John Varley 

Uporczywość widzenia

(The Persistence of Vision)
przełożyła Ewa Łodzińska
W roku czwartego niby-dobrobytu dołączyłem do rzeszy 
bezrobotnych, od prezydenta zaś dowiedziałem się, że jedyną 
rzeczą, której mam się bać, to strach jako taki. Tym razem 
uwierzyłem mu i wyruszyłem z plecakiem do Kalifornii. 
Nie byłem odosobniony. Światowa ekonomia wiła się jak wąż 
na rozżarzonym ruszcie już od dwudziestu lat, od wczesnych 
lat siedemdziesiątych. Żyliśmy w niekończącym się cyklu 
boomów i kryzysów. Poczucie bezpieczeństwa zdobyte z wielkim 
trudem w złotym wieku, który nastąpił po latach 
trzydziestych, przepadło bez śladu. Ludzie przyzwyczaili się 
do tego, że w jednym roku są bogaci, a w następnym 
przymierają głodem. Ja korzystałem z jadłodajni dla ubogich 
w '81, a potem znowu w 88. Teraz postanowiłem wykorzystać 
niezależność od zegara pracy i zobaczyć świat. Myślałem 
nawet o wycieczce do Japonii. Miałem czterdzieści siedem lat 
i następna szansa, by zachować się nieodpowiedzialnie, mogła 
się już nie trafić. 
Stojąc z wyciągniętą ręką przy międzystanowej 
autostradzie bez trudu zapomniałem, że w rodzinnym Chicago 
trwają rozruchy z powodu głodu. Sypiałem w śpiworze, 
wpatrywałem się w gwiazdy i słuchałem świerszczy. 
Chyba całą drogę z Chicago do Des Moines przebyłem na 
piechotę. Po kilku dniach męki od okropnych pęcherzy moje 
stopy stwardniały. Okazje zdarzały się nieczęsto - częściowo 
przyczyną była konkurencja innych autostopowiczów, a 
częściowo czasy, w których przyszło nam żyć. Lokalni 
mieszkańcy nie palili się do podwożenia ludzi z miasta, o 
których słyszano, że w większości są oszalałymi z głodu 
mordercami. Raz, w Sheffield, w stanie Illinois, oberwałem i 
powiedziano mi, bym nigdy więcej się tam nie pokazywał. 
Stopniowo nauczyłem się sztuki życia na drodze. 
Rozpocząłem podróż z małym zapasem puszek, otrzymanych z 
pomocy społecznej, lecz zanim się skończyły, odkryłem, że na 
wielu farmach położonych przy trasie można na posiłek 
zapracować. 
Czasem była to ciężka praca, kiedy indziej zaledwie 
symboliczne zajęcie wynikające z głębokiego przekonania 
farmerów, że nic nie powinno przychodzić darmo. Kilka razy 
jadłem przy rodzinnym stole, gdzie wnuczęta wianuszkiem 
otaczały dziadunia i babunię opowiadających kolejny raz 
historię o tym, jak w czasie Wielkiego Krachu w '29 ludzie 
nie bali się pomóc człowiekowi, od którego odwróciło się 
szczęście. Odkryłem, że łatwiej przychodzi mi znaleźć 
zrozumienie u starszych. To jeden z wielu trików, których 
się nauczyłem. Większość podeszłych wiekiem ludzi zrobi 
wszystko, jeśli tylko usiądziesz i wysłuchasz ich opowieści. 
Opanowałem to do perfekcji. 
Na zachód od Des Moines zaczęło mi się dobrze jechać, ale 
gdy zbliżyłem się do obozów uchodźców okalających Chiński 
Pas, szczęście znowu się odwróciło. Należy pamiętać, że 
zaledwie pięć lat upłynęło od tragedii, kiedy w Omaha stopił 
się reaktor atomowy, a gorące masy uranu i plutonu zaczęły 
przegryzać ziemię w tę stronę, gdzie znajdują się Chiny, zaś 
wiatr rozprzestrzenił radioaktywny pas na szerokość 
sześciuset kilometrów. Większa część mieszkańców Kansas w 
stanie Missouri ciągle jeszcze koczowała w chatach ze 
sklejki i falistej blachy, gdy tymczasem próbowano 
przywrócić miasto do życia. 
Ci ludzie tworzyli tragiczną grupę. Początkowa 
solidarność w obliczu wielkiej katastrofy dawno już przeszła 
w przygnębienie, letarg i absolutny brak złudzeń u 
bezdomnych. Wielu z nich do końca życia miało pozostać w 
szpitalach. Co gorsze, miejscowi nienawidzili ich, bali się 
i omijali jak trędowatych, współczesnych nieczystych i 
pariasów. Ich dzieci izolowano. Każdy obóz miał tylko numer 
identyfikacyjny, ale i tak gawiedź nazywała je wszystkie 
Miasteczkami Geigera. 
Nadłożyłem drogi aż do Little Rock, by nie przecinać 
Pasa, choć było tam już teraz bezpiecznie, chyba że się 
zamarudziło. Straż Narodowa wydała mi dozymetr - oznakę 
pariasa, i rozpocząłem wędrówkę przez Miasteczka Geigera. 
Okazywano mi litościwą przyjaźń, kiedy już odważyłem się 
zrobić pierwszy krok i zawsze spałem pod dachem. Żywiłem się 
za darmo w miejscowych jadłodajniach. 
Od Little Rock zniknęła awersja do podwożenia obcych 
pasażerów, którzy mogli być zainfekowani "chorobą 
popromienną" i szybko przebyłem stany Arkansas, Oklahomę i 
Teksas. Pracowałem trochę to tu, to tam, ale często trafiały 
mi się dalekie podwózki. Teksas obejrzałem z okien 
samochodu. 
Kiedy dotarłem do Nowego Meksyku, byłem już trochę 
zmęczony. Postanowiłem powędrować dalej pieszo, zwłaszcza 
że wtedy już sama podróż zaczęła mnie interesować bardziej 
niż jej cel, Kalifornia. 
Oddaliłem się od autostrady i poszedłem na przełaj tam, 
gdzie nie było ogrodzeń i płotów wstrzymujących moje kroki. 
Odkryłem, że niełatwo jest oddalić się od oznak cywilizacji, 
nawet tutaj, w Nowym Meksyku. 
W latach sześćdziesiątych Taos stało się centrum 
eksperymentów kulturowych alternatywnych sposobów życia. W 
tym czasie wiele komun i wspólnot osiedliło się pośród 
wzgórz. Większość z nich rozpadła się po kilku miesiącach 
lub latach, lecz kilka przetrwało. W latach późniejszych 
każda grupa z nową teorią na życie i zapałem, by ją 
wypróbować, wydawała się ciążyć w tę stronę Nowego Meksyku. 
W rezultacie okolica była usiana rozpadającymi się 
wiatrakami, słonecznymi bateriami i kopułami; roiło się tu 
od grupowych małżeństw, nudystów, filozofów, teoretyków, 
mesjaszy, pustelników i dość licznych zwyczajnych wariatów. 
Taos bardzo mi się podobało. Można było wpaść do 
którejkolwiek komuny i mieszkać tam dzień, tydzień, żywić 
się niełuszczonym ryżem i fasolą i pić kozie mleko. Kiedy 
nużyli mnie jedni, kilkugodzinny marsz w dowolnym kierunku 
prowadził do drugich. Tam z kolei mogłem trafić na noc 
modlitwy, śpiewy albo rytualną orgię. Niektóre grupy miały 
nieskazitelne obory wyposażone w automatyczne dojarki dla 
stada krów. Inne nie miały nawet latryny; po prostu kucano. 
Członkowie jednych ubierali się jak zakonnicy lub kwakrzy z 
Pensylwanii. Gdzie indziej chodzili nago, golili całe ciało 
i malowali się na purpurowo. Były grupy całkowicie męskie i 
całkowicie żeńskie. Zatrzymywałem się przeważnie u tych 
pierwszych, bo u drugich można było albo dostać łóżko na noc 
i dobre pogaduszki, albo natknąć się na ogrodzenie z 
kolczastego drutu i lufę karabinu. 
Starałem się nikogo nie osądzać. Ludzie ci robili 
przecież coś bardzo ważnego, każdy z nich. Testowali metody, 
które, gdyby się sprawdziły, uwolniłyby nas od koniecznośći 
życia w Chicago. Dla mnie był to cud. Zawsze sądziłem, że 
Chicago jest nieuniknione jak biegunka. 
Nie twierdzę, że wszystkim się udało. Była tam także 
grupa, w której sądzono, że powrót do natury oznacza spanie 
w świńskim łajnie i odżywianie się karmą, której nie tknąłby 
myszołów. Wielu było z góry skazanych na niepowodzenie. 
Zostawiali za sobą puste lepianki i wspomnienia o cholerze. 
Tak więc miejsce to w żadnym wypadku nie było rajem. Lecz 
notowano tam również sukcesy. Jedna czy dwie grupy istniały 
od '63 czy też '64 roku i wychowywały już trzecie pokolenie. 
Byłem zawiedziony widząc, że większość z nich 
charakteryzowała się najmniej odbiegającym od przyjętych 
norm zachowaniem, chociaż pewne różnice mogły szokować. 
Przypuszczam, że najbardziej radykalne eksperymenty mają 
najmniejsze szanse powodzenia. 
Przeżyłem tam zimę. Nikt się nie dziwił widząc mnie po 
raz drugi. Wydaje się, że wielu przyjeżdżało do Taos, by 
skosztować chleba z różnych pieców. Ja rzadko pozostawałem w 
jednym miejscu dłużej niż trzy tygodnie i zawsze pracowałem 
na swoje utrzymanie. Zawarłem przyjaźnie i zdobyłem 
umiejętności bardzo potrzebne temu, kto podróżuje z dala od 
utartych szlaków. Zacząłem się zastanawiać, czy nie zostać 
tam na zawsze. Ponieważ się wahałem, doradzono mi, bym się 
nie spieszył. Jedź do Kalifornii, a potem wrócisz, mówili. 
Wydawali się przekonani, że tak właśnie będzie. 
Tak więc z nadejściem wiosny skierowałem się przez 
wzgórza na zachód. Trzymałem się z dala od dróg i spałem pod 
gołym niebem. Zatrzymywałem się w różnych komunach, ale 
potem trafiały się coraz rzadziej i rzadziej, aż wreszcie 
zniknęły zupełnie. Kraj nie był już tak piękny jak ten, 
który pozostawiłem za sobą. 
I wtedy, po trzech dniach lekkiego marszu od ostatniej 
komuny, natknąłem się na mur. 
W 1964 roku w Stanach Zjednoczonych wybuchła epidemia 
różyczki. Różyczka jest jedną z najłagodniejszych chorób 
zakaźnych. Problem powstaje jedynie w przypadku, gdy zarazi 
się nią kobieta w pierwszych czterech miesiącach ciąży. 
Choroba przenosi się wtedy na płód powodując powikłania. Do 
tych powikłań należą głuchota, ślepota i uszkodzenia mózgu. 
W 1964, w dawnych czasach, zanim aborcja stała się łatwo 
dostępna, nie można było nic zrobić. Wiele ciężarnych kobiet 
zachorowało na różyczkę i urodziło. W jednym roku przyszło 
na świat pięć tysięcy głucho-niewidomych dzieci. Normalnie, 
liczba urodzeń głucho-niewidomych w Stanach Zjednoczonych 
nie przekracza stu czterdziestu przypadków rocznie. 
W 1970 tych pięć tysięcy potencjalnych Hellen Keller 
miało po sześć lat. Szybko zorientowano się, że brakuje Ann 
Sullivan. Dawniej głucho-niewidome dzieci oddawano do 
nielicznych instytucji specjalnych. 
Powstał problem, ponieważ nie każdy potrafi radzić sobie 
z głucho-niewidomym dzieckiem. Nie można kazać mu się 
uciszyć, kiedy zawodzi; ani wytłumaczyć czy też przekonać, 
że jęki doprowadzają cię do szaleństwa. Rodzice, którzy 
próbowali zatrzymać dziecko w domu, byli w stanie skrajnego 
wyczerpania nerwowego. 
Wiele z tych pięciu tysięcy było poważnie upośledzonych i 
faktycznie nie można było do nich dotrzeć, nawet jeśli ktoś 
próbował. Skończyły, w przeważającej części, umieszczone w 
setkach anonimowych domów opieki i instytucji dla "dzieci 
specjalnej troski", gdzie przepracowane pielęgniarki 
oporządzały je raz dziennie. Generalnie rzecz biorąc, mogły 
w pełni korzystać z dobrodziejstw wolności: pozwolono im 
pogrążyć się w ich własnym, ciemnym, cichym, prywatnym 
wszechświecie. Kto może wiedzieć, czy to było dla nich złe? 
Nigdy nie słyszano, by któreś się skarżyło. 
Wiele dzieci o nieuszkodzonym mózgu zaszufladkowano 
pomiędzy te opóźnione w rozwoju na skutek ich niezdolności 
przekazania komukolwiek, że tam, za niewidzącymi oczyma ktoś 
jest. Nie zdały dziesiątków testów dotykowych, nieświadome, 
że ich losy ważą się, podczas gdy one mają wpasowywać 
okrągłe kołki w okrągłe otwory w czasie odmierzanym zegarem, 
którego nie mogły zobaczyć ani usłyszeć. W rezultacie 
spędziły resztę życia w łóżku i żadne z nich się nie 
skarżyło. Aby protestować, trzeba być świadomym istnienia 
czegoś lepszego. Posiadanie języka również bardzo pomaga. 
Za pomocą testów na iloraz inteligencji u ponad dwustu 
dzieci odkryto, że można je uznać za przeciętnie 
inteligentne. Kiedy zaczęły osiągać dojrzałość, publikowano 
na bieżąco informacje, z których wynikało, że liczba dobrych 
ludzi umiejących prawidłowo opiekować się nimi jest 
niewystarczająca. Przeznaczono pieniądze na szkolenie 
nauczycieli. Wydatki na edukację miały trwać określony 
czas, dopóki dzieci nie dorosną; potem wszystko powróciłoby 
do normy i można by tylko pogratulować sobie z powodu 
uporania się z bardzo trudnym problemem. 
I rzeczywiście, akcja udała się zupełnie dobrze. 
Istnieją sposoby dotarcia do takich dzieci i kształcenia 
ich. Potrzeba tylko cierpliwości, miłości i poświęcenia. 
Wszystko to nauczyciele wnieśli do swej pracy. Absolwenci 
szkół specjalnych opuścili je wiedząc, jak porozumiewać się 
rękami. Niektórzy umieli mówić. Kilkoro umiało pisać. 
Większość wyszła z tych instytucji, by zamieszkać z 
rodzicami lub krewnymi. Jeżeli ani jedno, ani drugie nie 
było możliwe, otrzymali radę i pomoc w znalezieniu sobie 
miejsca w społeczeństwie. Wybór był dość ograniczony, lecz 
nawet ciężko upośledzeni mogą żyć szczęśliwie. Nie wszyscy, 
ale większość absolwentów była zadowolona ze swego losu w 
stopniu, którego mniej lub więcej się spodziewano. Niektórzy 
osiągnęli wewnętrzny spokój jak niegdyś ich ideał i wzór, 
Hellen Keller. Inni zgorzknieli i zamknęli się w sobie. 
Kilkoro trzeba było zamknąć w domach wariatów, gdzie 
upodobnili się do tych pensjonariuszy, którzy spędzili w 
zakładzie ostatnie dwadzieścia lat. Jednak w większości 
radzili sobie dobrze. 
Lecz, jak w każdej grupie, byli tacy, którzy do niej nie 
pasowali. Zaliczali się do tych najzdolniejszych, którzy w 
wynikach testów na iloraz inteligencji mieścili się w 
najwyższych dziesięciu procentach, choć nie było to regułą. 
Niektórzy mieli zupełnie przeciętne wyniki testów, lecz 
pomimo to wydawali się zarażeni głodem działania, potrzebą 
zmian i żądzą przygód. W pięciotysięcznej grupie musiało się 
znaleźć kilku geniuszy, kilku artystów, kilku marzycieli, 
kilku piekielników, kilku indywidualistów, kilka lokomotyw i 
kilku wizjonerów. No i kilku fanatyków. 
Był pomiędzy nimi jeden osobnik, który niechybnie 
zostałby prezydentem, gdyby nie to, że był ślepy, głuchy i w 
dodatku okazał się kobietą. Błyskotliwa i twórcza, chociaż 
nie genialna, była marzycielką i innowatorką. To ona właśnie 
śniła o wolności. Lecz nie budowała zamków na lodzie. 
Wyśniwszy sobie coś, musiała swój sen urzeczywistnić. 
Mur zbudowano z dokładnie pasowanego kamienia na wysokość 
około pięciu stóp. Chociaż użyto miejscowego materiału, był 
zupełnie wyjęty z kontekstu. Nie pasował do niczego, co 
widziałem w Nowym Meksyku. Tam po prostu nie ma takich 
murów. Jeżeli jest coś do ogrodzenia, stawia się drut 
kolczasty, lecz przeważnie pozostaje się przy wolnych 
terenach zgodnie ze zwyczajem przeszczepionym chyba z Nowej 
Anglii. 
Mur wyglądał wystarczająco poważnie, bym poczuł, że nie 
jest rozsądnie przechodzić górą. W czasie mojej wędrówki 
pokonałem wiele płotów i jak dotąd nie miałem z tego powodu 
przykrości, chociaż odbyłem kilka rozmów z farmerami. 
Przeważnie kazali mi maszerować dalej, ale nie awanturowali 
się. Tutaj było jakoś inaczej. Ruszyłem, by go obejść. Z 
ukształtowania terenu trudno było wywnioskować, jak długi 
może być ten mur, ale miałem czas. 
Na szczycie wzniesienia zobaczyłem, że nie czeka mnie 
daleka droga. Mur skręcał pod kątem prostym tuż przede mną. 
Spojrzałem ponad nim i zobaczyłem jakieś zabudowania. W 
większości kopuły, wszędobylskie konstrukcje wznoszone przez 
komuny z powodu łatwości budowania i trwałości. Widać było 
owce i kilka krów. Pasły się na trawie tak zielonej, że 
poczułem ochotę, by przedostać się tam i poturlać po niej. 
Mur zamykał prostokąt zieleni. Na zewnątrz, gdzie stałem, 
rosły tylko karłowate krzaczki i szałwia. Ci ludzie musieli 
mieć dostęp do systemu nawadniającego z Rio Grande. 
Skręciłem i poszedłem wzdłuż muru na zachód. 
Mężczyznę na koniu zobaczyłem mniej więcej wtedy, kiedy i 
on spostrzegł mnie. Znajdował się na południe ode mnie, poza 
murem. Zawrócił i ruszył w moją stronę. 
Był ciemnoskóry, miał grubo ciosane rysy, nosił dżinsy, 
wysokie buty i szary zniszczony kapelusz z szerokim rondem. 
Mógł być z plemienia Navaho. Niewiele wiedziałem o 
Indianach, ale słyszałem, że mieszkają w tej okolicy. 
- Cześć - powiedziałem, kiedy się zatrzymał. Mierzył mnie 
wzrokiem. - Czy to twoja ziemia? 
- Plemienna - powiedział. - Tak, stoisz na niej. 
- Nie widziałem żadnych znaków. 
Wzruszył ramionami. 
- W porządku, brachu. Nie wyglądasz na takiego, co wybrał 
się kraść bydło. - Wyszczerzył w uśmiechu wielkie, 
poplamione tytoniem zęby. - Będziesz biwakował tu dzisiaj? 
- Tak. Jak daleko ciągnie się... ta ziemia... hm 
plemienna? Może opuszczę ją, zanim zapadnie noc? 
Potrząsnął głową z bardzo poważną miną. 
- Nie. Nie przejdziesz jej nawet jutro. Nie ma sprawy. 
Uważaj, jak będziesz rozpalał ogień. - Skrzywił się w uśmiechu 
i zaczął się oddalać. 
- Hej, co to za miejsce? - zrobiłem gest w stronę muru, a 
on ściągnął wodze i zawrócił ponownie wznosząc mnóstwo 
kurzu. 
- Czemu pytasz? - Spojrzał nieco podejrzliwie. 
- Nie wiem. Po prostu z ciekawości. Wygląda inaczej niż 
miejsca, w których byłem. Ten mur... 
Spojrzał spode łba. 
- Przeklęty mur. - Po czym wzruszył ramionami. Myślałem, 
że to będzie wszystko, co ma do powiedzenia. Wtedy się 
odezwał. - Ci ludzie, opiekujemy się nimi, wiesz? Może nie 
potrzebujemy tego, co robią, ale ciężko im. - Spojrzał na 
mnie, oczekując czegoś. Nigdy nie nauczyłem się rozmawiać z 
lakonicznymi mieszkańcami Zachodu. Zawsze miałem uczucie, że 
moje zdania są za długie. Posługiwali się systemem 
chrząknięć i gestów, opuszczali wyrazy i zawsze, kiedy z 
nimi rozmawiałem, czułem się jak profesorek. 
- Czy chętnie przyjmują gości? - zapytałem. - Pomyślałem, 
że zobaczę, czy nie da się u nich przenocować. 
Znowu wzruszył ramionami, ale był to zupełnie odmienny gest. 
- Może. Wszyscy są głusi i ślepi, wiesz? - I to 
wyczerpało dawkę rozmowy, którą był w stanie znieść tego 
dnia. Cmoknął i odjechał galopem. 
Poszedłem dalej wzdłuż muru, aż dotarłem do polnej drogi, 
która skręcała przy strumyku i wchodziła do wewnątrz przez 
szeroko otwartą, drewnianą bramę. Zastanowiło mnie, dlaczego 
zadano sobie tyle trudu z budowaniem muru po to tylko, by 
zostawić bramę w ten sposób. Wtedy zauważyłem wąskie tory 
kolejki wychodzące z bramy i zamykające się pętlą. Wzdłuż 
zewnętrznej ściany muru zbudowano niewielką, kilkumetrową 
bocznicę. 
Stałem tam kilka chwil. Nie wiem, co wpłynęło na moją 
decyzję. Myślę, że trochę miałem dosyć sypiania na dworze, 
no i stęskniłem się za domowym jedzeniem. Słońce zbliżało 
się do linii horyzontu. Ziemia na zachód wyglądała jak 
dalszy ciąg tego samego. Gdyby było widać autostradę, może 
skierowałbym się w jej stronę i próbował złapać okazję. 
Lecz ja zwróciłem się w przeciwnym kierunku i przekroczyłem 
wrota. 
Poszedłem środkiem torów. Po obu stronach trasy ciągnął 
się płot zbudowany z poziomych desek, jak corral. Po jednej 
stronie pasły się owce. Pilnująca ich suka, owczarek 
szetlandzki, postawiła uszy i śledziła mnie wzrokiem, kiedy 
przechodziłem. 
Znajdowałem się około pół mili od zabudowań. Widać było 
cztery, może pięć kopuł zbudowanych z czegoś 
przezroczystego, jak szklarnie, oraz kilka konwencjonalnych 
budynków. Dwa wiatraki obracały się leniwie w lekkim 
wietrze. Było tam kilka konstrukcji podtrzymujących 
słoneczne podgrzewacze wody. Są to płaskie elementy ze szkła 
i drewna, wzniesione ponad grunt, aby mogły się przechylać w 
stronę słońca. Teraz ustawiły się prawie pionowo wychwytując 
ukośne promienie zachodu. Widać było kilka drzew, które 
mogły być sadem. 
W połowie drogi do zabudowań przeszedłem pod drewnianym 
mostkiem, który łukiem ponad torami łączył wschodnie 
pastwisko z zachodnim. Zaciekawiło mnie, co też było nie w 
porządku ze zwykłą bramą? 
Wtedy zobaczyłem, że coś nadjeżdża w moim kierunku. 
Jechało po torach i było bardzo ciche. Zatrzymałem się i 
czekałem. 
Było to coś w rodzaju elektrowozu górniczego, takiego, 
który służy do wyciągania ładunków węgla szybem w górę. 
Zasilane baterią, bo usłyszałem je dopiero wtedy, gdy 
podjechało już bardzo blisko. Pojazd prowadził mały 
mężczyzna. Elektrowóz ciągnął za sobą wagonik, a maszynista 
śpiewał na cały głos, choć zupełnie fałszywie. 
Był coraz bliżej i bliżej, jechał z prędkością około 
pięciu mil na godzinę. Mężczyzna jedną rękę miał wyciągniętą 
w bok, jakby sygnalizował skręt w lewo. Nagle, kiedy sunął 
tak prosto na mnie, zdałem sobie sprawę z tego, że nie 
zamierza się zatrzymać. Wyciągniętą ręką odliczał słupki. 
Wdrapałem się na płot w ostatniej chwili. Prześwit pomiędzy 
pociągiem i ogrodzeniem był nie większy niż sześć cali po 
każdej stronie. Przywarłem do płotu. Kiedy jego dłoń trafiła 
na moje nogi, zatrzymał się gwałtownie. 
Zeskoczył z pojazdu, złapał mnie i pomyślałem, że będę 
miał kłopoty. Lecz on wyglądał na zaniepokojonego, a nie 
rozzłoszczonego, i obmacywał mnie wszędzie sprawdzając, czy 
nie stała mi się krzywda. Byłem zażenowany. Nie badaniem, 
tylko tym, że zachowałem się jak głupiec. Indianin 
powiedział mi przecież, że wszyscy tutaj są głusi i ślepi, 
ale chyba, tak do końca, mu nie uwierzyłem. 
Odetchnął z ulgą, kiedy zrozumiał, że wszystko jest w 
porządku. Elokwentnymi gestami zmusił mnie, bym pojął, że 
nie wolno przebywać na torach. Wskazał, że powinienem 
przejść przez płot i dalej iść polami. Powtarzał to 
wielokrotnie, a kiedy przechodziłem przez ogrodzenie, stał 
przy mnie, aby mieć całkowitą pewność, że zszedłem mu z 
drogi. Wyciągnął ręce ponad ogrodzeniem i trzymając mnie za 
ramiona, uśmiechał się do mnie. Wskazał tory i pokręcił 
głową, następnie wskazał budynki i przytaknął. Dotknął mojej 
głowy i uśmiechnął się, kiedy ja przytaknąłem. Wdrapał się z 
powrotem na maszynę i uruchomił ją, cały czas przytakując i 
wskazując w tę stronę, w którą chciał, abym poszedł. Potem 
odjechał. 
Zastanawiałem się, co robić dalej. Wszystko mi mówiło, 
bym zawrócił i drogą przez pastwiska skierował się w stronę 
wzgórz. Ci ludzie najprawdopodobniej nie chcieli, żebym się 
tu plątał i mogliby być na mnie źli. Wątpiłem, żebym umiał 
się z nimi się porozumieć. Z drugiej strony byłem 
zafascynowany. Któż zresztą by nie był? Chciałem zobaczyć, 
jak sobie radzą. Ciągle jeszcze nie wierzyłem, że żadne z 
nich ani nie widzi, ani nie słyszy. Wydawało się to 
niemożliwe. 
Suka owczarek obwąchiwała moje spodnie. Cofnęła się, 
kiedy spojrzałem na nią, po czym zbliżyła się znowu, kiedy 
wyciągnąłem otwartą dłoń. Powąchała ją i polizała. 
Poklepałem ją po głowie, a ona pomknęła do swoich owiec. 
Zwróciłem się w stronę budynków. 
Podstawową sprawą były pieniądze. Żadne nie wiedziało o 
nich nic z własnego doświadczenia, ale biblioteka była pełna 
książek pisanych brajlem. Zaczęli czytać. 
Jedną z pierwszych rzeczy, które stały się oczywiste, 
było to, że gdy mowa o pieniądzach, prawnicy są niedaleko. 
Rozesłali listy. Po otrzymaniu odpowiedzi wybrali jednego 
prawnika i powierzyli mu swoje sprawy. 
W tym czasie przebywali w jednej ze szkół, w Pensylwanii. 
Początkowa grupa uczniów szkół specjalnych, w liczbie 
pięciuset, skurczyła się do około siedemdziesięciu, w miarę 
jak odchodzili, by zamieszkać z rodzinami lub znajdowali 
inne rozwiązania swoich niecodziennych kłopotów. Spośród 
tych siedemdziesięciorga niektórzy mieli dokąd pójść, ale 
nie chcieli; inni zaś nie mieli wyboru. Rodzice albo już nie 
żyli, albo nie chcieli ich u siebie. Tak więc pozbierano ich 
ze wszystkich szkół w kraju i umieszczono w tej jednej, 
podczas gdy równocześnie zastanawiano się, co począć dalej. 
Władze miały swoje plany, ale uczniowie nie przejęli się 
nimi, zajęci własnymi. 
Od 1977 roku każde z nich miało prawo do rocznej pensji. 
Ponieważ pozostawali pod opieką rządu, nie wypłacano jej. 
Wysłali swego prawnika do sądu. Wrócił z decyzją, że nie 
mogą jej pobierać. Złożyli odwołanie i wygrali. Pieniądze 
wypłacono za zaległy okres, z odsetkami, w całkiem pokaźnej 
kwocie. Podziękowali prawnikowi i wynajęli pośrednika handlu 
nieruchomościami. Tymczasem czytali. 
Przeczytali o komunach w Nowym Meksyku i kazali agentowi 
szukać czegoś właśnie tam. Umówił się na wieczystą dzierżawę 
sporego kawałka ziemi od plemienia Navaho. Zaczęli czytać o 
tych okolicach i dowiedzieli się, że na to, by tamtejsza 
ziemia stała się tak produktywna, jak tego chcieli, trzeba 
ją nawodnić. 
Podzielili się na grupy, by zbadać, co zapewni im 
samowystarczalność. 
Wodę można było uzyskać podłączając się do kanałów 
prowadzących od zbiorników na Rio Grande do terenów 
odzyskiwanych na południu. Przeznaczone na ten projekt 
pieniądze federalne dostawało się po przebyciu 
skomplikowanej drogi prowadzącej przez labirynt urzędów z 
Departamentem Rolnictwa i Biurem do Spraw Indian włącznie. 
Skończyło się na tym, że za swoją nitkę rurociągu zapłacili 
bardzo mało. 
Ziemia była wyjałowiona, ale mogli hodować owce nie 
uciekając się do metod stosowanych na wielkich farmach. 
Potrzebowali tylko nawozu. Wydatki na użyźnienie ziemi 
subsydiował Program Ponownego Zasiedlania Terenów Wiejskich. 
Później należało już tylko posadzić koniczynę dla 
wzbogacenia gleby we wszystkie niezbędne związki azotu. 
Znane były już metody uprawy ekologicznej, bez nawozów i 
pestycydów. Wszystko przetwarzano w obiegu zamkniętym. 
Polegało to na tym, że z jednej strony dostarczano światło 
słoneczne i wodę, a z drugiej zbierano wełnę, ryby, jarzyny, 
jabłka, miód i jajka. Nie używano niczego prócz ziemi, a i 
tę odnawiano w procesie kompostowania zużytych produktów, 
które tą drogą wracały do gleby. Nie interesował ich 
przemysł rolniczy, gigantyczne kombajny i opryskiwacze. Nie 
chcieli nawet zysku. Chcieli jedynie być samowystarczalni. 
Drobiazgi mnożyły się w astronomicznym tempie. Dowodzącą, 
która wpadła na ten pomysł i miała energię, by go realizować 
pomimo piętrzących się przeszkód, była lokomotywa o imieniu 
Janet Reilly. Nie wiedząc niczego o technikach, którymi 
posługują się generałowie i zarządzający dla osiągnięcia 
przedsięwzięć na dużą skalę, wymyśliła je sobie wszystkie i 
zaadaptowała do szczególnych potrzeb i ograniczeń swojej 
grupy. Podzieliła zadania tak, by znalazły rozwiązanie pod 
każdym aspektem: prawnym, naukowym, planowania socjalnego, 
projektowania, zakupów, logistycznym, budowlanym. Była tą 
osobą, która w każdej chwili wiedziała, co właśnie się 
dzieje. Miała wszystko w głowie, nie prowadziła żadnych 
notatek. 
W dziedzinie planowania socjalnego okazała się nie tylko 
wspaniałą organizatorką, lecz i wizjonerką. Jej ideą nie 
było stworzenie miejsca, gdzie mogliby żyć, w ciemności i 
milczeniu, naśladując styl swych nie dotkniętych tak ciężko 
przez los pobratymców. Chciała stworzyć wszystko od 
początku, sposób życia specyficzny dla niewidomych i 
niesłyszących, sposób, który nie uznawał żadnych konwencji 
spowodowanych tylko tym, że "zawsze tak było". Przebadała 
każdą formę współżycia społecznego, od małżeństwa do 
konkubinatu, by zobaczyć, jak mają się one do potrzeb jej 
własnych i jej przyjaciół. Zdawała sobie sprawę z 
niebezpieczeństwa takiego podejścia do zagadnienia, ale była 
niewzruszona. Jej ekipa socjalna przeczytała o każdej 
odmiennej grupie, która kiedykolwiek i gdziekolwiek 
usiłowała żyć o własnych siłach, po czym złożyła raporty o 
tym, kto i dlaczego poniósł porażkę albo odniósł sukces. 
Obejrzała te informacje pod kątem własnych doświadczeń, 
potrzeb i zadań, by zobaczyć, czy sprawdzą się w jej 
unikalnym zespole. 
Sprawom do załatwienia nie było końca. Wynajęli 
architekta, by przełożył ich pomysły na język Braille'a. 
Stopniowo plany zaczynały się układać. Wydali jeszcze trochę 
pieniędzy. Rozpoczęto budowę nadzorowaną przez panią 
architekt, którą projekt zafascynował do tego stopnia, że 
swe usługi ofiarowała w prezencie. Był to ważny moment 
przełomowy, ponieważ bardzo potrzebowali kogoś tam na 
miejscu, komu mogli zaufać. 
Kiedy wszystko było gotowe do przeprowadzki, natknęli się 
na bariery biurokracji. Przewidzieli je, ale opóźnienie było 
nieuniknione. Agencje opieki socjalnej, których zadanie 
polegało na dbaniu o ich dobrobyt, podały w wątpliwość 
rozsądek całego przedsięwzięcia. Kiedy stało się jasne, że 
żadna liczba argumentów na nic się nie zda, uruchomiono 
machinę, która wyprodukowała zakaz opuszczania szkoły, dla 
ich własnego dobra. W tym czasie mieli po dwadzieścia jeden 
lat, lecz uważano, że brak im rozumu i kompetencji 
niezbędnych do prowadzenia ich własnych spraw. Wyznaczono 
termin przesłuchania. 
Na szczęście, ciągle jeszcze mogli kontaktować się z 
prawnikiem. On również zaraził się tym szalonym pomysłem i 
wydał w ich imieniu straszliwą bitwę. Udało mu się uzyskać 
orzeczenie sądu dotyczące praw osób zinstytucjonalizowanych. 
Orzeczenie to, podtrzymane następnie przez Sąd Najwyższy, 
wywołało ostre reperkusje w szpitalach stanowych i 
okręgowych. Zdając sobie sprawę z kłopotów, w jakich się 
znalazły, bowiem w wyniku pierwszego orzeczenia sądu uznano, 
że tysiące pacjentów przebywają w nieodpowiednich zakładach, 
agencje poddały się. 
Do tego czasu, a była już wiosna 1986, minął rok od daty 
wyznaczonej na przenosiny. Część nawozu, nie zabezpieczona 
przed erozją przez posadzenie koniczyny, uległa wypłukaniu. 
Zrobiło się już późno na zasiewy, a pieniądze zaczynały się 
kończyć. Mimo wszystko przeprowadzili się do Nowego Meksyku 
i rozpoczęli morderczą pracę uruchamiania przedsięwzięcia. 
Było ich pięćdziesięcioro pięcioro, plus dziewięcioro dzieci 
w wieku od trzech miesięcy do sześciu lat. 
Nie wiem, czego się spodziewałem. Pamiętam, że wszystko 
było zaskakujące - albo dlatego, że tak zwyczajne, albo 
dlatego, że tak różne. Żadne z moich idiotycznych podejrzeń 
co do tego, jak takie miejsce może funkcjonować, nie 
sprawdziło się. No i wtedy nie znałem jeszcze całej 
historii, którą później poskładałem z małych kawałeczków. 
Zaskoczyły mnie światła palące się w niektórych 
budynkach. Zakładałem bowiem, że raczej nie będą go 
potrzebowali. Oto przykład czegoś zupełnie zwyczajnego, co 
mnie zdziwiło. 
Jeśli chodzi o różnice, pierwszym, co zwróciło moją 
uwagę, było ogrodzenie wzdłuż torowiska. Byłem tym 
zainteresowany osobiście, ponieważ o mało co nie zostałem 
przejechany. Wytężałem wszystkie siły, by zrozumieć tę 
organizację. Musiałem, skoro miałem zatrzymać się tam 
chociażby na jedną noc. 
Drewniane żerdzie, które ogradzały tory biegnące w stronę 
bramy, brały początek przy stodole, gdzie szyny zaczynały 
się pętlą, w identyczny sposób, jak kończyły się za bramą. 
Całą trasę zamykało ogrodzenie. Można było się tam
dostać wyłącznie z podestu załadunkowego w stodole i 
przy bramie na zewnątrz muru. To miało sens. Niewidoma i 
głucha osoba, by obsługiwać taką linię, musiała mieć 
pewność, że na torach nie ma nikogo. Ci ludzie nie mogli 
wchodzić na tory. Nie istniała żadna możliwość ostrzeżenia 
ich przed nadjeżdżającym pociągiem. 
Wokół mnie, w świetle zmierzchu, kręcili się ludzie. Tak 
jak się spodziewałem, nie zwracali na mnie uwagi. Poruszali 
się bardzo szybko; niektórzy właściwie biegali. Stanąłem 
nieruchomo rozglądając się. Zanim ośmieliłem się ruszyć 
dalej, musiałem zrozumieć, jak to się dzieje, że nie wpadają 
na siebie. 
Schyliłem się, by zbadać teren. Światło robiło się coraz 
słabsze, lecz natychmiast spostrzegłem, że całą powierzchnię 
pokrywają betonowe chodniki rozchodzące się we wszystkich 
kierunkach. Każdy z nich miał inny wzór, który wyżłobiono w 
mokrym betonie, zanim jeszcze się związał. Linie, fale i dołki 
przeplatały się z wzorami gładkimi i szorstkimi. Szybko 
pojąłem, że spieszący dokądś ludzie trzymali się ściśle tych 
ścieżek i wszyscy chodzili boso. Podniosłem się. Nie 
musiałem wiedzieć więcej. Wystarczyło nie wchodzić na 
ścieżki. 
Ludzie niczym się nie wyróżniali. Niektórzy byli 
nieubrani, ale do tego już przywykłem. Najróżniejszego 
wzrostu i tuszy, wydawali się w tym samym wieku, z wyjątkiem 
dzieci. Gdyby nie fakt, że nie zatrzymywali się na 
pogaduszki ani nawet nie machali do siebie przy spotkaniu, 
nigdy nie zgadłbym, że są niewidomi. Przyglądałem się, jak 
zbliżają się do miejsc krzyżowania ścieżek - nie miałem 
pojęcia, skąd wiedzą, gdzie się znajdują, chociaż dałoby się 
wymyślić kilka sposobów. W każdym razie system działał 
znakomicie. 
Zacząłem zastanawiać się, czy podejść do kogoś. Byłem tam 
już prawie pół godziny, jak intruz. Chyba miałem niewłaściwe 
pojęcie o słabości tych ludzi; czułem się jak włamywacz. 
Przez chwilę szedłem obok jakiejś kobiety, która bardzo 
zdecydowanie zmierzała przed siebie lub przynajmniej tak się 
wydawało. Wyczuła coś, może moje kroki. Zwolniła 
trochę, a ja dotknąłem jej ramienia, nie wiedząc właściwie, 
co innego mógłbym zrobić. Zatrzymała się w miejscu i 
zwróciła w moją stronę. Oczy miała szeroko otwarte, lecz 
puste. Wyciągnęła ręce i leciutko dotykając badała moją 
twarz, pierś, ręce i ubranie. Wiedziała, że jestem obcy, co 
do tego nie miałem żadnych wątpliwości, prawdopodobnie już 
od chwili, gdy po raz pierwszy jej dotknąłem. Jednak 
uśmiechnęła się serdecznie i przytuliła mnie. Miała ciepłe i 
delikatne dłonie. To śmieszne, bo chociaż całe w odciskach 
od ciężkiej pracy, tak naprawdę były bardzo miękkie. 
Wytłumaczyła mi - wskazała na budynek, zrobiła kilka 
ruchów wyimaginowaną łyżką, dotknęła cyferki na zegarku - że 
za pół godziny będzie kolacja i że jestem zaproszony. 
Kiwnąłem głową i uśmiechnąłem się do jej dłoni; pocałowała 
mnie w policzek i pomknęła dalej. 
Cóż, nie było tak źle. Obawiałem się, że nie będę umiał 
się porozumieć. Później zorientowałem się, że kobieta 
wyczytała o mnie dużo więcej niż tu powiedziałem. 
Zwlekałem jeszcze z pójściem do stołówki czy tego, co to 
tam było. W gęstniejącym mroku spacerowałem przyglądając się 
obejściu. Zobaczyłem, jak mała suczka zagania na noc owce do 
zagrody. Z wielką wprawą, bez żadnych instrukcji, 
wprowadziła całe stado w otwartą bramę, po czym jeden z 
mieszkańców zamknął owce w środku. Mężczyzna schylił się i 
podrapał sukę po głowie, za co został polizany. Spełniwszy 
obowiązki, suka podbiegła do mnie, obwąchała dokładnie 
nogawki spodni i nie odstępowała mnie już przez cały 
wieczór. 
Wszyscy wydawali się tak bardzo zajęci, że zdziwiłem się 
na widok kobiety bezczynnie siedzącej na ogrodzeniu. 
Podszedłem do niej. 
Z bliska zobaczyłem, że jest młodsza niż sądziłem. Miała 
trzynaście lat, dowiedziałem się później. Nie nosiła żadnego 
ubrania. Dotknąłem jej ramienia, a ona zeskoczyła z 
ogrodzenia i tak samo jak poprzednia kobieta 
bezceremonialnie i dokładnie "obejrzała" mnie rękami. Ujęła 
moją dłoń i poczułem, że jej palce poruszają się bardzo 
szybko. Nie rozumiałem tego, ale wiedziałem, co to jest. 
Spróbowałem gestami dać jej do zrozumienia, że nie znam mowy 
rąk. Przytaknęła, ciągle dotykając mojej twarzy rękami. 
Zapytała, czy zostanę na kolacji. Zapewniłem ją, że tak. 
Zapytała, czy jestem z uniwersytetu. A jeśli sądzicie, że 
łatwo się rozmawia ciałem, to spróbujcie sami. Lecz ona 
robiła to z wielkim wdziękiem i bardzo wymownie potrafiła 
przekazać znaczenie. Przyglądałem się jej z wielką 
przyjemnością. To była mowa i balet równocześnie. 
Powiedziałem jej, że nie jestem z uniwersytetu i podjąłem 
próbę opowiedzenia jej, co robię i skąd się tam wziąłem. 
Słuchała mnie rękami, drapiąc się od czasu do czasu po 
głowie, kiedy nie udawało mi się jasno przekazać, co miałem 
na myśli. Cały czas uśmiechała się szeroko, a nawet zaczęła 
się śmiać cicho na widok moich błazeństw. Stała bardzo 
blisko, dotykając mnie cały czas. W końcu oparła ręce na 
biodrach. 
- Chyba musisz jeszcze poćwiczyć - powiedziała. - Lecz 
jeśli nie sprawi ci to różnicy, może moglibyśmy posługiwać 
się teraz mową ust? Załamujesz mnie. 
Podskoczyłem, jakby ucięła mnie osa. Dotykanie, które 
mogłem ignorować w przypadku niewidomej i głuchej 
dziewczynki, nagle wydało się nie na miejscu. Cofnąłem się 
nieco, lecz ona nie zdjęła rąk. Wyglądała na zdziwioną, lecz 
zaraz odczytała problem dłońmi. 
- Przepraszam - powiedziała. - Myślałeś, że jestem głucha 
i niewidoma. Gdybym wiedziała, wyjaśniłabym ci to od razu. 
- Myślałem, że wszyscy tutaj są tacy. 
- Tylko rodzice. Ja jestem dzieckiem. Wszyscy widzimy i 
słyszymy bardzo dobrze. Ale jeśli nie znosisz dotykania, nie 
spodoba ci się tutaj. Rozluźnij się, nie zrobię ci krzywdy. 
- I dalej przesuwała rękami po mnie, przeważnie po twarzy. 
Nie rozumiałem tego wtedy, ale wydawało mi się, że nie miało 
to związku z seksem. Okazało się, że się myliłem, ale nie 
było to przykre. 
- Będziesz mnie potrzebował. Nauczę cię, jak się tutaj 
zachowywać - powiedziała i ruszyła w kierunku kopuł. Szła 
blisko mnie, cały czas trzymając mnie za rękę. Ilekroć się 
odezwałem, dotykała ręką mojej twarzy. 
- Zasada Numer Jeden: trzymaj się z dala od betonowych 
chodniczków. Tamtędy. 
- To już odkryłem. 
- Naprawdę? Jak długo tu jesteś? - Jej ręce przeszukiwały 
moją twarz ze wzmożonym zainteresowaniem. Było już całkiem 
ciemno. 
- Mniej niż godzinę. O mało co nie przejechał mnie wasz 
pociąg. 
Roześmiała się, potem przeprosiła mówiąc, że to na pewno 
nie było zabawne. 
Powiedziałem jej, że teraz i mnie wydaje się to śmieszne, 
ale wtedy nie było. Powiedziała, że na bramie znajduje się 
ostrzeżenie, ale pechowo dla siebie nadszedłem, gdy brama 
była szeroko otwarta . Otwiera się ją za pomocą pilota, 
kiedy pociąg rusza. Kiedy jest otwarta, napisu nie widać. 
- Jak się nazywasz? - zapytałem, kiedy zbliżyliśmy się do 
łagodnie żółtych świateł jadalni. 
Jej ręka wykonała kilka zamyślonych ruchów w mojej dłoni, 
po czym znieruchomiała. 
- Właściwie to nie wiem. Mam imię; nawet kilka. Ale tylko 
w języku ciała. Jestem... Różowa. Tak, chyba można je tak 
przetłumaczyć... Różowa. 
Za imieniem kryła się historia. Była pierwszym dzieckiem, 
które urodziło się w szkole. Wiedzieli, że dzieci zazwyczaj 
opisuje się jako różowe, więc tak ją nazwali. Czuli, że jest 
różowa. Kiedy weszliśmy do sali, stwierdziłem, że to 
określenie nie jest właściwe. Jedno z jej rodziców było 
czarne. Różowa była ciemnoskóra, miała niebieskie oczy i 
kręcone włosy jaśniejsze od skóry. Miała szeroki nos, ale 
małe usta. 
Nie zapytała, jak mi na imię, więc się nie przedstawiłem. 
Nikt, przez cały czas kiedy tam byłem, nie zapytał mnie o 
imię. Nazywali mnie rozmaicie w języku ciała, a dzieci 
zwracając się do mnie wołały "Hej, Ty". Nie były wielkimi 
mówcami. 
Jadalnia znajdowała się w prostokątnym budynku z cegły. 
Miał połączenie z jedną z wielkich kopuł. Była oświetlona
tylko dla mnie, jak później się dowiedziałem. Dzieci 
potrzebowały światła wyłącznie do czytania. Trzymałem się 
ręki Różowej, zadowolony, że jest moim przewodnikiem. Miałem 
oczy i uszy otwarte. 
- Nie jesteśmy formalistami - powiedziała Różowa. Jej 
słowa brzmiały okropnie głośno w tym wielkim pomieszczeniu. 
Poza nami nikt inny nie rozmawiał; słychać było tylko szmery 
ruchów i oddechy. Kilkoro dzieci spojrzało na nas. 
- Nie będę cię teraz przedstawiać. Czuj się po prostu 
jakbyś był członkiem rodziny. Będą dotykać cię później i 
porozmawiasz sobie ze wszystkimi. Tu, przy drzwiach, możesz 
zdjąć ubranie. 
Nie sprawiło mi to kłopotu. Wszyscy byli nadzy, a ja 
zdążyłem już się przystosować do domowych zwyczajów. W 
Japonii zdejmuje sie buty, a w Taos całe ubranie. Co za 
różnica? 
Cóż, właściwie to całkiem spora. Dotykanie nie ustawało. 
Każdy bez przerwy dotykał każdego tak zwyczajnie, jakby 
rzucał spojrzenie. Z początku wszyscy dotykali mojej twarzy, 
po czym zupełnie niewinnie poczynali sobie śmiało dotykając 
mnie wszędzie indziej. Tak jak i przedtem, było to 
niezupełnie tym, czym się wydawało. To dotykanie nie było 
całkiem niewinne, lecz również traktowano mnie inaczej niż 
członków grupy. Dotykali nawzajem swych genitaliów dużo 
częściej niż moich. Powstrzymywali się, by mnie nie 
przestraszyć. Byli bardzo uprzejmi w stosunku do obcego. 
W sali stał długi, niski stół, a wszyscy siedzieli wkoło 
na podłodze. Różowa zaprowadziła mnie na miejsce. 
- Widzisz te deski na podłodze? Omijaj je i niczego tam 
nie zostawiaj. Tędy się chodzi. Nigdy niczego nie przesuwaj. 
Chodzi mi o meble. Decyzja musi zapaść na wspólnym zebraniu 
tak, by wszyscy wiedzieli, gdzie i co się znajduje. Dotyczy 
to również małych rzeczy. Jeżeli coś weźmiesz do ręki, odłóż 
dokładnie w to samo miejsce. 
Rozumiałem. 
Z kuchni przylegającej do jadalni wnoszono misy i 
półmiski z jedzeniem. Stawiano je na stole i biesiadnicy 
zaczynali je badać. Jedli palcami, bez talerzy, bardzo 
powoli, rozkoszując się każdym kęsem. Obwąchiwali każdy 
kawałek bardzo dokładnie przed włożeniem go do ust. Dla tych 
ludzi jedzenie było szalenie zmysłowe. 
Gotowali rewelacyjnie. Nigdy przedtem ani nigdy potem nie 
jadłem tak smacznie jak w Keller. (Nazwałem tak to miejsce w 
języku mówionym, chociaż oni w swoim języku ciała mieli coś 
bardzo podobnego. Kiedy używałem określenia Keller, wszyscy 
wiedzieli, o czym mówię). Wkładali do garnka dobre, świeże 
produkty i gotowali je z artyzmem i wyobraźnią. Nie 
przypominało to żadnej znanej mi kuchni narodowej. 
Improwizowali, rzadko kiedy powtarzając recepturę. 
Siedziałem pomiędzy Różową i mężczyzną, który wcześniej o 
mało mnie nie przejechał. Napychałem się wręcz 
nieprzyzwoicie. Było to tak odległe od paskudnej wołowiny i 
organicznej, suchej tektury, którą się odżywiałem 
dotychczas, że nie mogłem się powstrzymać. Nie spieszyłem 
się z jedzeniem, ale i tak skończyłem dużo przed wszystkimi. 
Usiadłem ostrożnie zastanawiając się, czy nie zwymiotuję z 
przejedzenia (na szczęście, udało mi się powstrzymać) i 
przyglądałem się, jak jedzą. Jedli sami i karmili się 
nawzajem, czasami wstając i obchodząc stół, by zanieść jakiś 
wyjątkowo smaczny kąsek przyjacielowi siedzącemu po 
przeciwnej stronie. Mnie również wielu z nich pasło w 
ten sposób, że o mało nie zwróciłem, dopóki nie nauczyłem 
się w mowie rąk przekazać, że już mi się przelewa. Od 
Różowej dowiedziałem się, że bardziej przyjaznym sposobem 
odmowy było zaoferowanie czegoś z mojej strony. 
W końcu nie miałem już nic innego do roboty, jak tylko 
karmić Różową i przyglądać się innym. Zacząłem dostrzegać 
więcej. Sądziłem, że jedzenie pochłania ich całkowicie, 
lecz wkrótce stwierdziłem, że przy stole prowadzono ożywioną 
konwersację. Ręce poruszały się tak szybko, że trudno było 
zobaczyć, co pokazują. Nadawali sobie nawzajem w dłonie, 
ramiona, nogi, brzuchy, dowolne części ciała. Obserwowałem z 
najwyższym zdumieniem, jak fale śmiechu przebiegają od końca 
do końca stołu niczym padające domino. To szło naprawdę 
szybko. Przyglądając się jeszcze uważniej można było 
zobaczyć wędrujące myśli. Docierały do kogoś, były 
przekazywane dalej; podczas gdy odpowiedź wracała z powrotem 
podawana z rąk do rąk, dołączały do niej nowe komentarze 
rodzące sie po drodze i przekazywane tam i z powrotem. 
Wszystko falowało jak woda. 
Bałagan był okropny. Nie ma co się oszukiwać; kiedy je 
się palcami i równocześnie rozmawia za pomocą rąk, jest się 
umazanym jedzeniem od stóp do głów. Lecz nikomu to nie 
przeszkadzało. Mnie z całą pewnością nie. Różowa rozmawiała 
ze mną, ale zaczynałem orientować się, co to znaczy być 
głuchym. Ci ludzie byli przyjaźni i wydawało się, że mnie 
lubią, ale nic nie mogli zrobić. Nie mogliśmy się 
porozumieć. 
Potem wszyscy z wyjątkiem grupy sprzątającej wyszli na 
zewnątrz i wykąpali się pod prysznicami, z których leciała 
bardzo zimna woda. Powiedziałem Różowej, że chciałbym pomóc 
przy zmywaniu, ale stwierdziła, że tylko bym przeszkadzał. 
Nie mogłem nic zrobić w Keller, dopóki nie poznałem jego 
specyficznych zwyczajów. Różowa wydawała się pewna, że 
zostanę wystarczająco długo, by się nauczyć. 
Z powrotem do budynku, żeby się wysuszyć, co - jak 
wszystko - robili baraszkując niczym szczeniaki i 
ofiarowując sobie w prezencie wzajemne wycieranie. Potem 
przeszliśmy pod kopułę. 
Wewnątrz było ciepło, ciepło i ciemno. Światło, które 
wpadało tylko z jadalni, nie zdołało zaćmić gwiazd 
widocznych przez trójkątne szyby ponad głowami. Było prawie 
tak jak na zewnątrz, pod gołym niebem. 
Różowa szybko wypunktowała zasady etykiety panującej w 
sali pod kopułą. Nie były zbyt skomplikowane, lecz ja ciągle 
starałem się nie wymachiwać rękami i nogami w obawie, że 
niechcący nadepnę lub potrącę kogoś. 
Znowu miałem kłopoty z właściwą oceną obserwowanych 
wydarzeń. Nie było słychać żadnego dźwięku prócz ciał 
ocierających się o inne ciała, tak więc miałem wrażenie, że 
znajduję się w samym środku orgii. Uczestniczyłem już w nich 
wcześniej, w innych komunach, i wyglądały bardzo podobnie 
jak ta tutaj. Szybko zorientowałem się, że się mylę i 
dopiero później pojąłem, że jednak miałem rację. W pewnym 
sensie. 
To, co zniekształciło moje spostrzeżenia, to prosty i 
oczywisty fakt, że grupowa konwersacja tych ludzi musi 
wyglądać jak orgia. Po dokładniejszych obserwacjach, widząc 
setkę nagich ciał, które ocierają się o siebie, całują, 
dotykają i pieszczą równocześnie, doszedłem do wniosku, że 
nie ma potrzeby próbować tego rozróżniać. Różnicy po prostu 
nie było. 
Muszę przyznać, że posługuję się tutaj słowem "orgia" 
tylko dlatego, by przekazać ogólną ideę wielu ludzi w 
bliskim kontakcie. Nie lubię tego słowa, ponieważ jest zbyt 
obfite w podteksty. Lecz wtedy sam miałem takie skojarzenia 
i doznałem sporej ulgi, kiedy zobaczyłem, że to jednak nie 
jest orgia. Te, w których wcześniej uczestniczyłem, były 
nudne i bezosobowe, a ja od tych ludzi spodziewałem się 
czegoś więcej. 
Wielu przedzierało się przez cały ten ścisk, by mnie 
poznać. Podchodzili pojedynczo; zawsze świadomi tego, co 
się dzieje, czekali na swoją kolej, by ze mną porozmawiać. 
Wtedy jeszcze tego nie wiedziałem. Różowa siedziała przy 
mnie i pomagała zrozumieć trudniejsze myśli. Stopniowo 
przestawałem korzystać ze słów, udzielił mi się duch 
widzenia i porozumienia drogą dotyku. Nikt nie uważał, że 
mnie poznał, dopóki nie dotknął każdej części mego ciała, 
więc czułem na sobie ręce przez cały czas. Nieśmiało robiłem 
to samo. 
Przy całym tym dotykaniu szybko doznałem erekcji, co 
bardzo mnie krępowało. Karciłem się za to, że nie jestem w 
stanie wyłączyć z tego reakcji seksualnych, że nie potrafię 
utrzymać się na tym samym poziomie reakcji intelektualnych, 
o które podejrzewałem całą grupę, kiedy - ku memu wielkiemu 
zdumieniu - zdałem sobie sprawę, że para obok mnie po prostu 
się kocha. Robili to już od dziesięciu minut, ale wydawało 
się to tak naturalne w tym otoczeniu, że widziałem to i 
właściwie wcale nie widziałem. 
W tej samej chwili, kiedy to zrozumiałem, już 
zastanawiałem się, czy aby się nie mylę. Robili to czy nie? 
Poruszali się bardzo powoli i światło było słabe. Ale ona 
miała nogi w górze, a on spoczywał na niej - tego byłem 
pewien. Może to nie było najmądrzejsze z mojej strony, ale 
musiałem wiedzieć. Musiałem dowiedzieć się w co, u licha, 
wdepnąłem. Jak mogłem zachowywać się właściwie w tym 
towarzystwie, skoro nie rozumiałem sytuacji? 
Mając za sobą wiele miesięcy spędzonych w różnych 
komunach, byłem przewrażliwiony na punkcie uprzejmego 
zachowania. Nauczyłem się modlić przed kolacją u jednych, 
śpiewać Hare Kriszna u drugich i radośnie biegać na golasa u 
trzecich. Nazywa się to "Kiedy wejdziesz między wrony..." i 
jeśli nie potrafisz się przystosować, nie powinieneś 
podróżować. Kłaniałem się w stronę Mekki, bekałem po 
posiłkach, wznosiłem toasty za wszystko, jadłem niełuskany 
ryż i chwaliłem kucharza; lecz by robić to właściwie, trzeba 
znać zwyczaj. Już sądziłem, że poznałem tutejszy, lecz 
musiałem zmienić zdanie trzy razy w ciągu tyluż minut. 
Kochali się w tym sensie, że on był w niej. Byli również 
głęboko sobą zajęci. Ich ręce unosiły się jak motyle 
muskając ciała, przekazując treści, których nie byłem w 
stanie zobaczyć ani odczuć. Równocześnie dotykano ich, a i 
oni dotykali wiele innych otaczających ich osób. Rozmawiali 
ze wszystkimi, nawet jeśli wiadomość była nieskomplikowana i 
wymagała zaledwie klepnięcia w ramię. 
Różowa zauważyła, co zwróciło moją uwagę. Była tak jakoś 
owinięta wokoło mnie, choć nie robiła niczego, co można by 
uznać za prowokujące. Po prostu nie mogłem się zdecydować. 
Wydawało się to bardzo niewinne, a jednak nie było. 
- To (-) i (-) - powiedziała, wykonując serię ruchów w 
mojej dłoni dla określenia każdego z nawiasów. Nigdy nie 
poznałem werbalnej postaci żadnego z imion prócz Różowej i 
nie potrafię odtworzyć tych, które wyrażali mową ciała. 
Różowa wyciągnęła nogę i dotknęła kobiety wykonując palcami 
stopy jakiś skomplikowany wzór. Ta uśmiechając się złapała 
stopę Różowej i coś tam naprzebierała palcami. 
- (-) chciałaby porozmawiać z tobą później - przełożyła 
Różowa. - Zaraz potem, jak skończy rozmawiać z (-). Poznałeś 
ją już wcześniej, pamiętasz? Mówi, że podobają jej się twoje 
ręce. 
Wiem, że to zabrzmi idiotycznie, bo i ja sam tak 
myślałem, zastanawiając się nad tym wszystkim. Zaświtało mi 
wreszcie, że jej i moje słowo oznaczające rozmowę leżą wiele 
mil od siebie. Dla niej oznaczało kompletną wymianę, w 
której uczestniczyły wszystkie części ciała. Potrafiła 
odczytać słowa, a raczej emocje z każdego drgnienia mięśni, 
jak urządzenie do wykrywania kłamstw. Dla niej dźwięk pełnił 
poślednią rolę w procesie komunikacji. Używała go tylko 
wtedy, gdy mówiła do obcych. Tutaj przemawiała całą swoją 
istotą. 
Nie rozumiałem nawet połowy, ale wystarczająco wiele, by 
zakręciło mi się w głowie. Rozmawiali ciałem. Nie tylko 
rękami, jak myślałem. Dowolna część ciała w kontakcie z inną 
przekazywała informację, czasem zupełnie prostą i 
nieskomplikowaną - tak jak żarówka McLuhana - choćby tyle 
tylko, że "Jestem tutaj." Ale rozmowa była rozmową i jeśli 
dochodziła do punktu, w którym najskuteczniej tłumaczyły 
genitalia, w dalszym ciągu nie przestawała być rozmową. 
Chciałem koniecznie się dowiedzieć, co oni mówią. 
Wiedziałem, że znacznie więcej niż mógłbym wychwycić. - No 
pewnie - powiecie. Każdy wie, że kochankowie rozmawiają ze 
sobą ciałem. To znowu nic nowego. No tak, ale pomyśleć 
tylko, jakie to jest przyjemne, nawet kiedy nie jest się 
dotykowcem. Czy jesteście w stanie podjąć tę myśl, czy też 
zawsze już będziecie robakami, które marzą o zachodzie 
słońca? 
Podczas kiedy to wszystko mi się przydarzało, jakaś 
kobieta zapoznawała się z moim ciałem. Kiedy dotknęła rękami 
mojego penisa, poczułem, że mam wytrysk. Było to wielką 
niespodzianką, ale tylko dla mnie. Wszyscy wokoło mnie, 
czytając znaki rękoma, już od jakiegoś czasu wiedzieli, co 
się wydarzy. Momentalnie zaczęli mnie dotykać. Prawie 
rozumiałem, że przekazują mi uczucia czułości. Jeśli nie 
zrozumiałem słów, wyczuwałem sens. Byłem straszliwie 
zażenowany, choć tylko przez chwilę; przy ogólnej akceptacji 
to bardzo szybko minęło. Doznanie było szalenie intensywne. 
Przez długi czas nie mogłem złapać oddechu. 
Kobieta, która to wszystko spowodowała, dotykała palcami 
moich ust. Jej ruchy były powolne, ale, wiedziałem o tym,
pełne treści. Po chwili stopiła się z grupą. 
- Co ona powiedziała? - zapytałem. 
Różowa uśmiechnęła się do mnie. 
- Przecież wiesz. Gdybyś tylko mógł odciąć się od tych 
twoich werbalizacji. Lecz, generalnie, miała na myśli, że 
"to było cudowne dla ciebie". Można to również przetłumaczyć 
na "to było cudowne dla mnie". A "dla mnie", tutaj, oznacza 
nas wszystkich. Organizm. 
Wiedziałem, że muszę zostać i nauczyć się mówić.
Komuna przeżywała wzloty i upadki. Założyli, że kłopoty 
będą, ale nie wiedzieli, jaką postać przybiorą. 
W zimie wymarzło wiele drzew owocowych. Zastąpili je 
nowymi odmianami. Burze wypłukały więcej nawozu i dobrej 
ziemi, ponieważ koniczyna nie zdążyła wystarczająco mocno 
się ukorzenić, by je związać. Procesy sądowe opóźniły 
rozpoczęcie prac i właściwie dopiero w następnym roku 
wszystko ruszyło właściwym torem. 
Wymarły wszystkie ryby. Wykorzystali je na nawóz i 
sprawdzili, na czym polegał błąd. Stosowali trzystopniowy 
system ekologiczny wprowadzony przez Nowych Alchemików w 
latach siedemdziesiątych. Polegało to na tym, że założyli 
trzy stawy: w jednym trzymano ryby, w drugim w jednej 
części hodowano algi, a w drugiej bakterie i pokruszone 
muszle, a trzeci był pełen wilczego łyka. Wodę z 
zanieczyszczeniami ze stawu rybnego pompowano przez muszle i 
bakterie, które pozbawiały ją toksyn i przekształcały 
zawarty w niej amoniak na pożywkę dla alg. Wodę algową 
pompowano do trzeciego zbiornika, by zasilić wilcze łyko. 
Następnie wilcze łyko i algi przenoszono do stawu rybnego jako 
karmę dla ryb, a wzbogaconą wodą zasilano cieplarniane 
rośliny we wszystkich kopułach. 
Zbadali wodę i glebę i okazało się, że chemikalia 
wypłukiwane z muszli ulegały koncentracji gdzieś w dalszej 
części tego odżywczego łańcucha. Po gruntownym czyszczeniu i 
ponownym uruchomieniu procesu wszystko przebiegło już 
dobrze. Ale pierwszy wkład poszedł na marne. 
Nigdy nie zaznali głodu ani zimna. W ciągu roku słońca 
było pod dostatkiem, zarówno do zasilania pomp i hodowli, 
jak i ogrzewania pomieszczeń mieszkalnych. Budynki zbudowano 
w połowie zagłębione w ziemię, z myślą o chłodzących i 
ogrzewających prądach konwekcyjnych. Lecz pierwszy rok 
przyniósł stratę i uszczuplenie kapitału. 
Pierwszej zimy jeden z budynków zapalił się. Dwóch 
mężczyzn i mała dziewczynka spłonęli, kiedy zawiódł 
automatyczny system podający wodę do gaszenia pożaru. To był 
szok. Sądzili, że urządzenia działają dokładnie tak jak w 
reklamie. Żadne z nich nie miało pojęcia o handlu 
materiałami budowlanymi i różnicy między założeniami i 
realiami. Odkryli, że inne instalacje także nie odpowiadają 
specyfikacjom, w związku z tym ustanowili program okresowych 
przeglądów wszystkich urządzeń. Nauczyli się demontować i 
reperować wszystko, co mieli na farmie. Jeśli coś miało
zbyt skomplikowany układ elektroniczny, wyrzucali to i 
instalowali coś prostszego. 
Pod względem socjalnym życie zapowiadało się bardziej 
obiecująco. Janet mądrze zdecydowała o dwóch zasadniczych 
sprawach, którymi mieli się kierować w królestwie swych 
powiązań. Po pierwsze, odmówiła pełnienia funkcji 
prezydenta, przewodniczącej, szefowej czy też najwyższej 
komendantki. Wiedziała od początku, że silna przywódcza 
osobowość jest potrzebna przy planowaniu, zakupie ziemi i 
dla nadania kierunku bezkształtnym pragnieniom. Lecz kiedy 
osiągnęli ziemię obiecaną, abdykowała. Od tego momentu mieli 
działać jak w systemie demokratycznego komunizmu. Gdyby to 
się nie udało, przyjęliby jakiś inny sposób. Wszystko, tylko 
nie dyktatura pod jej wodzą. Nie chciała niczego takiego. 
W myśl drugiej zasady nie akceptowano niczego. Nigdy 
wcześniej nie było społeczności głucho-niewidomej, która 
żyłaby o własnych siłach. Nie musieli spełniać żadnych 
oczekiwań; nie musieli żyć tak jak ludzie widzący. Nikt nie 
mógł im zabronić czegokolwiek z tego tylko powodu, że "tak 
się nie robi". 
Nie mieli jaśniejszego od innych pojęcia, jak powinno 
wyglądać ich życie. Wiedzieli tylko, że dotychczasowe nie 
spełnia ich potrzeb i nic ponadto. Mieli dopiero znaleźć 
sensowny sposób na życie i moralność głucho-niewidomych. 
Rozumieli podstawowe zasady moralności: że nic nie jest 
zawsze moralne i że wszystko jest moralne we właściwych 
okolicznościach. Zasadniczą sprawą był kontekst społeczny. 
Zaczynali od czystej karty, nie mającej żadnego wzoru. 
W końcu drugiego roku znaleźli swój system. Modyfikowali 
go jeszcze, ale podstawowe zasady zostały ustalone. Poznali 
siebie samych, czego nie udało się zrobić wcześniej, w 
szkole. Określili siebie i swoje warunki. 
Mój pierwszy dzień w Keller spędziłem w szkole. Był to 
krok oczywisty i konieczny. Musiałem się nauczyć mowy rąk. 
Różowa była dość cierpliwa. Poznałem podstawowy alfabet i 
zawzięcie go ćwiczyłem. Już w południe przestała używać 
głosu, zmuszając mnie tym samym do mówienia rękami. 
Odzywała się tylko, gdy to było naprawdę konieczne, a w 
końcu zupełnie przestała. Trzeciego dnia już prawie nie 
wydawałem z siebie żadnych dźwięków. 
Nie znaczy to, że nagle zrobiłem się biegły w mowie rąk. 
Wcale nie. Pod koniec pierwszego dnia znałem alfabet i z 
wielkim trudem udawało mi się wyrażać zrozumiale. Dużo 
gorzej szło mi odczytywanie znaków "mówionych" do mojej 
ręki. Przez długi czas musiałem widzieć te znaki, by je 
zrozumieć. Lecz jak w każdym języku, w końcu zaczyna się w 
nim myśleć. Umiem mówić płynnie po francusku i pamiętam 
swoje zdziwienie w momencie, kiedy doszedłem do etapu, w 
którym nie tłumaczyłem myśli przed ich wymówieniem. W Keller 
osiągnąłem ten etap po mniej więcej dwóch tygodniach. 
Pamiętam jedną z ostatnich rzeczy, o które zapytałem 
Różową w mowie. Było to coś, co mnie niepokoiło. 
- Różowa dziewczynko, czy jestem tutaj mile widziany? 
- Jesteś tutaj trzy dni. Czy czujesz się odrzucony? 
- Nie, ale nie o to mi chodzi. Chciałbym usłyszeć, jakie 
jest wasze nastawienie do obcych. Jak długo jestem tutaj 
mile widziany? 
Zmarszczyła brwi. Najwyraźniej była to całkiem nowa 
kwestia. 
- Cóż, praktycznie rzecz biorąc, dopóki większość nie 
zdecyduje, że masz odejść. Lecz nigdy się to jeszcze nie 
zdarzyło. Nikt jeszcze nie mieszkał z nami dłużej niż kilka 
dni. Nigdy nie musieliśmy postanawiać czegoś na wypadek, 
gdyby ktoś, kto widzi i słyszy, chciał z nami pozostać. Nikt 
dotąd nie chciał, lecz chyba mogłoby się to zdarzyć. Sądzę, 
że mogą się nie zgodzić. Są bardzo niezależni i zazdrośni o 
swą wolność, chociaż mogłeś tego nie zauważyć. Nie wydaje mi 
się, byś kiedykolwiek mógł stać się jednym z nich. Lecz 
dopóki będziesz uważał się za gościa, możesz prawdopodobnie 
zostać tutaj nawet przez dwadzieścia lat. 
- Mówisz "oni." Czy nie należysz do nich? 
Po raz pierwszy wydała się trochę zmieszana. Żałuję, że 
nie byłem lepszy w odczytywaniu mowy ciała. Sądzę, że ręce 
powiedziałyby mi tomy na temat tego, co wtedy myślała. 
- Z pewnością dzieci są częścią grupy. Lubimy to. Nie 
chciałabym być nigdzie indziej, sądząc z tego, co wiem o 
życiu tam na zewnątrz. 
- Nie dziwię ci się. - Rzeczy pozostały niedopowiedziane, 
lecz wiedziałem zbyt mało, by zadać właściwe pytanie. - Ale 
widzieć, kiedy rodzice są niewidomi nie stanowi chyba 
większego problemu? Nie... odrzucają was chyba w żaden 
sposób? 
Tym razem roześmiała się. 
- Och, nie. Skądże. Są na to zbyt niezależni. Nie ma nic, 
czego nie byliby w stanie zrobić sami. Jesteśmy częścią 
rodziny. Robimy dokładnie to co oni. I nie ma to większego 
znaczenia. Chodzi mi o wzrok. Słuch też nie. Rozejrzyj się 
tylko. Czy mam jakąkolwiek przewagę dlatego, że widzę, dokąd 
idę? 
Musiałem przyznać, że nie. Jednak wyczuwałem, że czegoś 
mi nie mówi. 
- Wiem, co cię trapi. Co z zostaniem tutaj. - Musiała 
przypomnieć mi moje początkowe pytanie, bo odbiegłem od 
tematu. 
- Co takiego? 
- Czujesz, że jesteś outsiderem. Nie masz obowiązków. 
Czujesz się tym skrępowany i bardzo chciałbyś wykonywać 
swoją część pracy. To widać. 
Musiałem przyznać, że jak zwykle odczytała mnie właściwie. 
- I to się nie zmieni, dopóki nie nauczysz się rozmawiać 
ze wszystkimi. Wracajmy więc do lekcji, bo twoje palce są 
jeszcze bardzo niezdarne. 
Czekało mnie bardzo wiele pracy. Przede wszystkim 
musiałem się nauczyć, by się nie spieszyć. Byli powolni, 
metodyczni, popełniali mało błędów i nie przejmowali się, 
jeśli zadanie zabierało cały dzień, skoro tylko wykonano je 
dobrze. Gdy pracowałem sam zamiatając, zrywając jabłka czy 
pieląc, nie musiałem się o to martwić. Lecz gdy zadanie 
wymagało pracy zespołowej, trzeba było opanować zupełnie 
inne tempo. Wzrok umożliwia człowiekowi wykonywanie wielu 
czynności równocześnie. Osoba ociemniała podejmuje każdy 
etap pracy po kolei. Wszystko musi być zweryfikowane 
dotykiem. Jednak w pracach warsztatowych potrafili być dużo 
szybsi ode mnie. Czułem się tak jakbym pracował palcami nóg, 
a nie rąk. 
Nigdy nie proponowałem, że zrobię coś szybciej, ponieważ 
widzę i słyszę. Z całą pewnością powiedzieliby, i słusznie, 
bym pilnował swego nosa. Przyjęcie wzrokowej pomocy 
stanowiło pierwszy krok na drodze do uzależnienia, a 
przecież wszystkie te prace i tak zostałyby do wykonania 
również po moim wyjeździe. 
I to kazało mi znowu wrócić myślami do sprawy dzieci. 
Zacząłem utwierdzać się w przekonaniu, że istnieje jakaś 
chęć odrzucenia, może nieuświadomiona, pomiędzy rodzicem i 
dzieckiem. Bardzo wyraźnie widać było wielkie uczucie 
pomiędzy nimi, lecz jak mogły dzieci nie cierpieć z powodu 
nieakceptowania ich zdolności? Tak przynajmniej myślałem. 
Szybko dostosowałem się do ich zwyczajów. Byłem 
traktowany ani lepiej, ani gorzej niż wszyscy, co bardzo 
mnie cieszyło. Choć nigdy nie stałbym się częścią grupy, 
nawet jeśli bardzo bym tego pragnął, nie było żadnych oznak, 
że nie jestem jej pełnoprawnym członkiem. W taki właśnie 
sposób traktowano gościa. Jak swojego. 
Życie płynęło tutaj zupełnie inaczej niż w mieście. 
Sielankowy spokój nie był wyłączną specjalnością Keller, ale 
mieli go w nadmiarze, zaś ziemia pod bosymi stopami to coś, 
czego nie zna żaden spacerowicz parku. 
Codzienne życie wypełniała praca, która dawała 
zadowolenie. Trzeba było karmić kurczaki i prosięta, 
zajmować się owcami i pasieką, łowić ryby i doić krowy. 
Pracowali wszyscy: mężczyźni, kobiety i dzieci. Każdy zdawał 
się wiedzieć, co i kiedy należy zrobić. Można by powiedzieć, 
że działali jak dobrze naoliwiona maszyna, choć nie lubię 
tej metafory w odniesieniu do ludzi. Myślałem o nich raczej 
jak o organizmie. Każda grupa społeczna nim jest, ale ten 
działał bez zarzutu. Większość komun, które wcześniej 
odwiedziłem, miała oczywiste słabe punkty. Robota leżała
nietknięta, ponieważ wszyscy byli zbyt naćpani lub nie w 
nastroju bądź po prostu nie widzieli takiej potrzeby, by 
pracować. A to z kolei prowadziło do chorób, erozji gleby, 
ofiar zamarzających na śmierć, a w końcu inwazji pracowników 
opieki społecznej, którzy zabierali dzieci. Nie raz byłem 
tego świadkiem. 
Ale nie tutaj, gdzie królował właściwy obraz świata-jako-
takiego, a nie jakieś tęczowe iluzje, w myśl których 
funkcjonuje wiele systemów utopijnych. Tutaj wykonywano 
pracę, która była do zrobienia. 
Nigdy nie zorientowałem się dokładnie, jak działały tryby 
tej maszyny (znowu techniczne porównanie). Już sam system 
stawów rybnych był dla mnie przerażająco skomplikowany. W 
jednej ze szklarni zabiłem pająka, po czym dowiedziałem się, 
że celowo umieszczono go tam, by niszczył pewną grupę 
szkodników roślin. To samo z żabami. W wodzie żyły owady, 
które eliminowały inne owady i doszło do tego, że obawiałem 
się opędzić od zwykłej muchy bez pytania o zgodę. 
W miarę upływu dni poznawałem historię rancza. Wspominano 
o popełnionych błędach, choć było ich zadziwiająco mało. 
Jeden w dziedzinie obronności. Początkowo nie przedsięwzięli 
żadnych środków zabezpieczających niewiele wiedząc o 
brutalności i przypadkowych gwałtach dosięgających nawet 
takie, położone na uboczu zakątki. Broń palna wydawała się 
logicznym i wskazanym środkiem zapobiegawczym, ale 
mieszkańcy Keller nie byli w stanie jej używać. 
Pewnej nocy przyjechała "w odwiedziny" ciężarówka pełna 
mężczyzn, którzy wypili za dużo. Usłyszeli o ranczu w 
miasteczku. Zostali na nim dwa dni, poprzecinali linie 
telefoniczne i zgwałcili wiele kobiet. 
Po ustąpieniu inwazji przedyskutowano wszystkie 
możliwości i zdecydowano się na sposób naturalny. Zakupiono 
pięć owczarków niemieckich. Żadnych psychicznych 
nieszczęśników, którymi handluje się pod hasłem "Pies 
obronny", lecz specjalnie tresowane psy z firmy poleconej 
przez policję w Albuquerque. Wytresowano je zarówno do roli 
przewodników dla niewidomych, jak do obowiązków pracy w 
policji. Były zupełnie nieszkodliwe, dopóki obcy nie okazał 
otwartej agresji; wtedy od razu skakały do gardła. 
Jak większość stosowanych przez nich rozwiązań, to też 
okazało się skuteczne. Drugi napad skończył się dwoma 
trupami i trzema ciężko rannymi po stronie napastników. 
Kellerowcy wynajęli eks-komandosa, by nauczył ich podstaw 
walki na wypadek zmasowanego ataku i konieczności walki 
wręcz. Nie byli błędnookimi dziećmi kwiatami. 
Codziennie podawano trzy znakomite posiłki. Był również 
czas wolny. Nie tylko praca. Mogli też przerwać pracę na 
kilka minut, by podzielić się z innymi jakimś nadzwyczajnym 
wrażeniem. Pamiętam, jak kiedyś jedna z kobiet - którą muszę 
nazwać Ta-o-Zielonych-Oczach - wzięła mnie za rękę i 
zaprowadziła w miejsce, gdzie pod podłogą szopy, w cieniu i 
chłodzie, rosły grzyby. Wczołgaliśmy się tam, zerwaliśmy 
kilka i zaczęliśmy je wąchać. Pokazała mi, jak to robić. 
Kilka tygodni wcześniej byłbym przekonany, że zniszczyliśmy 
ich piękno, lecz przecież to było zaledwie wrażenie 
wizualne. Zaczynałem już wówczas lekceważyć ten zmysł. 
Kobieta pokazała mi, że nadal były piękne w dotyku i 
zapachu, choć tak naprawdę zniszczyliśmy je doszczętnie. 
Potem pobiegła do kuchni z fartuszkiem pełnym grzybów. 
Smakowały chyba jeszcze lepiej. 
Albo ten mężczyzna - nazwę go Łysoń. Wraz z jakąś kobietą 
przynieśli mi deskę, którą właśnie obrobił w stolarni. Była 
gładka i pachnąca i zgodziłem się z nim, że jest cudowna. 
A po posiłku wieczornym Zgromadzenie. 
W trzecim tygodniu pobytu otrzymałem wskazówkę co do 
mojej pozycji w grupie. Przeszedłem pierwszy prawdziwy test 
wskazujący, czy w ogóle coś dla nich znaczę. Chciałem 
widzieć w nich przyjaciół i chyba trochę martwiło mnie to, 
że każdego, kto przyszedłby w odwiedziny, traktowano by tak 
samo jak mnie. Trochę to dziecinne i niesprawiedliwe, lecz 
uświadomiłem to sobie w pełni nieco później. 
Nosiłem wiadrem wodę na pole, gdzie posadzono młode 
drzewko. Wąż służący do tego celu był akurat używany gdzie 
indziej, zraszacze tam nie sięgały i drzewko podsychało. Do 
czasu znalezienia lepszego rozwiązania tego problemu 
podlewałem je wiaderkiem. 
Było gorące południe. Czerpałem wodę z beczki stojącej 
koło kuźni. Postawiłem wiadro na ziemi i podstawiłem głowę 
pod kran. Miałem na sobie bawełnianą koszulę rozpiętą z 
przodu. Woda spływała mi po głowie i wsiąkała w koszulę. 
Było to bardzo przyjemne uczucie, więc stałem pod kranem 
chyba z minutę. 
Nagle rozległ się za mną hałas, a ja stuknąłem głową w 
kran zbyt szybko ją podnosząc. Odwróciłem się i zobaczyłem 
kobietę rozciągniętą na ziemi, z twarzą w kurzu. Obracała 
się bardzo powoli, trzymając się za kolano. Z uczuciem 
głębokiej rozpaczy zdałem sobie sprawę, że potknęła się o 
wiadro, które bezmyślnie postawiłem na betonowym, 
ekspresowym chodniku. Pomyśleć tylko: idziesz sobie 
spokojnie ufając, że droga jest wolna od przeszkód i nagle 
lądujesz na ziemi. System Keller mógł działać tylko na 
zasadzie absolutnego zaufania i nie wolno było o tym 
zapominać. Zaufano mi, a ja zawiodłem. Zrobiło mi się 
niedobrze. 
Kobieta miała paskudnie obtarte kolano. Ciekła z niego 
krew. Siedząc tam na chodniku obmacała je rękami i zaczęła 
boleśnie zawodzić. Z oczu pociekły jej łzy. Potem zaczęła 
uderzać pięściami o ziemię, wydając za każdym uderzeniem 
bolesne "Hunnnh, hunnnh, hunnn!" Była wściekła i miała do 
tego absolutne prawo. 
Znalazła wiadro, kiedy nieśmiało wyciągnąłem do niej 
rękę. Chwyciła ją i dalej, ciągle płacząc, zbadała moją 
twarz. Następnie wstała, wytarła nos i, trochę utykając, 
oddaliła się w stronę jednego z budynków. 
Usiadłem, czując się podle. Nie wiedziałem, co robić. 
Jeden z mężczyzn przyszedł po mnie. To był Wielki 
Człowiek. Nazwałem go tak dlatego, że był najwyższy w 
Keller. Nie był żadnym policjantem, dowiedziałem się 
później; po prostu na niego pierwszego trafiła zapłakana 
kobieta. Wziął mnie za rękę i obmacał twarz. Zobaczyłem, że 
zaczyna płakać odczytując na niej moje wzruszenie. Poprosił, 
żebym poszedł z nim. 
Zwołano nadzwyczajne posiedzenie. Nazwijmy je sądem. 
Składał się z tych, którzy akurat byli pod ręką, nawet 
dzieci. Zebrało się około dziesięciu czy dwunastu osób. 
Wszyscy wyglądali na zasmuconych. Kobietę, którą zraniłem, 
pocieszało kilka osób. Nazwę ją Blizna, z powodu wyraźnego 
znaku na ramieniu. 
Wszyscy mówili mi - mową rąk, oczywiście - jak bardzo 
jest im przykro. Głaskali mnie i przytulali starając się 
ulżyć mojej niedoli. 
Przybiegła Różowa. Posłano po nią, by pełniła rolę 
tłumacza, gdyby zaszła taka potrzeba. Była to procedura 
formalna, więc musieli mieć pewność, że rozumiem wszystko, 
co się dzieje. Podbiegła do Blizny, popłakała z nią trochę, 
potem podeszła do mnie i objęła, tłumacząc przy tym rękami, 
jak bardzo mi współczuje z powodu tego, co się wydarzyło. W 
myślach już pakowałem manatki. Wydawało mi się, że nie ma 
nic do zrobienia prócz formalnej eksmisji. 
Wtedy wszyscy usiedli na podłodze, blisko siebie, 
dotykając się wzajemnie. Rozpoczęło się przesłuchanie. 
Większą część prowadzono w języku rąk, czasem tylko 
Różowa wtrącała słowo lub dwa. Nie bardzo wiedziałem, kto co 
mówił, ale tak właśnie miało być. Grupa przemawiała jako 
jedność. 
- Jesteś oskarżony o pogwałcenie zasad - oświadczyła 
grupa - i przyczynienie się do zranienia tej, którą nazwałem 
Blizną. - Czy kwestionujesz zarzut? Czy jest jakiś fakt, 
który powinniśmy znać? 
- Nie - odpowiedziałem. - Odpowiadam za swoje niedbalstwo. 
- Rozumiemy. Współczujemy ci, a twój żal i skrucha są dla 
nas oczywiste. Jednak zaniedbanie jest przestępstwem. Czy 
rozumiesz? To jest wykroczenie, za które... - Tu nastąpiła 
seria znaków. 
- Co to było? - zapytałem Różową 
- Hm...jesteś sądzony? Stajesz przed nami? - Wzruszyła 
ramionami niezadowolona, że nie potrafi odnaleźć 
odpowiedniego słowa. 
- Rozumiem. 
- Fakty nie podlegają dyskusji i wszyscy zgadzają się, że 
jesteś winny. ("Odpowiedzialny" wyszeptała mi do ucha.) - 
Odejdź teraz na chwilę, a my podejmiemy decyzję. 
Wstałem i stanąłem pod ścianą nie chcąc przyglądać im 
się, kiedy debatowali poprzez połączone ręce. W gardle 
miałem wielką palącą gulę, której nie mogłem połknąć. Po 
chwili poproszono, bym usiadł w kręgu. 
- Kara za twoje przewinienie jest zwyczajowa. Żałujemy, 
że nie możemy postanowić inaczej. Pozostawiamy ci wybór. 
Możesz przyjąć naznaczoną karę i zmazać swoje przewinienie 
albo nie uznać naszej jurysdykcji i odejść z naszej ziemi. 
Jaki jest twój wybór? 
Poprosiłem Różową, by powtórzyła mi tę sentencję 
dwukrotnie, ponieważ było bardzo ważne, bym wiedział, co mi 
oferowano. Kiedy byłem już pewien, że odczytałem wyrok 
właściwie, bez namysłu zgodziłem się przyjąć karę. Byłem 
wdzięczny za możliwość wyboru. 
- Bardzo dobrze. A więc chcesz, byśmy potraktowali ciebie 
tak samo, jak potraktowalibyśmy jednego z nas, gdyby 
popełnił to samo wykroczenie. Chodź tutaj. 
Koło uległo teraz deformacji, ponieważ każdy chciał być 
bliżej środka. Nie powiedziano mi, co się wydarzy. 
Wciągnięto mnie do środka i wszyscy delikatnie kierowali 
mnie w tamto miejsce. 
Blizna siedziała po turecku mniej więcej w samym środku 
grupy. Znowu płakała, a ja razem z nią. Chyba. Trudno mi 
teraz sobie przypomnieć. Wylądowałem twarzą w dół na jej 
kolanach i dostałem od niej lanie. 
Ani przez chwilę nie pomyślałem, że to nieprawdopodobne 
albo dziwne. Wydawało mi się w tej sytuacji całkowicie 
naturalne. Potem wszyscy dotykali mnie pieszczotliwie, 
sygnalizując w moje dłonie, nogi, szyję i policzki 
współczucie. Płakaliśmy. To było trudne przeżycie dla całej 
grupy. Właściwe lanie musiała dać mi osoba, którą uraziłem. 
Na tym również, prócz startego kolana, polegała jej krzywda. 
Na niej spoczął obowiązek ukarania mnie i dlatego łkała tak 
głośno, nie tyle z powodu bólu kolana, lecz świadomości, że 
musi mi sprawić ból. 
Różowa powiedziała później, że Blizna zdecydowanie 
obstawała przy tym, by ofiarowano mi możliwość pozostania. 
Niektórzy chcieli wyrzucić mnie, lecz ona właśnie 
twierdziła, że nie jestem taki zły i że warto poddać zarówno 
ją jak i mnie tej próbie. Jeżeli nie jest to dla was jasne, 
nie zrozumieliście poczucia wspólnoty i więzi, którą 
nawiązałem z grupą. 
Ciągnęło się to w nieskończoność. Było bolesne, ale nie 
okrutne ani upokarzające. Po prostu praktyczna lekcja 
wyrażona bez ogródek. Każdy z nich otrzymał ją kiedyś, ale 
nie ostatnio. Człowiek potrafi wyciągać wnioski, wierzcie 
mi. 
Sporo o tym później myślałem. Próbowałem wykombinować, 
czy coś innego można było zrobić. Nie kładzie się dorosłego 
człowieka na kolanie, by sprawić mu lanie, ale to przyszło 
mi do głowy dużo później. 
W podobny sposób karano dzieci, ale nie tak ostro i 
boleśnie. Społeczność zgodnie postanowiła zmniejszyć ciężar 
odpowiedzialności w stosunku do dzieci. Skłonni byli 
ścierpieć odrapane kolano czy też drobne skaleczenie 
zakładając, że to dopiero nauka. Lecz po osiągnięciu 
dojrzałości - to znaczy, kiedy większość dorosłych uznała, 
że ktoś jest dorosły lub sam prosił o ten przywilej - lanie 
stawało się sprawą poważną. 
Mieli również ostrzejszą karę zarezerwowaną dla 
powtarzających się lub złośliwych przewinień. Nie stosowano 
jej często, polegała zaś na bojkotowaniu przestępcy. Przez 
pewien określony czas nikt go nie dotykał. Kiedy o tym 
usłyszałem, wiedziałem już, jaka to ciężka kara. 
Kiedy już było po wszystkim, spłakaliśmy się wszyscy 
razem. Lecz łzy szybko stały się łzami radości i szczęścia. 
Objąłem Bliznę i powiedzieliśmy sobie nawzajem, jak bardzo 
nam przykro, że to się wydarzyło. Mówiliśmy do siebie - 
kochaliśmy się, jeśli tak chcecie to nazwać - pocałowałem 
jej kolano i pomogłem opatrzyć. 
Resztę dnia spędziliśmy razem, próbując uśmierzyć ból. 
Łuska spadła mi z oczu, kiedy już nabrałem wprawy w 
mowie rąk. Dzień w dzień odkrywałem nowe warstwy, które 
wcześniej mi umykały. Przypominało to obieranie cebuli: 
za każdym razem, kiedy zdawało mi się, że 
już dotarłem do sedna, okazywało się, że dopiero stąd można 
dobrać się do kolejnej warstwy, dotąd niewidocznej. 
Początkowo byłem przekonany, że kluczem porozumienia 
jest mowa rąk. Tymczasem ta okazała się być narzędziem 
bezzębnych osesków. Przez długi czas byłem niemowlęciem nie 
umiejącym poprawnie powiedzieć ga, ga. Wyobraźcie sobie moje 
zdumienie, gdy po opanowaniu ga, ga zobaczyłem jeszcze 
składnię, odmianę czasowników, części mowy, rzeczowniki, 
czasowniki, czasy, ich zgodność i tryb warunkowy. Taplałem 
się w bajorku na skraju Oceanu Spokojnego. 
Przez mowę rąk rozumiem międzynarodowy język migowy. 
Każdy może się go nauczyć w kilka godzin, no, powiedzmy, w 
kilka dni. Lecz mówiąc do kogoś, czyż trzeba literować każde 
słowo? Czy odczytuje się literę po literze? Nie, chwyta się 
słowa, słyszy się grupy dźwięków i spostrzega sekwencje liter 
jako całości znaczeniowe. 
W Keller wszyscy żywo interesowali się językami. Każdy 
znał kilka języków i potrafił się nimi biegle posługiwać. 
Już jako dzieci zrozumieli, że język migowy to droga 
porozumienia z obcymi. We własnym gronie byłoby zbyt 
uciążliwe. Podobnie jak z alfabetem Morse'a, który okazywał 
się szalenie skuteczny, gdy chodziło o wymianę ścisłych 
informacji, lecz z pewnością nie należał do ulubionych. Ich 
sposób komunikacji przypominał nasz, w mowie i w piśmie, ale 
zaryzykowałbym twierdzenie, że był lepszy. 
Doszedłem do tego powoli widząc, że choć mówiłem już 
bardzo szybko rękami, sformułowanie myśli zabierało mi dużo 
więcej czasu niż innym, a nie mogłem tego tłumaczyć stopniem 
osiągniętej biegłości. Poprosiłem więc, by nauczyli mnie ich 
"stenografii" i zanurzyłem się w niej po uszy, tym razem 
pracując ze wszystkimi, a nie tylko z Różową. 
To było trudne. Potrafili przekazać dowolne słowo w 
dowolnym języku za pomocą nie więcej niż dwóch pozycji 
dłoni. Wiedziałem, że jest to program na lata, nie dni. 
Poznajesz alfabet i, tym samym, otrzymujesz komplet narzędzi 
umożliwiający wypowiedzenie i napisanie każdego istniejącego 
słowa. Na tym polega zaleta systemu opierającego się na 
jednym zbiorze znaków dla języka mówionego i pisanego. 
"Stenografia" nie przypominała niczego takiego. Nie 
uwzględniała liniowości ani powszechności języka migowego, 
nie była kodem języka angielskiego ani żadnego innego; nie 
dzieliła gramatyki ani słownictwa z żadnym innym językiem. 
Była całkowicie skonstruowana przez mieszkańców Keller i dla 
ich potrzeb. Ani jedno słowo nie należało do języka migowego 
i każdego musiałem się uczyć na pamięć. 
Miesiącami siedziałem na wieczornym Zgromadzeniu 
wygłaszając rewelacje w rodzaju "Moja kochać Blizna wiele, 
wiele, dobrze" w czasie, gdy wokoło unosiły się fale 
konwersacji i przepływając obok zahaczały czasem o mnie swym 
brzegiem. Lecz ja nie rezygnowałem, a i dzieci okazywały mi 
wiele cierpliwości. Robiłem postępy. Musicie zrozumieć, że 
rozmowy, które będę relacjonował, odbywały się za pomocą 
języka migowego lub "stenografii" i były ograniczone 
stopniem mojej biegłości. Od dnia kary nie otworzyłem ust 
ani też nikt nie odezwał się do mnie słowem mówionym. 
Miałem właśnie lekcję mowy ciała z Różową. Tak, 
kochaliśmy się. Zabrało mi kilka tygodni odkrycie, że jest 
stworzeniem płciowym, jej pieszczoty zaś, które upierałem 
się uważać za niewinne - takiego określenia użyłem wtedy - 
były takie i równocześnie nie były. Dla niej przemawianie do 
mojego malucha było zupełnie naturalne i stanowiło po prostu 
jeszcze jedną formę konwersacji. Chociaż ciągle jeszcze nie 
całkiem dorosła, uznawana była za dojrzałą i ja także 
zgodziłem się, że tak jest. To moje uwarunkowania kulturowe 
zaślepiały mnie uniemożliwiając zrozumienie tego, co mówiła. 
Tak więc gadaliśmy jak najęci. Z nią, lepiej niż z kim 
innym, rozumiałem mowę i śpiew ciała. Swą niezakazaną pieśń 
Różowa śpiewała biodrami i rękami, wolna od poczucia winy, 
otwarta i cudownie świeża w swoich odkryciach, które 
otwierały się dla niej przy każdym dotknięciu. 
- Niewiele opowiedziałeś mi o sobie - oznajmiła. - Co 
robiłeś tam na zewnątrz? - Nie chcę, byście odnieśli 
wrażenie, że rozmawialiśmy zdaniami mówionymi, tak jak to 
tutaj przedstawiam. Rozmawialiśmy ciałem, pocąc się i 
pochłaniając wzajemnie swój zapach. Wiadomości płynęły z 
rąk, stóp i ust. 
Doszedłem do znaku zaimka w pierwszej osobie liczby 
pojedynczej - i utknąłem. 
Jak mogłem jej opowiedzieć o życiu w Chicago? Czy 
powinienem mówić o zawiedzionych ambicjach pisarskich i o 
tym, jak mi się nie powiodło? I dlaczego tak się stało? 
Mogłem opowiedzieć jej o mojej podróży. Mogłem opowiedzieć o 
mojej pracy, nic nie znaczącym przekładaniu papierów, 
bezsensownym dla wszystkich prócz może Dochodu Narodowego 
Brutto. O wzlotach i upadkach gospodarki, które 
doprowadziły mnie aż tutaj, podczas gdy nic innego nie 
ruszyłoby mnie z obranego toru łatwego prześlizgiwania się 
przez życie. Lub o samotności 47-latka, który nie znalazł 
nikogo, kogo warto pokochać i nigdy nie był kochany. Albo o 
uczuciu ciągłego wyobcowania w społeczeństwie nierdzewnej 
stali; miłostkach jednej nocy, pijaństwach, pracy od 
dziewiątej do piątej, ciemnych salach kinowych, meczach w 
telewizji, pigułkach nasennych, wieżowcu Johna Hancocka, w 
którym okna się nie otwierają, by nie można było zaczerpnąć 
smogu ani wyskoczyć. To byłem cały ja. 
- Aha - powiedziała. 
- Podróżuję sobie - powiedziałem i zdałem sobie sprawę, 
że to prawda. 
- Aha - powiedziała Różowa, chociaż zrobiła przy tym 
zupełnie inny znak dla wyrażenia tego samego. Usłyszała i 
zrozumiała obie części mnie. Tę jedną, którą byłem, i tę 
drugą, którą, miałem nadzieję, że jestem. 
Ona była na górze, jedną rękę delikatnie trzymała na 
mojej twarzy, by uchwycić każde drgnienie emocji, podczas 
kiedy ja myślałem o swoim życiu po raz pierwszy od wielu, 
wielu lat. Śmiała się i radośnie przygryzała moje ucho, 
kiedy odkryła, że po raz pierwszy, odkąd pamiętam, byłem z 
tego życia zadowolony. I to nie dlatego, że tak sobie 
tłumaczyłem. Naprawdę tak było. W mowie ciała nie da się 
kłamać. To tak jakby gruczoły potowe próbowały oszukać 
poligraf. 
Zorientowałem się, że sala jest dziwnie pusta. Były tylko 
dzieci. 
- Gdzie są wszyscy? - zapytałem. 
- Wszyscy ***ą - odpowiedziała Różowa. Wyglądało to tak: 
trzy krótkie plaśnięcia rozstawionymi palcami o pierś. 
Towarzyszył temu konkretny układ palców: forma czasownika w 
czasie teraźniejszym, w trzeciej osobie liczby mnogiej. Nie 
muszę wyjaśniać, że niewiele z tego zrozumiałem. Dużo więcej 
powiedziało mi jej ciało w chwili, kiedy "mówiła" tamto. 
Rozumiałem ją teraz lepiej niż kiedykolwiek. Ciało zapytało 
mniej więcej tak: "Dlaczego nie mogę robić tego razem z 
nimi? Dlaczego nie mogę czuć-smakować-dotykać-słyszeć-
widzieć razem z nimi?" Tak właśnie powiedziała. Ciągle 
jeszcze bałem się całkowicie polegać na mojej interpretacji. 
Nadal próbowałem forsować mój punkt widzenia zjawisk, 
których tutaj doświadczałem. Byłem przekonany, że tak Różowa 
jak pozostałe dzieci czują się lepsze od rodziców, a zarazem 
niedoceniane i ograniczane w swoich możliwościach. 
Po krótkim poszukiwaniu znalazłem wszystkich na pastwisku 
północnym. Rodzice w komplecie, ani jednego dziecka. Stali w 
grupie o nieokreślonym porządku. Nie tworzyli kręgu, choć 
prawie. Jeżeli w ogóle byli zorganizowani, to w tym, że 
każdy od każdego stał w tej samej odległości. 
Owczarki niemieckie i ten szetlandzki siedziały na trawie 
przyglądając się grupie. Miały postawione uszy, ale się nie 
ruszały. 
Zrobiłem kilka kroków w ich stronę, lecz zatrzymałem się 
wyczuwając niezwykłą koncentrację. Dotykali się, ale ich 
ręce były nieruchome. Cisza spowijająca te zawsze ruchliwe, 
a teraz nieruchome postacie zabrzmiała w moich uszach 
ogłuszająco. 
Przyglądałem się im co najmniej godzinę. Siedziałem z 
psami drapiąc je i gładząc. Lizały mnie wyrażając 
zadowolenie, lecz ich uwaga skupiała się na grupie. 
Stopniowo zaczęło do mnie docierać, że grupa się porusza. 
Bardzo powoli, krok w jedną, krok w drugą. Odsuwali się od 
siebie w taki sposób, że odległość pomiędzy wszystkimi była 
identyczna. Jak galaktyki oddalające się od siebie w 
rozprzestrzeniającym się wszechświecie. Teraz mieli już 
wyciągnięte ręce i dotykali się zaledwie koniuszkami palców 
tworząc coś na kształt siatki kryształu. 
W końcu przestali się zupełnie dotykać. Zobaczyłem, jak 
wyciągają palce, by dosięgnąć się nawzajem. Ciągle jednak 
oddalali się rozchodząc się równomiernie. Jeden z owczarków 
zaczął cicho skowyczeć. Mrówki przebiegły mi po grzbiecie. 
Chłodno tutaj, pomyślałem. 
Zamknąłem oczy, czując znienacka senność. 
W ciemności leżącej po drugiej stronie moich oczu coś się 
kryło. Czułem, że gdybym mógł obrócić gałki oczne, 
zobaczyłbym to coś z łatwością. Zwodziło mnie każąc w 
mglistym napisie widzieć wielki, kolorowy neon. Jeśli było 
tam coś trudnego do uchwycenia, a co dopiero opisania, to 
właśnie to. Mrugało do mnie przez chwilę, kiedy psy 
zaskowyczały jeszcze głośniej, ale nie mogłem tego czegoś 
zidentyfikować. Najlepsze porównanie, które przyszło mi do 
głowy, to wrażenie, jakiego mogłaby doświadczyć niewidoma 
osoba od słońca w pochmurny dzień. 
Znowu otworzyłem oczy. 
Rożowa stała obok mnie. Miała zaciśnięte oczy, a rękami 
zatykała sobie uszy. Poruszała ustami. Za nią stało kilkoro 
starszych dzieci. Wszystkie zachowywały się tak jak ona. 
Nagle coś się zmieniło. Ludzie w grupie byli teraz 
oddaleni od siebie o około stopę i nagle wszystko się 
rozpadło. Przez chwilę kiwali się, a potem roześmiali się 
wydając ten dziwny, półświadomy hałas, który ludziom 
głuchym służy za śmiech. Poupadali w trawę i trzymając się 
za brzuchy, tarzali się ze śmiechu. 
Różowa też się śmiała. Ku memu wielkiemu zdumieniu, ja 
również. Zaśmiewałem się tak jak kiedyś po trawce, aż 
rozbolała mnie twarz i boki. 
I to właśnie było ***nie. 
Widzę, że do tej pory przedstawiłem bardzo powierzchowny 
obraz Keller. A jest jeszcze kilka rzeczy, którymi muszę się 
zająć, by obraz nie wyszedł skrzywiony. 
Na przykład ubranie. Większość ludzi w Keller nosiła coś 
na sobie przez cały czas. Tylko Różowa, która najwyraźniej 
miała odmienny temperament, nigdy nie wkładała niczego. 
U nikogo nie zauważyłem tej części ubrania, którą mógłbym 
nazwać spodniami. Noszono luźne ubrania: szaty, koszule, 
suknie, chusty i tym podobne. Wielu mężczyzn używało rzeczy, 
które należałoby zaliczyć do damskiej kolekcji. Uznali, że 
są po prostu wygodniejsze. Ubrania były mocno znoszone, ale 
przeważnie uszyte z jedwabiu, welwetu lub czegoś równie 
miłego w dotyku. Stereotypowa Kellerytka nosiła jedwabne 
japońskie kimono w ręcznie haftowane smoki, za to z wieloma 
dziurami i ciągnącymi się nitkami, całe w plamach po 
herbacie i pomidorach. W takim stroju wędrowała przez chlew 
dla świń niosąc wiadro karmy. Na zakończenie dnia szata szła 
do prania. Nikt się nie martwił, że kolory wyblakną. 
Wydaje mi się również, że nie wspomniałem ani słowem o 
homoseksualizmie. Można to złożyć na karb moich wczesnych 
najgłębszych związków w Keller z kobietami, Różową i Blizną. 
Nie wspominałem o tym do tej pory po prostu dlatego, że nie 
wiedziałem jak. Z mężczyznami rozmawiałem tak samo jak z
kobietami. Niespodziewanie łatwo udawało mi 
się być serdecznym w stosunku do mężczyzn. 
Nie mogłem uważać Kellerytów za biseksów, chociaż 
klinicznie takimi właśnie byli. Jednak w ich pojęciu 
homoseksualizm jako groźne tabu w ogóle nie istniał. To była 
jedna z pierwszych rzeczy, których się nauczyli. 
Rozdzielenie homoseksualizmu od heteroseksualizmu zamyka 
możliwość pełnego porozumienia się z połową rasy ludzkiej. 
Kelleryci byli nierozłącznie seksualni. W swoim 
"stenograficznym" języku nie mieli słowa, które dałoby się 
przełożyć na angielski wprost jako seks. Używali 
nieskończonej liczby określeń dla rodzaju męskiego i 
żeńskiego, jak również słów dla nazwania odcieni i 
różnorodności doświadczeń fizycznych tak licznych, że 
niemożliwych do wyrażenia w języku angielskim; każde z nich 
zawierało elementy życiowych doświadczeń, żadne nie zamykało 
tego, co my nazywamy seksem w oddzielnej, dyskretnej 
komórce. 
Jest jeszcze jedna kwestia, która domaga się odpowiedzi, 
ja sam zastanawiałem się nad nią, kiedy znalazłem 
się w Keller. Dotyczy istnienia tej komuny w ogóle. Czy 
musiało być właśnie tak? Czy nie byłoby lepiej, gdyby 
przystosowali się do naszego sposobu życia? 
Życie w Keller nie było rajską idyllą. Wspominałem już o 
napadzie i gwałcie. Mogły się wydarzyć ponownie, zwłaszcza 
gdyby gangi grasujące wokół miast rzeczywiście wyruszyły na 
łowy. Objazdowa grupa motocyklistów zdołałaby zmieść Keller z 
powierzchni ziemi w ciągu jednej nocy. 
Prześladowały ich również nieugięte paragrafy. Mniej 
więcej raz do roku pracownicy socjalni najeżdżali Keller 
próbując zabrać stamtąd dzieci. Oskarżano ich o wszystko, co 
tylko się dało: od maltretowania nieletnich po przyczynianie się 
do wzrostu przestępczości. Jak dotąd bezskutecznie, ale 
pewnego dnia mogło się udać. 
No a poza tym istnieją na rynku urządzenia pozwalające 
osobie niewidomej i głuchej przynajmniej troszeczkę widzieć 
i słyszeć. Spotkałem kiedyś w Berkeley niewidomą i głuchą 
kobietę, która je stosowała. Po stokroć wolę Keller. 
A co do tych urządzeń. W bibliotece Keller jest jedna 
maszyna widząca. Za pomocą kamery i komputera wprawia w 
wibracje zamknięty zestaw metalowych igieł. Otrzymuje się z 
niej ruchomy obraz wszystkiego, na co skierowana jest 
kamera. Urządzenie jest małe i lekkie, przystosowane do 
przenoszenia na plecach. Kosztuje trzydzieści pięć tysięcy 
dolarów. 
Znalazłem je w kącie biblioteki. Przeciągnąłem po nim 
palcem pozostawiając błyszczącą smugę tam, gdzie zmiotłem 
grubą warstwę kurzu. 
Różni ludzi przychodzili, odchodzili lub zostawali. Nie 
miewano tutaj tak licznych gości jak w innych miejscach, 
gdzie bywałem. Keller leżało poza szlakiem. 
Jakiś mężczyzna pokazał się raz w południe, rozejrzał się 
wokoło i odszedł bez słowa. Którejś nocy pojawiły się dwie 
szesnastoletnie uciekinierki z Kalifornii. Rozebrały się do 
kolacji i doznały szoku, kiedy zorientowały się, że ja 
widzę. Różowa też strasznie je przeraziła. Tym dzieciakom 
brakowało jeszcze bardzo wiele do osiągnięcia poziomu 
wyrafinowania, który ona prezentowała. Różowa za to mogła 
czuć się nieswojo w Kalifornii. Panienki odeszły następnego 
dnia niepewne, czy brały udział w orgii, czy nie. Całe to 
dotykanie bez zabierania się do rzeczy; bardzo dziwne. 
Rolę pośrednika pomiędzy mieszkańcami Keller i ich 
prawnikiem pełniła bardzo miła para z Santa Fe. Mieli 
dziewięcioletniego chłopca, który gadał bez końca z 
dzieciakami w języku migowym. Przyjeżdżali mniej więcej co 
dwa tygodnie i zostawali kilka dni pławiąc się w słońcu i 
uczestnicząc w każdym Zgromadzeniu. Ze mną rozmawiali łamaną 
"stenografią" i, bardzo uprzejmie, nie używali języka 
mówionego. 
Od czasu do czasu pojawiali się Indianie. Swoim 
zachowaniem okazywali niemalże agresywny szowinizm. 
Pozostawali zawsze ubrani w levisy i wysokie buty. Lecz 
widać było, że czują szacunek do tych ludzi, chociaż ci 
wydawali im się dziwni. Prowadzili z komuną interesy. To 
właśnie Navahowie odbierali produkty odstawiane codziennie 
do bramy i sprzedawali je zachowując dla siebie procent. 
Siadywali i mruczeli w takt języka migowego przekazywanego 
do rąk. Różowa powiedziała, że w interesach byli skrupulatni 
i uczciwi. 
Mniej więcej raz na tydzień wszyscy rodzice wychodzili w 
pole i ***li. 
Robiłem coraz większe postępy w "stenografii" i mowie 
ciała. Tym się tutaj oddychało. Tkwiłem tam już około 
pięciu miesięcy, w powietrzu wisiała nadchodząca zima. 
Dotychczas nie zastanawiałem się ani tak naprawdę nie 
myślałem o tym, co takiego chciałem zrobić z resztą życia. 
To chyba przez ten nawyk poddawania się losowi. Byłem tutaj, 
zupełnie niezdolny zdecydować, czy jadę dalej, czy chcę 
zostać na dłużej. 
Wtedy otrzymałem znak. Początkowo sądziłem, że miało to 
coś wspólnego z sytuacją ekonomiczną na zewnątrz. W Keller 
wiedziano wszystko o świecie. Byli świadomi tego, że 
izolacja oraz ignorancja w stosunku do spraw, które pozornie 
ich nie dotyczą, są niebezpieczną polityką. Prenumerowali 
"New York Times" w wersji Braille'a i większość go czytała. 
Mieli telewizor, który włączano tak jakoś raz w miesiącu. 
Dzieci oglądały program i tłumaczyły rodzicom. 
Tak więc wiedziałem, że niby-dobrobyt powoli mija i 
przechodzi w bardziej ludzką spiralę inflacyjną. Otwierały 
się miejsca pracy, pieniądze znowu zaczynały płynąć. Kiedy 
niedługo potem znalazłem się na zewnątrz, sądziłem, że to 
właśnie z tego powodu. 
Prawdziwa przyczyna była jednak bardziej złożona. 
Niewątpliwie grało rolę odpadnięcie kolejnej cebulowej 
warstwy "stenografii" i odkrycie następnej znajdującej się 
pod spodem. 
Mowy rąk nauczyłem się w czasie kilku nietrudnych lekcji. 
Potem uświadomiłem sobie istnienie "stenografii" i mowy 
ciała i przekonałem, o ile trudniej jest to opanować.
Przez pięć miesięcy zupełnego zanurzenia się, które stanowi
jedyną metodę opanowania języka, osiągnąłem poziom pięcio-
, może sześciolatka w "stenografii". Mowa ciała była jeszcze 
inną kwestią. Nie dało się zmierzyć postępu. Był to szalenie 
zmienny i wielce indywidualny język, który rozwijał się i 
zmieniał zależnie od osoby, jej nastroju i pory dnia. Ale 
stawałem się coraz bieglejszy. I wtedy uświadomiłem sobie 
Dotyk. To jedno słowo oddaje najlepiej sens języka czwartej 
warstwy. 
Po raz pierwszy zacząłem podejrzewać jego istnienie, 
kiedy spróbowałem poznać Janet Reilly. Znałem już historię 
powstania Keller, a jej postać wybijała się w decydujących 
momentach. Znałem każdego mieszkańca Keller, ale jej nie 
mogłem nigdzie odnaleźć. Znałem wszystkich po imionach 
takich jak Blizna, Ta-z-brakującą-jedynką i Mężczyzna- o-
włosach-jak-druciki. To były imiona, które sam im nadałem w 
"stenografii" i zostały zaakceptowane w takiej postaci. 
Wszyscy w komunie wyzbyli się swych oficjalnych imion. Nie 
miały dla nich żadnego znaczenia, niczego nie mówiły i 
niczego nie opisywały. 
Początkowo sądziłem, że to mój brak biegłości w 
"stenografii" uniemożliwia mi zadanie jasnego pytania o 
Janet Reilly. Lecz zorientowałem się, że nie mówią mi o niej 
celowo. Zrozumiałem dlaczego, przyznałem im rację i nie 
myślałem o tym więcej. Imię i nazwisko Janet Reilly 
określały osobę z zewnątrz, natomiast jednym z warunków, pod 
którymi organizowała całe to przedsięwzięcie, była zupełna 
anonimowość oraz brak jakichkolwiek specjalnych funkcji 
wewnątrz. Wtopiła się w grupę i zniknęła. Nie chciała, by ją 
odkryto. No i dobrze. 
Lecz w trakcie wyjaśniania tej kwestii zdałem sobie 
sprawę, że żaden z członków komuny nie ma stałego imienia. 
Różowa na przykład miała nie mniej niż 115 różnych imion, po 
jednym od każdego z członków komuny. Każde z nich było 
kontekstowe i opowiadało o tym, co w danej chwili łączyło ją 
z tą konkretną osobą. Moje proste imiona opisowe, oparte na 
cechach fizycznych, przyjmowano jak określenia, które 
mogłoby nadawać dziecko. Dziecko, które nie dotarło jeszcze 
tak głęboko, by się posługiwać imionami charakteryzującymi 
je samo, jego życie i związki z innymi. 
Jeszcze bardziej utrudniało rzecz całą to, że imiona 
zmieniały się z dnia na dzień. Tu właśnie po raz pierwszy 
dostrzegłem Dotyk i przeraziłem się. To była kwestia 
permutacji. Tylko jedno, szybkie spojrzenie na całą sprawę 
pozwalało stwierdzić, że w użyciu znajduje się nie mniej niż 
trzynaście tysięcy imion i nie będą stały w miejscu tylko po 
to, bym mógł się nauczyć ich na pamięć. Kiedy Różowa mówiła 
do mnie o Łysoniu, używała tego imienia, ponieważ rozmawiała 
ze mną, a nie z Niskim-Pękatym. 
Uświadomiłem sobie ogrom tego, co mi umyka, głębia 
niewiedzy odebrała mi mowę i zaparła dech w piersiach. 
Przepaść, która otwarła się pode mną, przyprawiła mnie o lęk 
wysokości. 
Dotyk był tym systemem, którego używali między sobą. 
Niewiarygodna mieszanina wszystkich trzech języków, których 
się dotąd uczyłem, a jej zasadą była niepowtarzalność. 
Rozumiałem, co mówią do mnie w "stenografii", która 
stanowiła podstawę Dotyku i domyślałem się prądów czegoś 
innego płynących wartko tuż pod powierzchnią. 
To była baza do budowy innych języków. Powstawały 
rozmaite wersje, ponieważ każdy dysponował innymi 
instrumentami, odmiennym ciałem i zespołem życiowych 
doświadczeń. Wszystko modyfikało ten język. Nie mógł być 
stabilny. 
W czasie Zgromadzeń Kelleryci wymyślali co wieczór nowe 
formuły w Dotyku. Wyrażenia idiomatyczne dotyczące spraw 
osobistych były kompletnie nagie w swojej szczerości. 
Stanowiły bazę wyjściową dla wyrażeń mających powstać 
następnego wieczora. 
Nie byłem pewien, czy chcę do tego stopnia się obnażać. 
Zacząłem wtedy wglądać nieco głębiej w siebie i to,
co tam zobaczyłem nie ucieszyło mnie. Świadomość tego, że każdy 
z nich wiedział o mnie więcej niż ja sam, była druzgocąca. 
Uczciwe ciało ujawniało wszystko bez przyzwolenia 
przerażonego umysłu. Stałem nagi w światłach reflektorów i 
wszystkie koszmary senne, w których publicznie opadały mi 
spodnie, wychodziły z cienia, by mnie nękać. Fakt, że oni 
wszyscy kochali mnie wraz z moimi brodawkami, nagle przestał 
wystarczać. Chciałem zwinąć się w najciemniejszym kątku z 
moim wrastającym boleśnie w ciało ego i niech sobie ropieje. 
Mógłbym pewnie ten lęk pokonać. Różowa z całą pewnością 
usiłowała mi pomóc. Powiedziała, że to boli tylko chwilkę i 
że wkrótce przyzwyczaję się do życia, w którym moje 
najgłębsze emocje są wypisane na czole ognistymi zgłoskami. 
Powiedziała też, że Dotyk nie jest taki trudny, na jaki 
wygląda. Skoro opanowałem "stenografię" i mowę ciała, Dotyk 
przyjdzie sam, naturalnie, jak młody pęd wypuszczany przez 
stare drzewo. To nieuniknione stanie się bez żadnego wysiłku 
z mojej strony. 
Prawie jej uwierzyłem, ale zdradziła się. Wszystko, co 
wiązało się z ***niem przekonywało mnie, że przejdę przez 
Dotyk tylko po to, by rozbić sobie głowę o następny stopień 
drabiny. 
Miałem teraz trochę lepszą definicję ***nia choć i ta 
próba przełożenia jej na angielski ujawniała tylko moje 
słabe pojęcie o istocie tego zjawiska. 
- To jest sposób dotykania - mówiła Różowa wykonując 
szaleńcze ruchy ciałem, by nadrobić swą niedoskonałą wiedzę 
i mój analfabetyzm. Jej ciało przeczyło prawdzie definicji w 
języku "stenografii", a równocześnie przyznawało, że ona też 
nie wie, co to naprawdę jest. 
- To jest dar umożliwiający przejście z wieczystej ciszy 
i ciemności w coś innego. 
Jej ciało znowu nie potwierdziło "słów". Uderzyła ręką o 
podłogę w rozdrażnieniu. 
- To jest przywilej pozostawania w ciszy i ciemności i 
dotykania innych. Wiem z całą pewnością, że słuch i wzrok 
zaburzają i zaciemniają to doznanie. Ja sama potrafię 
wyciszyć się i zamknąć wewnętrznie i mieć świadomość tego 
czegoś, lecz wizualna orientacja umysłu przeważa. Te drzwi 
są zamknięte dla mnie i wszystkich dzieci. 
Czasownik "dotykać", użyty przez nią w pierwszej części 
jej wypowiedzi, był amalgamatem pojęć wyjętych z Dotyku. 
Stapiały się w nim wspomnienia o mnie i to, co mówiłem o 
swoich doświadczeniach. Sugerował i przywodził na pamięć 
zapach i dotyk grzybów w miękkiej, wilgotnej ziemi pod szopą 
i Wysoką-o-Zielonych-Oczach, która nauczyła mnie rozumieć 
istotę przedmiotu. Odnosił się do rozmowy naszych ciał, 
kiedy ja wchodziłem w jej ciemność i wilgotność. Zawierał 
także jej wrażenia o mnie i tym, co czuła przyjmując mnie 
wewnątrz siebie. Wszystko to zawierało się w tym jednym 
słowie. 
Długo zastanawiałem się, czy ma sens skazywanie się na 
tortury krępującej nagości Dotyku wyłacznie dla osiągnięcia 
sfery sfrustrowanej ślepoty, która tak bardzo podobała się 
Różowej. 
Nie mogłem określić tego czegoś, co odpychało mnie od 
jedynego miejsca, gdzie czułem się szczęśliwy. 
Choć późno, jednak dopadło mnie pytanie: "Co, do licha, 
ja tutaj robię?" Kolejne pytanie, które stanowiło odpowiedź 
na to pierwsze, brzmiało: "Co, u licha, będę robił, kiedy 
stąd odejdę?" 
Byłem jedynym gościem, jedynym w czasie siedmiu lat
istnienia Keller, który zatrzymał się tu dłużej niż kilka dni. 
Zastanawiałem się również nad tym. Nie byłem wystarczająco 
silny ani pewny siebie, by widzieć w tym cokolwiek ponad
własną słabość.
Najwyraźniej wystarczało mi niewiele do szczęścia i nie 
przeszkadzały mi niewygody, które odstraszyły innych. 
Nie musiały to być koniecznie wady mieszkańców Keller ani 
ich systemu. Nie, za bardzo ich kochałem i szanowałem, by 
krytykować ich życie, bez wojen i polityki, z pewnością 
najbliższe optymalnej, rozumnej egzystencji ludzkiej w tym 
niedoskonałym świecie. Paradoksalnie, te dwa dinozaury, 
wojna i polityka, są jedynymi formami współżycia 
społecznego, jakie wymyśliła ludzkość. Tak, dla mnie wojna 
jest sposobem współżycia - narzuceniem własnej woli drugiemu 
człowiekowi tak kategorycznym i jasno sprecyzowanym, że nie 
pozostaje mu nic innego, jak poddać się, umrzeć albo zrobić 
z przeciwnika marmoladę. I jeśli to jest rozwiązaniem 
czegokolwiek, to już raczej wolę żyć bez rozwiązań. Polityka 
nie jest o wiele lepsza. Jedynym argumentem za nią jest to, 
że od czasu do czasu udaje jej się zamienić pięści na słowa. 
Keller stanowiło organizm praktykujący nowy rodzaj 
relacji, który najwyraźniej działał. Nie próbuję wcale 
forsować takiego rozwiązania dla problemów świata, bowiem 
jest wielce prawdopodobne, że sprawdza się ono tylko 
wewnątrz grupy o tak spójnych i rzadko spotykanych więziach, 
jak te łączące wspólnotę osób głuchych i ślepych. Nie 
przychodzi mi na myśl żadna grupa, której sprawy byłyby 
równie wzajemnie zależne. 
Komórki organizmu współdziałały przepięknie. Był silny, 
kwitnący i posiadał wszelkie przymioty, jakimi zawsze 
opisuje się życie, z wyjątkiem zdolności reprodukcji. Z całą 
pewnością widziałem nasiona odrębności kiełkujące u dzieci. 
Oczywistą siłą organizmu było pełne porozumienie. Bez 
tych wypracowanych i niemożliwych do zafałszowania 
mechanizmów porozumiewania się, wbudowanych w system Keller, 
organizm zjadłby się sam na skutek małostkowości, 
pieniactwa, zazdrości, zaborczości i pół tuzina innych 
"wrodzonych" człowieczych ułomności. 
Wieczorne Zgromadzenie stanowiło jego bazę. Tutaj, od 
kolacji aż do czasu na spanie, wszyscy rozmawiali w języku 
niezdolnym do fałszu. Rodzące się problemy ujawniały się 
natychmiast i rozwiązywały niejako samoistnie. Zazdrość? 
Uraza? Jakaś mała bolączka pielęgnowana skrycie? Niczego nie 
dało się ukryć w czasie Zgromadzenia. Natychmiast wszyscy 
otaczali cię ciasno i z miłością uwalniali od twojej 
choroby. Zupełnie tak jak białe krwinki gromadzące się wokół 
chorej komórki nie po to, by ją zniszczyć, lecz by ją 
uleczyć. Wydawało się, że żaden problem nie oprze się takiej 
kuracji, jeśli tylko zaatakuje się go od razu. A przy Dotyku 
sąsiedzi wiedzieli o nim wcześniej niż ty sam i już 
pracowali nad skorygowaniem zła, zabliźnieniem rany, 
poprawieniem twojego samopoczucia tak, byś mógł się z tego 
śmiać. Bardzo dużo śmiano się w czasie Zgromadzeń. 
Wydawało mi się przez chwilę, że jestem zaborczy w 
stosunku do Różowej. Byłem pewien, że tak było na początku. 
Różowa była moją wyjątkową przyjaciółką, pomagała mi, a 
przez kilka pierwszych dni była jedyną, z którą mogłem się 
porozumieć. To jej ręce nauczyły mnie mowy rąk. 
Wiem, że poczułem się zagrożony na swoim terytorium, 
kiedy po raz pierwszy inny mężczyzna kochał ją w moich 
objęciach. Lecz jeżeli istniał jakikolwiek sygnał, który 
Kelleryci byli w stanie odczytać, to był to właśnie ten. 
Odezwał się ogłuszającym dzwonkiem alarmowym natychmiast 
odebranym przez Różową, jej partnera, kobiety i mężczyzn 
znajdujących się wokół mnie. Uspokajali mnie i pocieszali 
tłumacząc we wszelkich możliwych językach, że już dobrze i 
żebym się nie wstydził. Następnie mężczyzna , o którym mowa 
zaczął kochać mnie. Nie Różowa, ale ten mężczyzna. 
Antropolog znalazłby tutaj temat pracy doktorskiej. Czy 
widzieliście filmy o życiu małp? Psy też tak robią. Wiele 
ssaków tak się zachowuje. Kiedy samce rozpoczynają walkę o 
przywództwo, słabszy może powstrzymać agresję sygnalizując 
poddanie się podwinięciem ogona. Nigdy dotąd nie czułem się 
tak rozbrojony jak w chwili, kiedy ten mężczyzna porzucił 
obiekt naszego współzawodnictwa - Różową - i przeniósł swoją 
uwagę na mnie. Co miałem zrobić? Po prostu roześmiałem się i 
on się roześmiał, i po chwili wszyscy się śmiali, i tak 
skończyła się moja zaborczość. To była tajemnica 
rozwiązywania problemów natury "ludzkiej" w Keller. Trochę 
jak wschodnia sztuka walki; poddajesz się, padasz tak, że 
atakujący wywraca się od własnego zamachu. Robisz to tyle 
razy, aż napastnik wie, że nie warto angażować aż takiej 
agresji, skoro nikt nie stawia oporu. Niebawem Tarzan, król 
małp, staje się Charlie Chaplinem. I śmieje się z tego. 
A więc nie chodziło o Różową i jej rozkoszne ciało ani 
świadomość, że nigdy nie będzie wyłącznie moja, bym mógł ją 
zamknąć w pieczarze i odganiać zalotników ogryzioną 
kością. Gdybym obstawał przy takim podejściu, pewnie stałbym 
się dla niej równie atrakcyjny jak amazońska pijawka, zaś 
pokonanie tej słabości i zdezorientowanie behawiorystów 
nęciło mnie bardzo. 
Tak więc wracałem myślami do tych wszystkich, którzy 
odwiedzili Keller i odeszli; co takiego zobaczyli, czego nie 
zauważyłem ja? 
Coś tam mi świtało. Nie byłem częścią organizmu, 
niezależnie od tego, jak miło i dobrze organizm mnie 
traktował. Nie miałem też nadziei, że kiedykolwiek zostanę 
przez organizm wchłonięty. Różowa powiedziała mi to już w 
pierwszym tygodniu. Odczuwała podobnie, lecz fakt, że nie 
potrafiła ***ć, nie był wystarczająco silny, by wypędzić ją 
z Keller. Mówiła mi to wielokrotnie w "stenografii" i 
potwierdziła w języku ciała. Gdybym odszedł, to bez niej. 
Próbowałem stanąć i spojrzeć na wszystko z boku, lecz 
czułem się mizernie. Co próbowałem osiągnąć? Czy celem 
mojego życia miała stać się ślepo-głucha komuna? Czułem się 
już wtedy tak zdeprymowany, że zacząłem uważać sytuację za 
poniżającą, choć wszystko świadczyło o czymś wręcz 
przeciwnym. Moje miejsce było tam, w świecie prawdziwych 
ludzi, a nie tutaj, pośród tych zwariowanych kalek. 
Wycofałem się z tej pozycji bardzo szybko. Rozum jeszcze 
nie do końca mi odjęło, balansowałem po prostu na krańcach 
szaleństwa. Kelleryci byli najlepszymi przyjaciółmi, jakich 
kiedykolwiek miałem, być może nawet jedynymi. Fakt, że 
czułem się skołowany, do tego stopnia zdezorientowany, by 
choćby przez chwilę pomyśleć o nich źle, martwił mnie 
bardziej niż wszystko inne. Możliwe, że to właśnie zmusiło 
mnie ostatecznie do powzięcia decyzji. Widziałem przed sobą 
przyszłość narastającego rozczarowania i nie spełnionych 
marzeń. Jeśli nie zdecyduję się zrezygnować ze wzroku i 
słuchu, zawsze pozostanę poza nawiasem. To ja byłbym głuchy 
i ślepy. To ja byłbym ułomny. Nie chciałem tego. 
Wiedzieli, że postanowiłem wyjechać, zanim jeszcze to 
sobie uświadomiłem. Moje ostatnie dni w Keller zamieniły się 
w długie pożegnanie pełne ciepłych, pełnych miłości słów 
przekazywanych mi dotykiem. Nie było to bardzo smutne ani 
oni nie byli tak naprawdę zmartwieni. To było miłe jak 
wszystko, co robili. Żegnali się z pewną dozą smutku i 
zadumy. Wszak życie-musi-toczyć-się-dalej, ale też mamy-
nadzieję-dotykać-cię-jeszcze. 
Świadomość istnienia Dotyku błądziła gdzieś na krańcach 
mojego umysłu. Nie był taki trudny, jak powiedziała Różowa. 
Za rok lub dwa mógłbym go opanować. 
Lecz klamka zapadła. Wróciłem na tor życia, którym 
szedłem wcześniej. Dlaczego, raz powziąwszy decyzję, bałem 
się nad nią dłużej zastanawiać? Może dlatego, że kosztowała 
mnie tak wiele i nie chciałem przysparzać sobie więcej bólu. 
Odszedłem cicho, nocą, w stronę drogi i dalej, do 
Kalifornii. Mieszkańcy Keller znajdowali się na polu, znowu 
tworząc koło. Ich palce były oddalone od siebie bardziej niż 
kiedykolwiek wcześniej. Psy i dzieci kręciły się wokół nich 
jak żebracy na bankiecie. Trudno było powiedzieć, które 
wyglądały na bardziej zgłodniałe i zdziwione. 
Doświadczenia z Keller pozostawiły ślady. Nie potrafiłem 
już żyć tak jak kiedyś. Przez chwilę sądziłem, że w ogóle 
nie jestem w stanie egzystować, ale mogłem. Byłem za bardzo 
przywiązany do życia, by podjąć ten decydujący krok i 
skończyć ze sobą. Postanowiłem czekać. Życie dało mi jedną 
piękną rzecz; może przyniesie następną. 
Zostałem pisarzem. Odkryłem, że mam teraz większy dar 
porozumiewania się niż przedtem. A może wcześniej wcale go 
nie posiadałem? W każdym razie moja pisanina miała teraz 
ręce i nogi i sprzedawała się dobrze. Pisałem to, co 
chciałem pisać i nie bałem się, że będę głodował. Brałem 
rzeczy takimi, jakie były. 
Przetrwałem niby-dobrobyt roku '97, kiedy bezrobocie 
sięgnęło 20 procent, a rząd ponownie zignorował je uznając 
za tymczasową depresję. Sytuacja w końcu się poprawiła 
pozostawiając liczbę bezrobotnych nieco większą niż po 
ostatnim kryzysie i jeszcze tym przed nim. Na ulice wyległ 
kolejny milion bezużytecznych ludzi, nie mających nic 
lepszego do roboty niż włóczyć się szukając zwady, rozbijać 
samochody, mordować, strzelać, podpalać, podkładać bomby i 
organizować rozruchy. Nieskończenie twórczy i pomysłowy 
teatr uliczny. 
Nie zbiłem majątku, ale żyłem dość wygodnie. 
Wygodnictwo to choroba społeczna, której objawem jest 
niedostrzeganie tego, że pozostała część społeczeństwa 
jęczy domagając się minimum do życia. Miałem miłe 
mieszkanko w Marin County, poza zasięgiem wieżyczek 
karabinów maszynowych. Miałem też samochód w czasach, kiedy 
samochody zaczynały być luksusem. 
Doszedłem do wniosku, że dawne ideały poszły w niepamięć. 
Życie jest pasmem kompromisów, rozumowałem; a jeśli ustawisz 
sobie zbyt wygórowane cele i wymagania, będziesz skazany na 
wieczne rozczarowanie. Przychodziło mi do głowy, że celom, 
które udało mi się osiągnąć, daleko było do "wygórowanych", 
ale nie wiedziałem, co na to poradzić. Zachowywałem postawę 
cyniczno-optymistyczną i ta mieszanka wydawała się 
właściwa dla mojego przypadku. W każdym razie jakoś 
funkcjonowałem. 
Dotarłem nawet do Japonii, jak niegdyś zamierzałem. 
Nie znalazłem nikogo, kto dzieliłby ze mną życie. Do tego 
była tylko Różowa, Różowa i jej rodzina, tymczasem 
rozdzielał nas ocean, który bałem się przekroczyć. Bałem się 
nawet myśleć o niej za dużo. Mogłoby to zachwiać równowagę, 
którą osiągnąłem. Żyłem tłumacząc sobie, że taki właśnie 
jestem. Samotny. 
Lata płynęły, aż do szczytowego dnia tysiąclecia. 
W San Francisco urządzono wielki festyn dla uczczenia 
roku dwutysięcznego. Kogo obchodzi, że miasto rozpada się na 
kawałki, a cywilizacja stoi na granicy paniki i histerii? 
Bawmy się! 
W ostatni dzień 1999 roku znalazłem się na moście Golden 
Gate. Słońce zanurzało się w Pacyfiku nad Japonią, która 
tylko tym różniła się od reszty świata, że była 
poćwiartowana i naszpikowana neosamurajami. Za mną pierwsze 
pociski uroczyście celebrowanego holokaustu 
współzawodniczyły z łuną pożarów, za pomocą których socjalne 
i ekonomiczne ugrupowania czciły tę okazję na swój własny 
sposób. Miasto drżało pod ciężarem biedy, bojąc się zapaść 
pod ziemię, kiedy zarysują się linie jakiegoś tam Uskoku 
Świętego Andrzeja. Orbitujące bomby atomowe migały mi przed 
oczami, gotowe zasadzić grzyby, kiedy wszystkie inne 
możliwości zostaną wyczerpane. 
Pomyślałem o Różowej. 
Znalazłem się na na pustyni Nevady. Pędziłem pocąc się, 
kurczowo ściskając kierownicę. Płakałem w głos, lecz 
bezdźwięcznie, tak jak nauczyłem się w Keller. 
Czy można wrócić? 
Mój miejski samochodzik rozpadał się na wertepach i 
wybojach szutrowej drogi. Nie był przeznaczony do takiej 
jazdy. Niebo rozjaśniało się na wschodzie. Nadchodził świt 
tysiąclecia. Przydepnąłem mocniej pedał gazu i samochód 
skoczył dziko do przodu. Nic mnie to nie obchodziło. Nie 
miałem zamiaru wracać już tą drogą, nigdy więcej. Czy tak, 
czy siak, jechałem po to, by zostać. 
Dotarłem do muru i załkałem z ulgą. Ostatnie sto mil było 
koszmarem niepewności, czy to nie był sen. Dotknąłem zimnej 
rzeczywistości w postaci muru i uspokoiłem się. Lekki śnieg, 
teraz szary we wczesnym świetle poranka, pokrył wszystko. 
Zobaczyłem ich w oddali. Wszystkich, w polu, tam gdzie 
ich zostawiłem. Nie, myliłem się. To były tylko dzieci. 
Dlaczego z początku wydawało mi się, że jest ich tak wiele? 
Różowa też tam była. Poznałem ją od razu, chociaż nigdy 
wcześniej nie widziałem jej w zimowym ubraniu. Była wyższa, 
pełniejsza. Powinna mieć teraz dziewiętnaście lat. Malutkie 
dziecko bawiło się u jej stóp, a ona trzymała na rękach 
niemowlę. Podszedłem do niej i przemówiłem do jej dłoni. 
Odwróciła się ku mnie, z twarzą promieniejącą radosnym 
powitaniem. Jej oczy miały wyraz, jakiego nigdy u niej nie 
widziałem. Jej ręce "ofrunęły" mnie, ale oczy nie drgnęły. 
- Dotykam cię, witam cię - powiedziały jej dłonie. - 
Szkoda, że nie mogłeś tu być kilka minut temu. Dlaczego 
wyjechałeś, kochany? Dlaczego tak długo cię nie było? - Jej 
oczy tkwiły w głowie jak dwa kamienie. Była niewidoma. Była 
głucha. 
Wszystkie dzieci też. Nie, dziecko Różowej siedzące u 
moich stóp spojrzało na mnie z uśmiechem. 
- Gdzie są wszyscy? - zapytałem, odzyskawszy oddech. - 
Blizna? Łysoń? I co się stało? Co tobie się stało? - Czułem 
jak rzeczywistość niebezpiecznie się rozpływa. 
- Odeszli - powiedziała. Słowo zwiodło mnie.
Użyła go w bardzo złożony sposób. Przypominało coś, co 
mówiła już wcześniej: szemrało w nim źródło frustracji, 
które już raz kazało mi uciekać z Keller. Lecz teraz jej 
słowo mówiło o czymś, co nie było jeszcze jej, lecz 
znajdowało się w zasięgu możliwości. Nie było w nim smutku. 
- Odeszli?
- Tak. Nie wiem dokąd. Są szczęśliwi. ***li. To było 
cudowne. Nam dane było dotknąć tego jedynie w części. 
Czułem, jak moje serce bije w rytm dźwięków ostatniego 
pociągu odjeżdżającego ze stacji. Odgłos stóp dudnił po 
chodniku w miarę, jak rozpływał się we mgle. Gdzież są 
niegdysiejsze śniegi? Nigdy dotąd nie słyszałem o takiej 
bajce, w której można wrócić do czarodziejskiej krainy z 
baśni. Budzisz się i stwierdzasz, że twoja szansa minęła. 
Odrzuciłeś ją. Głupcze! Ma się tylko jedną szansę, taki jest 
morał, prawda? 
Ręce Różowej śmiały się na mojej twarzy. 
- Potrzymaj tę część-mnie-która-przemawia-do-piersi - 
powiedziała podając mi córeczkę. - Ofiaruję ci prezent. 
Zimnymi palcami delikatnie dotknęła moich uszu. Szum 
wiatru umilkł, a kiedy odjęła ręce, już nie powrócił. 
Dotknęła moich oczu, zabrała całe światło i już więcej nie 
widziałem. 
Żyjemy w słodkiej ciszy i ciemności. 
KONIEC
_