

Francine Rivers
Echo w ciemności. Cz.2 trylogii" Znamię lwa"

Warszawa: Palabra, 1997

Na dysk przepisał Franciszek Kwiatkowski
Dedykuję tę książkę 
Peggy Lynch i Lynn Moffett, 
ukochanym przyjaciółkom i bojowniczkom modlitwy 

Podziękowanie 

Chciałabym wyrazić wdzięczność i podziękować dwojgu bardzo 
szczególnych redaktorów, którzy ślęczeli po nocach nad moim 
tekstem: mężowi, Rickowi Riversowi, gdyż od samego początku czuwał 
nad moim pisaniem, i redaktorowi z wydawnictwa Tyndale House, 
Karen Ball. Rick skreślał to, co niepotrzebne, Karen wygładzała. 
Oboje śmiało przedzierali się przez dzikie tereny nie opatrzonych 
tytułami rozdziałów, brnęli przez grzęzawiska nie kończących się 
zdań i wyrąbywali sobie drogę wśród gęstwy osobliwej interpunkcji 
i niezwykłej pisowni. 
Niechaj Bóg was błogosławi 

Prolog 

Aleksander Democedes Aznandynus 
stał przy bramie śmierci, czekając na okazję, by dowiedzieć się 
czegoś więcej o życiu. Igrzyska nigdy nie sprawiały mu 
przyjemności, przychodził więc tu niechętnie. Jednak to, co 
zobaczył dzisiaj, oszołomiło go, zdumiało do głębi jego jestestwa. 
Szaleńczy ryk tłumu zawsze napełniał go jakimś mimowolnym 
niepokojem. Ojciec powiedział mu kiedyś, że oglądanie gwałtu 
zadawanego innym ma działanie oczyszczające i Aleksander widywał 
od czasu do czasu prawie chorobliwą ulgę na twarzach ludzi 
przyglądających się zabijaniu na arenie. 
Zmarszczył brwi. Być może ci, którzy siedzą i patrzą na te 
przerażające rzeczy, są w pewnym sensie wdzięczni, że to nie oni 
muszą znaleźć się na arenie pełnej lwów albo stanąć do walki z 
wyćwiczonym gladiatorem, albo ponieść śmierć w jakiś inny, jeszcze 
bardziej groteskowy i poniżający sposób. 
Tysiące ludzi przychodziły tu zapewne po to, żeby przeżyć 
katharsis, jakby to uczestniczenie w zorganizowanym zadawaniu ran 
stanowiło swoistą zaporę między widzem a coraz bardziej zepsutym i 
samowolnym światem. Tak, w cesarstwie działy się rzeczy straszne, 
lecz w tym akurat czasie nie dotyczyło to najwyższych kręgów, nie 
dotyczyło wiernych, tych, którzy naprawdę należeli do Rzymu. 
Aleksander uśmiechnął się krzywo, zdał sobie bowiem sprawę, że 
niewielu z zasiadających w amfiteatrze zauważyło to, co dla niego 
było oczywistością: że fetor krwi wsiąkającej w piasek jest tak 
samo mocny, jak fetor rozpusty i strachu unoszący się w tym 
cesarstwie wokół każdego. Takim właśnie powietrzem oddychali 
wszyscy. 
Jednak dzisiaj... dzisiaj zdarzyło się coś wstrząsającego. Coś, co 
wzburzyło młodzieńca jak rzadko kiedy. Zwrócił w tym momencie 
wzrok na leżącą młodą kobietę i ogarnęło go niepojęte poczucie 
tryumfu. 
Patrzył na martwą kobietę i zaciskał dłonie na barierce. Kiedy 
więźniowie znaleźli się na arenie, odeszła od innych - spokojna i 
dziwnie radosna. Aleksander natychmiast skupił na niej całą swą 
uwagę. Jak przystało na człowieka przygotowującego się do zawodu 
medyka; umiał dostrzec wszystko, co odbiegało od zwyczajności, 
każdą odmienność w człowieku, a w tej kobiecie było coś 
niezwykłego... coś, czego nie dało się ująć w słowa. 
W pewnym momencie zaczęła śpiewać i pełen słodyczy głos przeszył 
jego serce. 
Wrzask tłumu szybko zagłuszył jej pieśń, ale kobieta śpiewała 
dalej, idąc z pogodną twarzą przez piasek - prosto w stronę 
miejsca po drugiej stronie areny, skąd patrzył na nią Aleksander. 
Znowu czuł, jak serce wali mu w rytm jej kroków. Wygląd miała dość 
pospolity, ale coś z niej promieniowało... była wokół niej jakaś 
świetlna aura, którą się wyczuwało nie widząc. Miał wrażenie, że 
kobieta chce objąć go wyciągniętymi ramionami. 
Kiedy dopadła ją lwica, rozległ się głuchy odgłos i Aleksander 
miał wrażenie, że zwierzę zwaliło się na niego. 
Zamknął oczy, jego ciało ogarnął dreszcz. Znowu spojrzał. Dwie 
lwice walczyły nad nieruchomym ciałem. Skrzywił się widząc, że 
jedna z bestii zagłębia pazury w udo młodej kobiety, próbując ją 
odciągnąć. W tym momencie druga lwica skoczyła i zwierzęta zwarły 
się pazurami, walcząc o łup. 
I wtedy krzyczące ze strachu dziecko, uciekając przed lwicą, 
przebiegło obok krat furty, za którą stał Aleksander. Młodzieniec 
zacisnął szczęki i oparł się czołem o zimną kratę. Kostki palców 
pobielały mu, gdyż z całą siłą zamknął dłonie na żelazie. Widok 
takiego cierpienia stał się nie do wytrzymania. 
Odkąd pamiętał, wysłuchiwał argumentów podawanych przez tych, 
którzy bronili igrzysk. Na arenę trafiają zbrodniarze zasługujący 
na śmierć. Aleksander wiedział, że ludzie rzuceni lwom na pożarcie 
wyznawali wiarę zachęcającą do obalenia władzy Rzymu. 
Nie mógł pozbyć się myśli, że społeczeństwo mordujące bezradne 
dzieci zasługuje na unicestwienie. 
Kiedy umilkł wreszcie porażający pisk dziecka, Aleksander wypuścił 
powietrze z płuc. Nie zdawał sobie nawet sprawy, że przez dłuższy 
czas wstrzymywał dech. Stojący za jego plecami strażnik roześmiał 
się. 
- Na jeden kęs! 
Aleksander milczał. Pragnął zamknąć oczy, odgrodzić się od rzezi 
trwającej na arenie, ale strażnik zaczął się mu przyglądać. Czuł 
na sobie zimne spojrzenie tych bezlitosnych oczu, obserwujących go 
przez otwór w wypolerowanym hełmie. Nie chciał poniżyć się w 
oczach tamtego, okazując słabość. Jeśli ma zostać dobrym lekarzem, 
musi panować nad wzruszeniami. Flegon powtarzał często, że musi 
być twardy, jeżeli chce odnieść sukces na drodze życiowej, którą 
sobie wybrał. Mądry nauczyciel powiedział, że w końcu śmierć to 
jeden z aspektów życia medyka. 
Aleksander odetchnął głęboko, żeby uśmierzyć wzburzenie, i znowu 
spojrzał na piasek. Wiedział, że gdyby nie igrzyska, nie miałby 
możliwości studiowania ludzkiej anatomii. Flegon powiedział mu, że 
ze zwojów i obrazków niczego się już nie nauczy. Jeśli chce 
pogłębić swą wiedzę, musi dokonywać wiwisekcji. Widząc odrazę 
młodzieńca do takich praktyk, stary lekarz trwał nieugięcie przy 
swoim, osaczając swego ucznia siecią argumentów nie do odparcia. 
Jak wyobraża sobie chirurgię bez znajomości anatomii? Obrazy, 
rysunki to nie to samo, co rzeczywiste ciało człowieka. A w Rzymie 
jest tylko jeden sposób, żeby poznać anatomię. 
Aleksander przeklinał w duchu rzymskie prawo, które zakazywało 
sekcji zwłok, zmuszając tym samym lekarzy do krojenia ludzi 
bliskich śmierci. Jedynym miejscem, gdzie miało się taką 
sposobność, był cyrk, gdyż tutaj rany odnosili zbrodniarze. 
Padały kolejne ofiary, aż wreszcie okrzyki przerażenia umilkły i 
zapanowała względna cisza, gdyż lwy zajęły się pożeraniem zwłok. 
Inny odgłos uświadomił Aleksandrowi, że nadeszła jego pora: były 
to okrzyki znudzonego i niezadowolonego tłumu. Widowisko dobiegło 
końca, więc przestało ich to bawić. Niech bestie obżerają się w 
swoich klatkach, zamiast narażać obecnych na widok swojej 
nieciekawej uczty. 
Edyl natychmiast zrozumiał, czego pragnie tłum. Furty otworzyły 
się i uzbrojeni posługacze zaczęli się zbliżać do zwierząt, które 
wczepiły się paszczami i pazurami w zwłoki, broniąc swego łupu. Po 
posługaczach zjawił się mężczyzna przebrany za Charona, 
przewodnika przeprawiającego dusze zmarłych przez Styks. 
Aleksander przyglądał się aktorowi, który tanecznym krokiem 
przechodził od ciała do ciała, i modlił się, by światełko życia 
tliło się przynajmniej w jednej z ofiar. W przeciwnym razie będzie 
musiał tu zostać i czekać na następną sposobność. 
Spojrzenie Aleksandra omiotło bez większej nadziei piasek, 
szukając choć jednego żywego. Raz jeszcze młodzieniec zerknął na 
młodą kobietę. Koło niej nie było żadnego lwa i Aleksander uznał, 
że to bardzo osobliwe, iż leży ona tak daleko od mężczyzn 
wypędzających lwy z areny. Zwężonymi oczami wpatrywał się w 
nieruchomy kształt. I nagle coś w nim drgnęło. Czyżby zobaczył 
jakiś nieznaczny ruch? Wychylił się do przodu i patrzył z 
natężeniem, oślepiony nieco blaskiem słońca. Poruszyła palcami! 
- Tam - wskazał czym prędzej. - Blisko środka. 
- Padła pierwsza. Z pewnością nie żyje - rzekł kategorycznym tonem 
strażnik. 
- Chcę rzucić na nią okiem - nalegał Aleksander. 
Strażnik wzruszył ramionami. 
- Jak sobie życzysz - powiedział. 
Zrobił krok do przodu i gwizdnął przenikliwie dwa razy. Aleksander 
patrzył, jak Charon zbliża się w podskokach do dziewczyny i 
pochyla nad nią, obracając to w jedną, to w drugą stronę 
pierzastą, uzbrojoną w dziób głową jakby czyhając na jakiś znak 
życia. Wymachiwał przy tym teatralnie młotkiem, gotów w każdej 
chwili użyć go, jeśliby sąd nie dokonał się i ofiara zachowała 
życie. Najwyraźniej uznał jednak, że dziewczyna nie żyje, gdyż 
chwycił ją za rękę i bez wielkich ceregieli powlókł po piasku w 
stronę bramy śmierci. 
Nagle któraś lwica skoczyła na posługacza, który zapędzał ją do 
tunelu. Posługacz ledwie zdążył uskoczyć, ale zaraz, wprawnie 
posługując się biczem, zapędził rozwścieczone zwierzę do furty. 
Strażnik skorzystał z zamieszania, żeby otworzyć szeroko bramę 
śmierci. 
- Szybko! - warknął w stronę Charona, który biegł, wlokąc 
dziewczynę w cień wyjścia. Strażnik strzelił palcami i dwaj 
niewolnicy szybko chwycili dziewczynę za ręce i nogi i ponieśli 
marnie oświetlonym korytarzem. 
- Nie tak gwałtownie! - burknął gniewnie Aleksander, kiedy rzucili 
ją niedbale na brudny, zakrwawiony stół. 
Odepchnął niewolników, pewny, że nawet jeśli dziewczyna żyła, te 
niedołęgi, obchodząc się z nią brutalnie, zgasiły w niej ostatnią 
iskierkę życia. Ręka strażnika zacisnęła się na ramieniu 
Aleksandra. 
- Sześć sesterców, zanim zaczniesz ją kroić - powiedział strażnik 
zimnym głosem. 
- To dość wygórowana cena, nie uważasz? - mruknął Aleksander, 
unosząc arystokratyczną brew. 
Strażnik uśmiechnął się. 
- Nie dla ucznia Flegona. Musisz mieć kufer pełen złota, skoro 
stać cię na naukę u takiego nauczyciela. - Wyciągnął dłoń. 
- Szybko się opróżnia - rzucił Aleksander oschle, rozsupłując 
sakiewkę przytroczoną do pasa. 
Nie wiedział, jak długo będzie mógł pracować, zanim dziewczyna 
umrze, nie miał więc zamiaru tracić czasu na targowanie się o 
kilka monet. Strażnik wziął pieniądze i zniknął. 
Aleksander znowu skupił całą uwagę na dziewczynie. Jej twarz była 
jedną masą poszarpanego ciała. Cała tunika nasiąkła krwią. Krwi 
było tyle, że dziewczyna nie mogła żyć. Pochylił się, przyłożył 
ucho do jej warg i ze zdziwieniem stwierdził, że czuje cichutki, 
ciepły oddech, tchnienie życia. Czas nagli. Skinął na swoich 
niewolników, wycierając dłonie w ręcznik. 
- W tym zgiełku nie da się pracować. Połóżcie ją tam. Szybko! 
Dwóch ze służby ruszyło, by wykonać jego rozkaz, ale niewolnik 
Flegona, Troas, stał i patrzył. Aleksander zacisnął usta. 
Podziwiał zręczność Troasa - w przeszłości niewolnik asystował 
wiele razy Flegonowi i wiedział więcej o medycynie niż większość 
wolnych medyków - ale nie lubił tego chłodu w zachowaniu. 
- Światło - rozkazał Aleksander. 
Przyniesiono pochodnię i Aleksander pochylił się nad dziewczyną 
leżącą na marmurowej płycie w mrocznym zakątku korytarza. 
Aleksander przyszedł tu z jasno określonym celem: chciał usunąć 
skórę i mięśnie z brzucha, żeby przyjrzeć się organom wewnętrznym. 
Powtórzył to sobie, chcąc utwierdzić się w tym zamiarze, rozwiązał 
rzemienie skórzanego pudła i otworzył je. Spośród narzędzi 
chirurgicznych wybrał cienki, ostry jak brzytwa nóż. 
Dłoń miał spoconą. Gorzej, drżała mu. Pot spływał mu z czoła i 
czuł na sobie krytyczne spojrzenie Troasa. Nie ma za dużo czasu; 
musi działać szybko i zbadać co się da. 
Otarł pot z czoła i przeklął w duchu swoją słabość. 
- Ona nic nie poczuje - powiedział spokojnie Troas. 
Aleksander zacisnął zęby, naciął od góry nasączoną krwią tunikę i 
pociągnął nożem do samego dołu, żeby ustalić, jakie rany odniosła 
młoda kobieta. Po chwili zmarszczył brwi. Od piersi do pachwiny 
widać było tylko powierzchowne rany i ciemniejące siniaki. 
- Bliżej pochodnię - rozkazał, nachylając się nad ranami, by 
ocenić je dokładniej. Głębokie bruzdy biegły od linii włosów do 
policzka, a niżej - od obojczyka po mostek. Młody lekarz powoli 
przeniósł spojrzenie jeszcze niżej i zauważył głębokie rany 
punktowe i złamanie kości prawego przedramienia. Znacznie jednak 
gorsze były rany na udzie, które powstały, kiedy lwica wbiła tam 
swoje pazury i starała się odciągnąć dziewczynę na bok. 
Aleksander otworzył szeroko oczy, kiedy uświadomił sobie, że 
dziewczyna nie wykrwawiła się na śmierć, gdyż piasek zatkał rany - 
pewnie, kiedy wlokła ją lwica - tamując upływ krwi. Aleksander 
poczuł, że coś go dławi w gardle. Jedno szybkie, zręczne cięcie i 
będzie mógł przystąpić do swoich studiów. Jedno szybkie, zręczne 
cięcie... i będzie zabójcą tej dziewczyny. 
Pot wystąpił mu znowu na skronie, serce waliło jak młot. Patrzył 
na unoszenie się i opadanie jej piersi, na słabe pulsowanie 
tętnicy szyjnej i czuł, że robi mu się niedobrze. 
- Ona nic nie poczuje, panie - powtórzył Troas. - Jest 
nieprzytomna. 
- Widzę - rzucił zwięźle Aleksander, obrzucając niewolnika 
mrocznym spojrzeniem. 
Przybliżył się i uniósł nóż gotowy do cięcia. Nie dalej jak 
wczoraj kroił gladiatora. Przez kilka minut poznał anatomię lepiej 
niż ślęcząc godzinami nad księgami. Na szczęście umierający 
mężczyzna ani razu nie otworzył oczu, ale jego rany były znacznie 
gorsze od tych, które zadano leżącej przed Aleksandrem 
dziewczynie. 
Zamknął oczy, starając się zapanować nad sobą. Chciał skupić się 
na tym, czego Flegon nauczył go, pracując kiedyś przy swoim 
uczniu. "Musisz ciąć szybko. O tak - mówił nauczyciel, z wprawą 
posługując się nożem. - Kiedy możesz się nimi zająć, są już prawie 
martwi i w jednej chwili mogą umrzeć wskutek wstrząsu. Nie trać 
czasu na rozmyślanie o tym, czy jeszcze cokolwiek czują, gdyż w 
momencie, gdy serce się zatrzyma, musisz przerwać, jeżeli nie 
chcesz narażać się na gniew bogów i na skutki prawne." Mężczyzna, 
którego organy badał wtedy Flegon, żył kilka minut, nim wykrwawił 
się na śmierć... ale jego krzyki nadal brzmiały Aleksandrowi w 
uszach. Spojrzał na Troasa. 
- Ile razy patrzyłeś na coś takiego, Troasie? 
- Więcej niż mogę zliczyć, panie - odparł ciemnoskóry Egipcjanin, 
wykrzywiając ironicznie usta. Dostrzegł zaskoczenie w oczach 
młodzieńca i jego twarz z powrotem przybrała obojętny wyraz. - To, 
czego nauczysz się dzisiaj, panie, uratuje innych jutro. 
Dziewczyna jęknęła i poruszyła się. Troas strzelił palcami i dwaj 
niewolnicy Aleksandra zrobili krok do przodu. 
- Trzymajcie ją za ręce i nogi - rozkazał - bo zacznie się rzucać. 
Kiedy szarpnięto ją za złamaną rękę, wydała z siebie chrapliwy 
okrzyk. 
- Jezu! - szepnęła i otworzyła oczy. 
Aleksander spojrzał w jej ciemnobrązowe oczy tak pełne bólu i 
zamętu, że nie mógł zdobyć się na żaden ruch. 
- Panie - nalegał Troas - musisz pracować szybko. 
Dziewczyna wyszeptała coś w dziwnym, nieznanym języku i jej ciało 
znowu stało się bezwładne. Nóż wypadł z dłoni Aleksandra i 
zabrzęczał o kamienną posadzkę. Troas obszedł stół, podniósł nóż i 
podał go młodzieńcowi. 
- Zemdlała - powiedział, przenosząc spojrzenie z Aleksandra na 
dziewczynę i z powrotem. 
- Przynieś miskę wody. 
Troas zmarszczył brwi. 
- Co zamierzasz uczynić, panie? Przywrócić ją do życia? 
Słysząc drwiący ton, Aleksander uniósł głowę. 
- Śmiesz zadawać mi pytania? - spytał wyniośle. 
Troas spojrzał na młodą, arystokratyczną twarz. W tym momencie 
została nakreślona oddzielająca ich linia i mimo całego swego 
doświadczenia, całej swojej zręczności, Troas nie ośmielił się jej 
przekroczyć. Przełknął gniew i dumę i odsunął się. 
- Wybacz, panie. Chciałem ci tylko przypomnieć, że została skazana 
na śmierć. 
- Wygląda na to, że bogowie ocalili jej życie. 
- Dla ciebie, panie. Byś mógł nauczyć się tego, co powinieneś, i 
został lekarzem. 
- Nie potrafię zdobyć się na to, by ją zabić. 
- Z rozkazu prokonsula ona już nie żyje! To nie będzie twój czyn. 
Nie słowo z twych ust posłało ją na arenę pełną lwów. 
Aleksander wziął nóż od Troasa i cisnął go do pudła między inne 
narzędzia chirurgiczne. 
- Nie będę narażał się na gniew Boga, który ją ocalił, odbierając 
jej życie w tym momencie. - Machnął gniewnie ręką. - Jak sam 
widzisz, żaden z ważnych organów nie został uszkodzony. 
- Uważasz, że lepiej będzie, jeśli spotka ją powolna śmierć 
wskutek zakażenia? 
Aleksander zesztywniał. 
- Nie pozwolę jej umrzeć! - Gorączkowo zastanawiał się nad tym, co 
ma zrobić. Miał ciągle przed oczyma młodą kobietę idącą przez 
piasek. Śpiewała i szła z rozłożonymi rękami, jakby chciała 
przycisnąć do piersi ludzi, którzy tak bardzo łaknęli jej śmierci. 
- Musimy ją stąd wydostać - powiedział stanowczym głosem. 
- Chyba oszalałeś, panie! - syknął Troas. 
Aleksander jakby go nie słyszał. 
- Nie mam tego, co potrzeba, żeby opatrzyć rany i zestawić rękę - 
mruknął. 
Strzelił palcami i wydał polecenia swoim sługom. 
Troas patrzył na niego z niedowierzaniem, a potem, zapominając, z 
kim ma do czynienia, złapał Aleksandra za ramię. 
- Nie możesz tego uczynić! - mówił cichym głosem. Nieznacznie 
wskazał głową strażnika, który przyglądał się im właśnie z 
zaciekawieniem. - Jeśli spróbujesz uratować skazanego więźnia, 
grozi ci śmierć! Tobie i nam wszystkim! 
- Najlepiej więc będzie, jeśli zwrócimy się do jej Boga z 
modlitwą, by chronił nas i pozwolił bezpiecznie ją z tego miejsca 
wydostać. A teraz przestań się ze mną sprzeczać i natychmiast ją 
stąd zabierzcie. Ma się znaleźć w moim domu. Ja omówię wszystko ze 
strażnikiem i przybędę, gdy tylko będzie to możliwe. Ruszajcie! 
Troas zrozumiał, że wszelki opór jest daremny i skinął pospiesznie 
na pozostałych. Kiedy Egipcjanin wydawał szeptem polecenia, 
Aleksander wetknął swój nóż chirurgiczny w odpowiednią szczelinę 
skórzanego pasa, zwinął pas z wszystkimi narzędziami, zawiązał go 
starannie rzemieniem. Przez cały czas miał świadomość, że strażnik 
bacznie mu się przygląda. Wziął pudło i wetknął je sobie pod 
ramię. Wytarł ręcznikiem krew z rąk i spokojnym krokiem podszedł 
do strażnika. 
- Nie możesz jej stąd zabrać, panie - powiedział żołnierz i jego 
oczy zwęziły się podejrzliwie. 
- Nie żyje - skłamał obojętnym tonem Aleksander. - Moi ludzie 
usuną ciało. Jestem pewny, że nie zależy ci na tym, by ją dotykać. 
- Uśmiechnął się ironicznie do strażnika, oparł o kratę i wyjrzał 
na zewnątrz, na gorący piasek areny. - Nie była warta sześciu 
sesterców. Zbyt mało pozostało jej życia, bym miał z niej jakiś 
pożytek. - Spojrzał znacząco na strażnika. 
- Twoja strata - uśmiechnął się tamten. 
Aleksander udał, że zaciekawili go dwaj gladiatorzy, którzy zwarli 
się właśnie w walce. 
- Ile czasu potrwa ta walka? 
Strażnik ocenił wzrokiem przeciwników. 
- Pół godziny, może dłużej. Ale tym razem nie przyniosą tu nikogo 
żywego. 
Aleksander zmarszczył brwi, udając rozczarowanie. Postał moment, a 
potem cisnął zakrwawiony ręcznik w kąt. 
- W takim razie pójdę kupić sobie wina. 
Idąc oświetlonym pochodniami korytarzem, zmuszał się do zachowania 
niespiesznego tempa - ale serce biło mu z każdym krokiem żywiej. 
Wyszedł na światło słoneczne i poczuł na twarzy leciutki podmuch 
wiatru. 
"Pospiesz się! Szybciej!" Usłyszał te słowa wyraźnie, jakby ktoś 
szeptał mu je natarczywie do ucha. Jednak dokoła nie było żywej 
duszy. 
Z bijącym mocno sercem Aleksander ruszył w stronę swojego domu i 
zaraz zaczął biec, ponaglony cichym głosem w łagodnym powiewie 
wiatru. 

Rozdział I 
Rok później 

Markus Lucjanus Walerian wędrował gmatwaniną ulic 
Wiecznego Miasta z nadzieją, że prędzej czy później znajdzie w 
swym sercu sanktuarium pokoju. Nic z tego. Rzym działał na niego 
przygnębiająco. Zdążył już zapomnieć o smrodzie bijącym od 
brudnego Tybru, o natarczywym, różnorodnym tłumie. A może nigdy 
nie dostrzegał ani jednego, ani drugiego, gdyż zbyt pochłaniało go 
własne życie i wszystko, co robił. W ciągu kilku ostatnich 
tygodni, od dnia powrotu do miasta, w którym się urodził, całe 
godziny spędzał, błądząc po ulicach, odwiedzając miejsca, gdzie 
niegdyś tak chętnie przebywał. Ale teraz śmiech przyjaciół wydawał 
mu się pusty, a szaleńcze uczty i pijatyki stały się dla niego 
czymś dającym tylko zmęczenie, zamiast przyjemności. 
Ponieważ czuł przygnębienie i potrzebował rozrywki, zgodził się 
pójść z Antygonusem do cyrku. Przyjaciel był teraz wpływowym 
senatorem i zasiadał na honorowym miejscu na podium. Wchodząc do 
amfiteatru i szukając swego miejsca, Markus starał się zapanować 
nad uczuciami. Musiał jednak przyznać sam sobie, że kiedy rozległy 
się trąby, poczuł się nieswojo. Zaczęła się parada i wtedy coś 
ścisnęło mu pierś, a trzewia zawęźliły się w twardy supeł. 
Nie był w cyrku od czasów efeskich. Zastanawiał się, czy będzie 
mógł przyglądać się igrzyskom. Rzucało się w oczy, że dla 
Antygonusa igrzyska stały się jeszcze większą obsesją niż 
poprzednio; grał wysoko, stawiając na gladiatora z Galii. 
Kiedy siedzieli już pod baldachimem, dołączyło do nich kilka 
kobiet. Były piękne i zmysłowe i jak tylko się tu znalazły, dały 
do zrozumienia, że są zainteresowane w tym samym stopniu Markusem, 
co igrzyskami. Markus przyjrzał się im bez emocji, a zaciekawienie 
zgasło równie szybko jak się pojawiło. Te kobiety były płytką, 
brudną wodą w porównaniu z czystym, uderzającym do głowy winem - 
Hadassą. Nie zajmowała go ich pusta, czcza rozmowa. Nawet 
Antygonus, który zawsze go bawił, drażnił go teraz swoimi nazbyt 
swobodnymi żartami. Markus dziwił się sam sobie, jak mogły 
sprawiać mu przyjemność takie sprośne historyjki, i czuł tylko 
politowanie, słuchając Antygonusa, który wyliczał swoje finansowe 
klęski. 
- Jeszcze, jeszcze! - roześmiała się któraś z kobiet, najwyraźniej 
zachwycona ordynarnym żartem opowiedzianym właśnie przez 
Antygonusa. 
- Będą cię piekły uszy - ostrzegł Antygonus, patrząc na nią 
błyszczącym wzrokiem. 
- Jeszcze! - podjęło prośbę całe towarzystwo. 
Całe poza Markusem. Siedział w milczeniu, przepełniony 
obrzydzeniem. "Stroją się jak pawie i śmieją chrapliwie jak wrony" 
- pomyślał, przyglądając się swoim sąsiadom. 
Jedna z kobiet podeszła i spoczęła na łożu obok niego. Kusząco 
wparła się w niego swym biodrem. 
- Igrzyska zawsze mnie podniecają - oznajmiła głębokim, miękkim 
głosem, wpatrując się w Markusa ciemnymi oczami. 
Markus nie odpowiedział. Czuł tylko niesmak. Zaczęła opowiadać o 
jednym z wielu swoich kochanków, szukając wzrokiem oznak 
zainteresowania na twarzy młodego mężczyzny. Osiągnęła jednak 
tylko to, że jego odraza jeszcze bardziej się wzmogła. Patrzył na 
nią, nie próbując nawet ukryć swoich uczuć, ale ona na to nie 
zważała. Nadal uwodziła go z subtelnością tygrysa, który uważa się 
za domowego kota. 
Przez cały ten czas trwały krwawe zmagania. Antygonus i kobiety 
śmiali się, żartowali i obrzucali przekleństwami ofiary areny. 
Markus z rozdrażnieniem patrzył na swoje towarzystwo... na to, jak 
ci ludzie rozkoszują się widokiem cierpienia i śmierci. 
U niego budziło to tylko mdłości, odwrócił się więc, by utopić 
swoje uczucia w winie. Wychylał kielich za kielichem, rozpaczliwie 
starając się zagłuszyć w sobie krzyki dochodzące z areny. Nigdy 
jednak otumaniający napój nie usunie z jego pamięci obrazu... 
obrazu innego cyrku i innej ofiary. Miał nadzieję, że wino otępi 
go, ale po jego wypiciu świadomość jeszcze bardziej się 
wyostrzała. 
Tłum wokół niego szalał z podniecenia. Antygonus przyciągnął do 
siebie jakąś kobietę i spletli się w uścisku. Wyobraźnia podsunęła 
Markusowi obraz... obraz jego siostry, Julii. Przypomniał sobie, 
jak po raz pierwszy zabrał ją do cyrku i jak śmiał się, widząc 
błysk podniecenia w jej czarnych oczach. 
"Obiecuję, że nie przyniosę ci wstydu, Markusie. Nawet nie drgnę, 
choćby było nie wiem ile krwi." To prawda. 
Nawet wtedy nie drgnęła. 
Ani później. 
Nie mogąc dłużej znieść tego, co się wokół niego działo, Markus 
wstał. Kiedy tylko znalazł się poza zasięgiem wzroku Antygonusa i 
całego towarzystwa, zaczął biec - jak wtedy, w Efezie. Chciał 
znaleźć się możliwie najdalej od zgiełku, od woni ludzkiej krwi. 
Przystanął, żeby nabrać tchu, oparł się plecami o kamienny mur i 
zwymiotował. 
Jeszcze wiele godzin po zakończeniu igrzysk dźwięczały mu w uszach 
wrzaski tłumu domagającego się jeszcze i jeszcze krwi. Te wrzaski 
rozlegały się echem w jego umyśle, dręczyły go. 
Tylko tego zaznał od dnia śmierci Hadassy. Udręki. I strasznej, 
mrocznej pustki. 

- Unikasz nas? - spytał kilka dni później Antygonus, kiedy 
przyszedł z wizytą do Markusa. - Nie było cię wczoraj u Krassusa. 
Wszyscy oczekiwali, że się zjawisz. 
- Miałem pilną pracę. - Markus myślał o tym, żeby wrócić na stałe 
do Rzymu, z płonną nadzieją że znajdzie tu pokój, którego tak 
bardzo pragnął. Wiedział już, jak dalece się łudził. Spojrzał na 
Antygonusa i potrząsnął głową. - Spędzę w Rzymie jeszcze tylko 
kilka miesięcy. 
- Myślałem, żeś wrócił na zawsze - powiedział zaskoczony 
Antygonus. 
- Zmieniłem zamiary - odparł krótko Markus. 
- Ale dlaczego? 
- Nie chcę o tym mówić. 
Oczy Antygonusa pociemniały. Głosem przepełnionym ironią oznajmił: 
- No cóż, mam nadzieję, że znajdziesz przynajmniej czas, żeby 
przyjść na ucztę, którą chciałbym wydać na twoją cześć. I czemu 
właściwie masz taką przygnębioną minę? Na bogów, Markusie, jakże 
się zmieniłeś od wyjazdu do Efezu! Co cię tam spotkało? 
- Jestem bardzo zajęty, Antygonusie. 
- Musisz wyrwać się z tych posępnych nastrojów. - Markus wiedział, 
że ten troskliwy ton oznacza, iż Antygonus poprosi zaraz o 
pieniądze. - Pomyślałem o rozrywkach, które niechybnie rozproszą 
wszelkie czarne myśli, jakimi się dręczysz. 
- Dobrze, już dobrze! Przyjdę na tę twoją przeklętą ucztę - 
oświadczył Markus, myśląc tylko o tym, żeby Antygonus jak 
najszybciej wyszedł z jego domu. Dlaczego nikt nie rozumie, że 
pragnie jedynie tego, by zostawiono go w spokoju? - Ale dzisiaj 
nie mam czasu na czcze pogawędki. 
- Wytwornie to ująłeś - rzucił drwiąco Antygonus i wstał, żeby 
wyjść. Owinął się togą i ruszył w stronę drzwi, ale w pewnym 
momencie przystanął i raz jeszcze obrzucił przyjaciela spojrzeniem 
pełnym troski. - Mam jednak nadzieję, że do jutrzejszego wieczoru 
nastrój ci się poprawi. 
Nie poprawił się. 
Antygonus nie powiedział Markusowi, że wśród gości będzie Arria. I 
Markus dostrzegł ją zaraz po przyjściu. Spojrzał z wyrzutem na 
Antygonusa, ale senator uśmiechnął się tylko z zadowoleniem i 
pochylił w jego stronę z szelmowskim wyrazem twarzy. 
- Przez prawie dwa lata była twoją kochanką, Markusie. - Roześmiał 
się z cicha. - To znacznie dłużej niż udało się komukolwiek po 
tobie. - Widząc minę Markusa, uniósł pytająco brwi. - Nie 
wyglądasz na zachwyconego. Mówiłeś, że rozstałeś się z nią po 
przyjacielsku. 
Arria była nadal piękna, nadal spragniona uwielbienia ze strony 
wszystkich mężczyzn dokoła, nadal rozwiązła i szukająca nowych 
uciech. Jednak Markus dostrzegł pewną subtelną zmianę. Miękkie 
rysy młodości ustąpiły miejsca rysom ostrzejszym, jakie pojawiają 
się u ludzi długo prowadzących życie światowe. W jej śmiechu nie 
było już dawnej bujności i rozkoszy; przewijała się w nim jakaś 
zgrzytliwa nuta - cierpka i szorstka. Otoczyło ją kilku mężczyzn, 
a ona droczyła się z każdym po kolei, żartując z nich i rzucając 
szeptem dwuznaczne uwagi. Rozejrzała się potem po sali i jej 
pytające spojrzenie spoczęło na Markusie. Wiedział, że zastanawia 
się, dlaczego nie przyciągnął go uśmiech, jakim obdarzyła go, 
kiedy tu wszedł. On jednak wiedział dobrze, czym jest ten uśmiech: 
przynętą dla zgłodniałej ryby. 
Na nieszczęście dla Arrii Markus nie był zgłodniałą rybą. Już nie. 
Antygonus nachylił się bliżej. 
- Spójrz tylko, Markusie, jak na ciebie patrzy. Wystarczy, byś 
kiwnął palcem, a znowu będzie twoja. Ten, który wlepia w nią psie 
spojrzenie, to jej ostatnia zdobycz, Metrodorus Krateuas Merula. 
Jeśli brakuje mu dowcipu, znakomicie nadrabia to sakiewką. Jest 
prawie tak bogaty jak ty, ale i naszej małej Arrii nie brakuje 
teraz pieniędzy. Jej książka zrobiła prawdziwą furorę. 
- Książka? - spytał Markus uśmiechając się ironicznie. - Nie 
przyszło mi do głowy, że Arria umie napisać swoje imię, a co 
dopiero zebrać dość słów, by złożyć z nich zdanie. 
- Widzę, że nie masz pojęcia, o czym pisała, bo w przeciwnym razie 
nie brałbyś tego tak lekko. To wcale nie jest do śmiechu. Mała 
Arria ujawniła tajemne talenty, o których nic nie wiedzieliśmy. 
Stała się kobietą pióra czy, mówiąc dokładniej, autorką erotyków. 
Ładny zbiorek opowieści pod hasłem "wszystko robiłam, wszystko 
powiem". Na bogów, narobiła zamieszania wśród najwyżej 
postawionych osób. Jeden z senatorów stracił przez nią żonę. Ale 
nie stratą niewiasty przejął się najbardziej, lecz utratą poparcia 
jej rodziny. Krążą nawet pogłoski, że będzie musiał popełnić 
samobójstwo. Nigdy nie można było powiedzieć, że Arria jest osobą 
dyskretną. Ale teraz myślę, że wywoływanie skandali stało się jej 
nałogiem. Pisarze dniem i nocą przygotowują kopie jej książeczki. 
A cena egzemplarza jest zawrotna. 
- Nie wątpię, że bez wahania ją zapłaciłeś - rzucił oschle Markus. 
- Ależ oczywiście - roześmiał się Antygonus. - Chciałem sprawdzić, 
czy wspomniała o mnie. A i owszem. W rozdziale jedenastym. Ku memu 
rozczarowaniu jest to dość pobieżna wzmianka. - Spojrzał na 
Markusa i uśmiechnął się z rozbawieniem. - Natomiast o tobie 
napisała szczegółowo... i rozwlekle. Nic dziwnego, że Sarapais 
była tak spragniona ciebie przed kilkoma dniami w cyrku. Chciała 
przekonać się, czy jesteś naprawdę taki, jak to opisała Arria. - 
Uśmiechnął się znowu. - Powinieneś kupić egzemplarz i sam to 
przeczytać. Może ci to wrócić wspomnienie dawnych chwil. 
- Przy całej swej zachwycającej urodzie Arria jest głupia i lepiej 
o niej zapomnieć. 
- To dość okrutna ocena kobiety, którą kiedyś kochałeś - zauważył 
Antygonus, mierząc go wzrokiem. 
- Nigdy nie kochałem Arrii. 
Markus skupił uwagę na tancerkach, które tuż przed nim wykonywały 
faliste ruchy. Na kostkach ich nóg i nadgarstkach dźwięczały 
dzwoneczki i ten dźwięk drażnił mu nerwy. Śmiałość zmysłowego 
tańca i ciała okryte przezroczystymi szatami nie rozbudziły mu 
zmysłów, a nawet czuł się jakoś nieswojo. Chciałby, żeby taniec 
się skończył i dziewczęta zniknęły. 
Antygonus chwycił jedną z nich i przyciągnął ją na swoją pierś. 
Chociaż wyrywała się, wycisnął na jej ustach namiętny pocałunek. 
Kiedy puścił ją, roześmiał się głośno. 
- Wybierz sobie którąś - rzucił w stronę Markusa. 
Niewolnica krzyknęła i Markus wewnętrznie się skurczył. Już 
widział ten wyraz dziewczęcej twarzy - w oczach Hadassy, kiedy 
stracił kontrolę nad swą namiętnością. 
- Daj jej pokój, Antygonusie. 
Inni śmiali się i zachęcali go okrzykami. Pijany Antygonus dał się 
sprowokować i stał się jeszcze bardziej natarczywy. Dziewczyna 
piszczała. 
Markus zerwał się na równe nogi. 
- Puść ją! 
W sali zapanowała cisza i wszystkie spojrzenia spoczęły na 
Markusie. Roześmiany Antygonus podniósł głowę i obrzucił go lekko 
zdziwionym spojrzeniem. Śmiech zamarł mu na ustach. Obrócił się na 
bok, nagle zaniepokojony, i puścił niewolnicę. 
Ta zaś, łkając histerycznie, wyrwała się i uciekła. 
Antygonus przyjrzał się kpiąco Markusowi. 
- Wybacz, Markusie. Skoro tak ci na niej zależy, czemu od razu nie 
powiedziałeś? 
Markus poczuł na sobie spojrzenie rozpalonych zazdrością oczu 
Arrii. Przemknęła mu przez głowę myśl o karze, jaką wymierzy Arria 
niewolnicy, która w niczym tu nie zawiniła. 
- Nie chcę tej dziewczyny - oznajmił zwięźle - ani żadnej innej z 
tych, które są tutaj. 
Podniosła się fala szeptów. Kilka kobiet spojrzało z głupim 
uśmiechem na Arrię. 
Twarz Antygonusa pociemniała. 
- Czemu więc wtrącasz się do moich przyjemności? 
- Gotów byłeś zgwałcić tę dziewczynę. 
Antygonus zdobył się na oschły śmiech. 
- Zgwałcić? Jeszcze chwila, a zaczęłaby się radować. 
- Wątpię. 
Dobry humor Antygonusa natychmiast gdzieś wyparował. Senator czuł 
się znieważony i jego oczy ciskały błyskawice. 
- Odkąd to ma dla ciebie jakieś znaczenie to, co czuje niewolnica? 
Raz czy dwa widziałem, jak sam się w ten sposób zabawiałeś. 
- Nie musisz mi tego przypominać - odparł posępnym głosem Markus, 
wypijając resztkę wina ze swojego kielicha. - Przydałby mi się 
chyba łyk świeżego powietrza. 
Wyszedł do ogrodu, ale nie poczuł ulgi, gdyż zaraz zjawiła się 
Arria, a za nią nadszedł nie odstępujący jej Merula. Markus musiał 
znieść ich obecność, chociaż miał ochotę zgrzytać zębami. Arria 
mówiła o ich przygodzie miłosnej tak, jakby skończyła się wczoraj, 
nie zaś cztery lata temu. Merula przyglądał się Markusowi, któremu 
zrobiło się żal tamtego. Arrii zawsze sprawiało przyjemność 
dręczenie swoich kochanków. 
- Czy czytałeś, Markusie, moją książkę? - spytała głosem słodkim 
jak miód. 
- Nie. 
- Jest całkiem niezła. Spodoba ci się. 
- Straciłem zainteresowanie tandetą - rzekł i zmierzył ją 
spojrzeniem. 
W jej oczach pojawiły się błyski. 
- Skłamałam pisząc o tobie, Markusie - powiedziała z twarzą 
wykrzywioną gniewem. - Byłeś najgorszym kochankiem, jakiego 
miałam! 
Markus odwzajemnił się lodowatym uśmiechem. 
- To dlatego, że kiedy odchodziłem od ciebie, w moich żyłach nadal 
płynęła krew. 
Odwrócił się do niej plecami i odszedł. 
Nie zważając na obelgi, którymi go obrzucała, opuścił ogród. 
Wrócił na salę i szukał rozrywki w rozmowie ze starymi znajomymi i 
przyjaciółmi. Ale ich śmiech drażnił go; potrafili się bawić tylko 
czyimś kosztem. W zabawnych spostrzeżeniach dostrzegał 
małostkowość, w opowieściach o tragediach - przyjemność. 
Oddalił się od grupki, spoczął na łożu i popijając wino, 
obserwował posępnie gości Antygonusa. Widział teraz, jaką grę 
między sobą prowadzą. Zakładali maskę ludzi cywilizowanych, ale 
ani na chwilę nie przestawali pluć trucizną. I nagle coś go 
uderzyło. Tego rodzaju zebrania i uczty stanowiły niegdyś ważną 
cząstkę jego własnego życia. Sprawiały mu przyjemność! 
A teraz dziwił się, po co tu przyszedł... po co w ogóle wrócił do 
Rzymu. 
Podszedł do niego Antygonus z bogato ubraną dziewczyną o bladej 
cerze. Obejmował niedbale jej ramiona, a ona uśmiechała się 
zmysłowo. Miała kształty Afrodyty i Markus poczuł przez chwilę, że 
mroczna intensywność jej spojrzenia budzi w jego ciele odzew. Od 
dawna nie miał żadnej kobiety. 
Antygonus zauważył, że Markus docenił urodę dziewczyny, i 
uśmiechnął się z zadowoleniem. 
- Spodobała ci się. Wiedziałem. Jest szalenie kobieca. - Puścił 
dziewczynę i pchnął ją leciutko w stronę Markusa, choć wcale nie 
było to potrzebne, gdyż i tak oparła się już o pierś Markusa i 
przyglądała mu się, rozchyliwszy wargi. Antygonus uśmiechnął się 
znowu. - Nazywa się Dydyma. 
Markus ujął Dydymę za ramiona i odsunął od siebie, obdarzając 
Antygonusa krzywym uśmiechem. Kobieta patrzyła pytająco to na 
Markusa, to na swojego pana. Antygonus wzruszył ramionami. 
- Wygląda na to, że Markus wcale cię nie chce, Dydymo. 
- Doceniam twój gest, Antygonusie... - zaczął Markus, odstawiając 
z trzaskiem kielich. 
- Ale... - ciągnął tamten posępnie, potrząsając głową. - Martwisz 
mnie, Markusie. Nie interesujesz się kobietami. Nie interesujesz 
się cyrkiem. Co przytrafiło ci się w Efezie? 
- Ty tego nie pojmiesz. 
- Może jednak spróbujesz mi wyjaśnić? 
- Nie powierzę sekretów mojego życia człowiekowi pełniącemu 
funkcje publiczne - odparł z ironią w głosie Markus. 
- Każde słowo z twoich ust ocieka jadem - rzekł cicho Antygonus i 
jego oczy zwęziły się. - Czym zasłużyłem sobie na twoje 
potępienie? 
- Nie ma to nic wspólnego z tobą, Antygonusie. Chodzi o wszystko 
dokoła. 
- O jakie wszystko? - spytał Antygonus wyraźnie zbity z tropu. 
- O życie! O całe to przeklęte życie! 
Zmysłowe rozkosze, które niegdyś wydawały się Markusowi tak 
smakowite, teraz pozostawiły mu w ustach już tylko gorzki osad. 
Kiedy umarła Hadassa, wraz z nią umarło coś w jego duszy. Jakże 
wyjaśnić gwałtowne, głębokie zmiany, które się w nim dokonały, 
Antygonusowi, komuś, kto nadal pobłażał cielesnym namiętnościom, 
dla kogo nadal były one wartością? Jakże wyjaśnić, że wszystko 
straciło dla niego znaczenie od chwili śmierci zwykłej niewolnicy 
na efeskiej arenie? 
- Wybacz mi, Antygonusie - powiedział bezbarwnym głosem, wstając, 
by wyjść. - Jestem ostatnio marnym towarzyszem zabaw. 
Otrzymał kilka następnych zaproszeń na najbliższy miesiąc. Nie 
skorzystał jednak z żadnego, gdyż wolał zanurzyć się w pracy. Ale 
prowadzenie interesów też nie przynosiło ukojenia. Pracował jak 
szalony, a mimo to czuł ciężar w sercu. Wreszcie zrozumiał, że 
musi rozstać się z przeszłością, z Rzymem, ze wszystkim. 
Sprzedał kamieniołom i pozostałe umowy budowlane - w obu 
przypadkach ze znacznym zyskiem, z którego jednak nie był dumny 
ani zadowolony. Spotkał się z zarządcami mieszczących się nad 
Tybrem składów i przejrzał rachunki. Wieloletni wspólnik 
Waleriana, Sekstus, okazał się człowiekiem uczciwym. Markus 
zaproponował mu objęcie nadzoru nad całym rzymskim majątkiem 
Walerianów za szczodry odsetek od niemałych zysków. 
Sekstus był oszołomiony. 
- Nigdy dotąd nie miałeś, panie, tak szerokiego gestu. - Ton jego 
głosu zdradzał jakieś subtelne wyzwanie i ukrytą nieufność. 
- Możesz gospodarować pieniędzmi jak ci się podoba. Nie wymagam 
żadnego zdawania rachunków. 
- Nie miałem na myśli pieniędzy - odparł bez ogródek Sekstus. - 
Chodzi mi właśnie o zdawanie rachunków. Jeśli dobrze zrozumiałem, 
chcesz powierzyć mi prowadzenie swoich rzymskich interesów. 
- Tak jest. 
- Czyżbyś zapomniał, że byłem kiedyś niewolnikiem twojego ojca? 
- Nie zapomniałem. 
Sekstus przyglądał mu się bacznie. Znał Decymusa bardzo dobrze i 
od dawna wiedział, że Markus przysparzał mu samych zmartwień. 
Ambicje młodzieńca były jak gorączka wypalająca do cna sumienie. 
Jaką grę prowadzi teraz Markus? 
- Czyż nie stawiałeś sobie za cel objęcie zarządu nie tylko nad 
swoim majątkiem, ale i nad ojcowskim? 
- Szczerze powiedziane. - Usta Markusa wykrzywiły się w chłodnym 
uśmiechu. 
- Czyż nie tak było? Zaprzecz, panie, abym mógł ci pochlebić. 
Markus zacisnął wargi, ale pohamował wybuch gniewu. Starał się nie 
zapomnieć, że ten człowiek był przyjacielem jego ojca. 
- W Efezie zawarliśmy z ojcem pokój. 
Odpowiedzią było milczenie, świadczące, że Sekstus mu nie 
dowierza. Markus spojrzał prosto w oczy starca i nie spuścił 
wzroku. 
- W moich żyłach, Sekstusie, płynie krew ojca - przypomniał zimnym 
głosem. - Nie przedstawiłem ci tej oferty lekkomyślnie, nie ma też 
w niej niczego, co mogłoby ci w przyszłości zagrozić. W ostatnich 
tygodniach miałem dość czasu, by starannie wszystko rozważyć. 
Przez siedemnaście lat zajmowałeś się towarami w tych składach. 
Znasz z imienia wszystkich, którzy pracują przy rozładunku i 
składowaniu dóbr. Wiesz doskonale, któremu kupcowi można zaufać, a 
któremu nie. Zdawałeś sumiennie rachunek z każdej transakcji. 
Komuż mogę bardziej zawierzyć? 
Wyciągnął rękę, w której trzymał pergamin, ale Sekstus nawet nie 
drgnął. 
- Możesz przyjąć albo odrzucić moją propozycję - ciągnął Markus - 
wiedz jednak jedno: sprzedałem wszystkie pozostałe posiadłości 
rzymskie. Składów zaś nie sprzedałem tylko dlatego, że stanowiły 
tak ważną część życia mojego ojca. W tym przedsięwzięciu jest jego 
pot i krew. Nie mój pot, nie moja krew. Proponuję ci to 
stanowisko, bo jesteś nie tylko człowiekiem najodpowiedniejszym, 
ale także przyjacielem ojca. Jeśli odmówisz, sprzedam wszystko. 
Możesz być tego pewny, Sekstusie. 
Sekstus roześmiał się chrapliwie. 
- Nawet gdybyś chciał sprzedać, nic z tego. Rzym ledwie dyszy. Nie 
znam nikogo, kto mógłby w tej chwili kupić tak wielkie i świetnie 
prosperujące przedsiębiorstwo. 
- Dobrze o tym wiem. - Spojrzenie Markusa było lodowate. - Gotów 
jestem pozbyć się wszystkiego, sprzedając pojedynczo okręty i 
zabudowania portowe. 
Sekstus uświadomił sobie, że Markus wcale nie żartuje. Był 
zdumiony takim sposobem myślenia. Jakże ten młodzieniec może być 
synem Decymusa? 
- Zatrudniasz ponad pięciuset ludzi! W większości to wyzwoleńcy. 
Zupełnie nie dbasz o nich i o dobro ich rodzin? 
- Znasz ich lepiej niż ja. 
- Jeśli sprzedasz teraz, uzyskasz ledwie część rzeczywistej 
wartości przedsiębiorstwa - powiedział Sekstus, który wiedział 
doskonale, jak bardzo Markus kocha pieniądze. - Wątpię, byś się na 
to zdecydował. 
- Sam zobaczysz. - Markus rzucił pergamin na oddzielający ich 
stół. 
Sekstus przyglądał mu się przez dłuższą chwilę, zbity z tropu 
twardym wyrazem twarzy młodzieńca, stanowczym zarysem szczęki. 
Markus nie zwodzi. 
- Dlaczego? 
- Bo nie chcę, by ten kamień na szyi trzymał mnie w Rzymie. 
- I gotów jesteś posunąć się aż tak daleko? Skoro naprawdę 
pogodziłeś się z ojcem, dlaczego chcesz zniszczyć to, co on 
budował przez całe życie? 
- Wcale tego nie chcę - odparł po prostu Markus. - Ale widzisz, 
Sekstusie, pod koniec życia ojciec dostrzegł, że to wszystko jest 
czcze, a ja doszedłem do tego samego wniosku. - Wskazał pergamin. 
- Jaka będzie twoja odpowiedź? 
- Muszę mieć trochę czasu, by to rozważyć. 
- Masz tyle czasu, ile potrzebuję, by stąd wyjść. 
Słysząc te aroganckie słowa, Sekstus zesztywniał. Po chwili jednak 
odprężył się. Wykrzywił usta w nieznacznym uśmiechu. Odetchnął 
głęboko, potrząsnął głową i zachichotał cicho. 
- Jesteś, Markusie, bardzo podobny do ojca. Nawet kiedy obdarzył 
mnie wolnością, wiedział, jak przeprowadzić swą wolę. 
- Nie we wszystkim jestem jak ojciec - rzucił Markus, nie 
wyjaśniając bliżej, co ma na myśli. 
Sekstus wyczuł, że Markus cierpi. Może rzeczywiście pogodził się z 
ojcem i teraz żałuje tych lat, kiedy się przeciwko niemu buntował. 
Wziął zwinięty pergamin i uderzył nim o dłoń. Wspominając ojca, 
przyglądał się synowi. 
- Przyjmuję propozycję. Pod jednym warunkiem. 
- Mów. 
- Będę rozliczał się z tobą tak samo jak dawniej z ojcem. 
Rzucił pergamin na rozżarzone węgle w koszu i wyciągnął dłoń. 
Markus poczuł, że coś ściska mu gardło. Uścisnął dłoń Sekstusa. 
Następnego dnia o świcie wsiadł na okręt płynący do Efezu. 
Przez długie tygodnie rejsu całe godziny spędzał, stojąc na 
dziobie okrętu. Tutaj czuł na twarzy słony powiew wiatru. Tutaj 
mógł wrócić myślami do Hadassy. Przypomniał sobie, że stał kiedyś 
przy niej na dziobie okrętu, patrząc, jak wiatr zwiewa jej na 
twarz miękkie kosmyki czarnych włosów, przyglądając się tej 
twarzy, kiedy z takim żarem mówiła o swoim niewidzialnym Bogu: 
"Bóg przemawia... spokojny, cichy głos w podmuchu wiatru". 
Wydało mu się, że takim właśnie głosem, spokojnym i cichym, 
przemawia w tej chwili do niego Hadassa, że szepcze mu coś w 
podmuchu wiatru... przyzywając go. 
Ku czemu? Ku rozpaczy? Ku śmierci? 
Czuł się rozdarty między pragnieniem, by o niej zapomnieć, a 
lękiem, że mogłoby do tego dojść. Było to tak, jakby raz 
otworzywszy serce na jej głos, nie mógł go już zamknąć. 
Jej głos stał się uporczywą obecnością, rozbrzmiewającą echem 
pośród ciemności, w jakiej był pogrążony. 

Rozdział II 


Kiedy Markus zszedł w Efezie na ląd, nie miał zgoła poczucia, że 
wraca do domu, ani nie cieszył się, że ma już rejs za sobą. 
Powierzył swój bagaż służbie, a sam udał się prosto do położonej 
na zboczu wzgórza, blisko centrum miasta, willi swojej matki. 
Powitał go zaskoczony sługa, który oznajmił, że jego pani wyszła, 
ale przyjdzie najdalej za godzinę. Zmęczony i przygnębiony Markus 
poszedł na wewnętrzny dziedziniec, żeby tam zaczekać na matkę. 
Światło słoneczne spływało do atrium przez otwarty dach, rzucając 
migotliwe błyski na pomarszczoną powierzchnię wody w ozdobionej 
ornamentami sadzawce. Woda skrzyła się i tańczyła, a przez 
korytarze na dole niósł się kojący szmer fontanny. Markusowi 
jednak nie przynosił ukojenia, kiedy usiadł w małej cienistej 
niszy. 
Odchylił głowę do tyłu i oparł ją o ścianę, pragnąc, by melodyjny 
szum obmył jego zbolałe serce, by przyniósł mu chwilę wytchnienia 
od udręki. Jednak wspomnienia nękały go nadal, ogarniało go coraz 
większe przygnębienie, czuł duszący go ciężar. 
Minęło już czternaście miesięcy od śmierci Hadassy, lecz cała 
trwoga, jaką wtedy przeżył, przenikała go, jakby wszystko zdarzyło 
się wczoraj. Hadassa często siadała na tej samej ławeczce, modląc 
się do swego niewidzialnego Boga i odnajdując pokój, który dla 
Markusa był ciągle nieosiągalny. Prawie słyszał jej głos - 
spokojny, pełen słodyczy, oczyszczający jak woda w fontannie. 
Modliła się za jego rodziców. Modliła się za niego. Modliła się 
nawet za Julię! 
Zamknął oczy. Z całej siły pragnął odmienić przeszłość. Gdybyż to 
wystarczyło, żeby przywrócić życie Hadassie! Siła jego pragnienia. 
Gdybyż przez jakieś czary dało się wymazać udrękę minionych 
miesięcy, gdybyż znowu siedziała obok niego, żywa i zdrowa. Gdyby 
mógł posłużyć się jej imieniem jak zaklęciem i wskrzesić ją mocą 
swej miłości. 
- Hadasso... - wyszeptał chrapliwie. - Hadasso. 
Jednak z mgły jego wyobraźni nie powstała Hadassa, lecz tylko 
plugawe, gwałtowne obrazy jej umierania, a potem udręka duszy - 
zgroza, żal i poczucie winy, a wszystkie te uczucia zagęszczały 
się w jedno, w głęboki gniew, który stał się jego wiernym 
towarzyszem. 
Cóż przyszło jej z modlitwy? - rozmyślał z goryczą, starając się 
wymazać z umysłu obraz jej śmierci. Tak spokojnie stała, kiedy lew 
się na nią rzucił. A jeśli nawet krzyczała, jej głos zagłuszyły 
radosne wrzaski efezjan... wśród nich jego własnej siostry. 
Zanim wyjechał do Rzymu, matka powiedziała mu, że czas leczy 
wszystkie rany. Lecz to, co czuł patrząc, jak umiera Hadassa, 
ciążyło mu z każdym dniem bardziej, stawało się coraz trudniejsze 
do zniesienia. Aż wreszcie ból stał się jedną ciężką bryłą, która 
przygniatała go do ziemi. 
Markus westchnął i wstał. Nie może żyć przeszłością. Nie dzisiaj, 
kiedy jest tak zmęczony, tak wyczerpany długą i nudną podróżą. 
Wyjazd do Rzymu nie uwolnił go od apatii, a nawet sprawił, że 
życie wydawało mu się jeszcze gorsze niż przedtem. A teraz, po 
powrocie, nie czuje się bynajmniej lepiej niż przed opuszczeniem 
Efezu. 
Stał w perystylu willi swej matki, przepełniony bolesnym, 
niewypowiedzianym smutkiem. W całym domu panowała cisza, chociaż 
służba krzątała się przy swoich obowiązkach. Czuł obecność tych 
ludzi, lecz im mądrość nakazywała trzymać się od niego jak 
najdalej. Drzwi wejściowe otworzyły się i zamknęły. Usłyszał ciche 
głosy, a potem kroki pospiesznie zbliżające się w jego stronę. 
- Markus! - wykrzyknęła matka. Podbiegła i rzuciła się w jego 
ramiona. 
- Matko - powiedział, uśmiechając się i odsuwając ją na odległość 
ramion, by zobaczyć, czy się zmieniła podczas jego nieobecności. - 
Dobrze wyglądasz. - Pochylił się, by pocałować ją w oba policzki. 
- Czemu tak szybko? - spytała. - Myślałam, że nie ujrzę cię przez 
kilka lat. 
- Załatwiłem wszystkie sprawy. Nie miałem po co tam zostawać. 
- Czy zastałeś wszystko w dobrym porządku? 
- Jestem bogatszy niż rok temu, jeśli to miałaś na myśli. 
Uśmiechał się, ale nie było w tym uśmiechu ani śladu radości. Feba 
spojrzała mu w oczy i jej twarz złagodniała. Miękkim ruchem 
uniosła dłoń do jego policzka, jakby był dzieckiem, które spotkała 
krzywda. 
- Och, Markusie - powiedziała ze współczuciem. - Ta podróż nie 
pomogła ci zapomnieć. 
Zrobił krok do tyłu, zadając sobie pytanie, czy każda matka 
potrafi zajrzeć do duszy swojego dziecka tak jak jego matka. 
- Powierzyłem zarząd składami Sekstusowi - rzucił dziarskim 
głosem. - Nie brak mu umiejętności i jest godny zaufania. 
Feba podjęła ten wątek. 
- Zawsze znałeś się na ludziach. Tak samo jak ojciec - odparła 
spokojnie, uważnie się mu przyglądając. 
- Czasem wyczucie mnie zwodziło - powiedział posępnie i zaraz 
postarał się odwrócić swoje myśli od siostry. - Juliusz mówił mi, 
że przez kilka tygodni cierpiałaś na gorączkę. 
- Tak. Ale teraz czuję się świetnie. 
Markus przyjrzał się jej baczniej. 
- Powiedział też, że szybko się męczysz. Wyszczuplałaś od mojego 
wyjazdu. 
Roześmiała się. 
- Nie musisz się o mnie martwić. Teraz, kiedy wróciłeś, nabiorę 
znowu apetytu. - Ujęła jego dłoń. - Wiesz przecież, jak się 
zamartwiałam, kiedy ojciec wyprawiał się w taką długą podróż. Coś 
mi się zdaje, że teraz będę się tak samo martwić o ciebie. Na 
morzu wszystko jest możliwe. 
Usiadła na ławce. Markus nadal stał. Zauważyła, że jest 
niespokojny i wychudł, że na twarzy pojawiły mu się zmarszczki, a 
rysy się wyostrzyły. 
- Jak tam w Rzymie? 
- Bez większych zmian. Spotkałem się z Antygonusem i jego świtą 
pochlebców. Jak zwykle jęczał, że brak mu pieniędzy. 
- I dałeś mu to, czego pragnął? 
- Nie. 
- Dlaczego? 
- Ponieważ chciał trzysta tysięcy sesterców, które w całości 
przeznaczyłby na organizowanie igrzysk. 
Odwrócił głowę. Kiedyś zgodziłby się bez najmniejszych skrupułów, 
a nawet sam z przyjemnością oglądałby igrzyska. Oczywiście 
Antygonus odwdzięczyłby się szczodrze, załatwiając mu korzystne 
umowy na budowle publiczne i polecając go bogatym arystokratom, 
którzy chcieli wybudować sobie większe i lepiej wyposażone wille. 
Polityk taki jak Antygonus musiał zjednywać sobie życzliwość 
tłumu. Najlepszym sposobem było organizowanie igrzysk. Tłuszcza 
nie dbała o to, jakie poglądy ma senator, pod warunkiem, że 
zapewniał jej rozrywki i zapomnienie o prawdziwych problemach 
życia: niezrównoważony bilans handlowy, zamieszki, głód, choroby, 
napływ niewolników z prowincji, którzy odbierali pracę ludziom 
wolnym. 
Markus nie chciał mieć już w tym swojego udziału. Wstydził się 
tego, że kiedyś dawał Antygonusowi setki tysięcy sesterców. Ale 
wtedy myślał tylko o korzyściach, jakie może zapewnić wysoko 
postawiony przyjaciel. Nigdy nie zastanawiał się nad tym, co jego 
hojność może oznaczać, jeśli chodzi o ludzkie życie. Prawdę 
mówiąc, zupełnie go to nie obchodziło. Wspieranie finansowe 
Antygonusa było rzeczą nader opłacalną. Chciał zdobyć umowy na 
zabudowę spalonych najbogatszych dzielnic Rzymu, a napychanie 
Antygonusowi sakiewki sestercami było najkrótszą drogą do zbicia 
majątku. Łapówki zapewniały mu zamówienia, zamówienia zaś 
zapewniały bogactwo. Jego boginią była Fortuna. 
Teraz jak w zwierciadle widział samego siebie z dawnych czasów: 
był człowiekiem znudzonym i popijającym wino z przyjaciółmi, kiedy 
przybijano kogoś do krzyża; zajadającym podawane przez niewolnika 
smakołyki, kiedy dwóch mężczyzn stawiano naprzeciwko siebie i 
zmuszano do walki na śmierć i życie. I po co? Żeby zabawiać 
znudzony, wygłodniały tłum, którego on sam stanowił cząstkę, z tą 
tylko różnicą, że on płacił za igrzyska. A teraz przyszło mu 
zapłacić znacznie wyższą cenę, wiedział bowiem, że ma taki sam jak 
wszyscy udział w śmierci Hadassy. 
Przypominał sobie, jaki był rozbawiony, kiedy przerażony człowiek 
uciekał przed sforą psów, chociaż nie było dla niego ucieczki. 
Dźwięczał mu w uszach tysiąckrotny okrzyk szaleńczej radości, 
który rozległ się, gdy lwica rozszarpała ciało Hadassy. Jakąż 
zbrodnię popełniła? Była czysta i łagodna, a to budziło wyrzuty 
sumienia i zazdrość u plugawej dziwki. Dziwki, która była jego 
siostrą... 
Feba siedziała w milczeniu na ocienionej ławce i wpatrywała się w 
zgorzkniałą twarz syna. 
- Julia pytała, kiedy wrócisz. 
Na dźwięk tego imienia zaczął mu drgać mięsień w szczęce. 
- Chce cię widzieć, Markusie. 
Milczał. 
- Potrzebuje ciebie. 
- Nie dbam o to, czego potrzebuje Julia. 
- A jeśli chce naprawić swój błąd? 
- Naprawić? Jak? Czy może przywrócić Hadassie życie? Czy może 
cofnąć to, co uczyniła? O nie, matko. Nie da się już niczego 
naprawić. 
- Jest nadal twoją siostrą - powiedziała łagodnym głosem. 
- Być może ty masz córkę, matko, lecz przysięgam ci, że ja nie mam 
siostry. 
Widziała zaciekłość jego spojrzenia, widziała zaciśnięte zęby. 
- Czy nie potrafisz zapomnieć o tym, co było? 
- Nie. 
- Nie potrafisz wybaczyć? 
- Nigdy! Modlę się, by spadły na jej głowę wszystkie możliwe 
przekleństwa bogów. 
W oczach jego matki zabłysły łzy. 
- Być może powinieneś bardziej pamiętać o tym, jak Hadassa żyła, a 
mniej jak umarła. 
Te słowa przeszyły jego serce i obrócił się lekko, wściekły, że 
musiała mu o tym przypominać. 
- Pamiętam aż za dobrze - odparł ochrypłym głosem. 
- Może inaczej to pamiętamy - powiedziała łagodnie Feba. 
Uniosła rękę, by dotknąć wisiorka, który włożyła pod palus. Był to 
symbol jej nowej wiary: pasterz niosący na ramionach zagubioną 
owieczkę. Markus o niczym nie wiedział. Wahała się, niepewna, czy 
jest to odpowiedni moment, by mu to wyjawić. 
Dzięki przykładowi Hadassy Feba znalazła drogę, którą winna 
kroczyć przez życie. Została chrześcijanką ochrzczoną wodą w imię 
Ducha Boga Żywego. Nie musiała zmagać się ze sobą jak Decymus, 
który dopiero w godzinie śmierci przyjął Pana. A teraz Markus, tak 
jak przedtem jego ojciec, chce walczyć z Duchem. Markus, który nie 
chciał, by ktoś rządził jego życiem, który nie uznawał nad sobą 
żadnej władzy. 
Patrząc, jak stoi, to zaciskając, to otwierając pięści, Feba 
wiedziała, że nie jest to odpowiedni moment, żeby powiedzieć mu o 
Jezusie i swojej wierze. Markus uniósłby się gniewem. Niczego by 
nie zrozumiał. Zląkłby się o nią, zląkłby się, że straci ją tak 
samo jak stracił Hadassę. O, gdybyż potrafił dostrzec, że wcale 
jej nie stracił. Zatracił za to siebie. 
- Co chciałaby Hadassa, byś uczynił? 
Markus zamknął oczy. 
- Gdyby postępowała inaczej, żyłaby. 
- Gdyby była inna, Markusie, nigdy nie kochałbyś jej tak, jak ją 
kochasz, całym sercem, umysłem i duszą. 
Jak kochałby Boga, gdyby dostrzegł, że ku Hadassie przyciągał go 
zamieszkujący ją Duch Boży. Feba widziała ból syna i cierpiała 
razem z nim. Wstała z ławki i podeszła do Markusa. 
- Czy pomnikiem Hadassy ma być twoja nienawiść do własnej siostry? 
- zapytała. 
- Daj temu pokój, matko - rzekł ochryple. 
- Jakżebym mogła? - powiedziała ze smutkiem. - Jesteś moim synem, 
a Julia, bez względu na to, co zrobiła, pozostanie moją córką. 
Kocham was oboje. Kocham Hadassę. 
- Hadassa nie żyje, matko. - Opuścił na nią wzrok. - Czy dlatego 
zginęła, że popełniła jakąś zbrodnię? Nie! Zamordowała ją 
zazdrosna dziwka. 
Feba położyła mu rękę na ramieniu. 
- Hadassa żyje dla mnie. I żyje dla ciebie. 
- Żyje! - wykrzyknął ze smutkiem. - Jak możesz coś takiego mówić? 
Czy jest tu z nami? 
Odsunął się od niej i usiadł na ławce, na której Hadassa siadała w 
cichej godzinie wieczornej lub przed świtaniem. Oparł się plecami 
o ścianę. Wyglądał na całkowicie wyczerpanego. 
Usiadła obok i ujęła jego dłoń. 
- Czy pamiętasz, co powiedziała ojcu tuż przed jego śmiercią? 
- Wziął moją rękę i położył ją na ręce Hadassy. Była moja. 
Ciągle miał przed oczyma wyraz jej czarnych oczu, kiedy zacisnął 
dłoń na jej dłoni, jakby biorąc ją w swe władanie. Czy ojciec 
zdawał sobie sprawę, że Hadassa jest w niebezpieczeństwie? Czy 
chciał mu nakazać, by ją chronił? Powinien był zabrać ją 
natychmiast od Julii, nie czekając na zgodę siostry. Julia była 
wtedy ciężarna, porzucił ją kochanek. Ulitował się nad nią, nie 
zdając sobie sprawy z zagrożenia, jakie wisiało nad głową Hadassy. 
Gdyby okazał więcej rozumu, Hadassa nadal by żyła. Byłaby jego 
żoną. 
- Markusie, Hadassa powiedziała, że wystarczy uwierzyć i przyjąć 
łaskę Boga, by znaleźć się w raju u boku Pana. Powiedziała, że kto 
uwierzy w Jezusa, nie zginie, ale będzie miał życie wieczne. 
Zacisnął palce na jej dłoni. 
- Matko, to tylko słowa, które miały przynieść ukojenie 
umierającemu, który zobaczył, że zmarnował życie. Wszystko, co 
mamy, jest tu i teraz. Jedynym życiem wiecznym, jakiego możemy 
oczekiwać, jest życie w sercu innych. Hadassa żyje i będzie żyła, 
póki ja nie umrę. Żyje we mnie. - W jego oczach pojawił się wyraz 
jakiejś twardości. - A ponieważ ją kocham, nigdy nie zapomnę, jak 
umarła i kto do tego doprowadził. 
- Czy nigdy nie zrozumiesz, dlaczego umarła? - spytała Feba z 
oczyma błyszczącymi od łez. 
- Wiem dlaczego. Została zamordowana, bo obudziła zazdrość i 
wściekłość. Jej czystość obnażała nieczystość Julii. 
Cofnął rękę. Był pełen napięcia, zmagał się z szalejącymi w nim 
uczuciami. Nie chciał o nic obwiniać matki. To nie jej wina, że 
urodziła jadowitą żmiję. Czemu jednak musi mówić to wszystko 
teraz, kiedy on tak krwawi? 
- Czasem chciałbym zapomnieć - powiedział, kryjąc twarz w dłoniach 
i ściskając skronie, jakby chciał uśmierzyć ból głowy wypełnionej 
wspomnieniami. - Powiedziała mi kiedyś, że Bóg przemówił do niej w 
powiewie wiatru, ale ja nie słyszałem niczego poza słabym echem 
jej słów. 
- Więc nasłuchuj. 
- Nie mogę! Nie mogę tego znieść. 
- Może tego właśnie potrzebujesz: odnaleźć jej Boga i przyjąć od 
Niego pokój, o którym mówiła. 
Markus szarpnął głowę do góry i roześmiał się chrapliwie. 
- Mam szukać jej Boga? 
- Jej wiara w tego Boga była samą istotą Hadassy, Markusie. Z 
pewnością zdajesz sobie z tego sprawę. 
Wstał i odszedł kilka kroków. 
- Gdzież był ten jej wszechmogący Bóg, kiedy stanęła przed lwami? 
Jeżeli istnieje, jest tchórzem, który ją opuścił! 
- Jeśli naprawdę w to wierzysz, musisz sam zgłębić, dlaczego tak 
się stało. 
- Jak mam to zrobić, matko? Mam zapytać kapłanów ze świątyni, 
której od dawna nie ma? Tytus zburzył Jerozolimę. Judea leży w 
gruzach. 
- Musisz zapytać o to jej Boga. 
Zmarszczył brwi, spojrzał na nią przenikliwie. 
- Chyba nie zaczynasz wierzyć w tego wyklętego Jezusa? 
Powiedziałem ci, co się z Nim stało. Był zwykłym cieślą, który 
zadarł z Żydami. Wydali Go na ukrzyżowanie. 
- Kochałeś przecież Hadassę. 
- Nadal ją kocham. 
- Czyż nie jest więc warta tego, byś zadał sobie parę pytań? Co 
chciałaby, żebyś zrobił, Markusie? Co było dla niej ważniejsze 
nawet niż życie? Musisz odnaleźć jej Boga i spytać Go, dlaczego 
umarła. Tylko On może dać ci odpowiedź, której szukasz. 
Markus wykrzywił ironicznie wargi. 
- Jak się szuka oblicza niewidzialnego Boga? 
- Tak jak czyniła to Hadassa. W modlitwie. 
Serce przepełnił mu żal, a potem zalała je fala goryczy i gniewu. 
- Na bogów, matko, co jej przyszło z modlitwy? 
Po jej zaskoczonej i zasmuconej minie poznał, że głęboko ją 
uraził. Opanował nerwy, zmusił się do racjonalnego myślenia. 
- Wiem, matko, że chcesz mnie pocieszyć, ale nie ma dla mnie 
pociechy. Czyż tego nie pojmujesz? Może czas coś zmieni, sam nie 
wiem. Nic mi jednak po takich czy innych bogach. - Potrząsnął 
głową i w jego głosie znowu zabrzmiała gniewna nuta. - Od czasów 
dzieciństwa pamiętam, że składałaś w lararium ofiary bóstwom 
domowego ogniska. Czy uchroniło to tamte twoje dzieci od śmierci z 
gorączki? Czy uratowało życie ojcu? Czy choć raz słyszałaś głos w 
powiewie wiatru? - Jego gniew zgasł nagle i pozostało mu tylko 
straszliwe uczucie pustki. - Nie ma żadnych bogów! 
- A więc wszystko, co mówiła Hadassa, było kłamstwem. 
Skrzywił się z bólu. 
- Nie. Wierzyła w każde słowo, jakie wypowiedziała. 
- Czyżby wierzyła w kłamstwo, Markusie? Czyżby umarła daremnie? 
Zobaczyła, jak jej syn zaciska pięść i wiedziała, że zadała mu 
ból. Lepszy jednak ból niż wieczna śmierć. 
Wstała, podeszła do niego i ruchem pełnym łagodności położyła dłoń 
na jego policzku. 
- Markusie, jeśli naprawdę wierzysz, że Bóg Hadassy opuścił ją, 
spytaj Go, dlaczego uczynił to komuś takiemu jak ona. 
- Jakież może mieć to teraz znaczenie? 
- Ma. Większe niż myślisz. Jak inaczej możesz pogodzić się z tym, 
co się stało? 
Pobladł, poczuł, jak chłód wpełza mu na twarz. 
- To złudzenie. Nigdy nie będę mógł się pogodzić. Jeżeli 
kiedykolwiek zacznę szukać Boga Hadassy, matko, to nie po to, by 
Go chwalić, jak czyniła ona, ale by Go przekląć. 
Feba nic już nie powiedziała, ale jej serce krzyczało z trwogi. "O 
Panie, wybacz mu. On nie wie, co mówi." 
Markus nie chciał pociechy, wierzył bowiem, że pozostało mu tylko 
słodkie echo głosu Hadassy w ciemności, która się wokół niego 
zamknęła. 

Rozdział III 


Ta - powiedziała Julia Walerian, wskazując brunatną kózkę w 
zagrodzie tuż obok świątyni. - Ta ciemnobrunatna. Czy nie ma 
żadnej skazy? 
- Wszystkie moje kozy są bez skazy - odparł kupiec, torując sobie 
drogę wśród zwierząt stłoczonych w zagrodzie i chwytając kozę, 
którą wybrała Julia. Założył jej pętlę na szyję. - Te zwierzęta są 
doskonałe - dodał, podnosząc szamoczącą się kozę. 
Przepychając się przez stado, podał cenę i oczy Julii zwęziły się. 
Przenosiła spojrzenie z chudej kózki na kupca i z powrotem. 
- Ani myślę płacić tyle za taką małą kozę! 
Kupiec powiódł spojrzeniem po jej wytwornym wełnianym palusie i 
zatrzymał je na sznurze pereł we włosach i naszyjniku z 
karbunkułów. 
- Twój wygląd, pani, świadczy, że stać cię na to, jeśli jednak 
masz ochotę potargować się ze mną, niechaj spadnie to na twoją 
głowę. - Postawił kózkę i wyprostował się. - Ja nie będę tracił 
czasu na targi. Czy widzisz znak na uchu? To zwierzę zostało 
namaszczone na ofiarę przez jednego z haruspików. Jasnowidzący 
uczynili to dla twego dobra. Pieniądze za to zwierzę trafią do 
haruspika i do świątyni. Czy pojmujesz? Jeśli jednak pragniesz 
kupić gdzieś tańszą kozę, by poprowadzić ją przed oblicze bogów i 
ich uświęconych przedstawicieli, uczyń to na własną 
odpowiedzialność. - Przyglądał się jej drwiąco. 
Słysząc te słowa, Julia zadrżała. Miała świadomość, że kupiec chce 
ją wykorzystać, ale nie miała wyboru. Ten okropny człowiek ma 
rację. Tylko szaleniec próbuje oszukać bogów - czy haruspika, 
którego bogowie wybrali, by odczytywał święte znaki ukryte we 
wnętrznościach zwierzęcia ofiarnego. Z odrazą spojrzała na kózkę. 
Przyszła tu, aby dowiedzieć się, co jej dolega, a jeżeli oznacza 
to, że musi zapłacić niegodziwą cenę za zwierzę ofiarne, uczyni 
to. 
- Wybacz - powiedziała. - Wezmę ją. 
Zdjęła bransoletę i otworzyła wbudowaną w nią skrytkę. Starając 
się nie zwracać uwagi na zadowoloną minę kupca, odliczyła trzy 
sesterce. Potarł monety w palcach i wsunął je do sakiewki u pasa. 
- Jest twoja - oznajmił, podając Julii koniec sznura - i niechaj 
przyniesie ci zdrowie. 
- Weź ją - rozkazała zwięźle Julia, zwracając się do Eudemas. 
Odsunęła się, żeby niewolnica mogła wywlec beczące i szarpiące się 
zwierzę z zagrody. Kupiec przyglądał się temu ze śmiechem. 
Kiedy Julia weszła z Eudemas i kozą do świątyni, poczuła, że robi 
się jej słabo. Ciężka, intensywna woń kadzideł nie tłumiła zapachu 
krwi i śmierci. Żołądek podszedł jej pod gardło. Zajęła miejsce w 
kolejce czekających. Zamknęła oczy i przełykała ślinę napływającą 
jej do ust. Na czoło wystąpił jej zimny pot. Nie mogła pozbyć się 
myśli o poprzednim wieczorze i kłótni z Prymusem. 

- Nie da się z tobą wytrzymać, Julio - oznajmił Prymus. - Psujesz 
nastrój każdej uczty, w której bierzesz udział. 
- Jakże to miło z twojej strony, kochany mężu, że myślisz o moim 
zdrowiu i samopoczuciu. 
Spojrzała na Kalabę, szukając u niej współczucia, ale zobaczyła 
tylko, że Kalaba daje znak Eudemas, by ta przysunęła bliżej 
półmisek z gęsimi wątróbkami. Wybrała sobie wątróbkę i uśmiechnęła 
się tak, że niewolnica oblała się pąsem, a potem zbladła jak 
chusta. Kalaba odprawiła ją gestem ręki i patrzyła, jak dziewczyna 
niesie półmisek Prymusowi. Dopiero w tym momencie zauważyła, że 
Julia na nią patrzy. Uniosła brwi i skierowała na Julię puste i 
obojętne spojrzenie. 
- Co się stało, moja droga? 
- Nie obchodzi cię, że jestem chora? 
- Ależ obchodzi - odparła Kalaba głosem, w którym brzmiała nutka 
zniecierpliwienia. - Mam wrażenie, że ciebie to nie obchodzi. 
Julio, moja kochana, rozmawiałyśmy o tym tyle razy, że stało się 
to doprawdy nudne. Jest taka prosta odpowiedź, tyle że ty nie 
chcesz przyjąć jej do wiadomości. Skup się na tym, żeby 
wyzdrowieć. Pozwól, by uzdrowiła cię twoja wola. Wystarczy skupić 
na czymś umysł, by osiągnąć to wysiłkiem woli. 
- Myślisz, Kalabo, że nie próbowałam? 
- Nie dość wytrwale, gdyż inaczej czułabyś się już dobrze. Musisz 
co rano skupiać myśli na sobie i medytować tak, jak cię nauczyłam. 
Opróżnij umysł z wszystkiego poza świadomością, że jesteś dla 
siebie bogiem, a twoje ciało jest tylko świątynią, którą 
zamieszkujesz. Stanie się wedle twej woli, Julio. Kłopot w tym, że 
brak ci wiary. Musisz uwierzyć, a wtedy dokonasz wszystkiego, 
czego zechcesz. 
Julia odwróciła wzrok od mrocznych oczu Kalaby. Każdego ranka 
robiła dokładnie to, co przyjaciółka nakazywała. Czasem gorączka 
przychodziła w samym środku medytacji i Julia zaczynała drżeć - 
osłabiona i znękana nudnościami. 
Owładnięta poczuciem bezradności, powiedziała spokojnym głosem: 
- Niektóre rzeczy są poza władaniem ludzkiej woli. 
Kalaba obrzuciła ją pogardliwym spojrzeniem. 
- Skoro brak ci wiary w siebie samą, w swą wewnętrzną moc, być 
może winnaś uczynić to, co proponuje Prymus. Idź do świątyni i 
złóż ofiarę. Jeśli o mnie chodzi, nie wierzę w bogów. Wszystko, co 
osiągnęłam, zawdzięczam własnemu wysiłkowi i umysłowi, nie zaś 
uciekaniu się do nadnaturalnych, niewidzialnych mocy. Jeżeli 
jednak sądzisz, Julio, że nie masz w sobie mocy, jakież inne 
postępowanie możesz wybrać, jak tylko wziąć skądś to, czego 
potrzebujesz? 
Julię zbijało z tropu to, że po tylu miesiącach zażyłości Kalaba z 
taką pogardą i obojętnością odnosiła się do jej cierpień. 
Patrzyła, jak przyjaciółka zjada następną wątróbkę, a potem każe 
Eudemas przynieść wonną wodę do obmycia rąk. Dziewczyna wykonała 
polecenie, wpatrując się przy tym z uniesieniem i czcią w Kalabę i 
oblewając się rumieńcem, kiedy długie, ozdobione pierścieniami 
palce pogładziły jej ramię, zanim została odprawiona. Julia po 
oczach Kalaby poznała, że ta, przyglądając się odchodzącej 
niewolnicy, snuje jakieś mroczne rozważania. Na wargach kobiety 
pojawił się ledwie widoczny, drapieżny uśmiech. 
Julia poczuła, że robi się jej niedobrze. Wiedziała, że na jej 
oczach dokonuje się zdrada i że ona jest jej ofiarą, i wiedziała, 
że nic na to nie poradzi, że musi to przełknąć. Prymus też 
zauważył, co się dzieje, i świadomość, że ona wie, sprawiała mu 
okrutną rozkosz. 
- Prokonsul często odwiedza haruspików, by zadawać pytania bogom - 
rzucił, przerywając ciążące już milczenie. - Będą wiedzieli, czy 
doszło do wybuchu choroby. A w każdym razie dowiesz się, czy twoja 
dolegliwość pojawiła się z rozkazu bogów. 
- I co mi przyjdzie z tego, że będę wiedziała? - rzuciła ze 
złością Julia. 
Było aż nadto oczywiste, że ani Kalaba, ani Prymus nie dbają o to, 
co jej jest. 
- Zmęczyła mnie ta rozmowa - oznajmiła Kalaba, wzdychając ciężko i 
wstając. 
- Dokąd idziesz? - spytała wprawiona w zakłopotanie Julia. 
Kalaba znowu westchnęła i obrzuciła ją pobłażliwym spojrzeniem. 
- Do łaźni. Powiedziałam Safirze, że spotkam się z nią dziś 
wieczorem. 
Wzmianka o młodej kobiecie jeszcze bardziej przygnębiła Julię. 
Safira była bardzo młoda, piękna i wywodziła się ze znanej 
rzymskiej rodziny. Już po pierwszym spotkaniu Kalaba oświadczyła, 
że uważa Safirę za osobę "obiecującą". 
- Nie mam ochoty nigdzie wychodzić, Kalabo. 
Kalaba znowu uniosła brwi. 
- Wcale cię o to nie proszę. 
Julia podniosła na nią wzrok. 
- Czy nie liczysz się zupełnie z moimi uczuciami? 
- Owszem, liczę się. Zdawałam sobie dobrze sprawę, że odmówisz, a 
poza tym nie widziałam powodu, byś mi towarzyszyła. Nigdy nie 
lubiłaś Safiry, prawda? 
- Ale ty tak - rzuciła oskarżycielskim tonem Julia. 
- To prawda - odparła z zimnym uśmiechem Kalaba i było to dla 
Julii jak pchnięcie nożem. - Bardzo lubię Safirę. Musisz to 
zrozumieć, moja droga. Jest świeża i niewinna, to cały świat 
możliwości. 
- Ja też byłam kiedyś taka - zauważyła z goryczą Julia. 
Twarz Kalaby przybrała drwiący wyraz. 
- Wiedziałaś, co czynisz, Julio. Ja się nie zmieniłam. 
- Jeśli ja się zmieniłam, to dlatego, że chciałam ci się 
przypodobać. - W oczach Julii zalśniły łzy gniewu. 
Kalaba roześmiała się cicho. 
- Och, Julio, kochanie. Tym światem rządzi tylko jedno prawo: 
"Podobaj się sama sobie". - Zimne spojrzenie Kalaby prześliznęło 
się po twarzy Julii, a potem po jej smukłym ciele. - Ale znaczysz 
dla mnie tyle samo, co zawsze. 
Julii te słowa przyniosły niewielką pociechę. Kalaba uniosła lekko 
jej głowę i badawczo, bez mrugnięcia oczami przyjrzała się młodej 
kobiecie, prowokując ją do jakiejś reakcji. Julia milczała, 
wiedząc, że powinna zostawić to wyzwanie bez odpowiedzi. Czasem 
miała uczucie, że Kalaba tylko czeka, by zrobiła albo powiedziała 
coś, co posłużyłoby za wymówkę, by mogła całkowicie Julię opuścić. 
- Jesteś naprawdę bardzo blada, kochanie - rzekła Kalaba głosem 
pełnym potępienia i jednocześnie beztroskim. - Odpocznij przez 
wieczór. Może inaczej spojrzysz na świat jutro rano. 
Wyszła z gracją, przystając po drodze, by pogłaskać końcami palców 
policzek Eudemas i powiedzieć coś przeznaczonego tylko dla uszu 
niewolnicy. 
Julia zacisnęła dłonie, wiedząc dobrze, że nie zdoła zatrzymać 
Kalaby. Myślała, że może jej zaufać całym sercem. A teraz czuła, 
jak wzbiera w niej wściekłość. 
Przez całe życie cierpiała z powodu mężczyzn. Najpierw układał i 
nadzorował jej życie ojciec, narzucając jej na każdym kroku swoją 
wolę, póki nie poślubiła Klaudiusza, rzymskiego uczonego, który 
miał posiadłość wiejską w Kapui. Klaudiusz nudził ją do szaleństwa 
swoimi uczonymi dociekaniami na temat religii w cesarstwie, ale na 
szczęście jego śmierć w wypadku uwolniła ją od mozołów takiego 
życia. 
Była nieprzytomnie zakochana w swoim drugim mężu, Kajuszu. Związek 
ten dał jej wprawdzie wszystko, czego oczekiwała: rozkosz, 
wolność, uwielbienie, ale potem okazało się, że Kajusz był bez 
porównania gorszy od Klaudiusza. Trwonił jej majątek, wydając 
tysiące sesterców na wyścigi i na inne kobiety, a kiedy przegrywał 
albo wpadał w zły humor, albo na niej wyładowywał swój gniew. 
Julia znosiła to, póki mogła. W końcu jednak postarała się za 
namową Kalaby o to, żeby Kajusz nigdy już nie mógł jej skrzywdzić. 
Z drżeniem przypominała sobie, jak umierał powoli wskutek 
spożywania trucizny, którą dodawała do jadła i napojów. 
Potem był Atretes... jej wielka namiętność! Oddała mu serce, 
wyrzekła się wszelkiej obrony, żądając tylko, by nie zabrał jej 
wolności. Odszedł od niej, bo nie chciała małżeństwa z nim i 
poślubiła Prymusa, żeby zapewnić sobie niezależność majątkową. 
Atretes nie chciał zrozumieć, dlaczego było to konieczne. 
Wspomnienie ich ostatniej, gwałtownej rozmowy przeszyło ją na 
chwilę bólem i potrząsnęła gniewnie głową. Atretes był przecież 
zwykłym jeńcem pojmanym podczas germańskiego buntu, gladiatorem. 
Jakież miał prawo, by narzucać jej swoją wolę? Czy naprawdę 
myślał, że ona go poślubi i zrzeknie się wszystkiego na rzecz 
ciemnego barbarzyńcy? Małżeństwo przez usus z Prymusem było dla 
niej najmądrzejszym wyjściem - zapewniło jej wolność należną 
kobiecie zamężnej, nie niosąc z sobą żadnych zagrożeń, gdyż Prymus 
nie mógł rościć sobie praw do jej pieniędzy i posiadłości - ale 
Atretes był człowiekiem niecywilizowanym, nie mógł więc tego 
pojąć. 
Nawet Markus, ukochany, uwielbiany brat, zdradził ją na koniec, 
przeklinając ją podczas igrzysk za to, że ocaliła go przed 
wystawieniem się na pośmiewisko z powodu niewolnicy. Jego odejście 
było dla niej najcięższym ciosem. Nadal dźwięczały jej w uszach 
jego słowa pełne odrazy i gniewu. Miała przed oczyma jego 
nieprzytomną z gniewu twarz, kiedy odwrócił się od niej ku 
Kalabie. 
- Chcesz ją, Kalabo? 
- Zawsze jej chciałam. 
- Jest twoja! 
Od tego czasu nie chciał z nią rozmawiać, nie chciał jej widzieć. 
Wszyscy, ojciec, kolejni mężowie, brat, zawiedli ją. Powierzyła 
więc siebie Kalabie, zaufała jej bez reszty. Czyż przecież Kalaba 
nie przysięgła jej miłości po grób? Czy to nie ona otworzyła jej 
oczy na lekkomyślność i niewierność mężczyzn? Czyż nie Kalaba 
wychowywała ją, rozpieszczała i wskazywała jej drogę? 
A teraz Julia widziała, że Kalabie tak samo nie może zaufać jak 
innym, i ta zdrada była najgorsza, najbardziej zdumiewająca. 
Wyrwał ją z tych rozmyślań Prymus, dolewając sobie wina i unosząc 
swój kielich. 
- Być może lepiej rozumiesz teraz, co przeżywałem, kiedy 
Prometeusz zwrócił swe uczucia ku komuś innemu - rzucił z 
wymuszonym uśmiechem, przypominając jej o pięknym katamicie, który 
od niego uciekł. - Czyżbyś zapomniała? Upajał się słowami Hadassy, 
aż w końcu skradła mi jego serce. 
Oczy Julii rzucały błyskawice. 
- Kalaba może robić, co się jej podoba - oświadczyła, udając 
obojętność, ale głos się jej łamał. - Tak samo jak ja. - Chciała 
zranić Prymusa, gdyż przypomniał jej o Hadassie. Samo imię 
niewolnicy niby przekleństwo budziło w Julii niezrozumiałe 
poczucie samotności i trwogi. - Zresztą, Prymusie, uczucia Kalaby 
nie da się porównać z uczuciem Prometeusza. On nie związał się z 
tobą z własnej woli, nieprawdaż? Musiałeś kupić go w jednym z tych 
kramów pod amfiteatrem. - Widząc, że jej słowa wywarły oczekiwane 
wrażenie, uśmiechnęła się i wzruszyła ramionami. - Ja zaś nie mam 
się czym martwić. Safira to tylko chwilowa zabawka. Kalaba szybko 
się nią zmęczy. 
- Podobnie jak zmęczyła się tobą? 
Julia uniosła gwałtownie głowę i zobaczyła tryumfalny błysk w jego 
oczach. Poczuła wzbierającą wściekłość, ale stłumiła ją i starała 
się mówić spokojnym głosem. 
- Na wiele się ważysz, jeśli pomyśleć o tym, jak niepewna jest 
twoja pozycja wśród moich domowników. 
- O czym ty mówisz? 
- Mój ojciec nie żyje. Brat zrzekł się wszelkich praw do mnie i 
mojego majątku. Niepotrzebny mi już jesteś jako mąż, prawda? To, 
co moje, pozostanie moje z tobą... - uśmiechnęła się chłodno - 
albo bez ciebie. 
Zamrugał, gdyż zrozumiał groźbę ukrytą w jej słowach, i zmienił 
zachowanie równie szybko, jak kameleon zmienia ubarwienie. 
- Zawsze niewłaściwie mnie rozumiesz, Julio. Twoje uczucia są dla 
mnie najważniejsze. Chciałem tylko powiedzieć, że właśnie ja 
potrafię doskonale zrozumieć, co przeżywasz. Potrafię się w to 
wczuć. Czyż nie wiem, czym jest cierpienie? A kto pocieszał cię, 
kiedy odszedł Atretes? Ja. Kto ostrzegł cię, że niewolnica wkrada 
się w serce twojego brata i sączy w jego umysł jad nienawiści do 
ciebie, podobnie jak uczyniła to w przypadku Prometeusza? 
Julia odwróciła głowę, nie chcąc wspominać przeszłości, 
przeklinając Prymusa, który o niej przypomniał. 
- Troszczę się o ciebie - ciągnął Prymus. - Jestem twoim jedynym 
prawdziwym przyjacielem. 
"Ładny przyjaciel!" - pomyślała z goryczą. Jedynym powodem 
zmuszającym Prymusa do pozostawania u jej boku było to, że płaciła 
za willę, za jego stroje i klejnoty, za obfite i drogie jedzenie, 
które tak kochał, i za cielesne rozkosze, których był tak 
spragniony. Nie miał żadnych własnych pieniędzy. Te skromne 
dochody, jakie uzyskiwał, zawdzięczał patronom, którzy bali się, 
że mógłby ostrzyć na nich język albo rozgłosić ich tajemnice. 
Jednak i to źródełko wysychało coraz bardziej, gdyż miał coraz 
liczniejsze zastępy wrogów. Był więc teraz całkowicie uzależniony 
od jej finansowego wsparcia. Na początku ich małżeństwu sprzyjało 
to, że nawzajem siebie potrzebowali. On potrzebował pieniędzy; ona 
żyła u jego boku, żeby odzyskać kontrolę nad swoimi pieniędzmi. 
Tak w każdym razie było. 
Teraz nikogo już nie obchodziło, co Julia robi ze swoimi 
pieniędzmi. Ani co robi ze swoim życiem. 
Zajrzała mu w oczy i zobaczyła, że Prymus się boi. Wiedziała, że 
udaje troskę o nią, by chronić siebie, ale rozpaczliwie 
potrzebowała kogoś, komu by na niej zależało. 
- Wierzę ci, Prymusie. 
- Idźże więc do haruspika, niech powie, co jest przyczyną gorączki 
i napadów osłabienia. 

W ten sposób doszło do tego, że stała teraz w mrocznej, 
oświetlonej pochodniami świątyni i przyglądała się ponurym 
obrządkom. Haruspik zerknął w teksty i na tablice, a następnie 
poderżnął gardło lichej kózki. Kiedy koza zabeczała chrapliwie z 
przerażenia, Julia odwróciła twarz, ale i tak zachwiała się i 
musiała zebrać wszystkie siły, by nie zemdleć. Drugim wprawnym 
ruchem kapłan otworzył brzuch zwierzęcia i wydobył wątrobę. Sługa 
świątynny zabrał martwą kozę, a kapłan z wielkim szacunkiem złożył 
ociekający krwią organ na złotej tacy. Naciskał wątrobę tłustymi 
palcami, oglądał ją na wszystkie strony, przekonany, że odpowiedź 
na pytanie, jaka choroba dręczy Julię, znajdzie na gładkiej, 
ciemnej powierzchni. 
Potem wyjawił diagnozę i odprawił Julię. Na dobrą sprawę nadal nie 
wiedziała, co jej dolega, gdyż jego niejasne słowa kryły tysięczne 
możliwości i właściwie niewiele miał jej do powiedzenia. Równie 
dobrze mógłby oznajmić: "Bogowie milczą" i na tym zakończyć. 
Rozejrzała się i zobaczyła jeszcze innych, ważniejszych 
oczekujących - urzędników publicznych, którzy martwili się, że 
zachorują albo przyjdzie jakaś klęska żywiołowa. Zrozumiała, w 
czym tkwi sedno. Co może obchodzić kogoś los samotnej i 
przestraszonej młodej kobiety? Ważne były tylko złote monety, 
którymi zapłaciła za koźlę. 
- Może pomogłaby ofiara błagalna - podsunął młody kapłan, 
wyprowadzając ją ze świątyni. 
"Jakiemu bogu miałabym ją złożyć?" - myślała z rozpaczą. Skąd ma 
wiedzieć, który z bogów panteonu zechce się za nią wstawić? I do 
kogo by się zwrócić? A jeżeli obraziła jednego z licznych bogów, 
skąd ma wiedzieć, którego powinna przebłagać swoją ofiarą? I jaka 
ofiara będzie wystarczająca? 
Od zastanawiania się nad wszystkimi tymi możliwościami rozbolała 
ją głowa. 
- Wszystko będzie dobrze, pani - powiedziała Eudemas i ta pociecha 
podrażniła i tak już roztrzęsioną Julię. 
Julia doskonale zdawała sobie sprawę, że we współczuciu Eudemas 
nie ma ani krzty szczerości. Niewolnica udawała, że ją to 
obchodzi, bo jej życie zależało od kaprysu pani. Julia mogła 
podziękować Prometeuszowi za to, jak odnoszą się do niej 
niewolnicy. Zanim uciekł, opowiedział wszystkim, że to ona wysłała 
Hadassę na arenę. 
Łzy zaczęły szczypać ją pod powiekami, kiedy odwracała wzrok od 
dziewczyny. Powinna była sprzedać wszystkich niewolników domowych 
i kupić sobie innych, sprowadzonych okrętem z najdalszych krańców 
cesarstwa. Postąpiła niemądrze, sprzedając tylko kilkoro, 
zapominając, że ci nowi dowiedzą się wszystkiego od pozostałych. 
Po kilku dniach Julia czuła wokół siebie ich strach niby jakąś 
namacalną siłę. Nikt nie śmiał spojrzeć jej w oczy. Kłaniali się, 
znikali i skwapliwie wykonywali wszystkie rozkazy, ale Julia ich 
nienawidziła. 
Czasem mimowolnie przypominała sobie, jak to było, kiedy 
usługiwano jej z miłością. Przypominała sobie, jak bezpiecznie się 
czuła, mogąc bez zastrzeżeń zaufać innej ludzkiej istocie i 
wiedząc, że ten ktoś pozostaje jej oddany nawet, gdy staje w 
obliczu śmierci. W takich momentach czuła się jeszcze bardziej 
samotna, jeszcze bardziej osłabiona wskutek rozpaczy. 
Kalaba powiedziała, że strach przed panem jest dla niewolnika 
czymś zdrowym. "Człowiek mądry w sprawach życia musi nauczyć się 
podtrzymywania strachu. Nic nie daje większej władzy i przewagi 
nad innymi. Tylko mając władzę można być naprawdę wolnym." 
Julia wiedziała, że ma nad innymi władzę życia i śmierci, ale nie 
dawało jej to już poczucia przewagi ani bezpieczeństwa. 
Nienawidziła przecież ojca, który nadzorował jej życie. Z tego 
samego powodu nienawidziła Klaudiusza, a potem Kajusza. A kiedy 
zakochała się w Atretesie, przestraszyła się władzy, jaką miał nad 
nią. 
Władza nie jest żadnym wyjściem. 
W ostatnim półroczu Julia zaczęła zastanawiać się, czy w życiu 
kryje się w ogóle jakikolwiek sens. Ma pozycję i pieniądze. Przed 
nikim nie jest odpowiedzialna. Kalaba pokazała jej wszystkie 
rozkosze, jakie może ofiarować cesarstwo, a ona korzystała 
rozpustnie ze wszystkich. A jednak nadal coś w niej krzyczało, 
nadal jakaś przepastna pustka pozostawała nie zapełniona. Była 
złakniona, straszliwie złakniona czegoś, czego nie umiała nawet 
nazwać. 
A teraz jest chora i nikogo to nie obchodzi. Nikt nie kocha jej na 
tyle, by go to obchodziło. 
Jest sama. 
Okropna, uporczywa choroba pogarszała jeszcze wszystko, bo przez 
nią Julia stała się bezbronna. Kiedy nadchodził atak gorączki, 
musiała polegać na innych: na Kalabie, którą żądza użycia pchała 
ku innym; na Prymusie, który nigdy nie stawiał jej na pierwszym 
miejscu wśród swoich trosk; na Eudemas i tych, którzy służyli jej 
ze strachu. 
Wyszła ze świątyni. Łaknęła ciepła promieni słonecznych. 
Towarzyszył jej Jannes, ładnie zbudowany niewolnik z Macedonii, 
który zawładnął wyobraźnią Prymusa. Posłała Eudemas na targ po 
flaszkę napoju nasennego i wyjaśniła Jannesowi, jak dotrzeć do 
willi matki. Jannes i trzej inni niewolnicy podnieśli lektykę i 
ruszyli przez zatłoczone ulice. 
Pobyt w świątyni zmęczył ją. Zamknęła oczy. Kołysanie lektyki 
sprawiło, że zakręciło się jej w głowie i na czoło wystąpił pot. 
Dłonie jej drżały. Zacisnęła je na podołku i starała się zdusić 
narastające mdłości. W pewnym momencie wyjrzała i zobaczyła, że 
niosą ją ulicą Kuretes. Willa matki była już niedaleko i Julia z 
nadzieją zagryzła wargę. Własna matka z pewnością jej nie wyrzuci. 
W ostatnich miesiącach matka tylko dwa razy odwiedziła ją w jej 
willi. Za pierwszym razem rozmowa była pełna napięcia i 
nienaturalna. Matka czuła się nieswojo, kiedy Prymus opowiadał 
anegdoty o wysokich urzędnikach i znanych powszechnie 
osobistościach. Julia przywykła już do tych brudnych insynuacji i 
zgryźliwych dowcipów, ale przy matce czuła się i tak zakłopotana. 
Widziała też wyraźnie ledwie uchwytne reakcje matki na to, że 
Kalaba traktuje ją, Julię, tak władczo i czule. Zaczęła się nawet 
zastanawiać, czy nie jest to rozmyślne i spojrzała błagalnie na 
Kalabę. Zaskoczył ją jadowity błysk w ciemnych oczach. 
Podczas drugiej wizyty Kalaba nie starała się być dyskretna czy 
uprzejma. Kiedy wprowadzono matkę Julii do triclinium, Kalaba 
wstała, uniosła podbródek Julii i pocałowała ją namiętnie w usta. 
Potem wyprostowała się, uśmiechnęła szyderczo i pogardliwie do 
matki i bez słowa wyszła. Julia nigdy nie widziała takiej bladości 
ani odrazy na twarzy matki i sama czuła się upokorzona zachowaniem 
Kalaby. Po raz pierwszy na moment prysł czar. 
- Z rozmysłem ją zgorszyłaś! Byłaś bardzo ordynarna! - wykrzyknęła 
później Julia, kiedy znalazły się w sypialni na górze. 
- Czemu miałabym przejmować się uczuciami kogoś, kto nie potrafi 
wyjść poza tradycyjny sposób myślenia? 
- To moja matka! 
Władczy ton Julii sprawił, że Kalaba uniosła brwi. 
- Nie dbam o to. 
Julia wpatrywała się w zimną czerń oczu Kalaby, otchłanną jak 
mroczna studnia bez dna. 
- Czy dbasz w ogóle o mnie i moje uczucia do matki? 
- Zadajesz niemądre pytania. Nie będę znosić jej obecności, żeby 
ci się przypodobać. I tak dość ci już pobłażam. 
- Pobłażasz? Czy pobłażanie polega na tym, że okazuje się zwykłą 
uprzejmość jedynej z całej rodziny osobie, która chce ze mną 
rozmawiać? 
- Kim ty jesteś, żeby mnie krytykować? Kiedy poznałam cię w 
Rzymie, byłaś tylko głupim, naiwnym dzieckiem. Nawet nie 
wiedziałaś, jakie nosisz w sobie możliwości. Byłam twoim 
przewodnikiem i nauczycielem. Otworzyłam ci oczy na przyjemności 
życia i od tego czasu upajasz się nimi nieustannie. To mnie winna 
jesteś lojalność, nie zaś kobiecie, która przez biologiczny 
przypadek wydała cię na świat! - Kalaba patrzyła na nią z lodowatą 
intensywnością. - Kimże jest ta twoja matka? Cóż znaczy w 
porównaniu ze mną? Patrzy na świat wąsko, jest głupia i zacofana, 
i nigdy nie akceptowała miłości, która nas łączy. Widzi we mnie 
plugawą, nienormalną istotę, przez którą jej córka uległa 
zepsuciu. Znosi mnie, bo chce spotykać się z tobą. A ja nie mogę 
oddychać tym samym powietrzem co ta kobieta, tak samo jak było z 
tą twoją małą chrześcijanką. Gardzę nią i jej podobnymi. Tacy 
ludzie powinni padać przede mną na twarz. 
Julia zadrżała teraz, przypominając sobie twarz Kalaby, groteskowo 
wykrzywioną nienawiścią i złością. Kalaba szybko opanowała się, 
ale Julia była wstrząśnięta i zastanawiała się, czy gładka, 
uśmiechnięta twarz Kalaby nie jest tylko maską, za którą kryje się 
jej prawdziwa natura. 
Niewolnicy postawili lektykę, a Julia odsunęła zasłonę i spojrzała 
na marmurowe ściany i schody wejściowe. Nie była tu od śmierci 
ojca. Na myśl o nim ogarnęła ją fala tęsknoty i Julia zaczęła 
mrugać, bo łzy stanęły jej w oczach. 
- Pomóż mi - rozkazała zachrypniętym głosem i wyciągnęła rękę. 
Jannes, nie zmieniając obojętnego wyrazu twarzy, pomógł jej 
wysiąść z lektyki. 
Julia czuła się zmęczona. Stała przez dłuższą chwilę, zbierając 
siły, a potem ruszyła po schodach. Kiedy dotarła na górę, otarła 
twarz z potu i pociągnęła za sznur. 
- Możesz wrócić i zaczekać z tamtymi - powiedziała Jannesowi. 
Kiedy odszedł, poczuła ulgę. Nie chciała, żeby niewolnik widział, 
że własna rodzina może ją upokorzyć i wyrzucić za drzwi. 
Drzwi otworzył Juliusz; na jego pospolitej twarzy pojawił się 
wyraz zdziwienia. 
- Dostojna Julio, pani moja, Feba, nie spodziewała się twojej 
wizyty. 
Julia uniosła podbródek. 
- Czy córka musi umawiać się z góry, żeby matka ją przyjęła? - 
powiedziała i weszła do chłodnej sieni. 
- Nie, pani, bynajmniej, ale twojej matki nie ma w domu. 
Julia odwróciła się i spojrzała na niego. 
- Dokąd wyszła? - spytała, a poczucie zawodu sprawiło, że w jej 
głosie zabrzmiała nutka zniecierpliwienia. 
- Zanieść ubrania kilku wdowom, którymi się opiekuje. 
- Wdowom? 
- Tak, dostojna pani. Ich mężowie pracowali dla twojego ojca i 
brata. Dostojna Feba postanowiła zadbać o ich utrzymanie. 
- Niech myślą o tym ich dzieci! 
- Dwie z nich mają dzieci za małe, by mogły pracować. Syn innej 
jest z rzymskim wojskiem w Galii. A inne... 
- Nieważne. Nic mnie to nie obchodzi. - Ostatnią rzeczą, jakiej 
pragnęła, było wysłuchiwanie opowieści o nieszczęściach innych, 
kiedy własne tak strasznie jej ciążyły. - Kiedy wróci? 
- Zwykle wraca o zmierzchu. 
Julia poczuła się tak przybita, że chciało się jej płakać. Nie 
może czekać tak długo. Do zmroku jest jeszcze kilka godzin i 
Kalaba będzie wypytywała, dlaczego tyle czasu zabrał jej powrót ze 
świątyni. Jeśli przyzna się, że odwiedziła matkę, narazi się znowu 
na wybuch niezadowolenia Kalaby. 
Przycisnęła palce do pulsujących skroni. 
- Jesteś blada, pani - powiedział Juliusz. - Czy zechcesz się 
napić czegoś chłodnego? 
- Podaj wino. Wypiję je w perystylu. 
- Jak sobie, pani, życzysz. 
Przeszła wyłożonym marmurem korytarzem i pod jednym z łuków, 
usiadła w małej niszy w głębi. Serce biło jej szybko, jakby przed 
chwilą biegła. W dniu śmierci ojca siedziała w tym samym miejscu i 
płakała, podczas gdy inni zebrali się wokół łoża umierającego. Nie 
mogła znieść widoku ojca tak wyniszczonego chorobą, z zapadniętymi 
oczami pełnymi cierpienia i smutku. Nie umiała wytrzymać tego, że 
życie przyniosło mu taki zawód. Życie i ona, Julia. 
Jej oczy napełniły się łzami politowania dla siebie samej. Tak czy 
inaczej to bez znaczenia. W tych ostatnich, cennych momentach 
życia wezwał Hadassę, zamiast własnej córki. Wolał udzielić 
błogosławieństwa niewolnicy, nie zaś tej, która była ciałem z jego 
ciała, krwią z jego krwi. 
Ogarnął ją znowu gniew i zacisnęła dłoń. Nikt jej nie rozumiał. 
Nigdy. Myślała, że z Markusem jest inaczej. Był tak samo jak ona 
złakniony życia i nadal tak by było, gdyby nie okazał się głupcem 
i nie pokochał pospolitej chrześcijańskiej niewolnicy. Co on w 
niej widział? 
Julia westchnęła. Może Kalaba ma rację. Może nikt nie potrafi jej 
zrozumieć; pojąć, jakie łaknienie pcha ją przez życie, jaką 
rozpacz czuje, jakie pragnienie, jaka trwoga nie odstępują jej ani 
na krok. Zadowalają się spokojnym, nijakim bytowaniem, ukojenie 
znajdują w życiu z dnia na dzień, są tacy obłudni w swych 
konwencjonalnych obyczajach. Przytłoczyli ją swoimi oczekiwaniami. 
"Dokładnie tak samo, jak w tym momencie Kalaba i Prymus 
przytłaczają mnie swoimi." 
Ta myśl, która pojawiła się sama z siebie, wstrząsnęła nią; 
poczuła, że całe jej ciało ogarnia fala mdłości, a w głowie 
zaczyna się kręcić. I Kalaba, i Prymus twierdzą, że ją kochają. 
Czy tak jest naprawdę? Jak okazywali jej ostatnio swą miłość? 
"Nie da się z tobą wytrzymać, Julio. Psujesz nastrój każdej uczty, 
w której bierzesz udział." 
"Tym światem rządzi tylko jedno prawo: Podobaj się sama sobie". 
Julia zamknęła oczy i westchnęła ze znużeniem. Może to choroba 
sprawia, że przez jej głowę przemykają tak zdradzieckie myśli. 
Naprawdę? 
Na jej czoło wystąpiły krople potu. Otarła je wierzchem dłoni. 
Myślała, że przy Kalabie jest bezpieczna, że Kalaba jest jej 
jedynym prawdziwym przyjacielem. Myślała, że Kalaba, i tylko 
Kalaba, kocha ją taką, jaką jest. Ale teraz Julia zaczęła 
zastanawiać się, czy Kalaba jest w ogóle zdolna do miłości, i 
poczuła niepewność i lęk. Co będzie, jeśli popełniła straszliwy 
błąd? 
Od czasu kłótni z powodu matki Julia coraz lepiej uświadamiała 
sobie, w jaki sposób Kalaba i Prymus patrzą na innych; także jedno 
na drugie, także na nią. Było to tak, jakby przez cały czas 
nasłuchiwali wypowiedzianych mimochodem słów i wyrażeń, w których 
mogła kryć się odraza do ich sposobu życia. A jeśli coś takiego 
się zdarzyło naprawdę albo w ich płodnej wyobraźni, rzucali się 
natychmiast do zaciekłego ataku. Prymus rzucał słowa tak zjadliwe 
i kąśliwe, że słuchacze krzywili się, zadowoleni, iż to nie ich 
chce się rozerwać na strzępy. Kalaba wykorzystywała swój rozum, by 
wziąć górę nad tymi, którzy kwestionowali jej moralność, i 
okazywała wzgardę, kiedy się to nie udawało, nazywając każdego, 
kto się jej sprzeciwił, człowiekiem tępym i zacofanym. Nawet będąc 
w defensywie, Prymus i Kalaba byli uzbrojeni do ofensywy. Po co im 
ten oręż, jeśli naprawdę mają rację? 
Umysł Julii przyćmiły nie nazwane lęki. A jeśli Kalaba i Prymus 
nie mają racji?... 
Do perystylu wszedł Juliusz, wyrywając ją z posępnego zamyślenia. 
- Przyniosłem wino, pani. 
Wzięła z tacy kielich i spojrzała na Juliusza. 
- Czy matka ma jakieś wiadomości od Markusa? 
- Dostojny Markus odwiedza matkę kilka razy w tygodniu, pani. Był 
tu wczoraj. 
Julia poczuła się, jakby ktoś uderzył ją pięścią w żołądek. 
- Myślałam, że wyjechał do Rzymu - powiedziała, starając się nadać 
swemu głosowi normalne brzmienie. 
- Och, wyjechał, dostojna pani, ale wrócił po kilku miesiącach. 
Była to miła niespodzianka dla twojej matki, pani. Myślała, że nie 
zobaczy go przez kilka lat. 
Julia zacisnęła zimne dłonie na kielichu i odwróciła wzrok. 
- Kiedy wrócił? 
Juliusz zawahał się, nie miał bowiem najmniejszych wątpliwości co 
do tego, w jakim celu Julia zadała to pytanie. 
- Kilka tygodni temu - odparł wreszcie, zastanawiając się, jak 
zareaguje na to Julia. Miała zwyczaj wyładowywać złość na tym, kto 
przyniósł jej złą nowinę. 
Jednak Julia nie powiedziała ani słowa. Kilka tygodni temu! Markus 
wrócił kilka tygodni temu i nie przyszło mu nawet do głowy, żeby 
ją o tym zawiadomić. To milczenie oznaczało zimne potwierdzenie 
faktu, że nic nie poszło w niepamięć. Że nie ma mowy o wybaczeniu. 
Julia trzęsącą się ręką podniosła kielich do ust i wypiła mały 
łyk. 
Zaskoczony Juliusz poczuł ulgę i ociągał się z odejściem. Julia 
nie wyglądała dobrze. 
- Dostojna Julio, czy mogę przynieść ci coś jeszcze? Kupiłem dziś 
rano czereśnie z Cerasus Pontyjskiego i trochę brzoskwiń z 
Armenii. 
Zawsze bardzo lubiła te owoce. 
- Nie - odparła, ale ujęła ją jego troska. 
Kiedy po raz ostatni sługa zwrócił się do niej tonem tak 
życzliwym? 
Ani razu od śmierci Hadassy. Zdradziecka pamięć przeszyła ją 
strzałą bólu. 
- Nie chcę niczego. 
Wziął z tacy mały dzwonek i postawił na ławeczce obok niej. 
- Jeśli będziesz czegoś potrzebowała, pani, zadzwoń - powiedział i 
wyszedł. 
Julia popijała wino, rozmyślając o tym, że lepiej byłoby, gdyby tu 
nie przychodziła. W tej pustej willi czuła się jeszcze bardziej 
samotna. Coś ścisnęło jej gardło i zamrugała, żeby powstrzymać się 
od płaczu. 
Markus wrócił do Efezu! 
Zanim wyjechał do Rzymu, słała mu list za listem, ale wszystkie 
wracały z nie naruszoną pieczęcią. Raz nawet udała się do jego 
willi. Drzwi otworzył jej sługa. Oznajmił: "Mój pan powiedział, że 
nie ma siostry", i zamknął jej drzwi przed nosem. Waliła pięściami 
w te drzwi i krzyczała, że Markus ma siostrę, że to było 
nieporozumienie, że musi z nim porozmawiać. Drzwi pozostały 
zamknięte. Wszystkie wysiłki, żeby spotkać się z Markusem, spełzły 
na niczym. 
Zastanawiała się, czy zmieniłaby coś wiadomość o jej chorobie. 
Mogła zawiadomić brata przez któregoś z jego przyjaciół. Może 
wtedy zechciałby do niej przyjść. Błagałby ją, żeby wybaczyła, że 
odsyłał jej listy i nie chciał jej widzieć. Zapewniłby, że znowu 
jest jego siostrą, że będzie się o nią troszczył, że nadal ją 
uwielbia. Pozwoliłaby, żeby trochę pocierpiał, a potem by mu 
wybaczyła, a on przekomarzałby się z nią i śmiał, i opowiadałby 
zabawne historyjki jak dawniej, w Rzymie. 
Po bladych policzkach Julii spłynęły łzy. 
Jakież cudowne marzenie! Zdawała sobie jednak sprawę z tego, jak 
jest naprawdę. Markus nie pozostawił cienia wątpliwości. Gdyby 
dowiedział się o jej chorobie, powiedziałby, że na to właśnie 
zasługuje. Że sama sobie jest winna. I powiedziałby raz jeszcze: 
"Niech bogowie cię przeklną!" 
I spadło na nią przekleństwo. 
Jedyne, co mogła zrobić, to próbować o wszystkim zapomnieć. Musi 
wymazać przeszłość z pamięci. Dzień dzisiejszy niesie dość trosk. 
Nie mogła zdobyć się na to, by zastanowić się nad dniem 
jutrzejszym. 
Zacisnęła dłonie na kielichu. Łyknęła jeszcze trochę wina, w 
nadziei, że wrócą jej siły. Odstawiając naczynie, spojrzała na 
rubinowy płyn. Wyglądał jak krew. Odsunęła gwałtownie kielich, 
przewracając go, wstała niepewnie i otarła usta wierzchem dłoni. 
Juliusz usłyszał odgłos upadającego kielicha i wszedł do 
perystylu. 
- Czy dobrze się czujesz, pani? - Spojrzał na wino rozlane na 
marmurowych płytkach i schylił się, żeby podnieść kielich. 
- Nie powinnam była tu przychodzić - powiedziała, kierując te 
słowa do samej siebie, a nie do sługi. Jannes powie Prymusowi, a 
Prymus Kalabie. 
A Julię w przerażenie wprawiała myśl, że bez Kalaby zostałaby 
zupełnie sama na świecie. 

Rozdział IV 


Markus odprawił sługę i zdjął pieczęć z pergaminu, który dotarł 
rano. Przeczytał szybko treść, marszcząc brwi. Był to list od 
Iszmaela, Egipcjanina, z którym dawniej często prowadził interesy. 
Okazało się, że zapotrzebowanie na piasek jest większe niż 
kiedykolwiek, gdyż rośnie entuzjazm do igrzysk. Iszmael 
przypomniał Markusowi, że pierwszy milion złotych aurei zarobił 
właśnie, sprowadzając na rzymskie areny piasek z Egiptu. Na piasek 
było też zapotrzebowanie w Efezie, Koryncie i Cezarei. Iszmael z 
całym szacunkiem i godnym podziwu taktem starał się dociec, jakie 
są powody milczenia Markusa. 
Markus zmiął pergamin i cisnął go do kosza z rozpalonymi węglami. 
W uszach dźwięczały mu słowa ojca: "Rzym potrzebuje zboża!" To 
prawda, a jednak on, Markus Lucjanus Walerian, ogarnięty 
młodzieńczą żądzą rozkoszy, jakie może dać życie, sprowadzał to, 
czego Rzym chciał zamiast zboża: piasek, by wsiąkała weń krew 
podczas igrzysk. 
Stanął mu przed oczami obraz delikatnej dziewczyny leżącej w 
kałuży własnej krwi na piasku, który on sprowadził, i przesunął 
palcami po swoich krótkich włosach. Wstał i podszedł do okna 
wychodzącego na port. 
Z Sycylii przypłynął jego okręt wyładowany towarem. Markus 
patrzył, jak sacrarii zarzucają sobie na plecy worki z ziarnem, 
tłumoki skór i skrzynie wyrobów z drogich gatunków drewna. Jeden z 
jego nadzorców, Macedończyk o imieniu Orestes, wyszkolony jeszcze 
przez ojca, stał przyglądając się wyładunkowi i sprawdzając, czy 
ilość produktów zgadza się z listem przewozowym. Orestes równie 
dobrze jak Markus wiedział wszystko o rejsach okrętów należących 
do Walerianów i był człowiekiem godnym zaufania i tak samo wiernym 
pamięci Decymusa Waleriana jak w Rzymie Sekstus. Było tu wielu 
innych, którzy pracowali u Waleriana, jak choćby Silus, stojący w 
tej chwili obok drabin z mensores i nadzorujący ważenie ziarna. 
Ojciec Markusa umiał trafnie dobrać sobie ludzi. 
W porcie panowała krzątanina, wpływały i wypływały okręty, 
mężczyźni wchodzili lub schodzili po trapach, dźwigając ładunek. 
Dwa okręty miały według planu wypłynąć przed końcem tygodnia, 
jeden do Koryntu, drugi do Cezarei. Markus miał ochotę popłynąć 
tym ostatnim. Może matka ma rację. Może powinien ruszyć na 
poszukiwanie Boga Hadassy. Hadassa powiedziała, że jej Bóg kocha 
ludzi i lituje się nad nimi. Markus zacisnął dłoń. Chciałby 
zrozumieć, dlaczego ten Bóg, kochający ponoć ludzi, pozwolił, by 
Jego oddaną wyznawczynię spotkała taka okrutna, upokarzająca 
śmierć. 
Trzasnął pięścią w kratę okienną, a potem odwrócił się i podszedł 
z powrotem do stołu. 
Wpatrywał się w rozpostarte na nim pergaminy, na których zapisano 
dobra, jakie sprowadził do Efezu w ubiegłych miesiącach: z Grecji 
wyroby z brązu; z Tarsu srebro, złoto, cynę i ołów; z Damaszku 
wino i wełnę; z Rodos kość słoniową i heban. Piękne stroje, 
błękitne tkaniny, haftowane materiały i wielobarwne dywany 
docierały karawanami ze Wschodu, a następnie ładowano je na okręty 
płynące do Rzymu. Arabia dostarczała jagnięta, barany i kozy; 
Bet-Togarma - konie wyścigowe i muły dla rzymskiej armii. 
Z gniewem zamiótł szerokim gestem po stole, zrzucając dokumenty na 
ziemię. Potrzebował zgiełku i aktywnego życia, wszystkiego, czym 
mógłby zdusić posępne rozważania. Odepchnął myśl, żeby usiąść w 
lektyce i kazać się zanieść do prywatnej łaźni, z której zwykle 
korzystał. Zamiast tego poszedł pieszo, i to do łaźni publicznej. 
Wszystko, byle pozbyć się natrętnych obrazów. 
Podał mały miedziak, quadrans, i wszedł do wypełnionej zgiełkiem 
szatni, nie zwracając uwagi na zdumione spojrzenia obsługi. 
Położył zwiniętą tunikę na półce, zadając sobie przy tym pytanie, 
czy będzie tam jeszcze, kiedy wyjdzie z łaźni. Była uszyta z wełny 
najlepszego gatunku i przetykana złotymi i purpurowymi nitkami, a 
taki strój z pewnością stanowi przedmiot pożądania niektórych 
zarządców tego nieporządnego zakładu dla gminu. Wziął ręcznik, 
przerzucił go sobie przez ramię i wszedł do tepidarium. 
Zmarszczył lekko brwi, kiedy zobaczył, że trzeba skorzystać ze 
wspólnego basenu. Nie przywykł do kąpania się razem z kobietami, 
uznał jednak, że w tym zatłoczonym miejscu nie ma to większego 
znaczenia. Rzucił ręcznik i wszedł do pierwszego basenu. Obmył się 
w ciepłej wodzie, a potem czekał na swoją kolej do fontanny, która 
była częścią wodnego obiegu. 
Wyszedł z pierwszego basenu i wszedł do drugiego. Malowidła 
ścienne były podrapane, w szparach zbierała się pleśń. Woda była 
nieco cieplejsza niż w pierwszym basenie; odczekał jakiś czas, 
żeby ciało rozgrzało się przed wejściem do trzeciego basenu 
tepidarium. Z łaźni korzystało wszelkie pospólstwo i w sali 
rozbrzmiewała kakofonia przemieszanych akcentów i tematów rozmów. 
Panował ogłuszający hałas, ale Markus był z tego zadowolony, gdyż 
jego własne myśli tonęły w ogólnym zamęcie. 
Zanurzył się i oparł plecami o płytki basenu. Kilkoro młodych 
mężczyzn i kobiet zabawiało się, ochlapując się nawzajem wodą. 
Jakieś dziecko biegnące po mokrych płytkach nagle przewróciło się 
i zaniosło piskliwym płaczem. Dwaj mężczyźni dyskutowali zażarcie 
o polityce, a kobiety śmiały się i wymieniały najnowsze plotki. 
W końcu Markus znużył się hałasem i przeszedł do mniejszego 
calidarium. Pod ścianami stały tu ławy, a na środku znajdował się 
zbiornik z rozpalonymi kamieniami. Nubijski niewolnik, ubrany 
tylko w przepaskę na biodra, polewał je wodą, żeby pomieszczenie 
przez cały czas wypełniała para. Były tu tylko dwie osoby, 
łysiejący starszy mężczyzna i drugi, młodszy od Markusa. Na dobrze 
umięśnionym ciele młodzieńca perlił się pot, który ten zeskrobywał 
strygilidą, nie przestając mówić coś poufnym, cichym głosem 
swojemu starszemu towarzyszowi. 
Nie zwracając na nich uwagi, Markus wyciągnął się na jednej z ław 
i zamknął oczy, mając nadzieję, że gorąca wilgoć uwolni go od 
wewnętrznego napięcia. Dobrze byłoby, gdyby udało mu się przespać 
noc bez koszmarów. 
Głos młodzieńca, przejęty, ściszony, przesycony poczuciem jakiegoś 
strasznego zawodu, wdzierał się do świadomości Markusa. 
- Przyszedłem z najlepszymi zamiarami, Kalistusie, ale Windacjusz 
wykpił mnie. Przemawiał tym uszczypliwym tonem, jaki przybiera 
zawsze, kiedy wydaje mu się, że jest mądrzejszy od innych. 
"Powiedzże mi, kochany Stachysie, jak możesz wierzyć w Boga, który 
zasiada na niezmiernym tronie, który zamieszkuje wszędzie, lecz 
nie można Go zmierzyć? Jak może Bóg wypełniać sobą niebiosa, a 
jednocześnie być tak mały, żeby zamieszkiwać ludzkie serce?" A 
potem wyśmiał mnie! Zapytał, dlaczego ktokolwiek, kto ma odrobinę 
oleju w głowie, miałby czcić Boga, który pozwolił, by ukrzyżowano 
Jego własnego Syna. 
Markus zesztywniał. Na bogów! Nawet tu nie można od tego uciec! 
- I co ty na to? - spytał starszy z mężczyzn. 
- Nic. Jego kpiny tak mnie rozzłościły, że nie mogłem wydusić z 
siebie ani słowa. Po co narażać się na jeszcze większe 
upokorzenie? Wszystko, co mogłem zrobić, to powstrzymać się przed 
chwyceniem go za gardło. A przecież przyszedłem, by ocalić jego 
duszę! 
- Może nie z Windacjuszem jest największy kłopot. 
- Co masz na myśli? - zapytał Stachys, wyraźnie zbity z tropu 
naganą w głosie tamtego. 
- Kiedy po raz pierwszy uznałem, że Jezus jest moim Panem, 
przepełniło mnie pragnienie, by nawrócić wszystkich, których 
znałem. Nosiłem moją nową wiarę po świecie jak maczugę, gotów użyć 
jej, by każdemu wbić do głowy wiarę w Dobrą Nowinę. To złe 
podejście. 
- Jak mogłeś mieć złe podejście, skoro pragnąłeś zbawienia tych 
ludzi? 
- Co sprawiło, że Pan zstąpił tu z nieba, Stachysie? 
- Przyszedł, żeby nas zbawić. 
- Często mówiłeś mi o Windacjuszu. A teraz pytam: czy do tego 
człowieka, którego zawsze uważałeś za górującego nad tobą rozumem, 
przychodziłeś, by pokonać go w dyspucie i rozumowaniu? Czy 
chciałeś, by zobaczył, że jesteś sprawiedliwy w Chrystusie? Czy 
też przychodziłeś z miłości, by ze względu na niego samego zdobyć 
jego serce dla Pana? 
Zapadło długie milczenie, a potem młodzieniec odpowiedział 
posępnie: 
- Pojąłem. 
- Znamy prawdę - pocieszał go Kalistus. - Jest widoma każdemu w 
dziele stworzenia. Lecz tylko dobroć Pana przywodzi człowieka do 
skruchy. Kiedy następnym razem będziesz rozmawiał z Windacjuszem, 
pamiętaj, że nie walczysz z nim. Walczysz z duchowymi siłami 
ciemności, które go zniewalają. Przywdziej zbroję Bożą... 
Niewolnik znowu polał kamienie wodą i syk pary zagłuszył dalsze 
słowa Kalistusa. Kiedy syk przycichł, panowało milczenie. Markus 
wstał. Mężczyźni najwyraźniej wyszli. Wziął strygilidę i gniewnymi 
ruchami jął zeskrobywać pot z ciała. 
Zbroja Boża - powiedział starszy z mężczyzn. "Co to za zbroja?" - 
rozmyślał z goryczą Markus. Jeśli niewidzialny Bóg Hadassy nałożył 
na nią zbroję, nie uchroniła jej ona od strasznej śmierci. I nie 
uchroni tamtych. Chciał ostrzec młodzieńca, by nie głosił wiary, 
która może sprowadzić na niego śmierć. 
Jaki pożytek mają wyznawcy z tego Boga? Jaką ochronę im zapewnia? 
Markus wstał z ławki, żeby pójść za Stachysem i podsunąć mu przed 
oczy prawdę. Ten Bóg dobroci i miłosierdzia opuszcza swoich 
wyznawców wtedy właśnie, kiedy najbardziej Go potrzebują! 
Wyszedł z calidarium i udał się do frigidarium. Różnica 
temperatury zatykała dech w piersi. Stał na wzorzystej posadzce i 
błądził wzrokiem po basenie, rozglądając się za dwoma mężczyznami. 
Zniknęli. Zirytowany Markus wskoczył do wody i popłynął do końca 
sadzawki. Wydźwignął się na brzeg z gracją gibkiego atlety. 
Otrząsnął wodę z włosów, wziął ręcznik i owinął się nim w talii, 
idąc w stronę jednego ze stołów do masażu. 
Wyciągnął się na stole i starał się opróżnić umysł ze wszystkiego, 
pozwalając, by mocne uklepywanie i ugniatanie mięśni rozluźniło 
go. Masażysta nalał sobie na dłoń oliwy i pracował nad plecami i 
udami Markusa, a potem polecił mu obrócić się. Kiedy skończył, 
Markus wstał i niewolnik zeskrobał strygilidą nadmiar oliwy z jego 
ciała. 
Minąwszy mężczyzn zaprzątniętych ćwiczeniami i kobiety skupione 
wokół gier planszowych, Markus udał się do szatni. O dziwo, 
ubranie leżało tam, gdzie je zostawił. Narzucił na siebie tunikę i 
założył pas z brązu. Wyszedł z łaźni równie udręczony jak w 
chwili, kiedy do niej wchodził. 
Wzdłuż ulicy stały kramy i przekupnie zachwalali najrozmaitsze 
towary i usługi ludziom idącym do łaźni albo z niej wychodzącym. 
Markus prześlizgiwał się przez tłum. Przedtem marzył o tym, żeby 
zatopić swe myśli w zgiełku pospólstwa, a teraz pragnął samotności 
i ciszy w swej willi, aby oddać się w ich władanie. 
Jakiś młodzieniec wykrzyknął czyjeś imię i ruszył biegiem, żeby 
kogoś dogonić. Potrącił przy tym Markusa, który zrobił krok do 
tyłu i zaklął, gdyż zderzył się z kimś idącym za nim. Jakaś 
kobieta wydała cichy okrzyk bólu i kiedy Markus się odwrócił, 
zobaczył drobną postać otuloną ciężką szarą zasłoną. Odsunęła się 
do tyłu i mocniej zacisnęła małą dłoń na lasce, próbując odzyskać 
równowagę. 
Złapał ją za ramię i podtrzymał. 
- Wybacz, pani - powiedział wesoło. 
Uniosła gwałtownie głowę i raczej wyczuł niż zobaczył, że 
przygląda mu się. Nie mógł wypatrzeć twarzy pod kapturem szarego 
płaszcza, który okrywał ją od stóp do głów. Natychmiast opuściła 
głowę, jakby pragnąc uniknąć jego spojrzenia, on zaś zaczął się 
zastanawiać, jakie straszliwe kalectwo kryje się pod tym 
płaszczem. Być może jest trędowata. Puścił jej ramię. 
Wyminął ją i poszedł dalej przez tłum. Czuł, że kobieta na niego 
patrzy i spojrzał w jej stronę. Otulona zasłoną, nadal stała w 
ludzkiej rzece, zwrócona w jego stronę. Przystanął trochę 
zmieszany. Odwróciła się i kulejąc odeszła przez tłum. 
Markusa w jakiś osobliwy sposób przejął widok tej drobnej, okrytej 
zasłoną postaci, potrącanej przez wszystkich, kiedy szła wśród 
ludzi tłoczących się na wąskiej ulicy przed łaźniami. Patrzył za 
nią, póki nie zniknęła w sklepiku medyka, zapewne szukając 
jakiegoś lekarstwa. Odwrócił się i poszedł w stronę swojej willi. 
Jego pochodzący z Koryntu niewolnik, Likus, powitał swego pana i 
wziął od niego płaszcz. 
- Twoja matka, panie, zaprosiła cię na dzisiejszy wieczór na 
kolację. 
- Poślij wiadomość, że nie mogę przyjść. Wstąpię do niej jutro. 
Poszedł do swojego pokoju i otworzył żelazną kratę, żeby wyjść na 
taras, na który nikt inny nie miał wstępu. Widok Artemizjonu 
zapierał dech w piersi. Właśnie z tego powodu nie zawahał się 
zapłacić fortuny za tę willę. Chciał zamieszkać tu ze swoją żoną, 
Hadassą. Myślał, że na tym słonecznym tarasie będzie spędzał z nią 
każdy poranek, patrząc na niewysłowione piękno Efezu. 
Likus przyniósł wino. 
- Co wiesz, Likusie, o chrześcijanach? - spytał Markus, 
przypatrując mu się uważnie. 
Kupił Likusa po powrocie do Efezu. Koryntianin został mu sprzedany 
jako sługa podręczny. Ponoć poprzedni pan, Grek, który popełnił 
samobójstwo, kiedy stanął w obliczu ruiny majątkowej, zadbał o 
jego edukację. Markus zaczął się zastanawiać, czy ta edukacja 
obejmowała także sprawy religijne. 
- Wierzą w jednego Boga, panie. 
- A co wiesz o tym Bogu? 
- Tylko to, panie, co usłyszałem. 
- Powiedzże więc, co o Nim słyszałeś. 
- Bóg chrześcijan to Mesjasz żydów. 
- Są więc jednym. 
- Trudno mi powiedzieć, panie. Nie jestem ani żydem, ani 
chrześcijaninem. 
Markus obrócił się i spojrzał na Likusa. 
- Jaką więc wiarę obrałeś dla siebie? 
- Wierzę w to, że mam służyć moim panom. 
Markus uśmiechnął się krzywo. 
- Bezpieczna odpowiedź, Likusie. - Spojrzał na niego z uroczystą 
miną. - Nie poddaję cię próbie. Odpowiedz jak człowiek, nie jak 
niewolnik. 
Likus milczał tak długo, że Markus pomyślał, iż nie doczeka się 
już odpowiedzi. 
- Nie wiem, panie - odparł w końcu szczerze. - Czciłem w mym życiu 
wielu bogów, ale Tego nigdy. 
- Czy w czymś ci pomogli? 
- Pomogło mi to, że myślałem, że pomogą. 
- A w co wierzysz teraz? 
- Doszedłem do wiary, że każdy człowiek musi osiągnąć ład w swym 
życiu, pogodzić się ze swym położeniem i wyciągnąć z niego jak 
najwięcej korzyści. I niewolnik, i człowiek wolny. 
- Nie wierzysz więc w życie pozagrobowe jak ci, co wierzą w 
Kybele, albo ci, co kłaniają się Jezusowi z Nazaretu. 
Likus usłyszał nutkę rozdrażnienia w głosie swojego pana i 
odpowiedział ostrożnie: 
- Taka wiara dodałaby człowiekowi sił. 
- To nie jest odpowiedź, Likusie. 
- Może nie mam odpowiedzi, której szukasz, panie. 
Markus westchnął, wiedząc dobrze, iż Likus nigdy nie będzie z nim 
całkowicie szczery. Dla niewolnika zachowanie dla siebie swoich 
poglądów to sprawa życia i śmierci. Gdyby Hadassa zataiła swoją 
wiarę, żyłaby nadal. 
- Rzeczywiście - przytaknął Markus - nie masz odpowiedzi, której 
potrzebuję. Może nikt jej nie ma. Przypuszczam, że jest tak, jak 
rzekłeś: każdy ma swoją religię. - Wypił łyk wina. - Dla 
niektórych oznacza ona śmierć - dodał i odstawił kielich. - Możesz 
odejść, Likusie. 
Opuścił taras dopiero po zachodzie słońca. Zmienił zamiar co do 
wizyty u matki. Czuł dzisiaj potrzebę, żeby z nią porozmawiać. 
Kiedy dotarł na miejsce, drzwi otworzył mu Juliusz. 
- Panie, dotarła wiadomość, że nie przyjdziesz dzisiaj. 
- To znaczy, że moja matka wyszła - powiedział zawiedziony, 
wchodząc do sieni. Zdjął wełniany płaszcz i rzucił go niedbale na 
marmurową ławę. 
Juliusz wziął płaszcz i przewiesił go sobie przez rękę. 
- Jest w lararium. Proszę, panie, rozgość się w triclinium albo w 
perystylu, a ja powiem twojej matce, żeś przybył. 
Zostawił Markusa i poszedł wyłożonym płytkami korytarzem, który 
prowadził do perystylu. Lararium znajdowało się w zachodnim rogu, 
w miejscu odosobnionym i cichym. Drzwi były otwarte i Juliusz 
zobaczył, że dostojna Feba siedzi z pochyloną głową na krześle. 
Zobaczyła go i podniosła głowę. 
- Wybacz, pani, że zakłócam ci modlitwy - powiedział ze szczerym 
ubolewaniem. 
- Nic nie szkodzi, Juliuszu. Jestem dzisiaj zbyt zmęczona, żeby 
się skupić. - Wstała i w świetle kaganka Juliusz zobaczył nowe 
bruzdy zmęczenia na jej ładnej twarzy. - Co się stało? 
- Przyszedł twój syn, pani. 
- Och! - Uśmiechnęła się i pospieszyła za niewolnikiem. 
Juliusz patrzył, jak Feba ściska swojego syna. Miał nadzieję, że 
Markus zauważy, jak jest wyczerpana, i powie jej, żeby nie traciła 
tak wiele sił na opiekowanie się biednymi. Wyszła z domu o świcie 
i wróciła przed kilkoma godzinami. Pewnego razu ośmielił się 
podsunąć jej myśl, żeby pozwoliła, by on albo ktoś inny ze służby 
zaniósł jedzenie i ubrania, które chciała rozdać biednym. Ale Feba 
powiedziała, że dla niej to przyjemność. 
- Syn Ateny czuł się źle, kiedy odwiedziłam ją rano. Chcę jutro 
zobaczyć, czy ma się lepiej - oznajmiła, mając na myśli kobietę, 
której mąż był przez wiele lat majtkiem na jednym z okrętów 
Decymusa Waleriana i podczas gwałtownego sztormu fala zmiotła go z 
pokładu. Od śmierci Decymusa Feba Walerian utrzymywała przyjazne 
stosunki z wszystkimi rodzinami, z których ojciec lub mąż zginął 
pracując dla Walerianów na okręcie lub w porcie. 
Juliusz zawsze towarzyszył jej, kiedy odwiedzała te rodziny w 
potrzebie. Pewna młoda kobieta, która niedawno owdowiała i była 
przerażona, że nie zdoła utrzymać swych dzieci, rzuciła się twarzą 
na ziemię przed Febą, kiedy ta przyszła do jej okropnego 
mieszkania. Zbita z tropu Feba czym prędzej dźwignęła kobietę i 
wzięła ją w ramiona. Feba, sama przecież wdowa, rozumiała rozpacz 
tamtej. Pozostała tam kilka godzin, rozmawiając z młodszą kobietą, 
dzieląc jej trwogę i dodając otuchy. 
Juliusz czuł ogromny szacunek dla swojej pani, gdyż kierowała nią 
miłość, nie zaś poczucie obowiązku czy strach przed człowiekiem z 
gminu. Wdowy i sieroty z zaszczurzonych mieszkań w pobliżu 
efeskich nabrzeży wiedziały, że je kocha, odwzajemniały się jej 
więc miłością. 
Teraz Juliusz patrzył, jak miłość do syna rozjaśnia jej zmęczone 
rysy. 
- Twój sługa przysłał wiadomość, że dzisiaj nie przyjdziesz, 
Markusie. Myślałam, że masz jakieś pilne zajęcia. 
Markus dostrzegł zmęczenie na jej twarzy, ale powstrzymał się od 
uwag. Kiedy był tu poprzednio, prosił ją, żeby więcej odpoczywała, 
ale bez skutku. Zresztą tego wieczoru był zaprzątnięty innymi 
kłopotami. 
- Chciałbym przemyśleć parę spraw. 
Nie nalegała. Weszli do triclinium i Markus zaprowadził matkę do 
łoża, a następnie sam spoczął na sąsiednim. Podziękował za wino, 
które zaproponował Juliusz. Feba szepnęła Juliuszowi, żeby 
przyniósł trochę chleba, owoców i mięsa w plastrach, i czekała 
cierpliwie, aż Markus przemówi, zdawała sobie bowiem sprawę, że 
pytania zniechęcą go tylko do rozmowy. Markus nie cierpiał 
wypytywania go o jego życie. Feba uznała, że więcej się dowie 
słuchając. Na razie zadowalał się rozmową o przypływających do 
Efezu okrętach i ich ładunku. 
- Jeden z okrętów przypłynął z Cezarei z pięknym niebieskim 
materiałem i haftowanymi tkaninami, które karawany przywiozły ze 
Wschodu. Mógłbym przynieść ci wszystko, co zechcesz. 
- Nie potrzebuję haftowanych tkanin, Markusie, ale chętnie wezmę 
niebieski materiał... i wełnę, jeśli masz. 
Przyda się na suknie dla wdów. 
- Wełna dotarła dziś rano z Damaszku. Najwyższa jakość! 
Przyglądała się, jak mówiąc o sprowadzaniu i wysyłaniu towarów, o 
codziennej pracy i ludziach, których poznał, pojada mięso. I przez 
cały czas wiedziała, że nie z tym do niej przyszedł. 
- Czy Hadassa mówiła ci coś o swojej rodzinie? - spytał nagle, 
zupełnie zaskakując matkę. 
Z pewnością Markus wie więcej niż ona. Darzył tę niewolnicę 
głęboką miłością. 
- Nigdy nie rozmawiałeś z nią o tym? 
- Zawsze wydawało mi się, że to nieważne. Myślałem, że wszyscy 
zginęli w Jerozolimie. Czy coś ci o nich mówiła? 
Feba zastanawiała się dłuższą chwilę. 
- Jeśli dobrze pamiętam, jej ojciec był garncarzem. Nigdy nie 
powiedziała, jak się nazywał, ale mówiła, że ludzie przybywali z 
daleka, żeby patrzeć, jak pracuje i porozmawiać z nim. Miała brata 
i młodszą siostrę. Siostra nosiła imię Lea. Zapamiętałam je, gdyż 
wydało mi się bardzo ładne. Hadassa powiedziała, że siostra 
umarła, kiedy zabrano je do ruin żydowskiej świątyni i trzymano na 
dziedzińcu kobiet.
- Czy także rodzice umarli w niewoli? 
- Nie. Hadassa powiedziała, że jej ojciec wyszedł do miasta, żeby 
nauczać o Jezusie. Nie wrócił. Matka zmarła potem z głodu, a brata 
rzymski żołnierz zabił po upadku miasta. 
Markus przypomniał sobie, jaka chuda była Hadassa, kiedy zobaczył 
ją po raz pierwszy. Miała ogoloną głowę i włosy dopiero zaczęły 
jej odrastać. Pomyślał wtedy, że jest brzydka. Może nawet to 
powiedział. 
- Córka garncarza z Jerozolimy - mruknął, zastanawiając się, czy 
ta informacja może mu jakoś pomóc. 
- Jej rodzina była z Galilei, nie z Jerozolimy. 
- Skoro byli z Galilei, co robili w Jerozolimie? 
- Nie jestem pewna, Markusie. Przypominam sobie niejasno, jak 
Hadassa mówiła coś o tym, że jej rodzina raz w roku przybywała do 
Jerozolimy na żydowską Paschę. Przybywali, by świętować Komunię z 
innymi wierzącymi w Drogę. 
- Jaką Komunię? 
- Posiłek z wina i chleba. Dzielą go ci, którzy przyjęli Chrystusa 
za swego Pana. To na pamiątkę po Nim. 
Tyle jeszcze spraw wiąże się z Komunią, lecz Markus by ich 
przecież nie zrozumiał. Zobaczyła, że w jego oczach pojawiło się 
pytanie, a twarz mu pociemniała. Czyżby domyślał się prawdy? 
- Zdaje mi się, że wiesz, matko, bardzo dużo o praktykach 
chrześcijańskich. 
Nie chciała rozbudzać jego niepokoju, wybrała więc łatwiejszą 
drogę. 
- Hadassa przez wiele lat była jednym z domowników. Stała się dla 
mnie kimś bardzo bliskim. 
- Mogę pojąć, że ojciec, nim wydał ostatnie tchnienie, był 
złakniony nieśmiertelności, ale... 
- Twój ojciec szukał pokoju, Markusie, nie zaś nieśmiertelności. 
Markus poczuł wzburzenie. Wstał. Domyślał się, że matka jakoś się 
zmieniła i na myśl o tym, co to oznacza, ogarniał go lęk. Nie 
chciał o nic pytać. Przez tę wiarę w niewidzialnego Boga stracił 
już Hadassę. A jeśli matka czci tego samego Boga? 
- Po co pytasz o to wszystko, Markusie? 
- Bo myślałem o tym, żeby, tak jak powiedziałaś, wyruszyć na 
poszukiwanie Boga Hadassy. 
Feba nabrała powietrza w płuca. Jej serce wypełniła radość. 
- W modlitwie? 
- Nie, pojadę do Judei. 
- Do Judei! - wykrzyknęła ze zdumieniem. - Po cóż wyprawiać się 
tak daleko? 
- Gdzie pewniej znajdę żydowskiego Boga niż w żydowskiej 
ojczyźnie? 
Starała się zapanować nad wzburzeniem, jakie opanowało ją, kiedy 
usłyszała o planach syna, chwytając się wątłej nadziei, jaką kryły 
w sobie jego słowa. 
- Wierzysz więc, że Bóg Hadassy istnieje. 
- Nie wiem, czy wierzę w cokolwiek - odparł bezbarwnym głosem i 
Feba poczuła się zdruzgotana. - Lecz być może w Judei lepiej ją 
zrozumiem i poczuję, że jestem bliżej niej. Może dojdę, dlaczego 
tak uparcie trwała przy swojej wierze. - Oparł się o marmurową 
kolumnę i spojrzał w stronę perystylu, gdzie tak często rozmawiał 
niegdyś z Hadassą. - Nim po raz pierwszy opuściłem Rzym i 
przybyłem tutaj z tobą i ojcem, siadałem z przyjaciółmi, 
popijaliśmy godzinami wino i rozmawialiśmy. 
Zwrócił ku niej twarz. 
- Dwa tematy zawsze budziły namiętną dyskusję: polityka i religia. 
Większość przyjaciół czciła bogów, którzy sprzyjali ich 
przyjemnościom. Izis, Artemidę, Bachusa. Inni oddawali im cześć ze 
strachu albo z potrzeby serca. 
Nie przestając mówić, zaczął przechadzać się, jakby pomagało mu to 
uporządkować myśli cisnące się do głowy i znaleźć ulotną 
konkluzję, która ciągle się mu wymykała. 
- To ma swoje uzasadnienie, nieprawdaż? Żołnierze oddają pokłon 
Marsowi. Ciężarne kobiety modlą się do Hery o szczęśliwe 
rozwiązanie. Medycy i ich pacjenci wznoszą ręce do Eskulapa, by 
pomógł w powrocie do zdrowia. Pasterze zwracają spojrzenie ku 
bogom gór i miejsc samotnych. Ku bogu w rodzaju Pana. 
- Co chcesz powiedzieć, Markusie? Że ludzie tworzą sobie bogów 
wedle swoich potrzeb i pragnień? Że Bóg Hadassy zrodził się z 
potrzeby, jaką odczuwała niewolnica? 
Zadane spokojnym głosem pytania sprawiły, że poczuł się niepewnie. 
- Mówię tylko, że człowiek kształtuje swój sposób życia wedle 
wzorów. Czyż nie można więc uznać, że i Boga kształtuje wedle 
swych potrzeb? 
Feba czuła, że serce jej pęka, kiedy słucha tych teorii. I jedno, 
i drugie jej dziecko jest zagubione, udręczone, a ona nie może nic 
na to zaradzić; musi pozwolić, by same odnalazły swoją drogę przez 
życie. Wszystkie wysiłki Decymusa, by okiełznać porywy Julii, 
spełzły na niczym, a Markusa dopiero Hadassa sprowadziła z drogi, 
którą kroczył, oddalając się coraz bardziej od rodziny. A teraz, 
siedząc z pozoru spokojnie w triclinium, słuchając słów syna, 
miała ochotę rozpłakać się i krzyczeć, i rwać sobie włosy z głowy. 
Czuła, że sama postawiła stopę na bezpiecznym lądzie, a jej syn 
tonie na jej oczach w mrocznym morskim odmęcie. 
"Co mam powiedzieć, Panie?" Poczuła ucisk w gardle i nie mogła 
wydobyć z siebie ani słowa. 
Co stanie się z jej synem, jeśli nadal będzie szedł tą drogą? 
Skoro Hadassa, mimo całej mądrości i miłości, nie mogła do niego 
dotrzeć, jakże ona zdoła to osiągnąć? "O Boże! - wołała w swym 
sercu. - Mój syn jest uparty jak jego ojciec, namiętny i 
zapalczywy jak siostra. Co mam czynić? O Jezu, jak go ocalić?" 
Markus zobaczył, że matka jest zrozpaczona i podszedł do niej. 
Usiadł na ławce i ujął jej dłoń w obie swoje. 
- Nie chciałem, matko, zadać ci bólu. 
- Wiem, Markusie. 
Widziała, jak wyjeżdża do Rzymu i myślała, że nie zobaczy go przez 
wiele lat, lecz wrócił z jeszcze większą udręką w sercu. A teraz 
mówi oto, że musi wyjechać, tym razem do rozdartego wojną kraju, 
który nienawidzi Rzymu. 
- Ale Judea, Markusie! Judea!... 
- Ojczyzna Hadassy. Muszę dotrzeć do prawdy, a jeśli Bóg jest, tam 
Go znajdę. Nie mam, matko, żadnych odpowiedzi, a tej, której tak 
szukam, tutaj, w Efezie, nie ma. Czuję się, jakbym stał na 
ruchomych piaskach. W uszach ciągle mam ryk tłuszczy. 
Nim jeszcze opuścił głowę, dojrzała cierpienie w jego oczach i 
rozpaczliwie pragnęła je uśmierzyć, wziąć syna w ramiona, żeby 
poczuł się bezpieczny jak w czasach, gdy był dzieckiem. 
Zacisnął dłoń na jej dłoni. 
- Nie potrafię wyjaśnić, co czuję, matko. Chcę, byś mnie 
zrozumiała, choć sam niczego nie rozumiem. - Znowu spojrzał jej w 
oczy. - Tęsknię za pokojem panującym wśród wzgórz, na których 
nigdy nie byłem, i zapachem morza, którego nigdy nie widziałem. - 
W oczach stanęły mu łzy. - Bo ona tam była. 
Feba pomyślała, że pojmuje, co syn chce powiedzieć. Wiedziała, jak 
zmartwiłaby się Hadassa, gdyby dowiedziała się, że Markus postawił 
ją na piedestale niby bożka. Hadassa była księżycem odbijającym 
światło słoneczne we wszystkim, co mówiła i robiła; sama nie była 
światłem i nigdy się za nie nie uważała. A jednak tym właśnie 
stała się dla Markusa. Zamknął swe życie w miłości do niej. Czy 
tak już pozostanie? 
Chciała coś powiedzieć, podsunąć mu jakąś myśl, która skłoniłaby 
go do zawrócenia z fałszywej drogi, ale nic nie przyszło jej do 
głowy. Cóż mogła uczynić? Musi pozwolić, by tam pojechał i ufać, 
że Pan pokieruje jego krokami. Apostoł Jan powtórzył im podczas 
zgromadzenia wspólnoty słowa Jezusa: "Szukajcie, a znajdziecie". 
Tego nauczał Jezus. 
Jezus. 
Feba z czułością położyła dłoń na policzku Markusa, przełykając 
łzy i okrywając się Chrystusowymi słowami nadziei niby tarczą 
zabezpieczającą przed mrokiem, który więził jej syna. 
- Markusie, jeśli wierzysz, że odpowiedź na swe pytania możesz 
znaleźć tylko w Judei, jedź tam. 
Uścisnęli się. Przez dłuższą chwilę trzymała go w ramionach. 
A kiedy go puściła, zaczęła modlić się z wewnętrznym żarem: "O 
Jezu, błogosławiony Zbawco, oddaję Ci mego syna. Miej go w swej 
pieczy, uchroń go przed złem. O Boże, Panie mój, Ojcze wszelkiego 
stworzenia, pomóż mi pokonać lęk o syna, naucz mnie pokoju i 
ufania Tobie". 
Ta modlitwa dodała jej ducha. Pocałowała Markusa w policzek i 
szepnęła: 
- Zrób to, co uznasz za właściwe. 
Tylko ona wiedziała, że te słowa nie były skierowane do jej syna, 
ale do niewidzialnego Boga, któremu zaufała całym swym sercem. 

Rozdział V 


Aleksander Democedes Aznandynus wylegiwał się w caliarium i 
słuchał, jak dwaj jego przyjaciele dyskutują o praktykowaniu 
medycyny. Ni z jednym, ni z drugim nie spotkał się od czasu, kiedy 
wyrwał się spod pieczy Flegona, u którego cała trójka uczyła się 
sztuki lekarskiej. Witruwiusz Plautus Musa miał zawsze kłopoty z 
pisemnymi pracami, których wymagał Flegon, natomiast Celsus Fedrus 
Tymalchio każde słowo mistrza traktował jak ostateczną prawdę. Po 
roku pobierania nauk u Flegona Witruwiusz doszedł do wniosku, że 
potrzeba mu więcej praktyki i szukał nauczyciela medycyny, który 
podzielałby jego punkt widzenia. Wydawało się, że odpowiedni byłby 
Kletas. Aleksander powstrzymał się od uwag, uznając, że cokolwiek 
powie, i tak nie dotrze to do świadomości przyjaciela. 
I oto teraz Witruwiusz, oparłszy się plecami o ścianę i 
wyciągnąwszy przed siebie długie nogi, siedział po drugiej stronie 
sali i oświadczał, że prawdziwy lekarz otrzymuje władzę 
uzdrawiania bezpośrednio od bogów. Ten pogląd zapożyczył zapewne 
od Kletasa. Aleksander uśmiechnął się sam do siebie, zastanawiając 
się, czy młodziutki Celsus zrozumiał już, że Witruwiusz chełpi 
się, gdyż gnębi go poczucie niższości. Flegon często chwalił 
Celsusa za łatwe przyswajanie sobie koncepcji medycznych, 
zwłaszcza tych, którym sam sprzyjał. 
- Mniemasz więc teraz, że jesteś darem bogów - rzucił Celsus od 
parującego basenu, gdzie stał w tej chwili. Był blady, całe ciało 
ociekało mu potem i nie miał nastroju do wysłuchiwania przechwałek 
Witruwiusza. - Módl się, jeśli chcesz, do bogów, ale ja trzymam 
się tego, czego naucza Flegon. A Flegon dowiódł, że powodem 
choroby jest zakłócenie równowagi humorów i żywiołów, a wszystko 
to jest zakorzenione w ogniu, powietrzu, ziemi i wodzie. 
- Ładnie dowiódł! Wystarczy, by Flegon oznajmił, że warunkiem 
zdrowia jest równowaga płynów w ciele, a ty gładko to przełykasz, 
przyjmując za fakt - odparował Witruwiusz. - Czyżbyś sam nie umiał 
już myśleć? 
- Owszem, umiem. I to dosyć sprawnie, by nie godzić się na bzdury, 
które opowiadasz - powiedział Celsus, przysuwając się bliżej obłoków 
pary wzbijających się z rozgrzanych w ogniu kamieni. 
- Gdyby ten starzec miał rację w sprawie leczenia pacjentów, 
poradziłbyś już sobie z tymi napadami gorączki, na które cierpisz 
od czasu studiów w Rzymie. "Równoważysz humory", odkąd cię znam. 
Gdyby te teorie były słuszne, byłbyś najzdrowszym człowiekiem w 
cesarstwie! 
- Gorączka od wczoraj spadła - oświadczył sztywniejąc Celsus. 
- O, więc pomogły środki wymiotne i puszczanie krwi. - Witruwiusz 
parsknął pogardliwie. - Gdyby było to prawdą, nie drżałbyś tak, 
grzejąc się w parze. 
Celsus spojrzał na niego i zmarszczył z irytacją brwi. 
- Skoro jesteś tak pewny swoich boskich mocy, okaż je! Według 
logiki Kletasa wystarczy, by lekarz wypowiedział właściwe słowa i 
kiwnął palcem, a chory wracałby do zdrowia. Wyszepcz więc swoje 
zaklęcia, Witruwiuszu, abyśmy zobaczyli, czy potrafisz uzdrowić 
kogoś, kto jest naprawdę chory. Pokaż, czego naprawdę możesz 
dokonać dzięki swemu darowi! 
- Magiczne zaklęcia to tylko początek - oznajmił wyniośle 
Witruwiusz. - Lekarstwa zwierzęce i roślinne... 
Celsus uniósł dłoń. 
- Jeśli proponujesz mi, bym wypił wywar w rodzaju tego, który 
uwarzyłeś ostatnio z łajna lwa i krwi konającego gladiatora, nie 
warto, byś strzępił sobie język. Omal nie rozstałem się z tym 
światem! 
Witruwiusz pochylił się do przodu. 
- Być może nie dostaje ci szacunku, jaki winien jesteś bogom. 
- A gdybym zaczął całować ci stopy, czy to by coś zmieniło? 
Widząc, że rozmowa, która zaczęła się jako interesująca dyskusja, 
zmieniła się w zwykłą kłótnię, Aleksander uznał, iż powinien się 
jednak wtrącić. 
- Choroba, na którą cierpisz, Celsusie, jest dość pospolita wśród 
mieszkańców Rzymu. Sądzę, że ma coś wspólnego z trującymi 
wyziewami. 
Witruwiusz zaczął wywracać oczami i z powrotem oparł się o ścianę. 
- Jeszcze jedna twoja teoria, Aleksandrze? Czy podzieliłeś się tym 
z Flegonem? Czy też Flegon nadal nie chce z tobą rozmawiać z 
powodu twego nieposłuszeństwa i przemycenia z cyrku tej 
niewolnicy? 
Aleksander nie zwrócił na niego uwagi. 
- Przed przybyciem do Efezu studiowałem w Rzymie - ciągnął, 
zwracając się do Celsusa - i mam obszerne notatki z moich 
obserwacji. Gorączka przychodzi i odchodzi, czasem między atakami 
mija kilka tygodni albo miesięcy. Czasem atak jest 
gwałtowniejszy... 
- Takie mam właśnie symptomy. - Celsus skinął głową. 
Witruwiusz spojrzał na Celsusa. 
- Aleksander znowu ci powie, że chorobę szerzy maleńkie, 
niewidzialne ziarenko i że gdyby wszystkie przypadki choroby 
opisywano w sposób metodyczny i logiczny, można by znaleźć ich 
cechy wspólne. - Machnął lekceważąco ręką. - Dzięki doświadczeniom 
i metodzie prób i błędów można znaleźć sposób leczenia prawie 
każdej choroby. 
Aleksander uśmiechnął się do niego. 
- Pięknie to ująłeś, Witruwiuszu. Można by pomyśleć, że udało mi 
się zjednać ciebie dla nowego sposobu myślenia. 
- Potrafisz być czasem przekonywający - przyznał Witruwiusz - ale 
trzeba by lepszej logiki niż twoja, by mnie przekonać. Twoje 
teorie nie mają najmniejszego sensu, Aleksandrze, zwłaszcza zaś w 
świetle faktu, że wszystkie choroby są zakryte przed człowiekiem i 
władają nimi bogowie. Jest więc rzeczą rozumną zwracać się w tej 
sprawie do bogów. 
Aleksander uniósł brwi. 
- Jeśli to, co mówisz, jest prawdą, po co w ogóle kształcić 
medyków? 
- Ponieważ medyk musi wiedzieć, co podoba się bogom. 
- Pomyliły ci się zawody, przyjacielu - uśmiechnął się Aleksander. 
- Nie powinieneś zgoła kształcić się na lekarza. Przy twojej 
gorliwości religijnej winieneś już dawno przywdziać szaty niższego 
kapłana. Może haruspika. Winieneś uczyć się właściwych sposobów 
wybebeszania bezbronnych owiec, by odczytywać znaki z ich 
wnętrzności. 
- Pozwalasz sobie na kpiny z bogów? 
Aleksander wykrzywił smętnie usta. 
- Czczę Apolla i Eskulapa tak samo jak ty, a także całą gromadę 
innych uzdrawiających bóstw w rodzaju Hygiei i Panakei. Ale 
jednocześnie nie potrafię uwierzyć, by człowiek mógł narzucać 
bogom swoją wolę, wypowiadając po prostu zaklęcia albo paląc 
kadzidła. 
- Zgadzam się - rzucił Celsus, owijając sobie ręcznikiem ramiona i 
kuląc się pod nim. - Jaka jest jednak odpowiedź? 
- Głębsze studia nad anatomią człowieka. 
- Przez głębsze studia - skrzywił się Witruwiusz - Aleksander 
rozumie praktyki, które taką przerażającą uciechę sprawiają 
Flegonowi. Chodzi o wiwisekcję. 
- Wiwisekcja budzi moją zgrozę - zaprzeczył Aleksander. 
- Czemu więc pobierałeś nauki u Flegona? 
- Bo jest znakomitym chirurgiem. W pięć minut potrafi odciąć 
człowiekowi nogę. Czy widziałeś go kiedykolwiek przy pracy? 
- Sam już nie pamiętam, ile razy - odparł Witruwiusz i jego ciało 
przebiegł dreszcz. - Krzyk pacjentów nadal dźwięczy mi w uszach. 
- Kto jest teraz najlepszym medykiem? - spytał Celsus zwracając 
się do Aleksandra. 
- Nie ma takiego. 
- Nie ma? 
- Otworzyłem własną praktykę. 
- Tutaj, w łaźni? - spytał zaskoczony Celsus. 
Bardzo często medycy zaczynali praktykować w łaźni, ale nie ktoś 
obdarzony takimi zdolnościami i taką biegłością jak Aleksander. 
Był dobrze przygotowany i mógł rozpoczynać znacznie korzystniej. 
- W kramiku na zewnątrz. 
- Jesteś zbyt obiecującym medykiem, żeby praktykować medycynę w 
straganie - powiedział Witruwiusz. - Porozmawiaj z Kletasem. 
Chętnie cię polecę. 
Aleksander starał się być taktowny. 
- Kletas nie praktykuje chirurgii i wyznaje teorie, które uważam 
za... niepokojące - odparł, czując, że ta odpowiedź jest 
niewystarczająca, nie chciał jednak powiedzieć prosto z mostu, iż 
uważa Kletasa za szarlatana. 
Kletas uważał siebie za mistrza w medycynie, lecz był raczej 
czarnoksiężnikiem ubranym we wspaniałe szaty i obdarzonym głosem 
godnym krasomówcy. Nie ulega wątpliwości, że cieszył się 
powodzeniem, ale polegało to na tym, iż zawsze dobierał sobie 
pacjentów niezbyt ciężko chorych, lecz za to bogatych. Witruwiusz 
przy swojej prezencji, arystokratycznym akcencie i braku skrupułów 
może zapewne z takim samym powodzeniem uprawiać ten rodzaj 
medycyny. 
- Wiwisekcja jest rzeczą przykrą - rzekł Celsus - ale i niezbędną 
dla medyka. 
- Nie wiem, dlaczego torturowanie i zabijanie ludzi miałoby 
pomagać medycynie - oznajmił z pogardą Witruwiusz. 
- Flegon nigdy nie mówił, że mamy brać ludzi z ulicy - odparł 
gniewnie Celsus. - Dokonywałem wiwisekcji jedynie zbrodniarzy w 
cyrku. 
- Czy ciszej krzyczeli z bólu niż zwykli ludzie? 
Celsus zesztywniał. 
- W jaki inny sposób może lekarz rozwinąć swoje umiejętności 
chirurgiczne? A może myślisz, że kiedy ktoś ma gangrenę w nodze, 
trzeba go leczyć zaklęciami i cuchnącymi wywarami ze skrzydeł 
nietoperzy i języków jaszczurek? 
Był to celnie wymierzony cios i twarz Witruwiusza oblał rumieniec. 
- Nie stosuję skrzydeł nietoperzy. 
- Cóż, może powinieneś spróbować, czy nie działają czasem lepiej 
niż twój ostatni wywar... który nie podziałał wcale! 
Patrząc na ciemniejącą coraz bardziej twarz Witruwiusza, 
Aleksander zacisnął usta w krzywym uśmiechu. 
- Może powinniśmy pójść do frigidarium, żeby sprawdzić, czy wy 
dwaj możecie ostudzić trochę swoje głowy. 
- Dobra myśl - oznajmił Witruwiusz i wyszedł z małej sali. 
Celsus zaklął. Usiadł na ławce stojącej najbliżej parujących 
kamieni. Był blady, drżał, pot lał się mu z twarzy. 
- Kiedyś go podziwiałem. Teraz jest nadętym głupcem. 
- Podziwiałeś tylko jego powiązania rodzinne. 
Aleksander wziął jeszcze jeden ręcznik i podał go Celsusowi. 
Rozumiał uczucie niedosytu nękające Celsusa. Sam to przeżywał, 
kiedy wstępował do szkoły medycznej w Rzymie. Jako jedyny uczeń 
miał ojca, który był niegdyś niewolnikiem. Miało to mniejsze 
znaczenie w Rzymie, gdzie mógł korzystać z nieograniczonych 
funduszy, niż w Efezie - teraz, kiedy ze spadku nie zostało prawie 
nic. Ludzie mniej zważają na związki rodzinne człowieka, który ma 
mnóstwo pieniędzy. A Aleksander już ich nie miał. 
Znowu zwrócił myśli ku Celsusowi. 
- Może ta rozgrzana wilgoć wcale ci nie służy - powiedział. 
Celsus wziął ręcznik i otarł nim twarz. 
- Czy nauczono cię w Rzymie, jak leczyć tę chorobę? 
- Mój mistrz zalecał odpoczynek, masaż i odpowiednią dietę, ale 
nigdy nie osiągnął ostatecznego uzdrowienia. Gorączka nadal 
powracała. - Zawahał się. - Kiedy przeglądałem historie choroby 
różnych ludzi, zauważyłem, że gorączka zawsze przybiera 
groźniejszą postać, kiedy pacjent jest zmęczony albo w złym stanie 
fizycznym. Trzem pacjentom, którzy przyszli do mojego kramu, 
doradziłem, żeby między atakami starali się nabrać sił. Jak tylko 
będziesz mógł, przejdź na dietę jęczmienną i staraj się ćwiczyć. 
- Jak gladiator? - spytał Celsus i roześmiał się niewesoło. 
- Niezupełnie - odparł Aleksander, który wcale nie poczuł się 
urażony. - Ale najwyraźniej środki przeczyszczające i wymiotne, 
które zalecił ci Flegon, podkopały tylko twoje siły. 
- Miały oczyścić moje ciało. 
- No to już je oczyściłeś. Teraz musisz nabrać sił. 
- Sam już nie wiem, komu mam wierzyć, Aleksandrze. Witruwiusz ma 
swoje racje. Być może nie czczę dość bogów, więc mnie ukarali. 
Flegon mówi, że to sprawa równowagi. A teraz ty mówisz jeszcze coś 
innego. - Celsus westchnął i ścisnął głowę w dłoniach. - Wiem tyle 
tylko, że kiedy czuję się jak w tej chwili, chciałbym umrzeć, 
skończyć z tym raz na zawsze. 
Aleksander położył rękę na ramieniu Celsusa. 
- Chodź do mnie, na zaplecze sklepiku, i odpocznij chwilę, zanim 
stąd pójdziesz. 
Wyszli z calidarium i Aleksander rzucił się do frigidarium, żeby 
się ochłodzić, a Celsus poszedł dalej, do szatni, żeby wytrzeć się 
i ubrać. 
Kiedy Aleksander wyszedł z basenu, dał Witruwiuszowi znak, że 
opuszcza łaźnię. Witruwiusz pozdrowił go gestem dłoni i ułożył się 
na stole do masażu. 
Po drodze do pobliskiego kramiku, w którym Aleksander praktykował 
codziennie medycynę, Celsus nie odezwał się ani słowem. Z przodu 
kramik był zamknięty ciężką drewnianą kulisą. Wisiała na niej mała 
tabliczka obwieszczająca, że lekarz wróci dopiero późno po 
południu. Dwaj przechodzący żołnierze skinęli na powitanie 
głowami, kiedy Aleksander odsuwał fragment kulisy, by przepuścić 
przodem Celsusa. Potem znowu zamknął sklepik. 
W kącie na zapleczu paliła się stojąca na stole do pracy oliwna 
lampka. 
- No i jak? - spytał Aleksander, patrząc, jak Celsus przygląda się 
wyposażeniu. - Co o tym myślisz? 
Celsus usiadł na stołku i ciaśniej otulił się płaszczem, 
rozglądając się po marnie oświetlonym wnętrzu. W porównaniu z 
udogodnieniami, jakie miał Flegon, to pomieszczenie wydawało się 
byle jakie i małe, prawie prymitywne. Zamiast marmurowej posadzki 
udeptana ziemia. Ale mimo całej prostoty zasłon ze skór i 
pokrytych zaprawą ścian było zaskakująco dobrze wyposażone jak na 
młodego lekarza, który dopiero rozpoczynał praktykę. 
Przy zachodniej ścianie znajdowała się wąska ława do badania 
chorych i zasłona; miało się wrażenie, że każdy cal powierzchni 
jest tu należycie wykorzystany. Przy tylnej ścianie mała lada. 
Ustawiono na niej moździerz z tłuczkiem, delikatną wagę, szalki i 
odważniki, a także marmurowe palety do zwijania pigułek. Na 
półkach nad ladą stały butelki, małe amfory, szklane fiolki, 
pękate dzbanuszki i kroplomierze, wszystko opatrzone tabliczkami 
ze starannym opisem i podzielone na kategorie: środki 
wstrzymujące, żrące, trawiące i zmiękczające. Na przeciwległej 
ścianie rozłożono porządnie na półkach rozmaite narzędzia: większe 
i mniejsze łyżki, łopatki, ostrza, haki, sondy, skalpele, 
wzierniki i żegadła. 
Celsus wziął do ręki skalpel i przyjrzał się mu. 
- Z alpejskiej prowincji Noricum - wyjaśnił z dumą Aleksander. 
- Flegon twierdzi, że wyrabiają tam najlepsze narzędzia 
chirurgiczne ze stali - powiedział Celsus, odkładając ostrożnie 
narzędzie. 
- I kosztujące fortunę - dodał posępnie Aleksander, podsycając 
ogień w koszu z węglami. 
- Od jak dawna masz ten sklepik? - spytał Celsus, przysuwając swój 
stołek bliżej do ognia. 
- Od dwóch miesięcy - odparł Aleksander. - Przedtem większość 
czasu poświęcałem na opiekę nad moim jedynym pacjentem. 
- Doszły mnie słuchy - potwierdził Celsus. - Chodzi o niewolnicę, 
prawda? 
- Tak. To chrześcijanka, którą rzucono lwom. 
- Wyleczyłeś ją? 
Aleksander zawahał się przez chwilę. 
- Niezupełnie, ale jest zdrowa. 
- Co masz na myśli? - Celsus zmarszczył brwi. 
- Zabrakło mi wiedzy, żeby zapobiec infekcji. Rany na jej prawej 
nodze ropiały. Konieczna była amputacja, ale kiedy się do niej 
przygotowałem, zobaczyłem, że rany są czyste. Powiedziała, że 
uzdrowił ją Jezus. 
Celsus potrząsnął głową i raz jeszcze rozejrzał się dokoła. 
- Szkoda, żeś postradał miejsce u Flegona, by uratować kogoś, kto 
nie potrafi docenić twojej ofiary. 
- Wcale nie powiedziałem, że ta dziewczyna nie jest mi wdzięczna! 
- wykrzyknął Aleksander. 
- Ale nie tobie przyznaje zasługę za uratowanie życia. 
- To niezupełnie tak. - Uśmiechnął się. - Mówi tylko, że byłem 
narzędziem w ręku Boga. 
- Ponoć uważa się chrześcijan za szaleńców. 
- Ona nie jest szalona, tylko trochę dziwna. 
- Tak czy inaczej zapłaciłeś za nią utratą obiecujących 
perspektyw. Jeśli poprosisz Flegona o wybaczenie, jestem pewien, 
że przyjmie cię z powrotem. Powiedział kiedyś, że byłeś jego 
najzdolniejszym uczniem. 
- Nie widzę powodu, żeby prosić o wybaczenie, a zresztą różnię się 
z Flegonem w wielu sprawach. Czemu miałbym do niego wracać? 
- Trzy lata studiowałeś w Aleksandrii. Potem w Rzymie u Katona. 
Kiedy nauczyłeś się już wszystkiego, czego mógł cię nauczyć, 
przybyłeś do Efezu, żeby wzbogacić wiedzę u Flegona, który cieszy 
się zasłużoną sławą w całym cesarstwie. A skończyłeś w kramiku 
przy publicznej łaźni. 
- Zabrzmiało to rozpaczliwie, ale przecież sam wybrałem sobie to 
miejsce - roześmiał się Aleksander. 
- Ale dlaczego? Mógłbyś otworzyć szacowną praktykę w dowolnym 
innym miejscu, nawet w Rzymie, gdybyś tylko zechciał. Lekarze 
cieszą się szacunkiem w całym cesarstwie. Zamiast tego popadasz w 
spór z Flegonem, usamodzielniasz się i trafiasz tutaj. Nie 
rozumiem. 
- W ciągu ostatniego półrocza leczyłem więcej pacjentów niż przez 
rok widziałem u Flegona, a poza tym nie czuję za sobą oddechu 
Troasa - odparł Aleksander, mając na myśli egipskiego niewolnika 
swojego mistrza, także poza wszystkim innym zdolnego chirurga i 
uzdrawiacza. 
- Jacyż to pacjenci przychodzą tu do ciebie? 
Aleksander uniósł brwi. 
- Ludzie, którzy nie cierpią na podagrę, figówkę czy inne 
wyniszczające choroby będące skutkiem życia w bogactwie - odparł, 
wskazując stos zwojów starannie zwiniętych i ułożonych na półce w 
rogu. - Czy jest lepszy sposób na nauczenie się medycyny niż 
leczenie pospólstwa? 
- Ale czy ci płacą? 
Aleksander spojrzał na niego i wykrzywił usta. 
- Tak, płacą. Oczywiście nie mogę brać tyle co Flegon, lecz wcale 
nie wyrzekłem się zamiaru zdobycia bogactwa, Celsusie. Moim celem 
tutaj jest nauczyć się wszystkiego, czego zdołam, i wykorzystywać 
tę wiedzę dla dobra innych. 
- A u Flegona było to niemożliwe? 
- Na jego warunkach nie. Nazbyt zastygł w swoim sposobie myślenia. 
- Ktoś chce wejść - powiedział zaniepokojony Celsus. 
Aleksander wstał szybko i odsunął ciężką kulisę. 
- Powinienem był jej nie zasuwać - powiedział do kogoś stojącego 
na zewnątrz i kiedy okryta płaszczem postać weszła do środka, 
zerknął w stronę Celsusa. - To ta kobieta, o której rozmawialiśmy. 
Celsus nie wstał, gdy otulona ciężkim płaszczem kobieta weszła 
kulejąc do małej izdebki. Aleksander zamknął za nią przepierzenie. 
- Czy dostałaś mandragorę? - spytał, biorąc od niej mały koszyk, 
który miała przewieszony przez rękę, i zaglądając do środka. 
- Tak, panie - padła cicha odpowiedź. - Lecz znacznie mniej niż 
chciałeś. Tetrykus otrzymał właśnie małą dostawę opobalsamum, więc 
wydałam pieniądze na to lekarstwo. 
Słuchający uważnie Celsus zmarszczył brwi. Kobieta lekko zacinała 
się przy mówieniu, ale i tak z łatwością rozpoznawało się ciężki 
akcent judejski. 
- Dobrze uczyniłaś - pochwalił z zadowoleniem Aleksander. 
Wyjął pękaty dzbanuszek z cennym balsamem i odstawił koszyk na 
ladę, przy której pracował. Ostrożnie przysunął słoiczek do 
migotliwego płomyka, by przyjrzeć się ciemnej barwie zawartości. 
Opobalsamum wytwarzano z żywic rozmaitych drzew balsamowych, a 
najsłynniejsze znane było jako balsam z Mekki albo balsam z 
Gileadu. Lekarstwo to miało dziesiątki zastosowań, służyło zarówno 
do oczyszczania ran, gdyż działało ściągająco i przeciwropnie, jak 
i jako środek zmiękczający. 
- Czy przyrządzasz mithridatium? - spytał Celsus mając na myśli 
starodawne antidotum, które uważano za lekarstwo skutecznie 
neutralizujące truciznę wprowadzoną do ciała wskutek ukąszenia 
albo spożycia jadła czy napoju zawierającego truciznę. 
Swą nazwę mikstura ta zawdzięczała wynalazcy, mądremu i uczonemu 
królowi Pontu, Mitrydatesowi VI, który codziennie zażywał 
lekarstwo, a potem wypijał truciznę. Kiedy otrzymał rozkaz, by 
odebrał sobie życie, trucizna okazała się nieskuteczna i zginął w 
końcu od miecza. 
- Mithridatium byłoby mi potrzebne, gdybym był medykiem prokonsula 
albo innego wysokiego urzędnika - odparł rozbawiony Aleksander. - 
Ponieważ jednak leczę robotników i niewolników, wolę używać 
opobalsamum do znacznie pożyteczniejszych celów. Jest składnikiem 
wielu kataplazmów, a poza tym stosuję ten balsam, by uśmierzyć 
bóle nerwowe. Jest skuteczny także jako maść do oczu. - Spojrzał 
na niewolnicę. - Czy jest żywiczny? 
- Nie, panie - odpowiedziała cichym głosem. - To wywar z liści, 
nasion i gałązek. 
- Co za różnica? - spytał Celsus. 
Aleksander wziął do ręki szkatułkę z brązu i zdjął zasuwane 
wieczko. 
- Chodzi o cenę, a nie o skuteczność działania - odparł, ostrożnie 
wkładając pękaty słoiczek do odpowiedniej przegródki w szkatułce i 
zasuwając wieczko. 
Odstawił szkatułkę na półkę obok innych lekarstw i medycznych 
ingrediencji. Kiedy się odwrócił, zauważył, że Celsus, 
zaciekawiony dziewczyną, która nadal była owinięta zasłoną, 
zapomniał o gorączce i dreszczach. Wiele osób przyglądało się jej 
w ten sposób, zastanawiając się, co kryje ona pod płaszczem. 
Aleksander spojrzał na nią. Była lekko zgarbiona, dłoń zacisnęła 
na lasce tak mocno, że pobielały jej kostki palców. Aleksander 
wziął stołek sprzed stołu roboczego i postawił go przy koszu z 
żarem po przeciwnej stronie niż siedział Celsus. 
- Usiądź, Hadasso, i odpocznij. Wyjdę na chwilę kupić trochę 
chleba i wina. 
Celsus poczuł się zbity z tropu na myśl, że zostanie sam na sam z 
nieznajomą. Z powodu tej zasłony czuł się jakoś nieswojo. 
Dziewczyna opadła na stołek i usłyszał, że odetchnęła z ulgą. 
Odstawiła laskę i potarła ręką prawą nogę. Miała drobną i 
delikatną dłoń, palce zakończone ładnymi, owalnymi paznokciami. Ta 
dłoń była bardzo kobieca i młoda. To go zaskoczyło. 
- Czemu nosisz tę zasłonę? - spytał szorstko. 
- Widok blizn sprawia ludziom przykrość, panie. 
- Jestem lekarzem. Pokaż mi je. 
Zawahała się, ale potem powoli podniosła zasłonę, by pokazać mu 
twarz. Celsus skrzywił się. Pokiwał głową i dał gestem znak, żeby 
się zasłoniła. Uratowanie tej dziewczyny było ze strony Aleksandra 
okrucieństwem. Lepiej byłoby dla niej, gdyby nie żyła. Jakież 
normalne życie mogła prowadzić tak oszpecona i okaleczona? I jaki 
pożytek był z takiej niezgrabnej i kalekiej niewolnicy? 
Znowu ogarnęły go dreszcze, otulił się więc szczelniej płaszczem, 
by przezwyciężyć uczucie chłodu. Zaklął pod nosem, żałując, że nie 
wynajął lektyki i nie wrócił do siebie. 
Niewolnica z pewnym wysiłkiem dźwignęła się na nogi. Celsus 
patrzył, jak kuśtyka w głąb pomieszczenia i schyla się, żeby wyjąć 
spod stołu roboczego zwiniętą pościel. Wyjęła z tłumoka gruby 
wełniany pled, a potem podeszła do Celsusa i narzuciła mu go na 
ramiona. 
- Może dobrze by ci zrobiło, panie, gdybyś się położył? 
- Chyba nie. 
Patrzył, jak podchodzi do małej lady. Nalała wody do małego 
dzbanka i postawiła go na żarze. Potem zdjęła kilka słoiczków z 
półki z lekarstwami. Starannie odmierzyła składniki i odstawiła 
słoiczki na półkę. Wybrane składniki utarła w moździerzu. Woda 
zaczęła się gotować. Wsypała do niej zawartość moździerza i 
wymieszała cienką pałeczką. 
- Wdychaj to, panie. 
Jej głos i zachowanie działały dziwnie kojąco. Celsusa zaskoczyła 
jej biegłość przy sporządzaniu naparu. 
- Czy możesz robić co chcesz z rzeczami swojego pana? - spytał 
pochylając się nad dzbankiem. 
- Nie sprzeciwi się temu - odparła cichym, nieco chrapliwym 
głosem. 
Napełnił płuca zaskakująco miłym aromatem i wtedy wyczuł, że 
niewolnica się uśmiecha. 
- Wykorzystujesz jego łagodność? 
- Nie, panie. Mój pan stosował tę kurację w przypadku innych 
pacjentów cierpiących na gorączkę. Z pewnością będzie zadowolony, 
jeśli poczujesz ulgę. 
- Och! - wykrzyknął odrobinę zawstydzony, gdyż zganił ją, choć 
przecież chciała tylko służyć swojemu panu... no i jemu. 
Wdychał aromatyczny napar i czuł, jak rozluźniają mu się mięśnie. 
Gorąco w calidarium znużyło go i teraz ciepło bijące od węgli i 
miła woń z dzbanuszka sprawiły, że poczuł się senny. W pewnym 
momencie zasnął i zaraz obudził się, gdy o mało nie spadł ze 
stołka. 
Dziewczyna wstała i wyjęła drugi pled spod stołu. Rozłożyła go na 
ubitej ziemi. Celsus poczuł, jak obejmuje go ramieniem i usłyszał 
jej szept: 
- Połóż się i odpocznij, panie. Poczujesz się znacznie lepiej. 
Była silniejsza niż można by sądzić i pomogła mu się dźwignąć, 
kiedy jednak oparł się na niej całym ciężarem, usłyszał, jak 
niewolnica gwałtownie nabiera powietrza w płuca. 
"Musi boleć ją ta noga" - pomyślał osuwając się na siennik, który 
dla niego przygotowała. Uśmiechnął się, kiedy przykryła go pledem. 
- Nie spotkało mnie coś takiego od czasów dzieciństwa. 
Musnęła końcami palców jego czoło i poczuł, że jest mu niezwykle 
dobrze. 
Hadassa wyprostowała się z trudem, podeszła do stołka i usiadła. 
Westchnęła i zaczęła masować bolące mięśnie prawej nogi. Zamknęła 
oczy i pomyślała, że tak bardzo chciałaby, żeby masowaniem można 
było uśmierzyć ból serca. 
Do oczu napłynęły jej łzy, ale starała się je przełknąć, gdyż 
wiedziała, że Aleksander zaraz wróci i pozna, iż płakała. Zapyta, 
czy znowu rozbolała ją noga. Jeśli potwierdzi, będzie chciał 
zrobić jej masaż. Jeśli zaprzeczy, zasypie ją pytaniami, a ona nie 
miała dość odwagi, by na nie odpowiedzieć. 
Widziała Markusa! 
Wpadł prosto na nią. Tak często potrącano ją w tłumie podążającym 
do łaźni, że nie zwróciła na niego uwagi. Ale on się odezwał. 
Oszołomiona dźwiękiem tego głosu, podniosła głowę i zobaczyła, że 
to naprawdę on, że nie chodzi o figiel spłatany przez wyobraźnię. 
Był nadal oszałamiająco przystojny, chociaż robił wrażenie 
starszego i surowszego. Usta, które w jej pamięci pozostały 
kusząco zmysłowe, teraz zacisnęły się posępnie. Jak gwałtownie 
zabiło jej serce... zupełnie tak samo, jak teraz, kiedy o tym 
pomyślała. Kiedy ujął jej ramię, żeby ją podtrzymać, omal nie 
zemdlała. 
Patrzyła w oczy Markusa i każda chwila spędzona przy nim wróciła 
do niej falą straszliwej tęsknoty. Niewiele brakowało, a 
wyciągnęłaby rękę, by dotknąć jego twarzy. Ale on szybko cofnął 
się nieco, robiąc tę minę, którą często widywała u ludzi, kiedy na 
nią patrzyli. Widok kobiety otulonej w zasłony zbija z tropu. 
Pochylił głowę i marszcząc mimowolnie brwi przyglądał się jej. 
Wiedziała, że nie może zobaczyć jej pokrytej bliznami twarzy, ale 
i tak przelękła się tego i spuściła szybko głowę. I w tym momencie 
Markus odwrócił się. 
Stała w potrącającym ją tłumie i łzy napełniły jej oczy, kiedy 
patrzyła, jak Markus się oddala. Raz jeszcze opuszczał jej życie. 
Siedząc teraz bezpiecznie w sklepiku Aleksandra, Hadassa 
zastanawiała się, czy Markus Lucjanus Walerian jeszcze ją pamięta. 
- Panie, czemu pozwoliłeś, by mnie to spotkało? - szepnęła w ciszy 
panującej w słabo oświetlonym pomieszczeniu. Przez łzy patrzyła na 
węgle w koszu i cała miłość, jaką czuła niegdyś do Markusa, znowu 
wypełniła ją bolesnym smutkiem i tęsknotą za tym, co mogło być. - 
Czuję się z nim sprzęgnięta, Panie - ciągnęła cichutko, bijąc się 
w pierś. - Sprzęgnięta... 
Spuściła głowę. 
Wiedziała, że Markus nie miał zwyczaju chodzić do publicznych 
łaźni. Zawsze chodził do łaźni przeznaczonych dla elity, dla tych, 
których stać było na kupienie sobie prawa do stałego z nich 
korzystania. 
Czemu więc się tam znalazł? 
Westchnęła. Jakie to ma znaczenie? Bóg zabrał ją z jego życia i 
umieścił tutaj, w tym szczupłym kramiku, z młodym lekarzem 
złaknionym ratowania świata przed wszelkim złem. Wszelkim - poza 
duchowym mrokiem. Był jak pierwszy mąż Julii, Klaudiusz, 
spragniony wiedzy, ale ślepy na mądrość. 
Czuła ból w sercu. 
"Czemu nie pozwoliłeś mi, Panie, umrzeć, Czemu?" 
Łkała bezgłośnie, błagając Boga o odpowiedź. Ale odpowiedzi nie 
było. Myślała, że wie, jakie Bóg ma względem niej zamiary: by za 
Niego umarła. A jednak żyje i nosi pod ciemną zasłoną swe tajemne 
blizny. Cała pogoda ducha, cała zgoda na wszystko, co ją czeka, 
zniknęły. A dlaczego? Bo znowu zobaczyła Markusa. Przypadkowe 
spotkanie, które nie trwało nawet minuty. 
Kulisa przesunęła się i wszedł Aleksander. Hadassa podniosła na 
niego wzrok. Jego przyjście było dla niej ulgą. W ciągu tych 
miesięcy, kiedy wracała do zdrowia, jego twarz stała się dla niej 
droga. Zbyt była chora i zbyt cierpiała, by uświadomić sobie, jak 
się poświęcił wykradając ją z cyrku. Dopiero później dowiedziała 
się, że stracił miejsce u sławnego mistrza sztuki lekarskiej i 
naraził się na szyderstwa wielu przyjaciół, gdyż tak słono 
zapłacił za uratowanie zwykłej niewolnicy. 
Hadassa nie miała najmniejszej wątpliwości, że tego dnia w cieniu 
bramy śmierci Bóg położył rękę na Aleksandrze. Był narzędziem 
Bożym. Kiedy mu się w tym momencie przyglądała, musiała przyznać, 
że jej uczucia do niego są dość niejasne. Czuła wdzięczność, ale i 
coś ponadto. Lubiła go i podziwiała. Jego pragnienie przywracania 
ludziom zdrowia płynęło prosto z serca, nie myślał o sprawach 
praktycznych czy zyskach. Kiedy pacjent umierał, martwił się, 
popadał nawet w przygnębienie. Przypomniała sobie, jak pierwszy 
raz ujrzała łzy w jego oczach - umarł wtedy z gorączki mały 
chłopiec - i zalała ją fala miłości do Aleksandra. Wiedziała, że 
nie kocha go tak, jak nadal kochała Markusa... nie mogła jednak 
zaprzeczyć, że jest między nimi jakiś głęboki związek. 
Obrócił się w jej stronę i ich spojrzenia się spotkały. Na jego 
twarzy pojawił się zmęczony uśmiech. 
- Zagrzej jeszcze trochę wody, Hadasso - powiedział. 
- Tak, panie. 
Zrobiła, co jej polecił, a potem patrzyła, jak dodaje rozmaite 
składniki, przykuca i budzi Celsusa. 
- Wstańże, przyjacielu - powiedział i Hadassę poruszyła nuta 
współczucia w jego głosie. Podsunął wywar pod wargi Celsusa. Chory 
wypił mały łyczek i nagle cofnął się, ogarnięty jakimś 
podejrzeniem. Aleksander roześmiał się. - Nie ma w tym skrzydeł 
nietoperzy ani języków jaszczurek - zapewnił. 
Celsus wziął garnuszek i wypił do dna jego zawartość, a Hadassa 
zastanawiała się, co oznaczają słowa Aleksandra. 
- Wynająłem lektykę, by zaniesiono cię do domu - powiedział 
Aleksander prostując plecy. 
- Jestem ci bardzo wdzięczny - oznajmił Celsus wstając. Pledy 
zsunęły się z niego, tworząc stos wokół jego obutych w sandały 
stóp. Kiedy wyszedł spomiędzy nich, Hadassa podniosła i złożyła 
pledy, a potem odłożyła je z powrotem pod stół. Celsus poprawił 
zmięty płaszcz. - Potrzebuję trochę odpoczynku. - Spojrzał na 
Hadassę i zaraz przeniósł wzrok na Aleksandra. - Może wpadnę tu 
jeszcze i rzucę okiem na twoje notatki. 
Aleksander położył mu przyjazną dłoń na ramieniu. 
- Przyjdź zatem rankiem. Przez resztę dnia ledwie mam dość 
miejsca, by oddychać. 
Odsunął skrzydła kulisy w bok, tak że jego sklepik był teraz 
szeroko otwarty, wskazując, że lekarz będzie przyjmował pacjentów. 
Kilka osób czekało na zewnątrz. 
Celsus wyszedł i wsiadał już do lektyki. 
- Zaraz! - wykrzyknął, kiedy dwaj niewolnicy podnieśli lektykę. - 
Co było w napoju, który mi podałeś? - zapytał Aleksandra, który 
ustawiał w tej chwili przed kramem mały stolik. Hadassa usiadła 
przy nim z kałamarzem i zwojami. 
- To i owo. Daj znać, czy podziałało. - Aleksander roześmiał się. 
Celsus podał adres niosącym lektykę i wtulił się w fałdy płaszcza. 
W pewnej chwili odwrócił głowę i zobaczył cisnących się już 
pacjentów, a wtedy zmarszczył brwi, gdyż ludzie ci nie tłoczyli 
się wokół Aleksandra, który wszak był lekarzem, ale wokół 
spokojnej kobiety kryjącej twarz za zasłoną. 
Hadassa, nie zdając sobie sprawy z tego, że ktoś się jej 
przygląda, wrzuciła kilka drobinek zaschniętej sadzy do różka i 
dolała wody. Wymieszała zawartość starannie i wzięła do ręki 
żelazny stilus. 
- Twoje imię? - spytała mężczyznę siadającego w tym momencie przy 
stole, na którym pisała. 
Zanurzyła stilus w atramencie i trzymała go nad woskową tabliczką, 
na której zapisywała najbardziej podstawowe informacje: imię 
chorego i na co się uskarża. Tę informację przenosiło się 
następnie na pergamin, a zapis na tabliczce wycierało się, by 
mogła służyć następnego dnia. Na tyłach sklepiku zgromadzili już 
znaczną liczbę zwojów z długą listą pacjentów, których leczył 
Aleksander, wraz z opisem ich dolegliwości, symptomów, zaleconej 
kuracji i jej skutków. 
- Betus - oznajmił bezbarwnym głosem mężczyzna. - Kiedy będę mógł 
rozmawiać z lekarzem? Nie mam zbyt dużo czasu. 
Zapisała jego imię. 
- Zajmie się tobą, gdy tylko będzie mógł - odparła łagodnie. 
Wszystkich nagli czas, a trudno powiedzieć, jak długo Aleksander 
będzie się zajmował każdym z pacjentów. Byli wśród nich tacy, 
których choroba budziła jego zaciekawienie, i wtedy więcej czasu 
poświęcał na ich wypytywanie i badanie. Spojrzała przez zasłonę na 
mężczyznę. Był ogorzały i szczupły. Miał głębokie bruzdy koło oczu 
i ust, włosy przyprószone siwizną, a dłonie sękate i zniszczone od 
ciężkiej pracy. 
- Czym się zajmujesz? 
- Byłem stuppatorem - odparł pochmurnie. 
Hadassa wpisała zawód obok imienia. Uszczelniał okręty. Nudna, 
męcząca praca. 
- Na co się uskarżasz? - Mężczyzna siedział bez ruchu, wpatrując 
się w jakiś punkt przestrzeni. - Betusie - powiedziała, ujmując 
stilus w obie dłonie. - Z czym przyszedłeś do lekarza? 
Skupił na niej spojrzenie. Dłonie położył na udach i zacisnął 
palce, jakby bał się, że jego ciało się rozpadnie. 
- Nie śpię. Nie jem. I od kilku dni ciągle boli mnie głowa. 
Hadassa zapisała wszystko na tabliczce. Czuła, że mężczyzna z 
jakąś fascynacją przypatruje się każdemu pociągnięciu stilusa. 
- Pracowałem jeszcze kilka tygodni temu - ciągnął - ale ostatnio 
nie ma dla mnie pracy. Przypływa mniej okrętów i nadzorcy wolą 
młodszych robotników. 
- Czy masz rodzinę, Betusie? - spytała Hadassa, unosząc głowę. 
- Mam żonę i czwórkę dzieci. - Bruzdy na jego pobladłej twarzy 
pogłębiły się. Kiedy odłożyła rylec, zmarszczył brwi. - Zdobędę 
pieniądze, żeby zapłacić lekarzowi. Przysięgam. 
- Nie trap się tym, Betusie. 
- Łatwo ci powiedzieć, ale co się z nimi stanie, jeśli umrę... 
Hadassa dobrze rozumiała jego lęk. Widziała niezliczone rodziny 
żyjące na ulicy, żebrzące o kawałek chleba tuż obok bogatej 
świątyni i pałaców na górskim zboczu. 
- Opowiedz o swojej rodzinie. 
Wymienił imiona i wiek syna i trzech córek. Opowiedział o 
zapracowanej żonie. Przez jego słowa przebijała głęboka miłość do 
niej. Życzliwość Hadassy i zadawane łagodnym głosem pytania dodały 
mu odwagi i zaczął zwierzać się jej ze swoich najtajniejszych 
lęków o przyszłość, jaka czeka dzieci i żonę, jeśli on nie 
znajdzie wkrótce pracy. Właściciel domu żądał czynszu za małe 
mieszkanie, a Betus nie miał pieniędzy. Nie wiedział, co zrobi. A 
teraz na dodatek rozchorował się i czuje się z każdym dniem 
gorzej. 
- Bogowie uwzięli się na mnie - powiedział z rozpaczą. 
Zasłona, za którą pacjenci się rozbierali, odsunęła się i z 
pomieszczenia wyszła kobieta. Podała Hadassie miedziaka. Hadassa 
wstała, położyła dłonie na ramionach Betusa i poprosiła go, żeby 
nie ruszał się ze swojego miejsca. 
Patrzył, jak rozmawia z młodą, trzymającą się na uboczu kobietą. 
Zauważył umalowane oczy tej kobiety i małe dzwoneczki na nogach, 
dźwięczące przy każdym ruchu. Wszystko to świadczyło o jej 
zajęciu: nierządnica. 
Betus patrzył z zainteresowaniem, jak osłonięta pomocnica lekarza 
ujmuje w obie ręce dłoń nierządnicy i coś mówi. Młoda kobieta 
skinęła powoli głową i pomocnica weszła do środka, żeby 
porozmawiać z lekarzem. 
Hadassa zaciągnęła zasłonę i streściła Aleksandrowi wszystko, 
czego dowiedziała się o następnej pacjentce. 
- Nazywa się Seweryna i ma siedemnaście lat. - Aleksander nie 
zwracał uwagi na informacje o charakterze osobistym; chciał 
wiedzieć przede wszystkim, co dolega jego pacjentom. - Od kilku 
tygodni ma krwawienia. 
Aleksander skinął głową, płucząc i wycierając jedno ze swoich 
narzędzi. 
- Poproś ją. 
Hadassa zauważyła, że jest zmęczony i roztargniony. Może nadal 
przetrawia to, co odkrył u poprzedniego pacjenta. Często 
zamartwiał się swoimi pacjentami i wieczorami długo nie kładł się 
spać, przeglądając zapiski i sporządzając drobiazgowe notatki. 
Nigdy nie liczył swoich sukcesów, choć było ich niemało, i każdy 
chory był wyzwaniem dla jego wiedzy medycznej. 
- Była nierządnicą w świątyni, panie. Powiedziała, że poddano ją 
obrzędowemu oczyszczeniu, a kiedy to nie pomogło, wyrzucono. 
Odłożył narzędzie na półkę. 
- Jeszcze jeden pacjent bez pieniędzy. 
Ta rzucona oschłym tonem uwaga zaskoczyła Hadassę. Aleksander 
rzadko mówił o pieniądzach. Nie ustalił żadnej ceny za swoje 
porady, brał tyle, na ile było stać jego pacjentów. Czasem był to 
tylko miedziak. Hadassa wiedziała, że pieniądze liczą się dla 
niego mniej niż to, czego mógł się nauczyć i co zrobić dla innych 
dzięki swej wiedzy. Czyż nie wydał całego spadku na podróże i 
zdobycie wszelkiej dostępnej wiedzy medycznej? 
Nie, z całą pewnością nie chodzi tu o pieniądze. 
Spojrzał na nią i ujrzała wyraz irytacji w jego oczach. 
- Kończą mi się już lekarstwa, Hadasso. A ponadto jutro rano muszę 
zapłacić czynsz za kramik. 
- Aleksandrze - powiedziała, kładąc mu dłoń na przedramieniu - 
czyż Pan nie zadbał w zeszłym miesiącu o pieniądze na czynsz? 
Kiedy usłyszał swoje imię, poczuł, że zrobiło mu się ciepło na 
sercu. Uśmiechnął się do niej ze smutkiem. 
- To prawda, czy jednak ten twój Bóg musi zawsze czekać do 
ostatniej chwili? 
- Może chce pouczyć cię, że powinieneś Mu ufać. 
- Niestety, nie mamy czasu na rozmowę o sprawach wyższych - rzekł 
i skinął głową w stronę zasłony. - Na zewnątrz czeka kolejka 
pacjentów. Co więc powiedziałaś o następnej osobie? Że jest 
nierządnicą? 
Wśród tych kobiet szerzyły się choroby weneryczne. 
- Była, panie. Wypędzono ją ze świątyni i żyje teraz na ulicy. Nie 
chodzi tu tylko o cielesną dolegliwość, ale... 
Uniósł rękę, żeby jej przerwać, i zacisnął usta, uśmiechając się 
krzywo. 
- Na inne kłopoty nie mam żadnej rady. Przyślij ją tu. Zobaczę, co 
się da zrobić. Reszta to sprawa bogów. 
- Inne kłopoty wpływają na zdrowie. 
- Jeśli poczuje się lepiej, inne kłopoty znikną. 
- Ale... 
- Idźże - rzucił z lekkim zniecierpliwieniem. - Możemy omówić 
twoje teorie później, kiedy będziemy mniej zajęci. 
Hadassa wykonała polecenie, a potem usiadła przy stole, starając 
się przezwyciężyć uczucie zawodu. Czy naprawdę Aleksander widzi w 
tych ludziach tylko istoty cielesne, które pilnie potrzebują 
kuracji? Potrzeby ludzkie są bardzo złożone. Nie zaspokoi się ich 
lekarstwami, masażem czy innymi medycznymi zaleceniami. Aleksander 
skupia się wyłącznie na cielesnych objawach ich rozmaitych 
dolegliwości, nie zaś na głębszych, utajonych przyczynach. Z 
każdym dniem poświęconym pracy u Aleksandra Hadassa nabierała 
coraz mocniejszego przekonania, że wielu jego pacjentów można 
uleczyć dzięki Duchowi Świętemu. 
Jak jednak przekonać o tym Aleksandra, który nawet do swoich 
bogów-uzdrowicieli zwracał się tylko w ostateczności, a na Boga 
wszechmogącego patrzył ze zgrozą i nieufnością? 
Zdała sobie sprawę, że Betus przygląda się jej wyczekująco. To 
spojrzenie przeniknęło ją do głębi i w jej oczach błysnęły łzy. 
Skłoniła głowę i z rozpaczą modliła się w duszy: "Panie, co mam 
powiedzieć temu człowiekowi? On i jego rodzina potrzebują chleba, 
nie zaś słów". 
Jednak miała dla niego właśnie słowa. Odetchnęła i odchylając 
lekko głowę, przyjrzała się zmęczonej twarzy Betusa. 
- Mój ojciec siedział kiedyś na zboczu wzgórza w Judei i słuchał 
swojego Nauczyciela. Wielu ludzi przychodziło, żeby posłuchać 
Nauczyciela, a często przybywali z daleka i pozostawali przy Nim 
przez cały dzień. Byli głodni. Uczniowie Nauczyciela zaczęli się 
martwić. Powiedzieli Nauczycielowi, że powinien rozesłać ludzi do 
domów. On jednak polecił im nakarmić tłum. Odparli, że nie mają 
czym. 
Uśmiechnęła się pod zasłoną i ten uśmiech rozjaśnił jej oczy. 
- Pewien mały chłopiec miał chleb i rybę. Zgłosił się i oddał 
swoje jedzenie Nauczycielowi, który nakarmił nim wszystkich ludzi. 
- Kim był ten Nauczyciel? 
- Nazywał się Jezus. - Ujęła w ręce dłoń Betusa. - Powiedział coś 
jeszcze, Betusie. Że ludzie nie żyją tylko chlebem. 
Nachyliła się ku niemu i opowiedziała mu Dobrą Nowinę. Rozmawiali 
ściszonymi głosami przez cały czas wizyty nierządnicy u 
Aleksandra. 
Kiedy wyszła, podała miedziak Hadassie. 
- Rozmień tę monetę i zatrzymaj dwa kwadransy dla siebie - 
powiedziała. 
Zaskoczona Hadassa podziękowała jej. Betus patrzył, jak kobieta 
pospiesznie się oddala. 
- Czasem - ciągnęła Hadassa, znowu się uśmiechając - Pan odpowiada 
na modlitwę szybko i w nieoczekiwany sposób. 
Obrzucił ją spojrzeniem, a ona wstała, żeby porozmawiać chwilę z 
młodzieńcem, którego nękał straszny kaszel. Potem zniknęła za 
zasłoną. 
- Kogo mamy teraz? - spytał Aleksander, obmywając ręce w misie z 
zimną wodą. 
- Nazywa się Ariowistus i ma dwadzieścia trzy lata. Jest 
folusznikiem i cierpi na kaszel, który nie chce ustąpić. Ten 
ochrypły kaszel dobywa się z głębi piersi. - Z półeczki ukrytej 
pod stołem roboczym wzięła szkatułkę na monety. - Seweryna dała 
nam miedziaka. Chciała, żebym zatrzymała sobie dwa kwadransy. 
- Pewnie czuła wdzięczność, że ktoś zechciał z nią rozmawiać - 
powiedział i skinął głową. 
Podziękowała Bogu, wyjęła dwa kwadransy i odstawiła pudełko pod 
stół. Betus nadal siedział przy stole na zewnątrz. Kiedy wyszła 
zza zasłony, podniósł na nią wzrok. 
- Zniknął mi ból głowy - oznajmił ze zdumieniem. - Chyba nie muszę 
iść do lekarza. Czekałem tylko, żeby ci podziękować, żeś ze mną 
rozmawiała. 
Wstał. Hadassa ujęła go za dłoń i wcisnęła w nią dwie maleńkie 
monety. 
- To od Pana - powiedziała, zamykając mu palce na pieniądzach. - 
Na chleb dla twojej rodziny. 
Aleksander poczuł, że musi chwilę odpocząć i wyszedł na zewnątrz. 
Chciał odetchnąć świeżym powietrzem. Był zmęczony i głodny. 
Zrobiło się późno. Spojrzał na czekających pacjentów i pomyślał, 
że chciałby mieć nadludzkie siły albo moc wstrzymywania czasu. Nie 
jest w stanie zbadać wszystkich potrzebujących. Tacy ludzie, 
którzy mają mało pieniędzy, a jeszcze mniej nadziei, przychodzą do 
lekarza, kiedy nie widzą dla siebie ratunku. Nie mógł odprawić ich 
bez porady, której tak rozpaczliwie potrzebowali. Cóż jednak ma 
zrobić? Dzień ma tyle godzin, ile ma... a on jest jeden. 
Zobaczył, jak Hadassa stawia swój stołek przed kobietą z płaczącym 
dzieckiem na ręku. Twarz rozmawiającej z Hadassą matki była 
powleczona bladością i czujna, kobieta raz po raz zerkała nerwowo 
w jego stronę. Aleksander wiedział, że chorzy często boją się 
lekarza, są bowiem przekonani, że kuracja, jaką zaleci, okaże się 
bolesna. Niestety, to też jest często prawdą. Nie da się zaszyć 
rany ani nastawić kości, nie zadając bólu. Starał się 
przezwyciężyć gnębiące go poczucie bezsiły. Gdyby miał pieniądze, 
mógłby przed przystąpieniem do dzieła podać odpowiednią dawkę 
mandragory. Był jednak bezradny, musiał oszczędzać lekarstwo na 
zabiegi chirurgiczne. 
Westchnął i uśmiechnął się do kobiety, by pomóc jej zapanować nad 
drżeniem, ale ona zamrugała i czym prędzej odwróciła wzrok. 
Potrząsnął głową i skupił uwagę na zwoju leżącym na stole. 
Przesuwał palcem po starannie wypisanych imionach i znalazł osobę, 
którą przed chwilą przyjął. Wezwał następnego pacjenta. 
- Proszę Betusa. 
Spojrzał na ludzi stojących i siedzących przed kramikiem. Czterech 
mężczyzn i trzy kobiety, nie licząc matki z płaczącym dzieckiem. 
Przyjął już dziesięcioro pacjentów i wiedział, że przyjmie jeszcze 
najwyżej troje, a potem będzie musiał zamknąć sklepik i odpocząć. 
Hadassa oparła się ciężko na lasce i wstała. 
- Betus! - zawołał jeszcze raz zniecierpliwiony Aleksander. 
- Wybacz, panie, ale Betus odszedł. Następna jest Agrypina, ale 
zgodziła się przepuścić Eficharys, której córka, Helena, ma na 
nodze czyrak sprawiający jej straszny ból. 
Spojrzał na matkę i dał jej znak, żeby weszła. 
- Wnieś ją - rzucił szorstko i zniknął za zasłoną. 
Kiedy matka wstała, dziecko krzyknęło i zaczęło się szarpać. 
Kobieta próbowała je uspokoić, ale nie ulegało wątpliwości, że 
sama się boi; strach lśnił w szeroko otwartych oczach, nie mogła 
zapanować nad drżeniem ust. Hadassa zrobiła krok do przodu, ale 
zawahała się, wiedząc, że Aleksander nie chce, żeby wtrącała się 
do tego, co i tak musi być zrobione. Eficharys zaniosła w końcu 
dziecko za zasłonę. 
Hadassa miała ochotę zasłonić sobie uszy, kiedy usłyszała krzyk 
przerażenia. 
Aleksander rzucił ze zniecierpliwieniem: 
- Na bogów, kobieto! Musisz ją przytrzymać, bo inaczej nic nie 
mogę zrobić. 
Potem rozległ się głos matki i Hadassa wiedziała, że kobieta 
płacze, starając się utrzymać dziewczynkę. Krzyki stały się nie do 
zniesienia. 
Hadassa zacisnęła pięści i przypomniała sobie, jaki ból cierpiała, 
kiedy Aleksander leczył rany, które odniosła w cyrku. Choć robił 
co mógł, żeby sprawiać jej jak najmniej bólu, ona i tak cierpiała 
potworne męki. 
Nagle Aleksander szarpnął zasłonę i kazał Hadassie wejść do 
środka. 
- Postaraj się coś zrobić! - rzucił z bladą, napiętą twarzą. - 
Można by pomyśleć, że chcę zrobić wiwisekcję - burknął pod nosem. 
Wyminęła go, żeby podejść do szlochającego dziecka. Po białej jak 
chusta twarzy matki spływały ciurkiem łzy. Kobieta ściskała córkę, 
sama nie mniej niż dziecko przerażona. 
- Idź coś zjeść, panie - powiedziała Hadassa i lekko pchnęła 
Aleksandra w stronę zasłony. 
Kiedy wyszedł, płacz dziecka zmienił się w ciche pochlipywanie. 
Hadassa ustawiła dwa stołki przy koszu z węglami. Wskazała 
kobiecie jeden, sama zaś usiadła z trudem na drugim. Miała za sobą 
ciężki dzień i przy każdym ruchu ból przenikał ją od biodra po 
kolano. Wiedziała jednak, że to nic w porównaniu z cierpieniami 
tego dziecka. Coś trzeba zrobić. Ale co? 
Aleksander zbyt pochopnie chwytał za nóż. 
Przypomniała sobie nagle, jak matka leczyła czyrak na ręce 
sąsiadki. Może okaże się to skuteczne i w tym przypadku. 
"Panie, oby tak się stało dla Twojej chwały!" 
Najpierw trzeba uspokoić dziecko, żeby chciało jej pomóc. Hadassa 
dźwignęła się ze stołka i zaczęła wypytywać kobietę o jej rodzinę, 
nalewając w tym czasie wodę do miski i stawiając naczynie na ziemi 
koło nogi Eficharys. Dziecko spojrzało podejrzliwie w dół i 
wtuliło twarz w piersi matki. Hadassa ani na chwilę nie 
przestawała przemawiać łagodnym głosem, zachęcając matkę do 
odpowiedzi. Kiedy tak mówiła, Eficharys odprężyła się trochę. 
Wskutek tego także dziecko uspokoiło się, usiadło na kolanie matki 
i patrzyło, jak Hadassa dodaje kryształki soli do parującej wody w 
garnku stojącym na węglach. 
- Zdejmij, proszę, bandaż z jej nogi - poleciła Hadassa. - Będzie 
jej wygodniej. Naleję gorącej wody do miski, żeby mogła zanurzyć 
stopę. Zmniejszy to ból. 
Dziecko pojękiwało, kiedy matka odwijała bandaż. 
- Zanurz nóżkę, Heleno. O tak, kochanie. Wiem, że to boli. Wiem. 
Dlatego przyszłyśmy do lekarza, który wyleczy ci nóżkę. 
- Czy chcesz, żebym opowiedziała ci historyjkę? - spytała Hadassa 
i kiedy dziecko skinęło nieśmiało głową, zaczęła snuć opowieść o 
młodych małżonkach, którzy wybrali się w drogę, bo musieli wpisać 
się, żeby płacić podatki. Młoda kobieta oczekiwała dziecka, a 
kiedy przyszedł czas rozwiązania, małżonkowie nie znaleźli miejsca 
w żadnej gospodzie. Zrozpaczeni schronili się w końcu w pieczarze, 
gdzie trzymano krowy, osły i inne zwierzęta. I tam urodziło się 
Dzieciątko. 
- Kiedy się urodziło, Józef i Maryja owinęli je w pieluszki i 
położyli w żłóbku. 
- Było Mu zimno? - spytała Helena. - Mnie jest czasem zimno. 
Matka odgarnęła jasne włosy z twarzyczki dziewczynki i pocałowała 
ją w policzek. 
- W pieluszkach i sianie było Mu cieplutko - odparła Hadassa. 
Nabrała trochę wody z miski, dolała gorącej wody, a garnek z zimną 
postawiła na węglach. - Była wtedy wiosna i pasterze prowadzili 
owce na stoki wzgórz. Tej nocy zobaczyli na ciemnym niebie nową, 
piękną gwiazdę. Ta gwiazda błyszczała jaśniej niż inne. I wtedy 
stało się coś cudownego. - Mówiła o aniołach przysłanych przez 
Boga, by powiedzieli pasterzom o Dzieciątku, a kiedy Helena 
zapytała, wyjaśniła, kim są aniołowie. - Pasterze przyszli, żeby 
zobaczyć Dzieciątko i pokłonili się przed Nim jako przed 
Mesjaszem, czyli "namaszczonym przez Boga". 
- I co dalej? - spytała zaciekawiona Helena. 
- Cała rodzina została jakiś czas w Betlejem. Józef był dobrym 
cieślą, pracy nie brakowało, mógł więc utrzymać rodzinę. Kilka 
miesięcy później przyszli z innego kraju ludzie, żeby zobaczyć 
Dziecko urodzone pod nową gwiazdą. Poznali, że nie jest to zwykłe 
dziecko, że jest Ono kimś więcej niż człowiekiem. 
- Było Bogiem? - spytała Helena, wpatrując się w nią szeroko 
otwartymi oczami. 
- Było Bogiem, który przyszedł, żeby żyć między nami, i ludzie z 
dalekiego kraju przynieśli Mu dary: złoto jako królowi, kadzidło 
jako najwyższemu kapłanowi i mirrę, gdyż miało umrzeć za grzechy 
świata. 
- Dzieciątko miało umrzeć? - spytała zawiedziona dziewczynka. 
- Sza, Heleno. Słuchaj dalej... - uciszyła ją matka, którą też 
zaciekawiła ta opowieść. 
Hadassa dolała do miski gorącej wody. 
- Był też zły król, który wiedział, że Dzieciątko wyrośnie na 
króla, chciał więc Je zabić. - Odstawiła garnek na węgle. - Ludzie 
z dalekiego kraju wiedzieli o tych zamiarach i ostrzegli Józefa i 
Maryję. Ale oni nie wiedzieli, co mają robić, i czekali, by Pan im 
powiedział. Józefowi ukazał się anioł, który polecił im pojechać 
do Egiptu, gdyż tam będą bezpieczni. 
Nie przestając opowiadać, czerpała wystudzoną wodę z miski, a 
dolewała gorącej, tak że para buchała z naczynia, w którym dziecko 
trzymało nogę. Stopniowe podwyższanie temperatury nie powodowało 
bólu i było ledwie zauważalne. 
- Zły król umarł a wtedy El Roi, "Bóg który widzi posłał im 
wiadomość przez innego anioła... 
Mała Helena odetchnęła gwałtownie i cichutko jęknęła. Woda w misce 
zaczerwieniła się, gdyż czyrak pękł i ropa się wylała. Hadassa 
pogłaskała dziewczynkę po łydce. 
- Jesteś bardzo grzeczna. Trzymaj nóżkę w wodzie, niech czyrak się 
oczyści - powiedziała, w duchu dziękując Bogu. - Czy nie lepiej 
się czujesz? - Oparła się ciężko na lasce, wstała i przygotowała 
okład z ziół, jakich Aleksander używał w przypadku ropiejących 
ran. Kiedy skończyła, spojrzała na matkę i córkę. - Mama posadzi 
cię na stole, a ja zabandażuję ci nogę. 
Eficharys wykonała jej polecenie, a Hadassa uniosła delikatnie 
nóżkę Heleny i osuszyła ją. Upewniła się potem, że cała paskudna, 
żółtobiała, zabarwiona krwią ciecz wypłynęła z ranki. Przyłożyła 
okład i mocno owinęła stopę małej czystym płótnem. Umyła i wytarła 
ręce. 
Trąciła żartobliwie nosek Heleny i powiedziała: 
- Masz nie biegać przez dzień albo dwa. 
Helena usiadła i zaśmiała się. Zatrzepotała powiekami i na jej 
miłej twarzyczce pojawił się nagle wyraz powagi. 
- Co się stało z tamtym chłopczykiem? 
Hadassa składała płótno, z którego udarła kawałek na opatrunek. 
- Urósł i obwieścił swoje panowanie, i spadły na Jego barki rządy. 
A Jego imię było Przedziwny Doradca, Wszechmocny Bóg, Ojciec 
Wieczny, Książę Pokoju. 
Odłożyła płótno na półkę. 
- No właśnie, Heleno. Tego chłopczyka nie spotkało nic złego - 
powiedziała Eficharys. 
- Nie - zaprzeczyła Hadassa, potrząsając głową. - Chłopiec urósł i 
nabrał siły. Wzrastał w mądrości, postawie i łasce u Boga i ludzi. 
Lecz ludzie zdradzili Go. Mówili o Nim kłamstwa i doprowadzili do 
tego, że został ukrzyżowany. 
Twarz Heleny posmutniała, a Eficharys zrobiła niepewną minę. 
Najwyraźniej wolałaby, żeby Hadassa nie opowiedziała tej części 
historii. 
Hadassa ujęła podbródek dziewczynki. 
- Widzisz, nawet uczniowie nie pojęli, kim był naprawdę Jezus. 
Myśleli, Heleno, że jest po prostu człowiekiem. A wrogowie 
mniemali, że jeśli Go zabiją, zniknie Jego moc. Jego ciało 
umieszczono w zapieczętowanym grobowcu i postawiono przy nim 
rzymską straż. Ale trzy dni później Jezus powstał z grobu. 
Twarzyczka Heleny rozjaśniła się uśmiechem. 
- Naprawdę? 
- O tak. I nadal żyje. 
- Opowiedz mi coś jeszcze! 
Eficharys roześmiała się. 
- Musimy już iść, Heleno. - Uśmiechnęła się i podała Hadassie dwa 
kwadransy, a potem wzięła córkę na ręce. - Dziękuję za zajęcie się 
dzieckiem... i za bajkę. 
- To nie jest bajka, Eficharys. To opowieść prawdziwa. Mój ojciec 
był świadkiem tych wydarzeń. 
Eficharys przyjrzała się jej ze zdumieniem. Przytuliła mocniej 
Helenę i zawahała się, jakby chciała zostać i jeszcze porozmawiać. 
Ale inni przecież czekają. Hadassa położyła dłoń na jej 
przedramieniu. 
- Przyjdź tutaj któregoś ranka. Opowiem ci, co jeszcze zrobił 
Jezus. 
- Tak, tak, mamo! - wykrzyknęła Helena. 
Eficharys skinęła głową. Zasunęła kurtynę i miała już odejść, ale 
zobaczyła, że na zewnątrz siedzi na stołku Aleksander. Zbita z 
tropu, przeprosiła go i wyminęła z wyrazem zakłopotania na twarzy. 
Helena odwróciła od niego głowę i mocniej wtuliła się w matkę. 
Eficharys skłoniła się lekko i wyszła. Aleksander patrzył, jak 
odchodzi. Widział strach w jej oczach i w oczach dziecka, kiedy na 
nie patrzył. Obie zaufały jednak bez zastrzeżeń Hadassie. 
- Gdzie reszta ludzi? - spytała Hadassa. 
- Powiedziałem im, żeby przyszli jutro. 
- Jesteś na mnie zły, panie? 
- Nie. Przecież sam prosiłem, byś postarała się coś zrobić. Po 
prostu nie spodziewałem się... - Roześmiał się smutno i potrząsnął 
głową. Wstał i spojrzał na nią. - Muszę lepiej cię pilnować albo 
wykradniesz mi sprzed nosa wszystkich pacjentów. 
Szturchnął ją lekko, żartobliwie. 
Weszli do środka. Aleksander zaciągnął zasłonę i wziął pudełko z 
półki. 
- Aha, właściwie dlaczego odszedł ten Betus? Czyżbyś uzdrowiła go, 
kiedy czekał? 
Hadassa uznała, że powinna odpowiedzieć poważnie na jego 
żartobliwe pytanie. 
- Zdaje mi się, że przyczyną jego dolegliwości był strach. 
Aleksander spojrzał na nią z zaciekawieniem. 
- Strach? Jakże to? 
- Troska, panie. Nie ma pracy, a musi wyżywić rodzinę i zapewnić 
jej dach nad głową. Powiedział, że kłopoty z żołądkiem zaczęły się 
kilka tygodni temu - kiedy stracił pracę w porcie. A bóle głowy ma 
od kilku dni, odkąd właściciel domu oznajmił mu, że wyrzuci całą 
rodzinę na bruk, jeśli nie dostanie czynszu. 
- Niemały kłopot i dość pospolity. Zaradziłaś jakoś? 
- Nie, panie. 
- Odszedł więc, choć nie pozbył się dolegliwości? - Aleksander 
westchnął. - Pewnie znużył się czekaniem. - Wziął z pudełka kilka 
monet i zatrzasnął wieczko. - Wcale nie mam mu tego za złe - 
dodał, wsuwając pudełko do przegródki. - Gdybym umiał pracować 
szybciej, przyjmowałbym więcej pacjentów... 
- Powiedział, że ból głowy ustąpił. 
Zaskoczony Aleksander spojrzał bacznie na Hadassę. Wyprostował się 
i zmarszczył brwi, bo zrobiło mu się nieswojo. Nie po raz pierwszy 
tak się poczuł w jej obecności. Kiedy jej ropiejące rany zagoiły 
się bez żadnej przyczyny, bał się prawie ją dotknąć. Z pewnością 
była to sprawa Boga, a takiego potężnego Boga lepiej nie 
lekceważyć. 
- Czy wzywałaś imienia swojego Jezusa? 
- Czy wzywałam? - spytała i trochę zesztywniała. - Jeśli pytasz, 
czy wypowiadałam jakieś zaklęcia, odpowiem, że nie. 
- Błagałaś więc swojego Boga, by uczynił to, czego pragniesz? 
- Nie. We wszystkim spełnia się wola Pana. 
- Coś jednak zrobiłaś! Co takiego? 
- Wysłuchałam Betusa. 
- I to wszystko? 
- Modliłam się, a potem powiedziałam Betusowi o Jezusie. I Bóg 
poruszył serce Seweryny, by dała mi dwa kwadransy dla Betusa. 
Aleksander potrząsnął głową, całkowicie zbity z tropu tym 
wyjaśnieniem. 
- To nie ma żadnego sensu, Hadasso. Po pierwsze, Seweryna dała ci 
pieniądze, bo byłaś dla niej miła. Po drugie, nie miała pojęcia o 
kłopotach gnębiących Betusa. 
- Ale Bóg o nich wiedział. 
Aleksander poczuł jakiś niepokój. 
- Zbyt swobodnie mówisz, Hadasso, o swoim Bogu i Jego mocy. 
Myślałem, że właśnie ty, która tak wiele przecierpiałaś, powinnaś 
wiedzieć, że świat jest jak niegodziwy król z twojej opowieści. 
Nie znasz ludzi, którzy tu przychodzą, ale mówisz im bez wahania o 
Jezusie. 
Uświadomiła sobie, że Aleksander siedział tuż przy zasłonie i 
słyszał każde słowo, które kierowała do Eficharys i Heleny. 
- Bez względu na to, co możemy sobie myśleć, świat należy do Pana, 
Aleksandrze. Czegóż miałabym się lękać? 
- Śmierci. 
Potrząsnęła głową. 
- Jezus dał mi wieczne życie w Sobie. Niechaj odbiorą mi życie 
tutaj, skoro Bóg trzyma mnie na swojej dłoni i nikt nie może mnie 
od Niego zabrać. - Rozłożyła ręce. - Czyż nie widzisz tego, 
Aleksandrze? Betus nie potrzebował mojej ostrożności. Ani 
Seweryna, ani Eficharys, ani Helena. Potrzebują czegoś innego, 
wiedzy, że Bóg kocha ich tak samo jak mnie. I ciebie. 
Aleksander obracał monety w dłoni. Jej wiara budziła czasem lęk. 
Hadassa dowiodła już, jak jest głęboka; tak głęboka, że można 
oddać za nią życie. Zastanawiał się, czy przyjdzie taki dzień, że 
ta wiara mu ją zabierze... 
Szybko odepchnął tę myśl, nie próbując zastanowić się, dlaczego 
przeszył go taki strach. Nie chciał nawet myśleć o tym, że mógłby 
ją stracić... 
Jeszcze bardziej się bał siły, którą w niej wyczuwał. Czy z niej 
samej się bierze, czy też od Boga, który może ją w każdej chwili 
zabrać? Bez względu na to, jaka była odpowiedź, zdarzało się, że 
Hadassa mówiła rzeczy, od których dostawał gęsiej skóry. 
- Muszę pomyśleć - powiedział i wyminął ją. 
Pozwalając się unosić ludzkiemu prądowi wypływającemu z łaźni, 
Aleksander rozważał swą wiedzę medyczną i zastanawiał się nad tym, 
co powiedziała Hadassa - że przyczyną choroby może być lęk. Im 
więcej o tym myślał, tym bardziej był ciekaw, czy można to 
sprawdzić, prowadząc odpowiednie zapiski. Kupił wino i chleb i 
wrócił do sklepiku, chcąc jak najszybciej z nią o tym porozmawiać. 
Zasunął kulisę, zamykając sklepik na noc. Wyjął tobołek spod stołu 
i usiadł na nim. Urwał kawał chleba i podał Hadassie, która 
usiadła naprzeciwko. Przechylił bukłak i nalał jej i sobie wina. 
- Chciałbym usłyszeć coś więcej o twoich teoriach - powiedział, 
kiedy zaczęli jeść. - Po pierwsze, czyrak. Skąd wiedziałaś, co 
robić? 
- Moja matka wyleczyła z czyraka sąsiadkę. Spróbowałam jej 
sposobu. Chwała Bogu, okazał się skuteczny. 
"Chwała Bogu!" Postanowił zapamiętać sobie te słowa. Może są 
ważniejsze niż myśli Hadassa. Może kryje się w nich cząstka jej 
mocy. 
- Widziałem, jak uzdrawiałaś ludzi, którzy tu przychodzili. 
- Nigdy nikogo nie uzdrowiłam. 
- Jednak tak. Po pierwsze - Betusa. Uzdrowiłaś go. Przyszedł tu z 
rozmaitymi objawami chorobowymi, a odszedł wyleczony. Ja 
oczywiście nie miałem z tym nic wspólnego. Nie zamieniłem z nim 
ani słowa. 
Hadassa była wyraźnie zmieszana. 
- Podsunęłam tylko Betusowi nadzieję. 
- Nadzieję - powiedział Aleksander. Urwał trochę chleba i umoczył 
w winie. - Nie wiem, co z tego wynika, ale mów dalej. Wytłumacz 
mi. 
Włożył chleb do ust. 
"Panie, o Panie - modliła się Hadassa - jest tak podobny do 
Klaudiusza, a Klaudiusz nigdy nie chciał słuchać." Ściskając 
oburącz drewniany kubek, modliła się, żeby Aleksander nie tylko 
wysłuchał, ale także zrozumiał. 
- Bóg stworzył ludzi, by żyli w miłości do Niego i byli odbiciem 
Jego natury. Ludzie nie zostali stworzeni do tego, by żyć 
niezależnie od Boga. 
- Mów - rzucił i machnął niecierpliwie ręką. 
Powiedziała mu o Adamie i Ewie w rajskim ogrodzie i jak Bóg dał im 
wolną wolę, i jak zgrzeszyli, uznając, że szatan jest ponad 
Bogiem. Powiedziała o wypędzeniu z raju. Powiedziała o Mojżeszu i 
prawie, i jak codziennie paliły się bezustannie ofiary, by 
przebłagać Boga za grzechy. Ale ofiary nie zmyły całkowicie 
grzechu. Tylko Bóg mógł tego dokonać, przysyłając swego Syna, by 
sam siebie złożył w ostatniej pokutnej ofierze, by przez Jego 
śmierć w człowieku zamieszkał Duch Święty i by człowiek znowu mógł 
być z Bogiem. 
- "Bóg... Syna swego jednorodzonego dał, aby każdy, kto w Niego 
wierzy, nie zginął, ale miał życie wieczne" - zacytowała. - Mimo 
to większość ludzi żyje w stanie oddzielenia. 
- I ten stan oddzielenia jest przyczyną chorób? - spytał 
zaintrygowany Aleksander. 
Potrząsnęła głową. 
- Wszystko widzisz tylko od strony cielesnej, Aleksandrze. Choroba 
może przyjść, kiedy człowiek nie chce żyć podług Bożego zamysłu. 
Tak jest z Seweryną. Pan ostrzegał przed uprawianiem nierządu. 
Ostrzegał przed cudzołóstwem. Ostrzegał przed wieloma rzeczami, a 
ci, którzy Go nie słuchają, ponoszą skutki. Może wiele chorób stąd 
się właśnie bierze, z nieposłuszeństwa. 
- Jeśliby więc Seweryna była posłuszna prawom twojego Boga, 
wróciłaby do zdrowia. Czy tak? 
Hadassa zamknęła oczy. "Panie, czemuś pozostawił mnie przy życiu, 
skoro zawodzę we wszystkim, co mi dajesz? Czemu nie znajduję słów 
odpowiednich, by zrozumiał?" 
- Hadasso? 
Paliły ją łzy bezradności. Zaczęła mówić bardzo powoli, jakby 
zwracała się do dziecka. 
- Prawo zostało dane, by człowiek poznał, że jest grzeszny i by 
odwrócił się od niegodziwości, a zwrócił ku Bogu. Ty widzisz ludzi 
jako istoty cielesne i w tych granicach szukasz rozwiązań, lecz 
człowiek jest też istotą duchową, stworzoną na obraz Boga. Jakże 
możesz dowiedzieć się, kim i czym jesteś, jeśli nie dowiesz się, 
kim jest Bóg? 
Głos jej się załamał i zobaczyła, że Aleksander marszczy brwi. 
Przygryzła wargi i po chwili podjęła: 
- Nasza więź z Bogiem dotyczy także ciała. To prawda. Ale dotyczy 
także uczuć i umysłu. Przede wszystkim zaś dotyczy ducha. - 
Skłoniła głowę i zacisnęła dłonie na drewnianym kubku. - Wierzę, 
że prawdziwe uzdrowienie może nastąpić tylko wtedy, gdy człowiek 
zostaje przywrócony Bogu. 
Aleksander zamyślił się. Milczał. Urwał znowu kawałek chleba i 
umoczył w winie, by mieć więcej czasu na zastanowienie się nad 
tym, co powiedziała. Jak zwykle, kiedy przychodziła mu jakaś myśl 
do głowy, serce zabiło mu mocniej. Szybko przełknął chleb, dopił 
wino i odstawił kubek. Wstał, otrzepał z rąk okruchy chleba i 
zrobił miejsce na stole do pracy. Zmieszał sadzę z wodą, wybrał 
nie zapisany zwój, usiadł i obciążył końce pergaminu, żeby leżał 
płasko na stole. 
- Wymień te prawa - polecił, przystępując do pisania. Zapisał: "Z 
łaski Boga". 
"Czy on nic nie jest w stanie usłyszeć, Panie? Nic a nic?" 
- Prawo nie przynosi zbawienia. 
- Nie mówię o zbawieniu, lecz o przywracaniu zdrowia pacjentom. 
- Boże mój! Czemu mnie tu pozostawiłeś? Czemu nie wziąłeś mnie do 
swego domu? 
W tym okrzyku było tyle trwogi i bezradności, że Aleksander 
poczuł, jak włosy jeżą mu się na karku. Płakała z twarzą ukrytą w 
dłoniach. To jego wina! Co uczyni mu teraz jej Bóg? Wstał i 
podszedł do niej. 
- Nie sprowadzaj na mnie gniewu swego Boga, póki mnie nie 
wysłuchasz. 
Ujął jej dłonie i oparł na nich czoło. Hadassa wyrwała się i 
odepchnęła go. 
- Nie klękaj przede mną! Czyż jestem Bogiem, że składasz mi 
pokłon? 
Cofnął się zdumiony. 
- Twój Bóg wyznaczył ci osobne miejsce. Wysłuchuje cię - rzekł 
wstając i siadając z powrotem na stołku. - Sama powiedziałaś, że 
nie ja uratowałem ci życie. I nie umiem nawet wyjaśnić, jak to się 
stało. Twoje rany same się oczyściły. Hadasso, według znanych mi 
praw przyrody i nauki powinnaś już być martwa. Ale żyjesz i jesteś 
tutaj. 
- Oszpecona i kaleka... 
- Poza tym jednak zdrowa. Czemu Bóg ocalił ciebie, a innych nie? 
- Nie wiem - odparła smutno. Potrząsnęła głową. - Nie wiem, czemu 
ocalił moje życie. 
Myślała kiedyś, że wie, jakie są względem niej zamiary Boga: ma 
umrzeć na arenie. Zdaje się jednak, że Bóg wyznaczył jej inne 
zadanie. 
- Może ocalił cię, byś wskazała mi drogi, którymi On kroczy. 
Uniosła głowę i spojrzała na niego przez zasłonę. 
- I jak mam to uczynić, skoro nie słuchasz tego, co ci mówię? 
- Ależ słucham. 
- Posłuchaj więc. Jakież znaczenie ma ciało, kiedy martwa jest 
dusza? 
- A jak odnowić duszę, gdy wskutek choroby ginie ciało? Jak 
człowiek może się skruszyć, jeśli nie wie, czym zgrzeszył? 
W jego głowie kłębiły się myśli zbyt skomplikowane, by mógł je 
szybko uporządkować. 
Hadassa zmarszczyła brwi i przypomniała sobie, co jej ojciec mówił 
o Jozjaszu, królu Judy, którego sługa znalazł księgę Prawa. 
Odczytał ją swemu panu i Jozjasz podarł na sobie szaty, gdyż uznał 
swój grzech i grzech swego narodu przeciwko Bogu. Droga do skruchy 
wiodła przez wiedzę. Ale ona nie ma księgi Tory. Nie ma spisanych 
Dziejów Apostolskich. Nie ma nic poza swoją pamięcią. 
- Od tej chwili nie będziesz już mi pomagać, Hadasso - oznajmił 
Aleksander, odkładając pióro. - Będziesz pracowała u mego boku. 
- Przecież nie jestem lekarzem! - wykrzyknęła z przerażeniem. 
- Nie jesteś lekarzem w tym znaczeniu co ja, ale umiesz więcej niż 
myślisz. Ja mam wiedzę o fizycznej naturze człowieka, ale twój Bóg 
dał ci wgląd w jego naturę duchową. Logika nakazuje, byśmy 
pracowali razem, bo w ten sposób będziemy mogli leczyć pacjentów, 
których dolegliwości są bardziej złożone niż rana wymagająca 
natychmiastowego opatrzenia. 
Hadassa nie była w stanie powiedzieć ani słowa. 
- Czy zgadzasz się? 
Czuła, że w grę wchodzi coś głębszego niż ona lub Aleksander 
potrafią pojąć. Czy jest to dar od Boga, czy od szatana? 
- Nie wiem - wyjąkała w końcu. - Muszę się pomodlić... 
- Dobrze - oznajmił z zadowoleniem Aleksander. - Tego właśnie od 
ciebie oczekuję. Zapytaj swego Boga, a potem powiedz mi... 
- Nie! - rzuciła pospiesznie, jakby te słowa ją zatrwożyły. - Mówisz, 
jakbym była medium w rodzaju tych z kramików koło Artemizjonu. 
- Złożę więc twemu Bogu ofiarę. 
- Jedyną ofiarą, jaką On przyjmie, jesteś ty! 
Aleksander odchylił się nieco do tyłu i przez dłuższą chwilę 
milczał. Potem uśmiechnął się krzywo. 
- Przykro mi, Hadasso, ale nie chcę składać siebie w ofierze. Nie 
lubię lwów. 
Hadassa roześmiała się cicho. 
- Ja też za nimi nie przepadam. 
Dołączył do jej śmiechu, ale zaraz spoważniał. 
- A jednak gotowa byłaś oddać życie za to, w co wierzysz. 
- Nie na arenie zaczęłam kroczyć u boku Boga. 
- A kiedy? - Wykrzywił wargi. 
Poczuła, że robi się jej ciepło na sercu i do oczu napłynęły jej 
łzy. Lubiła Aleksandra. Jego pragnienie, by wiedzieć i rozumieć, 
brało się stąd, że tak bardzo chciał nieść ludziom pomoc. Może Bóg 
chce, by przekazała mu wszystko, co sama o Nim wie. Może odpowiedź 
kryje się w prawach, które Pan dał Izraelitom. Jezus powiedział 
przecież, że przyszedł wypełnić, a nie obalić prawo. 
Wyciągnęła rękę. Aleksander zamknął na niej swą dużą, mocną dłoń. 
Wstała z tobołka i krzywiąc się z bólu, uklękła na ubitej ziemi. 
Ujęła jego drugą dłoń i pociągnęła go lekko, tak że klęczeli 
naprzeciwko siebie, trzymając się za ręce. 
- Zaczynamy od tego. 
Naśladując Hadassę, Aleksander skłonił głowę i skupił się na tym, 
co mu mówiła. 
Później zanotuje jej słowa. 

Rozdział VI 


Eudemas weszła do triclinium i podała Julii mały zwój opatrzony 
woskową pieczęcią. Julia pobladła. Wzięła do ręki zwój i odprawiła 
gestem niewolnicę. Siedzący naprzeciwko Julii Prymus uśmiechnął 
się ironicznie, kiedy ta szybko wsunęła pergamin między fałdy 
tuniki z chińskiego jedwabiu. 
- Coś ukrywasz, Julio? 
- Niczego nie ukrywam. 
- Czemu więc nie chcesz przeczytać od razu listu, który 
otrzymałaś? 
- Bo nie mam na to ochoty - odparła krótko, nie patrząc na 
Prymusa. 
Otuliła się szczelniej szkarłatnym jedwabnym szalem i zaczęła 
bębnić palcami po bransolecie ze złota i diamentów. Prymus 
zauważył, że jego baczne spojrzenie wprawiło ją w zakłopotanie. 
Wykrzywił usta, nie spuszczając z niej ani na chwilę wzroku. Była 
spięta; milczała, udając, że nie zwraca na niego uwagi. Żywe 
kolory, w które się dzisiaj ubrała, jeszcze bardziej podkreślały 
jej bladość i ciemne, spowodowane bezsennością kręgi pod oczami. 
Julia, która dawniej promieniowała namiętnościami i żądzą życia, 
teraz miała niezdrową, ziemistą cerę. Drżącą ręką nalała sobie 
wina i patrzyła matowym wzrokiem na złoty kielich. 
Po chwili podniosła spojrzenie na Prymusa. 
- Dlaczego mi się przyglądasz? 
- Przyglądam się? - Prymus uśmiechnął się drwiąco. - Zauważyłem, 
że bardzo ładnie dzisiaj wyglądasz. 
Odwróciła głowę, zdając sobie sprawę, że jest to pochlebstwo puste 
i złośliwe. 
- Jak miło, że zwróciłeś na to uwagę! - rzuciła z goryczą. 
- Biedna Julia. Ciągle robisz, co możesz, żeby wytłumaczyć się 
Markusowi, prawda? 
Uniosła wyniośle podbródek i w jej czarnych oczach pojawiły się 
błyski. 
- Nie muszę się nikomu tłumaczyć. Nie będę się usprawiedliwiać z 
tego, co zrobiłam. 
- Po co więc te wszystkie zabiegi? 
- O nic nie zabiegam! 
- Odkąd Markus odszedł od ciebie w cyrku, błagasz go bezustannie o 
wybaczenie. Ale on odsyła wszystkie twoje listy. - Machnął 
niedbale ręką. - Jak ten, nawet nie rozpieczętowując. 
Spiorunowała go wzrokiem. 
- Skąd wiesz, co piszę i do kogo? 
Roześmiał się cicho i z tacy pełnej smakołyków wybrał sobie 
nadziewaną krowią sutkę. 
- Zawsze bawiło mnie niezmiernie obserwowanie ludzi. - Poruszył 
się, żeby przyjąć wygodniejszą pozycję. - A zwłaszcza ciebie, 
najdroższa. 
- Czy to Eudemas powiedziała, że piszę do Markusa? 
- Nie musiała. Umiem odczytać znaki. Wczoraj wieczorem byłaś 
pijana i rzewna. Kiedy zaś jesteś rzewna, wcześnie idziesz do 
siebie i piszesz list do brata. To rzuca się w oczy, Julio. Tak 
wyraźnie, że aż staje się nudne. Wiesz doskonale, że ci nie 
wybaczy, a jednak się upierasz. Uważam, że jego nieugięta 
nienawiść jest czymś pokrzepiającym, ale szczerze mówiąc, 
kochanie, twoje niezmordowane prośby o wybaczenie wydają się 
żałosne. 
Przez dłuższą chwilę milczała, starając się zapanować nad 
wzburzeniem. 
- Markus nie czuje do mnie nienawiści. Jemu się tylko tak wydaje. 
- Ależ czuje, miła Julio. Nienawidzi cię z całego serca. Nie łudź 
się ani przez chwilę. 
Jego słowa były jak smagnięcie batem i poczuła, że palą ją łzy. 
Powstrzymała je jednak. 
- Gardzę tobą - oznajmiła, wkładając w te słowa całe mroczne 
bogactwo dręczących ją uczuć. 
Wiedział, że Julia chce wziąć na nim odwet i pozwolił sobie na 
jawną drwinę. 
- Och, wiem o tym, najdroższa, ale poza mną nie masz już nikogo, 
czyż się nie mylę? Kalaba rzuciła cię i popłynęła do Rzymu z 
ładniutką małą Safirą. Przyjaciele unikają cię z powodu twej 
choroby. W zeszłym tygodniu dostałaś tylko jedno zaproszenie, a w 
dodatku z żalem muszę ci donieść, że Kretaneusz poczuł ogromną 
ulgę, kiedy napisałaś, że nie przyjdziesz. Któż więc poza mną 
dotrzyma ci towarzystwa? - Mlasnął. - Biedna Julia. Wszyscy ją 
porzucili. Jakie to przykre... 
- Zawsze mogę liczyć na twoje zrozumienie, prawda, Prymusie? A 
przy okazji, czy któryś z twoich najmitów trafił na ślad 
Prometeusza? - Przechyliła głowę na bok i wsparła podbródek na 
czubku palca, udając zamyślenie. - Jak myślisz, dlaczego coraz 
trudniej przychodzi ci znaleźć sobie kochanka? - Rozłożyła ręce i 
nagle jej twarz rozjaśniła się, jakby Julia zrozumiała. - Może to 
z powodu twojej otyłości? 
Twarz Prymusa pociemniała. 
- I ty, i ja uniknęlibyśmy kłopotów, gdybyś posłuchała Kalaby i 
wcześniej zabiła tę swoją małą Żydówkę. 
Chwyciła kielich i cisnęła, chybiając jednak, gdyż pocisk 
przeleciał obok głowy Prymusa. Dysząc ciężko z bezsilnej 
wściekłości, rzuciła w jego stronę wyzwisko, wstała z łoża i 
zmierzyła go gniewnym spojrzeniem. 
- Uniknęłabym kłopotów, gdybym nie związała się z tobą! 
Otarł parę kropli wina z twarzy. Jego oczy rzucały błyskawice. 
- Możesz obarczać mnie winą, jeśli przyniesie ci to ulgę, wszyscy 
jednak wiedzą, że to była twoja decyzja. - Roześmiał się posępnie. 
- A teraz musisz z tym żyć. Albo umrzeć... 
- Jesteś oślizłą glistą! 
- A ty głupią świnią! 
- Powinnam była posłuchać Markusa - powiedziała, połykając łzy. - 
Dobrze wiedział, co jesteś wart. 
Prymus uśmiechnął się z satysfakcją, bo udało mu się doprowadzić 
ją na skraj ataku histerii. 
- Owszem, wiedział. Ale ty też wiedziałaś, Julio. Wplątując się w 
ten układ, miałaś oczy szeroko otwarte, tyle że spodziewałaś się, 
iż wszystko pójdzie po twojej myśli. I przez jakiś czas tak było, 
czyż nie mam racji, kochanie? Dokładnie po twojej myśli. 
Pieniądze, pozycja, Atretes, Kalaba... no i ja. 
Z całego serca pragnęła go zniszczyć, zetrzeć raz na zawsze ten 
zadowolony uśmiech z jego twarzy. Ale był wszystkim, co miała, i 
dobrze zdawała sobie z tego sprawę. 
- Być może zmieniłam zdanie i nie chcę już tego, czego chciałam. 
- Och, najdroższa. To jeszcze jedna groźba bez znaczenia. Sama 
widzisz, jak drżę ze strachu. 
- Prędzej czy później może się okazać, że ta groźba nie jest 
zupełnie bez znaczenia. 
Prymus wiedział, jak bardzo Julia jest chora; tak chora, że 
wątpił, by przeżyła. W jego oczach pokazał się zimny płomień. 
Poddał się tajonemu gniewowi i poczuł, że to uczucie rozgrzewa go. 
- Zanim zmienisz poglądy, roztrwonisz wszystkie pieniądze, a wtedy 
nikomu nie sprawi to już różnicy - powiedział ze zwodniczym 
spokojem. - Czy zastanawiałaś się kiedy, dlaczego trwam przy 
tobie? Myślisz, że z miłości? 
Zobaczył maleńki błysk strachu w jej oczach i poczuł satysfakcję. 
Wiedział, że Julia najbardziej boi się samotności, a kiedy 
nadejdzie odpowiednia pora, zostanie sama. On, Prymus, zemści się 
za wszystkie zniewagi, za całe lekceważenie, jakiego od niej 
doznał, za ucieczkę Prometeusza. Na razie jednak wolał udać, że 
żałuje swoich słów, gdyż przez niego poczuła się bezbronna. Uniósł 
dłoń. 
- Wybacz mi, Julio - powiedział z udawanym żalem, ale w duchu 
zadowolony, że choć w części osiągnął swój cel. - Czemu tak się 
sprzeczamy, moja droga? To do niczego nie prowadzi. Musisz 
dorosnąć, Julio. Musisz pogodzić się ze sobą taką, jaką jesteś. 
Piłaś z tej samej studni co ja, i to tak długo, że nie ma już dla 
ciebie odwrotu. Jestem jedynym przyjacielem, jaki ci pozostał. 
- Wybaczyć? - spytała z jadowitą słodyczą i odwróciła głowę. 
- Rób, co chcesz, kochanie. Myślę, że zachowam swoje nowiny na 
później - rzucił gładko i zachichotał w duchu. - Coś, co 
usłyszałem wczoraj wieczorem na uczcie u Fulwiusza. To o Markusie. 
Zwróciła ku niemu twarz i jej oczy zwęziły się. 
- O co chodzi tym razem? 
- Nie przejmuj się - powiedział i machnął ręką. Niech się pomęczy. 
Niech poczuje kamień w żołądku. Niech pożyje nadzieją. - Odłożę to 
na inną porę, kiedy będziesz w lepszym nastroju. 
- Jakie plotki usłyszałeś tym razem, Prymusie? 
- Plotki? O twoim bracie? Z tego, co słyszę, stał się człowiekiem 
bardzo nudnym. Żadnych kobiet. Żadnych mężczyzn. - Roześmiał się 
drwiąco, świadomy, że Julia słucha go z najwyższą uwagą. - Biedny 
Markus. Nie umie już cieszyć się życiem. Praca, łaźnia, dom. I tak 
dzień po dniu. Jego największą namiętnością jest nienawiść do 
ciebie, a to uczucie potrafi okazać znakomicie, prawda? Co za 
stanowczość! Co za poświęcenie! 
Twarz Julii była jak z kamienia. Młoda kobieta nie chciała okazać, 
jaką trwogę wzbudziły w niej te słowa. Wiedziała doskonale, że 
Prymus uwielbia te drobne akty okrucieństwa. Jedyny sposób obrony 
to udawać, że nic się nie czuje. Ale wysiłek sprawił, iż coś 
ciążyło jej w żołądku, a serce waliło jak młotem. 
Nienawidziła go tak bardzo, że poczuła w ustach jakiś metaliczny 
smak. Z jakąż przyjemnością wbiłaby nóż w ten tłusty brzuch i 
słuchała, jak Prymus skamle. Zabiłaby go, gdyby nie oznaczało to 
wyroku śmierci na nią. Może i tak warto? Cóż jej po życiu? Po co w 
ogóle przyszła na ten świat? Wykrzywiła z goryczą usta. 
- Niczego nie słyszałeś, prawda? Niczego ważnego. Nienawidzisz 
Markusa, bo jest mężczyzną, jakim ty nigdy nie będziesz. Wszyscy 
go podziwiają. Szanują. A ty? Jesteś tylko robakiem, który tuczy 
się kłamstwami i oczernianiem lepszych od siebie. 
- Czyż nie zachowałem dla siebie twoich sekretów, Julio? - spytał 
łagodnym głosem. - Że byłaś powodem śmierci swojego pierwszego 
męża, że zamordowałaś drugiego? A twoje dzieci? Czy nadal płaczą 
na skale? Ile ich jeszcze wydarłaś ze swego łona, zanim wyrzuciłaś 
owoc lędźwi Atretesa? - Zobaczył, że pobladła jeszcze bardziej i 
uśmiechnął się. - Zaryglowałem w sobie te wszystkie tajemnice, 
prawda? 
Przyłożył palce do ust i oderwał je, posyłając jej całusa. Julię 
ogarnęło drżenie. Skąd wie to wszystko? Nikt nie wiedział, że 
otruła drugiego męża... nikt poza, oczywiście, Kalabą. To Kalaba, 
jej kochanka i powiernica, której tak ufała, wyjawiła mu wszystko. 
Prymus poruszył się na poduszkach, przysuwając się bliżej do tacy 
z jedzeniem. 
- Usłyszałem coś bardzo ważnego, coś, co dało mi do myślenia. 
Pytanie tylko, czy powinienem podzielić się tą wiadomością z tobą, 
najniewdzięczniejszą z kobiet. 
Zapanowała nad wściekłością. Znowu złapał ją na haczyk, ale ona 
nie śmiała wypluć przynęty, bo bała się, że Prymus może naprawdę 
coś wiedzieć. Chciała wyrzucić go ze swojej willi, wiedziała 
jednak, że padłaby wtedy ofiarą jego przebiegłego i złośliwego 
języka. Opowiedziałby wszystkim o jej czynach. Co gorsza, 
wyjawiłby całą prawdę o chorobie, która nękała jej ciało. 
- Doskonale, Prymusie. - "Pluj jadem, nędzny wężu. Nadejdzie 
dzień, kiedy ktoś odetnie ci łeb od ciała." - Słucham. Co chcesz 
mi powiedzieć o bracie? 
- Markus opuszcza Efez. Powinnaś się cieszyć, najdroższa. - 
Wykrzywił usta, widząc, że resztka kolorów znika z jej policzków. 
- Pomyśl o korzyściach. Nie będziesz już musiała szukać 
wiarygodnych powodów, kiedy ktoś cię zapyta, dlaczego twój wielce 
szanowany i wytęskniony przez ciebie brat odmawia przyjścia na 
ucztę, jeśli spodziewa się, że mógłby cię tam spotkać. 
Uniosła podbródek, udając, że jego słowa nie wywarły na niej 
najmniejszego wrażenia. 
- Wraca do Rzymu. I co z tego? 
- Mówi się, że płynie na jednym ze swoich okrętów. Ale wcale nie 
do Rzymu. 
Zacisnęła pięści i patrzyła, jak Prymus wybiera sobie kolejną 
sutkę krowią i pożera ją z odrażającą przyjemnością. Oblizał 
tłuszcz z palców i sięgnął znowu w stronę tacy, nie zwracając 
uwagi na to, że Julia czeka. Czuł, jak promieniuje jej 
zniecierpliwienie. Sprawiało mu prawie taką samą rozkosz, jak 
smakołyk, który jadł w tej chwili. Skupiła na nim całą swą uwagę, 
a tego właśnie pragnął. Prawie słyszał, jak serce wali jej ze 
strachu. Przesuwał palcami po jedzeniu, gładził je, wybierał sobie 
następny kawałek. 
Julię widok jedzącego Prymusa przyprawiał o mdłości. Starała się 
jednak zapanować nad kłębiącymi się w niej uczuciami. 
- Dokądże płynie Markus, Prymusie? - spytała ze sztucznym 
spokojem. - Na Rodos? Do Koryntu? 
Włożył do ust następny kawałek wymienia i wytarł palce w fałdy 
togi. 
- Do Judei - powiedział z pełnymi ustami. 
- Do Judei! 
Przełknął kęs i oblizał pulchne wargi. 
- Tak, do Judei, do ojczyzny małej Żydówki. I wygląda na to, że 
zamierza pozostać tam bardzo długo. 
- Skąd wiesz, jak długo zamierza tam pozostać? 
- Dedukcja. Dowiedziałem się, że Markus sprzedał swoje 
przedsiębiorstwa w Rzymie, pozostawiając tylko rodzinną willę, 
którą oddał do dyspozycji matki. A wiesz, co ona uczyniła? Wysłała 
polecenie, by willę wynająć, a uzyskane pieniądze przeznaczyć na 
alimenta dla tamtejszych ubogich. Możesz to sobie wyobrazić? Tyle 
pieniędzy rozdaje się brudnym łachmaniarzom! Co za marnotrawstwo! 
O ile lepiej by postąpiła, gdyby napełniła nimi nasze pustoszejące 
kufry. 
- Moje kufry. 
- Jak sobie życzysz. A więc twoje kufry - zgodził się, wzruszywszy 
ramionami, i zanurzył język strusia w pikantnym sosie miodowym. 
Julia nie zdaje sobie zbyt jasno sprawy z tego - pomyślał z 
satysfakcją - że większość jej pieniędzy przeszła już przez jego 
ręce, by zabezpieczyć mu dostatnie jutro. A wszystko zostało 
przeprowadzone tak, że ani się spostrzegła. Pomogła w tym jej 
choroba; tak jest zaprzątnięta swoimi rozmaitymi dolegliwościami, 
że niewiele interesuje się sytuacją finansową. Ufała swoim 
agentom. 
"Zadziwiające, jaką władzę może dać zwykła łapówka - rozmyślał, 
uśmiechając się sam do siebie. - No i szczypta wiedzy, która może 
być kłopotliwa, gdyby została ujawniona." 
Jednak dzisiaj rano agent Julii zawiadomił go, że zażądała od 
niego pełnego sprawozdania finansowego. Prymus uznał, że lepiej, 
żeby Julia miała o czym rozmyślać i nie zaprzątała sobie głowy 
stanem swojego majątku. 
Tkał więc dalej swą pajęczą sieć. 
- Oddać tyle pieniędzy! - powtórzył potrząsając głową. - To po 
prostu niepojęte. Chyba że... Jak myślisz, może mała Żydówka 
znieprawiła twoją matkę i nawróciła ją na chrześcijaństwo? 
Julia skurczyła się wewnętrznie. Matka chrześcijanką? Wiedziała, 
że jeśli tak jest, zamknęły się przed nią jeszcze jedne drzwi. 
Prymus zobaczył, że zmienił się odrobinę wyraz jej twarzy, więc 
powolutku coraz bardziej zagłębiał ostrze. Chciał otworzyć całkiem 
jej duszę i ciało rzucić na ucztę padlinożernym ptakom. 
- Jeśli chodzi o interesy twojego brata tutaj, w Efezie, o okręty 
i składy, to oddał wszystko w zarząd zaufanym sługom twojego ojca. 
Cały majątek powierzył dwóm rządcom, Orestesowi i Silasowi. 
Przeżuł kosztowny smakołyk i krzywiąc się wypluł go na talerz. 
Nalał sobie falernu, najprzedniejszego wina z Kapui, i przepłukał 
nim usta, żeby usunąć smak potrawy. 
Przełknąwszy wino, ciągnął: 
- To wszystko wskazuje, że twój brat nie zamierza prędko wrócić, 
może nawet wcale. Przypuszczam, że wyruszył w pielgrzymkę dla 
uczczenia pamięci umiłowanej, przedwcześnie zgasłej Hadassy. 
- Uniósł w szyderczym toaście złoty kielich, patrząc z uśmiechem 
na Julię. - Oby ten wyjazd uśmierzył, kochanie, twoje poczucie 
winy - powiedział, rozkoszując się jej udręką. 
Z przyjemnością patrzył na ból widoczny w jej oczach. Nowina 
zraniła ją głęboko. Nie potrafiła już tego ukryć. Opuściła 
triclinium. Kiedy znalazła się w swoim pokoju, osunęła się na sofę 
i wyjęła mały zwój spośród fałd lśniącej tuniki. Drżąc na całym 
ciele, dotknęła palcami pieczęci. Była na swoim miejscu, nie 
naruszona. Oczy Julii zaszły łzami. Markus zapewne nawet nie 
dotknął jej listu. 
Judea! Po co wyprawiał się tak daleko i w takie straszne miejsce? 
Chyba że Prymus się nie myli i ma to jakiś związek z tą 
nieszczęsną niewolnicą. 
Z gniewem zaczerpnęła powietrza w płuca. Dlaczego Markus nie może 
zapomnieć Hadassy? Dlaczego nie może zapomnieć tego, co się stało? 
Zagryzła wargi, miała ochotę krzyczeć z trwogi. Kto jednak by ją 
usłyszał? Nikt nie dba o to, co się z nią stanie. 
Gdyby wiedziała, jak to się skończy, nie zrobiłaby tego, co 
zrobiła. Dlaczego Markus nie miałby jej wybaczyć? Jest jego 
siostrą, jego ciałem, jego krwią. Czyż nie wie, jak zawsze go 
kochała, jak nadal go kocha? Chciała tylko, żeby wszystko było 
tak, jak w czasach dzieciństwa, kiedy wydawało się, że we dwójkę 
stawiają czoło całemu światu. Czyżby zapomniał, jak byli sobie 
bliscy, jak o wszystkim rozmawiali? Nigdy nikomu nie ufała tak jak 
jemu. 
"Poza Hadassą" - szepnął jakiś głos w jej sercu. 
Natrętna myśl przeszywała ją bólem. Zamknęła oczy, pragnąc ze 
wszystkich sił zatrzeć cisnące się wspomnienia... wspomnienia o 
tym, jak to jest być kochaną naprawdę kochaną. "Nie. Nie! Nie chcę 
o niej myśleć. Nie chcę!" 
Zanurzyła się w ciszy, która sprowadziła mrok. 
Zacisnęła w dłoni mały zwój. 
- Och, Markusie - szepnęła załamana. - Obiecałeś niegdyś, że 
będziesz mnie kochał bez względu na to, co się zdarzy. - Cisza i 
samotność pokoju przygniatały ją do ziemi swym ciężarem. - 
Obiecałeś, Markusie. 
Ogarnięta poczuciem bezsiły, zmięła ostatni błagalny list do brata 
i cisnęła go do kosza z węglami. Pergamin zajął się płomieniem i 
wkrótce został z niego tylko popiół. Julia patrzyła, jak niknie 
ostatnia nadzieja na to, że brat jej wybaczy. 
"Obiecałeś! "
Zakryła twarz dłońmi i łkając kołysała się do przodu i do tyłu. 

Rozdział VII 
Glina 

Wielki to dla nas zaszczyt, panie, witać cię na pokładzie 
- powiedział Satyros, przyglądając się młodszemu od siebie 
mężczyźnie, który wskazał mu honorowe miejsce na łożu. 
Na małym stole między nimi postawiono prosty, lecz wyśmienicie 
przyrządzony posiłek. 
- To mnie spotkał zaszczyt - odparł Markus, dając słudze kapitana 
znak, żeby napełnił kielichy. - Jesteś żywą legendą mórz. Niewielu 
przeżyło zatonięcie okrętu. 
Oderwał kawałek chleba, a resztę odłożył na srebrną tacę. Satyros 
potwierdził jego słowa uroczystym skłonieniem głowy. 
- Masz na myśli katastrofę na Malcie. Nie byłem wtedy kapitanem, 
ale zwykłym majtkiem. I nie tylko ja przeżyłem. Na pokładzie było 
dwieście siedemdziesiąt sześć osób. Nikt nie stracił życia. 
Ktoś zastukał do kapitańskich drzwi. Sługa otworzył je i zamienił 
kilka słów z majtkiem. Przekazał meldunek w sprawie wiatru 
Satyrosowi, który wydał odpowiednie rozkazy przeznaczone dla 
sternika. "Minerwa" dzielnie posuwała się do przodu. 
Satyros obrócił się z powrotem do Markusa i przeprosił za to, że 
zajął się przez chwilę sprawami rejsu. Rozmawiali o ładunku; 
ładownia była pełna marmuru i drewna z wysp greckich, materiałów 
przeznaczonych dla rozbudowującej się Cezarei. Pod pokładem 
znajdowało się mnóstwo innych skrzyń; jedne kupił Markus 
spodziewając się godziwego zarobku, inne zamówili rozmaici 
judejscy kupcy. Cała przestrzeń ładunkowa była zapełniona skórami 
z Brytanii, srebrem i złotem z Hiszpanii, wyrobami garncarskimi z 
Galii, futrami z Germanii, wybornymi winami z Sycylii i 
lekarstwami z Grecji. Większość tych dóbr miano wyładować w 
Cezarei. 
- Zatrzymamy się w Cezarei tylko tyle czasu, ile wymagać będzie 
rozładowanie okrętu. Zabierzemy stamtąd pasażerów udających się do 
Aleksandrii - oświadczył Satyros. 
Markus skinął głową. W Aleksandrii corbita miała wpłynąć do doku, 
a jego przedstawiciele przywitają okręt. "Minerwa" zabierze cenne 
towary na rynek rzymski: skorupy żółwi i kość słoniową z Etiopii; 
oliwę i korzenie ze wschodniej Afryki oraz perły, barwniki i 
cytryny z zachodniej. Za kilka miesięcy "Minerwa" pożegluje z 
powrotem do Rzymu, skąd od ponad dwudziestu lat zaczynały się, 
zgodnie z wolą Decymusa Windacjusza Waleriana, wszystkie rejsy. 
Satyros uśmiechnął się niewesoło. 
- Eliab Mosad będzie targował się bez pośpiechu. Załatwienie 
wszystkich spraw w Egipcie zawsze zajmuje kilka tygodni i dopiero 
potem możemy postawić żagle i wyruszyć do Rzymu. 
- Będzie chciał, byś zabrał niewolników - powiedział Markus. - 
Odmów. Nie bierz też piasku. Bez względu na zysk. Wymieniłem już z 
nim listy i zawiadomiłem go, że tych ładunków nigdy już nie będę 
przewoził. 
- Potrzebny nam będzie balast, panie. 
- Spełni tę rolę egipskie zboże. 
- Jak sobie życzysz - odparł Satyros. 
Doszły go już słuchy, że Markus Walerian myśli teraz inaczej, i 
właśnie to się potwierdziło. Przyglądał się spod oka swemu 
pracodawcy. Co się stało, że Markus Walerian zmienił swoje 
niewzruszone stanowisko, iż trzeba dawać Rzymowi to, czego chce? 
Markus zgromadził fortunę handlując piaskiem i niewolnikami. Teraz 
nie chce ani jednego, ani drugiego. Może zaczął podzielać skrupuły 
swojego ojca... ale dlaczego właśnie teraz? Co się zmieniło? 
- Opuszczę okręt w Cezarei - oznajmił Markus. 
I znowu Satyros z trudem ukrył swoje zdumienie. Spodziewał się, że 
Markus popłynie z nimi do Aleksandrii, może nawet do Rzymu. 
Starszy Walerian pokonywał czasem cały okrężny szlak handlowy, 
żeby spotkać się ze swoimi przedstawicielami i mieć z pierwszej 
ręki informację o przebiegu transakcji. 
- Zobaczysz, panie, że Cezarea to interesująca odmiana po Efezie. 
Nie ma tam wprawdzie tego elementu wielkości, ale są cyrki i nie 
brak pięknych kobiet. 
Markus był znany z tego, że przepada i za jednym, i za drugim. 
- Zamierzam pozostać w Cezarei tylko tyle czasu, ile potrzeba, by 
przygotować się do dalszej podróży. 
Satyros lekko uniósł brwi. 
- Niewiele jest w Judei rzeczy, które można by polecić 
Rzymianinowi. Co chcesz zobaczyć, panie? 
- Jerozolimę. 
Satyros wydał stłumiony okrzyk. 
- Czemuż to właśnie ty, panie, chcesz zwiedzić najbardziej 
przygnębiające miejsce na całym znanym świecie? - Zbyt późno 
uświadomił sobie, jak obcesowe i przemądrzałe jest to pytanie. - Z 
tego, co mi donoszono, wynika, panie, że z Jerozolimy pozostała 
tylko kupa gruzów - dodał pospiesznie. - Być może twierdze Antonia 
i Mariamne pozostawiono ze względów wojskowych, ale wątpię. Tytus 
rozkazał, by nie zostawiono kamienia na kamieniu. 
- Wiem o tym dobrze, Satyrosie - oznajmił chłodno Markus. 
Satyros zmarszczył brwi, dopiero teraz uświadamiając sobie, że 
Markus naprawdę wie o tym wszystkim. Miał okręty, znał szlaki 
handlowe, musiał więc doskonale wiedzieć, co się dzieje w różnych 
zakątkach cesarstwa. Jego sukcesy poświadczały, że nie brak mu 
przenikliwości spojrzenia. Jednak i tak Satyros nie mógł 
powściągnąć swego zaciekawienia. 
- Czemu interesujesz się takim opuszczonym miejscem? 
Markus postanowił odpowiedzieć szczerze. 
- Interesuje mnie nie tyle samo miejsce, ile Bóg, który je 
zamieszkuje. 
Patrzył ponad krawędzią kielicha na twarz tamtego, czekając na 
pytanie, które niechybnie padnie. Dlaczego Rzymianin interesuje 
się żydowskim Bogiem? Nie był pewny, co odpowie. Sam nie wiedział 
za dobrze, jakie powody nim kierują. Jednak Satyros go zaskoczył. 
- Może to jest właśnie przyczyna, która sprowadziła zniszczenie na 
to miasto. 
- Co masz na myśli? 
- Ich Boga nie można zamknąć w żadnym gmachu. 
Słowa Satyrosa tak bardzo przypominały to, co powiedziała niegdyś 
Hadassa, że ciekawość Markusa zaostrzyła się. 
- Co wiesz o żydowskim Bogu? 
- Tylko to, czego dowiedziałem się dawno temu od więźnia na tymże 
okręcie, o którym wspomniałeś, panie. Ale to chyba cię nie 
zainteresuje. 
- Przeciwnie, zainteresuje, i to bardzo. 
Satyros zastanowił się przez chwilę. 
- Ten człowiek był Żydem. Buntownikiem w całym tego słowa 
znaczeniu. Wszędzie, gdzie się zjawił, wybuchał bunt. Kiedy go 
poznałem, pieczę nad nim sprawował setnik cesarskiej kohorty i 
więzień ów miał stawić się w Rzymie przed obliczem cesarza, by 
odpowiedzieć za swoje zbrodnie. Słyszałem później, że został 
ścięty. Nazywał się Paweł i pochodził z Tarsu. Może o nim 
słyszałeś. 
Markus, owszem, słyszał o Pawle, ale tylko od takich, którzy lżyli 
go i szydzili z tego, co mówił o wszechmocnym i miłującym ludzi 
Bogu. 
- I cóż powiedział ci ten Paweł? 
- Że Bóg przysłał swojego jednorodzonego Syna, by żył między 
ludźmi i został ukrzyżowany za nasze grzechy, abyśmy powrócili do 
Boga i żyli w niebie z Ojcem. Paweł twierdził, że przez Chrystusa, 
jak Go nazywał, każdy człowiek może być zbawiony i mieć życie 
wieczne. Nikt go nie słuchał, póki nie runął na nas euraquilo. 
Markus wiedział o tym budzącym lęk wietrze, który zatopił wiele 
okrętów. 
- Paweł przestrzegł nas, że żegluga zagraża niebezpieczeństwem i 
wielką szkodą nie tylko ładunkowi i okrętowi, ale i naszemu życiu 
- powiedział Satyros. 
- Mówiłeś, że nikt nie stracił życia. 
- To prawda, ale jestem przekonany, że to dzięki modlitwom Pawła. 
Sądzę, że jego Bóg dał mu to, o co prosił: nasze życie. - Nalał 
sobie trochę wina. - Okręt został porwany przez gwałtowne wiatry i 
poniosły nas fale. Udało się nam schronić na wyspie Kauda i 
zabezpieczyć okręt, opasując go linami. Nie na wiele się to zdało. 
Kiedy wypłynęliśmy znowu, burza jeszcze się wzmogła. Pozbyliśmy 
się ładunku. Trzeciego dnia wyrzuciliśmy sprzęt okrętowy. Nie 
widać było gwiazd, nie wiedzieliśmy więc, dokąd płyniemy ani gdzie 
jesteśmy. Żeglowaliśmy na oślep. Wszyscy, żeglarze i pasażerowie, 
bali się o swe życie. Wszyscy poza Pawłem. 
Satyros nachylił się i oderwał kawałek chleba. 
- Podczas największej nawałnicy stał między nami. Powiedział, że 
nikt nie zginie, tylko okręt zatonie. Musiał przekrzykiwać wycie 
wiatru, ale nie tracił spokoju. Oznajmił, że ukazał mu się anioł 
Boga, do którego należy, by zapewnić, że nikogo nie spotka 
krzywda. Powiedział też, że w końcu dopłyniemy do jakiejś wyspy i 
że nikt nie utraci życia. 
Uśmiechnął się lekko i potrząsnął z zakłopotaniem głową. 
- Zdaje się, że Bóg chciał zachować go przy życiu, by mógł stanąć 
przed Cezarem, a ratując Pawła, uratował też nas wszystkich. 
- Może to przypadek. 
- Może, ale ja sądzę, że nie. 
- Dlaczego? 
- Musiałbyś tam być, panie, żeby to zrozumieć. Nigdy przedtem ani 
potem nie widziałem takiej burzy. Zniszczenie i śmierć nadciągały 
niechybnie, a jednak Paweł nie tracił spokoju. Nie bał się 
śmierci. I powiedział, byśmy też się nie bali. Wziął chleb, złożył 
Bogu dziękczynienie i zaczął jeść. Czy możesz sobie coś takiego 
wyobrazić? Jadł w środku całego tego zamętu. - Potrząsnął głową, 
nadal zdumiony tym, co przeżył. - Nigdy przedtem nie widziałem 
takiej wiary, a i potem rzadko mi się to zdarzało. 
Satyros umoczył chleb w winie. Markus przypomniał sobie, jak 
Hadassa szła spokojnie przez arenę, nie zważając na wrzaski tłumu 
i ryk lwów. Satyros wziął płat marynowanego mięsa. 
- Kiedy człowiek widzi taką wiarę, zaczyna myśleć, że coś w tym 
musi być. 
- Może to tylko ułuda. 
- Nie, to coś więcej. Paweł wiedział. Bóg objawił mu, co się 
stanie. Paweł przewidział przecież, że okręt zostanie zniszczony. 
I tak się stało. 
Ugryzł kęs wołowiny. 
- I co było dalej? - spytał Markus, któremu odszedł apetyt, bo 
skupił całą uwagę na opowieści Satyrosa. 
- Okręt zaczął się rozpadać i żołnierze postanowili pozabijać 
więźniów, żeby któryś nie uciekł - ciągnął Satyros. - Gdyby doszło 
do ucieczki, ich życie byłoby w niebezpieczeństwie. Na szczęście 
Juliusz ich powstrzymał. W końcu ci, którzy umieli pływać, 
wskoczyli do wody, a reszta unosiła się na deskach albo resztkach 
okrętu. Okazało się, że dotarli do Malty. Nikt nie zginął. Ani 
jeden człowiek, panie. To doprawdy zdumiewające. 
- Może i tak - rzucił Markus. - Czemu jednak ocalenie przypisywać 
temu żydowskiemu Chrystusowi? Czemu nie okazać wdzięczności 
Neptunowi czy innemu z członków panteonu? 
- Bo wszyscy wzywaliśmy na pomoc naszych bogów. Brahmo! Wisznu! 
Waruno! Żaden nie odpowiedział. Kiedy znaleźliśmy się na Malcie, 
zdarzyły się jeszcze dziwniejsze rzeczy, które upewniły mnie i 
wszystkich, że Paweł jest sługą wszechmocnego Boga. 
Zobaczył błysk zaciekawienia w oczach Markusa i spróbował wyjaśnić 
mu, co miał na myśli. 
- Tubylcy okazali nam niespotykaną życzliwość. Rozpalili ognisko, 
ale gdy już przy nim usiedliśmy, wypełzła żmija i ukąsiła Pawła w 
dłoń. Strząsnął gada w ogień. Wszyscy wiedzieli, że był to 
jadowity wąż i sądzili, że Paweł rychło umrze. Myśleli, że jest 
mordercą i że wąż został zesłany przez bogów jako kara. 
- Oczywiście nie umarł. Byłem w Rzymie, kiedy dotarł tam pod 
strażą. 
- Nie. Nie umarł. Nawet nie zachorował. Nie spuchła mu ręka. Nie 
stało się nic a nic. Tubylcy czekali przez całą noc. Rano byli już 
przeświadczeni, że jest bogiem i chcieli oddawać mu cześć. Paweł 
powiedział im, że nie jest bogiem, lecz tylko sługą Jezusa 
Chrystusa. Nauczał ich tego, o czym przedtem mówił i nam. 
Satyros wziął z tacy kilka suszonych fig. 
- Nasz gospodarz Publiusz był namiestnikiem wyspy. Pozostawaliśmy 
u niego trzy dni, a potem zachorował ciężko jego ojciec. Paweł 
uzdrowił starca, położywszy po prostu na nim ręce. Ojciec 
Publiusza przygotował się już na śmierć i oto w jednej chwili 
odzyskał całkowicie zdrowie. Wieść o tym rozeszła się, zaczęli 
więc przychodzić inni chorzy z wyspy. 
- I co? Uzdrowił ich? 
- Wszystkich, których widziałem. Ludzie okazywali nam ze względu 
na Pawła wielki szacunek. Zadbali o to, byśmy mogli wyruszyć dalej 
i dostarczyli nam wszystkiego, co było nam potrzebne. Paweł 
odpłynął na aleksandryjskim okręcie z Kastorem i Polluksem na 
dziobie. Ja znalazłem się na pokładzie innego okrętu. Nigdy już 
nie spotkałem Pawła. 
Pytanie, które od wielu miesięcy nękało Markusa, teraz paliło go 
jak gorączka. Wziął do ręki kielich i zmarszczył brwi. 
- Skoro ten Bóg jest taki potężny, czemu nie uchronił Pawła przed 
ścięciem? 
Satyros potrząsnął głową. 
- Nie wiem. Sam się zastanawiałem, kiedy dowiedziałem się, jaki 
los go spotkał. Wiem jednak jedno. Jakiś cel w tym musiał być, 
aczkolwiek przed nami ukryty. 
Markus patrzył posępnie w swoje wino. 
- Zdaje się, że ten Chrystus niszczy każdego, kto w Niego 
uwierzył. - Opróżnił jednym haustem kielich i odstawił go na stół. 
- Chciałbym dowiedzieć się dlaczego. 
- Nie potrafię odpowiedzieć na to pytanie. Coś ci jednak powiem, 
panie. Od czasu spotkania z Pawłem wiem, że świat nie jest taki, 
na jaki wygląda. Bogowie, których czcimy my, Rzymianie, nie mogą 
się równać z Bogiem, któremu służył Paweł. 
- A jednak Rzym rządzi światem, Satyrosie - zauważył z ironią 
Markus. - Nie Jezus, o którym mówił Paweł. Wystarczy pomyśleć o 
tym, jaki los spotkał Judeę. 
- Zastanawiam się nad tym. Paweł zapewniał, że Jezus przemógł 
śmierć i wskazał drogę każdemu, kto w Niego wierzy. 
- Nie widziałem, żeby choć jeden chrześcijanin pokonał śmierć - 
rzucił stanowczym głosem Markus. - Wszyscy stojąc w obliczu 
śmierci, chwalą Jezusa Chrystusa. I wszyscy umierają jak każdy 
inny człowiek. 
Satyros przyglądał się bacznie Markusowi, wyczuwając, że jakaś 
głęboka udręka zmusza go do wyprawy przez morze do buntowniczego 
kraju. 
- Jeśli tego Boga szukasz, doradzam ci wielką ostrożność. 
- Dlaczego? 
- Bo może cię On unicestwić. 
Markus zacisnął z goryczą usta. 
- Już to uczynił - powiedział, nie wyjaśniając, co ma na myśli, i 
wstał. 
Podziękował Satyrosowi za gościnność i wyszedł. 
Dni mijały powoli, chociaż wiał sprzyjający wiatr i na morzu 
panowały dobre warunki do żeglugi. 
Markus spacerował przez godzinę po pokładzie, walcząc z 
szarpiącymi nim uczuciami. W końcu wrócił do siebie, do małej 
kajuty wyposażonej w skromne umeblowanie. Wyciągnął się na wąskim 
łożu zagłębionym w ścianę i patrzył na wypolerowane drewno sufitu. 
Sypiał źle. Co noc w jego snach pojawiała się Hadassa. 
Wykrzykiwała coś do niego, a on nie mógł się wydrzeć z uścisku 
trzymających go mocno rąk. Była tam też Julia. Był i Prymus. 
Kalaba napawała się widokiem tego, co działo się na arenie i 
rykiem lwów. Widział, jak jedno ze zwierząt pędzi w stronę 
Hadassy, a on szamotał się rozpaczliwie w więzach... Widział 
potem, jak bestia skacze i powala Hadassę. 
Co noc budził się rozdygotany, zlany potem, z walącym sercem. 
Siadał i ujmował głowę w dłonie. Zatapiał palce we włosach i 
przeklinał swe życie, zmagając się z żalem, nad którym nie 
potrafił zapanować. 
Zamknął oczy i zobaczył Hadassę klęczącą w świetle księżyca i 
wznoszącą ręce do swego Boga. Przypomniał sobie, jak ujął jej 
twarz w dłonie i spojrzał w jej piękne brązowe oczy pełne miłości 
i spokoju. Całym jestestwem tęsknił za nią, tęsknił tak 
straszliwie, że z ust wyrwał mu się jęk. 
- Cóż za Bogiem jesteś, żeś ją zabił? - wychrypiał, czując, że do 
oczu napływają mu palące łzy. - Czemu na to pozwoliłeś? - Ogarnął 
go płomień gniewu i z całej siły zacisnął pięści. - Chcę wiedzieć, 
kim jesteś - wyszeptał przez zęby. - Chcę wreszcie wiedzieć... 
Obudził się wcześniej niż inni. Ubrał się i wyszedł na pokład. 
Chciał oddychać ostrym morskim powietrzem, ale stojąc na dziobie, 
czuł przy sobie obecność Hadassy. Nie odstępowała go, ale był za 
to wdzięczny. Wspomnienie było wszystkim, co mu po niej pozostało. 
Kiedy wzeszło słońce, po okręcie zaczęli kręcić się pasażerowie. 
Markus, szukając samotności, przeszedł na stronę zawietrzną. 
Większość pasażerów stanowili Arabowie i Syryjczycy, którzy 
załatwiali interesy w Efezie, a teraz wracali do domu. Słabo 
posługiwał się ich językiem, a zresztą uciekał od towarzystwa 
innych. Corbita mogła zabrać nawet trzystu pasażerów, ale Markus 
polecił, żeby zabrano tylko stu pięćdziesięciu siedmiu, a resztę 
miejsca przeznaczono na ładunek. Był zadowolony, że na okręcie nie 
było więcej ludzi. 
Wiał pomyślny wiatr i okręt płynął równym tempem. Udręczony Markus 
codziennie, do wyczerpania chodził po pokładzie. Potem jadł 
kolację z kapitanem i wracał do siebie. 
Kiedy od Cezarei dzieliło ich jeszcze kilka dni żeglugi, poczuł 
się nieco spokojniejszy. Oparł ręce na skrzyniach i patrzył przed 
siebie na błękitnozielone morze, po którym tańczyły odbłyski 
słonecznego światła. Wiedział, że już wkrótce zaczną się jego 
poszukiwania w całej Judei. 
Majtkowie nawoływali się, pracując przy linach. Nad głową miał 
napięte od wiatru żagle. Okręt sunął gładko po wodzie, ale Markus 
i tak się niecierpliwił, pragnął bowiem jak najszybciej dotrzeć do 
celu. 
Zobaczył delfina wyskakującego z wody. 
W pierwszej chwili ledwie go zauważył, ale zaraz potem delfin 
znowu wyskoczył. Nurkował i wyskakiwał, bez trudu nadążając za 
okrętem. Za którymś razem wystrzelił prosto w górę, wydał z siebie 
dziwny świergotliwy głos i opadł do wody. Ktoś z załogi, zajęty 
przy żaglach, zauważył to i krzyknął, że są z nimi bogowie. 
Pasażerowie pospieszyli na stronę zawietrzną, żeby popatrzeć na 
delfina. Jakiś Arab w czerwonym burnusie z czarną wstęgą 
przepchnął się przez tłumek, by mieć lepszy widok. 
Delfin wyskakiwał raz po raz tuż obok miejsca, gdzie stał Markus. 
Wygięty z gracją wzbijał się do góry, a potem znikał pod 
powierzchnią wody. Do bawiącego się delfina dołączyły jeszcze 
trzy. Wyskakiwały jednocześnie z wody i ten widok sprawiał 
przyjemność pasażerom, którzy zaczęli wykrzykiwać do zwierząt 
pozdrowienia w kilku językach. 
- To dobry omen! - rzucił któryś z podekscytowanych pasażerów. 
- Sługa Neptuna! - dodał z szacunkiem inny. - Dziękujemy, żeś 
pobłogosławił nasz okręt! 
- Ofiara! Ofiara! Trzeba złożyć ofiarę! 
Kilku ludzi rzuciło do morza monety. Jedna z nich trafiła i 
przestraszyła pierwszego delfina. Zakręcił i zniknął. Pozostałe 
poszły w jego ślady. Podniecenie opadło i pasażerowie pokręcili 
się i odeszli, szukając sobie miejsca i sposobu na zabicie czasu. 
Kilka grupek skupiło się przy grze w kości, reszta drzemała w 
słońcu. 
Satyros oddał ster swojemu pomocnikowi i podszedł do Markusa. 
- To dobry znak dla okrętu, panie. 
- Czy żydowski Mesjasz mógłby przesłać wiadomość w pogańskich 
symbolach? - spytał oschle Markus, nadal opierając się ręką o 
burtę i przyglądając się błyskom światła na błękitnozielonej 
wodzie. 
- Wedle Pawła wszystkie rzeczy stworzył Bóg, którego szukasz. Czyż 
więc nie może, zgodnie z naszym rozumem, przesyłać wiadomości w 
taki sposób, jaki sam wybierze? 
- A zatem wszechmocny Bóg przysyła rybę. 
Nieruchomy wzrok Satyrosa spoczął na Markusie. 
- Delfin jest symbolem, który uznajemy wszyscy, panie, nawet ci 
nie wyznający żadnej wiary. Może Bóg przysłał delfina, by dał ci 
nadzieję. 
- Nie potrzebuję nadziei, lecz odpowiedzi. - Twarz mu stężała. 
Wyzywającym i gniewnym gestem wyciągnął rękę ponad wodę. - 
Wysłuchaj mnie, wysłanniku Wszechmogącego! Nie chcę żadnych 
posłańców! 
Satyros poczuł strach. 
- Prowokujesz Boga, nie zważając, co może cię za to spotkać? 
Markus zacisnął dłoń na burcie. 
- Chcę tego. Dowiem się przynajmniej, czy ten Bóg istnieje, 
przekonam się, że nie jest uhzdą, którą ktoś narzucił 
łatwowiernym. 
Satyros cofnął się. 
- Ten Bóg istnieje. 
- Dlaczego tak mniemasz? Bo przeżyłeś burzę i zatonięcie okrętu? 
Bo żmija ukąsiła kogoś i ten ktoś nie umarł? Ale Paweł, o którym 
mówiłeś, umarł, Satyrosie. Klęcząc, z głową złożoną na pniu. 
Powiedzże, kim jest ten Bóg, który nie dba o swoich? 
- Nie znam odpowiedzi, których szukasz. 
- Nikt ich nie zna. W każdym razie żaden człowiek. Jeden Bóg, 
jeśli w ogóle przemawia. - Uniósł głowę i zakrzyknął: - Chcę 
wiedzieć! 
- Szydzisz z Niego. A jeśli cię usłyszy? 
- Niechaj słyszy - odparł i zakrzyknął raz jeszcze: - Czy mnie 
słyszysz? - Jego słowa niosły się nad wodami jak wyzwanie, a 
Markus nie zważał na zaciekawione spojrzenia, jakimi go obrzucono. 
- Chcę, by usłyszał, Satyrosie. Wzywam Go, by usłyszał. 
Satyros zaczął żałować, że nie trzymał się z daleka od Markusa 
Waleriana. 
- Wystawiasz na niebezpieczeństwo swe życie. 
Markus wybuchnął urywanym śmiechem. 
- Moje życie nic dla mnie nie znaczy. Jeśli Bóg chce je wziąć, 
niechaj bierze. I tak jest puste i bez znaczenia. - Oparł się 
znowu o burtę, sztywny, z zaciśniętymi zębami. - Niech jednak 
biorąc mi życie, pokaże swoje oblicze. 

VIII 


Aleksander wszedł na dziedziniec świątyni Eskulapa. Dwaj mężczyźni 
niosący pustą lektykę przebiegli obok niego i zniknęli po drugiej 
stronie muru. Zmarszczył brwi, pochylił się do przodu, 
przyglądając się posępnej scenie, która rozgrywała się na jego 
oczach. 
Kiedy był dzieckiem, ojciec zabrał go do ateńskiej świątyni 
Eskulapa w nadziei, że ofiary i całodzienne czuwanie uratują 
młodszego brata i starszą siostrę Aleksandra, którzy zachorowali 
na gorączkę. Było tak samo ciemno jak teraz i tylko migoczące 
płomienie pochodni rzucały tajemnicze cienie na połyskujące 
marmury wielkiego dziedzińca. Po przekroczeniu bramy zobaczył 
scenę, która spowodowała, że poczuł ucisk w żołądku i 
niewysłowioną trwogę... 
I teraz, patrząc na dramatyczne widowisko, czuł taką samą trwogę - 
i obezwładniającą bezradność. 
Ponad dwadzieścia osób leżało na schodach świątyni - chorzy, 
cierpiący, umierający. Zbędna cząstka ludzkości. Większość została 
opuszczona w środku nocy przez obojętnych właścicieli i nie miała 
nawet pledu, żeby się obronić przed chłodem. Przyglądał się 
uważnie kształtom leżącym dokoła, starając się stłumić uczucia. 
Odwrócił się w stronę Hadassy. 
Ujrzał wyraz oszołomienia na jej twarzy. Poczuł chłód i serce mu 
się ścisnęło. Bał się, jak przyjmie ten widok i poprzedniego 
wieczoru próbował ją przygotować. 
- Mój ojciec był niewolnikiem - zaczął, patrząc na jej twarz w 
migotliwym świetle kaganka stojącego na stole między nimi. 
Zobaczył zdziwienie w jej oczach, bo rzadko zdarzało mu się mówić 
o sobie i o przeszłości. Powiedział o tym, bo chciał jej pomóc, by 
łatwiej zrozumiała, co zamierza zrobić. 
- Miał szczęście, gdyż jego właściciel był zacnym człowiekiem, a 
poza tym ojciec miał głowę do interesów, więc zarządzał majątkiem 
swojego pana. Otrzymał pewną sumę dla siebie i mógł obracać nią 
wedle swego rozeznania, tak że zdołał zarobić dość, by kupić sobie 
wolność. W nagrodę za wierną służbę Kajusz Ankus Herofilus, mój 
dziadek, zaproponował, by ojciec poślubił jego córkę, Druzyllę. 
Ojciec był od dawna w niej zakochany, więc z radością na to 
przystał. Kiedy dziadek umarł, ojciec odziedziczył poprzez żonę 
jego majątek. Mieli siedmioro dzieci...
Przerwał i Hadassa przypatrywała się bacznie jego twarzy. 
Wiedziała, że jeszcze nie skończył. Milczała więc i czekała. 
Aleksander spojrzał na nią i zobaczyła w jego oczach odwieczny 
człowieczy ból. 
- Rodzice mieli posiadłość, pieniądze i szacunek ludzi. Wszystko, 
czego może człowiek pragnąć. Ale nie zmieniło to faktu, że 
wszystkie ich dzieci, poza mną, umarły. I ani bogactwo, ani ofiary 
składane w świątyniach, ani łzy wylane przez matkę nie zdołały 
tego odmienić. 
- Właśnie dlatego postanowiłeś zostać lekarzem. 
- W pewnej mierze. Patrzyłem, jak moje rodzeństwo umiera na 
rozmaite dziecięce choroby i wiedziałem, ile to kosztuje moich 
rodziców. Ale to nie wszystko. Chodzi jeszcze o to, co czułem za 
każdym razem, kiedy ojciec zabierał mnie do świątyni Eskulapa, by 
błagać boga o łaskę. Widziałem w świątyni całą ludzką nędzę i nic 
nie mogłem na nią zaradzić. Nie dostrzegałem mocy boga. Wszędzie 
cierpienie i cierpienie. Chciałem coś zrobić. Nauczyłem się potem, 
że bardzo niewiele można na tym świecie zmienić. Ale pracuję wedle 
mych sił i staram się być z tego zadowolony. - Ujął jej dłoń. - 
Posłuchaj, Hadasso. Jutro rano zobaczysz rzeczy, które wytrącają 
człowieka z równowagi. Ale możemy zabrać ze sobą tylko jednego 
pacjenta. 
- Tak, panie - powiedziała i skinęła głową. 
- Ostrzegam cię, byś nie oczekiwała za wiele. Chory, którego 
wybierzemy, będzie miał niewielkie szanse na życie. Niewolnicy, 
których widzi się w świątyni, zostali uznani przez swych panów za 
bezużytecznych i porzuceni. Zwykle nie potrafiłem przywrócić im 
zdrowia. 
- Ile razy to robiłeś? 
- Może dziesięć, może więcej. Po raz pierwszy próbowałem wyleczyć 
niewolnika pozostawionego w świątyni rzymskiej. Miałem wtedy 
pieniądze i wygodne mieszkanie. Ale niewolnik po tygodniu umarł. 
Przynajmniej w przyzwoitych warunkach. Potem umarło mi jeszcze 
czterech i prawie się poddałem. 
W jej oczach pojawił się błysk współczucia. 
- A jednak robisz to nadal. 
- Ponieważ nauczono mnie, że jako lekarz powinienem oddawać też 
cześć bóstwom uzdrowicielskim. Nie mogłem przechodzić obok tych 
ludzi i udawać, że ich tam nie ma. - Westchnął i potrząsnął głową. 
- Nie mogę twierdzić, że moje powody są czysto altruistyczne. 
Kiedy komuś uczącemu się medycyny umrze pacjent pozostawiony na 
schodach świątyni Eskulapa, nikt o to nie dba. Jeśli umrze ci 
człowiek wolny i mający wysoką pozycję, możesz pożegnać się z 
medycyną. - Skrzywił na moment twarz. - Moje motywy są i dobre, i 
złe, Hadasso. Chcę pomóc tym ludziom, ale chcę się też czegoś 
nauczyć. 
- Czy któryś z twoich pacjentów przeżył? 
- Trzech. Jeden w Rzymie, Grek uparty jak mój ojciec, i dwóch w 
Aleksandrii. 
- Więc twój wysiłek nie poszedł na marne - powiedziała spokojnie, 
pewna słuszności swoich słów. 
A jednak Aleksander, patrząc na wyraz jej twarzy, zastanawiał się 
teraz, czy dobrze robił... i czy powinien przyprowadzać tu 
Hadassę. Mimo tego, co powiedział jej wczoraj, widok tych 
wszystkich niewolników porzuconych na stopniach świątyni przejął 
Hadassę zgrozą. 
- Och! - szepnęła, stając u jego boku, i to jedno słówko przeszyło 
jego serce całym bogactwem współczucia i smutku. 
Odwrócił głowę, bo poczuł nagle ucisk w gardle. 
Po chwili powiedział szorstko: 
- Dalej. Nie mamy za dużo czasu. 
Wyminął wychudłego siwego mężczyznę i pochylił się nad młodszym. 
Hadassa przez cały czas szła za Aleksandrem w stronę marmurowych 
schodów Asklepionu, ale teraz przystanęła przy mężczyźnie, którego 
Aleksander ominął. Uklękła na jedno kolano i dotknęła rozpalonego 
od gorączki czoła. Tamten nie otworzył oczu. 
- Zostaw go - rozkazał Aleksander, oddalając się przez 
dziedziniec. 
Hadassa podniosła wzrok i zobaczyła, jak szybko omija dwóch innych 
porzuconych niewolników. Ich panowie tak się spieszyli, że nie 
położyli ich nawet na górnych stopniach, gdzie mieliby jaką taką 
osłonę. Biednego starca porzucono ledwie kilka stóp za propylonem. 
Inni leżący w pobliżu byli nieprzytomni, trawiła ich jakaś 
nieznana choroba. 
"Znajdziemy takiego, którego można wyleczyć, i zrobimy co w naszej 
mocy - powtórzył Aleksander kilka razy wczorajszego wieczoru, 
dorzucając ostrzeżenie: - Zobaczysz wielu śmiertelnie chorych albo 
po prostu starych i wyniszczonych. Musisz, Hadasso, ich ominąć. 
Możemy zabrać tylko jednego, który ma szansę na wyzdrowienie." 
Patrzyła na połyskujące marmurowe schody pogańskiej świątyni i 
doliczyła się dwudziestu leżących na nich ludzi. Zbędna cząstka 
ludzkości. Raz jeszcze spojrzała na starca. Zostawiono go tutaj, 
nie dając nawet pledu, którym mógłby się okryć. 
- Zostaw go! - krzyknął rozkazującym głosem Aleksander. 
- Moglibyśmy... 
- Spójrz na zabarwienie jego skóry, Hadasso. Nie dożyje wieczora. 
Zresztą jest stary. Młodszy ma większe szanse. 
Hadassa zobaczyła, że starzec zamrugał i poczuła żal mocniejszy 
niż wszystkie argumenty. 
- Jest ktoś, kto cię kocha - powiedziała. - Jego imię Jezus. 
Starzec był zbyt słaby i chory, żeby otworzyć usta. Nie wiedziała, 
czy zrozumiał, czy znalazł w jej słowach pociechę, ale ujęła jego 
wychudłą dłoń. 
- Wierz i bądź zbawiony. Obyś doznał pocieszenia. 
Aleksander rozglądał się z posępnym wyrazem twarzy. Większość 
niewolników była zbyt bliska śmierci, by warto się było nimi 
zająć. Obejrzał się i zobaczył, że Hadassa nadal klęczy przy 
starcu. 
- Hadasso! - krzyknął, tym razem tonem nie znoszącym sprzeciwu. - 
Odejdź stamtąd! - Dał znak ręką, żeby dołączyła do niego. - 
Obejrzyj innych. 
Przytuliła bezwładną dłoń starca do swego policzka i modliła się: 
"Ojcze, zmiłuj się nad tym człowiekiem. - Zdjęła szal i przykryła 
go, a kiedy odwdzięczył się słabym uśmiechem, łzy napłynęły jej do 
oczu. - Błagam Cię, Jezu, weź go, aby był z Tobą w raju." 
Dźwignęła się z trudem. Wiedziała, że nic już dla tego człowieka 
nie może zrobić. Opierając się ciężko na lasce, przeszła przez 
dziedziniec i ruszyła po schodach w stronę Aleksandra. Już miała 
pochylić się nad następnym mężczyzną, ale młody lekarz krzyknął, 
żeby dla tego też nie traciła czasu. 
- Tamten nie żyje. Spójrz na tych tutaj. 
Wspinając się z mozołem na schody, przyglądała się każdemu 
człowiekowi porzuconemu na błyszczących schodach Asklepionu. Czuła 
potrzebę, żeby wykrzyczeć swój gniew. Pozbawieni serca właściciele 
zostawili tu ponad dwudziestu chorych lub umierających 
niewolników. Niektórzy już umarli i wkrótce zostaną stąd 
uprzątnięci przez służbę świątynną. Inni, jak tamten starzec, 
leżeli półprzytomni, bez nadziei i pociechy, czekając na śmierć. 
Kilku jęczało z bólu albo z gorączki. 
Służba świątynna zabrała już paru - nie po to, by się nimi 
zaopiekować, ale by usunąć ich z widoku, ażeby nie obrażali oczu 
przychodzących tu wczesnym rankiem wyznawców. Paru już przybyło w 
wyściełanych aksamitem lektykach, które nieśli niewolnicy. Kiedy 
bogaci wyznawcy wysiadali z lektyk i szli po schodach, patrzyli 
prosto przed siebie, skupiając uwagę na majestatycznej świątyni, a 
nie na ludzkim cierpieniu. Byli zaprzątnięci własnymi kłopotami, 
lecz w przeciwieństwie do tych leżących dokoła, nie brakowało im 
pieniędzy na uroczyste ofiary i modły. 
Hadassa pochyliła się nad kolejnym mężczyzną. Obróciła go łagodnie 
na plecy i zobaczyła, że jest już martwy. Kiedy wstała, poczuła, 
że jest jej słabo. Tyle bólu, tyle cierpienia, a tylko jedna z 
tych żałosnych istot zwróci na siebie uwagę Aleksandra i będzie 
korzystać z jego medycznej opieki. 
"Boże, któż to będzie? Czyje życie zechcesz dzisiaj oszczędzić?" 
Rozejrzała się, zmieszana i z ciężkim sercem. "Czyje, Panie?" 
Poczuła, że ktoś na nią patrzy i obróciła się w tamtą stronę. 
Kilka stopni wyżej leżał duży, śniady mężczyzna. Wpatrywał się w 
nią nieruchomymi, czarnymi, błyszczącymi od gorączki oczami. Miał 
orle rysy i był ubrany w poplamioną szarą tunikę. 
Arab. 
Przypomniała sobie z całą wyrazistością długi marsz z Jerozolimy, 
podczas którego była skuta z innymi niewolnikami. Mężczyzna bardzo 
podobny do tego rzucał łajnem w nią i innych żydowskich jeńców. 
Ktoś podobny do niego opluł ją, kiedy przechodziła obok. 
"Ten, Panie?" Podniosła głowę i jej spojrzenie prześliznęło się po 
innych, a potem spoczęło znowu na Arabie. 
- Ten. 
Hadassa mozolnie wspięła się do niego. 
Jego palce przebierały szybko ziarnka przy każdej modlitwie, którą 
odmawiał ochrypłym głosem. Modlił się do Wisznu. 
Z trudem opadła na marmur jeden schodek poniżej niego i odłożyła 
laskę. Ujęła dwiema rękami jego dłoń i uciszyła jego czcze, 
monotonne błaganie. 
- Sza! - powiedziała łagodnym głosem. - Bóg słyszy twoją modlitwę. 
Rozluźnił palce, a Hadassa wyjęła mu z dłoni ziarnka modlitewne i 
wsunęła je pod szarfę na wypadek, gdyby później ich zażądał. 
Dotknęła jego czoła i przyjrzała się wpatrzonym w nią oczom. 
Zaskoczył ją błysk strachu w jego spojrzeniu. Czyżby myślał, że 
kobieta w zasłonie jest widmem śmierci? Oddychał ciężko. 
Podniosła głowę i skinęła na Aleksandra. 
- Tutaj, panie! 
Aleksander pospieszył do niej. Kiedy dotarł, mężczyzna zaniósł się 
kaszlem. Był to kaszel z głębi płuc, kaszel wyniszczający ciało. 
Aleksander przyjrzał się plamom krwi na starodawnym marmurze. 
- Gorączka płucna - oznajmił ponuro i potrząsnął głową. 
- To ten - powiedziała Hadassa i wsunęła rękę pod szerokie ramiona 
mężczyzny. 
- Hadasso, choroba wyniszczyła już jego płuca. Nic nie mogę dla 
niego zrobić. 
Nie zważając na Aleksandra, zwróciła się do Araba: 
- Zabierzemy cię do domu. Dostaniesz lekarstwa i jedzenie. 
Będziesz miał dach nad głową i odpoczniesz. - Pomogła mu usiąść. - 
Bóg przysłał mnie do ciebie. 
- Hadasso! - rzucił Aleksander i zacisnął usta. 
- Ten - powtórzyła. 
Aleksander obrzucił ją przenikliwym spojrzeniem. Nigdy nie widział 
u niej takiego uporu, takiej zaciekłej determinacji. 
- Dobrze - powiedział i położył ciężko dłoń na jej ramieniu. - 
Wezmę go. 
Pomógł Hadassie wstać i odsunął ją na bok. Podał jej laskę i 
rozejrzał się, szukając wzrokiem pomocy. Zawołał dwóch mężczyzn ze 
służby świątynnej. Nie mieli nic przeciwko temu, żeby pozbyć się 
choć jednego chorego, i bez większego trudu zanieśli go do 
czekającej lektyki. 
Aleksander przyjrzał się raz jeszcze Arabowi. Zmarnowany czas i 
lekarstwa. Hadassa ociągała się, patrząc na innych, których 
musiała zostawić, by tu umarli. 
- Chodź już, Hadasso. Musimy wskazać im drogę - powiedział 
Aleksander. Spuściła głowę i wiedział, że płacze bezgłośnie za 
zasłoną. Zmarszczył brwi. - Powinienem był zostawić cię w 
sklepiku, a nie przyprowadzać tutaj. 
Idąc obok niego, zaciskała dłoń na lasce, aż pobielały jej kostki 
palców. 
- Czyżby lepiej było odwracać wzrok od tego, co dzieje się na 
świecie niż poznać całą prawdę? 
- Czasem tak. Zwłaszcza jeśli nie możesz niczego zmienić - odparł, 
zwalniając kroku, żeby mogła za nim nadążyć. 
- Zmieniasz wszystko dla jednego człowieka. 
Spojrzał na Araba niesionego w otwartej lektyce. Jego ziemista 
twarz miała słaby odcień szarości i lśniła od potu. Miał głęboko 
zapadnięte oczy. 
- Wątpię, żeby wyżył. 
- Będzie żył. 
Aleksander był zdziwiony jej pewnością, ale nauczył się już z 
doświadczenia, że trzeba szanować to, co mówi Hadassa. Miała jakąś 
wiedzę, której nie był w stanie zgłębić. 
- Zrobię co będę mógł, ale Bóg postanowi, czy ma żyć, czy umrzeć. 
- Tak - potwierdziła i zamilkła. 
Sposób, w jaki szła, utykając i wspierając się na lasce, mówił mu, 
że całą uwagę skupiła teraz na marszu przez zatłoczone ulice. 
Szedł tuż przed nią, by osłaniać ją przed naporem ludzi. Była 
zmęczona i cierpiała. Lepiej, żeby nie potrącił jej jakiś 
nieuważny przechodzień. Aleksander chciał zrobić wszystko, żeby ją 
przed tym uchronić. 
Kiedy dotarli wreszcie do kramiku, Aleksander położył Araba na 
stole, żeby dokładniej go zbadać. Hadassa zdjęła bukłak z haka na 
ścianie i nalała wody do glinianego garnka. Odwiesiła bukłak, 
podeszła do stołu i wsunęła rękę pod plecy mężczyzny, by unieść go 
nieco i podać mu wodę. 
- Czy mam, panie, oznaczyć jego kubek, byśmy nie pili z niego 
przez pomyłkę? 
Roześmiał się. 
- Teraz, kiedy postawiłaś na swoim i sprowadziłaś go tutaj, jestem 
znowu twoim "panem". 
- Oczywiście, panie. - Jej głos rozjaśniła nutka uśmiechu. 
Położyła Araba i Aleksander zobaczył, że matczynym gestem 
odgarnęła mu włosy z czoła. Wiedział, ile czułości może być w 
dotknięciu jej ręki i ile współczucia można zobaczyć w jej oczach. 
Poczuł gwałtowną potrzebę, żeby ją chronić. Myśl, że ktoś mógłby 
pragnąć jej śmierci, mógł rozkazać, by rzucono ją lwom, napełniła 
go wściekłością która jego samego zdumiała. 
Zwrócił czym prędzej spojrzenie na Araba. 
- Jak się nazywasz? - spytał. 
- Amrafel - wychrypiał tamten. - Raszyd Ched-or-laomer - dodał po 
chwili. 
- To za wiele imion jak na jednego człowieka - rzekł Aleksander. - 
Będziemy nazywać cię Raszydem. - Wziął wilgotną szmatkę, którą 
podała mu Hadassa, i otarł spoconą twarz chorego. - Nie masz już 
pana, Raszydzie. Czy mnie rozumiesz? Ten, kto porzucił cię na 
schodach, utracił wszelkie prawa do ciebie. Ja zaś nie roszczę 
sobie żadnych. Masz wobec mnie jeden tylko obowiązek. Póki nie 
wyzdrowiejesz, musisz robić to, co ci powiem. Potem będziesz mógł 
odejść albo zostać i pracować dla mnie. 
Raszyd rozkaszlał się. Aleksander stał, przypatrując mu się z 
ponurą miną. Kiedy skończył się wreszcie atak kaszlu, Raszyd 
jęknął i osunął się ciężko na stół. 
Hadassa znowu stanęła przy stole. Położyła dłoń na piersi Raszyda 
i wyczuła mocne, równomierne bicie serca. Będzie żył! Zapewnił ją 
o tym jakiś cichutki, spokojny głos w sercu. Bóg wie jak. Bóg wie 
dlaczego. 
Raszyd odprężył się, położył dłoń na jej dłoni i spojrzał na nią 
głęboko osadzonymi oczyma, które wyglądały jak dwie grudki 
obsydianu. Znowu odgarnęła mu czarne włosy z czoła. 
- Bóg cię nie opuścił. 
Rozpoznał judejski akcent i zmarszczył lekko brwi. Czemu Żydówka 
lituje się nad Arabem? 
- Odpocznij. Przygotujemy ci łóżko. 
Kiedy łóżko było gotowe, Aleksander pomógł choremu przenieść się 
na nie. Przykryli go wełnianymi pledami. Zasnął natychmiast. 
Aleksander wsparł ręce na biodrach i przyglądał się śpiącemu 
pacjentowi. 
- Póki był zdrowy, nie można go było lekceważyć. 
- Będzie zdrowy. Jaką kurację zastosujesz? 
- Będę mu podawał szantę i babkę, choć nie na wiele się to zda 
przy chorobie tak daleko posuniętej. 
- Przygotuję okład z kozieradki - oznajmiła Hadassa. 
- Szczerze mówiąc, pożyteczniejsze byłyby modły błagalne do 
twojego Boga. 
- Modliłam się, panie, i nie zaniecham modlitw, ale i tak winniśmy 
zrobić wszystko co w naszej mocy. 
- A więc weźmy się do tego. 

Rozdział IX 


Przez kilka następnych tygodni Raszyd właściwie bez przerwy spał. 
Jego mata była rozłożona przy ścianie w głębi, by nikomu nie 
zawadzał. Kiedy się budził, patrzył, jak Aleksander i Hadassa 
zajmują się pacjentami. Słuchał, co mówiono, przyglądał się, co 
czyniono. 
Hadassa dwa razy dziennie dawała mu rybę, jarzyny i chleb 
zamoczony w winie. Nie miał apetytu, ale nalegała, żeby jadł. 
"Musisz odzyskać siły" - mówiła. W jej głosie było tyle pewności, 
że Raszyd posłusznie zjadał, co mu przynosiła. 
Kiedy długi dzień zbliżał się do końca, patrzył, jak Hadassa 
przygotowuje posiłek wieczorny. Zaskoczyło go to, że zawsze 
najpierw podawała jedzenie jemu, a dopiero potem lekarzowi. Zgodne 
natomiast z jego wyobrażeniami o roli kobiety było to, że siebie 
obsługiwała dopiero, kiedy obaj się nasycili. 
Słuchał, jak co wieczór prowadzą długie rozmowy o każdym 
pacjencie. Szybko zauważył, że kobieta w zasłonie wie znacznie 
więcej o każdym mężczyźnie, każdej kobiecie i dziecku niż sam 
lekarz. Medyk wsłuchiwał się w ich słowa, ona zaś w cierpienie, 
trwogę, przerażenie. Dla niego każdy pacjent był tylko cielesną 
chorobą. Ona poznawała ich dusze... tak jak wystarczyło jej 
zajrzeć w oczy jemu, Raszydowi, żeby poznać jego duszę. Wyczuł to, 
kiedy go dotknęła. 
Ludzie często przychodzili do niej, lecz ona odsyłała ich do 
lekarza. Jednak Raszyd po kilku tygodniach nie mógł powstrzymać 
się od myśli, że gdyby nie jej obecność, na niewiele by się zdało 
wszystko, co robił lekarz. 
Patrzył, jak Aleksander zasiada przy stole do pracy i wszystko, co 
zanotowała Hadassa na tabliczkach, przelewa na pergamin, dodając 
informację o kuracji, jaką zalecił każdemu z pacjentów. Po 
zakończeniu tej pracy przystępował do inwentaryzacji lekarstw, 
zapisując, które są na wyczerpaniu, by przyrządzić odpowiedni ich 
zapas. 
A kiedy on pracował, Hadassa, okryta zasłoną, siedziała na małym 
stołku przy koszu z węglami i modliła się. 
Raszyd miał nawet wrażenie, że ta kobieta modli się bezustannie. 
Bywało, że słyszał, jak cichutko coś nuci. Czasem rozkładała ręce 
z otwartymi dłońmi. Nawet w ciągu dnia, kiedy zajmowała się 
chorymi, miało się uczucie, że wsłuchuje się i wpatruje w coś 
niewidzialnego. 
Przyglądał się i ogarniało go poczucie pokoju, gdyż w ciągu tych 
tygodni widział w kramiku rzeczy naprawdę zadziwiające. Był 
przekonany, że Bóg Abrahama przekazał jej cząstkę swej mocy. 
Kiedy poczuł się lepiej, zaczął siadać na macie na zewnątrz i 
wtedy słyszał o jeszcze innych sprawach. "Jej dotknięcie 
uzdrawia." Wiele osób powtarzało te słowa każdemu, kto chciał 
słuchać. Wieść o Hadassie i Aleksandrze rozeszła się szeroko, gdyż 
przychodzili tu nie tylko ludzie mieszkający w wąskich uliczkach w 
pobliżu łaźni, ale także z drugiego końca miasta. 
Co rano przed sklepikiem zbierał się mały tłum. Słychać było pełne 
szacunku szepty ludzi czekających na odsunięcie kulisy i otwarcie 
sklepiku. Wielu przychodziło z powodu choroby lub rany. Inni 
chcieli posłuchać opowieści Hadassy i wypytywać o jej Boga. 
Często przychodziła kobieta o imieniu Eficharys, przyprowadzając 
ze sobą córeczkę Helenę. Tak samo mężczyzna o imieniu Betus. 
Czasem przychodził z żoną i czwórką dzieci. Nigdy nie odszedł, nie 
wręczywszy Hadassie monety "dla potrzebujących". I zawsze ta 
moneta przed końcem dnia trafiała w ręce jakiegoś nieszczęśnika. 
Pewnego dnia przyszła jakaś młoda kobieta. Raszyd natychmiast 
zwrócił na nią uwagę, gdyż była jak barwna zięba pośród stada 
szarych wróbli. Chociaż ubrana była w prostą brunatną tunikę 
przepasaną białą szarfą i nosiła szal na ciemnych włosach, jej 
uroda przykuwała spojrzenie. Taka kobieta zasługuje na jedwab i 
klejnoty. 
Hadassa przywitała ją z zadowoleniem. 
- Seweryna! Wejdź i usiądź. Powiedz, jak się czujesz. 
Raszyd patrzył na Sewerynę poruszającą się z gracją między 
pacjentami. Promieniowała niby gwiazda świecąca na niebie. 
Usiadła obok stołu, przy którym Hadassa pisała. 
- Nie wiem, czy sobie mnie przypominasz. Tyle czasu minęło, odkąd 
tu byłam. 
Hadassa przykryła jej dłoń swoją. 
- Wyglądasz, jakbyś była zupełnie zdrowa. 
- Jestem zdrowa. Nie wróciłam już do Artemizjonu. 
Hadassa nic nie powiedziała, zostawiając Sewerynie swobodę 
mówienia, jeśli ma na to ochotę. Seweryna podniosła wzrok. 
- Sprzedałam się jako niewolnica domowa. Mój pan jest dla mnie 
dobry. Pani też. Nauczyła mnie tkactwa. Bardzo lubię tę pracę. 
- Bóg okazał ci swą dobroć. 
Oczy Seweryny napełniły się łzami. Drżącymi rękami ujęła dłoń 
Hadassy. 
- Byłaś mi życzliwa, kiedy tu przyszłam. Spytałaś mnie o imię. 
Zapamiętałaś mnie. Niby nic takiego, a jednak nie wiesz, jakie to 
może być ważne. - Zarumieniła się. Puściła dłoń Hadassy i wstała. 
- Chciałam ci tylko to wszystko powiedzieć - szepnęła i szybko się 
odwróciła. 
Hadassa dźwignęła się niezdarnie ze stołka. 
- Poczekaj, proszę, Seweryno. 
Podeszła do miejsca, gdzie młoda kobieta stała niepewnie na skraju 
gromadki czekających pacjentów. Ludzie patrzyli, jak dwie kobiety 
rozmawiają przez jakiś czas ze sobą. W końcu Hadassa uścisnęła ją, 
Seweryna przywarła do niej na moment, a potem szybko odeszła. 
Raszyd patrzył, jak Hadassa kuśtykając, wraca na swój stołek. 
Zastanawiał się, czy ta kobieta wie o tym, że kiedy przechodzi, 
wielu z pacjentów siedzących na ulicznym bruku i czekających na 
wejście do lekarza dotyka rąbka jej sukni. 
Każdy dzień przynosił Arabowi poprawę zdrowia. Aleksander badał go 
codziennie i zapisywał, ile podał mu szanty i babki i jak często 
Hadassa zmieniała okłady z kozieradki. Może te lekarstwa, w 
połączeniu z pożywnymi posiłkami, ciepłymi pledami i dachem nad 
głową, wyrwały go ze szponów śmierci. Ale Raszyd wiedział, że 
życie zawdzięcza nie tylko lekarstwom i lepszym warunkom. Odnosił 
się do Hadassy z szacunkiem bliskim czci. 
Jedno bardzo go niepokoiło. Pewnego wieczoru zebrał się na odwagę. 
- Czy jesteś niewolnicą, pani? - zapytał. 
- Niezupełnie. 
Aleksander pisał pochylony nad zwojem. Kiedy usłyszał odpowiedź 
Hadassy, podniósł wzrok. 
- Jest wolna, Raszydzie. Tak samo jak ty. 
Hadassa obróciła się w stronę Aleksandra. 
- Jestem niewolnicą panie, i pozostanę nią, póki nie zostanę 
uwolniona zgodnie z prawem. 
Raszyd zauważył, że jej słowa zmartwiły lekarza, odłożył bowiem 
stilus i obrócił się na stołku. 
- Twoi właściciele zrzekli się wszelkich praw do ciebie, kiedy 
posłali cię na arenę. Twój Bóg obronił cię, a ja cię wyleczyłem. 
- Gdyby dowiedziano się, panie, że żyję, moja pani miałaby prawo 
zażądać mojego powrotu. 
- A zatem nie dowie się o tym - oświadczył spokojnym głosem 
Aleksander. - Podaj jej imię, abym mógł jej unikać. 
Hadassa milczała. 
- Czemu nie chcesz mu tego powiedzieć? - spytał zbity z tropu 
Raszyd. 
Aleksander uśmiechnął się krzywo. 
- Bo jest uparta, Raszydzie. Sam chyba widzisz codziennie, ile w 
niej uporu. 
- Gdyby nie ona, ominąłbyś mnie na stopniach Asklepionu - rzucił 
posępnie Raszyd. 
Aleksander uniósł leciutko brwi. 
- Przyznaję, że to prawda. Myślałem, że jesteś bliski śmierci. 
- Bo byłem. 
- Wygląda na to, że nie tak bardzo. Z każdym dniem odzyskujesz 
siły. 
- Byłem bliższy śmierci niż myślisz. Ale ona mnie dotknęła. 
Było aż nadto oczywiste, co ma na myśli, i Aleksander uśmiechnął 
się do Hadassy. 
- Najwyraźniej uważa, że moja kuracja nie ma tu nic do rzeczy. - 
Wrócił do swoich zwojów. 
- Nie przypisuj mi zasługi za swój powrót do zdrowia, Raszydzie - 
powiedziała Hadassa. - To nie ja, to Jezus Chrystus cię uzdrowił. 
- Mówiłaś innym, że Chrystus zamieszkuje w tobie - rzekł na to 
Raszyd. 
- Jak we wszystkich, którzy w Niego wierzą. Przyszedłby i 
zamieszkał w tobie, gdybyś otworzył Mu swe serce. 
- Należę do Sziwy. 
- Oboje, Raszydzie, jesteśmy dziećmi Abrahama. I jest tylko jeden 
Bóg, Bóg prawdziwy, Jezus, Bóg Syn. 
- Często słuchałem, pani, jak o Nim mówisz, lecz nie tę drogę 
wybrał dla mnie Sziwa. Ty wybaczasz swoim wrogom. Ja swoich 
zabijam. - Jego oczy pociemniały. - Przysięgam też przed obliczem 
Sziwy, że zabiję twoich, jeżeli kiedyś po ciebie przyjdą. 
Siedziała w milczeniu, oszołomiona jego słowami, patrząc spoza 
zasłony na jego mroczną i pełną dumy twarz. Także Aleksander, 
zaskoczony taką dziką gwałtownością Araba, zwrócił na niego 
spojrzenie i przyjrzał się mu badawczo. 
- Jakie zajęcie wykonywałeś, Raszydzie, w domu swego pana? 
- Strzegłem jego syna, póki nie zniszczyła mnie choroba. 
- Jesteś więc prawdziwym żołnierzem. 
- Jestem z rodu wojowników - rzucił Raszyd i uniósł dumnie głowę. 
Aleksander uśmiechnął się ze smutkiem. 
- Coś mi się zdaje, że Bóg nie przysłał mi ucznia, Hadasso. 
Przysłał za to tobie obrońcę. 

Rozdział X 


Julia stała w tłumie za propylonem świątyni Eskulapa i słuchała 
nie kończących się popisów poetów, którzy rywalizowali w oku 
odbywających się raz na trzy lata uroczystości ku czci boga. 
Wcześniej odbyły się popisy gimnastyczne i atletyczne, które 
bardziej przypadły jej do smaku. Rzeka słów nic dla niej nie 
znaczyła. Nie interesowała się ani poezją, ani w gruncie rzeczy 
popisami atletycznymi, a w dodatku czuła się źle. Przychodziła do 
Asklepionu, żeby zyskać sobie zmiłowanie boga. Nie mogła 
przypodobać się bóstwu dokonaniami literackimi czy wyczynami 
atletycznymi. Musi więc uczcić je i uśmierzyć jego gniew, czuwając 
przez całą długą noc. 
Kiedy zaszło słońce, weszła do świątyni i uklękła przed ołtarzem, 
na którym składano ofiary. Modliła się do boga zdrowia, do boga 
spraw cielesnych. Klęczała, póki nie zabolały ją kolana i grzbiet. 
Potem leżała z twarzą wtuloną w zimny kamień, z rękami 
wyciągniętymi w stronę marmurowego posągu Eskulapa. 
Wreszcie przyszedł ranek. Cała obolała wsłuchiwała się w chóralny 
śpiew obrzędowych pieśni. Potem stała wraz z wszystkimi, którzy 
czuwali tu całą noc. Kapłan wygłosił rozwlekłą mowę; Julia była 
jednak zbyt zmęczona, by uchwycić jej sens. 
Gdzie zmiłowanie? Gdzie współczucie? Ile ofiar będzie musiała 
złożyć, ile nocy spędzić na czuwaniu, by wrócić do zdrowia, by 
sobie na nie zasłużyć? 
Osłabiona po długim czuwaniu, przybita i schorowana, oparła się 
ciężko o marmurową kolumnę. Zamknęła oczy. Kapłan mówił monotonnym 
głosem. 
Wzdrygnęła się, gdyż ktoś potrząsnął nią, wyrywając ją gwałtownie 
ze snu. Zmieszana, półprzytomna, podniosła wzrok. 
- To nie jest miejsce do spania, kobieto! Wstań i wracaj do domu 
- powiedział jakiś mężczyzna, wyraźnie niezadowolony z jej 
obecności. 
Poznała po sukni, że jest to jeden ze strażników świątynnych. 
- Nie mogę. 
- Czemuż to? 
- Modliłam się przez całą noc - wyjąkała. 
Chwycił ją pod ramię i bez ceregieli dźwignął do pozycji stojącej. 
- Nie wzięłaś ze sobą służby? - spytał zniecierpliwionym głosem, 
oceniając wzrokiem delikatność jej tuniki i zasłony. 
Julia rozejrzała się za Eudemas. 
- Musiała opuścić mnie w nocy. 
- Wezwę niewolnika, by odprowadził cię do domu. 
- Nie. To znaczy, nie mogę iść do domu. Modliłam się wiele godzin. 
Proszę. Pozwól, bym weszła do abatonu i otrzymała uzdrowienie. 
- Musisz dokonać uroczystego oczyszczenia, potem obmycia w świętej 
sadzawce i dopiero wtedy możemy przyjąć cię do abatonu, kobieto. A 
i tak sam bóg postanowi, czy odzyskasz zdrowie. 
- Zrobię, co mi każesz - zapewniła z rozpaczą. 
Raz jeszcze ocenił ją spojrzeniem. 
- To bardzo kosztowne - oświadczył spokojnym głosem. 
- Ile? - spytała skwapliwie. 
Zauważyła, że jego wzrok spoczął na jej złotych kolczykach. Zdjęła 
je i podała strażnikowi. Wetknął je szybko w fałdy swej czerwonej 
jedwabnej szarfy i spojrzał znacząco na złoty naszyjnik Julii. 
Zdjęła klejnot i wcisnęła w wyciągniętą rękę. Grube paluchy 
zacisnęły się na nim i naszyjnik znalazł się tam, gdzie kolczyki. 
- Czy teraz zaprowadzisz mnie do środka? 
- Nie masz nic więcej? 
Spojrzała na swe białe, drżące dłonie. 
- Został mi już tylko ten pierścień ze złota i lapisu. Dał mi go 
ojciec, kiedy byłam dzieckiem. 
Ujął jej dłoń i przyjrzał się pierścieniowi. 
- Wezmę go - oznajmił, puszczając jej rękę. 
Z oczyma pełnymi łez kręciła pierścieniem to w jedną, to w drugą 
stronę, aż wreszcie udało się jej zsunąć go z małego palca prawej 
ręki. Patrzyła, jak strażnik chowa pierścień razem z kolczykami i 
naszyjnikiem. 
- Chodź za mną - polecił. 
Zostawił ją w sali oczyszczenia, gdzie kazano jej zdjąć ubranie. 
Zawsze była dumna ze swego ciała. Teraz, kiedy służebna obmywała 
je, przygotowując ją do wejścia do świętej sadzawki, czuła się 
zawstydzona i zakłopotana. Ukazały się ropiejące wrzody i dziwne 
szkarłatne jakby stłuczenia, objawy tajemniczej, złośliwej 
choroby. Kiedy podano jej luźną białą suknię, chwyciła ją i szybko 
naciągnęła na siebie, zasłaniając się przed ciekawymi 
spojrzeniami. 
Weszła do sali ze świętą sadzawką i zobaczyła innych chorych 
czekających przed nią. Odwróciła wzrok od kobiety cierpiącej na 
straszliwe schorzenie skóry. Z trudem przezwyciężyła falę odrazy 
na widok wstrętnych skórnych wyprysków na twarzy kobiety i 
patrzyła, jak mężczyzna o nabrzmiałych stawach wchodzi do świętej 
sadzawki. Kiedy służba świątynna jęła go zanurzać, chwycił go atak 
kaszlu, musiano więc chwilę odczekać. 
Jako następna weszła do sadzawki jakaś otyła kobieta, która drżała 
gwałtownie na całym ciele. Służba śpiewała obrzędowe pieśni i 
powtarzała zaklęcia, kiedy kolejni chorzy zabiegający o łaskę boga 
schodzili po stopniach do wody. Ludzie chorzy i kalecy zanurzali 
się kolejno w wodzie. 
Kiedy nadeszła kolei Julii, ta nie była zdolna skupić się na 
recytowanych lub śpiewanych słowach. Myślała tylko o tym, że tuż 
przed nią w świętej wodzie zanurzyła się kobieta dotknięta chorobą 
skóry. Patrzyła, jak służba podtrzymywała tamtą, aż całkowicie 
przykryła ją mroczna woda. A teraz sama miała wejść do wody, która 
obmyła odrażające krosty. 
Służba trzymała ją mocno, pomagając zejść po śliskich stopniach. 
Starała się zapanować nad uczuciem paniki, kiedy zimna woda 
sięgnęła jej pleców, a potem podchodziła coraz wyżej, zakrywając w 
końcu twarz. Chciała krzyczeć, ale zdołała się powstrzymać. 
Zacisnęła mocno wargi i wstrzymała oddech. Zanurzała się coraz 
głębiej i głębiej w mętnej wodzie świętej sadzawki. Oczy miała 
zamknięte, ale i tak czuła, jak piecze je siarka. 
Uniesiono ją i musiała wytężyć całą wolę, by nie wyszarpnąć się 
służbie i wydostać się z tego brudu. Uśmiechnęła się jednak tylko 
fałszywie i niepewnie, ale tamci zajęci już byli mężczyzną, który 
wchodził po niej do świętej sadzawki. 
Drżąc na całym ciele, przeszła do następnej sali, gdzie zrzuciła 
przemoczoną białą koszulę i założyła także białą luźną tunikę. 
Ktoś ze służby poprowadził ją długim korytarzem bez dachu do 
abatonu, świętego dormitorium przylegającego do świątyni. Tam 
miała być poddana przez całą noc "inkubacji". Przed abatonem 
znajdowała się święta studnia wężów. Kapłani lali płynną ofiarę, 
libację, w kłębowisko wijących się gadów, śpiewając przy tym i 
modląc się głośno do bogów i podziemnych duchów. 
Julia weszła do abatonu. Nie była głodna, ale zjadła pożywienie i 
wypiła wino, które jej przyniesiono. Może dodano jakichś lekarstw, 
które sprowadzają ozdrowieńcze sny. Położyła się na ławie i znowu 
zaczęła się modlić. Wiedziała, że jeśli przyśni się jej, że psy 
liżą jej ciało albo pełzają po nim węże, będzie to znak, iż 
Eskulap okazał jej przychylność i uzdrowi ją. Modliła się więc, by 
przyszły do niej psy i węże, chociaż myśl o tym wprawiała ją w 
przerażenie. 
Zaczęły ciążyć jej powieki, ciało ogarnęła bezwładność. Zdawało 
się, że ktoś wszedł, była jednak zbyt zmęczona, by unieść powieki. 
Usłyszała głos mężczyzny, który wzywał łagodnym tonem bogów i 
podziemne duchy, by przyszli i uwolnili ją od choroby. Ciało miała 
coraz cięższe i coraz głębiej zapadała się w ciemną studnię... 
Pod nią były węże, tysiące najrozmaitszych wężów, które skręcały 
się i kłębiły, tworząc jedną, przerażającą masę. Był tam boa 
dusiciel, były cienkie żmije, były małe nieszkodliwe węże, jakie 
widywała w swoim ogrodzie w Rzymie, były jadowite kobry o 
rozszerzonych szyjach. Rozdwojone języki raz po raz wystrzelały i 
chowały się - coraz bliżej i bliżej, aż zaczęły muskać ją i każde 
dotknięcie było niby ogień, aż w końcu płonęło całe jej ciało. 
Zaczęła się rzucać i krzyczeć. Obudziła się. 
W cieniu małej celi stała jakaś postać przemawiająca do niej 
cichym głosem. Wytężała wzrok, żeby zobaczyć, kto to taki, ale 
widziała niewyraźnie i głowę wypełniała jej jakaś mgła. 
- Markus? 
Postać milczała. Julia poczuła, że kręci się jej w głowie i 
zamknęła oczy. Gdzie jest? Oddychała głęboko i powoli, aż wreszcie 
wszystko sobie przypomniała. Abaton! Przyszła tu, żeby odzyskać 
zdrowie. 
Zaczęła płakać. A powinna być przecież zadowolona. W koszmarze 
sennym węże pełzały po jej ciele. Był to znak od bogów, że 
wyzdrowieje. Nie potrafiła jednak uciszyć głosu podszeptującego 
zwątpienie. A jeśli ten sen nic nie znaczy? Jeśli bogowie drwią z 
niej sobie? Czuła ból w piersi i starała się zapanować nad 
szlochem. 
Obróciła głowę i zobaczyła, że okryta cieniem postać nadal stoi w 
kącie celi. Czyżby przyszedł do niej sam Eskulap? 
- Kim jesteś? - szepnęła ochryple, przestraszona, ale i pełna 
nadziei. 
Postać zaczęła mówić cichym, dziwnym głosem i Julia uświadomiła 
sobie, że to śpiew. Głos rozbrzmiewał jednostajnie, ale Julia nie 
potrafiła uchwycić znaczenia słów. Znowu poczuła senność i 
walczyła ze snem, przerażona, że znów znajdzie się w studni pełnej 
wężów. Nie była jednak w stanie oprzeć się działaniu narkotyków, 
które jej podano, i raz jeszcze zapadła się w ciemność... 
Usłyszała szczekanie psów i jęknęła. Były coraz bliżej, biegły 
coraz szybciej. Uciekała przez rozpaloną kamienistą pustynię. 
Obejrzała się za siebie i zobaczyła całą zgraję pędzących ku niej 
psów. Potknęła się, upadła, dźwignęła się z powrotem na nogi. 
Dyszała ciężko, ale starała się biec jak najszybciej, przemóc 
palenie w płucach. Psy jednak były coraz bliżej, szczekały, 
obnażając kły. 
- Niech mi ktoś pomoże! Na pomoc!... 
Znowu się potknęła i zanim zdążyła wstać, psy dopadły ją, ale 
zamiast lizać jej chore ciało, zaczęły szarpać je ostrymi zębami. 
Krzycząc próbowała się im wyrwać. 
Obudziła się z tym krzykiem i usiadła na wąskim łóżku. Minęła 
dobra chwila, nim oddech się jej wyrównał i w pełni uświadomiła 
sobie, że był to tylko sen. Żadna postać nie majaczyła w kącie 
celi. Julia zakryła twarz dłońmi i płakała ze strachu, że może 
znowu usnąć. Miała przed sobą jeszcze długie godziny czekania w 
chłodzie na chwilę, kiedy ciemność zacznie się rozpraszać. 
O świcie przyszedł strażnik świątynny i spytał, jakie miała sny. 
Opowiedziała mu ze wszystkimi szczegółami, które zapamiętała, i 
strażnik wyraźnie poczuł się zbity z tropu. 
- Czy to oznacza coś złego? Zły omen? Nie wyzdrowieję? - spytała z 
zapartym tchem, ledwie wstrzymując łzy. 
Poczuła skurcz żołądka, znak, że zbliża się atak histerii. 
Zacisnęła pięści, żeby zapanować nad sobą. 
- Eskulap zesłał dobry znak - zapewnił ją spokojnym głosem 
strażnik. Na jego twarzy znowu nie było ani śladu wzburzenia. - 
Wiele wężów, wiele psów. To zdarza się rzadko. Twoje modlitwy 
zostały bardzo przychylnie wysłuchane przez najwyższego z naszych 
bogów. 
Julia poczuła się w jakiś nieokreślony sposób nieswojo, 
usłyszawszy tę interpretację. W oczach strażnika zobaczyła jakiś 
przerażający i przejmujący błysk. Bez wątpienia powiedział jej to, 
co chciała usłyszeć. 
Mogła jednak tylko zapytać: 
- Wrócę więc do zdrowia? 
Skinął potakująco głową. 
- Po jakimś czasie Eskulap przywróci ci zdrowie. 
- Po jakimś czasie - powiedziała przygnębiona. - Po jakim? 
- Musisz okazać więcej wiary, kobieto. 
I nagle zrozumiała. 
- Jak mam okazać Eskulapowi, że mam dość wiary, by mnie uzdrowił? 
- spytała, starając się, by w jej głosie nie pojawiła się nutka 
goryczy i cynizmu. 
Wiedziała, co się teraz stanie. Wystarczająco często słyszała to z 
ust kapłanów służących kilku innym bogom, których życzliwość 
daremnie próbowała sobie zjednać. 
Strażnik uniósł lekko głowę i oczy mu się zwęziły. 
- Przez czuwanie, modlitwy, medytacje i ofiary wotywne. A kiedy 
wrócisz do zdrowia, musisz okazać wdzięczność, składając kosztowne 
dary. 
Odwróciła głowę i zamknęła oczy. Nie miała sił na długie czuwania 
ani zapału do modlitwy i medytacji. Z bogactwa, które niegdyś 
uważała za wystarczające, by zapewnić sobie życie w przepychu do 
śmierci, nie zostało prawie nic, bo wszystko wyssał z niej Prymus. 
Zabrał większość jej majątku i zniknął z Efezu. Może tak samo jak 
Kalaba wsiadł na okręt i popłynął do Rzymu, gdzie czekało go 
ciekawsze życie niż patrzenie, jak Julia umiera powoli na nieznaną 
chorobę. 
Nie dalej jak kilka dni temu dowiedziała się, że pieniądze, które 
jej zostały, z trudem wystarczą na wygodne życie. Niewiele mogła 
oszczędzić na te wotywne ofiary, o których napomknął strażnik: 
złote kopie organów wewnętrznych przysparzających jej cierpień. 
Chodziło nie tyle o ból, ile o wszechogarniającą słabość... Nie 
ustające gorączki, mdłości i poty, ataki drżenia i wysięki 
wyczerpywały jej siły. 
- Dlaczego nie popełnisz samobójstwa, żeby skończyć z tym raz na 
zawsze? - spytał Prymus podczas ostatniej, jak się okazało, 
rozmowy przed swoim zniknięciem. - Uwolnij się od nieszczęścia. 
Jednak Julia chciała żyć! Nie chciała umrzeć i zanurzyć się na 
wieczność w ciemności. Nie chciała stanąć oko w oko z czymś 
nieznanym i przerażającym, co czeka ją po śmierci. 
Bała się. 
- Mam bardzo mało pieniędzy - oznajmiła, patrząc na strażnika, 
który siedział w milczeniu, czekając, żeby coś powiedziała. - Mój 
mąż zabrał większość majątku i opuścił mnie. Nie wystarczy mi na 
ofiary wotywne ze złota czy srebra, a nawet z brązu. 
- Szkoda - rzucił nie zmieniając wyrazu twarzy. Wstał. - Twój 
strój leży na półce. Wychodząc zechciej zostawić tunikę. 
Jego obojętność oszołomiła ją. 
Kiedy znowu znalazła się sama, opadła na ławę, zbyt zmęczona i 
przybita, by cokolwiek czuć. Po dłuższej chwili wstała, zdjęła 
białą suknię, którą tu dostała, i założyła swoją tunikę z 
delikatnej, błękitnej tkaniny. Dotknęła uszu i szyi, gdzie jeszcze 
wczoraj nosiła swoje ostatnie złote klejnoty, i opuściła bezsilnie 
ręce. Wzięła wytworny i kosztowny błękitny szal pięknie haftowany 
w kwiaty i ułożyła go sobie na głowie i ramionach. 
Uniosła trochę podbródek i wyszła na korytarz. Słudzy świątynni 
zatrzymywali ją i pytali, jak minęła jej noc i czy bogowie 
odpowiedzieli na jej modlitwy. Kłamała z uśmiechem, mówiąc, że 
pozbyła się swojej dolegliwości. 
- Chwała niechaj będzie Eskulapowi! - mówili. 
Szybkim krokiem przeszła przez korytarz i za propylonem wmieszała 
się w tłum przechodniów. Chciałaby znaleźć się w domu. Nie w 
swojej willi w Efezie. Chciała być znowu dzieckiem i mieszkać w 
willi w Rzymie. Chciała, by wróciły czasy, kiedy miała przed sobą 
całe życie - jasne i piękne jak kolory o brzasku dnia, świeże i 
nowe, pełne możliwości, pełne przeżyć. 
Chciała zacząć wszystko jeszcze raz. Gdyby mogła, jakże inaczej by 
postępowała, jakże inaczej by się wszystko potoczyło! 
Myślała, że to właśnie zyska dzięki Eskulapowi. Myślała, że 
zasłuży sobie na to ofiarami, czuwaniami i modlitwami. On zaś 
przysłał węże. Przysłał psy. 
Wiedziała jednak w głębi serca, że wszystkie jej zabiegi są 
daremne. Poczuła bezsilny gniew. "Jesteś kamieniem! Tylko 
kamieniem! Nie możesz nikogo uzdrowić! Jesteś niczym innym jak 
zimnym, martwym kamieniem!" Wpadła na jakiegoś przechodnia. 
- Bądź przeklęta, kobieto! Patrz, jak idziesz! 
Julia wybuchnęła łzami i zaczęła biec. 

Rozdział XI 


Minerwa przybiła do portu w Cezarei na początku wiosennych upałów. 
Chociaż miasto zostało zbudowane przez króla żydowskiego, 
Markusowi wydało się bardzo rzymskie, gdyż wyglądem i panującą w 
nim atmosferą przypominało Wieczne Miasto, w którym się wychował. 
Cztery stulecia wcześniej to samo miejsce było zasiedlone przez 
Fenicjan, którzy zbudowali tu mały, ufortyfikowany port, nazwany 
Twierdzą Stratona ku czci jednego z ich królów. Port został 
unowocześniony i rozbudowany przez Heroda Wielkiego, który nadał 
nowemu miastu nazwę od imienia Cezara Augusta. Cezarea została 
szybko jednym z najważniejszych morskich portów cesarstwa i 
siedzibą rzymskich prefektów zarządzających Palestyną. 
Przebudowując miasto, Herod miał przed oczyma Rzym, który 
zapożyczał co się dało od podbitych Greków. Wpływy hellenistyczne 
widać było w cyrku, hipodromie, łaźniach i akweduktach. Nie 
zabrakło też świątyni ku czci Augusta, a również licznych, taką 
wściekłość budzących wśród sprawiedliwych Żydów, posągów rzymskich 
i greckich bóstw. 
Markus wiedział doskonale, że między żydowską a grecką ludnością 
miasta często dochodziło do waśni. Ostatni krwawy bunt wybuchł 
dziesięć lat wcześniej i został zduszony przez Wespazjana i jego 
syna Tytusa. Potem ci dwaj razem pomaszerowali na Jerozolimę, do 
samego serca Judei. Wespazjan właśnie tu, w Cezarei, został 
ogłoszony cesarzem, nic więc dziwnego, że szybko podniósł miasto 
do godności rzymskiej kolonii. 
Mimo że Rzymianie rządzili żelazną ręką, Markus, idąc wąskimi 
ulicami, wyczuwał, że tli się tu jakiś podskórny niepokój. Satyros 
ostrzegł go, by nie zapuszczał się w niektóre dzielnice miasta, 
ale Markus tam właśnie się udał. Tu żył lud Hadassy. Chciał 
wiedzieć, dlaczego z takim uporem i determinacją ci ludzie 
trzymają się swojej wiary. 
Nie tracił czasu na rozważania, co może spotkać go z ręki zelotów 
lub sicarii. Szukał Boga Hadassy, a nie mógł Go przecież znaleźć w 
rzymskich łaźniach i cyrkach ani w domach znajomych rzymskich 
kupców. Wiadomości, których pragnął, tkwiły w umysłach tych 
żydowskich patriotów odznaczających się takim samym uporem, jaki 
wyczuwał u Hadassy. 
W ciągu trzech pierwszych dni po przybyciu Markus kupił mocnego 
konia pustynnego, zapasy na wyprawę w głąb kraju oraz przewodnik, 
w którym wymieniono drogi, stationes i civitates, a również 
odległości między nimi. Po całodziennym studiowaniu mapy wyruszył 
z Cezarei w kierunku południowo-wschodnim, ku Sebaste, miastu w 
Samarii. 
Dotarł do miasta po południu drugiego dnia podróży. Mówiono mu, że 
stare miasto żydowskie rywalizowało wspaniałością z Jerozolimą 
przed zburzeniem. Ponieważ było położone wysoko na wzgórzu, 
dostrzegł je ze znacznej jeszcze odległości. Podczas rejsu z Efezu 
Markus dowiedział się z rozmów ze Satyrosem, że Sebaste było 
jedynym miastem założonym przez dawnych Hebrajczyków. Zbudował je 
król Omri ponad dziewięćset lat temu. Samaria - tak poprzednio się 
nazywało - była stolicą królestwa Izraela, tak jak Jerozolima 
stolicą Judy. 
Miasto miało długą i krwawą historię. W nim żydowski prorok Eliasz 
zgładził dwustu kapłanów Baala. Później potomstwo króla Achaba i 
jego fenicka żona Izebel zostali usunięci przez niejakiego Jehu, 
który zabił czcicieli Baala, a potem zbezcześcił świątynię tego 
boga. Ale to wcale nie koniec krwawych dziejów. 
W ciągu wieków Samaria była podbijana przez Asyryjczyków, 
Babilończyków, Persów i Macedończyków. Wreszcie wódz z rodu 
Hasmoneuszy, Jan Hirkan, znowu włączył miasto do królestwa 
żydowskiego. Jednak niecałe dwieście lat później Pompejusz zdobył 
Samarię dla Rzymu. Cezar August podarował miasto Herodowi 
Wielkiemu, który czym prędzej przemianował je na Sebaste, co po 
grecku oznacza augustus. 
Kiedy Markus wjechał w mury Sebaste, zobaczył, że i tu wpływy 
rzymskie i greckie wycisnęły wyraźne piętno. Mieszkali tu ludzie 
wszelkich ras: Rzymianie, Grecy, Arabowie, Żydzi. Nie opodal 
targowiska znalazł gospodę, lub raczej coś, co nazywano gospodą. 
Był to po prostu obudowany dziedziniec z zagrodami wzdłuż 
wewnętrznego muru i paleniskiem pośrodku. 
Markus udał się do łaźni, a potem, wróciwszy do gospody, jął 
wypytywać właściciela, Malchusa, chudego Greka o przebiegłym 
spojrzeniu. 
- Tracisz tylko czas, szukając żydowskiego Boga. Nawet oni 
spierają się, który z wierzchołków jest świętą górą. Tutaj, w 
Sebaste, wymienia się górę Garizim, na którą Abraham zabrał syna, 
by złożyć go w ofierze. 
- Jak to złożyć w ofierze? 
- Naród żydowski zaczął się od męża o imieniu Abraham. Ich Bóg 
kazał mu złożyć w ofierze jedynego syna, którego Abraham spłodził 
w starczym wieku i którego tenże Bóg mu obiecał - odparł Malchus, 
napełniając kielich Markusa winem. 
Markus roześmiał się niewesoło. 
- Więc na samym początku zabił jednego ze swoich. 
- Oni tak na to nie patrzą. Żydzi uważają, że Bóg chciał poddać 
próbie wiarę patriarchy: czy Abraham kocha Boga bardziej niż 
własnego syna. Przeszedł pomyślnie próbę i Bóg oszczędził życie 
syna. Uważa się, że to jeden z najważniejszych momentów w ich 
dziejach religijnych. Dzięki posłuszeństwu Abrahama jego potomstwo 
zostało narodem wybranym. Można by pomyśleć, że powinni wiedzieć, 
gdzie się to stało, ale miejsce jest ciągle przedmiotem sporów. 
Albo Moria na południu, albo Garizim, gdzie można stąd bez trudu 
dotrzeć na piechotę. Sprawa jest tym bardziej zagmatwana, że Żydzi 
z Jerozolimy uważają tutejszych, z Samarii, za rasę splamioną. 
- Splamioną? Czym? 
- Małżeństwami z poganami. Ty i ja, panie, jesteśmy poganami. 
Każdy, kto nie pochodzi w prostej linii od Abrahama, jest 
poganinem. Są w tej sprawie nieugięci. Nawet ci, którzy przyjmują 
ich wiarę, nie są uznawani za prawdziwych Żydów, choćby poddali 
się obrzezaniu. 
Markus skrzywił się. Wiedział, co pociąga za sobą obrzezanie. 
- Który mężczyzna przy zdrowych zmysłach zgodziłby się na coś tak 
barbarzyńskiego? 
- Każdy, kto chce żyć według żydowskiego prawa - odparł Malchus. - 
Kłopot z tym, że Żydzi nawet między sobą nie mogą dojść do zgody. 
A urazę chowają dłużej niż Rzymianie. Żydzi z Judei i Galilei 
nienawidzą tych z Samarii i musi to mieć związek z jakimiś 
wydarzeniami sprzed wieków. Była tu kiedyś świątynia, którą 
zburzył król z dynastii Hasmoneuszy, Jan Hirkan. Samarytanie też o 
tym nie zapomnieli. Mają dobrą pamięć. Dzieli ich wiele złej krwi, 
a rozdarcie między nimi z czasem się tylko powiększa. 
- Sądziłbym, że wiara w jednego Boga zbliża ludzi. 
- Bynajmniej! Żydzi są podzieleni na najrozmaitsze odłamy i sekty. 
Są wśród nich esseńczycy, zeloci, faryzeusze, saduceusze. Są 
Samarytanie, którzy uznają Garizim za górę świętą, i Żydzi z 
Judei, którzy nadal modlą się przy resztkach muru świątyni. Poza 
tym ciągle pojawiają się nowe sekty. Weźmy na przykład 
chrześcijan. Przetrwali dłużej niż inni, chociaż Żydzi większość z 
nich wyrzucili z Palestyny. Nadal jednak pozostaje garstka 
zdecydowanych na wszystko, którzy za wszelką cenę chcą zbawić 
resztę. Powiem ci, panie, że tam, gdzie są w Palestynie 
chrześcijanie, niechybnie dojdzie do buntu i ktoś zostanie 
ukamienowany. 
- Czy są chrześcijanie także w Sebaste? 
- Paru. Wolę nie mieć z nimi do czynienia, bo to popsułoby mi 
interesy. 
- Gdzie mógłbym ich znaleźć? 
- Nawet się do nich nie zbliżaj. A jeśli się z którymś spotkasz, 
nie przyprowadzaj go do mojej gospody. Żydzi bardziej nienawidzą 
chrześcijan niż Rzymian. 
- Myślałem, że mają wspólny punkt wyjścia. Tego samego Boga. 
- Ja ci tego nie wyjaśnię. Wiem tyle, że zdaniem chrześcijan 
Mesjasz już przyszedł. Nazywał się Jezus. - Roześmiał się drwiąco. 
- Ten Jezus, który był ponoć dla nich namaszczonym przez Boga, 
pochodził z galilejskiej mieściny, Nazaretu. Uwierz mi, panie, nic 
dobrego nie przychodzi z Galilei. Żyją tam przeważnie ciemni 
rybacy i pasterze, ale z pewnością nie mesjasz, jakiego oczekują 
Żydzi. Ma on być królem-wojownikiem i zstąpić z nieba w otoczeniu 
zastępu aniołów. Chrześcijanie zaś czczą Mesjasza, który był 
cieślą. Co więcej, został ukrzyżowany, aczkolwiek twierdzą oni, iż 
powstał z martwych. Według tej sekty Jezus wypełnił, a tym samym 
obalił Prawo. Samo to roszczenie wystarczy, by podsycać wieczną 
wojnę. Jeśli czegoś nauczyłem się po dwudziestu latach życia w tym 
nędznym kraju, to tylko tego: Żyd nie jest Żydem bez Prawa. To 
powietrze, którym Żyd oddycha. 
Malchus potrząsnął głową. 
- I powiem ci coś jeszcze. Mają więcej praw niż Rzym, a ciągle 
dodają nowe. Mają Torę, którą spisał Mojżesz. Poza tym mają prawa 
cywilne i moralne. Mają nawet prawa dotyczące spożywania pokarmów. 
Do tego dochodzi tradycja. Przysięgam ci: Żyd ma na wszystko 
prawo, nawet jak i gdzie człowiek może się wypróżnić! 
Markus zmarszczył brwi. W jego umyśle tlił się maleńki płomyk 
wspomnienia o tym, co Hadassa powiedziała mu kiedyś o Prawie. 
Podsumowała Prawo w kilku słowach dla Klaudiusza, pierwszego męża 
Julii. Klaudiusz zapisał to na pergaminie i potem odczytał 
Markusowi. Jak to było? 
- Muszę do tego dojść - mruknął sam do siebie Markus. 
- Do czego? 
- Czym jest prawda. 
Malchus nie zrozumiał, co ma na myśli Markus, i zmarszczył brwi. 
- Jak dotrzeć na górę Garizim? - spytał Markus. 
- Wystarczy stąd wyjść, by zobaczyć dwie góry, Ebal na północy i 
Garizim na południu. Między nimi jest przełęcz wiodąca do doliny, 
gdzie leży miasto Nablus. Tamtędy to przeszedł Abraham do ich 
Ziemi Obiecanej. 
Markus dał mu złotą monetę. 
Malchus zmarszczył brwi, obracając monetę w palcach. Ten Rzymianin 
musi być bardzo bogatym człowiekiem. 
- Droga prowadzi przez miasto Sychar, ale muszę cię ostrzec. W 
całej Palestynie Rzymianie otoczeni są nienawiścią i Rzymianin 
podróżujący samotnie sam sobie może napytać biedy. A już 
szczególnie, jeśli ma przy sobie pieniądze. 
- Mówiono mi, że tych dróg pilnuje rzymski legion. 
Malchus roześmiał się niewesoło. 
- Nie ma drogi, na której nie grasowaliby sicarii. A oni poderżną 
ci gardło, zanim zdążysz poprosić o litość. 
- Będę wystrzegał się zelotów. 
- To nie są zeloci. Zeloci to ci, którzy niewiele lat temu 
popełnili zbiorowe samobójstwo w Masadzie. Woleli śmierć niż 
niewolę. Tacy ludzie zasługują na szacunek. Sicarii są zupełnie 
inni. Uważają się za patriotów, ale są tylko zwykłymi bandytami i 
mordercami. - Wetknął złotą monetę za brudną szarfę. - Wybrałeś 
sobie, panie, paskudny kraj do zwiedzania. Nie ma tu nic, co można 
by polecić Rzymianinowi. 
- Przybyłem, żeby dowiedzieć się czegoś o ich Bogu. 
Zaskoczony Malchus roześmiał się. 
- Czemuż ktokolwiek chciałby mieć coś wspólnego z ich Bogiem? Nie 
można Go zobaczyć. Nie można usłyszeć. I tylko pomyśl, co 
przydarzyło się Żydom. Jeślibyś chciał poznać moją radę, powiem 
ci, że najlepiej trzymać się jak najdalej od ich Boga. 
- Ale nie prosiłem cię o radę - uciął Markus. 
- To twoje życie - burknął Malchus pod nosem i poszedł zająć się 
innymi gośćmi. 
Żona Malchusa postawiła przed Markusem glinianą miskę z zupą. Był 
głodny i uznał, że soczewica, fasola i zboże zmieszane z miodem i 
oliwą całkiem nieźle zaspokajają głód. Kiedy opróżnił miskę, wstał 
i znalazł swoją przegrodę przy ścianie dziedzińca. Jego koń dostał 
siano i zboże. Markus odepchnął zwierzę, wymościł sobie łoże i 
ułożył się do snu. 
Budził się za każdym razem, kiedy ktoś poruszył się albo wstał. 
Dwaj podróżni z Jerycha popijali wino, śmiali się z żartów i 
rozmawiali do późnej nocy. Inni, a wśród nich legionista-weteran z 
młodą żoną i dzieckiem, poszli spać wcześnie. 
Markus obudził się o świcie i ruszył w stronę Garizim. Późnym 
popołudniem przejechał przez Sychar. Chciał jak najszybciej 
osiągnąć cel wyprawy, nie zatrzymał się więc, ale dalej jechał pod 
górę. Przystanął przy żydowskiej świątyni, żeby wypytać o drogę, 
ale jego akcent i strój sprawiły, że ludzie go unikali. Pojechał 
jeszcze kawałek, a potem spętał konia i ruszył na piechotę w 
stronę szczytu. 
Przed jego oczami rozpościerał się wspaniały widok na sfalowany 
krajobraz żydowskiej Ziemi Obiecanej. 
Nie ujrzał jednak ani śladu Boga. Nic. Ogarnięty irytacją, 
wykrzyknął w otaczającą go pustkę: "Gdzie jesteś? Czemu się przede 
mną ukrywasz?" 
Spędził noc patrząc na gwiazdy i wsłuchując się w dochodzące z 
doliny wycie wilka. Hadassa twierdziła, że Bóg przemawia do niej w 
wietrze, nasłuchiwał więc, co ma mu wiatr do powiedzenia. 
Nie usłyszał nic. 
Przez cały następny dzień czekał i nasłuchiwał. 
Nic. 
Trzeciego dnia, zgłodniały i spragniony, ruszył z powrotem na dół. 
Jakiś pastuszek stał przy koniu i karmił zwierzę, podsuwając mu na 
dłoni zielone gałązki palmowe. Dokoła pasły się na zboczu owce. 
Markus zszedł do konia. Spojrzał chłodno na chłopca, odwiązał od 
siodła bukłak i pił chciwie wodę. Chłopiec nie uciekł, ale 
przyglądał mu się z uwagą. Powiedział coś. 
- Nie rozumiem po aramejsku - rzucił krótko Markus, rozdrażniony 
tym, że chłopiec nie odszedł, by pilnować swoich owiec. 
Pastuszek przemówił tym razem po grecku: 
- Masz szczęście, że koń nadal tu jest. Wielu jest takich, którzy 
zaraz by go ukradli. 
Markus wykrzywił usta w ironicznym uśmiechu. 
- Myślałem, że Żydzi mają prawa zakazujące kradzieży. 
- Ale te prawa nie zakazują okradania Rzymian - uśmiechnął się 
chłopiec. 
- Cieszę się więc, że nie straciłem konia. 
Chłopiec potarł nos. 
- To dobry koń. 
- Zaniesie mnie tam, dokąd podążam. 
- A dokąd podążasz? 
- Na górę Moria - odparł Markus i po chwili wahania dodał: - żeby 
znaleźć Boga. 
Zdziwiony chłopiec uniósł głowę i przyjrzał się mu z 
zaciekawieniem. 
- Mój ojciec powiedział, że Rzymianie mają wielu bogów. Skoro masz 
tylu do wyboru, czemu szukasz jeszcze jednego? 
- Żeby zadać Mu kilka pytań. 
- Jakich pytań? 
Markus odwrócił głowę. Chciał zapytać Boga, dlaczego pozwolił, by 
Hadassa umarła. Chciał zapytać, dlaczego, skoro jest wszechmocnym 
Stwórcą, stworzył świat tak napełniony przemocą. A przede 
wszystkim, chciał się dowiedzieć, czy Bóg w ogóle istnieje. 
- Jeśli kiedyś Go znajdę, zapytam o wiele rzeczy - odparł poważnym 
głosem i spojrzał na chłopca. 
Pastuszek przyglądał mu się ciemnymi, zamyślonymi oczami. 
- Nie znajdziesz Boga na górze Moria - oznajmił po prostu. 
- Szukałem już na górze Garizim. 
- Bóg nie przebywa na szczycie górskim jak wasz Jowisz. 
- Gdzie więc Go znajdę? 
- Nie wiem, czy można Go znaleźć w ten sposób, w jaki ty Go 
szukasz - odparł chłopiec wzruszając ramionami. 
- Chcesz powiedzieć, że ten Bóg nigdy nie pokazuje się ludziom? A 
jak było z Mojżeszem? Czyż Bóg mu się nie objawił? 
- Czasem objawia się ludziom - przyznał chłopiec. 
- Jak wygląda? 
- Nie zawsze tak samo. Do Abrama przybył jako zwyczajny podróżny. 
Kiedy Izraelici wyszli z Egiptu, Bóg był przed nimi jako słup 
obłoku w dzień i słup ognia w nocy. Jeden z naszych proroków 
zobaczył Boga i napisał, że był jak koło jedno w drugim, miał 
cztery oblicza i jaśniał jak ogień. 
- Zmienia więc swą postać jak Zeus. 
Chłopiec potrząsnął głową. 
- Nasz Bóg nie jest jak bogowie Rzymian. 
- Tak mniemasz? - Markus roześmiał się cynicznie. - Bardziej jest 
do nich podobny niż ci się zdaje. 
Ogarniał go coraz większy smutek. Bóg miłujący ludzi wyciągnąłby z 
niebios rękę, by uratować Hadassę. Tylko bóg okrutny mógł patrzeć 
na jej śmierć. 
"Jaki Ty jesteś?" 
Chłopiec obrzucił go jakimś uroczystym spojrzeniem, w którym nie 
było ani śladu lęku. 
- Jesteś zły. 
- Tak - potwierdził bezbarwnym głosem Markus. - Jestem zły. Tracę 
też czas. 
Zdjął koniowi pęta i wskoczył na siodło. 
Zwierzę stanęło dęba i chłopiec odskoczył do tyłu. 
- Czego chcesz od Boga, Rzymianinie? 
Pytanie zostało zadane władczym tonem, nie pasującym do tak małego 
chłopca, ale był w nim też jakiś szczególny odcień pokory i 
ciekawości. 
- Będę wiedział, kiedy stanę przed Jego obliczem. 
- Może odpowiedzi, których szukasz, nie można znaleźć w czymś, co 
się widzi i czego się dotyka. 
Rozbawiony Markus uśmiechnął się. 
- Wiele myślisz jak na małego chłopca. 
Pastuszek odwzajemnił uśmiech. 
- My, pasterze, mamy dużo czasu na rozmyślania. 
- Cóż więc mi doradzisz, mały filozofie? 
- Kiedy staniesz przed Bogiem, pamiętaj, że to Bóg. 
- Będę pamiętał, co uczynił - odparł chłodno Markus. 
- To też - zgodził się z pewną uprzejmością chłopiec. 
Markus zmarszczył lekko brwi i przyjrzał się chłopcu uważniej. 
Wykrzywił usta. 
- Jesteś pierwszym Żydem, który rozmawiał ze mną jak człowiek z 
człowiekiem. Szkoda. 
Zawrócił i ruszył w dół stoku. Usłyszał dzwoneczki i spojrzał do 
tyłu. Chłopiec szedł po trawiastym zboczu, uderzając kijkiem z 
dzwoneczkami o ziemię. Owce natychmiast zbiły się w ciaśniejszą 
gromadkę i poszły za nim ku zachodniemu stokowi. 
Patrząc na chłopca z owcami, Markus poczuł, że poruszyło się w nim 
coś dziwnego. Jakiś bolesny głód. Pragnienie. I nagle poczuł 
niewidzialną obecność... niewyraźny cień, coś w rodzaju pełnego 
słodyczy, zwodniczego zapachu jedzenia, które znajduje się prawie 
w zasięgu ręki. 
Ściągnął wodze, koń stanął i jeździec przez dłuższą chwilę patrzył 
z zamyśleniem na pastuszka. Co jest w tym chłopcu szczególnego? 
Markus potrząsnął głową, zaśmiał się z dezaprobatą z samego siebie 
i popędził konia. Zbyt długo przebywał na tej górze bez jedzenia i 
picia, aż coś mu się zaczęło roić w głowie. 
Popędzając wierzchowca, zjechał w dolinę i ruszył na południe, w 
stronę Jerozolimy. 

Rozdział XII 


Hadassa obudziła się, gdyż ktoś walił w zewnętrzne przepierzenie 
sklepiku i wzywał pomocy. 
- Lekarza! Panie mój! Błagam! Jesteś nam potrzebny! 
Usiadła, usiłując się rozbudzić. 
- Nie! - krzyknął Raszyd i rzucił się, żeby zagrodzić jej drogę. - 
Jest późno i musisz odpocząć. - Wyminął ją i odsunął okiennicę, 
chcąc uciszyć i przepędzić intruza. - Czego chcesz, kobieto? 
Lekarz i jego pomocnica śpią. 
- Przysłał mnie mój pan. Błagam. Pozwól mi porozmawiać z lekarzem. 
Przyszedł na panią czas rozwiązania, a dowiedzieliśmy się, że nasz 
lekarz opuścił w niełasce Efez. Moja pani znalazła się w wielkim 
kłopocie. 
- Odejdź, kobieto. Nie brak tu, przy łaźniach, innych medyków. Ten 
sklepik jest zamknięty. 
- Umrze, jeśli nie dostanie pomocy. Musisz go obudzić. Musi 
przyjść. Błagam. Zaklinam na wszystko. Ma straszne bóle, a dziecko 
nie chce wyjść. Mój pan jest bogaty. Zapłaci, ile zechcecie. 
- Raszydzie - powiedziała Hadassa, okrywając twarz zasłoną - 
powiedz jej, że przyjdziemy. 
- Dopiero się położyłaś, pani, żeby odpocząć - zaprotestował 
Raszyd. 
- Zrób, co ci powiedziała - rozkazał Aleksander, który wstał już i 
zaczął przygotowywać narzędzia, dorzucając kilka do skórzanej 
torby. - Weź mandragorę, Hadasso. Jeśli jest tak źle, jak ona 
mówi, może się nam przydać. 
- Tak, panie. 
Hadassa oprócz mandragory dołożyła do skrzyneczki jeszcze inne 
lekarstwa. Była gotowa, zanim Aleksander skończył przygotowania, i 
ująwszy w dłoń laskę, podeszła do kulisy. Raszyd zagrodził jej 
drogę, ale ona położyła mu dłoń na ramieniu. 
- Pozwól, że z nią porozmawiam. 
- Czyż nie potrzebujesz odpoczynku jak każdy? - rzekł i obrzucił 
groźnym spojrzeniem stojącą na zewnątrz niewolnicę. - Niech idzie 
gdzie indziej. 
- Przyszła do nas. Odsuń się, proszę. 
Raszyd zacisnął wargi i odsunął kulisę. Hadassa wyszła. Niewolnica 
cofnęła się. W świetle księżyca widać było jej pobladłą twarz. 
Hadassa zrozumiała, czemu tamta drży, gdyż często się z tym 
spotykała. To przez tę zasłonę na twarzy. Spróbowała uśmierzyć 
niepokój dziewczyny. 
- Lekarz zaraz wyjdzie - powiedziała łagodnym głosem. - Jest 
bardzo biegły i zrobi dla twojej pani wszystko co w jego mocy. 
Pakuje właśnie narzędzia. 
- Och, dziękuję, dziękuję! - wykrzyknęła niewolnica, zginając się 
kilka razy w ukłonie, a potem wybuchając płaczem. - Bóle mojej pani 
zaczęły się wczoraj po południu i są coraz gwałtowniejsze. 
- Powiedz, jak się nazywasz. 
- Liwilla, pani. 
- A twoja pani? 
- Antonia Stefania Magonianus, żona Habinnasa Attulusa. 
Pojawił się wreszcie Aleksander. 
- Magonianus? Chyba nie masz na myśli złotnika? 
- Właśnie tego, panie - odparła Liwilla. - Musimy się spieszyć. 
Proszę cię, panie. 
- Prowadź - rzucił Aleksander i Liwilla czym prędzej ruszyła. 
Raszyd zatrzasnął jedną ręką kulisę i poszedł za nimi. 
- Nie dotrzymasz kroku - rzekł, krocząc obok Hadassy. 
Wiedziała, że Arab ma rację, gdyż już teraz czuła ból w 
okaleczonej nodze. Potknęła się i jęknęła z cicha. Raszyd spojrzał 
na nią ze srogim wyrazem twarzy i ujął ją pod ramię. 
- No widzisz. 
Aleksander obejrzał się i zobaczył, jak trudno Hadassie nadążyć. 
Zatrzymał się i poczekał. 
- Nie - powiedziała, dysząc ciężko. - Idź sam. Przyjdę najszybciej 
jak zdołam. 
- W ogóle nie powinnaś tam iść - oświadczył zatroskany Raszyd. 
Hadassa wyszarpnęła rękę z jego uścisku i pokuśtykała za Liwillą, 
która stanęła na rogu ulicy i nawoływała, żeby się pospieszyli. 
Aleksander szedł z nią teraz równym krokiem. 
- Raszyd ma rację. To za daleko i za ciężko dla ciebie. Wracaj. 
Powiem Magonianusowi, żeby przysłał po ciebie lektykę. 
Hadassa zacisnęła zęby. Słowa Aleksandra ledwie dotarły do jej 
świadomości. Całą uwagę skupiła na przestraszonej niewolnicy, 
która nie przestawała nalegać, by się spieszyli. 
Raszyd zaklął w swoim języku i wziął Hadassę na ręce. Szedł pod 
górę, mrucząc coś pod nosem. 
- Dziękuję, Raszydzie - powiedziała Hadassa, obejmując go za 
szyję. - Nie bez powodu Bóg przysłał nam ciebie. 
Szli za Liwillą przez plątaninę ciemnych ulic, aż wreszcie dotarli 
do dużego sklepu naprzeciwko Artemizjonu. Hadassie wystarczyło 
jedno spojrzenie, by wiedzieć, do kogo przyszli. Magonianus. 
Złotnik. Rzemieślnik wykonujący posążki bogów. 
Raszyd zaniósł ją przez sklep do mieszkania na tyłach. 
- Tędy - rzuciła Liwilla, wbiegając na marmurowe schody. 
Skądś z góry dochodziły krzyki kobiety: 
- Szybciej! Błagam, pospieszcie się! 
Raszyd wszedł do pokoju na piętrze. Stanął i rozglądał się, 
trzymając nadal na rękach Hadassę. Aleksander wpadł do środka tuż 
za nim i zatrzymał się jak wryty tuż za progiem. Bogate 
wyposażenie mieszkania zrobiło na nim wrażenie. Cały pokój jaśniał 
od barw. Lśniły ozdobne lustra, wschodnia ściana była obita 
babilońskimi dywanami. Dwa malowidła ścienne mówiły o bogactwie 
jakże dalekim od wyposażenia małego kramu przy ulicy nie opodal 
publicznych łaźni. Malowidło na zachodniej ścianie przedstawiało 
duchy tańczące w lesie i kochanków splecionych w uścisku na 
kwietnym łożu. To na ścianie południowej przedstawiało scenę 
łowów. 
Hadassa widziała jednak tylko młodą kobietę wijącą się z bólu na 
łożu. 
- Puść mnie, Raszydzie. 
Raszyd postawił ją, nie odrywając zdumionego wzroku od oczywistych 
dowodów bogactwa Magonianusa. 
Hadassa pokuśtykała do łoża. 
- Antonio, przyszliśmy, żeby ci pomóc - powiedziała, kładąc dłoń 
na mokrym od potu czole dziewczyny. 
Nie była starsza niż Julia za czasów pierwszego męża. Po drugiej 
stronie łoża siedział siwowłosy, bardzo przypominający Klaudiusza 
mężczyzna; trzymał w obu dłoniach jej drobną rękę. Antonia znowu 
krzyknęła, gdyż nastąpił kolejny skurcz, i na jej wymęczonej 
twarzy pojawił się grymas świadczący o męce, jaką przeżywa. 
- Zrób coś dla niej, kobieto. Zróbże coś! 
- Musisz się uspokoić ze względu na nią, panie. 
- Habinnasie! - wykrzyknęła Antonia i jej niebieskie oczy 
rozszerzyły się ze strachu, kiedy spojrzała na Hadassę. - Kim ona 
jest? Czemu kryje się za zasłoną? 
- Nie lękaj się, pani - powiedziała łagodnym głosem Hadassa, 
uśmiechając się, chociaż wiedziała, że Antonia nie widzi jej 
twarzy. I lepiej, żeby nie widziała, gdyż straszne blizny jeszcze 
bardziej by ją przeraziły. - Przyszłam z lekarzem, żeby pomóc przy 
połogu. 
Antonia zaczęła znowu ciężko dyszeć, a potem jęczeć z bólu. 
- Och!... oooch!... Hero, zmiłuj się nade mną! 
Hadassa pogłaskała łagodnie dziewczynę po czole i w tym momencie 
zobaczyła amulet zawieszony na jej szyi. W ciągu ostatnich 
miesięcy widziała wiele takich amuletów. Niektóre, wykonane z 
kamienia albo z wydzieliny żołądka zająca, miały uczynić poród 
lżejszym. Inne, jak ten, miały sprzyjać płodności. Wzięła do ręki 
gładki, owalny hematyt i zobaczyła, że po jednej stronie wyryty 
jest wąż pożerający własny ogon. Nie obracając nawet kamienia, 
wiedziała, że po drugiej stronie znajduje się wizerunek bogini 
Izydy i skarabeusza. Wyryto tam także bardzo dokładnie greckie 
zaklęcie oraz imiona Oroiouth, Jao i Jahwe. Noszący ten amulet 
wierzyli, że połączenie greckich, egipskich i semickich motywów i 
słów sprowadza magiczną moc. Odwiązała wisiorek i odłożyła na bok. 
- Umrę! - wykrzyknęła dziewczyna, tocząc głową to w jedną, to w 
drugą stronę. - Umrę! 
- Nie - zapewnił udręczony Habinnas. - Nie umrzesz. Nie pozwolę na 
to. Nawet w tej chwili kapłani składają w twoim imieniu ofiary 
Artemidzie i Herze. 
Hadassa pochyliła się nad nią niżej. 
- Czy to twoje pierwsze dziecko, Antonio? 
- Nie. 
- Dwa razy poroniła - wyjaśnił Habinnas. 
- A teraz to się nie urodzi. - Jęknęła, szarpiąc jedną ręką za 
mokre od potu przykrycie, a drugą zaciskając z całej siły na dłoni 
męża. - Och, Habinnasie, jak boli! Zrób coś. Zrób coś! - 
krzyczała, skręcając ciało w udręce. 
Habinnas trzymał jej dłoń w obu swych rękach i płakał. 
Aleksander, nadal oszołomiony bogactwem wnętrza, przeszedł przez 
pokój i zdjął flaszki z wonnościami i maści ze stolika z kości 
słoniowej. Rozejrzał się raz jeszcze i jego wzrok spoczął na 
wypolerowanym korynckim łożu z brązu, potem na zasłonach z 
chińskiego jedwabiu, na skomplikowanym wzorze kolorowych 
marmurowych płytek posadzki, na dużym, zdobnym koszu na węgle i 
złotych lampkach. 
Rozmieszczając starannie słoiczki z olejkiem, gąbki, bawełnę, 
kawałki płótna dla noworodka i narzędzia chirurgiczne, zastanawiał 
się, czemu człowiek tak bogaty jak Magonianus posłał niewolnicę do 
publicznych łaźni, żeby sprowadziła medyka leczącego pospólstwo. 
Za tą pierwszą myślą pojawiła się druga, która napełniła go złymi 
przeczuciami. Jeśli nie uda mu się uratować młodej i najwyraźniej 
umiłowanej żony, zostanie przepędzony z miasta, a z jego reputacji 
medycznej nic nie pozostanie. 
- Powinienem był cię posłuchać - mruknął cicho do Raszyda. 
- Powiedz, że jesteś bezradny i wyjdź. 
Aleksander zaśmiał się cicho i posępnie. Skierował wzrok w stronę 
łóżka. 
- Teraz już nie oderwę od niej Hadassy. 
Krzyk Antonii nie milkł ani na chwilę i Hadassa przemawiała 
spokojnym głosem do niej i do szalejącego z trwogi Habinnasa. 
- Wesprzyj mnie, Eskulapie - powiedział Aleksander i podszedł do 
łoża. 
- Będziemy potrzebowali gorącej wody - rzuciła Hadassa, zwracając 
się do Habinnasa. 
- Tak. Tak, oczywiście - rzekł Habinnas, uwalniając dłoń z uścisku 
młodej żony. 
- Nie zostawiaj mnie - błagała łkając Antonia. - Nie zostawiaj... 
- Nie zostawi cię, pani - uspokajała młodą kobietę Hadassa, 
ujmując ją za rękę. - Pośle tylko Liwillę po wodę. 
- Och, znów się zaczyna! Zaczyna się - wyjęczała Antonia, prężąc 
plecy. - Nie zniosę tego! To ponad siły!... 
Habinnas nie wrócił do łoża, ale stał kilka kroków od niego i 
przyciskał pięści do skroni. 
- Artemido, wszechmocna bogini, zlituj się nad nią. Błagam o 
litość! 
Hadassa położyła dłoń na czole Antonii i poczuła, że jest 
rozpalone. Antonia wstrzymała oddech, jej oczy napełniły się 
łzami, twarz poczerwieniała. Na szyi pokazały się napięte żyły i 
łzy trysnęły z oczu. Zacisnęła zęby i wydała z siebie głęboki ni 
to jęk, ni krzyk. Zacisnęła rękę, aż Hadassie wydało się, że 
zmiażdży jej dłoń. 
Kiedy skurcze ustały, wyczerpana Antonia opadła do tyłu, łkając. 
Oczy Hadassy zaszły łzami. Gładziła czoło dziewczyny, pragnąc z 
całego serca nieść jej pociechę. Spojrzała na Aleksandra. 
- Co możemy uczynić? - spytała szeptem, lecz on stał tylko i 
przyglądał się z posępnym wyrazem twarzy. 
- Zróbcie coś, niech to się skończy - wychrypiała słabym głosem 
Antonia. - Błagam, niech to się skończy. 
Ponieważ Aleksander milczał, Hadassa pochyliła się nad nią. 
- Nie opuścimy cię - powiedziała i osuszyła szmatką mokre czoło 
Antonii. 
- Muszę ją zbadać - oznajmił w końcu Aleksander. 
Antonia zesztywniała ze strachu, ale on spokojnym głosem wyjaśnił 
jej, co robi i dlaczego. Wtedy odprężyła się, gdyż dotyk jego ręki 
był bardzo delikatny. Chwila wytchnienia trwała krótko; znowu 
przyszła fala skurczów. Udręczona kobieta krzyczała z bólu. 
Aleksander wyprostował się i wyraz jego twarzy napełnił Hadassę 
niepokojem. 
- Co się stało? 
- Dziecko jest w niewłaściwej pozycji. 
- Co możesz uczynić? 
- Mogę zrobić operację i wyjąć dziecko przez brzuch... ale to 
niebezpieczne. Potrzebna jest na to zgoda Magonianusa. 
Odszedł od łóżka. 
Hadassę nękały wątpliwości, gdyż Aleksander mówił coś do Habinnasa 
głosem zbyt cichym, by mogła pochwycić słowa. 
- Nie! - wykrzyknął nagle wzburzony Magonianus. - Nie mogę na to 
pozwolić, skoro nie chcesz zapewnić, że przeżyje. Ona się dla mnie 
liczy, nie dziecko. Nie pozwolę, byś narażał jej życie. 
- Jest zatem tylko jeszcze jedna rzecz, jaką mogę zrobić... - 
Aleksander umilkł i spojrzał na Hadassę, jakby nie był pewny, czy 
może mówić dalej. 
Potem z twarzą ściągniętą i pełną napięcia zwrócił wzrok na 
Magonianusa i przemówił spokojnym głosem. Hadassa zobaczyła, że 
twarz starszego mężczyzny zrobiła się biała jak chusta. 
Oszołomiony Habinnas potrząsnął głową. 
- Jesteś pewny? Nie możesz uczynić nic innego? - Aleksander dał 
znak, że nie, a Magonianus pokiwał głową. - Czyń więc, co możesz. 
Lecz na bogów, pospiesz się, żeby już nie cierpiała. 
Hadassa patrzyła z bijącym sercem na narzędzia, które Aleksander 
wydobywał ze skórzanej torby. Czuła ucisk w żołądku. Skinął na 
Raszyda i obaj przysunęli stół do nóg łoża. Potem podniósł wzrok 
na Hadassę. 
- Podaj jej dużą dawkę białej mandragory i wyjdź stąd. Pomoże mi 
Raszyd. 
- Mandragora ją uśpi. 
- Lepiej, żeby spała, kiedy będę robił to, co muszę. 
Aleksander przygotował sobie pod ręką zakrzywiony nóż, 
dekapitator, kranioklast i przyrząd do rozkawałkowania płodu. 
Hadassa podniosła się i stanęła przed nim. 
- Co zamierzasz jej uczynić, że mnie stąd odsyłasz? - zapytała 
szeptem, kładąc mu dłoń na przedramieniu i patrząc na straszliwe 
narzędzia. 
Nachylił się i powiedział jej do ucha: 
- Umrze, jeśli nie usunę płodu. 
- Chcesz usunąć dziecko? - spytała słabym głosem. Raz jeszcze 
spojrzała na narzędzia i poczuła, że robi się jej niedobrze na 
myśl, iż Aleksander zamierza pociąć dziecko i wydobyć je z 
matczynego łona. - Nie możesz tego zrobić, Aleksandrze. 
Chwycił ją za rękę i przytrzymał mocno przed sobą. Mówił 
najgwałtowniejszym szeptem, jaki kiedykolwiek słyszała. 
- Chcesz, Hadasso, żeby oboje umarli? Dziecko się w niej 
zaklinowało. Czy tego nie pojmujesz? W tej pozycji nie może się 
urodzić. 
- Więc je obróć. 
- Nie mogę - odparł stanowczo. Wyciągnął rękę, żeby Hadassa 
zobaczyła, jak wielkie ma dłonie. - A ty? 
- Nie możesz tego uczynić, Aleksandrze. 
- Nie podoba mi się to tak samo jak tobie - oznajmił niskim, 
zawziętym głosem. - Nic innego nie da się jednak zrobić. Zresztą 
dziecko jest zapewne martwe. Połóg trwa już dwa dni! Matka jest 
ważniejsza niż dziecko. 
- Dla Boga oboje są ważni. 
- Wyjdź i czekaj, aż cię zawołam. Wiem, że nie masz serca do tej 
strony medycyny. Lepiej, byś nie musiała na to patrzeć. 
Zaopiekujesz się nią później. 
Chciał ją wyminąć, ale ona z zadziwiającą siłą chwyciła go za 
rękę. 
- Proszę cię, Aleksandrze. 
- Jeśli masz, Hadasso, jakąś propozycję, wysłucham jej. W 
przeciwnym razie zejdź mi z drogi. Ta kobieta nie może dłużej 
czekać. 
Jakby na potwierdzenie jego słów Antonia znowu zaczęła krzyczeć. 
Hadassa widziała, że Aleksander nie jest zachwycony tym, co musi 
zrobić, ale postanowił uczynić wszystko, by ratować Antonię. 
Potrząsnęła głową. 
- Musimy się modlić. 
- Modlitwa nie ocali tej dziewczyny! Wiem, co trzeba zrobić. 
Hadassa aż nadto dobrze wiedziała, jak małą wagę przywiązuje się 
do życia dziecka. Do tego stopnia, że jeśli zmarło tuż po 
urodzeniu, prawo nie zabraniało grzebania dziecka w obrębie murów 
miejskich. Martwego pozbywano się w ogrodzie domowym, rzucając je 
na kupę śmieci. Był nawet zwyczaj zamurowywania noworodka w 
podwalinie nowego domu! 
Hadassa spojrzała na Habinnasa i zrozumiała, że z jego strony nie 
może oczekiwać pomocy. Jemu zależało tylko na młodej żonie. 
Widząc, że Hadassa patrzy na wytwórcę bożków, Aleksander ścisnął 
boleśnie jej rękę. 
- Nie pozwolę, Hadasso, by ta dziewczyna umarła. Czy zdajesz sobie 
sprawę, kim jest ten człowiek? To jeden z najbogatszych obywateli 
Efezu. Zasiada do stołu z prokonsulem. Jeśli jego żona umrze, mogę 
pożegnać się z leczeniem ludzi. Czy to pojmujesz? To oznacza 
koniec! Koniec, nim jeszcze zacząłem. Będę musiał opuścić miasto z 
nadzieją, że uda mi się zacząć wszystko od nowa, ale gdzie 
indziej. 
Hadassa patrzyła mu prosto w oczy bez mrugnięcia. 
- Nie spiesz się tak do niszczenia ludzkiego życia. Proś o pomoc 
Tego, który stworzył Antonię i jej dziecko. 
Aleksander cofnął się. Nie widział jej twarzy okrytej zasłoną, ale 
słyszał głębokie przekonanie w jej głosie. 
- Zaklinam więc Jego i ciebie. Wezwij Go. Błagam cię, byś to 
uczyniła - powiedział ściszonym głosem. - Lecz módl się z całego 
serca i szybko, i oby cię wysłuchał, gdyż dam ci tyle tylko czasu, 
ile trzeba na przygotowanie wszystkiego do operacji. 
Odwrócił się od niej, czując, jak zimny strach ścina mu krew w 
żyłach. Gdyby był inny sposób uratowania Antonii, skorzystałby z 
niego bez wahania. Ale nie miał już na to czasu, nie miał wyboru. 
Musi przeciąć dziecko na pół i zmiażdżyć mu czaszkę, by wydobyć je 
z tej kobiety. A jeśli nie uczyni tego dość starannie i szybko, 
ona umrze. Nikt nie będzie dbał o to, że sprowadzono go tu w 
ostatniej chwili. Cała wina spadnie na jego głowę. 
Aleksander skupił uwagę na narzędziach, a serce Hadassy krzyczało 
z trwogi. Cała wiara Aleksandra ograniczała się do wiedzy, do 
tego, czego nauczyli go mistrzowie. To nie wystarczy. 
Wróciła do Antonii. Zaczęły się już kolejne skurcze i Antonia 
skowytała z bólu, szarpiąc wilgotną pościel, kiedy cierpienie się 
wzmagało. Nie miała już nawet siły, żeby krzyczeć. 
- Moje dziecko - jęknęła. - Ratujcie moje dziecko. 
- Boże, błagam Cię... - powiedziała Hadassa i położyła dłoń na 
rozdętym brzuchu Antonii. 
Poruszała wargami, lecz nie dobywał się z nich żaden dźwięk, choć 
krzyczała, wzywając Boga na ratunek. 
"O Boże! Jesteś Stwórcą tej kobiety i jej dziecka. Ocal jedno i 
drugie! Wyprostuj sprawy, aby oboje mogli żyć. Wyprostuj je, aby 
Aleksander nie uczynił tego, co zamierzył, i nie ściągnął na 
siebie grzechu. Błagam Cię, Jezu, okaż im swoją moc i miłość." 
Antonia wydała gardłowy okrzyk i Habinnas rzucił się ku łożu. 
- Zostaw ją! Zadajesz jej jeszcze większy ból! 
Raszyd powstrzymał go. Habinnas szamotał się, by się uwolnić, ale 
Raszyd przyparł go do malowidła przedstawiającego duchy. 
Słysząc jęki Antonii, Hadassa zaczęła płakać. 
- Proszę Cię, o Jezu, błagam - szeptała, przesuwając łagodnie 
dłonią po dziecku uwięzionym w łonie matki. - Proszę Cię, Panie, 
wysłuchaj nas. Zmiłuj się nad nią i jej dzieckiem. Zmień położenie 
dziecka i wydobądź je z łona. 
Dziecko poruszyło się. 
Hadassa trzymała leciutko dłonie na brzuchu Antonii i nagle 
poczuła, że dziecko powoli, łagodnie obraca się, jakby ujęła je 
jakaś niewidzialna ręka. Zapłakała, przepełniona radością, i jej 
łzy spadały na napiętą skórę. 
Antonia krzyknęła, ale tym razem inaczej, i Aleksander, który stał 
z zakrzywionym nożem w ręku, zobaczył, co się dzieje. Rzucił nóż. 
Habinnas przestał krzyczeć i wyrywać się Raszydowi. 
- Co się dzieje? - zapytał. 
- Dziecko obróciło się - oznajmił Aleksander, nie kryjąc 
ekscytacji. 
Nie było już czasu, żeby ułożyć Antonię na fotelu porodowym. 
Zaparł się kolanem o koniec łóżka i pochylił do przodu. Zaczął się 
już kolejny skurcz i nagle dziecko wyśliznęło się bez trudu z łona 
Antonii prosto w ręce Aleksandra. Antonia zrobiła gwałtowny wydech 
i opadła na łoże. 
Aleksander roześmiał się, patrząc na dziecko, które trzymał w 
rękach. 
- Masz syna, Magonianusie! - wykrzyknął z ulgą, w której 
pobrzmiewała nutka grozy. - Tylko podejdź i spójrz - dorzucił, 
odcinając i zawiązując pępowinę. 
Hadassa cofnęła się, drżąc na całym ciele, przejęta tym, co 
widziała. 
Raszyd puścił Habinnasa, ale wytwórca bożków stał chwilę bez 
ruchu, wsłuchując się w płacz nowo narodzonego syna. Podbiegła 
Liwilla, żeby wziąć dziecko z rąk Aleksandra. 
- Syn, Habinnasie! - powiedziała chrapliwym głosem wyczerpana 
Antonia. - Dałam ci syna... 
Spróbowała dźwignąć się na tyle, by zobaczyć dziecko, lecz siły ją 
zawiodły. Osunęła się na wilgotną pościel. Zaczęła oddychać 
wolniej i swobodniej. Zamknęła oczy. 
Habinnas zerknął przelotnie na dziecko wrzeszczące w ramionach 
Liwilli, a potem przyklęknął przy łożu. Zobaczył krew na pościeli 
i wtulił głowę w szyję żony. Jego ramionami wstrząsało łkanie. 
- Nigdy więcej. Przysięgam. Nigdy już nie będziesz musiała przeżyć 
czegoś takiego. 
- Zajmij się dzieckiem - polecił Aleksander Hadassie, masując 
brzuch Antonii, aby jej ciało wypchnęło z siebie łożysko. - Ja 
zajmę się jego matką. 
Liwilla oddała dziecko Hadassie i cofnęła się zaraz z 
rozszerzonymi oczami. Drżała i Hadassa zmarszczyła lekko brwi, nie 
wiedząc, co się stało młodej niewolnicy. 
Obmyła ostrożnie dziecko w misie z ciepłą wodą i położyła 
delikatnie na miękkim płótnie, a potem natarła całe jego ciało 
solą, żeby zapobiec infekcji. Przypomniała sobie, jak matka 
zawijała Leę, i zrobiła tak samo. Przemawiając cicho do maleństwa, 
owinęła je ciasno, tak że wyglądało jak mała mumia. Wzięła pasek 
białego płótna, owinęła nim główkę i robiąc małe zakładki 
poprowadziła płótno przez podbródek i czoło. Podniosła tak 
zabezpieczone przed chłodem dziecko i zaniosła je matce. 
Habinnas dźwignął się z kolan. 
- Liwilla zabierze je do mamki. 
- Nie zostanie oddany mamce. Potrzebna mu prawdziwa matka - 
powiedziała Hadassa i pochyliła się. - Antonio - szepnęła, 
muskając dłonią czoło kobiety. - Twój syn. 
Antonia uśmiechnęła się sennie, przesunęła się nieco i Hadassa 
położyła obok niej dziecko. Antonia roześmiała się cicho z 
radości, kiedy mała buzia zamknęła się na sutce jej piersi. Zaraz 
jednak młoda matka posmutniała. 
- Nie mam pokarmu - szepnęła, przełykając łzy i starając się 
przezwyciężyć zmęczenie. 
Hadassa pogłaskała ją delikatnie po policzku. 
- Nie martw się, Antonio. Będziesz miała pokarm. 

W pokoju panowała cisza. Hadassa gładziła policzek Antonii, 
dziękując Bogu, który oszczędził i matkę, i dziecko. Czuła radość 
narastającą w sercu i pragnęła z całej duszy śpiewać na chwałę 
Pana. Lecz blizny od lwich pazurów nie tylko ją oszpeciły. Wskutek 
infekcji nie miała już takiego głosu jak niegdyś. Wiedziała 
jednak, że w gruncie rzeczy nie ma to znaczenia. Bóg słyszy jej 
modlitwę. Także teraz słyszy, jak śpiewa jej serce. 
Mrugając powiekami, żeby powstrzymać łzy, uniosła głowę. Habinnas 
Attulus Magonianus stał po drugiej stronie łoża i bacznie się jej 
przyglądał. Ujrzała w jego oczach to, co przedtem widziała w 
oczach Liwilli - strach. 
Aleksander zakończył zabiegi przy Antonii i cofnął się od łoża. 
Pouczył Liwillę, jak ma się troszczyć o swą panią. Hadassa 
odwróciła się od Magonianusa i podeszła do nich. Liwilla złożyła 
jej głęboki pokłon. Hadassa powiedziała jej, żeby raz dziennie 
zmieniała dziecku pieluszki. 
- Obmywaj starannie dziecko i nacieraj solą. Potem zawijaj tak jak 
ja. Nie oddawaj go mamce, ale pozwól, by zajmowała się nim matka. 
- Będzie, jak sobie życzysz - zapewniła Liwilla, znowu składając 
głęboki ukłon. 
Habinnas rozmawiał z inną służebną. Po chwili podszedł do 
Aleksandra i Hadassy, którzy zajęci byli składaniem nie użytych 
narzędzi i lekarstw. 
- Nie wiem nawet, jak się nazywasz. 
Aleksander podał swoje imię, ale zawahał się, kiedy Habinnas 
spojrzał znacząco na Hadassę. 
- Moja pomocnica - oznajmił, nie podając z jakichś niejasnych dla 
siebie samego powodów jej imienia. Spojrzał na Raszyda. - 
Skończyliśmy. Możesz ją zabrać. 
Raszyd wziął Hadassę na ręce i nie zważając na protesty, wyniósł 
ją z pokoju, Aleksander zaś zwrócił się do Magonianusa: 
- Jak doszło do tego, że człowiek o twojej pozycji posłał po 
lekarza, który praktykuje przy publicznych łaźniach? - spytał z 
ciekawości, ale również, by odciągnąć uwagę Habinnasa od Hadassy. 
- Kattulus wyjechał z Efezu - odparł Magonianus. Aleksander dobrze 
znał imię znakomitego medyka. Kattulus należał do najlepszych 
lekarzy w mieście i leczył tylko ludzi bogatych i na wysokich 
stanowiskach. - Kiedy dowiedziałem się o jego niełasce, było już 
zbyt późno, by znaleźć kogoś innego - wyjaśniał ponurym głosem 
Habinnas. - Posłałem niewolnicę żony, by kogoś znalazła. Nie wiem, 
jak trafiła do ciebie, ale dziękuję bogom, żeś przyszedł. 
"Bóg ją nam przysłał" - powiedziała Hadassa, kiedy tu szli. Czyżby 
naprawdę? 
- Musi mieć ciepło - powiedział, wskazując głową Antonię. - 
Potrzebuje odpoczynku. Przyjdę jutro, żeby zobaczyć, jak się 
miewa. 
- Czy ona przyjdzie z tobą? - spytał Habinnas, spoglądając w 
stronę drzwi, przez które Raszyd wyniósł Hadassę. 
- Nie, chyba że sobie tego życzysz - odpowiedział ostrożnie 
Aleksander. 
- Tak. Chciałbym dowiedzieć się o niej czegoś więcej. 
Aleksander wyprostował się, ściskając pod pachą swoją torbę 
lekarską. 
- Co chciałbyś wiedzieć? 
- Na własne oczy widziałem, czego dokonała. Ta kobieta jest 
obdarzona wielką mocą. Kim jest? Jakiemu bogu służy? 
Aleksander znowu się zawahał. Czuł się nieswojo i był 
zaniepokojony. Czy ten człowiek obraca się w tych samych kręgach 
towarzyskich co właściciele Hadassy? A jeśli tak, czy ujawnienie 
jej tożsamości naraziłoby ją na niebezpieczeństwo? Jej 
właściciele, kimkolwiek byli, posłali ją na arenę. Jeśliby 
dowiedzieli się, że żyje, czyż nie chcieliby jej odzyskać, by raz 
jeszcze rzucić lwom? 
- Kim jest? - powtórzył pytanie Habinnas. 
- Jeżeli zechce, sama ci to wyjawi - rzekł Aleksander, ruszając w 
stronę drzwi. 
Obok drzwi stał sługa, który trzymał w ręku małą szkatułkę z 
drewna cedrowego. 
- Zaczekaj - rzucił Habinnas. Wziął szkatułkę z rąk sługi i podał 
ją Aleksandrowi. - To zapłata za twoją pracę. 
Aleksander poczuł w rękach ciężar szkatułki. 
- Dopilnuj, by lekarz bezpiecznie wrócił do siebie - rozkazał 
Habinnas jednemu słudze, drugiemu zaś polecił, by ustawił tu dla 
niego łoże, chciał bowiem być koło żony i syna. 
Aleksander wyszedł, podał adres kramiku czterem niewolnikom 
Habinnasa, którzy mieli zanieść go do domu, i wsiadł do wytwornej 
lektyki. Kiedy niewolnicy dźwignęli lektykę, zasunął cienką 
zasłonę i z uczuciem znużenia opadł na miękkie poduszki. Mimo 
zmęczenia w głowie kłębiły mu się myśli. 
Cóż za niezwykła noc! Świadomość tego napełniała go niepokojem. 
Na miejsce dotarł przed Raszydem i Hadassą. Poczuł wyrzuty 
sumienia, gdyż po drodze nawet się za nimi nie rozglądał. Wszedł 
do kramiku i odstawił torbę. Usiadł przy stole, wymieszał w wodzie 
trochę sadzy i przystąpił do zapisywania wydarzeń tej nocy. 
Odchylił się do tyłu i z niezadowoleniem przeczytał to, co przed 
chwilą zanotował. 
"Hadassa położyła dłonie na brzuchu Antonii i płakała. Łzy padały 
na brzuch ciężarnej, i dziecko obróciło się i wyszło." 
Łzy przechowywane we flaszkach często stosowano jako środek 
leczniczy. Czy Hadassa ma moc uzdrawiania? Czy to jej dotknięcie 
spowodowało cud? Czy też nieme słowa, jakie kierowała do swego 
Boga? 
Ktoś kopnął kulisę, więc Aleksander wstał i otworzył kramik. 
Wszedł Raszyd z Hadassą na rękach. Spała. Raszyd złożył ją 
ostrożnie na posłaniu rozścielonym w głębi i okrył starannie. 
Wyprostował się i obrócił w stronę Aleksandra. 
- Musi odpocząć. 
- Zaraz wzejdzie słońce i zaczną się zbierać pacjenci. 
- Musisz ich odesłać - powiedział Raszyd, zaciskając szczęki. 
Słysząc, jakim tonem przemawia Arab, Aleksander skrzywił się. 
- Czy jesteś pewny, Raszydzie, żeś był niewolnikiem, nie zaś 
panem? - Uniósł dłoń i dodał: - Masz rację. - Wziął tabliczkę i 
napisał na niej kilka słów. - Zawieś to na zewnątrz. Miejmy 
nadzieję, że ci, którzy przyjdą, umieją czytać. 
Raszyd przeczytał tekst na tabliczce. 
- Czy zatwierdzisz to, co napisałem? - spytał oschłym głosem 
Aleksander. 
- Tak, panie. 
Kiedy Raszyd znalazł się z powrotem w środku, Aleksander wskazał 
cedrową szkatułkę, którą wszedłszy postawił na ladzie. 
- Zajrzyj do niej - polecił, posypując piaskiem swoje notatki. 
Raszyd otworzył szkatułkę. Wyjął jedną ze złotych monet i obrócił 
ją w palcach. Aureus! 
- To majątek - oznajmił. 
- Habinnas wysoko ceni życie swojej żony. Wystarczy, żeby wynająć 
apartament i kupić zaopatrzenie medyczne. - Zacisnął usta. - Mam 
przeczucie, że wkrótce będziemy potrzebować jednego i drugiego. 
Raszyd wrzucił monetę do szkatułki i zamknął wieczko. 
- Tak, panie. Tej nocy otworzyła się nowa droga. Hadassa dotknęła 
brzucha tej kobiety i dziecko przyszło na świat. Magonianus to 
widział. Powie innym... i inni zaczną tu przychodzić. 
Aleksander skinął posępnie głową. 
- Wiem. - Zsypał piasek z powrotem do miseczki. - Póki swe 
współczucie kierowała ku ludziom z pospólstwa albo niewolnikom jak 
ty, jedynym naszym kłopotem było to, że przychodziło więcej 
pacjentów niż mogliśmy przyjąć. Teraz pojawiło się zagrożenie. 
Raszyd spochmurniał. 
- Magonianus obraca się w najwyższych kręgach. 
- Tak, podobnie jak ci, którzy posłali Hadassę na arenę - dodał 
Aleksander, widząc, że Raszyd należycie ocenia niebezpieczeństwo. 
Zwinął pergamin i wsunął go do przegródki nad stołem. - Jak 
powiedziała sama Hadassa, z prawnego punktu widzenia należy nadal 
do tych, którzy ją kupili. 
- Ty też narażasz się, panie, udzielając jej schronienia. 
Aleksander nie zastanawiał się nad tym. 
- Zapewne. Stoimy więc przed pytaniem, co winniśmy zrobić. Ma 
cenny dar i wielu tego potrzebuje. - Myśl o tym, co by się stało, 
gdyby właściciele Hadassy odkryli, że ich niewolnica nadal żyje, 
sprawiła, iż zerwał się ze stołka. Niespokojnie krążył po izbie. - 
Ani myślę oddawać ją tym, którzy posłali ją na śmierć, i nic mnie 
nie obchodzi, dlaczego tak postąpili! 
- Dowiedz się, kim są, a zabiję ich. 
Zdumiony Aleksander podniósł wzrok i ujrzał w oczach Araba mroczną 
zaciekłość. 
- Nie wątpię, że gotów byłbyś tak postąpić - powiedział 
zatrwożony. Potrząsnął głową. - Niektóre cechy twojego charakteru 
budzą moją troskę, Raszydzie. Jestem lekarzem, a nie mordercą. 
Chcę ratować życie, nie zaś je odbierać. Pod tym względem jesteśmy 
do siebie podobni, Hadassa i ja. 
- Będę chronił ją za wszelką cenę. 
- Hadassa nie pochwaliłaby twoich sposobów, a nawet bardzo by się 
twoimi zamiarami zmartwiła. 
- Nie musi o niczym wiedzieć. 
- Dowie się. Nie wiem jak, ale się dowie. - Spojrzał w stronę 
śpiącej na macie Hadassy. - To osobliwa niewiasta. Umie zajrzeć 
ludziom w serca i dowiedzieć się o nich wszystkiego. Mówi, że to 
tylko dlatego, iż słucha i patrzy, ale moim zdaniem jest w tym coś 
więcej. Myślę, że Bóg objawia jej różne rzeczy. Leżąc na boku, 
zwinęła się w kłębek jak dziecko. Podszedł i łagodnym ruchem zdjął 
zasłonę, ukazując szpecące ją blizny. Delikatnie, ostrożnie, by 
nie zbudzić śpiącej, dotknął jej zniekształconej twarzy. - To, że 
żyje, jest świadectwem mocy jej Boga. Moje umiejętności na nic by 
się zdały. - Wyprostował się i spojrzał na Raszyda. - Może temu 
Bogu winniśmy pozostawić troskę o jej bezpieczeństwo. 
Raszyd nie powiedział ani słowa. Aleksander spojrzał na jego twarz 
o nieodgadnionym wyrazie. 
- Czy wiesz, dlaczego się zasłania? 
- Wstydzi się. 
Aleksander potrząsnął głową. 
- Nie ma w niej ani szczypty próżności. Ukrywa blizny, żeby nie 
przestraszyć innych. To jedyny powód. Ludzie widzą ślady lwich 
pazurów. Nie potrafią dostrzec, co to oznacza. 
Pochylił się i wygładził kosmyki jej włosów. Tak się nad nią 
litował, że krwawiło mu serce. Coś go ku niej ciągnęło od chwili, 
kiedy zobaczył ją idącą przez arenę. Była jak niewolnicy w 
Asklepionie: odrzucona i zapomniana, a jej życie nie miało 
znaczenia w ogólnym schemacie rzeczy. A jednak jej słodycz i 
pokora były drogowskazem dla jego serca - i wielu innych serc. 
Nawet jeśli Hadassa była przerażona i załamana, zawsze tkwiła w 
niej jakaś niepojęta dla rozumu siła. Czasem czuł, że przenika ją 
miłość, którą wyrażała lekkim dotknięciem pacjenta albo cicho 
wypowiedzianymi słowami. Tę miłość pragnął okazywać... lecz jej 
nie miał. 
Troszczył się o ludzi. Hadassa ich kochała. 
Potrząsnął ze zdziwieniem głową. Jak to możliwe, by ktoś, kto tyle 
przecierpiał był taki jak ona? 
- Nigdy nie spotkałem nikogo podobnego do niej, Raszydzie - 
powiedział rozcierając w palcach kosmyk jej czarnych włosów. - Nie 
zrobię niczego, co mogłoby się jej nie spodobać. - Był zdumiony 
tym, że głos drży mu z powodu wielkiego wzruszenia, szybko się 
więc wyprostował. Zajrzał głęboko w ciemne oczy Araba. - Ani ty 
niczego takiego nie zrobisz. 
- Przysiągłem, panie, że będę ją chronił. 
- A zatem chroń ją, ale tak, by spodobało się to Hadassie, nie zaś 
tobie. 
- Moje życie należy do niej. Dlatego nie mogę pozwolić, by ktoś ją 
zabił. 
Aleksander zacisnął wargi. 
- Ona powiedziałaby, że twoje życie należy do Boga, tak samo jak 
jej życie. - Odetchnął i ze znużeniem potarł ręką szyję. - Nie 
żądaj ode mnie odpowiedzi, bo ich nie mam. Może te zagrożenia są 
tylko w naszych głowach. Niewykluczone, że z dzisiejszej nocy nic 
nie wyniknie, ani dobrego, ani złego. Prześpijmy się. Kiedy 
odpoczniemy, łatwiej stawimy czoło temu, co nas czeka. 
Jednak sen nie nadchodził. 
Aleksander leżał rozmyślając, przetrawiając raz po raz w swym 
umyśle wydarzenia nocy. A w te myśli wkradało się poczucie 
zmieszania, kiedy uświadomił sobie, jak wzburzyła go świadomość 
niebezpieczeństwa, które zawisło nad głową Hadassy. Próbował 
wmówić sobie, że w tej trosce nie ma nic osobliwego, przecież 
Hadassa to zdolna i wartościowa pomocnica. Lecz w głębi serca coś 
mówiło mu, że chodzi tu o sprawy daleko ważniejsze. 
W końcu ktoś zastukał w kulisę i zakrzyknął po hebrajsku. 
Aleksander zrozumiał kilka słów, wiedział więc, że mężczyzna nie 
jego wzywa, lecz Hadassę. Raszyd najwyraźniej też źle spał, gdyż 
zerwał się zaraz i przesunął odrobinę kulisę, na tyle, by móc 
zamienić kilka słów z intruzem, który przerwał im odpoczynek. 
- Ty głupcze! Czyż nie umiesz czytać? 
- Muszę mówić z Rafą! 
- Lekarz opuścił miasto i wróci jutro. 
- Rafa! Muszę mówić z Rafą. 
- Nie ma jej. Idź precz! Nie brak tu innych lekarzy. Zanieś im 
swoje kłopoty. 
Zasunął z trzaskiem kulisę i położył się. Kiedy zobaczył, że 
Hadassa się obudziła, twarz mu stężała. 
Hadassa usiadła i potarła policzki. Ujrzała pasmo światła 
wpadające przez szczelinę. 
- Już rano. 
- Nie - skłamał Raszyd. - To tylko księżyc. 
- Taki jasny? 
- Śpij dalej, pani. Nikt ci nie przeszkodzi... 
- Słyszałam kogoś... 
- Nikogo nie słyszałaś - upierał się łagodnie. - Śniło ci się, że 
wróciłaś do Judei. 
Potarła znowu twarz i podniosła brwi, patrząc na Raszyda. 
- Skoro spałam, skąd wiesz, że ktoś mówił po hebrajsku? 
Sięgnęła po zasłonę. Wstał Aleksander. 
- Wyjrzę - powiedział, wiedząc, że Hadassa nie odrzuci czyjejś 
prośby o pomoc bez względu na to, jak bardzo sama potrzebuje 
odpoczynku. Ominął jej matę i podszedł do drzwi. Wyjrzał przez 
szparę i zobaczył, jak odchodzi tamten strapiony mężczyzna. - Nikt 
nie stoi przed kramem - oznajmił zgodnie z prawdą. 
- Jesteś pewien? 
- Całkowicie. - Przeszedł w głąb pomieszczenia i zdjął z haka 
bukłak. Nalał trochę wody do małego glinianego garnuszka Hadassy, 
dorzucił szczyptę mandragory i podał miksturę Hadassie. - Wypij - 
polecił, przytykając garnuszek do jej ust. - Musisz odpocząć, bo 
inaczej nikomu nie zdołasz pomóc. Obudzę cię, nim otworzę sklepik. 
Była spragniona i zmęczona, wypiła więc zawartość garnuszka. 
- Co z Antonią? 
- Antonia śpi tak samo, jak ty powinnaś spać. Jutro ją odwiedzę. 
Przykrył ją i siedział pochylony nad matą, aż narkotyk zaczął 
działać. Kiedy zapadła w sen, ułożył się na swojej macie. 
Raszyd siedział wpatrzony w Hadassę. 
- Połóż się, Raszydzie. Będzie teraz spała kilka godzin. 
Arab położył się, pozostał jednak wsparty na łokciu. 
- Czy słyszałeś, jak nazwał ją ten Żyd? 
- Słyszałem. Co to znaczy? 
Raszyd wyjaśnił. Aleksander myślał przez dłuższą chwilę, a potem z 
zadowoleniem pokiwał głową. 
- Myślę, że już wiem. 
- Co takiego? 
- Jak ją chronić. Od tej chwili nikt nie będzie znał imienia 
Hadassy, Raszydzie. Wszyscy będą znali tylko jej tytuł. Będzie dla 
nich Rafą. 
Rafa - uzdrowicielka. 

Rozdział XIII 


Markus jechał na południe w stronę Jerozolimy drogą wiodącą przez 
Mispę. Za Mispą skierował się na Ramę, gdzie zatrzymał się, by 
kupić migdały, figi, przaśny chleb i bukłak wina. Ludzie unikali 
go. Zobaczył, jak kobieta zbiera gromadkę swych dzieci i wpycha je 
do małego domku z gliny niby kwoka chroniąca swoje kurczęta przed 
drapieżnikiem. 
Zrozumiał to, ujrzawszy Jerozolimę. 
Kiedy zbliżał się do miasta, czuł, że tę krainę okrywa całun 
śmierci. Cały Rzym mówił przed laty o zdobyciu i zrównaniu z 
ziemią Jerozolimy. Chodziło po prostu o jeszcze jeden bunt 
zdławiony przez rzymską armię. Teraz zobaczył na własne oczy, do 
jakich spustoszeń zdolny jest Rzym. 
Kiedy przebył jałową dolinę, zachwiał się na widok tego, co 
rozciągało się przed jego oczami. W miejscu wielkiego miasta były 
tylko zburzone mury i budowle, poczerniałe od ognia kikuty domów - 
kraina odarta z wszelkiego życia. W łożysku strumienia po drugiej 
stronie góry wznosiły się stosy białych kości, jakby tysiące ludzi 
spadły przez nieuwagę w przepaść i zostały już tam pozostawione 
bez pogrzebu. Dwie twierdze uniknęły tego zniszczenia i sterczały 
wśród gruzów niby samotni wartownicy. 
Jerozolima, "stolica pokoju", była naprawdę miastem pokoju. Był to 
jednak pokój otwartego grobowca. 
Markus postanowił przenocować na zboczu małego wzgórza pod sękatym 
drzewem oliwnym. Patrząc ponad małą doliną, widział zwalone 
resztki starych murów Jerozolimy. Spał niespokojnie, nękało go 
niesione echem milczenie tysięcy zabitych. 
Obudził go odgłos podkutych sandałów. Wstał i zobaczył 
zbliżającego się rzymskiego legionistę. 
- Kim jesteś i po co tu przybyłeś? - spytał żołnierz. 
Markus zdławił rozdrażnienie i podał swe imię. 
- Przybyłem, żeby zobaczyć dom żydowskiego Boga. 
Legionista zaśmiał się krótko. 
- Wszystko, co z niego zostało, jest tam, na wzgórzu. Nazywają to 
górą Moria, ale jest niczym w porównaniu z Wezuwiuszem. Niewiele 
zobaczysz ze świątyni. Rozebraliśmy ją i zrównaliśmy z ziemią, a z 
uzyskanych materiałów zbudowaliśmy koszary i miasteczko, które 
widzisz. 
- Byłeś tu z Tytusem podczas oblężenia? 
Tamten spojrzał na niego zagadkowo. 
- Byłem w Germanii. Pod Cywilisem. 
Markus przyjrzał się mu uważniej. Cywilis zbuntował się przeciwko 
Cezarowi i podczas krótkiego buntu walczył ramię w ramię z 
plemionami germańskimi. Legionami, które zaprowadziły z powrotem 
porządek na granicy, dowodził Domicjan. Cywilis został sprowadzony 
do Rzymu i tam poniósł śmierć, a co dziesiąty żołnierz z jego 
oddziałów został ścięty na miejscu. Najwyraźniej resztę rozesłano 
po oddziałach pełniących służbę w całym cesarstwie. Judę uważano 
za miejsce najgorsze. 
- Zdziesiątkowanie miało przypomnieć każdemu o obowiązku wierności 
- ciągnął żołnierz, patrząc Markusowi prosto w oczy. - A przydział 
do Judei pozwalał mieć co do tego pewność. - Wykrzywił usta w 
gorzkim uśmiechu. 
Markus patrzył mu bez lęku w oczy. 
- Przybyłem, żeby zobaczyć tę świątynię. 
- Nie ma świątyni. Już nie ma. Tytus wydał rozkaz, by nie został z 
niej kamień na kamieniu. - Zacisnął wargi. - Zostawiliśmy kawałek 
muru. - Znowu podniósł wzrok na Markusa. - Czemu tak się 
interesujesz świątynią? 
- Podobno zamieszkuje ją ich Bóg. 
- Jeśli był tu Bóg, nic po Nim nie zostało. - Żołnierz omiótł 
wzrokiem rozległe ruiny. - Rzym i tak o niczym nie przekonał 
Żydów. Nadal tu przybywają. Niektórzy krążą po prostu wśród ruin. 
Inni stają pod tą przeklętą ścianą i płaczą. Odpędzamy ich, ale 
ciągle wracają. Czasem wydaje mi się, że powinniśmy byli rozbić 
każdy kamień w pył. - Odetchnął i raz jeszcze podniósł wzrok na 
Markusa. - Nic się tu już nie zdarzy. W Judei zostało za mało 
ludzi, by mogli przysporzyć poważniejszych kłopotów Rzymowi. I to 
przez wiele pokoleń. 
- Czemu wyznałeś mi, że uczestniczyłeś w buncie Cywilisa? 
- Bo chciałem cię ostrzec. 
- Przed czym? 
- Przez dwadzieścia trzy lata brałem udział w wielu kampaniach, 
aby ludzie tacy jak ty mogli spoczywać sobie na wygodnych łożach i 
prowadzić łatwe i bezpieczne życie. - Wykrzywił szyderczo swoje 
zaciśnięte usta. Twarde spojrzenie prześliznęło się po kosztownej 
tunice Markusa i jego pasie z brązu i skóry. - Nosisz na sobie 
piętno Rzymu. Przyjmij przestrogę. Nie kiwnę palcem, by ratować 
twoją głowę. Nie tutaj. Nie teraz. 
Markus patrzył, jak żołnierz się oddala. Potrząsnął głową, 
podniósł płaszcz i zarzucił go sobie na ramiona. 
Spętał konia i zostawił go na małym pagórku, sam zaś wszedł między 
ruiny. Wymijając zwalone kamienie i wypalone domy, skupił myśli 
bez reszty na Hadassie. Była tu podczas oblężenia miasta. Nie 
miała co jeść, bała się. Była tu, kiedy Tytus wdarł się do miasta. 
Widziała tysiące zabitych mieczem i ukrzyżowanych. 
Nigdy jednak nie widział w jej oczach tego wyrazu, który zobaczył 
przed chwilą u rzymskiego żołnierza. 
Dała maleńką, prawie bezwartościową monetę ze swego peculium 
Rzymiance, która nie miała za co kupić sobie chleba. I dała 
dobrowolnie, wiedząc, że syn tej kobiety był legionistą i wziął 
udział w pustoszeniu jej, Hadassy, ojczyzny. 
Straciła tu wszystkich - rodziców, brata i siostrę. Gdzieś wśród 
tych zwalonych domów i poczerniałego gruzu spoczywają zapomniane 
kości tych, których kochała. 
Żydzi wierzą, że Bóg obiecał, iż potomkowie Abrahama staną się 
liczni jak gwiazdy na niebie. Lecz rzesze zmieniły się w garstkę - 
rozproszoną zresztą po cesarstwie, żyjącą w rzymskim jarzmie. 
Markus rozglądał się dokoła i zastanawiał się, jak Hadassa to 
wszystko przeżyła. 
"Bóg mnie nie opuścił." Jej słowa rozbrzmiewały echem w jego 
głowie. 
- Oto świadectwo, Hadasso - szepnął. 
Suchy, gorący wiatr wzbijał kurz. 
"Bóg mnie nie opuścił." 
Markus usiadł na granitowym bloku. Przypomniał sobie wyraźnie, jak 
w Rzymie zobaczył ją po raz pierwszy. Stała między niewolnikami, 
których Henoch przyprowadził z targu - między mieszkańcami Judei, 
wynędzniałymi na ciele i złamanymi na duchu. Stała między nimi, 
mała, drobna, ogolona do gołej skóry, z tymi oczami za dużymi w 
stosunku do twarzy... oczami bez nienawiści, pełnymi za to 
strachu. Uderzyła go jej kruchość, ale nie poczuł litości. Była 
Żydówką. Czyż jej lud nie ściągnął na siebie zniszczenia, 
prowadząc wojnę domową, buntując się? 
A teraz miał przed oczyma rzymską zemstę. 
Czy jest lud, który na coś takiego zasłużył? Wtedy nie dbał o to. 
Nie myśląc o tym, co przeszła ta niewolnica, obrzucił ją 
spojrzeniem i nie znalazł w niej nic, co mogłoby go zainteresować. 
Powiedział, że jest brzydka; nie wiedział, jakie piękno się w niej 
kryje, jakie łagodne serce, jaka zdolność kochania i ile 
wierności. 
Kiedy padała Jerozolima, Hadassa była dzieckiem. Jako dziecko 
patrzyła na śmierć tysięcy ludzi ginących w krwawej wojnie domowej 
- z głodu, od miecza. Mężczyzn. Kobiet. Dzieci. Ile tysięcy 
przybitych do krzyża zobaczyła? Obok ilu przeszła podczas wędrówki 
na północ ku arenom i targom niewolników? 
A jednak, przy całej oczywistości wyniszczenia fizycznego i jarzma 
niewoli na szyi, tamtego dnia w ogrodzie w jej twarzy była 
słodycz. Słodycz, która nie zniknęła nawet tego dnia, kiedy z 
rozłożonymi szeroko ramionami wyszła na słońce zalewające arenę. 
"Bóg nigdy mnie nie opuści..." 
Jęknął i ukrył twarz w dłoniach. 
Siedząc tutaj, w tym opuszczonym miejscu, mógłby uwierzyć, że Bóg 
uwolnił ją od pewnej śmierci, kiedy była dzieckiem. Czemu więc 
opuścił ją później, kiedy ona kochała Go jeszcze bardziej? 
Markus podniósł wzrok na świętą górę i w jego umyśle zaczęły 
kłębić się pytania. Czuł, że coś dziwnie przykuwa go do tego 
obrazu zniszczenia. W pewnym sensie był to wizerunek jego życia, 
zniszczonego od chwili śmierci Hadassy. W jego życiu zgasło 
światło - tak samo, jak zgasło w Jerozolimie. Przy niej czuł się 
żywy. Przy niej poznał nadzieję. Przy niej rozsmakował się w 
radości. Rozbudziła w nim tęsknoty, które rozdzierały mu duszę. A 
teraz oto jego dusza spływa krwią. Jest zraniony. Zgubiony. 
Zacisnął pięści. Nie powinien był prosić, by została jego żoną. 
Powinien był zabrać ją do siebie i uczynić z niej swą żonę. Gdyby 
tak postąpił, żyłaby nadal. 
Wokół niego ciężka cisza okryła całunem ruiny Jerozolimy. Prawie 
słyszał krzyki zabijanych... łkania niosące się ponad doliną. 
W tym momencie do jego uszu doszedł czyjś krzyk. 
Zaczął nasłuchiwać, a po chwili wstał i poszedł w tamtą stronę. 
Jakiś starzec stał, łkając przed poobijanymi resztkami ostatniego 
kawałka świątynnego muru. Czoło i rozłożone płasko dłonie wtulił w 
zimny kamień, jego plecami wstrząsały łkania. Markus stał za nim i 
patrzył z poczuciem niezrozumiałego smutku i zawstydzenia. 
Ten mężczyzna przypomniał mu wiernego Henocha, zarządcę rodzinnej 
willi. Ojciec był tolerancyjny w sprawach wyznaniowych i pozwalał 
niewolnikom czcić boga, jakiego zechcą, i w sposób, jaki im 
odpowiada. Henoch był sprawiedliwym Żydem. Trzymał się litery 
Prawa, a to stanowi fundament jego wiary, skałę, na której 
zbudowano gmach jego religii. Mimo to Henoch nie miał możliwości, 
by złożyć ofiary wymagane przez Prawo. Tylko tutaj, w Jerozolimie, 
można tego dokonać. Tylko tutaj mógłby Henoch złożyć na 
poświęconym ołtarzu stosowną ofiarę za pośrednictwem wybranego 
przez siebie kapłana. 
Teraz nic nie zostało z uświęconego ołtarza. 
Pax Romana - pomyślał Markus, patrząc, jak starzec rozpacza nad 
tym, co zostało utracone. Judea zaznała w końcu pokoju, lecz był 
to pokój zbudowany na krwi i śmierci. Jaka jest cena pokoju? 
Czy Tytus wiedział, jak wielkie jest jego zwycięstwo nad Żydami? 
Czy ma świadomość, jak pełny odniósł tryumf? Zabrał im coś więcej 
niż budowle; wydarł im rdzeń ich wiary. 
Ludzie mogą nadal badać prawa. Mogą nadal prorokować w swoich 
synagogach. Po co jednak? Do czego to prowadzi? Bez świątyni, bez 
kapłanów, bez ofiar pokutnych za grzechy ich wiara jest pusta. To 
koniec. Kiedy runęły mury świątyni, runęła też potęga ich 
wszechmocnego Boga. 
"Och, Markusie, mój ukochany, Boga nie da się zamknąć w 
świątyni..." 
Markus jęknął i przycisnął dłonie do uszu. 
- Czemu przemawiasz do mnie w ten sposób? 
Starzec usłyszał go i odwrócił głowę. Na widok Markusa oddalił się 
pospiesznie. 
Markus znowu jęknął. Miał uczucie, że obok, wśród ruin 
starodawnego miasta, stoi Hadassa. Dlaczego echo jej słów jest tak 
żywe w tym miejscu śmierci i zniszczenia? Rozłożył szeroko 
ramiona. 
- Tu nic nie ma! Twój Bóg jest martwy! 
"Boga nie da się zamknąć w świątyni." 
- Gdzież więc jest? Gdzie? - Echo jego słów odbiło się od resztek 
muru. 
"Szukaj, a znajdziesz... szukaj... szukaj..." 
Markus wyszedł z cienia zniszczonego muru i ruszył wśród ruin, aż 
dotarł do środka świątyni. Stanął na wielkim, do połowy 
zagrzebanym w ziemi kamieniu i rozejrzał się dokoła. Czy na tym 
właśnie głazie położył Abraham swego syna, by złożyć z niego 
ofiarę? Czy to jest wewnętrzna świątynia, Miejsce Najświętsze? Czy 
tutaj Bóg zawarł przymierze z Abrahamem? 
Markus powiódł wzrokiem po wzgórzu. Gdzieś w pobliżu ukrzyżowano 
Jezusa, tuż za bramami miasta, ale w zasięgu wzroku od miejsca 
obietnicy. "Bóg przysłał swojego jednorodzonego Syna, by żył 
między ludźmi i został ukrzyżowany za nasze grzechy... przez 
Chrystusa każdy człowiek może być zbawiony i mieć życie wieczne" - 
powiedział Satyros, kapitan okrętu. 
Czy to, że Jezusa z Nazaretu ukrzyżowano w Paschę, jest zwykłym 
zbiegiem okoliczności? Czy to, że początek i koniec Jerozolimy 
przypadł na to samo święto, jest zwykłym zbiegiem okoliczności? 
Tysiące ludzi napłynęły w święto do miasta. Znaleźli się w pułapce 
z powodu wojny domowej, zamknięci tu przez legiony Tytusa. Czy 
wszystko, co się zdarzyło, było ślepym trafem, czy też kryje się w 
tym jakieś posłannictwo, jakieś zamierzenie wobec rodzaju 
ludzkiego? 
Może gdyby udał się do Jamnii, dowiedziałby się czegoś od 
przywódców religijnych. Satyros powiedział mu, że faryzeusz, rabbi 
Jachanan został nowym przywódcą religijnym i sprowadził tam 
Sanhedryn. Markus natychmiast odrzucił tę myśl. Odpowiedzi, 
których szuka, nie mogą udzielić ludzie, lecz tylko sam Bóg - 
jeśli Bóg istnieje. A nie był już pewny, kogo właściwie szuka. Czy 
przedmiotem jego poszukiwań jest Bóg Żydów, czy też Jezus z 
Nazaretu, którego czciła Hadassa? Przed którym chce stanąć? A może 
są jednym, jak twierdził Satyros? 
Gorący wiatr wiał przez ruiny, wzbijając obłoki kurzu. Markus 
poczuł w ustach smak goryczy. 
"Przedłożyła Ciebie nade mnie. Czyż to nie wystarcza?" 
Żaden spokojny, cichy głos nie przemówił do niego w wietrze. Nie 
słyszał już echa słów Hadassy. Uczucie samotności ścisnęło go za 
gardło. Czy naprawdę spodziewał się, że rzadkie powietrze 
przyniesie mu odpowiedź? 
Zeskoczył z ciemnego głazu, kopnął marmurowy odłamek i zawrócił. 
Kiedy znalazł się na małym wzgórzu, usiadł w cieniu drzewa 
oliwnego. Było mu gorąco, czuł się zawiedziony, jakiś ciężar 
przygniatał jego duszę. 
Nie znajdzie odpowiedzi w tym martwym mieście. 
Gdyby spojrzał na nie z zewnątrz, być może zrozumiałby, dlaczego 
to miejsce jest takie ważne dla Żydów. Chciał to zrozumieć. 
Musiał. 
Zdjął koniowi pęta, wskoczył na siodło i ruszył ku wzgórzom. Przez 
następne trzy dni wędrował korytami wyschniętych strumieni, 
dolinami, wzgórzami, przyglądając się ze wszystkich stron 
Jerozolimie. Nic nie zwróciło jego uwagi. 
- O Panie, Boże Abrahama, czemu to właśnie miejsce sobie 
upodobałeś? - szepnął, czując, że kręci mu się w głowie, 
nieświadomy, iż zadaje pytanie Bogu, w którego nie wierzy. 
Wzgórza wokół Jerozolimy nie nadawały się do upraw, nie było w 
nich żadnych wartościowych złóż mineralnych, nie miały znaczenia 
wojskowego. 
- Dlaczego tutaj? 
"Obietnica... "
- "Na tej skale zbuduję twoją wiarę..." - powiedział głośno, ale 
nie mógł sobie przypomnieć, gdzie słyszał te słowa. Czy 
wypowiedział je Satyros, czy też wzięły się z jego wyobraźni? 
"Skała Abrahama" - pomyślał. Skała ofiarna. To wszystko, czym 
wyróżnia się Jerozolima. 
Doprawdy? 
Nie dbał już o to. Może wcale nie przyjechał tu, by szukać Boga. 
Może przyjechał, gdyż przebywała tu Hadassa, i to jest jedyny 
powód, jakim się kierował. Chciał chodzić po tych miejscach, po 
których chodziła ona. Oddychać powietrzem, którym ona oddychała. 
Chciał czuć, że jest blisko niej. 
Kiedy nadeszła noc, owinął się w płaszcz i wyciągnął na ziemi. Sen 
nadchodził opieszale, niosąc ze sobą jakieś mgliste obrazy. 
"Pospieszaj... pospieszaj..." - zdawał się szeptać jakiś głos. Nie 
znajdzie tu odpowiedzi na swoje pytania. 
Obudził się nagle i spojrzawszy pod wschodzące słońce, zobaczył 
obrys postaci legionisty. 
- Nadal tu jesteś - rozległ się znajomy drwiący głos. 
Markus wstał. 
- Tak, nadal tu jestem. 
- Dwie mile stąd na wschód leży Betania. Znajdziesz tam nową 
gospodę. Zdaje się, że przydałaby ci się dobrze przespana noc. 
- Dziękuję za radę - odparł krzywiąc się Markus. 
- Znalazłeś to, czego szukałeś? 
- Jeszcze nie, ale widziałem w Jerozolimie wszystko, co chciałem 
zobaczyć. 
Uśmiech legionisty był prawie obelżywy. 
- Dokądże teraz? 
- Do Jerycha i doliny Jordanu. 
- Za jakieś dwie godziny wyrusza oddział wyznaczony do 
patrolowania tej drogi. Zabierz się z nimi. 
- Gdybym potrzebował towarzystwa, wynająłbym kogoś. 
- Za śmierć jednego głupca może zapłacić życiem wielu porządnych 
ludzi. 
Oczy Markusa zwęziły się. 
- Co masz na myśli? 
- Rzym nie patrzy obojętnie na to, że jego obywatel pada ofiarą 
morderstwa, nawet jeśli ten obywatel sam ściągnie na siebie 
nieszczęście. 
- Niech na moją głowę spadnie odpowiedzialność za wszystko, co się 
stanie. 
- To dobrze - powiedział tamten, wykrzywiając wargi w półuśmiechu. 
- Bo nie mam już najmniejszej ochoty przybijać kogoś do krzyża. 
Kiedy wsadzasz głowę w paszczę lwa, możesz się spodziewać, że ją 
stracisz. - Odchodził już, ale w pewnym momencie zatrzymał się i 
spojrzał na Markusa. Na jego twarzy malowało się jakieś dziwne 
wzburzenie. - Po coś tu przybył? 
- Szukam prawdy. 
- Prawdy o czym? 
Markus się zawahał, a potem zaśmiał się. W jego głosie słychać 
było nutkę pogardy dla samego siebie. 
- O Bogu. 
Spodziewał się, że żołnierz roześmieje się razem z nim, ale ten 
przyglądał mu się przez dłuższą chwilę, potem skinął powoli głową 
i odszedł bez słowa. 

Markus jechał na wschód, w stronę Qumran. "Miasto Soli" leżało na 
wyżynie niedaleko Morza Martwego. Kiedyś mieszkała w nim żydowska 
sekta świętych ludzi zwanych esseńczykami, którzy studiowali tu 
Pismo i oddawali cześć Bogu. Kiedy zbliżała się rzymska nawała, 
święci ludzie opuścili Qumran i razem ze swoimi cennymi zwojami 
ukryli się w pieczarach na pustyni judejskiej, zostawiając miasto 
Rzymianom. 
Markus dotarł do rozwidlenia dróg i ruszył na północny wschód, w 
stronę Jerycha. Jechał głębokim łożyskiem strumienia. Woda 
wyrzeźbiła strome zbocza, schodzące ku dolinie Jordanu. 
Słońce paliło, przygniatało go coraz większym ciężarem w miarę 
mijania godzin. Przystanął, zdjął płaszcz i odwiązał bukłak 
przytroczony do siodła. Napił się i spryskał sobie lekko twarz. 
Nagle koń szarpnął się i odskoczył w bok. 
"Pewnie spłoszyła go jakaś jaszczurka" - pomyślał Markus i 
pochylił się, żeby poklepać konia po karku i szepnąć mu parę 
uspokajających słów. 
Kątem oka dostrzegł, że coś się poruszyło na skraju urwiska nad 
jego głową. Przyjrzał się uważniej, ale niczego nie zobaczył. 
Obracając się na siodle, rozejrzał się dokoła. Gdzieś w pobliżu po 
zboczach wadi, łożyska strumienia, zsunęła się lawina kamieni. 
Markus uznał, że musi tam być kozica. Widział je już jakiś czas 
temu. 
Właśnie pochylił się znowu, żeby przytroczyć z powrotem bukłak z 
wodą, kiedy obok jego głowy przemknął kamień. Koń zarżał 
przenikliwie i przysiadł na zadzie. Markus wyprostował się w 
siodle. 
Z kryjówki na krawędzi zbocza wyskoczyło czterech mężczyzn i 
ruszyło biegiem w stronę jeźdźca. Markus zaklął, próbując opanować 
konia. Jeden z mężczyzn złapał w biegu kamień i umieścił go w 
procy. Markus skłonił głowę, unikając następnego pocisku. Koń 
cofnął się gwałtownie i Markus z trudem utrzymał się na siodle, 
tym bardziej że jeden z mężczyzn uczepił się już jego tuniki, 
próbując ściągnąć go na ziemię. 
Koń upadł na bok i dwaj rozbójnicy rzucili się, by chwycić uzdę. 
Markus obalił jednego z napastników kopnięciem w twarz. Skoczył 
drugi. Markus uchylił się, odczekał, aż tamten runął z rozpędu na 
siodło, i jednym ciosem zwalił go na ziemię. 
Przestraszony koń znowu zarżał przeraźliwie i cofnął się, 
przewracając jednego z mężczyzn i wyrywając się drugiemu. Ktoś 
chwycił Markusa z boku. Markus trzasnął napastnika łokciem w twarz 
i wbił pięty w boki konia. Zwierzę skoczyło do przodu, prosto na 
sicariusa, który znalazł się z przodu. Napastnik zdołał rzucić się 
w bok. Zerwał się natychmiast i zaczął wywijać procą. 
Pocisk był celny i Markus poczuł, że ból rozsadza mu głowę. 
Rozluźnił uchwyt lejcy i stracił równowagę. Dźwięczały mu w uszach 
słowa legionisty: "Kiedy wsadzasz głowę w paszczę lwa, możesz się 
spodziewać, że ją stracisz". Poczuł, że czyjeś ręce ściągają go z 
siodła. Próbował walczyć, ale daremnie. Zwalił się ciężko na 
ziemię i nie mógł złapać tchu. Chciał nabrać powietrza w płuca i 
wtedy jeden z sicarii kopnął go w głowę, drugi zaś w bok. Po 
kolejnym kopnięciu, w pachwinę, przeszył go straszliwy ból; Markus 
z poczuciem ulgi zapadł się w ciemną studnię. 
Zbyt wcześnie się z niej wydobył. 
- Plugawa rzymska świnia! - powiedział ktoś i splunął na Markusa. 
Półprzytomny z bólu Markus czuł, jak czyjeś dłonie szarpią go, 
pospiesznie zabierając wszystko, co miał przy sobie. Ktoś zerwał 
mu z szyi złoty wisiorek. Ktoś inny ściągnął pas, a wraz z nim 
złote aurei. Szarpali nim jak sępy. Kiedy poczuł, że któryś 
próbuje zerwać złoty pierścień od ojca, zacisnął pięść. Uderzono 
go wierzchem dłoni w skroń. Miał w ustach smak krwi i starał się 
nie stracić przytomności. Ale palce rozwarły mu się i poczuł, jak 
bandyci zrywają mu ojcowski pierścień. 
Przez przytłaczającą go mgłę doszły do niego głosy. 
- Jeszcze go nie zabijaj. Ma tunikę z dobrego płótna. Zdejmijmy 
ją. 
- Pospiesz się! Słyszę, że zbliża się rzymski patrol. 
- Za tunikę można dostać dobrą cenę. 
- Tak ci zależy, żeby zawisnąć na krzyżu? 
Zdarto z niego tunikę. 
- Rzućcie go do wadi. Jeśli go znajdą, zaczną nas szukać. 
- Prędzej! - syknął któryś. 
Złapali go za nogi i zaczęli wlec po ziemi. 
Markus jęknął, gdyż kamień rozorał jego obnażone plecy. 
- Prędzej! 
Jeden z napastników rzucił się biegiem do ucieczki, drugi zaś 
został i sięgnął po zakrzywiony nóż. 
- Rzymski paniczyk! - krzyknął i splunął Markusowi w twarz. Markus 
zobaczył błysk opadającego ostrza i instynktownie przetoczył się w 
bok. Poczuł, że nóż musnął mu bok, i runął przez krawędź urwiska. 
Upadł na wąski występ, a potem osunął się po postrzępionym stoku. 
Tamten na górze zaklął szpetnie. Słychać było dochodzące z oddali 
krzyki innych, a z drugiej strony - odgłos kopyt końskich. 
Markus zaczął szukać ręką jakiegoś uchwytu. Gwałtowny ból w boku 
zatkał mu dech. Spojrzał w górę, ale widział wszystko podwójnie i 
za mgłą. Cały świat wirował. Chciało mu się wymiotować. Próbował 
zapanować nad tym, leżąc bezradnie w połowie stoku wadi, 
zaklinowany o sterczący głaz. 
Odgłos kopyt był coraz bliższy. 
Markus usiłował krzyknąć, ale zdołał dobyć z siebie tylko głęboki 
jęk. Chciał się dźwignąć, ale osunął się tylko kilka stóp niżej. 
Konie były teraz dokładnie nad nim. 
- Pomocy!... - wychrypiał, z całych sił starając się nie utracić 
przytomności. - Pomocy!... 
Odgłos kopyt oddalił się i obłok kurzu zaczął opadać w koryto 
wyschniętego strumienia. 
Zapadła cisza. Nie słychać było głosów ptaków. Najlżejszy powiew 
wiatru nie poruszał marną trawą ani ostrymi krzewami. Tylko słońce 
paliło bezlitośnie rozżarzoną jasnością. 
A potem już nic. 

Hadassa ustawiała na półce małe naczynia, fiolki i pudełeczka, a 
Raszyd z Aleksandrem wnosili stół do badań. Przez cały ranek 
myślała o Markusie. Zamknęła oczy i zastanawiała się, dlaczego 
ogarnął ją taki niepokój. Nie widziała go od tego dnia, kiedy 
wpadł na nią nie opodal łaźni. Dlaczego tak wyraźnie pojawił się 
teraz w jej umyśle? 
"Boże, gdziekolwiek jest, cokolwiek czyni, miej nad nim pieczę, 
chroń go." 
Wróciła do swych zajęć i starała się skupić uwagę na ustawianiu 
lekarstw we właściwym porządku. Aleksander i Raszyd znowu wyszli i 
słyszała, jak rozmawiają, idąc po schodach. 
Pieniądze, które Magonianus dał Aleksandrowi za przyjęcie porodu 
syna, poszły już na wynajęcie tego okazalszego, przestronniejszego 
lokalu położonego bliżej centrum Efezu i szkoły medycznej Flegona. 
- To ryzykowne, wiem - powiedział Aleksander, mówiąc Hadassie o 
swej decyzji nazajutrz po szczęśliwym połogu Antonii. - Myślę 
jednak, że powinniśmy zadbać o lepsze warunki dla naszych 
pacjentów. 
- Pacjenci, których leczyłeś przy łaźniach, tutaj nie przyjdą. 
- Nikt im nie broni, a zresztą są inni. Przyjaciele Magonianusa. 
- Czy potrzebują cię bardziej niż tamci? 
- Nie, ale będą płacić, a ja potrzebuję pieniędzy na dalszą naukę. 
- A co z Betusem, jego żoną i dziećmi? Co z Eficharys i Heleną? 
- Wcale ich nie opuszczamy. Wszystkich swoich pacjentów 
zawiadomiłem, gdzie mogą nas znaleźć, gdybyśmy im byli potrzebni. 
Hadassa czuła się zbita z tropu pośpiechem, z jakim Aleksander 
podjął decyzję - i kierunkiem dalszego życia, jaki ta decyzja 
narzuciła. 
Poklepał ją czule po twarzy. 
- Musisz mi zaufać, Rafo. 
Cofnęła się lekko. 
- Dlaczego tak mnie nazywasz? 
- To ludzie tak cię nazywają. 
- Przecież to Pan... 
Położył jej palce na ustach. 
- Dokonał cudu. Tak, wiem, że w to wierzysz. Uwierz zatem, że to 
Pan nadał ci to imię. 
- Po co?
- By chronić cię przed tymi, którzy pragnęliby twojej zguby. 
Magonianus obraca się wśród ludzi możnych. Dobrze byłoby, gdybyś 
ujawniła imię swoich właścicieli, mógłbym wtedy bowiem unikać tej 
rodziny. Ponieważ zaś... 
Odwróciła głowę, ale on obrócił ją z powrotem ku sobie. Uniósł 
podbródek Hadassy i zajrzał jej w oczy. 
- Hadasso, jesteś teraz dla mnie zbyt ważna. Nie mogę narażać się 
na to, że cię utracę. 
Poczuła, że spłoszone serce załomotało jej gwałtownie. "Ważna, ale 
w jaki sposób?" - zastanawiała się, szukając wzrokiem jego 
spojrzenia. 
- To, czego dokonałaś zeszłej nocy... 
- Niczego nie dokonałam - zaprzeczyła stanowczo. 
- Modliłaś się. Bóg uczynił to, czego ty pragnęłaś. 
Pojęła tok jego rozumowania. 
- Nie, Aleksandrze. Bogu nie można niczego narzucić. Nawet tak nie 
myśl. Możesz modlić się z nadzieją, że uzyskasz to, o co prosisz. 
Ale liczy się tylko wola samego Boga. To Bóg ocalił Antonię i jej 
synka. Bóg, nie ja! 
- Wysłuchał cię. 
- Tak samo jak wysłuchuje ciebie - powiedziała i w jej oczach 
pokazały się łzy. 
Ujął jej twarz w dłonie. 
- Może masz rację, ale jeśli tak jest, słyszy, że teraz dziękuję 
Mu za to, że pojawiłaś się w moim życiu. Ubiegłej nocy bałem się o 
ciebie. Tak samo Raszyd. I wtedy pojawiła się wyraźna odpowiedź, 
ktoś bowiem krzyknął za drzwiami. - Roześmiał się. - Zakrzyknął: 
"Rafa". Po prostu. Takie więc imię będziesz nosić. - Zobaczył 
troskę w jej oczach. - Przestań już o tym rozmyślać. 
Wszystko jednak stało się tak szybko, że nie miała czasu na 
rozmyślania. 
I zdarzyło się to, co podejrzewali Aleksander i Raszyd. Kiedy 
późnym popołudniem udali się do rezydencji Magonianusa, 
natychmiast wprowadzono ich do pokoju Antonii. Antonia przyjmowała 
już gości. Śpiące dziecko spoczywało w ramionach matki i trzy 
kobiety pochylały się nad nim, szepcząc coś między sobą, śmiejąc 
się i podziwiając niemowlę. Magonianus stał obok, dumny ze swojego 
ojcostwa. 
Zobaczył ich pierwszy i położył dłoń na ramieniu młodej żony. 
- Przyszli, kochanie. 
Wszystkie spojrzenia zwróciły się w ich stronę i w pokoju zapadło 
milczenie. Aleksander zacisnął dłoń na przedramieniu Hadassy. 
Hadassa wyczuła zaciekawienie trzech kobiet i spuściła głowę. 
- Przyszedłem z Rafą, gdyż chcemy zobaczyć, pani, jak się czujesz. 
Wyglądasz dobrze - powiedział Aleksander, uśmiechając się do 
Antonii. 
- I naprawdę czuje się dobrze - rzucił Magonianus. Jego oczy 
błyszczały. 
Antonia uśmiechnęła się do Aleksandra, a potem spojrzała na 
Hadassę. 
- Dziękuję - rzekła, wyciągając nieco dziecko w stronę Hadassy. - 
Czy zechcesz wziąć je na ręce? 
Hadassa ujęła ostrożnie maleństwo. "O Panie, pobłogosław to 
dziecko. Niechaj będzie zdrowe i wyrośnie na Twoją chwałę" - 
wyszeptała w duchu, dotykając delikatnego, aksamitnego policzka. 
Chłopczyk przekręcił nieco główkę i zaczął małymi wargami szukać 
pokarmu. Roześmiała się z zapartym tchem. 
"Markus..." 
Jego imię wypełniło jej umysł i serce. Czy to dlatego, że trzyma w 
rękach niemowlę i że tak bardzo chciałaby urodzić dziecko 
Markusowi? Łzy przesłoniły jej oczy i oddała dziecko matce. 
- Jest piękny. 
"Markusie, ach, Markusie! Tak bardzo cię kocham". 
Markus... Markus... 
"Ojcze, nie było Twoją wolą, bym pokochała mężczyznę, który Cię 
odrzuca. Pomóż mi o nim zapomnieć. Jakże mam Ci służyć całym 
sercem, skoro tak za nim tęsknię? Znasz najtajniejsze pragnienia 
mego serca. Proszę Cię, Panie, zdejmij ten ciężar z moich 
ramion..." 
Teraz jednak, kiedy ustawiła lekarstwa i zioła w nowym miejscu, 
znowu pojawił się ten cichutki, ale uporczywy szept, którego nie 
potrafiła od siebie odepchnąć. 
Markus... Markus... Markus... 
"O Panie, bądź przy nim. Czuwaj nad nim i chroń go. Niech otoczą 
go Twoi aniołowie. Ojcze, niech pozna Twoje miłosierdzie..." 

Aleksander wniósł na górę stolik do pisania. Trącił krawędzią o 
framugę drzwi, przycinając sobie palce. Zaklął pod nosem i zaniósł 
nieporęczny ciężar do pokoju. Odstawił z hukiem stół. 
Zobaczył Hadassę klęczącą z pochyloną głową i dłońmi 
przyciśniętymi do serca. 
Wszedł Raszyd, niosąc malowaną zasłonę. Także zobaczył Hadassę i 
spojrzał pytająco na Aleksandra. Aleksander wzruszył ramionami. 
Spokojnie wrócili do rozstawiania rzeczy w wyznaczonych im 
miejscach. 
Nagle Raszyd trącił Aleksandra łokciem i w jego czarnych oczach 
błysnął lęk. Aleksander obrócił głowę i poczuł dreszcz 
przebiegający mu wzdłuż kręgosłupa. 
Hadassa nadal klęczała, ale tym razem była skąpana w strumieniu 
światła. 

Rozdział XIV 


Tafat, musimy się pospieszyć, jeśli chcemy dotrzeć przed nocą do 
Jerycha! - zakrzyknął przez ramię Ezra Bariachin do córki. Tafat, 
jadąca z tyłu na małym osiołku, posłusznie poklepała zwierzę po 
zadzie, ale zrobiła to tak lekko, że osiołek ani myślał 
przyspieszyć kroku. - Córko, uderz to gnuśne zwierzę kijkiem! Nie 
obchodź się z nim tak czule! 
Tafat zagryzła wargi, uderzyła osła mocniej i zwierzę 
przyspieszyło kroku. 
Ezra potrząsnął głową i odwrócił się, by popatrzeć uważnie i z 
niepokojem przed siebie. Nie powinien był kupować osła. Jest mały 
i za łagodny, ale pomyślał, że taki osiołek będzie jak w sam raz 
dla wnuczka. Jednak teraz potulna natura osiołka mogła ściągnąć na 
ich głowy niebezpieczeństwo. Poruszaliby się szybciej, gdyby 
prowadził to zwierzę, a Tafat na nim jechała. 
Spojrzał na drogę przed sobą. Wśród tych wzgórz ukrywali się 
zbójcy czyhający na niefortunnych podróżnych. Ezra znowu klepnął 
mocno bok osła i zwierzę ruszyło truchtem pod górę. Poczuje się 
bezpieczniej, kiedy dotrą na górę i zobaczą zbocza schodzące ku 
Jerychu. W tym miejscu droga była pusta, słońce paliło, 
niebezpieczeństwo napaści wisiało nad jego głową niby padlinożerne 
ptaki, które ujrzał przed sobą. 
Obejrzał się na Tafat z nadzieją, że nie zauważyła tych ptaków. 
Poklepała swoje poczciwe zwierzę. Wiedział, że zaraz zrobi się jej 
żal osiołka i będzie chciała prowadzić go, zamiast na nim jechać. 
- Musimy się spieszyć, córko. 
Nie powinien był słuchać swego brata, Ammiego, i zabierać ją w tę 
podróż. Ale Ammi, najstarszy i najmożniejszy w rodzinie, zawsze go 
onieśmielał. 
No i teraz ma ze sobą Tafat na tej drodze bezprawia, a cała 
wyprawa skończyła się nikomu niepotrzebnym niepowodzeniem. Nie 
tylko nie doszło do zawarcia umowy małżeńskiej, ale przecięte 
zostały więzi rodzinne. Ammi zapewne nigdy nie wybaczy ani jemu, 
ani Tafat katastrofy, do której doszło. 
Co mógłby zrobić inaczej? Czy gdyby nie posłuchał Ammiego i 
zostawił Tafat w domu, wszystko ułożyłoby się zgodnie z 
oczekiwaniami? A co, jeśliby poślubiła Adoniasza? Czy to 
małżeństwo zakończyłoby się źle? 
Musiał przyznać, że gdyby nie było Tafat, sprawy małżeństwa łatwo 
zostałyby ustalone - gdybyż tylko Ammi był rozsądniejszy, a 
Adoniasz mniej uparty. 
Ezra raz jeszcze rozejrzał się dokoła. Dość ma zmartwień z 
zapewnieniem bezpiecznej przyszłości Tafat. A teraz dźwiga 
dodatkowy ciężar, bo martwi się, że mogliby napaść ich zbójcy i 
odebrać jej cnotę. 
Adoniasz nigdy nie był dla niego najlepszym kandydatem na zięcia. 
Najlepszy był Józef. Józef, syn garncarza z pokolenia Beniamina, 
był całym sercem oddany Bogu. Ale Józefa nie ma. Rzymscy żołnierze 
uwięzili go, wyprowadzili poza mury miasta i ukrzyżowali. 
Tafat ma teraz piętnaście lat, o cały rok więcej niż jej siostra, 
kiedy wychodziła za mąż. Bóg pobłogosławił już Basmat, dając jej 
syna i córkę. Z pewnością Bóg pobłogosławiłby tym bardziej Tafat, 
która jest oddana Panu. 
Musi znaleźć jej dobrego męża i zapewnić szczęście, by jego ród 
nie zginął, a dziedzictwo nie poszło na marne. Tylu zginęło w 
Jerozolimie. Tylu innych spotkał koniec w rzymskich cyrkach. 
Garstka najcenniejszych została sprzedana jako niewolnicy rzymskim 
panom i rozproszyła się po wszystkich podbitych obszarach. 
Bóg obiecał, że potomstwo Abrahama będzie liczne jak gwiazdy na 
niebie. Zostało ich niewiele, a i te żałosne resztki nadal są 
przesiewane. Wespazjan wydał rozporządzenie, żeby zabić wszystkich 
potomków Dawida, i to wystarczyło, by Izaak zginął powieszony na 
krzyżu. 
"Boże, czemuś nas opuścił? Co się stanie z moją najmłodszą córką?" 
W całym Jerychu Ezra nie znał nikogo, kto byłby jej godny. Wielu 
głosiło, że są Żydami, lecz objaśniało Prawo wedle swych pragnień. 
Ci nieliczni zacni ludzie mocnej wiary nie nadawali się, bo byli 
obcymi. Bartłomiej byłby dla Tafat w sam raz. Był jak ona pobożny 
i mocarny w duchu Bożym. Niestety, jego ojciec był Grekiem. Także 
Jozefus próbował wiele razy zagadać do Ezry. Był dobrym 
człowiekiem, ale miał babkę Syryjkę. 
Ezrę ogarniało coraz większe przygnębienie. Znowu uderzył osła. 
Był tak pewny, że ta podróż przyniesie Tafat bezpieczne jutro. Był 
pewny, że kiedy Ammi zobaczy jej urodę, oceni łagodność serca i 
czystość, zechce ją dla swojego syna. Któryż ojciec by jej nie 
chciał? I miał rację. 
- Jest wspaniała - oznajmił spokojnym głosem - ale Adoniasz 
nalega, by sam mógł ją zobaczyć. Oczywiście doradzę mu. Jest 
bardzo miła. 
Kiedy Adoniasz się z nimi spotkał, ledwie spojrzał na Ezrę. 
Przywitał się zdawkowo. Był przystojny, nosił się dumnie. Jego 
spojrzenie spoczęło na Tafat i na jego ustach wykwitł słaby 
uśmiech. Adoniasz przyglądał się Tafat, Ammi zaś wychwalał 
bystrość swego syna w materii wiary i interesów. Adoniasz, kontent 
z tego, co zobaczył, śmiało podszedł do Tafat. Ammi był 
rozbawiony, kiedy jego syn ujął podbródek dziewczyny i uniósł jej 
głowę. 
- Uśmiechnij się do mnie, kuzynko - powiedział. 
I wtedy córka Ezry, która nigdy nie okazała nieposłuszeństwa ani 
nie przyczyniła trosk, cofnęła się i oświadczyła bardzo wyraźnie: 
- Nie poślubię tego człowieka, ojcze. 
Twarz Adoniasza pociemniała. 
- Coś rzekła? - spytał drwiąco. 
Spojrzała mu prosto w oczy. 
- Nie poślubię człowieka, który okazuje wzgardę mojemu ojcu i za 
nic ma rady swojego. 
To powiedziawszy, wybiegła z pokoju. 
Myśląc o tym, Ezra jeszcze teraz poczuł zimny dreszcz. 
- Twoja córka jest głupia! - wrzasnął Ammi, który oburzył się, 
gdyż uznał, że został znieważony. 
Ezra patrzył w przestrzeń między bratem a bratankiem. Był znękany 
i zawstydzony. 
- Idź i przemów do niej, stryju - powiedział wyniośle Adoniasz. - 
To niepodobna, by moja piękna kuzynka znalazła lepszą sposobność 
niż ta. 
I Ezra rozmawiał z Tafat. 
- Poślubienie takiego człowieka byłoby szaleństwem, ojcze - 
wykrztusiła wśród łkań. - Traktuje nas z góry tylko dlatego, że ma 
lepiej wypchaną sakiewkę. Odrzuca radę swojego ojca i patrzy na 
mnie jak na jałówkę przeznaczoną na pogańską ofiarę. Czy widziałeś 
jego twarz? 
- Jest bardzo przystojny. 
Potrząsnęła głową i skryła twarz w dłoniach. 
- Jest pełen pychy. 
- Tafat, on należy do naszego rodu, a tak niewielu już nas 
zostało. Ammi jest człowiekiem sprawiedliwym. 
- Jakaż to sprawiedliwość, ojcze? Czy w jego oczach jest 
życzliwość? Czy powitał cię z szacunkiem? Czy twój brat obmył ci 
stopy i pocałował cię? A Adoniasz, kiedy wszedł do pokoju? Czy 
okazywał ci w rozmowie szacunek należny starszemu? Skoro nie 
kochają ciebie, nie mogą też kochać Boga. 
- Zbyt surowo ich osądzasz, córko. Wiem, że Ammi jest dumny. Ma do 
tego prawo. Sam zdobył majątek. Ammi... 
- Adoniasz przyglądał mi się, ojcze. Przyglądał mi się! Nie 
spojrzał mi w oczy. Ani razu. To tak, jakby... jakby mnie dotykał. 
Poczułam, że przenika mnie chłód. 
- Jeśli nie poślubisz Adoniasza, cóż mogę dla ciebie uczynić, 
Tafat? 
Rzuciła się przed nim na ziemię, opierając czoło na jego stopach. 
Jej ramionami wstrząsało łkanie. 
- Zostanę z tobą, ojcze. Proszę cię, nie oddawaj mnie temu 
człowiekowi. 
Jej łzy zawsze były dla niego zgubą. Poszedł więc do brata i 
oznajmił, że nie będzie małżeństwa. 
- Okazałem twojej córce wielki zaszczyt, a ona śmiała nas 
znieważyć. Weź ją i idź precz. Nie chcę mieć już nic wspólnego z 
tobą i twoją rodziną. 
Kiedy Ezra pomagał Tafat wsiąść na osła, Ammi krzyczał od progu: 
- Twoja córka jest głupia i ty też! 
Musiał wytężyć wszystkie siły, żeby zapanować nad sobą i nie 
odpowiedzieć w ten sam sposób. Spojrzał na Tafat, a ona 
uśmiechnęła się do niego. Miała bardzo jasne spojrzenie. 
Może i jest głupcem. Tylko głupiec wędrowałby tą przeklętą drogą. 
Przygniatał go południowy skwar. Na jego twarzy pojawiły się 
głębokie bruzdy, kiedy popędzał osła. Wiedział, że musi ufnie 
powierzyć się Panu. Pan da Tafat prawego męża z jej plemienia. 
"Nie czekaj jednak zbyt długo, Panie. Jest nas tak niewielu." 
Obejrzał się i zobaczył, że Tafat idzie, trzymając sznur w ręku. 
- Co czynisz, córko? 
- Jest gorąco, ojcze, i biedne zwierzę zmęczyło się, dźwigając 
mnie na swym grzbiecie. - Podbiegła pod górę, by dogonić ojca. - 
Zresztą jazda już mnie znużyła - dodała wesoło. 
- Znużysz się zaraz jeszcze bardziej w tym upale - rzucił, rękawem 
sukni ocierając pot z czoła. 
Na nic się zda przekonywanie Tafat. A poza tym, teraz, kiedy Tafat 
trzyma sznur w ręku, osła nie trzeba popędzać. 
- Czemu tak krążą, ojcze? 
- Co takiego? - wykrzyknął z niepokojem i rozejrzał się, szukając 
wzrokiem zbójów zeskakujących ze skał. 
- Tam. - Wskazała ręką. 
Uniósł trochę głowę i znowu zobaczył sępy. 
- Widzą zbliżającą się śmierć - odparł stanowczo. 
"Albo zwłoki" - dodał w myślach. Ich może spotkać to samo, jeśli 
nie wydostaną się z tych wzgórz i nie zejdą do Jerycha. 
Tafat przyglądała się, jak ptaki zataczają powolne, pełne gracji 
kręgi. 
- Pewnie koza spadła do wadi - wyjaśnił Ezra, starając się 
rozproszyć jej obawy. 
Trzasnął osła w bok kijem. Zwierzę przyspieszyło kroku i byli 
coraz bliżej miejsca, nad którym krążyły sępy. 
- Kozy są bardzo zręczne, ojcze. 
- Może więc była to stara koza. 
- A może wcale nie koza. 
Sępy krążyły teraz prawie nad ich głowami. Ezra ścisnął kij w 
dłoni. Spojrzał w górę i zmarszczył brwi. Nie krążyłyby tak nad 
martwą ofiarą. Już dawno zabrałyby się do uczty. A jeśli to 
człowiek? 
- Czemu, Panie? - mruknął pod nosem i zbliżył się do Tafat. - 
Trzymaj się z dala od krawędzi. Zerknę tam. 
Zsunął się z grzbietu osła i podał jej sznur. Podszedł do krawędzi 
i spojrzał w głąb łożyska strumienia. Na dnie zobaczył tylko 
skały, ziemię i suche krzewy, które woda zmyje po pierwszych 
deszczach. Już miał odejść, ale usłyszał nagle osuwające się 
kamienie. Spojrzał w lewo i w dół wzdłuż szczeliny w stromym 
zboczu. 
- Co widzisz, ojcze? 
- Człowieka - odparł ponuro. 
Człowieka odartego z odzienia i zakrwawionego. Robił wrażenie 
martwego. Ezra rozejrzał się za jakimiś stopniami w skale i zaczął 
schodzić. Skoro już zobaczył tego człowieka, nie może ruszyć 
dalej, nie sprawdziwszy, czy żyje. 
- Dlaczego ja, Panie? - mruknął znowu, zsuwając się kilka stóp i 
przemieszczając się ostrożnie po skalistej powierzchni, tak by 
mógł zejść, nie zrzucając lawiny kamieni na tamtego. Spojrzał w 
górę i zobaczył córkę, która wsparła ręce na kolanach i patrzyła w 
dół. 
- Cofnij się, Tafat! 
- Przyniosę pled. 
- Pewnie nie będzie potrzebny - burknął cicho. 
Kiedy znalazł się bliżej, zobaczył, że mężczyzna ma rozcięty bok. 
W otwartej ranie roiło się od much. Skóra poczerwieniała od 
słońca, zapuchnięte oczy były zakryte poczerniałymi powiekami. 
Poza tym mężczyzna miał rozciętą wargę, był podrapany i 
posiniaczony. Pewnie sicarii pobili go, zdarli z niego wszystko, 
co miał, i zepchnęli go w głąb wadi. 
Ezra, przepełniony litością, przyklęknął na jedno kolano, ale 
kiedy się pochylił, zobaczył, że mężczyzna ma krótko ostrzyżone 
włosy. Rzymianin! Przyjrzał się bliżej i zauważył biały prążek 
opasujący palec wskazujący prawej dłoni w miejscu, gdzie mężczyzna 
nosił pierścień. Ezra cofnął się i wyprostował. 
Patrząc na rannego, zmagał się z rozgrzewającym mu krew uczuciem 
wrogości. Rzymianie zburzyli ukochaną Jerozolimę, oblubienicę 
królów. Rzymianie ukrzyżowali Józefa i zniszczyli bezpieczną i 
szczęśliwą przyszłość Tafat. Rzymska stopa stoi na żydowskich 
karkach. 
- Czy żyje, ojcze? - krzyknęła z góry Tafat. 
- To Rzymianin! 
- Czy żyje? 
Mężczyzna poruszył nieco głową. 
- Pomocy! - wychrypiał po grecku. 
Ezra skrzywił się, słysząc, ile bólu jest w tym głosie. Pochylił 
się znowu i prześliznął spojrzeniem po zaczerwienionych 
stłuczeniach, głęboko rozpłatanym boku, spalonej i otartej 
skórze... i wrogość zniknęła, ustępując miejsca fali współczucia. 
Rzymianin, nie Rzymianin - jest to przecież człowiek. 
- Nie zostawimy cię - powiedział i zakrzyknął do córki: - Przywiąż 
i spuść bukłak z wodą. I mój płaszcz. 
Tafat zniknęła natychmiast za krawędzią urwiska. Po chwili 
wróciła. Ezra chwycił bukłak i odwiązał go od sznura. Tafat 
wciągnęła sznur i zaraz spuściła go z płaszczem. Ezra podniósł 
głowę i zobaczył dwa łby osłów patrzących na niego znad krawędzi. 
Uniósł głowę Rzymianina i wlał mu w usta kilka kropli wody. Nalał 
sobie potem trochę wody na dłoń, by ochłodzić rozpaloną od słońca 
twarz mężczyzny. Rzymianin poruszył się nieco i jęknął z bólu. 
- Nie ruszaj się. Pij - powiedział po grecku Ezra, przytykając 
znowu wylot bukłaka do ust tamtego. 
Rzymianin przełknął cenny płyn. Nieco wody spłynęło mu po 
podbródku i szyi na pokrytą zadrapaniami pierś. 
- Napadli... 
- Nie jesteś jeszcze bezpieczny i wciągnąłeś mnie i moją córkę w 
niebezpieczeństwo - oznajmił posępnie Ezra. 
- Zostaw mnie. Przyślij patrol. 
- Nie dotrwasz, a ja odpowiem za to przed Bogiem. - Przykrył 
rannego płaszczem. 
- Rzuć sznur! - krzyknął, podnosząc głowę. 
Złapał koniec sznura. Rzymianin znowu zemdlał. Ezra zmarnował 
sporo cennego czasu na mocne owinięcie rannego płaszczem i 
obwiązanie go liną. 
"Panie, wesprzyj mnie - modlił się, zaczynając wciągać mężczyznę w 
górę stoku. - Jestem już na to za stary. Jak wyciągnę go na 
drogę?" 
- Ojcze, poranisz go jeszcze bardziej, wlokąc w ten sposób! - 
krzyknęła Tafat. 
- Stracił przytomność - odparł Ezra, zaciskając zęby i napinając 
plecy, żeby powoli, stopa za stopą wciągać rannego po zboczu. 
Przerwał, żeby trochę odsapnąć. - Szkoda, Rzymianinie, że nie 
jesteś mały i lekki, gdyż mógłbym zarzucić cię na ramię. 
Obok niego przeleciała mała lawina kamieni i ziemi. Poderwał 
głowę. 
- Co robisz, Tafat? Zostań na drodze. 
- Jest dla ciebie za ciężki. - Trzymała sznur, do którego 
uczepiony był osioł ojca. Drugi osioł pozostawał trochę z tyłu. - 
Łatwiej będzie spuścić go na dno wadi, ojcze. Jeżeli napadnięto go 
na górze, gdzieś przy drodze mogli ukryć się zbójcy. 
- Nie dasz rady zejść. Jest za stromo. 
- Poradzę sobie. 
Patrzył, jak prowadzi jego osła skośnie po zboczu. Osiołek szedł 
potulnie z tyłu. Ezra nie wiedział, jak ta dziewczyna wypatrzyła 
szlak, którym można sprowadzić bezpiecznie zwierzęta na samo dno 
wadi. Napiął się, zaczął powolutku spuszczać Rzymianina na dół. 
Tafat sprowadziła osły na dno wyschniętego strumienia i 
natychmiast ruszyła do ojca, żeby mu pomóc. Spojrzała na 
pokiereszowaną twarz Rzymianina i jej oczy napełniły się łzami. 
Chwyciła z drugiej strony pętlę. Kiedy znaleźli się na dole, Ezra 
zdjął z ramienia bukłak i uniósł głowę rannego, żeby wlać mu w 
usta trochę wody. Mężczyzna złapał go za nadgarstek. 
- Dziękuję - wychrypiał. 
- Leż spokojnie. Sporządzimy z córką nosze z tego, co uda się nam 
znaleźć. 
Markus leżał oszołomiony z bólu i słuchał, jak mężczyzna i jego 
córka rozmawiają po aramejsku. Podeszli i z trudem dźwignęli go na 
prowizoryczne nosze. Stracił na chwilę przytomność. Błąkał się 
między mrocznym światem nieświadomości a cierpieniem wypełniającym 
świat rzeczywisty. Jedno oko miał tak zapuchnięte, że nic przez 
nie nie widział, ale drugim dostrzegał rozmazane obrazy. Po obu 
stronach wznosiły się zbocza wadi, w których woda wyżłobiła 
zagłębienia i szczeliny. Przy każdym wstrząsie przeszywał go ból, 
ale na szczęście urwisko zasłaniało go przed palącymi promieniami 
słonecznymi. 
Tonął w morzu bólu. Unoszony ku mrokom, usłyszał jeszcze szept 
Hadassy: "Chociażbym chodził ciemną doliną, zła się nie ulęknę, bo 
Ty jesteś ze mną..." 

Rozdział XV 


Zbyt wiele bierzesz na siebie, pani - powiedział Juliusz, 
zwracając się do Feby. Przerzucił na drugie ramię zawiniątka, z 
którymi szedł wąską uliczką w pobliżu portu. - Nie dasz już rady. 
- Jestem tylko trochę dzisiaj zmęczona, Juliuszu. To wszystko. 
Niewolnik zacisnął usta. Wyniszczała się, pomagając wdowom po 
żeglarzach i ich dzieciom. Wstawała o świcie, pracowała do późnych 
godzin przedpołudniowych, a potem wzywała go i zanosili ubrania i 
jedzenie rodzinom w potrzebie. Kiedy wracała po południu do willi, 
była wyczerpana, a przecież czekały ją jeszcze prace wieczorne, 
które sobie na ten dzień wyznaczyła. Bywało, że zastawał ją 
pogrążoną we śnie przy warsztacie tkackim. 
- Nie zdołasz odziać i nakarmić wszystkich, pani. 
- Musimy robić, co w naszej mocy - odparła i podniosła wzrok na 
nędzny dom, koło którego przechodzili. - Tylu jest potrzebujących, 
Juliuszu. 
Zobaczyła kobiety rozwieszające po upraniu stare ubrania, a obok 
dzieci w łachmanach bawiące się w żołnierzy wśród ulicznych 
nieczystości. Feba poznawała wielu chłopców i pozdrawiała ich 
serdecznie. 
Juliusz wiedział o wszystkim, czego dokonała. 
- Zawsze będziemy mieli obok siebie biedaków, pani. Nie możesz 
zająć się nimi wszystkimi. 
- Czyżbyś mnie karcił, Juliuszu? - uśmiechnęła się Feba. 
Znowu przerzucił ciężki tobołek. 
- Wybacz mi, pani. Jakżebym śmiał karcić moją panią. 
Uśmiech zgasł na wargach Feby. 
- Wiesz doskonale, Juliuszu, że wcale nie zamierzałam przypominać 
ci, iż jesteś niewolnikiem. Możesz natychmiast otrzymać wolność, 
jeśli tego pragniesz. 
Zaczerwienił się. 
- Mój pan Decymus nie życzyłby sobie, bym cię opuścił. 
- Nie chcę, żebyś trwał przy mnie z poczucia obowiązku, Juliuszu - 
powiedziała, chociaż myśl, że Juliusz mógłby odejść, zasmucała ją. 
W tylu sprawach na nim polegała. Ufała mu bez zastrzeżeń i nie 
wyobrażała sobie, żeby bez jego pomocy mogła robić to wszystko, co 
robiła. Poza tym był dobrym towarzyszem jej wędrówek. 
Juliusz zacisnął pięści tak, że zbielały mu kostki palców. Jak 
kobieta mająca czterdzieści sześć lat może pozostawać tak naiwna? 
Jak mogła nie dostrzec, że Juliusz ją kocha? Czasem był pewny, że 
Feba musi wiedzieć o jego uczuciach, ale potem mówiła coś takiego 
jak teraz i uświadamiał sobie, że jego pani nie zdaje sobie 
sprawy, jak bardzo chce być przy niej. Wolał być niewolnikiem przy 
niej niż wyzwoleńcem bez niej. 
- Jako niewolnik jestem związany z tobą i mogę służyć ci tak, jak 
potrzebujesz - oznajmił. - Jako wyzwoleniec musiałbym opuścić twój 
dom. 
- Nigdy bym tego nie zażądała. 
- Jeślibym został, przestano by patrzeć na ciebie jak na kobietę 
cnotliwą. 
Zmarszczyła na moment brwi, a kiedy zrozumiała, co Juliusz ma na 
myśli, zarumieniła się. 
- Nikomu nie przyszłoby do głowy... 
- O tak, przyszłoby. Żyłaś w wielkim świecie, pani, lecz nigdy 
naprawdę do niego nie należałaś. Nie masz pojęcia, ile zła kryje 
się w ludzkim umyśle. 
- Nie jestem głupia, Juliuszu. Wiem, ile jest zła na świecie. Tym 
bardziej musimy dążyć do dobra. Musimy pomagać tym ludziom. 
- Wszystkim nie pomożesz. 
- Wcale nie próbuję zrobić tego, co niemożliwe. Kobiety, którym 
pomagam, miały mężów pracujących dla Decymusa albo dla Markusa. 
Nie mogę odwrócić się od nich, kiedy są w potrzebie. 
- A Pilia i Kandake? A Wernazja i Epafra? Czyż ich mężowie 
pracowali dla dostojnego Decymusa albo twojego syna? 
- To sprawy wyjątkowe - przyznała. - Dowiedziałam się od innych, 
jakie mają ciężkie życie. 
- Nie dasz rady opiekować się wszystkimi potrzebującymi na 
świecie. 
- I wcale nie próbuję! - wykrzyknęła ze zniecierpliwieniem. 
Czemu Juliusz nęka ją codziennie, skoro i tak coraz bardziej brak 
jej sił? To coś więcej niż zmęczenie, to wyniszczenie. A tyle jest 
do zrobienia, tylu ludzi trzeba odwiedzić. I tak mało jest na to 
czasu. 
Juliusz milczał. 
Feba spojrzała po dłuższej chwili na niego i zobaczyła kamienną 
twarz. Irytowała go. Uśmiechnęła się z tkliwością. 
- Dawniej niepokoiłeś się o Decymusa tak samo, jak teraz o mnie. 
Wcale nie tak samo. 
- Nie jestem dzieckiem, Juliuszu. 
Milczał. 
- Nie martw się o mnie. Proszę, Juliuszu. Chciałabym, żebyś 
zrozumiał... 
- Ależ rozumiem, pani - rzucił nieco łagodniejszym tonem. - Każdą 
chwilę poświęcasz służbie innym, nie masz więc czasu, by pomyśleć 
o... 
- Zamilcz. 
Skurczył się wewnętrznie, słysząc ból w jej głosie. Wcale nie 
chciał jej zranić. 
- Są rzeczy, których nie mogę zmienić, Juliuszu - powiedziała 
głosem urywanym od wzruszenia. - Ale tutaj tak. 
Po drugiej stronie ulicy siedziały na progu domu dwie dziewczynki 
i bawiły się jakimś brudnym łachmanem. 
- Dostojna Feba! - wykrzyknęła jedna z nich. 
I dziewczynki z twarzami rozjaśnionymi radosnym uśmiechem 
przebiegły przez ulicę. 
- Witaj, Hero - powiedziała Feba, śmiejąc się, gdyż to radosne 
przywitanie sprawiło jej ogromną przyjemność. 
Dziewczynka podniosła lalkę, żeby Feba mogła ją zobaczyć. 
- Mama zrobiła ją dla mnie - chełpiła się. - Powiedziała, że dałaś 
jej nową tunikę, więc ze starej uszyła mi lalkę. Prawda, że jest 
ładna? 
- Bardzo ładna, Hero - zapewniła Feba, ciągle starając się 
zapanować nad łzami, które zbyt szybko napłynęły jej do oczu, 
wywołane słowami Juliusza. Czyżby miał rację? Czy nie dlatego żyje 
od rana do wieczora w biegu, że chce zapomnieć, iż nie ma już 
Decymusa i odeszły od niej dzieci? - Jak się nazywa ta lalka? 
- Feba - odparło dziecko z uśmiechem. - To na twoją cześć, pani. 
- Czuję się bardzo zaszczycona. 
- Witaj, dostojna Febo - zawołał ktoś z góry. 
Feba podniosła wzrok i pomachała ręką. 
- Witaj, Olimpio. Przed chwilą widziałam twojego syna. Wygląda 
bardzo dobrze. 
- Tak - roześmiała się Olimpia. - Lekarstwo od ciebie dokonało 
cudu. Od samego rana bawi się z kolegą w legionistów. 
Feba odepchnęła myśl o tym, co powiedział Juliusz i weszła do 
środka. Przyszła odwiedzić wdowę, której mąż zginął na morzu. 
Kobieta miała trójkę małych dzieci. Feba zdawała sobie sprawę, że 
jej zmartwienia są niczym w porównaniu z troskami tej kobiety. 
Ona, Feba, cierpi na duszy; tamta musi walczyć o życie swoje i 
dzieci. 
Kiedy weszła do pokoiku, dzieci zbiły się wokół niej w gromadkę. 
Ciągnęły ją za tunikę, przekrzykując się nawzajem. Feba, śmiejąc 
się, chwyciła jedno z dzieci w ramiona i usiadła, biorąc je na 
kolana. Jego matka dorzuciła jeszcze jeden kawałek drewna do 
piecyka. 
Juliusz zrzucił swe brzemię na podłogę i zaczerpnął z worka 
fasoli, soczewicy i zboża. Przełożył do koszyka dość zapasów, by 
rodzina miała co jeść przez cały tydzień. Jednocześnie słuchał, 
jak Feba prowadzi z wdową swobodną pogawędkę o dzieciach i 
sprawach interesujących zwykle kobiety. Postawiła jedno dziecko i 
wzięła następne, tak że każde było przez chwilę w jej ramionach. 
Nie ulegało wątpliwości, że dzieci ją uwielbiają. 
Zacisnął usta, gdyż przypomniał mu się Markus, tak pogrążony w 
swym cierpieniu, że nie dostrzegający, ile bólu przysparza swojej 
matce. A kiedy po raz ostatni Julii przyszło do głowy, żeby ją 
odwiedzić? 
Feba dała kobiecie nowy szal i małą sakiewkę monet. 
- Wystarczy tego na czynsz i najpilniejsze potrzeby. 
Młoda wdowa rozpłakała się. 
- Jak ci się wypłacę, pani? 
Feba ujęła twarz kobiety w dłonie i ucałowała jej oba policzki. 
- Nie zawsze tak będzie, Wernazjo. Kiedy zacznie ci się lepiej 
powodzić, pomóż komuś tak, jak ja pomogłam tobie. Podziękujesz w 
ten sposób Bogu. 
Feba i Juliusz wyszli z czynszowego mieszkania i ruszyli wąską, 
cuchnącą ulicą w stronę następnego, bliżej portu. Priska mieszkała 
na najwyższym piętrze. Jej mąż umarł kilka tygodni temu i Feba 
dowiedziała się o strasznych warunkach, w jakich żyje staruszka, 
od pewnej kobiety, która przyszła do niej z tą sprawą. 
- Słyszałam, pani, że pomagasz wdowom. Znam pewną starą kobietę, 
która rozpaczliwie potrzebuje pomocy. Nazywa się Priska. Jej syn 
wypłynął dwa miesiące temu na "Minerwie" i wróci w najlepszym 
razie za rok. Mąż pracował trzydzieści trzy lata przy 
uszczelnianiu okrętów i parę tygodni temu umarł na pokładzie 
jednego z nich. Mieszka w tym samym miejscu od dwudziestu lat, ale 
teraz nie ma pieniędzy na czynsz i właściciel rychło wyrzuci ją na 
bruk. Pomogłabym jej chętnie, ale sami ledwie wiążemy koniec z 
końcem. Nie wiem, co się stanie z tą starą kobietą, jeśli ktoś jej 
nie pomoże. Proszę cię, pani, jeśli możesz... 
Feba bardzo polubiła Priskę. Staruszka była wesoła. Ciężkie życie 
nie odcisnęło na niej piętna goryczy czy jakiegoś zalęknienia. 
Siadywała w małym oknie, żeby "odetchnąć świeżym powietrzem" i 
przyglądać się temu, czym żyje ulica. Nie straciła w najmniejszym 
stopniu żywości umysłu, ciekawiły ją wydarzenia rozgrywające się w 
Efezie; opatrywała je swym mądrym ironicznym komentarzem. Była 
zbyt stara, by zależało jej na posiadaniu czegokolwiek, a Febę 
traktowała z czułością i otwartością, z jaką odnosiłaby się do 
córki, gdyby ją miała. 
Feba zapukała do drzwi, usłyszała, że Priska ją zaprasza i weszła 
do środka. Stara kobieta siedziała przy otwartym oknie. Oparła 
łokieć na parapecie i wyglądała na zewnątrz. Feba uśmiechnęła się 
i podeszła, by pocałować ją w policzek. 
- Jak się dzisiaj czujesz, matko Prisko? 
- Tak dobrze, jak może czuć się osiemdziesięciosiedmioletnia 
kobieta. - Ujęła podbródek Feby, jakby ta była jej dzieckiem, i 
marszcząc lekko brwi przyjrzała się swemu gościowi. - Co się 
stało? 
Feba cofnęła się nieco, by uniknąć badawczego spojrzenia Priski, i 
uśmiechnęła się. 
- Nic ważnego. 
- Tylko nie mów mi takich rzeczy. Jestem stara, ale jeszcze nie 
zdziecinniałam. Czymże się tak martwisz? 
- Nie martwię się. 
- O tak, jesteś zmęczona i zamartwiasz się. 
Feba ujęła dłoń staruszki i poklepała ją leciutko. Usiadła na 
stojącym obok krześle, które Priska przeznaczyła dla swojego 
gościa. 
- Powiedz mi lepiej, co robiłaś od czasu, kiedy byłam tu po raz 
ostatni. 
Priska zerknęła na Juliusza i spostrzegła, że ten patrzy na swoją 
panią, jakby była cenną koryncką wazą, która zaraz może się stłuc. 
- No dobrze, możesz sobie zmieniać temat - powiedziała z pewnym 
rozdrażnieniem. - Skończyłam szale i dałam je Olimpii. Wręczyła je 
kobietom, o których mówiłaś. 
- Wspaniale. Ależ potrafisz uwinąć się z pracą! Przecież Juliusz 
przyniósł ci wełnę nie dalej jak tydzień temu! 
- Oszczędź sobie tych pochwał. Co innego może stara kobieta począć 
z nadmiarem czasu? - Wstała. - Może napijesz się poski? 
Był to napój biedaków i żołnierzy, odświeżająca mieszanka taniego 
wina z wodą. 
- Chętnie - odparła Feba. 
Wzięła czarkę i patrzyła z uśmiechem, jak Priska napełnia drugą 
dla Juliusza. Potem staruszka z powrotem usiadła wygodnie i 
westchnęła. 
Feba została u niej godzinę. Z przyjemnością słuchała, jak Priska 
powtarza opowieści, które syn przywoził ze swoich rejsów. 
- Decymus wracał z podróży morskich opalony i pełen życia - 
powiedziała smutno Feba. - Zawsze mu tego zazdrościłam. Kiedy był 
młody, tak bardzo chciał poznawać nowe kraje, wytyczać nowe szlaki 
handlowe, wiedzieć, co dzieje się na najdalszych krańcach 
cesarstwa. Czasem widziałam wyraz jego twarzy i czułam, że jestem 
mu ciężarem. 
- Kochał cię, pani - rzekł spokojnym głosem Juliusz. 
Nagle łzy napłynęły jej do oczu, odwróciła więc głowę, żeby je 
ukryć. Zakłopotana milczeniem, jakie zapadło w pokoju, wstała. Po 
jakimś czasie odwróciła się i zobaczyła, że Priska przygląda się 
jej z osobliwą miną. 
- Wybacz - szepnęła, widząc, że oczy starej kobiety też napełniły 
się łzami. 
- Nie ma tu nic do wybaczania - sapnęła Priska. - Wolę patrzeć na 
twoje cierpienie niż na to, jak próbujesz nadrabiać miną. 
Feba skrzywiła się. Pochyliła się i pocałowała zwiędły i 
pomarszczony policzek staruszki. 
- Bardzo trudno coś przed tobą ukryć, dostojna starsza pani. 
- Wolałabyś, żebym była ślepa i głucha? 
- Zobaczymy się za kilka dni. 
Priska poklepała ją po policzku. 
- Przyślij mi jeszcze wełny. 
Przez całą drogę do składów należących do Walerianów Feba nie 
powiedziała ani jednego słowa. Głowę miała przepełnioną 
wspomnieniami o Decymusie, Markusie i Julii. Chciała odsunąć od 
siebie te myśli niosące tylko trwogę. Musi pogodzić się ze 
stratami. Musi robić dalej to, czego oczekuje od niej Bóg. 
"Kochajcie się wzajemnie" - powiedział Jezus uczniom, i ona to 
właśnie starała się robić. Jej zadaniem było pomagać wszystkim, 
którym była w stanie pomóc. 
Przeszłość i przyszłość wymyka się człowiekowi. Przeszłości nie 
można zmienić. Przyszłość wykracza poza ludzką wyobraźnię. Nie 
chciała więc jej sobie wyobrażać. Ale nie potrafiła stłumić swych 
myśli. Ból po stracie Decymusa był ciężarem ponad jej siły. Ale 
nie do zniesienia była myśl, że jedno i drugie jej dziecko marnuje 
swe życie. Wszystko zatem, co ma, to ta chwila, więc musi 
należycie ją wykorzystać. Czemu służyłoby pogrążenie się w żalu i 
żałobie, rozważanie bez końca swych czynów i zastanawianie się, 
czy nie mogła postępować inaczej? Czy mogła odmienić bieg życia 
Markusa albo Julii? Czy mogła? 
Kiedy uznała Jezusa za swojego Zbawiciela, wzięła na siebie Jego 
jarzmo. Teraz musi pokazać, że jest Go warta. "Kochajcie się 
wzajemnie" - powiedział swym apostołom i uczniom. Kochajcie się 
wzajemnie nie w słowach, lecz w czynach. 
Czy nie oznacza to, że trzeba coś robić dla innych? Z pewnością 
jej praca jest zgodna z wolą Boga. 
W składach czekała lektyka. Juliusz pomógł Febie wsiąść. Opadła 
wyczerpana na poduszki. Musi odpocząć w drodze do domu, by mogła 
poczynić przygotowania do dnia jutrzejszego. Nie potrafiła się 
jednak odprężyć. 
W willi panowała cisza. Była to ta pora dnia, której najbardziej 
się obawiała. Powrót do pustego domu. Spojrzała przez perystyl na 
drzwi lararium, ale zaraz odwróciła wzrok. Wiedziała, że powinna 
się pomodlić, ale była zbyt zmęczona, nawet żeby myśleć. 
Weszła na górę i nie zadaszonym korytarzem udała się do swojej 
sypialni. Zdjęła szal i wyszła na balkon, z którego rozciągał się 
widok na Efez. Zachodzące słońce oświetliło Artemizjon i miasto 
lśniło wszystkimi kolorami. Było pięknie zabudowane, zadziwiało 
swą wspaniałością. Tysiące ludzi przychodziło do ołtarzy Artemidy, 
by uczepić się czczych obietnic. 
Czy Julia nadal tam chodzi? 
- Przyniosłam coś do zjedzenia, pani - usłyszała dochodzący zza 
pleców głos służebnej. 
- Dziękuję, Lawinio - powiedziała Feba, nie odwracając głowy. 
Musi zaprzestać tych rozmyślań o Julii. Co dobrego wyniknie z 
tego, że będzie ciągle wracała do przeszłości i szukała błędów, 
jakie popełniła? Kiedy ostatnio poszła odwiedzić Julię, Prymus 
wprowadził ją do triclinium. 
- Nie czuje się dzisiaj dobrze - wyjaśnił, ale było aż nadto 
oczywiste, że Julia się upiła. 
Kiedy Julia zobaczyła matkę, zaczęła głośno wrzeszczeć, obrzucając 
swego męża gorszącymi obelgami i oskarżeniami. Feba była 
wstrząśnięta i udręczona. Nigdy nie słyszała, by ktoś przemawiał 
językiem, jakiego używała jej rodzona córka. Prymus stał z 
zakłopotaną miną i prosił Febę, by zechciała wybaczyć Julii takie 
zachowanie, ale to rozwścieczyło tylko jeszcze bardziej Julię. 
Przeklęła go. Zawstydzona i zrozpaczona Feba wyszła. 
Czasem pojawiało się mocne przekonanie, że musi dać pokój Julii, 
musi pozwolić, by sama znalazła drogę do domu. 
Julia była więc dla niej stracona. Tak samo Markus. Przypomniała 
sobie, po co wyruszył w podróż i zaczęła się zastanawiać, czy 
kiedykolwiek jeszcze go zobaczy. 
Spróbowała odwrócić myśli od swoich dzieci i skupić się na 
potrzebach wdów, które odwiedzi jutro. Zrobiła dla Julii i Markusa 
wszystko, co było w jej mocy. Rozpamiętywanie przeszłości 
niweczyło tylko ich szansę na odmienioną przyszłość. Musi pomagać 
tym, którym może pomóc, a przestać myśleć o tych, którym pomóc nie 
jest w stanie. 
Byli jednak jej dziećmi. Czyż mogła o nich zapomnieć? Jak znieść 
udrękę, którą sami na siebie ściągnęli? 
Samotna i zagubiona w swym poczuciu klęski Feba zacisnęła dłonie 
na żelaznej barierce i zaczęła płakać. Zawiodła swoje dzieci. Za 
mało je kochała, nie potrafiła nauczyć ich tego, co pomogłoby im 
żyć. A cóż może uczynić teraz? Czuła się bezradna, znikąd nie 
spodziewała się choćby odrobiny nadziei. 
- Zostałam zwyciężona, Panie. Co mogę uczynić? O Boże, co mam 
czynić? 
Drżała, czuła zamęt w głowie. Przycisnęła czubki palców do 
bolących skroni. Przypomniała sobie, jak Julia biegła przez ogród 
i rzucała się w ramiona ojca, kiedy ten wracał z dalekiej podróży. 
Prawie słyszała nadal jej radosny śmiech, kiedy Decymus podrzucał 
ją wysoko w powietrze, a potem tulił do piersi, szepcząc o tym, na 
jaką piękną dziewczynkę wyrosła od czasu, kiedy wyjechał kilka 
miesięcy temu. 
A potem ta sama córka krzyczała, że go nienawidzi i życzyła mu 
śmierci. 
"Jezu, co mogę uczynić dla mojego dziecka? Co mogę? O Boże, wskaż 
mi drogę!" 
Spłynęła na nią dziwna słabość i Feba poczuła, że się w niej 
zanurza. Lewym ramieniem przywarła do barierki, by nie upaść. 
Usiadła na posadzce i oparła się ciężko o żelazne pręty. Chciała 
zawołać służebną, ale kiedy otworzyła usta, dobył się z nich tylko 
jakiś niezrozumiały dźwięk. Chciała dźwignąć się na nogi, ale 
prawa ręka i prawa noga były bez czucia. Wypełnił ją strach i 
słyszała już tylko bicie własnego serca. 
Słońce zachodziło powoli, rzucając na jej plecy ciepły, różowy 
blask. 

Ktoś zastukał do drzwi pokoju Feby. 
- Pani? 
Drzwi otworzyły się powolutku i Lawinia zajrzała do środka. 
Zmarszczyła lekko brwi i przeszła do miejsca, gdzie poprzednio 
postawiła tacę z jedzeniem. Nietknięte. Wyprostowała się, 
trzymając tacę, i spojrzała w stronę łóżka. Ponieważ było puste, 
raz jeszcze rozejrzała się po sypialni, a potem skierowała 
spojrzenie na balkon. 
Krzyknęła i wypuściła z rąk tacę. W całym domu słychać było 
trzask. 
- Pani! - krzyknęła znowu Lawinia i rzuciła się ku Febie. Padła na 
kolana i pochyliła się nad swoją panią. - Pani! O pani! 
Juliusz wpadł do pokoju i zobaczył służebną klęczącą i łkającą na 
balkonie. Podbiegł. 
- Co się stało? 
Odsunął dziewczynę, żeby podnieść Febę z zimnych płyt posadzki. 
- Nie wiem! Przyszłam po tacę i zobaczyłam, że pani tu leży. 
- Przestańże już płakać, dziewczyno! 
Zaniósł Febę do łóżka i delikatnie ją położył. Miała otwarte oczy, 
lśnił w nich lęk. Uniosła odrobinę lewą rękę. Chwycił tę dłoń. 
- Pledy! - rozkazał i usłyszał, jak dziewczyna wybiega z pokoju. 
- Zbyt długo ciężko pracowałaś, pani. Teraz odpoczniesz i za parę 
dni wrócisz do siebie - powiedział z pewnością, której wcale nie 
czuł. 
Przebiegł go zimny dreszcz strachu o nią. Głaskał jej czoło i 
zastanawiał się, czy Feba rozumie, co on do niej mówi. Cała jedna 
strona jej twarzy zwiotczała, powieka i kącik ust opadły. Coś 
mówiła, lecz nie sposób było zrozumieć słów. Im bardziej się 
starała, tym większa ogarniała ją bezwładność. Nie mogąc tego 
znieść, położył jej palec na ustach. 
- Nic nie mów, pani. Odpocznij. Zaśnij. 
Łzy spływały jej po policzkach. Zamknęła oczy. 
Wróciła Lawinia z pledami. Przyszli też inni słudzy, ci, którzy 
kochali swoją panią i bali się o nią. 
- Gajusz poszedł po lekarza - powiedziała Perenna, dziewczyna 
pełniąca służbę na dole. Jeden z młodszych niewolników przyniósł 
więcej drewna do piecyka, który przysunął bliżej łóżka. Praczka, 
kucharz i reszta służby stłoczyli się przy łóżku, ogarnięci 
żałością, jakby Feba już umarła. 
Syn kucharza, Gajusz, przyprowadził medyka prosto do pokoju Feby. 
Juliusz polecił, by wszyscy wyszli, sam zaś stał przyglądając się, 
jak lekarz bada jego panią. 
- Co się jej stało, panie? - spytał, kiedy tamten zakończył 
badanie. 
Lekarz nic nie powiedział. Oddalił się trochę od łóżka i spojrzał 
na Juliusza. 
- Ty zajmujesz się domem? 
- Tak, panie. 
Lekarz potrząsnął głową. 
- Nic nie da się zrobić. 
- Co to jest? Co się jej stało? 
- Bóg dotknął ją i spowodował atak mózgu. Nie wie nawet, co się 
wokół niej dzieje. 
- Nie pomożesz jej? 
- Nic tu nie zdziałam. Jest to w rękach boga, który ją dotknął. 
Spojrzał w stronę drzwi, ale Juliusz zagrodził mu drogę. 
- Jesteś lekarzem. Nie możesz odejść i zostawić jej w takim 
stanie! 
- Kim jesteś, by mnie pouczać? Wiem znacznie więcej niż ty o tych 
sprawach i powiadam ci, że nic nie można uczynić. Masz dwie rzeczy 
do wyboru. Możesz odżywiać ją, by żyła, w nadziei, że bóstwo, 
które jej to uczyniło, zechce zdjąć z niej przekleństwo. Albo 
możesz sprawić, by umarła godnie. 
- Umarła godnie? 
- Właśnie tak. I to radzę ci zrobić. Okaż litość i nalej jej nieco 
tego specyfiku do napoju - powiedział i wyciągnął rękę, w której 
trzymał małą fiolkę. Ponieważ Juliusz stał nieruchomo, postawił 
fiolkę na stoliku obok łóżka. - Możesz pozwolić, by sama natura 
dokonała dzieła - dodał - ale moim zdaniem byłoby to straszliwe 
okrucieństwo. - Spojrzał w stronę łoża. - W tym stanie nie jest 
potrzebna ani samej sobie, ani innym. Jestem pewien, że gdyby 
mogła wybierać, wybrałaby śmierć. 
Kiedy Juliusz został sam z Febą, usiadł ciężko przy łóżku i 
przyjrzał się swojej pani. Leżała nieruchoma, blada, całkowicie 
bezradna. Miała zamknięte oczy. Jedynym znakiem życia było łagodne 
unoszenie się i opadanie piersi. 
Czy potrafi znieść życie bez niej? 
Juliusz wziął małą fiolkę do ręki i przyjrzał się jej. Dźwięczały 
mu w uszach słowa, którymi lekarz opisał jej stan. Musi myśleć o 
niej, o tym, czego chciałaby ona. Jednak po chwili odstawił fiolkę 
na stolik. 
- Nie mogę tego uczynić, pani - powiedział urywanym głosem. - 
Wybacz mi. Nie mogę pozwolić, byś odeszła. 
Zamknął jej lewą rękę w swoich dłoniach. 

Rozdział XVI 


Postaw tacę tutaj - powiedział Aleksander słudze, który wszedł 
do biblioteki. Nie podniósł nawet oczu znad zwoju, w który się 
zagłębiał. Z rozdrażnieniem stuknął palcem w pergamin. - Rafo, 
przeglądałem wiele razy te zapiski, ale nadal nie wiem, co się jej 
stało. Kąpiele i masaże nie dały żadnego rezultatu. Jej 
samopoczucie jest równie złe, jak kilka tygodni temu. 
Hadassa stała przy oknie i wyglądała na Efez. Jakże daleko 
znaleźli się od kramiku koło łaźni! Widziała stąd Artemizjon, 
wspaniałą fasadę, która przyciągała masy w mroczne krainy 
pogańskiego kultu. Czuła się tu nieswojo, zbyt blisko schodów tej 
plugawej, a zarazem pięknej świątyni. Przypomniała sobie, jak 
Julia stroiła się w czerwone szaty, by pójść tam i uwieść sławnego 
gladiatora, Atretesa. Jak tragicznie się to skończyło! Jakie 
nieszczęścia spotkały tych, którzy kłaniali się Artemidzie i innym 
fałszywym bogom! 
- Czy słuchasz, Hadasso? 
Obejrzała się na niego. 
- Wybacz mi... 
- Co o tym myślisz? - powtórzył pytanie. 
Ileż razy powtarzała się ta rozmowa? Czasem Hadassa była tak 
zmęczona i przybita, że mogła tylko płakać. Jak teraz, kiedy 
błądziła myślami gdzie indziej. Czemu ostatnio tak często pojawia 
się w jej myślach Markus? 
- Hadasso? 
- Może zbyt skwapliwie zacząłeś leczyć symptomy, zaniedbując 
głębsze przyczyny. 
- Dokładniej. Musisz wyjaśnić to dokładniej. 
- Powiedziałeś, że badanie Wanescji nie ujawniło niczego, co 
wyjaśniałoby powagę i uporczywość jej licznych dolegliwości. 
- Powiedziałem. 
- Co o niej wiesz? 
- Jest bogata. Tyle wiem. Jej mąż jest jednym z doradców 
prokonsula. 
Hadassa obróciła się w jego stronę i Aleksander podniósł wzrok na 
błękitne zasłony przykrywające jej blizny. Kiedy poprawiła się 
jego sytuacja finansowa, kupił jej nowe tuniki i zasłony, ale ona 
nadal ubierała się na szaro. W końcu rozgniewało go to. 
- Dlaczego z takim uporem ubierasz się jak widmo śmierci? Czy twój 
Bóg ma coś przeciwko kolorom, że musisz wyglądać jak kruk w 
zasłonach? Bardziej przypominasz sługę świata podziemnego, kogoś, 
kto gotów jest przeprawić człowieka na drugą stronę Styksu niż 
uzdrowicielkę. 
Oczywiście natychmiast pożałował swojego wybuchu i poprosił o 
wybaczenie. Ale następnego ranka zobaczył ją w błękitnych szatach 
i zasłonach. Czuł się zawstydzony, gorąco uderzyło mu do twarzy. 
Nastąpiła w nim jakaś subtelna zmiana stosunku do niej i nie 
wiedział zbyt dobrze, na czym to polega i co oznacza. 
Pacjenci często dawali jej pieniądze. Nigdy nie odmawiała. 
Przyjmowała dar, szepcząc słowa podziękowania, a potem po prostu 
wrzucała monety do pudełka, które odstawiała na półkę. I 
zapominała o nich. Otwierała pudełko tylko wtedy, gdy szła 
odwiedzić pacjentów, których leczyli koło łaźni. Przesypywała jego 
zawartość do sakiewki i zabierała ze sobą. Kiedy wracała, sakiewka 
była zawsze pusta. Jednak jej czas był coraz cenniejszy, gdyż 
praktyka Aleksandra powiększała się i wszyscy chcieli, żeby 
Hadassa się nimi zajmowała. 
- Czy słyszałaś, Hadasso, co powiedziałem? 
Niepokoiło go jej zamyślenie. Czy znowu się modli? Czasem poznawał 
to po atmosferze spokoju, jaka się wokół niej wytwarzała. 
- Słyszałam, panie. Czy myślisz, że choroba Wanescji ma jakiś 
związek z bogactwem? 
Aleksander czuł się zmęczony, ale starał się zapanować nad 
zniecierpliwieniem. Zapadł już zmierzch, a on przyjął dzisiaj 
ponad dwudziestu pacjentów, z których większość cierpiała na 
drobne, łatwe do wyleczenia dolegliwości. Przypadek Wanescji to 
coś zupełnie innego. A jej mąż był ważną osobistością. Nietrafna 
diagnoza mogła oznaczać koniec kariery Aleksandra. 
Bywały dni, kiedy pragnął znaleźć się z powrotem w kramiku przy 
łaźniach. 
- I tym razem prowadzisz mnie, ale nie wiem dokąd - powiedział. - 
Wyjaw po prostu, co o tym myślisz i nie spodziewaj się, że sam 
będę umiał wyciągnąć wnioski. 
Obróciła się i spojrzała na niego. 
- Nie wiem, co należy uczynić - odparła otwarcie. - Jesteś 
medykiem i żądasz odpowiedzi medycznych. Wszystkiego, co wiem o 
diecie, dowiedziałam się z Pięcioksięgu, a to już przecież sobie 
zanotowałeś. Wszystkiego, co wiem o lekarstwach, nauczyłam się od 
ciebie. Wszystkiego, co wiem o masażach i nacieraniach, nauczyłam 
się obserwując ciebie. 
- Módl się więc i wyjaw, co powie ci Bóg. 
Hadassa zacisnęła dłonie. 
- Modlę się. O tak, modlę się bez ustanku. Za ciebie. - Odwróciła 
się znowu. - I za innych... - dodała po chwili. 
Czy z Markusem wszystko dobrze? Skąd ta natrętna potrzeba, by się 
za niego modlić? A co z Julią? Czemu ciągle teraz o niej myśli? 
"Panie, nie ustaję w modlitwie, a nie zaznałam ukojenia." 
- Tak więc dolegliwości Wanescji nie są natury cielesnej - 
powiedział, zawzięcie szukając odpowiedniej kuracji. Hadassa 
milczała. Może zastanawia się nad tą sprawą. Aleksander wziął z 
tacy trochę mięsa i nalał sobie wina. - No dobrze. Podejdźmy do 
tego zgodnie z prawidłami logiki. Nie chodzi o stronę cielesną, 
lecz duchową. - Rozgryzł i przełknął kawałek kruchej wołowiny. - 
Może chodzi o to, żeby zmienić jej sposób myślenia. 
- A czy ty odmienisz swój? 
Podniósł głowę i spojrzał na stojącą przy oknie Hadassę. W jej 
postawie było coś, co sprawiało, że promieniował od niej jakiś 
smutek. Zmarszczył lekko brwi. Przeszedł przez pokój i położył jej 
ręce na ramionach. 
- Wierzę, Rafo, we wszystko, co mi mówisz. Przysięgam. Wiem, że 
Bóg istnieje. Wiem, że jest potężny. 
- Nawet diabły wierzą, Aleksandrze. 
Zacisnął dłonie i obrócił Hadassę. Ogarnęła go jakaś 
niewytłumaczalna furia i zerwał zasłonę z jej twarzy, by zajrzeć w 
czarne oczy. 
- O czym ty mówisz? Jestem według ciebie diabłem? 
- Mówię tylko, że masz w głowie wiedzę i nic poza tym, a to za 
mało. Zbawczą wiedzę nosi się w sercu. 
- Chcę zbawczej wiedzy - rzekł, łagodniejąc. Znowu myślał o 
Wanescji. - Jak sądzisz, czego pragnąłem przez cały ten czas, 
odkąd mieszkamy razem? 
Hadassa potrząsnęła głową. Jego ręce osunęły się z jej ramion. 
Opadł na stołek. 
- Wierzę, Rafo. Odmawiam sumiennie wszystkie modlitwy, które od 
ciebie słyszałem, a nadal nie mam odpowiedzi, których potrzebuję. 
Powiedz, co robię źle. 
- Być może nie otrzymujesz odpowiedzi, gdyż prosisz o niewłaściwe 
rzeczy. - Położyła dłonie na jego dłoniach. - Może pragniesz 
posiąść moc Boga, nie zaś mądrość objawioną. 
Aleksander westchnął. 
- Przyjąłbym cokolwiek, byleby pomóc tej kobiecie w powrocie do 
zdrowia. Niczego innego nie pragnę, Rafo, tylko leczyć ludzi. 
- I ja pragnę tego, lecz w innym obszarze. Bóg jest przed 
wszystkim innym. 
- Ja znam tylko obszar rzeczywistości. Ciało i kości. Ziemię. 
Rozum. Muszę obracać się wśród rzeczy, które znam najlepiej. 
- Myśl więc o tym tak: życie jest jak staw, a każde nasze 
postanowienie i czyn to kamyk rzucony w wodę. Po powierzchni 
rozchodzą się coraz szersze kręgi. Może Wanescja cierpi wskutek 
wyborów, jakich dokonała w swym życiu. 
- Myślałem i o tym. Powiedziałem, żeby powstrzymała się przed 
współżyciem z mężczyznami. Poza mężem. Ponadto wyrzekła się już 
wina i lotosu. 
- Nadal nie pojmujesz, Aleksandrze. Odpowiedzią nie jest usuwanie 
jakichś rzeczy ze swego życia albo dorzucanie kolejnych reguł 
postępowania. Odpowiedź to powierzenie swego życia Bogu, który cię 
stworzył. A On jest pod każdym względem tak samo rzeczywisty, jak 
ciało i krew, jak ziemia, jak rozum. Lecz nie potrafię sprawić, 
byś to dostrzegł. Nie umiem otworzyć twych oczu i uszu. 
Westchnął ciężko i wstał. Potarł dłonią kark i wrócił do swoich 
pergaminów. 
- Nie myślę, Rafo, by Wanescja szukała Boga. 
- Wiem - odpowiedziała spokojnie Hadassa. 
Wanescja była podobna do wielu pacjentów, którzy przychodzili do 
Aleksandra i do niej, odkąd Antonia powiła dziecko. Ludzie ci 
oczekiwali magicznej kuracji i szybkiego powrotu do zdrowia. 
Niektórzy byli bladzi i wychudzeni, praktykowali wymiotowanie 
jednego wytwornego pokarmu, by zjeść drugi. Inni skarżyli się na 
dygotanie mięśni, a zalatywało od nich winem i cierpieli na 
żółtaczkę. Wszyscy, mężczyźni i kobiety, prowadzili życie nie 
uporządkowane, pragnęli jednak, by wyleczyć ich z wrzodów albo 
trudności z wydalaniem. Prawie wszyscy żądali jednego: przywróć mi 
zdrowie, abym mógł robić, co zechcę. 
Chcieli grzeszyć, a nie ponosić kary. 
"Jak możesz znieść nas, Ojcze, skoro jesteśmy tacy uparci i głupi? 
Jak możesz znosić nas wszystkich?" 
Biedny Aleksander - współczujący ich cierpieniom, pragnący zostać 
mistrzem sztuki lekarskiej, tęskniący za konkretnymi lekarstwami 
na wszystkie dolegliwości rodzaju ludzkiego. 
Środki lecznicze! Zawsze myślał w terminach środków leczniczych. 
Unikaj słońca w południe albo porannych i wieczornych chłodów. 
Dbaj, by nie oddychać powietrzem znad bagien. Obserwuj zabarwienie 
uryny. Wykonuj ćwiczenia gimnastyczne, bierz na poty, często 
zażywaj oczyszczających kąpieli, stosuj masaż, czytaj na głos, 
chodź, biegaj, uprawiaj gry. Miej baczenie na sposób krojenia 
mięsa, rodzaj ziemi, z której wyrosły twoje pokarmy, jakość wody i 
świeżość jadła. 
Nikt z tych ludzi nie uświadamiał sobie, że jest nie tylko istotą 
cielesną, że Bóg poprzez sam fakt stworzenia wycisnął na nim swe 
piętno. Woleli swoich bożków, namacalnych, obdarzonych taką samą 
kapryśną naturą jak oni, łatwych do zrozumienia. Potrzebowali 
czegoś uległego ich woli. Bóg zaś jest niepojęty, nienamacalny, 
nie dający się objąć ani poznać ludzkim rozumem. Nie chcieli życia 
naznaczonego poświęceniem samego siebie, nie chcieli czystości ani 
zobowiązań; życia, w którym spełnia się Jego, nie zaś ich wola. 
Chcieli być panami swego życia, chcieli żyć po swojemu, nie 
ponosząc przy tym za nic odpowiedzialności. 
"A Ty pozwalasz na to, Ojcze. Całkowicie odmawiasz pogwałcenia 
naszej wolnej woli. O Panie Jezu, czasem pragnę, byś wyciągnął 
rękę i potrząsnął nami tak mocno, ażeby nikt z nas nie mógł się 
Ciebie wyrzec, ażeby każdy mężczyzna, każda kobieta, każde dziecko 
oddali ci pokłon. Wybacz nam, Panie. Wybacz mnie. Brak mi odwagi. 
Tam przy łaźniach widziałam Twoje dzieła, lecz tu, Panie, widzę 
tylko ból i uporczywą walkę. Ojcze, ciągle widzę w ich twarzach 
Julię. Widzę to samo nienasycone, rozwiązłe łaknienie. Umocnij 
mnie, Panie. Proszę, daj mi więcej siły." 
- Zamierzam powiedzieć Wanescji i jej mężowi, że muszą znaleźć 
sobie innego lekarza - oznajmił Aleksander, zwijając rulon. 
Hadassa obrzuciła go zdziwionym spojrzeniem. 
- Jaki powód podasz? 
- Prawdziwy - odparł po prostu. - Powiem, że według ciebie jej 
choroba jest natury duchowej. Nie będę walczył przeciwko Bogu. - 
Wsunął zwój do jednej z wielu przegródek półki nad stołem. - Może 
polecę im Witruwiusza. On gotów jest podjąć każdą walkę. 
- Nie posyłaj jej do wieszczka, panie. 
- Do kogo zatem? 
- Niech sama postanowi. 
Ktoś zastukał do drzwi i Aleksander krzyknął, że można wejść. 
Wszedł Raszyd. 
- Na dole czeka młodzieniec, który przyszedł po Rafę. Powiedział, 
że jego pani doznała nagłego, dziwnego paraliżu. Nie zawracałbym 
ci głowy, panie, ale kiedy podał jej imię, pomyślałem, że lepiej 
ci o tym powiedzieć. 
- Jak się nazywa? 
- Feba Walerian. 
Hadassa poderwała głowę. Raszyd spojrzał na nią uważnie. 
- Znasz to imię? 
- Wszyscy je znają - odparł Aleksander. - Decymus Windacjusz 
Walerian był jednym z najmożniejszych kupców w Rzymie. Krążą 
legendy, jak to zaczął działalność tu, w Efezie, a potem przeniósł 
się na rzymskie wzgórza, gdzie można obracać większymi pieniędzmi. 
Tam rozkwitły jego przedsiębiorstwa. Słyszałem, że kilka lat temu 
wrócił tu z całą rodziną i umarł wskutek wyniszczającej choroby. 
Ostatnio słyszałem, że jego syn, Markus Lucjanus, przejął 
przedsiębiorstwa po ojcu. Czy to syn przysłał sługę? 
Serce Hadassy biło jak oszalałe. 
- Tego nie wyjawił - rzekł Raszyd. - Przyszedłem, panie, bo wiem, 
że imię Walerian jest znacznie potężniejsze niż Magonianus. 
Aleksander uniósł brwi. 
- Przyszedł więc właściwie z wezwaniem. 
- Wcale nie, panie. Błaga, jakby od tego zależało jego życie. 
- Walerian. Nie wiem, czy chcę mieć do czynienia z kimś tak 
potężnym - powiedział Aleksander, przypomniawszy sobie, jakich 
trosk przysporzyła mu Wanescja. Wystarczą kłopoty z nią. Czy 
powinien podejmować jeszcze jedno ryzyko? 
- Powiedz mu, że przyjdziemy - oznajmiła wstając Hadassa. 
Zaskoczony Aleksander zaprotestował. 
- Trzeba się nad tym zastanowić! 
- Jesteś lekarzem, Aleksandrze, albo nim nie jesteś. 

Hadassa nie rozpoznała sługi. Był młody, przystojny, miał śniadą 
cerę. Takiego niewolnika mogła kupić Julia, nigdy dostojna Feba. 
- Jak się zowiesz? 
- Gajusz, pani. 
Przypomniała sobie młodego chłopaka, który pracował w kuchni. 
- Raszydzie - powiedział Aleksander - wezwij lektykę. 
- To niepotrzebne, panie - oznajmił Gajusz, kłaniając się. - 
Lektyka czeka na ulicy. 
Szybko zaniesiono ich do willi Walerianów położonej w najlepszej 
dzielnicy Efezu. Aleksander pomógł Hadassie wysiąść i wprowadził 
ją po marmurowych schodach. Jakiś niewolnik czekał już na nich. 
Otworzył zaraz drzwi i wprowadził ich do środka. 
- Tędy, panie - wskazała drogę młoda kobieta, spiesząc ku 
następnym schodom z marmuru. 
Aleksander zerknął do perystylu i pomyślał, że to jeden z 
najpiękniejszych i najbardziej sprzyjających odpoczynkowi 
perystylów, jakie kiedykolwiek widział. Wniósł Hadassę na górę i 
postawił ją, kiedy znaleźli się w górnym korytarzu. Hadassa lekko 
się zachwiała. Chwycił jej dłoń, żeby nie upadła. Dłoń była 
lodowato zimna. 
- Co się stało? - zapytał. 
Hadassa potrząsnęła głową i cofnęła rękę. Ruszyła w stronę 
sypialni. 
Od pierwszego rzutu oka poznała Juliusza. Był osobistym sługą 
Decymusa i niewiele miała okazji, żeby z nim rozmawiać. Siedział 
teraz przy łóżku Feby, twarz miał pokrytą głębokimi bruzdami. Był 
bardzo zatroskany. Niewolnica powiedziała mu coś cichym głosem i 
Juliusz wstał i podszedł do nich. Skłonił się nisko. 
- Panie - rzekł - dziękuję, żeś zechciał przyjść. - Raz jeszcze 
się pokłonił, tym razem przed Hadassą. - Rafo... 
W tym jednym słowie zawarł ogromny szacunek... i ogromną nadzieję. 
Hadassa spojrzała na kobietę spoczywającą w łożu. Podeszła do niej 
powoli, czując, jak przy każdym kroku napływają wspomnienia. Włosy 
Feby były rozrzucone na poduszce. Twarz miała bladą, prawie 
przezroczystą. 
Aleksander badał Febę i jednocześnie zadawał pytania Juliuszowi. 
Juliusz opowiedział, jak służebna znalazła Febę na balkonie i że 
jego pani dobywała z siebie dziwne dźwięki, i mogła poruszyć tylko 
lewą ręką. 
Kiedy tak rozmawiali, przy czym Aleksander nie przerywał pracy, 
Hadassa przyglądała się bacznie Febie. Jej dawna pani miała twarz 
wiotką, usta jej lekko opadły, jedno oko było matowe. Po 
zakończeniu badania próbowała powiedzieć coś Aleksandrowi, ale z 
jej ust dobywał się tylko niezrozumiały bełkot. 
- Bardzo ciężko pracowała, panie - wyjaśniał Juliusz. - Za ciężko. 
Codziennie szła z samego rana do domów koło portu, żeby odwiedzić 
wdowy po żeglarzach. Do późnej nocy tkała płótno na tuniki. 
- Muszę porozmawiać z jej synem - oświadczył Aleksander, unosząc 
jej powiekę i pochylając się, żeby uważniej przyjrzeć się oku. 
- Kilka miesięcy temu popłynął do Judei. Od tego czasu nie dał 
znaku życia. 
Serce Hadassy zamarło. Judea! Po co Markus wyprawił się do tego 
rozdartego wojną kraju? Poczuła jednak nagły skurcz bólu, gdyż 
przypomniała sobie plamy kwiatów na galilejskich wzgórzach. 
Aleksander przyłożył ucho do piersi Feby Walerian, żeby posłuchać 
oddechu i pracy serca. 
- Czy ma inne dzieci? - spytał, prostując się. 
- Córkę. 
- Tutaj, w Efezie? 
- Tak, ale nie widywały się ostatnio - odparł Juliusz. 
Aleksander oddalił się od łoża. Juliusz podążył za nim. 
Hadassa podeszła do Feby. Zobaczyła łańcuszek na szyi i maleńki 
medalion wyraźnie rysujący się na bladym ciele. Pochyliła się i 
obróciła medalion w dłoni, spodziewając się ujrzeć jednego z 
bogów, którym Feba oddawała cześć w swoim lararium. Jednak zamiast 
tego zobaczyła pasterza z owieczką na ramionach. 
- Och! - szepnęła i poczuła, że ogarnia ją fala ciepła. 
Feba poruszyła oczami, jedno oko skupiło się z przejęciem na 
zasłonie Hadassy. Hadassa pochyliła się jeszcze niżej i patrzyła 
uważnie w twarz Feby. 
- Znasz Pana, prawda? 
Kilka kroków od łóżka Aleksander rozmawiał z Juliuszem. 
- To wylew krwi do mózgu. 
- Tamten lekarz powiedział to samo - rzekł Juliusz. - Czy możesz 
jej pomóc, panie? 
- Przykro mi, ale nie - odparł bezbarwnym głosem Aleksander. - 
Nikt tu nic nie pomoże. Widziałem już takie przypadki. Jedyne, co 
mogę uczynić, to oszczędzić jej cierpień, nim wszystko się 
skończy. Na szczęście chyba raczej nie wie, co się wokół niej 
dzieje. 
- A jeśli wie? - spytał urywanym głosem Juliusz. 
- To zbyt bolesna możliwość, by ją rozważać - odpowiedział 
posępnie Aleksander. 
Spojrzał na drugą stronę pokoju i zobaczył, że Rafa pochyla się 
nad łóżkiem i trzymając coś w dłoni, przemawia cicho do chorej. 
Juliusz też to zauważył i podszedł do łóżka. Spojrzał z 
zakłopotaniem na Hadassę. 
- To dla niej bardzo ważne. 
- Mam nadzieję - odparła spokojnym głosem Hadassa. Uniosła głowę i 
spojrzała spoza błękitnej zasłony na Aleksandra i Juliusza. - 
Jakich bogów ma w lararium? - Juliusz zesztywniał i nic nie 
powiedział. - Możesz wyjawić mi to bez lęku, Juliuszu. 
Zamrugał, zdumiony, że zna jego imię. 
- Żadnych - odparł, czując, że może tej kobiecie zaufać bez 
reszty. - Ponad dwa lata temu spaliła wszystkie drewniane bóstwa. 
Tamten lekarz powiedział, że to jeden z bogów położył na niej 
rękę. Czy myślisz, że przez to zachorowała? Czy przeklął ją jakiś 
bóg, którego się pozbyła? 
- Nie. Bóg, któremu służy twoja pani, jest jedynym prawdziwym 
Bogiem, i wszystko, co czyni tym, którzy Go miłują czyni dla ich 
dobra. 
- Czemu więc uczynił jej coś takiego? Ona go kocha, Rafo. W Jego 
służbie straciła wszystkie siły, a teraz lekarz mówi oto, że nic 
nie można zrobić, że mogę tylko czekać, aż umrze. Inni lekarze 
powiedzieli to samo. Jeden zostawił nawet truciznę, by można było 
szybko zakończyć jej życie. - Wskazał głową na kolorową fiolkę, 
stojącą na stoliku obok łóżka. - Co mogę dla niej zrobić, Rafo? - 
Na jego twarzy odmalowała się rozpacz. 
- Nie trać nadziei, Juliuszu. Oddycha. Żyje. 
- Ale jej głowa? - spytał Aleksander, nie ruszając się ze swojego 
miejsca, trochę zirytowany, że Hadassa daje nadzieję tam, gdzie 
nie ma już żadnej nadziei. - Czy może być naprawdę żywy ktoś, czyj 
mózg nie działa? 
Spojrzała na Febę. 
- Zostawcie mnie z nią na chwilę. 
Juliusz, spragniony cudownego uzdrowienia, wyszedł natychmiast. 
Aleksander, który widział przecież, czego może dokonać Bóg, nadal 
trzymał się kurczowo rozumu i powątpiewał w nadprzyrodzoną 
interwencję. 
- Co zamierzasz? 
- Chcę z nią porozmawiać. 
- Ona nie rozumie ciebie, Rafo, a i ty nie możesz jej zrozumieć. 
Widziałem już takie przypadki, kiedy studiowałem u Flegona. Jej 
umysł ogarnęła mgła. Nie można do niej dotrzeć. Będzie marniała 
fizycznie, aż w końcu umrze. 
- Myślę, Aleksandrze, że ona rozumie bardzo dużo. 
- Skąd to wiesz? 
- Tylko spójrz w jej oczy. 
- Już to robiłem. 
Położyła dłoń na jego przedramieniu. 
- Pozwól, że porozmawiam z nią sam na sam. 
Aleksander spojrzał w stronę łóżka, a potem przeniósł wzrok na 
Hadassę. Chciał zapytać, jakie słowa chce wypowiedzieć. 
- Błagam cię, Aleksandrze, wyjdź! 
- Będę tuż za drzwiami. - Chwycił jej rękę. - Cokolwiek się 
zdarzy, chcę usłyszeć później sprawozdanie z wszystkimi 
szczegółami. 
Kiedy wyszedł z pokoju, sługa zamknął za nim drzwi i Hadassa 
została sama z Febą. Podeszła do łóżka. 
- Pani... 
Feba usłyszała jej łagodny głos i poczuła, że wypchany wełną 
materac ugiął się, gdyż ktoś usiadł obok niej na łóżku. Głos był 
urywany i niski, obcy. 
- Czy wiesz, kim jestem? - spytał ten głos i Feba potoczyła 
wzrokiem w jego kierunku. Mimo całego wysiłku widziała tylko 
błękitną plamę zasłon. - Nie bój się mnie - powiedziała tamta 
kobieta, unosząc kolejne warstwy tkaniny, która okrywała jej 
oblicze. 
Kiedy Feba zobaczyła pokrytą bliznami twarz, poczuła, że ogarnia 
ją fala litości i zasmucenia. Potem spojrzała w oczy młodej 
kobiety. Och, te czarne, świetliste oczy, jakże łagodne, jakże 
spokojne! Tak dobrze je znała. Hadassa! Jakże to możliwe? 
Próbowała coś powiedzieć, ale popłynęły słowa bełkotliwe, 
niemożliwe do zrozumienia. Zdobyła się na jeszcze większy wysiłek. 
Łzy napłynęły jej do oczu. Poruszyła niemrawo lewą ręką. 
Hadassa ujęła jej dłoń i przycisnęła ją do serca. 
- Znasz mnie - szepnęła i uśmiechnęła się. - O, pani, wiesz to. 
- Haa... daa... 
Hadassa otarła czoło Feby, starając się ją ukoić. 
- Pan jest dobry, dostojna Febo. W ostatnich tygodniach zabrakło 
mi już odwagi, a teraz, dzięki tobie, wiem, że Słowo nie ulatuje, 
by wrócić wyzbyte treści. Otworzyłaś Mu swoje serce, prawda? 
Poczuła, że dłoń Feby zacisnęła się leciutko. Hadassa pocałowała 
tę bezwładną dłoń i po jej policzkach spłynęły łzy radości. 
- Nie trać nadziei, pani. Pamiętaj, że zawierzyłaś Mu, a On cię 
miłuje. Kiedy do Niego przyszłaś, objął cię swym 
błogosławieństwem. Obiecał, że zawsze będzie ci błogosławił. Nie 
wiem, czemu zostałaś dotknięta paraliżem, ale wiem, że Jezus cię 
nie opuścił. Nigdy cię nie opuści. Może to nawet Jego sposób, by 
przyciągnąć cię bliżej ku sobie. Szukaj Jego oblicza. Wsłuchuj się 
w Niego. Pamiętaj, kim jest - naszym pocieszycielem, naszą siłą, 
naszym doradcą, naszym uzdrowicielem. Zastanów się, czym jest w 
twym życiu Jego wola. Nie bez powodu przyjął cię do siebie. Objawi 
ci ten powód. Być może Bóg doświadcza cię, by poruczyć ci większe 
zadanie niż to, które sama wzięłabyś na swoje barki. 
Hadassa czuła, że dłoń Feby spoczywa bezwładnie na jej dłoniach. 
Ujęła tę dłoń, jak w modlitwie. 
- Będę się modlić, aby Bóg objawił ci swą miłość i aby przez tę 
miłość wskazał ci nowy cel. 
- Mar... - Łzy spłynęły po skroniach Feby, zwilżając jej siwiejące 
włosy. 
Oczy Hadassy też zaszły łzami. 
- Ani na chwilę nie przestałam się modlić za Markusa. - Pochyliła 
się i pocałowała policzek Feby. - Kocham cię, pani. Zawierz bez 
reszty Panu, a On cię poprowadzi. 
Wstała i okryła twarz zasłoną. Podeszła do drzwi i otworzyła je. 
Tuż za drzwiami stali Juliusz i Aleksander oraz gromadka służby. 
Hadassa, podekscytowana i pełna radości, roześmiała się. 
- Proszę, wejdźcie. 
Juliusz podszedł do łoża. Stał i patrzył na swoją panią. Ręce 
opadły mu bezradnie. 
- Nie poprawiło się jej - powiedział bezbarwnym głosem. - 
Myślałem... 
- Zajrzyj, Juliuszu, w jej oczy. Twoja pani myśli zupełnie jasno. 
Doskonale rozumie, co do niej mówisz. Nie utraciliśmy jej, 
przyjacielu. Ujmij jej dłoń. 
Uczynił to i wstrzymał oddech, gdyż Feba zacisnęła leciutko palce 
na jego ręce. Pochylił się i spojrzał jej w oczy. Opuściła i 
podniosła powieki. 
- O, pani!... 
Hadassa spojrzała na Aleksandra i zobaczyła jego posępną minę. 
Jakie myśli kłębią mu się w głowie? 
- Co mamy czynić, panie? - spytał Juliusz. - Jak mam się nią 
opiekować? 
Aleksander pouczył go, jak przygotowywać pożywne posiłki, które 
chora może bez trudu jeść. Powiedział, że trzeba ją co jakiś czas 
przekręcać. 
- Niech nie leży zbyt wiele godzin w tej samej pozycji, aby nie 
powstały odleżyny, które pogorszą jej stan. Masuj jej mięśnie i 
łagodnie poruszaj jej kończynami. Niczego więcej nie potrafię ci 
poradzić. 
Hadassa przysiadła na łóżku i ujęła drugą dłoń Feby. Spojrzenie 
Feby spoczęło na Hadassie. Oczy chorej błyszczały. 
Hadassa potarła jej dłoń. 
- Przy ładnej pogodzie Juliusz będzie wynosił cię na balkon, abyś 
czuła na twarzy ciepło słońca i słyszała śpiew ptaków. On wie, że 
go rozumiesz. - Uniosła głowę. - Rozmawiaj z nią Juliuszu. Czasem 
będzie upadać na duchu, ogarnie ją lęk. Przypominaj wtedy, że Bóg 
ją kocha i jest z nią zawsze, że żadna moc ziemska nie wyrwie jej 
z Jego dłoni. 
Znowu spojrzała na Febę Walerian. 
- Znajdź jakiś sposób, pani, by mówić Juliuszowi, czego 
potrzebujesz i co czujesz. 
Feba opuściła i podniosła powieki. 
- Dobrze - powiedziała Hadassa. Musnęła leciutko wierzchem dłoni 
policzek Feby. - Odwiedzę cię, pani, gdy tylko będę mogła. 
Feba znowu opuściła i podniosła powieki. Jej oczy napełniły się 
łzami. 
Hadassa wstała, wzięła fiolkę ze stolika i podała ją Juliuszowi. 
- Wyrzuć to. 
Juliusz cisnął fiolkę przez otwarte drzwi balkonu. Roztrzaskała 
się na marmurowych płytach. 
- Dziękuję ci, Rafo. - Skłonił się nisko. 
Hadassa odwzajemniła ukłon. 
- Dziękuj Bogu, Juliuszu. Tylko Bogu. 
W drodze powrotnej Aleksander prawie się nie odzywał. Pomógł jej 
wysiąść z lektyki i wspierał ją, kiedy szła utykając w stronę 
drzwi. Raszyd zobaczył z góry, że wracają i zszedł na dół. Wziął 
Hadassę na ręce i zaniósł ją do pokoju na górze. Postawił ją 
delikatnie. Usiadła na łożu i pocierała niesprawną nogę. 
Aleksander nalał do kielicha trochę wina i podał Hadassie. 
Odsunęła zasłony i wypiła. 
- Jakież jest życie tej kobiety uwięzionej w bezwładnym ciele? - 
wykrzyknął w porywie gniewu. Nalał sobie kielich falernu. - Lepiej 
byłoby dla niej umrzeć. Wtedy przynajmniej jej dusza wyzwoliłaby 
się z pułapki, jaką jest dla niej niepotrzebne ciało. 
- Jest wolna, panie. 
- Jak możesz coś takiego mówić? Prawie się nie rusza, nie jest w 
stanie wypowiedzieć jednego zrozumiałego słowa. Z jej ust dobywa 
się tylko bezsensowne mamrotanie. Może poruszyć lewą ręką i stopą 
oraz mrugać. I zapewne nigdy już się to nie zmieni. 
Hadassa uśmiechnęła się. 
- Nigdy nie byłam tak wolna, jak wtedy, gdy zamknięto mnie w lochu 
i czekałam, aż wypchną mnie na arenę, bym umarła. Tam, w 
ciemności, był ze mną Bóg. I z nią jest On w tej chwili. 
- Nie ma z niej żadnego pożytku, ani dla niej samej, ani dla 
nikogo innego. 
Uniosła głowę i w jej czarnych oczach pojawił się błysk. 
- Kimże jesteś, by to osądzać? Ona żyje! I to wystarcza. - Jej 
gniew zgasł. Spróbowała uspokoić Aleksandra. - Bóg ma względem 
niej swoje zamiary. 
- Czegóż może dokonać ktoś w takim stanie? Cóż za życie ją czeka, 
Rafo? 
- To życie, które dał jej Bóg. 
- Czy nie sądzisz, że byłoby rzeczą bardziej miłosierną zakończyć 
jej cierpienia niż pozwolić, by żyła w tym stanie? 
- Sam powiedziałeś kiedyś, że Bóg postanawia, czy człowiek ma żyć, 
czy umrzeć. Zmieniłbyś zdanie? Gotów byłbyś powiedzieć teraz, że 
to ty albo inny lekarz winien postanowić o jej życiu lub śmierci? 
Zabójstwo nie jest nigdy aktem miłosierdzia, panie mój. 
Poczuł, że się rumieni. 
- Nie mówię o zabójstwie i dobrze to wiesz! 
- A jednak tak, aczkolwiek próbujesz okryć to płaszczem innych 
słów. - Mówiła spokojnym głosem, z przekonaniem i smutkiem. - Jak 
inaczej nazwać przerwanie czyjegoś życia, nim uczyni to Bóg? 
- Nie sądzę, ażeby było to rozumne pytanie, Rafo. 
- A jakie jest rozumne? 
- Takie, w którym nie sięga się po nadnaturalne wyjaśnienia, gdyż 
żaden człowiek nie będzie umiał na nie odpowiedzieć. - Zacisnął 
wargi. - Może powinniśmy zmienić temat rozmowy. 
- Żaden wróbel nie spadnie na ziemię bez wiedzy Boga. Bóg zna już 
chwilę i przyczynę śmierci Feby Walerian. Przed Bogiem nie ma 
rzeczy zakrytych. - Postawiła małą glinianą czarkę na podołku. 
Wiedziała, że tym, co teraz powie, zrani go. - Być może nie 
dostrzegasz głębszego powodu, który sprawia, że pragniesz jej 
śmierci. 
- A cóż to za powód? 
- Wygoda. 
Oblał się rumieńcem. 
- Właśnie mnie zarzucasz coś takiego? 
- Będzie całkowicie zależna od innych w sprawach ciała. To wymaga 
wielkiego współczucia i miłości, Aleksandrze. Juliusz ma jedno i 
drugie. Tobie zaś brakuje czasu. 
Rzadko ogarniał go gniew, ale tym razem jej słowa doprowadziły do 
wybuchu furii. 
- Czyż nie dostawało mi kiedy współczucia? Czyż nie jest moim 
jedynym pragnieniem nauczyć się wszystkiego, co może pomóc 
ludziom? 
- A ci, których odsyłasz z niczym? 
- Odsyłam tylko takich, których nie potrafię wyleczyć. 
- Czy ci nie potrzebują twojej miłości? 
Wyczuł w jej słowach nutę potępienia i każde z nich było jak cios 
rozkrwawiający mu serce. 
- Cóż mogę uczynić, Rafo? Przyjmować wszystkich, którzy mnie 
potrzebują? Co chcesz, bym czynił? 
Odstawiła czarkę, wstała i przeszła przez pokój. 
- To - odparła po prostu i objęła go. 
Nie powiedziała nic więcej. Aleksander czuł jej pełen słodyczy 
dotyk i serce przepełnił mu ból. Leciutko gładziła dłonią jego 
plecy, jakby go pocieszała, i natychmiast zniknął cały gniew i 
zamęt w jego sercu. Łzy zapiekły go pod powiekami. Zamknął oczy, 
objął ją i położył policzek na jej włosach. Powoli wypuścił 
powietrze z płuc. 
- Czasem tak mnie złościsz, że chętnie bym założył ci okowy na 
szyję - mruknął. 
- Wiem dobrze, co czujesz - roześmiała się cichutko. 
Uśmiechnął się i uniósł jej twarz, ująwszy ją w obie dłonie. 
- Cóż ja bym bez ciebie zrobił, Rafo? 
Jej rozbawienie znikło bez śladu. Ujęła jego dłonie i ścisnęła je 
mocno. 
- Musiałbyś nauczyć się, że należy zawierzyć Panu. 
Aleksandra ogarnęło poczucie jakiegoś zawodu, kiedy Hadassa 
puściła jego dłonie i poszła w stronę drzwi. Nagle, w jakiś 
niewytłumaczalny sposób poczuł ciężar swojej samotności. Wiedział 
już, że prędzej czy później ją utraci. Nie wiedział, jak i 
dlaczego, ale wiedział, że tak właśnie będzie. 
Tego wieczoru zdarzyło się coś, czego Aleksander nie umiałby 
zdefiniować. Czyżby Bóg wskazał jej inny szlak? Po raz pierwszy w 
życiu zapragnął, by była jego własnością, by mógł sobie rościć do 
niej prawa i zatrzymać ją na zawsze u swojego boku. 
Zmarszczył brwi i zaczął rozmyślać, skąd się wzięło uczucie 
zaniepokojenia, a potem przypomniał sobie, jaka podejrzliwość 
ogarnęła go, kiedy Raszyd wszedł z wiadomością, że na dole czeka 
sługa od Walerianów. Hadassa poderwała wtedy głowę, jak rażona 
gromem. Na Aleksandra spłynęło nagłe olśnienie i z przerażeniem 
spojrzał na Hadassę. 
- Znasz ją, prawda, Hadasso? Nie tylko słyszałaś o Febie Walerian, 
ale się z nią zetknęłaś. - Serce zaczęło mu walić. - Byłaś 
niewolnicą Walerianów, prawda? - Zalała go fala strachu, strachu o 
nią, strachu o siebie, strachu, że ją utraci. - Co zrobiłaś, kiedy 
byłaś z nią sama? Odpowiedz, Hadasso! 
Bez słowa wyszła z pokoju. 
Jednak Aleksander wiedział już, co uczyniła Hadassa. Zdjęła 
zasłonę. Odsłoniła twarz przed członkiem rodziny, która posłała ją 
na śmierć. 
- Na bogów!... - mruknął i przesunął rozczapierzonymi palcami po 
włosach. 
Dlaczego nie spytał, czy znała Walerianów, zanim z nią tam 
poszedł? Od samego początku zdawał sobie sprawę, że wszędzie czają 
się zagrożenia. A teraz oto sam naraził ją na niebezpieczeństwo. A 
w jakim celu zabrał ją ze sobą? Żeby zobaczyć jeszcze jedno 
cudowne uzdrowienie? Nie! Wziął ją ze sobą, gdyż był dumny z jej 
umiejętności, dumny, że ma taką pomocnicę. I do czego doprowadziła 
ta nieznośna duma? 
Zalało go poczucie rozpaczy i bezradności. "Boże, chroń ją! Byłem 
głupcem! Ściągnąłem na jej głowę śmiertelne zagrożenie. 
Zaprowadziłem ją do rodziny, która już raz chciała ją zabić." 
A jeśli tamta kobieta odzyska głos? Co wtedy? "Boże - modlił się 
żarliwie, zacisnąwszy pięści - spraw, by język tej kobiety nie 
odzyskał władzy. Spraw, by milczała." 
Opadł na stołek i zaczął sam siebie przeklinać. 
Hadassa powierzyła siebie swemu Bogu, ale on nie potrafi znaleźć w 
sobie dość ufności. Tracąc Hadassę, straciłby wszystko. Dopiero 
zaczynał to pojmować, dopiero zaczynał rozumieć, co ona dla niego 
znaczy. Może powinien odrzucić wszelkie skrupuły i wziąć sprawy w 
swoje ręce. 
Wystarczy jedna wizyta u Feby Walerian, by upewnić się, że 
Hadassie nie grozi już żadne niebezpieczeństwo. A kiedy nie będzie 
już Feby Walerian, on, Aleksander, zadba o to, by Hadassa nie 
zetknęła się już z nikim z tej rodziny. 
Nagle zabrzmiały mu w uszach słowa Hadassy. Wygoda. Czy wygoda to 
wystarczający powód, by kogoś zabić? Nie. A w celu ochrony 
czyjegoś życia? A w celu wymierzenia kary? Walerianowie chcieli ją 
zabić, rzucając lwom. Czy można się mścić? 
Zadrżał, gdyż uświadomił sobie, w jakim kierunku podążają jego 
myśli. Przypomniał sobie, jak Hadassa pochyliła się nad Febą 
Walerian. Wszystko w jej zachowaniu i słowach świadczyło, że 
Hadassa kocha tę kobietę. Jak to możliwe? 

Rozdział XVII 


Ezra Bariachin z rozdrażnieniem wyrzucił ręce do góry. Czemu jego 
żona musi okazywać swoje humory właśnie w chwili, kiedy jest mu 
najbardziej potrzebna? 
- Wiem, że to Rzymianin! Nie musisz mi tego mówić! 
- Skoro wiesz, po coś go tu sprowadził? Czemu uczyniłeś nam taką 
okropną rzecz? - lamentowała Jechoszeba. - Wszyscy się 
dowiedzieli! Widzieli, jak przechodziłeś przez bramę miasta. Jak 
wiozłeś go ulicą do naszego domu. Czuję, że ich palące spojrzenia 
przenikają przez ściany. Nie wpuszczą cię teraz do synagogi! 
- Czegóż chcesz, Jechoszebo? Wolałabyś, abym zostawił go na dnie 
wadi, gdzie czekała go niechybna śmierć? 
- Tak! Tylko na to zasługuje Rzymianin! Czyżbyś zapomniał o 
Józefie? Czyżbyś zapomniał o innych, którzy umarli w Jerozolimie? 
Czyżbyś zapomniał o tysiącach popędzonych do niewoli u takich jak 
on pogańskich psów? 
- O niczym nie zapomniałem! - Ogarnięty poczuciem bezsiły odwrócił 
głowę. - Twoja córka nie pozwoliłaby, żebym go tam zostawił. 
- Moja córka? Winisz mnie za wszystko, nawet za to, z czym nie mam 
nic wspólnego. To twoja córka, twoja córka, która zawsze buja w 
obłokach. Oboje musicie zejść w końcu na ziemię! Zabierasz naszą 
córkę, by zawrzeć umowę małżeńską, i co? Wracasz, żeby powiedzieć, 
że twój własny brat wyrzucił cię za drzwi i nie chce cię już nigdy 
widzieć. A na dodatek znajdujesz sobie na drodze Rzymianina i 
sprowadzasz go do naszego domu! 
- Chciałem zostawić go w zajeździe, ale Meggido odmówił przyjęcia 
go. Gotów byłem nawet zapłacić. 
Jechoszeba zalała się łzami. 
- No i co powiedzą sąsiedzi? 
Tafat, przysłuchując się sprzeczce rodziców, stała na schodach 
prowadzących na dach, gdzie zaniosła z ojcem Rzymianina. Siedziała 
przy nim, póki nie zasnął. Przeszedł ciężką próbę: drogę do 
Jerycha. Cieszyła się, że ma to już za sobą. Cieszyła się, że 
Rzymianin żyje. 
Cieszyła się też, że nie słyszy tego, co mówi matka. 
W tej chwili słychać było tylko matczyne łkania. Tafat zeszła na 
dół. Ojciec, oszołomiony i bezradny, spojrzał na nią i potrząsnął 
w milczeniu głową. 
Tafat uklękła przed matką. 
- Matko, sąsiedzi powiedzą, że ojciec nie zapomniał, co nakazuje 
Pismo. Bóg pragnie, byśmy okazywali miłosierdzie, nie chce ofiar. 
Jechoszeba podniosła powoli głowę i Tafat zobaczyła łzy spływające 
po policzkach matki. Spojrzała na twarz swojej córki. Skąd w Tafat 
tyle duchowego piękna i słodyczy? 
"Ja nie byłabym do tego zdolna" - pomyślała ze smutkiem 
Jechoszeba, wiedziała bowiem, że ma serce buntownicze i pełne 
zwątpienia. Nie byłby też zdolny do tego Ezra, zbyt uwikłany w 
zmagania z codziennymi troskami. Jechoszeba zacisnęła wargi. Z 
troskami, które często sam ściągał sobie na głowę. 
Ujęła twarz Tafat i potrząsnęła ze smutkiem głową. 
- Tego zgoła nie pamiętają. Pamiętają Jerozolimę. Pamiętają 
Józefa. Pamiętają Masadę. I dlatego odwrócą się do nas plecami 
jako do tych, którzy dali schronienie Rzymianinowi, poganinowi, 
którzy skalali swój dom. 
- Przypomnimy im zatem, matko, to, co mówi Bóg. Nie troszcz się 
zbytnio słowami ludzi. Trzeba lękać się tylko Boga. I Bogu trzeba 
się podobać. 
Jechoszeba uśmiechnęła się niewesoło. 
- Przypomnimy im - zapewniła, powątpiewając jednak, by na coś się 
to zdało. Cóż im pozostaje? Stało się. 
Tafat pocałowała ją w policzek. 
- Przyniosę wody. 
Ezra patrzył, jak jego córka bierze duży gliniany dzban i wychodzi 
na światło słoneczne. Wsunęła stopy w sandały i kołysząc dzbanem 
ustawionym na głowie, ruszyła w dół ulicy. Podszedł do otwartych 
drzwi, oparł się o ościeże i śledził wzrokiem córkę. 
- Czasem myślę, że Bóg powołał naszą córkę, by dawała Mu 
świadectwo. 
- Niezbyt to pocieszające, kiedy zważysz, jaki los spotkał 
proroków. 
Te słowa przeszyły jego serce. Zamknął oczy, wsparłszy głowę o 
framugę, tuż obok mezuzy. Znał na pamięć słowa zamknięte w małych 
kamiennych szkatułkach. Potrafił wyrecytować dziesięcioro 
przykazań i wszystkie słowa Pisma wypisane starannie na pergaminie 
i włożone do mezuzy, którą umieszcza się na ościeżnicy drzwi 
wejściowych. Całym sercem wierzył Pismu i obietnicom... a jednak 
wystarczyło kilka słów tej kobiety, by przeniknęło go dławiące 
poczucie zwątpienia. Czy ratując Rzymianina, wystawił na 
niebezpieczeństwo córkę? Czy wystawił na niebezpieczeństwo całą 
swą rodzinę? 
"Pomóż mi, Boże mój!..." - modlił się. 
Spojrzał na żonę. Pocałował swą dłoń i dotknął nią mezuzy. Potem 
wszedł z powrotem do środka. 
- Nie mogłem pozwolić, by umarł, Jechoszebo. Oby Bóg mi wybaczył. 
Ciągle o tym myślę. 
Jej twarz złagodniała. 
- Jesteś dobrym człowiekiem, Ezro. - Westchnęła. - Za dobrym. 
Wstała i wróciła do swoich zajęć. 
- Jak tylko Rzymianin będzie mógł podróżować, odejdzie. 
- Po co ten pośpiech? Zło już się stało! - Spojrzała w stronę 
schodów na dach. - Położyłeś go na łożu w namiocie? 
- Tak. 
Pacnęła kilka razy w ciasto, aż się rozpłaszczyło. To pasuje do 
Ezry - oddać swoje najlepsze łoże. Jeśli o nią chodzi, kiedy ten 
Rzymianin będzie odchodził, może zwinąć sobie to skalane posłanie 
i zabrać ze sobą. 

Rozdział XVIII 


Markusa obudził głos miejskiego obwoływacza. Słyszał wyraźnie, jak 
mężczyzna wykrzykuje aramejskie słowa z pobliskiego dachu. 
Spróbował usiąść, ale poczuł bolesne pulsowanie w skroniach, 
stęknął i opadł na łoże. 
- Za kilka dni poczujesz się lepiej - oznajmił kobiecy głos. 
Jego uszu doszedł plusk wody i poczuł na czole i oczach chłód 
wilgotnej szmatki. Westchnął. 
- Napad... koń... pas z pieniędzmi... - wychrypiał. Roześmiał się 
głosem chrapliwym i pełnym pogardy. Popękane wargi paliły. Bolała 
szczęka. Nawet zęby... - Nie zostawili mi tuniki. 
- Damy ci inną - powiedziała Tafat. 
Markus dostrzegł szczególne brzmienie głosu niewiasty, jej akcent. 
- Jesteś Żydówką? 
- Tak, panie. 
Te słowa przeszyły mu serce wspomnieniem Hadassy. 
- Uratował mnie mężczyzna. 
- To mój ojciec. Znalazł cię w wyschniętym łożysku strumienia i 
przywiózł tutaj. 
- Myślałem, że wszyscy Żydzi nienawidzą Rzymian. Czemu się 
zatrzymaliście, by mnie ratować? 
- Bo potrzebowałeś pomocy. 
Przypomniał sobie, że słyszał przejeżdżający drogą rzymski patrol. 
Słyszał, jak przechodzili górą inni, rozmawiający po grecku. Jeśli 
nawet słyszeli, że wzywa ratunku, nie zwolnili kroku, by go 
odnaleźć i przyjść mu z pomocą. 
- Jak on się miewa, córko? - usłyszał męski głos. 
- Lepiej, ojcze. Spadła mu gorączka. 
- To dobrze. 
Markus wyczuł, że mężczyzna podchodzi bliżej. 
- Ostrzegano mnie, bym nie podróżował samotnie - rzucił oschle. 
- To była roztropna rada, Rzymianinie. Trzymaj się jej następnym 
razem. 
Mimo spieczonych warg Markus uśmiechnął się krzywo. 
- Czasem, mając obok siebie innych, nie sposób znaleźć tego, kogo 
się szuka. 
Zaciekawiona Tafat uniosła głowę. 
- A kogo ty szukasz? 
- Boga Abrahama. 
- Czyż wy, Rzymianie, nie macie dość własnych bogów? - spytał 
ironicznie Ezra. Jego córka obrzuciła go błagalnym spojrzeniem. 
- Czyż nie pragniecie podzielić się swoim? 
- Wszystko zależy od powodów, jakie tobą kierują. 
Ezra dał Tafat znak, żeby odeszła, a potem wziął szmatkę i zaczął 
ją płukać. Nie chciał, żeby córka spędzała zbyt wiele czasu z 
poganinem. Z powrotem położył chłodną szmatkę na twarzy 
Rzymianina. 
Markus poruszył się i z sykiem zaczerpnął przez zęby powietrza w 
płuca. 
- Nie próbuj siadać. Możesz mieć połamane żebra. 
- Nazywam się Markus Lucjanus Walerian. - To oświadczenie nie 
spotkało się z żadnym komentarzem ani pytaniem. - Czy moje imię 
coś ci mówi? 
- Jest ważne? 
Markus roześmiał się. 
- Najwyraźniej nie dość. 
Ezra spojrzał na córkę. 
- Tafat, idź, pomóż matce. 
- Tak, ojcze - odparła potulnie dziewczyna, spuszczając wzrok. 
Markus słuchał jej kroków zmierzających w stronę schodów. 
- Tafat. Imię pełne słodyczy. 
Ezra zacisnął wargi. 
- Masz szczęście, Markusie Lucjanusie. Straciłeś wszystko, jesteś 
cały podrapany i potłuczony, ale zachowałeś życie. 
- Tak. Zachowałem życie. 
Ezra zauważył posępną nutę w głosie Rzymianina i zaczął 
zastanawiać się nad jej powodem. 
- Moja żona i córka przykładały sól i terpentynę do twoich ran. 
Rozcięcie na boku zalepiły pakiem. Za kilka dni będziesz zdrowy. 
- I ruszę w swoją stronę - powiedział Markus, wykrzywiając lekko 
usta. - Gdzie jestem? 
- W Jerychu. Na dachu mojego domu. 
Markus słuchał, jak gdzieś w pobliżu nawoływacz wykrzykuje swoje 
obwieszczenia. 
- Dziękuję, żeś nie zostawił mnie w wadi, bym umarł. 
Ezra zmarszczył brwi, wydało mu się bowiem, że w tym podziękowaniu 
jest jakiś odcień pokory. 
- Nazywam się Ezra Bariachin. 
- Ezro Bariachinie, zaciągnąłem dług wobec ciebie. 
- Zaciągnąłeś dług u Boga. 
Ezra, zatroskany tym, że pobyt Rzymianina w jego domu ściągnie 
kłopoty na rodzinę, wyprostował się i ruszył w stronę zejścia. 
Markus drzemał i co jakiś czas budziły go dźwięki dochodzące z 
dołu, z ulicy. Potem wróciła Tafat i podała mu gęsty kleik z 
soczewicy. Markus był wygłodniały i potrawa bardzo mu smakowała. 
Ale po jedzeniu był zbyt obolały, żeby rozmawiać. Czuł łagodny 
dotyk jej dłoni, kiedy poprawiała okrycie. Wdychał zapach jej 
skóry - mieszaninę jakby słońca, kminku i dobrze wypieczonego 
chleba. Zaraz jednak wyszła, pozostawiając go samego. 
Przyszła noc, a wraz z nią wytęskniony chłód. Śniło mu się, że 
unoszą go morskie fale. Nigdzie nie widział lądu, tylko bezkresną 
rozległość błękitu - po horyzont. 
Obudził się po wschodzie słońca. Słyszał dzieci bawiące się na 
ulicy. Przejeżdżały wozy. Nawoływacz znowu wykrzykiwał 
obwieszczenia po aramejsku, a potem po grecku. Opuchlizna wokół 
oczu zmniejszyła się na tyle, że mógł je wreszcie otworzyć. 
Wszystko okryte było lekką mgłą. Spróbował usiąść, ale zaraz 
opadł, pokonany przez zawrót głowy. 
Na dachu pojawił się Ezra. 
- Przyniosłem ci coś do zjedzenia. 
Markus raz jeszcze chciał się dźwignąć. Jęknął. 
- Lepiej leż spokojnie, Rzymianinie. 
Markus pogodził się z tym, że będzie karmiony. 
- Jakie kłopoty ściągnąłem na twoją głowę przez to, że tu jestem? 
Ezra milczał. Markus podniósł wzrok na pełną powagi, brodatą twarz 
obramowaną długimi pejsami. Przypuszczał, że tamten miał już przez 
niego przykrości i pewnie żałował, iż go tu sprowadził. 
- Z czego żyjesz, Ezro Bariachinie? 
- Jestem soferim - odparł uroczystym tonem. - Pisarzem - wyjaśnił, 
widząc, że Markus marszczy brwi, gdyż nie rozumie tego słowa. - 
Przepisuję ustępy Pisma świętego, które wkłada się do filakterii i 
mezuz. 
- Do czego? 
Ezra wyjaśnił, że w filakteriach znajdują się paski pergaminu, na 
które wpisuje się wybrane ustępy, dwa z Księgi Wyjścia i dwa z 
Księgi Powtórzonego Prawa. Te kawałki pergaminu umieszcza się w 
kwadratowym, czarnym pudełeczku z cielęcej skóry, które 
przymocowuje się długimi rzemieniami pod pachą, jak najbliżej 
serca. Drugie filakterium przywiązuje się podczas modlitw do 
czoła. 
Mezuza - tłumaczył dalej - to skrzyneczka na odrzwiach żydowskiego 
domu. Wewnątrz znajduje się mały kawałek pergaminu, na którym 
wypisuje się dwa ustępy z Księgi Powtórzonego Prawa i którą 
oznacza się po drugiej stronie słowem Szaddaj, oznaczającym 
Wszechmocnego. Pergaminy wymienia się po jakimś czasie i wtedy 
przychodzi kapłan, żeby pobłogosławić mezuzę i cały dom. 
Po posiłku Markus opadł na łoże. 
- Jakie Pisma są tak ważne, że nosicie je koło serca i na czole 
albo zawieszacie na odrzwiach? 
Ezra zawahał się, gdyż nie był pewien, czy powinien rozmawiać o 
Piśmie z pogańskim psem, z Rzymianinem. Czuł jednak jakiś 
wewnętrzny nakaz, żeby odpowiedzieć na to pytanie. 
- "Słuchaj, Izraelu, Pan jest naszym Bogiem, Panem jedynym. 
Będziesz miłował Pana, Boga twojego, z całego swego serca, z całej 
duszy swojej, ze wszystkich swych sił. Niech pozostaną w twym 
sercu te słowa, które ja ci dziś nakazuję. Wpoisz je twoim synom, 
będziesz o nich mówił, przebywając w domu, w czasie podróży, 
kładąc się spać i wstając ze snu. Przywiążesz je do twojej ręki 
jako znak. Niech one ci będą ozdobą przed oczami. Wypisz je na 
odrzwiach swojego domu i na twoich bramach." 
Markus wsłuchiwał się uważnie w słowa płynące z ust Ezry. Ten zaś 
wygłaszał je z wielkim namaszczeniem. Wypowiadał dokładnie słowa 
Pisma, ale tak, że nie ulegało wątpliwości, iż są wyryte w jego 
sercu, a nie tylko - po latach ich przepisywania - w pamięci. 
- "Będziesz się bał Pana, Boga swego - ciągnął Ezra, przymknąwszy 
oczy - będziesz Mu służył i na Jego imię będziesz przysięgał. Nie 
będziecie oddawali czci bogom obcym, spomiędzy bogów okolicznych 
narodów, bo Pan, Bóg twój, który jest u ciebie, jest Bogiem 
zazdrosnym, by się nie rozpalił na ciebie gniew Pana, Boga twego, 
i nie zmiótł cię z powierzchni ziemi..." 
Ezra zamilkł. Te słowa były dla niego jak muzyka - bez względu na 
to, jak często je powtarzał lub słyszał. Były muzyką w jego krwi. 
- Żadnych ustępstw - rzucił ponuro Rzymianin - bo inaczej Bóg 
zetrze cię z powierzchni ziemi. 
Ezra spojrzał na niego. 
- Bóg błogosławi tym, którzy miłują Go całym sercem. 
- Nie zawsze. Znałem pewną kobietę, która miłowała waszego Boga 
całym swym sercem. - Zamilkł na chwilę. - Widziałem, jak umierała, 
Ezro Bariachinie. Nie zasłużyła sobie na taką śmierć. Na żadną! 
Ezra poczuł skurcz w sercu. 
- Szukasz więc odpowiedzi u Boga? 
- Nie wiem, czy jest odpowiedź. Nie wiem, czy jest Bóg, w którego 
ty wierzysz, a któremu ona służyła. Nosisz Go w sercu i umyśle, 
lecz to nie znaczy, że On naprawdę istnieje. 
- Bóg istnieje naprawdę, Markusie Lucjanusie Walerianie. 
- Według ciebie. 
Ezra zrozumiał, że ten Rzymianin został głęboko zraniony, i nie 
tylko cieleśnie. I fala litości przyniosła pierwszą iskierkę 
nadziei od czasu, kiedy patrzył, jak krzyżują Józefa. Wielu wrogów 
wystąpiło przeciwko ludowi wybranemu przez Boga. Niektórym udało 
się go pokonać, gdyż Izrael zgrzeszył przed Panem. Jerozolima, 
oblubienica królów, uległa innym narodom. Kiedy jednak naród 
wracał do Boga, Bóg kroczył na jego czele, niszcząc jego wrogów i 
przywracając mu ziemię obiecaną. Asyria, Persja, Babilon pobiły 
Izrael mieczem, lecz potem same musiały stanąć przed sądem. I jak 
padły Asyria, Persja i Babilon, tak padnie Rzym, a wtedy 
niewolnicy powrócą do Syjonu. 
Rzymianin otrząsnął się ze swoich myśli i zapytał: 
- Co wiesz o Jezusie z Nazaretu? 
Ezra cofnął się. 
- Czemu pytasz właśnie o Niego? 
- Kobieta, o której mówiłem, powiedziała, że Jezus był Synem Bożym 
i przyszedł na ziemię, by odpokutować za ludzkie grzechy. 
Ciało Ezry przebiegł dreszcz. 
- To bluźnierstwo! 
Markusa zdumiała gwałtowność reakcji. Ten Żyd aż się wzdrygnął. 
Może nie powinien był zadawać tego pytania. 
- Czemu mnie o to pytasz? - rzekł szorstkim głosem Ezra. 
- Wybacz. Po prostu chciałem wiedzieć. Kim jest według ciebie 
Jezus? 
Rumieniec wypłynął na twarz Ezry. 
- Był prorokiem i uzdrowicielem z Nazaretu, został osądzony przez 
Sanhedryn i ukrzyżowany przez Rzymian. Nie żyje od ponad 
czterdziestu lat. 
- Odrzucacie więc Go jako swojego Mesjasza? 
Wzburzony Ezra wstał. Z niechęcią opuścił wzrok na Rzymianina, 
rozdrażniony z powodu jego obecności tutaj, z powodu przyczyn tej 
obecności, z powodu niepokoju, jaki przyniósł temu domowi i jego, 
Ezry, sercu. A teraz jeszcze to pytanie! 
"Czemu przysłałeś mi tego człowieka, Panie? Czy chcesz dać pożywkę 
nękającym mnie od lat wątpliwościom? Czy poddajesz próbie moją 
wiarę w Ciebie? Jesteś moim Bogiem i nie mam żadnego innego!" 
- Rozgniewałem cię - powiedział Markus, mrużąc porażone słonecznym 
światłem oczy. 
Chociaż nadal widział wszystko jak przez mgłę, w ruchach Ezry 
dostrzegł wzburzenie. Ile jeszcze pułapek czeka go w rozmowach z 
Żydami? Czemu nie umiał zmilczeć? Czemu nie mógł poczekać, by 
wypytać kogoś innego, mającego dość wiedzy, ale patrzącego z 
zewnątrz i bezstronnie? Ten człowiek najwyraźniej nie jest taki. 
Ezra stał oparłszy dłonie na murku. 
- Nie ty mnie rozgniewałeś, Rzymianinie, lecz uporczywość tej 
wiary. Ojciec powiedział mi kiedyś, że Jezus wyjaśniał swym 
uczniom, iż przyszedł, by przynieść rozłam, by syn stanął przeciw 
ojcu, córka przeciw matce, a synowa przeciw teściowej. I tak się 
stało. Żyd stanął przeciwko Żydowi. 
Jak ojciec Ezry stanął przeciw swemu bratu. 
- Czy znasz jakiegoś chrześcijanina? 
Ezra poczuł, że ogarnia go fala bolesnych wspomnień. Spojrzał w 
dół, na ulicę. 
- Znałem jednego. 

Był chłopcem, kiedy stryj przyszedł pewnego razu do tego właśnie 
domu. Ezra pracował ciężko, ćwicząc się w czytaniu, a dwaj bracia 
w tym czasie rozmawiali. Przysłuchiwał się w skupieniu, 
zaciekawiony tym, co mówili o człowieku noszącym imię Jezus. 
Dowiedział się wtedy o Nim wielu rzeczy. Jezus był prorokiem, 
biednym cieślą z Nazaretu, za którym szła gromada uczniów, 
rybaków, poborców podatkowych, zelotów, a nawet opętana ponoć 
przez diabła nierządnica. Szli za Nim całymi rodzinami. Niektórzy 
uważali Go za cudotwórcę. Inni za buntownika. Ezra usłyszał, że 
Jezus wypędzał demony, uzdrawiał chorych, kazał chromym chodzić, a 
ślepym widzieć. Ojciec twierdził stanowczo, że to tylko histeria, 
plotki, fałszywe twierdzenia. 
Potem ten Jezus, rzekomy Mesjasz, został ukrzyżowany. Został 
osądzony przez własny lud. Ojciec Ezry oznajmił tylko, iż cieszy 
się, że już po wszystkim. A jeszcze potem... 
- Przyniosłem ci dobrą nowinę, Jakinie - oświadczył stryj przed 
laty. - Jezus powstał z martwych! 
Ezra ciągle jeszcze miał przed oczami niedowierzający, cyniczny 
wyraz twarzy ojcowskiej. 
- Chyba oszalałeś. Coś takiego jest niemożliwe! 
- Widziałem Go. Rozmawiał z nami w Galilei. 
- Nie wierzę. Musiał to być ktoś do Niego podobny. 
- Czy okłamałem cię kiedyś, bracie? Przez dwa lata chodziłem za 
Jezusem. Znałem Go dobrze. 
- Tylko wydawało ci się, że Go widzisz. Musiał to być ktoś inny. 
- To był Jezus. 
- Faryzeusze mówili, że był podżegaczem i przemawiał przeciwko 
ofiarom świątynnym! - zaatakował gwałtownie ojciec. - Nie próbuj 
nawet zaprzeczać! Podobno przewracał stoły i biczem wygonił ze 
świątyni wymieniających monety. 
- Oszukiwali ludzi przy wymianie. Jezus powiedział: "Mój dom ma 
być domem modlitwy, a wy czynicie z niego jaskinię zbójców". 
- Saduceusze mówili, że zaparł się nieba. 
- Nie, Jakinie. Powiedział, że w niebie ludzie nie będą się ani 
żenić, ani za mąż wychodzić, ale będą jak aniołowie. 
Chodzili to w jedną, to w drugą stronę po izbie, nie ustając w 
słownych zmaganiach. Ezra widział, że wytwarza się między nimi 
coraz większa przepaść: stryj był spokojny, pełen radości i 
pewności, a ojciec - zirytowany, przestraszony, coraz bardziej 
zagniewany. 
- Ukamienują cię, jeśli będziesz chodził i rozpowiadał te 
historie! 
I tak się stało. 
- Jeśli oświadczysz, że Jezus jest Chrystusem, pierwszy rzucę w 
ciebie kamieniem! 
I tak uczynił. 
- Takie bluźnierstwo jest zniewagą dla Boga i Jego ludu - 
powiedział później ojciec i nigdy już do tej sprawy nie wracał. 
Po wszystkich tych latach Ezra zachował jasne wspomnienie słów 
stryja. Bezustannie rozbrzmiewały mu w uszach. "Jezus powstał z 
martwych. Jest żywy. Gdzie jest, o śmierci, twój oścień?" Słyszał 
nadal radosny śmiech stryja. "Czyż nie widzisz, co to oznacza, 
bracie? Jesteśmy wolni. Przyszedł Ten, który został namaszczony 
przez Boga. Jezus jest Mesjaszem!" 
Przez wszystkie te lata starał się zdusić w sobie ten głos, ale 
daremnie. "Przyszedł Mesjasz... Mesjasz!" 
A teraz ma oto przed sobą poganina, bałwochwalcę, nikczemnego 
rzymskiego psa, którego obecność wystarczyła, by wszystko w domu 
Ezry wywrócić do góry nogami, i ten poganin zadaje to właśnie 
najbardziej przerażające z pytań: "Kim według ciebie jest Jezus?" 
"Czemu, Panie Czemu mnie tym obarczyłeś?" 
Istota sprawy tkwiła w tym, że Ezra nie wiedział, kim był Jezus. 
Bał się o tym myśleć, chociaż zawsze rozważał to w swym sercu. Był 
złakniony nadziei, ale zbyt wielki owładnął nim lęk, by sam mógł 
się zdobyć na szukanie odpowiedzi. 
Ciała stryja nie złożono do grobu. Ciężar kamieni zmiażdżył go; 
martwego pozostawiono w dole poza murami miasta. Straszliwy los. A 
wszystko przez to, że wierzył w Jezusa. 
Po strasznej śmierci stryja nigdy nie padło ani słowo o nim. I ani 
słowo o Jezusie z Nazaretu. Stało się to odtąd milczącym prawem: 
tego człowieka nigdy nie było, nie należało nigdy wymieniać nawet 
jego imienia. I nic się nie zmieniło przez dwadzieścia trzy lata. 
Ezra myślał, że jego ojciec całkowicie zapomniał o tym, co się 
stało. Aż do dnia, kiedy ojciec spoczął na łożu śmierci, a Ezra 
usiadł przy nim. 
Ojciec pobłogosławił Ammiego, brata Ezry. Pozostało już niewiele 
czasu. Ammi wstał i cofnął się nieco, a Ezra ukląkł przy ręce 
ojca, pragnąc dać mu odrobinę pocieszenia. Ojciec obrócił powoli 
głowę i spojrzał na niego. 
- Czy dobrze uczyniłem? - dobył z siebie szept pełen niepokoju. 
Te słowa były dla Ezry jak uderzenie prosto w żołądek. Od razu 
wiedział, co ojciec ma na myśli. 
- Odpowiedz! Powiedz: tak! - błagała matka. - Niech zazna 
ukojenia. 
Ezra nie potrafił. 
Przemówił za to Ammi. 
- Uczyniłeś dobrze, ojcze. Trzeba bronić Prawa - rzekł gwałtownie. 
Ojciec nie spuszczał wzroku z Ezry. 
- A jeżeli to prawda? 
Ezrą miotały uczucia bliskie paniki. Chciał coś powiedzieć. Chciał 
powiedzieć: "Uwierzyłem mu, ojcze", ale Ammi wpatrywał się w niego 
chłodnym wzrokiem, nakazującym odpowiedzieć tak, jak odpowiedział 
on. Także matka wpatrywała się w niego. Czekała przestraszona. Ale 
Ezra nie mógł odetchnąć, a cóż dopiero wypowiedzieć słowo. 
A potem było już za późno. 
- Umarł - usłyszał cichy głos matki, w którym dźwięczała nutka 
prawie ulgi. 
Pochyliła się i zamknęła ojcu oczy. Brat wyszedł bez słowa. Kilka 
minut później płatne płaczki zaczęły lamentować i krzyczeć przed 
domem. 
W następnych latach ciężka walka o utrzymanie całej rodziny 
sprawiła, że Ezra zapomniał o tym, co czuł przy łożu ojca. 
Zapomniał wskutek natężenia pracy i wymagań, jakie ta praca przed 
nim stawiała. Zapomniał, bo tak dobrze było mu w synagodze pośród 
przyjaciół. Zapomniał, bo przywykł do życia w bezpieczeństwie. 
Jednak pytanie nie zniknęło. Spychał je tylko w najgłębsze 
zakamarki umysłu, aby nie burzyło mu życia. Wracało niezbyt często 
- w snach. 
- Kim według ciebie jestem, Ezro Bariachinie? - pytał cichy głos i 
Ezra widział przed sobą człowieka z ranami od gwoździ na dłoniach 
i stopach. - Kim dla ciebie jestem? 
I teraz wróciło to dziwne uczucie sprzed wielu lat - mocne, 
obezwładniające, poruszające w nim coś, czemu nie chciał się zgoła 
przyglądać, czemu nie chciał stawić czoła, budziło bowiem 
przerażenie. Serce trzepotało mu w piersi niby ptak w klatce. Czuł 
się tak, jakby znalazł się nad przepaścią, jakby miał zaraz w nią 
runąć - albo jakby to ona go wciągała. 
"O Boże, Panie mój. Pomóż!" 
A jeśli to prawda? 

Rozdział XIX 


Tafat zarumieniła się, kiedy spoczęło na niej spojrzenie Markusa. 
Jego ciemnobrunatne oczy patrzyły z takim natężeniem, że czuła, 
jak coś ją ściska w dołku i serce zaczyna łomotać w jej piersi. 
Nie chciała się do tego przyznać sama przed sobą, ale potem 
zastanawiała się, czy to nie on jest, przynajmniej częściowo, 
przyczyną tych uczuć, tego strachu przed coraz większym 
zauroczeniem poganinem, ba, Rzymianinem! 
Markus Lucjanus Walerian był niepodobny do mężczyzn, z którymi 
zetknęła się dotychczas. Był łagodny w obejściu, ale wyczuwała, że 
potrafiłby okazać okrucieństwo. Czasem słyszała, jak mówił ojcu 
coś, co brzmiało niepokojąco chłodno i cynicznie. Jednocześnie 
była w nim jakaś straszliwa bezbronność. Był jak człowiek niesiony 
przez wiatr, zmagający się z jakimiś niepojętymi siłami, a 
jednocześnie rzucający im wyzwanie, narażający się na zniszczenie, 
niemal do tego dążący. 
Usłyszała któregoś razu, jak Markus mówi ojcu o pewnej kobiecie 
miłującej Boga. Instynkt podpowiadał Tafat, że spala go nadal 
miłość do tej kobiety. To, czego szukał, miało jakiś związek 
właśnie z tą kobietą. 
Jak to jest - czuć, że jest się przedmiotem tak nękającej miłości? 
Markus Walerian powiedział, że ta kobieta nie żyje. A jednak się 
jej nie wyrzekł. Była przy nim przez cały czas, nawet teraz, kiedy 
z takim natężeniem przyglądał się Tafat. 
Tafat zastanawiała się, jakie myśli snują się po głowie 
Rzymianina. 
Często pragnęła, by zapomniał o kobiecie, którą kochał i utracił, 
i pokochał zamiast tego ją, Tafat. Czasem musiała walczyć z 
pragnieniem, by znaleźć się przy nim na dachu, słuchać jego głosu, 
wpatrywać się w jego oczy. Rozmyślała, jak to by było, gdyby 
Markus Walerian wyciągnął ku niej rękę... i te uczucia budziły 
lęk. 
Markus był jej zakazany. Jak daleko sięgała pamięcią, ojciec uczył 
ją, jaką klęskę ściąga się na swoją głowę, okazując 
nieposłuszeństwo Panu, a nie ulegało przecież wątpliwości, że Pan 
zakazuje poślubiać poganina. Co prawda wielu pogan nawracało się, 
poddawało obrzezaniu i stawało żydami, ale nie Markus. Powiedział, 
że szuka Boga, ale jego poszukiwanie ma swój kres. Mur wokół jego 
serca był prawie namacalny. 
Co spodziewał się w gruncie rzeczy znaleźć? 
Ojciec nie chciał, żeby spędzała za dużo czasu z Markusem. 
Rozumiała powody, ale codzienność zmuszała do spotkań. Matka nigdy 
nie weszłaby na dach. "Nie będę usługiwała Rzymianinowi" - 
oznajmiła pierwszego dnia, gdy Markus znalazł się w ich domu. 
Ojciec często siedział przy stole i pisał, a wtedy tylko Tafat 
mogła zatroszczyć się o Markusa. 
I za każdym razem, kiedy stawiała stopę na dachu, czuła się coraz 
bardziej bezbronna, gdyż coraz bardziej ją pociągał. 
Jego spokojne spojrzenie sprawiło, że ogarnęła ją fala ciepła. 
- Jesteś dziś bardzo milcząca - powiedział, uśmiechając się do 
niej i biorąc chleb z jej rąk. Ich palce musnęły się leciutko i 
znowu poczuła falę ciepła. Wiedziała, że było to dotknięcie 
zupełnie przypadkowe, ale i tak zaparło jej na chwilę dech w 
piersi. Zawstydzona swą reakcją, spuściła wzrok. - Czy stało się 
coś złego, moja mała? - spytał i serce zaczęło bić jej jeszcze 
szybciej. 
- Nie, panie - odparła, starając się, by jej głos brzmiał 
zwyczajnie. 
- Czemu więc nie spojrzysz na mnie? 
Uniosła głowę i zmusiła się do tego, by przyjrzeć mu się uważnie. 
Obrzmiałość jego twarzy zniknęła, ale skóra wokół oczu pozostała 
purpurowa i usiana żółtymi cętkami. Kiedy poczuł się na tyle 
dobrze, że mógł wstać i przechadzać się po dachu, dostrzegła jego 
dumną postawę i siłę. I była pewna, że przystojna twarz niejednej 
kobiecie zawróciła już w głowie. Uśmiechnął się znowu i przez tę 
łagodnie wygiętą linię warg znowu ścisnęło ją coś w dołku. 
Uświadomiła sobie, że patrzy na jego usta. Zarumieniła się i znowu 
spuściła wzrok. Co Rzymianin sobie o niej pomyśli? 
Markus oparł się biodrem o murek otaczający dach. Przypomniał 
sobie, że Hadassa była tak samo jak ta dziewczyna zakłopotana, 
kiedy na nią spoglądał. 
- Przypominasz mi kogoś, kogo niegdyś znałem. 
Tafat podniosła głowę i zobaczyła smutek na jego twarzy. 
- Czy była piękna? 
- Nie - odparł i uśmiechnął się niewesoło. - Była pospolita. - 
Łagodnym gestem ujął ją pod brodę. - Mała Tafat, ty jesteś piękna. 
Wystarczyłby jeden twój uśmiech, by wszyscy mężczyźni w Rzymie 
padli ci do stóp. A kobiety więdłyby z zawiści. 
Tafat poczuła jakąś osobliwą dumę z tego, co powiedział. 
Wiedziała, że nie ma w sobie nic pospolitego, nie była też ślepa i 
dostrzegała spojrzenia, jakimi obrzucali ją mężczyźni, kiedy szła 
do studni. Czasem wolałaby być pospolita, by mężczyźni nie 
patrzyli na nią jak Adoniasz. Jednak myśl, że Markus uważa ją za 
piękną, sprawiała jej przyjemność. 
Markus dotknął gładkiego policzka Tafat. Ile czasu minęło, odkąd 
po raz ostatni dotknął kobiety albo miał, jak teraz, choćby 
świadomość jej obecności? Jego palce zsunęły się wzdłuż szybko 
pulsującej tętnicy szyjnej. Cofnął dłoń. 
- Hadassa nie była piękna wedle tego, co świat uważa za piękno. 
Przypominasz ją swoją niewinnością i łagodnością. 
Jego twarz znowu zasnuł cień i chociaż patrzył na nią, wiedziała, 
że myśli o kimś innym. 
- Musiałeś bardzo ją kochać, panie - powiedziała cicho. 
- Nadal ją kocham - odparł udręczonym głosem. - I będę ją kochał 
do ostatniego tchnienia. 
Jego słowa zasmuciły ją bardziej niż chciała przyznać. 
- Czy ona kochała cię równie mocno, Markusie Lucjanusie 
Walerianie? 
Wykrzywił z goryczą usta. Spojrzał znowu na dziewczynę. Kiedy 
uświadomił sobie, że pokochał Hadassę, była mniej więcej w wieku 
Tafat. Przypomniał sobie, iż miał wtedy wrażenie, że w ciemnych 
oczach Hadassy kryją się wszystkie tajemnice świata. Jak teraz w 
oczach Tafat. Przyglądając się jej, zauważył też inne rzeczy. Jej 
policzki płonęły. W brązowych oczach tlił się jedwabisty połysk. 
Byłoby łatwo, zbyt łatwo, ją wykorzystać. 
- Nigdy już nie będziemy rozmawiać o miłości, maleńka Tafat. 
Rzymianin i Żydówka nigdy nie powinni zapuszczać się na ten teren. 
Zawstydzona Tafat nie wiedziała, co powiedzieć. Myślała, że jej 
uczucia do niego są dobrze ukrytą tajemnicą, ale w tym momencie 
nie ulegało już wątpliwości, iż jej niemądre zachowanie rzuca się 
w oczy. Markus odczytał ją równie łatwo, jak łatwo ojciec czytał 
Pismo, i nie żywi dla niej żadnych uczuć. Z oczami palącymi od łez 
odwróciła się, by uciec z tarasu i od niego. 
Markus chwycił ją za ramiona. 
- Za nic w świecie nie chciałbym cię zranić - powiedział szorstko. 
Poczuł, że Tafat drży na całym ciele i mocniej zacisnął ręce. Była 
zbyt powabna, by mężczyzna nie poczuł, że krew zaczyna szybciej mu 
krążyć w żyłach. Obrócił ją. Widząc jej łzy, których - wiedział - 
on właśnie jest przyczyną, zapragnął przytulić ją i pocieszyć. 
Lecz na to nie mógł sobie w żadnym razie pozwolić. 
Czuł, że jego bliskość wzburzyła dziewczynę. Była w wieku, kiedy 
budzą się zmysły, była jak soczysty i pełen słodyczy pąk kwiatowy, 
który właśnie się otwiera. Niegdyś z radością korzystał z takich 
momentów, żeby zaspokoić swoje najniższe żądze. Ale Tafat, córka 
Ezry Bariachina, nie była jak Arria czy inne tego rodzaju kobiety. 
Przypominała Hadassę. 
Aż za bardzo! 
Markus cofnął ręce. 
- Za dzień, dwa już mnie tu nie będzie. 
Tafat wstrzymała dech i podniosła na niego spojrzenie. Tak bardzo 
pragnęła, by został, że zapomniała o zawstydzeniu. 
- Nie będziesz mógł jeszcze podróżować, panie. Muszą zrosnąć ci 
się żebra. Nie wróciłeś jeszcze w pełni do sił. 
- To bez znaczenia - powiedział, zaciskając stanowczo wargi. 
Bardziej troszczył się w tym momencie o jej serce niż o swoje 
żebra. - Zbyt mi dobrze na tym dachu. 
To, że piękna dziewczyna patrzy na niego w ten sposób, wywoływało 
zawrót głowy, kusiło obietnicą nowej miłości. Lecz miłość do Tafat 
byłaby równie beznadziejna jak miłość do Hadassy. 
- Ojciec odwiedzie cię od tego zamiaru. 
- Nie sądzę. - Uśmiechnął się smutno. Wieczorem zjawił się na 
dachu Ezra. Markus zobaczył filakterie i wiedział, że Ezra 
przyszedł odmówić modlitwy. Markus w tym momencie ćwiczył, 
wykonując powolne ruchy, które miały przywrócić napięcie i siłę 
mięśniom. Ukradkiem patrzył, jak Ezra chodzi po dachu, poruszając 
wargami i wznosząc co jakiś czas ręce. Co parę kroków przystawał i 
podnosił głowę, jakby szukając ciepła zachodzącego słońca. Potem 
szedł dalej, prowadząc niemą rozmowę ze swoim Bogiem. Ezra nie 
padał na twarz ani nie klękał jak Hadassa w rzymskim ogrodzie. Ale 
Markus wyczuwał, że kocha swojego Boga tak samo mocno jak ona. 
Zmęczony już i obolały Markus położył się na łożu pod baldachimem. 
Nalał sobie trochę wody i wypił. 
Ezra zatrzymał się przy murku koło miejsca, gdzie spoczywał 
Markus. Spojrzał ku zachodowi, na niebo jaśniejące wszystkimi 
odcieniami czerwieni i żółtości. 
- Tafat powiedziała, że chcesz nas za kilka dni opuścić. 
- Najchętniej wyjechałbym jutro - odparł posępnie Markus. - Nie 
powinienem przedłużać swego pobytu. Dość już kłopotów sprowadziłem 
na twoją rodzinę. 
- Masz na myśli moją żonę i córkę? 
Markus podniósł gwałtownie wzrok, ale zawahał się. 
- Jedną i drugą - odparł po chwili. - Twoja żona zamknęła się na 
dole, póki tu jestem, a Tafat... - Ezra obrócił lekko głowę. 
Markus wyczuwał intensywność jego spojrzenia. Zacisnął wargi. - 
Masz piękną córkę, Ezro. I bardzo, bardzo młodą. 
Ezra milczał. Po dłuższej chwili wzniósł wzrok do nieba. 
- Jesteś tu mile widziany, dopóki nie wrócisz w pełni do sił. 
Markus wykrzywił ironicznie usta. 
- Czy na pewno jest to mądre? 
Ezra obrócił się i spojrzał mu prosto w oczy. 
- Gdyż moja córka jest piękna i po raz pierwszy spojrzała 
przychylnie na mężczyznę? 
Markus nie spodziewał się takiej otwartości i takiego spokoju. 
Poczuł jeszcze większy podziw dla Ezry. 
- Tak właśnie - odrzekł równie szczerze. - Lepiej, żeby nie 
przychodziła na dach. Nie zapominaj, że jestem Rzymianinem. - W 
jego uśmiechu była szczypta pogardy dla samego siebie. - Dla Żydów 
rozszalałą bestią. - Uśmiech zamarł mu na ustach. - Poza tym moja 
obecność w tym domu z pewnością będzie źle przyjęta przez twój 
naród, nie mówiąc już o twojej żonie. Mądrzej z twojej strony 
byłoby zostawić mnie na dnie wadi. 
- Lepiej narazić się ludziom niż Bogu. 
Markus roześmiał się. 
- Bóg - powiedział cicho i nagle poczuł, że ostry ból przeszywa mu 
bok. Przecenił swoje siły. - Jesteś dobrym człowiekiem, Ezro, ale 
postępujesz niemądrze. - Odchylił się i wbił posępne spojrzenie w 
baldachim. - Powinieneś był zostawić mnie w zajeździe. 
- Nikt by cię nie przyjął. 
Markus wybuchnął śmiechem, ale zaraz wstrzymał dech, bo ból 
ścisnął mu żebra. Zwarł zęby i starał się odwrócić myśli od swoich 
dolegliwości. 
Ezra usiadł na dachu. Rozwiązał filakterie i położył je na dłoni. 
- Każdy jest na swój sposób głupcem. Każdy chce tego, czego mieć 
nie może. 
Markus, krzywiąc z bólu twarz, powoli i z wysiłkiem dźwignął się 
do pozycji siedzącej. Przyjrzał się głębokim zmarszczkom wokół 
oczu Ezry. 
- A czegóż ty nie możesz mieć? 
Cokolwiek to jest, Markus da mu przy pierwszej sposobności - 
lepszy dom, bydło, wyborne jadło. Ezra Bariachin dostanie od niego 
wszystko, czego zapragnie. Czemu nie? Gdyby nie Ezra, już by nie 
żył. Jego ciało gniłoby na dnie wadi. 
Ezra mocniej zacisnął w dłoni filakterie. 
- Nie mogę być jak Henoch. 
Uśmiechnął się i spojrzał na Markusa Waleriana, dziwując się sam 
sobie, gdyż oto dzieli się najgłębszymi uczuciami z niewiernym, z 
Rzymianinem. 
- Kim jest Henoch? 
- Henoch kroczył u boku Boga jak mężczyzna u boku przyjaciela. 
Inni widzieli Boga. Adam. Mojżesz. Lecz tylko serce Henocha Bóg 
tak sobie upodobał, że wziął go do nieba i Henoch nie poznał nawet 
smaku śmierci. - Spojrzał na głęboki, jedwabisty błękit 
wieczornego nieba. - O to się modlę. 
- By nie zaznać smaku śmierci? 
- Nie. Każdy człowiek zazna jej smaku. Jest częścią życia. Pragnę 
mieć serce, które spodobałoby się Bogu. 
Markus poczuł, jak tężeją mu mięśnie twarzy. 
- Hadassa pragnęła podobać się Bogu, a popatrz, co jej z tego 
przyszło. Śmierć. - Oczy mu pociemniały. - Czegóż Bóg pragnie od 
ciebie, jeśli nie każdej kropli twej krwi? 
- Posłuszeństwa. 
- Posłuszeństwa! - Markus prawie wypluł to słowo. - Za jaką cenę? 
- Za każdą. 
Markus szarpnął zasłonę i zerwał się. Syknął z bólu i chwycił się 
za bok. Wydał krótki, plugawy okrzyk gniewu i opadł na kolano. 
Kręciło mu się w głowie. Zaklął znowu. 
Ezra patrzył na niego i czuł, że ogarnia go fala litości. Markus 
uniósł odmienioną cierpieniem twarz. 
- Mam wrażenie, że jej Bóg i twój są jednym. Uległość wobec Jego 
woli. Za wszelką cenę. - Drażniło go to, że nie może zdławić bólu. 
- Jakiż to Bóg zabija dziewczynę, która kocha Go bardziej niż 
wszystko na świecie, bardziej niż własne życie? Jakiż to Bóg 
posyła własnego Syna na krzyż, by swą śmiercią odkupił grzechy 
ludzi? 
Ezra poczuł, że te słowa przeszywają go jak strzała. 
- Masz na myśli Jezusa? 
- O tak. Jezusa. - To imię zabrzmiało w jego ustach jak 
przekleństwo. 
- Opowiedz mi, co ci o Nim mówiono - poprosił Ezra. - Tylko staraj 
się zachować przy tym spokój. 
Markus powtórzył historię, którą Satyros opowiedział mu podczas 
rejsu. Ezra pamiętał, że ojciec mówił o Szawle z Tarsu - najpierw 
z żarem, później z wściekłością i szyderstwem. 
- Skoro Chrystus ma moc czynienia cudów, czemu pozwala, by Jego 
wyznawcy umierali? - pytał Markus. - Najpierw uczniowie, potem 
całe gromady innych. Widziałem, jak palono ich żywcem w Rzymie. 
Widziałem, jak zabijali ich gladiatorzy. Widziałem, jak pożerały 
ich lwy... 
Potrząsnął głową, jakby pragnął pozbyć się dręczących go 
wspomnień. 
- Co jeszcze ten Satyros powiedział ci o Jezusie? 
Markus przesunął palcami po włosach. 
- Czemu pytasz? Sam mówiłeś, że to fałszywy prorok. 
- Jakże możemy walczyć z czymś, czego nie pojmujemy? 
Ezra miał rację. Markus też musi poznać i zrozumieć przeciwnika. 
- Słusznie. Powiedziano mi, że Jezus został zdradzony za 
trzydzieści srebrników przez jednego ze swoich przyjaciół. Kiedy 
sądzono Go za zbrodnie, których nie popełnił, opuścili Go wszyscy 
uczniowie. Pobito Go, opluto, zraniono i ubiczowano. Czy coś 
takiego może przytrafić się Synowi Boga? Został ukrzyżowany między 
dwoma łotrami i ludzie obrzucali Go obelgami, a strażnicy grali w 
kości o Jego szaty. Kiedy umierał, modlił się za nich. Modlił się, 
żeby Ojciec im wybaczył. Powiedz mi, jaki Bóg dopuściłby, żeby coś 
takiego przytrafiło się Jemu albo Jego Synowi, potem zaś tym, 
którzy w Niego uwierzyli. 
Ezra milczał. Nie był w stanie dobyć z siebie słowa. Do głębi 
jestestwa przeniknęło go uczucie jakiegoś odrętwienia. Wstał, 
podszedł do murku i zacisnął na nim dłonie. Po chwili wzniósł 
wzrok ku niebu. Słowa Rzymianina sprawiły, że rozbrzmiewały mu w 
uszach proroctwa Zachariasza i Izajasza. Ezra zacisnął powieki i 
zaczął się modlić. 
"Uwolnij mnie od zwątpienia! Wskaż mi prawdę!" I oto nagle 
pojawiła się pewność - tak nagła, tak oszałamiająca, że Ezra się 
zachwiał. 
"I odważyli mi trzydzieści srebrników... Wrzuć do skarbony tę 
nadzwyczajną zapłatę, której w ich przekonaniu byłem godzien." 
Przypominał sobie stare proroctwo i zaciskał palce. I przypomniał 
sobie coś jeszcze. 
"Dręczono Go, lecz sam się dał gnębić, nawet nie otworzył ust 
swoich. Jak baranek na rzeź prowadzony..." 
Ezra miał przed oczyma słowa, które sam przepisywał na pergamin, 
licząc każdą literę, sprawdzając raz po raz, by wszystko było 
należycie. Każdy znak i każdy tytuł musiał być dokładnie 
powtórzony. 
"Grób Mu wyznaczono między bezbożnymi, i w śmierci swej był na 
równi z bogaczem..." 
Ezra krzyczał w swym sercu z trwogi. "Panie, czyż Mesjasz nie miał 
być, jak król Dawid, wojownikiem, przysłanym, by uratować swój lud 
spod rzymskiego ucisku?" 
I natychmiast przyszła odpowiedź. "Siebie na śmierć ofiarował i 
policzony został między przestępców. A On poniósł grzechy wielu, i 
oręduje za przestępcami." 
Ezra opuścił głowę i zacisnął mocno powieki, czując, że serce mu 
pęka. Nie chciał przypominać sobie tych słów Pisma, gdyż nigdy ich 
nie pojmował. Starał się nie przywoływać ich także teraz, lecz 
nagle, w jakiś niewytłumaczalny sposób rozbrzmiały w jego umyśle 
niby trąby. Słowa napływały, nabrzmiewały, zalewając go niby 
powódź, aż pod tym naporem ledwie mógł oddychać. 
"On był przebity za nasze grzechy, zdruzgotany za nasze winy. 
Spadła Nań chłosta zbawienna dla nas, a w Jego ranach jest nasze 
zdrowie. Wszyscy pobłądziliśmy jak owce..." 
I wtedy, jakby do najmroczniejszych zakątków jego umysłu dotarło 
światło, Ezra przypomniał sobie dzień sprzed wielu lat, kiedy w 
samo południe niebo pociemniało i ziemia zatrzęsła się gwałtownie. 
Miał przed oczyma siebie, jak siedzi na macie w wynajętym domu w 
Jerozolimie, gdzie cała rodzina zebrała się na Paschę. Jego matka, 
śmiejąc się i rozmawiając z innymi kobietami, przygotowywała 
posiłek. I nagle wszystko pociemniało. Z nieba rozległy się 
potężne grzmoty. Matka krzyknęła ze strachu. Ezra też. 
Teraz Ezra uniósł głowę i otworzył oczy, a spojrzawszy na gwiazdy, 
powiedział głośno: 
- "Owego dnia - wyrocznia Pana - zajdzie słońce w południe i w 
dzień świetlany zaciemnię ziemię." 
Słowa Amosa. 
Czy prorok mówił o tym, że Bóg użył Asyrii, żeby sprowadzić sąd na 
Izrael, czy też jego słowa mają jakieś głębsze znaczenie? Czy Amos 
ostrzegał przed tym, co nastąpi, kiedy przyjdzie Mesjasz, żeby 
zbawić naród? 
"Jezus powstał z martwych!" - powiedział wiele lat temu stryj 
Ezry. I Ezrę ogarnęły teraz te same uczucia, co wtedy, kiedy 
usłyszał te słowa. Lęk. Olśnienie. Podniecenie. Zgroza! 
"A jeżeli to prawda?..." 
Ezra jeszcze przez chwilę wpatrywał się w niebo. Serce w nim 
łomotało, czuł się, jakby dopiero co zbudzono go z długiego, 
pokrzepiającego snu i po raz pierwszy widział świat z ogromną 
jasnością. 
"Jezus wstał z martwych! Widziałem Go!" 
Podszedł i usiadł z powrotem przed Markusem. 
- Powiedz mi wszystko o tej kobiecie, którą niegdyś znałeś. 
Powiedz wszystko, co mówiła ci o Jezusie z Nazaretu.  Markus 
dostrzegł rozgorączkowane spojrzenie Ezry. 
- Po co? - spytał, marszcząc brwi. - Jakie to ma znaczenie? 
- Powiedz wszystko, co wiesz, Markusie Lucjanusie Walerianie. 
Wszystko. Od początku. Pozwól, że ja zdecyduję, co ma znaczenie. 
Markus zrobił, o co go proszono. Dał upust głębokiej potrzebie 
mówienia o Hadassie. I chociaż mówił o niej, nie dostrzegał ironii 
tkwiącej w tym, co w tym momencie czynił. Oto snując opowieść o 
prostej dziewczynie z Judei, Markus Lucjanus Walerian, Rzymianin, 
który w nic nie wierzył, głosił Ewangelię Jezusa Chrystusa. 

Rozdział XX 
Modelowanie 

Julia nalała sobie jeszcze raz pełny kielich wina. 
Jaka cisza panuje w willi! Czuła się tak samotna, że brakowało jej 
nawet zgryźliwych żartów i niegodziwych plotek Prymusa. Dzięki 
niemu mogła przynajmniej na chwilę oderwać się od dręczących myśli 
o życiu i czekającym ją przeznaczeniu. 
Nikt już jej nie odwiedzał. Była chora i z tego powodu unikali jej 
wszyscy znajomi. Rozumiała to aż za dobrze. Choroba powoduje, że 
ludzie popadają w przygnębienie. Chorzy są męczący i nudni. Tylko 
ci, którzy cierpią, chcą rozmawiać o swoich dolegliwościach. 
Przypomniała sobie, jak starała się trzymać możliwie najdalej od 
przyjaciółek, które zachorowały. Teraz przyszła jej kolej. Nie 
chciała wysłuchiwać opowieści o cierpieniach i objawach choroby. 
Nie chciała spojrzeć w oczy faktowi, że ona też jest śmiertelna. 
Życie jest zbyt krótkie, żeby tracić czas na zajmowanie się 
tragediami innych. 
Teraz zaś ona przeżywa tragedię. 
Uniosła kielich do ust i wypiła mały łyk wina. Chciała się upić, 
żeby nie myśleć o jutrze i nie czuć brzemienia dnia dzisiejszego. 
Chciała unosić się na falach zobojętnienia. Nie czuć bólu. Nie 
czuć trwogi. Pogrążyć się w morzu czasu bez żalów. 
Kiedyś jadła lotos. Teraz musiała pić poskę. Jednak wystarczy 
wypić 
odpowiednią ilość choćby i marnego wina, żeby nie czuć już nic. 
Nikogo już nie obchodził jej los. Czemu miałoby być inaczej? Jej 
też nikt nie obchodził. Nikt a nikt. Zależało jej tylko na 
korzystaniu z życia. 
Wybuchnęła urywanym śmiechem, który odbił się echem od ścian 
pokoju. Umilkła i patrzyła ponuro w kielich, pragnąc zatonąć w tym 
winie o odcieniu rdzy. 
Czuła się pusta w środku. Może spustoszenia, jakich dokonała w 
niej choroba, objęły wszystkie cząstki jej jestestwa - 
niewidzialne, ale ważne. Życie to okrutny żart. Miała wszystko, 
czego człowiek potrzebuje do szczęścia: pieniądze, pozycję 
towarzyską, urodę i wolność czynienia, co się jej spodoba. Czyż 
nie panowała nad niepomyślnymi wydarzeniami i nie stawiała im 
czoła dzięki sile swej woli? 
Czemu więc życie jest tak trudne do zniesienia? Które z jej 
posunięć było niewłaściwe? 
Uniosła drżącą dłonią kielich i przełknęła trochę cierpkiego wina, 
próbując wraz z winem przełknąć przemożne i dokuczliwe uczucia. 
Miała wrażenie, że się dławi. 
Nie będzie myśleć dzisiaj o niczym nieprzyjemnym. Wyobrazi sobie 
rzeczy dające szczęście. 
Co dawało jej szczęście? 
Przypomniała sobie, jak biegła zawsze do Markusa, kiedy ten wracał 
do ich rzymskiej willi. Droczył się, ale uwielbiał ją i 
rozpieszczał. Zamrugała, żeby usunąć łzy zasnuwające oczy, i 
zmusiła się do rozmyślania o tym, że obiecał kochać ją bez względu 
na to, co ona uczyni, a jednak złamał tę obietnicę. Przypomniała 
sobie, że kiedy najbardziej go potrzebowała, odwrócił się do niej 
plecami. 
Odepchnęła myśli o Markusie i zaczęła przypominać sobie wszystkich 
innych, którzy przewinęli się przez jej życie: rodziców, 
Klaudiusza, Kajusza, Atretesa, Prymusa, Kalabę. Każde z tych imion 
rozpalało w jej sercu żal i gniew, urazę i politowanie nad samą 
sobą. Lecz zawsze potrafiła znaleźć coś na swoją obronę, zawsze 
jakoś usprawiedliwić siebie samą. Nikt nie miał prawa mówić jej, 
jak ma żyć. Nikt. A jednak wszyscy rościli sobie to właśnie prawo. 
Ojciec wymagał, żeby stała się tym, kim chciał, żeby była - nie 
zaś samą sobą. Klaudiusz pragnął żony podobnej do zmarłej. Okazał 
się głupcem, uganiając się za nią po nocy. To nie jej wina, że 
spadł z konia i skręcił kark. Kajusz był okrutnikiem. 
Wykorzystywał jej ciało i pieniądze, czerpał z nich rozkosz, a 
kiedy los obrócił się przeciwko niemu, bił ją i obarczał winą za 
porażki. Zatruł jej życie. Jakież miała lepsze wyjście niż 
odwdzięczyć mu się pięknym za nadobne, niż go otruć? 
Na wspomnienie Atretesa poczuła ból w sercu. Och, Atretes, 
najwspanialszy z mężczyzn!... Jakże go kochała! Nigdy nie było 
takiego gladiatora. Ze swymi płomiennymi niebieskimi oczami, 
nieskazitelnymi rysami i pięknym, potężnym ciałem był dla niej 
niby lśniący posąg boga. Pragnął go cały tłum kobiet - także 
mężczyzn - lecz Atretes chciał tylko jej. Przynajmniej do chwili, 
kiedy postanowiła bronić się przed jego całkowitą dominacją, 
odrzucając propozycję, by go poślubić i poślubiając zamiast niego 
Prymusa. I także Atretes, ten barbarzyńca o plebejskiej i nie 
mającej nic wspólnego z rozumem moralności, opuścił ją. 
Zmarszczyła brwi, kiedy zaczęły się jej kłębić w głowie obrazy z 
przeszłości. Co zrobiłaby inaczej, gdyby mogła cofnąć czas? Jak 
mogła cokolwiek zmienić, nie wyrzekając się kontroli nad własnym 
życiem? 
W każdym z tych przypadków Julia zasiadała na sędziowskim krześle 
i uwalniała samą siebie od wszelkich zarzutów. Jednak w jej sercu 
nadal tkwiła jakaś drzazga, jakiś cień wątpliwości. Czy bieg jej 
życia określały rzeczy, które jej czyniono, czy też te, które sama 
czyniła? 
Wypiła jeszcze odrobinę wina, starając się uśmierzyć ból w piersi. 
Ale ból wzrósł jeszcze bardziej. 
Gdyby nie poślubiła Prymusa, wszystko byłoby inaczej. Nadal 
miałaby przy sobie Atretesa. Czy nie kupił willi z myślą o niej? 
Czyż nie chciał, by została jego żoną? 
Przypomniała sobie dziecko, które mu urodziła, i w jej sercu 
otworzyła się krwawiąca, przenikająca chłodem rana. Rozbrzmiewało 
jej w uszach echo cichego, bezradnego płaczu, rozbrzmiewały 
własne, jakże nękające słowa: "Połóż je na skale, niech umrze". 
Zacisnęła powieki. Kielich trzymała tak mocno, że pobielały jej 
kostki palców. To nie jej wina. Atretes powiedział, że jej 
nienawidzi. Powiedział, że nie chce dziecka. Powiedział, że nie 
uzna go za swoje. Cóż innego mogła zrobić? 
Hadassa błagała: "To twój syn, pani. Tylko spójrz, jaki jest 
piękny! 
Syn Atretesa. 
Jej syn. 
Jęknęła i spróbowała zepchnąć swoje uczucia w najgłębsze zakamarki 
jestestwa, zapomnieć o nich. Ale ból nie ustępował, był coraz 
trudniejszy do zniesienia. 
Wszystko przez Kalabę. Kalaba, jej przebiegłe kłamstwa, jej 
biegłość w manipulowaniu ludźmi! "Możesz o tym zapomnieć. Już po 
wszystkim. Nie odwracaj się za siebie." Słowa Kalaby dźwięczały w 
uszach Julii. Ciągle wracały do niej te uwodzicielskie słowa, 
przypominające, że wszyscy mężczyźni, którzy znaleźli się na 
drodze jej życia, krzywdzili ją w ten czy inny sposób... Kalaba 
uwiodła ją zapewnieniem, że żaden mężczyzna nie może poznać ani 
pokochać kobiety tak, jak druga kobieta. 
"Przy mnie zawsze będziesz wolna. Będziesz mogła robić, co ci się 
spodoba." 
Kalaba i jej czcze obietnice! Kalaba, kobieta, która jest jak 
kamień grobowy! 
"Zawsze będę cię kochać, Julio. Nigdy nie spróbuję zmienić cię w 
niewolnicę, jak czynią mężczyźni." 
A jednak jest niewolnicą, i to w sposób, jaki nigdy przedtem nie 
przyszedłby jej nawet do głowy. Niewolnicą tego, czego oczekiwali 
od niej inni, niewolnicą swoich namiętności... okoliczności, 
lęków. 
Niewolnicą swych win. 
Julia jęknęła i podniosła się z łoża. Żołądek podszedł jej pod 
gardło, zacisnęła zęby, żeby zapanować nad mdłościami. Na czoło 
wystąpił jej pot. Zachwiała się, odstawiła kielich i oparła się o 
marmurową kolumnę. Mdłości nieco zelżały. 
Do perystylu wtargnęła rzeka słonecznego światła. Jakże łaknęła 
Julia ciepła. Wyszła do perystylu i uniosła głowę, by poczuć na 
twarzy promienie słońca. Przepełniała ją głęboka, bolesna 
tęsknota. Stała skąpana w ciepłym świetle, pragnąc, by nasączyło 
ją całą, by ogrzało ją od środka. Czasem czuła chłód tak 
przenikliwy, że nawet gorąca woda w tepidarium nie mogła go 
usunąć. Czasem miała uczucie, że ten chłód promieniuje z jej 
serca. 
Objęła się ramionami, przymknęła oczy. Czuła pod powiekami 
bursztynowe, czerwieniejące ciepło. Przesuwały się jakieś zmienne 
wzory. Nie chciała widzieć niczego więcej. Nie chciała o niczym 
myśleć, niczego czuć, pragnęła roztopić się w chwili bieżącej. 
Zapomnieć o przeszłości, wyzbyć się lęku o przyszłość! 
Nagle światło zniknęło. 
Zadrżała, otworzyła oczy i zobaczyła, że chmura zasłoniła słońce. 
Ogarniał ją coraz większy smutek, aż poczuła, że jego brzemię ją 
przytłacza. 
Miała jakieś niewytłumaczalne uczucie, że jest przestraszonym 
dzieckiem rozpaczliwie potrzebującym matki. W willi zostały już 
tylko trzy osoby oprócz niej, troje niewolników: Tropas, grecki 
kucharz; Izydora, służebna z Macedonii, prowadząca dom; i Dydymas, 
egipska niewolnica, którą kupiła, kiedy uciekła Eudemas. 
Czyżby naprawdę minęły dopiero dwa lata od chwili, kiedy miała 
cały zastęp sług gotowych na każde jej skinienie? Miała kiedyś 
czterech Etiopczyków, którzy nosili lektykę, dwóch Galów 
strzegących jej bezpieczeństwa, osobistą służebną z Brytanii i 
dwie dalsze z Krety. Kiedy mieszkała tu Kalaba, służba była 
jeszcze liczniejsza - same najpiękniejsze młode kobiety z 
najdalszych zakątków cesarstwa. Własną świtę męskiej służby miał 
Prymus, ale sprzedał wszystkich, zanim ją opuścił, zostawiając 
tylko trzech. Wziął ze sobą przystojnego greckiego lutnistę i 
niemego brutala, Macedończyka o srogim obliczu. Miała nadzieję, że 
Macedończyk poderżnął Prymusowi gardło i rzucił go z pokładu 
statku na żer dla ryb. Prymus... cóż to był za samolubny i 
zdradziecko niegodziwy człowiek! Znacznie gorszy niż Kajusz. 
W ciągu ostatnich miesięcy musiała sprzedać większość niewolników. 
Zabrakło aurei na smakołyki, a nawet na rzeczy podstawowe. Musiała 
uciekać się do wszelkich możliwych sposobów, żeby zdobyć 
pieniądze. Ponieważ obsługiwała ją ledwie trójka niewolników, 
życie widziała w posępnych barwach. 
Poczuła zmęczenie i postanowiła wrócić do środka. Opierając się 
ciężko o marmurową balustradę, pięła się z wysiłkiem po schodach. 
W głowie kręciło się jej od wina. Z trudem pokonała górny korytarz 
i weszła do swego pokoju. Dydymas wiązała porwaną cieniutką 
siatkę, która okrywała łoże. Kiedy Julia weszła, spostrzegła, że 
plecy niewolnicy sztywnieją. Dwa dni temu wychłostała ją za 
niedbałe wypełnianie obowiązków. 
- Czy umyłaś posadzkę, jak ci kazałam? 
- Tak, pani. 
- I zmieniłaś okrycie na łożach? 
- Tak, pani. 
Julię drażnił spokojny głos Dydymas. Za maską obojętności nie było 
widać wrogiego nastawienia, ale Julia wyczuwała, że budzi 
nienawiść niewolnicy. Ta dziewczyna najwyraźniej potrzebuje 
przypomnienia, gdzie jest jej miejsce. Julia rozejrzała się po 
pokoju, szukając wzrokiem czegoś, co usprawiedliwiałoby naganę. 
- Nie ma kwiatów! 
- Sprzedawca zażądał za lilie dwa sesterce, pani. A dałaś mi tylko 
jednego. 
- Powinnaś się targować! 
- Targowałam się, pani, ale miał wielu nabywców i nie chciał 
obniżyć ceny. 
Julia zarumieniła się ze wstydu. Wielu nabywców! I każdy ma więcej 
pieniędzy niż ona. 
- Pokój bez kwiatów wywiera przygnębiające wrażenie. 
Dydymas nie odpowiedziała i to służalcze milczenie jeszcze 
bardziej przygnębiło Julię. Niewolnicy, których jej rodzina miała 
w Rzymie, zawsze służyli ochoczo i z życzliwością. Nigdy nie 
zamykali się w swej obojętności, nigdy nie byli urażeni, jeśli 
spotkała ich uzasadniona kara. Przypomniała sobie, że niektórzy 
nawet spełniali swoje obowiązki z uśmiechem. 
Pomyślała o Hadassie. Aż się zachwiała i musiała oprzeć się całym 
ciężarem o ościeże. Nie chciała myśleć o Hadassie. Przez tę 
wstrętną niewolnicę wszystko zaczęło się psuć w jej życiu. Gdyby 
nie ona, sprawy potoczyłyby się zupełnie inaczej. 
Przełknęła łzy i zatopiła spojrzenie w pozbawionej wyrazu twarzy 
Dydymas. Niewolnica stała bez ruchu. Nie zrobi nic, jeśli nie 
dostanie odpowiedniego polecenia. Gdzieś w zakamarkach umysłu 
Julii pojawiła się zdradziecka myśl. Hadassa by nie czekała. Nie 
stałaby tak z pustym spojrzeniem, kamienną twarzą, niemo 
wykrzykując nienawiść. Hadassa podeszłaby i otoczyła ją ramieniem. 
Julia spojrzała na bogaty wystrój sypialni, ale nie miała ochoty 
wchodzić do środka. 
- Zamierzam dzisiaj wyjść - oznajmiła bezbarwnym głosem. 
Dydymas czekała w milczeniu. Julia obrzuciła ją niechętnym 
spojrzeniem. 
- Nie stój tak! Przygotuj błękitny palus, przynieś miskę z ciepłą 
wodą. 
- Tak, pani. 
Przygnębiona Julia patrzyła, jak dziewczyna wyjmuje palus i 
kładzie go na łożu. Odgarnęła włosy z twarzy i weszła do pokoju, 
usiłując poruszać się z godnością, nie zważając na Dydymas, która 
wybiegła, żeby przynieść wodę. 
Julia chwyciła się skraju marmurowej toaletki i opadła ciężko na 
stołek. Spojrzała na błyszczącą metalową powierzchnię lustra i 
ujrzała bladą, szczupłą twarz i ciemne kręgi pod wielkimi 
brązowymi oczami. Ciemne włosy były w nieładzie, jakby ta obca 
kobieta, na którą Julia patrzyła w lustrze, przez kilka dni nie 
szczotkowała ich i nie czesała. Kiedy robiła to po raz ostatni? 
Wzięła do ręki szylkretowy grzebień i zaczęła rozczesywać 
zmierzwione kosmyki. Po chwili zrezygnowała i postanowiła poczekać 
na powrót Dydymas. Kiedy niewolnica przyszła, Julia wstała i 
obmyła się. Wycierając delikatnie twarz, opadła na stołek i 
rozkazała dziewczynie, by ta ją uczesała. 
Przy pierwszym pociągnięciu grzebieniem skrzywiła się i z gniewem 
obróciła twarz w stronę niewolnicy. 
- Co za głupia dziewczyna! Jeśli jeszcze raz mnie zaboli, trafisz 
na arenę. Możesz być pewna, raz już tak zrobiłam! I nie zawaham 
się zrobić raz jeszcze! 
Twarz Dydymas pobladła jak chusta. Julia, zadowolona, że tak 
skutecznie nastraszyła niewolnicę, odwróciła się i uniosła 
podbródek. 
- A teraz postaraj się! 
Dydymas czesała ją drżącymi rękami - powolutku i ostrożnie. Po 
kilku minutach Julia poczuła się gorzej niż przedtem. Strach 
niewolnicy działał na nią jeszcze bardziej przygnębiająco niż 
wrogość. Uniosła wzrok i spojrzała na bladą, napiętą twarz 
dziewczyny. Niewolnica zamrugała i zaczęła pracować jeszcze 
ostrożniej. Zniechęcona Julia odwróciła wzrok. 
- Masz piękne włosy, pani. 
Julia owinęła wokół palca kosmyk matowych ciemnych włosów. 
Wiedziała, co warte są słowa niewolnicy. Czcze pochlebstwo. 
- Kiedyś były lśniące - powiedziała z bladym uśmiechem. 
- Czy chcesz, bym natarła je wonnym olejkiem, pani? 
Ileż dbałości o swoją panią potrafi okazać, kiedy zawiśnie nad jej 
głową groźba areny! 
- Tak, zrób to - rzuciła zwięźle Julia, patrząc ze złością na 
swoje odbicie w zwierciadle. - Zrób, co chcesz, byleby znowu się 
świeciły. 
Dydymas drżącymi rękami nalała sobie na dłoń parę kropli olejku, 
roztarła go, a potem zaczęła delikatnie masować głowę i włosy 
Julii. Julia westchnęła i odprężyła się nieco, gdyż te zabiegi 
sprawiały jej przyjemność. 
- Spleć je w koronę. 
Dydymas wykonała polecenie. 
- Czy podoba ci się to uczesanie, pani? - spytała po zakończeniu 
pracy. 
Julia przyjrzała się krytycznie dziełu niewolnicy. W tym uczesaniu 
niegdyś wyglądała jak królowa, ale teraz - jak surowa matrona. 
- Eudemas wplatała mi perły we włosy. 
- Nie ma pereł. 
- Nie prosiłam, żebyś mi o tym przypominała. 
Dydymas cofnęła się o krok i w jej oczach znowu zalśnił strach. 
Julia żałowała teraz, że wspomniała o perłach. Co służba myśli 
sobie o jej sytuacji majątkowej? Czy wymieniają szeptem plotki i 
radują się odmianą fortuny? Troszczą się tylko o siebie, nie o swą 
panią. 
- Co tam jest w szkatułce z biżuterią? - spytała władczym tonem 
Julia. 
Dydymas otworzyła szkatułkę i przyjrzała się zawartości. 
- Trzy naszyjniki ze szkiełek, pani, i trochę kryształów. 
- Musiało zostać więcej! - rzuciła z niecierpliwością Julia. - 
Podaj mi szkatułkę. 
Wyrwała szkatułkę z rąk Dydymas i postawiła ją sobie na kolanach. 
Zaczęła grzebać w środku, ale znalazła tylko to, o czym mówiła 
Dydymas. Wyjęła ametyst i położyła go sobie na dłoni. Bardzo dawno 
temu kupiła go w Rzymie od wschodniego maga - w straganie na 
targu. Była z nią wtedy przyjaciółka, Oktawia. Ostatnio słyszała o 
Oktawii, kiedy jej zadłużony po uszy ojciec musiał popełnić 
samobójstwo. Co stało się z Oktawią? - zastanowiła się Julia. Czy 
nadal obdarza swoimi wdziękami każdego gladiatora, który zechce na 
nią spojrzeć? A może znalazła sobie w końcu mężczyznę swojego 
stanu - dość głupiego, by ją poślubić? 
Zacisnęła ametyst w dłoni. Co mag powiedział o tym kamieniu? Że ma 
moc uzdrawiania? Nałożyła naszyjnik na szyję i znowu zacisnęła 
dłoń na krysztale. 
"Oby tak się stało, Eskulapie!" 
- Może da się wykorzystać jakoś szkiełka - powiedziała Julia i 
Dydymas rozplotła jej włosy. Wplotła w nie szkiełka. Julia 
przyjrzała się jej dziełu i westchnęła. - Cóż, to musi wystarczyć. 
- Tak, pani. 
- Możesz odejść. 
- Tak, pani. - Dydymas pokłoniła się głęboko i czym prędzej 
opuściła pokój. 
Julia wzięła do ręki słoiczek z bielą ołowianą i zaczęła wcierać 
ją pod oczami, by ukryć sine cienie. Ile trzeba tej bieli, ażeby 
cienie znikły całkowicie? Wcierała wprawnie, a potem sięgnęła po 
słoiczek z ochrą. Na koniec nałożyła na powieki odrobinę proszku 
antymonowego i spojrzała w lustro. 
Może się tak pokazać ludziom. Nic więcej. Kiedyś była piękna. 
Dokądkolwiek poszła, mężczyźni wpatrywali się w nią z podziwem. 
Kobiety zazdrościły jej ciemnych oczu i mlecznej cery, czerwonych, 
pełnych warg, wysokich kości policzkowych i gładkiego, smukłego 
ciała. Teraz oczy miała szkliste, cerę ziemistą, a usta wprawdzie 
czerwone, ale tylko dzięki barwiczce. 
Zmusiła się do uśmiechu, starając się narzucić trochę życia 
twarzy, ale zwierciadło ukazało jej karykaturalny wizerunek. 
Wyglądała na kogoś, kim była naprawdę: na kobietę, która utraciła 
wszelką niewinność. 
Odwróciła głowę i wstała. Zrzuciła na posadzkę togę i wzięła do 
ręki błękitny palus. Dydymas przygotowała srebrny pas i Julia 
zapięła go na sukni. Wisiał jej luźno na biodrach. Jak bardzo 
schudła, odkąd miała go na sobie po raz ostatni! 
- Dydymas! 
Niewolnica natychmiast stanęła przed nią. 
- Ściągnij ten pas i załóż mi sandały. 
Dydymas poprawiła pas i założyła go z powrotem Julii, a potem 
uklękła i wsunęła srebrne sandały na stopy Julii. 
- Jasnoniebieski szal - rzuciła zimnym głosem Julia i wyciągnęła 
ramiona. 
Dydymas przyniosła szal i okryła nim wprawnie plecy swojej pani. 
Julia wyjęła ze szkatułki monetę i podała ją Dydymas. 
- Powiedz Tropasowi, żeby sprowadził lektykę. 
- To za mało pieniędzy, pani. 
Julia poczuła, że krew napływa jej do twarzy i spoliczkowała 
dziewczynę. 
- Oddaj monetę! - Drżąc z gniewu i rozżalenia, wyrwała pieniążek 
niewolnicy. - Pójdę na piechotę - oznajmiła, unosząc dumnie głowę. 
- Dzień jest piękny, a willa mojej matki niedaleko. - Wrzuciła 
monetę do szkatułki i zatrzasnęła wieczko. Potem położyła na nim 
obie dłonie. - Wiem dokładnie, ile jest monet w środku. Jeśli po 
moim powrocie zabraknie choć jednej, zdasz mi z tego rachunek. 
Zrozumiałaś, Dydymas? 
- Tak, pani. 
Dziewczyna stała bez ruchu, z twarzą zaczerwienioną od policzka, 
który wymierzyła jej Julia. 
- Kiedy wyjdę, wywietrz pokój i znajdź jakieś kwiaty do wazy przy 
moim łożu. Jeśli trzeba, ukradnij. Albo zapłać swoim ciałem. 
Wszystko mi jedno, co zrobisz, ale kwiaty muszą tu być! Czy to 
jasne? 
- Tak, pani. 
- Nie mogę wytrzymać w tym ponurym pokoju! 
Poszła główną ulicą, odpoczywając po drodze w jednej z ładnych, 
porośniętych winoroślą małych świątyń. Na ulicy było mnóstwo ludzi 
spieszących do Artemizjonu albo zeń wracających. Julia zamknęła 
oczy, oparła głowę o marmurowy słup i wsłuchiwała się w szum 
przepływającego obok niej życia. Chciało się jej pić, ale nie 
pomyślała, żeby wziąć ze sobą jakieś pieniądze, choćby miedziaka, 
by kupić trochę wina z wodą od ulicznego sprzedawcy. 
Wstała i ruszyła dalej. 
Od wielu tygodni nie miała żadnych wiadomości o matce. Zwykle ktoś 
ze służby przychodził z zaproszeniem. "Czy zechciałabyś zjeść ze 
mną wieczerzę?" Serdeczne zaproszenie od zacnej matki. Julia 
zawsze uprzejmie odmawiała. Teraz jednak uświadomiła sobie, jak 
bardzo liczyła na te zaproszenia. Odrzucała je wprawdzie, ale 
stanowiły ostatnią nić łączącą ją z matką i dawnym życiem. 
Może także ta nić została teraz zerwana. 
Musi się dowiedzieć. 
Znowu odpoczęła chwilę. Kiedy dotarła do celu, przystanęła na dole 
kamiennych schodów. Podniosła wzrok, żeby objąć spojrzeniem 
wspaniałą architekturę pięknej willi. Ojciec nigdy nie musiał 
liczyć się z kosztami i ten dom zbudowany na zboczu wzgórza mówił 
o bogactwie i pozycji jego właściciela. Przypominał trochę 
położoną nie opodal willę Markusa. Naturalnie Markus wolał 
zamieszkać nieco bliżej środka miasta i centrum handlowego. Ile 
emporiów ma teraz jej brat? Dwa? Trzy? Z pewnością od czasu ich 
ostatniego spotkania pomnożył liczbę swoich przedsiębiorstw. 
Julia zebrała się na odwagę i weszła po stopniach. Zanim znalazła 
się na górze, zadyszała się. Zastukała do drzwi. Kiedy nikt nie 
odpowiedział, zastukała raz jeszcze. Serce waliło jej jak młot. Co 
powie jej matka po tak długim niewidzeniu? Czy będzie zadowolona z 
tej wizyty? Czy też Julia znów zobaczy na jej twarzy cień bólu i 
zawodu? 
Rozpoznała niewolnika, który otworzył drzwi, ale nie mogła 
przypomnieć sobie jego imienia. Ojciec kupił go wkrótce po 
przybyciu do Efezu. 
- Dostojna Julia! - wykrzyknął ze zdumieniem. 
Julia wyminęła go i weszła do sieni. Rozejrzała się dokoła i 
doznała przemożnego uczucia, że wróciła oto do domu. 
- Powiedz mojej matce, że przyszłam ją odwiedzić. Zaczekam w 
perystylu. 
Zawahał się i na jego twarzy pojawił się jakiś dziwny wyraz. 
Julia uniosła władczo głowę. 
- Czy nie słyszałeś, niewolniku? Rób, co ci kazałam! 
Juliusz ani drgnął, zdumiony bezczelnością i niewrażliwością 
młodej kobiety. 
- Twoja matka czuje się źle, dostojna pani. 
Julia zamrugała. 
- Źle? Co masz na myśli? 
Zastanawiał się, czy Julia zmartwiła się o matkę, czy też po 
prostu choroba matki postawiła ją w przykrej sytuacji. 
- Nie rusza się i nie mówi, dostojna Julio. 
Julia spojrzała z niepokojem na schody. 
- Chcę ją widzieć. Natychmiast! 
- Oczywiście - odparł. - Jest na balkonie z widokiem na port. 
Jeśli nie pamiętasz, pani, jak tam dojść, wskażę ci drogę. 
Obrzuciła go pełnym złości spojrzeniem, wyczuwając naganę w jego 
głosie. Nie potrzebuje, żeby przypominano jej, od jak dawna nie 
była w tym domu. 
- Wiem, gdzie to jest. 
Julia weszła do sypialni matki i zobaczyła, że Feba jest na 
balkonie. Siedziała w słońcu, blisko barierki. Julia szybko 
przeszła przez pokój i znalazła się pod łukiem drzwi prowadzących 
na balkon. 
- Matko? To ja. 
Feba nie poruszyła się, nie odpowiedziała. Zdenerwowana takim 
powitaniem Julia stanęła przed matką. Jej wygląd wprawił ją w 
zdumienie. Jak można się tak zmienić w ciągu kilku zaledwie 
tygodni? Włosy całkiem jej pobielały, na dłoniach pojawiły się 
nabrzmiałe żyły. Jedna strona twarzy obwisła, usta były lekko 
rozchylone. Ktoś zadbał jednak, by starannie ją uczesać i ubrać w 
biały palus. Wyglądała godnie, a zarazem żałośnie. 
Julię ogarnął strach. Co pocznie bez matki? Spojrzała na sługę. 
- Od jak dawna jest w takim stanie? 
- Atak przyszedł czterdzieści sześć dni temu. 
- Dlaczego mnie o tym nie zawiadomiono? 
- Zawiadomiono, pani. Dwa razy. 
Julia próbowała przypomnieć sobie, kiedy ostatnio dostała list od 
matki. Zdaje się, że ktoś przyszedł kilka tygodni temu wieczorem. 
Odesłała go. Była oczywiście pijana. Nic dziwnego, dowiedziała się 
wszystkich szczegółów o swojej sytuacji majątkowej i o zdradzie 
Prymusa. Drugi posłaniec pojawił się tydzień później, ale tym 
razem Julia była chora i niezdolna do tego, by czytać list, który 
mógłby obudzić w niej silne poczucie winy. Kalaba zawsze mówiła, 
że poczucie winy skazuje na klęskę. 
- Nie pamiętam żadnych posłańców. 
Juliusz doskonale wiedział, że Julia kłamie. Dostojna Julia nigdy 
nie umiała kłamać. Kiedy wypowiadała słowa mijające się z prawdą, 
rysy się jej ściągały i odwracała spojrzenie. Było mu przykro, bo 
miał wrażenie, że jest przestraszona i przygnębiona. Chciał 
wierzyć, że martwi się o Febę, ale był prawie pewien, że młoda 
kobieta potrafi się martwić tylko o siebie samą. 
- Ona wie, pani, że tu jesteś. 
- Wie? 
- Z pewnością się cieszy. 
- Cieszy? - roześmiała się posępnie. - Skąd wiesz? 
Juliusz nie odpowiedział. Zacisnął wargi. Po co tu przyszła? Czy 
pozbawiona jest wszelkich uczuć? Stała i przyglądała się matce. 
Pomyślał, że z przyjemnością zrzuciłby ją z balkonu na ulicę. 
Znając jednak Julię Walerian, można było się spodziewać, że 
upadłaby jak kot na cztery nogi i on, Juliusz, trafiłby prosto na 
arenę. 
Przykucnął obok fotela Feby. 
- Pani - powiedział, pragnąc jednocześnie z całego serca, żeby 
mógł przekazać jej pomyślniejsze nowiny. - Przyszła odwiedzić cię 
córka, Julia. 
Feba poruszyła leciutko ręką. Spróbowała coś powiedzieć, ale z jej 
ust dobył się tylko niski, zniekształcony jęk. Na wargach zalśniła 
odrobina śliny. 
Julia cofnęła się ze wstrętem. 
- Co dla niej uczyniono? 
Podniósł wzrok i zauważył odrazę na twarzy Julii. Wyprostował się 
i stanął między córką a matką. 
- Wszystko, co możliwe. 
- Czy jej stan się poprawi? 
- Tylko Bóg to wie. 
- To znaczy, że nie wróci do zdrowia. - Julia westchnęła cicho z 
poczuciem klęski i odwróciła się, żeby spojrzeć na miasto ciągnące 
się między willą a portem. - Co ja teraz zrobię? 
Feba spróbowała znowu coś powiedzieć. Słysząc żałosne dźwięki 
płynące z ust matki, Julia zacisnęła powieki i skuliła ramiona. 
Miała ochotę zakryć uszy rękami, żeby całkowicie odgrodzić się od 
tego okropnego dźwięku. 
Jednak Juliusz zrozumiał, co chciała powiedzieć Feba. 
- Zostawię cię z matką, pani - oznajmił ponuro. - Zechciej, 
proszę, do niej mówić. 
Wyszedł. Julia patrzyła na miasto oczyma zasnutymi łzami. Ma 
rozmawiać z matką! Przecież matka nie zdoła niczego zrozumieć. W 
tym stanie! 
- Byłaś moją ostatnią nadzieją, matko. - Obróciła się i spojrzała 
ze smutkiem na Febę. - Och, matko!... - krzyknęła cicho. Padła na 
kolana, oparła głowę na matczynym łonie i wybuchnęła łkaniem. 
Wczepiła się w miękką materię białego palusa. - To 
niesprawiedliwe! Wszystko, co mnie spotyka! Nikt już nawet nie dba 
o to, że cierpię. A teraz ty jesteś w takim stanie! Bogowie 
obrócili się przeciwko mnie. 
Feba uniosła nieco rękę i jej palce musnęły włosy Julii. 
- Och, matko, co teraz pocznę? Co pocznę? 
Feba raz jeszcze próbowała coś powiedzieć, ale Julia nie mogła 
znieść tego bezsensownego bełkotu. Matka robiła wrażenie osoby, 
która utraciła zdrowe zmysły. Julia uniosła głowę i zobaczyła łzy 
spływające po policzkach Feby. Krzyknęła i zerwała się. 
Prawie wybiegła z pokoju. Kiedy Juliusz spróbował ją zatrzymać, 
rozkazała, żeby się usunął i zeszła pospiesznie na dół. Otworzyła 
drzwi. 
Błąkała się po efeskich ulicach. Chociaż świeciło słońce, Julia 
czuła napierającą na nią ciemność. Była głodna, ale nie miała 
pieniędzy na chleb. Kiedy znalazła się w swojej willi, zapadał już 
mrok. Dydymas czekała jak nakazywał obowiązek. Powitała swoją 
panią i wzięła od niej szal. Julia weszła do triclinium. Była 
zupełnie wyczerpana. Położyła się więc na łożu. W pomieszczeniu 
panowała lodowata cisza. 
Tropas przyniósł tacę z jedzeniem. Jak zwykle ceremonialnie 
postawił ją przed Julią i napełnił kielich poską. Julia milczała, 
wyszedł więc z pokoju. Patrzyła na jadło, które dla niej 
przygotował: jeden mały pieczony gołąbek, cienka kromka 
gruboziarnistego chleba i pomarszczona morela. Julia wykrzywiła 
usta w uśmiechu. Niegdyś jadła najdroższe smakołyki, jakie można 
było znaleźć w cesarstwie, a teraz tak wygląda cała jej uczta. 
Skubała mięso, aż z gołębia został mały szkielecik. Potem zjadła 
chleb, maczając go w winie. Upadła tak nisko, że smakowało jej 
nawet to jadło biedaków. 
Na tacy leżał mały nożyk. Wzięła go do ręki i bawiła się nim, 
rozmyślając o ojcu Oktawii. Może powinna podciąć sobie żyły i raz 
na zawsze zakończyć to powolne osuwanie się ku całkowitej ruinie. 
Jakaś nieznana choroba podkopywała jej siły i zżerała ją od 
środka. Lepiej umrzeć od razu, zadając sobie niewielki ból, niż 
żyć nędznie, czując całą mękę konania. 
Dłonie zaczęły się jej pocić. Dłoń trzymająca nóż drżała. 
Przyłożyła ostrze do błękitnych linii przebiegających pod bladą 
skórą nadgarstka. Ręka drżała jej coraz bardziej. "Muszę to 
zrobić. Muszę. Nie mam wyjścia..." Zamknęła oczy i rozpaczliwie 
próbowała zebrać odwagę, by skończyć ze swoim życiem. 
Jęknęła cicho, pochyliła się do przodu i nóż wypadł jej z ręki. 
Zabrzęczał o marmurową posadzkę i odgłos poniósł się echem przez 
perystyl. 
Julia skuliła się na łożu, zakryła twarz drżącymi dłońmi i 
rozpłakała się. 

Rozdział XXI 


Markus po raz ostatni stał na dachu z Ezrą Bariachinem. Chociaż 
nie odzyskał w pełni sił i rany nie do końca się zabliźniły, czuł, 
że musi podjąć swoje poszukiwania. Zeszłego wieczoru zawiadomił 
Ezrę, że rano wyrusza i prosi o ubranie, za które zapłaci później. 
- Przyjmij to w darze - odparł Ezra i wręczył Markusowi nową, 
sięgającą kostek tunikę bez szwów, kolorową, prążkowaną szarfę, 
ciężki płaszcz, mogący służyć również za przykrycie podczas snu i 
parę nowych sandałów. 
Markus był głęboko poruszony szczodrością i uprzejmością Żyda i 
tym bardziej umocnił się w postanowieniu, żeby wynagrodzić mu 
wszystkie przykrości, na jakie był narażony z jego, Markusa, 
powodu. Poprosił Tafat, żeby znalazła mu rzymskiego posłańca. 
Wręczył posłańcowi list i obiecał sowitą zapłatę po dotarciu do 
celu. Tamten nie od razu się zgodził, ale w końcu dał się 
przekonać i pojechał do Cezarei, żeby odnaleźć jednego z 
przedstawicieli Markusa. Markus wiedział, że kiedy zobaczą jego 
podpis, wyślą wszystko, czego żąda, i wypełnią dokładnie wszystkie 
polecenia. 
Spojrzał na starszego mężczyznę stojącego przy murku ogradzającym 
dach. Ezra miał na głowie tałes i Markus wiedział, że jest 
pogrążony w modlitwie. Czuł niecierpliwość przemieszaną z 
zawiścią. Stary mężczyzna był równie wytrwały w modlitwie jak 
Hadassa. Czy czeka go los Hadassy? Co dobrego może wyniknąć z tej 
modlitwy? Co dobrego wynikło dla niej? 
I dlaczego Ezra tak zachłannie pragnął dowiedzieć się wszystkiego 
o Jezusie? 
Markus był zaskoczony tym, że Ezra w takim skupieniu słucha 
wszystkiego, co Hadassa mówiła o człowieku, którego czciła jak 
Boga. Markus miał nadzieję, że powtórzenie Ezrze tego, co 
zapamiętał, pomoże wydobyć na światło dzienne prawdę. Może stary 
Żyd dostrzeże, ile rzeczy niemożliwych i sprzecznych tkwi w 
dziwnej historii prostego cieśli, który sam ogłosił się Synem Boga 
i który zdaniem tych i owych powstał z martwych. 
Jednak w ciągu ostatnich kilku dni podczas rozmów na dachu 
ujawniło się coś niezwykłego. Markus dostrzegł, że w Ezrze 
dokonuje się jakaś przemiana. Subtelna i trudno uchwytna, ale 
niewątpliwa. Markus nie potrafiłby jej opisać. Czuł, jakby miał 
obok siebie kogoś całkowicie innego, zamiast tego Ezry Bariachina, 
który znalazł go półmartwego na dnie wadi. 
Markus przyjrzał się bacznie starszemu mężczyźnie. Ezra patrzył z 
roztargnieniem na ulicę. Markus czuł, że musi uwolnić się od 
wszelkiego śladu wątpliwości. 
- Wierzysz, że Jezus jest twoim Mesjaszem, czyż nie tak, Ezro? 
Ezra wzniósł wzrok do nieba. 
- Jest jak rzekłeś. 
- Jak ja rzekłem? Nie powiedziałem, że to wszystko jest prawdą. 
Wcale nie twierdziłem, że Jezus jest twoim Mesjaszem czy Bogiem, 
czy kimkolwiek innym niż tylko człowiekiem. Powtórzyłem ci tylko, 
w co wierzyła Hadassa. 
- Masz rację, ale ja w każdym twoim słowie widziałem potwierdzenie 
tego, co zapowiadało Pismo. - Spojrzał na Markusa. - Mój stryj 
został ukamienowany, gdyż wierzył, że Jezus jest Mesjaszem. Kiedy 
przyszedł tu po raz ostatni, usłyszałem, jak powtórzył ojcu słowa, 
które Jezus powiedział swoim bliskim. "Ja jestem drogą i prawdą, i 
życiem. Nikt nie przychodzi do Ojca inaczej jak tylko przeze 
Mnie." 
- Każdy może powiedzieć coś takiego. 
- Ale tylko On mógł to spełnić. Hiob pośród swych cierpień 
powiedział: "Teraz mój Świadek jest w niebie, Ten, co mnie zna, 
jest wysoko". Człowiek potrzebuje kogoś, kto przemawiałby za nim u 
Pana. Hiob powiedział też: "Wybawca mój żyje, na ziemi wystąpi 
jako ostatni". Wybawca, który ofiarował się za nas. Tylko Bóg jest 
czysty i bezgrzeszny, Markusie. Wierzę, że Jezus jest Wybawcą, na 
którego czekałem przez całe życie. 
- Słuchaj rozumu. Tak długo czekałeś na Mesjasza, że chcesz, żeby 
Jezus nim był. Jakiż jednak wzór dał poza tym, że umarł na krzyżu 
między dwoma zbrodniarzami? 
- Przyszedł jako baranek paschalny. Został poświęcony na 
odkupienie grzechów wszystkich ludzi. 
- Powiadasz, że oddał życie, by stać się symbolem. 
- Nie, nie symbolem! Prawdą! Wierzę, że powstał z martwych. 
Wierzę, że jest Bogiem Synem. 
Markus potrząsnął głową. Czy to możliwe, że wszystko, co 
powiedział, żeby wskazać błąd w wierze Hadassy, posłużyło tylko 
przekonaniu tego człowieka, iż chodzi o prawdę? 
- Dlaczego? Jak to się stało, że uwierzyłeś? 
- W ostatnich dniach powiedziałeś mi, Markusie, wiele rzeczy. 
Przypomniałem sobie wydarzenia z dzieciństwa. Kiedy Jezus przybył 
do Jerozolimy i został ukrzyżowany, byłem chłopcem. Mówiło się to 
i owo, a wszystko zapadało mi w pamięć. Poza tym od dzieciństwa 
czytam i przepisuję Pismo. To mój zawód. Twoje świadectwo, Słowo 
Boże i to, co usłyszałem w dzieciństwie - wszystko razem pomogło 
mi wejrzeć w moje serce. Jezus jest drogą do wszechmogącego Boga. 
Tylko przez Niego znajdę to, czego łaknąłem przez całe życie. 
- Czegóż to łaknąłeś? 
- Osobistej więzi z Panem. 
- Bacz na swoje słowa, starcze. Jezus wyznaczy ci drogę do 
śmierci. Uwierz mi. Wiem, co mówię. Zażąda twojej krwi. 
- Dam Mu ją. 
Wzburzony Markus odwrócił głowę. Oto co uczynił temu człowiekowi! 
Powinien był milczeć. Starał się wymazać wspomnienie Hadassy 
stojącej na środku areny. 
- Mam nadzieję, że to, w co uwierzyłeś, nie okaże się dla ciebie 
drogą ku śmierci. 
- Czemu stwardniało twe serce przeciwko Bogu, Markusie Walerianie? 
Jak mniemasz, kto zaprowadził mnie do ciebie na drodze z 
Jerozolimy? 
Markus zaniósł się urywanym śmiechem. 
- Zaprowadziły cię sępy. Czyżbyś zapomniał? - Zobaczył, że Ezra 
chce coś powiedzieć, uniósł więc dłoń. - Nie sprzeczajmy się 
jednak o rzecz, co do której nigdy nie dojdziemy do zgody. - Nie 
chciał, żeby rozstali się w gniewie. - Czas już na mnie. Chcę 
zajść jak najdalej przed zapadnięciem ciemności. 
- Niechaj tak będzie. 
Ezra zszedł po schodach, a potem wyszedł z Markusem na ulicę. 
Odprowadził go do bram miasta. Potem go pobłogosławił. 
- Niech Pan rozpromieni oblicze swe nad tobą i niech cię obdarzy 
pokojem, Markusie Lucjanusie Walerianie. 
Markus skrzywił się. 
- Wiele mam powodów, żeby ci dziękować, Ezro Bariachinie, a boję 
się, że to, co ci dałem, przyniesie ci wielką szkodę. 
Wyciągnął rękę. 
Ezra ujął jego przedramię. 
- Dałeś mi dar bezcenny. 
Markus wykrzywił usta. 
- Jesteś dobrym człowiekiem. Jak na Żyda. 
Ezra dobrze wiedział, że Markus nie chciał go zgoła znieważyć. 
Roześmiał się. 
- Może nadejdzie dzień, kiedy przezwyciężysz w sobie rzymską krew 
- odwzajemnił się. 
Te zdawkowe żartobliwe słowa były dla Markusa jak cios obuchem, 
przypomniał sobie bowiem, jak śmiał się i bawił, kiedy ludzie 
umierali dla rozrywki tłuszczy. 
Ezra dostrzegł jego wzburzenie i zrozumiał, co przeżywa Markus. 
- Twoja Hadassa żyje, Markusie. 
- Nie - odparł Markus bezbarwnym, ale wyrazistym głosem i cofnął 
rękę. - Widziałem, jak umierała w efeskim amfiteatrze. 
- Życie to dużo więcej niż to, co widzimy naszymi oczami. Twoja 
Hadassa jest z Bogiem, a Bóg jest wieczny. 
Ból ścisnął serce Markusa. 
- Jakże chciałbym w to uwierzyć. 
- Może uwierzysz, kiedy nadejdzie dzień wskazany przez Boga. 
- Niech twój Bóg będzie ci obroną - powiedział Markus i uśmiechnął 
się lekko. - I znajdź dla Tafat dobrego, mocnego mężczyznę. 
Ezra stał w bramie i patrzył, jak Markus kroczy drogą. 
Przepełniało go współczucie dla młodego Rzymianina i zastanawiał 
się, co z nim będzie. Idąc w stronę domu, Ezra modlił się, by Bóg 
odgrodził Markusa od wszelkiego niebezpieczeństwa czyhającego na 
podróżnych. 
Kiedy Ezra wszedł do domu, Jechoszeba podniosła wzrok znad swojej 
pracy. 
- Może teraz, kiedy odszedł, wszystko będzie jak dawniej. 
- Nic już nie będzie jak dawniej. 
- Wczoraj po południu Bartłomiej odprowadził Tafat znad studni. 
Powiedziała, że prawie nie rozmawiali. - Zacisnęła wargi. - Jednak 
bez trudu znajdowała słowa przy tym Rzymianinie, któregoś tu 
sprowadził. 
- Będzie miała męża, którego Bóg jej wyznaczył. 
Opuściła na podołek tkaninę, którą cerowała, i spojrzała na męża. 
- I któż to będzie? 
- Za dużo się martwisz, niewiasto - odparł i zaczerpnął chochlą 
wody, by nalać sobie do glinianej czarki. 
- Kiedyś bardziej niż ja martwiłeś się o Tafat. - Zamrugała 
niepewnie. - Co się z tobą stało w ciągu ostatnich dni? 
- Rzeczy cudowne - odpowiedział i wypił łyk wody. 
- Co za cudowne rzeczy? - spytała, marszcząc z rozdrażnieniem 
brwi. 
Odstawił czarkę. Powie jej wszystko, ale jeszcze nie teraz. 
- Potrzebuję czasu, by rozważyć to, czego się dowiedziałem, a 
potem wyjaśnię ci to tak, byś zrozumiała. 
- Uważasz mnie za tak głupią? Powiedz, Ezro, czy kiedy już 
rozważysz to, czegoś się dowiedział, wrócisz do swojej pracy? 
Ezra milczał. Stał w otwartych drzwiach i wyglądał na ulicę. Tafat 
wracała z targu, niosąc kosz na głowie. Obok niej szedł 
Bartłomiej. To młodzieniec zacny i wytrwały. 
Ezra nie powiedział córce, że Markus dzisiaj rano odchodzi. Było 
to jednak tchórzostwo - przyznał. Uczucia, jakie żywiła do 
Markusa, z każdym dniem wyraźniej rzucały się w oczy. I tak samo 
widoczny był pociąg Markusa do niej. Trzeba zapisać na chwałę 
młodzieńca, że odszedł, gdy tylko mógł. Inny zostałby, żeby 
wykorzystać dziewczęce oczarowanie. 
Co jednak ma Ezra uczynić teraz? 
Stanęła obok niego Jechoszeba. 
- Czy widzisz, że nie zwraca na niego uwagi? Wszystko przez tego 
Rzymianina - oznajmiła z goryczą, ale kiedy podniosła wzrok, Ezra 
ujrzał w jej oczach wielką troskę. - Cóż jej powiesz? 
- Powiem, że Markus Lucjanus Walerian odszedł. 
- Nie będę za nim płakała - rzekła, odwracając głowę. - Jeszcze 
lepiej byłoby, gdyby odszedł wcześniej. 
Usiadła i wzięła z powrotem do ręki zniszczoną część odzieży. 

Tafat przystanęła i chwilę rozmawiała z Bartłomiejem. Potem poszła 
w stronę domu, a Bartłomiej nie spuszczał z niej wzroku, póki ją 
widział. Najwyraźniej odrzucony przez umiłowaną odwrócił się i 
ruszył w dół ulicy. 
- Witaj, ojcze! - wykrzyknęła wesoło, zbliżając się do domu. 
Postawiła kosz, pocałowała Ezrę w policzek i weszła do środka. 
- Co u Bartłomieja? - spytała Jechoszeba, nie odrywając wzroku od 
pracy. 
- Nic nowego, matko. 
- Jak u wszystkich - mruknęła pod nosem matka. 
Tafat wzięła owoc z kosza i włożyła go do stojącej na stole 
glinianej miski. 
- Powiedział mi, że jego matka przygotowuje już potrawy na 
tegoroczne Święto Purim. 
- Nie zaczęłam jeszcze przygotowań do Święta Purim - oznajmiła ze 
smutkiem Jechoszeba. - Zdarzyły się inne rzeczy. - Spojrzała z 
wyrzutem na męża. 
- Pomogę ci, matko. Mamy aż nadto czasu, by przygotować dary dla 
biednych i paczuszki z jadłem dla przyjaciół. 
Wybrała dwie piękne morele i ruszyła w stronę schodów na dach. 
- Odszedł - rzucił Ezra. 
Tafat stanęła jak wryta i odwróciła się. Patrzyła z głębokim 
wzburzeniem na ojca. 
- To niemożliwe! - wykrzyknęła. - Jego rany jeszcze się nie 
zabliźniły! 
- Zabliźniły się wystarczająco - mruknęła Jechoszeba. 
- Odszedł dzisiaj rankiem, Tafat. 
Wbiegła na dach. Kiedy znalazła się z powrotem na dole, Ezra 
pomyślał, że zaraz pobiegnie za Markusem. Zrobiła nawet kilka 
kroków w stronę drzwi, ale potem przystanęła. Skuliła ramiona i 
jęknąwszy cichutko, opadła na stołek. Jej oczy napełniły się 
łzami. 
- Nawet się nie pożegnał. 
Jechoszeba zacisnęła tkaninę w rękach i przyglądała się bacznie 
córce. Po chwili spojrzała błagalnie na Ezrę. 
"Czego ode mnie oczekuje?" - pomyślał Ezra. 
- Powiedział, że odejdzie - wykrztusiła Tafat. Po jej policzkach 
spływały łzy. - Powiedział, że tak będzie lepiej. 
- Szkoda, że nie odszedł wcześniej - rzuciła ze smutkiem 
Jechoszeba. 
- Miałam nadzieję, że zostanie na zawsze. 
- Po co? 
- Nie wiem, matko. Po prostu miałam nadzieję. 
- Na cóż, Tafat? Że Rzymianin zgodzi się poddać obrzezaniu? Że 
stanie się żydem? Tylko pomyśl, córko. 
Tafat potrząsnęła w milczeniu głową i odwróciła wzrok. Jechoszeba 
chciała powiedzieć coś jeszcze, ale Ezra dał jej znak głową, żeby 
zmilczała. Także Jechoszeba miała w oczach łzy, łzy 
oskarżycielskie, kiedy patrzyła na męża. Wiedział, co myśli. To 
przez niego Tafat zakochała się w poganinie. Przez niego cierpi. 
Nie powinien był sprowadzać Markusa Waleriana do ich domu. 
Gdyby jednak tego nie uczynił, nigdy być może nie poznałby prawdy. 
Ezra milczał, gdyż nie potrafił znaleźć słów, które uśmierzyłyby 
cierpienie jego córki. Po chwili Tafat wstała i uciekła na dach. 
- Czy nie mogłeś zdobyć się na słowo pociechy? - spytała z 
wyrzutem Jechoszeba. 
- Wszystkie moje słowa raniłyby ją jeszcze bardziej. 
Jechoszeba cisnęła szmaty do koszyka i wstała. 
- Więc ja... 
- Nie. Usiądź, kobieto, i zostaw ją w spokoju. 
Jechoszeba otworzyła szeroko oczy, ale posłuchała. 
Przez następne dni Tafat wykonywała wszystkie swoje obowiązki. 
Mówiła mało. Jechoszeba chodziła na targ i rozmawiała z innymi 
kobietami. Ezra wrócił do swoich pergaminów, atramentu i piór. 
Czuł jednak jakiś niepokój, jakieś łaknienie i wieczorami coraz 
więcej czasu spędzał na dachu, modląc się, by Bóg wskazał mu 
drogę. 
Czekał, lecz nie wiedział na co. 
Tydzień po odejściu Markusa przybył z Cezarei rzymski prawnik. Był 
to bogato ubrany mężczyzna, któremu towarzyszyło ośmiu dobrze 
uzbrojonych strażników. Z wielkimi ceremoniami wręczył Ezrze list 
i skinął na dwóch strażników, żeby postawili na stole starannie 
zabezpieczoną szkatułę. 
Zmieszany Ezra zdjął woskową pieczęć i rozwinął zwój. W liście 
oświadczono, że jego posiadacz, Ezra Bariachin, może w dowolnym 
czasie i w dowolnym kierunku popłynąć na każdym z okrętów 
należących do Markusa Lucjanusa Waleriana. Należy zapewnić mu jak 
najwygodniejszą podróż i traktować go z największym szacunkiem i 
czcią. 
- Jak to możliwe? - wykrzyknął zdumiony Ezra. - Kimże on jest, 
żeby wydawać takie polecenia? 
Prawnik roześmiał się. 
- Nie wiedziałeś, człowieku, kogoś gościł pod swoim dachem? Markus 
Lucjanus Walerian może robić, co mu się spodoba. Jest rzymskim 
obywatelem i jednym z najbogatszych kupców w cesarstwie. Ma swoje 
emporia w Rzymie, Efezie, Cezarei i Aleksandrii. Jego okręty 
wyprawiają się nawet do Tartessus i Brytanii. 
Jechoszeba usiadła ciężko na stołku i wytrzeszczyła oczy. 
Prawnik otworzył szkatułę. 
- To dla ciebie - oznajmił wspaniałomyślnie. 
Skrzynka była pełna złotych aurei. Oszołomiony Ezra zrobił krok do 
tyłu. 
- Oto jaka jest różnica między Rzymianinem a Żydem - powiedział 
wyniośle prawnik, obrzucając pogardliwym spojrzeniem skromnie 
umeblowaną izbę. 
Wykonawszy swoje zadanie, opuścił dom Ezry, zabierając ze sobą 
żołnierzy. 
Ezra raz jeszcze zajrzał do szkatuły. Nie wierząc własnym oczom, 
nabrał garść złotych monet i ważył je przez moment w ręku. 
Jechoszeba wstała, drżąc na całym ciele. Spojrzała na skrzynkę i 
wczepiła się w rękaw Ezry. 
- Wystarczy tego, byśmy mogli żyć wygodnie do końca życia! Możemy 
kupić większy dom. Możemy mieć służbę. Ty zasiądziesz koło bram 
miasta ze starszyzną. Twój brat Ammi nigdy już nie ośmieli się 
spojrzeć na ciebie z góry! 
Tafat stała w milczeniu, wpatrując się w ojca. 
- Nie - powiedział Ezra. - Bóg ma inne zamiary co do tych 
pieniędzy. 
- Jakie znów zamiary? Bóg pobłogosławił cię za twoją prawość. Dał 
ci bogactwo, byś się nim radował! 
Ezra potrząsnął głową. 
- Nie - powtórzył, wrzucając monety z powrotem do skrzynki. - Te 
pieniądze mają służyć Jego dziełu. 
- Czyżbyś oszalał? Czyż nie słyszałeś, co mówią faryzeusze? Bóg 
nagradza sprawiedliwych! 
- Nikt nie jest sprawiedliwy, matko. Nikt a nikt - powiedziała 
cichutko Tafat. - Jeden Pan. 
Ezra uśmiechnął się do niej, czując, że serce mu rośnie. Skinął 
głową. Oczy mu błyszczały. Tafat zrozumie i uwierzy, kiedy powie 
jej Bożą Nowinę. 
- Będziemy czekać na to, co rozkaże Pan. 
- Tak, ojcze. Będziemy czekać. 
Ezra zatrzasnął wieko i zaryglował szkatułę. 

Rozdział XXII 


Markus podążał na północ, mając stale w zasięgu wzroku brzegi 
Jordanu. Minął Archelaidę, Ainon i Salim, a potem poszedł przez 
krainę wzgórz na północny zachód. W każdej wiosce wypytywał 
każdego, kto chciał z nim rozmawiać, o dziewczynę, która nazywała 
się Hadassa i nie wróciła z Jerozolimy po zniszczeniu miasta. Nikt 
o niej nie słyszał. 
Zaczął się zastanawiać, czy ludzie, z którymi rozmawia, mówią mu 
prawdę. Często pozdrawiano go nader uprzejmie, ale rozmówcy 
natychmiast nabierali wody w usta albo wręcz okazywali niechęć, 
kiedy zaczynał mówić. Powodem był jego akcent. Widział, jak 
zmienia się ich spojrzenie i wiedział, co sobie myślą. Po cóż 
Rzymianin ubierałby się jak Żyd, jeśliby nie miał ukrytego 
zamiaru, żeby zastawić na nich pułapkę? 
Po kilku dniach wędrówki dotarł do położonego wśród galilejskich 
wzgórz miasta Nain. Zatrzymał się na targu, by kupić trochę chleba 
i wina. Podobnie jak poprzednio, uznawano go za Żyda - póki nie 
otworzył ust. Jednak tym razem kupiec był raczej człowiekiem 
otwartym niż zalęknionym, raczej lubiącym mówić prosto z mostu niż 
owijającym w bawełnę. 
- Czemu nosisz strój żydowski? - wykrzyknął, wyraźnie zaskoczony i 
zaciekawiony. 
Markus opowiedział mu, jak został napadnięty i jak uratował go 
Ezra Bariachin. 
- Te suknie to dar od niego. Jestem dumny, że mogę je nosić. 
Kupiec skinął głową, zadowolony z jego odpowiedzi, ale nadal pełen 
ciekawości. 
- A cóż robisz tutaj, wśród wzgórz galilejskich? 
- Szukam domu dziewczyny o imieniu Hadassa. 
- Hadassa? 
- Słyszałeś to imię? 
- Może tak, a może nie. Hadassa to imię dość pospolite wśród 
żydowskich dziewcząt. 
Markusa nie zadowoliła ta odpowiedź. Opisał Hadassę najdokładniej 
jak potrafił. 
Kupiec wzruszył ramionami. 
- Ciemne włosy, ciemnobrązowe oczy, drobna budowa... Ten opis 
pasuje do stu dziewcząt. Czy było w niej coś niezwykłego? 
- Ona była niezwykła. 
W cieniu kramu stała jakaś stara kobieta. Markusowi wydawało się, 
że kobieta podsłuchuje jego rozmowę z kupcem. W jej wyrazie twarzy 
było coś, co kazało mu zwrócić się z pytaniem do niej. 
- Czy znasz dziewczynę o imieniu Hadassa? 
- Jest tak, jak powiedział Nachszon - odparła kobieta. - Niejedna 
niewiasta nosi to imię. 
Zniechęcony Markus zamierzał się już odwrócić i odejść, kiedy 
stara kobieta rzuciła: 
- Czy jej ojciec był garncarzem? 
Zmarszczył brwi, próbując sobie przypomnieć. 
- Być może. Nie jestem pewny. 
- Mieszkał tu pewien garncarz. Nazywał się Chananiasz. Nie był już 
najmłodszy, kiedy wziął sobie żonę. Nosiła imię Rebeka. Dała mu 
troje dzieci, syna i dwie córki. Jednej z córek dali imię Hadassa, 
drugiej Lea, synowi zaś Marek. Poszli do Jerozolimy i już nie 
wrócili. 
Kupiec obrzucił ją niecierpliwym spojrzeniem. 
- Przecież może to być jakaś inna Hadassa. 
- Hadassa twierdziła, że jej ojciec został wskrzeszony przez 
Jezusa z Nazaretu - rzekł Markus. 
Kupiec spojrzał na niego przenikliwie. 
- Czemu nie powiedziałeś od razu? 
- Więc wiesz coś o niej. 
- To Hadassa, której szukasz - zapewniła kobieta. - Dom jej 
rodziny został zamknięty, kiedy wyruszyli do Jerozolimy na Paschę. 
Podobno cała rodzina straciła tam życie. 
- Hadassa przeżyła. 
Stara kobieta potrząsnęła ze zdziwieniem głową. 
- Taka była wola Boga - szepnęła z czcią. 
- Hadassa była wątłym dzieckiem - oznajmił kupiec. - Można byłoby 
się spodziewać, że przeżyje silny, nie zaś słaby. 
Stara kobieta oparła się ciężko na lasce i bacznie przyjrzała się 
Markusowi. 
- Gdzie jest teraz Hadassa? 
Markus odwrócił głowę. 
- Gdzie mieszkała? - Po tym pytaniu zapadło przeciągające się 
milczenie. Znowu spojrzał na kobietę. - Muszę to wiedzieć - rzekł 
z naciskiem. 
Kobieta przyjrzała mu się. Rysy jej pomarszczonej twarzy 
złagodniały. 
- Dom Chananiasza jest na tamtej ulicy, czwarty od końca po 
wschodniej stronie. 
Markus odwrócił się. 
- Rzymianinie - powiedziała miłym głosem kobieta - nikogo tam nie 
zastaniesz. 
Bez trudu znalazł dom i zdziwił się, że jest taki mały. Drzwi nie 
były zaryglowane. Pchnął je. Zaskrzypiały. Kiedy znalazł się w 
mrocznym wnętrzu, poczuł na twarzy pajęczynę. Odgarnął ją. Dom 
miał zapach miejsca od dawna opuszczonego. 
Rozejrzał się po małej izbie głównej. Nie było tu schodów 
prowadzących na dach. W głębi widoczne były uchylone drzwi 
sypialni. Do glinianej ściany przylegało nagie łoże. 
Markus przeszedł przez izbę, uniósł cienką sztabę przytrzymującą 
okiennice i otworzył szeroko okno. Do środka wpłynęło światło, a 
wraz z nim obłok ciepłego powietrza, które niosło kurz wirujący w 
promieniach słońca. Markus cofnął się, obrócił i zobaczył koło 
garncarskie. Podszedł i zakręcił nim. Koło obróciło się opornie, 
wydając zgrzytliwy dźwięk. 
Markus przesunął dłonią po pokrytym kurzem, grubo ociosanym blacie 
stołu. Usiadł na jednym z pięciu stołków i rozejrzał się wokół 
siebie. Przy drzwiach zobaczył nosidła i dwie konwie. Poza tym 
było tu trochę glinianych dzbanów i mis. I to prawie wszystko. Z 
pewnością nic wartościowego. 
Zamknął oczy, położył płasko dłonie na chropowatej powierzchni 
stołu i odetchnął głęboko. W tym domu wyrosła Hadassa. Spała w tej 
izbie, jadła przy tym stole. Rozpostarł palce spoczywające na 
blacie, wyobrażając sobie, że jej dłonie dotykały tego miejsca. 
Chciał uchwycić istotę jej jestestwa, być jak najbliżej niej. 
Zamiast tego poczuł strach. 
Nie pamiętał już rysów jej twarzy. 
Rozpaczliwie starał się przywołać wspomnienie Hadassy, ale jej 
obraz gasł, przysłaniała go mgła. Zakrył twarz dłońmi i próbował 
sobie przypomnieć, wyryć na nowo w pamięci jej twarz. Ale widział 
tylko pozbawioną twarzy dziewczynę, która klęczy w ogrodzie 
ojcowskiej willi, wznosząc ręce do niebios i do Boga. 
"Nie! - jęknął, zatapiając palce we włosy i ściskając głowę w 
dłoniach. - Nie zabieraj mi tej odrobiny, która mi z niej 
została!" 
Chociaż błagał z całego serca, chociaż wytężał pamięć, miał 
świadomość, że Hadassa wyślizguje mu się coraz bardziej. 
Wyczerpany i przybity rozejrzał się dokoła. Przybył aż tutaj. Po 
co? Zamknął oczy i złożył głowę na ramionach. 

Rozdział XXIII 


Dydymas przemierzyła sypialnię i wyszła na mały balkon, gdzie 
Julia siedziała, przyciskając do czoła wilgotną szmatkę. 
- O co chodzi? - spytała Julia, poirytowana obecnością niewolnicy. 
- Ktoś przyszedł, pani. 
Serce Julii zabiło mocniej. Czyżby wrócił Markus? Może w końcu 
odzyskał zdrowy rozsądek i uznał, że oni dwoje nie mają nikogo 
poza sobą nawzajem. Wiedziała, że to nieprawdopodobne, że nie 
powinna się łudzić, a jednak poczuła, jak ogarnia ją fala nadziei. 
Palce przyciskające zimną szmatkę do pulsującego bólem czoła 
drżały. Nie chciała, żeby Dydymas zobaczyła wyraz jej twarzy. Bez 
wątpienia rozkoszowałaby się tym, że miotają nią uczucia, 
rozkoszowałaby się jej cierpieniem. 
- Kto? - rzuciła Julia, udając obojętność. 
Od wielu tygodni nikt już jej nie odwiedzał. Któż z fałszywych 
przyjaciół zechciałby odwiedzić ją teraz, kiedy jest w takim 
położeniu? 
- Nazywa się Prometeusz, pani. 
- Prometeusz? - powtórzyła bezmyślnie i fala zawodu zalała chłodem 
jej serce. - Kto to taki? - spytała. 
Imię było znajome, ale nie umiała skojarzyć go z żadną ze znanych 
osób. 
- Powiedział, że jest tu niewolnikiem, pani. Najpierw zapytał o 
Prymusa. Kiedy powiedziałam, że pana nie ma już w Efezie, poprosił 
o rozmowę z tobą. 
Julia doznała nagle olśnienia. Prometeusz! Katamita Prymusa! Co on 
tu robi? Uciekł blisko cztery lata temu. Po co wrócił? Gdyby 
Prymus był tu jeszcze, albo zabiłby chłopca na miejscu, albo, co 
bardziej prawdopodobne, odżyłaby w nim wstrętna namiętność. Co ona 
ma z tym wszystkim wspólnego? 
Szybko zastanowiła się nad sytuacją. Skoro Prymusa nie ma, 
Prometeusz musi wiedzieć, że składa swoje życie w jej ręce. Być 
może nie wie, że w Rzymie posłała dwie niewolnice na arenę, ale 
był tu, kiedy to samo uczyniła z Hadassą. Doskonale też wiedział, 
że jego pozycja wśród domowników zawsze budziła jej odrazę. 
Szydziła z namiętności Prymusa, a Prometeusza uważała za kogoś 
mniej znaczącego niż dobrze wytresowany pies. 
Czuła pulsowanie w skroniach. 
- Czemu przyszedł właśnie teraz? 
Wilgotna szmatka na oczach niewiele pomagała na ból. 
- Nie wiem, pani. Nie powiedział. 
- Wcale cię nie pytałam, idiotko! 
- Czy życzysz sobie, pani, bym go tu przysłała? Może go odesłać? 
- Pozwól mi pomyśleć! 
Julia patrzyła nie widzącymi oczami na balustradę balkonu, 
zastanawiając się nad przeszłością. Prometeusz bardzo lubił 
Hadassę. W gruncie rzeczy właśnie podziw, jaki żywił Prometeusz 
dla niewolnicy, obudził w Prymusie straszliwą bestię zazdrości i 
nienawiści. I Julia przypomniała sobie, że stało się to także 
przyczyną wielu jej kłopotów. Czasem późnym wieczorem Prometeusz 
siadał z Hadassą w perystylu i prowadził z nią długie rozmowy. 
Prymus powiedział, że jej mała Żydówka uwodzi chłopca, ale Julia 
wiedziała dobrze, że nigdy nic takiego ich nie łączyło. Wykrzywiła 
pogardliwie wargi. Hadassa była na to zbyt czysta. Jednak bez 
względu na to, jak niewinne były te rozmowy Hadassy z 
Prometeuszem, całe zło od nich się właśnie zaczęło. 
Jakież to głupie z jego strony, że postanowił tu przyjść! Mogłaby 
zrobić z nim, co by się jej spodobało. Niewolników, którzy uciekli 
i zostali złapani, często rzucano w cyrku psom. Ale potrafiła też 
wymyślić coś znacznie gorszego. 
W jej głowie rozległo się echo lwiego ryku. Ścisnęła skronie w 
dłoniach i jęknęła. 
- Czego chce? 
- Nie powiedział, pani. 
- Pytałaś? 
- Uważałam, że nie powinnam, pani. 
Nie chce myśleć o przeszłości, którą przynosił tu ze sobą 
Prometeusz. 
- Odeślij go. 
- Dobrze, pani. 
- Nie, poczekaj! - wykrzyknęła Julia. - Jestem ciekawa. 
Co opętało zbiegłego niewolnika, że wrócił do pani lub pana, 
którzy gotowi są zapewne wysłać go na tortury i śmierć? Z 
pewnością wie, co mu z największą przyjemnością uczyni Julia. 
Kiedy dowiedział się, że Prymusa nie ma, pewnie poszedł po rozum 
do głowy i umknął, jak tylko Dydymas zostawiła go samego w sieni. 
- Jeśli nadal czeka, przyślij go tutaj. Jestem ciekawa, co ma mi 
do powiedzenia. 
Kiedy po paru minutach Dydymas wprowadziła go do pokoju, Julia 
była zaskoczona. 
- Przyszedł Prometeusz, pani - oznajmiła obojętnym głosem 
niewolnica. 
- Chcę rozmawiać z nim w cztery oczy - powiedziała Julia, 
zdejmując szmatkę z czoła i dając niecierpliwym gestem znak, że 
chce zostać sama ze swoim gościem. 
Dydymas czym prędzej zniknęła. 
Julia odetchnęła głęboko, rzuciła na bok szmatkę i wstała z łoża. 
Chwyciła suknię, narzuciła ją na siebie i weszła do pokoju. 
Prometeusz stał na środku. Spojrzała na niego, spodziewając się, 
że padnie na twarz albo zacznie płakać i błagać o litość. Ale on 
stał w milczeniu i czekał. Uniosła brwi. 
Był poważny i zachowywał się z godnością, lecz zmienił się także 
jego wygląd. Był wyższy niż pamiętała, wyprzystojniał. Kiedy 
Prymus kupił go od handlarza w kramie pod cyrkiem, Prometeusz był 
chłopcem. Teraz wyrósł na przystojnego piętnasto- czy 
szesnastoletniego młodzieńca. Miał krótko ostrzyżone włosy i 
gładko wygoloną twarz. 
- Prometeuszu - zaczęła głosem brzemiennym w groźby - jakże to 
miło, żeś zechciał wrócić. 
Nie zobaczyła na jego twarzy ani śladu strachu. Skąd ten spokój? 
- Przyszedłem prosić cię, pani, byś mi wybaczyła i pozwoliła znowu 
sobie służyć. 
- Prosisz o wybaczenie i powrót? - Julia przyjrzała mu się ze 
zdumieniem. 
- Tak, pani. Będę ci służył wedle twej woli, chyba że zechcesz 
postąpić inaczej. 
- Inaczej, to znaczy posłać cię na śmierć? 
Zawahał się, ale zaraz powiedział cicho: 
- Tak, pani. 
Julia osłupiała. Najwyraźniej chłopak zdaje sobie sprawę, co mu 
grozi, ale nie robi wrażenia przestraszonego. A może jest takim 
samym hipokrytą jak ci, którzy występują na scenie. 
Uśmiechnęła się słabo. 
- Chcesz mi służyć wedle mej woli? Jeśli się zważy twoje 
poprzednie miejsce wśród moich domowników, propozycja wydaje się 
nader interesująca. 
Prześliznęła się po nim spojrzeniem. Zaczerwienił się i zwiesił 
głowę. Zdziwiło ją to bardziej niż całe jego zachowanie. Z 
pewnością zaspokajając rozmaite wynaturzone namiętności Prymusa, 
zapomniał o wszelkiej skromności. 
Wykrzywiła usta w drwiącym uśmiechu. 
- Czy nie zdajesz sobie sprawy z tego, że uciekając złamałeś 
biednemu Prymusowi serce? Był w tobie zakochany po uszy. 
Prometeusz milczał. 
- Powinieneś się wstydzić, że tak okrutnie potraktowałeś swojego 
pana - dorzuciła ironicznie, rozkoszując się zakłopotaniem 
chłopca. - Winieneś czołgać się po ziemi, błagając o wybaczenie. 
Prometeusz ani drgnął. 
Ten młodzieniec w jakiś dziwny sposób intrygował ją. Od dawna już 
nie przeżywała niczego, co pozwoliłoby jej zapomnieć o chorobie. 
- Czy kiedykolwiek go kochałeś? - Zobaczyła, że chłopak przełyka 
ślinę przez zaciśnięte gardło i wiedziała, że obudziła w nim 
głębokie uczucia, które skrywał pod spokojną powierzchownością. - 
Spójrz na mnie i odpowiedz zgodnie z prawdą. Czy choć przez chwilę 
kochałeś naprawdę Prymusa? Mów! 
- Nie, pani. 
- Co więc do niego czułeś? 
Podniósł na nią spojrzenie. 
- Nic. 
Roześmiała się z satysfakcją. 
- Och, jakże pragnęłam to właśnie usłyszeć! 
Zobaczyła, że na chwilę zmarszczył brwi i nagle zniknęła cała 
przyjemność, jaką sprawiło jej to słówko. Czy uważał, że to 
pytanie było z jej strony okrucieństwem? A przecież ona też 
wycierpiała niejedno z powodu Prymusa. Czy więc Prymus nie 
zasłużył sobie dobrze na to, co go spotkało? Zasłużył sobie na 
jeszcze większe cierpienie! 
Odwróciła się i podeszła do stołu, na którym stał dzban z winem. 
- Przy całym uroku, jaki Prymus roztaczał wśród polityków, i całej 
wesołości, którą tak chętnie okazywał publicznie, jest on, 
Prometeuszu, niegodziwym i mściwym człowiekiem, wykorzystującym 
ludzi do swoich celów. Wysysa z nich wszystko, a potem porzuca bez 
skrupułów. - Poczuła, że coś ściska jej krtań. - Ale ty przecież 
wiesz to najlepiej - dodała zduszonym głosem. 
Nie nalała sobie wina. Spojrzała na Prometeusza i uśmiechnęła się 
z goryczą. 
- Cieszyłam się, Prometeuszu, kiedy uciekłeś. Czy wiesz dlaczego? 
Bo to zraniło Prymusa. Zraniło straszliwie. Cierpiał przez ciebie, 
jak mąż cierpi, kiedy zdradzi go ukochana żona. - Zaśmiała się 
ponuro. - Przez moment rozumiał, co czułam, kiedy opuścił mnie 
Atretes. - Odwróciła głowę, gdyż pożałowała już, że wspomniała o 
swoim kochanku. Sam dźwięk jego imienia sprawiał, że przeszywał ją 
ból i powracało poczucie straty. - Co nie oznacza zgoła, że Prymus 
potrafił kiedykolwiek okazać współczucie. 
Odzyskała panowanie nad sobą. Podniosła głowę i spojrzała na 
Prometeusza. 
- Czy chcesz dowiedzieć się czegoś jeszcze, niewolniku? Stałeś się 
jedyną moją bronią przeciwko niezliczonym okrucieństwom Prymusa. 
- Żałuję tego, pani. - Mina Prometeusza świadczyła o wzburzeniu. 
Jego głos brzmiał szczerze. 
- Z jego powodu? - Znowu wykrzywiła gorzko usta. - Niepotrzebnie. 
Znalazł sposób, żeby się zemścić. 
- Z twojego powodu, pani. 
Powiedział to z taką powagą i tak szczerze, że na moment poczuła 
się oszołomiona. Wypowiedział te słowa tak, jakby naprawdę 
żałował. 
- Żałujesz? - spytała, szukając jakiegoś rozumnego wyjaśnienia. 
Oczy jej rozbłysły. - Och, z pewnością żałujesz, Prometeuszu. - 
Odchyliła nieco głowę do tyłu i przeszyła go lodowatym 
spojrzeniem. - Żałujesz, bo wiesz, co mogę ci uczynić. 
- Tak, pani. Wiem. 
Powiedział to jakoś po prostu, jakby potwierdzał fakt, z którym 
już się pogodził. Nie bał się śmierci. Przyszła jej na myśl 
Hadassa, która bez strachu kroczyła przez piasek areny. Julia 
zamrugała, starając się odpędzić od siebie to wspomnienie. 
- Czemu więc wróciłeś? 
- Bo jestem niewolnikiem. Nie mam prawa odejść. 
- Mógłbyś być teraz tysiąc mil od Efezu. Kto by wiedział, czy 
jesteś niewolny, czy wolny? 
- Ja, pani. 
Zastanowiła się nad tą odpowiedzią, która wydała się jej zupełnie 
niedorzeczna. 
- Byłeś głupi wracając. Wiesz, że gardzę tobą. 
- Wiem, pani. - Spuścił wzrok. - Lecz słuszne było, abym wrócił, 
nie zważając na to, co mnie czeka. 
Potrząsnęła głową. Przeszła przez pokój i usiadła ciężko na skraju 
łoża. Przechyliła na bok głowę i bacznie się mu przyglądała. 
- Wyglądasz zupełnie inaczej niż cię zapamiętałam. 
- Zaszły rzeczy, które mnie odmieniły. 
- To widzę - rzuciła z drwiącym śmiechem. - Przede wszystkim 
postradałeś rozum. 
O dziwo uśmiechnął się. 
- W pewnym sensie wyrzekłem się go. 
Jego oczy lśniły wewnętrzną, niezgłębioną radością. Julia, 
przyglądając mu się, czuła, że nastrój nieco się jej poprawił. 
Wypełniła ją jakaś osobliwa, płynąca z głębi duszy tęsknota. 
Walcząc z tym uczuciem, mierzyła Prometeusza wzrokiem od stóp do 
głów. Spodobał się jej. Przypominał wspaniały posąg. Kiedy tak go 
oceniała, uśmiech zamarł na jego wargach i na policzki wystąpił 
ciemny rumieniec. 
- Czujesz się zakłopotany - powiedziała zdumiona Julia. 
- Tak, pani - odparł szczerze. 
Jakże po tym wszystkim, co robił z Prymusem, mógł zachować jeszcze 
w sobie choćby ślad wstydliwości? Była tym poruszona. 
- Wybacz, że ci się przyglądam, Prometeuszu, ale nie ulega 
wątpliwości, że bogowie byli dla ciebie łaskawi. Uroda i zdrowie. 
- W jej uśmiechu pojawił się odcień zadumy. - Dla mnie bogowie nie 
byli tak łaskawi. 
- Czy mogę coś dla ciebie zrobić, pani? 
To pytanie wskazywało, że dostrzegł, w jak marnym stanie jest 
Julia. Nie wiedziała, czy powinna okazać gniew z powodu jego 
bezczelności, czy też być zadowolona, że nie usiłowała ukryć stanu 
swego zdrowia. Potrząsnęła lekko głową. Gniew odbiera siły, 
których tak niewiele jej zostało. 
- Próbowałam wszystkiego - powiedziała, sama dziwiąc się swej 
szczerości. Rozłożyła ręce i wzruszyła ramionami. - Jak widzisz, 
nie na wiele się to zdało. 
Prometeusz przyjrzał się jej otwarcie, a ona poczuła, że zaraz się 
rozpłacze. 
- Czy medycy powiedzieli, pani, co ci jest? 
- Jeden powiedział, że to jakaś wyniszczająca choroba. Inny, że 
przekleństwo Hery. Jeszcze inny, że gorączka znad Tybru, która 
przychodzi i odchodzi. 
- Współczuję ci, pani. 
Znowu lituje się nad nią. Nad nią! Jak żałośnie musi wyglądać, 
skoro lituje się nad nią najmarniejszy z niewolników. Poczuła 
dreszcz chłodu. Wstała i szczelniej otuliła się suknią. 
Poszła w stronę balkonu, skupiając się na tym, by kroczyć z 
wdziękiem i godnością. Markus mawiał kiedyś, że chodzi jak 
królowa. Stanęła pod łukiem drzwi i obróciła się w stronę 
Prometeusza. Uniosła lekko podbródek i zmusiła się do uśmiechu, do 
chłodnego uśmiechu kobiety znającej na wylot sprawy tego świata. 
- Jesteś piękny, Prometeuszu. Dobrze zbudowany. Mocny. Bardzo 
męski. Mogę znaleźć dla ciebie całkiem interesujące zajęcie. 
Były to słowa wyrachowane, mające go zranić. I zobaczyła, że 
strzał był celny. Jego rany są nadal świeże, a ona umiała je 
rozjątrzyć. A może nabrała takiej samej wprawy w ranieniu innych, 
jak Kalaba i Prymus? Ta myśl bardzo ją wzburzyła. Spodziewała się, 
że będzie panowała nad sytuacją, a tymczasem czuje się 
zawstydzona. 
Westchnęła. 
- Niepotrzebnie masz taką zrozpaczoną minę - powiedziała łagodnym 
głosem. - Chciałam po prostu zobaczyć, jak zareagujesz, 
Prometeuszu. Zapewniam cię, że dawno już zgasło moje 
zainteresowanie mężczyznami. Ostatnią rzeczą, jakiej w tej chwili 
pragnę, jest następny kochanek. 
Wykrzywiła usta. 
- Mogę służyć nie tylko jako... - zaczął po dłuższym milczeniu 
Prometeusz. 
- Na przykład? - spytała ze znużeniem. 
- Mogę nosić lektykę, pani. 
- Gdybym miała lektykę. 
- Mogę roznosić listy. 
- Gdybym miała do kogo pisać. - Potrząsnęła głową. - Nie, 
Prometeuszu. Jedyne, czego w tej chwili potrzebuję, to pieniądze. 
A jedyne, co mogę zrobić z tobą, to zabrać cię na targ niewolników 
i sprzedać. Jest tutaj sporo ludzi takich jak Prymus, którzy słono 
zapłacą za przystojnego i tak doskonale wyuczonego rozmaitych 
rzeczy młodzieńca. 
Jego milczenie wypełniło pokój niby krzyk pełen trwogi. Czuła to. 
I widziała. Oczy Prometeusza zaszły mgłą. Milczał, ale wiedziała, 
że gotów byłby rzucić się jej do nóg. A jednak stał nic nie 
mówiąc, zesztywniały z wysiłku, by nad sobą zapanować. Jakże 
musiał żałować, że tu przyszedł. 
W Julii obudziło się jakieś dawno zapomniane uczucie. W jej piersi 
zatrzepotało ptaszę współczucia. Wyczuła lęk Prometeusza i przez 
okamgnienie dzieliła go. Chciał uciec i któż mógł go za to ganić? 
Ona najmniej ze wszystkich. 
- Nie uśmiecha ci się taki los? - spytała spokojnie. 
- Nie, pani - odparł drżącym głosem. 
- Wolałbyś, żebym sprzedała cię edylowi urządzającemu igrzyska? 
Zrobiliby z ciebie gladiatora. 
- Nie będę walczył - oświadczył przybitym głosem. 
- Ależ będziesz. Wyglądasz na silnego. Zanim poślą cię na arenę, 
czeka cię szkolenie. Będziesz miał szansę przeżyć. 
- Nie powiedziałem, pani, że nie mogę walczyć. Nie chcę. 
- Dlaczego? 
- Bo to sprzeczne z moimi przekonaniami religijnymi. 
Zesztywniała. Wróciły nękające wspomnienia Hadassy. Dlaczego 
właśnie teraz? Zacisnęła pięści. 
- Staniesz do walki, jeśli od tego będzie zależeć twoje życie. 
- Nie, pani. Nie stanę. 
Raz jeszcze przyjrzała mu się i nagle przyszło zrozumienie. 
Prometeusz jest taki sam jak Hadassa. 
- Czy bogowie przysłali cię tu, byś mnie dręczył? - Znowu zaczęło 
jej pulsować w skroniach. Ból zasnuł mgłą wszystko, na co 
patrzyła. - Och!... - wykrzyknęła cicho i przycisnęła dłonie do 
skroni. - Po co tu przyszedłeś? - Czuła łomot krwi w głowie, nie 
była w stanie skupić myśli. Zrobiło się jej słabo. Przeszła 
niepewnym krokiem przez pokój i opadła na skraj łoża. - Po co 
przyszedłeś? 
- By ci służyć. 
- Jak możesz mi służyć? - spytała z gryzącą ironią. 
- Wedle twoich potrzeb, pani. 
- Czy potrafisz wyleczyć mnie z tej choroby? - wykrzyknęła głosem 
pełnym szyderstwa i goryczy. 
- Nie, ale słyszałem o pewnym lekarzu... 
Zacisnęła dłonie. 
- Tylu już widziałam lekarzy, że mdli mnie na ich widok. Chodziłam 
do wszystkich świątyń. Padałam na twarz przed dziesiątkami bóstw, 
błagając je o zmiłowanie. Popadłam w ubóstwo, płacąc za ofiary 
wotywne krwiożerczym handlarzom. I co mi z tego przyszło? Co mi 
przyszło, pytam. Co? 
Podszedł bliżej i powiedział łagodnym głosem: 
- Lekarz, o którym słyszałem, ma pomocnika dokonującego 
prawdziwych cudów. 
Roześmiała się cynicznie i podniosła na niego spojrzenie. 
- Ileż to w dzisiejszych czasach kosztuje cud? Popatrz dokoła, 
Prometeuszu. Czy zostało mi jeszcze coś mającego prawdziwą 
wartość? - Zawstydzona rozejrzała się po pokoju. - Została mi już 
tylko ta willa, a i ona ugina się pod ciężarem długów. 
Sama sobie dziwiła się, że ujawnia niewolnikowi swoją upokarzającą 
sytuację. 
- Ile warte jest dla ciebie życie, pani? 
Jej gniew natychmiast wyparował, a jego miejsce zajął strach. 
Podniosła wzrok na Prometeusza i poczuła całe brzemię swoich 
nieszczęść. 
- Nie wiem. Nie wiem, czy moje życie jest cokolwiek warte. Nikt 
nie dba o to, co się ze mną dzieje. Nie wiem już, czy sama o to 
dbam. 
Prometeusz przyklęknął przed nią na kolano i ujął jej zimną dłoń. 
- Ja dbam - powiedział bardzo spokojnym głosem. 
Spojrzała na niego ze zdumieniem. Rozpaczliwie pragnęła uczepić 
się źdźbła nadziei, które jej podsunął, i przez chwilę gotowa była 
się poddać. Potem lęk ogarnął ją na myśl, że miałaby mu zaufać. 
Czemu właściwie zależałoby mu na niej? Nigdy nie była dla niego 
miła. Zawsze odnosiła się do niego z pogardą i odrazą. To nie do 
wiary, by mogło mu na niej zależeć. A jeśli to jakiś podstęp?... 
Poczuła przejmujący strach. 
A strach zrodził gniew. 
O, doskonale wie, dlaczego Prometeusz powiedział to wszystko. 
Dźwięczały jej jeszcze w uszach słowa Kalaby, która mówiła, jak to 
jest naprawdę. "Naturalnie, że mu na tobie zależy - mówiła Kalaba. 
- Boi się o własną skórę." I usłyszała mroczny, szyderczy śmiech 
Kalaby. 
Cofnęła rękę. 
- Jakież to wzruszające - rzuciła łamiącym się głosem, patrząc z 
nienawiścią na niewolnika. 
Dźwignęła się na drżące nogi i odeszła z podniesioną głową i 
bijącym mocno sercem. Pozwoliła, by gniew rządził jej myślami. Nie 
miała jednak siły, by go podsycać, szybko więc zgasł, a po nim 
przyszła rozpacz i wreszcie politowanie nad samą sobą. 
- Nie wyobrażaj sobie, że ci uwierzę. Ani myślę - powiedziała, 
odwracając się do niego plecami. - Nikt się o mnie nie troszczy - 
zaskomlała. Wargi jej drżały. - Jesteś taki sam jak wszyscy. 
Uśmiechasz się i nie szczędzisz słodkich słówek, ale naprawdę 
nienawidzisz mnie i pragniesz mojej śmierci. Widzę ten błysk oka 
za każdym razem, kiedy Dydymas wchodzi do pokoju. Wiem, co sobie 
myśli. Chętnie zatańczyłaby na moim grobie. 
Obróciła się i zobaczyła, że Prometeusz wstał. Miał uroczysty 
wyraz twarzy, ale nie bał się. Patrzyła na niego przez dłuższą 
chwilę, czując, że jego spokój przynosi jej jakąś osobliwą ulgę. 
Kiedy po raz ostatni miała takie uczucie? 
- Zatrzymam cię - oświadczyła w końcu, sama właściwie nie wiedząc, 
czemu wypowiada te słowa. 
Co z nim pocznie? Po co jest jej potrzebny? 
Przez jego twarz przemknął błysk ulgi. 
- Dziękuję, pani. 
- Muszę się zastanowić, jakie obowiązki ci wyznaczyć. Ale nie 
teraz. - Była tak osłabiona, że drżała na całym ciele. Na czoło 
wystąpił jej pot, ogarnęły ją mdłości. Wyciągnęła rękę. - Pomóż mi 
się położyć. 
Zrobił to, delikatnie układając jej stopy na łożu. 
- Tak zimno - skarżyła się. - Czy już nigdy się nie rozgrzeję? 
Prometeusz przykrył ją pledami. Nie wydała mu żadnych poleceń, ale 
wziął suchą szmatkę i łagodnie osuszył jej pot z czoła. 
- Dorzucę drewna do kosza, pani. 
- Nie ma drewna. 
Unikała jego wzroku, wstydziła się swojego ubóstwa. Jak nisko 
upadła od czasu, kiedy zobaczyła go po raz pierwszy! 
Prometeusz okrył ją jeszcze jednym pledem. Julia zaczęła szarpać 
okrycie. 
- Myślisz, że potrafisz odnaleźć medyka, o którym mówiłeś? 
- Tak, pani. Jest teraz powszechnie znany w mieście. Znajdę go bez 
trudu. 
- Idź więc i dowiedz się, co ma do powiedzenia. - Patrzyła, jak 
Prometeusz idzie w stronę drzwi. - Nie wracaj, póki z nim nie 
porozmawiasz. Boję się nawet pomyśleć, co mogłabym ci zrobić. Czy 
rozumiesz? 
- Tak, pani. 
Zobaczyła, że naprawdę zrozumiał. 
- Idź i niech bogowie będą przy tobie. 
Wyszedł. Przygnębiona Julia opadła na poduszki. 
Może Prometeusz będzie miał więcej szczęścia u bogów niż ona. 

Rozdział XXIV 


Wyczerpany Aleksander opadł na miękkie poduszki nowego łoża i z 
ulgą wypuścił powietrze z płuc. 
- Jeśli ktoś jeszcze przyjdzie, Raszydzie, odeślij. 
- Gdzie jest Rafa? 
- Wpisuje do dziennika kurację zaleconą pacjentom. Zaraz skończy. 
- Zjesz teraz czy zaczekasz na nią? 
Aleksander otworzył jedno oko i spojrzał żartobliwie na Raszyda. 
- Poczekam. 
- Doskonale, panie. 
Aleksander wykrzywił leciutko usta i przymknął z powrotem oko. 
Zamierzał zdrzemnąć się, czekając na Hadassę. 
Wszedł sługa. 
- Panie, na dole jest jakiś młodzieniec, który chce z tobą mówić. 
- Czy nie czytał wywieszki? - jęknął Aleksander. - Do rana żadnych 
pacjentów. 
- On nie umie czytać, panie. 
- Więc ty mu przeczytaj. 
- Zrobiłem to, panie. 
- Powiedzże mu, żeby przyszedł jutro. 
Weszła Rafa i Aleksander uniósł się na posłaniu, opierając się na 
łokciu. Widział po jej ruchach, jak bardzo jest zmęczona. Opadła 
na łoże naprzeciwko Aleksandra i odstawiła laskę. Skuliła ramiona 
i zaczęła masować kaleką nogę. 
- Powiem Andronikusowi, żeby przygotował posiłek - powiedział 
Raszyd, wychodząc z pokoju. 
Aleksander wstał. 
- Chciałbym już zobaczyć, co Andronikus przygotował na wieczerzę. 
- Uśmiechnął się do Rafy. - Ten człowiek jest prawdziwym 
geniuszem, a mnie ssie w żołądku z głodu. Poczekaj, pomogę ci. - 
Podtrzymał ją, ale i tak jęknęła, układając się na łożu. - Znowu 
za dużo wzięłaś na siebie. - Ujął chorą nogę i ostrożnie ją 
wyprostował. Rafa znowu jęknęła. - Kiedy długo siedzisz, dostajesz 
skurczów w mięśniach. 
Zaczął delikatnie ugniatać mięśnie jej nogi. 
- Musiałam dokonać wpisów. 
- Trzeba wynająć pisarza. - Przycisnął mocniej kciukami i 
zobaczył, że Rafa kurczowo zamyka dłoń na poduszce. - Musisz 
rozgrzać mięśnie w calidarium. 
- Może jutro. 
- Dzisiaj - oznajmił stanowczym głosem. - Jak tylko zjemy 
wieczerzę. 
Wszedł Raszyd, niosąc wielką srebrną tacę z dwiema soczystymi 
przepiórkami, misternie ułożonymi w gniazdach z owoców i 
zieleniny. Zapach był taki, że Aleksander poczuł, jak ściska mu 
się żołądek i ślina napływa do ust. 
Rafa odmówiła w duchu akt dziękczynienia i uniosła zasłonę. 
Przepiórki były wspaniale upieczone i bez trudu oderwała udko. 
Rozkosz! Przedtem była tak zaprzątnięta pracą, że nawet nie czuła 
głodu. Jedząc przypatrywała się z rozbawieniem Aleksandrowi. Jadł 
z ogromnym apetytem. 
Oderwał drugie udko. 
- Klemencja znowu zostawiła dla ciebie sakiewkę pełną monet - 
powiedział, odrywając zębami kęs mięsa. 
Zbita z tropu Hadassa uniosła wzrok znad jadła. 
- Mówiłam jej, żeby tego nie robiła. 
Przełknął kęs i pokiwał nóżką przepiórki w stronę Hadassy. 
- Daj pokój tym sprzeciwom. Jest wdzięczna. Z radością cię 
obdarowuje. Co w tym złego? To samo zrobił Orestes. 
Odgryzł następny kęs. Hadassa zmarszczyła brwi. Czuła się 
zakłopotana. Nie odrzuciła daru Orestesa, bo potrzebowała wtedy 
pieniędzy. Teraz mieli tylu pacjentów, tyle pracy, że brakowało 
jej czasu na zajmowanie się potrzebującymi i w jej pudełku było 
coraz więcej złotych monet. 
Aleksander dostrzegł, że jest przygnębiona. Nie powinien 
wspominać jej o Klemencji. Wiedział, że Hadassa przejmuje się 
kosztownymi darami i sakiewkami z pieniędzmi. Wiedział też 
dlaczego, ale uważał, że Hadassa niepotrzebnie się zamartwia. 
"Wdzięczność winni są Bogu" - powtarzała często, ale on nie 
widział niczego niewłaściwego w tej szczodrości pacjentów. 
Tydzień temu wyszła do sieni i zobaczyła jakiegoś mężczyznę, który 
natychmiast rzucił się jej do stóp. Aleksander nigdy nie widział 
jej tak zagniewanej. 
- Wstań! - krzyknęła i tamten, przestraszony, zerwał się na równe 
nogi. 
- Rafo - powiedział łagodnym głosem Aleksander, pragnąc uśmierzyć 
jej gniew, lecz ona obróciła się gwałtownie w jego stronę. 
- Czyż jestem Bogiem, żeby przede mną klękał? 
Podeszła kuśtykając do mężczyzny, który cofnął się przestraszony, 
pobladły. Wyciągnęła w jego stronę rękę. 
- Dotknij mnie - rozkazała i mężczyzna uniósł nieco ramię, ale 
widać było, że nie śmie uczynić tego, co mu kazano. Ujęła go za 
nadgarstek i stanowczym ruchem położyła jego dłoń na swoim 
przedramieniu. - Ciało i krew. Nigdy już nie składaj mi pokłonów. 
Czy pojmujesz? 
Tamten skinął głową, ale kiedy Hadassa się odwróciła, Aleksander 
zobaczył wyraz jego twarzy. Widział już ten sam wyraz w oczach 
innych. Ci ludzie czcili ją. 
- Uznaj te pieniądze za zapłatę - powiedział teraz, starając się 
zagłuszyć jej skrupuły. 
- Wiesz dobrze, że Klemencja zapłaciła już tyle, ile od niej 
żądałeś. Niech odda swoją ofiarę Bogu. 
- Robisz z igły widły - odrzekł. W tym momencie znowu pojawił się 
sługa. - O co chodzi? 
- Ten człowiek powiedział, że zaczeka, panie. 
Aleksander zacisnął wargi. Był zdecydowany rozkoszować się w tej 
chwili jedzeniem. Słyszał deszcz bębniący o dachówki. 
- Niech więc czeka. 
- Kto to taki? - spytała Hadassa. 
- Ma jakąś sprawę do mnie. 
- Pada deszcz. 
- Powiedziałem już, żeby przyszedł jutro. Skoro chce czekać, niech 
moknie. 
- Jak się nazywa? 
- Nie wiem. - Z rozdrażnieniem cisnął na półmisek ogryzione udko. 
- Czy jest chory? - spytała Hadassa, zwracając się do sługi. 
- Nie, pani. Wygląda na człowieka cieszącego się doskonałym 
zdrowiem. 
- Przygnębiony? 
- Nie, pani. Jest bardzo spokojny. Kiedy dowiedział się, że ma 
czekać do rana, podziękował i usiadł pod ścianą. 
Zirytowany Aleksander rozerwał przepiórkę na dwie części. Dlaczego 
ludzie nie rozumieją, że lekarz musi czasem odpocząć? Jak każdy. 
Czuł na sobie błagalny wzrok Hadassy. 
- Najwyraźniej sprawa nie jest pilna - mruknął. 
Nie spuszczała z niego wzroku. 
- Rafo, pada, ale to ciepły deszcz. 
To zdumiewające, ile można powiedzieć milcząc. 
- No dobrze - oznajmił z rezygnacją. Skinął na sługę. - Wpuść tego 
nieszczęśnika, niech wysuszy się w sieni. 
- Tak, panie. Czy przyjmiesz go dzisiaj? 
- Nie. Jestem zbyt zmęczony. - Zobaczył, że Hadassa dźwiga się z 
łoża. - Nawet o tym nie myśl! - rzucił tonem wykluczającym wszelką 
dyskusję. 
Raszyd podszedł do jej łoża. Hadassa podniosła na niego wzrok, a 
potem spojrzała ze smutnym uśmiechem na Aleksandra. 
- Nie będziesz dzisiaj nic robić poza zjedzeniem tego ptaka i 
kąpielą. 
Wiedziała, że tym razem Aleksander nie żartuje i opadła z powrotem 
na łoże. 
- Może poczekać - rzucił medyk i znowu spojrzał na sługę. - Jeśli 
ogień nie wygasł, dorzuć drewna. I daj mu suchą tunikę. 
- Tak, panie. 
- Jesteś zadowolona? - spytał Aleksander zerkając w stronę 
Hadassy. 
Odwzajemniła uśmiech. 
- Być może jest głodny. - Przełamała swoją przepiórkę i podała 
połowę słudze. - I skoro ma czekać do rana, musi czymś się okryć. 
- Zrób, jak powiedziano - skinął głową Aleksander. 

Prometeusz był zaskoczony, kiedy sługa otworzył drzwi i kazał mu 
wejść do środka. W koszu palił się ogień; dano mu ręcznik i suchą 
tunikę. Sługa wyszedł, ale po chwili wrócił, przynosząc na tacy 
połówkę upieczonej przepiórki, a także chleb i dzban z dobrym 
winem. Wysoki ciemnoskóry mężczyzna dał mu pledy. 
- Lekarz przyjmie cię jutro - oznajmił. - Możesz tu spać. 
Prometeusz podziękował Bogu za smaczny posiłek. Ogień i wino 
rozgrzały go. Wyciągnął się na pledach i spał wygodnie do rana. 
Rankiem przyszedł wysoki Syryjczyk i szturchnął czekającego. 
- Wstań. Lekarz zaraz cię przyjmie. 
Prometeusz wszedł za nim po schodach, a potem udał się korytarzem 
do biblioteki. Za stołem do pracy stał młodzieniec, zajęty 
czytaniem jakiegoś zwoju. Kiedy sługa wprowadził Prometeusza, 
młodzieniec podniósł głowę. 
- Dziękuję, Raszydzie - powiedział i Syryjczyk wyszedł. - Jaką 
masz do mnie sprawę? 
Prometeusz był zaskoczony młodym wiekiem lekarza. Spodziewał się 
kogoś starszego, mającego za sobą wieloletnie doświadczenie. 
- Przyszedłem prosić, byś zechciał zająć się moją panią. Jest 
poważnie chora, panie. 
- W tym mieście nie brak lekarzy. Dlaczego przyszedłeś właśnie do 
mnie? 
- U wielu już była, panie. Radziła się też kapłanów. Składała 
ofiary wotywne wielu bogom. Jej służebna powiedziała mi, że 
spędziła nawet noc w abatonie. 
- Jakie są objawy choroby? - spytał zaciekawiony Aleksander. 
Prometeusz wyjawił wszystko, co zdążył zauważyć. 
- Czy możesz ją tu przyprowadzić? 
- Musiałbym ją nieść, panie, ale choć jest lekka, nazbyt to 
daleko. 
- Dobrze. - Aleksander zmarszczył brwi. - Mam dzisiaj kilka wizyt, 
ale znajdę czas, żeby odwiedzić ją wieczorem. Gdzie mieszka? 
Prometeusz podał adres. 
- Nie jest to dzielnica ubogich - rzucił oschle, unosząc brwi i 
zastanawiając się, dlaczego ta kobieta nie może przybyć w lektyce. 
- Choroba zubożyła ją, panie. 
- Ach, tak - mruknął Aleksander i skinął głową. Młodzieniec 
odwrócił się, żeby wyjść. - Chwileczkę - zatrzymał go lekarz. - 
Twoja pani musi wiedzieć, że niczego nie mogę obiecać. Jeśli będę 
umiał jej pomóc, uczynię to. Jeśli nie, jej los będzie w rękach 
bogów. 
- Pojmuję to, panie. 
- Mam nadzieję, że jej pomogę. 
- Dziękuję, panie. Niechaj Bóg błogosławi cię za twoją dobroć. 
Aleksander uniósł brwi. Patrzył w zamyśleniu na wychodzącego 
niewolnika. 
Weszła Hadassa. Przystanęła w drzwiach i też popatrzyła za 
młodzieńcem. 
- Kto to taki? 
Aleksander obrócił się w jej stronę. 
- To ten młodzieniec, który chciał rozmawiać ze mną wieczorem. 
Pamiętasz? - Uśmiechnął się krzywo. - Ten, któremu oddałaś połowę 
przepiórki. 
- Pamiętam, panie, ale jak się nazywa? - Nie przyjrzała się mu 
dokładnie, ale jego postać wydała się jej znajoma. 
- Nie pytałem o imię. - Aleksander wzruszył ramionami i wrócił do 
swoich zwojów. 
Tego wieczoru miał poważne powody, by żałować, że nie zaciekawiło 
go, jakie imię nosi młodzieniec. 

Rozdział XXV 


Markus usłyszał pukanie do drzwi, ale nie zwrócił na nie uwagi. 
Leżał nadal na macie i wpatrywał się w belkowania sufitu. Przez 
liczne szczeliny wdzierało się do środka słońce. Dom wymagał 
naprawy. Jeszcze kilka lat, a wiatr i odmiany pogody sprawią, że 
dach runie do wnętrza. Ile lat minie, nim cały dom legnie w 
gruzach? 
Znowu rozległo się pukanie, tym razem głośniejsze, natarczywe. 
Rozdrażniony Markus wstał. Przeszedł przez mroczną izbę wśród 
kolumn kurzu rozświetlonego promieniami słońca. Może intruz zechce 
oddalić się, zanim Markus dotrze do wejścia? Otworzył drzwi i 
zobaczył starą kobietę, z którą rozmawiał na targu. Opierała się 
ciężko na lasce. 
- Nadal tu jesteś - powiedziała. 
- Tak to wygląda - odparł bezbarwnym głosem. - Czego chcesz? 
Zmierzyła go wzrokiem od stóp do głów. 
- Czemu zamieszkałeś w domu zmarłych? 
Drgnął, jakby uderzyła go w twarz. Chciał być blisko Hadassy, 
zapomnieć o tym, że ona nie żyje. Zacisnął dłoń na ościeży. 
- Czemu mnie nękasz, kobieto? - spytał, obrzucając ją niechętnym 
spojrzeniem. 
- To nie twój dom. 
Kto poza starą, bliską śmierci kobietą ośmieliłby się skarcić 
Rzymianina za to, że rozgościł się w opuszczonym domu? Wykrzywił 
usta w nieprzyjaznym uśmiechu. 
- Czyżbyś chciała mnie stąd wyrzucić? 
Postawiła laskę przed sobą i oparła się na niej obiema rękami. 
- Przyszłam dowiedzieć się, po co tu siedzisz. 
Milczał poirytowany. Objęła go znowu spojrzeniem. 
- Co spodziewasz się tu znaleźć, Rzymianinie? 
- Samotność! - warknął i zatrzasnął jej drzwi przed nosem. 
Nie dała za wygraną. Zastukała mocno trzy razy. 
- Idź precz! - wrzasnął w stronę drzwi i usiadł przy stole. 
Zatopił palce we włosach i ścisnął skronie. Znowu zastukała trzy 
razy. Markus zaklął pod nosem. 
- Precz! 
- To nie twój dom - powtórzyła spoza drzwi. 
Markus zacisnął zęby. Poczuł, że z gniewu serce bije mu mocniej. 
- Powiedz, jak zwie się właściciel, a kupię ten dom! 
Minęła dłuższa chwila. Odetchnął, uznając, że staruszka odeszła. 
Stuk! Stuk! Stuk! 
Walnął pięścią w stół i wstał. Szarpnął drzwiami i spojrzał na nią 
wrogo. 
- Czego chcesz, stara kobieto? Mówże, a potem zostaw mnie w 
spokoju. 
- Po co tu siedzisz? - spytała, ani myśląc się poddawać. 
- To moja sprawa. 
- Ale moje miasto. Urodziłam się tu osiemdziesiąt siedem lat temu. 
Ten dom należał do człowieka, którego znałam i szanowałam. - 
Zajrzała mu w oczy. - Ciebie zaś nie znam. 
Co za oszałamiająca bezczelność! 
- Ten nędzny kraj należy do Rzymu! Mogę wziąć sobie co zechcę, a 
chcę tego domu. - Kiedy wypowiadał te dwa zdania, sam słyszał 
arogancję kryjącą się w każdym słowie, które padało z jego ust. 
Odwrócił wzrok. - Po prostu odejdź - wychrypiał i ujął drzwi, 
zamierzając zamknąć je z powrotem. 
Uniosła laskę i uderzyła jej końcem w drzwi. 
- Nie odejdę, póki mi nie odpowiesz. Po co siedzisz w tym domu? 
Markus przyglądał się jej dłuższą chwilę ze znużeniem, starając 
się znaleźć odpowiedź, która by ją zadowoliła i skłoniła do 
odejścia. Nic nie przyszło mu do głowy. I nie mogło. Sam przecież 
nie wiedział już, co tu robi. Pustka tego domu działała na niego 
przygnębiająco. 
- Nie wiem - odparł smutno. - Czy to cię zadowala? - Odwrócił się 
i poszedł z powrotem w stronę stołu. Słysząc stukot laski, obrócił 
się i zobaczył, że kobieta podąża za nim. - Wcale cię nie 
zapraszałem - rzucił chłodno. 
- Ten, kto zaprosił ciebie, zaprosił i mnie - powiedziała z uporem 
i przystanęła. 
Westchnął ciężko, przeczesał włosy rozczapierzonymi palcami i 
usiadł przy stole. Milczał. Ona też nie odzywała się, więc po 
jakimś czasie podniósł głowę. Kobieta rozglądała się bez pośpiechu 
po izbie. 
- Nie byłam tu, odkąd wyruszyli do Jerozolimy - oznajmiła w końcu 
i spojrzała na dziurę w dachu, przez którą wpadało światło. Ze 
smutkiem potrząsnęła głową. - Chananiasz naprawiłby dach. 
Spojrzała na Markusa, czekając, co powie. Markus zaś patrzył jej 
prosto w oczy i uparcie milczał. 
- Znam już odpowiedź na moje pytanie - odezwała się kobieta. - To 
z powodu Hadassy. Co się z nią stało? 
- Czy odejdziesz, jeśli ci powiem? - zapytał oschłym tonem. 
- Zapewne. 
- Została zamordowana. W efeskim amfiteatrze. 
Stara kobieta podeszła nieco bliżej. 
- Czemu śmierć jednej Żydówki tak wiele znaczy dla Rzymianina? 
Przez jego oczy przemknęła błyskawica. 
- Była służebną w domu mojego ojca. 
- I to wystarczy, by przebyć tyle mil i zobaczyć, gdzie mieszkała? 
- Uśmiechnęła się. 
Markus, nie mogąc znieść jej przenikliwego spojrzenia, wstał i 
podszedł do okna. Westchnął i podniósł wzrok na rozpalone błękitne 
niebo. 
- To sprawa osobista, kobieto. 
- Nie taka osobista, skoro wie o niej całe nasze miasto. 
- Co wiedzą? - spytał, odwracając się w jej stronę. 
- Że jakiś Rzymianin szukał domu Hadassy. A teraz i to, że znalazł 
ten dom i zamknął się w nim niczym szaleniec w grobowcu. 
Zesztywniał i obrzucił ją gniewnym spojrzeniem. 
- Co kogo obchodzi, czy jestem przy zdrowych zmysłach? Niech zajmą 
się swoimi sprawami i nie wtykają nosa w cudze. 
- Rozbolały mnie nogi. Zaproś mnie, bym usiadła. 
- Proszę cię raczej, byś wyszła! 
Westchnęła ze znużeniem i mocniej oparła się na lasce. 
- Coś mi się zdaje, że muszę znieść twoją niegościnność. 
Markus prychnął tylko gniewnie. 
- Oczywiście trudno spodziewać się po Rzymianinie najmniejszej 
choćby uprzejmości. 
- Daj pokój, kobieto! Siadajże! A kiedy odpoczniesz, idź sobie. 
- Dziękuję - powiedziała i w jej oczach pojawił się błysk 
rozbawienia. - Jakże mogłabym oprzeć się tak miłemu zaproszeniu? 
Usiadła wygodnie na stołku. Przez dłuższą chwilę milczała, 
przyglądając mu się bacznie. Markus poczuł się nieswojo. 
- Czy to twoja Jerozolima, Rzymianinie? 
- Nie wiem, co masz na myśli. 
- Czy Nain to twoje święte miasto? Odbywasz pielgrzymkę, by uczcić 
pamięć niewolnicy, którą kochałeś? 
To pytanie podsyciło znowu jego gniew i rozbudziło żal. Usiadł 
ciężko na ławce pod oknem. Oparł się plecami o ścianę, zmagając 
się z miotającymi nim uczuciami. 
- Czemu nie zostawisz mnie w pokoju, kobieto? 
- Jakiż to pokój znajdziesz w tym domu? Pokój śmierci? 
Zamknął oczy. 
- Wyjdź. 
Ona jednak siedziała jakby przyrosła do stołka. 
- Kiedy jadłeś po raz ostatni? 
- Nie pamiętam. - Roześmiał się niewesoło. 
- Chodź więc ze mną. - Dźwignęła się ciężko ze stołka. - Dam ci 
coś do jedzenia. 
- Nie jestem głodny. 
- Ale ja jestem. Chodź, zjemy coś i porozmawiamy o tym, dlaczego 
tu jesteś. 
- Miłe zaproszenie, ale żałuję, nie. 
- Wielu rzeczy żałujesz, prawda? - Miał wrażenie, że spojrzenie 
czarnych oczu przenika go na wylot. - To z powodu śmierci Hadassy. 
Markus wstał. 
- Jesteś zbyt natarczywa. 
Oparła się na lasce i objęła go mrocznym spojrzeniem. 
- Cóż więc uczynisz? Wyrzucisz starą kaleką kobietę na ulicę? - 
Spojrzał na nią, wyraźnie zbity z tropu, ona zaś uśmiechnęła się 
leciutko. - Jestem zbyt stara, by bać się jeszcze czegokolwiek. - 
Stuknęła parę razy kijem. Przypomniał sobie pastuszka na 
wzgórzach. - Chodźże ze mną, Rzymianinie, a powiem ci, co 
zapamiętałam o Hadassie. 
Nieźle to sobie wykalkulowała i Markus zdawał sobie z tego sprawę. 
- Dobrze ją znałaś? 
Powlokła się z wysiłkiem w stronę drzwi. Przystanęła. Światło 
padało na jej plecy, tak że nie widział wyrazu jej twarzy. 
- Znałam ją od dnia jej urodzenia do chwili, kiedy z całą rodziną 
wyruszyła na Paschę do Jerozolimy. 
Wyszła na światło słoneczne. Markus dogonił ją i szedł obok, 
starając się dostosować do jej kroku. Po chwili weszła do domu 
bardzo podobnego do tego, z którego wyszli. Stał w drzwiach i 
patrzył do środka. Wszystko tu było czyste i na swoim miejscu. 
- Wejdźże. 
- Zbrukam twój dom. 
Roześmiała się zaskoczona. 
- O, wiesz coś o naszym Prawie. 
- Trochę - powiedział posępnym głosem. 
- Skoro nasz Pan jadł z poborcami podatkowymi i nierządnicami, 
przypuszczam, że ja mogę jeść z Rzymianinem. - Wskazała mu stołek. 
- Siadaj. - Markus wszedł do środka i zajął miejsce na stołku. 
Zapach gotowanego jadła sprawił, że zaburczało mu w brzuchu. 
Pchnęła w jego stronę małą miskę z daktylami. - Weź, ile chcesz. 
Zacisnął usta i przyjrzał się jej uważnie. Wszystko z góry 
przygotowała. 
Podeszła do paleniska, nabrała gęstej papki do drewnianej miski i 
postawiła przed nim. Sobie nałożyła mniejszą porcję i usiadła 
naprzeciwko Rzymianina. Przesunęła w jego stronę koszyk z przaśnym 
chlebem. 
- Obiecałaś, że opowiesz mi o Hadassie. 
- Najpierw jedz. 
Markus z ponurą miną ułamał kawałek chleba i umoczył w misce. Po 
przełknięciu pierwszego kęsu poczuł głód. Kobieta napełniła winem 
glinianą czarkę. Kiedy opróżnił miskę, napełniła ją powtórnie. 
Siedziała i patrzyła, jak Markus je. 
- Pościłeś czy zamierzałeś zagłodzić się na śmierć? 
- Ani jedno, ani drugie. 
Zjadła swoją porcję. Zauważyła, że jego miska jest pusta i uniosła 
lekko brwi. 
- Jeszcze? Nie zabraknie. 
Potrząsnął głową i zaśmiał się smutno z samego siebie. 
- Nie, dziękuję. 
Włożyła jedną miskę w drugą i odsunęła je na bok. Dźwignęła się 
sztywno i przeszła przez pokój. Jęknęła cicho z ulgą, siadając na 
zniszczonych poduszkach. 
- Nazywam się Debora. - Spojrzała na niego wyczekująco. 
- Markus Lucjanus Walerian. 
- Hadassa miała starszego brata, Marka. Chananiasz bardzo wcześnie 
zaczął go uczyć na garncarza i mówił, że chłopak jest bardzo 
zdolny. Chananiasz uważał, że sam jest garncarzem jakich wielu. 
Ale Marek był artystą. - Wskazała głową patkę wydłubaną w ścianie 
z gliny. - Kiedy miał dwanaście lat, zrobił tę urnę. 
Markus spojrzał na półkę i zobaczył, że praca chłopca nie ustępuje 
temu, co robiono w Rzymie. 
- Marek miał piętnaście lat, kiedy poszli do Jerozolimy. 
Markus ze smutkiem przyglądał się urnie. Jeśli był tak zręczny, 
mając dwanaście lat, co mógłby osiągnąć, gdyby nie zginął? 
- Szkoda, że zginął tak młodo. 
- Szkoda dla nas. Błogosławieństwo dla niego. 
Markus spojrzał na nią posępnie. 
- Śmierć nazywasz błogosławieństwem? 
- Marek jest teraz z Panem tak samo, jak jego matka i siostry. 
Strzała bólu przeszyła mu serce. 
- Czy błogosławieństwem nazwiesz i to, że Hadassa została 
rozszarpana przez lwy? Czy nazwiesz błogosławieństwem to, że 
ludzie wznosili radosne okrzyki, kiedy umierała? 
Także jego siostra krzyczała radośnie. 
- Nosisz w sobie gniew, Markusie Lucjanusie Walerianie. Co jest 
jego rdzeniem? 
Zacisnął zęby. 
- Przyszedłem tu, by rozmawiać o Hadassie, nie o mnie. 
Splotła dłonie na podołku i przyjrzała się mu kpiąco. 
- Niewiele mam ci do powiedzenia. Hadassa była grzeczną 
dziewczynką, która robiła to, czego od niej oczekiwano. Niczym nie 
zwracała na siebie uwagi. Była nieśmiała. Widać było, że to 
dziecko ogarnia przerażenie za każdym razem, kiedy Chananiasz 
zabiera swoją rodzinę do Jerozolimy. Jej wiara była chwiejna. 
- Chwiejna? - Roześmiał się chrapliwie z niedowierzaniem. 
- Tak to zapamiętałam. - Ponieważ Markus nic nie powiedział, 
wzruszyła ramionami. - Hadassa byłaby szczęśliwa, gdyby mogła 
spędzić całe życie w tym mieście, poślubić dobrego chłopca, mieć 
dzieci i nigdy nie zapuszczać się dalej niż Morze Galilejskie, 
które bardzo lubiła. Dobrze i bezpiecznie się czuła w otoczeniu 
rodziny, przyjaciół i wszystkich rzeczy, które dobrze znała. 
- Lecz zabrał je Bóg, którego czciła. 
- Tak może się zdawać. 
Ujął w obie dłonie glinianą czarkę, stojącą przed nim na stole. 
- Jakich miała przyjaciół? 
- Rówieśników. Nie spotkasz tu żadnego z nich. 
- Dlaczego? Bo jestem poganinem? 
- Bo nie tylko jej rodzina nie wróciła z Jerozolimy. W naszym 
mieście stoi wiele pustych domów. 
Markus skrzywił się. Czuł wstyd. Wstydził się swojego zachowania 
wobec tej starej kobiety. Wstydził się, że jest Rzymianinem. Wstał 
i podszedł do otwartych drzwi. Patrzył na nie brukowaną ulicę. 
Lekki wiatr wzbijał w powietrze kurz. Jakaś kobieta szła ulicą, 
niosąc na głowie duży dzban. Dokoła niej brykały dzieci. Jakiś 
starzec siedział przed domem, oparłszy się plecami o ścianę. 
- Jaka była Hadassa, kiedy ją znałeś? - usłyszał dochodzący zza 
pleców głos kobiety. 
Wzniósł spojrzenie ku jasnemu niebu. 
- Kiedy zobaczyłem ją pierwszy raz, pomyślałem to samo, co ty mi 
powiedziałaś: że nie ma w niej nic niezwykłego. Była strasznie 
zagłodzona. Ogolono jej głowę i włosy ledwie odrastały. Miała 
największe brązowe oczy, jakie kiedykolwiek widziałem. - Obrócił 
się i spojrzał na starą kobietę. - Bała się mnie. Drżała za każdym 
razem, kiedy się zbliżałem. Tak było z początku. Potem mówiła 
rzeczy, których nikt nie śmiałby mi powiedzieć. 
Przypomniał sobie, jak podeszła do niego w ogrodzie Klaudiusza i 
błagała, by oszczędził życie niewolników. Błagała wtedy także ze 
względu na niego. 
"Proszę, Markusie, błagam. Niech krew niewinna nie spłynie na 
twoją głowę." 
Zamknął oczy. 
- Szukałem jej i nocą widywałem w ogrodzie. Klęczała. Czasem 
leżała twarzą do ziemi. - Otworzył oczy. Twarz mu stężała. 
- Zawsze modliła się do swojego niewidzialnego Boga. Do Chrystusa. 
Wymówił te słowa jak przekleństwo. 
- Później także w ciągu dnia wystarczyło mi jedno spojrzenie na 
jej twarz, bym wiedział, że się modli. Przy pracy. Przy 
obowiązkach służebnej. - Potrząsnął głową. - Powiadasz, że miała 
małą wiarę, ale ja mówię, że nie znałem nikogo, kto wierzyłby 
wytrwalej. Nie przekonywały jej żadne argumenty. Nawet groźba 
śmierci. Nawet śmierć sama. 
Łzy spływały po policzkach starej kobiety, która nie przestała się 
jednak uśmiechać. 
- Pan ją wydoskonalił. 
Markus poczuł, że gniew ogarnia go jak wicher. 
- Wydoskonalił? Żeby mieć tym szlachetniejszą ofiarę? 
Debora spojrzała na niego. 
- Dla swoich dobrych celów. 
- Dla dobrych celów? Cóż może być dobrego w jej śmierci? Wasz 
dawny Bóg zadowalał się krwią jagniąt. - Roześmiał się 
zgrzytliwie, smutno. - Chcesz wiedzieć, dlaczego Hadassa umarła? 
Bo Jego Syn nie zadowala się dawnymi ofiarami. Chce krwi swoich 
wyznawców! 
Debora uniosła nieco rękę. 
- Usiądź, Markusie. Milcz i słuchaj. 
Usiadł i ujął głowę w dłonie. 
- To, co powiesz, niczego nie może zmienić. 
Jednak dusza Markusa była złakniona światła i osłabło jego 
postanowienie, by z gniewu czynić swoją tarczę. Czuł się zmęczony, 
czuł, że wszystko w nim zgasło. 
Debora powiedziała łagodnie jak do dziecka: 
- Gdyby setnik rozkazał legioniście ruszyć do bitwy, czy ten by 
posłuchał? 
- Hadassa nie była żołnierzem. 
- Doprawdy? Rzym tworzy armie, by zniewalać kraje i ludzi, by 
rozszerzać granice cesarstwa. Lecz Hadassa była żołnierzem innej 
armii, takiej, która toczy duchową bitwę o wyzwolenie ludzkich 
serc. I w tej bitwie górę bierze wola Boga. 
- Ona swoją bitwę przegrała - szepnął. Widział oczami duszy Julię 
cieszącą się z tego, że patrzy, jak Hadassa umiera. 
- A przecież tu jesteś. 
Były to celnie wymierzone słowa. Markus odsunął stołek i wstał. 
- Czy chcesz podzielić się ze mną jeszcze jakąś mądrością? 
Stara Debora patrzyła na niego spokojnie. Milczała. 
Markus wrócił do opuszczonego domu. Z wściekłością otworzył 
kopnięciem drzwi i przysiągł, że nikomu już ich nie otworzy. 

Rozdział XXVI 


Hadassa weszła bez słowa do domu Julii. Gdy Aleksander ruszył w 
górę ulicy, wiedziała już, gdzie jest i do czyjej willi idzie. 
Rozpoznała to znane od dawna uczucie ściskania w żołądku. Strach. 
Zdawała sobie jednak sprawę, że jest w tym ręka Boża. Kiedy Raszyd 
niósł ją po marmurowych schodach i Aleksander zastukał do drzwi, 
modliła się, by Bóg zechciał ujawnić, czego od niej oczekuje, gdy 
nadejdzie ta chwila. 
Drzwi otworzyła młoda służebna. Hadassa nie rozpoznała jej. Nawet 
witając z szacunkiem Aleksandra, dziewczyna nie spuszczała wzroku 
z Hadassy. Ukłoniła się i cofnęła, żeby ich przepuścić. Raszyd 
wniósł Hadassę do sieni. 
Przygnębiona Hadassa szeptem poprosiła Raszyda, żeby ją postawił. 
Wykonał polecenie i wyciągnął rękę, by mogła się na niej wesprzeć. 
- Tędy, panie - powiedziała najwyraźniej poruszona niewolnica, 
widać było, że nie śmiała już podnieść wzroku na Hadassę. 
Ruszyła szybkim krokiem w stronę schodów. Hadassa rozejrzała się 
po pustej sieni. Przypomniała sobie, że stały tu dwa marmurowe 
posągi nimf, po jednym po każdej stronie. Teraz zostały tylko w 
glinianych donicach palmy, które schły, gdyż nikt o nie nie dbał. 
Dawniej ściany były okryte babilońskimi dywanami. Teraz po 
dywanach nie było śladu. Zniknęły także marmurowe słupki, na 
których stawiano korynckie wazy z kwiatami. 
Hadassa wsparła się całym ciężarem na ramieniu Raszyda i 
pokuśtykała w stronę schodów. U ich podnóża Raszyd znowu wziął ją 
na ręce. 
- Co się stało? - mruknął jej do ucha, niosąc ją na górę. 
- Nic - odparła, zerkając w stronę perystylu. Z fontanny nadal 
tryskała woda, ale marmurowe płytki i malowidła były zalepione 
grubą warstwą brudu. 
Dziewczyna zapukała cicho do drzwi sypialni. Otworzył je 
młodzieniec. Hadassa natychmiast rozpoznała jego twarz. 
Prometeusz. Jej jedyny przyjaciel w tym domu. 
- Panie - powitał Aleksandra z powagą i wyraźnym poczuciem ulgi. 
Skłonił się. - Proszę wejść. - Cofnął się i wyciągniętą ręką 
wskazał w stronę środka pokoju. - Dostojna Julia odpoczywa. 
Kiedy Raszyd, niosący Hadassę, mijał go, spojrzał na nią, ale w 
jego oczach widać było zwykłe zaciekawienie. Ani śladu grozy. Nic 
nie wskazywało, że ją rozpoznał. Cały strach opuścił Hadassę, 
kiedy zobaczyła Julię leżącą na łożu. Oddychała ciężko, 
wstrząśnięta tym, co zobaczyła. Raszyd zatrzymał się. 
Prometeusz wyminął ich i podszedł do łoża. Pochylił się i dotknął 
ramienia Julii. 
- Pani, przyszedł lekarz. 
Julia poruszyła się. Wyciągnęła rękę, żeby Prometeusz pomógł jej 
usiąść. Odgarnęła z bladej twarzy wilgotne kosmyki włosów i 
obróciła ku nim spojrzenie załzawionych oczu. Wczepiła się w ramię 
Prometeusza i wstała niezdarnie. 
- Och! - wykrzyknęła cichutko Hadassa, czując, że coś dławi jej 
gardło. - Postaw mnie. 
Raszyd zrozumiał w tym momencie, że znaleźli się w jaskini lwa. 
- Raszydzie! 
Postawił ją, lecz trzymał jej ramię swoją żelazną dłonią. 
- Nie podchodź do niej. 
Hadassa nie słyszała jego słów. Była wpatrzona w Julię. Julia 
miała na sobie wypłowiałą czerwoną suknię. Włosy splotła w koronę. 
Kiedy wyciągnęła rękę, robiła wrażenie straszliwie wychudzonej i 
chorej, ale postawę miała jak zawsze królewską. Tak w każdym razie 
uznał Aleksander. Skłonił się, jakby naprawdę miał przed sobą 
królową. 
- Pani - powiedział łagodnym głosem. 
- Czy zechcesz napić się wina? 
- Nie, dziękuję, dostojna Julio. 
- Słusznie. Nie mogę zaproponować ci dobrego wina - powiedziała i 
Hadassa od razu zrozumiała, że Julia dużo pije. Jej dawna pani 
obróciła głowę i obrzuciła ją spojrzeniem. - Więc to jest sławna 
Rafa? - W jej głosie była szczypta drwiny. 
- Tak - odparł Aleksander. 
W tym momencie Aleksander dostrzegł, że Hadassa stoi daleko od 
łoża i że Raszyd trzyma ją za ramię, jakby chciał, by została w 
tym miejscu. Zmarszczył lekko brwi i przyjrzał się ciemnej, 
zastygłej twarzy Araba. Ogarnęła go nagła panika. Co się stało? 
Spojrzał Arabowi w oczy i uniósł leciutko brwi. Raszyd odwzajemnił 
się mu spojrzeniem pełnym zawziętości, a potem zaczął przenosić to 
dzikie spojrzenie z dostojnej Julii na Rafę i z powrotem. Znowu 
wbił wzrok w Aleksandra i szarpnięciem głowy wskazał drzwi. 
Aleksander poczuł, że strach ściska mu serce. 
- Mój sługa opowiadał mi o tobie - powiedziała Julia, patrząc na 
kobietę w zasłonach. - Powiada się, że dokonujesz cudów. 
Hadassa zrobiła krok w jej stronę, ale zaraz zatrzymała się i 
skrzywiła z bólu, gdyż palce Raszyda zagłębiły się w jej ramię. 
- Cuda są dla tych, którzy są ich warci - rzekł posępnym głosem, 
jakiego Hadassa nigdy dotąd u niego nie słyszała. 
Julia wybuchnęła urywanym śmiechem i spojrzała w stronę 
Prometeusza. 
- Czyż nie mówiłam? - Cała kruchość, którą przed chwilą dostrzegła 
w niej Hadassa, zniknęła bez śladu, a w jej miejsce pojawił się 
odpychający chłód. Julia obróciła się do Aleksandra. - Ileż to 
będę musiała zapłacić za to, że wielka Rafa zechce zaszczycić 
swoim uzdrowicielskim dotykiem moje marne ciało? 
Aleksander poczuł nagły przypływ głębokiej niechęci do tej 
zepsutej kobiety. 
Hadassa uwolniła się z uchwytu Raszyda i kulejąc podeszła do łoża. 
- Rafa! Nie! - wykrzyknął Aleksander, przestraszony, że Hadassa 
odsłoni twarz, jak uczyniła to u Feby Walerian. Ta chora kobieta 
była wcieleniem zła. 
Julia, nie rozumiejąc, o co tu chodzi, cofnęła się i patrzyła na 
Hadassę oczyma rozszerzonymi trwogą. Hadassa wyciągnęła rękę. 
Julia zamrugała, nie spuszczając z niej wzroku. Patrzyła pytająco, 
jakby chciała zobaczyć, co jest za zasłoną. Już miała dotknąć 
zasłony, ale w ostatniej chwili cofnęła gwałtownie rękę. 
- Nie powiedziano mi, ile mam zapłacić - odezwała się wyniośle, 
przyciskając zwiniętą pięść do piersi. 
- Zapłacisz duszą - oznajmił mrocznym głosem Raszyd. 
- Nic - odparła w tym samym momencie Hadassa. 
Julia przenosiła niepewne spojrzenie z jednego na drugie. 
- A zatem? 
- Wezwałaś, pani, lekarza - wtrącił się Aleksander, zmuszając się 
do żartobliwego tonu. Stanął między Julią a Hadassą. Ujął Julię za 
ramię i obrócił ją łagodnie w stronę łoża. - Pozwól, że cię zbadam 
i zobaczę, co ci dolega. Jeśli pragniesz, twój sługa może być 
przez cały czas przy tobie. 
- Nie dbam o to - odparła ponuro Julia, która dawno już utraciła 
wszelkie poczucie wstydu. 
- Możesz odejść, Prometeuszu - powiedziała Hadassa, podchodząc do 
łoża. 
Prometeusz obrzucił ją zdziwionym spojrzeniem. Twarz Julii oblekła 
się nagle bladością. 
- Skąd znasz jego imię? 
- Rafa wie mnóstwo rzeczy - rzekł Raszyd. - Potrafi zajrzeć w 
duszę człowieka. 
- Ty też możesz odejść, Raszydzie - rozkazała Hadassa, zwracając 
gwałtownie głowę w jego kierunku. 
Raszyd wbił w Julię nieruchome spojrzenie swoich ciemnych oczu. 
- Dlaczego tak na mnie patrzy? - spytała Julia drżącym nieco 
głosem. - Ma minę, jakby chciał mnie zabić. 
- Idź! - Hadassa powtórzyła stanowczym głosem swój rozkaz. 
Raszyd nie zmienił wyrazu twarzy. 
- Odejdę, ale będę w pobliżu. 
Julia drżała, patrząc, jak Arab wychodzi z pokoju. 
- Nigdy go nie widziałam, a on patrzy na mnie z prawie namacalną 
nienawiścią. 
- Wydaje ci się, pani - zapewnił Prometeusz, choć sam był zdumiony 
tym, co widział. 
- Najlepiej niech tu nie wchodzi - powiedziała przestraszonym 
głosem Julia. Obróciła się w stronę Aleksandra i Hadassy. - Czy 
mam się rozebrać? 
- Na razie nie - odparł Aleksander, dając jej ręką znak, żeby 
usiadła na łożu. 
Zaczął wypytywać ją o objawy choroby. Słuchał z takim skupieniem, 
że Julia odprężyła się i słowa popłynęły z jej ust swobodnym 
strumieniem. Opowiedziała o wszystkim - jak porzuciła ją Kalaba i 
jaki niegodziwy okazał się Prymus. Milczenie Aleksandra brała za 
zrozumienie, a potakujące kiwanie głową - za objaw wczucia się w 
jej położenie. Ale Aleksander nie miał dla niej ani zrozumienia, 
ani współczucia. 
- A potem ogołocił mnie z majątku i uciekł. - Chlipnęła i potarła 
nos wierzchem dłoni. 
Mówiła bardzo długo. Aleksander nie przerywał, chociaż zaczął już 
podejrzewać, skąd wzięły się jej dolegliwości. Krótkie badanie to 
potwierdzi. Na razie siedział i słuchał, zastanawiając się, co 
łączy tę niewiarygodnie samolubną kobietę z Hadassą. Dostojna 
Julia mówiła z narastającym rozgoryczeniem, ale spoza jej słów 
wyłaniał się coraz wyraźniejszy obraz straszliwego spustoszenia 
moralnego. 
W końcu zamilkła. 
- Czy chcesz wiedzieć coś jeszcze? 
- Chyba wiem już dosyć - odparł spokojnym głosem Aleksander. - 
Zechciej zdjąć suknię. 
Julia bez najmniejszego zawstydzenia wykonała polecenie, zsuwając 
z ramion czerwoną suknię. Z wątłym uśmiechem wypatrywała w twarzy 
Aleksandra choćby cienia podziwu. Daremnie. 
Aleksander zbadał ją od stóp do głów. Jego twarz nie wyrażała nic 
poza zainteresowaniem, jakie lekarz winien okazywać pacjentowi. 
- Połóż się, proszę. 
Julia straciła nagle pewność siebie. Zrobiła to, o co ją proszono, 
ale wyraźnie czuła się nieswojo. 
- Kiedyś miałam piękne ciało. 
Hadassa podeszła bliżej. 
Badanie trwało długo i w oczach Julii pojawiły się łzy bólu i 
upokorzenia. Aleksander prowadził oględziny metodycznie i 
starannie. Niejedno już widział, ale choroba Julii była tak 
rozległa, że z trudem ukrywał swoją odrazę. 
- Możesz się okryć, pani. 
Zrobiła to czym prędzej, unikając jego wzroku. 
Aleksander podszedł do misy. Umył starannie ręce. Wylał wodę pod 
roślinę w donicy, napełnił misę i raz jeszcze starannie umył ręce. 
Hadassa podeszła bliżej i dotknęła ramienia Julii. Ta poderwała 
lekko głowę i spojrzała na Hadassę. 
- To ty - westchnęła z ulgą. - Uzdrowisz mnie, prawda? 
- Tylko Bóg uzdrawia. 
- Bóg? - W jej oczach pojawił się błysk strachu. - Który bóg? 
Aleksander wtrącił się, zanim Hadassa zdążyła odpowiedzieć. 
- Którego z bogów czcisz? - spytał, wycierając szybko ręce i 
podchodząc do łoża. 
- Każdego, którego każesz. Byłam wierna Artemidzie i Eskulapowi. 
Składałam też ofiary wielu innym. 
Aleksander ujął Hadassę za łokieć i zmusił ją do odsunięcia się na 
bok. 
Julia popatrzyła na nich i na jej twarz znowu wypełzł strach. 
- Czy wiesz, co mi dolega? 
Aleksander rzucił mokry ręcznik na stolik. 
- Cierpisz, pani, na schorzenie narządów płciowych - oświadczył 
bez ogródek. - To bardzo złośliwa odmiana choroby. Nigdy dotąd się 
z nią nie zetknąłem. - Potrząsnął głową. - Może gdybym został 
wezwany wcześniej... 
- Wcześniej? Chcesz powiedzieć, że nic nie możesz poradzić? 
Aleksander spojrzał na Hadassę. 
- Mogę tylko zalecić maść na wypryski. Poza tym jestem bezradny. 
Julia zamrugała, jej twarz stała się biała jak płótno. 
- Przykro mi - dodał Aleksander bezbarwnym, obojętnym głosem. 
- Wcale nie jest ci przykro! - Julia przyglądała mu się przez 
dłuższą chwilę, a potem wykrzywiła twarz. - O co chodzi? O to, że 
mam mało pieniędzy? Czy moje imię za mało już znaczy? Kim jesteś, 
by tak do mnie przemawiać? 
Aleksander nigdy jeszcze nie czuł do nikogo takiej niechęci, jak 
do tej młodej kobiety. Chodziło nie tylko o to, że należała do 
rodziny, która posłała Hadassę na arenę, lecz także o to, że ta 
kobieta potrafiła myśleć tylko o sobie. Wiele objawów jej choroby 
świadczyło o życiu rozwiązłym, o pobłażaniu wszelkim swym 
zachciankom. Była blada i wycieńczona jak każdy, kto je owoce 
lotosu, żeby wprowadzić się w stan upojenia narkotycznego. Jej 
oddech pachniał tanim winem. Jej rozpusta przekraczała przyjęte 
normy. Zastanawiał się, czy jest coś plugawego, czego ta kobieta 
nie robiła i czuł, że odpowiedź na to pytanie musi być przecząca. 
Przez ponad godzinę mówiła o sobie, o swoich dolegliwościach, 
zmartwieniach, bólach, cierpieniach. Jednak nie dostrzegała, że to 
wszystko było skutkiem życia, jakie sobie wybrała, uganiania się 
za wszelkimi rozkoszami, jakie zna rodzaj ludzki. A jej słowa były 
pełne fałszu. Czyż nie ma prawa szukać rozkoszy, radować się 
życiem, jakie podoba się jej prowadzić? Co w tym złego? Chciała 
powrócić do zdrowia, by znowu robić to, co podpowie jej kaprys. 
Nie obchodzi jej jego sytuacja jako lekarza, nie obchodzą jego 
zasady ani uczucia. Żądała, by przywrócił jej zdrowie, choć 
przecież sama ściągnęła na siebie śmiertelną chorobę. 
Aleksander nie czuł ani odrobiny litości. 
Myślał tylko o Hadassie, o jej ciele rozdzieranym i dręczonym 
przez ból, o wielomiesięcznych cierpieniach, kiedy wracała do 
zdrowia. Ani razu nie padła z jej ust skarga, ani razu nie 
obarczyła nikogo winą za swój ból. Nie było i nie będzie dnia, 
żeby nie cierpiała z powodu obrażeń odniesionych na arenie, a 
blizny zniweczyły raz na zawsze szanse na normalne życie. 
Ta zaś młoda kobieta - chora i jednocześnie budząca odrazę - 
głośnymi okrzykami domagała się pomocy. I nie było w tym krzyku 
ani śladu pokory, lecz tylko żądanie - choć sama była przyczyną 
swego stanu. 
- Za co taka niesprawiedliwość? To nie moja wina, że zachorowałam! 
- Doprawdy? - rzucił Aleksander, pakując do torby swoje narzędzia. 
- Daj mi coś, żebym poczuła się lepiej! Wiem, że możesz mi pomóc, 
jeśli się tylko postarasz. 
- Mam wielu pacjentów. 
- Nie obchodzą mnie twoi pacjenci. Cóż znaczą w porównaniu z moimi 
cierpieniami? 
Ten przeraźliwy głos sprawiał, że włosy jeżyły się mu na karku. 
Hadassa podeszła kuśtykając i położyła mu dłoń na ramieniu. 
- Aleksandrze. 
W jej miękkim głosie dał się wyczuć błagalny ton. 
- Nawet nie proś! - rzucił z gniewem. 
- Aleksandrze! 
- Nic więc nie usłyszałaś? - szepnął z jakąś niezwykłą 
zawziętością. 
- Usłyszałam głos kogoś zagubionego. 
- Głos kogoś, kto nie jest wart, by wskazać mu drogę. Nie! - 
powtórzył stanowczo. 
Przepaść oddzielająca te dwie kobiety utwardziła mu serce i umysł. 
- Czy nie rozważysz nawet? 
- Zbadałem ją, Rafo. Ty ją dotknęłaś. To wszystko, co możemy 
uczynić. 
Julia roztopiła się w łzach. 
- Wysłuchaj mnie, Aleksandrze. Proszę... - zaczęła Hadassa. 
Zatrzasnął torbę i wziął ją do ręki. 
- Nie mogę sobie pozwolić na wysłuchiwanie twoich racji - syknął. 
- Nie będę narażał mojej lekarskiej sławy i kariery dla kogoś, kto 
i tak umrze. 
Wypowiedział te słowa na tyle głośno, że Julia je usłyszała. I 
były tak okrutne, że zamilkła. 
Hadassa chciała podejść do łoża, ale poczuła na ramieniu dłoń, 
która pchnęła ją w stronę drzwi. 
- Raszyd! - Aleksander skinął głową i Arab przemierzył szybkim 
krokiem pokój, by wziąć Rafę na ręce i wynieść ją z tego domu. 
Do pokoju wszedł Prometeusz. Zobaczył Julię płaczącą na łożu i 
spojrzał na Aleksandra. 
- Nic nie możesz uczynić? 
- Choroba poczyniła zbyt wielkie spustoszenia. 
Kiedy znaleźli się na zewnątrz, Aleksander odetchnął głęboko 
chłodnym powietrzem nocnym. W willi Julii Walerian panowała duszna 
atmosfera. Cuchnęło zepsuciem. 
Szedł w dół po schodach, mając obok siebie Raszyda, który niósł 
Hadassę. Nie protestowała. Raszyd usadowił ją ostrożnie w lektyce 
i poprawił poduszki, żeby było jej wygodniej. Aleksander poczuł, 
że boi się tego, co Hadassa powie mu, kiedy odgrodzą się zasłonami 
od świata. 
Było oczywiste, że zacznie błagać o litość dla tej godnej pogardy 
młodej kobiety, a tylko ona, Hadassa, potrafiła poruszyć jego 
serce. Postanowił tego uniknąć. 
- Pójdę pieszo - oznajmił i zasunął zasłony, zamykając ją w 
lektyce. - Ruszajcie! - rozkazał tragarzom. 
Nie będzie jej dzisiaj słuchał. Dzisiaj litość nie ma przystępu do 
jego serca. 
Słudzy podnieśli lektykę z Hadassą i poszli w dół ulicy. 
Raszyd zrównał krok z Aleksandrem. 
- Jej sługa powiedział mi, że jest córką Feby Walerian. Jej ojciec 
nie żyje. Ma brata, który nazywa się Markus. Kilka miesięcy temu 
opuścił Efez. 
- Na wszystkich bogów, Raszydzie. Wetknąłem głowę prosto w paszczę 
lwa, czy nie tak? 
- Rafa musiała o tym wiedzieć. 
- Czemu milczała? 
Na to pytanie żaden z nich nie mógł udzielić zadowalającej 
odpowiedzi. Żaden nie umiał jej zrozumieć. Nadal zdumiewała ich i 
wprawiała w zaniepokojenie. 
- Feba Walerian umiera, prawda? - spytał Raszyd patrząc prosto 
przed siebie. 
- Tak, umiera. - Aleksander spojrzał na kamienną twarz Araba. - 
Sądzę, że to sprawa kilku miesięcy. 
- Najpierw matka. Teraz córka. 
Skinął głową. 
- To musi być cud, że Bóg uderza kolejno tę rodzinę za to, co 
uczyniła Hadassie. 
Zaczął zastanawiać się, czy także Hadassa wyjaśni to sobie w ten 
sposób. Mówiła, że Jezus Chrystus jest wcieleniem miłości. Czy Bóg 
miłości mógłby się mścić w ten sposób? 
Raszyd myślał o czymś innym. 
- Czy czeka ją śmierć pełna cierpień? 
- I powolna. 
Kamienne rysy Raszyda złagodniały. 
- To dobrze - powiedział. - Sprawiedliwości stanie się zadość. 

Rozdział XXVII 


Markusa obudził strumień światła wpadający przez wysokie okno. 
Poczuł ból głowy i skrzywił się. Jęknął, obrócił się tak, by nie 
padało na niego światło. Uderzył o koło garncarskie. Zaklął, wstał 
i oparł się na kole. 
W ustach mu zaschło, język miał opuchnięty. Zobaczył leżący na 
podłodze bukłak po winie, które kupił wczoraj. Każde uderzenie 
serca sprawiało, że w głowie pulsował ból. Za każdym razem, kiedy 
przesuwał dłonią po rozczochranych włosach, ból narastał. 
Łagodny podmuch wzbijał wokół niego małe kłęby kurzu. Zauważył, że 
drzwi są otwarte. Pamiętał, a w każdym razie tak mu się wydawało, 
że wieczorem je zamknął, ale prawdę mówiąc, niczego nie potrafił 
sobie zbyt wyraźnie przypomnieć. 
Poza tym snem. 
Zamknął oczy i próbował poskładać oderwane fragmenty... Hadassa 
siedząca z nim na ławce w perystylu rzymskiej willi... Hadassa z 
lutnią, śpiewająca łagodnym głosem o pasterzu. W jego snach żyła, 
widział ją wyraźnie. Widział jej twarz, słyszał głos, mógł ją 
dotknąć. Wymykała mu się na jawie. 
Jak teraz. 
Zaklął cicho i zaprzestał daremnych prób. Dźwignął się na nogi i 
przeszedł niepewnym krokiem przez izbę. Było mu niedobrze. Oparł 
się ciężko na stole i powiódł wzrokiem po pomieszczeniu, 
rozglądając się za jeszcze jednym bukłakiem. Zamiast bukłaka 
ujrzał starą kobietę siedzącą pod oknem. 
- Znowu ty! - powiedział i opadł ciężko na stołek. Ujął głowę w 
dłonie. Ten pulsujący ból jest nie do zniesienia. 
- Nie wyglądasz najlepiej, Markusie Lucjanusie Walerianie. 
- Masz rację, to nie najlepszy z moich poranków. 
- Minęło już południe. 
- Dziękuję, żeś mi to uświadomiła. 
Zachichotała. 
- Przypominasz mi mojego męża podczas Święta Purim. Zgodnie z 
naszą tradycją pił wino, aż nie widział różnicy między słowami 
"przeklęty niechaj będzie Haman" a "błogosławiony niechaj będzie 
Mardocheusz". Następnego zaś dnia wyglądał zupełnie jak ty teraz. 
Cierpiący i blady. Z odcieniem zieleni. 
Potarł twarz. Miał nadzieję, że jeśli nic nie powie, Debora 
pójdzie sobie do domu. 
- Oczywiście pił, bo obchodził radosne święto. Ty pijesz, by 
zapomnieć. 
Jego dłonie znieruchomiały. Po chwili opuścił je powoli i spojrzał 
na kobietę. 
- Czemu ciągle mnie nachodzisz?
- Przyniosłam ci dzban wody. Napij się, a potem obmyj twarz. 
Drażniło go to, że kobieta przemawia do niego takim tonem, jakby 
był chłopcem, którego trzeba skarcić. Stanął jednak na drżących 
nogach i zrobił, co mu powiedziała. Może dzięki temu zostawi go w 
spokoju. Wypił czarkę wody, napełnił misę. Obmył twarz i usiadł z 
powrotem przy stole. 
- Czego chcesz tym razem? 
Nie zniechęcona zgoła jego szorstkim zachowaniem, uśmiechnęła się. 
- Chcę, byś poszedł na wzgórza i zobaczył jagnięta zrodzone na 
wiosnę i lilie polne. 
- Nie obchodzą mnie jagnięta ni lilie. 
Podparła się laską i wstała. 
- Nie znajdziesz w tym domu ducha Hadassy, Markusie. - Zobaczyła, 
że skrzywił się z bólu i twarz jej złagodniała. - Przybyłeś do 
Nain, by znaleźć się blisko niej, pokażę ci więc miejsca, które 
najbardziej radowały jej serce. Zaczniemy od stoku na wschód od 
miasta. 
Ruszyła w stronę drzwi. 
Markus przechylił głowę i spojrzał na nią z ukosa. 
- Czy muszę znosić po drodze twoje towarzystwo? 
- Nie wyglądasz w tej chwili na takiego, który by mnie 
prześcignął. 
Roześmiał się smutno i zamrugał. 
Debora przystanęła na progu. 
- Hadassa lubiła jagnięta i lilie. 
Markus przez dłuższą chwilę siedział uparcie przy stole. Potem 
wstał. Chwycił leżącą na podłodze ciężką suknię, otrzepał ją z 
kurzu i poszedł za kobietą. 
Kiedy szli przez miasto, ludzie obrzucali ich dziwnymi 
spojrzeniami. Markus pomyślał, że muszą stanowić osobliwą parę: 
stara kobieta z laską i Rzymianin cierpiący z powodu nadużycia 
trunku poprzedniego wieczoru. Debora przystanęła dwa razy, 
najpierw, żeby kupić trochę chleba, potem - bukłak wina. Wręczyła 
mu jedno i drugie. 
- Nie ufają ci - oznajmiła, kiedy opuścili targ. 
- Jakże mieliby ufać? Jestem przecież Rzymianinem. - Uśmiechnął 
się cynicznie. - Jestem pośród nich wężem. Diabelskim nasieniem. 
Wzgórza okryte były świeżą zielenią, zbocza usiane plamami polnych 
kwiatów. Niebo było błękitne. Debora zatrzymała się, postawiła 
przed sobą laskę i oparła się na niej. Patrzyła na wzgórza. 
- Wyciągamy wodę ze studni, żeby pielęgnować ogrody. Ciężka praca, 
zysk mały. Lecz pewnego dnia Bóg zsyła deszcz, a z nim to 
wszystko. 
- Jesteś jak ona - powiedział z powagą Markus. - Wszędzie widzisz 
Boga. 
- A ty nie dostrzegasz żadnej mocy w tym, co masz przed oczyma? 
Żadnego majestatu? Żadnego cudu? 
- Widzę tylko skaliste wzgórza porośnięte tu i ówdzie świeżą 
trawą. Stado owiec. Trochę kwiatów. Nic nadzwyczajnego. 
- Rzeczy najzwyczajniejsze są najbardziej zdumiewające. Wschód 
słońca, deszcz... 
- Proszę cię, kobieto, tylko nie mów mi dzisiaj o Bogu. A 
najlepiej w ogóle milcz. 
Odchrząknęła. 
- Nie ma nic ważnego na tym świecie, co nie należy do Boga. 
Dlatego tu jesteś, prawda? 
- Co masz na myśli? 
- Szukasz Go. 
- Szukałem. Boga nie ma. 
- Jak to możliwe, by odnosić się gniewnie do czegoś, w co się nie 
wierzy? - spytała, ruszając dalej. 
Markusowi jakby odjęło mowę. Patrzył za nią z rozdrażnieniem. 
Zauważył, że kiedy szła, mniejszy ból odczuwała w stawach. Zdjęła 
szal z głowy i uniosła twarz, jakby promienie słońca sprawiały jej 
przyjemność. Dogonił ją i szedł obok. 
- Nie wierzę w Boga - oznajmił wzburzonym głosem. 
- W co więc wierzysz? 
Patrzył przed siebie, zaciskając posępnie usta. 
- Wierzę w dobro i zło. 
- Czy żyłeś wedle tej mądrości? 
Skrzywił się. 
- Czemu milczysz? 
- Złem była śmierć Hadassy. Chcę znaleźć sposób, żeby wszystko 
wyprostować, żeby było jak dawniej. 
- A jak tego dokonasz i jak będziesz żył wedle wzniosłych zasad, 
które sobie przyjąłeś? 
Te słowa przeszyły go jak strzała i nie wiedział, jak ma tej 
kobiecie odpowiedzieć. Kiedy spoglądał wstecz na swoje życie, 
zastanawiał się, czy miał jakiekolwiek zasady. Dobrem było zawsze 
to, co zyskiwał szybko, złem zaś - nieosiąganie celów, 
niezdobywanie tego, czego pragnął. Dla Hadassy życie było jasne. 
Dla Markusa nic nie było jasne. Żył we mgle. 
Dotarli na szczyt wzgórza. Wiedział, że gdzieś tam w oddali jest 
Morze Galilejskie. 
- To niedaleko - powiedziała stara Debora. - Chananiasz często 
zabierał swoją rodzinę do Kafarnaum, a potem, wzdłuż wybrzeża, do 
Betsaidy-Julii. - Znowu przystanęła i wsparła się na lasce. - Tymi 
samymi drogami chodził Jezus. 
- Jezus - mruknął posępnie. 
Uniosła rękę i wskazała na północ, na przeciwległy brzeg jeziora. 
- Słyszałam, jak przemawiał na tym zboczu wzgórza. - Opuściła dłoń 
na laskę. - A kiedy skończył, wziął dwie ryby, przełamał kilka 
chlebów i nakarmił tym pięć tysięcy ludzi. 
- To niemożliwe. 
- Nie ma rzeczy niemożliwej dla Syna Boga. Widziałam to na własne 
oczy. I tymi samymi oczami widziałam, jak wskrzesił Chananiasza. 
Poczuł na całym ciele gęsią skórkę. Zgrzytnął zębami. 
- Skoro był Synem Boga, czemu własny naród wydał Go na 
ukrzyżowanie? 
Łzy wypełniły oczy Debory. 
- Gdyż jak ty oczekiwaliśmy, że Bóg będzie kimś innym niż jest. 
Zmarszczył brwi i przyjrzał się profilowi jej twarzy. Milczała 
długo, zanim znowu otworzyła usta. 
- Dwieście lat temu Machabeusze obalili seleuckiego władcę 
Antiocha IV i poświęcili na nowo świątynię. Słowo Machabeusz 
oznacza młot albo rębacza. Kiedy Machabeusze zdobyli władzę i 
wkroczyli do Jerozolimy, lud radował się i wymachiwał gałązkami 
palmowymi. - Łzy spływały po jej pomarszczonych policzkach. - I to 
samo czyniliśmy, kiedy Jezus wjechał do Jerozolimy. Myśleliśmy, że 
obejmuje władzę jak Machabeusze. Wykrzykiwaliśmy: "Błogosławiony 
ten, który przychodzi w imię Pańskie!" Lecz nawet Go nie znaliśmy. 
- Byłaś tam? 
Potrząsnęła głową. 
- Nie. Byłam tu, w Nain. Urodziłam dziecko. 
- Czemu więc płaczesz, jakbyś miała swój udział w Jego 
ukrzyżowaniu? Nie miałaś z tym nic wspólnego. 
- Jakże chciałabym myśleć, że dochowałam wierności. Skoro jednak 
najbliżsi Mu, uczniowie, bracia, odwrócili się, kimże jestem, by 
myśleć, że postąpiłabym inaczej? Nie, Markusie. Chcieliśmy czegoś, 
a kiedy Pan wypełnił swoje, nie zaś nasze posłannictwo, 
wystąpiliśmy przeciwko Niemu. Jak ty. W gniewie. Jak ty. Z 
poczuciem zawodu. A przecież wola Boga jest przemożna. 
Odwrócił wzrok. 
- Nic z tego nie pojmuję. 
- Wiem. Widzę to po twojej twarzy, Markusie. Nie chcesz widzieć. 
Utwardziłeś przeciwko Niemu swe serce. 
Poszła dalej. 
- Jak wszyscy, którzy cenią swe życie - rzucił, mając na myśli 
śmierć Hadassy. 
- To Bóg cię tu przyprowadził. 
Roześmiał się szyderczo. 
- Przybyłem tu ze swojej woli i w swoich celach. 
- Jesteś pewny? 
Twarz Markusa stężała. 
- Wszyscy zostaliśmy stworzeni niepełni - ciągnęła Debora - i nie 
znajdziemy spoczynku, póki nie zaspokoimy najgłębszego łaknienia i 
pragnienia. Ty chciałeś zaspokoić je po swojemu. Widzę to w twoich 
oczach, jak widziałam w oczach wielu innych. A jednak, Markusie 
Lucjanusie Walerianie, choćbyś przeczył temu do ostatniego tchu, 
twoja dusza tęskni do Boga. 
Te słowa rozgniewały go. 
- Dajmy pokój bogom. Rzym pokazał światu, że życie jest tym, co 
człowiek z niego uczyni. 
- Co w takim razie uczyniłeś ze swojego życia? 
- Mam całą flotę okrętów, mam emporia i domy. Mam bogactwo. 
Jednak wypowiadając te słowa, wiedział, że to wszystko nie jest 
nic warte. Ojciec uświadomił to sobie tuż przed śmiercią. Nicość. 
Wszystko to nicość. Wszystko bez znaczenia. Wszystko czcze. 
Stara Debora raz jeszcze przystanęła na ścieżce. 
- Rzym wskazuje drogę ku bogactwu i rozkoszy, ku władzy i wiedzy. 
Lecz Rzym nadal łaknie. Możesz szukać w swym życiu nagrody albo 
sensu, lecz jeśli nie znajdziesz Boga, będziesz żył daremnie. 
Markus nie chciał tego słuchać, ale słowa Debory przenikały do 
jego serca, budziły niepokój. 
- Jeden z naszych rzymskich filozofów powiada, że życie jest tym, 
co uczyni z niego nasza myśl. Może to jest odpowiedź, jak znaleźć 
dla siebie pokój. 
Uśmiechnęła się. Pobłażliwie, jakby z rozbawieniem. 
- Król Salomon był najmądrzejszym z ludzi, jakich nosiła ziemia, i 
powiedział coś podobnego setki lat przedtem, nim powstał Rzym. 
Jakie myśli chowa człowiek w swym sercu, takim jest. - Podniosła 
na niego wzrok. - Nad czym rozmyśla twoje serce, Markusie? 
Pytanie to przeniknęło go do głębi duszy. 
- Nad Hadassą - odparł chrapliwym głosem. 
Ta odpowiedź zadowoliła ją widać, bo skinęła głową. 
- Rozmyślasz o niej. Przypomnij więc sobie jej słowa. Przypomnij 
sobie, co robiła, jak żyła. 
- Pamiętam, jak umarła - powiedział, patrząc na Morze Galilejskie. 
- O tym także winieneś pamiętać - potwierdziła uroczystym tonem 
Debora. - Podążaj jej ścieżkami, patrz na życie jej oczami. Może w 
ten sposób zbliżysz się do tego, czego szukasz. - Wskazała w dół 
wzgórza. - Tą ścieżką chodziła zawsze z ojcem. Zaprowadzi cię do 
drogi, a dalej do Genezaret i Kafarnaum. Hadassa kochała morze. 
- Odprowadzę cię do Nain. 
- Ja znam swoją drogę. Teraz ty musisz odnaleźć swoją. 
Uśmiechnął się z przymusem. 
- Myślisz, kobieto, że tak łatwo się mnie pozbędziesz? 
Poklepała go po przedramieniu. 
- Jesteś gotowy, by wyruszyć. 
Odwróciła się i zaczęła schodzić ścieżką, którą tu przyszli. 
- Skąd masz tę pewność? - zawołał za nią, rozdrażniony, że tak 
łatwo dał sobą pokierować. 
- Wziąłeś przecież ze sobą płaszcz. 
Czuł się oszołomiony. Potrząsnął tylko głową. Patrzył, jak kobieta 
idzie w dół i uświadomił sobie nagle, że kupiła mu chleb i wino. 
Na podróż. 
Westchnął. Debora ma rację. Nie ma dla niego odwrotu. W domu, w 
którym mieszkała jako dziecko Hadassa, przebywał najdłużej jak to 
było możliwe. Ale znalazł tam tylko kurz, rozpacz i wspomnienia, 
które miały w jego ustach smak popiołu. 
Spojrzał ku północy. Jakąż może mieć nadzieję, że coś więcej 
znajdzie nad Morzem Galilejskim? Ale przecież jego poszukiwania 
nigdy nie miały nic wspólnego z nadzieją. Z gniewem - o tak. 
Jednak po drodze został w jakiś dziwny sposób odarty ze zbroi 
gniewu i jest oto bezbronny. Czuł się nagi. Miotały nim sprzeczne 
uczucia. 
"Kochała morze" - powiedziała Debora. Czyżby miał to być 
wystarczający powód? 
Ruszył w dół zbocza ścieżką, którą niegdyś schodziła Hadassa. 

Rozdział XXVIII 


Aleksander trzasnął kielichem w stół, rozpryskując czerwone wino. 
- To ona posłała cię na arenę, a ty mi teraz powiadasz, że chcesz 
do niej wrócić! 
- Tak - odparła po prostu Hadassa. 
- Po moim trupie! 
- Aleksandrze, przecież powiedziałeś dawno temu, że jestem wolna i 
mogę robić, co zechcę. 
- Ale nie coś tak głupiego! Czy nie słyszałaś, co ta kobieta 
mówiła? Zżera ją gorycz. Nie ma w niej ani śladu wyrzutu sumienia 
z powodu wszystkiego, co czyniła. 
- Tego nie wiesz, Aleksandrze. Tylko Bóg zna jej serce. 
- Nie pójdziesz tam, Hadasso. Ta kobieta wyrzekła się wszelkich 
praw do ciebie w momencie, kiedy oddała cię edylowi igrzysk. 
- To bez znaczenia. 
Aleksander zerwał się na równe nogi i zaczął krążyć gniewnie po 
pokoju. 
- Nie potrafię uwierzyć, że coś takiego mogło ci przyjść do głowy. 
Jakie są argumenty przeciwko takiemu sposobowi myślenia? 
- Postaraj się to zrozumieć, Aleksandrze. Ona mnie potrzebuje. 
Spojrzał jej prosto w oczy. 
- Ona cię potrzebuje? To ja cię potrzebuję! Potrzebują cię nasi 
pacjenci. Julia Walerian ma służbę. Niech ta służba się nią 
zajmie. 
- Ja jestem jej służebną. 
- Nie, nie jesteś - oświadczył twardo. - Już nie. 
- Jej rodzice kupili mnie w Rzymie, bym jej służyła. 
- To było dawno. 
- Upływ czasu nie zwalnia mnie z obowiązków. Prawnie pozostaję z 
nią związana. 
- Jesteś w błędzie. Może nie wiesz, ale musiała za ciebie 
zapłacić. Kilka miedziaków! Oto jak wysoko cię ceniła. 
Złościł się bardziej na siebie niż na nią, bo przecież powinien 
był to wszystko przewidzieć. Był głupi, nie przyszło mu do głowy, 
że Hadassa może objąć współczuciem i litością kobietę, która 
próbowała ją zamordować. 
Przez cały ubiegły tydzień, odkąd poszli do tej kobiety, Hadassa 
nie chciała nic jeść poza przaśnym chlebem z wodą. Rzadko 
rozmawiała z pacjentami, większość czasu spędzała na modlitwie. 
Aleksandrowi wydawało się, że rozumie. Oczywiście była 
przygnębiona, bo zetknęła się z kobietą, która posłała ją na 
arenę. To oczywiste, że zamknęła się w sobie, że być może się 
bała. Przemknęła mu nawet przez głowę myśl, że poczuła 
zadowolenie, widząc, jak cierpi Julia Walerian, ale wstydziła się 
ujawnić to uczucie. 
Ani razu nie pomyślał, że Hadassa może odrzucić wszystko, że może 
zapragnąć powrotu do tamtej. 
- Nie potrafię cię zrozumieć - powiedział, starając się odzyskać 
spokój i znaleźć argumenty, które by ją przekonały. - Chcesz mnie 
ukarać za to, że nie zgodziłem się, by ta kobieta była moją 
pacjentką? 
- Nie, panie - odparła, zdziwiona, że coś takiego mogło mu przyjść 
do głowy. 
- Nie mogę się nią zająć, Hadasso. Znasz tutejsze prawo. Kiedy 
pacjent umiera, odpowiedzialność spada na lekarza. To szaleństwo 
brać sobie na głowę przypadek, który z pewnością skończy się 
śmiercią. Widziałaś krosty i zmiany chorobowe. 
- Widziałam - potwierdziła spokojnie. 
- Wiesz zatem, że choroba objęła całe ciało. 
- Tak, panie. 
- Nie mogę uczynić dla niej nic, jak tylko podawać do końca środki 
odurzające, aby czuła jak najmniej bólu. Umrze i nikt na to nie 
poradzi. Dotykałaś jej, więc wiesz. - Zobaczył, że jego słowa 
wzburzyły Hadassę. - I nie patrz na mnie w ten sposób. Wiem, że 
masz tylko tę moc uzdrawiania, której udziela ci Bóg. Dobrze. 
Wierzę ci. Czy jednak stało się coś, kiedy ujęłaś jej dłoń? 
- Nie - odparła cicho Hadassa, spuszczając głowę. 
- Czy pomyślałaś, że na całej rodzinie Walerianów ciąży 
przekleństwo Boga za to, co ci zrobili? 
Spojrzała na niego z wyraźnym zdumieniem. 
- Każdy człowiek jest dla Boga cenny. 
- Jedni bardziej, inni mniej. 
- Nie! Pan nie staje po niczyjej stronie. 
- Pan jest sprawiedliwy! - wykrzyknął, myśląc o tym, że Julia 
zasłużyła na to, co ją spotkało. On nie będzie stawał na drodze 
Boga. - Nie zamierzam wyrzekać się kariery i możliwości pomagania 
niezliczonym chorym, by podjąć daremną próbę uratowania kobiety, 
która dobrze sobie na swój los zasłużyła. 
- Kim jesteś, by sądzić? 
- Twoim przyjacielem! Tym, który otrzymał cię od Charona. 
Pamiętasz? Tym, który cię pozszywał! Tym, który... - przerwał, 
zdumiony tym, co cisnęło mu się na usta: "Tym, który cię kocha!" 
- Czy miałeś pewność, że żyję? 
- Tak! - wykrzyknął z rozpaczą. Skrzywił się i machnął ręką. - 
Nie! - Wypuścił powietrze z płuc, potarł kark i odwrócił się od 
niej. - Po części. 
Przez dłuższą chwilę w pokoju panowało milczenie. 
- Mówiłeś mi nieraz, że Bóg musiał położyć na mnie swoją rękę. 
Spojrzał jej w twarz, czując, jak ogarnia go fala rozpaczy. 
Wymykała mu się. Wiedział to. 
- Tak. Wierzę, że Bóg zachował cię przy życiu, byś mogła mnie 
nauczać. 
- I nie ma żadnego innego powodu? 
- Wszystkie powody biorą się z tego jednego. Czy nie widzisz? 
Gdyby nie to, czego mnie nauczyłaś, co stałoby się z Seweryną i 
Betusem, i z Heleną, i z setką innych, którzy przychodzili do 
kramiku przy łaźniach? Gdyby nie ty, co byłoby z żoną Magonianusa 
i jego synem? Iluż innych w tym mieście potrzebuje daru, który 
otrzymałaś od swego Boga? 
Te słowa nie przekonały Hadassy. 
- Powrót do Julii to sprawa dochowania wierności. 
- Jakiej znowu wierności? W tym, że oddajesz znowu swoje życie w 
ręce tej znieprawionej i zepsutej kobiety, którą toczy żywcem 
robak jej występków, jest tylko głupota. Sądzę, że robiła rzeczy 
tak niegodziwe, iż ty nawet byś ich nie zrozumiała. 
Hadassa żyła pod jednym dachem z Julią i służyła jej przez całe 
siedem lat. Wiedziała znacznie więcej niż wyobraża sobie 
Aleksander. Jakaś jej cząstka chciała rozpamiętywać to wszystko, 
użyć tych wspomnień jako tarczy przeciw zmiękczeniu serca. 
Wiedziała jednak, jak ma postępować. Rozważanie grzechów Julii nie 
spodobałoby się Bogu. Co gorsza, powstrzymałoby ją od spełnienia 
Jego woli. 
- Dałam słowo przed Panem. 
- Pan oddał cię mnie. 
Uśmiechnęła się łagodnie. 
- Bo wiedział, że kiedy nadejdzie czas, uwolnisz mnie. 
- Nie, nie uwolnię - powiedział Aleksander. Siedziała spokojnie, 
patrząc mu w oczy. Odetchnął głęboko. - Twoim myślom brak 
jasności. W chwili, kiedy zdejmiesz zasłony i Julia Walerian 
zobaczy, kim jesteś, znowu rzuci cię lwom na pożarcie. Czego więc 
dokonasz poza tym, że umrzesz? 
Spuściła wzrok. 
- Jest takie niebezpieczeństwo. 
- Ale nie musisz się na nie narażać. 
Znowu spojrzała na niego i wyczuł, że jej chwilowe wahanie 
zniknęło bez śladu. 
- Wielka sposobność oznacza wielkie zagrożenie. 
- Ładna mi sposobność! Żeby co? 
- Żeby poprowadzić ją do zbawienia, jeśli taka będzie wola Boga. 
Oszołomiony Aleksander przyglądał się jej jakiś czas w milczeniu. 
- Czemu właśnie ty miałabyś pragnąć, by zbawić ją od czegokolwiek? 
Zobaczył, że łzy zasnuły oczy Hadassy i z niedowierzaniem wbijał w 
nią wzrok. Ale Hadassa powiedziała to z całą powagą. Czy można być 
aż tak naiwnym? 
Podszedł i ujął jej dłonie. 
- Nigdy cię nie zrozumiem - rzekł chrapliwym głosem. - Każdy inny 
człowiek chciałby stanąć przy łożu śmierci i sycić wzrok męką jej 
konania. A ty... ty użalasz się nad nią. 
- Kiedyś była dzieckiem, Aleksandrze. Pełnym radości i słodyczy. 
Świat ją skrzywdził. 
- Nie bardziej niż ona samą siebie... i nie bardziej niż ona 
innych. 
- Być może - przyznała ze smutkiem Hadassa - lecz proszę dla niej 
o znacznie mniej, aniżeli sama otrzymałam. 
Jego ręce zacisnęły się na jej dłoniach. 
- Nie pozwolę ci... 
Jest zbyt cenna dla innych... dla niego... natomiast Julia 
Walerian to ktoś niewart jednej jego myśli. 
- Nie posłucham cię, Aleksandrze. Muszę słuchać Pana. 
Jej pewność siebie zbiła go z tropu. 
- Czy Bóg powiedział ci wyraźnie, że masz do niej wrócić? 
- Powiedziało mi to serce. 
- A głowa? 
- Dobrze się nad tym zastanowiłam. - Uśmiechnęła się. 
- Nie dość. - Ujął w dłoń jej pokryty szramami policzek. - Zawsze 
miałaś serce miękkie jak masło, Hadasso. Ta kobieta ma zaś serce z 
kamienia. - Położył dłoń na postrzępionej bliźnie 
zniekształcającej jej twarz. Miał nadzieję, że przypomni sobie o 
lwach i o tym, kto posłał ją na arenę. Spojrzał jej w oczy i 
zobaczył, że Hadassa pamięta. - Jesteś potrzebna tutaj - szepnął, 
spodziewając się, że tym razem zdoła przemówić jej do rozsądku. 
Ponieważ jednak milczała, przyciągnął ją w ramiona i przytulił do 
serca, które szamotało się jak oszalałe... Tak bardzo chce ją 
chronić i tak bardzo chce... czegoś więcej. Czegoś, czego nie 
chciał przyjąć do wiadomości. Gdyby bowiem teraz wypowiedział 
słowa, które kłębiły mu się w głowie, a potem jednak ją stracił, 
nie umiałby tego znieść. 
- Będę cię bronił. Raszyd też - powiedział głosem, który rwał się 
ze wzruszenia. 
Cofnęła się. 
- Ani ty, ani Raszyd niczego nie chcecie zrozumieć. Ja mam 
Obrońcę. 
- To prawda. Bóg przysłał cię tutaj, do mnie, i dał ci Raszyda, 
który nie zlęknie się, gdy przyjdzie mu przelać krew. Bądź więc 
nam posłuszna! - Ujął znowu jej twarz i zajrzał w ciemne oczy. - 
Nie pozwolę, byś wyrzekła się życia dla kogoś takiego, jak tamta 
kobieta. 
Oderwała jego dłonie od swej twarzy i przytrzymała je z całej 
siły. 
- Każdy z nas jest bezcenny dla Boga, Aleksandrze. Bóg policzył 
każdy włos na twojej głowie. 
Puściła jego ręce i wstała. 
- Mówisz, że w Jego oczach Julia Walerian jest równie cenna jak 
ty! Nie wierzę! 
Musnęła palcami zielone gałązki palmy. 
- Czy pamiętasz, jak zabrałeś mnie do Asklepionu, żebym zobaczyła 
uroczystości ku czci Eskulapa? 
- Tak. Co z tego? 
- Na czele procesji kapłanów niesiono insygnium. Wysoki drąg z 
kłębiącymi się wężami. 
- Tak, wiem. 
- Taki sam symbol masz na pierścieniu. 
- Tak. To moja pieczęć lekarza. 
- Taki sam symbol kazałeś wyryć na drzwiach tego domu. 
Aleksander zmarszczył leciutko brwi. 
- To ci przeszkadza? - Oczywiście! W przeciwnym razie po co by o 
tym wspominała właśnie teraz? Powinien był to jej wytłumaczyć. - 
Pewnie wydaje ci się ten znak bluźnierstwem, ale ja nie oddaję mu 
czci. Ma po prostu wskazywać, kim jestem. Lekarzem. Ludzie widzą 
węża na insygnium i oznacza on dla nich święte węże Eskulapa, boga 
uzdrowiciela i lekarza. 
W zamyśleniu opuściła dłoń, która bawiła się liśćmi palmy. 
- Kiedy Bóg wyprowadził Izraelitów z Egiptu, wydał Kananejczyków 
na zniszczenie. Wtedy nasz lud wyruszył spod góry Hor przez Morze 
Czerwone, żeby obejść krainę Edom. 
- Po co opowiadasz mi tę historię? 
- Lud niecierpliwił się z powodu przedłużającej się wędrówki - 
ciągnęła, jakby nie słysząc jego słów. - Jęli przemawiać przeciwko 
Bogu i Pan zesłał węże między ludzi. Wielu przez nie umarło. 
- Sądzę, że przez to zawrócili. 
Spojrzała na niego. 
- Tak. Uświadomili sobie, że zgrzeszyli. Poszli do Mojżesza i 
prosili go, by wstawił się za nimi u Pana, by błagał, ażeby Pan 
zabrał węże. I Mojżesz to uczynił. Pan rozkazał Mojżeszowi 
sporządzić węża i umieścić go na wysokim palu. Mojżesz zrobił to. 
Wykonał węża miedzianego i umieścił go na palu. A kiedy kogoś 
ukąsił wąż, człowiek ten podnosił wzrok na miedzianego węża i żył. 
Aleksandra tak ta opowieść zaciekawiła, że zapomniał o Julii 
Walerian. 
- Może stąd też wzięło się insygnium Eskulapa. 
- Nie wiem - odparła, nie przecząc jednak. Człowiek psuje 
wszystko, co otrzymuje od Pana. - Kiedy pierwszy raz zobaczyłam 
insygnium, przypomniałam sobie tę opowieść, którą usłyszałam z ust 
ojca. Powtarzam ci to, o czym on mnie pouczył. Ludzie dostrzegli 
swój grzech, skruszyli się. Patrzyli na znak od Boga i wierzyli w 
Jego moc... Dlatego żyli. 
Aleksander był poruszony tą opowieścią. 
Hadassa widziała to, ale widziała również, że jej przyjaciel się 
opiera. "Pomóż mi, Panie" - modliła się. 
- Mój ojciec słyszał - mówiła dalej po chwili - co powiedział o 
wężu Jezus. "Jak Mojżesz wywyższył węża na pustyni, tak potrzeba, 
by wywyższono Syna Człowieczego." 
Wydało mu się, że rozumie, co chciała powiedzieć Hadassa, nie 
wiedział jednak, po co przytacza tę historię. 
- Mówisz o zmartwychwstaniu. 
- Nie. O ukrzyżowaniu. Jezus został przybity do krzyża i 
postawiony przed wszystkimi ludźmi. On jest znakiem! 
Poczuł, że przenika go chłód. 
- Po co mi o tym mówisz? 
- Byś pojął, czemu muszę wrócić do Julii. 
Gniew ogarnął go znów jak płomień. 
- By cię tym razem ukrzyżowano? By przybito cię do krzyża, nie zaś 
rzucono jak wtedy lwom? 
- Nie, Aleksandrze. Bym wzięła znak Pana i postawiła go przed jej 
oczami. 
Poczuł straszliwy lęk o Hadassę. Wstał i podszedł do niej, 
szukając rozpaczliwie argumentów, które przywróciłyby jej 
rozsądek. Ujął delikatnie jej dłonie. 
- Posłuchaj, Hadasso. Zastanów się. Tutaj, przy mnie, dokonujesz 
rzeczy wielkich. Popatrz, jak daleko znaleźliśmy się od kramiku 
przy publicznych łaźniach. Popatrz, ile uczyniłaś dla innych. 
Ludzie okazują ci szacunek. 
Cofnęła ręce. 
- To wszystko jest dziełem Pana, nie moim... 
- Wiem - przerwał jej. 
- Trzeba chwalić Jego imię, nie zaś imię Rafa. 
Zmarszczył brwi. 
- Nie wiedziałem, że to imię tak bardzo ci przeszkadza. 
- Nie jestem uzdrowicielką, Aleksandrze. Rafa to Jezus. - W jej 
oczach zabłysły łzy. - Ileż razy mam ci powtarzać? - Przycisnęła 
dłoń do serca. - Jestem zwykłą kobietą miłującą Pana. Nikim 
więcej. 
- Czyż twój Pan nie namaścił innych, obdarzając ich 
uzdrowicielskim dotknięciem? Nawet ja słyszałem o apostołach 
Jezusa, którzy uzdrawiali zwykłym dotknięciem. 
- Nie jestem apostołem, Aleksandrze. Jezus wstąpił do nieba, nim 
ja przyszłam na świat. 
- Jakże więc wytłumaczysz wszystko, co stało się poprzez ciebie? 
Sama możesz w siebie nie wierzyć, lecz ludzie wierzą! 
Odsunęła się od niego. Już w chwili, kiedy wypowiadał te słowa, 
wiedział, że popełnił błąd, spróbował więc się wycofać. 
- Wcale nie powiedziałem, że widzą w tobie Boga. - Obróciła się w 
jego stronę. Jej spojrzenie zmusiło go do powrotu na ścieżkę 
prawdy. - No dobrze! Nieliczni tak na to patrzą, ale przecież nie 
uczyniłaś nic, by ich do tego zachęcić. Nie ma powodu, byś czuła 
się winna. 
- Nie czuję winy, Aleksandrze, tylko smutek. 
Zdał sobie sprawę, że zszedł na manowce. Hadassa rozłożyła ręce. 
Uśmiechnęła się do niego z ogromną czułością. 
- Wiedziałeś przecież, że ten dzień nadejdzie. 
Zamknął oczy. Potrząsnął głową, jakby chciał zaprzeczyć. Oto 
Hadassa naraża życie, a on czuje dreszcz trwogi. Spojrzał na nią w 
zamyśleniu. Dlaczego jest taka nieustraszona? Czy on, Aleksander, 
może pozwolić, by odeszła? 
- Nie chcę, byś odeszła, Hadasso - powiedział spokojnym głosem i 
na jego ustach pojawił się wątły uśmiech. - Sam nie wiedziałem, że 
tak bardzo cię potrzebuję. Coraz bardziej. 
- Nie potrzebujesz mnie, Aleksandrze. Masz Pana. 
- Pan nie usiądzie tutaj i nie będzie ze mną rozmawiał. Może tylko 
patrzeć na mnie mrocznym, niezgłębionym spojrzeniem i poprowadzić 
mnie, bym znalazł odpowiedzi, których szukam. Może poruszyć słowem 
moją wyobraźnię, moje serce dotknięciem... 
- Tak, Aleksandrze, może uczynić to wszystko i jeszcze dużo 
więcej. 
Potrząsnął głową. 
- Nie znam Go tak jak ty. Potrzebuję cię, byś mi o Nim mówiła. 
Słowa te zatroskały jej serce. 
- Stałam się dla ciebie kamieniem, o który się potykasz. 
- Nie! - wykrzyknął gniewnie, podchodząc do niej. - Nie! - 
powtórzył i wyciągnął ręce, by wziąć ją w ramiona. 
Tulił ją w milczeniu, wiedząc, że cokolwiek w tym momencie powie, 
do niczego to nie doprowadzi, a nawet może wszystko pogorszyć. 
"O Boże, jeśli mnie słyszysz, jeśli tu jest zabieraj mi jej na 
zawsze!..." 
- Jak długo pozostaniesz przy niej? 
- Do końca. 
- Jej czy twojego? - Wykrzywił ironicznie wargi. 
Ona zaś, rozważywszy możliwości, odpowiedziała: 
- Jej albo mojego. 

Rozdział XXIX 


Matka Priska siedziała sztywno wyprostowana na łożu, które Juliusz 
wyniósł dla niej na balkon. W ciągu osiemdziesięciu siedmiu lat 
swego życia nigdy jeszcze nie była tak zdenerwowana. Wiedziała, że 
Feba Walerian jest kimś ważnym i możnym, nie potrafiła jednak 
nijak wyobrazić sobie tego, kiedy obie siedziały w jej ubogiej 
czynszowej izdebce. Tutaj, w tej pięknej willi z widokiem na port 
i Artemizjon, nie mogła zapomnieć o dzielącej je przepaści. 
Niewolnica przyniosła tacę z pięknie ułożonymi owocami i innymi 
smakołykami. Skłoniła się, podsuwając tacę Prisce, i uśmiechnęła 
się zachęcająco. Priska potrząsnęła tylko głową. 
Juliusz dostrzegł jej onieśmielenie, zrozumiał powody i postarał 
się dodać jej trochę pewności siebie. 
- Matko Prisko, czuj się tu jak u siebie. Ileż to razy podawałaś 
nam napoje chłodzące? Czy chcesz teraz odebrać nam przyjemność 
usłużenia tobie? 
Priska zerknęła w jego stronę i wzięła do ręki brzoskwinię. 
- Czy teraz jesteś zadowolony? 
Położyła owoc między fałdami wytartego palusa - ostrożnie, jakby 
chodziło o rzecz zbyt cenną, by ją po prostu zjeść. 
Feba wymamrotała coś i Juliusz pochylił się nad nią. Jej zdrowsza 
ręka spoczywała na małej miedzianej tacce, którą położono jej na 
podołku. Zastukała w nią. Priska patrzyła na słuchającego uważnie 
mężczyznę. 
- Hera - powiedział po chwili i spojrzał na Priskę. - Jak ma się 
dziecko o imieniu Hera? 
Priska spojrzała zdziwiona na Febę, a potem podniosła pytający 
wzrok na Juliusza. Ten skinął głową i uśmiechnął się. 
- Dostojna Feba nie może poruszać się ani mówić, ale rozumie, co 
się wokół niej dzieje. 
Te słowa napełniły Priskę głębokim poczuciem litości i smutku. 
Ukrywając te uczucia, spojrzała na Febę i spróbowała odnowić 
serdeczną bliskość, jaka łączyła ją kiedyś z młodszą kobietą. 
- Dziewczynka ma się doskonale. Ciągle bawi się lalkami na progu 
domu. Pytała, dlaczego ostatnio nie przychodzisz, więc 
powiedziałam jej, że nie czujesz się dobrze. 
Przesunęła leciutko palcami po delikatnej skórce brzoskwini. 
Przypomniała sobie łzy dziecka. 
- Olimpia i jej syn nieźle sobie radzą - ciągnęła. - Znalazła 
sobie pracę w jadłodajni. Wernezja postanowiła wyjść powtórnie za 
mąż. Ten mężczyzna pracuje w emporium twojego syna i mieszka w tej 
samej co ona kamienicy. Chyba nie przestała opłakiwać młodego 
męża, ale nie zdołałaby utrzymać się sama. Kajusz jest starszy, 
nie naraża już życia, bo pracuje na lądzie. Zaopiekuje się nią i 
dziećmi i może z czasem zechce mieć własne. 
Feba słuchała chciwie każdego słowa o wdowach, które niegdyś 
odwiedzała. Priska po jakimś czasie zamilkła. Siedziała w 
milczeniu i wyraźnie czuła się nieswojo. Feba dostrzegła głęboki 
smutek wyryty na twarzy zacnej staruszki i chciała ją jakoś 
pocieszyć. Zastukała w swoją miedzianą tackę, używając szyfru, 
który wypracowała mozolnie z Juliuszem. Wiedziała, że Juliusz 
zrozumie i przekaże jej słowa. 
- Pan nie zapomniał o mnie - powtórzył Juliusz. 
Łzy trysnęły z oczu Priski. Odłożyła brzoskwinię i dźwignęła się 
sztywno na nogi. Pochyliła się i ujęła dłoń Feby. 
- Może tak jest, moje dziecko, lecz serce mnie boli, kiedy widzę, 
że ktoś młody jest w takim stanie. Lepiej, żeby stało się to 
starej kobiecie jak ja, która już przeżyła lata warte tego, by je 
przeżyć. 
Pocałowała dłoń Feby i ściskała ją przez chwilę w swoich dłoniach. 
Potem położyła rękę Feby na pościeli i wstała, żeby odejść. 
Feba zapukała. 
Juliusz wyciągnął rękę i Priska przystanęła, obrzucając go 
zaciekawionym spojrzeniem. 
- Tak, pani - powiedział Juliusz do Feby. 
Wziął szmatkę i rozłożył ją na łożu, na którym siedziała przed 
chwilą stara kobieta. Umieścił na szmatce brzoskwinię i jeszcze 
inne owoce z tacy. Związał rogi i podał węzełek staruszce. 
- Chce mnie utuczyć? - burknęła zakłopotana Priska. 
- Zjedz je ze smakiem i niech przyniosą ci zdrowie - powiedział 
Juliusz. Feba znowu zapukała. Juliusz skinął głową. - Tak, pani. - 
Roześmiał się i spojrzał na Priskę. - Przypomina mi, żebym dał ci 
więcej wełny. 
- Chce, żebym zapracowała się na śmierć - mruknęła Priska i 
spojrzała groźnie na Febę. - Dobrze choć, że dałaś mi brzoskwinie. 
Feba w odpowiedzi przymknęła powieki. 
Priska z oczami pełnymi łez poklepała Febę po ramieniu i poszła w 
stronę wejścia do sypialni. 
- Czy inne kobiety mogą ją odwiedzić? - spytała Juliusza, który 
odprowadzał ją korytarzem do schodów. 
- Byle nie za wiele naraz. Szybko się męczy. 
Priska rozejrzała się po wspaniałym dziedzińcu wewnętrznym. 
Popatrzyła na fontannę. Dom był ogromny, ale przygnębiająco cichy. 
- Czy nie ma dzieci ni wnuków, które by ją pocieszały? 
- Jej syn, Markus, nie ma żony. Jest teraz gdzieś w Palestynie. 
Wątpliwe, żeby rychło wrócił. Córka, Julia, miała kilku mężów, ale 
dzieci nie. Mieszka w Efezie. 
- Czy wie o chorobie matki? 
- Wie, ale ma własne życie. 
Priska domyśliła się, jak dużo powiedział jej w niewielu słowach 
Juliusz. 
- Nie odwiedza matki. 
- Stan matki wprawia ją w przygnębienie. Nie pokazała się od kilku 
tygodni. - Nie potrafił ukryć niechęci do Julii. 
Priska potrząsnęła ze smutkiem głową. 
- Kiedy są małe, depczą człowiekowi po piętach, nie dając mu 
chwili spokoju. Kiedy dorastają, depczą rodzicom serce. 
Juliusz otworzył drzwi wyjściowe. 
- Matko Prisko, jesteś pierwszą, która ją odwiedziła. 
- Jeszcze tu przyjdę - oświadczyła stanowczo i wyszła. 
Juliusz wyszedł za nią. 
- Chciałbym prosić cię o łaskę, matko Prisko. 
- Jeśli to tylko w mojej mocy. 
- Przyprowadź Herę. Dostojna Feba nie widziała dziecka od czasu 
ataku. 
Staruszka skinęła głową i poszła. 
Juliusz wrócił do pokoju na górze. 
- Wystarczająco długo tu siedziałaś, pani - oznajmił i wziął Febę 
na ręce, by zanieść ją do sypialni. Ostrożnie ułożył ją na boku. 
Siedział przy niej, masując jej plecy i opowiadając, co się dzieje 
w domu i jakie nowiny dochodzą ze świata zewnętrznego. - Odpocznij 
chwilę - powiedział potem. - Przyniosę ci coś do jedzenia. 
Opuścił pokój. 
Feba natychmiast wyczuła, że przyszedł inny niewolnik, który 
usiadł przy niej, by baczyć, czy jego pani czegoś nie potrzebuje. 
Nigdy nie zostawiano jej samej. Słuchała śpiewu ptaków 
dochodzącego od strony balkonu. Och, gdyby mieć skrzydła i wzbić 
się wysoko, uciec od ciała. 
Jednak Pan ma widocznie jakieś zamiary względem niej. Feba 
odprężyła się, otuliła obietnicą Pana. Hadassa miała rację. 
Wiedziała, czego chce od niej Bóg. Spłynęło to na nią wyraźnie jak 
wypowiedziane na głos słowa. Stopniowo rezygnowała z wewnętrznej 
walki, poddawała się bez reszty Jego woli. W takich momentach, w 
takich nieskończenie cennych momentach była wolna i wzbijała się 
prosto ku jasnemu niebu. 
"Módl się - mówił cichy głos. - Módl się za swoje dzieci." 
Feba modliła się więc godzina po godzinie, dzień po dniu. I będzie 
się modlić przez wszystkie lata, jakie Pan zechce jej jeszcze dać. 
"Panie, oddaję Markusa w Twoje ręce. Panie, odmień serce mojej 
córki... Wybacz im, Ojcze... Błagam w imię Twojego Syna, Jezusa... 
Boże, Panie nieba i ziemi, zbaw moje dzieci..." 

Rozdział XXX 


Kiedy brzask zabarwił na różowo horyzont, Hadassa stała już przed 
willą Julii Walerian. Wyszła z domu Aleksandra przed świtem, by 
uniknąć dalszych sporów. Nie rozumiał, dlaczego upiera się przy 
powrocie do Julii. Czuł, że jest to postanowienie głupie, 
niewłaściwe... A teraz, patrząc na fasadę wytwornej willi, także 
Hadassa zastanawiała się, czy Aleksander nie miał czasem racji. 
Wrócił z całą siłą strach, jej stary nieprzyjaciel. Przez ten 
strach szatan miał zawsze do niej przystęp. Chociaż minęło tyle 
lat, nagle poczuła się znowu jak dziecko czekające na śmierć w 
tłumie jeńców stłoczonych na dziedzińcu kobiet wielkiej świątyni. 
Jak udało się jej zapomnieć, czym jest strach o własne życie? 
Wypełniał ją teraz, przynosząc ze sobą skurcz żołądka, drżenie 
kończyn i zimny pot na czole. Czuła w ustach jego metaliczny smak 
- jakby ogniwa łańcucha. 
"Czemu jestem tu znowu, Panie? Czy nie wybawiłeś mnie od takiego 
życia i od tej kobiety? Dlaczego raz jeszcze się tu znalazłam? 
Czyżbym źle odczytała Twoją wolę?" 
Znała jednak odpowiedzi na te pytania, nim jeszcze je zadała. Czy 
jej ścieżka nie została wytyczona dawno temu, nim poznała Julię 
Walerian? Niech się dzieje wola Boga - bez względu na to, co ją 
czeka. Lecz w tej chwili, w tym miejscu przyszłość budziła lęk. 
"Zaufaj Mi - powtarzał raz po raz cichy głos. - Zaufaj Mi." 
Położyła trzęsącą się dłoń na ryglu. W jej głowie pojawił się 
wizerunek twarzy Julii, groteskowo wykrzywionej nienawiścią. 
Przypomniała sobie razy pięścią i wściekłe wrzaski. Przypomniała 
sobie, jak Julia kopała ją do utraty przytomności. A kiedy 
odzyskała przytomność, była w lochu pośród innych chrześcijan. 
"Panie, odwróć ode mnie ten kielich goryczy..." 
Kostki palców zaciśniętych na ryglu pobielały, ale Hadassa nie 
otworzyła bramy. Ledwie mogła oddychać. 
- Czy to tutaj, Rafo? - Sługa, który przyniósł trochę jej rzeczy, 
podszedł bliżej. Objął spojrzeniem kamienną fasadę. 
Hadassa zadrżała lekko, przypominając sobie wszystkie 
niegodziwości, jakie widziała w tym domu. Znowu podniosła wzrok. 
Jeszcze czas, żeby się rozmyślić. Jeszcze czas, by wrócić do 
Aleksandra. Bóg jej wybaczy. 
"Czy przychodząc tutaj, nie spełniłam Twej woli, Panie? Czy nie 
mogłam zostać z nim i pomagać chorym?" 
Kiedy jednak patrzyła na zimny kamień willi, wiedziała, że Bóg 
przysłał ją tutaj. Odwrócić się teraz od Julii to odwrócić się od 
Pana, a przecież bez Niego życie nie ma żadnego sensu. 
O tak, pamiętała loch - zimny, wilgotny, cuchnący. Czyż nie tam 
zobaczyła jednak naprawdę Światło i grzała się w jego blasku? Czy 
nie tam znalazła pokój, który Bóg zawsze jej obiecywał? Czy nie 
tam Bóg obdarzył ją prawdziwą wolnością? 
- Rafa? - powiedział pytającym głosem sługa. - Czy chcesz wrócić? 
- Nie. Jesteśmy na miejscu - odparła. 
Otworzyła bramę. Opierając się ciężko na lasce, pięła się na górę. 
Nim dotarła do drzwi, straszliwie rozbolała ją noga. Zaczerpnęła 
głęboko tchu i ujęła kołatkę. 
Cisza. 
- Nie ma nikogo, Rafo - powiedział z wyraźną ulgą sługa. 
Hadassa zakołatała raz jeszcze, głośniej, a potem zaczęła 
nasłuchiwać. 
Znowu jedyną odpowiedzią była cisza. 
- Wezwę lektykę. - Sługa odwrócił się i zszedł jeden stopień. 
Przerzucił tobołek i wyciągnął rękę, żeby ją wesprzeć. 
- Nie. Muszę się dostać do środka. 
Cisza panująca w willi zmartwiła ją. Gdzie jest służba Julii? 
Uniosła rygiel i pchnęła drzwi. Otworzyła je bez trudu. 
- Rafo, nie! - szepnął przestraszony sługa. 
Nie zważając na niego, weszła do sieni i rozejrzała się dokoła. 
- Zostaw moje rzeczy przy drzwiach. 
- Nie mogę cię opuścić w tym miejscu... 
- Zostaw rzeczy i idź. Nic mi nie będzie. 
Stał, przestępując z nogi na nogę i rozglądając się wokoło. Dom 
wyglądał na całkowicie opuszczony. Sługa ociągał się z odejściem. 
Wreszcie jednak usłuchał. Zamknął drzwi i Hadassa została sama w 
pustym domu. 
Stukot jej laski o marmurowe płyty niósł się echem po perystylu. W 
misie fontanny stała nieruchoma woda. Hadassa zajrzała do 
triclinium i zobaczyła wypłowiałe poduszki i zakurzony stół. 
Zniknęły bez śladu marmurowe posągi i tylko ściana była nadal 
ozdobiona mozaiką przedstawiającą Bachusa swawolącego z wodnymi 
nimfami. 
Hadassa odwróciła się i pokuśtykała w stronę schodów prowadzących 
do pokojów na górze. Kiedy znalazła się na szczycie, przystanęła, 
żeby odsapnąć. Noga rozbolała ją tak, że młoda kobieta drżała na 
całym ciele. Znowu zaczęła nasłuchiwać, ale wszędzie panowała 
cisza. Po chwili ból nieco zelżał, ruszyła więc odkrytym 
korytarzem w stronę pokoju Julii. 
Drzwi były otwarte. 
Serce trzepotało się w jej piersi, jak ptak zrywający się do 
ucieczki. Hadassa stanęła na progu i zajrzała do środka. 
Łoże było puste. 
Weszła do sypialni i zobaczyła przerażający bałagan. W powietrzu 
unosiła się woń dawno nie opróżnianego naczynia nocnego. Julia 
była na balkonie. Samotna. Miała na sobie wytartą, sięgającą 
kostek tunikę. Wiatr oblepiał tuniką jej wychudzone ciało. 
Przywarła do ściany, szukając w niej oparcia, twarz zwróciła ku 
wzgórzom na wschodzie. Na tej twarzy malował się tak straszliwy 
smutek, że Hadassie przyszło do głowy, iż Julia myśli pewnie o 
Atretesie. Na tamtych wzgórzach zbudował niegdyś dla niej willę, 
zamierzając zamieszkać tam z nią jako swoją żoną. 
Hadassa stała bez ruchu, wbijając wzrok w Julię, zastanawiając 
się, czy to ta sama młoda kobieta, odmieniona tylko przez 
nieszczęścia. Julia spuściła głowę i powiew wiatru poruszył matowe 
kosmyki ciemnych włosów wokół twarzy i na ramionach. Wyglądała jak 
skrzywdzone dziecko. Zadrżała i objęła się ramionami. Odwróciła 
głowę, zobaczyła nagle Hadassę i drgnęła przestraszona. 
- Rafa! - zachłysnęła się. 
Hadassa nigdy jeszcze nie słyszała głosu tak bezradnego. 
Trwoga, która z taką siłą ściskała jej serce, momentalnie 
zniknęła. Hadassa przypomniała sobie chwile, kiedy Julia miała w 
sobie wiele słodyczy. Była wtedy dziewczyną pełną radości, 
spragnioną życia. Hadassa patrzyła na nią ze smutkiem, na tę 
chudą, bladą, wyniszczoną przez chorobę istotę. 
Podeszła ku Julii, kulejąc i stukając laską. Julia patrzyła 
rozszerzonymi oczami, niepewna. 
- Wybacz, proszę, że weszłam bez zapowiedzi do twojego pokoju, 
pani. Nikt nie odpowiadał na pukanie. 
- Witaj - powiedziała zdawkowo uprzejmym głosem Julia. Osunęła się 
na łoże stojące pod ścianą i naciągnęła na ramiona poplamiony 
pled. - Oto jestem sama. Dydymas i Tropas uciekli jak szczury z 
tonącego okrętu. - Wykrzywiła z ironią usta. - I tak był z nich 
niewielki pożytek. - Potoczyła wzrokiem dokoła i powiedziała 
spokojnie: - To dla mnie ulga. Oszczędzili mi kłopotu, jakim 
byłoby sprzedanie ich na targu. 
- Czy Prometeusz też odszedł, pani? 
- Nie. Posłałam go do miasta, żeby znalazł jakąś pracę. - Uniosła 
z obojętnością ramiona. - Może wróci, a może nie. Należał do 
Prymusa, nie do mnie. Prymus był kiedyś moim mężem. Ponoć. - 
Podniosła wzrok na zasłony Hadassy i leciutko zmarszczyła blade 
czoło. Nerwowo skubała pled. - Po co tu przyszłaś, dostojna Rafo? 
Dotknęłaś mnie i nic to nie pomogło. Lekarz powiedział, że nie ma 
żadnej nadziei. - Uniosła podbródek. - Przyszłaś zobaczyć, czy tym 
razem twoje czary odniosą jakiś skutek? 
Ten pokaz dumy i wzgardy nie zatarł bynajmniej wyrazu strachu i 
bezradności na jej twarzy. 
- Nie - odparła miękkim głosem Hadassa. 
Julia poczuła wstyd, musiała się jednak jakoś bronić, okazywała 
więc innym pogardę. 
- Może nie jesteś taką cudotwórczynią jak się mówi. 
- Nie, nie jestem. 
Na twarzy Julii pojawiła się trwoga. Chora znowu objęła się 
ramionami. Odwróciła głowę. 
- Po co więc tu przyszłaś? 
Hadassa podeszła bliżej. 
- Proszę cię, pani, byś pozwoliła mi zostać i zająć się tobą. 
Zdumiona Julia poderwała głowę. 
- Chcesz zostać ze mną? - Przełknęła ślinę i spojrzała na 
zasłoniętą kobietę. Nie potrafiła dłużej ukrywać swojej 
bezradności i samotności. - Nie mam pieniędzy. 
- Nie chcę ich. 
- Nie mam nawet pieniędzy na chleb dla ciebie. 
- Mam dość, by starczyło dla nas obu. 
Julia wpatrywała się w nią - zdumiona, zbita z tropu. 
- Chcesz mnie utrzymywać? - spytała drżącym głosem. - Dlaczego? 
- Gdyż muszę. 
Julia nie zrozumiała. Zmarszczyła brwi. 
- Chcesz powiedzieć, że lekarz zmienił swoje postanowienie i 
przysłał cię, byś się mną zajęła? 
- Nie. Przysłał mnie Pan. 
Julia zesztywniała lekko. 
- Pan? - spytała niepewnie. - Jakiego boga czcisz? 
Hadassa wyczuła, że Julia zamknęła się w sobie. W ostrożnym 
spojrzeniu chorej kryły się zmęczenie i strach. Podeszła bliżej i 
wsparła się ciężko na lasce. Wiedziała, że Bóg chce, by 
wypowiedziała teraz te same słowa, które Julia słyszała kiedyś z 
jej ust; słowa, które wzbudziły jej gniew i pragnienie zadawania 
cierpień; słowa, które oznaczały wyrok śmierci. 
"O Panie, czy już teraz poddajesz mnie próbie?" I nagle poczuła 
wstyd. Ileż to razy zaniechała wypowiedzenia tych słów, nim 
przyszedł tamten pamiętny wieczór? "Wybacz, Panie. Zaparłam się 
Ciebie za każdym razem, kiedy milczałam, za każdym razem, kiedy 
marnowałam sposobność." 
- Wierzę, że Jezus jest Chrystusem, Synem Boga Żywego. 
Na balkonie zapanowała cisza. Wydawało się, że zamarł nawet 
podmuch wiatru. Tylko słowa Hadassy rozbrzmiewały echem w 
powietrzu. 
Julia zadrżała i odwróciła wzrok. Twarz miała bladą jak płótno i 
stężałą. 
- Nie, Rafo. Nie przysłał cię tutaj twój Bóg. 
- Czemu tak twierdzisz? 
- Gdyż wiem. 
- Skąd wiesz, dostojna Julio? 
Spojrzała na nią szeroko otwartymi, pełnymi cierpienia oczami. 
- Bo jeśli jakiś bóg ma powód, żeby zniszczyć mnie swoim gniewem, 
to właśnie Ten. 
Hadassę ta odpowiedź napełniła nadzieją. 
- Mogę prosić cię tylko o jedno - powiedziała. 
- Otóż to - rzuciła ironicznym tonem Julia. - No tak. Czegóż 
chcesz ode mnie? Jaką cenę mam zapłacić? 
- Proszę, byś nie używała imienia Rafa. 
- I to wszystko? - spytała zdziwiona Julia. 
- Tak. 
- Dlaczego nie chcesz tego imienia? - Oczy Julii zwęziły się. 
- To tytuł, którego nigdy nie byłam warta. 
Julia spojrzała na nią niepewnie. 
- Jakże więc mam cię nazywać? 
Serce Hadassy biło jak oszalałe. Chciała ujawnić swoje imię, ale 
coś ją przed tym powstrzymywało. "O Panie, nie jestem jak tamta 
Hadassa od Święta Purim, która uratowała swój lud. Jestem kimś 
znacznie mniejszym. Ojcze, wskaż mi, kim dla niej jestem. Daj mi 
imię, w którym mogłabym wzrastać. Imię, którego Julia może używać 
bez lęku." 
I imię pojawiło się w cichym szepcie. Uśmiechnęła się. 
- Proszę cię, byś nazywała mnie imieniem Azar. 
Azar. Pomocnica. 
- Azar - powtórzyła Julia. - Ładne imię. 
- Tak - przyznała Hadassa, czując nagle lekkość w sercu i dziękując 
Bogu za to uczucie. - Azar. 
- Będę nazywała cię tym imieniem - zgodziła się Julia. 
- Od ciebie więc zależy, pani, czy zostanę, czy odejdę. Uczynię, 
jak każesz. 
Julia siedziała dłuższą chwilę w milczeniu. Bała się powiedzieć 
"tak". Była pełna wątpliwości, nieufna. Dlaczego chrześcijanka 
przyszła, żeby się nią zaopiekować? Co będzie z tego miała? Jeśli 
Rafa... Azar dowie się, co Julia zrobiła, odwróci się od niej. A 
wiedziała, że prędzej czy później ktoś jej wszystko powie. To 
tylko kwestia czasu. 
- Nie wierzę, byś została. Niby dlaczego? Jesteś znana w całym 
Efezie. Ludzie pragną cię widzieć. 
Nikt przecież nie wyrzeka się sławy i bogactwa na korzyść nędznego 
i samotnego życia z umierającą kobietą. Ona by tak nie postąpiła. 
Nie ma w tym odrobiny sensu. 
Hadassa podeszła bliżej, usiadła z trudem i spojrzała w oczy 
Julii. 
- Zostanę. 
- Na kilka dni? Tygodni? Miesiąc, dwa? 
- Do końca. 
Julia próbowała przeniknąć wzrokiem zasłony. Nie mogła. Może 
Rafa... Azar... jakkolwiek się nazywa... jest stara? Poruszała się 
z trudem, mówiła dziwnie zgrzytliwym głosem. Może na tym wszystko 
polega. Jest zmęczona i woli opiekować się jedną osobą niż 
wieloma. Jakie to zresztą ma znaczenie, jeśli Rafa-Azar da słowo? 
- Czy przysięgasz? - spytała drżącym głosem Julia, żałując, że nie 
ma tu pisarza, który spisałby odpowiednią umowę. 
- Przysięgam. 
Julia wypuściła powoli powietrze z płuc. Jakie to dziwne. Ta 
kobieta, której przecież nawet nie zna, powiedziała to jedno 
jedyne słowo, a jednak Julia była pewna, że może jej wierzyć. Może 
ufać. Czy wiąże się to ze sposobem wypowiedzenia tego słowa? 
Nagle Julię ogarnął niewypowiedziany smutek. "Przysięgam!" 
Usłyszała inny głos wypowiadający to słowo, zobaczyła roześmiane 
czarne oczy pełne pobłażania i miłości. 
"Przysięgam..." 
Kiedyś to słowo padło z ust Markusa. Gdzie on jest w tej chwili? 
Cóż znaczyła jego przysięga? Okłamał ją własny brat. Jakże może 
komuś jeszcze wierzyć? 
"Znalazłaś się w rozpaczliwej sytuacji, czyż możesz więc nie 
wierzyć?" - szepnął jakiś głos w głębi jej serca. 
Każda chwila jej życia była naznaczona strachem. Śmierć jest czymś 
straszliwym, ale najbardziej bała się tego, że będzie musiała 
stawić jej czoło samotnie. 
- Och, Azar - ledwie poruszyła ustami i w jej oczach zabłysły łzy 
- tak się boję. 
- Wiem, czym jest strach. 
- Wiesz? 
- O tak. Od dzieciństwa trawił mnie strach. 
- Jak go pokonałaś? 
- Nie pokonałam. Uczynił to za mnie Bóg. 
Julia natychmiast poczuła się nieswojo. Nie chciała rozmawiać o 
Bogu. Nie rozumiała. Wiedziała tylko, że każde wspomnienie o Bogu 
Hadassy doprowadzało ją do rozpaczy, gdyż przypominało rzeczy, o 
których chciała za wszelką cenę zapomnieć. A oto Azar wyjawiła, że 
czci tego samego Boga. 
- Jakaż to żałosna ironia - szepnęła bliska płaczu. 
- Co takiego? 
- Zmarnowałam życie przez chrześcijankę, a teraz przychodzisz ty, 
żeby się o mnie troszczyć. - Zadrżała i zamknęła oczy. - Wiem 
tylko, że potrzebuję kogoś. Wszystko jedno kogo. 
I to wystarczyło. 
Hadassa zobaczyła, jak trudną, zdradziecką drogę ma przed sobą. 
Być może Julia nigdy nie zawróci, nie zmieni sposobu myślenia. I 
Hadassa wiedziała, że Aleksander ma rację, że może znowu trafić na 
arenę. Była całkowicie pewna jednej tylko rzeczy: Bóg nie bez 
powodu przysłał ją tutaj, ona zaś musi postępować wedle Jego woli. 
Nie może zważać na cenę, jaką przyjdzie jej być może zapłacić. 
- Nigdy cię nie opuszczę, dostojna Julio, nigdy nie zostawię cię 
samej. Do ostatniego mego tchnienia pozostanę przy tobie. 
Wyciągnęła przed siebie rękę. 
Julia spojrzała na tę rękę. Z rozpaczą w oczach przywarła do niej. 
Nie umiała wybiec myślą dalej. 

Rozdział XXXI 


Markus spędził kilka tygodni w Genezaret, chodząc to tu, to tam po 
ulicach miasta. Ubrany w strój od Ezry Bariachina, naśladując 
pełne czci zachowanie Żydów, wchodził do synagogi. Chciał usłyszeć 
słowa Pisma, stawał więc na obrzeżu zgromadzenia i słuchał. 
Chociaż nie rozumiał po hebrajsku, słowa Tory przynosiły mu dziwne 
ukojenie. Słuchając ich, rozmyślał o Hadassie. Mówiła do niego, 
lecz on był głuchy. Słowa hebrajskie czy greckie, aramejskie czy 
łacińskie pozostawały obce, gdyż umykało mu ich znaczenie. 
Wsłuchiwał się w muzykę zdań, w uporczywe wezwanie, jakie niosły. 
Chciał rozumieć. Chciał widzieć i słyszeć, chciał, by słowa 
zapadały w jego serce. Chciał pojąć, co przyciągało Hadassę do 
Boga, co kazało jej dochować Mu wierności - do samego końca. 
"Kim jesteś? Czym jesteś?" 
Rozejrzał się ukradkiem i ujrzał na twarzach niektórych mężczyzn 
oddanie, pokój i nadzieję. Na innych ujrzał odbicie tego, co sam 
czuł. Łaknienie. 
"Chcę wiedzieć, co dawało jej siłę. Boże, chcę wiedzieć!" 
Ból w sercu narastał. Markus nie wychodził jednak, wsłuchiwał się 
bacznie, jak rozważają po grecku niejasne punkty Prawa. Prawa 
narastały, narzucała je tradycja. To zbyt skomplikowane, by dało 
się zrozumieć przez kilka dni. Nawet przez całe życie. 
Rozczarowany opuścił synagogę i chodził nad Morzem Galilejskim, 
rozmyślając o tym, co słyszał, próbując wyłuskać z tego jakiś 
sens. 
Dla Hadassy życie z pewnością nie było tak skomplikowane. Była 
prostą, zwyczajną dziewczyną, a nie uczonym czy teologiem. 
Wszystko, w co wierzyła, zbiegało się w jednej jedynej prawdzie: w 
Jezusie. To, co robiła, co mówiła, jej sposób życia - wszystko 
ogniskowało się na Człowieku z Nazaretu. 
Gdybyż jego życie mogło być tak jasne. 
Czym jest to nie ustające łaknienie, które tak go trawi? Dręczyło 
go, nim w jego życiu pojawiła się Hadassa. Nie potrafił 
zdefiniować swych uczuć ani opisać swych tęsknot. Próbował 
wszystkiego, żeby wypełnić wewnętrzną pustkę: kobiet, wina, 
hazardu, zbijania majątku. I wszystko okazywało się 
niewystarczające. Nadal był nie zaspokojony. Nadal miał w sobie 
pustkę, nadal jego duch był chory. 
Udał się do pobliskiego Kafarnaum i zamieszkał w greckiej 
gospodzie. Właściciel był człowiekiem towarzyskim i gościnnym, ale 
Markus wolał trzymać się od wszystkich z daleka. Ludzka krzątanina 
wprawiała go w przygnębienie i całe wieczory spędzał w porcie, 
przypatrując się, jak rybacy wracają z połowem. Nocami patrzył na 
oświetlone pochodniami łodzie, które przemykały po czarnej wodzie: 
to rybacy zastawiali sieci. 
Rozległ się powtórzony sześć razy sygnał trąby wieszczącej szabat 
z dachu synagogi, skąd rozciągał się widok w stronę Świętego 
Miasta, z którego pozostały tylko gruzy. Przyglądał się 
mężczyznom, zauważył, że zakładają czterorożne kaftaniki. 
Dowiedział się, że granatowa nitka w jednym z rogów ma nieustannie 
przypominać noszącemu o konieczności przestrzegania Prawa. 
Po kilku dniach poczuł jakiś niepokój i poszedł do Betsaidy, ale 
po spędzeniu tam kilku dni ruszył na wschód, do Betsaidy-Julii. 
Słyszał, że Jezus z Nazaretu nauczał na zboczach wzgórz nie opodal 
tej mieściny. Lecz Jezus został ukrzyżowany ponad czterdzieści lat 
temu. Czy na tych cichych stokach rozbrzmiewa jeszcze echo Jego 
słów? 
Myślał, że znajdzie Boga Hadassy w tej rozdartej wojną krainie, na 
której Rzym odcisnął swe piętno, jednak Bóg mu się wymykał. Nie 
znalazł Go na szczycie góry, nie znalazł w Świętym Mieście. Nie 
było Boga na kamiennym ołtarzu w sercu świątyni ani w opuszczonym 
galilejskim domu, ani nawet przy pustej drodze, która wiodła nad 
morze. 
"Jak Go znaleźć?" 
Nie uzyskał odpowiedzi. 
Czuł się przybity, popadł w rozpacz. 
Nie zaznał chwili spokoju. Zatracił nawet poczucie, po co tu 
przybył. Jego starannie opracowane plany obróciły się w proch i 
pył. Nie wiedział już, co go przywiodło do Palestyny. Najgorsze 
jednak było to, że gdzieś po drodze wymknęła się mu Hadassa. 
Nie widział już jej twarzy. Nie pamiętał brzmienia jej głosu. 
Pozostawał tylko fakt, że tak gorąco miłowała swojego Boga. 
Pragnął wyobrazić sobie szczęśliwe dziecko idące brzegiem morza. 
Może to przyniosłoby mu ukojenie. Jednak umysł zdradzał go, 
podsuwając raz po raz mglisty obraz ciemnowłosej dziewczyny 
klęczącej w ogrodzie ojcowskiej willi w Rzymie. Modlącej się. 
Modlącej się za jego rodzinę. 
Modlącej się za niego. 
Dlaczego pozostał mu już tylko ten jeden jedyny obraz? Dlaczego 
tak go nęka? Dlaczego niczego więcej nie oświetlało palące światło 
pamięci? 
Wolał trzymać się z dala od ludzi i nie opuszczał wzgórz na wschód 
od Betsaidy-Julii. Myślał, że samotność rozjaśni jego myśli, że 
znowu zobaczy Hadassę. Pragnął uzasadnić jakoś poszukiwania, 
których przedmiot dawno już zatracił. Im więcej starał się o tym 
myśleć, tym większy miał zamęt w głowie, aż jął się zastanawiać, 
czy przypadkiem nie oszalał. 
Nie strzygł włosów, nie golił brody. Chodził za pasterzami 
prowadzącymi swe stada, przystawał w oddali, przyglądał się. Dbali 
o swoje zwierzęta, prowadzili je na zielone pastwiska albo w 
chłodny cień, by mogły przeżuwać w spokoju. Zwierzęta zaspokajały 
pragnienie w nieruchomych sadzawkach zbudowanych wzdłuż strumieni, 
a potem szły za pasterzem, gdy ten uderzył laską w ziemię. 
Patrzył, jak zwierzęta wchodzą do zagrody, nie zbijając się w 
gromadkę, ale pojedynczo, pod nadzorem pasterza. Niektóre z nich 
pasterze namaszczali, wcierając oliwę w wełnę między oczami a 
nosem. A kiedy wszystkie znalazły się w środku, bezpieczne między 
kamiennymi murkami, pasterz kładł się przy bramie owczarni, by 
pilnować swojego stada. 
Markus położył się na płaszczu i patrzył w niebo. W głowie miał 
zamęt. Podczas wędrówki ktoś powiedział mu, że Jezusa nazywano 
Dobrym Pasterzem. A może to słowa Hadassy? Nie pamiętał. Ale jakże 
dobrze być jedną z tych głupich owiec, strzeżonych i chronionych 
przez Pasterza, który ma ten jeden cel: opiekowanie się swoją 
owczarnią. 
Markus ciągle wracał, by na to popatrzeć, lecz ból nadal go 
dręczył, jątrząc umysł niby pies rozdrapujący ropiejącą ranę. Jego 
serce krwawiło. Chciał wskrzesić Hadassę w swym umyśle, lecz gdy 
tylko próbował, pojawiał się obraz jej śmierci, obraz gwałtu i 
zgrozy. 
"Dlaczego? - krzyczało serce Markusa. - Boże, dlaczego?" 
I nagle pewnej nocy pojawił się sen. Zobaczył w nim gorejącą 
otchłań pełną udręczonych istot wijących się w migoczącym, 
niewyraźnym świetle. Światło stawało się coraz jaśniejsze, coraz 
żywsze, aż poczuł jego żar i smród palącej się siarki. Napełniła 
go zgroza, a zaraz potem pojawiła się iskierka nadziei, gdyż skądś 
z góry, z jakiegoś miejsca niewidocznego i nieosiągalnego, doszedł 
jego uszu głos wzywającej go Hadassy. 
"Nie mogę cię znaleźć!" - krzyczał w trwodze i nagle obudził się 
zlany potem, z sercem walącym jak młot. 
I sen powracał, dręczył go co noc. A potem zniknął równie nagle 
jak się pojawił, pozostawiając jeszcze gorszą pustkę. Ze 
wszystkich stron ziała mroczna nicość i czuł, jak - bezsilny - w 
nią się zapada. 
Wynędzniały i zaniedbany Markus pragnął śmierci, pragnął skończyć 
raz na zawsze z tą męką. "Wiem, że tu jesteś! Wygrałeś! Skończ z 
tym!" - wykrzykiwał, wznosząc oczy ku niebu. 
Żadnej odpowiedzi. 
Zszedł z powrotem nad morze i siedział godzinami, wbijając wzrok w 
marszczącą się powierzchnię wody. Wiał zimny, przenikający do 
szpiku kości wiatr, ale Markus prawie go nie czuł. Stanął mu przed 
oczami obraz samego siebie. Był wyraźny jak odbicie w zwierciadle, 
tyle że Markus mógł zajrzeć głębiej... do swojej duszy. Zakrył 
dłońmi oczy, ścisnął głowę i zadźwięczały mu w uszach słowa 
wypowiedziane przez jego siostrę. 
"Słyszałam wszystko, co ci powiedziała! Słyszałam, jak odrzuciła 
twoją miłość, jak cisnęła ci ją w twarz. Wolała swego Boga niż 
ciebie, a ty powiedziałeś, żeby ten Bóg ją sobie wziął. I teraz ją 
weźmie!" 
"Nie!" - jęknął Markus. Mocniej ścisnął głowę, jakby chciał 
zmiażdżyć cisnące się do niej słowa i obrazy. 
"Powiedziałeś, żeby ten Bóg ją sobie wziął!" 
"O Boże, nie!..." Gdyby nie on, Hadassa nadal by żyła. To przez 
jego własne okrutne słowa, słowa pełne żalu i gniewu, została 
posłana na śmierć. 
"Zrobiłam to dla ciebie!" - wykrzyknęła Julia w dniu, kiedy 
Hadassa wyszła na arenę, by stawić czoło lwom. I zobaczył Julię, 
swoją ukochaną siostrę, jak wczepia się w niego w furii i 
wrzeszczy. 
"Powiedziałeś, żeby ten Bóg ją sobie wziął!... Powiedziałeś, żeby 
ten Bóg ją sobie wziął!... Powiedziałeś..." 
- Nie! - krzyknął wiatrowi. - Nigdy nie chciałem, by umarła! 
"Powiedziałeś, żeby ten Bóg ją sobie wziął!..." 
Wiatr powiał mocniej i Markusowi przypomniały się ostatnie słowa, 
jakie skierował do Hadassy w pokoju willi należącej do Julii. 
"Niech ten twój Bóg cię weźmie!" 
Chciał mieć ją dla siebie, a kiedy okazało się to niemożliwe, 
odszedł pełen gniewu i wzgardy. 
I zapłacił za to. 
Padł na kolana i zakrył dłońmi głowę. "Ja zasłużyłem na śmierć, 
nie ona!" 
Zapadła mroczna cisza i Markus poczuł na sobie brzemię wyroku. 
Klęczał nad wodą, aż wiatr zamarł i wszystko dokoła 
znieruchomiało. Zanurzył dłonie w piasku i uniósł twarz. 
"Przyszedłem, by Cię przekląć, ale to ja jestem przeklęty." Nie 
przemówił do niego żaden cichy głos. Nigdy nie czuł się tak 
samotny i pusty w środku. "Czemu miałbyś mi odpowiadać? Kimże 
jestem? Nikim." 
Czuł brzemię winy. Wiedział, że zasłużył na coś znacznie gorszego, 
bo przecież miał swój udział w tym, co spotkało Hadassę. Nie mógł 
już uciekać i chować się przed tą świadomością. "Jeśli jesteś 
Bogiem, wymierz sprawiedliwość. Wymierz sprawiedliwość!" 
Łagodny wiatr marszczył wodę i małe fale obmywały czule brzeg. 
Zabrzmiały mu w uszach słowa starej kobiety i miał uczucie, że 
ktoś powtarza mu je szeptem ponad wodą. 
"Jeśli nie znajdziesz Boga, będziesz żył daremnie." 
Ujrzał, jak czcze było całe jego dotychczasowe życie i dostrzegł 
bezkresną nicość rozpościerającą się przed nim. Udowodniono mu 
grzech. Winien zapłacić życiem. Bez względu na to, jaki udział 
miała w tym Julia, to on powinien stanąć tamtego dnia na piasku. 
Nie Hadassa. Nie uczyniła niczego, by zasłużyć na śmierć. I kiedy 
patrzył teraz wstecz, widział, jak często, na ile sposobów 
wkraczał na ścieżkę zła. Widział też, że zapłatą za to winno być 
życie. 
Czekał na sąd, ale Bóg milczał. Markus dźwignął się więc na nogi, 
by sam sobie wymierzyć sprawiedliwość. Ogłosił, że jest winny i 
wymierzył karę... Wszedł do morza. 
Zimna woda otuliła jego kostki, potem kolana, potem biodra. Rzucił 
się przed siebie i zaczął płynąć prosto ku głębinie. Woda była 
coraz zimniejsza. Poczuł, że drętwieją mu kończyny. Był 
wyczerpany, ale nie przestał płynąć coraz wolniej i wolniej - 
oddalając się od brzegu. Fala zalała mu twarz i napił się wody. 
Krztusił się, walcząc instynktownie o życie, choć tak pragnął 
śmierci. 
Kiedy zaczął tracić przytomność i zanurzać się coraz głębiej w 
chłodzie, usłyszał nagle swoje imię. 
"Markusie!" 
Rozbrzmiewało ze wszystkich stron, a potem ciało zalała mu fala 
ciepła i zapanowała całkowita cisza. 

Rozdział XXXII 
Wypalanie 

Markus ocknął się na brzegu. Nie wiedział, co się z nim dzieje. 
Podniósł wzrok na gwiazdy. "Sen - pomyślał - to musiał być sen." 
Skąd jednak ten ból w płucach? Zsunął z siebie ciężar suchego 
płaszcza i usiadł. Czuł lekki wiatr muskający jego ciało i zimną 
wilgoć oblepiającej je tuniki. Serce zaczęło bić mu szybciej. 
Usłyszał trzask ognia. 
Trzęsąc się ze strachu, obrócił głowę. Po drugiej stronie ogniska 
siedział jakiś mężczyzna ubrany w długą tunikę. Był zaprzątnięty 
pieczeniem ryby. W świetle płomieni Markusowi wydało się, że 
oblicze tamtego jaśnieje. Nigdy nie widział takiej twarzy. 
- Jesteś Bogiem? 
- Jestem sługą Pana Najwyższego. 
Markus poczuł dreszcz lęku. 
- Jak cię zowią? 
- Nie bój się - powiedział mężczyzna głosem rozkazującym i zarazem 
kojącym. - Nazywam się Paraklet. 
- Skąd przybywasz? 
Paraklet uśmiechnął się i wydawało się, że jego twarz pojaśniała 
jeszcze bardziej. 
- Przybyłem, żeby przynieść ci dobrą nowinę, Markusie Lucjanusie 
Walerianie. Bóg wysłuchał twoją modlitwę. 
Markus zaczął gwałtownie drżeć na całym ciele. Prosił Boga, by 
wziął jego życie, a kiedy Bóg tego nie uczynił, postanowił się 
utopić. Czy ten obcy mężczyzna przyszedł, by zabić go w imię Pana? 
Cóż, na to właśnie zasłużył. Słyszał puls swego serca, czuł, jak 
jego ciało pokrywa się potem - i czekał. 
- Wstań i jedz - zaprosił go Paraklet, wysuwając w jego stronę kij 
z nabitą nań rybą. 
Markus podniósł się powoli i pochylił nad ogniem, zsuwając 
ostrożnie rybę z kija. Usiadł i oderwał kęs mięsa. Było smakowite, 
roztapiało się w ustach. Dopiero teraz uświadomił sobie, jak 
bardzo jest głodny. Paraklet podał mu chleb i wino. Markus jadł, 
aż zaspokoił głód. Zdaje się, że Bóg chce, by umarł z pełnym 
żołądkiem. 
Intensywność spojrzenia Parakleta paliła mu serce. 
- Wielu modliło się za ciebie i ich modlitwy zostały wysłuchane, 
musisz jednak prosić, aby ci to dano. 
Markusa ogarnęła trwoga. 
- Jakież mam prawo prosić o cokolwiek? - Wiedział, czego pragnie 
najbardziej, ale to właśnie było niemożliwe. - Czy mogę uzyskać 
wybaczenie od kogoś, na kogo sprowadziłem śmierć? 
- W Chrystusie wszystko jest możliwe. 
Markus potrząsnął głową i zamknął oczy. Pomyślał o Hadassie. 
Oczyma duszy widział ją idącą po piasku z otwartymi ramionami - 
uśmiechniętą, śpiewającą. Któż, jeśli nie Bóg, mógł obdarzyć ją 
wtedy takim spokojem? Któż, jeśli nie Bóg, mógł dać jej wiarę, 
której potrzebowała? Wiara. Skąd się ona bierze? 
- Proś, a będzie ci dane. 
Markus spojrzał na mężczyznę. On, Markus, na nic nie zasługuje. 
Zacisnął zęby. Czy ma też wznieść głos do Boga, by go uratował, 
skoro przecież przeklął Go wielokroć? Czy może błagać o litość, 
skoro sam nie okazał litości? 
- Bóg dał Syna swego jednorodzonego, aby każdy, kto w Niego 
wierzy, nie zginął, ale miał życie wieczne. 
- Moim miejscem jest otchłań gorejąca, nie zaś niebo - powiedział 
chrapliwym głosem Markus. - Przeze mnie Hadassa utraciła życie. 
- I zyskała je. Bóg nadal trzyma je na swojej dłoni. Zaprawdę 
powiadam ci, Markusie Walerianie, że ni śmierć, ni życie, ni 
książęta, ni rzeczy obecne, ni przyszłe, ni moce, ni wysokości, ni 
głębiny, ni żadna rzecz stworzona nie mogą oddzielić Hadassy od 
miłości Boga, która jest w Jezusie Chrystusie, naszym Panu. 
Markusa zalało poczucie ulgi i wdzięczności. 
Mężczyzna wstał i podszedł do niego. 
- Uwierz w Dobrą Nowinę. Uwierz w Tego, który mnie przysłał, który 
umarł, powstał z martwych, tak jak ja ciebie podniosłem z 
martwych, wyławiając z morza. Prosiłeś, by Bóg wziął twoje życie i 
On to uczynił. 
Położył dłoń na ramieniu Markusa i ten dotyk sprawił, że serce 
Rzymianina roztopiło się. Z oczu popłynęły mu łzy, jakby pękł 
stary wrzód, który przez całe życie dawał mu się we znaki. Runął 
twarzą w piasek i łkał. 
- Idź do Kafarnaum - rzekł Paraklet. - Przy bramie zobaczysz 
mężczyznę. Powiedz mu wszystko, co zdarzyło ci się tej nocy. 
Markus wstał po dłuższej chwili i zobaczył, że jest sam na brzegu. 
Czyżby wszystko było tylko snem? Rozejrzał się i zobaczył na 
piasku przed sobą węgle ogniska i rybie ości. 
Włosy zjeżyły mu się na karku i po całym ciele rozlało się ciepło. 
Pobiegł do Betsaidy-Julii. 
- Szukam Parakleta! - wykrzyknął, z trudem łapiąc powietrze w 
płuca. - Czy wiesz, gdzie go mogę znaleźć? 
- Nie znam nikogo o tym imieniu - padała niezmiennie odpowiedź. 
Nikt też nie widział mężczyzny, który odpowiadałby opisowi 
podanemu przez Markusa. A przecież ktoś musiał o takim mężczyźnie 
słyszeć. 
- Może widziałeś anioła - zadrwił jakiś mężczyzna. 
- Prześpij się, bo za dużo wina wypiłeś! - śmiali się inni. 
Markus ruszył drogą do Kafarnaum i prawie już świtało, kiedy tam 
dotarł. Zobaczył mężczyznę siedzącego przy bramie. Ludzie mijali 
go, on zaś miał wzrok utkwiony w drogę. Czy o nim to mówił 
Paraklet? Markus przybliżył się i spojrzenie mężczyzny spoczęło na 
jego twarzy. Markus odepchnął myśl, że robi coś głupiego i zgodnie 
z tym, co polecił mu Paraklet, opowiedział o wydarzeniach ubiegłej 
nocy. 
- Na koniec polecił, bym poszedł do Kafarnaum i opowiedział 
wszystko mężczyźnie siedzącemu przy bramie. To uczyniłem. 
Oczekiwał, że mężczyzna wyśmieje go jak pijaka. Ale twarz tamtego 
rozjaśnił uśmiech. 
- Bogu niechaj będzie chwała! Nazywam się Korneliusz. Powiedziano 
mi we śnie, że spotkam w tym miejscu Rzymianina o imieniu Markus. 
Czy ty nim jesteś? 
- Nazywam się Markus - odparł chrapliwym głosem i zaraz dodał 
oschle: - Czy powiedziano ci, co masz ze mną uczynić? 
Mężczyzna roześmiał się. 
- O tak! Chodź ze mną! 
Poprowadził go nad morze. Zbity z tropu Markus wszedł za nim do 
wody. Korneliusz obrócił się i położył mu rękę na ramieniu. 
- Czy wierzysz, że Jezus jest Chrystusem, Synem Boga Żywego? 
Markus poczuł dreszcz strachu. To, co stanie się teraz, na zawsze 
odmieni jego życie. Zacisnął zęby i pięści. Nadal zmagał się z 
samym sobą. Czy wierzy? Czy naprawdę wierzy? 
Pełen wewnętrznego napięcia, niepewny siebie, wiedział, że musi 
podjąć świadomą decyzję. 
- Wierzę. Wybacz mi moją niewiarę. 
Mężczyzna mocniej ścisnął go za ramię i zmusił do zanurzenia się w 
wodzie. 
- Chrzczę cię w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. 
Markusa otuliła zimna woda, ale zaraz podniesiono go i poczuł 
ciepło promieni słonecznych. Stał, mocno wpierając się stopami w 
piach, zdumiony radością, jaką w tej chwili odczuwał. 
Było to nagłe. Niewytłumaczalne. Radość bez skazy. 
I nie był to bynajmniej sen. I nie było snem to, co wydarzyło się 
w ciągu nocy i co powiedział mu obcy mężczyzna o imieniu Paraklet. 
Teraz, kiedy postanowił uwierzyć, że Jezus jest Chrystusem, Synem 
Boga Żywego, czuł się oczyszczony. W jego żyłach płynęła krew 
nowego życia, nowej drogi. 
Napełnił płuca rześkim powietrzem i poczuł się wolny. Roześmiał 
się i wzniósł spojrzenie ku niebu. Serce miał przepełnione 
wdzięcznością. Płakał. Czy to naprawdę jest tak zadziwiająco 
proste? Oto wierzę! 
Skierował pełne zapału spojrzenie na Korneliusza. 
- Co mam teraz czynić? 
- Musisz wrócić do Efezu. 
Te słowa były jak cios pięścią. 
- Co rzekłeś? 
- Musisz wrócić do Efezu - powtórzył Korneliusz, marszcząc lekko 
brwi. 
Markus stał bez ruchu, ociekając wodą, czując się, jakby 
wydzierano mu serce. Patrzył na Korneliusza, człowieka, którego 
nie znał, i żałował, że zadał to pytanie. 
- Dlaczego to powiedziałeś? - spytał, rozgoryczony tym, że tak 
szybko został odarty z radości. 
- Te słowa mi przekazano. "Powiedz Markusowi, by wrócił do Efezu." 
- Korneliusz położył dłoń na przedramieniu Markusa. - Czy wiesz, 
czego Bóg pragnie od ciebie w Efezie? 
O tak, wiedział. W tym rozkazie była budząca zgrozę pełnia i było 
miłosierdzie, które poruszyło jego serce. Jednak umysł się 
buntował. 
- Wiem - rzekł posępnym głosem. 
Bóg chciał, żeby przebaczył swej siostrze. 

Rozdział XXXIII 


Opowiedz mi jeszcze taką historię jak wczoraj - prosiła Julia, 
kiedy Azar pomagała jej dojść do łoża ustawionego na balkonie. - 
Coś podniecającego i poetycznego. 
Hadassa poczuła, że serce w niej zamiera. W ciągu ostatnich 
tygodni opowiedziała Julii wiele historii, które słyszała jako 
dziecko. Miały one ukazać przymioty Bożej miłości i Bożego 
zmiłowania, lecz Julia widziała w nich tylko rozrywkę. Nie 
poruszyły jej serca. Czy już na zawsze pozostanie taka - 
spragniona zapomnienia o bólu i chorobie, ślepa na prawdę życia? 
Chce czegoś podniecającego. Poetycznego. 
Hadassa pragnęła nią wstrząsnąć, opowiedzieć o szeolu i szatanie, 
o tym, że Jezus przyjdzie powtórnie i będzie sądził ten świat, 
będzie sądził Julię. Czy Julia chce być rzucona na wieczność w 
gorejącą otchłań? Czy jest tak ślepa na słowa prawdy głoszonej o 
brzasku każdego dnia? Chrystus powstał z martwych! Chrystus jest 
Panem! Chrystus jest władcą! Chrystus jest sędzią! 
- Czemu tak milczysz? - spytała Julia. 
"Skoro jesteś władcą, Panie, czemu poniosłam klęskę?" 
- Opowiedz mi jakąś historię, Azar. 
Hadassa odetchnęła powoli, starając się stłumić rozdrażnienie. 
Julia jest tak samo wymagająca jak zawsze. Hadassa zebrała siły i 
pomogła Julii położyć się. Okryła ją pledem i pokuśtykała do 
drugiego łoża. Usiadła ostrożnie, czując ból przeszywający chorą 
nogę. Wyciągnęła tę nogę i rozcierała ją, czując na sobie 
wyczekujące spojrzenie Julii. Szukała w myślach historii, która 
zadowoliłaby jej panią. 
- Zdarzyło się to w dniach, kiedy Izraelem rządzili sędziowie i w 
kraju panował głód. Pewien człowiek z Betlejem w Judzie przybył do 
krainy Moab z żoną i dwoma synami... 
Julia odchyliła się do tyłu, zamknęła oczy i słuchała zgrzytliwego 
głosu swojej towarzyszki. Miała wrażenie, że zna już tę historię, 
ale to jej nie przeszkadzało. I tak nie pamiętała szczegółów ani 
poszczególnych wydarzeń, więc historia zabawi ją przez chwilę. 
- Synowie wzięli sobie za żony Moabitki. Jedna nosiła imię Orpa, 
druga Rut. 
Poruszona wspomnieniem Julia otworzyła oczy. 
- To opowieść o tym, że jej mąż umiera i ona wraca z teściową do 
Judy i poznaje rolnika? 
Hadassa zamilkła. Zacisnęła dłonie splecione na podołku, starając 
się zapanować nad gniewem. 
- Tak, pani. 
- Znam ją. - Julia odetchnęła z pewnym trudem. - Ale mów. Tylko 
niech mężczyzna, którego poznała, będzie żołnierzem i niech 
uczestniczy w bitwach. 
Ponieważ Azar milczała, Julia obróciła głowę i spojrzała na nią 
niepewnie. Jest taka spokojna. Przez te wszystkie zasłony nie 
widać twarzy i nie sposób odgadnąć myśli. Zbijało to Julię z 
tropu. Czyżby ją obraziła? 
- No dobrze - rzuciła pobłażliwie. - Opowiedz, co chcesz. 
Jednak Hadassa nie miała już najmniejszej ochoty na opowieści! 
Zamknęła oczy i oddychała powoli, czując narastający gniew. Był 
jak najbardziej usprawiedliwiony. Otworzyła oczy i zobaczyła, że 
Julia nadal się w nią wpatruje. 
- Jesteś na mnie rozgniewana? 
Mówiła głosem dziecka, które wie, że jego zachowanie nie spodobało 
się matce. Hadassa już chciała zapewnić, że wcale się nie gniewa, 
ale nagle zmieniła zamiar. 
- Tak, jestem rozgniewana. 
Nie wiedziała, do czego to potwierdzenie doprowadzi, ale wcale nie 
żałowała swoich słów. 
Julia zamrugała. 
- Dlaczego? Dlatego że już słyszałam tę historię? Wcale nie 
powiedziałam, że mi się nie podoba. Jest na swój sposób zabawna. 
Prosiłam tylko, żebyś zmieniła parę szczegółów, bo wtedy będzie 
zabawniejsza. - Obróciła twarz i dodała rozkapryszonym głosem: - 
Ale jeśli nie chcesz, możesz niczego nie zmieniać. 
- Być może słyszałaś już tę opowieść, ale nic z niej nie 
zrozumiałaś. 
Julia znowu obróciła się gwałtownie. W jej oczach rozpalił się 
nagle płomień gniewu. 
- Zrozumiałam! Nie jestem głupia! Sama potrafię opowiedzieć ci 
wszystko. Matka nazywała się Noemi, a potem przyjęła imię Mara. 
Była rozgoryczona po stracie męża i dwóch synów. Czy nie tak? A 
rolnik nazywał się Booz. Moim zdaniem to śmieszne imię. Bo-oz. 
Czemu nie miałby nazywać się jakoś bardziej bohatersko? Choćby 
Apollon? Przynajmniej wiedziałabym, że jest piękny! A Rut była 
znakomitą synową, dzielną kobietą. Ładna mi dzielna kobieta! Była 
popychadłem i robiła wszystko, co jej kazała teściowa. Rut, zbierz 
kłosy. Rut, śpij u jego stóp. Poślub Booza, nie zważając na to, że 
jest stary. 
Odwróciła głowę. 
- Ta biedna dziewczyna nie miała nigdy własnego zdania - dorzuciła 
z pogardą. 
- Przeciwnie, Rut miała swoje zdanie. Miała silną wolę i serce, a 
jedno i drugie oddała Bogu, który jej pobłogosławił. 
- To ty tak uważasz. 
- Dzięki rolnikowi, którego poślubiła, została prababką króla 
Dawida. Nawet Rzym wiedział o królu Dawidzie - odparła Hadassa. 
Julia zwróciła znów ku niej głowę, tym razem wykrzywiając usta w 
zimnym uśmiechu. 
- Czyżbym usłyszała w twym głosie dumę, Azar? A może także 
pogardę? 
Hadassa poczuła, że fala gorąca uderza jej do głowy. Spojrzała na 
zadowoloną z siebie Julię i zawstydziła się. Okazała dumę. 
Wzgardliwe słowa Julii sprawiły, że jej serce rozgorzało dumą. 
- Izrael miał jednego króla Dawida - zgodziła się wyniośle Julia - 
ale Rzym miał wielkiego Juliusza, Cezara Augusta, Wespazjana, 
Tytusa. I czy ten ostatni nie obrócił Jerozolimy w kupę gruzów? 
Hadassa aż za dobrze pamiętała o Tytusie. 
- Tak, pani, uczynił to. 
Kiedy wypowiedziała te słowa, z oczu Julii zniknął chłód. 
Zmarszczyła na chwilę brwi, jej rysy złagodniały. 
- Byłaś tam, kiedy to się stało. 
- Byłam. 
Julia przygryzła wargi i odwróciła wzrok. 
- Wybacz, że ci o tym przypomniałam. Czasem mówię rzeczy, których 
wcale nie myślę. 
Były to słowa tak nieoczekiwane, że Hadassa poczuła się zmieszana. 
Czy naprawdę Julia jest taka arogancka i pełna wzgardy dla innych? 
Może przeciwnie, potrafi zrozumieć innych? Czyżby szorstkie słowa 
służyły ukryciu głębokiej wrażliwości? 
"Pomóż mi, Panie. Kochałam ją niegdyś jak siostrę. Teraz budzi we 
mnie taką niechęć, że trudno mi przebywać z nią w jednym pokoju. 
Siedzę, wysłuchując jej bezustannych skarg i żądań, i pragnę 
rzucić jej w twarz cierpienia, jakie mi zgotowała. Pomóż mi, 
Ojcze, abym patrzyła na nią Twoimi oczami." 
Modlitwa przyniosła jej ukojenie. Julia jest ślepa i głucha na 
prawdę. Niczego nie wie. Czy można wyrzucać ślepej, że nie widzi? 
Czy można złościć się na głuchą, że nie słyszy? 
Julia jest zagubioną owieczką, która zjada trujące rośliny i błąka 
się wśród wrzosów. Ścigały ją wilki i weszła do bystrego potoku. 
Porwał ją nurt. Jak wszyscy ludzie od chwili przyjścia na świat 
pragnęła tego, czego nie miała i rozpaczliwie próbowała wypełnić 
wewnętrzną pustkę. Uwierzyła w kłamstwa Kalaby, uległa mrocznym 
namiętnościom Kajusza, pozwoliła, by odrażające praktyki Prymusa 
zwarzyły jej sumienie i zakochała się w Atretesie, człowieku o 
sercu pełnym przemocy i nienawiści. Cóż więc dziwnego, że grzech 
przytłacza ją do ziemi, że ją zabija? 
Hadassę ogarnęło współczucie. Poczuła ciepło przepływające falą 
przez całe ciało, nawet ból w nodze zelżał. 
- Chciałam opowiedzieć ci o Rut, która była córką z kazirodczego 
rodu, oddającego się praktykom pogańskim. A jednak Rut zwróciła 
serce ku Bogu. Porzuciła swój kraj i rodzinę i poszła za teściową. 
Powiedziała: "Twój Bóg będzie moim Bogiem". Jej wiara sprawiła, że 
Bóg pobłogosławił jej, i to nie tylko za życia, ale również w 
potomkach. Poprzez nią na nas wszystkich spływa to 
błogosławieństwo. 
Julia roześmiała się. 
- Jakże możemy być błogosławieni przez Żydówkę, która umarła wiele 
stuleci temu? 
- Rut jest wymieniona wśród przodków Jezusa z Nazaretu, 
Zbawiciela. 
Na dźwięk tego imienia twarz Julii stężała. 
- Wiem, że według ciebie jest On Bogiem, czy jednak musi być Nim 
także dla mnie? 
Hadassę ogarnął smutek, kiedy ujrzała upór malujący się na twarzy 
Julii. 
- Nie. Będziesz wierzyła w to, w co sama zechcesz. 
Julia podciągnęła wyżej pled i otuliła się nim ciasno. 
- Jeżeli Jezus jest Bogiem, ten Bóg nie ma żadnej mocy. - 
Zacisnęła dłonie na okryciu. - Znałam kiedyś kogoś, kto wierzył w 
Niego, ale nic dobrego z tego nie wynikło. 
Hadassa zamknęła oczy i zwiesiła głowę, gdyż wiedziała, że Julia 
mówi o niej. W głosie Julii nie było ani śladu żalu i Hadassa 
zaczęła się zastanawiać, czy Aleksander nie miał jednak racji. 
Pobyt tutaj oznacza niebezpieczeństwo. Może przyszła tu nie na 
wezwanie Pana, ale kierując się dumą. Szatan jest zręcznym 
uwodzicielem. Pragnęła teraz wstać i odejść, zamknąć za sobą drzwi 
i zapomnieć o Julii Walerian. Pragnęła zostawić pełną pychy młodą 
kobietę jej losowi. Kiedyś przyjdzie dzień, że wszystkie kolana 
się ugną i wszystkie języki będą głosić, że Jezus Chrystus jest 
Panem. I wtedy także Julia uwierzy. 
"Czemu przywiodłeś mnie tutaj, Panie, do tej kobiety o kamiennym 
sercu?" 
A jednak to właśnie Pan ją tu przywiódł. Chciała temu zaprzeczyć, 
lecz nie mogła. Świadomość, że otrzymała zadanie, które musi 
wykonać, była zbyt silna, zbyt przemożna. Lecz ona, Hadassa, jest 
słaba i chwiejna. 
"Utwierdź mnie, Panie. Utwierdź mnie w tym, co wobec mnie 
zamierzyłeś. Nie wiem, jak postępować z Julią." 
Uniosła głowę i zobaczyła, że Julia patrzy na niebo i przełyka 
łzy. 
- Co się stało, pani? 
- Nic. 
- Czy coś cię boli? 
- Tak - odparła, zaciskając powieki. Boli ją tak, że nawet 
uzdrowicielka, która całe życie spędziła wśród cierpiących, nie 
jest w stanie sobie tego wyobrazić. 
Hadassa wstała. 
- Przygotuję wywar z mandragory. 
Julia wsłuchiwała się, jak Azar idzie, powłócząc lekko nogą i 
stukając laską. Zamknęła oczy, starając się wstrzymać łzy. Azar 
tak żywo przypominała jej kogoś innego. Właśnie wspomnienia o 
tamtej, o Hadassie, nękały ją w tej chwili, wiedziała jednak, że 
nie może wyjawić Azar tego, co zrobiła. Gorąco pragnęła zrzucić 
ciężar z serca, lecz nie śmiała. Nie zmieni się tego, co było. Nie 
warto też patrzeć w przyszłość. Nawet teraźniejszość jest coraz 
trudniejsza do zniesienia. 
Azar jest wszystkim, co ma. Azar, chrześcijanka. 
"Hadasso! Och, Hadasso! Co ja uczyniłam?" 
Julia postanowiła, że nigdy nie powie Azar, co uczyniła ze swoją 
niewolnicą, która nie zrobiła jej nigdy nic złego, która ją 
kochała. Lepiej umrzeć w poczuciu winy niż umrzeć samotnie. 
Wróciła Azar z mandragorą. Julia piła chciwie - złakniona 
ukojenia, pełna nadziei, że znajdzie je dzięki zapomnieniu, jakie 
daje narkotyk. 

Rozdział XXXIV 


Póki Julia spała, Hadassa siedziała w perystylu, otwierając serce 
przed Bogiem. Nie spodziewała się, że po powrocie do willi poczuje 
taki zamęt w duszy. Przyglądała się ostrożnie każdej myśli, jaka 
pojawiała się w jej głowie. Czy jest prawdziwa? Prawa? Czysta i 
pełna łagodności? Czy cenna? Zbyt wiele nie spełniało tych 
wymagań, odrzucała je więc precz. Lecz mroczne myśli nadal 
tłoczyły się jej do głowy. 
O ileż łatwiej jest w samotności skupić myśli na Panu. Kiedy 
pielęgnowała Julię, miała uczucie, że jej zbroja staje się zbyt 
wątła. 
Zmagała się z myślami o przeszłości i z tym, co czuła teraz, 
zwracając umysł ku chwaleniu Pana. Przebiegała w myślach życie 
ludzi, z którymi zetknęła się w ciągu dwóch ubiegłych lat. 
Dziękowała Bogu za ocalenie życia Antonii i jej syna, za Sewerynę 
i Betusa, za dziesiątki innych. Modliła się za Febę i Juliusza. 
Modliła się też za Markusa, wreszcie także za Aleksandra. Nie 
spodziewała się, że tak bardzo będzie za nim tęsknić. 
Drzwi wejściowe otworzyły się. Koniec spokoju. Kiedy zobaczyła 
Prometeusza, poczuła prawie ulgę i lekkość w duszy. Często siadała 
z nim w perystylu i rozmawiali o Panu. Nie ujawniła, kim jest, ale 
i tak ich dawna przyjaźń odżyła, a nawet nabrała jeszcze żywszych 
odcieni. Nie widziała już w nim małego niewolnika, lecz wolnego 
młodzieńca. 
Patrzyła, jak Prometeusz przemierza sień i wchodzi do perystylu. 
Wyraz jego twarzy nakazywał jej milczenie. Prometeusz był bardzo 
przygnębiony. Podszedł do fontanny, nie widząc siedzącej w nyży 
Hadassy. Pochylił się i oparł ręce na marmurowej krawędzi. Zaklął. 
Nachylił się jeszcze głębiej, chlusnął wodą w twarz, ochlapał nią 
kark. Znowu zaklął. Umył ręce i tarł twarz, ale Hadassa miała 
wrażenie, że nie przynosi to mu ulgi. Drżał na całym ciele. 
- Prometeuszu? 
Drgnął zaskoczony. Zobaczyła, że twarz oblewa mu rumieniec. Uniósł 
głowę, ale skulił jednocześnie ramiona. Wyglądał jak zbity pies. 
Nie śmiał spojrzeć jej w oczy. 
- Czemu jesteś przygnębiony? 
Obrócił głowę w jej stronę. W oczach miał smutek. 
- Nie wiedziałem, że tu jesteś, dostojna Azar. 
- Wybacz, że cię przestraszyłam. 
Umknął spojrzeniem. 
- Jak się czuje dostojna Julia? 
- Śpi. Cierpiała, dałam jej więc wywar z mandragory. - Stało się 
coś okropnego i Hadassa miała nadzieję, że Prometeusz zechce 
zrzucić ciężar z serca. - Usiądź, proszę. Wyglądasz na zmęczonego. 
Prometeusz podszedł niechętnie do nyży i usiadł naprzeciwko 
Hadassy. Spojrzał na jej ręce splecione luźno na podołku. 
- Modlisz się? 
- Tak. 
Zaczął mu drgać mięsień w twarzy. 
- Ja też się modlę. Nieustannie. Na nic się to jednak zdaje. 
- Co się zdarzyło, Prometeuszu? 
Pochylił się i przesunął rozczapierzonymi palcami po włosach. I 
nagle zaczął płakać. Całym jego ciałem wstrząsał gwałtowny szloch. 
Hadassa położyła mu dłonie na głowie. 
- Co się stało? Jak mogę ci pomóc? - spytała wstrząśnięta tą 
rozpaczą, też bliska łez. 
- Myślałem, że z tym koniec - łkał. - Przyszedłem do Pana, myśląc, 
że obmyje mnie i będę biały jak śnieg, że wybaczy mi moje grzechy. 
- Wybaczył. 
Prometeusz podniósł głowę. Łzy spływały mu po policzkach, ale oczy 
rzucały gniewne błyskawice. 
- Czemu więc wszystko powtarza się raz po raz? 
- Co masz na myśli? 
Znowu ukrył twarz w dłoniach. 
- Nie pojmiesz tego. 
- Pojmuję jednak twoje zniechęcenie. Ja też je czuję. 
Spojrzał na nią ze zdziwieniem. 
- Ty? Ty jesteś taka mocna w Panu. 
- Mocna? - Odchyliła się do tyłu i westchnęła. - Jestem najsłabszą 
z kobiet, Prometeuszu. Czasem nie wiem, co robię w tym domu i 
czego chce ode mnie Pan. I czy ja chcę tego, co On. Przy 
Aleksandrze życie było znacznie łatwiejsze. 
- Niełatwo żyć u boku dostojnej Julii. 
- Życie u jej boku jest nie do zniesienia. 
Uśmiechnął się do niej z bólem i zrozumieniem, ale zaraz 
zmarszczył brwi, przypomniały mu się bowiem własne troski. Powoli 
wypuścił powietrze z płuc. Zacisnął dłonie między kolanami i wbił 
wzrok w posadzkę. 
- Tak samo jak u Niego. Myślę, że niektórzy z nas nigdy nie 
zasłużą na zbawienie. 
- Ty jesteś zbawiony, Prometeuszu. 
Roześmiał się posępnie. 
- Tak myślałem. - Spojrzał na nią wilgotnymi od łez, udręczonymi 
oczami. - Teraz straciłem pewność. 
- Czemu to mówisz? 
- Bo spotkałem dzisiaj kogoś znajomego, kto mi to uświadomił. 
Odbyliśmy długą rozmowę. Mówiłem mu o Panu. Słuchał mnie uważnie i 
byłem bardzo szczęśliwy. Myślałem, że przyjmie Chrystusa. - Znowu 
roześmiał się posępnie i przełknął ślinę. - Potem mnie dotknął i 
wiedziałem, że wcale nie chce Pana. 
Hadassa nie zrozumiała. 
- Czego więc chciał? 
- Mnie. - Jego kark, a potem twarz oblał rumieniec. Nie był w 
stanie spojrzeć jej w oczy. - Wróciło wszystko - powiedział z 
przygnębieniem. - Wszystko, o czym tak bardzo starałem się 
zapomnieć. - Spojrzał w stronę korytarza, omiótł wzrokiem łuk nad 
wejściem i schody. - Przypomniałem sobie Prymusa. 
Hadassa dostrzegła głęboki smutek w jego głosie i zamyśliła się. 
Prometeusz z pewnością nie tęskni za Prymusem. 
Uniósł głowę. Miał zmęczoną, nieszczęśliwą twarz. 
- Byłem niewolnikiem pana, który miał kramik pod amfiteatrem. 
Pewnie nie wiesz, co to znaczy. 
- Wiem. 
Zaczerwienił się. 
- Jeśli więc powiem ci, gdzie zobaczył mnie po raz pierwszy 
Prymus, zrozumiesz, kim byłem. - Odwrócił wzrok i przez dłuższą 
chwilę milczał. Kiedy znowu zaczął mówić, z jego ust popłynęły 
słowa urywane i ogołocone z uczuć. - Kupił mnie. Sprowadził do 
tego domu. 
- Prometeuszu... 
- Nic nie mów - ciągnął udręczonym głosem. - Pojmujesz, że byłem 
katamitą. Nie pojmujesz jednak, co czułem. 
Splotła palce i zaczęła się modlić o mądrość od Boga, wiedziała 
bowiem, że Prometeusz postanowił wyjawić jej wszystko, a nie była 
przygotowana, nie potrafiła znaleźć właściwych słów. 
- Prymus kochał mnie. - Jego oczy znowu napełniły się łzami. - 
Czasem ja także kochałem jego. A w każdym razie czułem coś 
bliskiego miłości. - Pochylił się i spuścił głowę tak, że nie 
widziała jego twarzy. - Mój pierwszy pan był okrutny, Prymus zaś 
łagodny. Traktował mnie dobrze. To wszystko jest takie poplątane. 
- Mówił teraz cicho, prawie szeptem. - Zaopiekował się mną, a to, 
co robił... tak, czasem sprawiało mi to przyjemność. 
Hadassę ogarnęło poczucie wstrętu, choć widziała i czuła, że 
Prometeusz się wstydzi. 
- Budzę w tobie odrazę? - spytał chrapliwie. 
Pochyliła się i ujęła jego dłonie. 
- Możemy panować nad naszymi czynami, lecz nie nad uczuciami. 
Uczepił się kurczowo jej rąk jak tonący. 
- Ani jedno, ani drugie nie jest łatwe. - Zamilkł na chwilę. - 
Kiedy dotknął mnie Celadus, poczułem pokusę. - Zwiesił jeszcze 
niżej głowę. - Wiedziałem, że gdybym został jeszcze minutę, 
uległbym. - Puścił jej dłonie i przeczesał włosy drżącymi palcami. 
Ścisnął się za głowę. - Nie byłem w stanie znieść pokusy, 
zapanować nad nią. Uciekłem jak tchórz. 
- Nie jak tchórz - zaprzeczyła łagodnie Hadassa. - Jak Józef, 
kiedy chciała go uwieść żona Potifara, urzędnika faraona, dowódcy 
straży przybocznej. Uciekłeś, Prometeuszu. Pan wskazał ci drogę, a 
ty nią uciekłeś. 
- Nie rozumiesz, dostojna Azar. - Spojrzał na nią. Na jego twarzy 
malowało się napięcie. - Uciekłem dzisiaj. A jeśli to się 
powtórzy, jeśli tamten okaże się równie przekonywający i 
uwodzicielski, jak Kalaba wobec dostojnej Julii? Jeśli będę wtedy 
przygnębiony? Jeśli... 
- Nie troszcz się tak bardzo o jutro, Prometeuszu. Na dzisiaj 
wystarczy ci dzisiejszych trosk. Bóg cię nie opuści. 
Otarł łzy z twarzy. 
- Wydaje się to takie łatwe, kiedy się o tym mówi - rzucił z 
rozdrażnieniem. - Powiadasz, że Bóg mnie nie opuści, a jednak 
czuję się opuszczony. Czy wiesz, że tutaj, w Efezie, są 
chrześcijanie, którzy chcą się trzymać jak najdalej ode mnie, bo 
wiedzą, kim byłem? Niektórzy nikolaici idą kilka razy w tygodniu 
do Artemizjonu, by obcować ze świątynnymi nierządnicami. Mimo to 
nikt nie traktuje ich tak jak mnie. 
Hadassa poczuła przygnębienie. 
- To, co czynią, jest grzechem, Prometeuszu. 
- Obcują z kobietami! 
- Myślisz, że to coś zmienia? 
- Pewien człowiek uważał za konieczne powiedzieć mi, że napisano w 
Piśmie, iż w oczach Boga obcowanie mężczyzny z mężczyzną jest 
ohydą. Że powinno się mnie ukamienować. 
- Wedle prawa Mojżeszowego cudzołóstwo i obcowanie z kobietą też 
winno być karane śmiercią. Bóg nienawidzi wszelkiego nierządu, 
cielesnego i duchowego. 
Pomyślała o Julii leżącej w sypialni na górze i umierającej powoli 
na chorobę, której nabawiła się, prowadząc grzeszne życie. 
Pomyślała o tym, że Julia czci innych bogów. Który grzech jest 
większy? 
- Widzę, jak niektórzy na mnie patrzą. Na tamtych patrzą inaczej. 
Większość chrześcijan uważa, że nie warto nawet mną gardzić, że 
nie mogę być zbawiony. I po tym, co się stało dzisiaj, myślę, że 
może mają rację. 
- Nie, Prometeuszu. Słuchasz złych podszeptów. 
Usiadł powoli i odchylił się do tyłu. 
- Może tak, może nie. Sam już nie wiem. Wiem tylko to, że czasem 
czuję się samotny, dostojna Azar, tak strasznie samotny, że 
tęsknię do dawnego życia z Prymusem. 
Hadassa poczuła, że łzy napływają jej do oczu. 
- Ja też jestem samotna, Prometeuszu. 
- Lecz zwracasz się do Boga i Bóg cię wysłuchuje. 
- Ciebie też - powiedziała głosem nabrzmiałym łzami, zasmucona tym, 
że ludzie krzywdzą Prometeusza w imię Pana. - Nie mierz Boga 
ludzką miarą. On cię kocha. Umarł za ciebie. 
- Czemu więc raz po raz zsyła na mnie pokusę? Myślałem, że mam to 
za sobą, ale myliłem się. Staram się jak mogę, nie umiem jednak 
odepchnąć od siebie wspomnień. Zawsze coś sprawia, że się 
pojawiają. Czasem myślę, że moje życie było znacznie prostsze, 
kiedy nie byłem chrześcijaninem. 
- To nie Pan cię kusi, Prometeuszu, ale szatan. Czeka na stosowny 
moment i wie, kiedy jesteś najsłabszy. Twoją słabością jest 
przyjemność, jaką czerpałeś z obcowania z mężczyzną. Słabością 
tych, którzy cię prześladują, jest pycha. Myślą, że są lepsi od 
ciebie, że ich grzechy są lżejsze. Lecz Bóg nie myśli jak 
człowiek, Prometeuszu. 
Ujęła jego dłonie. 
- Powiedziano w Księdze Przysłów, że Bóg ma sześć rzeczy w 
nienawiści, o tak, a siedem budzi u Niego odrazę: wyniosłe oczy, 
kłamliwy język, ręce, co krew niewinną wylały, serce knujące złe 
plany, nogi, co biegną prędko do zbrodni, świadek fałszywy, co 
kłamie, i ten, kto wznieca kłótnie wśród braci. Ilu z tych 
grzechów dopuszczają się ci, którzy rzucają ci kłody pod nogi, gdy 
kroczysz z Panem? Nie szukaj u ludzi zrozumienia ani u siebie 
tego, co ci potrzebne. Bóg widzi twój ból i twoją walkę, i Bóg da 
ci siłę, byś zwyciężył. Tylko Bóg może tego dokonać. 
Prometeusz odetchnął głęboko i skinął głową. 
- Wiem, że przez ciebie Bóg przemawia do mnie - powiedział z ulgą. 
Uniósł głowę i uśmiechnął się ze smutkiem. - Przypominasz mi 
kogoś, kogo niegdyś znałem. Niewiele brakowało, a przez nią nie 
wróciłbym do tego domu. - Rysy mu złagodniały. - Ale z drugiej 
strony, w jakiś dziwny sposób przyczyniła się do tego, że tu 
jestem. 
Pan poruszył jej serce. Prometeusz zrzucił maskę szczęścia i 
ujawnił, jak straszna walka toczy się w jego duszy. Czy więc ona 
nie powinna też zrzucić maski? 
Łagodnym ruchem cofnęła dłonie. 
- Prometeuszu - szepnęła, unosząc zasłonę. 
Patrzył z odrazą i litością na jej blizny, ale po chwili wyraz 
jego twarzy zmienił się całkowicie. 
- O Boże, mój Boże! - wykrztusił, rozpoznając Hadassę. Upadł przed 
nią na klęczki, objął jej biodra i wtulił twarz w jej kolana. - 
Gdybyś wiedziała, ile razy pragnąłem z tobą rozmawiać! Widziałaś, 
jak żyłem. Wiedziałaś, jaki jestem. Ale i tak mnie kochałaś, i tak 
podzieliłaś się ze mną Dobrą Nowiną. 
Pogłaskała Prometeusza po czarnych włosach, jakby nadal był małym 
chłopcem. 
- Bóg zawsze cię miłował, Prometeuszu. Nie przez przypadek zetknął 
nas ze sobą. Nie wiedziałam, że ziarno, które w tobie zasiałam, 
wzejdzie. Zobaczyłam to dopiero kilka tygodni temu. Jakże się 
radowałam, że ty też przyjąłeś Jezusa do swego serca. 
Jej ręka zastygła na głowie młodzieńca. 
- Ty też zasiałeś ziarno, Prometeuszu. Zostaw swego przyjaciela 
Panu. - Znowu go pogłaskała i poczuła, jak Prometeusz rozluźnia 
napięte mięśnie. 
- O, pani! 
Uśmiechnęła się w zadumie. 
- Chciałam tylko, byś pojął, że tak jak ty zmagam się z 
przeszłością. 
Ileż ziaren zasiała w Julii? Lecz żadne się nie ukorzeniło. 
"Dlaczego, Panie? Dlaczego?" 
Prometeusz uniósł głowę, odsunął się i spojrzał w twarz Hadassy. 
Ścisnął mocno jej dłonie. 
- Nie trać nadziei. Bóg jest dobry i pokazał mi właśnie, że tylko 
On jest władcą. - Mówił z ogromną pewnością. Jego twarz była 
radosna, jaśniała. - Więc jesteś tu. Żyjesz. Tylko Jego wola mogła 
to sprawić. 
I wtedy Hadassa zapłakała. Pod powierzchnią narzuconego sobie 
spokoju kryła się w jej sercu głęboka potrzeba ukojenia. 
A Prometeusz, którego serce umocniło się, wstał, by ją pocieszyć. 

Rozdział XXXV 


Markus wszedł bez pukania do willi matki. Kiedy wspiął się po 
schodach, zobaczyła go służebna. Wypuściła z rąk tacę i krzyknęła: 
"Dostojny Markus!". Przez perystyl poniósł się odgłos tłuczonych 
naczyń. Przestraszona dziewczyna przykucnęła, by zebrać rozbite 
skorupy. 
- Wybacz, panie - powiedziała z oczyma rozszerzonymi strachem. - 
Wybacz. Nie spodziewałam się, że cię ujrzę. 
- Mam nadzieję, że to miła niespodzianka - powiedział, uśmiechając 
się do niej. Była ładna i przypomniał sobie, że ojciec kupił ją 
zaraz po przybyciu do Efezu. - Nie zbiłaś przecież niczego 
cennego. 
Z korytarza na górze wypadł biegiem Juliusz. 
- Co tu się dzieje? Czy komuś coś się stało? - Zobaczył Markusa i 
znieruchomiał. - Pan mój! 
- Dawno cię nie widziałem, Juliuszu - rzekł Markus wyciągając 
rękę. 
Juliusz dostrzegł ze zdziwieniem, że Markus nie ma na palcu 
sygnetu służącego jako pieczęć. Ujął dłoń swego pana i pochylił 
się nad nią, lecz Markus ścisnął jego przedramię, jakby byli 
ludźmi jednego stanu. Zaskoczony i zbity z tropu Juliusz cofnął 
się. Markus Walerian nigdy nie okazywał poufałości niewolnikom, 
wyjąwszy oczywiście najładniejsze młode kobiety. 
- Czy podróż zakończyła się pomyślnie, panie? 
- Można tak to ująć - odparł z uśmiechem Markus - bo wróciłem do 
domu znacznie bogatszy niż byłem wyjeżdżając. - W jego oczach 
pojawiły się iskierki rozbawienia. - Mam wiele do powiedzenia 
matce. Gdzie ona jest? 
Juliusz poczuł się nieswojo. Nie miał dobrych nowin dla Markusa. 
- Odpoczywa na balkonie swojej sypialni, panie. 
- Odpoczywa? O tej porze? Jest chora? Pewnie znowu gorączka - 
powiedział posępnie. Miewała już takie gorączki przed jego 
wyjazdem. 
- Nie, panie, nie jest chora. Niezupełnie. 
Markus zmarszczył brwi. 
- Co to znaczy? 
- Nie może chodzić ani mówić. Porusza tylko trochę prawą ręką. 
Zaniepokojony Markus wyminął go i chciał popędzić korytarzem, lecz 
Juliusz powstrzymał swego pana, nim ten dotarł do drzwi. 
- Najpierw zechciej wysłuchać mnie, panie. 
- Mówże więc szybko i niczego nie ukrywaj. 
- Mimo swego stanu, dostojna Feba jest przy zmysłach. Wie, co się 
wokół niej dzieje i co się mówi. Nauczyłem się z nią rozmawiać. 
Markus odsunął go na bok i wszedł do sypialni. Zobaczył matkę 
spoczywającą na fotelu, który przypominał mały tron. Jej dłoń 
leżała bezwładnie na oparciu, smukłe palce były rozluźnione. Głowę 
miała odrzuconą do tyłu, jakby piła słoneczne ciepło. Serce 
Markusa zaczęło bić spokojniejszym rytmem. Matka wygląda dobrze. 
Dopiero kiedy się zbliżył, dostrzegł, jak wielkie zaszły w niej 
zmiany. 
- Matko! - wyszeptał, czując, że serce mu krwawi. 
Feba otworzyła oczy. Tak często modliła się za syna, że wcale nie 
zdziwiła się, słysząc jego głos i widząc go przed sobą. Wyglądał 
tak samo jak dawniej, ale dostrzegła w nim jakąś zmianę. Był 
piękny - wzór męskiego wdzięku i siły - ale postarzał się, jego 
twarz ogorzała od słońca. 
- Matko - wyszeptał raz jeszcze. 
Klęknął, ujął jej dłoń i wtedy zrozumiała, że jest człowiekiem z 
krwi i kości. 
- Aaaa... 
- Tak. Jestem. Wróciłem do domu. 
Tak bardzo pragnęła zarzucić mu ramiona na szyję, ale mogła tylko 
siedzieć i płakać. Jej łzy doprowadzały go do rozpaczy, próbował 
je otrzeć. 
- Aaaa... - wybełkotała i zatrzepotała prawą dłonią. 
- Już dobrze. Teraz wszystko będzie dobrze - powiedział i poczuł, 
że jego oczy też wypełniają się łzami. 
Podszedł Juliusz i położył jej dłoń na ramieniu. 
- Twój syn wrócił, pani. 
Markus zauważył, ile uczucia wkłada Juliusz w to dotknięcie. 
Zobaczył też wyraz oczu sługi i gniew ogarnął go jak wicher. 
- Już cię nie opuszczę - powiedział, ocierając łzy. - Znajdę ci 
najlepszego lekarza. 
- Najlepsi lekarze już ją widzieli, panie - rzucił Juliusz. - Nie 
żałowaliśmy pieniędzy. Zrobiliśmy wszystko, co w ludzkiej mocy. 
Markus spojrzał mu w oczy i zrozumiał, że niewolnik mówi prawdę. A 
jednak był wzburzony. To właściwe, że niewolnik jest oddany swojej 
pani, ale wyczuwał u Juliusza uczucia daleko głębsze. Może to 
dobrze, że Bóg przysłał go do domu w tym właśnie momencie. 
Skupił całą uwagę na matce. Patrzył prosto w jej oczy. Zobaczył, 
że matka odwzajemnia mu się spojrzeniem równie intensywnym jak 
jego. Jedno oko miała jasne i rozumne, drugie mętne, zamglone. 
- Czy myliłem się, myśląc, że jesteś chrześcijanką? - spytał. 
Mrugnęła dwa razy. 
- Nie myliłeś się, panie - powiedział Juliusz. 
Markus nie spuszczał z niej wzroku. 
- Pewien człowiek powiedział mi nad Morzem Galilejskim, że wielu 
wyznawców modli się za mnie. Modliłaś się za mnie, prawda? 
Powoli opuściła powieki, a potem znów je podniosła. 
Markus uśmiechnął się. Wiedział już, co przyniesie jej największą 
pociechę. 
- Muszę więc coś ci wyjawić, matko. Twoje modlitwy zostały 
wysłuchane. Znalazłem Chrystusa. Człowiek o imieniu Korneliusz 
ochrzcił mnie w Morzu Galilejskim. 
W jej oczach znowu błysnęła łza. 
- Aaaa... - powiedziała i był to hymn chwały i wdzięczności. Jej 
dłoń poruszyła się. 
Markus pocałował tę biedną dłoń, a potem przytulił ją do policzka. 
- Wróciłem do domu, matko. Do ciebie. I do Boga. 

Rozdział XXXVI 


Przez kilka następnych dni Markus spędzał przy matce każdą chwilę, 
kiedy nie spała. Opowiedział jej o rejsie i rozmowach z Satyrosem. 
Opowiedział o podróży do Jerozolimy, o zburzonej świątyni i 
kamieniu, na którym Abraham położył Izaaka, by złożyć z niego 
ofiarę, a potem o zbójcach na drodze do Jerycha i jak Ezra 
Bariachin i jego córka Tafat uratowali mu życie. Wreszcie zaczął 
mówić o starej kobiecie z mieściny Nain i rozpaczy i pustce, jakie 
miał w duszy. Także o tym, że chciał odebrać sobie życie. Na 
koniec opowiedział z szacunkiem i grozą o Paraklecie i Panu. 
- Nie wiem, matko, czy utonąłem. Wiem, że czułem się, jakbym 
zmartwychwstał. - Ujął jej nadal smukłą i piękną dłoń. - I wiem 
teraz, że Jezus żyje. Widziałem Go w świecie wokół nas. - 
Przypomniał sobie, jak kiedyś mówiła to samo Hadassa. Uważał 
wtedy, że to niemądre. Teraz miał poczucie, że chodzi o coś 
oczywistego i nieuniknionego. - Widziałem Go przede wszystkim w 
sercach ludzi takich jak Debora, Korneliusz i dziesiątki innych, 
których potem poznałem. Lecz ujrzałem Go znacznie wcześniej. 
Widział Go przecież w życiu prostej niewolnicy. 
- Ha... da... 
Pochylił głowę i położył dłoń na jej dłoni. 
- Ha... da... 
- Pamiętam ją matko. Pamiętam wszystko! 
- Ha... da... 
- Ja też za nią tęsknię. 
- Ha... da... 
Uniósł głowę, tłumiąc żal, który nadal często wracał. 
- Jest z Panem - powiedział, z całego serca pragnąc czerpać 
pociechę z tych słów. Lecz ta strata była jak rana, która nigdy 
się nie zabliźnia. Hadassa. Słowo znaczące dla niego tyle co 
miłość. Jakże mógł być dawniej taki głupi? 
- Aaaa... 
- Sza - szepnął, starając się uśmierzyć wzburzenie matki. Patrzyła 
intensywnie, prawie gwałtownie. - Nie będziemy już o niej mówić, 
skoro czujesz się tak poruszona. 
Mrugnęła dwa razy. 
- Musi odpocząć, panie - oświadczył Juliusz, jak zwykle dbały o 
jej spokój. - Lekarz powiedział... 
- Tak, mówiłeś. - Markus wziął matkę na ręce i zaniósł do 
sypialni. - Porozmawiamy później - zapewnił, całując ją w 
policzek. 
Wyprostował się i spojrzał prosto w oczy Juliusza. Wskazał drzwi. 
Juliusz wyszedł. 
Dziewczyna, która upuściła tacę, kiedy zjawił się w domu, usiadła 
przy łóżku, żeby mieć baczenie na swoją panią. 
- Zawołaj mnie, kiedy się obudzi. 
- Tak, panie. 
Zamknął za sobą drzwi sypialni. Juliusz stał przy balustradzie nad 
perystylem. Markus spojrzał na starszego mężczyznę i jego oczy 
zwęziły się. 
- Wyjaśnij mi, co właściwie łączy cię z moją matką. 
Twarz Juliusza oblał ciemny rumieniec. 
- Jestem jej niewolnikiem, panie. 
- Jej niewolnikiem? 
- Pielęgnowałem ją od czasu ataku. 
- A przedtem? 
- Nie mów niczego, panie, czego byś potem żałował - powiedział 
miarowym głosem Juliusz. 
Markusa natychmiast ogarnął gniew. 
- Kim jesteś, by mi rozkazywać? 
- Wiem dobrze, panie, że jestem twoim niewolnikiem, lecz chcę ci 
coś powiedzieć. Jeśli wypowiesz słowo, którym źle ocenisz 
charakter swojej matki, uderzę cię jak uczyniłby twój ojciec, i 
nie dbam, co mnie potem spotka. 
Markus przyglądał mu się ze zdumieniem. Juliusz wiedział, że za 
takie słowa może czekać go krzyż. 
- Nie były to rozważne słowa. 
- Płynęły prosto z serca, panie. Twoja matka jest najlepszą z 
kobiet. 
Markus zacisnął zęby. 
- Czy matka miłuje cię tak samo jak ty ją? 
- Nie. To oczywiste! 
Markus nie był tego wcale pewny. Wiele razy wchodził do pokoju, 
kiedy Juliusz był sam na sam z matką. W głosie niewolnika 
przemawiającego do swej pani była zawsze nutka czułości, a pewnego 
razu, podnosząc ją z fotela, Juliusz położył sobie jej głowę na 
ramieniu. 
Markus nie wiedział, jak powinien się w tej sytuacji zachować. Nie 
był też pewny, czy ma prawo się wtrącać. Gdzież był, kiedy matka 
go potrzebowała? Juliusz poświęcił się bez reszty trosce o nią, 
ani na chwilę nie zapominał o jej potrzebach. Był czujny i 
opiekuńczy. Nie wynikało to z poczucia obowiązku, lecz z miłości. 
Markus położył dłoń na balustradzie. Nagle poczuł zawstydzenie. 
- Jestem zazdrosny z natury - wyznał. - Nie czuję się z tego 
powodu dumny. 
- Kochasz swoją matkę, panie. 
- Tak, kocham ją, ale to nie usprawiedliwia oskarżeń przeciwko 
tobie. Wybacz, Juliuszu. Gdyby nie ty, matka by nie żyła. Jestem 
ci wdzięczny. 
Juliusz był zdumiony zmianą, jaka dokonała się w Markusie. Była w 
nim jakaś pokora, której przedtem trudno byłoby się doszukać. 
- Nie musisz o nic się troszczyć, panie. Jestem dla twojej matki 
niewolnikiem i nikim więcej. 
- Jesteś kimś więcej. - Widział oczy matki, kiedy rozmawiała z 
Juliuszem. Położył dłoń na ramieniu niewolnika. - Jesteś jej 
najdroższym przyjacielem. 

Rozdział XXXVII 


Mijały dni. Markus spodziewał się, że ktoś wreszcie wymieni imię 
jego siostry, ale nic takiego się nie stało. W końcu zapytał, 
kiedy po raz ostatni odwiedziła matkę. 
- Jakieś pół roku temu, panie - odparł Juliusz. 
- Pół roku? 
- Tak, panie. 
- Czy wie, w jakim stanie jest matka? 
- Nie mieliśmy prawa tego przed nią skrywać. Wiele razy 
posyłaliśmy wiadomość. Raz dostojna Julia tu przyszła. Była bardzo 
przygnębiona stanem dostojnej Feby. 
- Tak bardzo, że więcej nie raczyła przyjść. 
Nie wytrzymał i dorzucił pod nosem obelżywe słowo. "Mam jej 
wybaczyć, Panie?" Chętnie zadusiłby ją własnymi rękami. Czuł 
narastający gniew, krew pulsowała mu w skroniach. 
Juliusz zaczął żałować swoich słów, które być może nie 
odzwierciedlały tego, co czuje Julia. Przecież nie wie, dlaczego 
Julia już się nie pokazała, a nie przystoi mu snucie domysłów. 
Szukał w myślach jakiegoś usprawiedliwienia dla córki Feby. 
- Nie wyglądała dobrze, panie. 
- Pewnie wskutek nadużycia wina poprzedniego wieczoru. 
Juliusz też brał to swego czasu pod uwagę, ale teraz nie 
potwierdził domysłu Markusa. 
- Była bardzo chuda. 
Markus obrzucił go chłodnym spojrzeniem. 
- Czyżbyś bronił mojej siostry? 
- Nie, panie. Troszczę się tylko o dostojną Febę. A twoja matka 
czeka na powrót córki. 
Twarz Markusa stężała. Odwrócił wzrok. 
- Czeka na dostojną Julię tak samo, jak czekała na ciebie, panie. 
W policzku Markusa zaczął drgać mięsień. 
- Dziękuję za łaskawe przypomnienie - rzucił z ironią. 
- Może dobrze byłoby sprawdzić, dostojny panie, czemu Julia nie 
przychodzi. 
- Potrafię się domyślić, i to ze sporą dozą prawdopodobieństwa - 
oświadczył Markus zjadliwie. - Kalaba nie chciała, żeby Julia 
spotykała matkę. Bała się, że spotkanie z matką może nakłonić 
Julię do przyzwoitego zachowania. - Wybuchnął urywanym, cynicznym 
śmiechem. - Sądzę, że jest to bardzo bliskie prawdy. 
- Kalaba Sziwa Fontaneus opuściła rok temu Efez. 
Zaskoczony Markus podniósł na niego spojrzenie. 
- To nader ciekawe. Czego jeszcze dowiedziałeś się o sprawach 
mojej siostry? 
- Krążyły plotki, że mąż porzucił Julię wkrótce po twoim wyjeździe 
do Palestyny, panie. O ile wiem, nie wrócił. 
Markus zamyślił się. Tak więc wszyscy opuścili biedną Julię. 
Dobrze sobie na to zasłużyła. Czyż nie ostrzegał jej przed Kalabą 
i Prymusem? Łatwo odgadnąć, co się stało. Kalaba wykorzystywała 
Julię, póki się nią nie znudziła, a Prymus przy każdej 
nadarzającej się sposobności odzierał ją z majątku. 
Jaka jest teraz jej sytuacja? 
Czemu właściwie miałby się o to troszczyć? 
Julia przyszła pewnie do matki po pomoc, a zobaczywszy, że nic nie 
uzyska, zniknęła raz na zawsze. Nigdy nie lubiła towarzystwa 
chorych. Przypomniał sobie, jak uciekła z pokoju, kiedy ojciec 
wezwał rodzinę do swego łoża śmierci. 
Jednak myśl o siostrze nie dawała mu spokoju. 
- Mówisz, że robiła wrażenie chorej? 
- Tak, panie. 
Miotały nim sprzeczne uczucia, ale górę brał gniew. Miał jasną 
świadomość, czego chce od niego Pan i jednocześnie nie potrafił 
się przezwyciężyć. Wolał pamiętać, co uczyniła Julia, bo to 
stanowiło tarczę przeciwko cieplejszym uczuciom. Julia nie 
zasługuje na miłość. Zasługuje tylko na sąd. 
- Pół roku - powtórzył posępnie. - Może przez ten czas umarła. 
Juliusz czuł się poruszony obojętnością Markusa. 
- A jeśli nie, panie? Twoja matka byłaby spokojniejsza, gdyby 
wiedziała, że Julia jest bezpieczna i czuje się dobrze. 
Markus wiedział, że Juliusz ma rację. Skoro matka modliła się za 
niego, modliła się też za Julię. 
Myśl o spotkaniu z siostrą rozbudziła uśpione w ostatnich 
tygodniach uczucia. Skończyła się cisza przed burzą i zawierucha 
uczuć starła się teraz z pragnieniem zemsty. Przysiągł, że nigdy 
już nie zobaczy Julii, że nie zamieni z nią ani słowa. Kiedy 
składał tę przysięgę, podchodził do niej ze śmiertelną powagą. 
Chciał dotrzymać jej do końca życia. Teraz wiedział jednak, że 
musi zapomnieć o swoich urazach, bo najważniejsze jest to, czego 
pragnie matka. Jeśli chodzi o samą Julię, nie troszczył się o to, 
co się z nią stało. 
- Dobrze - powiedział posępnie. - Jutro ją odszukam. 
Modlił się do Boga, by nie żyła i by nie został po niej ślad na 
ziemi. By skończyło się to raz na zawsze. 

Rozdział XXXVIII 


Hadassa powolnymi pociągnięciami grzebienia rozczesywała włosy 
Julii. Dostrzegła wyłysiałe placki, jeszcze jedno świadectwo 
choroby. Julia była dzisiaj bardzo niespokojna, wrzody sprawiały 
jej dotkliwy ból. Hadassa podała jej niedużą dawkę mandragory i 
dorzuciła do kąpieli garść ziół. Teraz Julia odpoczywała w 
popołudniowym słońcu. Nie cierpiała. Lekki wietrzyk poruszał 
liśćmi winorośli i przynosił mocne wonie od strony ludnego miasta. 
Przebierając palcami po jedwabistych kosmykach, Hadassa zaczęła 
splatać długie, sięgające pasa włosy. Skończyła i położyła warkocz 
na ramieniu Julii. 
- Przyniosę ci coś do jedzenia, pani. 
- Nie jestem głodna - westchnęła Julia. - Nie chce mi się pić. Nie 
jestem zmęczona. Nie potrzebuję niczego. 
- Chciałabyś, żebym opowiedziała ci jakąś historię? 
Julia potrząsnęła głową, a potem spojrzała na nią ożywiona nagłą 
nadzieją. 
- Czy umiesz śpiewać, dostojna Azar? 
- Wybacz mi, pani. Nie. - Wskutek zakażenia i urazów jej struny 
głosowe uległy uszkodzeniu. - Umiem jednak grać na lirze. 
Julia odwróciła wzrok. 
- Nie mam liry. Kiedyś była, ale Prymus roztrzaskał ją i spalił. 
Wtedy była z tego zadowolona, gdyż instrument przypominał jej o 
niewolnicy, która grała na nim, śpiewając pieśni o swoim Bogu. 
- Poproszę Prometeusza, żeby kupił. 
Julia przyłożyła drżącą rękę do czoła. 
- Szkoda twoich pieniędzy. 
Zaśmiała się smutno. Ile pieniędzy roztrwoniła w ubiegłych latach? 
Kiedy myślała o tym, ile miała, nie mogła się nadziwić, że musi 
żyć teraz tak nędznie. 
Hadassa położyła dłoń na ramieniu Julii. 
- To gorączka sprowadza ból głowy, pani. - Prometeusz przysunął do 
łoża mały stolik, na którym postawił dzban z wonną wodą i położył 
małą kupkę szmatek. Hadassa wzięła jedną, zmoczyła i wyżęła. 
Zwilżyła nią twarz Julii. - Spróbuj zasnąć. 
- Chciałabym. Czasem ból jest zbyt silny. Kiedy indziej nie chcę 
zasnąć, bo dręczą mnie sny. 
- O czym śnisz? 
- O rozmaitych rzeczach. O ludziach, których znałam. Zeszłej nocy 
przyśnił mi się mój pierwszy mąż, Klaudiusz. 
Hadassa pogładziła jej czoło i skronie. 
- Opowiedz o nim. 
- Spadł z konia i skręcił kark. - Dotyk dłoni Hadassy sprawił, że 
się odprężyła. Miała dzisiaj ochotę rozmawiać o przeszłości, 
zrzucić z serca brzemię. - Nie był dobrym jeźdźcem i powiedziano 
mi później, że zanim zaczął mnie szukać, wychylił parę kielichów 
wina. 
Hadassa odłożyła szmatkę. 
- To przykre. 
- Mnie nie było przykro - oświadczyła Julia bezbarwnym głosem. - W 
każdym razie wtedy. Powinno mi być go żal, ale niczego takiego nie 
czułam. 
- A teraz? 
- Nie wiem. - Przygryzła wargę. - Tak - wyznała po chwili cichym 
głosem. - Czasem. - Czy Azar ją potępi? Julia czekała w napięciu. 
Azar ujęła jej dłoń. Julia poczuła taką wdzięczność, że ścisnęła 
tę drobną, ale mocną dłoń i ciągnęła: - Była to w pewnym sensie 
moja wina. Bo widzisz, on mnie szukał. Pojechałam do szkoły 
gladiatorów, żeby popatrzeć na ćwiczenia. Szalałam za 
gladiatorami. Zwłaszcza za jednym. Prosiłam Klaudiusza z dziesięć 
razy, żebyśmy pojechali obejrzeć ludus, ale on nie chciał. Nie 
zależało mu na niczym poza studiami nad rozmaitymi religiami w 
cesarstwie. A mnie to nudziło tak samo, jak nudził mnie on. 
Westchnęła. 
- Nigdy bym go nie poślubiła, gdyby nie zmusił mnie do tego 
ojciec. Klaudiusz był ode mnie o dwadzieścia lat starszy, ale 
zachowywał się, jakby miał jeszcze więcej lat. 
Mówiła dalej, starając się usprawiedliwić swoje czyny, ale im 
dłużej mówiła, tym trudniej było jej usprawiedliwić samą siebie. 
Czemu nęka ją jeszcze dzisiaj coś, co wydarzyło się tak dawno? A 
sprawa Klaudiusza to tylko jedna z wielu. 
Hadassa położyła rękę na dłoni Julii. 
- Byłaś bardzo młoda. 
- Za młoda dla niego - przyznała Julia. Odetchnęła cicho i 
zaśmiała się ze smutkiem. - Sądzę, że Klaudiusz kochał mnie, bo 
wyglądałam jak jego pierwsza żona, choć byłam zupełnie inna. Jakiż 
wstrząs musiał przeżyć po pierwszych tygodniach małżeństwa. 
- Czy wiesz, jaka była jego pierwsza żona? 
- Nie znałam jej, oczywiście, ale musiała być łagodna i miła. 
Podzielała też jego namiętność naukową. - Uniosła głowę i 
spojrzała na zasłony Hadassy, zadowolona, że nie widzi za nimi 
twarzy. - Ja byłam zupełnie inna. Czasem spostrzegam, że pragnę... 
- Potrząsnęła głową i odwróciła wzrok. - Z pragnień nie wynika nic 
dobrego. 
- Czego pragniesz, pani? 
- Być choć trochę lepsza. 
Hadassa miała ogromną ochotę uścisnąć ją, gdyż Julia po raz 
pierwszy okazała, że pozostała jej jakaś resztka sumienia. 
- Wcale nie żałuję, że go nie kochałam - powiedziała Julia. - Nie 
mogłabym. Gdybym jednak... Och, sama nie wiem. - Zamknęła oczy. - 
To chyba już bez znaczenia. Mówiono mi, że nie warto dręczyć się 
tym, co było, ale nic innego mi nie zostało. Obrazy przeszłości. 
- Czasem musimy obejrzeć się za siebie, zobaczyć, co robiliśmy, 
żeby pozbyć się brzemienia, nim ruszymy dalej. 
Julia obrzuciła ją smutnym spojrzeniem. 
- Po co, dostojna Azar? Nie zmienię przeszłości. Klaudiusz nie 
żyje, i tyle. I na zawsze pozostanie to, przynajmniej częściowo, 
moją winą. 
- Tak być nie musi. 
Julia roześmiała się. 
- To właśnie powiedziała Kalaba. 
- Kalaba? - powtórzyła zdumiona Hadassa. 
- Tak. Kalaba Sziwa Fontaneus. Och, z pewnością o niej słyszałaś. 
Wszyscy słyszeli. - Jej usta wykrzywiły się w uśmiechu pełnym 
goryczy. - Mieszkała tu ze mną prawie rok. Była moją kochanką. 
Czujesz się wstrząśnięta? - Machnęła ręką. 
- Nie - odparła spokojnie Hadassa. 
- Kalaba powiedziała, że nie ma co użalać się nad przeszłością. 
Zawsze trzeba skupiać się na przeżywaniu chwili bieżącej. - 
Roześmiała się zjadliwie. - Kiedyś opowiedziałam jej o Klaudiuszu. 
Wybuchnęła śmiechem i oświadczyła, że jestem głupia, jeśli żałuję 
tego, co się stało. 
Może głupia była w tej chwili, rozmawiając o tym wszystkim z Azar. 
- Jednak żałowałaś? 
- Klaudiusza? 
- Tak, Klaudiusza. 
- Zaraz po śmierci. Krótko. Może więcej było w tym strachu niż 
żalu. Sama nie wiem. Bałam się, że ktoś mnie otruje. Cała służba 
kochała Klaudiusza. Był dobry dla niewolników. - Przez chwilę 
milczała. Zamyśliła się. Klaudiusz był dobry także dla niej. Nigdy 
nie usłyszała od niego ostrego słowa, chociaż trudno powiedzieć, 
żeby należycie wykonywała obowiązki małżonki. Poczuła nagle wstyd. 
- Ostatnio przypomniało mi się wszystko, co mu mówiłam, i 
żałowałam tego. 
Dźwignęła się i przeszła kilka kroków w stronę balkonu. Oparła się 
o ścianę i spojrzała na morze. 
- Myślę też o Kajuszu. O moim drugim mężu. 
Nękał ją wyraz jego oczu, kiedy umierał od trucizny, którą mu 
podawała. Robiła to stopniowo, przez kilka tygodni. Ale dopiero 
tuż przed śmiercią uświadomił sobie... 
- Co komu przyjdzie z żalu? - Zwiesiła głowę. 
- Żal prowadzi do skruchy, a skrucha do Boga. 
- Bóg zaś daje zapomnienie - dodała Julia, unosząc podbródek. 
Czemu Azar musi zawsze mówić jej o Bogu? - Powiał ciepły wiatr od 
morza - starała się zmienić temat. - Ciekawe, jakie okręty 
wpływają do portu. Mój ojciec miał całą flotę. Sprowadzał towary z 
wszystkich portów cesarstwa. 
Często spierał się z Markusem na temat tego, co jest ludziom 
najbardziej potrzebne. Ojciec chciał sprowadzać zboże dla 
głodujących. Markus wolał piasek do cyrku. Markus miał rację i 
uzyskał prawo do zarządzania sześcioma okrętami. To była podstawa 
jego bogactwa. Jest teraz jednym z najbogatszych ludzi w 
cesarstwie, a ona żyje w niedostatku i utrzymuje się dzięki 
pieniądzom nieznajomej kobiety. 
Gdzie jest w tej chwili Markus? Nadal w Palestynie? Czy czuje 
jeszcze do niej nienawiść? 
Tę nienawiść wyczuwała prawie namacalnie na odległość. Wiedziała, 
że gdziekolwiek Markus jest, cokolwiek robi, pali go nienawiść do 
siostry. Nigdy nie zmieniał postanowień. A postanowił przecież 
nienawidzić jej do śmierci. 
Poczuła przygnębienie i odwróciła głowę. Nie chciała myśleć o 
Markusie. Nie chciała, by powróciło poczucie winy. Przecież 
chciała obronić go tylko przed nim samym. Hadassa, zwykła 
niewolnica, zhańbiła Markusa, gdyż nie chciała go poślubić. 
"Poza tym - rozmyślała Julia - to Hadassa doprowadziła do rozłamu 
wśród moich domowników." Prymus czuł do niej nienawiść, gdyż przez 
nią odwrócił się od niego Prometeusz. Kalaba nigdy właściwie nie 
wyjawiła, skąd bierze się jej nienawiść do niewolnicy, ale 
nienawidziła jej z całego serca. Julia przypomniała sobie, że była 
wściekła na niewolnicę, nie pamiętała jednak, o co właściwie jej 
chodziło. 
Nigdy natomiast nie zapomni słów, jakie rzucił jej brat, 
opuszczając amfiteatr. "Niech bogowie przeklną cię za to, co 
zrobiłaś!" 
Julia zadrżała, usiadła z powrotem na łożu i naciągnęła pled na 
ramiona. 
- Zimno ci, pani - powiedziała Hadassa. - Może powinnyśmy wrócić 
do środka? 
- Nie. Nuży mnie to ciągłe przebywanie w sypialni. - Położyła się 
na boku i patrzyła wyczekująco na Azar, jak dziecko spragnione 
bajki na dobranoc. - Opowiedz mi coś. Co chcesz. Wszystko mi 
jedno. 
Hadassa zaczęła opowieść o Samarytance i studni. Doszła do 
momentu, kiedy Jezus mówi, że jest Wodą Życia i zobaczyła, że 
Julia, ukołysana dźwiękiem jej głosu, zapadła w sen. Wstała i 
poprawiła pledy. Odgarnęła jej z czoła wilgotne kosmyki. 
Kiedy jej opowieści otworzą oczy Julii, zamiast je zamykać? Jednak 
mimo całej duchowej ślepoty chorej Hadassa nie traciła nadziei. 
To, co Julia powiedziała o Klaudiuszu, zaskoczyło ją. Po raz 
pierwszy Julia okazała, że czegoś żałuje, a nawet że czuje się za 
coś częściowo chociaż odpowiedzialna. Ostatnio zniknęła gdzieś jej 
swarliwość. Przeżywała mroczniejsze i głębsze nastroje, jakby jej 
umysł przetrawiał przeszłość... jakby dokonywał ostatniego 
podsumowania. 
Hadassa wzięła laskę i poszła do sypialni. Poprawiła nakrycia na 
łożu, a potem zajęła się sukniami, odkładając na jedną kupkę 
brudne, na drugą nie używane. Czyste złożyła i schowała. Resztę 
przewiesiła sobie przez ramię i wyszła. 
Wzięła laskę pod pachę i opierając się o balustradę, zaczęła 
schodzić. Kiedy znalazła się u stóp schodów, obróciła się, żeby 
przejść przez perystyl do kuchni mieszczącej się na tyłach domu. 
Ktoś zastukał do drzwi. 
Zaskoczona Hadassa spojrzała w tamtą stronę. Przez cały czas jej 
pobytu tutaj nikt nie odwiedził Julii. Aleksander i Raszyd nigdy 
nie przychodzili o tej porze, a poza tym nie pukali. Wiedzieli, że 
Hadassa jest na górze z Julią i nie usłyszy pukania, wchodzili 
więc nie zapowiedzeni. 
Hadassa podeszła do drzwi i otworzyła je. 
Gość odwrócił się już i zaczął schodzić. Był to wysoki, mocno 
zbudowany i bogato ubrany mężczyzna. Usłyszał odgłos otwieranych 
drzwi, odwrócił się niechętnie i podniósł na nią posępne 
spojrzenie. 
Hadassie zaparło dech w piersi, serce waliło jej jak młot. Markus! 
Zmierzył ją spojrzeniem od stóp do głów. Zmarszczył lekko brwi i 
zawrócił. 
- Przyszedłem do dostojnej Julii. 

Rozdział XXXIX 


Markusa zaskoczył widok kobiety z zasłoniętą twarzą. Przyjrzał się 
jej bacznie i zmarszczył brwi, ponieważ kobieta milczała.
- Ten dom nadal należy do Julii Walerian, czyż nie tak? 
- Tak, panie - odparła chropowatym głosem kobieta. 
Trzymając się laski, zrobiła krok do tyłu, żeby przepuścić gościa. 
Wszedł do sieni i natychmiast uderzyło go, że to miejsce jest 
ogołocone z wszystkiego. Pustka. Słyszał szmer fontanny. Kobieta 
zamknęła cicho drzwi i pokuśtykała za nim. W pustym domu niósł się 
echem cichy stukot jej laski. Markusa zdziwiło, że Julia wzięła 
sobie kaleką niewolnicę. I te zasłony! 
- Tędy, panie - powiedziała kobieta i poszła przodem. 
Zobaczył suknie przewieszone przez ramię i uznał, że kobieta jest 
praczką. 
- Gdzie reszta służby? 
- Nie ma żadnej innej służby, panie. Tylko Prometeusz i ja. 
Prometeusz poszedł pracować do miasta. 
Położyła starannie kupkę ubrań u stóp schodów. 
"Kaleka i katamita" - pomyślał z posępnym humorem Markus. Jakiż 
upadek! Naprawdę źle to wygląda. Patrzył, jak służebna pnie się na 
schody. Stawiała wyżej zdrową nogę, a następnie podciągała chorą. 
Stopień po stopniu. Szła mozolnie i pewnie sprawiało jej to ból. 
Poczuł litość, ale zaraz górę wzięło zaciekawienie dziwacznym 
strojem. 
- Jesteś Arabką? 
- Nie, panie. 
- Czemu więc nosisz zasłonę? 
- Mam zniekształconą twarz, panie. 
Bez wątpienia Julia cierpiała z tego powodu. Nie mógł sobie 
wyobrazić, że jego siostra ma wśród swojej służby kogoś kalekiego, 
a cóż dopiero osobistą służebną! Dziesiątki pytań cisnęły mu się 
na usta, ale powściągnął język. Zaraz dowie się wszystkiego od 
samej Julii. 
- Kiedy wychodziłam od niej, spała - wyjaśniła ściszonym głosem 
niewolnica. 
Markus wszedł za nią do sypialni. Przystanął na progu i patrzył, 
jak utykając kobieta idzie w stronę balkonu. Podeszła do łoża, 
nachyliła się nad nim i powiedziała coś cicho, żeby nie 
przestraszyć śpiącej. 
- Gość? - wymamrotała zaspanym głosem Julia i dźwignęła się na 
łokciu. Obróciła się nieco i służebna pomogła jej usiąść. 
Oszołomiony Markus przyglądał się zmianom, jakie zaszły w 
wyglądzie siostry. Równie wstrząśnięta Julia wpatrywała się w 
niego zapadniętymi oczami. Twarz miała białą, jakby wyrzeźbioną w 
marmurze. Markus przypomniał sobie wygłodzonych Żydów, którzy 
docierali do Rzymu po długim, wyniszczającym marszu ze zdobytej 
Jerozolimy. I przypomniał sobie też Hadassę, i co zrobiła jej 
Julia. 
- Markus! - szepnęła drżącym głosem Julia i wyciągnęła w jego 
stronę rękę. - Jak to dobrze, że przyszedłeś. 
Czyżby mniemała, że zapomniał o wszystkim? 
Stał bez ruchu. 
Julia wyczuwała jego nienawiść. Poznała po jego oczach, że jest 
wstrząśnięty jej wyglądem i przez moment cieszyła się, myśląc, że 
może Markus teraz żałuje tych okrutnych słów, które jej kiedyś 
powiedział. Zaraz jednak zauważyła, jak zimne są jego oczy, jak 
sztywna postawa. Jej ręka opadła. Czuła się nieswojo, kiedy tak 
patrzył na nią, zacisnąwszy usta. Bez śladu litości oceniał 
spustoszenia, jakich dokonała choroba. 
- Zdaje się, że jesteś chora. 
Czyżby się z tego cieszył? Zadarła podbródek, żeby nie widział, 
jak bardzo ją zranił. 
- To prawda, aczkolwiek dla ciebie nie powinno to być 
zaskoczeniem. - Markus uniósł brew, a Julia roześmiała się 
łamliwym głosem. - Czy pamiętasz ostatnie słowa, jakie rzuciłeś mi 
w twarz? 
- Pamiętam je doskonale, ale nie warto tracić czasu na obarczanie 
mnie winą za to, co cię spotkało. Spójrz w lustro. Twoja choroba 
ma więcej wspólnego z tym, co robiłaś niż z tym, co ja mogłem 
powiedzieć. 
Jego obojętność sprawiała ból. 
- Więc to tak? Przyszedłeś, żeby napawać się moim nieszczęściem. 
- Przyszedłem, żeby dowiedzieć się, czemu nie raczyłaś odwiedzić 
matki. 
- Więc wiesz już. 
Markus stał milcząc. Czuł, jak jej obojętny ton rozpala gniew w 
jego sercu. Nawet nie zapytała, jak czuje się matka. Zazgrzytał 
zębami. Żałował, że tu przyszedł, bo teraz, kiedy zobaczył, jak 
się sprawy mają, wiedział, iż musi zająć się siostrą a myśl o tym 
sprawiała mu przykrość. 
Julia spojrzała na okrytą zasłoną kobietę. 
- Szal - rzuciła rozkazująco i wyciągnęła ręce, by niewolnica 
mogła ją nim otulić. 
Miała nadzieję, że Azar wybaczy jej ten ton. Musi przecież dbać o 
pozory! Musi okazać dumę w odpowiedzi na wzgardliwe spojrzenie 
brata. Nic się nie zmieniło, a już najmniej Markus. 
Wyciągnęła rękę i Azar pomogła jej wstać z łoża. 
- Nienawiść najlepiej witać stojąc - oświadczyła, uśmiechając się 
lodowato do Markusa. - Możesz odejść - dodała, zwracając się do 
Azar. 
- Gdybyś mnie potrzebowała, pani, będę za drzwiami. 
Markus patrzył, jak niewolnica, utykając, wychodzi z pokoju. 
- Osobliwy wybór jak na osobistą służebną - zauważył, kiedy 
Hadassa zamknęła za sobą drzwi. 
- Azar jest osobą wolną - odparła. Zmusiła się do drwiącego 
uśmiechu. Czuła potrzebę zemsty za to, że ją zranił, i dobrze 
wiedziała, co ma powiedzieć. - Jest chrześcijanką, Markusie. Czyż 
nie dostrzegasz, ile w tym smakowitej ironii? 
Przez twarz przemknął mu skurcz, świadczący, że cios był celny. 
Dostrzegła to i otuliła się szczelniej szalem, drżąc na całym 
ciele mimo tego, że postanowiła trzymać się mocno. Żałowała, że 
przywołała przeszłość, ale zaraz się z tego rozgrzeszyła. Przecież 
Markus ją zranił! Chyba nie spodziewał się, że bez mrugnięcia 
przyjmie jego obraźliwe zachowanie. 
- Jak czuje się matka? 
- To miło, że o to zapytałaś. 
Zacisnęła wargi, starając się nie zważać na to, że Markus 
przybiera pozy sędziego. Jakże musi jej nienawidzić! 
- Gdzie byłeś przez cały ten czas? 
- Matka poczuje się lepiej, jeśli cię zobaczy - odpowiedział na 
pierwsze pytanie. 
- Wątpię. 
- Nie waż się wątpić w nic, co ja mówię! 
- Czy to Juliusz podpowiedział ci, byś przyszedł? Nie wyobrażam 
sobie, żebyś zjawił się u mnie z własnej woli. - Owinęła się 
szalem i podeszła do ściany. 
- Juliusz przekonał mnie, że matka za tobą tęskni. 
- Czyżby? - Roześmiała się szyderczo. - Nawet mnie nie poznaje. 
Siedzi na tym tronie, który Juliusz dla niej wykonał, ślini się i 
bełkocze. Nie mogłam tego znieść. 
- Mogłabyś pomyśleć o tym, co czuje i czego potrzebuje matka, ale 
ty potrafisz myśleć tylko o sobie. 
- Na jej miejscu wolałabym, żeby ktoś podał mi kielich cykuty i 
skończył z tym raz na zawsze! 
Markus spojrzał na jej wychudłe ciało i zapadnięte oczy. 
- Doprawdy? 
To, co zobaczyła w jego twarzy, sprawiło, że zaczerpnęła głęboko 
tchu. Oto ona jest chora, umierająca, on zaś ani trochę o to nie 
dba. Była nawet pewna, że pragnie jej śmierci. Walczyła z łzami, 
które paliły jej oczy. 
- Nigdy bym nie pomyślała, że możesz być taki zimny i okrutny, 
Markusie. 
- Daleko mi w tym do ciebie. - Podszedł do ściany i oparł się o 
nią ręką. Spojrzał na siostrę i wykrzywił z ironią usta. - A co 
słychać u Kalaby i Prymusa? 
Odchyliła do tyłu głowę, udając, że rozkoszuje się łagodnym 
powiewem wiatru. 
- Odeszli - rzuciła takim tonem, jakby nie miało to dla niej 
najmniejszego znaczenia. 
- Ile długów ci zostawili? 
- Nie musisz się o mnie troszczyć - odparła wyniośle. Markus 
wyraźnie cieszy się z jej upokorzenia. 
- Wcale się nie troszczę - rzekł, patrząc w stronę portu. - Jestem 
po prostu ciekawy. 
Zacisnęła pięści, starając się zapanować nad sobą. 
- Mam nadal willę. 
- Bez wątpienia obłożoną długami. 
Każde jego słowo było jak cios sztyletu. 
- Tak - odparła spokojnie. - Czy jesteś teraz zadowolony? 
- To upraszcza sprawę. - Markus wyprostował się. - Zabiorę twoje 
rzeczy i spłacę długi. 
Spojrzała na niego zaskoczona, mając nadzieję, że w końcu serce mu 
zmiękło. 
- Matka będzie zadowolona, jeśli znowu znajdziesz się pod jej 
dachem - wycedził. 
Wyraz jego twarzy zmroził ją. Postanowiła się zbuntować. 
- Wolę zostać tutaj. 
- Nie obchodzi mnie, co ty wolisz. Juliusz powiedział, że twoja 
bliskość przyniesie matce ulgę. Przeprowadzisz się zatem. 
- Co jej po mnie? Jestem chora, choć tobie jest to oczywiście 
obojętne. 
- Masz rację. Nic mnie to nie obchodzi. 
- Umieram. Czy to też cię nie obchodzi? 
Oczy Markusa zwęziły się, ale z jego ust nie padło ani słowo. 
Julia odwróciła wzrok od jego zastygłej twarzy i pobielałymi 
palcami uczepiła się ściany. 
- Ma ciebie. Nic jej po mnie. 
- Kocha także ciebie. Bóg jeden wie dlaczego. 
Spojrzała na niego przez łzy. 
- A jeśli odmówię? 
- Możesz sobie odmawiać. Nie dbam o to. Krzycz. Wygłaszaj mowy. 
Awanturuj się. Płacz. To niczego nie zmieni. Nie masz męża, 
prawda? Ani ojca. Sprawuję zatem nad tobą pełną władzę. Nie 
zdepczesz mnie tak, jak zdeptałaś innych. Czy ci się podoba, czy 
nie, będziesz robiła, co ci każę. A w tym momencie każę ci 
przenieść się do domu. 
Markus odsunął się od ściany. 
- Przyślę kogoś, żeby spakował to, co ci zostało, i dopilnuję, by 
służba zadbała o twoje potrzeby. 
Ruszył przez balkon w stronę sypialni. 
- Mam swoją służbę - krzyknęła za nim. 
Markus zatrzymał się i spojrzał na nią. Twarz miał białą z gniewu. 
- Nie przyjmę katamity pod mój dach! - wycedził przez zęby. - 
Zawsze umiałaś pozbywać się służby. Pozbądź się więc Prometeusza. 
Sprzedaj go. Oddaj. Obdarz wolnością. Nie obchodzi mnie, co z nim 
zrobisz, ale nie zabieraj go ze sobą. Rozumiesz? Jeśli chodzi o 
tę... 
- Chcę Azar. Potrzebuję jej. 
- Będziesz miała młodszą służebną gotową na każde twoje skinienie. 
Julię ogarnął strach. Myśl, że zabraknie jej czułej opieki Azar, 
była nie do zniesienia. 
- Potrzebuję jej, Markusie. Proszę cię! 
- Zawsze potrzebowałaś mnóstwa rozmaitych rzeczy, Julio, czyż nie 
tak? Dopatrzę, byś miała wszystko, co jest ci niezbędne. 
- Gotowa jestem cię błagać. Markusie, nie odsyłaj jej! 
Markus nie zatrzymał się. 
- Markusie! Błagam! 
Markus szarpnął drzwi i zatrzasnął je za sobą. Zbyt wiele razy 
słyszał płacz Julii, by jej łzy robiły jeszcze na nim najmniejsze 
wrażenie. 
Kobieta w zasłonie stała pod łukiem okna wychodzącego na perystyl. 
Podszedł do niej i szorstkim głosem wyjawił, co względem niej 
postanowił. 
- Jesteś wolna i możesz iść, dokąd zechcesz. 
Odwrócił się na pięcie. Chciał wyjść stąd jak najszybciej. 
- Chcę zostać z dostojną Julią. 
Markus spojrzał na nią ze zdumieniem. Może jest coś, co ją 
zatrzymuje przy Julii. 
- Jeśli chodzi o pieniądze, dostaniesz tyle, że wystarczy ci do 
końca życia. 
- Nie chodzi o pieniądze, panie. Mam wystarczające środki, żeby 
się utrzymać. 
- Czemu więc chcesz zostać przy niej? - spytał ze zdziwieniem. 
- Dałam jej słowo. 
- Ona nigdy nie dotrzymywała słowa. 
- Ale ja tak. 
Była to odpowiedź najprostsza - i ostatnia, jaką chciałby 
usłyszeć. 
- Zrobisz, co zechcesz - rzucił z gniewem i ruszył przez sień. 
Hadassa patrzyła za nim. Przycisnęła rękę do oszalałego serca i 
dopiero teraz poczuła, że może swobodnie oddychać. Tak 
niespodziewanie zobaczyła go na schodach wejściowych. Gdyby 
uprzedził, może zdołałaby się przygotować. I przygotować Julię. 
Myśl, że znowu zamieszka z nim pod jednym dachem, napełniła ją 
radością i bólem. 
Podeszła do drzwi i otworzyła je. Julia leżała na łożu i łkała. 
Usiadła i wyciągnęła ręce jak dziecko rozpaczliwie spragnione 
pociechy. 
- Nie pozwól, by cię odesłał. Proszę! 
Hadassa usiadła obok niej i przytuliła ją do siebie. 
- Jestem przy tobie. 
- Nie opuszczaj mnie - szlochała Julia. - Jeśli odejdziesz, umrę. 
- Nie opuszczę cię, pani. - Pogłaskała ją po głowie. - Nigdy. 
- On mnie nienawidzi. Tak bardzo mnie nienawidzi! 
Hadassa wiedziała, że Julia ma rację. Wyczuła nienawiść 
promieniującą od niego, gdy tylko wszedł do sypialni. Widziała 
posępny błysk w jego oczach. 
- Dlaczego cię nienawidzi? 
Co odwróciło serce Markusa od siostry, którą tak mocno kochał? 
Julia zamknęła oczy. Usta jej drżały. Cofnęła się i otarła łzy. 
- Nie chcę o tym mówić. To wszystko było tak dawno, że mógłby już 
zapomnieć. - Pociągnęła nosem, gdyż łzy nadal napływały jej do 
oczu. Podniosła wzrok na Azar. - Powiedział, żebym pozbyła się 
Prometeusza. 
Hadassa poczuła zimny dreszcz. 
- Co to znaczy "pozbyła się"? 
- Bym go sprzedała, zrobiła z nim, co zechcę. Ale Prometeusz był 
dla mnie dobry. Nie chcę go skrzywdzić. Mój brat gardzi nim, bo 
był katamitą Prymusa. A Markus nienawidził Prymusa. Nienawidził 
Kalaby. Mnie nienawidzi tak samo jak ich. 
Hadassa ujęła jej dłoń. 
- Pani - powiedziała łagodnym głosem, pragnąc z całego serca, żeby 
Julia choć na moment przestała myśleć o sobie. - Pan dał ci 
sposobność, byś spełniła dobry uczynek. 
Julia uspokoiła się trochę i spojrzała na nią przez łzy. 
- Jaki? 
- Możesz wyzwolić Prometeusza. 
Julia myślała przez chwilę, a potem zmarszczyła brwi. 
- Jest wart mnóstwo pieniędzy. 
- Teraz, kiedy brat spłaci twoje długi i zapewni ci dach nad głową 
pieniądze nie będą ci potrzebne. 
Azar powiedziała to tak, że Julia dostrzegła korzyści płynące z 
nowej sytuacji. Zwłaszcza w porównaniu z wszystkimi poprzednimi 
klęskami. Przygryzła wargę. 
- Nie wiem. Markusowi to się może ani trochę nie spodobać. - 
Roześmiała się posępnie. - Czemu jednak miałabym dbać o to, co 
myśli Markus, skoro on nie dba o mnie? - Spojrzała błyszczącymi 
oczami na Azar. - Dobrze. Wyzwolę Prometeusza. 
- Obdarz go wolnością za to, że okazał ci tyle serca podczas 
choroby, pani, a nie na złość bratu. Inaczej nie spłynie na ciebie 
błogosławieństwo. 
Twarz Julii wydłużyła się. 
- Jesteś ze mnie niezadowolona. 
- Zapomnij o tym, co czujesz i czyń to, co jest właściwe. 
Julia siedziała przez dłuższą chwilę bez ruchu. 
- Nie wiem, co jest właściwe. Może nigdy nie wiedziałam. - 
Spojrzała na Azar i poczuła ciepło jej duszy. - Ale zrobię tak, jak 
chcesz. 

Rozdział XL 


Słudzy Markusa przybyli kilka godzin po jego wyjściu. Julia 
spędziła popołudnie na spisywaniu dokumentu, którym wyzwalała 
Prometeusza. Kiedy tylko wrócił z pracy, którą znalazł sobie na 
mieście, wręczyła mu pismo. Minęła chwila, nim Prometeusz 
uświadomił sobie, co dostał. 
- O, pani - powiedział z sercem przepełnionym wdzięcznością. 
Julia uśmiechnęła się drżącymi wargami. 
- Byłeś dobrym i wiernym sługą, Prometeuszu. Życzę ci samych 
dobrych rzeczy. - Wyciągnęła rękę. Prometeusz pocałował z miłością 
jej dłoń. Julia nigdy dotąd nie czuła takiej lekkości w sercu. - 
Idź w pokoju. 
Zobaczyła, że tuż za drzwiami czeka na niego Azar. Prometeusz 
chciał ją uścisnąć, ale cofnął się i zerknął w stronę Julii. 
Powiedział coś, ale zbyt cicho, by Julia mogła usłyszeć. Opadła na 
łoże. 
Azar weszła i usiadła przy niej. 
- Uczyniłam to. 
- Tak, uczyniłaś. - Azar położyła rękę na jej dłoni. - Jak się 
teraz czujesz? 
- Cudownie. 
- Uczyniłaś coś dobrego, pani. Pan to zobaczył. 
- To dziwne - powiedziała oszołomiona nieco Julia. Roześmiała się 
cicho. - Nie pamiętam, kiedy czułam się taka szczęśliwa. 
- Większym szczęściem jest dawać niż otrzymywać. 
Julia potrząsnęła głową. 
- Dobrze więc, bym nacieszyła się tym uczuciem, póki we mnie trwa, 
gdyż nie mam już nic do dania. Wszystko zostało mi zabrane. 
- Masz więcej do dania niż mniemasz. 
Chciała powiedzieć jej dużo, dużo więcej, ale w tym momencie 
podszedł jeden ze sług Markusa. 
- Prawie skończyliśmy pakowanie, pani - oznajmił Julii. - Czeka 
już lektyka i pokój został przygotowany na twoje przybycie. 
Julia ścisnęła dłoń Hadassy. 
- Azar wsiądzie ze mną do lektyki. 
- Jest tam miejsce tylko dla ciebie, pani. 
- Sprowadź więc drugą! 
- Wybacz, pani, ale... 
- Nie myśl o tym, pani - wtrąciła się Hadassa. - Nic się nie 
stało. 
- Owszem, stało się! To jeszcze jeden pomysł Markusa, żeby mnie 
ukarać. Nie chce, żebyś była przy mnie. 
Hadassa skinęła ręką i sługa wyszedł. 
- Pójdę za tobą, pani. Idź i nie troszcz się o nic - uspokoiła swą 
panią. 
- Obiecujesz? - upewniła się Julia i jej oczy rozszerzyły się. 
- Już obiecałam. Nie martw się. - Objęła na chwilę ramieniem 
Julię. - Zjawię się niebawem. 
Gdy tylko Julia wyruszyła, Hadassa poszła do małej nyży w 
perystylu, gdzie czekał na nią Prometeusz. Podniósł się z ławki. 
- Wiem, że tobie to zawdzięczam - powiedział, wskazując 
opieczętowany dokument, który ściskał w dłoni. 
- Zawdzięczasz to Panu. 
- Marzyłem o wolności - zwierzył się, siadając obok Hadassy - 
teraz jednak nie jestem już pewny. Chcę być tam gdzie ty. 
- To niemożliwe, Prometeuszu. Dostojny Markus wydał ścisłe 
polecenia. 
- Och! - szepnął Prometeusz i wyraz radości znikł z jego twarzy. - 
Pojmuję. 
- Pan dał ci sposobność, Prometeuszu. - Wyjęła zza szarfy 
sakiewkę. Ujęła go za rękę i położyła mu sakiewkę na dłoni. - To 
dar, który pomoże ci rozpocząć nowe życie - oznajmiła, zaciskając 
jego dłoń na małym woreczku. Wyjaśniła mu, gdzie znajdzie apostoła 
Jana. - Wyznaj swoje dawne grzechy i opowiedz, jak teraz się 
zmagasz. Pouczy cię o drogach Pana. 
- Dlaczego jesteś tego taka pewna? 
- Och, mogę być całkowicie pewna. Jan pokocha cię tak, jak kocha 
cię Bóg. Idź do niego, Prometeuszu. Jeśli nie możesz żyć wedle 
Jezusa, żyj wedle człowieka, który był u boku naszego Pana, kiedy 
Pan chodził po ziemi. I patrz, jak nadal kroczy obok Pana. 
- Pójdę - zapewnił Prometeusz. - Ale co z tobą? 
- Zostanę przy dostojnej Julii, póki żyje. 
- Jestem jej wdzięczny za wolność, pani, lecz to tylko jeden dobry 
czyn po wielu niegodziwych. To kaprys, nie zaś odmiana natury. 
Jeśli domyśli się, kim jesteś, aż boję się pomyśleć, na co może 
się ważyć. 
- Jakież niebezpieczeństwo mi grozi, Prometeuszu? Moja dusza 
należy do Boga. Musisz odnowić swój umysł i pamiętać to, czego się 
nauczyłeś. Nic nie może oddzielić mnie od miłości Boga, który jest 
w Jezusie Chrystusie. - Czule musnęła końcami palców jego twarz. - 
I nic nie może rozdzielić nas, bo jesteśmy rodziną Bożą. 
Położył rękę na jej dłoni. 
- Tak chciałbym, żebyś ze mną poszła. 
Cofnęła rękę i położyła ją na kolanach. 
- Będę, gdzie być muszę. - Dźwignęła się powoli na nogi. - Czas na 
mnie. - Poszła w stronę sieni. Prometeusz starał się iść równym z 
nią krokiem. Podniosła na niego wzrok. - Czy pozostaniesz tu, póki 
willa nie zostanie sprzedana? 
- Tak. Co z twoimi rzeczami? - spytał, starając się opóźnić jej 
odejście. 
- Zostały spakowane i posłane razem z rzeczami dostojnej Julii. 
Mam tu już tylko tę laskę. - Zobaczyła troskę w jego oczach i 
starała się go uspokoić. - To niedaleko, Prometeuszu. Poradzę 
sobie doskonale. 
- Kiedy znowu się zobaczymy? 
- Będę przychodzić na zgromadzenia, gdy tylko będzie to możliwe. 
Tam się spotkamy. 
Bał się tego rozstania. 
- To za mało. Jestem twoim dłużnikiem. 
Hadassa wiedziała, co ma Prometeusz na myśli. 
- Król Salomon powiedział: "Z całego serca Bogu zaufaj, nie 
polegaj na swoim rozsądku, myśl o Nim na każdej drodze, a On twe 
ścieżki wyrówna". 
- Spróbuję zapamiętać. 
- Nie próbuj. Powtarzaj te słowa, aż wyryją się w twym sercu. 
Zapamiętaj też to. - Wyrecytowała mu pieśń pasterza. - Powtórz. - 
Nie przestał powtarzać, póki nie wbił sobie słów do głowy. - 
Odmawiaj to rano, w południe i wieczorem, i niechaj będzie w twoim 
umyśle jako wzorzec myślenia. 
Otworzyła drzwi i wyszła. Prometeusz pomógł jej zejść po schodach. 
Potem otworzył bramę. Przystanęła i podniosła na niego wzrok. 
- Czy wiesz, co sprawiło, że dostojny Markus tak znienawidził 
swoją siostrę? 
- Nie - odparł. - Zbyt byłem zaprzątnięty własnym nieszczęściem, 
by zauważyć cierpienia innych. Zresztą uciekłem wkrótce po tym, 
jak posłano cię na arenę. 
Hadassa westchnęła. 
- Chciałabym wiedzieć, co między nimi zaszło. 
- Może chodzi o ciebie. 
Spojrzała na niego ze zdziwieniem. 
- Dlaczego tak myślisz? 
- Przecież dostojny Markus cię kochał! 
Te słowa głęboko ją zasmuciły, gdyż rozbudziły przejmujące 
wspomnienia. Czy Markus naprawdę ją kochał? 
- Sądzę, że po prostu różniłam się od kobiet, które znał. Było to 
dla niego jak wyzwanie. Nie sądzę jednak, by kochał mnie trwale. 
Czyż nie słuchałby tego, co mówiła o Panu, gdyby naprawdę ją 
kochał? 
Przypomniała sobie, jak Markus wyznał jej miłość w sypialni Julii. 
Przypomniała sobie jego gniew, kiedy nie chciała go poślubić. 
Zraniła jego dumę, nie zaś serce. Dlatego przeklął ją i wybiegł. 
Zobaczyła go znowu dopiero w dniu, kiedy wpadł na nią przed 
publicznymi łaźniami. Myślała, że nigdy go już nie ujrzy, a oto 
miała zamieszkać pod jego dachem. Drżała w środku, ogarnęło ją 
jakieś niepokojące podniecenie. Być może Markus nigdy nie kochał 
jej naprawdę, ale ona jego - tak! 
- Prymus uważał, że Markus Walerian cię kochał - powiedział 
Prometeusz. - Droczył się nawet z Julią. Powtarzał, że dostojny 
Markus woli odwiedzać niewolnicę niż własną siostrę. 
- To nieprawda. Był całkowicie oddany Julii. Zawsze kochał 
siostrę. Uwielbiał ją. 
- Już jej nie kocha. 
Milczała, zastanawiając się nad tym, co powiedział jej Prometeusz. 
- Ale może odmieni serce. - Położyła dłoń na przedramieniu 
Prometeusza. - Będziesz codziennie w mojej modlitwie. Trwaj w 
Panu. 
- Będę trwał. 
- On cię obroni. - Stanęła na palcach i objęła go. - Jesteś moim 
ukochanym bratem, Prometeuszu. Kocham cię. 
- Ja też cię kocham - powiedział zachrypniętym głosem. 
Więcej nie był w stanie wykrztusić. Oczy miał mokre od łez. 
Hadassa puściła go i wyszła. Zamknął bramę i oparł czoło o kratę. 
"Boże, chroń ją. Panie, nie opuszczaj jej." Odwrócił się i wszedł 
po schodach do pustej willi, powtarzając słowa, których go 
nauczyła. 
"Pan jest moim pasterzem, nie brak mi niczego..." 

Rozdział XLI 


Markus wychodził właśnie z triclinium z Juliuszem, kiedy niewolnik 
wpuszczał do sieni kobietę z zasłoniętą twarzą. 
- Rafa! - szepnął zaskoczony Juliusz i podszedł do niej, 
zostawiając Markusa samego. 
Kobieta opierała się ciężko na lasce, ale wyciągnęła rękę w 
powitaniu. 
- Dobrze wyglądasz, Juliuszu. Jak czuje się dostojna Feba? 
- Tak samo jak wtedy, gdy tu byłaś. Nie spodziewaliśmy się ciebie. 
Dostojna Feba już się położyła. 
- Opiekuję się dostojną Julią. 
- Więc to ty! Dostojna Julia oczekiwała swojej osobistej 
służebnej, ale do głowy mi nie przyszło... 
- Skąd miałbyś wiedzieć? 
- Jak do tego doszło? 
- Pan zechciał, byśmy się spotkały. Gdzie jest Julia? 
- Była bardzo zmęczona. Dostojny Markus posłał jej wino. Przed 
chwilą do niej zajrzałem. Spała. 
Podszedł Markus. Uśmiechał się ironicznie. 
- Jak się pewnie domyślasz, upiła się do nieprzytomności. 
Na dźwięk tego głosu serce Hadassy zaczęło bić jak oszalałe. 
Stanął przed nią i Hadassa podniosła na niego wzrok. 
- Witam cię, panie. 
Obrzucił ją chłodnym spojrzeniem. 
- Nie spodziewałem się, że przyjdziesz. 
- Powiedziałam ci, że nie opuszczę dostojnej Julii. 
- Tak, pamiętam. - Zmarszczył brwi, gdyż poczuł się nieswojo. - 
Myślałem, że dotrzesz tu jutro albo pojutrze. 
- Jeśli pozwolisz, panie, pójdę teraz do niej. 
- Jak chcesz. 
Pokuśtykała w stronę schodów. Nie ulegało wątpliwości, że jest 
zmęczona i noga sprawia jej ból. 
- Poczekaj, Rafo! - zawołał Juliusz, idąc za nią. Powiedział coś, 
ale za cicho, by Markus mógł to usłyszeć. Kobieta położyła mu dłoń 
na przedramieniu. Juliusz potrząsnął głową i wziął ją na ręce. 
Markus patrzył, jak niesie Rafę po schodach. 
Zirytowany przybyciem służebnej Markus wszedł do perystylu. Usiadł 
w małej nyży, gdzie dawniej często siadał z Hadassą, i oparł głowę 
o ścianę. Zamknął oczy i wsłuchiwał się w szmer fontanny. Ta 
kobieta o zasłoniętej twarzy budziła w nim jakiś niepokój. Czuł 
się przy niej nieswojo. 
Usłyszał, że ktoś schodzi po schodach. Otworzył oczy i wychylił 
się nieco z nyży. 
- Juliuszu, chciałbym z tobą porozmawiać. 
Juliusz przeszedł przez perystyl. 
- Przyszła tutaj - powiedział, stając przed Markusem. W jego 
głosie zabrzmiała oskarżycielska nutka. 
Twarz Markusa pociemniała. 
- Miałem jutro posłać po nią lektykę. 
- Słyszałem, że opuściła Aleksandra Democedesa Amandynusa, ale nie 
miałem pojęcia, że pielęgnuje dostojną Julię. To zdumiewające. 
- Dlaczego? Kimże jest, by ktokolwiek troszczył się, gdzie 
przebywa i co robi? 
- To Rafa. - Juliusz zacisnął wargi i skinął na niewolnicę, by 
zaniosła tacę do pokoju dostojnej Julii. 
- Och! Rafa jest tutaj? - wykrzyknęła mile zaskoczona dziewczyna. 
Markus spojrzał na nią. Czyżby wszyscy domownicy znali tę kobietę? 
- Owszem - powiedział Juliusz - i zostanie przy dostojnej Julii. 
Dopatrz, żeby ustawiono w jej pokoju łoże i przygotowano ciepłe 
nakrycia. Rafa nie prosiła o ciepłe okłady, ale jestem pewny, że 
po długim marszu z willi dostojnej Julii noga musi przysparzać jej 
nie lada cierpień. 
Markusowi wzmianka o tym, że kobieta szła na piechotę z willi, 
sprawiła przykrość. 
- Powiedz jej, że może skorzystać z łaźni - rzucił chłodno. 
- Dziękuję, panie. Jestem pewny, że będzie ci wdzięczna - 
oświadczył Juliusz. 
Markus obrzucił go niechętnym spojrzeniem. 
- Jeszcze jedno, Lawinio - dodał Juliusz. - Prosiła, by nie mówić 
nikomu spoza domowników, że tu jest. Ostrzeż o tym resztę służby. 
Nie chce, by coś odciągało ją od opiekowania się dostojną Julią. 
- Powiem wszystkim. - Dziewczyna wybiegła z miną tak 
podekscytowaną, że nie mogło to ujść uwadze Markusa. 
- Można by pomyśleć, że do domu przybył prokonsul, a nie kaleka 
kobieta z zasłoną na twarzy - rzekł zimno Markus. 
Zmieszany Juliusz spojrzał na swojego pana. 
- Czy to możliwe, byś o niej nie słyszał? 
- Nie było mnie tu bardzo długo, Juliuszu. Czyżbyś o tym 
zapomniał? Chciałbym zadać ci kilka pytań. Przede wszystkim: kim 
jest ta kobieta? 
- Jest uzdrowicielką. Usłyszałem o niej na targu wkrótce po ataku, 
jaki dotknął twoją matkę, panie. Mówiono, że Rafa potrafi uleczyć 
zwykłym dotknięciem ręki. I sprowadziliśmy ją tutaj. 
- Najwyraźniej nie jest jednak cudotwórczynią, gdyż inaczej moja 
matka chodziłaby i mówiła. 
- Rafa wcale nie twierdziła, że jest cudotwórczynią - odparł szybko 
Juliusz - ale przekonała nas, że dostojna Feba rozumie, co się 
wokół niej dzieje. Inni lekarze uważali, że najlepiej byłoby 
podać jej cykutę. 
Markus poczuł zimny dreszcz. 
- Mów dalej. 
- Lekarz, z którym Rafa tu przyszła, także o tym wspomniał, ale 
ona sprzeciwiła się stanowczo. Oświadczyła, że twoja dostojna 
matka zachowała świadomość, że jej umysł jest sprawny, chociaż 
ciało spoczywa bezwładnie. Stanęliśmy przed straszliwym dylematem, 
panie. Co będzie dla twojej matki lepsze? Czy wyobrażasz sobie, 
jaką udręką jest być więźniem swojego ciała? W oczach dostojnej 
Feby widziałem strach i rozpacz, lecz nie wiedziałem nawet, czy 
zdaje sobie sprawę z tego, co się wokół niej dzieje. Rafa była 
przekonana, że tak i że nie można odbierać jej życia. Poprosiła, 
byśmy zostawili ją sam na sam z twoją matką, a kiedy wróciliśmy, 
Feba była w takim stanie ducha jak teraz. Nie wiem, co Rafa 
powiedziała, ale przywróciła jej nadzieję. Ważne jest też to, że 
wskazała jej cel w życiu. 
- Jaki cel? - spytał Markus, oszołomiony tym, co usłyszał. 
- Modlitwę. Twoja matka ani na chwilę nie ustaje w modlitwie. Od 
chwili, kiedy budzi się i wynosimy ją na balkon, aż do wieczora, 
kiedy układamy ją z powrotem w łożu, modli się bez wytchnienia. 
Oczywiście, odkąd wróciłeś, spędza dużo czasu z tobą. 
- Chcesz powiedzieć, że jej przeszkadzam? 
- Nie, panie. Wybacz, że wyraziłem się niezręcznie. Jesteś 
odpowiedzią na wiele modlitw matki. Twój powrót do domu umocnił 
jej wiarę. Jesteś potwierdzeniem, że Bóg wysłuchuje jej modlitw. 
Markus wstał z marmurowej ławki. Był zamyślony. 
- Musisz mi wybaczyć, ale mam wątpliwości co do tej kobiety. 
Dostojna Julia nazywa ją Azar, nie Rafą. Może mówimy o dwóch 
innych osobach. Wiele kobiet zakrywa twarz i z pewnością jest 
wśród nich spora liczba kalekich. 
- Masz rację, panie, ale w tym przypadku nie może być mowy o 
pomyłce. Nie chodzi tu o wygląd Rafy, ale co człowiek czuje, kiedy 
znajdzie się przy niej. 
Markus zmarszczył brwi. 
- A co ty czujesz? 
- Trudno to wyjaśnić. 
- Spróbuj jednak - wycedził ironicznym tonem Markus. 
- Ufność. Spokój. Ukojenie. - Juliusz rozłożył bezradnie ręce. - W 
jakiś dziwny sposób jej wiara w Boga udziela się i człowiek 
zaczyna Mu ufać, nawet jeśli nie wierzy. 
- Ty nie wierzysz? 
- Wiara twojej matki, panie, jest tak silna, że uwierzyłem, czasem 
jednak nęka mnie zwątpienie. 
Markus doskonale to rozumiał. Wierzył teraz, że Jezus przyszedł na 
ziemię i dał się ukrzyżować, by odkupić grzechy ludzi, i że 
powstał z martwych. Trudno było mu jednak uwierzyć, że Chrystus 
jest władcą. Świat jest zbyt pełen zła. 
Właśnie dlatego był taki ostrożny. 
- Mimo tego, co powiedziałeś, Juliuszu, nie cieszy mnie obecność 
kogoś obcego między nami, a szczególnie kogoś tak tajemniczego. 
- Jestem pewien, że miała swoje powody, by zmienić imię. 
- Jakie? 
- Nie wątpię, że jeśli ją zapytasz, wszystko ci wyjaśni. 

Rozdział XLII 


Markus ciągle nie miał sposobności, żeby porozmawiać z Rafą-Azar. 
Jego przedstawiciele dowiedzieli się, że wrócił do Efezu. 
Przychodzili, żeby zdać mu sprawę ze swoich posunięć w czasie jego 
nieobecności. Przez kilka następnych dni zamykał się z nimi na 
cały dzień w bibliotece. Nalegali, żeby wziął z powrotem sprawy w 
swe ręce. 
- Jest teraz mnóstwo okazji do zarobku, panie, a ty zawsze miałeś 
doskonałe wyczucie interesów - oświadczył jeden z nich. - Dla 
ciebie oczywiste są rzeczy, które nam się wymykają. 
Także temperament samego Markusa skłaniał go do chwytania okazji, 
które dostrzegał zapoznając się ze sprawozdaniami. Jakże łatwo 
byłoby wrócić do interesów i skupić uwagę na sprawach nie mających 
nic wspólnego z rodziną. Słuchając swego przedstawiciela i 
przeglądając sprawozdania, czuł, że w głowie kłębią mu się wyborne 
pomysły, jak pomnożyć majątek. 
Jednak jakiś cichy wewnętrzny głos ostrzegał go przed rzuceniem 
się w wir interesów. Po co? Pieniędzy wystarczy mu do końca życia. 
A matka tak bardzo go potrzebuje. 
A poza tym jest jeszcze Julia. 
Siostra była dla niego przyczyną nie ustających wyrzutów sumienia, 
choć rozum nakazywał mu trzymać się od niej jak najdalej. Za 
każdym razem, kiedy szedł na górę, coś pchało go do pokoju 
siostry, coś nakazywało opowiedzieć o tym, co przeżył w 
Palestynie. Lecz zaraz pojawiał się inny głos, który przypominał, 
co Julia uczyniła z Hadassą. 
"Świetnie! Już po wszystkim!" - wykrzyknęła wtedy Julia. Twarz 
miała wykrzywioną radością i nienawiścią. Markusowi znowu stanął 
przed oczami obraz ciała Hadassy leżącego na piasku. 
Dzisiejszego wieczoru czuje się zmęczony. Prawie całe popołudnie 
spędził z matką. Nużył go już dźwięk własnego głosu, zmęczyło 
wyszukiwanie w głowie rzeczy, które mogłyby ją zająć. Patrzyła na 
niego tak, że zaczął się zastanawiać, czy matka nie rozumie czasem 
jego najgłębszych uczuć, tych, które tak rozpaczliwie starał się 
ukryć. 
Kiedy przechodził obok pokoju Julii, żeby zejść do triclinium i 
zjeść prosty posiłek wieczorny, znowu poczuł, że coś pcha go do 
środka. Drzwi były otwarte i słyszał jakiś cichy głos. Przystanął 
i zerknął do sypialni. 
Jego siostra siedziała bokiem na łożu, mając przy sobie okrytą 
zasłoną kobietę, która długimi pociągnięciami rozczesywała włosy 
Julii. Mówiła coś. Zacisnął powieki, bo ta scena przypomniała mu 
Hadassę. Po chwili otworzył jednak oczy i patrzył, jak Azar 
zajmuje się Julią. Niegdyś Hadassa takimi samymi niespiesznymi 
ruchami szczotkowała włosy jego siostry, śpiewając pieśni swego 
narodu. Serce mu się ścisnęło. 
"Boże mój, czy nigdy już jej nie zapomnę? Czy w ten właśnie sposób 
karzesz mnie za to, że miałem udział w jej śmierci?" 
Stał na progu zbity z tropu tym, że coś tak pospolitego może 
sprawiać tyle bólu. Ile czasu musi minąć, nim uczucie zwiędnie i 
wspomnienia przestaną być torturą? Czy Julia nie czuje żadnych 
wyrzutów sumienia? 
Kobieta z zasłoniętą twarzą obróciła lekko głowę. 
- Witaj, panie. 
Julia odwróciła się gwałtownie i Markus zobaczył, jak bardzo jest 
blada. 
- Witaj - powiedział, starając się panować nad głosem, narzucić mu 
chłodne brzmienie. 
- Wejdź, Markusie - powiedziała Julia, patrząc na niego błagalnie. 
Już miał wejść, ale powstrzymał się. 
- Nie mam dzisiaj czasu. 
- A kiedy będziesz miał czas? 
Słysząc irytację w jej głosie, uniósł brwi i skupił uwagę na 
służebnej. 
- Czy masz wszystko, dostojna Azar, czego ci trzeba? 
- Dlaczego nie zapytasz mnie, Markusie? O tak, łaskawy panie mamy 
wszystko, czego możemy zapragnąć. 
Nie zwracając na nią uwagi, powiedział chłodnym głosem do 
służebnej: 
- Kiedy ułożysz swoją panią do snu, przyjdź do biblioteki. 
Chciałbym wyjaśnić parę spraw. 
- Jakich spraw? - spytała Julia. 
Hadassa też się nad tym zastanawiała. Serce zaczęło bić jej 
mocniej. Markus stał sztywno w drzwiach i patrzył na nią zimnym, 
badawczym wzrokiem. 
Julia wyczuła zaniepokojenie Azar. 
- Nie musisz mówić mu niczego, Azar. On nie ma do ciebie żadnych 
praw. 
- Odpowie na moje pytania albo opuści ten dom. 
Lodowaty ton jego głosu sprawił, że Julia straciła panowanie nad 
sobą. 
- Po coś mnie tu sprowadził? - krzyknęła. - Żeby jeszcze bardziej 
zatruć mi życie? 
Rozwścieczony tym oskarżeniem Markus odwrócił się i ruszył 
korytarzem. 
- Markusie, wróć! Markusie, wybacz! 
Szedł dalej. Ileż to razy płakała tylko po to, żeby postawić na 
swoim? Nic z tego. Koniec. Zamknąwszy przed nią serce, zbiegł ze 
schodów. 
Kucharz przygotował smakowity posiłek, ale Markus nie miał 
apetytu. Czuł się rozdrażniony. Poszedł do biblioteki i próbował 
ukoić nerwy, przeglądając dokumenty, które zostawili mu jego 
przedstawiciele. Po jakimś czasie odsunął je niecierpliwie i 
siedział, patrząc pochmurnie przed siebie. Czuł zamęt w sercu. 
Zaczął żałować, że sprowadził tu Julię. Mógł spłacić jej długi, 
dopilnować, żeby miała służbę i pozostawić ją w tamtej willi. 
- Panie? 
Na progu stała kobieta w zasłonie. Odepchnął od siebie mroczne 
wspomnienia i skupił się na tym, co miał zrobić. 
- Usiądź - rozkazał, wskazując stołek naprzeciwko siebie. 
Usiadła. Zaskoczyło go, że ktoś kaleki może poruszać się z takim 
wdziękiem. Siedziała wyprostowana, ale z ciałem lekko skręconym, 
żeby móc wyciągnąć nogę. 
- Juliusz wyjawił mi, że nosisz imię Rafa, nie zaś Azar - 
powiedział z naciskiem. 
Hadassa zagryzła wargi. Chciała zapanować nad emocjami. Próbowała 
się przygotować do tej rozmowy, ale bliskość Markusa przyprawiała 
ją o drżenie. 
- Nadano mi imię Rafa, panie. Oznacza ono po hebrajsku 
uzdrowicielkę. 
Mówiła nieco jakby zachrypniętym, cichym głosem, który wywoływał 
przyjemne wspomnienie Bebory. Czy to przez ten akcent? 
- Jesteś więc Żydówką. Jednak z tego, co powiedziała Julia, 
domyśliłem się, że wyznajesz wiarę chrześcijańską. 
- Jestem, panie, Żydówką i chrześcijanką. Z urodzenia Żydówką, z 
wyboru chrześcijanką. 
Poczuł się urażony. Wykrzywił usta w chłodnym uśmiechu. 
- Czyżby stawiało cię to wyżej niż moja matka, która jest 
chrześcijanką urodzoną pośród pogan? 
To oskarżycielskie pytanie wprawiło ją w osłupienie i 
zakłopotanie. 
- Nie, panie - zaczęła wyjaśniać pospiesznie. - Nie ma dla 
Chrystusa Żyda ni Rzymianina, niewolnika ni człowieka wolnego, 
mężczyzny ni kobiety. Wszyscy jesteśmy jednym w Jezusie 
Chrystusie. - Pochyliła się do przodu i ciągnęła łagodnym głosem, 
jakby pragnąc go uspokoić: - Przez swą wiarę twoja matka jest tak 
samo dzieckiem Abrahama, jak ja. Każdy, kto dokonuje wyboru, staje 
się spadkobiercą obietnicy. Bóg nikogo nie wywyższa. 
Te słowa rozproszyły jego obawy. 
- Mówiąc "każdy", masz na myśli także mnie? 
- Tak, panie. 
Już miał na końcu języka wyznanie, że przyjął Pana w Galilei, ale 
nie pozwoliła mu na to duma. 
- Powiedziano mi, że uratowałaś życie mej matce. 
- Ja, panie? Nie. 
- Juliusz twierdzi, że lekarz, który z tobą przyszedł, chciał 
zakończyć jej życie, podając cykutę. Ty się sprzeciwiłaś. Czy nie 
tak? 
- Twoja matka żyje, gdyż taka była wola Boga. 
- Może i tak, ale Juliusz powiedział mi, że zostałaś sam na sam z 
moją matką i że potem się odmieniła. 
- Rozmawiałam z nią. 
- I to wszystko? 
Hadassa była w tym momencie zadowolona, że dzięki zasłonie nie 
widać rumieńca na jej twarzy. Wiedziała, że nigdy nie pokaże 
swojej twarzy Markusowi. Wolała znaleźć się z powrotem na arenie 
niż zobaczyć, jak patrzy na jej blizny z odrazą, jaką widziała w 
spojrzeniach innych. 
- Nie wypowiadałam zaklęć, nie rzucałam uroków - powiedziała, 
mając nadzieję, że ta odpowiedź go zadowoli. 
Uniósł dłoń. Wyczuwał jej napięcie, lecz nie umiał domyślić się 
przyczyn. 
- O nic cię nie oskarżam, Azar. Jestem po prostu ciekaw. Muszę 
znać moich domowników. 
Przez chwilę milczała. 
- Kiedy spojrzałam w oczy twojej matki, panie, zrozumiałam, że 
jest świadoma. Słyszała, co się mówiło, i wszystko rozumiała. Bała 
się i była zrozpaczona swoim stanem. Sądzę, że gotowa byłaby wypić 
cykutę, którą Aleksander zaproponował dlatego tylko, iż chciał 
oszczędzić innym odpowiedzialności związanej z jej pielęgnowaniem. 
Ja zaś powiedziałam jej coś, o czym i tak wiedziała. 
- O czym to wiedziała? Co to takiego? 
- Że Bóg kocha ją taką, jaka jest, panie. 
Markus przesunął dłonią po krawędzi stołu. Czuł zamęt w głowie. 
Pragnął dowiedzieć się czegoś więcej o tej kobiecie. 
- Juliusz powiedział mi, że wszyscy w Efezie cię znali. 
Hadassa milczała. 
- Czemu wyrzekłaś się tej sławy? 
To niespodziewane, zadane zimnym tonem pytanie zbiło ją z tropu. 
- Wolałam być przy twojej siostrze. 
- Po prostu! Czemu zmieniłaś imię? 
- Bo nie jestem Rafą. Jezus jest uzdrowicielem, ja nie - 
powtórzyła słowa, które powiedziała kiedyś Aleksandrowi, mając 
nadzieję, że lepiej ją zrozumie. 
- Czy więc Azar to twoje prawdziwe imię? 
- Azar znaczy pomocnik. To moje zadanie i tym chcę być. 
Dostrzegł, że jest to odpowiedź bardzo wyważona. 
- Dlaczego wybrałaś właśnie Julię? 
- Tego nie mogę powiedzieć, panie. 
- Nie możesz czy nie chcesz? 
- Wiem, że Bóg chce, bym tu była. Nie wiem jednak, jaki ma w tym 
cel. 
Zmarszczył posępnie czoło, gdyż słowa te dotknęły go do żywego, 
przywołując wspomnienie tego, co czuł w Galilei. Bóg chce także, 
by on był tutaj. Z Julią. Buntował się przeciwko temu, czego 
chciał Bóg od niego ponadto. 
- Przypuszczam, że według ciebie Bóg kocha także moją siostrę i ma 
wobec niej swoje zamiary. - Zanim zdążyła odpowiedzieć, machnął 
ręką. - Możesz odejść. 
Gdy tylko wyszła, wstał. Czuł jakieś rozdrażnienie. 
Być może powinien po prostu opuścić na chwilę willę. Wyszedł na 
korytarz. 
- Czy życzysz sobie lektykę, panie? - spytał Juliusz, widząc, że 
ktoś ze służby podaje mu płaszcz. 
- Mam ochotę na spacer - odparł, zapinając złotą broszę na 
ramieniu. - Jeśliby moja matka obudziła się i chciała mnie 
widzieć, powiedz, że udałem się do łaźni. 
Podszedł do drzwi i otworzył je szeroko. Zbiegł po schodach i 
zatrzasnął za sobą bramę. 
Szedł w stronę męskiego stowarzyszenia, gdzie przed wyjazdem z 
Efezu spędzał mnóstwo czasu. Pragnął rozrywki i odnowienia starych 
znajomości. Wieczorny chłód ostudził nieco jego gniew i kiedy 
dotarł do celu, czuł się już odprężony. Powitano go ze zdziwieniem 
i radością, znajomi poklepywali go wylewnie po plecach. 
- Słyszeliśmy, żeś wrócił do Efezu, lecz nigdzie się nie 
pokazywałeś - powiedział któryś. 
- Gdzie się ukrywałeś, Markusie? 
- Pewnie spędzał czas w swoim emporium i studiował księgi, żeby 
sprawdzić, ile zarobił podczas nieobecności. 
Wszyscy wybuchnęli śmiechem. 
- Podobno byłeś w Palestynie. 
- Palestyna! - wykrzyknął jeden z obecnych. - Po co, na bogów, 
człowiek o zdrowych zmysłach wyprawia się do takiego nędznego 
kraju? 
Hałaśliwe towarzystwo raczej drażniło niż koiło nerwy. Śmiał się z 
nimi, lecz nie wkładał w to serca. Czuł się, jakby znalazł się z 
powrotem w Rzymie w towarzystwie Antygonusa i pragnął uciec od 
niego jak najdalej. Czy tylko on się zmienił? Czy tylko on czuje, 
jak nieprawość zżera świat? 
- Musisz przyjść jutro na igrzyska. 
- Zamierzam przyprowadzić Pilię. 
- Ach, Pilia! - jęknął któryś, wywracając oczami w udawanej 
ekstazie. 
Inni roześmiali się i zaczęli wymieniać sprośne uwagi o tym, jak 
to Pilia wyryła się w pamięci każdego z mężczyzn, z którym 
spędziła noc, a zwłaszcza jeśli była to noc po igrzyskach. 
Markusowi przypomniała się Arria 
I siostra. 
Rzucił się do sadzawki i był zadowolony, że woda zamknęła się nad 
nim, odgradzając go od głosów przyjaciół. Przyjaciół? Przecież 
stali się dla niego obcymi ludźmi. Podpłynął do końca sadzawki i 
wydźwignął się na brzeg. Przeszedł między kolumnami do calidarium 
i siedział tam, aż pot zaczął tryskać z całego jego ciała. Zamiast 
do tepidarium poszedł prosto do frigidarium. Zimna woda 
przepędziła wszystkie nękające myśli. 
Na krótko. 
Przed wyjściem poddał się jeszcze porządnemu masażowi. Szedł potem 
ulicą, jeszcze jeden człowiek wmieszany w bezosobowy i bezładny 
tłum krzątający się wokół Artemizjonu. Przystanął i spojrzał na 
świątynię. Była olśniewająco pięknym pomnikiem umiejętności 
budowlanych człowieka. 
Swym bystrym umysłem dostrzegł w niej teraz najbardziej dochodowe 
przedsiębiorstwo w Efezie. Pełno było wokół wytwórców posążków, 
którzy zarabiali, sprzedając niedbale wykonane figurki bogini 
zamieszkującej rzekomo świątynię. Inni wyłudzali złote monety za 
zwierzęta ofiarne. Jeszcze inni sprzedawali amulety i tajemne 
zaklęcia zamknięte w kosztownych medalionach. Sprzedawano też na 
dzbany kadzidło, którego cena była próbą pobożności wyznawcy. 
Ludzie kupowali modlitwy. 
W środku czekały świątynne nierządnice obojga płci - w 
najrozmaitszej cenie, zależnie od zamożności tego, kto przyszedł 
złożyć hołd bogini. 
Markus potrząsnął ze smutkiem głową. Ile kapłani biorą teraz za 
błogosławieństwo? Ile za nadzieję, która zwykle okazuje się 
złudna? 
Markus powiódł wzrokiem wzdłuż ulicy, przy której mieściły się 
zajazdy dla tych, co przybyli z daleka, żeby zobaczyć świątynię i 
oddać cześć Artemidzie. Większość zaraz wyruszała w drogę 
powrotną, lecz byli i tacy, którzy zostawali przez kilka miesięcy, 
zagłębiając się w księgi napisane przez kapłanów i traktujące o 
świętych literach efeskich wyrytych na diademie Artemidy. Czy ktoś 
zna naprawdę ich znaczenie? Czy naprawdę jakieś znaczenie mają? 
Stał i patrzył na Artemizjon. Iluż przychodziło tu z nadzieją w 
sercu, a odchodziło z rozpaczą, nie uzyskawszy odpowiedzi na swoje 
pytania, nie otrzymawszy tego, czego potrzebowali? Ilu czuło tę 
samą bolesną pustkę i przemożną potrzebę, którą on czuł tak długo, 
lecz ich przeznaczeniem było pozostać w tym stanie do śmierci, a 
nawet potem? 
Był pogrążony w tych rozmyślaniach, kiedy nagle wyczuł, że ktoś 
się mu przypatruje. Obrócił głowę. Po drugiej stronie ulicy stał 
Arab. Ludzie omijali go, zdążając do Artemizjonu albo wchodząc do 
sklepiku za jego plecami. Mężczyzna stał bez ruchu, nie unikając 
zgoła jego wzroku. Markus wyczuł w spojrzeniu tamtego jakieś 
ostrzeżenie. Nie znał tego człowieka, nie mógł więc wiedzieć, co 
oznacza ten jego baczny wzrok. Potem Arab zniknął nagle w tłumie. 
Zaniepokojony Markus ruszył dalej, wypatrując tamtego. Czyżby 
wszedł do sklepu z posążkami? 
Ktoś potrącił go mocno z boku i niewiele brakowało, by Markus się 
przewrócił. Potknął się i z trudem odzyskał równowagę. Zaklął, 
zdając sobie doskonale sprawę, że jest to działanie rozmyślne, 
które prowadzi zapewne do wyrwania mu sakiewki. Odwrócił się i 
zobaczył znowu Araba, który szedł szybko w stronę Artemizjonu. Tak 
szybko wmieszał się w tłum, że nie było mowy, by go dogonić. 
Markus potrząsnął głową i ruszył ulicą Kuretes w stronę domu. 
Czuł palący ból w boku. Przyłożył do tego miejsca rękę i poczuł 
wilgoć. Przyglądał się rozszerzonymi oczami zakrwawionej dłoni. 
Zaklął. Przyspieszył kroku, by jak najrychlej znaleźć się w domu. 
Pchnął bramę, skrzywił się z bólu i wspiął się na schody. Gdy 
tylko znalazł się w środku, zrzucił płaszcz. Zacisnął zęby i 
poszedł na górę. 
Z pokoju Feby wyszedł Juliusz. 
- Panie! - zawołał przerażony widokiem krwi na tunice Markusa. 
- Zostałem napadnięty - powiedział Markus ponuro, odpychając 
niewolnika, który chciał go podtrzymać. - To tylko zadraśnięcie. 
Przybiegła Lawinia, którą przywołał Juliusz. 
- Przynieś wodę i bandaże. Ktoś napadł na dostojnego Markusa. 
Ruszże się, dziewczyno. Biegiem! 
Z sypialni Julii wyszła Hadassa. Zobaczyła, jak Juliusz prowadzi 
Markusa do jego pokoju. Zaniepokojona poszła za nimi, ale kiedy 
stanęła na progu, Markus machnął gniewnie ręką. 
- Zajmuj się Julią. Ja umiem zadbać sam o siebie. 
Nie zwróciła uwagi na te słowa. Juliusz zrobił krok do tyłu i 
zobaczyła ranę. Markus usłyszał, jak Azar jęknęła. 
- Nic takiego - powiedział i roześmiał się. Jednak z trudem stał 
na nogach. - Tak się przejęłaś widokiem krwi? 
"Widokiem twojej krwi" - chciała powiedzieć. 
- Zwykle nie robi to na mnie takiego wrażenia, panie. - Podeszła 
bliżej i z drżeniem patrzyła na rozpłatany bok. - Jak to się 
stało? 
- Jakiś Arab. Bóg jeden wie dlaczego. 
Cofnęła się jak rażona gromem. Przyszła Lawinia z misą wody i 
bandażami. Markus wstrzymał dech, kiedy Hadassa zaczęła przemywać 
ranę. 
- Niech Juliusz mnie opatrzy - powiedział, widząc, jak drżą jej 
ręce. Roześmiał się cicho. - Chyba wiem, czemu odeszłaś od lekarza 
- dodał z wyraźnym rozbawieniem. 
- Odrobinę niżej i mogłoby się to źle skończyć - oświadczył 
Juliusz, przystępując do pracy. 
Hadassa poczuła się słabo i wyszła z pokoju. 

Rozdział XLIII 


Kiedy tylko Hadassa została wprowadzona do atrium, Aleksander 
wiedział, że stało się coś złego. Była bardzo wzburzona. 
- Gdzie Raszyd? 
- Nie ma go - odparł zaniepokojony Aleksander. - Co się stało? 
- Gdzie on jest? 
- Nie wiem. Po co ci Raszyd? 
- Dziś wieczorem jakiś Arab napadł na Markusa i muszę wiedzieć, 
czy to on. 
Aleksander nawet nie próbował przekonywać jej, że mógł to być ktoś 
inny. Arab wcale nie ukrywał, że jego zdaniem Markus Walerian 
zagraża życiu Hadassy i należy go zabić. Bez względu na to, czy 
chciała tego, czy nie, Raszyd po swojemu zamierzał okazywać 
wierność Hadassie. 
- Poszedł zobaczyć, jakie postępy czyni choroba Julii... 
- Postępy? - powtórzyła posępnym głosem Hadassa, wiedząc 
doskonale, że Raszyd pragnął, by Julia jak najprędzej umarła. 
Aleksander zacisnął wargi. 
- Dowiedział się od Prometeusza, że została zabrana do willi 
brata. A także, że ty przeniosłaś się razem z nią. 
- Sama tego chciałam. Co on sobie pomyślał? 
- Nie uczyniłby nic, gdyby nie widział w Markusie Walerianie 
zagrożenia dla twego życia. 
Wymijające odpowiedzi Aleksandra utwierdziły ją tylko w 
przekonaniu o winie Raszyda. 
- Markus nie jest dla mnie żadnym zagrożeniem. Tak samo reszta tej 
rodziny. 
- Raszyd myśli inaczej. 
- Więc wyjaśnij mu, jak się sprawy mają! 
Aleksander był zdumiony. 
- Nigdy nie słyszałem, byś mówiła takim tonem. Czyżbyś wyobrażała 
sobie, że pochwalam zachowanie Raszyda? Nie możesz winić mnie za 
to, że ma taką krwiożerczą naturę. Sama wybrałaś go spośród 
leżących na stopniach świątyni. Czy już o tym zapomniałaś? 
- To Bóg go wybrał. 
- Bóg zatem kieruje jego krokami. 
- Bóg nie kieruje człowieka na ścieżkę prowadzącą do zabójstwa. 
Do pokoju wszedł Raszyd. Zapadło milczenie. Zrzucił płaszcz i 
Hadassa ujrzała rękojeść noża zatkniętego umiejętnie za pas. Twarz 
Raszyda pociemniała, jego oczy rzucały błyskawice. 
- Walerian? 
Zadrżała, bo potwierdziły się jej najgorsze obawy. 
- Chwała Bogu żyje - powiedziała. 
- Następnym razem szczęście nie będzie mu sprzyjało - obiecał 
ponuro Raszyd. 
Hadassa podeszła do niego. 
- Raszydzie, jeśli masz dla mnie choćby odrobinę szacunku, nie 
podniesiesz więcej ręki na Markusa. 
Na jego twarzy zastygł wyraz uporu. Położyła mu dłoń na 
przedramieniu. 
- Proszę cię, Raszydzie. Błagam! Wolałabym, żeby Bóg raził mnie na 
miejscu gromem niż żebyś ty miał odebrać komuś życie. 
- Obiecałem, że będę chronić twoje życie i dotrzymam obietnicy. 
- A jaką cenę ja za to zapłacę, Raszydzie? 
- Jego krew spadnie na moją głowę, nie twoją. 
- Jeśli zabijesz Markusa, serce mi pęknie. 
Raszyd zmarszczył brwi, nie rozumiejąc, co ma na myśli Hadassa. 
- Pęknie ci serce? 
Aleksander obrzucił ją bacznym spojrzeniem. 
- Kochasz go - powiedział zdumiony. 
- Kochasz go? - powtórzył Raszyd. 
- Tak, kocham go - potwierdziła łagodnym głosem. - Kochałam, nim 
znalazłam się w cyrku. I potem. Będę go kochać do ostatniego 
tchnienia. 
Te pełne żaru słowa przeszyły Aleksandra straszliwym bólem. 
Odwrócił się. 
Raszyd strzepnął jej dłoń ze swego przedramienia i odsunął się od 
Hadassy. Spojrzał na nią oczyma pełnymi wzgardy. 
- Tylko głupia niewiasta miłuje mężczyznę, który chciał ją zabić! 
- Nie wiem, czy Markus miał z tym coś wspólnego. To Julia. 
- Kobieta, której teraz służysz! - rzucił z nie mniejszą pogardą 
Raszyd. 
- Tak. 
- Jak możesz? - spytał pełen gniewu na myśl o tym, co ją spotkało, 
i na nią, gdyż nie myśli o odwecie. 
- Chrystus miłował nas tak samo. Kiedy byliśmy wszyscy 
grzesznikami, umarł, byśmy zostali zbawieni. Jakże ja mogłabym nie 
uważać tego za wskazanie? 
- To był inny rodzaj miłości. 
- Mam na myśli także miłość kobiety do mężczyzny, Raszydzie. 
Proszę cię. Nie czyń krzywdy Markusowi Walerianowi. 
Aleksander stał po drugiej stronie pokoju, przy oknie. 
- Zrób, jak chce Hadassa, Raszydzie - powiedział bezbarwnym 
głosem, z wzrokiem utkwionym w widoku miasta. - Zaufaj, że Bóg 
zatroszczy się o zemstę. 
Raszyd wyprostował się. Zagrała w nim krew wojownika. 
- Sam przecież powiedziałeś, że zostałem wybrany, by ją chronić. 
Aleksander obrócił się w jego stronę. 
- Wiesz równie dobrze jak ja, że Bóg położył swą rękę na matce i 
córce. Bądź spokojny. Położy ją też na synu. 
Raszyd stał milcząc. Z jego ciemnych oczu nie sposób było niczego 
wyczytać. Hadassa podeszła znowu do niego. 
- Proszę cię, przyjacielu - szepnęła. - Przyrzeknij. 
Raszyd uniósł zasłonę zakrywającą jej twarz i wpatrywał się przez 
chwilę w straszne blizny. 
- Prosisz o litość dla tych, którzy ci to uczynili? 
- Tak - odparła, oblewając się rumieńcem. 
Puścił zasłonę, jakby paliła jego dłoń. 
- Jesteś szalona! 
- Być może, ale przysięgnij, Raszydzie. Wiem, że jeśli dasz mi 
swoje słowo, nigdy go nie złamiesz. 
Te słowa tak pełne ufności i wiary w niego sprawiły, że nie 
wiedział już, co powiedzieć. Spojrzał na Aleksandra i zobaczył 
smutek na twarzy lekarza. Twarz Raszyda znowu stężała, kiedy 
spuścił wzrok na stojącą przed nim maleńką kobietę - kaleką, 
przestraszoną. I choć jego umysł buntował się, poczuł, że serce w 
nim mięknie. To bez znaczenia, że nigdy jej nie zrozumie. 
Wystarczy, że ona rozumie jego. 
- Przyrzekam, że nie tknę go, póki on nie podniesie ręki na 
ciebie. 
Hadassa ujęła jego dłoń. 
- Pragnęłam czegoś więcej, lecz i tym się zadowolę. - Uśmiechnęła 
się i jej oczy wypełniły się czułością. - Bóg wie, jak z tobą 
postępować, przyjacielu. 
Opuściła zasłonę na twarz. 
Aleksander dał jej zioła na ranę Markusa Waleriana. Pouczył ją, 
jak należy dokonać przyżegania rany, a potem nałożyć na nią okład 
i bandaże. 
- Na pewno nie chcesz, bym poszedł z tobą? 
- Wiem, co mam czynić. 
Odprowadził ją do lektyki i pomógł jej wsiąść. 
- Uważaj na siebie. 
Bał się o nią. Ujęła jego dłoń i przytuliła przez zasłonę do 
policzka. Potem Aleksander zasunął zasłony lektyki i zrobił krok 
do tyłu. Niewolnicy podnieśli lektykę. Aleksander nigdy jeszcze 
nie czuł się tak samotny. 
Kiedy wrócił do domu, zastał Raszyda przy czyszczeniu noża. 
- Zamierzasz dotrzymać słowa? 
Ręka Raszyda zastygła. Arab uniósł powoli głowę i spojrzał na 
Aleksandra. I Aleksander dojrzał w głębi jego oczu coś, co 
przyprawiło go o dreszcz. Raszyd bez słowa wrócił do swego 
zajęcia. 

Rozdział XLIV 


Gdzie ona jest? - spytała z rozpaczą w głosie Julia, kiedy na 
jej wezwanie stawiła się Lawinia zamiast Azar. 
- Wyszła, pani. Nie powiedziała, dokąd się wybiera. 
- A kiedy wróci? 
- Też nie powiedziała. 
- Na bogów, czyż nie wiesz nic a nic? Co się stało, że mnie 
opuściła? 
- Twój brat został napadnięty, pani. 
Oczy Julii rozszerzyły się. 
- Napadnięty? 
Spróbowała wstać, ale zakręciło się jej w głowie i opadła na 
poduszki. Przyłożyła drżącą dłoń do czoła. 
- Nic mu nie będzie, pani. Nie musisz się martwić. 
- Jakże mam się nie martwić? Kto ważył się podnieść rękę na mojego 
brata? 
- Powiedział, że to jakiś Arab. 
- Czy Markus zna jego imię? 
- Chyba nie. 
Chciała biec do Markusa, żeby na własne oczy przekonać się, że nic 
mu nie grozi, lecz była na to za słaba. A nawet gdyby miała dość 
sił, Markus z pewnością nie wpuściłby jej do swojego pokoju. 
- Azar zapewniała, że mnie nie opuści - poskarżyła się płaczliwie. 
- Jestem pewna, że Azar wróci, pani. - Lawinia poprawiła okrycie 
Julii. - Może poszła do medyka. 
- Daj zimną szmatkę. Głowa mi pęka. 
Lawinia zmoczyła czystą szmatkę w misce, wyżęła ją i położyła 
delikatnie na czole i oczach Julii. 
- Spróbuj się czegoś dowiedzieć - rozkazała Julia i dała ręką 
znak, żeby służebna odeszła. 
Ponieważ minęło kilka minut, a Lawinia nie wracała, Julia zaczęła 
się niepokoić. Odrzuciła okrycia i usiadła z wysiłkiem. Trzymała 
się mocno krawędzi łoża, aż przestało się jej kręcić w głowie. 
Potem wstała i podeszła niepewnym krokiem do drzwi. W całym domu 
panowała cisza. Czyżby rana Markusa była poważniejsza niż 
powiedziała Lawinia? A może Markus umarł? 
Julia wyszła na otwarty korytarz. Oparła się ciężko o ścianę. 
Poczuła chłód marmuru. Zaczęła żałować, że czegoś na siebie nie 
narzuciła, ale nie chciała tracić sił na powrót do pokoju. Musi 
dowiedzieć się, co z Markusem. 
Sunąc dłonią po ścianie, szła chwiejnym krokiem w stronę sypialni 
Markusa. Słyszała jakieś głosy. Zajrzała do środka. Zobaczyła 
lekko uniesioną nogę Markusa. Na posadzce leżała podarta i 
zakrwawiona tunika. 
- Czy jest poważnie ranny? - spytała drżącym głosem. Zebrała 
wszystkie siły i weszła do pokoju. 
Markus dostrzegł ją, gdy tylko stanęła na progu. Niewątpliwie 
wstała z łoża, gdyż miała na sobie zmiętą suknię, która ledwie 
zakrywała jej wychudzone ciało. Kosmyki czarnych włosów okalały 
bladą twarz. Drżała na całym Ciele - nie wiedział, ze strachu czy 
z zimna. 
Nie dbał o to. 
- Jak się czujesz? - spytała patrząc na bandaż, przez który 
przesiąkła krew. 
- Nie zamierzam umierać. 
- Bałam się o ciebie. - Zachwiała się nieco. Przycisnęła białe 
dłonie do piersi. - Czy chciałbyś, bym chwilę przy tobie 
posiedziała? 
Markus opadł na poduszki. 
- Odprowadź ją do jej pokoju - powiedział, nie chcąc odpowiadać 
wprost na to zadane drżącym głosem pytanie. 
Juliusz podszedł do niej. Markus wydał rozkaz wystarczająco 
głośno, by usłyszała go Julia, nie protestowała więc, kiedy sługa 
ujął ją pod ramię i wyprowadził z pokoju. 
Markus zacisnął zęby. Zmagał się z uczuciem litości dla siostry i 
dręczącymi wyrzutami sumienia, że tak zimno ją odprawił. Była taka 
mizerna i wychudzona. Miał wrażenie, że jest drobniejsza za każdym 
razem, kiedy ją widział. Zawsze ogromną wagę przywiązywała do swej 
urody. Co czuje teraz, kiedy spogląda w lustro i widzi 
wyniszczoną, bladą twarz? Kiedyś zawsze ubierała się starannie i 
układała włosy, zanim wyszła ze swego pokoju albo przyjęła gościa. 
Dzisiaj przyszła tu prosto ze swego łoża boleści, żeby zobaczyć, 
jak czuje się jej brat. 
Wrócił Juliusz. Nie wspomniał ani słowem o dostojnej Julii. Markus 
miał już na końcu języka pytanie o nią, ale nabrał tylko powietrza 
w płuca, gdyż sługa zerwał mu z boku nasiąknięte krwią bandaże. 
- Ciągle sączy się krew, panie. 
- Przemyj ranę winem i załóż bandaż. Jeśli mam umrzeć, i tak umrę 
- rzucił z rozdrażnieniem Markus. 
- Wypij trochę wina, panie - powiedział posępnie Juliusz, podając mu 
pełny kielich. 
Markus dźwignął się i rana znowu zaczęła krwawić. Opadł z powrotem 
na plecy. Juliusz zamoczył szmatkę w wybornym czerwonym winie. 
Kiedy przemywał, a potem bandażował ranę, ciało Markusa wyprężyło 
się. Juliusz podał swemu panu następny kielich z winem. 
Spostrzegł, że oczy Markusa pociemniały i zasnuły się mgłą. 
- Nie rób takiej zmartwionej miny, Juliuszu - powiedział sennym 
głosem Markus. - Uzupełniłeś przecież płyn, który wysączył się z 
rany... - Urwał nagle. 
Juliusz pochylił się nad swoim panem, niepewny, czy wskutek utraty 
krwi i wypicia kilku kielichów wina Markus zasnął, czy stracił 
przytomność. 
Do pokoju weszła Hadassa. Juliusz podbiegł, żeby wziąć od niej 
małe zawiniątko. 
- Rana ciągle krwawi, dostojna Azar. 
- Przynieś kosz z węglami - poleciła podchodząc do łoża. 
Pochyliła się i dotknęła ramienia Markusa. Nie poruszył się. 
Położyła drżącą dłoń na jego piersi i poczuła powolny, mocny rytm 
serca. 
Rozwiązała zawiniątko i wyjęła z niego pęczek ziół i żegadło. 
Wetknęła jego koniec między rozżarzone węgle. 
- Trzeba dokonać przyżegania i przyłożyć zioła. Będziesz go musiał 
przytrzymać. 
Wyjęła żegadło z kosza i przesunęła rozżarzonym końcem po ranie. 
Markus jęknął i dźwignął się nieco, ale zaraz znowu zemdlał. Woń 
palonego ciała przyprawiała o mdłości, ale Hadassa rozgrzała znowu 
żegadło i dokończyła dzieła. 
- Potrzebna mi mała miska. 
Juliusz podał jej miskę, a Hadassa wymieszała w niej zioła z solą 
i przygotowała okład, który przymocowała bandażami do rany. 
Usiadła na skraju łoża i przesunęła dłonią po czole Markusa. 
- Zostanę przy nim. 
- Była tu dostojna Julia. Mój pan kazał mi odprowadzić ją do 
sypialni. 
- Czy rozmawiał z nią? 
- Nie, pani. 
Hadassa zamyśliła się. Położyła dłoń na obnażonej piersi Markusa. 
Znowu poczuła mocne bicie serca. 
- Zobacz, Juliuszu, czy Julia śpi. Jeśli nie, przyprowadź ją 
tutaj, by zobaczyła, że jej brat jest pogrążony w głębokim śnie. 
To ją uspokoi. 
- Dobrze, pani. 
Julia przyszła, wspierając się na ramieniu Juliusza. Hadassa 
wstała. Ujęła dłoń Julii i ruchem głowy wskazała miejsce, gdzie 
sama przed chwilą siedziała. Julia ujęła dłoń brata. 
- Jest bardzo blady. 
- Stracił sporo krwi. 
- Czy nic mu nie będzie? 
- Tak sądzę, pani - odparła i chcąc dodać Julii otuchy, zapewniła: 
- Żaden organ nie został uszkodzony. Nie zaniedbaliśmy przyżegania 
rany. Okład zapobiegnie zakażeniu. 
- Nie chciał mnie w tym pokoju - powiedziała Julia, kładąc dłoń na 
jego dłoni. Jakże mała i biała wydawała się na tle jego dużej, 
mocnej, opalonej ręki. - Kazał Juliuszowi zaprowadzić mnie do 
mojej sypialni. 
Hadassa podeszła i objęła ją ramieniem. Odgarnęła potargane włosy 
z twarzy chorej. Julia przytuliła się do jej boku i zamknęła oczy. 
Poczuła, że spływa na nią ukojenie. 
- Bałam się, że mnie opuścisz, Azar. 
- Nie martw się o to, pani. 
- Wie o tym moja głowa, ale serce... - westchnęła, zmagając się z 
ogarniającą ją słabością. Wysiłek, jakim było przyjście tutaj, 
okazał się ponad jej siły. - Jak to dobrze, że jesteś z nami. 
Hadassa poczuła, że Julia drży. 
- Musisz teraz odpocząć, pani. Twój brat wróci za kilka dni do 
zdrowia. - Pochyliła się, żeby pomóc Julii wstać. 
- Juliusz mnie odprowadzi. Zostań przy nim. Proszę. Jestem 
spokojna, kiedy ty się nim opiekujesz. 
- Myślisz o innych, chociaż sama potrzebujesz opieki - powiedziała 
Hadassa, dotykając jej policzka. 
Julia uśmiechnęła się krzywo. 
- Tak sądzisz? A może chodzi o to, że Markus jest moją ostatnią 
nadzieją? 
Oparła się na ramieniu Juliusza i wyszła. 
Hadassa została do rana sama z Markusem. W pewnym momencie 
dźwignął się nieco i spojrzał na nią nieprzytomnym wzrokiem. 
Zmarszczył brwi i wymamrotał jakieś niezrozumiałe słowa. Hadassa 
wstała i pochyliła się nad nim. 
- Co rzekłeś, panie? - spytała, kładąc mu dłoń na czole. Było 
zimne. 
Markus chwycił kraj jej zasłony i lekko pociągnął. Serce jej 
zakołatało. Wyprostowała się szybko i delikatnie rozwarła jego 
palce. Usiadła, drżąc na całym ciele. 
Znowu się poruszył, ale zaraz zapadł w sen. Przyglądała mu się. 
Jak pięknie jest zbudowany, jaki przystojny - myślała. Do końca 
życia mogłaby tak siedzieć i przyglądać się mu. Jej oczy wypełniły 
się łzami. Odwróciła głowę. Modliła się, by miłość, jaką do niego 
czuje, była czysta. Krew zaczęła krążyć jej szybciej w żyłach, 
gdyż przypomniała sobie, jak całował ją dawno, dawno temu. Modliła 
się, żeby Bóg uwolnił ją od tego wspomnienia. Ale nie ukoiła swej 
tęsknoty. Markus znowu poruszył się niespokojnie. Widocznie rana 
sprawiała mu ból. Ujęła jego dłoń. Natychmiast się uspokoił. 
"Czemu, Panie? Czemu mi to czynisz?" - szepnęła z rozpaczą w 
sercu. Nie otrzymała odpowiedzi. 

Kiedy o świcie pierwsze promienie słońca oświetliły balkon, Markus 
obudził się. Czuł się jakiś dziwnie ospały, nie wiedział, gdzie 
jest. Obrócił głowę i zobaczył Azar siedzącą obok łoża. Poruszył 
się nieco i syknął z bólu. Przypomniał sobie, że wczoraj go 
napadnięto. Hadassa uniosła głowę. Zobaczyła, że skrzywił się z 
bólu, zaklął i opadł z powrotem na łoże. Położyła lekko rękę na 
jego dłoni. 
- Leż spokojnie, panie, żeby rana się nie otworzyła. 
Odchyliła się odrobinę do tyłu, ale Markus chwycił jej dłoń i 
nakrył swoją. 
- Całą noc siedziałaś przy mnie? 
- Dostojna Julia bardzo się o ciebie martwiła, panie. 
- Niepotrzebnie. To powierzchowna rana. 
Rozluźnił nieco uścisk. Nie więził już jej dłoni w swojej. 
- Być może, panie, ale gdyby napastnik zadał cios trochę niżej, 
mogłoby się to źle skończyć. 
- Nieco wyżej, a rozpłatałby mi gardło. - Zmarszczył brwi. - Cała 
drżysz - powiedział zaintrygowany jej zachowaniem. Cofnęła rękę. 
Przyglądał się jej bacznie i Hadassa miała uczucie, że serce zaraz 
wyskoczy jej z piersi. Co dzieje się w jego głowie? Jego 
spojrzenie zsunęło się na jej dłonie splecione na podołku. 
Usiłowała się odprężyć. Skoro Markus się obudził, może wezwać 
Juliusza, żeby się nim zajmował. Wstała, ale zbyt długo siedziała 
w jednej pozycji i poczuła skurcz w kalekiej nodze. Nie zdołała 
zapanować nad jękiem bólu. Zacisnęła zęby i zawstydzona swoją 
niezręcznością zrobiła krok do tyłu. 
Markus zauważył to, ale wcale się nie przejął. 
- Chyba nie zamierzasz mnie zostawić? 
Zmarszczył brwi i spojrzał na zasłony okrywające jej twarz. 
Dostrzegał zarys tej twarzy, ale nie widział rysów. W zasłonie 
wycięto wąską zaobrębioną szczelinę, by Azar mogła widzieć, on 
jednak nie mógł przeniknąć wzrokiem poza zwiewny barwny materiał. 
Opuściła i odwróciła nieco głowę, a chociaż był to ruch całkiem 
naturalny, spostrzegł, że kobieta unika jego spojrzenia i dotyku. 
- Musisz coś zjeść, panie. Poproszę służbę, żeby przyniosła ci 
posiłek. 
Chciał, żeby została przy nim. Chciał dowiedzieć się o niej czegoś 
więcej. Zastanawiał się, skąd to zaciekawienie. Szła już w stronę 
drzwi, a on szukał rozpaczliwie w myślach jakiegoś pretekstu, żeby 
ją zatrzymać. 
- Zdaje mi się, że bandaż się zsunął. - Azar odwróciła się i 
przechyliła nieco głowę, bacznie mu się przypatrując. - O, 
widzisz? - powiedział i szarpnął opatrunek. Poczuł przeszywający 
ból i zacisnął zęby. 
- Nie zsunie się, panie, jeśli nie będziesz ciągnął. 
Uśmiechnął się. 
- Przestanę ciągnąć, jeśli usiądziesz i porozmawiasz ze mną. 
- Nie jesteś już małym chłopcem, panie. 
Wykrzywił wargi. 
- Nie. Nie jestem już chłopcem, dostojna Azar. - Wskazał krzesło. 
- Proszę, byś usiadła i porozmawiała ze mną jak z mężczyzną, nie 
zaś z chłopcem. 
Gotów był nawet skorzystać z przywilejów pana domu, byleby 
zatrzymać ją tutaj jak najdłużej. Zaciekawiła go bardziej niż 
ktokolwiek w ostatnich latach. 
Usiadła na wskazanym miejscu, wyczuwał jednak, że stara się 
zachować do niego dystans. 
- Z Julią rozmawiasz godzinami, ale mojego towarzystwa nie 
potrafisz znieść nawet kilka minut. 
- Spędziłam przy tobie noc. 
- Cóż z tego, skoro spałem - roześmiał się. 
- Twoja siostra, panie, jest bardzo chora. 
Miał uczucie, że jego ciekawość przyprawia ją o zakłopotanie. 
- Chciałbym się tylko czegoś więcej o tobie dowiedzieć - 
powiedział szczerze. 
Usiadł i krzywiąc się z bólu spuścił nogi na ziemię. 
- Powinieneś leżeć... 
- Od tego leżenia kręci mi się w głowie. 
Jednak głowa bolała go po prostu, bo wieczorem podano mu za dużo 
wina. 
- Straciłeś mnóstwo krwi. 
- Nie tyle jednak, bym leżał złożony niemocą i byś traktowała mnie 
jak obłożnie chorego. 
Sztukę użalania się nad sobą wolał pozostawić siostrze. 
Azar odwróciła głowę, zaczął się więc zastanawiać, czy zgorszyła 
się widokiem jego nagości. Miał na sobie tylko przepaskę na 
biodra. Zajmowała się pielęgnowaniem chorych i uznał, że to dla 
niej nie pierwszyzna, ale na wszelki wypadek okrył się pledem. 
- Jeśli dostojna Julia będzie cię potrzebowała, nie wątpię, że 
natychmiast przyśle tu Lawinię. 
Przyjrzała mu się uważnie. 
- Co spowodowało, panie, że nie żyjesz w zgodzie ze swoją siostrą? 
- Nie brak ci śmiałości - odparł, nieco rozdrażniony. - Nie 
będziemy o tym rozmawiać. 
- To coś, co najbardziej ci doskwiera. 
- Dlaczego tak sądzisz? - spytał, wykrzywiając wargi w szyderczym 
uśmiechu. - Czyżbyś mniemała, że poznałaś mnie już tak dobrze? 
Zawahała się. 
- Czy w tym stanie rzeczy nie czujesz niepokoju w sercu? 
- Jakże mógłbym mieć w sercu pokój? Moja matka jest sparaliżowana. 
Julia znowu znalazła się pod moim dachem i umiera na wstrętną 
chorobę, którą sama na siebie ściągnęła, prowadząc rozpustne i 
ohydne życie. Musisz przyznać, dostojna Azar, że to wszystko nie 
sprzyja pokojowi serca. 
- Czy czujesz się tak czysty, panie, że przyznajesz sobie prawo 
sądu nad nią? 
Jego oczy pociemniały. 
- Powiedzmy tylko, że ograniczyłem moje zainteresowania do płci 
odmiennej. 
Milczała. 
- Czy wątpisz w moje słowa? 
- Nie, panie, ale grzech pozostaje grzechem. 
Poczuł, że rumieniec wypełza mu na twarz. 
- Co powiedziała ci moja siostra o Kalabie? 
- Wiem o niej wszystko. 
- Grzech pozostaje grzechem? Czy Julia powiedziała ci, co łączyło 
ją z tamtą kobietą? To wystarczyłoby, abyś dostrzegła otchłań jej 
znieprawienia. - Uniósł władczo brwi i obrzucił ją pobłażliwym 
spojrzeniem. - Czy opowiedziała ci o upodobaniach swojego męża do 
chłopców? Jednym z nich był Prometeusz. Dlatego nie chcę go 
widzieć w swoim domu. 
- Prometeusz skruszył się i powierzył swe życie Bogu - odparła 
łagodnie. - Z własnej woli wrócił, by służyć dostojnej Julii. 
Powiedziała mi, że uciekł od Prymusa. Został chrześcijaninem i 
wrócił między domowników Julii. Gdyby nie on, panie, nikt by nie 
został przy twojej siostrze. Cała służba uciekła od niej. 
- No dobrze, przyznaję, że w tej sprawie się myliłem - stwierdził 
posępnym głosem i spojrzał na nią ze smutkiem. - Nie takiej 
rozmowy między nami oczekiwałem. 
- To wszystko jest prawdą. 
- I co z tego? 
- Zasłaniałeś się przed nią swym gniewem niby tarczą. Dlaczego? 
Nie wiem. Chciałam, byś zrozumiał, że twoja siostra nie miała 
nikogo poza Prometeuszem. Kimkolwiek był przedtem... 
- Już dobrze - przerwał jej niecierpliwie. - Jeśli chcesz, mogę po 
niego posłać. 
- Nie dlatego powiedziałam ci o nim. Prometeusz ma się dobrze. 
Dostojna Julia obdarzyła go wolnością. I nie było w tym ani śladu 
egoizmu. Prometeusz ma do wykonania zadanie, które wskazał mu Pan. 
Moją troskę budzi Julia. I ty, panie. Nie powinieneś jej 
opuszczać. 
Poczuł, że ogarnia go fala gorąca. 
- Przecież jej nie opuściłem. Wziąłem ją pod swój dach. 
- Tak, to prawda. Zapewniłeś jej dom, jadło, służbę, która ma o 
nią staranie. Lecz nie dajesz jej tego, czego najbardziej 
potrzebuje. 
- Czegóż to? - spytał drwiąco. 
- Miłości. 
Zaczął mu drgać mięsień w policzku. 
- Wybacz mi, dostojna Azar, że odrywam cię od twoich obowiązków. 
Możesz odejść. 
Hadassa wstała powoli. Wzięła do ręki laskę. 
- Błagam cię, panie. Ze względu na nią i na siebie wybacz jej, 
cokolwiek uczyniła. 
- Nie masz pojęcia, co uczyniła! - wykrzyknął z gniewem, 
niezadowolony, że Azar jeszcze nie wyszła. 
- Nie ma takiej rzeczy, której nie można by odsunąć na bok w imię 
miłości, w imię Boga. 
- Właśnie miłość jest powodem tego, że nie mogę jej wybaczyć. 
Te pełne żaru słowa zbiły Hadassę z tropu. Jedno tylko nie ulegało 
dla niej wątpliwości. 
- Póki jej nie wybaczysz, nie zrozumiesz w pełni tego, co przeżywa 
człowiek, któremu wybaczono. Pomyśl o tym, proszę. Nie zostało ci 
zbyt wiele czasu. 
Markus rozmyślał o tym długo jeszcze po wyjściu Azar. Pragnął 
zatrzeć te słowa w swoim umyśle, ale wracały uparcie. Raniły go 
głęboko. Przypomniał sobie, jaką radość i ulgę poczuł nad Morzem 
Galilejskim. Pragnął, by to uczucie wróciło, gdyż w drodze 
powrotnej do domu zgubił jakoś z oczu to, co znalazł. Dopiero 
słowa tajemniczej kalekiej kobiety przypomniały mu o tym. I wcale 
mu się to nie podobało. 
Przeczesał włosy rozczapierzonymi palcami, a potem wstał i wyszedł 
na balkon. Nie wiedział, czy może odsunąć przeszłość na bok. Nie 
wiedział, czy potrafi wybaczyć, a cóż dopiero zapomnieć. Nie jest 
Jezusem. Jest tylko człowiekiem, który cierpi czasem straszliwie z 
powodu swej samotności. Bóg jest tak odległy... Bliski Bogu czuł 
się w Galilei. Tutaj jest sam. 
Azar ma rację. Nie zazna pokoju, póki nie wykona rozkazu, który 
otrzymał w Galilei. Nad Morzem Galilejskim poczuł na chwilę, jak 
porażającą ulgę przynosi wybaczenie. Chce tego czy nie, musi 
udzielić swojej siostrze wybaczenia. 
Nadal jednak zmagał się z pragnieniem ukarania jej za to, co 
zrobiła. Pragnął, by doznała tych samych cierpień, jakich 
przysporzyła innym. 
- Nie mogę!... 
Skłonił głowę i po raz pierwszy od powrotu do Efezu pogrążył się w 
modlitwie. 
"Jezu, nie potrafię jej wybaczyć. To tylko w Twojej mocy. Proszę 
cię, Panie... pomóż mi!" 

Rozdział XLV 


Julia leżała z wilgotną szmatką na oczach. Hadassa wyszła, żeby 
polecić kucharzowi przygotowanie bulionu, którego nie odrzuci 
żołądek jej pani. Od trzech dni, odkąd Markus polecił Juliuszowi 
wyprowadzić ją ze swej sypialni, nie była w stanie niczego 
przełknąć. Zadręczała się, myśląc bez ustanku o Markusie i o tym, 
jak na nią wtedy spojrzał. Przyłożyła drżącą rękę do szmatki, by 
mocniej przycisnąć ją do głowy, w której pulsował bezlitosny ból. 
Pragnęła umrzeć, by skończyć raz na zawsze z tym bólem i nędzą 
swego życia. 
Usłyszała, że ktoś wchodzi do pokoju i zamyka za sobą drzwi. 
- Nie chcę jeść, Azar - powiedziała bezbarwnym głosem. - Proszę, 
nie zmuszaj mnie. Usiądź przy mnie i opowiedz jedną ze swoich 
historii. 
- To nie dostojna Azar. 
Głos Markusa sprawił, że Julię przeniknął chłód. Uniosła szmatkę, 
mając nadzieję, że uległa złudzeniu. 
- Markus - powitała go niepewnie. 
Nie ulegało wątpliwości, że to Markus, nastawiła się więc na 
nieunikniony atak. Patrzył, jak dźwiga się z trudem, by poprawić 
drżącymi rękami okrycia i poduszki. Odgarnęła włosy z twarzy. Była 
chuda i blada jak sama śmierć. 
- Usiądź. - Wskazała taboret, na którym zwykle siadała Azar. 
Ani drgnął. 
Julia nie potrafiła odgadnąć, co oznacza wyraz jego twarzy. 
Harmonijne rysy były jak wyryte w kamieniu. Mimo rany robił 
wrażenie człowieka całkowicie zdrowego. Ona natomiast czuła się z 
każdym dniem gorzej. Kiedy mierzył ją spojrzeniem swoich czarnych 
oczu, chciało się jej płakać. Wiedziała dobrze, jak sama wygląda z 
tymi rzadkimi, cienkimi włosami, wynędzniałym ciałem i skórą tak 
bladą że prawie przezroczystą. Wróciła jej gorączka, która 
podkopywała siły i powodowała, że Julia trzęsła się jak staruszka. 
Uśmiechnęła się smutno. 
- Niegdyś byłeś dumny z mojej urody. 
On też wykrzywił usta w niewesołym uśmiechu. 
Jego milczenie sprawiało, że serce biło jej ze strachu jak 
oszalałe. 
- Czyżbyś zmienił postanowienie, Markusie? Chcesz odesłać mnie 
daleko stąd, by zapomnieć, że miałeś siostrę? 
- Nie. Zostaniesz tu do samej śmierci. 
Mówił o jej śmierci takim obojętnym tonem, że przebiegł ją 
dreszcz. 
- Tęsknisz za tym dniem, prawda? - Spuściła wzrok, gdyż zobaczyła 
w jego oczach błysk ironii. - Ja też. 
- Chcesz wzbudzić moją litość? 
Podniosła głowę. Poczuła się zraniona jego wzgardą. 
- Wolę twoją litość niż nienawiść. 
Markus odetchnął głęboko i przeszedł przez pokój. Stanął u nóg 
łoża. 
- Przyszedłem, by ci powiedzieć, że postanowiłem wyzbyć się 
nienawiści do ciebie. 
- Przypuszczam, że nie przyszło ci to łatwo. Jednak i tak jestem 
wdzięczna. 
Ten ton rozniecił jego gniew. 
- Czy spodziewałaś się czegoś więcej? 
Nie miała już siły, żeby się bronić. 
- Po co tu przyszedłeś, Markusie? Żeby popatrzeć na moją mękę? 
- Nie. 
- Jestem przeklęta - powiedziała, próbując przełknąć łzy, które 
podsycają tylko, wiedziała, nienawiść Markusa. - Sam widzisz, 
jakie przekleństwo spadło na moją głowę. 
- Bogów, których wtedy wzywałem, nie ma. Jeśli spadło na ciebie 
przekleństwo, sama sobie jesteś winna. 
Odwróciła wzrok. 
- Wiem już zatem, po co przyszedłeś. By przypomnieć mi, co 
uczyniłam. - Zaśmiała się smutno, z rozpaczą. - Niepotrzebnie się 
trudziłeś. Sama przeklinam moje życie. Widzę wszystkie moje 
niegodziwe czyny, jakby były scenami wymalowanymi na tych 
ścianach, które codziennie oglądam. - Uderzyła się wychudzoną 
pięścią w pierś. - Pamiętam, Markusie. Nie zapomniałam niczego. 
- Jakże bym chciał, żeby Bóg pozwolił mi o tym wszystkim 
zapomnieć. 
Podniosła na niego spojrzenie pociemniałe z trwogi. 
- Czy wiesz, dlaczego posłałam Hadassę na arenę? Bo przy niej 
czułam się zbrukana. 
Całe jego ciało ogarnął płomień gniewu. Byłby w tej chwili zdolny 
do najgorszych aktów przemocy. Zacisnął zęby. 
- Chcę zapomnieć, coś jej uczyniła. 
- Ja też. - Ciemne obwódki pod oczami mówiły, jakich spustoszeń 
dokonała choroba. - Myślę jednak, że to niemożliwe. 
- Muszę zapomnieć albo oszaleję. 
- Och, Markusie, wybacz! Nie wiedziałam, co robię. 
Przez jego oczy przemknęła błyskawica. 
- Wiedziałaś - oznajmił lodowatym tonem, nie mogąc znieść jej 
kłamstw. 
Julia zamknęła oczy. Jej wargi drżały. Po raz pierwszy była 
uczciwa wobec siebie samej. 
- Dobrze - powiedziała łamiącym się głosem. - Wiedziałam. 
Wiedziałam! Byłam tak przejęta swoją nędzą, że nie dbałam o to, co 
czynię innym. Myślałam, że kiedy Hadassa zginie, wszystko będzie 
znowu tak jak dawniej. - Spojrzała na niego z rozpaczą. - Czy 
potrafisz to zrozumieć? 
Patrzył na nią zimno. 
- I było jak dawniej? 
- Wiesz, że nie. - Odwróciła oczy od jego kamiennej twarzy. - Ja 
też ją kochałam, Markusie, ale spostrzegłam to, kiedy było już za 
późno. 
- Kochałaś ją? - rzucił z gorejącym wzrokiem. - Ty kochałaś 
Kalabę! 
- Kalaba mnie zdradziła. 
- Wiedziałaś, co robisz, wiążąc się z tą kobietą. Ja też cię 
ostrzegałem, lecz nie słuchałaś. Nie mów mi więc, że nie 
wiedziałaś. 
Odwrócił się i poszedł w stronę balkonu. Stanął na progu, nie 
umiejąc znieść bliskości swojej siostry. 
Julia patrzyła na jego wyprostowane, napięte plecy i czuła, że 
zaraz wybuchnie niepowstrzymanym szlochem. 
- Nie oczekuję, że mnie zrozumiesz. Jakżebyś mógł? Po śmierci 
Hadassy czułam wokół siebie przerażającą pustkę. Nie tylko 
dlatego, że przekląłeś mnie i odszedłeś, ale dlatego... dlatego, 
że Hadassa była jedynym człowiekiem, jaki naprawdę mnie kochał. 
Markus zwrócił się w jej stronę. 
- To użalanie się nad sobą doprowadza mnie do mdłości. A jak było 
z ojcem, jak z matką? Czy za mało cię kochali? A ja? 
- To była inna miłość - wyszeptała ledwie słyszalnym głosem. 
Markus zmarszczył brwi. 
- Wiesz, jaka była Hadassa. Kochała mnie taką, jaką byłam, nie 
taką, jaką powinnam być. Niczego nie oczekiwała, nie stawiała 
żadnych warunków. Widziała wszystko, co było we mnie najgorsze, a 
jednak... - Potrząsnęła głową. 
W pokoju zapanowało milczenie. 
- Wszystko ułożyło się źle - powiedziała smutno Julia. - W życie 
wkradła się gorycz. 
Błagała go wzrokiem o wybaczenie. 
- Nie chcę tego słuchać, Julio. - Odwrócił się do niej plecami. - 
Nie jestem w stanie tego słuchać. 
- Póki nie zjawiła się Azar, nie wiedziałam, co było złe. Och, 
Markusie, ona jest jak Hadassa - wyszeptała urywanym głosem. - 
Jest... 
Markus spojrzał na siostrę. Zobaczyła w jego oczach ból i gniew, 
który tak rozpaczliwie próbował stłumić. Wiedziała już, że ona 
jest wszystkiemu winna. 
- Tak żałuję, Markusie, tak strasznie żałuję. Co więcej mogę 
uczynić? 
- Nic. 
Przełknęła ślinę. 
- Gdybym mogła, przywróciłabym jej życie. 
Przez dłuższą chwilę milczał. 
- Nie mogę przebywać z tobą w jednym pokoju, jeżeli nie zrozumiemy 
się należycie. Nigdy już nie wspomnimy ani słowem o Hadassie. Czy 
to jasne? 
Poczuła, jakby Markus wydał na nią wyrok śmierci. 
- Jasne - szepnęła. Serce ciążyło jej jak kamień. 
Przez dłuższą chwilę oboje milczeli. 
- Czy byłaś ostatnio u matki? - spytał Markus, unosząc odrobinę 
brwi. 
- Azar zaprowadziła mnie do niej wczoraj rano - odparła Julia 
matowym głosem. - Dobrze było siedzieć z nią na balkonie, zamknąć 
oczy i myśleć, że wszystko jest jak dawniej. 
- Jest zadowolona z życia. 
- Takie miałam wrażenie. To dziwne, prawda? 
Usta Julii zadrżały. Zmagała się z burzliwymi uczuciami. Chociaż 
rozmawiali ze sobą, nie mogła mieć najmniejszych wątpliwości: 
Markus nienawidzi jej i będzie nienawidził, choćby zapewniał, że 
tak nie jest. I czemu miałoby być inaczej? Julia musi się z tym 
pogodzić. Prawie żałowała, że tu przyszedł. Jego brak był czymś 
wystarczająco bolesnym. Być z nim i czuć, że między nimi wznosi 
się mur nie do obalenia, to męka. 
Drzwi otworzyły się i weszła Lawinia z tacą. Uśmiechała się i 
przemawiała łagodnym głosem do kogoś, kto szedł za nią. Kiedy 
zobaczyła Markusa, stanęła na progu i jej policzki oblał 
rumieniec. 
Julia wiedziała, co znaczy to zachowanie. Ile niewolnic zakochało 
się w Markusie? Hadassa była tylko jedną z wielu. 
- Dziękuję, Lawinio, postaw tacę na stole. 
Dziewczyna wykonała polecenie i wyszła, mijając się w drzwiach z 
Azar. 
- Dostojny Markus - powiedziała Azar. - Witaj, panie. 
Mówiła życzliwym głosem, jakby była zadowolona z jego przyjścia. 
Uśmiechnął się ciepło do niej. 
- Witaj, dostojna Azar. 
Przeszła przez pokój i odstawiła laskę. Dotknęła ramienia Julii, a 
właściwie musnęła je leciutko, ale to wystarczyło, by Julia 
odprężyła się i uspokoiła: Uśmiechnęła się do kobiety z zasłoniętą 
twarzą. Azar dotknęła jej czoła. 
- Wróciła gorączka, pani - powiedziała i podniosła mokrą szmatkę, 
którą zrzuciła z czoła Julia. 
Odłożyła ją na bok i wzięła inną, czystą. Zamoczyła ją w misce z 
zimną wodą. Wyżęła i lekko otarła nią twarz Julii. 
Julia opadła na wznak. Opuściło ją napięcie, na które Markus nie 
zwrócił przedtem uwagi. Wyciągnęła rękę i Azar ujęła jej dłoń, 
siadając na skraju łoża. Delikatnie odgarnęła mokre kosmyki włosów 
ze skroni Julii i obróciła się w stronę Markusa. 
- Zajrzałam przed chwilą do twojej matki, panie. Juliusz rozsypał 
ziarno dla ptaków. Przylatują i siadają na murku, a ona im się 
przygląda. 
- Zawsze lubiła ptaki - powiedział. 
Był zadowolony z obecności Azar, gdyż dzięki temu zelżało napięcie 
między nim a siostrą. 
- Para turkawek badała uważnie mur. Może uwiją sobie tam gniazdo. 
- Pamiętasz, Markusie, jak w Rzymie matka lubiła pielęgnować 
kwiaty i przyglądać się ptakom? - spytała zamyślona Julia. - Och, 
Azar, jak bym chciała, byś zobaczyła, jaka była wtedy. Mieliśmy 
śliczny ogród. Spodobałby ci się. 
Markus przypomniał sobie, jak Hadassa wychodziła do skąpanego w 
świetle księżyca ogrodu, by pokłonić się przed Panem. 
- Wiosną kwitły drzewa - ciągnęła Julia - a kamienna ścieżka wiła 
się między klombami. Przy zachodnim murze matka kazała wybudować 
fanum. - Spojrzała na Markusa. - Czy wszystko było tak samo, kiedy 
wróciłeś? 
- Tak, tyle że wszędzie była pustka. Po powrocie z Palestyny 
dowiedziałem się, że matka przelała prawa do willi na starego 
przyjaciela ojca, senatora, z zastrzeżeniem, że posiadłość będzie 
służyła biednym. 
- Och! - wykrzyknęła Julia, która poczuła ból, jakby straciła coś 
ważnego. - Jaka byłam szczęśliwa w dzieciństwie, kiedy biegałam po 
alejkach. 
Myśl, że teraz po tych alejkach chodzą inni, budziła sprzeciw. 
Zdawała sobie jednak sprawę, że matka postąpiła dobrze. Może 
poczuła wtedy to samo, co ona, kiedy wyzwoliła Prometeusza. 
Także Markusa ogarnęły wspomnienia. Przypomniał sobie, jak jego 
młodziutka, pełna życia siostrzyczka biegła mu na spotkanie i 
rzucała się w jego ramiona. Jaka była wtedy niewinna, jakże 
pragnęła poznać każdy szczegół tego, co przeżywał. Pochłaniała 
plotki, które przynosiła jej przyjaciółka, Olimpia, i przymilała 
się, żeby zabrał ją potajemnie na igrzyska. I zabrał ją, bo myślał 
wtedy, że zakazy ojcowskie są niemądre. Teraz zastanawiał się, czy 
ojciec nie przejrzał Julii lepiej niż on, Markus. Nigdy nie 
zastanawiał się, jaki wpływ wywrze na nią jego daleki od 
doskonałości przykład. 
- Czy znalazłeś mężczyznę, który cię napadł? - spytała Julia, 
usiłując zwrócić jego myśli w innym kierunku. 
- Nie mam ani czasu, ani chęci, by go szukać. 
- Musisz, Markusie. Może znowu spróbować. 
- Poznam go, gdy tylko nawinie mi się przed oczy. To będzie dla 
mnie wystarczające ostrzeżenie. 
- A jeśli to on zobaczy cię pierwszy? - spytała z troską. - Jest 
jeszcze inna możliwość. Co będzie, jeśli ktoś go wynajął? Musi być 
jakiś powód tego szalonego napadu. Musisz go odnaleźć i dowiedzieć 
się, o co w tym chodzi, byś mógł dopaść swoich wrogów, nim oni 
dopadną ciebie. 
Markus zerknął na Azar. Chociaż nie poruszyła się ani nie 
powiedziała słowa, czuł, że kierunek, jaki przybrała rozmowa, 
wprawia ją w zakłopotanie. 
- Może to zwykły rzezimieszek - powiedział, pragnąc zamknąć ten 
temat. 
- Nie brak ci środków, Markusie. Jeśli zechcesz, znajdziesz go. 
- Jeśli zechcę - rzekł z naciskiem. 
Szorstki ton sprawił, że posmutniała. 
- Nie chciałam się z tobą sprzeczać, Markusie. Nie chcę tylko, by 
spotkało cię coś złego. 
Uśmiechnął się do niej, ale wykrzywiając z ironią wargi. Nikt nie 
wyrządził mu takiego zła jak ona. 
Julia zrozumiała to spojrzenie. Zwiesiła głowę. 
Azar nakryła dłonią dłoń Julii i uniosła twarz. Markus wyczuł, że 
spoczęło na nim jej spojrzenie zza zasłon. Nie widział jej twarzy, 
ale wiedział, że Azar jest zawiedziona. 
- Czeka mnie jeszcze praca - oznajmił krótko. 
Skinął głową Azar i poszedł w stronę drzwi. 
- Czy odwiedzisz mnie jeszcze? - spytała żałośnie Julia. 
Markus bez słowa opuścił pokój. 

Rozdział XLVI 


Julia zasnęła wreszcie i Azar zostawiła ją pod pieczą Lawinii, a 
sama zeszła do nyży w perystylu, by pomodlić się w samotności. 
Martwiła się przede wszystkim Raszydem, ale zdawała sobie dobrze 
sprawę, jakie niebezpieczeństwo grozi jej samej, jeśli Markus 
wytropi Araba. Czyn Raszyda może ściągnąć niebezpieczeństwo także 
na głowę Aleksandra. 
Hadassa rozważała, czy nie ujawnić Julii, kim jest, i prosiła 
Boga, by wskazał jej właściwy sposób postępowania. Ale uświadomiła 
sobie tylko, że gdyby wyjawiła, kim jest i co łączy ją z Raszydem, 
Julia uznałaby, iż w grę wchodzi jakiś spisek mający na celu 
pozbawienie życia członków jej rodziny. Nawet zagrożenia 
istniejące tylko w umyśle Julii wystarczały jej dawniej, żeby 
szukać zemsty. Gdyby nabrała podejrzeń, szybko ściągnęłaby 
nieszczęście na wszystkich. I co stałoby się wówczas z samą Julią? 
"Zachowaj spokój i wiedz, że Jam jest Bóg" - mówił jej Duch. I 
Hadassa posłuchała tego głosu. Czekała z nadzieją w sercu. 
Usłyszała, że sługa otwiera drzwi i pozdrawia Markusa. 
Nasłuchiwała. Markus wyszedł z domu wkrótce po wizycie u Julii i 
nie było go przez cały wieczór. Idąc sienią, zerknął w jej stronę 
i przystanął. Wtuliła się w płytką nyżę. Serce biło jej 
gwałtownie. 
Markus odpiął broszę na ramieniu i pozwolił, żeby sługa zdjął z 
niego płaszcz. Kiedy wszedł do perystylu, Hadassa wstała. 
- Nie wstawaj, proszę - powiedział i usiadł na drugim końcu 
zakrzywionej marmurowej ławki. 
Oparł się o ścianę, westchnął i przycisnął rękę do boku. 
Hadassa przyjrzała się jego bladej, zmęczonej twarzy. 
- Twoja rana... 
- Nic mi nie jest - odparł krótko. - Juliusz zmienił mi opatrunek, 
zanim wyszedłem. 
- Musisz poczekać, panie, aż rana się zagoi. 
- Nie należę do ludzi, którzy potrafią siedzieć z założonymi 
rękami. 
- To widać. 
Usłyszał, że Azar mówi łagodniejszym głosem i uśmiechnął się. 
Rozejrzał się po małej nyży, przypominając sobie, że często siadał 
tu z Hadassą. Przychodziła późnym wieczorem albo wczesnym rankiem, 
by modlić się w spokoju. 
- Dziękuję, panie, że odwiedziłeś Julię - powiedziała Hadassa. 
Spojrzał na nią. 
- Wizyta nie wypadła najlepiej. - Wykrzywił usta. 
Pomyślał, że to dziwne, jak dobrze czuje się w towarzystwie tej 
kobiety, którą ledwie przecież zna. Coraz bardziej go intrygowała. 
- To dopiero początek. 
- Zakładając, że na tym nie poprzestanę. - Uśmiechnął się z 
ironią. - Wcale nie wiem, czy zależy mi na powtórzeniu tego 
przeżycia. - Przez cały wieczór miotały nim sprzeczne uczucia. 
Miał przed oczyma białą i napiętą twarz Julii, oczy błagające o 
coś, czego nie mógł jej dać. - Może lepiej będzie, jeżeli zostawię 
ją w spokoju. 
- Dla kogo lepiej? 
- Lubisz mówić wszystko prosto z mostu, prawda? - rzucił oschle. - 
Lepiej dla nas obojga. Są wspomnienia, które należy pogrzebać na 
zawsze. 
Hadassa rozumiała to aż za dobrze. Na samym początku postanowiła 
odsunąć na bok rzeczy, które Julia uczyniła jej i innym. Nie było 
to łatwe. Jej wsparciem był Pan, a mimo to musiała czasem toczyć z 
sobą walkę. Zdarzały się też chwile, kiedy Julia zaskakiwała ją 
swoją słodyczą. Markus powinien to zobaczyć. Trzeba mu o tym 
przypomnieć. 
- Jaka była twoja siostra w dzieciństwie? 
- Zachwycająca - odparł z gorzkim uśmiechem. 
- Opowiedz mi o niej. 
Markus zaczął wspominać jej rzymskie dzieciństwo, jaka była 
spontaniczna, spragniona życia, skora do śmiechu. W miarę, jak 
mówił, ogarniał go coraz większy smutek, gdyż przypomniał sobie, 
jak bardzo kochał wtedy swoją siostrę, jak bardzo chciał ją 
chronić, jaki był z niej dumny. 
- A potem pojawiła się na jej drodze Kalaba. To przez Olimpię. Od 
dawna już słyszałem to i owo o Kalabie. Była znana w Rzymie. 
Krążyły plotki, że zamordowała męża, ale nigdy niczego nie 
udowodniono. Miała wysoko postawionych przyjaciół. Julia nie była 
pierwszą ani ostatnią osobą znieprawioną jej wpływem. 
- Myślisz, że wina za zepsucie Julii spada wyłącznie na Kalabę? - 
spytała łagodnym głosem Hadassa. 
Spojrzał na nią, wyczuwając, że zaszła w niej jakaś subtelna 
zmiana. Westchnął i odchylił głowę do tyłu. 
- Ja też mam w tym udział - przyznał. 
- Jaki, panie? 
- Wbrew woli ojca zabierałem ją na igrzyska. Myślę teraz, że 
ojciec najchętniej trzymałby Julię jak najdalej od życia 
światowego. Może miał rację. Bywają ludzie, którzy dostrzegają 
nieprawość tego, co dzieje się na ich oczach, i odwracają się od 
niej. Inni ulegają, zaczynają tracić wrażliwość na cierpienia 
ludzi. Potrzebują coraz mocniejszych środków podniecających, aż w 
końcu nic już nie może zaspokoić ich instynktów. Taka właśnie była 
Julia. 
- Nie chodzisz już do cyrku? 
- Nie byłem tam bardzo, bardzo dawno. Nagle straciłem upodobanie 
do igrzysk. 
Podobnie jak stracił upodobanie do innych rzeczy, których kiedyś 
tak mocno pragnął. Jak wyglądałoby jego życie, gdyby żyła Hadassa? 
Teraz, kiedy dzielił jej wiarę... "Przecież gdyby żyła, nigdy nie 
wyruszyłbym na poszukiwanie Boga!" 
Ta niespodziewana myśl wzburzyła go. 
- Co cię gnębi, panie? 
- Wiele zmieniło się we mnie, odkąd udałem się do Galilei. 
- Do Galilei? 
Roześmiał się. 
- Zaskoczyłem cię. To zrozumiałe. Wszyscy myśleli, że oszalałem. 
Dlaczego Rzymianinowi miałoby tak zależeć na tym, by zobaczyć 
Galileę? - Uśmiech znikł z jego twarzy. - Miałem swoje powody. 
Popłynąłem do Cezarei, a potem pojechałem konno do Jerozolimy. Tym 
miastem zawładnęła śmierć. Spędziłem parę tygodni w Jerychu u 
pewnej rodziny żydowskiej, a potem udałem się do Nain. 
Uśmiechnął się rozbawiony, bo przypomniał sobie starą Deborę. 
- Do Nain? 
- Słyszałaś o tym mieście? To dziwne. Nie ma tam nic poza kupą 
kurzu. Pewna stara kobieta doradziła mi, bym poszedł nad Morze 
Galilejskie. 
Zobaczył, że Azar splotła kurczowo palce i zdziwił się, dlaczego 
ta opowieść wywarła na niej takie wrażenie. 
- Po co tam pojechałeś? - spytała. 
- Była niegdyś w tym domu młoda niewolnica - odparł, rozglądając 
się dokoła. - Wierzyła w Jezusa Chrystusa, Syna Boga Żywego. 
Chciałem się dowiedzieć, czy to prawda. 
- I dowiedziałeś się? 
- Tak. - Uśmiechnął się. - I stało się to właśnie w chwili, gdy 
straciłem wszelką nadzieję. Ukazał mi się człowiek o imieniu 
Paraklet i odpowiedział na wszystkie moje pytania. Kazał mi pójść 
do Kafarnaum, gdzie przy bramie miał czekać na mnie mężczyzna. Tak 
było. Mężczyzna nazywał się Korneliusz. Ochrzcił mnie w Morzu 
Galilejskim i powiedział, że Bóg chce, bym wrócił do Efezu. No 
i... - Uśmiechnął się do niej smutno i rozłożył bezradnie ręce. - 
No i jestem. 
- O, panie mój - szepnęła. Ciepło i radość w jej głosie 
przypomniały mu, co czuł, kiedy wyszedł z morza jako nowy 
człowiek. - Nie wiedziałam. 
Roześmiał się oschle. 
- Jakże mogłaś wiedzieć? Niewiele we mnie z chrześcijanina. 
- Och, Markusie, Bóg nigdy nie zawodzi. Ulepi z ciebie swoje 
naczynie. 
Uśmiech zamarł na jego ustach. 
- Jeśli przedtem nie roztrzaskam tego naczynia na kawałki. - 
Pochylił się do przodu, zacisnął złożone dłonie między kolanami. - 
Wiem, czego Bóg ode mnie oczekuje. Ale ja nie chcę tego zrobić. 
Jeszcze nie. Może nigdy. 
Łzy spływały jej po policzkach. Ujęła drżącą dłonią jego rękę. 
- Sami nic nie potrafimy uczynić. To Bóg dokonuje w nas tego, co 
zamierzył. 
Słuchał jej głosu nasyconego miłością i czuł, jak fala ciepła 
ogarnia całe jego ciało. Jej dłonie były gładkie i mocne. Nie 
chciał, by je cofnęła. Piekło go pod powiekami, gdyż wiedział już, 
że Julia miała rację: Azar jest bardzo podobna do Hadassy. 
Zapragnął zobaczyć jej twarz. 
Hadassa cofnęła powoli dłonie i odchyliła się do tyłu. 
Patrzył, jak składa dłonie na podołku. Wyczuwał w niej jakieś 
napięcie, a tak bardzo chciał, by czuła się przy nim swobodnie i 
rozmawiała jak z Julią. 
- Chciałbym się dowiedzieć o tobie czegoś więcej - powiedział 
miękkim głosem. 
- Znasz już mnie, panie. 
Uśmiechnął się lekko i przechylił głowę. Ten uśmiech złamał serce 
niezliczonym kobietom. 
- Wiem, że praktykowałaś leczenie u boku Aleksandra Democedesa 
Amandynusa, ale powiedz coś więcej. 
- Jestem tu dla Julii, panie. 
- Prawda, Julia... - Westchnął i oparł się plecami o ścianę. Jego 
twarz znalazła się w cieniu. 
- Czy powiedziałeś jej, panie, że przyjąłeś Jezusa jako swego 
Zbawiciela? 
- Wyraźna zmiana tematu. - Zaśmiał się cicho. - Nie. 
- Dlaczego? 
- Bo ona nigdy nie uwierzy. Sam nie jestem pewien, czy wierzę. 
Może wszystko było tylko snem. Z pewnością nie czuję tutaj tego, 
co czułem w Galilei. 
- A co czujesz? 
- Czuję, że zmagam się z życiem. 
- To dlatego, że nie należysz już do świata. 
Wykrzywił usta. 
- Zmagałem się z życiem długo przed wyjazdem do Palestyny, Azar. 
Odkąd pamiętam, czuję się nie zaspokojony. 
- Bóg wybiera swe dzieci przed stworzeniem ziemi. Od urodzenia 
wypełniało cię pragnienie wody żywej, Markusie. Póki nie znalazłeś 
Chrystusa, nie potrafiłeś znaleźć sposobu, żeby wypełnić pustkę w 
twej duszy. Tylko Jezus może ją wypełnić. Modlę się, by Julia też 
stała się jedną z wybranych. 
- Wątpię, aby tak się stało. 
- Czemu więc trawi ją taki smutek? 
- Bo umiera na chorobę, którą sama na siebie ściągnęła. Nie łudź 
się, myśląc, że żałuje tego, co czyniła. 
- Czy nie może być tak, że łaknienie, które kierowało tobą przez 
całe życie, nęka także twoją siostrę? 
- Rozmawiajmy o czymś innym. 
- Nie ma nic ważniejszego ponad to, byś wybaczył swojej siostrze. 
- Nie chcę o tym rozmawiać! 
- Jest ciałem z twojego ciała. Jeśli smuci się, gdyż tak chce Bóg, 
zazna skruchy prowadzącej do zbawienia. 
- A jeśli nie? - spytał chłodno, rozdrażniony jej 
nieposłuszeństwem. 
- Umrze, nie znając Chrystusa. Stanie przed Bogiem Wszechmogącym i 
zostanie osądzona za swoje grzechy. Czy tego pragniesz, Markusie? 
By Bóg ją osądził i rzucił na całą wieczność w gorejącą otchłań? 
Poczuł zakłopotanie. Odwrócił wzrok. 
- Panie - ciągnęła łagodnym głosem Azar - Bóg przysłał cię do 
domu, byś przyniósł Julii Dobrą Nowinę. 
- Więc ty jej ją zanieś. 
- Uczyniłam to. Powtarzałam wielokroć. I będę powtarzać, póki Bóg 
mi pozwoli. 
Mówiła przez łzy. 
- Jeśli łaknie Boga, znajdzie Go tak samo jak ja. 
- Nie znajdzie, jeśli nie otrzyma twego przebaczenia, Markusie. 
- Niech Bóg jej wybaczy! 
- Wybaczy, jeśli tylko Julia Go o to poprosi, lecz czasem trzeba 
wziąć człowieka za rękę i poprowadzić we właściwą stronę, sam 
bowiem zbyt się trwoży, by wyruszyć w drogę. Weź ją za rękę, 
Markusie. 
Zacisnął pięść. 
- Bądź przeklęta - mruknął. - Bądź przeklęta za to, że mi to 
robisz! 
Poczuła się oszołomiona i zraniona. Milczała. Markus pojął 
natychmiast, że zamknęła się w sobie. 
- Wybacz - powiedział, zaciskając powieki. - Nie na ciebie się 
gniewam. Bóg wymaga ode mnie zbyt wiele. 
- Tak sądzisz? Jezus wybaczył tym, którzy wbijali gwoździe w Jego 
ręce i stopy. Wybaczył tym, którzy szydzili z Niego, kiedy wisiał 
na krzyżu. Wybaczył nawet uczniom, którzy Go opuścili. Czyż nie 
wszyscy tacy właśnie jesteśmy? Ułomni. Przestraszeni. Słabej 
wiary. A jednak Jezus kocha nas i wskazuje nam drogę do prawdziwej 
wolności. Mówi, co ona oznacza. - Pochyliła się nieco ku niemu i 
wyczuł całą moc jej wewnętrznego żaru. - Niech Bóg ci wybaczy, 
abyś ty mógł wybaczyć jej. 
Markus wstał. Czuł gniew i zamęt w głowie. Miał nadzieję na kilka 
minut ciekawej rozmowy, nie zaś na słowa poruszające sumienie i 
odnawiające stary ból. 
- Wiesz o części spraw, dostojna Azar. Ja wiem o wszystkim. Gdybyś 
dowiedziała się o wszystkim, co zrobiła Julia, pojęłabyś, co 
czuję. 
- Powiedz mi zatem. 
- Lepiej dać temu pokój! 
- Tak uważasz? 
- Sama Julia może ci to wyznać. A jeśli potrzebuje wybaczenia, 
niech zwróci się do Boga. 
Hadassa patrzyła, jak odchodzi. Z ciężkim sercem skłoniła głowę i 
pogrążyła się w modlitwie. Służba dawno poszła spać, a ona ciągle 
się modliła. Wreszcie też poszła do sypialni. 
Markus, samotny i przepełniony bólem, stał w cieniu korytarza na 
górze, nie spuszczając z niej wzroku. 

Rozdział XLVII 


Markus siedział z matką na balkonie, rozmawiając o sprawach 
światowych i patrząc, jak turkawki dziobią okruchy, które Juliusz 
rozsypał im na balustradzie. Głaskał jej dłoń i z całego serca 
pragnął, by mogła mówić, by mógł ją rozumieć. Kiedy po powrocie z 
Galilei po raz pierwszy ją zobaczył, powtarzała ciągle: "Ha... 
da..." Patrzyła mu w oczy tak intensywnie, że był pewny, iż chce 
mu coś powiedzieć. Lecz wspomnienie Hadassy niosło ze sobą ból. 
Matka musiała to dostrzec, gdyż nigdy już nie próbowała 
wypowiedzieć jej imienia. 
- Ju... liaa - wybełkotała dzisiaj. 
- Byłem u Julii i rozmawiałem z nią - powiedział. - Azar troszczy 
się o wszystkie jej potrzeby. 
Wydała z siebie cichy dźwięk. Markus zdawał sobie sprawę, ile 
wysiłku wkłada matka w to, by przekazać mu swoje myśli i że 
uspokaja się dopiero, kiedy osiągnie swój cel. A teraz zobaczył, 
że opiera luźno plecy o wyściełane poduszkami oparcie fotela. 
Kąciki warg opadły jej nieco. Pocałował jej dłoń i siedział w 
milczeniu ze spuszczoną głową. Nie wiedział, o czym z nią 
rozmawiać. 
Za każdym razem, kiedy tu przychodził, miał jej mniej do 
powiedzenia. Jakąż pociechę mógł jej ofiarować? Że w domu wszystko 
dobrze? Że on, Markus, jest szczęśliwy? Ani jedno, ani drugie nie 
było prawdą. Czuł zresztą, że jego wewnętrzne zmagania są tylko 
jego sprawą i innym nie powinien zawracać nimi głowy. Jak mogłaby 
mu w nich pomóc złożona niemocą matka? Zrzuciłby tylko na jej 
ramiona dodatkowy ciężar. 
Feba przyglądała się synowi i wiedziała, że nie wszystko jest 
dobrze. Wyczuwała trawiący go niepokój. Wiedziała, że milczenie 
nie jest znakiem zadowolenia, lecz udręki serca. Juliusz wiele jej 
opowiadał o sprawach rodziny. Powiedział, że Markus odwiedził 
Julię. I to, że jej nie wybaczył, lecz tylko oznajmił, iż chce 
przejść do porządku dziennego nad przeszłością. Feba wiedziała, 
jaka jest tego przyczyna. Markus nie chciał spoglądać w 
przeszłość. 
Kiedy siedział obok niej na balkonie, często się modliła. "Co mogę 
jeszcze uczynić, Panie? Niechaj Duch obdarzy mnie darem słowa. 
Całym sercem modlę się do Ciebie za moje dzieci. Oddałabym za nie 
życie. Kto jednak lepiej od Ciebie zna tę miłość? Ty oddałeś już 
za nie życie. O Boże, gdybyż mogły zobaczyć, gdybyż mogły wiedzieć 
i w pełni rozumieć. Pozwól mi dożyć tego dnia..." 
- Azar mnie zaciekawia - odezwał się Markus, przerywając jej 
modlitwę. - Chciałbym dowiedzieć się o niej czegoś więcej, ale 
zawsze stara się kierować rozmowę na inne sprawy. 
- Ju... liaaa... 
- O tak. Julia! Nie odchodzi od łoża Julii, póki ta nie zaśnie. 
Domyślam się, że odwiedza cię codziennie. 
Feba w odpowiedzi zamknęła i otworzyła oczy. 
- Przypuszczam, że modli się z tobą. 
Feba jeszcze raz zamknęła i otworzyła oczy. 
- Mam wrażenie, że całe życie spędza na modlitwie - powiedział i 
uśmiechnął się wątle. - Siada w nyży w perystylu i modli się. W 
tej samej, w której siadała Hadassa. Kilka dni temu spędziła tam 
całą noc. - Umilkł, ale po chwili dodał: - Budzę jej lęk. 
Pocałował dłoń matki i położył ją na okryciu. Nie mógł usiedzieć 
na miejscu. Wstał, płosząc turkawki. Stanął przy murku i patrzył 
na miasto. 
- Może pójdę porozmawiać z lekarzem, bo od niej nie uzyskam chyba 
odpowiedzi. 
Feba leżała cicho. Dawno już uświadomiła sobie, że Hadassa ma 
swoje powody, by nie ujawniać, kim jest naprawdę. I te powody 
muszą pochodzić od Boga. Jeśli taka będzie wola Pana, Markus dowie 
się, że Hadassa żyje. Ufała, że Bóg wie, jaka chwila będzie 
najstosowniejsza. 
Przyszedł Juliusz. 
- Wybacz, panie, że przeszkadzam, ale masz gości. Ezra Bariachin z 
córką Tafat. 
Zaskoczony i ucieszony Markus pochylił się, żeby pocałować matkę w 
policzek. 
- Jeszcze tu przyjdę. Mówiłem ci o tych ludziach. Gościłem pod ich 
dachem w Jerychu. 
Matka potwierdziła przymykając i otwierając oczy. Gdyby nie oni, 
Markus zginąłby na drodze do Jerycha. Jakże pragnęła przysłuchiwać 
się ich rozmowie. Kiedy Markus wyszedł, spojrzała na Juliusza. 
Zdawało się, że czyta w jej myślach. 
- Sam będę im usługiwał - oznajmił, dając Lawinii znak, by została 
przy Febie. 

Markus zbiegł po schodach. Ujrzawszy przyjaciół, roześmiał się 
radośnie. Ezra niewiele się zmienił. Nie można było natomiast 
powiedzieć, że żadna zmiana nie zaszła w stojącej za nim kobiecie. 
- Ezra! - wykrzyknął Markus, ściskając serdecznie dłonie Żyda. - 
Jak dobrze znowu cię zobaczyć! 
- To samo mogę powiedzieć ja, Markusie - wykrzyknął Ezra, 
odwzajemniając uścisk. 
Markus obrzucił spojrzeniem kobietę. Podszedł do niej z 
wyciągniętymi rękami. Ujął jej drżące nieco dłonie. 
- Tafat, jesteś piękniejsza niż zapamiętałem. - Uśmiechnął się i 
pocałował ją na powitanie w policzek. 
- Wróciłeś bezpiecznie do domu, panie - powiedziała. - Chcieliśmy 
się o tym upewnić. 
- Nie spotkały już mnie żadne nieszczęścia. - Znowu się 
uśmiechnął. - Wejdźcie do triclinium. Juliuszu, przynieś coś do 
zjedzenia. Żadnej wieprzowiny, a za to dobre wino. 
Markus patrzył, jak Tafat przebiega spojrzeniem pomieszczenie z 
pięknymi rzymskimi wazami i szkłami z Koryntu, bogato okryte łoża 
i marmurowe stoły, by potem znowu zwrócić nieśmiały wzrok na 
niego. Widział już ten wyraz w oczach wielu kobiet i zrozumiał, że 
Tafat nie przezwyciężyła swego oczarowania. Poczuł, że serce bije 
mu szybciej, i pomyślał, że jego też pociąga ta piękna kobieta. 
- Póki zostaniecie w Efezie, mój dom jest waszym - zapewnił, 
wskazując Ezrze honorowe miejsce. - Czy jest z wami twoja żona? 
- Jechoszeba umarła wkrótce po tym, jak opuściłeś nasz dom - odparł 
Ezra, układając się wygodnie. Wyciągnął rękę w stronę córki i 
Tafat zajęła miejsce obok niego. 
Markus złożył wyrazy ubolewania i przez chwilę rozmawiali o żonie 
Ezry. 
- Co sprowadza cię do Efezu? - spytał potem Markus. 
- Pewna sprawa wielkiej wagi - odparł Ezra i uśmiechnął się. - 
Zanim do tego przejdziemy, musimy jednak omówić parę innych spraw. 
- Brakowało mi naszych rozmów, przyjacielu. Musisz zostać z nami. 
Miejsca nie zabraknie. Będziesz mógł swobodnie zająć się swoimi 
sprawami. 
- Czy znalazłeś Boga? - spytał bez ogródek Ezra. 
Markus przez dłuższą chwilę milczał. Wyczuwał, jak ważne pytanie 
zadał mu Ezra. Oboje, Ezra i Tafat, przyglądali się mu wyczekująco 
i Markus wiedział, że od jego odpowiedzi zależy, czy zostaną, czy 
odejdą, czy zaufają mu, czy nie. 
- Czy pamiętasz, o kim często rozmawialiśmy na dachu twojego domu? 
- O Jezusie - odparł Ezra i skinął głową. 
Markus opowiedział o wyprawie do Nain i o Deborze, która posłała 
go nad Morze Galilejskie, gdzie spotkał Parakleta. Opowiedział, 
jak biegł do Kafarnaum, gdzie zobaczył czekającego na niego 
Korneliusza. 
- Uwierzyłem wówczas, że Jezus jest Chrystusem i przyjąłem chrzest 
w Jego imię. 
- Cóż za wspaniała nowina! - roześmiał się Ezra. - Ja zostałem 
ochrzczony w Chrystusie dopiero, kiedy dotarłem do Kościoła w 
Antiochii. Wtedy przyjęła też chrzest Tafat, a z nią Bartłomiej. 
- Bartłomiej? - spytał Markus i spojrzał na Tafat. Spuściła wzrok. 
- To młodzieniec z Jerycha - wyjaśnił Ezra. - Często odprowadzał 
Tafat od studni. Ma Boga w sercu. Kiedy uznałem, że musimy udać 
się do Antiochii i dowiedzieć się czegoś więcej o Jezusie od 
tamtejszego Kościoła, Bartłomiej postanowił opuścić rodziców i 
ruszyć z nami. 
- Czy poznam młodzieńca, którego wybrałaś? - spytał Markus. 
- Nie jesteśmy narzeczonymi, panie - rzuciła może trochę zbyt 
pospiesznie. Oblała się rumieńcem. 
- Wybacz - powiedział Markus, uśmiechając się lekko. - Myślałem... 
- Zerknął w stronę Ezry. 
- Bartłomiej nie chciał w żaden sposób przeszkadzać nam w tym 
spotkaniu - oznajmił. Oboje zamilkli. 
Markus przenosił spojrzenie z ojca na córkę, aż wreszcie zatrzymał 
je na twarzy Tafat. Podniosła nieśmiało wzrok i ujrzał w jej 
oczach głębokie wzburzenie i... niepewność. 
- Powiedziałeś, że przybyliście tu w sprawie wielkiej wagi - 
przerwał w końcu milczenie Markus, odwracając wzrok od Tafat. 
- Dowiedziałem się w Antiochii, że apostoł Paweł napisał list do 
tutejszego Kościoła. Jeden z braci powiedział, że chodzi o bardzo 
doniosły list. Przybyłem tu, by przeczytać tekst i prosić o 
pozwolenie przepisania, abym mógł zabrać ten list do Antiochii. 
- Nie miałem pojęcia o tego rodzaju liście ani nawet o istnieniu 
tutaj Kościoła. 
Ezra obrzucił go zdziwionym spojrzeniem. 
- Nie spotykałeś się więc z innymi chrześcijanami? 
- Nie miałem ni czasu, ni ochoty. Matka i siostra są poważnie 
chore, a poza tym zajmowałem się emporium i okrętami. 
Juliusz napełnił winem kielichy, które przedtem przed nimi 
postawił. Potem oddalił się i nadzorował wnoszenie jadła. 
- Moją wiarę utwierdza to, że inni wyznawcy dodają mi ducha - 
oświadczył Ezra. - Nasi bracia i siostry z Antiochii modlą się za 
nas, odkąd wyruszyliśmy w drogę. 
Rozmawiali tak samo swobodnie, jak niegdyś na dachu domu w 
Jerychu. Markusowi ta rozmowa sprawiała przyjemność. Tafat mówiła 
niewiele, ale sama jej obecność, sama jej uroda rozświetlała 
pokój. Markus zerkał na nią od czasu do czasu, wspominając, ile 
myśli jej poświęcił w ciągu pierwszych tygodni po opuszczeniu 
Jerycha. 
Dostrzegł kątem oka jakiś ruch i podniósłszy wzrok, zobaczył Azar 
schodzącą mozolnie po schodach. Zerwał się ze swojego łoża. 
- Oto niewiasta, którą z pewnością chętnie poznacie - powiedział, 
idąc do sieni. - Dostojna Azar, mam gości prosto z Palestyny. 
Proszę cię, zechciej do nas dołączyć. 
Podeszła powoli na próg triclinium, gdzie czekał na nią Markus. 
Wyciągnął rękę. Zawahała się, ale wsparła się na jego 
przedramieniu i weszła z nim do triclinium. Przedstawił ją swoim 
gościom. Liczył w duchu na to, że podczas rozmowy z ziomkami 
ujawni jakąś cząstkę swojej przeszłości. Ezra Bariachin był 
przyjemnie zaskoczony, kiedy zwróciła się do niego po aramejsku. 
Powiedział coś w tym samym języku, a ona odpowiedziała. 
Markus wskazał jej miejsce obok swojego łoża. 
- Wolałbym, żebyś mówiła po grecku - poprosił spokojnie, zanim 
spoczął na łożu. 
- Wybacz, panie. Twój przyjaciel zapytał, jaka jest moja rola w 
tym domu, a ja wyjaśniłam, że zajmuję się twoją siostrą, Julią. 
Podziękowała za wino i zwróciła spojrzenie na Tafat, która 
przyglądała się jej z wyraźnym zaciekawieniem. 
- Możemy rozmawiać swobodnie - zapewnił Markus. - Dostojna Azar 
jest też chrześcijanką. - Uśmiechnął się do nich. - I lepszą niż 
ja, przyjacielu. - Obrócił się ku Azar. - Ezra Bariachin przybył 
do Efezu, by poznać tutejszą wspólnotę. 
Hadassa skinęła bez słowa głową i słuchała z zainteresowaniem 
tego, co mówił Ezra o powodach przybycia do Efezu. 
- Gdyby nie dostojny Markus, nadal żylibyśmy w Jerychu pod 
brzemieniem Prawa. 
- Gdyby nie dostojny Ezra i jego córka, moje wypalone słońcem 
kości leżałyby teraz na dnie wadi przy drodze do Jerycha. - I 
Markus opowiedział, jak napadli go zbójcy i porzucili uważając za 
martwego. - Tafat pielęgnowała mnie, aż wróciłem do zdrowia. 
- To Pan przywiódł nas do ciebie - odezwała się łagodnym głosem 
Tafat - i Pan przywrócił ci zdrowie. 
Hadassa poczuła tępy ból w sercu, kiedy zobaczyła, jak młoda i 
piękna Tafat patrzy na Markusa. Nie ulegało wątpliwości, że 
podczas pobytu Markusa pod ich dachem zakochała się w nim. A on? 
Nigdy nie miała tak straszliwie jasnej świadomości swoich blizn, 
jak w tym momencie. Nie była w stanie podnieść wzroku na twarz 
Markusa, gdyż bała się, że ujrzy na niej odbicie tych samych 
uczuć, które tak wyraźnie ujawniała Tafat. Jakże mógłby się nie 
zakochać w tej pełnej słodyczy i pięknej dziewczynie? 
W drzwiach stanęła Lawinia. 
- Słucham? - spytał Markus, rozdrażniony, bo wiedział, z czym 
przyszła. 
- Panie, obudziła się dostojna Julia. Wzywa dostojną Azar. 
- Pozwolisz, panie? 
- Oczywiście. 
Starał się ukryć uczucie przykrości. Julia mogłaby doskonale się 
obejść przez godzinę albo dwie bez Azar. 
Hadassa wstała. Czuła na sobie wzrok Ezry, Markusa i Tafat. Była 
zawstydzona tym, że skupia na sobie ich uwagę. Krótko pożegnała 
się z Ezrą i Tafat, mówiąc, że poznanie ich było dla niej 
przyjemnością i życząc pomyślnego załatwienia spraw. Wyszła z 
triclinium i wydała Lawinii zwięzłe polecenia co do posiłku dla 
Julii. 
- Ma galilejski akcent - zauważył Ezra. 
- Niewiele mówi o sobie i swojej ojczyźnie - rzekł Markus, 
patrząc, jak Azar idzie, kulejąc, w stronę schodów. - Czasem mam 
nawet uczucie, że coś ukrywa. 
- Może ma swoje powody - powiedział w zamyśleniu Ezra. 
Markus zmarszczył brwi, zastanawiając się, jakie to mogłyby być 
powody. 
Tafat odwróciła spojrzenie od oddalającej się Azar. 
- Czemu zasłania twarz? 
- Powiedziała mi, że jest bardzo oszpecona. Nikt nie znał jej pod 
imieniem Azar, póki nie zaczęła pielęgnować mojej siostry. Ludzie 
nazywali ją Rafą. 
- Uzdrowicielką - rzekł Ezra. 
- Nie chciała przyjąć tego tytułu. 
Ezra uniósł z zaciekawieniem brwi, ale zaraz wrócili do rozmowy na 
temat czekającego go zadania. 
- Kiedy po raz pierwszy znalazłem się w Antiochii, byłem 
spragniony opowieści o życiu Jezusa - wyznał Ezra. - Dowiedziałem 
się jednak, że tylko jeden z apostołów, lewita, spisał wydarzenia 
z życia Jezusa. Nie mogłem przeczytać tego tekstu, gdyż kopie były 
bardzo nieliczne. Łukasz, lekarz, który podróżował z Pawłem, 
zapisał dzieje tych wypraw. Jan Marek, który towarzyszył Pawłowi 
podczas pierwszej podróży misyjnej, spisał to, co mu opowiedziano. 
Ezra pochylił się do przodu. 
- Uświadomiłem sobie w Antiochii, że trzeba sporządzić kopie tych 
dokumentów dla wszystkich Kościołów. Muszą być to kopie dokładne, 
aby Ewangelia pozostała czysta. Musimy mieć pisemne sprawozdania 
naocznych świadków, by czerpać z nich naukę. 
- Wielu wyznawców wierzy, że Pan wróci lada dzień, nie warto więc 
trwonić czasu i pieniędzy na takie dzieła - wtrąciła się Tafat. 
- Z tego to powodu twój dar, Markusie, był manną z nieba - 
oznajmił Ezra. - Złoto, które przysłałeś do Jerycha, umożliwiło 
nam tę podróż. Tę i inne. Jeśli apostoł Jan nie wyrazi sprzeciwu, 
przepiszę cały list Pawła i zabiorę go do Antiochii, gdzie dwaj 
inni, pracujący z wielką sumiennością pisarze sporządzą następne 
kopie. Dokument zostanie starannie sprawdzony i porównany z 
oryginałem, dla pewności, że nie zmieniono ani litery, ani słowa. 
Musimy zachować opowieści naocznych świadków dla przyszłych 
pokoleń. 
Wydawało się, że Tafat nie podziela ojcowskiego przekonania i 
zapału. 
- Jezus obiecał, jak powiadają, że nie minie to pokolenie, gdy 
powróci. 
- Tak - przyznał Ezra - lecz Bóg dał swego jednorodzonego Syna, by 
każdy, kto w Niego wierzy, nie zginął, ale miał życie wieczne. 
Tylko z tej obietnicy wiemy, córko, że to pokolenie wyznawców nie 
zginie. 
Obrócił się do Markusa. 
- Bóg przepoił moje serce miłością do swego Słowa, które przekazał 
przez apostołów. Nie możemy żyć dla dnia dzisiejszego, jak czynią 
poganie. Musimy myśleć o jutrze, o naszych dzieciach i dzieciach 
ich dzieci. Należy przepisywać i przechowywać opowieści naocznych 
świadków. 
Markus zobaczył, że oczy Ezry goreją zdecydowaniem i żarem, i sam 
poczuł mocniejsze bicie serca. 
- Czegokolwiek potrzeba ci, przyjacielu, by prowadzić to dzieło, 
chętnie ci dam. 
Ezra skinął z powagą głową. 
- Bóg przygotował cię na ten dzień - oświadczył, uśmiechając się 
szeroko. - Jeżeli ta podróż przyniesie owoce, jakich się 
spodziewam, poszukam innych pisarzy, którym też leży na sercu ta 
sprawa, i poślę ich do Koryntu i Rzymu. Ponoć wspólnota koryncka 
otrzymała cztery długie listy od Pawła. Rzymianie zaś, jak 
słyszałem, mają list do wszystkich powołanych świętych. Ten list 
jest w rękach małżonków, w których domu spotyka się wspólnota. 
Markus potrząsnął głową. 
- Rzym nie jest bezpiecznym miejscem dla chrześcijanina. 
- Podobnie jak Efez - odparował Ezra. 
- Tak, masz rację - przyznał Markus, przypomniawszy sobie śmierć 
Hadassy. - Efez to ośrodek kultu Artemidy i tylko Rzymowi 
ustępuje, jeśli chodzi o oddawanie czci cesarzowi jako bogu. 
- Bóg nie dał nam ducha lęku, Markusie. Jeśli ta praca jest według 
woli Pana, On będzie nas bronił. 
Zbity z tropu Markus spojrzał na Tafat. Podróżując z ojcem, naraża 
się na wielkie niebezpieczeństwo. Była mniej przekonana do 
ważności zadania, jakie postawił sobie Ezra, ale okazywała 
posłuszeństwo. 
Jak niegdyś Hadassa. 
Markus spojrzał na Ezrę i zobaczył, że starszy mężczyzna uważnie 
mu się przygląda. Najwyraźniej leżało mu coś na sercu, ale nie 
chciał o tym mówić teraz, przy córce. 
Markus miał wrażenie, że wie, o co chodzi. 

Rozdział XLVIII 


Wiele godzin później, wieczorem, kiedy Ezra i Tafat wyszli, Markus 
udał się na górę. Idąc korytarzem, słyszał głos Azar. Zatrzymał 
się pod drzwiami Julii i nasłuchiwał. 
- Tak, pani, ale pomyśl o myszy, która mieszka na polu zboża. Ona 
też nie myśli o przyszłości. Wysokie źdźbła zboża zapewniają 
pożywienie i schronienie, nie lęka się więc o przyszłość. Lecz 
potem przychodzi pora żniw i ten świat ginie, a wraz z nim mysz. 
Biedna mysz ani razu nie pomyślała o właścicielu pola, nie brała 
nawet pod uwagę tego, że ktoś taki istnieje. A jednak dzień 
zbiorów nadejdzie. 
- Właśnie nadchodzi - powiedziała Julia, wzdychając ze znużeniem. 
- Rozumiem, co masz na myśli, Azar. To ja jestem tą myszą. 
- Pani... - rzekła Azar głosem nabrzmiałym nadzieją. 
- Nie. Wysłuchaj mnie, proszę. Dobrze jest wiedzieć, że nadejdzie 
kiedyś dzień sprawiedliwego sądu. Czyż jednak nie widzisz tego? 
Sprawiedliwość już została wymierzona. Nie ma znaczenia, czy uznam 
istnienie Boga, czy nie. Mój los jest ustalony. 
- Nie, Julio... 
- Już za późno dla mnie. Nie mów mi więcej o Panu - ciągnęła 
smutno Julia. - Twoje słowa tylko zadają ból. 
- Pan może ukoić ten ból. 
- Ból ustanie, kiedy umrę. 
- Nie musisz umierać. 
- Ależ tak! Muszę umrzeć. Nie wiesz, co uczyniłam, Azar. To są 
rzeczy nie do wybaczenia. Markus zawsze powtarzał, że za wszystko 
trzeba płacić. Miał rację. 
Markus zamknął oczy, wstrząśnięty brakiem wszelkiej nadziei w 
głosie Julii. Chciał ją ukarać, i ukarał. Teraz dźwięczał mu w 
uszach i rozbrzmiewał echem w duszy jej przerażony głos. Czy chce, 
by jego siostra umarła? On przyjął Chrystusa. Jest zbawiony. Ma 
prawo do nadziei. Co ma Julia? 
Co jej zostawił? 
"Boże, wybacz mi!" Kiedy zwrócił się z modlitwą do Boga, wiedział, 
że Bóg jest przy nim... wiedział też, co powinien uczynić. Wszedł 
po cichu do pokoju, nie zauważony w pierwszej chwili. Kiedy jednak 
podszedł bliżej, Azar uniosła głowę. Julia miała twarz odwróconą w 
drugą stronę. Azar puściła dłoń Julii, wzięła do ręki laskę i 
wstała, ustępując mu miejsca. 
- Nie odchodź, proszę - powiedziała Julia, obracając głowę. 
Zobaczyła Markusa. 
Zajął miejsce zwolnione przez Azar. Julia miała oczy matowe i bez 
życia. Z rezygnacją czekała. Ujął jej dłoń. 
- Byłem w błędzie, Julio - odezwał się urywanym głosem. 
- Nie, Markusie, miałeś rację - odparła ze smutkiem. 
- Mówiłem w gniewie rzeczy... 
- Masz wszelkie prawo, by zwracać przeciwko mnie swój gniew. Lecz 
dajmy temu pokój. Nie mogę o tym rozmawiać. 
Uniósł jej dłoń do warg. 
- Wybacz mi, maleńka siostrzyczko - powiedział z sercem 
nabrzmiałym żalem. 
Poczuł na ramieniu lekki uścisk dłoni Azar i oczy wypełniły mu się 
łzami. 
Julia zacisnęła palce na jego dłoni. 
- Czy pamiętasz, jak usunęłam płód, za pierwszym razem, jeszcze w 
Rzymie? Kalaba zapewniała, że będzie to bardzo łatwe, że gdy tylko 
przerwę ciążę, znowu wszystko będzie dobrze. Nigdy już jednak nie 
było. - Podniosła pełen smutku wzrok na sufit. - Czasem przyłapuję 
się na tym, że liczę wstecz, ile lat miałoby teraz to dziecko. Nie 
wiem, czy był to chłopiec, czy dziewczynka. - Zamrugała szybko, 
żeby się nie rozpłakać. 
Przełknęła spazmatycznie łzy i ścisnęła jeszcze mocniej palce 
Markusa. Przyciągnęła do siebie jego rękę. 
- Zabiłam moje dziecko. Tak jak zabiłam Kajusza. 
- Co? - szepnął przerażony Markus. 
- Zamordowałam go. Kalaba dostarczyła truciznę, a ja podawałam mu 
ją w małych dawkach, aby śmierć wyglądała naturalnie. - Spojrzała 
na brata oczami pełnymi udręki. - Przed samym końcem wiedział 
jednak, co uczyniłam. Poznałam to po jego oczach. Przedtem nie 
przejmowałam się tym, Markusie. Potem nie mogłam przestać o tym 
myśleć. 
Potrząsnęła głową spoczywającą na poduszkach. W jej oczach czaiła 
się męka.
- Powtarzałam sobie, że po prostu wymierzyłam sprawiedliwość. 
Zdradzał mnie z innymi kobietami, i to wiele razy. Był okrutny i 
niegodziwy. Czy pamiętasz, jak przyszedłeś i pytałeś, czy spałam z 
Grekiem, właścicielem koni? Spałam. Spałam, żeby spłacić długi 
Kajusza. Ale przede wszystkim, żeby odpłacić Kajuszowi za to, że 
mnie zranił. Zabiłby mnie, gdyby nie... 
Zamknęła oczy, gdyż przypomniała sobie, jak Hadassa zasłoniła ją i 
wzięła na siebie wszystkie ciosy. 
Markus widział żyłę pulsującą gwałtownie w jej szyi. 
- Nic to, Julio. Mów dalej. 
- Osłoniła mnie. - Jej oczy wypełniły się łzami, które zaczęły 
spływać po białych policzkach. - Osłoniła mnie - szepnęła ze 
zdumieniem, jakby dopiero teraz przypomniała sobie o tym 
wydarzeniu sprzed wielu lat. Wykrzywiła konwulsyjnie twarz, 
odwróciła wzrok i powiedziała bardzo spokojnym głosem: - Czy 
wiedziałeś, że kazałam Hadassie położyć dziecko Atretesa na skale? 
Z powrotem zwróciła twarz w jego stronę i przyjrzała się bacznie 
jego twarzy. 
- Nie wiedziałeś, prawda? Noszę w sercu mnóstwo strasznych 
tajemnic, prawda? Tak go kochałam, a on znienawidził mnie, bo 
poślubiłam Prymusa. Żałowałam, ale było już za późno. Atretes nie 
chciał słuchać moich wyjaśnień. Kiedy odwrócił się ode mnie, 
chciałam się zemścić i użyłam do tego własnego dziecka. Własnego 
dziecka... 
Markus położył dłoń na jej głowie. 
- Hadassa nie mogłaby wykonać twojego rozkazu. 
- Powiedziała, że dziecko jest chłopcem, zdrowym chłopcem, a ja 
kazałam jej... 
- Julio, ona była nade wszystko posłuszna Bogu. Sama wiesz. Twoje 
dziecko żyje. Możesz być tego pewna. 
Łzy spływały po skroniach Julii prosto we włosy. 
- Och, mam nadzieję - szepnęła łamiącym się głosem. - O Boże, oby 
tak było!... 
Wstrzymała dech, zwinęła się bokiem, gdyż poczuła gwałtowny ból. 
Płakała cicho, nie znajdując ukojenia w łzach. 
Azar zmieszała mandragorę z rozwodnionym winem i podsunęła pod 
usta Julii. Julia odprężyła się powoli. 
Azar ocierała jej pot z czoła i szeptała coś kojąco, głaszcząc ją 
czule po twarzy. Julia obróciła się na bok i przytuliła policzek 
do dłoni Azar. 
- Zaśnie teraz - powiedziała Azar. Odczekała chwilę, a kiedy Julia 
rzeczywiście zasnęła, przystąpiła do sprzątania pokoju. 
Markus widział, że Azar jest wyczerpana, gdyż krzątając się po 
pokoju, utykała mocniej niż zwykle. Wyjął jej laskę z ręki i 
odstawił na bok. Zanim zdążyła zaprotestować, wziął ją na ręce. 
- I ty pójdziesz spać - oznajmił i położył ją na łożu przy 
ścianie. 
Kiedy trzymał ją w ramionach, poczuł jej delikatny zapach i serce 
zabiło mu mocniej. Była szczupła i lekka. Przypomniał sobie, jak 
kiedyś wziął w ten sam sposób na ręce Hadassę. Układając Azar, 
wyczuwał, że jest strasznie spięta. Zasłona przesunęła się 
odrobinę i zobaczył bliznę na szyi. Nie był już w stanie się 
powstrzymać i dotknął delikatnie jej skóry. Azar zesztywniała i 
podniosła rękę, żeby przycisnąć zasłonę do twarzy. 
Cofnął się powoli. Serce waliło mu, jakby miało wyskoczyć za 
chwilę z piersi. Co się z nim dzieje? 
- Azar... - wyszeptał ochryple. 
- Odejdź - powiedziała głosem przerywanym łkaniem. - Błagam! 
Odejdź! 
I Markus wyszedł z pokoju. Zamiast się jednak położyć, zszedł na 
dół. Narzucił płaszcz na ramiona i wyszedł z willi. 
Musi poznać prawdę o Azar. 
Szedł w dół ulicy, w stronę centrum miasta. Mimo późnej pory w 
mieście było rojno, gromadki ludzi zbierały się na rogach albo na 
progach domów, żeby pogawędzić i pośmiać się. Przepychał się przez 
tłum, zdążając wielkimi krokami prosto do celu. Kiedy dotarł na 
miejsce, załomotał pięścią w drzwi. Otworzył sługa. 
- Godziny przyjęć... 
Markus pchnął drzwi i wszedł do sieni. 
- Powiedz lekarzowi, że przyszedł Markus Lucjanus Walerian w 
bardzo ważnej sprawie. 
Czekając krążył niespokojnie po sieni. 
Wszedł Aleksander. Z jego twarzy bił chłód. 
- Czy przysłała cię Rafa? 
- Nie przyszedłem w sprawie mojej siostry - powiedział Markus i 
zobaczył, że oczy Aleksandra zwęziły się. - Chciałbym uzyskać 
odpowiedź na kilka pytań. 
Aleksander wykrzywił usta. 
- Chodzi o twoje zdrowie? 
- Chodzi o kobietę, którą przysłałeś, by pielęgnowała moją 
siostrę. 
- Nie przysłałem jej, Walerianie. Co więcej, gdyby to ode mnie 
zależało, Rafa byłaby nadal tutaj, ze mną! - Obrócił się na pięcie 
i chciał odejść. 
Markus nie dał się zbyć tak łatwo. Poszedł za nim na wewnętrzny 
dziedziniec. Aleksander obrócił się. Twarz pociemniała mu z 
gniewu. 
- Rafa traci czas przy twojej siostrze. Powiedziałem jej to przy 
pierwszej wizycie. Nie może zrobić nic, chyba że uprosi jeszcze 
jeden cud u Boga. 
- Jeszcze jeden cud? 
- Nawet nie wiesz, kogo masz pod swoim dachem, Walerianie! 
- Więc mi powiedz. 
- Zaczęło się to wiele miesięcy temu, kiedy zostaliśmy wezwani do 
domu wytwórcy posążków, którego żona od dwóch dni leżała w połogu. 
Zbadałem ją i okazało się, że dziecko trzeba usunąć, albo oboje 
umrą. Rafa zabroniła mi to czynić. Dotknęła brzucha kobiety. 
Dziecko obróciło się i wyszło. Po prostu. - Strzelił palcami i 
wybuchnął ostrym śmiechem. - Twoja siostra wezwała nas, bo doszły 
ją słuchy o dokonaniach Rafy. Też chciała cudu. Lecz nic z tego. 
Markus zmrużył oczy. 
- W osobliwie paskudny sposób wyrażasz się o mojej siostrze. Z 
pewnością leczyłeś inne kobiety, które prowadziły nie mniej 
swobodne życie. 
- Więcej niż chciałbym. 
- I wszystkie skazałeś na zapomnienie. 
- Rozwiązłość przynosi określone skutki. 
Markus przez chwilę przyglądał się tamtemu, a potem potrząsnął 
głową. 
- Twoja nienawiść do Julii jest głębsza niż gdyby wynikała z 
jakiejś ogólnej odrazy do rozpustnego życia. Jest w niej coś 
osobistego. 
- Nigdy nie spotkałem twojej siostry przed tym wieczorem, kiedy 
Rafa i ja zostaliśmy wezwani do jej willi. Lecz nawet ta krótka 
znajomość wystarczyła, by spostrzec, że to jedna z 
najstraszliwszych egoistek, jakie chodziły po świecie. Szczerze 
mówiąc, z całego serca chciałem powierzyć ją jej przeznaczeniu. 
- Lecz Azar myślała inaczej. 
Aleksander milczał przez chwilę. Miał ochotę uderzyć Markusa i 
wezwać Raszyda, by ten swoim ukochanym nożem zrobił, co zechce. 
Wiedział jednak, że nie ma prawa ani do jednego, ani do drugiego. 
Zbytnio popuścił wodzy uczuciom. Zmusił się do mówienia spokojnym 
głosem. 
- Nie lubiła sławy, jaka ją otaczała. Ludzie zaczynali patrzeć na 
nią jak na boginię. Powiedziała, że Rafa to Bóg, nie ona. Dlatego 
odeszła. 
- Mogła udać się dokądkolwiek. Mogła nawet opuścić Efez. Czemu 
postanowiła pielęgnować moją siostrę? 
- Może poczuła litość, Walerianie. Czemu pytać, dlaczego wygrało 
się los na loterii? Twoja siostra nie ma pieniędzy. Rafa ma więcej 
niżby chciała. 
- Co? - wykrzyknął zdumiony Markus. 
- Rafa utrzymywała twoją siostrę, póki nie wróciłeś i nie zabrałeś 
jej do swojej willi. - Aleksander pojął, że Markus nic o tym nie 
wiedział, i pożałował, że nie trzymał języka za zębami. - 
Pieniądze nic dla niej nie znaczą. Oddaje je równie szybko, jak 
dostaje. 
- Nic nie rozumiem. Dlaczego pomogła akurat Julii? 
- Nigdy tego nie zrozumiesz, Walerianie. - Roześmiał się z jakąś 
pogardą dla samego siebie. - I ja nie wiem, czy kiedyś ją 
zrozumiem. 
Ilu jest ludzi na świecie, którzy gotowi byliby wyrzec się sławy i 
fortuny, by pielęgnować kogoś, kto chciał ich zabić? 
Po chwili milczenia Markus mruknął niepewnym głosem: 
- Przypomina mi kobietę, którą niegdyś znałem. 
Aleksander poczuł, że przenika go chłód. Dreszcz przebiegł mu 
wzdłuż kręgosłupa. Przyjrzał się bacznie twarzy Waleriana. 
- Wiem, że pochodzi z Galilei - dodał Markus. 
- Skąd to wiesz? - spytał Aleksander, coraz bardziej 
przestraszony. 
- Poznałem po akcencie. I jest chrześcijanką. - Potrząsnął głową i 
spojrzał na Aleksandra. Wyraz twarzy młodego lekarza sprawił, że 
Markus zmarszczył brwi. Ten człowiek boi się! - Wiesz sporo o 
niej, prawda? 
Ktoś wszedł do sieni. Kiedy kroki zbliżyły się do dziedzińca, 
Markus obrócił się nieco i zobaczył mężczyznę ubranego w długie, 
zwiewne białe suknie. Mężczyzna przystanął i spod czerwonego 
burnusa z czarnym obszyciem przyglądał się mu nieruchomym 
spojrzeniem czarnych oczu. 
- To ty! - wykrzyknął Markus, rozpoznając człowieka, który napadł 
go koło Artemizjonu. 
Raszyd wyjął nóż zza pasa. 
- Odłóż ten nóż, głupcze! - wrzasnął Aleksander. 
- Kim jest ten człowiek, Amandynusie? - spytał Markus. - I co ty 
możesz mieć z nim wspólnego? 
- Jestem Amrafel Raszyd Ched-or-laomer - przedstawił się chłodno 
Arab. 
Markus zmierzył go pogardliwym spojrzeniem. 
- Proponuję, byś zechciał wyjaśnić mi, czemu próbowałeś rozpruć mi 
brzuch. Spodziewam się, że to nie ostatnia twoja próba. - Przez 
jego oczy przemknęła błyskawica. - Ale uprzedzam: nie tak łatwo 
mnie zamordować, jeśli przeciwnik staje twarzą w twarz. 
- Raszydzie, nie bądź głupcem! - krzyknął Aleksander. 
Zapanowała mroczna, nabrzmiała nienawiścią cisza. Raszyd mierzył 
Markusa spojrzeniem. Wielu młodych Rzymian zabawiało się ćwicząc 
walkę wręcz. Walerian był mocno zbudowany i Raszyd nie dostrzegł 
strachu w jego oczach. 
- Nie odpowiadasz? - szydził Markus. Zwrócił się teraz do 
Aleksandra, który stanął między nimi. - Kimże jest dla ciebie ten 
człowiek, Democedesie? 
- Głupcem w gorącej wodzie kąpanym - odparł Aleksander, 
niezadowolony. - Odłóż wreszcie ten nóż, Raszydzie. 
Raszyd nie zwrócił uwagi na ten rozkaz. Walerian go rozpoznał. 
Wystarczy jedno jego słowo, by on, Raszyd, musiał pożegnać się z 
życiem. Gdyby nie wyraźny zakaz Rafy, zabiłby tego człowieka na 
miejscu. 
- Czego chce ta rzymska świnia? 
- Odpowiadaj! Natychmiast! - rzucił władczym tonem Markus. - Kim 
jest ten człowiek? 
- Sam ci to już wyjawił - rzekł Aleksander, rozwścieczony 
niesłychaną arogancją Waleriana. Rzymianie z mlekiem matki wyssali 
przekonanie, że mogą rozkazywać każdemu, kto stanie na ich drodze. 
Spojrzał z furią na Raszyda. - Czyżbyś zapomniał o przysiędze? 
Raszydowi zadrgała powieka. Obrzucił nienawistnym spojrzeniem 
Markusa, a potem wprawnym ruchem wsunął nóż do pochwy przy pasie. 
Położył lekko dłoń na rękojeści. 
Markus widział teraz wyraźnie, że nie uzyska żadnych odpowiedzi od 
Aleksandra. Lekarz stał obok i patrzył z zatroskaną miną to na 
Markusa, to na Raszyda. 
- Ched-or-laomerze, co ja mam z tobą wspólnego? - Markus zwrócił 
się bezpośrednio do Araba, który zachowywał kamienną twarz. 
Raszyd stał w postawie wyrażającej pogardę i tylko jego czarne 
oczy żarzyły się jak węgle. Milczał. 
Aleksander zdawał sobie sprawę, że wystarczy najmniejsze drgnięcie 
któregoś z tamtych dwóch, a jeden padnie martwy. 
- Ponieważ Raszyd jest zbyt uparty, żeby otworzyć usta, ja muszę 
ci powiedzieć, że złożył przysięgę, iż nie podniesie po raz drugi 
na ciebie ręki. 
Nie wspomniał, w jakich okolicznościach uzyskała Rafa tę 
przysięgę. 
Markus roześmiał się szyderczo, nie przekonany zgoła słowami 
Aleksandra. Wyraz jego twarzy wskazywał jasno, że uważa, iż 
Aleksander stoi za wszystkim. 
- Możesz sobie myśleć, co ci się podoba, Walerianie, ale ja nie 
mam nic wspólnego z napadem. Raszyd wziął sam sprawę w swoje ręce. 
Spojrzał surowo na zaciętą twarz Araba, który postawił go w tak 
trudnej sytuacji. Walerian ma wysoko postawionych przyjaciół. 
Wystarczy, że szepnie jedno słowo do właściwego ucha, a Raszyd i 
Hadassa znajdą się na arenie. I tym razem żadne nie wyjdzie 
stamtąd żywe. 
- Skoro uznałeś, że trzeba wydrzeć z niego przysięgę, wiesz więcej 
niż chcesz mi powiedzieć. 
- Wiem to tylko, że jest człowiekiem krwiożerczym i bezrozumnym. 
Jednak powodem tego może być fakt, że jego rzymski właściciel 
zostawił go umierającego na schodach Asklepionu. - Aleksander 
wybuchnął urywanym śmiechem. - To mój pech, że Rafa wybrała go 
spośród innych i że zabraliśmy go do kramiku, gdzie rozpoczynałem 
praktykę lekarską. Tam się nim zajęliśmy. - Spojrzał posępnie na 
Raszyda. - Na nieszczęście wyżył. 
- Nie wszyscy Rzymianie są godni pogardy - rzucił Markus. 
- Czy miałeś kiedykolwiek niewolnika Araba? - spytał Aleksander po 
to tylko, żeby zagmatwać sprawę. 
- Nigdy nie zostawiłem niewolnika, żeby umarł na stopniach 
świątyni i nigdy bym czegoś takiego nie uczynił. A odpowiedź na 
twoje pytanie brzmi: nie, nigdy nie miałem niewolnika Araba. - 
Spojrzał z pogardą na Raszyda. - I nie zamierzam mieć. 
Raszyd odwzajemnił mu się zimnym uśmiechem. 
- Mówię ci, że chodzi o pomyłkę - zwrócił się Aleksander do 
Raszyda z nadzieją, że ten głupiec będzie miał dość rozumu, by 
trzymać się tej wersji. - Może teraz mi uwierzysz. 
- Miałbym przyjąć słowo od Rzymianina? - rzucił Raszyd. 
Markus podszedł bliżej. 
- Jak się nazywa twój pan? 
- Raszyd jest teraz wyzwoleńcem - oznajmił Aleksander, gdyż było 
aż nadto jasne, że Raszyd ani myśli zaszczycić Markusa 
odpowiedzią. 
- Kto go wyzwolił? - spytał Markus, pamiętając, żeby nie odwracać 
się tyłem do Raszyda. - Ty, Democedesie? 
- Tak nakazuje przyzwoitość i sprawiedliwość! Miałem oddać tego 
człowieka tym, którzy niemal doprowadzili do jego śmierci? 
Markusa zaskoczył wybuch gniewu Democedesa. Był to gniew zbyt 
gwałtowny, zbyt namiętny. Skąd to wzburzenie z powodu czegoś 
takiego, jak Rzymianie i ich stosunek do niewolników? Przyjrzał mu 
się baczniej, zastanawiając się nad jego słowami. 
- Czy twoim obyczajem jest ratowanie tych, których pozbyto się w 
tak niegodny sposób? 
Aleksander był zadowolony, że rozmowa przybrała kierunek 
bezpieczniejszy dla Hadassy, ale i zaniepokojony, gdyż musiał 
bronić swojej medycznej praktyki. 
- Potrzebowałem pacjentów, na których mógłbym doskonalić 
umiejętności. 
- Doskonalić umiejętności? - powtórzył z odrazą Markus. 
- Jak większość lekarzy nie cierpię wiwisekcji - odparł z gniewem 
Aleksander. - Była to więc dla mnie jedyna możliwość poznania 
anatomii. Nikt nie dba o porzuconych niewolników. Wybierałem ich 
pieczołowicie, szukając takich, których mogłem uratować. W 
przeciwnym razie musiałbym zajmować się przypadkami dającymi 
możliwość zmiany metody leczenia. 
- Ilu umarło przy tych próbach? 
Mięsień zaczął drgać w policzku Aleksandra. 
- Zbyt wielu - odparł - lecz mniej niż gdybym im nie pomógł. Być 
może, jak większość ludzi, nie masz pojęcia, co się dzieje poza 
twoim małym prywatnym terytorium. Każdy, kto przyjrzał się 
praktykom świątynnym, wie, że kapłani biorą tych tylko, którzy 
mają spore szanse na wyzdrowienie. Odkarmiają niewolników, by ich 
po wyzdrowieniu sprzedać. Resztą nieszczęśników pozostawionych na 
schodach nikt się nie zajmuje. Widziałem i takich, którzy 
cierpieli na szczególnie wstrętne choroby i których kapłani 
pozbywali się przed świtem. Aby ich ciała nie rzucały się w oczy, 
kiedy rankiem przyjdą wyznawcy, by złożyć ofiary wotywne. - 
Wykrzywił cynicznie usta. - Gdyby wierni widzieli zbyt wielu 
umierających na stopniach świątyni wzniesionej ku czci boga 
zdrowia i uzdrawiania, nie miałoby to przecież najlepszego wpływu 
na interesy. 
- I tak znalazłeś Rafę? 
Aleksandra aż zmroziło. Zastanowił się szybko i uznał, że ma oto 
sposobność chronienia jej tożsamości, nie mijając się przy tym 
zbytnio z prawdą. 
- Była pierwsza - przyznał. - Nigdy przedtem nie leczyłem nikogo z 
tak straszliwymi obrażeniami. Przeżyła dzięki łasce Boga, 
Walerianie, nie zaś moim staraniom. 
- Czemu więc ją wybrałeś? 
- Ona by powiedziała, że tak chciał Bóg. Może to prawda. Kiedy 
zobaczyłem ją po raz pierwszy, wiedziałem po prostu, że muszę 
uczynić wszystko, by ją ratować. Przez wiele miesięcy cierpiała 
straszne bóle i już do końca życia będzie nosić ślady tego, co ją 
spotkało. Dlatego zasłania twarz, Walerianie. Każdy, kto widział 
jej twarz, odwracał wzrok. To niezbyt fortunna cecha rodzaju 
ludzkiego, prawda? Większość ludzi przywiązuje wielką wagę do 
tego, co zewnętrzne; niewielu potrafi spojrzeć głębiej niż blizny 
i zobaczyć wewnętrzne piękno. - Spojrzał zimno prosto w oczy 
Markusa. - A niektórzy chcą po prostu zaspokoić chorobliwą 
ciekawość. 
W oczach Markusa pojawił się błysk. 
- Myślisz pewnie, że po to tu przyszedłem, czyż nie mam racji? Że 
chcę zaspokoić ciekawość? 
- A czy tak nie jest? Spodziewasz się jakiejś tajemnicy, 
Walerianie, ale istnieje ona tylko w twoim umyśle. Rafa ma 
oczywiste i rozsądne powody, żeby zasłaniać twarz. I każdy, kto ma 
choć szczyptę poczucia przyzwoitości, powinien to uszanować. 
Dobrze by było, gdybyś pomyślał choć raz o jej uczuciach, 
zwłaszcza że już tylko Rafa stoi między twoją siostrą a 
najstraszliwszym ogniem piekielnym! 
Markus popatrzył to na jednego, to na drugiego z mężczyzn i pojął, 
że niczego więcej już się nie dowie. Poszedł przez sień w stronę 
wejścia. 
Kiedy zatrzasnął za sobą drzwi, Raszyd obrócił się do Aleksandra. 
- Myślisz, że ci uwierzył? 
- Czemu miałby nie uwierzyć? Powiedziałem mu prawdę. 
- Nie całą. 
- Lecz wystarczająco dużą jej część. - Jego głos był pełen zimnej 
wściekłości. - I o wiele większą niż sobie zasłużył. 

Rozdział XLIX 


Markus po powrocie zajrzał do Julii. Kiedy zobaczył Azar stojącą w 
świetle księżyca na balkonie, z ramionami wzniesionymi do nieba, 
przeszył go ból. Patrzył przez chwilę, starając się uśmierzyć 
wzburzenie. Potrząsnął głową i skupił uwagę na Julii. 
Zmarszczył brwi. Julia nawet we śnie robiła wrażenie kogoś 
miotanego niepokojem. Może powodem była zbliżająca się śmierć. 
Pochylił się i delikatnie odgarnął kosmyki ciemnych włosów z 
bladej twarzy siostry. Ogarnął go smutek. Jak to się stało, że 
jego ukochana siostra jest teraz w takim stanie? Jak to było 
możliwe, że w swym mniemaniu już jej nie kochał? 
Kiedy ją dotknął, poruszyła się, ale spała nadal. 
Wyprostował się i podszedł do Azar, która stała opierając się 
lekko ręką o murek. 
- Zdaje się, że zasnęła głęboko - powiedział, stając obok niej. 
Serce Hadassy trzepotało jak ptak uwięziony w klatce. Miała 
nadzieję, że Markus popatrzy na śpiącą Julię i pójdzie sobie. 
- To skutek działania mandragory, panie. Będzie spała do rana. 
Patrzyła na miasto, gdyż wiedziała, że jeśli na niego spojrzy, jej 
serce znowu zacznie bić jak oszalałe. Kiedy tylko podnosiła na 
niego wzrok, przypominała sobie piękną dziewczynę, która 
odwiedziła go w towarzystwie ojca. 
Zacisnęła dłonie na balustradzie, aż pobielały jej kostki palców. 
Zmagała się z burzą uczuć. Nadal była zakochana w Markusie. 
Próbowała pokonać swoje uczucie, ale ono, miast słabnąć, umacniało 
się z każdym dniem. Zobaczyła Tafat patrzącą na niego oczami 
pełnymi miłości i chciała za wszelką cenę uciec od bólu, który w 
niej narastał. 
Dopiero później uświadomiła sobie dzięki modlitwie, jak przebiegły 
potrafi być szatan. Miłość do Markusa może stać się narzędziem jej 
zniszczenia, kiedy bowiem zwracała ku niemu serce i umysł, 
zapominała o Julii. 
Nic nie powinno oderwać jej od zadania, jakie ma tu do wykonania. 
Nic i nikt. Nie może rozpamiętywać tego, czym byłoby życie u boku 
Markusa, ani użalać się nad sobą, rozmyślając o tym, że być może 
Markus poślubi inną. Bóg powiedział, że nie jest dobrze, by 
mężczyzna był samotny. A Markus jest samotny. 
"Jak ty" - próbowała wkraść się w jej umysł podstępna myśl. Jednak 
Hadassa nie zamierzała otworzyć jej drzwi. 
"O Boże, pozwól, bym nie traciła ani chwili z czasu, jaki 
pozostawiłeś Julii, oddając się rozmyślaniom o sobie i o tym, co 
mogło być." 
Jednak kiedy ukochany mężczyzna stanął przy niej, ból ścisnął jej 
serce. 
- Koniec jest już bliski, prawda? - powiedział posępnie Markus. 
- Tak. 
- Uparła się i nie chce uwierzyć w Zbawiciela. 
Dobrze wiedział, jak to jest. Czyż nie taki był on sam podczas 
długich miesięcy podróży przez Palestynę? 
- Do końca się nie poddam. 
Spojrzał na okryte ciemnością, uśpione miasto. Czuł, że mimo 
zaludnienia i wspaniałości to miasto umiera z powodu swego 
znieprawienia, podobnie jak Julia umiera z powodu swych 
nieprawości. A jednak wiedział, że w jego siostrze płonęły te same 
pragnienia co w nim. Czemu wcześniej się na tym nie poznał? 
Zamknął oczy. W jakim stopniu to, że Julia odrzuca Chrystusa, jest 
skutkiem braku wybaczenia z jego strony? W ostatnich tygodniach 
miotał się często między buntem i usprawiedliwianiem siebie a 
przeklinaniem siebie i godzeniem się z losem, jaki czeka Julię. 
Wyrzuty sumienia nie wystarczą, żeby się zbawić. Potrzebny jest 
Chrystus. Julia musi kroczyć nadal przed siebie, ale teraz jest 
już tak bliska końca, że wydawało się niemożliwością, by 
dostrzegła, iż otwiera się przed nią inna aleja niż ta, którą sama 
sobie wybrukowała. Śmierć. 
"O Boże, ile w tym jest mojej winy, bo nie chciałem wybaczyć jej, 
jak Ty wybaczyłeś mnie?" 
- O Panie - wyszeptała Azar. - Gdybym mogła sprawić, by oczy się 
jej otwarły! 
Te słowa uciszyły myśli kłębiące się w głowie Markusa. Nie 
wiedział, czy Azar się modli, czy mówi do niego. 
- Jesteś zmęczona, Azar - powiedział, pragnąc ją pocieszyć. To on 
przecież nie wykonał zadania, jakie powierzył mu Bóg. 
Azar spuściła głowę. 
- Chciałabym, żeby Julia wiedziała, że śmierć nie jest zachodem, 
lecz wschodem słońca. O Boże, jak mam tego dokonać? 
Mówiła przez łzy. Położył dłoń na jej dłoni. Natychmiast uniosła 
głowę i cofnęła rękę. Chociaż nie odsunęła się, Markus czuł, że 
otwiera się między nimi przepaść. 
- Dlaczego musi tak być? - powiedział chrapliwym głosem, sam 
właściwie nie wiedząc, o co pyta. 
- Musisz mi pomóc z Julią - prosiła Azar, przyciskając dłoń do 
piersi. - Musisz mi pomóc. 
- Jak? 
- Przebacz jej. 
- Już przebaczyłem - rzucił gniewnie, jakby broniąc się przed nią. 
- Czy myślisz, że chcę, by moją siostrę trawił ogień piekielny? 
Odwrócił wzrok, zawstydzony. Czy naprawdę nie chciał? Czy jeszcze 
kilka godzin temu nie tego właśnie pragnął? 
- Przebacz jej jeszcze raz, Markusie. Przebaczaj i przebaczaj 
ciągle, bez względu na to, jak cię zraniła. Rób to nieustannie, aż 
uwierzy, że jest to prawda. Powiedziałam i uczyniłam wszystko, co 
umiałam, ale nie dotarłam do niej. Może Bóg chce, byś ty wskazał 
jej drogę. Proszę cię, Markusie, wskaż jej drogę. 
Już miała się odwrócić, ale chwycił jej nadgarstek. 
- Dlaczego tak bardzo ją kochasz? 
- Czy musi być jakiś powód? 
- Tak. 
- Jezus żąda, byśmy kochali się nawzajem tak, jak On kocha nas. 
- Nie podawaj mi przykazań zamiast odpowiedzi, Azar. Mnie powinno 
być łatwiej ją kochać. Jest moją siostrą. A jednak to ty ją 
pokochałaś. I przez cały czas ty ją kochałaś bardziej niż 
ktokolwiek inny. 
Wyczuwał w niej ogromne napięcie i miał ochotę zedrzeć z jej 
twarzy zasłony, ale dźwięczały mu jeszcze w uszach słowa 
Democedesa. Musi uszanować jej uczucia. 
- Nie mogę podać ci odpowiedzi, bo sama jej nie mam - powiedziała 
głosem łamiącym się ze wzruszenia, które, wiedział o tym, chciała 
przed nim ukryć. Dlaczego? - Wiem tylko, że kiedy po raz pierwszy 
zobaczyłam twoją siostrę, pokochałam ją, jakby była krwią z mojej 
krwi, ciałem z mego ciała. Bywały chwile, kiedy pragnęłam, by Bóg 
zdjął ze mnie to brzemię, lecz On obarczył mnie miłością do Julii. 
I będę ją kochała, póki Bóg nie rozporządzi inaczej. 
Markus powoli puścił jej nadgarstek. Azar odwróciła się i poszła 
kulejąc do pokoju Julii, by usiąść na krześle obok łoża. Podszedł 
i stanął przy niej. Dostrzegł, że ona też zmaga się ze sobą. 
Położył dłonie na jej ramionach i poczuł, jak Azar sztywnieje. 
Zawsze odsuwa się od niego. Dlaczego? I dlaczego on tak 
rozpaczliwie pragnie, by było inaczej? Zbity z tropu i pełen 
niepokoju - cofnął się. 
- Poślij po mnie, kiedy się obudzi - rzekł, wychodząc z pokoju. 
Julia obudziła się na chwilę rano, ale zaraz zapadła w śpiączkę 
przedśmiertną. 

Rozdział L 


Tego popołudnia Ezra Bariachin przyszedł, żeby porozmawiać z 
Markusem. Kiedy zamknęli się w bibliotece, przybył wezwany przez 
Rafę Aleksander Democedes Amandynus. 
- Jest w tym stanie przez cały dzień - powiedziała Hadassa. - 
Mandragora przestała działać wiele godzin temu. 
Uniósł powieki Julii i cofnął się. 
- Zapewne tak będzie już do końca - oznajmił bez ogródek. - To 
ostatni odcinek drogi ku śmierci. 
- Ona nie może umrzeć, Aleksandrze! Jeszcze nie. Musisz pomóc mi 
wydobyć ją z tego stanu! 
- To właśnie próbuję ci uświadomić. Nic nie możemy zrobić, by się 
obudziła. Już po wszystkim. To koniec. Zrobione zostało wszystko, 
co w ludzkiej mocy. Pozwól jej odejść. 
- Tak więc unosi się w stronę śmierci? 
- Tak. Śmierci pełnej pokoju. 
Hadassa opadła na krzesło i zaczęła łkać. Na czole Aleksandra 
pokazały się głębokie zmarszczki. Bez względu na to, z jakich 
szalonych powodów Hadassa poświęciła się opiece nad tą samolubną, 
okrutną kobietą, zrobiła to całym swym sercem. Pragnął teraz, by 
wszystko potoczyło się tak, jak chciała Hadassa. 
Jej łzy zbijały go z tropu. Ze względu na nią raz jeszcze zbadał 
dokładnie Julię. Od czasu, kiedy widział ją po raz ostatni, 
wychudła jeszcze bardziej. Sama skóra i kości. Owrzodzenie objęło 
już całe ciało. Po raz pierwszy, odkąd poznał Julię Walerian, 
poczuł litość. 
Bez względu na to, kim była i co zrobiła, pozostała przecież 
istotą ludzką. 
Wyprostował się i zobaczył tacę z nie tkniętym jedzeniem. 
- Jeśli się obudzi, nie dawaj jej do jedzenia niczego w kawałkach 
- poradził, nieświadomy, że tacę przyniesiono dla Hadassy. - 
Mądrzej jednak będzie wyzbyć się takiej nadziei. 
Wyjął z torby pudełeczko z lekarstwami i podał Hadassie. Obracała 
je w palcach, rozpoznając wyryty na nim wzór. 
- Zostało mi jeszcze trochę mandragory - powiedziała, oddając 
pudełeczko. 
Wziął je i zacisnął w dłoni. Westchnął i wrzucił pudełeczko do 
torby, którą odstawił na bok. 
- Musimy porozmawiać - oświadczył, ujmując ją pod ramię i 
zmuszając do wstania z krzesła. Kiedy znaleźli się na balkonie, 
obrócił ją w swoją stronę. - Zrobiłaś wszystko, co w twej mocy, 
Hadasso. Teraz pozwól jej odejść. 
- Nie mogę. Jeszcze nie. 
- Kiedy więc? 
- Kiedy przyjmie Chrystusa... 
- Jeśli dotychczas tego nie uczyniła, już i nie uczyni. 
- Nie mów tak! 
Aleksander przyciągnął ją do siebie. Ujął w dłonie tył jej głowy. 
- Nie zdołasz zbawić świata, maleńka Hadasso. 
Uczepiła się jego tuniki. 
- Nie zbawię nikogo. 
Czuła się pokonana, przytuliła policzek do jego piersi. Była 
wyczerpana. Uszły z niej wszystkie siły, w sercu miała rozpacz. 
- Postanowiłem popłynąć do Rzymu i służyć jako lekarz w rzymskiej 
armii - oznajmił niespodziewanie Aleksander. 
Zdumiona Hadassa cofnęła się. 
Aleksander nie zamierzał podawać jej wszystkich powodów swej 
decyzji, ograniczając się do tych, które z łatwością mogły trafić 
jej do przekonania. 
- Lekarze wojskowi nie są tak obłożeni zakazami jak ja. Wędrując z 
legionami, będę pogłębiał wiedzę i doświadczenie. Dowiem się o nie 
znanych mi ziołach. Pomyśl tylko, Hadasso, jakie możliwości się 
przede mną otworzą! Wiesz, że właśnie na pograniczu odkryto lek 
ściągający o nazwie barbarum. Także radix britannica. Skutecznie 
zwalcza skutki szkorbutu. Musimy wiele się uczyć, a nic z tego nie 
będzie, jeśli pogrążę się w wygodnym życiu efeskim. 
Chwycił ją za ramiona i jego oczy rozpaliły się żarem. 
- Twoja praca tutaj dobiegła końca, Hadasso. Chcę, byś odeszła ze 
mną. 
Patrzyła na niego, widziała w jego oczach miłość i troskę. Była to 
ciężka pokusa. Tuż przed przyjściem Aleksandra usłyszała, jak 
Lawinia mówi innej służebnej, że Markus rozmawia z Ezrą 
Bariachinem. Była prawie pewna, że Ezra przyszedł, żeby 
zaproponować Markusowi małżeństwo ze swoją córką. A to małżeństwo 
z pewnością da Markusowi szczęście. 
Julia nie ma nawet świadomości, że Hadassa jest przy niej, czemu 
więc służy jej obecność u boku chorej? Zastanawiała się, po co Bóg 
ją tutaj przysłał. 
- Pójdź ze mną - powiedział Aleksander. 
Chciała tego. Chciała uciec od bólu i dojmującego poczucia klęski. 
Co może jeszcze zrobić dla Julii? A miłość do Markusa niosła ze 
sobą trwogę, gdyż prowadziła donikąd. Bóg ma co do niego swoje 
plany, a w tych planach jest także piękna Żydówka, chrześcijanka z 
Jerycha, nie zaś kobieta oszpecona bliznami i chroma. 
- Pomyśl o wszystkich, którym będziesz mogła pomóc - przekonywał 
Aleksander, zachęcony wyrazem niepewności w oczach Hadassy. - 
Przez wiele miesięcy opiekowałaś się umierającą kobietą, chociaż 
mogłaś w tym czasie pomóc zachować życie wielu innym. Po co trwać 
tu jeszcze, kiedy wszystko dobiega kresu? 
Zamknęła oczy; drżała, jakby opierała się w tej chwili podmuchom 
mrocznego wichru. 
- Chodź ze mną. - Uniósł zasłonę i ujął w dłonie jej twarz. - 
Proszę, Hadasso. Chodź ze mną. 
"O Boże, dlaczego nie potrafię się zgodzić? Dlaczego chcesz, żebym 
tu została?" - krzyczało jej serce. Wiedziała jednak, że wbrew 
temu, co czuje, wbrew temu, jak to boli, wyboru dokonała już dawno 
temu. 
Błądziła wzrokiem po jego twarzy, żarliwie pragnąc, by zrozumiał. 
- Nie mogę jej opuścić, Aleksandrze. Zostanę z nią póki nie wyda 
ostatniego tchnienia. 
Na jego twarzy odmalował się ból. Cofnął ręce. 
- Czy jesteś pewna, że nie Markus Walerian cię tu trzyma? 
Bez słowa spuściła zasłonę na twarz. 
Aleksander nie chciał pozwolić, by się od niego odwróciła. Chwycił 
ją mocno za nadgarstki. 
- A jeślibym powiedział, że cię kocham? Bo kocham cię! Hadasso, 
kocham cię! Czy to coś dla ciebie znaczy? 
- Ja też cię kocham, Aleksandrze. - Jego dusza wzbiła się pod 
niebiosa, by zaraz runąć na ziemię, gdyż Hadassa ciągnęła: - 
Zawsze kochałam cię za to, że byłeś dla mnie dobry, że potrafiłeś 
okazywać ludziom współczucie, że jesteś tak złakniony prawdy... 
- Nie miałem na myśli miłości braterskiej. 
Dotknęła z czułością jego twarzy. Przez dłuższą chwilę milczała, a 
potem uśmiechnęła się smutno. 
- Och, Aleksandrze, jakże bym chciała dać ci to, czego pragniesz! 
Ale nie kocham cię tak, jak kocham Markusa. - Słowa te przeszyły 
mu serce i odwróciłby twarz, gdyby nie to, że trzymała dłoń na 
jego policzku, zmuszając go do patrzenia jej w oczy. Patrzył więc 
w te oczy pełne ciepła. - A i ty nie kochasz mnie tak, jak kochasz 
swoją medycynę. 
Chciał zaprzeczyć, wysunąć swoje racje. Nie był jednak w stanie. 
Wiedział, że Hadassa się nie myli. Odetchnął głęboko i odwrócił 
wzrok. 
- Zawsze umiesz sięgnąć do sedna sprawy. 
- Nie, nie zawsze - odparła, myśląc o Julii. 
Gdyby znała sedno spraw, może umiałaby znaleźć drogę do serca 
Julii. 
Aleksander postanowił wyjawić jej wszystko. 
Puścił ją i powiedział: 
- Wczoraj wieczorem był u mnie Markus Walerian. 
Serce w niej zatrzepotało. 
- Czego chciał? 
- Chciał dowiedzieć się czegoś o tobie. Hadasso, on powoli 
dopasowuje wszystkie części układanki. W najmniej odpowiednim 
momencie zjawił się Raszyd. 
- Markus go widział? 
- O tak, i były takie chwile, że musiałem przypomnieć Raszydowi o 
jego przysiędze. Markus w ten czy inny sposób zaspokoi swoją 
ciekawość, jeśli chodzi o ciebie. Nie wiem, co zrobi, kiedy 
odkryje, kim jesteś. Nie zapominaj jednak, że ci ludzie rzucili 
cię lwom. - Wsunął dłoń pod zasłonę i pogłaskał jej policzek. - 
Przy mnie będziesz bezpieczniejsza. 
- Muszę jednak tu zostać. 
Patrzył na nią, pragnąc z całego serca pogodzić się z jej słowami, 
uszanować jej decyzję. Nie mógł. Nalegał, wykorzystując wszelkie 
argumenty, byleby skłonić ją do opuszczenia tego domu. Gdyby nie 
zadawał sobie bezustannie pytania, dlaczego tak wytrwale ją 
przekonuje, spostrzegłby zapewne, jak bardzo się o nią troszczy... 
- A jeśli wyjadę z Efezu? - spytał, rzucając jej łagodnym głosem 
wyzwanie. - Dokąd się udasz, kiedy ta kobieta umrze? Co uczynisz, 
kiedy mnie zabraknie? 
Potrząsnęła bezradnie głową. 
- Musisz się nad tym zastanowić, Hadasso. Należymy do siebie. 
Pomyśl tylko, ile moglibyśmy się nauczyć i ile zrobić dla ludzi. 
Po śmierci Julii będziesz musiała stąd odejść. 
- Kiedy opuszczasz Efez? 
- Za kilka dni - okłamał ją po raz pierwszy, i to bez 
najmniejszych skrupułów, gdyż był przekonany, że czyni to dla jej 
dobra. - Wszystkich pacjentów odeślę do Flegona i Troasa. - 
Uśmiechnął się krzywo. - Nie muszę ci mówić, jak bardzo będą 
zaskoczeni. W wielu sprawach się nie zgadzamy, ale nie zmienia to 
faktu, że są najzręczniejszymi i najlepiej wykształconymi 
lekarzami w Efezie. Wolę powierzyć moich pacjentów im, niż 
pouczać, żeby szukali pomocy u kapłanów Eskulapa. 
Hadassa potrząsnęła głową. 
- Zrobiłam tu wszystko, co umiałam - wyszeptała. 
Aleksander nie był pewny, czy Hadassa zwraca się do niego, czy do 
siebie samej, ale zdawał sobie sprawę, że jej opór słabnie. Jakaś 
siła, której natury nie potrafił rozpoznać, kazała mu korzystać ze 
sposobności. 
- Zrobiłaś wszystko, co umie człowiek. Cóż więcej możesz uczynić? 
- Zaufać Bogu. 
Odsunął się od niej, owładnięty poczuciem zawodu. 
- Wyjadę, gdy tylko uporządkuję sprawy związane z moją praktyką. 
- Co stanie się z Raszydem? 
- Zostanie i będzie nad wszystkim czuwał. 
- Zabierz go ze sobą. 
Spojrzał na nią ze zdumieniem. 
- Nawet gdybym chciał, nie zechce. Sama wiesz najlepiej. A teraz, 
kiedy Markus nie wątpi, że napadł go Raszyd, jego życie może 
zawisnąć na włosku. Dobrze wiesz, co robią z niewolnikami, którzy 
podnieśli rękę na Rzymianina. 
- Tym bardziej musi wyjechać z tobą. 
- Bez ciebie się stąd nie ruszy. 
Hadassa poczuła się rozdarta; miała uczucie, że groźba, jaka 
zawisła nad głową Raszyda, spycha w cień jej troskę o Julię. 
Tego właśnie oczekiwał Aleksander, przekonany teraz o swojej 
wygranej. 
- Zawiadom mnie, co postanowiłaś. - Pocałował ją przez zasłonę w 
policzek. - Niczego już tutaj nie osiągniesz. Niech ta biedna 
dziewczyna spoczywa w pokoju, Hadasso. Pozwól jej umrzeć. 
Hadassa patrzyła, jak wychodzi z pokoju, wzburzona tym, co 
powiedział. Ma pozwolić jej umrzeć? Pozwolić, żeby poszła do 
piekła? Z przyzwyczajenia zwróciła się do Pana. "Co mam czynić? 
Wskaż mi, gdzie jest prawda." 
Wiedziała, że Aleksander kieruje się szczerą troską o nią i o 
Raszyda. Jednak kiedy się modliła, zrozumiała, że w tym, co mówił, 
nie wszystko było słuszne. 
I wtedy stało się. Ujrzała jasno, co kryje się za jej niepokojem, 
gdyż objawił to Duch zamieszkujący jej serce. Nie wszystko jest 
stracone. Dla Boga nie ma rzeczy zbyt trudnych. Nawet zbliżająca 
się śmierć nie oddali Go od tych, którzy do Niego należą... a 
Julia może nadal należeć do Boga. Gdyby Hadassa opuściła ją teraz, 
zostawiłaby ją samą w momencie, kiedy jest jej najbardziej 
potrzebna. 
"O Boże, Panie mój, wybacz mi moje zwątpienie i odnów we mnie 
swego Ducha, abym mogła wypełnić to, po co mnie tu przysłałeś. 
Spraw, bym nie polegała na moim ani Aleksandra rozumie." 
Kiedy podniosła głowę, wiedziała już, że Aleksander nie rozpoznał 
niewidzialnych sił w tym, do czego starał się ją nakłonić. Nie 
dostrzegł działania mrocznego, dążącego do ich zguby 
nieprzyjaciela, który podsuwał mu zasiew słów mających ją osłabić. 
I mogły ją osłabić. Niewiele brakowało. Ale dzięki Bogu... 
ogarnięta najpierw zgrozą, a teraz przepełniona wdzięcznością 
Hadassa zajęła z powrotem swoje miejsce przy łożu Julii, dziękując 
Panu, że dał jej siłę. 

O zmroku Lawinia przyniosła tacę z jedzeniem. Zobaczyła dania nie 
tknięte w południe i spojrzała na Azar. 
- Czy nie smakowało ci, pani, jadło, które przyniosłam? 
- Z pewnością było bardzo dobre, Lawinio, ale zabierz, proszę, 
obie tace. Poślę po coś, kiedy będę mogła jeść. 
Dziewczyna zrobiła, o co ją proszono, zdając sobie sprawę, że 
dostojna Azar będzie już do końca pościć i modlić się. Wyniosła 
jedną tacę i wróciła po drugą. 
- Czy mogę przynieść ci wino, pani? 
- Bardzo proszę o miskę z zimną wodą z fontanny. 
Lawinia wróciła po chwili z wodą. 
- Dziękuję, Lawinio. 
Hadassa zamoczyła czystą szmatkę i wyżęła ją. Obmyła delikatnie 
twarz Julii. Julia nie obudziła się. 
Następnego dnia po południu przyszedł Markus. Hadassa wstała i 
Markus usiadł przy łożu. Był zatroskany i Hadassa zastanawiała 
się, czy rozmyśla o sprawach, które omawiał z Ezrą Bariachinem. 
Ujął bezwładną dłoń siostry. Wpatrywał się w twarz Julii. 
- Juliusz powiedział mi, że matka nie chce nic jeść - rzekł, nie 
odrywając wzroku od Julii. - Siedzi z zamkniętymi oczami na 
balkonie. Powiedział też, że nie wie, czy pości i modli się, czy 
zbliża się koniec. - Zwiesił głowę. - O Boże - szepnął głosem 
urywanym i nabrzmiałym bólem - czy stracę je obie jednocześnie? 
Oczy Hadassy napełniły się łzami na widok jego twarzy naznaczonej 
zmęczeniem i żalem. Dzieliła jego ból. 
- Nie możemy wyzbywać się nadziei, panie. 
Te słowa płynęły z głębi serca, ale w tym pokoju, przy Julii 
spoczywającej nieruchomo na łożu robiły wrażenie czczych. 
- Nadzieja! - rzekł smutno Markus. - Myślałem, że znalazłem 
nadzieję, ale teraz sam już nie wiem. - Pochylił się i lekko 
przeczesał palcami ciemne włosy rozrzucone na poduszce. Wstał 
powoli i pocałował Julię w czoło. - Przyślij po mnie, jeśli 
nastąpi jakaś zmiana. 
Hadassa zajęła z powrotem miejsce przy Julii. 

Rozdział LI 
Naczynie ze złota 

Markus wszedł do pokoju, kiedy poranne światło wpełzło na ścianę. 
Hadassa zobaczyła, jak bladą i pełną napięcia ma twarz. Wstała, 
żeby ustąpić mu miejsca u boku Julii. 
- Żadnych zmian? 
- Żadnych, panie. 
- To już trzy dni - powiedział posępnie. - Proszę cię, Azar, 
porozmawiaj z moją matką. Nadal nie chce nic jeść, a nocami prawie 
nie śpi. Martwię się o nią. Ma za mało sił, by pościć. 
- Będę się razem z nią modlić, panie. - Nic więcej nie może 
uczynić, jeśli bowiem Feba czuje, że Bóg wezwał ją do postu i 
modlitwy, nie może się Mu sprzeciwiać bez względu na to, co się 
stanie. Markus usiadł. Hadassa czuła, jak bardzo jest zmęczony i 
przybity, i położyła mu rękę na ramieniu. - Zaufaj Panu, Markusie. 
Oboje jesteśmy w Jego rękach, a On zapewnił nas, że wszystko 
zmierza ku celom przez Niego wskazanym. 
- Nie mam twojej wiary, Azar. 
- Masz jej dosyć. 
Wyciągnął rękę, aby położyć dłoń na jej dłoni, ale Azar 
natychmiast zdjęła dłoń z jego ramienia. Patrzył, jak idzie w 
stronę drzwi i opuszcza pokój. Oparł się łokciami o skraj łoża. 
Przesunął palcami po włosach i ujął głowę w dłonie. 
- Jezu... - powiedział i nie potrafił już wydobyć z siebie żadnego 
innego słowa. - Jezu!... 
Był zbyt zmęczony i pełen zwątpienia, by modlić się albo chociaż 
myśleć. Od trzech dni, odkąd Julia zapadła w śpiączkę, miał 
uczucie, że także matka gaśnie. Wiedział, że straci je obie i 
musiał się z tym pogodzić. 
"Jezu!..." - krzyczało jego serce. 

Łagodny powiew od balkonu muskał niby czuły szept czoło Julii. 
Odetchnęła leciutko tym powiewem, obracając głowę w stronę, skąd 
napływał. Otworzyła oczy i ujrzała Markusa siedzącego obok jej 
łoża i ściskającego głowę w dłoniach. Biło od niego takie 
przygnębienie, że wyciągnęła z wysiłkiem rękę i musnęła jego 
głowę, pragnąc go pocieszyć. Markus drgnął i podniósł głowę. 
- Julia! - wyszeptał chrapliwie. 
- Cieszę się, że przyszedłeś - powiedziała cichutko. 
Ujął jej dłoń i pocałował. Łzy napełniły jej oczy, zasłaniając 
jego twarz. Jednak ją kocha. O Boże, Markus ją kocha. 
Wiatr musnął jej twarz, niosąc jakieś niezwykłe ukojenie. Czuła 
się tak słaba i lekka, że wydawało się jej, iż ten wiatr uniesie 
ją jak jesienny liść. Nie była jednak na to przygotowana. Bała się 
chwili, kiedy wiatr ją uniesie. Miała wrażenie, że zamyka się 
wokół niej ciążąca ciemność, a brzemię na sercu nie zmniejszyło 
się ani na chwilę. 
- Tak żałuję wszystkiego, Markusie - szepnęła. 
- Wiem, Julio. Już ci wybaczyłem. Wszystko odeszło w niepamięć. 
- Och, gdybyż to było takie proste! 
- Jest, moja maleńka. Posłuchaj, Julio. Byłem takim głupcem. Tak 
dużo mam ci do powiedzenia. - Jakże mało czasu pozostało. - Czy 
pamiętasz, jak Hadassa opowiadała swoje historie? I ja chcę ci 
opowiedzieć teraz historię, moją historię. 
I zaczął od tamtych dni, kiedy Rzymem władali w ciągu roku trzej 
cesarze i połowa jego przyjaciół straciła życie. Mówił, jak 
pożądał kobiet, mówił o niekończących się ucztach, pijaństwach, 
igrzyskach, o wszystkim, co miało zaspokoić dręczące go łaknienie. 
Żył wedle maksymy: "Jedz, pij, hulaj, bo jutro wszyscy umrzemy". 
Nie znajdował jednak zaspokojenia, nie potrafił wypełnić bolesnej 
wewnętrznej pustki. 
I wtedy zjawiła się w ich domu Hadassa, związana jednym sznurem z 
innymi, którym udało się przeżyć jerozolimską rzeź. 
- Matka kupiła ją i dała tobie. Od samego początku widziałem w 
niej coś, co odróżniało ją od innych. Mimo wszystkich strasznych 
przeżyć promieniował od niej pokój. Kiedyś zobaczyłem ją w nocy, 
jak modliła się w ogrodzie zalanym światłem księżyca. Modliła się 
za ciebie. Za nas wszystkich. 
Westchnął i ścisnął lekko dłoń siostry w swoich mocnych dłoniach. 
- Nie ty jedna z niej szydziłaś. 

Hadassa szła korytarzem z pokojów Feby. Kiedy znalazła się blisko 
otwartych drzwi sypialni Julii, usłyszała niewyraźny głos Markusa. 
Wśliznęła się cicho do środka i zobaczyła, że Julia leży z 
otwartymi oczami. Słuchała w skupieniu, jak Markus opowiada o 
zburzonej Jerozolimie i starcu, który płakał przy resztkach murów 
świątyni. 
Markus podniósł w tym momencie wzrok i zobaczył Azar. Nie przerwał 
opowieści. Mówił, jak na drodze do Jerycha napadli go rozbójnicy. 
Jak Ezra Bariachin i jego córka, Tafat, uratowali mu życie. 
- Powiedziałem im to, co usłyszałem o Panu od Hadassy, Julio, i 
widziałem, jak głęboka się w nich dokonała zmiana. 
Jego głos był coraz bardziej nasycony wzruszeniem. Mówił o drodze 
do Nain. Zaciśnięta na lasce dłoń Hadassy zbielała. 
- Odnalazłem dom, w którym kiedyś mieszkała Hadassa, i wszedłem do 
środka. Potem błądziłem po wzgórzach. Kupiłem wino i upiłem się, 
żeby o wszystkim zapomnieć. Ludzie myśleli pewnie, że oszalałem. 
Nie wtrącali się jednak. Nikt nie śmiał zadawać pytań 
Rzymianinowi. Nikt poza pewną starą kobietą, która nie dawała mi 
chwili spokoju. - Roześmiał się chrapliwie. - Debora. 
Hadassa usiadła ciężko po drugiej stronie łoża Julii. Julia, nie 
odwracając wzroku od twarzy Markusa, wyciągnęła rękę i ujęła jej 
dłoń. Hadassa wpatrywała się w Markusa przez zasłony... i przez 
łzy. 
Markus opowiedział, jak Debora zabrała go na wzgórza, a potem 
posłała nad Morze Galilejskie, gdzie spotkał najpierw Parakleta, a 
potem, w Kafarnaum, Korneliusza. 
- Nigdy nie czułem czegoś takiego, jak wtedy, Julio. Byłem wolny! 
Cóż za niepojęta radość! Jakbym dotychczas był martwy i wtedy 
dopiero nagle powołany do życia. - Położył jej lekko dłoń na 
czole. - Ty też możesz tego zaznać. 
- Nie zrobiłeś tego wszystkiego co ja - odparła ze smutkiem Julia. 
- Nie masz takich grzechów na sumieniu. 
Hadassa uścisnęła łagodnie jej dłoń. 
- Wszyscy grzeszymy, Julio, i grzech zawsze pozostaje grzechem. 
Bóg patrzy na każdy tak samo. Dlatego przysłał Jezusa, by 
odpokutował za nasze winy. Za winy nas wszystkich. 
Julia przełknęła łzy i wzniosła wzrok do góry. 
- Żadne z was tego nie zrozumie. Jesteście dobrzy. Ja jestem samym 
złem. 
- Julio - przekonywała ją Hadassa. "O Boże, otwórz jej uszy, by 
słyszała swym sercem!" - Czy pamiętasz Samarytankę przy studni? 
Czy pamiętasz Marię z Magdali? Samarytanka jako pierwsza 
dostrzegła, że Jezus jest Mesjaszem, Maria pierwsza dowiedziała 
się, że powstał z martwych. 
- Azar nie pojmuje - powiedziała Julia, zwracając się do brata. - 
Nie wie. Och, Markusie, wiem, że nie chciałeś, bym o niej 
wspominała, ale nie mogę dłużej milczeć. Nie mogę zapomnieć. Nie 
mogę... 
- Powiedz więc wszystko. 
Znowu wzniosła wzrok do góry. Czuła się nieszczęśliwa i zagubiona. 
- Była moją najlepszą przyjaciółką - szepnęła. Usta jej drżały, 
jakby wyznawała najcięższy grzech swego życia. - Kochała mnie, a 
ja z zazdrości posłałam ją na śmierć w cyrku. Zabijając Hadassę, 
zabiłam samą miłość. 
Oszołomiona Azar cofnęła się. Markus spojrzał na nią i wyczuł 
zamęt w jej sercu. 
Julia zamrugała, próbując usunąć łzy spod powiek, i spojrzała na 
brata. 
- Kochałeś ją, Markusie. Słyszałam, jak prosiłeś, by cię 
poślubiła. Powiedziałam ci w cyrku, że zabiłam ją, gdyż cię 
odepchnęła, ale to nie wszystko. Zabiłam ją, gdyż była tym 
wszystkim, czym ja nie byłam. Była wiernością. Była dobrocią. Była 
czystością. I nie zmieniała się bez względu na to, jak ją 
traktowałam, jak traktowali ją Kalaba i Prymus. 
Julia namacała dłoń Markusa i wczepiła się w nią z całej siły. 
- Niełatwo jej przyszło odrzucić cię, Markusie. Wiem, że myślałeś 
inaczej. Byłeś tak zagniewany, że wychodząc nawet się ze mną nie 
pożegnałeś. Ale ja zajrzałam do mojego pokoju i zobaczyłam ją 
klęczącą, zalaną łzami. Nie chciałam ci o tym powiedzieć. 
Markus zwiesił głowę. Julia nie mogła już wstrzymać łez. 
- Oby jej Bóg mi wybaczył. Cieszyłam się, kiedy umierała, a kiedy 
było po wszystkim, kiedy ona już nie żyła, a ty odszedłeś, 
zaczęłam szlochać i nie mogłam nad sobą zapanować. Słyszałam ryk 
lwów i widziałam ją leżącą na piasku. Wiedziałam, co zrobiłam. 
Wiedziałam! Boże, jakże dobrze wiedziałam! Kalaba i Prymus 
szydzili ze mnie. 
Wstrząsał nią płacz. 
- Nie ma wybaczenia. Jak prosić o wybaczenie kogoś, kogo się 
zabiło? Hadassa nie żyje. Nie ma jej przeze mnie. Przeze mnie! 
Markus spojrzał z niepokojem na Azar. 
- Podaj jej mandragorę - powiedział, nie wiedząc, jak pocieszyć 
siostrę i jak zaoszczędzić bólu sobie. 
Hadassa drżała gwałtownie na całym ciele. 
- Zostaw mnie z nią sam na sam, panie - poprosiła. 
- Masz natychmiast coś jej podać! 
- Błagam! - W jej łagodnym głosie była jakaś stanowczość, był 
rozkaz. - Zrób, o co proszę! 
- Nie zostawiaj mnie - załkała Julia, kiedy puścił jej dłoń i 
wstał. - Boję się! 
- Wyjdź! 
I Markus wyszedł, posłuszny żądaniu Azar, ale również, by uciec 
przed bólem. Chwycił się balustrady naprzeciwko pokoju Julii i 
starał się zapanować nad swoimi wzruszeniami. Ile w tym wszystkim, 
co się stało, było jego winy? 
"Boże mój, ilu ludzi umarło przez moje zaślepienie!" 

Hadassa usiadła na krawędzi łoża. 
- Musisz się teraz uspokoić, pani - rzekła, ocierając czoło Julii. 
- Za chwilę przywołam z powrotem Markusa, ale mam coś do 
powiedzenia tylko tobie. 
Z sercem bijącym jak szalone puściła dłoń Julii. 
- Wybaczam ci, Julio. - Zobaczyła, że chora zmarszczyła leciutko 
brwi. - Wybaczam ci - powtórzyła unosząc zasłonę. 
W pierwszej chwili Julia ujrzała tylko straszliwe, szpecące twarz 
blizny. Potem spojrzała prosto w oczy Azar i jej własne oczy 
rozszerzyły się tak, że cała jej twarz to były tylko te ogromne 
oszołomione oczy. Wciągnęła powietrze w płuca i opadła na 
poduszki. 
Hadassa wiedziała, co to znaczy żyć ze strachem, miała więc 
świadomość, jak wielka jest jego władza nad ludźmi. 
xx- Nie lękaj się mnie, Julio. Nie jestem widmem. Żyję i kocham 
cię. 
Julia dyszała ciężko. 
- Nie żyjesz! Widziałam lwa. Widziałam twoją krew. 
- Odniosłam ciężkie obrażenia, ale Bóg przemówił do Aleksandra, a 
on kazał mnie przenieść przez bramę śmierci. Ocalił mi życie. - 
Położyła teraz dłoń na dłoni Julii. - Kocham cię. 
- Och!... - Julia dotknęła Hadassy drżącymi palcami. - Tak żałuję, 
Hadasso. Tak bardzo żałuję! - Znowu załkała. - Żałuję. Żałuję!... 
- Julio, nie musisz już żałować - powiedziała Hadassa głosem 
wyraźnym, ale rozedrganym wzruszeniem. - Wybaczyłam ci wszystko, 
zanim wyszłam na arenę. Błogosławiłam twoje imię, gdyż dzięki 
tobie, dzięki temu, że znalazłam się na arenie, Bóg wyzwolił mnie 
od strachu. 
Opowiedziała Julii, jak okropnie się bała w Jerozolimie, i potem, 
kiedy groziły jej prześladowania, gdyby ktoś odkrył, że jest 
chrześcijanką. Opowiedziała, jak bardzo chciała przynieść Dobrą 
Nowinę Julii i całej jej rodzinie, lecz bała się, by nie 
dowiedziano się, że wierzy w Jezusa. 
- A ja cię biłam - rzekła z głębokim wstydem Julia. - Obrzucałam 
cię obelgami i poniżałam. 
Jak mogła Hadassa mówić mimo to, że ją kocha? Jak to możliwe? 
Hadassa uniosła i pocałowała dłoń Julii. 
- Nie myśl już o tym. Musimy porozmawiać o sprawach znacznie 
ważniejszych. Dokonaj wyboru, Julio. Zawsze się za ciebie 
modliłam. Prosiłam Boga, by otworzył twe oczy i serce. Powiedz, 
czy wierzysz w Jezusa? 
- Och, Hadasso - szepnęła Julia, czując, jak zmniejsza się 
brzemię, które ciążyło na jej sercu. - Jakże mogłabym przeczyć, 
skoro wiem, że uratował cię od śmierci? - Dotknęła jej policzka i 
warg. - Jestem szczęśliwa. Jestem szczęśliwa, gdyż twój Jezus 
kochał cię tak bardzo, że nie pozwolił, byś umarła. 
Łzy napłynęły do oczu Hadassy. 
- Nie jest moim Jezusem, Julio. Jest nasz. Czyż tego nie widzisz? 
Bóg oszczędził moje życie nie ze względu na mnie. Oszczędził przez 
wzgląd na ciebie. 
Oszołomiona Julia zamrugała i po raz pierwszy poczuła, że ogarnia 
ją fala nadziei. 
Hadassa dotknęła bladego policzka chorej. 
- Z jakiego innego powodu miałby Bóg dokonać takiego cudu? Jaki 
inny cel miałby na widoku? I po co by mnie tu przysyłał? 
Twarz Julii zastygła. 
- Mimo wszystkiego, co uczyniłam? 
Hadassa zaśmiała się cicho z sercem wypełnionym radością. 
- O tak! Jest przecież Bogiem Wszechmogącym. - Ścisnęła dłoń 
Julii. - Kocha nas wbrew nam samym! Wyznałaś swoje grzechy, Julio. 
Czy wyznasz teraz swoją wiarę w Niego? Przez całe twoje życie 
pukał do drzwi twego serca. Wpuść Go, najdroższa Julio. Proszę 
cię. Uczyń tak. 
- Czy mogłabym odmówić? - odparła Julia, trzymając mocno dłoń 
Hadassy i wpatrując się w jej oczy. - Boże mój, Jezu, wejdź! - 
Kiedy wypowiadała te słowa, czuła, jakby coś wypełniało całe jej 
jestestwo, unosząc ją, ogarniając. Czuła się lekka jak piórko i 
wolna. I jednocześnie czuła się słaba, tak bardzo słaba. 
Rozluźniła uścisk dłoni. - To takie łatwe - westchnęła. 
Hadassa pogładziła ją po policzku i uśmiechnęła się. 
- Zbudźcie się, którzy śpicie, i wstańcie z martwych, a Chrystus 
da wam światło. 
Julia przytuliła dłoń Hadassy do serca. 
- To nie może być takie łatwe. 
- Jezus dokonał wszystkiego. xy
- Trzeba ją ochrzcić - odezwał się głos zza pleców Hadassy. 
Zesztywniała i serce zabiło jej mocniej. Markus! Puściła dłoń 
Julii i szybko zarzuciła zasłonę na twarz. 
- Tak - odparła drżącym głosem. 
Poczuła ból w chorej nodze. Wzięła do ręki laskę i odeszła od 
łoża. Czy Markus widział jej twarz? Nie zniosłaby tego. 
- Hadassa żyje - powiedziała Julia, uśmiechając się promiennie do 
Markusa, który się nad nią pochylił. 
Nigdy jeszcze nie widział, by oczy tak jej jaśniały. 
- Wiem, Julio. Słyszałem wszystko. 
Nie był w stanie spojrzeć na Hadassę, wiedział bowiem, że gdyby 
spojrzał, zapomniałby o wszystkim i myślałby tylko o tym, dlaczego 
się przed nim ukrywała. Miał wrażenie, że serce wyskoczy mu zaraz 
z piersi. Zaschło mu w gardle. Radość zapierała mu dech w piersi i 
jednocześnie miotał nim gniew. Jedno słowo tłukło mu się po 
głowie: Dlaczego? 
Dlaczego nie wyznała mu prawdy? Dlaczego pozwalała, by konał 
powoli z rozpaczy? 
Nie był to jednak odpowiedni moment, by domagać się odpowiedzi na 
te dręczące pytania. Teraz trzeba myśleć o Julii. Wiedział, że 
wystarczyłoby jedno spojrzenie na Hadassę, a zapomniałby o Julii i 
o wszystkim, czego jego siostra tak rozpaczliwie potrzebowała. Nie 
patrzył więc w jej stronę, nie odzywał się do niej. Delikatnie 
wziął siostrę na ręce i przytulił ją do serca. Julia była tak 
lekka, że czuł, jakby trzymał na rękach małe dziecko. 
Wyciągnęła rękę w stronę Hadassy. 
- Chodź ze mną. 
- Pójdę - zapewniła Hadassa, niezdolna do tego, by spojrzeć w 
twarz Markusa. 
Zawahał się na progu i obrócił głowę w jej stronę. 
- Nie czekaj na mnie, panie. Idź. Idź już. 
Markus poniósł Julię górnym korytarzem, a potem w dół po schodach. 
Przeszedł przez zalany słońcem perystyl, a potem skierował się 
innym korytarzem ku domowym łaźniom. Nie zdejmując sandałów, 
zszedł po marmurowych stopniach. Zimna woda otuliła jego nogi i 
biodra, zmoczyła cienką suknię Julii. 
- Boże, wybacz mi, jeśli to czyniąc, przekraczam moje uprawnienia 
- powiedział głośno. Uniósł lekko Julię i pocałował ją. Potem 
zanurzył siostrę w wodzie. - Chrzczę cię w imię Ojca i Syna, i 
Ducha Świętego - rzekł, unosząc ją nad wodę, która spływała z 
całego jej ciała, z twarzy, z włosów. - Zostałaś pogrzebana z 
Chrystusem i wskrzeszona do nowego życia. 
- Och, Markusie - szepnęła w zachwycie. 
Miał wrażenie, że patrzy gdzieś poza niego i widzi coś, czego on 
nie może zobaczyć. 
Markus dotarł z powrotem do marmurowych schodów. Wyszedł z wody i 
usiadł na skraju basenu z siostrą przytuloną do piersi. 
Usłyszał kroki wchodzącej do sali kąpielowej Hadassy i uniósł 
głowę. Serce biło mu mocno. Hadassa zawahała się, ale ruszyła w 
jego stronę, stukając laską w marmurowe płyty posadzki. 
- Uczyniłem to - powiedział i jego głos odbił się łagodnym echem 
od pokrytych mozaikami ścian. 
- Chwalmy Pana - rzekła i odetchnęła z ulgą. 
Nagle oddech Julii zmienił się. Stał się szybszy, jakby coś ją 
podekscytowało. Otworzyła szeroko oczy. 
- Och! Czy widzicie ich? 
- Kogo, maleńka siostrzyczko? - spytał Markus, tuląc ją mocniej do 
siebie i ujmując leciutko dłonią jej mokrą twarz. 
- Są tacy piękni - wyszeptała z twarzą pełną grozy. - Jakże 
piękni! - Zamrugała sennie. - Markusie, jaki cudowny śpiew... 
Rysy jej złagodniały i twarz stała się piękna jak dawniej. Wydała 
przeciągłe westchnienie i zamknęła oczy. Jej ciało odprężyło się, 
głowę wsparła na ramieniu Markusa. 
- Wszystko dobrze - powiedziała Hadassa, skłaniając głowę i 
dziękując Bogu. Przycisnęła jedną rękę do piersi, a drugą opuściła 
powieki Julii. - Już jest w Domu. 
- Chwała niech będzie Bogu - ozwał się swojski, nabrzmiały 
wzruszeniem głos. 
Markus poderwał głowę i zobaczył kobietę stojącą na progu. Tuż za 
nią stał Juliusz. 
- Matko! 

Rozdział LII 


Feba zrobiła bez pomocy parę kroków do przodu. Wiedziałam, w 
którym momencie przyjęła Chrystusa - powiedziała, patrząc na twarz 
córki, na słodką, piękną twarz śpiącego dziecka. - Memu ciału 
wróciło czucie i siła. 
Markus wstał z Julią w ramionach i podszedł do matki. Łzy spływały 
po policzkach Feby. Uśmiechała się jednak i oczy jej błyszczały. 
- Jakże się modliłam, bym mogła dożyć tego dnia. - Pocałowała 
czoło Julii. - I tak się stało. Stało się... - Załkała. - Och, 
moje dziecko... moje dziecko!... 
Juliusz podszedł, żeby ją pocieszyć. Otoczył ją ramieniem w talii 
i Feba obróciła ku niemu twarz. Hadassa patrzyła, jak wychodzą 
razem z Markusem, który nadal trzymał Julię w ramionach. Po chwili 
pokuśtykała do wygiętej marmurowej ławeczki przy ścianie i 
usiadła. Kilka dni minęło jej na czuwaniu, była więc zupełnie 
wyczerpana. Oparła głowę o zimny kamień. Chciała tańczyć i skakać, 
i śpiewać na chwałę Pana, ale w tym momencie najbardziej 
potrzebowała odpoczynku. 
Weszła Lawinia. 
- Pani? Czy dobrze się czujesz? 
- Jestem tylko zmęczona, Lawinio. Poza tym nic mi nie jest. 
- Czy zechcesz zjeść coś teraz, pani? Od trzech dni niczego nie 
tknęłaś. 
Hadassa wolałaby zasnąć niż zasiadać do jedzenia, ale zobaczyła 
troskę w oczach dziewczyny, wstała więc i ścisnęła w ręku laskę. 
- Czas postu minął. 
Twarz Lawinii rozpromieniła się uśmiechem. 
- Wydam polecenia kucharzowi. 
- Pomów najpierw z Juliuszem, Lawinio. Dostojna Feba też jest 
pewnie głodna. 
- Uczynię to, pani - zapewniła Lawinia, a potem skłoniła się z 
szacunkiem i pospiesznie wyszła. 
Hadassa chciałaby z całego serca opuścić willę i nie widzieć już 
Markusa, ale była przecież z powrotem niewolnicą, jednym z 
domowników. Nie mogła teraz poruszać się swobodnie, jak czyniła to 
Rafa-Azar. 
Wstała, przeszła korytarzem i znalazła się w perystylu. Noga ją 
bolała, usiadła więc w małej nyży, by odpocząć nieco i zebrać 
myśli. Poranne słońce nagrzało już dziedziniec. Zawsze lubiła 
kojący szmer fontanny. Widziała, jak Lawinia niesie wraz z innymi 
na górę tace z jadłem. W domu panował spokój, nie mający jednak 
nic wspólnego z ciszą, która ciążyła na nim w ubiegłych 
tygodniach. Cienie zniknęły, podniosła się zasłona ciemności. 
Przypomniała sobie coś, co powiedział jej dawno temu ojciec. 
Ostatni będą pierwszymi, a pierwsi ostatnimi. Julia jest już z 
Panem, a ona, Hadassa, musi jeszcze czekać. Zamknęła oczy i 
dziękowała Bogu za Julię. 
Bóg jest miłosierny. Najlepiej świadczy o tym fakt, że Julia 
została odkupiona. Hadassa czuła, że wykonała tutaj swoje zadanie, 
że zakończyła pracę. 
Gdybyż mogła umrzeć w tej chwili i też znaleźć się u boku Pana! 
Była zmęczona, obolała, jej serce płakało. 
"Co teraz pocznę, Panie? Dokąd się udam?" 
Usłyszała dochodzący z góry odgłos mocnych kroków i zapragnęła 
wstać i uciec. Serce biło jej jak szalone, ale po chwili uciszyło 
się, gdyż po schodach zbiegł Juliusz, nie zaś Markus. Podszedł do 
niej. 
- Dostojna Feba prosi, byś do niej dołączyła. 
Hadassa dźwignęła się i poszła za nim. 
Doszedłszy do schodów, Juliusz odwrócił się. Każdy jej krok mówił 
o ogromnym zmęczeniu. 
- Zaniosę cię - oznajmił. 
Kiedy ją podniósł, jęknęła cicho z bólu. 
Feba siedziała na balkonie w swoim podobnym do tronu fotelu. Koło 
niej ustawiono łoże przeznaczone dla przyjaciół. Stół uginał się 
od jadła i wina. Juliusz postawił Hadassę i wyszedł. 
Feba uśmiechnęła się do niej. 
- Usiądź, Hadasso. Wyglądasz na zupełnie wyczerpaną. 
Hadassa usiadła sztywno, z głową nieco pochyloną dłońmi 
splecionymi luźno na podołku. Długi post sprawił, że czuła lekkość 
w głowie. Zacisnęła zęby, gdyż ból przeszył jej nogę od kolana po 
biodro. 
- Służyłaś nam dobrze i wiernie - powiedziała Feba. Uśmiechnęła 
się serdecznie. - Dawno temu, jeszcze w Rzymie, powierzyłam ci 
moją córkę. Prosiłam, byś nad nią czuwała i byś się nią 
opiekowała. Prosiłam, byś nigdy jej nie opuściła. Zrobiłaś o wiele 
więcej, Hadasso. Mimo wszystkiego, co Julia uczyniła tobie i sobie 
samej, pozostałaś jej przyjaciółką. - Jej oczy zamgliły się łzami. 
- Dziękuję Bogu za to, że pojawiłaś się w naszym życiu, będę Mu za 
to dziękować do ostatniego tchu. 
Hadassa spuściła głowę pod brzemieniem tych pochwał i przyrzeczeń. 
- To wszystko sprawił Pan, nie ja. 
"O, tak. To Twoje dzieło, Panie." 
- Chcę cię prosić o coś jeszcze, Hadasso, ale musisz wiedzieć, że 
do tej prośby nie mam już prawa - powiedziała Feba drżącym głosem. 
- Kiedy przyszłaś tu wiele miesięcy temu z lekarzem, dodawałaś mi 
ducha. I nauczyłam się, że we wszystkim należy zawierzyć Panu. 
Cokolwiek Bóg zamierzył dla Markusa, ziści się. Nie jest sprawą 
matki mieszać się w zamysły Boże i układać sprawy o własnych 
siłach. Mogła jedynie zrobić to, co powinno być zrobione - 
wiedziała - dawno temu, a potem modlić się o to, czego tak bardzo 
pragnęło jej serce. Mogła nosić w sercu nadzieję. 
- Jak ty dawałaś nam, tak i ja dam tobie - oznajmiła Feba, podając 
Hadassie niewielki zwój. Hadassa wzięła go drżącą ręką. 
- To świadectwo wyzwolenia, Hadasso. Jesteś wolna. Możesz wedle 
swej woli zostać tu albo odejść. 
Hadassa nie była w stanie powiedzieć ani słowa. Ogarnęło ją 
wzruszenie, nie mające jednak nic wspólnego z radosnym 
uniesieniem. Było to raczej uczucie smutku. Oto być może odpowiedź 
od Boga. Ma prawo opuścić teraz Walerianów, wrócić do Aleksandra i 
podróżować z nim, badać zioła i metody leczenia. 
Feba patrzyła na Hadassę siedzącą ze spuszczoną głową, trzymającą 
dokument w drobnej dłoni spoczywającej na kolanach. Serce się jej 
ścisnęło. 
- Pragnę gorąco, byś została - rzekła łagodnie - ale wiem, że 
cokolwiek uczynisz, będzie to zgodne z wolą Bożą. 
- Dziękuję, pani. 
- Jesteś pewnie nie mniej głodna niż ja. - Głos Feby był ożywiony, 
ale w jej oczach lśniły łzy. Przełamała chleb i podała połowę 
Hadassie. 
Hadassa zamoczyła chleb w winie, które nalała jej Feba. Uniosła 
nieco zasłonę, by móc jeść nie pokazując twarzy. 
Jadły w milczeniu, jak to się zdarza ludziom, których łączy 
głęboka przyjaźń. 
- Markus miał do nas dołączyć, ale postanowił sam przypilnować 
przygotowań do pogrzebu Julii. 
- Zajmę się jej ciałem, pani. 
- To niepotrzebne, Hadasso. Już się nim zajęto. Juliusz i Lawinia 
mają na wszystko baczenie. Ty musisz odpocząć. Twoja praca 
dobiegła końca, Hadasso. Julia jest z Panem. - Wyciągnęła nieco 
rękę nad stołem. - Proszę cię, czuj się przy mnie swobodnie. Ułóż 
się na łożu tak, jak ułożyłabyś się, gdybyś odwiedziła kogoś 
zaprzyjaźnionego. Bo jesteś dla mnie najlepszą przyjaciółką. - A 
serce Feby mówiło: "Nawet kimś więcej. Uważam cię za córkę". - 
Cieszyłabym się, gdybyś chciała pozostać ze mną jakiś czas. 
"O Panie spraw, żeby została na zawsze." 
Hadassa posłusznie ułożyła się i odetchnęła, gdyż mogła rozluźnić 
mięśnie w kalekiej nodze. Poczuła się nasycona i musiała walczyć 
ze snem, żeby słuchać, jak Feba opowiada o dzieciństwie Julii. 
Ciążyły jej powieki. 
- Mamy za sobą długie i ciężkie dni - powiedziała w pewnym 
momencie Feba. 
Wstała i zebrała okruszki chleba, żeby rozrzucić je na 
balustradzie dla turkawek. Mały ptak odleciał nieco, ale zaraz 
zbliżył się skacząc na cienkich nóżkach. Miał pospolite upierzenie 
wróblej samiczki. Oczarowana jego widokiem Feba wyciągnęła rękę, 
ale wróbel odleciał i usiadł nie opodal na kwitnącej gałęzi 
winorośli. 
Feba zastanawiała się, czy to samo zrobi Hadassa, czy odleci. 
Spojrzała na młodą kobietę spoczywającą na łożu. Była tak 
rozluźniona i nieruchoma, że Feba domyśliła się, iż zasnęła. 
Uśmiechnęła się, podeszła i pocałowała ją przez zasłonę w czoło. 
"Oddałam Ci jedną córkę, Panie. Modlę się, byś tę zechciał mi 
pozostawić." 
Usłyszała kroki Markusa i wyprostowała się. Kiedy wszedł, 
zobaczyła zdecydowany wyraz jego twarzy i szybko podniosła palec 
do warg, nakazując mu ciszę, a potem podeszła do niego. Ujęła go 
pod ramię i skierowała z powrotem do sypialni. 
- Muszę z nią porozmawiać. 
- Nie budź jej teraz, Markusie. 
- Nie mogę czekać! 
- Ledwie trzymała się na nogach. Lawinia powiedziała, że Hadassa 
pościła, odkąd Julia zapadła w śpiączkę, a sam wiesz, ile godzin 
spędzała przy Julii. 
- Chcę z nią rozmawiać. 
- Później. Nie teraz, kiedy sam jesteś zmęczony i zagniewany. 
Odetchnął głęboko, zdając sobie sprawę, że matka ma rację. 
- Czemu mi nie powiedziała, matko? - spytał z poczuciem głębokiego 
żalu do Hadassy. - Przebywała tu wiele miesięcy. Siadałem z nią w 
nyży. Miała niezliczone sposobności, żeby powiedzieć mi, kim jest 
naprawdę. Czemu więc milczała? 
- Musiała sądzić, że powinna się przed tobą ukrywać. 
- Czyżby sądziła, że coś jej z mojej strony grozi? 
- Jakżeby mogła? 
- Ten Arab, jej sługa, tak właśnie mniemał. Pewnie myśli, że mam 
jakiś udział w tym, iż znalazła się na arenie. Nie ulega 
wątpliwości, że mi nie ufała. 
- Czy miała jakieś powody? 
- Prosiłem ją, by mnie poślubiła. 
- I odszedłeś w gniewie, kiedy odmówiła - przypomniała mu łagodnie 
Feba. 
- Nie jestem już tym lekkoduchem, jakim byłem wtedy. 
- Przestań więc postępować jak dziecko, Markusie - rzuciła Feba 
bardziej stanowczym głosem. - Niech jej potrzeby będą dla ciebie 
ważniejsze od twoich. 
Markus przesunął palcami po włosach i odwrócił się z irytacją. 
Przypomniał mu się wyraz chłodnej pogardy na twarzy Raszyda. 
Przypomniał sobie, co powiedział Aleksander o jej 
wielomiesięcznych cierpieniach z powodu ran, jakie odniosła z winy 
swojego pana. Obaj byli przekonani, że on, Markus, miał swój 
udział w tym, co ją spotkało. A tylko Hadassa mogła być przyczyną, 
że czegoś takiego się domyślali. 
- Pewnie myśli, że pragnąłem jej śmierci tak samo, jak Julia. 
- Może chodzi o coś znacznie prostszego. O coś po ludzku zwykłego. 
- O cóż? 
- Nie wiem, Markusie. To tylko myśl, która przemknęła mi przez 
głowę. - Dostrzegła, jak bardzo Markus jest wzburzony. - Pamiętasz 
ten dzień, kiedy Hadassa się u nas pojawiła? Była żałosnym, 
wynędzniałym maleństwem o zbyt dużych do drobniutkiej twarzy 
oczach i włosach nierówno odrastających. Powiedziałeś, że jest 
brzydka, a twój ojciec i Julia byli tego samego zdania. Sama nie 
wiedziałam, co w niej było takiego, że uznałam ją za odpowiednią 
dla Julii. Po prostu wiedziałam. Teraz widzę, że Bóg miał względem 
nas swoje zamysły, nim jeszcze uwierzyliśmy. Wprowadza swoje plany 
w życie i wypełnia je, kiedy nadejdzie czas. 
Podeszła do syna i położyła dłoń na jego przedramieniu. 
- Uwierzyłam w to, co mówiła o Jezusie. Twój ojciec też uwierzył 
przed samą śmiercią. Ty przeklinałeś Boga, że ją zabrał, lecz 
potem serce ci się odmieniło. Także Julia, nasza buntownicza, 
ukochana Julia, do ostatniej chwili trwająca w swym uporze, jest 
teraz z Panem. My wszyscy uwierzyliśmy w Chrystusa, gdyż 
widzieliśmy Jego dzieło w życiu Hadassy. Była dla nas darem od 
Boga. 
- Wiem, matko. - Nawet, kiedy myślał, że Hadassa nie żyje, była 
powietrzem, którym oddychał. - Kocham ją - powiedział 
zachrypniętym od wzruszenia głosem. 
- Ja też. - Mocniej ścisnęła jego przedramię. - Ponieważ oboje ją 
kochamy, będziemy się nią opiekować i okażemy jej tyle miłości, 
ile ona okazała nam. - Zawahała się, wiedząc, że zaskoczy go tym, 
co ma mu do wyjawienia. - Wyzwoliłam ją. 
Markus obrócił się gwałtownie. 
- Na piśmie? 
- Oczywiście. 
Spojrzał w stronę Hadassy i zobaczył mały zwój, który wysunął się 
z jej ręki i leżał na marmurowej posadzce. 
- Nie miałaś prawa, matko! - wykrzyknął znowu pełen gniewu, 
przestraszony. 
- Nie chcesz, żeby była wolna? 
- Jeszcze nie. 
- Ach, rozumiem - rzekła znaczącym głosem Feba. - Nie może być 
wolna, póki nie odpowie na twoje pytania i nie zgodzi się na to, 
czego od niej zażądasz. 
- Myślisz, że jestem aż tak gruboskórny? 
- Czasem jesteś, i to bardzo - odparła ze smutkiem. - Przykro mi, 
jeśli cię uraziłam. Zrobiłam po prostu to, co należało zrobić, 
Markusie. 
- Ten dokument nie jest wart pergaminu, na którym został spisany - 
oznajmił tonem, jakiego często używał przy załatwianiu interesów 
handlowych - póki nie znajdzie się na nim mój podpis. Według prawa 
Hadassa jest moją własnością, a nie twoją. 
Feby, która wykarmiła go własną piersią, nie mógł tak łatwo zbić z 
tropu. 
- Twój ojciec dał Hadassę mnie, ja zaś dałam ją Julii. Skoro Julia 
umarła, uważam, że mogę mniemać, iż Hadassa powróciła do mnie. 
Dałam jej wolność, na którą dobrze sobie zasłużyła. Czyżbyś chciał 
to podważać? 
- A jeśli odejdzie? 
Feba uśmiechnęła się; doskonale rozumiała syna. Dotknęła leciutko 
jego policzka. 
- Masz dwie nogi, Markusie. Cóż cię powstrzyma, by za nią podążyć? 

Rozdział LIII 


Hadassa obudziła się, leżąc wygodnie na łożu u Feby Walerian. 
Świecił księżyc, panował przyjemny chłód, niebo miało barwę indygo 
i było rozmigotane od gwiazd. 
- "Niebiosa głoszą chwałę Boga, dzieło Jego rąk nieboskłon 
obwieszcza..." - szepnęła, spojrzawszy do góry. Uniosła zasłony i 
uśmiechnęła się, patrząc z zachwytem na piękno, widząc, jak błękit 
jaśnieje. Zbliżał się brzask. 
Wzniosła ręce do Pana w geście dziękczynienia za Julię i Febę, 
obie przywrócone prawdziwemu życiu. Potem opuściła zasłonę. Weszła 
po cichu do sypialni i zobaczyła mały mosiężny kaganek płonący na 
stoliku. Feba spała. 
Wyszła z pokoju. Pokuśtykała górnym korytarzem do pokoju Julii. 
Zabrano już łoże Julii i wyszorowano całe pomieszczenie. Poza jej 
łóżkiem, nadal stojącym pod ścianą i rzeczami, które ze sobą 
przyniosła, oraz stolikiem z misą i dzbanem na wodę w pokoju nie 
było żadnych sprzętów. 
Ponieważ czuła potrzebę odświeżenia się po nocy, zdjęła zasłonę i 
ciemny palus. Nalała wody do misy i obmyła się, a potem wybrała 
sobie czysty niebieski palus i dopasowaną do niego zasłonę. Wyszła 
na balkon, żeby popatrzeć na wschód słońca. 
"Twoja praca dobiegła końca" - powiedziała Feba i Hadassa 
wiedziała, że nic tu już po niej. Lecz serce jej pękało na myśl, 
że musi odejść. Wiedziała jednak, że jeszcze gorzej byłoby, gdyby 
pozostała. 
"Jest brzydka" - powiedział niegdyś Markus w ogrodzie rzymskiej 
willi. Zobaczyła go wtedy po raz pierwszy i były to pierwsze 
słowa, jakie padły z jego ust w jej obecności. "Jest brzydka." 
Skoro wtedy uważał, że jest brzydka, co może sądzić o niej 
dzisiaj, kiedy pokrywają ją blizny, bo okaleczyły ją i poszarpały 
rzymskie lwy? 
I co by pomyśleli inni, gdyby zobaczyli kogoś takiego jak ona u 
boku Markusa Lucjanusa Waleriana? 
Zwiesiła głowę i zmagała się ze swoimi uczuciami. Jeśli nie zrobi 
tego, co - wiedziała - musi zrobić, zachwieje się i czeka ją 
jeszcze większy ból w sercu. Obróciła się i wyszła z pokoju Julii. 
Nie zatrzymując się, przeszła korytarzem z widokiem na perystyl. 
Zeszła po schodach i po chwili znalazła się za drzwiami 
wyjściowymi. 
Czekała ją daleka droga do domu Aleksandra, ale musiała przecież 
mieć czas, żeby ułożyć sobie wszystko w głowie i zostawić za sobą 
myśli o tym, czym mogłoby być życie u boku Markusa. Ojciec często 
jej powtarzał, że wszystko, co robi, powinna powierzać Panu. 
Starała się to właśnie czynić. 
Drzwi otworzył jej jakiś nieznajomy. 
- Czy mogłabym rozmawiać z Aleksandrem Democedesem Amandynusem? 
Drzwi otworzyły się gwałtownie na oścież i zobaczyła Raszyda. 
- Dostojna Rafa! - wykrzyknął Raszyd i zawołał Aleksandra. - 
Wróciła Rafa, panie! 
Chwycił ją w ramiona. 
Nadbiegł Aleksander. 
- Przyszłaś na piechotę? - spytał, biorąc ją z ramion Raszyda i 
idąc w stronę dziedzińca, gdzie ułożył ją na wygodnym łożu. - 
Czemu nas nie zawiadomiłaś? Przysłalibyśmy lektykę. 
- Nie przyszło mi to do głowy - odparła matowym głosem, opierając 
mu głowę na ramieniu. - Chciałam jak najszybciej stamtąd wyjść. 
- Widzisz więc, że miałem rację - rzucił ponurym głosem Raszyd, 
patrząc na Aleksandra. 
- Przynieś jej trochę wina - polecił Aleksander. - Później 
porozmawiamy, co trzeba zrobić. 
- Kim jest mężczyzna, który otworzył mi drzwi? - spytała Hadassa. 
- Kilka tygodni temu zabrałem go ze schodów świątyni. - Aleksander 
uśmiechnął się i zsunął jej zasłonę z twarzy, żeby zobaczyć, czy 
Hadassa ma się dobrze. Jego uśmiech zgasł. - Płakałaś? 
Położyła mu dłoń na przedramieniu. 
- Już dobrze. Już po wszystkim, Aleksandrze - odparła i oczy się 
jej rozjaśniły. - Julia odeszła. W końcu przyjęła Chrystusa. 
Uśmiechnął się krzywo. 
- Cieszę się, skoro ty się cieszysz. 
- O tak. Jest teraz z Panem. 
Raszyd podał jej kielich z winem. 
- Została jej wymierzona sprawiedliwość. Umarła i wszystko się 
skończyło. 
Hadassa podniosła na niego spojrzenie. 
- Kobieta, która piła ludzką krew i żyła w nieprawości, nie 
otrzyma nagrody - dodał z wielką pewnością w głosie. 
- Skruszyła się. 
- Wygodnie jest się skruszyć pod sam koniec, ale to niczego już 
nie zmienia. 
- Ważne jest, żeby skruszyć się całym sercem. 
- I myślisz, że robi to jakąś różnicę Bogu, który chce się 
zemścić? - spytał chłodno i oczy mu rozbłysły. - Czyż już przedtem 
tak nie czynił? Póki byli posłuszni Bogu, błogosławił im. Synom 
Abrahama. - Wykrzywił wargi. - Pomyśl o Syjonie. Jerozolima 
została zburzona za swoje nieprawości. Nie ma jej. Jak nie ma 
Julii Walerian. 
Hadassa przyjrzała mu się i zobaczyła, kim jest: dzieckiem gniewu. 
- Żałowała za grzechy, Raszydzie. Obwieściła, że wierzy w 
Chrystusa. Jest zbawiona. 
- Tak więc mimo wszystkiego, co uczyniła tobie i innym, otrzymała 
nagrodę? Kilka słów wypowiedzianych w chwili konania wystarczyło, 
by wraz z tobą odziedziczyła niebo? 
- Tak - odparła po prostu. 
- Nie sądzę. Bóg jest Bogiem sprawiedliwości. 
- Och, Raszydzie, gdyby Bóg był tylko sprawiedliwy, wszyscy byśmy 
zginęli i nie zostałby ani jeden człowiek na powierzchni ziemi. 
Czyż tego nie widzisz? Czy nikogo nie zabiłeś w swym sercu? Ja 
zapierałam się Go, kiedy dawał mi sposobność, by głosić Go 
ludziom, i pozwalałam, ażeby władał mną strach. Na szczęście Bóg 
jest miłosierny. 
Arab odwrócił się. Odrzucił Dobrą Nowinę. 
- Wróciłaś więc - rzucił Aleksander w ciszę, jaka zapanowała wokół 
nich. - I tylko to się liczy. 
W tym momencie wszedł Andronikus. 
- Przyszedł Markus Lucjanus Walerian, panie. Chce rozmawiać z 
dostojną Hadassą. 
Hadassa zachłysnęła się powietrzem. Szybko nasunęła zasłonę na 
twarz. 
Aleksander stanął przed nią. 
- Powiedz mu, żeby poszedł do Hadesu. 
- Sam mi to powiedz - odezwał się głos Markusa, który wszedł w tym 
momencie na dziedziniec. Zobaczył, że Hadassa dźwiga się z łoża. 
Zatrzymał się i oznajmił spokojnym głosem: - Opuściłaś nas bez 
słowa. 
Raszyd położył dłoń na rękojeści noża i wysunął broń z wprawą, 
którą zawdzięczał długiej praktyce. Stanął przed Markusem. 
- Zamierzasz zabrać ją z powrotem? 
- Wedle prawa nadal należy do mojej rodziny. - Słowa, które padły 
z ust Markusa, były bardziej szorstkie niż zamierzył. 
- Panie, twoja matka wyzwoliła mnie. 
- Gdzie masz dokument, który to potwierdza? 
Aleksander i Raszyd spojrzeli na nią. Potrząsnęła głową. 
- Nie wiem - wyjąkała. - Chyba go zgubiłam. 
- Zgubiłaś? - spytał niedowierzająco Aleksander. - Jak można 
zgubić coś tak ważnego? 
Markus wyjął zza pasa mały zwój. 
- Zostawiła go na podłodze. 
Podał pergamin Hadassie. 
Zaskoczony Raszyd popatrzył na Rzymianina, jakby bijąc się przez 
chwilę z samym sobą, a potem odsunął się, pozwalając Markusowi 
stanąć przed Hadassą. Aleksandra uderzył wyraz czułości w oczach 
Waleriana. 
"Kocha ją! - pomyślał ze zdumieniem. - I nie dba, że ktoś to widzi." 
- Odeszłaś bez pożegnania - powiedział Markus głosem, który znowu 
nabrał miękkości. - Z Lawinią i Juliuszem. Nawet z matką. 
- Bardzo tego żałuję. 
Serce biło jej tak mocno, że z trudem oddychała. 
- Uciekałaś przede mną? 
Spuściła głowę, niezdolna na niego spojrzeć. 
- Matka próbowała mi powiedzieć, że żyjesz, ale nie potrafiłem 
zrozumieć, co mówi. 
- Pomyślałam, że lepiej, byś nie wiedział. 
- Dlaczego, Hadasso? - Głos mu się łamał. - Czy mogło ci przyjść 
do głowy, że miałem coś wspólnego z tym, co się stało? Czy mogło 
ci przyjść do głowy, że Julia z moją wiedzą posłała cię na arenę? 
Hadassą zbyt mocno miotały sprzeczne uczucia, by mogła powiedzieć 
chociaż słowo. Potrząsnęła w milczeniu głową. Przepełniała ją 
miłość do Markusa, kiedy słyszała rozpaczliwy smutek w jego 
głosie. Lecz ta miłość sprawiała, że pozostanie tam było dla niej 
za trudne. 
- Nie wiedziałem, przysięgam, że posłano cię na arenę. Niechaj Bóg 
będzie mi świadkiem, że nie wiedziałem... nie wiedziałem, dopóki 
nie usiadłem obok Julii i... - Urwał nagle i tylko twarz ściągnęła 
mu się spazmatycznie na wspomnienie tamtego dnia. 
Aleksander spojrzał na Raszyda. 
- Kiedy cię zobaczyłem, nie wiedziałem, co mam ze sobą zrobić - 
ciągnął ochrypłym głosem Markus. - Przez kilka godzin siedziałem z 
Julią, popijałem wino, śmiałem się ze sprośnych dowcipów Prymusa, 
udając, że świetnie się bawię, bo chciałem zapomnieć o tobie. - 
Roześmiał się, pełen pogardy dla samego siebie. - Potem 
wyprowadzono chrześcijan... - Nabrał powietrza w płuca. Widział 
jasno, kim wtedy był, i wstydził się. 
- Przez cały dzień patrzyłem, jak ludzie umierają i nie czułem 
nic, lecz nie mogłem patrzeć na śmierć chrześcijan. Wiedziałem, że 
mogłabyś być jednym z nich. - Westchnął ze smutkiem. - 
Powiedziałem, że pójdę kupić wino. Chciałem się upić i zapomnieć. 
Jednak Julia mnie zatrzymała. Oznajmiła, że ma dla mnie 
niespodziankę. Że zrobiła coś, co sprawi, iż wszystko będzie jak 
dawniej. Spojrzałem w jej oczy i zrozumiałem. - Hadassa ujrzała, 
jak na jego twarzy, w jego oczach odbija się ból, który wtedy 
poczuł. - 0 Boże, wiedziałem w mym sercu, co uczyniła, ale nie 
chciałem w to uwierzyć! I zobaczyłem ciebie. Zostawiając innych, 
wyszłaś na środek areny. Pamiętasz to? Stałaś zupełnie sama. - 
Trwoga tamtej chwili znowu wyryła piętno na jego twarzy. 
Podszedł bliżej. Pragnął przeniknąć wzrokiem zasłonę, zobaczyć jej 
oczy, poznać jej myśli. 
- Uwierzyłaś mi czy nadal sądzisz, że miałem w tym swój udział? 
- Wierzę ci. 
- Ale bałaś się, nie byłaś pewna, co uczynię, jeśli dowiem się, że 
żyjesz? 
Potrząsnęła przecząco głową. 
- Inni bali się za ciebie - powiedział, obrzucając spojrzeniem 
Aleksandra i Raszyda. - I mieli rację. Na początku Julia mogłaby 
posłać cię znowu do cyrku. 
- Wiedziałam. 
- Nie wiedziałaś jednak, co ja bym uczynił - rzekł ze smutkiem. - 
Czyż nie tak? - Ponieważ milczała, uznał, że jego przypuszczenie 
było słuszne. - Pamiętasz, jak powiedziałaś mi kiedyś, że modlisz 
się do Boga, by otworzył mi oczy? Uczynił to, Hadasso. I był to 
święty odwet. Ujrzałem ten dzień. Ujrzałem wszystko. Julię z 
przyjaciółmi i siebie. Jakby w ciemnym pokoju zapalono nagle lampę 
i wszystko zostało zalane światłem. - Zacisnął pięści. 
- Kiedy lew cię powalił, poczułem, że wycieka ze mnie życie. 
Wszystko, co było ważne i nieważne, uleciało jak kurz mieciony 
wiatrem. Winiłem Julię. Winiłem siebie. Winiłem Jezusa. 
Aleksander stał bez ruchu u boku Hadassy. Markus spojrzał na niego 
i pojął, że młody lekarz także kocha Hadassę. To on zajął się nią, 
kiedy najbardziej potrzebowała pomocy. Przez głowę Markusa 
przemknęła dumna myśl, że powinien wyjść i zostawić Hadassę z 
Aleksandrem. Po co obnażać duszę, skoro i tak będzie odrzucony? 
Nie był jednak w stanie zrobić kroku. Bez względu na to, jakie 
uczucia łączą Hadassę z medykiem, musi wyjawić jej wszystko, nie 
zważając, co podszeptuje mu duma. 
Odetchnął, żeby się uspokoić, a potem ciągnął: 
- Pojechałem do Palestyny, żeby przekląć Boga, gdyż myślałem, że 
opuścił cię tak samo jak ja. Pojechałem, bo cię kochałem. I nadal 
cię kocham. 
Aleksander zmarszczył brwi. Spojrzał na Hadassę i zobaczył, że 
cała drży. Kiedy jednak Markus wyciągnął w jej stronę rękę, 
cofnęła się. Czemu odsuwa się od niego? Ze strachu? A może chodzi 
o coś innego? 
Także Raszyd zmarszczył brwi. Był zbity z tropu i zakłopotany tym, 
że Walerian wyznaje w gwałtownych słowach swoje uczucia. Ten 
Rzymianin bez najmniejszego wstydu otwiera serce przed kobietą. 
Jednak w tym wszystkim jedno nie ulegało najmniejszej wątpliwości: 
ten człowiek nie miał nic wspólnego z tym, że Hadassa znalazła się 
na arenie. Wolałby sam stawić czoło lwom. 
Na dziedzińcu zapanowało milczenie, rozedrgana cisza. 
Aleksander odetchnął powoli i wykrzywił ze smutkiem usta. Spojrzał 
Markusowi w oczy i zrobił krok do tyłu. 
- Zostawimy cię z nią sam na sam. 
Raszyd z ociąganiem wetknął nóż z powrotem za pas. Hadassa 
uczepiła się ręki Aleksandra. 
- Proszę, nie odchodź! - szepnęła. 
Położył dłoń na jej dłoni. 
- Wiesz, że cię kocham - powiedział głosem pełnym łagodności - 
lecz powinnaś go wysłuchać i potem postanowić, co zrobisz. 
- Niczego przecież nie zmienię - odparła ze łzami w oczach. - Nie 
mogę. 
- Nie możesz? Czyżbyś zapomniała, Hadasso, o tym, co sama mówiłaś? 
Bóg może dokonać rzeczy niemożliwych. - Czułym gestem dotknął 
zasłony na jej twarzy. - Wola Boga cię wstrzymuje czy twoja? - 
Ponieważ nie odpowiedziała, ujął jej dłoń. - Musisz odpowiedzieć 
sobie na to pytanie. 
Pocałował wnętrze jej dłoni, a potem skinął na Raszyda. 
Kiedy Aleksander i Raszyd opuścili dziedziniec, wydało się jej, że 
serce zaraz wyskoczy jej z piersi. Markus patrzył na nią 
spojrzeniem tak pełnym miłości, że odchodziła od zmysłów. 
- Kocham cię - powtórzył. - Kochałem cię wtedy i kocham teraz. Czy 
nie widzisz, że zakochuję się w tobie ciągle od nowa, nawet kiedy 
sądzę, że jesteś kimś innym, kimś o imieniu Azar? 
Poczuła, że robi się jej słabo. 
- To dla mnie zaszczyt, Markusie - powiedziała drżącym głosem i z 
oczami pełnymi łez. 
- Zaszczyt? Po co mi to puste słowo, kiedy potrzebuję twojej 
miłości? 
Poczuła ucisk w żołądku. 
- Nie wiedziałem, czym jest wybaczenie, póki nie pokazałaś swej 
twarzy Julii. Kiedy przyjąłem Chrystusa w Galilei, czułem, że 
wszystko zostało mi wybaczone, ale dopiero ty nauczyłaś mnie, czym 
jest prawdziwe wybaczenie. 
Czy Hadassa wybaczy mu, że jej nie ochronił? 
- Nie ja, Markusie. To Bóg cię nauczył. 
- Byłaś narzędziem w Jego ręku. Zawsze byłaś światłem mojego domu, 
nawet kiedy drżałaś ze strachu przede mną. Powinienem był nie 
zważać na to, co mówisz i zabrać cię wtedy z willi Julii. 
- I co by się z nami stało? Co stałoby się z nią? 
Plan Boży nie miał najmniejszej skazy. 
Usłyszał, że mówi przez łzy i zrobił kilka kroków, pokonując 
oddzielającą ich odległość. Z bijącym mocno sercem podał jej mały 
zwój. Wzięła go w drżącą rękę. Zwiesiła głowę. 
- Już raz chciałem cię poślubić, ale odmówiłaś. Gdyż nie wierzyłem 
w Boga, powiedziałaś. Teraz wierzę, Hadasso. 
- To było dawno temu, Markusie. 
- Dla mnie to było wczoraj. 
Cofnęła się o krok. 
- Nie jestem tą samą dziewczyną. 
Drżała na całym ciele, czuła, że uginają się pod nią kolana. Tak 
bardzo chciała, żeby stąd wyszedł... a jednocześnie myślała, że 
umrze, jeśli ją opuści. 
- Powiedz, Hadasso, że mnie nie kochasz. Powiedz po prostu, że nie 
żywisz do mnie żadnych uczuć, a zostawię cię. 
Zamrugała, gdyż łzy piekły ją pod powiekami. 
- Kocham cię jak brata w wierze. 
Musnął czubkami palców zasłonę i Hadassa szarpnęła się do tyłu. 
- Przysięgnij, że tylko tak. 
- Chrześcijanin nie przysięga. 
- Powiedz więc wyraźnie. Powiedz, że nie kochasz mnie tak, jak ja 
kocham ciebie. 
Potrząsnęła głową, niezdolna do wyduszenia z siebie choćby słowa. 
- Chcę cię poślubić, Hadasso. Chcę mieć z tobą dzieci. Chcę 
zestarzeć się u twego boku. 
Zamknęła oczy. 
- Nie mów już ani słowa, błagam. Nie mogę cię poślubić. 
- Dlaczego? 
- Będziesz miał żonę, Markusie, ale nie kogoś takiego jak ja. 
Poślubisz młodą piękną kobietę z Jerycha. 
Położył jej dłonie na ramionach i poczuł, że zesztywniała. 
- Tylko jedną kobietę chciałem poślubić. Ciebie. I tylko jedną 
mogę poślubić. Ciebie. 
- Tafat jest w tobie zakochana. 
- Tak się jej wydaje - rzekł głosem, w którym nie było ani śladu 
lekceważenia. - To minie. 
Obróciła się i podniosła na niego wzrok. 
- Musisz się jeszcze zastanowić. Jest piękna i dobra, i miłuje 
Pana. 
- Rozmawiałem już z Ezrą i powiedziałem "nie". Bartłomiej o wiele 
bardziej nadaje się na jej męża. 
- Bartłomiej? 
- Młodzieniec, który nie odstępuje ich od wyjazdu z Jerycha. 
Przedtem Ezra nie chciał brać go pod uwagę, gdyż ojciec 
Bartłomieja jest Grekiem. - Zaśmiał się cicho. - Przypomniałem mu, 
że ja jestem Rzymianinem. 
- Teraz, kiedy żyjesz w Chrystusie, nie ma to żadnego znaczenia. 
Wszyscy jesteśmy jednym... 
- Bartłomiej jest chrześcijaninem. To druga osoba, jaką nawrócił 
Ezra. Po prostu Ezra musi wyzbyć się przesądów. Ten chłopak kocha 
Tafat tak, jak ja kocham ciebie. 
Dotknął zasłony i Hadassa cofnęła się, lekko się przy tym 
odwracając. Zmarszczył brwi. 
- Czy pamiętasz, Hadasso, jak po raz pierwszy powiedziałem, że 
chcę cię poślubić? Odparłaś, że nie możesz być w jednym jarzmie z 
niewierzącym. Dodałaś, że jestem od ciebie silniejszy. Bałaś się, 
że odciągnę cię od Boga. Pamiętasz? 
- Pamiętam. 
Powiedziała mu wtedy, że pragnienie, by mu się podobać, mogłoby 
przeważyć nad pragnieniem, by podobać się Bogu. 
- Teraz będziemy ciągnąć w tym samym jarzmie, Hadasso. Wierzę, że 
Jezus jest Chrystusem, Synem Boga Żywego. 
Jakże tęskniła do tych słów! Przez lata modliła się bez ustanku, 
by je wypowiedział. Skupiła na nich swe serce dawno temu, w 
ogrodzie rzymskiej willi. A teraz nie mogła nic powiedzieć, bo łzy 
odebrały jej mowę. 
- Kochałaś mnie zatem. Czułem to za każdym razem, kiedy cię 
dotknąłem. I poczułem to znowu tamtego dnia, gdy siedzieliśmy w 
nyży i ująłem twoją dłoń. - Przy każdym jej oddechu zasłona 
poruszała się lekko i serce zaczęło mu bić szybciej. - Pozwól, bym 
cię zobaczył. 
- Nie! - wykrzyknęła z trwogą i przycisnęła zasłonę do twarzy. 
Odwróciła głowę. - Nie! 
Wiedział już dlaczego. 
- A więc to jest rzecz, która oddala cię ode mnie? Twoje blizny? - 
Obrócił ją swymi mocnymi dłońmi, ujął ją za nadgarstki i zmusił do 
opuszczenia rąk. 
- Nie, Markusie! 
- Sądzisz, że jest to dla mnie ważne? 
- Proszę, nie! 
Nie zważając na jej protesty, zerwał zasłonę i cisnął ją niedbale 
na ziemię. Hadassa łkając odwróciła głowę. Ujął jej podbródek i 
uniósł jej głowę tak, że mógł zobaczyć twarz. Hadassa zacisnęła z 
całej siły powieki. 
- O, moja ukochana. - Patrzył na głębokie blizny biegnące od czoła 
do podbródka i niżej, przez szyję. Puścił jej ręce i dotknął czule 
jej twarzy, przesuwając palcami po znaku lwa. - Jesteś piękna. - 
Ujął jej twarz w dłonie i całował czoło, policzki, brodę, usta. - 
Jesteś piękna. 
Otworzyła oczy, kiedy Markus odsunął się nieco do tyłu. Ich 
spojrzenia spotkały się. To, co zobaczyła, roztopiło w niej całą 
siłę oporu, przekreśliło cały wstyd. 
- Jesteś piękniejsza niż wszystkie kobiety na świecie - mówił 
rwącym się głosem - i cenniejsza niż całe złoto świata i tysiące 
okrętów. 
Scałowywał łzy z jej policzków, a potem dotknął swymi wargami jej 
warg. Kiedy osunęła się bezwładnie w jego ramiona, przytulił ją 
jeszcze mocniej. Otoczyła go ramionami i wtedy pomyślał, że jest w 
raju. 
- Och, Hadasso - szepnął. Odchylił się do tyłu i zanurzył drżące 
palce w jej włosy. - Zostań moją żoną. Jak najszybciej. 
Uśmiechnęła się do niego oczami błyszczącymi pod zasłoną łez. Raz 
jeszcze musiała z woli Boga stawić czoło swej największej trwodze: 
Markus widział jej twarz. Widział blizny. I wzmogło to jeszcze 
bardziej jego miłość. 
"O Boże, jakże jesteś wspaniały!" - śpiewało ze szczęścia jej 
serce, kiedy wypowiadała słowa, za którymi Markus od tylu lat 
tęsknił. 
- Poślubię cię, panie mój. 
Roześmiał się, upojony miłością, którą widział w jej oczach. 
- Ukochana moja - szeptał, gładząc jej twarz. - Czuję się jak w 
chwili, kiedy wyszedłem z Morza Galilejskiego. - Radość zagarniała 
go następującymi po sobie falami przypływu. Łzy spływały mu po 
policzkach, ale on nawet nie wiedział, że płacze. - Tak tęskniłem. 
Czułem, jakby oderwano ode mnie połowę mojej istoty. 
Pełna szczęścia Hadassa dotknęła jego twarzy. 
- Tak i ja tęskniłam do ciebie. 
Znowu zaczął ją całować i czuł ogromne pragnienie - jak zawsze, 
potężniejsze niż zawsze. Zachwycała go gładka, jedwabista 
powierzchnia jej skóry. Zachwycało go światło, które widział w jej 
oczach, kiedy dotykał jej twarzy. Było odbiciem tego wszystkiego, 
co sam tak mocno przeżywał. Miłość przepełniała go tak bardzo, że 
serce zaczęło w nim śpiewać pieśń chwały. Wiedział, że jest to 
dar, dar od kochającego Ojca, który tak długo czekał na jego 
powrót do domu. Echo w ciemności nie było wcale głosem Hadassy, 
lecz głosem Boga, który go nawoływał, który nie pozwalał mu ani na 
chwilę się oddalić. 
"O Panie, jakże cudowną rzecz uczyniłeś. Zaspokoiłeś pragnienie 
mego serca. Obdarowałeś mnie, tego, który najmniej ze wszystkich 
ludzi sobie na to zasłużył. Boże, Panie mój, Twoja miłość zdumiewa 
mnie. Kocham cię. Dziękuję. Jezu Chryste, Ojcze, zawsze będę Cię 
chwalił i czcił. Do ostatniego tchu i potem, kiedy uklęknę przed 
Twym tronem w niebie." 
Przycisnął Hadassę do piersi. Serce wypełniała mu radość. W 
końcu... w końcu odnalazł drogę do domu. 

Epilog 

Ale mam przeciw tobie to, 
że odstąpiłeś od twej pierwotnej miłości. 
Pamiętaj więc, skąd spadłeś, i nawróć się, 
i pierwsze czyny podejmij. 
Jeśli zaś nie - przyjdę do ciebie 
i ruszę świecznik twój z jego miejsca. (Ap 2, 4-5). 

Zaślubiny Markusa Lucjanusa Waleriana i Hadassy, wyzwolenicy, 
udzielone i pobłogosławione przez apostoła Jana, mieszkańcy Efezu 
wspominali przez wiele miesięcy. Kiedyż się bowiem wydarzyło po 
raz ostatni, by spadkobierca jednej z największych rzymskich 
fortun wziął sobie za żonę byłą żydowską niewolnicę? I kiedy dawni 
i dzisiejsi wodzowie i prokonsulowie obracali się jawnie wśród 
pracowników portowych, wyzwoleńców i byłych nierządnic? Tak bowiem 
zarządził Markus po zakończeniu uroczystości: wszyscy jego 
niewolnicy mają być wyzwoleni i wraz z innymi gośćmi wziąć udział 
w uczcie weselnej. 
Promieniejąca radością Hadassa stała u boku Markusa i ślubowała mu 
wspólne życie i miłość. Ci, którzy stali bliżej i widzieli jej 
twarz, byli poruszeni, że tak jaśnieje miłością. Dwaj z nich to 
Aleksander i Raszyd. I chociaż Aleksander miał dziwną pustkę w 
sercu, kiedy patrzył, jak Hadassa i Markus łączą się na zawsze, 
radował się szczęściem Hadassy. Wkrótce potem Aleksander zamknął 
praktykę i zgłosił się do służby w rzymskim legionie, który płynął 
do Brytanii. Przysłał Hadassie krótki list pożegnalny... i nigdy 
już nie wrócił do Efezu. 
Natomiast Raszyd natychmiast po ślubie przepadł bez wieści. 
Znacznie później powiadali niektórzy, że wrócił do Syrii i założył 
rodzinę. Inni jednak byli pewni, że od czasu do czasu widywali 
Araba stojącego gdzieś w cieniu nie opodal domu Markusa i Hadassy 
i mającego baczenie na wchodzących i wychodzących. Strzegł z 
ukrycia Hadassę i jej rodzinę. A było czego strzec, gdyż Bóg 
pobłogosławił ich siedmioma synami i trzema córkami. Cała ta 
dziatwa była nie ustającą radością dla Feby w ostatnich latach jej 
życia. Jednak Feba nie mogła zaprzeczyć, że szczególną miłością 
otacza jedną z wnuczek, piękną, roześmianą, ciemnooką dziewczynkę, 
której rodzice nadali imię Julia. 
Kiedy wzmogły się prześladowania chrześcijan, Jan udał się na 
wygnanie na wyspę Patmos. Markus musiał użyć wszystkich swoich 
politycznych i finansowych wpływów, by chronić swoją rodzinę. 
Kiedy po raz ostatni odprowadzał swą matkę, odmawiał szeptem 
dziękczynną modlitwę, gdyż nie dotknęły jej nadchodzące konflikty. 
Już od dawna obciążał dodatkowo swoje okręty chrześcijańskimi 
uciekinierami, którzy szukali bezpiecznego dla siebie miejsca. 
Kościół efeski z każdym dniem bardziej ześlizgiwał się w stronę 
doczesnej doktryny i praktyki. Wreszcie Pan ukazał się Janowi i 
objawił mu przyszłość. Jan ostrzegł efezjan w swoim Objawieniu, 
mówiąc im, co się stanie, jeśli się nie skruszą i nie powrócą do 
dawnej miłości do Pana i do dawnego oddania. 
Markus, który coraz więcej czasu spędzał na wspólnych z Hadassą 
modlitwach, obudził się pewnego ranka z wyraźnym nakazem wyrytym w 
sercu i umyśle: "Opuść Efez!" Bez chwili wahania zlikwidował 
wszystkie rodzinne aktywa w Jonii, wszedł z Hadassą i dziećmi na 
pokład najlepszego swojego okrętu i kazał doborowej załodze 
postawić żagle. Nikt na brzegu nie wiedział, dokąd płyną. 
Dwa wieki później Efez upadł. Drugie co do potęgi miasto cesarstwa 
rzymskiego zostało zburzone przez Gotów a później i Artemizjon, 
jeden z ludzkich siedmiu cudów świata, spłonął i został zrównany z 
ziemią. Do naszych dni przetrwały tylko rozrzucone gruzy niegdyś 
jednego z najwspanialszych kosmopolitycznych miast. 
Pan ruszył świecznik z jego miejsca. 


Słowniczek terminów łacińskich 
Abaton: święta sypialnia 
przylegająca do Asklepionu; ludzi, którzy pragnęli uzdrowienia 
"przechowywano" tam przez noc. 
Alimenta: pieniądze odkładane na pomoc ubogim. 
Artemida: grecka bogini księżyca. Jej najważniejsza świątynia 
znajdowała się w Efezie, w miejscu upadku meteorytu (przechowywano 
go w świątyni), co było wskazaniem, że właśnie w Efezie bogini 
mieszka. Chociaż Rzymianie utożsamiali Artemidę z Dianą, sami 
efezjanie wierzyli, że jest ona siostrą Apolla, córką Leto i 
Zeusa, widząc w niej boginię-matkę ziemi, dającą ludziom, 
zwierzętom i ziemi płodność. W przeciwieństwie do Diany, która 
była boginią lasów i rodzenia dzieci, Artemida była zmysłowa i 
orgiastyczna. 
Asklepios, Eskulap: grecko-rzymski bóg uzdrawiania. Według 
mitologii Asklepios był synem Apolla i nimfy (Koronis), a leczenia 
nauczył go centaur (Chiron). 
Asklepion: świątynia Eskulapa. 
Atrium: centralny dziedziniec w domach rzymskich. Większość tych 
domów składała się z szeregu pomieszczeń rozłożonych wokół tego 
wewnętrznego dziedzińca. 
Aureus: (l. mn. aurei): rzymska złota moneta odpowiadająca 
dwudziestu pięciu denarom i ważąca pięć do jedenastu gramów. 
Calidarium: pokój w łaźni położony najbliżej kotłów, w których 
grzano wodę, a przez to najcieplejszy. Zapewne przypominał 
dzisiejsze jacuzzi albo saunę. 
Charon: w rzymskim cyrku Charon był jednym z libitinarii 
(przewodników zmarłych). Wcielał się w niego mężczyzna w masce z 
dziobem, trzymający w ręku młotek. To przebranie wynikało z 
połączenia wierzeń greckich i etruskich. Dla Greków Charon 
symbolizował śmierć i był przewoźnikiem, z którym dusze 
przepływały przez Styks i Acheron do Hadesu (ale za opłatą i pod 
warunkiem, że ciało zostało we właściwy sposób pogrzebane). Według 
Etrusków Charun (Charon) był tym, który zadaje śmiertelny cios. 
Civitas: (l. mn. civitates): małe miasto lub wieś. 
Corbita: powolny okręt handlowy. 
Denarius: (l mn. denarii): rzymska jednostka monetarna równoważna 
dziennej pracy przeciętnego robotnika (zob. też aureus, sesterc, 
quadrans). 
Droga: termin używany w Biblii (Dzieje Apostolskie) dla określenia 
chrześcijaństwa. Chrześcijanie nazywali siebie zapewne 
"zwolennikami Drogi". 
Fanum: (l.mn. fana): świątynia większa od kaplicy, ale mniejsza od 
normalnej świątyni Filakterie: skórzane pudełeczka zawierające 
zwitki pergaminowe, na których wypisywano cztery fragmenty Pisma, 
dwa z Księgi Wyjścia i dwa z Księgi Powtórzonego Prawa. 
Filakterię przymocowywano długimi rzemieniami pod pachą pobożnego 
Żyda, jak najbliżej serca. Drugą filakterię przywiązywano podczas 
modlitw do czoła. Było to zgodne z nakazem Bożym (Pwt 6, 6.8): 
"Niech pozostaną w twym sercu te słowa, które Ja ci dziś nakazuję. 
Przywiążesz je do twojej ręki jako znak. Niech one ci będą ozdobą 
przed oczami". 
Frigidarium: pomieszczenie z zimną wodą w łaźni. 
Haruspik: (l. mn. haruspikowie): osobnik, który umiał rzekomo 
wyjaśniać znaki nadprzyrodzone dzięki badaniu organów zwierząt, 
zabitych w ofierze przez kapłanów. 
Jeszua: po hebrajsku Jezus. 
Katamita: chłopiec wykorzystywany przez mężczyzn do celów 
homoseksualnych. 
Lararium: część rzymskiego domu. Było to pomieszczenie, w którym 
ustawiano posążki bogów. 
Mandragora: inaczej mandrake. Śródziemnomorska roślina z rodziny 
psiankowatych, używana jako środek sprzyjający poczęciu, 
oczyszczający, a także jako narkotyk i środek nasenny. 
Mensor (l. mn. mensores): robotnik portowy, który ważył towary, a 
następnie zapisywał ich ciężar w rejestrze. 
Mezuza: pierwotnie hebrajskie słowo oznaczające ościeże, ale 
określało się nim także pudełko przymocowane do ościeży albo, co 
ważniejsze, pergamin wkładany do tego pudełka. Na pergaminie 
przepisywano ważne ustępy z Pisma (dwa ustępy z Księgi 
Powtórzonego Prawa) oraz słowo Szadaj, imię Wszechmocnego. Bóg 
nakazał narodowi żydowskiemu (być może chodzi tu o metaforę): 
"Wypisz je na odrzwiach swojego domu i na twoich bramach". 
Pergamin co jakiś czas wymieniano i wtedy przychodził kapłan, żeby 
pobłogosławić mezuzę i domowników. (Zob. też filakterie) 
Palus: podobna do płaszcza suknia zakładana przez Rzymianki na 
stolę . 
Peculium: pieniądze wręczane przez pana niewolnikowi. Niewolnicy 
mogli traktować pecutium jako własność, ale w pewnych 
okolicznościach pan mógł te pieniądze odebrać. 
Perystyl: część rzymskiego domu (często drugorzędna), otaczająca 
dziedziniec, z kolumnami od strony wewnętrznej. Często w perystylu 
znajdowały się sypialnie rodziny, domowe sanktuarium (lararium), 
palenisko i kuchnie, jadalnie (triclinium) i biblioteka. W 
bogatszych domach na dziedzińcu perystylu urządzano ogród. 
Posca: napój z acetum (alkoholu podobnego do octu) i wody. 
Prokonsul: zarządca albo komendant wojskowy rzymskiej prowincji; 
odpowiadał przed senatem. 
Propylon: (zwany też propylaeum): termin architektoniczny 
oznaczający zewnętrzne monumentalne wejście, łuk albo westybul. 
Quadrans (l. mn. quadrantes): rzymska moneta z brązu. Cztery q. to 
miedziak, szesnaście to sesterc, a sześćdziesiąt cztery - denar. 
Sacrarii: robotnicy portowi, którzy zdejmowali towary z wozów i 
kładli na wagę. 
Scimitar: szabla (miecz) o wygiętym brzeszczocie i ostrzu od 
wypukłej strony. 
Sesterc: rzymska moneta, jedna czwarta denara. 
Sicarius: (l. mn. sicarii): zeloci, którzy napadali na 
podróżujących po drogach Judei. 
Soferim: żydowski termin oznaczający pisarza, który przepisywał 
fragmenty Pisma przeznaczone do mezuzy lub filakterii. 
Statio: (l. mn. stationes): przystanek przy drodze, gdzie można 
było zmienić konie i gdzie stacjonowali żołnierze, którzy 
patrolowali drogi. Na ogół stationes były rozmieszczone co 
dziesięć mil. 
Stola: długa suknia noszona przez Rzymianki. 
Tałes: szal nakładany na głowę lub ramiona przez prawowiernych i 
konserwatywnych Żydów podczas porannych modlitw. Jest utkany z 
wełny lub jedwabiu, ma kształt prostokątu z frędzlami na rogach. 
Tepidarium: pomieszczenie w łaźni, w którym ciepła woda działała 
kojąco. 
Toga: charakterystyczna zewnętrzna suknia noszona przez Rzymian 
(aczkolwiek stopniowo wychodząca z użycia). Była to luźna owalnego 
kształtu tkanina, którą układano na ramionach i przedramieniu. 
Kolor togi i jej wzór były określone rygorystycznymi przepisami - 
dla polityków, osób w żałobie, mężczyzn, chłopców. Chłopcy nosili 
togi z purpurowym obszyciem, ale kiedy osiągali stosowny wiek, 
zakładali toga virilis, czyli pozbawioną wzoru togę męską. 
Triclinium: jadalnia w rzymskim domu. Triclinium było często 
bogato ozdobione, znajdowały się w nim kolumny i posągi. 
Usus: najmniej wiążąca forma rzymskiego małżeństwa. Była zapewne 
bliska temu, co dzisiaj nazwalibyśmy "mieszkaniem razem".