święte; teraz muszą być ustano-
wieni nowi bogowie".
  Ojcieć Karola był gorącym wielbieielem filozofii francuskiego OSwiece-
nia, stał się liberałem po przyłączeniu Nadrenii do Prus. Dał się ochrzciE
wraz z żoną i dziećmi, gdyż przynależność do religii państwowej okazywała
się korzystna dla zdobyeia awansu zawodowego. W swym liśeie do syna
Karola broni on religu, jako fundamentu wszelkiego porządku moralnego i
stwierdza, że mimo wszystko wiara w Boga nie może być taka absurdalna,
skoro wielcy ludzie byli ludźmi wierzącymi.
  W latach 1839 -1841 Karol Marks napisał rozprawę "Różnica między
demokratyczną a epikurejską filozofią przyrody", w której porównuje si z
Prometeuszem: "Jednym słowem nienawidzę wszystkich i każdego boga".s
  Karol Marks związał się z kultem satanistycznym prawdopodobnie już w
pierwszym roku swych studiów uniwersyteckich i uprawiał go całe życie, co
dowodzi, że nie był materialistą, a jego materializm był zaledwie środkiem
ideologicznym do walki z religią. Obszernie na ten temat informuje pastor
protestancki, Richard Wurmbrand w swej książee "Was Karol Marx a sata-
nist?" (Czy Karol Marks był satanistą?), wydanej w Paryżu w 1978 r. pod
tytułem "Karol Marks i Szatan".2y
  Idąć śladem tych sympatii Marksa, zrozumiałe stają się jego powiązania
z ugrupowaniami anarchistów, rewolucjonistów, a także publiczne manife-
stacje cynizmu i satanizmu.
  Jako student Marks przynależał najpierw do grupy wolnomyślicieli "Die
Freien", a później do "Doktorklub". Były to stowarzyszenia złożone z osób
pochodzenia żydowskiego, które zerwały ze swoim środowiskiem kultural-
no-religijnym, porzucająć wszelką religię i wszelką moralnośe. Odznaczali
się oni dziwnym kompleksem antyreligijnym i stąd oddawali się niekońezą-
cym się dysputom na tematy religijne i walee z wszelką religią, a więć byli to
"wojujący bezbożnicy". Wśród nich wyróżniali się szczególnie: Friedrich

27 P. B. Gunther, Szatan największy wróg cżłowieka, wyd. Arka, Wrocław 1991, s. 263-266.12.
28 G. Marczenko, Kim jesteś?, bmw i r., s. 3 - 20; Ks. Ek., Twórcy socjalizmu, Pr Lewodnik
  Spoteczny, R. III:1922/ 1923 s.150 -155.
29 Marksizm i szatanizm, wyd. Llnia Nowoczesnego Humanizmu, Warszawa 1982, s. 3 - 6.

98



David Strauss, Bruno Bauer, Ludwik Feuerbach, Moises Hess (rabin) i
Karol Marks. W tym środowisku powstały książki, które były napastliwym i
brutalnym atakiem na chrześcijaństwo, w miejsce kultu Boga wprowadzały
kult człowieka.
  Dawid Strauss wydał w 1835 r. książkę "Das Leben Jesu" (Życie Jezusa),
w której popularyzował stare opinie Talmudu o Jezusie z Nazaretu, według
których był on rewolucjonistą, buntownikiem wobeć władz państwowych i za
to został stracony jako zbrodniarz. Bruno Baer próbował wykazać, że chrze-
ścijaństwo, jako religia, jest tworem późniejszym i nie ma nić wspólnego z
osobą Jezusa.
  Feuerbach w książce "Das Wesen des Christentums" (Istota chrześcijań-
stwa) z 1841 r. oraz w książce "Das Wesen der Religion" (Istota religu) z 1846 r.,
jako zwolennik skrajnego materializmu, powraca do znanej opinii antybib-
lijnej, która głosi, że to nie Bóg stworzył człowieka na swój obraz i podobień-
stwo, lecz człowiek "stworzył" w swej wyobraźni Boga na swój obraz i
podobieństwo. Zarówno B. Bauer, jak i L. Feuerbach stracili swe katedry
teologii protestanckiej ze względu na głoszoną naukę i postawę antychrze-
ścijańską.
  Karol Marks po raz pierwszy formułuje swój światopogląd (to, eo nazy-
wamy marksizmem) w artykule "Zur Judefrage" napisanym w 1843 r., lecz
wydrukowanym dopiero w 1844 r. W pierwszym i jedynym numerze czaso-
pisma Marksa "Deutsch-Franzosische Jahrbucher" (Roczniki niemiecko-
francuskie), wydanym w Paryżu, twierdził on, że religia jest częcią kultury,
a kulturę kształtuje ekonomia, czyli ustrój społe 3 no-gospodarczy. Stosunek
do religii stał się głównym tematem marksizmu.
  Przyjaciel Marksa w liście do Ruge'a stwierdził, że Marksowi nie chodziło
o sprawę emancypacji proletariatu ani o lepszy porządek społeczny. Pisze
an: "Jeżeli Marks; Bruno Bauer i Feuerbach połączyli się dla założenia
przeglądu polityczno-teologicznego, to Bóg zrobiłby lepiej, gdyby otoezył się
wszystkimi swoimi aniołami i złożył skargę, ponieważ tym trzem uda się na
pewno wypędzić go z nieba".31
  Jako redaktor "Gazety Reńskiej" Marks był wrogiem soejalizmu. Pisał w
jednym z artykułów redakcyjnych, że "Gazeta Reńska" - "nie zawsze przyzna-
je ideom komunistycznym w ich aktualnej postaci teoretyczną słuszność, nie
uznaje i nie życzy sobie ich urzeczywistnienia, nie widzi takich możliwości".
  Młodego Marksa z ideami socjalizmu zapoznał i znaeznie przyczynił się
do ich przyjęcia przez niego, Mojżesz Hess, który pisał z Kolonu 2 IX 1841 r. do
Bertolda Auerbacha: "Dr Marks, to jest imię mojego bożka. Jest on jeszcze
całkiem młodym człowiekiem, najwyżej 24-letnim. On zada ostateczny cios

30 14. M. Poradowski, Wyzwolenie czy ujar Lmienie? Marksistowska rewolucja komunis-
  tyczna, wyd. Veritas, Londyn 1987, s. 9 -10, 23.
31 Mark.sizm i szatanizm. dz. cyt., s.15 -16.

średniowiecznej religii i polityce. Łączy najwyższą powagę filozoficzną z
ciętym dowcipem". Inny przyjaeiel Marksa, Jerzy Jung, pisał w sposób jeszcze
jaśniejszy w 1841 r.: "Marks na pewno wypędzi Boga z nieba i sam wytoczy
mu proces".
  Arnold Kunzli w książce "Karol Marks. Psychografia" (wyd. Europa
Werlag, Zurych,1966) opisuje tragiczne życie osobiste Marksa. Dwie swoje
córki i zięcia doprowadził do samobójstwa. Troje dzieci w jego rodzinie
zmarło z powodu niedożywienia. Córka Laura poślubiona przez socjalistę
Laforgue opuśeiła troje dzieci, po czym oboje z mężem popełnili samobój-
stwo. Córka Eleonora również zdecydowała się z mężem odebrać sobie życie.
Ona zmarła. Mąż w ostatniej chwili wycofał się.
  8 marca 1855 r., po śmierci swojego stryja, Marks pisał do Engelsa:
"Szezęśliwe wydarzenie. Wezoraj otrzvmaliśmy zawiadomienie o śmierei
90-letniego stryja mojej żony. Powinna ona oziedziezyć około 100 funtów,
a nawet więcej, o ile stary pies nie zapisał swoich pieniędzy kobiecie, która
zarządza jego domem." W grudniu 1863 r. donosił znów Engelsowi: "Przed
dwoma godzinami przyszedł telegram, że zmarła moja matka. Los musiał
odebrać jednego członka rodzinie. Ja byłem już jedną nogą w grobie. W
każdym przypadku byłem bardziej potrzebny niż stara kobieta. Muszę udać
się do Trewiru w sprawie spadku."
  Fakty te świadezą o specyficznej areligijnej postawie Karola Marksa.
Skrępowany swym żydowskim pochodzeniem i upokorzony oportunistycz-
nym nawróceniem się ojca, identyfikował się z całą ludzkością, którą post-
  rzegał jako upokorzoną i "wyalienowaną" ze swej istoty. Będąć sam Żydem
  nie zawahał się opublikować antysemickiej książki "Zur Judenfrage" (Kwe-
  stia żydowska). Nie lubił również Niemców. Kunzli pisze, że Marks "uważał
  że jedynym sposobem do pobudzenia Niemców jest zadawanie im ciosów".
  Mówił o "głupim narodzie niemieckim" i "miernocie narodowej odrażają-
  cych Niemców". Rosjan uważał za podludzi. Pisał m.in.: "ludy słowiańskie są
  brakami etnicznymi". Jego przyjaeiel Weitling stwierdził: "Najezęstszym
przedmiotem konwersacji Marksa jest ateizm, gilotyna, historie o Heglu,
historie o sznurze lub o pięśei".
  Marks wzywał najpierw do walki o obalenie w pierwszym rzędzie alienacji
ekonomicznej, lecz wyraźnie wynika z korespondeneji, że Marks dał pier-
wszeństwo ekonomiii - dlatego, że masy społeczne nie były jeszcze dość
oświecone, by walezyć z podstawową alienacją - religijną. W religu widział
on nadbudowę ideologiczną warunków ekonomicznych. Wraz z obaleniem
kapitalistycznego systemu ekonomicznego rewolucja powinna zadać śmier-
telny cios chrześcijaństwu. Marks był ateistą bardziej z powodów psycholo-
gicznych i efektywnych niźli z przekonania racjonalistycznego. "Prawdziwe
szczęście świata - pisze Marks - wymaga, by religia została stłumiona, bo
  szczęcie, które daje ludowi, jest tylko iluzoryczne".3z

100 101



  Marks nie próbował nawet pisać o etyce i normach moralnych. Nie
posiadał się z wściekłości i oburzenia, gdy jakiś socjalista przyznał się do
uwzględniania demoralizujących "sentymentalizmów", jak miłosierdzie i hu-
manitaryzm. Dla tych, którzy chcieliby kierować się w życiu politycznym
"prawdą, moralnością i sprawiedliwością żywi bezgraniczną pogardę. Są to,
jego zdaniem, koncepeje, którymi należy się posługiwać przeeiw wszelkim
oponentom, lecz nigdy nie należy się nimi obarczać samemu.33
  Marks zmarł w zwątpieniu. W dniu 20 V 1882 r. pisał do Engelsa: "Jak
niepotrzebne i puste jest życie, a jednocześnie jak bardzo pożądane".
  Podobną osobistą nienawiścią do religii odznaczali się inni twórcy komu-
nizmu. Engels wzywał wraz z Marksem w "Manifeście komunistycznym" do
"usunięcia wszystkich religii i morałów".
  Lenin pisał w 1905 r., że "religia jest gatunkiem złej wódki duchowej, w
której niewolnicy kapitału topią swoje ludzkie byty i żądania zmiany, dla
egzysteneji, która jest tak mało godna człowieka". Jeszcze wyraźniejszą rolę
w nienawiści do religii odeg34ły osobiste elementy afektywne u Stalina-
byłego seminarzysty z Tyflisu.
  Michał Bakunin, człowiek, z którym Marks stworzył tzw. Pierwszą Mię-
dzynarodówkę, pisał: "Szatan jest pierwszym wolnomyślicielem i zbawcą
tego świata. Uwalnia on Adama i wyciska na jego czole znamię ludzkości i
wolności przez dokonanie nieposłuszeństwa". Pisząć zaś o programie rewo-
lucji, stwierdzał: "W tej rewolucji trzeba obudzić diabła u ludu i podnieść w
nim niskie nami tności. Bakunin podał także, że Proudhon, wielki m śliciel
socjalistyczny, w okresie przyjaźni z Marksem był czeieielem szatana.
  Proudhon w swojej pracy "O sprawiedliwości w rewolucji i w Kościele"
deklarował, że Bóg jest prototypem niesprawiedliwości. Pisał: "Dochodzimy
do poznania wbrew niemu, mamy dobre poczucie wbrew niemu, dochodzimy
do stowarzyszania się również wbrew niemu. Każdy krok człowieka do przo-
du jest zwycięstwem nad Bogiem, i dzięki temu osiąga on boskośE. Oto jego
egzaltacja: "B6g jest głupotą i podłością, Bóg jest hipokryzją i fałszem. Bóg
jeśt tyranią i ubóstwem, Bóg jest zły. Wszędzie gdzie ludzkość bije pokłony
przed ołtarzem, czyni ją niewolnikami królów i kapłanów i za to będzie
ludzkość potępiona... Przysięgam, o Boże, z ręką podniesioną ku niebu, że ty
nie jesteś niczym innym, jak tylko wykonawcą mego rozumu, berłem mojej
świadomości. Bóg jest najbardziej istotnie antycywilizacyjny, antyliberalny,
antyludzki".35 Marksizm - leninizm przez lata wywierał fascynujący wpływ na

rzesze ludzi. Do cech, które pomogły marksizmowi w zyskaniu tak wielkiej
popularności, należą:
  - pozorne odrzucenie mistyki, romantycznośei i religii, a opowiedzenie
się za surowymi regułami naukowymi, co przemawiało głównie do intelektu-
alistów i ludzi o ambicjach racjonalistycznych;
  - marksizm obwołał się jedynem pełnym humanizmem, mówił, że wszy-
stko jest dla człowieka, obiecywał człowiekowi spełnienie wszystkich jego
odwiecznych marzeń o "raju na ziemi", uwolnienie od zła, powszechną rów-
ność i braterstwo;
  - marksizm uznał się za absolutnie prawdziwy światopogląd, który naueza
prawd stałych ostatecznych, nieprzezwyciężalnych przez żaden postęp, do-
gmatycznych.
  Walory te odegrały bardzo ważną rolę w życiu niektórych jednostek.
Leon Kruczkowski pisał, że "socjalizm jest wiarą, która czyni ludzi leps mi
  "7 '
gdyż wznosi ich ponad nich samych i wskazuje im cele ponad osobiste.
  System wierzeń i twierdzeń komunistycznych zawartych w marksizmie-
leninizmie stał się świecką religią społeczeństw komunistyeznych. Historia,
proletariat, partia i jej najwyżsi przywódcy funkejonowały jako pojęeia rów-
noważne bóstwu lub świętości.
  Mojses Hess, założyciel niemieckiej partii socjaldemokratycznej, który
przekonał Marksa do idei soejalizmu, pisał w swoim "Czerwonym Katechi-
zmie": "Czarne to kler!... Ci teologowie są najgorszymi z arystokracji. Kapłan
rzeczywiście wykłada książętom o uciskaniu ludu w imieniu Boga; po drugie
- uczy, by lud pozwolił się kierować i wyzyskiwać w imię Boga. Po trzecie
wreszcie - stworzył on sobie szczególnie z idei Boga - wygodne życie na ziemi,
radząć ludowi czekać na niebo. "Czerwony sztandar" ma być symbolem
permanentnej rewolucji aż do ostatecznego zwycięstwa klas pracujących we
wszystkich krajach cywilocowanych, aż do stworzenia czeiwonej republiki...
Rewolucja socjalistyczna jest moją religią... Skoro robotnicy opanują jeden
kraj, będą musieli pomóć swoim braciom w reszcie świata". W drugim
wydaniu swego "Katechizmu" dodaje, że "społeczeństwo socjalistyczne bę-
dzie prawdziwym spełnieniem chrześcijaństwa".38
  Późniejsza praktyka komunizmu, który tak ostro zaatakował religię i
Kościół potwierdziła, że słowa marksistów nie miały znaczenia tylko propa-
gandowego, lecz wyrażały jego istotne cele. Przejęcie języka teligij39go i
stosowanie go w nauce marksistowskiej uczyniło z niej pseudoreligię.

  36 J. M. Bocheński, Marskizm - teninizm nauka czywiara? wyd. Antyk Lublin 1988, s. 88-90.
32 Tamże, s.16 -19. 37 L. Kruczkowski, Dlaczego jestem socjalistą? Warszava 1938 s. 8. Por. Fidel i religia.
33 L. Schwarzschild, "Czeiwony Prusak". Fragment piętnastu rozdziałów, Gazeta Polska, 8 IX Rozmowy z Bratem Betto, wyd. Pax, Warszawa 1986; H. Wattke, O Kośeiele na Kubie,
  1993 s.11. Chiześcijanin w Srviecie nr 6R R.1978, s.100.
34 G. Nlarczenko, dz. cyt., s. 21- 31; Bez autora, Psychoanaliza ateizmu marksistowskiego, 38 Marksizm i szatanizm, dz. cyt., s. 29 - 34. Por. A. Chwalba, Sacrum i rewolucja, wyd.
  mszp. "Universitas" Kraków 1992. 24.
35 Marksizm i szatanizm, dz. cyt., s.13 -15.  : 39 23. A Zwoliński, dz. cyt., s.121-129. Por. M. Heller, A. Niekricz, Utopia uwładzy. Historia

102 103



  Demokracja, na którą powoływali się marksiści, polegała na tym, że
zniekształceniu uległy podstawowe relacje międzyludzkie, odpowiedzial-
ność, myślenie społeczne i decydowanie. Anonimowe kierownictwo podej-
mowało decyzje za eałe społeczeństwo. Przywódcy z założenia byli bardziej
światli, wiedzieli co narodowi potrzeba, gdzie leży przyszłe szczęście społe-
czeństw i ogłaszali, że są posiadaczami uniwersalnych rozwiązafi na wszy-
stkie bolączki świata. Ta, demoniczna wręcz, władza jest bardzo bliska
masonerii przekonanej o swoich uniwersalych koncepejach. I chociaż Marks
czy Engels wspominają o masoneru tylko 2 - 3 razy, zaś Lenin o niej milezy,
bardzo często pojawiały się oskarżenia komunizmu o jego ścisły związek z
masonerią.4o



  Niszczenia Kościoła w różnych krajach świata i powszechne popieranie
tych działań przez wolnomularstwo światowe oraz milczenie i brak potępie-
nia, nie przeszkadzały dalszym religijnym deklaracjom niektórych lóż ma-
sońskich.
  Konstytucja Wielkiej Loży Narodowej Polski z 1931 r. stwierdzała w art.
4: "Nie narzucająć Braeiom żadnych wierzeń religijnych ani politycznych i
żadnych im nie wzbraniając, Wolnomularstwo polskie wymaga, aby wierze-
nia te były szczere i nie sprzeciwiały się jego podstawowym założeniom".41
  Konstytucja nić nie mówiła na temat ateistów. Enigmatycznie stwierdza-
ła w artykule 11, że: "Wolnym Mularzem polskim może zostać każdy, kto
nosi w sobie poczucić godności ludzkiej, oparte nie tylko na dojrzałym
rozumieniu prawdy i szlachetnym odezuciu dobra, ale także na dąźeniu do
nieustannego doskonalenia się",42
  Wielkie loże ortodoksyjne (angielska, szkocka i irlandzka) we wspólnej
deklaracji z sierpnia 1938 r. stwierdziły: "Pierwszym warunkiem przyjęcia na
członka Stowarzyszenia Wolnomularskiego jest wiara w Najwyższą Istotę.
Jest to warunek zasadniczy i nie dopuszcza żadnego kompromisu. Biblia,
uznawana przez wolnomularzy za księgę Świętego Prawa, jest zawsze otwar-
ta na posiedzeniach lóż. Każdy kandydat winien podejmować swe zobowią-
zania składająć przysięgę na tę księgę albo na jakąś inną, która w jego



  Związku Sowieckiego, wyd. Polonia, Londyn 1985; F. A. Ossendowski, Cień ponurego
  Wschodu. Za kulisami życia rosyjskiego, wyd. Wrota, Warszawa 1990.
40 Por. D. de Rougemont, Udział diabła, wyd. Wodnika, Warszawa 1992, s. 79 -107. Por. Mbj
  stosunek do współczesnego wolnomularstwa u nas jest w zasadzie pr Lychylny. Z pro E.
  Ludwikiem Hassem rozmawia E. Wichrowska, Ars Regia nr 1 (2), R. II:1493, s.118 -119.
41 Konstytucja Wielkiej Loży Narodowej Polski. Obrządek szkocki dawny uznany. WolnośE
  - rbwność - braterstwo, Warszawa 1931, s.10.
42 Tamże, s.11.

osobistej wierze posiada charakter sakralny do przysięgi lub przyrzeczenia
wyrażanego przczeń".43
  Wiele pism masońskich podkreślało fakt, że wolnomularstwo jest życzli-
we religii, wykazuje wiele cech pokrewnych z protestantyzmem w jego pod-
stawowych zarysach, jak: wolność sumienia, toleraneja, poezucie osobistej
odpowiedzialności, miłość bliźniego oraz chrześcijański charakter myśli i
uczynków. Wielu duchownych protestanekich wstępowało do lóż i pełniło w
nich szereg kierowniczych funkeji. Wielkie loże północy (Szwecja, Norwe-
gia, Dania) i trzy staropruskie Wielkie Loże (Wielka Loża Krajowa Wolno-
mularzy Niemiec, Wielka Loża Prus, Wielka Narodowa Loża - Matka
Trzech Globów) włąezyły nawet do swego programu nauczania i wychowania
część nauki chrześcijańskiej i nazwały siebie "chrześcijańskimi wielkimi lo-
żami".44
  Ważnym, dla zrozumienia spec,yficznej "religijnci;ci" tzw. ortodoksyjnych
lóż masońskich, jest analiza kluczowvch pojć, za pomocą których opisa,
one swoją wiarę.
  Najwyższa Istota często określana jest terminem "Wielki Budowniczy
(Architekt) Wszechświata" - "The Great Architect of the Universe".
  Już w 1865 r. Bronisław Trentowski, wielki mistrz loży we Fryburgu
Bryzgowskim, pisał: "Masoneria czci we wszystkich swych świątyniach i lo-
żach Boga, którego w swym murarskim słownictwie zwie "Wielkim budow-
niczymwszystkich światów"; pozostawiajednakpojęcie (tj. pojmowanie tego
"Boga") każdemu dowoli. Jej Budowniczy Wszećhświata jest i pozostaje
najwyższą istotą, którą może sobie pojmować, jak się chce - którą zarówno
chrześeijanin, jak Żyd, i mahometanin, i poganin, i monoteista, i deista, i
panteista, tak, nawet ateista... uznawać musi".
  W szwajearskim umiarkowanym czasopiśmie masońskim "Alpina" (wy-
dawanym w 3 językach), w roczniku 1978 (nr 1, s. 9 -15) pisano: "Co my
nazywamy Wielkim Budowniczym Wszechświata oznacza dla jednego z braci
masońskich istotę wyższą, Boga, a któregoś zaś brata przedstawia zwykły
symbol jakiej zasady sprawczej".45 Bóg, według doktryny masońskiej, jest
tym, ezym jest w ludzkich odezuciach. Idea i koncepeja Boga staje się dla
człowieka Bogiem. Przez niektórych masonów natura ludzka jest czezona
jako "bóstwo", jako Rozum i Wiedza. Masoneria jest wówezas odrodzeniem
dawnych, pogańskich mistycznych religii. Bóg jest niekiedy określany jako
Natura, z jej bogami płodności (płei) i bóstwami reprczentująeymi Słońce i


43 M. Riquet, dz.cyt., s. 80.
44 Por. Freimaurerei, W: Der Grosse Brockhaus. Handbuch des Wissens, T. VI, Leipzig 1930,
  s. 579 - 580. Tamże bibliograćia w języku niemieckim.
45 J. Warszawski, Zwięzły komentaiz do wydanej pizez Kongregację Doktiyny Wiary
  "Deklaracji" o przynależności do stowarzyszeń masońskich, wyd. Jestem Polakiem, , bmw,
  19A6, s. 7 -13.

104 105



Księżyć (w Egipcie Ozyrys i Izyda). W dokttynie masońskiej Jezus Chrystus
jest najezęściej traktowany na równi z wielkimi postaciami historycznymi,
jak Aiystoteles, Platon i Mahomet. Jezus był człowiekiem, "synem Józefa",
nie Synem Boga.
  Biblia jest traktowana jako jedna ze "Świętych Ksiąg" ludzkości, nie
lepsza od Koranu, pism hindu czy też dzieł chińskich albo greckich filozofów.
Nie powinna być ona, zdaniem masonów, interpretowana dosłownie, bo jej
prawdziwe znaczenie jest ezoteryczne, ukryte przez większością, a dostępne
jedynie dla nielicznych. Praktyeznie masoneria bazuje na Kabale, średnio-
wiecznej księdze magii i mistycyzmu.
  Wg. doktryny masońskiej zbawienie jest kwestią samodoskonalenia, mo-
ralności, dobrych uczynków, łącznie z przestrzeganiem masońskich przysięg
i posłuszeństwem wobeć wszystkich masońskich autorytetów. Możliwa jest
więć deifikacja człowieka na ziemi jego własnymi środkami. Wszyscy profani
(nie-masoni), łącznie z samym Jezusem, błądzą, są ślepi i zagubieni w ducho-
wej ciemności. Jedynie wtajemniczenie w stopnie i sekrety masońskie pro-
wadzi z eiemności "w światło", oczyszczająe i zapoczątkowująć nowe życie.
  Modlitwy powinny być ofiarowane "Bóstwu", "Wielkiemu Budownicze-
mu Wszechświata" i mają być "uniwersalne". Muszą być stosowane przez
wszystkich i nie powinny nikogo obrażać. Modlitwa "w imię Jezusa" nie może
być odmawiana, gdyż może obrazić np. muzułmanów. Jeśli mistrz loży zez-
woliłby na modlitwę w imię Jezusa, loża4może być zamknięta, a jej statut
eofnięty przez odpowiednią Wielką Lożę.
  Różne stowarzyszenia wolnomularskie, choć różnią się między sobą
wyraźnie w podejśeiu do zagadnień religijnych, wyznają swoistą, sobie tylko
znaną i skonstruowaną przez nich samych religię.
  Jak wyznał w 1989 r. Roger Leray (Mistrz Loży Wielkiego Wschodu
Franeji w latach 1979 -1981 oraz 1984 -1987), "masoneria opierająca się na
narodzie angielskim i uciekająca od wpływów Rzymu two4 swe związki na
całym świecie i staje się wła5nie zagrożeniem dla Rzymu.









46 Verax, dz.cyt., s. 71- 74; J. D. Shaw, T. C. MeKenney, Śmiertelna pułapka, wyd. Exter,
  Gdafisk 1493, s. 140 - 162. Tamże szereg przykładbw zaczerpniętych z dokumentbw
  masońskich ilustrujących doktiynę masonerii oraz zestawienie poszczegblnych twierdzefi
  masofiskich z prawdami chr Leścijańskimi.
47 Wyznania Wielkiego Mistxza. Wywiad z R. Leray, Nouvelle Observateur 19 X 1989. Za:
  Brulion, nr 13, Krakbw 1990, s. 214.

VII




  . .
KOSCIOŁ O MASONERII


  Zasadnicze znaczenie dla oceny masonerii ma opinia Kościoła. Od
ponad 275 lat pozostaje ona niezmienna: "Kościół katolicki i masoneria to
dwie organizacje, dwa światopoglądy i dwie wiary, które się wzajemnie
wyłączają i potępiają". Stanowisko to było podtrzymywane przeszło 400 razy
przez Urząd Nauezycielski Kościoła. Przez ponad dwa i pół wieku, które
upłynęły od ukazania się pierwszej antymasońskiej encykliki, papieże wydali
14 encyklik, w których jednoznacznie potępili wolnomularstwo.
  Wolnomularstwo, w formie występującej współcze5nie, pojawiło się w
1717 r., a już w dwadzieścia jeden lat później zdecydowanie potępiono
masonerię i wydano katolikom formalny zakaz przynależenia do niej. Wyni-
ka z tego, ze Kościół katolicki bardzo wcześnie zwrócił uwagę na działalność
masonerii i zajął w stosunku do niej wyraźne stanowisko.
  Do najważniejszych dokumentów Kościoła katolickiego na temat maso-
nerii należały:
  Bulla "In eminenti apostolatus speculo" KLEMENSA XII ogłoszona
28 IV 1738 r. - jako pierwsza potępiła masonerię w słowach ostrych i bez-
wględnych, "mających moć wieczystą", obejmujących "wszelkie towarzystwa,
zgromadzenia, zebrania i narady masońskie". Papież zabronił katolikom
pod karą klątwy kościelnej, należenia do masonerii i okazywania jej pomocy
w jakiejkolwiek formie: "Zabraniamy surowo w imię świętego posłuszeństwa
wszystkim wiernym w Chrystusie i każdemu z nich, jakiegokolwiekbądź
stanu, powołania, pozycji, zakonu, stanowiska, godności i znaczenia, oso-
bom wieckim, jak zakonnym - których należy nawet specjalnie wyszczegól-
nić - pod jakimkolwiek pretekstem i dla jakiejkolwiek przyczyny mogliby się
na to ważyć, zamierzali to uczynić - zakładać, propagować albo podtrzymy-
wać wyżej wymienione związki wolnomularskie, przyjmować je u siebie albo
dawać im pomieszczenie gdzieindziej, zapisywae się do nich, brać udział w
ich zebraniach, dostarezać im czegokolwiekbądź, okazywać im pomoc, radę
lub żyezliwoć, otwarcie lub potajemnie, wprost lub ubocznie, samemu albo
za pośrednictwem innej osoby, w jakikolwiek bądź sposób, jak również
zachęcać innych, nakłaniać ich i namawiać do wejcia do tego rodzaju towa-
1 B. Kiernicki, Masoneria, Materiały Wydziału Szkolenia Politycznego Zarządu Głbwnego
  Zjednoczenia Chneścijańsko-Narodowego, z.16, Warszawa 1993, s.10.
2 B. Chełmifiski, Masoneria w Polsce wspótczesnej, Warszawa 1936, s.180.

106 107



rzystw, do brania udziału w ich zebraniach, do udzielania im pomocy i
popierania ich w czemkolwiekbądź, a to pod karą ekskomuniki na nieposłu-
sznych z samej istoty faktu i bez osobnego postanowienia, z tem, że nikt nie
może być z niej rozgrzeszonym przez nikogo innego, prócz Nas albo bisku-
pów rzymskich wówezas istnieących, o ile nie chodziłoby o udzielenie roz-
grzeszenia w godzinę śmierci.
  Bulla Klemensa XII podawała dwa motywy potępienia masonerii:
  1. "gdyby nić złego nie czynili, toby światła jawności nie unikali";
  2. związki tajemne "sprzeeiwiają się cywilnym i kościelnym ustawom,
wszystkie więc, pod jakąkolwiek nazwą, są surowo zabronione, nikomu do
nich wstępować, pomoć dawać lub styczność z nimi utrzymywać nie wolno
pod karą klątwy ipso facto incurrendae".4
  Potępienie masonerii powtórzył BENEDYKT XIV w bulli "Providas
Romanorum Pontificum" wydanej 16 marca 1751 r. Wylicza ona, jako moty-
wy potępienia masonerii, następujące okolicznoci:
  1. do tych związków "wszystkiej religii i sekt ludzie przypuszczani bywają";
  2. "ścisły i niedocieczony sekret" związków wolnomularskich;
  3. konieczność składania przez wstępujących przysięgi "zachowania naj-
  ściślejszego sekretu nawet wobeć władz państwowych i kościelnych"ů
  4. sprzeciwianie się prawu cywilnemu, które zakazuje i znosi wszelkie
  stowarzyszenia zakładane bez pozwolenia kompetentnej władzy;
  5. istniejący "de facto", w wielu krajach chrześcijańskich zakaz działania
  związków wolnomularskich;
  6. przekonanie "wśród osób rozważnych i uczciwych", że przynależenie do
  stowarzyszeń wolnomularskich jest "dowodem przewrotności".
  Z powyższych powodów papież zalecił biskupom i zwierzchnikom ko-
ścielnym, jak i panującvm świeckim, m.in. spełnienie powinności wystąpie-
nia z tych stowarzyszeń.
  Benedykt XIV wystąpił także przeciw masonerii w liście do kardynała
Tencin' a. Wzywa w nim kardynała, by wystąpił przeciw wywrotowej działal-
M. Stecka, Masoneria a encykilki papieży. Nakazy dla wiernych, Myśl Narodowa, nr 48, z
24 XI 1935 r; Por. obszecne fragmenty w: J. Siewierski, Dzieci wdowy czVli opowieści
masońskie, wyd. Warsztat Specjalny, Milanówek 1992, s. 42 - 44.
S. Załęski, O masoneru w Polsce od roku 1738 do 1822 na źródłach wyłącznie masońskich,
cz.1. Dzieje masonerii w Polsce, Kraków 1908, s. 33. Współcześnie próbuje się potępiać
ostrość wypowiedzi Klemensa XI podając, że bulla jego dotyczyła szczególnego przypadku
Loży we Floreneji, w której aktywnie działali baron,Stosch i kilku Anglików niekatolików.
Sugeruje się ponadto, że podeszły wiek Papieża, choroba, prawie całkowita ślepota i
uskarżanie się na brak poważnych i pełnych informacji w tej sprawie nakazują pewną
rczetrvęw podejściu dojego dokumentu. Tego typu próby dyskredytowania bulli Klemensa
XII są niezrozumiałe choEby ze względu na powtórzenie ekskomuniki przez jego
następców. Por. M. Riquet, Kościbł a wolnomulatstwo, Chrześcijanin w świecie, nr 88, R.
XII:1980, s. 85.
J. M. Caro Rodriguez, Wolnomularstwo i jego tajemnice, bmw.,1992, s. 241- 242; Por. S.
Załęski, dz.cvt., s. 33.

nośei Loży w Avignonie, zaznaczając, że masonerię należy zwalezać nie tylko
jako ideę, ale nadto należy wydać przeciw niej państwowe zakazy. Pisze:
"Prosimy Cię usilnie, byś Jego Królewskiej Mości przedstawił, że sekta
masońska w Jego krajach powinna być zakazana, jak to uczynili inni Książęta
w swoich krajach."6
  Bulla Benedykta XIV nie została ogłoszona w krajach habsburskich,
natomiast w Warszawie, gdzie jej ogłoszenie nie wymagało sankcji władzy
państwowej, spowodowała zawieszenie zebrań lożowych. Pod wpływem bulli
sejmik województwa kijowskiego uchwaliłw 1752 r. nakaz dla swoih posłów
sejmowych, by domagali się od króla wytępienia wolnomularstwa.
  Papież KLEMENS XIII wskazywał, w okresie przed rewolucją francuską,
na masonerię jako na śmiertelnego wroga "dla tronu i ołtarza". Wydał on
kilka dokumentów na temat wolnomularstwa, w tym:14 września 1758 r. "A
quo die"; 3 września 1759 r. "Ut Primum" i 25 grudnia 1766 r. "Christianae
reipublicae salus".
  PIUS VI ogłosił 25 grudnia 1775 r. bullę "Inserutabile" w której powtó-
rzył, za Klemensem XIII, przestrogi i potępienie masoneru.e
  Wypowiedzi Magisterium Kościoła na temat masoneru w wieku XIX były
wzbogacone smutnymi dowiadczeniami tzw. rewolucji francuskiej, która do-
starczyła kolejnych danych na temat siły i sposobu działania wolnomularstwa.9
  PIUS VII w bulli wydanej 13 sierpnia 1813 r. oraz w liście apostolskim
ogłoszonym 13 września 1821 r., noszącym tytuł "Ecelesiam a Jesu Christo
Servatore Nostro" dokonał kolejnego potępienia masoneru. W liśeie apo-
stolskim z 1821 r. Papież wystąpił przeciw tajnym związkom masońskim,
szczególnie występującym w Stowarzyszeniu "Carbonari" (Węglarzy) zazna-
czając, że "wykazują one szczególną nienawiść do Stoliey Apostolskiej i
knują najciemniejsze i najzgubniejsze spiski". W bulli Papież pisze m.in.:
"Nikomu nie tajno, co za mnóstwo ludzi złośliwych spiknęło się w czasach
tych najzawilszych naprzeciw Bogu i Jego Pomazańcowi, którzy do tego
szczególniej zmierzają celu, ażeby pod płaszczem Filozofii przez czeze oma-
mienie uwiodłszy wiernych i od nauki Kościoła ich oderwawszy, sam Kościół,
choć nadaremnem usiłowaniem, osłabili i obalili. Co ażeby tem łacniej
osiągnęli, natworzyli zgromadzeń tajnych i sekt ukrytych, za których pomocą


S. Trzeciak, Talmud o gojach a kwestia żydowska w Polsce, Warszawa 1939, s.182.
W. Wilkoszewski, Rys historyczno-chronologiczny Towarzystwa Wolnego Mularstwa w
Polsce, Londyń 19ń8, s.16; J. Fabre, Stanislas - Auguste Poniatowski et 1'Europe des
limieres, Paris 1952, s. 96.
A. de Lassus, Masoneria - intrygująca tajemniczośE. Elementarne wiadomości o
wolnomularstwie, wyd. Ruch na Rzecz Rodziny i Szkoty, bnv [1993), s. 91; Por. S. Tizeciak,
dz.cyt. s.182 -183.
Por. K Surowiecki, Święte tajemnice Massonii sprofanowane. Wyjątek z dzieł ks. A.
Barruel, Memoire pour servir a I'Histoire du Jacobinisme, Lwów 1805; M. Poradowski,
Dziedzictwo rewolucji francuskiej, wyd. Civitas, Warszawa 1992.

108 109



spodziewali si łatwiej pociągnąć wielu do swych towarzystw spiskowych i
zbrodniczych.
  Papież podkreśla przewrotny charakter karbonariuszy, którzy udają oddanie
Chrystusowi, Jego religii i Kościołowi, a starają się szerzyć racjonalizm i obojęt-
ność religijną, ośmieszająć przy tym obrzędy chrześajańslae. Sprzyjają także
rozwiązłości i buntom, karząć miercią za zdradę tajemnicy stowarzyszenia.
  Pius VII pod karą ekskomuniki zakazał czytania i przechowywania pism
masońskich oraz zobowiązał katolików, również pod karą ekskomuniki, do
zawiadomienia Kurii Biskupiej o członkach masoneru i o ich przewinieniach.ll
  W bulli LEONA XII "Quo Graviora" z 13 marca 1825 r. powtórzony
został raz jeszcze nakaz informowania biskupów o masonach i ich działalno-
ści. Leon XII potępił organizacje masońskie nie tylko już istniejące, ale i te,
które powstaną w przvszłości oraz orzekł, że przysięgi masońskie są zabro-
nione i nieważne. Upominał katolików, "by nie byli jakby psy nieme, które
nie mogą szczekać i by nie pozostawiali naszej trzody dzikim zwierzętom". W
swej enc,yklice Papież polecił mężom stanu, by byli czujnymi wobeć wrogów
społeczeństwa ludzkiego. Ponowił też dawne wyroki papieskie i rozciągnął je
na tajne związki uniwersyteckie (zwłaszcza sektę "Universitarios"), ostrzega-
jąć panujących i książęta przed ich podstępem: "Ta jest ich najchytrzejsza
zdrada, że gdy zdają się być zajęci rozszerzaniem waszej władzy, wtenczas
najbardziej do obalenia jej dążą. Bardzo się starają wmówić panującym, aby
i innych biskupów władzę ścieśniali i osłabiali i powoli przywłaszczali sobie
prawa papieskie i biskupie. Czynią to nie tylko z nienawiści do papieża, ale
żeby i ludy podległe berłu panujących książąt, po obaleniu kośeielnej władzy,
do odmiany i obalenia politycznej formy rządu przywieść mogli". "Jest pew-
nym - pisał dalej Leon XII - że wszystkie te stowarzyszenia, noszące nawet



10 Sanctissimi Domini Nostri Pii Divina Providenta Papae Septimi Literae Apostolicae
  guibus Societas Vulgo-Carbonarioxvm nuncupata condemnatur. Bulla Apostolska Ojca
  Swiętego Papieża Piusa VII potępiająca Towar Lystwo pospolicie zwane Węglar Ly, Rzym
  MDCCCXXI, k. 3.
11 J. M. Caro Rodriguez, dz.cyt., s. 242; Kościół a masoneria, W: P. B. Gunther, Szatan
  największy wróg człowieka, Wrocław 1991, s. 256 - 257. W 1820 r. miało miejsce widzenie
  Anny Katarzyny Emmerich słynnej wizjonerki i mistyczki tamtego czasu, ktbre opisała w
  następujących słowach: "Zobaczyłam kościbłśw. Piotra i wielkie mnóstwo ludzi, usiłujących
  gozburiyćorazinnych któxzyprzygotowywalisiędouczynieniatego...Ci którzygobunyli,
  odrywali od niego wielkie kawały; Myli to zwłaszcza liczni sekciar Le, a wraz z nimi i apostaci.
  Ludzie ci, dokonująć tego dzieła zniszczenia, zdawali się stosować do jakichś pxzepisbw i
  do pewnej reguły; mieli na sobie białe fanuchy, obszyte niebieską wstążką (jest to strój
  mistr Lów wolnomularskich), na ktbrych widniały kieszenie, a za pasem zatknięte mieli
  kielnie... Znbaczyłam ze zgrozą, że wśrbd nich byli i księża katoliccy. Kiedy nie wiedzieli
  dobrze, jak działa E, ludzie owi często zapytywali o to jednego spośród nich; miał on księgę,
  w ktbrej jakoby są spisane wszystkie sposoby budowania i niszczenia..." Patr L: A K
  Emmench, Życiorys, T. II, s. 202 nn. Za: J. Marques-Riviere, Podwójne oblicze wolno-
  mularstwa, Katowice 1938, s.152.

różne nazwy, są sprzymierzone między sobą przez zbrodnicze więzy swoich
haniebnych zamiarów."12
  W wydanej 21 maja 1829 roku eneyklice "Traditi" PIUS VIII zobowiązał
patriarchów, prymasów i biskupów całego świata do zwrócenia bacznej uwa-
gi na "tajne stowarzyszenia ludzi sprzysiężonych, zdeklarowanych nieprzyja-
ciół Boga i władców, którzy czynią wszystko, aby spustoszyć Kośeiół,
wstrząsnąć państwami, skłócić cały świat i którzy łamiąć hamuleć prawdziwej
wiary, otwierają wrota dla wszelkiej zbrodni." Pius VIII zwalczał masonerię,
gdyż, jak pisał: 'ej prawem jest kłamstwo, jej Bogiem diabeł, a jej kultem
niemoralnośE".1
  GRZEGORZ XVI w swej pierwszej encykliee "Mirari vos", skierowanej
do całego świata dnia 15 sierpnia 1832 r., wskazał na masonerię jako na
"główną przyczynę wszystkich klęsk ziemi i królestw" i jako "ściek nieczysty
wszystkich poprzednich sekt" oraz "niezgłębioną przepaść zepsucia".14
  PIUS IX, któremu masoneria przypisywała członkostwo jednej ze swoich
lóż, w czasie swego pontyfikatu więcej niż 20 razy potępił związki masońskie
i zakazał wolnomularstwa. Po raz pierwszy dokonał tego w przemówieniu na
konsystorzu tajnym 9 listopada 1846 r. (znanym jako dokument "Qui pluri-
bus"), na konsystorzach 20 kwietnia 1849 r. ("Quibus quantique") i 9 XII
1854 r. Najpoważniejszymi dokumentami Piusa IX, wymierzonymi przeciw
masonerii, są: bulla "Multiplices inter" z 25 IX 1865 r. oraz encyklika "Etsi
multa luctuosa" ogłoszona 21 XI 1873 r.l5
  W bulli z 1865 r. Papież pisał m.in.: "Niegodziwa i zgubna ta sekta jest
fatalną zarówno dla zbawienia dusz, jak i dla społecznego spokoju... pała
żarząeą nienawiścią do religii Chrystusowej i do prawowitej władzy, a zdąża
do jednej tylko myśli jako do ćelu, by zniszczyć wszystkie prawa Boskie i
ludzkie." Wielokrotnie potwierdzał stanowisko Kościoła wobeć masonerii
wypowiedziane przez swoich poprzedników.
  Oświadczył ponadto, że potępienie i zakazy dotyczące masonerii rozcią-
gają się także na loże brazylijskie i na loże znajdujące się w jakimkolwiek
miejscu wiata. W ten sposób przeciwstawił się kłamstwu masonów Brazylii
jakoby potępienia dotyczyły wyłącznie lóż europejskich, a nie amerykań-
skich, które wedłu6g nich zajmowały się tylko postępem cywilizacyjnym i
dobroczynnocią.
  Dnia 20 IV 1884 r. ogłoszona została przez LEONA XIII encyklika
"Humanum Genus", jeden z najbardziej kompletnych dokumentów Kościoła

12 J. M. Caro Rodriguez, dz. cyt., s. 242 - 243; S. Załęski, dz. cyt., s. 34 - 35.
13 J. M. Caro Rodriguez, dz. cyt., s. 243; S. Tneciak, dz.cyt., s.184.
14 J. M. Caro Rodriguez, dz. cyt., s. 243; S. Tr Leciak, dz.cyt., s.184.
15 _S. Załęski, dz. cyt., s. 35; Por. Ks. Segur, Wolnomulaize czym są, co robią i czego chcą, tł.
  W. M., Warszawa 1864.
16 S. Tr Leciak, dz.cyt., ś.184; B. Chełmióski, dz. cyt., s.181-182; J. M. Rodriguez, dz.cyt., s.
  243 - 244; Por. Farmazony i konsewatyści, Krakbw 1877, drukarnia "Czasu".

110 I 111



dotyezących masonerii. Powołująć się na wyroki swoich poprzedników, Leon
XIII zauważa, że "od półtora wieku Masonia stała się niezmiernie liczną, a
posługująć się zuchwalstwem i chytrością, opanowała wszystkie stopnie hie-
rarchii społecznej i zajęła w łonie państw nowoczesnych władzę prawie
równą monarszej." Pośród zasad wolnomularskich, szczególnie groźnych dla
społeczeństw, Papież wymienia: "we wszystkich rzeczach rozum ludzki jest
najwyższą powagą - stąd lekceważenie chrześcijańskiego kultu religijnego i
odrzuceniewszelkiej objawionej wiary, a tem samym i Kościoła katoliekiego.
Stąd dążność Masonów do oddzielenia państwa od Kościoła i usunięcie jego
wpływu od rządów i spraw publicznych. Stąd prawa ograniczające wolną
działalność Kościoła, konfiskując,e jego majątki, wypędzające jego zakony;
stąd nienawić wściekła do Stolicy św., stąd także indyferentyzm dla wszy-
stkich religii. Naturalizm masoński idzie jeszcze dalej, aż do negacji Boga i
nieśmiertelności duszy; panteizm, ateizm i gruby materializm, mają wstęp
wolny do loży. Stąd o moralności na motwach religijnych opartej i mowy tu
nie ma, zastąpić ją ma jakaś moralność społeczna, niezależna, wolna; znika
więć prawość i uczciwość obyczajów, a na jej miejsce występuje zuchwalstwo
zbrodni. Cnota każda domaga się zaparcia siebie, abnegacji; naturalizm
masoński nie uznaje skażenia natury ludzkiej, wszystkie chucie i namiętności
są mu dobre, stąd bezwstyd w literaturze, teatrach i sztuce, przezwany reali-
zmem, stąd w życiu rodzinnym zniżenie małżeństwa do zwykłego kontraktu,
wychowanie dzieci bez religu, aż dojdą do rozumu i same sobie obiorą religię
jaką, albo nie obiorą żadnej.
  Ażeby te czysto pogańskie pojęcia stały się prawem społecznym i wsiąkły
do mas ludu, Masonia dąży do opanowania edukacji, odsuwa od niej kapła-
nów i duchownych i chce ją mieć bezwyznaniową."
  Leon XIII wznawia propozyeje i zakazy swoich poprzedników. Poleca
biskupom, by przyezynili się do tego, by "spadła maska z masonerii, aby
ludzie ujrzeli masonów takimi, jacy oni są i aby nikt, z. jakiegokolwiek
powodu nie dawał swojego imienia sekcie masońskiej... Zeby nikogo nie
omamiła ta udawana prawośE."17
  Papież Leon XIII powtórzył potępienie masonerii w swym liście do
biskupów Bawarii z dnia 22 XII 1887 r., w allokueji do pielgrzymów z
Meksyku z dnia 5 V 1888 r., w allokucji do obywateli włoskich z 20 IV 1890 r.,
w encyklice skierowanej do biskupów włoskich z 15 X 1890 r., w liście do
episkopatu Italu z 8 grudnia 1892 r. oraz w encyklice "W 25 roeznicę"
ogłoszonej 25 marca 1902 r.18


17 List Pasterski. Papież Leon XIII o masoneru, Warszawa 1929, Kronika Rodzinna, s. 44;
  Por. J. M. Caro Rodriguez, dz. cyt., s. 244 - 247; F. E[ger), Kilka słbw o masonerii, Warszawa
  1901; Kard. F. Cavagnis, Masoneria, tł. I. L. Dubowski, Warszawa 1910.
18 S. Załęski, dz.cvt., s. 36 - 37.

  W "Liście do episkopatu Italu" z 1892 r. Papież pisze m.in.: "Przypomnij-
my, że chrześcijaństwo i masoneria są sobie co do istoty przeciwstawne, tak
iż przynależność do jednego jest równoznaczna z zerwaniem łączności z
drugim. Nie można pogodzić słów Ewangelii z hasłami rewolucji, Chrystusa
i Beliala, Kościoła Boga z Kościołem bez Boga."
  W encyklice "W 25 roeznicę" z 1902 r. Leon XIII pisał o metodzie i celach
pracy masoneru: "Pełna ducha szatana, który - według stwierdzenia Apostoła-
potrafi w razie potrzeby zmienić się w anioła światłośa, wysuwa na czołowe
miejsca cele humanitarne, ale poświęca wszystko dla swych sekciarskich celów.
  Zaprzecza jakoby miała jakiekolwiek zamiary polityczne, ale w rzeczywi-
stości wpływa w sposób istotny na działalność ustawodawezą i administracyj-
ną państw, a wypowiadająć słowa pełne szacunku wobeć autorytetów, a
nawet samej religii, swój najwyższy cel upatruje, jak świadezą o tym jej
własne statuty, w usun leciu wszelkiej zwierzchności i kapłaństwa, w których
widzi wroga wolności.
  W "Instrukeji" Świętego Ofiicium z dnia 10 maja 1884 r. nakazującego
zastosowanie praktyczne dyrektyw zawartych w encyklice Leona XIII "Hu-
manum Genus" znajduje się ważne stwierdzenie: "Jest rzeczą oczywistą, że
ekskomunika "Latae sententiae" spada na sekty masońskie i im podobne
(...), które spiskują przeciw Kościołowi i prawowitym władzom cywilnym bez
względu na to, czy czynią to potajemnie ezy jawnie, czy zobowizują lub nie
swych adeptów do składania przysięgi zachowania tajemnicy.
  Potwierdził to kanon 2335 prawa kanonicznego, ogłoszonego przez BE-
NEDYKTA XV dnia 27 V 1917 r.: "Katolicy, którzy wstępują do sekty
masońskiej względnie do jej podobnych stowarzyszeń, walezących z Kościo-
łem i z legalnymi władzami cywilnymi, popadają tym samym w ekskomunikę,
zarczerwowaną Stolicy Apostolskiej simpliciter".
  Wystąpienia następców Leona XIII, papieży XX wieku, potwierdziły w
całej rozciągłości wcześniejsze pouczenia Koeioła na temat masoneru.
  PIUS X dokonał oceny masonerii w dokumencie "Vchementer" ogłoszonym
11 II 1906 r. oraz w liście skierowanym do Franeji "Une fois encore" z 6 I 1907 r.
PIUS XI mówił o niej w encyklice "Caritate Christo compulsi" z 3 V 1932 r. oraz
w encykliee na temat "bezbożnego komunizmu", "Divini Redemptoris", z 19 III
1937 r.21 Na octku lat trzydziestych zorganizowano, w ramach watykańskiej
Kongregacji Sw. Ofńaum, pod kierownictwem jej członka ks. Ludwika Civardi,
speejalną międzynarodową służbę zajmującą się rozpracowywaniem tajnych
stowarzyszeń i organizacji, w tym także masonerii. Episkopaty krajowe otrzy-
mały polecenie wytypowania 1- 2 księży, któlym powierzono zadanie śledzenia
poczynań wolnomularzy w danym kraju. Episkopat Polski powierzył tę sprawę

19 Za: A. de Lassus, dz.cyt., s. 92 - 93.
20 AAS 17, 43 - 47.
21 A de Lassus, dz.cyt., s. 92.

112 113



w 1933 r. ks. Zygmuntowi Kaczyńs2 iemu, będącemu równocześnie dyrekto-
rem Katolickiej Agencji Prasowej.
  W tym okresie na temat wolnomularstwa zabrała głos także Cerkiew
Prawosławna. W zatwierdzonym 28 VIII 1932 r. przez Synod Archijerejski
Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej Zagranicą w Sremskich Karlovcach (Jugo-
sławia) liście pasterskim metropolity Antonija uznano wolnomularstwo za
"jedną z najbardziej szkodliwych w dziejach ludzkości i prawdziwie szatań-
skich doktryn", za "tajną międzynarodową rewolucyjną organizację walki z
Bogiem, chrześcijaństwem, Cerkwią, narodową państwowością, a szczegól-
nie z państwowością chrzecijańską". 'Im, którzy się go nie wyrzekną, odtąd
zabroniono udzielać sakramentów.
  List potępił także pokrewne doktryny i organizacje - teozofię, antropo-
zofię oraz YMCA.
  Choć list ten nie miał większego znaczenia ze względu na istniejący
konflikt i sytuaeję wewną Ltrz Cerkwi, został z satysfakeją przyjęty przez
francuskie koła katolickie.
  W pierwszych latach powojennych, w okresie pontyfikatu PIUSA XII,
Kongregaćja Swiętego Officium dwukrotnie wypowiadała się na temat aktu-
alności nauki Kocioła o masonerii ( w 1946 r. oraz 20 IV 1949 r.). Były to
odpowiedzi udzielane na pytania postawione przez biskupów włoskich.
  W 1958 r. Pius XII nazwał masonerię "wylęgarnią wszelkiej herezji" i
"potęgą ciemności". Utrzymywał ponadto, że "korzenie obecnego odstę-
pstwa od wiary tkwią w naukowym racjonalizmie, laicyzmie i wolnomular-
stwie, od którego wszystkie one się wywodzą."24
  W okresie pontyfikatu JANA XXIII nasiliły się próby doprowadzenia do
zmiany stanowiska Kośeioła odnośnie masonerii.
  Wolnomularskie tendencje do "pogodzenia się z Kościołem" i taktyka
"wyciągniętej dłoni" sięga okresu międzywojennego. W 1937 r. ukazał się
"List otwarty do Papieża", autorstwa Alberta Lantoine'a, masona wysokiego
stopnia, w którym czytamy m.in.: "Jesteśmy wolnomyślicielami, wy - wierzą-
cymi. Nie powiększajmy tej ogromnej różnicy...Pytanie jest bowiem, czy
wobeć wspólnego niebezpieczeństwa, które nam zagraża, nie byłoby rzeczą
właściwą założyć tłumik na przejawy naszych różnic...Masoneria głosi wynie-
sienie Człowieka, Kościół - wyniesienie Boga. Rywalizacja'1 Nie. Współdzia-
łanie, pomimo wszystko! Myśliciel, który nie przesadza z imperatywem swej
powinności i wierzący, który nie upada przed wymogami swego kultu, spoty-
kają się w duchu ponad różnicami swych postulatów."25

22 L. Hass, Zasady w godzinie prbby. Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej
  1929 -1941, Warszawa 1987, s. 32.
23 P. A. Buyszkin, Zarubieżnoje masonstwo i jego protiwniki, mszp. Arch. de la Grande Loge
  de France, Paryż, s.193 -194. Za: L. Hass, j.w., s. 34.
24 Por. J. Siewierski, dz.cyt., s. 45.

  W okresie przygotowań Kościoła do Soboru Watykańskiego II koła wul-
nomularskie sugerowały, że fakt prześladowania masonerii przez Hitlera, i
to we wszystkich okupowanych przczeń krajach, oraz fakt prześladowania
przez Hitlera Kościoła katolickiego, przyczyniły się do zmiany mentalności
masonów w stosunku do Kościoła. Ponadto angażowanie się Kościoła w sprawę
walki o prawa człowieka, tj. walki prowadzonej również przez masonerię, zbli-
żyły "obie organizacje" do siebie i spowodowały, że zagadnienie przynależnoci
konkretnej jednostki do obu równocześnie stało się sprawą otwartą.
  Już w 1%2 r., w czasie trwania Soboru, krakowski "lgodnik Powszechny"
opublikował artykuł p.t. "Zmiana stosunku Kościoła do masonerii", w któzynl
znalazły się m.in. takie sformułowania: "próba usunięcia nieporozumień między
Koeiołem a masonerią", "jesteśmy dzieEmi jednego Boga skłóconymi w zaśle-
pieniu", "ztywa się, z obu stron, narosłą od wieków, olbrzymi literaturę wzaje-
mnych podejrzeń i oskarżeń, nieraz zupełnie absurdalnych".2
  We Francji adwokat Aleć Mellor (katolik i mason) wydał szereg książek
domagających się zmiany stosunku Kościoła do masonerii. Najgłośniejsza z
nich, opatrzona kościelnym imprimatur, nosiła tytuł "Nos freres separes - les
franc-masons" (Nasi bracia odłączeni - wolnomularze). W Skandynawii hoł-
dowano zasadzie: "masoneria nie walezy z Kośeiołem, wolno więć do niej
należeE". W Stanach Zjednoczonych kardynał Spellman i jego następca,
kard. J. Cooke, domagali się rozpoczęcia oficjalnych rozmów w przedstawi-
cielami masonerii. W dniu 26 X 1965 r. na uroczystym przyjęciu był podej-
mowany przez Lożę Braterską Bostonu kard. Cushing w towarzystwie przed-
stawiciela Rycerzy Kolumba. Miało też miejsce przemówienie msgr. Leo A.
Pursey w Loży South - Bend i arc,ybiskupa Johna P. Cody w Loży w Chicago.28
  Znane są wypadki współpraey między duchownymi katolickimi i lożami
masońskimi w Ameryce Południowej, zwłaszcza w Brazylu. Tutaj, w stanie
Gergipo arcybiskup Aracaju, Luciano Jose Cabral i loża masońska podjęli
wspólny wysiłek, aby przyjć z pomocą biednym chłopom, krzywdzonym
przez właścicieli wielkich majątków ziemskich. W uznaniu zasług arcybisku-
powi przyznany został przez Wielkieo Mistrza Wielkiego Wschodu Brazylii
złoty medal Wielkiej Wdzięczności.

25 Za: A de Lassus, dz.cyt., s.104 -105.
26 J. Wais?awski, Zwięzły komentarz do wydanej prcez Kongregację Doktiyny Wiaiy "dekla-
  racji" o pnynależności do stowarzyszeń masońskich, wyd. "Jestem Polakiem", bmw,1986, s. 4.
27 Ks. B. B.(podpis inicjałami), Zmiana stosunku Kościoła do masonerii, Tygodnik Pow-
  szechny, nr 16 (691) z dnia 22 IV 1962 r.; Por. inne artykuły w "Tygodniku Powszechnym":
  "Kościbt i masoneria", nr 19 (1007) z dnia 12 V 1968; "Dialog z masonami", nr 36 (1180) z
  5 IX 1971.
28 J. Waiszawski, dz.cyt., s. 4 - 5; M. Riquet, Kościbł a wolnomularstwo, Chr Leścijanin w
  świecie, nr 88, R. XII:1980, dz.cyt., s. 84.Pojawiły się prbby bardzo wąskiego tłumaczenia
  kanonu 2335 prawa kanonicznego. Jeślijakaś Loża zakazuje w swych statutach wszystkiego,
  co można uważać za spisek przeciw Kościołowi lub prawowitym władzom cywilnym, "to
  jasne, że ekskomunika ta ich nie dotyczy." Tak pisze m.in.: M. Riquet, dz. cyt., s. 86 - 87.

114 I15



  Podezas drugiej sesji Soboru Watykańskiego II dwukrotnie powracała
problematyka wolnomularstwa. Na korzyść masonerii wypowiedział się wte-
dy najobszerniej biskup Cuernavaca z Meksyku, Mendez Arceo.3o
  Po Soborze zostały podjęte próby dialogu Kościoła z wolnomularstwem,
który trwał około 20 lat. Okazało się jednak szybko, że dialog ten jedynie
potwierdza dotychezasowe stanowisko Watykanu.
  Po Soborze Watykańskim II inspiratorem realizowania dialogu z wolnomu-
larstwem był m.in. kard. F. Konig. Wspólne rozmowy rozpoczęły się w Wiedniu
(1968 r.) i były kontynuowane w Innsbrucku, Augsburgu, Norymberdze i Ein-
siedeln. Były akceptowane przez kard. F. Sepera, prefekta Kongregacji Doktry-
ny Wiary. Ze strony masońskiej posiadały poparcie Wielkiej Loży Anglii.
  26 II 1968 r. kard. Seper wystosował pismo do przewodniczących wszy-
stkich Konfereneji Episkopatu, zawierające dwanaście pytań dotyczących
działalności masonerii i jej programu w poszczególnych Kościołach lokal-
nych. Niektóre Konfereneje nie udzieliły żadnej odpowiedzi (Afryka, Au-
stralia, kraje Europy Wschodniej), z Azji była jedna, z Ameryki Północnej i
Południowej - trzy. Z 11 odpowiedzi z Europy - poza hiszpańską - wynikał
bardzo zróżnicowany obraz, m.in. Konferencje Franeji i Belgu sygnalizowały
antykościelną działalność francuskiej loży Wielkiego Wschodu.
  Dialog katolicko-masoński kontynuowany w różnych grupach austriac-
kich i niemieckich doprowadził do wydania 5 VII 1970 r. w Lichtenau
(Austria) w obecności kard. F. Koniga, dokumentu pt. "Wyjaśnienia doty-
czące dialogd pomiędzy Kościołem katolickim i masonerią". Ustalono w nim
konieczność zrewidowania historycznie ukształtowanych relacji pomiędzy
Kościołem i masonerią.
  W latach 1974 -1980 odbywały się oficjalne rozmowy z polecenia Nie-
mieckiej Konfereneji Episkopatu i zjednoezonych lóż Niemiee.31
  Po sześciu latach obustronnych spotkań, po "ponownym przebadaniu
trzech pierwszych stopni masońskich", konfereneja biskupów niemieckich
opublikowała w dniu 12 V 1980 r. "Oświad‚zenie w sprawie przynależności
katolików do masoneru", w którym stwierdziła jednoznacznie, że nie jest

29 Rozmowa L. Eveva z C. J. A. Ferrar Benimelim (badacz historll wolnomularstwa i jego
  powiązań z Kościotem), Novum, nr 7, R.1979, s. 38 - fi3.
30 Kościót katolicki a masoneria, Cz. I. Wybór z dokumentów kościelnych, Instytut Dokum-
  entacyjno-Wydawniczy, Polska Mśl Narodowa, Warszawa 1983, s. 5 - 6.
31 Z. Pawłowicz, Kościół i sekty w Polsce, Gdańsk 1992, s. 209 - 210. W kontekście tiwających
  między Kościołem a masonerią rozmów należy odczytać kurtuazyjne zachowanie się
  Watykanu w 1978 r., gdy działająca w Paryżu polska loża "Kopernik" wystosowała depeszę
  z gratulacjami w związku z wborem kard. K. Wojtyły na Stolicę Piotrową. W odpowiedzi
  Watykan "gr Lecznie podziękowaŁ" Por. J. Siewierski, dz. cyt., s. 46; L. Hass, Sztuka
  królewska, Wprost, nr 7, z dnia 14 II 1993, s. 77; Tenże, Papieskie błogosławieństwo. Po 170
  latach wystąpili publicznie w Polsce wolnom Warre, Prawo i Zycie, nr 40, R.1992, s.10 -11.
  Tekst depeszy i odpowiedt Watykanu, patn.: J. Winezakiewicz, Polska loża "Kopernik" w
  Paiyżu, Ars Regia, nr 1 (2), R. II:1993, s. 93.

możliwa dla katolika równoczesna przynależność do Kościoła katolickiego i
masonerii. Swoje stanowisko uzasadniła konkretnyzni argumentami:
  l. Masoneria uwypukla w swych założeniach światopoglądowych huma-
nitarne i etyczne tendeneje. Co do założeń religijnych pozostawia swym
członkom deeyzję subiektywną. Takiej postawy nie da się pogodzić z wiarą w
objawione prawdy Boże, autentycznie wyjaśnione przez Urząd Nauczycielski
Kościoła;
  2. Podejście do obiektywnej prawdy sugeruje ze strony masonerii pewien
relatywizm, co stanowi przeszkodę dla przyjęcia katolickich prawd dogmaty-
cznych;
  3. Masoneria przyjmuje możliwość wyznawania każdej religii, stawiając
je wszystkie na tym samym poziomie, co potwierdza relatywistyczne stano-
wisko wobeć katolic,yzmu;
  4. Pojęcie Boga jako "wielkiego Budowniczego wszystkich światów" suge-
ruje ujęcie deistyczne; pojęcie Boga u masonów nie jest tym samym zgodne
z chrześcijańskim obrazem Boga, który objawił się w Jezusie Chrystusie;
  5. Pojęcie toleraneji "wobeć idei" różni się od ujęcia katolickiego;
  6. Rytuały masońskie związane z trzema stopniami, mające charakter
inicjacji, stanowią jakąś formę konkurencyjną w stosunku do przemiany
sakramentalnej ;
  7. Etyczne udoskonalenie człowieka realizuje się w masonerii na
płaszczyźnie czysto naturalnej, podezas dy w chrześcijaństwie dokonuje się
ono poprzez łaskę Chrystusa w Duchu Swiętym;
  8. Masoneria mieśei w sobie różne kierunki, od ateistycznej loży francu-
skiej "Wielki Wschód", poprzez loże kierunku angieslkiego, aż po "chrześei-
jańską masonerię". Ta ostatnia jednak bardziej jest wierna w swych poglą-
dach masoneru niż chrześcijaństwu. W ocenie masonerii należy uwzględnić
te rozmaite kierunki.32
  W tym samym czasie prowadzone były rozmowy masonerii z innymi odłama-
mi chrześcijaństwa. Kościół ewangelieki w Niemczech rozpoezął rozmowy w
1973 r. W ich wyniku wydał oświadczenie, na mocy którego każdy ewangelik ma
według własnego sumienia ocenić możliwość wstąpienia do masonerii.
  Kościół anglikański po przeprowadzonych ro3mowach zajął w 1987 r.
wyraźnie negatywne stanowisko wobeć masonerii.
  Kongregacja Doktryny Wiary zabierała głos na temat masonerii w sposób
niezwykle wyważony i ostrożny. Po raz pierwszy po Soborze uczyniła to w
dniu 19 VII 1974 r. w liście kard. Franjo Sepera, jej prefekta, do filadelfij-
skiego kard. Jana Króla. List ten był jednak "listem zastrzeżonym" i nie
stanowił oficjalnego wystąpienia Stolicy Apostolskiej. Mimo to przedostał

32 Pressedienst des Sekretariats der Deutschen Bischofskonferenz, Dokumentation 10/80
  vom 12. V.1980; Por. Z. Pawłowicz, dz.cyt., s. 210.
33 Z. Pawłowicz, dz.cyt., s. 211.

116 117



się na łamy prasy, która interpretowała go jako zezwolenie na bratan3e się
katolików z masonami, choć jego treść wcale do tego nie upoważniała.
  Następne wystąpienie Kongregacji miało miejsce w niespełna rok po
"oświadczeniu" episkopatu niemieckiego. W dniu 17 XII 1981 r. Kongrega-
cja wydała "deklarację", w której czytamy: "dotychezasowa praktyka dyscy-
plinarn Prawa Kanonicznego nie została w niczym zmodyfikowana i obo-
wiązuje w całej pełni".35
  Nowy kodeks prawa kanonicznego, który wszedłw życie 27 XI 1983 r., nie
zawiera w sobie pełnego tekstu dawnego kanonu 2335. Milezy na temat
masonerii, mówiąć jedynie ogólnie o organizacjach wrogich Kościołowi.
Kanon 1374 głosi: "Kto zapisuje się do stowarzyszenia działającego w jaki-
kolwiek sposób przeciw Kościołowi, powinien być ukarany sprawiedliwą
karą; kto zaś popiera tego rodzaju stowarzyszenie lub nim kieruje, powinien
być ukarany interdyktem". Niemniej jednak w przeddzień wejścia nowego
kodeksu w życie, dnia 26 listopada 1983 r., w Watykanie została ogłoszona
deklaraeja Kongregacji Doktryny Wiary, która podtrzymała dotychezasowe
stanowisko Kościoła zakazujące przynależności do masonerii pod groźbą
utraty prawa do przyjmowania sakramentów świętych oraz zakazująca bisku-
pom odmiennego interpretowania tego zakazu na użytek lokalny. Deklara-
cja uczy, że pomimo, iż nowy kodeks nie wymienia imiennie masonerii:
"negatywna ocena Kościoła o wolnomularskich zrzeszeniach pozostanie
więć niezmienna, ponieważ ich zasady były zawsze uważane za nie do pogo-
dzenia z nauką Kościoła i dlatego też przystąpienie do nich pozostanie nadal
zabronione. Wierni, którzy należą do wolnomularskich zrzeszeń, znajduą
się w stanie ciężkiego grzechu i nie mogą przyjmować Komunii świętej.
  Po długiej historii prób wzajemnych kontaktów katolików i wolnomula-
rzy stosunek Kośc3ła katolickiego pozostaje więć niezmienny od ponad
dwóch i pół wieku.


34 Por. M. Riquet, dz.eyt., s. 87 - 88; J. Warszawski, dz.cyt., s. 5.
35 Za: J. Warszawski, dz.cyt., s. 6 - 7; Por. S. Kaczorowski, Memorandum w ważnej sprawie,
  ł ódź 19R7, s. 6.
36 AAS 76/ 1984/30 nn; Por. M. Giertych, Masoneria, Rycen Niepokalanej, nr 12 (390),
  grudzień 1988, s. 301. Pełny tekstwj. polskim m.in.w aneksie: J. M. Caro Rodriguez, dz.cyt.,
  s. 259.
37 Stanowisko Stolicy Apostolskiej jest jasno i pre<yzyjnie sformułowane. Pomimo tego w
  niektbrych otrodkach mają miejsce przypadki "bratania się" katolikbw z masonami. W
  listopadzie 1985 r. Stała Rada Episkopatu Francji przyłączyła się do "Wspblnego wezwania
  do braterstwa", wydanego pnez organizacje masofiskie i paramasofiskie, wśrbd ktbych był
  m.in. Wielki Wschód Franeji oraz Wielka Loża Franeji. Dnia 18 listopada 1991 r. AFP
  (Agence France Presse) poinformowała, że "kardynał Albert Decourtray - arcybiskup
  Lyonu i prymas Galii (stał na czele katolickiej strony genewskiej komisji w sprawie Karmelu
  w Oświęcimiu), otr Lymał nagrodę akeji humanitarnej żydowskiego stowanyszenia masoh-
  skiego B'nai Brith (Synowie Przymierza) za swą działalność na rzecz kontaktbw pomiędzy
  religiami. Por. A. de Lassus, dz.eyt., s.105 -106.

VIII


MASONERIA W POLSCE


  Pierwsza organizacja wolnomularska na terenach Polski powstała pod
konieć 2 dziesięciolecia XVIII w. Było nią "Bractwo Czerwone" ("La Confre-
rie Rouge"), które w 1721 r. posiadało już rozbudowaną i sprawną strukturę
organizac,yjną. Kierownictwo krajowe, a przypuszczalnie zarazem centralne,
znajdowało się w Warszawie, siedzibą niższej instaneji terenowej, tzw. Rady
Zakonu, był Toruń. Do placówki w Toruniu należeli przedstawiciele arysto-
kracji i szlachty nie tylko polskiej, lecz również saskiej i pruskiej. Do Braetwa
przyjmowano zarówno mężczyzn, jak i kobiety. W Warszawie jego członka-
mi byli przedstawiciele kręgu wielkoszlacheckiego, m.in. Michał Fryderyk
Czartoryski - podstoli litewski, hr. Franciszek Maksymilian Ossoliński-
podskarbi nadworny koronny, Ludwik Borueki - żupnik bydgoski oraz hra-
bina Schwerin - żona posła prusklego w Wiedniu, która w tym czasie przeszła
z protestantyzmu na katolieyzm.
  Około 1738 r. hr. Rutkowski, brat naturalny króla Augusta III, zakłada w
Dreźnie lożę Trzech Orłów Białych, która stała się pramatką wolnomular-
stwa polskiego. Pierwsze bowiem loże w Warszawie, na dworze królewskim
i w stolicy powstawały jako filie loży drezdeńskiej.
  W Rzeczypospolitej, w wyniku ogłoszenia przez papieża Klemensa XII
dnia 24 IV 1738 r. encykliki "In eminenti Apostolatus speculo" - potępiającej
wolnomularstwo i zakazującej wiernym utrzymywanie jakichkolwiek konta-
któw z jej członkami, przez kilka lat trwała przerwa lub raczej milczenie na
temat działalności wolnomularskiej. Zostały zamknięte loże powstałe na
dworze królewskim.2
  Jednakże już w 1742 r. wolnomularze ujawnili się w Poznaniu i w Wiś-
niowcu na Wołyniu. Założycielem loży na Wołyniu był właściciel miasteczka
Wiśniowiec, magnat Jan Karol Mniszech, łowczy wielki koronny, przyjęty do
wolnomularstwa prawdopodobnie w Paryżu, gdzie przebywał przez pewien


L. Hass, Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej w XVIII i XIX wieku,
Wrocław 1982, s. 62 - 65.
S. Małachowski - Łempicki, Wykaz polskich Ibż wolnomularskich oraz ich członkbw w
latach 1738 -1821 popr Ledzony zarysem historii wolnomularstwa polskiego i ustroju
Wielkiego Wschodu Narodowego Polskiego, Polska Akademia Umieętności. Archiwum
Komisji Histotycznej, Seria 2, T. II, Krakbw 1929, s.115 -117.

118 119



ezas. Do tej loży staroszkockiej, o czterech stopniach wtajemniczenia, nale-
żeli ponadto: Konstanty Jabłonowski - pułkownik wojsk koronnych i An-
drzej Mokronowski - wojewoda mazowiecki.
  Brat Stanisława, Jerzy Mniszech, marszałek wielki koronny, w 1755 r.
założył na swym dworze w Dukli, wraz z baronem Piotrem le Fort, wygnanym
z Rosji, lożę ścisłej obserwy o 10 stopniach. Związani pozostają z tą lożą
m.in.: marszałek wielki litewski Ignacy Ogiński, 3olnik koronny August
Moszyński, stolnik litewski Jerzy Wielhorski i inni.
  W 1744 r., w domu Andrzeja Mokronowskiego, zostało powołane do
życia Towarzystwo Trzech Braci (w rok później liczyło 21 członków), a w
1747 r. we Lwowie loża Trzech Bogiń. Loże te jednak, zwalczane przez
duchowieństwo, zostały zamknięte. W r.1758 loża Trzech Braci wznowiła
swą działalność. W tym czasie w Warszawie działała także loża Dobrego
Pasterza. Loże te zależały nominalnie od Wielkiej Loży Londynu, w rzeczy-
wistoci zaś rządziły się autonomicznie według statutu opraeowanego przez
wolnomularza de la Tierce. W przedmowie do swych statutów pisał on:
"Świat jest wielką Rzecząpospolitą, każdy naród rodziną, a każdy człowiek
dziecięciem. Ażeby więe wskrzesić i rozszerzyć te istotne maksymy, zaczerp-
nięte z natury człowieka, ustanowione zostało nasze towarzystwo. Połączyć
chcemy wszystkich ludzi umysłu światłego, obyczajów słodkich, humoru
przyjemnego, nie tylko miłoScią dla sztuk pięknych, lecz daleko bardziej
wielkimi zasadami cnoty, nauki i religii; interes towarzystwa staje się tu
sprawą całego rodzaju ludzkiego."4
  Do lóż masofiskich za czasów saskich należała przeważnie arystokracja
polska. W tym czasie wolnomularstwo nie odgrywało ważnej roli politycznej,
lecz było rodzajem mody panującej wśród najbogatszych. Poważną rolę
społeezną i polityczną polscy masoni zaczną odgrywać dopiero za ezasów
króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
  W 1769 r., a więć już za czasów stanisławskich, pierwszą lożą polską stała
się loża Cnotliwego Sarmaty. Wielki mistrz Wielkiego Wschodu Londyń-
skiego książę de Beaufort mianował wielkim mistrzem prowinejonalnego
wolnomularstwa Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego
Augusta Moszyńskiego. W ten sposób doszło do powstania pierwszej wiel-
kiej loży polskiej. Ówczesne wolnomularstwo polskie składało się z:

S. Załęski O masonerii w Polsce od roku 1738 do 1822 na źródłach wyłącznie masońskich,
cz.1, Kraków 1908, s. 52 - 54; Por. J. Nieczuja Urbański, Loże masofiskie na ziemiach
dawnej Rzeczypospolitej Polskiej w XVIII w. (Księga pamiątkowa ku uczczeniu
dwudziestopięcioletniej działalności naukowej prof. Marcelego Handelsmana), Warszawa
1929, s. 465 - 482ů S. Małachowski - ł.,empicki, Wielka prowinejonalna I..oża Wolyńska,
(odbitka z Rocznika Wolyńskiego, t. II), Warszawa 1931.
7a: S. Małachowski -Łempicki, Wykaz..., dz.cyt., s.116 -117; Por. Tenże, Wolnomularstwo
polskie za Augusta III, Wiedza i Życie, nr 8/9, R. II:1927, s.17 - 30; W. Smolchski, Pr Lewrót
umysłowy w Polsce w wieku XVIl1. Studia histoivezne, Warszawa 1924.

  - wielkiej loży Cnotliwego Sarmaty
  - niemieckiej loży Trzech Braci
  - francuskiej loży Jedności na wschodzie Warszawy
  - Przyjaźni na wschodzie Białegostoku
  - Trzech Wież na wschodzie Malborka
  - Doskonałego Wędrowca na wschodzie Preszowa na Węgrzech.
  Loże prowincjonalne, w wyniku wypadków politycznych, w r.1770 prze-
rwały swe prace. W r.1773 ich los podzieliły loże warszawskie. W tym samym
roku (1773) jednak do Polski przybył z Saksonu hrabia Fryderyk Alojzy
Bruhl, noszący tytuł wielkiego wizytatora generalnego dogmatyki templariu-
szowskiej i z czasem ożywił polskie wolnomularstwo.
  W 1777 r. do loży Pod Trzema Hełmami na wschodzie Warszawy został
przyjęty król Stanisław August i otrzymał siódmy stopień wolnomularstwa
polskiego kawalera Różanego Krzyża (21 stopień wg. rytu szkockiego). Król
popierał wolnomularstwo, ofiarował na jego potrzeby dom "Pod Rydzynią"
przy ul. Trębackiej i wspierał masonów wysokimi datkami pieniężnymi.
  W 1780 r. było w Polsce ogółem 16 lóż. W 1781 r. wielkim mistrzem
obrany został Ignacy Potocki, który przygotowywał ustawę Wielkiego
Wschodu Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Została
ona ogłoszona 26 II 1784 r. Akces do Wielkiego Wschodu Polskiego podpi-
sali przedstawiciele wielkiej Loży Katarzyny pod Gwiazdą Północną na
wschodzie Warszawy, loŚe prowincjonalne z Wilna, Poznania, Dubnej oraz
kilka lóż symbolieznych.
  Po śmierci wielkiego mistrza Andrzeja Mokronowskiego w 1784 r. wiel-
kim mistrzem obrany został Stanisław Szezęsny Potocki, wojewoda ruski,
który pełnił tę funkcję do 1789 r. Po nim wielkim mistrzem został Kazimierz
Nestor Sapicha, marszałek konfederaeji litewskiej podezas Sejmu Czterolet-
niego, który zarządzał Wielkim Wschodem do 1794 r.
  Wolnomularstwo polskie za czasów Stanisława Augusta, aż do Sejmu
Czteroletniego, było pod wpływem rosyjskim. Wielka loża została nazwana
na cześć cesarzowej Katarzyny II lożą Katarzyny pod Gwiazdą Północną.
Członkami jej byli m.in. synowie ambasadora rosyjskiego Stakelberga, a członka-
mi honorowymi w wielu loiach polskich dygnitarze wolnomularstwa rosyjskiego,
jak hrabia Bazyli Musin-Puszkin-Brius, ks. Aleksander Łobanow-Rostowski, Je-
rzy Ellisen, Aleksander Żerebcow, Sergiusz Ł.anskoj i inni.
  W okresie Sejmu Czteroletniego, na skutek obudzenia się patriotyzmu i
wrogiego stosunku do Rosji, nazwa wielkiej loży została zamieniona na lożę
Stanisława Augusta pod Gwiazdą Północną. Wolnomularze wywierali zna-
czny wpływ na obrady Sejmu. Należeli do nich bowiem zarówno twórcy


S. Załęski, dz.cyt., s. 57 - 61, 94 - 98; S. Małachowski - Łempicki, Wolnomularstwo polskie
za Stanisława Augusta, Wiedza i Życie, nr 11, R.II:1927, s. 31- 48 oraz nr 12, s.15 - 38.

120 121



Konstytucji 3 Maja: Ignacy Potocki i ksiądz Piatoli, jak i posłowie sejmowi:
Kazimierz Sapicha, Adam Czartoryski - generał ziem podolskich, Matusze-
wicz, Julian Ursyn Niemcewicz, Sołtyk, Linowski, Jan Łuszczewski i inni.b
  Julian Ursyn Niemcewicz był m. in. autorem projektu reformy wolnomu-
larstwa polskiego, gdy ustawa z 1784 r., którą rządziła się masoneria, okazała
się niewystarczająca i wymagała reformy. Wielki mistrz zapowiedział rewizję
ustawy już w 1812 r., została ona jednak odłożona z chwilą, gdy zarysował się
rozłam między narodem a earem Aleksandrem.
  Drugi rozbiór kraju, powstanie kościuszkowskie i upadek Polski dopro-
wadziły ruch wolnomularski do zupełnego zaniku i stały się przyezyną za-
mknięcia prać lożowych. W tym ezasie przepadła także większa częś E
dokumentacji i archiwów masonerii polskiej. W 1786 r. miał miejsce pożar
domu "Pod Rydzynią", w którym spotykali się warszawscy bracia. Przyspie-
szył on proces zastoju w polskim ruchu wolnomularskim.
  Pod zaborem pruskim Wielki Wschód Polski przestał istnieE. Na zie-
miach polskich pracowały jedynie loże niemieckie, zależne od wielkich lóż
berlińskich i składające się głównie z pruskich wojskowych i urzędników.e
  Polski ruch wolnomularski ożywił się dopiero z powstaniem Księstwa
Warszawskiego.
  W lutym 1810 r. została otwarta Wielka Loża Kapitularna "Gwiazda
Wschodnia" i powstał Wielki Wschód Narodowy pod młotkiem wielkiego
mistrza Ludwika Gutakowskiego, poza lożą - prczesa Rady Stanu Księstwa.
W tym też czasie Wielki Wschód toczył walkę z lożami niemieckimi, pozo-
stałymi w Księstwie Warszawskim po okupacji pruskiej. Loże te, zależące od
wielkich lóż berlińskich, ignorowały Wielki Wschód Polski, lecz po energi-
cznych starciach musiały uleć i uznać suwerenność Wielkiego Wschodu. W
1812 r., po śmierci Ludwika Gutakowskiego, wielkim mistrzem obrany zo-
stał Stanisław Kostka Potocki, prczes Rady Stanu Księstwa. Wolnomularze


S. Załęski, dz.cyt., s.107 -117; I.. fiss, dz. cyt., s.169 - 215; Por. J. Nieczuja Urbański,
Mowy masońskie Stanisława Potockiego. Uwagi bibliograficzne i materiały, Pamiętnik
Literacki, Nr XXIV, Lwów 1925, s. 359 - 36R; I. Rjabinin, Polskoje masonstvo, W:
Masonstvo vjego proszlom i nastojaszczem, Red. C. P. Melgunov, N. P. Spidorov, Moskva
1915; S. F. Dobrjanskij, Masonskija lożi v Litve, Wilno 1912; Ze względu na fakt, że główni
kierownicy żyeia politycznego Polski czasów stanisławskich należeli do masoneru,
niektórty histotycy pr Lypisują wolnomularstwu winę rozbiorów, naz,ywająć ich organizację
"Związkiem Uczynnych Grabarzy Polski" - patrz.: K. M. Morawski, Zródło rozbioru Polski,
br i mw.; K. Wybranowski, Dziedzictwo, Poznań 1930.
J. U. Niemcewicz, O wolnem mularstwie w Polszcze, wyd. i opr. J. Wagnerówna, Prace
histoiyczno-literackie, nr 36, Kraków 1930. Niemcewicz daje się poznać jako zwolennik
centralizacji władzy wolnomularskiej, bo "dopóki dogmatyczność i polityczność dwie
oddzielne władze składać będą, dopóty nić stałego ustanowić nie będzie można, ponieważ
najdoskonalsze ustawy bez egzekueji zostaną".
Por. S. Małachowski - Łempicki, Wolnomularstwo za okupacji pruskiej 1795 - 1807,
Wiedza i Życie, R. III:1428, s.153 -170; S. Załęski, dz.cyt., s.107 -121; Por. B. Leśnodorski,
Polscyjakobini. Karta z dziejów insurekcji 1744 roku, Warszawa 1960.

tego czasu wierzą w gwiazdę Napoleona, a wojskowa loża Bracia Polscy
Zjednoczeni otacza go nadzwyczajną czcią. Oczekują wojny z Aleksandrem
I i przygotowują się do "wielkiego dzieła wskrzeszenia ojczyzny". Po chwilo-
wej przerwie, na skutek wypadków politycznych, od 1815 r. rozpoczyna się
epoka rozkwitu wolnomularzy pod protektoratem cara Aleksandra I. Wol-
nomularze wierzą młodemu monarsze, "przyjacielowi Polaków". Car - ma-
son, czynnie popierał wolnomularstwo polskie i na cele dobroczynne wpłacał
lożom poważne sumy pieniężne. Powstało szereg nowych lóż. W 1820 r.
ukończona została reforma ustawy konstytucyjnej wolnomularstwa polskie-
go z 1784 r. Ustawa wprowadziła, zgodnie z zamysłem projektu Juliana
Ursyna Niemcewicza, centralizację wolnomularstwa tworząć radę najwyższą
z siedmiu członków pod przewodnictwem wielkiego mistrza. Zostały przez
to ograniczone prawa lóż prowinejonalnych i symbolicznych. Tym sposobem
rząd rosyjski, działający przez oddanego sobie namiestnika wielkiego mi-
strza, generała Aleksandra Rożnieckiego, chciał poddać kontroli wolnomu-
larstwo polskie.
  Reakeją na zaistniałą sytuację było tworzenie przez mularzy tajnych
związków o charakterze narodowo-patriotycznym. Powstały więc: związek
wojskowy Prawdziwych Polaków założony przez oficerów: Prądzyńskiego,
Małachowskiego i Kołączkowskiego; wolnomularstwo narodowe czyli woj-
skowe, utworzone w 1819 r. przez Waleriana Łukasińskiego; wielkopolski
związek Kosynierów z generałem Mielżyńskim na czele; związek Templariu-
szy, założony przez rotmistrza Majewskiego; Towarzystwo Filomatów pod
zarządem Tomasza Zana, a także pod jego zarządem Towarzystwo Promie-
nistych i Filaretów; Związek Przyjacielski Panta Koina, założony w Warsza-
wie przez Ludwika Meuersberga i Kchlera oraz inne.9
  W 1818 r. masoneria polska obchodziła uroczyście sprowadzenie zwłok
Tadeusza Kościuszki do grobów królewskich na Wawelu. Zmarłemu Ko-
ciuszee towarzyszył szwajcarski mason Zeltner z Solury "pod którego da-
chem wieeznej pamięci Tadeusz Kościuszko dwudziestoletniej przyjaźni i


L. Hass, dz.cvt., s. 239 - 244, 262 - 308; Por. J. Ujejski, Dzieje polskiego mesjanizmu do
powstania listopadowego, Lwów 19312; S. Małachowski - Łempicki, Dzieje wolnego
mularstwa w Krakowie 1755 -1822, Bibiloteka Krakowska nr fi9, Kraków 1929; Tenże,
Kaliskie loże wolnomularskie, Kalisz 1928 (Towar Lystwo Przyjacid Książki); Tenże,
Wolne mularstwo na Lubelszczyźnie 1811-1882, Lublin 1933; Tenże, Wolnomularstwo
na ziemiach dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego 1776 -1822. Dzieje i materiały,
Rozprawy Wydziału III Towatzystwa Przyjaciót Nauk w Wilnie, Wilno 1930; Tenże,
Wolnomularstwo w Księstwie Warszawskim, Wiedza i Życie, R. III:1928, s. 446 - 470, R.
IV: 1929, s. 297 - 323; Tenże, Strącone korony. Z dziejów wolnomularstwa polskiego,
Warszawa 1931; Tenże, Wolnomularskie utwory Brodzińskiego, Pamiętnik Literacki
XXIX,z. 2, Lwów 1932; Sz. A.ckenazv, Łukasiński, T. I - II, Warszawa 1931; W. Jankowski,
W loży masońskiej. Kartka z życia i twórezości K. Brodzińskiego, Lwów - Złoczów, bnv.
(1909); I. Chrzanowski, Chleb macierzysty Ody do młodości, Biblioteczka Uniwersytetów
Ludowych i Młodzieży Szkolnej, nr 232, Warszawa - Kraków, [1425).

122 123



gościnności doznawał". Sprawiedliwa i doskonała loża "Świątynia Izys" na
wschodzie Warszawy zapisała w poczet swych ezłonków honorowych "szla-
chetnego Kościuszki przyjaciela". W tym celu dnia 25 maja zaproszonc
Zeltnera na sesję loży "Izys", która odbyła się wjęzyku franeuskim. Odpowia-
dająć na życzenia i zaszczyty, Zeltner sławił cnoty Kościuszki, "nie masona
wprawdzie, ale cnót masońskich męża". Mówił m.in.: "niewiadome dla mnie
wypadki nie połączyły go osobiście z naszym szanownym związkiem, który
tak uwielbiał, bracia moi, posiadał on jednak do najwyższego stopniawszy-
stkie enoty wolnomularskie, bo posunął aż do bohaterstwa miłość ojezyzny i
swoich rodaków; a kiedy i w miłoci bliźniego nikt go nie przewyższył, był
więć bratem wszystkich wolnych mularzy, był więć bratem eałego narodu
ludzkiego."lo
  Obudzenie ruchu wolnościowego w Polsce zmieniło zapatrywania cara
Aleksandra na wolnomularstwo. Dnia 21 sierpnia 1821 r. wydał on dekret o
zniesieniu masonerii, prżytaczająć następujacy powód: "Niepokoje i porząd-
ki, które w różnych innych państwach przez istniejące tamże tajne związki
wywołane zostały, a niektóre z nich pod nazwą lóż wolnomularskich z po-
czątku tylko celami dobroczynnymi się zajmowały, podezas gdy inne tajem-
nie politycznymi sprawami się zatrudniały, spowodowały niektóre rządy do
zakazania tego rodzaju tajemnych towarzystw."ll
  Rozporządzenie carskie ogłoszone zostało w Królestwie Polskim 25
wrzenia 1821 r. i na jego mocy wszystkie loże zostały zamknięte.
  Wolnomularstwo polskie liczyło w okresie 1738 -1821 ogółem 316 lóż,
które zrzeszały 5748 członków. Pośród nich znaleźli się m.in.: Marcello
Bacciarelli (nadworny malarz Stanisława Augusta), Feliks Bentkowski
(prof. i dziekan Uniwersytetu Warszawskiego), Izabella Czartoryska (księż-
na, generałowa ziem podolskich), Jan Henryk Dąbrowski (wódz legionów),
Stanisław Fiszer (adiutant T. Kościuszki), Aleksander Fredro (komediopi-
sarz, kapitan jazdy), Berko Joselewicz (szef szwadronu 5 reg.), Franciszek
Dionizy Kniaźnin (poeta), Jan Krukowiecki (generał powstania listopado-
wego), Stanisław Leszczyński (król), Franciszek Ksawery Lubecki - Drucki
(książę), Stanisław Lubomirski (książę), Stanisław Małachowski (marszałek
Sejmu Czteroletniego), Michał Ogifiski (kompozytor, książę), Stanisław

10 S. Załęski, dz.cyt., s.194 - 200; Pnynależność T. Kościuszki do masonerii niejest potwier-
  dzona także przez Stanisława Małachowskiego - Łempickiego w jego "Wykazie polskich
  lóż..." dz. cyt. Pomimo to wolnomularze polscy umieszczają Kościuszkę na swoich Iistach
  twierdząc, że są dane historyczne dotyczące faktu wstąpienia Kościuszki do masonerii. Być
  może T. Kościuszko wstąpił do jednej z amerykafiskich lóż masofiskich, lecz nie konty-
  nuował, po powrocie do Ojezyzny, swej wolnomularskiej działalńości. Por. Wolnomu-
  larstwo w świetle encyklopedyi, Warszawa 1934, s. 3.
11 Za: S. Małachowski - Ł,empieki, Wykaz..., dz.cyt., s. 121; Por. Tenże, Raporty szpiega
  Mackrotta o wolnomularstwie polskiem 1819-1822, Waiszawa, [1931); P. Chmielowski,
  Liberalizm i obskurantyzm na Litwie i Rusi 1815-1823, Biblioteka dzieł wyborowych, nr
  21, Warszawa 1898.

Piłsudski (obywatel ziemski powiatu telszewskiego), Gabriel Podoski (arcy-
biskup gnieźnieński, prymas Polski), Józef Poniatowski (książę, marszałek
Franeji), Nikodem Puzyna (książę, ks. biskup sufragan wileński), Dominik
Radziwiłł (książę, pułkownik wojsk polskich), Ignacy Tański (minister
oświaty), Kantorbery 'Imowski (poeta), Michał Wereszczaka (obywatel
powiatu nowogródzkiego, brat Maryli Wereszczakówny) Franciszek Wężyk
(poeta), Józef Zajączek (generał), Tomasz Zan (poeta).
  Po 1821 r. na polskiej ziemi pozostało zaledwie kilka czynnych lóż w
Wielkim Księstwie Poznańskim. Liczni Polacy przyłączyli się do lóż zagrani-
cznych. W roku 1832 utworzono w Besancon polską lożę "Perseverance-
Esperance", po czym powstały dalsze loże w Avignon i w Le Puys. Wielką
rolę odgrywali Polacy w paryskich lożach tego okresu, zwłaszcza w loży
"Trinite Indivisibile". W r.1846 założono w Londynie "The Polish National
Lodge", a w 1863 r. w Cuneo (Włochy) utworzyli lożę członkowie polskiej
szkoły oficerskiej.
  Masoneria polska XIX wieku była często bardziej spiskiem niepodległo-
ściowym niż ideologiczną organizacją. Jak pisał biskup Józef Pelezar: "maso-
neria polska zaprawdę nie tchnęła takim fanatyzmem antyreligijnym jak
francuska czy angielska (...) Bywało, że jej członkowie chodzili do kościoła,
należeli do bractw kocielnych, przyjmowali przed śmiercią sakramenty
święte i robili zapisy na rzecz klasztorów." Wielu z nich, będąć członkami lóż
niższych stopni, nie znało całej ideologii ruchu masońskiego, a uważali go za
związek filantropijny, patriotyczny i humanitarno-towarzyski",13

12 Wolnomularstwo w świetle..., dz.cyt., s.1- 3; Literatura masofiska i antymasofiska wjęzyku
  polskim z tego okresu, patrz: S. Załęski, dz.cyt., s. 257 - 261.Po rozwiązaniu Towarzystwa
  Promienistych w Wilnie wskr Leszono tajną grupę. Adam Mickiewiez pisał z Kowna, aby
  Związek Przyjacibł uczynić "jako studenekie masofistwo", "przydać symbole obnędy
  śpiewy, znaki, powiązać grupę jak w hierarchu masofiskiej". Niekiedy Filomaei nazywali
  swoją organizację "Zakonem". W czasie represji, które dotknęły Filomatów, Adam Mickie-
  wicz zostałwypuszczony z więzienia za poręczeniem Joachima Lelewela profesora Uniwer-
  sytetu Wileńskiegoi najwybitniejszegowówezaswileńskiegowęglaiza. Por. W. Mickiewicz,
  Zywot Adama Mickiewicza, T.1, Poznaó 1894 S. Szpotafiski Adam Mickiewicz i jego
  epoka, W: W. Billip, Mickiewicz w oczach wspótczesnych, T. 3, Wrocław 1962.Z ideami
  Saint - Martina i nauką Bohma, czotowych prcedstawicieli masonerii ezoteveznej i misty-
  cznej, zapoznał się A. Mickiewicz prcez Oleszkiewicza i członków loży "Orła Białego" w
  Petersburgu. Kontakty te miały wpływ na kształt "Ksiąg narodu i pielgnymstwa polskiego".
  Por. S. Pigofi, Z epoki Mickiewicza, art. ze zbioru: Studia i szkice Lwów 1922, s. 95 - 97.
  Pojawienie się tajemniczej postaci "44" z "Dziadów" niektóny badacze wiążą z faktem
  kontaktów Mickiewicza z Oleszkiewiczem, któiy zainteresował go Biblią i Kabałą. Por. J.
  Teslar, Biblia w życiu i twórezości Adama Mickiewicza, W: Adam Miekiewicz,1855 -1955,
  pr. zb., odbitka, Polskie Towarzystwo Naukowe, Londyn 1958. Masonem był Andrzej
  Towiański, którywstąpiłdo lożyw 1819 r., orazjego współpraeownik Gutt. Por. K. Kantak;
  Mickiewicza i Towiahskiego Sprawa Boża, Londyn 1957, s.15.Pr Led swoim nawróceniem
  węglarzami i wolnomyślicielami byli m.in. Bogdan Jafiski, Kajsiewicz i Piotr Semenenko.
  Por. B. Micewski, Bogdan Jański, założyciel zmartwychwstańców,1807 -1840, Warszawa
  1983ů B. Jafiski Mądrość służby. Myśli wybrał K.Wojtowicz Wrocław 1991.
13 J. S. Pelezar, Masoneria, jej istota, zasady, dążności, początki, Kraków 1914, s.123 -127;

124 125



W drugiej połowie XIX wieka działalnoć wolnomularstwa w Polsce
zamarła.
  Z początkiem XX wieku polscy wolnomularze przebywający na emigracji
podjęli próbę odbudowy lbż w kraju. Polacy należący do paiyskiej loży "Reno-
vateurs" erygowali w Warszawie w 1910 r. lożę "Wyzwolenie". Jeszcze przed
wybuchem I wojny światowej udało im się powołać do życia dalsze loże w
Kaliszu, Wilnie i Petersburgu oraz drugą lożę w Warszawie ("Odrodzenie").
  Tuż po zakończeniu działań wojennych z polskiej loiy "Polonia", istnie-
jącej od 1916 r. w Rzymie, wyszła incjatywa odrodzenia wolnomularstwa w
Rzeczypospolitej Polskiej. Na początku 1920 r. Edward Okuń, malarz i
ilustrator "Chimery", a równocześnie adept "sztuki królewskiej" w loży "Po-
lonia", upoważniony został do przywiezienia z Włoch patentu konstytucyj-
nego dla pierwszych dwóch lóź obrządku szkockiego powstałych w
Warszawie. Dnia 19 marea tegoż roku odbyło się posiedzenie loży, ktbra
przyjęłą nazwę "Kopernik". Dnia 20 IX 1920 r. proklamowano Wielką Lożę
Polski. Po szeregu prać regulaminowych dnia 14 IX 1924 r. Wielka Loża
Narodowa Polski uznana została za "prawidłowo ukonstytuowaną, suweren-
ną, wolnąi niezależną". Rozpoezęła wówezas normalną pracę według Ob-
rządku Szkockiego Dawnego Uznanego. Pierwszym wielkim mistrzem został
senior polskich wolnomularzy, lekarz prof. Rafał Radziwiłłowicz, a pier-
wszym wielkim sekretarzem - historyk Józef Dąbrowski. Lożę "Kopernik"
uznano za Loże4 matkę, a więć uprawnioną do powołania do życia podle-
głych sobie lóż.
  Naczelnik państwa Józef Piłsudski informowany był przez czołowych
wolnomularzy - W. Baranowskiego i R. Radziwiłła - o przebiegu prać orga-
nizacyjnych polskiej obedieneji wolnomularskiej. Skierował do prac,-y w lo-
żach masońskich pewną liczbę swoich ludzi. Rozkazał także oficerom o
meldowaniu faktu swego wstąpienia do lól5 Sam jednak, pomimo otrzyma-
nych propozyeji, nie wstąpił do masonerii.



  L,ennhoff O. Posner, Polen W: Internationales Freimaurerlexikon, Zurich - Leipzig-
  Wien, [1932), k.1218 -1219; Por. A. Lewak, Od Związków Węgtarskich do Młodej Potski.
  Dzieje emigracji i legionu polskiego w Szwajcarii w r. 1833 -1834, Warszawa 1923; E.
  Friedrichs, Die Freimaurerei in Russland und Polen, Berlin 1907; Tenże, La Franc-
  -Maconnerie en Russie et en Pologne, Berne 1908.
14 E. Lenhoff O. Posner, dz.cyt., k.1220; L. Chajn, Polskie wolnomularstwo 1920 -1938,
  Warszawa 1984 s.136 -192 (przegląd i krótki iys histoiyczny poszczególnych polskich lóż
  okresu międzywojennego); Por. L. Hass, Rosyjskie wolnomularstwo z lat 1906 -1918.
  Fragment z dziejów liberalizmu w Rosji, Studia z Dziejów ZSRR i Europu Środkowej, T.
  VII, R.1971; Tenże, Działalność wolnomularstwa polskiego w latach 1908 -1915, Kwar-
  talnik Histoivezny, nr 4, R.1967.
15 J. Kossecki, Tajemnice maćii politycznych, Kielce 1991, s. lfi4 - 2l10; Por. L. Hass, Libera-
  łowie, izoterycy piłsudezycy. Z dziejów polityki w Polsce w latach 1924 -1928, Dzieje
  Najnowsze, nr 3, R.1973.

  Do przewrotu majowego w 1926 r. działało w Polsce 1315ż, ktbre skupiały
 przede wszystkim osoby z dobrze sytuowanych kręgów inteligeneji, wyższych
I urzędników państwowych, a także ludzi ze sfer wojskowych, związanych
 głbwnie z obozem piłsudczyków.
  Do lbż wolnomularskich przystąpiło spośród elity piłsudczyków szereg
  osobistości, m.in.: W. Sławek, B. Miedziński, A Skwarczyński, B. Wieniawa-
  Długoszewski, bracia M. i N. Downarowicze. Spośród ofic,erbw: A. Koc, J.
  Krzemiński i R. Gbrecki. W polskiej służbie dyplomatycznej działali m.in.
  wolnomularze: A. Zaleski, M. Arciszewski, T. Filipowicz, R. Knoll, H.
  Gliwic, S. Hempel, S. Patek, E. Kipa. Wśród dziennikarzy do wolnomularzy
 należeli np. S. Grostern, J. Wasowski, W. Giełżyński, a ze środowiska dzia-
  łaezy politycznych czynni byli w lożach: S. Thugutt, E. Śmiarowski (przywbd-
  cy PSL "Wyzwolenie"), M. Zyndram Kościałkowski (pciźniejszy premicr), A.
  Prystor, H. Kawecki, G. Narutowicz (zamordowany jako prezydent). Z gro-
  na bwczesnych naukowcbwwolnomularzami byli m.in.: prof. K. Bartel (pre-
  mier po przewrocie majowym), M. Wolfke, L. Kozłowski (pbźniejszy
  premier), M. Michałowicz, M. Konopaeki i znany socjolog A. Hertz, prawnik
  Stanisław Car (doradca prawny Piłsudskiego, w latach 1928 -1929 minister
  sprawiedliwości, opracował Konstytucję Kwietniową z 1935 r.), F. Paschal-
  ski, L. Berenson, L. Altberg.
  Kontakty lożowe stawały się nieraz podstawą do kształtowania grup
  podejmujących rbżne polityczne działania. Już 21 II 1921 r. londyński "Ti-
  mes" informował, że Warszawa, która stała się siedzibą Wielkiej Loży Polski,
  zapowiada się jako silny ośrodek ruchu wolnomularskiego. Autor artykułu
  widział w tym określone korzyści w dziedzinie polityki zagranicznej. W 1926 r.
  amerykański dygnitarz wolnomularski stwierdził, że polskie wolnomular-
  stwo ma duży procent członków, którzy zajmują bardzo ważne pozycje w
  życiu publicznym i w aparacie państwowym.
  Zamach majowy w 1926 r. został dokonany przez Piłsudskiego przy wy-
  raźniej współpracy wolnomularzy polskich. Główna kwatera zamachowców
  mieśała się w mieszkaniu oddanego Piudskiemu masona, Stanisława P16 ka.
  Pomajowym premierem rządu został inny mason, prof Kazimierz Bartel.
  Na 6 prezydentów II Rzeczypospolitej (wraz z okresem emigracyjnym) 4
  było masonami: Narutowiez, Wieniawa-Długoszewski, Raczkiewiez, Zale-
  wski. Na 14 premierów przedmajowych, z7lat 1918 -1926, 4 było masonami,
  a na 17 pomajowych (1926 -1939) aż 13.

16 J. w.; L. Chajn, Polskie wolnomularstwo 1920 -1938, Warszawa 1984, s.136 -184- Por. L.
  Has S, Z socjalnych iródeł przewrotu majowego, Kwartalnik Histoiyczny, nr 2, R.197Ó; Tenże,
  Wolnomularstwo wobeć pxnblemów okrsu międzywojennego Więi, nr 2 R.1976; Tenże,
  Masoneria polska XX wieku. Losy loże ludzie, wyd. Polczek, Warszawa 1993, s. 61- 74.

17 M. Giertych, Masoneria, Rycerz Niepokalanej, nr 390, R.1988, s. 302; T. Prus, O czterech
  motorach dziejów dwudziestolecia 1918 -1939 Warszawa 1944. Pnedruk: Szczerbieć nr 1
  (3), R. II: 194Z, s. 22 - 25; C. Buniewski, Kulisy dwudziestotecia dziejów Polski

126 127



  Wydawany w Lipsku "Kalendarz dla wolnomularzy" (C. van Dalen's
Kalender fur Freimaurer, wyd. Bruno Zechel), w roczniku za lata 1393 -1934
podaje odnonie masonerii w Polsce następujące informacje:
  - liczba ezłonków - 302;
  - Polska posiada jedną Lożę Narodową i 11 lóż zwykłych;
  - Wielka loża narodowa ma swą siedzibę w Warszawie przy ul. Polnej 40;
poprzednią siedzibą centrali była Bruksela;
  - wielkim mistrzem jest prof. dr Mieczysław Wolfke, wielkim sekretarzem
Z. Skokowski. Przedstawicielem wielkich lóż niemieckich na Polskę jest
Marian Ponikiewski;
  - Wykaz lóż symbolicznych (tj. obejmujących masonów trzech najniż-
szych stopni) podaje:
  1. Loża "Gabriel Narutowicz" (Łódź, rok założenia 1926);
  2. "Staszie" - Sosnowiec,1924;
  3. "Kopernik" (loża - matka) - Warszawa,1920;
  4. "Prawda" - Warszawa,1920;
  5. "Machnicki" - Warszawa,1920;
  6. "Kościuszko" - Warszawa,1920;
  7. "Wolność przywrócona" - Warszawa,1920;
  8. "Łukasiński" - Warszawa,1920;
  9. "Wiernych przyjaciół" - Warszawa,1923;
  10. "Prawo ludu" - Warszawa,1927;
  11. "Totlasz Zan" - Wilno,1921.18
  Powyższy wykaz lóż nie jest kompletny, gdyż nie obejmuje lóż wyższych
stopni. Fakt powołania "Najwyższej Rady Polski", przyjętej do "Federacji
Najwyższych Rad Rytu Szkockiego Dawnego i Uznanego" w czasie kongresu
dnia 7 X 1922 r. w Lozannie, świadczy o istnieniu w Polsce również lóż
wyższych stopni. Loże te jednak pozostawały ściśle zakonspirowane.l9
  W tym okresie istniały także w Polsce loże niemieckie o charakterze
protestanckim, które jednak nie podlegały Wielkiej Loży. Znajdowały się
one w następujących miejscowościach: Bydgoszcz, Chełmno, Tczew, Gnie-
zno, Grudziądz, Inowrocław, Katowice, Chojnice, Krotoszyn, Leszno,
Ostrów, Pszczyna, Poznań, Rawicz, Starogard i Toruń. Podlegały one wcze-
niej Wielkiej Loży berlińskiej, z chwilą powstania Polski utworzyły osobny
związek (Bund deutscher Freimaurerlogen in Polen) z siedzibą w Poznaniu.

  wskrzeszonej, Warszawa 1944. Przedruk: Szczerbieć nr 7 (9) R. II:1992 s.19 - 20.
18 C. van Dalen's, Kalender fur Freimaurer, Lipsk 1933, s. 204. Por. L. Hass, Skład osobowy
  wolnomularstwa polskiego Drugiej Rzeczypospolitej (Wielka Loża Narodowa), Pregląd
  Histoiyczny R.1992 z. 4 s.131-169 Tenże, Masoneria polska... dz. cyt., s.153 - 352.
19 Rewe Internationale des Śocietes Secretes, nr 3, 20 I 1929, s. 81, podaje: Najwyższa Rada
  33-go stopnia Rytu Szkockiego Dawnego i Uznanego, Wielcy Dostojnicy: Wielki Koman- dor
  Andr Lej Strug Wielki Kanclerz Stanisław Stempowski; Por. L. Hass, Rozwój organi- zacyjny
  wolnomulaistwa w Polsce międzywojennej, Najnowsze Dzieje polski, R.1%9, T. XIV.

Na zjeździe lóż masońskich niemieckich w Polsce, zwołanym w Gdańsku w
roku 1928, prof. Horneffer tak ujął eele masonerii niemieckiej w Polsce:
"Celem naszym jest praca nad odbudową potęgi narodu niemieckiego". Jak
podawał "Kalendar fur Freimaurer" na rok 1930, loże niemieckie w Polsce
pracowały pod dozorem "Wielkich lóż" niemieckich.20
  Silnie rozwinięta w Polsce międzywojennej była żydowska organizacja
Bnai - Brith (hebr. "Synowie Przymierza"), założona w roku 1843 "dla obrony
międzynarodowych interesów żydowskich". Miała ona wyraźną strukturę
masońską. Organizacyjnie dzieliła się na obwody. Polska tworzyła obwód
trzynasty. Loża Bnai - Brith powstała w Polsce w 1924 r. Stolicą obwodu i
rezydencją władz naczelnych była pierwotnie Warszawa, a później Kraków.
W 1929 r. XIII Dystrykt: Polska obejmował 10 lóż i około 900 członków. Do
polskiego dystryktu należały w 1936 r. następujące stowarzyszenia:
  1. "Amicitia" w Poznaniu, zał.1885, liczące 31 członków;
  2. "Esra" w Bielsku-Białej,1889, 95;
  3. "Solidarność" w Krakowie,1892,174;
  4. "Leopolis" we Lwowie,1899,191;
  5. Stowarzyszenie im. Rafała Koscha w Lesznie,1905,16;
  6. "Braterstwo" w Warszawie,1922,102;
  7. "Humanitas" w Przemyślu,1924, 53;
  8. "Concordia" w Katowicach,1883,118;
  9. Stowarzyszenie im. Michała Sachsa w Królewskiej Hucie,1903, 55;
  10. "Montefiore" w Łodzi,1926, 68;
  11."Achduth" ("Jedność") w Stanisławowie,1928, 32.
  Ponadto w sezonie letnim pracowała w Kiynicy specjalna loża Bnei Brith.21
  Oprócz lóż masońskich pracujących w ramach szerszego systemu orga-
nizacyjnego, w Polsce międzywojennej istniał cały szereg niewielkich stowa-
rzyszeń wolnomularskich. Nie miały one dużego znaczenia społecznego, lecz
fakt ich istnienia jest z pewnością wart odnotowania. Do tej kategorii orga-
nizacji wolnomularskich należały m.in.:
  - Międzynarodowy Mieszany Zakon Masoński "Prawa Człowieka" o cha-
rakterze teozoficznym, którego pierwsza polska loża powstała w Warszawie
w 1924 r. z incjatywy działaczy Polskiego Towarzystwa Teozoficznego: Wan-
dy Dynowskiej, Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza i Tadeusza Bibry. W
jego szeregach znaleźli się m.in.: Stanisław Siedlecki (założyciel Instytutu

20 B. Chełmifiski, Masoneria w Polsce wspbtczesnej, Warszawa 1936, s. 78 - 84. Na str 83
  podano wiadomości o loży polskiej "Kościuszko" nr 1085, w dysktrykcie Bronx w Nowym
  Jorku, która jednak nie podlega Wielkiej Loży Polski. Por.: M. Skrudlik, Masonecia w
  Polsce, Katowice 1935, s. 36 - 43; L. Hass, Zasady w godzinie próby. Wolnomulaistwo w
  Europie Środkowo-Wschodniej 1929 -1941, Waiszawa 1987, s. 69 - 83; C. van Dalen's,
  Kalendar fur Freimaurer, Lipsk 1930, s. 286; T. Prus, O czterech motorach..., dz. cyt.,
  Szczerbiec, nć 2 - 3 (4 - 5), R. II:1992, s 21- 22.
21 B. Chchnifiski, dz.cyt., s. 95-104; L. Hass, dz. cyt.,s. 201 nn; M. Skrudlik, dz.cyt., s. 40-42.

128 129



Wschodniego), Jan Feldman-Olaf (dziennikarz, na emigracji zmienił nazwi-
sko na Wolski), Wanda Wasilewska (córka Leona), Stanisław Podwysocki
(długoletni redaktor "Wiedzy i Życia"), Walentyna Grzybowska (skazana na
rok więzienia za działalność komunistyczną). Powstały loże Zakonu: w War-
szawie ("Św. Graal", "Św. Michał Archanioł", "Radosna Przyszłość"), w Kra-
kowie ("G6ra Wawel"), w Wilnie ("Orzeł i Pogofi"), w Katowicach ("Pokój");
  - Niezależny Zakon Odd Fellows, który na terenie Polski powstał przez
ukonstytuowanie loży w oparciu o członków niemieckiej organizacji tego
typu działającej pod zaborem pruskim. Pierwsza loża polskiego dystiyktu
powstała w 1921 r. Członkami Odd Fellows byli m.in. A. Pawłowski (emeiy-
towany urzędnik Ministerstwa Komunikaeji), J. Guranowski (krytyk litera-
cki, właściciel kin), A. Zielony (właściciel sklepów), L. Jochelson (literat-
filozof). Zakon posiadał swć loże w Grudziądzu, Toruniu, Gnieźnie, Pozna-
niu, Warszawie, Inowrocławiu, Łodzi;
  - Zakon Martynistów o charakterze okultystyeznym założył w Warszawie
w 1918 r. Generalny Delegat Zakonu na Rosję dr Czesław Czyński (zm.
1932). Zwerbował on do Zakonu m.in. L. M. Freytaga (pracownik zarządu
miejskiego Warszawy), J. Jankowskiego (literat, jeden z twórców masonerii
okultystycznej w Polsce), Jerzego Brauna (literat), P. Chomicza (filozof,
wronskista), W. Lutosławskiego (prof. UJ, twórca m.in. Wszechnicy Mickie-
wicza i Seminarium Wychowania Narodowego), M. Cz. Przewóską (literat-
ka), J. Glassa (sędzia sądu Najwyższego, prczes Konsystorza Ewan-
gelicko-Augsburskiego), J. Bieleckiego (prof. chemii na Politechnice War-
szawskiej). W 1930 r. Czyński został oskarżony o satanizm i wymuszanie
samobójstwa na swych uczniach;
  - Wielka Loża Rycerzy Ducha, będąea ekspozyturą Polskiego Towarzy-
stwa Okultystyczno-Filozoficznego, powstała na poezątku lat dwudziestych
z inejatywy Józefa Kowala, red. W. Zagierskiego, red. T. Porady, dra Guzo-
wskiego. Loża wydawała swój miesięcznik pt. "Swiątynia";
  - Szkoła metapsychiczna, do której przedstawicieli należeli m.in. M.
Grużewski (artysta - malarz), A Gravier (prczes Polskiego Towarzystwa
Badań Psychieznych, redaktor "Zagadnień Metapsychicznych"), J. Świtko=
wski (wykładowca Politechniki Lwowskiej), K. Chodkiewicz (główny ideolog
i filozof masonerii ezoterycznej), L. Szczepański (autor trzytomowej ency-
klopedii okultyzmu). Ze szkołą byli związani m.in. lwowski literat Stefan
Grabiński oraz poeta i dramaturg Tadeusz Micifiski;
  - Różokrzyżowey, których ekspozyturą w Polsce było Towarzystwo dla
Badania Chrzecijaństwa Różokrzyżowego (organizowane przez ezterech
braci Chobotów) i Towarzystwo Miłośników Wiedzy i Przyrody oraz Polski
Instytut Filozoficzny. Kierowniczą rolę w Zakonie pełnili m.in. J. B. Kurek
(pracownik sądownictwa), J. Zawada (spółdzielca, esperantysta), J. K. Hady-
na (dziennikarz i pedagog), W. Kołodziej (pastor metodystów, propagator

idei Stanów Zjednoczonych Świata), A Kurlandzka (kierowniczka Polskie-
go Towarzystwa Etycznego). Wybitnym przedstawicielem nurtu różokrzyżo-
wego był inż. radiotechnik Z. W. Tarło - Maziński (zm.1967), od 1934 r.
Imperator i Wielki Mistrz polskiej jurysdykeji, w którego mieszkaniu w
Warszawie do końca jego życia znajdowała się okazała świątynia zbudowana
według wszelkich reguł wolnomularskiej architektury;
  - Ryt Memphis - Misraim, którego Wielkie Templum Mistyezne zostało
zainstalowane w Polsce w 1936 r. W rok później powstała loża symboliczna
"Piramida Północy w Dolinie Wisły" nr 16 oraz loża wyższych stopni-
Kapituła Różokrzyżowa pod wezwaniem "Pelikana pod Jutrznią Wschodzą-
cą w dolinie Warszawy" nr 3. Organizatorem Templum Mistycznego był
historyk Jan Czarnomski. Współpracownikami Czarnomskiego był jego brat
Stanisław, rosyjski emigrant Borys Smysłowski (w czasie okupacji pracownik
sztabu gen. Andrieja Własowa i działaez Russkoj Oswoboditielnoj Armii,
prowadził dla Niemc;ów wywiad wśród przybyszów z ZSRR). Czarnomski
składał "urzędowe" wizyty S. Stempowskiemu - Wielkiemu Komandorowi
Rady Najwyższej i M. Ponikiewskiemu - Wielkiemu Mistrzowi Wielkiej
Loży Narodowej;
  - Rotary - Club, będący organizacją paramasońską, został zorganizowany
w Warszawie w 1931 r. i otrzymał kolejny numer 3427. Jego organizatorami
byli: P. Drzewiecki (b. prezydent Warszawy, prczes Ligi Pracy), J. Loth (prof.
geografii politycznej i ekonomicznej), L. J. Evert (senator, prczes Zboru
Ewangelicko-Augsburskiego), H. Gruber (prczes PKO i biura podróży "Or-
bis") i inni. Następne kluby powstały w Łodzi (w 1933 r., nr 3622), w
Krakowie (w 1933 r., nr 3660), w Katowicach, Wrocławiu, Sosnowcu, Gdyni,
Bielsku, Poznaniu, Zakopanem, Łucku, Tomaszowie Mazowieckim, Lubli-
nie, Drohobyczu. W połowie 1939 r. Rotary w Polsce liezyło 229 osób.22
  Polskie wolnomularstwo okresu międzywojennego organizowało lub in-
spirowało szereg grup politycznych i organizaeji w zakresie ich programów.
Należały do nich m.in:
  - Stowarzyszenie Wolnomyślicieli Polskich;
  - Liga Obrony Praw Człowieka i Obywatela;
  - Chrześcijańskie Stowarzyszenie Młodych Mężczyzn (YMCA);
  - Loża "Wyzwolenie" - PSL "Wyzwolenie"
  - Konfederacja Ludzi Praey;
  - Klub Pracy;
  - Kluby Demokratyczne.23




22 L. Chajn dz.cyt., s. 430 - 526.
23 J.w., s. 340 - 361; Por. M. Skrudlik, Bezbożnicy polscy, Warszawa 1932.

130 131



  Największe znaczenie z pewnością odgrywała w Polsce międzywojennej
Wielka Loża Narodowa Polski, ciesząca się dodatkowo poparciem Naczel-
nika Państwa.
  Przeciw wzrastającemu wpływowi wolnomularstwa na życie społeczne Pol-
ski zdecydowanie wypowiedział się Kośeiół katolicki. Kardynał Aleksander
Kakowski 17 I 1932 r., na ogólnopolskim zjeździe pisarzy katolickich, wskazał
im jako jedno z najważniejszych zadań: obronę "Kościoła oraz naszych tradycji
i ideałów religijnych i narodowych przed napaściami i przewrotną działalnością
masonerii, wolnomyślieielstwa, radykalizmu i sekciarstwa, które panoszą się i
krzewią w Polsce, korzystająć z wybujałej wolności" 24
  Ojcieć Święty Pius XI, zwraeająć się do uczestników polskiej pielgrzymki
do Rzymu, w dniu 4 X 1929 r. powiedział: "Muszę ostrzeć was, jak ongiś
Chrystus ostrzegał apostołów mówiąć do nich: "Czuwajcie i módlcie się".
Czuwajcie, gdyż grożą wam niebezpieczeństwa i zasadzki podstępne. Wróg
wszelkiego dobra, którego Chrystus Pan nazwał bramami piekielnymi, nie
śpi, ale czuwa i działa wśrod was. Mam tu na myśli przede wszystkim sektę
masońską, która szerzy swe przewrotne zasady i zgubne wpływy również i w
Polsce, usiłująć w szczególnośei zniszczyć waszą świętą i cenną spuściznę
duchową i religijną, która stanowi moć i chlubę waszą. Dlatego te25powta-
rzam, ezuwajcie, gdyż wr6g nie śpi, więć i wam nie wolno zasypiać.
  Prymas Polski August Hlond wypowiedział się na temat masonerii już w
dniu 6 XI 1926 r., na Zjeździe Katolickim w Poznaniu: "Wyprzeć się ma
Polska na wszystkich szczeblach hierarchii państwowej każdego bezprawia,
każdej anarchii, każdego rozkładu... A przede wszystkim zerwać powinna
Polska z masonerią, której ostatecznym celem jest systematyczne usuwanie
Ducha Chrystusowego z życia narodu. Tym więcej zaś musi zerwać z nią
Polska, że masoneria to konspiracja zagraniczna, której nie tylko na Polsce
nie nie zależy, ale która potężnej Polski nie chee. Narody, które odnalazły
drogę do swego odrodzenia, rozprawiają się olbrzymim wysiłkiem z masone-
rią i odezuwają to jakby ożywezy powiew w swym narodowym życiu. I w takiej
chwili my mamy zaprzedać się w wolnomularską niewolę? Czyż naprawdę
mamy powtarzać błędy innych ludów i w zaraniu swojego bytu kłaść dobro-
wolnie kark w masońską pętlicę, ażeby później, po szkodach nieobliczal-
nych, z ogromnym trudem i z niepewnym powodzeniem spod wolnomu-
lartswa się wyzwolić? Zerwać z laic,yzmem - znaczy w pierwszym rzędzie
rzucić masońskie kiełzna. Zrzucić je powinni wszysey i na wszystkich stano-
wiskach, mimo ponętnych widoków kariery i powodzenia."
  Do walki z masonerią włączyły się także liczne organizacje polityczne, i
to różnych orientacji, oraz szeroki front narodowy i patriotyczny.

24 Przembwienie J. Em. ks. Kardynała Kakowskiego, Gazeta Warszawska,19 I 1932, nr 2, s. 3.
25 Za: M. Skrudlik, Masoneria w Polsce, Katowice 1935, s. 5.
26 Pro Fide, Rege et Lege, z. 2, maj - czerwieć 1927, s. 89.27.

  Wpływy wolnomularskie zostały jednak ograniczone dopiero wówezas,
gdy doszło do konfliktu między masonami a obozem sanacyjnym. Z czasem
Wielka Narodowa Loża Polski zaczęła ciążyć Piłsudskiemu. Nie budziła
obaw pod względem ideologicznym, gdyż miała charakter narodowy, społe-
cznie umiarkowany i deistyczny. Wiązały ją jednak kontakty ze światowym
ruchem wolnomularskim, a w nim, zwłaszcza w sojuszniczej Franeji, wielką
rolę odgrywała Loża Wielkiego Wschodu. "Grand Orient" zaś był ateistycz-
ny, międzynarodowy i społecznie radykalny. Według braci szkockich Wielki
Wschód nie ograniczał się do wpływania na stosunki w Polsce wyłącznie
własnymi kanałami, lecz wyzyskiwał kontakty z Wielką Narodową Lożą
Polski. Tego obawiał się Piłsudski i wycofał z niej odkomenderowanych tam
wojskowych, działaczy społeczych i politycznych. Powoli zaczął się zmierzch
lóż masońskich w Polsce. Kurezyły się liczebnie, część uległa likwidacji.a
  Z Wielkim Wschodem związani byli w Polsce ludzie, którzy skupiali się
wokół Sikorskiego. Sikorski zaczął organizować własną konspirację oficer-
ską, która nazywała się "Strażniea" i uchodziła za teren wpływów masonerii
francuskiej, nie "szkockiego", lecz "wschodniego" obrządku. Choć trudno
określić charakter powiązań samego Sikorskiego z Wielkim Wschodem,
faktem jest, że w czasie wojny odwiedzał siedzibę "Grand Orient" przy rue
Cadet w Paryżu, a jego współpracownicy: prof. Henryk Tenebaum (ekono-
mista), prof. Marceli Handelsman (historyk), dr Ludwik Reichman, dr Hen-
ryk Kołodziejski, prof. Stanisław Kot i dr Józef Retinger - złączeni byli ściśle
z Wielkim Wschodem. Zaczęły też powstawać w Polsce organizacje społecz-
ne, które podjęły radykalny program Wielkiego Wschodu. Należały do nich
np. Liga Obrony Praw Człowieka i Obywatela oraz Legion Młodych. Konfli-
kty między umiarkowanym a skrajnym odłamem masonerii dały o sobie znać
np. w ostrych atakach na Piłsudskiego i Mościckiego.2y
  Pod naciskiem oportunistycznie nastawionych członków masonerii,
zwłaszcza tych, którzy byli urzędnikami państwowymi, Wielka Loża Polski
postanowiła sama się rozwiązać i nawet powiadomiła o tym władze państwo-
we. Pomimo tego w Dzienniku Ustaw z 24 listopada 1938 r. ukazał się dekret
Prezydenta RP (z 22 listopada) o rozwiązaniu zrzeszeń wolnomularskich. Na
podstawie tego dekretu rozwiązano kilka lóż niemieckich oraz kilka organi-


27 Por. M. Rośeiszewski, Tajemnicze Praktyki Kacer Ly Zachodu. Dzieje i stan obeeny maso-
  nerii, Poznaó 1921; I. Oksza Grabowski, Masoneria, Warszawa, bxw; W. Bronicz, O celach
  i metodach masoneru, Warszawa 1926; S. A. Wotowski, Tajemnice masoneru i masonów,
  Waiszawa [19261; W. B. G., Masonerja, Warszawa [1926); M. Skrudlik, Z tajemnic
  masonerji, Warszawa 1927; Tenże, Agentuty obce, Warszawa 1929; A. Weryha, Walka z
  masonerją, Warszawa 1929; J. Ciemniewski, Inż. S. Szczepanowski pogromca masonbw
  naćtowych, Merkaryusz Polski Ordynayjny, nr 14 (246),19 III 1929, s. 371 - 376; R.
  Gładkowski Adveniat regnum tuum Toronto 1990, s. 63 - 70.

28 T. Katelbach, I,oże, Zeszyty Histoiyczne, z. 3, Paryi 1563, s. 202 - 204. 29.
29 J. w., s. 204 - 208; M. Skrudlik, Masoneria w Polsce..., dz.cyt., s. 41- 43.

132 133



zacji wolnomularskich, jak np. Bnei - Brith czy Odd Fellows. Dekret przewi-
dywał karę 5 lat więzienia za przynależność do tego rodzaju tajnych organi-
zaeji.
  Ci wolnomularze, którzy nie aprobowali decyzji o rozwiązaniu ich orga-
nizacji, zbierali się nadal w małych grupkach. Resztki wolnomularstwa kon-
tynuowały swą działalność podezas wojny w różnych podziemnych orga-
nizacjach eywilnych i wojskowych w kraju i za granicą. Toczyły się też między
nimi różne rozgrywki, które były kontynuacją walk przedwojennych. Na
jesieni 1939 r. macierzysta loża "Kopernik" została przeniesiona z Warszawy
do Paryża celem "utrwalenia i przekazania następcom historycznych tradycji
wolnomularstwa polskiego, które od początków XVIII wieku niemal nie-
przerwanie służy sprawie wolności i braterstwa między ludźmi". Loża "Ko-
pernik" została utworzona, za zgodą Wielkiej Loży Francji, jako samoistna
loża polska. Pracom tej loży przewodniczył w Paryżu w latach 1939 -1940
Tadeusz Tomaszewski, późniejszy premier rządu polskiego w Londynie. W
gronie założycieli tej placówki znaleźli się m.in. A. Pragier, J. Langrod, T.
Filipowicz oraz W. Tarło-Maziński. Loża pracowała wedle obrządku szkoc-
kiego dawnego i uznanego "na chwałę Wielkiego Budowniczego świata".
Loża "Kopernik" uległa likwidacji wraz z czerwcową klęską Franeji. Wolno-
mularze polscy 3ozproszyli się i nigdzie nie zdołali założyć własnego warszta-
tu aż do 1948 r.
  W okresie okupacji gen. Tokarzewski - Karaszewicz, gdy podjął incjatywę
tworzenia konspiracyjnej organizacji Służba Zwycięstwu Polski, wykorzystał
zaufanych ludzi z lóż "Le Droit Humain" (Międzynarodowy Mieszany Zakon
Masoński "Prawo Człowieka") 32 W czasie wojny WRN w kraju i PPS na
emigracji w znacznej mierze opanowane było przez żywioł masoński, chociaż
w końcowej fazie wojny znaczny procent masonów przeszedł do obozu PPS
- Lewicy, grupująć się wokół osoby Osóbki-Morawsk3 go, który został pier-
wszym premierem Tymezasowego Rządu Polskiego.
  Na emigracji generał Sikorski, formułująć swój rząd, starał się ograniczyć
wpływy masoneru, ale w praktyce okazało się to bardzo trudne. Masoneria
trzymała w swych rękach szereg kluczowych pozycji w konspiracji krajowej
oraz w samym rządzie - np. ministrem spraw zagranicznych był od lipca 1941 r.
wybitny wolnomularz, August Zaleski. Wolnomularstwo wniosło ze sobą do
podziemia, podobnie jak do rządu emigracyjnego, ostry antykomunizm.
Sfery masońskie niechętnym okiem patrzyły na układ między rządem Sikor-

30 J.Kossecki, dz.cyt., s. 205-206; T.Cegielski, Dekret Prezydenta RP z dnia 22 listopada 1938
  r., Ats Regia, nr 1 (2), R. III:1993, s. 85-88: L. Hass, Masoneria polska..., dz.cyt., s. 75-104.
31 Spoteczność Wolnomulany Polskich, Biuletyn, nr 1, R.1970, Payż - Londyn - Rzym-
  Florencja - Rotterdam - Nowy York - Caracas - Sao Paolo, s. 3; Por. L. Hass, Zasady...,
  dz.cyt., s. 248-249.
32 L.Chajn, dz.cyt., s. 454.
33 J.Wala, Grabare Polski, Cz. I. Wstęp do badań masoneru w Polsce, bmw i r., s. 24-25.

  skiego a Związkiem Radzieckim. Po przyjęeiu przez Radę Ministrów proje-
  ktu tego układu w dniu 25 lipea I941 r. z rządu ustąpił A. Zaleski, aoza tym
  piłsudczyk generał K. Sosnkowski oraz endecki działacz M. Seyda.
  W nowej sytuacji powojennej polskie sfery wolnomularskie podzieliły się
  wyraźnie na dwie grupy. Jedna z nich zajęła zdecydowanie wrogą postawę
 wobeć władzy ludowej w Polsce, opanowała kluczowe pozycje w emigracyj-
 nych władzach polskich w Londynie, licząć na zasadnicze zmiany w sytuacji
  międzynarodowej, a druga nastawiła się na współpracę z nowymi władzami
 w kraju, uzyskiwanie różnych wpływowych stanowisk i znalezienie się w
  centrum uwagi.
  Głównymi przedstawicielami pierwszej z grup byli: A Zaleski i T. Toma-
  szewski. Po śmierci Raezkiewicza (6 VI 1947 r.) prezydentem emigracyjnym
 został A. Zaleski, ktc5ry w dwa lata potem, 7 kwietnia 1949 r., mianował
  premierem T. Tomaszewskiego (mistrz loży "Kopernik" w latach 1939 -
  1940). Nowy premier przeprowadził daleko idące zmiany w tzw. Radzie
 Narodowej, której prczesem został działacz masoński, Tytus Filipowicz.
! W grupie wolnomularzy szukającej drogi współpracy z władzą ludową w
  Polsce był m.in. Henryk Kołodziejski. Brał on udział w rozmowach w Mosk-
  wie w 1945 r., w jego krakowskim mieszkaniu spotykali się emisariusze ze
  Wschodu i z Zachodu. W Polsee Ludowej Kołodziejski zajął eksponowane
 stanowisko prczesa NIK-u i członka Rady Państwa. Po legalizacji SL "Roch"
  w partu Mikołajezyka znalazło schronienie wielu wrogów władzy ludowej, w
  tym niektórzy wolnomularze. Po przegranych, sfałszowanych wyborach do
 Sejmu w 1947 r. Mikołajczyk uciekł za granicę, a Rada Naczelna PSL, która
  zebrała się po jego ucieczce, zaakceptowała program lewicy. Gr3a wolno-
  mularzy związana politycznie z Mikołajezykiem poniosła klęskę.
  Organizacyjne struktury wolnomularstwa polskiego zachowały się jedy-
  nie w Paryżu i były skoncentrowane wokół loży "Kopernik", która została
  zrekonstruowana w 1948 r. jako Maeierzysta Loża Polski. Jej reaktywowanie
  łączy się ściśle z postacią prof. Jerzego Langroda, który w 1948 r. opuśeił
  swoją katedrę na Uniwersytecie Jagiellońskim i osiadł w Paryżu. Ponieważ
  spotkał w Paryżu zaledwie jednego wolnomularza polskiego, założył war-
  sztat z udziałem braci innych narodowośei. W latach 1950 -1952, gdy Lan-
! grod wykładał na uniwersyteeie w Rio de Janerio, na czele loży zastępował
  go Rosjanin Korbelecki. Z powodu nieobecności założyciela i braku właści-
  wego animatora, loża "Kopernik" nie utrzymała swego istnienia. Langrod
  przystąpił do ponownego wskrzeszenia loży "Kopernik". W 1960 r. warsztat
  liczył ponad 30 członków, miał w dalszym ciągu skład międzynarodowy i
 uważał się za spadkobiercę Wielkiej Loży Narodowej Polski, chociaż posie-

34 J. Kossecki, dz.cyt., s. 208 - 230; L. Hass, Zasady..., dz. cyt., s. 252 - 254; Por. T. Katelbach,
  dz.cyt., s.199 - 208.
35 J. Kossecki, dz.cyt., s. 231- 236; L. Chajn, dz.cyt., s.189.

134 135



dzenia odbywał w języku francuskim. W latach 1963 - 1964 Wielka Loża
Franeji podpisała alians z Wielkim Wschodem Franeji, co wywołało w jej
łonie kryzys i rozłam. Wówezas Ukraińcy, członkowie loży "Kopernik", zało-
żyli swój własny warsztat "Vox Ukrainae" pod egidą Wielkiej Loży Narodo-
wej Franeji. Loża "Kopernik" przeszła pod Wielki Wschód.
  W okresie kilku dziesięcioleci, które nastąpiły po 1947 r., nie miały one
większego wpływu na wydarzenia w Polsce. Dopiero w latach siedemdziesią-
tych, w związku z uzależnieniem gospodarki polskiej od Zachodu poprzez
kredyty i import technologii powstały warunki do ponownej tywizacji
organizaeji nawiązujących do dawnych tradycji wolnomularskich.
  Rządy komunistyczne w krajach bloku wschodniego, podobnie jak
wcześniej Rosji Sowieckiej, wydały zakaz działalnośei masonerii.
  Działalność wolnomularzy polskich w Polsce Ludowej mogła najwyżej
sprowadzać się do spektakularnych przedsięwzięć w ramach istniejąc,ych
organizacji i stowarzyszeń społecznych. Stąd, idąć śladem masońskiej prze-
szłości niektórych osób, pojawiły się głosy postrzegające w niektórych orga-
nizacjach obecnoć wolnomularzy. Do grupy tych organizacji, działających w
okresie stalinowskim i w latach sześ‚dziesiątych zaliczano m.in.: Stowarzy-
szenie Ateistów i Wolnomyślicieli, Klub Krzywego Koła, Kluby "Po prostu",
grupę "Logofagów", "Pawianów", grupę "a3stencką", "personalistyczną",
grupy pacyfistyczne, esperantystyczne i inne.

36 Por. J. Kossecki, Geografia opozycji politycznej w Polsce w latach 1976 -1981, Warszawa
  1983; Tenże, Gty sił i interesów w historu, Warszawa 1481.
37 Z. Pawłowicz, Kościbt i sekty w Polsce, Gdahsk 1942, s. 207.
38 J. Wala, dz.eyt., s. 23 - 47; Kościół katolieki a masoneria, Cz. I. Wybór z dokumentów
  kościelnych, Instytut Dokumentacyjno-Wydawniczy. Polska Myśl Narodowa, Warszawa
  1983, s. 5; Bez autora, Judeopolonia 1944 -1981. Nieznane karty historii, Kraków 1482, s.
  44 -116; W Stowatzyszeniu Ateistów i Wolnomytlicieli aktywnie działali m.in. Leszek
  Kolakowski, Jetzy Szacki, Klemens Szaniawski, Bronisław Baczko, Kr Lysztof Pomian. Klub
  "Pawianów" powstał w roku akademickim 1945/1946 w Warszawie z inspiracji prof. B.
  Suchodolskiego, a należał do niego m.in.: Jan Strzelecki, Jerzy Dąbski, Irena Gliwko-
  -Wojnar, Nik Rostworowski. Klub istniał ptzynajmniej do 1451 r. Klub "Asysteneki"
  posiadał ośrodki łódzki i warszawski. Powstał z inspiracji Stanisława i Maru Ossowskich.
  Należeli do niego: Klemens Szaniawski (asystent M. Ossowskiej), Marein Czetwihski
  (asystent S. Ossowskiego), Stanisław Ftybes, Jetzy Pelć i Henryk Hiż. Z tą grupą wspbt-
  pracowała tzw. Grupa Wilhelmiego (Lech Budrecki, Witold Jedlicki, Jan Józef Lipski,
  Andtzej Walicki, prof. Anna Chmielewska). W Łodzi działali: K. Szaniawski, Marian
  Pr Lyłęski (asystent prof. Janiny Kotarbihskiej-Sztajnbergowej), L. Kolakowski - wówezas
  asystent prof. Adama Szaffa. W 1949 r. wszyscy pnenieśli się na Uniwersytet Warszawski.
  Grupa "Logofagów" ("pożeraezy wiedzy") działała w Krakowie w latach 1946 - 1949.
  Należeli do niej m.in.: Zygmunt Skórzyński, Czesław Czapbw, Aleksander Matejko. Przez
  pewien czas grupa ta redagowała wkładkę pt. "Etap" do PAX-owskiego tygodnika "Dziś i
  Jutro". W 1949 r. kierowniczy tnon grupy ptzeniósł się do Warszawy. Grupa "Perso-
  nalistyczna" powstała na bazie "Logofagów". W jej skład weszli (oprócz "pożeraczy
  wiedzy"): Jan Strzelecki, Jetzy Kubin, Andrzej Wielowieyski, Jan Józef Lipski i inni. Z
  "Personalistami" wspólpracowali blisko: Stanisław Stomma, Jeny Turowicz i Andnej
  Micewski. Patronat nad grupą sprawowali prof. S. Ossowski i B. Suchodolski. Klub miał
  filie w Krakowie i w Katowicach. Wiele wskazuje na to, że Klub był inspiratorem drużyn

  Dopiero w 1961 r. w głębokiej konspiracji zrekonstruowano w kraju lożę
  "Kopernik". "Obudzenie" loży - matki "Kopernik" w Warszawie nastąpiło 12
  lutego 1961 r. Loża liczyła wówezas 8 członków. Został wyłoniony warsztat,
  czyli kierownictwo loży - matki. Przewodniczącym loży wybrany został Mie-
  czysław Bartoszkiewicz (przed wojną sekretarz Rady Najwyższej Polski-
, najwyższej organizacji masofiskiej w kraju), jego zastępcami zostali: Erazm
  Samotycha - bibliotekarz Uniwersytetu Warszawskiego oraz Stefan Zbroży-
  na - przedwojenny bibliotekarz Rady Najwyższej i Wielkiej Loży Narodowej
 Polski, mówcą profesor Jan Wolski (spółdzielca), a sekretarzem Tadeusz
  Gliwic. Członkami loży byli wówezas ponadto: Ludwik Rolifiski - profesor
  Akademu Rolniczej, Lutzy Birk - chemik, przed wojną związany z Frakcją
  Rewolueyjną PPS oraz Wyszomirski. O obudzeniu loży w Warszawie została
  powiadomiona w 1963 r. loża "Kopernik" na Wschodzie Paryża. Zostały
I także nawiązane bliższe kontakty między lożami. W 1965 r. założona została
  Wspólnota Wolnomularzy Polskich, zrzeszenie nieformalne, które miało
I ułatwić stałą łącznoć między polskimi masonami w Paryżu i w Warszawie.
i Paryski "Kopernik" pełnił odtąd rolę skrzynki kontaktowej i sekretariatu
  polskich wolnomularzy. Wspólnota wydawała także, każdego roku, biuletyn
  przeznaczonywyłącznie dla wolnomularzy, finansowała niektóre publikacje,
  np. W. Wilkoszewskiego "Rys historyczno-chronologiczny Towarzystwa
I Wolnego Mularstwa w Polsce" w opracowaniu T. Święcickiego i pracę S.


"Walterowebw"w Waszawskiej Chorągwi ZHP. W Łodzi działała ponadto ( latach 40-tych
i 50-tych) grupa "Młodych Dzierżyószczaków" o skrajnie stalinowskich sympatiach, w skład
której wchodzili m.in.: Leszek Kolakowski Wiktor Woroszylski Ryszard Herezytiski i inn.
Klub Krzywego Kota powstał na Uniwersytecie Warszawskim v 1961 r. Jego kierownictwo
tworzyli: Paweł Jasientca Aleksander Małachowski Jeizy Duracz Tadeusz Byrski i Witold
Jedlicki. Do Klubu należeli m.in.: Stefan Nowak, Anna Rudzióska, Wojciech Ziembióski,
Jan Wolski, Jan Olszewski, Krcysztof Dunin-Wasowicz, Stanisław Matuszervski, Jerzy
Jedlicki, Jan Wyka, Jerzy Kornacki, Ludwik Hass, Filip Istner, Leszek Kotakowski,
Bronisław Baczko i inni. W pracach Klubu uczestniczyli także studenci Uniwetsytetu:
Karol Modzelewski Jacek Kuroh Jadwiga Lewicka, Janina Frenzel, Jakub Karpiński i inni
oraz uczniowie szkbt średnich, jak np. Adam Michnik. W 1961 r. Klub zneszał okoto 200
aktywnych członków. Szczególnie ciekawa jest historia grupy, wywodzącej się z Klubu
Krzywego Kota zwanej "Komandosi" (m.in. Jacek Kurott, Adam Michnik, Wiktoć Górecki,
Hentyk Szlajfer, Karol Modzelewski). Utr Lymywali oni bardzo rozległe kontakty z dzien-
nikatzami zagcanicznymi oraz mieli możliwość dokonywania wypraw zagranicznych, co
wbwezas było niezwykle utrudnione, cieszyli się też poparciem wielu osobistości życia
politycznego i kulturalnego. Por. Judeopoonia dz.cyt., s.116 -130 Z archiwów: Sypiąc.
Zeznania t rozważania, Brulion, z.19 A, Krakbw 1992, s. 63 - 87. Tekst ten jest oświad-
czeniem znajdującym się w aktach sprawy "komandosów" (13 os6b skazanych w pięciu
procesach "marcowych" w latach 1968 -1969). O masotiskie sympatie oskariany był także
zespbt "Igodnika Powszechnego". Na łamach tego tygodnika ukaało się kilka artykułów
będących wycazem pragnienia, by Kościól zmienił swój stosunek do masoneru: "Zmiana
stosunku Kościota do masonerii", nr 16 (691) z 22 IV 1962; "Kościbt i masoneria", nr 19
(1007) z 12 V 1968; "Dialog z masonami ', nr 36 (I180), z 5 IX 1971. Por. K Topiłowski,
Nowy "Przegląd Katolicki" a masonizacja Kościoła katolickiego w Polsce, Warszawa 1984,
s.5-11.

136 ; 137



Czerny-Szwarcenberga o krakowskiej loży "Przesąd Zwyciężony". Wolno-
mularze paryscy sfinansowali także dwukrotnie wielomiesięczny pobyt w
Paryżu historyka Ludwika Hassa, autora wielu prać z historii masonerii,
wysyłali paczki do Polski, a na wieść o utworzeniu Komitetu Obrony Robot-
ników (KOR) przeprowadzili wewnętrzną kolektę i przekazali "do Warsza-
wy dość pokaźną sumę".
  Po obudzeniu loży w Warszawie zostało przyjętych kilku nowych braci,
niektórzy z nich byli wolnomularzami jeszcze przed wojną, a inni byli dopie-
ro inicjowani. Pośród członków loży "Kopernik" w Warszawie, działających
w konspiracji wobeć władz komunistycznych, byli m.in.: Julian Kulski (wice-
prezydent Warszawy przez cały okres okupacji, członek "Żegoty"), profesor
Marian Henryk Serejski (historiozof i społecznik), prof. Jan Kielanowski
(zootechnik i genetyk), prof. Edward Lipiński (ekonomista), adwokat Lu-
dwik Cohn (ezłonek i działacz PPS do 1939 r.), prof. Jan Józef Lipski
(polonista, senator od 1989 r.), Antoni Słonimski (literat), prof. Klemens
Szaniawski (filozof). Czterej ostatni przyjęci zostali do wolnomularstwa po
wojnie. Przewodniczącymi loży "Kopernik" w Warszawie byli: Mieczysław
Bartoszkiewicz (do stycznia 1962), Jan Wolski (1962), Jan Józef Lipski
(1962 -1981), Jan Kielanowski (1981 -1986), J.J. Lipski (1986 -1988),
Tadeusz Gliwić (od 1988 r.).
  Szczególną osobistością polskiej masonerii okresu powojennego był An-
toni Słonimski (1895 -1976). Po jego śmierci ukazał się specjalny numer
wewnętrznego biuletynu loży "Kopernik" w Paryżu poświęcony jego osobie.
Słonimski był jednocześnie członkiem zak0onu Bnei - Brith i sprawował
kierownicze funkcje w masonerii polskiej.
  Druga połowa lat siedemdziesiątych łączyła się z możliwością większego
rozwoju działalnośei masonerii w Polsce. Sprzyjała temu większa otwartośE
granić Polski oraz zaistniała sytuacja społeczno-polityczna. Masoneria stała
się zapleczem KOR-u. Należeli do niej bowiem, spośród obecnie już zmar-
łych, prof Edward Lipiński i Jan Józef Lipski - współzałożyciele KOR-u oraz
Ludwik Kon.


39 E. Wichrowska, Gliwicowie... "Obowiązuje nas zasada podporrądkowania się prawom
  własnego kraju" - z Tadeuszem Gliwicem rozmawia Elżbieta Wichrowska, Ars Regia.
  Kwartalik poświęcony myśli i historu wolnomularstwa, R. II:1993, nr 2 (3), s.107 -121;
  J. Winezakiewiez, dz.cyt., s. 93 - 95:
40 K. Topiłowski, dz.cyt. s. 15 -17. Bliskim wspbłpracownikiem A Słonimskiego był A.
  Michnik. Por. A. Michnik, Polskie pytania, wyd. Nowat Warszawa 1993, s.128 -132.
41 J. Miliszkiewicz, Masoni wszystkich krajów, Kobieta i Zycie, nr 19 (2185), z 15 V 1993. K.
  Topiłowski, dz.cyt., s.10; J. Wa- la, Grabarze Polski, Cz. II. Polityka w "Polityce", Waiszawa
  1983, s.158 -161. Współdziałanie KOR-u ze "Znakiem" przy twor Leniu "Solidarności"
  pozwalało wprowadzi ć pewne osoby do ruchu, któy miał ogromny wptyw na kształtowanie
  się wspbtczesnego polskiego spoteczeństwa. Por. Bez autora, Między młotem a kowadłem,
  bmw i r., s.14. Wolnomularzem jest Czesław Miłosz (nie kryje swej pnynależności do
  Zakonu), który miał ogromny wptyw na kształtowanie ducha "polskiego Sierpnia". Por. C.

  Odejśae komunistów od władzy stworzyło w Polsce warunla do oficjalnego
powrotu masoneru na polską scenę dziejową. W 1991 r. wielki mistrz Wielkiego
Wschodu Włoch (582 loże) Guliano di Bernardo ogłosił, że "w dwa lata światło
Masoneru owieci wszystkie laje Europy Wschodniej " m2yli się Kościół, jeśfi
sądzi, że uda mu się odbudować tam wiarę dogmatyczną.
  Wielki mistrz Wiekiego Wschodu Franeji, Jean Robert Ragache, pod-
ezas wystąpienia na dorocznym zgromadzeniu wolnomularzy w 1990 r.,
powiedział: "Nie chciałbym, aby na Wschodzie marksizm zastąpiony został
przez katolicyzm. Należy powołać w krajach, gdzie upadł komunizm, silną
organizację masońską, która stanie na drodze klerykalizacji. Nie można
dopuściE, aby dogmatyzm triumfował. W ostatnim czasie powołane zostały
do życia loże w Pradze, Brnie i Pilźnie. Czyni się usilne starania, aby zrobiE
to samo w Polsce. Niestety plany "obudzenia lóż" w Warszawie, Krakowie i
Łodzi napotykają na wielkie trudności ze względu na istnienie dobrze zor-
ganizowanego katolicyzmu."43
  Nieformalnie rozpoczęła swoją działalność w Polsce Loża Wielkiego
Wschodu i powołano Fundację Sztuki Królewskiej. Dwie nowo powstałe
loże zorganizowane zostały dzięki staraniom wielkiego mistrza Wielkiej
Loży Wschodu we Franeji - Jean Roberta Ragache oraz wielkiego mistrza
Wielkiego Wschodu Włoch - prof. Guliano Di Bernardo.
  Wielka Loża Narodowa Polski została "obudzona" 17 XII 1991 r. na
wspólnym zebraniu trzech lóż: "Kopernika", "Waleriana Łukasińskiego"
oraz "Przesądu Zwyciężonego". Część oficjalna, przy współudziale masonów
z Wielkiego Wschodu Włoch, którzy pomagali w odbudowie polskiej maso-
nerii, odbyła się poza Warszawą427 X111991 r., w dzień w. Jana Ewagelisty,
czyli w więto wolnomularskie.
  Wielka Loża Narodowa rytu szkoekiego, której przewodzi Tadeusz Gli-
wic, Wielki Mistrz 32 stopnia, została zarejestrowana sądownie jako stowa-
rzyszenie 22 lutego 1993 r. Statut Wielkiej Loży Narodowej Polski z
listopada 1992 r. stwierdza: "WLNP nawiązuje w swojej pracy do tradycji
wolnomularstwa polskiego wyrażonych w jego konstytucjach z 1784,1928 i
1931 r., a w szczególności: krzewienia miłości Ojczyzny, poszanowania kon-
stytucyjnego porządku panującego w państwie i jego praw, szacunku dla
pracy i jej owoców, działania na rzecz dobra całego społeczeństwa" (art.12).
Artykuł 11 tegoż Statutu głosi z kolei: "WLNP nie narzuca ani nie wzbrania

  Miłosz, O historii polskiej literatury, wolnomyślicielach i masonach, Kultura, nr 4, Paryi
  1970; Pamięć ran. Z Czesławem Miłoszem rozmawia Jer Ly Turowicz, Tygodnik
  Powszechny z 18 I 1981 r.
42 Chiesa Viva, VII - VIII 1991.
43 Lectures Francaises, nr 10, R.1990. Za: B. Kiernicki, dz.cyt., s. 3.
44 "Obowiązuje nas zasada podpocządkowania się prawom własnego kraju". Z Tadeuszem
  Gliwicem rozmawia E. Wichrowska, dz. cyt., s.117 -119. Por.L. Hass, Masoneria polska...,
  dz. cyt., s.123 -127.

138 139



członkon żadnych wierzeń religijnych ani przekonań politycznych. Dla za-
chowania harmonii myśli i braterskich związków między członkami zakazuje
prowadzenia za zebraniach dyskusji religijnych i politycznych".45 W jednym
z wywiadów Tadeusz Gliwić przyznał m.in., iż "prawdą jest, że polscy masoni
byli wybitnymi działaczami opozycji".46
  Ogółem obecnie w Polsce jest około 80 braci zrzeszonych w dwóch
warszawskich lożach: "Wolność Przywrócona" i "Nadzieja" oraz w katowic-
kiej "Jedności" i krakowskim "Gabrielu Narutowiczu".47
  Wydaje się jednak, że szersza konfrontacja społeczefistwa polskiego z
organizacjami masońskimi i paramasońskimi będzie tematem niedalekiej
przyszłości.



































45 Rejestracja sądowa Wielkiej Loży Narodowej Polsla, Ars Res, nr 2 (3), R. II:1993, s.123.
46 Za: B. Kiernicki, dz.cyt., s. 3 - 4.
47 J. Miliszkiewicz dz.cyt.; B. G., Tajna loża, Czas, nr 56, z 9 III 1993; Masoni wracają do
  Polski, Dziennik Polski, I.ondyn,1 X 1991 r.

IX


PARAMASONERIA


  Wolnomularstwo jest to złożony ruch ideowy, w skład którego wchodzą
różnego rodzaju stowarzyszenia. Obok zrzeszeń ścisłego wolnomularstwa
nazwą tą obejmuje się także różnorodne grupy, zwane parawolnomularskimi
lub paramasońskimi. Wspólnym mianownikiem tych organizacji są najbar-
dziej ogólne ideały humanitaryzmu i ponadnarodowej jednoci ludzi oraz
specyficzny typ działania połączony z pewną anonimowością powiązań i
zależnośei wewnątrzorganizacyjnych.
  Do paramasońskich organizaeji należą różnorodne stowarzyszenia.
Obok grup z obrzędowością inicjacyjną pokrewną lub wzorowaną na maso-
nerii (np. Odd Fellows, Templariusze Dobrzy, niektórzy zaliczają tu nawet
Bnei Brith), ugrupowań okultystycznych w rodzaju martynistów, różokrzy-
żowców, teozofów, antropozofów, związków spirytystycznych i metapsychi-
cznych, do parawolnomularstwa włącza się grupy o cechach sekty religijnej
(np. szkoła różokrzyżowców Maxa Heindla), sekty religijno - filozoficzne
(np. Kościół Gnostyczny, Katolicki Kościół Liberalny) oraz stowarzyszenia
ściśle wieckie w rodzaju YMCA, Rotary Clubs i Lions Clubs.
  Pomiędzy tymi ugrupowaniami istnieje sieć powiązań, zależności, wzaje-
mnych kontaktów, która jest bardzo trudna do określenia i jednoznacznego
oeenienia. Ulegała ona historycznym przemianom i coraz częściej powiąza-
nia między tymi organizacjami sprowadzały się wyłącznie do personalnych
kontaktów. Ciekawe jest jednak to, że parawolnomularstwo jest cile kre-
ślonym kręgiem ludzi i że właśnie w obrębie jego ugrupowań dokonuje się
personalna wymiana i współzależność członków.
  Najbardziej znany polski badacz wolnomularstwa europejskiego, Lu-
dwik Hass, wspomagany w swych pracach m.in. przez polską lożę masońską
"Kopernik" w Paryżu, jest zdania, że "organizacje ponadnarodowe, zrzesza-
jące ludzi na zasadach dobrowolności, równości członków niezależnie od
wyznania, narodowoci, rasy i pochodzenia społecznego, czy stanu majątko-
wego, bądź wykonywanego zawodu, wywodzą się z szeroko pojmowanego
wspólnego pnia duchowego". Nie podejmuje on polemiki z tymi, którzy



1 L. 1'ia5s, vvvuuwumi,iwu w i.uivi
  Wroeław 1982, s.13 -14.

Wschodniej w XVIII i XIX wieku,

140
  141



twierdzą, że paramasoneria jest jedynie "przybudówką masonerii", lecz
wyraźnie mówi o "powią2zaniach, źródłach czy wspólnych mianownikach"
istniejących między nimi.
  Do najbardziej popularnych w Polsce organizacji paramasońskich należą
m.in. YMCA, Rotaiy Club i Lions Club.
  YMCA (Young Men's Christian Association) została założona w 1844 r.
przez londyńskiego subiekta Jerzego Williamsa, który twierdził, że "religia
Chrystusowa jest najważniejszym czynnikiem w życiu społecznym" i że tylko
ona "jedynie umie dostarezyć siły do spełnienia obowiązków codziennych, a
bez niej wszystko popadnie w samolubne starcia i zgubę". Nowa organizacja
przyjęła zasadę: "Przez nawrócenie serć do Chrystusa jako do Pana i Zbawi-
ciela i przez polepszenie warunków iycia codziennego stworzyć nowe poko-
lenie ludzi zdolnych, zdrowych i szczęśliwych". Na gruneie amerykańskim,
gdzie YMCA zrodziła się z purytanizmu, jeszcze bardziej domagano się, by
"religia była w istocie żywą mocą, z którą trzeba się liczyć w społeczeństwie".
Instruktorem pracy etyczno-religijnej bywał zwykle anglikański pastor. Pra-
cownic,y i uczniowie byli zobowiązani do tego, by mieć "zawsze przed oczami
postać tego jedynego w historii przykładu doskonałości, samego Chrystusa,
Syna Bożego".3
  Dnia 5 listopada 1920 r. Święte Oficjum opublikowało "List okólny
Kongregacji św. Oficjum do biskupów katolickiego świata w sprawie pew-
nych wysiłków akatolickich w sprawie wiary" (Acta Apostolicae Sedis,17
Decembris 1920 r.). List mówi ogólnie o różnego rodzaju stowarzyszeniach,
które "cieszą się życzliwoeią i poparciem bardzo wybitnych ludzi, ponieważ
nadto na różnych polach działalno5ci dobroezynnej bardzo pożytecznie pra-
cują", a głoszą, że "chcą przez dobre wychowawcze metody wyrabiać młodzież
umysłowo i moralnie, ale to wyrobienie, które za jedno mają z religią,
określają jako swobodę myślenia, od wszelkiej religii wolną i od wszelkiego
wyznania niezależną". W "Liście" z nazwy jest tylko wymieniona jedna orga-
nizacja i jest nią YMCA, która "chlubiąć się tak szczerą dla młodzieży
życzliwością, jakby to tylko miała na oku, by dusze jej i ciała wspomagać,
zarazem jednak wiarę w niej podkopuje, bo za cel wiary to sobie zakłada, by
wiarę jej oczyścić i "ponad wszelkim Kościołem, i poza wszelkim religijnym
wyznaniem" (cyt. z dziełka wydanego w Rzymie przez główny zarząd YMCA
pt. "Che cosa e la YMCA") do lepszych poglądów na życie ją doprowadzić.
Wszyscy, troszczący się o dobro duchowe młodzieży katolickiej, wezwani są


2 Mój stosunek do współczesnego wolnomularstwa u nas jest w zasadzie pr Lychylny. Z L.
  Hassem rozmawia E. Wichrowska, Ars Regia, nr 1 (2), R. II:1943, s.128 -129. Niejasne
  i bezpodstawne jest twierdzenie, że tego rodzaju powiązań między paramasonerią a maso-
  nerią nie ma. Por. Z. Pawłowicz, Kościbł i sekty w Polsce, Gdaósk 1992, s. 211.
3 F. Kwiatkowski, YMCA i YWCA. Nasze stanowisko narodowe i religijne względem tych
  organizacji, Poznań 1921, s. 9 - 20.

do tego, by "ucząeą się młodzież starannie strzegli od zarazy tych stowarzy-
szeń, których rzekome, w Chrystusowym imieniu świadczone dobrodziej-
stwa, zagrażają nejcenniejszym skarbom, jakie z łaski Zbawiciela posiadają"
- mówi "List".4
  Pierwsze grupy amerykańskiej YMCA przybyły do Polski w kwietniu
1919 r. wraz z armią Hallera, w której spełniały te same funkcje, co w
amerykańskim Korpusie Ekspedycyjnym. Organizacja ta, na życzenie Na-
czelnego Dowództwa, objęła swoją działalnością całą armię polską. W maju,
tego samego roku, na prośbę żony Ignacego Paderewskiego, Heleny, oraz
Polsko-Amerykańskiego Komitetu Niesienia Pomocy Polsce, rozpoczęła w
Polsce działalnoć żeńska gałąź tej organizacji - YWCA (Young Women's
Christian Association). Obie grupy nawiązały współpraeę z polskimi spo-
łecznikami. Już w 1920 r. powstał Komitet Organizacyjny Polskiej YMCA,
na którego czele stanął mason S. Staniszewski. Wśród 21 członków Komite-
tu znaleźli się m.in. masoni: W. Chodźko, L. Darowski, A. Ludwik Janowski,
F. Skąpski. S. Staniszewski. Wielu z nich zasiadało później w najwyższych
władzach krajowych YMCA.
  Odpowiadająć na pytania katolickich sympatyków YMCA w Polsce,
jeden z jej propagatorów, Rose, powiedział w 1920 r.: "YMCA w Polsce
uznaje szczerze i chętnie powagę Kościoła katolickiego i prawo biskupów do
wydawania rozporządzeń swym wiernym w sprawach zbawienia ciała i duszy.
Zarząd misji wojskowej YMCA nie tylko pozwolił, ale prosił księży katolic-
kich o współdziałanie - jedynie do współdziałania nie może przyjąć tych
ludzi, którzy uważają, że sami posiadają całą prawdę Bożą i że wszyscy, którzy
nie są ich wyznania i nie mają tego samego poglądu na Swiat, błądzą w
eiemnościach". Zapewniano przy tym, że czytelnie YMCA "prenumerują
pisma różnych obozów, sądząc, że wszechstronność i wyrozumiałość prowa-
dzą do zwycięstwa prawdy".6
  Organizacja ukonstytuowała się ostatecznie na Walnym Zgromadzeniu,
które odbyło się w Warszawie, w dniach 8 - 9 XII 1923 r. w Warszawie.
Posiadała już wówczas swoje placówki w Łodzi, Krakowie i Wilnie. Prcze-
sem wybranego Komitetu Centralnego YMCA został Staniszewski. Pier-
wszym honorowym ezłonkiem nowej polskiej organizacji mianowano, na I
Walnym Zgromadzeniu YMCA, Józefa Piłsudskiego. W pierwszym tygo-
dniu sierpnia 1926 r.13-osobowa delegacja polskal po raz pierwszy, brała
udział w światowym zjeździe YMCA w Helsinkach.

4 List okólny Kongnegacji św. Oficjum, Wiara i życie, mar Leć - kwiecień, Kraków 1421, s. 46 - 49.
5 L. Hass, Masoneria polska XX wieku. Losy, loże, ludzie, wyd. Polczek, Warszawa 1993, s.
  176,185, 211, 295, 302.
6 Por. Głos Narodu, z 29 XII 1920r.; Rzeczpospolita, nr 50, R.1921; Przegląd powszechny,
  styczefl 1921, s. 74.
7 Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej 1905 -1928, Warszawa 1984, s. 239 -
  240, 280, 310 - 311;1. Semenicz, Y.M.C.A., Pr Lewodnik Społeczny, R. XVI:1935, nr 4, s.

142 143



  W 1929 r. polska YMCA skupiała, we wszystkich trzech kategoriach
członków (czynnych, wspierających, uczestniczących), około 3500 osób. We
wszystkich 5 kadenejach rocznych zasiadali w jej kierowniczej instaneji-
Radzie Krajowej - wolnomularze: Tadeusz Dyboski, Franciszek Kryształo-
wicz, Stanisław Węglewśki.
  Dekrety antywolnomularskie z 1938 r. nie objęły polskiej YMCA swoimi
sankejami. W drugiej połowie lat trzydziestych jej sieć organizacyjna składa-
ła się niezmiennie z 5 ognisk: Gdynia, Kraków, Łódź, Poznań, Warszawa, w
których ogólna liezba członków stopniowo wzrosła z 3,8 tys. w 1935 r. do 6,7
tys. w 1937 r. W skład, liezącej 23 - 25 członków, Rady Krajowej, niezmiennie
wchodziło we wszystkich kadenejach (licząć od 1934 r.) co najmniej 6 wolno-
mularzy.8
  W okresie okupacji, oprócz działalnośei byłych członków YMCA na
emigracji, organizacja ta podjęła również działalność podziemną w kraju.
Począwszy od pierwszych tygodni okupacji prowadziła zbiórkę i wysyłkę
polskich książek do obozów jenieckich i robotników polskich wywiezionych
na roboty do Niemiec. Jako jedna z pierwszych zaopiekowała się także
wysiedlonymi z zachodniej Polski. Po wybuchu powstania warszawskiego
YMCA zorganizowała w stoyicy punkty opieki i dożywiania oraz wytwórnię
butelkowanej wody do picia.
  W Polsce pytanie o ewentualne formalne powiązanie masoneru z YMCA
padło z ust wolnomularza Andrzeja Struga. W liśeie z dnia 12 XI 1922 r. pytał
on swego znajomego, masona wysokiego stopnia wtajemniczenia, Cowlesa:
"Ze względu na szlachetną i humanitarną działalność amerykańskiej YMCA
podezas wojny (...) a także na doniosłą pracę wśród młodzieży polskiej
oddziału tej organizacji prosimy o poinformowanie, o ile domysły nasze o
bliskich kontaktach YMCA z kołami masońskimi są słuszne". W liście tym
podkrelał, że bracia polscy biorą już udział w pracach YMCA oraz prosił o
kontakt z braćmi amerykańskimi, pracującymi w YMCA. W litcie polskiego
masona Jana Hipolita Gliwica (radc,y polskiego poselstwa w Waszyngtonie
w latach 1922 - 1925) z 6 I 1923 r., który referował A Strugowi swoją
rozmowę z Cowlesem, czytamy, że YMCA nie należy bezpośrednio do
wolnomularstwa, "ale jest ona istotnie przez nie popierana, 65% organiza-
torów YMCA należy do Wolnego Mularstwa".
  Miarą zainteresowania się polskiej masonerii uzyskaniem wpływów w
YMCA może być fakt, że na czele jej Krajowej Rady stali kolejno tak wybitni

  143 -146.
8 L. Hass, Zasady w godzinie próby. Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej
  1929 -1941 Warszawa 1987, s. 87, 205; Tenże, Masoneria polska..., dz. cyi., s.174,190,
  208, 210, 22Ó, 224, 243, 24l, 276, 316, 323, 327.
9 M. Biesiekierski, List do redakeji, Zeszyty Histoiyczne, z. 7, Paryi 1966, s. 234 - 235; K
  Cedro, Listy przyjaciela o polskiej YMCA, Kraków 1447, s. 24 - Z5. Por. L. Hass, Zasady...,
  dz. cyt., s. 260.

wolnomularze polscy, jak: dr Rafał Radziwiłłowicz, Stanisław Staniszewski,
inż. Marian Ponikiewski i dr Tadeusz Dyboski.
  3 stycznia 1990 r., "po ponad 40-letniej przerwie", YMCA wznowiła swoją
działalność w Polsee i została prawnie zarejestrowana jako stowarzyszenie.
Na jej czele stanął znany onkolog, prof. Tadeusz Koszarowski. Wśrod człon-
ków założycieli znaleźli się: Janusz Cegiełła, Szymon Kobyliński, Stanisław
Podemski i Eryk Lipiński. Nadal jako cel "stawia sobie kształtowanie właści-
wych postaw młodych ludzi, otwartych na świat, o szerokich horyzontach
myślowych".I1
  ROTARY CLUB - określa siebie, jako "związek ludzi czynnych w przed-
siębiorstwach i w pracy zawodowej, którzy zbierają się raz na tydzień dla
utrzymania ścisłych i ożywionych stosunków koleżeńskich. Przyjmowanie
członków odbywa się według ustalonego planu, który przewiduje po jednym
przedstawicielu każdej gałęzi przemysłu, handlu itp. lub wolnego zawodu w
danym mieście. Wszyscy członkowie, zgłaszająć przystąpienie do klubu,
przyjmują zasady Rotariańskie i są zobowiązani do stosowania ich w prowa-
dzeniu swych przedsiębiorstw, interesów i zawodów oraz w życiu prywat-
nym". Zasady Rotary Club, przyjęte na kongresie w Mexico City w 1935 r., są
następujące:
  "1. Pielęgnowanie, pogłębianie i rozszerzanie znajomotci, jako podstawy
do uzyskiwania sposobności służenia innym.
  2. Stosowanie wzniosłych zasad etyeznych w życiu i pracy zawodowej;
uznawanie wszystkich pożytecznych zajęć za jednakowo godne szacunku;
traktowanie przez każdego Rotarianina swego zajęcia jako sposobności do
służenia społeczeństwu.
  3. Stosowanie idei służenia innym przez każdego Rotarianina w jego
życiu prywatnym, w interesach i w stosunkach towarzyskich.
  4. Popieranie dobrej woli, międzynarodowego porozumienia i pokoju
poprzez światowe braterstwo ludzi, pracujących w "ż2 iu gospodarczym i
zawodach wolnych, połączonych ideą służenia innym.
  W założeniach swych Rotary jest więć pewnego rodzaju filozofią życia
praktycznego, która próbuje pogodzić dwie tendencje tkwiące w człowieku:
pragnienie zaspokojenia własnych skłonności natury ludzkiej oraz chęć przy-
służenia się bliźnim.
  Pierwszy Rotary Club został założony w 1905 r. w Chicago przez adwoka-
ta Paula Harrisa i kilku jego przyjaciół. Początkowo miał on charakter
"business cirele", zorganizowanego celem wzajemnego wspierania się człon-
ków i informowania w sprawach zawodowych. Spotkania rotarian odbywały
się regularnie raz na tydzień, kolejno u każdego z ezłonków. Ta reguła

  10 L. Chajn Polskie wolnomularstwo 1920 -1938, Warszawa 1984 s. 353 - 354.
  Il YMCAwznawia działalnośE, Dziennik Bałtycki, nr 5, z 6 - 7 I 1990.12. 13.14.
  12 Pr Legląd zasad Rotary Club'ów, wyd. Rotary Club, Warszawa 1935, s. Z - 4.

145



kolejności stała się impulsem do nazwania "kółek" - Rotary Club ("rotary" =
obracające się koło) i przyjęcia za godło błękitno-złotego koła zębatego (o
24 zębach), z 6 promieniami i piastą, zaopatrzoną w otwór i klin. Pismo "Le
Rotary" z 20 XII 1929 r. (nr 12, s. 6) tak interpretowało tę symbolikę: "Białe
tło wyobraża czystość motywów i szczerośE. Złoto jest symbolem przyjaźni.
Tak jak złoto poddane zostało próbie ogniowej, tak znajdujemy w Rotary
wypróbowanych przyjaciół. Jak niebo otacza glob ziemski, tak błękit wyob-
raża "gotowośE" cechującą członków Rotary. Odznaka umieszczona w środ-
ku sztandaru symbolizuje siłę i pracę ręczną. Symbolem centralnej
organizacji jest piasta, okręgów - promienie. Wysiłki wszystkich rotarian
symbolizują zęby koła".
  Bardzo szybki rozwój ruchu rotariańskiego doprowadził do tego, że w
1937 r. organizacja ta liczyła 168 tys. członków w 70 krajach.1 września 1988 r.
istniało już w świecie 24 tys. klubów, które zrzeszały 1 milion 60 tys. rotarian,
m.in. 735 klubów we Francji gromadziło 28 tys. członków.
  Dzięki tak szerokiemu rozwojowi rotarianie mogą mieć ogromny wpływ
na życie gospodarcze całego świata. Rotary Club jest bowiem w posiadaniu
cennych wiadomości, dotycząc,ych różnorodnych przedsiębiorstw i zawodów,
a to daje im możliwość podejmowania szybkich i celnych decyzji gospodar-
czych.14
  Sprawy gospodarcze nie wyczerpują jednak całej ideologii Rotary Club.
Założyciel Rotary, Harris, głosił: "Nasz program wyklucza zupełnie wszelkie
Credo, uwielbia aktywność, otwiera podwoje nasze protestantom, katoli-
kom, Żydom, chrześcijanom, buddystom Celem naszym jest popierać zgo-
  dę, dobrą wolę i pokój wszechwiatowy".15
  Jak pisali inni rotarianie: "Moralność rotariańska nie zna narodowości
  ani religii i nie należy do żadnej partii. Jest zadziwiająca i stoicko neutralna
  w najszerszym tego słowa znaczeniu i w najbardziej dobroczynnym znacze-
  niu" (Herman Dons,1927 r.).
  "Rotary cieszy się kompletną i i absolutną autonomią jako program, jako
  myśl i jako ezyn, poza i ponad więzami wszystkimi, nie ma też żadnych
  uprzedzeń religijnych, politycznych, bądź żadnych. Tej autonomii naszej
  jesteśmy i pozostaniemy zazdrosnymi stróżami (adwokat Rahaletti).


13 L. Chajn. dz. cyt., s. 503; A. de Lassus, Masoneria - intrygująca tajemniczoE, wyd. Ruch
  na Rzecz Rodziny i Szkoły, bmw i r., s.137.

14 B. Chełmifiski, Masoneria w Polsce wspbtczesnej, Warszawa 1936, s.116 -120; R. Gład-
  kowski, Adveniat regnum tuum, wyd. 966, Toronto 1990, s. 93.
15 J. de Boistel Rotary - Club a Masoneria, Katowice 1936, s. 37.
16 B. Chełmifiski, dz. cvt., s.121. Por. G. L. Seidler, L. S. Kolka, Rotarians in Changing World,
  Dialogue and Humanism nr 2 - 3 R.1993ů Pienvszy Światowy Kongres Uniwersalizmu
  Warszawa 15 - 20 sierpień 1993, Program sekeji: "Kluby Rotarv - uniwersalistyczna etyłca
  w praktyce", s. 20 - 23.

146

  O związkach Rotary Club z masonerią właściwą świadezy wiele faktów i
konkretnych wypowiedzi, w tym również rotarian. Słownik masoneru (Dic-
tionnaire universal de la franć - maconnerie, ed. du Prisme,1974) podaje, że
założyciel Rotary Club, P. Harris, był amerykańskim masonem. Podobna
informacja dotyczy Homera W. Wooda, założyciela drugiego Rotary w San
Francisco, oraz Ulyssesa Fabre'a, jednego z najbardziej aktywnych francu-
skich rotarian, który przez pewien czas był przywódcą we francuskim Rotary.
"Rocznik Wielkiego Wschodu Francji" (R.1976, nr 1) podaje listę 93 bractw
masońskich, pomiędzy którymi jest także Rotary.17
  Jeden z przywódców Rotary stwierdził na publicznym zebraniu, że po-
między Rotary a masonerią istnieją podstawowe punkty styczności, a maso-
nów nazwał "starszymi braćmi rotarian". Nie jest także znany ani jeden
wypadek wystąpienia rotarian np. w obronie katolików prześladowanych w
Rosji Sowieekiej lub w Meksyku, albo też wystąpienia rotarian przeciw
masonerii. Oficjalnie rotarianie określali swój stosunek do masonerii jako
"życzliwie neutralny". O łączności Rotary z masonerią świadezą także przy-
padki zapraszania masonów na zebrania rotarian.18
  W Polsee pierwszy Rotary Club ukonstytuował się w Warszawie dopiero
  17 II 1931 r. Inejatywa jego założenia wyszła od byłego prezydenta miasta inż.
  Piotra Drzewieckiego, wówezas prczesa Państwowego Komitetu Normaliza-
  cyjnego, inż. barona Józefa Dangela, dyrektora Banku Handlowego, oraz
  prof. geografii ekonomicznej Szkoły Głównej Handlowej, Jerzego Lotha,
  prczesa Zboru Ewangelicko-Augsburskiego i senatora Ludwika Józefa
Everta.ly
  Pierwszy polski Rotary Club otrzymał numer kolejny 3427. W połowie
1939 r. warszawski klub liczył 79 członków, a jego prczesem był inż. Drzewie-
cki. Następne kluby powstawały: w Łodzi (zał. w 1933 r., nr 3622, założyciele:
Oskar Gross, Karol Bajer, Bolesław Fichna), Krakowie (1933, nr 3660, Odo
Bujwid, Andrzej Lankosz, dr Stanisław Stein), Katowicach (1934, nr 3702,
  Kazimierz Zienkiewicz, red. Jan Kowalezyk, Antoni Bogucki, Jerzy Pobóg-
  Krasnodębski, inż. Witold Sągajłło, Karol Gaszek), Gdyni (1934, nr 3722,
  inż. Julian Rummel, Henryk Chudziński, red. Leon Godlewski), Bielsku
  (1935, nr 3756, ppłk Artur de Jan Manoward, Stefan Chojecki, Teofil Ada-
  mecki), Lwowie (1935, nr 3899, dr Władysław Byrka, M. Jasiński, St. Schaet-
  zel), Bydgoszczy (1935, Stanisław Esden Tempski, dr Władysław Hordyński,
  inż. St. Zawadzki), Pabianicach (1938, dr Witold Eichler, Leszek Sokoło-

17 A. de Lassus dz. cyt. s.138 -139.

18 B. Chetmiński, dz. cyt., s. 121 -123. E. Osmańczyk twierdzi, że rotarianie działają w
  "formach zpożyczonych od masoneru". Por. E. Osmaficzyk Encyklopedia Spraw Między-
  narodowych i ONZ, Warszawa 1986 s. 462, hasło: Rotary International.

19 L. Hass Zasady... dz. cyt. s. 87. Pienvsze placbwki Rotary powstały w Europie
  Środkovo-Wschodniej w Pradze, już wiosną 1924 r. Por. L. Hass, Ambieje..., dz. cyt., s. 310

  -311.

147



wski, Władysław Jasiński). Ponadto istniały komitety klubowe w Zakopa-
nem, Łucku, Tomaszowie Mazowieckim, Lublinie i Drohobyczu. Łącznie w
połowie 1939 r. Rotary liczyło w Polsce 229 członków.
  W 1936 r. tzw. Rada Dyrektorów Międzynarodowego Rotazy nadała
polskiej organizacji rotariańskiej uprawnienia samodzielnego okręgu (tzw.
dystrykt), który został oznaczony numerem 85. Od 1 I 1937 r. polski dystrykt
wydawał własny kwartalnik pt. "Rotary w Polsce", którego redaktorem był
Kazimierz Zienkiewicz.
  Stanowisko Kościoła w sprawie Rotary nie było jednolite. Przedstawicie-
le duchowieństwa niejednokrotnie byli członkami Rotary, np. rektor Akade-
mii Katolickiej w Paryżu msg. Henri - Maria Alfredus Beaudrillart (1859 -
1942), biskup Audolant George Blois, biskup Marsylii Maurice Dubourg, bp
Nicei - Paul Remond i inni. Członkiem rotarian był także bratanek papieża
Piusa XI, inż. Franco Ratti, kierujący przebudową Watykanu. Wielu jednak
duchownych było zdecydowanymi przeciwnikami Rotary. Kardynał Petrusy
Salros Segura, abp Toledo, w liśeie pasterskim z 23 I 1929 r. , ostrzegał
katolików przed wstępowaniem do Rotaty. Podobne stanowisko zajął abp
Bordeaux, kardynał Andrieu, w liście z dnia 15 VI 1929 r. Konfereneja
biskupów holenderskich, w ogłoszonej dnia 12 VII 193l) r. deklaracji, zali-
czyła Rotary do stowarzyszeń, "od których winien odsunąć się świat katoli-
cki".
  Problem rozstrzygnęła dopiero Święta Kongregacja Konsystorska. Na
zapytanie kilku biskupów, czy ordynariusze mogą pozwolić księżom należeE
do Rotary i uczęszczać na jego zebrania, w numerze 2 "Acta Apostolicae
Sedis" z dnia 6 II 1929 r. ukazała się decyzja: "Non expedire" (Nie wypada
tego czynić). W publikacjach katolickich, które ukazały się po ogłószeniu
decyzji Kongregacji, wskazywano na fakt, że przemysłowo-handlowe cele
Rotary są jedynie pozorami maskująeymi istotne i właśeiwe cele, pomiędzy
którymi są cele moralne. W "kodeksie moralnym" Rotary dopatrywano się
mieszaniny utylitaryzmu z etyką czysto naturalną, w której pominięte zostały
podstawy nadprzyrodzone, religijne. Liezne były również głosy mówiące o
masońskich korzeniach Rotary, które wprawdzie nie należy do masonerii,
lecz stanowi tzw. "masonerię białą", czyli stowarzyszenie, za pośrednictwem
którego wolnomularze usiłują oddziaływać na społeczeństwo. Organ katolic-
kiej Federaeji Narodowej "La France Catholique" pisał: "Rotary jest dla
masonerii anglosaskiej tym, czym Liga Praw Człowieka jest dla masonerii
francuskiej". Czterej hiszpafiscy biskupi wydali oświadczenie, że Rotary to
rodzaj międzynarodowej masoneru z "uboższym ideałem i łatwiejszym dostę-
pem".
  W niektórych kołach wskazywano na niebezpieczeństwo wykorzystywa-
nia międzynarodowych powiązań Rotary do prowadzenia działalności szpie-
gowskiej lub sabotowania gospodarki. Podobne obawy żywiły polskie

władze. Wydział społeezno-polityczny krakowskiego Urzędu Wojewódzkie-
go w piśmie z 11 XI 1938 r. kreślił następującą ocenę Rotary: "Cele i zadania
Rotary Clubu w ujęciu są mętne i nieuchwytne. Nie ulega wątpliwości, że
stowarzyszenie to posiadająee środki dyspozycyjne i rozległe kontakty za
granicą może przynieść szkodę państwu. Członkowie jego z uwagi na zajmo-
wane stanowiska społeczne posiadają bowiem dostęp do spraw związanych z
obronnością państwa, a przez wyżej wspomniane kontakty z zagranicą mogą
chociażby nieświadomie być wykorzystywani dla celów wrogich Pafistwu
Polskiemu".
  Już po II wojnie światowej były przywódca grupy "Jutro Pracy" i były
poseł, Jan Hoppe, wydał w 1972 r. w Londynie "Wspomnienia. Przyczynki.
Refleksje", w których omawiająć antymasońską działalnoć swojego klubo-
wego kolegi, Wacława Bud.ńskiego, pisze: "Bacznie obserwował wszystkie
wvstąpienia Rotary - Clubów. Rotariańskie nazwiska dostarezały mu mate-
riału na rozwiązywanie wciąż nowych zagadek i krzyżówek personalnych. (...)
Przy rozwiązywaniu tych zagadek względy natury czysto ekonomicznej były
pomieszane z penetracyjną akeją sztabów i wywiadów. (...) Obok najordynar-
niejszego przekupstwa, chciwości i zdrady, była też i naiwność oraz głupota
zrodzona w kręgu brydża, śniadanek i polowań".2o
  Dnia 17 stycznia 1990 r. w II programie TVP emitowana była relacja ze
spotkania w Polsce "pierwszego po wojnie" klubu Rotary. Uroczystość ta
miała miejsce 27 XI 1989 r. na Zamku Warszawskim, brało w niej udział ok.
400 gości z kraju i z zagranicy. Z tej też okazji przyznano nagrodę im. Paula
Harrisa premierowi Tadeuszowi Mazowieckiemu. O randze tego spotkania
wiadezył liczny udział w uroczystoci przedstawicieli polskiego życia polity-
cznego (np. A. Gieysztor, B. Geremek, Z. Kuratowska). W relacji telewizyj-
nej podano także informację, że rolę sponsora, nadającego statut klubowi
warszawskiemu, pełnią rotarianie ze Szwecji. Pierwszymi członkami ukon-
stytuowanego Rotary w Polsce byli ci, którzy już wcześniej zostali przyjęci do
klubu za granicą.
  LIONS CLUBS - czyli zrzeszenie Klubów "Lion" (Inernational Associa-
tion of Lions Clubs) ma swoją centralną siedzibę w Illinois w Stanach
Zjednoczonych. Początki tej organizacji sięgają 1917 r., gdy pierwszy klub
tego rodzaju założył w Chicago Melvin Jones. Nazwa "Lions" jest skrótem i
ma oznaezać "Liberty inteligence our nations safety" (wolność i zrozumienie
są bezpieczeństwem naszych narodów). Żywiołowy rozwój tej organizacji
przypadał na lata pięćdziesiąte.
  Zasady organizacyjne klubów "Lion" są zbliżone do Rotary. Różni je
jednak odejście od wymogu udziału wyłącznie jednego reprczentanta po-

20 20. L. Chajn, dz. cyt., s. 503 - 526.
21 Por. M. Giertych, Organizacje paramasońskie, Rycerz Niepokalanej, nr 10, R.1990.

148 149



szczególnych zawodów. Do klubów należą wyłąeznie mężezyźni, a zebrania
połączone z wieczerzą i dyskusyjnym odezytem odbywają się w dwutygodnio-
wych odstępach. Jak głoszą zasady klubu: "Do Lions nie można się zapisać.
Ktoś musi kandydata upatrzyć i zaproponować członkom, najpierw bez jego
wiedzy". Wszystkich członków klubu obowiązuje wzajemna lojalnośE; "Lew
z dowolnego kraju może liczyć na braterskie uczucia lwów z kraju, który
odwiedza". Członkowie noszą małą, wielkości ziarna pieprzu, oznakę z literą
"L" między dwoma profilami lwów. "L" oznacza "law - liberty - labour - loyalty
- love - life" (prawo - wolność - praca - Iojalność - miłość - życie). Kandydata
na członka, podobnie jak w masonerii, wprowadza się z przepaską na oczach.
Musi zaprzysiąć hasła uczciwości, obowiązkowości wobeć narodu, państwa i
społeezności lokalnej, wspomagania bliźnich itp. Zawołaniem klubów jest
"Służymy! "
  Organizacja ta, na której czele śtanął w 1973 r. Francuz Georges Frie-
drichs, uprawia na szeroką skalę działalnoć filantropijną, sżczególnie na
terenie Afryki. W dniu 1 stycznia 1990 r. istniało na świecie 39, 5 tys. klubów,
w których zrzeszonych było 1 mln 355 tys. członków.
  Kluby "Lion" posiadają licznych i wpływowych protektorów. Np. honoro-
wym governorem 112 dystryktu (Belgia) był przez długi czas król Baudouin 22
  O powiązaniach "Lions" z masonerią są podobne dane, jak w przypadku
Rotazy. Założyciel "Lions", Melvin Jones, był c,-złonkiem masoneru - Garden
City Lodge nr 141 w Chicago. Masońskie źródła, które wymieniają Rotaiy jako
pokrewne sobie i bliskie organizacje, wymieniają także bractwo "Lion's Club" 23
  Wiosną 1989 r. zorganizował się w Jastarni na półwyspie helskim, pielwszy
w Polsce, Lions Club International. Na zebraniu organizacyj nym w Sopocie byli
obecni rofesorowie, docenci, lekarze, wła.tcic.iele firm, dziennikarze, nawet
poseł na Sejm Rzeczypospolitej". Do końca 1898 r. było już w Polsce 7 klubów
"Lwa": dwa w Warszawie, jeden w Poznaniu, jeden w Kielcach, dwa w Gdańsku
oraz w Jastarni. Istniejąć,e kluby sprawują patronat ń d tworzącymi się. Polskie
kluby były inicjowane ze Szwecji i z Niemieć (RFN).
  WOLNOMYŚLICIELć - byli zawsze obiektem silnego zainteresowania
masonerii. Organizacje wolnomyślicielskie, powstające jako część ruchu
radykalno-mieszczańskiego walezącego z przeżytkami feudalizmu - były
wiernym sojusznikiem wolnomularstwa. Podejmowano wspólną walkę o
świecką szkołę, o oddzielenie Kośeioła od państwa, o gminę bezwyznaniową,
o śluby cywilne, o laicyzację zakładów opiekuńezych, o etykę świecką itp. We
Franeji Rada Zakonu już w 1891 r., a Konwent Wielkiego Wschodu rok
później, postanowiły połąezyć działalność stowarzyszeń wolnomyślicieli i


22 L. Chajn, dz. cyt., s. 524 - 425; A. de Lassus, dz. cyt., s.137 -138.
23 Por. A. de Lassus. dz. cyt., s.138 -139.
24 'Igodnik Gdatiski "SolidarnośE", nr 4 (24), z 28 I 1990.

  wolnomularstwa. Zaleciły też lożom popieranie rozwoju grup wolnomyśli-
  cielskich, które "uzupełniają i poszerzają akeję wolnomularstwa w jego
  walce z klerykalizmem".
  Przykładem dokładnego wypełnienia owych wskazań może być masone-
  ria austriacka. Miała ona wpływ na utworzenie w 1919 r. Austriackiego
  Towarzystwa Pokoju, Światowej Ligi Młodzieży i Międzynarodowej Ligi
  Kobiet Pokoju i Wolności. W grudniu 1919 r. utworzono "Gminę Etyczną",
  która zajmowała się propagandą etyki świeckiej i krzewieniem jej wśrod
  dzieci.
  W dyskusjach w wiedeńskiej loży "Humanitas" powstała w 1922 r. idea
  "Paneuropy", której rzecznikiem był członek tej loży hr. Richard Coudenho-
  ve - Kalergi. Wielka Loża umożliwiła mu pierwsze, większe wystąpienia
i publiczne, propagowała też tę ideę pośrcid innych obedieneji. Stowarzysze-
  niom, których powstanie inspirowała i grupom o podobnm "profilu ideo-
' wym", masoneria austriacka okazywała pomoć materialną. 5
; Polski ruch wolnomyślicielski został zapoczątkowany w 1906 r. w Paryżu
  powołaniem do istnienia Polskiej Ligi Wolnej Myśli. Jej organem prasowym
  był, ukazująey się od 1907 r., miesięcznik "Panteon", kierowany przez maso-
  na Józefa Wasowskiego.2
  Od 1906 r. ukazywało się w Królestwie Polskim pierwsze laickie i wolno-
  myślicielskie pismo "Myśl Niepodległa", którego wydawcą był wolnomularz
  Andrzej Niemojewski, a stałymi współpracownikami m.in. masoni: Kurna-
  towski, Hempel, Rzymowski.
  W grudniu 1907 r. odbył się w Warszawie pierwszy zjazd wolnomyślicieli.
  Po erygowaniu pierwszej loży masońskiej w Warszawie, 5 X 1920 r. powstało
  Stowarzyszenie Wolnomyślicieli Polskich, w którego władzach znalazło się
  wielu masonów: Stanisław Kempner, Stanisław Siedlecki, prof. Zygmunt
  Radliński, red. Tadeusz Wieniawa - Długoszewski. I Zjazd Krajowy SWP
  upoważnił Zarząd Główny do ewentualnego przystąpienia do Międzynaro-
  dowej Federacji WolnomySlicieli, która miała wyraźnie masońskie źródła.
  Temat stosunku wolnomyślicieli do wolnomularstwa podjął XXI Mię-
  dzynarodowy Kongres Wolnomyślicieli w Luksemburgu w 1929 r. Z powodu
  rozbieżności opinii i zdań, głównie między tzw. wolnomyślicielami proleta-
  riackimi a nurtem prowolnomularskim, podjęto uchwałę, iż "wobeć odmien-
  nych warunków życia społecznego w różnych krajach Europy należy



25 L. Hass, Ambicje..., dz. cyt., s.190.
26 Jbzef Wasowski (1885-1947) był pierwszym pr Lewodniczącym Towarzystwa Przyjatni
  Polsko-Radzieekiej, od 1945 r. był dyrektorem Departamentu Ministerstwa Informacji i
  Pcopagandy, w latach 1946-1947 prof. Wydziału Dziennikaiskiego Akademii Nauk Poli-
  tycznych, w latach 1945-1947 posłem do KRN i Sejmu Ustawodawczego oraz wicepre-
  zesem Stronnictwa Demokratycznego. Por. L. Hass, Masoneaa polska..., dz. eyt., s. 321.


150 151



pozostawić każdemu związkowi swobodę decyzji w sprawie współpracy z
wolnomularzami".27
  Jan Hempel, czołowy działacz SWP, były mason, reprczentujący lewicę
robotniczą, pisał: "Ruch wolnomyślieielski, stowarzyszenia wolnomyślicieli,
ich zjazdy międznarodowe - to zewnętrzny popularny przejaw działalności
lóż masofiskich.
  W 1926 r. nastąpił rozłam w SWP i zostało powołane do życia odrębne
stowarzyszenie: Związek Myśli Wolnej, w którym usiłowano bronić się przed
narzuceniem wolnomyślicielstwu jakichkolwiek dogmatów społecznych, po-
litycznych czy religijnych.
  W końcu lutego 1990 r. powstało w Warszawie Polskie Stowarzyszenie
Wolnomyślicieli im. Kazimierza Łyszczyńskiego. Zrzesza ono wolnomyśli-
cieli, ateistc5w, wyznawców rciżnych religii oraz osoby, "ktcire czują się zagro-
żone przez wojująćy klerykalizm katolicki". Celem wolnomylicieli polskich
jest "popieranie rozwoju żcia umysłowego wolnego od ograniczeń dogma-
tycznych i doktrynalnych". y
  Do mniej znanych w Polsce organizacji paramasońskich naleźą m.in.:
  - kluby "Table Ronde", pozostające pod wpływem teozofów, których
ćzłonkami mogą być wyłącznie mężezyźni w wieku do lat czterdziestu;
  - Kiwanis - Clubs, posiadające kongijski rodowód;
  - Fifty - one - International;
  - Kluby Soroptymistek (nazwa od łac."sorores optime" = siostry najle-
psze), powstałe w 1924 r. w Stanach Zjednoczonych, działające we Franeji od
1928 r. W 1934 r. stowarzyszenie posiadało 100 klubów. Jest namiastką
rotaryzmu, próbuje łączyć kobiety wszystkićh ras i wszystkich religii.30

27 L. Chajn, dz. cyt., s. 340 - 341.
28 J. Hempel, Wolnomularstwo zagranicą i u nas, Myśl Wolna, maj 1923, nr 5/13.
29 Sztandar Młodych, nr 46,  fi III 1990 c. K. Łyszczyński (lfi34 - lfi89). "patron" stowa-
  r Zyszenia, był autorem rękopiśmiennego traktatu "O nieistnieniu Boga" (De non existentia
  Dei), wVrokiem sądu sejmowego został ścięty za ateizm na Rynku Śtarego Miasta w
  Warszawie, a ciało jego spalono. Por. Z. Kuchowicz, Człowiek polskiego baroku, Łbdź
  1992, s. 242; K. Łyszczyński, O nieistnieniu Boga, W: Filozofia i myśl spoteczna XVII
  wieku, oprac. Z. Ogonowski Wazawa 1479, cz.1, s. 73fi.
30 L. Chajn, dz. cyt., s. 518, 525. W 1990 r. zostało zarejestrowane w Bostonie International
  Society for Universalism (Międzvnarodowe Towaczystwo Uniwersalizmu). W statucie
  Polskiego Oddziału MTU, w p. R, czytamy: "Oddział upowszechnia uniwersalistyczne
  zasady, kształtuje świadomość uniwersalistyczną po to, aby obywatele wszystkich narodów
  świata bez względu na różnice płci, rasy, wyznania czy światopoglądu propagowali pokbj,
  wspbłpracę międzynarodową i wolność oraz pnyswajali sobie i rozumich rbżnorodne
  wartości, które pewinny przyczynić się do budowy jedności rodzaju ludzkiego". Dla osią-
  gnięcia tych celbw służy m.in. działalność wydawnieza "Biblioteki Dialogu" i udział w pra-
  cach czasopisma "Dialogue and Humanism". Por. Statut Polskiego Oddziału Międzyna-
  rodowego Towarzystwa Uniwetsalizmu, Budynek Instytutu Filozofii Uniwersytetu War-
  szawskiego, Warszawa, mszp., s.1- 2. Znrganizowany w dniach IS - 20 VIII 1493 r., pnez
  Polski Oddział MTU, Pierwszy Światowy Kongres Uniwersalizmu zajął się m.in. nastę-
  pującymi tematami: "Etnozofia i katolickość uniwersalizmu" (ks. A. Wotnicki, University

  Różnorodność organizacji paramasońskich pozwala masonerii penetro-
wać rozmaite rodowiska społeczne i mieć wpływ na ich kształtowanie. Brak
wyraźnych zewnętrznych powiązafi organizacyjnych między masonerią a
paramasonerią ułatwia także rozszerzanie przez masonerię wpływów na
osoby, które nie akceptują istoty wolnomularstwa.









































of San Francisco), "Kosmopolityczny uniwersalizm - prolegomena prcyszłej ideologu" (P.
Arnopoulos Kanada) "Heglizm a uniwersalizm" (M. Siemiek UW) "Kluby Rotary-
uniwersalistyczna etyka w praktyce" (L. Seidler, UMCS), "Uniwenalizm jako pr Lesłanka
modelu człowieka przyszłości" (J. Kosian, Uniw. Wrocławski), "Dobro i uniwetsalizm"
(Wenny Xie, Chiny), "Jedność religii" (D.P. Chattopadhyaya, Indie). Por. B. Liczbiński za:
Komitet Organizacyjny Pierwszego Światowego Kongresu Uniwersalizmu. Program, s. 2-7.

152 153



SPIS TREŚCI



    Słowowstępne.  .
   I   U źródeł...
  II   Rozwój struktur masońskich           ...   18
 III   Obrzędy i symbole masońskie.:..      ...   28
  IV   Cele i metody działania masonerii.   ..    36
   V   Działalnoć polityczna masonerii..   ...   49
  VI   Masoneria o religii i kościele       ..    84
 VII   Kościół o masonerii                  ..107
VIII   Masoneria w Polsce                   ..119
  IX   Paramasoneria...                     ..141