Andrzej Pañta
B E Z ; OGRÓDEK
Opracowanie graficzne i ilustracje: Marek J. Piwko
© Copyright by Andrzej Pa?ta, Katowice 1995
Postverbia © Copyright by Marian Kisiel, Katowice 1995
ISBN: 83-86023-12-0
Druk:
Regionalne PrzedsiÍbiorstwo Zwi?zkowe Sp. z o.o.
Katowice, Al. W. Korfantego 2
WierzÍ ?
Cz?owiek cz?owiekowi ?onem
NN
Wszystkim Kosmitom
przyby?ym Nie Wiadomo Sk?d
7
WstÍpniak
Po?erani przez ambicjÍ, czÍsto w dos?ownym znaczeniu tego
garnka, przez tÍ wrodzon? nam ??dzÍ nieustannych przyg?d
i zmian w zawsze przecie? spokojnych fasadach ?ycia, a tak?e
prosto z patelni zjadani przez zazdroú? oraz zlizywani przez
chy?e wargi zawiúci, ?e jeszcze wci?? nie dorobiliúmy siÍ skarbu
z wyg?d praktycznego, codziennego doúwiadczenia, sami w?aúciwie
nie odczuwamy ch?oszcz?cych nas bat?w z tego wszystkiego,
co nas przejmuje i osacza; tak umieramy z g?odu od
ognia wra?e?.
4 paüdziernika 1984
Mniejsza czÍú?
MOJE MA?E, NIECHLUJNE EGO
Teraz
Powracam
W sw? pierwotn? g?ÍbiÍ,
Gdzie czeka mnie
Piorun ?
Porywczoú? i nerwowoú?
W euforii i úlepocie;
?eby
Ugodzi? we mnie
I spali? te koszmarne
Drzewa, kt?re pragnÍ
Uczyni? úwiat?em
W tym lasku
Og?lnego zezwierzÍcenia
Moich nastroj?w i pomys??w
Ubawienia úwiata.
2 marca 1986
11
KOSMICZNA GRZ DA
Ci?gn??, wyrywa?
SukienkÍ úwiata,
Jakby w radoúci
Doczeka? ?ycia;
Gdy mnie rozbiera?
Ze szcz?tk?w z?udze?,
Nie liczy? jeszcze
?e poca?unek ?
Zgoda z mej strony,
Odbierze brawa
Natarczywoúci
Jawnego gwa?tu.
14 IX 85
12
PRZYPOWIE??
Wielka ryba
P?ynÍ?a
Poúr?d ma?ych,
Maciupe?kich
Rekin?w
I
Dokarmia?a je
Cuchn?cymi
Resztkami z ludzi,
Jakby nie by?o
Ju? innych przek?sek ?
S?ycha? w upalniejsze
Dzionki
Gwar
Tego obcego
Wodnym stworzeniom
Narzekania.
21.09.85
13
PRYWATNY ALTRUIZM
Podczas kryzysu
W najem odda?em duszÍ
Nagiemu diab?u
Za parÍ w spodniach.
30.09.85
14
CHORA?EK GLADIATOR”W XIII P
Ludzie ucz? siÍ
Czytania, pisania,
Drobnych k?amstw;
Raptem,
Rzek?byú: To
Wy??cznie
Przez ciebie,
PÍka rolka;
I wszyscy,
Kt?rzy tu mamy
Do ?ycia
Tylko te dwie dechy
Prywatnej golizny,
Wpadamy pod pr?d
G?uchoty i úmiesznoúci.
9 II 1986
15
WIOSNA 1986
I tak owoc
Mego gadulstwa
Wype?nia siÍ teraz
Jak s?owo rzuconego
Kiedyú ziarna ?
Konkretem i groz?;
To, co by?o moj?
Intymn? maszyneri?
Dla wywo?ywania w sobie
LÍku jak niepokoju,
Gwa?towniejszego jednak
Ni? wrodzona mi bojaü?,
Staje siÍ wolnym dobrem
Jak wszystko, co pod s?o?cem
KrÍpuje i zniewala
WewnÍtrzn? moc cz?owieka,
?e siada po ?okcie, bez wstydu
W kolebkÍ w?asnego ko?ca.
Mnie natomiast
Napawa podziwem
Ta stoicka rzewnoú?, bo
WidzÍ tylko czaruj?ce niebo
Us?ane trupami i chaos
We mnie, jakby ktoú ci?gle
Nastawa? na moj? to?samoú?
W porz?dku marze?.
24 maja 1986
16
CIERPI•CA OBECNO??
Drzewo
Raz na zawsze
Zdarza siÍ jako drzewo;
Bywa, ?e
Drzewo staje siÍ
Maskotk? zrobion? z cia?a
Swego b?lu ?
Mimo to
Nadal jest ?ywym
Zielonym drzewem;
A ja? Ja
Do cholery
Nie jestem nawet osob?
Rozga?Íziaj?cego siÍ
We mnie
Drzewa.
8 IX 1985
17
DALI-PAN: B
Kto sieje wiatr, ten
Potem poúr?d grom?w
Zbiera suche kaktusy
Obra?onego na wszystko ?ycia ?
Jak gdyby dmucha? na s?o?ce,
Gdy boli go jedynie palec,
Ten i ?w, kt?ry nie wie, co
Czyni, skoro p?acze, tak
Zarzucano jej winÍ
Za wszystko chore i z?e,
Co kiedykolwiek
PrzeúlizgnÍ?o siÍ przez
?elazn? kurtynÍ tego úwiata ?
?e niszczy kulturÍ i zabija
Ludzi, zwierzÍta i kwiaty,
A myúli swe koncentruje
Tylko wok?? elektryfikacji,
Czy przy problemach oúwiaty
Dla ludu, a tym, kt?rych
Obdarza ja?omu?n? swej ?aski,
Czyni ?ycie jednym
Pasem koszmar?w ?
Jakby byli
Istotami sprzed myúlenia:
18
Bo to nie
W?adza ludowa
Oszpeci?a m? urodÍ,
Ale taka po prostu
Wysypa?am siÍ spod d?uta,
I jestem jaka jestem
W marnoúci waszych zmys??w:
O jeszcze jedna Wenus, co
z Milo(wic) rodem.
25 V 1986
19
CHORA?EK GLADIATOR”W XIII Q
M?ode,
Niedoúwiadczone konie;
Bezwstydna konnica
Odwiecznego marzenia
Ludzkoúci
O r?wnoúci i braterstwie.
I o czymú trzecim,
Zupe?nie pozbawionym sensu,
Co daje jednak ?y?
Oraz umiera?
W godnoúci.
Nie
M?wi?c ju? oczywiúcie
O kimú czwartym,
O czterdziestym czwartym,
?ysym, nagim i bezradnym
Jak dziecko ?
Kogo
W deszczu nag?ego objawienia
Moglibyúmy z?apa?
Za cztery litery,
Aby bi?, bi?, bi?
Za to, ?e siÍ pochyli?
Nad korytem naszej goryczy
I by? z nami szczery.
18 lutego 1986
20
PAMI TAM O WSZYSTKICH MROCZNYCH
JASKINIACH ?YCIA
MogÍ ja,
Mo?esz ty,
Mo?emy nawet my wszyscy,
My wszyscy, kt?rzy
Pchamy w sobie motyla,
Motyla dopiero co wyklutego
Z bajek o lepszym jutrze,
A ju? zdolnego do lotu
I podstawiania n?g tym si?om,
Co napinaj? swoje musku?y
W grze z tajemniczym i nieznanym
Obolem znalezionym w ustach
Moich, twoich i naszych
Tak fatalnie podjÍtych decyzji
I zapadniÍtych po sobie wybor?w,
Jak te? zdmuchniÍtych skrzyde?ek
Podczas migania brzytwy,
Kiedy wydawa?o mi siÍ, ?e
Wypluwam z siebie ???? i gorycz,
Rozpaczliwe ?any
Czarnej melancholii
I wyrzucasz sobie
Owe cztery ?ywio?y úwiata,
Jakie leg?y u podstaw
Naszego rozdarcia i gniewu,
21
Jak kielich
Moich wrz?cych s??w:
Sp?jrzmy ?
Bok prawie ca?y,
A woda jest abstrakcj?.
15 czerwca 1986
22
ZA PAZUCH• ISTNIENIA
Tkwi w nas jak sztylet
Racjonalizmu
Zaniem?wienie;
Mistyczna pewnoú?,
WrÍcz zaufanie
Do w?asnych palc?w
Na rzadkim gardle.
5 IX 85
23
Z ASNYKA
Ptak
?azi sobie
Po wi?zce
Granat?w
I ludziom siÍ
Dziwuje
W pewne
Koszmarne
Gor?ce popo?udnie,
?e nawet
Najm?drzejsi
Z nich
Galopem
Uciekaj?
Przed takim
Niewinnym,
Ch?odnym szczÍúciem
W kawa?kach
Z metalu.
28 - 29 IX 85
24
PRZYZIEMNE WYGODNICTWO
Jakie pytanie,
Taka odpowiedü
Tych, co choruj?
Na jeszcze jedn?
PestkÍ nadziei ?
Zada?o niebo
Poúr?d wypas?w
Ciosem z owoc?w
Przysz?ego ?ycia
Tym, kt?rym zÍby
?cierp?y jak papier.
10 V 1986
25
WSP”LNA NASZA GORYCZ W?R”D CHMUR
Tak:
Chcieliúmy da?
Z siebie wszystko, wiÍc
Jak przysta?o na tych, kt?rym
Nie ufaj? nawet anio?y,
Wypruwaliúmy sobie
?y?y i flaki, m?zgownice
I muska?y, a
Do wsp?lnego kot?a
Wrzuciliúmy
Bezinteresown? krz?taninÍ
Naszej wiary,
Nadziei i mi?oúci;
Jak
Gdyby mo?na by?o
Uúpi? czujnoú? g?az?w, tak my
Wierni idei, a úlepi na jej ducha,
Nie zauwa?yliúmy napiÍcia
Ani r??nic miÍdzy pragnieniem
A czynem ? dopiero kiedy
Porazi? nas pr?d
I ludzka wrzawa
Zala?a nam uszy b?otem
Powszechnej nienawiúci,
Dopiero wtedy uciekaliúmy,
Uciekaliúmy a? za krzaki chmur,
Oblepieni jej úlin? i jadem;
26
27
A kiedy chwyciliúmy za bro?,
Z ich ?ka? lecia? tylko
Kurz i p?acz ?amanych desek ?
Nie by?o ju? pyta? ani
Odpowiedzi;
Zawiod?y bowiem
Nas nerwy i to by?
Nasz ostatni ?amaniec
Na beczce z prochem, kt?r?
Byliúmy my sami ? zrozumie
Nas nawet úlepiec
W rozgardiaszu tej wiosennej
Krzepy, gdy s?uchasz
I uwa?nie patrzysz:
O, tam leci sobie skowronek ?
Jeszcze jeden szpieg.
17 maja 1986
CHORA?EK GLADIATOR”W XIII R
Tak,
To ju? nie czas
Na naukÍ
I nieustanne doskonalenie siÍ
W cz?owiecze?stwie ?
Mimo
R?wnych szans
Zbratania siÍ z idea?em
Puszystego ju? prawie pola
Wszechmocy i potÍgi
B??dzimy,
B??dzimy i mylimy siÍ
Tyle razy, i? przera?a nas ju?
Nawet ?za prawoúci
I czysty rachunek ?
Z rozpaczy wpadamy do trumien
Zawiúci, wrÍcz tupetu.
4 marca 1986
28
POETYKA STOSOWANA
Wiadomo, ile
Z tych rzeczy
Nie odpowiada
?wiadectwu prawdy:
Konkretnie ranek ?
?e
Mia?by by?
Trupem nocy,
A s?o?ce
Rozk?adaj?cymi siÍ
Zw?okami
KsiÍ?yca i gwiazd,
St?d
Te promienie,
Ciep?o i ?ar ?
No, i jeszcze to
Brudne oszukiwanie
Modl?cych siÍ pos?ugaczy
Z goúci?c?w prozy.
16.09.1985
29

WiÍksza po?owa
MAGICZNE IGLOO
Tutaj siÍ stajÍ
NaprawdÍ b?stwem
M?wienia o tym, czego siÍ
Boj? moi znajomi, kumple,
Przyjaciele, tych paru wrog?w...
Wypuszczam parÍ
I le?Í w martwych
Zgliszczach milczenia,
Gdy obok mknie poúpiech
Ob?ych lokomotyw...
To by?o mordem, co
Mnie bawi?o, bo...
Bo ?ycie jest
Niebem, úmiechem
Kamieni.
8 IV 1986
33
ODWIECZNA KOBIECO?? PATRZY
NA SIEBIE Z G”RY
Nawet
Do najbardziej niebezpiecznych ran
Nie dopuszcza?am
Banda?y takiego gojenia siÍ
Fakt?w ?
Najpierw
Majestatycznoú? z?otych g?r
I w?adzy nad úwiatem obiecywanie,
Jeúli siÍ skuszÍ i zjem
To ciasteczko ?
No dobrze, waga pode mn?
Jest przecie? przychylnym strumieniem ?
Potem kwiatki, bukiety
Liczenia barank?w w úniegu
W?asnej tÍpoty, ?e da?am siÍ
Tak uroczyúcie zmusi? na trochÍ s?odyczy ?
I gorzka wiedza
Kopniaka w dupÍ przy po?egnaniu
Raju pewnoúci jest m?
Znajom?.
18.09.1985
34
PANSPERMIA WIECZYSTYCH POWROT”W
Wszystkich nas wtedy przygniata? g??d,
?eúmy ku bogom z ofiar
S?ali dywany;
A by?y one posiane krwi?
Pragnienia i rozpaczy
Czekania na cud;
Niech nam siÍ chocia? poka?e w snach
Lepsza mo?liwoú? ?ycia
Ni? to dreptanie
Z miejsca na miejsce ss?cych nas g??w.
28 wrzeúnia 1985
35
CHORA?EK GLADIATOR”W XIII V
Ludzie ucz? siÍ
Wydobywa? wÍgiel
Spod ziemi;
Raptem,
Rzek?byú: Znienacka,
Tam, gdzie jeszcze
Nie tak dawno
Pe?za?y ?agodne skorpiony
Natury naszej niewinnej,
Nieposkromionej,
Wpada duch
Zawiúci i walki
O ka?dy oddech, o byle
Pie? dobrego imienia,
?e wszyscy,
Kt?rzy tu do siebie
Czuliúmy coú wiÍcej,
Ni? tylko op?r ?agli,
Stajemy siÍ cz?stk?,
Kawa?kiem tej g?owy,
Co zjada w?asny ogon
Dobroci do marzenia.
7 VI 1986
36
W?ADYS?AW RADWAN OPOWIADA BAJKI
Niemi?osierny jest totalitaryzm ?
Por?d z ksi??k?
? Za chwilÍ donios? z magazynu;
Dzieci?stwo z ksi??k?
? Jeszcze nie mia?am;
M?odoú? z ksi??k?
? Na pewno otrzymamy w przysz?ym tygodniu;
Ma??e?stwo z ksi??k?
? Lada dzie?;
Rozw?d z ksi??k?
? Ju? nie mamy;
SzczÍúcie z ksi??k?
? Tylko na subskrypcjÍ;
?mier? z ksi??k?
? W?aúnie sprzeda?em ostatni egzemplarz;
Pogrzeb z ksi??k?
? Zaraz wy?o?ymy;
I ?ycie pozagrobowe, oczywiúcie te? z ksi??k?
? ProszÍ pyta? po bazarach, my nie prowadzimy;
? zadrukowanego papieru.
2 X 1985
37
CHORA?EK GLADIATOR”W XIII W
Ludzie ucz? siÍ
Wyci?ga? wnioski
Z ka?dego doúwiadczenia;
Nie pomijaj? niczego,
Co wzbogaca ?ycie i czyni
Je jednym, wspania?ym,
Zielonym ogrodem ?
Bez obrzydzenia
Jedz? w?asne g?wna
I pe?ni ciekawoúci
Dobieraj? siÍ do zw?ok
Natury;
Potem w b?lach rozkoszy
Pisz? raporty, zwierzenia,
Abstrakty od streszcze? swoich
Pogl?d?w, stanowisk i mniema?,
Puszczaj? pawia
Tradycji i historii,
?e wszyscy, kt?rzy tu
NaprawdÍ czuliúmy siÍ bra?mi,
Bez wyrokowania o wyborze
Na resztÍ ?ycia
Wpadamy do pierdla
Kultury i og?ady ?
38
Tak wcina nas szel?g
Zagadek i tajemnic.
10 czerwca 1986
39
DALI-PAN: D
Ze zgrozy
MydlÍ sobie oczy, a
Uszy zalepiam boskim
Woskiem szale?stwa ?
Ju? nie mogÍ,
Nie mogÍ i nie chcÍ
Przypatrywa? siÍ kwiatom
Tego úwiata ?
Zgie?k wprz?dy
Odkrywania Ameryki
I nowych l?d?w, potem zaú
Zgrzybia?y ?omot problem?w ?
Jak rozwi?za? kwestiÍ
Mieszkaniow? przy tej dro?yünie
Ceg?y za?atwia syf, w?da i
Telewizyjna potwarz wieczor?w ?
Nie trzeba wiÍc na chrzciny,
??obki i szko?y czerpa?
?rodk?w ze z?otego
Wora naszych wzor?w;
Dlatego z niepokojem dziú
MogÍ rozmyúla? nad niebem
I jego dalek?, zmys?om
Naszym nie znan? gwiazd? ?
40
Biedni, biedni jej mieszka?cy
I przeklÍte potomstwo ich ducha,
Gdy dotrze tam nasza noga
I uczeni we wszystkich jÍzykach ?
Wszystko zacznie siÍ od pocz?tku
W kosmicznym ta?cu przelewanej krwi,
A ja nie bÍdÍ nawet wiedzia?, kiedy
Spadnie na mnie to brzemiÍ, i
DosiÍgnie mnie czÍú? oprawc?w.
4 VI 1986
41
CHORA?EK GLADIATOR”W XIII Y
Ludzie, jak
Wszystkie ssaki
BezwzglÍdne, okrutne
I d???ce do przewagi,
Do panowania
Nad úwiatem w?asnego
Rodze?stwa,
Nie od dzisiaj przecie?
Ucz? siÍ naúladowa?
NaturÍ raczej ni? jej ideÍ,
A w spontanicznym ruchu
Jej niebywa?ych jelit,
PokrÍtnym i mrocznym,
Widzie? upragniony obraz
Samych siebie;
Nieomylnoú? jest jednak
Wiecznym kr?lestwem
Ich zaúlepienia ?
?e jedz? owoce, smakuj? plony
I skubi? ptaki malowane
Z polotem westchnie?
Na pr?ciu z?udzenia,
Potem zaú umieraj?
Z g?odu, z samoudrÍczenia,
Nie wiedz?c czemu
Nagle padaj? na ZiemiÍ
Jak potr?cone wazony,
42
?e do trumien
Trzeba nas teraz
Dokarmia? ?y?eczk?
K?amstwa, p??prawdy
I milczenia ?
Zachowujemy siÍ wiÍc
Jak ha?aúliwa,
Bojaüliwa dzieciarnia,
I tak siÍ zaczyna
Nasze jedyne, prawdziwe
?ycie.
21 czerwca 1986
43
NIEWYS?OWIONY OP”R MATERII
Wiem,
?e ?yjÍ
W burdelu Europy;
A mimo to
Jestem wolny,
I nic nie zmusza mnie
Do nierz?du;
Nikt nie chce nawet tego,
Abym sprzedawa? nÍdzÍ
Mego cia?a, abym handlowa?
W?asnym nie przymuszonym g?odem;
G?odem b?on krzycz?cych jak usta,
??daj?ce wci?? i wci??
Tego ciep?a, intymnoúci tej
I przyjaüni.
Tu zreszt?
Nigdy niczego nie by?o
I, jak dot?d, nie ma:
Pustynia,
?l?ska pustynia
I step galopuj?cej g?upoty
Na rumaku tradycji i wspomnie?;
44
TÍ ziemiÍ nazwano kiedyú
Dup? tego úwiata, co
Jedynie zmienia klimat
Na obraz i przera?enie
Gorsze od úmierci;
Nie daj?c w zamian nic,
Co by przylepi?o mnie do jej idei ?
To jednak te? s?aba pociecha,
Ta p?ocha myúl o ucieczce
Z tego chlewu: Bo
Jeúli siÍ poddam,
To g?owÍ obetnie mi
Jej kryszta?owy ogon.
8 czerwca 1986
45
?WIAT SI CHWALI
Chocia? wcale nie m?wi?eú,
?e siÍ kochasz w mroünej zimie,
My wierzymy ci na s?owo ?
Widz?c w twoich oczach bojaü?
Topniej?cych, groünych rog?w
Uciekamy gdzieú przed siebie ?
Gdzie serdeczna miesza przepaú?
To, co wrz?ce z lodowatym,
W ogniu oka zanurzonym
PoczÍstunkiem przysz?ych zdarze?.
15/18 wrzeúnia 1985
46
CHORA?EK GLADIATOR”W XXXIV
Romualdowi Skopowskiemu
W?aúciwie nic
Nie wiem o ciemnych
Komorach naszego lÍku ?
Chocia? ze sob?
Chodzimy ju? dwa miesi?ce
?wietlanych wizji, urobk?w i sn?w
O byciu zawsze w zasiÍgu w?asnych
R?k i razem przecie?
Zjedliúmy ju? ca?e g?ry s??w
I wypiliúmy bez ma?a wszystkie
Ugory poprzez alkohol i s?l,
Ci?gle gramy jedynie
Te wstÍpne sceny do wielkiego filmu
Naszego ?ycia, orz?c przy tym wci??
Pole tego nieustannego poca?unku,
Aby mie? w rÍkach tÍ
PerfekcjÍ r?l samych siebie ?
?e wreszcie tracimy
To?samoú?, m?odzie?czoú? i úwie?oú?
WciúniÍci w kapcie schematu i
Z obrzydzenia szklimy cokolwiek
Jeszcze siÍ da rozebra? na oczach
Gawiedzi naszego idealnego
Obrazu samych siebie:
47
Ju? nie ma celnik?w ani chirurg?w,
Czy te? niedzielnych
Myúliwych, wzglÍdnie drobnych
W?amywaczy, ach, po?al siÍ
Bo?e ? fizyk?w i tych, kt?rzy
Zawsze cierpi? na klaustrofobiÍ ?
A mimo to rzygamy,
Rzygamy d?ugo na swoje
Otwarte rany i puste nadal serca,
A? pomija nas zamie?
Ci?g?ych obaw
O siebie.
30 maja 1986
48
NIESPODZIANKA
M??
Wielce uczony
I znakomity
Na polu
Zwalczania
?ylak?w,
Jak te? innych
Dolegliwoúci
Aparatu ruchowego
Z roztargnienia,
Czy mo?e
Przez pomy?kÍ,
Dok?adnie
Nie wiem, bo
Zmar?em
W trakcie, ale
Jest pewne, jak
Za?enowanie jego
Narzeczonej, ?e
Wzi??
Nogi za pas
I wrÍczy? je
W nastÍpstwie kwiat?w ?
Bez r??nicy.
24.09.85
49
PORZUCAJ•C WSZELK• NADZIEJ ...
Raj dla oka,
Piek?o dla ucha,
Czyúciec dla ust;
Czyste powietrze
I úwie?a woda,
Jak r?wnie? cisza
O nocnej porze;
Chrupi?ce bu?ki,
Pachn?ca kawa,
Mocny papieros
Na zawo?anie;
To wszystko
Czeka
Mnie jeszcze w ?yciu,
Gdybym tak umia?
Wy?ama? bramÍ
W twoim myúleniu
O z?otym úrodku
Na przeczyszczenie.
1 X 85
50
Z?uda ca?oúci
WSTYDLIWA PROCESUALNO??
Wszystkie kolory zaczarowa?aú
W coú, co nie mia?o ju? nic wsp?lnego
Z ?mi?c? w nas myúl? o ?yciu we dwoje
Wszczepionych w jedno r??nych biegun?w
Walcz?cych piÍúci o w?asne miejsce
Pod s?o?cem, kt?re nam siÍ odda?o
Pal?c nasz bezwstyd gniewem promieni,
Ciebie bola?a zas?ona z ognia.
1 paüdziernika 1985
53
WYJA?NIENIE DEMIURGA
Troskliwe ramiona
Opieku?czej formacji pa?stwowej
Nawet kurwie
Zapewniaj? bezp?atne pos?ugi
Uspo?ecznionego lecznictwa
Bez debili i decybeli;
Natomiast
Oty?ym oszczerstwem
Cuchnie na odleg?oú?
Z palca wyssane glÍdzenie,
?e obcina siÍ jej premie
Za niski wskaünik absencji
Na ulicach
W czasie menstruacji.
29.09.1985
54
CHORA?EK GLADIATOR”W XXXV
Tu zawsze by?o üle ?
Nawet gdybyúmy
Potrafili to sobie wyobrazi?,
Nawet wtedy nie wyrazimy
Ogromu tego z?a
S?owami.
Z obawy o siebie,
Ze strachu o bliskich,
Z bycia w stanie
Kr?g?ego zamroczenia?
S?dzimy, ?e
Raczej nie: Bo
C?? takiego
Mo?e roznieci? pusty gest
Naszych rozporz?dze??
Czarn? rozpacz,
Bia?? wúciek?oú?,
Rud? pustyniÍ bez ko?ca
I bezbarwny koniec
Bez nadziei ? chocia?
Na mocny, celny cios,
Kt?ry skr?ci te mÍki, wprz?d
Wytr?caj?c nam z rÍki miecz
Nicoúci naszych i pozor?w,
55
?e bylibyúmy w stanie
Pogodzi? siÍ nawet z osob?
Cudzego szczÍúcia.
7 czerwca 1986
56
W DOMOWYCH PIELESZACH EDYPA
Kto walczy mieczem,
Ten ginie w chaosie sn?w
Ze zgrozy matek ?
Bez matactwa kul.
29/30 IX 85
57
DALI-PAN: G
Wzi??em
W rÍkÍ
Kawa?ek tej
Ziemi i
Wytoczy?em
Przeciwko niej
W?asne zdanie ?
Tak
Pop?ynÍ?a krew
Fa?szerstw i bluünierstw
Przeciwko ludowej
Ojczyünie;
Bo ktokolwiek twierdzi,
?e ona rabuje
Nasze ?ywe uczucia,
By brudzi? je
Chwastem swego
Szata?skiego istnienia,
Ten zas?ania siÍ niewiedz?
W?asnego pieca, i
Godzien jest
Litoúci ?
Ale gdy
O ni? proszÍ, to
OziÍbia siÍ
Powierzchownoú?
Mojej odpowiedzi,
58
I usta
Grzebi? z powrotem
To, co tak ciÍ?kostrawnie
Im siÍ wymknÍ?o:
Ach, czym wobec
Tego jest ?a?oú? r??,
Kiedy p?on? g?ry? ?
Oczywiúcie, ?e
Dziur? lub stert?
Tych sitek
Po by?ym lesie.
24 czerwca 1986
59
URZECZONY UROD• ROZK?ADU
Tak mi dopom?g? w rozterce istnienia,
?e nie wiadomo czemu sta?em siÍ
Ga?Ízi? zdoln? do odlotu ?
Od w?asnych liúci, jak te? owoc?w;
B??kam siÍ teraz wúr?d podniebnych anielstw,
Jakbym na zawsze zostawi? ?ycie
Gdzieú tam w zaroúlach nieznanych g?r,
Kt?re mnie kryj? sob? samym
Jak niemo?liwoú? zburzonego serca.
29 IX 1985
60
BEZ; OGR”DEK
Fryderykowi Schillerowi
W ka?dej epoce wyzysku
Cz?owieka przez ludzi i o ka?dej
Dobie pe?nej pogardy dla
Jego wielkiego imienia
Zdarza siÍ cud, wyj?tek od regu?y
Dobrego smaku, dziwienie siÍ i sanda?
Na obrzydliwym ?onie spracowanej Ziemi;
Duch bowiem sobie
Drwi i wystawia nam
Wszystkim úmieszne
Nazwiska, dostojne tytu?y
I pozytywne opinie z miejsca pracy,
?e czujemy siÍ teraz
Jego prawdziwym obliczem,
Wcieleniem dobra i prawdy,
Wrodzon? ?agodnoúci?.
Rewolucja jednak nie potrzebuje
Artyst?w i wyuczonych w s?owie
Spontanicznych gest?w, a ju? wprost
Nie znosi ?adnych tajemnic, kiedy
W naszych g?owach utrwala
Mi?osierdzie r?wnoúci, wolnoúci
I braterstwa ?
61
Jej sztywne, surowe ramiÍ
B?yskawicznie opada na p?ytÍ,
?e s?ycha? pisk i jazgot
?amanych praw i przyzwyczaje?:
U nas poeci te? pracuj?
A literaci wyrabiaj? normÍ,
Oczyszczaj?c w ten spos?b
Swoje nÍdzne jaünie
W kopalniach, w karnych
Szeregach dusz.
Potem wszyscy wracamy ze sn?w
I szukaj?c czci dla samych siebie
Rozkopujemy wychodki i groby ?
I pierwszy napotkany, najd?u?szy
Szkielet, jaki znajdujemy
W tej ca?ej masie koúci,
?adujemy pod kr?lewski mur,
By potem odejú? i gapi? siÍ
Przez resztÍ ?ycia
Na pierwsz? lepsz? úcianÍ.
1 VI 1986
62
CHORA?EK GLADIATOR”W XXXVI
Musimy powtarza?,
Powtarza? i jeszcze raz
Powtarza? to wszystko,
Czemu ?ycie poprzetr?ca?o
W?asne zdania ?
WiÍc najpierw
TÍ sam? klasÍ, ileú
Tam razy z rzÍdu;
Potem modele
Z?ywania siÍ z cia?em
Ostrych, ?r?cych nadmiar?w;
Wreszcie
Masow? produkcjÍ
Zbyt niebezpiecznych zabawek,
Wlepionych nam
W miejsce palc?w;
Ale to jeszcze
Nie jest koniec:
Bo kiedy do ostatecznoúci
Naciskamy nasze jedno
Biedne, schorowane serce i
Napinamy swe stargane nerwy,
63
Wtedy zawodzi nas
Nie tylko w?asny garb czy
Urojona ci??a i musimy
Wyp?aca? siÍ za ca?oú?, aby
Rozpocz?? wszystko od pocz?tku ?
Bez wyczucia prostoty
Tej misternej kompozycji,
Gdzie le?y podmiot, gdzie
Zaú zagrzebano zw?oki orzeczenia,
Kiedy my sami
Dzielimy siÍ na porcje
?agodnoúci, by? mo?e
?e nawet przebaczenia.
22 VI 1986
64
LATO 1986
ChodzÍ,
PatrzÍ i myúlÍ
O úwiecie;
Nie o jakimú tam
Oderwanym od gwiazd
?wiecie kwiat?w czy
?wiecie kobiet, ale
O tej jedynej,
Zawsze przeze mnie kochanej,
I nigdy, nigdy
Nie odwzajemniaj?cej mi
Mojej mi?oúci
Ziemi.
Ona bowiem najni?ej
Gotowa jest przyj??
Moje truch?o, i to bez
Ogl?dania siÍ na potomnoú?
Odwiecznie drÍcz?cego mnie
Pytania:
Zali ju? umar?em,
Zali ko?acze siÍ jeszcze we mnie
Ta iskierka, wzglÍdnie p?omie?
Platonicznego szale?stwa?
65
Gdybym umia? ugasi? ten po?ar
Tu? w zarodku
Powtarzaj?cych siÍ ci?gle
Wiosen, lat, jesieni i zim,
Kataklizm?w, nieustannych
Kataklizm?w jej ch?odnej,
Surowej wrÍcz krwi!
By?bym wtedy i or?em, i
W?asn? w?trob?, ale ja nie ?
Ufam bardziej w?asnym s?owom
Ni? sile, kt?ra zaokr?gla j?, a
Potem ca?uje, by sta? siÍ moim
Fa?szywym sercem.
4 lipca 1986
66
CHORA?EK GLADIATOR”W XXXVII
Ta ziemia
Ja?owa i pusta
Jak ksiÍ?yc;
Jak ksiÍ?yc
Naszego zdziwienia,
Niemocy
I udrÍczenia sob?,
A w?aúciwie tym
Wszystkim, co z kolan
Robi nam jedn?
Wielk? marmoladÍ:
Bogaci,
Kimkolwiek
By oni
Nie byli,
Wydobywali tu
Zawsze wÍgiel,
My jedynie
wyciskamy sobie
RopÍ i w?gry
Z naszych zbitych
Obola?ych, bladych,
Wci?? ?ywych cia?ek,
A kiedy umieramy,
To napawamy j?
Wy??cznie obrzydzeniem,
67
?e zwraca ?yciu
Wmuszone
W sobie zw?oki ?
Tak teraz
Pe?nia naszego
Cz?owiecze?stwa
Staje siÍ plag?,
Rezerwuarem
Tkanek i organ?w,
Dla go?Íbi?
26 czerwca 1986
68
MOJE BUJANIE W OB?OKACH
Leszkowi Przyjemskiemu
Najpierw
Jeden idiota
Zmajstrowa? bro?
Masowej zag?ady
O prawdziwie ludzkim
Obliczu: Mia?a zabija?
Wy??cznie ?ywe przedmioty,
Nie czyni?c praktycznie
?adnych szk?d naszym wnÍtrzom,
Ciuchom i ca?ej materialnej
Ojczyünie.
Potem
Pojawi? siÍ drugi
Ze swoim zaanga?owanym
Poematem ? wola?bym
Ju? umrze? ni? sili? siÍ
Na z?oú? powt?rnej lektury
Jego s??w: ?Wszyscy tak zwani
Mo?ni tego úwiata
To ca?kowici impotenciî.
WiÍc do wszystkich z?otych r?k
Zwr?ci?em siÍ z problemem:
Niech ktoú wreszcie
Ruszy siÍ w tym kraju
I wype?ni sw? obywatelsk?
Powinnoú? wzglÍdem bomb:
69
Maj? by? tanie, szybkie i bezpieczne,
DostÍpne nawet po godzinach
Pracy ? tak, ?eby szkodzi?y
Jedynie naszym gorzkim snom
I zamienia?y w kamie?
Urobek ca?ego naszego ?ycia
Nam daj?c zdrowie.
I zajaúnia?o úwiat?o
W tunelu mojej wyobraüni,
A s?owo sta?o siÍ bia?kiem
Niegroünej w skutkach awarii
Bez ?adnych szkodliwych nastÍpstw
Dla ?ycia i zdrowia
Uspo?ecznionej gospodarki;
Wszystko inne to plotka,
Histeria i oszczerstwo, sianie
Paniki na dobrej glebie
Spokojnego ?ycia naszego narodu.
Tylko co na to wszystko
Odpowiedzie? ma
Ta biedna marchewka,
NieszczÍúliwy szpinak
I rzeüne konie, kt?re z powrotem
BÍd? przejada?y PolskÍ ?
Tak sobie dumam
I w myúlach wracam
Do dobrych, spokojnych czas?w
Wszechmocnego panowania
Tow. J?zefa Stalina:
70
Cz?owiek wtedy brzmia? dumnie
I nie do pomyúlenia
By?y bia?e narzeczone
Lec?ce w paczkach z mlekiem
Na lúni?cych Pershingach ?
Klaskaliúmy wszyscy
I spontanicznie biliúmy brawo,
Zag?uszaj?c w ten spos?b
Nag?e strza?y
W ty? naszych reakcyjnych
Czaszek.
15 V 1986
71
CHORA?EK GLADIATOR”W XXXVIII
??ka
Ciemnoúci, i
Mroczny brzeg, gdzieú
U wariat?w;
Idziemy,
Idziemy sobie spacerkiem
Przez úmier? ?
M?odzi
I ufni lampce
W?asnej potÍgi,
Skromnoúci, czystoúci serc:
Ach, co za zuchwa?oú?,
Motyka na s?o?ce
Umys??w naszych!
Poczciwoú? to czy poza?
Pyskata maska?
Tak, ale r?wnoczeúnie
Wielka, buduj?ca niewiadoma ?
Bo raptem
Wychodzi z nas diabe?,
A zatem poch?ania,
WrÍcz po?era nas
Jej ogromne i puste podw?rze:
72
Ca?ym s?owem
Czujemy siÍ ?ab?, kiedy
Wpadamy w g?Íbok?,
ObojÍtn? na wszystko,
TÍp? studniÍ ?ycia ?
Cho? nie ma wody,
Przyjdü i pochyl siÍ
KsiÍ?niczko, cho?by
Milczeniem, tym
Mieczem pogardy.
29 VII 1986
73
NIE JE, A JADA
??bÍdzim úpiewem
Podcinam ga??ü,
Kt?r? przysiad?am
Pe?na ufnoúci;
A? wreszcie run??
Ten konar ze mn?,
Le?Í bez siebie
Skulona w nerwach
Rozczarowania.
4 X 85
74
TWOJA SAMOTNO?? NA ZIEMI
Ile? to ju? razy
Powtarza?eú, powtarzasz
I zapewne bÍdziesz zdolny,
By powt?rzy?
Te siedem dni
Tak úmiesznego
Przecie? powiedzenia:
Niech siÍ stanie
PiÍkno i dobro, i m?droú?,
Li harmonia i wiekuisty
Spok?j pod dachem
Buzuj?cego w tobie ci?gle lÍku
I strachu przed tym, czego
ZaprawdÍ siÍ boisz ?
Odrobiny odwagi
I szczypiec ?ycia!
20 IV 1986
75
CHORA?EK GLADIATOR”W XXXIX
Byliúmy
Chorym cz?owiekiem
Europy:
Kobieta i mÍ?czyzna,
Doros?y i dzieciak,
Wierz?cy i ten, co tylko
Udaje, ?e wcale nie chodzi do
Koúcio?a ? piÍknym
S?owem:
Ca?y ?w beton
Cz?owieczy, kt?ry le?a?
Wok?? naszych st?p i
Domaga? siÍ uwagi,
Honoru i minimum
Partnerstwa:
Jednak
Na drobne
Rozmin?? siÍ ten
Nieciekawy sk?din?d
Androgyn:
Czujecie? ?
Wiadomo, ?e nie:
Bo jak wszyscy, kt?rzy
Przywykli do atmosfery
Kostnicy czy prosektorium,
76
Sami sobie
Wydajemy siÍ czÍúci?,
Rutyn?, bezwonnym úniegiem;
A kiedy s?yszymy, jak
W grobach przewracaj? siÍ
G?ry milczenia i
Wybrzuszaj? siÍ z?oúliwe
Uúmieszki dolin,
Przekonujemy siÍ,
?e to ju? p??tna
Radosny koniec.
2 lipca 1986
77

POSTVERBIA
1. Andrzej Pa?ta wywi?d? sw?j poetycki i filozoficzny rodow?d
z greckiego s??wka pas (wszystek, ka?dy). A poniewa? w dope?-
niaczu (rzecz wa?na) pantos znaczy to samo; skoro swojsko brzmi?-
ce neutrum pan i wystÍpuj?ce w z?o?eniach pant/o/-, pant/a/- maj?
identyczny sens ó nie dziwi nas, ?e wiersze Pa?ty obracaj? siÍ
ustawicznie wok?? problem?w genezy i poznania.
2. Kosmos, zdaniem poety, dzieli siÍ na dwie przestrzenie:
Pana i úpiewaj?cych swoje chora?ki ó Gladiator?w.
Wszechobecnego Pana zajmuje ?ciemna posta?
rzeczownik?w istnieniaî, tj. Gladiator?w. Gladiator?w
natomiast ó jedynie ?koszmarne racjeî ich istnienia. MiÍdzy
Panem i Gladiatorami, Stw?rc? i stworzonymi, Kreacj?
i ?yciem rozci?ga siÍ pustka. Jednoú? zosta?a zburzona.
3. Pan d??y do poznania siebie i swojego dzie?a. Ale: ?Tam,
dok?d zd??aî, ?Czeka go pr??nia/S?owa, daremnoú?/Urzeczywistnie?î.
Gladiatorzy, czuj?cy siÍ rupieciem /Mist/ na gruzach úwiata,
?nie maj? w sobie dosy? /Si?, aby odnaleü? siÍ/ W tym úwiecie /Ani
jako zwyciÍscy, /Ani jako/ Pokonaniî.
4. To przeúwiadczenie, obecne w dawnych wierszach Andrzeja
Pa?ty, widoczne jest r?wnie? w niniejszym tomie.
5. JÍzyk, w kt?rym Pan /Wszech-: Moc, Idea, Tworzenie/ i Gladiatorzy
/Ludzie, Rupiecie/ wypowiadaj? swoje racje i za pomoc?
kt?rego d??? do samopoznania, jest iluzoryczny. Nie mo?na w nim
zawrze? wszystkich sens?w, poniewa? uleg? on ruinie. Kiedy
Gladiatorzy, pom?wieni o rozbicie szyby úwiata, odeszli od jÍzyka
Pana, stracili mo?liwoú? porozumienia siÍ z nim. Pan tak?e ?w ogie?
wrzuci? /JÍzyk braterstwa/Jako zabytek/Pradawnych d??e?/Bezgrzesznej
z?udy/?ycia w wolnoúciî.
6. Poezja Andrzeja Pa?ty jest mow? ruin. Odbija niemo?liwe.
7. Ucze? Peipera, Przybosia, Karpowicza, kt?ry swoj? poezj?
komentuje i dopowiada fantazmaty niemieckich mistyk?w i here-
79
zjarch?w: B?hmeía, H?lderlina, Silesiusa. Przedziwne, lecz jak?e
wymowne w swej z?o?onoúci ? zjawisko.
8. Znaczenie tytu?u: Bez; ogr?dek. Dos?ownie: kwiat bzu o dusznym
zapachu, hodowany najczÍúciej w domowym ogr?dku. Metaforyczne
I: zbi?r upajaj?cych kwiat?w?wierszy poúr?d innych, ogr?dkowych
warzyw (swoiste florilegium). Metaforyczne II: ?bez ogr?dekî,
czyli: zwyczajnie, po prostu. Tytu? tego zbiorku ??czy siÍ wiÍc
bardzo wyraünie z nazwami innych tomik?w Andrzeja Pa?ty: Za
p?otem, Zwyczajnie, Brzuchem do s?o?ca.
9. Wiersze, kt?re m?wi? zwyczajnie o najtrudniejszych sprawach.
O wszystkim i o ka?dym. Jak w ür?d?os?owie nazwiska poety.
10. I kt?re przez to w?aúnie s? w lekturze i opisie ó postrzÍpione,
pokraczne.
Marian Kisiel
Na Zadolu
30 listopada 1993.
80
Spis treúci
WstÍpniak . ....................................................................... 7
MNIEJSZA CZ ?? ........................................................ 9
Moje ma?e, niechlujne ego ................................................ 11
Kosmiczna grzÍda ............................................................ 12
Przypowieú?...................................................................... 13
Prywatny altruizm ............................................................ 14
Chora?ek gladiator?w XIII P ............................................ 15
Wiosna 1986 .................................................................... 16
Cierpi?ca obecnoú? ........................................................... 17
Dali-Pan: B....................................................................... 18
Chora?ek gladiator?w XIII Q ........................................... 20
PamiÍtam o wszystkich mrocznych jaskiniach ?ycia . ..... 21
Za pazuch? istnienia ......................................................... 23
Z Asnyka .......................................................................... 24
Przyziemne wygodnictwo ................................................. 25
Wsp?lna nasza gorycz wúr?d chmur ................................ 26
Chora?ek gladiator?w XIII R ........................................... 28
Poetyka stosowana ........................................................... 29
WI KSZA PO?OWA................................................... 31
Magiczne igloo ................................................................. 33
Odwieczna kobiecoú? patrzy na siebie z g?ry................... 34
Panspermia wieczystych powrot?w .................................. 35
Chora?ek gladiator?w XIII V ........................................... 36
W?adys?aw Radwan opowiada bajki ................................ 37
Chora?ek gladiator?w XIII W .......................................... 38
Dali-Pan: D ...................................................................... 40
Chora?ek gladiator?w XIII Y ........................................... 42
Niewys?owiony op?r materii ............................................ 44
?wiat siÍ chwali ................................................................ 46
81
Chora?ek gladiator?w XXXIV ......................................... 47
Niespodzianka .................................................................. 49
Porzucaj?c wszelk? nadziejÍ... ......................................... 50
Z?UDA CA?O?CI ........................................................ 51
Wstydliwa procesualnoú? ................................................. 53
Wyjaúnienie Demiurga ..................................................... 54
Chora?ek gladiator?w XXXV .......................................... 55
W domowych pieleszach Edypa ....................................... 57
Dali-Pan: G ...................................................................... 58
Urzeczony urod? rozk?adu ................................................ 60
Bez; ogr?dek..................................................................... 61
Chora?ek gladiator?w XXXVI ......................................... 63
Lato 1986 ......................................................................... 65
Chora?ek gladiator?w XXXVII........................................ 67
Moje bujanie w ob?okach ................................................. 69
Chora?ek gladiator?w XXXVIII ...................................... 72
Nie je, a jada .................................................................... 74
Twoja samotnoú? na Ziemi ............................................... 75
Chora?ek gladiator?w XXXIX ......................................... 76
POSTVERBIA (Marian Kisiel) ...................................... 79