MICHAEL CADNUM

nie złapiecie mnie

Powiem wam, jak było: gorąco było.
Gorąco jest w dechę, kiedy chciałbyś się przeobrazić z
grudy gluta w coś, co posiada jakąś wewnętrzną strukturę i
spoistość. Kiedy jednak już weźmiesz się w kupę, ciepło
przestaje być potrzebne.
Ludzie powiadają: hej, Gorąco jest święte. A ja na to:
jasne, oddajmy Gorącu, co gorące. Nie bawię się w
malowanie własnego imienia na piekarnikach jarzeniową
farbą, nie wydaje mi się też, żeby należało zachęcać ludzi do
wygadywania, że Gorąco to drobiazg. Jednak jeśli faktycznie
wydaje się wam, iż powinienem spędzić choćby chwilkę w
kuchniach, piecach i piekarnikach tylko dlatego, że paru
ludziom przyszło do łba, że na tym świecie wszystko kręci się
wokół paleniska, to od razu wam powiem: możecie całą tę
świętoszkowatą gadkę o Gorącu wyrzucić do kosza. To nie
dla mnie.
Więc tak: wychodzę z tego piekarnika i od razu zauważam
jedno. Już nie jest gorąco.
O tym nikt nie wspomina. Rodzice mają w głowach tylko
opał, popioły, nawiew. Myślą wyłącznie o pilnowaniu
temperatury. Nawet im nie zaświta, żeby ci powiedzieć, jak to
będzie. Chcą, żebyś siedział w piekarniku. Koniec i kropka. Z
czasem się tam sfajczysz, jak amen w pacierzu, ale oni chcą,
żebyś siedział w piekarniku. Myślą sobie: zamkniemy go w
tym pudle i nie będziemy musieli się martwić, co porabia
nocą. Możesz zdechnąć, ale przynajmniej będą wiedzieli,
gdzie jesteś.
No więc wylazłem. I zimno mi.
Poważnie wam mówię, to był szok, i myślę, że można
mnie było na to lepiej przygotować, ale teraz zewsząd słyszy
się narzekania, że mama i tatuś nie przyłożyli się do roboty, a
ja mam już dość słuchania, jak ludzie obwiniają innych za
swoje problemy. To tandetne, łatwe wyjście. Ja dowiedziałem
się, że jest zimno, i przeżyłem. Mogłem jednak dostać parę
wskazówek, jakieś napomknięcie albo dwa. Mogli
wyprowadzić mnie na dwór, raz czy dwa, żebym wiedział, z
czym to się je. Bo powiem wam wprost - jak już stamtąd
wyszedłem, to biegiem. O wiele za długo siedziałem w tym
piecu. Wziąłem nogi za pas, bo wiedziałem, że chcieli mnie
trzymać w Gorącu tak długo, aż miałbym popiół zamiast
spodni. Tak to już bywa z rodzicami. "Co z tego, że z cery
przypomina żużelek, to wciąż mój chłopak". Dałem dyla.
Nie uwierzycie, jaki zrobił się raban. Pomyślałby kto, że w
tej kuchni jeszcze nikt nie biegał. Matka w ryk: "Mój chłopiec
ucieka!..." I nawet nie mogła dokończyć myśli, krztusząc się
na ostatnim słowie. "Mój chłopiec ucieka..." i ostatnie
wykaszlane wyrazy: "...ode mnie!" Jęki, płacze, chwytanie się
za serce. A jest zimno i gnam. Goni mnie ojciec, no i sami
wiecie, jak to jest ze starszymi facetami. Chcą wszystkim
udowodnić, że są w świetnej formie, uwielbiają tych, co to
sami mogą podciągnąć świnię do zarżnięcia albo zrzucają
widłami siano z przyczepy do stojącego na dole kolesia, który
tak naprawdę powinien stać na ich miejscu, żeby pan starszy
nie dostał zawału. Starzy faceci muszą udowadniać, że nie są
tacy starzy, a kończą poślizgiem w sporej kałuży gęsiego
gnoju - dokładnie tak jak mój ojciec.
Naprawdę nie ucieszyłem się na odgłos jego upadku,
nawet się obejrzałem, czy aby nie będzie musiał chodzić w
takim aparacie, jaki zakłada się naprawdę pokiereszowanym
staruszkom, coś jakby klatka na kolano. Wtedy jednak
zobaczyłem, że ojciec stoi - nie dlatego, że kondycyjnie
wytrzymywał takie zagrania, ale ze względu na fakt, że wokół
takich kałuży gęsie guano podsycha i gęstnieje, i tata
wymazał sobie całą twarz. No i zaczął się drzeć. A wrzask ma
taki, że koguty wieją. No to ja też przyspieszyłem i w tym
momencie pojawili się sąsiedzi.
Wszyscy mamy sąsiadów. Nieważne, skąd jesteście,
macie sąsiadów. Może mieszkają tak daleko, że widzieliście
ich tylko raz, w czasie powodzi, gdy fala zabrała im chałupę i
kiedy ta przepływała nieopodal, zauważyliście jednego z nich
wrzeszczącego z okna. Tak czy inaczej rozpoznacie ich, gdy
się napatoczą. Aha, pomyślicie, moi sąsiedzi. No i właśnie
pojawili się nasi. Znów problem - na rodziców trzeba
przystać. Może i są żałośni, ale przecież nie aż tak
stuprocentowo i absolutnie, bo w takiej sytuacji sami nie
wyglądalibyśmy zbyt ciekawie. Musimy więc przyjąć
założenie, że raz w życiu, a może i stale - no, powiedzmy
przez sekundę w miesiącu - dane im jest ciut godności czy
tam przytomności umysłu, a przynajmniej zdolność
odróżnienia beczki od owieczki, jeśli nie jest zbyt ciemno. No,
ale w odniesieniu do sąsiadów takie liberalne podejście nie
jest konieczne. Powiedzmy sobie zresztą szczerze: akurat do
naszych sąsiadów można by podchodzić jak najliberalniej, z
maksymalną tolerancją wobec wszelakich feblików i
uchyłów, a i tak nic by to nie dało, bo to po prostu
barbarzyńcy, wielcy, ospali, wredni i kudłaci. Z wyjątkiem
jednego łysego. Zresztą naprawdę aż tak powolni nie byli.
Ja tam im zwisałem. Może moja matka jest zdemenciałą
maniaczką, ale przynajmniej miała jakieś założenia odnośnie
mojego miejsca w świecie w bliższej i dalszej perspektywie
czasowej, więc można zrozumieć jej wzburzenie. A tato,
udekorowany zielonkawą mazią, która niemal ścieka mu do
ust? Dla niego, rzecz jasna, stawką jest duma,
odpowiedzialność, kwestia postrzegania samego siebie. Nie
ma facet wyjścia, musi przebierać nogami tak szybko, jak
tylko może. Natomiast sąsiedzi po prostu chcieli mi wyrwać
nogi z tyłka.
Inaczej nie da się tego ująć. Chcieli mnie rozparcelować i
zeżreć. Tak naprawdę do tej chwili nawet o mnie nie słyszeli,
ale ruszyli za mną z wrzaskiem, jakby mieli do tego pełne
prawo. Do tego jeden z nich naprawdę nieźle biegał. Może i
jestem szybki, ale w tym momencie zdecydowałem, że
najlepiej będzie zagrać psychologicznie. Musiałem znaleźć
jedno z tych wybrzuszeń, jakie czasami zdarzają się na
drogach - no, wiecie, między koleinami. Czasami te garby są
tak wysokie, że ocierają się o nie osie wozów. Stanąłem więc
na takiej górce i wygłosiłem moją słynną kwestię.
Nie proście mnie, żebym ją powtórzył - akurat wtedy nic
lepszego nie przyszło mi na myśl. Przytoczę ją tu raz, tylko
dla ścisłości, nie żebym ją uważał za najgenialniejszy tekst
wszech czasów, choć wierzcie mi, spokojnie dorównywała
wszelkim wokalizom mojego ojca czy sąsiadów. Wygłosiłem
więc ów słynny tekst o tym, że będę biegł i biegł, tak szybko,
jak tylko zdołam, po czym zdecydowałem, że powinienem
przybrać sobie jakiś pseudonim, małe nom de ucieczka, że tak
powiem, i powiedziałem: "Jestem Piernikowy Ludzik". Tyle
że tak naprawdę mruknąłem to sobie pod nosem. Nie
sądziłem, że ktokolwiek będzie się temu przysłuchiwał. Ot,
jedna z tych rzeczy, które niespodziewanie prowadzą do
sławy, widzisz to potem na t-shirtach, ludzie pytają: "No co
ty? Poważnie?", no i muszę przyznać: "Faktycznie tak
powiedziałem". A tu widzę, że jeden z sąsiadów, naprawdę
wielki i włochaty, autentycznie gna w moją stronę. Taki
więcej chyży kmieć.
Miał w garści widły, a w moich rodzinnych okolicach to
nie są filigranowe narzędzia. Wyobraźcie sobie dwa metry
płotu umocowane do drąga, tylko że zamiast sztachet jest rząd
drewnianych, zaostrzonych kołków. No i ten koleś szykuje
się, żeby rzucić tym ustrojstwem, więc jeśli w ciągu
najbliższych kilku chwil zapomni się o poruszaniu stopami -
co akurat było wielce prawdopodobne, bo z twarzy wyglądał,
mówiąc łagodnie, na matoła - rzeczone widły zatoczą w
powietrzu zgrabny łuk i przygwożdżą mnie tak, jak stoję. No i
po zawodach.
Tak właśnie mi się to widziało. Naprawdę wziąłem to do
siebie. Gdy ktoś usiłuje zredukować mnie do mąki i przypraw,
nie obchodzi mnie, że do szkoły miał pod górkę albo że jego
bracia pewnie wcale nie mieli łatwiej, więc nie miał pojęcia,
że można być lepszą istotą ludzką. Ujrzałem ten wielki
pocisk, te brzozowe widły,  jak wylatują z dłoni owego gościa
i wchodzą na krzywą balistyczną, i osiągają szczyt
trajektorii... i co wtedy zrobiłem?
Wedle co poniektórych mamy takie uczucie jak duma, a
poza nim, gdzieś tam, koło horyzontu, jest pycha. Duma może
sprawiać problemy, ale bez niej jak bez ręki. Gdyby nie duma,
wyglądalibyście jak wasi sąsiedzi. Brak dumy równa się
brakowi higieny osobistej. Pycha z kolei to ten stan, kiedy
człowiek sam się prosi o cios  w zęby. Kiedy sobie myślisz, że
nic nie może ci się stać, bo stworzono cię w Piekarniku, byś
wypełnił jakąś kluczową rolę i w związku z tym nie może cię
spotkać żadna krzywda.
Przyznam wam, że ze mną nie było może aż tak źle, ale
blisko. Te wielkie, sękate widły lśniły w słońcu i opadały z
paskudnym, cichym dźwiękiem - nie świst, raczej pogwizd -
a ja stanąłem w miejscu. Wziąłem się pod boki i po raz drugi
palnąłem moją mówkę.
To chyba właśnie ta wersja, kiedy już sobie to wszystko
poukładałem, trafiła do ich uszu i pamięci. Właśnie po tej
przemowie zyskałem sławę. Nie obchodzi mnie, co tam
mówią, była słowo w słowo taka sama jak za pierwszym
razem. Przyznaję, byłem przerażony. Byłem pewien, że za
chwilę zmiażdży mnie drąg wielki jak dyszel od furmanki.
I powiem wam szczerze, że jak te widły wylądowały nie
tam, gdzie stałem, a tam, gdzie byłbym, gdyby nie przerwa na
orację - tę, którą co poniektórzy nazywają moją Kpiną - to
mogło mi przemknąć przez głowę, że może faktycznie w tej
chwili Piekarnik miał nade mną pieczę. Ale potem znów
puściłem się biegiem, i to nie sprintem, który już opanowałem
do perfekcji, ale w zupełnie nowy sposób, susami raczej niż
krokami, i w samą porę, bo pozbawiony już wideł sąsiad gnał
za mną bez żadnego powodu, zapomniawszy zupełnie o
bożym świecie, o tym, kim sam był i gdzie mieszkał.
Właściwie był pewien, że od zarania dziejów uganiał się za
mną i tak naprawdę w życiu nie liczyło się poza tym nic
innego - tylko on i ja, a już niedługo tylko i wyłącznie on.
Bynajmniej nie jest to nic niezwykłego. Takiemu
wystarczy, że wie, że nie on jeden za kimś goni, żeby rzucać
czym popadnie. Obejrzałem się więc, sadząc te moje susy i
zauważyłem, że Bezwidłowy też opanował ten krok - i zbliżał
się. Cóż więc zrobiłem?
A co - znów przemowa. Wygłosiłem ją w całości, i poszło
całkiem nieźle - nie za głośno i z sapaniem, ale biorąc pod
uwagę okoliczności, nie najgorzej. A Bezwidłowy mnie
capnął. Pod nogami miałem wylewowy muł, taką czarną
breję, i okazało się, że susy to nie najlepszy pomysł, bo coraz
bliżej była woda. Tamtejsza rzeka to nic wielkiego. Powolny
nurt i gdyby nie powódź co cztery czy pięć lat, definitywnie
nie byłoby o czym śpiewać. Bezwidłowy błotem się nie
przejmował - rzucił się szczupakiem, złapał mnie w prawą
garść i ścisnął.
Do tego czasu byłem już piernikiem po przejściach,
zaliczyłem więc refleksję o obyczajach zatomizowanej
rodziny, w której zakochają człowieka na śmierć, a potem
następną, o tym, jak to jest w reszcie świata, gdzie po prostu
go zarżną bez wdawania się w związki uczuciowe.
Zauważyłem, że w porównaniu z sąsiadem byłem tycim
ulepkiem z mąki i cukru, którego części ciała można było
jednak formować i odczepiać.
Pozostawiłem więc po palcu w obu ślepiach
Bezwidłowego, opuściłem jego garść bez kolejnych
przemówień i pognałem w górę rzeki między trzcinami i
wodorostami, poważnie ryzykując całkowitą utratę mojej
strukturalnej spoistości. Wtedy znienacka spośród tataraków
wychynął nie kto inny jak nadrzeczny lis, jeden z tych
sprytnych, lecz zdemoralizowanych zwierzaków, nadmiernie
wyszkolonych w pewnej profesji, o której można zapomnieć,
ale której ślady zawsze zostają. Ludzie wygadują o
nadrzecznych lisach mnóstwo paskudnych rzeczy, ale to
zwierzę naprawdę warte naśladowania - gdyby kto chciał
zostać łgarzem.
Rzeka lśniła w przedpołudniowym słońcu. Nade mną
bezchmurny błękit nieba. Odgłosy kroków, krzyki, trzask
łamanych trzcin, chlupot błota. Ktoś ryknął: "Tam jest!"
Lis przyjrzał mi się bacznie.
Doszedłem z nim do porozumienia - w ogólnym zarysie,
chodziło o to, że przetransportuje mnie na swoim grzbiecie na
drugi brzeg rzeki. Niestety, tak się złożyło, że akurat w tym
miejscu koryto było najszersze. Mało brakowało, a sam by
utonął. Chlapał, szarpał się, był tak wypompowany, że ledwie
mógł mówić bez tankowania wody przez pysk. Do tego
dochodził chyba jeszcze problem nadużywania zupełnie
innych płynów. Przykra sprawa, lis pozbawiony dumy. Tak
czy inaczej, wszyscy już wiedzą, jak to najpierw namówił
mnie, żebym wszedł mu na głowę, potem na pysk, no i jak
potem mnie chapnął.
Zgadza się. Zostałem zjedzony.
To ten kawałek opowieści, który wszyscy lubią
najbardziej. Młodzieńczej bezczelności zostaje wymierzona
brutalna i nieodwracalna lekcja na temat pychy. Tyle że imbir
nie podchodzi lisom. Zdarza się. Spróbujcie podać kotu
aspirynę - zwierzak się przekręci. No i co z tego, że musiałem
stawić czoła sokom trawiennym? Przynajmniej to nie
Piekarnik. Nie ma gorąca. W porównaniu z ciepłem
domowego ogniska lisie rzygi to drobiazg. A to, co ze mnie
zostało, gdy lis kończył haftować na drugim brzegu rzeki,
było w stanie biegać szybciej niż kiedykolwiek.
No, może niezupełnie biegać. Ale tak zaczęła się moja
kariera. Może i nic specjalnego, ale usłyszeliście o mnie.
Trzymam się z dala od wody - i od kuchni.
To nie zwycięzcy piszą historię, tylko sąsiedzi.
Przełożył Tomasz Gałązka
MICHAEL CADNUM
Ur. 1949, amerykański powieściopisarz i poeta, autor
m.in. kilku powieści niesamowitych. Debiut: "Nightlight"
(1990). Najlepsza powieść: "Saint Peter's Wolf" (1991); jej
bohater, cywilizowany człowiek współczesny, to wilkołak, a
comiesięczne przemiany w wilka czynią z niego istotę
szczęśliwą i zadowoloną z życia. Godny uwagi jest też
"Ghostwright" (1992), opowieść o pisarzu, do którego
powraca mroczny gość z przeszłości (dawniej pisali wspólnie)
i usiłuje go unicestwić. Ze względu na bogactwo stylu i
stworzone postacie krytycy porównują Cadnuma z

Jonathanem Carrollem.
Opowiadanie "Nie złapiecie mnie" pochodzi z antologii
Ellen Datlow i Terri Windling "Black Thorn, White Rose"
(1994).
MSN