Stanisław Wysocki Żydzi w DZIEJACH POLSKI Wydawnictwo OJCZYZNA Warszawa 1995 Copyright by Wydawnictwo OJCZYZNA Warszawa 1995 Wydanie pierwsze ISBN 83 - 86449 - 04 - 7 Wydawnictwo OJCZYZNA 00 - 511 Warszawa, ul. Nowogrodzka 25/35 tel. 628 55 22 Spis treści OD WYDAWCY..... ...... ............... .... . . .................................. .. .. .5 OD AUTORA................. . ..... . . .................................................... 7 Rozdzialpiei-wszy - ŻYDZI PRZED OSIEDLENIEM SIĘ NA ZIEMIACH POLSKICH 1. Od Abrahama do utraty państwoţvości.......................................... .. 9 2. Od utraty państwowości do ukazania się Talmudu.... . . .. . .......13 ţ. O s obliwo ś ć ţralmudu...... . ............................................ ............... 1 6 4. Żydzi w za c hodniej Europie.......................................... ...... ........ 2 1 Rozdzial drţugi - OSIEDLENIE SIĘ ŻYDÓW W POLSCE ţI ICH DZIAŁALNOŚĆ DO UPADKU PAŃSTWA POLSKIEGO 1. Żydzi w okresie panowania Piastów.. . ................. . ................... 33 2. Żydzi w okresie panowania Jagiellonów......... . . . ............. . .....40 3. Żydzi w okresie panowania królów elekcyjnych....... ............ ...47 4. F rank i franki ści póls cy....... .. .............................. . . .. .. .. .. .... 5 4 Rozrizial tizeci - ŻYDZI W OKRESIE OD UPADKU POLSKI DO ODZYSKANIA NIEPODLEGł.,OŚCI 1. Żydzi w okresie polskich powstań narodowych....................... ..... 65 2. Żydzi w okresie od upadku Powstania Styczniowego do wybuchu pierwszej wojny światowej... . . . ............ . .. .. .. .... 74 3. Żydzi w okresie pierwszej wojny światowej i Paţ-yskiej Kon fe rencj i Pokoj owej..................... .. .............. . ...................... 9 1 Rozdzial czwar-ty - ŻYDZI W POLSCE MIĘDZYWOJENNEJ I NODCZAS OKU1'ACJI NIEMIECKIEJ 1. Żydzi w Pol sce międzywoj ennej............ ......... . ... .................... 1 09 2. F-Iitlerowska eksterminacja Żydów ţv Polsce w latach 1 9 3 9- 1 942....... ......... . . .... .. . ...... . ........ ... . . ........ .. .. 1 22 Zbrojny opór Żydów w getcie warszawskim i innych o ś rodkach okupowan ej Pol ski.................. .. ... . ...... I34 RozdzialpiĄty - ŻYDZI W POLSCE LUDOWEJ I W III RZE- CZYPOSPOLITEJ 1. Żydzi w okresie od powstania ZPP do wydarzeń październikowych 1 9 5 6 roku.. ... .. . .. .... ....... ...... .... ..... 1 5 1 2. Żydzi w okresie od wydarzeń październikowych 1956 roku do wyd arz eń grudniowy ch 1 970 roku... ... ... ... .... ...... ........ 1 7 1 i. Żydzi w Woj sku Polskim i organach bezpieczeństwa. . . . . . . . . . . . . .189 4. Żydzi w okresie od wydarzeń grudniowych 1970 roku do wprowadzenia stanu wojennego w Polsce w grudniu 1 9 8 1 roku............ ................. ........... .......... ...... ..... ...... .... 206 ţ5. Żydzi w okresie odţwprowadzenia stanu wojennego do wyboru rządu Józefa Oleksego. ...... . ...... ............ ..... ..... .....211 I3 ibliografia....... ............. .......... .......... ........... ........ ...... ........ 23 1 Ofe rta wydawnictwa............. . ......... ...... ............. ....... ........ ... 24 1 OD WYDAWCY Drogi Czytelniku - Polaku! Książka, którątrzymasz w ręku miała być moim głosem w zwycięskiej pre- zydenckiej kampanii wyborczej 1995 roku. Jednym z jej haseł było: POLAK GOSPODARZEM OJCZYSTEJ ZIEMI. Drugim ważnym głosem miała być POLSKA KONTRA, który to periodyk polecam Twojej uważnej lekturze. Niestety, nie udało się pozyskać 100 000 POLAKÓW, którzy złożyliby podpisy pod moją kandydaturą. Dlatego niech ta książka wraz z dwutygodni- kiem OJCZYZNA i POLSKĄ KONTRĄ będzie pierwszym głosem zarówno moim jak i Stronnictwa Narodowego OJCZYZNA w zbliżających się wybo- rach parlamentarnych. Tym razem już zwycięskich. Zależy to jednak również od Ciebie Drogi Czytelniku. Książkę tę polecam w pierwszej kolejności tym wszystkim, którzy słusznie nawołując co niedziela do walki z komunizmem (jako ustrojem bez Boga i bez własności prywatnej) równocześnie zalecająkochać Żydówjako starszych bra- ci w wierze. Nie zapominajcie Czcigodni, że miłość chrześcijańska nie likwidu- je cnoty roztropności. A ţoztropność podpowiada, że tylko IO% przechrztów przestaje być Żydami. Reszta robi to dla interesu: Widać to wyraźnie na przy- kładzie kilku kandydatów na urząd prezydenta RP: Ci "urzędowi katolicy" sąproduktem sekt żydowskich w Kościele Chrystu- sowym, są wilkami w owczarni, które natychmiast należy przepędzić, wysłać na misję, w tym również do Izraela. Przez 2000 lat Kościół katolicki przestrzegał przed Żydami, a Żydzi nie uznawali Chrystusa za Żyda. CO SIĘ NAGLE ZMIENIŁO ??? Dokładnie tę książkę powinni przeczytać również wszyscy wychowawcy, w tym rodzice oraz kandydaci na polityków. Książka jednoznacznie udowadnia, że "żydokomuna" jest nieodrodną sio- strą "żydosolidarności". To wzajemne przenikańie się i uzupełnianie czerwo- nych z różowymi, lewicy z prawicą... musi budzić zadumę każdego uczciwego Polaka. Przeanalizujmy korzenie narodowe twórców tak wspaniałych gremiów jak: - Doświadczenie i Przyszłość, - Porozumienie Ponad Podziałami, - Fundacja Batorego, - Klub STU, - Obóz Patriotyczny... Jakież to wspaniałe gremia, jakież wzniosłe patriotyczne hasła. A wszystko to dla zakamuflowania współczesnego faryzeizmu. Tţo nie mityczny komunizm znicţvolił naszą Ojczyznę, odebrał mienie Pola- kom, mordowal dziesiątki tysięcy najlepszych synów naszego narodu, depra- ţvował polską młodzież, wiţził l'rymasa ţIţysiąclecia sprowadził do Polski po- rnografiţ, narkotyki, ogłupiające filmy (mimo braku dolaróţv). ţIţci nie jakaś postkomuna szerzy antypolonizm, w,alczy z Kościołem katolickim... Robili to i robią bardzo konkretni ludzie. JAKIEJ ONI SĄ NARODOWOŚCI? Oczywiście byli też i są polscy pomocnicy. I jednych i drugich należy na- tychmiast odsunąć do wpłyvvu na bieg polskich spraw. Tţych najţviţkszych orędowników naiwnej i antypolskicj tolerancji pragn ţ zapytać: Czy znacie w Polsce Żyda bezdomengo, b;.zrobotnego, głodnego, ţvyrzuconego na bruk na skutek nieopłaconego czynszu??? 1'rzestańcie wiţc bredzić o polskim antysemityźmie. Nie tylko dlatego, żeArabowie sąteż Semi- tami, lecz również dlatego, że narodowcy zţvalczają czyny, działania antypol- skie, a nic narodoţvość sprawców. Nie możnţł też nie pamiętać, że na przestrzeni wieków W.SZYSţrKlE NA- RODY starały się pozbyć Żydów. Czy był to wynik żydowskiej dobrotliţvości, miłości do gospodarzy, lojalności wobec lokalnych interesów narodowych czy czegoś wrFcz przeciţvnego?! Książka ta, wychodzţc z zalożenia, że ţvłasna niemoc jest groźnicjsza jak obca przemoc ma też za zadanie ułatţvić, poinóc ţv stabilizacji polskiej sceny politycznej, która powinna (już w ţvyborach do parlamentu) ograniczyć siţ do pięciu partii: - mniejszość żydowska, nicmiecka... - komuniści, socjaldemokraci... - ludowcy, . - chadecy, - narodowcy. POLSKI IN'IţERES NARODOWY wyklucza boţviem istnicnie 100 cży 200 partyjnych kanap bez lokalu, gazety... . Niżej podpisany zaprasza oczyţviście do budowy SILNEJ PAR'Iţll NARO- DOWEJ. NARODZIE f'OLSKl! OBUDŹ S1Ę! JAK UMIESZ LIĆZY(:, LICZ NA SIEBlE! Bogusłaţv Rybicki OD AUTORA Problem roli Żydów w dziejach i kulturze naszego narodu stanowił i stano- wi przedmiot rozważań ţvielu historyków, myślicieli, badaezy i publicystciţv. Spośród licznych opracowań, które ukazały siF na ten temat na szczególnąuţva- gţ zasługujątakie jak: Aleksander Kraushar: "Prank i frankiści polscy" ( 1919), ţIţeodor Jeske Choiński:,;Flistoria Żydów w Polsce", ks. Józef Kruszyński: "Ży- dzi i kţvestia żydowska" ( 1920), dr Majer Bałaban: "ł listoria i literatura żydoţv- ska", A. Niemojewski: "Dusza żydowska ţv zwierciadlc Talmudu" (I920), ks. dr Stanisław ţhrzeciak: "Program światowej polityki żydowskie,j'ţ ( 1930) i "ţłţalmud o gojach a kwestia żydowska w Polsce" (1939), Stanisłaţv Didier: "Rola neofitów w dziejach Polski" ( 1934) i ks. Justyn B. Pranajtis: "Chrześcija- nin w ţhalmudzie żydowskim" (1937). Powojenna literatura i publicystyka obfituje również w liczne opracowania z tej dziedziny. Do szczególnie interesujących opracowań zaliczam takie jak: L,. l-lirszfeld: "Ilistoriajednego życia" (194G), J. Polak: "Zbrodnicze plemię" (hez roku ţvydania), Zţ. Ciesiołkiewicz: "Inwazja upiorów" ( I 95G-1979), Jan Dobrogost Naszan: "Doświadczenie bez przyszłości" (1981), "Judeopolonia 1944-1981 " (autor nicznany), T. Prekerowa: "Konspiracyjna Rada Pomocy Żyţdom ţv Warszawic 1942-1945" (1982), M. Fuks, Z. Floffman, M. Iłorn, J. ţIţomaszewski: "Żydzi polscy. Dzieje i Kultura" (1982) i J. Orlicki: "Szkicc z dzicjeiw stosunków polsko-żydowskich 19 I 8-1949" ( 1983). Przy opracowywaniu tego problemu natknţłem się na duże trudności dotar- cia do książek traktujących o Żydach, które ukazały siţ w Polsce międzyţvojen- nej, gdyż zostały one najprawdopodobniej na polecenie wplywowych "osobi- stości" ţvycot;.mc z bibliotek publicznych. DziFkuję w tym miejscu wszystkim kolegom i przyţjaciołom za to, żc umożliwili mi zapoznanie sig z tymi pozycjn- mi znţijdującymi się w prywatnyin posiadaniu. Autor Vv'arszawa, 2 I października I 995 roku Rozdział pierwszy ŻYDZI PRZED OSIEDLENIEM SIF NA ZIEMIACH POLSKICH 1. Od Abrahama do utraty państwowości W oparciu o historyczne ustalenia wiadomo, że plemiona izraelskie (Iţe- brajczycy), z których wywodząsię Żydzi,ţ zamieszkiwały aż do połowy drugie- go tysiąclecia p.n.e. Arabię oraz Półwysep Synajski. Prowadziły koczowniczy tryb życia przenosząc się z miejsca na miejsce, z kraju do kraju, w poszukiwa- niu pastwisk dla swych owiec, osłów i rogatego bydła.2 W tym okresie Żydzi stali na znacznie niższym poziomie rozwoju niż Babilończycy i inni. Religia ich była wówczas bardzo prymitywna; początkowo uważali oni za bóstwa siły przy- rody i różne duchy, następnie czcili duchy swych przodków, wreszcie zaczęli wierzyć w plemiennych bogów - opiekunów, których było wţsumie kilkadzie- siąt (politeizm). Kult religijny był prosty, polegał tylko na składaniu zwierząt lub owoców na ofiarę bogom przez ich spalenie. Ofiarę składali ojcowie rodów na wzgórzu pod drzewem. Do obrzędu należało równicż obrzezanie - prakty- kowane u wielu plemion semickich. Około XVIII wieku p.n.e. lud żydowski zjednoczył się w sensie społecznym i uległ pod względem ekonomicznym znacznym zmianom. Najego czele stan ţł Patriarcha Abraham, który stał się ich duchowym przywódcąw Ur, starożytnej stolicy Sumerów.1ţam bowiem miało mieć miejsce jedno z pierwszych obja- wień, w których Bóg Jahwe objawił Abrahamowi swoje plany.ţ Dokonały się dalsze zmiany w wierzeniach Żydów. Odrzucili oni wielo- bóstwo (politeizm) i przyjęli wiarę wjednego boga (monoteizm). Ich bógw tym okresie nazywany był "Elohim", co oznacza bogowie w liczbie mnogiej od sło- wa hebrajskiego Eloah. Lud żydowski wraz zAbrahamem udał się w wędrówkę przez Babilonię Mezopotamię do Egiptu, gdzie pozostał aż do Xlll wieku p.n.e. tojest przez sześć wieków. Uciążliwe stało siţ życie Żydów w Egipcie. Władcy tego kraju zmusili ich do różnorodne_j ciężkie_j pracy fizycznej nie wyłączając kamieniołomów. Legendarny Mojżesz, mąż Egipcjanki Sephory, córki kapłana, uczeń i zięć egipskiego m4drca," posiadający dostęp do tajemnej wicdzv egipskich kapła- 9 nÓůV OraZ ZnLlţLţCy dObrZC pUStynnC ObSzary pOłůVy'SpLl ţynaţ SklCgO (LlkryůVał S1ţ tam IlrzCZ dILIż, SZy CZElS prZCd pl)ŚĆIgICnl Zil ZabIClC żllłnICrZa CgIllSkICgO), pţ- stslno\ţII ůvyproůvadZlc ţydóW z nlewolt eglpskleţ 1 oC;ZyśCIĆ lch ůvlarę od bał- ůr'ochůů'a lstů\'a.5 Wypro\vadZenie to nastąpiło prawdopodobnie okolo 1300 r. p.n.e. Za panoůvania RamZesa, ftraona XIX dynastii. W księgach Starego ţIţestamentu podane sţdwie różne daty tego wypro\vadzenia.1 tak wg. Ksiţgi Królliw miało t0 bVĆ \V 144 I r. p.n.C., tl ůVg. KSlţgl WyJ ŚCla (E,YOdllSţ ůV I 23O r. p.n.C. Po ůvyproů\'adZenill Żydli\v z Egiptu na pustynne tereny wokilł gilry Synaj, Mojżesz \vykorzystał ůviedZ4 llZyskaną od kapłanil\v egipskieh oraZ zciohytţt ůvlasnym dośůviclllczenienl dla wykazania Żydoln, iż utrzymu_je bezpośredni kon- takt z l3ogiem.lahwe. Chodziło nlu o uZyskanie przez to całkowitego wśrlill nlCh pOSIlIChLl. .Illllćln CţChOrO\l'IĆz w sůvej prćtCy pt. "Wiedza tajCmna \v ţgip- cic" wysllnął interesujlcąsugestiţ, iż Mojżesz ůvykorzystał z egipskiej "Ksiţgi Umţlrłych" za\varte W niej zasady etyczne do sformulo\vania DZiesiţciorgţi Przy- kaZań (Deketlogu), które -jak głosi Biblia - miał otrzynlać na kamiennej tţlblicy \vśród grzlnotu piorunóW i bły'skawic na górZc Synaj od samego f3oga. Ponadto Bilg lnial poůviedzieć do niego: "Jamjest, któryjest",l' co miało nzllaczaćjego odwieczne istnicnie. Mojżeszowi nie udało siţ osiągn ąć celliw jakie sobie posta\vił. Nie zdołał przez okolo 40 lat swego z Żydami pobytu na bezpiecznej pustyni wokill Palc- styny, wproůvadzii ich do obiccanţj "ziemi świętej" ani też nakłonić icll do odejścia od bałwochůvalstůva. Udało siţ podbiĆ ZlCnllţ Kananejskţ, tj.1'alesty- nţ i to tylko CZ4ŚCIo\vo dOpICro jCgo następcy, ktilrym był JoZLle syn Nllma. W ziemi kananejskicj ŻydZi zetknţli siF z Filistyllullli, Moabitami, Anlorytallli, Alnnlonitami Amalekinami, JubuZyjczykalni i Midianitami, które to Illdy stały na znacznic ůvyżsZym niż oni poziomie rozwoju kllltLlry.' f'ełni Zachwytu do kllltury tych ludów, Żydzi zaczţli siţ Z niilli IţCZyĆ prZC- chodzţc do osialllego trybu życia i wielc od nich ZţipożycZyli. l tak np. ollAmo- rytliův nallczyli siţ uprţtůvy roli, a od Fenicjan -- zdolny'ch kupców i techni- kóW- handlu i budo\vnictůva. Z fantaZji zaś poetyckiej I3abilońcZykilův, Persóůr' i AsvrvjcZykliův ZacZerpnţli niektóre lnity i legendy. WraZ Z pojnůvicnicm siţ ůVśrlill lyllliův rOlnict\vLl, p0\VStćllCl U nlCh WłţSnOŚĆ pryůVaĆnCl I nICWOInICl\VO. PO OSICd ICnI Ll SlCr \ů' ZICnll kananĆJ SkIC,ţ lydZl StWOrZyll I Ulną kOnţCdCrćtĆJţ 1 ţ pIC- mion Z rolloůvąstarsZyZnţtnel CZCIC. Z\5'IąZCk tCn prZyţjţł naZův4 IZrtlcl i obe.jmn- t4'11I S\ů'y'n 1 ZLlSI4gICn 1 pillnOCnţ 1 śrOdlin\vţt CZţŚC PaICStyny.ţ lţlCttOn lIOSI pOILl- llnl0ůů'tţ CZţŚC lţaICStVny ZLln lICSZkl\Valy' CIůů'a p01101CnlCt Jndy' nIC p0ů\'IllZLlnC Z IZraţIcZyketmi. PO SnlICrCl.IOZlICgO rZCłdy' nJd ZdObytyml CZţŚClćlml PaICStynV ZllCZ4ll 511rL1- \ů'll\ů';1Ć ţţdZlO\ů'IC. ţIţI1VL110 t0 d0 rOkLl I 055 p.n.C.. W ty'nl CZţl. SIC IlIŹnCl kOnlClIC- rQC,ţ Ll I Zr;lC IC Zy'kCi\ů' prZĆkSZtalC IłLł ŚIţ \V krÓl CStWO, lla ĆZCIC k20rCg0 Stan ţtl ţI Cr\V- szy król Saul w 10.5.5 r. p.n.e.. Saul był energicznynl, odważnyln i mężllym królem. Prowadził ciągłc wojny z t=ilistynami i w trakcie jednej z nich poległ w'raz z trZenla synami około 1033 r. p.n.c.. Jego mie_jsce zajął Daůţid, syn Izaisa z Betllehen, przywódca nic wchodzącego w skład królestWa izraelskiego pie- micllia Judy, nlimo iż korona należała się jedllenlu Z żyjących je;szcze synóův Saula. Osiţnął to dziEki sprytowi żeniąc siţ z córką Saula. Dawid został królenl zjednoczonego Izracla około 1025 r. p.n.c. i stał siţ twlircąjego potţgi.`' Poko- nał Iţilistynów,Amalekidów, Edolnitow, Moabitow i inne plc;mionawystępują ce przeci\vko Izraelitom. Zabrał Amanitom gród Syon, który uczynił sto licą swego państwa, nazwany najpierw na jego cześć miasteln Dawida a poteln Jerozolimą. Dawid zbudował wspaniały pałac, utůvorZył skarbiec państvvowy, Zorgalli- zował kult religijny i połączył wjednącalość ziemiţ zamicszkałţţprzez Żydów. Za jego panoůvania nastţpiła odnowa religii lnojżeszowej i Arka Przymierza (zawarta ponoć z Bogil;ln Jahwe) Została przeůvieziona do Jerozolilny. l.lnarł okolo 97? r. Il.n.c.. Po śnlierci Dawida władzF objął jego syn Salomon, który zbudował ůvspaniałąświątynię w Jerozolinlie, llovvy pałac królewski i \viele in- nych pożytecznycll budowli, popieral roZwilj sztuki i literatury. Otaczał siF licz- nymi kobietami. Posiadał - jak podają Księgi Króleůvskie - "żon jako królo- wych siedelnset, a nałożnic trzysta".Iţ Znlarł około 93? r. Il.n.e. Wraz z ukształtowaniem siE klas społecznych pojawiła siţ ůvśród IzraelitóW kasta kallłańska, która przystąpiła do umocniellia kllltu religijnego. Gdy ŻyllZi zapożyczyli od Fenicjan pismo alfabetyczne W' początkach pierwszego tysiącle- cia p.n.e. ich kapłani przystąpili do spisy\vania legend, mitów i podań, które były w ciągu tych długich wiekilw przekazywane ustnie z pokolenia na pokole- nic. W toku tego ustnego przekazyůvania, różne wydarzenia i postacie, o których była nlowa, Ltlegały zniekształecniom, różnylll przerilbkom i modyfikacjoln. Przyoblekanc były w różne mity, ?; byleby tylko goj nie ţviedział, że (Żyd) ţvyraźnie kła- mie".54 ".leśli goj, któremu Żyd był winien pieniądze umarł, ajego spadkobier- cy nie wicdzţţ nic o tym długu, to Żyd nie potrzebiije płacić".ţ5 "Wszystkie lmajętności gojów są jakby opuszezone, kto je pierţvszy zabiera, ten jest ich pelnem".ţţ..."Rzecz zagubionąakuma (nieżyda) może (Żyd) zatrzymać; powie- dziane,jest boţviem "rzecz zgubioną brata t\.vego oddasz".ţ' Kto zaś ją oddaje, przekracza praţvo".5" "Nieżyda wolno podejść, alboţviem \v Piśmie poţviedzia- no, że nikt nic może brata swego oszukiwać".ţ`' "Alejeżeli goj oszukał Żyda, to musi wedle naszych praw odszkodo\vać mu to".ţţ "Nieżyda wolno bezpośrednio okraść, tj. oszukać go w rachunku itp. byle tego nie zlmiarkował, gdyż imię Boga lnogłoby być znicţvażone".ţ'ţ.."Obcelnu możesz lichţvę dać, ale bratu swemu nic dţi\vaj lićhwy, aby błogostawił ciţ Je- ho\va, Bóg twój, we ţvszelkim przedsięwzięciu rąk tţvoich na ziemi, do której ţvchodzisz, abyśjąposiadł".ţ'z Można powiedzieć "ţvszelki ślub, ktciry uczyniţ, nicchaj bFdzie unieważniony", lecz poţvinien on o tym pamiętać podczas ślu- bu.ţ" ţfa sama myśl jest zawarta w innym traktacie lţallnudu następu.jţţco: "Przy- siţłgł rabhi Akiba swojemi wargami, Iccz w sercu s\voim natychmiast tţ przysiţ- gţ unieważnił".ţ'4 W ţlţalmudzie znajdują się zalecenia na\votujące do zabijania nieżydóţv. Oto ţvjednym zjego traktatów powiedziano: "najlepszego z gojci,ţv zabij".ţ'ţ W dru- gim traktacie myśl ta wyrażonajest następująco: "Nei_jlepszy wśród gojóţv za- sługuje nţi śmierć".ţ'ţ W ksiţdze Sefer or lzrael I 77 b czytamy: "ZnISzĆZ Życle klifot (nieţviernych) i zabij je; bţdziesz bo\viem lniły Majestatowi Boskiemu, jako ten, który składa ofarę kadzidła".ţ' W karcic I RO tej ksiFgi stwierdza siţ, że: "nic lnożna bowicm zrobić Błogosławionemu Peinu \viţkszej przyjemności, niż ta,jakeţmy spra\viţlmy \vytţpiając bezbożnych ".ţ'H "Każcly, kto \vylewa kre\v bezbożnych, (tak jest przyjemny) jak ten, kto slţ;łada t3ogu ofiarF".ţ'`' Nle jest \VlţC prZypadklCm, ŻC ZnCłIaZtO 51ţ W ţţaln lUdzlC I tLlklC St\VI CrdZCnl C: "NlC \VOI- no goja uczyć Zakonu (tj. Talmudu), albo\vicm po\viedziano: "Nie uczynił tak żadnemu narocłowi i nie objaţvit im sądów swoich"."'..."akum (nieżyţd) badajţţ- cy pra\vo (tj.1ţalmud) winien jest śmierci"." Chodziło bo\viem Żydom o za- cho\vanie w tajemnicy treści tych ohydnych, antyludzkich zaleceń swojej "Księgi świętej". Z tych wzglţdów nie doczekał się dotychczas Talmud przekładu na obce języki. Nadmienić należy, że wnikliwej analizy żydowskiego Talmudu dokonali ró\vnież dwaj niemieccy hebraiści: pisarz dr Justus i profesor Uniwersytetu w Pradzc dr August Rohling. Dr Justus w swej pracy pt. "Judenspiegel" ("Ży- dowskie zwierciadłó ') wyłuskał z Miszny i Gemary ponad sto podobnych zale- ceń, z których pewna część została wyżej przedstawiona. Potwierdził je w całej rozciągłości prof. dr August Rohling w napisanych pracach pt.: "Meine An- tworten an die Rabbiner" ("Moje odpowiedzi rabinom") i "Der ţIţalmudjude" ("Żyd talmudyczny"). 'ralmud wycisnął szczególne piętno na duchowym, psychicznym obliczu żydowstwa. Zakonserwował ich cechy, nawyki, nie pozwolił zbliżyć się do in- nych społeczeństţv, asymilować siţ z nimi ani też odczuć potrzeb kraju, w którym się osiedlali. Nic więc dziwnego, że w sytuacjijakiegoś zbliżającego się zagro- żenia, występowały wśród Żydów ciągle dążenia emigracyjne. Zwrócił na to uwagę publicysta żydowski w Polsce Apolinary Hartglas pisząc w jednej ze swych prac, że: "Niezaprzeczoną i stwierdzoną tendencję rozwojową narodu żydowskiego, prżewijającą się na podobieństwo jaskrawej nici przez całąjego historię od chwili opuszczenia własnej ojczyzny, jest prąd emigracyjny, nieu- stanne i prawie żywiołowe przenoszenie się mas ludowych z kraju do kraju w poszukiwaniu takiego miejsca, gdzieby ten naród mógł wreszcie osiąść na stałe, zrosnąć się z krajem i uzyskać warunki nieskrępowanego rozwoju ekono- micznego, społecznego i kulturalnego. Wywoluje tę tendencje obcość naszego narodu we wszystkich krajach diaspory i spowodowany tym brak możliwości równomiernego rozproszenia się we wszystkich gałęziach gospodarstwa naro- do\.vego, ze względu na wypieranie mas, jako obcych, z wyższych form produk- cji do niższych"." 4. Żydzi w zachodniej Europie Żydzi ze względu na wyniosłe zachowanie się, przewrotność i uyrafinowa- nie, byli znie,nawidzeni przeź innc narody już od czasów starożytnych. 1 tak Ilekataus zAţbdery na 300 lat przed nasząerąwytykat Żydom objawiany przez nich \vstręt do innych ludóţv. Stoik Posidonius zApanei i retnrApollonius Mol- lon, nauczţţcicl Cycerona, nie znosił Żydów. Cyceron w swym dziele pt. "Pro Flacco" \vystţ;t przeciw Żydom. Seneka, Kţvintylian, Stacius, 'lţacyt i Javena- lis pogardzali nimi. Seneka nazwat ich "zbrodniczym plemieniem" ("Scelera- tissima gens"). ţfacyt pisał o nich, że odznaczają siF uporem w wierze i do wszystkich czują nienawiść, że "obyczaj Żydów jest niedorzeczny i hru dny". 20 Rzymianie traktowali Żydówjako najhardzicj \vzgţirdzo I,ţczţść nie\volnikli\\- i uważali ich za plemię najgorsze.ţţ Żydzi pohafili jednak dostosować się do okolicznośei, roz\\ţijcić korzystn ţţ dla siebie handel i wkradać się w łaski rządzących, zdohyw'ajac \vPlyw'i)\vc stu- nowiska. Jeden z nich niejakiAttilus był nawet poufnym doradeţ Nerona. ftette Jehuda potrafił natomiast wmówić cesarzowi rżymskiemu.AntoninoWi, żc chrzc- ścijanie byli powodem zarazy, jaka wybuchła w roku 155, co spo\vodi>wałi) nakaz wytţpienia wszystkich "nazarejczyków" mijo\vnikami przeniósł się do półnoenej Iţiszpanii i tam opanowawszy rejony d ZIsl Cj S ZCj po- łudniowej Francji i północnej Hiszpanii, załoiyl pai5stwo ze sti)liccţ\v ţ(ţtlluzic. Wizygoci jako wyznawcy arianizmu byli niechętnie ustosunko\vani do chrzc- ścijaństwa, stąd wiązali się chętnie z jego pr2eeiwnikami, wśród któi-ych byli przede wszystkim Żydzi. Żydzi zorientowawszy się, it otwierająsi4 przed niini w państwie Wizygotów dogodne i kor2ystne warunki tycia, zaczęli inaso\ţ'o ściągać do tego kraju z Włoch i Afryki północnej, gdzie żnajdowała się znaczna ich ilość. Osiedlając się w państwie Wizygotów, Żydzi zajęli siF przede wszyst- kim handlem niewolnikami na szerokţskalę, osiţajţc z tego krociowe zyski. Zapuszczali się z niewolnikami w głąb Frankonii, nad Ren, do Niderlandli\v a nawet na ziemie północnych Słowian, nawiązywali rozległe stosunki z roZma- itymi ludami środkowej, południoţvej i zachodnio-półnoenej Europy.'ţ Rzym zostaje ponownie podbity w 47G roku przez Odowakara - w'odza I łc- rulów i następuje upadek zachodniego cesarstwa rzymskiego. Wpłynţło to na dalsze umocnicnic sytuacji Żydów umiejących wykorzystać różne przewroty społeczno-politycznc na swoja korzyść. Jednakte w następnyin stulţeiu Wizy- goci zaczţli po\ţoli przechodzić na wiarę chrześcijańską. Rakkaret zostawszv królem, zrzekł siţ arianizmu i przyjţł w 587 roku wiarę chrześcijańska. I'ozha- wił on Żydów piastowania różnych urzędów i zakazal handlu niewolnikami W 589 roku. Jego zaś nastţpca król Sizebut zabronil im uprawianiajakiegokill- \viek handlu a nie chcących siF tym nakazom podporzadkować, wypędzil z I li- szpanii \v G 12 i G I 3 roku. Gdy zaś król wizygocki Egica, za stawiany prZcz Żydó\v opór skonfiskowal ich majątki, Żydzi nawiazali potajemnie stosunki z Arabami zamieszkującymi w półnoenej Afryce zwanym Maurami i udzielili im pomocy w' \ţalce z Wizygotami. W roku 711 po klţscc pod la Xeres dc la Froncerc państwo Wizygotów uPaillo, a \v 1 liszpanii od 771 roku władzę objęii Mauro\\'ic. Żydzi \v zamian za udzieloną pomoc uZyskali od Maurów dute przywileje i swohody. Otrzymali pod swój zarząd szereg miast, m. in. Grenadę, Kordowę, ţIţerragonţ i Malţigę, oraz,mogli w nieograniczonyin zakresie uprawiać handel nieWolnikami. W \vyniku tego wzrosly znacznie żydowskie wpływy i ich bo- gactw'o. Powiernicy d\voru maurytańskiego, lekarze, doradcy, posłowic itp. re- kriitoţvali się Z Żydó\v w równej mierZe Z Maurami. JFzykiem Żydów stał się j4zyk hiszpański, do ktlirego przystosowali alfabet hebrajski. ţliszpania pod pano\vaniein Maurów stała się ki)lchką\vspiilezesnego żydostwa talmudyczne- go takjak I'alestyna była kolebkl żydost\Na biblijnegi).'ţ Stosi)\vany przez Żydów niczym nic hamo\vany handel niewolnikami, ich i)szustWa i szachrajst\va W kontaktach z ludźmi oraz aroţanckie i \vyniosłe za- chi)wa nie się \vy\vołało maso\vc niezadowolenie \vśri)d ludności maurytaiiskiej i otwarte \vystţpicnie przeciwko Żydom w 104.0 roku. Spo\vi)dowało to znacz- nc ogranicżenie ich, s\vobóil a \vielu spośri)d Żydó\v musiało emigri>\vać z 1 li- szpanii. Żydzi nie dali jednak za \vygran:ţ. Podburzyli przeciwko Maurom ka- stylijskiego królaAlfonsa Vlll, udzielili mu znacznej pomocy finalisowej, przy- czyniajlc siţ tym samym do uzyskania przez niego zwycięstWa nad Maurami. Po pokonaniu Mauró\v, kri)I Alfons Vlll \ţynagrodził ŻydóW darowizną zicm 1)od upra\vţ i poż\volił im na przerohienie kilku meczetó\v islamskich IZţi synei- gogi żydo\vskic. Dopuścił ich takżc do nysokich urZędó\v. Ale nicZadowţoloi)y' i buntujący siţ lild \v zwiţzku.z hezlitosnym wyzyţskiem i handlem nie\volnika- mi zc śtrony ktlpcii\v żyilowskich spo\ţi)i1o\vał, że król Alfons VIl1 musial oil- SlInClĆ ICh Ud w'ladZy.ţţ Wc fţranţji Kari)I Wielki otaczał Żydli\v dużą sympatiţ. Byli mu ili)i po- tl-zehni \v sPra\vach finansi)\vych. Okazy\val im sympatię ri)ţvnież syn Karola W ICIkICţO I,llC1\vllś, który zCZwolit im na hanllCl WCCllllţ IĆh mCLOC! ć1 LfłICżC zţ\'OI- nll Od ţ(ir Za OSzLISL\\'ćł l I I Ch\Vţ. ţ C ZilSCn 17y'dZl ZaCZţll Wy\\ţICrlć znţiCzny \bţl>ly\V w pańsL\\.IC frankońsklm, ĆZCgi) przykladem mi)że hyć chi)ćhy fakt spo\vo do\ţ'a- nici prZez nich Pozba\vienia ţodni)ści hiskupich Aţobarda za to tylki), żc ochrZcil niC\VOlni Cţ ży'Clo\vskCl \v 8?7 ri)kil, ńtlirtl UzySlialţ Clziţki LCmU \\'0In05C:. Ży'ilZl zllei\vali sohic howiem spra\vţ z tego, że gllyhy taka prakty'ka (chrzczenie nic- \volnikli\v) siţ upo\vsZechniła, ti) zmniejszy'lyhy siţ znacznie zyski płynţce z han- lllll nic\volniksţmi. Dlateţo tak gwalto\vnie na po\\yżsZy fakt zareagowali. Ka- rol l,y,sy, Poilohniejakjego poprzcilnicy, pol)icral Żyilii\v i dhal o ich interesy, :Ilc już An)olo, uczeń \\'yţmienii)nego Agoheirdţi po\vota! do Walki z Żydami We IţrlInCji CClIy' ChrZCŚCIjLlńSkl klĆr I ILld. !'o śl)iicrci Kelrola III pra\vnuka Karola Wielkicţo, ktlirn nasţ'ţpiła\v929 rokil, rozl>licZţlv siţ PrZcśladu\vania %5ţiló\\' \ve Iţrancji, a Później i \v Niemezech, 22 23 gdzie również korzystali z szerokich przywilejów nadanych im przez cesarza niemieckiego Henryka IV. Mogli oni m.in. w wypadku, gdy zostali oclirzczeni wbrew ich woli, wracać do religii mojżeszowej. Żydzi w dalszym ciągu zajmo- wali się handlem niewolnikami, gdyż to przyniosło im kolosalne zyski. Sprze- dawali niewolników do Hiszpanii,Afryki i Azji. Często zdrowych nicwolników zamieniali na eunuchów potrzebnych kalifom mauretańskim, boţviem cunuch był towarem droższym niż normalny mężczyzna. Niewolników chrześcijan Ży- dzi czţsto zmuszali do przyjmowania wiary mojżeszowej. Kościół chrześcijański bronił swoich wyznawców przeciwko Żydom. Sobór Nicejski ţv 3?5 roku nakazał w kanonie 52 "aby nikt z nimi (tj. Żydami - S. I I.) nie wchodził w żadne stosunki ani dla zysku, ani z powodu jedzenia czy pi- cia".ţ" Podobne zalecenia zapadły na następnych soboraeh: III Aureliańskim, Agatejskim, Weneckim i Laterańskim. Sobory w Orleanie w 533 i 538 roku zakazywały małżeństw mieszanych Żydów z nieżydami, co zatwierdził równicż sobóc w Rzymic w 743 roku. Trzeci synod w Toledo w 582 roku zakazał piasto- wać Żydom te urzędy, które dawały możliwość karania chrześcijan, a czţvarty synod w Tolţdo w G33 roku rzucił klątwę na osoby, które udzielać będą Żydom protekcji i opieki. Na odbytych koncyliach w Reims w 630 roku i ţv Chaldons w G50 roku Kościół zabronił sprzedaży niewolników Żydom i poganom. Sobeir w Konstantynopolu w G92 roku zakazał korzystać z usług Żydóţv - lekarzy. Trzeci sobór Lateraneński w 1179 roku zakazał chrześcijanom żyć razem z Żydami oraz zabronił Żydom trzymania clZrześcijańskieh poddanych, rzemie- ślnikńw i służby domowej. Czwarty sobór Lateraneński z 1215 roku ustalił środki karania Żydów lichwiarzy, zabronił Żydom piastowania stanowisk w admini- stracji i w ogóle w służbie państwowej oraz nakazywał nosić Żydom płci obo,j- ga na Ie;wym boku wierzchniego ubrania okrągłej łaty z ezerwonego sukna. So- bór Wiedeński w 1267 roku zakazywał uczęszczania Żydom do chrześcijań- skich restauracji, hotelów i łaźni. Sobór w Rawennie w 1311 roku zezwolił mieszkać Żydom tam, gdzie sąsynagogi. Synod w Bolonii w I 317 roku zakazy- wał dzierżawić i sprzedawać Żydom nieruchomości. Synodţw Salamancc w 1335 roku zakazywał mieszkać Żydom kóło cmentarzy lub w domach ko- ściclnych, a synod w Waleneji w 1388 roku nakazywał mieszkać im tylko w okre- ślonych kwartałach (dzielnicach).ţ9 Mimo tych nakazóţv i zakazów, Żydzi nie zwracali na nie wiţkszej uţvagi i nadal zajmow'ali się handlem niewolnikami. Powodowało to narastanie i po- głębianic siţ niech4ci, a nawet i nienawiści ludów krţjów zachodniej E ucopy do Żydóţv. Owa niechţć i nienaţviść była dodatkowo potęgowana przez fakt ich ohliidiiţgn przystosowvwania się do praktyk chrześcijańskich, gdy tylko mogli iizvskać z tego tţ.tułiţ jakicś korzyści. lţaką praktykę stosoţvali Żydzl jCSZczc \1ţ CzţS3Ch prZCdChrzCŚĆ Ijań SkI Ćh, czţgo l)rzykładCm możc byţĆ R. Eleazar b. I'31'(a za czasów Hadriana lub Izrael Ibn Negrella, który przyjął mahometanizm i był ţvezyrem króla Ilabusa, ajednocześnie w ukryciu przed mahometanami wypeł- niał funkcjc rabina pod imieniem Samuela. Uznawał pozornie mahometanizm róţvnicż wielee przez Żydóţv ceniony i szanowany Mojżesz ben Majmonides. ţ1ţ przypodobania siţ chrześcijanom sporo Żydów pozornie przyjţnowało ţviarţ chrześcijańską, pozostając w skrytości nadal ţvyznawcami religii mojżeszowej, jak ów neapolitański Żyd Bazyli, który pozornic dał ochrzcić synów swoich, aby móc dalej prowadzić handel nieţvolnikami."iţ Żydzi w krajach zachodniej Europy potrafili nie tylko bogacić się handlem nicwolnikami i lichwą, ale również zdobyţvać wysokie urzędy na dworach królewskich.1 tak np. Żyd Chasdai ibn Szaprut (91.5-970) był ministrem kalifa Abduramana III, Samuel lţalevi ibn Negrela - doradcąkrcila Gnerady Habusa i jego nastţpcy Badisa w 1027 roku, ajednym z ministrów króla Badisa był syn Samuela - Józef ibn Negrela, zmarły ţţ lOGG roku. Na dworze króla kastylij- skiego Alfonsa VI zmarłego ţv 1109 roku, nadţvornym lekarzem, sekretarzem i posłem był Abram ben Izaak, któremu król bardziej ufał niż swoim ziomkom. Król Alfons VII ( I 126-1157) mianował Jehudę ibn Ezra księciem i ochmistrzem królewskim. Alfons VIIl ( 1166-1214) przyjmował na dworze bogatych Żydów i kochał się w pięknej Żydówce Racheli, zwanej Formozą, co mocno oburzyło szlachtę kastylijską. Sprzyjał Żydom król Aragonii Alfons Il, atakże dwór fran- cuski od Karola Wiţlkiego do jego prawnuka.ţţ Żydzi opanowując szereg wysokich urzędów na dworze królów hiszpań- skich zrozumieli, że musządorównać cywilizacji europejskiej, stąd zaczęli się jej uczyć. Pierwszym wykształconym Żydem hiszpańskim był Chasdai ben lza- ak Szaprut (915-970) nadworny lekarz i doradca kalifa Abduramana II. Zachę- cił on Żyda Menachema ben Saruka z Tortozy do zbudowania pierwszego słow- nika hebrajskiego. Stał się on pierwszym gramatykiem hebrajskim. Najlepszym jednak gramatykiem hebrajskim owych czasów był lekarz Abulwalid Merwan ibn Ganach (995-1050), twórca składni hebrajskiej i dobry komentator Biblii. Do większych myślicieli żydowskich wieków średnich zaliczyć należy Samolo- na ben Jehudę ibn Gebirola ( 1021-1070), filozofa i poetę, który w swym głów- nym dziele pt. "Źrcidło życia" napisanym po arabsku, skłaniał siţ wycaźnie ku panteizmowi. Był więc protoplastą Barucha de Spinozy.x' Abdulhassan Jehuda Iţak;vi urodzony w 1080 roku napisał po arabsku dzie- ło pt. "Chozari", zawierające ostrą krytţk4 chrześcijaństwa i mahometanizmu. W dziele tym Iłalevi m.in. stwierdził, że Żydzi sąsercem i ziarnem ludzkości, dlatego też ich wybrał Jehowa i zaszczycił prawdziwyţn objawienieţn, pcawdzi- ţvą wiarą. Oni jedni wyniesieni ponad wszystkie narody, posiadają zdolność oraz prawo do prorokowţania. Chrześcijanie i mahometanie są bałwochwalca- ml, czcIcIeIanll krzyża I czarnţgo kamienia Kaaby. Mojżesz ben Majmuni (Maj- 24 25 monides) (I I 35-l204) przyswoił sobie sztukţ lekarską i nauczył siţ filozofii pţdził ich z kraju. Podobnie postąpił z Żydami Jan bez zieţni w Anglii ţv 1211 greckiej. Uporządkował Talmud usuwając z niego czczą,jalowągadaninę. Uczyl roku. wprawdzie tolerancji względem innowierców, ale tylko "dla miłego spokoju" Angliey wyczucili ostatecznie sţvoich Żydciw z kraju ţv 1290 roku, Francuzi w chwilach groźnych dla Żydów.Rţ po raz trzeci w 1394 roku, konfiskując im przy tym całe posiadane mienic. Mojżesz ben Majmonides z upoważnienia Synhedrionu, wyznającv pozor- W Ełiszpanii, gdy pewien neofita w ogłoszonym pisemku napadł na katolicyzm nie mahometanizm, wykazał w swym dziele ogłoszonym około l 1 GO- l I G4 roku, i ustrój państwa, Ferdynand Aragoński postarał siţ w 1478 roku o wydanie przez że częściowe wykroczenie przeciwko ustawom mozaizmu nie ţtanowi jeszcze papieża Sykstusa IV brevc, upoważniającc go do utworzenia inkwizycji, k tóra odstępstwa, gdyż kogo nie stać na męczennika, to za swe uchybienie nie może z czasem rozszerzona zostałei na całţl-liszpaniţ. Neofici zajmujący wtym kraju podlegać żadnej karze ze strony zakonu. Takie rozstrzygnięcic sprawy zjednało ţsokic urzEdy i wpływoţve stanowiska, ţvystąpili przeciwko tej instytucji. mu powszechne wśród Żydów uznanie. Uznano go za najwyższy autorytet rabi- Wywolali oni gwałtowne rozruchy i dokonali zamachu na życie głównego in- nistyczny, a niektórzy nawet za "drugiego Mojżesza"."' Jednakże ţţraz z nim kwizytora Aragonii Arbuesa. Usiłowali terrorem sparaliżować działalność ln- skończyła się działalność naukowa Żydów w okresie średnioţviecza. Przeszli kwizycji w Eiiszpanii. Odpowiedziąna ich działalność było ukazanie się 31 mar- oni do jałowych sporóţv, waśni, bezcelowych polemik, aż utonęli w ciemno- ca 1492 roku edyktu królewskiego, który nakazywał wszystkim Żydom hiszpań- ściach Kabały, opracowanej przez ślepego rabina Izaaka i jego ucznia Asriela skim opuszczenie kraju.Rţ' Z Portugalii Żydzi zostali wygnani w 149G roku. Esrę okofo 1200 roku. W ci XII-XIV wieku Ż dzi b li dzani również z ţvielu miast i księstw ągu y y ţ'YpE Żydzi nie potrafili zachować odpoţviedniego umiaru w swym zachowvwţi- niemieckich."' niu i w obcoţvaniu z ludţimi krajów zachodniej Europy. W miarţ zdobywania Nader interesującym i ţwjaśniającym jednocześnie taktykţ postępowania urzędów i rozszerzania swych przywilejów tak się rozwydrzyli, iż zaczFli jaw- jest treść listu Żydóţv ż Arles, napisanego ţv 1489 roku do Żydóţv w Konstanty- nie drwić z wiary chrześcijańskiej, nazywali ją bałwochwalczą oraz obrażali nopolu i odpowiţdź tychże Żydów z Konstantynopola do Żydów w Arles, biskupów i kapłanów chrześcijańskich. Spotykały ich za to różne represje, szcze- z powodu zagrożenia ich wypędz cniem z I'rowansji przez króla Ludwika X1, gólnie od czasu organizowania pierwszych wypraw krzyżowych, tj. od 109G roku. gdyby niţ przyj Fli ţviary katolickiej i nie przestali tyranizować miejscowej lud- Pierwsi krzyżowcy z Francji pod kicrownictţvem Piotra z Amiens i ubogiegn ności poprzez wygórowanţlichwę. ţţreść; wymienionego listu i odpowiedź nań rycerza Waltera von f-iabenichts'a, rekrutujący siE głównie z chłopów francu- ogłosił Arsenius Darińesteter, Żyd z Londynu, w paryskiej publikacji towarzy- skich i po części niemieckich, wyprawiając się przeciwArabom, wystąpili rów- stwa żydowskiego "Revue des Estudes Juives".RR nież przeciwko Żydom,jawnym wrogom chrześcijaństwa i sporo ich wymordo- Oto tekst listu Życkiw z Arles, pisany wjęzyku prowansalskim: "Czcigod ni wali. Podobne ekscesy poţvtarzały się przy nastţpnych wyprawach krzyżoţvych. Żydzi pozdrowicnic Wam i łaska. Poţvinniście wiedzieć, że król Francji, który Nie pomogły Żydom w tym okresie protekcje takich ţvładców potrzebujących na nowo jest panem I'rowaneji, zmusza nas nakazem publicznym do przyjţcia ich pieniędzy, jak cesarz niemiecki tłenryk Vl, sycylijski król Roger, angielski ţviary chrześcijańskiej, albo opuszczeniajego kraju. Mieszkańcy ArIes, Ais i Mar- król Ryszard Lwie Serce, austriacki książF Fryderyk oraz kastyli,jscy krcilowie Alfons VI, VII, Vlll i X."' , sylii chcązabrać nasze majţtności, grożąnaszemu życiu, burząnasze syiiagogi i gnębią nas w najrozmaitszy sposób; nie wiemy jak mamy sobic postąpić we- Cesarz niemiecki Henryk Święty zachował oboj4tność wobec rozruchów dług praw Mojżesza. Oto dlatego Was prosimy zatem, abyście nam mądrze antyżydowskich, ponieważjakiś "prozelita źydowski pisał zajego pţmowania ţvskazali, co mamy robić". paszkwile na chrześcijaństwo". Wolnomyślny cesarz Fryderyk Barbarossa nie- Chamorre rabin Żydów ţv Arles nawidził Żydów za to, że "wynosili się ponad inne narody". Król czeski Wraty- 13 dnia sabatu 1489 r. sław zagroził Żydom przygotowującym się do opuszezenia kraju, żc odhierze im majątki, których się dorohili na lichţvie i handlu nieţvolnikami. Francuski Odpowiedź Żydów z Konstantynopola, napisana wjţzyku hiszpańskim do król August kazał jednej soboty 1180 roku zamknąć Żydóţv w synagogach i ich Żydóţv w Arles brzmi następująco: "Kochani f3racia w Mojżeszu! Myśmy otrzy- uţviţzić, a gdy nie chcieli podporządkować się jego poleceniu nakazującemu mali Wasz list, ţv ktcirym dajecie nam poznać przeciţvności i nieszczţścia, które zrzeczenia się zţvrotu pożyczek udzielonych chrześcijanom wraz z lichwą, ţvy- znosicie. Uczuciţ, którc nas tak samo dotyka jak i ţvas, lecz najţvięksi rabini i satrapi naszego prawa ţvyrzekli następującc zdanie: Móţvicic, że król Francji 26 27 chce, abyścic zostali chrześcijanami, zróbcie to, jeśli inaczej zrobić nic może- cie, lecz zachoţvajcie zawsze pamiFć o Mojżeszu w sercu.ţMciwicic, że chcţ zahrać ţvasze mienie: uczyńcie waszţ dzieci kupcami, a przy pomocy handlu wy nieznacznie wszystko ich mieć bţdziccie. Wy się skarżycie, że oni godzą na wasze życie, uczyńcic dzieci wasze lekarzami i aptekarzami, którzy sprawią, że oni swojc utracą, bez obawy kary. Do tego, co mciwicie, żc niszcząwasze syna- gogi, starajcie siţ, aby wasze dzieci były kanonikami i duchownymi, aby one ru_jnowały ich kościoły. A co do tego, co móţvicic, że was bardzo gnębią, uczyńcie dzieci waszc adwokatami, notariuszami i ludźmi, którzy m;ijąsiţ zajmować zwvczajnie spra- wami publicznymi, a w ten sposóh wy zapanujećie nad chrześcijanami, zajmie- cie ich ziemię i pomścicie si4 nad nimi. Nie zarzucajcie rozkazu, jaki my wam dajemy, a zobaczycie przez doświadczenie, że z pognębionych staniecie; siţ wysoko wyniesionymi". v.s.s.v. F.F. Książę Żydciw w Konstantynopolu 21 Kasleu 1489 r.ţ'' 28 Przypisy I. Żyd - łac. Iudeus, gr. - Ioudalos, hebr. - Jehudi, Judejczyk, pierwotna nazwa człon- ków plemienia Judy, Wielka Encyklopedia Powszechna t.12, PWN, Warszawa 1969, s. 875. 2. Teodor Jeske-Choiński, Historia Żydów w Polsce, Warszawa 1919, s. 310. 3. Dzieje Apostolskie 72-3 4. Teodor leske-Choiński, Historia Żydów w Polsce..., s. 8. S. Tamże, s. 9. G. Exodus 7. Teodor leske-Choiński, Historia Żydów w Polsce..., s. 310. 8. Michał Astour, Religia starożytnych Żydów w: Zarys dziejówţReligii, Warszawa 19G4, s. 301. 9. Tamże I0. IIl, Księgi Królewskie, I I ţ.;.A.s,ţ 11. Wielka Encyklopedia Powszechna t.12, PWN, Warszawa l 969, s. 875. 12. Michał Astour, Religia starożytnych Żydów..., s. 3l5. 13. Dr Majer Bałaban, Historia i literatura żydowska t. I, Wydanie trzecie, s. 57. I4. Teodor Jeske-Choiński, Historia Żydów w Polsce..., s. 13,14. I5. Michał Astour, Religia starożytnych Żydów..., s. 319. 16. Wielka Encyklopedia Powszechna t. 12..., s. 875. 17. Michał Astour, Religia starożytnych Żydów..., s. 320. I X. Ks. Józef Kruszyński MT, Żydzi i kwestia iydowska, Włocławek l920, s.11. I 9. Baba mecia 33a cyt. za: ks. dr Stanisław Trzeciak, Talmud o gojach, a kwestia ży- dowska w Polsce, Warszawa 1939, s. l4. 20. Traktat Soferin, XV 7,13b cyt. za: ks. Justyn B. Pranajtis, Chrześcijanin w Talmu- dzie Żydowskim, Warszawa 1937, s. 81. 2 I. Erubin 2 I b cyt. za: ks. dr Stanisław Trzeciak, Talmud o gojach, a kwestia żydowska ţv Polsce..., s. 14. ?2. Mizbea ha - zahab, rozdz. v cyt. za: jak wyżej. 23. W. Graetz, flistoria Żydów, Warszawa 1929, t. V, s. 27. 24. Ks. Justyn B. Pranajtis, Chrześcijanin w Talmudzie Żydowskim, Warszawa 1937, s. 80. 25. Exodus 66-R 2G. Exodus I96 27. Deutoronomium I42 28. Deutoronomium 2R 29. cyt. za: ks. Justyn B. Pranajtis, Chrześcijanin w Talmudzic Żydowskim..., s. 119. 30. Jebammot traktat G la cyt. za: jak wyżej, s. 123. 3 I. Baba mecja 1 I4b cyt. za: ks. dr Stanisław Trzeciak, Talmud o gojach, a kwestia żydowska..., s. 42. 32. cyt. za: Teodor leske-Choiński, Iłistoria Żydów w Polsce..., s. 27. 33. cyt. za: jak wyżej, s. 29. 34. cyt. zs: jak wyżej, s. 35. 29 chce, abyścic zostali chrześcijanami, zróbcie to, jeśli inacze_j zrobić nic może- cie, lecz zachoţvajcie zawsze pamiFć o Mojżeszu w sercu. Móţvicic, żc chcţ zabrać wasze mienie: uezyńcie wasze dzieci kupcami, a przy pomocy handlu wy nieznacznic ţvszystko ich mieć b4dziccie. Wy się skarżycie, że oni godzą na wasze życie, uczyńcie dzieci wasze Ickarzami i aptekarzami, którzy sprawią, że oni swoje utracą, bez obaţvy kary. Do tego, co móţţicie, że niszczą wasze syna- gogi, stara_jcie siţ, aby wasze dzieci były kanonikami i duchownymi, uby one ru_jnnţvały ich kościoły. A co do tego, co móţvicic, że was bardzo gnFbią, uczyńcie dzieci waszc adwokatami, notariuszami i ludźmi, którzy m;ijąsi4 zajmować zwvczajnie spra- wami publicznymi, a w ten sposób wy zapanujećie nad chrześcijanami, zajmie- cie ich ziemię i pomścicie siţ nad nimi. Nie zarzucajcie rozkazu, jaki my wam dajemy, a zobaczycic przez doświadczenie, że z pognţbionych staniecie siF wysoko wyniesionymi". v.s.s.v. F.F. Książę Żydciw w Konstantynopolu 21 Kasleu 1489 r."`' Przypisy I. Żyd - łac. Iudeus, gr. - loudalos, hebr. - Jehudi, Judejezyk, pierwotna nazwa człon- ków plemienia Judy, Wielka Encyklopedia Powszechna t.12, PWN, Warszawa 1969, s. 875. 2. Teodor Jeske-Choiński, Historia Żydów w Polsce, Warszawa 1919, s. 310. 3. Dzieje Apostolskie 72-3 4. Teodor Jeske-Choiński, Historia Żydów w Polsce..., s. 8. S. Tamże, s. 9. G. Exodus 7. Teodor Jeske-Choiński, Historia 7ydbw w Polsce..., s. 310. 8. Michał Astour, Religia starożytnych Żydów w: Zarys dziejów,Religii, Warszawa 19G4, s. 301. , 9. Tamże I0. lll, Księgi Królewskie,11 ţ.'.4,5,7 I 1. Wielka Encyklopedia Powszechna t. 12, PWN, Warszawa 1969, s. 875. 12. Michał Astour, Religia starożytnych. Z.ydów..., s. 315. 13. Dr Majer Bałaban, Historia i literatura żydnwska t. I, Wydanie trzecie, s. 57. I4. Teodor Jeske-Choiński, Historia Żydów w Polsce..., s. 13,14. I5. Michał Astour, Religia starożytnych Żydów..., s. 319. 16. Wielka Encyklopedia Powszechna t. 12..., s. 875. 17. Michał Astour, Religia starożytnych Żydów..., s. 320. 1 X. Ks. Józef Kruszyński MT, Żydzi i kwestia żydowska, Włocławek 1920, s.11. 19. Baba mecia 33a cyt. za: ks. dr Stanisław Trzeciak, Talmud o gojach, a kwestia ży- dowska w Polscc, Warszawa 1939, s.14. 20. Traktat Soferin, XV 7,13b cyt. za: ks. Justyn B. Pranajtis, Chrześcijanin w Talmu- dzie Żydowskim, Warszawa 1937, s. 81. 2 l. Erubin 21 b cyt. za: ks. dr Stanisław Trzeciak, Talmud o gojach, a kwestia żydowska ţv Polsce..., s. 14. 22. Mizbea ha - zahab, rozdz. v cyt. za: jak wyżej. 23. W. Graetz, Historia Żydów, Warszawa 1929, t. V, s. 27. 24. Ks. Justyn B. Pranajtis, Chrześcijanin ţv Talmudzie Żydowskim, Warszawa 1937, s. 80. 2S. Exodus G6-8 26. Exodus I96 27. Deutoronomium 142 2R. Deutoronomium 2R 29. cyt. za: ks. Justyn B. Pranajtis, Chrześcijanin w Talmudzic Żydowskim..., s. 119. 30. Jebammot traktat Gla cyt. za:jak wyżej, s.123. 31. Baba mecja 114b cyt. za: ks. dr Stanisław Trzeciak, Talmud o gojach, a kwestia żydowska..., s. 42. , 32. cyt. za: Teodor Jeske-Choiński, łłistoria Żydów w Polsce..., s. 27. 33. cyt. za: jak wyżej, s. 29. 34. cyt. za: jak wyżej, s. 35. 2g 29 35. Tamże 3G. ks. Józef Kruszyński, Żydzi i kwestia żydowska..., s. 19. 37. prof.dr Majer Bałaban, "A było to owej nocy", "Nasz Przeglad" (Warszawa) Nr 139 z dnia 18 kwietnia 1924 r. ZR. Traktat 9I b cyt. za: ks.Justyn B. Pranajtis, Chrześcianin w Talmudzie Ży`dowskim..., s.l3l. 39. Traktak Sanchedrin S8 b cyt. za: jak wyżej. 40. cyt. zaţ Teodor Jeske-Ćhoiński, Iłistoria Żydów w ţ Polsce..., s.28,29. 4 I. Traktat Gittin G2 a cyt. za: ks. Justyn B. Pranajtis, Chrześcianin w Talmudzie Żydow- skim..., s.132. 42. cyt. za: Teodor Jeske-Choiński, Historia Żydów w Polsce..., s28. 43. cyt. za: jak wyżej. 44. Hilchot akum 10 1 cyt. za: ks.Justyn B. Pranajtis, Chrześcianin w Talmudzie Ży- dowskim..., s.153. 45. Część Orach chaim 330 art 2 cyt. za: jak wyżej, s. I 52. 4G. Ćzęść Jore dea,158 art 1 cyůt. za: jak wyżej. 47. Szulchan arach, część Choszen ha-miszpad 425 art. 5 cyt. za: jak wyżej. 48. cyt. za:jak wyżej, s.14I.- 49. cyt. za: Teodor Jeske-Choiński, t listoria Żydów w Polsce, s2 R,47-48. 50. TosetĆa Aboda Zara VIII. 5 cyt. za: Jan Polak, Zbrodnicze plemię, Wrocław-War- szawa (bez roku ţvydania), s.5. 5 I. Traktat Aboda Zara 2G b cyt. za: ks.Justyn B. Pranajtis, Chrześcianin ţţţ Tţalmudzie Żydoţvskim..., s. I 53. 52. Werner Sombart, Żydzi i życie gospodarcze, Warszawa ) 913, s. ? I 8. 53. Traktat Baba Kamma 1 I 3 b cyt. za: ks.Justyn B. Pranajtis, Chrzţścianin w 'Talmu- dzic Żydowskim..., s.l47. 54. Traktat Baba Kamma 1 I 3 b cyt. za: jak wyżej. 55. f foszen hamiszpat 283 I cyt. za: ks. dr Stanisław Trzeciak, Talmud o gojach, a kţvestia żydowska w Polsce..., s. 74. 5G. Traktat Baba barta 54 b cyt. za: ks.Justyn B. Pranajtis, Chrześcianin ţv Talmudzie Żydowskim..., s.14G. 57. Deuteronomium XXfll, 3. , 5X. Szulchan aruch, część Choszen ha miszpad 2GG, I cyt. za: ks.Justyn ţţ. Pranajtis, Chrześcianin w Talmudzie Żydowskim..., s. I4G. 59. Iţewi ?5 14 G0. Choszen hamiszpad 227 2G cyt. za: ks. Józef Kruszyński, Żydzi i kwestia żydow'- ska..., s. 41. G I I.ewi 2S I 5 G2. Dţborim 23 20-2 I cyt. za: ks. Józef Kruszyński, Żyţdzi i kwestia żydowska..., s. 43. G 3. Misrna, Nedarim Ill, I cyt. za: Jan Polak, Zbrodnic,9.e plemię..., s. G. G4. ţTraktat mały Kalla I b, s.18 cyţt. za: ks.Justyn B. Pranajtis, Chrześcianin w Talmu- dzie Żydowţskim..., s.150. GS. Soferim XlV, 10 cyt. za: ks. dr Stanisław Trzeciak, Talmud o gojach, u kw ţestia żyţdowska..., s. 7G. GG. Traktat Aboda Zara 2G b Tosefata cyt. za: ks.Justyn B. Pranajtis, Chrześcianin wţ Talmudzie Żydowskim..., s.l59. G7. cyt. za: ks.Justyn B. Pranajtis, Chrześcianin ţv Talmudzie Żydowskim..., s. I 59. G8. cyt. za:jak ţvyżej, s. 159,1G0. G9. Jalkut ?45 c nr 772 i Bamidbar rabba 229 c cyt. za: jak wyżej, s. 1G0. 70. Chagiga 13 a cyt. za: ks. Józef Kruszyński, Żydzi i kwestia żydowska..., s. I9. 7 I. Traktat Aboda Zara 3 a Tosefata cyt. za: ks. Justyn B. Pranajtis, Chrześcianin ţv Talmudzie Żydowskim..., s. I 54. 72. Apolinary llartglas, Zasady naszego programu politycznego w Polsce, Warszawůa l9IR, s. 5. 7;. ks. Józef Kruszyński, Żydzi i kwestia żydowska..., s. l0. 74. Teodor.Ieske-Choiński, Historia Żydów w Polsce..., s. 34. 75. ks. Józef Kruszyński, TM, Żydzi i kwestia żydowska..., s. I 5. 7G. Tamże, s. 1 G. 77. Teodnr Jeske-Choiński, Historia Żydów w Polsce..., s. 3G. 78. cyt. za: ks. dr Stanisław Trzcciak, Talmud o gojach, a kţvestia żydowska w Polsce..., s. 2GG. 79. Tamże, s. ?GG, 2G7. X0. ks. Józef Krusryński, Żydzi i kwestia żyůdowska..., s. 21-22. 81. Teodor Jeskc-Choiński, f listoria Żyţdów wů Polscc..., s. 50. 82. Tamże, s. 3 I 5- ;1 G. X3. Tamże, s. 31G-317. 84. Stanisław Didier, Rola neofitów w dzicjach Polski, Warszawa I 934, s. I 0. Xi. Teodor Jeske-Cboiński, I-Iistoria Żydów w Polsce..., s. 53. XG. Stanisław Didier, Rola neofitów' w dziejach Polski..., s. I4-I 5. 87. Wielka Cncyklopediti Powszechna, t. 12..., s. R7G. XX. ks. dr Stanisław Trzeciak, Program śţviatowej polityki żydowskicj, Warszawa I 93G, s. 74. X9. Revue des Ztudes Juives. Paris I R80 p. I I )- I 23 cyt. za: jeik wyżej, s. 74-75. 30 31 Rozdział drugi OSIEDLENIE SIF ŻYDÓW W POLSCE I ICH DZIAŁALNOŚĆ DO UPADKU PAŃSTWA POLSKIEGO l. Żydzi w okresie panowania Piastów Zydzi odwiedzali zicmie polskie w okresiejeszcze przed przyjęciem chrze- śeijaństwa, główniejako kupcy uprowadzając zniewolonych ludzi i sprzedając ieh ţv krajach zachodniej Europy. Jednakże o ich osiedleniu się na tych zie- miach w tym okresie mowy być nie może. Z pierwszymi objawami osiedlenia siţ nielicznych grup Żydów na ziemiach między Odrą a Wisłą spotykamy się dopiero w końcu XI wieku, o czym wzmiankująnajstarsze wiadomości źródło- we. Dlatego nie do przyjęciajest błędne stanowisko historykówţ polskieh, ży- dowskiego pochodzenia, Ludwika i Maksymiliana Gumplowiczów oraz Igna- cego Szippera, jakoby Żydzi już w czasach pogańskich byli "panami" ziem polskich, ponieważ niejaki Abraham Prochownik miał rzekomo zasiadać na tronie polskim. O tej legendzie wzmiankuje również historyk żydowski dr Majer Ba- łaban. ţ Autorzy tej czysto fantazyjnej hipotezy, nie mogąc powołać się na żadne źródło historycziţe, wpadli iia "genialny" pomysł, przytaczającjako "dowody" nazwy wsi i osad, takichjak Żydów, Żydowo, Sidowo, Wola Żydowska, Żyda- tycze, które mają - ich żdaniem - świadczyć o tym, że należały one do prasta- rych Żydów.= Wymyślono także drugą legendę o rzekomej delegacji Żydciw hiszpańskich, przybyłej do księcia L,eszka w Gnicźnic w R93 roku. Jej autorzy Leon Weyl z Leszna i jakiś bezimicnny pisarz niemiecki w Berlinie około 1801 roku opo- wiadają, że owa delegacja żydowska, z rabinem Lewi na czele, gorąco błagała ksiţcia l.eszka o pozwolenie na osiedlenie się Żydów w Polscc. Rabin Leţvi miał tak mţdrze przemawiać po łacinie do Leszka, iż zjednał sobiejego życzli- wość i poparcie. Legendę tę bezkrytycznie powtórzył Joahim Lelewel ţv sţvej pracy napisanej w 184G roku, pt. "1'olska wieków śrţdnich", a także nieco później historyk niemiecki Iłerman Sternberg ţv swej "I listorii Żydów polskich za Pia- stów i Jagicllonów" ("Geschichtţ der Juden in I'olen unter den Piasten und Ja- giellonen", 1 R78 r.). Przytoczyłją róţvnież Żyd niemiecki S. J. Agnon ţv swej "KsiFdze o Żydach polskich" ("Das Buch von den polnischen Juden", Berlin 33 1916), a także dr Majer Bałaban w swej "I listorii i literaturze żydowskiej", t. II, Wydanie trzecie). Zuróţvno autorzyjak i propagatorzy tej legendy zapomnieli, że książę gnieźnieński Leszek nie mógł rozumieć łacińskiej mowy rabina Le- wţiego, gdyż ţv czasach przedchrześcijańskich nikt na ziemiach polskich nie znał jţzyka łaeińskiego. Tţak więc obic te legendy -jedna o Prochowniku zasiadajţţ- cym rzekomo na tronie polskim i druga o delegacji Żydów hiszpańskich u Le- szka, stanowią twór fanfazji literackiej, co stţvierdza z całą stanowczościąAle- ksander Krausliar w swo_jej "Ilistorii Żydów w Polsce".ţ Począwszy od końca Xl wieku zaczęli Żydzi osiedlać się większymi grupa- mi w Polscc. Niemały wpłyţv na ten proces mialy pierwsze większe prześlado- wania Żydów w kra_jach zachodniej Europy w okresie wypraw krzyżovvych. Pierwsza wzmianka historyczna dotyezy przybycia do Polski Żydów wygna- nych z Pragi czeskiej około 1097 roku. Przybywający Żydzi z Czech i Niemiec osiedlali się głównic na Śląsku. Zajmowali się przede wszystkim kupnem i sprze- dażą różnych towaróţv i nie.rezyţgnoţvali z uprawiania handlu niewolnikami. Pierţvszy polski kronikarz Gall Anonim nadmienia, iż pobożna księżna ludyta, żona Władysłaţva f lermana i matka Bolesława Krzyţvoustego, wielu chrześci- jan wykupiła za własne pieniądze z niewoli żydowskiej. Z tych to względów bardzo nieprzychylnie ţvyrażał się o Żydach późniejszy kronikarz polski Win- centy Kadłubek, biskup krakowski, zmarły w 1223 roku.4 Poza Śląskiem zaczęło się stopniowo rozwijać osadnictwo żydowskie i ţv innych dziclnicach Polski. Źródła historyczne podają o zwartym osadnic- twic Żydów ţţ Płocku ţv 1?37 roku i o gminie żydowskiej w Kaliszu w 1287 rokLi. Autorzy książki pt. "Żydzi polscy. Dzieje i kultura", która ukazała się na półkach księgarskich wţ końcu 1982 roku podają, że Żydzi pracowali w menni- cyţjako rytownicyjuż w okresie panoţvania Mieszka III (I I38-1202), księcia Wiclkopolski, późniejszego ţvładcy całe;j Polski. Mincerzy żydowscy pracowa- li dn 1 ?06 roku również na zlecenie innych książąt ziem polskich,jak Kazimie- rza Sprawiedliwego, Bolesława Wysokiego i Władysławţi I.,askĄnogiego.ţ Książę kaliski Bolesłaţv I'obużny ( 1 ?2 I -1 ?79) nastţpca Mieszka I11 na tro- nie wielkopolskim nadał 1 G sierpnia 1264 roku hardzo korzystny przyw.ilej Żydom tzw. "Statuta ludeorum" zwany obiegowo Statutem Kaliskim. Zgodnie z nim Żydzi zostali podporządknwani sţłdownictţvu książęcemu, posiadali za- gţţţarantowany swcibodny handel i praţvo dokonywania operacji kredytoţvych umożliţviajcţcycli stosoţvanie dowolnej lichţvy. Statut zapewniał Żyţdom hez- lliCCzeńst\VO żyCia, OchrOn4 mi Cnia UsobistCgo, pra\v0ţ0 ObrOny' \V SţdZI C lV razlC skargi chrześcijanina oraz korzystanic z ţvolności religijnej i własny.ch sţdzióţv. Na mocyţ tego Statiitu Żydzi tţvorzyţli swcij samorząd gmin żydowskich. Statut staţvial pnnadtn Żydówţ ţv sytuacji uprzywţilejow-anej przez fakt, iż nakladal na zabiţjţ4 2yda, ţţprócz sądzenia zgodnego z istniejącym porządkiem prawnym, ţ4 dodatkową karę w postaci utraty majątku i całego posiadanego mienia, czego nie stosowano ţv odniesieniu do zabójcy Polaka, czy też Żyda - zabójcy Polaka. Zapoznajmy się zatem z pełnym tekstem ţvymicnionego Statutu: l. "Naj- przód ustanawiamy, aby o pieniądze, albo o którąkolwiek rzecz tak ruchomą, jak nieruchomą, albo in causa criminali, która dotyczy się osoby albo rzeczy żydowskiej, żaden chrześcijanin nie był dopuszczon przeciţvko Żydowi ku świa- dectwujedno z chrześcijaninem a z Żydem. 2. Jeżeli chrześcijanin Żydowi trud- ności zadaje, twierdząc, że fanty zostawił, a Żyd temu przeczy, a chrześcijanin prostym słowom żydowskim nie chciałby wierzyć, tedy Żyd na tak wielkąrzeez przysiągłwszy,jakojest obwinion, będzie wolen. 3. Jeżeli chrześcijanin zasta- wi Żydowi zakład, twierdząc, iż w mniejszej sumie zastawił, niż Żyd zna, tedy przysięże Żyd sobie dany, a na co przysięże, chrześcijanin nie ma się wzbraniać jemu zapłacić: 4. Jeżeli Żyd nie wziąwszy do siebie świadków, powie iż chrze- ścijaninoţvi pożyczyłjakiego zakładu, a on tego zaprzeczy,.a takowąrzecz chrze- ścijanin przez swojąwłasnąprzysięgę się odwiedzi. 5. Żyd ţvszystkie rzeczy, którekolwick mu przynoszą, możc w zastawţ brţtć, którymkolwiek imienicm byłyby zwanc, nic się nie pytając, wyjąwszy, szaty krţviązmoczone i kościclne aparaty, których żadnym obyczajem nie ma przyjmować. 6. Jeżeliby chrześci- janin zadawał Żydowi trudności, iż zakład u-Żyda zastały jest mu okradziony, albo gwałtem ţvzięty, Żyd niech przysięże na ów zakład, iż biorąc onązastawę, nic wicdział być kradzioną, albo komu wydartą, ale to włożywszy w przysięgţ ţv czyţm jest zakład takowy zastawţiony, a gdy to uczyni, chrześcijanin będzic mu poţviniţn lichwę zapłacić, która w tym czasie urosła. 7. A jeśli Żyd przez przygodţ ogniową, albo przez złodziejstwo, albo przez gwałtjaki straci rzeezy swe z zakładu zastawionemi, a to będzie wiadomo, a chrześcijanin przed siţ, który zastawił,jeniu trudności zadaje, Żyd ţvłasnąprzysięgę clZrześcijanina odbţ- dzlc. 8. leżell Żydzi między sobą niezgodę albo wojnę jaką wzruszą, sţdzie miţista naszego żadnej zwierzchności prawa nicch sobie nad nimi nie przywła- szeza, ale my tylko, albo sędzia (żydowski) ten sąd odprawiać b4dzie; a jeśli występe;k na osobţ żydowską ściąga się, tedy takową rzecz osobie naszej ku sądzeniu bgdzie zaehowana. 9. Jeżeli chrześcijanin Żydoţuiktórymkolwiek spo- sobem ranę zada, wţedy obwţiniony nam i naszemu wojewodzie niech winę za- płaci, ktcira ma być do skarbu naszego obrócona, wedle tego, jako nlOże soblc łaskţ naszą przejednać, a onemu saţnemu niech zapłaci za leczenie ran i za nakłady,ţjako prawa ziemi naszej potrzebują i ich powinność niesic. 10. Jeżeli chrześcijanin Żyda zabije, słusznym sądem niech bedzie karan i ţvszystkie do- brajego ruchome i nieruchome w naszą moc niech przypadną.11. Jeżeli chrzc- ścijanin Żyda uderzy, wszakżc tak, iż krwi nie rnzlrje, tedy ten, który uderzył, ma. bvć przez ţvojewodę pociągnion według zţvţţczaju ziemi naszej. A jeśli pic- niţdzy nie będzie mógł mieć, tedy takowv za ten uczynek będzie, jak słusznie i5 rZCCZ ICSl, karan. 1 ?. GdZlekolţvlek ţy'd prZCZ nasze państţvn poţe(lZle, Żaden ţCn lLl tCLl(lnOŚCl ţaklCţ, alb0 OhCIąŻCnla nICCh nIC ĆZ.j'nl, aJCŚIl kLll)ICC, ClIhO CZC- rzţţ,jakic powiezie, z ktlirvch cło,jakic ma przy:jść przez wszystkie micjscţi ceł Żţţd niechaj nic płaci innego, jedno, ktiirejest pi)winnc cłi), takjakil płaci każ(ly n )IĆSZCZanln OnCgO mlaSta, lţ ktÓCym i yd na tCn ĆZaS mlCSZkLl. I i. .lCŻCll lVdZl \VCdłUg ZWVCZalU SwOICgO, ktÓCCgO z LlmarłyCh SW'yCh alh0 z mlastLl do nllasta, alho Z pOW'IatU d0 powlatu, alho z Zleml do zleml pi)proţvadzą, chcemy, ahy nlc pCZCZ plsarzy nasZyCh z nlch nIC hył0 wycląţani;, a,jCŚll pISaCZ CO WyCIąţnIC, chcemy, aby hył jako roZhójca karan. 14. Jeżeli chrZeścijanin ementarZ alhi) grohv Żydowskie jakokolwiek rozsypie, albo gwałtem najedZie, chcemy, abv ţvedle zwyezaju ziemi naszej i praw hył ciężko karan, a wszystkie rZeezyjegi) di) skarbca nasZegi) bţdą obriici)ne, jaki)wybykolwick były. 15. .Ieśli kto Zu- chţvale bţdzie ciskţtł na szkoly żydowskie, naszemu wojewodzie dţva kamienic pieprzLl ma zilpłacić. 1 G. Jeśli Żyd sędzicmu swemu w winie pieniţżnej, której Wţandel zi)ţvią, hFdzie ZnaICZlOn hyC; winny, kamień pieprzu winy', która jest Zdćlwna włoŻona, niCch Sędzicn lu Zapłaci. 17. JCśli Żyd prZrZ COZkaZanIC SWCgO s4dziego będZie wezwan do sądu, a za pierwszym poZwem i za ţvtiirym nie przyjdzie, za ohydwa razy nieposłuszne ţvinę, któl-ajest ZWţyczajna, starodaţv- na, niech zapłaci; ajeśli za trZecim rozkazaniem nic przyjdzie, ţvinę, która przy- należy za to, niech przerzeczonemu sţdzicmu zapłaci.18. Jeżeli Żyd Żyda rar)i, ţvinţ sędziemu,swemu, według zWyczaju ziemi naszej, niech zapłaci. l9. Usta- nawiamy, aby żaden Żyd nie przysięgał na Rodał ich, jedno o wielkie sprawy, które się ściągają aż na 50 grzywien, albo kiedy będzie przez nas wezwan, el o mniejsze spraWy ma przysięgać przed szkołą, u drzwi przeZnaczonej szkoły. 20. .leśli Żyd potajemnie hędzie zabity tak, iżby przeZ świadectwo nie mogłi) być dowiedZione, a jeśli po dowiadywaniu bţdą mieć kogil za podejrzanegi), tedy my Żydom przeciwko temu podejrzanemu hţdziemy pomagać sprawicdli- ţvi)ści ţvedług prawa. 21. Jeżeli chrześcijanin na którego Żyda rzuci się gwał- tilţvnie rękoma, wedle tego, jako prawa ziemi nasZej potrzebować"bţdą, nie karan bţdzic. ?2. Sędzia żydowski Żadnej sprawy na sąd nicch nie przywodzi, ktiira siţ między Żydami zacznie, póki nie bFdzie przez skarg4 przedeń przy- niesioną. A Żydzi przy szkołach, alhi) gdzie ohiorą, niech hFdţ SądzCnl. 23. .leśli chrZeścijanin od Żyda wyprawi swój zakład, a IichWţy nie zapłaci, tej li- chţvy,jeśli ţv miesiącu nie da, do owej lichwy niech mu lichwa przybędzic. 24. Chcemy, aby Żaden w domu żydowskim nie stawał. 25. Jeśli Żyd na dzierżenie ilnienia alho na listy dóhr nieruchomych pieniędzy pilżyczy, a tego ten, którego rZCĆZj CSt, doWlCdZI C, ma ustanawiamy, aby Żydoţvi i pieniądzc i listy zastawne hvły' odsądZone. 2G. Jeśli który, albo która dzieciţ Żydom OdWICdZIC, ChCCmy, aby takoţvi byli skazani jako złodzieje. 27. Zastaw, gdy rok i dzień u Żyda Zostaje, staje siţjego ţvłasnością. 28. ţ;hcemy, ahy żaden Żydi)w ku Zapłaceniu 36 ZaStll\\ţnVCh ZakładCi\ů' \V 1 Ch Ś\ţ'lţt0 pC7VC I Skal n IC mlal. 29. KtÓrVkO1\\'I Ck ChCZl- śClţanin gţţţţłtem ţţ'eźmie zastaivţ sţiţą od Żyda, alho gţvałt jemu uczvni, jako rOZhllICa naSZCgO SkarbU nICCh bţdZIC SLICO\VO karLLn. ţ0. I'rZlclV4ilii) lydo\V1 ty'Iki) W' sZkolach, alh0 gdZIC hyţţ'alą SądZCnl ţvszvscy ţydZl, praWţem nleeh h4- dZIC ĆZ)'nlOnO, WV1(ţ\VSZy naS I VVOţC\VOdţ naSZCgO, ktÓCZV mOżCmy,ţC pCZCd SIţ tVZV\VaĆ. 31. WCdłUg USta\V paplCSkICh lmICIlICm OJCa naSZCL'O Ś\VIţtCgO Sr0ţ0 rOZkaZLIţCn ly, ahy na p0 tym Żadnl lydZl, ktOrZ\' SąţV pLlńStlVIC naSZytll, n1C hVll ţvini)ţvani, żeby użyţvać mieli krţţi ludZkiej, gdyż W-edług ri)zkazania ZakonLl i)d ţvsZelkiej krţvi wstrzymująsiţ ţvszyscy Żydzi. Alejeżţli ktciry Żvd O ZabIClC ktlirego dZiecięcia chrześcijańskiego bţdzie ohwinion, ma hyć pokonan trzema chrześcijany i trzema Żydami; a gdy bFdZie pokonan, tedy tylko ma hyć karan winą, ktiira zţvykła naśladoţvać za takim uczynkiem dlipuszczonym. Ajeśli Żyda śW'iţLdki)W'ie przerzecZeni i jego niewinność oczyści, tedy' kaźń, kti)ry Żyd miał podjąć Za i)nąpotwarZ, słusznie nia podjąi;jego ţvinujący. ;2. Ustanaţţiamy', iż eokolţviek Żyd pożyczył, choć hędzie złoto, choć pieniądzc, chi)ć srebri), tedy tyleż lna mu być zapłacono, alho zwrócono z lichţvą prZyri)slą. 3i. Chcemy, aby Żydzi konie wszystkie, jakiekolwick hţdą, mogli hrać ţV ZaStaW'ę, ţlIC jeLWţ- nic ţve dnie. ,leśliby który koń u Żyda ukradziony przez ktiiregi) chrześcijanina, był znalezion, Żyd mcl siF przysięgąocZyścić, móţviąc, iż takoţvego koniajaţv- l,ic za takoţve pieniądze, jak wiclc dał, miał za zastaţvionego i Ińiał za ukradzii)- negi). i4. ţIţoż zakazujemy, aby mincerze, w państWţie naszylm b4dący, nie micli Żydóţv z ftłszywymi pieniędzmi alho z innymi rzeczami, sami przez si4 okri)m posła naszegi), albo wojeţvody naszego, albi) przez uczciW'y'ch mieszczan i ja- kimki)Iwiek Zatrzymywać alho imać. i5. Ustanaţviamy,jeśli Żyd który przymu- sZony wielkćţpotrzebąw moCy hţdzie wołał, ajeżCli SąSICdZl ChCZCŚCIjanlC Za- nicdbajţ dać mu pomocy słusznej, a nie przyszlihy na ţvołanie jego, każdy są- siad jegi) chrZeścijanin trzydZieści szelţów niech będzie pi)winien zapłacić. 36. llstanawiamy, ahy Żydzi sprzedawali i kupowali wszystkie rzeczy ţvolne i chlcha niech siţ dotykajţ, jako chrZeścijanic, a którzy tegi) zakaZywać bţdą, winę ţvojewodzie Zapłacą."ţ, I'i)di)bne prZyţvilejc nadali Żydom równicż książęta śląsc;y: książţ ţţri)cłaţv- ski 1 lenryk I'robLls w latach I 273-1290, I Icnryk głogowski w latţtch 1 ?74 i l ?99, f Icnryk Icgnicki w latach I 290- l 295 i Bolko legnicko-wrocławski ţv roku I 295.ţ Wieść i) nadawanych Żydi)m przez Bi)lesława I'obożnego i innych książąt pia- stowskich przywilejów dotarła szyhki) do ich współplemieńcóţv zamieszkałych W' innych krajach, zţvłaszcza zachodnio-europejskich. ZacZFli oni masi)wo imi- gri)wać do I'olski. Szybko też ukształtoţvała się W' szerokii:h krţgach IudóW' europţjskich i wśród samych Żydów opinia, że f'olska stanowi "azyl dla Ży- dóţv" ("asilium judei)rum"). I nie byłi) ţv tym żadnej przesady. Polacy odzna- CZajţCy SIţ łagodnym charakterem i autentycZnąsłoţuiańskeţgościnnością, ochi)- 37 czo przyjmowali Żydów osiedlających się w naszym kraju i udzielali im dużych sţţobód spodziewajac się, że pozyskają nowych obywateli. Warunki społecz- no-ekonomiczne naszego kraju sprzyjały osiedlaniu się Żydów i prowadzeniu przez nich działalności handlowej. Kraj był na wskroś rolniczy. Rdzenna lud- ność prawie całkowicie zajmowała się uprawąroli. Prowadzone wojny z ţIţata- rami a później i z ţlţurkami spowodowały, że zaludnienie kraju było nieliczne. Fłandel wewnętrzny i zewnętrzny znajdował się w ręku mieszczan, przeważnie niemieckiego pochodzenia. Żydzi osiedlając się w miastach polskich szybko przejęli handel, rozwijając coraz to nowejego gałţzie i poprzez udzielanie kre- dytu zaczęli w coraz większym stopniu uzależniać od siebie ludność polską. Stosowany przez nich wyzysk handlowy, wzrastająca wciąż lichwa oraz okazy- wana pycha a często wręcz arogancja wobec ludności polskiej, powodoţvały narastanie wśród niej niechęci a później i wrogości do przybyszów. W obronie wyzyskiwanej i krzywdzonej przez Żydów ludności polskiej sta- nęło duchowieństwo. Na zwołanym we Wrocławiu w 12G7 roku synodzie pod przewodnictwem kardynała Gwidona uskarżano się na "przewrotność i nieoby- czajność tej nowej plantacji w organiźmie chrześcijańskim". Potţpiono tam li- chwţ i zabroniono wyznawcom wiary chrześcijańskiţj pod groźbąekskomuni- ki bratać się z Żydami i kupoţvać w ich sklepach artykuły spożywcze. Żydom zaś nakazano mieszkać w oddzielnych, izolowanych od chrześcijan dzie;lnicaeh. Zabroniono im posługiwać się niewolnikami, służbądomowąwyznającąwiarţ chrześcijańskąoraz zasiadać wjakichkolwiek urzędach, które zapewniałyby im panowanie nad chrześcijanami.ţ ţWręcz naiwne zatemjest stwierdzenie autorów wymienionej książki pt. "Ży- dzi polscy. Dzieje i kultura", że to rzekomo "korzystne dla Żydów przywileje książąt polskich" - jak piszą - a nie faktyczny wyzysk poprzez wzrastającą li- chwę i arogancja Żyţdów wobec ludności polskicj "wywołały kontrakcję ze strony kleru".ţ Podobnych powierzchoţvnych,jednostronnych a więc fałszywych stwier- dzeń odnoszących się do ważnych i złożonych problemów wymagţjţtcych skru- pulatnych i rzetelnych badań jest w tej książce dużo więcej. Ustosunkowuję się do nich ţv dalszej części niniejszej pracy. Jeżeli do powvższych uwag dodamv całkowicie pominięte fakty negatywnych postaţv i zachowań żnţłcznej czţści Żydów w stosunku do Polaków w sytuacjach zagrożeń ich suwerennego bytu państwowego, to nader ţvątpliwym staje się obiektywizm auturów wymienionej książki, która przeznaczonajest dla szerokiego kręgu czytelników, w tym i za- granicznych, bowicm została wydana również wjęzyku angielskim i nieţnicc- kim. Żydzi nie przejęli się zbytnio zakazami synudu wrocłaţţskiego i w dalszym ciągu upraţviali lichwę i handel niewolnikami, korzvstąjąc z posiadanych szero- kich sţvobód i uprawnień. Osadnictwo żydowskic w miastach polskich przybra- z8 ło swoisty charakter. Z jednej strony Żydzi stykając się z mieszczaństwem po- chodzenia niemieckiego; przyjęli język niemiecki, zastosowali doń alfabet he- brajski i uczynili gojęzykiem swoim, uważając, iż stoi on na równi zjęzykiem Biblii i ţIţalmudu.ţţ Z drugiej zaś strony tworzyli w tych miastach zwarte osie- dla, przystosowując życie społeczności żydowskiej do wymogów Talmudu. Powstały zatem i rozwinęły się "getta", oddzielające Żydów zarówno pod wzglę- dem kulturalnym jak i towarzyskim od społeczeństwa polskiego. Zwołany drugi zjazd duchowieństwa polskiego w Łęczycy 1285 roku, które- mu przeţvodniczył arcybiskup gnieźnieński Jakób, nakazywał Żydom, aby zwra- cali zastawiane u nich różne przedmioty pochodzące z kradzieży. Synod w Bu- dzie zţvołany w 1297 roku dla Węgier i Polski przez legata papieskiego biskupa farmeńskiego Filipa, zabraniał chrześcijanom handlować z Żydami, bratać się, mieszkać i wchodzić w związki rodzinne z nimi, pod karą zakazu wstępu do kościołów, gdyby te zalecenia nie były przestrzegane. Synod zabraniał ducho- wieństwu sprzedawania lub wydzierżawiania Żydom dochodów swoich pro- bostw i kościołów. ţ ţ Synod ten ponadto, zgodnie z uchwałą IV soboru Laterań- skiego z 12 ł 5 roku, nakazywał, by Żydzi obojga płci, nosili na lewym boku wierzchniego ubrania okrągłąłatę z czerwonego sukna. Zabraniał też powierza- nia Żydom stanowisk poborców podatkóţv, ceł orazjakichkolwiek innych urzę- dów, publicznych. !' Ostatni z dynastii Piastów król Kazimierz Wiełki ( 13 ł 0- ł 370) potwierdził i znacznie rozszerzył przywilej Bolesława Pobożnego "Statuta Judeorum" w rok po objęciu rządów, tj. w 1334 roku, rozciągając go na obszar całego państwa. Żydzi zostali wyjęci spod prawa magdeburskiego i poddani jurysdykeji woje- wodów, a w sprawach gardłowych samemu królowi. Kazimierz Wielki wydzier- żawił Żydoţvj I.eţvkowi żupy wielkie i bocheńskie, przynoszące ogromne do- chody, oddał w jego ręce podatki miejskie i mennicę krakowską. lednakże po przyłączeniu do Polski Rusi I-lalicko-Włodzimierskiej "zamknął drogę na Ruś dla kulţców obcych, niepolskich". W zbiorowej książce autorów żydowskich pt. "Książka o Żydach polskich" ("Des Buch von pólnischen Juden") podaje się wiadomość o Esterce, która miała być czasowąmetresą Kazimierza Wielkiego i nazywa siţ ją nawet "najpiękniejsząkrólową polską", która miała ponoć sku- tecznie oddziaływać "na swojego pana i małżonka".ţţ Opanowawszy całkowicie handel ţv Polsce, dzięki sprytowi, doświadczeniu i zbioroţvej solidarności, Żydzi stali się pośrednikami pomiędzy miastem a szlach- tą. Zakupowali zboże i innc produkty rolne ze wsi dla miast i odţvrotnie dostar- rzali z miast towary potrzebne dla mieszkańców wsi. Będąc prawie żejedyţnym odbiorcą produktów wiejskich, Żydzi pozostawali w ciągłych kontaktach z dworami szlacheckimi. Z ezasem stali się ich powiernikami. Powstało naţvet 39 L z tCgO tytLlłL1 SţlrkaStyCznĆ` \Nyrażlnll, Żl "SZlalhlll blZ ţyda OblţSl 51ţ n1C n>oŻe".ţţ Żydzi korzystając z zagwţarantoţvanycl> in> praţv zachoţţţţwali sl4 CZţsto buńezucznie, nieraz nawet aroganeko w ţobec ludiiości polskicj, poţvodując na- rţistanie w niej niechţci a naţvi:t i wrogośi;i. Jednakże aŻ do połoţvy X1V ţv-ieku nic było wţ Polsce żadnych ţvystapień przeciwko Żvdom. PierwsZy pogrom Ży- diiţv ţv Polscc miał miejsce 13G7 roku wţ I'oznaniu a dwa lata póżnie,j, tj. w 13G9 roku w Krakoţvie, gdziejak pi>daje Kazimierz BartoSZCţvIcZ ţv praCy' pt. "Anty- selnityzm ţv literaturzc polskiej", kupcy clţrześcijańscy skrżyli się na Żydów, że "uchylająsię o d kar, ukryţvajązłodziei, chwytajątych, co iin zawinili, ţvymic- rzająsobie sami sprawiedliwość, post4pLijąwrogo przeeiţv cl>rześcijanom i do- puszczają siţ bezprawia". ţ 5 W roku 1399 rozeszła się w Poznaniu ţviadomość, że "Żydzi wykradli i zbeszcześcili hostię". Spowodowało to wystąpie;nie mieszczan tego miasta, którzy rzucili się z furiąna "zuchwałych bluźnierców" i dotkliwie ich poturbo- ţvali. Wiadomość o zbeszczeszczeniu hostii w I'oznaniu oburzyła również mic- szkańców Krakowa, gdzie takżi: rozprawiono się z Żydami. W 1401 roku podob- nie za zbeszczeszczenie hostii ţv Głogowie doszło do wţystąpień mieszczaństwţa przeciţvko Żydom, w wyniku których spalono kilku z nich na rynku za "zniewa- gę wiary chrześcijańskiej". W 1407 roku doszło do rozruchóţv antyżydowskich ţv Wiślicy, gdy została podana wiadomość przez kanonika ks. Budka, Że Żydzi zamordowali jakiegoś chłopa i rzucali kainicnian>i w księdza udającego siţ z hostiţ di> chorego. Pew- na czţść Żydówţ zginęła, a reszta dla ratowania swego żyeia i imienia przyjęla wiarţ katolicką, o czym wzmiankujątacy historycy, jak Dlugosz, Bielski i Kro- ni;r,ţţ a także wymienianyjuż historyk żydowskiego pochodzi;nia dr Majer Ba- łaban.ţ' Należy nadmienić, że Żydzi przyjmowţali wiarţ katolicką nie tylko w okresach ich zagcożenia. Począwszy od drugie_j połowy X1V wieku wţielu spośród Żydów krakowskich przyjęło katolicyzm. , 2. Żydzi w okresie panowania Jagiellonów Ludność polska pozostająca w różnych i licznych kontaktach z osiedlający- 1>>i się żydami w naszym kraju, narażona wciąż na icl> oszukańeze praktyki han- dlowe, dośi; szybko poznała ich naturţ, charakter i dążenia. Przejrzeli natur4 Żydiiţv również i panujţcy ţv I'olsce książţta i królowie. Śţviadczy o tym cho- ciażhy paragraf24 znanego przywileju "Statuta Judeorum" Boleslaţva 1'oboż- nego, który brzlni: "chcemy, aby żaden ţv domu Żydowskim nie stawţal".ţţ Kazi- mierz Wiclki potwierdZa_jąc przywileje, wolność i praţva nadane Żyţdom w Kra- koţvie 1343 roku nazţval ich "praţvdziwţvn>i nicprzyjaciółmi naszej ţvianţ chrzc- ścijańskiej" i stţvicrdził, że "cel żvdoţvskiej prZeţvrotności do tego zmierZa, aby' 40 dobra i majętności chrześcijan zawsze uszczuplać i ţvydrzi:ć" i dlatego "Nic chcen>y, aby ktokolwiek był w domu Żyda gościein".'`' Władysław Jagiełło ( 1348-1434) w Statucic Krakovvskiln z 1420 roku mówi ł o Żydach następująco: "Przewrotna perfidia żydowţska zaţvsze była i jest pl-zc- ciwna i wroga dla chrześcijan i nie tylko co do ţviciry i co do ciała, ale takŻe najsilniej zmierza do rozdrapywania posiadłości i przyţvłaszezenia majţtno- ści".zţ W Statucie Krakowskim z 1423 roku król Władysław Jagielło nakazał "aby Żydzi pieniędzy chrześcijanom nie pożyczali na kartę (tj. na goły podpis- S. W.) i prowizję pod przepadkiem". Należy tutaj nadmicnii;, że licl>wa ściţţa- na przez Żydów od zadłużonej ludności była dość ţvysoka i ţvzrosła Z Czasei>> w Małopolsce do 54,25 ţ%, a w Wielkopolsce aż do l OR,S ţ%. Od bicdakiiţv potrzebujących natychmiastowej zapomogi Żydzi brali aż 240% lichw-y, co potwierdzają liczne akta sądowe.zţ Wielki Książe Litewski Witold (1350 -1430) nadał w 13R8 roku ţţl.ydom na terenie Litwy te same przywileje, które przyznał Bolesław Pobożnv ţv' Statucie Kaliskim z 12G4 roku, ale trzymał ich krótko, nie pozţvalał zbytnio im siţ hi>ga- cić a najbogatszym konfiskował majątki. Kazii>>ierz Jagiellończvk ( 1427-1492) król Polski od 1447 roku, nie tylko potwierdził dotychczasowůe przywileje Ży- dóţv ale nawet zatwierdził w Nieszawie w 1453 roku drugi rzekolno Kaziinic- rza Wielkiego przywilej nadający Żydom prawo zabierania majątkóvv szlacl>ec- kich, gdy zadłużony nie był w stanie uregulować w oznaczonyln terininie. Byl to dokument sfałszowany, o cZym ţviedzieli Zbigniew, Oleśnicki i Jan Długosz. Oburzony tym faktem Zbigniew Oleśnicki i licznu szlachta, usiłoţvali nakloiiić króla do odwołania tego dokumentu, alc król stanowţczo się temu sprzeciwiał. Dopiero poniesiona klęska w bitwie z Krzyżakami pod Chojnicami w dniu 18 września 1445 roku i oburzenie licznej rzeszy szlachty spowodoţvały, żc król odwołał nadany przywilej kasując "listy w ţszystkic na wolności Żydom, w' kriilestwic naszym mieszkającym nadane '. 2 , , Nastţpni władcy dynastii jagiellońskicj, kriilowie:.lan Olbracht, panujący w latach 1492-1501 i Aleksander Jagielloiiczyk, sprawujący władzţ w latach l.50 I -150G nic sprzyjali Żydom. Aleksander Jeigiellończyk przed objęciem tro- nujako Wielki Książţ Litewţski, dekretelii z 1495 rokuţnakaZał Żydom opuścić L,itwţ. Ubodzy Żydzi prZenlesll SI4 WÓţvcza5 do Polski a bogatsi pi-zyjFli kato- licyzm i zostali nobilitowani. I3oţviem w ţ Statucie I.itewskim w artykuli: R ist- niţilo ţvyraźne sformułowanie: "Jeżeliby którv ţţl.yd, lub ţţl.yţdówka do wiary chrze- śi:ijaliskiej przystąpili, tedy kaŻda taka ilsoba i potomstwo ich, za szla