Herman Wouk
       Wichry wojny
Wydawnictwo Bellona
__oraz Agencja Praw__Autorskich i Wydawnictwo
__ "Interart"
__ Warszawa 1991
__
          cz. 1
          PWZN
__          Print 6
__        Lublin 1998
__Tytu' orygina'u: 
__ "The Winds of War"
__Wydawnictwo Bellona
__oraz Agencja Praw
__Autorskich i Wydawnictwo
__ "Interart"
__ Warszawa 1991
__
Przedmowa
 "Wichry wojny" to fikcja powieściowa; wszystkie postacie i wydarzenia, 
związane z rodziną Henrych, są wymyślone przez autora. Lecz dzieje wojny 
przedstawiono zgodnie z prawdą historyczną, dane statystyczne są 
autentyczne, zaś słowa i czyny wielkich postaci tego okresu są albo 
cytatami, albo też są oparte na relacjach o ich słowach i czynach w 
podobnych do powieściowych sytuacjach. Żadna tego typu książka nie może być 
wolna od błędów. Mam jednak nadzieję, że Czytelnik dostrzeże ogromny 
wysiłek włożony przez autora w nakreślenie i prawdziwego, i pełnego obrazu 
wielkich światowych zmagań.
  "Utrata światowego imperium", traktat wojskowo-historyczny Arnina von 
Roona, jest oczywiście od początku do końca wymyślony. Niemniej książka 
generała von Roona reprezentuje punkt widzenia niemieckich zawodowych 
wojskowych, zgodny z rzeczywistością w takim zakresie, jaki występuje w 
literaturze wojskowej pisanej na własne usprawiedliwienie.
  Zmechanizowane siły zbrojne - przekleństwo, które wisi nad nami 
wszystkimi i ciąży nam tak bardzo - rozwinęły się w pełni podczas II wojny 
światowej. Próba uwolnienia się od tej groźby zacząć się musi od 
zrozumienia, jak to się stało, że zaczęła nam ona grozić i jak to się mogło 
stać, że ludzie dobrej woli gotowi byli i nadal są gotowi - oddawać za to 
swoje życie. Motywy i cel napisania "Wichrów wojny" można odnaleźć w paru 
zdaniach napisanych przez francuskiego Żyda, Juliana Bendę:
  "Jeśli pokój kiedykolwiek nastąpi, to będzie on oparty nie na strachu 
przed wojną, lecz na umiłowaniu pokoju. Polegał będzie nie na 
powstrzymywaniu się od działania, ale na kształtowaniu świadomości. Z tego 
względu nawet nic nie znaczący pisarz może służyć pokojowi, podczas gdy 
potężne trybunały nie są w stanie nic zdziałać."
  
  
  Część pierwsza.Ń
  Natalia
  
  
  
  1
  
  Strugi marcowego deszczu zalewały taksówkę wiozącą komandora porucznika 
Victora Henry'ego do domu z gmachu Marynarki Wojennej na Constitution 
Avenue w Waszyngtonie. Nastrój pasażera był równie fatalny jak pogoda. Tego 
bowiem popołudnia, siedząc w swojej klitce w Biurze Planowania Wojennego, 
niespodziewanie otrzymał z góry wiadomość, która - jak wiedział z 
wieloletniego doświadczenia - oznaczała, że jego starannie zaplanowana 
kariera wojskowa legła w gruzach. Musiał więc przed podjęciem wymagającej 
pośpiechu decyzji naradzić się z żoną, choć nie miał pełnego zaufania do 
jej opinii.
  Rhoda Henry, mimo czterdziestu pięciu lat, pozostawała niezwykle piękną 
kobietą, mającą niestety skłonność do nieustannego zrzędzenia. Ta cecha 
charakteru miała wpływ na wszelkie wypowiadane przez nią oceny. I tego 
Victor nie potrafił jej wybaczyć. Wyszła za niego, mając pełną świadomość 
tego, co robi. W okresie swych burzliwych zalotów rozmawiali zupełnie 
otwarcie, co oznacza kariera zawodowego wojskowego. Rhoda oświadczyła 
wtedy, że ponieważ go kocha, nie zrażają jej żadne związane z tym 
niewygody. Ani długie rozłąki, ani brak stałego domu i normalnego życia 
rodzinnego, ani powolne wspinanie się męża po szczeblach kariery czy 
konieczność przyjmowania uniżonej postawy wobec pań, których mężowie stali 
choćby jeden stopień wyżej w służbowej hierarchii. Tak powiedziała w roku 
tysiąc dziewięćset piętnastym, podczas pierwszej wojny światowej; gdy 
mundury opromienione były blaskiem chwały. Ale teraz był rok tysiąc 
dziewięćset trzydziesty dziewiąty i Rhoda dawno zapomniała o swych własnych 
deklaracjach.
  Uprzedził ją, że wspinaczka będzie trudna. Victor Henry nie pochodził z 
rodziny, w której służba w marynarce wojennej była dziedziczna. Na każdym 
śliskim szczebelku kariery synowie i wnukowie admirałów przepychali się 
szybciej niż on. A przecież każdy w marynarce, kto znał Puga (Pug - od 
pugedist - przenośnie "zwycięzca") Henry'ego, nazywał go człowiekiem z 
przyszłością. Do dzisiaj jego awans przebiegał bez zakłóceń.
  Można tu przytoczyć list do kongresmana z jego okręgu, dzięki któremu 
Victor dostał się do Akademii marynarki. Napisany jeszcze w liceum, dobrze 
charakteryzuje autora. Henry wcześnie udowodnił, jakim jest człowiekiem.
  
  5 maja 1910 r.
  Szanowny Panie, trzykrotnie nadesłał mi Pan życzliwe odpowiedzi na trzy 
listy, które wysłałem do Pana, począwszy od pierwszego roku szkolnego w 
Liceum Powiatu Sonoma. Mam więc nadzieję, że zapamiętał Pan moje nazwisko 
oraz moje pragnienie uzyskania skierowania do Akademii marynarki wojennej.
  Obecnie kończę już ostatni rok. Wyliczanie moich osiągnięć może wyglądać 
na zarozumialstwo, ale jestem pewien, że zrozumie Pan, dlaczego to robię. W 
tym roku jestem kapitanem naszej drużyny futbolowej, grając w obronie. 
Należę także do drużyny bokserskiej.
  Zostałem wybrany do Arista Society (Stowarzyszenie im. Arystarcha z Samos 
- wybitnego matematyka i astronoma aleksandryjskiego). Jestem kandydatem do 
nagród z matematyki, historii i nauk przyrodniczych. Moje stopnie z 
angielskiego i języka obcego (niemiecki) nie są aż tak wysokie. Jestem 
natomiast sekretarzem niewielkiego szkolnego koła rusycystów. Dziewięciu 
jego członków pochodzi z rodzin, których przodkowie byli dawno temu 
osiedleni przez cara w Fort Ross. Mój najlepszy kolega był w tym kółku, 
wstąpiłem więc i nauczyłem się trochę rosyjskiego. Powołuję się na to, by 
udowodnić, że mam niezłe zdolności językowe.
  Celem mojego życia jest służba w marynarce wojennej Stanów Zjednoczonych. 
Biorąc pod uwagę fakt, że w mojej rodzinie nie było żeglarskich tradycji, 
nie mogę tego pragnienia wytłumaczyć. Mój ojciec jest inżynierem w 
przedsiębiorstwie przerobu sosny kalifornijskiej. Nigdy nie lubiłem 
przemysłu drzewnego, natomiast zawsze interesowały mnie okręty i działa 
wielkiego kalibru. Pojechałem do San Francisco i San Diego po to tylko, by 
zwiedzić tamtejsze porty wojenne. Z własnych oszczędności kupiłem i 
przestudiowałem ze dwa tuziny książek o inżynierii okrętowej i morskich 
operacjach wojennych.
  Wiem dobrze, że może Pan poprzeć tylko jednego kandydata do Akademii, a w 
naszym okręgu pewnie jest wielu chętnych. Jeśli znajdzie Pug się lepszy ode 
mnie, zaciągnę się do służby zawodowej marynarki wojennej i postaram się 
piąć w górę od prostego marynarza. Starałem się jednak jak mogłem 
najpoważniej zapracować na Pana względy i mam nadzieję, że na nie 
zasłużyłem.
  
  Z głębokim szacunkiem
  Victor Henry
  
  
  W pięć lat później z równą bezpośredniością Pug zdobył swą żonę, chociaż 
była wyższa od niego o kilka cali, a jej zamożni rodzice szukali dla niej 
lepszej partii niż krępy Kalifornijczyk, obecnie futbolista marynarki 
wojennej, marnie uposażony i bez wpływowej rodziny. By zdobyć Rhodę, Victor 
odłożył na pewien czas swoją jedyną ambicję zrobienia kariery zawodowej i 
potrafił okazać wiele czułości, wesołości, delikatności i zapału. Po 
miesiącu czy dwóch Rhoda nie była już w stanie mu odmówić. Takie drobiazgi, 
jak różnica wzrostu, w ogóle umknęły ich uwagi.
  Jednak na dłuższą metę nie jest dobrze, gdy piękna kobieta patrzy na męża 
z góry. Wysocy mężczyźni skłonni są wówczas romansować z nią, sądząc, że 
taka para jest z lekka komiczna. Rhoda, choć była kobietą bardzo uczciwą, 
miała słabostkę do tego rodzaju gierek, a nawet odrobinę je prowokowała, aż 
do granicy wpakowania się w kłopoty. Jednakże reputacja Henry'ego jako 
surowego i twardego człowieka hamowała innych mężczyzn przed posunięciem 
się zbyt daleko. Victor był niekwestionowanym panem domu i podporządkował 
sobie Rhodę. Niemniej jednak sprawa różnicy wzrostu nigdy nie dawała mu 
spokoju.
  Istotny cień na ich pożycie rzucało przekonanie komandora, iż jego żona 
chyłkiem wycofała się z umowy zawartej w okresie jego zalotów. Wprawdzie 
Rhoda zachowywała się jak przystało na żonę oficera marynarki, ale 
równocześnie wygłaszała swoje skargi łatwo, głośno i często. Miesiącami 
potrafiła zrzędzić, gdy nie podobało się jej ich miejsce pobytu, na 
przykład Manila. I gdziekolwiek się przenosili, uskarżała się na upały, 
chłody, deszcze, suszę, służących, kierowców taksówek, sprzedawców 
sklepowych, krawcowe i fryzjerki. Gdyby wierzyć codziennej gadaninie Rhody, 
życie upływało jej na walce z niedoskonałością świata i złośliwym klimatem. 
Oczywiście było to tylko dość często spotykane babskie gadanie. Ale nie 
seks, a rozmowy stanowią większą część stosunków pomiędzy mężem i żoną. 
Henry nienawidził nieuzasadnionego pojękiwania. Z biegiem czasu nauczył się 
odpowiadać na nie milczeniem. A to jeszcze pobudzało zrzędzenie.
  Z drugiej jednak strony Rhoda miała dwie zalety, które według Puga 
powinny cechować żonę: była ponętną kobietą i sprawną panią domu. Przez 
wszystkie lata ich małżeństwa rzadko kiedy zdarzało się, by jej nie 
pragnął. I przez te same lata, przy nieustannych przenosinach z miejsca na 
miejsce, gdziekolwiek zdarzyło im się wylądować, Rhoda potrafiła sprawić, 
że w ich domu kawa była zawsze gorąca, jedzenie smaczne, pokoje ładnie 
umeblowane i sprzątnięte, łóżka należycie posłane, a w wazonach stały 
świeże kwiaty. Potrafiła być ujmująca, a w dobrym nastroju nawet 
sympatyczna i bardzo miła. Victor Henry miał niewiele doświadczeń 
seksualnych, ale wynikało z nich, że większość kobiet należy do gatunku 
próżnych, trajkoczących flejtuchów, nie równoważąc tych cech zaletami 
posiadanymi przez Rhodę. Od dawna wyrobił w sobie przekonanie, że mimo 
wszystkich jej wad, w porównaniu z innymi była dobrą żoną. I to zamykało 
sprawę.
  Jednakże wracając do domu po całodziennej pracy, nigdy nie był pewien, 
czy spotka się z czarującą Rhodą czy Rhodą zrzędzącą. A w tak decydującej 
chwili jak obecna nie było to obojętne. Gdy nie miała humoru, jej 
wypowiedzi bywały zgryźliwe, a często nawet głupie.
  Wchodząc do domu Victor usłyszał, że Rhoda śpiewa w oszklonej i 
ogrzewanej werandzie za living-roomem, gdzie zwykle przed kolacją wypijali 
drinka. Ujrzał ją, gdy układała wysokie pomarańczowe mieczyki w 
ciemnoczerwonym wazonie, przywiezionym z Manili. Miała na sobie beżową 
jedwabną suknię, ściągniętą czarnym lakierowanym pasem z wielką srebrną 
klamrą. Czarne włosy opadały falami za uszy; takie uczesanie było w 
trzydziestym dziewiątym roku noszone nawet przez dojrzałe kobiety. Powitała 
go ciepłym i wesołym spojrzeniem. Patrząc na nią poczuł się lepiej, i tak 
się działo zawsze.
  - O, cześć. Czemu na Boga nie uprzedziłeś mnie, że Kip Tollever ma 
przyjść? Przysłał te kwiaty i na szczęście także zatelefonował. A ja 
włóczyłam się po domu ubrana jak sprzątaczka.
  W banalnych rozmowach Rhoda używała wznoszącego się do wysokich tonów 
sposobu akcentowania niektórych słów, naśladując panie z wytwornego 
waszyngtońskiego towarzystwa. Miała z natury głos łagodny, ale lekko 
zachrypnięty, i sądziła, że te akcenty nadawały jej wypowiedziom wielką 
siłę, a nawet pewien pozór błyskotliwości.
  - Powiedział, że może się nieco spóźnić, Pug, wypijmy po kieliszku, 
dobrze? Tam jest wszystko przygotowane. Umieram z pragnienia.
  Victor podszedł do bufetu na kółkach i zaczął przygotowywać dwa martini.
  - Prosiłem Kipa, żeby wpadł na chwilę rozmowy. To nie jest wizyta 
towarzyska.
  - Ooo? Czy to znaczy, że mam was zostawić samych? - spytała z uśmiechem.
  - Ależ nie, nie.
  - To dobrze. Lubię Kipa. Byłam wręcz oszołomiona, słysząc jego głos. 
Myślałam, że ugrzązł w Berlinie.
  - Odwołano go.
  - Tak mi powiedział. Nie wiesz, kto pojechał na jego miejsce?
  - Jeszcze nikt. Jego funkcję przejął czasowo zastępca attache lotniczego.
  Pug wręczył żonie cocktail, po czym zagłębił się w wiklinowym fotelu i 
położył nogi na otomanie. Popijając martini czuł, jak wraca jego poprzedni, 
ponury nastrój.
  Rhoda była przyzwyczajona do milczenia męża. W mgnieniu oka zorientowała 
się, że Victor jest w złym nastroju. Zazwyczaj trzymał się bardzo prosto, 
lecz w momentach napięcia i ciężkich przeżyć kulił się jak gracz w 
amerykański futbol. Do pokoju wszedł zgarbiony i nawet siedząc w fotelu z 
nogami opartymi o kanapę nadal miał opuszczone ramiona. Proste czarne włosy 
opadły mu na czoło. W wieku czterdziestu dziewięciu lat prawie nie miał 
siwych włosów, a gdy nie nosił munduru, jego sposób ubierania się 
(ciemnoszare spodnie, brązowa, sportowa marynarka i czerwona muszka) 
pasowałby raczej na kogoś młodszego. Ten młodzieńczy styl ubioru był jego 
drobną słabostką; pozwalała mu na to atletyczna budowa. Oczy, brązowe z 
zielonkawym odcieniem, miał zmrużone. Rhoda natychmiast zrozumiała, że jest 
zmęczony i głęboko zaniepokojony. Lata wpatrywania się w morski horyzont 
sprawiły, że oczy Henry'ego otaczała gęsta siatka linii podobnych do 
zmarszczek wywołanych częstymi wybuchami śmiechu. Nie uświadomieni brali go 
błędnie za wesołka.
  - Masz tam co dolać? - spytał wreszcie.
  Nalała mu bardzo lekkiego drinka.
  - Dziękuję. Słuchaj, pamiętasz przypadkiem to memorandum o pancernikach, 
jakie napisałem?
  - Oczywiście. Źle je przyjęli? Pamiętam, że się niepokoiłeś.
  - Zostałem wezwany do Biura Dowódcy Operacji Morskich.
  - Boże! Rozmawiałeś z Prebble'em?
  - Z nim osobiście. Nie widziałem go od czasów pływania na Kalifornii. 
Bardzo utył.
  Komandor opowiedział przebieg swej rozmowy z Dowódcą Operacji Morskich. 
Rhoda słuchała z surowym, ponurym i równocześnie zdumionym wyrazem twarzy.
  - Och, teraz rozumiem. To dlatego zaprosiłeś Kipa.
  - Naturalnie. Jak sądzisz, czy powinienem przyjąć stanowisko attache?
  - A od kiedy to miewasz wybór?
  - Prebble dał mi do zrozumienia, że mam. To znaczy, że jeśli nie przyjmę, 
przeniosą mnie na okręt na zastępcę dowódcy (W polskiej marynarce wojennej 
nie ma odpowiednika. Zastępca dowódcy piastuje najwyższą władzę wykonawczą 
na amerykańskim okręcie wojennym).
  - Boże drogi, Pug, to chyba ci bardziej pasuje!
  - Wolałabyś, żebym wrócił na morze?
  - Wolałabym? A czy miało to kiedykolwiek jakieś znaczenie?
  - Mimo wszystko chciałbym usłyszeć, co wolisz.
  Rhoda zawahała się, spoglądając na męża z ukosa.
  - Cóż... Oczywiście byłoby wspaniale pojechać do Niemiec. Dla mnie byłoby 
to znacznie ciekawsze od wysiadywania samotnie w domu, podczas gdy ty 
krążysz wokół Hawajów na pokładzie New Mexico czy czegoś innego. To 
najpiękniejszy kraj w Europie. Ludzie tam są tak przyjacielscy. Pamiętasz, 
wieki temu zrobiłam dyplom z niemieckiego.
  - Wiem. - Po raz pierwszy od powrotu do domu, Victor Henry uśmiechnął 
się, choć był to słaby i wymuszony uśmiech. - Byłaś doskonała z 
niemieckiego.
  Niektóre najgorętsze chwile ich miodowego miesiąca wydarzyły się właśnie 
wtedy, gdy potykając się na trudniejszych słowach, czytali razem głośno 
wiersze miłosne Heinego.
  Rhoda rzuciła na niego figlarne, porozumiewawcze spojrzenie.
  - No, to w porządku, mój panie. Chciałam ci powiedzieć, że jeśli już 
musisz opuścić Waszyngton... Przypuszczam, że hitlerowcy są dość paskudni i 
groteskowi, ale Madge Knudsen była tam na olimpiadzie i twierdzi, że to 
nadal cudowny kraj i do tego niezwykle tani przy turystycznym kursie marki.
  - Tak, nie wątpię, że wpadniemy w wir zabaw. Problem w tym, czy to nie 
jest totalna klęska. Dwa kolejne przydziały lądowe, sama rozumiesz, w tym 
stanie rzeczy...
  - Och, Pug, dostaniesz swoje cztery galony. Wiem, że dostaniesz. A we 
właściwym czasie dostaniesz także dowództwo pancernika. Boże, z twoją 
odznaką artyleryjską, twoim listem pochwalnym... Pug, a jeśli CNO (Chief of 
Naval Operations - szef sztabu operacji floty w dowództwie naczelnym 
amerykańskiej marynarki wojennej) ma rację? Może tam właśnie wybuchnie 
wojna? Wtedy byłoby to ważne stanowisko, prawda?
  - To tylko taka gadka reklamowa. - Pug wstał, wziął kawałek sera. - On 
twierdzi, że w tej chwili prezydent chce mieć w Berlinie najlepszych ludzi. 
No cóż, jestem skłonny w to uwierzyć. Mówi też, że to mi nie zaszkodzi w 
dalszej karierze. A w to właśnie nie mogę uwierzyć. Pierwsza rzecz, którą 
komisja zawsze bierze pod uwagę przy rozpatrywaniu kandydatów do awansu, to 
przebieg służby na morzu. I to długiej służby.
  - Pug, czy jesteś pewien, że Kip nie zostanie na kolacji? W domu jest 
masa jedzenia. Warren wybiera się do Nowego Jorku.
  - Nie, Kip wstępuje do nas po drodze na przyjęcie w ambasadzie 
niemieckiej. I po jakiego diabła Warren wybiera się do Nowego Jorku? W domu 
był wszystkiego trzy dni.
  - Sam go spytaj - odrzekła Rhoda.
  Trzaśnięcie drzwi wejściowych i szybkie, zdecydowane kroki można było bez 
żadnych wątpliwości przypisać Warrenowi. Wszedł na werandę, witając 
rodziców machnięciem dwoma trzymanymi w dłoni rakietami tenisowymi.
  - Cześć!
  Warren, ubrany w stary, szary sweter, luźne spodnie, z chudą, ogorzałą 
twarzą, jeszcze rozpaloną po grze, rozczochrany, z papierosem zwisającym z 
cienkich warg, niewiele przypominał chłopaka, który ukończywszy Akademię 
znikł z ich życia. Pug do tej pory nie mógł się przyzwyczaić do tego, jak 
Warren zmężniał na okrętowej kuchni. Znikł wiotki chłopiec, pojawił się 
wysoki; mocno zbudowany mężczyzna. Gdy wrócił do domu, rodzice byli 
zaskoczeni widokiem jego ciągle ciemnych, ale już przedwcześnie siwiejących 
włosów. Victor Henry zazdrościł Warrenowi mocnej opalenizny, nieomylnie 
kojarzącej się z pomostem na niszczycielu, tenisem; zielonymi wzgórzami 
Oahu, a przede wszystkim służbą morską o tysiące mil od Constitution 
Avenue.
  - Słyszałem, że się wybierasz do Nowego Jorku - powiedział.
  -Tak, tato. Zgadzasz się? Mój zastępca szefa zwalił się właśnie do 
miasta. Wybieramy się do teatrów. To prawdziwy farmer z Idaho. Nigdy w 
życiu nie był w Nowym Jorku.
  Komandor Henry mruknął z niechęcią. Oczywiście zaprzyjaźnienie się ze 
swoim zwierzchnikiem było dla Warrena korzystne. Ojca niepokoiła jednak 
myśl, że w Nowym Jorku może oczekiwać kobieta. Warren, choć prymus w 
Akademii, niemal zniszczył własną karierę wielokrotnym samowolnym 
opuszczaniem uczelni. Skończyło się to kontuzją karku, którą on sam 
przypisywał udziałowi w turnieju zapasów, ale wedle innych źródeł była ona 
skutkiem eskapady ze starszą od niego kobietą, zakończonej kraksą 
samochodową. Rodzice nigdy nie poruszali tematu tej kobiety, po części z 
nieśmiałości - oboje byli wstydliwymi, regularnie uczęszczającymi do 
kościoła ludźmi, których rozmowa na takie tematy krępowała - po części zaś 
z ugruntowanego przeświadczenia, że z Warrenem nie można się w ogóle 
dogadać.
  Zabrzmiał gong przy drzwiach. Siwowłosy służący w białej kurtce przeszedł 
przez living-room. Rhoda wstała, poprawiła uczesanie i szczupłymi dłońmi 
wygładziła suknię na biodrach.
  - To chyba Kip Tollever. Pamiętasz go, Warren?
  - Ależ oczywiście. Ten wysoki komandor porucznik, nasz sąsiad z Manili. 
Gdzie teraz ma przydział?
  - Właśnie skończył mu się okres służby jako attache morskiego w Berlinie 
- odrzekł Victor Henry.
  Warren zrobił komiczny grymas i zniżył głos.
  - Rany koguta, tato, jak on dał się w to wrobić? Biegać za pajaca w 
ambasadzie!
  Rhoda spojrzała na męża. Siedział z nieprzeniknioną twarzą.
  - Komandor Tollever, proszę pana - oznajmił służący w progu.
  - Witaj, Rhodo!
  Tollever wmaszerował, wyciągając długie ramiona. Miał na sobie doskonale 
skrojony galowy mundur: niebieską kurtkę ze złotymi guzikami i medalami, 
czarny krawat i śnieżnobiałą, krochmaloną koszulę.
  - Boże mój, kobieto! Wyglądasz o dziesięć lat młodziej niż wtedy na 
Filipinach.
  - Ach, ty! - odrzekła Rhoda z błyszczącymi oczami.
  Kip lekko pocałował ją w policzek.
  - Cześć, Pug. - Tollever przygładził wymanikiurowaną dłonią swe gęste, 
falujące, szpakowate włosy i spojrzał na młodszego Henry'ego. - 
Niesamowite, a który to z waszych chłopaków?
  Warren wyciągnął rękę.
  - Witam, sir. Proszę zgadnąć.
  - Aha! Ty jesteś Warren. Byron inaczej się uśmiechał. I jak sobie 
przypominam, ma rude włosy.
  - Absolutna racja, sir.
  - Rusty Traynor mówił mi, że służysz na Monaghanie. A co robi Byron?
  Po chwili milczenia Rhoda zaświergotała:
  - Och, Byron jest romantycznym marzycielem. Studiuje historię sztuki we 
Włoszech. Ale powinieneś zobaczyć Madeline. Jak ona wyrosła!
  Warren powiedział: - Przepraszam, sir - i wyszedł.
  - Historia sztuki! Włochy! - Na chudej twarzy Tollevera odmalowało się 
zdziwienie. Otworzył szeroko porcelanowo-błękitne oczy, krzaczastą brew 
uniósł wysoko do góry. - Tak, to doprawdy romantyczne. Ale, Pug, od kiedy 
to pijesz alkohol? - spytał, biorąc do ręki martini i widząc, że Henry 
dolewa sobie do szklanki.
  - Co u diabła, Kip? Przecież piłem w Manili. Dużo.
  - Naprawdę? Zapomniałem. Przypominam sobie tylko, że w Akademii byłeś 
wojującym abstynentem. Nie paliłeś także.
  - No cóż, już od dawna utraciłem stan łaski.
  Victor Henry zaczął pić i palić od chwili, gdy jego druga córka zmarła w 
wieku niemowlęcym. Od tej pory nie powrócił do abstynencji, której nauczył 
go ojciec, metodysta surowych obyczajów. Komandor nie lubił rozmawiać na 
ten temat.
  - Czy teraz grywasz w karty nawet w niedzielę? - spytał Tollever z 
uśmieszkiem.
  - Nie, to ostatnia głupia zasada, której jeszcze przestrzegam.
  - Nie mów, że głupia, Pug.
  Tollever zaczął opowiadać o swej pracy attache morskiego w Berlinie. 
Pierwsze jego zdanie na ten temat brzmiało:
  - Serdecznie polubisz Niemcy, Pug. Rhoda także. To szaleństwo nie chwycić 
takiej okazji.
  Siedząc w fotelu, z elegancko skrzyżowanymi nogami i rękami na oparciach, 
Kip mówił jak za dawnych czasów, lakonicznie i połykając końcówki słów. W 
roczniku Puga był jednym z najprzystojniejszych i najbardziej pechowych 
kadetów. W dwa lata po ukończeniu Akademii, pełniąc podczas manewrów floty 
funkcję oficera dyżurnego na pokładzie niszczyciela, w nocnym szkwale 
staranował łódź podwodną. Wynurzyła mu się bez ostrzeżenia o sto jardów 
przed dziobem. Nie była to jego wina, nikt nie ucierpiał, a najwyższy sąd 
wojenny marynarki udzielił mu tylko nagany na piśmie. Ale właśnie ta 
nagana, wpięta do akt personalnych, utrudniała jego karierę.
  W ciągu piętnastu minut rozmowy Tollever wypił dwa martini. Kiedy Victor 
Henry zaczął go wypytywać, jacy są naziści i jak należy z nimi postępować, 
Kip usadowił się sztywno w fotelu, wyprostował zgięte palce rąk i 
oświadczył zdecydowanie:
  - Narodowi socjaliści mocno siedzą w siodle, a inne partie całkowicie 
wypadły z gry. Dokładnie tak jak w Stanach Zjednoczonych: demokraci przy 
władzy, republikanie w opozycji. To jedynie słuszna ocena. Niemcy 
podziwiają nas i rozpaczliwie pragną naszej przyjaźni. Pug przekona się, że 
wszystkie drzwi są otwarte, wszystkie kanały informacji dostępne. 
Wystarczy, że będzie ich traktował jak ludzi. To, co pisze prasa o nowych 
Niemczech, to zniekształcenie prawdy. Pug to zrozumie, gdy pozna 
tamtejszych korespondentów - bandę utyskujących lewicowców. Na dodatek 
większość z nich to pijacy. Hitler to diabelnie wybitny człowiek - 
kontynuował Tollever z zaróżowioną twarzą, dumnie wyprostowanymi ramionami, 
jedną wypielęgnowaną dłonią podtrzymującą podbródek, a drugą niedbale 
zwisającą z oparcia. - Nie twierdzę, że on czy Goering, czy ktokolwiek inny 
z tej paczki, nie zamordowaliby własnej babki, by umocnić swą władzę lub 
polepszyć sytuację Niemiec. Ale tak teraz wygląda europejska polityka. My, 
Amerykanie, jesteśmy naiwni jak dzieci. Jedyną wielką i realną potęgą, z 
którą Europa musi współżyć jest Związek Radziecki - rozgorączkowane 
słowiańskie hordy na Wschodzie. Nam trudno to sobie wyobrazić, ale dla nich 
to główny cel polityki. Międzynarodówka komunistyczna, Pug, to nie strachy 
na wróble. Bolszewicy szykują się do opanowania Europy, obojętnie - siłą 
bądź oszustwem, a może i obu sposobami. A Hitler nie ma zamiaru im na to 
pozwolić. I w tym tkwi sedno sprawy. Są wprawdzie w niemieckiej polityce 
takie działania, których my nigdy byśmy nie zrobili, ot, choćby te nonsensy 
z Żydami. Ale to tylko okres przejściowy, a zresztą to nie twoja sprawa. 
Zapamiętaj to sobie. Twoja praca to zbieranie informacji wojskowych. A od 
tych ludzi możesz ich dostać mnóstwo. Są dumni z tego, co osiągnęli, i 
popisują się tym bez cienia skrępowania. Chcę przez to powiedzieć, że będą 
ci podawać informacje prawdziwe, nawet o koniu, który wygra na wyścigach.
  Pug Henry przygotowywał następne martini, a Rhoda wypytywała Tollevera o 
sprawy żydowskie. Zapewnił ją, że doniesienia prasowe były grubo 
przesadzone. Najgorsze, co się Żydom przydarzyło, to była tak zwana 
Kryształowa Noc, gdy nazistowscy bojówkarze wybili szyby w wielkich 
magazynach i podpalili kilka synagog. Ale i w tym wypadku Żydzi sami byli 
sobie winni, bo zamordowali urzędnika ambasady niemieckiej w Paryżu. On, 
jako pracownik ambasady, spogląda na to z niechęcią. Tego wieczoru poszli z 
żoną do teatru i wracając do domu widzieli w nocy masę potłuczonego szkła 
na Kurfürstendammie i odblask kilku dalekich pożarów. Ale relacja w 
"Time'ie" wyglądała tak, jakby całe Niemcy stanęły w ogniu, a Żydzi byli 
masowo wyrzynani. Owszem, doniesienia były sprzeczne, ale o ile mu wiadomo, 
żaden Żyd nie ucierpiał fizycznie. Za śmierć tego urzędnika zostali 
obłożeni grzywną - miliard marek czy coś koło tego. Hitler wierzy tylko w 
silnie działające lekarstwa.
  - A co do odwołania naszego ambasadora przez prezydenta, był to zbyteczny 
gest, zupełnie zbyteczny - oświadczył Kip. - To tylko pogorszyło położenie 
Żydów i utrudniło prace naszej ambasady. Tu, w Waszyngtonie, nie kierują 
się wobec Niemców zdrowym rozsądkiem.
  Wypiwszy jeszcze dwa martini, dumny wojownik zaczął powoli zmieniać się w 
rozplotkowanego, zblazowanego przedstawiciela wewnętrznych kręgów 
wtajemniczenia marynarki wojennej. Zagłębił się we wspomnieniach o 
przyjęciach, weekendach, polowaniach i tak dalej, o zupie kartoflanej, jako 
lekarstwie na kaca, jedzonej o świcie z oficerami Luftwaffe po pijaństwie z 
okazji zjazdu Nsdap; o słynnych aktorach i politykach, którzy okazywali mu 
przyjaźń.
  - Praca attache - chichotał - to wielka zabawa i słodkie życie, jeśli 
umie się grać właściwie. A poza tym przełożeni oczekują, że tak właśnie 
zdobywać będziesz informacje. To wymarzone stanowisko. Człowiek ma przecież 
prawo wziąć sobie od marynarki to, na co zasłużył! - Tollever siedział w 
pierwszym rzędzie, patrząc na scenę historii, a do tego fantastycznie się 
bawił. - Mówię ci, Pug, pokochasz tę robotę. Berlin to obecnie najciekawsza 
placówka w Europie. Oczywiście naziści to bardzo mieszana banda. Niektórzy 
z nich są błyskotliwie inteligentni, ale inni, mówiąc między nami, to 
wulgarne prymitywy. Zawodowi wojskowi patrzą na nich nieco z góry. Tylko, u 
diabła, co my sądzimy o naszych własnych politykach? Hitler mocno siedzi w 
siodle, co do tego nikt nie ma wątpliwości. To prawdziwy przywódca, wcale 
nie przesadzam. Więc tym się nie zajmuj i wszystko będzie okay, bo naprawdę 
w gościnności nikt ich nie pobije. Są bardzo do nas podobni, o wiele 
bardziej niż Francuzi czy nawet Angole. Będą wyłazić ze skóry, by się 
przypodobać amerykańskiemu oficerowi marynarki wojennej. - Spojrzał na 
Rhodę, na Puga i skrzywił usta w dziwacznym, niewesołym uśmieszku. - 
Szczególnie, gdy idzie o takiego człowieka jak ty. Na długo przed twoim 
przyjazdem będą wszystko o tobie wiedzieli. A teraz, między nami, jak na 
miły Bóg taki zagorzały artylerzysta, jak ty, dostał takie zadanie?
  - Wychyliłem się - mruknął Pug. - Pamiętasz moje opracowanie o 
magnetycznych zapalnikach do torped, gdy pracowałem w Wydziale Uzbrojenia?
  - No, jakżeby nie? I ten list pochwalny, który za to dostałeś. 
Oczywiście, pamiętam.
  - No więc, od tej pory śledziłem, co nowego pojawia się w konstrukcji 
torped. Część mojej pracy w Planowaniu Wojennym polegała na porównywaniu 
najnowszych danych wywiadowczych o uzbrojeniu i opancerzeniu. Żółtki 
produkują cholernie silne torpedy, Kip. Wyciągnąłem mój stary suwak 
logarytmiczny i zacząłem przeliczać. Wyszło, że nasze pancerniki znalazły 
się poniżej marginesu bezpieczeństwa. Napisałem raport, zalecający 
pogrubienie i podwyższenie osłon przeciwtorpedowych w burtach okrętów klasy 
Maryland i New Mexico. Dziś CNO wezwał mnie do siebie. Okazało się, że mój 
raport to gorący kartofel. Wydział Okrętownictwa i Wydział Uzbrojenia 
zrzucają wzajemnie na siebie winę, notatki służbowe fruwają jak wydarte 
pierze, osłony zostaną pogrubione i podwyższone, no i...
  - No i zarobiłeś sobie kolejną pochwałę na piśmie. Dobra robota! - 
Błękitne oczy Tollevera zamgliły się, zwilżył wyschnięte wargi.
  - Zostałem oddelegowany do Berlina - powiedział Victor Henry. - Chyba że 
będę potrafił się z tego wykręcić. CNO twierdzi, że w Białym Domu 
zdecydowano, iż w obecnej chwili to kluczowa placówka.
  - I tak jest, Pug, tak jest na pewno.
  - No, może. Ale do wszystkich diabłów, Kip, to ty jesteś wspaniały w te 
klocki, a nie ja. Nie znam się na dyplomacji, jestem tylko zwykłym 
pomocnikiem mechanika. Kiedy sam najwyższy szef rozglądał się za kimś, 
miałem nieszczęście zwrócić na siebie uwagę, i to wszystko. Do tego trochę 
znam niemiecki. No i wpadłem.
  Tollever zerknął na zegarek.
  - Dobra, ale nie przegap tej okazji. Radzę ci to jako stary przyjaciel. 
Hitler jest bardzo, bardzo ważny, a w Europie wkrótce coś łupnie. Już się 
spóźniłem do ambasady.
  Victor Henry odprowadził go do drzwi. Na ulicy czekał błyszczący, szary 
mercedes. Tollever lekko chwiał się na nogach, ale mówił jasno i wyraźnie.
  - Pug, jeśli będziesz jechał, zadzwoń do mnie. Dam ci cały notes numerów 
telefonicznych ludzi, z którymi należy rozmawiać. A ponadto... - krzywy 
uśmieszek przemknął przez jego twarz. - Nie, telefonów małych Frauleins nie 
ma co na ciebie marnować, nieprawdaż? Cóż, zawsze podziwiałem cię jak 
wszyscy diabli. - Poklepał Puga po ramieniu. - Ależ się cieszę na to 
przyjęcie! Od wyjazdu z Berlina nie wypiłem kieliszka przyzwoitego 
mozelskiego wina.
  Wróciwszy do domu komandor o mało nie potknął się o walizkę i pudło na 
kapelusze. Córka Victora stała w hallu przed lustrem, w zielonej, wełnianej 
sukience, przymierzając pod bacznym spojrzeniem Rhody kapelusik. Obok 
czekał Warren z letnim płaszczem przewieszonym przez ramię, trzymając swą 
starą walizę ze świńskiej skóry.
  - Cóż to, wybierasz się gdzieś?
  Madeline uśmiechnęła się do ojca, szeroko otwierając oczy.
  - Och, czyżby mama ci nie powiedziała? Warren zabiera mnie do Nowego 
Jorku.
  - Nie podoba ci się ten pomysł, kochanie? - spytała Rhoda, widząc surowe 
spojrzenie męża. - Warren zdobył dodatkowe bilety na przedstawienie. 
Madeline kocha teatr, a w Waszyngtonie jest ich jak na lekarstwo.
  - Czyżby szkoła została zamknięta? A może to przerwa wielkanocna?
  - Odrobiłam wszystkie zaległości. To tylko na dwa dni, a w tym czasie nie 
mam sprawdzianów.
  - A gdzie będziesz mieszkać?
  - Jest ten hotel Barbizon, tylko dla kobiet - wtrącił Warren.
  - Wcale mi się to nie podoba - oświadczył Victor Henry.
  Madeline rzuciła mu spojrzenie, które stopiłoby skałę. 
Dziewiętnastoletnia, drobna, z mleczną skórą Rhody, zadzierżyście 
wyprostowaną figurką, głęboko osadzonymi oczami i wyrazem zdecydowania na 
twarzy, dziwnie przypominała swego ojca. Spróbowała jeszcze jednego chwytu, 
patrząc na komandora, zmarszczyła nosek. Rozśmieszało go to nieraz, a jej 
zwykle udawało się postawić na swoim. Tym razem nie podziałało. Madeline. w 
poszukiwaniu poparcia spojrzała na matkę, następnie na Warrena, ale 
nadaremnie. Na wargach dziewczyny pojawił się uśmieszek, znak o wiele 
groźniejszy niż napad buntowniczego humoru, uśmiech pobłażania. Zdjęła 
kapelusz.
  - No cóż, niech będzie! I tyle. Warren, mam nadzieję, że pozbędziesz się 
tych dodatkowych biletów. Kiedy kolacja?
  - W każdej chwili - odrzekła Rhoda.
  Warren włożył trencz i podniósł walizkę.
  - Tato, czy przypadkiem wspomniałem ci, że parę miesięcy temu zastępca 
mojego szefa zgłosił się na kurs pilotażu? Ja też wysłałem papiery, ot tak, 
na wariata. No i Chet niuchał dzisiaj w kadrach. Zdaje się, że obaj mamy 
szanse.
  - Kurs pilotażu - powtórzyła Rhoda z nieszczęśliwą miną. - Chcesz przez 
to powiedzieć, że zostaniesz pilotem na lotniskowcu? Ot, tak sobie? Nie 
naradziwszy się z ojcem?
  - Ależ mamo, to po prostu kolejne podwyższenie kwalifikacji. Sądzę, że to 
ma sens. Prawda, sir?
  - Tak, oczywiście - odpowiedział komandor Henry. - Przyszłość tej 
marynarki może zależeć od stalowoszarych mundurów.
  - Nie znam się na tym. Ale pobyt w Pensacoli może być interesujący. 
Oczywiście jeżeli mnie nie wyrzucą na pysk w pierwszym tygodniu. Wracam w 
piątek. Przykro mi, Madeline.
  - Dzięki za starania. Baw się dobrze - odpowiedziała.
  Warren pocałował matkę i zamknął drzwi za sobą.
  Na kolację była zupa cebulowa, pieczeń z rusztu i placek truskawkowy. Pug 
Henry jadł w ponurym milczeniu. Zapał, z jakim Kip Tollever opisywał pracę 
drugorzędnego szpiega, tylko pogłębił jego niesmak. Nieustanne próby 
Madeline wykręcania się od szkoły zawsze go irytowały. Ale szczytem 
wszystkiego była rzucona mimochodem przez Warrena wiadomość. Pug był z 
niego tyleż dumny, co zaniepokojony. Lotnictwo morskie było najbardziej 
niebezpieczną służbą w marynarce wojennej, ale nawet oficerowie w jego 
wieku zgłaszali się na szkolenie w Pensacoli, by dostać się na lotniskowce. 
Komandor Henry był oddanym wielbicielem pancerników. Pomimo to przez całą 
kolację zastanawiał się, czy Warren nie znalazł dobrego wyjścia i czy 
prośba o przeniesienie do szkoły pilotów nie byłaby honorowym, choć 
rozpaczliwym sposobem wykręcenia się od placówki w Berlinie.
  Madeline siedziała przy kolacji z wesołą miną, rozmawiając z matką o 
Uniwersytecie Jerzego Waszyngtona, gdzie interesowała ją głównie studencka 
radiostacja. Służący, stary Irlandczyk, zatrudniony w sezonie również jako 
ogrodnik, cicho krzątał się po oświetlonej świecami jadalni, umeblowanej 
rodzinnymi antykami Rhody. Część kosztów utrzymania domu Rhoda ponosiła z 
własnej kieszeni, aby mogli żyć w Waszyngtonie, gdzie miała wielu starych 
przyjaciół, na odpowiedniej stopie. Victor Henry nie spierał się o to, choć 
taka sytuacja mu nie odpowiadała. Niestety, pensja komandora jest skromna, 
a Rhoda była przyzwyczajona do wystawnego życia.
  Madeline pierwsza wstała od stołu, przeprosiła, pocałowała ojca w czoło i 
wyszła. Ciszę, która zapadła podczas cichego i ponurego deseru, przerywały 
tylko kroki służącego. Rhoda nie odzywała się, czekając, aż minie zły humor 
męża. Gdy wreszcie odchrząknął i oświadczył, że byłoby przyjemnie wypić 
kawę i koniak na werandzie, uśmiechnęła się i odpowiedziała:
  - Oczywiście, Pug.
  Służący podał im wszystko na srebrnej tacy i rozjaśnił migoczące światło 
sztucznego kominka. Rhoda czekała, aż mąż usadowi się w ulubionym fotelu, 
zacznie pić kawę i sączyć koniak. Wówczas odezwała się:
  - A propos. Przyszedł list od Byrona.
  - Co? Właśnie sobie przypomniał, że jeszcze żyjemy? Czy z nim wszystko w 
porządku?
  Młodszy syn od miesięcy nie dawał znaku życia. Victora trapiły nocne 
zmory: widok Byrona umierającego w płonącym samochodzie we włoskim 
przydrożnym rowie czy w inny sposób zabitego lub rannego. Ale od czasów 
ostatniego listu nie wymienił nawet jego imienia.
  - Całkowicie w porządku. Jest w Sienie. Rzucił studia we Florencji. 
Znudziła go historia sztuki.
  - Wcale mnie to nie dziwi. Siena. To nadal Włochy, prawda?
  - Tak, blisko Florencji. Na wzgórzach Toskanii. Rozpisuje się o nich 
szeroko. Wygląda, że zainteresowała go dziewczyna.
  - Dziewczyna?! Jaka dziewczyna? Włoszka?
  - Nie, nie. Dziewczyna z Nowego Jorku. Natalia Jastrow. Pisze, że jej wuj 
jest słynnym człowiekiem.
  - Rozumiem. A kim jest jej wujek?
  - Pisarzem. Mieszka w Sienie. Doktor Aaron Jastrow. Briny mówi, że kiedyś 
wykładał historię w Yale.
  - Gdzie ten list?
  - Na stoliku przy telefonie.
  Po chwili Victor wrócił z listem i grubą książką w czarnej obwolucie, na 
której widniał biały krucyfiks i błękitna gwiazda Dawida.
  - To ten właśnie jest jej wujkiem.
  - No, tak "Żydowski Jezus". Przysłali to z jakiegoś klubu książki. 
Czytałeś?
  - Czytałem dwa razy. To znakomite. - W żółtawym świetle lampy Henry 
przejrzał list od syna. - Tak. Wygląda, że ta sprawa posunęła się już dość 
daleko.
  - Sądząc z jego listu musi być przystojna - odrzekła Rhoda. - Ale Byron 
nieraz miewał takie krótkotrwałe zadurzenia. 
  Komandor Henry rzucił list na stolik i nalał sobie jeszcze koniaku.
  - Przeczytam to uważnie trochę później. Najdłuższy list, jaki w życiu 
napisał. Czy jest tam coś ważnego?
  - Mówi, że chce pozostać we Włoszech.
  - Coś podobnego. A z czego będzie żył?
  - Wykonuje jakieś kwerendy dla doktora Jastrowa. Dziewczyna też tam 
pracuje. Briny sądzi, że z tego, co zarabia, plus parę dolarów ze spadku po 
mojej matce, będzie mógł wyżyć.
  Victor z uwagą przyjrzał się żonie.
  - Naprawdę? Jeśli Byron Henry mówi, że jest się w stanie sam utrzymać, to 
jest to najwspanialsza nowina od chwili, gdy go urodziłaś. - Dopił kawę, 
wstał i szybkim ruchem chwycił list ze stolika.
  - Ależ nie przejmuj się, Pug. Byron to chłopiec dziwaczny, ale z tęgą 
głową.
  - Mam jeszcze coś do roboty.
  Komandor poszedł do swej "nory" i zapaliwszy cygaro, dwa razy starannie 
przeczytał list. "Norą" był przerobiony pokoik dla służby. Na parterze był 
ładny, obszerny gabinet z widokiem na ogród poprzez wielkie francuskie 
okna. Ale ten pokój tylko teoretycznie należał do niego. Był tak ładny, że 
Rhoda lubiła przyjmować tam gości i w rezultacie ciągle gderała na męża, 
gdy zostawiał tam książki czy papiery. Po paru miesiącach wysłuchiwania jej 
skarg Victor w malutkim pokoiku dla służącej zainstalował półki na książki, 
kozetkę, małe zakupione od kogoś biureczko, wprowadził się tam i był 
całkiem zadowolony z tej niewielkiej przestrzeni. Kabina na niszczycielu 
była jeszcze mniejsza.
  Wypaliwszy cygaro komandor wyciągnął przenośną maszynę do pisania. 
Zatrzymał się chwilę z palcami na klawiszach, kontemplując trzy fotografie 
w skórzanych ramkach na biurku. Na jednej był Warren, w mundurze, 
ostrzyżony na jeża - poważny chłopiec marzący o stopniu admiralskim; na 
drugim Madeline w wieku siedemnastu lat, wyglądająca o wiele dziecinniej 
niż obecnie; w środku zaś Byron z buntowniczym grymasem dużych ust, 
badawczym spojrzeniem półprzymkniętych oczu, długimi gęstymi włosami i 
niezdecydowanym wyrazem twarzy, w którym mieszała się miękkość z twardym 
uporem. Byron nie był podobny do żadnego z rodziców. Był dziwny i był tylko 
sobą.
  
  Kochany Briny
  Twoja matka i ja dostaliśmy od ciebie długi list. Chcę go potraktować 
poważnie. Matka woli go zlekceważyć, ale ja nie pamiętam, abyś kiedykolwiek 
napisał tak długi list ani opisał dziewczynę takimi słowami. Cieszę się, że 
dobrze się czujesz i wykonujesz pożyteczną robotę. Nigdy nie brałem 
poważnie tej sprawy z historią sztuki.
  A teraz o Natalii Jastrow. W tych nieszczęsnych czasach, a szczególnie w 
związku z tym, co dzieje się w Niemczech, muszę na wstępie oświadczyć, że 
nie mam nic przeciw Żydom. Znałem ich niewielu, ponieważ rzadko kiedy służą 
w marynarce wojennej. Na moim roczniku było ich w Akademii czterech, 
ukończył jeden, Hank Goldfarb, i jest doskonałym oficerem.
  Tu, w Waszyngtonie, panuje wiele przesądów, skierowanych przeciw Żydom. W 
ostatnich czasach pojawili się żydowscy biznesmeni i niekiedy zaczęło się 
im powodzić zbyt dobrze. Któregoś dnia jeden z przyjaciół twojej matki 
opowiadał dowcip. Nie rozśmieszył mnie, być może dlatego, że jeden z moich 
pra-pradziadków pochodzi z Glasgow. Trzy najkrótsze książki w Bibliotece 
Kongresowej to: "Historia szkockiej dobroczynności", "Dziewictwo we 
Francji" i "Monografia żydowskiej etyki w interesach". Ha, ha, ha. Może to 
jest nader odległe od tego, co mówi hitlerowska propaganda, ale człowiek, 
który mi to opowiedział, jest doskonałym prawnikiem i dobrym 
chrześcijaninem.
  Małżeństwo to długa podróż, więc lepiej pomyśl o tym bardzo poważnie. 
Może za wcześnie o tym mówię, ale właśnie teraz jest czas na zastanowienie, 
zanim wpadniesz w to po uszy. I nigdy, nigdy nie zapomnij jednej rzeczy: 
dziewczyna, z którą się żenisz, i kobieta, z którą masz spędzić życie, to 
dwie różne osoby.
  Kobiety żyją dniem dzisiejszym. Przed ślubem zrobią wszystko, by cię 
zdobyć. Po ślubie jesteś tylko jednym z wielu zapisów w jej życiowym 
inwentarzu. I to raczej drugorzędnym, bo ciebie już ma, podczas gdy 
wszystko inne się zmienia - dzieci, dom, nowe suknie, stosunki towarzyskie. 
A jeśli te inne punkty nie będą jej zadowalać, zatruje ci życie.
  W małżeństwie z taką dziewczyną jak Natalia Jastrow to "wszystko inne" 
będzie ją nieustannie skłaniało do niepokoju. Od dzieci, które będą 
mieszańcami, aż do drobniutkich afrontów towarzyskich. To może się stać 
chińską torturą spadających kropli wody. A wtedy, z biegiem czasu, oboje 
staniecie się zgorzkniali i nieszczęśliwi. Tylko, że wówczas będą was już 
wiązać dzieci. I może się to skończyć piekłem na ziemi.
  Po prostu mówię ci to, co myślę. Być może jestem staromodny, głupi i w 
ogóle się mylę. To, że ta dziewczyna jest Żydówką, nie ma dla mnie żadnego 
znaczenia, choć wynikną poważne problemy co do wyznania dzieci, ponieważ, o 
ile wiem, jesteś dobrym chrześcijaninem, lepszym niż Warren obecnie. To, co 
piszesz o jej inteligencji, zrobiło na mnie duże wrażenie. To zresztą nic 
dziwnego u siostrzenicy Aarona Jastrowa. "Żydowski Jezus" jest wybitną 
książką. Gdyby mogła uczynić cię szczęśliwym i nadać ci kierunek w życiu, 
powitam ją z radością i osobiście z wielką przyjemnością walnę pięścią w 
nos każdego, kto by się ośmielił zachować wobec niej niewłaściwie. Choć mam 
wrażenie, że to mogłoby się okazać moim stałym, obok służby w marynarce, 
zajęciem.
  Oczywiście pogodziłem się z tym, że pójdziesz własną drogą. I wiesz o 
tym. Napisanie tego listu przyszło mi z trudnością. Czuję się jak głupiec, 
rozpisując się o sprawach oczywistych, podkreślając prawdy, które sam 
uważam za niesmaczne, a przede wszystkim wtrącając się w twoje osobiste 
sprawy uczuciowe. Ale tak miało być. Ty napisałeś do nas i rozumiem z tego, 
że chcesz dostać odpowiedź. To jest najlepsza, jaką potrafię napisać. Jeśli 
w rezultacie skreślisz mnie jako świętoszka, to zgoda i na to.
  Pokażę ten list twojej matce. Nie wątpię, że go zgani, choć wyślę go 
nawet bez jej akceptacji. Może zresztą coś dopisze od siebie.
  Warren w domu. Zgłosił się na szkolenie lotnicze i ma szanse na 
przyjęcie.
  
  Ucałowania
  Ojciec
  
  
  Rhoda lubiła długo spać, ale tego ranka mąż obudził ją o ósmej rano, 
podając swój list do Byrona i filiżankę gorącej kawy. Bardzo niezadowolona 
usiadła, popijając kawę przeczytała list i oddała mężowi bez słowa.
  - Czy chcesz coś dopisać?
  - Nie - odpowiedziała z nieruchomą twarzą. Tylko na chwilę, czytając 
ustęp o kobietach i małżeństwie, uniosła brwi do góry.
  - Nie podoba ci się?
  - Takie listy niczego nie zmieniają - odrzekła Rhoda z absolutnym, 
kobiecym lekceważeniem.
  - Czy mam go wysłać?
  - To mnie zupełnie nie obchodzi.
  Schował kopertę z listem do kieszeni munduru.
  - Dziś o dziesiątej rano mam być u admirała Prebble'a. Czy zmieniłaś może 
zdanie?
  - Pug, może będziesz łaskaw zrobić dokładnie to, na co masz ochotę, 
dobrze? - odparła urażona tonem głębokiego znudzenia. Gdy tylko mąż 
wyszedł, znów utonęła w pościeli.
  Dowódca Operacji Morskich nie okazał zdziwienia, gdy Pug oświadczył, że 
przyjmuje wyjazd na placówkę. Tego ranka o świcie Victor Henry obudził się 
z przemożnym uczuciem, że nie wolno mu się z tego wykręcić. Wobec tego 
przestał się nad tym zastanawiać. Prebble powiedział mu, by się maksymalnie 
pośpieszył. Rozkaz wyjazdu do Berlina był już gotów.
  
  
  2
  
  Byron Henry poznał Natalię Jastrow dwa miesiące wcześniej w bardzo typowy 
dla siebie sposób. Po prostu natknął się na nią.
  W przeciwieństwie do swego ojca, Byron nigdy nie miał wytkniętego celu w 
 życiu. W miarę dorastania, kolejno wykręcił się od skautingu morskiego, 
Akademii Severn i wszystkiego, co mogło mieć związek z zawodem marynarza. 
Natomiast nie miał żadnych pomysłów co do jakiejkolwiek innej kariery 
zawodowej. Stopnie miał zawsze słabe, za to bardzo wcześnie wykazał 
niezwykłe zdolności do nierobienia absolutnie niczego. Gdy miał jeden z 
rzadkich napadów pracowitości, okazywało się, że potrafi zdobyć kilka 
piątek, zbudować działający radioodbiornik, wyciągnąć ze złomowiska stary 
samochód i doprowadzić go do stanu używalności lub naprawić zepsuty 
grzejnik olejowy. Podobnie jak jego ojciec i dziadek miał dryg do 
mechaniki. Ale majsterkowanie szybko go znudziło. Miał zbyt słabe stopnie z 
matematyki, by móc marzyć o studiach inżynieryjnych.
  Mógłby też zostać sportowcem. Był zwinny i silniejszy, niż na to 
wyglądał. Ale nie znosił dyscypliny i pracy zespołowej szkolnych drużyn, 
kochał papierosy i piwo, które pił całymi galonami, nie tyjąc przy tym w 
pasie nawet o milimetr. W Columbia College (gdzie dostał się, oczarowując 
prowadzącego wstępne rozmowy i uzyskując wysoki wynik testu na 
inteligencję, a także przez to, że nie był nowojorczykiem), ledwie uniknął 
relegowania za złe stopnie. Lubił natomiast nieróbstwo w domu studenckim, 
grę w karty i w bilard, wielokrotne czytanie tych samych, starych powieści 
oraz rozmowy o dziewczynach i zabawianie się z nimi. Szermierka okazała się 
sportem odpowiednim dla jego niezależnego charakteru i niezmordowanego 
ciała. Gdyby trenował więcej, mógłby wejść do międzyszkolnych finałów w 
szpadzie. Ale trening go nudził i przeszkadzał w leniuchowaniu.
  W pierwszych latach studiów zdecydował się na historię sztuki, wybieraną 
zawsze przez sportowców, gdyż jak wieść niosła, nie było takiego, który by 
jej nie ukończył. A jednak już w połowie semestru Byronowi Henry'emu udało 
się popaść w tarapaty. Nie wykonywał prac domowych i opuścił połowę 
wykładów. Trójka z minusem zdumiała go na tyle, że zgłosił się do profesora 
i powiedział mu o tym. Profesor, łagodny, łysy, malutki miłośnik włoskiego 
renesansu, w zielonych okularach i z owłosionymi uszami, polubił go. Parę 
uwag, które Byron wypowiedział na temat Leonarda i Botticelliego 
udowodniło, że w przeciwieństwie do sennej reszty tępych studentów, nauczył 
się czegoś z kilku wykładów, na których się pojawił. Zaprzyjaźnili się. 
Była to pierwsza intelektualna przyjaźń w życiu Byrona. Stał się entuzjastą 
renesansu, niewolniczo powtarzającym myśli profesora. Skończył uczelnię z 
wieńcem czwórek z plusem, wyleczony ze żłopania piwska i pałający chęcią 
zostania wykładowcą historii sztuki. Zaplanował sobie jeszcze rok studiów 
na uniwersytecie florenckim i uzyskanie tam stopnia magistra sztuki.
  Ale wystarczyło parę miesięcy we Florencji, żeby Byron ochłonął z zapału. 
Pewnej deszczowej, listopadowej nocy, siedząc w wynajętym, nędznym pokoiku 
z widokiem na mulistą Arno, mając zupełnie dość odoru czosnku i niesprawnej 
kanalizacji, a także samotnego życia wśród cudzoziemców, napisał list do 
swego przyjaciela. Pisał, że włoskie malarstwo jest krzykliwe i 
przesłodzone, że nudzą go te wieczne madonny, dzieciątka, święci, aureole, 
ukrzyżowania, zmartwychwstania, martwi Zbawiciele o zielonych ciałach, 
postacie latających po niebie aniołów, brodatych Jehowów i cała reszta; że 
o wiele bardziej podobają mu się współcześni, jak Miro czy Klee, a w ogóle 
malarstwo nadaje się tylko do dekoracji wnętrz, a to go zupełnie nie 
interesuje. W tym wściekłym stylu naskrobał wiele stronic, list wysłał, 
spakował się i zaczął włóczęgę po Europie, porzucając słuchanie wykładów i 
nadzieje na stopień naukowy.
  Gdy powrócił do Florencji, znalazł podnoszący na duchu list od profesora.
  ...Nie wiem, kim w końcu zostaniesz. Jak z tego widać historia sztuki 
była fałszywym tropem. Ale myślę, że dobrze się stało, iż zapaliłeś się do 
czegoś. Gdybyś tylko potrafił otrząsnąć się ze swojej ospałości i znaleźć 
coś, co cię naprawdę pochłonie, możesz jeszcze zajść daleko. Jestem starym 
policjantem z drogówki i stojąc na skrzyżowaniu ulic widziałem mnóstwo 
przejeżdżających chevroletów i fordów. Łatwo rozpoznaję trafiającego się z 
rzadka cadillaca. Ale tym razem właśnie ten mój rzadki gość, jak się 
wydaje, ugrzązł paskudnie.
  Pisałem o tobie do doktora Aarona Jastrowa, który mieszka pod Sieną. 
Słyszałeś o nim. Napisał "Żydowskiego Jezusa", zarobił sporo pieniędzy i 
uwolnił się od godnego pożałowania, uczelnianego kołowrotka. W Yale byliśmy 
przyjaciółmi. On ma talent wydobywania z młodych ludzi tego co najlepsze. 
Jedź do niego, porozmawiaj z nim i przekaż mu moje pozdrowienia.
  W taki właśnie sposób Byron Henry poznał doktora Jastrowa. Wsiadł do 
autobusu, który w ciągu trzech godzin pokonywał okropną, wyboistą górską 
drogę do Sieny. Dwa razy już odwiedzał to dziwaczne miasteczko, pełne 
czerwonych wieżyc, murów obronnych i krzywych uliczek, rozłożone wokół 
krzykliwie pasiastej katedry na szczycie wzgórza, pośród faliście 
rozpościerających się dokoła zielonych i brunatnych winnic. Główne 
pretensje Sieny do sławy wynikały z quasi-bizantyńskich malowideł 
kościelnych, z którymi się już zapoznał, oraz rozgrywanego corocznie 
dziwacznego wyścigu konnego, zwanego Palio, o którym słyszał, ale nigdy go 
nie widział.
  
  Dziewczyna siedząca za kierownicą starego niebieskiego kabrioletu na 
pierwszy rzut oka nie zrobiła na nim większego wrażenia. Twarz owalna, o 
skórze na tyle ciemnej, że początkowo wziął ją za Włoszkę, ciemne włosy, 
ogromne okulary przeciwsłoneczne i różowy sweter na rozpiętej białej 
koszuli. Obok niej siedział blondyn, ukrywający ziewnięcie długą, białą 
dłonią.
  - Hej! Byron Henry?
  - Tak.
  - Wskakuj na tylne siedzenie. Jestem Natalia Jastrow. To jest Leslie 
Slote, z wizytą u wuja. Pracuje w naszej ambasadzie w Paryżu.
  Także i Byron nie zrobił na dziewczynie wrażenia. Przez ciemne szkła 
ujrzała nieomylnie amerykańskiego, smukłego łazęgę. Stał w słońcu na 
swobodnie skrzyżowanych nogach, oparty o ścianę hotelu Continental, i palił 
papierosa. Jasnoszara marynarka, ciemne sportowe spodnie i brązowy krawat 
nadawały mu z lekka fircykowaty wygląd. Czoło miał wysokie, długą, wąską, 
trójkątną szczękę, twarz bladą. Wyglądał dokładnie na tego, kim był: na 
leniwego, raczej przystojnego studenta. W poprzednich latach Natalia 
spławiała takich tuzinami.
  Podczas gdy wyplątywali się z wąskich wąwozów, obudowanych starożytnymi 
czerwono-brązowymi domami, by wreszcie wydostać się na otwartą przestrzeń, 
Byron niedbale spytał Slote'a, czym się zajmuje w ambasadzie. Dyplomata 
poinformował go, że pracuje w wydziale politycznym i w nadziei na placówkę 
w Moskwie lub w Warszawie uczy się rosyjskiego i polskiego. Siedząc w 
samochodzie, Slote wydawał się człowiekiem bardzo wysokiego wzrostu, 
dopiero później Byron stwierdził, że jest od niego wyższy; Slote miał długi 
tułów, ale nogi krótsze, niż należało. Gęste blond włosy zaczesywał w czub 
nad wysokim czołem, twarz miał wąską i różowawą, jasnoniebieskie oczy za 
okularami bez oprawki spoglądały bystro i przenikliwie, usta miał zawsze 
zaciśnięte, co nadawało im wyraz zdecydowania. Przez całą drogę trzymał to 
w ręce, to w ustach nie zapaloną fajkę. Byronowi przyszło do głowy, że 
służba zagraniczna może dawać wiele przyjemności: podróże, przygody, 
spotkania z ważnymi osobistościami. Lecz gdy Slote nadmienił, że w 
Oxfordzie miał stypendium fundacji Rhodesa, Byron zdecydował się nie myśleć 
o tym więcej.
  Jastrow mieszkał w zdobnej sztukaterią willi na stromym pagórku, ze 
wspaniałym widokiem na katedrę sieneńską, czerwone wieże i kryte dachówką 
domy. Leżała o dwadzieścia minut jazdy od miasta. Byron pośpieszył za 
Natalią i Slote'em przez tarasowaty ogród kwiatowy, pełen pokrytych 
czarnymi plamami gipsowych rzeźb.
  - No, nareszcie! - odezwał się wysoki, rozkazujący i zniecierpliwiony 
głos z odrobiną obcego akcentu przy literze "r".
  Gdy weszli do długiego living-roomu z belkowanym sufitem, Byrona uderzyły 
dwie osobliwości: zajmujący większą część tylnej ściany obraz, 
przedstawiający na złotym tle świętego Franciszka w czerwonym habicie i z 
wyciągniętymi ramionami, oraz siedzący w drugim końcu pokoju, na pokrytej 
czerwonym jedwabiem kanapie, brodaty człowieczek w jasnoszarym garniturze. 
Człowieczek spojrzał na zegarek, wstał i podszedł do nich, kaszląc.
  - Aaronie, to jest Byron Henry - powiedziała dziewczyna.
  Jastrow ujął wyciągniętą rękę Byrona w suche dłonie i spojrzał z dołu 
wypukłymi, rozbieganymi oczami. Doktor miał wielką głowę, wąskie ramiona, 
skórę w starczych plamach, proste białe włosy i nos zaczerwieniony od 
kataru. Starannie przycięta bródka była zupełnie posiwiała.
  - Columbia, rocznik tysiąc dziewięćset trzydziesty ósmy, prawda? - 
zapytał. 
  - Tak jest, sir. 
  - Dobrze, dobrze, no to chodź.
  Jastrow przeszedł na drugi koniec pokoju, zapinając po drodze guziki 
dwurzędowej marynarki.
  - Chodź no, Byron. - Wyciągnął korek z grubej, kryształowej karafki i 
ostrożnie nalał bursztynowego wina do czterech kielichów.
  - Chodźcie, Leslie i Natalio. Nie pijemy wina w ciągu dnia, ale to, 
Byronie, jest wyjątkowa okazja. - Podniósł kieliszek w górę. - Za pana 
Byrona Henry'ego, słynnego wroga włoskiego renesansu.
  Byron roześmiał się.
  - Czy to właśnie napisał o mnie doktor Milano? Chętnie spełnię taki 
toast.
  Jastrow łyknął odrobinę, odstawił kieliszek i spojrzał na zegarek. 
Zrozumiawszy, że profesor śpieszy się na lunch, Byron przełknął sherry 
jednym haustem, jakby to był kielich żytniówki. Jastrow wybuchnął radosnym 
śmiechem.
  - O! Raz, dwa, trzy... i już! Dobry chłopiec. Chodź, Natalio. Leslie, 
zabierz swój kieliszek do stołu.
  Lunch był skromny: nic poza jarzynami z ryżem, na deser sery i owoce. 
Piękny, stary serwis, na którym jedli, był z brązowej porcelany ze 
złoceniami. Do stołu podawała mała, siwowłosa Włoszka. Wielkie okna 
stołowego pokoju otwarte były na ogród, na widok Sieny i promienie bladego 
słońca. Do środka wpadały podczas obiadu powiewy chłodnego wiatru.
  Gdy skończyli, dziewczyna zapytała:
  - Byron, co ty masz przeciwko włoskiemu renesansowi?
  - To długa historia.
  - Opowiedz - polecił Jastrow tonem nauczyciela, kładąc palec na 
uśmiechniętych ustach.
  Byron zawahał się. Obecność doktora Jastrowa i stypendysty Rhodesa 
wprowadziła go w zażenowanie. Dziewczyna zaś w jeszcze większe 
zakłopotanie. Gdy zdjęła okulary, ujrzał, że ma wielkie, ciemne i skośne 
oczy, błyszczące inteligencją. W szczupłej twarzy, duże, pełne usta były 
umalowane odrobinę zbyt pomarańczową kredką: Patrzyła na niego drwiącym 
wzrokiem, jakby już doszła do wniosku, że ma do czynienia z głupcem. A 
Byron nie był na tyle głupi, by tego nie zauważyć.
  - Może się przejadłem - powiedział. - Na początku byłem nim 
zafascynowany. A teraz mam go wyżej uszu. Znudził mnie. Zdaję sobie sprawę, 
że znaczna jego część jest olśniewająca, ale oprócz prac genialnych jest 
tam masa przechwalonego śmiecia. Głównie zaś razi mnie mieszanina pogaństwa 
z chrześcijaństwem. Nie wierzę, by Dawid wyglądał jak Apollo, Mojżesz jak 
Jowisz, a Marie podobne były do kochanek wszystkich renesansowych malarzy, 
z pożyczonymi dziećmi na kolanach. Możliwe, że byli nauczeni pokazywać jako 
biblijnych Żydów miejscowych Włochów czy pseudo-Greków, ale... - Byron 
przerwał w pół słowa, zauważywszy rozbawione spojrzenia słuchaczy. - No 
więc, nie twierdzę, że to, co mówię, to poważna krytyka. Sądzę, iż dowodzi 
ona tylko tego, że wybrałem sobie niewłaściwy zakres zainteresowań. Bo co z 
tej sztuki ma cokolwiek wspólnego z chrześcijaństwem? I to mi stanęło 
kością w gardle. A co by było, gdyby Chrystus powrócił na ziemię i poszedł 
do Galerii Ufizzi albo Bazyliki Świętego Piotra? Ten Chrystus z pana 
książki, doktorze, ubogi idealista, żydowski kaznodzieja z głębokiej 
prowincji? A taki jest Jezus mego dzieciństwa. Mój ojciec jest człowiekiem 
religijnym, co rano czytaliśmy w domu rozdział Biblii. Przecież Chrystus 
nawet by sobie nie mógł wyobrazić, ile głupstw narosło na temat jego samego 
i jego nauki.
  Natalia Jastrow spoglądała na Byrona z prawie macierzyńskim uśmiechem.
  - Okay - rzucił jej szorstko. - Pytaliście mnie, co mam przeciw włoskiemu 
renesansowi. Więc powiedziałem.
  - No cóż, to też jakiś punkt widzenia - odrzekła.
  Mrugając oczami zza okularów, Slote zapalił fajkę i pyknąwszy parę razy 
oświadczył:
  - Nie załamuj się, Byron. Przed tobą już inni byli tego samego zdania. 
Takie poglądy mają swoje właściwe określenie: protestantyzm.
  - Główny argument Byrona jest słuszny - powiedział doktor Jastrow, 
przebierając palcami. - Włoski renesans, Byronie, był okresem rozkwitu 
myśli i sztuki, który nastąpił wówczas, gdy pogaństwo i duch żydostwa w 
jego chrześcijańskej wersji na krótko przestały się zwalczać i zapłodniły 
się nawzajem. Oczywiście była to hybryda. Ale, jak wiesz, niektóre hybrydy 
są mocniejsze niż każde z ich rodziców. Muł świadkiem.
  - Zgoda, sir - odrzekł Byron. - Ale muły są bezpłodne.
  Przez twarz zaskoczonej Natalii przemknął wyraz rozbawienia, jej ogromne 
czarne oczy zerknęły na Lesliego Slote'a, a potem zwróciły się znowu ku 
Byronowi.
  - Dobrze powiedziane. Tak właśnie jest. - Doktor kiwnął głową z 
zadowoleniem. - I właśnie renesans nie potrafił zrodzić potomstwa, a 
tradycje pogaństwa i żydostwa znów podążyły swymi odwiecznymi, oddzielnymi 
drogami. Ale kości tego muła są dzisiaj jednym z największych skarbów 
kultury, niezależnie od tego, że z przejedzenia dotknięty zostałeś chwilową 
odrazą.
  Byron wzruszył ramionami, a Leslie Slote zapytał:
  - Czy twój ojciec jest duchownym?
  - Jego ojciec jest oficerem marynarki wojennej - poinformował doktor 
Jastrow.
  - Doprawdy? W jakim dziale?
  - No cóż, obecnie jest w Planowaniu Wojennym - powiedział Byron.
  - Boże mój! Planowaniu Wojennym? - doktor udał komiczne przerażenie. - 
Tego nie wiedziałem. Czy to jest coś tak okropnego jak sama nazwa?
  - Sir, każdy kraj w okresie pokoju przygotowuje teoretyczne plany 
wojenne.
  - Czy twój ojciec jest zdania, że wojna już nam grozi?
  - Ostatni list od niego dostałem w listopadzie. Nie było tam ani słowa o 
wojnie.
  Troje rozmówców Byrona wymieniło spojrzenia z dziwnym wyrazem twarzy.
  - A czy pisałby o tym w zwykłej korespondencji? - spytał Slote.
  - Mógł mnie wezwać do powrotu do domu. Nie zrobił tego.
  - Interesujące - oznajmił doktor Jastrow, zacierając ręce i rzucając 
Slote'owi uśmieszek pełen samozadowolenia.
  - Ja, prawdę powiedziawszy, myślę że wojna wybuchnie - powiedział Byron.
  Nastąpiła chwila milczenia i znów wymiana spojrzeń. Wreszcie doktor 
zapytał:
  - Naprawdę? Dlaczego?
  - Właśnie wróciłem z podróży po Niemczech. Jedyne, co się tam widzi, to 
mundury, parady, musztra i orkiestry dęte. Którędykolwiek jechać, bez 
przerwy mija się wojskowe ciężarówki pełne żołnierzy, a pociągi towarowe 
załadowane są armatami i czołgami. Pociągi długie niekiedy na parę mil.
  - Ależ Byron - wtrącił się Jastrow - właśnie dzięki takim demonstracjom 
siły Hitler zdobył Austrię i Sudety. Bez jednego wystrzału.
  - Leslie sądzi, że mój wuj powinien wrócić do kraju. Kłóciliśmy się o to 
przez całe trzy dni - dodała Natalia.
  - Ach, tak.
  Doktor powolnymi ruchami starczych dłoni obierał gruszkę nożykiem z 
rączką ze słoniowej kości.
  - Tak, Byronie, jestem uparty jak muł. - Użył tego słowa przypadkowo, bo 
zaraz uśmiechnął się i dodał: - Jak sądzę dlatego, że sam jestem czymś w 
rodzaju hybrydy. To wygodny dom, to jedyny dom, jaki teraz mam, a praca 
dobrze mi tu idzie. Przeprowadzka kosztowałaby mnie pół roku. Gdybym 
próbował go sprzedać, nie znalazłbym Włocha, który dałby mi nawet pięć 
centów za dolara jego wartości. Przez wiele wieków Włosi mieli do czynienia 
z cudzoziemcami zmuszonymi do nagłej ucieczki. Obdarliby mnie żywcem ze 
skóry. Doskonale zdawałem sobie z tego sprawę, kupując tę willę. Spodziewam 
się, że dożyję w niej moich dni.
  - Mam nadzieję, że nie tej jesieni z ręki nazistów - odpowiedział Slote.
  - Och, do diabła, Slote - przerwała Natalia, uderzając dłonią w stół - od 
kiedy to służba zagraniczna wyróżnia się tak znakomitą zdolnością 
przewidywania? Od czasów Monachium? Austrii? Nadrenii? Czyż za każdym razem 
nie zostaliście zaskoczeni?
  Byron z zainteresowaniem słuchał tej wymiany zdań. Towarzystwo przy stole 
zdawało się zapominać o jego istnieniu.
  - Hitler podejmował działania irracjonalne, które za każdym razem mogły 
prowadzić do katastrofy - odparował Slote. - Każdy potrafi wyciągnąć 
pistolet na ulicy i zastrzelić czterech przechodniów, nim nadbiegną 
policjanci. Aż dotąd było to właśnie przyczyną powodzenia, podanej w 
skrócie, polityki zagranicznej Hitlera. Zaskoczenie przez szalonego 
przestępcę, który wyrwał się na swobodę. Ale ta karta jest już zgrana. Inni 
już się obudzili. Zatrzymają go na Polsce.
  Jastrow zjadł kawałeczek gruszki, po czym rozpoczął przemowę rytmicznym, 
miękkim, dobrotliwym głosem - pośrednim w tonie między głośną medytacją a 
wykładem w audytorium.
  - Leslie, gdyby Hitler był Kajzerem lub człowiekiem na miarę Karola XII, 
to, przyznaję, byłbym zaniepokojony. Ale on o wiele lepiej zna się na 
rzeczy, niż ci się zdaje. Na szczęście stara klasa rządząca została 
zniszczona. Ci wymuskani, pyszni i ugrzecznieni królowie i książęta, ci 
politycy z tysiąc dziewięćset czternastego roku, ci wyorderowani 
kobieciarze i sodomici z powieści Prousta przez swą zgniłą niekompetencję 
rozpętali wojnę światową. Nawet im się nie śniło, że stare sposoby, stara 
biurokracja i stare formy protokolarne już się zużyły i że zmechanizowana 
wojna rozwali stary system jak domek dla lalek kopnięty wojskowym butem. 
Poszli więc na śmietnik, a nowi przywódcy powstali z rynsztoków, gdzie 
panuje realizm, a zmiany często tam właśnie mają swe źródła. Pierwsi 
chrześcijanie kryli się, jak wiesz, w rzymskich kanałach ściekowych i 
katakumbach - zwrócił się do Byrona z wyraźną przyjemnością, zadowolony, że 
ma wreszcie nowego słuchacza.
  - Owszem, sir, uczyłem się tego.
  - Oczywiście, że tak. No więc, Hitler to lump, Mussolini też lump, a 
Stalin to kryminalista. Tacy są ci nowi, twardzi, zdolni i bystrzy ludzie, 
wyrośli prosto z rynsztoka. A wszystko zaczęło się od jeszcze innego 
zbrodniarza, Lenina. Chyba zgodzisz się, Leslie, że on to wszystko 
stworzył: konspirującą, jezuicką sekretną partię, prostackie slogany dla 
mas wraz z pogardą dla ich rozsądku i pamięci, język fanatyków, absolutne 
dogmaty, muzułmańską religijność polityki, prymitywny blichtr, kompletny 
cynizm w taktyce. To wszystko jest leninizm. Hitler jest leninowcem, 
Mussolini jest leninowcem. Gadanina o antykomunizmie czy prokomunizmie 
dobra jest dla głupców albo dzieci.
  - Na litość boską, Aaronie...
  - Chwileczkę! W sprawach polityki zagranicznej Lenin był wcieleniem 
rozwagi i ostrożności, to właśnie chciałem podkreślić. Sława, honor - te 
wszystkie fałszywe błyskotki starego systemu, które były przyczyną wojen, 
dla Lenina były zwykłym mydleniem oczu. Nie inaczej jest z Hitlerem. Nigdy 
nie robi posunięć, gdy wie, że nie ujdzie mu to bezkarnie. A wściekły 
zbrodniarz z pistoletem w dłoni - to właśnie jest obraz, jaki stara się 
wytworzyć. Dziwię się, że daliście się na to nabrać. To naprawdę bardzo, a 
bardzo ostrożny człowiek. Jeśli uda mu się załatwić Polskę bez wojny, to 
tak zrobi. W przeciwnym razie nie ruszy palcem. Nie teraz. Może za dziesięć 
lat, gdy umocni Niemcy należycie. Bardzo bym się cieszył, gdybym przeżył 
jeszcze dziesięć lat.
  Slote cienkimi palcami nerwowo szarpnął wąsy.
  - Naprawdę nic nie rozumiesz, Aaron. Nie możesz choć trochę być poważny? 
Hitler leninowcem! To paradoks dla kawiarnianych polityków i dobrze o tym 
wiesz. Rewolucja rosyjska to przewrót w historii. Zniesienie własności 
prywatnej stworzyło nowy świat. Można go lubić czy nienawidzić, ale on jest 
nowy. Socjalizm Hitlera był blagą dla wyniesienia bandy gangsterów do 
władzy. System gospodarczy Niemiec zostawił bez zmian, zmiażdżył związki 
zawodowe, wydłużył czas pracy, obciął płace, a na górze po staremu pozwolił 
istnieć wszystkim bogaczom, którzy płacili mu, by doszedł do władzy, z 
Kruppem i Thyssenem na czele. Wielcy naziści żyją jak baronowie, jak 
sułtanowie. Dla takich, którzy by jeszcze trwali przy socjalistycznej 
części ideologii narodowego socjalizmu, są obozy koncentracyjne. Czyżbyś o 
tym nie wiedział? Czystka z tysiąc dziewięćset trzydziestego czwartego roku 
nie była niczym innym, jak rozgrywką między elementami socjalistycznymi w 
Nsdap z jednej strony oraz generałami i bogatymi konserwatystami z drugiej. 
Hitler powystrzelał swych starych przyjaciół partyjnych jak kuropatwy. To 
że chcesz wierzyć w rozwagę takiego człowieka, licząc na własne 
bezpieczeństwo, a także Natalii, to wprost groteskowe.
  - Naprawdę? - westchnął Jastrow, spoglądając na zegarek. - Bardzo mi 
przykro. Jestem pod wrażeniem sposobu, w jaki Hitler używa socjalistycznej 
paplaniny, gdy jest mu to potrzebne, a potem ją odrzuca. Używa doktryn 
politycznych tak samo jak pieniędzy: by pchać robotę do przodu. Jedno i 
drugie jest na stracenie. Używa rasizmu, bo to czysty destylat 
romantycznego niemieckiego egotyzmu; podobnie jak Lenin używał 
marksistowskiej utopii, by odpowiadała rosyjskim skłonnościom 
mesjanistycznym. Hitler chce wykuć zjednoczoną Europę. Jeśli po to, aby 
uczynić z Niemców młot kowalski, trzeba im dać bzdurną mieszaninę 
rasistowskiej gadaniny, socjalistycznych obietnic, orkiestr dętych, parad, 
mundurów i łzawych pieśni, no to im daje. Niemcy są flegmatyczni, sprytni, 
brutalni i posłuszni. Bezwzględnie wykonają każdy rozkaz, jeśli zostanie im 
wyszczekany wystarczająco głośno. Hitler ich rozumie i zapewne dlatego 
odniesie sukces. Musi nastąpić zjednoczenie Europy. Średniowieczna mozaika 
narodów jest anachronizmem. W epoce industrializacji równowaga sił jest 
niebezpiecznym szaleństwem. To wszystko trzeba wyrzucić na śmietnik. Ktoś 
musi być dostatecznie bezwzględny, by tego dokonać. Bo narody, podzielone 
przez stare nienawiści, same tego nigdy nie zrobią. To przecież nic innego, 
jak pierwotny zamysł Napoleona. Ale on przyszedł o wiek za wcześnie. Stara 
banda była ciągle jeszcze dość silna, by go schwytać i wsadzić do klatki, 
aby w niej umarł. Ale nie ma nikogo, kto by potrafił wsadzić do klatki 
Hitlera.
  - Doktorze Jastrow - wybuchnął Byron - gdy byłem w Niemczech, widziałem 
napisy na ławkach w parku i w tramwajach, zakazujące wstępu Żydom. 
Widziałem spalone synagogi.
  - Tak?
  Wszystkie oczy zwróciły się na Byrona.
  - Jestem zdumiony - kontynuował - że będąc Żydem, tak spokojnie mówi pan 
o Hitlerze.
  Na twarz Jastrowa powoli wypełzł kwaśny uśmiech, ukazujący drobne, 
pożółkłe zęby i jedną złotą koronę. Doktor pogłaskał swą brodę i przemówił 
powolnym głosem wykładowcy na katedrze:
  - No, dobrze. Twoje zaskoczenie nie dziwi mnie. Młodzi ludzie, a 
szczególnie młodzi Amerykanie, nie zdają sobie sprawy, że europejska 
tolerancja wobec Żydów liczy sobie od pięćdziesięciu do stu lat i nigdy się 
głęboko nie zakorzeniła. Do Polski, gdzie się urodziłem, w ogóle nie 
doszła. Również na Zachód... Co bowiem z aferą Dreyfusa? Nie, nie. Pod tym 
względem Hitler reprezentuje tylko powrót do normalnego stanu rzeczy w 
Europie, po krótkim rozbłysku liberalizmu. Wrogość wobec Żydów przeniosła 
się z Kościoła do antysemickich partii politycznych, bo rewolucja francuska 
przekształciła Europę z kontynentu religijnego w polityczny. Jeśli Hitler 
zwycięży, Żydzi powrócą do statusu obywateli drugiej kategorii, jakimi 
zawsze byli pod panowaniem królów i papieży. I cóż, przeżyliśmy 
siedemnaście wieków w tym stanie. Mamy mnóstwo mądrości i doświadczenia, 
więc damy sobie z tym radę.
  Slote potrząsnął głową.
  - Wiem, że uwielbiasz snuć takie rozważania. Ale wolałbym, żebyś to robił 
na najbliższym statku do kraju.
  - Ależ ja mówię całkiem serio, Leslie - odrzekł Jastrow z łobuzerskim 
uśmieszkiem. - Podniosłeś dziki alarm, gdy Mussolini ogłosił ustawy 
antyżydowskie. A okazały się śmiechu warte.
  - Ale są. I jeśli Niemcy kiedykolwiek go nacisną, żeby były stosowane...
  - Włosi, co do jednego, boją się i nienawidzą Niemców. Jeśli nawet, na 
nieszczęście, zdarzy się wojna, Włochy do niej nie przystąpią. W Sienie 
może być równie bezpiecznie jak gdziekolwiek indziej.
  - Wątpię, czy rodzice Natalii są tego samego zdania.
  - Może wyjechać do kraju choćby jutro. Chyba że w Sienie bardziej jej się 
podoba niż w Miami Beach?
  - Zastanawiam się nad wyjazdem - rzekła Natalia. - Ale nie dlatego, że 
się boję wojny czy Hitlera. Inne rzeczy dręczą mnie bardziej.
  - Nie wątpię - powiedział Jastrow.
  Na twarzy Slote'a zapłonął zadziwiająco ciemny rumieniec. Odłożył dymiącą 
fajkę na popielniczkę i obracał w palcach wyjęty z kieszeni żółty ołówek. W 
końcu zaprzestał tej zabawy.
  Doktor wstał i pociągnął za sobą Byrona.
  Przy stole pozostało dwoje, spoglądających na siebie w speszeniu: Natalia 
i oblany szkarłatnym rumieńcem Leslie.
  
  W małej, wyłożonej boazerią bibliotece książki wypełniały wszystkie 
półki, leżały stosami na biurku i podłodze. Nad białym marmurowym kominkiem 
wisiał mały obrazek, w grubej, bogato złoconej ramie: surowa sieneńska 
Madonna z Dzieciątkiem, namalowana różem i błękitem na złotym tle.
  - Berenson twierdzi, że to Duccio - zauważył doktor, wskazując obraz. - I 
to mi wystarczy. Potwierdzenia autentyczności nie ma. A teraz do rzeczy. 
Siadaj tu, gdzie jasno, bym mógł cię widzieć. Te czasopisma połóż na 
podłodze. Dobrze. Czy fotel jest wygodny? Znakomicie. - Westchnął i 
przyłożył palec do dolnej wargi.
  - A więc, Byronie, czemu nie wstąpiłeś do Akademii marynarki wojennej? 
Czy nie jesteś dumny ze swego ojca?
  - Myślę, że pewnego dnia mój ojciec zostanie Dowódcą Operacji Morskich.
  - Więc czy nie warto z nim współzawodniczyć?
  - To robi mój brat, Warren. Mnie to po prostu nie interesuje.
  - Doktor Milano pisze, że skończyłeś szkołę rezerwy marynarki i masz 
stopień oficerski.
  - Zrobiłem to, żeby sprawić ojcu przyjemność.
  - I nigdy nie wróciłeś do myśli o marynarce wojennej? Jeszcze nie jest za 
późno.
  Byron z uśmiechem potrząsnął głową. Jastrow zapalił papierosa i 
przyglądał się chłopcu z uwagą.
  - Czy pan naprawdę lubi mieszkać we Włoszech, sir?
  - No cóż, stanowczo zalecono mi ciepły klimat. Próbowałem kolejno 
Florydy, Arizony, południowej Kalifornii i francuskiej Riwiery. - Wszystkie 
te nazwy profesor wymieniał z gryzącą ironią, jakby skreślał je kolejno 
jako miejsca tylko śmiechu warte albo niemiłe. - Włochy są piękne, spokojne 
i tanie.
  - I nie obawia się pan żyć w faszystowskim kraju?
  Jastrow uśmiechnął się pobłażliwie.
  - Każdy system polityczny ma dobre i złe strony.
  - Jak to się stało, że napisał pan "Żydowskiego Jezusa"? Czy tutaj pan go 
pisał?
  - O, nie. Ale dzięki niemu tu się znalazłem - odrzekł Jastrow z niejakim 
zadowoleniem. - Otóż, wykładając historię starożytną, posługiwałem się 
Biblią. A jako chłopiec studiowałem w Polsce Talmud. Tak więc, mówiąc o 
Nowym Testamencie, miałem skłonność do podkreślania źródeł rabinicznych, 
którymi posiłkowali się Jezus i Paweł. Ta nowość zafascynowała studentów 
młodszych lat w Yale. Skleciłem więc książkę o tytule roboczym "Tematy 
talmudyczne we wczesnym chrześcijaństwie", ale w ostatniej chwili przyszedł 
mi do głowy pomysł "Żydowskiego Jezusa". Klub Książki Miesiąca wybrał go do 
swej kolekcji. - Jastrow miękkim gestem rąk objął cały pokój. - No i jestem 
tutaj. Za honorarium za książkę kupiłem ten dom. A więc, Byronie, jakie 
masz plany? Czy wracasz do Stanów?
  - Nie mam pojęcia. Nie mogę się zdecydować.
  - Czy chcesz dostać pracę?
  - No, myślę że tak - odparł zaskoczony Byron.
  Doktor Jastrow wolnym krokiem podszedł do biurka i zdjął okulary. Zaczął 
przerzucać stos książek, trzymając strony tytułowe bardzo blisko twarzy.
  - Miałem znakomitego współpracownika do poszukiwania źródeł, studenta z 
Yale. Ale jego rodzice, obawiając się wybuchu wojny, odwołali go do domu. 
O, mam. Czy za dwadzieścia dolarów tygodniowo zainteresowałbyś się cesarzem 
Konstantynem? Jak na początek, ta biografia jest całkiem dobra.
  - Sir, oblałem więcej egzaminów z historii niż...
  - Rozumiem. Ta posada cię nie interesuje.
  Młody człowiek wziął gruby tom i z powątpiewaniem obracał go w dłoniach.
  - Bynajmniej. Spróbuję. Dziękuję panu.
  - O, naprawdę? A mówisz, że nie masz do tego skłonności. Więc dlaczego?
  - Dla zarobku i po to, żeby być blisko pana. - Było to dość bliskie 
prawdy, choć Byron pominął trzecią i najważniejszą przyczynę: Natalię 
Jastrow.
  Doktor zrobił srogą minę, ale nie wytrzymał i wybuchnął śmiechem.
  - No, to spróbujemy.
  
  W jakiś czas później rodzice dostali list Byrona o Natalii, który 
spowodował poważną odpowiedź Victora Henry'ego. Ale list wprowadził go w 
błąd, choć Byron nie miał takiego zamiaru. Owszem, romans miał miejsce, ale 
umiłowanym Natalii był Leslie Slote. Pisywał do niej dwa - trzy razy w 
tygodniu grube listy w podłużnych białych kopertach służby zagranicznej, 
zaadresowane sztywnym, wydłużonym charakterem pisma, brunatnym atramentem, 
a w miejsce znaczków odbita była pieczątka z odpowiednią opłatą. Byron 
nienawidził samego widoku tych kopert.
  Codziennie spędzał z Natalią całe godziny w głównej bibliotece doktora - 
ogromnym pokoju na pierwszym piętrze. Natalia załatwiała korespondencję, 
przepisywała na maszynie rękopisy i prowadziła z pomocą starej włoskiej 
służącej gospodarstwo domowe. Byron pracował przy długim stole, wyczytując, 
co się dało, o Konstantynie, sprawdzając fakty i rysując mapy kampanii 
wojennych cesarza. Kiedy zaś podnosił wzrok znad swej pracy, zawsze widział 
pochyloną nad biurkiem spokojną twarz dziewczyny, oświetloną promieniami 
słońca, a w pochmurne dni światłem lampy. I ciągle prześladował go widok 
jej kształtnych nóg, obciągniętych połyskliwym jedwabiem. Natalia nosiła 
ciemnobrązową wełnianą sukienkę, od chwili wyjazdu Slote'a prawie się nie 
malowała, a włosy zaczesywała do tyłu w ciężki węzeł. Do Byrona odzywała 
się suchym, prawie niegrzecznym tonem i tylko w sprawach dotyczących pracy. 
On za to był z dnia na dzień bardziej zakochany.
  A miał ku temu dosyć powodów. Natalia była pierwszą amerykańską 
dziewczyną, z jaką spotkał się od miesięcy. Siedzieli godzinami w pokoju 
pełnym książek, tylko we dwoje. Ale przyczyn było więcej: wywarła na nim 
wielkie wrażenie. Rozmawiała ze swym słynnym wujem na równej stopie. 
Onieśmielała Byrona ogromną wiedzą i intelektem, a przecież nie było w niej 
nic z mola książkowego. Dziewczyny, z którymi dotychczas miał do czynienia, 
były łatwe i bez żadnego wysiłku dawały się złapać na parę uśmiechów i 
komplementów. Same się do niego pchały, zarówno w college'u, jak później we 
Florencji. Byron miał w sobie coś z Adonisa, leniwie obojętnego i bez 
większego zainteresowania odpowiadającego na awanse z ich strony. W 
przeciwieństwie do Warrena przejął od ojca nieco z jego sztywnych zasad 
życiowych. Uważał, że Natalia to rzadko spotykany klejnot intelektu i 
piękności, którego blasku nikt nie dostrzegał na tej głębokiej włoskiej 
prowincji. Podobała mu się nawet jej obojętność wobec niego. Do głowy mu 
nie przychodziło, by spróbować ją przełamać.
  Robił rzeczy, o których by nigdy przedtem nie pomyślał. Ukradł Natalii 
małą jasnoniebieską chusteczkę do nosa i wieczorami, w pokoju hotelowym, 
gdzie mieszkał, przesiadywał wdychając zapach jej perfum. Kiedyś zjadł 
połowę ciastka, które zostawiła na swym biurku, bo nosiło ślady jej zębów. 
Gdy później szukała ciastka, spokojnie skłamał, że go nie widział. I w 
ogóle wpadł po uszy. A Natalia zdawała się nic z tego nie dostrzegać. 
Zresztą Byron już we wczesnej młodości nauczył się nakładać maskę człowieka 
nieprzeniknionego. W ten sposób ukrywał swe lenistwo i porażki szkolne 
przed wymagającym ojcem.
  Oczywiście dużo rozmawiali, czasem nawet wyjeżdżali na wzgórza Toskanii 
na lunch na otwartym powietrzu. Wtedy, przy butelce wina, Natalia 
traktowała go odrobinę cieplej, ot tak, jakby był jej młodszym bratem. 
Trzeba było niewiele czasu, aby opowiedziała, jak rozwijał się jej romans z 
Lesliem.
  Wyjechała na Sorbonę, by tam zrobić dyplom z socjologii. Jastrow napisał 
o niej do Slote'a, który był jego dawnym studentem. Wynikł z tego 
piorunujący i niespokojny romans. W rezultacie Natalia, nagle wyjechała z 
Paryża i na pewien czas zamieszkała u rodziców na Florydzie. Potem wróciła 
do Europy, by pracować u wuja, a także, jak podejrzewał Byron, aby być 
blisko Slote'a i spróbować, czy nie udałoby się wszystkiego naprawić. 
Leslie został właśnie przeniesiony służbowo do Warszawy i Natalia 
zamierzała odwiedzić go tam w lipcu. Doktor Jastrow planował spędzić w tym 
czasie letnie wakacje na greckich wyspach.
  Podczas jednego z pikników, gdy opróżnili już całą butelkę wina, Byron 
zaryzykował pytanie wprost:
  - Natalio, czy lubisz swoją pracę?
  Dziewczyna siedziała na kocu, obejmując rękami kolana okryte spódniczką w 
kratkę i patrząc w dal, na dolinę pełną brązowiejących zimowo winnic. 
Przechyliła figlarnie głowę na bok i zwracając na Byrona pytające 
spojrzenie, odrzekła:
  - No cóż, praca jak praca. Czemu pytasz?
  - Odnoszę wrażenie, że ty się tu marnujesz.
  - Coś ci powiem, Byron. Zakochany człowiek robi najdziwniejsze rzeczy. - 
Odpowiedział jej tylko tępym i mętnym spojrzeniem. Natalia kontynuowała: - 
To jedna przyczyna. Po drugie, szczerze mówiąc, uważam Aarona za 
wspaniałego człowieka. A ty? Oczywiście jest straszliwie kapryśny, 
samolubny i tak dalej, ale ta książka o Konstantynie jest dobra. Mój ojciec 
jest serdecznym, mądrym i życzliwym człowiekiem. Ale jest tylko 
przewodniczącym swej bóżnicy i fabrykantem swetrów. Aaron jest słynnym 
pisarzem i moim wujem. Zapewne lubię wygrzewać się w słońcu jego sławy. Ale 
co w tym złego? Bardzo lubię przepisywać kolejne stronice, śledzić jego 
sposób myślenia. Ma świetny umysł i znakomity styl. - Dziewczyna znowu 
spojrzała na Byrona pytająco. - Ale czemu ty się tym zajmujesz, nie mam 
pojęcia.
  - Ja? - odrzekł Byron. - Bo jestem bez grosza.
  
  `cp2
  W początkach marca Jastrow przyjął propozycję jednego z amerykańskich 
magazynów, by napisał artykuł o zbliżających się wyścigach o Palio. 
Ponieważ wyścigi odbywały się w lipcu i ponownie w sierpniu, oznaczało to, 
że wycieczkę do Grecji będzie musiał odłożyć. Ale zaproponowano mu tak 
absurdalnie wysokie honorarium, że szaleństwem byłoby, jak stwierdził, nie 
przyjąć propozycji. Obiecał też Natalii, że jeśli przygotuje mu wszystkie 
materiały i obejrzy wyścig, odda jej połowę zarobku. Zgodziła się 
natychmiast, nie dostrzegając - tak przynajmniej sądził Byron - że w ten 
sposób wuj próbuje przeszkodzić, a przynajmniej opóźnić jej wyjazd do 
Warszawy. Swego czasu doktor powiedział bratanicy wprost, że uganianie się 
za Slote'em jest niegodne kobiety, a ponadto błędne taktycznie. Byronowi 
udało się dowiedzieć, że Leslie nie chciał się ożenić z Natalią, i potrafił 
zrozumieć, dlaczego. W tym okresie dla pracownika służby zagranicznej żona 
Żydówka byłaby klęską - choć Byron sądził, że na miejscu Slote'a z radością 
porzuciłby służbę dla takiej dziewczyny.
  Tego samego dnia Natalia napisała do Slote'a, odkładając wizytę na czas 
po sierpniowym Palio. Patrząc, jak wystukuje list na maszynie, Byron z 
trudem ukrywał radość. Może pojedzie, myślał, a może i nie pojedzie! Może 
do tej pory zacznie się wojna, i to ją zatrzyma. Miał nadzieję, że jeśli 
Hitler dokona w końcu inwazji na Polskę, zrobi to szybko.
  Gdy skończyła pisać, usiadł do tej samej maszyny i wytrzaskał ów sławetny 
list do rodziców. Miał zamiar zmieścić go na jednej kartce, napisał siedem. 
Był to pierwszy od miesięcy list do nich. Nie miał najmniejszego pojęcia, 
iż ujawnił w nim całkowicie, że jest zakochany po uszy. Sądził, że tylko 
opisuje swą pracę, pracodawcę i czarującą dziewczynę, która pracuje wraz z 
nim. Pug Henry niepotrzebnie się wysilał, by napisać uroczystą odpowiedź. 
Gdy nadeszła, Byron przeczytał ją ze zdumieniem i rozbawieniem; myśl o 
poślubieniu Natalii Jastrow była od niego równie odległa jak myśl o 
przejściu na mahometanizm. Po prostu był zakochany do nieprzytomności w 
kobiecie bliskiej na wyciągnięcie ręki i równocześnie tak odległej jak 
gwiazda na niebie. W obecnym stanie ducha wystarczyło mu, że jest obok 
niej. Odpisał, by sprostować mylne mniemanie ojca, ale jego list dotarł do 
Waszyngtonu, gdy komandor z żoną był już w drodze do Niemiec.
  
  
  3
  
  Przez wszystkie lata spędzone u boku oficera marynarki wojennej Rhoda 
nigdy nie pogodziła się z nieustannym pakowaniem i przenosinami. Robiła to 
bardzo dobrze, układając długie wykazy potrzebnych rzeczy, pamiętając o 
najdrobniejszych szczegółach, budząc się w środku nocy, by coś dopisać, ale 
w rezultacie zrobiła się z niej jędza. Od świtu do późnej nocy rozlegał się 
w domu jej rozzłoszczony głos. Pug spędził te dni w Biurze Wywiadu 
Marynarki, wkuwając wiadomości o Niemczech, a większość posiłków zjadał w 
Klubie Armii i Floty. Niemniej jednak Rhoda w tak krótkim czasie, jaki 
miała do dyspozycji, zrobiła wszystko co potrzeba: meble oddała do 
przechowalni, dom zamknęła i zgłosiła do wynajęcia, zapłaciła rachunki, 
spakowała swoje suknie oraz ogromną, składającą się z ubrań cywilnych i 
mundurów garderobę Puga. Miała wysłać też Madeline do domu swej siostry.
  
  Poprzez kolistą czarną rufę parowca, wznoszącą się wysoko nad brukowanym 
nabrzeżem, ciągnęły się złote litery Bremen. Nad nimi, w chłodnym pachnącym 
rybami wietrzyku od Hudsonu, powiewała ogromna czerwona flaga z wielką 
czarną swastyką w białym kole.
  - Chwała Najwyższemu, że to wszystko jest naprawdę - powiedziała Madeline 
do Warrena, wysiadając z taksówki.
  - Co jest naprawdę? - spytał Warren.
  - Och, te wszystkie historie z Hitlerem. Naziści, Sieg Heile, palenie 
książek... Gdy się o tym czyta w gazetach, to wygląda na zbyt wariackie lub 
groteskowe, aby mogło istnieć naprawdę. Ale tu masz swastykę.
  Marszcząc twarz, Victor Henry spojrzał w górę na łopoczącą banderę. Rhoda 
energicznym tonem wydawała numerowemu polecenia co do ich bagażu.
  - Musiałem postarać się o specjalne pozwolenie, żeby popłynąć tą łajbą. 
Miejmy nadzieję, że warto było dla praktyki w niemieckiej konwersacji. 
Chodźcie z nami na pokład, przejdziemy się po statku.
  W kabinie pierwszej klasy, wyłożoną ciemną, rzeźbioną boazerią, zasiedli 
między stosami walizek i kufrów na ostatnią melancholijną pogawędkę. 
Wreszcie Rhoda poderwała się na nogi i zabrała Warrena na przechadzkę po 
pokładach. Madeline skorzystała z okazji, by zaskoczyć ojca wstrząsającą 
nowiną, że chce przerwać naukę w college'u. Oświadczyła, że perspektywa 
spędzenia dwóch lat z nudną ciotką, jeszcze nudniejszym wujkiem i ich 
bliźniaczymi synami jest nie do zniesienia.
  - Ale co ty umiesz? Dwa lata college'u, i do tego z masą zawalonych 
egzaminów - odrzekł. - Nie możesz przez cały czas leżeć na kanapie, 
czytając "Vogue" i oczekując, że ktoś się z tobą ożeni.
  - Znajdę pracę, tato. Umiem pracować. Po prostu szkoła mnie nudzi. 
Nienawidzę się uczyć. Zawsze nienawidziłam. Nie jestem podobna do ciebie 
czy do Warrena. Raczej do Byrona. Nic na to nie poradzę.
  - Ja też nigdy nie lubiłem się uczyć - odparł komandor. - Nikt tego nie 
lubi. Robi się, co trzeba, i robi to do końca.
  Przysiadłszy na brzegu głębokiego fotela, córka skierowała do niego 
najbardziej ujmujący ze swych uśmiechów.
  - Proszę, tato! Pozwól mi wziąć urlop tylko na rok. Udowodnię, co 
potrafię. W nowojorskich rozgłośniach radiowych jest masa posad dla 
dziewcząt. Jeśli mi się nie powiedzie, przyrzekam, że pokornie wrócę do 
college'u i...
  - Co?! Nowy Jork? Dziewiętnaście lat i sama w Nowym Jorku? Zwariowałaś?
  - Pozwól mi chociaż spróbować tego lata.
  - Nie. Pojedziesz z ciotką Augustą do Newport, tak jak było zaplanowane. 
W Newport zawsze ci się podobało.
  - Tak, na jeden tydzień. Przez całe lato można tam zdechnąć z nudów.
  - Pojedziesz tam i koniec! Na jesieni oczekuję od ciebie regularnie 
pisanych sprawozdań, że w college'u masz lepsze niż dotychczas wyniki.
  Madeline, zapadłszy się głęboko w fotelu, hałaśliwie rozgryzła jabłko z 
czubatego koszyka owoców, przysłanego na drogę przez Kipa Tollevera. 
Patrząc prosto przed siebie i tylko chwilami rzucając buntownicze 
spojrzenia ojcu, siedziała tak aż do powrotu matki i brata. Pug czytał 
książkę o niemieckim przemyśle stalowym i robił co mógł, by nie zwracać 
uwagi na te spojrzenia. Nie chciał rozstawać się z córką w taki sposób, ale 
to, co proponowała, było nie do pomyślenia.
  Bremen odpłynął w południe. Gdy Warren i Madeline odchodzili z nabrzeża, 
orkiestra pokładowa grała wesołego niemieckiego walca. Rodzeństwo pojechało 
do centrum taksówką, niewiele rozmawiając po drodze. Victor Henry własnym 
przykładem nauczył rodzinę milkliwości we wzajemnych stosunkach. Dzieciom 
pozwalano szczebiotać i zbytkować, ale gdy dorastały, zaczynały żyć własnym 
życiem, o którym prawie nie rozmawiano. Warren wysadził Madeline przed 
Radio City, nie pytając, po co tam idzie. Umówili się, że pójdą razem na 
kolację, następnie na przedstawienie, a do Waszyngtonu wrócą nocnym 
pociągiem.
  W ogromnym hallu gmachu RCA Madeline zajrzała tu i tam, gapiąc się na 
freski i plafony Serta ( Jose Luis Sert - ur. 1902, architekt amerykański 
pochodzenia hiszpańskiego, w USA od 1939 r.). Znalazła się przy windach dla 
aktorów i pracowników NBC. Zauważyła, że wielu z nich nie pokazuje 
umundurowanemu portierowi przepustek, lecz uśmiecha się, pozdrawia go 
machnięciem dłoni albo po prostu z zaaferowaną miną przechodzi przez 
ogrodzone sznurami przejście. Przepłynęła więc wraz z nimi, starając się 
wyglądać na osobę liczącą dwadzieścia pięć lat i tutaj zatrudnioną. 
Spojrzawszy z ukosa, portier wyciągnął dłoń, by ją zatrzymać, ale już dała 
nura do zatłoczonej windy.
  Przez godzinę włóczyła się po szerokich korytarzach rozgłośni, 
zachwycając się grubymi brązowymi chodnikami, olbrzymimi krągłymi, czarnymi 
kolumnami, przejeżdżającymi wózkami, pełnymi reflektorów i aparatury 
radiowej; błyskającymi czerwonymi światłami na drzwiach studio; pięknymi 
dziewczynami i przystojnymi młodymi ludźmi, wpadającymi i wypadającymi zza 
drzwi. Natrafiła na biuro zatrudnienia i kręciła się tam dłuższy czas, 
gapiąc się przez otwarte podwójne drzwi jak dziecko na ladę w cukierni. Po 
czym opuściła gmach i resztę dnia spędziła na zakupach.
  Warren zaś pojechał jeszcze kilka bloków dalej. U Rumpelmayera spotkał 
przystojną kobietę koło trzydziestki, z wielkimi smutnymi oczami, chmurą 
popielatoblond włosów i niegłupimi, choć sentymentalnymi wypowiedziami o 
literaturze, malarstwie i muzyce. Te tematy trochę go nudziły. Jako 
specjalizację wybrał historię i nauki ścisłe. Po wczesnym lunchu spędził z 
nią resztę dnia w hotelowym łóżku i dopiero to go zainteresowało.
  Madeline podczas wieczornej kolacji sięgnęła po papierosa z leżącej na 
stole paczki Warrena i zaczęła go niewprawnie palić. Jej buntowniczy, 
zadowolony z siebie i w jakiś sposób patetyczny nastrój wywołał śmiech 
Warrena. 
  - Myszy tańcują, co? - powiedział.
  - Och, palę już od lat - odrzekła Madeline.
  
  Trzykrotny ryk syreny okrętowej, krawędzie nabrzeża przesuwające się w 
okienku iluminatora i dźwięki "Gwiaździstego Sztandaru", granego przez 
orkiestrę na nabrzeżu, poruszyły Rhodę. Zwróciła się do męża z uśmiechem, 
jakiego nie widział na jej twarzy od tygodni, objęła go i obdarzyła gorącym 
pocałunkiem tak dobrze mu znanych, pełnych ust. 
  - I cóż, Pug? Udało się nam, co? Przed nami Deutschland. Drugi miesiąc 
miodowy i tak dalej! Mmm!
  Monogamiczny Pug przyjął ponowne obudzenie się seksu w zajętej dotychczas 
czym innym i niechętnej żonie jak niespodziewany prezent urodzinowy. Była 
to dobra wróżba na okres podróży, a może i na cały ich pobyt w Berlinie. 
Przytulił ją mocniej.
  - Ależ! - Rhoda wyrwała się z jego objęć z gardłowym śmiechem i 
błyszczącymi oczami. - Nie tak szybko, młody człowieku. Najpierw chcę 
drinka, o właśnie, i nic mnie nie obchodzi, że słońce nie zeszło jeszcze 
poniżej relingu. I dokładnie wiem, czego chcę: cocktailu szampańskiego, 
albo dwóch, a najlepiej trzech!
  - Oczywiście. Napijmy się tutaj. Zaraz zamówię.
  - Nic z tego, Pug. To będzie piękny, długi rejs. Idziemy do baru.
  Statek wychodził w morze. Holowniki z wyciem syren obracały go dziobem na 
południe. Pokład zaczął wibrować pod stopami pasażerów. W barze już 
hałasował tłum pogodnych, choć zmęczonych podróżnych.
  - Spodziewałam się wojennej paniki - rzekła Rhoda. - A tu nie widać, by 
się ktokolwiek tym martwił.
  Znaleźli dwa wolne stołki przy barze.
  - To za co pijemy? - spytała, unosząc w górę kielich cocktailu.
  - Za dzieci.
  - A, tak. Za nasze porzucone pisklęta. Dobrze, więc za dzieci.
  Rhoda, popijając, entuzjastycznie chwaliła wyposażenie Bremen. W takiej 
chwili podróż na niemieckim statku, powiedziała, uważa za wielką przygodę.
  - Pug, jak myślisz, czy tu w barze są jacyś naziści? - szczebiotała.
  Gruby mężczyzna z czerwoną twarzą, siedzący obok Rhody, zwrócił na nią 
spojrzenie. Na głowie miał zielony kapelusz z piórkiem, popijał piwo z 
kufla.
  - Przejdźmy się po pokładzie - zaproponował Pug. - Spojrzymy na Statuę 
Wolności.
  - Nie, sir. Chcę jeszcze drinka. Statuę Wolności już widziałam. 
  Pug zrobił nieznaczny, rozkazujący ruch kciukiem. Rhoda zsunęła się ze 
stołka. We wszystkich sprawach, związanych z jego pracą w marynarce, Pug 
miał prawo traktować ją jak prostego marynarza.
  Otworzył przed nią drzwi. W ostrym wietrze przeszli na rufę, gdzie mewy z 
wrzaskiem zataczały koła, a pasażerowie tłocząc się przy relingu 
przyglądali się znikającym w rudawej mgiełce budynkom Manhattanu.
  Znalazłszy wolne miejsce, Pug oparł się o reling i spokojnie powiedział:
  - Słuchaj, wszystko, o czym będziemy mówić na tym statku, zostanie w taki 
czy inny sposób zanotowane. Chyba że będziemy, jak teraz, rozmawiać na 
wolnym powietrzu. Zanotowane lub nagrane w barze, przy stole, nawet w 
naszej kabinie. Czy zdajesz sobie z tego sprawę?
  - No, do pewnego stopnia, ale... Nawet w naszej kabinie? Naprawdę?
  Pug potwierdził skinieniem głowy.
  Rhoda zamyśliła się, w końcu wybuchła śmiechem.
  - Chcesz więc... Nie chcesz chyba powiedzieć, że przez całą dobę, Pug? 
Zawsze?
  - Na tym polega ta robota. Gdyby tego nie robili, byłoby to niedbalstwem. 
Niemcy nie są niedbałymi ludźmi.
  Rozbawiona, uśmiechnęła się w bardzo kobiecy sposób. 
  - No, to w takim razie, proszę pana, niech się pan na tym statku trzyma 
ode mnie na dystans, tyle tylko mogę powiedzieć.
  - W Berlinie będzie tak samo.
  - Nie będziemy mieli własnego domu?
  Wzruszył ramionami.
  - Kip mówi, że można się do tego przyzwyczaić, nawet o tym zapomnieć. To 
znaczy do utraty prywatności. Trzeba sobie zdać sprawę, że jest się rybką w 
szklanym akwarium, i koniec. Jednak ani na chwilę nie wolno zapominać, co 
się mówi lub robi.
  - Coś podobnego! - Miała w tej chwili dziwny wyraz twarzy, na wpół 
zirytowany, na wpół mile podniecony. - Sama nie rozumiem, czemu o tym 
wcześniej nie pomyślałam. Cóż! Mówią, że miłość zawsze znajdzie jakiś 
sposób, ale... do diabła. Wszystko to nie ma najmniejszego znaczenia, 
prawda? Czy mogę dostać jeszcze jednego drinka?
  
  Krótko przed kolacją wsunięto im pod drzwi kabiny ozdobnie wydrukowane 
zaproszenie do stołu kapitańskiego. Przedyskutowali problem, czy Pug 
powinien się pojawić w mundurze, i zdecydowali, że nie. Okazało się, że 
zrobili właściwie. Siedzący przy stole oficer z niemieckiego okrętu 
podwodnego, niewysoki i milczący jak Pug, był w brązowym garniturze. 
Kapitan, sztywny mężczyzna z brzuszkiem, w zapiętym na wszystkie guziki 
mundurze marynarki handlowej, mrugając niebieskimi oczami w tłustej, 
opalonej twarzy, zasypywał panie ciężkawymi żartami kulawą angielszczyzną 
lub płynną niemczyzną. Od czasu do czasu podnosił palec, a wtedy steward we 
fraku przyskakiwał do jego boku. Kapitan wydawał parę warknięć, a steward 
ruszał nerwowo z kopyta, z przerażoną twarzą i powiewającymi połami fraka, 
nerwowo gestykulując w stronę kelnerów. Stół ozdobiony był wazą z 
przepięknymi, biało-szkarłatnymi storczykami. Potrawy doskonałe i obfite. 
Wielki wybór win zaniepokoił Puga, gdyż Rhoda, co się w jej stanie 
podniecenia zdarzało, mogła wypić zbyt wiele. Ale tym razem dużo jadła, 
piła nie więcej niż zwykle, a kapitana wręcz oczarowała, przekomarzając się 
z nim w płynnej niemczyźnie.
  Po lewej stronie Henry'ego siedziała żona oficera z okrętu podwodnego, 
blondynka w głęboko wydekoltowanej, ukazującej większą część mlecznobiałych 
piersi, zielonej szyfonowej sukni. Gdy Pug ją spytał, czy kiedykolwiek 
grała w filmie, zaskoczona wybuchnęła serdecznym śmiechem. Na prawo zaś 
siedziała drobna angielska dziewczyna w szarych tweedach, córka Alistaira 
Tudsbury'ego. Tudsbury, mierzący sześć stóp i dwa cale, z ogromnym 
brzuchem, potężnym kasztanowatym wąsem, wypukłymi oczami, grubym nosem 
pokrytym czerwonymi żyłkami, krzaczastymi brwiami, tubalnym głosem i 
grubymi szkłami okularów, brytyjski radiowiec i korespondent, był przy 
stole jedyną rzeczywistą osobistością. Do stołu przyszedł zanosząc się od 
śmiechu i nadal śmiał się w odpowiedzi na wszystko, co do niego mówiono, i 
prawie ze wszystkiego, co sam mówił. Był bardzo brzydki, a sposób, w jaki 
się ubierał - rdzawy, włochaty garnitur, fantazyjna koszula i ogromna 
zielona muszka - niewiele tonował jego brzydotę. W grubych, serdelkowatych 
palcach nieustannie trzymał palącego się papierosa. Można by raczej 
oczekiwać, że będzie to fajka albo długie czarne cygaro. Ale on wolał 
malutkie w porównaniu z jego łapskami, papierosy, które odkładał tylko 
wtedy, gdy brał do rąk nóż i widelec.
  Choć wysilano się na przyjacielski ton, biesiadnicy czuli się skrępowani. 
Nikt nie wspominał o polityce, wojnie czy nazistach. Nawet o książkach czy 
sztukach teatralnych mówiono ostrożnie. Co pewien czas zapadało milczenie i 
słychać było tylko skrzyp i postękiwanie wolno kołyszącego się statku. 
Victor Henry i podwodniak otaksowali się kilkakrotnie wzrokiem, ale nie 
wymienili ani słowa. Pug próbował trochę zabawić siedzącą obok niego 
Pamelę, córkę Tudsbury'ego, ale w rezultacie uzyskał tylko nieśmiały 
uśmiech. Podczas deseru, odwracając się od blondynki, nieustannie 
wychwalającej jego kulawą niemczyznę, spróbował raz jeszcze:
  - Jest pani, jak sądzę, na szkolnych wakacjach?
  - Mniej więcej na stałe. Mam dwadzieścia osiem lat.
  - Doprawdy? Hm. Przepraszam. Myślałem, że jest pani w wieku mojej córki. 
Ma dziewiętnaście. - Nic nie odpowiedziała, więc Victor kontynuował: - -Mam 
nadzieję, że uzna pani moją niezręczność za komplement. Czyż kobiety nie 
wolą uchodzić za młodsze niż są?
  - Ach, wielu mężczyzn popełnia ten błąd, komandorze. To dlatego, że 
podróżuję z ojcem. Ma bardzo osłabiony wzrok. Pomagam mu w pracy.
  - Musi być bardzo interesująca.
  - Zależy od tematu. Dzisiaj to ciągle ta sama, kręcąca się w kółko płyta. 
Uda się małemu włóczędze czy nie?
  Wypiła łyk wina. Komandora zatkało. "Mały włóczęga" to przecież Charlie 
Chaplin, a w oczywistej przenośni Hitler. Chciała przez to powiedzieć, że 
jedynym problemem zaprzątającym ojca jest to, czy Hitler rozpęta wojnę. Nie 
zniżając głosu, używając zwrotu niezrozumiałego dla niemieckich uszu, nie 
zmieniając obojętnego wyrazu twarzy, potrafiła nie tylko poruszać zakazany 
temat, ale do tego przy kapitańskim stole na Bremen wyrazić bezbrzeżną 
pogardę dla dyktatora Niemiec.
  
  
  Po szczęśliwej nocy drugiego miesiąca miodowego Pug Henry wyszedł na 
chłodny o wczesnym poranku pokład słoneczny. Z pół tuzina spacerowiczów 
posuwało się kołyszącym krokiem, z minami ludzi głęboko zaabsorbowanych i 
zadowolonych z siebie. Komandor obliczył, że pięciokrotne okrążenie statku 
równa się jednej mili, i zamierzał zrobić takich rundek piętnaście do 
dwudziestu. Okrążywszy rufę w kierunku lewej burty, ujrzał w oddali, że 
mała Tudsbury idzie mu naprzeciw, wymachując ramionami i kołysząc się w 
biodrach. Miała na sobie tę samą szarą sukienkę co wczoraj. Wyminęli się 
wymieniając ukłony i uśmiechy, a po pewnym czasie po przeciwnej stronie 
statku powtórzyli ten sam rytuał. Przy trzecim spotkaniu komandor zawrócił, 
mówiąc:
  - Pozwoli pani, że się przyłączę.
  - Dziękuję, oczywiście. Głupio się czuję, przygotowując uśmiech już z 
odległości czterdziestu stóp.
  - Czy pani ojciec nie lubi spacerować przed śniadaniem?
  - Nienawidzi jakiegokolwiek fizycznego wysiłku. Jest silny jak byk i nie 
sprawia mu żadnej różnicy, co robi. Zresztą w tej chwili mój biedny Gaduła 
ma lekki atak podagry. To jego przekleństwo.
  - Gaduła?
  Roześmiała się.
  - Na drugie imię ma Talcott. Od czasów szkolnych jest "Gadułą" dla 
przyjaciół. Łatwo zgadnąć, dlaczego.
  Dziewczyna maszerowała szybko. W pantoflach na płaskim obcasie była 
bardzo niska. Zerknęła na komandora w górę.
  - A gdzie pana żona? Też nie lubi spacerować?
  - Lubi długo spać. I w żadnym razie nie przejdzie piechotą do pobliskiego 
sklepu, mogąc pojechać samochodem albo zawołać taksówkę. No więc, jakiego 
zdania jest naprawdę pani ojciec? Czy uda się małemu włóczędze?
  Pameli w widoczny sposób sprawiło przyjemność, że zapamiętał jej słowa. 
Roześmiała się i bystro spojrzała na komandora.
  - Niezwykle odważnie oświadczył, że czas to pokaże.
  - A pani co sądzi?
  - Ja? Ja po prostu przepisuję to, co on sądzi. Na specjalnej przenośnej 
maszynie z powiększoną czcionką. - Wskazała gestem w stronę trzech 
maszerujących obok i głęboko wdychających powietrze germańskich matron w 
skrojonych przez krawca kostiumach. - Wiem tylko, że czuję się nieswojo, 
płynąc na ich statku.
  - Zdaje się, że ostatnio wyszła książka pani ojca. Chyba gdzieś widziałem 
recenzję.
  - Owszem. W rzeczywistości to zebrane w całość jego komentarze z radia.
  - Chciałbym ją przeczytać. Pisarze przejmują mnie grozą. Napisanie paru 
sensownych słów to dla mnie ciężki trud.
  - W bibliotece okrętowej jest egzemplarz. Posłał mnie tam, bym 
sprawdziła. - Jej uśmiech przypominał Madeline, gdy złapała ojca na 
zarozumialstwie czy pretensjonalności. Henry pomyślał, że chciałby, aby 
Warren mógł poznać tę dziewczynę albo kogoś do niej podobnego. Ubiegłego 
wieczoru, siedząc przy gadatliwej blondynce z obfitym biustem, nie zwrócił 
na Pamelę większej uwagi. Ale teraz uznał, że zarumieniona od porannego 
powietrza, wygląda jak prawdziwa angielska dama. Owal twarzy w kształcie 
serca, jak na portretach Gainsbourougha czy Romneya, wąskie wargi, 
wyraziste, szeroko rozstawione, szarozielone oczy, prosty, wąski nos, gęste 
kasztanowate włosy. Skórę twarzy i rąk miała aksamitną. Po prostu 
dziewczyna dla Warrena, śliczna i bystra.
  - Pan robi jeszcze jedną turę? Ja kończę tutaj - powiedziała, zatrzymując 
się przy podwójnych drzwiach. - Jeśli będzie pan czytał jego książkę, 
komandorze Henry, proszę chodzić z nią pod pachą. Gaduła będzie 
uszczęśliwiony i pokocha pana nad życie.
  - Co go to może obchodzić? Przecież jest sławny.
  - Będzie obchodzić. Boże, jak ich to wszystkich obchodzi. - Zrobiła 
niezgrabny gest i znikła za drzwiami.
  Po samotnym śniadaniu Pug poszedł do biblioteki. Był tam tylko bardzo 
młody steward. Półki pełne były niemieckich książek o wojnie światowej. 
Uwagę Puga przyciągnął tytuł "U-booty, 1914-18Ď". Zasiadłszy w skórzanym 
fotelu zaczął uważnie czytać rozdział omawiający taktykę amerykańskich 
niszczycieli. Wkrótce usłyszał skrobanie piórem. Przy biureczku, niemal w 
zasięgu ręki, z pochyloną, krótko ostrzyżoną głową, siedział oficer z 
niemieckiego okrętu podwodnego i pisał. Pug nie zauważył, kiedy podwodniak 
wszedł i usiadł.
  Grobke uśmiechnął się i wskazał piórem książkę o u-bootach.
  - Wspomina pan dawne czasy?
  - Cóż, byłem na niszczycielach.
  - A ja głęboko w dole. Być może nie po raz pierwszy krzyżują się nasze 
ścieżki. - Grobke mówił po angielsku z lekkim, nawet dość przyjemnym 
niemieckim akcentem.
  - Możliwe.
  Pug odłożył na półkę tom o u-bootach i wziął książkę Tudsbury'ego. 
Niemiec zaproponował:
  - Może przed kolacją moglibyśmy wypić drinka i wymienić opinie o roku 
tysiąc dziewięćset osiemnastym na Atlantyku?
  - Z przyjemnością. 
  Komandor miał zamiar najpierw poczytać Tudsbury'ego na leżaku pokładowym, 
a następnie popracować w kabinie. Wiózł ze sobą grube tomiska na temat 
niemieckiego przemysłu, polityki i historii i zamierzał przeryć się przez 
nie w drodze na placówkę. Podręczniki i informacje wywiadu były dobrze 
opracowane, ale Pug lubił szukać danych na własną rękę. Sprawiało mu 
przyjemność, gdy w grubym tomie o szczególnie odpychającym wyglądzie 
znajdował wyjątkowo interesujący szczegół. Publikacje zawierały zaskakujące 
rzeczy, ale mało było dość bystrych i cierpliwych oczu, by je dostrzec.
  Przecięta dziobem fala odsuwała się kipielą, jak wielka litera "V" z 
białej piany, rozpostarta na ciemnej, słońcem rozświetlonej toni morza. 
Bremen kołysał się jak pancernik. Pug rzucił okiem na cienką smugę dymu z 
kominów i na morze. Wiatr północno-wschodni szybkości piętnastu węzłów, 
szybkość statku - osiemnaście, stan morza - cztery, na lewej tylnej 
ćwiartce na kursie, tam gdzie gromadzą się cumulonimbusy, deszcz i szkwał - 
ocenił. Ogarnęła go nostalgia. Upłynęły już cztery lata, odkąd służył na 
morzu; jedenaście, odkąd otrzymał dowództwo! Wdychając morskie powietrze 
stał przy refingu dziobowym, oparty o żurawik łodzi ratunkowej. Minęła go 
czwórka niewątpliwych Żydów - dwa małżeństwa w średnim wieku w doskonale 
skrojonych, sportowych strojach, pogrążone w wesołej rozmowie. Zniknęli za 
nadbudówką. Patrząc za nimi, usłyszał nagle tubalny głos Tudsbury'ego:
  - Hej tam, komandorze, dowiaduję się, że o bladym świcie spacerował pan z 
moją Pam.
  - Witam. Czy zauważył pan tych ludzi, którzy właśnie przeszli?
  - Tak. Żydów nie sposób zrozumieć. Coś takiego, czy to moja książka? 
Wzruszające. Ile pan już przeczytał?,
  - Właśnie wziąłem ją z biblioteki.
  Tudsbury zrobił smutną minę.
  - Co? Nie kupił jej pan? Do diabła ze wszystkimi bibliotekami. Teraz pan 
ją przeczyta, a ja na tym nie zarobię ani grosza. - Ryknął śmiechem i 
postawił na relingu stopę w zielonej pończosze. Miał na sobie luźny strój 
golfowy koloru marengo i zielony szkocki beret pomponem. - To słaba 
książka, prawdę mówiąc lipa, ale na moje szczęście w pańskim kraju 
sprzedaje się dobrze. Jeżeli w ostatnim roku czy dwóch nie wysłuchiwał pan 
moich banialuków w eterze, znajdzie pan kilka interesujących ustępów. 
Przypiski do historii. Ten kawałek o wjeździe Hitlera do Wiednia jest 
naprawdę nie najgorszy. Co za czasy, w których przyszło nam żyć, 
komandorze.
  Rozgadał się o aneksji Austrii w takim samym tonie, jakim mówił w radio: 
człowieka pewnego siebie, dobrze poinformowanego, pełnego pogardy dla 
demokratycznych polityków i żartobliwie snującego ponure prognozy. 
Specjalnością Tudsbury'ego były przepowiednie, że najprawdopodobniej cały 
świat spłonie w wielkim pożarze, ale przynajmniej będzie to dobre 
przedstawienie.
  - Czy potrafisz wyobrazić sobie, drogi komandorze, ten straszny i 
dziwaczny triumf, na któryśmy mu pozwolili? Widziałem to na własne oczy. To 
było coś, powiadam ci, prosto z Plutarcha! Kompletne zero, bez 
wykształcenia, z byle jakiej rodziny; w wieku lat dwudziestu wywalony ze 
szkoły, włóczęga, wykolejeniec, przez pięć lat brudny, obdarty tramp w 
łachmanach w wiedeńskim domu noclegowym - wiedziałeś o tym, Henry? Czy 
wiesz, że przez pięć lat ten Führer był zwykłym "lumpem", dzielącym 
wstrętną norę z paczką innych rozbitków życiowych, żyjący z dobroczynnych 
zupek, i to nie dlatego, by panował kryzys; Wiedeń był wówczas bogatym, 
kwitnącym miastem, ale dlatego, że był nieudolnym, sennym, leniwym 
nieudacznikiem. Historyjka, że Hitler był malarzem pokojowym, to bzdura. 
Owszem, udało mu się sprzedać parę ręcznie malowanych pocztówek, ale mając 
dwadzieścia sześć lat był zwykłym, szlifującym bruki włóczęgą i obibokiem. 
Następnie przez cztery lata żołnierzem w armii niemieckiej, frajtrem, 
ordynansem - poniżające zajęcie dla człowieka o choćby minimalnej 
inteligencji. A mając lat trzydzieści leżał zagazowany w szpitalu 
wojskowym, bez grosza i zdemobilizowany. Taka jest przeszłość Führera. A 
potem... - Nagły ryk syreny okrętowej. zagłuszył Tudsbury'ego, który już 
wpadł w rytm swoich przemówień radiowych. Skrzywił się, po czym zaśmiał i 
kontynuował: - A potem, cóż się zdarzyło? Oto ten sam szpetny, 
nieokrzesany, ckliwy, ciemny, przesądny, na wpół szalony, drobny łajdak 
wyskoczył ze szpitalnego łóżka i w ciągu dziesięciu lat wdrapał się na samą 
górę spragnionego odwetu niemieckiego narodu. Cudzoziemiec, Henry! Był 
Austriakiem. Aby mógł stanąć do wyborów jako kontrkandydat Hindenburga, 
sfałszowano jego dokumenty obywatelstwa! A ja na własne oczy widziałem, jak 
ten człowiek przejeżdżał triumfalnie ulicami Wiednia jako jedyny dziedzic 
połączonych tronów Habsburgów i Hohenzollernów. Tego samego Wiednia, w 
którym sprzedawał pocztówki i zdychał z głodu! - Tudsbury ryczał z wściekle 
wytrzeszczonymi oczami. Victor uśmiechnął się, a szeroko rozwarte z 
rozognienia oczy Tudsbury'ego nagle zmieniły wyraz; nastąpił wybuch 
rubasznego śmiechu. - O-ho-ho-ho! Myślę, że to naprawdę zabawne, gdy się o 
tym wszystkim pomyśli. Ale ta groteskowa fantazja okazuje się centralnym 
wydarzeniem naszej epoki.
  Henry uśmiechał się, ponieważ większa część tej tyrady niemal słowo w 
słowo pochodziła z książki Tudsbury'ego, którą trzymał pod pachą.
  - Przecież to stara bajeczka: "Zaszyj dziurkę, póki mała" - powiedział. - 
Wasi politykierzy mogli powstrzymać wcześniej tego małego, zwariowanego 
bękarta bez żadnego trudu. Ale się nie ruszyli. No, to teraz mają problemy. 
A propos, dokąd pan jedzie? Też do Berlina?
  Dziennikarz potwierdził:
  - Prostata naszego berlińskiego korespondenta wybrała sobie niezręczny 
moment, by się odezwać. O-ho-ho-ho! Doktor Goebbels oświadczył, że mogę go 
zastąpić. Zdumiewające! Od czasów Monachium byłem w Trzeciej Rzeszy persona 
non grata. Bez wątpienia za parę tygodni dostanę kopa w mój wielki zadek. 
Ale z jakichś powodów w tym miesiącu szkopy są miłe dla Anglików. 
Prawdopodobnie liczą, że się nie ruszymy, gdy będą załatwiać Polaków. I 
zapewne tak będzie, tak będzie. Torysi to ugrzecznieni, zasługujący na 
pogardę kunktatorzy. Arystokratyczni tchórze - tak ich nazywał Lloyd 
George. Z wyjątkiem jednego Churchilla, który jest zupełnie inny. 
  
  
  Amerykański komandor porucznik i niemiecki oficer z u-bootu zaczęli się 
co wieczór spotykać w barze przed obiadem. Henry doszedł do wniosku, że 
jego obowiązkiem jest wyciągnąć z Niemca co się da. Takie samo zadanie miał 
zapewne Grobke. Był to zawodowiec do szpiku kości, specjalista od 
inżynierii okrętowej i prawdziwy marynarz. Bez skrępowania opowiadał o 
urządzeniach technicznych współczesnych u-bootów, a nawet wyznał, że mają 
problemy z torpedami. W tym zakresie Henry był ekspertem, ale zabierał głos 
z wielką ostrożnością. Grobke, pełen gryzącej pogardy wobec polityków, 
podobny był pod tym względem do wszystkich amerykańskich oficerów floty. O 
nazistach wyrażał się złośliwie i mówił o nich takie rzeczy, że jego żona, 
kiedy była obecna przy rozmowie, rzucała mu ostrzegawcze spojrzenia.
  Pewnego wieczoru, gdy komandor siedział z Tudsburym na kanapie w głównym 
salonie statku, przyglądając się tańczącym, dziennikarz odezwał się:
  - Fraternizuje się pan ze szkopem.
  - Po linii mego zawodu. Wątpię, czy Grobke jest hitlerowcem.
  - Och, ci faceci z łodzi podwodnych są podobni wszystkim innym Niemcom.
  - Nie lubi pan Niemców.
  - Wie pan, pogadamy o tym za miesiąc. Jeżeli mnie do tej pory nie wywalą.
  - Oczywiście, nie potępiam pana. Swego czasu nieźle zaleźli wam za skórę.
  - Nie bardziej niż my im. Chyba jednak pamięta pan, że wygraliśmy wojnę. 
- Zamilkł na chwilę, po czym kontynuował: - Zniszczyłem sobie wzrok pod 
Amiens, gdzie przełamaliśmy front. Byłem dowódcą batalionu czołgów i 
zostałem zagazowany. Ale, w sumie, warto było być przy tym, jak szkopy dają 
nogę. Długo czekaliśmy na to.
  Kapitan Bremen tańczył z Rhodą. Jak na człowieka tak otyłego, 
zadziwiająco lekko wycinał hołubca na swych długich nogach. Rhoda 
promieniała radością. Pug był z tego zadowolony, bowiem zazwyczaj tańczyła 
z bardzo wysokim, młodym, płowowłosym oficerem o błyszczących niebieskich 
oczach. Choć cały w ukłonach, w tańcu przytulał ją jednak zbyt blisko. Gdy 
Pug zrobił uwagę na ten temat, Rhoda odcięła się krótkim warknięciem, że 
mąż całą podróż tkwi z nosem w książkach. Zamilkł więc, bo odkąd wsiedli na 
statek, była, ogólnie biorąc, dla niego miła i nie chciał tego psuć.
  Kapitan odprowadził Rhodę na miejsce. Wróciła też Pamela, która bez 
przekonania starała się naśladować na parkiecie swego partnera, 
wymachującego rękami i podskakującego, amerykańskiego studenta.
  - Muszę zaopatrzyć się w laskę i białą perukę - oświadczyła. - Gdy 
odmawiam, chłopcy są zupełnie wstrząśnięci, a ja prawie nie umiem tańczyć. 
A gdy przychodzi do Lindy Hop...
  Orkiestra odezwała się znowu. Do Rhody zbliżył się jej młody oficer w 
niepokalanie białym mundurze ze złotem. Pug skrzywił się niezadowolony. 
Dostrzegł to kapitan i gdy oficer podszedł bliżej, mruknął parę słów, które 
zagłuszyła orkiestra. Młody człowiek zatrzymał się jak wryty, zrobił w tył 
zwrot i wypadł z salonu. Do końca podróży więcej go nie widziano.
  Uśmiechnięta Rhoda, już gotowa wstać z miejsca, zdumiała się, widząc tę 
niezwykłą ucieczkę młodego Niemca.
  Pug powstał.
  - Zatańczymy?
  - Co? - odparła gniewnie. - Nie, dziękuję.
  Pug wyciągnął rękę do panny Tudsbury.
  - Pamela?
  Zawahała się.
  - Mam nadzieję, że nie tańczysz Lindy Hop? - Pug wybuchnął śmiechem. - Bo 
z Amerykanami nigdy nic nie wiadomo.
  Tańczyła ciężko, z wyraźnym brakiem doświadczenia. Pugowi sprawiał 
przyjemność jej przepraszający wyraz twarzy i zakłopotany uśmiech, gdy 
zdarzyło się jej nadepnąć mu na nogę.
  - To panu nie może sprawiać przyjemności - powiedziała.
  - Sprawia. Czy zamierzacie wracać do Stanów Zjednoczonych?
  - Jeśli ojca wyrzucą z Niemiec, co wydaje się nieuchronne, przypuszczam, 
że tak. Czemu pan pyta?
  - Mam syna w twoim wieku z doskonałą opinią służbową i - przeciwieństwie 
do mnie - wysokiego i przystojnego. 
  Pamela skrzywiła się.
  - Zawodowy marynarz? Nigdy. W każdym porcie inna dziewczyna.
  
  
  Ostatniego wieczoru na stole kapitańskim przed każdą z pań stały białe 
orchidee, a pod nimi puderniczki z białego złota. Pito szampana kolejkę za 
kolejką i wreszcie pojawiły się tematy polityczne. Wszyscy zgodzili się, że 
w naszej epoce i naszych czasach wojna jest głupim, rujnującym sposobem 
rozstrzygania sporów, szczególnie między tak rozwiniętymi krajami, jak 
Anglia, Francja i Niemcy.
  - Wszyscy jesteśmy z jednego gniazda, z północnej Europy - oświadczył 
Tudsbury. - Smutna to rzecz, gdy bracia dają się poróżnić.
  Kapitan kiwał głową z uszczęśliwioną miną.
  - Zawsze to mówiłem! Gdybyśmy tylko trzymali się razem, nigdy by nie było 
następnej wojny. Przeciw takiej potędze bolszewicy nie śmieliby wystąpić. A 
kto prócz nich chce wojny?
  Wszyscy na sali mieli papierowe kapelusze i rzucali serpentyny. Pug 
zauważył, że siedzący przy pobliskim stole Żydzi bawią się równie dobrze, 
jak wszyscy pozostali, uprzejmie obsługiwani przez uśmiechniętych 
niemieckich kelnerów. Kapitan podążył spojrzeniem za wzrokiem Puga i na 
jego surowej twarzy ukazał się jowialny uśmiech wyższości.
  - Widzi pan, komandorze? Na pokładzie Bremen są tak samo mile widziani, 
jak ktokolwiek inny, i tak samo obsługiwani. Wieści na ich temat są wprost 
fantastycznie przesadzone. - Zwrócił się do dziennikarza: - Mówiąc między 
nami, czy wy, żurnaliści, nie jesteście odrobinę odpowiedzialni za 
pogarszanie się sytuacji?
  - No cóż, kapitanie - odrzekł Tudsbury - jak pan wie, dziennikarze zawsze 
szukają nowych tematów. A dla ludzi żyjących poza granicami Niemiec jedną z 
nowości o waszym rządzie jest jego stosunek do Żydów. I tak to się kręci.
  - Tudsbury ma trochę racji, kapitanie - wtrącił się Grobke, opróżniając 
kieliszek wina. - Dziś, gdy mówi się o Niemczech, cudzoziemcy myślą tylko o 
Żydach. To była niefortunna polityka. Bez przerwy o tym mówię. O tym i o 
wielu innych sprawach. - Zwrócił się do komandora. - Ale czy to takie ważne 
w porównaniu z osiągnięciami Führera? Niemcy znowu żyją, i to jest 
najświętsza prawda. Ludzie mają pracę, mają co jeść i gdzie mieszkać. I 
mają zapał! Już choćby to tylko, co Hitler zrobił dla naszej młodzieży, 
jest wręcz niewiarygodne. 
  Kapitanowi Bremen rozbłysły oczy. Entuzjastycznie kiwał głową, wołając 
"Ja! ja!"
  Grobke ciągnął dalej: - Za Republiki Weimarskiej młodzież buntowała się, 
wstępowała do partii komunistycznej, oddawała się perwersjom seksualnym i 
narkomanii. To było straszne! Teraz pracuje albo ćwiczy, albo służy w 
wojsku. Jest szczęśliwa! Moja załoga też jest szczęśliwa. Nie może pan 
sobie wyobrazić, jak nisko za Republiki stało morale floty. - Uderzył 
pięścią w stół. - Wie pan co, Victor? Proszę przyjechać z wizytą do naszej 
eskadry w bazie łodzi podwodnych w Świnoujściu. Proszę to zrobić! Jest pan 
człowiekiem, któremu wystarczy spojrzeć na port wojenny i załogę okrętu, by 
zrozumieć, co się tam dzieje! To panu otworzy oczy. Przyjedzie pan?
  Wszyscy przy stole zwrócili się w oczekiwaniu do komandora, który 
zastanawiał się przez chwilę. Przyjęcie takiego zaproszenia zobowiązywało 
do wystąpienia z podobną propozycją wobec niemieckiego attache morskiego w 
Waszyngtonie. Czy marynarka wojenna była skłonna wymienić z nazistowskim 
reżimem wizyty w bazach łodzi podwodnych? Decyzja nie należała do Puga. 
Najpierw musiał zameldować o tym do Waszyngtonu i działać zgodnie z 
odpowiedzią.
  - Chciałbym - odrzekł. - Może uda się nam tego dopiąć.
  - Powiedz pan, że się zgadzasz. Zapomnij o formalnościach! - Grobke 
szeroko rozłożył ręce. - To moje osobiste zaproszenie dla pana, marynarza 
do marynarza. Dowództwo u-bootów ma cholernie mały budżet, lecz my jesteśmy 
materialnie niezależni. Może pan nas odwiedzić bez żadnych zobowiązań. Tym 
już ja się zajmę.
  - Zaproszenie oczywiście mnie nie może dotyczyć? - spytał Tudsbury.
  Grobke zawahał się i na koniec roześmiał.
  - Czemu nie? Jedź z nami, redaktorze. Im lepiej Brytyjczycy będą 
wiedzieli, czym dysponujemy, tym bardziej to ich uchroni przed błędami 
pochopnych decyzji.
  - Oto więc - oświadczył kapitan - być może przy moim stole został 
dokonany mały, ale ważny kroczek ku pokojowi. Czuję się zaszczycony i z tej 
okazji natychmiast napijemy się jeszcze szampana.
  I tak goście przy kapitańskim stole Bremen na kilka minut przed północą 
zgodnie wznieśli toast za pokój. Statek zaś zwalniał, zbliżając się do 
świateł błyszczących na wybrzeżu nazistowskich Niemiec.
  
  
  W jasnym świetle dnia Bremen płynął pomiędzy dwoma niskimi, trawiastymi 
brzegami szerokiej rzeki, jak pociąg po szynach. Pug stał przy relingu 
pokładu słonecznego, smakując dobrze mu znaną przyjemność oglądania lądu po 
rejsie. Rhoda została w kajucie, warcząc na wszystkich w typowym dla niej 
napadzie złego humoru. Gdy podróżowali razem, Rhoda cały bagaż pakowała z 
miną męczennicy. Pug doskonale radził sobie z pakowaniem sam; ale Rhoda 
twierdziła, że potem nigdy nie można niczego znaleźć.
  - O tak, ten kraj wygląda uroczo - oświadczył Tudsbury, zbliżając się, by 
rozpocząć przemówienie na temat rozpościerającego się przed nimi pejzażu. - 
Między Bremerhaven i Berlinem ujrzysz mnóstwo ślicznych, 
północnoniemieckich miasteczek. Ciężkie budynki o zrębie drewnianym, 
wypełnionym cegłą, jakże podobne do angielskich z epoki Tudorów. To fakt, 
że między Anglią i Niemcami wiele jest więzi i podobieństw. Oczywiście 
wiesz, że Kaiser był wnukiem królowej Wiktorii i że nasza rodzina królewska 
przez długi czas mówiła tylko po niemiecku? A przecież, ogólnie biorąc, 
Niemcy są bardziej nam obcy niż Eskimosi. - Ryknął śmiechem i mówił dalej, 
obejmując całe wybrzeże jednym gestem tłustej dłoni. - Tak, tu w sercu 
Europy siedzą Niemcy, ci nasi kłopotliwi stryjeczni bracia, sarkając, 
kipiąc złością i co pewien czas rzucając się we wszystkich kierunkach z 
ohydnym rykiem. Wynurzają się właśnie z tych ślicznych miasteczek, z tego 
bajkowego krajobrazu, z czystych, pięknie urządzonych miast - poczekaj, aż 
zobaczysz Kolonię, Norymbergę, Monachium, nawet Berlin czy Hamburg. Ci 
uprzejmi, niebieskoocy miłośnicy muzyki nagle rzucają się na ludzi, żądni 
krwi. To staje się nieco denerwujące. A teraz mają Hitlera, który podgrzewa 
ich na nowo do gorączki. Może się zdarzyć, że wy, Amerykanie, będziecie 
musieli nam pomagać jeszcze bardziej niż zeszłym razem. Bo nas, a także 
Francuzów, mocno wtedy wyczerpali.
  Nie uszło uwagi komandora, że przemowy Tudsbury'ego, tak czy inaczej, 
zawsze zdążały w kierunku tematu wojny Stanów Zjednoczonych z Niemcami.
  - Raczej się tego nie spodziewam. Mamy na głowie Japończyków. Rozbierają 
Chiny na części i mają pierwszorzędną marynarkę wojenną rosnącą z każdym 
miesiącem. Jeśli uda się im zmienić Pacyfik w japońskie jezioro i dalej 
robić co chcą na kontynencie azjatyckim, za pięćdziesiąt lat mogą być 
panami świata.
  - Żółte niebezpieczeństwo - odparł Tudsbury, wystawiwszy koniec języka z 
kącika ust.
  - To sprawa faktów i liczb - odparł Henry. - Ile ludności ma cała Europa? 
Paręset milionów? Japonia panuje już prawie nad miliardem. Japończycy są 
pracowici jak Niemcy, a nawet bardziej. W ciągu paru pokoleń, wyszedłszy z 
papierowych domków i zrzuciwszy jedwabne kimona, doszli do tego, że pobili 
Rosję. To zadziwiający ludzie. W porównaniu z tym, co nas czeka w Azji, ta 
cała afera z Hitlerem wygląda na małą, podwórkową bójkę psa z kotem.
  Tudsbury zerknął na niego niechętnie.
  - Prawdopodobnie nie doceniacie Niemców.
  - Może właśnie wy ich przeceniacie. Czemu u diabła ani wy, ani Francuzi 
nie interweniowaliście, gdy zajmowali Nadrenię? Złamali traktat. W tym 
momencie mogliście wkroczyć i powiesić Hitlera. Wtedy nie wymagało to 
wysiłku większego niż wypad do damskiej sypialni.
  - Ach, odwieczna mądrość przewidywań po fakcie. Nie żądaj, abym bronił 
naszych polityków. To była kompletna klęska, całkowite załamanie nerwów i 
zdrowego rozsądku. W roku trzydziestym szóstym pisałem i mówiłem tak, jak 
wy teraz. Podczas Monachium byłem bliski samobójstwa. Relacjonowałem to 
wszystko. Czechosłowacja! Ogromny łańcuch potężnych fortyfikacji, głęboko 
wbitych w podbrzusze Niemiec. Pięćdziesiąt doborowych dywizji rwących się 
do walki. Drugi pod względem potencjału przemysł wojenny na świecie. Rosja 
i nawet Francja wreszcie zdecydowane do oporu i walki. I Anglik, ten 
właśnie Anglik! - pełznący na brzuchu przez pół Europy, by wręczyć 
Hitlerowi na półmisku Czechosłowację. - Tudsbury zaśmiał się gorzko i 
zaciągnął się dymem z papierosa. - Nie wiem, może demokracja nie pasuje do 
epoki industrializacji. Ale jeśli ma przeżyć, uważam, że Amerykanie muszą 
wziąć na siebie to przedsięwzięcie.
  - Dlaczego? Dlaczego w kółko to powtarzasz? Obliczenia dowodzą, że wy z 
Francuzami nadal możecie spuścić Niemcom paskudne lanie. Czy tego nie 
rozumiecie? Siła robocza, siła ognia, stal, ropa naftowa, przemysł - 
jakkolwiek byś to liczył, jesteście silniejsi. Mają chwilową, niewielką 
przewagę w powietrzu, ale mają także na karku Związek Sowiecki. To nie 
byłby taki spacerek, jak rok czy dwa temu, ale z bilansu wynika, że możecie 
liczyć na wygraną.
  - Niestety, oni mają przywódców.
  Mocna dłoń klepnęła Victora w ramię, a głos zabarwiony ironią powiedział: 
"Heil Hitler". Ernest Grobke stał w podniszczonym, wymiętym mundurze 
niemieckiej marynarki wojennej. Wraz z mundurem przybrał surowy wyraz 
twarzy i wyprostowaną postawę. - A więc, panowie, otośmy przybyli. Victor, 
gdybym pana już nie zobaczył w tym zamęcie, jak się mogę skontaktować? 
Przez ambasadę? 
  - Oczywiście. Biuro attache morskiego.
  - Ach, prawda - przypomniał Tudsbury - nasza mała wycieczka do 
Świnoujścia! Cieszę się, że nie zapomniałeś.
  - Zrobię, co będę mógł, aby włączyć i pana - odrzekł chłodno Grobke. Z 
ukłonami i strzelaniem obcasów wymienił z nimi uściski dłoni i odszedł.
  - Idź pożegnać się z Pamelą - przypomniał dziennikarz. - Jest na dole, 
pakuje się.
  - Chętnie. - Pug zeszedł z pokładu wraz z dziennikarzem, który podpierał 
się laską. - Chodzi mi po głowie myśl wydania ją za mego syna.
  - O, doprawdy? - Tudsbury rzucił mu zza okularów kpiące spojrzenie. - 
Ostrzegam cię, to kłopotliwa osóbka.
  - Co takiego? W życiu nie spotkałem milszej i łagodniejszej dziewczyny.
  - Cicha woda. Ostrzegam.
  `ty
  4
  Ledwie państwo Henry przybyli do Berlina, a już zostali zaproszeni na 
spotkanie z Hitlerem. W ambasadzie powiedziano im, że to wyjątkowo 
szczęśliwy przypadek. Niezbyt często wydawano w Kancelarii Rzeszy przyjęcia 
tak wielkie, by obejmowały także attaches wojskowych. Aby wyciszyć gadaninę 
o wojnie, Führer wyjechał poza Berlin. Wrócił tylko z okazji wizyty 
premiera Bułgarii.
  W biurze komandora Henry'ego nagromadziły się stosy pilnych papierów, 
studiował więc protokół przyjęć nazistowskich tylko w kradzionych chwilach. 
Rhodę natomiast ogarnęło dwudniowe szaleństwo na tle stroju oraz fryzury, 
która - jak zapewniała - została kompletnie zrujnowana przez kretyńskiego 
fryzjera w hotelu Adlon (Pug był zdania, że wygląda mniej więcej tak jak 
zawsze). Nie przywiozła sukien choćby w najmniejszym stopniu stosowanych na 
wiosenne, oficjalne popołudniowe przyjęcie. Czemu nikt jej nie uprzedził? 
Na trzy godziny przed przyjęciem Rhoda nadal szalała po całym Berlinie, 
krążąc samochodem ambasady od jednego sklepu do drugiego. Wpadła do pokoju 
hotelowego ubrana w różową jedwabną suknię ze złotymi guzikami i złotą 
tiulową bluzkę.
  - Jak wyglądam? - warknęła. - Sally Forest mówi, że Hitler lubi różowy 
kolor.
  - Znakomicie! - Victor był zdania, że suknia jest okropna i zdecydowanie 
zbyt duża, ale nie był to stosowny moment, by mówić prawdę. - No, no! Gdzie 
udało ci się to znaleźć?
  Na ulicy powiewały długie, pionowe chorągwie z grubej bawełnianej 
tkaniny: czerwień z czarną swastyką w białym kole. Na przemian z nimi 
wisiały krzykliwe flagi bułgarskie. W drodze do Kancelarii zobaczyli morze 
trzepoczącej czerwieni, przeplatanej tuzinami nazistowskich emblematów 
partyjnych, wzorowanych na godłach rzymskich legionów: długie drzewce ze 
stylizowanymi złotymi orłami, siedzącymi na wieńcach ze swastyką w środku, 
pod nimi zaś, zamiast rzymskiego SPQR (SPQR (łac.) - Senatus Populusque 
Romanus - senat i naród rzymski), litery NSDAP.
  Ujrzawszy je przez okno samochodu, Rhoda spytała:
  - Co, na miły Bóg, oznacza NSDAP?
  - Narodowo-Socjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza - odrzekł Pug.
  - Czy tak się nazywają naziści? Ależ zabawne! W pełnym brzmieniu zalatuje 
to komunizmem.
  - Oczywiście. Hitler doszedł do władzy jako najczerwieńszy radykał.
  - Naprawdę? Nigdy o tym nie słyszałam. Myślałam, że on jest przeciw tym 
bzdurom. Kompletna gmatwanina, mam na myśli politykę europejską, ale 
uważam, że to wszystko jest strasznie emocjonujące. W porównaniu z tym 
Waszyngton jest mdły i nudny.
  Nowa Kancelaria Rzeszy absurdalnie skojarzyła się Henry'emu z nowojorską 
salą widowiskową w Radio City. Luksusowy chodnik dywanowy, długie szeregi 
czekających gości, wysokie stropy, ogromne powierzchnie błyszczącego 
marmuru, przesadnie wielkie przestrzenie, krzykliwie umundurowani 
funkcjonariusze ustawiający zaproszonych w kolejności - wszystko to razem 
ukazywało, jak wysilano się, by nadać wnętrzu wyraz dostojeństwa. Efekt zaś 
był teatralny, wulgarny i wymuszony. Ale tu była siedziba rządu jednej z 
potęg europejskich, a nie sala kinowa. Urzędnik w niebieskim mundurze 
zapytał Puga o nazwisko i wolno posuwająca się kolejka gości poniosła 
państwa Henry w stronę Führera, daleko w głąb sali.
  Esesmani ze straży przybocznej Hitlera dobrani byli jak chórzyści zespołu 
rewiowego: wszyscy w czarno-srebrnych mundurach, czarnych butach z 
cholewami, barczyści blondyni z falującymi włosami, białymi zębami, opaloną 
cerą i niebieskimi oczami. Niektórzy z uprzejmym uśmiechem kierowali ruchem 
gości, inni stali wzdłuż ścian, sztywni z twarzami bez wyrazu.
  Hitler nie był wyższy od Victora Henry'ego. Był to niewielki, wysoko 
podstrzyżony człowieczek, nieustannie pochylający się do przodu i 
kłaniający, gdy ściskał ręce gości, z głową pochyloną na bok i kosmykiem 
opadającym na czoło. Takie było pierwsze powierzchowne wrażenie komandora, 
gdy ujrzał Führera w całej okazałości, stojącego obok tęgiego, 
wyorderowanego Bułgara. Ale już po chwili zmienił zdanie. Niezwykły był 
uśmiech Hitlera. Kiedy był poważny, wyraz jego twarzy był sztywny i 
napięty, kąciki ust opuszczone, oczy surowe i bijące pewnością siebie. Gdy 
się uśmiechał, jego fanatyczny wyraz niknął, cała twarz rozjaśniała się 
wesoło z jakąś dziwną, niemal chłopięcą nieśmiałością. Czasami zatrzymywał 
rękę gościa w dłoni i wdawał się w wymianę zdań. Jeśli go coś szczególnie 
rozbawiło, śmiał się i czynił nagły ruch prawym kolanem: podnosił je i 
skręcał nim nieco do wewnątrz.
  Dwie amerykańskie pary przed państwem Henry przywitał niedbale. Nie 
uśmiechnął się, a jego niespokojne oczy uciekały w dal i wracały ku 
gościom.
  Szef protokołu dyplomatycznego w jasnobłękitnym, szamerowanym złotem 
uniformie służby zagranicznej zaanonsował:
  - Attache morski ambasady Stanów Zjednoczonych Ameryki, komandor 
porucznik Victor Henry!
  Dłoń Führera była sucha, szorstka i jakby nieco opuchnięta. Ściskając 
mocno dłoń Henry'emu przyjrzał mu się uważnie. Z bliskiej odległości Victor 
dostrzegł, że bladoniebieskie, lekko szkliste oczy Hitlera były 
podpuchnięte. Wyglądał na zmęczonego, jego ziemista cera nosiła ślady 
świeżej opalenizny na czole, nosie i kościach policzkowych, jakby 
przekonano go, by w Berchtesgaden wstawał na parę godzin od biurka i 
wychodził na powietrze. Widok tej słynnej twarzy ze zwisającym kosmykiem 
włosów, wydatnym nosem i wąsikiem był najdziwniejszym doznaniem w życiu 
Victora.
  - Wilkommen in Deutschland - powiedział Hitler i wypuścił dłoń komandora.
  Zaskoczony wiedzą Führera o jego niedawnym przybyciu, Pug wyjąkał:
  - Danke, Herr Reichskanzler.
  - Pani Henry!
  Rhoda, z płonącymi oczami, podała dłoń Adolfowi Hitlerowi. Odezwał się po 
niemiecku:
  - Mam nadzieję, że czują się państwo wygodnie w Berlinie. - Mówił cichym, 
prawie przyjacielskim głosem; jeszcze jedna niespodzianka dla Henry'ego, 
który pamiętał tylko, jak Führer przez radio lub w kronikach filmowych 
ochryple wrzeszczał.
  - Prawdę mówiąc, Herr Reichskanzler, dopiero zaczęliśmy się rozglądać za 
jakimś domem - odrzekła Rhoda bez tchu, zbyt zaskoczona, by odpowiedzieć 
coś zdawkowego i ustąpić miejsca następnym.
  Na dźwięk jej doskonałej niemczyzny spojrzenie Hitlera stało się ciepłe i 
miękkie. Najwidoczniej uznał ją za piękność. Uśmiechając się lekko, nie 
wypuszczał jej dłoni ze swojej.
  - Ale wokół Berlina widzieliśmy tyle uroczych miejscowości, że jestem 
zupełnie oszołomiona. Oto prawdziwy problem. 
  Odpowiedź ta albo rozbawiła, albo zrobiła przyjemność Hitlerowi. 
Roześmiał się, wyprostował nogę i powiedział parę słów stojącemu za nim 
adiutantowi. Adiutant skłonił się. Hitler wyciągnął rękę do następnego 
gościa, państwo Henry podeszli do Bułgara.
  Przyjęcie nie trwało długo. Pułkownik Forrest, otyły oficer lotnictwa 
lądowego z Idaho, od dwóch lat attache wojskowy na placówce berlińskiej, 
przedstawił Victora i Rhodę zagranicznym attaches i nazistowskim 
przywódcom, włącznie z Goebbelsem i Ribbentropem, którzy wyglądali 
wprawdzie tak, jak w kronikach filmowych, ale dziwnie pomniejszeni. Obaj 
podali komandorowi ręce szybko i niedbale, dając mu w ten sposób odczuć, że 
jest tu tylko płotką. Hitler tak się nie zachował. Pug nadal śledził go 
wzrokiem. Führer nosił czarne spodnie, czarną dwurzędową marynarkę z 
emblematem orła na rękawie i małym Krzyżem Żelaznym na lewej piersi. Jak na 
amerykański gust, jego ubranie było o wiele za obszerne. Nadawało to 
niemieckiemu przywódcy wygląd człowieka odzianego w czyjś używany, źle 
dopasowany garnitur. Nastrój Hitlera zmieniał się błyskawicznie. To był 
niespokojny, zmęczony lub znudzony, to znów w jednej chwili stawał się 
absolutnie czarujący. Rzadko kiedy stał spokojnie. Przebierał nogami, 
kręcił głową, splatał palce, zakładał ręce na piersi, gestykulował, do 
większości osób odzywał się z roztargnieniem, do niewielu z uwagą i co 
chwila robił swój dziwaczny ruch kolanem. W pewnej chwili Pug zauważył, że 
Führer zajada małe, lukrowane ciasteczka z podanej tacy, chciwie pchając je 
do ust i skwapliwie połykając, nie przerywając przy tym rozmowy ze swym 
wyorderowanym gościem. Wkrótce potem opuścił przyjęcie i zebrani zaczęli 
się rozchodzić.
  Na dworze mżyło; zmasowane czerwone chorągwie obwisły, a z hełmów 
nieruchomych, sztywno wyprostowanych wartowników spływała woda zalewając im 
twarze. Kobiety zatrzymały się przy wyjściu, zaś Pug, pułkownik Forrest i 
charge d'affaires poszli zawezwać samochody ambasadzkie. Ambasadą kierował 
charge, wysoki mężczyzna z wąsami na bladej, inteligentnej i bardzo 
znużonej twarzy. Po Kryształowej Nocy prezydent Roosevelt wezwał ambasadora 
i jeszcze nie przysłał go z powrotem. W ambasadzie wszyscy byli temu 
przeciwni. Odcinało to ją od niektórych oficjalnych kanałów i utrudniało 
prowadzenie wielu spraw, w tym wstawiania się za Żydami. Pracownicy 
placówki uważali, że prezydent zrobił polityczny gest w stronę nowojorskich 
Żydów, ale z perspektywy Niemiec wyglądało to na posunięcie bezowocne i 
śmiechu warte.
  - No i cóż myślisz o Führerze? odezwał się do Puga charge d'affaires.
  - Zrobił na mnie wrażenie. Wiedział nawet, że właśnie przybyłem.
  - Naprawdę? No, to masz przykład niemieckiej dokładności. Ktoś to 
sprawdził i go uprzedził.
  - Ale on zapamiętał. Przy takiej liczbie gości!
  Charge uśmiechnął się.
  - Pamięć polityka.
  Pułkownik Forrest podrapał się po szerokim, płaskim nosie, zgniecionym 
przed laty w wypadku lotniczym, i zwrócił się do charge:
  - Führer miał dłuższą rozmówkę z panią Henry. O co chodziło, Pug?
  - O nic. Parę słów na temat poszukiwania domu.
  - Masz piękną żonę - zauważył charge. - Hitler lubi piękne kobiety. A 
suknię miała imponującą. Mówią, że Hitler lubi różowy kolor.
  
  
  W dwa dni później Henry ślęczał w ambasadzie nad stosem porannej poczty. 
Biuro miał trochę podobne do swej dawnej izdebki w Planowaniu Wojennym - 
małe, zatłoczone stalowymi szafami na akta. Wszędzie piętrzyły się stosy 
fachowych podręczników i sprawozdań. Okno wychodziło na Kancelarię Rzeszy i 
ten widok każdego ranka trochę mu działał na nerwy. Podoficer kancelaryjny 
nacisnął brzęczyk ze swego maleńkiego przedpokoju, pachnącego powielaczową 
farbą, dymem papierosowym i wczorajszą kawą - jak wszystkie przedpokoje 
podoficerów kancelaryjnych na świecie.
  - Pani Henry, sir.
  Była to, jak na Rhodę, bardzo wczesna pora. Gderliwym głosem zawiadomiła 
męża, że niejaki Knödler, agent wynajmu umeblowanych domów, przysłał 
wizytówkę do ich hotelowego pokoju wraz z liścikiem, że został 
powiadomiony, iż szukają domu. Czeka w hallu na odpowiedź.
  - No, to co masz do stracenia? - odparł Henry. - Jedź i obejrzyj ten dom.
  - Ale to takie dziwne. Czy sądzisz, że to może Hitler go przysłał?
  Pug roześmiał się.
  - Raczej jego adiutant.
  Rhoda zatelefonowała po raz drugi po południu, o wpół do czwartej.
  - Tak? - ziewnął komandor. - Co nowego? - Długi obiad dyplomatyczny, 
mocno podlany winem, był trochę ponad jego siły.
  - Jest cudowny dom w dzielnicy Grünewald, wprost nad jeziorem. Ma nawet 
kort tenisowy! Śmiesznie tani, nie kosztuje nawet stu dolarów na miesiąc. 
Czy możesz natychmiast przyjechać, by go obejrzeć?
  Pug pojechał. Dom okazał się solidną rezydencją z szarego kamienia pod 
dachem z czerwonej dachówki, otoczoną wysokim starodrzewem i trawnikami, 
łagodnie opadającymi ku brzegowi jeziora. Za domem był kort tenisowy i 
zadbany ogród kwiatowy, rozłożony wokół marmurowego basenu, w którym roiły 
się złote rybki. Pokoje wyłożone orientalnymi dywanami, a na ścianach 
wisiały stare obrazy w szerokich złotych ramach. W jadalni szesnaście 
krzeseł z jedwabnymi niebieskimi obiciami otaczało orzechowy stół, a długi 
living-room zapełniały eleganckie francuskie meble. Na piętrze było pięć 
sypialni i trzy wyłożone marmurem łazienki.
  Agent, pulchny, rzeczowy mężczyzna około trzydziestki, z prostymi 
ciemnymi włosami, noszący okulary bez oprawki, wyglądał jak amerykański 
pośrednik handlu nieruchomościami. Okazało się, że jego brat był 
pośrednikiem w Chicago, on zaś przez pewien czas pracował w jego biurze. 
Pug spytał, czemu cena wynajmu jest tak niska. Agent ochoczo wyjaśnił w 
dobrej angielszczyźnie, że właściciel, Herr Rosenthal, jest żydowskim 
fabrykantem, a dom jest nie zamieszkany ze względu na nowe przepisy 
dotyczące Żydów. Dlatego pilnie poszukuje najemcy.
  - Na czym polegają te nowe przepisy? - spytał Henry.
  - Dokładnie nie wiem. To coś dotyczącego posiadania przez nich 
nieruchomości - odrzekł niedbale Knödler, jakby rozmawiali o przepisach 
mieszkaniowych w Chicago.
  - Czy on wie, że pan oferuje nam dom i za jaką cenę?
  - Oczywiście.
  - Kiedy mogę się z nim widzieć?
  - Kiedy tylko pan zechce.
  Następnego dnia Pug poświęcił porę lunchu na spotkanie z właścicielem. 
Agent, przedstawiwszy ich sobie na progu domu, oddalił się do samochodu. 
Herr Rosenthal, siwowłosy, pełen godności starszy pan z brzuszkiem, w 
ciemnym garniturze od doskonałego angielskiego krawca, zaprosił komandora 
do środka.
  - To bardzo piękny dom - pochwalił Henry po niemiecku.
  Rosenthal tęsknie rozejrzał się wokół, wskazał komandorowi fotel i 
usiadł.
  - Dziękuję panu. Lubimy go i poświęciliśmy mu mnóstwo czasu i pieniędzy.
  - Moja żona i ja mamy wątpliwości co do jego wynajęcia.
  - Czemu? - spytał zdumiony Rosenthal. - Jesteście pożądanymi lokatorami. 
Jeśli niższa cena pomoże podjąć decyzję...
  - Na Boga, nie! Cena jest niewiarygodnie niska. Ale czy pan otrzyma te 
pieniądze?
  - Oczywiście, któż by inny? To mój dom - odrzekł właściciel dumnie i 
zdecydowanie. - Po potrąceniu komisowego dla agenta i pewnych opłat 
municypalnych otrzymam wszystko co do feniga.
  Pug ruchem kciuka wskazał na drzwi wejściowe.
  - Knödler powiedział mi, że jakieś nowe przepisy zmuszają pana do 
wynajęcia domu.
  - Zapewniam, że to nie dotyczy pana jako najemcy. Prawdę mówiąc, 
wolałbym, żeby pan pomyślał o dwuletnim kontrakcie...
  - Ale co to za przepisy?
  Choć byli sami w pustym domu, Rosenthal obejrzał się przez ramię, potem 
przez drugie i zniżył głos.
  - Nooo... to jest dekret nadzwyczajny, rozumie pan, i jestem pewien, że 
później zostanie odwołany. Jeśli o to chodzi, to zapewniły mnie o tym pewne 
wysoko postawione osobistości. Ale tymczasem ta nieruchomość może zostać 
oddana w zarząd powierniczy i w każdej chwili sprzedana bez mojej zgody. 
Natomiast nie może się to zdarzyć, jeśli jest wynajęta lokatorowi z 
immunitetem dyplomatycznym - Rosenthal uśmiechnął się. - Z tego właśnie 
powodu cena jest tak niska, Herr Commandant! Jak pan widzi, nie ukrywam 
niczego.
  - Można pana o coś zapytać? Czemu nie sprzeda pan wszystkiego i nie 
wyjedzie z Niemiec?
  Żyd zamrugał oczami.
  - Moja rodzina prowadzi tu interes od przeszło stu lat. Rafinujemy 
cukier. Moje dzieci są w szkołach w Anglii, ale moja żona i ja dobrze 
czujemy się tylko w Berlinie. Oboje jesteśmy urodzonymi berlińczykami. - 
Westchnął, rozejrzał się po przytulnej, wyłożonej palisandrową boazerią 
bibliotece, w której siedzieli. - Sprawy nie stoją tak źle jak w 
trzydziestym ósmym roku. To był najgorszy okres. Jeśli nie będzie wojny, 
sytuacja szybko się poprawi. Pewni wysocy urzędnicy zapewniali mnie o tym 
bardzo poważnie. Moi starzy przyjaciele. - Zawahał się i dodał: - Führer 
dokonał dla tego kraju niezwykłych rzeczy. Szaleństwem byłoby zaprzeczać. 
Przeżyłem już inne ciężkie czasy. Byłem ranny od postrzału w Belgii, w 
tysiąc dziewięćset czternastym roku. Człowiek wiele przechodzi w życiu. - 
Rozłożył ręce gestem łagodnej rezygnacji.
  - Proszę pana, moja żona jest zakochana w tym domu. Ale ja nie chcę 
ciągnąć korzyści z nieszczęścia drugiego człowieka. 
  - Będzie dokładnie odwrotnie. Teraz już pan wie. Dwa lata...?
  - A może rok, z opcją na przedłużenie?
  Rosenthal natychmiast powstał i wyciągnął dłoń. Henry wstał i uścisnął 
ją.
  - Może powinniśmy to opić - dodał Rosenthal - ale wyprowadzając się 
opróżniliśmy kredens. Alkohol nie trzyma się długo w pustym domu.
  Pierwszej nocy dziwnie im było spać na szerokim i miękkim łożu 
Rosenthalów, z obiciem pokrytym wykwintnym francuskim haftem petit-point. 
Ale już po paru dniach Pug i Rhoda poczuli się w nowym domu jak u siebie i 
zaczęli ruchliwe życie: Knödler polecił im biuro zatrudnienia, przez które 
dostali troje znakomicie wyszkolonych służących - pokojówkę, kucharkę i 
lokaja-kierowcę. Wszyscy oni, jak z góry zakładał Henry, byli konfidentami 
nasłanymi przez gestapo. Sprawdził instalację elektryczną domu w 
poszukiwaniu aparatów podsłuchowych, lecz nie znając niemieckiego sprzętu i 
typu przewodów, nie znalazł niczego, niemniej jednak, by omawiać delikatne 
tematy, wychodził z Rhodą do ogrodu.
  
  
  Pierwsze tygodnie przemknęły im błyskawicznie. Raz jeszcze zobaczyli 
Hitlera, tym razem w wyłożonej purpurowym adamaszkiem loży na galowym 
przedstawieniu w operze. Znowu pojawił się w zbyt obszernym odzieniu; we 
fraku wyglądał jak Charlie Chaplin - przebrany w cudze ubranie włóczęga. I 
nie zatarły tego wrażenia ani jego sztywno uniesiona w pełnym powagi 
pozdrowieniu ręka, ani wiwaty i oklaski pięknych kobiet i mężczyzn z minami 
ważnych osobistości, wyciągających szyje, by z uwielbieniem popatrzeć na 
wodza.
  Na dwóch przyjęciach powitalnych dla państwa Henry, u charge d'affaires i 
u pułkownika Forresta, zjawiło się wielu zagranicznych dyplomatów oraz 
niemieckich przemysłowców, artystów, polityków i wojskowych. Rhoda miała 
oszałamiające powodzenie. Pomimo paniki, w jaką wpadła przed przyjęciem u 
Hitlera, okazało się, że przywiozła wielkie zapasy kosztownej garderoby. W 
nowej sukni wyglądała olśniewająco. Po niemiecku mówiła coraz lepiej. 
Polubiła Berlin i jego mieszkańców. Niemcy to wyczuli i zaczęli się do niej 
coraz cieplej odnosić, choć wielu pracowników ambasady, nienawidzących 
hitlerowskiego reżimu, było zaskoczonych jej serdecznością wobec nazistów. 
Na tych przyjęciach Pug, milczący, póki się ktoś do niego nie odezwał, 
zachowywał się trochę jak niedźwiedź. Ale sukcesy towarzyskie Rhody 
spowodowały, że tego nie zauważano.
  Rhoda nie była obojętna wobec hitlerowskich nadużyć władzy. Po pierwszym 
spacerze przez Tiergarten odmówiła dalszych tam wizyt. Park był o wiele 
czyściejszy, porządniejszy i ładniejszy niż którykolwiek z amerykańskich, 
ale napisy na ławkach Juden verboten doprowadzały ją do mdłości. Ujrzawszy 
taki napis w oknie restauracji, cofała się i żądała, by pójść gdzie 
indziej. Gdy Pug opowiedział jej swą rozmowę z Rosenthalem, dostała ostrego 
ataku melancholii, chciała zrzec się domu i nawet wspominała o wyjeździe z 
Niemiec. 
  - Pomyśl tylko! Wynajmuje ten przepiękny dom za psi grosz tylko po to, by 
uchronić go od sprzedaży za swymi plecami - bez wątpienia jakiemuś grubemu 
hitlerowcowi, który tylko czyha, by go tanio kupić. Okropne!
  W końcu zgodziła się jednak, że lepiej będzie, gdy go wezmą. Gdzieś 
przecież musieli mieszkać, a dom był cudowny.
  Jednakże z każdym dniem jej reakcje na takie wydarzenia tępiały, 
zwłaszcza gdy ujrzała, że w Berlinie są codziennością, a ludzie traktują je 
jak coś normalnego. Gdy nienawidząca nazistów Sally Forrest zaprosiła ją na 
lunch do restauracji z wywieszką w oknie, że Żydów tu się nie obsługuje, 
Rhodzie wydało się, że głupio byłoby zaprotestować. Wkrótce zaczęła bez 
namysłu jadać w takich lokalach. Z czasem nawet Tiergarten stał się 
ulubionym miejscem jej niedzielnych spacerów. Ale nadal twierdziła, że 
antysemityzm jest czarną plamą na obrazie tego skądinąd interesującego i 
uroczego kraju. I mówiła to nazistowskim prominentom. Niektórzy sztywnieli, 
inni zmuszali się do tolerancyjnego uśmiechu. Tylko nieliczni dawali do 
zrozumienia, że z czasem te sprawy się naprostują.
  - Jestem Amerykanką do szpiku kości od sześciu pokoleń - mawiała wtedy. - 
I w tej sprawie nigdy się z wami nie pogodzę. To jest absolutnie 
obrzydliwe.
  Większość Niemców musiała, jak się zdawało, godzić się na takie 
niezależne i otwarte wypowiedzi z ust amerykańskich kobiet oraz z 
tolerowaniem tego przez ich mężów; traktowali to jak narodowe dziwactwo.
  Victor Henry unikał żydowskiego tematu. W jego obecnej służbie problem 
hitleryzmu w Niemczech był trudnym orzechem do zgryzienia. Większość 
cudzoziemców była gorąco za albo przeciw nazizmowi. Korespondenci prasowi 
zaś, jak to zauważył Kip Tollever, nienawidzili go co do jednego. Wśród 
pracowników ambasady były różne opinie. Według jednych Hitler był dla 
Ameryki największą groźbą od roku tysiąc siedemset siedemdziesiątego 
szóstego. Nie spocznie, nim nie zdobędzie panowania nad światem, a w dniu, 
gdy będzie na to dość silny, zaatakuje Stany Zjednoczone. Inni uważali go 
za dobroczyńcę, za jedyną w Europie zaporę przeciw bolszewizmowi. System 
demokratyczny, twierdzili, okazał się bezsilny wobec groźby 
rozprzestrzeniania się partii komunistycznych. Hitler zwalczał pożar 
totalitaryzmu, rozpalając jeszcze większy i gorętszy ogień.
  Ale obie te opinie opierały się na wątłych podstawach. Starając się 
wycisnąć od swych nowych znajomych fakty, Pug uzyskiwał tylko namiętne 
oceny i gesty. Dział Dokumentacji dostarczał całe stosy analiz i 
sprawozdań, ale po zbadaniu zbyt wiele z nich okazywało się zgadywaniem, 
propagandą albo wątpliwymi, płatnymi raportami szpiegowskimi. Co wieczór, 
do późnej nocy, pilnie studiował historię Niemiec, aż doszedł do wniosku, 
że jest to mętna, ciągnąca się od przeszło tysiąca lat, gmatwanina. Nie 
zawierała żadnych wzorców ani wskazówek do zrozumienia tego, co się działo 
w roku tysiąc dziewięćset trzydziestym dziewiątym. Wyjaśnienie, skąd się 
wzięli naziści i gdzie się kryła tajemnica fascynacji Niemców Hitlerem, 
było ponad jego siły i ponad siły wszystkich jego rozmówców. Nawet problem 
barbarzyńskiego antysemityzmu Niemców miał tuzin wytłumaczeń, w zależności 
od tego, z którym z dwunastu dyplomatów ambasady rozmawiał. Komandor 
zdecydował, że próby pospiesznego zgłębienia tych kluczowych spraw są 
bezcelowe. Znał się na zagadnieniach wojskowych, a to był punkt widzenia 
wąski, lecz decydujący o ocenie mocy Trzeciej Rzeszy. Czy Niemcy 
nazistowskie były tak silne, jakby to wynikało z liczby nieustannie 
maszerujących ulicami, umundurowanych kolumn i tłumu uniformów w 
kawiarniach? Czy też był to tylko bluff, nie mniej tandetny niż przejrzysta 
czerwona materia na flagi ze swastyką, górującyce nad miastem? 
Zdecydowawszy, żeby niczego nie zakładać z góry, a fakty porządkować 
samodzielnie, Victor Henry pogrążył się w rozwiązywaniu tylko tej jednej 
zagadki.
  Tymczasem Rhoda radośnie adaptowała się do życia dyplomatycznego. 
Przyzwyczaiwszy się do niemieckiej służby i berlińskich zwyczajów, zaczęła 
wydawać coraz większe przyjęcia. Na jedno z wystawniejszych, obejmujących 
takich gości, jak charge d'affaires z małżonką, francuska aktorka filmowa, 
dyrygent Filharmonii Berlińskiej i surowy, tęgi niemiecki generał 
nazwiskiem Armin von Roon, z osobliwie haczykowatym nosem i przesadnie 
sztywną postawą, zaprosiła także małżeństwo Grobke. Nikogo z nich Rhoda nie 
znała blisko. Na przykład generała von Roona spotkała u Forresterów. A że 
ktoś powiedział jej, że generał stał wysoko w hierarchii Wehrmachtu i 
uważany był za znakomitego oficera, zaraz się za niego wzięła. Miała dar 
oczarowywania ludzi w przelotnych spotkaniach. Zawsze była elegancka, 
umiała być zabawna lub pociągająca, choć bez przesady, i wywoływała w 
rozmówcy poczucie, że przyjemnie byłoby poznać ją bliżej. Dlatego jej 
zaproszenia cieszyły się powodzeniem.
  Zebrane towarzystwo znacznie przewyższało rangą państwa Grobke. Byli 
oczarowani i mile połechtani, a obecność von Roona niemal przejęła ich 
grozą. W pewnej chwili Grobke szepnął Pugowi, że to von Roon był mózgiem 
Naczelnego Dowództwa. Komandor spróbował więc naprowadzić go na temat 
wojny, ale generał, choć mówił zaskakująco dobrą angielszczyzną, lodowatym 
tonem wypowiadał same ogólniki. W oczach Henry'ego znacznie go to 
podniosło, choć żadnego materiału do sprawozdania nie uzyskał.
  Nim skończył się wieczór, Grobke, napiwszy się do woli wina i koniaku, 
wziął Victora na bok, by go zawiadomić, że komendant portu wojennego w 
Świnoujściu robi głupie trudności, ale on, Grobke, przełamie je.
  - I, do jasnej cholery, wezmę tam również pańskiego angielskiego 
przyjaciela. Powiedziałem, że tak, i będzie tak! Te łotry z baz na lądzie 
żyją tylko po to, by stwarzać problemy.
  Od Madeline przyszedł do rodziców tylko jeden ponury list, napisany po 
przyjeździe do Newport na letnie wakacje. Warren, jak zwykle, nie pisał w 
ogóle. Zaś na początku lipca dotarł wreszcie do Victora list od Byrona.
  
  Drogi Tato,
  dostałem twój list i jestem wstrząśnięty. Przypuszczam, że zrobiłem na 
tobie zupełnie mylne wrażenie co do tej dziewczyny, Natalii Jastrow. 
Przyjemnie jest z nią pracować, ale ona jest starsza ode mnie, a w 
Radcliffe należała do Phi Beta. Jej chłopak miał stypendium Rhodesa. Ja nie 
gram w tej drużynie. Niemniej jednak doceniam twoje dobre rady. To naprawdę 
świetna dziewczyna, a rozmowy z nią rozwijają mnie umysłowo. To ci powinno 
sprawić przyjemność.
  Doktor Jastrow zlecił mi badanie kampanii wojennych cesarza Konstantyna. 
Przyjąłem tę pracę dla zarobku, ale ją polubiłem. Okres, w którym przewagę 
nad pogaństwem zdobywa chrześcijaństwo, jest naprawdę wart poznania. Ma 
pewne paralele w naszych czasach. Myślę, że nowa książka doktora Jastrowa 
spodoba ci się. Jest on po prostu uczonym i nie odróżniłby kutra 
torpedowego od średniego czołgu, ale ma dar pojmowania starożytnych 
kampanii wojennych i opisywania ich tak, że każdy może nie tylko je 
zrozumieć, ale i wyobrazić sobie, jak tamte czasy wyglądały.
  Z okazji Palia, zwariowanego dorocznego wyścigu konnego, Siena przeżyje 
najazd turystów. Chabety gonią się dokoła głównego rynku i z tej okazji 
robi się tu potworne piekło. Z Warrena będzie znakomity lotnik. Myślę, że 
to mniej więcej tyle. Ucałowania dla wszystkich.
  
  Byron
  
  
  5
  Jak dowiedział się Byron, od czternastego wieku w Sienie niewiele się 
zdarzyło. Z wyjątkiem Palia. W średniowieczu było to bogate miasto-państwo, 
rywalizujące potęgą wojskową z Florencją, lecz w tysiąc trzysta 
czterdziestym ósmym roku Siena padła ofiarą "czarnej śmierci", co ją 
odizolowało od świata, a potem, niby mocą zaklęcia, zamroziło w nie 
zmienionej postaci aż do naszych czasów. Z rzadka przybywali tu nieliczni 
miłośnicy sztuk pięknych, by podziwiać czternastowieczną architekturę i 
malarstwo. Tłumy nachodziły Sienę dwa razy do roku, by oglądać zwariowane 
wyścigi konne. Poza tym omijały miasto - żywą dekorację ze starego 
gobelinu, pleśniejącą w toskańskim słońcu.
  Mieszkając przez dziewięć lat tuż pod Sieną, Aaron Jastrow nigdy nie 
oglądał Palia. Gdy Byron spytał go dlaczego, uczony zaczął rozprawiać o 
okrutnych widowiskach publicznych Rzymu, poprzedzających wszystkie 
karykaturalne wyścigi średniowiecza.
  - Palio - powiedział - przypadkiem przeżyło w zamkniętej wśród gór 
Sienie, jak dinozaury w "Zaginionym świecie". W niektórych średniowiecznych 
miastach ścigano się na osłach lub bykach - dodał - a w papieskim Rzymie do 
ścigania się zmuszano Żydów. Nie obawiam się, aby mnie do tego 
zaangażowano, jeśli któryś z koni złamie nogę. Po prostu niezbyt mnie to 
interesuje. Ponadto już dawno temu przyjaciel arcybiskup ostrzegał mnie, że 
starzy ludzie powinni unikać Palia, z obawy przed zgnieceniem w tłoku lub 
zadeptaniem.
  Ale teraz u Jastrowa zamówiono artykuł. Zdobył więc bilety na oba 
wyścigi, sam wziął się do wertowania książek, a Byrona z Natalią wysłał do 
miasta, aby zebrali materiały.
  Przede wszystkim dowiedzieli się, że wyścigi są w rzeczywistości zawodami 
między dzielnicami, czyli parafiami. Każda dzielnica, zwana "contrada", 
składa się z kilku bloków starych domów. Cała Siena miała tylko dwie i pół 
mile kwadratowe powierzchni i jakieś trzydzieści tysięcy mieszkańców. Ale 
te małe okręgi - było ich razem siedemnaście, a jednego roku walczyło ze 
sobą dziesięć - w nieopisanie poważny sposób traktowały swoje granice, 
swoje barwy i swoje godła. Nosiły dziwaczne nazwy, jak Oca, Bruce, Torre, 
Tartuca, Nicchio (Gęś, Gąsienica, Wieża, Żółw, Muszla). Każdy okręg miał 
nie tylko własną flagę, ale także swój hymn, osobny kościół i coś w rodzaju 
ratusza.
  Byron i Natalia spędzali całe dnie, spacerując idącymi to w górę, to w 
dół, krętymi uliczkami. Gdy czasami stary, zasapany autobus przeciskał się 
obok nich, dla ratowania życia musieli rozpłaszczać się na wysokich, 
rdzawobrązowych murach. Chodników nie było, a opuszczone, senne uliczki 
były niewiele szersze niż autobus. Z planem miasta w rękach odwiedzali 
maleńkie dzielnice jedna po drugiej, próbując dowiedzieć się czegokolwiek o 
pochodzeniu Palia. Usłyszeli o przymierzach i wrogościach ciągnących się od 
setek lat wstecz. Pantera była przyjacielem Żyrafy, Żółw nienawidził 
Ślimaka i tak dalej. Był to istny wir emocji, ciągle żywych i bardzo 
realnych.
  Zrozumieli wreszcie, że sam wyścig jest tylko oszukańczą farsą i że 
wszyscy o tym wiedzą. Contrady nie miały własnych koni. Na kilka dni przed 
każdym wyścigiem sprowadzano konie z pobliskich wiosek, a dzielnice 
losowały je między sobą. Co roku w mieście zjawiały się te same 
flegmatyczne, wytrzymałe koniska, a o ich przydziale do takiej czy innej 
parafii decydował los.
  Co więc powodowało, że były to jednak zawody? Przekupywanie albo przemoc 
fizyczna wobec jeźdźców, podawanie koniom środków dopingujących, zmowy na 
temat blokowania najlepszych. Tylko dzięki takim ciemnym sprawom Palio 
mogło pretendować do miana wyścigu. Dlatego też wygrywały przede wszystkim 
największe i najbogatsze dzielnice. Ale ostatecznych wyników nigdy z całą 
pewnością nie można było przewidzieć, bo i małe okręgi mobilizowały się do 
desperackiej walki. Mogły roztrwonić na przekupstwa fundusze parafialne, 
ślubować alianse, zaprzysiąc przyszłe zdrady, a wszystko po to, by zdobyć 
chorągiew i zanieść ją do ratusza dzielnicowego. Bo to właśnie było Palio: 
sztandar z namalowanym tu obrazem Dziewicy. Jak wszystkie średniowieczne 
wyścigi, tak i ten rozgrywano w dni świąteczne, była to bowiem 
manifestazione na Jej cześć. Dlatego Jej oblicze zdobiło nagrodę, a 
wyblakłe Palia tuzinami wisiały w salach ratuszowych contrad.
  Po pewnym czasie również i w doktorze obudziło się ironiczne 
zainteresowanie tematem.
  - Nieuczciwość - twierdził - jest w oczywisty sposób sednem sprawy; 
odwieczne, europejskie kanciarstwo, łapówki i kontrłapówki, szachrajstwo i 
szachrajstwo wewnątrz szachrajstwa, nagłe zrywanie starych przymierzy, 
tajne, doraźne łagodzenie starych wrogości, pokrętne działania pod osłoną 
ciemności. A wszystko to ma jeden cel: wyścigi konne, gdzie cała ta 
skrywana zgnilizna nagle przemienia się w jedną, jawną eksplozję w 
czerwonym świetle zachodzącego słońca - dowodził. - Ależ ten artykuł sam 
się pisze - oświadczył radośnie podczas lunchu. - Sieneńczycy nolens-volens 
stworzyli groteskową parodyjkę europejskiego nacjonalizmu. Arcybiskup 
opowiadał mi, że kobieta z dzielnicy Pantera, która przypadkiem wyjdzie za 
mąż za Gąsienicę lub Wieżę, na poród wraca do domu u Panter, aby jej 
dziecko na pewno było Panterą. Patriotyzm! Oczywiście kluczem do sprawy 
jest ten obłąkańczy wybuch każdego lata. Cała ta przestarzała maskarada: 
Ślimaki, Żyrafy i co tam jeszcze, szczezłaby ze starości wieki temu, gdyby 
nie te śliczne, barwne wybuchy podniecenia, zdrady i gwałtu podczas 
wyścigów. Palio to wojna.
  - Powinien pan odwiedzić miasto, sir - powiedział Byron. - Układają tor. 
Wysypują wokół Piazza del Campo setki ciężarówek złotoczerwonej toskańskiej 
ziemi.
  - Owszem - potwierdziła Natalia. - A bogactwo dekoracji ulic jest wręcz 
zdumiewające. Gdziekolwiek zaś spojrzeć, ćwiczą się w wymachiwaniu 
flagami...
  - Na wyścigi poświęcam pełne dwa dni pracy - odparł surowym tonem 
Jastrow. - To aż nadto.
  
  
  - Wiesz co? - rzekł Byron. - To wszystko jest kompletnym idiotyzmem.
  Natalia, podniecona wydarzeniami, spojrzała na niego zaskoczona. 
Chusteczką otarła pot z czoła. Był to dzień pierwszego Palia. Obserwowali 
defiladę, stojąc na balkonie pałacu arcybiskupa. Jastrow, w wielkiej żółtej 
panamie, rozmawiał z arcybiskupem w kącie balkonu, schowanym w cieniu 
wielkiej fasady katedralnej. Na drugim końcu, gdzie dopiekało letnie 
słońce, w grupie stłoczonych, uprzywilejowanych gości, stali Byron i 
Natalia. Dziewczyna, mimo jasnoróżowej płóciennej sukienki bez rękawów, 
pociła się obficie. Byron, mając na sobie marynarkę z marszczonego 
przewiewnego materiału i jedwabny krawat, czuł się głęboko nieszczęśliwy. W 
dole oddział Gąsienic w zielono-żółtych kostiumach - bufiaste rękawy i 
krótkie spodnie, barwne pończochy, kapelusze z piórami - opuszczał plac 
katedralny, wymachując wielkimi chorągwiami wśród oklasków i wiwatów tłumu. 
Za nimi wmaszerowały Sowy, powtarzając te same akrobacje z flagami: 
przeplatające się wirowania, dwie chorągwie wyrzucane drzewcami wysoko w 
górę, krzyżujące się w powietrzu i opadające do rąk chorążych, wzajemne 
przeskakiwania przez drzewce bez przerywania płynnego ruchu chorągwi.
  - Idiotyzmem? - zdziwiła się Natalia. - Ja uważam, że to raczej sztuka 
magiczna.
  - Co tu magicznego? W kółko powtarzają te same tricki. Stoimy tak już od 
wielu godzin, a jeszcze mają przyjść i popisywać się Jeżozwierze, Orły, 
Żyrafy i Las. Ja się tu usmażę.
  - Ach, Byron, czy nie widzisz, jak nieustannie płyną kolory? A twarze 
tych młodych ludzi? Bóg mi świadkiem, oni wyglądają prawdziwiej w 
średniowiecznych kostiumach niż w codziennych ubraniach. Przyjrzyj się tym 
długim, prostym nosom, wielkim, głęboko osadzonym, smutnym oczom! Może to 
prawda, że wywodzą się od Etrusków, jak twierdzą.
  - Sześć miesięcy pracy - dowodził Byron. - Specjalne budowle i kościoły 
dla Jednorożców, Jeżozwierzy i Żyraf. Tysiące kostiumów; przez cały tydzień 
nic, tylko uroczystości, przemarsze tam i z powrotem, trąbienie, walenie w 
bębny, próbne galopy. I to wszystko z powodu jednego oszukańczego wyścigu 
nędznych chabet. Na cześć Matki Boskiej, ni mniej, ni więcej.
  Dwie flagi Sów wzleciały wysoko, przecinającymi się łukami, chorążowie 
schwycili je, kreślili nimi w powietrzu czarno-czerwone arabeski. Tłum 
wybuchnął owacją. 
  - Ach, jakie to piękne! - wykrzyknęła Natalia.
  - Byłem dziś w kościele Gęsi - kontynuował Byron, wycierając twarz. - 
Wciągnęli tam konia, do samego środka, przed główny ołtarz, gdzie został 
poświęcony. Czytałem o tym w książkach, ale nie wierzyłem, dopóki nie 
ujrzałem na własne oczy. Ksiądz przyłożył krucyfiks do końskiego nosa. Koń 
wykazał więcej rozsądku niż ludzie i nie zrobił nic nieprzyzwoitego. Ale od 
tej chwili skończyłem z Paliem.
  Natalia zerknęła na niego rozbawiona.
  - Biedny Briny. Chrześcijaństwo we włoskim wydaniu zmąciło spokój twej 
duszy, prawda? Leslie ma rację, jesteś protestantem do szpiku kości.
  - Czy miejsce konia jest w kościele? - spytał Byron.
  Gdy skończyła się parada, słońce stało już nisko. Podczas krótkiego 
spaceru od katedry do Piazza del Campo doktor zrobił się niespokojny. Zbity 
tłum walił wąską uliczką, wszyscy w doskonałych humorach, wrzeszcząc, 
gestykulując i pospiesznie przepychając się wzdłuż rdzawobrązowych ścian 
starych pałaców. Parę razy mały profesor potknął się i zachwiał. Chwycił 
ramię Byrona.
  - Można? Zawsze miałem pewne obawy przed tłumem. Ludzie nie mają nic 
złego na myśli, ale jakoś mnie nie zauważają. - Zatrzymali się w okropnym 
tłoku pod niską arkadą i powoli zaczęli przepychać się naprzód. - Dobry 
Boże! - wykrzyknął Jastrow, gdy wydostali się na wysypany ziemią tor 
wyścigowy. - Jakże ten plac się zmienił! 
  - Mówiłem panu, że pracowali nad tym całe tygodnie.
  Główny rynek Sieny był jednym ze słynnych miejsc widokowych Italii. 
Nieznani średniowieczni urbaniści zaplanowali przestrzeń o niezapomnianej 
piękności, obrzeżoną półkolistym ciągiem czerwonawych palazzi i imponującą, 
niemal gładką fasadą czternastowiecznego ratusza. Wszystko to przykryte 
błękitnym sklepieniem nieba Toskanii, z wycelowaną w nie przeszło 
trzystupięćdziesięciostopową wieżą ratuszową z czerwonego kamienia. Przez 
cały rok ta ogromna przestrzeń w kształcie muszli była pusta, z wyjątkiem 
stojących pośrodku straganów i rzadko pojawiających się przechodniów. 
Otaczające ją starożytne budowle zdawały się drzemać opuszczone.
  Teraz natomiast plac, zalany złotym popołudniowym słońcem, zmienił się w 
ludzkie morze, falujące i ryczące w kręgu drewnianych barier. Między nim a 
murami pałaców leżał tor ziemny, o ściany zaś opierały się strome, 
tymczasowe trybuny. We wszystkich oknach budynków wokół piazza widniały 
stłoczone twarze, z fasad zwieszały się flagi i bogate dekoracje. 
Zatłoczone były ławy, zatłoczone dachy, zatłoczona wielka przestrzeń 
pośrodku placu. A przecież pół tuzinem uliczek ciągle płynęły potoki ludzi, 
wpychających się na plac. Po torze wyścigowym maszerował pochód gmin i 
wszystkie contrady naraz kołysały flagami, wyrzucały je w górę i rysowały w 
powietrzu arabeski, przy nieustającym entuzjazmie tłumów i kakofonii 
dźwięków licznych orkiestr dętych.
  Byron, mocno trzymając chude ramię Jastrowa, prowadził całą grupkę.
  - Arcybiskup nas uhonorował! - orzekł profesor, gdy wreszcie usadowili 
się na wąskiej, nie heblowanej desce tuż poniżej loży sędziowskiej. - 
Trudno sobie wymarzyć lepszy widok. - Roześmiał się z widoczną ulgą po 
wydostaniu się z masy sprasowanych ludzkich ciał. 
  - Zauważyłeś materace? - spytała wesoło Natalia. - O, tam na zakrętach.
  - A, tak. Boże mój, to całkiem niezwykłe.
  Hałasujący tłum wybuchnął nowymi wiwatami. Na plac pośród bogato 
wystrojonej asysty wtaczał się drewniany wóz ciągnięty przez cztery białe 
toskańskie woły o wielkich, zakrzywionych rogach. Nad wozem na długim drągu 
powiewało Palio.
  - Ależ to jest Wniebowzięcie - zauważył Jastrow, przyjrzawszy się 
malowanej, wąskiej tkaninie przez małą lornetkę. - Naiwne, ale całkiem 
niezłe.
  Wóz powoli toczył się wokół placu. Za nim policjanci w hełmach odpychali 
tłoczących się na torze, a zamiatacze zbierali rozrzucone śmieci i papiery. 
Brukowany plac był w tej chwili już tylko jedną zbitą masą białych koszul, 
barwnych sukni i ciemnych głów, otoczoną półkolem toru niebezpiecznego 
wyścigu. Półkrąg tworzyły czerwone palazzi aż do ratusza, tam zaś łuk 
przecinała wąska uliczka. Na tych ostrych zakrętach zewnętrzne bariery 
zostały wyłożone materacami. Byron i Natalia widzieli, jak nawet podczas 
próbnych galopów konie wpadały z głuchym odgłosem na materace, a wysadzeni 
z siodeł jeźdźcy walili się bez przytomności na ziemię.
  Słońce zachodziło. Fasada Palazzo Publico, ratusza, nabrała krwawego 
koloru. Reszta placu pogrążyła się w cieniu, a na wieży basowo bił dzwon. 
Od strony ratusza rozbrzmiała długa fanfara. W tłumie zapadła cisza. Trąby 
zagrzmiały starym marszem Palia, który już od tygodni słychać było w 
uliczkach Sieny. Z ratuszowego dziedzińca wynurzały się stępa konie 
wyścigowe, ze strojnymi w wielobarwne kostiumy jeźdźcami w siodłach.
  Natalia ścisnęła dłoń Byrona i na jedną chwilę przytuliła swój policzek, 
chłodny, z mocno napiętą skórą, a przecież miękki, do jego. 
  - Naprawdę idiotyczne, Briny...? - szepnęła.
  Uczucie było zbyt rozkoszne, by mógł zdobyć się na odpowiedź.
  Linia startu znajdowała się wprost przed nimi. Z tyłu zaś, nad lożą 
sędziów, powiewało Palio, kołysząc się na długim drzewcu w chłodnym, 
wieczornym wietrzyku. Maszyną startową było starożytne urządzenie z lin i 
drewna. Okazało się, że prawie niemożliwością jest zmusić podenerwowane, 
tańczące w miejscu konie, by stanęły między linami. Spłoszone zwierzęta 
miotały się w przód i w tył, zawracały, stawały dęba, potykały i dwa razy 
wyrwały się naprzód w falstartach. Wreszcie dziesięć koni pogalopowało w 
zwartej grupie, a jeźdźcy dziko okładali batami zarówno wierzchowce, jak i 
siebie nawzajem. Ponad ryk tłumu wzbił się dziki wrzask: dwa konie już na 
pierwszym zakręcie zwaliły się na materace. A potem Byron przestał się 
orientować, co się dzieje. Przyglądając się, jak nieprzytomny dżokej 
wleczony jest po torze, znowu usłyszał wrzaski. Zdarzyły się więc dalsze 
wypadki, ale tych już nie widział. Konie przeleciały obok, smagane batami w 
deszczu wzbijanej kopytami ziemi, teraz już rozciągnięte na sześć czy 
siedem długości. Wśród nich galopował ociekając pianą, ze zwisającymi 
wodzami, koń bez jeźdźca.
  - Czy bez jeźdźca może wygrać? - wrzasnął Jastrow do Byrona.
  Siedzący o rząd niżej gruby mężczyzna z krostowatą, czerwoną twarzą, 
spiczastymi wąsami i żółtymi oczami odwrócił się do nich.
  - Si, si. Bez jeźdźca jest scosso, meestair, scosso. Viva Bruco! Scosso!
  Gdy stawka przeleciała po raz drugi przed lożą, koń bez jeźdźca wyraźnie 
prowadził. Byron dostrzegł, że nosił on barwy i godła Gąsienic.
  - Scosso! - wrzasnęła radośnie do doktora krostowata twarz, owiewając go 
ciężkim odorem czosnku i wina. - Widzi, meestair! - krzyczał, wymachując 
pięściami. - Huuu! Bruco! Gon-sę-nyca, meestair!
  - Tak, oczywiście, no właśnie - odparł Jastrow, mocniej opierając się o 
Byrona.
  Gdy stawka znów się pojawiła, okrążając plac po raz trzeci i ostatni, 
hałas na placu urósł do ogólnego, szaleńczego ryku. Ocaleli jeźdźcy 
wściekle tłukli swe chabety, by zmusić je do wyprzedzenia galopującego bez 
jeźdźca konia Bruco. Linię finiszu przekroczono w ulewie wzbijanej ziemi, 
zamęcie podskakujących, wyciągniętych na końskich szyjach głów i 
wymachujących ramion jeźdźców. Koń bez jeźdźca, z wytrzeszczonymi, 
nabiegłymi krwią oczami, utrzymał się na czele.
  - Bruco! - ryknął krostowaty, wyskakując wysoko w górę. - Scosso! Scosso! 
Ha, ha! - Odwrócił się do Jastrowa z maniackim śmiechem i wymachując 
rękami, wykonał pantomimę wbijania sobie w ramię ogromnej strzykawki, by 
wskazać, że koń dostał doping.
  - Bravissimo! Huuu! - Zbiegł z tupotem między ławkami, poleciał na tor 
wyścigowy i znikł w tłumie, przelewającym się z ław i przez bariery. W 
jednej chwili tor zapełnił się masą ludzi obijających się o siebie, 
wrzeszczących, wymachujących ramionami, podskakujących i obejmujących się w 
ekstazie, potrząsających pięściami, chwytających się za głowę, bijących w 
piersi. Tu i ówdzie nad tłuszczą chwiały się przystrojone piórami końskie 
głowy. Przed lożą sędziów tuzin młodych ludzi w białych koszulach tłukł 
dżokeja, klęczącego na ziemi, z hełmem zdartym z głowy, wyciągającym 
ramiona w błaganiu o litość. Po twarzy spływała mu świeża krew.
  - Boże mój, co tam się dzieje? - spytał łamiącym się głosem Jastrow.
  - Komuś nie udało się oszustwo - odrzekł Byron. - Albo oszukał oszustów.
  - Przypuszczam - powiedział Jastrow, drżącą ręką gładząc brodę - że to 
jest ta część święta, przed którą ostrzegał nas arcybiskup. Lepiej chodźmy 
stąd, a także...
  Byron powstrzymał go łagodnym popchnięciem ręki.
  - Nie teraz. Niech pan siada, sir, gdzie pan siedzi, i nie rusza się. Ty 
też, Natalio.
  Drużyna młodych ludzi przepychała się przez tłum w stronę loży. Na 
szyjach mieli żółto-zielone chusty Gąsienic. Prowadził ich blady chłopak z 
twarzą zalaną krwią, płynącą z rany na czole. Tratując wszystko na drodze, 
wspinali się po ławkach. Byron wyciągnął ramiona, osłaniając Jastrowa i 
Natalię. Zakrwawiony chłopak chwycił drzewce Palia. Cały oddział ryknął, 
wzniósł radosny okrzyk i runął po ławkach na dół, dzierżąc sztandar.
  - Teraz - powiedział Byron, chwytając oboje za ręce. - Naprzód! 
  Zarówno rozszaleli sieneńczycy, jak i turyści, rozważnie rozstąpili się 
przed zwycięskimi Gąsienicami. Tuż za ich oddziałem, jedną ręką obejmując 
dziewczynę, a drugą Jastrowa, Byron przedostał się pod arkadami na główną, 
dolną ulicę miasta. Ale tutaj pochłonął ich tłum cisnących się za Paliem i 
jego triumfującą eskortą i zaczął popychać ich z powrotem w górę, w stronę 
katedry.
  - O Boże - jęknęła Natalia. - Wpadliśmy. Nie wypuść Aarona.
  - Ojej, wydaje mi się, że na to nie byłem przygotowany - wyjąkał Jastrow 
bez tchu. Jedną ręką niezdarnie próbował przytrzymać równocześnie kapelusz 
i okulary, drugą twardo trzymał Byrona. - Chłopcze, ledwie dotykam ziemi 
nogami.
  - Wszystko w porządku. Niech pan się im nie przeciwstawia, sir, i daje 
unosić tłumowi. Na pierwszym skrzyżowaniu tłok się zmniejszy. Tylko 
spokojnie...
  W tym momencie ciżba zafalowała w panice, wyrywając profesora z objęć 
Byrona. Gdzieś z tyłu rozległ się tętent kopyt, dzikie rżenie i okrzyki 
przestrachu. Wokół Byrona i Natalii tłum nagle stopniał, uciekając przed 
szarżującym koniem. Był to zwycięzca, koń Gąsienic. Muskularny młodzieniec 
w zielono-żółtym stroju, z zsuwającą się, przekrzywioną peruką, desperacko 
próbował poskromić rozszalałe zwierzę, które znów stanęło dęba. Przednie 
kopyto trafiło śmiałka prosto w twarz. Upadł we krwi na bruk. Koń był 
wolny. Podskakiwał, stawał dęba, rżał przeraźliwie i rwał się przed siebie. 
Ludzie pierzchali w ucieczce. Byron wciągnął Natalię do bramy, usuwając ją 
z drogi odwrotu tłumu. Lecz w tym momencie na środku opustoszałego miejsca 
pojawił się Aaron Jastrow bez okularów, potknął się i runął prosto pod 
końskie kopyta.
  Byron bez słowa rzucił się na ulicę i zerwał z głowy doktora wielki żółty 
kapelusz. Zaczął nim powiewać koniowi przed nosem, raz za razem 
przyklękając i trzymając się poza zasięgiem kopyt. Zwierzę wściekle 
zarżało, wpadło spłoszone pod ścianę domu, potknęło się i na chwilę 
straciło równowagę, ale natychmiast znowu stanęło dęba, celując przednimi 
nogami w Byrona. Koń harcował przysiadając na zadzie, tocząc pianę z pyska 
i wytrzeszczając oszalałe, nabiegłe krwią oczy. Wreszcie pojawiło się kilku 
mężczyzn w kostiumach Gąsienic. Czterech chwyciło konia za wodze, ściągając 
go w dół i uspokajając. Inni podnieśli rannego towarzysza.
  Z tłumu wypadło paru ludzi i pomogło doktorowi stanąć na nogi. Podbiegła 
Natalia. Mężczyźni otoczyli Byrona, klepiąc go po ramionach i pokrzykując. 
Chłopak przepchnął się do Jastrowa i podał mu kapelusz.
  - O, dziękuję ci, Byron. A moje okulary, nie widziałeś ich przypadkiem? 
Pewno się stłukły. Nie szkodzi, mam w domu zapasową parę. - Profesor mrugał 
krótkowzrocznie, ale minę miał wesołą, a nawet podekscytowaną. - Na litość 
boską, co za zamieszanie! Co się stało? Pewnie ktoś mnie popchnął. 
Słyszałem tętent konia w pobliżu, ale niczego nie widziałem.
  - Nic mu nie jest - powiedziała Natalia, patrząc Byronowi prosto w oczy z 
takim wyrazem, jakiego jeszcze u niej nie widział. 
  - Doktorze, jeśli nie jest pan zbyt poturbowany - rzekł Byron, znów 
biorąc go pod rękę - możemy pójść do kościoła Gąsienic na nabożeństwo 
dziękczynne.
  - Ależ oczywiście - powiedział ze śmiechem Jastrow. Napięcie nerwowe 
zupełnie go opuściło. - Kiedy wlazłeś między wrony... To wszystko jest 
niesłychanie zabawne. Byronie, oprzyj się o mnie. Przed chwilą wyglądałeś 
na lekko nadwerężonego.
  
  
  Mniej więcej w tydzień później, gdy Natalia i Byron pracowali w 
bibliotece, za pociemniałymi oknami rozszalała się letnia burza. Przy 
jednej z błyskawic Byron przypadkiem podniósł oczy znad mapy i ujrzał, że 
Natalia, siedząc z ponurą twarzą w świetle lampy, wpatruje się w niego.
  - Byron, czy byłeś kiedykolwiek w Warszawie?
  - Nie. Dlaczego pytasz?
  - Czy chciałbyś tam pojechać ze mną?
  Wielkim wysiłkiem woli stłumił rozsadzającą go radość. Udało mu się 
przybrać tępą i mętną minę, za pomocą której przez dwadzieścia lat bronił 
się przed niewygodnymi pytaniami ojca. 
  - A cóż tam jest ciekawego?
  - Nooo, prawdopodobnie warto ją obejrzeć, nie sądzisz? Slote mówi nawet, 
że to bardzo europejskie i wesołe miasto. Rzecz w tym, że Aaron robi mi 
trudności co do wycieczki. Wiesz o tym. Oczywiście mogę mu powiedzieć, żeby 
poszedł do diabła, ale wolałabym tego nie robić.
  Byron słyszał tę dyskusję. Po incydencie na konnych wyścigach, 
dowiedziawszy się, że o włos uniknął zranienia, a może i śmierci, Jastrow 
dostał ataku nerwowego. Wkrótce potem odwiedził go amerykański konsul we 
Florencji; posępny nastrój doktora jeszcze się pogłębił. Bez przerwy 
powtarzał, że amerykańska służba zagraniczna jest zaniepokojona sytuacją 
Polski, a planowana wycieczka Natalii staje się zbyt ryzykowna.
  - A co to zmieni, jeżeli powiem, że z tobą pojadę? - spytał Byron.
  - Zmieni. Wiesz, jak teraz Aaron nazywa cię za plecami? Ten złoty 
chłopak. Bez przerwy przypomina twój wyczyn na Paliu.
  - Bo opowiadając przesadziłaś.
  - Nie przesadziłam. Wykazałeś niebywałą przytomność umysłu. Zrobiło to na 
mnie wielkie wrażenie, a także na Aaronie, gdy się dowiedział. Koń mógł go 
zabić. Gdybym mogła powiedzieć, że jedziesz ze mną, przestałby sarkać.
  - Twój przyjaciel Slote może nie być zachwycony moją obecnością.
  - Z Lesliem Slote'em dam sobie radę - odrzekła z ponurym uśmiechem. - 
Więc zgoda?
  - Zastanowię się nad tym.
  - Jeśli potrzebujesz pieniędzy, chętnie ci pożyczę.
  - Och, nie o to chodzi. Prawdę powiedziawszy, Natalio, nie ma co tyle nad 
tym rozmyślać. Pojadę. Bo kiedy i Jastrow wyjedzie do Grecji, tu się zrobi 
wręcz ponuro.
  - Stokrotne dzięki - odrzekła z zachwycającym uśmiechem. - Będziemy się 
świetnie bawić. Biorę to na siebie.
  - A co po Warszawie? Wracasz tutaj?
  - Tak przypuszczam, chyba że konsul przekona Aarona, by wcześniej wrócił 
do kraju. Bardzo się o to stara. A co z tobą, Briny?
  - Może i ja tak zrobię. Znów się wszystko rozlatuje.
  Usłyszawszy nowinę przy kolacji, doktor Jastrow kazał podać szampana.
  - Byron, nie mogę wprost wyrazić, jaki ciężar zdjąłeś mi z serca! Ta 
dziewczyna, uparta jak kozioł, nie ma pojęcia, jakim dzikim i zacofanym 
krajem jest Polska. Ja to wiem. Z tego, co piszą moi krewni, wynika, że nie 
polepszyło się tam ani na jotę od mojego wyjazdu czterdzieści pięć lat 
temu. A sytuacja naprawdę jest niepewna. Łobuz z wąsikiem wydaje groźne 
pomruki i możemy się spodziewać najgorszego. Myślę jednak, że najpierw 
zapewne nastąpi jakieś ostrzeżenie. Teraz jestem o wiele spokojniejszy. 
Jesteś bardzo zdolnym młodzieńcem.
  - Mówisz, jakbym była podejrzana o idiotyzm - wtrąciła się Natalia, 
popijając szampana.
  - Jesteś dziewczyną. I ciągle o tym zapominasz. Byłaś taka już jako 
dziecko, drapiąc się po drzewach i bijąc z chłopakami. No cóż, zostanę więc 
sam. Ale nie będzie mi już tak ciężko.
  - Nie wybiera się pan do Grecji, sir? - zdziwił się Byron.
  - Jeszcze nie wiem. - Jastrow uśmiechnął się, widząc zdziwione 
spojrzenia. - Są jakieś kłopoty z moim paszportem. Nie przedłużyłem go w 
porę, a ponieważ nie jestem urodzonym, a tylko naturalizowanym 
Amerykaninem, przez naturalizację mego ojca, pojawiło się trochę 
biurokratycznych trudności z odnowieniem po terminie. Głównie dlatego, że 
nie byłem w Stanach przez dziewięć lat. Ten problem albo się rozwikła, albo 
nie, pod koniec sierpnia. Jeżeli nie, pojadę na tę wycieczkę przyszłej 
wiosny.
  - To jest coś, co koniecznie powinien pan załatwić - rzekł Byron.
  - Ależ oczywiście. Dawniej, jak powiedział konsul, było to znacznie 
prostsze. Ale od czasu, gdy zaczął się masowy napływ uchodźców z 
hitlerowskich Niemiec, zaostrzono przepisy. No, Briny, za parę tygodni 
wyjeżdżacie z Natalią do Warszawy! Sprawia mi to wielką przyjemność i 
jestem pewien, że będzie jej potrzebny opiekun. 
  - Każ się wypchać, Aaron - oświadczyła zarumieniona Natalia.
  Profesor zaczął się śmiać. Był to jego pierwszy serdeczny śmiech od 
tygodnia.
  - Mam nadzieję, że uda ci się spotkać mego kuzyna, Berela - zwrócił się 
do Byrona. - Nie spotkałem go od wyjazdu z Polski, ale co roku wymieniamy 
dwa albo trzy listy. A jego mocną stroną jest wielka przytomność umysłu.
  
  6
  Samochód wiozący komandora Henry'ego i Tudsbury'ego prowadziła Pamela. 
Pociągiem dojechaliby szybciej, ale Victor chciał obejrzeć krajobraz i małe 
miasteczka, a Anglik jak najchętniej się na to zgodził. Oświadczył, że 
trzymając się z dala od miast, Niemców można nawet polubić. Pug był 
przerażony sposobem, w jaki dziewczyna prowadziła wóz. W Berlinie, kierując 
wynajętym mercedesem, posłusznie przestrzegała świateł na skrzyżowaniach i 
ograniczeń szybkości. Ale kiedy znalazła się już na autostradzie, nacisnęła 
gaz tak, że strzałka szybkościomierza pokazała sto pięćdziesiąt kilometrów 
na godzinę. Przekrzykując świst wiatru, Tudsbury trajkotał, nie zwracając 
wcale uwagi na krajobraz przesuwający się za oknami.
  Teraz znów sądził, że wojny nie będzie. Nareszcie Anglicy zaczęli poważne 
rozmowy z Rosjanami o sojuszu wojskowym. Tak przyspieszyli produkcję 
samolotów, że odzyskanie utraconej w tysiąc dziewięćset trzydziestym 
szóstym roku równowagi sił w powietrzu było bliskie. Ich zobowiązania wobec 
Polski pokazały Hitlerowi, że tym razem Chamberlain traktował sprawy serio. 
Partia hitlerowska w Gdańsku przycichła. Według poufnych informacji 
Tudsbury'ego, Mussolini wprost oświadczył Hitlerowi, że nie jest gotów do 
walki. Korespondent przewidywał więc, że nastąpi dwu- lub trzyletni okres 
wytchnienia, podczas którego kraje demokracji dozbroją się szybciej, niż 
może to zrobić Hitler. Zapędzony w kozi róg, dyktator albo upadnie, albo 
rozpocznie wojnę i zostanie zmiażdżony, albo, co najprawdopodobniejsze, 
zamordowany.
  - Wszędzie się pokazuje, a przecież nikt go jeszcze nie zastrzelił. Tego 
nie rozumiem - wrzeszczał Tudsbury.
  Samochód na dwukierunkowej jezdni nagle wyskoczył naprzód, wyprzedzając 
długą kolumnę ciężkich samochodów, wiozących nowe, szaro pomalowane czołgi. 
Pug Henry kurczowo chwycił za oparcie, bo wprost na nich waliła inna 
ciężarówka, rosnąc w oczach z każdą chwilą. Minęła ich z rykiem klaksonu i 
piskiem hamulców w pół sekundy po tym, jak Pamela ostro zakręciła na własne 
pasmo ruchu, wpychając się między dwa wozy z czołgami. Spokojnie odgarnęła 
małą dłonią włosy z czoła.
  - On rzuca jakiś czar. Ale ten czar oparty jest na sukcesie. Gdy ktoś 
zatrzyma Führera w jego biegu do przodu, czar się rozpryśnie. Po drodze do 
władzy Hitler zamordował mnóstwo ludzi. Ale pozostali po nich krewni - 
kontynuował dziennikarz.
  Komandor porucznik Grobke czekał na nich u bram bazy w samochodzie tak 
małym, że korespondent ledwie się tam wcisnął. Pamela pomknęła do hotelu, a 
Grobke zabrał obu mężczyzn na długi spacer autem i piechotą po stoczni w 
Świnoujściu. Popołudnie było szare, ciężkie, niskie chmury zapowiadały 
deszcz. Po dusznym Berlinie wilgotny, wiejący znad Bałtyku wschodni wiatr 
chłodził przyjemnie. Płaska, piaszczysta, niegościnna baza bardzo 
przypominała bazę amerykańską w New London. Pomijając flagi i godła, 
wszystkie porty wojenne wielkich mocarstw są podobne - pomyślał Henry. - 
Wszystkie zajmują się tym samym i wszystkie naśladują brytyjską marynarkę 
wojenną, która pierwsza powiązała wojnę na morzu z nowoczesnym przemysłem. 
Niskie, czarne łodzie podwodne, przycumowane jedna przy drugiej do długich 
pirsów lub też spoczywające na klockach w suchych dokach; zapach smoły, 
rozgrzanego metalu i wody morskiej; niespieszne pobrzękiwania i zgrzyty 
suwnic bramowych; jaskrawe błyski palników spawalniczych i grzechot 
nitownic; przesuwające się nad głowami płaskie i wygięte sekcje stalowych 
blach pomalowanych żółtą lub czerwoną farbą podkładową; gigantyczne otwarte 
hangary; góry kabli, rur; drewna i blaszanych beczek; mrowie upaćkanych 
smarami, wesołych ludzi w brudnych kombinezonach, goglach i kaskach 
ochronnych; na wpół gotowe korpusy okrętów podparte drewnianymi belkami, 
stojące na pochylniach zanurzonych jednym końcem w brudnej wodzie portowej 
- wszystko to mogło istnieć w Japonii, Francji, Włoszech czy Stanach 
Zjednoczonych. Liczące się różnice - decydujące właściwości i 
charakterystyka funkcjonowania - nie były widoczne.
  Henry zauważył, że Niemcy nie odeszli od klasycznej zasady podwójnego 
kadłuba łodzi podwodnych i że, podobnie jak Amerykanie, zwiększyli liczbę 
spawów. Miał ochotę wyciągnąć kieszonkową taśmę mierniczą i zmierzyć 
grubość blachy kadłuba sztywnego. Na oko wydawała się cieńsza od 
amerykańskich. Jeśli tak było, u-booty nie mogły się tak głęboko zanurzać 
jak łodzie amerykańskie; chyba że Niemcy wynaleźli nowy, wyjątkowo mocny 
rodzaj stali. Ale podczas wizyt takich jak ta wolno było używać tylko oczu, 
a nie aparatów fotograficznych i zwijanych miarek.
  Spod szarych chmur wyjrzało słońce, rzucając wydłużony cień w stronę 
Grobkego, który zatrzymał się u wejścia do suchego doku. Stał tam na 
klockach u-boot. Na jego pokład prowadził z jednej strony trap z poręczami, 
z drugiej chybotliwa, długa deska, pochylona ku pokładowi łodzi.
  - A więc wycieczka skończona - oświadczył Grobke. - To jest mój okręt 
flagowy. Ponieważ, Tudsbury, nie mogę zaprosić cię na pokład, choć bardzo 
bym chciał, obawiam się, że tu się rozstaniemy. 
  Grobke uśmiechnął się, a Henry natychmiast zrozumiał aluzję.
  - Proszę, nie róbmy ceremonii. Jeżeli ja mogę wejść na pokład, to wejdę, 
a Tudsbury nie.
  - Wielki Boże, oczywiście! - zawołał Anglik. - A poza tym nie mam tam nic 
do roboty.
  Niemiec rozłożył ręce.
  - Nie chciałbym wbijać klina w przyjaźń anglo-amerykańską.
  W tym momencie rozległ się gwizd. Z okrętów, doków i hangarów zaczęli się 
wysypywać robotnicy. Na drodze do głównego wyjścia szli zbitym tłumem. Z 
łodzi Grobkego też wyrwała się cała grupa, biegnąc po schodni.
  - Narażanie życia, jak w każdej stoczni - zauważył Henry. - O piątej leć 
na złamanie karku albo cię zadepczą.
  - Cywile są jednakowi na całym świecie - roześmiał się Grobke.
  - A ja w moim najbliższym komentarzu radiowym powiem, że w niemieckiej 
flocie podwodnej robota wre jak wszyscy diabli. Mam nadzieję, że w Londynie 
to zauważą - zapewniał Tudsbury, wsiadając do samochodu.
  - Po prostu opowiedz o wszystkim, co tu widziałeś - powiedział Grobke, 
podając mu rękę przez okno. - Chcemy żyć z wami w przyjaźni. Wiemy, że 
macie największą marynarkę wojenną na świecie. Tyle tylko, że te malutkie, 
głupie łódki mogą narobić mnóstwo szkody. Jeden z moich oficerów zawiezie 
cię do hotelu.
  Ponieważ robotnicy nadal tłoczyli się na schodni, Grobke, szczerząc zęby, 
pokazał kciukiem chwiejną deskę po drugiej stronie. Henry skinął głową. 
Niemiec wskazał mu gestem, by szedł pierwszy. Tłuste kałuże na dnie 
betonowego doku były bardzo daleko, poniżej siedemdziesięciu stóp. Pug 
obszedł skraj doku i wkroczył na zaplamioną farbą deskę, starając się mieć 
minę pewniejszą niż samopoczucie. Obojętne oczy majtków śledziły z dołu 
jego ruchy. Gdy postawił stopę na pokładzie, poderwali się na baczność. Po 
nim z trzęsącej się deski zszedł Grobke.
  - Dobry wyczyn, jak na dwóch podstarzałych facetów!
  U-46 była bardzo podobna do łodzi amerykańskich, ale panowała na niej 
niezwykła czystość i porządek. Wszystko błyszczało. Okręt amerykański 
stojący w suchym doku, z cywilnymi robotnikami na pokładzie, byłby brudny i 
zaśmiecony. Oczywiście Grobke zarządził ogólne sprzątanie w związku z 
wizytą Amerykanina. Pug, który sam był maniakiem pucowania okrętów, docenił 
to z przyjemnością. Ale nawet biorąc pod uwagę poczynione przygotowania, 
musiał podziwiać stan niemieckiej łodzi. Diesle wyglądały tak, jakby nie 
wykonały ani jednego obrotu, na ich czerwonej farbie i mosiężnym osprzęcie 
nie było plamki smaru, akumulatory błyszczały jakby świeżo wyszły z 
fabryki. Marynarze, przystojni chłopcy w krochmalonych mundurach, 
przypominali raczej obsadę morskiej komedii muzycznej. Jeśli zaś idzie o 
budowę u-boota, to gdy się weźmie podstawową maszynerię i jej 
rozmieszczenie na okręcie wojennym, wszystko to upchane jak nadzienie 
kiełbasy w jednej długiej rurze, skutki będą takie same w każdym kraju. 
Wystarczyłoby wymienić napisy na przyrządach z niemieckich na angielskie, 
przesunąć kajutę kapitańską z lewej na prawą burtę, wydłużyć o dwie stopy 
mesę oficerską, zmienić miejsce paru zaworów - i byłoby się na pokładzie 
Graylinga.
  - Ładnie pachnie - zauważył Pug, gdy przechodzili obok maleńkiej kuchni, 
gdzie dwóch kucharzy w śnieżnobiałych kitlach przygotowywało kolację, 
jakimś cudem niezbyt się przy tym pocąc.
  Grobke spojrzał na niego przez ramię.
  - Może chciałby pan zjeść coś na pokładzie? Ciasnota jest straszliwa, ale 
chłopcy jadają nie najgorzej.
  Henry był umówiony na kolację z Tudsburym, ale odpowiedział bez namysłu:
  - Z największą przyjemnością.
  Zjadł więc posiłek, siedząc w ciasnej mesie ramię w ramię z dowódcą i 
oficerami u-boota. Sprawiło mu to zadowolenie. Czuł się tu bardziej na 
miejscu niż we własnej, obitej jedwabiem jadalni w Berlinie. Czterej młodzi 
oficerowie o zdecydowanych, rumianych twarzach i blond włosach zachowywali 
się z pełnym powściągliwości taktem. Podobni byli do Amerykanów, lecz mieli 
bardziej napięty i rozważny wyraz oczu. Początkowo jedli w milczeniu, lecz 
wkrótce, gdy Henry pochwalił ich okręt, a Grobke, w doskonałym nastroju po 
dobrym jedzeniu i winie, zaczął żartować, szybko odtajali. Zaczęto 
przypominać historyjki o głupocie i lenistwie robotników portowych. Jedna z 
najlepszych anegdot Puga - opowieść o odwrotnie podłączonych rurach w 
toalecie na West Virginia - wywołała salwy śmiechu. Już dawniej komandor 
zauważył, że Niemcy mają szczególny gust do klozetowych dowcipów. 
Oficerowie opowiadali o wydarzeniach podczas swych pierwszych dni służby w 
marynarce, które uważali za komiczne: najpierw o myciu latryn, następnie o 
poddawaniu szokom elektrycznym, które musieli znosić bez zmrużenia oka, bo 
ich reakcje były filmowane; o wystawianiu na gorąco i zimno aż do omdlenia, 
o przysiadach do utraty przytomności, o "Dolinie Śmierci" - biegu na 
przełaj przez pagórkowaty teren, w masce gazowej i z siedemdziesięcioma 
funtami obciążenia w tornistrze. Twierdzili, że takie tortury są niezbędne, 
by zrobić z nich prawdziwych, dobrych oficerów. Tylko Grobke się z tym nie 
zgadzał. Według niego pruski sadyzm był przestarzały. W wojnie morskiej 
inicjatywa jest ważniejsza niż ślepe posłuszeństwo wobec zadawanych 
męczarni.
  - Amerykanie mają lepsze podejście - oświadczył. Nie wiadomo, czy 
dlatego, iż czuł, że Pug jest zaszokowany wyznaniami oficerów, czy też 
naprawdę tak uważał. Na kolację był kapuśniak, świeży łosoś z wody, pieczeń 
wieprzowa z kluskami ziemniaczanymi i agrestowe "torten".
  Gdy Henry i Grobke opuszczali łódź podwodną, na zachodzie przez czarne 
deszczowe chmury przebijały pasma czerwieni. Koło doku, w wesołym kręgu 
kolegów, kilku marynarzy w kąpielówkach walczyło w zapasach na szarych 
matach, położonych na torach dźwigów. Henry już dawno dostrzegł zamiłowanie 
niemieckiej młodzieży do brutalnych gier i zabaw, jak u zdrowych 
szczeniaków. A ci podwodniacy wyglądali na silniejszych i zdrowszych niż 
ich amerykańscy koledzy.
  - A więc, Henry, pewnie teraz zamierza pan spotkać się ze swym angielskim 
przyjacielem...?
  - Chyba że ma pan jakiś lepszy pomysł.
  - Znakomicie! - Niemiec klepnął go po ramieniu. - Idziemy!
  Wyjechali za bramę portową.
  - Cholernie tu cicho po piątej wieczorem - zauważył Pug.
  - O, tak. Martwo. Zawsze.
  Pug zapalił papierosa.
  - O ile mi wiadomo, w stoczniach brytyjskich pracuje się obecnie na dwie 
i trzy zmiany.
  Grobke rzucił mu dziwne spojrzenie.
  - Pewnie chcą nadrobić stracony czas.
  Przejechali kilka mil. Wśród zielonych pól, nad wodą, stały szeregi 
drewnianych domków. Zatrzymali się przed jednym z nich. 
  - Tu mieszka moja córka - oświadczył Grobke, dzwoniąc do drzwi.
  Otworzyła im młoda blondynka o jasnej cerze. Troje dzieci, rozpoznawszy 
widocznie sposób dzwonienia dziadka, przybiegło i rzuciło się na wręczone 
im landrynki. Zięć Grobkego był na manewrach morskich. W małym saloniku na 
pianinie stała jego fotografia. Był to młody blondyn o długiej, surowej 
twarzy.
  - Całe szczęście, że Paul jest na morzu - oświadczył Grobke. - Uważa, że 
rozpieszczam mu dzieci. - Po czym zaczął podrzucać je i figlować z nimi tak 
długo, aż przestały się krępować obecnością Amerykanina i zaczęły biegać po 
domu ze śmiechem i wrzaskami.
  Pani domu próbowała podać gościom kawę i ciastka, ale teść ją 
powstrzymał.
  - Komandor się spieszy, a ja chciałem tylko zobaczyć dzieciaki. Zaraz 
odjeżdżamy.
  Gdy wsiadali do samochodu, w oknie domku tkwiły wpatrzone w nich trzy 
małe twarzyczki.
  - Niezbyt imponująca chałupka. Niepodobna do pana rezydencji w 
Grünewaldzie. Ot, pudełeczko. Marynarka niemiecka nie płaci takich pensji 
jak amerykańska. Pomyślałem, że zainteresuje pana, jak żyją. On jest dobrym 
oficerem na łodzi podwodnej, a ich małżeństwo szczęśliwe. Za dwa lata 
dostanie dowództwo. Natychmiast, jeżeli będzie wojna. Ale wojny nie będzie. 
Nie teraz.
  - Mam nadzieję, że nie.
  - A ja wiem to z pewnością. Nie będzie wojny o Polskę. A więc? Z powrotem 
do Świnoujścia?
  - Chyba tak.
  Gdy wjeżdżali do małego, portowego miasteczka, Pug zaproponował:
  - Napiłbym się piwa. A pan? Jest tu jakieś dobre miejsce?
  - No, nareszcie! Luksusów tu nie ma, bo to małe i nudne miasto, lecz mogę 
cię zabrać tam, gdzie zbierają się oficerowie. A co z Tudsburym?
  - Jakoś to przeżyje.
  - Owszem. Anglicy to specjaliści w tym zakresie - roześmiał się Grobke. 
Najwyraźniej trzymanie amerykańskiego attache morskiego z dala od słynnego 
korespondenta sprawiało mu przyjemność.
  W mrocznej, zadymionej, wyłożonej drewnem piwnicy przy długich stołach 
siedzieli młodzi ludzie w golfach i grubych marynarkach. Śpiewali 
wrzaskliwe pieśni przy akompaniamencie spacerującego po piwnicy z harmonią 
w rękach grubasa w skórzanym fartuchu.
  - Jezu Chryste, ile ja tutaj piwa wypiłem - powiedział Grobke.
  Siedzieli przy małym bocznym stoliku, pod lampą z żółtym abażurem. Pug 
pokazał mu zdjęcia Warrena, Byrona i Madeline. Po paru piwach wyznał, że 
martwi się aferą miłosną Warrena ze starszą od syna kobietą.
  - A co ja wyczyniałem jako młody ogier! - zachichotał Grobke. - 
Najważniejsze, że zostanie lotnikiem. To wprawdzie nie to samo, co być 
podwodniakiem, ale liczy się na drugim miejscu, ha, ha! Wygląda na 
sprytnego chłopaka. Wyszumi się.
  Zaśpiewano piosenkę znaną Pugowi. Przyłączył się, choć miał fatalny słuch 
i śpiewał całkiem fałszywie. To rozśmieszyło Grobkego.
  - Przysięgam Bogu, panie Henry - oświadczył, otarłszy oczy po ataku 
śmiechu - że nie ma nic bardziej wariackiego niż gadanina o wojnie. Mówię 
panu, gdyby to zostawiono do załatwienia facetom z marynarki wojennej obu 
stron, do wojny nigdy by nie doszło. Jesteśmy ludźmi przyzwoitymi, 
rozumiemy się nawzajem, oczekujemy od życia tego samego. To politycy chcą 
tej awantury. Hitler to wielki człowiek i Roosevelt to wielki człowiek, ale 
mają straszliwie wszawych doradców. Na szczęście Hitler jest mądrzejszy niż 
wszyscy politycy razem wzięci. Nie będzie żadnej wojny o Polskę. - Jednym 
haustem opróżnił kufel z grubego szkła i zaczął walić nim w stolik, by 
przywołać kelnerkę. - Geben Sie gut Acht auf den Osten - powiedział, robiąc 
oko i zniżając głos. - Dobrze uważaj na Wschód. Tam naprawdę coś się 
dzieje.
  Kelnerka, trzymająca w dłoniach całe pęki kufli, dwa z nich postawiła na 
ich stoliku. Grobke znowu wypił i otarł usta wierzchem dłoni.
  - A gdybym panu powiedział, że sam słyszałem, jak Führer przemawiał do 
wyższych oficerów floty podwodnej i powiedział im, że wojny nie będzie? 
Zechce pan o tym zameldować w Waszyngtonie? No, to dobra, tak się składa, 
że to prawda. Czy myśli pan, że mając siedemdziesiąt cztery u-booty zdatne 
do walki, rozpocznie wojnę z Anglią? Gdy będziemy mieli trzysta, to będzie 
zupełnie inna historia i Anglia pomyśli dwa razy, zanim zacznie sprawiać 
nam kłopoty. A tyle będziemy mieli dokładnie za osiemnaście miesięcy. 
Tymczasem zaś uważajcie na Wschód.
  - Uważać na Wschód? - powtórzył Henry tonem głębokiego namysłu.
  - Aha, trochę pana zaciekawiłem? Mój brat jest w Ministerstwie Spraw 
Zagranicznych. Uważać na Wschód! Nie będzie wojny, panie Henry, to 
obiecuję, przynajmniej nie w tym roku. Więc co, u diabła? Raz się żyje, 
nie? Dalejże, mam jak pan dębowe ucho, ale sobie zaśpiewamy!
  
  Victor Henry siedział w wyłożonej palisandrem bibliotece, trzymając na 
kolanach starą, przenośną maszynę do pisania. Wspaniałe antyczne biurko 
było za wysokie, by na nim wygodnie pisać, a poza tym maszyna zostawiała 
rysy na czerwonej skórze jego blatu. Nie było jeszcze czwartej rano, ale 
gwiazdy znikły, w ogrodzie świtało, ptaki zaczynały śpiewać. Papier, 
przebitka i kalki leżały rozrzucone w nieładzie. W pokoju było gęsto od 
dymu. Victor pisał od północy. Przerwał na chwilę i ziewnął. W kuchni 
znalazł kawałek zimnego kurczęcia, który zjadł, popijając szklanką mleka i 
równocześnie zaparzając sobie trzeci dzbanek kawy. Wrócił do biblioteki, 
pozbierał kartki swego raportu do Biura Wywiadu Marynarki Wojennej i zaczął 
czytać:
  Gotowość bojowa nazistowskich Niemiec
  Ocena
  Nazistowskie Niemcy to bardzo szczególny kraj. Natychmiast po przybyciu 
zauważa się uderzające sprzeczności. Nadal ma się do czynienia ze starą 
Germanią - średniowiecznymi budynkami, oryginalnymi strojami ludowymi, 
wielkimi, czystymi miastami, porządkiem, życzliwością, schludnością, 
sumiennością, piękną scenerią, przystojnymi mężczyznami i kobietami, a 
szczególnie ładnymi, zdrowymi dziećmi. Ale na tym wszystkim leży powłoka 
czegoś nowego i odmiennego: reżim nazistowski, jak gorączkowa wysypka na 
obliczu kraju. Pytanie tylko, jak głęboko sięga choroba. Naziści z całą 
pewnością stworzyli bardzo patriotyczną, barwną i wojowniczą fasadę. Flagi 
ze swastyką, nowe budowle, maszerujące bataliony, hitlerjugend, parady z 
pochodniami i tak dalej, wszystko to robi wrażenie. Ale co się za tą fasadą 
kryje? Czy istnieje dostateczny potencjał, by wywołać wojnę, czy też jest 
to przede wszystkim bluff i propaganda polityczna?
  Niniejszy raport zawiera pierwsze wrażenia oficera, znajdującego się w 
Niemczech od czterech tygodni i przez cały czas poszukującego faktów.
  Powszechnie wiadomo, że od tysiąc dziewięćset trzydziestego trzeciego 
roku Niemcy zbroją się jawnie, a nawet chełpliwie. Ale nawet przed 
nastaniem hitleryzmu armia zbroiła się i ćwiczyła potajemnie przy pomocy 
bolszewików, gwałcąc tym postanowienia traktatu wersalskiego. Gdy do władzy 
doszli naziści, to chociaż zerwały się kontakty z Rosjanami, zbrojenia 
nabrały tempa i stały się jawne. A przecież dwadzieścia lat temu naród ten 
był rozbrojony. Siedem lat temu, w porównaniu z aliantami, był jeszcze 
bezsilny. Pojawia się więc pytanie, do jakiego stopnia Hitlerowi udało się 
wyrównać szanse? Stworzenie nowoczesnej siły zbrojnej wymaga produkcji 
przemysłowej na wielką skalę. Pochłania surowce, siłę roboczą i czas - 
niezależnie od tego, jak bardzo będą się przechwalać w przemówieniach 
przywódcy polityczni.
  Z faktów, jakie autor tego raportu był w stanie zebrać, wynikają dwa 
wstępne, interesujące wnioski:
  1. Nazistowskie Niemcy nie wyrównały szans w stopniu dostatecznym, by 
zmierzyć się w działaniach wojennych z Anglią i Francją.
  2. Reżim hitlerowski nie stara się za wszelką cenę tych szans wyrównywać. 
Następne pięć stronic raportu zawierało dane statystyczne z dziesięciu lat 
- sprzeczne z wieloma raportami wywiadu, które czytał - dotyczące produkcji 
niemieckich fabryk, rozwoju przemysłu, wydajności maszyn i oprzyrządowania. 
Komandor w większości zaczerpnął je z własnych lektur i badań. Przedstawił 
porównanie produktu narodowego brutto Francji, Anglii i Niemiec oraz ich 
sił lądowych, morskich i powietrznych w ciągu tej dekady. Po uporządkowaniu 
liczby te wskazywały, że pod względem wojskowym w każdym zakresie, z 
wyjątkiem lotnictwa, Niemcy nie tylko były słabsze, ale że nawet niezbyt 
mobilizowały swój przemysł, by tamte kraje dogonić. W przeciwieństwie do 
panującej na całym świecie opinii, Niemcy nie gromadziły gorączkowo 
uzbrojenia. Tak wynikało z porównania zdolności produkcyjnych fabryk i ich 
wykorzystania. Victor Henry mimochodem opisał wyludnianie się stoczni w 
Świnoujściu po jednej zmianie. Nie było nawet drugiej zmiany na produkcji 
łodzi podwodnych - klucza do niemieckiej strategii wojny morskiej. Pug 
dowodził, że niemiecka przewaga w powietrzu zniknie szybko, jeżeli Wielka 
Brytania przyspieszy budowę samolotów i ich zakup w Stanach, Zjednoczonych. 
Jeśli zaś idzie o wojnę na lądzie, to oczywiście mrowiące się na ulicach 
mundury były niezłym przedstawieniem, ale cyfry dowodziły, że sama tylko 
Francja jest w stanie wystawić w polu armię większą, dłużej ćwiczoną i 
lepiej wyekwipowaną.
  Podczas wizytowania u-bootu, przechodząc przez maleńkie biuro dowodzenia 
eskadry, komandor zauważył naskrobane na okładce powielanego raportu cyfry 
i skróty, które - jak sądził - znaczyły: W stanie gotowości bojowej - 
pięćdziesiąt jeden; z tego w morzu - sześć, w porcie - czterdzieści; w 
remoncie - pięć. Liczby te były zgodne z brytyjskimi i francuskimi ocenami 
wywiadowczymi. Grobke podawał, że w stanie gotowości są siedemdziesiąt 
cztery łodzie, co było łatwą do odkrycia przesadą dla zaimponowania 
oficerowi obcego wywiadu. Niemiec jednak nie ośmielił się twierdzić, że 
mają ich sto. Pięćdziesiąt, plus minus pięć u-bootów, to była niemal z 
pewnością cała siła floty podwodnej nazistowskich Niemiec. Z tym że w 
budowie mogło się jeszcze znajdować nie więcej niż trzynaście jednostek. W 
samym tylko tysiąc dziewięćset osiemnastym roku Niemcy straciły ponad sto 
łodzi podwodnych.
  Tu następował kluczowy fragment raportu, który komandor wystukał z 
wieloma pauzami i który z niepokojem wielokrotnie odczytywał.
  To, co teraz napiszę, należy już do dziedziny prognozowania i dlatego 
może być poczytane za lekkomyślną publicystykę. Niemniej jednak ze 
wszystkich danych, zebranych przez autora niniejszego raportu, tak 
zdecydowanie wynika jedna tylko możliwość, że wydaje się konieczne, by ją 
tu sformułować. Wszelkie istniejące oznaki wskazują na to, że w tej chwili 
Adolf Hitler negocjuje sojusz wojskowy ze Związkiem Radzieckim.
  Dowodząc słuszności swego wniosku, Victor Henry powołał się na traktat z 
Rapallo z tysiąc dziewięćset dwudziestego drugiego roku, gdy bolszewicy i 
Niemcy wprawili w osłupienie uczestników europejskiej konferencji 
ekonomicznej, opuszczając ją nagle i podpisując odrębną umowę o szerokim 
zakresie. Zwrócił uwagę, że obecny ambasador Rzeszy w Moskwie, Schulenburg, 
jest człowiekiem Rapallo. Że Litwinow, który jest Żydem i prozachodnim 
ministrem spraw zagranicznych Rosji, nagle upadł. Że Hitler w swoich dwóch 
ostatnich mowach pominął tradycyjne ataki na bolszewizm. Wreszcie, że prasa 
doniosła o przygotowywaniu rosyjsko-niemieckiej umowy handlowej, ale - 
nagle znikły z gazet wszelkie wzmianki na ten temat. Zacytował również 
wypowiedź oficera siedzącego wysoko w niemieckim dowództwie floty 
podwodnej: "Uważaj na Wschód. Tam naprawdę coś się dzieje. Mój brat jest w 
Ministerstwie Spraw Zagranicznych". I na zakończenie wspomniał o 
zapewnieniu skierowanym przez Hitlera do oficerów u-bootów, że nie będzie 
wojny o Polskę.
  Wszystko to, przyznawał komandor, nie stanowi stuprocentowo pewnych 
informacji wywiadowczych ani nie sprawia wrażenia na zawodowych dyplomatach 
w ambasadzie. Twierdzą oni, że zawsze krążą plotki typu teatralnych 
niespodzianek. Nalegają, by Henry trzymał się podstawowych faktów: że ruch 
nazistowski powstał na bazie strachu i nienawiści wobec bolszewizmu i 
zobowiązał się do jego zniszczenia. Cały program "Mein Kampf" zamyka się w 
głoszeniu zdobycia "Lebensraumu" dla Rzeszy w południowo-wschodnich 
prowincjach Rosji. Ugoda wojskowa między tymi dwoma systemami jest nie do 
pomyślenia. Hitler nigdy jej nie zaproponuje. A gdyby nawet tak zrobił, 
Stalin, uważając to za podstęp, nigdy się na nią nie zgodzi. Najczęściej 
wnioski Henry'ego komentowano słowami "fantazja" lub "melodramat".
  Mimo tego komandor utrzymywał, że taki krok Niemiec nie tylko jest 
sensowny, ale także nieuchronny. Hitler zbyt daleko się już posunął w 
groźbach wobec Polski. Dyktator nie może się cofać. A przecież siły 
zbrojne, jakimi dysponował, były nazbyt znikome dla wywołania wojny 
światowej. Pomimo grzmiących haseł: "Armaty zamiast masła", nawet nie 
przestawił przemysłu na produkcję wojenną; zapewne dlatego, by uniknąć 
denerwowania społeczeństwa. Pomimo brutalnego języka nazistowskich 
polityków i gazet, szary człowiek w Niemczech nie chce wojny, a Hitler o 
tym wie. Wyjściem z dylematu jest sojusz z Rosją. Jeśli Rosja da Niemcom 
wolną rękę w Polsce, gwarancje brytyjskie staną się bez znaczenia. Ani 
Francuzi, ani Anglicy nie są w stanie przyjść Polsce z pomocą tak prędko, 
by uchronić ją przed szybkim podbojem. Toteż Polacy nie będą się bić. 
Oddadzą Gdańsk i eksterytorialną drogę przez polski korytarz, Hitler zaś 
więcej nie wymaga. Być może później, podobnie jak to było z Czechosłowacją, 
wkroczy i weźmie resztę Polski. Ale nie teraz.
  Victor Henry argumentował, że nagłe odwracanie przymierzy było w 
europejskiej polityce starym fortelem, szczególnie jeśli idzie o dyplomację 
niemiecką i rosyjską. Zacytował tu wiele przykładów, świeżo zaczerpniętych 
z niedawnych lektur historycznych. Podkreślił, że sam Hitler doszedł do 
władzy przez nagłe odwrócenie przymierzy: ugodę ze swym największym 
wrogiem, Franzem von Papenem.
  Pug porwał w strzępy arkusze kalki i wyrzucił do kosza. Z raportem i 
dwiema kopiami na przebitce, nie rozbierając się, rzucił się na czerwoną 
skórzaną kanapę i zasnął. Drzemał krótko i niespokojnie. Gdy nagle obudził 
się z szeroko otwartymi oczami, słońce stało już ponad czubkami drzew, 
wysyłając blade promienie: Wziął prysznic, ubrał się, przeczytał raport 
ponownie i całą pięciomilową odległość z Grünewaldu na Wilhelmstrasse 
przebył piechotą, przeżuwając w myśli treść dokumentu. W porównaniu z 
raportami Tollevera, które przestudiował, były to zarozumiałe rozważania z 
zakresu wielkiej strategii, daleko wykraczające poza jego kompetencje i 
pozycję służbową; coś w rodzaju "szpalt Drewa Pearsona", przed czym Dowódca 
Operacji Morskich we własnej osobie usilnie go przestrzegał. Z drugiej 
jednak strony wydawały mu się one udokumentowane. Do tej pory, podobnie jak 
Kip; wysłał już cały szereg raportów technicznych. Miał zamiar napisać taki 
właśnie o Świnoujściu. Gotowość bojowa nazistowskich Niemiec była skokiem w 
ciemność.
  Na seminariach w Akademii Sztabu wykładowcy ostro wykpiwali "globalne 
supergłówkowanie" uprawiane przez oficerów poniżej stopnia admiralskiego. 
Problem wyglądał następująco: czy teraz, gdy raport został napisany, należy 
go wysłać, czy też o nim zapomnieć? Wiele razy w życiu Pug Henry pisywał 
takie dokumenty, a następnie niszczył. Stale miał tendencję do wykraczania 
poza rutynę. Skutki mogły być pomyślne lub katastrofalne. Jego napisane z 
własnej inicjatywy memorandum o osłonach przeciwtorpedowych dla pancerników 
zagrodziło mu drogę do mocno już spóźnionej służby na morzu i spowodowało, 
że wylądował w Berlinie. Ten zaś raport przynajmniej nie wychodził poza 
zakres jego zainteresowań jako specjalisty od uzbrojenia. Natomiast w 
dyplomacji i wielkiej strategii był naiwnym nowicjuszem. Pułkownik Forrest, 
który dobrze znał Niemcy, odrzucił sugestie komandora jako nonsensowne. Pug 
próbował pomówić o nich z charge d'affaires, ale jedynym komentarzem, jaki 
uzyskał, był subtelny uśmieszek.
  Kurier dyplomatyczny odlatywał do Anglii o dziesiątej rano, a tam miał 
się przesiąść na odchodzącą do Stanów Zjednoczonych Queen Mary. Opracowanie 
Puga mogło się znaleźć na biurku Dowódcy Operacji Morskich za tydzień.
  Przybywszy do ambasady, Henry nadal nie wiedział, co robić, a na podjęcie 
decyzji miał mniej niż pół godziny. O radę nie mógł prosić nikogo poza 
Rhodą. Ale Rhoda sypiała do późna. Gdyby teraz zatelefonował, zapewne by ją 
obudził. A czy nawet wówczas mógłby streścić swój raport przez niemiecki 
telefon? I czy opinia Rhody w ogóle mogła mieć jakąkolwiek wartość? Ocenił, 
że nie. Decyzję musi podjąć sam: albo kurier, albo do spalenia.
  Siedział przy biurku w swym ciasnym, wysokim pokoju, wolno popijając 
kawę. Po przeciwnej stronie ulicy Hermanna Goeringa stała nowa, 
monumentalna Kancelaria Hitlera z różowego marmuru. Odbywała się zmiana 
warty: ośmiu potężnych esesmanów w czarnych mundurach i hełmach maszerowało 
na posterunek, ośmiu, przy dźwiękach werbli i piszczałek, odchodziło. Przez 
otwarte okno Pug słyszał wyszczekiwane po niemiecku rytualne rozkazy, gwizd 
piszczałek, zgrzytliwy tupot czarnych butów z cholewami.
  Victor Henry zdecydował, że jego zadaniem jest zbieranie danych, a 
raport, niezależnie od tego, czy będzie miał dla komandora dobre czy złe 
skutki, w sposób prawdziwy oddaje to, co dotychczas zauważył w 
nazistowskich Niemczech. Dogonił kuriera i wręczył mu dokument z poleceniem 
natychmiastowego doręczenia w Biurze Wywiadu Marynarki.
  W tydzień później admirał Prebble przeczytał Gotowość bojową 
nazistowskich Niemiec i przesłał prezydentowi jednostronicowy wyciąg z 
raportu. Dwudziestego drugiego sierpnia świat osłupiał z powodu największej 
niespodzianki w historii: ogłoszenia paktu hitlerowsko-radzieckiego. W dwa 
dni później Prebble otrzymał w kopercie z Białego Domu zwrot wyciągu. Na 
jego marginesie, mocnymi, grubymi literami, prezydent nagryzmolił: Przyślij 
mi akta służbowe V. Henry'ego FDR."
  
  7
  
  O pakcie Byron i Natalia dowiedzieli się na rzymskim lotnisku, z 
krzyczących wielkimi literami plakatów gazetowych. Tego dnia jeszcze przed 
świtem wyruszyli ze Sieny starym renaultem. Gdy więc cały świat w 
podnieceniu paplał o zdumiewającej nowinie, oni, nieświadomi niczego, 
podążali wzdłuż Apeninów w złocistym włoskim słońcu, wśród starych miast na 
szczytach gór, przez dzikie, wietrzne wąwozy i zielone doliny, gdzie na 
polach pracowali wieśniacy. Chociaż był to zaledwie początek trzech 
tygodni, które miał spędzić z Natalią Jastrow u swego boku, Byron był we 
wspaniałym nastroju. Do chwili, gdy ujrzał plakaty.
  Nigdy jeszcze nie widział takiego zamętu i hałasu na międzynarodowym 
lotnisku. Gestykulujący podróżni oblegali biura rezerwacji biletów, wszyscy 
biegali lub przynajmniej chodzili szybkim krokiem, zaś spoceni tragarze 
warczeli na pasażerów i na siebie wzajemnie. Grzmiąca gadanina głośników 
nie ustawała ani na chwilę, odbijając się echem w całej hali. W pierwszym 
napotkanym kiosku Byron kupił stos gazet. Włoskie donosiły, że to 
mistrzowskie posunięcie dyplomatyczne Osi usunęło groźbę wojny. Nagłówki w 
pismach paryskich i londyńskich były wielkie, czarne i pełne przestrachu. 
Gazeta szwajcarska zamieściła na pierwszej stronie karykaturę 
przedstawiającą Hitlera i Goeringa w rubaszkach i papachach, tańczących w 
prysiudach kozaka przy dźwiękach harmonii trzymanej przez Stalina w 
mundurze SS. Przez całą szerokość gazety belgijskiej biegły, jako tytuł 
pierwszej strony, ponure cyfry: 1914.
  Podczas pospiesznego lunchu - cannelloni i zimne białe wino - w 
przepełnionej, gwarnej restauracji dworca lotniczego Natalia zawiadomiła 
zdumionego Byrona, że nie rezygnuje z podróży. Wyjazd do kraju, który lada 
chwila mógł zostać zaatakowany przez Niemców, Byron uznał za czyste 
szaleństwo.
  Ale Natalia zaczęła go przekonywać, że większość turystów, tłoczących się 
na dworcu, to zwykłe owce. Jeżeli popadają w panikę pod wpływem nagłej 
zmiany politycznej, nie powinni byli znaleźć się w Europie. Ona sama, 
podczas kryzysu monachijskiego, została w Paryżu. Połowa jej amerykańskich 
przyjaciół uciekła w popłochu, a potem przypełzła z powrotem. Oczywiście 
ci, którym nie było nazbyt głupio. Nie taki diabeł straszny, jak go malują. 
Zresztą nawet podczas wojny amerykański paszport stanowi bezpieczną osłonę. 
Chce zobaczyć Polskę. Chce zobaczyć Lesliego Slote'a i obiecała mu, że 
przyjedzie. Podróż do Polski tam i z powrotem zajmie tylko trzy tygodnie.
  A w trzy tygodnie świat się nie skończy. Byron niezbyt się ucieszył, gdy 
pojął, jak bardzo Natalia chce połączyć się na nowo ze Slote'em. Od czasów 
Palia miał nadzieję, że dziewczyna zaczyna żywić do niego cieplejsze 
uczucia. Podczas drugiego Palia, które obejrzeli już bez Jastrowa, była 
wręcz serdeczna. A któregoś wieczoru - gdy już dopijali trzecią butelkę 
Soave - powiedziała, że to wielka szkoda, iż Byron nie jest starszym od 
niej o parę lat Żydem.
  - Moja matka na pewno by cię polubiła - oświadczyła. - Skończyłyby się 
moje kłopoty. Jesteś dobrze wychowany. Twoi rodzice muszą być wspaniałymi 
ludźmi. Leslie Slote to tylko ambitny, egocentryczny drań. I nawet nie 
jestem pewna, czy mnie kocha. Po prostu oboje zabrnęliśmy w to po uszy. Ale 
teraz Natalia była w drodze do kochanka i eksplozja polityczna, która 
wstrząsnęła Europą, nie miała dla niej znaczenia. Byron dobrze już poznał 
jej brawurę. Wspinając się po górach albo ruinach, Natalia Jastrow 
podejmowała ryzyko w zupełnie niekobiecy sposób. Nie bacząc na własne 
bezpieczeństwo, przeskakiwała przepaście, przebiegała wąskie i długie półki 
skalne, wdrapywała się na nagie skały. Była silną, mocno stojącą na nogach 
dziewczyną, i z tego powodu odrobinę nazbyt pewną siebie.
  Siedział więc przygarbiony, uważnie przyglądając się Natalii nad obrusem 
w czerwono-białą szachownicę, brudnymi talerzami i pustymi kieliszkami. 
Odpowiedziała Byronowi krzywym spojrzeniem, a jej usta wygięły się w 
lekceważącym grymasie. Ciemnoszary dopasowany kostium podróżny, biała 
bluzka, na głowie czarny beret. Przebierała palcami po obrusie.
  Pierwszy etap podróży mieli odbyć samolotem Alitalii, który odlatywał do 
Zagrzebia za niecałą godzinę.
  - Słuchaj - powiedziała - doskonale rozumiem, że dla ciebie ta wycieczka 
przestała być zabawna. Polecę więc dalej sama.
  - Proponuję, żebyś najpierw zatelefonowała do Slote'a. Zapytaj go, czy 
powinnaś przyjeżdżać.
  - Nonsens. Dzisiaj za żadne skarby nie dostanę połączenia z Warszawą.
  - Spróbuj.
  - Dobrze - odpowiedziała ostrym tonem. - Gdzie są te cholerne telefony?
  Urząd telefonów międzymiastowych był zapchany ludźmi. Dwie telefonistki 
wrzeszczały, wpychały wtyczki w gniazdka, wyrywały je, robiły notatki, 
machały rękami i ocierały pot z czoła. Byron przepchnął się przez tłum, 
holując Natalię. Gdy podała telefonistce numer w Warszawie, ogromne piwne 
oczy dziewczyny rozszerzyły się.
  - Signorina, Warszawa? Czemu nie prosi pani o połączenie z prezydentem 
Rooseveltem? Na Warszawę czeka się dwanaście godzin.
  - To jest numer tamtejszej ambasady amerykańskiej - rzekł Byron, 
uśmiechając się do telefonistki. - To sprawa życia i śmierci.
  Byron miał dziwny uśmiech, na wpół melancholijny, na wpół wesoły. Na jego 
widok Włoszka ożywiła się, jakby chłopak ofiarował jej bukiecik fiołków.
  - Ambasada amerykańska? Spróbuję.
  Włączyła wtyczkę, zadzwoniła, zaczęła się kłócić po niemiecku i po 
włosku, robić miny do mikrofonu i wykłócać jeszcze bardziej.
  - Pilne! - krzyczała nieustannie.
  Tak było przez dziesięć, a może więcej minut. Byron palił papierosa, 
Natalia wielkimi krokami przemierzała salę, co chwila spoglądając na 
zegarek. Nagle z bardzo zdziwioną miną telefonistka gwałtownie skinęła 
głową i gestem wskazała kabinę. Natalia stała tam długi czas, wreszcie 
wyszła z zaczerwienioną twarzą i zmarszczonymi brwiami. 
  - Przerwano nam, nim skończyłam. Duszę się. Wyjdźmy na powietrze. - Byron 
wyprowadził ją na terminal. - Rozzłościł się na mnie. Powiedział, że 
zwariowałam. Dyplomaci palą papiery ambasady... Połączenie było doskonałe, 
słyszałam go, jakby stał o parę kroków.
  - Przykro mi, Natalio, ale tego właśnie się spodziewałem.
  - Powiedział też, żebym się wynosiła w diabły z Italii i pojechała prosto 
do kraju, obojętne, z Aaronem czy bez. Czy ty powiedziałbyś mi to samo? - 
zwróciła na Byrona załzawione oczy. - Tak mi gorąco! Postaw mi lemoniadę 
albo cokolwiek.
  Usiedli przy stoliczku przed kawiarnią.
  - Pokaż mi bilety.
  Byron wręczył jej kopertę.
  - Jestem pewien, że zwrócą nam za nie pieniądze - zauważył.
  Wyciągnęła swój bilet i oddała kopertę.
  - Sam załatw sobie zwrot. Dyplomaci palili papiery także przed Monachium. 
Anglia i Francja zawiną fraka tak samo jak wtedy. Pomyśl tylko: wojna 
światowa o Gdańsk! Kto, u diabła, wie, gdzie leży Gdańsk? Kogo to obchodzi?
  - Natalio, ambasada będzie zawalona robotą. Rzadko będziecie się widywać.
  - Tak? Więc jeśli nie będzie miał dla mnie czasu, zwiedzę miasto bez 
niego. Moja rodzina przez całe lata mieszkała w Warszawie. Do dzisiaj mam 
tam krewnych. Więc chcę ją zobaczyć. Wyruszyłam w drogę i nie mam zamiaru 
zawracać. - Przejrzała się w kieszonkowym lusterku i mocniej wcisnęła beret 
na głowę. - Teraz muszę się zgłosić do odprawy.
  Wyciągnął rękę.
  - Daj mi ten bilet. Zgłoszę nas oboje, a ty przez ten czas wypijesz 
lemoniadę.
  Twarz jej się rozjaśniła, ale nadal patrzyła na Byrona podejrzliwie.
  - Czy jesteś pewien, że chcesz ze mną lecieć? Uczciwie mówię: nie musisz. 
Zwalniam cię. Nie jedź. Nie chcę cię. Powiesz Aaronowi, że ja tak 
zarządziłam.
  - Och, zamknij się, Natalio. Dawaj bilet.
  Uśmiechnęła się filuternie, przyciskając zielono-żółty bilet do piersi.
  - No, no... Briny Henry jako pan i władca! Rzecz w tym, kochanie, że 
jeśli zdarzy się coś złego, nie chcę czuć się winna, że cię w to 
wciągnęłam.
  Po raz pierwszy Natalia - choć tylko zdawkowo - użyła wobec niego 
pieszczotliwego zwrotu. Byron wstał i wyrwał jej bilet z ręki.
  
  
  Podróż, zamiast ośmiu godzin, trwała półtorej doby. Nie było żadnego z 
zapowiedzianych połączeń. Ich bagaż zaginął. W Budapeszcie nocowali na 
ławce dworca lotniczego. W Warszawie byli jedynymi cudzoziemcami, którzy 
przybyli na niewielkie lotnisko w niemal pustym, zardzewiałym, nędznym 
samolociku LOT-u. Samolot natychmiast zatoczył koło i odleciał, wypchany do 
niemożliwości ludźmi uciekającymi z Polski. Zrozpaczeni podróżni, dla 
których nie starczyło miejsca, patrzyli na odlot zza płotu.
  Młody, krzepki Polak w oliwkowym mundurze, mówiąc łamaną francuszczyzną, 
zadał parze Amerykanów mnóstwo nieprzyjaznych pytań, uważając ich, jak się 
wydawało, albo za szpiegów, albo wariatów. Zabrał ich paszporty, 
porozmawiał zniżonym głosem z innymi urzędnikami, kazał im czekać i znikł. 
Byli głodni. Ale w bufecie ciżba uciekinierów, głównie Niemców, siedzących 
na bagażach, skulonych na podłodze, zapychających wszystkie ławki i 
krzesła, dawno już wyjadła wszystko. Byron rzucił się na dwa, przez chwilę 
opróżnione, miejsca. Pośrodku stołu stały butelki z ciepłym polskim piwem, 
obok otwieracz i kilka szklanek. Wypili więc to ciepłe piwo i zapłacili 
kelnerowi, który do nich przyskoczył. Następnie Byron znalazł telefon i 
namówił kelnera, by go połączył z ambasadą. Usłyszawszy jego głos, Slote 
był kompletnie zszokowany. Po godzinie zjawił się na lotnisku w błyszczącym 
granatowym chevrolecie, który wywołał ogólny podziw. Przez cały czas Leslie 
gryzł nerwowo cybuch wygasłej fajki. Znalazły się nie tylko paszporty wraz 
z różnymi dokumentami wjazdowymi, niechlujnie wydrukowanymi fioletową farbą 
na złym papierze, ale nawet ich bagaż, w cudowny sposób odzyskany z 
Bałkanów. Wcisnęli się do samochodu ambasady i odjechali do miasta. Po 
wizycie w damskiej toalecie Natalia wyglądała schludnie i wróciła jej 
zwykła pewność siebie, chociaż - jak powiedziała - pomieszczenie było 
wielkości budki telefonicznej, miało kran tylko z zimną wodą, a na muszli 
klozetowej brakowało deski.
  - Czy tak będzie też dalej, Leslie? - spytała. - Przecież to jest port 
lotniczy stolicy Polski! Im dalej posuwamy się na wschód, tym mniejsze będą 
lotniska, bardziej poplątane rozkłady lotów, gorsze samoloty, bardziej 
gburowaci urzędnicy, prymitywniejsze ustępy i twardszy papier toaletowy. 
Nie jestem pewna, czy moje siedzenie przeżyłoby wycieczkę do Rosji.
  - No cóż, Natalio, Europa Wschodnia to inny świat, a w dodatku odwiedzasz 
ją w złym momencie. Ten mały port lotniczy zwykle jest opuszczony i na wpół 
śpiący. Ale - skierował groźnie cybuch w jej stronę - jeśli zachciało ci 
się wycieczki wakacyjnej w dniach powszechnej mobilizacji...
  - Już się zaczyna, Briny - westchnęła ze wzrokiem pełnym złośliwego 
rozbawienia.
  Slote pogłaskał ją po policzku dłonią z pierścieniem uniwersyteckim z 
wielkim niebieskim kamieniem. Ten naturalny, intymny gest zrobił Byronowi 
wielką przykrość, oznaczał bowiem koniec jego wyłącznego, choć niezbyt 
mocnego prawa do towarzyszenia tej dziewczynie. 
  - Jestem rozczulony twoją obecnością, kochanie, choć to czyste szaleństwo 
- powiedział Slote. - Teraz, wieczorem, sprawy wyglądają znacznie lepiej. 
Anglia właśnie dziś, nareszcie, podpisała swe gwarancje dla Polski. 
Uważano, że w ostatniej chwili wycofa się rakiem. A tu nic z tego. Są 
wiarygodne informacje ze Szwecji, że Hitler odwołuje inwazję. Nie ma 
najmniejszej wątpliwości, że stanowisko Anglii zaszokowało go do utraty 
tchu.
  - Gdzie nas ulokujesz? Mam nadzieję, że w miejscu, w którym są wanny.
  - Z tym nie będzie problemów. W ciągu ostatnich trzech dni hotele 
opustoszały. W Europejskim są luksusowe pokoje, o zachodnim standardzie, a 
do tego po wschodnich cenach. Ale nie planuj długiego pobytu. Sytuacja może 
się pogorszyć z dnia na dzień.
  - Myślę, że około tygodnia. A potem Byron i ja możemy polecieć albo 
pojechać samochodem do Krakowa, by odwiedzić Mędzice. I w końcu odlecimy do 
Rzymu.
  - Chryste ukrzyżowany, co ty opowiadasz o Mędzicach? Wybij to sobie z 
głowy, Natalio!
  - A właściwie czemu? Wuj Aaron powiedział, że powinnam odwiedzić rodzinę 
w Mędzicach. Stamtąd przecież wszyscy pochodzimy. Ojej, cóż to za równinny 
kraj. Płaski jak stół.
  Jechali wśród pól, słodko pachnących dojrzałym zbożem, i łąk, na których 
pasły się konie i krowy. Daleko przed nimi zaczęły się niejasno rysować 
budynki Warszawy.
  - Tak jest, i to jest przekleństwo Polski. To boisko do piłki nożnej o 
powierzchni stu tysięcy mil kwadratowych. Znakomite dla najeźdźców. Nawet 
niskie góry na południu mają przyjemne, łatwe i szerokie przełęcze. W tej 
chwili w Czechosłowacji jest pół miliona żołnierzy niemieckich, 
rozstawionych w kierunku Przełęczy pod Chyżnem, czterdzieści mil od Mędzic. 
Zrozumiałaś wreszcie?
  Natalia pokazała mu język.
  Warszawa była o wiele spokojniejsza niż Rzym. W rozświetlonym latarniami 
ulicznymi zmroku po szerokich alejach spacerowały tłumy dobrze ubranych 
ludzi, wśród których widać było wielką ilość mundurów. Zajadali lody, 
palili, rozmawiali wesoło. Zielone parki zapchane były rozbawionymi 
dziećmi. Przejeżdżały jaskrawoczerwone autobusy z reklamami filmowymi na 
bokach; wśród polskich słów można było odróżnić nazwisko: Shirley Temple. 
Pstre tablice ogłoszeniowe reklamowały niemiecką pastę do zębów, radia i 
płyn do włosów. Długie szeregi trzypiętrowych, szarych lub brązowych 
kamienic, szerokie aleje, prowadzące do wielkich placów, pełnych pomników, 
otoczonych barokowymi budynkami urzędów i pałacami, elektryczne reklamy, 
które właśnie zaczynały błyskać - wszystko to przypominało Byronowi Paryż i 
Londyn. Dziwnie było znaleźć u kresu prymitywnej podróży powietrznej taką 
metropolię. Hotel Europejski, z monumentalnymi schodami z brązowego i 
białego marmuru, opadającymi do głównego wejścia, miał hall tak imponujący, 
jak najlepsze, znane mu hotele świata.
  Natalia pojechała na górę windą. Slote zatrzymał Byrona dotknięciem ręki, 
po czym przyspieszonymi pykaniami rozjarzał tytoń w fajce. Nie widzieli się 
już kilka miesięcy i teraz dyplomata zrobił na Byronie wrażenie człowieka 
nieprawdopodobnie starego w porównaniu z Natalią. Okulary, worki pod 
oczami, wyraźne zmarszczki na zapadniętych, ziemistych policzkach. Ciemna 
dwurzędowa marynarka w drobne prążki jeszcze bardziej go postarzała. Wydał 
się też niższy i tęższy niż przy pierwszym spotkaniu.
  - Chciałbym mieć dość czasu, by postawić ci drinka - powiedział Slote. - 
Muszę z tobą porozmawiać. Ten pomysł z wyjazdem do Krakowa to niebezpieczny 
nonsens. Załatwię wam rezerwację na odlot stąd tak szybko, jak się da. 
Trzeba je zamawiać na dobry tydzień wcześniej, ale ambasada ma pewne 
możliwości. Jeśli będziemy musieli wspólnie użyć siły, by wsadzić Natalię 
do samolotu do Rzymu, to trzeba będzie to zrobić. Ale nie mów jej o tym 
dzisiaj. Stanie dęba. 
  - Okay. Znasz ją lepiej niż ja.
  Slote potrząsnął głową ze śmiechem.
  - Kto wie? Nie jestem pewien. Powinienem być głęboko wzruszony tą 
szaleńczą wizytą i jestem, oczywiście, że jestem. Ale chyba nikt nie 
potrafi sobie dać rady z Natalią Jastrow. Zobaczymy się na kolacji. W 
ambasadzie dom wariatów. Gdybym nie mógł przyjść, zatelefonuję.
  Byron dłuższą chwilę przesiedział w swym ogromnym, mrocznym pokoju z 
wielkimi oknami wychodzącymi na hotel Bristol, zastanawiając się, co u 
licha robi w tej Polsce. Wreszcie wziął do ręki oprawną w kość słoniową 
słuchawkę starego telefonu i po krótkich targach w języku niemieckim dostał 
połączenie z pokojem Natalii.
  - Halo. Czy już siedzisz w wannie?
  - Nooo... cieszę się, że mnie nie widzisz. Co tam?
  - Jestem zdechły. Masz kolację ze Slote'em. Idę do łóżka.
  - Nie wygłupiaj się, Briny. Zjesz kolację z nami. Przyjdziesz po mnie o 
dziewiątej, zrozumiano? Leslie wziął dla mnie apartament Paderewskiego, czy 
coś podobnego. Fantastyczny! Mam tu lustro wysokości człowieka, 
podtrzymywane przez dwa wielkie drewniane brązowe anioły.
  
  
  - Tędy - powiedział Slote. - Mamy zamówiony stolik.
  Główna sala hotelu Bristol, dzięki swej wielkości, jedwabnym draperiom, 
śnieżnobiałym obrusom, pozłacanym, kryształowym żyrandolom, uniżności 
kelnerów, świetnym strojom tłumu gości, mogła uchodzić za salę w 
którymkolwiek z pierwszorzędnych hoteli europejskich. Orkiestra w 
lamowanych złotem czerwonych frakach wygrywała stare melodie jazzowe. Nie 
czuło się tu ani cienia strachu przed wojną.
  - Przepraszam za spóźnienie - rzekł Slote, gdy usiedli. - To przez Żydów. 
Szturmują ambasadę. Wszyscy, aż do ambasadora Biddle'a włącznie, staliśmy 
się referentami wizowymi. Bóg mi świadkiem, że ich nie potępiam. Jeśli mogą 
wskazać krewnego, przyjaciela, list, cokolwiek, dajemy im wizę. Dziś w 
Warszawie nowojorska książka telefoniczna kosztuje sto złotych, czyli około 
dwudziestu dolarów.
  - A to ciekawe - powiedziała Natalia. - Mówiono mi, że w Warszawie jest 
pełno Żydów. Jak dotąd widziałam tylko paru.
  - Ach, na pewno są. To miasto jest w jednej trzeciej żydowskie.
   Kelner we fraku podał w ukłonach menu i Leslie wdał się z nim w dłuższą 
rozmowę po polsku. Natalia słuchała z pełnym zazdrości podziwem.
  - Les, czy trudno było się tego nauczyć? Któregoś dnia sama spróbuję. Moi 
rodzice, jeżeli nie chcieli, żebym ich rozumiała, rozmawiali po polsku. I 
chociaż to miasto jest tak obce, mam dziwne uczucie powrotu do dzieciństwa. 
Bardzo szczególne! 
  Podano im zaskakująco smacznego łososia wędzonego, jakąś dziwną potrawę z 
jajek i twardą pieczeń wołową. Slote bez przerwy popijał ciemną polską 
wódkę z kieliszka wielkości naparstka. Byron z Natalią pili dobre 
francuskie wino.
  - Leslie, ululasz się w pestkę - powiedziała dziewczyna, raczej 
żartobliwie niż z naganą.
  - To bardzo małe kieliszki - odrzekł, dolewając sobie, Slote. - Miałem 
okropnie ciężki dzień. Nie licząc jeszcze twego pojawienia się tutaj, ty 
wariatko.
  Uśmiechnęli się do siebie. Byron żałował, że nie poszedł wcześniej spać. 
Slote spojrzał na niego i z pewnym wysiłkiem podjął uprzejmą rozmowę.
  - Hm, tak. To prawdziwa zagadka historyczna, jakim sposobem trzy i pół 
miliona Żydów osiedliło się w Polsce. To kompletnie zanarchizowany kraj. 
Można by przypuszczać, że wybiorą kraj bardziej ustabilizowany. Mam swoją 
teorię na ten temat. Ciekawe, co by o niej sądził Aaron.
  - Jak brzmi twoja teoria o polskich Żydach, Leslie? - spytała Natalia z 
szerokim uśmiechem.
  - Że to właśnie tutejsza anarchia ich zachęciła. Pomyślcie: rząd 
składający się z około tysiąca przedstawicieli szlachty, z których każdy 
mógł założyć veto przeciw jakiejkolwiek ustawie. I tak, potykając się co 
krok, Polacy kroczyli przez wieki. Nic dziwnego, że kraj doczekał się 
rozbiorów! No więc, jak długo Żydzi mogli prowadzić interesy z każdym 
szlachcicem osobno, mogli przynajmniej żyć, pracować na roli czy w mieście. 
Nie musieli się obawiać, że królowie będą ich ciemiężyć.
  - Niezłe - odrzekła Natalia. - Ale prawdę mówiąc, czy to nie królowie 
polscy zaprosili ich, dając specjalne prawa ochronne? Wtedy, gdy wygnała 
ich Hiszpania, a święty Kościół miał kolejny paskudny atak polowania na 
Żydów i masakrowania ich? Tak to właśnie pamiętam.
  - Nie studiowałem tej kwestii - powiedział Slote - ale później i Polacy 
robili to samo.
  - Dlatego właśnie ja urodziłam się na Long Island - odrzekła Natalia. - 
Mój dziadek wyemigrował stąd, i dobrze zrobił.
  - Jak stoją Polacy pod względem wojskowym? - przerwał Byron. - Czy będą 
walczyć przeciw Hitlerowi, jeśli do tego dojdzie?
  - Walczyć? - Slote ssał fajkę, zwróciwszy oczy ku sufitowi.
   Zmienił ton na bardzo ostrożny i profesjonalny. - Cóż, wystarczy spytać 
kogokolwiek z nich, a odpowie, że pobiją Niemców. Bo przecież w tysiąc 
czterysta dziesiątym roku ich pobili! To bardzo dziwni ludzie, Byron. 
Potrafią olśniewająco rozprawiać o polityce i historii, a jednocześnie mają 
w nosie fakt, że współczesne Niemcy są gigantem przemysłowym, a Polska 
składa się z gospodarstw chłopskich, Żydów, zamków i mazurków. Może i mają 
rację. Może polski duch bojowy pozwoli im rozpędzić głupie, obojętne bydło 
Hitlera. Tak gadają. Podobno Polska ma dwa i pół miliona ludzi w mundurach; 
więcej niż Hitler. Liczba bardzo wątpliwa, ale w tym kraju jakakolwiek 
statystyka...
  - Słuchaj, czy to nie Stardust? - wtrąciła się Natalia. - Brzmi trochę 
jak Stardust. Zatańcz ze mną. 
  Byron ocenił, że Slote, niezdarnie prowadzący Natalię po parkiecie, 
wygląda raczej na jej wuja niż ukochanego. Ale Natalia, przytulona, z 
zamkniętymi oczami, policzkiem przy policzku, nie wyglądała na 
siostrzenicę. Ze śmiechem zamienili kilka słów. Potem jednak Natalia 
powiedziała coś, co spowodowało, że Slote zrobił poważną minę i potrząsnął 
głową. Nie przerywając tańca, zaczęli się spierać.
  - Znajdę go i bez ciebie - oświadczyła Natalia, gdy wrócili do stolika.
  - Nie powiedziałem, że ci nie pomogę go odszukać. Powiedziałem tylko, że 
jeśli zamierzasz z nim rozmawiać na temat wyjazdu do Mędzic...
  - Nie było sprawy. Zapomnij, że o tym mówiłam.
  Natalia groźnie popatrzyła na mięso na swym talerzu. Slote wypił dwie 
wódki, jedną po drugiej. By rozładować atmosferę, Byron spytał Slote'a, co 
słychać w ambasadzie. Leslie z wyraźną ulgą wrócił do swego spokojnego 
tonu. Pod wpływem alkoholu nie stracił jasności umysłu, zrobił się tylko 
bardziej rozmowny. W paru słowach opisał organizację pracy i dodał, że ma 
przydział do sekcji politycznej. Ale od chwili przybycia ma do czynienia, 
jak wszyscy inni, z powodzią emigrantów.
  - Czy zaskoczył was pakt Ribbentrop-Mołotow?
  - Naturalnie. Nawet Polaków zatkało, chociaż w ciągu swej historii 
widzieli już wszystko, co możliwe. Ale nikt nie potrafi przewidzieć, co 
zrobi Hitler. Na tym polega jego geniusz, jeśli tak to można nazwać. 
Instynktownie robi rzeczy zapierające innym dech w piersiach.
  Natalia zaczęła się powoli rozchmurzać.
  - Leslie, dlaczego Stalin na to przystał?
  - Kochanie, to całkiem proste. Hitler zaproponował mu kawał tortu na 
złotej tacy, a on powiedział tylko: "Oczywiście, dziękuję". Stalin 
kompletnie wystawił do wiatru Anglię i Francję. Odepchnęły go od Monachium 
i wręczyły Czechosłowację Hitlerowi ze słowami: "No, chłopcze, daj nam 
spokój i idź rozwalać Rosję". A teraz Stalin odwrócił Monachium: "Nie, nie, 
a teraz chłopcze; weź sobie Polskę i idź rozwalać Zachód". - Szybko pykając 
fajkę, jawnie zadowolony ze swego przemówienia, Slote kontynuował: - Boże, 
jak to się Brytyjczykom od dawna należało! Jedyną ich szansą powstrzymania 
Niemiec był sojusz z Rosją. Mieli całe lata, by to zrobić. Na ich korzyść 
działał strach Stalina przed Niemcami i nazizmem. A czym się zajęli? 
Traceniem czasu; kręceniem się w kółko, flirtem z Hitlerem i oddaniem 
Czechosłowacji. I wreszcie, wreszcie wysłali do Stalina paru drugorzędnych 
polityków na wlokącym się w żółwim tempie statku. Gdy natomiast Hitler 
zdecydował postawić na ten sojusz, błyskawicznie wysłał specjalnym 
samolotem swego ministra spraw zagranicznych, z pełnomocnictwem do 
podpisania traktatu. I w ten sposób znaleźliśmy się o włos od wojny 
światowej.
  - I ona wybuchnie? - spytała Natalia.
  - Ależ sądziłem, że ty i Aaron jesteście najwyższymi autorytetami wśród 
uważających, że nie wybuchnie.
  - Nie tak łatwo wpadam w panikę. Po prostu myślę, że Hitler jak zwykle 
dostanie to, czego chce.
  Slote zachmurzył się. Pykał fajkę, aż zapadły mu się blade policzki. - 
Nie. Teraz Polacy posiadają gwarancję brytyjską na piśmie. Gest bardzo 
rycerski, bardzo niemądry, bardzo spóźniony i prawdopodobnie daremny. W tym 
zakresie znów jesteśmy w roku tysiąc dziewięćset czternastym. Polska, nie 
ustępując, może wpędzić świat w wojnę. Teraz wszystko zależy od Hitlera. 
Jeśli najpierw zechce się lepiej uzbroić, to napięcie spadnie, i tym to w 
tej chwili pachnie. Ale, o ile nam wiadomo, już wydał rozkaz ataku. Dlatego 
jestem tak kategorycznie przeciwny co do Mędzic. Właśnie tam w ciągu 
najbliższych dwóch tygodni macie połowę szans, że zostaniecie pojmani przez 
wojska niemieckie. I myślę, kochanie, że to trochę ryzykowne.
  
  
  Po kolacji Slote zawiózł ich do innej dzielnicy. Ulica za ulicą ciągnęły 
się tam dwu- i trzypiętrowe, stare ceglane domy, ze wszystkimi parterami 
zajętymi przez sklepy. Tu można było zobaczyć Żydów tysiącami, 
spacerujących po chodnikach wąskich, brukowanych ulic, wyglądających przez 
okna, siedzących w drzwiach sklepów. Na rogach grupy brodatych mężczyzn 
kłóciły się zajadle, szeroko gestykulując. Wyglądało to podobnie jak w 
dolnej części wschodniej Manhattanu. Wielu z nich nosiło chałaty albo też 
buty z cholewami, bluzy i wiejskie maciejówki. Byli też ludzie w 
sięgających do kostek czarnych płaszczach i czarnych kapeluszach oraz paru 
młodzieńców w mundurach wojskowych. Ale widziało się także pewną liczbę 
ludzi zamożniejszych; wygoleni panowie w melonikach i eleganckie panie, 
wszyscy bardzo podobni do warszawskich chrześcijan z okolicy Hotelu 
Europejskiego. Po ulicach biegały pochłonięte zabawą dzieci; chłopcy nosili 
czapki i krótkie spodenki, dziewczynki - czyste, kolorowe sukienki. 
Przyglądające się im bacznie mamusie plotkowały między sobą.
  - O ile dobrze pamiętam, mówiłeś, że oni wszyscy szturmują ambasadę - 
zwrócił uwagę Byron.
  - Jest ich tu trzysta pięćdziesiąt tysięcy. Może jeden na stu jest 
przewidujący. To znaczy, że do naszych drzwi pcha się trzy czy cztery 
tysiące. Reszta wierzy w to, w co chce wierzyć, i ma mglistą nadzieję, że 
wszystko zmieni się na lepsze. Rząd bez przerwy powtarza, że wojny nie 
będzie.
  Natalia rozglądała się wokół z zadowoloną miną. Ulicami przeciągały konne 
platformy i ręczne wózki, od czasu do czasu zadzwonił tramwaj.
  - Gdy byłam dzieckiem, rodzice wszystko to mi opisywali. Wygląda, że nic 
się nie zmieniło.
  Ludzie odwracali się, by popatrzeć na samochód ambasady. Raz Slote 
zatrzymał się, by spytać o kierunek. Żydzi otoczyli ich ciasnym kołem, ale 
udzielali po polsku tylko ostrożnych i niejasnych odpowiedzi.
  - Ja spróbuję - powiedziała Natalia.
  Zaczęła mówić w jidysz, co natychmiast wywołało wybuch zdziwienia, 
śmiechy, a potem serdeczną i przyjacielską rozmowę. Pyzaty chłopczyk w 
podartej czapce ofiarował się, że pobiegnie przed samochodem i wskaże 
drogę. Ruszyli za nim.
  - Dobra robota - pochwalił Slote.
  - Jeśli trzeba, potrafię się jako tako dogadać po żydowsku. Aaron zna 
język znakomicie, chociaż nigdy nie wypowiada się w jidysz.
   Natalia i Slote wysiedli przed szarą kamienicą z wysokimi, wąskimi 
oknami, ozdobnie kutą żelazną bramą i skrzynkami w oknach pełnymi 
kwitnących geranii. Stała na skraju niedużego zielonego parku, w którym na 
ławkach i wokół bijącej fontanny zgromadziły się hałaśliwe grupy Żydów. 
Zaciekawione amerykańskim samochodem, dzieci wybiegły z parku i otoczyły 
siedzącego w wozie Byrona. Widząc ich wesołe spojrzenia i swobodną wymianę 
uwag o nim samym i samochodzie, poczuł się jak małpa w szklanej klatce. 
Żydowskie dzieci miały twarze figlarne i pełne życia, ale zachowywały się 
grzecznie, a niektóre uśmiechały się nieśmiało. Żałował, że nie ma dla nich 
żadnych prezentów. Wyjął z kieszeni wieczne pióro i przez otwarte okno 
podał je czarnowłosej dziewczynce w sukience lila z koronkowymi mankietami 
i kołnierzem. Cofnęła się, mrugając nieufnie ciemnobrązowymi oczami. Reszta 
dzieci zaczęła ją zachęcać okrzykami i chichotami. Wreszcie wzięła pióro, 
na moment dotknąwszy dłoni Byrona chłodnymi paluszkami, i odbiegła lekkim 
krokiem.
  - No, coś podobnego! - oświadczyła Natalia, wróciwszy ze Slote'em w parę 
minut później. - Nie ma go w domu. Z całą rodziną pojechał do Mędzic na 
ślub syna. Ale mam szczęście! Aaron mówił, że on handluje grzybami. Czy to 
może być aż tak dobry interes? Jednak widać, że jest człowiekiem zamożnym.
  - Na pewno - potwierdził Slote, zapuszczając silnik. - Przecież to 
najlepszy czynszowy dom w tej okolicy.
  Wróciła dziewczynka w sukience lila, prowadząc rodziców. Ojciec nosił 
szary surdut do kolan i szary kapelusz z szerokimi kresami, matka miała na 
sobie brązową garsonkę niemieckiego kroju i chustkę na głowie, a w różowym 
kocyku trzymała niemowlę. Ojciec, trzymając w ręce wieczne pióro Byrona, 
przemówił poważnym głosem po polsku.
  - On ci dziękuje - przetłumaczył Slote - ale mówi, że to jest o wiele za 
drogi prezent, i prosi, żebyś go wziął z powrotem.
  - Powiedz mu, że Amerykanin zakochał się w jego córce. Ona jest 
najpiękniejszą dziewczyną na świecie i musi je zatrzymać.
  Slote ponownie przetłumaczył. Ojciec i matka roześmiali się. Dziewczynka 
skryła się za spódnicę matki i stamtąd rzuciła Byronowi ogniste spojrzenie. 
Matka odpięła od klapy kostiumu złotą broszkę ze szkarłatnymi kamieniami i 
zaczęła ją wciskać Natalii, która starała się wymówić w jidysz. Po raz 
drugi wywołało to zdziwienie i potok miłych słów. W końcu Natalia musiała 
broszkę przyjąć, dziewczynka zaś zatrzymała pióro. Odjechali wśród 
pożegnalnych okrzyków.
  - Nie przyjechałam tu na wyprawę rabunkową - powiedziała Natalia. - 
Trzymaj, Byron. Jest piękna. Daj ją swej dziewczynie, siostrze albo matce.
  - Zatrzymaj ją, jest twoja - odpowiedział szorstko. - Zastanawiam się, 
czy nie zostać w Warszawie i nie poczekać, aż ta dziewczyna dorośnie.
  - Rodzice ci jej nie dadzą - rzekł Slote. - Będzie żoną rabina.
  - A w każdym razie omijaj żydowskie dziewczyny wielkim łukiem. To 
niebezpieczne laleczki - oświadczyła Natalia.
  - Amen - potwierdził Slote.
  Natalia przypięła broszkę do żakietu.
  - Wynika z tego, że Berela zobaczę dopiero w Mędzicach. Szkoda, bo Aaron 
mówił, że to mądry człowiek i że może mi w Warszawie pokazać rzeczy, do 
których nikt inny nie ma dostępu. Oni razem studiowali Talmud, chociaż 
Berel jest znacznie młodszy.
  Na wzmiankę o Mędzicach Slote rozpaczliwie potrząsnął głową.
  
  
  8
  
  Natalia zatelefonowała do pokoju Byrona o siódmej rano. Tej nocy do 
trzeciej nad ranem włóczyli się ze Slote'em po różnych lokalach - smętnej 
polskiej imitacji paryskich knajp. Z nerwową wesołością zmuszała ich do 
odwiedzania jednego lokalu po drugim, chociaż Slote dosłownie padał z nóg.
  - Hej, Briny, żyjesz jeszcze? - Mówiła tak radosnym tonem, jakby spała 
przynajmniej dziesięć godzin. - To dosyć brzydki kawał, ale mam dwa bilety 
na samolot do Krakowa, odlatujący o jedenastej. Kupiłam je wczoraj. Jeśli 
wolisz tu zostać, żeby się wyspać, to okay. Wracam za parę dni.
  - Cooo? Przecież Slote załatwił nam lot do Rzymu na jutro, a to było 
piekielnie trudne - odrzekł na wpół rozbudzony Byron.
  - Wiem. Zostawię mu list. Może też zadzwonię z lotniska. Jeśli pojedziesz 
ze mną, w ogóle nie musimy wracać do Warszawy. Prosto z Krakowa pojedziemy 
do Rzymu, w sobotę lub w niedzielę, po mojej wizycie u rodziny.
  - Czy masz już stamtąd rezerwację?
  - Nie. Ale Kraków to metropolia, z której można się wydostać na pół 
tuzina sposobów. Gdy tylko przylecimy, weźmiemy bilety na samolot, pociąg 
czy autobus. Hej! Byron?! Znowu zasnąłeś?
  - Zastanawiam się. - Byron próbował ocenić, czy lepiej opuścić Warszawę, 
jak proponował Slote, czy kontynuować tę niedorzeczną wyprawę. Zdawało się, 
że gorączka wojenna opada. W nocnych lokalach Polacy zachowywali się wesoło 
i beztrosko, chociaż Slote zwrócił uwagę na nieobecność cudzoziemców, 
szczególnie Niemców. Ulice były spokojne jak zawsze, przygotowań do wojny 
nie było widać. Byron nauczył się oceniać stan napięcia po tonie Radia 
Warszawa. Poznał kilka najważniejszych słów i zdań dotyczących kryzysu, i 
niekiedy można było wiele wywnioskować z niepewnego lub odprężonego 
brzmienia głosu spikerów. W Stanach Zjednoczonych, w chwilach napięcia, 
komentatorzy przemawiali górnolotnie, donośnym głosem, by wywołać u 
słuchaczy dreszcz grozy. Polscy radiowcy, bliżsi sceny wydarzeń, nie 
dramatyzowali tak bardzo. Od dwóch dni wydawali się mniej zaniepokojeni.
  - Słuchałaś wiadomości? - zapytał.
  - Złapałam BBC na falach krótkich. To samo, co wczoraj wieczorem. 
Henderson rozmawia z Hitlerem.
  - Natalio, to będzie diabelnie szalona wycieczka.
  - Dlaczego? Pewnie nigdy więcej nie będę miała okazji zobaczyć miejsca 
urodzenia rodziców. Jestem tutaj. Nawet Leslie wczoraj wieczorem 
powiedział, że chyba najgorsze minęło i że oni są gotowi negocjować. Tak 
czy inaczej, nie musisz ze mną jechać. Naprawdę. Tłuc się tak po wsiach w 
Polsce... to może cię śmiertelnie znudzić.
  - W każdym razie zjemy razem śniadanie.
  Byron spakował się szybko. Im dłużej przebywał z Natalią Jastrow, tym 
bardziej go zdumiewała. A teraz jej stosunki z Lesliem Slote'em zupełnie 
zbiły go z tropu. Jeśli chodzili do łóżka - a przecież Byron musiał 
zakładać, że przynajmniej po części był to cel przyjazdu Natalii do 
Warszawy - musieli to albo robić w kradzionych chwilach, albo też stawali 
na głowie, by go wprowadzić w błąd. Wieczór w wieczór Slote żegnał się z 
nimi w hallu hotelowym. Gdy byli wszyscy razem, Natalia odnosiła się do 
Slote'a ciepło, jakby była zakochaną narzeczoną. Ale jeśli tylko Byron 
próbował się wycofać z ich towarzystwa z powodu kolacji, koncertu czy 
przedstawienia, a choćby i wizyty w ambasadzie, dziewczyna zmuszała go, by 
został z nimi. Oczywiście, przyszło mu na myśl, że Natalia posługuje się 
nim do prowokowania Slote'a, może nawet w tym celu zaciągnęła go do 
Warszawy. Jeżeli tak to jej taktyka zawiodła. Dyplomata był wobec Byrona 
serdeczny, a to, że chłopak stale deptał im po piętach, traktował jako 
zupełnie normalne. Ale o Slote'em trudno było w ogóle wyrobić sobie zdanie, 
poza tym, że był znużony, pogrążony w pracy po uszy i bardzo zaniepokojony 
obecnością Natalii w Polsce.
  Z wolna dla Byrona stawało się jasne, że jej upór, by tu przylecieć, miał 
o wiele więcej przyczyn niż samo pożądanie wobec kochanka. Fascynowały ją 
żydowskie ulice Warszawy. Gdziekolwiek by rozpoczynali wieczór, kończył się 
on zawsze na tych wąskich uliczkach. Zaciągnęła nawet Byrona (Slote się 
wymówił) na przedstawienie "Ach, Wilderness!" O'Neilla w małym żydowskim 
teatrzyku przy bocznej ulicy, ze sceną, która nie miała nawet dwudziestu 
stóp szerokości, a kurtynę wystrzępioną. Dla Byrona było to dziwaczne i 
nudne przeżycie. Postacie wymuskanych Amerykanów i wystylizowanych Żydów 
grających wzruszające role w tej nędznej sali, poruszyły i rozbawiły 
Natalię.
  - To chyba jestem ja - oświadczyła, gdy wyszli z teatru w ciepłą noc na 
błotnisty zaułek, zabudowany starymi chylącymi się domami. - Właśnie taka 
dziwna mieszanina. Nigdy tego nie rozumiałam w pełni i teraz próbuję to 
zrozumieć. To niepokojące, ale jednocześnie podniecające. Czuję się tak, 
jakbym widziała po raz pierwszy siebie w amatorskim filmie.
  Oczywiste było, że do Mędzic przyciąga ją ta sama fascynacja.
  Natalia czekała na Byrona w restauracji hotelowej. Kupiła sobie polską 
wydekoltowaną sukienkę z kwiecistego kretonu o żywych kolorach, gęste włosy 
zaczesała do przodu w stylu niegdyś modnym w Ameryce, a obecnie powszechnym 
w Warszawie.
  - Może być? Wszyscy na mnie wytrzeszczają oczy, jakbym miała rogi. Mam 
tego dość.
  - Póki masz pod ręką swój paszport, wszystko jest w porządku. Nie staraj 
się jednak zbytnio naśladować tubylców.
  - Jasne, a poza tym mam zawsze jeszcze coś - wskazała na niebieską 
zamszową torbę ściąganą sznurem. - Kostiumik, bluzka, kapelusz, pończochy, 
pasek. W każdej chwili mogę pójść do damskiej toalety i wynurzyć się 
stamtąd jako kompletna "Amerikanka", pełna oburzenia i wymachująca 
dolarami. Jedziesz? Oczywiście nie.
  - Oczywiście tak. Torbę mam w hallu.
  - Poważnie? Jesteś takim samym głupcem jak ja, Briny. - Spojrzała na 
niego przez rzęsy, opuszczając powieki ciemnych oczu. 
  Byronowi przypomniała się mała Żydóweczka w lila sukience. - Powiedz mi, 
czy teraz polubiłeś nieco bardziej Slote'a?
  - Nigdy tak nie było, żebym go nie lubił. W tej chwili jest mi go żal, z 
całą pewnością wpadł tu po uszy. - Kelnerka podała talerze. 
  - O, zamówiłaś śniadanie dla dwojga - zdziwił się przyjemnie. - Pięknie. 
Nie ma nic lepszego od polskiej szynki.
  - A ja nawet zaczynam czuć się trochę winna z tego powodu. Pomyśl tylko! 
- Natalia kroiła i jadła soczyste, różowe mięso bez widocznych wyrzutów 
sumienia.
  - Nic nie wiem o twojej religii - rzekł Byron.
  - Ani ja, i nie bardzo mogę to określić jako moją religię. Porzuciłam ją 
mając jedenaście lat, bóżnicę, naukę hebrajskiego, wszystko. Mój ojciec był 
zrozpaczony. Jest syjonistą, członkiem zarządu bóżnicy i tak dalej. Ale 
nasz rabin był straszliwie nudnym osłem, Briny! A ojciec zwyczajnie nie 
znajdował odpowiedzi na moje pytania. Nie jest intelektualistą jak Aaron, 
jest biznesmenem. Mając jedenaście lat przeczytałam więcej książek niż on 
przez całe życie.
  - I tak zwyczajnie pozwolił ci to rzucić? Mój ojciec nigdy by się na coś 
podobnego nie zgodził, to pewne.
  Natalia uśmiechnęła się sceptycznie.
  - Może zawodowi wojskowi są inni. Większość ojców nie daje sobie rady z 
córkami. W każdym razie byłam jedynaczką i dobrym dzieckiem ogólnie biorąc. 
Po prostu nie mogłam dłużej wytrzymywać bzdur, które dla mnie były 
niezrozumiałe. No, tak! - Odłożyła nóż i widelec. - Kawa, i w drogę do 
Mędzic. Zgoda?
  - Najdokładniej. Jedziemy.
  
  
  Rozklekotana taksówka, z pożółkłymi i popękanymi szybami zaklejonymi 
plastrem opatrunkowym na krzyż, zawiozła ich na lotnisko. Na zalanym 
słońcem polu stał samotny samolot. Był tak zardzewiały i połatany, że Byron 
początkowo sądził, iż jest to wrak. Ale gdy tylko przyjechali, na trawę 
wyszli ludzie i zaczęli doń wsiadać.
  - No, nie wiem - odezwał się Byron, płacąc taksówkarzowi.
  - Czy myślisz, że to wzniesie się w powietrze? Może lepiej powiedzieć, 
żeby samochód na nas zaczekał?
  Natalia roześmiała się i poszła zadzwonić do Slote'a, ale nie było go ani 
w mieszkaniu, ani w ambasadzie. Sala odlotów była nadal zatłoczona 
Niemcami, choć zdawało się, że w Warszawie zostało ich tak niewielu. Tylko 
Polacy i paru Żydów weszło do samolotu do Krakowa i usiadło na niewygodnych 
metalowych fotelach.
  Samolot wystartował. Tak się przy tym trząsł i podskakiwał, że poluzowały 
się żelazne płyty podłogi, a przez szpary nie tylko widać było zielone 
pola, ale także wdarł się strumień gorącego powietrza, podwiewając spódnicę 
Natalii. Podwinęła ją pod uda i zasnęła. Po jakiejś półgodzinie samolot 
zanurkował i zatrzymał się w szczerym polu obok stodoły, wśród wysokiej 
trawy i polnych kwiatów. Byron sądził, że to przymusowe lądowanie, ale 
kilku pasażerów wzięło walizki i wysiadło. Kolejna godzinka lotu przywiodła 
ich do Krakowa. Znikły zielone równiny, znaleźli się wśród pagórków, po 
części zalesionych, po części stanowiących szachownicę pól uprawnych - 
żółtych, czarnych i purpurowych.
  Krakowskie lotnisko było drewnianą chatą, otoczoną płotem z drutu 
kolczastego. Byron z przyjemnością wysiadł ze śmierdzącego rozgrzanym 
żelazem i benzyną samolotu, by przespacerować się po rozsłonecznionym, 
wietrznym polu, tak wonnym jak ogród kwiatowy. Po obu stronach asfaltowego 
pasa startowego, w blasku słońca, chłopki w chustkach na głowie ścinały 
trawę. Taksówek nie było widać, stał tam tylko samotny, zabłocony zielony 
autobus. Paru pasażerów, na których czekali na lotnisku krewni, wsiadło do 
ciężkich konnych bryczek, które oddaliły się, poskrzypując.
  - Masz jakiś pomysł, jak się dostać do Krakowa? - spytał Byron.
  - Pewnie ten autobus tam jedzie - odrzekła Natalia.
  Wyprostowany Żyd z kasztanowatą brodą, w długim, czarnym płaszczu i 
płaskim kapeluszu z szerokimi kresami, stojący samotnie przy bramie, 
podszedł do nich, ręką dotykając kapelusza.
  - Wy wybaczycie? Amerykanie? Jastrow?
  Natalia spojrzała na niego z powątpiewaniem.
  - No, tak. A ty nie jesteś przypadkiem Berel?
  - Tak, tak. Jochanan Berel Jastrow. - Uśmiechnął się szeroko. - Wy 
wybaczcie, zły angielski. Wy mówicie dyjcze? Francais?
  - Francais, un peu - przeszła na francuszczyznę. - Jak to się stało, że 
wiedziałeś, iż przylecimy tym samolotem? No! Byron, to jest kuzyn wuja 
Aarona i mojego ojca. Berel, to jest mój dobry przyjaciel, Byron Henry.
  Mężczyźni podali sobie ręce. Żyd pogładził siwiejącą brodę i przyjrzał 
się Byronowi. Berel Jastrow miał szeroki nos, mocne brwi i zaskakująco 
błękitne, głęboko osadzone oczy, niemal po tatarsku skośne, o przenikliwym 
spojrzeniu. Byron poczuł, że Berel w jednej sekundzie sklasyfikował go jako 
goja, choć zapewne przyjaznego.
  - Enchante - powiedział Jastrow.
  Zaprowadził ich do przeżartego rdzą samochodu, stojącego po drugiej 
stronie baraku. Szoferem był rudobrody, kościsty człowiek w lekkim swetrze 
i żydowskiej mycce. Po pertraktacjach, prowadzonych w jidysz, wyruszyli. 
Natalia wyjaśniła Byronowi, że jadą wprost do Mędzic. Rodzina z 
niecierpliwością oczekiwała jej przybycia, a Kraków leży o dwadzieścia mil 
w przeciwną stronę. Jastrowowie uważali za wspaniały omen, że w przeddzień 
wesela spadła im z nieba amerykańska kuzynka. Natalia telegrafowała do 
nich, że zapewne przybędzie dzisiaj. Ale nie wspomniała o samolocie, nie 
spodziewając się, by depesza dotarła do adresata.
  - Mais pourquoi pas? - wtrącił się Berel, przysłuchujący się uważnie 
angielszczyźnie Natalii. - La Pologne n'est pas Afrique. C'est un pays tout 
a fait moderne et civilise.
  Byrona zaskoczyła, jako coś bardzo dziwnego, bezbłędna literacka 
francuszczyzna w ustach człowieka, wyglądającego jakby wyszedł wprost z 
obrazka czy sztuki przedstawiającej getto. Berel powiedział mu, że załatwi 
dla nich powrót do Rzymu na pojutrze; miał dobre kontakty w Krakowie i 
uzyskanie biletów na pociąg czy samolot nie było dla niego żadnym 
problemem.
  Samochód, zataczając się, by ominąć najgorsze dziury, podskakiwał na źle 
wyasfaltowanej drodze. Przejeżdżali przez wioseczki z długimi chałupami z 
drewnianych bali, pomalowanymi w błękitne pasy, pod słomianymi strzechami. 
Kierowca musiał manewrować między świniami, kurami i krowami, włóczącymi 
się po drodze. Wiele chat było poszarzałych ze starości, pochylonych lub 
zapadniętych, niektóre nie miały okien, ale prawie wszystkie szczyciły się 
nowymi lub świeżo pomalowanymi drzwiami. Przy każdej wiosce stał na pagórku 
drewniany kościół. Na rozsłonecznionych polach ciężko pracowali mężczyźni i 
kobiety, mający do dyspozycji ręczne narzędzia lub konne pługi.
  Nie było widać traktora, samochodu ani żadnej innej maszyny, póki nie 
dotarli do Oświęcimia. Było to średniej wielkości miasto, ze stacją 
kolejową, szerokimi ulicami zabudowanymi ceglanymi domami, przecięte na pół 
mulistą rzeką. Samochód zatrzymał się w rynku koło urzędu pocztowego, a 
Natalia i Berel wysiedli, by zatelefonować do Slote'a.
  Byron zaczął spacerować po placu w gorącym słońcu, przyciągając ukradkowe 
spojrzenia mieszkańców. Kupił sobie lody, a ekspedientka przyjęła od niego 
pieniądze bez słowa. Oświęcim w niczym nie przypominał Warszawy: miasto 
niskich monotonnych budynków, z atmosferą prowincjonalnej niechęci wobec 
obcych. Byron opuścił je z przyjemnością. Gdy znów znaleźli się wśród 
płaskich, zielonych pól, na drodze wiodącej wzdłuż rzeki, Natalia 
powiedziała mu, że wściekły i zatrwożony Slote powiedział mnóstwo 
niepochlebnych rzeczy o inteligencji Byrona, chociaż próbowała wziąć całą 
winę na siebie.
  - Myślę, że jest już tylko splotem nerwów - dodała. - Czy sądzisz, że on 
może bać się Niemców?
  - Wiesz, opuściliśmy go dość bezceremonialnie.
  Spojrzała na Byrona z ukosa.
  - Nie tak bezceremonialnie, jak myślisz. Byliśmy razem aż do świtu... 
rozumiesz, i rozmawialiśmy. Powinien być już mną zmęczony.
  - Co? Przecież widziałem, jak wracasz do siebie o trzeciej.
  - No, tak. Ale potem zadzwonił do mnie z hallu, powiedział, że jest zbyt 
wyczerpany, by zasnąć, czy coś w tym duchu. Więc zeszłam na dół i znów 
wyszliśmy na miasto.
  - Rozumiem. Musisz być naprawdę wykończona.
  - Może to dziwne, ale czuję się wspaniale. Najpierw drzemka w samolocie, 
a teraz to rozkoszne wiejskie powietrze. Polska cudownie pachnie. W 
książkach nic o tym nie pisano.
  - Polska pierszorzyndny kraj - wtrącił się Berel po angielsku, głaszcząc 
brodę. - Mocne ludże. Hitler wielki bluf. Nie bedzie wojna.
  Pobyt w Mędzicach pozostał na zawsze w pamięci Byrona, jakby to była 
wycieczka na księżyc. Choć, jak wszędzie, stał tam kościół na pagórku, 
prawie wszyscy mieszkańcy byli Żydami. Mędzice były zlepkiem domów, 
rozmieszczonych wzdłuż wąskich, krzywych uliczek, niektórych brukowanych, 
innych ziemnych. Jedne domy były drewniane, inne tynkowane, nieliczne 
zbudowano z cegły. Miasteczko leżało na długim zboczu, łagodnie schodzącym 
ku zielonej łące i wijącej się rzece. O milę za miastem stały nad rzeką 
pozbawione dachu ruiny wielkiej budowli, podobnej do francuskich zamków. 
Właściciele szlacheckiego rodu wymarli, zaś pałac padł ofiarą wojny 
światowej. Przetrwała tylko wieś.
  Jastrowowie i ich krewni stanowili, jak się zdawało, połowę mieszkańców 
Mędzic. Tłumnie otoczyli Natalię i Byrona i prowadzili ich triumfalnie od 
domu do domu. Wszystkie mroczne wnętrza były do siebie podobne: małe 
pokoiki, ogromne piece, ciężkie politurowane meble w stylu wiktoriańskim, 
koronkowe firanki, a w każdym domu kotłujące się pod nogami dzieci, w 
różnym wieku, od niemowląt do wyrostków. Na wszystkich kolejnych stołach 
pojawiało się wino, ciastka, herbata, landrynki, wódka i ryby. Po niejakim 
czasie Byronowi zrobiło się niedobrze, bo nawet nie miał czasu na pójście 
do toalety. Trwało to godzinami, on zaś nie rozumiał ani słowa z tego, co 
mówili ludzie. Miał wrażenie, że wszyscy ci Żydzi szwargoczą bez przerwy i 
równocześnie. Natomiast Natalia wciąż trajkotała z mężczyznami w bluzach i 
spodniach wpuszczanych w buty z cholewami i zniszczonymi pracą, nie 
umalowanymi kobietami w prostych, sięgających do kostek sukniach. Wszyscy 
byli nią oczarowani. Przed każdym z domów zbierał się tłum, przez okna 
uczestnicząc w rozmowach.
  Oczywiste było, że wizyta dwojga Amerykanów była w Mędzicach największym 
wydarzeniem od wojny.
  Co za świat! Bez trotuarów, bez sklepów, bez kin, bez garaży, bez 
samochodów, bez rowerów, bez latarni ulicznych, hydrantów i słupów 
ogłoszeniowych. Żaden dźwięk ani widok nie nasuwa myśli, że miasteczko 
istnieje w dwudziestym wieku, może z wyjątkiem biegnącej wzdłuż rzeki linii 
słupów telegraficznych. A przecież Natalię dzieliło od tego miejsca ledwie 
jedno pokolenie. Doktor Aaron Jastrow, autor "Żydowskiego Jezusa", profesor 
zwyczajny historii na uniwersytecie w Yale, wytworny przyjaciel arcybiskupa 
Sieny, mieszkał tu do piętnastego roku życia i był jednym z tych bladych, 
wychudzonych, pilnych chłopców w czarnych myckach i z pejsami! Byron nie 
mógł się zorientować, co ci ludzie o nim myślą, ale byli dla niego nie 
mniej serdeczni niż dla Natalii, zastępując uśmiechami i gestami słowa. 
Następnego dnia Natalia powiedziała, że przedstawiła go jako swego 
opiekuna, oficera marynarki amerykańskiej, przysłanego tu przez wuja 
Aarona. Przyjęli to bez zastrzeżeń, bo wszystko, co amerykańskie, było 
zarówno niezwykłe, jak szokujące i cudowne.
  Nocleg zorganizowano w sposób równie osobliwy jak wszystko inne. Byron 
został zakwaterowany w domu rabina. Było to wynikiem straszliwej kłótni z 
udziałem połowy ludności, a nawet w pewnej chwili wiejskiego proboszcza, 
czarnobrodego mężczyzny, który, gdyby nie goła głowa i czarna sutanna, 
wyglądałby dokładnie jak Berel. Jego ukazanie się otrzeźwiło na chwilę 
zgromadzonych. Język pertraktacji zmienił się na polski, a następnie na 
znany Byronowi niemiecki. Ksiądz chciał gościć amerykańskiego 
chrześcijanina u siebie, Berelowi udało się, z pomocą wtrąconego w 
stosownej chwili przez Byrona słówka po niemiecku, uchylić się od tej 
propozycji. Gdy ksiądz się oddalił, Berel i Byron stali się centralnym 
punktem eksplozji radości. Byrona w triumfie zaniesiono do murowanego domu 
rabina, w honorowej eskorcie śpiewających i klaskających w ręce uczniów 
jeszybotu pod dowództwem bladego, osiemnastoletniego chłopca z rzadką kozią 
bródką - pana młodego we własnej osobie.
  Rabin z żoną próbowali odstąpić Amerykaninowi własne łóżko. Ale ponieważ 
było oczywiste, że czarne łoże z baldachimem, wysoko zasłane poduszkami, 
było jedynym dużym łóżkiem w domu, Byron odmówił. Wywołało to znowu długie 
targi w jidysz. Była tam jeszcze jedna sypialnia z dwoma mniejszymi łóżkami 
oraz materacem na desce opartej o dwa krzesła. Zakwaterowano tam już pięć 
chichoczących dziewczyn, które zaczęły się czerwienić i wybuchać głośnym 
śmiechem, gdy okazało się, że gospodarze zamierzają ulokować Byrona w 
jednym z tych łóżek. Wyraźnie nie można było znaleźć żadnego zgodnego z 
przyzwoitością rozwiązania. Skończyło się na tym, że Byrona położono na 
podłodze w głównym pokoju, stanowiącym kombinację jadalni z salonem, 
obstawionym wkoło ogromnymi księgami w skórzanych oprawach. Rabin dał mu 
pierzynę do podłożenia, a że sześciu uczniów krakowskiego jeszybotu 
dzieliło z nim ową podłogę na podobnych pierzynach, Byron nie uważał, by go 
potraktowano niewłaściwie. I rzeczywiście, na podłodze u mędzickiego rabina 
spał lepiej, niż w Hotelu Europejskim. Na pierzynie poczuł się zupełnie jak 
w kołysce. W nocy spadł ulewny deszcz i stukot jego kropli o dach domu 
rabina spowodował, że amerykański gość czuł się tam jeszcze bardziej 
przytulnie.
  Większość następnego dnia spędził z Natalią na przechadzce po miasteczku, 
wśród pól i wzdłuż rzeki, obok starego cmentarza, aż do ruin pałacu. 
Rodzina, pochłonięta przygotowaniami do wesela, pozwoliła im zwiedzać 
okolicę na własną rękę.
  Błotniste po deszczu wąskie uliczki Mędzic pełne były jesiennych woni 
siana i dojrzewających owoców, jeszcze bardziej podkreślonych zapachami 
dolatującymi od łażących swobodnie kaczek, kur, kóz i cieląt. Część drobiu 
spotykał tragiczny los, bo wesoło drepczące w porannym słońcu ptaki 
porywane były przez roześmiane dzieci i wśród skrzeków i trzepotania 
skrzydeł, odnoszone na rzeź. Za leżącymi na skraju miasteczka domami i 
stodołami - w większości były to drewniane budowle bez ścian wewnętrznych, 
pod ciężkimi, żółtymi strzechami - w wysokiej, falującej trawie, 
przetykanej polnymi kwiatami, pasły się krowy i konie. Po wolno płynącej, 
mulistej rzece ślizgały się wodne żuki. Z wody wyskakiwały z pluskiem ryby, 
ale nikt ich nie łowił.
  Natalia powiedziała, że połowę nocy spędziła na rozmowie z rodziną. 
Większość z tego, co usłyszała, było dla niej nowością. Jej ojciec wolał 
wspominać Warszawę niż miejsce urodzenia i chociaż opowiadał niewiele, 
nudziło ją to w dzieciństwie; wolała bowiem uchodzić we własnych oczach za 
rdzenną Amerykankę. Natomiast w Mędzicach wuj Aaron i jej własny ojciec 
byli legendarnymi ludźmi, którzy w Ameryce osiągnęli sukces. Aarona 
Jastrowa uważano tutaj to za wielkiego chirurga, to znów astronoma czy 
specjalistę chorób nowotworowych; słowo "profesor" ma wielorakie znaczenie 
zarówno w języku polskim, jak w jidysz. Poza Berelem nikt nie wiedział, że 
jest on autorem słynnej książki o Jezusie, a Natalia zauważyła, że kuzyn 
Aarona dołożył znacznych starań, aby nikt tu się z tym osiągnięciem nie 
zapoznał. Berel natomiast (było to jego przezwisko rodzinne, naprawdę miał 
na imię Jochanan) był człowiekiem sukcesu na skalę lokalną. Jeszcze jako 
student w Krakowie zaczął handlować grzybami, następnie rozszerzył eksport 
na inne towary i wzbogacił się na tyle, że mógł przenieść się z rodziną do 
Warszawy. Mimo to syna wysłał na naukę do krakowskiego jeszybotu, a żonę 
dla niego wybrał spośród kuzynek w Mędzicach. Podobnie jak reszta 
mieszkańców, liczni Jastrowowie żyli tu z pracy na roli i sprzedaży nabiału 
na targowiskach Krakowa i Oświęcimia.
  Błądząc w ruinach pałacu, Natalia zniknęła Byronowi z oczu. A wtedy 
załamała się pod nią przegniła podłoga na piętrze i spadła z wysokości 
dziesięciu, może dwunastu stóp. Byron usłyszał trzask łamiącego się drewna, 
krzyk dziewczyny i głuche uderzenie. Pobiegł na pomoc. Natalia leżała 
rozciągnięta jak połamana lalka, z podwiniętą spódniczką, ukazując 
podwiązki na białych udach. Na szczęście wylądowała na ziemi porośniętej 
gęstą trawą; z podłogi, czy była ona z marmuru czy parkietu, szczęśliwym 
trafem nic nie zostało. Byron obciągnął sukienkę Natalii i uniósł 
dziewczynę do siedzącej pozycji. Była przytomna, ale oszołomiona i blada 
jak chusta. Po chwili wróciły jej kolory, a w oczach pojawiło się życie i 
wyraz rozbawienia. Potrząsnęła głową.
  - Wielcy bogowie! Naprawdę ujrzałam wszystkie gwiazdy. Myślałam, że 
skręciłam sobie mój głupi kark. - Położyła Byronowi głowę na ramieniu. - 
Ale się przeraziłam. Teraz jest już dobrze, pomóż mi wstać.
  Zaczęła jednak kuleć. Powiedziała, że coś jest nie w porządku z jej 
kolanem. Z zakłopotanym uśmiechem oparła się na ramieniu Byrona. Już 
wcześniej starał się ją odwieść od pomysłu wspinaczki po przegniłych 
schodach i ten uśmiech był jedyną formą przeprosin z jej strony. Ale to 
wystarczyło. Był zmartwiony wypadkiem i nadal jeszcze zły za jej mimochodem 
wypowiedzianą uwagę, że poprzedniego dnia była do świtu ze Slotem. Lecz 
teraz dziewczyna opierała się o Byrona w pełnym słonecznego światła sadzie 
nad rzeką, i to wydało się mu największą przyjemnością, o jakiej marzył. 
Tulenie jej w ten sposób było słodsze niż jakakolwiek rozkosz, którą dała 
mu jakakolwiek inna dziewczyna. Trudno było powiedzieć, co uczyniło ją w 
jego oczach tak godną pożądania. Czy tajemnicze spojrzenie oczu, czy 
łagodny zarys policzka, wykrój ust, krągłość piersi i bioder pod cienką 
sukienką, czy wreszcie jedwabista skóra. W oczach Byrona Natalia Jastrow 
cała składała się z takich blasków piękności, cała nimi płonęła. To zaś, że 
pochodziła od dziwnych Żydów w Mędzicach, że była kochanką zimnego, o 
dziesięć lat starszego od niej mężczyzny; że jej upór miał nieprzyjemne 
rysy brutalnej prawie brawury narwańca; wszystkie te cechy czyniły z niej 
właśnie Natalię Jastrow, kobietę z krwi i kości, a nie tę doskonałą 
dziewczynę, o jakiej marzył od dwunastego roku życia. Doskonała dziewczyna 
miała być blondynką opętaną seksem, jak dziewczyny z marzeń większości 
chłopaków. Ale gdzieś zniknęła, a jej miejsce zajęła ta kłująca jak jeż, 
żydowska brunetka. I byli tutaj sami na brzegu rzeki, w południowej Polsce, 
w złotym blasku słońca, o milę od najbliższego domu, wśród jabłoni ciężkich 
od dojrzałych owoców.
  - Powrót będziemy mieli raczej powolny - powiedziała.
  - Mogę cię zanieść.
  - Co, taką klacz jak ja? Dostałbyś ruptury. Wystarczy, jeżeli będę mogła 
opierać się o ciebie, żeby zmniejszyć obciążenie nogi. To jest tylko nudne.
  - Ja się nie nudzę - odrzekł.
  Na brzegu leżała stara, do połowy zatopiona płaskodenka. 
  - Na tym popłyniemy - oświadczył, przechylając łódkę, by wylać wodę.
  Natalia patrzyła z uznaniem, gdy udało mu się podnieść ciężką łódź.
  - Nie ma wioseł - zauważyła.
  - Popłyniemy z prądem.
  Pokierował łódką za pomocą leżącej wewnątrz długiej surowej deski, która 
posłużyła jako ster i wiosło. Rzeka była bardzo leniwa, niemal oleista, 
spokojna i brunatna. Natalia usiadła na dziobie, naprzeciw Byrona, chlapiąc 
pantoflami w przesączającej się wodzie. Mijali cmentarz.
  - Tu, jak sądzę, leżą wszyscy moi przodkowie. Oczywiście ci, którzy nie 
są pogrzebani w Palestynie.
  - Albo Egipcie czy Mezopotamii - dodał Byron.
  Natalia wzdrygnęła się.
  - Nie wiem. To miejsce jest zapomniane przez Boga i ludzi, Briny. 
  - Mędzice?
  - Polska. Cieszę się, że babcia i dziadek wynieśli się stąd w diabły. 
  Do brzegu przybili blisko miasteczka. Natalia wysiadła i poszła powoli 
już nie kulejąc. Wiedziała, że nie było tu lekarza i nie chciała wywoływać 
paniki z powodu obrażeń odniesionych przez amerykańską kuzynkę. Jutro każe 
sobie w Krakowie opatrzyć kolano. Nikt z rodziny nie zauważył, co się jej 
przydarzyło.
  Byron próbował dowiedzieć się czegoś o groźbie wojny. W Mędzicach było 
wiele radioodbiorników, ale tylko jeden czynny. Należał do proboszcza. 
Rabin powiedział Byronowi, wykoślawiając jidysz w ledwie zrozumiałą 
niemczyznę, że ostatnie wiadomości z Warszawy były optymistyczne: premier 
brytyjski wyjechał do letniej rezydencji na weekend i kryzys zdawał się 
uspokajać.
  - Henderson, Henderson - powiedział rabin, uśmiechając się chytrze i 
robiąc rękami gest liczenia pieniędzy. - Henderson rozmawiał z Hitlerem.
  Przez całe wesele Byron żałował, że nie jest pisarzem i nie potrafi tego 
utrwalić, ani Żydem i nie może pojąć, co się dzieje. Mieszanina 
dostojeństwa z hałaśliwością zupełnie go zdezorientowała. Zgodnie z jego 
wychowaniem, dostojność była istotą ślubnego obrządku, może z wyjątkiem 
obrzucania ryżem i przywiązywania pantofli do samochodu na zakończenie. Ale 
mędziccy Żydzi, choć strojni w najlepsze, co mieli: kobiety w aksamitnych 
sukniach, mężczyźni w czarnych jedwabnych chałatach lub uroczystych 
ubraniach miejskich, zdawali się nie wiedzieć, na czym polega dostojeństwo. 
Tłoczyli się, gadali jeden przez drugiego, wybuchali śpiewem; otaczali 
zawoalowaną, siedzącą w milczeniu oblubienicę i namiętnie o niej 
debatowali; tańczyli, maszerowali tu i tam wewnątrz domów i po ulicach, 
dokonując jakichś niezrozumiałych obrządków. To jeden, to drugi wchodził na 
krzesło, by wygłosić przemówienie lub zaśpiewać, a goście weselni 
zaśmiewali się do nieprzytomności lub dziko wrzeszczeli. Wybladły 
oblubieniec, w białym chałacie i czarnym kapeluszu, wyglądał jakby miał za 
chwilę zemdleć. Byron, siedzący przy długim stole na honorowym miejscu obok 
nowożeńca, podając mu półmisek z ciastkami, dopiero przy tej okazji 
dowiedział się, że chłopiec pościł od dwudziestu czterech godzin i pości 
nadal, podczas gdy wszyscy wokół z ogromnym apetytem bez przerwy jedzą i 
piją.
  Byron, jedząc i pijąc jak inni i czując się naprawdę doskonale, przez 
długie godziny nie miał pewności, czy ceremonia zaślubin już się odbyła, 
czy nie. Ale około północy wśród gości nagle zapanowała powaga. Na 
podwórzu, przy księżycu i gwiazdach jasno błyszczących nad głowami, 
nastąpiło wiele obrzędów pełnych namaszczenia i wywołujących ogromne 
wrażenie. Były to uroczyste inkantacje nad srebrnymi pucharami z winem i 
zapalanie długich, cienkich świec. Wreszcie nowożeńców przyprowadzono do 
siebie dla wymiany obrączek i pocałunków, prawie tak, jak w obrzędach 
chrześcijańskich, pod baldachimem z purpurowego aksamitu. Wreszcie pan 
młody rozdeptał kieliszek do wina na okruchy, co wywołało taki wybuch 
uniesienia, że wszystko, co działo się przedtem, wydało się stateczne i 
blade.
  Byron, włożywszy czarną myckę, by zatańczyć z chłopcami z jeszybotu, nie 
tańczono tu bowiem z dziewczętami, stał się prawie bohaterem wieczoru. 
Otoczyli go wszyscy goście, klaszcząc i wiwatując. W pierwszym rzędzie 
stała Natalia, z twarzą płonącą radością. Widocznie jej kolano wydobrzało 
lub o nim zapomniała, bo dołączyła się do tańczących dziewcząt. I tak 
tańczył Byron i tańczyła Natalia, wewnątrz domu i na zewnątrz, aż do 
białego rana. Byron nie pamiętał nawet, jak opuścił dom weselny i runął na 
pierzynę w domu rabina.
  Lecz gdy tak leżał na pościelonej podłodze, ktoś zaczął nim potrząsać. 
Otworzył oczy. Stał nad nim schylony Berel Jastrow. Dopiero po chwili 
dotarło do świadomości Byrona, gdzie się znajduje i kim jest ten człowiek z 
mądrymi, pełnymi obawy niebieskimi oczami i długą, siwiejącą brodą. Wokoło 
podnosili się z posłań, przecierając oczy i naciągając ubrania, chłopcy z 
jeszybotu. Przez pokój przebiegały dziewczęta w nocnych strojach. Było 
gorąco, a z niebieskiego bezchmurnego nieba jasno świeciło słońce.
  - Tak? Co się stało? - zapytał.
  - Der Deutsch - odpowiedział Żyd. - Les Allemands.
  - Hę? Co takiego?!
  - Njemce.
  Byron zerwał się. Niepewnym głosem spytał:
  - Ach, Niemcy?
  - Uni przichodzą.
  
  
  9
  
  Generał Armin von Roon
  Utrata światowego imperium
  (Opracowane na podstawie jego książki "Operacje lądowe, morskie i 
powietrzne podczas drugiej wojny światowej").
  Przekład na angielski - Victor Henry
  Wstęp od tłumacza
  Nigdy nie zamierzałem tłumaczyć niemieckiej pracy z zakresu wojskowości. 
Jak wielu oficerów w stopniu admiralskim, przez wiele lat myślałem, że 
spiszę moje doświadczenia z drugiej wojny światowej. I w końcu, jak 
większość moich kolegów, zdecydowałem, że tego nie zrobię. Opowiadano o 
zmarłym już admirale floty, Erneście Kingu, że gdyby to od niego zależało, 
opublikowałby o wojnie na Pacyfiku tylko jedno zdanie: "Zwyciężyliśmy". 
Moje wspomnienia wojenne sprowadzają się mniej więcej do słowa: "Służyłem".
  Przeszedłszy z marynarki wojennej w stan spoczynku, stałem się 
konsultantem jednej z firm w dziedzinie inżynierii morskiej. Podczas 
ostatniej podróży do Niemiec, w interesach firmy, zauważyłem że we 
wszystkich witrynach księgarskich leżą stosy niedużego formatu książki 
zatytułowanej "Utrata światowego imperium". Autorem był generał Armin von 
Roon. Dobrze przypominam sobie generała von Roona z czasów, gdy byłem w 
Berlinie attache morskim ambasady amerykańskiej. Poznałem go, rozmawiałem z 
nim, przyszedł też na jedno z częstych przyjęć wieczornych, które wydawała 
moja żona. Był wówczas członkiem Oddziału Operacyjnego Dowództwa 
Niemieckich Sił Zbrojnych. Jego zachowanie było pełne dystansu prawie 
odpychające; otyła postać a wielki, haczykowaty, niemal semicki nos musiał 
mu przyczyniać niemało zmartwień. Ale oczywiście był Prusakiem najczystszej 
krwi. Odznaczał się błyskotliwą inteligencją i zawsze chciałem poznać go 
bliżej, ale nie było po temu okazji. Nie spodziewałem się, jak blisko go 
poznam za pośrednictwem książki!
  Z czystej ciekawości kupiłem egzemplarz "Utraty światowego imperium" i 
przekonałem się, że jest fascynująca. Odwiedziłem więc monachijskiego 
wydawcę, by dowiedzieć się, kto drukował ją w Ameryce. Odkryłem wówczas, że 
książka nie była jeszcze tłumaczona na angielski. Po powrocie do Stanów 
nakłoniłem wydawcę niniejszego tomu, by nabył prawa autorskie do wydania 
angielskiego. Zamierzałem już wówczas wycofać się z interesów i pomyślałem, 
że przetłumaczenie tej książki może zmniejszyć przykrość, spowodowaną 
wysłaniem samego siebie na zieloną trawkę.
  "Utrata światowego imperium" jest wyciągiem z ogromnej, dwutomowej 
analizy operacyjnej ostatniej wojny, napisanej przez generała von Roona w 
więzieniu. Nazwał ją "Operacje lądowe, morskie i powietrzne w drugiej 
wojnie światowej". Na napisanie miał mnóstwo czasu, gdyż w Norymberdze 
skazano go na dwadzieścia lat za współudział w zbrodniach wojennych na 
froncie wschodnim. To wyczerpujące, fachowe dzieło nie było tłumaczone na 
angielski i wątpię, czy kiedykolwiek będzie.
  Każdą z analiz głównych kampanii wojennych Roon poprzedził krótkim opisem 
jej tła politycznego i strategicznego. Te zwięzłe szkice, wyłączone z 
dwutomowej książki i zebrane w całość po jego śmierci przez wydawcę to 
właśnie "Utrata światowego imperium". (Wątpię czy sam generał zgodziłby się 
na tak melodramatyczny tytuł). "Utrata światowego imperium" nie jest więc 
rzetelną pracą wojskowo-historyczną; jest raczej kaskaderskim wyczynem 
wydawcy. Łączy ona uogólniające twierdzenia polityczne Roona o skali 
światowej w jeden krótki tom, a pomija drobiazgową analizę militarną, która 
je uzasadnia. Niemniej jednak uważam, że wynik jest interesujący i wart 
przeczytania.
  Godna uwagi jest względna uczciwość tej książki. Prawie cała niemiecka 
literatura wojskowa fałszuje takie fakty, jak mordowanie Żydów, 
odpowiedzialność za wybuch wojny i pełna akceptacja władzy Hitlera przez 
armię i naród niemiecki. Wszystkie te grząskie tematy Roon porusza śmiało i 
otwarcie. Zamierzał wstrzymywać publikację swej pracy (i zrobił to), do 
chwili, gdy spokojnie umrze i będzie pogrzebany; a więc - odwrotnie niż 
większość niemieckich autorów prac z zakresu wojskowości - ani nie starał 
się ratować głowy, ani ułagodzić zwycięzców. Rezultatem tego jest 
ujawnienie, co odczuwali Niemcy i co wielu prawdopodobnie odczuwa do dziś, 
w związku z wojną Hitlera.
  Mamy więc do czynienia z niemieckim generałem wypowiadającym się 
uczciwie, przynajmniej w takim zakresie, w jakim potrafi być uczciwy. Roon 
był zdolnym pisarzem, pod wielkim wpływem najlepszych francuskich i 
brytyjskich autorów wojskowych, szczególnie de Gaulle'a i Churchilla. Jego 
niemczyzna jest o wiele łatwiejsza do czytania aniżeli język, którym 
większość jego współrodaków pisze o sprawach wojskowych. Mam nadzieję że 
przynajmniej po części udało mi się tę jego jasność zachować w tłumaczeniu. 
Mój własny styl uformowany pisaniem przez całe życie raportów w marynarce 
wojennej Stanów Zjednoczonych nieuchronnie wkradł się tu i ówdzie do 
tłumaczenia, ale ufam, że nie spowodował żadnych istotnych zniekształceń 
oryginału.
  Autor, w moim przekonaniu, przedstawił Niemców w czasach Hitlera takimi, 
jacy byli naprawdę: naród zwracający uwagę swą twardością i skutecznością 
prowadzonej walki, a nie horda głupich sadystów czy komicznych partaczy, 
jak ich się obecnie karykaturuje w programach rozrywkowych przeznaczonych 
dla mas. Przez sześć lat ludzie ci podbijali niemal cały świat aż do utraty 
tchu. A równocześnie dopuszczali się bezprecedensowych zbrodni. Stawką, o 
którą grali, było ni mniej, ni więcej, tylko to, co wyraził obrazowo 
Szekspir: "Cały ten wielki glob". Wydaje mi się ważne, byśmy wiedzieli, co 
w tym czasie działo się w ich umysłach. Dlatego właśnie przetłumaczyłem 
książkę Roona.
  Jego wersja przebiegu wydarzeń, choć oparta na dobrych informacjach i 
sformułowana przez zawodowego wojskowego, nie może być traktowana 
bezkrytycznie. Był on Niemcem do szpiku kości. Ogólnie biorąc dopuściłem by 
generał von Roon opisywał wojnę na własny sposób. Nie mogłem jednak 
pozostawić niektórych przetłumaczonych ustępów bez ich zakwestionowania, 
stąd moje wtrącone od czasu do czasu komentarze.
  Na przykład Roon już od pierwszej strony argumentuje identycznie, jak 
robił to Adolf Hitler w swych przemówieniach: zaczyna od potępienia 
traktatu wersalskiego jako niesprawiedliwości, narzuconej przez okrutnych 
aliantów ufnym i uczciwym Niemcom. Nie wspomina wcale historycznej 
przygrywki do tego. W roku 1917 Lenin obalił rząd Kiereńskiego i poprosił o 
odrębny pokój na froncie wschodnim. Traktat brzeski, narzucony przez 
Niemców na rok przed wersalskim, pozbawiał Rosję terytorium znacznie 
większego niż Francji i Anglii razem wziętych; z niemal sześćdziesięcioma 
milionami mieszkańców i prawie całym rosyjskim przemysłem ciężkim. Był o 
wiele surowszy niż traktat wersalski.
  Podczas mej służby w Berlinie miałem zwyczaj powoływać się na ten 
szczegół, kiedykolwiek wspominano o Wersalu. To porównanie wprawiało w 
zdumienie wszystkich moich niemieckich przyjaciół. Uważali, że argument 
taki nie ma w ogóle sensu. Traktat wersalski dotyczył bowiem ich samych, 
brzeski zaś zupełnie kogo innego. Byli zupełnie szczerzy w takiej reakcji. 
Nie potrafię wytłumaczyć tej osobliwości Niemców, ale nigdy nie należy o 
niej zapominać podczas lektury "Utraty światowego imperium".
  Victor Henry
  Oakton, Virginia, 27 maja 1966
  
  Fall Weiss
  Odpowiedzialność za Hitlera
  Pisząc tę książkę mam tylko jeden cel: obronę honoru żołnierza 
niemieckiego.
  Nie ma potrzeby opisywania tutaj kariery Adolfa Hitlera, naszego 
przywódcy w drugiej wojnie światowej. Żadne z wydarzeń XX wieku nie jest 
lepiej znane. Gdy zwycięscy alianci w 1919 roku stworzyli szaleńczy traktat 
wersalski, stworzyli tym samym Adolfa Hitlera. Niemcy w roku 1918, ufając 
"Czternastu punktom" amerykańskiego prezydenta Wilsona, uczciwie i z 
honorem złożyli broń. Alianci potraktowali "Czternaście punktów" jak 
świstek papieru i spisali dokument, który był traktatem rozbioru Niemiec, a 
Europę zmienił w polityczny i ekonomiczny dom wariatów.
  Wywiódłszy w teri sposób w pole naiwnego prezydenta Stanów Zjednoczonych 
i zmasakrowawszy mapę tej części świata, brytyjscy i francuscy politycy 
zapewne wyobrażali sobie, że na zawsze obezwładnią naród niemiecki. Ta 
cyniczna polityka uderzyła w nich bumerangiem. Sam Winston Churchill nazwał 
traktat wersalski "smutnym i skomplikowanym idiotyzmem". Dyktat wersalski 
wywołał u potężnego narodu niemieckiego tak głęboką urazę, że nastąpił 
wybuch i Adolf Hitler poszybował do władzy na szczycie tej fali. Partię 
nazistowską, dziwaczny sojusz radykałów i konserwatystów, bogaczy i 
wykolejeńców, jednoczył tylko ideał wskrzeszonych Niemiec oraz, niestety, 
stary środkowoeuropejski slogan polityczny wszystkich rozgoryczonych - 
antysemityzm. Wraz z Hitlerem doszła do władzy hałastra wulgarnych 
agitatorów, filozofujących idealistów, fanatyków, oportunistów, zbirów i 
awanturników - a niektórych z nich niezwykle zdolnych i energicznych. My ze 
Sztabu Generalnego, w większości obserwowaliśmy te mętne wydarzenia 
polityczne z niesmakiem i złymi przeczuciami. Powinnością naszą była 
lojalność wobec państwa, bez względu na to, kto nim rządzi. Ale obawialiśmy 
się fali osłabiających je przemian społecznych. 
  Trzeba uczciwie przyznać, że Hitler nas zadziwił. Szybko, bez rozlewu 
krwi, ten błyskotliwy polityk naprawiał jedną po drugiej niesprawiedliwości 
Wersalu. Jego metoda postępowania była pełna siły i bezpośredniości. Reżim 
weimarski próbował innych metod, spotykając się tylko z pogardą Anglii i 
Francji. Metoda Hitlera była skuteczna w polityce wewnętrznej Niemiec. 
Potrafił być, jeśli trzeba, zarówno surowy, jak dokładny. Tutaj też jego 
metody okazały się efektywne, a jeśli obecnie historycy nazywają je rządami 
terroru, to trzeba jednak przyznać, że terror ten był popularny. Hitler 
przyniósł nam dobrobyt i ponownie uzbroił. Był człowiekiem z misją. Jego 
płomienna wiara w samego siebie i swe posłannictwo rozkołysała niemieckie 
masy. Choć znaczną część władzy uzurpował sobie, masy zapewne tak czy 
inaczej dałyby mu ją dobrowolnie.
  
  
  Fall Rot
  Oczywiście szybkie odrodzenie się Niemiec pod władzą Hitlera wywołało 
złość i konsternację wśród aliantów. Francja, znużona wojną, spętana 
zamiłowaniem do luksusu i zżerana od środka przez socjalizm, niechętna była 
podejmowaniu skutecznych działań. Inaczej było z Anglią. Anglia nadal 
rządziła światem przy pomocy swej globalnej marynarki wojennej, swego 
międzynarodowego systemu monetarnego, układami sojuszów oraz dzięki 
rozciągającemu się na pięciu kontynentach imperium. Gromadząc siły dla 
opanowania Europy i naruszając w ten sposób równowagę, Niemcy raz jeszcze 
rzucały jej wyzwanie co do rządów nad światem. Powtarzała się więc 
konfrontacja z okresu Wielkiej Wojny. Nic nie mogło odwrócić biegu 
wydarzeń; ponieważ z początkiem XX stulecia Niemcy przewyższyły Anglię 
zarówno pod względem liczby ludności, jak i stopnia uprzemysłowienia. W tym 
sensie Churchill słusznie uważa drugą wojnę światową za kontynuację 
pierwszej i nazywa je łącznie "drugą wojną trzydziestoletnią".
  My, ludzie niemieckiego Sztabu Generalnego, wiedzieliśmy, że w pewnym 
momencie spektakularnego normalizowania stosunków europejskich przez 
Hitlera Anglia zainterweniuje. Jedynym pytaniem było: kiedy i w jakich 
okolicznościach. Już w 1937 roku przygotowaliśmy plan wojny na dwóch 
frontach, przeciw Anglii i Polsce: "Fall Rot" ("Przypadek Czerwony"). W 
miarę jak Adolf Hitler zaliczał jedno bezkrwawe zwycięstwo po drugim, a 
nasza sytuacja strategiczna i siła militarna polepszały się z dnia na 
dzień, Anglia zaś i Francja zadowalały się słabymi i gderliwymi protestami, 
plan ten uaktualnialiśmy nieustannie. Zaczęliśmy mieć nadzieję, że nasz 
potężny Führer mógłby obecnie wprowadzić swój nowy ład w Europie bez 
rozlewu krwi, gdyż sprawcy Wersalu wykazywali wszelkie objawy słabości. 
Gdyby tak się istotnie zdarzyło, Führer mógłby zrealizować cel swego życia: 
rozpocząć gigantyczną krucjatę przeciw Związkowi Radzieckiemu o przestrzeń 
życiową dla Niemiec na wschodzie, jako wojnę na jednym froncie. Historia 
potoczyłaby się wówczas inaczej. 
  Ale 31 marca 1939 roku - w dniu, o którym nigdy nie wolno zapomnieć - 
wszystko się zmieniło. Brytyjski premier Chamberlain nagle udzielił Polsce 
bezwarunkowej gwarancji pomocy wojskowej! Pretekstem do tego była złość na 
Hitlera za złamanie obietnicy nieokupowania nędznej resztki Czechosłowacji 
pozostałej po rozbiorze monachijskim - układu, którego sam Chamberlain był 
autorem. Jasne jest że obietnice Hitlera, jak wszystkich innych polityków, 
były przecież jedynie obietnicami względnymi i taktycznymi. Jeśli 
Chamberlain naprawdę traktował je inaczej, była to z jego strony naiwność i 
głupota.
  Czymkolwiek motywowane były gwarancje dla Polski, stanowiły one przykład 
samobójczej głupoty. Usztywniły postawę skorumpowanej polskiej oligarchii 
wojskowej wobec słusznych niemieckich skarg, dotyczących Gdańska i 
Polskiego Korytarza. Oddały w ręce tych zacofanych militarystów dźwignię 
startową kolejnej wojny światowej. Poza tym były bez znaczenia, ponieważ w 
wypadku działań wojennych Anglia nie była w stanie udzielić Polsce żadnej 
pomocy wojskowej. Jej gwarancje miały sens tylko z udziałem Rosji. 
Rzeczywiście mogły zatrzymać Hitlera w jego marszu, gdyż ponad wszystko - 
podobnie jak Sztab Generalny - obawiał się on wojny prowadzonej na dwóch 
frontach. Ale brytyjscy dżentelmeńscy politycy gardzili bolszewikami, a 
Polska nie zgodziła się w żadnym wypadku brać pod uwagę możliwości 
wpuszczenia rosyjskich wojsk osłonowych. W ten sposób głupota i słabość 
podały sobie ręce, by rozpętać katastrofę.
  Prowokacyjne posunięcia Chamberlaina, podobne do wymachiwań łapkami 
osaczonego królika tylko pobudziło Führera do większej śmiałości. Jak grom 
spadł na nasz Sztab rozkaz przygotowania planu operacyjnego ataku na Polskę 
jeszcze tej jesieni. Pracując dniami i nocami, biorąc za podstawę "Fall 
Rot", przygotowaliśmy cały projekt. Piątego kwietnia został on 
przedstawiony Führerowi pod nowym kryptonimem: "Fall Weiss" - "Przypadek 
Biały".
  
  
  Ironia historii
  "Fall Weiss" plan zmiażdżenia Polski, opierał się na kilku klasycznych i 
zasadniczych faktach geograficznych.
  Polska jest równiną, taką większą Belgią z niewielu przeszkodami i bez 
naturalnych granic. Na południu Karpaty przerywa Przełęcz Jabłonkowska, 
otwierając łatwy dostęp do Krakowa i Wisły. Wisła, Narew i San 
przedstawiają pewne problemy, ale w lecie i wczesną jesienią poziom wód 
jest niski i rzeki możliwe w wielu miejscach do przekroczenia w bród przez 
konie i pojazdy motorowe.
  Sama Polska jest politycznym potworkiem, lustrzanym odbiciem swej 
bezkształtności geograficznej. Nie ma stałego kształtu, nie ma ciągłości 
władzy ani celu narodowego. Szereg razy znikała z mapy Europy, dzielona na 
prowincje przez silniejszych i zdolniejszych sąsiadów. Dziś ponownie 
stanowi ona niewiele więcej niż prowincję Rosji. W Jałcie przywódcy 
alianccy przesunęli cały ten geograficzny, z grubsza ciosany równoległobok 
zwany "Polską" o około dwieście kilometrów na zachód, do linii Odra-Nysa. 
Odbyło się to oczywiście kosztem Niemiec, dając Polsce miasta, obszary i 
ludność, które od niepamiętnych czasów były niemieckie i powodując 
tragiczne wysiedlenie i przeniesienie w inne miejsca milionów istnień 
ludzkich. Taka jest wojna: dla zwycięzców łupy, dla pobitych koszty. Druga 
wojna światowa zaczęła się od problemu integralności terytorium Polski, ale 
Polska nie odzyskała i nie odzyska nigdy swych granic z 1939 roku. Utraciła 
tę część swego terytorium, które mocą układu między Hitlerem i Stalinem 
zostało wchłonięte przez Związek Radziecki. Anglia rozpoczęła wojnę z nami 
o te granice, wciągając za sobą Francję, a następnie Stany Zjednoczone. W 
Jałcie Anglia i Stany Zjednoczone na zawsze zaaprobowały dany przez Hitlera 
Stalinowi prezent z polskiego terytorium. Taka bywa ironia historii.
  Sytuacja strategiczna Polski w 1939 roku była kiepska. Cały ten kraj mógł 
być traktowany jako słaby klin, wciśnięty między obszary niemieckie i przez 
Niemcy okupowane, oskrzydlony od północy przez Prusy Wschodnie, a 
Czechosłowację od południa, całkowicie płaski i otwarty od zachodu na 
uderzenie z Niemiec. Z tyłu, na wschodzie, stał w gotowości Związek 
Radziecki, świeżo związany z Niemcami paktem o nieagresji zmontowanym przez 
Ribbentropa.
  
  
  Fatalny pakt
  Niedostateczną uwagę zwraca się na oczywisty fakt, że traktat ten, swego 
czasu obwołany jako mistrzowskie posunięcie, o mało nie doprowadził Niemiec 
do przegrania drugiej wojny światowej, zanim jeszcze padł pierwszy strzał. 
Przymierze z bolszewizmem (jakkolwiek tymczasowe i taktyczne) było na pewno 
wyrzeczeniem się ideałów Dyktatora i stało w całkowitej sprzeczności z 
niemieckim duchem narodowym. To jednak byłoby dopuszczalne, gdyby 
przynosiło rzeczywiste zyski taktyczne. W polityce i w wojnie liczy się 
tylko sukces. Niestety, wypadki udowodniły, że stało się inaczej.
  Pakt podarował Stalinowi państwa bałtyckie i około połowę terytorium 
Polski, pozwalając słowiańskim hordom na przybliżenie się o dwieście 
kilometrów do Niemiec. W dwa lata później zapłaciliśmy za to. W grudniu 
1941 roku gigantyczne uderzenie naszej Grupy Armii "Centrum" w kierunku 
Moskwy - największy zbrojny marsz w historii - zostało zatrzymane o 
czterdzieści kilometrów od celu, gdy nasze wysunięte patrole miały już w 
zasięgu wzroku wieże Kremla. Gdyby podstawą do skoku wojsk niemieckich była 
linia o dwieście kilometrów bliższa Moskwy, połknęłyby one rosyjską 
stolicę, obaliły Stalina i wygrały tę kampanię, nim pierwszy płatek śniegu 
spadłby na szosę smoleńską. Anglia z całą pewnością zawarłaby wówczas 
pokój, a my wygralibyśmy wojnę.
  Traktat ten, oceniany nawet przez naszych wrogów jako triumf odważnej 
dyplomacji, miał między wierszami wpisane dwa słowa: finis Germaniae. 
Rzadko zdarzał się w historii taki polityczny coup de theatre. I rzadko też 
tak katastrofalnie rykoszetował. Ale my ze Sztabu, którzy w owym czasie 
odważaliśmy się wypowiadać wątpliwości, a choćby tylko wzrokiem wyrażać 
nasz przestrach tymi widowiskami, byliśmy w ogromnej mniejszości.
  Żaden z członków sił zbrojnych, włączając szefa osobistego sztabu 
Hitlera, Keitla, oraz szefa operacyjnego, Jodla, nie wiedział o istnieniu 
tajnego protokołu, oddającego połowę Polski bolszewikom. Dopiero w trzecim 
tygodniu kampanii wrześniowej, gdy rozzłoszczony Stalin zatelefonował do 
Ribbentropa, ostro protestując przeciw wejściu naszej Czternastej Armii do 
zagłębia naftowego na południowym wschodzie, Wehrmacht został powiadomiony, 
na jakich dokładnie rubieżach ma się zatrzymać, i cofnął się przed 
Rosjanami. Ci zaś beztrosko wmaszerowali, nie rozlewając przy tym ani 
kropli własnej czy polskiej krwi.
  Wtedy to właśnie, około północy 16 września, ja przyjąłem telefon do 
Naczelnego Dowództwa od naszego attache wojskowego w Moskwie, który 
łamiącym się głosem zawiadomił mnie, że zgodnie z tajną umową zawartą przez 
Hitlera w sierpniu, Rosjanie wkraczają do Polski. Gdy natychmiast 
przekazałem telefonicznie wiadomość Alfredowi Jodlowi, że Rosjanie ruszyli, 
zapytał tylko - co mu się nigdy nie zdarzało - drżącym głosem: "Przeciwko 
komu?" Do tego stopnia armia była nieświadoma wszystkiego.
  W ostatnich dniach sierpnia, gdy przygotowania do "Fall Weiss" były 
przyspieszane, Hitler jeszcze próbował coś zarobić na wielkiej 
niespodziance politycznej, jaką był pakt Ribbentropa, grając komedię 
rokowań pokojowych. Jeszcze wiosną, w spokojniejszym nastroju, ze swą 
zwykłą zdolnością przewidywania faktów oświadczył, że mocarstwa zachodnie 
nie pozwolą dłużej na bezkrwawe zwycięstwa, i że tym razem będziemy się 
bić. "Fall Weiss" przygotowywaliśmy z uczuciami wahającymi się od 
wątpliwości do poczucia ostatecznej klęski, gdyż nasza gotowość bojowa była 
o wiele niższa od poziomu pozwalającego na udział w poważniejszym 
konflikcie. W tak kluczowych sprawach, jak czołgi, do "Fall Weiss" 
musieliśmy użyć w dużych ilościach nawet czeskie o ograniczonej wartości 
bojowej, zaś marynarka miała tylko około pięćdziesięciu zdolnych do walki 
łodzi podwodnych. A co najgorsze, nawet wtedy Führer nie chciał wydać 
decyzji o mobilizacji wojennej przemysłu, ponieważ wiedział, że byłoby to 
niepopularne posunięcie. W sumie więc wyruszaliśmy ślizgając się po bardzo 
cienkim lodzie.
  Z rokowaniami pokojowymi Sztab nie wiązał żadnych nadziei. Natomiast 
Hitler, odgrywając wobec Hendersona zaplanowaną komedię, tak się dał 
ponieść własnemu aktorstwu i ufności w nieustanne zapewnienia Ribbentropa, 
że zaczął wierzyć, iż Anglia da sobie raz jeszcze zamydlić oczy i podaruje 
nam nowe Monachium. Gdy w pierwszych dniach września doszły do nas 
zachodnie deklaracje wypowiedzenia wojny, w Naczelnym Dowództwie wszyscy 
zauważyli, że Führer był nimi zaskoczony i wstrząśnięty. Ale sprawy 
posunęły się tak daleko, że nie pozostawało nam nic poza wykonaniem do 
końca planu "Fall Weiss".
  
  
  Strategia
  Plan polegał na równoczesnych atakach flankowych z północy i południa. 
Celem było odcięcie Korytarza i skierowanie się ku Warszawie. Polacy 
zdecydowali się rozciągnąć swe siły wzdłuż niemożliwych do obrony granic, w 
ten sposób wystawiając się na szybkie ich rozbicie, otoczenie i 
zniszczenie. Powinni byli przygotować główną linię obronną wzdłuż Wisły, 
Narwi i Bugu. To przedłużyłoby działania wojenne oraz zachęciło 
Brytyjczyków i Francuzów do zaatakowania naszych słabych sił osłonowych na 
zachodzie, a to mogło oznaczać naszą klęskę. Awanturnicze, autorytarne 
kierownictwo wystawiło naród niemiecki na ciężkie ryzyko. Ale tym razem 
bogowie uśmiechnęli się do nas. Polacy okazali się tak niezdolni do 
strategicznego rozmieszczenia wojsk, jak byli dzielni w polu. Francuzi zaś 
siedzieli pod namiotami i w swych fortecach, ledwie od czasu do czasu 
oddając strzał.
  Obecni niemieccy komentatorzy piszą o "cudzie" francuskiej bierności 
defensywnej we wrześniu 1939 roku, co umożliwiło blitzkrieg w Polsce. 
Trudno dostrzec, na czym ten "cud" miał polegać. Myśl wojenna Francuzów 
opierała się na zasadach defensywy i wojny pozycyjnej, ponieważ 
doprowadziła ich ona do zwycięstwa w 1918 roku. Ich obsesją stała się 
teoretyczna przewaga w stosunku dziesięć do jednego w działaniach 
defensywnych wojny zmechanizowanej. Nie ulega wątpliwości, że we wrześniu 
Francja mogła rzucić do ataku wielomilionową armię dobrze wyszkolonych 
żołnierzy, z większą liczbą dywizji pancernych niż Wehrmacht miał w Polsce, 
i runąwszy na nas z fortec linii Maginota lub przez północne równiny Belgii 
i Holandii, najpierw zmiażdżyć naszą cienką jak papier formację osłonową na 
zachodzie, a potem potoczyć się aż do Berlina. Ale brakło ku temu woli. 
Polityczne i wojskowe ryzyko, podjęte przez Adolfa Hitlera, w tej 
decydującej sprawie okazało się posunięciem olśniewającym. Ze wszystkich 
swych przeciwników najdoskonalej rozumiał on i przewidywał postawę 
Francuzów.
  
  
  Zwycięstwo
  Faza przełamania trwała w Polsce około czterech dni. Uzyskano i 
wykorzystano kompletne zaskoczenie taktyczne, ponieważ pełni hipokryzji 
polscy politycy, choć całkowicie świadomi niebezpieczeństwa, usypiali swój 
naród fałszywą pewnością siebie. Lotnictwo polskie, złożone prawie z 
tysiąca samolotów, zostało zniszczone na ziemi. Od tej chwili Luftwaffe 
swobodnie poruszała się po niebie. Opór Polaków na lądzie stawiany był w 
natężeniu od średniego do silnego, a nasi dowódcy w polu musieli podziwiać 
śmiałe szarże kawalerii przeciw formacjom czołgów. Może prawdziwa więc jest 
legenda, że polscy kawalerzyści byli informowani przez swój rząd, iż nasze 
czołgi są tekturowymi makietami! Jeśli tak było, musieli się szybko 
rozczarować. Nigdy w bardziej uderzający sposób nie ujawnił się kontrast 
między możliwościami zmechanizowanych działań wojennych i klasycznej 
taktyki wojskowej, jak w tych daremnych szarżach polskiej jazdy przeciw 
żelaznym czołgom.
  Niemniej jednak, także i Wehrmacht prowadził działania z bardzo 
nieznaczną przewagą w zakresie w pełni zmotoryzowanych, pancernych dywizji. 
Nasze najważniejsze natarcia na lądzie prowadzone były przez masy 
maszerującej piechoty, wykorzystujące załamanie się łączności, panikę i 
rozbijanie linii obrony uderzeniami wąskich klinów pancernych. I chociaż 
Luftwaffe zapewniała silne wsparcie, to jednak artyleria o zaprzęgu konnym, 
zmasowana wokół Warszawy, a nie bombardowanie lotnicze, w końcowym efekcie 
rozbiła siłę oporu miasta i wreszcie doprowadziła do jego kapitulacji. To 
zaś, w jak wielkim stopniu musieliśmy polegać na sile pociągowej koni, 
zdradzało nasz poważny brak gotowości bojowej do wojny światowej.
  Siły Wehrmachtu okrążyły miasto około 21 września. Komunikaty z 
pozostałego frontu donosiły o branych do niewoli setkach tysięcy polskich 
żołnierzy, o likwidowaniu jednego okrążenia przeciwnika po drugim, o 
totalnym załamaniu się linii obronnych, o małodusznej ucieczce polskiego 
rządu do Rumunii. A przecież dopiero 27 września, miasto - pod 
dwudziestoczterogodzinnym deszczem pocisków artyleryjskich i bomb, 
pozbawione żywności, wody i prądu, z wielu budynkami obróconymi w ruinę, 
szerzącymi się epidemiami - wreszcie porzuciło złudne nadzieje na 
wyzwolenie w ostatniej chwili przez Zachód i skapitulowało. 
  
  
  Wnioski
  Od pierwszego do ostatniego dnia Führer i jego propagandziści 
pomniejszali znaczenie kampanii polskiej nazywając ją lokalną akcją 
policyjną, "zadaniem specjalnym" Wehrmachtu. Hitler osobiście skreślił 
wiele ustępów planu "Fall Weiss", dotyczących racjonowania spożycia, 
mobilizacji wojsk czy transportu, mając na uwadze jeden tylko cel: 
złagodzić wstrząs dla narodu niemieckiego. Mieszanie się polityków było 
poważnym hamulcem operacji i upływały cenne miesiące, zanim szkody zostały 
naprawione. Muszę tu podkreślić, że z powodu takich ingerencji Führera i 
partii, którym nie było końca, nasz wysiłek wojenny nie został nigdy, z 
punktu widzenia zawodowego, w pełni ani należycie zorganizowany.
  Nędzna farsa odegrana została w nocy 31 sierpnia w naszej radiostacji w 
Gliwicach przy polskiej granicy - symulowany atak polskich żołnierzy, 
którzy jakoby mieli ją przekroczyć i zostać odepchnięci; przebranie 
skazańców politycznych w polskie mundury i porzucenie ich podziurawionych 
pociskami ciał obok rozgłośni jako pretekst dla rozpoczęcia inwazji, 
Wehrmacht nawet nie wiedział o tym ordynarnym oszustwie. Rozpoczęliśmy 
nieodwołalny marsz w kierunku Polski siedemdziesiąt dwie godziny wcześniej. 
Ja sam dowiedziałem się o incydencie gliwickim dopiero podczas procesu 
norymberskiego; w sierpniu 1939 roku byłem zbyt zajęty poważnymi sprawami. 
(Prawdomówność tego twierdzenia jest wątpliwa. - V.H.) Odpowiedzialnym za 
Gliwice był prawdopodobnie Himmler.
  Polska w 1939 roku była krajem zacofanej i źle orientującej się w 
rzeczywistości dyktatury reakcyjnych pułkowników oraz polityków 
formułujących fantastyczne żądania terytorialne, rządu skrajnie brutalnego 
wobec mniejszości narodowych (szczególnie Ukraińców i Żydów), 
niesprawiedliwego i kłamliwego wobec własnej ludności; rządu, który podczas 
kryzysu monachijskiego rzucił się jak hiena na Czechosłowację, by w jej 
najcięższej godzinie wyrwać z niej część terytorium; rządu, który przez 
dwadzieścia lat nieudolnie prowadził podwójną grę wobec Niemiec i Związku 
Radzieckiego; który do ostatniej chwili usiłował mówić i działać jak rząd 
wielkiego mocarstwa, a w rzeczywistości był słaby jak kociak. I po to 
właśnie, aby dopomóc tej reakcyjnej, kłamliwej, fanatycznej dyktaturze, 
demokracje wywołały drugą wojnę światową. Rząd ten szybko i haniebnie 
rozpadł się i zniknął na zawsze. Lecz wojna już się toczyła, a jej 
przyczyna została szybko i niemal zupełnie zapomniana. Przyjdzie jednak 
dzień, że trzeźwi historycy należycie podkreślą absurdalne paradoksy, które 
pokierowały wywołaniem największej wojny na świecie.
  Ostatecznym zaś absurdem tego niedorzecznego startu do straszliwej, 
globalnej walki było to, że Czechosłowacja, zdradzona przez Anglię w 1938 
roku, nie brała w niej udziału i przez cały okres wojny straciła mniej niż 
sto tysięcy mieszkańców. Polska, popierana przez Anglię w 1939 roku, 
walczyła i straciła prawie sześć milionów zabitych (choć około połowy 
stanowili Żydzi). Oba zaś kraje skończyły jako marionetki komunistyczne, 
pod butem Związku Radzieckiego. Który więc rząd był mądrzejszy i który 
naród miał większe szczęście? Gdy wielkie mocarstwa zaczynają z sobą 
rywalizować, małe kraje zyskają więcej, jeżeli schylą się przed burzą w tę 
stronę, w którą wieje najsilniejszy wiatr. O tym Polacy zapomnieli.
  
  
  Komentarz tłumacza: Czytelnik będzie musiał się przyzwyczaić do tego, że 
Niemcy zawsze potępiają inne kraje za to, że zostały przez Niemców 
najechane. Ta nuta przewija się przez całą książkę generała von Roona, jak 
zresztą przez całą niemiecką literaturę wojskową. Oficerowie wychowani 
przez niemiecki Sztab Generalny utracili zdolność innego myślenia. Sposób 
przedstawienia przez Roona polskiego rządu i brytyjskich gwarancji - to 
ustępy najbardziej wymowne w pierwszym szkicu planu "Fall Weiss" - V.H.
  
  
  10
  
  Armia niemiecka atakuje Polskę; miasta zbombardowane, port zablokowany; 
Gdańsk włączony do Rzeszy.
  Na biurku, pod stopami Hugha Clevelanda, leżał stos gazet. Na samym 
wierzchu "New York Times" z takim właśnie, stosownym do sytuacji, 
rozciągniętym na osiem szpalt tytułem w kursywie, co zdarza się raz na 
generację. Inne gazety zamieściły tytuły o wiele większe i pisane grubszymi 
czcionkami niż dystyngowane zawodzenie "Timesa". Cleveland, bez marynarki, 
przechylony do tyłu w obrotowym krześle, ze słuchawką telefoniczną 
wciśniętą między głowę i lewe ramię, jednocześnie mówił, popijał kawę i 
czerwonym ołówkiem szybko nanosił poprawki na pliku kartek żółtego papieru 
maszynowego. Choć wyglądał jak żywy obraz człowieka zadowolonego z życia, 
mówił gniewnym głosem. Jego poranny program, zatytułowany "Kto dziś przybył 
do miasta?", składał się z wywiadów ze słynnymi osobistościami, 
przejeżdżającymi przez Nowy Jork. Kryzys wojenny, który nagle wdarł się z 
rykiem do redakcji Columbia Broadcasting System, porwał sekretarkę 
Clevelanda i przerzucił ją z nagłej potrzeby do pracy w pokoju depeszowców. 
Przeciw temu protestował w dziale osobowym, a przynajmniej starał się to 
robić. Ale ciągle nie mógł uzyskać połączenia z szefem.
  W otwartych drzwiach pojawiła się niewysoka dziewczyna w płaskim 
słomkowym kapeluszu. Za jej plecami, w wielkich halach centrali redakcji 
prasowej CBS, wrzawa wywołana wiadomościami wojennymi stale narastała. 
Sekretarki stukotały na maszynach do pisania lub pędziły z papierami w 
rękach, gońcy biegali z kawą i kanapkami, mężczyźni bez marynarek 
gromadzili się przy trajkoczących dalekopisach, a wszyscy zdawali się albo 
wrzeszczeć, albo palić, albo robić obie te rzeczy naraz.
  - Pan Cleveland? - Głosik dziewczyny był słodki, ale bardzo niepewny. Z 
szeroko otwartymi, pełnymi nabożnego lęku oczyma wyglądała na jakieś 
szesnaście lat.
  Cleveland zakrył dłonią mikrofon telefonu.
  - Tak?
  - Dział personalny przysłał mnie do pana.
  - Ciebie? Ile ty masz lat?
  - Dwadzieścia.
  Na twarzy Clevelanda odmalowało się niedowierzanie, ale odłożył 
słuchawkę.
  - Jak się nazywasz?
  - Madeline Henry.
  Cleveland westchnął.
  - No cóż, dobrze, Madeline. Jeśli wlazłaś między wrony, musisz krakać jak 
i one. Zdejm więc z głowy to koło młyńskie i startuj, okay?
  Najpierw proszę mi przynieść jeszcze kawy i kanapkę z kurczakiem. Potem - 
stuknął w żółte kartki - przepiszesz na maszynie jutrzejszy tekst.
  Madeline nie mogła już dłużej bluffować. Do Nowego Jorku przyjechała 
kupić coś z ubrania. Wybuch wojny nasunął jej pomysł, by wejść do CBS i 
spytać, czy nie ma dodatkowej pracy dla dziewcząt. W biurze zatrudnienia 
zagoniona kobieta w żółtych papierowych zarękawkach, zadawszy kilka pytań 
na temat wykształcenia, wepchnęła jej kartkę papieru i odesłała do 
Clevelanda.
  - Pogadaj z nim. Jeśli mu się spodobasz, może cię weźmie. Wydziera się, 
by mu dać dziewczynę do pracy, a my nie mamy nikogo.
  Madeline przekroczyła próg, zdjęła kapelusz i stojąc na rozstawionych 
nogach wyznała, że jeszcze nie została zaangażowana, że mieszka w 
Waszyngtonie, a w Nowym Jorku jest z wizytą i musi wrócić do szkoły. Skręca 
ją na samą myśl o tym, ale zbyt boi się ojca, by tego nie zrobić, a do CBS 
weszła pod wpływem impulsu. Cleveland słuchał, przypatrując się jej przez 
półprzymknięte powieki. Ubrana była w czerwoną bawełnianą sukienkę bez 
rękawów, a dzięki weekendowi spędzonemu na żeglowaniu miała apetyczną, 
rumianą cerę.
  - A więc, Madeline, co z tego wszystkiego wynika? Chcesz tę pracę, czy 
nie?
  - Tak sobie myślałam... czy mogłabym zgłosić się za tydzień albo coś koło 
tego?
  Miły uśmiech znikł z jego twarzy. Ponownie wziął telefon.
  - Dajcie mi kadry jeszcze raz. Owszem, możesz kiedyś wpaść tutaj, 
Madeline.
  - Przyniosę pańską kawę i kanapkę natychmiast. Także przepiszę pański 
tekst na maszynie, jeszcze dziś. Czy mogłabym popracować dla pana przez 
trzy tygodnie? Do szkoły nie muszę wracać przed dwudziestym drugim. Ojciec 
mnie zabije, kiedy się o tym dowie, ale gwiżdżę na to.
  - Gdzie jest twój ojciec? W Waszyngtonie?
  - W Berlinie. Jest tam attache morskim.
  - Co?! - Hugh Cleveland nagle odwiesił słuchawkę i zdjął nogi z biurka. - 
Twój ojciec jest naszym attache morskim w hitlerowskich Niemczech?
  - Tak jest.
  - Coś podobnego! A więc jesteś majtkiem z floty. - Rzucił na biurko 
pięciodolarowy banknot. - W porządku. Proszę, Madeline, przynieś mi tę 
kanapkę. Białe mięso, sałata, pieprz, majonez. Czarna kawa. A potem jeszcze 
pogadamy. Weź także kanapkę dla siebie.
  - Tak jest, Mr. Cleveland.
  Trzymając banknot, Madeline wypadła do zewnętrznego hallu i zatrzymała 
się oszołomiona. Słuchała kilka razy programu "Kto dziś w mieście?" i 
natychmiast rozpoznała uderzająco ciepły i dźwięczny głos Clevelanda, 
prawdziwego radiowca z własnym programem. I oto nagle zaczęła dla niego 
pracować. Oto czym był czas wojny! Przebiegająca obok z torbą żywności 
dziewczyna powiedziała jej, gdzie kupuje się kanapki. Ale przy ladzie 
pokoiku śniadaniowego na parterze tłoczyło się dwadzieścia 
rozszczebiotanych dziewcząt. Toteż Madeline wyszła na ciepłą, 
rozsłonecznioną Madison Avenue i zatrzymała się, mrużąc oczy. Nowy Jork 
wyglądał jak zwykle. Na chodnikach przewalały się tłumy, potok samochodów i 
autobusów płynął przed siebie w zaduchu spalin, ludzie z paczkami w rękach 
wchodzili i wychodzili ze sklepów albo oglądali wystawy. Jedyną nowością 
było to, że gazeciarze ze świeżymi paczkami popołudniowych dzienników 
wykrzykiwali wiadomości wojenne. Madeline przebiegła przez jezdnię do 
wielkiego drugstoru. W części barowej zatłoczonej sekretarkami i kupującymi 
rozmawiano i śmiano się, w pochyleniu nad talerzami zupy lub chili. W 
przejściach między stoiskami błąkali się jak zwykle nabywcy, przebierając 
wśród past do zębów, kosmetyków, opakowań aspiryny, słodyczy i tanich 
zegarków. Podstarzała gruba blondyna w czepku i fartuchu szybko zrobiła jej 
kanapki.
  - No i jak, kochana, kto wygra wojnę? - zagadała do Madeline, sypiąc 
pieprz na białe mięso.
  - Miejmy nadzieję, że to nie będzie Hitler - odpowiedziała dziewczyna.
  - Owszem, typek z niego. Sieg Heil! Ha, ha. Ja myślę, że facet ma fioła. 
Zawsze to mówiłam, a teraz mamy dowód. - Wręczyła Madeline kanapki. - Ale, 
kochana, jak długo będziemy się trzymać z dala, cóż nas to może obchodzić, 
kto wygra.
  Madeline kupiła popołudniówkę, która zamieszczała gigantyczne tytuły, ale 
brakło nowych wiadomości. Lecz już sam widok tak udramatyzowanej strony 
tytułowej był zabawną nowością. Mimo że wojna toczyła sie tak daleko, 
Madeline poczuła, że jej serce bije przyspieszonym, wiosennym rytmem. Dla 
niej tytuły te pachniały wolnością i nową pracą. Prezydent ogłosił 
natychmiast, i to bardzo zdecydowanie, że Ameryka nie będzie się do tego 
mieszać. Ale od tej chwili wszystko zmieni się zupełnie. To było 
nieuniknione! Madeline myślała już tylko o liście, który napisze do ojca, 
jeśli dostanie posadę.
  Cleveland, znów rozwalony z nogami na biurku, rozmawiał przez telefon z 
kokieteryjnym uśmieszkiem. Kiwnął głową Madeline i nie przestając ciepłym, 
pieszczotliwym głosem namawiać jakiejś dziewczyny na spotkanie w 
restauracji Toots Schora, równocześnie pożerał kanapkę.
  - Czemu nie bierze pan drugiej? - spytała Madeline. - Nie jestem głodna.
  - Na pewno? Nie chcę cię okradać. - Odwiesił słuchawkę i zaczął 
odpakowywać drugą kanapkę. - Zwykle nie jadam wiele w ciągu dnia. Ale ta 
cała gadanina o wojnie... - Odgryzł potężny kęs, nie przestając mówić. - 
Dziękuję. Przysięgam, że jestem tak głodny, jak zazwyczaj bywam na 
pogrzebach. Zauważyłaś, Madeline, jak pogrzeb pobudza apetyt? Myślę, że 
jest to przejaw czystej radości z tego, że się pozostaje przy życiu, 
podczas gdy tamtego biedaka właśnie zakopują w brudnej dziurze. A teraz 
posłuchaj: chcesz dla mnie popracować przez trzy tygodnie, tak? No, to 
fajnie. Będę miał szanse rozejrzenia się, co się dzieje w personalnym. - 
Machnął w jej stronę brązową kopertą. - No, to do roboty. W hotelu St. 
Regis, pokój 641, zatrzymał się Gary Cooper. To jest wzorzec tekstu "Kto 
dziś jest w mieście?". Weź to ze sobą do niego. Może uda się nam to nadać w 
czwartkowym programie.
  - Gary Cooper? Ten gwiazdor filmowy? - Zdumiona Madeline mimo woli 
zaczęła śpiewnie akcentować niektóre słowa, jak jej matka.
  - A któż by inny? Może cię zacząć wypytywać o mnie i o program. No, to 
zapamiętaj sobie schemat. Pracujemy na pełnym luzie w małym studio bez 
publiczności. To jest pokój z dywanem, fotelami i półkami na książki, 
bardzo ładny, zupełnie jak biblioteka w mieszkaniu. Ten sam pokój, w którym 
pani Roosevelt nagrywa swoje audycje. Jeśli będzie chciał, tekst 
wydrukujemy na maszynie z ekstra-wielkimi czcionkami. Możemy mu dać pięć 
minut albo piętnaście. Cały program trwa półtorej godziny. Stworzyłem go w 
trzydziestym czwartym w Los Angeles i leciał tam przez trzy lata pod nazwą 
"Przy kawie". Może go kiedyś słuchał. Oczywiście Cooper może być zbyt 
zajęty, by się zgodzić. W każdym razie rób takie wrażenie, jakbyś już od 
dawna pracowała w tym programie.
  Madeline, zbyt oszołomiona i podniecona, by coś powiedzieć, wyciągnęła 
rękę po kopertę. Cleveland podał ją ze słowami:
  - Gotowa? Kotwica w górę! I na litość boską, nie proś go o 
autograf.Zadzwoń, gdyby były jakieś kłopoty. I nie zapomnij wrócić.
  - Musiały tu dla pana pracować bardzo głupie dziewczyny - palnęła 
Madeline i wypadła z pokoju.
  
  
  Drzwi apartamentu hotelowego otworzyła pokojówka. Gary Cooper, w szarym 
garniturze, jadł lunch przy stoliku na kółkach. Gwiazdor wstał, prostując 
swe niebywale wysokie i szczupłe ciało i ze swej wysokości uśmiechnął się 
do Madeline. Włożył okulary w czarnej oprawie i pijąc kawę przejrzał 
scenariusz, zadając równocześnie pytania. Był niesłychanie rzeczowy, 
absolutnie niepodobny do nieśmiałych kowbojów, jakich grywał, maniery miał 
co najmniej admiralskie. Gdy wspomniała program "Przy kawie", rozjaśnił 
się.
  - Tak, pamiętam go.
  Madeline prawie natychmiast, jak jej się zdawało, znalazła się znów na 
słonecznej ulicy, przemęczona i dygocząca z radości. "Mobilizacja w Anglii! 
Hitler uderza na Polskę!" - wykrzykiwał na rogu sprzedawca gazet.
  - Niech cię Bóg błogosławi - oświadczył Cleveland, gdy wróciła do 
redakcji. Z wielką szybkością walił w maszynę do pisania. - Cooper właśnie 
zadzwonił. Podoba mu się pomysł i idzie na to. - Wyszarpnął żółty arkusz z 
maszyny i przyczepił do pozostałych. - Zrobił uwagę, że jesteś bardzo miłą 
dziewczyną. Co mu takiego powiedziałaś?
  - Prawie nic.
  - No, to odwaliłaś dobrą robotę. Wychodzę do niego na wywiad. Tu masz 
jutrzejszy tekst. Zrób czystopis z tego, co zaznaczyłem czerwonym ołówkiem, 
i zanieś wszystko do powielarni, pokój 309A.
  Cleveland wskoczył w półbuty, poprawił krawat i narzucił rdzawą sportową 
marynarkę. Podrapał się w gęstą blond czuprynę i uśmiechnął się szeroko, 
unosząc w górę grube, komicznie wygięte brwi. Madeline poczuła, że dla 
niego gotowa jest na wszystko. Oceniła, że nie był przystojny, ale za to 
czarujący. Było w nim coś zaraźliwie wesołego, iskra diabelskiego 
rozradowania w żywych, niebieskich oczach. Gdy wstał, rozczarowało ją 
trochę, że choć nie skończył jeszcze trzydziestu dwóch lat, ma już 
wystający brzuszek. Ale i to było bez znaczenia.
  Zatrzymał się w drzwiach.
  - Czy możesz pracować nocami? Dostaniesz nadgodziny. Jeśli wrócisz o wpół 
do dziewiątej wieczorem, zastaniesz na moim biurku brudnopis na czwartek, z 
kawałkiem o Cooperze.
  - Mister Cleveland, nie zostałam jeszcze zaangażowana.
  - Ależ tak. Właśnie rozmawiałem z panią Hennesy. Jak już zaniesiesz ten 
scenariusz do powielenia, wpadnij do niej i wypełnij papierki.
  Z przepisywaniem tekstu Madeline mordowała się przez pięć godzin. Choć w 
końcu okazał się niezbyt staranny, odniosła go do powielarni z nadzieją, że 
z tego powodu jej kariera radiowa nie zakończy się z miejsca. W biurze 
personalnym dowiedziała się, że zaczyna od trzydziestu pięciu dolarów 
tygodniowo. Wydało jej się to fortuną. Z bolącymi plecami powlokła się do 
drugstoru, zjadła szybki obiad złożony z gorącej czekolady i kanapki z 
bekonem i pomidorami, po czym wróciła do CBS. Zamglony księżyc w pełni 
wypłynął na wieczorne niebo nad wysokimi, czarnymi budynkami Madison 
Avenue. W szybach odbijały się złote blaski zachodu. Dzień, w którym Hitler 
rozpoczął wojnę, okazał się najwspanialszym dniem w życiu Madeline Henry.
  Na biurku Clevelanda leżał już tekst wywiadu z Gary Cooperem: masa nie 
wygładzonego maszynopisu, odręcznych gryzmołów i skreśleń czerwonym 
ołówkiem. Przyczepiona była do niego kartka: "Postaraj się to wszystko 
przepisać jeszcze dziś. Wracam około dziesiątej". Madeline jęknęła. Była 
przeraźliwie zmęczona. Zamówiła rozmowę telefoniczną z Warrenem, który 
mieszkał w hotelu dla nieżonatych oficerów szkoły lotniczej w Pensacoli. 
Nie było go na miejscu, ale telefonistka, mówiąca z przesadnym, jak z 
wodewilu, południowym akcentem, obiecała, że go odszuka. W zadymionym 
pokoju depeszowym kręciły się dziewczyny z długimi taśmami dalekopisów lub 
papierowymi kubkami kawy w rękach, mężczyźni mówili głośno i szybko, a 
maszyny do pisania nie milkły ani na chwilę. Przez otwarte drzwi Madeline 
słyszała sprzeczne wieści: Polska już się załamała, Hitler jest w drodze do 
Warszawy, Mussolini odleciał do Berlina, Francuzi naciskają na Anglię o 
nowy układ monachijski, Hitler zaproponował, że pojedzie do Chamberlaina.
  O dziesiątej zadzwonił telefon i usłyszała głos Warrena. Powiedział, że 
jest w klubie nad morzem, gdzie odbywa się dancing przy księżycu, na 
tarasie wśród palm. Właśnie spotkał tam wspaniałą dziewczynę, córkę 
kongresmana. Madeline opowiedziała mu o pracy w CBS. Wydało jej się, że 
równocześnie rozbawiło go to i zrobiło na nim wrażenie.
  - Wiesz, słuchałem tego "Kto dziś przebywa w mieście?" - powiedział. - 
Ten facet, Hugh Cleveland, ma interesujący głos. Jaki on jest?
  - Och, bardzo miły. Czy myślisz, że to w porządku? Czy tata nie będzie 
wściekły?
  - Matty, wracasz do szkoły za trzy tygodnie, zanim on się o tym dowie. A 
gdzie będziesz mieszkać?... A, tak, to jest hotel tylko dla kobiet, znam 
go. Ha! mała Madeline wyrwała się na wolność.
  - Nie masz nic przeciwko temu?
  - Ja? Ależ uważam, że to bardzo dobrze. Bądź tylko porządną dziewczyną, i 
tak dalej. Co się tam gada w CBS, Madeline? Czy wojna na dobre? Tu 
trzaskają dziobami, że Anglia tchórzy.
  - Tutaj także tylko same plotki, tuzin na godzinę. Czy naprawdę masz 
randkę z córką kongresmana?
  - Jasne! Dziewczyna, że palce lizać.
  - Ciężkie masz życie. A jak z lataniem?
  - Przy drugim samodzielnym lądowaniu fatalnie mnie zarzuciło. Ale nie 
pisz o tym ojcu. Teraz idzie mi już lepiej. To wspaniała rzecz.
  - Dobrze, że jesteś na miejscu - oświadczył Cleveland, wkraczając w kilka 
minut później do pokoju. Towarzyszyła mu wysmukła piękność w czarnym 
słomkowym kapeluszu o wiele większym, niż noszony przez Madeline, i szarej 
jedwabnej sukni. Używała perfum z zapachem gardenii, o wiele za mocnych na 
tak mały pokoik. Celeveland rzucił okiem na maszynopis Madeline. - 
Potrzebujesz nieco praktyki, co?
  - Idzie mi coraz lepiej - zapewniła drżącym głosem i odchrząknęła.
  - Miejmy nadzieję, że tak będzie. Słuchaj no, czy przypadkiem nie 
słyszałaś o admirale nazwiskiem Prebble? Czy to ważny typek? 
  - Prebble? Ma pan na myśli Stewarta Prebble'a?
  - O, właśnie, Stewarta Prebble'a. Co to za jeden?
  - Ależ to Dowódca Operacji Morskich!
  - Czy to gruba ryba?
  Madeline wiedziała, że cywile nie wiedzą nic o wojsku, ale tym razem ją 
to zaszokowało.
  - Mister Cleveland, w marynarce Stanów Zjednoczonych nie ma wyższego 
stanowiska.
  - Fajnie. Więc to ktoś dla nas. Właśnie się dowiedziałem, że jest w 
Warwick. Pilnujemy wielkich hoteli, Madeline. Więc teraz napiszemy do 
niego. - Oparł się o brzeg biurka i zaczął dyktować. Ziewająca piękność 
założyła swe fantastyczne nogi jedną na drugą, zapaliła papierosa i zaczęła 
przerzucać kartki "Hollywood Reporter". Madeline desperacko starała się 
nadążyć za dyktandem, ale musiała poprosić Clevelanda, by mówił wolniej.
  - Nie umiesz stenografować?
  - Mogę się tego nauczyć dość szybko...
  Cleveland zerknął na zegarek, a potem na pięknotkę, która pogardliwie 
przyglądała się Madeline spod opuszczonych rzęs. Madeline poczuła się jak 
robak. Cleveland zburzył swą czuprynę i potrząsnął głową.
  - Wiesz co, ty znasz tych typków z marynarki. Napisz do niego sama, i 
już. Zaproś go na czwartkowy program poranny. Jeśli chcesz, wspomnij o 
Garym Cooperze. Podpisz moim nazwiskiem i zanieś do Warwick.
  - Oczywiście.
  - Świetnie. Wendy i ja spieszymy się na dziesiątą do kina. Ona czasem 
grywa w filmach. Słuchaj, czy ten gość, Prebble, zna może twojego ojca? 
Wyobraź sobie, Wendy! Ojciec tego dziecka jest naszym attache morskim w 
Berlinie.
  Wendy ziewnęła.
  - Admirał Prebble doskonale zna mego ojca - odpowiedziała chłodno 
Madeline.
  - No, to może mu o tym wspomnisz? - obdarzył ją swym przekonywającym, 
figlarnym uśmiechem. - Naprawdę chciałbym go złapać, Madeline. Admirałowie 
i generałowie to z reguły nadęte figury, zbyt ostrożne i sztywne, by 
powiedzieć cokolwiek naprawdę ciekawego. Ale mamy wojnę i w tej chwili 
każdy z nich to gwóźdź programu. Zobaczymy się rano. Zaczynam, jak wiesz, o 
dziewiątej, więc bądź nie później niż o ósmej.
  
  
  Warren, tak jak to powiedział Madeline, przetańczył tę pierwszą noc wojny 
w świetle księżyca z ładniutką córką kongresmana.
  Księżyc płynie w przestrzeni, oddalony od Ziemi o trzydzieści jej średnic 
i jeśli nie skrywają go chmury, świeci zarówno sprawiedliwym, jak i 
niesprawiedliwym. Użyczył bladego, ale cennego światła niemieckim 
żołnierzom w szarych mundurach, maszerującym w wielomilowych kolumnach 
przez polską granicę. Potem Europa przesunęła się ku słońcu i Niemcy 
kontynuowali swą robotę w lepszym oświetleniu. Ten sam księżyc zalewał 
teraz blaskiem Zatokę Meksykańską i taras klubu "Harbour View". Niemiecki 
Sztab Generalny starannie przewidział w swych planach fazy księżyca, ale 
najzupełniej przypadkowym, lecz szczęśliwym trafem to samo światło padało 
na Warrena Henry'ego i Janice Lacouture.
  Wszyscy byli zdania, że był to najlepszy dancing klubowy od lat. Wielkie 
tytuły w gazetach, podniecone głosy spikerów radiowych, wszystko to 
wywołało przyjemne poruszenie w sennej, spokojnej Pensacoli. Szkolący się 
piloci poczuli się ważniejsi, a dziewczyny uznały ich za jeszcze bardziej 
czarujących. Wojna wisiała w powietrzu i jakkolwiek oddalone było pole 
walki, byli to wojownicy. Ale rozmowy o ataku Niemców wkrótce ustąpiły 
bardziej swojskim tematom, jak wystawa koni, nowy komendant bazy, niedawne 
wypadki lotnicze, ostatnie romanse. Dla tych szczęśliwych młodych Führer 
był dziwacznym, ordynarnym Niemcem znanym z kronik filmowych, dziko 
gestykulującym, noszącym śmieszny wąsik, któremu udało się wywołać bałagan 
w Europie, ale chyba nie potrafiłby jak dotąd zagrozić Stanom Zjednoczonym.
  Podporucznik Henry był innego zdania. Inwazja naprawdę go zainteresowała 
i przez to jemu z kolei udało się rozbudzić zainteresowanie Janice 
Lacouture. W szkole oficerskiej miał doskonałe stopnie z historii pierwszej 
wojny światowej. Zaraz po zapoznaniu się, Warren i Janice usiedli w 
oddalonym - zakątku tarasu w świetle księżyca, a wtedy ten student 
pilotażu, zamiast dyskutować o lotnictwie albo zacząć umizgi do dziewczyny, 
zaczął jej opowiadać o planie Schlieffena zdobycia Paryża i o tym, jak 
Moltke fatalnie pokpił sprawę; o wielkim wyczynie niemieckiego kolejnictwa, 
który umożliwił zwycięstwo pod Tannenbergiem, oraz o strategicznych 
paralelach roku tysiąc dziewięćset czternastego i trzydziestego 
dziewiątego. Zaczął od zwykłej pogawędki o lotnictwie, co po latach randek 
w Pensacoli całkiem zanudziło Janice. Ale gdy przeszli do tematu wojennego 
i wyszła na jaw jej znajomość historii i polityki, zaczęła się poważna 
wymiana zdań. Było to bardzo interesujące dla obojga - ten rodzaj rozmowy, 
w którym zakochani nagle zaczynają odkrywać się wzajemnie, nie 
powiedziawszy ani jednego słowa na romantyczne tematy.
  Chociaż miała, jak wszyscy Lacouture'owie, duży nos - dziedzictwo 
francuskich przodków, i raczej nierówne przednie zęby, Janice była 
miejscową pięknością. Miała śliczne usta, skórę i piwne oczy, figurę tak 
doskonałą, że każdy mężczyzna zwracał na nią uwagę. Była wysoką blondynką o 
miękkim, przymilnym głosie i bardzo żywym usposobieniu. Do jej rodziny 
należał największy dom na terenie osiedla klubowego. Rodzina Lacouture była 
potężnie bogata, przez dwa pokolenia dostarczając budulec drzewny, co 
wyniszczyło setki mil sosnowych lasów nad Zatoką Meksykańską i obróciło 
północną Florydę w rojące się od owadów, piaszczyste nieużytki. W sennej i 
zadowolonej z siebie Pensacoli jej ojciec był miejscową ważną figurą: 
pierwszym Lacouture'em, który zaczął robić karierę w polityce.
  Mieszkając w Waszyngtonie Janice wyrosła na osobę trzeźwo myślącą i 
dalekowzroczną. Na uniwersytecie Jerzego Waszyngtona specjalizowała się w 
ekonomice i historii Ameryki, a teraz miała pójść na wydział prawa. Chciała 
wyjść za mąż za polityka: kongresmana, senatora, gubernatora, a z pewną 
dozą szczęścia, kto wie, może nawet za przyszłego prezydenta. Był to 
prawdziwy pech dla młodych ludzi, którym zawróciła w głowie jej piękność i 
elegancja. Janice polowała na grubą zwierzynę i dlatego zyskała sobie 
reputację dziewczyny zimnej i odpychającej, co ją bardzo bawiło. Ostatnią 
rzeczą, jakiej się spodziewała, było to, że podczas przymusowych wakacji w 
Pensacoli spotka kogokolwiek godnego zainteresowania. I że będzie to lotnik 
marynarki! Ale Warren Henry był inny niż wszyscy. Ze swym przenikliwym 
spojrzeniem, trochę niezdarną, kanciastą figurą, już lekko szpakowatymi 
włosami i beztroskim uśmiechem z odcieniem przebiegłości i zepsucia, 
wydawał się dziwnie pociągający. Zachowywał się tak, jakby znał kobiety 
znacznie lepiej, niżby wypadało wybitnemu absolwentowi szkoły oficerskiej w 
Annapolis. To nie peszyło Janice, przeciwnie, dodało w jej oczach Warrenowi 
pewnej pikanterii.
  Po pewnym czasie przerwali rozmowę i zaczęli tańczyć, ciasno przytuleni w 
świetle księżyca. Miejscowi wypytywali, z jakiej rodziny pochodzi młody 
podporucznik z blizną na czole; nieudane lądowanie Warrena kosztowało go 
ranę, wymagającą dziewięciu szwów. Natomiast piloci z zazdrością opowiadali 
sobie, kim jest Janice Lacouture.
  Powróciwszy do hotelu oficerskiego Warren zastał dwie notki o telefonach 
od pani Tarrasch. Była to jego rozwódka z Baltimore; trzydziestolatka, dla 
której zaryzykował wyrzucenie z Akademii; kobieta, z którą spędził 
popołudnie w łóżku tego dnia, gdy jego rodzice odpłynęli do Niemiec. W 
trzecim roku pobytu w Akademii poznał ją jako hostessę w herbaciarni. 
Odpowiadając na jego zuchwałą zaczepkę, zgodziła się spotkać z nim po 
pracy. Była to sprytna kobietka powtarzająca opowiastkę o dwóch nieudanych 
małżeństwach. Dużo czytała, była miłośniczką sztuki, a w łóżku cechowała ją 
zachłanna namiętność. Warren przywiązał się do niej i nawet przelotnie 
myślał o jej poślubieniu, gdy pewnego razu wzbudziła jego zazdrość, 
wyjechawszy na weekend ze starszym mężczyzną. Byron wybił mu z głowy ten 
pomysł, oddając bratu w ten sposób największą w życiu przysługę. Helena 
Tarrasch nie była kobietą zepsutą, lecz tylko bardzo samotną. Jeśli młodym 
aspirantom na oficerów prawo będzie zabraniać małżeństwa, każdy 
energiczniejszy z nich, prędzej czy później, znajdzie swoją panią Tarrasch. 
Największym błędem Warrena było zaproszenie jej do Pensacoli. Ale 
usprawiedliwiały go trzy lata spędzone na morzu. Zainstalowała się więc 
jako recepcjonistka w głównej sali restauracyjnej hotelu San Carlos.
  Nagle ta znajomość stała się dla niego kulą u nogi. Nie tylko z powodu 
Janice Lacouture; najazd Hitlera na Polskę spowodował, że Warren zaczął 
widzieć przyszłość w innym świetle. Był przekonany, że za rok Stany 
Zjednoczone przystąpią do wojny. Co za wspaniała perspektywa! Może zostanie 
zabity? Lecz będzie latał podczas tej wojny, a jeśli Bóg pozwoli, przebieg 
jego służby okryje go chwałą. Warren wierzył w Boga, ale sądził, że musi on 
być o wiele bardziej tolerancyjny niż to przedstawiają kaznodzieje. 
Stwórca, który potrafił stworzyć coś tak wspaniałego jak seks, nie mógł być 
w tym właśnie przedmiocie tak zasadniczy. Warren z lubością powtarzał, że 
jeśli Bóg dał mężczyźnie jaja, to oczywiście nie dla ozdoby, a do użytku. 
Siedząc w niegościnnym pokoju hotelowym o staromodnym, wysokim suficie i 
nie zwracając uwagi na chrapanie współlokatora, porucznik Henry patrzył 
przez okno na oświetlony księżycem trawnik i śnił złote sny o czasach, 
które nastąpią po wojnie.
  Pociągała go polityka. Z chciwie pochłanianych lektur historycznych 
nauczył się, że w wojnie przywódcami są politycy, a wojskowi - tylko 
technikami. Warren dokładnie przyglądał się odwiedzającym Akademię i flotę 
politykom. Niektórzy, podobnie jak jego ojciec, wywierali głębokie 
wrażenie. Ale w większości byli to ściskający sobie dłonie faceci o 
rozbieganych oczach, fałszywym uśmiechu i obwisłych brzuchach. Wiedział, że 
ambicją jego ojca jest dojść do stopnia admiralskiego. Warren też tego 
chciał, ale czemu nie pomarzyć o czymś więcej? Janice Lacouture miała 
rozum. Miała wszystko. Jeden dzień zmienił życie Warrena Henry'ego. Rano 
wojna otworzyła przed nim przyszłość, wieczorem prosto z nieba spadła dla 
niego partnerka tej przyszłości.
  Zrobił coś dziwnego. Podszedł do okna i patrząc na księżyc zaczął szeptać 
modlitwę. Zostało mu to z dzieciństwa, z okresu, gdy ojciec prowadził go w 
niedzielę do kościoła.
  "Pozwól mi mieć ją i pozwól mi ukończyć ten kurs i być dobrym lotnikiem 
marynarki. Nie proszę cię, żebyś mi pozwolił przeżyć; wiem, że to zależy 
ode mnie i od praw statystyki. Ale jeżeli przeżyję wojnę - tu uśmiechnął 
się w stronę rozgwieżdżonego nieba - no, to wtedy zobaczymy. Zgoda?" - 
Warren Henry próbował oczarować Pana Boga.
  Poszedł spać nie zatelefonowawszy nawet do pani Tarrasch. Była gotowa na 
każde jego kiwnięcie palcem. Ale teraz myślał o niej jak o kimś, kogo znał 
przed laty jako sztubak.
  
  
  Victora Henry'ego tuż przed szóstą rano obudził telefon z ambasady. W 
związku z wybuchem wojny charge zwoływał nadzwyczajne zebranie pracowników.
  Rhoda mruknęła coś przez sen i odwróciła się; zakrywając oczy nagim 
białym ramieniem. Przez szparę między kotarami wąski promień słońca padł na 
łóżko. Gdy Pug odrzucił kołdrę, drobinki pyłu zatańczyły w świetle. Hitler 
miał dobrą pogodę, rozpoczynając rozgrywkę. Jeszcze senny Pug pomyślał: "ma 
ten bękart szczęście!" Wiadomość o inwazji nie była niespodzianką. Od 
chwili zawarcia paktu niemiecko-radzieckiego kryzys polski szybko staczał 
się po równi pochyłej. Zeszłego wieczoru na wielkiej kolacji w ambasadzie 
Argentyny wszyscy zauważyli nieobecność niemieckich wojskowych oraz 
funkcjonariuszy Ministerstwa Spraw Zagranicznych i wszyscy mówili o wojnie. 
Jeden z amerykańskich korespondentów powiedział Pugowi wprost, że inwazja 
zacznie się o trzeciej nad ranem; ten człowiek miał dobre informacje! Świat 
przekroczył czerwoną linię w wyznaczonym czasie, a Victor Henry, 
wyskoczywszy z łóżka, miał iść do pracy już w nowej epoce. Nie była to 
jeszcze jego wojna, ta, do której szkolono go przez całe życie, ale był 
prawie pewien, że się nią stanie. Pomimo braku zaskoczenia, ogarnęło go 
uczucie podniecenia i wzruszenia.
  W bibliotece włączył radio, które rozgrzewało się nieznośnie długo i 
otworzył oszklone drzwi do pełnego słońca ogrodu. Śpiewały ptaki, a 
wietrzyk, przelatujący nad czerwono kwitnącym krzakiem pod oknem, przyniósł 
ciężki, słodki zapach. Radio brzęczało i trzeszczało, aż wreszcie odezwał 
się spiker. Mówił tonem niewiele różniącym się od tego, jakiego używali 
wszyscy berlińscy radiowcy podczas ubiegłego tygodnia. Wszystkie audycje 
były w tym czasie przepełnione wiadomościami o "niewiarygodnych 
okrucieństwach", jakich dopuszczano się wobec Niemców w Polsce; gwałty, 
morderstwa, rozpruwanie brzuchów kobietom w ciąży, obcinanie rąk i nóg 
dzieciom. W porównaniu z długo serwowanym menu, złożonym wyłącznie z tych 
ponurych banialuków, wiadomość, że zaczęła się wojna, wyglądała prawie 
mdło. Głos spikera, oznajmiający, iż Führer podjął decyzję marszu na 
Polskę, był równie ostry i równie przepełniony poczuciem własnej racji jak 
wtedy, gdy potępiał owe okrucieństwa.
  Nastąpił opis polskiego ataku na Gliwice dla zdobycia radiostacji; 
obelgi, która - zgodnie z audycją - spowodowała wmaszerowanie 
dwumilionowego Wehrmachtu "w akcie samoobrony". Zrelacjonowano to takim 
samym energicznym i rzeczowym tonem, jak sprawozdanie o skoku Niemców na 
ziemie polskie i nagłym załamaniu się polskich dywizji osłony granie. 
Oczywiste było, że przygotowanie inwazji na taką skalę musiało trwać 
przynajmniej od miesiąca i wojska podążały ku polskiej granicy od wielu 
dni. Polski "atak" był nędzną mistyfikacją, obliczoną na infantylne umysły. 
Victor Henry już się przyzwyczaił do nadawanej przez Radio Berlin mglistej 
mieszaniny faktów i kłamstw, ale nadal zdumiewała go pogarda nazistów dla 
inteligencji Niemców. Z pewnością natomiast propaganda osiągnęła jeden cel: 
złagodziła szok nowej wojny.
  Weszła ziewająca Rhoda, zawiązując szlafroczek i wyciągając szyję w 
stronę radia.
  - A więc! Więc naprawdę on ruszył i zrobił to. To jednak jest wydarzenie!
  - Przepraszam, że cię obudziłem. Starałem się, by radio grało cicho.
  - Ech, to telefon mnie obudził. Z ambasady? - Pug skinął głową. - Tak 
myślałam. No, zdaje mi się, że w związku z tym powinnam wstać. Ale my nie 
będziemy się do tego mieszać, prawda?
  - Byłoby to nieprawdopodobne. Nie wiem nawet, czy Francja i Anglia wejdą 
do gry.
  - A co z dziećmi, Pug?
  - Z Warrenem i Madeline nie ma problemów. Jest informacja, że Włochy nie 
będą walczyć, więc i z Byronem będzie okay.
  Rhoda westchnęła i znów ziewnęła.
  - Hitler to bardzo dziwny człowiek. Jestem o tym przekonana. Co za sposób 
postępowania! Podobał mi się jego uścisk dłoni, taki bezpośredni i męski 
jak u Amerykanów, a także jego czarujący, nieśmiały uśmiech. Ale on ma 
dziwne oczy, wiesz? Dalekie i jakby zamglone. Słuchaj, a co z naszą kolacją 
dla tego potentata z Colorado? Jakże on się nazywa? Czy to trzeba odwołać?
  - Doktor Kirby. Możliwe, że teraz nie będzie mógł tu dotrzeć. 
  - Kochanie, dowiedz się koniecznie. Wiesz, że zaprosiłam gości, wzięłam 
dodatkową służbę i tyle mamy jedzenia.
  - Zrobię, co będę mógł.
  - Druga wojna światowa - wolno powiedziała Rhoda. - Wiesz, od miesięcy 
"Time" pisze o drugiej wojnie światowej... A przecież zawsze wydawało mi 
się to nierzeczywiste. I oto ją mamy, ale ta nazwa ma jakieś dziwaczne 
brzmienie.
  - Wkrótce się do niej przyzwyczaisz.
  - Och, nie wątpię. Przecież już się zaczęła. Miałam być na lunchu z Sally 
Forrest. Lepiej sprawdzę, czy to nadal aktualne. Co za bałagan! I moja 
wizyta u fryzjera... nie, to jest na jutro, chyba tak... Doprawdy, moja 
głowa nie funkcjonuje tak wcześnie rano.
  
  
  W związku z tak wczesną naradą Pug zrezygnował ze swego ulubionego 
pięciomilowego porannego spaceru do ambasady i pojechał samochodem. Berlin 
wyglądał nawet spokojniej niż zwykle. W wysadzanych drzewami alejach 
centrum panował nastrój niedzielnego poranka, przejeżdżało mniej 
samochodów, rzadko pojawiali się przechodnie. Wszystkie sklepy były 
otwarte. Na niektórych skrzyżowaniach stały małe ciężarówki z karabinami 
maszynowymi gotowymi do strzału, obsługiwane przez żołnierzy w hełmach; zaś 
wzdłuż ścian budynków publicznych robotnicy układali worki z piaskiem. Ale 
wszystko to wyglądało dość chaotycznie. Kawiarnie były pełne ludzi 
jedzących śniadanie, w Tiergarten zaś poranni spacerowicze: niańki, dzieci, 
staruszkowie, jak zwykle korzystali z pięknej pogody. Kręcili się wśród 
nich sprzedawcy lodów i dziecinnych baloników. Ze wszystkich stron z 
ryczących głośników słychać było poranne wiadomości, na niebie przelatywało 
więcej niż zwykle samolotów. Berlińczycy spoglądali w górę, a potem 
patrzyli po sobie z cynicznymi, smutnymi uśmieszkami. Pug pamiętał zdjęcia 
wesołych, wiwatujących tłumów na Unter den Linden w chwili wybuchu 
poprzedniej wojny. Oczywiste było, że Niemcy wyruszają na obecną wyprawę w 
zupełnie innym nastroju.
  Ambasadę okupował tłum przerażonych turystów i kandydatów na 
uciekinierów, głównie starych Żydów. W wielkim, cichym pokoju charge 
d'affaires odbyto naradę krótką i niewesołą. Z Waszyngtonu jeszcze nie 
nadeszły specjalne instrukcje. Z rąk do rąk podawano sobie powielane 
arkusze z przepisami na okres wojenny. Charge podkreślał, że wszyscy muszą 
starannie przestrzegać postawy zgodnej z neutralnością Stanów. Jeśli Anglia 
i Francja przystąpią do wojny, prawdopodobnie ambasada przejmie opiekę nad 
ich obywatelami, zaskoczonymi w Niemczech. Wiele istnień ludzkich może 
zawdzięczać życie właściwemu zachowaniu Amerykanów wobec agresywnych 
Niemców w tak drażliwym momencie. Po naradzie Victor Henry wziął się w swym 
gabinecie za stos korespondencji, która nadeszła, poleciwszy podoficerowi 
kancelaryjnemu, by odszukał doktora Palmera Kirby'ego, inżyniera elektryka 
z Colorado, którego Wydział Uzbrojenia określił jako VIP-a.
  Zatelefonował Alistair Tudsbury.
  - Halo! Czy chcesz posłuchać, jak ten nicpoń będzie wszystko tłumaczył 
Reichstagowi? Mogę cię wprowadzić do loży prasowej. To będzie moje ostatnie 
sprawozdanie z Berlina. Mamy już dokumenty podróży i powinienem był opuścić 
Berlin wiele dni temu, ale zatrzymał mnie lekarz. Jestem ci coś winien za 
tę wycieczkę do Świnoujścia.
  - Nic mi nie jesteś winien, ale oczywiście przyjdę.
  - Dobrze. On przemawia o trzeciej. Pam przyjedzie po ciebie o drugiej. 
Pakujemy się jak szaleni. Mam nadzieję, że nie zostaniemy internowani. To 
ta niemiecka kuchnia wywołała moją podagrę.
  Wszedł podoficer i położył na biurku telegram.
  - Tudsbury, czy mogę zaprosić was oboje na lunch?
  - Nie, nie. Teraz nie ma na to czasu. Bardzo dziękuję. Skorzystamy, gdy 
skończy się ta mała nieprzyjemność. W tysiąc dziewięćset czterdziestym 
dziewiątym czy coś koło tego.
  Pug roześmiał się.
  - Dziesięć lat? Jesteś pesymistą.
  Otworzył depeszę i przeżył ostry szok: Czy zna pan miejsce pobytu pana 
syna Byrona i mojej siostrzenicy Natalii proszę telegrafować lub 
telefonować. Aaron Jastrow. Dalej widniał adres i numer telefonu profesora 
w Sienie.
  Pug zadzwonił po podoficera i wręczył mu telegram.
  - Postaraj się połączyć z tym człowiekiem w Sienie. I odtelegrafuj: Nie 
znam. Proszę podać telegraficznie ostatnie znane miejsce pobytu.
  - Rozkaz, sir.
  Komandor postanowił, że na razie nic nie powie żonie. Biorąc się ponownie 
do roboty, poczuł, że nie jest zdolny zrozumieć treści najprostszych 
listów. Zrezygnował i przez okno zaczął się przyglądać berlińczykom, idącym 
w swoich sprawach w jasnym słonecznym świetle. Odkryte, parskające motorami 
ciężarówki, pełne wojskowych w szarych mundurach, długimi kolumnami 
ciągnęły ulicą. Żołnierze wyglądali na znudzonych. Po niebie płynął mały, 
srebrzysty sterowiec, holując reklamę pasty do zębów "Odol". Pug, starając 
się stłumić niepokój, ponownie wziął się do czytania.
  Gdy opuszczał biuro na lunch, zadzwonił telefon. Usłyszał wielojęzyczny 
szwargot, a potem odezwał się kulturalny amerykański głos ze śladem obcego 
akcentu.
  - Komandor Henry? Tu Aaron Jastrow. To miło z pana strony, że się pan 
odezwał.
  - Doktorze, myślę, że będzie lepiej, jeżeli powiem panu od razu, że nie 
wiem, gdzie jest Byron i pańska siostrzenica. Nie miałem pojęcia, że 
wyjechali ze Sieny.
  - Wie pan, wahałem się, czy telegrafować, ale pomyślałem, że może pan 
pomóc w ustaleniu ich miejsca pobytu. Dwa tygodnie temu wyjechali do 
Warszawy.
  - Warszawy?!!
  - Tak, odwiedzić przyjaciela w naszej tamtejszej ambasadzie.
  - Natychmiast się tym zajmę. Powiedział pan - naszej ambasadzie?
  - Tak. Leslie Slote, drugi sekretarz, mój były uczeń, bardzo 
inteligentny. Wydaje mi się, że on i Natalia się pobiorą. - Pug zapisał 
nazwisko. Jastrow zakaszlał. - Przepraszam bardzo. Sądzę, że to była 
ryzykowna wycieczka, ale oni wyruszyli przed zawarciem paktu. Natalia ma 
dwadzieścia siedem lat i jest bardzo samodzielna. Byron sam się 
zaofiarował, że z nią pojedzie. I właśnie dlatego nie uważam, by należało 
popadać w czarną rozpacz. To bardzo zdolny młody człowiek.
  Victor Henry, choć oszołomiony nowinami, odczuł jednak przyjemność, 
usłyszawszy pochwałę pod adresem Byrona. Ostatnimi laty nieczęsto się to 
zdarzało.
  - Dziękuję. Zatelegrafuję, gdy tylko się czegoś dowiem. A jeśli pan coś 
usłyszy, proszę mnie zawiadomić.
  Jastrow znów zakaszlał.
  - Przepraszam. Mam lekki bronchit. Tak dobrze pamiętam poprzednią wojnę, 
komandorze! To naprawdę nie było tak dawno temu, prawda? Wszystko to 
wywołuje we mnie dziwne, smutne uczucia. Przygnębiające. Mam nadzieję, że 
się kiedyś spotkamy. Miło by mi było poznać ojca Byrona. On pana uwielbia.
  Długi stół w restauracji Horchera był punktem nasłuchu, giełdą informacji 
i miejscem rozliczeń drobnych porozumień dyplomatycznych. Tego dnia, jak 
zawsze, w zatłoczonej restauracji słychać było wesołe podzwanianie 
sztućców, głośne i ożywione rozmowy, a wokół rozchodził się zapach 
pieczonych mięs. Ale przy tym osobnym stole nastąpiły zmiany. Wielu 
attaches wystąpiło w mundurach. Znikł Polak - ogromny, wesoły, czerwony na 
twarzy mężczyzna z wielkimi wąsami, który zwykle umiał wypić więcej niż 
inni. Brak było także Anglika. Attache francuski, w mundurze bogato 
szamerowanym złotem, siedział ponury na zwykłym miejscu. Najstarszy z nich, 
komiczny Duńczyk, nadal był w swym codziennym, białym płóciennym 
garniturze, ale siedział sztywny i milczący. Rozmowa nie kleiła się. Radio 
Warszawa twierdziło, że ataki Niemców zostały odparte, ale nikt tego nie 
mógł potwierdzić. Wręcz przeciwnie: wszyscy wiedzieli, że komunikaty z ich 
macierzystych stolic były odbiciem niemieckich przechwałek: zwycięstwo na 
wszystkich odcinkach, setki polskich samolotów zniszczonych na ziemi, całe 
armie otoczone. Pug zjadł niewiele i szybko wyszedł.
  Przed ambasadą, oparta o żelazne ogrodzenie, tuż obok otaczającej cały 
budynek kolejki smutnych Żydów, stała Pamela Tudsbury. Miała na sobie tę 
samą szarą sukienkę co podczas ich porannych spacerów na Bremen.
  - A więc - powiedział Pug, gdy ramię w ramię poszli przed siebie - mały 
włóczęga ruszył z miejsca.
  Spojrzała zdziwiona, ale mile połechtana tym, że pamiętał jej 
powiedzenie.
  - Czy mogło być inaczej? Zaparkowałam tutaj. Zaraz po przemówieniu, o 
szóstej, odlatujemy do Kopenhagi. Mieliśmy wyjątkowe szczęście; dzisiaj 
miejsca są na wagę brylantów.
  Poprowadziła wóz nerwowymi zygzakami przez boczne ulice, by ominąć długą 
kolumnę czołgów na głównej alei.
  - Przykro mi, że ty i ojciec wyjeżdżacie - powiedział Pug. - Na pewno 
będzie mi brak twego przerażającego stylu jazdy. Gdzie macie zamiar się 
zatrzymać?
  - Przypuszczam, że znowu w Stanach. Staremu bardzo się tam podobało, a 
teraz, gdy Berlin odpada, będzie to najważniejsza placówka.
  - Pamelo, czy jakiś młody człowiek w Londynie, a może nawet kilku, nie 
protestuje przeciw twoim tak częstym podróżom?
  Dziewczyna, bo tak o niej myślał biorąc pod uwagę własny wiek, 
zarumieniła się, a oczy jej zabłysły. Ruchy jej drobnych białych dłoni na 
kierownicy były ostre, szybkie i dobrze kontrolowane. Wiał od niej lekki 
korzenny zapach, podobny do goździków.
  - Och, na pewno nie teraz, komandorze. Zresztą ojcu tak pogorszył się 
wzrok, że coraz bardziej mnie potrzebuje. Lubię podróżować i jestem dość 
szczęśliwa, żeby... Coś takiego! Proszę spojrzeć w lewo. Ale dyskretnie.
  Tuż obok nich, w dwumiejscowym sportowym wozie zatrzymanym przez światła 
uliczne, siedział ogromny i władczy Hermann Goering. Miał na sobie brązowy 
cywilny garnitur z jaskrawymi, jak u wszystkich jego ubrań, klapami 
marynarki. Szerokie rondo jego panamy ściągnięte było na bok i do tyłu, w 
przestarzałym stylu amerykańskich gangsterów. Opuchnięte palce grubasa, 
zdobione licznymi pierścionkami, nerwowo przebierały po kierownicy; 
zagryzał swą bardzo długą górną wargę.
  Światła zmieniły się. Czerwony samochód skoczył do przodu, policjant 
zasalutował, a Goering roześmiał się i pomachał mu ręką.
  - Jak łatwo byłoby go zastrzelić - rzekła Pamela.
  - Naziści mnie zdumiewają - odrzekł Pug. - Ich środki ostrożności są 
zupełnie nijakie. Nawet gdy idzie o bezpieczeństwo Hitlera. W końcu trzeba 
pamiętać, że zamordowali już mnóstwo ludzi.
  - Niemcy ich uwielbiają. Stary popadł w tarapaty wskutek jednej ze swych 
korespondencji z Parteitagu w Norymberdze. Napisał, że byle kto mógłby 
zabić Hitlera, a jego poruszanie się bez ochrony wskazuje, jak Niemcy stoją 
za nim murem. To ich nieco zdenerwowało.
  - Pamelo, mam syna i spodziewam się, że go spotkasz, jeżeli pojedziesz do 
Stanów.
  Opowiedział jej o Warrenie. Słuchała z krzywym uśmieszkiem.
  - Już o nim mówiłeś. Jak dla mnie, wydaje się za duży. Jaki on naprawdę 
jest? Podobny do ciebie?
  - Ani trochę. Jest przystojny, bardzo bystry i bardzo atrakcyjny dla 
kobiet.
  - Kto by pomyślał. Masz może jeszcze innego syna?
  - Tak, mam... - Zawahał się, po czym krótko opowiedział Pameli to, co 
zataił przed żoną: że Byron jest gdzieś w Polsce na szlaku niemieckiej 
inwazji, towarzysząc zakochanej w kimś innym żydowskiej dziewczynie. Dodał 
też, że Byron w każdej trudnej sytuacji radzi sobie doskonale i zawsze 
spada jak kot na cztery łapy. Ale zanim cała ta sprawa się zakończy, obawia 
się, że jako ojcu przybędzie mu parę siwych włosów.
  - Wygląda, że to raczej jego chciałabym poznać.
  - Jest dla ciebie za młody.
  - A może nie. Nigdy nie potrafię właściwie wycelować. O, jest mój szef.
  Tudsbury stał na rogu ulicy, machając ręką. Ubrany był w o wiele za 
ciężki na taką pogodę tweed i zielony włochaty kapelusz.
  - Hej, tam, stary chłopie! Idziemy. Pam, wróć na ten róg o czwartej i 
zaczekaj, dobrze? Myślę, że nie będzie to jedna z tych jego trzygodzinnych 
oracji. Ostatnio nicpoń miał niewiele czasu na sen.
  Młody Niemiec po cywilnemu wyszedł im na spotkanie, na widok komandora 
strzelił obcasami i przeprowadził przez kordon esesmanów, korytarzami i po 
schodach w górę, do małej, zatłoczonej loży prasowej w Operze Krolla, 
używanej przez nazistów podczas sesji Reichstagu. Stylizowany złoty orzeł, 
za podium na otoczonej wieńcem swastyce, w złotych promieniach 
strzelających na całą tylną ścianę, wyglądał imponująco tylko na 
fotografiach. Lecz gdy się go oglądało z bliska, był po prostu krzykliwy i 
wulgarny - dekoracja stosowna raczej na kiepskiej scenie operowej. Znakiem 
firmowym wszystkich imprez nazistów była atmosfera teatralnej 
tymczasowości, pośpiesznie skleconego przedstawienia. Nowy Reichstag, 
ciągle w budowie, prowadzonej zgodnie z gustem Hitlera, wydawał się nudny i 
masywny. Ciężkie doryckie kolumny były oczywiście kamienne, ale budynek 
robił na Pugu wrażenie tekturowej dekoracji filmowej. 
  Jak większość Amerykanów, komandor nie mógł jak dotąd nauczyć się 
traktować nazistów, a nawet samych Niemców bardzo serio. Uważał, że z 
fantastyczną pilnością pracują nad samooszukiwaniem się. Rzesza była 
niestabilnym, staro-nowym krajem, w pewnych miejscach pełnym szarmu 
ciężkiego baroku, w innych pobazgranym - jak Pittsburgh w Stanach - 
kleksami ciężkiego przemysłu. Cała zaś jej powierzchnia wysmarowana 
obraźliwą dla umysłu, nadętą polityczną pompą, którą starała się wywołać 
strach, lecz wyglądała tylko zabawnie. Tak to widział. Poszczególni Niemcy 
byli uderzająco podobni do Amerykanów; ciekawe, że oba narody miały orła w 
herbie. Niemcy należeli do tego samego gatunku z rodzaju biznesmenów 
idących przebojem: bezpośredni, lubiący prymitywny humor a zazwyczaj 
odpowiedzialni i zdolni. Komandor Henry czuł się z nimi bardziej swojsko 
niż z powolnymi Brytyjczykami czy gadatliwymi, przebiegłymi Francuzami. Ale 
w masie zmieniali się w strasznie łatwowiernych i zupełnie innych ludzi, z 
silnym rysem okrucieństwa. A jeśli nawet z pojedynczym Niemcem wszczęło się 
rozmowę na tematy polityczne, to i on zmieniał się w takiego obcego, 
drwiącego i wojowniczego Mister Hyde'a. Tak, z pewnością Niemcy byli 
trudnym do odgadnięcia gatunkiem. Pug wiedział, że w zdemoralizowanej 
Europie maszerujące germańskie hordy, dobrze wyćwiczone i dobrze 
wyekwipowane, mogły narobić masę szkód. Do tego w pośpiechu sklecili silne 
lotnictwo. Mógł więc łatwo uwierzyć, że w tej chwili łatwo przetaczają się 
przez Polskę.
  Deputowani zajmowali miejsca. Większość z nich nosiła mundury tak 
rozmaite, że można się było pogubić w różnorodności ich kolorów i ozdób; 
podobne były tylko pasy i wysokie buty. Wojskowych łatwo odróżniała ich 
sztywna, profesjonalna postawa. Umundurowani funkcjonariusze partyjni 
wyglądali jak wszyscy politycy na świecie: jowialni, odprężeni, w 
większości łysi lub szpakowaci, opięci w zwracające uwagę ubiory. Zdradzali 
wielkie zamiłowanie do brania udziału w tak bardzo teutońskich, paradnych 
wystąpieniach, choć z pewnością uwierały ich wysokie buty, włożone na 
platfusowate nogi, i pasy z rewolwerowymi kaburami na wydętych brzuchach. 
Ale w tej chwili ten nazistowski aparat partyjny, mimo całej wojennej 
maskarady, wyglądał mniej beztrosko niż zwykle, a nastrój w Izbie był 
przygaszony.
  Pojawił się Goering. Victor Henry słyszał już, że grubas potrafi 
błyskawicznie zmieniać kostiumy i dziś mógł się o tym osobiście przekonać. 
Marszałek wystąpił w błękitnym wyorderowanym mundurze z szerokimi 
jasnobrązowymi klapami kurtki. Przeszedł przez scenę, stanął na szeroko 
rozstawionych nogach, oparł ręce na biodrach i z powagą wygłosił parę zdań 
do grupki uniżonych generałów i funkcjonariuszy partyjnych. Po chwili zajął 
miejsce w fotelu przewodniczącego Izby. Następnie wszedł Hitler, trzymając 
rękopis swego przemówienia w okładce z czerwonej skóry. Jego wejście nie 
miało teatralnego, typowego dla wieców partyjnych, charakteru. Posłowie 
wstali i przywitali go oklaskami, straż przyboczna stanęła na baczność. 
Wódz usiadł w pierwszym rzędzie na podium, wśród generałów i ministrów. 
Podczas krótkiego, uroczystego słowa wstępnego wygłoszonego przez Goeringa 
Hitler bez przerwy przekładał nogę na nogę.
  Henry ocenił przemówienie Führera jako słabe. Mówca był szary ze 
zmęczenia. Znów rozgadał się o starych sprawach: niesprawiedliwości 
traktatu wersalskiego, znęcania się innych krajów nad Niemcami, jego 
własnych, nieustających wysiłkach na rzecz pokoju i krwawej agresywności 
Polaków. Całe przemówienie zostało wygłoszone w pierwszej osobie i 
przesiąknięte było dziwnym pesymizmem. Hitler zapowiadał, że padnie w boju, 
a wtedy jego następcami będą Goering i Hess. Krzyczał, że rok tysiąc 
dziewięćset osiemnasty się nie powtórzy, że tym razem Rzesza zwycięży, a 
jeżeli nawet padnie, to na polu walki. Głos miał chrapliwy jak jeszcze 
nigdy. Dość dużo czasu zabrało mu doprowadzenie się do zwykłej, przesadnej 
gestykulacji, ale na koniec zaczął ją wykonywać jak należy. Tudsbury 
szepnął Pugowi:
  - Cholernie dobra dzisiaj praca ręczna.
  Komandor uważał jednak, że jest świadkiem bezsensownego przedstawienia, 
chociaż tym razem Hitler wywarł na nim pewne wrażenie. Mimo złego 
aktorstwa, widać było, że człowiek ten jest wcielonym płomieniem siły woli. 
Wszyscy Niemcy patrzyli na niego szeroko otwartymi oczami, jak dzieci na 
występy magika. Nawet dumna, cyniczna twarz Goeringa, siedzącego na fotelu 
z tyłu i powyżej Hitlera, miała ten sam wyraz, pełen zachwytu i przejęcia.
  Jak zauważył Pug, sam Hitler był nieco zdenerwowany wagą tego, co mówi. 
Wyglądało, jakby przemówienie to zostało naszkicowane w pośpiechu, w ciągu 
paru bezsennych godzin. Było niezwykle osobiste i zapewne prawdziwsze od 
innych, bo stworzone pod tak ogromną presją. Co chwila powtarzało się w nim 
jękliwe, ale i zaczepne "ja". Ja to, ja tamto. Ta autoapologia była zapewne 
jednym z najdziwniejszych dokumentów państwowych w historii wojen.
  W amerykańskich oczach Puga twarz Führera wyglądała komicznie: długi, 
prosty i wystający nos, po prostu trójkątny kawałek ciała, sterczący 
pośrodku bladej twarzy z obwisłymi policzkami, między opadającym kosmykiem 
czarnych włosów i wąsikiem clowna. Tego dnia Hitler miał na sobie szarą, 
zdecydowanie źle leżącą, kurtkę feldgrau, czyli - jak mówił - jego "stary, 
żołnierski mundur". Błyszczące, wytrzeszczone oczy, usta z opuszczonymi w 
dół kącikami, rozkazujące gesty rąk - wszystko to wyglądało groźnie. Pug 
uświadomił sobie, że ten dziwaczny parweniusz z wiedeńskich rynsztoków 
niewątpliwie osiągnął to, co chciał. Jak to określał Tudsbury, wspiął się 
na połączone trony Hohenzollernów i świętych cesarzy rzymskich, by próbować 
odwrócić skutki poprzedniej wojny, a teraz dotrzymywał słowa. Mały włóczęga 
maszerował! Komandor nie mógł się opędzić od nieustannych myśli o Byronie, 
zagubionym gdzieś w Polsce małym pyłku bez znaczenia w tym wielkim 
przedstawieniu.
  Gdy wreszcie odetchnęli ciepłym balsamicznym powietrzem słonecznej ulicy, 
Tudsbury odezwał się pierwszy:
  - I co o tym wszystkim myślisz?
  - Nie sądzę, by był wystarczająco wielki.
  Tudsbury stanął jak wryty i zajrzał mu w oczy.
  - Pozwól sobie powiedzieć, że on jest wielki. Wszyscy popełnialiśmy ten 
błąd, co ty, i to zbyt długo.
  - Chce podbić świat. Cóż on z nim zrobi?
  - Osiemdziesiąt milionów uzbrojonych i żądnych łupu Niemców.
  - To tylko takie gadanie. Wy i Francuzi macie więcej ludzi i armat.
  - Francuzi! - prychnął Tudsbury. I łagodniej dodał: - O, jest już Pam. 
Podwieziemy cię do ambasady.
  - Wolę się przejść.
  Samochód zatrzymał się pod powiewającą chorągwią ze swastyką. Tudsbury, 
mrugając do Henry'ego przez okulary grubości denka od butelki, uścisnął mu 
dłoń.
  - Damy dobre przedstawienie, Henry, ale będziemy potrzebowali pomocy. 
Zatrzymać tego typa to duża robota. I sam wiesz, że trzeba ją zrobić.
  - Powiedz to tym w Waszyngtonie.
  - A myślisz, że nie? Ale ty też im powiedz.
  Henry pochylił się do okna samochodu.
  - Do widzenia, Pam. Szczęśliwych lądowań.
  Z melancholijnym uśmiechem wyciągnęła chłodną, białą rękę:
  - Mam nadzieję, że już wkrótce spotkasz się z synem. Mam takie 
przeczucie.
  Mercedes odjechał. Zapalając papierosa, Pug poczuł na dłoni leciutki 
aromat goździków.
  
  
  Wysoki, chudy mężczyzna w garniturze w czarno-białe cętki, z płóciennym 
kapeluszem na kolanach, siedział w przedpokoju biura Henry'ego. Póki nie 
wstał, nie było widać, jak jest wysoki, Miał co najmniej sześć stóp i trzy 
cale i, jak wielu zbyt wyrośniętych ludzi, był przygarbiony, jakby trochę 
zawstydzony swym wzrostem.
  - Komandor Henry? Jestem Palmer Kirby. Jeśli pan jest zajęty, proszę mnie 
po prostu wyrzucić.
  - Ależ skąd. Witam. Jak się pan tu dostał?
  - No, to wymagało trochę zachodu. Musiałem zrobić duży łuk przez Belgię i 
Norwegię. Niektóre linie są czynne, inne nie. - Kirby wyglądał na 
zakłopotanego, mówił z trochę wiejskim akcentem zachodnich Stanów. Bladą 
skórę twarzy miał dziobatą, jakby w młodości cierpiał na ciężki trądzik. 
Był to w ogóle brzydki mężczyzna z wielkim nosem, szerokimi, obwisłymi 
wargami i smutnym spojrzeniem mądrych, otoczonych zmarszczkami oczu.
  - Panie komandorze, ma pan kilka pilnych depesz na biurku - wtrącił się 
podoficer kancelaryjny.
  - Dobrze. Proszę wejść, doktorze Kirby. - Pug z ulgą doszedł do wniosku, 
że Kirby jest człowiekiem poważnym, który tu przybył, by wykonać zadanie i 
nie należy do tych kłopotliwych gości, którzy domagają się kobiet, dobrej 
zabawy i zapoznania z wysoko postawionymi hitlerowcami. Palmerowi Kirby'emu 
wystarczy kolacja i kilka kontaktów z przemysłowcami.
  Warszawa 1.09.39. Byron Henry Natalia Jastrow planowany odlot z Krakowa 
dzisiaj do Bukaresztu i Rzymu próbuje uzyskać potwierdzenie odlotu. Slote.
  Ta wiadomość na paskach dalekopisowego druku, nalepionych na szarym 
blankiecie urzędowym, źle wpłynęła na nastrój komandora. Radio Berlin 
podawało w dzienniku popołudniowym; że po gwałtownym bombardowaniu Krakowa 
wojska niemieckie zwycięsko prą w jego kierunku. Druga wiadomość zawarta 
była na urzędowym papierze charge d'affaires i zawierała tylko odręczne 
zdanie bez podpisu: "Proszę przyjść do mnie natychmiast".
  Kirby powiedział, że chętnie zaczeka. Victor Henry przeszedł przez hall 
do bogato umeblowanego ambasadorskiego biura, gdzie charge miał poranne 
zebranie z personelem.
  Charge spojrzał na niego znad półksiężycowatych szkieł okularów i gestem 
wskazał fotel.
  - Więc był pan w Reichstagu, co? Słyszałem część przemówienia. Jakie 
wrażenia?
  - Ten człowiek jest półprzytomny.
  Charge wyglądał na zaskoczonego.
  - Dziwna ocena. Prawda, że miał ciężki tydzień. Ale to człowiek 
niewiarygodnie odporny. Niewątpliwie sam napisał całą tę przemowę. Myślę, 
że nader przekonywającą. Jakie nastroje w Izbie?
  - Nie wyglądali na uszczęśliwionych.
  - No, tak. Tym razem mają złe przeczucia, prawda? W ogóle nastrój w 
mieście jest dziwny. - Charge zdjął okulary i przechylił się w tył 
wielkiego, krytego skórą fotela, założywszy na głowę splecione palce dłoni. 
- Wzywają pana do Waszyngtonu.
  - Sekretarz Marynarki? - wybuchnął Pug
  - Nie. Departament Stanu, sekcja niemiecka. Ma pan się udać do 
Waszyngtonu najszybszym środkiem lokomocji, cywilnym lub wojskowym, z 
zapewnionym absolutnym pierwszeństwem. Proszę się przygotować na pobyt w 
Waszyngtonie nie dłużej niż przez tydzień i powrót na placówkę. Żadnych 
innych instrukcji. Nic na piśmie. To wszystko.
  Przez dwadzieścia pięć lat Victorowi Henry'emu nie zdarzyło się poruszać 
po świecie bez papierów z Departamentu Marynarki Wojennej, powielanych lub 
pisanych na maszynie rozkazów z całym plikiem kopii do pozostawiania na 
każdym etapie podróży. Nawet jego wakacje były "wyjazdami na przepustki" z 
pisemnego rozkazu Marynarki. Nie podlegał Departamentowi Stanu. Niemniej 
jednak status służbowy attache był dwuznaczny. Pug natychmiast zaczął 
planować wykonanie polecenia.
  - Jeśli nie mam nic na piśmie, jak uzyskam pierwszeństwo przelotów?
  - Będzie zapewnione. Jak szybko może pan wyruszyć?
  Komandor Henry zmusił się do uśmiechu. Charge d'affaires też się 
uśmiechnął.
  - To wygląda trochę nietypowo - zauważył Henry.
  - Dano mi do zrozumienia, że wysłał pan raport wywiadowczy o gotowości 
bojowej nazistowskich Niemiec.
  - Wysłałem.
  - To może mieć coś wspólnego z tym poleceniem. W każdym razie sprawa 
wygląda tak, że ma pan zapakować szczotkę do zębów i w drogę.
  - Dzisiaj? Jeszcze tego wieczoru?
  - Tak.
  Pug wstał.
  - W porządku. Jakie ostatnie wiadomości z Anglii i Francji?
  - Dziś wieczorem Chamberlain ma wystąpić w parlamencie. Sądzę, że zanim 
pan wróci, rozpocznie się wojna.
  - Albo już zakończy.
  - Chyba że w Polsce, co możliwe - charge uśmiechnął się i wydał się 
zaskoczony, że nie rozbawiło to Henry'ego.
  Doktor Kirby, z wyciągniętymi długimi nogami, siedział w pokoju komandora 
i paląc fajkę czytał niemieckie czasopismo dotyczące przemysłu. Czarno 
oprawne okulary nadawały mu bardzo profesorski wygląd.
  - Muszę przekazać pana naszemu attache wojskowemu, pułkownikowi 
Forrestowi. Żałuję, doktorze, że marynarka nie będzie dla pana tak 
uprzejma, jakby wypadało. Wyjeżdżam na tydzień.
  - W porządku.
  - Czy może mi pan powiedzieć, kogo pan tu poszukuje?
  Doktor Kirby wyjął z kieszeni na piersiach arkusz maszynopisu. Pug rzucił 
okiem na spis nazwisk.
  - No, z tym nie będzie problemów. Znam większość tych ludzi i sądzę, że 
pułkownik Forrest także. Moja żona zaprasza na obiad, w czwartek wieczorem. 
I nawet - puknął palcem w papier - doktor Witten będzie jednym z gości.
  - Czy pana żona nie wolałaby tego odwołać? Prawdę powiedziawszy, nie 
błyszczę na takich przyjęciach.
  - Ani ja. Ale Niemiec w swym biurze i Niemiec przy stole po paru 
kieliszkach wina to dwie różne osoby. To nie jest udawanie, rozumie pan, 
oni po prostu się zmieniają. Dlatego przyjęcia są pożyteczne.
  Kirby uśmiechnął się, pokazując wielkie, żółte zęby. Wyglądał teraz na 
pospolitego, wesołego, twardego faceta. Machnął w powietrzu fachowym 
czasopismem.
  - W każdym razie nie wyglądają na łatwych do pokonania, gdy się na nich 
patrzy.
  - I tak, i nie. Właśnie wróciłem z Reichstagu. Na pewno dla tego typka, 
Hitlera, wszystko były to ukartowane z góry zapasy. No dobrze, zaprowadzę 
pana teraz naprzeciwko do pułkownika Forresta. Możliwe, że on i jego żona 
Sally będą gospodarzami podczas obiadu. Zobaczymy.
  Jadąc do domu przez ciche ulice Berlina, Pug mniej myślał o wezwaniu do 
Waszyngtonu niż o pilniejszym problemie: jak uporać się z Rhodą i czy 
powiedzieć jej o zniknięciu Byrona. Wyjazd do Stanów Zjednoczonych mógł w 
efekcie okazać się stratą czasu, a zastanawianie się nad jego przyczyną nie 
miało sensu. Już wcześniej zdarzały mu się takie podróże. Ktoś na górze 
pilnie potrzebował jakichś informacji - być może wiadomości, które w ogóle 
nie mogły istnieć - i zaczynał w związku z tym robić piekło. Pugowi 
zdarzyło się raz, że podczas manewrów morskich przeleciał trzy tysiące mil 
po to tylko, by przybywszy na flagowy okręt "Niebieskich" w Mindanao, 
dowiedzieć się, że jego usługi nie są już potrzebne, ponieważ okręty 
właśnie wyszły poza zasięg artylerii.
  Rhody nie było w domu. Gdy wróciła, Pug zamykał walizkę.
  - A to co znowu? - spytała zdziwiona. Włosy miała poskręcane w loczki. Na 
wieczór byli zaproszeni do opery.
  - Chodźmy do ogrodu.
  Gdy oddalili się od domu, opowiedział jej o niezwykłym wezwaniu do 
Waszyngtonu.
  - O mój Boże! Na jak długo?
  - Nie więcej niż na tydzień. Jeśli clippery nadal latają, powinienem 
wrócić piętnastego.
  - Kiedy wyjeżdżasz? Wcześnie rano?
  - No, jeśli się uda, wsadzą mnie do samolotu do Rotterdamu dziś o ósmej 
wieczór.
  - Dziś wieczorem! - Twarz Rhody zmieniła się z wściekłości. - Chcesz 
powiedzieć, że nie pójdziemy nawet do opery z Frau Witten? Do diabła! A co 
z tym facetem, Kirbym? Ma przyjść czy nie? Jak mogę robić przyjęcie dla 
człowieka, którego nawet nie widziałam na oczy? Co za irytujący bałagan!
  Pug uspokajał, że współgospodarzami przyjęcia dla Kirby'ego będą 
Forrestowie, a dzisiejsze przedstawienie w operze może być odwołane.
  - Odwołane? Oczywiście, że się odbędzie. Spotkałam Frau Witten u 
fryzjera. Przygotowują wspaniałą kolację, ale oczywiście mnie tam nie 
będzie. I nie pójdę do opery bez towarzystwa. Psiakrew! A jeśli Anglia i 
Francja wypowiedzą wojnę? Co wtedy, pytam? Cudowny pomysł, ja na lodzie w 
Berlinie, sama jedna w środku wojny światowej!
  - Rhodo, w każdym wypadku wrócę tu przez Lizbonę czy Kopenhagę. Nie martw 
się. Chciałbym, żebyś zrobiła ten obiad dla Kirby'ego. Wydział Uzbrojenia 
prosi, by go przyjąć z najwyższymi honorami.
  Siedzieli na marmurowej ławce koło małej fontanny, w której baseniku 
tłuste czerwone rybki igrały w popołudniowym słońcu.
  Rhoda rozejrzała się po krótko przystrzyżonych trawnikach i 
spokojniejszym już tonem powiedziała:
  - Dobrze. Zaplanowałam cocktaile w ogrodzie. Mają przyjść ci muzycy, 
którzy grali na herbacie u Peggy. Zapowiada się bardzo przyjemnie. Szkoda, 
że cię tu nie będzie.
  - Bill Forrest mówi, że nikt na świecie nie potrafi organizować przyjęć 
tak jak ty.
  Rhoda roześmiała się
  - No, dobrze. Tydzień szybko minie. A w Berlinie zrobiło się teraz 
ciekawie. - Para czarno-żółtych ptaków przeleciała koło nich, usiadła na 
pobliskim drzewie i zaczęła śpiewać. - Ale uczciwie mówiąc, trudno 
uwierzyć, że toczy się wojna.
  - Właśnie się zaczęła.
  - Wiem. Cóż, w każdym razie zobaczysz się z Madeline. I nie zapomnij 
zadzwonić do Warrena, ten łobuz nigdy nie pisze. Cieszę się, że Byron 
siedzi we włoskich pagórkach. O niego przynajmniej nie musimy się martwić, 
chyba że się ożeni z tą żydowską dziewczyną. Ale on tego nie zrobi. Byron 
tylko wygląda na większego wariata, niż jest w rzeczywistości. - Przykryła 
dłoń męża własną. - Bez wątpienia odziedziczył to po matce. Przepraszam, 
kochanie, za ten mały atak nerwowy. Znasz mnie przecież.
  Ścisnąwszy mocniej jej rękę, Victor Henry zdecydował, że nie będzie 
jeszcze bardziej denerwował żony wiadomością o zniknięciu Byrona. Nic nie 
mogła na to poradzić, a tylko by się martwiła na próżno. Miał zresztą 
nadzieję, że w jakichkolwiek opałach Byron się znalazł, potrafi się z nich 
wywinąć. było tak zawsze, od chłopięcych lat.
  Tego wieczora Pug odleciał do Rotterdamu zgodnie z rozkładem. Lotnisko 
Tempelhof zmieniło się zupełnie. Okna sklepowe były ciemne, wszystkie kasy 
biletowe, z wyjątkiem Lufthansy - zamknięte. Z lądowiska zniknął codzienny 
rój samolotów europejskich linii lotniczych, na ich miejscu groźnym, 
niknącym w mroku szeregiem stały pękate myśliwce Luftwaffe. Ale Berlin 
widziany z powietrza nadal błyszczał wszystkimi światłami, jak w czasach 
pokoju. Pug był zadowolony, że Rhoda zdecydowała ubrać się i pójść na 
"Kawalera srebrnej róży", gdy Frau Witten znalazła dla niej towarzystwo w 
postaci wysokiego, przystojnego pułkownika Luftwaffe.
  
  
  11
  
  Ostrzał zaczął się, gdy Byron zmieniał na skraju drogi przebitą dętkę. 
Wraz z Natalią wydostał się z Krakowa i zmierzał w stronę Warszawy 
zdezelowaną taksówką fiata. Wraz z nimi jechali Berel Jastrow, młoda para, 
mały brodaty kierowca i jego kłopotliwie gruba żona. 
  Rano, w dniu inwazji, Kraków tu i ówdzie palił się i dymił, ale pierwsze 
niemieckie bombardowanie nie wyrządziło malowniczemu miastu większych 
szkód. Mimo pośpiechu Byron i Natalia, krążąc po mieście w poszukiwaniu 
drogi, zdążyli obejrzeć jego przepiękne kościoły, zamek i wspaniały Rynek 
Starego Miasta, podobny do Placu św. Marka w Wenecji. Ludność nie wpadła w 
panikę. Niemcy byli oddaleni o przeszło pięćdziesiąt mil. Pomimo to na 
ulicach mrowili się ludzie, a na dworcu kolejowym były tłumy. Berel Jastrow 
jakimś cudem zdobył dwa bilety do Warszawy. Ale jakkolwiek starał się 
przekonać Byrona i Natalię, nie zgodzili się z nich skorzystać. Wysłał więc 
pociągiem żonę z dwunastoletnią córką. A potem, małymi uliczkami, przez 
dawno nie używane drzwi i bramy, prowadził ich od biura do biura, próbując 
zapewnić bezpieczny odjazd. Wyglądało, że zna tu wszystkich, działał z 
pewnością siebie, ale nie udało mu się znaleźć sposobu, żeby Natalia z 
Byronem wydostali się z Krakowa. Linia lotnicza już nie działała. Granica 
Rumunii, jak utrzymywano, została zamknięta. Pociągi jeszcze odjeżdżały we 
wschodnim kierunku do Rosji i na północ do Warszawy, choć o 
nieprzewidzianych godzinach, obwieszone ludźmi kurczowo trzymającymi się 
okien lub siedzącymi na lokomotywach. Zostawały jeszcze tylko szosy.
  Ubodzy krewni Berela, kierowca taksówki Jankiel i jego żona, gotowi byli 
jechać gdziekolwiek. Berel wystarał się o oficjalny papier, chroniący 
taksówkę przed rekwizycją, choć Jankiel nie bardzo wierzył, by to na 
dłuższą metę mogło mieć jakiekolwiek znaczenie. Żona jego uparła się 
najpierw pojechać do mieszkania, by zabrać całą żywność jaką mają, pościel, 
garnki, i wszystko to umieścić na dachu samochodu. Berel był zdania, że 
Amerykanie nie powinni próbować przebijać się do granicy tuż na szlaku 
armii niemieckiej, a raczej skierować się do swej ambasady w leżącej o 
trzysta kilometrów Warszawie. Tak więc w podróż wyruszyła mieszana 
siedmioosobowa grupa, upchana w staromodnym zardzewiałym fiacie, z 
powiewającymi na dachu materacami i rytmicznie dzwoniącymi garnkami.
  Na noc zatrzymali się w jakimś mieście, gdzie Jastrow znał paru Żydów. 
Dobrze zjedli, wyspali się na podłodze i o świcie wyruszyli dalej. Wąskie 
asfaltowane drogi wypełnione były pieszymi i konnymi wozami wyładowanymi 
dziećmi, meblami, gęgającymi gęsiami i rozmaitym dobytkiem. Niektórzy 
wieśniacy popędzali chabety, obciążone stosami bagażu, albo kilka muczących 
krów. Od czasu do czasu maszerujące kolumny żołnierzy zmuszały samochód do 
zjechania z drogi. Przejechał truchtem oddział kawalerii na olbrzymich, 
pstrokatych koniach. Jeźdźcy, krzepcy zakurzeni ludzie w hełmach, z 
błyszczącymi w porannym słońcu szablami, wesoło rozmawiali między sobą. 
Śmiali się, ukazując białe zęby i podkręcając wąsy, a na rozproszonych 
uciekinierów patrzyli z dobrodusznym lekceważeniem. Przeszła ze śpiewem 
kompania piechoty. Słońce dopiekało coraz mocniej, wszędzie unosił się 
zapach zbóż. Na długiej, prostej, ciemnej drodze wśród żółtych pól nie było 
już żadnych żołnierzy, gdy nagle ukazał się pojedynczy samolot. Zanurkował 
prosto na nich i leciał wzdłuż szosy z rytmicznym stukiem. Zniżył się tak 
bardzo, że Byron widział wymalowane na nim numery, czarne krzyże, swastykę 
i prymitywne, sztywne podwozie. Na ludzi, konie, dzieci i sprzęt domowy na 
wozach spadły pociski. Byron poczuł ostre ukłucie i palenie przy uchu. Nie 
zdawał sobie nawet sprawy, że osuwa się na ziemię.
  Usłyszał płacz dziecka, otworzył oczy i usiadł. Zdziwiła go krew na 
ubraniu, wielkie plamy jasnej krwi. Poczuł ciepły strumyczek płynący po 
twarzy. Natalia uklękła przy nim, ocierając mu głowę przesiąkniętą krwią 
chusteczką. Przypomniał sobie samolot. Po drugiej stronie drogi płaczące 
dziecko, przytulone do nogi ojca, patrzyło na leżącą na drodze kobietę. 
Między atakami płaczu w kółko powtarzało kilka tych samych polskich słów. 
Ojciec, bosy blondyn w podartym ubraniu, głaskał je po głowie.
  - Co się dzieje, co ona mówi?
  - Jak się czujesz, Byron? Co ci jest?
  - Trochę mi się kręci w głowie. Co mówi ta dziewczynka?
  Natalia wyglądała dziwnie. Była rozczochrana. Twarz miała posiniałą i 
brudną, szminka rozmazała się. Czoło miała usmarowane krwią Byrona.
  - Nie wiem, to pewnie z histerii.
  Obok Natalii stał Berel, szarpiąc brodę. Powiedział po francusku:
  - Ta mała powtarza, że jej mama bardzo brzydko wygląda.
  Byron wstał z trudem, opierając rękę o rozgrzany błotnik. Nogi uginały 
się pod nim.
  - Myślę, że nic mi nie jest. Jak wygląda ta rana?
  - Nie wiem, masz tak gęste włosy - wyszeptała Natalia. - Ale mocno 
krwawisz. Lepiej zawieziemy cię do szpitala i damy zszyć.
  Kierowca, szybko dokręcając koło u stojącego na lewarze samochodu, 
uśmiechnął się do Byrona. Z czoła i pobladłego nosa pot spływał mu aż na 
brodę. W cieniu wozu stała jego żona i zszokowani nowożeńcy, spoglądając to 
na niebo, to na drogę, to na płaczącą dziewczynkę. Wzdłuż całej drogi 
roznosiło się bolesne rżenie ranionych koni, a drób z przewróconych 
furmanek rozbiegł się bezładnie, goniony z hałasem przez dzieci. Ludzie 
pochylali się nad rannymi lub układali ich na wozy, krzycząc w podnieceniu. 
Na czystym niebie stało rozpalone do białości słońce.
  Byron niepewnym krokiem podszedł do płaczącej dziewczynki. Za nim Natalia 
i Berel Jastrow. Matka leżała na plecach. Pocisk trafił ją prosto w twarz. 
Wielka czerwona dziura wyglądała okropnie. Jej nieruchome oczy były nie 
uszkodzone. Berel odezwał się do mężczyzny, stojącego z głupim wyrazem na 
łagodnej twarzy, ozdobionej sumiastym blond wąsem. Tamten wzruszył tylko 
ramionami i mocniej przytulił dziewczynkę. Podeszła żona Jankiela, podając 
dziecku czerwone jabłko. Szlochanie umilkło prawie natychmiast. Dziewczynka 
wzięła jabłko i ugryzła je. Mężczyzna przyklęknął w kurzu tuż koło zabitej 
żony, zaczął żegnać się krzyżem i szeptać modlitwę. Na jego szyi kołysały 
się związane sznurowadłami buty.
  Natalia pomogła wsiąść do samochodu nadal oszołomionemu Byronowi. 
Ruszyli. Berel powiedział, że o trzy mile leży dość duże miasto, gdzie będą 
mogli zawiadomić władze o rannych na szosie. Panna młoda, która bez 
weselnej sukni wyglądała po prostu na piegowatą dziewczynkę w grubych 
okularach, zaczęła płakać i zanosiła się szlochem przez całą drogę do 
miasta, odpychając swego pobladłego męża i kryjąc twarz w ogromnym biuście 
żony kierowcy.
  Miasteczko nie poniosło żadnych szkód. Szpital, mały ceglany budynek koło 
kościoła, był wewnątrz chłodny i cichy. Gdy Jastrow opowiedział, co się 
stało, kilka pielęgniarek i zakonnic pojechało ciężarówką na szosę. Byrona 
zaprowadzono do malowanego na biało pokoju, pełnego brzęczących much i 
chirurgicznych narzędzi. Gruby, stary doktor w białym kitlu i połatanych 
płóciennych spodniach założył mu szwy. Golenie włosów wokół rany bolało 
Byrona bardziej niż samo szycie. Gdy wyszedł z sali, zaproponował Natalii, 
która znowu zaczęła kuleć, zabandażowanie kolana.
  - Och, do diabła z tym - odpowiedziała. - Ruszajmy. Mamy szansę dostać 
się do Warszawy jeszcze dziś wieczór. Jankiel mówi, że tam mnie wyleczą.
  Pod wpływem środka przeciwbólowego, który na łyżeczce dostał od doktora, 
ogólnego zmęczenia i skutków szoku, Byron zapadł w drzemkę. Nie wiedział, 
ile czasu minęło, nim się obudził. Na wielkim wybrukowanym placu, tuż koło 
budynku stacyjnego, dwóch żołnierzy z karabinami zatrzymało ich samochód. 
Stacja i pociąg towarowy stały w ogniu, płomienie i czarny dym waliły przez 
okna. Kilka budynków wokół placu zburzyły lub uszkodziły bomby; dwa się 
paliły. Wokół sklepów tłoczyli się ludzie, wyciągając stamtąd i zabierając 
towary. Byron ze zdumieniem stwierdził, że jest świadkiem zwyczajnego 
plądrowania. Po drugiej stronie placu konne maszyny, jakie Byron widywał 
tylko na niemych filmach, pompowały wodę do gaszenia pożaru. Tłum ludzi 
przyglądał się temu spokojnie, jakby to było ciekawe wydarzenie w czasie 
pokoju. 
  - Co się dzieje? - spytał Byron.
  Wielki, jasnowłosy, młody żołnierz z kwadratową, pryszczatą twarzą 
podszedł do okna od strony kierowcy. Zaczęła się rozmowa między nim a 
Jankielem i Jastrowem. Żołnierz nie przestawał się uśmiechać ze szczególnie 
niemiłą łagodnością, jak do nie lubianych dzieci. Podszedł też jego mizerny 
kolega i zajrzał przez pożółkłą szybę, krztusząc się bez przerwy trzymanym 
w ustach papierosem. Zwrócił się do dużego, nazywając go Kazimierzem. Byron 
już wiedział, że polskie słowo "Żyd" jest odpowiednikiem angielskiego słowa 
"Jew" i powtarza się wielokrotnie w ich rozmowie. Kazimierz znowu zagadał 
coś do kierowcy, raz wyciągnął rękę i pogłaskał go po brodzie, a potem, 
wyraźnie niezadowolony z odpowiedzi, mocno ją szarpnął. 
  Jastrow, zerkając na Byrona, mruknął do Natalii coś po żydowsku.
  - Co się dzieje? - powtórzył pytanie Byron.
  - On mówi, że są dobrzy Polacy i źli Polacy - szepnęła Natalia. - Ci są 
źli. 
  Kazimierz ruchem karabinu kazał wszystkim wysiadać.
  - Oni zabierają nasz samochód - wyjaśnił Berel.
  Byrona okropnie bolała głowa. Pocisk drasnął mu ucho, i to otwarte 
skaleczenie parzyło i pulsowało, sprawiając mu większy ból niż zaszyta rana 
na głowie. Miał jakieś kurcze żołądkowe, wywołane jedzeniem nieświeżych 
resztek i piciem brudnej wody przez ostatnie dwa dni. A do tego odczuwał 
nadal zawroty głowy od lekarstwa.
  - Postaram się pogadać z tym czerwonogębym, on zdaje się jest dowódcą - 
powiedział i wysiadł z wozu. - Słuchajcie - zwrócił się do żołnierzy - 
jestem oficerem amerykańskiej marynarki wojennej i wracam do ambasady 
amerykańskiej w Warszawie, gdzie na nas czekają. Ta Amerykanka - wskazał 
Natalię - jest moją narzeczoną i jesteśmy tu w odwiedzinach u jej rodziny. 
Ci ludzie to jej rodzina.
  Na dźwięk angielskiej mowy i na widok twarzy Byrona, grubo owiniętej 
zakrwawionymi bandażami, żołnierze zmarszczyli twarze w uśmiechu.
  - Amerykaniec? - zapytał wysoki.
  Jastrow przez okno przetłumaczył słowa Byrona.
  Kazimierz podrapał się po brodzie, obejrzawszy Byrona od stóp do głów. Na 
jego twarzy znowu pojawił się protekcjonalny uśmieszek. Odezwał się do 
Berela, który jąkając się, przetłumaczył jego słowa na francuski:
  - On mówi, że oficer amerykańskiej marynarki wojennej nie chciałby się 
ożenić z Żydówką. Nie wierzy ci. 
  - Powiedz mu, że jeżeli nie znajdziemy się w Warszawie dziś wieczorem, 
ambasador amerykański podejmie poszukiwania. A jeśli wątpi, możemy pójść do 
telefonu i zadzwonić do ambasady.
  - Paszport - zażądał Kazimierz.
  Byron podał dokument. Żołnierz przyglądał się zielonej okładce, 
angielskim słowom i fotografi. Powiedział coś do kaszlącego kolegi i 
skinąwszy na Byrona, poszedł przed siebie.
  - Briny, nie odchodź - przestraszyła się Natalia.
  - Wrócę. Uspokój wszystkich.
  Niższy żołnierz oparł się o błotnik samochodu i zapalił nowego papierosa, 
zanosząc się kaszlem i szczerząc zęby do Natalii.
  Byron poszedł za Kazimierzem boczną ulicą do piętrowego budynku, 
oblepionego z zewnątrz oficjalnymi komunikatami i plakatami. Przez pokoje 
pełne kartotek, kontuarów i biurek doszli do drzwi z matowego szkła na 
końcu sali. Kazimierz wszedł do środka, a po dziesięciu minutach wystawił 
głowę i gestem wezwał Amerykanina.
  Otyły mężczyzna w szarym mundurze, paląc papierosa w bursztynowej 
cygarniczce, siedział za wielkim biurkiem pod oknem. Sądząc z barwnych 
patek i metalowych gwiazdek, był to oficer. Przed nim leżał otwarty 
paszport. Patrząc nań, popijał herbatę ze szklanki. Kilka kropel kapnęło na 
zdjęcie Byrona. W wąskim, lepkim od brudu pokoju, metalowe kartoteki i 
szafy zepchnięto do kąta, a zabrudzone skoroszyty akt rozsypane były 
dokoła.
  Oficer zapytał, czy Byron mówi po niemiecku. Dalej już mówili w tym 
języku, choć obaj znali go słabo. Byron musiał od początku opowiedzieć 
historię swego przyjazdu. Oficer zapytał go, jak to się dzieje, że 
amerykański oficer utrzymuje stosunki z Żydami i dlaczego wędruje po Polsce 
w czasie wojny. Gdy dopalił papierosa, natychmiast zapalił następnego. 
Wypytał Byrona o okoliczności zranienia w głowę, a usłyszawszy o ostrzale 
na szosie uśmiechnął się kwaśno i uniósł brwi.
  - Nawet jeśli to wszystko jest prawdą - oświadczył - pan zachowuje się 
nierozważnie i łatwo naraża się na śmierć.
  Wszystkie odpowiedzi Byrona zapisywał skrzypiącym piórem, robiąc długie 
pauzy między pytaniami, wreszcie przypiął zapisane arkusze do paszportu i 
wszystko wrzucił do drucianego kosza, pełnego papierów.
  - Proszę przyjść jutro o piątej po południu.
  - Nie mogę. Mam stawić się w Warszawie dziś wieczorem.
  Oficer wzruszył ramionami.
  W skroniach Byrona nie ustawał pulsujący ból. Trudno było myśleć, 
szczególnie po niemiecku, przed oczyma latały drobne plamki.
  - Czy mogę zapytać, kim pan jest i jakim prawem zatrzymuje pan mój 
paszport, a także jakim prawem żołnierze próbowali zabrać nam samochód?
  Przez całą rozmowę Kazimierz z niemiłym uśmiechem i spojrzeniem bez 
wyrazu stał koło biurka. Teraz taki sam uśmiech pojawił się na twarzy 
oficera.
  - Nieważne, kim ja jestem. To my musimy się przekonać, kim pan jest.
  - To proszę zatelefonować do ambasady amerykańskiej i zapytać o Lesliego 
Slote'a, sekretarza do spraw politycznych. To nie zabierze panu dużo czasu.
  Oficer dopił zimną herbatę i mruknął coś do Kazimierza, który wziął 
Byrona pod rękę, wypchnął z pokoju i zaprowadził do samochodu.
  Z budynku stacyjnego i wagonów towarowych unosiły się teraz kłęby białej 
pary. Zapach mokrego, spalonego drewna wypełniał ulicę. Rabunek się 
skończył, przed rozbitymi sklepami stali policjanci. Trzy kobiece twarze za 
pożółkłymi szybami taksówki zwróciły się z niepokojem w stronę Byrona. 
Kazimierz powiedział coś do swego kolegi. Ten zastukał do okna wozu i 
zrobił oko do panny młodej. Cofnęła się przerażona. Potem obaj żołnierze 
odeszli.
  Byron opowiedział o wszystkim Natalii, ona zaś przetłumaczyła to 
pozostałym po żydowsku. Jastrow zaproponował, by pozostali na noc u jego 
przyjaciela w tym mieście. Gdy Byron usiadł za kierownicą, Jankiel z ulgą 
przesiadł się na tylne siedzenie koło swej żony. 
  Zgodnie ze wskazówkami Berela, Byron dojechał do skrzyżowania. Drogę w 
lewo, wśród pól wskazywała wielka strzała z napisem Warszawa - 95¬7¦km. 
Jastrow wskazał ulicę wiodącą w prawo ku małym domkom obok kościoła z nie 
malowanego drewna. Ale Byron zmienił bieg i skręcił w lewo, na drogę 
biegnącą polami.
  - Ci tutejsi faceci są paskudni - zwrócił się do Natalii.- Lepiej 
zwiewajmy.
  - Byron, zatrzymaj się, zwariowałeś? - zawołała. - Nie możesz podróżować 
bez paszportu po kraju takich ludzi.
  - Spytaj Berela, co o tym myśli.
  Nastąpiła dłuższa rozmowa w jidysz.
  - Berel sądzi, że to dla ciebie zbyt niebezpieczne. Zawracaj. 
  - Po co? Jeśli wpadniemy w kłopoty, powiem, że zgubiłem paszport podczas 
bombardowania. Na dowód mam dziurę w głowie. - Byron wcisnął gaz do podłogi 
i przeładowany stary fiat robił co mógł, osiągając szybkość trzydziestu mil 
na godzinę. Nad głowami pasażerów głośno dzwoniły miedziane rondle, 
zmuszając Byrona do krzyku. - Spytaj go lepiej, czy dla ciebie i całej 
reszty nie jest bezpieczniej zmiatać stąd do wszystkich diabłów.
  Obejrzał się, poczuwszy dotknięcie na ramieniu. Berel, z popielatą ze 
zmęczenia twarzą, kiwał twierdząco głową.
  
  
  Przebycie dziewięćdziesięciu pięciu kilometrów zabrało im dwa dni. Przez 
ten czas Byronowi zdawało się, że przeżywa odyseję, którą będzie opowiadał 
wnukom; oczywiście jeżeli przeżyje. Ale później zdarzyło się tak wiele, że 
pięciodniowa jazda z Krakowa do Warszawy szybko stała się mglistym, 
zanikającym wspomnieniem. Najpierw defekt pompy wodnej, który zatrzymał ich 
na pół dnia na pustej bocznej dróżce wśród lasów, aż Byron, majstrując w 
mechanizmie, półprzytomny wskutek choroby, ku własnemu zdumieniu 
doprowadził ją do użytku. Nieszczelność baku, która zmusiła ich do podjęcia 
wielkiego ryzyka, by zakupić więcej paliwa. Zniknięcie histeryzującej panny 
młodej z łąki, na której spędzili jedną z nocy, a następnie długie 
poszukiwania zaginionej (okazało się, że powędrowała do innej zagrody i 
zasnęła w stodole). Dwóch zakrwawionych chłopców, których znaleźli śpiących 
tuż koło drogi i którzy opowiedzieli im długą i zawiłą historię, jak 
wypadli z ciężarówki. Przez ostatnie trzydzieści kilometrów do Warszawy 
chłopcy ci jechali na deskach, położonych na dymiącej masce fiata. 
Wszystkie te obrazy stawały się w pamięci Byrona coraz bardziej zmącone i 
mgliste. Ale zapamiętał na zawsze, jak bardzo rozchorował się na żołądek i 
jak straszliwie krępowały go nieustanne wycieczki w krzaki. I obraz 
Natalii, zachowującej niewzruszenie dobry humor, mimo to, że była coraz 
głodniejsza, brudniejsza i bardziej zmęczona. A ponad wszystko pamiętał 
wspomnienie pustki w kieszeni na piersiach, gdzie poprzednio miał paszport; 
pustki, która zdawała się bardziej bolesna niż rany ucha i głowy, bo teraz 
już wiedział, że są tacy polscy oficerowie, którzy mogą wydać rozkaz, by go 
wyciągnąć z auta i kazać zastrzelić oraz tacy żołnierze, którzy mogą ten 
rozkaz wykonać. Słuchając wskazówek Jastrowa, kluczył i skręcał na 
błotniste, brukowane kocimi łbami drogi, unikając miast, choć przedłużało 
to podróż i zadawało piekielne męki rozpadającej się taksówce.
  Na peryferie Warszawy przybyli o zimnym poranku, pełznąc wśród setek 
konnych furmanek. Wszędzie na ścierniskach kobiety, dzieci i zgarbieni 
starcy kopali rowy i ustawiali zapory przeciwczołgowe ze skrzyżowanych szyn 
żelaznych. Pojawiające się na tle różowego nieba na północnym wschodzie 
mury miasta wydały im się podobne do upragnionej Jerozolimy. Ogromna żona 
kierowcy - która dniami i nocami jechała przytulona do Natalii w bliskości, 
jakiej dziewczyna jeszcze nie doświadczyła z żadną istotą ludzką - z każdym 
dniem coraz bardziej śmierdząc jak przepocona krowa, objęła Natalię, 
przytuliła i ucałowała. Zanim jęczący i dzwoniący samochód dojechał do 
ambasady, upłynęło jeszcze trzy godziny. 
  - Idźcie, wchodźcie tam szybko - powiedział po żydowsku handlarz 
grzybami, wysiadłszy z samochodu, by ucałować Natalię. - Spotkacie się ze 
mną później, jeśli to będzie możliwe.
  Gdy Berel Jastrow żegnał się z Byronem długo nie wypuszczał jego dłoni. 
Trzymał ją oburącz, patrząc na młodego człowieka z przejęciem.
  - Merci. Mille fois merci. Tysiąc razy ci dżękuję. Ameryka uratuje 
Polskę, nieprawdaż, Byron? Uratuje świat.
  Byron roześmiał się.
  - To wielkie zamówienie, Berel, ale przekażę je, gdzie należy.
  - Co on powiedział? - spytał Berel Natalię, nie wypuszczając dłoni 
Byrona. Gdy przetłumaczyła, roześmiał się i Berel. A potem wprawił chłopca 
w zdumienie, ściskając go jak niedźwiedź całując musnąwszy go drapiącą 
brodą.
  Przed zamkniętą bramą ambasady stał na warcie samotny żołnierz piechoty 
morskiej. Wzdłuż tynkowanych na żółto ścian leżały płócienne worki z 
piaskiem, okna zabite były brzydko na krzyż drewnianymi belkami, na dachu z 
czerwonych dachówek wymalowano ogromną flagę amerykańską. Wszystko to 
wyglądało dziwnie, ale najdziwniejszy był brak długiej kolejki 
interesantów. Na zewnątrz stał tylko wartownik. Ambasada Stanów 
Zjednoczonych nie była już ani bezpieczną przystanią, ani drogą ucieczki.
  Podejrzliwość na różowej twarzy gładko wygolonego wartownika ustąpiła 
radości, gdy odezwali się do niego.
  - Tak, proszę pani, pan Slote oczywiście jest tutaj. On tu teraz jest 
szefem.
  Z przytwierdzonej do bramy metalowej skrzynki wyciągnął telefon, 
przyglądając im się ciekawie. Natalia próbowała ułożyć swą zmierzwioną 
fryzurę, Byron podrapał się w zarośniętą czerwoną szczeciną brodę, po czym 
oboje wybuchnęli śmiechem. Po szerokich schodach, z godłem ambasady nad 
nimi, zbiegł Slote.
  - Witajcie! Dobry Boże, jakże się cieszę, że was widzę oboje! - Objął 
Natalię i ucałował w policzek, nie odrywając wzroku od brudnego i 
zakrwawionego bandaża na głowie Byrona. - Co u diabła? Co z tobą?
  - Nic mi nie jest. Jakie wiadomości? Czy Francuzi i Brytyjczycy weszli do 
walki?
  - Nic nie wiecie? Do tego stopnia? Po trzech dniach cackania się z 
Hitlerem, by okazał się grzecznym chłopcem i wycofał wojska z Polski, w 
niedzielę wypowiedzieli wojnę. Ale nie słyszałem, by od tej pory robili 
cokolwiek, poza zrzucaniem ulotek.
  Podróż z Krakowa opowiedzieli podczas wspaniałego śniadania, z jajek na 
bekonie, pierwszego gorącego posiłku od paru dni. Byron wyraźnie czuł, jak 
jego zmaltretowane wnętrzności z radością przyjmują ten solidny, znany od 
dzieciństwa pokarm i uspokajają się. Jedli z talerzy ustawionych na 
szufladkach na dokumenty ustawionych na wielkim ambasadorskim biurku. Gdy 
rozpoczęły się bombardowania, Waszyngton odwołał z Polski ambasadora i 
większość personelu. Slote'a, jako jedynego kawalera w trzecim stopniu 
starszeństwa, pozostawiono go na miejscu. Gdy Byron opowiedział o utracie 
paszportu, dyplomata się przeraził.
  - Na miły Bóg, człowieku, tu jest przecież wojna! To istny cud, że nie 
wsadzono cię do więzienia albo nie rozstrzelano. O wiele prawdopodobniejsze 
było, że jesteś niemieckim szpiegiem, niż to, co opowiadałeś o prawdziwych 
przyczynach twojej wędrówki. Wy dwoje jesteście niewiarygodną parą. I macie 
niewiarygodne szczęście.
  - Oraz niewiarygodnie brudną parą - zauważyła Natalia. - Co teraz 
zrobimy?
  - Cóż, najdroższa, wpadliście. W tej chwili nie ma sposobu, by się 
wydostać z Polski. Niemcy zalewają kraj, paląc i bombardując. Musimy dla 
was wynaleźć jakieś lokum w Warszawie, dopóki... no, dopóki sytuacja się 
nie wyklaruje w tę lub tamtą stronę. Tymczasem musicie robić to, co każdy z 
nas: uskakiwać przed bombami. - Slote kiwnął głową w stronę Byrona. - Twój 
ojciec martwi się o ciebie. Będę musiał zatelegrafować. Nadal mamy 
połączenie przez Sztokholm. On da znać Aronowi Jastrowowi, że Natalia 
wreszcie się odnalazła i jest żywa.
  - Umierająca z potrzeby kąpieli - dodała dziewczyna.
  Slote podrapał się w głowę, po czym wyjął klucze i posunął je przez 
biurko.
  - Wprowadziłem się do biura. Weź moje mieszkanie. Jest możliwie 
bezpieczne, bo na parterze, i ma dobrą, głęboką piwnicę. Ostatnim razem, 
gdy tam byłem, była jeszcze woda i prąd.
  - A co z Byronem?
  - Pójdę do metodystów - powiedział.
  - Dom metodystów został zbombardowany - odrzekł Slote. - Przedwczoraj 
musieliśmy stamtąd wszystkich wyciągać.
  - Czy masz coś przeciwko temu - wtrąciła się Natalia - aby Byron 
zamieszkał ze mną?
  Obaj mężczyźni byli zaskoczeni i skonsternowani.
  - Sądzę, że moja matka nie zgodziłaby się na to - rzekł wreszcie Byron.
  - Och, Briny, wypchaj się! Po tym, gdy oboje biegaliśmy w krzaki i tak 
dalej, nie wiem, jakie jeszcze tajemnice mamy przed sobą. On jest czymś w 
rodzaju lojalnego młodszego brata - zwróciła się do Slote'a.
  - Nie wierz jej w ani jedno słowo - westchnął znużony Byron. - Jestem 
rozpaloną do czerwoności bestią. Czy jest tutaj Ymca?
  - Słuchajcie, nie mam nic przeciw temu - powiedział Slote z wyraźnym 
brakiem entuzjazmu. - W salonie jest kanapa. Zresztą niech Natalia 
zdecyduje.
  Zgarnęła klucze.
  - Mam zamiar się wykąpać, a następnie spać przez wiele dni... między 
nalotami. Jak się w ogóle wydostaniemy z Polski, Leslie?
  Slote wzruszył ramionami, chrząknął i wreszcie roześmiał się.
  - Któż to wie? Hitler oświadczył, że jeśli Polska nie skapituluje, 
Warszawa zostanie zrównana z ziemią. Polacy twierdzą, że odrzucili Niemców 
i wkroczyli do Rzeszy. To prawdopodobnie bzdura. Radio Sztokholm podaje, że 
naziści przełamali obronę na wszystkich odcinkach i za tydzień otoczą 
Warszawę. Tutejsi Szwedzi i Szwajcarzy próbują uzyskać dla obywateli państw 
neutralnych specjalne dokumenty na przekroczenie niemieckich linii. Zapewne 
w ten sposób wszyscy stąd wyjedziemy. Ale nim to nastąpi, 
najbezpieczniejsze miejsce w Polsce jest właśnie tu.
  - No, więc zrobiliśmy najrozsądniejszą rzecz, przyjeżdżając do Warszawy - 
odrzekła Natalia.
  - Ty w ogóle jesteś wcieleniem rozsądku, Natalio.
  Gdy trolejbus zagłębił się w uliczki dzielnicy mieszkalnej, Byron i 
Natalia ujrzeli więcej zniszczeń, niż widzieli w Krakowie: wypalone lub 
rozbite domy, leje po bombach na jezdni, od czasu do czasu zasypana gruzem 
i zamknięta dla ruchu ulica. Ale ogólnie rzecz biorąc Warszawa wyglądała z 
grubsza jak tydzień temu podczas pokoju, choć wydawało się, że od tej pory 
minęły wieki. Nie zapowiadało się, by Niemcy realizowali groźbę zniesienia 
miasta z powierzchni ziemi. Jeśli w ogóle to nastąpi. Pasażerowie w wozie 
nie zwracali uwagi na obandażowaną głowę Byrona ani jego zarośniętą twarz. 
Paru z nich też było obandażowanych, a większość mężczyzn nie ogolonych. 
Ciężki zapach potu wypełniał wagon.
  Gdy wysiedli, Natalia zawołała:
  - Ach... nareszcie powietrze! Nie ma wątpliwości, że i my tak śmierdzimy 
albo nawet gorzej. Muszę natychmiast wziąć kąpiel, bo inaczej zwariuję. W 
drodze jakoś mnie to nie obchodziło. Teraz nie wytrzymam własnego 
towarzystwa ani minuty dłużej.
  Z wąskimi promieniami słońca, przedzierającymi się przez szpary w 
zasłonach, mieszkanie Slote'a wyglądało jak oaza spokojnego półmroku. 
Otaczające salon półki z książkami wypełniały go wonią zakurzonej 
biblioteki. Natalia naciskała wyłączniki; wyraźnie czując się tu u siebie.
  - Chcesz się najpierw umyć? Gdy raz wejdę do wanny, nic mnie nie ruszy 
przez całe godziny. Jest tylko zimna woda. Zagotuję sobie trochę gorącej. A 
może lepiej będzie, jeśli najpierw znajdziemy dla ciebie szpital, by 
zbadali ci głowę?
  Ledwie skończyła, zdanie wydało się obojgu bardzo zabawne. Śmiali się i 
śmiali, i nie mogli przestać.
  - No dobrze, póki śmierdzimy oboje, chodź tutaj - wyjąkała wreszcie 
Natalia. Zarzuciła mu ręce na szyję i pocałowała w usta.
  - Ty cholerny durniu, rzucić swój paszport, by pomóc paru tumanowatym 
Żydom.
  - Moja głowa jest w zupełnym porządku - oświadczył Byron.
  Choć oboje byli brudni i wyczerpani, dotyk jej warg był jak śpiew ptaków, 
jak zapach kwiatów. - Póki będziesz grzać sobie wodę, umyję się trochę.
  Podczas gdy Byron się golił, Natalia wchodziła raz po raz do łazienki, 
wylewając parujące garnki wody do żółtej, porysowanej wanny, nucąc poloneza 
Szopena. Od tej melodii rozpoczynał się dziennik południowy, z którego 
Byron zrozumiał tylko kilka nazw miast i miasteczek w połowie drogi od 
zachodnich i południowych granic do Warszawy.
  - Mój Boże, Briny, jakiś ty blady - powiedziała Natalia, przyglądając się 
jego gładkiej twarzy, tu i ówdzie pozacinanej od golenia w zimnej wodzie. - 
I jaki młody! Ciągle o tym zapominam. Jesteś po prostu chłopcem.
  - Och, nie przesadzaj. Przecież już odszedłem z wyższej uczelni. Czyż to 
nie jest dojrzałe postanowienie?
  - Wynoś się. Wskakuję do wanny.
  W pół godziny później rozległ się wyraźny, jękliwy dźwięk. Byron, 
drzemiący na kanapie ze starym numerem "Times'a", obudził się w jednej 
chwili. Wyciągnął z walizki lornetkę. Zaczerwieniona na twarzy i ociekająca 
wodą Natalia, zakutana w biały, aksamitny płaszcz kąpielowy Slote'a, 
wynurzyła się z łazienki.
  - Czy mamy zejść do piwnicy?
  - Najpierw się rozejrzę.
  Ulica była pusta; ani ludzi, ani samochodów. Byron rozejrzał się po 
niebie i za chwilę dostrzegł samoloty. Wyleciawszy z białej chmury, płynęły 
wolno po niebie w otoczeniu czarnych kłębków dymu. Usłyszał dolatujące z 
dala przytłumione grzmoty, jak uderzenia piorunów bez pogłosu. Gdy wyszedł 
na chodnik z lornetką przy oczach, dobiegł go ostry gwizdek. W perspektywie 
ulicy stał mały człowieczek w białym hełmie i z białą opaską, wymachując ze 
złością ramionami. Byron cofnął się do bramy i odnalazł samoloty przez 
lornetkę: czarne maszyny, większe i szersze od tej, która go zraniła, ale z 
takimi samymi czarnymi krzyżami i swastykami. Miały bardzo długie kadłuby, 
które w polu widzenia obramowanych tęczą szkieł wyglądały jak niewielkie 
latające wagony towarowe.
  Natalia czesała się w hallu przy świecach. Elektryczności nie było.
  - I co? Czy to bombardowanie?
  - Bombardowanie. Lecą w inną stronę, przynajmniej te, które widziałem.
  - No, to chyba nie wrócę już do wanny.
  Grzmoty przybliżyły się. Usiedli na kanapie, paląc papierosy i 
spoglądając po sobie.
  - To jest podobne do zbliżającej się letniej burzy. Nie tak to sobie 
wyobrażałam - powiedziała dziewczyna niepewnym głosem.
  Odległy gwizd narastał i nagle pokojem wstrząsnął łoskot. Gdzieś stłukło 
się szkło, cała masa szkła. Natalia krzyknęła, ale nadal siedziała spokojna 
i wyprostowana. Rozległy się dwa bezpośrednio po sobie następujące wybuchy. 
Przez okna doleciały z ulicy przeraźliwe wrzaski, jęki i łoskot padających 
ceglanych murów.
  - Briny, czy nie powinniśmy zejść do piwnicy?
  - Lepiej nie ruszaj się.
  - Okay.
  Najgorsze chyba minęło. Bomby wybuchały wprawdzie to bliżej, to dalej, 
ale nie czuli już eksplozji w powietrzu, przez ściany, podłogę, zaciśnięte 
zęby. Stopniowo wszystko ucichło. Tylko na ulicy słychać było dzwonki, 
tupot stóp po jezdni, krzyki mężczyzn. Byron odsunął zasłony, otworzył okno 
i zamrugał w ostrym blasku słońca. Trochę dalej paliły się dwa rozbite 
domy. Ludzie kręcili się wśród rozrzuconych kawałów muru, lejąc wiadrami 
wodę na płonące ruiny. Natalia stała obok, gryząc wargi.
  - Te potworne niemieckie bękarty! O mój Boże, patrz, Briny. Patrz! - Z 
kłębiącego się dymu zaczęto wynosić bezwładne ciała. Wysoki mężczyzna w 
czarnym płaszczu gumowym wynosił dwójkę dzieci. - Czy moglibyśmy jakoś 
pomóc? Czy możemy cokolwiek zrobić?
  - Muszą tu być oddziały ochotnicze, Natalio, do których cywile mogą się 
zaciągnąć. Pielęgniarstwo, pogotowie ratunkowe, porządkowanie. Postaram się 
dowiedzieć.
  - Nie mogę na to patrzeć. - Odwróciła się od okna. Boso, niższa o parę 
cali bez obcasów, owinięta za dużym płaszczem, ze łzami w oczach, nie 
umalowaną, podniesioną ku Byronowi twarzą, Natalia Jastrow wyglądała na 
młodszą i o wiele słabszą niż zazwyczaj. - To było tak blisko. Mogli zabić 
nas oboje.
  - Następnym razem, jeżeli usłyszymy syreny, może powinniśmy skoczyć do 
piwnicy. Teraz już wiemy.
  - Że też ja cię w to wciągnęłam. To mnie bez przerwy gryzie. Twoi rodzice 
w Berlinie pewno umierają ze strachu o ciebie i...
  - Moi rodzice są ludźmi marynarki wojennej. To dla nich codzienna sprawa. 
Co do mnie, dobrze się bawię.
  - Bawisz się? - zmarszczyła się Natalia. - Co u diabła? Nie gadaj jak 
dzieciak.
  - Natalio, nigdy mi się nie przydarzyły tak pasjonujące przygody, i to 
wszystko, co chciałem powiedzieć. Nie wierzę, by mnie zabito, za nic nie 
chciałbym przepuścić czegoś takiego.
  - Byron, może nawet setki ludzi zginęły w ciągu ostatniej półgodziny, tu, 
za naszymi oknami! Czy nie widziałeś dzieci, które wyciągnięto z budynku?
  - Widziałem. Słuchaj, chciałem przez to tylko... - zawahał się, bo 
przecież nie chciał powiedzieć nic innego, jak to że się świetnie bawi.
  - To jest głupie, grubiańskie wyrażenie. Coś, co mógłby powiedzieć tylko 
Niemiec. - Otuliła się mocniej płaszczem: - Bawisz się! Leslie uważa, że 
jestem pomylona. To ty naprawdę jesteś niebywały.
  Potrząsając głową z odrazą, wróciła wolno do łazienki.
  
  
  12
  
  Powrót do Waszyngtonu był dla Puga takim samym wstrząsem jak ten, którego 
doznał w tysiąc dziewięćset trzydziestym pierwszym roku, wracając z Manili 
do kraju pogrążonego w wielkim kryzysie. Tym razem zaskoczyły go nie 
zmiany, lecz ich brak. Pełen obrazów hucznych parad i wojennej gorączki 
nazistowskich Niemiec, komandor miał takie uczucie, z jakim wychodzi się z 
filmu w technikolorze na szarą, spokojną ulicę. Nawet w Rotterdamie i 
Lizbonie czuło się przejęcie odgłosami wojny. Tutaj, gdzie kopuła Kapitolu 
i pomnik Waszyngtona lśniły w ponad trzydziestostopniowym upale, ludzie 
snuli się apatycznie w swoich sprawach. Huraganowy najazd na Polskę, który 
już wyglądał jak jeden z historycznych podbojów wszechczasów, w tym mieście 
zdawał się tak odległy jak wybuch wulkanu na Marsie.
  Pug siedział w jadalni Klubu Armii i Marynarki przy śniadaniu złożonym z 
wędzonych śledzi i jajecznicy. Jego wczorajsze przybycie do stolicy 
sprawiło mu nieoczekiwany zawód. Pracownik sekcji niemieckiej Departamentu 
Stanu, i to bardzo niskiej rangi, jak wynikało z jego maleńkiego, tandetnie 
umeblowanego pokoju bez okna, powiedział tylko, by oczekiwał na telefon 
jutro rano. I nic więcej.
  - Oho, ho, nasz przyjaciel, zapychacz ciasteczek!
  - Gdzie twoje sztuczkowe spodnie, Pug?
  Stała przed nim, szczerząc zęby, trójka kolegów z Akademii: Digger Brown, 
Paul Munson i Harry Warendorf. Choć z żadnym z nich komandor nie widział 
się od lat, usiedli przy jego stoliku, żartując i plotkując, jakby się 
spotykali codziennie. Przyjrzeli się sobie wzajemnie z wielkim 
zainteresowaniem, taksując, ile komu przybyło tłuszczu, a ubyło włosów. 
Munson nauczył się latać już w tysiąc dziewięćset dwudziestym pierwszym 
roku i obecnie był oficerem operacyjnym lotnictwa na lotniskowcu Saratoga. 
Digger Brown, dawny współlokator Puga, choć cerę miał ziemistą, nabrał 
wyglądu człowieka pewnego siebie. Miał do tego prawo, osiągnąwszy jako 
jedyny z nich funkcję zastępcy dowódcy na pancerniku! Warendorf, mózg całej 
trójki, był pechowcem jak Tollever. Wykonując rozkazy dowódcy flotylli, 
osadził swój niszczyciel we mgle na skałach u wybrzeży Kalifornii, wraz z 
półtuzinem innych. W rezultacie zesłano go do poławiaczy min, i tkwił tam 
nadal. 
  Pomimo niewybrednych żartów na temat jego obecnego zajęcia polegającego 
na wesołych zebraniach towarzyskich attache morskiego w Berlinie, wszyscy 
trzej rozmawiali z nim z dużą dozą zaciekawienia i szacunku. Na temat wojny 
w Europie zadawali nadzwyczaj naiwne pytania. Wszyscy byli pewni, że 
naziści mają przynajmniej dwukrotnie większe siły zbrojne niż w 
rzeczywistości, i że alianci są wobec nich prawie bezsilni. Znów uderzyło 
Puga, jak niewiele Amerykanie wiedzą o Europie, pomimo nieustannie 
płynącego z gazet i czasopism potoku sensacyjnych opowieści o nazistach; a 
także jak mało większość ludzi w ogóle wie o sprawach, nie związanych 
bezpośrednio z ich ciasną specjalizacją.
  - Jeśli tak to wszystko wygląda, czemuż, u diabła, Niemcy odnoszą takie 
zwycięstwa nad Polską? - spytał Warendorf, gdy wysłuchali z uwagą, choć nie 
do końca przekonani, jego oceny przeciwstawnych sił.
  - Można się tylko domyślać. Sądzę osobiście, że wykorzystują moment 
zaskoczenia. Mają przewagę materialną w decydujących punktach, koncentrację 
sił, lepsze dowodzenie, lepsze kierownictwo polityczne, lepsze wyszkolenie, 
fachowo przygotowany plan wojenny, zaś po drugiej stronie frontu, u 
Polaków, prawdopodobnie istnieje sporo wewnętrznego rozkładu, zamieszania i 
zdrady. Ale także Francuzi i Brytyjczycy, jak się zdaje, siedzą na tyłkach 
podczas strategicznie najwspanialszej okazji przeciw Hitlerowi, jaka 
kiedykolwiek im się nadarzy. Nie można wygrać meczu, nie wychodząc na 
boisko.
  Przez gońca wywołano go do telefonu. Nieznajomy, energiczny głos zapytał:
  - Komandor porucznik Henry? Witam na tych spokojnych wybrzeżach. Nazywam 
się Carton. Komandor Russel Carton. Jeżeli się nie mylę, to przez krótki 
czas byliśmy razem w Akademii Sztabu, walcząc z Japończykami na podłodze z 
linoleum pomalowanym jak szachownica.
  - Zgadza się, komandorze. Było to w tysiąc dziewięćset trzydziestym 
siódmym. Jeśli dobrze pamiętam, to Japończycy pobili nas na głowę. - Pug z 
wielkim wysiłkiem nie dopuścił, by w jego głosie słychać było zdumienie. 
Komandor Carton był adiutantem prezydenta Roosevelta do spraw marynarki 
wojennej.
  Ze słuchawki dobiegł chichot.
  - Mam nadzieję, że zapomniał pan, że to ja byłem admirałem, który zawalił 
sprawę. Kiedy mam pana zabrać? Audiencję mamy w południe.
  - Jak daleko mamy jechać?
  - Tylko za róg. Do Białego Domu. Ma pan być przyjęty przez prezydenta... 
Halo! Słyszy mnie pan?
  - Tak, sir. Powiedział pan: przyjęcie przez prezydenta. Czy przedtem 
otrzymam jakieś wskazówki?
  - Nic mi o tym nie wiadomo. Proszę włożyć biały mundur galowy. Czy mogę 
po pana przyjechać o jedenastej trzydzieści?
  - Rozkaz, sir.
  Komandor wrócił do stolika i zamówił jeszcze raz kawę. Koledzy nie 
zadawali żadnych pytań. Starał się siedzieć z obojętną miną, ale stare wygi 
niełatwo dawały się wyprowadzić w pole. Wiedzieli, że tak szybkie wezwanie 
z Berlina oznacza coś niezwykłego. I zapewne domyślili się, że ten telefon 
był dla niego zaskoczeniem. I tak nie miało to większego znaczenia.
  - Pug - zagadnął Munson - czy twój chłopak jest w Pensacoli? Lecę tam 
pojutrze, by rzucić kilka pereł mądrości na temat lądowania na 
lotniskowcach. Leć ze mną.
  - Jeśli tylko będę mógł, Paul. Zadzwonię.
  Pugowi zrobiło się przykro, gdy się pożegnali. Rozmowa o sprawach 
zawodowych, o manewrach, które planowali, przypominała mu zapach maszynerii 
okrętowej, morskiego powietrza, kawy pitej na mostku. Plotki o ostatnich 
awansach i przydziałach, podniecenie tym, że wypadki światowe toczą się 
szybciej, i rosną szanse na działanie i sławę - to był jego żywioł, który 
opuścił już na zbyt długo. Dał sobie ostrzyc włosy, osobiście wyczyścił 
buty do połysku, założył świeży pokrowiec na czapkę, wdział biały mundur z 
baretkami. Potem usiadł w hallu na trwające wieczność trzy kwadranse, 
łamiąc sobie głowę na temat bliskiego spotkania z Franklinem Rooseveltem i 
obawiając się tego. Spotkał go już kiedyś.
  Przez obrotowe drzwi wszedł marynarz i wywołał jego nazwisko. Pojechali 
wzdłuż kilku bloków szarym chevroletem marynarki wojennej. Oszołomiony Pug 
z trudem próbował podtrzymywać pogawędkę z komandorem Cartonem, potężnym 
mężczyzną o miażdżącym uścisku dłoni, noszącym na prawym ramieniu 
niebiesko-złote "plecionki wałkonia". Dla wtajemniczonych była to odznaka 
adiutanta prezydenta. Na innych stanowiskach akselbanty sztabowe nosiło się 
na lewym ramieniu.
  Dotrzymując kroku komandorowi, Pug przeszedł przez przestrzenne 
poczekalnie i korytarze Białego Domu.
  - Jesteśmy - powiedział wreszcie Carton, wprowadzając go do małego 
pokoju. - Proszę chwilę poczekać.
  Henry obejrzał wiszące na ścianach stare sztychy przedstawiające bitwy 
morskie, wyjrzał przez okno, przemierzył wielkimi krokami pokój, usiadł w 
ciężkim fotelu z brązowej skóry i znów zaczął krążyć po pokoju.
  Ciekaw był, czy prezydent go pamięta i miał nadzieję, że nie. W tysiąc 
dziewięćset osiemnastym roku Franklin Roosevelt, jako bardzo pewny siebie 
asystent Sekretarza Marynarki Wojennej, popłynął na niszczycielu do Europy. 
Oficerowie na okręcie, wśród nich także podporucznik Henry, podrwiwali 
sobie z niesłychanie wysokiego, bardzo przystojnego młodego człowieka o 
słynnym nazwisku, który bez przerwy popisywał się znajomością terminologii 
marynarskiej, a także pokonywaniem wszelkich schodków na okręcie jednym 
skokiem, na wzór starych wilków morskich. Poza tym nieustannie zmieniał swe 
dość dziwne ubrania. Wszyscy zgodzili się, że jest to człowiek czarujący, 
ale niepoważny, prawie zero, zepsute przez łatwe życie bogacza. Nosił 
binokle, naśladując tym swego wielkiego krewniaka, prezydenta Teddy'ego 
Roosevelta. Starał się także imitować jego hałaśliwe, męskie maniery. Lecz 
pedantyczna wymowa absolwenta Harvardu niweczyła do gruntu jego usiłowania, 
by wyglądać na swojego chłopa.
  Pewnego poranka podporucznik Henry ćwiczył codzienną, zwykłą gimnastykę 
na dziobie i ociekał potem. A że słodkiej wody było mało, oblewał się wodą 
morską z węża. Na nieszczęście okręt miał silne kołysanie wzdłużne, wąż 
wyrwał się mu z dłoni i trysnął fontanną wody przez właz do mesy 
oficerskiej, właśnie wtedy, gdy przechodził tamtędy Roosevelt w kurtce ze 
złotymi guzikami, białych flanelowych spodniach i słomkowym kapeluszu. 
Ubranie zostało zniszczone, a zarówno dowódca okrętu, jak i ociekający wodą 
asystent Sekretarza Marynarki ostro natarli niefortunnemu podporucznikowi 
uszu.
  Wreszcie drzwi się otworzyły.
  - W porządku, Pug, może pan wchodzić - powiedział kapitan Carton.
  Siedzący za biurkiem prezydent pomachał mu ręką.
  - Witaj! Cieszę się, że cię widzę! - Sympatyczny, rozkazujący głos 
arystokraty, tak dobrze znany Pugowi z przemówień radiowych, wstrząsnął nim 
właśnie przez swą prawdziwą familijność. Ujrzał jak przez mgłę, że znajduje 
się we wspaniałym, owalnym pokoju o żółtych ścianach, pełnym książek i 
obrazów. Obok prezydenta siedział, skulony w fotelu, ubrany w szary 
garnitur człowiek o szarej twarzy. Franklin Roosevelt wyciągnął rękę. - 
Połóż czapkę na biurko, komandorze, i siadaj. Może byś coś przegryzł? 
Właśnie jem lunch. - Na stoliku koło obrotowego krzesła prezydenta stała 
taca z napoczętą jajecznicą, tostami i kawą.
  Roosevelt był w koszuli, bez krawata. Od dwudziestu lat Pug widział go 
tylko na zdjęciach i w kronikach filmowych. Prezydent cerę miał jak dawniej 
i był jak dawniej wysoki, ale posiwiał, zestarzał się i bardzo utył. Choć 
jego prezencja dobitnie świadczyła, że piastuje wysoki i dostojny urząd, to 
w sposobie wysuwania dolnej szczęki pozostało coś z młodzieńczej próżności, 
która wywoływała drwiny młodych oficerów na pokładzie Davey. Zapadnięte 
oczy były bardzo bystre i błyszczące.
  - Dziękuję, panie prezydencie. Już jadłem.
  - Przy okazji, to jest Sekretarz Handlu, Harry Hopkins.
  Szary człowiek w fotelu rzucił Henry'emu krótki, ujmujący uśmieszek wraz 
ze zmęczonym gestem ręki, zamiast uścisku dłoni. Przechylając wielką głowę 
na jedno ramię, prezydent popatrzył na komandora z filuternym wyrazem 
twarzy.
  - No dobrze, Pug, czy nauczyłeś się już posługiwać wężem z wodą morską na 
pokładzie?
  - O Boże, sir? - Pug zakrył twarz rękami w udawanej rozpaczy. - Słyszałem 
o pana znakomitej pamięci, ale miałem nadzieję, że przynajmniej o tym pan 
zapomniał.
  - Ha, ha, ha! - wybuchnął śmiechem prezydent, odrzuciwszy głowę do tyłu. 
- Harry, ten młodzieniec w tysiąc dziewięćset osiemnastym roku absolutnie 
zrujnował najlepszą, jaką miałem w życiu, niebieską serżową kurtkę i 
słomkowy kapelusz. Myślałeś, że o tym zapomnę, tak? Do śmierci będę 
pamiętał. A teraz, gdy jestem Naczelnym Dowódcą Marynarki Stanów 
Zjednoczonych, co masz do powiedzenia na swoją obronę, Pugu Henry?
  - Panie prezydencie, cnota miłosierdzia jest największa u największych.
  - Oho! Bardzo dobrze. Baaardzo dobrze. Szybki refleks, Pug. - Spojrzał na 
Hopkinsa. - Ha, ha, ha! Też jestem miłośnikiem Szekspira. Dobrze 
powiedziane. Jest ci wybaczone.
  Roosevelt spoważniał. Rzucił okiem na komandora Cartona, który nadal stał 
na baczność obok biurka. Adiutant uśmiechem dał do poznania, że przeprasza 
i opuścił pokój. Prezydent zjadł trochę jajecznicy i nalał sobie kawy.
  - Co tam się dzieje w Niemczech, Pug? 
  Jak odpowiedzieć na tak niepoważnie sformułowane pytanie? Naśladując ton 
prezydenta, Victor Henry rzekł:
  - Mam wrażenie, sir, że odbywa się tam coś w rodzaju wojny.
  - Coś w rodzaju? Mnie się wydaje, że to wojna całą gębą. Opowiedz, jak to 
wygląda w twoich oczach.
  Victor Henry opisał najlepiej jak potrafił szczególną atmosferę Berlina, 
bagatelizowanie grozy wojny przez nazistów i ponury spokój berlińczyków. 
Wspomniał sterowiec holujący reklamę pasty do zębów nad stolicą Niemiec w 
dniu napaści na Polskę - prezydent na to mruknął i rzucił Hopkinsowi 
szybkie spojrzenie - a także zdjęcia w ostatnim numerze "Berliner Zeitung", 
który kupił w Lizbonie, ukazujące radosne tłumy Niemców opalających się na 
plażach lub dokazujących na łąkach podczas ludowych zabaw.
  Prezydent patrzył na Hopkinsa, którego długa, chuda i zakrzywiona twarz 
kojarzyła się Henry'emu z bananem. Hopkins wyglądał na chorego, nawet 
gorączkującego, ale spojrzenie miał myślące i pełne życia.
  - Czy sądzisz, że gdy Hitler skończy z Polską, zaproponuje zawarcie 
pokoju? Zwłaszcza, że jest tak nie przygotowany do wojny, jak mówisz? - 
spytał Roosevelt.
  - A co ma do stracenia, panie prezydencie? W obecnej sytuacji to nawet 
może mu się udać.
  Prezydent potrząsnął głową:
  - Nie znasz sytuacji Brytyjczyków. I oni wcale nie są lepiej 
przygotowani.
  - Przyznaję, że nie znam, sir.
  Po raz pierwszy cichym głosem odezwał się Hopkins:
  - Czy dobrze znasz Niemców?
  - Wcale nie tak dobrze, panie sekretarzu. Trudno ich rozgryźć. Ale, 
biorąc wszystko pod uwagę, jest tylko jedna, najważniejsza rzecz, którą 
koniecznie trzeba wiedzieć o Niemczech.
  - Tak? Jaka?
  - Jak ich pobić.
  Prezydent wybuchnął szczerym śmiechem człowieka kochającego życie i 
korzystającego z każdej okazji, by się roześmiać. 
  - Podżegacz wojenny, co? Czy sugerujesz, Pug, że powinniśmy się w to 
wmieszać?
  - Jestem absolutnie przeciw, panie prezydencie. Chyba że zostaniemy do 
tego zmuszeni.
  - Och, na pewno zostaniemy - rzucił Roosevelt, pochyliwszy się, by łyknąć 
kawy.
  To była najbardziej zadziwiająca niedyskrecja, jaką Victor Henry usłyszał 
w całym swym życiu. Ledwie mógł uwierzyć, że ten wielki człowiek to 
powiedział. Gazety i czasopisma pełne były gromkich prezydenckich 
oświadczeń, że Ameryka ma zamiar trzymać się od tej wojny z daleka. 
Roosevelt uprzejmie pochwalił raport o "Gotowości bojowej nazistowskich 
Niemiec", który, jak powiedział, przeczytał z wielkim zainteresowaniem. Ale 
jego następne pytania ujawniły, że z analizy sytuacji zapamiętał niewiele. 
Jego rozumienie ważnych faktów strategicznych o Niemczech nie było wiele 
lepsze niż Harry'ego Warendorfa czy Diggera Browna. Zadawał nawet takie 
same pytania, nawet to nieuniknione:
  - Jaki ten Hitler jest naprawdę? Czy z nim rozmawiałeś?
  Henry opisał przemówienie wojenne Führera w Reichstagu. Franklin 
Roosevelt żywo się tym zainteresował, wypytując, jak Hitler używa głosu i 
rąk i co robi w pauzach między zdaniami.
  - Mówiono mi - powiedział - że jego przemówienia przepisują na specjalnej 
maszynie z olbrzymimi czcionkami, aby nie musiał wkładać okularów.
  - Nic mi o tym nie wiadomo, sir.
  - Tak, dostałem tę informację z bardzo wiarygodnego źródła. Nazywają to 
"czcionka Führera". - Roosevelt westchnął, odwrócił się od stolika z 
jedzeniem i zapalił papierosa. - Nic nie może zastąpić osobistej obecności 
na miejscu, Pug. Oglądania na własne oczy, dotknięcia własnymi palcami. 
Tego mi właśnie brak na moim stanowisku.
  - Panie prezydencie, w końcu i tak wszystko się sprowadza do obiektywnych 
faktów i liczb.
  - To prawda, ale nazbyt często wszystko zależy od tego, kto pisze 
raporty. Twoje były doskonałe. W jaki naprawdę sposób udało ci się 
przewidzieć, że Hitler podpisze pakt ze Stalinem? Tutaj wszyscy osłupieli.
  - Przypuszczam, że zgodnie z prawami statystyki ktoś gdzieś musiał to 
zgadnąć na chybił-trafił. Przypadek zdarzył, że to byłem ja.
  - Nie, nie. Twój raport opierał się na ścisłym rozumowaniu. Prawdę 
powiedziawszy, doszły do nas pewne ostrzeżenia. Był przeciek z jednej - 
nieważne, której - ambasady niemieckiej i nasz Departament Stanu 
przepowiadał, że to może nastąpić. Cały kłopot w tym, że nikt nie miał 
ochoty uwierzyć. - Spojrzał na Hopkinsa z odcieniem złośliwości. - To 
odwieczny problem każdego wywiadu, nieprawdaż, Pug? Napływają dziwne 
informacje na wszelkie tematy, ale wtedy...
  Prezydentowi jakby nagle wyczerpał się temat rozmowy. Palił papierosa w 
długiej cygarniczce z miną człowieka zmęczonego, znudzonego i nieobecnego. 
Victor Henry chętnie by wstał w tym momencie, ale uważał, że prezydent 
powinien dać mu sygnał do odejścia. Teraz już poczuł się pewniej. 
Ostatecznie Roosevelt zachowywał się nie inaczej, jak odpoczywający przy 
lunchu dowódca floty, Pug zaś był przyzwyczajony do wielkopańskich manier 
admirałów. Wszystko wskazywało, że przebył Atlantyk w czasie wojny tylko po 
to, aby dostarczyć prezydentowi rozrywki w chwili wypoczynku.
  Hopkins spojrzał na zegarek.
  - Panie prezydencie, sekretarz i senator Pittman są już w drodze.
  - Tak szybko? W sprawie embarga? No, dobrze, Pug. - Henry poderwał się z 
miejsca i wziął czapkę. - Dziękuję ci za przybycie. To była interesująca 
rozmowa. Jeśli jest jeszcze coś, co twoim zdaniem powinienem wiedzieć, po 
prostu coś, co wyda ci się znaczące lub ciekawe, może do mnie napiszesz? 
Miło mi będzie coś takiego dostać. Mówię poważnie.
  Na tak groteskową propozycję, by pominąć drogę służbową, wbrew 
ćwierćwiekowym doświadczeniom i wyszkoleniu Henry'ego w marynarce, komandor 
zdobył się tylko na mrugnięcie i skinienie głową. Prezydent zauważył jego 
wyraz twarzy.
  - Oczywiście nic oficjalnego! Cokolwiek to będzie, to nie przysyłaj mi 
już więcej raportów. Ale teraz, gdy odnowiliśmy starą znajomość, dlaczego 
nie moglibyśmy pozostawać w kontakcie? Podobało mi się to, co napisałeś. Po 
prostu widziałem, jak ta baza łodzi podwodnych o piątej po południu staje 
się bezludną pustynią. To właśnie powiedziało mi wiele o nazistowskich 
Niemczech. Czasami taki drobny szczegół: choćby to, ile kosztuje bochenek 
chleba, jakie krążą dowcipy albo ten reklamowy sterowiec nad Berlinem, 
takie właśnie rzeczy mogą znaczyć więcej niż tasiemcowe sprawozdanie. 
Oczywiście oficjalne raporty też są potrzebne. Ale Bogu wiadomo, że mam ich 
aż nadto!
  Franklin Roosevelt spojrzał na komandora Henry'ego ostrym wzrokiem 
dowódcy, który wydał rozkaz i chce wiedzieć, czy został w pełni zrozumiany.
  - Tak jest, panie prezydencie - odpowiedział Henry.
  - O, i jeszcze coś przy okazji. Właśnie przed chwilą otrzymałem sugestię, 
byśmy pomagali aliantom. Oczywiście w tej zagranicznej wojnie jesteśmy 
całkowicie neutralni, niemniej jednak... - prezydent uśmiechnął się chytrze 
i rozejrzał po biurku zarzuconym papierami. Jego zmęczone oczy zabłysły, 
gdy wreszcie podniósł jeden z nich.
  - Mam. Składamy ofertę na zakup Queen Mary i Normandie i użyjemy je do 
ewakuacji Amerykanów z Europy. Jak wiesz, zostały tam na lodzie tysiące 
naszych obywateli. Co o tym sądzisz? Aliantom dałoby to kupę bardzo 
potrzebnych dolarów, a my mielibyśmy statki. To wspaniałe, luksusowe 
transatlantyki. Co o tym myślisz?
  Victor Henry spojrzał na Hopkinsa, a potem na prezydenta. Z całą 
pewnością pytanie zostało postawione serio. Obaj oczekiwali jego 
odpowiedzi.
  - Panie prezydencie, oceniam, że te statki są wyjątkowo cenne do 
prowadzenia wojny i sprzedanie ich byłoby szaleństwem. To znakomite 
transportowce dla wojska. W swej kategorii tonażowej są najszybszymi 
statkami jakie pływają po morzach; przy swej szybkości podróżnej mogą 
przegonić każdą łódź podwodną, bez konieczności zygzakowania, a po 
zdemontowaniu wyposażenia hotelowego uzyskają gigantyczną ładowność.
  - Czy tak brzmiała odpowiedź Departamentu Marynarki? - suchym tonem 
spytał prezydent Hopkinsa.
  - Muszę sprawdzić, panie prezydencie. Jeżeli dobrze pamiętam, ich opinia 
głównie dotyczyła kwestii, skąd wziąć na to pieniądze.
  Franklin Roosevelt w zamyśleniu pochylił głowę, po czym wyciągnął do 
komandora długą rękę i uścisnął mu dłoń z uśmiechem.
  - Czy wiesz, dlaczego nie zrobiłem wtedy jeszcze większej awantury o to 
ubranie? Bo twój dowódca powiedział, że jesteś jednym z najlepszych 
podporuczników, jakich spotkał w życiu. Nie zapomnij być ze mną w 
kontakcie.
  - Rozkaz, sir.
  W przedpokoju adiutant palił cygaro. Zobaczywszy Henry'ego wstał i 
strząsnął popiół.
  - I jak poszło?
  - Myślę, że nie najgorzej.
  - Z całą pewnością. Przeznaczono dla pana dziesięć minut, a rozmowa 
trwała prawie czterdzieści.
  - Czterdzieści! Szybko to przeszło. I co teraz? Nie mam wyraźnych 
poleceń. Mogę wracać prosto do Berlina czy jest coś jeszcze?
  - Co powiedział prezydent?
  - Myślę, że było to całkiem wyraźne pożegnanie.
  Komandor Carton uśmiechnął się.
  - No, to przypuszczam, że program został wypełniony. Ponowna audiencja 
tutaj nie jest przewidziana. Na wszelki wypadek proszę sprawdzić u Dowódcy 
Operacji Morskich. - Sięgnął do kieszeni munduru. - Jeszcze coś. Dostałem 
to przed chwilą z Departamentu Stanu.
  Była to koperta do korespondencji oficjalnej. Otwierając ją, Victor 
ujrzał cienki różowy blankiet telegraficzny.
  Do przekazania Stop Byron Henry zdrowy bezpieczny w Warszawie Stop 
oczekuje ewakuacji wszystkich neutralnych w tej chwili negocjowane z rządem 
niemieckim Stop Slote
  
  
  Widok Victora Henry'ego, wchodzącego do redakcji, rozczarował Hugha 
Clevelanda. Po prostu zwykły, krępy, szeroki w ramionach mężczyzna około 
pięćdziesiątki, o pospolitym wyglądzie, ogorzałej twarzy, ubrany w brązowy 
garnitur i czerwoną muszkę. Jego dobroduszne, choć równocześnie badawcze 
spojrzenie nie zdradzało człowieka szczególnie wyrafinowanego. Cleveland, 
mający za sobą tysiące wywiadów z różnymi ludźmi, ocenił, że Henry mógłby 
być zawodowym futbolistą, który stał się menadżerem, drwalem, może nawet 
inżynierem; porządnym Amerykaninem, dość inteligentnym, ale nikim 
nadzwyczajnym. Ponieważ jednak wiedział, że Madeline boi się i podziwia 
swego ojca, a Cleveland z każdym dniem nabywał większego zaufania do jej 
ocen, odezwał się tonem pełnym szacunku.
  - Komandor Henry? Miło pana poznać. Jestem Hugh Cleveland.
  - Halo. Mam nadzieję, że nie przeszkadzam. Pomyślałem sobie, że po prostu 
wpadnę na chwilę, by się rozejrzeć.
  - Cieszę się. Madeline robi chronometraż scenariusza. Tędy, proszę. - 
Poszli korytarzem z korkową podłogą i ścianami wyłożonymi zielonymi 
dźwiękoszczelnymi płytami. - Była zdumiona. Myślała, że przebywa pan w 
Niemczech.
  - W tej chwili jestem tutaj.
  Madeline, szeleszcząc ciemnoszarą plisowaną spódnicą, noszoną do 
jaśniejszej bluzki, wypadła zza drzwi z napisem: Nie wchodzić i rzuciła się 
ojcu na szyję.
  - Rany, tato, co za niespodzianka! Czy wszystko w porządku?
  - W najdoskonalszym. - Przyjrzał się jej zmrużonymi oczami. Wyglądała o 
wiele doroślej, była też radośnie podniecona. - Jeśli jesteś zajęta - 
powiedział - to sobie pójdę i porozmawiamy później.
  - Nie, nie, komandorze - wtrącił się Cleveland. - Proszę wejść i 
posłuchać. Mam zaraz wywiad z Edną May Pelham.
  - O?! Z autorką "The General's Lady"? Przeczytałem to w samolocie. Niezła 
powiastka.
  Weszli do małego studia, stylizowanego na bibliotekę fałszywą boazerią i 
atrapami książek na półkach. Cleveland zwrócił się do białowłosej, o 
ostrych rysach twarzy, autorki:
  - Oto jeszcze jeden wielbiciel pani książki, miss Pelham. Komandor Henry 
jest naszym attache morskim w Berlinie.
  - Coś podobnego! No, to witam - kobieta pomachała binoklami w stronę 
Puga. - Czy będziemy się trzymać z dala od tej idiotycznej wojny, 
komandorze?
  - Mam nadzieję.
  - Ja też. Miałabym znacznie większą, gdyby ten człowiek w Białym Domu 
padł trupem.
  Pug usiadł w fotelu pod ścianą, słuchając, jak tamci dwoje czytają 
scenariusz. Pisarka, robiąc kwaśne uwagi o współczesnej literaturze, 
oświadczyła, że jeden ze słynnych autorów jest nieprzyzwoity, inny 
niechlujny, a trzeci znów powierzchowny. Zaczął rozmyślać o swym 
wczorajszym spotkaniu z "tym człowiekiem z Białego Domu". Wydawało mu się, 
że został wezwany pod wpływem przypadkowego impulsu i że wydał kilka 
tysięcy dolarów z państwowych funduszy na bezsensowną gadaninę przy 
jajecznicy. Z porannych gazet wynikało, że wczorajszy dzień prezydenta 
wypełniony był wydarzeniami o wielkim znaczeniu. Wieloszpaltowy artykuł 
wstępny miał nagłówek: "Roosevelt ogłasza ograniczony stan pogotowia 
narodowego". Inne tytuły na pierwszych stronicach zaczynały się od "Fdr" 
albo "Prezydent". W ciągu tego dnia zreorganizował dwa ważne organy 
rządowe, zniósł kwotę importową cukru, miał spotkanie z przywódcami 
Kongresu na temat rewizji ustawy o neutralności. Wszystkie te rzeczy zrobił 
rumiany pan w koszuli bez krawata, niezdolny ruszyć się zza biurka, lecz 
tak pełen werwy, że zapominało się o jego kalectwie. Pug chciałby wierzyć, 
że powiedział choćby jedno zdanie, zrobił jeden komentarz, które 
rozjaśniając umysł prezydenta, usprawiedliwiłyby całą podróż. Ale nie 
potrafił. Komentarze na temat Niemiec spłynęły po prezydencie podobnie, jak 
raport o ich gotowości bojowej. Roosevelta zainteresowały głównie szczegóły 
techniki oratorskiej Hitlera i koloryt lokalny Berlina. Życzenie 
prezydenta, by Pug nadsyłał mu listy z plotkami, ocenił jako dziwaczne, 
może nawet bezsensowne. Przez pierwsze minuty rozmowy Victor Henry, który 
był pod urokiem, który prezydent Roosevelt roztaczał przez swe ciepło i 
dobry humor, znakomitą pamięć i łatwość wybuchania śmiechem. Ale 
przemyślawszy wszystko na nowo, komandor nie był pewien, czy prezydent 
zachowywałby się inaczej wobec człowieka odwiedzającego go w gabinecie, by 
mu wyczyścić buty.
  Ocknął się na głos Madeline, zniekształcony przez głośnik:
  - Czternaście minut i dwadzieścia sekund, mister Cleveland.
  - Znakomicie. Jest pani gotowa do nagrania, miss Pelham?
  - Nie. To wszystko o Hemingwayu jest stanowczo zbyt grzeczne. Potrzebuję 
jeszcze jakieś pół godziny na dopracowanie scenariusza. I do tego mocnej 
herbaty z cytryną.
  - Tak, madame. Słyszałaś, Madeline? Załatw to.
  Cleveland zaprosił komandora do swego pokoju i poczęstował cygarem. 
Pugowi nie spodobało się, że radiowiec przerzucił jedną nogę przez poręcz 
fotela. Swego czasu bardzo zdecydowanie oduczył tego Byrona.
  - Sir, może pan być dumny z Madeline. To niezwykła dziewczyna.
  - W jaki sposób niezwykła?
  - To można wyliczyć. Wszystko, co się jej mówi, rozumie od razu. A jeżeli 
nie rozumie, to pyta. Jeśli ją posłać, by coś przyniosła lub coś zrobiła, 
przynosi albo robi. I nie mówi wiele na ten temat. Nie słyszałem jeszcze, 
żeby się skarżyła. Nie boi się ludzi. Każdemu mówi to, co myśli, ale nigdy 
obraźliwie. Można na niej polegać. Czy w marynarce wojennej takich 
odpowiedzialnych ludzi spotyka się na każdym kroku? W naszej robocie są 
mniej więcej tak pospolici, jak gigantyczne pandy. Szczególnie dziewczęta. 
Miałem w tym biurze tabun takich zupełnie do niczego. Wiem, że pan chce, by 
wróciła do szkoły i że w przyszłym tygodniu powinna odjechać. Martwię się z 
tego powodu.
  - Ma dopiero dziewiętnaście lat.
  - Jest lepsza niż dwudziestopięcioletnie i trzydziestoletnie kobiety, 
które ze mną pracowały.
  Cleveland uśmiechnął się. Był zupełnie swobodny w zachowaniu, miał 
zaraźliwy uśmiech i naturalne ciepło. W ogromnym pomniejszeniu przypominał 
tym Roosevelta. Sam Pug nie miał ani śladu tych cech. "Niektórzy ludzie to 
mają, inni nie" - pomyślał. W marynarce niezbyt ceniono takie charaktery. 
Uważano takich ludzi za wazeliniarzy. Szybko pięli się w górę, ale 
nadmiernie wierząc w swój urok, stawali się zbyt śliscy i spadali w dół.
  - Chciałbym, żeby choć część tych znakomitych kwalifikacji objawiała w 
szkole. I nie podoba mi się pomysł, by dziewiętnastoletnia dziewczyna 
mieszkała samotnie w Nowym Jorku.
  - Sir, nie mam zamiaru spierać się z panem, ale Waszyngton to też nie 
klasztor. To kwestia wychowania i charakteru. Madeline jest pierwszorzędną, 
godną zaufania dziewczyną.
  Pug mruknął coś nieobowiązująco.
  - Sir, a gdyby pan wziął udział w naszym programie? Byłby to dla nas 
zaszczyt.
  - W programie? Żartuje pan. Jestem nikim.
  - Amerykański attache morski w nazistowskich Niemczech na pewno jest 
kimś. Może pan wystąpić o zwiększenie naszej gotowości bojowej, albo o 
marynarkę zdolną działać na obu oceanach równocześnie. Występował u nas 
admirał Prebble.
  - Wiem o tym. Właśnie w ten sposób się dowiedziałem, czym się zajmuje 
moja córeczka.
  - Czy zechce pan to rozważyć?
  - Za żadne skarby świata. - Lodowaty ton Puga wynikał nie tylko z jego 
zdecydowanej odmowy, ale także podejrzenia, że wychwalanie Madeline nie 
było niczym więcej niż próbą wciskania mu wazeliny.
  - Mam nadzieję, że propozycja pana nie uraziła. - Cleveland wyszczerzył 
zęby i przeczesał palcami gęstą blond czuprynę. Miał gładko wygoloną twarz 
o różowej cerze i dobrze wyglądał w studenckiej marynarce i luźnych 
spodniach, choć Victor Henry uważał, że noszenie kraciastych, wielobarwnych 
skarpetek to już za wiele. Cleveland nie spodobał mu się, ale rozumiał, że 
dla córki praca z człowiekiem o tak wielkomiejskim stylu może być bardzo 
pociągająca.
  Później Madeline oprowadzała ojca po rozgłośni. Niektóre korytarze 
wyglądały jak wnętrza okrętu wojennego: zapchane elektroniką i tysiącami 
powiązanych w pęczki kolorowych przewodów. To zainteresowało Puga. Chętnie 
obejrzałby schematy połączeń i dowiedział się, w jaki sposób z tego 
centralnego układu nerwowego pompuje się na cały kraj programy radiowe. 
Same studia wydały mu się urządzone głupio i tandetnie, zwłaszcza teraz, 
gdy Hitler zaatakował Polskę. Pełne były ogromnych tekturowych dekoracji 
butelek z aspiryną, tub pasty do zębów i pomp benzynowych. W takim to 
otoczeniu, w migotliwym czerwonym świetle, śpiewali piosenkarze; 
przybierając dziwaczne pozy, komicy wygłupiali się i wyczyniali grymasy, a 
publiczność chichotała. Tutaj, w samym sercu amerykańskiego systemu 
informacyjnego, wojna wywołana przez Niemcy zdawała się mieć nie większe 
znaczenie niż bijatyka między Zulusami.
  - Madeline, co widzisz interesującego w tych piramidalnych bzdurach? - 
zapytał, gdy wyszli z próby programu rozrywkowego. Jego gwiazdor, ubrany w 
hełm strażacki, polewał wodą z syfonu dyrygenta, piosenkarkę i publiczność.
  - Ten człowiek, tato, ciebie nie bawi. Ale miliony słuchaczy za nim 
szaleją. Dostaje piętnaście tysięcy dolarów na tydzień.
  - A to jest już zupełnie nieprzyzwoite. To więcej niż roczna pensja 
kontradmirała.
  - Tato, w ciągu dwóch tygodni poznałam tutaj fantastycznych ludzi. 
Spotkałam Gary Coopera. Właśnie dziś spędziłam dwie godziny z panną Pelham. 
Czy wiesz, że byłam na lunchu z Dowódcą Operacji Morskich? Ja?
  - Tak, słyszałem. A jaki jest ten facet, Cleveland?
  - Błyskotliwy.
  - Żonaty?
  - Ma żonę i troje dzieci.
  - Kiedy początek roku szkolnego?
  - Tato, czy naprawdę muszę tam wracać?
  - A czyż kiedykolwiek braliśmy pod uwagę coś innego?
  - To okropne. Tutaj czuję się tak, jakbym wstąpiła do marynarki. Bardzo 
bym chciała tu zostać.
  Lodowatym spojrzeniem Pug zmusił córkę do milczenia.
  Wrócili do jej maleńkiego pokoju, odgrodzonego od biura Clevelanda cienką 
ścianką działową. Paląc jednego papierosa za drugim, komandor milczał 
siedząc w fotelu i przyglądał się pracy Madeline. Zauważył jej porządnie 
prowadzoną kartotekę, jej wykaz czynności, zwięzły sposób prowadzenia 
rozmów telefonicznych, własnoręcznie zrobione zestawienie zaproszonych lub 
przewidzianych w programie na wrzesień gości oraz znanych osobistości, 
które mają przybyć do Waszyngtonu. Zauważył, jak jest pogrążona w pracy. 
Podczas spaceru po rozgłośni tylko przelotnie zapytała o sprawy rodzinne. 
Żadnego pytania na temat Niemiec, nawet tego, jaki ten Hitler jest 
naprawdę.
  Odchrząknął.
  - Aha, Madeline, tak się składa, że wybieram się do portu wojennego 
Brooklyn na kolację na pokładzie Colorado. Pierwszym oficerem jest tam 
Digger Brown. Wiesz, ten ojciec Freddiego Browna. Może poszłabyś ze mną? Co 
się stało? Skąd taka mina?
  Madeline westchnęła.
  - Och, tato, oczywiście, że przyjdę. Przecież tak rzadko się widujemy. 
Spotkamy się o piątej albo...
  - Miałaś inne plany?
  - No wiesz, nie spodziewałam się, że spadniesz tu jak grom z jasnego 
nieba. Miałam iść na kolację i do teatru z dzieciakami.
  - Jakimi dzieciakami?
  - No, po prostu z dzieciakami pracującymi w Cbs. Paru pisarzy, muzyków, 
aktorka, dziewczyny pracujące jak ja w programach informacyjnych. Jest nas 
ośmioro, taka paczka.
  - Chciałem zauważyć, że w mesie będzie kilku bystrych podporuczników.
  - Właśnie. Podporuczników.
  - Słuchaj, nie chcę cię ciągnąć na siłę.
  - Widzisz, to wszystko skończy się tak, że ty będziesz rozmawiał z 
komandorem Brownem, a ja spędzę jeszcze jeden wieczór z bystrymi 
podporucznikami. Czy nie moglibyśmy zjeść śniadania jutro rano? Przyszłabym 
po ciebie do hotelu.
  - Świetny pomysł. Te twoje dzieciaki... Przypuszczam, że ci młodzieńcy to 
typy z show biznesu, o marnej raczej reputacji.
  - Naprawdę się mylisz. Są poważni i inteligentni.
  - To jednak cholernie dziwne, że właśnie na to wpadłaś. Rzecz jak 
najdalsza od zainteresowań matki czy moich.
  Madeline spojrzała na niego z ukosa.
  - Jesteś pewien? Czy matka nigdy ci nie mówiła, że chciała zostać 
aktorką? Że całe jedno lato spędziła tańcząc w wędrownym kabarecie 
muzycznym?
  - Oczywiście. Ale miała wtedy siedemnaście lat. To był młodzieńczy 
wybryk.
  - Tak? No więc, kiedy raz poszłyśmy na strych, to musiało być w naszym 
domu w Nag's Head, przypadkiem natrafiła na parasolkę, której używała w 
swym solowym tańcu. Starą, pogniecioną parasolkę z pomarańczowego papieru. 
I tam właśnie, na brudnym strychu, mama zrzuciła pantofle, otworzyła 
parasolkę, zadarła spódnicę i wykonała dla mnie cały swój taniec. I 
śpiewała przy tym "Czing-czing-czalla-ua Chineczka". Miałam wtedy dwanaście 
lat, ale wszystko pamiętam. Mama wymachiwała nogami do samego sufitu, 
naprawdę. Mój Boże, ależ się wtedy zgorszyłam.
  - A, tak, "Czing-czing-czalla-ua Chineczka" - powtórzył Pug. - Pokazała 
to i mnie, dawno, dawno temu. Zanim jeszcze wzięliśmy ślub. No dobrze, idę 
na Colorado. Jutro po śniadaniu odlatuję do Pensacoli na spotkanie z 
Warrenem. Jeśli uda mi się potwierdzić rezerwację biletu, pojutrze wracam 
do Berlina.
  Madeline wstała i objęła ojca. Pachniała słodko i powabnie, a jej twarz 
jaśniała młodością, zdrowiem i szczęściem.
  - Proszę, tato. Pozwól mi pracować. Proszę.
  - Napiszę do ciebie albo zatelegrafuję z Berlina. Muszę to omówić z 
Czing-czing-czalla-ua Chineczką.
  
  
  Zapach portu w brooklińskiej stoczni marynarki wojennej, stojące równym 
rzędem niszczyciele z czerwonymi światłami pozycyjnymi, Colorado oświetlony 
od dziobu do rufy, z lufami wielkich dział głównych baterii skierowanymi 
skośnie na burtę do przeglądu gwintowania - wszystko to dla Victora 
Henry'ego tchnęło takim poczuciem spokoju, jakiego doznają inni mężczyźni 
zamknąwszy się w swej jaskini z drinkiem i cygarem.
  Jeśli w ogóle miał na tej ziemi swój dom, to był nim pancernik. Składany 
w różnych epokach i miejscach, z różnego rodzaju stalowych płyt i silników, 
przyjmujący odmienne kształty pod wieloma nazwami, pancernik był zawsze tym 
samym: najpotężniejszym pływającym po morzach okrętem wojennym. Tysiące 
razy zmieniała się jego wielkość, model, system napędowy, pancerz, 
uzbrojenie, systemy komunikacji wewnętrznej i układy zasilania; tysiące 
rytuałów i zwyczajów, spajających całą załogę, od kapitana do najmłodszego 
pomocnika mechanika, w jeden wypełniony wolą i inteligencją, godny zaufania 
organizm. Jeśli w ten sposób widziało się pancerniki, to istniały one już w 
czasach Fenicji i Rzymu i zawsze będą istnieć - ożywiony szczyt ludzkiej 
wiedzy i umiejętności; pływający twór wysokiej techniki, służący tylko 
jednemu celowi: panowaniu na morzach. Była to jedyna rzecz na świecie, 
której Victor Henry oddał się w całości. Bardziej niż własnej rodzinie, 
znacznie bardziej niż tej mglistej abstrakcji, zwanej marynarką wojenną. 
Był on człowiekiem stworzonym dla pancerników.
  Wraz z innymi absolwentami o najwyższej lokacie rocznika tysiąc 
dziewięćset trzynastego Akademii, natychmiast po jej ukończeniu zaokrętował 
się na pancernik. Oczywiście służył i na mniejszych jednostkach. Ale w 
sercu miał wypisane słowo "pancerniki" i wracał na nie bez ustanku. Jego 
błyskotliwym osiągnięciem było wygranie dwa razy pod rząd, podczas 
pełnienia funkcji oficera artylerii na West Virginia zawodów artyleryjskich 
floty o proporzec zwany Meatball Pennant. Wymyślony przezeń system 
szybkiego podawania szesnastocalowych pocisków z magazynów do wież 
artyleryjskich stał się regulaminowym w całej marynarce. Jedyne, czego 
chciał Pug, to zostać zastępcą dowódcy na pancerniku, następnie jego 
dowódcą i na koniec admirałem dowodzącym dywizjonem tych okrętów. Więcej od 
życia nie wymagał. W jego oczach nominacja na dowódcę takiego dywizjonu 
była tym, czym dla innych zostać prezydentem, królem lub papieżem. 
Podążając za szybkonogim, wyprostowanym łącznikiem przez niepokalanie białe 
korytarze do mesy starszych oficerów, Pug pomyślał, że każdy miesiąc 
spędzony w Berlinie podcina podstawy do takich nadziei na przyszłość.
  Siedzący u szczytu stołu Digger Brown dopiero od sześciu tygodni był 
zastępcą dowódcy na Colorado. Sypiąc dowcipami, starał się wprowadzić 
młodszych stopniem oficerów w swobodny nastrój. Digger był człowiekiem 
dużego formatu i w razie potrzeby z równą naturalnością umiał się 
doprowadzić do imponującego wybuchu złości. Styl zachowania Puga był 
bardziej monotonny. Jego dość ubogie poczucie humoru sprowadzało się do 
wypowiadania gryząco ironicznych uwag. Postanowił, że jako zastępca dowódcy 
- oczywiście jeśli uzyska taką nominację - będzie milczący i oschły. Będą 
go za to nazywali nudnym, cierpkim sukinsynem. Na ocieplanie stosunków i 
nawiązywanie przyjaźni zawsze jest czas, a robotę należy zacząć wykonywać w 
chwili, gdy się po raz pierwszy postawi nogę na pokładzie. Do smutnych 
prawd życiowych należała i ta, że wszyscy, także i on sam, pracowali o 
wiele szybciej dla szefa znanego jako sukinsyn, a szczególnie jako sukinsyn 
dobrze znający się na robocie. Na West Virginia Pug był znienawidzony do 
chwili, gdy na noku rei zawisł proporczyk Meatball. Od tego momentu stał 
się najpopularniejszym oficerem na okręcie.
  W tej chwili celem żartów Diggera był oficer łączności, chudy i posępny 
południowiec. Niedawno Colorado dostał nową, potężną radiostację foniczną, 
działającą na zasadzie odbijania fal od warstwy Heavyside'a (Warstwa 
Heavyside'a - warstwa bardzo silnie zjonizowanej atmosfery znajdująca się 
na wysokości 100-120¬7¦km.) pod ostrym kątem. W pomyślnych warunkach 
atmosferycznych można było rozmawiać bezpośrednio z okrętami na wodach 
europejskich. Digger przeprowadził taką rozmowę ze swym bratem, pierwszym 
mechanikiem na Marblehead, zakotwiczonym na redzie Lizbony. Od tej pory 
łącznościowiec flirtował za pośrednictwem radiokabiny na Marblehead ze swą 
dawną dziewczyną w Barcelonie. Digger dowiedział się o tym trzy dni temu i 
ciągle robił sobie żarty na jego temat.
  - Słuchaj, Digger, czy to dobrze działa? - spytał Pug. - Naprawdę 
rozumiałeś, co mówił Tom?
  - Och, każdziutkie słowo. Zadziwiające.
  - Jak sądzisz, czy mógłbym porozmawiać z Rhodą w Berlinie?
  - Pugowi przyszło na myśl, że byłaby to okazja do poinformowania żony o 
Madeline, a może nawet podjęcia decyzji.
  Radiooficer, wykorzystując możliwość przerwania nieprzyjemnych docinków, 
natychmiast wtrącił:
  - Kapitanie, wiem, że w tej chwili możemy się połączyć z Marblehead. A 
złapanie połączenia telefonicznego z Lizbony do Berlina powinno być łatwe.
  - Która tam wtedy będzie? - spytał Brown. - Druga, trzecia nad ranem?
  - Druga, sir.
  - Chcesz jej przerwać miłą drzemkę, Pug?
  - Chyba jednak tak.
  Porucznik starannie zwinął serwetkę, włożył do kółka ze swymi inicjałami 
i wyszedł.
  Zaczęto rozmawiać o Niemcach i o wojnie. Oficerowie pancernika, jak 
większość ludzi, byli skłonni podziwiać i przeceniać nazistowską machinę 
wojenną. Porucznik o młodzieńczej twarzy wyrażał opinię, że marynarka 
buduje więcej jednostek desantowych, niż się o tym pisze.
  - Jeśli Stany wezmą udział w wojnie - oświadczył - desantowanie będzie 
prawie wyłącznym zadaniem marynarki, gdyż Niemcy do tej pory prawdopodobnie 
obsadzą wszystkie wybrzeża Europy.
  Digger Brown zaprosił gościa do swej kabiny na kawę. Rozkazał wyjść swemu 
filipińskiemu stewardowi i rozwalił się na eleganckiej skórzanej kanapie. 
Niedbałym zachowaniem podkreślał własną dumę ze sprawowanej funkcji. 
Zaczęli plotkować o kolegach z Akademii; kilku smakowitych rozwodach, 
jednym przedwczesnym zgonie, świetnym prymusie, który popadł w alkoholizm. 
Digger skarżył się na ciężką pracę zastępcy dowódcy na pancerniku. Jego 
komandor uzyskał swe stanowisko dzięki zbiegowi okoliczności, czarowi 
osobistemu i cudownie pięknej żonie. Innych kwalifikacji nie posiadał, a 
jego sposób dowodzenia okrętem z pewnością w końcu przyprawi Diggera o atak 
serca. Dyscyplina na pancerniku była od góry do dołu rozluźniona, Brown już 
zdążył stać się niepopularny, wprowadziwszy wymagający program ćwiczeń, i 
tak dalej. Pug pomyślał, że jak na starego przyjaciela, Digger zbytnio się 
popisuje. Wspomniał więc, że przyleciał z Berlina na rozmowę z prezydentem. 
Digger zmienił się na twarzy.
  - To mnie nie dziwi - powiedział. - Pamiętasz ten telefon, który dostałeś 
w Klubie Armii i Marynarki? Powiedziałem wtedy kumplom, że idę o zakład, iż 
jest z Białego Domu. Szczęściarz z ciebie, Pug.
  Odebrawszy Diggerowi wiatr z żagli, Victor Henry zamilkł, 
usatysfakcjonowany. Brown czekał chwilę, nabił fajkę, zapalił ją i wreszcie 
odezwał się:
  - Jaki naprawdę jest ten Roosevelt, Pug?
  Henry rzucił parę banalnych zdań na temat urokliwego magnetyzmu 
osobowości prezydenta.
  Zastukano do drzwi. Wszedł oficer łączności.
  - Połączyliśmy się z Marblehead natychmiast, sir. Cały ten czas zabrało 
nam czekanie na rozmowę z Berlinem. Jak brzmiał ten numer?
  - Pug powtórzył numer swego domu. - Tak, sir, to się zgadza. Numer nie 
odpowiada.
  Spojrzenia Diggera Browna i Victora Henry'ego spotkały się na moment.
  - O drugiej nad ranem? Może pan spróbuje jeszcze raz. Wygląda na mylne 
połączenie.
  - Łączyliśmy się trzy razy, sir.
  - Może wyjechała z miasta - rzucił Henry. - Proszę się już tym nie 
kłopotać. Dziękuję. 
  Porucznik wyszedł. Digger w zamyśleniu pykał fajkę.
  - Och, zupełnie zapomniałem, że Rhoda wyłącza na noc telefon w sypialni - 
dodał Henry. - Jeśli drzwi są zamknięte, może nie usłyszeć dzwonka w 
bibliotece.
  - A, rozumiem - odrzekł Digger. Znów zaczął pykać i przez chwilę żaden z 
nich się nie odezwał.
  - No tak. Myślę, że pora wracać.
  Digger Brown odprowadził gościa do trapu, tocząc dumnym wzrokiem po 
ogromnym głównym pokładzie, wysoko uniesionych lufach armatnich, 
nieskazitelnie umundurowanym wachtowym.
  - Na górze wszystko we wzorowym porządku - oświadczył. - To minimum tego, 
co wymagam. No, życzę szczęścia na linii frontu, Pug. I ucałuj ode mnie 
Rhodę.
  - Jeśli nadal tam jest, to chętnie.
  Roześmieli się obaj.
  
  
  - Cześć, tato!
  Warren, w hełmie i lotniczej kurtce, czekał na lotnisku Pensacola na 
lądowanie samolotu Paula Munsona. Uścisk ręki syna, szybki i mocny, 
powiedział Pugowi, jak bardzo Warren jest dumny z tego, co teraz robi. Z 
opalonej na brąz twarzy promieniowało podniecenie. 
  - Powiedz mi, skąd ta wspaniała opalenizna? - spytał Pug. Z całym 
rozmysłem zignorował świeżą bliznę na czole Warrena. - Myślałem, że tu, w 
klasach szkolnych, wyciskają z was siódme poty, więc spodziewałem się, że 
będziesz wyglądał jak robak, który wypełzł spod skały.
  Warren wybuchnął śmiechem.
  - Tak się złożyło, że kilka razy byłem na morskich połowach, daleko w 
Zatoce. Szybko się opalam.
  Przez całą drogę do hotelu oficerskiego Warrenowi nie zamykały się usta. 
Opowiadał, że w szkole lotniczej wszystko aż huczy. Nazajutrz po 
hitlerowskiej inwazji na Polskę Waszyngton polecił potroić liczbę 
studentów, a roczny kurs nauki skrócić do sześciu miesięcy. Szkoła więc - 
jak to określono - "stłoczyła program". Według starego planu zajęć student 
najpierw kończył szkołę na powolnych maszynach patrolowych, przechodził na 
samoloty zwiadowcze, a jeśli był dobry, przenoszono go do Piątej Eskadry na 
myśliwce. Obecnie przydziela się uczniów wprost do patrolowców, zwiadu lub 
myśliwców, i tam już zostają. Listy przydziałów mają być wywieszone rano. 
Warren oddałby życie za dostanie się do Piątej Eskadry. Wszystko to zdążył 
powiedzieć, nim przyszło mu do głowy, żeby zapytać o sprawy rodzinne.
  - Na miły Bóg, Briny w Warszawie? Ależ Niemcy walą w to miasto jak w 
bęben! 
  - Wiem. Ale już dawno przestałem się martwić o Byrona. Wypełznie z gruzów 
z czyimś złotym zegarkiem w zębach.
  - Ale co on tam robi? 
  - Pogonił za dziewczyną.
  - Naprawdę? Ale bomba! Jaką dziewczyną?
  - Żydówką, członkinią Phi Beta, uniwersytet Radcliffe.
  - Żartujesz, Briny?!
  - Zgadza się.
  Z wymownym spojrzeniem, zdumionym i smętnym, Warren zmienił temat.
  Na wykładzie Paula Munsona frekwencja była zadziwiająco duża. Do małej 
salki wepchnęło się ze dwustu kandydatów na lotników: młodych ludzi w 
mundurach khaki, krótko ostrzyżonych, z wyrazistymi, inteligentnymi 
twarzami. Jak większość marynarzy, Paul nie był dobrym mówcą, ale studenci 
słuchali go w napięciu, ponieważ uczył ich, jak się nie dać zabić. Za 
pomocą przezroczy i wykresów, z masą żargonu zawodowego, a od czasu do 
czasu rzucając gruby żart, wyjaśniał im, co jest najniebezpieczniejsze przy 
lądowaniu na lotniskowcu, w jakich chwilach decydują się sprawy życia i 
śmierci, co należy robić w razie rozbicia się i tym podobne wesołe sprawy. 
Żarty dotyczące możliwości ich własnej śmierci studenci przyjmowali 
wybuchami śmiechu. Od stłoczonych ciał bił mocny, męski zapach szatni przy 
sali gimnastycznej. Pug dostrzegł Warrena, siedzącego o jeden rząd przed 
nim po drugiej stronie sali, wyprostowanego i pełnego skupionej uwagi - 
jedna więcej krótko ostrzyżona głowa wśród innych. Pomyślał o Byronie w 
Warszawie, pod niemieckimi bombami. Przyszło mu do głowy, że ojców, którzy 
mają dorosłych synów, czeka ciężkich dziesięć lat.
  Po wykładzie Warren powiedział, że kongresman Izaak Lacouture, ten 
właśnie, który zabrał go na połów morski, zaprasza ich na kolację do 
nadmorskiego klubu. Lacouture był prezesem klubu, a zanim został 
kongresmanem, był prezesem największej firmy w Pensacoli, "Zatokowego 
Towarzystwa Drewna i Papieru".
  - Bardzo mu zależy na poznaniu ciebie - zaznaczył Warren, gdy wracali do 
hotelu oficerskiego.
  - Dlaczego?
  - Interesuje go wojna i Niemcy. Ma nader zdecydowane opinie na ten temat.
  - Dlaczego tak nagle cię pokochał?
  - No cóż, ta jego córka, Janice, i ja także, dlaczegoś tam lecimy na 
siebie - odparł Warren ze znaczącym uśmiechem.
  Od pierwszego rzutu oka na Janice Lacouture Victor Henry zdecydował, by 
nie wspominać synowi o Pameli Tudsbury. Jakież szanse miała drobna 
angielska dziewczyna w nie zwracających uwagi sukienkach w porównaniu z 
magnetyczną blondynką, pokazującą za każdym ruchem i obrotem olśniewające 
nogi; pewną siebie, promienną Amerykanką o książęcej postawie i ślicznej 
twarzy, z lekką tylko skazą w postaci krzywych zębów? Janice przypominała 
Rhodę z czasów młodości, otoczoną chmurą różowego jedwabiu, słodko 
pachnącą, ponętną i pełną dziewczęcego wdzięku. Od tamtych czasów zmienił 
się slang, skróciły spódnice. Dziewczyna wyglądała też inaczej i 
zachowywała się mądrzej. Powitała Puga z dokładnie takim szacunkiem, jaki 
należał się ojcu Warrena i dokładnie takim błyskiem w oczach, by dać do 
zrozumienia, że nie uważa go za nudziarza z minionej epoki, lecz mimo 
wszystko za interesującego mężczyznę. Dziewczyna, która potrafi tego 
dokonać w ciągu pół minuty rozmowy, jednym błyskiem oczu i uśmiechem, to 
potęga - pomyślał Pug. I to by było wszystko, jeśli idzie o jego niezgrabne 
próby swatania syna.
  Od morza wiał ostry wiatr. O taras klubu biły fale, pryskając gęstą pianą 
na szklane ściany jadalni. Tym przytulniej wyglądała przy świetle świec 
kolacja wydana przez Lacouture'a. Z wyjątkiem ozdobionego baretkami 
wojskowego, który był dowódcą bazy lotnictwa morskiego, Victor Henry w 
żaden sposób nie mógł ustalić, kim są ludzie siedzący przy stole. Oczywiste 
jednak było, że jedyną osobą znaczącą w tym towarzystwie jest kongresman 
Izaak Lacouture, niski mężczyzna z gęstymi białymi włosami, czerwoną twarzą 
i odruchem wysuwania języka z ust, gdy się uśmiechał z chytrze tajemniczą 
miną.
  - Jak długo ma pan zamiar tu pozostać, komandorze Henry? - zapytał 
Lacouture przez całą długość stołu, w chwili przerwy w kolacji, gdy 
kelnerzy w zielonych frakach obnosili na srebrnych półmiskach dwie wielkie 
pieczone ryby. - Może chciałby pan na jeden dzień popłynąć na ryby, jeśli 
meteorolodzy zarządzą koniec tej chlapaniny? Pański chłopak złowił wraz ze 
mną te oto dwa smoki.
  Pug odrzekł, że musi nazajutrz rano wracać do Nowego Jorku, by złapać 
samolot do Lizbony.
  - No, to mi przypomina, że w tej sytuacji pewno będę musiał też polecieć 
do Waszyngtonu na specjalną sesję Kongresu. O, właśnie, ciekaw jestem, co 
pan sądzi na temat rewizji ustawy o neutralności. Do jakiego stopnia 
sytuacja jest naprawdę zła? Pan o tym powinien wiedzieć.
  - Polska upadnie bardzo szybko, jeśli właśnie to uważa pan za złą 
sytuację.
  - Do diabła, przecież alianci właśnie na to liczą! Europejskie umysły 
działają w skomplikowany sposób. A sam prezydent, wie pan, ma w jakimś 
stopniu europejski sposób myślenia. Mieszanina holenderskich i angielskich 
przodków to klucz do zrozumienia jego działań. - Lacouture uśmiechnął się, 
pokazując koniec języka. - Robiłem masę interesów z Holendrami; to wielcy 
kupcy drewna i mówię panu, że to chytre chłopaki. No cóż, im gorzej 
wszystko będzie wyglądało za tydzień, tym łatwiej Roosevelt przepchnie 
przez Kongres wszystko, co zechce. Zgadza się?
  - Rozmawiał pan z Hitlerem, komandorze? Jaki on naprawdę jest? - zabrała 
głos pani Lacouture, chuda, zwiędła kobieta, której przepraszający ton 
uprzejmego głosu przywodził myśl, że jej życie towarzyskie upływa głównie 
na łagodzeniu uderzeniowych skutków manier męża, a przynajmniej na próbach 
takiego działania.
  Lacouture odpowiedział, jakby pytanie było skierowane do niego:
  - O, ten Hitler to jakiś zwariowany demagog. Wszyscy o tym wiemy. Ale 
przez całe lata alianci, chociaż mogli bez trudu zmiażdżyć jego i 
wszystkich nazistów, nie kiwnęli nawet palcem. Teraz to ich kłopoty, nie 
nasze. Lada dzień usłyszymy o Niemcach gwałcących zakonnice i gotujących 
mydło z trupów żołnierzy. Te dwie gadki, wie pan, wylansował wywiad 
brytyjski w tysiąc dziewięćset szesnastym. Mamy na to pisemne dowody. No i 
co, komandorze Henry? Mieszkał pan wśród Niemców. Czy to naprawdę tacy 
dzicy Hunowie, jak ich odmalowują nowojorskie gazety?
  Wszystkie twarze przy stole zwróciły się w stronę Puga.
  - Nie jest łatwo zrozumieć Niemców - powiedział powoli. - Moja żona lubi 
ich bardziej niż ja. Nie zachwyca mnie sposób, w jaki traktują Żydów.
  Kongresman Lacouture podniósł obie ręce.
  - Niewybaczalne! W tej sprawie całkowicie można więc zrozumieć nowojorską 
prasę.
  Z połowy wysokości stołu zdecydowanym głosem odezwał się Warren:
  - Nie wiem, w jaki sposób proponowana przez prezydenta rewizja ustawy 
mogłaby osłabić naszą neutralność, sir. Zasada "cash and carry" oznacza 
tylko tyle, że każdy może przyjść i kupić co chce, jeśli ma statki, by to 
przewieźć, i gotówkę, by zapłacić. Każdy, więc Hitler także.
  Lacouture uśmiechnął się w odpowiedzi.
  - Rząd byłby z ciebie dumny, chłopcze. Zasada rzeczywiście jest taka. Z 
tym drobnym wyjątkiem, że jak wszyscy wiemy, alianci mają statki i 
pieniądze, a Niemcy ani jednego, ani drugiego. A więc wciągnęłoby to nasz 
przemysł do wojny po stronie aliantów. 
  - Ależ nikt nigdy nie przeszkadzał Hitlerowi w zbudowaniu marynarki 
handlowej - sprzeciwił się natychmiast Warren. - To on sam wolał produkować 
masowo czołgi, łodzie podwodne i bombowce nurkujące. A to wszystko broń 
zaczepna. Czyż nie jest to jego pech?
  - Warren ma całkowitą rację - oświadczyła Janice.
  Lacouture wyprostował się na krześle, patrząc na córkę, która w 
odpowiedzi uśmiechnęła się, nie zrażona tym spojrzeniem.
  - Wy, dzieci, nie umiecie albo nie chcecie zrozumieć, że propozycja 
rewizji ustawy to tyle, co podać komuś palec, by złapał całą rękę. 
Oczywiście na pierwszy rzut oka wszystko wygląda bez zarzutu. Oczywiście. 
Na tym polega urok tej propozycji. Tak właśnie działa umysł Roosevelta. Ale 
nie bądźmy dziećmi. Nie po to zwołał specjalną sesję Kongresu, by pomóc 
nazistowskim Niemcom! On uważa, że jego misją jest uwolnienie świata od 
Hitlera. Mówi o tym od tysiąc dziewięćset trzydziestego siódmego roku. Ma 
świra na tym punkcie. A ja uważam, że Adolf Hitler nie jest ani wstrętnym 
fanatykiem, ani antychrystem. To wszystko androny. Hitler jest takim samym 
europejskim politykiem jak inni, tyle że trochę brudniejszym i 
skrajniejszym w swych poglądach. Amerykańskim sposobem uratowania świata 
powinno być niewtrącanie się do wojny. Musimy pozostać w naszej cytadeli 
zdrowego rozsądku! - Ostatnie zdanie wyrąbał jak toporem i rozejrzał się po 
zebranych, oczekując aplauzu. - Tak, właśnie takimi musimy pozostać. 
Atlantyk i Pacyfik są naszymi murami obronnymi. Szerokimi, potężnymi 
murami. Cytadela zdrowego rozsądku! Jeśli się w to wmieszamy, zbankrutujemy 
jak inni, i jeszcze stracimy parę milionów naszych najlepszych młodych 
ludzi. Cały świat utonie w barbarzyństwie lub komunizmie, niewielka zresztą 
różnica, jedynymi wygranymi będą Rosjanie.
  Mały, łysy człowieczek z aparatem słuchowym, siedzący naprzeciw Puga, 
oświadczył: 
  - Absolutna prawda.
  Lacouture skłonił głowę w jego stronę.
  - Ty, Ralph, i ja, zdajemy sobie z tego sprawę. Ale zdumiewające, jak 
niewielu ludzi w tej chwili o tym wie. Cytadela zdrowego rozsądku! W 
gotowości, by pozbierać szczątki, gdy wszystko się skończy, i odbudować 
przyzwoity świat. Taki powinien być nasz cel. Wracam do Waszyngtonu i 
możesz mi wierzyć, będę walczył o to jak lew. Masa moich demokratycznych 
kolegów obrzuci mnie za to błotem, ale w tej sprawie pójdę własną drogą.
  Po kolacji Janice i Warren wyszli razem, nie czekając na kawę i nie 
zadając sobie trudu, by się wytłumaczyć. Dziewczyna uśmiechnęła się 
łobuzersko, pomachała ręką i pobiegła, znikając w wirze jedwabnych pończoch 
i różowego szyfonu. Warren zatrzymał się tylko na chwilę, by umówić się z 
ojcem na partię tenisa wczesnym rankiem. Victor Henry pozostał sam na sam z 
Lacouture'em. Siedzieli w czerwonych skórzanych fotelach w kącie hallu, 
przy drogich cygarach, kawie i koniaku. Kongresman wychwalał uroki życia w 
Pensacoli: polowanie na dzikie kaczki, wędkowanie na morzu, piękna pogoda 
przez cały rok i szybko wzrastający dobrobyt. A wojna, przy rozbudowie bazy 
lotnictwa morskiego oraz nagłym skoku obrotów w handlu drewnem, przyniesie 
jej okres świetnej koniunktury.
  - Impregnowane słupy telegraficzne. Tylko ten jeden artykuł, komandorze. 
W ostatnim tygodniu nasze Towarzystwo otrzymało niewiarygodne wprost 
zamówienia z Północnej Afryki, Japonii i Francji. Nagle cały świat zakłada 
druty. To jest znak czasu - dowodził. Za wszelką cenę starał się też 
przekonać komandora, by został jeszcze jeden dzień:
  - W południe ma przypłynąć statek z Gujany Holenderskiej z ładunkiem 
mahoniu. Zrzuci bale w porcie, a robotnicy z tartaku powiążą je w tratwy i 
poholują w górę zalewu. Wspaniały widok - perswadował.
  - Ale ja mam właśnie okazję przelotu do Nowego Jorku ze starym kumplem. 
Powinienem polecieć.
  - A stamtąd via Lizbona do Berlina?
  - Tak.
  - To niewiele mamy szans, by w najbliższym czasie nasze ścieżki znów się 
przecięły - podsumował Lacouture. - Pana żona jest z domu Grover, prawda? 
Hamilton Grover z Waszyngtonu jest moim przyjacielem, raz na miesiąc jemy 
razem lunch w Metropolitan Club.
  Pug skinął głową. Hamilton Grover był najbogatszym z krewnych, lecz 
daleko poza zasięgiem Rhody.
  - A pan nazywa się Henry. Czy przypadkiem nie z tych Henrych z Virginii, 
pochodzących od starego Patryka?
  Victor potrząsnął głową ze śmiechem.
  - Wątpię. Jestem z Kalifornii.
  - Wiem, Warren mi to mówił. Mam na myśli gniazdo rodu.
  - Cóż, pradziadek wyruszył na zachód jeszcze przed gorączką złota. Nie 
jesteśmy pewni, skąd. Dziadek umarł młodo i nie dowiedzieliśmy się, jak to 
było.
  - Jest pan zapewne Szkoto-Irlandczykiem.
  - No nie, z różnymi domieszkami. Moje babki to Francuzka i Angielka.
  - Naprawdę? My też mieliśmy Francuzów w rodzinie. To całkiem niezłe, co? 
Zapewnia mężczyźnie tę lekką rękę w l'amour. - Lacouture ryknął z całego 
serca, w bardzo amerykański "rozumiemy-się-chłopie" sposób. - Pański Warren 
to kawał mężczyzny.
  - Dziękuję. A pańska córka jest nad wszelkie pochwały. 
  Lacouture westchnął.
  - Dziewczyna to zawsze problem. Warren mi mówił, że pan także ma córkę, 
więc pan to wie. Wystrychną cię na dudka, kiedy zechcą. Nam nie powiodło 
się tak dobrze, jak państwu, nie mamy chłopców. Jedyną ambicją Warrena jest 
pozostać w marynarce i latać na samolotach do końca życia, zgadza się?
  - W tej chwili odznaka ze złotymi skrzydłami wydaje mu się czymś wielkim.
  Lacouture zaciągnął się dymem.
  - Podoba mi się sposób, w jaki zabrał głos przy stole. Oczywiście w 
sprawach polityki zagranicznej jest naiwny. W handlu drewnem człowiek 
dowiaduje się mnóstwo o zagranicy. - Pokręcił kieliszek. - Niewątpliwie 
podoba się panu, że syn kontynuuje marynarskie tradycje rodziny. I z 
pewnością nie chciałby pan, aby przeszedł do biznesu czy czegoś podobnego - 
uśmiechnął się, wysuwając koniec języka i ukazując zdrowe, ale krzywe jak u 
córki, zęby.
  - Warren sam decyduje o tym, co robi, kongresmanie.
  - Nie jestem tego całkiem pewien. Uważa pana za absolutny autorytet.
  Rozmowa zmierzała w krępującym dla Victora kierunku. Ożenił się z 
dziewczyną o wiele zamożniejszą od siebie i miał wątpliwości, czy to 
właściwa droga w życiu. Janice Lacouture też niespecjalnie mu się podobała. 
Gdy minie urok młodości, zrobi się tak twarda, jak jej ojciec, który już w 
tej chwili otwarcie rozważał, jak połknąć Warrena.
  - Cóż, dopóki wojna się nie skończy, chłopak siedzi w tym po uszy i 
trzeba się z tym pogodzić - zauważył. 
  - Oczywiście. Ale wie pan, wojna nie musi trwać długo. Jeśli uda się nam 
w to nie mieszać, skończy się za rok albo dwa. Może wcześniej. Kiedy tylko 
alianci się przekonają, że nie potrafią nas w to wciągnąć, zawrą możliwie 
najkorzystniejszą ugodę. Byliby szaleni, próbując czegokolwiek innego. No, 
komandorze, pańska wizyta sprawiła mi prawdziwą przyjemność. I, do diabła, 
nie ma sensu zastanawiać się, co dzisiejsze dzieci wymyślą. Prawda? Pan i 
ja wyrośliśmy w innym świecie.
  - To pewne.
  
  
  Następnego ranka Warren pokazał się w pokoju ojca punktualnie o wpół do 
siódmej. Niewiele mówiąc, za to trąc przekrwione i podkrążone oczy, wypił 
przyniesiony przez stewarda sok pomarańczowy i kawę. Nadal wiał ostry 
wiatr. Obaj rozpoczęli grę w swetrach. Pug wygrał trzy gemy pod rząd. Piłki 
Warrena padały bezładnie tu i tam.
  - Dobrze się bawiłeś wczoraj wieczorem? - zapytał komandor, gdy chłopak 
strzelił piłkę nad płot kortu, a wiatr zaniósł ją aż na dach pobliskiej 
willi.
  Warren roześmiał się, ściągnął sweter i wygrał następnych pięć gemów, 
odzyskawszy nagle swoją szybkość i smecze ze środka kortu. Ojciec miał 
mocne uderzenie i był dobrym graczem, ale musiał oszczędzać oddech. W 
pewnej chwili syn przepuścił łatwą wygraną i posłał piłkę tam, gdzie Victor 
Henry mógł ją odbić.
  - Do cholery, Warren, jeśli masz wygrywającą piłkę, to ją graj - wysapał 
Pug.
  - Wiatr ją poniósł, tato.
  - Wiatr, akurat!
  Teraz Pug zrzucił sweter, przejął kilka kolejnych smeczów syna i złapał 
drugi oddech. Wyszli na remis.
  - O rany! Muszę się już zmywać. Szkoła! - zawołał Warren, ocierając twarz 
ręcznikem. - Naprawdę zachowałeś formę, tato. 
  - Bo w Berlinie dopisało nam szczęście i znaleźliśmy dom z kortem. Ale ty 
grałeś lepiej.
  Warren podszedł do siatki. Pot lał się z niego strumieniami, wzrok miał 
czysty, był pełen entuzjazmu i uszczęśliwiony. - Miałeś więcej snu.
  - Niezła dziewczyna z tej Janice.
  - Ma głowę na karku, tato. I mnóstwo wiadomości z historii. - Ojciec 
spojrzał na niego pytająco. Obaj wybuchnęli śmiechem. - Ależ tak jest 
naprawdę! Ona rzeczywiście dobrze zna historię.
  - O jakiej epoce dyskutowaliście zeszłej nocy? O wojnie stuletniej?
  - Warren parsknął śmiechem, wymachując rakietą. - Jej ojciec wyobraża 
sobie, że zrobi z ciebie handlarza drewnem.
  - Żartowniś. Odpływam w marcu i pewnie tyle z tego będzie.
  Drewniana tablica ogłoszeniowa przed budynkiem szkoły była prawie całkiem 
zasłonięta przez kłębiący się tłum hałaśliwych i podekscytowanych 
studentów. Warren rzucił tylko: - Przydziały! - i dał nurka między kolegów. 
Za chwilę jego ramię w białym swetrze triumfalnie ukazało się nad głowami: 
- Iiijuuu!
  Przez całą drogę do hotelu Warren nie posiadał się z radości: był w 
Piątej Eskadrze, a niektórym z najpilniejszych uczniów to się przecież nie 
udało. Musiał zrobić coś jak należy, pomimo tego nieszczęsnego poślizgu 
przy lądowaniu. Ojciec słuchał, uśmiechając się i kiwając głową. Wspominał 
ów dzień w Annopolis, gdy dowiedział się o swym pierwszym przydziale na 
pancernik.
  - W Waszyngtonie powiedziałeś matce, że to po prostu jeszcze jedna 
specjalizacja do zdobycia. 
  Syn był przez krótką chwilę speszony, po czym się roześmiał:
  - Wtedy jeszcze nie latałem, tato. Nie ma niczego lepszego od latania.To 
trudno opowiedzieć, ale nie istnieje absolutnie nic ponad to. Nic.
  - Tak czy inaczej, obaj musimy się umyć. Lepiej się tutaj pożegnajmy.
  Stali w obskurnym kwadratowym hallu oficerskiego hotelu. Warren zerknął 
na zegarek.
  - Rzeczywiście, masz rację. Słuchaj, napisz do mnie z Berlina o Brinym, 
dobrze? Jak tylko się czegoś dowiesz.
  - Na pewno.
  - I nie martw się o Madeline, tato. Doskonale da sobie radę w Nowym 
Jorku.
  - Jeszcze nie zdecydowałem, czy pozwolę jej zostać w Nowym Jorku.
  - Oczywiście, wiem o tym. - Warren uśmiechnął się nieszczerze. Jasne 
było, że jest przekonany, iż ojciec już przegrał ten punkt.
  Uścisnęli sobie ręce. A potem Warren zrobił coś, co obu ich wprowadziło w 
zakłopotanie: objął ojca za ramiona.
  - Wszystko już mi się poplątało. Cholernie mi przykro, że odjeżdżasz, i 
jednocześnie nigdy w życiu nie byłem tak szczęśliwy.
  - Tylko spokojnie - odrzekł Pug. - Dziewczyna jest świetna, ale do diabła 
z handlem drewnem. Marynarka potrzebuje oficerów.
  Paul Munson, z trudem przychodząc do siebie po całonocnym pijaństwie z 
paru starymi przyjaciółmi w sztabie Pensacoli, mało się odzywał, póki ich 
samolot nie zakończył wznoszenia i nie przeszedł do lotu poziomego na 
północny wschód, nad Georgią.
  - A nawiasem mówiąc - wrzasnął do mikrofonu, przekrzykując ryk silnika - 
jak się twemu chłopcu udało z przydziałem do eskadry?
  Pug podniósł w górę pięć palców.
  Munson klepnął go po ramieniu.
  - Fantastyczne. Mojego chłopaka wylano stąd w zeszłym roku. Ale ty masz 
jeszcze drugiego syna. Co z nim?
  - Oficer rezerwy marynarki.
  - O!? Można się spodziewać, że lada chwila dostanie powołanie. Myślisz, 
że też będzie lotnikiem?
  Victor Henry przypatrywał się przez okno zielonym polom i wijącej się 
brunatnej rzece daleko w dole.
  - Nigdy nie zgodzi się na tak ciężką pracę.
  
  13
  
  Z niemieckiego punktu widzenia inwazja na Polskę rozwijała się bardzo 
pomyślnie. Na mapach wojskowych strzałki i szpilki każdego dnia, ze 
wszystkich stron, zbliżały się do Warszawy i do Byrona Henry'ego. Przez 
całą Polskę maszerowały w pyle lub jechały na ciężarówkach, wozach i konno 
długie na całe mile kolumny Niemców w hełmach. Obok nich chrzęściły czołgi 
i działa pancerne lub stukotały na wagonach kolejowych. Wszystko to 
posuwało się powoli i mozolnie, ale ogólnie rzecz biorąc, w spokoju. Ta 
masowa zamiejska wycieczka - choć nie można jej było określić jako piknik, 
bo po drodze dziesięć tysięcy Niemców zostało zabitych - nie była ani 
trochę nieprzyjemna. Każdego dnia, posunąwszy się do przodu, niemieckie 
hordy posilały się na polach lub poboczach dróg, rozkładały się obozem pod 
gołym niebem, a jeśli padał deszcz - to pod namiotami; irytowały się na 
niewygody, ale równocześnie radowały dobrymi, prostymi sprawami: twardymi 
ćwiczeniami, świeżym powietrzem, jedzeniem, piciem, narzekaniem, żartami, 
koleżeństwem i słodkim snem.
  Oczywiście Polacy ciągle do nich strzelali. To było przewidziane. Niemcy 
odpowiadali ogniem, kładąc na polskie linie systematyczny ostrzał według 
koordynatów na mapie. Haubice buchały ogniem z przyjemnym rykiem i 
odrzutem, wszyscy uwijali się do siódmych potów, oficerowie wykrzykiwali 
rozkazy i słowa zachęty, trochę facetów zostało zabitych lub rannych, lecz 
większość pozostała nietknięta. Paliły się drzewa, waliły chaty wiejskie, 
po chwili strzelanina cichła, a inwazja posuwała się z trudem do przodu.
  Front był ruchomym narzędziem zdobycia politycznej przewagi; Niemcy 
narzucali Polakom własną wolę. Było to tak, jak z frontem atmosferycznym: 
linia burzowa była linią narzuconych gwałtem zmian. Ostry, niszczący szkwał 
toczył się przez zielony płaski krajobraz, zostawiając za sobą smugę 
zniszczenia. Ale pomimo to, nawet w strefie działań bojowych, na samej 
linii frontu, panował głównie spokój. Na każdą godzinę strzelaniny 
przypadało wiele godzin obozowania, naprawiania maszyn i mozolnego marszu 
wśród zielonych pól i spalonych wsi. Ale gdy ruchoma linia frontu przybrała 
kształt kręgu, zamykającego się wokół Warszawy, spokój się skończył. W 
miarę jak cel się zbliżał, ostrzał stawał się intensywniejszy, częstszy i 
bardziej skoncentrowany.
  Najeźdźcy należeli do nowej generacji Niemców, która nigdy dotąd nie 
stała twarzą w twarz z nieprzyjacielskimi pociskami, choć niektórzy 
oficerowie walczyli w poprzedniej wojnie. Na wszystkich odcinkach, skąd 
inwazja rozpoczynała atak rozmieszczono zaledwie parusetosobowe grupy 
przerażonych młodych Niemców, oczekujących, że zostaną zabici, gdy 
przekroczą granicę. Ale wspierało ich całe mrowie lepiej uzbrojonych 
młodzieńców, maszerując ku granicom Polski zgodnie z dokładnym 
harmonogramem, i świadomość tego była pocieszająca. Łamanie polskich 
szlabanów granicznych w szarym świetle wczesnego ranka, obezwładnianie paru 
strażników, maszerowanie po obcych drogach, dotychczas oglądanych tylko 
przez lornety - to dodawało animuszu. Lecz gdy polskie garnizony graniczne 
otworzyły ogień, Niemcy zatrzymywali się, wpadali w panikę, uciekali i 
grzęźli w ogólnym zamieszaniu. Na szczęście dla nich panika i zamieszanie 
były jeszcze większe po stronie polskiej, przy nakładającej się na nie 
niezdolności do działania bez chwili namysłu. Druga wojna światowa zaczęła 
się w stylu amatorskiego bałaganu. Jednakże Niemcy, niezależnie od tego, że 
każdy z nich mógł być przerażony, przynajmniej posuwali się zgodnie z 
planem. W kluczowych punktach mieli więcej armat, więcej amunicji i 
jaśniejszy pogląd, gdzie i kiedy strzelać. Faktem jest, że uzyskali 
przewagę.
  Jeśli dwóch ludzi stoi naprzeciw siebie przyjacielsko rozmawiając, a 
jeden z nich nagle uderzy drugiego pięścią w brzuch i kopnie w pachwinę, to 
nawet jeśli tamten pozbiera się i zacznie bronić, są wszelkie szanse, że 
zostanie ciężko pobity, bo temu pierwszemu udało się uzyskać przewagę 
poprzez zaskoczenie. Nie ma książki o sztuce wojennej, w której by nie 
podkreślano korzyści z zaskoczenia. Może się to nie wydawać całkiem 
obyczajne, ale sztuka wojenna nie zajmuje się moralnością. Być może, biorąc 
pod uwagę otwarte groźby i przygotowania niemieckie, Polacy nie powinni 
byli zostać zaskoczeni. Ale zostali. Prawdopodobnie ich polityczni 
przywódcy mieli nadzieję, że niemieckie pogróżki są bez pokrycia. Ich 
generałowie zapewne byli przekonani, że mają armie przygotowane. Każdy 
początek wojny to masa błędnych przewidywań.
  Hitlerowski plan podboju Polski. "Fall Weiss", zawierał dokładny 
scenariusz tego właśnie, co nastąpiło. Niemcy mieli dużo takich planów, jak 
"Fall Grün" - inwazji na Czechosłowację (którego nigdy nie musieli 
realizować) i "Fall Gelb" - ataku na Francję. Zakodowane kolorami generalne 
plany miażdżenia sąsiednich krajów, przygotowywane dużo wcześniej niż 
jakiekolwiek nieporozumienia z nimi, były współczesną militarną innowacją 
Niemców. Wszystkie kraje rozwinięte zaczęły naśladować tę doktrynę. Na 
przykład Stany Zjednoczone już w tysiąc dziewięćset trzydziestym dziewiątym 
roku miały "Plan Pomarańczowy", dotyczący wojny z Japonią, i nawet "Plan 
Czerwony" - walki z Anglią. Ostatecznie jednak przystąpiły do wojny zgodnie 
z "Planem Tęcza Pięć".
  Historycy do tej pory sprzeczają się, i długo jeszcze będą się sprzeczać, 
na temat rodowodu niemieckiego Sztabu Generalnego, który zapoczątkował nowe 
zasady współżycia między ludźmi. Niektórzy badacze mówią, że to niemiecki 
geniusz wytworzył Sztab Generalny jako skutek poniżeń zaznanych od 
Napoleona. Inni utrzymują, że nizinny kraj z wielu wrogimi granicami na to, 
by przeżyć musi w epoce przemysłowej takie plany rozwijać. W każdym razie 
jest pewne, że Niemcy jako pierwsi opanowali przemysłowy sposób prowadzenia 
wojny i nauczyli tego inne narody, wojny totalnej, czyli przystosowania z 
góry kolei żelaznych, fabryk, nowoczesnych środków łączności i wciągnięcie 
całej ludności kraju w jeden, centralnie sterowany system stworzony dla 
zniszczenia sąsiadów - jeśli pojawi się taka potrzeba lub impuls.
  Ten system został dobrze wypróbowany podczas pierwszej wojny światowej, 
podczas której, geograficznie rzecz biorąc, Niemcy mieli znaczną przewagę. 
Gdy poprosili o rozejm, po czterech latach, podczas których umieli pobić na 
wielu frontach siły większe od własnych, wszędzie znajdowali się głęboko na 
terytorium nieprzyjaciela. Jedynie wielka ofensywa w tysiąc dziewięćset 
osiemnastym roku zawiodła, a ich zasoby już się kończyły. A później, pomimo 
kapitulacji i wszystkich zmian politycznych kraju, nadal opracowywali swoje 
"plany". W dwadzieścia jeden lat później "Plan Biały" opłacił się w pełni, 
strachem paraliżując czterdziestomilionowy naród, z półtoramilionową lub 
nawet większą armią i zmuszając do podporządkowania się Niemcom. To zaś, 
zgodnie z twierdzeniem Napoleona, jest istotą wojny: tak zastraszyć 
nieprzyjaciela, by wykonywał twoją wolę.
  Niemieccy najeźdźcy w Polsce robili błędy, niekiedy załamywali się pod 
ogniem i uciekali, nie wykonywali rozkazów, odmawiali atakowania 
umocnionych pozycji, podawali fałszywe dane o swych sukcesach, by zaś 
usprawiedliwiać odwroty, składali przesadne raporty o sile ognia, na który 
się natknęli. Byli tylko zwykłymi młodymi ludźmi. Ale wśród nich znajdowali 
się dobrzy dowódcy i dzielni towarzysze broni, a Niemcy są narodem 
posłusznym i mającym silną wolę. Te same błędy popełniali także Polacy, ale 
po stronie Niemców była siła ognia, zaskoczenie, przewaga liczebna i "Fall 
Weiss". Dlatego inwazja rozwijała się pomyślnie.
  Wkrótce nowe kompanie czołgów - o słynnej później niemieckiej nazwie 
"panzer" - zaczęły ryzykować dalekie wypady na teren nieprzyjaciela, już 
poza linię frontu. Był to klasyczny głupi błąd militarny. Nieprzyjaciel 
odcina od tyłu jednostkę, która zapędziła się zbyt daleko od własnych 
linii, bierze ją w kleszcze i niszczy. W kilka lat później dokładnie w taki 
właśnie sposób postępowali Rosjanie i wtedy sława słynnych "panzer" 
zblakła. Ale teraz było to niespodzianką. W debiucie przeciwko 
przerażonemu, źle zorganizowanemu, mniejszemu i słabszemu wrogowi, w 
równinnym kraju, przy pięknej pogodzie, odnosiły błyskotliwe sukcesy. 
Posuwały się powoli, nie szybciej niż dziesięć czy piętnaście kilometrów na 
godzinę, bardziej podobne do pełznących szeregów żelaznych żuków niż do 
pędzących naprzód czerwonych strzałek na mapach w popularnych książkach i 
czasopismach. Ale w oczach polskich żołnierzy i cywilów wyglądały 
przerażająco. I rzeczywiście te zielone maszyny były wystarczająco 
morderczymi narzędziami, pełznąc wzdłuż dróg, wynurzając się z lasów na 
gotowe do żniwa pole, wyrzucając pociski wielkiego kalibru. Z jasnego 
wrześniowego nieba bezustannie nurkowały małe, niezgrabne, powolne 
samoloty, zwane "sztukasami", strzelając do żołnierzy, dzieci, zwierząt, 
kobiet i wszystkiego, co znalazło się na drodze powiększając rozlew krwi i 
okropny hałas. Czołgi i stukasy zabiły wielu Polaków i zmusiły przerażone 
ogromne masy do porzucenia bezcelowego, jak się wydawało, oporu.
  Tym właśnie był blitzkrieg, czyli wojna błyskawiczna. Zatrzymano ją pod 
Warszawą. Na ten fakt w owym czasie nie zwrócono dostatecznej uwagi. Niemcy 
zmuszeni byli do poddania miasta staromodnemu, napoleońskiemu bombardowaniu 
przez artylerię konną, zaś jednostki pancerne na resztkach benzyny i 
uszkodzone w wielkiej liczbie powlokły się do warsztatów. Zrobiły swoją 
robotę. Polskie armie zostały przecięte na małe i porażone lękiem drobne 
jednostki. Aliancka i amerykańska prasa bezustannie zamieszczała 
przerażające sprawozdania z blitzkriegu, "nowej formy prowadzenia wojny".
  Niemieckie jednostki pancerne osiągnęły Warszawę dziewiątego września. 
Niemiecki Wódz Naczelny zapisał w swym dzienniku bojowym, że wojna się 
skończyła. Wszystkie samoloty, którymi dysponowała Luftwaffe, robiły naloty 
na stolicę, nie napotykając żadnego oporu, a zrzuciwszy bomby, wracały do 
Niemiec po następne. Z Prus i Pomorza konie ciągnęły jeszcze więcej haubic, 
by otoczyć miasto i obłożyć je ogniem. A Radio Warszawa ciągle nadawało 
poloneza Szopena.
  
  
  Leslie Slote, stojący obecnie na czele zdziesiątkowanej obsady ambasady 
amerykańskiej w Warszawie, był zdolnym i niezwykle inteligentnym 
człowiekiem. Tyle tylko, że nie nadawał się do pełnienia obecnej funkcji, 
bo był tchórzem, chociaż nie sprawiał takiego wrażenia. Jeszcze w Yale 
zapisał się do drużyny lekkoatletycznej. Ten bowiem dowód męskości, który 
starannie wybrał wiedząc, że jest niezbędnym warunkiem, by otrzymać 
stypendium Rhodesa, poparty udziałem w redakcji pisma college'u, jego 
odznaką "Phi Beta Kappa" i pożytecznymi przyjaźniami z niektórymi 
profesorami, sprawił, że stypendium to samo mu wpadło w ręce. Stał się 
jednym z niewielu popularnych Amerykanów w Oxfordzie. W służbie 
zagranicznej oceniano go jako wyróżniającego się w swej grupie wiekowej. 
Dobrze zdając sobie sprawę z własnych ułomności, Leslie starannie unikał 
znalezienia się w sytuacji wymagającej odwagi fizycznej. Wiele myślał o tym 
swoim braku i stworzył nawet na ten temat teoryjkę sprowadzającą problem do 
nadopiekuńczości matki i paru wypadków w dzieciństwie. Teoria niczego nie 
zmieniła, ale pomagała mu w pogodzeniu się w myślach z własną słabością, 
jakby była nieszczęściem podobnym do utykania po chorobie Heinego i Medina, 
a nie klęską, mogącą zrujnować szacunek do siebie. Slote wysoko oceniał 
samego siebie, swoje zdolności i swoją przyszłość. Pech chciał, że znalazł 
się na placówce, gdzie cała jego gruntowna wiedza polityczna, dar 
przeprowadzania analiz, humor i znajomość obcych języków, nie na wiele się 
zdały w porównaniu z prostą zdolnością bycia odważnym. Tej nie posiadał.
  Ukrywanie tego braku kosztowało go wiele wysiłku, który ujawniał się 
jedynie roztargnieniem, nieustannymi bólami głowy, podrażnieniem i 
wybuchami śmiechu bez powodu. Gdy ambasador polecił pozostać mu na miejscu, 
jego reakcją był właśnie śmiech. Od pierwszej informacji, że Niemcy 
nadchodzą, a szczególnie od chwili, gdy na Warszawę spadły pierwsze bomby 
lotnicze, Leslie wpadł w najczarniejszą panikę, chciwie oczekując na 
wiadomość, że on i reszta Amerykanów mogą wyjechać. Kilka palców nosił 
zabandażowanych, bo obgryzł na nich paznokcie do żywego mięsa. I właśnie 
wtedy ambasador powiedział mu, że ma zostać w środku tego horroru! Wyrwał 
mu się po prostu ostry śmiech. Ambasador rzucił nań pytające spojrzenie, 
ale powstrzymał się od komentarza. Większość mieszkańców Warszawy, gdy 
tylko stwierdziła, że pierwsze bomby ich nie pobiły, reagowała spokojnie na 
naloty, przybrawszy postawę niefrasobliwej determinacji i stoicyzmu. Ale 
dla Slote'a było to nieustanne piekło. Ryk syren alarmowych prawie 
doszczętnie pozbawiał go zdolności myślenia. Wraz ze wszystkimi, a 
najczęściej pierwszy pędził do potężnie zbudowanej piwnicy pod ambasadą, by 
niezmiennie pozostawać tam aż do odwołania alarmu. W jakiś sposób pomagał 
mu fakt, że był tu obecnie kierownikiem. To, że opuścił swe mieszkanie i 
przeniósł się do ambasady, by tam pozostać, wyglądało na bardzo stosowne 
dawanie przykładu ścisłego podporządkowania się przepisom dotyczącym 
nalotów. Nikt więc nie mógł się domyślać jego męczarni.
  Świt siedemnastego września zastał go przy wielkim biurku, z dymiącą 
fajką w zaciśniętych zębach. Starannie przeredagowywał swój najbliższy 
telegram do Departamentu Stanu na temat sytuacji ambasady oraz coś około 
setki Amerykanów unieruchomionych w Warszawie. Starał się, by raport 
wyglądał należycie nagląco i poważnie, a jednocześnie wykreślał z niego 
wszystkie oznaki własnej histerii. Było to taniec na linie, tym bardziej, 
że na żaden z raportów nie dostał odpowiedzi. Nie wiedział więc, czy 
rządowi amerykańskiemu choć trochę znane są problemy jego obywateli w 
polskiej stolicy.
  - Wejść - odpowiedział na pukanie do drzwi.
  Wszedł Byron Henry i odezwał się ochrypłym głosem:
  - Na zewnątrz jest już jasny dzień. Czy mogę odsunąć zasłony?
  - Czy tam coś się dzieje?
  - Nic nadzwyczajnego.
  - No dobrze, więc wpuśćmy trochę światła - zaśmiał się Slote.
  Wspólnym wysiłkiem odsunęli ciężkie, czarne zasłony. Do środka wpadły 
blade promienie słońca, przecięte rysunkiem desek, którymi zabito okna na 
krzyż. - Co z wodą, Byron?
  - Przywiozłem.
  Przy rozsuniętych zasłonach słychać było odległe, tępe wystrzały 
niemieckiej artylerii. Slote wolałby, aby zasłony pozostały na swym miejscu 
jeszcze chwilę dłużej, odcinając go od dziennych odgłosów szarej, 
zrujnowanej, płonącej Warszawy. Spokój ciemnego pokoju, oświetlonego lampą 
na biurku, mógł być złudny, wywołując fałszywe wspomnienia lat studenckich. 
Ale Slote'a jakoś to pocieszało. Wyjrzał na ulicę.
  - Tyle dymu! Czy jest aż taka masa pożarów?
  - Ależ tak. Aż do świtu niebo wyglądało straszliwie. Nie widziałeś? 
Gdziekolwiek się spojrzało, całe czerwone i zasłonięte dymem. Dantejskie 
piekło. I te wielkie, pomarańczowe rakiety oświetlające, nieustannie 
zapalające się nad głową i powoli spływające w dół. Co za widok! Tam dalej, 
na Walewskiej, próbują ugasić dwa wielkie pożary łopatami i piaskiem. 
Problem wody daje im się najbardziej we znaki.
  - Powinni przyjąć wczorajszą niemiecką propozycję - rzekł Slote. - 
Przynajmniej zostałaby im połowa miasta. To nie ma przyszłości. Jak, na 
Boga, przywiozłeś wodę? Czy pomimo wszystko udało ci się znaleźć trochę 
benzyny?
  Byron potrząsnął głową, ziewnął i zwalił się na wielką, brązową, skórzaną 
kanapę. Sweter i spodnie miał pokryte pyłem ceglanym i sadzą, długie 
kędzierzawe włosy skołtunione, fioletowo podkrążone oczy płonęły stłumionym 
blaskiem.
  - Nawet najmniejszych szans. Od tej chwili możemy zapomnieć o ciężarówce. 
Widziałem motopompy unieruchomione pośrodku ulicy. W mieście benzyna się 
skończyła. Po prostu szukałem wszędzie, aż znalazłem wóz z koniem. Zajęło 
mi to większość nocy. - Uśmiechnął się do Slote'a. - Rząd Stanów 
Zjednoczonych jest mi winien sto siedemdziesiąt pięć dolarów. Najtrudniej 
było ściągnąć z ciężarówki zbiornik i załadować na wóz. Ale chłop, który mi 
go sprzedał, pomógł też w przeładunku. Tak było zastrzeżone w umowie. Mały, 
krępy typ z brodą, ale jaki silny, Jezu!
  - Oczywiście, zwrócimy ci koszty. Powiedz o tym Benowi.
  - Czy mogę się tu wyciągnąć na minutkę?
  - A nie chcesz śniadania?
  - Nie jestem pewien, czy będę miał dość energii, by coś ugryźć. Po prostu 
potrzeba mi z pół godziny. Tu jest spokojnie. W piwnicy dom wariatów. - 
Byron podniósł nogi i położył się na skórzane poduszki. W tej pozycji 
postać długa, wychudzona i brudna. - Koło Opery też już nie ma wody - 
powiedział, zamykając oczy. - Musiałem pojechać prosto do stacji filtrów. 
Koń jest powolny i z całą pewnością nie lubi ciągnąć żelaznego bojlera, 
pełnego chlupiącej wody.
  - Dziękuję, Byron. Bardzo nam pomogłeś.
  - Ja i Gunga Din. "Łatwo ci mówić o din'ie, gdy masz tu bezpieczną 
kwaterę" - mruknął pod nosem. - Gdzie Natalia? W szpitalu?
  - Bardzo możliwe.
  Byron zasnął. Nie obudził go nawet ostry dzwonek telefonu. Dzwoniono z 
ratusza. Prezydent Starzyński był w drodze do ambasady, by omówić nagłe 
wydarzenie niezwykłej wagi. Podniecony Slote zadzwonił do wartownika przy 
bramie, by przepuścił prezydenta. To musi być coś ważnego: dokumenty dla 
przejścia przez linię frontu dla cudzoziemców w Warszawie, a może 
natychmiastowa kapitulacja! Tylko kapitulacja miała sens. Przyszło mu na 
myśl, by obudzić Byrona i poprosić o opuszczenie pokoju, ale zdecydował, że 
zaczeka. Prezydent nie zjawi się natychmiast, a chłopak potrzebuje snu.
  W całej Warszawie brak wody stał się ogromnym problemem. W ambasadzie, 
gdzie znalazło schronienie siedemdziesiąt osób i wciąż przybywały nowe; 
problem ten stawał się, bądź mógł się stać alarmujący, a nawet wręcz 
katastrofalny. Ale od dnia, gdy zniszczono przewód wodociągu, wodę 
dostarczać zaczął Byron, choć nikt go o to nie prosił. Podczas gdy Slote 
wisiał przez cały dzień na telefonie, dzwoniąc dwadzieścia razy do ratusza 
z żądaniem natychmiastowej dostawy wody dla Amerykanów pod jego opieką i 
szybkiej naprawy wodociągu, Byron wyjechał dostawczym fordem ambasady i z 
piwnicy zbombardowanego domu wyciągnął niewielki, zardzewiały i dziurawy 
zbiornik. W jakiś sposób zdobył narzędzia do spawania, załatał go i teraz 
używał go jako prowizorycznej cysterny, w której przywoził wodę do 
ambasady. Trudno byłoby sobie wyobrazić, co by zrobili bez tego. Przewód 
wodociągu był nadal przerwany, a obecnie cała sieć była uszkodzona, toteż 
zarząd miejski nadążał z dostarczaniem wody cysternami jedynie do szpitali 
i motopomp straży pożarnej.
  Dzień po dniu, traktując to jako coś oczywistego, pod ostrzałem i 
nalotami, Byron dostarczał wodę, kpiąc z własnego przestrachu. Nie raz 
musiał dawać nura w kupę gruzu na gwizd nadlatującego pocisku z haubicy i 
często wracał jeszcze brudniejszy niż teraz. Slote nigdy nie słyszał 
takiego gwizdu, który wielu mu opisywało, i nie miał żadnej ochoty go 
usłyszeć. Wiedział, że Byron Henry mimo przeżywanych lęków doskonale się 
bawi podczas oblężenia. Taki stan ducha Slote uważał za głupszy od swojego 
i ani trochę godny podziwu. Własny strach był przynajmniej racjonalny. 
Natalia opowiedziała mu o uwadze Byrona, że dobrze się bawi. Slote 
zdecydował wtedy, że chłopak musi być neurotykiem, a jego przesadnie 
pogodna natura i łagodność to tylko maska. Ale to, że dowoził wodę, 
niewątpliwie było błogosławieństwem. 
  W mniej widoczny sposób Slote był również wdzięczny Byronowi za to, że 
dotrzymuje towarzystwa Natalii, gdy ta nie przebywa w szpitalu. Była ona 
jedyną osobą w Warszawie, której przenikliwość mogłaby ujawnić to, co tak 
głęboko ukrywał: strach. Do tej chwili był pewien, że dziewczynie się to 
jeszcze nie udało. Dlatego po prostu, że nie była przy nim blisko. Jej 
obecność w Warszawie ciążąca mu jak kamień, wywoływała uczucie nienawiści. 
W tym stanie rzeczy wydawało mu się, że Natalia go dręczy, wywołując 
poczucie winy i niepokój o nią. Czemuż nie znikła z powierzchni ziemi? Ta 
czarnowłosa, uparta Żydówka wyzwalała w nim dzikie fizyczne pożądanie, ale 
żenić się z nią nie miał zamiaru. Mając łatwość w nawiązywaniu romansów, 
nigdy jeszcze nie natknął się na dziewczynę o tak żelaznej woli. Zerwała 
ich stosunki seksualne w Paryżu i nigdy nie pozwoliła ich odnowić; z tuzin 
razy mówiła mu, by dał jej spokój i zapomniał o niej. A to była jedyna 
rzecz, jakiej nie potrafił. Dlaczegóż więc, do diabła, narzuca mu się w tej 
złej godzinie, podczas takiej masakry, w mieście wstrząsanym wybuchami bomb 
i pocisków, gdzie objuczono go największą odpowiedzialnością w życiu i 
gdzie czuje się otumaniony i wykastrowany przez strach? Ze wszystkiego na 
świecie, może z wyjątkiem lęku przed zranieniem, bał się ujawnienia tego 
strachu przed Natalią. Postanowił, że jeśli uda im się ujść stąd z życiem, 
zbierze całą swą siłę woli i przetnie tę ciągnącą się bez końca sprawę. 
Chociaż dziewczyna potrafiła go rozpalić w mgnieniu oka, jest przecież 
niedopuszczalnie uparta i obca, totalnie nieprzydatna dla jego kariery i 
dla niego samego. A na dodatek musi być jeszcze wdzięczny temu brudnemu, 
drzemiącemu na kanapie chłopakowi za to, że trzyma ją z dala.
  
  
  Prezydent Starzyński wkrótce nadjechał w starej limuzynie. Był to krępy 
mężczyzna z wąsami, noszący pod pogniecionym czarnym garniturem zieloną 
kamizelkę z włóczki. Pantofle miał unurzane w glinie. Ten człowiek, stojący 
na czele ginącego miasta, którego przemówienia radiowe przyczyniały się 
bardziej niż cokolwiek innego do podtrzymywania ducha walki, był 
zarumieniony, podniecony, niemal szczęśliwy. Zapewne nie sypiał więcej niż 
dwie godziny na dobę. Całe brzemię kierowania Warszawą leżało na jego 
barkach. Wszyscy, którzy potrzebowali czegokolwiek, od korpusu 
dyplomatycznego aż po strażaków, pomijali nieudolną biurokrację miejską i 
zwracali się wprost do niego. A mimo to ten bohater dnia, będący 
równocześnie przedmiotem różnych złośliwych żartów, wyglądał świeżo i był 
pełen animuszu. Nowe, ciężkie bomby, zrzucane w ostatnich dniach przez 
niemieckie samoloty, nazwano "kapustą Starzyńskiego", a stalowe zapory 
przeciwczołgowe - "wykałaczkami Starzyńskiego".
  - Kto to jest? - spytał prezydent, wskazując grubym kciukiem kanapę.
  - Po prostu chłopiec. Martwy dla świata. Nie rozumie ani słowa po polsku. 
Mogę go wyprosić.
  - Mniejsza o to, mniejsza o to. - Starzyński machnął rękami i usiadł we 
wskazanym przez Slote'a fotelu. Złożył grube dłonie na kolanach i odetchnął 
głęboko. Rozejrzał się po wielkim, elegancko umeblowanym pokoju, przesunął 
palcem po błyszczącym blacie biurka. - A więc... Wygląda, że macie tu dobre 
warunki. Czy mogę coś dla pana zrobić? Czy wszyscy pańscy ludzie są zdrowi?
  - Wszystko w największym porządku. Nie posiadamy się z podziwu dla 
warszawiaków.
  - Tak? Stanęliśmy Niemcom kością w gardle, co? Zeszłej nocy odrzuciliśmy 
ich na północnym odcinku. A Radio Berlin mówi, że to już koniec. No to 
zobaczymy. - Prezydent aż zarumienił się z dumy. - Tego ranka nasze wojska 
były tylko o niecałe dwadzieścia kilometrów oddzielone od od połączenia się 
z garnizonem Modlina! A wtedy jeszcze pokażemy całemu światu! Znów będziemy 
mieli linię frontu, a nie oblężenie.
  - To wspaniałe nowiny, panie prezydencie. - Slote pogłaskał swą fajkę i 
starał się uśmiechnąć z radością, której wcale nie odczuwał.
  - Tak, ale inne nowiny nie są aż tak dobre. - Prezydent przerwał, 
spojrzał Slote'owi w oczy i powiedział dramatycznym tonem: - Rosjanie także 
wkroczyli do Polski. O świcie Związek Radziecki najechał nasz kraj. 
Przekraczają granicę milionowymi siłami. Tłumaczą się, że chcą uchronić 
swych współrodaków w Polsce przed Niemcami. To oczywiście bezczelne i 
obrzydliwe kłamstwo, ale Rosjanie zawsze są tacy sami. Zajęli już Tarnopol 
i Baranowicze, a Równe padnie lada godzina, jeśli już nie padło. Na 
wschodzie nie mamy wojsk. Wszystkie siły skierowaliśmy na zachód dla 
powstrzymania Niemców, w oczekiwaniu, że alianci ruszą do przodu. A teraz 
nadchodzą Rosjanie. Między granicą i Warszawą nie ma nic, co mogłoby się im 
przeciwstawić.
  Slote wybuchnął śmiechem.
  Starzyński spojrzał na niego szeroko otwartymi oczami.
  - O co chodzi? Nie wierzy mi pan? Mówię panu, że Rosjanie w chwili 
śmiertelnego niebezpieczeństwa zadali Polsce cios nożem w plecy. To 
historyczna zdrada. Mam tu posłanie do pańskiego prezydenta. - Wyciągnął z 
kieszeni papier, rozłożył go i trzepnął nim w biurko tuż przed nosem 
Slote'a. - Jeśli ma pan jakieś sugestie co do sformułowań, zostaną wzięte 
pod uwagę. Ale maksymalna szybkość jest dla nas teraz sprawą życia i 
śmierci.
  Slote ledwie był w stanie przełożyć w myśli na angielski polskie słowa, 
wydrukowane na szarym papierze z oficjalnym nagłówkiem. Myślał jedynie o 
tym, że radzieckie czołgi także zbliżają się do Warszawy. Widział ich 
pełznące maszyny i słowiańskie twarze. Może nadchodzą tylko po to, by 
zabrać swą część łupów łajdackiego przetargu, a nie więcej. Może zaczną się 
bić z Niemcami i Warszawa zmieni się w Armageddon (Armageddon - wielka, 
rozstrzygająca bitwa pomiędzy Chrystusem i wyzwolonym Szatanem.). A może 
podciągną słynną rosyjską artylerię i pomogą Niemcom zetrzeć stolicę Polski 
na proch dwa razy szybciej. Wiadomość wydała mu się prawdziwym końcem 
świata i nawet nie był świadom tego, że się zaśmiał. Dokument, na który 
patrzył, wirował mu przed oczami. Wreszcie udało mu się powiedzieć:
  - Rozumiem, że to nadzwyczajna sytuacja. - Sam się zdziwił, jakim 
sposobem zdobył się na tak gładki, oficjalny styl. - Ale posłanie od szefa 
miasta do szefa rządu jest czymś niezręcznym. Wystąpienie prezydenta 
Mościckiego, albo marszałka Rydza-Śmigłego, byłoby bardziej owocne.
  - Ależ, proszę pana, nasz rząd przekroczył granicę Rumunii. W tej chwili 
jest zapewne w areszcie domowym, a przed końcem tygodnia Niemcy wezmą ich 
za kark. Została tylko Warszawa, ale my się, nie boimy i walczymy nadal. 
Chcemy tylko wiedzieć, czego się spodziewać.
  Slote opanował się i przejrzał posłanie. Zwykła, patetyczna retoryka 
wezwań, podobna do tych, jakie Radio Warszawa kierowało w ostatnich 
tygodniach do Francji i Anglii. Zresztą i sposób mówienia Starzyńskiego był 
podobny do jego radiowych przemówień.
  - Nie jestem pewien, panie prezydencie, jak szybko będę w stanie to 
przekazać. W ostatnim czasie depesze via Sztokholm mają dwanaście i więcej 
godzin opóźnienia.
  - Gwarantuję panu natychmiastowe przekazanie. Przecież może to pan 
przesłać otwartym tekstem. Niech cały świat się dowie - zawołał prezydent, 
wymachując pięścią - że lud Warszawy walczy, mimo zdrady Rosjan, i że 
prosimy wielkiego prezydenta Stanów Zjednoczonych o jakieś słowo otuchy! 
Jeśli on przemówi, alianci posłuchają. Ruszą do ataku, nim będzie za późno. 
Niemców wciąż można rozgromić od tyłów. Wszystkie siły zgromadzili przecież 
w Polsce. W ciągu dwóch tygodni alianci mogą gładko dotrzeć do Berlina. 
Niech tylko prezydent przemówi, a wyruszą!
  - Postaramy się bardzo szybko to zaszyfrować, panie prezydencie. Sądzę, 
że tak będzie roztropniej. Za pół godziny będziemy gotowi do transmisji.
  Starzyński odpowiedział rzeczowym tonem:
  - Proszę zadzwonić do mego biura i załatwimy dla pana bezpośrednie 
połączenie foniczne ze Sztokholmem lub Bernem. - Wstał i rozejrzał się po 
gabinecie. - Oaza spokoju. Luftwaffe respektuje amerykańską flagę. Bardzo 
mądrze. Jak ten chłopiec głęboko zasnął! 
  - Jest bardzo wyczerpany. Panie prezydencie, a co z ewakuacją obywateli 
państw neutralnych? Czy wczoraj rozmawiał pan o tym z Niemcami?
  - To nie był właściwy moment. Zgłosili się pod białą flagą, żądając 
kapitulacji. Generał Czuma nie przyjął ich listu, a niemieccy oficerowie 
nie chcieli dyskutować na żaden inny temat. Powiedzieli, że nas zetrą na 
proch! - Głos Starzyńskiego zabrzmiał tak, jak w jego wystąpieniach 
radiowych. - Dziś rano rozrzucili po całym mieście ulotki z tą samą groźbą. 
Ale gdzie są te "roje samolotów" i "huraganowy ogień artyleryjski", o 
którym mówią? Niemcy już rzucili przeciw nam wszystko, co mieli. Zostały im 
jeszcze tylko słowa. Robili wszystko najgorsze, co potrafili, przez dwa 
tygodnie, a przecież jeszcze jesteśmy i trwamy! Niech tylko prezydent 
Roosevelt zabierze głos, a cywilizowany świat znów ujrzy historyczne 
zwycięstwo nad Wisłą. - Uspokoił się i zniżył głos. - Wspomniałem o 
problemie obywateli neutralnych. Ich wysłannik oświadczył, że coś się da 
załatwić. - Starzyński chłodno spojrzał na Slote'a, a potem uśmiechnął się 
pod wąsem. - Nie oczekujemy, że musicie tu pozostać i podzielić nasz los.
  - Przecież pan wie, że mamy tutaj dziewiętnaście kobiet... - Ciężar 
protekcjonalnego uśmiechu prezydenta zmusił Slote'a do usprawiedliwienia.
  - Mężczyźni, kobiety, co za różnica? Jesteście przecież neutralni. - 
Starzyński wyciągnął dłoń. - Proszę przekazać posłanie. Później powtórzę je 
przez radio. Przez wzgląd na waszego wielkiego prezydenta, chcę mu dać czas 
na osobiste rozważenie odpowiedzi.
  Slote chwycił podaną rękę.
  - My, Amerykanie w Warszawie, jesteśmy do głębi przejęci postawą miasta, 
o tym mogę pana zapewnić. Nigdy tego nie zapomnimy, a wróciwszy do domu, 
opowiemy o tym.
  Starzyński wydawał się wzruszony.
  - Tak? Widzi pan, hitlerowcy nie są nadludźmi. Warszawa już to pokazała 
światu. Niektórzy Niemcy są osobiście przyzwoitymi ludźmi, ale jako naród 
to świnie. Zapewne wynika to z ich głębokiej niedojrzałości narodowej i 
poczucia niższości. Bardzo skomplikowane zagadnienie. Mają maszyny, koleje, 
fabryki, ale my się ich nie boimy. Wszystko, czego się domagamy, to 
możliwość kontynuowania walki.
  - Z całą pewnością przekażę to memu rządowi.
  - Potrzebujemy pomocy. Prosto stąd idę kopać rowy. - Starzyński pokazał 
swe zniszczone, poznaczone bąblami dłonie.
  Po wyjściu prezydenta Slote przez kilka minut pisał przy biurku, po czym 
wezwał szyfranta.
  - Byron, obudź się! - Potrząsnął chłopca za ramię, ubrudziwszy przy tym 
ręce ceglanym pyłem. - Dalej, wstawaj! Piekło się rozszalało. - Byron 
zwrócił na niego wpółotwarte mętne oczy. - Rosjanie nadchodzą. Bóg jeden 
wie, kiedy tu będą. Wkroczyli do Polski dziś rano. Idź i przyprowadź 
Natalię.
  Jednym zręcznym ruchem Byron zerwał się, w pełni obudzony.
  - Rosjanie? O, kurczę! To się zaczyna robić ciekawe.
  - Ciekawe?! Byron, posłuchaj, Warszawa prawdopodobnie będzie ziemią 
niczyją między armiami Niemiec i Rosji. Mogą rozbić miasto na atomy! Znajdź 
Natalię i powiedz jej, że ma tu wrócić i tutaj zostać. I tak praca w 
szpitalu strony wojującej jest cholernie ryzykowną sprawą, a teraz... - 
Slote podszedł do drzwi, w roztargnieniu przykładając rękę z fajką do 
głowy. - Co za położenie. I tyle do roboty.
  Byron ziewnął i wyprostował się.
  - Ale skąd ten pośpiech? Jak daleko stąd do granicy rosyjskiej, dwieście 
czy trzysta kilometrów? Przecież ich wojska w żadnym razie nie będą mogły 
dotrzeć do Warszawy przed upływem tygodnia.
  Slote roześmiał się. Nie przyszło mu do głowy, że Rosjanie potrzebują 
szeregu dni na przejście trzystu kilometrów, ale to była oczywista prawda. 
Wyjąwszy kapciuch i dla uspokojenia powoli nabijając fajkę, powiedział:
  - Oczywiście. Ale idzie o to, że ten rozwój wydarzeń wszystko zmienia. 
Zupełnie nie można przewidzieć, jaki następny ruch uczynią Niemcy czy 
Rosjanie. Może już dziś rozpoczną walki lotnicze nad Warszawą. A Niemcy 
mogą dać neutrałom pół godziny na pozbieranie się i opuszczenie miasta.
  - Oczywiście, postaram się ją przyprowadzić, ale znasz przecież Natalię.
  - Proszę, abyś powiedział jej, że wiadomość nie pochodzi ode mnie, ale 
jest to oficjalne zawiadomienie od rządu Stanów Zjednoczonych. - Slote, z 
ręką na klamce i głową pulsującą bólem, mówił przerywanym przez ściśnięte 
gardło głosem. - Nie możemy dłużej brać odpowiedzialności za bezpieczeństwo 
kogokolwiek poza murami tego budynku. Jeśli zostaniemy stąd wyprowadzeni 
pod białą flagą, a to się może zdarzyć w każdej chwili, i Natalii tu nie 
będzie, nie mogę opóźnić wyjścia nawet o pięć minut. Wyjdziemy, a ona 
będzie jedyną cudzoziemką, jaka zostanie w tym mieście. A jeśli jakimś 
cudem przeżyje bomby i nazistów, może o tym napisać książkę. Powiedz jej 
to, dobrze? - Zamknął drzwi z hukiem.
  Byron znał już dobrze drogę do szpitala. Biegła przez dzielnicę ostro 
ostrzeliwaną przez Niemców, wśród okopconych stosów gruzu. Pełna była 
kraterów po bombach, potrzaskanych rur kanalizacyjnych, poszarpanych kabli, 
zwalonych słupów telefonicznych, wyrwanych z korzeniami drzew i nie 
kończących się stosów potłuczonego szkła, rozbitych murów, drewna i gruzu. 
Na gruzach i w rozbitych domach bawiły się dzieci. Kobiety prały bieliznę 
na wolnym powietrzu lub gotowały coś nad blado płonącymi ogniskami z 
odłamków drewna. W jasnych promieniach słońca brygady robocze przekopywały 
zwalone domy, usuwały z jezdni splątane kłęby drutów, przerzucały szpadlami 
i spychały na bok gruzy. Choć Byron zdążył się już do tego przyzwyczaić, 
nadal uważał za niezwykłe, że prawie wszyscy byli w dobrych humorach i 
zachowywali się normalnie. Nie spotkał żadnego pogrzebu ani innych oznak 
śmierci. Dzieci, ze śmiechem wdrapywały się i skakały wśród resztek 
zniszczonych domów, zdawały się traktować wojnę jak zajmującą nowość. 
Szkoły były oczywiście nieczynne. Tu i ówdzie kobiety w czarnych chustkach 
siedziały z pochylonymi głowami na krzesłach lub kamieniach. Niektóre 
karmiły dzieci piersią. Wielu ludzi z obojętnym wyrazem twarzy włóczyło się 
wśród ruin i patrzyło przed siebie szeroko otwartymi oczyma albo grzebało 
gruzie, poszukując jakichś resztek swego dobytku. Nic się nie pali, lecz 
teren poznaczony był nierównomiernymi śladami zniszczeń. Jeden blok ulic 
mógł stać nietknięty, a sąsiadujący był ścięty do połowy, jakby samolot 
właśnie tu zrzucił cały ładunek bomb od razu. Na poszarpanych, 
przekrzywionych murach wisiały w powietrzu, jak teatralne dekoracje, 
przyczepione tam pokoje, odsłaniające we wzruszający sposób swe ściany, 
różnobarwnie wytapetowane lub malowane. Z jednego pokoju zwisał połamany 
fortepian.
  Byron przedostał się do szpitala przez hall wejściowy. Tu pryskał już 
zaskakująco optymistyczny nastrój Warszawy; widok napawał odrazą i 
litością. Ranni leżeli lub bezładnie tłoczyli się na marmurowej posadzce 
oczekując pomocy; większość w łachmanach, wszyscy brudni, bladozieloni, 
jęczący, płaczący lub zemdleni mężczyźni i kobiety. Polacy i Żydzi, 
usmarowani krwią, w podartych ubraniach, z rozszarpanymi twarzami, z ranami 
na rękach i nogach, a niekiedy z odstrzeloną kończyną, z której wyglądała 
przerażająca, biała kość. W wielkim przedpokoju osobno zgromadzono dzieci i 
rozlegał się stamtąd smutny chór jęków i zawodzeń, przerywany niekiedy 
niestosownym śmiechem. Byron śpiesznie przeszedł przez otwarte drzwi po 
kamiennych schodach na dół, do obszernej sutereny, o wiele cieplejszej od 
parteru. Smród kopcących piecyków był jeszcze silniejszy niż woń lekarstw.
  - Czy on zwariował?! - krzyknęła Natalia. - Jak mogę ich opuścić? Właśnie 
zaczęłam dyżur. Popatrz! - Szerokim gestem ręki objęła całe wnętrze. Na 
zestawionych łóżkach leżały kobiety, jęcząc lub krzycząc po polsku. Inne 
siedziały stłoczone żałośnie na łóżkach i niskich stołkach, podając 
noworodkom wielkie, białe piersi z brązowymi sutkami. Trzech bladych i 
spoconych lekarzy krążyło od łóżka do łóżka. Przebiegały pielęgniarki; 
jedne, jak Natalia, w okrwawionych białych fartuchach, inne w szarych 
habitach zakonnych. - Jest nas tu na dole pięć, a kobiet tego ranka 
naliczyliśmy osiemdziesiąt dwie! To teraz jedyna sala porodowa w Warszawie, 
odkąd Niemcy zeszłej nocy zbombardowali szpital świętej Katarzyny. Mówiono, 
że był to przerażający widok; kobiety w ciąży biegały w płonących 
ubraniach, paliły się noworodki...
  - Chodzi o to, Natalio, że z nadejściem Rosjan...
  - Już to słyszałam! Oni są setki mil stąd, prawda? Idź sobie, Briny, mam 
robotę.
  Przygarbiony doktor z wielkim nosem, kwadratową rudą brodą i smutnymi, 
zgaszonymi oczami przechodził tuż obok nich. Zapytał Natalię po niemiecku, 
o co chodzi. Powiedziała mu.
  - Idź, oczywiście idź - powiedział głosem zdradzającym skrajne 
wyczerpanie. - Nie rób głupstw, musisz wyjechać ze wszystkimi Amerykanami. 
Jeśli ambasada przysyła po ciebie, musisz słuchać.
  - Och, ambasada! Nikt nie twierdzi, że wyjeżdżamy natychmiast. Ten młody 
człowiek może w razie potrzeby znaleźć mnie w ciągu pięciu minut.
  - Nie, nie, tak nie możesz ryzykować. Nie jesteś Polką i nikt nie 
oczekuje, że będziesz narażała życie. A jesteś przecież Żydówką, jesteś 
Żydówką... - Doktor podniósł rękę i zdjął z głowy Natalii biały czepek. Na 
jej ramiona opadły włosy gęste, ciemne, kręcone. - Musisz wracać do siebie.
  Po twarzy Natalii pociekły łzy.
  - Kobieta z bliźniakami ma krwotok. Czy już pan ją widział? I dziecko z 
chorą nóżką... - zrobiła nerwowy gest w stronę najbliższego łóżka.
  - Są na dzisiejszej liście. Natychmiast idź do ambasady. Dziękuję ci. 
Bardzo nam pomogłaś. Życzę bezpiecznej podróży. - Odszedł powłócząc nogami.
  Zwróciła się do Byrona.
  - Leslie Slote to samolubny łotr. Chce tylko, żebym nie obciążała jego 
sumienia. Jeden kłopot mniej. - Nagle uniosła spódnicę do bioder. Gest ten 
przejął Byrona lekkim dreszczem zdumienia, choć prawdę powiedziawszy grube, 
szare majtki, sięgające jej do kolan, były znacznie mniej pobudzające 
zmysłowo niż biała spódniczka. Domyślił się, że te makabryczne majtki 
dostała od zakonnic. - Trzymaj - powiedziała, wyciągając z majtek gruby 
portfel i opuściła spódniczkę. - Wracam do tej cholernej ambasady. Ale 
chciałabym, żebyś na wszelki wypadek znalazł Berela i oddał mu to. To są 
wszystkie moje amerykańskie pieniądze. Zrobisz to dla mnie?
  - Oczywiście.
  - Powiedz mi, Briny, czy nadal dobrze się bawisz?
  Rozejrzał się po przepełnionej, hałaśliwej i śmierdzącej sali szpitalnej, 
gdzie polskie kobiety bezradnie niosły nowe życie miastu, które Niemcy 
chcieli uśmiercić. Konająca Warszawa dawała im, leżącym w bólach 
porodowych, najlepszą opiekę, na jaką jeszcze ją było stać.
  - Lepiej niż w beczce śmiechu. Uważaj w drodze do ambasady, dobrze? Na 
Francuskiej pali się wielki kościół i ulica jest odcięta. Obejdź dookoła 
przy muzeum.
  - Dobrze. Berel pewno będzie w tym szarym budynku, no wiesz, tam gdzie 
jest gmina żydowska. Działa w komitecie aprowizacyjnym czy czymś takim. 
  - Sądzę, że go znajdę.
  Ze szpitala Byron wyszedł tylną uliczką, gdzie dwóch mężczyzn ładowało 
zmarłych w szpitalu na dwukołowy wózek zupełnie podobny do tego, który 
kupił do wożenia wody. Ciała leżały na jezdni. Jeden z ludzi, ubrany w 
ceratowy pokrwawiony fartuch, brał zwłoki w ramiona i podawał drugiemu, ten 
zaś układał je na wózku. Wielkie, sztywne, budzące dreszcz z otwartymi 
ustami i nieruchomymi oczami, jak martwe ryby na targu. Mężczyzna wrzucił 
na wózek lekkie ciało starej, chudej kobiety, której szare włosy łonowe 
prześwitywały przez okrywającą ją różową szmatę.
  Śpiesząc aleją Marszałka Piłsudskiego do dzielnicy żydowskiej, Byron 
usłyszał grzmot ciężkich armat i bliskie wybuchy wśród budynków. Wymruczał 
swe zwykłe przekleństwa pod adresem Niemców. Po ucieczce z florenckiego 
uniwersytetu spędził tydzień w Niemczech. Mieszkańcy tego kraju wydali mu 
się dziwni, choć nie bardziej niż Włosi; cudzoziemcy, ale dość ludzcy, nie 
pozbawieni hałaśliwego poczucia humoru i o bardzo dobrych manierach. A 
przecież ci ludzie byli teraz tutaj, okrążając stolicę Polski, bijąc w nią 
lecącą z powietrza stalą i materiałami wybuchowymi, niszcząc wodociągi, 
zabijając dzieci i zmieniając żywych ludzi w sztywne szczątki ze szklistymi 
oczami, nadające się jedynie do wywiezienia i zagrzebania. Bardziej 
zdumiewającego pogwałcenia wszelkich ludzkich norm nie można już było 
wymyślić. To, że nazwano je "wojną", nie czyniło postępowania Niemców 
bardziej zrozumiałym.
  A jednak ta dziwaczna i straszliwa sytuacja, w jakiej znalazł się Byron, 
była o wiele barwniejsza i bardziej ciekawa, niż pamiętany przez niego 
"pokój". Dostarczanie wody do ambasady amerykańskiej dało mu większe 
zadowolenie niż wszystko inne, co dotychczas robił w życiu. Kochał to 
zajęcie. Chętnie dałby się zabić podczas takiej pracy, ale okazało się, że 
ma na to za wiele szczęścia. To go zupełnie zaskoczyło.
  Większość mieszkańców Warszawy nadal była żywa, nie odniosła żadnych ran 
i nadal zajmowała się swymi sprawami. Miasto nie było zniszczone ani w 
całości, ani nawet w połowie. Dążąc w stronę Nalewek, chłopak przechodził 
przez wiele kwartałów szarych, dwupiętrowych budynków, stojących bez śladu 
zniszczenia, cichych i spokojnych. Wyglądały tak samo jak przed niemieckim 
atakiem.
  Lecz w samej dzielnicy żydowskiej nie pozostał ani jeden nie uszkodzony 
blok. Wszędzie stały jedynie dymiące ruiny. Było oczywiste, że Niemcy 
skierowali na tę właśnie dzielnicę szczególnie gęsty deszcz pocisków i 
bomb. Nie miało to wielkiego sensu, bo warszawscy Żydzi nie mogli wymusić 
kapitulacji miasta. Podobna lawina ognia i stali, skierowana nie na Żydów, 
lecz na elektrownie, filtry, środki transportu czy mosty, mogła złamać 
miasto o wiele szybciej. Bombardowanie Nalewek przez potężną armię było 
irracjonalnym marnotrawieniem środków na nie uzbrojonych biedaków.
  Napisy Juden verboten, które Byron widział na ławkach parkowych w 
Niemczech, zdawały się zbyt dziwaczne, by były prawdziwe. Dopiero 
bombardowanie Nalewek uświadomiło mu, że Niemcy w swym szaleństwie naprawdę 
chcą wymordować tych ludzi. Ulice tarasowały wypalone, przewrócone tramwaje 
i wzdęte trupy końskie, otoczone chmarami tłustych czarnych much, które od 
czasu do czasu lepkim rojem przysiadały na rękach i twarzy Byrona. Były też 
martwe psy i koty, masy zdechłych szczurów walały się w rynsztokach. 
Chłopak dostrzegł tylko jedno ciało człowieka: skulonego w bramie starca. 
Już dawniej zauważył, jak szybko Żydzi usuwają swych zmarłych i z jakim 
szacunkiem traktują nieboszczyków, okrywając naładowane wozy prześcieradłem 
i towarzysząc im w milczących, żałobnych konduktach na ulicy.
  Ale pomimo rozbitych domów, nieustannych pożarów, dymu, gruzów, dzielnica 
nadal tętniła życiem. Na rogu, przed zrujnowaną szkołą, siedzieli na 
chodniku chłopcy w czarnych myckach, otoczywszy brodatego nauczyciela. 
Monotonnymi głosami wyśpiewywali teksty z ogromnych ksiąg, niewiele 
mniejszych od niektórych z uczniów. Kioski uliczne nadal były obwieszone 
tuzinami gazet i czasopism, drukowanych grubymi literami alfabetu 
hebrajskiego. W jednym z domów ktoś ćwiczył na skrzypcach. Handlarze 
zwiędłych jarzyn i nadgniłych, pomarszczonych owoców, konserw i starych 
ubrań, stali wzdłuż chodników lub popychali skrzypiące ręczne wózki wśród 
tłumu przechodniów. Brygady robocze usuwały gruz zbombardowanych domów z 
jezdni i trotuarów. Do tej pracy stawało mnóstwo ludzi. Byrona to zdziwiło, 
bo w ostatnich tygodniach miał wrażenie, że całą Warszawę zalewa fala 
żydowskich mężczyzn i chłopców, kopiących okopy, naprawiających wodociągi, 
gaszących pożary. Być może - pomyślał - wyglądało tak dlatego, że Żydzi 
wyróżniali się wyglądem i jeden zgarbiony siwowłosy starzec w jarmułce i 
kaftanie, wymachujący szpadlem w okopie, robił wrażenie, jakby cała grupa 
składała się z Żydów. Ale i tak zdawało się, że kręcą się wszędzie.
  W budynku gminy Byron nie zastał Berela Jastrowa. Włócząc się przez 
zatłoczone, ciemne, obskurne korytarze, oświetlone tylko migotliwym 
światłem grubych świec, natknął się na człowieka, którego kiedyś widział 
rozmawiającego z Berelem: małego, eleganckiego, brodatego Żyda ze szklanym 
okiem. Przy pomocy mieszaniny jidysz i niemieckiego, mężczyźnie udało się 
powiedzieć, że Berel jest na inspekcji gminnych kuchni. Byron wyruszył na 
poszukiwania i wreszcie dopadł go w ogromnej romańskiej synagodze z szarego 
kamienia. Stała nie uszkodzona, z wyjątkiem złamanej kamiennej gwiazdy 
Dawida w okrągłym, pozbawionym szyb oknie. Jastrow stał w niskim, gorącym 
przedsionku, wśród stojących w kolejce ludzi. Czekali na perkoczący w 
kotłach o silnym zapachu gulasz, który nakładały spocone kobiety w 
chustkach na głowach.
  - Rosjanie! - Berel pogłaskał brodę. - To pewne?
  - Wasz burmistrz przyszedł do ambasady z tą właśnie nowiną.
  - Wyjdźmy na zewnątrz.
  Rozmówili się na ulicy, daleko od ogonka po posiłek. Nędznie odziani 
ludzie z kolejki wpatrywali się w nich, nawet starali się podsłuchać 
rozmowę, przykładając stulone dłonie do uszu.
  - Muszę zawiadomić o tym gminę - oświadczył Berel. To może być dobra 
nowina. Kto wie? Może dwaj bandyci poprzerzynają sobie gardła? Takie rzeczy 
się zdarzały. Rosjanie mogą być wysłannikami Boga. Co też ty mi podsuwasz? 
- Stary Żyd był kompletnie zaskoczony, gdy Byron podał mu portfel Natalii.
  - Ależ co ona sobie myśli? - powiedział. - Ja mam pieniądze. Mam dolary. 
To ona może ich potrzebować. Jeszcze się nie wydostała z Warszawy.
  Byron speszył się. Wcześniej nie przyszło mu do głowy, że Berel może się 
obrazić, ale teraz jego reakcja była zrozumiała. Powiedział więc, że 
Amerykanie wkrótce opuszczą Warszawę pod białą flagą.
  - Aha. Więc nie zobaczymy się więcej z tobą, ani z Natalią?
  - Raczej nie.
  - Aha. Jeśli więc Niemcy pozwolą wszystkim Amerykanom na wspólne wyjście, 
Natalia będzie bezpieczna. Mówiła mi, że w amerykańskich paszportach nie 
podaje się religii. Powiedz jej, że dziękuję za pieniądze i że przekażę je 
na fundusz aprowizacyjny. Powiedz jej... Vorsicht! - Pocisk artyleryjski 
gwizdnął w powietrzu i wybuchł niedaleko, aż Byrona zabolały uszy. Żyd 
mówił z pośpiechem: - A więc, znowu się zaczyna w tej dzielnicy. Niemcy 
mają swój system ostrzału. Wczoraj był Jom Kippur i przez cały dzień 
spadały na nas granaty, nie ustając nawet na chwilę. Aha, czy zobaczysz się 
z Arełe? - Byron spojrzał na Berela, zupełnie nie rozumiejąc o czym mówi. 
Dostrzegł tylko pobłażliwy uśmiech. - Doktor Aaron Jastrow - wyjaśnił 
Berel, naśladując angielską wymowę.
  - Myślę, że tak.
  - To powiedz mu: Lekh lekha. Potrafisz zapamiętać? To dwa proste 
hebrajskie słowa. Lekh lekha.
  - Lekh lekha - powtórzył Byron.
  - Bardzo dobrze. Szybko się uczysz hebrajskiego.
  - Co to znaczy?
  - Uciekaj. - Berel wyciągnął pomiętą wizytówkę i podał Byronowi. - 
Zrobisz mi jeszcze jedną grzeczność? To jest importer w New Jersey. 
Przysłał mi w sierpniu przekaz bankowy na dużą partię grzybów. Nadszedł za 
późno. Zniszczyłem przekaz, więc nie ma sprawy, ale... Z czego się 
śmiejesz?
  - Tyle masz zmartwień tutaj, a przecież pomyślałeś o nim.
  Berel wzruszył ramionami.
  - To mój interes. Niemcy albo wejdą, albo nie wejdą. W końcu to ludzie, a 
nie lwy i tygrysy. Zabiorą nasze pieniądze. Nadejdą bardzo złe czasy, ale 
wojny zawsze kiedyś się kończą. A jeśli wejdą Rosjanie, to też wezmą nasze 
pieniądze. A więc - wyciągnął rękę do chłopca - niech cię Bóg błogosławi 
i...
  Byron usłyszał odgłos nadlatującego granatu, bliski furkot i gwizd. 
Pocisk uderzył w dach synagogi. Ogłuszająca eksplozja rozległa się w jakieś 
dwie sekundy później, pozostawiwszy im obu czas na rzucenie się na ziemię i 
zasłonięcie uszu rękami. Dziwnym trafem pocisk nie zdmuchnął fasady, dzięki 
czemu uratowali się ludzie w kolejce. W powietrzu przeleciały kawałki 
dachu, spadając jak grzechoczący deszcz na ulicę i pobliskie domy. A 
później, gdy wstawali, ujrzeli, jak cała fasada synagogi osuwa się w dół 
jak spadająca kurtyna, rozpadając się w locie ze straszliwym łoskotem. Ale 
ludzie z kolejki byli już poza zasięgiem niebezpieczeństwa. Biały pył wzbił 
się kłębami. Wiatr szybko rozpędzał tę chmurę i poprzez jej resztki Byron 
dostrzegł marmurowe kolumny i rzeźbione w drewnie drzwi ołtarza na 
przeciwległej ścianie, nietknięte i wyglądające obnażone i nie na miejscu w 
stłumionym przez dym słońcu.
  Berel uderzył go po ramieniu.
  - Idź już, idź! Nie zatrzymuj się. Idź natychmiast. Ja zostanę pomagać.
  Starzy i młodzi Żydzi już przeszukiwali po omacku nową ruinę, wśród 
której tu i ówdzie tliły się małe płomyki. Niewiele wiedząc o judaizmie, 
Byron zrozumiał przecież, że chcą uratować zwoje Tory.
  - Zgoda. Wracam więc do Natalii.
  - Dobrze. Dziękuję ci za wszystko, dziękuję. Bezpiecznej podróży dla was 
obojga.
  Byron ruszył truchtem. Widok świętej arki, odkrytej w słońcu, zrobił na 
nim tak potężne wrażenie, jak dźwięk wielkiej muzyki. Biegnąc przez 
żydowską dzielnicę Warszawy, patrzył na szeregi zburzonych, szarych i 
brązowych domów; brukowane kocimi łbami ulice i wysypane szutrem zaułki; 
nędzne podwórka i budy z rozwieszoną do suszenia bielizną; tłumy 
zdyscyplinowanych brodatych Żydów w szerokich kapeluszach; wesołe, 
czarnookie dzieci, bawiące się pod bombami; śmiertelnie zmęczonych 
przekupniów ulicznych z wózkami i koszami; kioski pełne gazet, czasopism, 
broszur i książek w papierowych oprawach; przeglądające przez dym słońce; 
wywrócone tramwaje, martwe konie. Wszystkie te obrazy zapamiętał, jak gdyby 
był malarzem, na zawsze i w najdrobniejszych szczegółach.
  Wielka grupa nadlatujących w łamanym szyku niemieckich samolotów ani go 
nie zdziwiła, ani nie przestraszyła. Taki widok stał się pospolity. 
Przyspieszył jedynie nieco swój bieg w kierunku ambasady. Naokoło ludzie 
spoglądali w niebo i schodzili do schronów. W pierwszej fali nadleciały 
stukasy, nurkując i zionąc czarnym dymem. Rozległ się poirytowany warkot 
nielicznych, rozstawionych na dachach polskich karabinów maszynowych. Jeden 
z samolotów zanurkował nad ulicą, którą biegł Byron. Chłopak skoczył do 
bramy. Usłyszał stuk pocisków po bruku i głośne gwizdy rykoszetów. Zobaczył 
odlatujący świecą samolot i znów pobiegł przed siebie, mamrocząc 
nieprzyzwoite uwagi pod adresem Niemców.
  Stopniowo wyrobiło się w nim poczucie bezkarności wobec wszystkiego, co 
Niemcy mogliby uczynić. W jego oczach byli tylko godnymi pogardy, 
partackimi rzeźnikami. Był pewien, że w najbliższym czasie Stany 
Zjednoczone powstaną w słusznym gniewie, przekroczą Atlantyk i zbiją 
Niemców do nieprzytomności, jeśli naprawdę okaże się, że Brytyjczycy i 
Francuzi są zbyt zdegenerowani albo zbyt przerażeni, by ich było na to 
stać. Sądził, że wydarzenia, których jest świadkiem, opisywane są przez 
amerykańską prasę pod gigantycznymi nagłówkami. Do głowy mu nawet nie 
przyszło, że działania wojenne w Polsce, których rezultat był łatwy do 
przewidzenia, zostały już w prasie amerykańskiej zepchnięte na ostatnie 
stronice, że ludzie nie interesują się nawet rzekomą "wielką debatą" w 
Senacie na temat rewizji Ustawy o Neutralności, ponieważ w pierwszej lidze 
baseballowej zaczął się ostry wyścig o przodownictwo.
  Bez tchu dał susa w bramę ambasady. Wartownik zasalutował mu z 
przyjacielskim uśmiechem. Wewnątrz, w wielkiej mrocznej jadalni, przy 
oświetlonych lampami naftowymi stołach siedziało przy obiedzie około 
pięćdziesięciu hałaśliwych Amerykanów, których w Warszawie zaskoczyła 
wojna. Przy politurowanym stole ambasadora zajmował miejsce Slote, Natalia, 
mały śniady człowiek nazwiskiem Mark Hartley i jeszcze kilka osób. Dysząc 
od długiego biegu, Byron opowiedział dziewczynie o spotkaniu z Berelem. Nie 
wspomniał ani słowem o zniszczeniu synagogi. 
  - Dziękuję, Briny! Niech ich Bóg strzeże. Siadaj i zjedz coś. Jakimś 
cudem mamy wspaniałe, panierowane kotlety cielęce.
  - Czy szedłeś tutaj po ulicach podczas tego nalotu? - spytał Slote.
  - Jemu brak piątej klepki - oświadczyła Natalia, patrząc czule na Byrona.
  - Byronowi nic nie brakuje - orzekł Hartley. Był czwartym do brydża z 
Natalią, Byronem i Slote'em, gdy musieli spędzać długie noce w piwnicy. 
Mark Hartley nazywał się kiedyś Marvin Horowitz i często żartował z obecnej 
zmiany. Był nowojorczykiem i zajmował się importem.
  Byron zajął miejsce koło Natalii i nałożył sobie kotlet. Smakował jak 
dziwnie kleista dziczyzna, ale po tygodniu żywienia się kiełbasą i 
szprotami w puszkach wydawał się doskonały, a chłopak był zagłodzony. 
Pochłonął go i wziął następny. Slote uśmiechnął się do niego i z 
zadowoleniem ogarnął wzrokiem Amerykanów, wesoło konsumujących obiad.
  - A propos, czy ktokolwiek z tu obecnych ma zastrzeżenia co do jedzenia 
koniny?
  - Ja na pewno - powiedziała Natalia.
  - O, to wielka szkoda. Właśnie ją zjadłaś.
  Natalia zadławiła się, zakrywając usta serwetką.
  - Boże mój! Koń! Chyba cię zabiję. Czemuś mnie nie ostrzegł?
  - Potrzebujesz czegoś pożywnego. Wszyscy potrzebujemy. Nie można 
przewidzieć, co się z nami stanie. Miałem okazję, by to kupić i kupiłem. 
Jadłaś na obiad przedstawiciela jednej ze słynnych hodowli polskich. 
Wczoraj burmistrz kazał zarżnąć tysiące takich sztuk. Mieliśmy szczęście, 
że nam się też dostało.
  Mark wziął z półmiska drugi kotlet.
  - Mark! Jak możesz? Konia?! - zgorszyła się Natalia.
  Wzruszył ramionami.
  - Jeść musimy. W koszernych restauracjach jadałem już gorsze mięso.
  - No, ja nie twierdzę, że jestem religijna, ale koninę wykluczam. Już 
prędzej bym zjadła psa. 
  Byron odepchnął talerz. Świadomość ciężaru koniny w żołądku, jej słodkawy 
smak w ustach, zapamiętany zapach martwych, pokrytych rojami much szkap na 
żydowskich ulicach, wszystko to w jego umyśle stopiło się w jedno: wojnę.
  
  
  14
  
  W cztery dni później wczesnym rankiem Natalia wbiegła do ogrodu ambasady 
z rozwianym włosem, wpadając na Byrona, który palił tam książeczki 
paszportowe i wnioski wizowe. W ambasadzie były setki tych brązowych 
książeczek. Paliły się wolno, bardzo przy tym kopcąc. W niemieckich rękach 
mogły posłużyć do szmuglowania szpiegów i sabotażystów do Stanów 
Zjednoczonych. Na liście do spalenia były także całe sterty wniosków 
wizowych, gdyż na ich podstawie można było zidentyfikować Żydów. Byron 
przestał już przeglądać akta w poszukiwaniu amerykańskich banknotów, często 
przyczepionych do wniosków. Jego zadanie polegało na obróceniu wszystkiego 
w popiół tak szybko, jak potrafi. Palił więc także pieniądze i nic go to 
nie obchodziło.
  - Chodź ze mną. Szybko! - zawołała Natalia, radośnie podniecona.
  - Dokąd? 
  - Nie pytaj, chodź.
  Przed bramą wejściową, w czarnej limuzynie z kierowcą, siedział Slote 
obok zażywnego, różowego, siwowłosego mężczyzny.
  - Cześć, Byron! - odezwał się Slote zadziwiająco wesołym głosem. - To 
jest szwedzki ambasador. Ojciec Byrona jest naszym attache morskim w 
Berlinie, ekscelencjo. Czy nie sądzi pan, że dobrze byłoby zabrać go z 
nami?
  Ambasador potarł potężny nos małą, wypielęgnowaną rączką i przyjrzał się 
chłopcu uważnie.
  - Jak najbardziej. Tak, oczywiście. I może będzie mógł robić notatki.
  - Tak właśnie myślałem. Wskakuj, Byron.
  Nawet transfuzja krwi nie mogłaby bardziej zmienić Slote'a. Jeszcze przed 
godziną zachowywał się jak co dzień: włóczył się po ambasadzie z ponurą 
miną, zażywał lekarstwa, odpowiadał na pytania krótko i nieuprzejmie. Poza 
tym całe godziny spędzał w gabinecie, zamykając się na klucz. Od chwili, 
gdy na sąsiadujący z ambasadą budynek spadła bomba, zabijając dziesięciu 
Polaków, Slote stał się poszarzałym, zgorzkniałym, przygarbionym 
człowiekiem. Byron doszedł do wniosku, że to zapewne poczucie 
odpowiedzialności tak wyczerpuje charge d'affaires. Ale w tej chwili Slote 
miał zaróżowioną cerę, błyszczące oczy, i nawet dym z jego fajki wyglądał 
wesoło.
  Gdy Byron wsiadł na tylne siedzenie, Natalia zwróciła się do ambasadora:
  - Czy ja też mogę się zabrać? Byron i ja podróżujemy razem.
  Slote z grymasem niechęci pokręcił głową. Szwed obejrzał dziewczynę od 
stóp do głów z męskim zainteresowaniem. Natalia wyglądała okropnie, 
wyciągnąwszy w pośpiechu z walizki co jej wpadło w ręce: zieloną jedwabną 
sukienkę i stary różowy sweter; połączenie takie dało efekt wyjątkowo 
wulgarny i wyzywający.
  - Ależ, droga pani, czy nie będzie się pani bała?
  - Czego?
  - Odgłosów armat. Jedziemy obejrzeć drogę wyjścia z dokumentem na 
przejście linii frontu. - Ambasador mówił powoli, z niemal doskonałym 
akcentem brytyjskim. Jego różowa rączka, spoczywająca na otwartym oknie 
samochodu, była wymanikiurowana do połysku, nawet mimo oblężenia. - Możemy 
znaleźć się raczej dość blisko frontu.
  - Słyszałam już armaty.
  Ambasador uśmiechnął się do Byrona.
  - A więc cóż, mamy zabrać pana przyjaciółkę? - Mówiąc to posunął się, 
robiąc jej miejsce. Slote milczał, gryząc ze złością ustnik fajki.
  Jazda zygzakami w kierunku rzeki była nieprzyjemna. Przez ostatnie cztery 
dni Warszawa waliła się w gruzy. Silny wiatr rozgonił dymy i jasne światło 
pięknego poranka nadawało ulicom pozornie spokojny wygląd. Jednakże 
wszędzie widać było zgruchotane budynki. Z tysięcy okien wypadły szyby i 
zastąpiono je jasnożółtą dyktą. Warszawa stała się miastem rozwalonych 
murów, dymu i żółtych łat. Chodniki i rynsztoki były porozbijane i pełne 
lejów, a na głównych skrzyżowaniach stały przeciwczołgowe zapory i 
barykady. Patrzący spode łba, zdenerwowani żołnierze zatrzymywali na takich 
skrzyżowaniach samochód dyplomatyczny, trzymając palec na spuście pistoletu 
maszynowego. W polu widzenia nie było niemal nikogo innego. Z daleka 
dobiegały odgłosy wystrzałów i wybuchów armatnich. Za każdym razem, gdy 
żołnierz opuszczał broń i gestem nakazywał dalszą jazdę, Slote wybuchał 
gwałtownym śmiechem.
  Gdy dojechali do kamiennego mostu na Wiśle, zatłoczonego wozami, rowerami 
i ciężarówkami, odezwał się: 
  - Zupełnie niewiarygodne, że to jeszcze w ogóle stoi. Przecież Niemcy 
bombardują go od dwóch tygodni.
  - A, bo widzi pan, nie potrafią tak niszczyć wszystkiego, jak by to 
chcieli nam wmówić. Ani nie są tak dokładni - powiedział ambasador.
  Samochód przejechał mostem nad szeroką, szarą rzeką, spokojnie płynącą 
między Warszawą a Pragą, jej wschodnim przedmieściem, pełnym niskich domów 
i zielonych lasków. Z tej odległości widok Warszawy był zaskakujący: wielka 
metropolia z szerokimi alejami, barokowymi kopułami kościołów, wysokimi 
kominami fabrycznymi i wzbijającymi się w niebo kolumnami czarnych dymów. 
Gdyby nie żółte języki ognia, falujące tu i tam, rozbłyski podobne do 
błyskawic letniej burzy wzdłuż całego horyzontu i odległy grzmot artylerii, 
Warszawa wyglądałaby jak wielkie fabryczne miasto podczas dnia roboczego w 
czasie pokoju. Obok samochodu przejechało kilka autobusów, pełnych 
śpiewających i żartujących żołnierzy. Paru pomachało Natalii rękami, coś 
wołając. Wielu żołnierzy jechało też w tym samym kierunku na rowerach.
  - Dokąd oni wszyscy jadą? - spytała Natalia.
  - Na front - odrzekł ambasador. - To bardzo szczególna wojna. Zostawiają 
broń na linii i jadą do domu na obiad czy kolację, a może także przespać 
się z żoną. Potem łapią powrotny autobus i strzelają do Niemców. Bardzo 
podobnie było w Madrycie, gdy byłem tam podczas wojny domowej.
  - Jak daleko jedziemy? - spytał Slote. Tutaj, za rzeką, odgłosy ognia 
artyleryjskiego na Pradze były głośniejsze.
  Ambasador wydął usta.
  - Nie jestem całkowicie pewien. Mamy odszukać budynek szkolny z kamienną 
gęsią przed frontonem domu, jakieś sto metrów za przydrożną kapliczką.
  Po drugiej stronie rzeki znaleźli się wśród ruin. Wzdłuż wąskiej 
asfaltowej drogi, tak podziurawionej pociskami armatnimi, że samochód 
musiał co chwila zjeżdżać na ziemne pobocza, stały zniszczone domy, pnie 
spalonych lub ściętych drzew. Gdy limuzyna podskakiwała na jednej z tych 
ścieżek, z lasu nagle odezwała się zamaskowana polska armata. Kierowca 
skręcił, wóz otarł się o drzewo, pasażerowie podskoczyli na siedzeniach.
  - Mój Boże! - wystękał Slote.
  Samochód wyrównał kurs. Pojechali dalej przez zadrzewioną równinę Pragi. 
Minęli dom z płonącym dachem; mieszkająca tam rodzina żałośnie patrzyła na 
pożar. Dwa czy trzy razy na minutę rozlegały się wokół nich głośne wybuchy. 
Niekiedy widzieli płomienie tryskające z luf dział, choć same działa były 
niewidoczne. Czasami dostrzec mogli krzątających się gorączkowo polskich 
artylerzystów. Wszystko to było nowe i podniecające, przynajmniej dla 
Byrona. Zdawało się, że nie wliczając przykrego podskakiwania wozu na 
poboczach i w trawie, by uniknąć lejów po pociskach, pasażerowie mogą 
cieszyć się tą wojenną wycieczką krajoznawczą zupełnie bezpiecznie. Ale 
nagle niedaleko samochodu wybuchł niemiecki pocisk, wyrzucając fontannę 
ziemi, która z głuchym łoskotem spadła na dach limuzyny.
  - Boże wszechmogący! - zawołał Slote. - Jesteśmy na samym froncie!
  - Tak, szkoła powinna być już za najbliższym zakrętem - potwierdził 
ambasador.
  Ale za zakrętem ujrzeli tylko cztery drewniane chaty i brudne podwórze, 
gdzie tu i tam kłusowało kilka świń, zdumionych hałasem artylerii. Za 
domami prosta asfaltowa droga biegła w stronę liściastego lasu i 
wznoszących się dymów, a jeszcze dalej mgiełka dymu nie pozwalała widzieć 
nic. 
  - Proszę zatrzymać samochód - poprosił Slote.
  Ambasador spojrzał na niego przez ramię, potarł nos różową rączką i 
powiedział parę słów do kierowcy. Wóz zjechał na bok.
  - Z tego, co pan mówił, w żaden sposób nie wynikało, że znajdziemy się na 
linii ognia. Czy jest pan pewien, że nie ominęliśmy jakiegoś zakrętu i nie 
przeszliśmy niemieckich linii? - spytał Slote, wymachując zaciśniętą w 
pięści fajką.
  Ambasador wydął wargi.
  - Nie sądzę, żebyśmy ujechali od mostu więcej niż trzy mile. 
  Slote wybuchnął śmiechem i nerwowym ruchem wskazał fajką na Natalię i 
Byrona.
  - Odpowiadam za tych młodych ludzi. W żadnym wypadku nie mogę ich 
narażać.
  Przejechały dwa stare autobusy miejskie z jeszcze widocznymi z przodu 
numerami linii i wyblakłymi ogłoszeniami kinowymi na bokach. Były pełne 
śpiewających żołnierzy; paru z nich pomachało ręką w stronę stojącego 
samochodu, wołając coś przyjaźnie po polsku.
  - Chyba oczywiste, że nie jesteśmy jeszcze za niemieckimi liniami - 
zauważył ambasador.
  - Niemniej jednak musimy tych cywilów odwieźć z powrotem do Warszawy - 
oświadczył Slote. - Przykro mi, ale nie zrozumieliśmy się wzajemnie.
  - Ależ w jakim celu? - zawołała Natalia. - Nie ma najmniejszego powodu, 
żebyśmy wracali. Doskonale się tutaj czuję.
  - Obawiam się, że nie mamy już czasu, by wracać. - Ambasador z namysłem 
przygładził brew. - Zawieszenie ognia nastąpi prawdopodobnie za godzinę. 
Gdy tylko wrócimy, muszę zacząć zbierać moją grupę.
  - Ja również. Ale przecież obowiązkiem Polaków i Niemców jest zapewnić 
obywatelom państw neutralnych bezpieczne przekroczenie linii frontu.
  Ambasador spojrzał na zegarek.
  - Pułkownik Rakowski życzył sobie, żebyśmy przedtem do niego przybyli i 
obejrzeli trasę. Naprawdę jestem przekonany, że będzie lepiej, jeśli 
pojedziemy dalej.
  Z obu stron rozległy się naraz grzmoty wystrzałów dwóch ciężkich dział 
ukrytych w lesie. Kierowca przekręcił kluczyk stacyjki.
  - Chwileczkę! - Szofer odwrócił się i spojrzał na śmiertelnie bladego, z 
drżącymi wargami, Slote'a. - Ambasadorze, nalegam, aby najpierw odwiózł nas 
pan przynajmniej do mostu. Może stamtąd będziemy mogli złapać jakąś 
ciężarówkę lub autobus.
  - Ależ drogi panie, pan także musi obejrzeć trasę wyjścia. Może się 
zdarzyć, że nasze grupy zostaną później rozdzielone w lesie. 
  Byron poczuł dziwne ściskanie w żołądku. Nieskazitelne maniery ambasadora 
nie były w stanie ukryć tego, co tu się działo, a Slote reprezentował Stany 
Zjednoczone. Odezwał się więc: 
  - Leslie, uważam, że masz całkowitą rację co do Natalii. Czemu nie zabrać 
jej do jednej z tych chat i nie poczekać? Ja, jeśli pozwolisz, mogę 
pojechać z panem ambasadorem i zebrać wszystkie informacje.
  - Wspaniały pomysł! Jestem pewien, że wrócimy za dziesięć czy piętnaście 
minut - oświadczył wesoło Szwed.
  Slote otworzył drzwiczki i wysiadł.
  - Chodź, Natalio. Ekscelencjo, poczekamy w tym domku z zielonymi 
zasłonkami. Widziałem tam kobietę w oknie.
  Natalia nie ruszała się z miejsca, z niemiłym grymasem ust przenosząc 
wzrok ze Slote'a na ambasadora.
  - Droga moja, zechce pani zrobić to, co powiedziano - odezwał się 
ambasador chłodnym tonem Europejczyka.
  Wyskoczyła, zamknęła drzwi z trzaskiem i pobiegła do domu. Slote 
pospieszył za nią, krzycząc coś po drodze. Samochód skoczył przed siebie, 
wyrzucając kołami grzechoczące kamyki. Mgiełka przed nimi zaczęła się 
rozpraszać. O jakieś pół mili dalej napotkali kapliczkę - jaskrawo 
pomalowanego Jezusa na pozłacanym krzyżu, osłoniętym daszkiem. Szkoła była 
już niedaleko. Przed budynkiem, koło otoczonej wianuszkiem czerwonych 
kwiatów kamiennej gęsi, rozłożyła się grupa rozmawiających i palących 
papierosy żołnierzy. Byron pomyślał, że gdyby Slote potrafił wytrzymać 
jeszcze ze dwie lub trzy minuty, nie musiałby się tak skompromitować. Ta 
jedna zła chwila w samochodzie, gdy wyrzucona wybuchem granatu ziemia 
spadła na dach, stała się jego nieszczęściem.
  Pułkownik Rakowski powitał ambasadora Szwecji okrzykiem i uściskiem. 
Byron pomyślał, że jest on w zadziwiająco dobrym humorze. I wszyscy 
oficerowie jego sztabu wydawali się nazbyt weseli wobec poważnej sytuacji, 
którą przedstawiała sztabowa mapa: grubo namazana czerwonym ołówkiem linia 
całkowicie otaczała Warszawę. Na innych ścianach budynku wisiały kolorowe 
obrazki dla przedszkolaków. Rakowski, olbrzymiego wzrostu człowiek ze 
spiczastymi blond wąsami i dużym nosem, zaczerwienionym od lekkiego trybu 
życia, wyprowadził gości tylnymi drzwiami. Po zasłanej liśćmi ścieżce 
podążyli do betonowego stanowiska artyleryjskiego; gdzie brudni, 
zarośnięci, obnażeni do pasa żołnierze układali stosy pocisków. Skinąwszy 
na gości, aby szli za nim, pułkownik wspiął się na wąskie, wybetonowane 
zbocze i usiadł na workach z piaskiem. Byron podążył za ambasadorem. Przed 
nimi leżała porośnięta drzewami równina, opadająca ku wschodowi. Rozrzucone 
były po niej domy i gospodarstwa, a w dali widać było trzy oddalone od 
siebie kościelne wieże. Ukazujące się tam kłębki dymu oznaczały, jak 
zorientował się Byron, wystrzały niemieckiej artylerii.
  Dysząc po tak krótkiej wspinaczce, ambasador z wielką swadą rozmawiał z 
pułkownikiem, wskazującym co chwila kościelne wieżyczki. Dyplomata skrobał 
coś w notatniku; od czasu do czasu tłumacząc Byronowi, o czym mowa. Zgodnie 
z warunkami zawieszenia broni, obywatele państw neutralnych mieli 
przekroczyć bez żadnej eskorty polskie, a następnie niemieckie linie i udać 
się w kierunku najdalszego kościoła, gdzie będą ich oczekiwać niemieckie 
ciężarówki. Pułkownik Rakowski obawiał się, by część uchodźców nie 
zabłądziła na słabo oznakowanych ziemnych drogach i nie pomyliła kierunku, 
trafiając w ten sposób między dwa ognie w chwili, gdy zawieszenie broni, na 
które Niemcy dali tylko dwie godziny, zostanie zakończone. Z tego właśnie 
powodu poprosił ambasadora szwedzkiego o przybycie i wcześniejsze 
obejrzenie trasy.
  - Mówi - wyjaśnił Byronowi ambasador, zamykając notatnik - że najlepszy 
widok rozciąga się z wieżyczki triangulacyjnej. Stamtąd widać dokładnie 
wszystkie drogi, aż do kościoła w Kantorowiczach.
  Byron przyjrzał się wrzecionowatej drewnianej wieżyczce, wzniesionej na 
szkolnym boisku. Wąska drabina prowadziła do kwadratowej, otoczonej blachą 
platformy, skąd wyglądał jedynie czubek hełmu wartownika.
  - No, to tam wejdę, okay? Może uda mi się zrobić szkic.
  - Pułkownik ostrzega, że wieża jest nader gęsto ostrzeliwana.
  Chłopak uśmiechnął się szeroko.
  Z ojcowską pobłażliwością ambasador wręczył mu notatnik i pióro. Byron 
podbiegł do drabiny i wspinał się na górę. Wieżyczka zatrzęsła się pod jego 
ciężarem. Z góry cały teren widać było jak na dłoni. Wszystkie drogi, 
wszystkie zakręty brązowego zygzaka na ziemi niczyjej, aż do najdalszego 
kościoła. Wartownik oderwał się od lornety i zaczął gapić na młodego 
Amerykanina w rozpiętej koszuli i luźnym szarym swetrze. Byron szkicował 
drogi w ambasadorskim notesie, walcząc z kartkami furczącymi na wietrze, 
oznaczając przy tym wszystkie niewłaściwe skręty znakiem X, i niezdarnie 
rysując położenie trzech kościołów względem dróg. Żołnierz skinął głową po 
obejrzeniu szkicu i poklepał go po ramieniu.
  - Ho kay - usłyszał w odpowiedzi od dumnego ze swej amerykańszczyzny 
żołnierza.
  Gdy wrócili, Natalia z założonymi rękami stała oparta o framugę drzwi. 
Podbiegła do samochodu, a w chwilę później pojawił się Slote, najpierw 
pożegnawszy się przy wyjściu ze starą kobietą w chustce na głowie i 
ciężkich butach. Gdy jechali w stronę Warszawy, ambasador zdał relację z 
ich wizyty na froncie, nie pomijając wycieczki Byrona na wieżę. Byron 
tymczasem pracował nad rysunkiem w trzymanym na kolanach notesie.
  - Jak pan sądzi, czy wystarczą cztery kopie? - zapytał ambasadora.
  - Całkowicie, jak przypuszczam. Dziękuję panu. - Ambasador obejrzał 
notes. - Być może będziemy mieli dość czasu, by to powielić. Bardzo dobra 
robota.
  Natalia chwyciła rękę Byrona i przycisnęła ją do swego kolana. Siedziała 
pomiędzy nim a Slote'em. Zacisnęła palce chłopca, patrząc nań poważnie, z 
półprzymkniętymi ciemnymi oczami. Przez cienki jedwab sukni poczuł ciepło 
jej uda i krawędź podwiązki. Slote raz po raz zerkał na dwie dłonie 
splecione na udzie dziewczyny, spokojnie przy tym paląc, wyglądając przez 
okno i gawędząc z ambasadorem na temat zbiórki i transportu uchodźców. Ale 
pod skórą jego pobladłej twarzy drgały nieustannie mięśnie zaciśniętych 
szczęk.
  W ambasadzie panował hałaśliwy bezład. Właśnie nadeszła z ratusza 
wiadomość, że zawieszenie broni zostało nieodwołalnie postanowione na 
pierwszą po południu. Polskie ciężarówki wojskowe zabiorą Amerykanów do 
punktu wyjścia, każda osoba może zabrać tylko jedną walizkę. Wszyscy gdzieś 
pędzili. Amerykanów, którzy jeszcze mieszkali poza ambasadą, wezwano 
telefonicznie. Budynek przepełniał zapach palącego się papieru, w 
korytarzach fruwały kawałki czarnego kopciu.
  W piwnicy tapczan Marka Hartleya stał obok miejsca, które zajmował Byron. 
Hartley siedział zgarbiony obok zapiętej na rzemienie walizki, z twarzą 
ukrytą w dłoniach, ze zgaszonym cygarem między palcami.
  - Mark, jesteś gotów do wymarszu?
  Hartley odkrył wykrzywioną twarz, ukazując przerażone oczy.
  - Nazywam się Horowitz, Byron. Marvin Horowitz.
  - Bzdury, skąd mogliby tym wiedzieć? - Byron wyciągnął spod tapczana swą 
starą, łataną torbę z połamanym zamkiem.
  Hartley potrząsnął głową.
  - Nie wiem, co się ze mną stało. Pewno zwariowałem. Nigdy mi na myśl nie 
przyszło, że coś takiego może się zdarzyć. Sam nie wiem, czego się 
spodziewałem. Może tego, że Roosevelt przyśle po nas wojskowe samoloty. Tak 
piekielnie nie bałem się jeszcze nigdy w życiu. Idziemy do Niemców. 
Niemców!
  - Wsadź to do swego bagażu - rzekł Byron, rzucając mu wyjętą z torby 
zniszczoną, czarną książkę. - I głowa do góry! Jesteś Amerykaninem, i 
koniec. Amerykaninem nazwiskiem Hartley.
  - Z twarzą Horowitza i nosem Horowitza. A to co? Nowy Testament? Na co mi 
to?
  Byron podniósł książkę z tłoczonym na okładce złotym krzyżem i starannie 
wydarł pustą kartkę ze swoim nazwiskiem. - Dzięki temu zostajesz dobrym 
chrześcijaninem. No, schowaj to. Nie siedź tak i nie martw się. Lepiej idź 
i pomóż Rowlandsonowi palić dokumenty.
  - Chciałbym mieć teraz moją własną Biblię albo chociaż książkę do 
nabożeństwa - szepnął zgaszonym głosem Hartley, odpinając rzemienie 
walizki. - Nie byłem w synagodze od mego bar micwe (Bar micwe - konfirmacja 
chłopca żydowskiego w trzynastym roku życia). Stary, śmierdzący nauczyciel 
hebrajskiego kazał mi uczyć się na pamięć całej masy szwargotu. Uczyłem 
się, aby zrobić przyjemność matce, ale to był koniec. Nigdy więcej nie 
byłem w bóżnicy. A teraz chciałbym sobie móc przypomnieć modlitwę. 
Jakąkolwiek modlitwę. - Rozejrzał się po krzątających się w piwnicy 
ludziach. - Przysięgam, że ta nora to dziś mój najcudowniejszy, własny dom. 
Dałbym wszystko, żeby móc tu zostać. Czy sądzisz, że nasza czwórka jeszcze 
kiedykolwiek zagra w brydża? Może nawet w Nowym Jorku?
  - Prędzej, niż się spodziewasz.
  - Z twoich ust do uszu Boga. Tak mawiała moja matka.
  Wojskowe ciężarówki przybyły pod ambasadę o wpół do dwunastej. Były to 
stare, rozpadające się gruchoty, tak oblepione rdzą i błotem, że ledwie się 
można było domyślić ich pierwotnego, szarego koloru. Na ten widok ponad 
setka Amerykanów, drepczących na trawniku za ogrodzeniem, zaczęła 
wiwatować, śpiewać "California Here I Come" i tym podobne piosenki. 
Zatrudnieni w ambasadzie obywatele polscy, głównie młode sekretarki, ze 
smutnymi minami roznosiły kawę i ciasto. Dwie dziewczyny z wymuszonymi 
uśmiechami i łzami w oczach przeszły z tacami koło Natalii i Byrona.
  - Wstydzę się ze względu na nie - powiedziała Natalia.
  - A jest jakieś inne wyjście? - spytał Byron. Ugryzł kawałek szarego 
placka i chociaż był głodny, skrzywił się. Smakowało surowym ciastem i 
popiołem z papierów.
  - Nie ma żadnego.
  - Mark Hartley śmiertelnie boi się Niemców. A ty?
  Oczy Natalii ciskały błyskawice.
  - A cóż mi mogą zrobić? Mam amerykański paszport. Nie wiedzą, że jestem 
Żydówką.
  - No, to nie mów im tego. To znaczy, nie staraj się być strasznie 
odważna, wyzywająca czy coś podobnego, okay? Chodzi o to, żeby wydostać się 
stąd w diabły.
  - Nie jestem kretynką, Byron.
  Polski oficer coś krzyknął, otwarto bramę i Amerykanie zaczęli się 
ładować do ciężarówek. Niektórzy byli zbyt starzy, by wspiąć się tak 
wysoko, inni próbowali zabrać dodatkowy bagaż. Polscy kierowcy i oficerowie 
bezładnie poganiali ich, pełni zniecierpliwienia. Rozlegały się wrzaski, 
skargi i szlochy, wymachiwano pięściami. Ale większość pasażerów, choć 
dokuczał im głód i niewygody, tak była uszczęśliwiona wyjazdem, że nadal 
śmiała się i śpiewała. Wreszcie ciężarówki ruszyły w kolumnie. Na końcu 
jechał czarny chevrolet ambasady z amerykańskimi flagami na błotnikach. 
Siedział w nim Slote, trzej najwyżsi rangą pracownicy ambasady oraz żony 
dwóch z nich. Przed bramą machały rękami polskie sekretarki. Po policzkach 
spływały im łzy. Natalia i Byron trzęśli się w ciężarówce, obejmując się 
mocno. Slote zaproponował dziewczynie miejsce w chevrolecie. Pokręciła 
odmownie głową, nie mówiąc ani słowa.
  Bombardowanie trwało jak co dzień. Słychać było dalekie grzmoty 
wystrzałów artyleryjskich, ogłuszające wybuchy bomb zrzucanych przez trzy 
klucze niemieckich samolotów, powoli sunących po zamglonym w południe 
niebie i poszczekiwanie polskich dział przeciwlotniczych. Kolumna wlokła 
się, zatrzymywała, znowu ruszała przez zrujnowane ulice; ciężarówki 
wdrapywały się na chodniki, by ominąć leje w jezdni i zapory 
przeciwczołgowe; raz musieli się nawet wycofać, żeby objechać aleję 
zablokowaną ruiną świeżo zbombardowanego domu.
  Przy moście na Wiśle zbierały się kolumny pod flagami ambasad państw 
neutralnych. Most był tak zatłoczony ciężarówkami wiozącymi uciekinierów, 
że zamarł na nim wszelki ruch. W Warszawie przebywało przeszło dwa tysiące 
obywateli państw neutralnych, i wszyscy, co do jednego, chcieli wydostać 
się z miasta. Byron co chwila spoglądał na zegarek. Wreszcie konwój ruszył, 
lecz tak wolno, iż chłopiec obawiał się, że mogą przed pierwszą nie zdążyć 
dotrzeć do punktu przejścia. Niemieckie pociski bezustannie świszczały 
wokół, na rzece wznosiły się gejzery od wybuchów, czasem nawet oblewając 
fontannami wody most i ciężarówki. Jasne było, że Niemcy uważają, iż 
wszystko będzie zgodne z regułami gry, jeśli wystrzelają na moście dziewięć 
dziesiątych neutralnych obywateli na kwadrans przed planowanym zawieszeniem 
broni.
  Wreszcie konwój zatrzymał się w niesamowitym tłoku przed szkołą z 
kamienną gęsią w ogrodzie. Na drodze stał pułkownik Rakowski i ambasador 
szwedzki, głośnym krzykiem przekazujący instrukcje każdej z wysiadających 
grup i wręczający im powielone arkusze ze wskazówkami. Z pewną dozą 
autorskiej dumy Byron zauważył, że ten, kto przerysował na kliszę jego 
orientacyjny szkic, zrobił to całkowicie wiernie, kopiując nawet nieudolnie 
nakreślone sylwetki trzech kościołów.
  Wokół szkoły grzmiały ukryte w lasach armaty, ale pięć minut przed 
pierwszą strzały zaczęły cichnąć; dokładnie o pierwszej zamilkły 
całkowicie. Najgłośniejszym dźwiękiem stały się różnojęzyczne rozmowy 
uchodźców zgromadzonych po obu stronach drogi. Byron słyszał również śpiew 
ptaków i granie polnych koników. Uderzyła go myśl, że muzyka koników 
polnych jest najbardziej pokojowym dźwiękiem na ziemi. Przez głośnik 
skrzekliwie wywrzaskiwano ostatnie instrukcje w wielu językach. Grupy 
uchodźców z walizkami wyruszały kolejno drogą biegnącą lekkim skłonem w 
dół. Wreszcie rozległ się tekst wypowiadany po angielsku z silnym polskim 
akcentem:
  "Prosimy trzymać się swej grupy. Nie skręcać na niewłaściwych 
skrzyżowaniach. Dowództwo niemieckie oświadczyło, że nie bierze 
odpowiedzialności za kogokolwiek, kto do godziny trzeciej nie stawi się 
przy kościele w Kantorowiczach. Z tego powodu również i polskie dowództwo 
nie może przyjąć takiej odpowiedzialności. Do kościoła jest godzina łatwej, 
nawet dla starszych osób, drogi. Nie ma wątpliwości, że o trzeciej 
nieprzyjaciel wznowi działania wojenne. Na pierwszy wystrzał odpowiemy 
najsilniejszym ogniem, na jaki nas stać. Prosimy więc się pośpieszyć. 
Życzymy wam wszystkim szczęścia. Niech żyje Ameryka! Niech żyje Polska!"
  Amerykanie wzięli walizki do ręki i wkroczyli na ziemię niczyją.
  Przez dwieście-trzysta metrów trasa nie różniła się od reszty Pragi, 
potem jednak pas asfaltu zwęził się, aż zastąpiła go zapylona polna droga z 
koleiną wyżłobioną przez jedną furmankę. Uchodźcy mijali rozbite domy. Na 
podwórzach nie było zwierząt, z wyjątkiem trafiających się od czasu do 
czasu gdaczących, zabłąkanych kur i skradających się, nieufnych kotów. 
Drogą doszli do lasu, gdzie zielonożółtymi słupami światła przeglądało 
przez liście słońce na każdym skrzyżowaniu kierownik amerykańskiej grupy, 
wysoki, siwy pastor z Kościoła Episkopalnego, w czarnym surducie i 
obróconym kołnierzyku, zaglądał do szkicu Byrona. Według zegarka Henry'ego 
ten dziwny marsz między dwiema milczącymi armiami zabrał im pełną godzinę. 
Później Byron wspominał go jak towarzyski spacer w czasie pokoju przez 
wonny jesienny las. Wzdłuż polnej drogi i w lesie kwitły masy późnych 
kwiatów, niebieskich, pomarańczowych i białych, świergotały ptaki, a 
powietrze napełniał cudowny śpiew koników polnych. Byron zapamiętał też, 
jak z napięcia usta wysuszyło mu pragnienie, tak ostre, że poczuł słabość w 
nogach. Jeszcze dwa obrazy wbiły mu się wtedy w pamięć. Pierwszy, jak 
wyminął ich, trąbiąc i spychając z drogi, czarny samochód dyplomatyczny, ze 
Slote'em śmiejącym się na przednim siedzeniu i machającym ręką do Natalii i 
Byrona. I drugi, już koło zakrętu, skąd widać było kościół w 
Kantorowiczach, gdy Mark Hartley podszedł do niego i wziął go pod rękę, 
mówiąc:
  - Ja jestem Mark Hartley, i oj, jaki ja jestem dobry chrześcijanin! - 
Uśmiechnął się przy tym do Byrona ustami pokrytymi kurzem i wykrzywionymi 
strachem.
  Znienacka z lasu wyłoniły się niemieckie armaty i niemieckie załogi. 
Haubice były większe od polskich i sprawiały wrażenie nowocześniejszych i 
lepiej skonstruowanych. Żołnierze w czystych mundurach feldgrau i budzących 
przerażenie hełmach Wehrmachtu stali spokojnie przy działach, przyglądając 
się idącym. Byron z ogromną ciekawością oglądał hitlerowskich 
artylerzystów. Hełmy nadawały im groźny, wojowniczy wygląd, ale większość z 
nich stanowili ludzie młodzi, z takimi samymi germańskimi twarzami, jakie 
chłopak zapamiętał z Monachium i Frankfurtu. Wielu nosiło okulary. Trudno 
było uwierzyć, że są to ci sami zbrodniarze, którzy zalewają Warszawę 
potopem ognia i stali, podpalają kobiety w ciąży, odstrzeliwują dzieciom 
ręce i nogi i zmieniają w ruinę piękną metropolię. Byli to po prostu młodzi 
ludzie w żołnierskich ubraniach i groźnych hełmach, stojący wokół, w 
cienistym lesie, wśród miłych śpiewów ptaków i koników polnych.
  Na początku Niemcy traktowali uchodźców lepiej niż to czynili Polacy. 
Zaprzężona w konie cysterna - wielki, pomalowany oliwkowo cylinder na 
kołach - stała na drodze koło kościoła, a żołnierze czekali z blaszanymi 
kubkami, zaganiając spragnionych do kolejki. Stamtąd inni wojskowi 
poprowadzili uchodźców do nowych, czystych, szarych ciężarówek na czarnych, 
terenowych oponach, tak odmiennych od brudnych, zniszczonych polskich 
maszyn. Oficerowie Wehrmachtu w dobrze skrojonych płaszczach i w górę 
zagiętych czapkach z daszkiem, rozmawiali z dyplomatami skupionymi koło 
stojącego przy drodze stołu przyjaźnie, choć wyraźnie protekcjonalnym 
tonem. Kiedy kolejna grupa narodowościowa zbliżała się do ciężarówek, jej 
ambasador lub charge d'affaires podawał siedzącemu za stołem żołnierzowi w 
okularach wypisaną na maszynie listę. Niemiec wywoływał nazwiska i uchodźcy 
kolejno wsiadali do ciężarówek, które, w przeciwieństwie do polskich, 
wyposażone były w drewniane ławki. Polacy nie interesowali się listami 
imiennymi. Teraz nie było tłoczenia się, ani nieporządku. Żołnierze ze 
śmiechem podawali matkom dzieci i czekali w pogotowiu ze stołeczkami, by 
pomóc wsiadać starszym osobom. Koło polowego ambulansu z wymalowanym 
czerwonym krzyżem sanitariusze rozdawali środki wzmacniające. Dwóch 
żołnierzy z kamerami fotograficznymi i filmowymi kręciło się wśród tego 
wszystkiego, utrwalając na kliszach dowody dobrego traktowania obywateli 
państw neutralnych przez Niemców. Jeszcze nie zakończył się załadunek, gdy 
armaty koło kościoła wystrzeliły salwą, od której zatrzęsła się ziemia. 
Zegarek Byrona wskazywał minutę po trzeciej.
  - Nieszczęsna Warszawa - westchnęła Natalia.
  - Nie mów - odezwał się Mark Hartley ochrypłym szeptem. - Nie mów w ogóle 
nic, zanim się z tego nie wydostaniemy.
  Siedzieli we trójkę z Byronem na ostatniej ławce ciężarówki, skąd mogli 
wyglądać na zewnątrz.
  - Spójrzcie na Slote'a! - powiedziała Natalia. - Bierze od Niemca 
papierosa i do tego, na miłość boską, jeszcze się śmieje! To wprost nie do 
wiary. I ci wszyscy niemieccy oficerowie w długich płaszczach i wygiętych w 
górę czapkach. Wyglądają dokładnie tak, jak na zdjęciach.
  - Boisz się? - spytał Byron.
  - Teraz, gdy to już się stało, chyba nie. Nie wiem czemu. Wydaje mi się, 
jakbym śniła.
  - Co za sen! - powiedział Hartley. - To zresztą powinien być tylko sen. 
Jezu Chryste! Ten oficer, który rozmawiał ze Slote'em, idzie tutaj. Hartley 
położył dłoń na kolanie Byrona.
  Oficer, młody blondyn z dobrodusznym uśmiechem, podszedł prosto do 
Byrona, odzywając się po angielsku z miłym akcentem, powoli i precyzyjnie.
  - Wasz charge powiedział mi, że pański ojciec jest amerykańskim attache 
morskim w Berlinie.
  - Tak, proszę pana.
  - Jestem berlińczykiem. Mój ojciec pracuje w Ministerstwie Spraw 
Zagranicznych. - Oficer zabębnił palcami po wiszącej mu na szyi lornecie. W 
jego zachowaniu nie wyczuwało się wojskowej ostrości, był raczej 
zakłopotany. Byron pomyślał, że może Niemiec odczuwa coś w rodzaju wyrzutów 
sumienia. Nastroiło go to przychylniej. 
  - W sierpniu miałem przyjemność poznać pana rodziców w ambasadzie 
belgijskiej i tańczyć z pana matką. Co, u licha, robił pan w Warszawie?
  - Zwiedzałem sobie.
  - No, to ujrzał pan trochę tych niecodziennych widoków.
  - Właśnie.
  Oficer zaśmiał się i wyciągnął dłoń do Byrona.
  - Ernst Bayer - przedstawił się.
  - Byron Henry. Witam.
  - Ach tak, Henry. Pamiętam to nazwisko. Czy jest tu panu wygodnie? Czy 
mogę panu zaproponować jazdę w naszym wozie sztabowym?
  - Tu mi dobrze. Dokąd jedziemy?
  - Kłowno. To najbliższa stacja w węźle kolejowym i tam wszyscy przesiądą 
się do specjalnego pociągu do Królewca. Dojazd zajmie ponad trzy godziny. 
Chyba wygodniej byłoby panu w samochodzie.
  - Wie pan, ja podróżuję razem z mymi ludźmi. Zostanę więc z nimi. 
Dziękuję bardzo. - Byron mówił uprzejmym tonem, choć cała ta grzeczna 
pogawędka z Niemcem wydała mu się niesłychanie dziwna, biorąc pod uwagę 
złość, jaką do nich wszystkich odczuwał.
  - Możemy jeszcze zmieścić cię w chevrolecie - odezwał się Slote do 
Natalii. - Ta drewniana twarda ławka mocno da ci się we znaki w drodze.
  Potrząsnęła głową, patrząc na Niemca ponuro.
  - Proszę przekazać moje uszanowanie pana matce - powiedział oficer, 
rzuciwszy przelotne spojrzenie na Natalię i ponownie zwróciwszy się do 
Byrona. - Uważam ją naprawdę za pełną uroku.
  - Na pewno o tym nie zapomnę.
  Niedaleko w krótkich odstępach czasu kilka armat oddało strzały, 
zagłuszając parę słów oficera. Skrzywił się, a następnie uśmiechnął.
  - A co się teraz dzieje w Warschau? Bardzo są tam udręczeni?
  - Wydaje się raczej, że trzymają się bardzo dobrze - powiedział Byron.
  - Paskudna sprawa - Bayer zwrócił się równocześnie do Natalii i Byrona. - 
Rząd polski zachował się całkowicie nieodpowiedzialnie, uciekając do 
Rumunii i zostawiając kraj bez przywództwa. Warschau już dwa tygodnie temu 
powinna zostać ogłoszona miastem otwartym. Te zniszczenia są bezsensowne. 
Odbudowa będzie kosztować masę pieniędzy. Prezydent miasta jest bardzo 
dzielny i my też go podziwiamy, ale - tu wzruszył ramionami - co jeszcze 
nam pozostaje, jak tylko z tym skończyć? Za dzień lub dwa będzie już po 
wszystkim.
  - To może potrwać dłużej - oświadczył Byron.
  - Tak pan sądzi? - Miły uśmiech Bayera znikł. Skinął lekko głową i 
oddalił się, przebierając palcami po lornecie. Slote także skinął głową 
Byronowi i pośpieszył za oficerem.
  - Czemu, u diabła, go rozzłościłeś? - szepnął Hartley.
  - O, Chryste! Jak może zrzucać winę za oblężenie na polski rząd!
  - On to mówił serio - odezwała się Natalia tonem pełnym zdumienia. - Ten 
człowiek był absolutnie szczery.
  Pośród niemieckich wrzasków, warkotu silników, trąbienia klaksonów i 
pożegnalnego wymachiwania rąk żołnierzy, kolumna opuściła Kantorowicze - 
przysiółek z pół tuzinem drewnianych chat skupionych koło nietkniętego, 
lecz opuszczonego kościoła. Od chwili wymarszu sprzed szkoły uchodźcy nie 
widzieli ani jednego, żywego czy umarłego, Polaka. Ciężarówki powoli 
przemierzały liczne zakręty wąskiej wiejskiej drogi, mijając spalone 
stodoły, rozwalone domy, przewrócone wiatraki, poniszczone kościoły, szkoły 
bez okien i dachów i całe połacie ziemi przeoranej ogniem artyleryjskim, 
gęsto poznaczone opalonymi pniami drzew. Widok ten zupełnie nie przypominał 
fotografii w książkach i filmach z pól bitewnych poprzedniej wojny: szarych 
pustyń martwego błota, splątanych drutów kolczastych, czarnych zygzaków 
okopów. Tutaj pola i lasy były zielone. Zboża stały nietknięte. Tylko 
mieszkańcy tajemniczo zniknęli. Krajobraz wyglądał tak, jakby przeszli po 
nim Marsjanie z "Wojny światów" H.G. Wellsa na kroczących metalowych 
trójnogach, pożerając lub rozpylając ludzi i zostawiając nieznaczne tylko 
ślady swego przemarszu. Pierwsi Polacy, których ujrzeli daleko za 
niemieckimi liniami, był to starzec z żoną, pracujący na polu w świetle 
późnego popołudnia. Wieśniacy oparli się na trzymanych w rękach narzędziach 
i przyglądali się uważnie przejeżdżającym ciężarówkom. W miarę, jak 
oddalali się od Warszawy, pojawiało się więcej chłopów pracujących w polu 
lub naprawiających uszkodzone domy; bądź ignorując ciężarówki, bądź 
spoglądając na nie bez wyrazu na twarzy. Byli to, prawie co do jednego, 
starcy lub dzieci. Byron nie zauważył młodych ludzi i tylko dwie czy trzy 
osłonięte chustkami postacie w spódnicach. Ich smukłość i zręczne ruchy 
wskazywały, że były to dziewczęta. Ale najbardziej go uderzył zupełny brak 
koni. Koń i furmanka były znamieniem wiejskiej Polski. Na drodze z Krakowa 
do Warszawy widziało się tysiące koni. Tamowały ruch na drogach, pracowały 
w polu, niosły na grzbietach żołnierzy, ciągnęły ciężkie ładunki w 
miasteczkach. Zdawało się, że za niemieckimi liniami to zwierzę wyginęło.
  Droga była zbyt wyboista dla rozmowy, zresztą uchodźcy byli zmęczeni, a 
może nawet przerażeni świadomością, że znajdują się w rękach Niemców. Przez 
pierwszą godzinę mało kto powiedział choćby słowo. Wreszcie wyjechali na 
asfaltowaną szosę, wąską i prymitywną, ale w porównaniu z jazdą po 
koleinach bocznych dróg wydawała się gładką jak szkło autostradą. Konwój 
zatrzymał się pod ceglanymi murami klasztoru, otoczonymi trawnikiem i 
klombami kwiatów. Dano znać, że kobiety mogą wysiąść i "odświeżyć się". 
Panie z radością pobiegły do budynku, mężczyźni rozproszyli się wśród 
drzew. Gdy kolumna znowu ruszyła, wszyscy byli w dużo lepszych humorach.
  Zawiązały się rozmowy. Natalia przyniosła z damskiej toalety plotki na 
temat ich dalszych losów. Obywatele neutralni będą mieli wybór, czy chcą 
lecieć samolotami do Sztokholmu, czy jechać niemieckim pociągiem do 
Berlina, a stamtąd drogą lądową dalej, przez Belgię, Holandię lub 
Szwajcarię.
  - Wiesz co - powiedziała z błyskiem w oku - chciałabym zwiedzić Berlin.
  - Oszalałaś? - powiedział Hartley. - Zwariowałaś do reszty? Chyba 
żartujesz. Jedziesz do Sztokholmu, dziecko, i módl się, żeby ci pozwolili 
tam pojechać. Ta dziewczyna ma chyba fioła - zwrócił się do Byrona.
  - Zalecenie Berela dla A.J. odnosi się także do ciebie. Lekh lekha - 
rzekł Byron do Natalii.
  Uśmiechnęła się.
  - Lekh lekha. Uciekaj, co? No, może.
  - Na litość boską - wymamrotał Hartley. - Przestańcie mówić po hebrajsku.
  Jazda przedłużała się. Cztery, potem pięć godzin przez pola uprawne i 
lasy. Znikły wszelkie ślady wojny. Domy, kościoły, całe miasta stały 
nietknięte. Mieszkańcy wyglądali i zachowywali się tak, jakby kraj żył w 
pokoju. Ale widziało się niewielu młodych ludzi, żadnych koni i bardzo 
nieliczne bydło i drób. Każde miasto przemierzały niemieckie patrole. Na 
rynku, z masztów lub z okien ratusza zwisały czerwone flagi ze swastyką, a 
hitlerowscy żołnierze trzymali wartę i patrolowali ulice pieszo bądź na 
motocyklach. Ale w podbitym kraju panował spokój. Brak młodych ludzi i 
zwierząt domowych sprawiał przygnębiające wrażenie pewnej martwoty, chłopi 
mieli miny może bardziej zawzięte i ponure niż dawniej, ale życie toczyło 
się dokładnie tak jak przedtem, z tym wyjątkiem, że rządzili tu Niemcy.
  Słońce błysnęło bladym oranżem i zaszło za dalekim, płaskim horyzontem. 
Ciężarówki toczyły się dalej w ciemnościach. Pasażerowie ucichli. Natalia 
Jastrow oparła głowę na ramieniu Byrona i wzięła jego dłoń w obie swoje. 
Zaczęli drzemać.
  Obudziły ich głośne rozkazy wydawane po niemiecku. Paliły się światła. 
Kolumna stała na placu przed wielkim budynkiem stacyjnym, pasażerowie 
wysiadali z ustawionych rzędem ciężarówek. Klapa ich wozu była jeszcze 
podniesiona, ale podeszli dwaj Niemcy w hełmach i z hałasem ją otworzyli. 
"Bitte raus. Alle im Wartesaal!" Zachowywali się energicznie, ale nie wrogo 
i stanęli przy wozie, gotowi pomóc wysiadającym kobietom i starcom. Była 
chłodna, księżycowa noc. Byron z radością ujrzał znów nad głową ciemność i 
gwiazdy zamiast całunu dymów i gorejącej łuny.
  Mrużąc nie przyzwyczajone jeszcze do światła oczy, uchodźcy zebrali się w 
poczekalni. Wszystkie grupy narodowościowe zmieszały się w jedną masę. Na 
końcu sali otworzyły się podwójne drzwi. Żołnierze krzycząc po niemiecku, 
przegnali ich przez nie do następnego pomieszczenia. Byron niósł obie 
walizki swoją i Natalii, a Hartley uczepił się jak dziecko jego łokcia. 
Znaleźli się w sali jadalnej, pełnej długich stołów z desek na krzyżakach, 
uginających się pod stosami żywności.
  Po trzech tygodniach nędznego wyżywienia w oblężonej Warszawie, po 
długiej podróży ciężarówkami, Byron był tak wygłodzony, że to, co ujrzał, 
wydało mu się najwspanialszym w życiu bankietem. A przynajmniej takie 
piorunujące wrażenie zrobił na nim w pierwszej chwili widok nagromadzonego 
jadła. Stały tam półmiski parujących kiełbas z kiszoną kapustą na gorąco; 
wiele całych, różowych szynek; góry gotowanych ziemniaków; stosy pieczonych 
kurcząt; piramidy świeżych bochenków chleba, kufle piwa, ogromne sery w 
żółtych i pomarańczowych skórkach. Ale nagle wszystkim wydało się to 
drwiną, okrutnym podstępem nazistów, torturą głodu, ucztą Barmecyda 
(Barmecyd - imię księcia z "Arabskich nocy", który wsławił się wydawaniem 
uczt, podczas których podawane jadło było jedynie złudą), gdy żołnierze 
ustawili ich pod ścianą, odgradzając od stołu opuszczonymi pistoletami 
maszynowymi. Przez ten łańcuch setki zgłodniałych ludzi wpatrywały się w 
niedostępną żywność.
  Z głośnika dobiegła wyraźna, gładka niemczyzna:
  Witajcie! Jesteście gośćmi narodu niemieckiego. Witamy obywateli państw 
neutralnych w duchu pokoju i przyjaźni. Naród niemiecki pragnie pokoju ze 
wszystkimi narodami. Nasze stosunki z Polską zostały unormowane. 
Zdradziecki reżim Rydza-Śmigłego spotkała sprawiedliwa kara, toteż przestał 
istnieć. Z popiołów powstanie nowa Polska, oczyszczona i prawomyślna, gdzie 
wszyscy będą solidnie pracować, a nieodpowiedzialni politycy nie będą już 
mogli prowokować katastrofalnych w skutkach awantur ze swymi sąsiadami. 
Obecnie Führer jest już w stanie poważnie zaproponować pokojowe 
uregulowanie wszystkich istotnych kwestii z Wielką Brytanią i Francją, a 
potem w Europie nastanie nowy ład i dobrobyt. A teraz zapraszamy was do 
stołów. Smacznego!
  Tuzin uśmiechniętych blond dziewczyn w białych mundurkach kelnerek weszło 
jak chórzystki na estradę rewiową, niosąc dzbanki kawy i stosy talerzy. 
Żołnierze uśmiechnęli się i opuścili przestrzeń odgradzającą uchodźców od 
stołów, machając zapraszająco opuszczonymi pistoletami maszynowymi. Przez 
chwilę zaszokowani ludzie stali jakby skamieniali. Wreszcie najpierw jeden, 
potem kilku uchodźców z wahaniem ruszyło do przodu przez zakazany 
dotychczas teren. Za nimi poszli inni. Niektórzy przysiedli na niskich 
ławkach, sięgając po jedzenie; wtedy szeregi złamano i rozpoczął się wyścig 
do stołów.
  Byron, Natalia i Hartley, porwani przez ciżbę, skoczyli, zajęli miejsca i 
zaczęli się opychać najsmaczniejszym i najwspanialszym jedzeniem, jakie im 
się trafiło w życiu. A najlepsza ze wszystkiego była kawa, chociaż erzac, 
ale gorąca, zaś tego brakowało im najbardziej. Nalewały ją bezustannie 
wesołe i hoże niemieckie dziewczyny. Niesamowitej biesiadzie towarzyszyła 
dobiegająca z głośnika kaskada tonów orkiestry dętej: walce Straussa, 
marsze wojskowe, wesołe pieśni pijackie. Wielu uchodźców zaczęło śpiewać, 
stopniowo przyłączali się do nich nawet pilnujący ich żołnierze.
  Du, du, liegst mir im Herzen,
  Du, du, liegst mir im Sinn...
  Nawet Byron, uniesiony w ekstazie pełnego żołądka, porwany rytmem muzyki 
i wybuchem radości ludzi uwolnionych od koszmaru, pod miłym wpływem 
wypitego piwa zaczął wymachiwać w powietrzu kuflem i śpiewać:
  Du, du, machts mir viel Schmerzen,
  Weisst nich wie gut ich dir bin,
  Ja, ja, 
  Ja, ja!
  Weisst nich wie gut ich dir bin.
  Mark Hartley śpiewał wraz z nim, chociaż ani na chwilę nie spuszczał oczu 
z hitlerowskich żołnierzy. Milcząca Natalia patrzyła na nich krytycznym, 
macierzyńskim wzrokiem.
  Obżarci i oszołomieni po tej niewiarygodnej, tylko w marzeniach możliwej 
uczcie, wrócili do poczekalni. Tam powitały ich wywieszone na brązowej, 
ceglanej ścianie odręcznie narysowane plakaty: Belgien, Bulgarien, Kanada, 
Niederlande. Stanęli pod napisem Vereinigte Staaten. Weseli i rozgadani 
uchodźcy podzielili się na grupy narodowościowe, śmiejąc się, jakby 
powracali z pikniku. Do poczekalni weszli ludzie w czarnych mundurach. 
Zamilkli Amerykanie, ucichły wesołe rozmowy wypełniające budynek stacyjny.
  - Proszę słuchać uważnie - odezwał się stojący z kamienną twarzą Slote. - 
To są esesmani. Tylko ja będę z nimi rozmawiał co należy uczynić. 
  Ludzie w czarnych mundurach rozdzielili się jak wachlarz, podchodząc 
pojedynczo do każdej grupy narodowościowej. Ten, który zbliżył się do 
Amerykanów, nie wyglądał groźnie. Gdyby nie teatralny czarny mundur naszyty 
srebrnymi podwójnymi błyskawicami, wyglądałby jak zwykły Amerykanin, na 
przykład młody komiwojażer, których spotyka się w pociągu czy samolocie. W 
ręku trzymał czarną skórzaną teczkę. Slote wyszedł mu naprzeciw.
  - Jestem Leslie Slote, pierwszy sekretarz ambasady Stanów Zjednoczonych i 
charge d'affaires ad interim.
  Esesman skłonił głowę, strzelając obcasami i trzymając tekę w obu rękach.
  - W waszej grupie znajduje się pan Byron Henry? - spytał bezbłędną 
angielszczyzną.
  - To właśnie jest Byron Henry - przedstawił Slote.
  Byron wystąpił krok naprzód.
  - Pana ojciec reprezentuje marynarkę Stanów Zjednoczonych w Berlinie?
  Byron skinął głową.
  - Mam dla pana wiadomość, która nadeszła za pośrednictwem Ministerstwa 
Spraw Zagranicznych. - Byron schował żółtą kopertę do kieszeni. - 
Oczywiście może pan ją zaraz przeczytać.
  - Dziękuję, zrobię to później.
  Esesman zwrócił się do Slote'a:
  - Mam polecenie zebrać amerykańskie paszporty. - Mówił chłodnym, 
zdecydowanym tonem; spojrzenie niebieskich oczu miał dalekie, skierowane 
gdzieś w przestrzeń za dyplomatą. - Proszę mi je wydać. 
  Slote był bardzo blady.
  - Z oczywistych powodów nie życzę sobie ich oddawać.
  - Zapewniam pana, że to normalna procedura. Po sprawdzeniu zostaną 
wszystkim zwrócone jeszcze w pociągu, zanim dojedziecie do Królewca.
  - Zgoda.
  Na gest Slote'a pracownik ambasady podał mu grubą czerwoną tekę, którą 
tamten wręczył człowiekowi w czerni.
  - Dziękuję. A teraz proszę o listę imienną. - Pomocnik podał trzy spięte 
arkusze. Esesman przejrzał je szybko i podniósł głowę. - Murzynów nie ma w 
waszej grupie, to widzę. Ilu Żydów? 
  Slote odpowiedział dopiero po chwili.
  - Przykro mi, ale nasze paszporty nie podają przynależności religijnej.
  - Ale macie przecież Żydów. - Esesman mówił tak swobodnie, jakby pytał o 
liczbę lekarzy czy cieśli.
  - Nawet gdyby w naszej grupie znajdowali się Żydzi, musiałbym odmówić 
odpowiedzi. W moim kraju panuje zasada jednakowego traktowania wszystkich 
wyznań religijnych.
  - Nikt nie sugeruje, że nastąpi nierówne traktowanie. A więc, którzy są 
Żydami? - Slote oblizał wargi, patrząc w milczeniu na pytającego. - Oficer 
SS dodał: - Wspomniał pan, jaka jest zasada postępowania pańskiego rządu. 
Uszanujemy ją. Zasadą mojego jest po prostu prowadzenie oddzielnych list w 
stosunku do Żydów. Nie pociąga to za sobą żadnych innych skutków.
  Byron, stojący z przodu, chciał zobaczyć, jak zachowują się Natalia i 
Hartley, ale zdawał sobie sprawę, że skierowanie spojrzenia na nich może 
sprowadzić nieszczęście.
  Slote ostrożnie, błagalnie i bardzo nerwowo spojrzał na wszystkich 
zgromadzonych Amerykanów. Ale przemówił spokojnym tonem zawodowego 
dyplomaty.
  - Przykro mi, ale nie jest mi wiadomo, by ktokolwiek tutaj był Żydem. 
Osobiście mnie to nie interesuje, nie pytałem o to i nie posiadam takich 
informacji.
  - Mam polecenie, żeby oddzielić Żydów - oświadczył oficer - i muszę 
wykonać to teraz. - Zwrócił się do Amerykanów:
  - Proszę ustawić się w dwuszeregu w porządku alfabetycznym. 
  - Nikt się nie ruszył, wszyscy patrzyli na Slote'a. Esesman zwrócił się 
do niego: - Pana grupa podlega Wehrmachtowi, znajduje się w strefie działań 
wojennych i musi się podporządkować surowemu prawu wojennemu. Zwracam panu 
na to uwagę.
  Slote rozejrzał się po poczekalni udręczonym wzrokiem. Przed kilku 
grupami: szwedzką, rumuńską, węgierską i holenderską, stało już oddzielnie 
po kilku nieszczęsnych Żydów, trzymając z opuszczonymi głowami walizki.
  - Dla pańskich celów, proszę pana, może pan przyjąć, że wszyscy jesteśmy 
Żydami. - Głos Slote'a zadrżał. - No i co dalej?
  Byron usłyszał za sobą ostry głos kobiecy.
  - Chwileczkę! Co, u licha, chce pan przez to powiedzieć, panie Slote? Ja 
na pewno nie jestem Żydówką, nie życzę sobie być tak zapisana ani 
traktowana.
  Slote odwrócił się i ze złością odrzekł:
  - Chcę przez to powiedzieć, że wszyscy musimy być traktowani jednakowo, i 
to wszystko, pani Young. Proszę ze mną współpracować tak, jak ustaliłem...
  - Nikt mnie nie będzie brał za Żyda - odezwał się z innej strony męski 
głos. - Nie ze mną ten numer, Leslie. Przepraszam.
  Byron rozpoznał oba głosy. Odwrócił się w chwili, gdy oficer SS zwrócił 
się do kobiety:
  - Tak, proszę pani. Kim pani jest, jeśli łaska?
  - Clara Young z Chicago, Illinois. I nie jestem Żydówką, tego może być 
pan pewien jak jasna cholera. - Była to wyschnięta malutka kobieta około 
sześćdziesiątki, księgowa w amerykańskim biurze wynajmu filmów w Warszawie. 
Zachichotała, rzucając tu i tam porozumiewawcze spojrzenia.
  - Czy będzie pani na tyle uprzejma, by wskazać Żydów w tej grupie, proszę 
pani?
  - O, nie, dziękuję panu. To pańska sprawa, nie moja.
  Tego się Byron po niej spodziewał. Bardziej niepokoił go Tom Stanley, 
oficer armii amerykańskiej w stanie spoczynku, który zajmował się sprzedażą 
obrabiarek rządowi polskiemu. Stanley chętnie powtarzał, że Hitler jest 
wielkim człowiekiem, a Żydzi sami inni są wszystkich nieszczęść, jakie ich 
spotkały.
  Esesman zapytał o nazwisko Stanleya, a potem zwrócił się do niego 
serdecznym tonem poufnej, męskiej rozmowy:
  - Proszę mi powiedzieć, kto tutaj jest Żydem. Pańska grupa nie może 
wyjechać, póki się nie dowiem. Zdaje się, że pan to rozumie lepiej niż wasz 
charge d'affaires.
  Stanley, stary indor ze zwisającymi policzkami i skórą szyi oraz wiechą 
siwych włosów, zaczerwienił się straszliwie, odchrząknął parę razy i 
wsadził ręce głęboko w kieszenie swej sportowej marynarki w krzykliwych 
odcieniach zieleni i brązu. Wszyscy Amerykanie wlepili w niego oczy.
  - Wie pan co, przyjacielu, chętnie bym panu oddał przysługę, ale o ile mi 
wiadomo, Żydów tu nie ma. Nie w tej grupie.
  Oficer SS wzruszył ramionami, przeleciał wzrokiem po stłoczonych 
Amerykanach i zatrzymał się na Marku Hartleyu. Wyciągnął dwa palce do 
przodu.
  - Ty. Tak, ty, ten z niebieską muszką. Wystąp. - Trzasnął palcami.
  - Zostać na miejscu - nakazał Slote Hartleyowi. Po czym ostrym tonem 
zwrócił się do oficera: - Proszę mi podać pańskie nazwisko i stopień. 
Protestuję przeciw takiemu postępowaniu i ostrzegam, że ten incydent stanie 
się powodem pisemnej noty protestacyjnej od mego rządu, jeśli nie zmieni 
pan sposobu swego postępowania.
  Oficer SS objął szerokim gestem całą poczekalnię i odezwał się tonem 
pełnym perswazji:
  - Przedstawiciele wszystkich innych rządów współpracują z nami, sam pan 
to widzi. Nie ma niczego, co mogłoby wywołać protest. To zwykłe 
zastosowanie się do naszych przepisów. Jak się pan nazywa, właśnie pan?
  - Mark Hartley - odpowiedział pytany głosem o wiele spokojniejszym niż 
Slote.
  - Mark Hartley, rozumiem. - Esesman uśmiechnął się w szczególny sposób, 
lodowatym uśmiechem z szeroko otwartymi i nieruchomymi oczami. - Hartley - 
powtórzył powoli. - A pod jakim się urodziłeś?
  - Tym samym.
  - Doprawdy? A kim byli twoi rodzice?
  - Oboje Amerykanami.
  - Żydzi?
  - Znam go, proszę pana - wtrącił się Byron. - Przez cały czas w Warszawie 
chodziliśmy razem do kościoła. Jest metodystą jak ja. 
  Wysoki srebrnowłosy pastor, stojący obok Clary Young, przesunął palcami 
pod koloratką.
  - Mogę o tym zaświadczyć. Pan Hartley był obecny na odprawianych przeze 
mnie nabożeństwach. Jest gorliwym chrześcijaninem. 
  Oficer SS, z niemiłym uśmiechem zdziwienia zwrócił się do Slote'a:
  - To na pewno Żyd. Sądzę, że małe badanie lekarskie...
  - Potraktuję to i zamelduję jako naruszenie nietykalności osobistej - 
przerwał mu Slote. - W Ameryce obrzezanie noworodków jest powszechnym 
zwyczajem.
  - Jestem obrzezany - stwierdził Byron.
  - Ja również - odezwał się pastor.
  W całej poczekalni oddzielanie Żydów już się zakończyło. Uchodźcy 
patrzyli na grupę Amerykanów, pokazując ją palcami i szepcząc.
  Esesmani zgromadzili się przy wejściu, wszyscy z wyjątkiem otyłego, 
łysego oficera ze złotym liściem na czarnych patkach munduru. Podszedł do 
Amerykanów, odciągnął młodego oficera i szepnął mu coś do ucha, zerkając na 
Hartleya. Oficer bez słowa podszedł do Marka, wziął jego walizkę i zaczął 
odpinać rzemienie.
  - Proszę natychmiast przestać - rzekł ostro Slote. - To nie jest komora 
celna i nie ma podstawy do przeszukiwania bagaży osobistych... - Ale 
oficer, przyklęknąwszy na jedno kolano, już otworzył walizkę i grzebał w 
niej, rozrzucając zawartość po podłodze. Natrafił na Nowy Testament, 
obrócił go w rękach z na wpół zdumionym, na wpół drwiącym wyrazem twarzy i 
zaniósł do swego przełożonego. Łysy obejrzał książkę, oddał oficerowi i 
podniósł obie ręce do góry.
  - So - powiedział po niemiecku - wśród setki Amerykanów ani jednego Żyda. 
Czemu nie? Każdy Żyd, który pojechałby do Warszawy tego lata, byłby idiotą. 
Chodźcie. Pociąg jest już opóźniony. - I odszedł.
  Esesman wrzucił czarną książkę ze złotym krzyżem na okładce do otwartej 
walizki i grubiańskim gestem kazał Hartleyowi pozbierać swą własność, 
przechodząc po stercie rzeczy, jakby była to kupa śmieci. Przyjrzał się 
pozostałym twarzom w grupie i zatrzymał przed Natalią Jastrow, patrząc na 
nią dłuższy czas rozbawionym wzrokiem.
  - No, i czemu się pan tak przygląda? - spytała.
  Byronowi ścisnęło się serce.
  - Jest pani bardzo ładna.
  - Dziękuję.
  - Dość ciemnoskóra. Pani pochodzenie?
  - Jestem Włoszką.
  - Jak się pani nazywa?
  - Mona Liza.
  - Rozumiem. Proszę wystąpić.
  Natalia ani drgnęła.
  Oficer mruknął i zaczął przewracać kartki spisu osób.
  - To moja narzeczona - powiedział szybko Slote. - Mamy się pobrać w 
przyszłym miesiącu.
  Łysy oficer krzyknął coś od drzwi i machnął ręką na esesmana, który 
niegrzecznym ruchem wcisnął listę imienną Slote'owi.
  - Doskonale. Kochacie waszych Żydów. Czemu odmawiacie więc przyjęcia 
naszych? Mamy ich całe roje. - Zwrócił się do Byrona.
  - Jest pan synem oficera marynarki wojennej, a przecież pan kłamie, gdy 
chodzi o Żyda! Wiem, że ten człowiek jest Żydem.
  - Na pewno nie - odrzekł Byron. - Myślę, że Mark jest typem fizycznym 
podobnym do doktora Goebbelsa. Wie pan, taki niski, ciemnowłosy, z dużym 
nosem.
  - Doktora Goebbelsa? Ach tak. - Esesman wlepił wzrok w Hartleya i 
Natalię, wybuchnął złym śmiechem i wyszedł.
  Z głośnika dobiegły niemieckie słowa rozkazu:
  - Wszyscy Żydzi do restauracji. Pozostali na peron siódmy i wsiadać do 
pociągu.
  Uciekinierzy zaczęli pchać się w kierunku nie oświetlonych peronów. 
Samotna grupka zrozpaczonych Żydów powlokła się z powrotem do restauracji, 
otoczona przez ludzi w czarnych mundurach.
  Żołnierze zatrzymali tłoczących się uchodźców przed pociągiem, aby 
dyplomaci mogli wsiąść pierwsi.
  Slote szepnął do Byrona:
  - Zajmę przedział. Zobaczycie mnie w oknie. Przyprowadź Natalię i Marka, 
i koniecznie pastora Glenville'a z żoną.
  W chwilę później przez kłęby pary Byron dostrzegł charge machającego ręką 
z okna słabo oświetlonego pociągu. W zapierającym oddech tłoku Byron 
przepchnął się z pozostałą czwórką i odnalazł przedział.
  - Dziękuję - szepnął Hartley, gdy wszyscy już usiedli, a Slote zasunął 
drzwi przedziału. - Tysiączne dzięki. Dzięki wam wszystkim. Niech was Bóg 
błogosławi.
  - Leslie Slote jest prawdziwym mężczyzną - oświadczył pastor. - 
Postąpiłeś szlachetnie, Leslie.
  - Tak, szlachetnie - powtórzyła Natalia.
  Slote spojrzał na nią z zawstydzonym półuśmiechem, nie wiedząc, czy mówi 
to na serio.
  - Wiecie, miałem ułatwione zadanie. Już w Kantorowiczach próbowali 
bezskutecznie wyciągnąć ode mnie tę informację. A od wszystkich innych 
dostali. Dlatego tak szybko udało im się tutaj oddzielić Żydów. Ale po 
jakiego diabła musiałaś zrobić ten dowcip z Moną Lizą?
  - To było bardzo ryzykowne - rzekł pastor.
  - Idiotyczne - ocenił Hartley.
  Choć w korytarzu aż huczało od rozmów, w przedziale porozumiewali się 
szeptem. Pociąg stał w miejscu, sycząc i dysząc, a głośniki chropawo 
ryczały po niemiecku.
  - A co powiecie na temat Byrona i doktora Goebbelsa? - spytała szczerząc 
zęby Natalia. - Uważam, że było to niezwykle zręczne.
  - Żadne z was wydaje się nie pojmować, że to są mordercy - powiedział 
Hartley. - Mordercy. Oboje zachowujecie się jak dzieci.
  - Nie zgadzam się z tą opinią, mister Hartley - oświadczył pastor 
Glenville. - Znam naród niemiecki. Narzucono im okrutny, niesprawiedliwy 
system i pewnego dnia sami go zrzucą. W istocie są to dobrzy ludzie.
  - No cóż, w takim razie Sztokholm ahoj! - podsumowała Natalia. - Muszę 
się jednak przyznać, że straciłam całe zainteresowanie dla Berlina.
  - Najpierw musisz odzyskać paszport - zwrócił uwagę Hartley. Jego 
uradowaną twarz poryły setki zmarszczek i fałd tragicznej goryczy. Wydał 
się nieprawdopodobnie stary, nieludzko stary: Żyd Wieczny Tułacz w 
amerykańskiej sportowej marynarce.
  Pociąg nagle szarpnął i ruszył ze szczękiem. Byron wyciągnął z kieszeni 
żółtą kopertę. Telegram na blankiecie poczty polowej Wehrmachtu zawierał 
tylko kilka angielskich słów: Cieszę się że jesteś zdrów. Przyjeżdżaj 
prosto do Berlina. Ojciec.
  
  
  15
  
  Długi rząd wagonów ze stukotem wjechał na dworzec Friedrichstrasse 
otoczony kłębami białej pary i zazgrzytał przy zwalnianiu. Trzymając 
Victora za ramię, Rhoda Henry podskakiwała w górę, ku rozbawieniu 
umundurowanego funkcjonariusza Ministerstwa Spraw Zagranicznych, który 
towarzyszył im na spotkanie pociągu z Królewca. Pug zauważył jego uśmiech.
  - Nie widzieliśmy chłopca przeszło rok - zawołał, przekrzykując 
hałasujące pociągi.
  - Tak? No, w takim razie to wielka chwila.
  Pociąg zatrzymał się i wysypali się z niego ludzie.
  - Mój Boże! - wykrzyknęła Rhoda. - Czy to naprawdę Byron schodzi po 
stopniach? Niemożliwe! Przecież to istny szkielet.
  - Gdzie, gdzie? - pytał, rozglądając się, Pug.
  - Znikł mi z oczu. Gdzieś w tamtej stronie. A nie, jest właśnie tutaj. 
  Kasztanowe włosy Byrona były długie i sfalowane, niemal zbite w kłąb. 
Kości twarzy rysowały mu się ostro pod zbielałą skórą, oczy miał wielkie i 
błyszczące. Śmiał się i machał rękami, ale na pierwszy rzut oka ojcu trudno 
było rozpoznać syna w tym nędznie odzianym młodym człowieku z długą 
szczęką, ostrym podbródkiem i miną łobuza z ulicy.
  - To ja, to naprawdę ja! - wołał Byron. - Nie poznajesz mnie, tato?
  Nie wypuszczając dłoni Rhody, Pug rzucił się ku niemu. Byron, z oddechem 
zalatującym winem, objął ojca ciasnym, mocnym uściskiem, drapiąc mu twarz 
dwudniowym zarostem. Po czym objął i uścisnął matkę.
  - O rany, ależ ja śmierdzę - powiedział śpiewnym tonem Rhody, ale 
ochrypłym barytonem. - W pociągu karmili nas jak wieprze wiezione na targ. 
Właśnie skończyłem obiad, do którego podano trzy różne gatunki wina. Mamo, 
wyglądasz ślicznie. Na jakieś dwadzieścia pięć lat.
  - Za to ty wyglądasz okropnie. Po jakiego diabła włóczyłeś się po Polsce?
  Funkcjonariusz ministerstwa pociągnął Byrona za rękaw. 
  - Mister Henry, czy uważa pan, że był pan dobrze traktowany? Jestem 
doktor Neustädter z Ministerstwa Spraw Zagranicznych - przedstawił się, 
strzelając obcasami i marszcząc twarz w uśmiechu.
  - O, cześć. Tak, bez zarzutu, sir, bez zarzutu - odrzekł Byron, śmiejąc 
się dziko. - To znaczy od chwili, gdy wydostaliśmy się z Warszawy. Tam 
bowiem nie bardzo było przyjemnie.
  - No cóż, taka jest wojna. Jeśli to nie sprawi panu różnicy, bylibyśmy 
wdzięczni za krótki liścik dotyczący sposobu, w jaki pana traktowano. Oto 
moja wizytówka.
  Nadszedł Leslie Slote, blady, lecz podniecony, z obu rękami pełnymi 
dokumentów. Przedstawił się Victorowi Henry'emu.
  - Chciałbym, sir, spotkać się z panem jutro w ambasadzie, jak tylko 
uporządkuję trochę sprawy - powiedział.
  - Proszę przyjść kiedy tylko pan zechce - odrzekł Pug Henry. 
  - Ale chciałbym już teraz panu powiedzieć - oddalając się, rzucił już 
przez ramię Slote - że Byron ogromnie nam pomagał.
  Doktor Neustädter w uprzejmej formie podkreślił, że ponieważ Byron już 
jest pod opieką ojca, może odebrać swe dokumenty w dowolnym terminie; albo 
też doktor sam się tym zajmie i odda paszport w biurze komandora Henry'ego.
  - Bo przecież - dowodził - gdy idzie o syna, który po tak długim czasie 
odnalazł rodziców, trzymanie się formalności byłoby czymś nieludzkim.
  Gdy jechali do Grünewaldu, szczęśliwa Rhoda siedziała obok syna, 
ściskając go za ramię i bez przerwy użalając się nad jego okropnym 
wyglądem. W głębi serca z całej trójki dzieci faworyzowała właśnie Byrona. 
Już na pierwszy widok noworodka w szpitalu, niewątpliwie męskiego, chudego, 
mrugającego niebieskimi oczkami w zaczerwienionej trójkątnej twarzyczce, 
wymyśliła dla niego imię. Uważała, że dziecko ma męski, romantyczny wygląd. 
Miała nadzieję, że będzie literatem albo aktorem; nawet rozchyliła jego 
malutkie piąstki w poszukiwaniu "trójkąta pisarza" - kiedyś gdzieś 
przeczytała, że można to odczytać przy urodzeniu na dłoniach niemowlęcia. 
Byron nie został literatem, ale była przekonana, że ma on teraz romantyczne 
rysy. Skrycie zadowolona była z jego odmowy obrania kariery w marynarce 
wojennej, a nawet z jego niedbałego stosunku do studiów. Nigdy nie lubiła 
przezwiska "Briny" (Briny - potocznie "słona woda" lub "morze"), które 
nadał mu Pug. Uważała, że zbyt pachnie wodą morską i lata minęły, nim 
zdecydowała się go użyć. Przejście Byrona w Uniwersytecie Columbia na 
wydział sztuk pięknych wtrąciło Puga w głębokie przynębienie; Rhodę 
natomiast po cichu ucieszyło. Warren był typowym Henrym: zawzięcie 
pracowity, przywódczy, energiczny, piątkowy student, mający na celu 
osiągnięcie stopnia admiralskiego i zważający na każdy krok w tym kierunku. 
Byron natomiast, tak przynajmniej uważała Rhoda, podobny był do niej jako 
osoba o subtelnych zaletach, niedoceniona i trochę zdezorientowana nie 
spełnionymi marzeniami.
  Zauważyła, że ma bliznę na skroni, dotknęła jej przerażona i zaczęła o 
nią wypytywać. Byron zaczął opowiadać o swej odysei z Krakowa do Warszawy. 
Co chwila sam sobie przerywał, wydając okrzyki na widok tego, co 
spostrzegał na ulicach: pionowych czerwonych flag ze swastyką, gęsto 
ustawionych wokół pomnika Fryderyka Wielkiego; maszerującego oddziału 
Hitlerjugend w brunatnych koszulach, czarnych chustach na szyi i krótkich 
czarnych spodenkach; zakonnic pedałujących po Friedrichstrasse; orkiestry 
koncertującej w parku; kręcącej się karuzeli.
  - Jak tu spokojnie, prawda? Jak cholernie spokojnie! Tato, co się dzieje 
z wojną? Czy Warszawa skapitulowała? Czy alianci ruszyli swe tyłki? Niemcy 
są takimi kłamcami, że nigdy nic nie wiadomo. 
  - Warszawa jeszcze się trzyma, ale wojna w Polsce faktycznie już się 
zakończyła. Na Zachodzie także dużo się mówi o pokoju. 
  - Naprawdę? Już? O Boże, spójrz tylko na tę kawiarnię! Pięciuset 
berlińczyków siedzi jak jeden mąż przy ciastkach i kawie, śmiejąc się i 
rozmawiając. Ach, być berlińczykiem! O czym to ja mówiłem? Ach, właśnie. No 
więc, sam rozumiesz, w tym momencie pompa wodna nawaliła i zerwał się pasek 
klinowy. A niemieckie samoloty bez przerwy latały nam nad głowami. Panna 
młoda dostała histerii. Do najbliższego miasteczka było trzydzieści 
kilometrów. O jakąś milę od drogi stało parę chat wiejskich, ale rozbitych 
bombami na szczątki, wobec tego...
  - Chat wiejskich? - przerwał żywo Pug. - Przecież Niemcy bez przerwy 
chwalą się przed całym światem, że ich Luftwaffe atakuje tylko cele 
wojskowe. Ogromnie się tym przechwalają.
  Byron ryknął śmiechem.
  - Cooo? Tato, ich cele wojskowe to wszystko, co się rusza, od prosiaka w 
górę. Ja także byłem celem wojskowym. Byłem ponad ziemią i do tego żywy. 
Widziałem tysiące zbombardowanych domów na wsi, daleko od frontu. Luftwaffe 
po prostu ćwiczy na nich to, co będzie robić we Francji i w Anglii.
  - Tutaj musisz uważać, co mówisz - wtrąciła Rhoda.
  - Przecież jesteśmy w samochodzie. Tu chyba jest bezpiecznie?
  - Oczywiście. Mów dalej - powiedział Pug.
  Pomyślał, że opowiadanie Byrona może być materiałem do raportu 
wywiadowczego. Niemcy z oburzeniem skarżyli się na "polskie okrucieństwa" i 
publikowali odrażające zdjęcia okaleczonych volksdeutschów i oficerów 
Wehrmachtu. A dla kontrastu obok nich zamieszczali fotograficzne dowody 
zadowolenia polskich jeńców wojennych; jak jedli, pili i tańczyli tańce 
ludowe; zdjęcia Żydów karmionych z kuchni polowych, machających z uśmiechem 
rękami do aparatów fotograficznych, a także wiele zdjęć niemieckich armat i 
ciężarówek przejeżdżających przez nietknięte miasta i wsie z polskimi 
chłopami wznoszącymi radosne okrzyki na ich cześć. Opowiadanie Byrona 
rzucało nowe, interesujące światło na sytuację w Polsce.
  A Byron wciąż mówił i mówił. Gdy dojechali do domu w Grünewaldzie, poszli 
do ogrodu.
  - Hej, kort tenisowy! Wspaniale! - wykrzyknął chłopak tym samym, pełnym 
emocji tonem, którym opowiadał o wojnie.
  Z drinkami w rękach usiedli na leżakach, on zaś w niebywale sugestywny 
sposób opisywał oblężenie Warszawy, dobierając szczegóły, które pozwalały 
widzieć, słyszeć, a nawet czuć zapach wszystkiego, co się tam działo: trupy 
końskie na jezdniach, zapory przeciwczołgowe i groźne posterunki na 
skrzyżowaniach ulic; brudne i nie spłukiwane toalety w ambasadzie, gdy 
wodociąg został przerwany; grupki ludzi próbujących ugasić pożary szalejące 
w całych dzielnicach noszonym w wiadrach piaskiem; smak koniny, odgłosy 
wystrzałów armatnich, ranni stłoczeni w hallu szpitala; fasada synagogi 
powoli osuwająca się na ziemię; piwnice ambasady zastawione szeregami łóżek 
polowych; niewiarygodny spacer przez ziemię niczyją, po cichej wiejskiej 
drodze wśród jesiennych polnych kwiatów. Szaroniebieski berliński wieczór 
gęstniał, a Byron ciągle mówił, chrypiąc coraz bardziej, pijąc bezustannie 
i ani na chwilę nie tracąc spójności i jasności opowiadania. Było to 
zupełnie niezwykłe przedstawienie. Victor i Rhoda co chwila spoglądali na 
siebie.
  - Już samo opowiadanie o tym powoduje, że czuję się wygłodzony - 
powiedział Byron. Opisał zdumiewającą ucztę, którą przyszykowali dla nich 
Niemcy w budynku stacji kolejowej w Kłownie. - A gdy przybyliśmy do 
Królewca, znów czekała na nas podobna biesiada. Pchali w nas jedzenie już 
od chwili, w której wsiedliśmy do pociągu. Nie wiem, gdzie się to wszystko 
we mnie podziewa. Wygląda to tak, jakbym w Warszawie musiał odżywiać się 
własnym szpikiem. Moje kości stały się puste i teraz pewnie się zapełniają. 
A propos, kiedy, gdzie i co będziemy jedli?
  - Byronie, wyglądasz jak ostatni włóczęga - westchnęła Rhoda. - Czy nie 
masz innych ubrań?
  - Ależ tak, mamo, całą wielką torbę. Znajduje się w Warszawie, z bardzo 
wyraźnie wypisanym moim nazwiskiem. Obecnie prawdopodobnie już w postaci 
popiołu.
  Pojechali do małej, mrocznej restauracyjki niedaleko Kurfürstendammu. 
Byron roześmiał się na widok popstrzonej przez muchy kartonowej wywieszki w 
oknie: W tej restauracji nie podaje się Żydom.
  - Czy został którykolwiek z nich w Berlinie, by mu podawać?
  - No, wielu ich się nie widuje - oświadczył Pug. - Nie wolno im wchodzić 
do teatrów i tak dalej. Myślę, że w tej chwili starają się nie zwracać na 
siebie uwagi.
  - Ach, być berlińczykiem - westchnął Byron. - W Warszawie aż się roi od 
Żydów.
  Przestał mówić, gdy podano zupę. Prawdopodobnie tylko własny głos 
utrzymywał go na jawie, bo między zupą i pieczystym głowa mu się zachwiała 
i opadła na piersi. Rodzice dobudzili go z trudem.
  - Zawieźmy go już do domu - powiedział Pug, dając znak kelnerowi. - 
Zastanawiałem się właśnie, jak długo on jeszcze wytrzyma.
  - Ccoo? - spytał Byron: - Nie iśśśmy do dhomu. Iśśśmy do theatru, do 
ophery. Zabawmy się w jakiś cywilizowany sposób. Iśśśmy w miasto. Ach, byśś 
berlińczykiem!
  Gdy już położyli syna spać i przechadzali się po ogrodzie, Pug 
powiedział.
  - Byron bardzo się zmienił. 
  - To ta dziewczyna - odrzekła Rhoda.
  - Wiele o niej nie mówił.
  - Właśnie dlatego. Nic o niej nie mówił. A przecież z jej powodu pojechał 
do Polski i z jej powodu utknął w Krakowie. I na litość boską, broniąc jej 
krewnych, stracił paszport. Przecież nawet w chwili, gdy ta synagoga prawie 
się na niego przewróciła, rozmawiał z jej wujem. Wygląda, że w Polsce 
zrobił dla niej wszystko, no, może tylko nie mógł sam zostać Żydem. - Pug 
spojrzał na nią chłodno, ale Rhoda zlekceważyła to i mówiła dalej: - Pewnie 
będziesz mógł się więcej o niej dowiedzieć od tego człowieka, jak mu tam, 
Slote'a. To bardzo dziwna sprawa, a dziewczyna musi być nie byle kim.
  
  
  Następnego ranka, na samym wierzchu stosu listów na biurku Puga, leżała 
jasnozielona, prawie kwadratowa koperta z nadrukiem w rogu: Biały Dom. 
Wewnątrz znajdowała się tylko jedna kartka z takim samym nadrukiem, 
zapełniona odręcznym, pochyłym pismem grubym ołówkiem.
  Znowu miałeś absolutną rację, stary spryciarzu. Właśnie poinformował mnie 
Sekretariat Skarbu, że na samą wzmiankę o naszym pomyśle, by zakupić ich 
transatlantyki, ambasadorowie zaczęli skakać jak szaleni. Czy pożyczysz mi 
swoją kryształową kulę? Ha, ha! Gdy tylko będziesz miał okazję, napisz mi o 
swoim życiu w Berlinie: jakie macie tam z żoną rozrywki, kim są twoi 
niemieccy przyjaciele, co mówią ludzie i co piszą w gazetach, jakie jest 
wyżywienie w restauracjach - po prostu wszystko i cokolwiek ci przyjdzie do 
głowy. Ile dziś kosztuje w Niemczech bochenek chleba? W Waszyngtonie nadal 
niewiarygodnie gorąco i duszno, chociaż liście już zaczęły żółknąć.
  FDR.
  Pug odłożył resztę poczty i wpatrzył się w dziwny list od dziwnego 
człowieka, którego kiedyś oblał morską wodą, i który teraz był jego 
naczelnym dowódcą, twórcą "nowego ładu", którego Pug nie pochwalał. 
Prezydent Stanów Zjednoczonych miał najbardziej znaną twarz na świecie, z 
wyjątkiem Hitlera. Ta wesoła i banalna pisanina zupełnie nie pasowała do 
obecnej pozycji Roosevelta, choć doskonale odpowiadała zachowaniu butnego 
młodego człowieka, który niegdyś z hukiem obijał się po Daveyu w 
niebieskiej sportowej kurtce i słomkowym kapeluszu. Pug wyciągnął żółty 
blok listowy i zaczął notować punkty do nieformalnego listu o swym życiu w 
Berlinie, gdyż w marynarce wyrobił sobie nawyk bezwzględnego posłuszeństwa 
i natychmiastowego wykonywania rozkazów. Zadzwonił brzęczyk z pokoiku 
podoficera kancelaryjnego. Komandor nacisnął guzik.
  - Żadnych telefonów, Whittle.
  - Rozkaz, sir. Niejaki pan Slote przyszedł do pana, ale mogę...
  - Slote? Nie, zaczekaj. Przyjmę Slote'a. Przynieś nam kawy.
  Dyplomata, chociaż nieco wychudzony, wyglądał w świeżo wyprasowanej 
tweedowej marynarce i flanelowych spodniach na człowieka wypoczętego i w 
doskonałej formie.
  - Co za widok! - powiedział. - Czy ten wielki różowy stos kamieni to nowa 
Kancelaria?
  - Tak. Widać stąd zmiany warty.
  - Nie jestem zupełnie przekonany, czy interesuje mnie oglądanie 
uzbrojonych maszerujących Niemców. Mam już o tym niejakie pojęcie.
  Roześmiali się. Przy kawie komandor opowiedział Slote'owi co nieco z 
czterogodzinnej, gorączkowej relacji Byrona. Dyplomata słuchał z miną 
czujnego zainteresowania, bez przerwy przebierając palcami po cybuchu 
zapalonej fajki.
  - Czy wspomniał cokolwiek o tym niemiłym wydarzeniu na Pradze?
  - Henry zrobił zdziwioną minę. - O tym, że wtedy, gdy mieliśmy dziewczynę 
w samochodzie, znaleźliśmy się pod ogniem niemieckiej artylerii?
  - Nie przypominam sobie. Czy tą dziewczyną była Natalia Jastrow?
  - Tak. Chodzi o naszą wyprawę z ambasadorem szwedzkim na linię frontu.
  Pug zamyślił się na chwilę. Slote wpatrywał się w niego pełen napięcia.
  - Nie. Ani słowa.
  Dyplomata wydał westchnienie ulgi.
  - No więc, Byron wystawił się na bezpośredni ogień nieprzyjaciela, 
podczas gdy ja musiałem zabrać dziewczynę z wozu i znaleźć dla niej 
schronienie. - Slote bez zająknienia przedstawił własną wersję wydarzeń. 
Następnie opisał, jak Byron dostarczał wodę do ambasady, jak zręcznie 
dokonywał napraw, jak lekceważył obecność nieprzyjacielskich samolotów i 
ostrzał artyleryjski. - Jeśli pan sobie życzy, jestem gotów opisać to 
wszystko w liście - dodał.
  - Owszem, będzie mi miło - podchwycił skwapliwie Pug. - A teraz proszę mi 
coś powiedzieć o tej pannie Jastrow.
  - Co chciałby pan wiedzieć?
  Victor Henry wzruszył ramionami.
  - Wszystko. Jesteśmy wraz z żoną trochę zaciekawieni tą młodą kobietą, 
która wciągnęła naszego chłopca w takie tarapaty. Co, u diabła, robiła w 
Warszawie w chwili, gdy w całej Europie trwała mobilizacja i dlaczego Byron 
jej towarzyszył?
  Slote uśmiechnął się kwaśno.
  - Przyjechała, by się ze mną spotkać. Jesteśmy starymi przyjaciółmi. 
Myślę, że jej przyjazd był szaleństwem. Robiłem, co mogłem, żeby ją 
powstrzymać. Ale ta dziewczyna jest jak lwica; robi to, na co ma ochotę i 
trzeba się z tym pogodzić. Jej wuj nie chciał, żeby podróżowała samotnie w 
czasie, gdy tyle mówiło się o wojnie, a Byron zaofiarował się, że pojedzie 
razem z nią. To wszystko, tak jak to zrozumiałem.
  - Więc pojechał z nią do Polski, by zrobić grzeczność doktorowi 
Jastrowowi? To tak sprawa naprawdę wygląda?
  - Może lepiej zapytać Byrona.
  - Czy ta Natalia jest piękna?
  Slote z namysłem pykał fajkę, patrząc prosto przed siebie.
  - W pewien sposób tak. Świetny umysł, wszechstronnie wykształcona. - 
Nagłym ruchem zerknął na zegarek i wstał. - Napiszę do pana ten list i 
wspomnę o pańskim synu w mym oficjalnym raporcie.
  - Dobrze. Zapytam go o ten incydent na Pradze.
  - Och, nie, nie ma potrzeby. Był to po prostu przykład, jak Byron z nami 
współpracował.
  - Pan nie jest zaręczony z panną Jastrow?
  - Nie. Nie jestem.
  - Wprawdzie z wielką niechęcią poruszam sprawy osobiste, ale jest pan 
znacznie starszy od Byrona i zupełnie inny. Nie mogę sobie wyobrazić 
dziewczyny, która by potrafiła zaakceptować takie różnice. - Slote spojrzał 
bez słowa na komandora. - Gdzie ona jest teraz? 
  - Z większością naszych obywateli pojechała do Sztokholmu. Do widzenia, 
komandorze Henry.
  Około południa zatelefonowała Rhoda, przerywając Pugowi pracę nad listem 
do Roosevelta.
  - Chłopak śpi już czternaście godzin - zakomunikowała. - Zaniepokoiłam 
się i weszłam do jego pokoju, ale śpi jak niemowlę, z dłonią pod 
policzkiem.
  - No, to pozwól mu spać.
  - Czy on nie musi się gdzieś zameldować?
  - Nie. Teraz musi przede wszystkim odpocząć.
  Spełniając rozkaz prezydenta, Pug pisał do niego w tonie swobodnym. Wobec 
tego komandor zakończył swój list krótkim opisem przygód Byrona w Polsce. W 
myślach jednak zaczął mu się z wolna kształtować plan wykorzystania w 
sposób oficjalny doświadczeń zebranych przez syna. List do prezydenta 
włożył do poczty dyplomatycznej i poszedł do domu z niemiłym poczuciem, że 
pominął drogę służbową i stracił na to cały dzień. Oczywiście Pug odczuwał 
też coś w rodzaju dumy z bezpośredniego kontaktu z prezydentem, łechtało to 
jego ambicję, ale z zawodowego punktu widzenia komandor uważał jednak taki 
rodzaj kontaktów za niewłaściwy.
  Byron odpoczywał na leżaku w ogrodzie, zajadając winogrona z patery i 
czytając komiks z Supermanem. Na trawniku dokoła leżało jeszcze ze dwa 
tuziny innych komiksów z pstrokatymi i krzykliwymi rysunkami na okładkach.
  - Cześć tato. Co powiesz o tych skarbach? Zbiera je twój lokaj, Franz. 
Powiada, że przez całe lata wypraszał je lub kupował od turystów. 
  Widok wprawił Puga w osłupienie. W ich domu, póki Byron nie wyjechał do 
Uniwersytetu Columbia, komiksy były przyczyną nieustannej wojny. Pug ich 
zakazywał, darł je, palił, karał Byrona za ich posiadanie. Nic nie 
pomagało. Chłopiec zachowywał się jak narkoman. Teraz więc z wielkim trudem 
komandor powstrzymał się od ostrego komentarza; Byron miał dwadzieścia 
cztery lata.
  - Jak się czujesz?
  - Jestem głodny - odrzekł Byron. - Boże, co za fantastyczny Superman. Gdy 
czytam to wszystko, zaczynam tęsknić za krajem.
  Franz przyniósł Pugowi na tacy szklankę wody sodowej z lodem i odrobiną 
whisky. Komandor czekał w milczeniu, aż lokaj się oddali. Trwało to pewien 
czas, bo Franz najpierw wytarł szklany blat stołu, następnie ściął nieco 
kwiatów i majstrował przy obluzowanej śrubce furtki na kort tenisowy. Miał 
zwyczaj pozostawać tak długo jak się dało w zasięgu głosu mieszkańców domu. 
Tymczasem Byron skończył Supermana, odłożył go na stos innych komiksów i 
leniwym wzrokiem spojrzał na ojca.
  Pug odprężył się i łyknął ze szklanki. Franz wszedł do domu.
  - Briny, to, co nam wczoraj opowiedziałeś, to było bardzo ważne.
  Syn zaśmiał się.
  - Zdaje mi się, że trochę mnie poniosło, gdy znowu zobaczyłem ciebie i 
mamę. Chyba i Berlin dziwnie na mnie wpływa.
  - Miałeś dostęp do niezwykłych informacji. Nie sądzę, by po wybuchu wojny 
jakikolwiek inny Amerykanin odbył podróż z Krakowa do Warszawy.
  - Och, przypuszczam, że wszystko to już opisano w gazetach i 
czasopismach.
  - Tu właśnie się mylisz. Sprzeczają się Niemcy i Polacy - oczywiście ci 
nieliczni Polacy, którym udało się stamtąd wydostać i jeszcze mogą 
dyskutować na temat, kto dopuścił się i jakiego rodzaju okrucieństw w 
Polsce. Twoje sprawozdanie, jako naocznego świadka, może być cennym 
dokumentem.
  Byron wzruszył ramionami i podniósł z trawnika kolejny komiks.
  - Być może.
  - Chcę, żebyś to wszystko spisał. Mam zamiar przesłać twoją relację do 
Biura Wywiadu Marynarki.
  - Ojej, tato, czy ty mnie nie przeceniasz?
  - Nie. Chciałbym, żebyś wziął się za to dziś wieczorem.
  - Przecież nie mam tu maszyny do pisania - odrzekł, ziewając, Byron.
  - Stoi w bibliotece.
  - A, prawda, widziałem ją. No, dobrze.
  Za pomocą takiej niedbale wyrażanej zgody Byron w przeszłości często 
wykręcał się od prac domowych. Tym razem ojciec nie komentował jego 
odpowiedzi. Miał nadzieję, że pod niemieckimi bombami Byron dojrzał.
  - Był u mnie dzisiaj ten twój towarzysz podróży, Slote. Mówił, że dużo 
pomagałeś im w Warszawie. Woziłeś wodę do ambasady i tak dalej.
  - Owszem. Jakoś dałem się wrobić w tę sprawę z wodą.
  - No, a to wydarzenie na linii frontu, z udziałem ambasadora Szwecji? 
Wszedłeś przecież na wieżę pod niemieckim ogniem, w czasie gdy Slote musiał 
się zająć ukrywaniem tej Jastrow w wiejskiej chałupie. Wydaje się, że ta 
sprawa bardzo leży mu na sercu.
  Byron otworzył "Horror Comics" w okładce ze szczerzącym zęby szkieletem, 
niosącym półnagą, wrzeszczącą dziewczynę po kamiennych schodach.
  - A, tak. To było bezpośrednio przed tym, jak poszliśmy przez ziemię 
niczyją. Robiłem wtedy szkic naszej przyszłej drogi. 
  - Czemu Slote tyle o tym mówi?
  - Może dlatego, że to ostatnia rzecz, jaka się wydarzyła, zanim 
opuściliśmy Warszawę. Widocznie wbiła mu się w pamięć.
  - Ma zamiar napisać do mnie list pochwalny na twój temat.
  - Naprawdę? To dobrze. Czy miał wiadomości od Natalii?
  - Wie tylko, że wyjechała do Sztokholmu. Czy naprawdę zaczniesz pisać to 
sprawozdanie dziś wieczorem?
  - Oczywiście.
  Po kolacji Byron wyszedł z domu i wrócił o drugiej nad ranem. Pug jeszcze 
nie spał, pracując w bibliotece i martwiąc się o syna. Chłopak po powrocie 
pogodnie oświadczył, że poszedł wraz z innymi Amerykanami do opery. Pod 
pachą niósł świeży egzemplarz "Mein Kampf" po angielsku. Następnego dnia, 
gdy Pug opuszczał dom, Byron już wstał i czytał "Mein Kampf", leżąc na 
tylnej werandzie domu i popijając kawę. O siódmej wieczorem ojciec znalazł 
go w tym samym miejscu i w tej samej, leżącej pozycji, popijającego whisky. 
Chłopak przeczytał już dużą część opasłego tomu, który miał otwarty na 
kolanach. Trąc załzawione oczy, obojętnie machnął ręką w stronę ojca.
  - Czy już zacząłeś to sprawozdanie? - spytał Pug.
  - Wezmę się za to, tato. Słuchaj, to naprawdę bardzo ciekawa książka. Czy 
ją czytałeś?
  - Owszem, ale nie uważam jej za ciekawą. Wystarczy pięćdziesiąt stron 
tego majaczenia, by zorientować się, o co chodzi. Uważałem, że powinienem 
ją skończyć, więc to zrobiłem. Ale przypominało to przeprawianie się przez 
bagno.
  Byron potrząsnął przecząco głową.
  - Naprawdę zadziwiająca - powiedział i odwrócił stronicę.
  Znowu wyszedł wieczorem, późno wrócił i zasnął w ubraniu. Ten stary 
zwyczaj syna zawsze działał Pugowi na nerwy. Następnego dnia Byron obudził 
się o jedenastej, stwierdził, że jest rozebrany i leży pod kołdrą. Na 
krześle wisiało jego ubranie z przyczepioną kartką: Napisz to cholerne 
sprawozdanie.
  
  
  Tegoż popołudnia Byron wlókł się leniwie po Kurfürstendammie z "Mein 
Kampf" pod pachą. Koło niego pośpiesznie przeszedł Leslie Slote, potem 
zatrzymał się i zawrócił.
  - O, kogo widzę! Mam szczęście. Próbowałem cię złapać. Wracasz z nami do 
Stanów czy nie? Odjazd mamy wyznaczony na czwartek.
  - Jeszcze nie wiem. Może kawa i ciastko? Zachowajmy się jak dwaj 
berlińczycy.
  Slote zacisnął usta.
  - Prawdę powiedziawszy nie jadłem jeszcze lunchu... Dobrze. Po jakiego 
diabła czytasz to obrzydlistwo? 
  - Uważam, że to wspaniałe.
  - Wspaniałe?! Cóż za niezwykła ocena...
  Usiedli przy stoliku olbrzymiej kawiarni wystawionym na trotuar. W 
stojących gęsto donicach kwitły krzewy, orkiestra dęta grała wesoło walce, 
świeciło słońce.
  - Boże, ci to mają życie - oświadczył Byron, gdy już złożyli zamówienie 
kłaniającemu się, uśmiechniętemu kelnerowi. Popatrz na tych wszystkich 
miłych, grzecznych, serdecznych, żartujących i szczęśliwych berlińczyków! 
Czy widziałeś kiedy przyjemniejsze miasto? Takie czyste! Te wszystkie 
piękne pomniki i barokowe budowle, jak choćby wspaniała opera, i te 
wszystkie nowe i nowoczesne budynki, i te drzewa, te ogrody; jeszcze nigdy 
w życiu nie widziałem tak zielonego i czystego miasta! Berlin sprawia 
wrażenie miasta wybudowanego w sercu lasu. A te kanały, te oryginalne 
stateczki... Czy zauważyłeś ten holownik, który pochyla komin, żeby 
zmieścić się pod mostem? Absolutnie czarujące. Tyle tylko, że ci mili 
ludzie właśnie rozwalają w diabły Polskę, mordując ludzi z powietrza 
karabinami maszynowymi, czego dowodem jest moja blizna; i zmiatając z 
powierzchni ziemi miasto równie piękne jak Berlin. Można by powiedzieć, że 
to paradoksalne.
  Slote pokręcił głową z uśmiechem.
  - Kontrast między frontem i zapleczem jest zaskakujący na każdej wojnie. 
Niewątpliwie Paryż był jak zawsze czarującym miejscem, podczas gdy Napoleon 
robił jatkę z Europy.
  - Slote, nie możesz przecież mi wmówić, że Niemcy nie są dziwni.
  - O, tak, Niemcy są dziwni.
  - No, więc po to czytam tę książkę, by jakoś ich zrozumieć. To przecież 
książka ich wodza. I okazuje się, że to pisanina absolutnego obłąkańca. 
Oświadcza, że Żydzi potajemnie rządzą światem. I to wszystko, co ma do 
powiedzenia. Żydzi są kapitalistami, ale także bolszewikami. Zmówili się, 
by zniszczyć naród niemiecki, który jako jedyny ma naturalne prawo 
rządzenia innymi narodami. Wobec tego on sam zostanie dyktatorem, uważasz, 
zgładzi Żydów, zmiażdży Francję i z połowy bolszewickiej Rosji wykroi 
przestrzeń życiową dla narodu niemieckiego. Czy, jak dotąd, prawidłowo to 
odczytałem?
  - Nieco w uproszczeniu, ale tak... niemal dokładnie. - Slote wydawał się 
rozbawiony, ale równocześnie z zaniepokojeniem zerkał na sąsiednie stoliki.
  - Okay. No i wszyscy ci sympatyczni berlińczycy akceptują i lubią tego 
typa. Zgadza się? Głosowali na niego. Słuchają go. Salutują mu. Oklaskują 
go. Czyż nie tak? Jak to możliwe? Czy to nie zadziwiające? Jak do tego 
doszło, że stał się ich przywódcą? Czyżby nie czytali jego książki? Jak to 
możliwe, że nie zamknęli go w obitej materacami celi? Czy nie mają szpitali 
dla wariatów? I kogóż tam zamykają, jeśli taki typ jest na wolności?
  Slote nabijając fajkę rozglądał się nerwowo po otaczających ich ludziach. 
Uspokojony, że nikt nie podsłuchuje, spytał półgłosem:
  - Czy właśnie po raz pierwszy odkrywasz fenomen, zwany Adolfem Hitlerem?
  - Właśnie zostałem przez Niemca postrzelony w głowę. I to w jakiś sposób 
zwróciło moją uwagę.
  - No, to nie dowiesz się wiele z "Mein Kampf". To tylko piana na wierzchu 
zupy gotującej się w kotle.
  - A czy ty rozumiesz Hitlera i Niemców?
  Slote zapalił fajkę i przez pewien czas patrzył w dal. Wreszcie odezwał 
się z wymuszonym uśmieszkiem akademickiego pobłażania.
  - W rezultacie długich studiów mam na ten temat własną opinię.
  - Chciałbym ją poznać. To naprawdę mnie interesuje.
  - Ale to straszliwie długa historia, Byron, i bardzo skomplikowana. - 
Slote znów zerknął wokół. - W innym czasie i miejscu chętnie bym to zrobił, 
ale....
  - Czy wobec tego możesz mi podać tytuły książek, które trzeba przeczytać?
  - Mówisz poważnie? Wpakujesz się w nudne kucie.
  - Przeczytam wszystko, co mi wskażesz.
  - No, to daj mi tę książkę.
  Na skrzydełku "Mein Kampf ' Slote zaczął przez całą wysokość stronicy 
wypisywać fioletowym polskim atramentem listę nazwisk i tytułów czytelnym, 
pochyłym charakterem pisma. Przejrzawszy listę od góry do dołu, Byron 
poczuł, jak opuszcza go cała chęć na widok litanii nie znanych mu 
germańskich autorów i niestrawnych tytułów książek po każdym nazwisku: - 
Treitschke - Moeller van den Bruck - Fries - Menzel - Fichte - Schlegel - 
Arndt - Jahn - Ruhs - Lagarde - Langbehn - Spengler... Wśród nich, jak 
czarne rodzynki w masie ciemnobrązowego ciasta, nieliczne nazwiska, 
zapamiętane podczas wykładów o cywilizacji współczesnej na Uniwersytecie 
Columbia: Luther - Kant - Hegel - Schopenhauer - Nietzsche. Byron wspominał 
te wykłady jako nudziarstwo i zmorę. Ukończył go na trójkę z minusem po 
całonocnym gorączkowym wkuwaniu poplamionych notatek z lektur w bibliotece 
korporacji studenckiej. Slote podkreślił wszystko grubą linią, a pod nią 
dodał jeszcze więcej książek z równie odpychającymi nazwiskami autorów: - 
Santayana - Mann - Veblen - Renan - Heine - Kolnai - Rauschning...
  - Pod linią wypisałem ci krytyków i analityków - wyjaśnił podczas 
pisania. - Powyżej są niektórzy niemieccy prekursorzy Hitlera. Sądzę, że 
najpierw musisz ich pojąć, aby właściwie go zrozumieć.
  - Naprawdę? - powiedział żałośnie Byron. - I filozofów także? Hegla i 
Schopenhauera? Jakże to? I do tego Marcina Lutra, na litość boską?
  Kontemplując listę z pewnego rodzaju oschłą satysfakcją, Slote mocno 
pociągnął z fajki, aż zaskwierczała. Po namyśle dodał jeszcze parę nazwisk.
  - Osobiście uważam, że Hitler i naziści wyrośli z samego serca 
niemieckiej kultury. Jako tkanka rakowa, być może, ale też jako wyłącznie 
niemieckie zjawisko. Za to mniemanie paru mądrych ludzi zrobiło mi piekło. 
Twardo obstawali, że to samo mogło się wydarzyć gdziekolwiek, gdyby 
zaistniały takie same okoliczności: przegrana w wielkiej wojnie, surowy 
traktat pokojowy, rujnująca inflacja, masowe bezrobocie, rosnący komunizm, 
anarchia na ulicach... Uważają, że wszystko to doprowadziło do wyniesienia 
demagoga i rządów terroru. Ale ja...
  Zbliżył się kelner. Slote zamilkł i nie odezwał się ani słowem, póki im 
podawano. Śledząc kelnera wzrokiem, aż znikł z pola widzenia, dyplomata 
jadł ciastko i popijał kawę. Po czym kontynuował prawie szeptem:
  - Ale ja w to nie wierzę. Uważam, że nazizm jest nie do pomyślenia bez 
korzeni w germańskiej myśli dziewiętnastego wieku: romantyzmu, idealizmu, 
nacjonalizmu, całego tego wylewu ich emocji. To wszystko jest w tych 
książkach. Jeżeli na przykład nie potrafisz przeczytać od deski do deski 
"Filozofii historii" Hegla, daj sobie ze wszystkim spokój. To jest 
podstawa. - Popchnął "Mein Kampf" w stronę Byrona, otwartą na skrzydełku. - 
No, więc masz, na początek.
  - Tacyt? - spytał Byron. - Czemu Tacyt? Czy to nie ten rzymski historyk?
  - Tak. Co wiesz o Arminiuszu i bitwie w Lesie Teutoburskim?
  - Nic nie wiem.
  - Okay. W roku dziewiątym naszej ery wódz germański, nazwiskiem Arminiusz 
zatrzymał Rzymian na Renie raz na zawsze, i w ten sposób zapewnił 
barbarzyńcom ostoję w samym sercu Europy. To było kluczowe wydarzenie w 
historii świata. W konsekwencji doprowadziło do upadku Rzymu. Wpływa na 
całą późniejszą europejską politykę i na wszystkie dotychczasowe wojny. 
Jestem o tym przekonany i dlatego uważam, że powinieneś przeczytać 
sprawozdanie Tacyta z tej kampanii. Albo się za to wszystko weźmiesz, albo 
nic z tego nie będzie.
  Byron bez przerwy kiwał głową, ze zmrużonymi i pełnymi napiętej uwagi 
oczami.
  - I ty przeczytałeś te wszystkie książki? Co do jednej?
  Slote kpiąco popatrzył na młodzieńca, gryząc cybuch fajki.
  - Nie zapamiętałem ich treści tak dokładnie, jak powinienem, ale 
oczywiście przeczytałem.
  - Jeżeli dobrze rozumiem, starasz mi się w tej chwili wytłumaczyć, że 
powinienem dać sobie z tym spokój, ponieważ to jest temat wyłącznie na 
miarę stypendystów Rhodesa.
  - Bynajmniej. Ale to rzeczywiście jest trudne zadanie. A teraz, Byronie, 
naprawdę już jestem spóźniony do ambasady. Jedziesz czy nie jedziesz z 
nami? We czwartek odlatujemy do Oslo, a stamtąd do Londynu. Dalej zaś czym 
się zdarzy: niszczycielem, statkiem handlowym, transatlantykiem, może nawet 
samolotem przez Lizbonę. Dokąd popadnie.
  - A co zamierza Natalia? - spytał Byron. - Pod koniec podróży była wobec 
mnie dość złośliwa i nie chciała wiele rozmawiać.
  Slote spojrzał na zegarek.
  - Również dla mnie nie była miła i wyrażała się niejasno. Naprawdę nie 
wiem. - Zawahał się. - Powiem ci jeszcze coś. To ci się nie spodoba. Możesz 
w to nie uwierzyć. Ale to prawda i lepiej będzie, jeśli się o tym dowiesz.
  - No, to jazda.
  - Zapytałem ją o ciebie, czy zamierzasz wracać do Sieny. Jej odpowiedź 
brzmiała: "Mam nadzieję, że nie. Mam szczerą nadzieję, że nigdy więcej nie 
spotkam Byrona Henry'ego, a jeśli będziesz miał okazję, powiedz mu to z 
ukłonami ode mnie". Wyglądasz na zaskoczonego. Nie pokłóciliście się, zanim 
odjechała? Byłem przekonany, że tak.
  Byron, próbując zachować spokojny wyraz twarzy, odpowiedział: 
  - Niezupełnie. Ona tylko wydawała się skwaszona jak diabli.
  - Była w okropnym nastroju. Narzekała przede wszystkim, że potwornie bolą 
ją plecy po całej podróży pociągiem. Bardzo prawdopodobne, że nie mówiła 
tego wszystkiego na serio. Wiem, że jest ci bardzo wdzięczna. Zresztą ja 
także. 
  Byron potrząsnął głową.
  - Nie mogę powiedzieć, że kiedykolwiek udało mi się ją zrozumieć.
  Slote spojrzał na rachunek i kładąc kolorowe banknoty markowe pod 
talerzykiem powiedział:
  - Słuchaj, Byron, nie mamy teraz czasu na dyskusję o Natalii Jastrow. 
Jedno ci powiem. Od chwili, gdy ją dwa lata temu poznałem na jakimś 
bezdennie głupim coctail party na Quai Voltaire, nie miałem chwili spokoju.
  - To czemu się z nią nie ożenisz? - spytał Byron.
  Slote, który właśnie podnosił się z krzesła, opadł na nie z powrotem i 
przez kilka sekund patrzył na Byrona.
  - Wcale nie jestem pewien, czy tego nie zrobię, jeśli ona się zgodzi.
  - Och, zgodzi się na pewno. Coś ci powiem. Zdaje mi się, że na pewien 
czas zostanę tutaj z rodzicami. Nie pojadę do Oslo.
  Slote wstał ponownie i wyciągnął rękę.
  - Zostawię więc twój paszport i inne papiery podoficerowi w kancelarii 
twego ojca. Wszystkiego dobrego.
  Ściskając jego dłoń, Byron jeszcze raz wskazał "Mein Kampf":
  - Podoba mi się ta lektura i ta lista.
  - Skromny i niewielki dowód wzajemności za oddane przysługi.
  - Jeśli przed opuszczeniem Berlina dowiesz się, dokąd pojechała Natalia, 
czy zostawisz mi wiadomość?
  - Oczywiście - rzucił Slote, wystukując popiół z fajki na dłoń, po czym 
pośpiesznie wmieszał się w tłum przechodniów.
  Byron zamówił jeszcze jedną erzac-kawę, otworzył "Mein Kampf", a 
kawiarniana orkiestra zagrała melodię wesołego austriackiego tańca 
ludowego.
  
  
  16
  
  Podczas wyjazdu Victora Henry'ego do Stanów jego żona zaplątała się w 
romans; coś, czego nie zrobiła przez niemal dwadzieścia pięć lat, nawet 
wówczas, gdy okresy jego nieobecności były znacznie dłuższe. Początek wojny 
Rhoda odczuła jako swoiste wyzwolenie. Miała czterdzieści pięć lat. Zasady, 
wedle których żyła tak długo, nagle wydały jej się nieco przestarzałe. Cały 
świat otrząsał się z przeszłości; czemu i ona nie miałaby tego zrobić, 
choćby odrobinkę? Oczywiście Rhoda Henry nie przemyślała tego w chłodny 
sposób, po prostu wyczuła to intuicyjnie i dała się ponieść emocjom.
  Będąc eks-pięknością i pozostając nadal bardzo przystojna, zawsze 
zwracała na siebie uwagę mężczyzn, co sprawiało jej wiele przyjemności. Nie 
miała więc braku okazji do przygód miłosnych, ale była tak wierna Pugowi 
Henry'emu, jak on jej. Lubiła chodzić do kościoła, śpiewała hymny i modliła 
się z całego serca, wierzyła w Boga, uważając, że Jezus Chrystus jest jej 
Zbawicielem - oczywiście nie zagłębiając się bardziej w te sprawy - i z 
całej duszy była przekonana, że zamężna kobieta powinna być wierną i dobrą 
żoną. Podczas ulubionej rozrywki żon oficerów marynarki wojennej, 
polegającej na rozrywaniu w strzępy reputacji pań, które nie okazały się 
dobrymi i wiernymi żonami, Rhoda z przyjemnością używała znakomicie 
wyostrzonych pazurków.
  Jeśli nie brać pod uwagę przelotnych, przypadkowych pocałunków, jeden 
tylko epizod w odległych czasach plamił skądinąd nieskazitelną przeszłość 
Rhody. Pod nieobecność Puga, który był na manewrach morskich, po dansingu w 
klubie oficerskim w Manili, gdy wlała w siebie zbyt wiele szampana, Kip 
Tollever odprowadził ją do domu i tam udało mu się rozebrać ją z sukienki. 
Madeline, wówczas dziecko dręczone przez nocne zmory, uratowała sytuację, 
budząc się z płaczem. Uspokajając Madeline, Rhoda wytrzeźwiała. Zadowolona, 
że powróciła znad przepaści, a przy tym nie czując złości do Kipa, włożyła 
przyzwoity szlafroczek i po przyjacielsku wyprosiła go z domu. I na tym się 
skończyło. Niewątpliwie następnego ranka Kip był równie wdzięczny Madeline, 
jak Rhoda. Victor Henry był ostatnim człowiekiem w całej marynarce, na 
którego złość Tollever chciałby się narazić.
  W późniejszym czasie Rhoda zawsze zachowywała się wobec Kipa z niejaką 
kokieterią. Niekiedy zastanawiała się, co by się stało, gdyby Madeline się 
wówczas nie obudziła. Czy naprawdę poszłaby na wszystko? Jak by się wówczas 
czuła? Ale tego nie dowie się nigdy; nie zamierzała więcej tak blisko 
otrzeć się o kłopotliwą sytuację; zresztą nie ona była temu winna, lecz 
wino. Niemniej jednak było coś podniecającego we wspomnieniu, jak rozbierał 
ją inny mężczyzna, a nie ten stary Pug. Zachowała to wspomnienie, lecz 
pogrzebała je głęboko w sercu.
  Doktor Palmer Kirby był nieśmiałym, poważnym, brzydkim mężczyzną 
dobiegającym pięćdziesiątki. Po przyjęciu dla niego, oplotkowując z Sally 
Forrest gości, Rhoda określiła go jako "jeden z tych okropnych mózgowców". 
Wyłącznie po to, aby być towarzyska, daremnie wypróbowywała na nim przy 
coctailach swą zwykłą, kokieteryjną paplaninę.
  - A więc, doktorze Kirby, ponieważ kolega małżonek jest daleko, 
posadziłam pana po mej prawicy i teraz możemy już nie tracić czasu.
  - Mhm. Po prawicy. Dziękuję.
  I na tym się prawie skończyło. Rhoda nienawidziła takich nieruchawych 
mężczyzn. Ale gdy Kip podczas kolacji powiedział, iż nazajutrz wybiera się 
do fabryki w Brandenburgu, Rhoda zaproponowała, że go tam zawiezie. Od 
dawna chciała obejrzeć to średniowieczne miasteczko, a poza tym Kirby w 
jakimś sensie był gościem jej męża. 
  Po drodze odbyli w gospodzie nudny i przyzwoity lunch. Przy butelce 
mozelskiego Kirby ożywił się i zaczął opowiadać o sobie i swojej pracy. W 
odpowiedzi na bystre pytanie, jakie mu zadała - żyjąc z Pugiem Rhoda 
nauczyła się rozmawiać na tematy techniczne - Palmer Kirby nagle się 
uśmiechnął. Rhoda pomyślała, że jeszcze nigdy nie widziała, jak on się 
śmieje. Kirby miał wielkie zęby, a w uśmiechu odsłaniał dziąsła. Był to 
rubaszny, męski śmiech, wcale jej niemiły, świadczący, że rozumie i ma na 
to ochotę - raczej zaskakujący na twarzy małomównego inżyniera.
  - Czy to naprawdę panią interesuje, pani Henry? - zdziwił się Kirby. - Z 
przyjemnością opowiedziałbym o wszystkim, ale przeraża mnie myśl, że 
mógłbym tym zanudzić piękną kobietę.
  Uśmiech, słowa i ton, jakim to powiedział, dowodziły, że nie uszła uwagi 
doktora dotychczasowa kokieteria Rhody, i jej przekora podobała mu się. 
Lekko podniecona, Rhoda poprawiła włosy, zakładając fale na swe małe, białe 
uszy.
  - Zapewniam pana, że to wszystko brzmi fascynująco. Po prostu proszę 
używać tak często, jak się da, słów jednosylabowych.
  - Okay, ale sama pani sprowadziła na siebie to nieszczęście.
  Opowiedział jej wszystko o wzmacniaczach magnetycznych (nazywał je 
"magampy"), urządzeniach służących do dokładnego sterowania napięciem i 
prądami, szczególnie dużej mocy. Zadając jedno po drugim zręczne pytania, 
Rhoda szybko wyciągnęła z doktora wszystkie dotyczące go istotne fakty. 
Swoją tezę doktorską o elektromagnetyzmie pisał na politechnice 
kalifornijskiej. Mając czterdzieści lat zdecydował, że sam będzie 
produkował wzmacniacze magnetyczne we własnym przedsiębiorstwie, zamiast 
zajmować kierownicze stanowisko w takich firmach jak "General Electric" czy 
"Westinghouse", co zabezpieczyłoby go materialnie na całe życie. Długa 
walka o sfinansowanie przedsięwzięcia doprowadziła go prawie do bankructwa; 
dopiero teraz przedsiębiorstwo zaczęło przynosić dochody. Przemysł wojenny 
potrzebował dużych ilości "magampów", on zaś był na tym polu pierwszy. 
Przyjechał do Niemiec, ponieważ Niemcy w zakresie niektórych potrzebnych do 
produkcji składników przewyższały Stany Zjednoczone. Studiował ich technikę 
i kupował ich rdzenie ze stopu o podstawie niklowej.
  Dowiedziała się także, że był wdowcem i dziadkiem. Opowiedział o zmarłej 
żonie, a następnie wymienił z Rhodą długie zwierzenia na temat wad i zalet 
dzieci. Kirby, jak większość mężczyzn, gdy już raz przezwyciężył swoją 
nieśmiałość, uwielbiał mówić o sobie. Jego opowiadanie o katastrofalnych 
problemach finansowych i końcowym wielkim sukcesie tak ją oczarowało, że 
zaprzestała udawać nieśmiałą i zaczęła mówić szczerze i otwarcie. Rhoda 
była najbardziej pociągająca wówczas, gdy się o to nie starała. Należała do 
tego rodzaju kobiet, które potrafią olśnić mężczyznę od pierwszej chwili, 
wykładając na widok wszystko, czym dysponują. Nic z tego nie było ani 
wymuszone, ani udawane. W sumie Rhoda przedstawiła całość tego, na co ją 
było stać, a co prezentowało się niezbyt imponująco. Victor Henry dawno już 
się w tym rozeznał. Ale nie skarżył się, choć kiedyś wyobrażał sobie, że w 
takiej kobiecie musi tkwić znacznie więcej. A pierwsze, wymierzone z 
maksymalną siłą uderzenie, ugodziło Palmera Kirby'ego potężnie. Zamówił 
drugą butelkę mozelskiego wina i w rezultacie do Brandenburga spóźnili się 
o całą godzinę. Gdy załatwiał interesy, Rhoda z przewodnikiem w ręku 
spacerowała po malowniczym starym mieście, a jej myśli w zaskakujący sposób 
zaczęły krążyć koło dawnego, maleńkiego wybryku z Kipem Tolleverem. Wino 
nieco ją oszołomiło, a skutki tego mijały powoli.
  Gdy wrócili pod wieczór do Berlina, Kirby zaproponował że pójdą na 
wspólną kolację i do opery. Przyjęcie zaproszenia wydało się Rhodzie 
zupełnie naturalne, pospieszyła więc do domu i zrobiła przegląd swoich 
sukien i pantofli. Układała włosy w coraz to inny sposób, żałując, że nie 
była u fryzjera, i zastanawiając się nad wyborem perfum. Gdy Kirby 
przyjechał po nią, była jeszcze tym wszystkim zajęta. Kazała mu czekać całą 
godzinę. Będąc młodą dziewczyną zawsze kazała chłopcom czekać. Pug ostro 
oduczył ją tego przyzwyczajenia, bo życie towarzyskie w marynarce wojennej 
toczyło się ściśle według zegarka, a komandor nie tolerował jakichkolwiek 
kłopotów w tym zakresie z winy Rhody. Trzymanie Palmera Kirby'ego w 
oczekiwaniu, podczas gdy ona usilnie pracowała nad swym wyglądem, Rhoda 
przeżywała jak maleńkie, cudowne, nostalgiczne szaleństwo, jak przyjemne, 
dziecinne popuszczenie sobie cugli, podobne do jedzenia kremu bananowego. 
Poczuła się prawie tak, jakby miała dziewiętnaście lat.
  Lustro powiedziało jej wprawdzie coś innego, ale tego wieczoru nawet ono 
zdawało się jej sprzyjać: ukazało błyszczące oczy, ładną twarz, jędrne 
ciało w cieniutkich majteczkach. Nawet ramiona były okrągłe i szczupłe, 
gładkie i bez zwiotczałej, pomarszczonej skóry nad łokciami, jak u wielu 
kobiet w jej wieku. Wpłynęła do living-roomu w różowej sukni ze złotymi 
guzikami, którą kupiła, żeby spodobać się Hitlerowi. Kirby siedział, 
czytając jedno z technicznych czasopism Henry'ego. Zdjął ogromne okulary w 
czarnej oprawce i wstał z okrzykiem:
  - Ależ pani wygląda wspaniale!
  - Jestem okropna - powiedziała, biorąc go pod rękę - każąc panu tak długo 
czekać, ale pan sam jest sobie winien, zapraszając starszą panią do miasta 
po tak ciężkim dniu.
  W operze dawali "Traviatę" i ucieszyli się odkrywając, że oboje ją 
uwielbiają. Po przedstawieniu Kirby zaproponował, by rzucili okiem na 
sławetne nocne życie Berlina. Powiedział, że nigdy by nie zrobił tego na 
własną rękę; niemniej jednak berlińskie nocne życie jest nadal tematem 
rozmów na całym świecie, a jeśli pani Henry nie poczuje się dotknięta, to 
zapewne takie zerknięcie może sprawić jej przyjemność.
  Rhoda zachichotała.
  - No cóż, wydaje się, że to moja szalona noc, prawda? Dziękuję panu 
bardzo za nieprzyzwoitą propozycję, którą pośpiesznie przyjmuję. Miejmy 
nadzieję, że nie natkniemy się na nikogo z moich przyjaciół.
  Właśnie z takich powodów o drugiej nad ranem w domu państwa Henry nie 
było nikogo, kto mógłby odebrać telefon - międzynarodowe połączenie z 
Nowego Jorku za pośrednictwem U.S.S. Marblehead w Lizbonie. W tym bowiem 
momencie Rhoda popijała szampana, przyglądając się dobrze zbudowanej 
niemieckiej blondynce, kołyszącej nagim biustem w niebieskim od dymu 
lokalu. Rhoda co chwila spoglądała na długą, poważną twarz Kirby'ego w 
okularach o grubej oprawie, palącego długą fajkę i z lekkim niesmakiem 
obserwującego ciężko pracującą, spoconą tancerkę. To Rhodę podnieciło i 
rozkosznie zgorszyło. Nagie tancerki widziała dotychczas jedynie na 
obrazach.
  Po tym wieczorze aż do powrotu męża spędzała masę czasu z Kirbym. 
Chodzili do mniej uczęszczanych restauracji. Według osobistej terminologii 
Rhody, przez cały czas "niczego takiego" nie zrobiła. Gdy Pug wrócił, flirt 
został przerwany.
  
  
  Pożegnalny lunch dla Palmera Kirby w Wannsee był pomysłem Rhody, lecz 
udało jej się namówić Sally Forrest, by to zorganizowała, tłumacząc, że ona 
sama ma już dość zabawiania tego gościa z cywila. Jeśli nawet Sally 
dostrzegła w tej propozycji coś dziwnego, nie zdradziła się z tym ani 
słowem. Ponieważ wydawało się, że wojna w Polsce dobiega końca, bo tylko 
Warszawa stawiała jeszcze opór, obaj attaches uznali, że mogą poświęcić na 
taką uroczystość kilka południowych godzin. Nastroje w Berlinie 
przypominały czas pokoju, mówiono nawet, że wkrótce skończy się 
racjonowanie żywności. Do kąpieliska pojechali wszyscy samochodem ambasady, 
który prowadził Byron. Na szerokiej piaszczystej plaży nad Hawelą ludzie 
spacerowali w słońcu lub siedzieli pod wielkimi, kolorowymi parasolami. 
Grupa gimnastyków, nie bacząc na chłodny jesienny wiatr, ćwiczyła w skąpych 
kostiumach.
  Menu lunchu zamówionego przez Forrestów świadczyło o tym, że racjonowanie 
żywności nie jest męczącą uciążliwością. Mazista margaryna smakowała jak 
zwykle smarem maszynowym, ale zjedli doskonałego turbota i dobry udziec 
jagnięcy.
  W połowie posiłku zatrzeszczał i ryknął głośnik, po czym odezwał się 
wyraźny niemiecki głos:
  "Uwaga! Za kilka minut usłyszą państwo komunikat o najwyższym znaczeniu 
dla ojczyzny."
  Te same słowa rozległy się nad całą położoną nad rzeką miejscowością. 
Ludzie na deptaku zatrzymali się, by posłuchać. Na plaży małe figurki 
gimnastyków zamarły w bezruchu. W eleganckiej restauracji "Kaiserpavillon" 
rozległy się podniecone szepty.
  - Co to może być? - spytała Sally Forrest, gdy z głośników znów popłynęła 
muzyka, cichy i łagodny utwór skrzypcowy Schuberta.
  - Sądzę, że Warszawa - odrzekł jej mąż. - Pewnie już po wszystkim.
  - Kto wie, może chodzi o zawieszenie broni? - odezwał się doktor Kirby. - 
Mówiono o tym przez cały tydzień.
  - Ach, to by było wspaniale - powiedziała Rhoda. - I skończyłoby tę 
głupią wojnę, zanim się naprawdę zaczęła.
  - Ona przecież wciąż trwa - rzekł Byron.
  - Ależ oczywiście - dodała Rhoda z przepraszającym uśmiechem. - Niemcy 
muszą przecież jakoś przyzwoicie załatwić tę ohydną sprawę z Polską.
  - Sądzę, że zawieszenie broni jeszcze nie nastąpi - powiedział Pug.
  Na zatłoczonym tarasie i w restauracji rozmowy były coraz głośniejsze. 
Niemcy z błyszczącymi oczami sprzeczali się między sobą, gwałtownie 
gestykulując. Śmiali się, walili w stoły i ze wszystkich stron wołali o 
szampana. Gdy z głośnika rozległo się kilka taktów muzyki Lista, zawsze 
poprzedzających ważne komunikaty, hałas zaczął cichnąć.
  "Sondermeldung! Komunikat specjalny!" - Na to słowo w restauracji 
zapanowała natychmiast całkowita cisza, tylko tu i ówdzie brzęknęły 
nakrycia. Głośnik zatrzeszczał, po czym rozległy się uroczyście wypowiadane 
słowa: "Z Kwatery Głównej Führera. Warszawa padła".
  Restauracja rozbrzmiała oklaskami i radosnymi okrzykami. Kobiety zrywały 
się, by wykonać taniec radości, mężczyźni ściskali sobie dłonie, obejmując 
się i całując. Z głośnika zabrzmiały tony orkiestry dętej, najpierw 
"Deutschland, Deutschland über alles", a potem "Horst Wessel Lied". Wszyscy 
goście w "Kaiserpavillon" powstali. Wszyscy, z wyjątkiem Amerykanów. Na 
plaży, na deptaku, gdziekolwiek spojrzeć, Niemcy stali na baczność, 
większość z rękami wyciągniętymi w hitlerowskim pozdrowieniu. W restauracji 
mniej więcej połowa wyciągnęła ręce, niezgodnym chórem śpiewając wulgarny, 
zalatujący piwiarnią nazistowski hymn. Victor Henry rozejrzał się. Po 
plecach przeszły mu ciarki. Zrozumiał w tym momencie, że Niemcy pod władzą 
Adolfa Hitlera dostaną potężne lanie. Równocześnie zauważył coś, czego nie 
widział od wielu, wielu lat. Jego syn siedział sztywno, z kamienną twarzą, 
ustami zaciśniętymi w jedną linię, splótłszy dłonie na stole tak mocno, aż 
pobielały mu kostki. Od piątego roku życia Byron przyjmował każdy ból i 
każdą karę z suchymi oczami, ale teraz płakał.
  Ludzie stojący w zatłoczonej restauracji poczęli rzucać wrogie spojrzenia 
na siedzącą amerykańską grupę.
  - Czy oni chcą, żebyśmy wstali? - spytała Sally Forrest.
  - Ja nie zamierzam wstawać - oświadczyła Rhoda.
  Kelner, pulchny blondyn z długimi, prostymi włosami, ubrany w czerń, 
który dotychczas obsługiwał ich znakomicie i z pełną uniżonością, stał 
rycząc pieśń z wyciągniętą w hitlerowskim pozdrowieniu ręką, kierując 
wyraźnie szyderczy uśmiech w stronę Amerykanów.
  Byron jednak niczego nie dostrzegał. Widział martwe, opuchłe konie w 
rynsztokach, żółte łaty z dykty na szeregach zniszczonych domów, kamienną 
gęś otoczoną czerwonym kwietnikiem na dziedzińcu szkolnym, dziewczynkę w 
sukni lila, przyjmującą od niego wieczne pióro, pomarańczowe w nocy wybuchy 
szrapneli nad kopułami kościołów.
  Pieśń skończyła się. Niemcy jeszcze trochę poklaskali i pokrzyczeli, po 
czym zaczęli wznosić toasty. Orkiestra smyczkowa znów zagrała pieśni 
biesiadne i cały "Kaiserpavillon" ryknął wesoło: 
  Du, du, liegst mir im Herzen,
  Du, du, liegst mir im Sinn...
  Byron skurczył się na jej dźwięk. Przypomniał sobie, że nie później niż w 
sześć godzin po ucieczce z płonącej Warszawy, pełen żołądek i wypity kufel 
piwa skłoniły go do przyłączenia się do śpiewających tę pieśń niemieckich 
żołnierzy.
  Ja, ja,
  Ja, ja!
  Weisst nich wie gut ich dir bin...
  Przy amerykańskim stole kelner zaczął z głośnym brzękiem zbierać talerze, 
rozlewając sos i wino i poszturchując gości łokciami.
  - Proszę uważać, co pan robi - powiedział pułkownik Forrest.
  Kelner w dalszym ciągu hałaśliwie i niedbale zbierał nakrycia, Sally 
Forrest krzyknęła, gdy uderzył ją w głowę talerzem.
  - Słuchaj no - powiedział przez zaciśnięte zęby Pug. - Wezwij szefa 
kelnerów.
  - Szefa kelnerów? Ja jestem szefem kelnerów. Jestem waszym szefem - 
kelner zaśmiał się i odszedł. Brudne półmiski pozostały rozrzucone na 
stole. Mokre purpurowe i brązowe plamy pokrywały obrus.
  - Może lepiej byłoby stąd zręcznie wyjść - powiedział Forrest do 
Henry'ego.
  - Ach, koniecznie - wtrąciła się Sally. - Po prostu zapłać, Bill, i 
pójdziemy. - Wzięła do ręki torebkę.
  - Nie dostaliśmy jeszcze deseru - powiedział Pug Henry.
  - Może dobrze byłoby kopnąć tego kelnera w tyłek - powiedział doktor 
Kirby z nieprzyjemnym grymasem twarzy.
  - Zgłaszam się na ochotnika - oświadczył Byron i wstał.
  - Na litość boską, chłopcze! - pułkownik Forrest pociągnął go z powrotem 
na krzesło. - Przecież on specjalnie chce wywołać awanturę, a my nie możemy 
sobie na to pozwolić.
  Kelner mijał ich właśnie, idąc do innego stołu.
  - Powiedziałem, że proszę o przyprowadzenie tu szefa kelnerów - zawołał 
za nim Pug.
  - Pan się spieszy, szanowny panie? - odpowiedział drwiąco kelner. - To 
może lepiej pan stąd wyjdzie. Jesteśmy w tej restauracji bardzo zajęci. - 
Odwrócił się masywnymi plecami do komandora i ruszył z miejsca.
  - Stój! W tył zwrot! - Pug nie krzyknął ani nie warknął. Użył ostrego, 
suchego tonu rozkazu, który przebił się jak nóż przez hałas w restauracji. 
Kelner zatrzymał się i odwrócił. - Idź po twego szefa kelnerów. 
Natychmiast. - Pug spojrzał kelnerowi prosto w oczy surowym, twardym 
spojrzeniem.
  Kelner odwrócił wzrok i poszedł w innym kierunku. Przy sąsiednich 
stolikach zaszemrano, gapiąc się na Amerykanów.
  - Uważam, że powinniśmy wyjść - oświadczyła Sally Forrest. - To nie jest 
warte takich kłopotów.
  Zaraz potem pojawił się kelner, za którym szedł wysoki, łysy mężczyzna z 
podłużną twarzą, ubrany we frak. Odezwał się niechętnym tonem zajętego 
czymś innym człowieka:
  - Tak? Macie państwo jakieś zastrzeżenia?
  - Jesteśmy grupą Amerykanów, attaches wojskowych - powiedział Pug. - Nie 
wstaliśmy podczas waszego hymnu. Jesteśmy obywatelami państwa neutralnego. 
Ten kelner zachował się napastliwie. - Komandor wskazał na stół. - Z 
rozmysłem był niezdarny i niechlujny. Odzywał się w sposób ordynarny. 
Potrącał nasze panie. Proszę mu kazać, żeby zachowywał się jak należy i 
zechce pan zmienić nam obrus na czysty przed deserem.
  W miarę jak Victor Henry rąbał zdanie po zdaniu, wyraz twarzy szefa 
kelnerów zmieniał się coraz bardziej. Zawahał się pod uporczywym wzrokiem 
komandora, zerknął dookoła na sąsiednie stoliki i nagle z rykiem wybuchnął 
obelgami pod adresem podwładnego, wymachując rękami i ze spurpurowiałą 
twarzą. Po krótkim, gwałtownym napadzie wściekłości odwrócił się do Victora 
Henry'ego, nisko ukłonił i chłodnym tonem oświadczył:
  - Państwo zostaną należycie obsłużeni. Proszę przyjąć przeprosiny.
  Potem pospiesznie się oddalił. A wtedy nastąpiło coś niezwykłego. Kelner 
bez zmrużenia oka wrócił do poprzedniego grzecznego zachowania, bez śladu 
grubiańskości, urazy czy żalu. Jak gdyby nigdy nic się nie stało. Szybko i 
zręcznie zebrał półmiski i zmienił obrus. Uśmiechał się, kłaniał, uprzejmie 
żartował i wydawał grzeczne pomruki. Twarz miał w krwawym rumieńcu, ale 
poza tym był pod każdym względem takim samym, kiedy poprzednio ich witał, 
czarującym, "gemütlich" niemieckim kelnerem. Z potakującym kiwaniem głową i 
uśmieszkiem przyjął zamówienie na desery, rzucając żartobliwie uwagi na 
temat kalorii, troskliwie sugerując dobór trunków. Oddalił się wśród 
uśmiechów i ukłonów i śpiesznie znikł z oczu.
  - Niech mnie diabli wezmą - powiedział pułkownik Forrest.
  - Nie dostaliśmy przecież jeszcze deseru - odrzekł Pug.
  - Dobra robota - odezwał się Kirby do Puga, rzucając Rhodzie dziwne 
spojrzenie. - Wspaniała robota.
  - Och, Pug ma swoje sposoby - oświadczyła Rhoda z promiennym uśmiechem.
  - Okay, tato - powiedział Byron.
  Victor Henry rzucił mu szybkie spojrzenie. Był to jedyny komentarz, który 
mu sprawił przyjemność.
  Amerykanie pospiesznie i nieco skrępowani uporali się z deserem; wszyscy, 
z wyjątkiem Victora Henry'ego, który bardzo powoli i rozważnie jadł swój 
tort i pił kawę. Wyjął cygaro. Kelner podskoczył, podając mu ogień.
  - No, myślę, że teraz już możemy wracać - powiedział Pug, wypuszczając 
kłąb dymu. - Zmarnowaliśmy trochę czasu, oszukując z pułkownikiem rząd 
Stanów Zjednoczonych.
  Tego wieczoru, pijąc na tarasie kawę po późnym obiedzie Rhoda 
powiedziała:
  - Widzę, że przywiozłeś do domu stos roboty. Myślałam, że obejrzymy nowy 
film z Emilem Janningsem, ale w tej sytuacji poproszę jedną z dziewczyn, by 
ze mną poszła.
  - Proszę bardzo. Nie jestem wielbicielem Emila Janningsa.
  Rhoda dopiła kawę i zostawiła męża z synem, siedzących w półmroku.
  - Briny, co z tym sprawozdaniem? Jak ci idzie?
  - Sprawozdanie? A, tak, sprawozdanie. - Byron pochylił się naprzód w 
fotelu, rozstawił nogi, położył łokcie na kolanach i zacisnął dłonie. - 
Tato, chciałbym cię o coś zapytać. Co byś sądził, gdybym wstąpił do 
brytyjskiej marynarki wojennej? Albo RAF-u?
  Victor Henry zamrugał powiekami i namyślał się chwilę, nim odpowiedziaŁ
  - Rozumiem z tego, że chcesz walczyć z Niemcami?
  - W Warszawie czułem się potrzebny. To było przyjemne uczucie.
  - No, nigdy nie przypuszczałem, że usłyszę coś takiego z twoich ust. 
Byłem przekonany, że w swych planach absolutnie wykluczasz karierę 
wojskową.
  - Tu nie chodzi o karierę.
  Pug, pochylony do przodu w fotelu, palił i przyglądał się swoim dłoniom. 
Byron miał zwyczaj mocno wbijać plecy w oparcie, wyciągając długie nogi, 
ale w tej chwili zachowywał się identycznie jak ojciec. Ich postawy były 
zabawnie do siebie podobne.
  - Briny, nie sądzę, by alianci zawarli z Hitlerem ugodę, ale co będzie, 
jeśli tak się stanie? Zbliża się ofensywa propozycji pokojowych, to pewne. 
Przypuśćmy, że przyłączysz się do Brytyjczyków, prawdopodobnie tracąc 
amerykańskie obywatelstwo i przysparzając sobie masę problemów, a nagle 
okaże się, że wojna się skończyła? Zostaniesz wtedy na lodzie, pogrążony po 
uszy w bezsensownych, biurokratycznych formalnościach. Może lepiej poczekać 
chwilkę i zorientować się, w którą stronę wiatr powieje?
  - Myślę, że masz rację - westchnął Byron i oparł się wygodnie o fotel.
  - Nie mam zamiaru zniechęcać cię do chwalebnego impulsu. W tej chwili 
dobrym pomysłem byłoby raczej poprosić o powołanie do służby czynnej w 
marynarce amerykańskiej oraz...
  - Nie, dziękuję.
  - Wysłuchaj mnie do końca, do diaska. Dostałeś patent oficerski. 
Rezerwiści, którzy teraz wejdą w morze, uzyskają najlepszą służbę, 
niezależnie od tego gdzie zaczną się działania wojenne. Wyprzedzisz innych 
o dziewięćdziesiąt dziewięć procent długości. A w czasie wojny będziesz 
traktowany na równi z absolwentami Akademii.
  - I do tej chwili utknę bezczynnie na lata. A co się stanie ze mną, jeśli 
wojna się skończy?
  - Przecież nie robisz teraz niczego innego?
  - Napisałem do doktora Jastrowa do Sieny. Czekam na jego odpowiedź. 
  Ojciec nie kontynuował tematu.
  Rhoda pojechała obejrzeć film z Emilem Janningsem, ale nie od razu. 
Najpierw zabrała doktora Palmera Kirby'ego z hotelu i zawiozła na lotnisko 
Tempelhof. Nie było to konieczne, taksówek w Berlinie było dosyć. Ale 
zaproponowała, że go odwiezie, a Kirby się zgodził. Zapewne nie byłoby w 
tym nic złego, gdyby uprzedziła Puga, że zamierza gościowi oddać na 
zakończenie taką drobną przysługę. Lecz nic o tym nie powiedziała.
  W samochodzie prawie nie rozmawiali. Zaparkowała wóz i poszła do 
lotniskowej kawiarni. Kirby w tym czasie załatwił odprawę. Gdyby spotkała 
kogoś ze znajomych, musiałaby z miejsca wymyślić jakieś wytłumaczenie oraz 
wyjaśnienie dla męża. Lecz nie myślała o tym; czuła jedynie słodkie 
podniecenie, choć z posmakiem goryczy. O to, co czyniła nie miała 
najmniejszych wyrzutów sumienia. Nie miała złych intencji. Lubiła Palmera 
Kirby'ego. Upłynęło mnóstwo czasu od chwili, gdy jakiś mężczyzna wydał się 
jej aż tak pociągający. On też ją lubił. Prawdę powiedziawszy, był to taki 
sobie wojenny romansik, na tyle przyzwoity, że aż śmiechu wart; 
nieoczekiwany błysk melancholijnego czaru, o którym wkrótce oboje na zawsze 
zapomną. Przy tym zupełnie nie przypominał niedorozwiniętego pijackiego 
grzeszku z Kipem Tolleverem.
  - To już chyba wszystko - powiedział Kirby. Zwalił się na krzesło 
naprzeciw Rhody niezdarnym ruchem, który pomimo siwiejących włosów Palmera 
i głęboko pobrużdżonej twarzy, zawsze robił na Rhodzie wrażenie chłopięcej 
niedojrzałości. Siedzieli i patrzyli na siebie w milczeniu, póki nie 
przyniesiono im drinków. - Za pani szczęście. 
  - Och, gdyby tylko... Miałam szczęście. Ale to już przeszłość. - Wypiła 
łyk. - Czy załatwili panu to właśnie połączenie do Lizbony, na którym panu 
zależało?
  - Tak, ale dalej clippery Pan Am są przepełnione. Być może utknę w 
Lizbonie na parę dni.
  - Chciałabym, żeby mnie się to zdarzyło, Słyszałam, że to jest obecnie 
najweselsze miasto Europy.
  - To niech pani jedzie ze mną.
  - Och, Palmer, niech pan nie naśmiewa się ze mnie. Ach, prawda, miałam 
mówić do ciebie Fred? Ale przez cały czas myślę o tobie jako o panu 
Palmerze. Po prostu nie pasujesz do Freda.
  - To bardzo dziwne. - Wypił łyk whisky.
  - Co takiego?
  - Anna też mówiła do mnie Palmer. Nigdy nie chciała użyć żadnej innej 
formy.
  Rhoda obracała w palcach kieliszek daiquiri.
  - Szkoda, że nie znałam twojej żony.
  - Zostałybyście dobrymi przyjaciółkami.
  - Palmer, a co ty myślisz o Pugu?
  - Hm. To bardzo trudne pytanie. - Wydął żałośnie wargi. - Na pierwszy 
rzut oka odniosłem wrażenie, że to wilk morski, szczerze mówiąc raczej 
ograniczony, który znalazł się nie na swoim miejscu. Ale to chyba nie tak. 
Ma bystry umysł. Jest bardzo energiczny. To, co zrobił z kelnerem, było 
fantastyczne. Twój mąż jest człowiekiem, o którym trudno wyrobić sobie 
zdanie.
  Rhoda roześmiała się.
  - Gdybyś wiedział, jakie to trafne! Po tylu latach, spędzonych razem, ja 
sama nie znam go dobrze. Ale podejrzewam, że Pug to człowiek bardzo 
prostoduszny i niemal niedzisiejszy. Jest patriotą. I nie tak łatwo z nim 
żyć. Jest tak przejrzyście szczery.
  - Jest patriotą czy zawodowym oficerem marynarki wojennej? To dwie różne 
rzeczy.
  Rhoda z uśmiechem skłoniła głowę na bok.
  - Tego właśnie nie jestem pewna.
  - A ja jestem pewien, że nauczyłem się go podziwiać, tego przynajmniej 
jestem pewien. - Kirby krzywym okiem patrzył w zadumie na własne dłonie 
zaciśnięte na szklance. - Posłuchaj, Rhoda, ogólnie rzecz biorąc, jestem 
przyzwoitym człowiekiem. Pozwól, że powiem jedno: jesteś wspaniałą kobietą. 
Od chwili śmierci Anny byłem smutnym i nudnym facetem. Ty pozwoliłaś mi 
odczuć, że znowu żyję i za to jestem ci wdzięczny. Czy nie czujesz się 
dotknięta?
  - Nie bądź głupi. To mnie bardzo cieszy i ty o tym wiesz. - Wyjęła 
chusteczkę z torebki. - Ale będzie mi nieco ciężko z powodu tej uciechy 
przez dzień czy dwa. Och, diabli nadali.
  - Czemu? Sądziłem, że powinno to raczej zwiększyć twe zadowolenie. 
  - Ach, zamknij się, Palmer. Dziękuję za drinka. Lepiej idź już do 
samolotu.
  - Słuchaj, nie chciałem ci popsuć zabawy.
  Uśmiechnęła się do niego przez łzy.
  - Ależ wszystko jest w porządku, kochanie. Możesz do mnie od czasu do 
czasu napisać. Takie zwykłe, przyjacielskie bazgroły, żebym wiedziała, czy 
żyjesz i jesteś zdrów. Sprawi mi to przyjemność.
  - Oczywiście, napiszę. Już pierwszego dnia po powrocie do kraju.
  - Naprawdę? To świetnie. - Przyłożyła chusteczkę do oczu i wstała. - Do 
widzenia.
  - Przecież jeszcze nie wywołano mego samolotu - powiedział wstając.
  - Nie? Ale moja rola kierowcy już się zakończyła, więc zostawiam cię tu i 
to już.
  Wyszli z kawiarni i uścisnęli sobie ręce w prawie pustym hallu. Wypadki 
wojenne doprowadziły niemal do zamknięcia lotniska i większość stoisk była 
nieoświetlona. Rhoda ścisnęła dłoń Palmera i wspiąwszy się na palce, 
ucałowała go tym razem w usta. Było to dziwne doświadczenie, wspinanie się 
po pocałunek mężczyzny. Szeroko rozchyliła wargi. W końcu to przecież 
pożegnanie.
  - Do widzenia. Życzę ci wspaniałej podróży...
  Odeszła szybkim krokiem i minęła róg, nawet nie oglądając się. Widziała 
jeszcze dość filmu z Janningsem, by mogła go opowiedzieć Pugowi.
  
  
  Nareszcie Byron napisał sprawozdanie ze swych przygód w Polsce. Tłumiąc 
rozczarowanie, Victor Henry przeczytał pięć stronic nudnego tekstu, po czym 
wezwał podoficera i całe popołudnie spędził na dyktowaniu podoficerowi 
kancelaryjnemu wszystkiego, co zapamiętał z opowieści syna. Następnego dnia 
Byron ze zdumieniem przeczytał siedemnastostronicowy wynik tej pracy.
  - O rany! Tato, ależ ty masz pamięć!
  - Zabieraj to i popraw, jeżeli sobie życzysz. Postaraj się tylko, żeby 
wiarygodność faktów była nie do podważenia. Połącz to ze swoim tekstem i 
całość oddaj mi w piątek.
  Posklejany w ten sposób raport Victor Henry przesłał do Biura Wywiadu 
Marynarki, odrzuciwszy początkowy pomysł, by wysłać kopię prezydentowi. 
Chłodne jesienne dni biegły jeden za drugim. W Berlinie panowały prawie 
takie nastroje, jak w czasach pokoju. Byron siadywał rozwalony w domu w 
Grünewaldzie, marszcząc czoło i całymi godzinami pochłaniał kolejne książki 
z listy Lesliego Slote'a. Trzy lub cztery razy w tygodniu grał z ojcem w 
tenisa. Był znacznie lepszym graczem, ale Pug, człowiek niespożytych sił, 
grał na wyczerpanie przeciwnika i w końcu wygrywał. Wreszcie, dzięki 
dobremu wyżywieniu, odpoczynkowi na słońcu i wielodniowemu treningowi, 
Byron stracił wygląd głodomora, odzyskał siły i przewagę na korcie, co im 
obu sprawiło równą przyjemność.
  Pewnego ranka, wchodząc do biura ojca w ambasadzie, Byron zobaczył leżącą 
na podłodze swą pozostawioną w Warszawie wielką walizkę, pełną ubrań, butów 
i bielizny. Była starannie obwiązana sznurkami, z wywieszką, kiedyś 
własnoręcznie sporządzoną. Był to mały, ale zaskakujący dowód dokładności i 
operatywności Niemców. Byron ucieszył się z odzyskania ubrań, zwłaszcza że 
w Berlinie królowała moda amerykańska. Szybko zmienił się w dandysa. 
Pracujące w ambasadzie niemieckie dziewczęta wypatrywały oczy za 
przechodzącym przez hall, odzianym z modną niedbałością szczupłym 
młodzieńcem, o gęstej miedzianej czuprynie, wąskiej twarzy i wielkich 
niebieskich oczach, które rozszerzały się jeszcze przy uśmiechu pełnym 
zadumy. Ale Byron nie zwracał uwagi na ich zachęcające spojrzenia. Każdego 
ranka rzucał się na przychodzącą pocztę, daremnie wypatrując listu ze 
Sieny.
  Gdy na początku października Führer miał wygłosić w Reichstagu 
przemówienie proponujące pokój Anglii i Francji, Ministerstwo Propagandy 
zarezerwowało dużą część miejsc w Operze Krolla dla zagranicznych 
dyplomatów. Pug zabrał syna ze sobą. Przeżywszy oblężenie Warszawy i 
przeczytawszy "Mein Kampf", Byron uważał Adolfa Hitlera za jednego z 
historycznych potworów, jak Kaligula, Dżyngis-chan czy Iwan Groźny. Stojący 
na podium Hitler zaskoczył go. Przeciętne indywiduum, średniego wzrostu i 
kluskowate, w zwykłej szarej marynarce i czarnych spodniach, z czerwoną 
teczką w ręku. Wydał się Byronowi słabym aktorem, z trudem udającym 
wspaniałą i groźną postać twórcy historii.
  Tym razem Hitler zaczął przemówienie rzeczowym, przyziemnym tonem 
podstarzałego polityka. W tym trzeźwym stylu niemiecki przywódca zaczął 
wypowiadać tak groteskowe i śmiechu warte kłamstwa, że Byron zaczął 
rozglądać się po sali w poszukiwaniu rozśmieszonych twarzy. Ale Niemcy 
słuchali z poważnymi minami. Nawet dyplomaci tylko od czasu do czasu 
pozwalali sobie na skurcze ust, co mogło uchodzić za ślad ironicznego 
uśmiechu.
  - Potężna Polska zaatakowała Niemcy - oświadczył człowieczek w szarej 
marynarce - usiłując je zniszczyć. Lecz dzielny Wehrmacht czuwał i 
sprawiedliwie ukarał bezczelnych agresorów. Kampania, ograniczona do ataków 
na cele ściśle wojskowe, szybko przyniosła totalne zwycięstwo. Na jego 
osobisty rozkaz ludność cywilną w Polsce pozostawiono w spokoju i poza 
Warszawą nie poniosła ona ofiar w zabitych ani rannych. Także działając na 
jego rozkaz, niemieccy dowódcy wojskowi występowali do władz miasta, 
proponując ewakuację osób cywilnych i gwarantując im bezpieczeństwo. Polacy 
w swym zbrodniczym szaleństwie uparli się, że bezbronne kobiety i dzieci 
pozostaną w Warszawie.
  Byrona zdumiała bezczelność tego twierdzenia. Wszyscy neutralni dyplomaci 
przez całe tygodnie podejmowali desperackie wysiłki, aby doprowadzić do 
rokowań na temat ewakuacji kobiet i dzieci. Niemcy nie raczyli nawet 
odpowiedzieć. Nie chodziło nawet o to, że Hitler kłamał na ten temat; Byron 
zdawał sobie sprawę, że naród niemiecki popiera tego wyuzdanego łgarza i 
robi to od lat, biorąc pod uwagę, że "Mein Kampf" jest pełna oczywistych, 
wariackich kłamstw. Ale jego kłamstwa dzisiejsze były pozbawione sensu, bo 
neutrałowie znali fakty, a prasa światowa o nich pisała. Czemuż więc Hitler 
wypowiadał tak łatwe do obalenia nonsensy? Zapewne przemówienie było 
obliczone na niemieckich słuchaczy. Lecz w takim razie - Byron zastanawiał 
się, gdy Hitler kontynuował i złożył ofertę "wyciągniętej ręki" pod adresem 
Anglii i Francji - jego przemówienie zostało sformułowane w tak łagodnym 
stylu i dlaczego tak wiele miejsc zarezerwowano dla dyplomatów?
  - Jest oczywiste, że jeśli czterdzieści sześć milionów Anglików uważa, że 
mają oni prawo rządzić ponad czterdziestu milionami kilometrów kwadratowych 
na Ziemi - oświadczył Hitler łagodzącym i potulnym tonem, wznosząc do góry 
ręce jak kaznodzieja - to niczym złym nie może być prośba osiemdziesięciu 
dwóch milionów Niemców, by pozwolono im w pokoju uprawiać osiemset 
kilometrów kwadratowych gleby, która historycznie jest ich własnością. - 
Tłumaczył zasady nowego porządku, jakie zamierza wprowadzić w środkowej 
Europie i w rozszerzonych granicach Trzeciej Rzeszy.
  Powiedział, że Brytyjczycy i Francuzi mogą uzyskać pokój, pogodziwszy się 
po prostu ze stanem istniejącym. Dodał przy tym, że dobrze by było, gdyby 
zwrócili Niemcom ich dawne kolonie. Na zakończenie Führer powrócił do swego 
zwykłego stylu, wyjąc i drwiąc, potrząsając zaciśniętymi dłońmi na 
wysokości twarzy, grożąc palcem, chwytając się rękami za biodra, wszystko 
to gdy przedstawiał okropności ewentualnej wojny na pełną skalę, której, 
jak mówił, obawia się i w której nikt naprawdę nie będzie mógł zwyciężyć.
  Tego wieczoru Pug pisał w swym raporcie wywiadowczym:
  ...Hitler wygląda bardzo dobrze. Oczywiste jest, że dysponuje 
pierwszorzędną zdolnością regeneracji. Być może organizm jego wzmocniło 
zadanie cięgów Polsce. W każdym razie nie jest już zmizerowany, cerę ma 
doskonałą, nie garbi się jak poprzednio, głos ma czysty, nie zachrypnięty 
oraz - przynajmniej podczas tego przemówienia - nawet miły. Chodzi 
sprężystym i szybkim krokiem. Oczekiwanie, że człowiek ten może się załamać 
fizycznie, byłoby poważnym błędem.
  Przemówienie składało się z wielu tych samych starych chwytów oraz z 
kilku wyjątkowych, nawet jak na Führera, bezczelnych łgarstw na temat tego, 
kto rozpoczął wojnę i jak kryształowo przyzwoicie Niemcy zachowali się 
wobec ludności cywilnej. Te banialuki były oczywiście przeznaczone na 
użytek wewnętrzny. Niemieckie audytorium wyglądało tak, jakby wierzyło we 
wszystko bezkrytycznie, choć bardzo trudno jest ustalić, co Niemiec 
naprawdę myśli.
  Dzisiejszego wieczoru radio robiło wielki szum na temat "wyciągniętej 
ręki" z propozycjami pokojowymi. Oczywiste jest, że o "wyciągniętej ręce" 
usłyszymy jeszcze wielokrotnie i prawdopodobnie będziemy o niej słyszeć aż 
do końca wojny, nawet jeśli nastąpi on za dziesięć lat. Propozycja może być 
autentyczna. Jeśli alianci ją przyjmą, Niemcy zyskają za cenę szybkiej, 
taniej kampanii połowę Polski, a także swe przedwojenne kolonie, 
niewątpliwie w nagrodę za nienaganne, rycerskie zachowanie się ich sił 
zbrojnych. Hitler nigdy się nie wstydził składać najbardziej skandalicznych 
propozycji. I były one także przyjmowane. Więc czemu nie spróbować raz 
jeszcze? 
  A przynajmniej jeśli uzyska proponowane przez siebie zawieszenie broni i 
konferencję europejską, to Wielka Brytania i Francja przynajmniej odprężą 
się i osłabną. Przerwę tę Niemcy będą mogli wykorzystać na przestawienie na 
pełną swej - jak dotąd tylko połowicznie pracującej - produkcji wojennej i 
przygotowanie się do ostatecznej rozgrywki. Pod każdym względem było to 
więc mądre przemówienie przywódcy bardzo popularnego i o magicznym wpływie 
na audytorium. Za jedyną skazę tej mowy mógłbym uznać bezbarwny ton, w 
jakim została wypowiedziana; ale i to mogło być wykalkulowanym efektem. 
Hitler był dziś rozsądnym europejskim politykiem i w niczym nie przypominał 
ryczącego "aryjskiego" podpalacza. Do jego talentów należy także i to, że 
jest uzdolnionym parodystą.
  Pug polecił Byronowi, by spisał swe wrażenia z Reichstagu. Syn wręczył mu 
pół stronicy maszynopisu.
  Największe wrażenie zrobiła na mnie niesamowita zgodność między 
zachowaniem się Adolfa Hitlera a jego poglądami wyrażonymi w "Mem Kampf". W 
rozdziale o propagandzie wojennej mówi tam, że masy są "zniewieściałe", 
działają pod wpływem uczuć i sentymentów; a także, że aby zdobyć i 
przekonać możliwe najszersze grono słuchaczy, wszystko, co się mówi, należy 
adresować do najgłupszych ignorantów spośród nich. To przemówienie było 
pełne kłamstw, które powinny były podrażnić nawet mało wykształconego 
niemieckiego dziesięciolatka, wszystkie zaś propozycje pokojowe sprowadzały 
się do zgody na totalną grabież przez Niemcy. Być może Hitler ocenia inne 
kraje podobnie jak swój, w przeciwnym razie jego mowa byłaby zupełnie 
niezrozumiała. Dopiero dzisiaj zrozumiałem, jak dalece Hitler pogardza 
Niemcami. Uważa ich za bezdennie naiwnych i głupich. Słuchają go i kochają. 
Kimże jestem, bym mógł powiedzieć że się myli? 
  Pug uznał, że jest to niezły tekst i zamieścił go w cudzysłowie w swym 
raporcie, jako komentarz młodego amerykańskiego widza.
  W następnych dniach niemieckie radio i prasa podniosły okropny wrzask. 
Włochy i Japonia obwołały Hitlera największym miłośnikiem pokoju 
wszechczasów. Kraje Zachodu i Stany Zjednoczone objęte zostały potężnym i 
spontanicznym ludowym ruchem na rzecz pokoju. Tylko "churchillowscy" 
podżegacze wojenni próbują zdusić ten gorący odzew narodów na "wyciągniętą 
rękę" Hitlera. Jeśli im się to uda, nastąpi najstraszliwsza krwawa łaźnia w 
dziejach ludzkości, a historia oceni, kto będzie temu winien. Z neutralnych 
źródeł Pug dowiedział się, że niektórzy Francuzi chcieli pójść na ugodę i 
odwołać wojnę, bynajmniej nie dlatego, że brali na serio wszystko, co 
Hitler powiedział. Po prostu mieli wybór: pogodzić się z faktami lub 
walczyć dalej. 
  
  
  Wśród tego chaosu nadeszła wiadomość, która podziałała jak wstrząs 
elektryczny. U-boot wkradł się na kotwicowisko floty brytyjskiej w Scapa 
Flow na północnym cyplu Szkocji, zatopił pancernik Royal Oak i bezpiecznie 
powrócił do domu!
  Serwis fotograficzny zawierał zdjęcie uroczystego, tłustogębego Führera, 
jak ściska dłoń komandora porucznika Priena, młodego, nerwowego człowieka z 
łysiejącą głową. Nazistowskie Ministerstwo Propagandy wpadło w ekstazę z 
powodu komunikatu Admiralicji Brytyjskiej ze smutkiem podnoszącego 
umiejętność i odwagę Priena. Autorem był Churchill we własnej osobie. 
Goebbelsowscy komentatorzy radiowi oświadczyli, że zatopienie Royal Oak 
jest dobrodziejstwem dla sprawy pokoju, ponieważ zgłoszona przez Führera 
propozycja "wyciągniętej ręki" gdzie teraz poważniej brana pod uwagę.
  Zapowiedziano małe przyjęcie, na którym neutralni attaches wojskowi mieli 
się spotkać z Prienem. Victor Henry wpisał na listę gości swego syna, ze 
stopniem: podporucznik rezerwy, marynarka wojenna Stanów Zjednoczonych. 
Byron został zaproszony. Przed przyjęciem rodzina była na kolacji u 
komandora Grobkego, w małym ciemnym mieszkanku na czwartym piętrze starego 
domu z oknami w wykuszach. Pokoje były tak zastawione ciężkimi meblami, że 
na poruszanie się zostawało mało miejsca. Na kolację podano tylko soloną 
rybę z ziemniakami, ale tak dobrze ugotowaną, że smakowała Byronowi. 
Małżeństwo gospodarzy zrobiło na nim wrażenie ludzi niepokojąco normalnych, 
chociaż z góry zakładał, że będzie ich nienawidzić. Gdy rozmowa zeszła na 
przeżycia wojenne Byrona w Polsce, pani domu słuchała z nieszczęśliwym, 
macierzyńskim wyrazem twarzy.
  - Już nie wiadomo, komu wierzyć. Dzięki Bogu, że to się przynajmniej 
skończyło. Niech tylko nastanie pokój, prawdziwy pokój. Nie chcemy wojny. 
Poprzednia wojna zrujnowała Niemcy. Następna byłaby absolutnym końcem 
naszego kraju.
  - To zupełnie okropne - zauważyła Rhoda. - Nikt na świecie nie chce 
wojny, a przecież wszyscy tkwimy w tym paskudztwie.
  - A co ty sądzisz? - zwrócił się Grobke do Victora Henry'ego. - Czy 
alianci podejmą dyskusję nad bardzo umiarkowaną propozycją Führera?
  - Czy chcesz odpowiedzi uprzejmej czy prawdziwej?
  - Nie bądź uprzejmy, Victor. Nie wobec mnie.
  - Okay. Niemcy mogą uzyskać pokój, jeśli pozbędą się Hitlera i jego 
reżimu. Może nawet zachowacie wiele z waszych zdobyczy. Ale ta banda musi 
odejść.
  Gospodarze spojrzeli po sobie w drgającym świetle świec.
  - A więc to beznadziejne - oświadczył Grobke, bawiąc się pustym 
kieliszkiem. - Jeśli wasz naród nie jest w stanie nic zrozumieć z tego, co 
dotyczy Niemiec, będziemy musieli walczyć do końca. Nie wiesz, jak wyglądał 
ten kraj w latach dwudziestych. Ja wiem. Gdyby tamten system trwał jeszcze 
kilka lat, nie byłoby marynarki, gospodarki, niczego. Państwo rozpadłoby 
się na części. Führer wpisał Niemcy z powrotem na mapę. Wy macie 
Roosevelta, my jego. Posłuchaj, Henry, siedziałem w luksusowym klubie w 
Nowym Jorku i słyszałem, jak ludzie nazywają Roosevelta skretyniałym, 
socjalistycznym kaleką. Są miliony takich, którzy go nienawidzą. Zgadza 
się? Ja nie jestem nazistą. Nigdy nie mówiłem, że Führer ma tysiąc procent 
racji, ale do wszystkich diabłów, to jednak zwycięzca. Potrafi, jak 
Roosevelt, doprowadzić sprawy do końca. A ty chcesz, żebyśmy się go 
pozbyli! Po pierwsze, to nie jest możliwe. Sam wiesz, jaki jest ten reżim. 
A gdyby nawet było to możliwe, my byśmy tego nie zrobili. Zresztą pokój 
może nastąpić. Zależy to przecież od jednego człowieka, i nie jest nim nasz 
Führer.
  - Od kogo zatem?
  - Od waszego prezydenta. Brytyjczycy i Francuzi już zostali pobici. Gdyby 
było inaczej, zaatakowaliby we wrześniu. Czy kiedykolwiek powtórzy się im 
taka okazja? Trzymają się tylko z jednego powodu: czują Amerykę za plecami. 
Jeśli wasz prezydent powie im jutro jedno zdanie: "Nie pomogę wam w walce 
przeciwko Niemcom", nastąpi koniec wojny, zanim się ona zdąży rozpocząć, i 
wszyscy będziemy mieli sto lat dobrobytu. I powiem ci jeszcze jedno. Tylko 
w taki sposób wasz prezydent może uzyskać pewność, że Japonia nie skoczy 
wam na plecy.
  Nie po raz pierwszy Victorowi Henry'emu przyszło na myśl, że spotkanie z 
Grobkem na Bremen nie było przypadkowe.
  - Myślę, że już powinniśmy się wybierać na to przyjęcie - powiedział.
  
  
  Komandor podporucznik Prien był zdziwiony i zainteresowany, gdy w kolejce 
przybyłych na przyjęcie krzykliwie umundurowanych attaches dostrzegł Byrona 
Henry'ego.
  - Jest pan taki młody - powiedział po niemiecku, ściskając mu dłoń i z 
uwagą przyglądając się jego młodej twarzy i dobrze skrojonemu ciemnemu 
garniturowi. - Czy jest pan podwodniakiem?
  - Nie. Niewykluczone jednak, że powinienem nim zostać.
  - Ach, to jedyny rodzaj służby na świecie. Ale trzeba w nim być twardym - 
oświadczył Prien z czarującym uśmiechem i nagłym wybuchem prawdziwego 
zapału.
  Marynarze w granatowych mundurach ustawili fotele dla słuchaczy odczytu. 
Otwartość dowódcy u-boota wręcz oszołomiła Puga. Nie było tajemnicą, że 
Prien wypłynął na powierzchnię w bezksiężycową noc, podczas przesilenia 
pływu. Tego można się było z góry domyślić. Ale Prien nie odnosił przecież 
żadnej korzyści z tego, że pokazał wszystkim zrobione przez Luftwaffe 
zdjęcia wejścia do portu wojennego i przeanalizował system zapór. Podawał 
Brytyjczykom na srebrnej tacy wskazówki, jak mają naprawić swe błędy. 
Ujawnił także nowe dane techniczne na temat niemieckiego zwiadu lotniczego, 
i to dane przerażające. Był to z całą pewnością pilny materiał do 
najbliższej poczty kurierskiej.
  Byron słuchał z takim samym napięciem, jak jego ojciec. Fascynował go 
autentyzm szczegółów. Prien mówił po niemiecku powoli i wyraźnie, tak że 
mógł śledzić każde słowo. Chłopak widział, jak wśród czarnej nocy zaczyna 
świecić zorza północna, rozjaśniając sylwetę u-bootu i odbijając czerwone i 
zielone błyski i śmiertelnie niepokojąc kapitana. Wyobraził sobie, jak go 
oślepiają nagle wynurzające się z mroku reflektory jadącego brzegiem 
samochodu, świecące kapitanowi prosto w twarz. Ujrzał przed łodzią dwa 
niewyraźne kształty szarych pancerników, słyszał, jak czarne, zimne wody 
Scapa Flow bulgocą ocierając się o kadłub u-boota, zwalniającego bieg, żeby 
wystrzelić cztery torpedy. Niemal sam brał udział w rozczarowaniu Niemca, 
gdy w cel trafiła tylko jedna.
  Ale najbardziej zadziwiająca i zapierająca dech w piersi część 
opowiadania nastąpiła dopiero potem. Ponownie zamiast ucieczki, Prien wolno 
zrobił wielkie okrążenie na powierzchni, wewnątrz głównego kotwicowiska 
floty brytyjskiej, aby w tym czasie ponownie załadować wyrzutnię, jako że 
wybuch torpedy nie wywołał generalnego alarmu przeciwpodwodnego. 
Brytyjczykom po prostu nie przyszło do głowy, że wewnątrz Scapa Flow może 
się znajdować niemiecka łódź podwodna; na Royal Oak uznali trafienie za 
eksplozję wewnątrz okrętu. Tym sposobem, stawiając wszystko na jedną kartę, 
Prien mógł wystrzelić drugą salwę czterech torped.
  - Tym razem mieliśmy trzy trafienia - powiedział. - Resztę już wszyscy 
znają. Wysadziliśmy magazyny amunicji i Royal Oak zatonął niemal 
natychmiast.
  Nie zachwycał się własnym sukcesem. Nie wyrażał żalu z powodu utopienia 
dziewięciuset brytyjskich marynarzy. Zaryzykował własnym życiem. Szanse 
były wszak po ich, nie po jego stronie. Podczas tej nocnej roboty mógł 
zaplątać się w sieci, nadziać na skały lub zostać rozbity na szczątki, 
gdyby trafił na minę. Tak w każdym razie myślał Byron. Prien wypłynął na 
morze, wykonał zadanie i powrócił. I oto stał przed nimi żywy, poważny, 
prostolinijny zawodowiec, by opowiedzieć tę historię. Nie miało to nic 
wspólnego z tym, co się działo w Warszawie i nie było to ostrzeliwanie z 
powietrza dzieci i koni na wiejskich drogach.
  Przez wyludnione ulice, słabo oświetlone błękitnymi latarniami, Pug Henry 
z synem powoli jechali do domu. Nie rozmawiali. Dopiero gdy skręcili w 
ulicę prowadzącą do willi, Byron zapytał: 
  - Tato, czy nigdy nie myślałeś o służbie na łodziach podwodnych?
  Ojciec przecząco pokręcił głową.
  - Ci chłopcy to specyficzny gatunek. Poza tym, jeżeli już raz się 
znajdzie na okrętach podwodnych, piekielnie trudno się stamtąd wydostać. 
Ten Prien jest bardzo podobny do naszych podwodniaków. Co chwila niemal 
zapominałem, że mówił po niemiecku.
  - Myślę - powiedział Byron - że gdybym się kiedyś zaciągnął, wybrałbym 
właśnie to.
  Zatrzymali się przed domem. Pug Henry oparł łokieć na kierownicy i w 
słabym blasku tablicy rozdzielczej zwrócił z kwaśnym uśmiechem twarz w 
stronę syna.
  - Nie co dzień zatapia się pancerniki.
  Byron zmarszczył brwi i odpowiedział niezwykle, jak na niego, ostrym 
tonem:
  - Czy myślisz, że to właśnie mnie pociąga?
  - Słuchaj, wymagania zdrowotne wobec podwodniaków są cholernie wysokie i 
trzeba ukończyć bardzo trudną wyższą szkołę. Ale jeżeli cię to naprawdę 
interesuje...
  - Nie, dziękuję, tato. - Byron roześmiał się i wyrozumiale pokiwał głową, 
myśląc o uporze ojca.
  Victor Henry wiele razy próbował wrócić do tematu łodzi podwodnych, ale 
Byron nie wykazał najmniejszych nawet objawów zainteresowania.
  
  
  Spędzili obaj cały tydzień w podróży po niemieckich fabrykach i portach 
wojennych. W Stanach Zjednoczonych niemiecki attache poprosił o możliwość 
takiego objazdu, wzajemność była więc automatyczna. Podróż z synem sprawiła 
Pugowi przyjemność. Byron cierpliwie znosił niewygody, nigdy się nie 
denerwował, w irytujących chwilach żartował, a w nagłych wypadkach, jak 
choćby brak miejsc w samolocie, spóźnienie na pociąg, zagubienie bagażu, 
utrata rezerwacji hotelowej - stawał na wysokości zadania. Pug uważał, że 
umie nieźle dawać sobie radę, ale Byron, używając jakiegoś łatwo mu 
przychodzącego miłego sposobu bycia, lepiej niż ojciec potrafił wyplątać 
ich obu z trudnych sytuacji, ustalić, co się stało i przekonać urzędników 
lub kasjerów w biurach podróży do podjęcia dodatkowych wysiłków. Podczas 
lunchów z właścicielami fabryk, dyrektorami koncernów i stoczni potrafił 
przez dwie godziny siedzieć w milczeniu z zachęcającą miną, a gdy się do 
niego zwracano, dawać krótkie i trafne odpowiedzi. 
  - Wygląda, że sprawia ci to przyjemność - zauważył Pug, gdy po długiej,. 
męczącej wizycie w zakładach Kruppa w Essen jechali w gęstym deszczu do 
hotelu.
  - Bo to ciekawe. O wiele bardziej niż katedry, zamki i stroje ludowe. To 
są te Niemcy, które powinny nas niepokoić.
  - Prawda - kiwnął głową Pug. - Przemysł niemiecki jest pistoletem, 
wycelowanym przez Hitlera w głowę całego świata. Warto więc się temu 
przyjrzeć z bliska.
  - Całkiem duży pistolet - stwierdził Byron.
  - Zbyt duży, by się nim nie martwić.
  - A jak to wygląda w porównaniu z alianckim i naszym, tato?
  Od kierowcy limuzyny, uprzejmie postawionej do ich dyspozycji przez 
Kruppa, oddzielała ich szyba. Ale Pug zauważył, że ów człowiek z uwagą 
pochylił głowę.
  - Oto jest pytanie. Mamy największy przemysł na świecie, co do tego nie 
ma wątpliwości. Ale Hitler nie daje nam dotąd powodu, by dokonać pełnego 
zwrotu, ponieważ naród jeszcze nie chce użyć naszego przemysłu w roli 
pistoletu. Jeśli nikt się nie sprzeciwi, Niemcy ze swoim przemysłem mogą 
zdobyć rządy nad światem. Są po temu środki i jest wola. Gdy Aleksander 
podbijał świat, Macedonia nie była dużym krajem. Brazylia jest cztery razy 
większa, a potencjał ma dziesięć razy większy niż Niemcy, ale ostateczny 
wynik zależy od aktualnych zdolności do działania i chęci. Na papierze tak 
wielokrotnie twierdziłem, Francja wraz z Wielką Brytanią mogą ich pobić. 
Ale także na papierze Primo Carnera wygrał mecz z Joe Louisem. Hitler 
ruszył do boju, ponieważ myśli, że da im radę. Jest więc to ostatni 
sprawdzian, by porównać systemy przemysłowe, chociaż odrobinę ryzykowny.
  - Być może na tym właśnie opiera się współczesna wojna - zauważył Byron. 
- Na zdolności przemysłowej.
  - Nie wyłącznie, niemniej jednak ma ona zasadnicze znaczenie.
  - No widzisz, wiele się już nauczyłem.
  Pug uśmiechnął się. Wszystkie wieczory w hotelach Byron spędzał na 
zawziętym wczytywaniu się w Hegla, zwykle po godzinie zasypiając nad 
otwartą książką.
  - A jak ci idzie z tym Heglem?
  - Powoli sprawa się wyjaśnia. Trudno mi było uwierzyć, ale wydaje mi się 
on jeszcze większym wariatem od Hitlera. Na Columbii uczono mnie, że to 
wybitny filozof.
  - Może dla ciebie zbyt głęboki?
  - Może, ale cały kłopot w tym, że wydaje mi się, iż go rozumiem.
  Gdy wysiadali przed hotelem, szaro umundurowany kierowca, otwierając z 
godnością drzwiczki, rzucił Byronowi nienawistne spojrzenie. Chłopiec 
zaczął się zastanawiać, co takiego powiedział. Doszedł do wniosku, że na 
przyszłość musi uważać, gdy nazywa Hitlera wariatem. Kierowca nie wyglądał 
na obrażonego heglistę.
  
  
  W kilka dni po odrzuceniu przez Brytyjczyków i Francuzów "wyciągniętej 
ręki" Hitlera, co wywołało wściekłe ataki niemieckiego radia, nadszedł 
ogromny worek przesyłek lotniczych. Wśród nich list od Aarona Jastrowa. 
Teoretycznie poczta ambasady miała być nie cenzurowana, ale nikt w to nie 
wierzył. Listy niespodziewanie nadchodziły pełnymi workami co dwa lub trzy 
tygodnie. Czerwono-zielona włoska koperta lotnicza była cała pokryta 
fioletowymi, czarnymi i czerwonymi stemplami. Doktor Jastrow nadal używał 
tak samo zużytej taśmy maszynowej, zapewne zresztą tej samej. Był zbyt 
roztargniony oraz - jak podejrzewał Byron - zbyt nieudolny w jakichkolwiek 
sprawach technicznych, by potrafił zmienić taśmę. Jeśli ktoś tego nie 
zrobił za niego, używał jednej tak długo, aż słowa na stronicy wyglądały 
niczym pismo duchów. Aby zrozumieć list, Byron musiał użyć mocnej lampy.
  
  5 października
  Drogi Byronie,
  Natalii tu nie ma. Dostałem od niej tylko jeden list, pisany z Londynu. 
Będzie próbowała wrócić do Sieny, przynajmniej na pewien czas. Z przyczyn 
egoistycznych jestem z tego zadowolony, gdyż bez niej właściwie jestem 
unieruchomiony.
  Teraz w Twoich sprawach. Nie zachęcam Cię do powrotu. Nie zniechęcałem 
Natalii, bo po prostu jej potrzebuję. W jakiś jej właściwy sposób ona czuje 
się odpowiedzialna za wuja, udającego, że jest ważnym człowiekiem. To 
kwestia więzów pokrewieństwa, bardzo miła i pocieszająca. Taka 
odpowiedzialność na Tobie nie ciąży.
  Gdybyś tu przyjechał, a ja nagle zdecydowałbym się na wyjazd albo 
zostałbym do tego zmuszony (a z taką ewentualnością muszę się liczyć), 
pomyśl o wszystkich zbędnych podróżach i wydatkach, na które byś się 
naraził! Naprawdę miło byłoby Cię widzieć, ale muszę oszczędnie 
gospodarować moimi środkami, więc nie mógłbym zapłacić za Twój przejazd z 
Berlina. Oczywiście, gdybyś kiedykolwiek odwiedził Włochy, choć nie mogę 
sobie wyobrazić, dlaczego miałbyś to robić, miło mi będzie ujrzeć Cię i 
porozmawiać.
  Teraz muszę Ci podziękować za zainteresowanie się mną. Być może ma ono 
jakiś luźny związek z zainteresowaniem, gdzie obecnie znajduje się Natalia, 
ale i tak jestem za nie wdzięczny. Dla Twego własnego dobra muszę Ci 
polecić, żebyś zapomniał o Sienie, Konstantynie i Jastrowach.
  Dzięki Ci za wszystko, co zrobiłeś dla mej siostrzenicy. Jak się 
dowiedziałem z jej listu - bowiem Twój był o wiele za skromny i pusty - 
uchroniłeś Natalię przed niebezpieczeństwem, a może nawet uratowałeś jej 
życie. Jakże się cieszę, że z nią pojechałeś!
  Moje najgłębsze uszanowanie dla Twoich rodziców. Rozmawiałem krótko z 
Twoim ojcem przez telefon. Zrobił na mnie wrażenie wspaniałego człowieka.
  oddany
  Aaron Jastrow.
  
  
  Tego wieczoru wracając do domu Byron zerknął na siedzącego na werandzie 
ojca i cofnął się. Głowa kiwała mu się do przodu i w dół, a w obu dłoniach 
zaciskał szklankę whisky. Byron poszedł do swego pokoju i zagłębił się w 
zawiłości "Ducha dziejów" Hegla.
  Rhoda wytrzymywała podczas kolacji ponure milczenie Victora aż do deseru.
  - No dobrze, Pug - oświadczyła, wbijając łyżeczkę w lody - o co właściwie 
chodzi?
  Spojrzał na nią przez półprzymknięte powieki.
  - Nie czytałaś tego listu?
  Byron pomyślał, że reakcja matki była niesłychanie dziwna. Twarz jej 
zesztywniała, oczy rozszerzyły się, a plecy wyprostowały.
  - Listu? Jakiego listu? Od kogo?
  - Przynieś matce list leżący na mojej toalecie - powiedział do Byrona.
  - Mój Boże - odetchnęła z ulgą, ujrzawszy różową kopertę. - Przecież to 
tylko od Madeline.
  - A od kogo miałby być?
  - Na litość boską a skąd miałabym wiedzieć? Sądząc z twego zachowania, od 
gestapo czy kogoś z twego kręgu. Słowo daję, Pug. - Szybko przejrzała list. 
- No i co? Co w tym złego? Całkiem poważna podwyżka: dwadzieścia dolarów 
tygodniowo.
  - Przeczytaj ostatnią stronę.
  - Właśnie czytam. O! Teraz rozumiem, o co ci chodzi.
  - Dziewiętnaście lat - podkreślił Pug. - I samodzielne mieszkanie w Nowym 
Jorku! A uważałaś mnie za starego zrzędę, kiedy protestowałem przeciw temu, 
że opuściła szkołę.
  - Pug, gdy wróciłeś, powiedziałam tylko, że już się stało. Nie mogła się 
ponownie zapisać.
  - Ale, do licha, mogłaby chociaż popróbować!
  - Tak czy inaczej, Madeline na pewno nie zrobi żadnego głupstwa. To dobra 
dziewczyna. Tak purytańska jak ty.
  - To wszystko z powodu wojny - odrzekł Pug. - Świat błyskawicznie rozłazi 
się w szwach. Co może ta dziewczyna robić, co jest warte aż pięćdziesiąt 
dolarów tygodniowo? Tyle przecież dostaje porucznik marynarki po dziesięciu 
latach służby. To absurdalne.
  - Zawsze rozpieszczałeś Madeline. Uważam, że udowodniła ci, ile jest 
warta, i naprawdę właśnie to cię zirytowało.
  - Bardzo bym chciał w tej chwili tam się znaleźć. Przyjrzałbym się tam 
wszystkiemu dokładniej.
  Rhoda zabębniła po stole palcami obu rąk.
  - Czy chcesz, żebym wróciła do kraju, żeby być z Madeline?
  - To by kosztowało fortunę. Zupełnie inna sprawa, gdy się podróżuje na 
koszt rządu, ale... - Pug zwrócił się do Byrona: - Ale ty wracasz do kraju, 
prawda? Być może uda ci się znaleźć pracę w Nowym Jorku.
  - Prawdę mówiąc, właśnie o tym chciałem porozmawiać. Ja też dostałem 
list. Od doktora Jastrowa. Wracam do Sieny.
  - Ty?
  - Tak.
  - Kto to mówi?
  - Ja.
  Zapanowało milczenie, które po dobrej chwili przerwała wreszcie Rhoda.
  - To chyba coś, co powinniśmy razem przedyskutować, prawda, Briny?
  - Czy ta dziewczyna tam jest? - spytał Pug.
  - Nie.
  - Wróciła do Stanów?
  - Nie. Próbuje się tam dostać z Anglii.
  - Jak zamierzasz jechać?
  - Pociągiem. Jest stałe połączenie do Mediolanu i Florencji.
  - A skąd weźmiesz pieniądze?
  - Wystarczy mi na tę podróż. Zaoszczędziłem prawie wszystkie moje 
zarobki.
  - I czym się zajmiesz? Badaniami literackimi w górskim miasteczku we 
Włoszech, podczas gdy wokół toczy się wojna?
  - Jeżeli zostanę powołany do czynnej służby, przyjadę.
  - To bardzo wielkodusznie z twojej strony, biorąc szczególnie pod uwagę, 
że jeżeli tego nie zrobisz, marynarka cię wytropi i wsadzi na parę lat do 
aresztu na okręcie wojennym. Rzeczywiście jestem z ciebie dumny, Briny. No 
cóż, rób, co ci się podoba.
  Victor Henry odkaszlnął, zwinął serwetkę i wstał od stołu. Byron siedział 
z pochyloną głową, blady na twarzy, widać było jak mu pracują żuchwy.
  Rhoda wiedziała, że jakakolwiek rozmowa z synem byłaby bezcelowa. Poszła 
na górę do swojej garderoby, spod bielizny w szufladzie wyciągnęła list, 
przeczytała go i podarła na najdrobniejsze kawałeczki.
  
  
  17
  
  Sitzkrieg
  (Z książki "Utrata światowego imperium")
  "Dziwna wojna" (Phony war - wojna na niby. Zachowujemy nazwę "dziwna 
wojna", gdyż pod taką nazwą pojawia się w polskich podręcznikach historii.)
  Półroczny okres ciszy między upadkiem Warszawy i epizodem norweskim stał 
się znany na Zachodzie pod nazwą "dziwnej wojny" - określeniu 
przypisywanemu jednemu z amerykańskich senatorów. My nazwaliśmy ją 
"Sitzkrieg", czyli "siedząca wojna" - kalambur utworzony od "Blitzkrieg". W 
wypadku Brytyjczyków czy Francuzów nazwa była być może słuszna. Istotnie, 
podczas tego chwilowego zastoju zrobili niewiarygodnie mało, by poprawić 
swe położenie wojskowe, poza siedzeniem na tyłkach i przepowiadaniem 
naszego upadku.
  Na początku tego dziwnego okresu, ni to pokoju; ni wojny Führer wygłosił 
w Reichstagu przemówienie o "wyciągniętej ręce". Było ono, jak większość 
jego posunięć politycznych, mądrze obmyślone. Gdyby alianci je kupili, 
moglibyśmy wyzyskać na Zachodzie moment zaskoczenia podczas ataku 
listopadowego, który Hitler nakazał, gdy Warszawa upadła, i nad którym 
pracowaliśmy gorączkowo. Ale już wówczas zachodni mężowie stanu nauczyli 
się pewnej ostrożności wobec Führera i ich odpowiedź okazała się 
niezadowalająca chociaż na dalszy bieg wypadków nie miała wpływu. Jednak 
zła pogoda i nierozwiązywalne problemy zaopatrzenia wymuszały na 
zniecierpliwionym Führerze kolejne odkładanie natarcia. Zamiar zaatakowania 
Francji był poza wszelką dyskusją, ale proponowana data i strategia ciągle 
się zmieniały. Termin rozpoczęcia ataku przesuwano ogółem dwadzieścia 
dziewięć razy. Lecz w tym czasie przygotowania toczyły się dalej i stale 
szybciej.
  W okresie gdy pracowaliśmy nad "Fall Gelb" - "Planem Żółtym" ataku na 
Francję, w naszym sztabie ulubioną zabawą było czytywanie długich i 
uczonych artykułów we francuskich gazetach i czasopismach wojskowych, 
dowodzących, że jesteśmy w przededniu załamania się pod presją gospodarczą. 
Prawda zaś wyglądała tak, że po raz pierwszy nasza gospodarka zaczęła się 
naprawdę rozkręcać. Jak dowiedzieliśmy się, życie w Paryżu było weselsze i 
bardziej rozluźnione niż przed wojną. Brytyjski premier Chamberlain 
streścił ówczesny stan umysłów na Zachodzie jednym zdaniem: "Hitler spóźnił 
się na autobus". W czasie tego wymuszonego półrocza produkcja niemieckiego 
przemysłu wojennego zaczęła rosnąć i - pomimo nieustannego bałaganu i 
mieszania się w nasze sprawy Kwatery Głównej Führera - wreszcie wykuliśmy 
nową i doskonałą strategię ataku na Francję.
  
  Dystrakcja fińska
  Okres stanu uśpienia podczas "Sitzkriegu" chwilowo ożywił się, gdy 
Związek Radziecki zaatakował Finlandię.
  Po podpisaniu paktu Ribbentropa gdy trwała nasza wojna z demokracjami, 
niezmienną polityką Stalina było zagarnięcie wszelkich jakie było można 
terytoriów, aby umocnić własne pozycje w ewentualnym starciu z nami. Hitler 
już udzielił mu ogromnych koncesji w krajach bałtyckich i w Polsce, by w 
ten sposób kupić sobie wolną rękę do rozgrywki z Zachodem. Ale jak wszyscy 
władcy Rosji, carscy czy bolszewiccy, Stalin miał ogromny apetyt. Nadarzyła 
mu się szansa zajęcia Przesmyku Karelskiego i zapanowania nad Zatoką 
Fińską. Gdy jego wysłannikom nie udało się uzyskać od dumnych Finów tych 
ustępstw groźbami, Stalin postanowił zdobyć je siłą. Oczywiste było, ze 
prawa Finlandii zostaną podeptane.
  Ale ku zaskoczeniu całego świata rosyjski dyktator wpakował się w 
kłopoty, bo atak się nie udał. Przereklamowana Armia Czerwona okryła się 
niesławą, okazawszy się w Finlandii źle wyekwipowanym, źle wyszkolonym, 
fatalnie dowodzonym tłumem żołnierzy, niezdolnych do załamania małego, 
dobrze wyszkolonego nieprzyjaciela. Czy był to skutek stalinowskich czystek 
w korpusie oficerskim pod koniec łat trzydziestych, czy też tradycyjnego 
rosyjskiego niedołęstwa w połączeniu z nieefektywnością jako skutkiem 
bolszewizmu, czy też rezultat użycia jednostek wojskowych niskiej jakości, 
pozostaje nie wyjaśnione. Ale od listopada 1939 roku do marca 1940 roku 
Finlandia dzielnie odpierała słowiańskie hordy. Rosjanie nigdy też nie 
pokonali ich militarnie. W sposób klasyczny dla rosyjskich metod walki, 
garstka fińskich obrońców została wreszcie utopiona pod deszczem pocisków 
artyleryjskich i w kąpieli ze słowiańskiej krwi. W ten sposób Stalin 
osiągnął olbrzymim kosztem swój cel: odepchnięcie naszych fińskich 
przyjaciół na Przesmyku Karelskim, by odpowiednio ukształtować front 
leningradzki. Należy przyznać, że to posunięcie prawdopodobnie ocaliło 
Leningrad w 1941 roku.
  W czasie świąt Bożego Narodzenia Finowie odnieśli zwycięstwo w klasycznej 
bitwie pod Suomussaimi w której trzydzieści tysięcy Rosjan zginęło lub 
zamarzło na śmierć, kosztem około dziewięciuset zabitych Finów. Po tej 
bitwie nie można już było uważać armii radzieckiej za pełnowartościowego 
współczesnego przeciwnika. Znacznie później Hermann Goering nazwał wojnę 
fińską "największą akcją kamuflażową w historii", dając w ten sposób do 
zrozumienia, że w Finlandii Rosjanie udawali słabych, aby w ten sposób 
ukryć swój potencjał wojskowy. Była to tylko absurdalna wymówka, mająca 
wytłumaczyć porażki jego Luftwaffe na Wschodzie. W gruncie rzeczy w 1939 
roku stalinowska Rosja była militarnie słaba. To, co się zdarzyło pomiędzy 
tą datą a naszą ostateczną klęską, poniesioną z rąk Rosjan na froncie 
wschodnim zostanie omówione w jednym z następnych rozdziałów. Ale 
przedstawienie, które Rosjanie dali w Finlandii, z pewnością wprowadziło 
nas w błąd przy naszym planowaniu.
  
  Koniec "Sitzkriegu": Norwegia
  W demokracjach zachodnich rozwinięto wielką i krzykliwą propagandę na 
temat ataku na Finlandię i co do wysłania Finom pomocy wojskowej. W końcu 
nie zrobiono nic. Niemniej jednak otworzenie frontu fińskiego zmusiło 
Hitlera do stawienia czoła rzeczywistemu zagrożeniu na północy: 
brytyjskiemu planowi zajęcia Norwegii.
  Na ten temat mieliśmy sprawdzone dane wywiadowcze. W przeciwieństwie do 
wielu "spisków" i "konspiracji", o które oskarżono nasze siły zbrojne na 
procesie norymberskim, ten brytyjski spisek z całą pewnością istniał. 
Winston Churchill w otwarty sposób przedstawia go w swych pamiętnikach. 
Przyznaje w nich, że inwazja brytyjska została zaplanowana na datę 
wcześniejszą niż nasza, a później odłożona, tak więc w Norwegii 
wyprzedziliśmy Brytyjczyków dzięki szczęśliwemu przypadkowi dosłownie o 
dni.
  Wojna rosyjsko-fińska spowodowała że problem Norwegii stał się niezwykle 
poważny, ponieważ Anglia i Francja mogły posłużyć się doskonałym pretekstem 
- "pomocy dla Finlandii", by wylądować w Norwegii, a następnie uderzyć 
przez Skandynawię. Byłoby to dla nas zgubne. Morze Północne, ujęte po obu 
stronach w klamry brytyjskich baz zostałoby zamknięte dla naszych łodzi 
podwodnych i w ten sposób pozbawiono by nas głównej siły uderzeniowej na 
morzu. A jeszcze ważniejsze było to, że zimowy szlak dla statków, 
przywożących nam szwedzką rudę żelaza, przechodzi wzdłuż brzegów Norwegii. 
Pozbawieni tej rudy, nie moglibyśmy walczyć długo. Gdy Naczelne Dowództwo 
przekonało Hitlera, że istnieje takie niebezpieczeństwo, wydał on rozkaz do 
opracowania planu "Weser Übung", czyli okupacji Norwegii, a "Plan Żółty" 
raz jeszcze musiano przesunąć w czasie.
  Smutnym komentarzem do tej sprawy jest to, że admirał Raeder został 
skazany w procesie norymberskim za "spisek w celu okupowania neutralnej 
Norwegii" podczas gdy Brytyjczycy, którzy go sądzili, planowali to samo. 
Tego rodzaju paradoksy pozwoliły mi znieść z honorem moje własne 
doświadczenia w Norymberdze i bynajmniej nie uważać tego procesu za hańbę, 
lecz za polityczny skutek przegranej. Gdyby losy wojny potoczyły się 
inaczej i gdybyśmy sami powiesili Churchilla za spisek w celu okupacji 
Norwegii, co świat by na to powiedział? Przecież co dobre dla Jana, dobre i 
dla Floriana.
  Nasza okupacja Norwegii, zaskakująca operacja ziemno-wodna, wykonana 
praktycznie rzecz biorąc pod armatami dużo silniejszej brytyjskiej floty, 
okazała się wielkim sukcesem. Jednak nie ze względu na dowodzenie przez 
Hitlera, lecz wbrew niemu. Na morzu odnieśliśmy wielkie straty, szczególnie 
w niszczycielach, których tak dotkliwie nam brakowało, gdy już później 
planowaliśmy inwazję Anglii. Ale biorąc pod uwagę zyski, cena była 
niewielka. Ubiegliśmy Anglików, krzyżując ich plany blokady, uzyskaliśmy 
znacznie dłuższą linię brzegową dla przeciwstawienia się blokadzie i na 
całą resztę wojny zapewniliśmy sobie dostawy szwedzkiej rudy żelaza.
  
  Błędy w Norwegii
  Amatorszczyzna Hitlera w bardzo szkodliwy sposób ujawniła się w Norwegii. 
Wyłaniała się niespodziewanie podczas każdej kampanii, a z upływem czasu 
stawała się coraz bardziej uciążliwa.
  Charakterystyczną cechą amatora w każdej dziedzinie jest to, że gdy 
sprawy biorą zły obrót, traci głowę. Zawodowiec natomiast w nagłych i 
niespodziewanych sytuacjach okazuje się kompetentny, a prawie cała sztuka 
wojenna zasadza się na umiejętności dokonywania trafnej oceny w niejasnych 
sytuacjach. Skłonność Hitlera do tracenia głowy miała dwie formy: 
panicznego wstrzymywania operacji gdy nabierały one rozpędu, oraz zmiany 
celu w połowie kampanii. Obie te słabości ujawniły się podczas "Ćwiczenia 
na Wezerze". Szczegóły podaję w mej analizie operacyjnej: jego histeryczne 
nalegania dzień po dniu, żebyśmy opuścili Narvik, który był prawdziwym 
kluczem naszych pozycji; jego niespodziany dziki pomysł zajęcia portu w 
Trondheim z pomocą luksusowego transatlantyku "Bremen" i tak dalej. Czemu 
więc okupacja Skandynawii zakończyła się sukcesem? Po prostu dlatego, że 
generał Falkenhorst, znalazłszy się w Norwegii, zignorował wtrącanie się 
Hitlera i wykonał doskonałą, profesjonalną robotę z pomocą dobrych wojsk i 
zdrowego planu.
  Należy zauważyć, że tego rodzaju odgórne ingerencje były zmorą naszych 
operacji aż do końca. Przez wiele lat Adolf Hitler używał całej swej 
politycznej przebiegłości, by uchwycić kierownictwo sił zbrojnych, nie 
cofając się nawet przed użyciem przemocy. Nie ma wątpliwości, że żądza 
władzy tego człowieka była nienasycona i należy żałować, że naród niemiecki 
nie pojmował jego prawdziwej natury aż do chwili, gdy było już za późno, by 
cokolwiek zmienić. Postanowiłem przedstawić tutaj tło tej jego uzurpacji, 
ponieważ w ogromnym zakresie wpłynęła ona na cały przebieg sześcioletniej 
wojny.
  
  
  Jak Hitler przywłaszczył sobie władzę nad siłami zbrojnymi
  W roku 1938 Hitler i jego nazistowscy pachołkowie nie mieli skrupułów w 
sfabrykowaniu poważnego oskarżenia o dewiację seksualną przeciw szanowanym 
generałom ze szczytów dowództwa. Wykorzystali również nieliczne rzeczywiste 
wykroczenia tej natury; nie ma potrzeby w tej relacji grzebać się w 
szczegółach. Dość powiedzieć, że nazistom udało się obalić zawodowe 
kierownictwo wojskowe śmiałym, podstępnym zamachem, opartym na tego rodzaju 
zarzutach. I wówczas w nagłym oszałamiającym ataku arogancji Hitler 
osobiście przejął naczelne dowództwo! I wymusił na całym Wehrmachcie, od 
szeregowca aż do generała, złożenie przysięgi lojalności wobec niego 
osobiście. Tym posunięciem wykazał znajomość charakteru niemieckiego 
żołnierza, który jest wcieleniem poczucia honoru, a tego rodzaju przysięgę 
przyjmuje jako wiążącą aż do śmierci.
  Nasz sztab, porażony i zdezorganizowany obrzydliwymi rewelacjami i 
pseudorewelacjami na temat naszych godnych czci dowódców nie przeciwstawił 
tej uzurpacji żadnego spójnego oporu. W ten sposób skończyła się ścisła 
niezależność armii niemieckiej od niemieckich polityków, która przez 
pokolenia czyniła Wehrmacht wielką stabilizującą siłą naszej Ojczyzny. Koło 
napędowe najpotężniejszej w świecie maszyny wojennej zostało uchwycone 
przez austriackiego agitatora ulicznego.
  Samo w sobie nie oznaczało to jeszcze katastroficznego zwrotu. Hitler 
bynajmniej nie był ignorantem w sprawach wojskowych. Miał za sobą cztery 
lata w polu jako szeregowiec piechoty, a nie jest to najgorsza metoda 
uczenia się sztuki wojennej. Był chciwym czytelnikiem dzieł z zakresu 
historii i teorii wojskowości. Miał niezwykłą pamięć faktów technicznych. A 
ponad wszystko posiadał zdolność chwytania w wielkich problemach istoty 
rzeczy. Miał niemal kobiecą intuicję w określaniu sedna każdej sprawy. W 
czasie wojny jest to cenna cecha przywódcy, ale tylko pod warunkiem, że 
polityk słucha rad żołnierzy, w jaki sposób jego idee mają zostać 
zrealizowane. Kombinacja odważnego awanturnika politycznego osobowości w 
stylu Karola XII, który wyrósł z ulicy, aby ukuć z Niemiec solidną siłę 
bojową, oraz naszego Sztabu Generalnego, najlepszego na świecie dowództwa, 
mogła łatwo przynieść nam ostateczny sukces.
  Ale Hitler był zupełnie niezdolny do słuchania kogokolwiek. To 
spowodowało jego upadek i ruinę Niemiec. Stawiał na równi wielkie 
zagadnienia strategiczne i nieistotne drobiazgi. W naszym wysiłku wojennym 
nadrzędnym aksjomatem było to że rozkazy wydaje Hitler. Kiedy nasz sztab 
usiłował ostrzec go przed przedwczesnym atakiem na Francję w listopadzie 
1939 roku, w brutalnym przemówieniu zapowiedział że bezlitośnie zmiażdży 
każdego, kto przeciwstawi się jego woli. I dotrzymał tej obietnicy, 
podobnie jak wielu innych. Pod koniec wojny większość członków naszego 
sztabu została wyrzucona w niesławie. Wielu rozstrzelano. Wcześniej czy 
później spotkałoby to każdego z nas, gdyby Hitler wcześniej nie stracił 
zimnej krwi i nie zastrzelił się sam. 
  I w ten sposób potęga wielkiego narodu niemieckiego i bohaterstwo 
niezrównanego niemieckiego żołnierza stały się biernymi narzędziami w 
amatorskich rękach Hitlera.
  
  Porównanie - Hitler i Churchill
  Winston Churchill w rozdziale swych pamiętników, dotyczącym sposobu 
działania jego szefów sztabu, ujawnił swą zawiść wobec Hitlera, który mógł 
przeprowadzać własne decyzje do bezkrytycznego wykonywania bez 
zniekształcania ich i modyfikowania przez ograniczonych zawodowych 
wojskowych. A w rzeczywistości to właśnie ocaliło Anglię i pozwoliło jej 
wygrać wojnę.
  Churchill był najdokładniej takim samym typem wtrącającego się 
błyskotliwego amatora jak Hitler. Obaj doszli do władzy podnosząc się z 
najgłębszego politycznego upadku. Obaj polegali przede wszystkim na swym 
krasomówstwie które pozwalało im rozkołysać masy. Obaj w jakiś sposób 
wyrażali ducha swych narodów i w ten sposób zdobywali dla siebie lojalność, 
która przetrwała wszystkie ich błędy, porażki i klęski. Obaj myśleli w 
pompatycznych kategoriach, niewiele wiedzieli o realiach ekonomicznych i 
logistycznych, i nic ich one nie obchodziły. Obaj w chwilach porażek byli 
ludźmi z żelaza. A ponad wszystko mieli przemożne osobowości zdolne uciszyć 
wszelką rzeczową opozycję, gdy zabierali głos. Miałem obfite i gorzkie 
doświadczenia co do tego fenomenu w mych stosunkach z Hitlerem. Kluczowa 
różnica polegała na tym, że w ostatecznym rachunku Churchill musiał słuchać 
zawodowców, podczas gdy naród niemiecki sam się poddał fatalnemu 
"Führerprinzip".
  Gdyby Churchill posiadał władzę, jaką Adolfowi Hitlerowi udało się 
zagarnąć, armie alianckie wykrwawiłyby się na śmierć w 1944 roku, dokonując 
inwazji na "miękkie podbrzusze Osi", jak Churchill nazywał przerażające 
przeszkody górskie i wodne na Półwyspie Bałkańskim. Tam byśmy ich wyrżnęli. 
Udowodniła to kampania włoska. Amerykański styl działań wojennych opartych 
na masowej produkcji taniego sprzętu niskiej jakości w fordowskim, taśmowym 
stylu, miał szanse powodzenia tylko na płaskich równinach Normandii. 
Bałkany byłyby kolosalnymi Termopilami wygranymi przez obrońców. Porażka 
Churchilla byłaby tak druzgocąca, że w porównaniu z nią operację na 
Gallipoli można by nazwać piknikiem uczniaków.
  Mając taką władzę jak Führer, Churchill roztrwoniłby także aliancki 
sprzęt desantowy (którego dostawy zawsze były niezadowalające) na 
obłąkańcze próby odbicia wysp greckich i szturmu na Rodos. W 1944 roku 
kłócił się z Eisenhowerem i Rooseveltem o dokonanie tych szalonych głupstw, 
póki nie przestali z nim rozmawiać.
  Churchill był Hitlerem ograniczanym przez demokrację. Jeśli naród 
niemiecki ponownie się podniesie, niechaj pamięta o różnicach w końcowych 
losach, jakie spotkały tych dwóch ludzi. Nie występuję tu w obronie 
parlamentarnego gęgania. Z przekonania byłem zawsze konserwatywnym 
monarchistą. Ale jakikolwiek będzie ustrój cywilny państwa, niech nasz 
naród powierzy wówczas sprawy wojskowe swym profesjonalnie wyszkolonym 
generałom i niech nalega, by politycy trzymali się z dala od machiny 
wojennej.
  Komentarz tłumacza: To rażące i naciągnięte porównanie Hitlera i 
Churchilla oczywiście pomija zasadniczą między nimi różnicę. Historycy, w 
tym nawet większość niemieckich, zgodnie orzekli, że Hitler był pozbawionym 
skrupułów awanturnikiem, mającym na celu podbój i rabunek, podczas gdy 
Churchill był wielkim obrońcą wolności człowieka, jego godności i praw. 
Prawdą jest, że Churchill skłonny był mieszać się do spraw wojskowych, lecz 
politykom trudno jest się oprzeć tej pokusie.
  Twierdzenie Roona, że Brytyjczycy planowali lądowanie w Norwegii, jest 
zgodne z prawdą. Inaczej natomiast ma się sprawa z jego wnioskami, co 
przypomina jak nierzetelnie przedstawiano te sprawy na procesie w 
Norymberdze. Anglia była jedynym obrońcą i nadzieją małych, neutralnych 
krajów, takich jak Norwegia i Dania. Celem brytyjskiego lądowania miała być 
obrona Norwegii nie zaś jej okupacja i podbój. Podczas wojny obie strony 
mogą próbować zająć z przyczyn strategicznych te same neutralne obszary, 
ale to nie dowodzi, że obie są jednakowo winne agresji. Na tym właśnie 
polega zwodniczość argumentacji Roona. Nie zalecałbym prób przekonywania o 
tym oficera niemieckiego sztabu.
  V.H.
  
  18
  
  Warren Henry i jego narzeczona Janice dowiedzieli się o rosyjskiej 
inwazji na Finlandię od osoby, po której trudno było się tego spodziewać: 
od nowego przyjaciela Madeline, puzonisty i studenta nauk politycznych - 
Sewella Bozemana. Z początkiem grudnia narzeczeni przybyli do Nowego Jorku 
i odwiedzili Madeline w jej nowym mieszkaniu. Spotykając tam owego 
przyjaciela, byli nie lada zdziwieni.
  Pug Henry na wiadomość, że córka przeprowadziła się do osobnego 
mieszkania był zły. Ale gdyby znał przyczyny, zrobiłoby mu to przyjemność. 
Madeline zaczęła źle znosić dwie koleżanki, z którymi dzieliła poprzednie 
mieszkanie. Obie miały romanse; jedna z zawodowym autorem dowcipów, druga z 
aktorem zatrudnionym jako boy hotelowy. Madeline musiała się wynosić z 
domu, wracać możliwie najpóźniej, a przynajmniej cicho siedzieć w swym 
pokoju, gdy jedna lub druga para miała ochotę na miłosne igraszki. W 
nędznym mieszkanku ściany były cienkie, dziewczyna nie mogła więc nawet 
udawać nieświadomości.
  Była oburzona. Obie dziewczyny miały dobrą pracę, obie ubierały się 
gustownie, obie ukończyły college. A zachowywały się jak dziwki, 
przynajmniej w takim znaczeniu, jakie nadała temu słowu Madeline. Była ona 
typową przedstawicielką rodu Henry i miała poglądy swego ojca. Idąc na 
kompromis z paru szczegółami doktryny metodystów, Madeline wierzyła w to, 
czego ją nauczył dom i kościół. Przyzwoite niezamężne dziewczyny nie 
sypiają z mężczyznami, dla niej było to nieomal prawem natury. Mężczyznom 
przysługiwała większa swoboda; Madeline wiedziała, że na przykład Warren 
przed zaręczynami był w jakiejś mierze nicponiem. Wolała więc Byrona, 
ponieważ pod tym względem zdawał się podobniejszy do prostolinijnego ojca. 
Dla niej seks był rozkoszną zabawą z ogniem, ale tylko wtedy, gdy smakuje 
się tę przyjemność z bezpiecznej odległości, aż do chwili, kiedy to jednym 
skokiem można się znaleźć w uświęconej, białej pożodze nocy poślubnej. Była 
dobrą dziewczyną z klasy średniej i bynajmniej się tego nie wstydziła. 
Uważała, że jej współmieszkanki są skandalicznie głupie. Gdy tylko Hugh 
Cleveland dał jej podwyżkę, wyprowadziła się.
  Poznali się we wrześniu na przyjęciu. Bozeman był szczupłym, wysokim, 
bladym i powolnym osobnikiem, szatynem o gęstych, prostych włosach i 
myślących, piwnych, wytrzeszczonych oczach. Nosił okulary bez oprawki. 
Zawsze ubierał się na brązowo, i zwyczaj ten dotyczył nawet butów, krawatów 
i koszul.
  Tego popołudnia, gdy Janice i Warren mieli przyjść z wizytą, jej 
mieszkanie odwiedził także Sewell Bozeman, zwany powszechnie Bozey. Bez 
przerwy czytywał oprawne brązowo wielkie księgi na tematy ekonomiczne i 
polityczne. Światopogląd również miał brązowy, wierząc bez zastrzeżeń, że 
Ameryka jest krajem skazanym na zagładę, szybko zbliżającym się do swego 
końca. Madeline uznała Bozeya za pikantną i intrygującą nowość. W tej 
chwili nakrywał do małego stołu jadalnego, mając na swym brązowym stroju 
różowy fartuszek, który włożył do obierania cebuli na gulasz.
  - Mam wątpliwości - zwierzała się mu Madeline, mieszając w garnku na 
malutkiej kuchence za zasłoną - czy ta kolacja nie jest pomyłką. Mogliśmy 
wszyscy pójść do restauracji.
  - No, jeszcze nic straconego - odrzekł. - Gulasz możesz zachować na 
jutrzejszy wieczór, a twego brata z dziewczyną zabierzemy do restauracji 
Julia.
  - Niestety, powiedziałam Warrenowi, że sama ugotuję kolację. Jego 
dziewczyna pławi się w pieniądzach i pewnie by się jej nie podobała włoska 
knajpa. A poza tym muszą się śpieszyć do teatru. - Madeline wyszła zza 
zasłony, ocierając rozpaloną twarz chusteczką i spojrzała na stół. - 
Znakomicie. Dziękuję, Bozey. Idę się przebrać. - Otworzyła drzwi 
szafy-ubieralni pomalowane łuszczącą się żółtą farbą i wyciągnęła sukienkę 
i majteczki, rozglądając się po pokoiku. Łącznie z oszklonym z trzech stron 
wykuszem, wychodzącym na tylne podwórze z porozwieszanym praniem, było to 
całe jej mieszkanko, nie licząc kucheneczki i maleńkiej łazienki. Na 
wypłowiałej otomanie leżały duże kawałki niebieskiego materiału, przykryte 
wykrojami żółtego papieru: - Do diabła! Ta otomana przypomina legowisko 
szczurów. Jeżeli się pośpieszę, może zdążę skroić tę sukienkę.
  - Ja mogę skończyć wycinanie - zaofiarował się Bozey.
  - Nonsens, Bozey, nie umiesz kroić sukienek. Nie próbuj nawet. - Dzwonek 
przy drzwiach zacharczał. - O, przyniesiono już wino. To dobrze.
  Poszła otworzyć. Wszedł Warren z Janice i zaskoczyli wysokiego mężczyznę 
o wytrzeszczonych oczach w różowym fartuszku, trzymającego w jednej ręce 
nożyce, a w drugiej wykrój rękawa. Biorąc pod uwagę równoczesny zapach 
gorącego gulaszu i widok Madeline w domowym szlafroczku z sukienką i 
koronkowymi majtkami przewieszonymi przez ramię, całość sprawiała wrażenie 
uderzająco rodzinnej sceny.
  - O, cześć. Wcześnie przyszliście. Ojej, Warren, ależ się opaliłeś! - 
Madeline była tak niezachwianie pewna swej poprawności, że nawet jej do 
głowy nie przyszło, by czuć skrępowanie. - To jest Sewell Bozeman, mój 
przyjaciel.
  Bozey słabo pomachał do nich nożycami. Był zażenowany i tracąc głowę, 
zaczął krzywo wycinać rękaw z niebieskiego sztucznego jedwabiu.
  - Bozey, natychmiast przestań kroić tę sukienkę - powiedziała Madeline. 
Zwróciła się do Janice: - Wyobraź sobie, on naprawdę myśli, że to potrafi.
  - To i tak więcej, niż ja umiem - odrzekła Janice Lacouture, wlepiając 
niedowierzające spojrzenie w Bozemana. Bozey upuścił nożyce i chichocząc 
zaczął ściągać fartuszek.
  By ukryć swe zdumienie i powiedzieć cokolwiek, odezwał się Warren:
  - Madeline, twoja kolacja pachnie wspaniale.
  Dopełniwszy prezentacji, Madeline poszła do pomieszczenia, które nazywała 
swoim buduarem i które było ciemną toaletą o powierzchni czterech stóp 
kwadratowych.
  - Jeśli chcesz skorzystać i odświeżyć się... - powiedziała do Janice, 
otworzywszy drzwi i robiąc zapraszający gest w stronę paru stóp 
sześciennych żółtej przestrzeni, pełnej zardzewiałych rur kanalizacyjnych. 
- Na dwoje jest tam trochę zbyt przytulnie.
  - Ach, nie, nie, czuję się świetnie - wykrzyknęła Janice. - Nie krępuj 
się.
  W czasie, gdy Bozey wkładał marynarkę i krawat, rozpoczęła się kulawa 
rozmowa. Po chwili Madeline wysunęła głowę i jedną gołą po ramię rękę. - 
Bozey, uważaj, żeby ten gulasz wołowy nie wykipiał. Przykręć gaz.
  - Jasne!
  Gdy znikł za zasłoną, Janice Lacouture i Warren wymienili przerażone 
spojrzenia. 
  - Czy pan gra w Filharmonii Nowojorskiej, mister Bozeman? - spytała 
wreszcie Janice, podnosząc głos.
  - Nie. W orkiestrze Ziggy Frechtela. Gramy "Feenamint Hour" - zawołał w 
odpowiedzi. - Pracuję jednak nad zorganizowaniem własnej orkiestry.
  Wrócił i usiadł w fotelu, a raczej położył się w nim z głową na oparciu, 
z resztą ciała ułożoną skośnie do przodu i w dół chyląc się do podłogi. 
Warren, który sam też lubił rozwalać się w wygodnej pozie, przyglądał się z 
niedowierzaniem rozwalonej pozycji długiego, brązowego puzonisty o 
wytrzeszczonych oczach. Nigdy w życiu nie spotkał kogoś, kto by nosił 
brązowy krawat do brązowej koszuli.
  Wreszcie Madeline wynurzyła się z łazienki, obciągając sukienkę. 
  - Ależ Bozey, zajmij się drinkami - powiedziała dziewczyna.
  Bozey przybrał postawę pionową i zaczął mieszać drinki, równocześnie 
opowiadając o trudnościach zorganizowania orkiestry. Będąc człowiekiem 
nieśmiałym i niezdarnym, żywił szczere przekonanie, że najlepszą metodą 
stworzenia nieskrępowanej atmosfery jest nieustanne gadanie, a jedynym 
tematem, który przychodził mu do głowy, był on sam. Ujawnił więc, że jest 
synem pastora z Montany; że miejscowy lekarz uleczył go z religii w wieku 
lat szesnastu, dając mu do czytania książki Ingersolla i Haeckla, choć 
równocześnie odniósł mniejszy sukces, próbując go kurować na zaburzenia 
tarczycowe; i że na znak buntu przeciw swemu ojcu wziął się za grę na 
puzonie.
  Wkrótce doszedł do tematu wojny, która - jak wyjaśnił - nie była niczym 
więcej, jak imperialistyczną walką o rynki zbytu. Było to a propos uwagi 
Warrena, że szkoli się na pilota myśliwców. W dalszym ciągu Bozey wyłożył 
im marksistowską analizę wojny, zaczynając od teorii wartości opartej na 
pracy. Tymczasem Madeline, krzątając się w kuchni i podając kolację, była 
zadowolona, że jej przyjaciel zabawia towarzystwo. Wiedziała, że Bozey jest 
gadatliwy, ale uważała to, co mówi, za interesujące. Spodziewała się, że 
Warren i Janice pomyślą podobnie. Ich milczenie wydało jej się dziwne, lecz 
pomyślała, że prawdopodobnie troszkę się posprzeczali.
  - W kapitalizmie - oświadczył Bozey - robotnicy nie otrzymują w formie 
zapłaty tego, co naprawdę zarobili. Kapitalista daje im po prostu możliwie 
najniższe płace. A ponieważ jest właścicielem środków produkcji, ma ich na 
swej łasce i niełasce. Zabiera zysk, który jest różnicą między tym, co 
robotnik produkuje i co otrzymuje. Taki stan rzeczy, prędzej czy później, 
musi doprowadzić do wojny. W każdym kraju kapitaliści zgromadzili wielkie 
nadwyżki, ponieważ robotnicy nie otrzymują takiej zapłaty, za którą mogliby 
odkupić to, co wyprodukowali. Kapitaliści, aby zrealizować swe zyski, muszą 
sprzedawać owe nadwyżki w innych krajach. Walka o rynki zagraniczne, która 
dostatecznie się zaostrzy, nieuchronnie przekształca się w wojnę. I to 
właśnie dzieje się teraz.
  - Ale Hitler nie ma nadwyżek - łagodnie zauważyła Janice Lacouture. Jako 
studentka ekonomii znała wszystkie te marksistowskie frazesy, ale chciała 
pozwolić, by przyjaciel czy kochanek - tego nie była jeszcze pewna - 
siostry Warrena jeszcze przez chwilę sobie pogadał. - Niemcy są krajem 
niedoborów.
  - Wszystko jedno, wojna i tak jest walką o rynki - z całą powagą 
podkreślił Bozey, znów rozwalony w fotelu.
  - A ot, tak pierwsze z brzegu: co z aparatami fotograficznymi? Niemcy 
nadal je eksportują.
  - Jeżeli dobrze rozumiem - wtrącił się Warren - uważasz, że Niemcy 
najechali Polskę, by sprzedawać leiki.
  - Żartować z praw ekonomii jest łatwo - uśmiechnął się Bozey - ale to nie 
ma nic do rzeczy.
  - Mówię całkiem serio - odparował Warren. - Jasne jest, że przyczyną, dla 
której Hitler zaatakował Polskę był, jak w większości wojen, podbój i 
rabunek.
  - Hitler jest marionetką - oświadczył zadowolony z siebie Bozey. - Czy 
słyszałeś kiedy o Fritzu Thyssenie? On, Kruppowie i paru innych niemieckich 
kapitalistów dało mu władzę. Jeśli zechcą, mogą na jego miejsce postawić od 
jutra kogoś innego; wystarczy na to kilka telefonów. Ale oczywiście nie ma 
takiej potrzeby, Hitler jest użytecznym i posłusznym lokajem w ich walce o 
rynki zagraniczne.
  - Wiesz, to co mówisz, ściśle się zgadza z linią partii komunistycznej.
  - Ach, Bozey jest komunistą - oświadczyła Madeline, wynurzając się spoza 
zasłony z drewnianą salaterką sałaty. - No, kolacja wreszcie gotowa. Czy 
doprawisz sałatę, Bozey?
  - Rzecz jasna. - Bozey zaniósł salaterkę na mały, kulawy stoliczek i 
zaczął wyczyniać nad nią fachowe zabiegi z pomocą oliwy, octu i przypraw.
  - Nie jestem całkiem pewien, czy kiedykolwiek spotkałem komunistę - rzekł 
Warren, spoglądając na człowieka w brązowym ubraniu.
  - Hej, naprawdę? - zdziwiła się Madeline. - W radiu aż się od nich roi.
  - To lekka przesada - stwierdził Bozey, dodając do sałaty utartego 
czosnku i napełniając w ten sposób ciepły pokoik przenikliwym zapachem.
  - Daj spokój, Bozey. Kto nie jest komunistą w naszej bandzie?
  - Chociażby Peter. Nie przypuszczam, by była też Myra. To właśnie ludzie 
z naszej bandy - poinformował Warrena. - Zmiana ich poglądów datuje się od 
czasów hiszpańskiej wojny domowej. Robiliśmy całą masę imprez na rzecz 
lojalistów. - Bozey przyniósł sałatę, reszta towarzystwa już siedziała przy 
stole. - Oczywiście zostało teraz tylko paru z nas. Masa ludzi odpadła, gdy 
Stalin podpisał pakt z Hitlerem. Nie mieli ugruntowanych przekonań.
  - A tobie pakt nie przeszkadza? - spytał Warren.
  - Przeszkadza? Czemu? To było mądre posunięcie. Mocarstwa kapitalistyczne 
chcą wykończyć radziecki socjalizm. Jeśli przedtem wykrwawią się na amen, 
walcząc między sobą, to ostateczny ich atak na komunizm będzie bardzo 
słaby. Pokojowa polityka Stalina jest bardzo mądra.
  - A jeśli Hitler wykończy Anglię i Francję w wojnie mając tylko jeden 
front, a potem zawróci i rozwali Rosję? To przecież może się zdarzyć. 
Stalin mógł się dogadać z aliantami i wspólnie mieliby znacznie większe 
szanse na powstrzymanie nazistów.
  - Ale czyż nie rozumiesz, że nie ma powodu, aby kraj socjalistyczny brał 
udział w imperialistycznej walce o rynki zagraniczne? - cierpliwie 
wyjaśniał Bozey nieoświeconemu lotnikowi marynarki. - Socjalizm nie 
potrzebuje rynków zagranicznych, ponieważ robotnik otrzymuje wszystko, co 
wypracuje.
  - Bozey, czy przyniesiesz gulasz? - wtrąciła się Madeline.
  - Jasne.
  Ponieważ znikł za zasłonką, Janice Lacouture odezwała się głośniej.
  - Ale na pewno zdajesz sobie sprawę, że rosyjski robotnik otrzymuje mniej 
niż robotnik w jakimkolwiek kraju kapitalistycznym.
  - Oczywiście. Są po temu dwie przyczyny. Socjalizm zatriumfował po raz 
pierwszy w kraju feudalnym - stwierdził Bozey, pojawiając się z gulaszem - 
i musiał wypełnić ogromną lukę zacofania przemysłowego. A także, wskutek 
groźby ze strony imperializmu, socjalizm zmuszony był poświęcić wielką 
część przemysłu na produkcję broni. Gdy socjalizm zatriumfuje na całym 
świecie, broń stanie się nieużyteczna i po prostu zostanie wrzucona do 
morza.
  - Ale nawet jeśli to nastąpi, w co osobiście wątpię, wygląda, że gdy 
państwo jest właścicielem środków produkcji, robotnicy otrzymują mniej niż 
wówczas, gdy właścicielami są kapitaliści. Wiesz dobrze, jak niesprawne i 
tyrańskie są rządowe biurokracje - powiedziała Janice.
  - To prawda - wtrąciła Madeline - ale gdy tylko socjalizm zatriumfuje na 
całym świecie, państwo zwiędnie, gdyż centralny rząd nie będzie już nikomu 
potrzebny. A wtedy robotnicy będą otrzymywali wszystko, co wypracują. Podaj 
wino, Bozey.
  - Jasne.
  - Czy ty w to wierzysz? - spytał siostrę Warren, mrużąc oczy.
  - No cóż - zachichotała Madeline - oto jak się teraz dyskutuje. Gdyby 
tata się dowiedział, że mam przyjaciół komunistów pewnie padłby trupem. Na 
miłość boską, nie mów mu o tym ani nie pisz.
  - Nie ma obawy - rzekł Warren, a następnie zwrócił się do Bozeya: - A co 
powiesz o Finlandii?
  Rosyjski napad na maleńki północny kraik nastąpił przed tygodniem i już 
nosił znamiona katastrofalnej porażki.
  - Okay. A co mam powiedzieć?
  - Przecież wiesz, iż Rosja twierdzi, jakoby Finlandia ją zaatakowała, 
dokładnie tak samo, jak Hitler twierdził, że Polska zaatakowała Niemcy. I 
ty w to wierzysz?
  - Myśl, jakoby Polska zaatakowała Niemcy jest groteskowa - spokojnie 
odrzekł Bozey. - Jest natomiast wysoce prawdopodobne, że Finlandia 
zaatakowała Związek Radziecki. Była to prawdopodobnie zorganizowana przez 
kogoś innego prowokacja, aby wciągnąć socjalizm do wojny imperialistycznej.
  - Związek Radziecki jest pięćdziesiąt razy większy od Finlandii - 
zauważyła Janice Lacouture.
  - Nie twierdzę, że Finowie postąpili rozsądnie - powiedział Bozey. - 
Zostali podbechtani do popełnienia głupstwa. W każdym zaś razie Finlandia 
była księstwem Rosji carskiej. Więc to nie jest, ściśle rzecz biorąc, 
inwazja, a skorygowanie błędu.
  - Dajże
 spokój, Bozey - powiedziała Madeline. - Stalin po prostu korzysta 
z okazji, z łatwością zwyciężając słabszego, by poprawić swoją pozycję 
strategiczną wobec Niemiec.
  - To oczywiste - zauważył Warren - i to jest w jego sytuacji cholernie 
dalekowzroczne posunięcie, niezależnie od tego, jak je oceniać w 
kategoriach moralnych.
  Bozey uśmiechnął się chytrze, wybałuszając oczy.
  - To prawda, że Stalin nie jest oseskiem. Gdy rząd socjalistyczny dokona 
jakiegoś realistycznego posunięcia, imperialiści wznoszą ręce do nieba w 
świętym oburzeniu. Oni uważają, że takie działania są ich wyłącznym 
przywilejem.
  - A dlaczego sądzisz, że inwazja załamuje się? - spytał Warren.
  - Och, ty naprawdę wierzysz kapitalistycznej prasie? - zdumiał się Bozey, 
mrugając porozumiewawczo.
  - A ty myślisz, że tak naprawdę wygrywają Rosjanie?
  - No wiesz, od tych wszystkich nonsensów na temat fińskich oddziałów 
narciarskich w białych mundurach wątroba mi się przewraca - stwierdził 
Bozey. - Czy naprawdę możesz sobie wyobrazić, że Rosjanie nie mają także 
nart i białych mundurów? Ale znajdź mi taką wiadomość w "New York Timesie".
  - Co za wspaniały gulasz - pochwaliła Janice.
  - Dałam za dużo goździków - usprawiedliwiała się Madeline. - Nie rozgryź 
któregoś.
  Zaraz po kolacji Warren i Janice wyszli, by zdążyć do teatru. Warren 
dostał siedemdziesięciodwugodzinną przepustkę z Pensacoli, a Janice 
przyjechała do Waszyngtonu, by się z nim spotkać; kolacja u Madeline 
została ustalona w ostatniej chwili, podczas międzymiastowej rozmowy 
telefonicznej. Gdy wychodzili, Madeline zaczęła kroić swą sukienkę, a Bozey 
zmywać.
  - I co mam teraz zrobić? - spytał Warren, gdy wyszli na ulicę. Do teatru 
mieli niedaleko. Padał śnieg, taksówek nie było widać, więc poszli pieszo. 
- Kupić dubeltówkę?
  - Po co? Żeby skrócić męczarnie Bozeya?
  - Raczej po to, by go zmusić do poślubienia Madeline.
  Janice wybuchnęła śmiechem, tuląc się do ramienia Warrena.
  - Najdroższy między nimi nic nie było.
  - Chyba tak nie myślisz?
  - Ani śladu czegoś podobnego. Twoja mała siostrzyczka to wspaniała 
dziewczyna.
  - O Jezu, rzeczywiście. Czerwony Płomień Manhattanu. Co za cholerna 
reputacja. A ja napisałem starym, że zamierzam ją odwiedzić. I co teraz 
napiszę?
  - Napiszesz po prostu, że u niej wszystko w absolutnym porządku. Bo tak 
jest.
  Szli z pochylonymi głowami, a porywisty wiatr sypał im w twarze śniegiem.
  - Czemu zamilkłeś? - spytała Janice. - Nie martw się o siostrę. Naprawdę 
nie ma czym.
  - Myślę, jak wojna rozwaliła naszą rodzinę na cząstki. Jesteśmy rodziną 
zawodowego wojskowego, więc przyzwyczajoną do rozpraszania się. Ale teraz 
jest inaczej. Czuję, jakbym już nie miał stałego gruntu. I wszyscy się 
zmieniamy. Nie wiem, czy kiedykolwiek jeszcze potrafimy się razem złączyć.
  - Prędzej czy później wszystkie rodziny zmieniają się i rozpraszają, a z 
ich cząstek tworzą się nowe - powiedziała Janice. - Tak toczy się świat i 
to jest właśnie wspaniałe. - Na chwilę przytuliła twarz do jego twarzy, a 
płatki śniegu padały na dwa gorące policzki.
  - Imperialistyczna walka o rynki zagraniczne - parsknął Warren. - Jezu 
Chryste! Mam nadzieję, że ona się pozbędzie tego typa, zanim tata wróci do 
Stanów. W przeciwnym razie Pug rozbije w drzazgi całe Radio City.
  
  
  19
  
  - Byron!
  Doktor Jastrow z wysiłkiem wyjąkał to imię, otworzywszy oczy ze 
zdumienia. Profesor siedział jak zwykle na tarasie, z nogami owiniętymi 
niebieskim kocem, szarym szalem na ramionach i z żółtym blokiem na 
rozłożonym na kolanach pulpicie do pisania. Chłodny wiatr, wiejący przez 
dolinę od strony Sieny, trzepotał kartkami jego rękopisu. W przezroczystym 
powietrzu otoczone czerwonym murem miasto, z katedrą w czarne i białe pasy 
na szczycie pokrytego szachownicą winnic pagórka, wyglądało zadziwiająco 
podobnie do średniowiecznej Sieny ze starych fresków.
  - Cześć, A.J.
  - Mój Boże, Byron! Oświadczam, że będę musiał leczyć się przez cały 
tydzień ze wstrząsu, na jaki mnie naraziłeś! Właśnie dziś przy śniadaniu 
rozmawialiśmy o tobie. Oboje byliśmy absolutnie pewni, że jesteś już w 
Stanach.
  - Ona tu jest?
  - Oczywiście. Na górze, w bibliotece.
  - Zechce mi pan wybaczyć?
  - Oczywiście, nie namyślaj się, pozwól mi się pozbierać... O, i powiedz 
Marii, że chciałbym natychmiast mocnej herbaty.
  Schody w centralnym hallu Byron pokonał po trzy na raz i wpadł do 
biblioteki. Natalia w szarym swetrze i czarnej spódnicy, blada, z 
rozszerzonymi oczami stała przy biurku.
  - A jednak, na Boga! A jednak to ty! Nikt inny nie urządza takiej 
galopady na schodach.
  - To ja.
  - Po jakiego diabła wróciłeś?
  - Muszę zarabiać na życie.
  - Jesteś kretynem. Czemu nas nie zawiadomiłeś, że przyjeżdżasz?
  - Pomyślałem sobie, że lepiej będzie, jak po prostu przyjadę.
  Podeszła, niepewnym ruchem wyciągnęła rękę i dotknęła jego policzka. Jej 
długie palce były suche i chłodne.
  - Tak czy inaczej, wyglądasz na wypoczętego. A nawet jakby trochę 
przytyłeś. - Cofnęła się nagle i niezdarnie. - Jestem ci winna przeprosiny. 
Tamtego dnia w Królewcu czułam się okropnie i przykro mi, jeśli byłam wobec 
ciebie niegrzeczna. - Odeszła i usiadła na krześle przy swym biurku. - 
Oczywiście, możemy cię tu wykorzystać, ale niespodzianki tego rodzaju nigdy 
nie są przyjemne. Jeszcze o tym nie wiesz? - Zaczęła spokojnie stukać na 
maszynie, jakby Byron właśnie wrócił po załatwieniu jakiejś sprawy na 
mieście.
  I to było całe powitanie. Jastrow przyjął go ponownie do pracy i po kilku 
dniach wszystko już było po staremu, jakby żadne z nich nie ruszyło się z 
sieneńskiego wzgórza, a ich doświadczenia w Polsce nigdy się nie zdarzyły. 
Wśród tych cichych pagórków niewiele było oznak wojny. Jedyną trudność 
stanowiły zdarzające się od czasu do czasu braki benzyny. Mediolańskie i 
florenckie gazety, które otrzymywali, wspominały o wojnie w bardzo oględny 
sposób. Nawet w audycjach B$b$c bardzo mało było wiadomości o walkach. 
Rosyjski atak na Finlandię wydawał się tak odległy, jak trzęsienie ziemi w 
Chinach.
  Ponieważ autobusy zaczęły kursować nieregularnie, doktor Jastrow dał 
Byronowi pomieszczenie na drugim piętrze willi: małą, zatłoczoną gratami 
służbówkę z popękanym tynkiem na ścianach i poplamionym sufitem, 
przeciekającym podczas ulewy. Natalia mieszkała w pokoju sypialnym z oknem 
wychodzącym na Sienę, bezpośrednio pod Byronem. Jej dziwaczne zachowanie 
wobec niego wciąż się utrzymywało. Podczas posiłków a szczególnie w 
obecności Jastrowa, była serdeczna, choć na dystans. W bibliotece 
zachowywała się prawie niegrzecznie, przez długie godziny milcząco 
zatopiona w pracy. Na zapytania odpowiadała krótko i chłodno. Byron miał 
skromne mniemanie o sobie i własnych powabach, więc przyjął takie 
traktowanie jako zasłużone, choć brakowało mu koleżeństwa, łączącego ich 
podczas pobytu w Polsce, a także dziwił się, czemu Natalia nigdy o tym nie 
wspomina. Pomyślał, że być może uraził ją, podążając za nią aż tutaj. Ale 
był z nią znowu i po to tu przyjechał; dlatego więc, pomimo szorstkości z 
jaką go traktowała, był tak szczęśliwy jak pies, który odnalazł swego 
drażliwego pana.
  Gdy Byron wrócił do Sieny, książka o Konstantynie była na pewien czas 
odłożona na bok, a jej miejsce zajęła poszerzona wersja artykułu o 
"Ostatnim Palio". Opisując wyścig, Jastrow nakreślił przy tej okazji ponury 
obraz Europy, znowu lecącej na łeb na szyję ku wojnie. Ten zaskakujący 
dowód zdolności przewidywania znalazł się na biurku redaktora w dniu 
pierwszego września, w chwili najazdu na Polskę. Magazyn to opublikował, a 
wydawca Jastrowa wysłał mu telegram z propozycją natychmiastowego 
przerobienia artykułu na niewielką książkę, zawierającą - o ile to możliwe 
- akcent optymizmu, choćby najdrobniejszy, na temat wyniku wojny. W 
telegramie wspomniano o potężnej zaliczce na poczet honorarium. To było tym 
zadaniem, jakim się obecnie zajmowano.
  W pisanej obecnie krótkiej książce Jastrow uderzył w ton olimpijski, 
dalekowzroczny i wszechprzebaczający. Napisał, że Niemcy prawdopodobnie 
zostaną i tym razem gruntownie pobici; a jeśli nawet uda im się zdobyć 
panowanie nad światem, w ostatecznym wyniku zostaną poskromieni i 
ujarzmieni przez podległe im narody, tak jak ich przodkowie, Goci i 
Wandalowie, zostali poskromieni i przyjęli chrześcijaństwo. Fanatyczny czy 
barbarzyński despotyzm ma zawsze swój koniec. Jest krótkotrwałą, 
powtarzającą się co pewien czas gorączką ludzkości, której przeznaczone 
jest ostygnąć i minąć. Cała historia ludzkości wiecznie podąża ku rozumowi 
i wolności.
  Niemcy, dowodził Jastrow, są niegrzecznymi dziećmi Europy: egoistycznymi, 
upartymi, romantycznymi i zawsze gotowymi do złamania słabnących systemów 
istniejącego porządku. Arminiusz przyłożył siekierę do korzeni Pax Romana; 
Marcin Luter złamał kręgosłup powszechnego Kościoła; a teraz Hitler rzucił 
wyzwanie chwiejnemu europejskiemu reżimowi liberalnego kapitalizmu, 
opartemu na przestarzałej, połatanej strukturze mozaiki narodowości.
  - "Palio" Europy - pisał Jastrow - zawody małych, rozgorączkowanych 
nacjonalizmów na maleńkiej, zatłoczonej eurpejskiej arenie, takiej trochę 
większej Sienie, otoczonej z trzech stron morzem, a z czwartej mającej 
ścianę Azji, już się przeżyło. Tak, jak Siena ma w istocie tylko jeden 
system wodociągów, jedną elektrownię, jeden system telefoniczny i jednego 
burmistrza (nie zaś siedemnastu w owych rzekomo suwerennych dzielnicach, 
zwanych Gęś, Gąsienica, Żyrafa i tak dalej), tak samo Europa dojrzała do 
równie rozsądnej unifikacji. Hitler, genialny zepsuty chłopak, to pojął. 
Właśnie wziął się za łamanie starego porządku w sposób okrutny, zły, z 
teutońską furią, ale istotne jest to, że w sprawie zasadniczej ma 
słuszność. Druga wojna światowa to ostatnie "Palio". Europa wyjdzie z niej 
jako budowla może mniej barwna, ale o znacznie racjonalniejszej i trwalszej 
strukturze, niezależnie od tego, która ze stron wygra owe idiotyczne i 
krwawe wyścigi konne. Być może ten bolesny, ale zdrowy proces stanie się 
globalny i wreszcie cała Ziemia zostanie zjednoczona. Jeśli zaś idzie o 
Hitlera, ten czarny charakter tego melodramatu, to albo zostanie on pojmany 
i krwawo zniszczony jak Makbet, albo zatriumfuje, a wtedy upadnie lub 
umrze. Gwiazdy zostaną na swoich miejscach, zostanie Ziemia i także 
pozostanie odwieczne człowiecze poszukiwanie wolności, porozumienia i 
braterskiej miłości.
  Przepisując na maszynie coraz to nowe zarysy tych myśli, Byron 
zastanawiał się, czy Jastrow napisałby książkę tak pełną tolerancji i 
nadziei, gdyby wrzesień spędził pod bombami w Warszawie, nie zaś w swej 
willi z widokiem na panoramę Sieny. Uznał, że "Ostatnie Palio" jest stekiem 
napuszonych, bezsensownych frazesów. Ale głośno tego nie powiedział.
  
  
  Raz albo dwa razy w tygodniu do Natalii przychodziły listy od Lesliego 
Slote'a. Wzbudzały one o wiele mniej emocji niż wiosną, gdy biegła do swego 
pokoiku by je przeczytać, i wracała czasem promienna, czasem smętna. 
Obecnie niedbale przebiegała wzrokiem pisane na maszynie gęstym wierszem, 
kartki leżące na biurku, po czym wpychała je do szuflady. Pewnego 
deszczowego dnia Byron, wystukując maszynopis książki o Palio, usłyszał jej 
głos: 
  - Dobry Boże!
  Spojrzał na nią.
  - Czy coś się stało?
  - Nie, nie - odrzekła, czerwona na twarzy, machnąwszy w podnieceniu ręką 
i przerzuciwszy kartkę. - Przepraszam. Nic takiego.
  Byron wrócił do pracy; walcząc z jednym ze źle sformułowanych zdań 
Jastrowa. Profesor pisał pośpiesznie, stawiając spiczaste litery, często 
opuszczając głoski, a nawet całe słowa. Jego "s" i "o" rzadko kiedy było 
zwarte. Można się było tylko domyślać, jakie te szeregi niebieskich ostrych 
literek miały oznaczać słowa. Natalia umiała je rozszyfrowywać, ale Byron 
nie lubił wyrazu urażonej protekcjonalności, z którą to robiła.
  - No cóż! - Natalia gwałtownie poruszyła się na krześle, patrząc na list. 
- Briny...
  - Tak?
  Wahała się, przygryzłszy swą pełną dolną wargę.
  - Och, do diabła, nie mogę się powstrzymać. Muszę komuś o tym powiedzieć, 
a ty jesteś akurat pod ręką. Zgadnij, co trzymam w mej małej, ciepłej 
rączce? - Pomachała listem.
  - Widzę, co w niej trzymasz.
  - To ci się tylko tak wydaje. - Roześmiała się złośliwie. - Powiem ci. 
Jest to propozycja małżeńska od pewnego pana nazwiskiem Leslie Manson 
Slote, stypendysty Rhodesa, wybijającego się dyplomaty oraz nie dającego 
się pochwycić starego kawalera. I co o tym sądzisz, Byronie Henry?
  - Gratuluję - odpowiedział Byron Henry.
  Odezwał się brzęczyk na biurku Natalii.
  - O Boże, Briny, zechciej zejść i dowiedzieć się, czego chce A.J. Mam 
zupełny mętlik w głowie. - Rzuciła list na biurko i zatopiła długie, białe 
dłonie we włosach.
  Doktor Jastrow siedział w parterowym gabinecie owinięty kocem na długim 
szezlongu koło kominka, swym zwykłym miejscu w deszczowe dni. Naprzeciw 
niego pił kawę zatopiony w fotelu tęgi, blady włoski urzędnik w 
zielono-żółtym mundurze i sięgających do połowy łydki butach. Byron nigdy 
go przedtem nie spotkał, nie widział też takiego munduru.
  - Byronie, może zechcesz poprosić Natalię o dokumenty mojej rejestracji 
jako mieszkańca. Ona wie, gdzie są. - Jastrow zwrócił się do urzędnika. - 
Czy ich papiery też chce pan obejrzeć?
  - Nie dziś, professore. Tylko pańskie.
  Natalia, która nadal czytała list, podniosła wzrok z zakłopotanym 
uśmiechem.
  - A, jesteś. Co się dzieje?
  Byron opowiedział. Natalia spoważniała, wyjęła klucz z torebki i 
otworzyła stojącą przy biurku niewielką stalową szafkę. 
  - Trzymaj - podała mu kartonową teczkę, przewiązaną czerwoną tasiemką. - 
Czy to nie wygląda na jakieś kłopoty? Może powinnam zejść na dół?
  - Lepiej poczekaj, aż cię zawołają.
  Schodząc po schodach usłyszał dochodzący z gabinetu śmiech i szybko 
wypowiadaną, jowialną rozmowę.
  - O, dziękuję ci, Byronie - powiedział Jastrow, przechodząc na angielski 
- po prostu połóż to na stole.
  Kontynuował dalej po włosku opowiadanie, jak zeszłego tygodnia osioł 
wdarł się do ogrodu, spustoszył grządki z jarzynami i pożarł cały rozdział 
rękopisu. Urzędnik śmiał się, aż mu podskakiwał opięty pasem brzuch.
  W bibliotece Natalia znów pisała na maszynie. Listu Slote'a nie było już 
na wierzchu.
  - Wydaje się, że nie ma tam wielkich problemów - rzekł Byron. 
  - To dobrze - odpowiedziała pogodnie.
  Tego wieczoru przy kolacji doktor Jastrow prawie się nie odzywał, zjadł 
mniej niż zwykle i wypił dwie dodatkowe szklanki wina. W domu, gdzie życie 
toczyło się monotonnie dzień po dniu i noc po nocy, już jedna więcej 
szklanka wina stanowiła wydarzenie, druga zaś była wybuchem bomby. Wreszcie 
odezwała się Natalia:
  - Aaron, czego dotyczyła dzisiejsza wizyta?
  Jastrow otrząsnął się z roztargnienia.
  - Bardzo dziwne, ale znowu Giuseppe.
  Giuseppe był niedawno zwolnionym pomocnikiem ogrodnika; kościsty, leniwy 
i głupi, stary pijak z paru grubymi czarnymi włosami na purpurowym, 
guzowatym nochalu. To Giuseppe zostawił otwartą bramę, przez którą wszedł 
osioł. Zawsze popełniał takie wykroczenia. Wreszcie Jastrow stracił 
cierpliwość z powodu zniszczonego rozdziału i wyżartych jarzyn, przez dwa 
dni nie był w stanie pisać i odcierpiał ostrą niestrawność.
  - Skąd ten urzędnik go zna? - spytał Byron.
  - To właśnie dziwne. Przyjechał z biura rejestracji cudzoziemców we 
Florencji, a jednak wspomniał, że Giuseppe ma dziewięcioro dzieci, że dziś 
trudno o pracę i tak dalej. Gdy powiedziałem, że go przyjmę ponownie, 
sprawa się skończyła. Po prostu oddał mi ze zwycięskim uśmiechem dokumenty 
rejestracyjne. - Jastrow westchnął i odłożył serwetkę na stół. - Przez 
wszystkie te lata znosiłem tego pijaczynę. Nie robi mi to różnicy. Jestem 
trochę zmęczony. Powiedzcie Marii, żeby mi podała owoce i ser do pracowni.
  Gdy profesor się oddalił, Natalia powiedziała:
  - Wypijmy kawę w moim pokoju.
  - Chętnie. Wspaniale.
  Nigdy przedtem nie zapraszała Byrona do siebie. Czasem ze swego pokoju 
słyszał, jak porusza się piętro niżej. Były to szmery ciche, dręczące i 
cudowne. Z bijącym sercem poszedł za nią na górę. 
  - Mieszkam w ogromnej bombonierce - powiedziała z zażenowaniem, 
otwierając ciężkie drzwi. - Jak wiesz, Aaron kupił ten dom wraz z 
umeblowaniem, a pokój zostawił tak, jak go urządziła poprzednia pani domu. 
Dość dziwne to jak dla mnie, ale...
  Zapaliła światło. Był to ogromny pokój, wymalowany na różowo, z różowymi, 
złoconymi meblami, różowymi amorkami na niebiesko-złotym plafonie, różowymi 
jedwabnymi draperiami i olbrzymim małżeńskim łożem z falbaniastą narzutą z 
różowej satyny. Czarnowłosa Natalia w starej, brązowej wełnianej sukience, 
którą nosiła w zimne wieczory, wyglądała zdecydowanie nie na miejscu w tych 
dekoracjach a la Watteau. Ale Byron uważał, że ten kontrast jest równie 
emocjonujący, jak wszystko co dotyczy Natalii. Rozpaliła ogień drewnianymi 
szczapami w marmurowym kominku, rzeźbionym w rzymskie postaci, po czym 
usiedli naprzeciw siebie w fotelach, ustawiwszy kawę na niskim stoliczku 
pomiędzy nimi.
  - Jak przypuszczasz, dlaczego Aaron jest tak rozstrojony? - zapytała, 
rozsiadłszy się wygodnie i obciągnąwszy długą, plisowaną spódnicę na 
pięknych nogach. - Giuseppe to stara historia. Wyrzucenie go w tej chwili 
było błędem. Jest doskonałym hydraulikiem i elektrykiem, dużo lepszym niż 
Tomaso. I doskonale strzyże krzewy ozdobne, chociaż jest starym, 
obrzydliwym pijakiem.
  - A.J. został zaszantażowany. - Natalia potwierdziła skinieniem, 
zagryzając wargi. - Jesteśmy na łasce i niełasce tych ludzi - dodał Byron. 
- A.J. jeszcze bardziej niż ty i ja. Jest właścicielem tej posiadłości i 
utknął tutaj.
  - Ależ Włosi są w porządku. To przecież nie Niemcy.
  - Za Mussoliniego nie dałbym pięciu groszy. Berel dał A.J. dobrą radę: 
Uciekaj!
  Natalia uśmiechnęła się.
  - Lekh lekha. Mój Boże, jakie to wszystko wydaje się odległe. Chciałabym 
wiedzieć, co się dzieje z Berelem. - Jej uśmiech zgasł. - Usunęłam Warszawę 
z moich myśli. A przynajmniej starałam się.
  - Nie potępiam cię za to.
  - A ty, Briny? Czy kiedyś o tym myślałeś?
  - Niekiedy. Śni mi się bez przerwy.
  - Boże, mnie także. Ten szpital... Chodzę i chodzę po nim w kółko, noc po 
nocy...
  - Gdy Warszawa upadła, bardzo to przeżyłem.
  Opowiedział Natalii o wydarzeniu w restauracji w Wannsee. Gdy opisał 
nagły zwrot w zachowaniu kelnera, roześmiała się gorzko. 
  - Sądząc z tego, twój ojciec jest wspaniałym człowiekiem.
  - Zawsze na miejscu.
  - Pewnie myśli, że jestem wampirem, który o mały włos nie zwabił cię w 
szpony śmierci.
  - Nie mówiliśmy wcale o tobie.
  Natalia zachmurzyła się nagle. Nalała obojgu jeszcze kawy.
  - Zrób coś z tym kominkiem. Zimno mi. Giuseppe jak zwykle przyniósł mokre 
drewno.
  Rozdmuchał ogień i dorzucił lekkie uschnięte polano. Zajęło się od razu.
  - Ach, to przyjemne! - Skoczyła z miejsca, zgasiła elektryczny żyrandol i 
stanęła przy kominku, wpatrując się w płomienie. - Ta chwila na stacji 
kolejowej, gdy zabrali Żydów! - wybuchnęła nerwowo. - Do tej pory nie mogę 
o tym myśleć. Dlatego byłam taka zła w Królewcu. Czułam się jak na mękach. 
Ciągle myślałam, że powinnam była coś zrobić. A gdybym wystąpiła i 
powiedziała, że jestem Żydówką, czy to by ich do czegoś zmusiło? Gdybyśmy 
wszyscy wszczęli awanturę? To przecież mogłoby coś zmienić. A my spokojnie 
poszliśmy do pociągu, gdy ich popędzono w drugą stronę.
  - Skończyłoby się na tym, że stracilibyśmy ciebie i Marka Hartleya. O 
włos uniknęliśmy nieszczęścia.
  - Tak, wiem o tym. Leslie temu zapobiegł. Nareszcie stawił im czoła, choć 
trząsł się jak listek. Wykonał swój oczywisty obowiązek. Ale ci inni 
ambasadorowie i charges... no... - Natalia zaczęła chodzić po pokoju. - A 
moja rodzina w Mędzicach! Gdy tylko wyobrażam sobie tych miłych, dobrych 
ludzi w łapach Niemców... ale co to pomoże? Zastanawianie się nad tym jest 
daremne, doprowadza mnie do mdłości. - Machnęła rozpaczliwie ręką i opadła 
na fotel, siadając na podwiniętych, okrytych spódnicą nogach. W świetle 
kominka widać było tylko jej twarz i zaciśnięte dłonie. Długo patrzyła w 
ogień.
  - A gdy już mowa o Slocie, dodała zupełnie innym tonem - to co myślisz o 
jego propozycji, by zrobić ze mnie uczciwą kobietę?
  - Nie zaskakuje mnie.
  - Naprawdę? Mnie zaszokowała. Nigdy nie spodziewałam się, że dożyję 
takiej chwili.
  - Powiedział mi w Berlinie, że zapewne ożeni się z tobą. Byłby głupcem 
nie robiąc tego, a mając taką możliwość.
  - Wiesz, kochanie, taką możliwość miał przez cholernie długi czas.
  - Nalała sobie kawy i popatrzyła niewesołym wzrokiem na Byrona znad 
podniesionej do ust filiżanki. - Wy obydwaj - gentlemeni - toczyliście o 
mnie wielką dyskusję w Berlinie, prawda?
  - Nie taką znów wielką. Wspomniał, że ostatniego dnia w Królewcu byłaś 
równie cierpka wobec niego, jak wobec mnie. 
  - Czułam się tego dnia absolutnie okropnie, Briny.
  - No i w porządku. Pomyślałem sobie, że może cię w jakiś sposób obraziłem 
i dlatego zapytałem go.
  - To się staje ciekawe. Co jeszcze Slote powiedział ci o mnie?
  Jej niski, wibrujący głos, błysk rozbawienia w widocznych w świetle 
kominka oczach, wszystko to poruszyło Byrona.
  - Że nie jesteś dziewczyną, z którą powinienem się zadawać, i że od 
momentu, gdy cię ujrzał po raz pierwszy, nie miał chwili spokoju.
  Roześmiała się cicho i z satysfakcją.
  - Dwa całkowicie trafne stwierdzenia, mój mały. I co jeszcze? 
  - To mniej więcej wszystko. A potem, podczas tego samego spotkania, dał 
mi listę lektur.
  - No tak, czy to nie cały Slote? Popisywać się przed tobą swoją wiedzą 
książkową! Co za pouczające wydarzonko. Czy on naprawdę powiedział ci o nas 
wszystko? O sobie i o mnie?
  Byron potrząsnął przecząco głową.
  - Może byś przyniósł nam brandy, Byronie? Mam ochotę na łyczek. 
  Zbiegł po schodach i wbiegł z powrotem, wracając z butelką i dwoma 
połyskującymi kielichami do koniaku. Wirując kieliszkiem z brandy w 
zaplecionych dłoniach, patrząc na kołysanie się trunku i czasem tylko 
podnosząc wzrok na Byrona, Natalia nagle wybuchnęła zaskakującym potokiem 
słów o swym romansie z Lesliem Slote'em. Mówiła długo. Byron odzywał się z 
rzadka, przerywając jej tylko, aby dorzucić drew do kominka. Była to 
banalna historia o sprytnym starszym panu, który chciał się zabawić z młodą 
dziewczyną i wpadł w pułapkę prawdziwej namiętności. Postanowiwszy, że 
wyjdzie za niego za mąż, Natalia zmieniła jego życie w pasmo cierpień. 
Powiedziała, że nie chciał się z nią żenić po prostu dlatego, że jest 
Żydówką, a to by mogło zagrozić jego karierze. Te wszystkie jego nie 
kończące się wypowiedzi sprowadzały się tego. I nareszcie, po trzydziestu 
miesiącach, dzisiejszym listem udowodnił, że doprowadziła go tam, gdzie 
chciała.
  Każdego wypowiadanego przez Natalię zdania Byron słuchał z nienawiścią, a 
jednocześnie fascynowało go to i był wdzięczny. Dziewczyna zwykle milcząca 
wobec niego wprowadzała go do własnego życia. Wszystkie te słowa, których 
już nie można było odwołać, przerywały nareszcie dziwaczne, panujące między 
nimi od wyjazdu z Warszawy napięcie, ich prywatną dziwną wojnę: długie, 
wrogie okresy milczenia w bibliotece, zamykanie się Natalii w swym pokoju, 
jej dziwacznie protekcjonalny, zgryźliwy ton. To, co mówiła, zbliżało ich 
bardziej niż cały miesiąc wspólnych przygód w Polsce.
  Wszystko w tej dziewczynie zaciekawiało Byrona. Jeśli miała to być 
opowieść o jej romansie z innym mężczyzną, niech będzie! Nareszcie 
rozmawiał z Natalią Jastrow o Natalii Jastrow, i to było to, czego tak 
bardzo pragnął. Słuchał jej ciepłego, ochrypłego głosu, którym od czasu do 
czasu wtrącała do rozmowy zwroty z gwary nowojorskiej, mógł śledzić w 
świetle kominka grę jej swobodnie gestykulujących rąk, nagły, zastygający w 
powietrzu ruch wyprostowanej dłoni, tak dla niej charakterystyczny.
  Ze wszystkich ludzi, których spotkał w życiu, Natalia Jastrow była 
jedynym człowiekiem równie dla niego ważnym, jak ojciec. W prawie taki sam 
sposób był głodny rozmów z ojcem, słuchania go, bycia z nim, nawet jeśli 
musiał się mu opierać i wycofywać, nawet wiedząc, że w prawie każdej 
rozmowie obraża lub rozczarowuje Victora Henry'ego. Matkę traktował jako 
coś oczywistego, jako ciepłą obecność o wylewnej do przesytu uczuciowości, 
denerwującą swą kocią zmiennością. Ojciec był wspaniały i w taki sam sposób 
wspaniała była Natalia. Oczywiście pomijając fakt, że była wysoką, 
czarnowłosą dziewczyną. Byron zaś od pierwszej chwili, gdy się poznali, 
beznadziejnie pożądał tego, by wziąć ją w ramiona.
  - No, więc masz - powiedziała Natalia na zakończenie. - To paskudztwo 
ciągnęło się bez końca, ale takie są główne zarysy. A może napijemy się. 
jeszcze brandy Aarona? Masz ochotę? To wyjątkowo dobre. Śmieszne, bo 
zazwyczaj mi nie smakuje.
  Byron nalał do obu kieliszków, choć jego własny nie był jeszcze pusty. 
  - Przez cały dzień zastanawiałam się - powiedziała, upiwszy łyk - czemu 
Leslie właśnie w tym momencie decyduje się wiązać ze mną własny los. Cały 
kłopot w tym, że zdaje mi się, iż wiem, dlaczego.
  - Tęskni za tobą - powiedział Byron.
  Natalia pokręciła przecząco głową.
  - Na tej drodze za Pragą Leslie Slote zachował się obrzydliwie. Gardzę 
nim za to i powiedziałam mu o tym. To właśnie był punkt zwrotny. Od tej 
chwili zaczął za mną gonić. A mnie wydaje się też, że wtedy zaczęłam 
uciekać. Nie odpowiedziałam na połowę jego listów.
  - Przywiązujesz do tego zbyt wielką wagę - powiedział Byron. - Jedyne co 
uczynił...
  - Zamknij się, Byron. Nie bądź zbyt łagodny. On po prostu stchórzył, a 
mnie użył jako wymówki. Schował się za moją spódnicą. Ambasador szwedzki z 
trudem powstrzymał się, by mu się w twarz nie roześmiać. - Jednym haustem 
połknęła prawie całą zawartość kieliszka. - Posłuchaj, nic nie można 
poradzić na brak odwagi fizycznej. W dzisiejszych czasach nie jest nawet 
ważna. Można być światowym przywódcą i śmierdzącym tchórzem. Hitler 
prawdopodobnie taki jest. Niemniej tak się zdarzyło. Po prostu zdarzyło 
się! Nie mówię, że dlatego nie wyjdę za Lesliego Slote'a, bo ogarnęła go 
panika pod ogniem artyleryjskim. Ostatecznie, na stacji kolejowej, zachował 
się bardzo dobrze. Ale twierdzę, że to właśnie dlatego proponuje mi 
małżeństwo. To jest jego sposób przepraszania i wykazywania, że jest 
mężczyzną. Lecz nie taka powinna być odpowiedź na moje dziewczęce modlitwy. 
Nie tego oczekiwałam.
  - Ale tego właśnie chcesz.
  - No, nie jestem pewna. Są pewne komplikacje. Jest moja rodzina. Rodzice 
doznali paroksyzmu wściekłości, kiedy im powiedziałam, że jestem zakochana 
w chrześcijaninie. Ojciec na tydzień położył się do łóżka, chociaż akurat 
to melodramatyczne przedstawienie zupełnie mnie nie wzruszyło. A teraz cała 
walka miałaby się zacząć od początku. Poza tym propozycja Lesliego jest 
dziwnie sformułowana. Co do terminu i miejsca ślubu wyraża się dość 
niejasno. Jeśli odpiszę, że się zgadzam, on może znowu zacząć się 
wycofywać.
  - Jeśli rzeczywiście jest tak głupi, w co bardzo wątpię, to zwyczajnie 
pozwól mu się wycofać.
  - Poza tym jest jeszcze Aaron.
  - To już nie twoja sprawa. W każdym razie powinien wyjechać z Włoch.
  - Bardzo się temu opiera.
  - Jakoś sobie dawał radę, gdy nas nie było.
  - O, tak ci się tylko zdaje. Szkoda, że nie widziałeś biblioteki i 
gabinetu w chwili, gdy wróciłam. I przez całe tygodnie nie napisał ani 
słowa. Aaron wieki temu powinien był się ożenić. Nie zrobił tego, a bez 
przerwy trzeba się koło niego krzątać i rozpieszczać go. On nawet nie umie 
prawidłowo zatemperować ołówka. - Byron zastanawiał się, czy zdenerwowanie 
i gadatliwość Natalii nie są przypadkiem skutkiem brandy. Gestykulowała 
przesadnie, mówiła zdyszanym głosem, wzrok miała zamglony. - A prócz tego 
jest jeszcze jedna komplikacja. Ta największa.
  - Jaka?
  Wpatrzyła się w niego.
  - Czy naprawdę nie wiesz, Briny? Nie masz pojęcia? Nawet najmniejszych 
podejrzeń? Dajże spokój. Przestań wreszcie.
  Odpowiedział jej, a raczej wyjąkał parę słów, bo nagły wybuch pożądania w 
przeszywającym go spojrzeniu Natalii spowodował, że poczuł się pijany.
  - Nie mam pojęcia.
  - No dobrze, więc sama ci powiem. Osiągnąłeś to, ty diable, i wiesz o 
tym. Osiągnąłeś to, czego chciałeś od pierwszego dnia pobytu tutaj. Jestem 
w tobie zakochana. - Patrzyła na niego ogromnymi, błyszczącymi oczami. - 
Mój Boże, co za oszołomiona, głupia mina. Nie wierzysz mi?
  - Mam tylko nadzieję, że to prawda - powiedział ochrypłym głosem.
  Powstał z fotela i zbliżył się do niej. Skoczyła z miejsca i objęli się.
  - Boże - powiedziała, tuląc się do niego z całej siły i nie przestając 
całować. - Masz takie cudowne usta - szepnęła. Wplątała mu dłonie we włosy, 
głaskała po twarzy. - Taki piękny uśmiech. Takie ładne ręce. Uwielbiam 
patrzeć na twoje ręce. Uwielbiam sposób, w jaki się poruszasz. Jesteś 
cudowny. - Wszystko wyglądało jak w setkach jego snów na jawie, ale o wiele 
bardziej intensywne, zbijające z tropu i wspaniałe. Ocierała się o niego z 
brutalną, zmysłową rozkoszą, prawie jak kotka. Czuł w dłoniach szorstkość 
jej wełnianej sukienki. Zapach jej włosów nie mógł być tylko snem, ani 
gorący, wilgotny oddech jej ust. A ponad wszystko jaśniał niewyobrażalny 
cud, że to działo się naprawdę. Stali przy trzeszczącym kominku, obejmując 
się ciasno, całując się, wypowiadając ułamki niemądrych zdań, szepcząc, 
śmiejąc się i znowu całując, całując do utraty tchu.
  Natalia wyrwała się z jego ramion, odbiegła parę kroków i zwróciła do 
niego z płonącym wzrokiem.
  - Więc to tak. Musiałam to zrobić, inaczej bym umarła. Nigdy w życiu, 
Byron, nie czułam tak szalonego pociągu, jak do ciebie. Walczyłam z tym i 
walczyłam, bo to jest cholerne nic dobrego, i ty o tym wiesz. Jesteś 
zaledwie chłopcem. Nie chcę tego. Nie z chrześcijaninem. Nigdy więcej. A 
poza tym... - Ukryła twarz w dłoniach. - Ach. Ach! Nie patrz na mnie tak, 
Briny. Wyjdź z mojej sypialni. - Byron na uginających się nogach zrobił 
ruch w stronę drzwi. Chciał być miłym dla niej.
  - Chryste, ależ ty jesteś gentlemanem - wyjąkała, złapawszy oddech. - To 
jedna z twoich niewiarygodnych cech charakteru. Może jednak zostaniesz? Mój 
miły, mój ukochany, nie chcę cię wyrzucać, chcę jeszcze z tobą rozmawiać, 
ale chcę też oprzytomnieć, to wszystko. I nie chcę popełnić żadnego błędu. 
Zrobię wszystko, co zechcesz. Uwielbiam cię.
  Widział ją stojącą przy świetle kominka w długiej wełnianej sukience, w 
typowej dla niej pozie: przegiętą, z rękami założonymi na piersiach i jedną 
nogą odstawioną na bok. Był kompletnie oszołomiony szczęściem 
przekraczającym wszelkie wyobrażenie i przepełniony wdzięcznością za to, że 
żyje. 
  - Posłuchaj... czy zgodziłabyś się wyjść za mnie za mąż?
  Natalii oczy wyszły na wierzch, otworzyła usta ze zdumienia. Byron nie 
mógł się powstrzymać i na widok tak komicznej miny wybuchnął śmiechem, na 
co ona też się szaleńczo roześmiała. Podeszła, prawie się na niego rzuciła, 
bez przerwy zanosząc się śmiechem tak gwałtownym, że z trudem udało się jej 
go pocałować.
  - Boże wszechmogący - wyjąkała oplótłszy go ramionami - ty jesteś 
niewiarygodny. Dwie propozycje małżeńskie dla pięknej Jastrow jednego dnia! 
Ani śladu deszczu, jest tylko ulewa, tak?
  - Mówię poważnie - odpowiedział. - Nie wiem, z czego się śmiejesz. Chcę 
się z tobą ożenić. Oczywiście to może wyglądać niedorzecznie, ale jeśli 
mnie naprawdę kochasz...
  - To jest niedorzeczne - powiedziała Natalia, przyciskając usta do jego 
policzka. - Niedorzeczne ponad wszelkie wyobrażenie, ale gdy chodzi o 
ciebie, kompletnie tracę głowę, a może... No, dobrze, nikt w każdym razie 
nie może powiedzieć, że jesteś chłopcem bez zarostu, na pewno nie! Kłujesz 
jak tarka. - Pocałowała go znowu, mocno, i opuściła ramiona. - Pierwsza 
myśl była słuszna. Wyjdź. Dobranoc, kochanie. Wiem, że mówisz serio i 
jestem do głębi wzruszona. Jedyna rzecz, której nam nie brak w tym 
zapomnianym przez Boga i ludzi miejscu, jest czas. Cały czas, jaki 
istnieje. 
  Na wąskim łóżku, w maleńkim pokoiku na poddaszu, pogrążonym w ciemności, 
leżał Byron z szeroko otwartymi oczami. Przez chwilę słyszał kroki Natalii 
piętro niżej, po czym w domu zapanowała cisza. Na ustach czuł smak ust 
Natalii. Jego dłonie pachniały jej perfumami. Za oknem, w dolinie, ryk 
osłów odbijał się echem od stoków wzgórz, kogut, któremu coś się 
pomieszało, powitał świt o kilka godzin za wcześnie, szczekały psy. Z 
szumem nadleciał wiatr i rozległo się długie bębnienie deszczu o dachówki. 
Po chwili woda zaczęła kapać z sufitu do wiadra ustawionego koło łóżka, pod 
największym przeciekiem. Deszcz ustał, przez okrągłe okienko wpadł do 
pokoju słaby, błękitny promień księżyca; pluskanie w wiadrze ucichło, a 
Byron nadal leżał z otwartymi oczami, usiłując uwierzyć, że to wszystko 
prawda, próbując oddzielić swe półroczne marzenia i fantazje od wspomnienia 
chwili, gdy Natalia Jastrow oszołomiła go czułościami. Zaczął się 
gorączkowo zastanawiać, co teraz powinien uczynić. W oknie stała już 
fioletowa jasność, gdy zasnął wśród zamętu pomysłów i decyzji, wahających 
się od wstąpienia do szkoły medycznej, przez pisanie nowel, do pracy w 
bankowości w Waszyngtonie. Dalsi kuzyni jego matki kierowali tam bankiem.
  
  
  - Witaj, Natalio.
  - O, cześć. Dobrze spałeś?
  Gdy wpadł do biblioteki, była prawie jedenasta. Byron był patentowanym 
śpiochem, ale nigdy jeszcze nie zjawił się do pracy tak późno. Na biurku 
Natalii leżały trzy otwarte książki, a ona pośpiesznie pisała na maszynie. 
Obdarzyła go jednym płomiennym spojrzeniem i pisała dalej. Na swoim biurku 
Byron znalazł stertę kartek pierwszej wersji książki, całkiem pobazgranych 
odręcznymi poprawkami doktora. Była do nich przyczepiona notatka czerwoną 
kredką: Proszę, przygotuj dla mnie ten materiał do lunchu.
  - A.J. zajrzał tutaj dziesięć minut temu i wydawał paskudne dźwięki - 
ostrzegła Natalia.
  Byron policzył kartki.
  - Będzie wydawał jeszcze paskudniejsze podczas lunchu. Przepraszam, ale 
nie zmrużyłem oka aż do świtu.
  - Naprawdę? - Natalia uśmiechnęła się.- A ja spałam wprost znakomicie.
  Szeleszcząc papierem i kalkami Byron wziął się do roboty, wytężając 
wzrok, by odczytać bazgroły Jastrowa. Jakaś ciepła dłoń przesunęła się po 
jego włosach i zatrzymała na karku. - Spójrzmy na to. - Natalia stała nad 
Byronem, przyglądając mu się z pełnym miłości rozbawieniem. Nad lewą 
piersią miała przypiętą do starej brązowej sukienki złotą broszkę z 
purpurowymi kamieniami, którą dostała w Warszawie. Nigdy przedtem jej nie 
nosiła. Przejrzała stronice i zabrała parę z nich.
  - Biedny Briny, czemu nie mogłeś spać?. Nie przejmuj się, pisz jak 
szatan, ja też tak zrobię.
  Nie udało im się ukończyć pracy przed lunchem, wtedy jednak okazało się, 
że doktor Jastrow ma co innego na głowie. W południe zajechała przed dom z 
grzechotem żwiru na podjeździe ogromna lancia. Byron i Natalia usłyszeli 
dźwięczny głos Toma Searle'a i ciepły, głośny śmiech jego żony. Państwo 
Searle, słynni amerykańscy aktorzy, od piętnastu lat przemieszkiwali w 
willi na pobliskim pagórku. Ona malowała i zajmowała się ogrodem, on 
murarstwem i gotowaniem. Nieustannie zaczytywali się starymi sztukami, 
nowymi sztukami i powieściami, nadającymi się do przerobienia na sztuki. 
Różne znakomitości przybywały do Sieny tylko po to, by się z nimi zobaczyć. 
Dzięki nim Jastrow poznał i rozmawiał z Maughamem, Berensonem, Gertrudą 
Lawrence i Picassem. Emerytowany profesor wyższej uczelni byłby płotką 
między tymi grubymi rybami, ale sukces "Żydowskiego Jezusa" otworzył mu 
drogę do ich towarzystwa. Uwielbiał należeć do grupy znakomitości, chociaż 
narzekał, że mu to przeszkadza w pracy. Często jeździł z państwem Searle do 
Florencji na spotkania z ich przyjaciółmi. Natalia i Byron pomyśleli więc, 
że i tym razem małżeństwo wpadło tutaj, by go zabrać ze sobą. Ale zszedłszy 
na lunch spotkali A.J. samotnego w salonie, kichającego, z zaczerwienionym 
nosem, i wymachującego pustym kieliszkiem po sherry. Zrzędził, że tak późno 
przychodzą, choć w rzeczywistości byli nieco wcześniej niż zwykle.
  Gdy skończyli lunch, podczas którego doktor ani razu nie przemówił, 
Jastrow kichnął, wytarł nos i powiedział:
  - Tom i jego żona wyjeżdżają. Po prostu wyjeżdżają. Przyjechali się 
pożegnać.
  - O? Czy wystawiają nową sztukę? - spytała Natalia.
  - Wynoszą się. Zabierają cały swój kram. Wywożą wszystko do Stanów.
  - Ale przecież ich umowa najmu nie wygasła... ile jeszcze im pozostało? 
Pięć lat?
  - Siedem. Zrzekli się umowy. Oświadczyli, że nie mogą ryzykować utknięcia 
tutaj, jeśli wojna się rozszerzy. - Jastrow markotnie pogładził brodę. - Na 
tym właśnie polega różnica między kupnem i najmem. Po prostu sobie 
wyjeżdżasz. Nie łamiesz sobie głowy, co się stanie z domem. Muszę przyznać, 
że swego czasu namawiali mnie, abym ten dom tylko wynajął. Powinienem był 
się ich posłuchać. Ale cena sprzedaży była tak niska!
  - A więc, profesorze, jeśli pan uważa, że istnieje niebezpieczeństwo, 
przede wszystkim powinien pan myśleć o własnej skórze.
  - Nie mam takich obaw. Oni też nie mają. Dla nich to kwestia interesu. 
Kawę wypijemy w cytrynowym domku. - Potrząsnął głową, okazując irytację i 
zamilkł.
  Z cytrynowego domku, długiej oszklonej budowli ze zwykłym klepiskiem, 
pełnej drzewek cytrusowych w donicach, otwierał się wspaniały widok na 
panoramę miasta i obłe brunatne pagórki. Drzewka, osłonięte przed zimnymi, 
wiejącymi przez wąwóz wiatrami, dobrze się rozwijały w pełnym świetle 
słonecznym i przez całą zimę kwitły i owocowały. Wbrew wszelkim opiniom 
lekarskim Jastrow był przekonany, że słodki, duszny zapach kwiatów 
pomarańczowych i cytrynowych jest dobry na astmę, która go atakowała, gdy 
był zły lub zdenerwowany. Być może dlatego, że w to wierzył wydawało się to 
działać. Gdy pili kawę, przestał sapać. Gorące słońce przywróciło mu dobry 
humor.
  - Przepowiadam, że wkrótce przypełzną tutaj z podkulonymi ogonami i 
trzema furgonami mebli, wtaczającymi się na pagórek - oświadczył. - 
Przypominają mi ludzi, którzy uciekają z Martha's Vineyard na pierwszą 
wiadomość o huraganie. Przebyłem tam cztery huragany i te przedstawienia 
świetnie mnie ubawiły.
  - Jest okropnie wstrząśnięty - powiedziała Natalia, gdy wyszedł z domku.
  - Mam nadzieję, że teraz i on się szybko stąd wytrząśnie.
  - Kochanie, jeśli A.J. się z niego wyprowadzi, ten dom obróci się w 
ruinę.
  - No i co z tego?
  - Ty nigdy nie miałeś nic na własność, prawda, Briny? Ani nie 
oszczędzałeś pieniędzy. Gdybyś to robił, potrafiłbyś zrozumieć Aarona.
  - Posłuchaj, Natalio. W późnym okresie życia A.J. trafiła się gratka, 
stracił głowę i kupił sobie za grosze wielką włoską willę w samotnym 
górskim miasteczku. W porządku. A gdyby teraz ten dom opuścił? Jeśli 
wystawi go na sprzedaż, coś za to dostanie. Może też wyjechać, wrócić po 
wojnie i dom przywrócić do porządku. Albo po prostu o nim zapomnieć i 
pozwolić mu się rozlecieć. Łatwo przyszło, łatwo poszło.
  - Dla ciebie to wszystko takie proste - powiedziała.
  Siedzieli obok siebie na białej kanapie z wikliny. Spróbował ją objąć.
  - Przestań - powiedziała, łapiąc oddech i odsuwając jego rękę. - To też 
jest zbyt proste. Słuchaj uważnie, Byron. Ile masz lat? Masz już 
dwadzieścia pięć? Ja mam dwadzieścia siedem.
  - Jestem dość stary, jak na ciebie, Natalio.
  - Dość stary jak na co? Na to, by ze mną spać? Nie mów głupstw. Problem 
polega na tym, co zrobisz z sobą. Ja w każdej chwili mogę znaleźć zajęcie 
na uniwersytecie. Dyplom już mam niemal od roku, a moja praca dla formalnej 
obrony tytułu jest na ukończeniu. A ty co masz w zapasie? Uśmiech, który 
doprowadza mnie do szaleństwa i bujną czuprynę. Jesteś dzielny, jesteś 
dobry, ale tutaj po prostu przywiał cię wiatr. A zostałeś tylko ze względu 
na mnie. Zabijasz czas i nie masz żadnych kwalifikacji.
  - Natalio, a co byś powiedziała, gdybyś została żoną bankiera?
  - Żoną kogo? Bankiera??
  Opowiedział jej o swoich krewnych i ich banku w Waszyngtonie. Z rękami 
złożonymi na kolanach uśmiechnęła się do niego radośnie, z twarzą 
rozjaśnioną blaskiem słońca.
  - Jak ci się to podoba? - zapytał.
  - Och, wspaniale. Wreszcie zacząłeś poważnie myśleć o życiu. Poważny, 
solidny biznes, prawda? Powiedz mi coś.
  - Co takiego?
  - Powiedz mi, kiedy zdecydowałeś, że mnie lubisz?
  - Nie chcesz przedyskutować tego pomysłu z bankiem?
  - Oczywiście, kochanie. Wszystko we właściwym czasie. Więc kiedy to było?
  - Dobrze, powiem ci. Gdy zdjęłaś okulary przeciwsłoneczne.
  - Okulary? Kiedy to było?
  - Ależ pierwszego dnia, gdy przyjechaliśmy ze Slote'em do willi. Nie 
pamiętasz? W samochodzie miałaś te wielkie ciemne okulary, ale w domu je 
zdjęłaś i wtedy zobaczyłem twoje oczy.
  - I co dalej?
  - Pytałaś mnie, kiedy się w tobie zakochałem. Więc ci mówię.
  - Przecież to kompletny absurd. Jak wszystko zresztą, co mówisz i robisz. 
Co wtedy o mnie wiedziałeś? A poza tym musiałam mieć oczy zupełnie 
przekrwione. Nie spałam do czwartej rano, bo miałam piekielną awanturę z 
Lesliem. Odniosłam wrażenie, że jesteś niczym i nic mnie nie obszedłeś. A 
teraz posłuchaj, tak szczerze mówiąc, ty nie chciałbyś zostać bankierem, 
prawda?
  - Noooo - odpowiedział, szczerząc zęby w zakłopotaniu - myślałem jeszcze 
o czymś. Ale nie śmiej się ze mnie.
  - Nie będę.
  - Myślałem o służbie zagranicznej. Jest ciekawa i potrzebna krajowi.
  - Ty i Leslie w tej samej służbie. Ale kabała. - Wzięła go za rękę 
matczynym ruchem, co zmartwiło Byrona. - Briny, kochanie, ta cała poważna 
rozmowa nie bardzo musi cię bawić.
  - Jest okay. Mówmy o tym dalej.
  Przez chwilę siedziała zamyślona, trzymając jego dłoń na swym kolanie, 
jak wówczas w samochodzie ambasadora szwedzkiego.
  - Może lepiej powiem ci, co naprawdę myślę. Cały kłopot w tym, że ty 
jednak masz kwalifikacje. Jesteś oficerem marynarki.
  - To jedyne, kim nie jestem, i jedyny zawód, którego zdecydowałem nie 
obierać. 
  - Masz stopień oficerski.
  - Najniższy z możliwych w rezerwie. To jest nic.
  - Jeśli wojna będzie się toczyć dalej, prawdopodobnie zostaniesz powołany 
do służby czynnej. Pozostaniesz w niej przez lata. I wreszcie, na koniec, 
zostaniesz marynarzem, przez zwykłą inercję, z powodu tradycji rodzinnej i 
upływu czasu.
  - W każdej chwili mogę zrzec się mego stopnia oficera rezerwy. Czy mam to 
zrobić?
  - A jeśli weźmiemy udział w wojnie? Co wtedy? Będziesz walczył?
  - W takim wypadku nie pozostaje nic innego.
  Położyła mu rękę na głowie i pociągnęła za włosy.
  - Tak, ty myślisz w taki właśnie sposób. A ja kocham cię za to i za wiele 
innych rzeczy. Ale, Byronie, nie będę żoną oficera marynarki wojennej. Nie 
potrafiłabym wymyślić dla siebie głupszego i okropniejszego sposobu życia. 
Nie wyszłabym też za mąż za pilota oblatywacza, ani za aktora. Czy ty to 
rozumiesz?
  - Mówię ci, że nie ma sprawy. Nigdy nie będę oficerem marynarki... co, do 
diabła? Co się stało? Czemu płaczesz?
  Z uśmiechem otarła łzy z twarzy wierzchem dłoni.
  - Och, zamknij się. To zupełnie zwariowana rozmowa. Im bardziej staram 
się mówić rozsądnie, tym głupsza się staję. Wiem tylko, że zupełnie 
oszalałam na twoim punkcie. A jeśli to jest bez przyszłości, to co mnie to 
obchodzi? Najwyraźniej świetnie mi się wiedzie w sprawach bez przyszłości. 
Nie, nie teraz, miłość, naprawdę nie... - Ostatnie słowa powiedziała 
resztką tchu, gdy Byron zdecydowanym ruchem wziął ją w ramiona.
  W zasięgu wzroku nie było nikogo. Za szkłem widać było tylko panoramę 
wzgórz i miasta, a wewnątrz cytrynowego domku panowała cisza i ciężki, 
słodki zapach kwiatów. Całowali się długo, dotykając się, trzymając i 
obejmując. Natalia spojrzała w górę. Za szybą, oparty na taczce pełnej 
odciętych gałązek stał ogrodnik Giuseppe i przyglądał się im. Łypiąc 
pijacko zezowatym okiem, obtarł rękawem swetra kulfoniasty nos i sprośnie 
puścił do nich oko.
  - Jezu Chryste - powiedziała, ze złością obciągając spódnicę. 
  Ogrodnik wyszczerzył rzadkie zepsute zęby i popchnął taczkę przed siebie. 
Byron siedział zaczerwieniony, oszołomiony i rozczochrany, gapiąc się w 
ślad za ogrodnikiem.
  - No, to koniec z naszą małą tajemnicą, najdroższy. Całować się i ściskać 
pod szkłem! Co się ze mną stało? To wszystko jest tylko zwykłym, zwierzęcym 
pożądaniem dwojga ludzi, którzy zbyt długo byli rozdzieleni. - Zerwała się 
na równe nogi i złapała Byrona za rękę. - Ale kocham cię. Nic na to nie 
mogę poradzić. I nie chcę nic na to poradzić. Och, ten łajdak Giuseppe! 
Chodź, wracamy do tłuczenia kamieni. Tak trzeba.
  Gdy weszli do domu, doktor zawołał ze swego gabinetu:
  - Natalio, gdzie jest twój list? Czy mogę go przeczytać?
  - Jaki list, A.J.? Nie dostałam żadnej poczty.
  - Jesteś pewna? Ja dostałem od twojej matki. Twierdzi, że napisała ci 
osobno, o wiele dłuższy. Przeczytaj ten. To ważne.
  Pomachał w powietrzu cienką kartką listu lotniczego. Byron poszedł na 
górę.
  W liście matki Natalii do Aarona było tylko parę linijek nakreślonych 
bezosobowym charakterem pisma, którego ją nauczono w państwowej szkole 
średniej w Manhattanie.
  Drogi Aaronie,
  Oboje będziemy wdzięczni, jeśli skłonisz Natalię do powrotu do domu. 
Louis ciężko przeżył tę historię z jej podróżą do Polski. Doktor sądzi 
nawet, że to mogło być powodem jego ataku. Napisałam Natalii wszystko na 
ten temat. Możesz przeczytać tamten list, nie ma sensu, bym powtarzała całą 
tę okropną historię. Patrząc na to z pewnego oddalenia, uważam, że mieliśmy 
wielkie szczęście. Louisowi, jak się zdaje, nie grozi bezpośrednie 
niebezpieczeństwo, ale doktor nie chce nam nic więcej powiedzieć.
  Zastanawiamy się, jak długo zamierzasz pozostawać we Włoszech. Czy nie 
uważasz że to niebezpieczne? Wiem, że przez te wszystkie lata Ty i Louis 
nie byliście w kontakcie, niemniej jednak on się o Ciebie bardzo martwi. 
Jesteś jego jedynym bratem.
  Ucałowania
  Zofia i Louis
  Natalia przerzuciła całą pocztę na swym biurku, ale dla niej był tylko 
jeden list, od Slote'a. Podniósłszy głowę znad swej pracy Byron zauważył 
jej przygnębiony wyraz twarzy.
  - Co się stało, Natalio?
  - Chodzi o mego ojca. Pewnie będę musiała wyjechać.
  
  
  List do Natalii od matki nadszedł dopiero w dwa dni później.
  Tymczasem dziewczyna zaczęła zachowywać się nieco powściągliwiej wobec 
Byrona, chociaż nadal nosiła broszkę i patrzyła na niego gorącym wzrokiem.
  Długi i dość gorączkowy opis ataku serca ojca zaniosła doktorowi 
Jastrowowi, który pił herbatę przy kominku w pracowni, okutany szalem. 
Przeczytał, potrząsnął głową ze współczuciem i zwrócił list Natalii. 
Patrząc w ogień i sącząc herbatę powiedział: 
  - Sądzę, że powinnaś pojechać.
  - Och, tak przypuszczam. Właściwie już jestem spakowana.
  - Na co Louis ostatnio chorował? Czy to było coś poważnego?
  Dwaj bracia pozostawali w oziębłych stosunkach, Natalia nie wiedziała 
więc, czemu złamanie uzgodnionego bez słów między nią i Aaronem milczenia 
na temat ojca było dla niej tak niemiłe i krępujące.
  - Nie, nic poważnego. Choroba polegała na tym, że powiedziałam im, iż 
jestem zakochana w Lesliem. Papa straszliwie zasłabł, miał trudności z 
oddychaniem i na chwilę stracił przytomność. Ale wtedy nie pojechał do 
szpitala.
  Jastrow w zamyśleniu przebierał w brodzie palcami.
  - A ma tylko sześćdziesiąt jeden lat. Wiesz, Natalio, kwestia 
dziedziczności w waszej rodzinie staje się coraz bardziej niepewna. W 
rodzinie matki większość umierała wkrótce po pięćdziesiątce. Ale dwóm 
braciom ojca udało się dożyć przeszło dziewięćdziesiątki, a on sam osiągnął 
osiemdziesiąt osiem. Mam takie same zęby jak ojciec. Doskonałe zęby. A 
Louis zawsze miał kłopoty z zębami, podobnie jak mama. - Jastrow zauważył 
wreszcie, że dziewczyna przygląda mu się z ponurym zainteresowaniem. Obu 
rękami zrobił przepraszający gest. - Myślisz sobie, jakim egocentrycznym 
potworem jest stary A.J.
  - Myślałam zupełnie o czym innym.
  Jastrow nałożył bawełniane rękawiczki, by pogrzebać w ogniu i dorzucić 
nowe polano. Był bardzo próżny na punkcie swych małych, pięknie 
ukształtowanych dłoni.
  - Ty już nie wrócisz. Wiem o tym. Życie tutaj stanie się trudne. Być może 
mógłbym pojechać do Nowego Meksyku czy Arizony. Ale to takie nudne, suche i 
pozbawione kultury miejsca. Sama myśl, że musiałbym tam próbować pisać...! 
- Wydał głębokie westchnienie, prawie jęk. - Niewątpliwie moje książki nie 
są aż takie ważne, lecz ta praca utrzymuje mnie przy życiu.
  - Twoje książki są ważne, A.J.
  - Naprawdę? Czemu?
  Natalia usiadła i oparła głowę na dłoni, poszukując uczciwej i dokładnej 
odpowiedzi. Po chwili powiedziała: 
  - Oczywiście są one doskonałe do czytania, a często błyskotliwe. Ale nie 
to jest ich wartością. Ich orginalność wynika z ducha. Twoje książki są 
bardzo żydowskie. W wiarygodny i niesentymentalny sposób, w swej treści i 
podejściu. Dzięki nim przynajmniej dowiedziałam się, ile chrześcijaństwo 
zawdzięcza temu dziwacznemu, małemu plemieniu, do którego należymy. 
Zadziwiające, jak wiele z tego zdołałeś przenieść nawet do książki o 
Konstantynie.
  Jej słowa przedziwnie wpłynęły na Aarona Jastrowa. Uśmiechnął się 
drżącymi wargami, oczy zaszły mu mgłą i zupełnie nagle nabrał uderzająco 
żydowskiego wyglądu: usta, nos, wyraz twarzy, miękkie białe dłonie złożone 
na brodzie, wszystko to było cechami charakterystycznymi dla małego, 
siedzącego bez kapelusza rabina. Odezwał się drżącym, cichym głosem:
  - Oczywtiście doskonale wiesz, co powiedzieć, aby mi sprawić przyjemność.
  - To ty t				
 tak myślisz, Aaronie.
  - Niech cię Bóg błogosławi. Przekształcałem się w poganina, materialistę 
i hedonistę, aż w końcu zakochałem się we wspaniałości chrześcijaństwa i 
samego Jezusa, już dawno, dawno temu. Ale to w najmniejszym stopniu nie 
przeszkodziło mi pozostać Żydem. Nikt w rodzinie nie zaakceptuje takiego 
stanowiska, a twój ojciec w żadnym wypadku. Tak bardzo jestem ci wdzięczny, 
że ty to potrafisz. Naprawdę uważam, że książki o Konstantynie i o Lutrze 
dopełnią obrazu. Chcę, żeby zostały napisane. Na swój sposób daję 
świadectwo prawdzie, tak jak moi rabiniczni przodkowie robili to na swój. 
Chociaż niewątpliwie byliby przerażeni z mego powodu. - Uśmiechnął się, a 
jego oczy zaczęły błyszczeć. - Jak długo po twoim wyjeździe pozostanie tu 
Byron? Już sama jego obecność mnie uspokaja.
  - Daj mu podwyżkę. To go przekona bardziej niż cokolwiek innego. Nigdy 
przedtem nie zarabiał ani grosza.
  Jastrow wydął wargi, otworzył szeroko oczy i skłonił na bok głowę. Wiele 
lat pobytu we Włoszech nauczyło go takiej mimiki.
  - Muszę obecnie liczyć się z pieniędzmi. Zobaczymy. Mam również mocne 
przekonanie, że gdy tylko wrócisz do Stanów, wyjdziesz za Lesliego i... nie 
rumień się i nie rób takiej skromnej miny. Trafiłem w sedno?
  - Mniejsza o to, A.J.
  - Jestem pewien, że gdyby Byron o tym wiedział, chętniej by tu został. - 
Jastrow uśmiechnął się do dziewczyny, gładząc brodę z zadowoleniem.
  - Dobry Boże, Aaron! Czy oczekujesz, że ja powiem Byronowi Henry'emu, że 
wychodzę za Slote'a tylko po to, aby został z tobą?
  - Ależ kochanie, kto miał na myśli coś podobnego? Zaczekaj... chciałem 
tylko powiedzieć... - Jastrow wyciągnął rękę patrząc w ostatecznym 
zdumieniu za Natalią, która odwróciła się na pięcie i wyszła.
  
  20
  
  - Jasny gwint! - wykrzyknął Byron. - Albo to mój ojciec, albo jego 
sobowtór.
  - Gdzie? - spytała Natalia. - Jej samolot był opóźniony, siedzieli więc 
przy stoliku przed kawiarenką na rzymskim lotnisku, pijąc kawę. Była to ta 
sama kawiarenka, w której jedli lunch przed odlotem do Warszawy.
  - Tam dalej, w otoczeniu karabinierów.
  Wskazał grupę ludzi opuszczających terminal w towarzystwie sześciu 
okazujących niezwykłe względy policjantów. Niektórzy z mężczyzn byli w 
zielonych mundurach włoskiej służby zagranicznej. Uwagę Byrona zwrócił 
niski, barczysty człowiek w garniturze marengo i miękkim kapeluszu. Wstał z 
miejsca ze słowami: - Czy to może być on? Ale czemuż, u diabła, nie napisał 
albo nie zatelegrafował do mnie, że przyjeżdża do Włoch? Muszę się 
przyjrzeć.
  - Briny!
  Byron, gotów już do skoku za grupą, zatrzymał się jak wryty.
  - Tak?
  - Jeśli to twój ojciec... Cała się lepię i jestem zakurzona po tej 
okropnej podróży pociągiem, a on jest, jak widać, zajęty. - Natalia, zawsze 
tak pewna siebie, była zmieszana i zdenerwowana we wzruszający, żałosny 
sposób. - Nie spodziewałam się tego. Wolałabym go spotkać kiedy indziej.
  - Najpierw zobaczymy, czy to on.
  W chwili, gdy grupa zbliżała się już do drzwi wyjściowych, Victor Henry 
usłyszał za sobą głos:
  - Tato! Tato! Zaczekaj!
  Poznając głos, Pug odwrócił się, pomachał ręką i poprosił swą eskortę z 
ministerstwa, by na niego poczekano.
  - D'accordo. - Włoch uśmiechnął się i skłonił, przyglądając się badawczo 
śpieszącemu za nimi młodemu człowiekowi. - Zajmę się pana bagażem, 
komandorze, i poczekam na pana na zewnątrz. Mamy mnóstwo czasu.
  Ojciec i syn serdecznie uścisnęli sobie dłonie.
  - No i co tam? - spytał Victor Henry, patrząc na Byrona ze wzruszeniem, 
które udałoby mu się ukryć, gdyby nie został zaskoczony.
  - Co się dzieje, tato? Czy nie mogłeś mnie zawiadomić, że przyjeżdżasz?
  - Bo to stało się dość nagle. Miałem zamiar zadzwonić do ciebie dziś 
wieczór. A co ty robisz w Rzymie?
  - Natalia wraca do kraju. Jej ojciec zachorował.
  - O? Czy już odleciała?
  - Nie. Siedzi tam właśnie.
  - To jest ta słynna Natalia Jastrow? Ta w szarym?
  - Nie, trochę dalej, w czerni i w wielkim kapeluszu.
  Victor Henry zauważył w głosie syna nowy ton, ton właściciela. Znikła 
gdzieś apatyczna mina winowajcy, którą Byron miał w Berlinie, zastąpiło ją 
śmiałe spojrzenie i wyprostowane plecy.
  - Świetnie wyglądasz. Zapewne doskonale i szybko pracujesz, a do tego 
masz pełno nowych pomysłów.
  - Cudownie się czuję.
  - Chciałbym poznać tę dziewczynę.
  Nagle ojciec ruszył w jej kierunku, i to tak prędko, że Byron musiał 
podbiec parę kroków. Nie było sposobu, by go zatrzymać. Podeszli do 
Natalii, która siedziała z rękami złożonymi na kolanach.
  - Natalio, to jest tata.
  Te proste słowa postawiły twarzą w twarz dwoje ludzi, którzy byli dwoma 
biegunami życia Byrona. Natalia podała rękę ojcu Byrona i spojrzała mu w 
oczy czekając, aż pierwszy przemówi. Od pierwszego wejrzenia ta zmęczona i 
zakurzona po podróży dziewczyna ze zmizerowaną twarzą i czarnymi oczami 
ujęła Victora. Nie była tą legendarną awanturniczą Żydówką, której obraz 
stworzył sobie w wyobraźni; wyglądała jak zwykła Amerykanka. Lecz 
równocześnie otaczała ją jakaś egzotyczna aura oraz siła i spokojna kobieca 
prezencja. Domyślił się, że Natalia musi się czuć bardzo skrępowana, ale 
potrafi tego nie okazać. Gdy podawał jej rękę, uśmiechnęła się leciutko i w 
tym uśmiechu znalazł się ślad wyraźnego jej uczucia dla Byrona.
  - Współczuję pani z powodu jej ojca - powiedział.
  Schyliła głowę w podziękowaniu.
  - Nie wiem, jak poważny jest jego stan. Ale chcą, żebym przyjechała do 
domu i dlatego jadę. - Jej cichy głos miał jakąś słodycz, przy tym był 
twardy, jak jej spojrzenie.
  - Czy powróci pani do Włoch?
  - Nie jestem pewna. Widzi pan, być może doktor Jastrow także powróci do 
Stanów.
  - Byłoby bardzo rozsądne, gdyby to zrobił, i to możliwie szybko.
  Pug uważnie przyjrzał się dziewczynie, a ona jemu. Gdy oboje przez chwilę 
nie znajdowali właściwych słów, przekształciło się to w rodzaj pojedynku na 
spojrzenia. Po chwili Natalia uśmiechnęła się szeroko i figlarnie, jakby 
chciała powiedzieć: No i dobrze, jesteś jego ojcem, więc nie mam ci za złe, 
że próbujesz wypatrzeć, z kim masz do czynienia. Jak więc ci się podobam?
  To zbiło z tropu Victora Henry'ego. Rzadko zdarzało mu się odnieść 
porażkę w tego rodzaju pojedynku spojrzeń, ale tym razem odwrócił wzrok i 
spojrzał na Byrona. Chłopak śledził wszystko z wielkim zainteresowaniem i 
ze zdziwieniem, że Natalia tak szybko odzyskała pewność siebie.
  - Cóż, Briny - prawie że warknął komandor - muszę się zabierać i nie 
pozwalać tak długo czekać temu typkowi z ministerstwa.
  - Masz rację, tato.
  - Byron mówił mi, komandorze, że zaprzyjaźnił się pan w Berlinie z 
Tudsburym i jego córką. Znam Pamelę.
  - Naprawdę? - Pugowi udało się uśmiechnąć. Natalia w tej chwili próbowała 
stworzyć nieskrępowaną atmosferę towarzyskiej pogawędki, i to mu się 
spodobało.
  - Tak, w Paryżu ona i ja spotykałyśmy się z dwoma chłopcami, którzy mieli 
wspólne mieszkanie. Pamela jest kochana.
  - Owszem, i bardzo oddana swemu ojcu. Ale szalona za kierownicą.
  - O, już przekonał się pan o tym? Kiedyś jechałam jej samochodem z Paryża 
do Chartres i byłam prawie zdecydowana wracać na piechotę. Wystraszyła mnie 
do utraty przytomności.
  - Przypuszczam, że trzeba by czegoś więcej, żeby panią wystraszyć. - Pug 
wyciągnął rękę. - Cieszę się, że panią poznałem, Natalio. Nawet w tak 
przypadkowych okolicznościach. - Niezdarnie, niemal burknięciem dodał: - To 
wiele wyjaśniło. Szczęśliwego lądowania. Leci pani całą drogę?
  - Dostałam miejsce na clipperze odlatującym we czwartek z Lizbony. Mam 
nadzieję, że nas nie zestrzelą.
  - Na pewno nie. Obecnie sytuacja się uspokoiła. Ale dobrze, że opuszczasz 
tę część świata. Do widzenia.
  - Do widzenia, komandorze Henry.
  Victor Henry raptownie odszedł szybkim krokiem. Byron pośpieszył za nim.
  - Briny, a co teraz będzie z tobą? Czy zostajesz w Sienie?
  - Na pewien czas.
  - Czy wiesz, że Warren się zaręczył?
  - O, to już jest oficjalne?
  - Tak. Ślub wyznaczyli na dwudziestego maja, gdy on tylko ukończy 
szkolenie na lotniskowcu. Mam nadzieję, że zaplanujesz powrót do tego 
czasu. Więcej ślubów brata już w życiu nie zobaczysz. Ja sam postaram się o 
urlop.
  - Na pewno przyjadę. Jak mama?
  - Straciła już apetyt. Berlin działa jej na nerwy.
  - Myślałem, że świetnie się tam czuje.
  - Nie jest tam już tak przyjemnie. - Zatrzymali się przy szklanych 
drzwiach terminalu. - Jak długo zostaniesz w Rzymie?
  - Jeśli możemy się spotkać, tato, to zostanę tak długo, aż będziesz 
wolny.
  - To świetnie. Zgłoś się do ambasady, do komandora Kirkwooda. To attache 
morski. Możliwe, że będziemy mogli dziś wieczorem zjeść wspólną kolację.
  - Genialnie.
  - To wspaniała dziewczyna.
  - Czy mogłeś sobie już wyrobić zdanie? - Byron uśmiechnął się niepewnie.
  - Nie wspominałeś, że jest taka piękna.
  - Co? Uczciwie, wcale tak nie myślę. Dokładnie mówiąc, nie aż piękna. 
Zwariowałem na jej punkcie, jak dobrze zresztą wiesz, ale...
  - W jej oczach można utonąć. Jest fantastyczna. Niemniej jednak, nie 
cofam niczego, co ci na ten temat pisałem. A nawet teraz, gdy ją 
zobaczyłem, tym bardziej jestem tego zdania. To dorosła kobieta. - Położył 
dłoń na ramieniu Byrona. - Oczywiście nie chcę cię tym urazić.
  - Kocham ją.
  - Cóż, tej sprawy nie rozstrzygniemy tutaj i do tego w tej chwili. Wracaj 
do niej, niech nie siedzi sama. I zadzwoń do Kirkwooda dziś po południu.
  - Na pewno.
  Natalia czekała z napiętą i wyczekującą miną. Byron padł na krzesło koło 
niej.
  - No, no, ale to był szok! Ciągle nie mogę w to uwierzyć. Wszystko tak 
szybko się stało. Tata wygląda na zmęczonego.
  - Czy wiesz, dlaczego tu przyjechał?
  Byron powoli pokręcił głową.
  - Nie tak go sobie wyobrażałam - powiedziała. - Nie wygląda na surowego, 
wręcz przeciwnie, prawie łagodnie. Ale kiedy zaczyna mówić, można się 
przerazić.
  - Stracił głowę dla ciebie.
  - Byron, nie gadaj bzdur. Spójrz na mnie. Zakurzony kocmołuch.
  - Powiedział wyszukany komplement na temat twoich oczu.
  - Nie wierzę. Co takiego powiedział?
  - Nie powiem ci. To krępujące. Nigdy w życiu nie słyszałem takich słów z 
jego ust. Co za szczęście! Lubi cię. A propos, mój brat się żeni.
  - O? Kiedy?
  - W maju. Narzeczona jest córką kongresmana. I zupełnie jej nie martwi, 
że będzie żoną oficera marynarki! Zróbmy podwójny ślub.
  - Czemu nie? Nie wątpię, że do tej pory zostaniesz dyrektorem banku.
  Uśmiechnęli się, ale nie wyjaśnione kwestie dotyczące ich obojga 
spowodowały, że w ich głosach słychać było ostrość. Gdy głośnik głębokim 
tonem ogłosił odlot samolotu Natalii, obojgu ulżyło. W tłumie, paplających 
i płaczących pasażerów Byron niósł jej ręczny bagaż i trochę kruchych 
prezentów dla rodziny. Natalia zaciskała w dłoni bilet, starając się 
zrozumieć krzyki umundurowanych pracowników lotniska. Byron próbował ją 
pocałować, ale nie bardzo mu to wyszło.
  - Kocham cię, Natalio. 
  Stojąc wśród przepychających się pasażerów, objęła go jedną ręką i 
powiedziała, przekrzykując tumult:
  - Myślę, że to dobrze, że właśnie teraz jadę do domu. Tymczasem zdążyłam 
poznać twego ojca. To było coś! I on mnie polubił? Naprawdę?
  - Zwaliłaś go z nóg, mówię ci. A właściwie czemu nie?
  Tłum zaczął się przepychać do wyjścia na płytę.
  - Jak ja sobie dam radę z tym całym majdanem? Pomóż mi się zebrać, 
najmilszy.
  - Obiecaj, że zatelegrafujesz, jeśli postanowisz nie wracać - powiedział 
Byron, upychając pakunki w jej rękach i pod pachą. - Bo wtedy wsiadam w 
pierwszy samolot do kraju.
  - Tak, zatelegrafuję.
  - I obiecaj, że nie podejmiesz żadnej decyzji, nie zrobisz nic 
drastycznego, póki się nie zobaczymy.
  - Och, Byron, jakiś ty młody! Tyle tych diabła wartych słów. Czy nie 
rozumiesz, jak bardzo cię kocham?
  - Obiecaj!
  Z wilgotnymi, ogromnymi oczami, ze stosem pakunków w rękach, 
zielono-żółtym biletem w palcach, wzruszyła ramionami, roześmiała się i 
powiedziała:
  - Och, do diabła! Obiecuję, ale wiesz, co powiedział Lenin: obietnice są 
jak wafle, po to się je robi, by je łamać. Do widzenia, mój kochany, mój 
najmilszy. Do widzenia, Byron.
  Ostatnie słowa musiała już wykrzyczeć, gdy napierający tłum pasażerów 
poniósł ją ze sobą.
  
  
  Po paru godzinach niespokojnego snu w hotelu komandor porucznik Henry 
nałożył świeżo odprasowany mundur, buty świecące jak lustro i poszedł do 
ambasady. Pod nisko nawisłymi, szarymi chmurami wśród rzędów stolików i 
krzeseł wystawionych na chodnik wzdłuż Via Veneto niewielu klientów 
odważyło się stawić czoła grudniowemu powiewowi chłodu. Brak benzyny omal 
opróżnił z samochodów szeroką aleję. Podobnie do Berlina to stołeczne 
miasto, ukazywało niedostatek i ponurość.
  Komandor Kirkwood już wyszedł z biura. Jego adiutant kancelaryjny wręczył 
Pugowi podłużną, pękatą kopertę. Gdy Henry ją rozerwał, na biurko wypadły 
dwa małe przedmioty: srebrne orły na szpilce, czyli insygnia noszone przez 
pełnych komandorów marynarki wojennej, umieszczane na kołnierzach.
  Komandor William Kirkwood przesyła wyrazy szacunku komandorowi Victorowi 
Henry'emu i ma nadzieję, że znajdzie on czas na kolację o dziewiątej, w 
Osteria dell'Orse.
  P.S. Nosi pan przestarzały mundur. Proszę założyć cztery galony.
  Do listu przyczepiony był pasek ze złotej plecionki oraz odbitka 
Almanachu Floty z wymienionymi nazwiskami nowo mianowanych komandorów, na 
której "Victor Henry" był zakreślony grubą czerwoną kreską.
  Na wypoczętym, amerykańskim piegowatym obliczu kancelisty widniał szeroki 
uśmiech.
  - Gratuluję, komandorze.
  - Dziękuję. Czy mój syn dzwonił?
  - Tak, sir. Przyjdzie na kolację. Wszystko załatwione. Mam świeżo parzoną 
kawę, sir, jeśli chciałby pan wypić filiżankę w biurze komandora.
  - Znakomicie.
  Siedząc w obrotowym krześle attache, Pug kolejno wypił kilka filiżanek 
pachnącego marynarskiego naparu, cudownie smakującego po całych miesiącach 
niemieckiego erzacu. Na biurku ułożył przed sobą orły, Almanach Floty i 
pasek złotego galonu. Jego pobrużdżona twarz miała wyraz spokojny, prawie 
znudzony, gdy kołysząc się na krześle, kontemplował odznaki świeżo 
uzyskanego stopnia. Ale w rzeczywistości przeżywał wzruszenie, podniecenie, 
a ponad wszystko ulgę.
  Od dawna lękał się, że izba promocji w pierwszej turze może go pominąć. 
Zastępcy dowódców na pancernikach i krążownikach, dowódcy eskadr okrętów 
podwodnych i niszczycieli, funkcjonariusze Biura do spraw okrętów i Biura 
do spraw broni i amunicji łatwo mogli ubiec attache. Pierwszym wielkim 
opłotkiem do przeskoczenia podczas wyścigu do stopnia admiralskiego była 
wczesna nominacja na komandora. Tych niewielu oficerów, którzy doczekali 
się awansu na admirałów, stopień komandora musiało łapać w biegu. Wczesny 
awans Victora, te małe, suche, nieodwołalne literki wpisane do akt 
osobowych, były nagrodą za ćwierć wieku sprawnego działania. Był to jego 
pierwszy od dziesięciu lat awans, a dla jego przyszłości - przełomowy.
  Chciałby móc podzielić się tą radosną nowiną ze swą niespokojną duchem 
żoną. Pomyślał, że może po powrocie do Berlina, zorganizują z tej okazji 
wielkie przyjęcie dla pracowników ambasady, korespondentów i 
zaprzyjaźnionych obcych attaches, co rozjaśni mrok, który ciężko zawisł nad 
żydowską rezydencją w Grünewaldzie.
  Znów opadły go myśli na temat Natalii Jastrow, usuwając nawet te o 
awansie. Od chwili przypadkowego spotkania wspominał ją bez przerwy. 
Wystarczyło kilka minut, by mógł zrozumieć, że między synem i tą dziewczyną 
istnieje potężna, może nawet nierozerwalna więź. Ale jak do tego doszło? 
Kobiety w rodzaju Natalii Jastrow, gdy już wyszły z okresu pierwszej 
młodości, miewały raczej skłonność do małżeństwa z mężczyznami bliskimi 
jego własnego wieku. Raczej nie sięgały w dół i nie wyciągały z kołyski 
takich wyrostków jak Byron. Natalia była o wiele dojrzalsza i mądrzejsza 
niż Janice, która wychodziła za starszego brata Byrona. Już z tych tylko 
powodów byłaby to niedobrana para, co dawałoby zresztą do myślenia na temat 
jej rozsądku i rozwagi. Ale nad wszystkim innym groźnie majaczył problem 
jej żydowskiego pochodzenia.
  Victor Henry nie był bigotem, a przynajmniej tak o sobie sądził. Jego 
toczące się w bardzo wąskich ramach życie niewiele dało mu okazji do 
kontaktów z Żydami. Był oschłym realistą, a cała ta sprawa zapowiadała 
kłopoty. Jeśli miał się doczekać półżydowskich wnuków, to cóż, mając taką 
matkę będą zapewne ładne i inteligentne. Ale Pug był zdania, że jego syn 
nie dorósł do tego, by sobie dawać radę z takimi komplikacjami życiowymi i 
zapewne nigdy nie dorośnie. Opanowanie i odwaga, którą odznaczał się Byron 
w Warszawie, są znakomitymi cechami charakteru dla sportowca czy zawodowego 
wojskowego. Ale w życiu codziennym niewiele znaczą w porównaniu z ambicją, 
pracowitością i zdrowym rozsądkiem.
  - Przyszedł pan Gianelli, sir - rozległ się głos podoficera poprzez 
głośnik łączności wewnętrznej.
  - Doskonale. - Victor Henry jednym ruchem ręki zwinął odznaki stopnia i 
wsadził je do kieszeni spodni. Nie czuł się nawet w przybliżeniu aż tak 
szczęśliwy, jak przypuszczał niegdyś, że będzie, gdy otrzyma awans na 
komandora.
  
  
  Bankier z San Francisco ubrał się w elegancki, dwurzędowy szary garnitur 
w szeroko rozstawione białe prążki, z nadmiernie wielkimi, w angielskim 
stylu, klapami marynarki. Wnętrze jego zielonego rolls-royce'a pachniało 
mocną wodą kolońską.
  - Mam nadzieję, że miał pan równie przyjemną drzemkę, jak ja - 
powiedział, zapalając bardzo długie cygaro. Wszystkie jego gesty tchnęły 
spokojem, wszystkie szczegóły jego osoby: manicure, pierścienie, koszula, 
krawat - pewnością siebie, jaką daje bogactwo. Pomimo to był podniecony i 
trochę zdenerwowany. - A więc rozmawiałem już z ministrem spraw 
zagranicznych. Zna pan hrabiego Ciana? Pug potrząsnął przecząco głową. - 
Znam go dobrze i od lat. Jest już pewne, że przyjdzie na przyjęcie, a 
stamtąd zabierze mnie do Palazzo Venezia. A teraz, co z panem? Jakie ma pan 
instrukcje?
  - Tak długo, sir, jak przebywa pan we Włoszech i Niemczech, mam udzielać 
panu pomocy i być użytecznym we wszelkim zakresie, jaki uzna pan za 
stosowne.
  - Czy pan zna włoski?
  - Słabo, mówiąc najoględniej. Jeśli jednak muszę, to potrafię zrozumieć 
gazetę.
  - Szkoda. - Bankier spokojnie rozkoszował się cygarem, spojrzeniem 
półprzymkniętych oczu oceniając Victora Henry'ego. - Niemniej jednak 
prezydent powiedział, że pana obecność na obu spotkaniach może być cenna, 
jeśli obie głowy państw na to się zgodzą. Po prostu druga para oczu i uszu. 
Oczywiście w Karinhall poproszę pana o tłumaczenie. Mój niemiecki jest 
nieco słaby. Wydaje mi się, że dotrzemy się w toku pracy. Całe to zadanie 
jest niezwykłe i nie ma ustalonego protokołu. W zwykłym trybie 
towarzyszyłby mi nasz ambasador.
  - To może po prostu będę panu towarzyszył, jakby to była sprawa 
oczywista? Chyba, że mnie zatrzymają.
  Bankier na kilka sekund przymknął oczy, po czym otworzył je i skinął 
głową.
  - Ach, oto jest Forum. Był pan przedtem w Rzymie? Jedziemy koło Łuku 
Konstantyna. Jakaż masa historii starożytnej w tym jednym miejscu! Sądzę, 
że w owych czasach posłowie przybywali do Rzymu z równie dziwnymi 
zleceniami.
  - Czy przyjęcie odbędzie się w pana apartamentach?
  - Ach nie, trzymam tylko malutkie mieszkanko koło Via Veneto. Mój wuj i 
dwaj kuzyni są tutaj bankierami. Spotkanie odbędzie się w ich miejskiej 
rezydencji, a przyjęcie jest wydane dla mnie. Po prostu będziemy patrzeć, 
jak sprawy się ułożą. Jeśli rozmawiając z Cianem dotknę klapy marynarki 
takim gestem, pan usprawiedliwi się i odejdzie. Jeśli nie, pójdzie pan ze 
mną w taki sposób, jaki pan zaproponował.
  Wszystkie te przygotowania okazały się zbędne, ponieważ na przyjęciu we 
własnej osobie pojawił się Mussolini. Mniej więcej w pół godziny po 
przybyciu Amerykanów zrobił się ruch przy drzwiach olbrzymiej sali z 
marmurowymi kolumnami i energicznym krokiem wszedł Il Duce. Sądząc z 
zamieszania i podniecenia wśród obecnych, nie był oczekiwany. Nawet Ciano, 
błyszczący w zielono-biało-złotym mundurze, wyglądał na zaskoczonego. 
Mussolini okazał się zadziwiająco niskim człowiekiem, niższym od Puga. 
Ubrany był w pomarszczoną tweedową marynarkę, ciemne spodnie, sweter i 
brązowo-białe buty do konnej jazdy. Puga uderzyło natychmiast, że tym 
niedbałym strojem Mussolini chce podkreślić, być może ze względu na efekt, 
jaki to wywrze na Niemcach, swe lekceważenie wobec nieoficjalnego 
wysłannika Roosevelta. Mussolini podszedł do bufetu, jadł owoce, pił 
herbatę i wesoło gawędził z tłoczącymi się wokół niego gośćmi. Spacerował 
po sali z filiżanką w ręku, zamieniając parę słów to z tym, to z owym. 
Przechodząc blisko, raz rzucił okiem na Luigiego Gianelliego, ale poza tym 
nie zwracał uwagi na obu Amerykanów. W takiej scenicznej oprawie Mussolini 
zupełnie nie przypominał wyniosłego despoty o wysuniętej dolnej szczęce i 
demonicznym blasku. Jego wydatne oczy miały w sobie włoską miękkość, 
uśmiechał się szeroko, ironicznie i bardzo światowo. Wszystko to sprawiło 
na Victorze Henrym wrażenie, że oto widzi małego spryciarza, któremu udało 
się wskoczyć w siodło i szalenie się z tego cieszy, ale jego wojowniczość 
jest tylko komedią. Duce nie mógł się pod tym względem równać z 
krwiożerczym Hitlerem.
  Mussolini wyszedł z pokoju w chwili, gdy Pug niezdarnie próbował 
prowadzić rozmowę z ciotką bankiera, obwieszoną biżuterią i mocno 
wymalowaną zwiędłą babiną o wyniosłych manierach, wonieją miętą oddechu i 
niemal całkowitym brakiem słuchu. Ujrzawszy, że podążający za Cianem 
bankier kiwa na niego, Pug przeprosił i poszedł za nimi. We trzech przeszli 
przez ogromne, rzeźbione drewniane drzwi do biblioteki o książęco wysokim 
suficie, wypełnionej tomami oprawnymi w brązową, czerwoną lub niebieską 
skórę ze złoceniami. Za wysokimi oknami otwierał się widok na miasto. Było 
zupełnie niepodobne do zaciemnionego Berlina. Elektryczne światła jarzyły 
się i mrugały w długich szeregach lub tu i ówdzie rozrzuconych grupach.
  Mussolini królewskim gestem zaprosił ich, by usiedli. Bankier znalazł się 
koło niego na kanapie, a Ciano i Victor Henry w fotelach naprzeciw. 
Mussolini chłodno spojrzał na komandora i zwrócił pytający wzrok na 
Gianelliego.
  To spojrzenie natychmiast zmieniło wrażenie, jakie Mussolini wywarł na 
Pugu, a jego samego napełniło mocnym poczuciem, że nie ma pojęcia, o co tu 
chodzi, a do tego jest podejrzany. Poczuł się młodzikiem jak podporucznik, 
który zaplątał się między admirałów. Zięć Duce, siedzący obok, okazały, 
lecz ostrożny hrabia Ciano, nie wywierał na nim takiego wrażenia. Czekał 
tylko, aż ten potężny starszy pan zabierze głos. Teraz z bliskiej 
odległości, Pug mógł dostrzec, jak pobielały włosy Mussoliniego, jak 
głęboko wyryte ma na twarzy zmarszczki człowieka podejmującego decyzje, jak 
żywe są jego duże oczy, w tej chwili lekko przymglone. Ten człowiek może z 
łatwością rozkazać, by dokonano stu morderstw, jeśli będzie trzeba - 
pomyślał Pug. - Był władcą Włoch.
  Komandor tylko w połowie rozumiał to, co bankier mówił wyraźnymi, 
dokładnie dobranymi słowami po włosku. Wyjaśnił od razu, że jego niezwykle 
cenny przyjaciel, Franklin Roosevelt, wyznaczył attache morskiego w 
Berlinie jego pomocnikiem na okres kilku dni, które ma spędzić w Europie; a 
także uprzedził, że Henry będzie jego tłumaczem podczas spotkania z 
Hitlerem. Oświadczył, że stosownie do życzenia Duce, komandor może bądź tu 
pozostać bądź oddalić się. Mussolini spojrzał na Henry'ego jeszcze raz, tym 
razem wyraźnie oceniając go jako człowieka Roosevelta. Jego spojrzenie 
stało się cieplejsze.
  - Czy pan mówi po włosku? - zapytał dobrą angielszczyzną, zaskakując 
kapitana tak niespodzianie, jakby przemówił posąg. 
  - Ekscelencjo, rozumiem w pewnym stopniu. Nie mówię po włosku. Ale ze 
swej strony nie mam nic do powiedzenia.
  Mussolini tak się uśmiechnął, jak przedtem uśmiechał się do gości w 
wielkiej sali.
  - Jeśli dojdziemy do spraw morskich, być może będziemy rozmawiać po 
angielsku. - Spojrzał pytająco na bankiera. - Bene, Luigi?
  Przemówienie bankiera trwało około kwadransa. Ponieważ Pug znał jego 
istotę, trochę rozumiał. Po kilku komplementach Gianelli oświadczył, że nie 
jest dyplomatą i nie ma ani pełnomocnictw, ani umiejętności dyskutowania o 
sprawach państwowych. Przyjechał po to, aby nieformalnie przedstawić Duce 
tylko jedno pytanie w imieniu prezydenta. Roosevelt przysłał prywatną 
osobę, znającą Il Duce, tak aby negatywna odpowiedź nie wpłynęła na 
oficjalne stosunki między Stanami Zjednoczonymi i Włochami. Prezydenta 
zaalarmował tok wydarzeń w Europie, która zmierza ku katastrofie. Jeśli na 
wiosnę wybuchnie wojna na pełną skalę, cały świat mogą ogarnąć okropności, 
jakich nikt nie potrafi przewidzieć. Czy mimo tak późnej pory można jeszcze 
coś zrobić? Roosevelt miał na myśli wysłanie w pilnej, oficjalnej misji 
wysokiego rangą dyplomaty amerykańskiego, kogoś na miarę Sumnera Wellesa 
(Ciano, ze spuszczoną głową, przebierający do tej pory palcami, spojrzał w 
górę na dźwięk tego nazwiska), aby odwiedził szefów wszystkich państw 
pozostających w stanie wojny, być może w końcu stycznia, i zbadał możliwe 
warunki ogólnoeuropejskiego uporządkowania stosunków. Il Duce osobiście 
wystąpił przecież z podobnym apelem w ostatniej chwili, 31 sierpnia, choć 
na próżno. Jeśli jednak przyłączyłby się teraz do prezydenta dla 
doprowadzenia do osiągnięcia tego rodzaju porozumienia, otrzyma w historii 
miejsce jako zbawca ludzkości.
  Mussolini blisko minutę namyślał się z poważną twarzą, opuszczonymi 
ramionami i nieobecnym wzrokiem, przebierając palcami jednej ręki na klapie 
marynarki. Wreszcie oświadczył - przynajmniej tyle Pug był w stanie 
zrozumieć - że polityka zagraniczna Włoch opiera się na Pakcie Stalowym, 
niewzruszonym związku z Niemcami. Jakakolwiek próba, jakikolwiek manewr, 
jakikolwiek trick pomyślany w celu oderwania Włoch od tego sojuszu, 
poniesie porażkę. Porozumienie w Europie zawsze jest możliwe. Nikt bardziej 
niż on tego sobie nie życzy. Jak to przyznał prezydent Roosevelt, on 
osobiście do ostatniej chwili próbował ocalić pokój. Ale w październiku 
Hitler zaproponował bardzo rozsądne porozumienie, zaś alianci odtrącili je. 
W ostatnich latach rząd amerykański był otwarcie wrogi wobec Niemiec i 
Włoch. Włochy także mają poważne żądania, które muszą być częścią 
jakiegokolwiek porozumienia. To sprawy wykraczające poza sferę działania 
Luigiego. Mussolini dodał, że porusza je tylko po to, aby jego bardzo 
pesymistyczny pogląd na powodzenie ewentualnej misji Sumnera Wellesa stał 
się jaśniejszy.
  - Zadałeś mi pytanie, Luigi - zakończył. - Teraz ja cię o coś zapytam.
  - Tak, Duce.
  - Czy jest to inicjatywa prezydenta Roosevelta, czy też działa on na 
prośbę aliantów?
  - Duce, prezydent powiedział mi, że jest to jego własna inicjatywa.
  Ciano odchrząknął, pochylił się do przodu ze splecionymi rękami i spytał:
  - Czy Brytyjczycy i Francuzi wiedzą i aprobują twoją wizytę?
  - Nie, ekscelencjo. Prezydent powiedział, że będzie dokonywał 
nieformalnych sondaży takiego samego rodzaju i w tym samym czasie w 
Londynie i w Paryżu.
  - Czy słusznie uważam - spytał Mussolini - że prasa nie ma na ten temat 
żadnych informacji?
  - To co powiedziałem, Duce, poza tym pokojem znane jest tylko 
prezydentowi i jego sekretarzowi stanu. Moja podróż dotyczy prywatnych 
interesów i tym samym jest poza zasięgiem zainteresowań prasy i taka 
pozostanie.
  - Zgłosiłem już moje głębokie zastrzeżenia - powoli powiedział Mussolini 
bardzo oficjalnym tonem. - Niewielką mam nadzieję, że tego rodzaju 
inicjatywa posłuży jakimkolwiek pożytecznym celom, biorąc pod uwagę 
maniakalną nienawiść brytyjskich i francuskich kół rządzących wobec 
odradzającego się narodu niemieckiego i jego wielkiego Führera. Ale 
podzielam przekonanie prezydenta Roosevelta, że nie należy pomijać 
jakichkolwiek możliwych wysiłków. - Wytrzymał długą, teatralną pauzę, po 
czym ze zdecydowanym skinieniem głową oświadczył: - Jeśli prezydent wyśle 
Sumnera Wellesa z taką misją, przyjmę go.
  Przylepiony do twarzy uśmiech Gianellego ustąpił miejsca prawdziwemu, 
pełnemu dumy i zadowolenia. Wybuchnął pochwałami na temat mądrej i wielkiej 
decyzji Mussoliniego, wyrażając radość, że jego dwie ojczyzny, Włochy i 
Stany Zjednoczone, łączą się dla ratowania świata od tragedii. Mussolini 
wyrozumiale kiwał głową, wyraźnie zadowolony z tej powodzi pochlebstw, 
chociaż machał ze sztuczną dezaprobatą ręką, by uciszyć potok słów 
bankiera.
  Gdy tylko Gianelli zrobił pauzę, wtrącił się Victor Henry.
  - Duce, chciałbym spytać, czy signorowi Gianellemu wolno poinformować o 
tym Führera? Że wyraził pan zgodę na oficjalne przyjęcie misji Sumnera 
Wellesa?
  Mussoliniemu błysnęły oczy, jak niekiedy zdarzało się to admirałom, gdy 
Victor Henry powiedział coś chytrego. Spojrzał na Ciana. Minister w 
doskonałej angielszczyźnie powiedział protekcjonalnym tonem:
  - Führer będzie wiedział o tym na długo przedtem, zanim będą panowie 
mieli okazję mu o tym powiedzieć.
  - Okay - powiedział Henry.
  Mussolini wstał, wziął Gianellego pod ramię i przez oszklone drzwi 
wyprowadził go na balkon. Powiew zimnego powietrza wpadł do pokoju.
  Ciano przygładził gęste czarne włosy białymi dłońmi.
  - I cóż, komandorze, co pan myśli o wielkim zwycięstwie floty niemieckiej 
na południowym Atlantyku?
  - Nigdy o takim nie słyszałem.
  - Naprawdę? Rzymskie radio poda komunikat o siódmej. Pancernik Graf Spee 
przechwycił grupę brytyjskich krążowników i niszczycieli na wodach 
niedaleko Montevideo. Brytyjczycy stracili cztery czy pięć okrętów, a cała 
reszta została uszkodzona. Ta klęska brytyjska zmienia zupełnie równowagę 
sił na Atlantyku.
  Victor Henry był zaskoczony, ale pozostał sceptyczny.
  - A co się stało z Grafem Spee?
  - Lekkie trafienia, które zostaną naprawione w ciągu jednej nocy. Graf 
Spee ma większy tonaż niż jakikolwiek ze spotkanych przezeń okrętów.
  - Czy Brytyjczycy to potwierdzili?
  Hrabia Ciano uśmiechnął się. Był przystojnym młodzieńcem i jasne było, że 
zdaje sobie z tego sprawę. Odrobinę zbyt tęgim i dumnym, jak pomyślał Pug, 
ale wynika to z tego, iż za dobrze mu się wiedzie.
  - Nie, ale Brytyjczycy potrzebowali nieco czasu na przyznanie się do 
zatopienia ich Royal Oak.
  
  
  Kolacja wydana dla uczczenia awansu Victora Henry'ego zaczęła się ponuro 
z powodu wiadomości o Grafie Spee. Obaj attaches ze szklankami whisky w 
rękach wymieniali uwagi czekając, aż pokaże się Byron.
  Komandor Kirkwood oświadczył, że wierzy w całą tę historię, bo przez 
dwudziestolecie po pierwszej wojnie głębokie schorzenie odebrało Anglii 
ducha. Kirkwood z długą szczęką, rumiany na twarzy, z wielkimi zębami, sam 
wyglądał na Anglika. Ale o Wielkiej Brytanii był bardzo złego zdania.
  - Brytyjscy politycy wahali się i płaszczyli ze strachu przed Hitlerem, 
gdy szedł do władzy - oświadczył - ponieważ ich naród nie ma już woli 
walki. Ich flota wojenna to skorupy. Na wiosnę Anglia i Francja zawalą się 
pod natarciem Hitlera. Uważam, że to fatalne - powiedział Kirkwood. - Nasze 
uczucia są oczywiście po stronie aliantów. Ale świat idzie naprzód. Pomimo 
wszystko Hitler zatrzymał pochód komunizmu. Nie martw się, jak tylko 
skończy z aliantami, da bobu Stalinowi. W Finlandii Rosjanie dają 
kompromitujące przedstawienie, nieprawdaż? Dla Wehrmachtu to będzie 
spacerek. W końcu będziemy musieli ułożyć się z Hitlerem, staje się to 
coraz bardziej oczywiste. Po tej stronie wielkiej wody on ma w ręku 
wszystkie karty.
  - Halo, tato. - Byron w sportowej marynarce i spodniach wyglądał 
zdecydowanie nie na miejscu w dostojnej, luksusowej restauracji, gdzie 
połowa gości przyszła w strojach wieczorowych. Henry przedstawił go 
Kirkwoodowi.
  - Gdzie byłeś? Jesteś spóźniony.
  - Obejrzałem film, a potem poszedłem do YMCA na małą drzemkę.
  - I to wszystko, co miałeś do roboty w Rzymie? Obejrzeć film? Cieszyłbym 
się, gdybym miał dla siebie kilka wolnych godzin w tym mieście.
  - No, rozumiesz, byłem zmęczony. - Byron znowu wyglądał jak swoje dawne, 
ospałe wcielenie.
  Kelner podał szampana, a Kirkwood zaproponował toast na cześć komandora 
Victora Henry'ego. 
  - Hej, tato! Cztery paski! Naprawdę?! - Byron skoczył na równe nogi, 
promieniejąc radością z niespodzianki. Chwycił dłoń ojca i wzniósł pełen 
kielich. - Chwała Bogu! Cieszę się, że przyjechałem do Rzymu, choćby tylko 
z tego powodu. Słuchaj, ja wiem, że takich rzeczy się nie mówi, ale do 
diabła z tym. Czy to nie wysuwa cię mocno do przodu, tato?
  Komandor Kirkwood odpowiedział za kolegę:
  - On już dawno był na przedzie. To jest tylko potwierdzenie.
  - A teraz wystarczy jeden fałszywy krok - powiedział Pug sucho i pokręcił 
głową - jeden pechowy przypadek, jeden zagubiony meldunek, jakiś głupek 
przy sterze podczas psiej wachty. Nigdy nie jest się całkowicie bezpiecznym 
na czele aż do przejścia w stan spoczynku.
  - A propos, Byron, a jaka jest twoja sytuacja? - spytał Kirkwood.
  Młody człowiek zawahał się.
  - Jest w korpusie ćwiczebnym oficerów rezerwy - szybko wtrącił Pug. - 
Okazuje zainteresowanie okrętami podwodnymi. Przy okazji, Briny, szkoła 
podwodniaków w New London podwaja zaciąg w maju i przyjmuje wszystkich 
rezerwistów, którzy przejdą przez komisję lekarską.
  Kirkwood uśmiechnął się, przyglądając się Byronowi z odcieniem 
ciekawości.
  - Właśnie jest czas do wejścia na prawach założyciela, Byron. Jak twoje 
oczy? Czy widzisz wyraźnie na dwadzieścia stóp? 
  - Moje oczy są w porządku, ale mam tutaj pracę do wykonania.
  - Jaką pracę?
  - Badanie źródeł historycznych.
  Kirkwood zmarszczył się.
  - On pracuje dla słynnego autora, Aarona Jastrowa. Wiesz, tego, który 
napisał "Żydowskiego Jezusa".
  - Aaa, Jastrow, wiem. Ten profesor ze Sieny. Raz jadłem z nim lunch w 
ambasadzie. Wybitnie zdolny naukowiec. Ma jakieś trudności z powrotem do 
kraju, prawda?
  - Nie, sir, on nie ma trudności - odpowiedział Byron. - On po prostu nie 
chce wracać.
  Kirkwood potarł podbródek.
  - Czy jesteś pewien? Zdaje mi się, że właśnie z tego powodu był w Rzymie. 
Jest jakiś bałagan w jego papierach. Urodził się w Rosji, na Litwie czy 
gdzieś tam i... Cokolwiek z tym jest, uważam, że da się coś zrobić. 
Wykładał w Yale, prawda?
  - Tak, sir.
  - No, to powinien dać stąd dęba, póki jeszcze może. Przecież Niemcy są 
tuż za Alpami. Nie mówiąc już o dawnych antyżydowskich ustawach Benita.
  Victor Henry odjeżdżał do Berlina nocnym pociągiem towarzysząc 
bankierowi. O swych zadaniach w Rzymie nie powiedział nic ani Kirkwoodowi, 
ani synowi, zresztą tamci o nic nie pytali. Po kolacji Byron odwiózł ojca 
taksówką na dworzec, w przedłużającym się milczeniu. Ciążyła im w taksówce 
niewidzialna obecność Natalii Jastrow i żaden z nich nie chciał zaczynać 
rozmowy na ten temat. Gdy przybyli na jasno oświetlony, pusty plac przed 
dworcem odezwał się Pug.
  - Briny, jeśli Brytyjczycy naprawdę dostali takie cięgi koło Montevideo, 
niedługo już pozostaniemy na uboczu. Nie możemy pozwolić Niemcom, by 
zamknęli Atlantyk. To byłby znowu rok tysiąc dziewięćset siedemnasty. Czemu 
byś nie miał się zgłosić do szkoły podwodniaków? Nie rozpocznie się przed 
majem. Do tej pory Jastrow już będzie w Stanach, jeśli nie jest naiwny.
  - Do maja jeszcze daleko.
  - Cóż, nie zamierzam się sprzeczać. - Pug wysiadł z samochodu. - Pisz 
trochę częściej do matki. Nie jest szczęśliwa.
  - Okay, tato.
  - I nie spóźnij się na ślub Warrena.
  - Postaram się. Rety, to będzie rzeczywiście coś, jeśli ta rodzina 
wreszcie zbierze się razem!
  - Właśnie dlatego chcę, żebyś tam był. To będzie ostatnia okazja na Bóg 
wie ile lat. Do widzenia.
  - Do widzenia. Słuchaj, jestem naprawdę dumny, że zostałeś komandorem, 
tato.
  Pug Henry spojrzał na syna spoza okna samochodu ze smutnym półuśmieszkiem 
i poszedł w stronę pociągu. I ani słowo więcej nie padło między nimi o 
żydowskiej dziewczynie.
  
  21
  
  Rhoda Henry powitała męża po powrocie tak gniewnie, że zaczął 
podejrzewać, że dzieje się z nią coś niedobrego.
  Gdy ją opuszczał, przechodziła kryzys nerwowy. Wszystko pogrążało się w 
coraz większym nieładzie; berlińska jesień cuchnęła, życie cuchnęło, 
zewsząd wiało nudą. Niemiecka sprawność okazała się fikcją, nikt nie 
potrafił zrobić niczego jak należy, nie było już więcej właściwej obsługi 
ani uczciwości. Rhoda miała "swój ból", nieuleczalną dokuczliwość, która 
podczas poprzednich kryzysów pojawiała się w plecach i w ramieniu, a teraz 
za uchem. Obawiała się raka, ale to już nie miało znaczenia, bowiem 
wszystko, co dobre, dawno się skończyło. Przedtem Rhoda zawsze wychodziła 
ze stanu upadku i wtedy potrafiła być słodka w pełni skruchy. Kiedy Pug 
musiał nagle wyjechać z Berlina do Rzymu, miał nadzieję, że po powrocie 
znajdzie ją w lepszym stanie. Była tymczasem w gorszym. 
  Chciała, żeby zabrał ją ze sobą do Karinhall. W czasie jego nieobecności 
sztabowy oficer z Luftwaffe doręczył zaproszenie adresowane do komandora 
porucznika Victora Henry'ego, wypisane złotymi literami na grubym, kremowym 
papierze. Nie minęło nawet dziesięć minut od przybycia Puga do domu, gdy je 
wyciągnęła, pragnęła się dowiedzieć, dlaczego nie zaproszono również i jej. 
Oświadczyła, że gdyby się udał na przyjęcie do Göringów w Karinhall 
pozostawiając ją w domu, nie mogłaby już nigdy nikomu w Berlinie spojrzeć w 
oczy.
  Pug nie mógł jej wyjawić, że udaje się w tajnej misji państwowej w roli 
fagasa międzynarodowego finansisty. Nie mógł jej zabrać do pokrytego 
śniegiem ogrodu i uspokoić napomknieniem na ten temat. Była już prawie 
północ, do tego miała na sobie szlafroczek, w którym zresztą wyglądała 
uroczo.
  - Posłuchaj, Rhoda. Wierz mi na słowo, że w tym wszystkim decydujące są 
względy bezpieczeństwa.
  - Ach! Względy bezpieczeństwa. Wiecznie ten sam wykręt, gdy tylko chcesz 
coś zrobić po swojemu.
  - Wiesz, że chciałbym cię wziąć ze sobą. Wiesz o tym dobrze.
  - Dowiedź tego. Zadzwoń jutro do oficera z protokołu Ministerstwa 
Lotnictwa. Jeśli się wstydzisz, ja to zrobię.
  Pug prowadził tę rozmowę w bibliotece, przeglądając stos korespondencji. 
Odłożył listy. Przez minutę przyglądał się chłodno żonie, po czym zapytał:
  - Dobrze się czujesz?
  - Jestem śmiertelnie znudzona, lecz poza tym czuję się świetnie. Dlaczego 
pytasz?
  - Bierzesz nadal żelazo?
  - Tak, ale nie pigułek mi potrzeba. Potrzebuję nieco zabawy. Może 
powinnam pójść na popijawę.
  - Nie będziesz dzwonić do Ministerstwa Lotnictwa! Mam nadzieję, że to 
jasne.
  Rhoda mruknęła, dając wyraz swemu niezadowoleniu, i usiadła wydymając 
usta.
  - O! Jest list od tego naukowca, Kirby'ego. Co takiego ma on do 
powiedzenia?
  - Przeczytaj. Jest tak nudny jak sam Kirby. Pisze wyłącznie o tym, jak to 
dobrze być w domu, jakie świetne tereny narciarskie są wokół Denver i że 
bardzo docenia naszą gościnność. Trzy strony o niczym.
  Pug rzucił nie przeczytany list na stos z korespondencją do załatwienia 
rutynowo.
  - Szczerze mówiąc, Pug, to nie jesteś człowiekiem zbyt skomplikowanym. Od 
dwudziestu pięciu lat za każdym razem, kiedy wracasz do domu, bierzesz się 
przede wszystkim za przeglądanie korespondencji. Czego się spodziewasz? 
Listu od utraconej miłości?
  Zaśmiał się i odsunął listy na bok.
  - Masz rację. Wypijmy po drinku. Wyglądasz cudownie.
  - Nieprawda. Ten przeklęty fryzjer znowu mi zrobił z włosów postrzępione 
siano. Jestem zmęczona. Czekałam na ciebie, żeby porozmawiać. Spóźniłeś się 
dwie godziny.
  - Miałem kłopoty w biurze paszportowym.
  - Rozumiem. Cóż, idę spać. Skoro nie mogę jechać do Karinhall, to nie 
chcę rozmawiać o niczym innym. Zdążyłam już kupić sensacyjną suknię. Miałam 
zamiar ci ją pokazać, ale do diabła z tym. Zwrócę ją.
  - Zatrzymaj. Może już bardzo szybko będziesz miała okazję ją włożyć.
  - O? Czyżbyś miał nadzieję na ponowne zaproszenie do Göringów? - Wyszła, 
nie czekając na odpowiedź.
  Pug przygotował dwie whisky z wodą sodową, żeby uczcić wiadomość o swoim 
awansie. Kiedy wszedł na górę do sypialni; światło na szafce Rhody było 
zgaszone - nieprzyjemny stary małżeński znak.
  A tak bardzo chciał przyjemnie spędzić ten wieczór z żoną. Nawet opowieść 
o spotkaniu z Natalią Jastrow zachował na rozmowę w łóżku. Wypił oba drinki 
i zasnął na sofce w bibliotece.
  Następnego dnia w doskonały humor wprawiła go wiadomość, że Graf Spee 
został bohatersko zatopiony przez własną załogę po odniesieniu 
historycznego zwycięstwa, oraz że wówczas kapitan okrętu szlachetnie 
zastrzelił się w hotelowym pokoju. Z wiadomości B$b$c dowiedział się, że w 
rzeczywistości trzy znacznie lżejsze brytyjskie okręty pokonały niemiecki 
okręt wojenny w pogoni za nieprzyjacielem i pozwoliły mu powlec się w 
kierunku portu przed samozatopieniem. Społeczeństwo niemieckie nie 
usłyszało z tego ani słowa natomiast wprawiło je w zakłopotanie ogłoszenie 
rewelacji, że zwycięski pancernik kieszonkowy sam zdecydował wysadzić się w 
powietrze. Propaganda hitlerowska nie starała się nawet wyjaśnić tej 
niedorzeczności, odwracając uwagę opinii publicznej informacjami o 
zmyślonym zwycięstwie w powietrzu. Z radością podano, że zestrzelono 
dwadzieścia pięć brytyjskich bombowców nad Helgolandem. Pug wiedział, że 
szanse na spotkanie się kiedykolwiek z hrabią Cianem, są bardzo nikłe, lecz 
dałby wiele za to, by z nim jeszcze raz pogawędzić na temat Grafa Spee.
  Także Rhoda, kiedy dowiedziała się o awansie Puga, poczuła się lepiej i 
przygnębienie minęło. Nie wspomniała ani słowem o Karinhall. Odnosiła się 
do niego jak w czasie miodowego miesiąca. Przeżyli bardzo szczęśliwy 
tydzień. Opowieść o spotkaniu z Natalią Jastrow zafascynowała ją i 
jednocześnie przeraziła.
  - Wygląda na to, że cała nasza nadzieja leży w tym, że ona opamięta się i 
porzuci Briniego - powiedziała.
  
  
  Karinhall wyglądem przypominał budynek więzienia, zbudowanego w stylu 
domku myśliwskiego. Znajdował się w rezerwacie dla zwierząt, około dwóch 
godzin jazdy samochodem z Berlina, w puszczy pełnej nagich drzewek i 
pokrytych płaszczem śniegu zielonych jodeł. Po opuszczeniu autostrady 
jechało się drogą wiodącą przez uruchamiane elektrycznie ciężkie bramy, 
stalowe i betonowe przegrody oblepione soplami lodu i szpalerami 
uzbrojonych w karabiny maszynowe wartowników z Luftwaffe, których oddechy 
zmieniały się w kłęby pary, gdy wzywali do zatrzymania się i okazania 
przepustek. Kiedy tylko samochód skręcił i ujrzeli okazały budynek z drewna 
i kamienia, w poprzek drogi przebiegł skokami jeleń z wielkimi 
przestraszonymi oczami. Z twarzy amerykańskiego bankiera zniknął bezwiedny 
uśmiech. Usta miał mocno zaciśnięte, a jego łagodne, brązowe, włoskie oczy 
otwarte były szeroko i kierowały się z nagła to tu to tam, w czym 
przypominały oczy tamtego jelenia.
  Wysoko sklepioną salę bankietową wypełniał tłum umundurowanych 
hitlerowców i ich białoramiennych kobiet. Niektóre były śliczne, inne 
pospolicie grube, wszystkie jednak ubrane w lśniące suknie i ozdobione 
wspaniałymi klejnotami. Pośród nich Adolf Hitler zabawiał się z córeczką 
Göringów. Orkiestra smyczkowa ukryta w wyłożonej marmurem niszy grała 
Mozarta. W kominku z trójkątnym kamiennym tympanonem, wznoszącym się do 
samego sufitu, paliły się wielkie kłody drewna. Na ciężkim, rzeźbionym, 
zajmującym całą długość sali stole ustawiono całe góry jedzenia. W 
powietrzu unosiły się mocne zapachy dymu płonącego drewna i cygar, woń 
pieczonego mięsa i aromat francuskich perfum. Szczęśliwy i podekscytowany 
tłum wysoko postawionych Niemców śmiał się, gruchał i klaskał. Oczy 
wszystkich obecnych błyszczały, gdy patrzyli na swego wodza ubranego w 
jasnoszarą marynarkę i czarne spodnie, który trzymał na rękach prześliczną 
dziewczynkę w białej sukience, coś do niej mówiąc i namawiając do przyjęcia 
z jego rąk ciastka. Göring i jego posągowa żona, oboje świecący operowymi 
strojami i klejnotami, on bardziej ostentacyjny niż ona, stali niedaleko; 
promieniując łagodną i czułą dumą. Nagle dziewczynka pocałowała Führera w 
jego duży blady nos, na co on się zaśmiał i dał jej ciastko. Wybuchły 
okrzyki zachwytu Wszyscy bili brawo, a kobiety wycierały oczy.
  - Jakże cudowny jest Führer - powiedział towarzyszący dwóm Amerykanom 
oficer Luftwaffe, mały, ciemnowłosy lotnik, noszący wysadzany diamentami 
krzyż Legionu Kondor.
  - Ach! Gdyby tylko mógł założyć rodzinę! Tak przepada za dziećmi. 
  Również Pug Henry czuł, że w Hitlerze jest coś pociągającego. Jego 
nieśmiały uśmiech dziękujący za oklaski, żartobliwa niechęć, z którą 
oddawał dziewczynkę w ręce pełnej zachwytu matki czy też pełne zadumy 
poklepywanie Göringa po plecach, jak czyni to kawaler gratulujący 
szczęśliwemu ojcu. W tym momencie Hitler ujawniał prostoduszny, prawie 
sentymentalny wdzięk.
  Państwo Göringowie przyprowadzili Hitlera do stołu, po czym, jak na 
sygnał, wszyscy zaczęli się przepychać w kierunku bufetu. Wkroczyła grupa 
lokajów w niebiesko-złotych liberiach, ustawiając pozłacane stoły i 
krzesła, pomagając gościom nakładać porcje na talerze, nalewając wino i 
wciąż się kłaniając. Oficer z Luftwaffe zaprowadził Puga i Gianelliego do 
stołu, gdzie znaleźli się w sąsiedztwie bankiera o nazwisku Wolf Stöller, 
który powitał amerykańskiego finansistę jak starego znajomego. Był to 
drobny Niemiec po pięćdziesiątce o jasnorudych włosach przylegających 
ściśle do głowy. Jego żona, popielatowłosa piękność, miała oczy błyszczące 
czystym błękitem, takim jakim świeciły wielkie diamenty na jej szyi, 
dłoniach i uszach. 
  Właśnie niedawno Victor Henry napisał krótki raport o Stöllerze i 
wiedział o nim sporo. Bank Stöllera był głównym kanałem, który umożliwiał 
Göringowi gromadzenie swych bogactw. Specjalnością Stöllera było zdobywanie 
tak zwanych Objekte. Termin ten pochodził z żargonu, stosowanego w 
niemieckich stosunkach handlowych na oznaczenie żydowskich przedsiębiorstw 
stojących w obliczu bankructwa.
  W dziwnym kraju, którym były Niemcy roku tysiąc dziewięćset trzydziestego 
dziewiątego, który Victor Henry zaczynał właśnie rozumieć, kładziono wielki 
nacisk na legalność procesu grabieży majątku żydowskiego. Bezpośrednia 
konfiskata dóbr lub stosowanie przemocy było rzadkie. Nowe kodyfikacje 
prawne z roku 1936 po prostu utrudniały Żydom prowadzenie interesów. Z 
miesiąca na miesiąc wychodziły zarządzenia utrudniające im to coraz 
bardziej. Żydowskie firmy nie mogły uzyskać licencji na import i eksport 
towarów lub na kupno surowców. Ograniczono im możliwości korzystania z 
kolei publicznych i transportu wodnego. Ograniczenia te coraz bardziej 
zacieśniały ich możliwości działania, aż w końcu Żydzi nie mieli innego 
wyjścia, jak tylko wyprzedać się. Kwitł rynek na tego rodzaju "Objekte", a 
czujni Niemcy z wyższych warstw walczyli zawzięcie między sobą o możliwość 
ich kupna. Technika działania Wolfa Stöllera polegała na wyszukiwaniu i 
łączeniu wszystkich zainteresowanych kupnem danego "Objektu", po czym 
wysuwał tylko jedną, bardzo nisko wycenioną ofertę. Właściciele mogli ją 
przyjąć albo zbankrutować. Następnie bank Stöllera dzielił majątek firmy na 
akcje. Poprzez Göringa Stöller miał dostęp do akt gestapo i zwykle był 
pierwszy na tropie upadających większych przedsiębiorstw żydowskich. 
Największe łupy Göring kupował dla siebie - przemysł metalowy, tekstylny, 
banki - względnie zachowywał w nich spory udział. Bank Stöllera pobierał 
prowizję opłaty za pośrednictwo, jak również pozyskiwał w owych "Objektach" 
udziały własne.
  O tym wszystkim Pug dowiedział się od korespondenta amerykańskiego, 
sprawozdawcy radia w Berlinie, Freda Fearinga, który zadał sobie niemało 
trudu, aby się do tego dokopać. Fearing opowiadał mu o tym szczegółowo z 
wielkim gniewem, tym większym, iż nie mógł przekazać tego do opublikowania 
w radio. Niemcy twierdzili, że każde doniesienie o niesprawiedliwym 
traktowaniu Żydów jest płatną propagandą aliantów. Twierdzili, że 
wprowadzenie specjalnych praw dla Żydów miało na celu ograniczenie roli tej 
mniejszości narodowej i zapewnienie jej proporcjonalnego udziału w 
gospodarce Niemiec.
  Henry starał się nie myśleć już więcej o Żydach, po to by teraz skupić 
się na osądach spraw dotyczących wojska, co było jego zadaniem. Żydzi stali 
się w Berlinie prawie niewidoczni, z wyjątkiem specjalnie dla nich 
wyznaczonych godzin dokonywania zakupów, kiedy to bladzi i udręczeni szybko 
wypełniali sklepy i niedługo potem znikali z pola widzenia. Prześladowania 
ich nie były szczególnie widoczne. Pug nie widział jeszcze, nawet z 
zewnątrz, obozu koncentracyjnego. Spotykał znaki na ławkach i w oknach 
restauracji, widział zadręczonych, bladolicych nieszczęśników, wyciąganych 
z pociągów i samolotów, od czasu do czasu wybite szyby w oknach lub stare 
zwęglone synagogi. Pewnego razu w Tiergarten widział okropną scenę: 
mężczyznę bitego do krwi przez trzech chłopaków w mundurach Hitlerjugend. 
Żona mężczyzny płakała i krzyczała, a dwaj policjanci stali obok i śmiali 
się. Relacja Fearinga była dla niego pierwszym rzeczowym spojrzeniem na 
niemiecki antysemityzm. W istocie jego celem był - zdaniem Fearinga - 
zwyczajny rabunek, mogący co prawda budzić wstręt, ale będący przynajmniej 
działaniem zupełnie racjonalnym. Victor poczuł wstręt, gdy Wolf Stöller z 
uprzejmym ukłonem podawał mu rękę, ale oczywiście uścisnął ją. Po chwili 
siedzieli już razem, jedli i wznosili na zmianę toasty winem mozelskim, 
rieslingiem i szampanem.
  Stöller był kordialnym, zdolnym Niemcem, nie wyróżniającym się spośród 
setek innych, których Victor Henry miał okazję poznać w sferach związanych 
z wojskiem i przemysłem oraz na spotkaniach towarzyskich. Mówił świetną 
angielszczyzną. Sprawiał wrażenie człowieka szczerego i otwartego. Żartował 
bardzo błyskotliwie, opowiadając między innymi dowcipy o tuszy Göringa i 
jego teatralnych mundurach. Wyraził swój głęboki szacunek dla Stanów 
Zjednoczonych, a zwłaszcza swój sentyment do San Francisco, oraz 
melancholijne ubolewanie, że ich stosunki z Niemcami nie poprawiają się. A 
w rzeczy samej, czy on sam nie mógłby przyczynić się do polepszenia, 
zapytał, zapraszając Gianelliego i państwa Henry na weekend do swego 
majątku? To wprawdzie nie Karinhall, ale obiecuje im dobre towarzystwo. 
Może także komandorowi Henry dopisze szczęście i ustrzeli jelenia. 
Zwierzyny leśnej nie wliczono do systemu reglamentacji mięsa, a dziczyzna z 
pewnością przydałaby się pani Henry. Żona bankiera dotknęła ręki Puga 
chłodnymi białymi palcami, ciężkimi od pierścionków, i zmrużyła niebieskie 
oczy prosząc o przyjęcie zaproszenia. Słyszała, iż pani Henry jest 
najbardziej elegancką i atrakcyjną żoną w całej amerykańskiej misji 
dyplomatycznej i od dawna już pragnęła ją poznać.
  Gianelli odmówił. Rano musi już wracać do kraju. Z oficjalnego punktu 
widzenia wszelkie racje przemawiały za tym, by Victor Henry przyjął 
zaproszenie. Częściowo jego praca polegała na penetracji wpływowych warstw 
społeczeństwa niemieckiego. Nie cierpiał Stöllera, ale chciał zapewnić 
Rhodzie trochę rozrywki, na której brak ostatnio się uskarżała. Zresztą 
trudno było powiedzieć, którzy Niemcy są dobrzy, a którzy źli. Stöller 
oczywiście mógł pracować dla Göringa pod przymusem, choć w konsekwencji 
żona opływała w diamenty. Pug zgodził się przyjść. Sposób, w jaki 
Stöllerowie spojrzeli na siebie, upewnił go w przekonaniu, że nic z tego 
nie było przypadkowe. Zależało im na nawiązaniu znajomości.
  Stöller zabrał obydwu Amerykanów na zwiedzanie Karinhall. I znowu Pug 
odniósł wrażenie zazwyczaj wzbudzane w nim, gdy stykał się z nazistowską 
wystawnością: odbitka Hollywoodu, poczucie efemerycznego i błyskotliwego 
udawania, które stale trwało bez względu na to, jak ogromna i solidna była 
budowla, jak wysokie sufity, jak wyszukane ozdoby i jak kosztowna cała 
sztuczność. Wydawało się, że korytarze i pokoje w Karinhall ciągną się 
kilometrami.
  Szklane gabloty tuzinami były wypełnione przedmiotami z czystego złota, 
ozdobionymi szlachetnymi kamieniami, wazami, krucyfiksami, buzdyganami, 
mieczami, popiersiami, buławami, medalami, książkami, globusami, 
okolicznościowymi upominkami w dowód uznania dla feldmarszałka od 
korporacji hutniczych, miast oraz zagranicznych rządów, bądź z okazji 
urodzin, ślubu, narodzin dziecka czy powrotu z Hiszpanii Legionu Kondor. 
Ściany zapełniały dzieła dawnych włoskich i holenderskich mistrzów, a 
między nimi można było znaleźć nudne akty kobiece jak z kalendarzy, pędzla 
oficjalnie uznanych, żyjących malarzy Rzeszy. Inne pokoje recepcyjne, gdzie 
nikogo nie było, niemal tak samo przestronne i bogato zdobione jak sala 
bankietowa, były pozawieszane gobelinami i flagami, ściany pokryte 
boazerią, a wnęki zapełniały rzeźby i zbroje inkrustowane szlachetnymi 
kamieniami. A jednak to wszystko mogło być równie dobrze papier-mache lub 
zwykłą płócienną dekoracją. Nawet jedzenie na stole bankietowym wyglądało 
jak "Uczta" Cecila B. De Mille'a, a różowe mięso w środku pieczonego 
prosiaka mogło być gipsowym odlewem.
  Victor Henry wiedział jednak dobrze, że patrzy na ogromny skarb w 
większości zagrabiony dzięki pomocy Stöllera. Pomijając nawet względy 
moralne, pospolitość tej budowli po prostu rozczarowała Puga, przede 
wszystkim dlatego, że Göring miał rzekomo wywodzić się z arystokratycznej 
rodziny. Nawet pełne admiracji komentarze Luigiego Gianelli były ostro 
zabarwione ironią.
  Oficer Luftwaffe z diamentowym krzyżem dogonił ich i zaczął coś szeptać 
Stöllerowi.
  - O, jaka szkoda, że panowie muszą iść - powiedział bankier. - Jeszcze 
nawet nie zaczęliście oglądać cudów Karinhall. Komandorze Henry, moi 
pracownicy przygotują wszystko, aby przywieźć pana i pańską szanowną 
małżonkę w piątek do Abendruh, chociaż obawiam się, że moja siedziba 
zaprezentuje się panu raczej żałośnie w porównaniu z tą. Zadzwonimy do pana 
jutro.
  Stöller towarzyszył obydwu Amerykanom przez wiele kolejnych pokoi i 
korytarzy, aż dotarli do dwuskrzydłowych drzwi z ciemnego drewna z 
płaskorzeźbami przedstawiającymi sceny z polowań. Stöller otworzył je i 
zobaczyli pokój wyłożony boazerią, o ścianach z muru pruskiego, na których 
wisiały jelenie rogi, głowy i skóry zwierząt. W powietrzu wyczuwało się 
przesycony kurzem silny zapach martwych zwierząt. Po obu stronach 
trzaskającego kominka siedzieli Ribbentrop i Göring. Hitlera nie było.
  Większość miejsca zajmował długi stół z surowego drewna oraz dwie niskie 
ławki. Pug pomyślał, że musi to być centralny pokój tego starego domu 
myśliwskiego, wokół którego marszałek polny wybudował banalny pałac. Tutaj 
znajdowało się serce Karinhall. Pokój był wilgotny, ciemny, zimny, a 
światło dawał tylko kominek.
  Göring siedział na sofie w nonszalanckiej pozie, z jedną grubą nogą 
odzianą w biały skórzany wysoki but, założoną na drugiej, popijając małymi 
łykami kawę ze złotej filiżanki, części złotego serwisu rozłożonego na 
wzniesionym niskim marmurowym stoliku. Na widok Gianellego skinął głową i 
uśmiechnął się jak do dobrego znajomego. Na ręce, którą trzymał filiżankę, 
trzy palce błyszczały od pierścieni z diamentami. Ribbentrop wpatrzony był 
w sufit, a ręce trzymał splecione na brzuchu. Niemiecki bankier przedstawił 
Victora Henry'ego, po czym wycofał się z pokoju, zamykając za sobą drzwi.
  - Będzie pan miał dokładnie siedem minut na przedstawienie Führerowi 
swojej sprawy - powiedział Ribbentrop po niemiecku.
  Zająkując się, Gianelli odpowiedział:
  - Ekscelencjo, proszę mi pozwolić odpowiedzieć po angielsku. Jestem tutaj 
zupełnie prywatnie i traktuję tę ilość czasu jako niezwykłą grzeczność 
wobec mojego kraju jak i mojego prezydenta.
  Ribbentrop nadal siedział z twarzą bez wyrazu, wpatrując się w sufit, 
więc Victor Henry zaryzykował tłumaczenie. Minister spraw zagranicznych 
przerwał mu ostro, mówiąc z czystym oksfordzkim akcentem:
  - Rozumiem po angielsku.
  Göring zwrócił się do Gianelliego.
  - Witam cię w Karinhall, Luigi. Już kilka razy starałem się zaprosić cię 
tutaj, lecz właśnie teraz przyjeżdżasz aż z tak daleka tylko po to by 
przeprowadzić krótką rozmowę.
  - Niech mi wolno będzie zauważyć, panie feldmarszałku - odpowiedział 
bankier łamaną niemczyzną - że widziałem, jak podczas konferencji 
trwających kilka minut tracono bądź zyskiwano milionowe fortuny, lecz pokój 
światowy jest wart każdego wysiłku, nawet nie rokującego zbytnich nadziei.
  - Całkowicie się z tym zgadzam.
  Göring dał znać, aby zajęli miejsca stojące obok niego. Ribbentrop, 
chwytając za oparcie krzesła i przymykając oczy, wybuchnął po niemiecku 
głosem wysokim i wartkim.
  - Ta szczególna wizyta jest kolejną, zaplanowaną przez waszego prezydenta 
zniewagą wobec głowy naszego państwa. Kto słyszał, aby wysyłać prywatną 
osobę jako emisariusza w takich sprawach? Pomiędzy cywilizowanymi krajami 
używa się drogi dyplomatycznej. Niemcy nie chciały wycofać swojego 
ambasadora z Waszyngtonu. To Stany Zjednoczone pierwsze uczyniły wrogi 
gest. Stany Zjednoczone zezwoliły na bojkot niemieckich towarów oraz na 
propagandę nienawiści wobec niemieckiego narodu. Stany Zjednoczone 
zrewidowały swój tak zwany Akt Neutralności rażąco na korzyść agresorów w 
tym konflikcie. Niemcy nie wypowiedziały wojny Anglii i Francji. To one 
wypowiedziały wojnę Niemcom.
  Minister spraw zagranicznych przerwał na chwilę i siedział z zamkniętymi 
oczami, a na nieruchomą, pociągłą i wymęczoną twarz opadło kilka kosmyków 
siwiejących jasnych włosów. Bankier z Kalifornii najwyraźniej poruszony 
spojrzał najpierw na Göringa, potem na Victora Henry'ego. Göring nalał 
sobie jeszcze kawy.
  Koncentrując się z całych sił, Victor Henry przetłumaczył całą tyradę 
ministra spraw zagranicznych. Ribbentrop nie poprawił go, ani mu nie 
przerwał.
  Gianelli zaczął mówić, lecz Ribbentrop znowu wybuchnął.
  - Takie nietaktowne podejście jest rozmyślną prowokacją. Daje ona tylko 
jeszcze raz wyraz wysoce niebezpiecznej pogardzie żywionej przez pańskiego 
prezydenta do przywódcy potężnego narodu liczącego osiemdziesiąt milionów 
ludzi.
  Dając Henry'emu ręką znak, że rozumie, Gianelli wtrącił: - Pozwoli pan, 
że z całym szacunkiem odpowiem, iż...
  Ribbentrop otworzył błyszczące niebieskie oczy, zamknął je z powrotem i 
przerwał jeszcze bardziej podniesionym głosem:
  - Chęć Führera, aby w tych okolicznościach udzielić panu posłuchania jest 
dowodem, iż pragnie on pokoju, co historia któregoś dnia odnotuje. Jest to 
jedyna wartość tego szczególnego spotkania.
  Göring zwrócił się do bankiera głosem wprawdzie łagodniejszym, ale już 
nie przyjacielskim.
  - Jaki jest twój cel, Luigi?
  - Panie feldmarszałku, jestem nieformalnym wysłannikiem mojego prezydenta 
do waszego Führera i zgodnie z zaleceniami prezydenta, mam zadać mu jedno 
pytanie. Pytanie i odpowiedź nie powinny zająć dużo czasu. Jednak, z Bożą 
pomocą, może to doprowadzić do trwałych historycznych skutków.
  Victor Henry przetłumaczył to na niemiecki.
  - Cóż to za pytanie? - zapytał Göring.
  Twarz bankiera poczęła żółknąć.
  - Panie feldmarszałku, z rozkazu prezydenta mam zadać to pytanie 
Führerowi osobiście - powiedział chrapliwie po niemiecku.
  - Tylko Führer może udzielić odpowiedzi - rzekł Göring - ale samo pytanie 
my także z pewnością usłyszymy. Co to za pytanie? - Podniósł głos, 
skupiając wzrok na bankierze.
  Gianelli odwrócił głowę, aby uniknąć surowego spojrzenia Göringa, końcem 
języka zwilżył wargi i zwrócił się do Henry'ego:
  - Komandorze, proszę potwierdzić panu feldmarszałkowi, że takie właśnie 
otrzymałem instrukcje.
  Victor Henry zaczął szybko oceniać sytuację, biorąc pod uwagę także 
zagrożenie fizyczne, którego możliwość ciążyła nad jego świadomością od 
momentu przekroczenia bramy wjazdowej do Karinhall. Göring, pomimo tuszy i 
jowialnego wyglądu, był upartym i groźnym brutalem. Gdyby ten monstrualnie 
gruby Niemiec o czerwonej twarzy, wąskich purpurowych ustach i małych, 
ozdobionych pierścieniami rękach zechciał im zaszkodzić, immunitet 
dyplomatyczny byłby tutaj kruchą tarczą. Pug ocenił jednak, że jest to 
tylko zabawa w kotka i myszkę dla zabicia czasu. Przetłumaczył odpowiedź 
bankiera, czując utkwiony w siebie ostry wzrok Göringa i dodał:
  - Potwierdzam, że instrukcje mówią wprost, iż pytanie ma być zadane 
bezpośrednio Führerowi. Podobnie uczynił pan Gianelli we Włoszech, gdzie 
rozmawiał ze swym dobrym przyjacielem, Il Duce, który w mojej obecności 
udzielił mu życzliwej odpowiedzi.
  - Wszystko to wiemy - powiedział Ribbentrop, - Znamy również pytanie.
  Göring mrugnął okiem w stronę komandora i napięcie minęło. Bankier 
przetarł czoło ręką.
  Na minutę zapadła cisza. Bocznymi drzwiami, na których wisiała tygrysia 
skóra, wszedł do pokoju - odgarniając dłonią kosmyki włosów opadające na 
czoło - Adolf Hitler.
  Amerykanie podnieśli się, a wraz z nimi Göring i Ribbentrop, przyjmując 
wyjątkowo służalczą pozę. Göring przeniósł się z wygodnej sofy na krzesło. 
Hitler zajął jego miejsce i dał znak ręką, żeby usiedli. Z nikim się nie 
przywitał. Z bliska Führer wyglądał na zdrowego i spokojnego, chociaż był 
nieco zbyt tęgi i miał podpuchnięte oczy. Jego ciemne włosy były po bokach 
przycięte do samej skóry, jak u zwykłego żołnierza. Z wyjątkiem sławnych 
wąsików miał zwyczajną twarz, twarz jednego z tych niewysokich mężczyzn 
około pięćdziesiątki, spacerujących po ulicach niemieckich miast. W 
porównaniu z tym człowiekiem z ludu pozostali dwaj hitlerowcy wyglądali jak 
wysztafirowane postacie z groteski: Jego szara marynarka z jednym żelaznym 
krzyżem na lewej piersi kontrastowała znacząco z szamerowanym złotem 
granatowym mundurem Ribbentropa czy fantazją barw, klejnotów i medali 
marszałka sił powietrznych.
  Złączywszy ręce na kolanach, Hitler spojrzał poważnie na Amerykanów.
  - Luigi Gianelli, amerykański bankier. Komandor Victor Henry attache 
morski Stanów Zjednoczonych w Berlinie. Nadzwyczajni nieformalni 
emisariusze - Mein Führer od prezydenta Stanów Zjednoczonych - powiedział 
Ribbentrop sarkastycznym tonem, mającym podkreślić niewielkie znaczenie 
gości.
  Gianelli odchrząknął i spróbował po niemiecku wyrazić wdzięczność za 
spotkanie, nerwowo i szybko usprawiedliwiając się przeszedł na angielski. 
Führer ze wzrokiem utkwionym w bankierze, podczas gdy Henry tłumaczył, 
kręcił się na krześle i ciągle zmieniał położenie nóg. Po tym samym wstępie 
na temat światowego pokoju, którym rozpoczął rozmowę z Mussolinim, 
Gianellli zadał Führerowi pytanie dotyczące Sumnera Wellesa. Gdy usłyszał 
jego angielskie słowa - na twarzy Ribbentropa pojawił się pogardliwy 
uśmiech. Gdy Henry przetłumaczył to na niemiecki, Göring i Hitler wymienili 
spojrzenia, Führer z obojętnością, a Göring wzruszył ramionami, zamachał 
swymi dłońmi ciężko ozdobionymi klejnotami i pokiwał głową, jakby mówiąc: 
To rzeczywiście to. Niewiarygodne!
  Hitler zastanawiał się. Patrzył gdzieś daleko przed siebie zapadniętymi, 
bladoniebieskimi oczami. Gorzki uśmiech poruszył jego wąsy i małe usta. 
Zaczął mówić cicho, ale bardzo wyraźnie, z bawarskim akcentem.
  - Wydaje się, panie Gianelli, iż pański szanowny prezydent wydaje się 
odczuwać zdumiewające poczucie odpowiedzialności za cały obecny bieg 
historii świata. Jest to tym bardziej godne uwagi, że spośród wielkich 
państw jedynie Stany Zjednoczone nie przystąpiły do Ligi Narodów oraz że 
wasz Kongres oraz pańscy współobywatele wielokrotnie zauważali niechęć do 
wplątywania się w problemy międzynarodowe.
  W moim przemówieniu z dwudziestego dziewiątego kwietnia skierowanym 
głównie do pańskiego prezydenta, przyznałem, że wasz kraj ma dwa razy 
więcej mieszkańców; zajmuje piętnastokrotnie większą przestrzeń życiową i 
posiada nieskończenie więcej zasobów naturalnych. Być może dlatego pański 
prezydent uważa, że może od czasu do czasu zwrócić się do mnie z surowym 
ojcowskim napomnieniem. Ale ja, rzecz jasna, poświęciłem swoje życie dla 
odrodzenia mego narodu i nie potrafię inaczej jak oceniać wszystko z tego 
właśnie ograniczonego punktu widzenia.
  Victor Henry dołożył wszelkich starań, aby to przetłumaczyć. Serce mu 
waliło, a usta wysychały.
  Hitler zaczął teraz przypominać Nadrenię, Austrię, Czechosłowację i 
Polskę. Opowiadał obszernie i wydawało się, że sprawia mu to przyjemność, 
spokojnie gestykulując rękami i używając odprężonego tonu. Uzasadnienia 
były te same co zawsze. Na krótko podniósł skwaszony głos, gdy wspomniał o 
gwarancjach brytyjskich dla Polski, które - jego zdaniem - zachęciły ten 
okrutny, reakcyjny reżym do podjęcia potwornych aktów przeciwko mniejszości 
niemieckiej, żywiąc złudną nadzieję, że może sobie bezpiecznie na to 
pozwolić! Oto jak zaczęła się wojna. Od tego czasu Anglia i Francja po 
wielekroć odrzucały jego propozycje pokojowego rozstrzygnięcia konfliktu i 
rozbrojenia się. Cóż innego mógł uczynić będąc odpowiedzialnym jako głowa 
państwa, jak tylko uzbroić swój kraj dla obrony przed dwoma militarnymi 
mocarstwami imperialnymi, które podzieliły się między sobą władaniem nad 
trzema piątymi zamieszkałej powierzchni ziemi i niemal połową ludności.
  - Cele polityki Niemiec są proste, otwarte, umiarkowane i niezmienne - 
kontynuował. - Na pięć wieków zanim Kolumb odkrył Amerykę, w sercu Europy 
istniało cesarstwo niemieckie. Jego granice zostały z grubsza określone 
przez warunki geograficzne i szybki przyrost naturalny. Wojna wiele razy 
nawiedzała ten centralny kraj Europy, dzięki usiłowaniom różnych potęg 
rozczłonkowania niemieckiego narodu. Próby te kończyły się często chwilowym 
sukcesem. Ale naród niemiecki - dzięki potężnemu instynktowi przetrwania i 
rozwoju - ustawicznie się łączył i zrzucał obce jarzmo.
  W tej części swej mowy Hitler wspomniał o Bismarku, Napoleonie, Fryderyku 
Wielkim, odwołał się do wojny o hiszpańską sukcesję i wojny 
trzydziestoletniej, na których Victor Henry się nie znał. Tłumaczył słowo 
po słowie, najlepiej, jak tylko potrafił.
  - Traktat wersalski - ciągnął Führer - był po prostu ostatnim z tych 
wrogich usiłowań okaleczenia niemieckiego obszaru życiowego. Ponieważ był 
historycznie błędny, a do tego niesprawiedliwy, toteż obecnie jest martwy. 
Nadrenia była niemiecka. Podobnie Austria. Również Sudety. Także Gdańsk i 
korytarz. Sfabrykowany potwór Czechosłowacji, godzący jak włócznia w organy 
życiowe narodu niemieckiego, obecnie znalazła się jeszcze raz pod 
tradycyjnym protektorem Rzeszy. Odbudowa normalnych Niemiec jest 
zakończona. Dokonałem tego prawie bez rozlewu krwi. Gdyby nie absurdalne 
gwarancje brytyjskie, wszystko mogłoby się zakończyć pokojowo. Problem 
Gdańska i korytarza był praktycznie rozwiązany w lipcu. Nawet teraz nie ma 
właściwie poważniejszych przeszkód na drodze do ustanowienia trwałego 
pokoju. Druga strona musi po prostu uznać odbudowaną normalność w Europie 
centralnej i zwrócić Niemcom ich terytoria kolonialne. Ponieważ Rzesza, 
podobnie jak inne nowoczesne państwa, ma naturalne prawo do surowców z 
kontynentów gospodarczo zacofanych.
  Victor Henry był głęboko zdumiony zrównoważonym sposobem bycia Hitlera, 
jego silnym przekonaniem o moralnej słuszności, jego umiejętnością 
utożsamiania się z narodem niemieckim - a także szeroką wizją historii. 
Demagog przemawiający napuszonym językiem na zjazdach partii to tylko 
wizerunek na widok publiczny, którego - jak twierdził Hitler - oczekiwali 
od niego Niemcy. Emanował siłą, którą komandor Henry odczuł tylko ze strony 
dwóch lub trzech admirałów. Jeśli chodzi o dziennikarski wizerunek, w 
postaci gryzącego dywan histerycznego Charlie Chaplina w roli polityka, to 
Pug obecnie sądził, że jest to spaczony i wykoślawiony obraz stworzony 
przez małe umysły, co doprowadziło świat do katastrofy.
  - Podzielam pragnienie pokoju, jakie objawia pański prezydent - mówił 
Hitler. - Zaczął gestykulować jak podczas swoich przemówień, choć może 
nieco spokojniej. Oczy mu się dziwnie rozjaśniły. Henry pomyślał, że ulega 
złudzeniu, lecz nie, one rzeczywiście pałały niesamowitym blaskiem. - Łaknę 
pokoju i tęsknię za nim. Byłem prostym żołnierzem na pierwszej linii przez 
cztery lata podczas gdy on, jako bogaty i dobrze urodzony człowiek, miał 
przywilej odbycia służby w Waszyngtonie, jako zastępca ministra marynarki 
wojennej. Znam wojnę. Urodziłem się, nie żeby niszczyć lecz tworzyć i nie 
wiadomo, ile lat mi pozostało by spełnić zadanie budowania. Ale brytyjscy i 
francuscy przywódcy wzywają do unicestwienia "hitleryzmu" - podkreślił obcy 
termin, przepełniając go sarkazmem - twierdząc, iż jest to ich cena za 
pokój. Prawie jestem w stanie zrozumieć ich nienawiść do mnie. Odbudowałem 
ponownie potęgę Niemiec i to im nie dogadza. Lecz ta nienawiść, jeśli będą 
się przy niej upierać, będzie wyrokiem na Europę, ponieważ ja i Niemcy nie 
możemy być rozdzieleni. Jesteśmy jednym i tym samym. To prosta prawda, 
chociaż boję się, że Anglicy, by to zrozumieć, będą musieli przejść próbę 
ognia. Wierzę, że Niemcy posiadają siłę, aby wyjść z niej zwycięsko. Jeśli 
nie, wszyscy pójdziemy na dno i to łącznie, a historyczna Europa taka jaką 
znamy przestanie istnieć.
  Przerwał na chwilę, twarz mu zesztywniała i zmieniła się, a ton jego 
głosu zupełnie nagle począł wzrastać.
  - Jak mogą być tak ślepi na realia? W trzydziestym siódmym roku 
osiągnąłem równowagę w siłach powietrznych. Od tego czasu nigdy nie 
zaprzestałem budowy coraz większej liczby samolotów... i u-bootów! - Teraz 
już krzyczał, zaciskając pięści i wymachując sztywno wyciągniętymi 
ramionami. - Nagromadziłem bomby, bomby, bomby, czołgi, czołgi, czołgi, aż 
po same niebo. Był to niszczący, porażający ciężar dla mojego narodu, ale 
jakiż inny język mogą zrozumieć wielkie mocarstwa? To właśnie z poczucia 
siły zaofiarowałem pokój. Odrzucono i wyszydzono moją propozycję, a jako 
cenę za pokój wysunięto żądanie mojej głowy. Naród niemiecki może się tylko 
śmiać z tak żałosnego nonsensu!
  Wrzeszcząc całą tę litanię - samoloty..., bomby... i u-booty..., 
potrząsał obu pięściami jakby miał nimi walić w podłogę, wychylając się tak 
daleko do przodu, aż słynny lok jego włosów zsunął mu się na twarz, nadając 
mu wygląd ulicznego agitatora, jaki przekazywały o nim kroniki filmowe. 
Czerwona twarz i skrzeczący głos przypominały jednak owego gryzącego dywan 
człowieczka. Nagle, z odpowiednim wyczuciem dramatycznego momentu, jak 
gdyby stojąc na podium, zniżył głos i powiedział spokojnym, kontrolowanym 
głosem.
  - Niech więc dojdzie do próby ognia. Zrobiłem wszystko, co było w mojej 
mocy, i mam czyste sumienie przed sądem historii.
  Hitler zamilkł, następnie wstał z jakąś ulgą, jak po pozbyciu się 
kłopotliwego problemu, z oczami płonącymi i wzrokiem nieobecnym, z kącikami 
ust wykrzywionymi do dołu.
  - Mein Führer - zaczął Göring, przestępując z nogi na nogę z wyraźnym 
skrzypieniem butów - po tak cudownie jasnym przedstawieniu realiów nie 
sprzeciwi się pan, jak rozumiem, wizycie pana Sumnera Wellesa, skoro 
prezydent się przy tym tak upiera.
  Hitler zawahał się. Wydawał się być zakłopotany i z pewnym 
zniecierpliwieniem wzruszył ramionami.
  - Nie chciałbym odpłacać niegrzecznością za niegrzeczność i małostkowym 
traktowaniem za małostkowe potraktowanie nas. Dla pokoju uczynię wszystko. 
Ale dopóki Brytyjczycy będą chcieli mnie zniszczyć, a ich zamiar nie będzie 
unicestwiony, to jedyną drogą prowadzącą do pokoju - jest zwycięstwo 
Niemiec. Wszystko inne jest sprawą drugorzędną. Będę z całego serca 
oczekiwał do ostatniej minuty wszelkich oznak rozsądku ze strony 
przeciwnej, zanim nastąpi masakra.
  W wystudiowany sposób, bez jednego gestu na pożegnanie, wyszedł przez 
dwuskrzydłowe rzeźbione drzwi. Victor Henry spojrzał na zegarek. Führer 
spędził z nimi godzinę i dziesięć minut, i jak się komandorowi wydawało, 
pytanie prezydenta Roosevelta nadal pozostawało bez odpowiedzi. Na bladej i 
zakłopotanej twarzy Gianelliego zauważył to samo wrażenie.
  Göring i Ribbentrop spojrzeli po sobie. Grubas powiedział:
  - Prezydent Roosevelt otrzymał swoją odpowiedź. Führer nie łączy z misją 
Wellesa nadziei, ale w swoim nieustannym poszukiwaniu sprawiedliwego pokoju 
nie odrzuca jej.
  - Ja zrozumiałem to inaczej - powiedział Ribbentrop głosem szybkim i 
napiętym. - Stwierdził, że misja taka nie powinna mieć miejsca.
  - Jeśli chcesz nacisnąć Führera, by wyraził się jaśniej - odparł Göring 
żartobliwym tonem, wskazując dwuskrzydłowe drzwi - idź do niego. 
Zrozumiałem go bardzo dobrze, a myślę, że go znam. - Zwrócił się ponownie 
do bankiera głosem już bardziej powściągliwym: - Kiedy pan będzie zdawał 
prezydentowi relację z tego spotkania, proszę powiedzieć, iż uważam, że 
Führer nie odmówi panu Wellesowi spotkania, ale nie widzi w nim sensu - 
podobnie jak ja - chyba że Brytyjczycy i Francuzi zrezygnują ze swych 
planów wojennych usunięcia Führera. Jest to tak samo niemożliwe, jak 
przesunięcie Mont Blanc. Jeśli będą się przy tym upierać, dojdzie do 
straszliwej bitwy na Zachodzie, zakończonej totalnym zwycięstwem Niemiec, 
okupionej milionami istnień ludzkich. 
  - Dojdzie do tego tak czy inaczej - powiedział Ribbentrop - i kości 
zostaną rzucone, zanim pan Sumner Welles zdąży uporządkować swoje dokumenty 
i spakować rzeczy.
  Göring wziął obydwu Amerykanów pod ręce i przechodząc całkowicie na 
nastrój towarzyski, co przypominało Henry'emu kelnera w Wannsee, 
powiedział:
  - Mam nadzieję, że panowie nie opuścicie nas tak prędko. Tańce będą nieco 
później z małą kolacją, a na koniec wystąpią znakomici artyści z Pragi, 
mistrzowie tańca. Zatoczył krotochwilnie oczyma przy tej sugestii.
  - Wasza ekscelencja jest wyjątkowo gościnny - powiedział Gianelli - ale w 
Berlinie czeka samolot, aby mnie zabrać do Lizbony, gdzie mam się przesiąść 
na wodnopłat.
  - W takim razie muszę panu pozwolić odejść, ale pod warunkiem, że obieca 
mi pan odwiedzić mnie ponownie w Karinhall. Odprowadzę pana. 
  Ribbentrop stał odwrócony do nich tyłem i patrzył na ogień w kominku. 
Kiedy bankier niezdecydowanie wypowiedział słowa pożegnania odchrząknął i 
poklepał go po ramieniu. Amerykanie poszli w towarzystwie Göringa 
korytarzami Karinhall. Minister sił powietrznych pachniał jakimś silnym 
olejkiem po kąpieli. Lekko dotknął ręki Victora.
  - Komandorze Henry, był pan w Świnoujściu i widział pan budowę naszych 
u-bootów. Co pan sądzi o naszym programie okrętów podwodnych?
  - Poziom techniczny, wasza ekscelencjo, jest równie wysoki, jak wszędzie 
na świecie. A mając takich oficerów, jak Grobke i Prien, osiągacie dobre 
rezultaty. Zresztą u-booty już całkiem nieźle spisują się na Atlantyku.
  - To tylko początek - potwierdził Göring. - Dopiero teraz u-booty schodzą 
z taśmy produkcyjnej jak kiełbaski. Wątpię, czy nawet wszystkie będą 
potrzebne do akcji. O losach wojny bardzo szybko zdecyduje lotnictwo. Mam 
nadzieję, że wasz attache lotniczy, pułkownik Powell, dokładnie przedstawił 
prezydentowi potęgę Luftwaffe. Na mój rozkaz nie ukrywaliśmy przed Powellem 
niczego.
  - Rzeczywiście, napisał sprawozdanie. Jest pod wielkim wrażeniem.
  Göring wyglądał na zadowolonego.
  - Nauczyliśmy się wiele od Ameryki. W szczególności Curtis posiada 
znakomitych projektantów. Dzięki szczegółowym studiom nurkującego bombowca 
waszej marynarki mógł powstać nasz stukas.
  Potem zwrócił się do bankiera i powoli dobierając proste niemieckie 
słowa, zapytał go o towarzystwa górnicze w Ameryce Południowej. Szli przez 
pustą salę balową z wielkimi kryształowymi, pozłacanymi żyrandolami, a ich 
kroki odbijały się głuchym echem. Gianelli odpowiedział swobodnie po 
niemiecku, co mu się udawało, gdy nie czuł napięcia, i przez całą drogę aż 
do drzwi wejściowych dyskutowali o sprawach finansowych. Goście 
przechodzący przez hall ze zdziwieniem spoglądali na Göringa w towarzystwie 
dwóch Amerykanów. Twarz bankiera ponownie zajaśniała uśmiechem i powróciły 
na nią kolory.
  Na zewnątrz padał śnieg. Göring zatrzymał się w wejściu, aby uścisnąć im 
dłonie. Gianelli doszedł tymczasem do siebie występując z czymś, co Victor 
Henry uznał za absolutnie zasadnicze. Henry zastanawiał się nad sposobem 
przekazania mu jakoś swej myśli, gdy bankier, ściskając ręce ministrowi 
lotnictwa powiedział: 
  - Ekscelencjo będę musiał przekazać prezydentowi, że wasz minister spraw 
zagranicznych nie uważa misji Wellesa za pożądaną i że oznajmił, iż Führer 
myśli podobnie.
  Twarz Göringa stężała.
  - Jeżeli Welles przybędzie, Führer się z nim spotka. To jest oficjalne 
stanowisko. - Göring spojrzał na niebo i prowadził Amerykanów do samochodu, 
którym oficer Luftwaffe zajechał przed wejście.
   - Proszę pamiętać. Niemcy są takim samym krajem jak inne. Nie wszyscy 
tutaj chcą pokoju. Lecz ja chcę.
  
  
  Victor Henry siedział do późna w nocy, pisząc swój raport, aby bankier 
mógł go osobiście doręczyć prezydentowi. Sprawozdanie było napisane 
ręcznie, stylem dość chaotycznym. Po przedstawieniu faktów, łącznie z 
ostatnimi słowami Göringa wypowiedzianymi na pożegnanie, komandor napisał:
  Kluczową kwestią jest oczywiście to, czy Trzecia Rzesza oczekuje 
pokojowej misji Sumnera Wellesa, czy nie. Wydaje się to niepojęte, że w 
czasie spotkania z Hitlerem, Göringiem i Ribbentropem pański wysłannik nie 
otrzymał jasnej odpowiedzi. Wierzę, że Sumner Welles będzie przyjęty przez 
Hitlera, ale nie sądzę, aby ta misja cokolwiek osiągnęła, chyba że alianci 
zechcą zmienić poglądy i zaakceptują którąś wersję formuły "wyciągniętej 
ręki".
  Mam wrażenie, że nikt z tej niemieckiej trójki nie potraktował spotkania 
zbyt serio. Ich umysły są zaprzątnięte ważniejszymi sprawami. Stanowiliśmy 
parę ludzi bez znaczenia. Raczej zakładam, że to Göring chciał, aby doszło 
do tego spotkania, a Hitlerowi - skoro już był w Karinhall - było to 
obojętne. Odczułem, że bawiło go to, iż może przechwalać się przed dwoma 
Amerykanami, którzy wszystko co powie, przekażą bezpośrednio panu. Wszyscy 
trzej zachowywali się tak jakby akcja ofensywna na Zachodzie była gotowa do 
ruszenia. Sądzę, że nie przywiązują jakiegokolwiek znaczenia do tego, czy 
Welles przybędzie, czy nie. Jeśli Anglicy tak mocno będą obstawać przy 
swoich warunkach jak Niemcy przy swoich, na wiosnę będzie pan miał totalną 
wojnę. Zbyt wiele dzieli obie strony.
  To całe mówienie o pokoju, jak mi się zdaje, jest gierką Göringa do 
realizacji własnych celów. Ten człowiek jest największym zbirem w Trzeciej 
Rzeszy. Wygląda jak cyrkowe monstrum, człowiek ten jest naprawdę 
obrzydliwie gruby i wystrojony jak lalka - mimo to jest on największym 
realistą w tym niemieckim tłumie i nie kwestionowanym człowiekiem numer 
dwa. Wykorzystał nazizm dla swoich celów o wiele lepiej niż ktokolwiek 
inny. Pan Gianelli z pewnością opisze panu Karinhall. Rezydencja wulgarna, 
niemniej jednak zdumiewająca. Göring jest wystarczająco sprytny, nawet 
jeśli gra wysoko, by zdawać sobie sprawę, iż szczęście nie trwa wiecznie. 
Jeśli ofensywa się nie powiedzie, wtedy człowiek, który zawsze pragnął 
pokoju, będzie akurat pod ręką, roniąc łzy nad pokonanym Führerem i 
szczęśliwy by zająć jego miejsce.
  O Ribbentropie można z całą pewnością powiedzieć że jest on - proszę mi 
wybaczyć, panie prezydencie, wyrażenie - okazem klasycznego niemieckiego 
sukinsyna. Dokładnie taki, jak ich opisują w książkach: arogancki, źle 
wychowany, tępy, uparty i fałszywy. Myślę, że taki jest z natury, ale 
podejrzewam go także o naśladowanie uczuć Hitlera. Jest taka tradycyjna 
opinia we flocie, że dowódca okrętu jest czyniącym imponujące wrażenie 
"naszym starym"; podczas gdy jego zastępca jest nędznym robaczkiem 
wykonującym za niego brudną robotę. Hitler bez wątpienia nienawidzi 
pańskiej odwagi i siły i uważa, że za bardzo się pan wtrąca i miesza w jego 
sprawy. Czuje się zarazem całkowicie bezpieczny, przeciwstawiając się 
Stanom Zjednoczonym, ponieważ wie, jak bardzo podzielona jest opinia 
publiczna. Wszystko to wypowiedział Ribbentrop w jego imieniu w nie 
budzących wątpliwości słowach, po to, by Hitler pozostał czysty i nadal 
pozostał wielkodusznym niemieckim Napoleonem i zbawicielem Europy.
  Wyjeżdżając z Karinhall, czułem się tak, jakbym wychodził z transu. 
Zaczynały mi się przypominać rzeczy związane z Hitlerem, których sobie nie 
uświadamiałem w trakcie słuchania i tłumaczenia jego słów: brednie z "Mein 
Kampf"; sposób w jaki raz po raz łamał dawane obietnice; kłamstwa; fakt, że 
to on rozpoczął wojnę; straszliwe bombardowanie Warszawy czy prześladowanie 
Żydów. Świadczy to o sile jego perswazji, skoro w jego obecności 
zapomniałem o tym. Hitler z pewnością potrafi zaczarować słuchaczy. 
Słyszałem, jak ordynarnie wrzeszczał przed tłumami, ale w pokoju, w 
obecności dwóch zdenerwowanych Amerykanów, potrafi być - jeśli mu to 
dogadza - rozsądnym, czarującym światowym przywódcą. Mówi się że czasem aż 
pieni się z wściekłości. Widzieliśmy jak gdyby cień tego, ale głęboko 
wierzę, że tak rzeczywiście jest. Jednakże wizerunek przedstawiający go 
jako śmiesznego bzika daleki jest od prawdy.
  Niczego nie mówił z takim przekonaniem, jak to że on i Niemcy to jedno. 
On po prostu jest przekonany, że to musi być prawda. Odjąć mu wąsy i będzie 
wyglądał jak wszyscy Niemcy razem wzięci. Nie jest arystokratą ani 
biznesmenem czy intelektualistą, ani kimkolwiek innym jak tylko zwykłym 
Niemcem z ulicy, który został jakoś natchniony.
  Najważniejszą rzeczą jest zrozumienie związku między Hitlerem i 
niemieckim ludem. Aktualnym celem aliantów wydaje się być rozerwanie tego 
związku. Coraz bardziej jednak przekonuję się, że jest to niewykonalne. W 
każdym razie alianci nadal mają wybór: albo ugiąć się przed Hitlerem, albo 
pobić Niemców. Ten sam wybór mieli w tysiąc dziewięćset trzydziestym 
szóstym roku, kiedy ich pokonanie było rzeczą łatwą. Nic się nie zmieniło 
prócz tego, że teraz Niemcy mogą być już nie do pokonania.
  Pobieżny rzut oka na sprzeczności interesów ludzi będących u szczytu 
władzy mógłby dowodzić słabości systemu nazistowskiego, ale jeśli nawet 
sprzeczności te istnieją, są tylko częścią wewnętrznej polityki, nie 
mającej nic wspólnego z władzą Führera nad Niemcami. Dotyczy to również 
Göringa i Ribbentropa. Gdy Hitler wszedł do pokoju, obaj powstali i 
płaszczyli się.
  Gdyby Hitler był w połowie szaleńcem, bądź półkomicznym gangsterem - jak 
to przedstawiała nam prasa - to wojna byłaby igraszką, ponieważ kierowanie 
wojną wymaga rozumu, konsekwencji, strategicznej wizji i zręczności. Na 
nieszczęście dla aliantów przywódca Niemiec jest człowiekiem bardzo 
zdolnym.
  			

  
  22
  
  Rhoda uściskała i ucałowała Puga, gdy jej powiedział o weekendzie. Nie 
wspomniał o udziale Stöllera w tym, co Fred Feanng nazwał ograbianiem 
Żydów. Nie było to ściśle grabieżą, było to czymś w rodzaju 
zalegalizowanego wywłaszczania, w obrzydliwie niesmaczny sposób. Takie 
jednak było życie w hitlerowskich Niemczech. Nie było sensu, by Rhoda 
podzieliła jego niechęć, gdy jedynym powodem przyjęcia zaproszenia Stöllera 
było sprawienie jej przyjemności.
  Szofer przysłany przez Stöllera minął arkadową bramę wjazdową do Abendruh 
i wysadził ich przy tylnym wejściu. Stamtąd służąca poprowadziła ich 
schodami dla służby na drugie piętro. Pug zastanawiał się, czy był to 
rozmyślny afront ze strony Niemców. Z przestronnej i bogato wyposażonej 
sypialni oraz z pokoju dziennego roztaczał się jednak wspaniały widok na 
trawniki, jodły, wijącą się rzekę i kryte strzechą zabudowania gospodarcze. 
Przyszło dwoje służących, aby im pomóc w rozpakowaniu garderoby. Zagadka 
tylnych schodów wyjaśniła się, gdy zeszli na obiad. Główna klatka schodowa 
w Abendruh, bogato rzeźbiona, wysoka na dwa piętra, z poręczami z 
czerwonego marmuru, została zamieniona w zjeżdżalnię z wypolerowanego 
drewna. Goście w wieczorowych strojach stali nad krawędzią zjeżdżalni; 
mężczyźni śmiali się, kobiety chichotały lub krzyczały. Na dole reszta 
gości, razem z państwem Stöller, obserwowała zjeżdżającą w dół elegancko 
ubraną parę. Kobieta śmiała się histerycznie, gdyż jej zielona jedwabna 
sukienka ściągnęła się i wszyscy mogli zobaczyć podwiązki na jej udach.
  - O Boże, Pug, ja skonam! - chichotała Rhoda. - W żadnym razie nie mogę 
tego zrobić. Właściwie nie mam niczego pod spodem!
  Dlaczego nie uprzedzili pań! - Ale oczywiście ześliznęła się, krzycząc ze 
skrywaną radością, odsłaniając swoje zgrabne nogi i koronkową bieliznę. 
Zjechała na siedzeniu z zarumienioną twarzą śmiejąc się i krztusząc pośród 
okrzyków i gratulacji. Została powitana przez gospodarzy i przedstawiona 
innym gościom.
  Victor pomyślał, że miał to być sposób na przełamanie wstępnego oporu 
gości, tyle że nieco zbyt prostacki. Niemcy jednak, jak nikt inny, mają do 
tego szczególny dar.
  Następnego dnia, gdy się obudził, znalazł przygotowany dla siebie zielony 
skórzany strój do polowania wraz z paskiem, sztyletem i kapeluszem z 
piórkiem. Wśród mężczyzn byli bardzo różni ludzie: oficerowie Luftwaffe i 
Wehrmachtu, bankierzy, dyrektor zakładów energetycznych oraz sławny aktor. 
Pug był jedynym obcokrajowcem. Wesoła kompania przyjęła go ciepło i wśród 
grubiańskich wybryków i żartów, wszyscy ruszyli na polowanie. Pug lubił 
polować na kaczki, lecz zabijanie jeleni nie pociągało go nigdy. W grupie 
znajdował się generał Armin von Roon i Pug wlókł się z tyłu razem z 
garbatonosym generałem, który zauważył, że robi mu się niedobrze, gdy 
strzelają do jelenia. W czasie tego spotkania von Roon był bardziej 
rozmowny niż w czasie poprzednich. Las był przejmująco wilgotny i zimny, 
zatem tak jak inni, wypijał co jakiś czas sznapsa. Najpierw rozmawiali o 
Stanach Zjednoczonych, gdzie, jak się okazało, Roon uczęszczał do Akademii 
Wojskowej Armii Lądowej. Następnie generał dyskutował o przebiegu kampanii 
polskiej i o pakcie Ribbentrop-Mołotow, który zaskakująco określił jako 
klęskę, ponieważ Stalin zdobył wszystkie terytoria bez jednego strzału. 
Jego pojętność co do działań wojennych była znakomita. Oceniał on Hitlera - 
zdaniem Victora Henry'ego - w sposób chłodny ale obiektywny. Roon z trudem 
ukrywał swoją pogardę dla nazistowskich teorii rasowych czy dla samej 
partii, ale występował w obronie Hitlera w roli przywódcy narodu 
niemieckiego. Nagle rozległy się strzały. Pobliska wrzawa skłoniła ich do 
przyłączenia się do reszty towarzystwa, które otoczyło martwego jelonka 
leżącego na śniegu zbryzganym krwią. Nastąpiła ceremonia grania na rogu i 
wkładania gałązki jodłowej do martwego pyska, z którego wystawał 
zakrwawiony język. W tym tłumie Henry'ego oddzielono od generała. Wieczorem 
szukał go i z przykrością dowiedział się, że został wezwany do Berlina.
  Po kolacji we francuskim saloniku o kremowozłotych ścianach kwartet 
smyczkowy grał Beethovena, a słynna sopranistka z wielkim biustem śpiewała 
pieśni Schuberta. Goście słuchali ze znacznie większą uwagą, niż Pug. Gdy 
śpiewano niemieckie pieśni niektórzy mieli łzy w oczach. Rhoda czuła się w 
swoim żywiole, ponieważ w Waszyngtonie regularnie chodziła na koncerty. 
Siedziała rozpromieniona, szepcząc fachowe komentarze w przerwach między 
utworami. Przyszedł czas na tańce i Niemcy jeden po drugim zapraszali ją na 
parkiet. Co rusz rzucała w stronę męża pełne wdzięczności, gorące 
spojrzenia. Potem Stöller zaciągnął Puga do biblioteki, gdzie przy koniaku 
siedzieli aktor i doktor Knopfmann, dyrektor zakładów energetycznych.
  Jak dotąd w czasie całego weekendu Victor nie usłyszał ani słowa na temat 
wojny. Rozmowy dotyczyły spraw osobistych, interesów lub sztuki.
  - O, jest komandor Henry - powiedział aktor bardzo dźwięcznym głosem. 
Mężczyzna ten, o szpakowatych wąsach i gęstych włosach, grywał władców, 
generałów i starszych mężczyzn zakochanych w młodych kobietach. Pug widział 
go w słynnej roli króla Leara w teatrze dramatycznym. Jego twarz, wystająca 
ponad sztywny kołnierzyk i zapiętą koszulę, była teraz purpurowoczerwona. - 
Nie potrzebujesz chyba lepszego autorytetu? Przedstawmy sprawę jemu.
  - Mogłoby go to wprawić w zakłopotanie - odrzekł doktor Knopfmann.
  - Nie mówmy teraz o wojnie. Zapomnijmy o niej - prosił Stöller. - W 
czasie tego weekendu mamy się bawić.
  - Nie mam nic przeciwko temu - powiedział Pug, biorąc koniak i siadając 
wygodnie na skórzanym krześle. - Co to za pytanie?
  - Aby żyć, stwarzam iluzje - zagrzmiał aktor - i twierdzę, że miejscem 
iluzji powinna być tylko scena. Jestem przekonany, iż iluzją jest mieć 
nadzieję, że Stany Zjednoczone pozwolą, aby Anglia zginęła.
  - Och, do diabła z tym wszystkim - odezwał się bankier.
  Doktor Knopfmann, mrugając oczyma, mający okrągłą twarz podobnie jak 
kapitan statku Bremen, lecz znacznie niższy i tęższy powiedział:
  - A ja utrzymuję, że to nie jest rok tysiąc dziewięćset siedemnasty. 
Amerykanie już raz uratowali Anglię i co dostali w zamian? Tylko 
niewdzięczność i zapomnienie. Amerykanie zaakceptują fait accompli. Są 
realistami. Gdy sytuacja w Europie raz się unormuje, będziemy mogli mieć 
przez sto lat trwały pokój nad Atlantykiem.
  - Co pan o tym sądzi, komandorze Henry? - zapytał aktor. 
  - Problem może nigdy nie powstać. Najpierw Niemcy muszą pokonać Anglię.
  Nie wyglądali na zadowolonych.
  - O, myślę, że możemy przyjąć, iż tak właśnie będzie - rzekł aktor - pod 
warunkiem, że Amerykanie się nie wtrącą. W tym tkwi cały problem.
  - Wasz prezydent nie stara się ukryć swoich brytyjskich sympatii, prawda, 
Viktorze? - zagadnął Stöller. - Jest to całkiem naturalne, zważywszy jego 
anglo-holenderskie pochodzenie. Ale czy nie zgodziłbyś się z opinią, że 
Amerykanie są przeciwko niemu lub, co najmniej, ostro podzieleni?
  - Tak, ale Stany Zjednoczone to dziwny kraj, doktorze Stöller. Opinia 
publiczna może bardzo szybko się zmienia. Nikt nie powinien o tym 
zapominać, jeśli ma z nami do czynienia.
  Spojrzeli po sobie. Doktor Knopfmann powiedział:
  - Zmiana w opinii publicznej nie zachodzi ot tak sobie. Wymaga to bodźca.
  - Na tym polega istota sprawy - rzekł Stöller. - Bardzo trudno przekonać 
o tym kogokolwiek, nawet marszałka lotnictwa, który zwykle jest bardzo 
trzeźwy. Niemcy, którzy nie byli po drugiej stronie Oceanu, w sprawach 
amerykańskich pozostają bardzo mało zorientowani. Z przykrością muszę 
stwierdzić, że dotyczy do również samego Führera. Nie wierzę, aby w pełni 
pojął ogromną siłę amerykańskich Żydów. A jest to istotny element w obrazie 
wojny.
  - Nie należy przeceniać tego elementu - powiedział Henry. - Wy, panowie, 
macie do tego szczególną skłonność, a jest to rodzaj nabierania samych 
siebie.
  - Drogi Victorze, byłem w Stanach Zjednoczonych dziewięć razy i 
mieszkałem przez rok w San Francisco. Kim jest wasz minister skarbu? Ten 
Żyd Morgenthau. Kto zasiada w Sądzie Najwyższym, wywierając największy 
wpływ? Żyd Frankfurter.
  Stöller recytował dalej jednym tchem listę żydowskich oficjeli w 
Waszyngtonie, dla Puga oklepaną i nudną od ciągłego powtarzania przez 
propagandę hitlerowską. Zakończył tradycyjnie, mówiąc, że kapitał, łączność 
i wymiar sprawiedliwości znajdują się w rękach Żydów, a nawet cała 
prezydentura siedzi w ich kieszeni. Wygłaszał to wszystko lekko i 
spokojnie. Powtarzał der Jude, der Jude bez żadnego szyderstwa. W jego 
oczach nie było błysku, jaki Pug od czasu do czasu mógł zauważyć u 
niektórych natarczywych antysemitów, prowokowanych przez Rhodę. Bankier 
prezentował swoje opinie tak, jakby przedstawiał sprawozdanie z dzisiejszej 
sytuacji na giełdzie.
  - Należałoby zacząć stwierdzeniem - zaczął Victor głosem trochę znużonym 
- że stanowisko ministra skarbu w naszym kraju ma bardzo niewiele władzy. 
Jest ono zwykłą polityczną nagrodą. Chrześcijanie zajmują wszystkie 
pozostałe pozycje gabinetowe. Potęga finansowa opiera się na bankach, 
towarzystwach ubezpieczeniowych, ropie naftowej, kolejach, drewnie 
tartacznym, żegludze, hutach, przemyśle samochodowym i temu podobnych. To 
wszystko znajduje się w rękach chrześcijan. Zawsze się znajdowało.
  - Ale Lehman jest bankierem - wtrącił Knopfmann.
  - Tak, rzeczywiście. Słynny wyjątek. - Komandor ciągnął dalej zasobem 
odpowiedzi na zwykły zasób twierdzeń antysemitów. - Niemal wszystkie 
dzienniki, czasopisma i wydawnictwa są własnością chrześcijan. 
Chrześcijański jest skład Kongresu, gabinetu prezydenta i władzy 
wykonawczej. Ośmiu spośród dziewięciu sędziów Sądu Najwyższego to 
chrześcijanie. Najwyższe wpływy na Biały Dom wywiera chrześcijanin Harry 
Hopkins i cała seria jego doradców.
  Na twarzach jego słuchaczy pojawił się osobliwy uśmiech, typowy dla 
Niemców, którzy dyskutują o Żydach: protekcjonalny, facecyjny i zimny, z 
poczuciem wyższej własnej świadomości o rzeczy skrytej tylko dla siebie.
  Stöller powiedział bardzo uprzejmym tonem:
  - To zawsze ta sama żydowska gierka, rozumie pan, by wykazać, jak mało są 
znaczący.
  - Czyżby pan nam proponował, żebyśmy w Stanach zabrali im ich 
przedsiębiorstwa? Uczynili z nich Objekte?
  Stöller zaśmiał się. Wyglądał na zaskoczonego, ale wcale nie był urażony.
  - Jesteś lepiej poinformowany niż wielu innych Amerykanów, Victorze. 
Byłby to wyśmienity pomysł dla uzdrowienia waszej gospodarki. Wcześniej czy 
później dojdzie do tego.
  - Czy pan naprawdę sądzi - zapytał poważnie aktor - że problem żydowski 
nie ma wpływu na przystąpienie Ameryki do wojny?
  - Tego nie powiedziałem. Amerykanie bardzo ostro reagują na cierpienie i 
niesprawiedliwość.
  Na trzech twarzach ponownie pojawił się wymuszony uśmiech.
  - A wasi Murzyni na Południu? - zapytał Knopfmann po chwili. 
  Pug zawahał się.
  - Nie jest tam najlepiej, ale zarysowuje się pewien postęp. W każdym 
razie nie wsadzamy ich za druty kolczaste.
  - To kara za przestępstwa polityczne. Żyd, który zachowuje się porządnie, 
nie idzie do obozu - odrzekł aktor, cichszym już głosem.
  Stöller zapalił wielkie cygaro i patrząc na zapałkę powiedział:
  - Victor wyraża się bardzo dyplomatycznie, lecz jego powiązania są bardzo 
prawidłowe. Choćby kongresmen Ike Lacouture z Florydy. Prowadził wielką 
batalię przeciwko rewizji Ustawy o Neutralności. - Rzucił do Puga 
szelmowskie spojrzenie i dodał: - Praktycznie już należy do rodziny, 
prawda?
  Wytrąciło to Puga z równowagi, ale starał się odpowiedzieć spokojnie.
  - Jest pan całkiem dobrze poinformowany. Niewielu zresztą o tym wie.
  Stöller zaśmiał się.
  - Minister sił powietrznych wie o tym. Powiedział mi to. On podziwia 
Lacouture'a. Ale co się stało z muzyką do tańca? O, zobaczcie która 
godzina. Jak to się stało, że jest już pół do drugiej? Czas na małą 
kolację, panowie, nic wielkiego. - Wstał wypuszczając z cygara kłąb dymu.
  - To byłby największy błąd, jaki Żydzi amerykańscy mogliby zrobić, 
wciągając Stany Zjednoczone do wojny. Lacouture będzie ich przyjacielem, 
dopóki będą go słuchać. Pamiętasz, co Führer powiedział w swoim styczniowym 
przemówieniu? Jeśli rozpoczną kolejną wojnę światową, będzie to ich koniec. 
Powiedział to ze śmiertelną powagą, zapewniam cię.
  - Pokój lub wojna nie zależą od Żydów. A poza tym całkowicie nie 
zrozumieliście Lacouture'a - odparował Pug, wiedząc, że choć nic tym nie 
wskóra, nie wolno mu tej kwestii pozostawić bez odpowiedzi.
  - Naprawdę? Ależ, drogi komandorze jak pan nazwie brytyjskie gwarancje 
dla Polski? Z politycznego i strategicznego punktu widzenia była to 
lekkomyślność, jeśli nie szaleństwo. Sprawiło to jedynie, że dwa wielkie 
mocarstwa musiały się włączyć do wojny przeciwko Niemcom z tak błahego 
powodu, jakim był Gdańsk, a tego właśnie pragnęli Żydzi. Churchill jest 
notorycznym syjonistą. Wszystko to znalazło się między wierszami w ostatnim 
przemówieniu Lacouture'a. Powiem panu coś: ludzie tacy jak on nadal mogą 
uratować świat od wojny i tym samym uchronić Żydów od bardzo złego losu, 
który jak się wydaje, postanowili sobie dla siebie zgotować. Ale cóż, może 
byśmy zjedli omlet i wypili po kieliszku szampana?
  
  
  W wigilię świąt Bożego Narodzenia Pug wyszedł wcześniej z ambasady i 
poszedł piechotą do domu. Pogoda nie zapowiadała się najlepiej, lecz chciał 
zaczerpnąć świeżego powietrza i zażyć trochę ruchu. Święta w Berlinie miały 
posępny charakter. Chude gazety nie przynosiły dobrych wieści z frontu, a 
atak Rosjan na Finlandię był dla Niemców zbyt małą pociechą. Wystawy 
sklepowe oferowały kolorowe rogi obfitości, pełne różnych aparatów i 
przyrządów, odzieży, zabawek, win i żywności, lecz ludzie spieszyli się; 
idąc z ponurymi minami po zimnych ulicach nad głowami mając chmurne niebo i 
rzadko spoglądali na oszukujące ich wystawy. Właściwie żadna z tych rzeczy 
nie była na sprzedaż.
  Zapadał zmierzch i rozpoczęło się zaciemnianie. Słysząc przytłumione tony 
kolęd, śpiewanych za szczelnie zasłoniętymi oknami, Henry mógł sobie 
wyobrazić berlińczyków siedzących w słabo oświetlonych mieszkaniach w 
płaszczach i starających się cieszyć przy wodnistym piwie, ziemniakach i 
solonej makreli, przy choinkach ozdobionych błyskotkami. W Abendruh państwo 
Henry prawie zapomnieli, że toczy się wojna, nawet chwilowo uśpiona, i 
brakuje wielu rzeczy. Wolfowi Stöllerowi nie brakowało niczego.
  Ustępując naleganiom Rhody, przyjął ponowne zaproszenie do Abendruh na 
styczeń, chociaż sam zbyt dobrze się tam nie bawił. Coraz częściej, 
zwłaszcza od chwili spotkania z przywódcą partii narodowo-socjalistycznej w 
Karinhall, myślał o Niemcach jako o ludziach, z którymi pewnego dnia 
przyjdzie mu walczyć. Uważał siebie za hipokrytę, gdy grał wśród nich rolę 
porządnego faceta. W majątku Stöllera istniały jednak duże możliwości 
uzyskania dobrej informacji. Pug wysłał do kraju pięciostronicowe 
sprawozdanie z rozmowy z generałem von Roonem. Udając, że w głębi serca 
zgadza się z Lacouture'em - coś w co Stöller już wierzył, bo chciał w to 
wierzyć - mógł te możliwości rozwinąć. A to oznaczało bycie kłamcą, 
wyrażanie opinii, które się uznawało za szkodliwe, i nadużywanie czyjejś 
gościnności - diabła tam jednak skoro chodzi o służbę dla własnego kraju! 
Lecz nawet jeśli Stöller prowadzi grę z amerykańskim attache morskim, to i 
tak musi podjąć ryzyko. Viktor Henry rozważał to wszystko idąc dużymi 
krokami, zaciskając powieki przed deszczem ze śniegiem, jaki zaczął padać. 
Nagle z tej ciemności wyszła i zbliżyła się do niego przygarbiona postać. 
Ktoś dotknął jego ramienia.
  - Komandor Henry?
  - Kim pan jest?
  - Rosenthal. Pan mieszka w moim domu.
  Znajdowali się niedaleko zakrętu i w niebieskim świetle ulicznej latarni 
Victor zobaczył, że Żyd stracił sporo na wadze. Twarz miał pokrytą fałdami 
zwisającej skóry. Zamiast dawnego, pewnego siebie mężczyzny, stał przed nim 
człowiek zmaltretowany i schorowany. Zmiana była zaskakująca.
  - A tak, witam pana - wyciągnął rękę Pug.
  - Proszę mi wybaczyć. Moja żona i ja mamy być wkrótce wysłani do Polski. 
W każdym razie słyszeliśmy takie plotki i chcemy się przygotować na 
wypadek, gdyby okazały się one prawdą. Nie możemy zabrać naszych rzeczy i 
zastanawialiśmy się, czy w naszym domu są jakieś przedmioty, które pan i 
pani Henry zechcielibyście kupić. Może pan wybrać, co tylko pan sobie 
życzy, a ja zaproponuję bardzo niską cenę.
  Pug również słyszał niejasne opowieści o "przesiedlaniu" berlińskich 
Żydów, o masowym wywożeniu do nowo utworzonych polskich gett, w których 
warunki były - zależnie od źródeł z jakich pochodziły - bądź umiarkowanie 
złe, bądź nieprawdopodobnie potworne. Rozmowa z człowiekiem, którego los 
był mroczny i niejasny, budziła niepokój.
  - Pan ma przecież tutaj fabrykę - powiedział. - Czy pańscy ludzie nie 
mogą się zaopiekować tymi rzeczami, dopóki warunki się nie poprawią?
  - Prawda jest taka, że już sprzedałem moją firmę i nie mam nikogo - 
Rosenthal z trudem podtrzymywał wystrzępione klapy swego płaszcza, aby 
osłonić się przed ostrym wiatrem i deszczem.
  - Czy sprzedał pan ją bankowi Stöllera?
  Twarz Żyda wyrażała zdziwienie i bojaźliwą podejrzliwość.
  - Zna pan te sprawy? Tak, to był bank Stöllera. Otrzymałem bardzo uczciwą 
cenę. Bardzo uczciwą. - Żyd pozwolił sobie na ironiczne spojrzenie prosto w 
oczy Henry'emu. - Ale pieniądze zostały zamrożone dla uregulowania innych 
spraw. Moja żona i ja będziemy się czuli znacznie bardziej wygodnie mając 
niewielką gotówkę. To zawsze pomaga. Więc... może dywany, srebrną zastawę 
albo coś z porcelany?
  - Niech pan idzie ze mną i porozmawia z moją żoną. Ona podejmuje takie 
decyzje. Może zje pan z nami kolację?
  Rosenthal uśmiechnął się smutno.
  - Raczej nie, ale jest pan bardzo miły.
  Pug skinął głową. Przypomniał sobie swych służących podstawionych przez 
gestapo.
  - Herr Rosenthal, chcę powtórzyć to, co już mówiłem, gdy wynajmowaliśmy 
od pana mieszkanie. Nie będę wykorzystywał pańskiego nieszczęścia.
  - Komandorze, nie mógł pan mnie i mojej żonie wyświadczyć większej 
przysługi. Mam nadzieję, że pan coś kupi.
  Rosenthal wcisnął mu do ręki kartkę i zniknął w ciemności. Kiedy Pug 
przyszedł do domu, Rhoda właśnie przygotowywała stół do wigilijnej 
wieczerzy, więc nie było szans na rozmowę o ofercie.
  Bożonarodzeniowe przyjęcie w ambasadzie nie było tak wystawne jak bankiet 
w Abendruh, jednak wystarczająco udane. Zebrali się prawie wszyscy 
Amerykanie, którzy pozostali w Berlinie rozmawiając przy popijaniu 
ajerkoniaku, zasiedli przy trzech długich stołach. Wszystko na nich 
pochodziło z Danii - pieczona gęś, placek z dyni, owoce, ser i ciastka. 
Było to możliwe dzięki przywilejom importowym dla dyplomacji i goście 
poweseleli już od samego patrzenia na tą niezwykłą obfitość jadła. Victor 
Henry z ogromną przyjemnością znalazł się znowu pośród amerykańskich 
twarzy, amerykańskich rozmów, bezceremonialnego, szczerego sposobu bycia, 
śmiechu pochodzącego z przepony a nie z mięśni twarzy. Miał dość ukłonów i 
trzaskania obcasami. Miał dość europejskiego kobiecego uśmiechu, 
zapalającego się i gasnącego na przemian tak szybko jak sygnał elektryczny.
  Wyniknął jednak kłopot z Rhodą. Komandor usłyszał, jak podniosła głos na 
Freda Fearinga, który pykał ze swojej fajki w kształcie kolby kukurydzy i 
wlepiał w nią wzrok z końca stołu.
  - Hej, o co chodzi, Fred? - zawołał.
  - Stöllerowie, Pug; najmilsi ludzie, jakich twoja żona kiedykolwiek 
spotkała.
  - Powiedziałam najmilsi Niemcy - zapiszczała Rhoda - i to jest prawda. 
Jesteś ślepo uprzedzony.
  - Czas, żebyś pojechała do kraju, Rhoda - powiedział Fearing.
  - Co to niby ma znaczyć? - zawołała, wciąż trochę za głośno.
  W Abendruh pofolgowała sobie trochę z alkoholem, a dzisiejszego wieczora 
zabrnęła jeszcze dalej. Jej gesty stały się szerokie, miała na pół 
przymknięte oczy, a jej głos stawał się coraz bardziej nosowy.
  - Cóż, mała, jeśli uważasz, że ludzie pokroju Wolfa Stöllera i jego żony 
są mili, to następnym razem uwierzysz, że Hitler chce tylko drogą pokojową 
zjednoczyć ludność niemiecką. W takim razie trzeba byś wróciła na jakiś 
czas do amerykańskiego jedzenia i lektury New York Times'a.
  - Po prostu wiem, że Niemcy nie są potworami z rogami i ogonami - 
odrzekła Rhoda - ale zwykłymi ludźmi, chociaż źle pokierowanymi. A może 
jedna z twoich "Fraulein" pokazała ci w łóżku swoją złą naturę mój drogi?
  Po tej niestosownej drwinie zapanowała cisza. Fearing był wysokim, 
brzydkim facetem o podłużnej twarzy, kręconych włosach i wąskim, lisim 
nosie. Uczciwy, idealistyczny; nieugięty w swoich liberalnych poglądach 
oraz surowy w ocenie wszelkiej niesprawiedliwości i politycznej hipokryzji. 
Miał też ludzkie oblicze. Uwiódł żonę swego współpracownika, z którym 
napisał bestseller poświęcony wojnie domowej w Hiszpanii. Kobietę tę, już 
razem z niemowlęciem, odesłał ostatnio do Anglii i mówiono, że teraz 
podrywa różne Niemki, a nawet niektóre zamężne Amerykanki. Kiedyś Rhoda 
opowiadała tonem nieco żartobliwym o swoich kłopotach z Fearingiem podczas 
tańca. Niezależnie od tego, Fred był znanym, uzdolnionym reporterem. 
Ponieważ nie znosił nazistów, starał się z całych sił być sprawiedliwym w 
ich ocenie i Ministerstwo Propagandy doceniało to. Większość Amerykanów 
zawdzięczało obraz hitlerowskich Niemiec audycjom Fearinga.
  Victor Henry, chcąc przerwać niemiłą ciszę, odezwał się najbardziej miłym 
tonem jaki potrafił wydobyć:
  - Łatwiej byłoby żeglować w tym kraju, gdyby złym wykiełkowały rogi albo 
ich dłonie były pokryte sierścią, czy coś podobnego.
  - To, co pokrywa dłonie Stöllera, to krew, mnóstwo krwi - odciął się z 
miejsca Fearing z całą zapalczywością. - Zachowuje się w sposób 
nieświadomy. Ty i Rhoda, Pug, zachęcacie go do tego niewielkiego daltonizmu 
zachowując się w podobny sposób.
  - Praca Puga polega na utrzymywaniu towarzyskich stosunków z ludźmi 
pokroju Stöllera - łagodnie powiedział siedzący u szczytu stołu charge 
d'affaires.
  - Proponuję na dzisiejszy wieczór moratorium na rozmowy o Niemcach.
  Pułkownik Forrest zaczął pocierać swój złamany nos, co oznaczało, że ma 
ochotę się spierać, chociaż jego księżycowa twarz nadal była pogodna.
  - Słuchaj, Fred, tak się składa, iż sądzę, że Hitler chce tylko zamienić 
całą centralną Europę w niemiecką strefę wpływów na drodze pokojowej, jeśli 
to możliwe, oraz że zrezygnuje z wojny, o ile tylko alianci zgodzą się na 
to. Czy uważasz, że też powinienem jechać do domu?
  Fearing wypuścił słup błękitnego dymu, a z fajki posypały się czerwone 
iskry.
  - A co z "Mein Kampf", Bill?
  - Dokument walki politycznej rozgorączkowanego trzydziestolatka - szybko 
odpowiedział attache wojskowy - napisany osiemnaście lat temu w więzieniu. 
Teraz Hitler jest głową państwa. Nigdy nie zrobił nic, co by przerastało 
jego możliwości. "Mein Kampf" mówi w kółko o oderwaniu południowej części 
Rosji i uczynienia z niej spichlerza Niemiec. To fantazja zrodzona w starej 
wiedeńskiej kawiarni. Przeminęła raz na zawsze wraz z podpisaniem 
niemiecko-rosyjskiego paktu. Sprawa Żydów przedstawia się źle, ale człowiek 
zawsze realizuje swoje zadania przy pomocy szorstkich narzędzi. Na 
nieszczęście należy do tego i antysemityzm. Hitler tego nie wynalazł. 
Antysemityzm był silny w Niemczech, jeszcze zanim on się urodził.
  - Tak, czas najwyższy, żebyś i ty pojechał do domu - powiedział Fearing 
popijając wino.
  - Więc jaka jest twoja wersja? - zapytał attache wojskowy, wyraźnie już 
zirytowany. Ciągnął dalej naśladując głos sprawozdawcy radiowego:
  - Że Adolf Hitler, ten zwariowany malarz pokojowy wyrusza na podbicie 
całego świata?
  - Do diabła, rewolucja Hitlera nie lepiej wie, dokąd zmierza, niż 
rewolucja francuska czy rosyjska, Bill - wykrzyknął Fearing machając ze 
zdenerwowania swoją kolbą kukurydzy. - Po prostu szaleje po drodze, jakimi 
tamte kroczyły i będzie szedł tak dalej, dopóki ktoś go nie zatrzyma. 
Oczywiście, że tam gdzie to możliwe, Führer działa drogą pokojową. Dlaczego 
nie? Wszędzie tam, gdzie się wepchnął, zaraz znajdowały się witające go 
grupy wpływowych obywateli lub - jeśli wolisz - zdrajców. W Polsce też się 
wyroili. Jak wiesz, we Francji i Anglii są partie gotowe już w tym momencie 
z nim współpracować. Wystarczy, że uderzy na zachodzie dość mocno, aby 
obalić partie rządzące i wynieść do władzy partie opozycyjne. Już teraz 
Stalin tchórzliwie dostarcza mu tyle rosyjskiej ropy i pszenicy, ile tylko 
Hitler potrzebuje, w zamian za kilka ochłapów, które mu rzucił nad 
Bałtykiem.
  Wymachując teatralnie fajką, Fearing mówił dalej:
  - Do końca tysiąc dziewięćset czterdziestego drugiego roku, jeśli sprawy 
będą się toczyły tak jak dotąd, być może ujrzycie świat, w którym Niemcy 
kontrolują cały przemysł w Europie, surowce w Związku Radzieckim oraz floty 
wojenne Francji i Anglii. Flota francuska już jutro przeszłaby na jego 
stronę, gdyby tylko kichnął odpowiedni admirał. Niemcy osiągną z 
Japończykami korzystne porozumienie co do eksploatacji Azji i Indii oraz 
panowania na Pacyfiku i Oceanie Indyjskim. A co potem? Nie ma co wspominać 
dyktatorów w Ameryce Południowej, którzy już teraz siedzą w kieszeni 
hitlerowców. Wiesz oczywiście, Bill, że armia amerykańska liczy sobie 
obecnie dwieście tysięcy żołnierzy i że Kongres zamierza ją zmniejszyć.
  - Cóż, jestem oczywiście temu przeciwny - powiedział pułkownik Forrest.
  - Przypuszczam! Grozi nam nowy, krwawy, ciemny wiek, który pochłonie cały 
świat, a Kongres chce zmniejszyć liczbę wojska!
  - Interesująca wizja - uśmiechnął się charge d'affaires - trochę tylko 
melodramatyczna.
  Rhoda Henry uniosła kieliszek z winem, głośno chichocząc.
  - Litości! Nigdy nie słyszałam takich bzdur. Freddy, to ty powinieneś 
pojechać do domu. Wesołych świąt.
  Fred poczerwieniał na twarzy. Obejrzał wszystkich siedzących za stołem.
  - Lubię cię, Pug. Chyba pójdę się przejść.
  Gdy korespondent radiowy odchodził od stołu, charge d'affaires podniósł 
się i zawołał za nim, ale nie zdołał go zawrócić. Państwo Henry wrócili do 
domu wcześnie. Gdy wychodzili, Pug musiał podtrzymywać usypiającą i miękką 
w kolanach Rhodę.
  
  
  Kolejny worek dyplomatyczny z korespondencją marynarki wojennej zawierał 
nowy almanach marynarki wojennej, wymieniający zmiany przydziału nowych 
komandorów. Zostali zastępcami dowódców na pancernikach, krążownikach oraz 
szefami sztabu admirałów w ich morskich strefach. Dla Victora Henry'ego nie 
było rozkazów. Przez okno widział kancelarię Hitlera i ubranych na czarno 
esesmanów pozwalających, by śnieg gromadził się na ich hełmach i ramionach, 
dzięki czemu wyglądali jak posągi. Nagle poczuł, że ma tego wszystkiego 
dość. Przekazał swojemu podoficerowi, żeby nikt mu nie przeszkadzał i 
napisał trzy listy. W pierwszym, skierowanym do Stöllera, wyrażał żal, iż z 
powodu nie przewidzianych oficjalnych zajęć w biurze on i Rhoda nie 
przybędą do Abendruh. W drugim, w dwóch akapitach prosił Biuro Personalne o 
przeniesienie go do służby na morzu. W trzecim, długim liście do 
wiceadmirała Preble'a, pisanym ręcznie, Pug wyraził całą swą odrazę do 
obecnego przydziału i pragnienie powrotu za morze. Zakończył tak:
  ... Przygotowywałem się dwadzieścia pięć lat do walki na morzu. Cierpię z 
powodu obecnego przydziału Admirale, i być może z tego powodu moja żona 
jest także przygnębiona. Nie może się tutaj w Berlinie pozbierać. Jest to 
koszmarne miejsce. To oczywiście mój kłopot, a nie marynarki wojennej. 
Skoro w czasie całej mojej kariery przyjmowałem bez słowa służbę we flocie, 
to teraz chciałbym prosić o małą nagrodę za to i błagam o przeniesienie 
mnie do pracy na morzu.
  Kilka dni później nadeszła kolejna koperta sygnowana znakiem Białego Domu 
z pochyłymi gryzmołami, napisanymi czarnym grubym ołówkiem. Stempel 
pocztowy wskazywał na to, że minęła się z jego listem.
  Pug,
  Twój raport jest naprawdę wspaniały i bardzo pomaga mi w wytworzeniu 
właściwego poglądu na sytuację. Hitler to dziwny człowiek, prawda? Każdy 
odbiera go troszeczkę inaczej. Cieszę się, że właśnie ty tam jesteś i 
powiedziałem o tym CNO. Mówi mi, że chcesz przyjechać na kilka dni w maju 
na ślub. Wszystko będzie załatwione. Nie zapomnij wpaść do mnie, gdy 
znajdziesz wolną chwilę.
  FDR
  
  Victor Henry kupił dwa perskie dywany Rosenthala i angielski serwis z 
porcelany; ten, który tak bardzo się podobał Rhodzie. Zrobił to przede 
wszystkim z chęci podniesienia Rhody na duchu, co mu się udało. Cieszyła 
się tak korzystną transakcją przez kilka tygodni, aż do znudzenia 
opowiadając zresztą prawdziwie, że wdzięczność biednego Żyda była dla niej 
żenująca. W tym samym mniej więcej czasie Pug napisał do Stöllera, że jeśli 
zaproszenie jest nadal aktualne, to on i Rhoda chętnie by jednak 
przyjechali do Abendruh. Skoro jego zadaniem ma być nadal zbieranie 
informacji, to postanowił kontynuować tę znajomość. Co więcej, czuł, że 
przepaść moralna między nim a Stöllerem zaczyna się zmniejszać. Niezależnie 
od patetycznej wdzięczności Rosenthala z powodu transakcji, to zakupione 
przedmioty można było także nazwać Objekte.
  
  23
  
  Wigilia Nowego Roku, północ.
  Briny, mój ukochany. Nie wyobrażam sobie lepszego rozpoczęcia tysiąc 
dziewięćset czterdziestego roku niż napisanie listu do ciebie. Jestem w 
domu i stukam na maszynie w mojej dawnej sypialni, która wygląda jakby 
zmalała do jednej dziesiątej tej, którą pamiętam. Cały dom wydaje się taki 
ciasny i zagracony, a, na Boga, jak ten zapach naftaliny zaciera ślady 
dawnych lat.
  Ach, mój kochany, jakże pięknym miejscem są Stany Zjednoczone! 
Zapomniałam o tym, zupełnie zapomniałam.
  Kiedy dotarłam do Nowego Jorku, mój ojciec wyszedł już ze szpitala - 
dowiedziałam się o tym, kiedy zatelefonowałam do domu - więc zaraz 
przepuściłam moje ciężko zarobione dwie setki na zakup dodge'a kombi z 
trzydziestego czwartego roku i pojechałam prosto na Florydę. Naprawdę tak 
zrobiłam. Via Waszyngton. Bo chciałam zobaczyć kopułę Kapitolu i obelisk 
prezydenta-założyciela. No i do tego pragnęłam zobaczyć Slote'a. O tym 
wszystkim później, tylko pozwól, że cię zapewnię, iż spotkanie nie dało mu 
zbyt wielu powodów do zadowolenia. Głównie chciałam, daj to sobie 
powiedzieć Briny, na nowo odzyskać poczucie, że znowu jestem w kraju. Cóż, 
w samym środku zimy, przy paskudnej pogodzie, pomimo tragicznie 
wyglądających murzyńskich miasteczek z nędznych chat oblepiających biegnące 
na południe drogi, stany nadatlantyckie wyglądają cudownie, tak pełne 
przestrzeni, surowe i czyste, ciągle pełne dzikiej natury, tryskające 
życiem i energią. Zakochiwałam się w każdej tablicy ogłoszeń, w każdej 
stacji benzynowej. To naprawdę jest Nowy Świat. Stary Świat w swej 
rokokowej stylowości, pełnej wielkiego uroku jest jednak przegniły w 
zarodku i popada w szaleństwo. Dzięki Bogu, że wyrwałam się stamtąd.
  Weź na przykład Miami Beach. Wiesz przecież, że zawsze nienawidziłam tego 
miasta. To, że teraz spoglądam na nie z miłością, jest miarą mojego 
obecnego stanu ducha. Tutaj znikł gdzieś ten wściekły antysemityzm. Nawet 
razi mnie widok tych ulizanych Żydów, spacerujących swobodnie z ciemną 
opalenizną i nie dbających o resztę świata. Wszędzie roi się od nich 
poubieranych w dziwaczne kostiumy kąpielowe, często noszących do tego perły 
i diamenty - mój drogi - przy różowych i pomarańczowych bluzkach i 
szortach. Ci przebywający w Miami Beach nie uważają, że należy ukrywać to, 
co jest ich własnością. Myślę o Warszawie i gniewam się na nich, ale to 
przemija. W swojej obojętności wobec wojny nie różnią się przecież od 
reszty Amerykanów.
  Lekarze twierdzą, że ojciec powraca już do zdrowia po ataku serca, który 
niemal go wykończył. Nie podoba mi się tylko jego wątły wygląd, a on nic na 
to nie robi, tylko siedzi na słońcu w ogrodzie i słucha komunikatów 
radiowych. Strasznie niepokoi się o wuja Aarona. Dotąd nigdy nie mówił o 
nim za wiele, właściwie unikał tego tematu. Za to teraz opowiada o Aaronie 
bez przerwy. Ojciec jest przerażony Hitlerem. Uważa go za swego rodzaju 
diabła, który podbije cały świat i wymorduje wszystkich Żydów.
  Ale domyślam się, że czekasz na wieści o mojej małej pogawędce z Lesliem 
Slote'em - co, kochanie?
  No dobrze - z całą pewnością nie spodziewał się takiej odpowiedzi, którą 
mu na jego propozycję przyniosłam! Kiedy powiedziałam, że po uszy zakochana 
jestem w Tobie, dosłownie go to powaliło. To znaczy podszedł na chwiejnych 
nogach do krzesła i opadł na nie blady jak ściana. Biedny, poczciwy Slote! 
Potem nastąpiła rozmowa, która ciągnęła się godzinami, w barze, w 
restauracji, w moim samochodzie, w trakcie chyba półtuzina okrążeń, jakie w 
przejmującym wietrze zrobiliśmy wokół mauzoleum Lincolna, no i w końcu w 
jego mieszkaniu. Boże, on naprawdę musiał ciągnąć to dalej. Ale ostatecznie 
pozwoliłam mu się wygadać.
  Najważniejsze, powracające w kółko kwestie tego dialogu wyglądały mniej 
więcej tak:
  Slote: Byliście przecież rozdzieleni przez tak długi czas.
  Ja: Sama to powiedziałam Briny'emu. W niczym nie zmienia to faktu, że go 
teraz kocham.
  Slote: Ty nie możesz go poślubić. Byłby to twój największy błąd. Mówię to 
jako przyjaciel i ten, kto zna cię lepiej niż ktokolwiek inny.
  Ja: To także powiedziałam Byronowi. Uprzedziłam go, że byłoby to 
śmieszne, gdybym wyszła za niego i podałam mu wszystkie powody.
  Slote: A więc, co u licha zamierzasz?
  Ja: Po prostu relacjonuję sytuację. Nic teraz nie zamierzam.
  Slote: Lepiej wyplącz się z tego. Jesteś wykształconą i dojrzałą kobietą. 
Byron Henry to miły lekkoduch i próżniak, który zdołał nawet w takiej 
szkole jak Columbia nie nauczyć się niczego. Między wami nie może istnieć 
nic poważnego.
  Ja: Nie chcę cię ranić, mój drogi, ale (tutaj przez chwilę obchodziłam 
się z nim jak z jajkiem, ale w końcu zgniotłam jak skorupę) sprawa między 
mną i Byronem jest jak najbardziej poważna. Tak naprawdę, wskutek porównań, 
to w tej chwili nic oprócz tego nie wydaje mi się poważne. (Slote popadł w 
okropne przygnębienie).
  Slote: (tylko raz o to zapytał) Czy spałaś z nim?
  Ja: Nie twój interes, panna Jastrow nie daje Slote'owi żadnych kart do 
ręki, które by mu mogły dopomóc. (Slote popada w jeszcze głębsze 
przygnębienie).
  Slote: No cóż, "la coeur a ses raisons", i tak dalej, ale szczerze 
mówiąc, nic nie rozumiem. To jeszcze chłopiec. Bardzo przystojny, a raczej 
pełen wdzięku, i bez wątpienia odważny. Być może to przybrało dla ciebie 
kwestię nadmiernego znaczenia.
  Ja: (rezygnując z tego drażliwego tematu, po co komu kłopoty?) On ma inne 
miłe przymioty. Jest dżentelmenem. Nigdy nie wiedziałam, że dotąd jeszcze 
istnieją dzikie zwierzęta naprawdę, a nie tylko na kartach książek.
  Slote: W takim razie, ja nie jestem dżentelmenem?
  Ja: Nie twierdzę, że jesteś łajdakiem i gburem. Mam na myśli dżentelmena 
w dawnym tego słowa znaczeniu, a nie kogoś, kto unika złego zachowania..
  Slote: Gadasz jak ekspedientka sklepowa. Uważam, że w oczywisty sposób 
racjonalizujesz chwilowe, cielesne zaślepienie, ale w porządku. Za to 
słowa, które dobierasz, są wyświechtane i żenujące.
  Ja: To wszystko może i racja. Tymczasem jednak nie mogę cię poślubić. 
(Ziewam.) A teraz muszę pójść spać. Chcę jutro przejechać czterysta mil 
(panna Jastrow wychodzi; nareszcie).
  Biorąc wszystko pod uwagę, przyjął to dobrze. Spokojnie utrzymuje, że 
pobierzemy się, kiedy tylko przejdzie mi to wariactwo, i zamierza 
dostosować do tego wszystkie swoje plany. Jest niesłychanie pewny siebie, 
do tego stopnia, że bardzo przypomina dawnego Slote'a. Fizycznie jednak 
jest teraz kimś obcym. Nie pocałowałam go ani razu i chociaż spędziliśmy 
razem godzinę w jego mieszkaniu, późno w nocy, nawet mnie nie dotknął. 
Ciekawa jestem, czy słowa na temat dżentelmenów miały z tym jakiś związek? 
Nigdy nie zachowywał się w ten sposób, zapewniam Cię. (Śmiem twierdzić, że 
sama także się zmieniłam).
  Być może, że on ma rację co do nas. Zdecydowałam się jednak nie wychodzić 
poza daną chwilę, a prawdę mówiąc, poza tę chwilę, gdy stoimy przy kominku 
w mojej sypialni, a Ty bierzesz mnie w ramiona. Ciągle jestem oszołomiona i 
ciągle Cię kocham, ciągle za Tobą tęsknię. Choć jesteśmy tak daleko od 
siebie, nigdy w mym życiu nie byłam tak szczęśliwa. Gdybyś tylko mógł być 
tutaj właśnie teraz.
  Mówiłam Ci, że zbyt upraszczasz niektóre sprawy, ale w jednym punkcie 
miałeś po prostu absolutną rację. Aaron powinien porzucić ten głupi dom, 
pozwoliwszy mu rozlecieć się i przegnić, i powrócić do tego cudownego 
kraju, żeby dożyć tu końca swoich dni. Jego przeprowadzka do Sieny była 
głupotą. Pozostawanie tam to kretyństwo. Jeżeli zdołasz go o tym przekonać 
- piszę list także do niego - będę dużo spokojniejsza o Wasz powrót. Tylko 
nie opuszczaj go tak po prostu, Najdroższy. Jeszcze nie teraz. Poczekaj, aż 
moje plany nieco okrzepną. Życzę Ci szczęśliwego Nowego Roku i zanoszę do 
Boga nadzieję, że ten rok przyniesie koniec Hitlerowi i tym całym okropnym 
zmorom, a nas znowu połączy razem.
  
  Uwielbiam Cię
  Natalia
  
  W ciągu następnych kilku tygodni nadeszły w pewnych odstępach trzy listy. 
Dwa pierwsze były powierzchowną, niezręczną bazgraniną:
  Jestem najgorszym na świecie autorem listów,... oczywiście tęsknię za 
Tobą bardziej niż mogę to wyrazić... teraz kiedy Ciebie nie ma, wszystko 
wokół jest takie beznadziejne... naprawdę żałuję, że nie mogłem być z Tobą 
w Lizbonie... cóż, muszę teraz wracać do zajęć...
  Czytała te żenujące banały Byrona wciąż od nowa. Tu, na papierze, widniał 
jedynie ten młody, chudy jak szczapa niedołęga, taki, jakim go zobaczyła po 
raz pierwszy, opartego o czerwoną sieneńską ścianę w południowym słońcu. 
Nawet charakter pisma zgodny był z jego obrazem, skośny, nie wyróżniający 
się, literki małe i spłaszczone. Patetycznie wykwitające B w jego podpisie 
sterczało ponad mizerną kaligrafią. W tym ekstrawaganckim B zawarte były 
jego sfrustrowane tęsknoty osiągnięcia czegokolwiek, spełnienia nadziei 
pokładanych przez ojca. Cała jego niekonsekwencja tkwiła za to we wlokącym 
się z tyłu pękniętym ...yron. Biedny Briny! A jednak Natalia uchwyciła się 
tych nieudacznych, pustych gryzmołów, jakby były listami George'a Bernarda 
Shawa. Trzymała je pod poduszką. Stanowiły ostry kontrast z jej innym 
zajęciem, bowiem dla zabicia czasu kontynuowała pisanie tezy na 
uzupełnienie uniwersyteckiego stopnia "Master" już w trzech czwartych 
napisaną po francusku: "Kontrasty w socjologicznej krytyce wojennej: pisma 
Durkheima o Niemczech, 1915-1916, i drugi epilog do "Wojny i Pokoju" 
Tołstoja, 1869Ď". Zamierzała ją przetłumaczyć i zgłosić jesienią do 
rejestru na Columbia lub New York Uniwersity, dla ostatecznego wykończenia, 
by uzyskać w końcu dyplom. Była to interesująca teza dyplomowa: Nawet Slote 
przeczytał jej fragmenty i udzielił pochwały, choć od czasu do czasu 
ukazywał lekki, pobłażliwy oksfordzki uśmiech. Pragnęła nie tylko ją 
skończyć, ale i nieco poprawić. Rozpoczynała pisanie z typowym dla 
amerykańskich uniwersytetów uprzedzeniem antyfrancuskim, a proniemiecką 
stronniczością okresu międzywojennego. Doświaczenia w Polsce skłoniły ją do 
pełniejszego niż poprzednio zaakceptowania poglądów Durkheima o Niemczech. 
Te problemy były równie odległe autorowi listów spod jej poduszki, jak 
ogólna teoria względności. Przeczytanie choćby tytułu mogłoby pewnie 
przyprawić Briny'ego o ból głowy. Ale nie dbała o to. Była zakochana.
  Popularne piosenki o kobietach pożądających bezwartościowych mężczyzn lub 
jękliwe kowbojskie skargi do nieobecnej ukochanej sprawiały jej słodki ból. 
Czuła się tak, jakby marzyła o najtańszym lizaku. Wstydziła się 
zaspokojania własnych upodobań, ale ciągle nie miała dosyć tych melodii. 
Kupowała płyty i słuchała ich wciąż od nowa. Jeżeli Byron Henry pisał 
głupawe listy, tym gorzej. Na wspomnienie jego oczu, ust i ramion, w 
rozkoszy oglądania tych paru nieudolnych zdań, które wyszły spod jego ręki, 
rozwiewały się wszelkie oceny.
  Następny list, odpowiedź na jej pierwszy, długi, z Miami Beach, był już 
zdecydowanie lepszy. Kilka stron maszynopisu zapełnionych osobliwym, 
niedbałym, lecz klarownym tekstem Byrona. W jakiś sposób nigdy nie nacisnął 
niewłaściwego klawisza podczas szybkiego wystukiwania i jego kartki 
wyglądały jak praca zawodowej maszynistki.
  Natalio, najdroższa:
  Tak, może teraz bardziej będzie to przypominać list. Prawdziwy list. 
Boże, długo na to czekałem.
  Pominąłem wszystko o USA i Miami, aby tylko odnaleźć tę sprawę ze 
Slote'em, ale potem wróciłem do początku i przeczytałem całość. Nikt nie 
musi mi mówić, jakie wspaniałe w porównaniu z Europą są Stany Zjednoczone. 
Tutaj czuję tak silną tęsknotę za domem, że wolałbym umrzeć. Jest ona 
zupełnie niezależna od mojej tęsknoty za Tobą, tak silna, jakbyś była 
tutaj, piętro niżej. Zaczynam rozumieć, co muszą odczuwać opiłki żelaza w 
pobliżu magnesu. Czasami, gdy siedzę w moim pokoju i myślę o Tobie, 
przyciąganie tak staje się silne, aż mam wrażenie, że wystarczy zdjąć ręce 
z krzesła, a ulecę przez okno, poprzez Francję, ponad Atlantykiem, prosto 
do Twego domu pod numerem 1316 na Normandie Drive.
  Natalia była oczarowana tym pełnym wyobraźni, drobnym pomysłem i czytała 
go wiele razy.
  Slote myśli tylko o tym, że cię poślubi. Miał swoją szansę.
  A przy okazji: przejrzałem prawie jedną trzecią dzieł o Niemczech z listy 
Slote'a. Niektóre z nich nie są dostępne po angielsku, ale ślęczę nad tymi, 
które mogłem dostać. Nie mam tu nic innego do roboty. Jedyną nagrodą za 
moje odosobnienie w tym zapomnianym przez Boga i ludzi miasteczku jest 
jednoosobowe seminarium, które prowadzi ze mną A. J. Jego poglądy są mniej 
więcej zbliżone do poglądów Slote'a, tak że zaczynam coraz więcej pojmować. 
Od czasów Napoleona Niemcy z racji swego położenia geograficznego, 
liczebności i energii byli zawsze elementem najbardziej ekspansywnym w 
Europie, pozostali jednak dziwnymi, niełatwymi do zrozumienia ludźmi. 
Koniec końców, wszyscy ci autorzy, których wymienił Slote, z pedantyczną, 
niszczycielską siłą i przerażającą pewnością siebie stwierdzają, że mają 
rację, iż Niemcy przez stulecia byli prześladowani i że świat powinien być 
przebudowany na ich modłę. To co dla mnie z tego kłębowiska jak dotąd 
wynika, to przekonanie, że mimo wszystko Hitler jest wytworem ducha 
dzisiejszych Niemiec - co jest oczywiste, gdy się jest tutaj, na miejscu. 
Nie można pozwolić Niemcom na rządzenie Europą, choćby ze względu na to, że 
wykazują pewnego rodzaju masowe skrzywienie mentalne, nawet pomimo ich 
wybitnych zdolności i nie potrafią rządzić nawet własnym narodem, a gdy 
sięgają po władzę nad kimś, zawsze ktoś musi ich odpowiednio wystraszyć, bo 
inaczej zatriumfuje barbarzyństwo. A. J. dodaje swe własne spostrzeżenia na 
temat "dobrych Niemiec", związanych z postępowymi liberałami i "złych 
Niemiec", romantyków i nacjonalistów, w określeniu Slote'a, wszystko to 
wiążąc z geograficznym położeniem oraz religią katolicką, której rodzaju po 
prostu nie rozumiem. (Ciekaw jestem, czy coś z tego zdoła przejść przez 
cenzurę? Idę o zakład, że tak. Włosi boją się i czują wstręt do Niemców. 
Krąży tu o Mussolinim taki dowcip: powiadają, że jest on tą małpą, która 
otworzyła klatkę z tygrysem. Całkiem niezłe.)
  Wyciągnięcie stąd A. J. wciąż pozostaje, mimo wszystko, w sferze 
projektów.
  W dokumentach jego naturalizacji istnieje pewne zabałaganienie 
biurokratyczne sprzed lat. Nie znam szczegółów, lecz wiem, że skorygowanie 
tego błędu nigdy go nie obchodziło. Nowy konsul generalny w Rzymie jest 
typem zatwardziałego biurokraty i to on stwarza trudności. Wszystko 
oczywiście da się rozwiązać - tak przynajmniej zapewniają w Rzymie - ale to 
wymaga czasu.
  Tak, więc nie będę opuszczał A. J. teraz. Ale nawet jeśli twoje plany nie 
wyjaśnią się do połowy kwietnia, to muszę wtedy wracać do kraju i uczynię 
tak bez względu na to czy A. J. pojedzie czy też nie. Niezależnie od ślubu 
mojego brata, ojciec zapalił się, by mnie posłać do szkoły podwodniaków, w 
której dwudziestego siódmego maja rozpoczyna się kolejny kurs oficerski. 
Kurs trwa sześć miesięcy, po czym następuje rok szkolenia na łodziach 
operujących w okolicach Connecticut. Nawet więc w najbardziej 
nieprawdopodobnym przypadku, gdybym się zaciągnął - a zrobię to jedynie 
wtedy, gdyby wojna się rozprzestrzeniła - będziemy mogli często być razem.
  Siena stała się bardzo ponura. Wzgórza zbrązowiały, winorośla przycięto 
do czarnych kikutów. Ludzie włóczą się po ulicach bardzo przygnębieni. Od 
tysiąc dziewięćset czterdziestego roku Palio się już nie odbywa. Bardzo 
często pada. Ale w naszej oranżerii drzewa cytrynowe ciągle kwitną, i razem 
z A. J. nadal popijamy tam kawę. Wdycham zapach kwiatów i myślę o tobie. 
Wchodzę tam często tylko po to, aby odetchnąć parę razy, zamykam oczy i oto 
jesteś, na małą chwilę. Natalio, Bóg musi istnieć, gdyż inaczej nie 
spotkałbym Ciebie. Musi to być ten sam Bóg dla nas obojga, gdyż jest tylko 
jeden Bóg.
  Kocham Cię
  Briny
  - No, no - powiedziała Natalia na głos, a łzy płynęły jej z oczu, kapiąc 
na cienki papier listowy. - Ty żałosny kasztanowowłosy diable. - Ucałowała 
strony, plamiąc je szminką. Potem raz jeszcze spojrzała na datę: dziesiąty 
lutego. A teraz był dziewiąty kwietnia - prawie dwa miesiące na przesyłkę 
lotniczą! W żadnym wypadku nie było już sensu odpowiadać przy takim 
opóźnieniu. Byron mógł być już w drodze do domu. A jednak wzięła blok 
listowy i zaczęła pisać. Nic nie mogła na to poradzić.
  Ojciec Natalii słuchał radia w ogrodzie. Właśnie zjedli obiad i matka 
wyszła na zebranie komitetu. Podczas gdy Natalia przelewała na papier słowa 
miłości, w gorącym powietrzu dobiegły ją przez otwarte okno radiowe 
wiadomości. Spiker - dramatycznym, jakby głoszącym zagładę głosem - 
wypowiedział słowa, które wstrzymały jej pióro:
  "Dziwna wojna" skończyła się. W powietrzu, na morzu i lądzie rozgorzała 
zażarta bitwa o Norwegię. Agencja NBC w specjalnych komentarzach z objętych 
wojną stolic donosi:
  Londyn. W błyskawicznym ataku, bez ostrzeżenia czy prowokacji, 
hitlerowskie Niemcy dokonały morskiej i powietrznej inwazji na neutralną 
Norwegię, a niemieckie oddziały piechoty wkroczyły do Danii. Jak podaje 
rząd norweski, w Oslo, Narwiku, Trondheim oraz innych kluczowych punktach 
wybrzeża stawiano zacięty opór, lecz niemieckie posiłki stale napływają. 
Royal Navy szybko podąża, by odciąć inwazję. Winston Churchill, Pierwszy 
Lord Admiralicji, zakomunikował dziś rano: Wszystkie jednostki niemieckie 
wchodzące na Skagerrak zostaną zatopione!
  Odłożywszy na bok blok i pióro, Natalia podeszła do okna. Ojciec siedzący 
w ogrodzie w jaskrawym słońcu, z posiwiałą głową w białej czapce, 
przechyloną mocno w jedną stronę, słuchał w zupełnym bezruchu tych 
wstrząsających wiadomości.
  Paryż. W oficjalnym komunikacie rząd francuski ogłosił, że alianci 
wspólnie przyjdą z pomocą dla obrony demokratycznej Norwegii a niemieckiemu 
najazdowi przeciwstawią, cudzysłów: "zimną stal", cudzysłów. Bardziej 
pesymistycznie nastawieni komentatorzy wskazali, że wraz z upadkiem Danii i 
Norwegii w niemieckie ręce przejdzie ponad tysiąc dodatkowych mil 
europejskiego wybrzeża i będzie to oznaczało klęskę brytyjskiej blokady.
  Berlin. Minister propagandy wydał następujący biuletyn: Uprzedzając 
brytyjski plan zagarnięcia Skandynawii i pozbawienia Niemiec dostępu do 
szwedzkiej rudy żelaza oraz innych surowców, niemieckie siły zbrojne w 
pokojowy sposób wzięły pod swą obronę Królestwo Danii oraz wkroczyły drogą 
morską i powietrzną do Norwegii, spotykając się z entuzjastycznym 
przyjęciem ludności. Oslo jest już w niemieckich rękach, a życie w tej 
stolicy powraca do normy. Rozproszony opór niewielkich, przekupionych przez 
Brytyjczyków oddziałów, został złamany. Führer przesłał następujące orędzie 
gratulacyjne do...
  Natalia wyszła do ogrodu, żeby porozmawiać z ojcem o tych szokujących 
wiadomościach; była bardzo zdziwiona, znalazłszy go śpiącego, z głową 
osuniętą na piersi. Radio głośno gadało; ojciec zazwyczaj zawsze wsłuchiwał 
się w nadawane wiadomości. Cień od białej płóciennej czapki przesłaniał mu 
twarz, lecz mogła dostrzec dziwaczny układ jego ust. Górne zęby zabawnie 
wystawały ponad dolną wargę. Natalia podeszła i dotknęła jego ramienia.
  - Tatusiu? - Nie odpowiedział. Spoczywał bezwładnie. Zobaczyła teraz, jak 
bardzo zniszczone jest jego oblicze. - Tatusiu! 
  Kiedy nim potrząsnęła, głowa ojca zachwiała się, a czapka spadła na 
ziemię. Wsunęła rękę za luźną sportową koszulę w kwiecisty deseń; pod 
rozgrzaną, lepką skórą nie wyczuła bicia serca. Przez moment, zanim 
krzyknęła i pobiegła dzwonić po lekarza, dostrzegła w martwej twarzy ojca 
wyraźne podobieństwo do Aarona Jastrowa, czego za życia nigdy nie 
zauważyła.
  Przez następne tygodnie chodziła jak we mgle, pogrążona w smutku z 
gwałtownego szoku. W wieku około dwunastu lat przestała ojca traktować 
poważnie; patrzyła na niego jako na zwykłego businessmana, wytwórcę 
dzianiny i przewodniczącego rady synagogalnej, a ona już wtedy - stała się 
obcesowym, intelektualnym snobem. Od tamtego czasu Natalia uświadomiała 
sobie coraz wyraźniej, jak poczucie niższości jej ojca wobec Aarona 
Jastrowa a także i własnej córki przenikało w duszę tego człowieka. A mimo 
to jego śmierć wstrząsnęła nią do głębi. Nie mogła jeść. Nawet po środkach 
nasennych nie potrafiła zasnąć. Matka, prosta kobieta, zajęta na ogół 
zebraniami towarzystwa Hadassah (Hadassah - syjonistyczna organizacja 
kobieca w USA założona w 1912 roku, zajmująca się działalnością edukacyjną 
oraz pomocą medyczną dla dzieci.) i zbiórkami na cele charytatywne, przez 
tyle lat zbijana z tropu przez własną córkę, odrzuciła swój ból i na próżno 
starała się ją ukoić. Natalia leżała na łóżku w swoim pokoju, jęcząc i 
lamentując, przez pierwszy tydzień niemal nieustannie, a okresami każdego 
dnia przez następne tygodnie. Zadręczała się poczuciem winy za pogardzanie 
i zaniedbywanie ojca. On zaś kochał ją i rozpieszczał. Kiedy powiedziała, 
że chce na dwa lata wyjechać do Sorbony, umożliwił jej to. Nigdy nawet nie 
spytała, czy może on sobie na to pozwolić. Zaskakiwała go swoimi 
dziwacznymi problemami, a kiedy żył nie odczuwała z tego powodu żadnych 
wyrzutów sumienia. Teraz odszedł na zawsze, a ona była zdana sama na siebie 
i wszystko było bezpowrotne. Nie mogła go dosięgnąć ani jej miłość, ani 
współczucie.
  Wiadomości radiowe - klęska za klęską w Norwegii, zwycięskie akcje 
Niemców, niepowodzenia w lądowaniu aliantów, niedobitki norweskiej armii 
wycofującej się w góry, gdzie upolowali je hitlerowcy - docierały do niej 
niczym odległe pogłoski. Rzeczywistość stanowiły tylko jej wilgotna 
poduszka, pochód smagłych Żydów w średnim wieku, przybywających z 
kondolencjami oraz wszystkie te nie kończące się rozmowy na temat problemów 
pieniężnych.
  Dopiero dwa wydarzenia, związane jedno z drugim, wstrząsnęły na powrót 
jej zmysłami: przybycie z Europy Byrona oraz niemiecki atak na Francję.
  
  
  24
  
  Fall Gelb
  (z książki: "Utrata światowego imperium")
  Wielki szturm
  Dla współczesnej wojny charakterystyczne są nagłe i szybkie zmiany 
sytuacji, o ogromnym zasięgu. Wiosną 1940 roku wystarczyło siedem dni, by 
nasze wojska całkowicie zmieniły porządek istniejący na świecie. 10 maja 
Anglicy i Francuzi nadal byli jeszcze zwycięzcami wedle Traktatu 
Wersalskiego, panami na morzach i dalekich kontynentach. 17 maja Francja 
była krajem pokonanym i praktycznie bezsilnym, a Anglia z trudem walczyła o 
życie.
  Na papierze wszystko przemawiało przeciwko "Fall Gelb", czyli naszemu 
sposobowi zaatakowania Francji. Liczby stojących naprzeciw siebie wojsk z 
całą pewnością koiły serce naszego wroga, nas natomiast niepokoiły. A 
jednak wystawiony na rzeczywistą próbę "Fall Gelb" (nieco zmodyfikowany), 
zapewnił wielkie zwycięstwo. Nasi żołnierze co do jednego udowodnili 
wyższość nad najlepszymi jakich wyszkoliły demokracje. Nasze dowództwo 
naczelne doskonale wykorzystało lekcję Pierwszej Wojny Światowej, gdy 
zmasowane kolumny pancerne i ruchliwość zmotoryzowanych oddziałów 
brytyjskich były tak wielkim zaskoczeniem. Anglo-francuska hegemonia nad 
światem została pokazana w swym prawdziwym charakterze i pozostała jedynie 
historycznym wspomnieniem. Nadal jeszcze władała oceanami, co zapewniało 
dostęp do surowców. Ich zasoby umożliwiające prowadzenie długotrwałej wojny 
były większe od naszych. Lecz przy braku woli wykorzystania tej przewagi, 
reszta była bez znaczenia. Persja także dysponowała większymi zasobami niż 
Aleksander Wielki.
  Oceniając Hitlera historycy muszą uznać, że to on instynktownie zrozumiał 
słabość wroga, my zaś - sztab generalny myliliśmy się. Zakładaliśmy bowiem, 
że nasi oponenci z tej samej profesji, z należytym pośpiechem przygotowują 
się do prowadzenia wojny. Fakt zaś był taki, że ich obywatele nie chcieli 
uznać rzeczywistych prawd, zaś politycy nie chcieli narodowi zdradzić 
nieprzyjemnej oczywistości. Adolf Hitler zaryzykował przyszłość Niemiec, a 
co za tym idzie Europy, a więc istniejącego porządku na świecie, opierając 
się na jednej, potężnej, pancernej, próbie wtargnięcia. Powiodła się ona 
ponad wszelkie oczekiwania, nawet jego własne.
  Prócz wydania rozkazu ataku pomimo pesymistycznych zastrzeżeń naszego 
sztabu, niemal w ostatniej minucie zaadaptował śmiały plan Mansteina 
zadania ciosu siłami pancernymi w wielkiej sile na bardzo trudnym terenie 
Ardenów, celem przebicia się przez lewe skrzydło Linii Maginota. To 
odejście od klasycznego Planu Schlieffena osiągnęło efekt całkowitego 
zaskoczenia i pozwoliło Rundstedtowi na wspaniały rajd poprzez północną 
Francję aż do morza. Rozcięło to siły aliantów i zmusiło Brytyjczyków do 
ucieczki na drugą stronę Kanału w zaimprowizowanej flotylli składającej się 
z łodzi rybackich, sportowych jachtów, barek węglowych i wszystkiego co 
mogło pływać, a zakończyło się załamaniem woli walki u Francuzów. 
Bezpośrednio potem pomaszerowaliśmy na południe do Paryża, szybko krusząc 
napotykany opór. I w taki sposób Niemcy, w ciągu kilkunastu dni osiągnęły 
pod wodzą byłego kaprala to, czego nie zdołały uczynić przez cztery lata 
desperackich walk pod przywództwem Kajzera Wilhelma II.
  Technicznym kluczem do naszego zwycięstwa we Francji było po prostu to, 
że zmasowaliśmy wojska pancerne w jedną siłę uderzeniową, niczym huzarów w 
zbroi w poprzednich wiekach przywracając dzięki temu szybkość i ruchliwość 
stosowną dla ery przemysłowej. Wedle obowiązującego dogmatu, pole walki 
wskutek siły i zasięgu mechanicznej potęgi ognia miało na zawsze pozostać 
nieruchome, wedle sposobu wojowania w okopach. Nowej doktryny nauczyliśmy 
się zresztą z prac brytyjskiego taktyka Fullera i Francuza de Gaulle'a; 
obaj analizowali lekcje I wojny światowej.
  Armia francuska, przewyższająca nas znacznie siłą broni pancernej, 
zignorowała poglądy własnych myślicieli i rozproszyła tysiące czołgów na 
cząstki przydzielone do poszczególnych dywizji piechoty. Zagadnienie w jaki 
sposób użyć należy samobieżną broń pancerną było zresztą szeroko 
dyskutowane w okresie międzywojennym. My wybraliśmy koncepcję właściwą - 
Fullera, de Gaulle'a i naszego Guderiana. Nasi wrogowie wybrali złą. 
Koordynacja bombardowań z lotu nurkowego, z tymi nowymi taktykami walki na 
lądzie, znacznie przyśpieszyła nasze zwycięstwo.
  
  Linia Maginota
  Świat był oszołomiony. Prasa zachodnia od miesięcy drukowała mapy Europy 
z naniesionymi na nie kierunkami ataków w nadchodzącej kampanii. Francuski 
wódz naczelny, generalissimus Maurice Gamelin, "najlepszy na świecie 
profesjonalny żołnierz", jak go nazywali zachodni dziennikarze, dysponował 
rzekomo mistrzowskim planem pobicia nas.
  Według tego "planu Gamelina" o jakim chodziły słuchy, we współczesnej 
wojnie siła ognia uzyskana metodą przemysłową zapewnia przewagę broniącemu 
się stosunkiem pomiędzy dziesięciu a piętnastu do jednego. W pierwszej 
wojnie światowej Francja straciła półtora miliona żołnierzy zanim doszła do 
wniosku, że zmasowane ataki piechoty z epoki Napoleona, nie są skuteczne 
przeciwko karabinom maszynowym i armatom. Verdun nie może się powtórzyć. 
Nowa koncepcja polegała na zbudowaniu w okresie pokoju wielkiego muru z 
połączonych fortec, wyposażonych w najsilniejszą i najnowocześniejszą siłę 
ogniową. Niezależnie od tego, ile milionów żołnierzy przyszły wróg pchnąłby 
naprzeciwko, wszyscy utonęliby we własnej krwi. W myśl tej teorii Francja 
zbudowała łańcuch fortec, połączonych podziemnymi tunelami. Nazwano go 
Linią Maginota. Jeślibyśmy, my Niemcy, rozpoczęli atak, to pomiędzy ścianą 
z Linii Maginota, a morską blokadą stworzoną przez Brytyjczyków, nasza 
gospodarka zostałaby całkowicie zdławiona. Przy samym końcu, armie 
alianckie wyszłyby spoza umocnień dla zadania nam ciosu łaski, o ile by 
wcześniej jakiś przewrót nie obalił Hitlera i tym samym zmusił naszych 
generałów do czołgania się i błagań o warunki pokoju, tak jak musieliśmy to 
uczynić w 1918 roku. Tak pisała prasa zachodnia podczas "Sitzkriegu". 
Dobrze poinformowani wojskowi mieli jednak co do Linii Maginota parę 
wątpliwości. Był to niewątpliwie cud techniki, lecz czy przypadkiem nie za 
krótki? Zaczynała się ona bowiem w Alpach przy granicy szwajcarskiej i 
przez ponad sto sześćdziesiąt kilometrów biegła wzdłuż granicy 
francusko-niemieckiej, aż do miejscowości Longuyon, gdzie się kończyła. 
Pomiędzy Longuyon, a kanałem La Manche, granica nadal pozostawała otworem 
niczym nie chronionego płaskiego terenu, na którym łączyła się z Belgią, a 
była co najmniej tak samo długa jak same umocnienia. W 1914 roku, ci 
bestialscy Niemcy zaatakowali przez Belgię właśnie dlatego, że otwór ten 
oferował tak doskonałą drogę, wiodącą wprost do Paryża. Czy tym razem nie 
mogliby obejść dookoła tej słynnej Linii Maginota i napaść tą samą drogą?
  Autorzy planu Gamelina zbywali tego rodzaju wątpliwości ironicznymi 
uśmiechami. Owszem - powiadali - byłoby rzeczą doskonałą dociągnąć Linię 
poprzez Belgię wprost do morza. Ale to zależy już od Belgów, którzy zamiast 
niej opierają się na własnej neutralności. Natomiast doprowadzenie jej do 
samego końca przez terytorium Francji wymagałoby przebicia się przez ponad 
pięćdziesięciokilometrowy pas ważnych terenów przemysłowych. Co więcej, w 
latach, gdy było można to wykonać, rząd zdał sobie sprawę z konieczności 
poczynienia oszczędności. Ludzie domagali się większych zarobków i 
krótszego czasu pracy. Koszty byłyby astronomiczne. Poza tym występujące w 
tym regionie wody gruntowe znacznie utrudniały budowę systemu tunelowego. 
Hitler zdobył już władzę i wydłużenie Linii mogłoby sprowokować 
wojowniczego Führera do jakiegoś popędliwego działania.
  Krótko mówiąc najtęższe wojskowe umysły Francji zdecydowały nie kończyć 
Linii Maginota. Zamiast niej powstał plan Gamelina. Gdyby doszło do wojny, 
to armie brytyjska i francuska zostałyby rozstawione wzdłuż 
nieufortyfikowanej granicy belgijskiej. Gdyby Niemcy jeszcze raz próbowali 
przejść tamtędy, to alianci pod wodzą Gamelina rzuciliby się skokiem do 
przodu, łącząc się z armią belgijską liczącą dwieście tysięcy żołnierzy i 
stanęliby na umocnionej linii rzek. Biorąc pod uwagę ogromny awantaż obrony 
we współcześnie prowadzonej wojnie, atak niemiecki na tak wąskim froncie 
załamałby się krwawo.
  
  Co z planu wynikło
  Zaatakowaliśmy, choć nie całkiem dokładnie w tym miejscu, w którym plan 
zachęcał nas do tego. W pięć dni później generalissimus Gamelin został 
zdjęty z dowództwa. Wleliśmy się całą rzeką wokół północnego zakończenia 
Linii Maginota przez rzekomo "niemożliwy do przejścia" obszar Ardenów i 
spływaliśmy w kierunku zachodnim właśnie poprzez Francję. Tym sposobem 
odcięliśmy armie brytyjską i francuską, które zgodnie z Planem Gamelina 
skoczyły wprost do Belgii. Nasza XVIII Armia pod dowództwem Küchlera 
równocześnie nacierała na nich z Holandii od północy, toteż znaleźli się w 
pułapce. Piętnastego maja rankiem premier Francji zadzwonił do ministra 
obrony z pytaniem, jakie przeciwdziałania Gamelin zamierza zastosować. 
Minister odpowiedział słowami zanotowanymi przez Historię: "Żadne".
  Na zwołanej następnego dnia nadzwyczajnej konferencji w Quai d'Orsay, na 
którą przyleciał z Londynu zdesperowany Winston Churchill, zapytał on 
generalissimusa Gamelina: "Panie generale, jaka jest rezerwa - masse 
maneuvre, którą można by rzucić przeciwko niemieckiemu przebiciu?" 
Najlepszy na świecie profesjonalny żołnierz odparł, jak wynika z memuarów 
Churchilla: "Aucune" (żadna).
  Jego stanowisko objął generał Weygand, a my bez kłopotów zajęliśmy Linię 
Maginota od tyłu, ponieważ wszystkie działa skierowane były w drugą stronę; 
francuskie armie, które zastaliśmy we wnętrzach tuneli i fortec po prostu 
wzięliśmy do niewoli. Działa przetransportowaliśmy później nad Kanał, by 
użyć ich przeciwko Brytyjczykom. Przejęliśmy także całe zapasy żywności i 
wyposażenia zmagazynowane w podziemiach. Pozostawiliśmy tylko kilka 
żarówek, by oświetlały puste betonowe korytarze. W takim stanie pozostają 
do dziś.
  Francja zniknęła ze sceny jako historyczne mocarstwo. Nieubłagany od 
wieków wróg Niemiec zaznał na koniec goryczy porażki. Strategicznie 
postawili na fałszywe założenie oparcia się podczas wojny na potędze 
przemysłowej, tracąc energię i pieniądze na potężną lecz tragiczną kpinę ze 
stali i betonu - gdyż była to tylko połowa niezbędnego muru. Z punktu 
widzenia taktyki, z chwilą gdy Gamelin powiedział aucune, historia 
militarna Francji doszła do swego kresu.
  
  Cienie zwycięstwa
  W Kwaterze Głównej Naczelnego Dowództwa zwycięstwo nad Francją, choć mile 
widziane i witane z radością, niosło ze sobą parę niepokojących aspektów. W 
niektórych z nas, obecnych przy podpisywaniu aktu kapitulacji Francji, 
triumfalny taniec w wykonaniu Hitlera w rozsłonecznionym Compiegne, wywołał 
mieszane uczucia. Z jednej strony duma z triumfu wojsk niemieckich i 
zasłużonego odwetu za klęskę 1918 roku, z drugiej zaś świadomość 
tragicznych błędów, który nasz wycinający hołubce dyktator popełnił, 
względnie próbował popełnić. Były one przed światem ściśle ukryte pod 
błyskotliwym blaskiem oszałamiającego zwycięstwa. Niemcy w tej godzinie 
przypominali panienkę na wojskowym balu, całą spłonioną rumieńcami od 
podziwu okazywanego przez przystojnych oficerów, z których nikt nie był 
świadom, że wewnątrz toczy się nieubłagany rak.
  Rakiem tym, który już wówczas drążył Niemcy, a o którym wiedziało tylko 
parę osób z najwyższego dowództwa, było dowodzenie siłami zbrojnymi przez 
dyletanta. Pierwsze objawy zaobserwowaliśmy przy niewielkiej akcji na 
Norwegię i jedyną nadzieję, jaką żywiliśmy, było prawdopodobieństwo, że 
nasz niedoświadczony wódz, po zasmakowaniu krwi w tym zwycięstwie, znów 
powróci do równowagi przed poważniejszym znacznie atakiem na Zachodzie. 
Jednakże szóstego dnia po przebiciu się, gdy Rundstedt gnał ku morzu z 
czołgami Guderiana na czele, a wszystkie nieprzyjacielskie armie uciekały, 
Hitler przeszedł poważne załamanie nerwowe, obawiając się francuskiego 
kontrataku z południa. W tym czasie był on równie mało prawdopodobny, co 
kontratak Hotentotów, lecz Hitlerowi udało się zastopować na dwa cenne dni 
grupę armii Rundstedta. Na szczęście Guderian wycyganił zezwolenie na 
"rozpoznanie bojem" w kierunku zachodnim. Odtąd po prostu ignorował Hitlera 
i pognał co sił ku morzu.
  Wówczas miał miejsce niewiarygodnie głupi, taktyczny błąd. Oto brytyjskie 
siły ekspedycyjne bezradnie cofały się ku morzu lecz w tym wyścigu bardzo 
były opóźnione i niemal odcięte przez zmasowane oddziały czołgów Guderiana. 
Nagle Hitler zatrzymał nasze czołgi na rzece Aa, piętnaście kilometrów od 
Dunkierki. Do tego przez trzy następne dni zakazywał dywizjom pancernym 
dalszego posuwania się. Do dziś nikt tak naprawdę nie wie, dlaczego to 
uczynił. Teorii jest niemal tyle, ilu historyków wojskowości, lecz niczego 
nie dodają do faktów. Przez te trzy dni Anglicy zdołali wyratować ludzi ze 
swych armii z plaż przy Dunkierce. Taki jest mówiąc krótko "Cud pod 
Dunkierką".
  Gdyby Hitler nie zatrzymał Guderiana, nasze czołgi przyparłyby wroga do 
Dunkierki i odcięłyby go. We flandryjskim kotle Brytyjczycy utraciliby 
ponad trzysta tysięcy żołnierzy, trzon ich przeszkolonych sił lądowych. 
Rozpatruję tę sprawę szczegółowo w rozdziale "Dziwaczne zatrzymanie się na 
rzecze Aa" i rozprawiam się z niedorzecznością wymówek, że tereny wokół 
Dunkierki są zbyt bagniste i pocięte murkami oraz kanałami, by czołgi mogły 
tam operować. Faktem pozostaje, że Guderian w końcu ruszył naprzód bez 
jakichkolwiek problemów, lecz dopiero po śmiertelnie długich 72 godzinach, 
podczas których pierwsza życiowa szansa szybkiego zwycięstwa Drugiej Wojny 
Światowej wymknęła nam się z rąk. Zadanie dobicia Anglików miała przejąć, 
od zatrzymanych dywizji pancernych, Luftwaffe Hermana Göringa. Być może 
Hitler rozsmakował się tym dziwacznym pomysłem, by pozwolić wykończyć 
Brytyjczyków nazistowskiemu marszałkowi lotnictwa, nie zaś niegodnemu 
zaufania sztabowi generalnemu. To co osiągnął Göring - historia odnotowała.
  Mimo że ostateczne zwycięstwo zostało nam odebrane, przynajmnej 
pokonaliśmy Francję. Choć to jedno nie podlega dyskusji. W tym jednak 
czasie, to jest szóstego czerwca, przez chwilę, nawet ten fakt stał się 
wątpliwy, gdy Hitler uległ kolejnej burzy mózgu. Stwierdził oto, że naszym 
celem nie jest Paryż, lecz zagłębie w Lotaryngii, tak aby odciąć od Francji 
jej zasoby górnicze i przemysł zbrojeniowy! Na szczęście rozwój wydarzeń 
był tak błyskawiczny, że nawet zdolność Führera do wprowadzenia zamieszania 
nie mogła temu przeszkodzić. Zajęliśmy Paryż nawet wtedy, gdy kilkanaście 
dywizji zupełnie niepotrzebnie ruszyło na Lotaryngię.
  
  Najgorszy błąd Hitlera
  Ale najfatalniejszym ze wszystkich jego błędów (tak niesamowitym, że 
Historia zawsze pozostanie tym zdumiona) było to, że Wehrmacht znalazł się 
na kanale La Manche bez żadnego planu dalszego działania. W milionowej sile 
uzbrojeni po zęby, upojeni zwycięstwem, znaleźliśmy się nad morzem, 
oddzieleni czterdziestu kilometrami wody od pobitego, bez broni, stojącego 
po drugiej stronie Kanału, bezsilnego przeciwnika. Tymczasem nasz nieomylny 
wódz, trzymający wszystkie czynności sztabowe twardo w własnym ręku tak że 
nikt nie mógł nic uczynić bez jego zgody, jakimś cudem przeoczył ten drobny 
fakt: jak dostać się do Anglii?
  Oto właśnie nadeszła chwila kiedy można było okazać wielkość, chwila 
trafiająca się raz na setki lat. Aleksander, Cezar, Napoleon każdy z nich 
popełniał błędy nie mniejsze niż Hitler, ale też każdy z nich miał w sobie 
iskrę geniuszu, która je równoważyła: zdolność dostrzeżenia i wykorzystania 
z błyskawiczną szybkością i trafnością nadarzającej się okazji. To prawda, 
że nie przygotowaliśmy planu ataku na Anglię, ale czy oni wypracowali plan 
ewakuacji Dunkierki w zebranej do kupy flotylli z małych łódek? Zmuszeni 
błyskawiczną potrzebą, pomimo całkowitej dezorganizacji w wyniku 
poniesionej klęski, oraz zaciekłych bombardowań Luftwaffe, zdołali 
przeprawić wodą trzysta tysięcy ludzi w trzy dni. Dlaczego więc my - 
najsilniejsze wojsko na ziemi i to w pełni zwycięstwa - nie moglibyśmy 
wykonać Dunkierki a rebours, czyli przerzucić pancerne dywizje naszych 
wojsk na nieuzbrojone i bezradne brzegi po drugiej stronie Kanału? W Anglii 
nie było lądowego wojska zdolnego powstrzymać nasz marsz ku Londynowi. 
Uratowani żołnierze z sił ekspedycyjnych byli tylko rozbrojonym tłumem 
ludzi, całe uzbrojenie i wyposażenie leżało porzucone we Flandrii, a 
miejscowa Gwardia Narodowa była patetyczną cywilbandą, złożoną ze starców i 
wyrostków.
  Przeciwko naszej inwazji stały dwie siły: Raf i Royal Navy, dwa potężne 
organizmy bojowe. Gdyby natomiast Hitler wykorzystał na początku czerwca 
pierwszą okazję, ściągając wszystkie dostępne statki pływające na wodach 
przylegających do zachodniej i północnej Europy (a były ich tysiące) i na 
nich przerzucił wojska inwazyjne przez Kanał, oba te organizmy bojowe 
zostałyby równie zaskoczone, jak miało to miejsce podczas naszej operacji 
norweskiej. Znaleźlibyśmy się po drugiej stronie zanim zdołano by 
zorganizować zmasowany kontratak. Bitwa lotnicza o Anglię toczyłaby się 
wówczas nad Kanałem w warunkach znacznie korzystniejszych dla Luftwaffe.
  Z pewnością ponieślibyśmy ciężkie straty. Faza ataku i problemy dostaw 
kosztowałyby nas drogo. Jeszcze raz stawialibyśmy wszystko na jedną kartę. 
Lecz patrząc z perspektywy historycznej, cóż innego można było uczynić? 
Zwracałem się kilkakrotnie pisemnie do archiwistów niemieckich i 
amerykańskich o udostępnienie mi kopii mego memorandum, które napisałem w 
czerwcu 1940 roku, szkicując dla przedyskutowania w Kwaterze Głównej 
takiego właśnie planu natychmiastowego przeprawienia się przez Kanał. Moje 
prośby pozostały bez odpowiedzi. Dzisiaj memorandum to jest już tylko 
ciekawostką, a nie mam żadnej możliwości sprawdzenia czy dotąd przetrwało. 
Wówczas Jodl zwrócił mi je bez żadnego słowa i tak się to skończyło.
  
  Poroniona inwazja
  Seelöwe (Lew morski) czyli sklecony jakoś podczas kilku następnych 
miesięcy plan inwazji był doskonałym przykładem wykonywanych w wolnych 
chwilach, jałowych szkolnych ćwiczeń. Sforsowanie Kanału, gdy Anglicy 
złapali oddech i umocnili własne brzegi, wymagało kompleksowych 
przygotowań. Hitler tak naprawdę nigdy nie miał do nich serca. Przeciwko 
Anglii brak mu było tej wielkości ducha, by wszystko postawić na szalę. 
Później spostrzegliśmy, że stopniowo traci ochotę na ryzykowanie zbyt 
wiele. Zezwolił jedynie Göringowi zmarnować Luftwaffe, atakującą głęboko na 
wyspie rozsiane lotniska gdy tymczasem zarówno Kriegsmarine, jak i 
Wehrmacht traciły tygodnie na ciągnące się przez całe lato dyskusje nad 
planem inwazji, zwalając w końcu odpowiedzialność na innych, po czym 
operacja "Lew Morski" została zarzucona. Niemcy na pewno dysponowały wtedy 
potencjałem przemysłowym i siłą militarną do zmontowania inwazji, natomiast 
brak nam było przywódcy. Gdy tylko jeden gram śmiałości więcej mógł nam dać 
cały świat, Hitler wahał się, a wszyscy zawodowi generałowie byli 
bezsilnymi marionetkami w rękach tego dyletanta. To właśnie stało się 
rzeczywistym triumfem Führerpinzip (zasady wodzostwa) w lecie 1940 roku. 
Patrząc wstecz okazuje się, że to niewłaściwy wódz tańczył z radości w 
Compiegne.
  
  Komentarz tłumacza: Kąśliwe uwagi Roona o Linii Maginota i o francuskim 
dowództwie nie pozostawiają wiele do dodania. Moi przyjaciele z Royal Navy 
stanowczo zaprzeczają, by nawet w czerwcu Niemcy mogli przeprawić się przez 
Kanał. Oczywiście rzuciliby do boju wszystkie jednostki, jakimi 
dysponowali, by zatopić napastnika. Jest to teza mogąca podlegać dyskusji. 
Osobiście sądzę, że ocena Roona nie jest bezpodstawna. U-booty, o których 
nie wspomina, mogłyby w tak wąskim pasie wody jakim jest Kanał sprawić we 
flocie rozstawionej w szyku obronnym prawdziwe spustoszenie. Roon stąpa 
natomiast po bardziej grząskim gruncie obwiniając Hitlera za brak planów 
sztabowych inwazji. Gdyby dysponowali gotowym studium tego tematu, Hitler 
mógłby je puścić w ruch, podobnie jak to uczynił z planem Mansteina. 
Widocznie w aktach pozostał tylko szkic analiz sztabowych i nic więcej. 
Podczas Drugiej Wojny Światowej to nie Hitler, a niemiecki sztab generalny 
miał dziwną skłonność do niezaglądania za najbliższy pagórek, a być może 
wolał raczej wcale tam nie zaglądać.
  V. H.
  
  
  25
  
  Wielkie przebicie się Niemców w Belgii!
  Nadal nie nasza wojna, oświadcza Lacouture.
  Mijając kiosk z gazetami na rogu Piątej Alei i 57 Ulicy, przy którym, 
przyciśnięty kamieniem brukowym furkotał świeży stos najnowszej 
popołudniówki, Janice Lacouture odezwała się do Madeline.
  - O rety, tatuś znowu zabiera głos. Twoja rodzina znów nie będzie 
zachwycona!
  Madeline pomagała Janice w kupowaniu ślubnej wyprawy. Tego dnia o 
trzeciej Rhoda, Pug i Byron mieli zawinąć do stoczni marynarki wojennej w 
Brooklynie, na pokładzie krążownika Helena. Pierwsze spotkanie z matką 
Warrena dużo bardziej zaprzątało umysł Janice niż złe wiadomości wojenne.
  Gwałtowny, majowy wiatr pędził wzdłuż alei podrywając w górę spódniczki i 
kapelusze dziewcząt. Madeline, przyciskając jedną ręką pakunek, a drugą 
swój kapelusz, wpatrywała się w dwukolumnowe zdjęcie kongresmana Isaaca 
Lacouture'a, stojącego na stopniach Kapitolu z trzema mikrofonami 
podsuniętymi mu pod brodę.
  - Wiesz, on jest przystojny. - powiedziała.
  - Mam nadzieję, że ci się spodoba. Jest naprawdę niesamowicie eleganckim 
mężczyzną - stwierdziła Janice, podnosząc głos, by przekrzyczeć wiatr. - W 
istocie to dziennikarze wypchnęli go dużo wyżej, niż sam kiedykolwiek 
spodziewał się dostać. A teraz został pozostawiony sam i to w delikatnej 
sytuacji.
  Madeline zmieniła wystrój małego mieszkanka. Ściany były teraz 
zielonkawe, z kwiecistymi; kremowo-zielonymi zasłonami. Nowe duńskie meble 
z drzewa tekowego, surowe i niewielkie, sprawiały, że miejsce stało się 
bardziej przestronne. Żonkile oraz irysy, stojące w wazonie na stole 
jadalnym, wnosiły tu powiew wiosny i młodości, wzmagający się z chwilą 
przybycia obu dziewczyn. Nie było to mieszkanie, w którym można się było 
spodziewać zastać przyjaciela o komunistycznych przekonaniach. W rzeczy 
samej Madeline od dawna porzuciła biednego trębacza o wybałuszonych oczach 
ubierającego się na brązowo, co bardzo ulżyło Janice, gdy dowiedziała się o 
tym. Jej obecny chłopak był adwokatem pracującym dla CBS, oddanym 
człowiekiem Roosevelta, bardzo bystrym i już w wieku dwudziestu sześciu lat 
nieco łysiejącym.
  Wysłuchała zapisów na swoim automacie telefonicznym rejestrującym 
nadchodzące rozmowy, szybko zapisała kilka uwag w notesie i z trzaskiem 
położyła słuchawkę.
  - A to łobuzy! Mimo wszystko nie mogę iść z tobą na spotkanie z moimi 
rodzicami, Janice. Czy to nie okropne? Dwóch amatorów spartaczyło program i 
muszę poświęcić dzisiejsze popołudnie na przesłuchanie zastępców. Ciągle 
coś! - Widać było jasno, że jest mimo wszystko zadowolona z takiego natłoku 
zajęć. - A przy okazji, czy znasz kogoś, kto się nazywa Palmer Kirby? 
Zatrzymał się w hotelu Waldorf i utrzymuje, że jest przyjacielem rodziny.
  Janice potrząsnęła głową.
  Madeline wykręciła więc numer i od pierwszych słów polubiła głos, który 
odezwał się w słuchawce; pobrzmiewały w nim ciepłe, wesołe nutki.
  - To pani jest córką Rhody Henry? Znalazłem pani nazwisko w książce 
telefonicznej i postanowiłem spróbować.
  - Tak, to ja.
  - To dobrze. W Berlinie pani rodzina okazała mi wiele gościnności. Pani 
matka napisała do mnie, że przybywają właśnie dzisiaj. Pomyślałem sobie, że 
pewnie będą zmęczeni i bez specjalnych planów, bo to ich pierwszy wieczór w 
Nowym Jorku. Toteż chciałbym zaprosić was wszystkich na obiad.
  - To miło z pańskiej strony, lecz nie znam ich zamiarów poza tym, że nie 
powinni pojawić się tu przed pierwszą.
  - Rozumiem. A więc zarezerwuję stolik. Jeżeli pani rodzina będzie mogła 
przybyć, oczekuję was wszystkich w moim apartamencie hotelowym około 
szóstej. Jeżeli nie, proszę po prostu do mnie zadzwonić, pani lub pani 
matka.
  - Oczywiście. Dziękuję panu. Właśnie jest u mnie narzeczona Warrena, 
panie Kirby.
  - Córka Ike'a Lacouture'a? Doskonale. Proszę za wszelką cenę i ją 
przyprowadzić.
  Gdy Madeline, pełna nie ukrywanej radości życia wyszła, Janice przebrała 
się w cieplejsze ubranie.
  Madeline była obecnie koordynatorem programu "Godzina dla amatorów 
Waltera Fielda". Walter Field, kiepski, podstarzały aktor, uzyskał wielką 
popularność w radiofonii dzięki tuzinkowej, wodewilowej audycji poświęconej 
amatorskim występom. Wzbogaciwszy się nagle, zajął się wielkimi interesami 
w handlu nieruchomościami i równie nagle zmarł. Jego następcą, jako mistrz 
ceremonii, został Hugh Cleveland. Madeline nadal przyrządzała mu kanapki z 
kurczakiem, lecz ostatnio także dokonywała przesłuchań kandydatów do 
występów. Pozostała też asystentem Clevelanda przy jego porannym programie 
i w ten sposób zarabiała teraz dużo więcej pieniędzy niż kiedykolwiek 
przedtem. Dla Madeline Henry maj był najbardziej radosnym miesiącem, jaki 
udało się jej przeżyć.
  
  
  W brooklyńskiej stoczni marynarki wojennej wiatr był jeszcze bardziej 
porywisty i zimny. Krążownik stał już przycumowany do mola i powiewał tęczą 
flag kodu sygnałowego rozpiętych od masztu do dzioba i do rufy. Pośród 
zgiełkliwego tłumu oczekujących rodzin, spływali trapem uchodźcy wojenni. 
Janice odnalazła drogę do budki celników, gdzie obok stosu bagaży stała, 
wycierając nos, Rhoda. Wysoka, młoda blondynka w zielonym wełnianym 
kostiumie i toczku od razu zwróciła jej uwagę.
  - No, no, czy to nie Janice? Jestem Rhoda Henry - odezwała się, wychodząc 
jej naprzeciw. - Zdjęcia ani trochę nie oddają twojej urody.
  - Ach, to pani Henry! Witam!
  Drobna figura Rhody, modny, słomkowy kapelusz oraz buty i rękawiczki w 
kolorze fuksji zaskoczyły Janice. Ojciec Warrena, podczas ich krótkiego 
spotkania w Pensacoli, wydał jej się człowiekiem o wysmaganej wiatrem 
twardej skórze. Pani Henry przeciwnie, wyglądała młodzieńczo, elegancko, a 
nawet ponętnie. Można to było ocenić pomimo zaczerwienionego nosa i 
bezustannego kichania.
  - Jakie to mądre z twojej strony, że włożyłaś ten kostium. Za to ja 
wystroiłam się jak na wiosnę, a tu zupełna Arktyka - narzekała Rhoda. - 
Gdzie jest Madeline? Czy u niej wszystko w porządku? 
  Janice wyjaśniła szybko, dlaczego córka nie przyszła.
  - No tak! Czy Mad nie stała się już przypadkiem samodzielną dziewczyną 
pracującą zawodowo? Chciałabym cię ucałować, moja droga, ale nie ośmielę 
się. Lepiej nie zbliżaj się do mnie. To jest zaraźliwe! Złapałam katar 
stulecia. Powinni zastosować wobec mnie kwarantannę. Zarażę cały naród. No 
dobrze! Jaka ty jesteś piękna. Po prostu zachwycająca. Szczęściarz z 
Warrena! Jak on się w ogóle miewa?
  - W porządku. Mam przynajmniej taką nadzieję. Mozoli się właśnie nad 
lądowaniem na lotniskowcach, gdzieś w okolicach Puerto Rico.
  Victor Henry, w granatowym marynarskim mundurze służbowym ze złotymi 
guzikami i oblamowanej złotem czapce prezentował się bardziej imponująco, 
niż zapamiętała go Janice. Przepchnął się przez tłum wraz z gburowato 
wyglądającym urzędnikiem celnym. Po krótkim powitaniu z Janice i 
zasięgnięciu informacji na temat Madeline, zapytał dokąd poszedł Byron.
  - Briny gdzieś zniknął. Musiał zatelefonować - odparła matka.
  Podczas gdy celnik pobieżnie przeglądał ich bagaże, Janice opowiedziała 
państwu Henry o zaproszeniu od Palmera Kirby.
  - No tak, ale pomijając wszystko, przecież jego zakłady znajdują się w 
Denver. Co on tutaj porabia? - zainteresowała się Rhoda pomiędzy 
kichnięciami. - Nie sądzę, byśmy mogli pójść, prawda Pug? Naturalnie 
kolacja w hotelu Waldorf to byłby cudowny sposób rozpoczęcia życia w 
Stanach na nowo. Zabić od razu ten smak Berlina w ustach! Janice, nie 
jesteś w stanie wyobrazić sobie jak wyglądają obecnie Niemcy. Makabra! Ale 
jestem już wyleczona. Kiedy dojrzałam Statuę Wolności, śmiałam się i 
płakałam. Teraz zostanę w Ameryce na zawsze.
  - Prawdę mówiąc, i tak muszę pomówić z Fredem Kirby - rzekł Pug.
  - Och, Pug, to niemożliwe. Mam ten przeklęty katar, no i moje włosy! - 
wykrzyknęła Rhoda. - A poza tym, cóż ja mogłabym założyć do Waldorfa? 
Oprócz tego, co mam na sobie, wszystko jest pogniecioną masą. Gdybym tylko 
mogła odprasować różowy kostium i gdybym mogła wpaść na kilka godzin do 
fryzjera...
  Z rozkrzyczanego tłumu nieśpiesznie wyłonił się Byron.
  - Cześć, Janice! Jestem bratem Warrena. Domyślałem się, że przyjdziesz. - 
Wydobył z kieszeni i wręczył jej małe pudełko z londyńską etykietką.
  Janice otworzyła je. W środku leżała wiktoriańska szpilka, mały złoty 
słonik z czerwonymi klejnotami w miejsce oczu. 
  - Boże drogi!
  - Ktokolwiek poślubia jednego z nas powinien mieć w sobie tyleż 
cierpliwości co słoń - rzekł Byron.
  - Niech pęknę, jeśli to nie jest prawda - potwierdziła Rhoda ze śmiechem.
  Janice obdarzyła Byrona powłóczystym, kobiecym spojrzeniem. Rozmyślała, 
że jest nawet przystojniejszy od Warrena. W jego oczach migotały żywe, 
namiętne błyski. Pocałowała go. 
  ... Nie mogę niczego więcej obiecać - dolatywał z odbiornika chropawy, 
mocny i melodyjny głos, zlewając spółgłoski jak ktoś niemal nietrzeźwy - 
prócz krwi, znoju, łez, i potu.
  - Przecież to geniusz! - wykrzyknęła Rhoda. Siedziała na brzegu 
delikatnego, pozłacanego krzesła, w apartamencie Kirby'ego, z kieliszkiem 
szampana w ręku i oczyma pełnymi łez. - Gdzież on do tej pory się 
podziewał!
  - Kierował marynarką brytyjską, w czasie gdy Prien dostał się do Scapa 
Flow i zatopił Royal Oak. I kiedy Niemcy przeprawiali się przez Skagerrak w 
drodze do Norwegii - odrzekł Byron, rozsmarowując na kromce bułki kawior z 
błękitnej puszki z rosyjskimi napisami i ostrożnie rozkładając nań płatki 
cebuli.
  - Zamknij się i słuchaj - przerwał mu Victor Henry.
  Janice spojrzała na syna, potem na ojca, założyła nogę na nogę i 
pociągnęła łyk szampana. Palmer Kirby z uznaniem przesunął wzrokiem po jej 
łydkach, co przyjęła z zadowoleniem. Z wyglądu był interesującym starym 
wygą.
  ... Pytacie, jaka będzie nasza polityka? Odpowiadam: prowadzić wojnę na 
morzu, lądzie i w powietrzu, całą naszą potęgą i z całą siłą, jaką da nam 
Bóg! Prowadzić wojnę przeciwko monstrualnej tyranii, nigdy dotąd 
niespotykanej w całym mrocznym godnym pożałowania katalogu ludzkich 
zbrodni. Oto jest nasza polityka! Pytacie, jaki jest nasz cel? Mogę 
odpowiedzieć jednym słowem: zwycięstwo, zwycięstwo za wszelką cenę 
zwycięstwo niezależnie od bezmiaru grozy... Podejmuję się mojej misji z 
pogodą ducha i nadzieją. Jestem przekonany, że naszym racjom nie zabraknie 
oddźwięku w narodzie...
  Przemówienie skończyło się. Jakiś amerykański spiker zachrypniętym, 
drżącym głosem oznajmił:
  - Właśnie wysłuchali państwo nowo desygnowanego premiera Wielkiej 
Brytanii, Winstona Churchilla.
  
  
  Po chwili odezwała się Rhoda.
  - Ten człowiek uratuje cywilizację. Teraz i my się włączymy. Niemcy 
przecenili swoje karty. Nigdy nie pozwolimy im na podbicie Anglii. Wiecie, 
w Niemcach tkwi jakaś dziwna tępota. By to zrozumieć, trzeba ich przez 
długi czas obserwować z bliska. Naprawdę zadziwiająca tępota.
  - Doskonałe przemówienie. Czy moglibyśmy porozmawiać teraz przez kilka 
minut? - zagadnął doktora Kirby'ego Victor Henry, spojrzawszy na zegarek.
  Kirby powstał, a Rhoda uśmiechnęła się do niego.
  - Szampan, kawior i interesy, jak zwykle. Oto cały Pug.
  - Przecież i tak czekamy na Madeline - rzekł Pug.
  - Proszę za mną - powiedział Kirby, kierując się do sypialni.
  - Słuchaj, tato, będę musiał się stąd zaraz zabrać - odezwał się Byron. - 
Muszę złapać samolot do Miami. Odlatuje z La Guardia za niecałą godzinę.
  - Co? Doktor Kirby spodziewa się, że i ty zjesz z nami obiad.
  - Wiem, ale widzisz, zarezerwowałem sobie miejsce, zanim jeszcze 
dowiedziałem się o tym zaproszeniu.
  - Nie zaczekasz aż przyjdzie Madeline? Nie widzieliście się przecież od 
dwóch lat. Po obiedzie zabiera nas wszystkich na swój program.
  - Myślę, tato, że lepiej już pójdę.
  Pug wyszedł gwałtownie z pokoju.
  - Jesteś niemożliwy, Briny - powiedziała Rhoda. - Nie mogłeś poczekać do 
jutra?
  - Mamo, czy już nie pamiętasz, jak to jest być zakochanym?
   Rhoda zaskoczyła i jego i Janice, pąsowiejąc na twarzy.
  - Ja? Boże drogi, Byron, co za pomysły? Oczywiście, że nie. Mam już 
prawie milion lat.
  - Dziękuję za moją fantastyczną broszkę. - Janice dotknęła słonika na 
swej piersi. - Tam w Miami musi czekać niezła dziewczyna.
   Pozbawione wyrazu, zwężone oczy Byrona złagodniały w czarującym uśmiechu 
i pełnym podziwu spojrzeniu.
  - Ona jest rzeczywiście dobra.
  - Koniecznie przywieź ją na wesele. Nie zapomnij.
  Kiedy Byron szedł w stronę drzwi, Rhoda rzuciła jeszcze: - Masz wyjątkowy 
talent do sprawiania ojcu przykrości.
  - Byłby zawiedziony, gdybym go nie zawiódł. Do widzenia, mamo.
  W sypialni Kirby usiadł za biurkiem, przeglądając plik czasopism i 
powielaczowe kopie raportów, które Victor Henry przywiózł ze sobą z 
Niemiec. Podczas gdy skrobał w swym żółtym notatniku, niewielkie biurko 
drżało, aż dwie kartki raportów zsunęły się na podłogę.
  - Ten apartament powinni wynajmować liliputom - rzekł, nie przerywając 
pisania.
  - Słuchaj... czy ty pracujesz nad bombą uranową? - odezwał się Victor 
Henry.
  Ręka Kirby'ego znieruchomiała. Odwrócił się, zwieszając swe długie ramię 
przez oparcie krzesła i patrząc Henry'emu prosto w oczy. Cisza i uważne 
spojrzenia trwały długą chwilę.
  - Możesz odpowiedzieć po prostu, że to nie mój cholerny interes, a jednak 
- Pug usiadł na łóżku - wszyscy tam mówią tylko o uranie i o sprawach, 
których nie rozumiem, jak na przykład jednostki cyfrowe grafitu; i dlaczego 
Niemcy odpowiadali stanowczo, że jest to utajone ze względu na sekrety 
związane z zagadnieniem nowej bomby. Z wielkim upodobaniem i swobodą 
opowiadają o tej przerażającej superbombie, nad którą teraz pracują. To 
doprowadziło mnie do przekonania, że to w rezultacie nic wielkiego. Ale 
lista życzeń, którą mi nadesłałeś, zmusiła mnie do ponownych przemyśleń.
  Kirby opróżnił fajkę, nabił ją i ponownie zapalił. Cała operacja zajęła 
mu kilka minut, podczas których nic nie mówił, tylko przyglądał się 
Henry'emu.
  - Nie jestem chemikiem - odezwał się powoli - a ta uranowa zabawka to w 
mniejszym lub większym stopniu problem technologii chemicznych. 
Elektryczność wiąże się tylko z procesem produkcji. Kilka miesięcy temu 
zostałem powołany na stanowisko technicznego konsultanta.
  - Jak dalece cała sprawa jest zaawansowana?
  - Na razie to tylko teoria. Upłynie jeszcze wiele lat, zanim dojdzie do 
poważniejszego przedsięwzięcia.
  - Może byś mógł mi coś o tym powiedzieć?
  - Dlaczego nie? To samo znajdziesz w uniwersyteckich podręcznikach do 
fizyki. Do diabła, pisał o tym nawet "Time". Cały proces sprowadza się do 
bombardowania neutronami. Wystawiasz jedną substancję chemiczną, a potem 
następną, na promieniowanie radu, i obserwujesz, co się wydarzy. To trwa 
już od lat w Europie i tutaj. Ci dwaj Niemcy eksperymentowali tak z 
tlenkiem uranu i otrzymali bar. Teraz pora na przekształcenie cząstek 
wskutek rozszczepienia atomu. Przypuszczam, że wiesz, jaki fantastyczny 
potencjał energii tkwi w pojedynczym atomie. Słyszałeś, że można by 
przepłynąć parowcem przez ocean na jednej bryłce węgla, jeżeli dałoby się 
zaprząc do pracy zawartą w niej energię atomów, i tak dalej. - Victor Henry 
skinął głową. - Tak, Pug, istnieje przypuszczenie, że coś takiego może udać 
się w przypadku uranu. Przeprowadzono doświadczenie rozszczepiania atomu, 
które wytworzyło dużo więcej energii niż ilość, która została do tego 
zużyta. Owi Niemcy odkryli to zjawisko przeważając substancje użyte w 
próbie. Nastąpił istotny ubytek masy. Opublikowali swoje odkrycie i od tego 
czasu w całej społeczności naukowej wybuchła wrzawa... - Okay, następny 
krok to ten rzadki promieniotwórczy izotop uranu, U-dwieście trzydzieści 
pięć. Może się okazać, że ta substancja posiada gigantyczną moc wybuchu, a 
to dzięki reakcji łańcuchowej, która z masy uwalnia ogromną energię. Garść 
tego mogłaby wysadzić całe miasto. To są tego rzędu wielkości. Nasi 
specjaliści nuklearni twierdzą, że dałoby się to przekształcić w 
rzeczywistość już zaraz, gdyby tylko przemysł dostarczył wystarczająco dużo 
czystego uranu U-dwieście trzydzieści pięć.
  Pug przysłuchiwał się temu z zaciśniętymi ustami i ciałem wychylonym do 
przodu.
  - Ho ho ho, ho ho ho - powtarzał, kiedy Kirby dmuchał w fajkę. Wyciągnął 
w stronę inżyniera swój palec wskazujący. - No tak, rozumiem. To tajemnica 
wojskowa, o istotnym znaczeniu.
  Kirby potrząsnął głową.
  - Raczej nie. To rzeczy powszechnie znane. Alarm może być zupełnie 
fałszywy. Chemicy nic z tego nie gwarantują. To, czego im potrzeba, wymagać 
będzie piekielnie wielkiego wysiłku produkcyjnego. A ta rzecz może 
eksploduje, a może nie. - Całkiem prawdopodobne, że kiedy zgromadzi się 
tego dostatecznie dużo, to ulotni się bez śladu. Nikt tego nie wie. Pięć 
minut pośpiesznych rachunków wskazuje, że mówimy tu o wydatkach rzędu 
bardzo wielu milionów dolarów. Mogą one nawet sięgnąć miliarda, a wtedy 
wpadniesz niczym w krowie łajno. Kongres szaleje szukając oszczędności. 
Odmówili przecież Rooseveltowi pieniędzy na kilka setek nowych samolotów.
  - Mam jeszcze kilka pytań. Przerwij mi, gdybym posunął się za daleko.
  - Wal dalej.
  - W którym momencie zaczyna się twoja rola?
  Kirby poskrobał się fajką po brodzie.
  - Okay. W jaki sposób wyodrębnisz izotopy metali rzadkich w ilościach 
przemysłowych? Jedna koncepcja polega na przeprowadzeniu w ogromnej 
szybkości zjonizowanego gazu przez pole magnetyczne. Lżejsze jony odchylają 
się o niewielką wartość w bok, a wtedy możesz je ukierunkować i wyłapać. 
Cała zabawa zależy od utrzymania stałego pola magnetycznego, ponieważ 
jakiekolwiek zafalowanie zmąca strumień jonów. Moją sprawą jest dokładna 
kontrola napięcia.
  - Aha. A teraz ostatnia sprawa. Jeżeli nadarzy się okazja, czy powinienem 
zgłosić Prezydentowi ostrożnie wyważoną sugestię, by raczył poważnie 
zainteresować się kwestią uranu?
  Kirby wydało z siebie krótki, basowy chichot.
  - Jedyna rzeczywista niewiadoma dotyczy w tej sprawie Niemców. Jak daleko 
się posunęli? Ich oryginalność w kwestii pozyskiwania czystego grafitu 
niepokoi mnie. Pug, jeżeli Hitler jako pierwszy otrzyma bombę uranową, i 
jeżeli okaże się, że ona zadziała, może to się okazać bardzo nieprzyjemne.
  Odezwał się dzwonek u drzwi.
  - To pewnie twoja córka - rzekł Kirby. - Zejdźmy teraz na obiad.
  
  
  Madeline weszła ubrana w czarny dopasowany kostium z połyskującym 
żakietem, bardzo obcisłą spódniczką i upiętymi włosami. Trudno było 
uwierzyć, że miała tylko dwadzieścia lat. Być może przybierała nieco pozy 
młodej kobiety pracującej zawodowo, a jednak podczas obiadu dwukrotnie 
musiała odejść od stołu w sali Empire, gdy kelner niskim ukłonem 
powiadamiał ją, że Cbs prosi ją do telefonu.
  Victorowi Henry podobała się zarówno pewność siebie i spokój w sposobie 
bycia córki, jak i małomówność. Czujne oczy Madeline wędrowały z twarzy do 
twarzy, gdy przysłuchiwała się rozmowom o Niemczech i planach weselnych. 
Sama jednak nie odzywała się niemal wcale.
  W budynku studia radiowego oczekiwał ich sztywny, młody chłopiec ubrany w 
uniform.
  - Grupa panny Henry? Tędy proszę.
  Zaprowadził ich do ponurego pomieszczenia o nisko zawieszonym suficie i 
ciemnozielonych ścianach. Hugh Cleveland i jego zespół siedzieli dookoła 
stołu. Niezwykle serdecznie poprosił gości, by zaczekali na początek 
programu. Przeglądał kartki zapamiętując sobie dowcipy, które później miał 
zaprezentować jako zupełnie spontaniczne i dyskutował je z autorem wstawek. 
Po chwili przewiązał kartki gumką i wsunął do kieszeni.
  - Zostało jeszcze pięć minut - powiedział, zwracając się do gości. - 
Podobno ten gość Churchill miał wcale niezłe przemówienie. Słyszeliście?
  - Każde słowo - odparła Rhoda. - Było wstrząsające. To przemówienie 
przejdzie do historii.
  - Rzeczywiście była to ważna mowa - wtrącił Pug.
  - Do licha, a ja byłam tak zajęta, że nie miałam nawet czasu, by go 
wysłuchać - powiedziała Madeline.
  Producent programu, który wyglądał na czterdzieści pięć lat, a ubrany był 
jak uczniak, położył na tył głowy wypielęgnowaną dłoń. 
  - To było niezłe. Wymagało co prawda cięć, a także doakcentowania. Zbyt 
wiele za jednym razem. Było tylko jedno dobre zdanie, to o krwi i pocie.
  - Naprawdę? A jak by to pasowało do numeru z rzeźnikiem grającym na 
cytrze? - rzucił Cleveland do autora swych dowcipów, który stał tuż przy 
nim. Był to melancholijny młody Żyd, którego włosy najwyraźniej wymagały 
wizyty u fryzjera. - Co ty na to? Czy moglibyśmy dorzucić trochę krwi i 
potu?
  Chłopak z powagą zaprzeczył ruchem głowy.
  - W złym guście.
  - Nie bądź głupi, Herbie. Spróbuj coś wymyślić. Komandorze Henry, co 
słychać na wojnie? Czy plan Gamelina powstrzyma szkopów?
  - Nie znam planu Gamelina.
  Madeline usadziła swych gości na honorowych miejscach przy scenie, w 
pobliżu stolika, przy którym Cleveland przesłuchiwał amatorów. Nad nim 
wisiała ogromna reklama zachwalająca "Poranny Uśmiech", czyli różową sól 
przeczyszczającą. Licznie zebrana publiczność, która zdaniem Victora 
Henry'ego składała się wyłącznie z imbecyli, gorąco oklaskiwała jąkających 
się amatorów i salwą śmiechu reagowała na dowcipy Clevelanda. Cleveland 
prowadził program ze spokojnym, lisim wdziękiem. Pug uświadomił sobie, że 
Madeline uczepiła się osoby, po której spodziewa się, że osiągnie sukces. 
Przedstawienie napawało go odrazą. Jeden z amatorów przedstawił się jako 
instalator linii.
  - A to świetnie - powiedział Cleveland - wydaje mi się, że właśnie teraz 
potrzebują cię we Francji.
  - We Francji, panie Cleveland?
  - Tak. Na linii Maginota. - Mrugnął do publiczności, która natychmiast 
zareagowała śmiechem i oklaskami.
  - Czy to cię bawi? - zapytał Pug szeptem Palmera Kirby'ego, pochylając 
się za plecami Rhody.
  - Nigdy nie słucham radia, więc wydaje mi się to całkiem interesujące - 
powiedział inżynier. - Niczym wizyta w domu wariatów.
  - Dowcipy Clevelanda są mimo wszystko całkiem niezłe - wtrąciła Rhoda. 
  Madeline podeszła do nich po przedstawieniu, gdy publiczność tłoczyła się 
wokół sceny, usiłując zdobyć autograf Clevelanda. 
  - Do diabła, dwa z naszych najlepszych numerów zostały obcięte przez 
biuletyny informacyjne. Ci ludzie z informacji są tak bezwzględni, a w 
dodatku wszystko mogą!
  - Co się stało? - zapytał Victor Henry.
  - Wojna, oczywiście. Wciąż to samo. Niemcy zdobyli kilka nowych miast. 
Francuzi cofają się i tak dalej. Nic specjalnie niespodziewanego. Hugh się 
wścieknie, gdy mu powiem, że wypadł numer rzeźnika z cytrą.
  - Panno Henry - pojawił się przy niej chłopak w uniformie.
  - Tak?
  - Pilna rozmowa do panny Lacouture w biurze pana Clevelenda. Z Puerto 
Rico.
  
  
  Łódź rybacka Blue Bird łagodnie kołysała się idąc z szybkością czterech 
węzłów na Golfsztromie. Wysoko na górnym pomoście leżeli objęci Byron i 
Natalia wygrzewając się w słońcu. Poniżej ogorzały szyper łodzi ziewał przy 
kole sterowym nad puszką piwa, a telefon łączący ich z lądem cicho 
poskrzekiwał. Linki zwisające z długich wędek wsuniętych w gniazda przy 
pustych fotelach myśliwskich spokojnie cięły wodę. Opaleni, ubrani tylko w 
kostiumy kąpielowe kochankowie zapomnieli o rybach, linkach, szyprze. 
Zapomnieli też o śmierci i wojnie. Leżeli w samym centrum kręgu 
ciemnobłękitnej, spokojnej wody pod jasnym, czystym niebem. Wydawało się, 
że słońce świeci tylko dla nich. Deski górnego pokładu oddały echem cztery 
krótkie puknięcia jak litera V" w alfabecie Morse'a.
  - Hej, panie Henry! Nie śpi pan?
  - Jasne, co się stało? - zawołał Byron ochrypłym głosem, opierając się na 
łokciu.
  - Wzywają nas z plaży. Pański ojciec chce, żebyście wracali.
  - Mój ojciec? To pomyłka. On jest w Waszyngtonie.
  - Proszę poczekać. Halo, halo, Blue Bird wzywa Billa Thomasa.
  Usłyszeli ponownie skrzeki w radiotelefonie.
  - Panie Henry, czy pański ojciec jest oficerem marynarki wojennej, 
komandorem?
  - Zgadza się.
  - Na brzegu mają na linii matkę pańskiej dziewczyny. Pański ojciec jest u 
niej w domu. Tam ma być przesłana wiadomość, i to szybko.
  Natalia wstała, w jej oczach malował się strach.
  - W porządku, wracamy! - zawołał Byron.
  - Co się stało, u diabła! - wykrzyknęła Natalia.
  - Nie mam zielonego pojęcia.
  Łódź zakreśliła zielonobiały krąg na ciemnej powierzchni morza, i 
nabierając szybkości wynurzała dziób z wody. Wiatr rozwiewał ciemne włosy 
Natalii. Wyciągnęła lusterko ze słomianego koszyka.
  - O mój Boże! Spójrz na mnie. Moje usta! Wyglądam okropnie.
  Nie ma sensu nawet próbować poprawić tę twarz Gorgony, zanim dopłyniemy. 
Briny, czego może chcieć twój ojciec?
  - Czemu jesteś taka wystraszona? Prawdopodobnie jest tutaj z moją matką, 
a ona chce cię poznać. Nie mogę jej za to winić po sposobie w jaki tutaj 
uciekłem. Jeśli już tak się stało, wszystko im opowiem. 
  Na twarzy dziewczyny pojawił się niepokój. Wzięła go za rękę.
  - Kochany, jest takie żydowskie prawo, które zabrania wchodzić w związek 
małżeński zbyt szybko po śmierci jednego z rodziców. Być może nawet przez 
rok. I całe szczęście. Nie rób takiej miny. Nie będę się temu 
podporządkowywać. Ale nie mogę zmartwić mojej matki w obecnej chwili. Sama 
też potrzebuję czasu, by to wszystko przemyśleć.
  - Nie chcę byś pogwałcała swą religię, ale na Boga, Natalio, to jest 
cios.
  - Mój najdroższy, przecież jeszcze godzinę temu nawet nie myślałam o 
ślubie z tobą! - potrząsnęła głową i zaśmiała się smutno. - Tak dziwnie się 
czuję. Jestem taka rozdygotana. Zbyt dużo słońca, a może jestem po prostu 
pijana od twoich pocałunków. I w takim momencie nagle pojawia się twój 
ojciec. Wygląda to jak sen w gorączce.
  Objął ją silniej ramieniem, gdyż łódź kołysała się coraz gwałtowniej.
  - Dla mnie to najprawdziwsza rzeczywistość, w której najbardziej 
rzeczywistą rzeczą jest, że się pobierzemy. Wydaje mi się, że prawdziwe 
życie dopiero się zaczyna.
  - Tak, bez wątpienia. Oczywiście nie spieszy mi się, by powiadomić o tym 
Leslie'ego. Bóg tak chciał. O, znowu te groźne i nachmurzone spojrzenie, co 
chwila zmieniasz miny, niczym maski na maskaradę przed Wszystkimi Świętymi, 
a to mnie denerwuje. Slote odwiedził mnie zaraz po śmierci taty. Był 
niesamowicie pomocny i miły. Zupełnie nowy Slote, lecz jest już trochę za 
późno. Napisał do swoich przyjaciół z uniwersytetu, by pomogli mi znaleźć 
pracę na uczelni. Tak bardzo chciałabym wiedzieć, czego chce twój ojciec. 
Nie mów mu o nas, Byron. Przynajmniej do czasu, gdy porozmawiam z moją 
matką.
  - Lepiej porozmawiaj z nią od razu. Mój ojciec zawsze potrafi pogodzić 
się z faktami.
  - Och - rękoma złapała się za głowę - jestem taka szczęśliwa, i taka 
zmieszana, i taka smutna. Kręci mi się w głowie. Wielkie nieba, czuję się 
jakbym miała szesnaście lat, a to nieprawda, Bóg dobrze o tym wie. Tak 
zresztą byłoby zdecydowanie lepiej dla ciebie.
  Gdy Blue Bird zbliżał się do brzegu, Byron wziął lornetkę i uważnie 
przebiegł wzrokiem poszarpany rząd wysokich hoteli rozmieszczonych wzdłuż 
plaży.
  - Tak myślałem. Oto on. Czeka na molo.
  Natalia siedząca niedbale w jednym z foteli, natychmiast stanęła na nogi.
  - Ach, nie! Jesteś pewien?
  - O, tam. Spaceruje po nim tam i z powrotem. Znam ten chód.
  Dziewczyna złapała swój koszyk i cisnęła go do kabiny.
  - Proszę zwolnić - rzuciła do szypra.
  - Jak sobie pani życzy. - Mężczyzna z bokobrodami, szczerząc zęby w 
szerokim uśmiechu, ściągnął dławik.
  Natalia zamknęła małe drzwi do przedniej kabiny. Wkrótce wyłoniła się 
ubrana w bawełnianą spódnicę i białą bluzkę. Jej czarne włosy, puszczone 
luźno na ramiona, lśniły w słońcu.
  - Mam chorobę morską - powiedziała, uśmiechając się blado. - Spróbuj 
umalować brwi i usta w kołyszącej się łodzi i ciasnej, dusznej kabinie. O 
Boże! Czy jestem zielona? Czuję, że jestem zielona.
  - Wyglądasz wspaniale.
  Łódź kołysała się ciężko około pół mili od molo, Natalia widziała już 
mężczyznę ubranego na granatowo, który spacerował nerwowo tam i z powrotem.
  - Cała naprzód - powiedziała Natalia drżącym głosem. - "Pal diabli miny" 
(Cytowany powszechnie w literaturze amerykańskiej słynny okrzyk admirała 
Farraguta (1801-1870Ď), dowódcy floty Unii w wojnie secesyjnej, którym 
wsławił się podczas pokonywania pól minowych broniących dostępu do Nowego 
Orleanu.).
  Victor Henry, wychylając się z woniejącego smołą molo wyciągnął dłoń, gdy 
łódź zatrzymała się.
  - Witaj, Natalio. Ogromnie mi przykro, że wam przeszkodziłem. Uważaj! Nie 
nadepnij na ten gwóźdź.
  Byron wskoczył na brzeg.
  - Co się stało tato? Czy wszyscy mają się dobrze?
  - Jedliście już lunch? - zapytał Pug.
  Spojrzeli na siebie, a Natalia zaśmiała się nerwowo.
  - Zabrałam dla nas kanapki. Są w tym koszyku. Hm, nie wiem, chyba 
zupełnie zapomnieliśmy.
  Dostrzegli błysk rozbawienia w oczach Victora Henry'ego, chociaż jego 
twarz pozostała poważna.
  - Och, czuję zapach z tego budynku - wskazał kciukiem niszczejący bar z 
małżami na molo. - Skręcało mnie z głodu, ale pomyślałem, że lepiej 
poczekam na was. Dzisiaj nic jeszcze nie jadłem.
  - Zapraszam więc do mnie do domu. Z przyjemnością coś przygotuję.
  - Twoja matka wyświadczyła mi wystarczającą uprzejmość, częstując mnie 
kawą i sokiem pomarańczowym. Czy masz coś przeciwko byśmy wstąpili tutaj? 
Możemy usiąść na powietrzu nad wodą. Wygląda całkiem miło.
  Usiedli w malutkiej niszy z dykty pomalowanej na jasnoczerwono. Byron i 
jego ojciec zamówili zupę z mięczaków.
  - Nigdy tego nie polubię. - Natalia zwróciła się do kelnera. - Czy mogę 
dostać kanapkę z boczkiem i pomidorem?
  - Oczywiście, proszę pani.
  Victor Henry spojrzał na nią ze zdziwieniem.
  - Coś się stało? - zapytała.
  - Nie jesteś zbyt ortodoksyjna, jeśli chodzi o jedzenie, prawda?
  Wyglądała na zaskoczoną.
  - Ach, ma pan na myśli ten boczek. Bynajmniej. Wielu Żydów postępuje tak 
samo.
  - A twoja matka?
  - Mhm, czasami ma jakieś niejasne skrupuły, ale nie zawsze. Nigdy nie 
mogłam tego pojąć.
  - Odbyliśmy przyjemną pogawędkę. Jest inteligentną kobietą i wyjątkowo 
dobrze się trzyma po takiej stracie. No cóż - Pug położył na stole 
papierosy i zapalniczkę. - Wygląda na to, że Francja naprawdę przegrywa, 
prawda? Czy słuchaliście radia dziś rano? W Paryżu palą papiery. Chcą 
ewakuować brytyjski Korpus ekspedycyjny przez kanał La Manche, ale może być 
już na to za późno. Niemcy mogą teraz mieć w worku calą regularną armię 
brytyjską. 
  - Dobry Boże! - wykrzyknął Byron. - Jeśli to zrobią, wojna jest 
skończona. Jak mogło do tego dojść w ciągu dwóch dni?
  - Niestety mogło. Gdy czekałem na was, usłyszałem w radiu samochodowym 
nagle zorganizowane przemówienie Prezydenta do połączonych izb Kongresu. 
Prosił je o pięćdziesiąt tysięcy samolotów rocznie.
  - Pięćdziesiąt tysięcy rocznie! - wykrzyknęła Natalia. - Pięćdziesiąt 
tysięcy! Dlaczego? To szaleństwo!
  - Powiedział, że najpierw będziemy musieli wybudować fabryki, by 
rozpocząć produkcję. W Waszyngtonie panuje teraz taki nastrój, że zdobędzie 
te pieniądze. Tam, na górze panika już wybuchła. Nareszcie się obudzili.
  - Ale to nie pomoże ani Anglii, ani Francji - rzekł Byron.
  - Nie. Nie w tej bitwie. To, o czym Kongres zaczyna myśleć, ma na celu 
ochronę Ameryki przed Hitlerem i Japończykami. Już od teraz.
  Pug zapalił papierosa i zaczął nerwowo pukać palcami.
  - Trzydziestodniowy urlop Warrena został odwołany. Data ślubu jest 
przyśpieszona. Warren i Janice pobierają się jutro. Ich miodowy miesiąc 
potrwa jeden dzień, a potem on odlatuje wprost do floty Pacyfiku. Więc po 
pierwsze, musicie dotrzeć do Pensacoli jutro na dziesiątą.
  Byron spoglądał z wahaniem na Natalię, która zupełnie oniemiała.
  - W porządku. Będę tam - powiedział.
  - Dobrze. Po drugie, jeśli chcesz jeszcze dwudziestego siódmego maja 
dostać się do szkoły okrętów podwodnych, musisz zgłosić się w New London i 
przejść badania lekarskie do soboty.
  - Czy nie mogę tego zrobić w Pensacoli?
  Ojciec zacisnął usta.
  - Nie pomyślałem o tym. Może uda mi się namówić Reda Tully'ego na to 
ustępstwo. Już i tak dużo dla mnie zrobił, rezerwując miejsce dla ciebie. 
Teraz są całe stosy podań do tej szkoły.
  - Dwudziestego siódmego maja? - Natalia zwróciła się do Byrona. - Ależ 
zostało tylko jedenaście dni! Więc już za jedenaście dni idziesz do szkoły?
  - Nie wiem. Ale to możliwe.
  Natalia zwróciła się do Victora: - A jak długo trwa ta szkoła?
  - Trzy miesiące.
  - A co się z Byronem stanie potem?
  - Przypuszczam, że pójdzie od razu do marynarki wojennej. Tak jak Warren. 
Wciąż schodzą z linii produkcyjnych nowe łodzie podwodne.
  - Trzy miesiące! A potem odjedziesz! - wykrzyknęła Natalia.
  - Dobrze, porozmawiamy o tym później - powiedział Byron.
  - Czy pojedziesz ze mną jutro na ślub?
  - Ja? Nie wiem... Nie jestem zaproszona.
  - Janice prosiła, żebym cię przywiózł.
  - Naprawdę? Kiedy? Nic mi nie mówiłeś.
  Byron zwrócił się do ojca.
  - Kiedy rozpoczyna się następny kurs załóg okrętów podwodnych?
  - Nie wiem. Ale im wcześniej zaczniesz, tym lepiej. Dopiero po trzynastu 
miesiącach w morzu zdobędziesz pierwsze szlify. Nie ma nigdzie ostrzejszych 
wymogów niż przy egzaminach kwalifikacyjnych na okrętach podwodnych, Briny. 
Lotnicy mają znacznie łatwiejsze zajęcie.
  Byron wziął od ojca papierosa, zapalił go i głęboko się zaciągnął, a 
wydychając szarą chmurę dymu, oświadczył:
  - Natalia i ja pobieramy się.
  Victor Henry spojrzał na Natalię, która właśnie zagryzała dolną wargę.
  - Rozumiem. Być może wpłynie to, a może nie, na twoje przyjęcie do 
szkoły. Nie sprawdziłem tego, bo nie znałem biegu rzeczy. W zasadzie w 
takich sytuacjach preferowani są zawsze nieżonaci kandydaci. Jednak może 
należałoby...
  - Komandorze Henry, wiem, że stwarza to dużo trudności. Zdecydowaliśmy o 
tym zaledwie dziś rano. Sama nie wiem, jak i kiedy. Wszystko się 
przeraźliwie pogmatwało... - wtrąciła Natalia.
  Pug przytaknął, spoglądając na nią znad talerza.
  - Nie ma trudności nie do przezwyciężenie - powiedział Byron.
  - Posłuchaj, kochanie - Natalia zwróciła się do niego. - Ostatnią rzeczą, 
jaką mogłabym zrobić, byłoby powstrzymanie ciebie od wstąpienia do szkoły 
morskiej. O mój Boże, przecież byłam w Warszawie! 
  Byron zaciągnął się papierosem. Jego twarz nie objawiała żadnego wyrazu, 
tylko oczy świdrowały ojca na wylot. Victor Henry rzucił okiem na zegarek, 
po czym pośpiesznie pozbierał papierosy i zapalniczkę.
  - To by było na tyle. Wspaniała zupa. Wyobraźcie sobie, że jest taki 
samolot do Pensacoli, który jeszcze złapię po południu.
  - Czy nie mogłeś po prostu zadzwonić, by powiedzieć mi to wszystko? - 
zapytał Byron. - Byłoby o wiele prościej. Dlaczego zdecydowałeś się tu 
przyjechać?
  Victor Henry skinął rachunkiem i dziesięciodolarowym banknotem na 
kelnera.
  - Startujesz jak rakieta, Byron. Nie znałem twoich planów ani tego, ani 
stanu twego umysłu. Nawet nie byłem pewien, czy zgodzisz się przyjechać na 
wesele.
  - Coś takiego - powiedziała Natalia. - Nigdy bym nie pozwoliła, by tutaj 
pozostał.
  - No tak, ale tego też nie wiedziałem. Sądziłem, że powinienem z wami 
porozmawiać, odpowiedzieć na wasze pytania, a może nawet użyć nieco 
perswazji, gdyby to było konieczne. - Zwrócił się do Natalii. - Janice i 
Warren naprawdę cię oczekują. O tym mogę zapewnić.
  Z zakłopotaniem przyłożyła dłoń do czoła.
  - Jeszcze nie wiem, czy będę mogła przyjechać.
  - Będziemy tam - oświadczył Byron stanowczo. - A przynajmniej ja się 
zjawię. Czy wszystko już wyjaśnione.
  Pug zawahał się.
  - A co ze szkołą morską? Powiedziałem Redowi, że dziś mu dam odpowiedź.
  - Jeśli komandor Tully musi to wiedzieć dzisiaj, to ja rezygnuję.
  Natalia uderzyła pięścią w stół.
  - Do diabła, Byron! Nie podejmuje się decyzji w ten sposób!
  - Nie znam innego sposobu podejmowania decyzji.
  - Przecież możesz porozmawiać ze mną. W końcu to też i moja sprawa.
  Victor Henry chrząknął.
  - Powiedziałem, co miałem do powiedzenia, więc będę się już zbierał. 
Jutro możemy wrócić do tego tematu.
  - Więc to tak - głos Byrona zabrzmiał kwaśno. - Mimo wszystko nie musisz 
dzwonić do komandora Tully'ego dzisiaj...
  Twarz Victora nachmurzyła się. Przechylił się do tyłu w twardym krześle.
  - Widzisz, Byron, to Hitler i Niemcy stworzyli twoje problemy, a nie ja. 
Ja tylko zwracam na nie twoją uwagę.
  - No tak, ale te wszystkie złe wiadomości z Europy mogą być po prostu 
wyolbrzymione, a w każdym razie żadna amerykańska łódź podwodna nie 
zostanie zatrzymana na wyjściu tylko dlatego, że mnie w niej nie ma.
  - Uspokój się, Briny - powiedziała Natalia zdławionym głosem. - Pozwól 
ojcu zdążyć na samolot.
  - Pamiętaj, Byron, że to nie ja rozpętałem tę wojnę - Victor Henry 
powiedział to takim tonem, którego kiedyś użył zwracając się do kelnera w 
Wannsee. Zdejmował swą białą czapkę z kołka, cały czas patrząc w twarz 
syna. - Myślę, że będziesz dobrym marynarzem na podwodnym okręcie. Wszyscy 
oni to zgraja zwariowanych indywidualistów. Z drugiej strony, nie mogę cię 
znienawidzić za to, że chcesz poślubić tę piękną i inteligentną młodą damę. 
A teraz to już naprawdę muszę ruszać - podniósł się z miejsca. - Do 
zobaczenia w kościele. Przyjdźcie wcześniej, ty masz być drużbą. Bądź w 
ciemnym garniturze. Do widzenia, Natalio. Przykro mi, że popsułem ci piękny 
dzień na łodzi. Postaraj się przyjechać do Pensacoli.
  - Oczywiście, proszę pana - blady, smutny uśmiech przemknął przez jej 
zatroskaną twarz - dziękujemy.
  Gdy wyszedł, Natalia odwróciła się do Byrona.
  - Przez całe życie nie znosiłam zapachu gotowanej ryby. Chodźmy stąd. 
Mało brakowało, a byłabym chora. Bóg jeden wie, jak nie zwróciłam tej 
kanapki.
  Natalia zamaszystym krokiem szła po molo, głęboko oddychając. Spódnica 
wirowała wokół jej rozkołysanych bioder. Wiatr uwypuklał kształt jej piersi 
pod cienką bluzką. Byron starał się ją dogonić. Zatrzymała się na moment 
przy końcu mola, gdzie dwóch obdartych murzynków łowiło ryby. Odwróciła się 
do Byrona, zakładając ręce jedna na drugą.
  - Dlaczego, do diabła, potraktowałeś swego ojca w taki sposób?
  - Jaki sposób? Wiem, dlaczego tu przyjechał i tyle. - Byron odpowiedział 
jej równie ostro. - Przyjechał, by nas rozdzielić. - Jego głos zabrzmiał 
tak nosowo, jakby to wypowiedział Victor Henry.
  - Och, zabierz mnie do domu. Prosto do domu. Wiesz, że miał całkowitą 
rację. Winisz go za to, jaki kierunek przybrała wojna. Na tym właśnie 
polega twoja niedojrzałość. Wstydziłam się za ciebie. Nienawidzę tego 
uczucia.
  Powrócili do mola, przy którym stała nowa błękitna limuzyna marki Buick, 
należąca do jej ojca. Stojąc na słońcu, samochód nagrzał się tak bardzo, iż 
teraz promieniował ciepłem niczym piec. 
  - Otwórz, proszę, wszystkie drzwi. Niech się trochę przewietrzy. 
  Byron rzekł otwierając drzwi:
  - Nigdy przedtem niczego się nie domagałem. Ani od życia, ani od niego, 
ani od nikogo. Ale teraz chcę.
  - Nawet jeżeli to prawda, musisz patrzeć na życie realnie. Nie można od 
razu dawać upustu napadom złego humoru.
  - Zrobił z tobą świetny interes - mruknął Byron. - Jak zwykle osiąga to, 
co zamierza.
  Wsiedli do samochodu.
  - Jak ty nic nie rozumiesz - powiedziała szorstko, trzaskając drzwiami. - 
Jadę z tobą do Pensacoli. W porządku? Kocham cię, ale teraz zamknij się i 
zawieź mnie do domu.
  
  
  26
  
  Podporucznika Warrena Henry'ego w dniu jego ślubu obudził o siódmej rano 
brzęk starego blaszanego budzika. Warren aż do czwartej przebywał w 
słodkich ramionach swej przyszłej żony w pokoju hotelu Calder Arms, ze 
dwadzieścia mil od Pensacoli. Zwlókł się potykając do prysznica i do pełna 
odkręcił kurek natrysku zimnej wody. Gdy szok od ukłuć przywrócił go do 
przytomności, zaczął się zastanawiać, czy spędzenie takiej nocy przed 
ślubem nie było czymś nieprzyzwoitym. Biedna Janice powiedziała, że 
natychmiast jak tylko dotrze do domu, będzie musiała zacząć się ubierać i 
pakować. Tak, to na pewno było niewłaściwe, ale na Boga!... Warren zaśmiał 
się głośno, potrzymał twarz w zimnym natrysku i zaczął śpiewać. Może to i 
było nieokrzesane, ale przecież w końcu musieli bardzo przyśpieszyć ślub. I 
ten jednodniowy miodowy miesiąc. A potem rozłąka. Rozdzielą ich tysiące 
mil. Nie można zbyt wiele wymagać od ludzkiej natury. A w każdym razie nie 
był to ich pierwszy raz.
  Warren wycierał się szorstkim ręcznikiem, a samopoczucie poprawiało mu 
się z minuty na minutę: Jednak istnieje coś takiego, jak zasady 
przyzwoitości. Takie postępowanie w samą wigilię ślubu było trochę nie na 
miejscu. Ale czy to nie okropny pech być odrywanym od Janice w takim 
momencie? To właśnie ten pech był powodem, a rzeczywistą przyczyną była 
inwazja Hitlera na Francję, a wcale nie jego ani Janice rozwiązłość.
  Prawdę mówiąc, perspektywa rozstania z dziewczyną nie martwiła Warrena aż 
tak bardzo. Ona i tak przyjedzie do Pearl Harbour w stosownym czasie. Ten 
nagły rozkaz przeniesienia na Pacyfik wprowadził chłopaka w nastrój 
podniecenia. Wciągnięcie się w przedwczesną noc z Janice wynikło z impulsu 
nowo wybuchłej w nim chęci życia. Spieszył się, by wzlecieć w górę swym 
myśliwcem z pokładu Uss Enterprise, gdyż zagrażała wojna. Jego 
przeznaczenie rozbłyskiwało gwiazdami, jak budząca strach przejażdżka na 
księżyc. Pomimo wszystkich odruchów żalu z konieczności rozstania się z 
Janice i wyrzutów sumienia, że cieszył się nią nieco za wcześnie a i nieco 
za wiele, nastrój Warrena poprawiał się. Wezwał stewarda z messy, zamówił 
podwójną szynkę z jajkami i dzbanek kawy, po czym dziarsko zaczął się 
ubierać do ślubu.
  Byron, stojąc w hallu pod drzwiami pokoju brata, uśmiechał się oglądając 
nieudolną karykaturę do nich przypiętą. Neptun, bóg mórz, z guzem 
wyrastającym na głowie, z wściekłością wynurza się z morza tuż przed 
lotniskowcem, wymachując swoim trójzębem w stronę samolotu, z którego 
podwozia ściekają krople wody. Wychyla się pilot, salutuje i krzyczy: 
Przepraszam!
  - Proszę wejść! - usłyszał na swe pukanie.
  - Mokre koła podwozia należą do Henry'ego, jak się domyślam - zacytował 
Byron sens karykatury.
  - Witaj Briny! O mój Boże, ile to już czasu. Wyglądasz świetnie. Cieszę 
się, że zdążyłeś na ślub. - Warren poprosił o śniadanie dla brata. - 
Słuchaj, musisz mi wszystko opowiedzieć o tej twojej dzikiej wyprawie. To 
niby ja jestem żołnierzem, ale, mój Boże, to ty miałeś prawdziwe przygody. 
Naziści bombardowali i ostrzeliwali ciebie! Jestem pewien, że moi kumple 
będą chcieli z tobą porozmawiać.
  - Gdy człowiek znajdzie się na szlaku wojennym, nie ma nic bohaterskiego, 
Warren.
  - Więc mów. Siądź tutaj, tyle mamy sobie do opowiadania.
  Rozmawiali podczas śniadania, a także potem, gdy pili kawę i palili 
papierosy. Nawet gdy Warren zaczął pakować swoje rzeczy, nie przerywali 
rozmowy, nie klejącej się na początku, lecz później coraz żywszej. Każdy z 
nich próbował ocenić drugiego. Warren był starszy, miał tęższą twarz i 
więcej pewności siebie, czuł się bardziej niż kiedykolwiek na samym 
szczycie świata ponad bratem, szczególnie teraz. Tak to odczuł Byron. 
Byronowi wydało się, że te nowe złote skrzydła przypięte do białego munduru 
brata dodają mu wartości. Mówiąc o lataniu, Warren był rozluźniony, pełen 
humoru i stanowczy. Doskonale już opanował zarówno maszyny, jak i 
specyficzny żargon. Wciąż z dumą wymawiał słowa "lotnik marynarki 
wojennej". Byronowi wydało się, że te chwile, które spędził pod ogniem 
wroga, były jakimiś przypadkowymi epizodami, w żadnej mierze 
nieporównywalnymi z objętym dyscypliną awansem brata na pilota myśliwca.
  Warren ze swej strony ostatni raz widział Byrona, gdy ten wyruszał do 
Europy. Wyglądał wtedy jak ciamajdowaty niedorajda ze złym świadectwem ze 
szkoły, cały pryszczaty, któremu odechciało się kariery artysty. Ogorzała 
skóra Byrona obecnie ściśle przylegała do szczęki, uwypuklając jej ostre 
zarysy, a jego oczy nabrały głębszego wyrazu, trzymał się też prosto. 
Warren był przyzwyczajony do obciętych włosów na jeża i naturalnej linii 
ramion w mundurach marynarki. Ciemny, mocno wywatowany włoski garnitur 
Byrona i czupryna rudawych włosów nadawały mu wygląd człowieka pełnego 
rozmachu, obnoszącego się ze swą sagą włóczenia się po Polsce pod bombami 
wraz z piękną Żydówką. Przedtem Warren nigdy niczego nie zazdrościł 
młodszemu bratu. Teraz zazdrościł mu czerwonej blizny na skroni. Jego 
własna była wynikiem nieszczęśliwego wypadku, lecz nie rany odniesionej na 
wojnie. Nawet w jakiś sposób zazdrościł mu tej Żydówki, chociaż nigdy jej 
nie widział.
  - A co z Natalią, Byronie? Przyjechała?
  - Oczywiście. Zainstalowałem ją w domu Janice. To bardzo miło ze strony 
Janice, że zadzwoniła do niej wczoraj wieczorem. Czy to ojciec podsunął jej 
tę myśl? 
  - Powiedział tylko, że dziewczyna nie jest pewna, że naprawdę na nią 
liczymy. Słuchaj, czy tym razem jest to coś poważniejszego? - Warren 
przerwał. W jednej ręce trzymając worek na ubrania, a w drugiej mundur, 
twardo spoglądał na brata.
  - Pobieramy się.
  - Naprawdę? To dobrze.
  - Rzeczywiście tak myślisz?
  - Jasne. Słyszeliśmy, że to rewelacyjna dziewczyna.
  - Bo taka jest. Wiem, że powstaną problemy natury religijnej...
  Warren uśmiechnął się i przechylił głowę.
  - Och, Byron, dzisiaj? Czyż to gra jakąkolwiek rolę? Gdybyś chciał zostać 
pastorem albo politykiem, wtedy być może musiałbyś się trochę zastanowić. O 
Boże! Jest wojna, świat się rozpada, mówię ci, bierz ją! Nie mogę się 
doczekać, by ją poznać. Ona ma nawet doktorat czy coś takiego, prawda?
  - Chodziła na studia podyplomowe na Sorbonie.
  - Bracie, będę się jej bał bardziej niż lądowania na lotniskowcu nocą 
podczas szkwału.
  W uśmiechu Byrona odmalowała się zaborcza duma.
  - Byłem z nią przez sześć miesięcy i prawie nigdy nie odważyłem się 
otworzyć ust. Potem ona powiedziała mi, że mnie kocha. Do dzisiaj nie mogę 
w to uwierzyć.
  - Dlaczego nie? Jesteś cholernie przystojny, mój chłopcze. Już nie 
wyglądasz jak tyczka do grochu. Żenisz się teraz czy po szkole 
podwodniaków?
  - Kto do diabła powiedział ci, że idę do tej szkoły? Lepiej nie zaczynaj. 
Już dość przeszedłem z ojcem.
  Warren zręcznie zgarnął rzeczy z komody do żołnierskiego kuferka.
  - Ale on ma rację. Nie chcesz chyba czekać, żeby sami cię wezwali. Jeśli 
to zrobią, będą tobą ciskać tak, jak im się będzie podobało, i nawet nie 
będziesz mógł wybrać sobie rodzaju służby. Teraz sam możesz wybrać sobie 
miejsce i dostać przyzwoity trening. Powiedz, czy myślałeś kiedykolwiek o 
lotnictwie morskim? Dlaczego wolisz czołgać się z szybkością czterech 
węzłów na głębokości trzystu stóp pod wodą, skoro możesz latać? Na samą 
myśl o okrętach podwodnych dostaję klaustrofobii. Mógłbyś być doskonałym 
pilotem. Przede wszystkim zawsze jesteś rozluźniony.
  - Zainteresowałem się okrętami podwodnymi - odrzekł Byron i opisał bratu 
rozmowę z Prienem w Berlinie o zatopieniu Royal Oak, 
  - To był bohaterski wyczyn - ciągnął Warren - pełne trafienie. - Nawet 
Churchill to przyznał. Bardzo romantyczne. Rozumiem, że to właśnie cię 
pociąga. Ale ta wojna jest wojną powietrzną, Briny. Niemcy nie mają aż 
takiej przewagi na lądzie. Gazety wciąż wrzeszczą Panzer i Panzer, choć 
Francuzi mają lepsze czołgi niż Niemcy, i w dodatku więcej. Tyle, że ich 
nie używają. Wystraszyli się niemieckich stukasów, które działają według 
naszej własnej taktyki bombardowania.
  - Właśnie to mnie w stukasach przeraża - powiedział Byron. - Nie 
wyglądają dostatecznie groźnie. Sztywne podwozie, jeden silnik, średnia 
wielkość. Takie to powolne i niezgrabne.
  Ciskając w Byrona dużą szarą książką, Warren dodał ze śmiechem:
  - Przerzuć rozdział pod tytułem The Flight Jacket. Jestem tam w piątej 
eskadrze i przywiązuję sobie flagi solowego lotu. Muszę teraz zapłacić 
kilka rachunków, a potem ruszamy do kościoła.
  Byron wciąż przeglądał rocznik, gdy brat powrócił.
  - Warren, ty święta krowo, byłeś prymusem w ćwiczeniach lądowania na 
pokładzie. Jak to zrobiłeś, że miałeś jeszcze czas na zalecanie się do 
Janice?
  - To wymagało ofiar. - Warren zrobił minę pełną wyczerpania i obaj 
wybuchnęli śmiechem. - Praca nad książką nigdy nie jest zbyt ciężka, jeśli 
potrafisz ją sobie zorganizować.
  Byron oddał rocznik, wskazując palcem na stronę otoczoną czarną ramką.
  - Ci wszyscy już nie żyją?...
  Twarz Warrena spoważniała.
  - Mhm, Frank Monahan był moim instruktorem i doskonałym pilotem. - 
Rozejrzał się po pustym pokoju, zakładając ręce na biodra. - No cóż, wcale 
nie jest mi przykro opuszczać ten pokój. Pociłem się tutaj przez jedenaście 
miesięcy.
  Gdy dojeżdżali już do miasta, Warren odezwał się znów pełen entuzjazmu:
  - Być może Pensacola wygląda na małą, zaspaną mieścinę, ale ma doskonały 
klimat. Świetne możliwości uprawiania sportów wodnych i rybołówstwa. W 
dodatku niezły klub golfowy i jeździecki oraz obiecujący przemysł. To jest 
prawdziwa Floryda, a nie ten Brooklyn z palmami, zwany Miami. Żeby 
rozpocząć karierę polityczną to te wiejskie zachodnie powiaty są najlepsze. 
Kongresman Lacouture nie miał żadnej konkurencji. Ostatnio zdecydował się 
kandydować do Senatu na jesieni, i uważa się, że ma doskonałe szanse. Być 
może kiedyś powrócimy tu z Janice na stałe.
  - Gdy przyjedziesz na emeryturę? - zapytał Byron. - To są bardzo 
dalekowzroczne plany.
  - A może nawet przedtem - Warren uchwycił kątem oka zdziwienie brata. - 
Posłuchaj, Briny, w dniu kiedy miałem samodzielny lot, prezydent Roosevelt 
zwolnił z miejsca Naczelnego Dowódcę Floty Stanów Zjednoczonych. Jakaś 
kłótnia co do polityki floty azjatyckiej. Zrobił go ambasadorem w 
Turkiestanie, czy gdzieś indziej, ale tak naprawdę, to go po prostu 
wykopał. Samego naczelnego dowódcę floty! W marynarce jesteś tylko 
najemnikiem, mój chłopcze. Prosto w górę drapiesz się poprzez biura i 
jednostki nadbrzeżne, aż po kwatery na morzu. Do samej góry. Nigdy nie mów 
ojcu, że tak mówię. Janice jest jedynaczką, a firma Lacouture zarabia 
dwadzieścia milionów rocznie. Oczywiście, dopóki mogę, latanie jest tym, co 
naprawdę chcę robić. 
  
  
  W kościele z różowego piaskowca z czworokątną dzwonnicą na szczycie, 
dwóch mężczyzn w roboczych drelichach kończyło właśnie ogromną dekorację z 
kwiatów. Niewidoczny z dołu organista grał preludium Bacha perląc tony.
  - Nikt nie może mi zarzucić, że kazałem Janice czekać w kościele - 
powiedział Warren. - Mamy jeszcze godzinę, więc możemy teraz porozmawiać. 
Tutaj jest chłodniej.
  Usiedli w połowie rzędu pustych ławek wyściełanych miękkimi, purpurowymi 
poduszkami. Muzyka, woń kwiatów i ten szczególny zapach kościoła, który 
Byron tak dobrze pamiętał z czasów dzieciństwa, wszystko to wywarło na nim 
ogromne wrażenie. Znów poczuł się jak mały chłopiec, gdy pełen szacunku 
siedział lub stał u boku ojca, przyłączając się do śpiewania pieśni, 
śledząc pilnie kazanie pastora, mówiącego o tajemniczym i cudownym Jezusie 
Chrystusie. Jeśli poślubi Natalię, nie będzie miał takiego ślubu. Wobec 
tego jaki? Kościół w każdym razie nie wchodził w rachubę. Jak to wygląda, 
gdy ślubu udziela rabin? Na ten temat zupełnie nie rozmawiali. Dwaj bracia 
siedzieli obok siebie w przedłużającym się milczeniu. Warren ponownie w 
jakimś sensie ubolewał, iż uległ ubiegłej nocy swym pragnieniom i bez 
wielkiego przekonania składał w myślach pobożne obietnice. Ogarniało go 
jednak poczucie, że przecież jest prawie nowożeńcem.
  - Briny, powiedz coś. Zaczynam się denerwować. Któż to wie, kiedy 
będziemy mieli sposobność porozmawiać jeszcze raz.
  Na twarzy Byrona pojawił się rozmarzony uśmiech, a Warrena ponownie 
uderzyła myśl, że jego brat bardzo wyprzystojniał.
  - Dużo czasu minęło odkąd razem chodziliśmy z tobą do kościoła.
  - Tak. Janice lubi chodzić do kościoła. Jeżeli te ściany nie runą teraz 
na mnie, będzie to oznaczało, że i dla mnie jest jakaś nadzieja. Wiesz, 
Briny, może wszystko się jakoś powoli ułoży. Jeśli dostaniesz się do łodzi 
podwodnych, może dostaniesz przydział służbowy do Pearl Harbor. Być może 
cała nasza czwórka wyląduje tam na parę lat. Czyż nie byłoby to przyjemne?
  
  
  Natalia często odwiedzała domy swych bogatych przyjaciół z uczelni, lecz 
nie była przygotowana na okazałość rezydencji państwa Lacouture. Był to w 
wiele stron rozciągnięty dom z kamienia, wzniesiony nad zatoką na prywatnej 
plaży otoczonej omszałym, szorstko otynkowanym murem. Żelaznej bramy 
wejściowej z kraty pilnował strażnik o równie żelaznym wyrazie twarzy. 
Pańskość, ustronność, ekskluzywność czuło się wszędzie dookoła. Pokoje były 
pełne antycznych mebli, perskich dywanów, stojących zegarów z wagami do 
naciągania, wielkich olejnych portretów, ciężko udrapowanych zasłon, 
wyrobów kowalskich, ogromnych luster w złoconych ramach i staromodnych 
fotografii. Wszystko to bardzo ją rozstrajało.
  Janice przybiegła na powitanie w powiewnym różowym szlafroku. Jej 
jasnoblond włosy opadały na ramiona.
  - Cześć! To bardzo ładnie z twojej strony, że przyjechałaś, mimo tak 
późnego zaproszenia. Spójrz na mnie. Ubiegłej nocy nie zmrużyłam oka. 
Jestem tak zmęczona, że ledwie patrzę. Nigdy się nie wyszykuję. Chodź, 
musisz zjeść śniadanie.
  - Proszę, usadź mnie gdzieś w kąciku i poczekam aż ruszymy. Jest mi tak 
dobrze.
  Janice spojrzała na nią zmęczonym, ale ostrym wzrokiem. Miała duże 
orzechowe oczy. Ta szczęśliwa dziewczyna, cała na różowo i złoto, uczuliła 
Natalię jeszcze bardziej na swoje ciemne oczy, czarne włosy, pomarszczony 
płócienny kostiumik i smutny nieszykowny wygląd.
  - Nie dziwię się, że Byron się w tobie zakochał. O Boże, jesteś taka 
śliczna. Chodź ze mną.
  Janice zabrała ją do pokoju śniadaniowego, z którego rozpościerał się 
widok na wodę. Służąca podała jajka i herbatę w starej błękitno-białej 
porcelanie na srebrnej tacy. Po zjedzeniu Natalia poczuła się lepiej, 
chociaż nie tak jak w domu. Na wodzie jachty wolno halsowały w słońcu. 
Zegary w domu jeden po drugim wybijały dziewiątą, jedne głębokim bim bam 
bom, inne wygrywały całe melodyjki. Słyszała podniecone głosy na górze.
  Wyjęła list z torebki. W czasie całej podróży z Miami ciążył jej niby 
ołów. Pięć stron zapisanych na maszynie tak gęsto i ściśle i do tego 
niewyraźnie, że aż oczy ją rozbolały od czytania. Oczywiście A. J. aż do 
śmierci nie nauczy się zmieniać taśmy w maszynie do pisania.
  Była to długa opowieść o niedoli. Profesor miał złamaną nogę w kostce. W 
tydzień po wyjeździe Byrona udał się z swym starym przyjacielem, francuskim 
krytykiem sztuki, w turę na zwiedzanie katedr. Gdy wspinał się na drabinę w 
Orvieto, by przyjrzeć się wysoko umieszczonym niewidocznym freskom, 
poślizgnął się i spadł na kamienną posadzkę. Do tych zmartwień doszedł 
problem z poplątanymi formalnościami dotyczącymi jego obywatelstwa, czym 
się po raz pierwszy na serio przejął. Aaron miał tak zwane "obywatelstwo 
derywatywne", wynikające z naturalizacji jego ojca uzyskanej w tysiąc 
dziewięćsetnym roku. Długa nieobecność profesora w kraju i jego stała 
rezydencja za granicą była przyczyną trudności. Przy tym podczas 
naturalizacji ojca w różnych dokumentach podano sprzeczne daty jego 
urodzin. Urzędnik w Rzymie, choć robił przyzwoite wrażenie, był obsesyjnym 
biurokratą. Naciskał na udzielanie dokładnych wyjaśnień i żądał coraz to 
nowych dokumentów, toteż Aaron opuścił Rzym wielce zbity z tropu. W liście 
pisał:
  Być może popełniłem błąd, ale zdecydowałem się zaniechać dalszych 
działań. To było w grudniu ubiegłego roku. Wydawało mi się, że jestem muchą 
szarpiącą się w sieci pająka. Im więcej walczyłem, tym mocniej ta sieć mnie 
obezwładniała. Tak naprawdę to nie chciałem wtedy wracać do kraju. 
Przypuszczałem, że jeśli sprawa przeleży się i poproszę o przedłużenie 
ważności paszportu nieco później, szczególnie gdyby tymczasem wyznaczono 
nowego konsula generalnego, to paszport otrzymam. W końcu to tylko kwestia 
czerwonego stempla i opłaty dwóch dolarów. Wydawało mi się wtedy nie do 
pomyślenia, że mogą mi zabronić powrotu do mego własnego kraju. Kraju, w 
którym nawet figuruję w księdze "Who is who".
  W czasie ogólnego podniecenia spowodowanego atakiem na Norwegię udał się 
do konsulatu we Florencji. Tam niezbyt rozeznany, za to przyzwoity i 
uprzejmy urzędnik, o typie strzygących się na jeża, oświadczył, że wszystko 
to są głupie formalności i że doktor Jastrow jest na pewno wybitną i 
pożądaną personą, toteż służba konsularna postara się jakoś rozwikłać jego 
problemy. Z dużą ulgą Jastrow udał się wówczas w turę zwiedzania katedr, 
złamał nogę w kostce i przepuścił w ten sposób umówiony termin stawienia 
się w konsulacie, w dwa tygodnie później. Dalej pisał w liście:
  To, co się wydarzyło później, jest dla mnie nadal zupełnie niezrozumiałe. 
Jest to albo niewiarygodna głupota, albo niewiarygodna nieżyczliwość. 
Urzędnik ten napisał do mnie list, którego ton wydał mi się całkiem 
uprzejmy. Istota rzeczy sprowadza się do tego, że podczas wojny ja - jako 
bezpaństwowiec mogę znaleźć się w poważnych kłopotach, lecz sądzi, że 
znalazł na to drogę wyjścia. Ostatnio Kongres wydał ustawę zezwalającą na 
prawo wjazdu niektórym kategoriom uchodźców. Jeśli złożę prośbę powołując 
się na to prawo, prawdopodobnie nie będę miał żadnych dalszych trudności, 
będąc wybitnym Żydem. Taka jest jego rada.
  Czy dostrzegasz całą głębię głupoty i uwłaczającą treść tego listu? 
Otrzymałem go ledwie pięć dni temu, a wciąż się we mnie gotuje. Przede 
wszystkim chce, żebym przestał rościć jakiekolwiek pretensje, że jestem 
Amerykaninem, którym przecież jestem, niezależnie od tego, czy moje 
dokumenty są uporządkowane, czy też nie i dopisał się na listę tego tłumu 
robiących wrzawę uchodźców żydowskich z Europy, proszących o prawo wjazdu, 
z tego tytułu, że należą do kategorii osób prześladowanych i są w trudnym 
położeniu.
  Ale nie to jeszcze jest najgorsze. Wszystko to przelał na papier i wysłał 
do mnie pocztą.
  Nie mogę w to uwierzyć, że nawet taki tępak nie wie, że list z konsulatu 
do mnie zostanie otworzony i przeczytany przez Włochów. Nigdy się nie 
dowiem, dlaczego ten ostrzyżony na jeża to uczynił, lecz zmusza mnie to do 
podejrzewania śladu antysemityzmu. Ten bakcyl wisi w europejskim powietrzu, 
a u niektórych osobników zapuszcza korzenie i rozkwita. Teraz władze 
włoskie znają mój problem. To w sposób alarmujący zwiększa tutaj moje 
zagrożenie.
  Spędzałem dzień po dniu, siedząc w fotelu na pięknym tarasie 
opromienionym słońcem, sam jeden, nie licząc włoskich służących, stając się 
coraz bardziej zatrwożony. W końcu zdecydowałem się napisać do Ciebie list 
i poprosiłem mego francuskiego przyjaciela, by go nadał.
  Natalio z całą pewnością byłem niedbały nawet w poważnych sprawach. 
Jedyne, co mogę mieć na swą obronę, to to, że przed wojną takie problemy 
nie groziły konsekwencjami. Jestem pewien, że dla Ciebie nie istnieją w 
dalszym ciągu. Ty urodziłaś się na amerykańskiej ziemi. Ja urodziłem się 
nad Wisłą. Teraz dostaję spóźnioną lekcję z ogromnej różnicy jaką ten fakt 
sprawia, jak i w zakresie istoty zasad myślenia i osobistej tożsamości. 
Naprawdę powinienem rozplątać moją sytuację formalną.
  Na szczęście w tym wszystkim nie ma desperackiego pośpiechu. Siena jest 
spokojna, żywności znów jest pod dostatkiem, kostka w stawie goi się, a 
wojna jest daleka jak letni grzmot. Nadal posuwam swoją pracę, ale 
powinienem wpierw wyjaśnić moje prawo powrotu do kraju. Nikt nie wie, kiedy 
i gdzie ten łajdak z wąsami zrobi następny ruch.
  Czy mogłabyś przekazać to wszystko Lesliemu Slote? Jest w Waszyngtonie, w 
samym sercu wydarzeń. Pętlę kata z biurokratycznych formalności można 
przeciąć jednym słowem wypowiedzianym we właściwym miejscu. Jeśli nadal ma 
choć okruchy względów dla mnie, poproś go, by się tym zajął. Mógłbym 
napisać bezpośrednio do niego, ale myślę, że sprawa nabierze szybszego 
biegu, jeśli ty pójdziesz z tym do niego. Błagam cię byś to uczyniła.
  Jastrow napisał wzruszający fragment o ojcu Natalii. Za oziębienie 
wzajemnych stosunków winił siebie. Temperament uczonego polega na tym, że 
absorbuje go tylko wyłącznie on sam. Ma nadzieję, że będzie mógł traktować 
Natalię jak własną córkę, chociaż miejsca ojca nie wypełni nikt. Potem 
nastąpił ustęp poświęcony Byronowi, który uniemożliwił dziewczynie 
pokazanie mu tego listu.
  Czy widziałaś się już z Byronem? Brak mi go. On ma niezwykle czarującą 
osobowość. Jest taki "triste", zamknięty w sobie i taki męski. Nigdy nie 
spotkałem bardziej ujmującego chłopca, chociaż znałem ich setki. 
Dwudziestoletni młodzieniec nie powinien sprawiać wrażenia chłopca, lecz on 
sprawia. Wokół niego roztacza się aura średniowiecznego romansu. Byron 
byłby na miejscu, gdyby tylko miał trochę talentu albo chociaż ślad 
energii.
  Czasami ukazuje zawziętość, umie wykrzesać z siebie szczególną 
błyskotliwość. Powiedział, że świat duchowy Hegla to po prostu Bóg minus 
chrześcijaństwo. To co prawda banał, ale on dodał, że o wiele łatwiej jest 
uwierzyć w poświęcenie się Boga za ludzkość niż w jego szukanie po omacku 
zrozumienia Siebie poprzez ujawienie głupoty ludzkości. To mi się podobało. 
Niestety, było to jedyne dobre spostrzeżenie pośród banałów typu: "Ten 
Nietzsche był po prostu jakimś rodzajem dziwaka" albo "Nikt by nie 
zaprzątał sobie głowy czytaniem Fichtego, gdyby każdy mógł go zrozumieć". 
Gdybym miał oceniać Byrona z naszego seminarium, opartego o listę lektur 
Slote'a, dałbym mu średnią z minusem.
  Bardzo często widziałem, jak czytał w oranżerii Twoje listy ciągle od 
nowa. Ten biedak bardzo się w tobie podkochuje. Czy ty w ogóle jesteś tego 
świadoma? Mam nadzieję, że nierozmyślnie nie sprawisz mu bólu, toteż raczej 
zadziwiają mnie Twoje częste listy do niego.
  Pomimo wszystkich moich kłopotów postępuję w miarę rozsądnie i obecnie 
jestem na osiemset czterdziestej siódmej stronie manuskryptu o 
Konstantynie.
  Zegar, który właśnie wybijał pół godziny, gwałtownie przeniósł Natalię z 
tarasu w Sienie, gdzie oczyma wyobraźni widziała A.J., opatulonego 
błękitnym szalem i piszącego te słowa, do rezydencji państwa Lacouture w 
Pensacoli.
  - O Boże - wymruczała. - O mój Boże.
  Słyszała odgłosy kroków na schodach, jakieś wołania, śmiechy, szczebioty. 
Panna młoda sunęła poprzez długą jadalnię. Jej włosy koloru pszenicy były 
przepięknie uczesane i przetkane perłami. Policzki zaróżowiły się z emocji 
i szczęścia.
  - Skończyłam! Możemy już iść.
  Natalia stanęła na równe nogi, wciskając list A. J. do torebki.
  - Jesteś zachwycająca. Wyglądasz cudownie.
  Janice zakręciła pirueta na palcach. - A niech cię! Biała atłasowa suknia 
przylegała do jej ciała i piersi jak kremowa skóra, w swej przesadnej 
wstydliwości zakrywając ją aż po szyję. Dziewczyna poruszała się w obłoku 
białej koronki. Ta mieszanka białej niewinności i ostrego cielesnego powabu 
była miażdżąca i Natalią wstrząsnęła zazdrość. Oczy panny młodej miały 
ironiczny poblask. Po tej dzikiej przedślubnej nocy Janice Lacouture czuła 
się tak samo dziewiczo, jak Katarzyna, caryca Rosji. Ale to jej wcale nie 
martwiło. Raczej przemawiało do jej poczucia humoru.
  - Chodź - powiedziała - pojedziesz ze mną. - Wzięła rękę żydowskiej 
dziewczyny. - Wiesz, gdyby nie to, że wychodzę za Warrena, konkurowałabym z 
tobą o tego małego Briniego. Jest prawdziwym Adonisem, i do tego taki 
słodki. Ach, ci mężczyźni z rodu Henry!
  Rhoda przybyła do hotelu w popłochu i ogromnie podniecona. Błyskawicznie 
się wykąpała i ubrała, wyciągając kosmetyki z jednej walizki, bieliznę z 
drugiej, a nową suknię od Bergdorfa Goodmana z trzeciej. Kirby wynajął mały 
samolocik i przyleciał wraz z nią i Madeline.
  - Kirby uratował nam życie - szczebiotała Rhoda, kręcąc się po pokoju w 
przejrzystej, zielonej halce. - Ostatni samolot, którym mogłyśmy przylecieć 
z Nowego Jorku, nie dawał nam nawet minuty na dokończenie zakupów. Twoja 
córka i ja musiałybyśmy pokazać się na tym ślubie w starych szmatach. A tak 
miałyśmy wolne całe popołudnie. Pug, nigdy nie widziałeś tak błyskawicznych 
zakupów. Czyż to nie jest miły gest. - Przyłożyła nową zieloną sukienkę do 
piersi. - Znalazłyśmy ją w ostatniej sekundzie. Daję słowo, lot małym 
samolocikiem to taka przyjemność. Przespałam niemal całą podróż, ale gdy 
się obudziłam, było wspaniale. Naprawdę się wie, że się leci.
  - Niezwykle miło z jego strony - powiedział Pug. - Czyżby Kirby był aż 
tak bogaty?
  - No cóż, oczywiście nie chciałam się na to zgodzić, ale wówczas 
powiedział, że wszystko jest załatwione na koszt jego firmy. Tym samym 
samolotem leci dziś do Birmingham. Tak czy owak, nie miałam ochoty się z 
nim zbytnio spierać, mój drogi. To było wybawienie. Zapnij mi suknię z 
tyłu. Pug, czy Briny naprawdę przywiózł tu tę Żydówkę? Ale dlaczego, nigdy 
jej nawet nie widziałam, a teraz będzie musiała usiąść z nami i wszyscy 
pomyślą, że należy już do naszej rodziny.
  - Wygląda na to, że będzie należeć, Rhodo.
  - Nie wierzę w to! Po prostu nie. Dlaczego? Ile jest od niego starsza. 
Cztery lata? Ach, ten Briny! Lubi przyprawiać nas o ataki serca. Zawsze to 
lubił, potwór. Pug, co cię tak długo tam trzyma? O Boże, ależ tu gorąco.
  - Jest o dwa lata starsza i niezwykle atrakcyjna.
  - Cóż, budzisz moją ciekawość, szczerze to mówię. Wyobrażałam ją sobie 
jak jedną z tych nieustępliwych, kanciastych dziewczyn z Brooklynu, które 
cię popychają w przejściu w domach towarowych Nowego Jorku. Przestań się 
tam grzebać. Górną część zapnę sama. Litości, jak mnie przypieka. Pot się 
ze mnie leje całą rzeką. Ta suknia będzie ciemna od potu, zanim dotrzemy do 
kościoła.
  
  
  Już po kilku sekundach Natalia wiedziała, że ta przystojna kobieta, 
ubrana w zielone szyfony i biały słomkowy kapelusz przybrany różami, nie 
polubiła jej. Uprzejmy uścisk dłoni przed kościołem i sztuczny uśmiech 
powiedziały jej wszystko. Pug przedstawił Natalię Madeline jako kompana 
Byrona na wycieczce do Polski. Oczywiście tym niezdarnym żartem próbował 
nadrobić chłód żony.
  - Ach tak rzeczywiście to był szlagier - Madeline Henry uśmiechnęła się i 
zlustrowała Natalię od stóp do głów. Jej perłowoszary kostium z 
szantuńskiego jedwabiu był najszykowniejszą kreacją w polu widzenia.
  - Chciałabym, żebyś mi kiedyś wszystko opowiedziała. Wiesz, że ja się 
jeszcze nie widziałam z Byronem, a już minęły dwa lata.
  - Nie powinien był w takim pośpiechu jechać do Miami - powiedziała 
Natalia, czując jak się rumieni.
  - Dlaczego nie? - zapytała Madeline z tym lekkim uśmiechem, który Natalia 
tak dobrze znała z twarzy Byrona. To było dziwne uczucie, kiedy zauważyła 
cechy Byrona w jego rodzinie. Pani Henry trzymała głowę w taki sam sposób. 
Wysoko, na wyprostowanej szyi. Byron wydał się jej przez to jakiś bardziej 
odległy. Nie był już po prostu sobą, jej młodym kompanem z biblioteki 
Jastrowa i z Polski, ani nawet synem groźnego ojca, lecz częścią zupełnie 
dla niej obcej rodziny.
  Kościół był wypełniony. Gdy tylko weszli, Natalia poczuła się nieswojo. 
Katedry nie wprawiały jej w zakłopotanie. Były miejscami do zwiedzania, a 
rzymski katolicyzm, choć mogła napisać o nim spory esej, był dla niej jak 
mahometanizm; całkowicie oddzielną, obcą strukturą. Kościół protestancki 
był rodzajem zupełnie innej religii i gdyby Natalia nie była Żydówką, 
byłoby tam dla niej miejsce właściwe. Wchodząc do którejś z nich wstępowała 
na nieprzyjazne terytorium. Rhoda nie zostawiła dla niej dość dużo miejsca 
w ławce, więc Natalia musiała ją nieco popchnąć, szepcząc jednocześnie 
słowa przeproszenia, by nie zajmować miejsca w przejściu.
  Wszystkie kobiety dookoła niej były ubrane w jasne lub pastelowe kolory. 
Oficerowie i kadeci lotnictwa błyszczeli bielą i złotem. A pośród nich, na 
ślubie w maju, Natalia w czarnym płócienku pośpiesznie wybranym. Świadoma 
poczucia, że ciągle nosi w sercu żałobę i że ona do nich nie należy. Ludzie 
spoglądali na nią i szeptali. To nie była gra jej wyobraźni, szeptano 
naprawdę. Jakże pięknie i czarująco wyglądał kościół; ciemny rzeźbiony 
drewniany sufit, zamykał łukiem różowe ściany z piaskowca i cóż za 
oszałamiająca masa kwiatów. Jak byłoby to przyjemnie, wygodnie i normalnie 
urodzić się na przykład członkiem kościoła episkopalnego albo metodystów. 
Może jednak A. J. miał rację, a ośmielanie Byrona było rzeczą 
nieodpowiedzialną. Leslie Slote był podobnie jak ona wiecznie pogrążonym w 
książkach oschłym poganinem. Przecież nawet planowali, by ślub dawał im 
urzędnik stanu cywilnego.
  Pojawił się pastor w todze z biblią w dłoni. Rozpoczęła się ceremonia.
  Panna młoda, wsparta na ramieniu swego ojca, kroczyła wzdłuż przejścia 
między ławkami niczym wielka, piękna kotka. Na ten widok Rhoda nie mogła 
powstrzymać łez. Wspomnienie Warrena, gdy był małym chłopcem, jej własnego 
ślubu, a także innych ślubów, tych młodych mężczyzn ubiegających się o jej 
rękę; niespełna dwudziestoletnią matką dziecięcia, które oto wyrosło na 
przystojnego pana młodego - wszystko to przyszło jej na pamięć. Pochyliła 
głowę, nakrytą zwracającym uwagę kapeluszem i wyjęła chusteczkę. Przez 
chwilę zapomniała nawet o siedzącej obok melancholijnej żydowskiej 
dziewczynie, w czerni, a nawet o Palmerze Kirbym, który górował nad 
wszystkimi trzy rzędy dalej. Gdy Victor Henry czule dotknął jej dłoni, 
chwyciła jego rękę i przycisnęła do uda. Jakich wspaniałych mają synów, 
stojących prosto obok siebie przed nimi. Pug stał lekko przygarbiony 
dotykając ją łokciem, niemal w postawie na baczność. Miał wyraz ponury i 
nieugięty, dziwiąc się z jaką szybkością mija jego życie i zdając sobie 
znów sprawę jak niewiele pozwolił sobie na poświęcenie myśli Warrenowi, 
ponieważ pokładał w nim ogromne nadzieje.
  Stojący obok brata Byron czuł na sobie dziesiątki par oczu, oceniających 
i podziwiających ich obu. Mundur Warrena i liczne inne mundury gości 
weselnych w kościele przyprawiały go o zakłopotanie. W porównaniu z nimi 
jego włoski mocno wywatowany garnitur wydawał się frywolny i delikatny jak 
damska suknia.
  Gdy Janice uniosła welon przed pocałunkiem oboje z Warrenem wymienili 
głębokie, wszystko mówiące i pełne intymnej radości spojrzenie.
  - Jak ci idzie? - wyszeptał Warren.
  - Ach, jeszcze się trzymam na nogach, ale Bóg jeden wie jak, ty draniu...
  Stojąc przed pastorem, uśmiechającym się promiennie nad nimi, stali 
objęci, całowali się i śmiali właśnie tu, w kościele z tego zrodzonego 
przez wojnę żartu, który miał trwać całe ich życie, o którym nikt inny nie 
będzie nigdy wiedział.
  
  
  Samochody stały ciasno zaparkowane przed nadmorskim klubem, zaledwie 
kilkaset metrów od domu państwa Lacouture. Wesoły tłum zgromadził się pod 
przesklepionym rozpiętym płótnem u wejścia do pawilonu, gdzie czekał na 
nich weselny posiłek.
  - Założę się, że w Pensacoli jestem jedyną Żydówką - powiedziała Natalia, 
opierając się lekko na ramieniu Byrona. - Gdy przekroczę te drzwi, na pewno 
uruchomią gongi.
  - To wcale nie byłoby złe - wybuchnął śmiechem Byron.
  Spojrzała nań zadowolona, że go rozśmieszyła.
  - A może przeciwnie. Wydaje mi się, że twoja matka byłaby odrobinkę 
szczęśliwsza, gdyby w Warszawie przysypały mnie gruzy.
  W tym samym czasie Rhoda, idąc kilkanaście kroków za nimi, rozmawiała z 
kuzynem z Waszyngtonu, który uważał, iż dziewczyna Byrona jest niezwykle 
imponująca.
  - Prawda? - podchwyciła. - Bardzo interesująca. Mogłaby uchodzić za 
Armenkę lub Arabkę. Byron poznał ją we Włoszech.
  Z kieliszkiem szampana w dłoni Byron, trzymając mocno Natalię pod ręką, 
prowadził ją z pokoju do pokoju, przedstawiając weselnym gościom.
  - Tylko nie mów, że jestem twoją narzeczoną - rozkazała mu na samym 
początku. - Pozwól im myśleć, co chcą, my nie będziemy się tym przejmować.
  Poznała ojca komandora Henry'ego. Był inżynierem w przemyśle drzewnym 
obecnie na emeryturze i przyjechał tu z Kalifornii. Szczupły, niedużego 
wzrostu, z czupryną siwych włosów, miał wygląd człowieka, który całe życie 
ciężko pracował. Jego brat, w przeciwieństwie do niego tęgi i postawny 
mężczyzna, był producentem napojów bezalkoholowych w Seattle. Poza nimi 
Natalia poznała krewnych Rhody a także innych Henrych oraz chlubę tej 
rodziny, czyli Groversów z Waszyngtonu. Wszystko ich różniło od pozostałych 
gości. Ubrania, maniery, nawet sposób wypowiadania się różnił ich nie tylko 
od przybyszów z Kalifornii, lecz nawet od przyjaciół państwa Lacouture z 
Pensacoli, którzy dla odmiany wydawali się gatunkiem Babbitów.
  Janice i Warren podchodzili do gości i chwilę przy nich pozostawali: 
żartowali, jedli, pili i tańczyli. Nikt nie mógł mieć im za złe, zważywszy 
krótki czas, jaki mieli ze sobą spędzić, że po rundzie ściskania rąk po 
prostu zniknęli choć nie wykazali niecierpliwości na czekające ich uciechy 
nowego stanu.
  Warren poprosił Natalię do tańca.
  - Dziś rano powiedziałem Byronowi, że głosuję za tobą. I to było dokładne 
trafienie do niewidzialnego celu - powiedział, gdy tylko znaleźli się na 
parkiecie.
  - Czy ty zawsze ryzykujesz tak na ślepo? Pilot powinien być bardziej 
rozważny.
  - Wiem, czego dokonałaś w Warszawie. To mi wystarczy.
  - Chcesz mnie podnieść na duchu. Czuję się tu okropnie nie na miejscu.
  - Nie powinnaś. Janice stoi mocno po twojej stronie jak i ja. Byron się 
jakby zmienił - ciągnął Warren. - Tkwi w nim masę możliwości, lecz nie było 
nikogo, kto by pocisnął właściwy guzik. Zawsze miałem nadzieję, że pewnego 
dnia jakaś dziewczyna weźmie to na siebie. I myślę, że ty nią jesteś.
  Rhoda, mijając ich z szampanem w dłoni, poprosiła, by przyłączyli się do 
dużego stołu rodzinnego w pobliżu okna. Być może z powodu wina, lecz jej 
stosunek do Natalii stał się teraz bardziej serdeczny. Przy stole Lacouture 
dowodził, rozkoszując się swoimi oklepanymi frazesami, że wysunięte przez 
prezydenta żądanie pięćdziesięciu tysięcy samolotów rocznie było z 
politycznego punktu widzenia zwykłą histerią, z finansowego - brakiem 
odpowiedzialności, a z przemysłowego - nieosiągalne. Nawet siły powietrzne 
Niemiec nie miały wszystkiego razem dziesięciu tysięcy samolotów, nie 
mówiąc choćby o jednym bombowcu, który mógłby dolecieć aż do Szkocji, a cóż 
dopiero na drugą stronę Atlantyku. Bilion dolarów! Prasa interwencjonistów 
naturalnie darła się za tym wniebogłosy, lecz gdyby debata w Kongresie 
mogła ciągnąć się dłużej niż tydzień, kredyty byłyby utrącone.
  - Między nami a Europą jest trzy tysiące mil wspaniałej, zielonej wody - 
mówił. - To jest dla nas lepsze zabezpieczenie niż pół miliona samolotów. 
Roosevelt chce po prostu nowych samolotów, by szybko dać je Anglii i 
Francji. Ale on nigdy nie wystąpi z tym i nie powie tego głośno. Nasz 
nieustraszony przywódca jest lekko upośledzony jeżeli chodzi o uczciwość.
  - W takim razie chciałby pan widzieć jak Francja i Anglia upadają - 
odezwał się Pug.
  - Właśnie tak zwykle się stawia tę sprawę - rzekł Lacouture. - Niech pan 
spyta mnie raczej, czy chcę wysłać trzy miliony amerykańskich chłopców do 
Europy, żeby się bili z Niemcami i w ten sposób podparli tam przestarzałe 
status quo. Bo tak naprawdę chodzi tylko o to i nigdy o tym nie należy 
zapominać.
  - Flota brytyjska podpiera nasze własne status quo i to zupełnie za 
darmo, panie kongresmanie - wtrącił się Palmer Kirby. - Jeśli przejmą ją 
naziści, wówczas wpływy Hitlera dosięgną nawet do zatoki Pensacoli.
  - Tak, już widzę jak pancerniki Rodney i Nelson są oto tutaj powiewając 
swastyką i ostrzeliwują nasz biedny, stary klub nadmorski.
  Wśród zwolenników Lacouture'a przy stole, wywołało to salwę śmiechu, a 
Rhoda powiedziała: - Co za czarująca myśl.
  - Tutaj to oni nie przyjdą - powiedział Victor Henry.
  - Bo oni w ogóle nie przyjdą - odpowiedział mu Lacouture. - To wszystko 
bzdury wypisywane przez "New York Timesa". Jeśli Brytyjczycy znajdą się w 
niebezpiecznej sytuacji, to po prostu przepędzą Churchilla i zawrą układ z 
Niemcami. Naturalnie będą zwlekać, bo liczą na to, że administracja 
Roosevelta, sympatycy Brytyjczyków, oraz Żydzi z Nowego Jorku przywiodą nas 
tamże.
  - Jestem z Denver - oświadczył Kirby - i jestem Irlandczykiem.
  On i Victor Henry spojrzeli na Natalię, gdy Lacouture wspomniał o Żydach.
  - Cóż, wszelkie błędy są zaraźliwe - powiedział dobrodusznie kongresman - 
i nie znają granic.
  Ta płytka rozmowa o wojnie, przy indykach, rostbefe i szampanie, przy 
ogromnych tworzących jakby ramy do obrazu oknach; przez które widać było 
plażowe parasole, biały piasek i halsujące jachty żaglowe ogromnie 
zirytowała Natalię. Ostatnie zdanie Lacouture'a ukłuło ją szczególnie, 
toteż głośno powiedziała:
  - Byłam w Warszawie w czasie oblężenia.
  - Tak jest, byliście. Ty i Byron - powiedział Lacouture spokojnym głosem. 
- Było okropnie, prawda?
  - Niemcy bombardowali bezbronne miasto przez trzy tygodnie. Zniszczyli 
wszystkie szpitale, z wyjątkiem tego, w którym pracowałam. Ranni byli 
układani w wejściu jeden przy drugim jak kłody. W jednym ze szpitali 
spłonęły dziesiątki ciężarnych kobiet.
  Stół stał się wyspą ciszy wśród hałaśliwego przyjęcia. Kongresman obracał 
pusty kieliszek po szampanie między palcami.
  - Moja droga, takie rzeczy powtarzają się w Europie od wieków. Tego 
właśnie chcę oszczędzić ludziom w Ameryce.
  - Posłuchajcie, słyszałem wczoraj niezły dowcip - odezwał się gość o 
wesołej twarzy w okularach z oprawkami z cienkiego drutu śmiejąc się 
głośno. Żyd Abraham jedzie z rodziną do Miami. Koło Tampy kończy mu się 
benzyna. Zajeżdża do stacji, a obsługujący murzyn pyta: Soku? (Juice), co 
jest slangowym wyrażeniem na określenie benzyny, lecz w gwarze południowca 
brzmi identycznie jak słowo Jews (Żydzi) Na to Abraham: "No to co, że 
jesteśmy. Mamy nie dostać benzyny?" Kiedy skończył, roześmiał się jeszcze 
raz. Również i pozostali.
  Natalia wiedziała, że wesołek nie chciał jej urazić, po prostu zamierzał 
odwrócić ich uwagę od ponurych i poważnych problemów. Mimo wszystko 
ucieszyła się, gdy podszedł do niej Byron i poprosił do tańca.
  - Jak długo to potrwa? - spytała. - Czy możemy wyjść na powietrze? Nie 
mam ochoty na taniec.
  - Dobrze. Muszę z tobą pomówić.
  Usiedli w słońcu na niskim murku tarasu w piekącym słońcu obok schodów 
prowadzących do białego piasku, niedaleko od panoramicznej szyby, poza 
którą Lacouture nadal coś rozprawiał wstrząsając siwą czupryną i 
gestykulował ręką. Byron wychylił się do przodu opierając łokcie na 
kolanach, ze zwartymi palcami.
  - Wiesz, kochanie, wydaje mi się, że tutaj dochodzę do porządku ze sobą. 
Równie dobrze mógłbym dziś lub jutro lecieć do New London i przejść te 
badania, tak aby... O co znów chodzi?
  Nagły grymas przebiegł po jej twarzy.
  - Nic, mów dalej. Więc lecisz do New London?
  - Tylko jeżeli ty się zgodzisz. Nie uczynię niczego, czego byśmy oboje 
nie uzgodnili wspólnie: od dziś aż po wieki.
  - Dobrze.
  - Więc zgłoszę się na badania, a także sprawdzę sytuację i upewnię się, 
czy żonaci kandydaci mają szansę, a jeżeli zostaną przyjęci czy będą mieli 
prawo do spędzania czasu z żoną. To załatwi sprawę naszych pierwszych 
miesięcy, no a może nawet roku. Na koniec przydzielą mnie do tej czy innej 
bazy okrętów podwodnych, oczywiście jeśli przejdę pozytywnie, a wtedy ty 
przyjedziesz do mnie, tak jak teraz Janice. Być może wszyscy razem 
znajdziemy się w Pearl Harbor. Na Hawajach jest uniwersytet. Mogłabyś tam 
nawet uczyć.
  - O mój Boże, ty wszystko przemyślałeś, prawda?
  Na tarasie pojawił się Victor Henry. Byron rzucił nań wzrokiem.
  - Cześć, szukasz mnie? - spytał chłodno.
  - Cześć. Rozumiem, że odwieziecie Madeline na lotnisko. Nie wyjeżdżaj 
beze mnie. Właśnie rozmawiałem z Waszyngtonem. Muszę pędzić z powrotem. 
Twoja matka zostaje.
  - O której jest samolot? - spytała Natalia.
  - Pierwsza czterdzieści.
  - Czy możesz pożyczyć mi trochę pieniędzy? - zwróciła się do Byrona. - 
Sądzę, że polecę do Waszyngtonu tym samolotem.
  - Będzie mi miło w twoim towarzystwie - powiedział Pug i wrócił do 
budynku klubowego.
  - Jedziesz do Waszyngtonu? - spytał Byron. - Dlaczego właśnie tam? Żeby 
się głośno wypłakać?
  Położyła dłoń na jego twarzy.
  - Muszę załatwić coś związanego z obywatelstwem wuja Aarona. Gdy ty 
będziesz w New London, będę mogła się tym sama zająć. O Boże, o co chodzi? 
Wyglądasz jakby cię postrzelono. Posłuchaj, Byron. Ja muszę tam jechać i 
tak, a byłoby głupotą gdybym leciała do Miami i stamtąd cofała się do 
Waszyngtonu. Czy tego nie rozumiesz? To zajmie najwyżej dzień lub dwa.
  - Powiedziałem, że daję ci pieniądze na bilet..
  Natalia westchnęła ciężko.
  - Posłuchaj, pokażę ci list Aarona, prosi mnie, bym porozmawiała z Leslie 
Slote'em na temat jego paszportu. Cała ta sytuacja zaczyna go już 
niepokoić. - Otworzyła torebkę.
  - Daj spokój. - Byron podniósł się sztywno. - Wierzę ci.
  Warren nalegał, by także jechać na lotnisko, chociaż Pug próbował mu to 
wyperswadować. Mając tak mało czasu, pan młody powinien poświęcić się 
przyjemniejszym zajęciom.
  - Skąd mogę wiedzieć, kiedy wszystkich was znowu zobaczę - nie ustępował 
Warren.
  Rhoda i Janice także włączyły się do sprzeczki. W rezultacie wszyscy 
Henry'owie z panną młodą i Natalią wtłoczyli się do cadillaca Lacouture'ów. 
Przy wyjściu Rhoda chwyciła butelkę szampana i kilka kieliszków.
  - Ta rodzina została niesłusznie ukarana przez tę beznadziejnie głupią 
wojnę - oświadczyła, wręczając wszystkim kieliszki, gdy Byron zapalał 
samochód. - Od iluż to lat, po raz pierwszy jesteśmy razem? I nie możemy 
razem pozostać nawet przez dwanaście godzin! Cóż, jeśli to ma być takie 
krótkie spotkanie, więc, do diabła, niech będzie chociaż wesołe! Niech ktoś 
coś zaśpiewa!
  Gdy cadillac podążał w stronę lotniska, oni śpiewali niezbyt może 
stosowne piosenki. Wciśnięta między Rhodę i Madeline Natalia próbowała się 
przyłączyć, ale tylko jedną piosenkę znała. Rhoda wcisnęła jej kieliszek i 
napełniała go szampanem tak długo, aż piana spłynęła po palcach dziewczyny.
  - Och, przepraszam, kochanie. Co za szczęście, że masz czarny kostium - 
powiedziała wycierając kolano Natalii chustką.
  Gdy samochód mijał bramę lotniska, śpiewali piosenkę, której Natalia 
nigdy przedtem nie słyszała. Była to ulubiona piosenka całej rodziny. Pug 
przywiózł ją z Kalifornii.
  A kiedy się spotkamy, a kiedy się spotkamy,Ď A kiedy się spotkamy u stóp 
Jezusa,Ď A kiedy się spotkamy, a kiedy się spotkamy,Ď Niech Bóg cię ma w 
opiece, aż znowu się spotkamy.Ď
  Rhoda Henry płakała w chusteczkę nasączoną szampanem, tłumacząc, że to 
łzy szczęścia z powodu wspaniałego małżeństwa Warrena.
  
  
  
  

__
       Herman Wouk
       Wichry wojny
Wydawnictwo Bellona
__oraz Agencja Praw__Autorskich i Wydawnictwo__ "Interart"
__ Warszawa 1991


  Część druga.Ń
  Pamela
  
  
  
  27
  
  Gdy Francja chyliła się ku upadkowi ludzie po raz pierwszy zrozumieli, że 
ich los zaczął zależeć od samolotów. A tych na całym świecie było raptem 
kilka tysięcy. Maszyny śmigłowe z roku tysiąc dziewięćset czterdziestego 
miały ograniczoną zdolność rażenia, porównywalną z samolotami budowanymi 
wcześniej. Mogły jednak zestrzeliwać się w powietrzu i wzniecać pożogi w 
miejscach bardzo odległych od linii frontu. Po pierwszej wojnie światowej 
zmasowane bombardowania miast uznane zostały za największe i 
niedopuszczalne okrucieństwo. Lecz do roku tysiąc dziewięćset 
czterdziestego Niemcy nie tylko zaakceptowali je, lecz także dwukrotnie 
przeprowadzili: najpierw w czasie hiszpańskiej wojny domowej, a potem w 
Polsce. Także Japończycy bombardowali z powietrza chińskie miasta. 
Najwidoczniej to najwyższe okrucieństwo stawało się coraz bardziej 
dopuszczalne, chociaż nowoczesne jego określenie, bombardowanie 
strategiczne, nie weszło jeszcze w modę. W tej sytuacji przywódcy Anglii 
musieli dokonać kłopotliwego wyboru: wysyłać nad Francję swe nieliczne, 
cenne samoloty, czy też zatrzymać je dla obrony ojczystego wybrzeża i 
miast.
  Francja dysponowała jeszcze mniejszą liczbą samolotów. Przed wojną, 
zamiast tworzyć flotę powietrzną, Francuzi woleli budować linię Maginota. 
Ich stratedzy określali samoloty mianem skautów bądź moskitów współczesnej 
wojny, pożytecznych, natrętnych i nękających, lecz niezdolnych do 
przełomowych rozstrzygnięć. Dopiero gdy państwo francuskie waliło się w 
gruzy, jak trafiona pociskiem porcelanowa waza, jego premier wystosował do 
prezydenta Roosevelta gorączkowy, pospieszny apel o nadesłanie "chmur 
samolotów". Lecz chmury, których oczekiwano, nie istniały. Być może premier 
francuski nie wiedział, jak nędznym lotnictwem dysponowała Ameryka, ani że 
wówczas żaden myśliwiec nie był w stanie przelecieć więcej niż kilkaset 
mil. Zasób wiedzy polityków francuskich nie był w tych czasach duży. 
Tymczasem, nad równinami Belgii i Francji, brytyjscy piloci dowiedzieli się 
ważnej rzeczy. Okazało się, że potrafią strącać niemieckie maszyny. 
Zestrzelili ich wiele, lecz samoloty brytyjskie także spadały na ziemię. W 
miarę, jak wojska alianckie cofały się, Francuzi zwracali się do swych 
sojuszników z błaganiem o wprowadzenie do akcji całych ich sił 
powietrznych. Brytyjczycy nie uczynili tego. Dowding, dowódca lotnictwa, 
przekonał Winstona Churchilla, że dla ratowania Anglii należy zachować 
dwadzieścia pięć nietkniętych dywizjonów. W tym momencie, o ile 
kiedykolwiek było inaczej, upadek Francji został przesądzony.
  Podczas gdy specjaliści winili Churchilla za nieprzestrzeganie pierwszej 
zasady sztuki wojennej, to znaczy koncentracji wszystkich sił w decydującym 
momencie, on sam wskazywał, że spośród dwóch stron dysponujących lotnictwem 
o niewielkim zasięgu, przewagę osiąga ta, która walczy bliżej swoich 
lotnisk. Dziewiątego lipca, gdy klęska sięgała zenitu, Winston Churchill 
tłumaczył się w liście do generała Smutsa:
  "Klasyczne prawa walki są w tej sytuacji przekształcane przez aktualne 
dane ilościowe. Obecnie, jak sądzę, istnieje tylko jedno wyjście: Hitler 
powinien zaatakować nasz kraj, aby można było złamać jego lotniczą potęgę. 
Jeżeli tak się stanie, będzie zmuszony stawić czoła zimie z cierpiącą 
Europą u swych stóp i Stanami Zjednoczonymi gotowymi do wojny 
prawdopodobnie tuż po wyborach prezydenckich".
  Winston Churchill, idealizowany obecnie bohater historii, był w swych 
czasach różnie określany. Twierdzono, że jest napuszonym nieudacznikiem, 
natchnionym lecz kapryśnym mówcą, chwiejnym politykiem, lekkomyślnym 
samolubem, płodnym, lecz staromodnym pisarzem i wreszcie nałogowym 
podżegaczem wojennym. Przez większość swego długiego życia stanowił 
błyskotliwą, błazeńską i szaloną osobowość brytyjskiej dyplomacji. Zaufanie 
narodu uzyskał dopiero w tysiąc dziewięćset czterdziestym roku, w wieku 
sześćdziesięciu sześciu lat, a utracił je, zanim wojna dobiegła końca. Lecz 
gdy wybiła jego godzina pojął fenomen Hitlera i wyczuł, jak można go 
pokonać: jednocząc się szybko i wymuszając tym samym zamach na cały świat, 
jak w patologicznym germańskim śnie - władza lub zniszczenie, panowanie lub 
Götterdämerung. Rozumiał swój naród, rozumiał strategiczne uwarunkowania, a 
dzięki mocy własnych słów zdołał do tej wizji przekonać całą Wielką 
Brytanię. Wycofując z przegranej już bitwy o Francję dwadzieścia pięć 
dywizjonów postąpił odważnie, mądrze i bezwzględnie; dzięki temu pchnął 
wojnę na nowe tory, które po pięciu długich latach doprowadziły do jej 
końca, kiedy to Hitler popełnił samobójstwo, a Niemcy hitlerowskie 
rozsypały się w gruzy. Ten czyn postawił Winstona Churchilla w gronie 
nielicznych zbawców narodów, a kto wie, może nawet całej cywilizacji.
  
  
  Wraz z zajęciem Francji i Beneluksu, z oddziałami Wehrmachtu u brzegów 
kanału La Manche, Anglia znajdowała się w zasięgu niemieckich bombowców. 
Stanom Zjednoczonym w tysiąc dziewięćset czterdziestym roku nie groził atak 
powietrzny, niemniej nieprzerwany podbój Europy przez Niemców, połączony z 
rosnącym zagrożeniem ze strony Japonii postawił USA wobec zbliżającego się 
niebezpieczeństwa. Nabrzmiewało pytanie: jeżeli sprzedanie samolotów 
bojowych Brytyjczykom pozwoli im na strącanie niemieckich maszyn, zabijanie 
niemieckich pilotów i pustoszenie niemieckich zakładów lotniczych; to czy 
będzie to, dla dobra Ameryki, najlepsze możliwe spożytkowanie starzejącego 
się sprzętu, podczas gdy nowe, większe i silniejsze maszyny byłyby budowane 
w niedostępnym sanktuarium po drugiej stronie oceanu.
  Odpowiedzią ze strony Amerykańskiej Marynarki Wojennej, Armii, 
Departamentu Obrony, Kongresu, prasy i amerykańskiej opinii publicznej było 
zgodne, grzmiące "nie!". Franklin Roosevelt pragnął wesprzeć Brytyjczyków, 
lecz musiał brać pod uwagę to wielkie, ogólnoamerykańskie "nie!". 
Churchill, jako szef obrony kraju, nie wysłał samolotów do Francji w imię 
przetrwania Anglii, Roosevelt rządzący bogatym, potężnym, zaznającym pokoju 
krajem nie mógł nawet sprzedać samolotów Anglikom nie narażając się na 
powszechne potępienie.
  
  
  Widok Franklina Roosevelta na wózku inwalidzkim zaskoczył Victora 
Henry'ego. Siedzący w samej koszuli prezydent, do pasa wyglądał na masywnie 
zbudowanego, potężnego mężczyznę; niżej jednak, cienkie, lniane spodnie 
beznadziejnie zwisały, wybrzuszone i luźne, wzdłuż kościstych, pozbawionych 
ciała nóg. Sparaliżowany mężczyzna spoglądał na oparte o krzesło malowidło. 
Obok stał dobrze znany Henry'emu zastępca szefa Lotniczych Sił Wsparcia 
Marynarki; jeden z ostatnich pionierów, mały, szczupły, zasuszony lotnik 
morski, o pooranej bliznami twarzy, bezwargich ustach i dzikich, 
poszarpanych, białych brwiach.
  - Aaa, jesteś - prezydent obdarzył Victora serdecznym uściskiem swej 
ciepłej wilgotnej dłoni. Dzień był parny i choć okna w owalnym studio 
otwarto na oścież, wewnątrz panowało nieznośne gorąco. - Naturalnie zna pan 
kapitana Henry'ego, admirale? Jego chłopak właśnie zdobył licencję w 
Pensacola. Co powiesz o tym obrazie, Pug? Jak ci się podoba?
  W grubo rzeźbionej, złoconej ramie, na tle wzburzonego morza i 
rozświetlonego księżycem, sztormowego nieba, widniał stary, brytyjski okręt 
wojenny w pełnym ożaglowaniu.
  - Jest niezły, panie prezydencie, choć prawdę mówiąc nie jestem znawcą 
malarstwa marynistycznego.
  - Ja również, ale czy nie widzisz, że on ma sknocone olinowanie? - 
Prezydent skrupulatnie wskazywał palcem usterki, lubując się własną wiedzą. 
- No i co teraz o tym powiesz, Pug? Człowiek ma namalować żaglowiec - tylko 
tyle - a on nie wie nawet, jak wygląda olinowanie. To wprost nie do wiary, 
że ludzie, którym dano nieco swobody nie potrafią uniknąć błędów. Cóż, to 
nie może tu zawisnąć.
  Podczas całej tej rozmowy admirał celował w Victora Henry'ego wzrokiem 
niczym z działka przeciwlotniczego. Wiele lat temu, pracując w Wydziale 
Uzbrojenia, starli się gwałtownie na temat nowych pancerzy pokładowych dla 
lotniskowców. Będąc dopiero stażystą, dzięki znajomości metalurgii, Henry 
zdołał przeforsować swoje rozwiązanie. Prezydent porzucił malunek i obrócił 
się na wózku, rzucając okiem na stojący na biurku srebrny zegar w formie 
koła sterowego.
  - Admirale, może pozwolimy Pugowi popracować trochę nad tym obrazkiem? 
Sądzi pan, że da sobie radę?
  - Cóż, jeśli zleci pan, panie prezydencie, przemalowanie żaglowca 
kapitanowi Henry'emu - odrzekł admirał nosowo, nie zaszczycając Puga 
spojrzeniem - zapewne pan go w ogóle nie rozpozna, choć niewątpliwie całe 
olinowanie będzie w porządku. Według mnie lepiej powierzyć to komuś z 
lotnictwa morskiego, sir, lecz... - admirał bezradnym gestem uniósł dłoń w 
górę. - Zostawmy to. Mam nadzieję, że ktoś godny zaufania dba o twoje 
interesy w Berlinie, Pug?
  - Tak, sir.
  Prezydent spojrzał wymownie na admirała, który podniósł swoją białą 
czapkę z kanapy i zbierając się do wyjścia, rzucił:
  - Henry, jutro o ósmej czekam na pana w moim gabinecie. 
  - Aye, aye, sir.
  Victor został sam na sam z prezydentem Stanów Zjednoczonych. Roosevelt 
westchnął, przygładził swe rzadkie, potargane, szare włosy i skierował 
wózek w stronę biurka. Henry spostrzegł teraz, że prezydent nie korzysta ze 
zwykłego wózka inwalidzkiego, lecz z dziwacznego urządzenia, w rodzaju 
stołka kuchennego na kółkach, który łatwo było zająć bądź opuścić.
  - Niesamowite, słońce już zachodzi, a tu wciąż upał nie do wytrzymania. - 
Głos Roosevelta wpatrującego się w rozsypane na biurku papiery, zabrzmiał 
nagle głucho i posępnie. - Czy nie czas na drinka? Co powiesz na martini? 
Podobno udaje mi się całkiem niezłe.
  - Trudno o lepszy pomysł, sir.
  Prezydent nacisnął dzwonek. W drzwiach stanął wysoki, posiwiały Murzyn w 
szarym, gabardynowym ubraniu i bezgłośnie zebrał porozkładane wszędzie 
papiery i teczki, podczas gdy Roosevelt wyciągał z obu kieszeni pogniecione 
kartki, notował coś na nich szybko ołówkiem i odkładał bądź wyrzucał do 
kosza.
  - Chodźmy - rzekł do służącego. - Ty też, Pug.
  Przez całą drogę, w windzie i w długich korytarzach, prezydent przeglądał 
papiery i gryzmolił notatki, dmuchając w ustnik cygarniczki. Jego 
zamiłowanie do pracy rzucało się w oczy, mimo wstrząsającego piersią kaszlu 
i ciężkich, purpurowych plam pod oczyma.
  Dotarli do małego, przytulnego pokoju obwieszonego marynistycznymi 
obrazami.
  - Tamta rzecz i tutaj nie znajdzie miejsca - powiedział prezydent - 
powędruje do piwnicy. - Przekazał wszystkie papiery służącemu, który 
podtoczył jeszcze pod krzesło chromowany barek i wyszedł. - No dobrze, 
powiedz jak udało się wesele, Pug? Czy twój chłopak trafił na piękną 
dziewczynę? - rzekł prezydent ciepłym i przyjacielskim, choć nieco 
wyniosłym tonem, dozując gin i wermut niczym aptekarz. Victor Henry 
pomyślał, że przez wystudiowaną wymowę zabrzmiało to dużo bardziej 
protekcjonalnie niż było zamierzone. Roosevelt dopytywał się o Lacouture'a, 
z satysfakcją śmiał się na wieść o sporze Henry'ego z kongresmenem.
  - Tak, oto z czym musimy tu walczyć, a Ike Lacouture to inteligentny 
przeciwnik. Inni to uparci głupcy. Jeśli on wejdzie do senatu, zaczną się 
kłopoty.
  Do pokoju wkroczyła bardzo wysoka kobieta w biało-błękitnej sukni, a za 
nią wpadł mały, czarny piesek.
  - W samą porę! Witaj pieseczku! - wykrzyknął prezydent, drapiąc głowę 
Scottiego, który przydreptał do niego i wsparł łapami o krzesło. - Oto 
sławny Pug Henry, kochanie.
  - Ach, bardzo mi miło. - Pani Roosevelt wyglądała na zniszczoną choć 
pełną życia; rosła, raczej brzydka kobieta w średnim wieku, z niezłą cerą, 
bujnymi, puszystymi włosami, o miłym, ujmującym uśmiechu, którego nie były 
w stanie zepsuć wystające zęby, wykorzystywane namiętnie na wszystkich 
karykaturach. Pewnie potrząsnęła ręką Puga lustrując go przenikliwym, 
chłodnym spojrzeniem oficera wachtowego.
  - Secret Service brzydko przezywa mojego psa - rzekł Roosevelt, wręczając 
żonie martini - nazywają go "Informator". Twierdzą, że zdradza miejsce mego 
pobytu. Tak jakby na świecie był tylko jeden mały, czarny Scottie. Czyż nie 
mam racji, Fala?
  - Co pan sądzi o przebiegu wojny, kapitanie - spytała nagle pani 
Roosevelt, siedząc w fotelu ze szklanką na kolanach.
  - Jest bardzo źle, proszę pani, to nie ulega wątpliwości.
  Roosevelt wtrącił się:
  - Czy to cię dziwi?
  Pug zastanawiał się przez chwilę.
  - W Berlinie, panie prezydencie, byli święcie przekonani, że kampania 
zachodnia nie potrwa długo. Rządowe zamówienia wojenne, gdy je podpisywano 
w styczniu, obejmowały okres zaledwie do pierwszego lipca. Oni naprawdę 
sądzili, że do tego czasu wszystko będzie skończone i rozpocznie się 
demobilizacja.
  Spojrzenie Roosevelta wyrażało zdziwienie.
  - Nigdy na to nie zwróciłem uwagi. To wyjątkowo interesujące.
  - Czy wojna daje im się teraz we znaki? - spytała pani Roosevelt.
  Victor Henry opowiedział o "urodzinowym prezencie dla Führera", czyli 
zbiórce żelaznych, miedzianych i mosiężnych naczyń kuchennych, o kronice 
filmowej, na której Göring dorzucał do stosu kubków, patelni, żelazek i 
misek popiersia własne i Hitlera, karze śmierci grożącej tym, którzy 
spróbują zachować coś na własny użytek, o sloganie "Jedna patelnia dla 
rodziny, dziesięć tysięcy ton dla Hitlera". Mówił o Berlinie przysypanym 
śniegiem, braku opału, racjonowaniu żywności, i o tym, jak do każdego 
zakupowanego ziemniaka dodawano obowiązkowo drugi zepsuty. Korzystanie z 
taksówek w Berlinie było zakazane dla wszystkich, oprócz chorych i 
cudzoziemców. Rosyjskie dostawy żywności nadchodziły z wielkim opóźnieniem, 
tak że naziści, chcąc wywołać wrażenie ciągłości sowieckiej pomocy, 
pakowali masło sprowadzane z Czechosłowacji w opakowania z rosyjskim 
nadrukiem. "Wojenne piwo" o uproszczonej recepturze i ograniczonej 
zawartości chmielu oraz alkoholu nie nadawało się do picia, niemniej 
Berlińczycy pili je...
  - Mają też wojenne mydło "Einheitsseife" - dodał Pug - wystarczy wsiąść 
do zatłoczonego niemieckiego pociągu, by zrozumieć o co chodzi.
  Roosevelt wybuchnął śmiechem.
  - Ha, więc i Niemcom też się dostaje. Einheitsseife! To mi się podoba!
  Pug opowiedział dowcipy krążące po Berlinie. W ramach wzmożonego wysiłku 
wojennego Führer ogłosił, że odtąd okres ciąży ma wynosić trzy miesiące. 
Hitler i Göring przejeżdżając przez podbite ziemie polskie stanęli obok 
przydrożnej kapliczki. Wskazując na ukrzyżowanego Chrystusa Hitler spytał 
Göringa czy nie myśli, że i im przypadnie podobny los. "Mein Führer - 
odparł zapytany - jesteśmy całkiem bezpieczni. Gdy przyjdzie co do czego, w 
Niemczech nie pozostanie ani kawałka drewna i stali".
  Roosevelt śmiał się hałaśliwie i dodał, że dużo gorsze kawały krążą na 
jego temat. Potem żywo wypytywał o zachowanie Hitlera podczas spotkania w 
Karinhall. Jego żona przerwała mu ostro, pytając poważnym tonem:
  - Kapitanie, czy według pana Hitler jest szalony?
  - Proszę pani, dokonał on najbardziej przekonującego podboju Europy 
Środkowej o jakim kiedykolwiek słyszałem. Dokonał tego bez niczyjej pomocy, 
jakby od niechcenia. Może pani uznać jego koncepcje za szalone, lecz 
wszystko w nich działało jak w zegarku.
  - Albo w bombie zegarowej - dorzucił Roosevelt.
  Pug uśmiechnął się na ten ponury dowcip i pokiwał głową.
  - Pańskie martini jest znakomite, panie prezydencie, o nieuchwytnym 
smaku, po prostu chłodna mgła.
  Z dumy i zadowolenia Roosevelt aż uniósł brwi.
  - Pug, opisałeś idealne martini! Dziękuję.
  - Osłodził mu pan dzisiejszy wieczór - stwierdziła jego żona.
  - Nawet republikanie zgodziliby się, że jestem niezłym barmanem.
  Był to kiepski dowcip, niemniej prezydencki, więc Pug Henry roześmiał 
się. Alkohol, przytulne wnętrze, obecność żony i psa i dziecinna radość 
prezydenta z tak banalnej sprawności sprawiły, że poczuł się jak w domu. 
Najwięcej domowego ciepła wnosił mały czarny piesek. Siedział nieruchomo, 
poddańczo wlepiając ślepia w niedołężnego prezydenta, czasem tylko 
oblizując się, bądź rzucając na Puga badawcze spojrzenie.
  - Jak myślisz Pug, czy Brytyjczycy zdołają wytrwać, gdy upadnie Francja? 
- w głosie prezydenta, sączącego martini i nadal rozpartego wygodnie w swym 
fotelu, zamiast ojcowskiego tonu, zabrzmiał teraz twardy ton biznesmena.
  - Nie znam ich na tyle dobrze, sir.
  - A więc może dla odmiany chciałbyś pojechać tam, powiedzmy jako nasz 
obserwator z ramienia marynarki? Do Berlina wróciłbyś może tylko na jakiś 
miesiąc.
  W nadziei, że dobry humor prezydenta to nie pozór Victor zaryzykował 
pytanie.
  - Panie prezydencie, czy jest szansa, bym już nie wracał do Berlina?
  Przez kilka długich sekund Roosevelt spoglądał na kapitana, ciężko 
pokasłując. Jego twarz, nagle zmęczona i ciężka, upodobniła się do 
portretów zapełniających ściany urzędów pocztowych i portów.
  - Wracasz tam, Pug.
  - Aye, aye, sir.
  - Wiem, że rwiesz się na morze; niebawem znajdziemy dla ciebie okręt.
  - Tak, panie prezydencie.
  - Tymczasem z ciekawością oczekuję twoich wrażeń z Londynu.
  - Pojadę tam, jeśli tylko taka będzie pańska wola.
  - Co powiesz na jeszcze jedno martini.
  - Dziękuję, już wystarczy.
  - Cały problem w tym, czy powinniśmy pomóc Brytyjczykom. - Prezydent 
potrząsnął oszronionym szejkerem i nalał żonie i sobie. - Nie ma sensu 
wysyłać im niszczycieli i samolotów, jeśli w efekcie Niemcy mieliby użyć 
ich przeciwko nam.
  Pani Roosevelt odezwała się ostro:
  - Franklin, przecież wiesz, że zamierzasz pomóc Brytyjczykom.
  Prezydent wyszczerzył zęby i poklepał Scottiego po łbie. Na twarzy odbiło 
się zadowolenie i przebiegłość, ta sama, która towarzyszyła zakupom 
alianckich transatlantyków - podniesione brwi, wydęte kąciki ust, wzrok z 
ukosa lustrujący Puga.
  - A obecny tu kapitan Henry nie wie jeszcze, że to on zajmie się 
upchnięciem tych starych, bezużytecznych bombowców nurkujących, zbywających 
marynarce wojennej. Trzeba z nimi wreszcie zrobić porządek. Zapychanie 
naszych lotnisk tyloma nadliczbowymi samolotami nie ma sensu, co kapitanie? 
Nie ma to jak porządek na pokładzie.
  - Czy to nareszcie przesądzone? - spytała pani Roosevelt. - To cudownie.
  - Tak. Naturalnie żaden z pilotów nie zgłosi się, by się tym zająć, bo 
zaraz okrzyknięto by go "czarną owcą" - prezydent użył tego potocznego 
zwrotu z niejaką satysfakcją. - Sam więc wybrałem ofiarę. Piloci trzymają 
się razem i niechętnie rozstają się z samolotami. Pug będzie więc 
dyskretnie doglądał wycofywania maszyn. Oczywiście to pozostanie między 
nami - inaczej byłbym skończony. Rozwiązałoby to problem trzeciej kadencji! 
Hę? Jak ci się zdaje, Pug? Pewnie myślisz, że ten facet z Białego Domu 
złamie prawo George'a Washingtona i połakomi się po raz trzeci na 
prezydenturę? Podejrzewam, że oprócz mnie każdy zna na to odpowiedź.
  - Sir, jedno co wiem, to to, że ten kraj potrzebuje silnego dowódcy na 
najbliższe cztery lata - odrzekł Victor Henry.
  Rumiana, żywa twarz Roosevelta ponownie zmartwiała i zbladła. Zakasłał 
spoglądając w stronę żony, po czym nacisnął przycisk dzwonka.
  - Raczej kogoś, kim nie będą znudzeni. Politycy szybko tracą poparcie, 
tak jak aktorzy zbyt długo obecni na scenie. Dobra wola już nie wystarcza i 
publiczność odsuwa się.
  W drzwiach stanął porucznik marynarki w błękitnym uniformie ze złotymi 
epoletami. Roosevelt wyciągnął dłoń na pożegnanie: 
  - Ślad, który nam wskazał Sumner Welles, prowadził donikąd, ale wiemy 
teraz nieco więcej. Przynajmniej próbowaliśmy. A ty byłeś bardzo pomocny.
  - Tak jest, sir.
  - Na Wellesie Hitler nie zrobił takiego wrażenia.
  - On cały czas obraca się wśród wielkich ludzi, sir.
  W zmęczonych oczach prezydenta zapalił się i zgasł osobliwy, nie całkiem 
przyjazny błysk.
  - Do zobaczenia, Pug.
  
  
  Victor Henry nie wyszedł z Białego Domu, bowiem z poczerniałego jak noc 
nieba runęły z szumem strugi ulewnego deszczu. Jak wielu innych zatrzymał 
się w zatłoczonym nagle wejściu z napisem "Dla prasy", które chłodny 
wilgotny powiew napełniał burzowym zapachem trawy i kwiatów. Prawie 
natychmiast poczuł na ramieniu czyjąś ciężką dłoń.
  - Widzę Henry, że przybywa ci belek! - Alistair Tudsbury, jeszcze grubszy 
niż dotąd, w zielonym gabardynowym ubraniu, wsparty na lasce, czerwony na 
policzkach i nosie, wbijał w niego wzrok poprzez grube szkła okularów.
  - Jak się masz, Tudsbury!
  - Dlaczego nie jesteś w Berlinie, stary pryku? I co tam słychać u twej 
cudownej żony? - Podczas gdy mówił, przed wejście nadjechał mały, czarny, 
angielski samochód i stając w strugach deszczu zatrąbił.
  - To Pamela. Co chcesz teraz robić? Może wybierzesz się z nami? W 
ambasadzie brytyjskiej urządzają małe spotkanie, jakiś koktajl czy coś 
takiego. Spotkasz tam kilku facetów, których powinieneś poznać.
  - Nie jestem zaproszony.
  - Właśnie zostałeś zaproszony. Co za problem? Przecież lubisz Pam, ona 
tam siedzi. No chodź. - I Tudsbury pociągnął Henry'ego za łokieć w sam 
środek ulewy.
  - Oczywiście, że lubię - zdążył jeszcze powiedzieć Henry, zanim został 
wepchnięty przez otwarte drzwi do samochodu.
  - Pamela, spójrz, kogo przyłapałem w holu prasowym.
  - Jak cudownie - Pamela zdjęła rękę z kierownicy i otoczyła nią Puga, 
uśmiechając się przyjaźnie choć od ich rozstania w Berlinie nie minął 
jeszcze tydzień. Na jej lewej dłoni, dotąd wolnej od ozdób, połyskiwał mały 
diament. - Opowiadaj o swojej rodzinie - rzekła podnosząc głos, by przebić 
się przez bębnienie deszczu i klaskanie wycieraczek, kiedy opuszczali 
tereny Białego Domu. - Jak się miewa twoja żona? I co z tym twoim 
chłopakiem, którego pojmali gdzieś w Polsce? Czy jest już bezpieczny?
  - Żona ma się dobrze, tak jak i Byron. Czy wspominałem ci, jakie imię 
nosi dziewczyna, z którą wyjechał do Polski?
  - Nie sądzę, byś to zrobił.
  - To Natalia Jastrow.
  - Natalia! Natalia Jastrow? Naprawdę?
  - Ona twierdzi, że się znacie.
  Pamela rzuciła Henry'emu figlarne spojrzenie.
  - Och, tak. Odwiedzała jednego gościa w waszej ambasadzie w Warszawie. 
Zdaje się, że Lesliego Slote'a.
  - Dokładnie tak. Pojechała zobaczyć się z tym Slotem. A teraz ona i mój 
syn zamierzają się pobrać. Albo przynajmniej tak utrzymują.
  - Coś takiego! Cóż, Natalia to niezła dziewczyna - powiedziała Pamela 
patrząc prosto przed siebie.
  - Co to znaczy według ciebie?
  - To znaczy, że jest nadzwyczajna. Inteligencja, prezencja - Pamela 
zrobiła pauzę - siła woli.
  - Masz na myśli nieokiełznanie - rzekł Pug, przypominając sobie, że tym 
słowem Tudsbury określił kiedyś Pamelę.
  - Ona jest po prostu urocza. I dziesięciokrotnie bardziej zorganizowana 
niż ja kiedykolwiek będę.
  - Leslie Slote też ma przyjść na to przyjęcie - odezwał się Tudsbury.
  - Wiem - odrzekła Pamela. - Powiedział mi Phil Rule.
  Rozmowa zgasła nagle i zapanowała kłopotliwa cisza. Dopiero gdy stali na 
kolejnych światłach, Pamela wyciągnęła nieśmiało dwa palce, by dotknąć 
naramiennika białego munduru Henry'ego. - Jak cię teraz tytułować? 
Komandorze?
  - Kapitanie, kapitanie! - zahuczał Tudsbury z tylnego siedzenia - cztery 
amerykańskie belki. Każde dziecko to wie. I uważaj co mówisz. Ten człowiek 
staje się szarą eminencją tej wojny.
  - O, tak - rzekł Pug. - A raczej konsularnym lawirantem. Najniższą formą 
zwierzęcego istnienia.
  Pamela prowadziła pewnie przez zatłoczone Connecticut i Massachusetts 
Avenues. Kiedy podjechali pod ambasadę, deszcz zelżał. Przez ciemne chmury 
przebijało się popołudniowe słońce, rozświetlając zarośla rododendronów, 
rzędy zmokniętych samochodów oraz strumień gości wstępujących po schodach. 
Pamela zajechała zamaszyście i zahamowała z piskiem opon, co zwróciło uwagę 
jedynie kilku waszyngtońskich policjantów.
  - No, no, słoneczko po burzy - rzekł Tudsbury. - Dobry omen dla biednej, 
starej Anglii, co? Jakie nowiny przynosisz, Henry? Czy usłyszałeś coś 
niezwykłego w Białym Domu? Szkopy naprawdę wyłażą ze skóry, aby dotrzeć do 
morza, czyż nie? Telegraf donosi, że rozbili francuską dziewiątą armię w 
drobiazgi. Jestem przekonany, że przetną linie alianckie dokładnie na pół. 
Mówiłem ci w Berlinie, że Francuzi nie będą walczyć.
  - Mają kontratakować w okolicach Soisons - odparł Pug.
  Tudsbury skrzywił się sceptycznie. Kiedy weszli do środka i włączyli w 
długi rząd wstępujących na reprezentacyjne schody ludzi, odezwał się 
ponownie:
  - Co najbardziej mnie dziwi, to całkowity brak reakcji na niemiecką 
inwazję na Belgię i Holandię. Świat po prostu ziewnął. To wskazuje, jak 
bardzo cofnęliśmy się w rozwoju przez te dwadzieścia pięć lat. Przecież w 
czasie ostatniej wojny pogwałcenie granicy belgijskiej przyjęto jako 
wstrząs równy trzęsieniu ziemi. Obecnie z góry zakłada się absolutną 
nikczemność i barbarzyństwo hitlerowców. Co, jak wiesz, pozwala im na każdą 
skrajność. Nasza strona nie ma choćby części tej swobody działania.
  Obok ambasadora, u szczytu pokrytych czerwonym suknem schodów, pod 
wielkim portretem króla i królowej, stał szczupły, rumiany mężczyzna około 
pięćdziesiątki, w nienagannie skrojonym, czarnym, dwurzędowym garniturze o 
wydatnych klapach, i jako gość honorowy podawał rękę każdemu z przybyłych, 
dotykając raz po raz swych bujnych blond włosów.
  - Jak się masz, Pam? Czołem Talky - powitał ich.
  - Lord Duncan Burne-Wilke, kapitan Victor Henry. - Tudsbury dokonał 
prezentacji, a Pamela nie zatrzymawszy się, zniknęła w tłumie.
  Lord wyciągnął w stronę Puga wypielęgnowaną lecz mocną dłoń, drugą 
przygładzając włosy.
  - Burne-Wilke przybył, by pozbierać wszelkie stare, niepotrzebne 
samoloty, które mogłyby się tu gdzieś poniewierać - rzekł Tudsbury.
  - Tak, u mnie najwyższe ceny - potwierdził Anglik uśmiechając się do 
Amerykanina zdawkowo, po czym podał rękę kolejnemu gościowi.
  Tudsbury przecisnął się wraz z Pugiem przez dwie zadymione sale 
recepcyjne przedstawiając go wielu osobom. W ostatnim pomieszczeniu trio 
muzyków przygrywało cicho do tańca kilku kołyszącym się w kącie parom. 
Wszystkie kobiety na przyjęciu były elegancko ubrane, niektóre z nich były 
piękne. Victora Henry uderzyło, że wszyscy, i mężczyźni, i kobiety 
wyglądali na zadowolonych. Jakby nie docierały tu wojenne komunikaty. 
Powiedział o tym Tudsbury'emu.
  - Cóż, Henry, grobowe miny nie uśmiercą żadnego Niemca. Przyjaźń z 
Ameryką może do tego doprowadzić. Gdzie podziewa się Pam? Usiądźmy na 
chwilę. Jestem na nogach od wielu godzin.
  Na Pamelę natknęli się przy wielkim, okrągłym stole, gdzie popijała razem 
z Leslie Slotem i Natalią Jastrow. Natalia była ubrana w tę samą czarną 
sukienkę; o ile Pug się orientował, była to jedyna rzecz, jaką zabrała ze 
sobą do Waszyngtonu oprócz błękitnej, skórzanej torebki. Obdarzyła go 
niepewnym uśmiechem jakby chciała powiedzieć:
  - Świat jest mały.
  Pamela zwróciła się do ojca:
  - Tato, to jest Natalia Jastrow. Dziewczyna, która razem z synem kapitana 
Henry'ego przeżyła tę niesłychaną tułaczkę po Polsce.
  Slote powstając i potrząsając ręką Tudsbury'ego zagadnął: - Talky, pewnie 
mógłbyś rozsądzić nasz spór. Jakie widzisz szanse, by Włochy przystąpiły 
teraz do wojny?
  - Jeszcze jest za wcześnie. Mussolini zaczeka, aż Francja wyda ostatnie 
tchnienie. Dlaczego was to interesuje?
  - Mam w Sienie dość wiekowego wuja, którego należałoby sprowadzić tutaj. 
Zapewne ja będę musiała to zrobić - odparła Natalia.
  - Powtarzam ci, że Aaron Jastrow sam może się stamtąd wydostać - 
powiedział Slote.
  - Aaron Jastrow? - wykrzyknął Tudsbury z emocją w głosie. - Żydowski 
Jezus? To on jest pani wujem? Proszę mi opowiedzieć całą historię.
  - Zatańczysz ze mną? - rzuciła Pamela w stronę Puga podnosząc się nagle z 
miejsca.
  - Czemu nie - Pug był zaskoczony wiedząc, jak Pamela bardzo nie lubi 
tańczyć, niemniej ujął jej dłoń i zaczęli przeciskać się w stronę parkietu.
  Kiedy otoczył jej talię ramieniem powiedziała:
  - Dzięki. Phil Rule zbliżał się do stołu, a ja mam go powyżej uszu.
  - Kto to taki Phil Rule?
  - Och, bardzo długo był mężczyzną mojego życia. O wiele za długo. 
Spotkaliśmy się w Paryżu. Mieszkał tam razem z Leslie Slotem. Obaj wtedy 
studiowali, jeden w Oksfordzie, drugi w Rhodes. To wyśmienity korespondent, 
ale potwór. Są podobni do siebie ze Slotem jak dwie krople wody, 
autentyczne skurczybyki.
  - Czyżby? Myślałem, że Slote to typ spokojnego mózgowca.
  Pamela skrzywiła cienkie wargi.
  - Nie wiesz, że tacy potrafią być najgorsi? To faceci z duszą zamkniętą 
na trzy spusty. - Przez chwilę tańczyli w milczeniu. Jak zwykle jej nie 
szło. Odezwała się już innym tonem. - Zaręczyłam się, chyba już na dobre.
  - Zauważyłem pierścionek.
  - Taak, chyba dobrze zrobiłam nie czekając na twojego latającego syna, 
prawda?
  - Nie robiłaś żadnych nadziei, inaczej zadziałałbym coś w tej sprawie.
  Pamela zaśmiała się.
  - Diabelnie dużo by to zmieniło. A skoro Natalia już na dobre usidliła 
twego drugiego chłopaka i wolne partie wśród Henrych już się skończyły, to 
myślę, że podjęłam decyzję w najlepszym momencie.
  - Któż to taki, Pamelo?
  - No cóż. Teda raczej trudno opisać. Teddy Gallard. Pochodzi z wiekowej 
rodziny z Northamptonshire. Jest całkiem przystojny i nieco ospały, czasem 
też szalony. Startował jako aktor, kiedy poszedł do RAF-u. Ma dopiero 
dwadzieścia osiem lat; to i tak bardzo dużo jak na pilota. Jest teraz we 
Francji ze swym dywizjonem hurricane'ów.
  Po chwili milczenia Pug odezwał się:
  - Myślałem, że nie lubisz tańczyć. Tym bardziej z Amerykanami.
  - Nie lubię. Lecz ty wspaniale prowadzisz i jesteś taki wyrozumiały. Bo 
ci młodzi wyprawiają teraz zwariowane rzeczy, nazywają to shag. Raz czy dwa 
dałam się na to namówić, a potem prawie zbierałam zęby z parkietu.
  - No tak, mój styl sięga tysiąc dziewięćset czternastego roku.
  - Niewykluczone, że to był mój rok. Przynajmniej powinien nim być. O rety 
- urwała, gdy muzyka zmieniła tempo, a część młodszych par zaczęła 
podskakiwać - to jest właśnie shag.
  Zeszli z parkietu w stronę foyer, gdzie usiedli na czerwonej, pluszowej 
kanapie pod nieudanym portretem królowej Marii. Pamela poprosiła o 
papierosa i zaciągnęła się kilka razy opierając zgięty łokieć na kolanie. 
Jej kusa sukienka z rdzawej lamy rozchyliła się nieco, odsłaniając drobne, 
jędrne, białe piersi. Jej włosy, które na "Bremen" były upięte do tyłu w 
gruby warkocz, teraz spływały połyskliwą, brązową falą na ramiona.
  - Powinnam wracać do domu i wstąpić do WAAF. - Nic nie odpowiedział. 
Zwróciła do niego głowę. - Co o tym myślisz?
  - Ja? Popieram.
  - Naprawdę? A dla mnie to niewybaczalny brak lojalności. Przecież sprawy, 
którymi tutaj zajmuje się Talky, to życie lub śmierć Anglii.
  - On może postarać się o inną sekretarkę. A twój szczęściarz z RAF-u 
czeka tam na ciebie.
  Zarumieniła się, gdy nazwał Gallarda szczęściarzem.
  - To wszystko nie jest takie proste. Oczy Talky'ego naprawdę odmawiają 
posłuszeństwa. On lubi dyktować i chce, by mu wszystko czytano na głos. 
Jest nieco ekscentryczny, pracuje podczas kąpieli i tak dalej.
  - A więc będzie musiał poskromić nieco swoje kaprysy.
  - Ale to nie w porządku, tak po prostu go opuścić.
  - On jest twoim ojcem Pamelo, nie twoim synem.
  Oczy Pameli zaszkliły się.
  - Cóż, jeżeli naprawdę to zrobię, Tudsbury, na tydzień lub dwa, 
przedzierzgnie się w Króla Leara, twierdząc wszem i wobec że: "gorsze od 
jadu węża jest niewdzięczne dziecko!" Myślę, że ojciec nieźle wczułby się w 
tę kwestię. Przypuszczam, że pora już do niego wracać kapitanie Henry.
  - Dlaczego nie mówisz mi Pug? Każdy znajomy tak się do mnie zwraca.
  - To prawda, słyszałam, jak żona tak cię nazywała. Co to znaczy?
  - Otóż w szkole marynarki, każdego o nazwisku Henry zwykle przezywają 
Patrick, a na przykład w Rhodes, Dusty. Tylko, że w wyższej klasie był już 
jeden "Patrick" Henry, a poza tym byłem bokserskim żółtodziobem, a więc dla 
mnie został "Pug".
  - Trenowałeś boks? - Przesunęła spojrzeniem po jego karku i ramionach. - 
I nadal to robisz?
  Skrzywił się.
  - To zbyt wyczerpujące. Mój sport to tenis; gram jak tylko nadarzy się 
okazja.
  - Och? Ja też nieźle gram w tenisa.
  - A więc dobrze. Jeśli w końcu wyślą mnie do tego Londynu, może zagramy 
kilka gemów.
  - A więc... - zawahała się. - Czy są szanse, abyś przyjechał do Londynu?
  - Nie jest to wykluczone. O są wreszcie, tam dalej - rzekł Pug. - U 
diaska, ależ tu ścisk.
  - Natalia wygląda na wymęczoną - stwierdziła Pamela.
  - Właśnie straciła ojca - rzekł Pug.
  - Och! Nic o tym nie wiedziałam. Jedno jest pewne, staje się coraz 
bardziej powabna. I co, definitywnie wychodzi za twojego chłopca?
  - Na to wygląda. Może byś mi coś poradziła w tej sprawie. Bo ja czuję, że 
ona jest zbyt dojrzała i zbyt błyskotliwa jak dla niego i że to wszystko 
razem jest na opak, poza jednym: oni szaleją za sobą. A to znaczy wiele, 
lecz nie wszystko.
  - Może nie będzie tak źle. Tak łatwo się pomylić - powiedziała Pamela.
  - Nigdy nie poznałaś Byrona. Od razu zrozumiałabyś, co mam na myśli. To 
naprawdę jeszcze dzieciak.
  Spojrzała nań z wyrzutem i poklepała po ramieniu.
  - To zabrzmiało strasznie po ojcowsku.
  Pomiędzy Tudsburym i Slotem trwała ożywiona dyskusja, której niechętnie 
przysłuchiwała się Natalia zwracając głowę to ku jednemu, to ku drugiemu.
  - Nie twierdzę, że on jest Anglii cokolwiek winien. Co za pomysły - mówił 
właśnie Tudsbury, stawiając z hukiem pustą szklankę na stole. - Jest tylko 
jego powinnością wobec narodu amerykańskiego, by jako jego przywódca, 
uderzyć na alarm i postawić wszystkich w stan gotowości, jeśli w ogóle chcą 
wyjść z tego cało.
  - No, a co z chicagowską przemową na temat kwarantanny? - zapytał Slote. 
- Mijają już dwa lata, a on ciągle nie jest w stanie zmienić panującej o 
sobie opinii "podżegacza wojennego". Szef państwa nie może pochopnie i na 
oślep rzucać się do przodu. Wśród ludzi nie wygasła jeszcze niechęć po 
pierwszej wojnie światowej, a tu już zjawia się następna, sprowokowana 
przez głupią politykę Francji i Anglii. Teraz nie da się po prostu zawołać 
"hop, hop, tutaj!" Talky. To już nie działa.
  - A kiedy Roosevelt będzie z wyczuciem kontrolował sytuację - rzekł 
Tudsbury - Hitler zagarnie połowę świata. Pamelo, kochanie, bądź tak dobra 
i przynieś mi nowego drinka. Noga zaraz mi odpadnie.
  - W porządku - Pamela ruszyła lekko w stronę baru.
  Tudsbury odwrócił się do Henry'ego.
  - Ty znasz Niemców. Czy Roosevelt może pozwolić sobie na zwłokę?
  - A czy ma jakiś wybór? Przed kilku miesiącami Kongres zwalczał go za 
projekt sprzedania wam kilku karabinów.
  - Przed kilku miesiącami Hitlera nie było jeszcze w Belgii, Holandii i 
Francji, a teraz już tylko morze oddziela go od was.
  - To całkiem spore morze - rzekł Pug.
  Slote, niczym profesor, zaczął wyliczać na palcach.
  - Talky, zreasumujmy fakty. Stare monarchie nie przystają do ery 
przemysłowej. Są jak rozpadające się manuskrypty lub wyleniała skóra. Aby 
je usunąć, Europa, swoim starym zwyczajem, rozpoczęła od masowych rzezi, z 
czego wynikła pierwsza wojna światowa, a zakończyła uformowaniem kolekcji 
lewicowych i prawicowych tyranii. Francja popadła w stagnację i rozkład. 
Anglia nadal grała odwieczną farsę ze świata wyższych sfer, łagodząc 
nastroje wśród klasy robotniczej za pomocą zasiłków i ginu. W tym samym 
czasie Roosevelt wykorzystał ogólnoświatową rewoltę do reformy systemu 
prawnego. Uczynił Amerykę jedynym nowoczesnym, wolnym, samowystarczalnym 
krajem. Było to niezwykłe osiągnięcie, rodzaj pokojowej rewolucji, która do 
góry nogami wywróciła teorie Marksa. Nikt jeszcze tego w pełni nie pojmuje. 
W roku dwutysięcznym będzie się o tym pisało książki. I dlatego Ameryka 
jest potężną rezerwą całej demokratycznej ludzkości. Roosevelt rozumie to i 
postępuje ostrożnie. Bo to już ostatnia dostępna rezerwa, "last, best 
hope".
  Grubo ciosana twarz Tudsbury'ego tężała w wyrazie sprzeciwu.
  - Zaraz, zaraz, zaraz. Przede wszystkim nic co dotyczyło Nowego Ładu, nie 
pochodzi od tego błyskotliwego rewolucjonisty. Nowe idee napłynęły do 
Waszyngtonu po zmianie administracji, wraz z nowymi ludźmi. Były to zresztą 
dosyć wtórne idee, w większości zapożyczone od nas, dekadenckich 
komediantów. W dziedzinie prawa społecznego wyprzedziliśmy was bez 
porównania. A, dziękuję ci Pam. Niespieszne posunięcia mogą być podłożem 
mądrej polityki, lecz podczas wojny ta taktyka doprowadzi do katastrofy. 
Walcząc z Niemcami pojedynczo, po prostu zginiemy, też pojedynczo. Głupi 
byłby to koniec dla anglosaskiej nacji.
  - Mamy bilety do teatru. Chodźcie zjemy razem kolację - Slote uciął 
dyskusję, unosząc się i podając ramię Natalii, która też wstała. - Idziemy 
do L'Escargot.
  - Dzięki. My jemy kolację z Lordem Burne-Wilke. I mam nadzieję, że Pug 
Henry dołączy do nas.
  
  
  Slote postawił Natalii kolację z szampanem, najlepszą na jaką pozwalały 
restauracje Waszyngtonu, zabrał ją na musical do Teatru Narodowego i 
przyprowadził z powrotem do swego mieszkania licząc, że wszystko pójdzie 
jak najlepiej. Był przekonany w dość typowy dla mężczyzn sposób, że zdoła 
odzyskać ją w ciągu jednej nocy. Skoro już raz była jego niewolnicą, to czy 
takie uczucie mogło zaniknąć? Na początku wyglądało to po prostu na kolejny 
podryw. Zabawił się, a potem długo snuł plany, by po trzydziestce zawrzeć 
jakiś rozsądny związek z dziewczyną z bogatej lub dobrze ustosunkowanej 
rodziny. Obecnie jednak Natalia Jastrow doprowadziła go do takiej gorączki, 
która doszczętnie spaliła wszystkie jego wyrachowane kalkulacje. Tak jak 
teraz Natalii, Leslie Slote nie pragnął w swym życiu niczego; jej 
oszałamiająco szczupła figura osobliwie podziałała na jego zmysły. Gotów 
był poślubić ją lub zrobić cokolwiek innego, by znowu ją posiąść.
  Otworzył drzwi do swojego mieszkania i zapalił światło.
  - Mój Boże, za kwadrans pierwsza. Długie przedstawienie. Masz ochotę na 
drinka?
  - Sama nie wiem. Jeżeli jutro mam szukać w sądzie, w Nowym Jorku, 
dokumentów Aarona, to lepiej pójdę do łóżka.
  - Pozwól, że spojrzę ponownie na jego list, Natalio. Daj nam jeszcze parę 
chwil.
  - W porządku.
  Ściągnąwszy buty, marynarkę i krawat, Slote zagłębił się w fotelu, 
założył okulary w czarnej oprawce i zaczął studiować list. Brał, jedną po 
drugiej, książki z półki - ciężkie, zielone rządowe księgi - pił i czytał. 
Tylko kostki lodu w obu szklankach rozbijały ciszę.
  - Podejdź tu - odezwał się w końcu.
  Natalia usiadła pod lampą, na poręczy fotela. Slote pokazał jej, w 
księdze, przepisy Departamentu Stanu dotyczące naturalizowanych obywateli 
amerykańskich żyjących za granicą dłużej niż pięć lat. Tracili oni swe 
obywatelstwo, jednak tekst informował o siedmiu wyjątkach od tej zasady. 
Wydawało się, że niektóre odpowiadają sytuacji Aarona - kiedy powodem 
pozostania za granicą były kłopoty ze zdrowiem lub kiedy człowiek po 
sześćdziesiątce, emeryt, zdecydowanie podtrzymywał swe więzy ze Stanami 
Zjednoczonymi.
  - Aaron dwoma nogami utknął w bagnie. Najpierw ta heca z naturalizacją 
jego ojca. Jeżeli nawet Aaron przekroczył sześćdziesiątkę, w dalszym ciągu 
nie jest i nigdy nie był Amerykaninem. Nawet gdyby nim był, to ciągle 
pozostaje problem pięciu lat. Wiesz, że wspomniałem mu kiedyś o tym. 
Mówiłem, że powinien wrócić do Stanów Zjednoczonych i zostać tu przez kilka 
miesięcy. Od czasu, kiedy hitleryzm opanował całe Niemcy, zetknąłem się ze 
zbyt wieloma tego typu komplikacjami paszportowymi. - Slote zebrał 
szklanki, wszedł do kuchni i mówiąc dalej przygotował nowe drinki. - Aaron 
jest głupcem. Lecz nie tylko on jeden. To nie do wiary, jak nierozważnie i 
głupio postępują Amerykanie ze swoim obywatelstwem. W Warszawie, co tydzień 
zjawiał się tuzin takich nieszczęśników. Najlepszą rzeczą, jaką na razie 
możemy zrobić, to prosić Sekretarza Stanu, by nadał kilka słów do Rzymu. 
Gdy te słowa dotrą na miejsce, Aaron uwolni się od wszystkich trosk. - 
Bosy, podszedł do fotela, wręczył jej drinka i usiadł obok. - Przeraża mnie 
jednak, konieczność rozwiązania jakiegokolwiek technicznego problemu, nawet 
małego, poprzez znajomości. Mamy teraz wielki natłok spraw z Europy. To 
może Aaronowi zająć osiemnaście miesięcy. Dlatego też myślę, że 
przekopywanie kartotek sądu w Bronxie w poszukiwaniu jego cudzoziemskiego 
rejestru oraz świadectwa naturalizacji jego ojca, nie ma większego sensu. 
Nie teraz. Poza tym Aaron jest znanym człowiekiem pióra. Mam nadzieję, że 
sekretarz pokiwa z ubawieniem głową nad kaprysami roztargnionych profesorów 
i pospieszy nadać list do Rzymu. Zajmę się tym z samego rana. On jest 
dżentelmenem w każdym calu. To powinno wystarczyć.
  Natalia utkwiła w nim wzrok.
  - O co chodzi? - zapytał.
  - Och, nic. - Dziewczyna jednym haustem opróżniła połowę szklanki. - Z 
pewnością dobrze jest znać właściwego człowieka, nieprawdaż? Cóż! Jeżeli 
mam do końca tygodnia wałęsać się po Waszyngtonie, musimy wynająć mi jakiś 
pokój w hotelu, Leslie. W żadnym wypadku nie zostanę tutaj więcej niż tę 
jedną noc. Czuję się diabelnie głupio nawet z powodu tej jednej. Ciągle 
jeszcze mogę spróbować coś znaleźć.
  - Rób jak uważasz. Godzinę siedziałem przy telefonie. Waszyngton w maju 
jest nie do zniesienia. Mamy teraz w mieście cztery konwenty.
  - Jeżeli Byron się dowie, Boże pomóż mi.
  - Nie uwierzy, że spałem na fotelu?
  - Będzie musiał uwierzyć, jeżeli się dowie. Leslie, czy załatwisz mi 
zezwolenie na wyjazd do Włoch?
  Zacisnął usta i potrząsnął głową.
  - Mówiłem ci, że Departament doradza wszystkim Amerykanom opuszczenie 
Włoch.
  - Jeżeli nie pojadę, Aaron nie wróci do domu.
  - Dlaczego? Stłuczona kostka nie stanowi przeszkody.
  - On nigdy nie weźmie się w garść i nie wyjedzie. Wiesz o tym. Będzie się 
włóczył i ociągał, mając nadzieję na najlepsze.
  Wzruszając ramionami Slote powiedział:
  - Natalio, myślę, że powód twojego wyjazdu jest zupełnie inny. Nie 
jedziesz tam, by pomóc Aaronowi. Ty uciekasz, uciekasz przed swoim 
marynarzem, przed wstrząsem z powodu utraty ojca, i tak naprawdę nie wiesz, 
co masz dalej ze sobą zrobić.
  - Aleś ty mądry! - Natalia z brzękiem odstawiła na stół opróżnioną do 
połowy szklankę. - Jeżeli pozostaną mi tylko schroniska YMCA, to wyjeżdżam 
jutro rano, Slote. Ale najpierw przyrządzę tobie śniadanie. Ciągle jadasz 
jajka podsmażane z dwóch stron?
  - Zmieniłem się bardzo mało, i nie chodzi tu tylko o śniadania, kochanie.
  - Dobranoc. - Zamknęła z trzaskiem drzwi od sypialni.
  Pół godziny później Slote, ubrany w pidżamę oraz szlafrok zapukał do jej 
drzwi.
  - Tak? - Głos Natalii zabrzmiał zachęcająco.
  - Otwórz.
  Jej nieśmiało uśmiechnięta twarz była zaróżowiona i tłusta od kremu, na 
koszulę nocną, którą kupiła tego popołudnia zarzuciła jego miękki, 
niebieski szlafrok.
  - Cześć, coś cię gnębi?
  - Co powiesz na późnego drinka.
  Zawahała się:
  - Och, dlaczego nie? Zupełnie nie chce mi się spać.
  Nucąc wesoło, Leslie Slote poszedł do kuchni i wynurzył się prawie 
natychmiast z dwiema ciemnymi szklankami. Natalia siadła na fotelu, złożyła 
ręce, a jej twarz połyskiwała w świetle lampy.
  - Dzięki. Przestań łazić, Leslie. Usiądź wreszcie. To z Byronem to był 
kiepski dowcip.
  - Czy jednak nie mam racji, Natalio?
  - A więc dobrze. Jeżeli gramy w otwarte karty, czy nie sądzisz, że 
pracownikowi MSZ-u jakoś łatwiej pojąć za żonę Żydówkę od czasu gdy Niemcy 
pokazali swe prawdziwe oblicze?
  Wesołość Slota nagle zgasła.
  - Nigdy tak nie myślałem.
  - Nie było powodu byś tak myślał. Teraz słuchaj mój drogi. Możesz stawiać 
mi drinki, możesz puścić z płyty "This Can't Be Love", i tak dalej, ale czy 
ty naprawdę chcesz, bym zaprosiła cię do sypialni? Szczerze mówiąc 
paskudnie to wymyśliłeś. Nie mam na to ochoty. Jestem zakochana w kimś 
innym.
  Westchnął i pokręcił głową.
  - Jesteś cholernie szczera, Natalio. Zawsze taka byłaś. Dziewczynie to 
nie przystoi.
  - To samo mi powiedziałeś, gdy na początku pierwsza zaproponowałam ci 
łóżko, złotko. - Natalia wstała, sięgając po drinka. - O matko, jakie to 
mocne. Naprawdę zaczynam wierzyć, że siedzi w tobie zwierzę. - Zaczęła 
przeglądać książki. - Co tu przeczytać? O, Graham Wallas. Prawdziwy 
mężczyzna. Za pół godziny będę już spała.
  Podniósł się i ujął ją za ramiona.
  - Kocham cię, zawsze będę cię kochał i będę próbował każdego sposobu, by 
cię odzyskać.
  - Nareszcie grasz uczciwie, Leslie. Ja muszę jechać do Włoch, by wydostać 
Aarona. Naprawdę! Potwornie mi przykro z powodu mojego ojca. Do ostatnich 
swych dni bardzo martwił się o Aarona. Może to irracjonalne, ale właśnie 
dlatego muszę mu zapewnić bezpieczeństwo.
  - Zaaranżuję to, jeżeli to się da zaaranżować.
  - Teraz mówisz z sensem. Dziękuję i dobranoc. - Pocałowała go delikatnie, 
weszła do sypialni i zamknęła drzwi. Nie próbował niepokoić jej więcej, 
chociaż jeszcze długo czytał popijając whisky.
  
  
  28
  
  Zastępca szefa Wsparcia Powietrznego Operacji Morskich popijał kawę z 
blondynem w błękitnym mundurze RAF-u. Był to lord Burne-Wilke; skinął na 
Victora Henry z nieśmiałym uśmiechem. Podczas długiej kolacji z rodziną 
Tudsburych, Burne-Wilke nie wspominał Pugowi ani słowem o tym spotkaniu.
  - Witaj, Henry. Widzę, że znasz pana komandora. - Admirał wycelował w 
Puga swe spojrzenie.
  - Tak, sir.
  - W porządku. Weź sobie kawy. - Postawny starszy mężczyzna odszedł od 
stołu ku wiszącej na ścianie mapie Stanów Zjednoczonych. - Teraz popatrzcie 
na to. Tutaj i tutaj - jego kościsty palec wskazywał po kolei Pensacola, 
St. Louis i Chicago - mamy pięćdziesiąt trzy bombowce rozpoznawcze starego 
typu, SBU-1 i 2, które uznano za zbędne. Chcemy, by trafiły z powrotem do 
Chance-vought, do Strattford, w Connecticut - to ich producent - aby 
usunęli wszystkie oznakowania Amerykańskiej Marynarki Wojennej oraz cały 
osprzęt specjalny. Wtedy przejmą je nasi brytyjscy przyjaciele i przelecą 
do Halifaxu, gdzie czeka na nie lotniskowiec. Tak to wygląda. Z oczywistych 
powodów - admirał ściągnął brwi i spojrzał wymownie na Puga - w tym także 
Aktu o Neutralności, jest to bardzo delikatne przedsięwzięcie. Istotą 
sprawy jest więc, by załatwić to bez zostawiania widocznych śladów. 
Dostaniesz samolot, którym wszędzie dolecisz i już dzisiaj powinieneś z 
niego skorzystać.
  - Aye, aye, sir.
  - Mamy pod ręką sześćdziesięciu wolnych pilotów - rzekł lord Burne-Wilke. 
- Jak prędko spodziewa się pan przygotować te samoloty, kapitanie Henry?
  Victor Henry przestudiował mapę, po czym odwrócił się do Anglika:
  - Pojutrze sir, późnym popołudniem? Czy to pana zadowala? Usunięcie 
oznakowania zajmie trochę czasu.
  Wyspiarz popatrzył na niego, a następnie uśmiechnął się do wiceszefa. 
Admirał pozostał niewzruszony.
  - Pojutrze? - powtórzył lord Burne-Wilke.
  - Tak, sir. Jeżeli zdarzą się maruderzy, mogą zabrać się następnym wolnym 
frachtowcem.
  - Właściwie, myśleliśmy raczej o terminie w granicach jednego tygodnia - 
oznajmił lord Burne-Wilke. - Kilku pilotów dostało przepustki. Trzeba by 
było robić małą obławę. Co pan powie na środę rano. To daje i panu, i nam 
cztery dni.
  - Świetnie, sir.
  Burne-Wilke zwrócił się do admirała:
  - Czy sądzi pan, że to wykonalne?
  - Skoro on tak mówi...
  - A więc dobrze, najlepiej zajmę się tym od razu.
  Gdy drzwi się zamknęły, admirał spojrzał na Puga nie próbując ukryć 
wściekłości. - Pojutrze, hę?
  - Admirale, od razu podejrzewałem, że ci piloci nie są tak naprawdę pod 
ręką.
  Dwaj mężczyźni wymienili rozbawione, konspiracyjne spojrzenia. 
Cudzoziemiec oczekiwał szybkiego działania; marynarka Usa zaoferowała mu 
działanie szybsze niż mógł oczekiwać; było to bardzo satysfakcjonujące i 
nie wymagające więcej słów.
  - No cóż, środa to i tak wystarczająco blisko. Napijmy się świeżej kawy, 
hę? A więc cała ta sprawa to jeden wielki podstęp. - Admirał wcisnął guzik 
interkomu. - Widzę, że w lot chwytasz o co chodzi. Szef tak chce, więc tak 
musi być. Jest jednak kilka rzeczy, o których lepiej abyś wiedział. - 
Admirał zwracając się z niejaką serdecznością do Victora Henry wyjaśnił, że 
prezydent wydobył od Prokuratora Generalnego - zapewne cholernie mocno 
wykręcając mu rękę - schemat i prawne zasady sprzedaży tych samolotów do 
Anglii, wbrew Aktowi o Neutralności. Po pierwsze marynarka deklaruje 
nadwyżki samolotów. Po drugie Chance-Vought zgadza się przeznaczyć je na 
wymianę na nowe F4-U za dobrą dopłatą. Może pozwolić sobie na ten manewr, 
ponieważ stawiając wszystko na głowie zapewnia on sprzedaż starych maszyn 
Anglii z doskonałym zyskiem. Haczyk tkwi w tym, że dostawa F4-U planowana 
była w odległej przyszłości. Bez wątpienia prezydent Roosevelt wymykał się 
zarówno prawu o neutralności, jak i woli Kongresu, pozwalając, by te 
samoloty wydostały się z kraju. W szczególności armia podniosłaby krzyk. 
Ciągle brakowało jej samolotów i nieustannie zwracała się do marynarki o 
zbywające jej maszyny lotnicze wszelkiego typu. A teraz Henry, żadnych 
więcej pytań i nie miej żadnej nadziei, że nie wyjdzie to w ogóle na jaw. 
Jeśli jednak wydałoby się za wcześnie, byłby to niezły kąsek dla pierwszych 
stron gazet. Wtedy wszystko mogłoby się zawalić, a to byłoby straszne. 
Wszyscy Niemcy, których wyspiarze strącą na tych starych SBU nie będą już 
nigdy z nami walczyć. Przecież nie będziemy trzymać się cały czas z boku 
tej afery. Ideą szefa jest, by zadanie wykonać, a następnie stawić czoła 
konsekwencjom. Doniesienia wojenne mają taką siłę, że po fakcie nikt nawet 
nie szepnie. Mam nadzieję, że nie. Jednakże - admirał przerwał, rzucając na 
Victora Henry ukradkowe spojrzenie znad brzegu swej filiżanki - to pociąga 
za sobą możliwość dochodzenia w Kongresie. Ktoś taki jak ty może stać się 
kozłem ofiarnym. Prezydent myśli, że potrafisz wykonać tę robotę, i ja 
uważam podobnie, ale musisz sam zadecydować, bo to zadanie dla ochotnika. 
Tylko dla ochotnika.
  - Aye, aye, sir - odpowiedział Pug. - Lepiej będzie, jak się już za to 
wezmę.
  
  
  Briny, mój kochany - trzymaj się dzielnie. Gdy otrzymasz ten list 
powinnam już być w Lizbonie. Lecę do Włoch, by sprowadzić stamtąd wuja 
Aarona. Przy odrobinie szczęścia będę z powrotem za dwa miesiące lub nawet 
szybciej. To zależy od tego, jak szybko zdobędę bilety dla nas, dla tej 
cholernej biblioteki i dla wszystkich jego rękopisów.
  Najmilszy, nie złość się. Rozstanie to dobrze zrobi nam obojgu. Twoje 
podwodne szkolenie i kłopoty wuja Aarona wydają się być zrządzeniem 
opatrzności. Wizyta twojego ojca w Miami była dzwonkiem alarmowym, który 
odezwał się w najlepszym momencie.
  Od czasu gdy wstąpiłam do Studenckiego Komitetu Antywojennego myślę już 
inaczej niż w Radcliff. Nigdy nie zdawałam sobie sprawy, że istnieją ludzie 
tacy jak ty, Warren i wasz ojciec. Byłam pewna, że typowy wojskowy żyje w 
gromadzie takich samych, zapitych, ograniczonych i sfanatyzowanych głupców. 
Spotkałam wielu takich. Wy jesteście czymś nowym. Jak na warunki 
amerykańskie macie w sobie tyle skromności. Nie wiem tylko dlaczego, ale 
dzięki Bogu, że jesteście właśnie tacy!
  Kochanie, czy podczas wesela Warrena nie myślałeś o mnie inaczej, 
bardziej na trzeźwo? Dostrzegłam wtedy punkt widzenia twojej matki i 
zupełnie się z nim zgadzam, mówię uczciwie. Dlaczego na miły Bóg, jej mały 
chłopiec Briny, chce żenić się z tą śniadą, starą Żydówką, kiedy w Stanach 
Zjednoczonych jest tyle pięknych panien jak choćby Janice Lacouture?
  Mówiąc to nie mam najmniejszego poczucia niższości. Oceniam wartość 
swojej inteligencji oraz wiem, że jestem zadawalająco atrakcyjną Czarną 
Damą. To przypadek, że jestem Żydówką. Pozostawiło to jednak małe piętno na 
mym zachowaniu i sposobie myślenia. Zbyt małe jak przypuszczam; żyjemy w 
świeckich czasach, a ja jestem ich wytworem. Pozostaje pytanie, czy z 
powodu przypadkowego spotkania i fantastycznej, cielesnej fascynacji 
powinniśmy, ty i ja, próbować pokonać ten konflikt pochodzenia i interesów?
  Ja nie wycofuję się Byronie, kocham cię. Ale te kilka miesięcy na 
przemyślenie wszystkiego od nowa to nie przeciwieństwo losu, ale 
wybawienie.
  A teraz pozwól, że krótko opiszę, co się wydarzyło. Załączam list, który 
przysłał mi Aaron, a którego ty nie chciałeś oglądać. Możesz zignorować 
jego głupie uwagi na nasz temat. Natomiast obraz jego problemów jest tam 
przedstawiony bardzo czytelnie.
  Leslie okazał się absolutnie zdumiewający. Nie powinieneś, Briny, być o 
niego zazdrosny. Twoje zachowanie, gdy opuszczałam Pensacolę bardzo mnie 
zaniepokoiło. Odrzuciłam powtórną, prawie lizusowską propozycję małżeńską 
złożoną przez tego człowieka. Powiedziałam mu, że kocham ciebie, że za 
ciebie obiecałam wyjść za mąż, i że on jest za burtą. Teraz o tym wie. 
Pomimo to poczynił starania, by rozwiązać głupie problemy. Aarona. Nie 
zapominaj o tym. Z biura Sekretarza Stanu powędrowały do Rzymu słowa mające 
przyspieszyć powrót Aarona!
  Zostały mi niecałe dwie godziny do odlotu. Pospiesznie piszę te słowa na 
lotnisku. Nie byłam w domu. Zatrzymałam się na dzień w Nowym Jorku i 
zakupiłam tylko tyle rzeczy, by dać sobie radę w drodze. Lekko mi się 
podróżuje - z jedną walizeczką! Na pewno zostaniesz przyjęty na to 
szkolenie na okrętach podwodnych, jestem o tym przekonana. Wiem, że twój 
ojciec pragnie tego bardzo, i myślę, że to samo pragnienie tkwi głęboko w 
tobie. Teraz to najlepsze dla ciebie rozwiązanie. Gdy wrócę, będę twoja, 
jeżeli nadal mnie zechcesz. Czy to wystarczająco jasne?
  A więc odwagi i życz mi szczęścia. Odlatuję.
  Kocham cię, 
  Natalia
  
  
  Trzy dni przed rozpoczęciem kursu podwodniackiego, Byron siedział w 
nędznie umeblowanym pokoju nad chińską pralnią w New London przeglądając 
przytłaczający spis lektur, gdy do drzwi zadzwonił listonosz. Wielki napis, 
Special Deliveus na szarej grubej kopercie, nagryzmolony w pośpiechu przez 
Natalię nie wróżył nic dobrego. Zagłębiony w postrzępionym fotelu, wśród 
dochodzących z sutereny zapachów mydła i krochmalu, Byron kilkakrotnie 
odczytał jej zaskakujący list. Później, kiedy przebiegał wzrokiem nieśmiałe 
pismo Aarona otrzeźwił go zgrzytliwy dzwonek telefonu.
  - Elew Henry? Tu Schmidt, biuro komendanta. Jest tutaj wasz ojciec. 
Właśnie wyszedł z kapitanem Tullym wizytować "Tambor". Jeżeli chcesz się do 
nich dołączyć znajdziesz ich, jak mówi komendant, na szóstym nabrzeżu.
  - Dziękuję.
  Próbując przezwyciężyć złość i rozgoryczenie z powodu ojca nawet tu nie 
dającego mu spokoju, Byron ubrał się i wyszedł w ciągu dziesięciu minut.
  Tymczasem Victor Henry we wspaniałym nastroju choć z oczami czerwonymi z 
niewyspania, przechadzał się po nowym okręcie podwodnym wraz z byłym 
kumplem klasowym. Podchody z bombowcami zostały zakończone. Wymagały 
mnóstwa pracy i podróżowania. Tuzin samolotów znajdował się w warsztatach, 
piloci rozproszeni byli po całym kraju i nie było potrzeby dalszego 
pośpiechu. Przygotowanie nocnych napraw niesprawnych samolotów oraz 
wyrwanie owych pilotów z ramion ich żon lub zawracanie ich z wędkarskich 
eskapad było prawdziwą walką. Do tego wszystkiego dowódcy zadawali 
niewygodne pytania.
  Jiggs Parker, inny szkolny kolega Puga, obecnie dowódca Bazy Lotniczej 
Wielkich Jezior, wszczął walkę, by uzyskać nakazy przeniesienia na piśmie, 
dopóki Pug nie posłużył się bezczelnym kłamstwem o objętym tajemnicą, nowym 
dopiero testowanym wyposażeniu samolotów, które dopiero w przyszłości 
będzie ujawnione. Jiggs przyglądał mu się przez długą, milczącą minutę, po 
czym poddał się. Cóż, blaga była częścią systemu bezpieczeństwa, pomyślał 
Pug, a Jiggs o tym wiedział. Byron dopadł ojca i komendanta w przedniej 
komorze torpedowej "Tamboru", kiedy oglądali nowe wyrzutnie.
  - Cześć tato, co cię tu przyniosło?
  Szorstki ton pytania i spojrzenie na twarz syna podpowiedziały Pugowi, że 
stało się coś niedobrego.
  - Byłem tu niedaleko i pomyślałem sobie, że wpadnę. Red czy spotkałeś już 
Byrona?
  - Nie. Jeszcze nie. Wiem tylko, że zdał część praktyczną i jest w nowej 
klasie. - Kapitan Tully wyciągnął rękę. - Witam na pokładzie, Byron. 
Będziesz z nami tu przez parę niełatwych miesięcy.
  - Spróbuję przetrwać, sir.
  Po tej prawie pogardliwej odpowiedzi Red Tully z dezaprobatą przeniósł 
wzrok na ojca. Byron tłumiąc w sobie złość podążył bez słowa za nimi.
  - Powiedz, co za diabeł w ciebie wstąpił - wyrzucił z siebie Pug, gdy 
wyszli z kiosku na wietrzny, śliski, czarny pokład zostawiając na dole 
kapitana rozmawiającego z szyprem. - Lepiej byś zrobił panując nad sobą, 
gdy zwracasz się do przełożonych. Jesteś teraz w wojsku.
  - Wiem, że jestem w wojsku, czytaj.
  Na kopercie podsuniętej przez syna Pug dojrzał imię Natalii.
  - Czy to nie coś osobistego?
  Byron nadal trzymał list. Victor Henry ujął powiewające kartki w obie 
ręce i odczytał je zaraz, na pokładzie okrętu. Kiedy oddawał list synowi 
jego twarz była zaczerwieniona.
  - Dziewczyna z charakterem. Już wcześniej to mówiłem, widać było po niej 
od początku.
  - Jeżeli cokolwiek jej się tam przydarzy, będzie to twoja wina tato, 
nigdy ci tego nie zapomnę.
  Pug zmarszczył brwi.
  - To bezpodstawne oskarżenie. Ona pojechała do Włoch z powodu swego wuja.
  - Nie. To ty ją przestraszyłeś mówiąc, że nie przyjęliby mnie tutaj, 
gdybym był żonaty. To nieprawda. Wielu studentów ma żony. Gdyby nie twój 
przyjazd do Miami, byłbym teraz jednym z nich.
  - Dobrze, jeżeli wprowadziłem ją w błąd, to bardzo mi przykro. nie znałem 
dokładnie kryteriów tu panujących, ale wydawało mi się, że do tak 
ryzykownej służby wolą kawalerów i, o ile wiem, tak jest, ale było zbyt 
mało chętnych. Tak czy inaczej to jest twoje powołanie. Ja jej tylko o 
wszystkim powiedziałem. Wybór należał do niej. Postąpiła cholernie mądrze, 
być może nie powinienem się wtrącać, ale wiem, że decyzje, które teraz 
podejmiesz, będą miały wielki wpływ na dalsze twoje życie i chciałem ci 
tylko pomóc, po prostu pomóc.
  Jak na Victora Henry'ego była to bardzo rozwlekła przemowa, której, z 
powodu wrogiego nastawienia syna, zabrakło zwykłej pewności siebie. 
Opanowało go nieznośne poczucie winy: winy za wmieszanie się w tę sprawę, a 
może również za wyjazd dziewczyny. Jeżeli nawet wydawało mu się, że Natalia 
nie była najlepszą partnerką dla jego syna, to jej nagły wyjazd spowodował, 
że czuł prawie to samo co Byron. Czyżby ona miała okazać się najlepszą w 
świecie rzeczą, która mogła spotkać tego zabłąkanego młodzieńca? Czyżby to, 
że była Żydówką, mogło stawiać sprawy w innym świetle, niezależnie od 
najlepszych ojcowskich intencji?
  Odpowiedź Byrona była tak krótka i ostra, jak długa i pokorna była 
przemowa ojca.
  - O tak, pomogłeś mi. Ona odeszła. Nigdy ci tego nie zapomnę, tato.
  Red Tully wynurzył się z kiosku, rozejrzał wokół i zamachał ręką.
  - Hej, Pug? Gotowy do zejścia na ląd?
  Victor Henry rzekł szybko do syna:
  - Teraz jesteś tutaj, Briny. Trudno o lepszą szkołę w marynarce. Co było, 
minęło.
  - Zostawmy ten temat - rzekł Byron i ruszył w kierunku trapu.
  
  
  Tego ciepłego, pięknego, czerwcowego wieczoru, gdy nagłówki gazet 
grzmiały o brytyjskiej ewakuacji spod Dunkierki, a Churchill, przez radio 
obiecywał walkę do końca, na plażach, wzgórzach i ulicach, Victor Henry 
udawał się do Europy. Z powodu pogarszającej się sytuacji Rhoda nie jechała 
z nim, pozostała, by przygotować mieszkanie dla Madeline w Nowym Jorku. Pug 
sam zaproponował takie rozwiązanie, a żona dosyć chętnie się zgodziła. 
Madeline zaaferowana, zajęta i szczęśliwa młoda kobieta, nie miała 
zastrzeżeń.
  Zarówno Pug, jak i Natalia zadziwiająco łatwo dostali bilety lotnicze 
pozwalające dostać się na objęty wojną kontynent. Rzeczą naprawdę trudną 
było wydostanie się stamtąd.
  
  
  29
  
  Przez pięć dni Natalia próbowała dostać się na samolot z Lizbony do 
Rzymu. Bilet, który w końcu dostała, chwilę przed odlotem został 
zablokowany, kiedy duża grupa hałaśliwie roześmianych oficerów armii 
niemieckiej, zapewne po obiedzie i winie, przetoczyła się przez wrota, 
pozostawiając dwudziestu niedoszłych pasażerów, spoglądających jeden na 
drugiego. Po tym zdarzeniu miała dość linii lotniczych. Jazda pociągiem 
przez Francję była zbyt ryzykowna. Zdecydowała się więc na grecki 
frachtowiec płynący do Neapolu. Wątpliwej przyjemności podróż zabrała jej 
cały tydzień.
  Gorącą, wąską kabinę dzieliła z hordą czarnych karaluchów i pachnącą 
maścią wychudzoną Greczynką. Pomimo oczywistej ohydy tego miejsca, wolała 
tu pozostać, ponieważ na pokładzie i w przejściach była niepokojona przez 
załogę statku. Z trudnością przełykała też posiłki. Ciągłe kołysanie nie 
pozwalało jej spać w nocy. Jej małe, skrzeczące radio wyrzucało z siebie 
opowieści BBC, to o powietrznej ucieczce francuskiego rządu z Paryża, to o 
przystąpieniu Włoch do wojny, to znów słowa Roosevelta: "ręka dzierżąca 
sztylet zadała cios w plecy sąsiada".
  Natalia przybyła do Włoch wycieńczona i podenerwowana, przekonana, że 
najlepiej zrobi natychmiast zabierając wuja Aarona z Sieny. Nie bacząc na 
książki, ubrania i meble - pamiętając tylko o rękopisie.
  Potem jednak na lądzie, po godnym posiłku dopełnionym dobrym winem, po 
długiej nocy przespanej w wielkim, miękkim, hotelowym łóżku, zdumiała się 
swoją paniką. I w Neapolu, i w Rzymie nic nie wskazywało, że Włochy 
przystąpiły do wojny. W słonecznym świetle letnie kwiaty rozlewały się 
purpurą i czerwienią na pokrytych sztukaterią ścianach. Po zatłoczonych 
ulicach wędrowali ożywieni jak zwykle Włosi. W pociągach i kafejkach zawsze 
przeważali pełni humoru, opaleni młodzi żołnierze. Wyglądali na spokojnych 
i rozluźnionych jak zawsze. Po długiej podróży w dusznym, zatłoczonym 
pociągu dotarła do Sieny, a pierwszy widok miasta wynurzającego się zza 
pokrytych winoroślą krągłych wzgórz przypomniał jej widoki, oglądane do 
znudzenia na ulicach Miami. - Boże, któż mógł przewidzieć, że powrócę tu 
znowu? - powiedziała do siebie. Wzgórza wokół miasta zieleniły się 
przyćmioną już barwą pełnego lata. W Sienie wszystko było bez zmian, 
południowa senność objęła miasto. Czasem tylko pies przemknął w słońcu po 
pustej, rudej ulicy. Półtorej godziny zajęło jej znalezienie taksówki.
  
  
  Aaron ubrany w żółty letni garnitur z Palm Beach, ukryty pod rozłożystym 
białym kapeluszem siedział na swym starym miejscu w cieniu wielkiego wiązu 
zatopiony w lekturze. Poza nim biało-czarna katedra królowała swymi wieżami 
nad czerwonymi dachami miasta.
  - Natalia! A jednak przyjechałaś! Wspaniale. - Podszedł sztywno w jej 
kierunku, wsparty na lasce z jedną nogą umocowaną w metalowej szynie. - 
Dzwoniłem i dzwoniłem po taksówkę, ale kiedy przyszła pora na moją drzemkę, 
żadna nie przyjechała. Uciąłem sobie naprawdę wspaniałą drzemkę. Wejdź do 
środka moje dziecko, na pewno chcesz się odświeżyć. Giuseppe zajmie się 
twoim bagażem.
  Dom nic się nie zmienił, chociaż ciężkie meble w foyer były teraz 
przykryte zielonymi, kretonowymi pokrowcami. W jego pracowni sterty 
manuskryptów i notatek, rozkład podręcznej biblioteki, wszystko to 
zachowało swój zwykły porządek. Do tekturowej podkładki leżącej na biurku, 
przypięte były żółte kartki wypełnione całodziennym pisaniem, czekające na 
poranną korektę.
  - Ależ Aaron, ty nawet nie zacząłeś się pakować!
  - Porozmawiamy o tym przy herbacie - odpowiedział z zakłopotanym 
uśmiechem. - Przypuszczam, że najpierw chciałabyś wziąć prysznic?
  - Ale cóż za sytuacja, wujku Aaronie. Nie było żadnych wiadomości z 
Rzymu? Czyżby nie doszła depesza z Waszyngtonu?
  - Była depesza z Waszyngtonu. To bardzo miło ze strony Lesliego. - 
Zagłębił się w fotelu. - Nie mogę jeszcze ustać na tej nodze dłużej niż 
kilka minut. Kiedy już prawie się zagoiła, wywróciłem się znowu w 
idiotyczny sposób. Skończona ze mnie oferma! Ale w każdym razie dobrnąłem 
do dziewięćset sześćdziesiątej siódmej strony i myślę, że to nieźle. A 
teraz weź prysznic Natalio, jesteś po prostu wzburzona, a do tego oblepiona 
kurzem.
  
  
  Młody konsul we Florencji przyjął ją uprzejmie, wstając zza ciężkiego, 
rzeźbionego, czarnego biurka, by doprowadzić ją do krzesła. W pokoju unosił 
się rumowy zapach tytoniu, którym była napełniona chropowata, wygięta fajka 
wykonana z korzenia wrzośca. Symbol Sherlocka Holmesa wyglądał dziwnie w 
jego małej ręce. Miał białoróżową twarz, łagodne, jasnoniebieskie oczy i 
dziecinne, wąskie usta, z opuszczoną dolną wargą, na których wypisana była 
stała skarga. Jego jasne włosy były mocne, krótkie i proste. Był gustownie 
i elegancko ubrany w szary jedwabny garnitur, białą koszulę i błękitny 
krawat. Na jego wizytówce stojącej na biurku widniał napis: August Van 
Winaker II.
  Odezwał się drżącym, zachrypniętym głosem, który krzepł w miarę jak 
mówił:
  - Wspaniale, bratanica sławnego pisarza, hę? Cóż za przyjemność. Przykro 
mi, że nie mogłem pani przyjąć dzisiejszego ranka, ale byłem zagłębiony po 
uszy w robocie.
  - Wszystko w porządku - odpowiedziała Natalia.
  Zamachał swą ręką.
  - Widzi pani, ludzie w pośpiechu uciekają do domów i wszystko zrzucają na 
konsulat. Ciągle jeszcze strasznie dużo się handluje, a ja zostałem 
wetknięty w papierkową robotę. Staję się pewnego rodzaju pośrednikiem i 
agentem handlowym dla wszystkich amerykańskich firm, oczywiście bezpłatnym. 
Dziś mam za sobą najbardziej nieprawdopodobny kocioł - sprawy wszelkiego 
rodzaju - mieszanka owadobójcza! Czy zniosłaby pani to wszystko? I 
oczywiście we Florencji ciągle pełno Amerykanów. Im bardziej są zwariowani, 
tym dłużej tutaj siedzą. - Zachichotał i pogładził włosy z tyłu głowy. - Co 
za utrapienie miałem z tymi dwiema współlokatorkami, dziewczynami z 
Kalifornii! Nie mogę przypomnieć sobie nazwisk, ale jedna z nich pochodziła 
z bardzo bogatej rodziny zajmującej się handlem oliwą. Zaręczyła się z 
takim małym chudym florentyńskim szejkiem, który kazał nazywać siebie 
aktorem będąc w rzeczywistości przerośniętym chłopcem na posyłki. No i ten 
wazeliniarz odszedł zostawiając w ciąży jej koleżankę z pokoju. Całymi 
nocami kłócili się wszyscy we troje, aż policja musiała interweniować. O 
Boże! Siedząc tu nigdy się nie wzbogacisz, ale też nigdy nie będziesz się 
nudził. - Z wysokiej butelki nalał wody do ciężkiego kryształowego pucharu 
i wypił. - Przepraszam, może napiłaby się pani wody Evian?
  - Nie, dziękuję.
  - Ja muszę pić tego strasznie dużo, jakieś głupie problemy z nerkami. 
Pogarsza mi się zawsze na wiosnę, uważam, że pogoda we Włoszech pozostawia 
wiele do życzenia, nie myśli pani? No tak! - Jego ironiczny, badawczy wzrok 
zdawał się dopowiadać: "Co mogę dla pani zrobić?"
  Natalia opowiedziała mu o nowej komplikacji dotyczącej wuja. W dniu kiedy 
Włochy przystąpiły do wojny, odwiedził Jastrowa przedstawiciel miejscowej 
tajnej służby i ostrzegł go, że w związku z brakiem przynależności 
państwowej i polskim pochodzeniem nie wolno mu opuszczać Sieny do czasu 
dalszych instrukcji. Starając się go nie urazić wspomniała, że OVRA znała 
te fakty z przechwyconego listu Van Winakera.
  - Och, mój Boże, to jest okropne - wykrztusił konsul ciężko łapiąc 
powietrze. - Czy to możliwe? Ma pani zupełną rację, gdzie podziała się moja 
głowa, gdy pisałem ten list? Szczerze mówiąc, Natalio, jeśli mogę panią tak 
nazywać, załamałem się, gdy usłyszałem dziś pani nazwisko. Zdawało mi się, 
że już dawno zabrała pani swego kłopotliwego wuja do domu. Wie pani, on 
jest nieznośny. Ładna historia. Myślałem, że wiza wszystko rozwiązała i że 
sprawa Jastrowa jest dla mnie zakończona.
  - Co mamy teraz robić? - spytała Natalia.
  - Byłbym szczęśliwy mogąc odpowiedzieć od razu na to pytanie - odrzekł 
Van Winaker, zaczesując palcami włosy na karku.
  - Czy mogę coś zaproponować? - miękko i słodko spytała Natalia. - Niech 
pan po prostu odnowi jego paszport. To rozwiąże problem przynależności 
państwowej. Wtedy nie będą mogli go zatrzymać.
  Van Winaker znowu popił wody mineralnej.
  - Och, Natalio, to tak łatwo powiedzieć. Ludzie nie dostrzegają tych 
krzykliwych instrukcji ostrzegających nas przed paszportowymi nadużyciami. 
Ludzie nie widzą okólników, które przychodzą z departamentu, odwołując 
konsuli i przekreślając kariery z powodu lekkomyślności w tych sprawach. 
Kongres ustala prawa o imigracji, nie służba konsularna, Natalio. My 
przyrzekaliśmy ich przestrzegać.
  - Panie Winaker, Sekretarz Stanu pragnie oczyszczenia Aarona, wie pan o 
tym.
  - Postawmy jedną sprawę otwarcie. - Van Winaker uniósł sztywno palec, a 
jego okrągłe, błękitne oczy stały się zimne. Dmuchnął w fajkę i machnął nią 
w jej kierunku. - Nie mam żadnych instrukcji od Sekretarza Stanu. Jestem 
bardzo zadowolony, że zamiast na piśmie załatwiamy tę sprawę spotykając się 
twarzą w twarz, Natalio. - Wzrok jego chytrze zamigotał. - Biuro Sekretarza 
Stanu prosiło nas o szybkie załatwienie wyjazdu twojego wuja. Miałem 
wiadomości z Rzymu, chciałbym jednak, by zostały one między nami. 
Powiedziane to było między wierszami przy okazji dania wizy, zrobiłem co 
mogłem załatwiając jego sprawę przed setkami innych czekających w kolejce. 
- Van Winaker puknął fajką w miedzianą tackę i nie przerywając sobie 
słodko-plotkarskim tonem dodał: - Myślę, że czas rozwiąże problemy twojego 
wuja. Francuzi już proszą o zawieszenie broni, Brytyjczycy nie powalczą 
długo, byliby szaleni próbując. Jeżeli to zrobią, Luftwaffe w krótkim 
czasie zrobi z nich galaretę. Niestety, obawiam się, że ta runda należy do 
Niemców. Bez wątpienia będą mieli coś do powiedzenia przez dwadzieścia lat, 
gdy ja będę już na zielonej trawce.
  - Ale nie możemy czekać na koniec wojny - z wymówką w głosie powiedziała 
Natalia.
  - Och, myślę, że możecie. Spodziewam się zawarcia pokoju na początku 
lipca, może nawet wcześniej. Ten gorący czas sam uformuje wyjście. Wszystko 
ulegnie przedawnieniu. Twój wuj może spokojnie siedzieć w domu. To daje mu 
jak gdyby wolny czas na dalsze pisanie. A z tego, co słyszałem bardzo mu na 
tym zależy.
  - Chcę zabrać wuja Aarona do domu, zostawiając książki i wszystko. Proszę 
niech mi pan wyda jego paszport.
  - Moja droga, sprzeczności w jego życiorysie są teraz oczywiste. To jest 
nieprawdopodobne jak te rzeczy prześlizgują się, byłem świadkiem setek 
podobnych sytuacji, ludzie bywają wielce nieostrożni. Teraz, kiedy wszystko 
jest odkryte i zanotowane, on ma tyle szans na uzyskanie obywatelstwa 
amerykańskiego co, mówiąc obrazowo, Hitler. Bardzo mi przykro, ale moim 
obowiązkiem jest powiedzieć ci, jak sytuacja ta wygląda wobec prawa.
  Człowiek ten powoli doprowadzał Natalię do szału. Nazwisko Führera 
wzbudziło w niej wstręt.
  - Uderzająca jest sprzeczność między tym co pan powinien robić i tym co 
pan robi, a właściwie czego pan nie robi. Obowiązkiem pana jest pomóc nam.
  Konsul otworzył szeroko oczy, zamrugał, wypił więcej wody Evian i zaczął 
powoli mówić napychając fajkę.
  - Przyszedł mi do głowy pewien pomysł, całkowicie nieoficjalny, ale 
skuteczny.
  - Proszę powiedzieć jaki - utkwiła w nim nieruchomo wzrok.
  - Myślę tak, on ma wizę, ty masz paszport. Pociągiem, autobusem lub 
wynajętym samochodem zwiejecie do Neapolu. Włosi bardzo łatwo zaniedbują 
swoje obowiązki. Tam załadujecie się. na pierwszy napotkany statek i nie 
będzie was. Nie będziecie zatrzymywani. Nikt nie rozpozna twojego wuja.
  - A jak będą prosili o pozwolenie wyjazdu?
  - To zwykła formalność moja droga, powiesz im, że zapomniałaś, celnicy 
zaczną grzebać w twojej torebce, wydobędą kilka tysięcy lirów i... - 
zamrugał porozumiewawczo.
  Natalia czuła, że tylko wielkie opanowanie daje jej jakąś szansę. Teraz 
ten człowiek oficjalnie radził jej dać łapówkę, ryzykując aresztowaniem i 
więzieniem w faszystowskim kraju. Jej głos stał się ostry:
  - Myślę, że pojadę do Rzymu, porozmawiam z konsulem generalnym, powiem, 
że pan stara się pokrzyżować plany Sekretarza Stanu.
  Konsul wyciągnął w górę obie ręce, pogładził nimi włosy i położył je 
znowu na biurku. Powoli pouczającym tonem powiedział:
  - To jest oczywiście twój przywilej, ja przygotuję się na poniesienie 
konsekwencji związanych z moim zachowaniem. Mimo wszystko nie będę łamał 
prawa. Jeżeli to wszystko... jestem wyjątkowo zajęty. Wiele ludzi czeka na 
mnie za drzwiami, więc...
  Natalia zrozumiała nagle jak jej wuj fatalnie wpadł, trafiając na tego 
człowieka. Zmieniając taktykę powiedziała z miłym i łagodnym uśmiechem:
  - Przepraszam, podróżowałam przez dwa okropne tygodnie; kalectwo mojego 
wuja sprawia, że martwię się o niego.
  Konsul wyczuł od razu nowy manewr Natalii.
  - Całkowicie rozumiem. Powiedz wujowi, że przeczeszę jego kartotekę 
powtórnie, może będę mógł coś zrobić w jego sprawie. Wierz mi. Chcę, by 
znalazł się tam, gdzie tego pragnie.
  - Spróbuje pan znaleźć możliwość wydania mu paszportu?
  - Lub możliwość wysiedlenia go z Włoch, to jest to na czym wam zależy, 
tak?
  - Tak.
  - Zwrócę na tę sprawę szczególną uwagę, obiecuję. Proszę, wróć tu za 
tydzień.
  
  
  30
  
  Orzeł i Lew Morski (z książki: "Utrata światowego imperium")
  
  Fałszywa legenda
  Anglicy zawsze słynęli z propagandy wojennej, zaś największym ich 
triumfem jest ich obraz bitwy o Anglię, który zna świat. Dla ludzi 
niezorientowanych propaganda stała się historią. Poważne wojskowe dyskusje 
muszą jednakże zacząć się od faktów nie od mitów.
  Po upadku Francji Niemcy były bez porównania silniejsze na lądzie niż 
Anglia, równie silne w powietrzu i znacznie słabsze na morzu - nasza flota 
nawodna była słaba i nieliczna i tylko u-booty reprezentowały jako taką 
siłę. Problemem w roku 1940 było tylko to, jak przeprawić wojsko na drugą 
stronę Kanału. Rozdzielająca nas woda była jedyną przewagą Anglii.
  Uważam, jak napisałem w podsumowaniu omówienia Fall Gelb, że gdybyśmy 
zaimprowizowali przeprawę w lipcu, gdy wojska lądowe przeciwnika były 
praktycznie bez ciężkiego sprzętu, a flota silnie przetrzebiona i 
rozciągnięta na znacznym obszarze, to po zaciętej lecz krótkiej walce 
podbilibyśmy Anglię. Niestety, Hitler nie wykorzystał tej szansy co dało 
przeciwnikowi możliwość złapania oddechu, pozwoliło wybudować umocnienia 
antyinwazyjne i zgromadzić flotę tak, by uniemożliwić przejście Kanału. W 
tej sytuacji pozostał nam jedynie atak z powietrza mający na celu albo 
wymuszanie kapitulacji, albo utorowanie drogi inwazji.
  Na początku należy porównać siły - dziewięćdziesiąt dziewięć osób na sto 
łącznie z Niemcami nadal wierzy, iż potężna i silniejsza niepomiernie 
Luftwaffe została pokonana przez dzielną garść termopilańczyków w mundurach 
RAF-u, albo inaczej mówiąc: Nigdy w dziejach ludzkich konfliktów tak wielu 
nie zawdzięcza tak wiele tak nielicznym. Prawda natomiast jest taka, że 
obie strony w chwili rozpoczęcia konfliktu miały po około tysiąc maszyn 
myśliwskich. Naszych bombowców było więcej, natomiast angielskie, 
szczególnie te nowsze, były cięższe, silniej uzbrojone i o większym 
zasięgu.
  Hitler i Göring naturalnie głosili niestworzone bzdury o potędze 
Luftwaffe, by nakłonić przeciwnika do zawarcia pokoju, a Churchill idealnie 
to wykorzystał tworząc legendę samotnej i znacznie słabszej Anglii, by 
wciągnąć do wojny Roosevelta. W rezultacie bitwa ta przeszła do historii 
jako spotkanie Dawida z Goliatem.
  
  
  Przewagi Anglii
  Potoczne wyobrażenie jest nieścisłe nie tylko co do układu sił, ale także 
nie uwzględnia niekorzystnego dla Luftwaffe sposobu, w jaki sama walka była 
prowadzona.
  Większość walki miała miejsce nad lotniskami angielskimi; każdy 
zestrzelony pilot niemiecki nad lądem brytyjskim był stracony: albo martwy, 
albo w niewoli, podczas gdy zestrzelony Anglik, jeśli nie odniósł obrażeń, 
wsiadał w nowy samolot i dalej brał udział w walce. Piloci niemieccy mogli 
stracić na samą walkę niewielką część czasu jaki spędzali w powietrzu, gdyż 
nasze myśliwce mogły zabrać paliwa na dziewięćdziesiąt minut lotu, z czego 
większość zajmowało dotarcie do celu i powrót do bazy. Pilot angielski mógł 
całe paliwo poświęcić na walkę powietrzną.
  Z uwagi na mały zasięg naszych myśliwców byliśmy w stanie dotrzeć jedynie 
nad południowo-wschodnie części Anglii i Luftwaffe przypominała sokoła na 
smyczy, która sięga najdalej nad Londyn. Reszta ich obszaru była 
praktycznie bezpieczna przed naszymi samolotami, gdyż bombowce bez osłony 
myśliwskiej były skazane na prawie pewną śmierć. RAF mógł wycofać poza nasz 
zasięg pilotów na wypoczynek czy też uszkodzone samoloty do naprawy nie 
mówiąc już o tym, że trzymał tam rezerwy i fabryki budujące nowy sprzęt.
  Ponadto nasze myśliwce uwiązane były rozkazami do ścisłej ochrony 
bombowców niczym niszczyciele chroniące pancernik, co z pewnością 
zmniejszało straty bombowców i podnosiło morale ich załóg, ale znacznie 
utrudniało życie myśliwcom. W walce powietrznej bowiem zasada: kto pierwszy 
ten lepszy, jest najważniejsza, a największą przewagą jest swoboda manewru.
  Dywizjony myśliwskie winny patrolować niebo i atakować, gdy tylko 
spostrzegą przeciwnika - tego nigdy nie rozumiał Göring, choć sam był 
pilotem myśliwca w poprzedniej wojnie i choć jego największe sławy ciągle 
go o tym przekonywały. W miarę wzrostu strat wśród maszyn bombowych kazał 
myśliwcom coraz ciaśniej je otaczać, nieomalże skrzydło w skrzydło. 
Obniżało to znacznie morale pilotów i tak nadszarpnięte przeciągającą się 
walką i śmiercią wielu kolegów.
  I w końcu Anglicy mieli nad nami szczęśliwie dla siebie istotną przewagę 
techniczną - byli pierwsi, jeżeli chodzi o posiadanie radaru nadającego się 
do użytku w warunkach bojowych, co niepomiernie zwiększało skuteczność ich 
myśliwców. Mogli śledzić nasze zbliżanie się i wysyłać myśliwce na 
bezpośredni kurs przechwytujący. Nie tracili czasu i paliwa na poszukiwania 
i nie musieli rozdrabniać w tym celu swych sił. Gdyby nie to, moglibyśmy 
wygrać tę bitwę, gdyż Luftwaffe zrobiła wszystko co do niej należało, poza 
zestrzeleniem wszystkich maszyn RAF-u. Sam Churchill - a trudno go 
podejrzewać o wyolbrzymianie naszych osiągnięć - przyznał, iż we wrześniu 
szala zaczęła przechylać się na naszą stronę.
  Nasza taktyka jednakże w tym momencie zmieniła się na strategiczne 
bombardowanie Londynu, co było fatalną pomyłką Göringa. Tak twierdził 
Churchill, zaś prawda jest taka, że wraz ze zbliżającą się złą pogodą, 
prowokacyjnymi bombardowaniami naszych miast i bezspornym faktem, że 
inwazja albo nastąpi przed pierwszym październikiem, albo wcale była to 
konieczność nie do uniknięcia. Omówiłem tę sprawę dokładnie w szczegółowych 
analizach tej kampanii.
  
  
  Powody "Ataku Orła"
  Adlerangriff Luftwaffe na Anglię w lecie 1940 roku był w rzeczy samej 
gestem pokojowym. Był to dość ograniczony wysiłek, mający przekonać 
Anglików, że dalszy opór niczemu nie służy który musiał być podjęty przed 
atakiem na Rosję, by ochronić nasze tyły. Fakt iż zawiódł, był tragedią dla 
Niemiec, gdyż oznaczał prowadzenie wojny na dwa fronty, zaś historycy są 
dziwnie powolni w zrozumieniu faktu, iż był jeszcze tragiczniejszy dla 
Anglii.
  Niemcy wkroczyły w wojnę mając niewiele do stracenia natomiast Anglia w 
1939 roku była największym mocarstwem świata. W rezultacie zaś wojny będąc 
jej zwycięzcą straciła swe imperium i skurczyła się do rozmiarów jednej 
ledwie wyspy. Gdyby w 1940 roku zawarła z nami pokój jej imperium prawie w 
całości należałoby nadal do niej. Dlatego trudno jest zrozumieć, dlaczego 
nadal uważa się bitwę o Anglię za jej największy sukces. Piloci angielscy, 
podobnie jak ich kuzyni z Niemiec, walczyli dzielnie i z poświęceniem, ale 
Anglia odrzuciła wówczas swą ostatnią szansę na panowanie nad imperium. 
Krótko potem zresztą związała się z bolszewizmem, co było jeszcze większym 
błędem, gdyż dopomogło mu skruszyć ostatni bastion Europy przed zalewem 
Azji jakim były Niemcy. Samą zaś Anglię sprowadziło do roli słabego 
sojusznika Stanów Zjednoczonych.
  Wszystko to było dziełem awanturniczego wizjonera, jakim był Churchill, 
dla którego była to jedyna możliwość dojścia i utrzymania się przy władzy. 
Narzucił on sobie rolę świętego Jerzego zbawiającego świat przed niemieckim 
smokiem. Sam w to wierzył, a dzięki darowi wymowy przekonał też o tym 
świat. Anglicy wierzyli wystarczająco długo by stracić imperium, a gdy się 
obudzili mogli jedynie wykopać go ze stołka, co zresztą niezwłocznie 
uczynili.
  
  
  Hitler i Anglia
  Mogę osobiście zaświadczyć, że Hitler autentycznie nie chciał wojny z 
Anglią. Zresztą nie ma takiej potrzeby, gdyż jest to wyraźnie napisane w 
Mein Kampf. Widziałem jego twarz na konferencji, w dniu, w którym Anglia 
dała strategicznie bezsensowne gwarancje Polsce, i przypadkiem w korytarzu 
Kancelarii 3 września, gdy wbrew zapewnieniom Ribbentropa wypowiedziała nam 
wojnę. Była to twarz załamanego człowieka. Niemożliwe jest do zrozumienia, 
co stało się w 1940 roku bez wzięcia tego pod uwagę, gdyż od początku do 
końca wojny taktyka, strategia i polityka zagraniczna Niemiec były niczym 
innym jak wolą tego człowieka.
  Gdy wchodził na scenę nigdy nie ukrywał, nie będąc dyplomatą, swych celów 
ani swego programu. W porównaniu z nim Aleksander Wielki czy Napoleon byli 
improwizatorami wykorzystującymi sprzyjające okazje. W Mein Kampf Hitler 
opisał językiem ulicznego agitatora, jakim wówczas był, w jaki sposób 
zamierza przejąć władzę i przez dwanaście lat konsekwentnie to realizował. 
Napisał tam, że celem Niemiec jest zdobycie terenów kosztem Rosji i to było 
jedynym celem drugiej wojny. Napisał też, iż zanim zacznie go realizować 
musi wyeliminować z gry odwiecznego wroga Niemiec, jakim jest Francja.
  Napisał też wyraźnie, że celem Niemiec winien być sojusz z Anglią, której 
walory, historię i doskonałą administrację zawsze podziwiał. Przymierze 
oparte na panowaniu Anglii na morzach i w koloniach, a Niemiec w Europie.
  Nigdy też nie odstąpił od tej koncepcji, a kiedy Churchill odrzucił 
wielokrotne oferty pokoju, swą furię wyładował na Żydach będąc przekonanym, 
iż wpływ angielskiego żydostwa dyktuje politykę tego kraju. Prawie w 
godzinie śmierci miał jeszcze nadzieję, iż Anglia oprzytomnieje i zawrze 
jedyny sensowny dla świata układ poza oddaniem połowy kuli ziemskiej pod 
panowanie bolszewizmu, a drugiej pod panowanie opętanej dolarem Ameryki. 
Czyli stan w jakim żyjemy obecnie.
  Tu właśnie leży powód klęski Adlerangriff, faktu iż znaleźliśmy się nad 
Kanałem bez planu ataku, nierealności samej inwazji, która nigdy nie wyszła 
poza stadium planowania. Według ostatnich analiz nie doszło do niej, gdyż 
Hitler nie miał serca podbijać Anglii i w jakiś sposób nasze siły zbrojne 
to wyczuły.
  
  
  Bitwa powietrzna
  Bitwa ta miała parę faz: w pierwszej nasze lotnictwo próbowało skłonić 
Anglików do walki nad Kanałem. RAF nie bronił zatapianych statków, 
rozpoczęto więc bombardowanie jego lotnisk, co zmusiło go do wyjścia w 
powietrze. Po zdrowym laniu, jakie tu dostali, Göring, zmuszony przez 
Hitlera i bombardowanie naszych miast, wysyłał bombowce nad Londyn i inne 
większe miasta mając nadzieję, że spowoduje usunięcie Churchilla ze 
stanowiska przez rozwścieczoną ludność. Mowa Hitlera z dziewiętnastego 
lipca choć szorstka w słowach dawała Anglii naprawdę wspaniałomyślne 
warunki. Wszystko jednak na próżno, a październikowa mgła i deszcze 
przykryły pole bitwy kończąc tzw. Bitwę o Anglię remisem.
  Większość pisarzy wojennych obarcza Göringa winą za naszą "klęskę" nad 
Anglią wpadając w pułapkę brytyjskiej propagandy głoszącej, iż Luftwaffe 
została pokonana. Prawdą jest to, że z jego tylko winy nasze lotnictwo nie 
mogło uzyskać wyniku lepszego niż remis - tu podobnie jak w przypadku Fall 
Gelb winne było amatorstwo w dowodzeniu.
  Hermann Göring był skomplikowaną mieszanką dobrych i złych możliwości: 
był sprytny i szybki, a zanim nie popadł w odrętwienie wywołane luksusem 
miał siłę, by przeforsować najtrudniejszą nawet decyzję. Natomiast jego 
ignorancja, upór i chciwość spowodowały poważne błędy w wykorzystaniu 
konstrukcji i produkcji samolotów. Przed wrześniem Luftwaffe ponosiła 
większe straty przez braki w zaopatrzeniu i złe dowodzenie niż w walce 
(włączając w to RAF w 1940 roku). Sprzeciw Göringa spowodował, że 
zaniechano produkcji doskonałych konstrukcji ciężkich bombowców, gdyż 
uważał, że lotnictwo jest narzędziem wsparcia na bliską odległość wojsk 
lądowych. W 1940 roku rzucił lekkie i krótkodystansowe maszyny w operację 
strategiczną, która przekraczała znacznie ich możliwości, a która mimo to 
prawie się powiodła. Jako wsparcie wojsk nasze lotnictwo pokazało co 
potrafi w Polsce, we Francji i podczas ataku na Rosję. Osłabło w miarę jak 
front odsuwał się coraz dalej od baz lotniczych, ale jego osiągnięć jako 
wsparcie jak dotąd nikt jeszcze nie pobił.
  W popularnej historii (która jest niczym więcej jak kłamliwą retoryką 
Churchilla zamrożoną w tzw. "fakty") Hitler jest żądnym krwi szaleńcem, 
który wpierw napadł na Polskę, potem rozszarpał Francję i sięgnął po 
Anglię, gdzie dostał po łapach i cofnął się warcząc wściekle, po czym 
zawrócił jak niepyszny na wschód rzucając się nieprzytomnie na Rosję, co 
dopełniło jego klęski.
  Prawda jest taka, że Hitler przez cały czas zimno i spokojnie realizował 
krok po kroku to, co napisał w Mein Kampf, choć przez swe amatorstwo 
popełniał liczne pomyłki. Przez cały czas także dążył do pokoju z Anglią - 
żaden zwycięski wódz nie próbował bardziej zawrzeć pokoju niż on. To że mu 
się nie udało, było ogromnym rozczarowaniem, gdyż między innymi oznaczało 
otwarcie naszych tyłów na atak w czasie, gdy główne zmagania toczyły się na 
wschodzie. Oznaczało to także zwiększenie produkcji u-bootów kosztem 
naszych niewielkich zapasów strategicznych, a nade wszystko oznaczało 
zwiększenie prawdopodobieństwa interwencji Ameryki kierowanej przez 
Roosevelta.
  
  
  Ostateczna tragedia
  Najtragiczniejsze było to, że wynikiem brytyjskiego uporu było załamanie 
się ducha w Hitlerze, co odbiło się na losie Żydów, których nigdy 
specjalnie nie lubił, ale których jak dotąd także specjalnie nie 
prześladował. Godny pożałowania stan, w jakim się potem znaleźli, był 
bezpośrednim wynikiem jego frustracji. Niemcy sprzymierzone z Anglią lub 
mające do czynienia z neutralną Anglią nigdy by czegoś takiego nie zrobiły, 
natomiast nasz naród był sam, odcięty od cywilizacji i w śmiertelnej walce 
z prymitywnym bolszewickim gigantem. Zasady humanitaryzmu poszły w tej 
sytuacji w kąt, a neurotyczne elementy w partii miały pełną swobodę, by dać 
upust swym zboczonym skłonnościom zwłaszcza w Polsce i w Rosji. Hitler, 
rozwścieczony opozycją Churchilla, nie był w nastroju, by ich powstrzymać, 
co mógł zrobić jednym słowem, któremu nikt nie śmiałby się sprzeciwić.
  I to właśnie jest najważniejszy rezultat Bitwy o Anglię.
  
  
  Komentarz tłumacza: Ocena Roona Bitwy o Anglię jest nie do zaakceptowania 
- teutońskim zwyczajem jest nieprzyznawanie się do porażek lecz szukanie 
"obiektywnych" wytłumaczeń. Czytałem większość niemieckich opracowań 
militarnych na temat ostatniej wojny i zaledwie kilku autorów było w stanie 
przełknąć gorzką pigułkę klęski bez bzdurnych tłumaczeń, natomiast jego 
teza, że powodem eksterminacji Żydów był upór trwania w walce Winstona 
Churchilla jest bezsprzecznie najbardziej bezsensowna ze wszystkich z 
jakimi się zetknąłem w tej literaturze samousprawiedliwienia.
  Jego dane, dotyczące liczby samolotów biorących udział w walce, 
absolutnie nie zasługują na wiarę. Faktem jest, iż niewiele ze statystyk 
wojennych jest trudniejszych do dokładnego stwierdzenia, gdyż w zależności 
od dnia i strat oryginalne dane stale ulegają zmianie. Obaj dowódcy zresztą 
w trakcie bitwy dysponowali jedynie przybliżonymi danymi tak o swoich 
siłach, jak tym bardziej o przeciwniku. Natomiast żadne z opracowań ani z 
tego okresu ani z czasów powojennych, z którymi się zetknąłem nie próbuje 
nazwać tego spotkania równym, co spokojnie czyni Roon.
  Jego opinia, iż atak był "pokojowym gestem" jest równie nie do przyjęcia, 
jak twierdzenie o remisowym wyniku. Gdyby kiedykolwiek doszło do kolejnej 
wojny globalnej mam nadzieję, że wojska Stanów Zjednoczonych nie uzyskają 
nigdy takiego "remisu".
  Natomiast rację ma "popularna historia": Niemcy starali się zapanować w 
powietrzu za dnia, co im uniemożliwili myśliwcy angielscy, zaczęli więc 
bombardować ludność cywilną wpierw w dzień potem w nocy, ale także musieli 
się wycofać z uwagi na straty. Słabsi liczebnie Anglicy zmusili ich do 
odwrotu i uratowali świat przed hitleryzmem. Do inwazji nigdy nie doszło, 
ponieważ admirałom i generałom udało się przekonać Hitlera, że Anglicy 
potopiliby zbyt wielu żołnierzy przy próbie przekroczenia Kanału, a ci 
którzy dotarliby do Anglii byliby praktycznie niezdolni do walki. Marynarka 
jest jak widać pożyteczną rzeczą, gdy jest w pobliżu, co mam nadzieję będą 
pamiętać moi rodacy.
  Praktycznie nie ma dokładnej daty zwycięstwa Anglii w tej bitwie - 
wygrała naprawdę, gdy odwołano operację Lew Morski, ale było to przez 
Niemców utrzymywane w tajemnicy. Luftwaffe nadal bombardowała w nocy, a 
u-booty zwiększały zatopiony przez siebie tonaż z każdym miesiącem, co 
rysowało przyszłość wyspy w coraz czarniejszych barwach, dopóki Hitler nie 
zaatakował Rosji. Luftwaffe nigdy też nie podniosła się po klęsce i po 
stratach wśród doświadczonych pilotów, co było jednym z powodów, dzięki 
którym Niemcy nie zdobyli Moskwy w 1941 roku. Blitzkrieg stracił blitz, 
gdyż zbyt wiele maszyn i pilotów pozostało na polach Surrey i Kentu oraz na 
ulicach Londynu.
  (V.H.)
  
  
  31
  
  Srebrzyste brzuchate balony zaporowe, które wyrosły przed samolotem, 
zanim jeszcze ukazał się ląd, połyskiwały nad Wyspami Brytyjskimi niczym 
karnawałowa dekoracja. W ten bezchmurny, sierpniowy dzień ziemia zdawała 
się być pogrążona w spokoju. Poprzez falujące, żółto-zielone pola, pocięte 
w szachownicę liniami żywopłotów, pełzły wąskimi drogami samochody i 
ciężarówki. Małe punkciki owiec pasły się na łąkach, a koszący kukurydzę 
farmerzy wyglądali jak mechaniczne laleczki.
  Samolot mijał miasta ściśnięte wokół szarych, strzelistych katedr, lasy, 
wrzosowiska, potoki i znów zielone okolone żywopłotem pola. Anglia była 
urocza niczym na pejzażach, w wierszach i książkach z obrazkami. Dla Puga 
był to koniec nudnej, trwającej cały tydzień podróży przez Zurich, Madryt, 
Lizbonę i Dublin. Wszystko zaczęło się od szarej, zalakowanej koperty 
ręcznie zaadresowanej czerwonym atramentem. "Ściśle tajne - kapitan Victor 
Henry do rąk własnych", która przybyła do Berlina z Waszyngtonu. W środku 
znajdował się zapieczętowany list następującej treści:
  Pug, mój drogi:
  Wiceszef lotnictwa morskiego powiada, że od długiego czasu interesujesz 
się "radarem". Brytyjczycy tajnymi kanałami powiadomili nas o wielkich 
sukcesach, jakie odnieśli w walkach powietrznych, przy użyciu czegoś co 
nazywają "RDF". Czy nie pojechałbyś tam zgodnie z naszą umową? Otrzymasz 
stosowne rozkazy, a nasi przyjaciele będą oczekiwać na ciebie. W Londynie 
powinno być teraz ciekawie, choć może nieco gorąco. Daj mi znać, jeżeli 
uznasz, że jest za gorąco na wysłanie tam pięćdziesięciu niszczycieli. 
  FDR
  Czytając te rozwlekłe instrukcje, Pug popadł w rozterkę. Każdy pretekst 
do wyjazdu z Berlina był mile widziany. Napuszone i krzykliwe nagłówki 
brukowej prasy stawały się coraz bardziej nieznośne podobnie jak 
zadowoleni, triumfujący Niemcy z rządzącej administracji, dowcipkujący na 
temat wygody powojennego życia, które zacząć się miało lada dzień; i 
podobnie jak przechadzające się bulwarami kobiety obnoszące bezwstydnie 
francuskie jedwabie i pachnące perfumami. Pug czuł się winny nawet jedząc w 
restauracjach, gdyż wzbogaciły one swe jadłospisy o produkty zrabowane w 
podbitych krajach: polską szynkę, duńskie masło, francuskie wina oraz 
cielęcinę. Kiedy siadywał samotnie w Grünewaldzie, niegdyś rezydencji Żyda, 
jego nerwy drażnił radosny głos spikerów radiowych obwieszczających kolejne 
zdumiewające sukcesy Luftwaffe, niszczącej brytyjskie samoloty prawie bez 
strat własnych. Rozkaz, który pozwalał mu porzucić to wszystko wyglądał na 
dobrodziejstwo. Lecz list napełnił go również obawą, albowiem już cztery 
lata mijały od czasu, gdy po raz ostatni stąpał po pokładzie okrętu i ten 
przedłużający się pobyt na lądzie męczył go coraz bardziej.
  Tego popołudnia, idąc do domu, mijał pomalowane na oliwkowo, pordzewiałe 
stanowisko obrony przeciwlotniczej. Dopiero ten widok sprawił, że poczuł 
jak bardzo byłby szczęśliwy, wydostając się z Berlina. Ludzie nie gapili 
się już tak na tę wysoką najeżoną działkami wieżę, jak bywało to na 
początku, kiedy w górę wędrowały ramy nośne i płyty pancerne. Domysły i 
plotki krążyły na jej temat tygodniami. Teraz emocje już opadły. Wszyscy 
wiedzieli, że to wieża flak, platforma ogniowa przeciw nisko lecącym 
bombowcom. Żaden wysoki budynek nie przeszkadzał jej w prowadzeniu 
ostrzału, gdyż wznosiła się wysoko ponad dachami Berlina, kłując w oczy swą 
szpetotą. Dotychczas te nieliczne angielskie bombowce, które tu dotarły 
trzymały się maksymalnego pułapu, ale Niemcy pomyśleli o wszystkim. Ta 
bura, żelazna budowla, gigantyczna i wyniosła, górująca nad pięknym 
Tiergarten, pełnym spacerowiczów i rozbawionych dzieci, była dla Victora 
Henry'ego uosobieniem hitlerowskiego reżimu.
  Owego wieczoru, gdy jego usłużny lokaj, konfident gestapo, postawił przed 
nim na końcu długiego, opustoszałego stołu, kotlety z duńskiej wieprzowiny, 
poczuł jak bardzo działa mu na nerwy to przepastne i bezludne domostwo. 
Zdecydował, że jeżeli będzie musiał tu wrócić, wynajmie pokój u Adlona. 
Spakował swoje ubrania i mundury, ten uprzykrzony balast każdego attache: 
porannik, mundur błękitny; mundur biały, strój wieczorowy, cywilne rzeczy 
na co dzień i strój popołudniowy. Napisał kilka słów do Rhody, Warrena i 
Byrona po czym położył się spać myśląc o swej żonie, a także o tym, że w 
Londynie spotka zapewne Pamelę Tudsbury.
  Nazajutrz asystent Puga, przystojny porucznik, płynnie władający 
niemieckim, oznajmił mu, że z przyjemnością przejmie jego obowiązki i 
zobowiązania. Tak się składało, że był krewnym Wendella Willkie i od czasu 
konwentu republikanów, zyskiwał coraz większą popularność wśród Niemców.
  - Jak się domyślam, będę musiał pozostać tu przez cały weekend? - 
powiedział. - Wielka szkoda, bo Wolf Stöller miał mnie zabrać do Abendruh. 
Ostatnio byli dla mnie wyjątkowo mili. Powiadają, że sam Göring ma się tam 
zjawić.
  - Jedź więc za wszelką cenę - rzekł Pug - może zdołasz dowiedzieć się, 
jak naprawdę radzi sobie Luftwaffe. Powiedz żonie, by ubrała grube majtki.
  Poczuł satysfakcję zostawiając nowego attache patrzącego za nim 
osłupiałym wzrokiem, nie wiedzącego czy przypadkiem nie powinien się 
obrazić. W ten sposób Pug rozstał się z Berlinem.
  
  
  - Jak ty u diabła utrzymujesz się w takiej formie? - powitał Blinkera 
Vance'a, który jako attache marynarki wyjechał po niego na londyńskie 
lotnisko. Vance mówiąc mrugał powiekami, zupełnie jak wtedy przed 
ćwierćwieczem, gdy Victora Henry'ego stawiał do raportu z powodu plamki na 
białych butach. Miał na sobie skrojoną według londyńskiej mody, płową, 
sportową marynarkę i szare spodnie. Jego twarz była wysuszona i poorana 
bruzdami, lecz zachował płaski brzuch świetnego zawodnika.
  - No cóż Pug, mamy tu niezłą tenisową pogodę. Poświęcam grze kilka godzin 
dziennie.
  - Mówisz poważnie? To nieźle tu wojujesz.
  - Ach tak, wojna ciągle gdzieś tam trwa, przede wszystkim jednak na 
południu. - Vance machnął ręką w bliżej nieokreślonym kierunku. - 
Oczywiście mamy tu czasem alarmy przeciwlotnicze, ale jak dotąd Niemcy nie 
zrzucili niczego na Londyn. Zdarza się, że widać na niebie samoloty, ale 
myśliwce szybko biorą się do dzieła. Potem tylko słuchasz w BBC raportów o 
codziennych strąceniach. Cholernie dziwna ta wojna, jak jakaś gra liczbowa 
na temat lotnictwa.
  Mając świeżo za sobą obrazy zbombardowanych rejonów Francji i Beneluksu, 
Henry został zaskoczony widokiem Londynu spokojnego i zupełnie 
niezniszczonego, pełnego samochodów i radosnych, ożywionych ludzi 
zapełniających chodniki barwnym tłumem. Zdziwiły go, ciągnące się bez 
końca, wystawy sklepowe zapchane towarami dobrej jakości. Berlin nawet ze 
swymi wojennymi łupami, wyglądał jak ponury obszar zmilitaryzowany. Vance 
zawiózł Victora Henry'ego do znajdującego się opodal Grosvenor Square 
apartamentu, który Marynarka Wojenna wynajmowała dla odwiedzających Londyn 
wyższych oficerów; było to ciemne mieszkanie od podwórza, z kuchnią pełną 
pustych butelek po whisky i piwie, jadalnią, niewielkim salonem, trzema 
sypialniami sąsiadującymi z holem.
  - Przypuszczam, że może ci być tutaj trochę ciasno - rzekł Vance 
spoglądając na bagaże i rozrzuconą wokół odzież dwu pozostałych lokatorów.
  - Nie mam nic przeciwko towarzystwu.
  Blinker uśmiechnął się szeroko, zamrugał i rzucił niepewnie:
  - Pug, nie przypuszczałem, że zostaniesz jednym z tych zakulisowców.
  - Zakulisowców?
  - Naukowych supertajniaków. Tak ich tutaj nazywają. Przecież zjawiłeś się 
tu, by pooglądać ich najnowszą zabawkę, która z samej góry dostaje zielone 
światło.
  Odpinając walizki Victor Henry odpowiedział:
  - Naprawdę?
  Attache wyszczerzył zęby na ten unik.
  - Reszty dowiesz się od herbaciarzy. Moja rola tu się kończy, do czasu aż 
znów będę ci potrzebny w taki czy inny sposób.
  Głośny dzwonek londyńskiego telefonu, tak różny w brzmieniu i rutynie od 
berlińskiego, podwójnego bzzz, wyrwał Puga z popołudniowej drzemki. 
Pomiędzy zasuniętymi storami migotała świetlna pręga.
  - Kapitan Henry? Tu generał Tillet z Biura Historii Wojskowości. - Głos w 
telefonie był wysoki, rześki i bardzo brytyjski. - Jadę jutro do 
Portsmouth. Pewnie wpadnę też na stację Chain Home. Nie wybrałby się pan ze 
mną?
  Pug nigdy nie słyszał nazwy "Chain Home".
  - Zgoda, generale. Dziękuję.
  - Och, naprawdę? To wspaniale! - Tillet był tak zadowolony, jakby Pug 
zaskakująco łaskawie przyjął jakąś nudną propozycję. - Gdybym tak 
przyjechał po pana o piątej, uniknęlibyśmy porannych korków? Mógłby pan 
zabrać ze sobą przybory do golenia i koszulę.
  Victor przez ścianę usłyszał pijacki śmiech, a potem grzmiący głos 
sąsiada oraz szczebiot młodej kobiety. Była szósta wieczorem. Pug włączył 
radio i zaczął się ubierać. Właśnie cichło subtelne trio Schuberta, to 
samo, które często słyszał na berlińskiej fali, a potem podano wiadomości. 
Spokojnym, prawie obojętnym głosem spiker poinformował o ogromnej bitwie 
powietrznej, która toczyła się przez całe popołudnie. RAF zdołał zestrzelić 
ponad sto niemieckich samolotów tracąc zaledwie dwadzieścia pięć. Połowa 
brytyjskich pilotów uratowała się na spadochronach. Walka, jak podał głos, 
trwała nadal. Jeżeli w tym niedorzecznie skromnym komunikacie była choć 
odrobina prawdy, pomyślał Pug, to tam z dala od oczu zajętych swymi 
sprawami londyńczyków, wykluwało się zadziwiające zwycięstwo.
  W książce telefonicznej znalazł numer Pameli Tudsbury i zaraz do niej 
zadzwonił. Odezwała się jakaś inna dziewczyna o miłym głosie, który stał 
się jeszcze milszy, kiedy Victor Henry przedstawił się. Pamela miała służbę 
w dowództwie, gdzieś poza Londynem. Rozmówczyni podała mu numer, pod którym 
miał ją zastać. Wykręcił go i usłyszał głos Pameli.
  - Kapitan Henry! A więc jesteś tutaj! To cudownie wybrałeś właściwy dzień 
na przyjazd, nie myślisz?
  - Czy naprawdę idzie dobrze, Pam?
  - To nie słyszałeś wieczornych wiadomości?
  - Nauczyłem się nie ufać radiowym komunikatom.
  Wybuchnęła radosnym śmiechem.
  - Rozgłośnia berlińska. Mogłam się domyśleć. Mój Boże, jak to miło znowu 
cię usłyszeć. Tak więc wszystko co usłyszałeś, to szczera prawda. Spraliśmy 
ich dzisiaj solidnie, choć ciągle nie dają za wygraną. Teraz mam przerwę, 
przegryzam co nieco, a potem jeszcze godzina służby. Słyszałam, jak jeden z 
oficerów mówił, że to punkt zwrotny tej wojny. Tak na marginesie.
  - Jak tam twój narzeczony?
  - Ach, Ted? Czuje się jak ryba w wodzie. W tej chwili pracuje na ziemi. 
Miał dziś urwanie głowy! Biedny chłopak, stuknęło mu dwadzieścia dziewięć 
lat i jest ojczulkiem dla całego dywizjonu. Posłuchaj, czy możemy cię 
kiedyś zobaczyć? Ted wylatuje na akcję dopiero w przyszłym tygodniu. Z 
pewnością przyjedziemy razem do Londynu. Jak długo tu zostajesz?
  - Och, w przyszłym tygodniu powinienem się tu jeszcze kręcić.
  - To pięknie. Podaj mi więc swój numer telefonu, a ja zadzwonię do 
ciebie. Tak się cieszę, że jesteś.
  Tego wieczoru Londyn strojny był złotym blaskiem, blaskiem zstępującego w 
czystym powietrzu słońca. Pug wyszedł na spacer. Wałęsał się na chybił 
trafił: po krętych ulicach między rzędami ceglanych domów, przez wezbrany 
zielenią park, gdzie po cichej wodzie krążyły łabędzie, aż dotarł do 
Trafalgar Square. Ruszył dalej obok budynków rządowych Whitehall, wzdłuż 
Tamizy, w stronę mostu Westminster. Przemierzył go do połowy i zatrzymał 
się spoglądając na nietknięte sławne, stare miasto, rozciągające się po obu 
stronach rzeki. Czerwone londyńskie piętrusy i małe, zwinne, czarne 
taksówki sunęły przez most pośród wezbranej fali prywatnych samochodów. Na 
opustoszałych berlińskich ulicach pojawiały się głównie limuzyny rządowe 
lub pojazdy wojskowe. Londyn był ciągle cywilnym miastem pomimo wszystkich 
tych mundurów. Nie zbudowano tu wieży przeciwlotniczej, wyglądało na to, że 
Brytyjczycy wytwarzali uzbrojenie dla swego RAF-u i marynarki z odpadków 
kuchennych panującego wokoło dobrobytu. Obecnie te odpadkowe siły zbrojne 
musiały zewrzeć szyki. Jego zadaniem było odgadnąć, czy zdołają tego 
dokonać; a także sprawdzić, czy ich nowe elektroniczne urządzenie było 
rzeczywiście tak doskonałe. Spoglądając na tę pełną spokoju i przepychu 
scenerię powątpiewał w to. Samotnie zjadł kolację w niewielkiej 
restauracji; znakomity krwisty befsztyk, o jakim można było tylko pomarzyć 
w Berlinie. Gdy wrócił, w mieszkaniu było cicho i mrocznie. Zanim się 
położył wysłuchał jeszcze wiadomości. Głos z drewnianej skrzynki 
utrzymywał, że doliczono się stu trzydziestu strąconych samolotów 
niemieckich i czterdziestu dziewięciu brytyjskich, ale czy to mogła być 
prawda?
  
  
  Niewysoki, łysy i wąsaty generał w nienagannie uszytym mundurze, 
prowadził samochód z zaciętym wyrazem pomarszczonej twarzy, paląc krótką 
fajeczkę. Dopiero odkładając słuchawkę Victor Henry uświadomił sobie, że 
mógł to być sam E. J. Tillet, autor monografii wojskowych, którego książki 
niezmiennie podziwiał i wielce poważał. Nie mylił się. Tillet wyglądał z 
grubsza jak na swych okładkowych portretach, choć był na nich o dwadzieścia 
lat młodszy. Pug nie poczuwał się do rozpoczęcia konwersacji z tym posępnym 
luminarzem. Generał prawie nie odzywał się, prowadząc swego malutkiego 
vauxhalla najpierw autostradą, a potem bocznymi drogami. Po słońcu Pug 
poznał, że kierują się wprost na południe. Im dalej się zapuszczali, tym 
więcej można było dostrzec wojny, tym mocniej rzucało się w oczy wojenne 
oblicze kraju. Zniknęły drogowskazy, nazwy miejscowości zostały zamalowane, 
a niektóre osady wyglądały na wyludnione. Wielkie pętle drutu kolczastego 
zagradzały bezimienne drogi. Tillet wskazując na nie wyjaśnił:
  - To przeciw desantom szybowcowym - po czym znowu zamilkł.
  W końcu Victor Henry poczuł się znużony tym milczeniem oraz zmieniającą 
się wciąż malowniczą scenerią. Odezwał się:
  - Zdaje się, że Niemcy dostali wczoraj niezłe lanie.
  Tillet pociągnął z fajki aż ta zatrzeszczała. Victor Henry pomyślał, że 
nie ma zamiaru w ogóle odpowiadać. Lecz właśnie wtedy on wybuchnął:
  - Mówiłem Hitlerowi, że zasięg messerschmittów 109 jest o wiele za mały. 
Zgodził się ze mną i miał to podnieść w rozmowie z Göringiem. A jednak cała 
sprawa utknęła gdzieś wśród biurokratów Luftwaffe. Wielki to błąd mniemać, 
iż dyktatorzy są wszechwładni! Różni mali intryganci rzucają im kłody pod 
nogi. Tak samo jak innym politykom. A kto wie, czy nie bardziej. Wszyscy 
ich okłamują, bądź to ze strachu, bądź z chęci przypochlebienia się. Adolf 
Hitler obraca się wśród oszustów i lizusów. Dokonuje przy tym 
zadziwiających rzeczy. Wyczuwa istotę zjawisk. To oznaka jego geniuszu. Pan 
naturalnie spotkał go?
  - Raz czy dwa.
  - Ja przeprowadziłem z nim kilka dłuższych rozmów. Bardzo mnie cenił, a 
przynajmniej tak utrzymywał. Błyskawicznie i dogłębnie pojmuje każdą 
sprawę. Tak to zwykle bywa z uzdolnionymi amatorami. Tłumaczyłem mu, że 
myśląc o samolotach li tylko jako o sprzęcie wspierającym piechotę, Göring 
powtarza ten sam błąd, jaki Francuzi popełnili ze swoimi czołgami. W 
przypadku sprzętu wspierającego nie zakłada się maksymalizacji jego 
zasięgu, ponieważ zawsze towarzyszą mu cysterny z paliwem. Francuskie 
czołgi nie miały sobie równych i były ich tysiące, lecz te nieszczęsne 
maszyny rozkraczały się po przejechaniu pięćdziesięciu, sześćdziesięciu 
mil. A Guderian pokonywał dziennie dwieście. Niezła różnica! Francuzom 
nigdy nie wpadło do głowy, że czołgi mogą grupować się i działać 
niezależnie. Jeden Bóg wie jak bardzo Fuller, de Gaulle i ja próbowaliśmy 
im to wytłumaczyć.
  Samochód kołysał się właśnie na błotnistym objeździe, omijając kamienny 
mur, okręcony drutem kolczastym i betonowe pachołki, które tarasowały 
autostradę. Zakapturzeni robotnicy pracując świdrami i młotami 
pneumatycznymi wznosili wokół chmary szarego pyłu.
  - Niech pan spojrzy na to kretyństwo. - Tillet wskazał fajką na zaporę 
przeciwczołgową. - Miała zatrzymać inwazję. A tak naprawdę ten bałagan 
ogranicza do zera możliwości manewrowe naszej rezerwy. Na szczęście teraz 
dowództwo objął Brooke! Zaraz zabrał się za porządki.
  Pug wtrącił:
  - Ma pan na myśli generała Alana Brooke'a?
  - Tak, to nasz najlepszy człowiek, geniusz pola walki. To on 
przeprowadził ewakuację Dunkierki. To znaczy cały jego sztab. Tylko raz 
widziałem go, jak podupadł na duchu. Dowództwo przenosiło się właśnie z 
Armentieres do Lille. - Tillet postukał fajką, wypróżniając ją do 
samochodowej popielniczki i zwrócił na Puga swe zimne szare oczy. - Drogi 
zapchane były uciekinierami. Nasze wozy sztabowe z trudem mogły się 
posuwać. W Armentieres zbombardowano zakład dla obłąkanych i wszystkie 
czubki wyległy za miasto; było ich prawie dwa tysiące na szosie, 
otępiałych, zaślinionych, chichoczących, w za dużych brązowych piżamach ze 
sztruksu. Otoczyli nasz samochód i zaglądali przez szyby, kapiąc śliną, 
robiąc głupie miny, kiwając rękami. Alan odwrócił się do mnie. "To koniec 
Ted - powiedział. - Koniec z nami, koniec z całą armią brytyjską, wiesz? 
Przegraliśmy tę cholerną wojnę". Odezwałem się wtedy: "Nie przejmuj się 
Alan. Po drugiej stronie wzgórza u Niemców jest dużo więcej wariatów 
włączając w to szefa". No i roześmiał się, po raz pierwszy od wielu dni. A 
potem był już znowu sobą. Właściwe słowo we właściwym miejscu, jak mówią 
mądre księgi.
  - Czy nie myśli pan, że Hitler jest szalony? - zapytał Henry.
  Tillet gryzł ustnik fajki, wpatrując się w drogę:
  - Ma rozszczepioną osobowość. W połowie jest rzeczowym, wnikliwym 
politykiem, lecz, gdy tylko próbuje iść dalej, popada w mistycyzm, 
fanfaronadę i błazeństwo. Oznajmił mi kiedyś, że kanał La Manche jest jak 
kolejna rzeczna przeszkoda i jeśli będzie pragnął go przekroczyć użyje 
Luftwaffe jako artylerii, a marynarki jako wojsk inżynieryjnych. 
Dziecinada. Tak czy owak ten człowiek mi się podoba. Tkwi w nim osobliwy 
patos. Wydaje się być szczery i samotny. Oczywiście to nie stoi na 
przeszkodzie, aby go wykończyć. Hola, o mało minęlibyśmy ten rozjazd, 
rzucimy sobie okiem na lotnisko.
  Pug po raz pierwszy zobaczył w Anglii scenerię, która przypominała obrazy 
z pokonanej Polski i Francji. Pogięte, sczerniałe dźwigary i resztki 
samolotów wyglądały z hangarów. Wypalone maszyny, okopcone szkielety stały 
w rzędach na polu, a buldożery wykopywały dokoła stosy gruzu i zasypywały 
dziury w pasach startowych.
  - Szkopy napracowały się tutaj - rzucił beztrosko Tillet. - Przyłapali 
nas na drzemce.
  Zrujnowane lotnisko rozciągało się pośród trawiastych upstrzonych dzikim 
kwieciem łąk, na których pasły się stada brązowych krów. Minąwszy wypalone 
budynki, poczuli w powietrzu zapach ogrodu. Kiedy odjeżdżali, Tillet 
powiedział:
  - Göring nareszcie zabiera się sensownie do rzeczy, mierząc w lotniska i 
fabryki samolotów. Zmarnował cały cholerny miesiąc bombardując porty i 
szwendając się za konwojami. A przecież musi zdążyć przed zrównaniem dnia z 
nocą, skończony idiota, od połowy września Kanał staje się nie do 
przebycia. Jego zadaniem jest opanowanie przestworzy, a nie blokada. Należy 
sprecyzować swe obowiązki! - Wykrzyknął do Victora Henry'ego niczym szkolny 
belfer. - Sprecyzować obowiązki i trzymać się ich do końca. - Podał 
przykład bitwy pod Waterloo, przegranej z powodu braku skrzynki gwoździ i 
paru młotków, ponieważ generał zapomniał o swych obowiązkach. Wstępna 
szarża kawalerii marszałka Neya wpadła w sam środek oddziału Wellingtona, 
zaskoczyła i rozbiła stanowiska brytyjskiej artylerii, dając niebywałą 
szansę zagwożdżenia armat. Nikt jednak nie pomyślał, by nieść ze sobą 
gwoździe i młotki. - Gdyby zagwoździli działa - rzekł Tillet przez zęby 
gniewnie pykając swą wygiętą fajką i stukając pięścią w kierownicę, cały 
przejęty i poczerwieniony - gdyby marszałek Ney pamiętał po cholerę 
szarżuje, gdyby choć jeden z tych pięciu tysięcy Francuzów pomyślał o swym 
obowiązku, żylibyśmy teraz w zupełnie innym świecie. Z zamilkłą artylerią 
Wellington przepadłby przy następnej szarży. Mielibyśmy Europę zdominowaną 
na sto pięćdziesiąt lat przez Francuzów, zamiast tej pustki, w którą 
niepohamowanie pchają się teraz Niemcy. W tysiąc dziewięćset czternastym 
roku walczyliśmy z Kajzerem, a dziś walczymy z Adolfem tylko dlatego, że 
ten dupek Ney zapomniał pod Waterloo o swych obowiązkach. O ile 
kiedykolwiek o nich pamiętał!
  - Gdybyż tylko o tym mógł wiedzieć, że z powodu gwoździa przepadło 
królestwo - rzekł Pug. - Niewiele wiem o Waterloo, ale takiej wersji nigdy 
nie słyszałem. Pamiętam tylko, że to Blücher i jego Prusacy wkroczyli o 
zachodzie słońca do akcji ratując ten dzień dla Anglików.
  - Czyż nie byłoby to wszystko jedno, gdyby Ney zabrał ze sobą młotek i 
gwoździe. O zachodzie Wellington miałby resztki rozbitej armii. A Napoleon 
pobił Blüchera trzy dni wcześniej i dokonałby tego z łatwością powtórnie.
  Samochód osiągnął szczyt wzgórza. Przed nimi, ponad zieloną pustką 
pastwisk rozbłysły w słońcu błękitne wody Kanału, za którym wzdłuż całego 
horyzontu ciągnęła się cienka linia francuskiego wybrzeża. Wysiedli z auta 
i stanęli pośród wysokiej trawy i czerwonych maków kołyszących się w 
chłodnych podmuchach morskiej bryzy. Przez chwilę trwali wśród ciszy, 
zakłócanej jedynie świergotem ptaków, po czym Tillet odezwał się:
  - A więc tak to wygląda. Patrzy pan na Francję Adolfa Hitlera.
  Przez lornetkę, którą Tillet wydobył z bagażnika, zlustrowali dokładnie 
obce wybrzeże. W oddali drgały niewielkie sylwetki zabudowań i okrętów.
  - Tak blisko Niemcy jeszcze nigdy nie podeszli. To wystarczająco blisko 
jak sądzę.
  - Nie tak dawno Niemcy zaprosili przedstawicieli wszystkich neutralnych 
państw na przejażdżkę po Francji - rzekł Pug - zawieźli nas na samo 
wybrzeże. Tam także rosną maki. Zobaczyliśmy wtedy wasze kredowe klify i 
wycelowane w was działa przeniesione z Linii Maginota. Odnoszę teraz 
wrażenie, że zaglądam im do luf ze złej strony.
  - One nie stanowią żadnego zagrożenia - odparł Tillet. - Ostrzelali nas 
kilkoma pociskami dla strachu, ale trafiali w pola. Nikt się jakoś nie 
przestraszył.
  Jadąc wzdłuż brzegu w kierunku zachodnim mijali zabite deskami, milczące 
wsie, gęsto opasane zasiekami z drutu kolczastego, zamaskowane schrony 
ciężko wbijały się w ziemię w miasteczkach oraz pośród wzgórz. Pug dojrzał 
dziecięcą karuzelę, spod której, między malowanymi konikami, wyzierała lufa 
haubicy. Płaskie kamieniste plaże, ponabijane były wystrzępionymi, 
żelaznymi palami spiętymi drutem. Gdy fale opadały, powierzchnię wody 
mąciła dziwacznie ukształtowana plątanina rur.
  Pug stwierdził:
  - No, nie jesteście tak całkiem nieprzygotowani.
  - Racja. Adolf zachował się dosyć przyzwoicie i dał nam odetchnąć, a my 
nie zmarnowaliśmy czasu. Te rury sterczące w wodzie poza linią przyboju to 
stary grecki patent ogniowy. Za pomocą ropy stawiamy morze w płomieniach i 
smażymy Niemców, którzy nie zdążyli się potopić.
  Od zachodu ponad wzgórzem pokazały się balony zaporowe.
  - Tu będzie dobrze! - Tillet zatrzymał się pod wyniosłym, starym drzewem. 
- W Portsmouth są dwie możliwe restauracje. Ale dostali tam ostatnio 
łupnia. Mogą mieć kłopoty z zastawą. Mam w bagażniku kawę i trochę kanapek.
  - Doskonale.
  Pug potruchtał tam i z powrotem po drodze, aby przywrócić krążenie w 
zdrętwiałych nogach, po czym siadł pod drzewem obok Tilleta. Jedli lunch w 
milczeniu. Generał okazał się człowiekiem nieskorym do pogaduszek. Pug nie 
miał nic przeciwko temu. Sam był w pewnym stopniu podobny.
  - Niech pan patrzy - odezwał się Tillet wskazując niebo resztką 
sandwicza. Na błękicie nad miastem rozkwitła pomarańczowa plama, płonący 
balon zaporowy. - A więc wracają dzisiaj mimo wszystko. Jeszcze kawy?
  - Nie, dziękuję.
  - I co ten cholerny głupek wyprawia, bombardując znów biedne Portsmouth? 
Wczoraj latał w głąb kraju, czyli tam, gdzie powinien. - Tillet zręcznie 
uprzątnął resztki po lunchu i wydobył lornetkę. Powietrze wibrowało od 
dalekiego lotu samolotów i kanonady artylerii przeciwlotniczej. - Jedziemy 
dalej? Myślę, że to ma tylko odciągnąć uwagę. Nie wygląda to na główną 
część widowiska.
  - Ma pan rację.
  Kiedy mieli wsiąść do auta, Pug przystanął i popatrzył na niebo, daleko 
na wschodzie.
  - Niech pan spojrzy tam generale.
  Tillet obejrzał się i nic nie widząc użył swej lornetki. Otworzył szeroko 
oczy.
  - Tak, o tym właśnie myślałem.
  Przekazał szkła Victorowi Henry. Mała, ruchoma plamka zmieniła się w 
lornetce w mrowie samolotów, które w ciasnych kluczach mknęły przez 
bezchmurny błękit, kierując się prosto na północ.
  - Heinkle, dużo sto dziewiątek, parę sto dziesiątek - stwierdził Pug. - 
Będzie ich ponad setka.
  - Żadnych stukasów? Wyglądają jak przycupnięte ptaki. Nasi piloci 
powiadają, że walcząc z nimi czują się jak na polowaniu.
  - Nie widzę tam żadnych zagiętych skrzydeł. Są jednak ciągle bardzo 
daleko.
  - Miałby pan ochotę odwiedzić nasz Korpus Obserwacyjny, kapitanie Henry? 
- Głos Tilleta zwracającego się ku niemu zabrzmiał jakby nieco przyjaźniej.
  Coraz więcej balonów nad Portsmouth stawało w płomieniach i skręcając się 
leniwie opadało w kłębach czarnego dymu. W rejonie doków wybuchły pożary; 
smugi białych oparów pokreśliły niebo. Ich samochód minął płonący, czarny 
kadłub samolotu wbity nosem w zieloną łąkę. Jego znaki rozpoznawcze zginęły 
wśród płomieni. Kiedy dojechali do Portsmouth strażacy lali już wodę w 
płomienie, na ulice wyległo pełno gapiów. Pomimo że budynki były zrujnowane 
i wypalone, a zwały gruzów blokowały wiele ulic, miasto w niczym nie 
przypominało Rotterdamu, albo nawet niektórych ciężej doświadczonych miast 
francuskich.
  - Czy ma pan ochotę przyjrzeć się zniszczeniu? Jeśli tak to proszę 
bardzo, chociaż to ponury widok. Myślę jednak, że moglibyśmy udać się do 
stacji "Chain Home". Może być tam znacznie ciekawiej, zwłaszcza, że Szkopy 
dziś znowu nadlatują.
  - Jasna sprawa.
  Na miejsce popłynęli promem. Stara, drewniana łódź obrzydliwie kołysała 
się na niewielkim odcinku otwartego morza, który oddzielał ich od wyspy 
Wight.
  - Ludzie zapominają jak wzburzona jest woda w tym kanale - odezwał się 
Tillet przywierając do przypory, przekrzykując wiatr oraz hałas silnika. - 
Jeżeli Niemcy naprawdę się przeprawią mogą wylądować nazbyt chorzy, by 
walczyć. Nie żartuję.
  Przy nabrzeżu oczekiwał na nich oliwkowy, sztabowy samochód. Ruszyli 
poprzez sielski, wyspiarski krajobraz. Mijali jedno po drugim zamknięte 
wymarłe domostwa wtulone w pofalowane rozległe łąki oraz bujnie kiełkujące 
i rozkwitające zagajniki. Dotarli, nie mijając po drodze innych samochodów, 
do skupiska drewnianych baraków otaczających stalową wbitą w niebo wieżę, 
która niczym chorobliwa krosta wyrastała w samym środku tej beztroskiej 
wyspy.
  Baryłkowaty mężczyzna o czerwonej twarzy, kapitan dowodzący stacją, 
zaproponował im w swym biurze herbatę, zagadując na temat dzisiejszego 
nalotu na Portsmouth. Nie omieszkał także, z niejaką dumą, wspomnieć o 
wielkim, morskim okoniu, którego wyciągnął dziś o świcie z przybrzeżnych 
fal.
  - No dobrze, to może zerkniemy jak tam się sprawy mają. Podejrzewam, że 
wyznaczono na dzisiaj całkiem potężny atak.
  Victor Henry przeżył głęboki szok, kiedy w małym, zadymionym i pełnym 
obsługi pokoju, w świetle samotnej, czerwonej żarówki ujrzał w Ventor po 
raz pierwszy ekrany brytyjskich radarów. Z przejęciem wsłuchiwał się w 
uwagi szczupłego, wybladłego człowieka w szarych tweedach, którego nazywali 
tu doktor Cantwell, gdy ten dokonywał przeglądu monitorów. Sam jednak widok 
wyraźnych zielonych plamek stanowił wystarczającą nowość. Brytyjczycy 
wyprzedzili Stany Zjednoczone o głowę. Opanowali technikę na poziomie, 
który, jak powiadamiali Puga amerykańscy eksperci, miał być osiągnięty za 
dwadzieścia lat.
  RAF mógł określić położenie okrętu z dokładnością do co najmniej dwustu 
jardów oraz odczytywać te dane na ekranie. Tak samo mogli rozpoznać 
pojedynczy nadlatujący samolot bądź policzyć maszyny w dużej grupie, a 
także określić ich pułap. Urządzenia te były znakomite, szczególnie w 
porównaniu do tych, które w zeszłym roku obserwował na testach na USS "New 
York" i które marynarka zamówiła w dużych ilościach. Dwie sprawy od razu 
stały się dla Puga jasne: że Stany Zjednoczone muszą wejść w posiadanie 
tego urządzenia oraz że Brytyjczycy są o wiele lepiej przygotowani do wojny 
niż świat mógłby przypuszczać. Podziwiał subtelne wyczucie dramaturgii, z 
którym poprowadził go generał Tillet. To była dobra robota. Tyle że 
wszystko opierało się na posiadanych przez nich tych niewiarygodnych 
radarach. W tej niezobowiązującej atmosferze, w zadymionym, ciemnym pokoiku 
pełnym woni urządzeń elektrycznych; na wyspie opuszczonej przez potentatów, 
rozłożonej tuż pod lufami dział z Linii Maginota, zbliżał się maskowany 
przypadkowym charakterem wizyty moment konfrontacji między Anglią i 
Ameryką.
  - Nie mamy czegoś takiego - powiedział Pug.
  - Mm? - doktor Cantwell zapalił papierosa. - Jest pan pewien? Wydaje mi 
się, że Massachusetts Institute of Technology jest bardzo zaawansowany w 
pracach nad czymś w tym rodzaju.
  - Wiem, czym dysponujemy. - Na twarzy generała Tilleta w czerwonym 
świetle lamp, Pug dostrzegł przytłumiony blask jak po dobrym rozdaniu kart: 
pogłębienie rysów, rozjaśnienie źrenic, nic więcej. - Jak u diabła 
dostajecie tak ostry promień? Domagałem się tego od naszych chłopców. 
Odpowiedzieli, że to sprawa schodzenia do coraz krótszych długości fal. 
Jednak od pewnego poziomu stawało się to niemożliwe, przy utrzymaniu mocy 
wysłania sygnału na jakąś względną odległość.
  Uczony pokiwał głową, jego oczy były prawie przymknięte, a twarz 
starannie wyzuta z wszelkiego wyrazu. On także, pomyślał Pug, był dziś 
szczęśliwym człowiekiem.
  - Mm, tak, to jest problem, nieprawdaż? - wymamrotał. - Ale z pewnością 
odkryją odpowiedź. To kwestia zaprojektowania emitera, jego obwodu i tak 
dalej. Nasz pochłaniacz niskich częstotliwości nieźle tu się spisuje. Nie 
powiem, byśmy byli z niego niezadowoleni.
  - Pochłaniacz częstotliwości?
  - Tak. Wytrącamy napięcie w rurze próżniowej, widzi pan, a ciągły 
przepływ kontrolujemy za pomocą zewnętrznego pola magnetycznego. Pozwala to 
na potężniejsze impulsy, i wymaga nieco pomyślunku, ale pańscy ludzie we 
właściwym czasie dojdą do tego.
  - Bez wątpienia. Macie może jakieś pochłaniacze do sprzedania?
  Tillet i doktor Cantwell wybuchnęli śmiechem i nawet żołnierze pełniący 
służbę przy ekranach odwrócili się z uśmiechem.
  Czerwonolicy kapitan spojrzał na ekran, przy którym operator o chłopięcym 
wyglądzie, świergotał coś do mikrofonu.
  - Hola, wygląda na to, że tu się szykuje kolejny cyrk. Znów zbierają się 
ponad Havrem. Będzie ich kilka tuzinów, co powiesz Stebbins?
  - Trzydzieści siedem, sir.
  Emocje w ciemnym pokoju wzbierały w miarę jak z monitorów napływały 
kolejne raporty. Młody oficer dyżurny ze słuchawkami na uszach przenosił 
się od jednego ekranu do drugiego, notując coś na sztabówce i wymieniając 
uwagi z operatorami. W oczach Puga Henry'ego była to doskonała, fachowa 
robota, przypominająca nieco pozorny tumult w kiosku okrętu podwodnego w 
trakcie ataku.
  Generał Tillet odezwał się:
  - Rozumiem, że spodobał się panu nasz pochłaniacz częstotliwości.
  - To jest zasadniczy przełom, generale.
  - Hm. Taak. To dziwne, nieprawdaż, że wojna staje się szermierką na pewne 
skomplikowane zabawki, które tylko grono wybranych specjalistów może 
wykonać lub zrozumieć.
  - Całkiem użyteczne są te zabawki - rzekł Pug - obserwując oficera 
dyżurnego, który notował wypisywane przez operatorów dane.
  - Dokładny przegląd nieprzyjacielskich pozycji i posunięć, bez ujawniania 
swoich własnych.
  - Cóż, z pewnością. Jesteśmy cholernie wdzięczni naszym jajogłowym. Kilku 
Anglików pozostało czujnych, podczas gdy nasi politycy zapomnieli o 
równowadze sił powietrznych i całej reszcie naszej militarnej kondycji. No 
a teraz, kiedy przyjrzał się pan co nieco, może skoczylibyśmy z powrotem do 
Londynu? Przypuszczałem najpierw, że pozostaniemy tu dzień albo dwa w 
oczekiwaniu na jakąś sensację, ale Szkopi okazali się uprzejmi. Możemy 
zrobić sobie przerwę w jakimś przyzwoitym hotelu i potem sunąć dalej. W 
Londynie szereg osób pragnie zamienić z panem słowo czy dwa.
  
  Obok numeru dziesiątego na Downing Street, stał w porannym słońcu samotny 
Bobby, lustrowany z przeciwległego chodnika przez grupkę zagranicznych 
turystów. Pamiętając ponure szeregi esesmanów przed marmurową kancelarią 
Hitlera, Victor Henry uśmiechnął się w stronę tego nieuzbrojonego Anglika, 
strzegącego starej kamieniczki zamieszkałej przez premiera. Tillet 
wprowadził go do środka, przedstawił odzianemu w porannik sekretarzowi, po 
czym wyszedł. Sekretarz powiódł go w górę, po szerokich schodach 
obwieszonych portretami - Pug rozpoznał Disraeliego, Gladstone'a, Ramsaya, 
Mac Donalda - i kazał czekać w rozległym pokoju pełnym przepięknych, 
starych mebli i znakomitych malowideł. Usadowiwszy się na stylowej sofie 
Pug miał dosyć czasu, by zdenerwować się, zanim sekretarz wrócił, by go 
zawołać.
  Mały, duszny zagracony pokój pachniał starymi książkami i niedopałkami 
cygar, a nie opodal okna stał z ręką na biodrze pierwszy minister 
przeglądający rozłożone na biurku fotografie. Był korpulentny, niski i 
przygarbiony, o delikatnych małych dłoniach i stopach; ciało miał wydęte 
pośrodku, zwężające się ku górze i dołowi, przez co wyglądał jak wrzeciono. 
Gdy odwrócił się i ruszył na spotkanie Victora Henry'ego stąpał powoli i 
ociężale. Wypowiadając słowa powitania uścisnął rękę Puga i popchnął go w 
stronę fotela. Sekretarz wyszedł. Churchill usiadł w swym fotelu, objął 
ręką ramię i rozparty w fotelu wpatrywał się w amerykańskiego kapitana 
swymi przejrzystymi oczyma. Wielka, rumiana twarz, pełna starczych plam 
spoglądała surowo i nieufnie. Zaciągnął się niedopałkiem cygara i powoli 
wyhuczał:
  - My wygramy. Pan wie o tym.
  - Coraz bardziej się o tym przekonuję, panie premierze - rzekł Victor 
Henry starając się przezwyciężyć ucisk w gardle i mówić normalnym tonem.
  Churchill nałożył okulary do czytania, ujął zapisany arkusz, spojrzał 
nań, a następnie ponad brzegiem papieru popatrzył na Henry'ego.
  - Pańskie stanowisko to attache marynarki USA w Berlinie. Wasz prezydent 
przysyła pana biorąc pod uwagę pańską znajomość tematu, by ocenił pan nasz 
RDF. Pokłada wielkie zaufanie w pańskiej ocenie.
  Churchill wypowiedział to lekko sarkastycznym tonem dającym do 
zrozumienia iż wie, że Pug jest kolejną parą oczu wysłaną przez Roosevelta, 
by podglądać brytyjskie poczynania wobec zmasowanego niemieckiego ataku 
powietrznego; a także, że w najmniejszym stopniu tym się nie przejmuje.
  - Tak jest, sir. My nazywamy to radarem.
  - Co myśli pan o moim aparacie teraz, kiedy już pan go widział.
  - Stany Zjednoczone mogłyby go wykorzystać.
  Churchill sapnął z zadowoleniem:
  - Naprawdę? Żaden z Amerykanów nie wyrażał dotąd wobec mnie takiej 
opinii. A kilku waszych najlepszych ludzi odwiedzało już stację Chain Home.
  - Być może nie orientowali się, czym my naprawdę dysponujemy. Ja to wiem.
  - Dobrze więc, proponuję, by zameldował pan swemu prezydentowi, że my, 
prości Anglicy, jakimś cudem zdobyliśmy coś, czego mu potrzeba.
  - Już to zrobiłem.
  - Wspaniale! Teraz proszę spojrzeć na to. 
  Premier wydobył spod stosu złożonych fotografii kilka plansz i podał 
Amerykaninowi. Wyrzucił pogryziony niedopałek do połyskującego mosiężnego 
pojemnika z piaskiem i zapalił świeże cygaro, które zadrgało w jego ustach.
  Kolorowe wykresy i kolumny na planszach pokazywały straty wśród 
niszczycieli i statków handlowych, stosunek ilościowy starych i nowych 
konstrukcji, wzrost długości wybrzeża europejskiego opanowanego przez 
hitlerowców oraz wzrastającą krzywą zatopień przez u-booty. Obraz był 
alarmujący. Wydmuchując kłęby błękitno-szarego dymu, Churchill wyjaśnił, że 
pięćdziesiąt starych niszczycieli to jedyne okręty wojenne, o które 
zamierza prosić prezydenta. Ich własne jednostki nowej konstrukcji 
zapełniłyby lukę do końca marca. Tylko, że w ciągu tych ośmiu miesięcy, 
musi utrzymać linie konwojowe i odeprzeć groźbę inwazji.
  - Każdego dnia - stwierdził - niebezpieczeństwo rosło, a interesy grzęzły 
w błocie. Roosevelt jako zapłaty za niszczyciele oczekiwał wydzierżawienia 
należącej do Wielkiej Brytanii bazy marynarki na Wyspach Karaibskich. 
Jednak parlament byłby bardzo niechętny wymianie brytyjskiej ziemi na 
okręty. Co więcej, prezydent żądał pisemnej gwarancji, że jeżeli hitlerowcy 
przeprowadzą inwazję i zwyciężą, to flota brytyjska nie podda się Niemcom, 
lecz podąży do portów amerykańskich. To ewentualność, której nie będę 
dyskutował - warknął Churchill. - Flota niemiecka ma sporą praktykę w 
poddawaniu się, my nie mamy żadnej.
  Churchill z przebiegłym szerokim uśmiechem, który nieco przypomniał 
Pugowi Roosevelta, dodał, że ofiarowanie pięćdziesięciu okrętów jednej z 
wojujących stron, byłoby przypuszczalnie niezbyt przyjaznym posunięciem 
wobec drugiej. Niektórzy z doradców prezydenta obawiali się, że Hitler 
mógłby wypowiedzieć Stanom Zjednoczonym wojnę. To było następne 
utrudnienie.
  - Nie ma w tym wiele niebezpieczeństwa - wtrącił Victor Henry.
  - Nie, niewielka nadzieja - odrzekł Churchill - zgadzam się w zupełności. 
Jego oczy poniżej pokręconych brązowych brwi spoglądały figlarnie niczym u 
komedianta. Victor Henry czuł, że premier zawarł w tym jednym, ciętym 
dowcipie komplement za posiadanie własnego zdania na temat polityki 
wojennej. - A oto jest flota inwazyjna tego niegodziwca. Mam to z sekcji 
desantowej - kontynuował Churchill podając wygrzebany ze stosu plik zdjęć 
ukazujących różne, o dziwacznych kształtach łodzie, niektóre w grupach 
widziane z powietrza, inne sfotografowane z bliska. - Ciągle zbiera ten 
swój groch z kapustą. To w większości płaskodenne łodzie stosowane na 
wodach śródlądowych. Takie skorupy tylko ułatwią nam potopienie wielu 
Niemców, na co mamy niewątpliwie ochotę. Chciałbym, aby poinformował pan 
swego prezydenta, że nadszedł czas, by zabrać się za prace nad sprzętem 
desantowym. Będziemy musieli wrócić do Francji i wtedy sporo tego będzie 
potrzebne. Mamy nieźle zaawansowane prace nad kilkoma typami na podstawie 
projektów, które robiłem jeszcze w tysiąc dziewięćset siedemnastym roku. 
Niech pan się im przyjrzy w trakcie swego pobytu. Oczekiwalibyśmy produkcji 
w stylu Henry Forda.
  Victor Henry nie mógł opanować pełnego zdumienia wpatrywania się w tego 
zagubionego, starego człowieka, przesiąkniętego dymem, bawiącego się 
bezmyślnie złotym łańcuszkiem na swym czarno okrytym brzuchu. Mając po 
Dunkierce do dyspozycji trzy lub cztery dywizje piechoty oraz resztki dział 
i czołgów, przyparty do muru przez groźbę szturmu stu dwudziestu dywizji 
Hitlera rozprawiał o inwazji na Europę.
  Churchill odwzajemnił spojrzenie, a jego mięsista dolna warga odchyliła 
się.
  - Och, przekonam pana, że to wykonalne. Lotnictwo bombowe rozwija się w 
wielkim tempie. Pewnego dnia zbombardujemy ich i obrócimy w rumowisko, a 
inwazja ustanowi akt łaski. Będziemy jednak potrzebowali tego sprzętu 
desantowego. - Przerwał, odrzucił głowę do tyłu i wbił wzrok w Henry'ego. - 
Prawdę mówiąc, to gdyby odważyli się zbombardować Londyn, już teraz 
jesteśmy przygotowani do zmasowanego ataku na Berlin. Mogłoby to wydarzyć 
się podczas pańskiego pobytu i jeżeli nie uznałby pan za nonsensowne 
szaleństwo to, zabierając się z nami na miejsce, zobaczyłby pan, jak to się 
robi. - Jego wojowniczy wygląd gdzieś zniknął, a otoczone zmarszczkami oczy 
błysnęły komicznie spod okularów, gdy odezwał się żartobliwym nieco 
sepleniącym tonem. - I proszę być spokojnym, nie sugeruję, by wrócił pan na 
swą posadę na spadochronie. To oszczędziłoby nieco czasu, ale mogłoby 
zostać odebrane przez Niemców jako niezgodne z protokołem. A oni są 
maniakami ceremoniału.
  Pug oczywiście pomyślał, że to nonsensowne szaleństwo niemniej odparł 
momentalnie:
  - Naturalnie będę zaszczycony.
  - Dobrze, dobrze. Sprawa i tak jest przypuszczalnie nierealna. Ale to 
byłoby zabawne, nieprawdaż? - Churchill wydźwignął się z krzesła z grymasem 
bólu, a Pug poderwał się. - Wierzę, że generał Tillet dobrze się panem 
opiekuje. Ma pan tu obejrzeć wszystko, co tylko pan zamierza, jakiekolwiek 
byłyby intencje.
  - On jest nieoceniony, sir.
  - Tillet jest bardzo dobrym fachowcem. Uważam, że jego ocena Gallipoliego 
jest nieco ryzykowna, bo robi ze mnie równocześnie bałwana, tchórza i 
Cyrano. - Wyprostował rękę. - Przypuszczam, że miał pan okazję widzieć 
Hitlera. Co pan o nim myśli?
  - Bardzo zdolny, niestety.
  - To najbardziej nikczemny człowiek. Niemiec nie może żyć bez tradycji i 
autorytetu, bo inaczej natychmiast wyziera ta ciemna, dzika twarz człowieka 
z puszczy. Gdybyśmy w tysiąc dziewięćset dziewiętnastym roku restytuowali 
Hohenzollernów, Hitler mógłby być teraz obdartusem mamroczącym do siebie w 
jakimś plugawym wiedeńskim przytułku. A tak musimy tyle się męczyć, by go 
załatwić. I zrobimy to. - Churchill uderzył dłońmi w biurko. - Pan już 
kiedyś zajmował się planowaniem wojennym i może pan do tego wrócić. 
Namawiam, by zapoznał się pan z naszym najnowszym sprzętem desantowym. 
Proszę zwrócić się do Tilleta.
  - Tak, sir.
  - Będziemy potrzebować całego mrowia tych rzeczy. Całego mrowia!
  Churchill szeroko rozpostarł ramiona, a Victor oczyma duszy ujrzał 
tysiące barek desantowych płynących w kierunku plaż, w szarym świetle 
poranka.
  - Dziękuję, panie premierze.
  Generał Tillet oczekiwał w swoim samochodzie. Udali się do jednego z biur 
Admiralicji, gdzie olbrzymie plansze ścienne pokazywały pozycje jednostek 
floty. Na błękitnych przestrzeniach Morza Śródziemnego, Zatoki Perskiej i 
Oceanu Indyjskiego małe kolorowe szpilki wyglądały samotnie i niepozornie, 
za to rozsiane wokół ojczystych wysp jeżyły się gęsto. Cienka linia 
barwnych punkcików oznaczała szlak wielkich konwojów atlantyckich. Tillet 
wskazał tę linię ustnikiem fajki.
  - Oto nasz problem. To rurka, przez którą oddychamy. Jeżeli Szkopy 
zdołają ją przeciąć, ciężko to okupimy. Oczywiście, moglibyśmy użyć tych 
kilku waszych, starych niszczycieli, które walają się tu i ówdzie od czasów 
ostatniej wojny nie robiąc nic pożytecznego.
  - Tak, to samo powiedział premier. Ale problem jest natury politycznej 
generale. Albo Hitler zagraża Stanom Zjednoczonym i wtedy potrzebne nam 
wszystko co posiadamy a nawet więcej, albo nie zagraża, i wtedy dlaczegóż 
mielibyśmy użyczać wam do walki z nimi części naszej floty? Podaję panu po 
prostu argumenty izolacjonistów.
  - Hm, taak. My naturalnie spodziewamy się, że pomyśleliście też o 
wspólnej tradycji oraz o pewnych zaletach utrzymania nas przy życiu, bowiem 
możliwość i niemieckiej, i japońskiej dominacji w Europie, Azji i na 
oceanach, mogłaby się okazać dużo bardziej nieznośna niż dotychczas nasza. 
I nadal chcę pokazać panu ten sprzęt desantowy, który powstaje w Bristolu, 
Dowództwo Myśliwskie w Stanmore...
  - Jeżeli to możliwe, chciałbym też odwiedzić Jedenastą Operacyjną Grupę 
Myśliwską.
  Tillet łypnął na niego.
  - Jedenastą? Zabawny pomysł, to wymaga nieco przygotowań, ale sądzę, że 
możemy to zaplanować.
    
  32
  
  Victor Henry siedział w holu hotelu Savoy, czekając na Pamelę i jej 
pilota. Wokół pełno było mundurów, czasem tylko błysnął wieczorowy strój 
jakiegoś siwego bądź łysego mężczyzny. Młode kobiety w cienkich i barwnych 
strojach przypominały korowód kochliwych podekscytowanych aniołków. Stojąca 
na krawędzi najazdu hitlerowskich hord Anglia, była najweselszym miejscem, 
jakie kiedykolwiek widział.
  Nie miało to w sobie nic z posępnego hedonizmu Francuzów ginących w maju 
z nożami i widelcami w rękach. Gdziekolwiek zjawiał się podczas tego 
pracowitego miesiąca - a był już dotąd w stoczniach, bazach morskich i 
lotniczych, fabrykach, biurach rządowych i na wojskowych manewrach - 
dostrzegał stanowczy, radosny nastrój zrodzony w zapale produkcji. 
Brytyjczycy zaczynali wytwarzać czołgi, samoloty, działa i okręty w 
ilościach dotąd nieznanych. Utrzymywali, że produkują samoloty szybciej niż 
je strącają Niemcy. Problemem stawali się nowi piloci myśliwców. Jeżeli 
dane, które mu udostępniano były prawdziwe, zaczynali wojnę z kadrą nieco 
ponad tysiąca doświadczonych ludzi. Walka jednak zabrała zbyt wielu, a 
wysyłanie w powietrze nowicjuszy było bezowocne. Nie byli w stanie strącać 
Niemców, za to Niemcy mogli ich łatwo zabijać. Rok tysiąc dziewięćset 
czterdziesty Anglia musiała przetrzymać z pilotami, którzy byli pod ręką. 
Lecz jak szybko Luftwaffe traciła wyćwiczonych pilotów? To był klucz do 
sprawy, jak mówił Tillet.
  Całą nadzieję pokładano w tym, że Göring rzucał obecnie do walki ostatnie 
odwody. Jeżeli tak było, i jeżeli Brytyjczycy mogliby wytrzymać jeszcze 
trochę, niedługo popisy Luftwaffe załamałyby się. Sygnałem mogło być, 
twierdził Tillet, przesunięcie wysiłków na demonstracyjne bombardowania 
miast.
  - Jesteśmy wreszcie, spóźnieni jak diabli - zaszczebiotała Pamela płynąc 
ku niemu w fiołkoworóżowej jedwabnej sukience.
  Jej lotnik był niski, śniady, szerokonosy i raczej korpulentny, a jego 
gęste faliste loki domagały się nożyczek. Gdyby nie odprasowany błękitny 
uniform, porucznik lotnictwa Gallard wyglądałby o wiele bardziej na młodego 
prawnika bądź biznesmena niż na aktora, chociaż jego błyszczące, niebieskie 
oczy ukrywały dramatyczne błyski.
  W uszach Pameli lśniły diamenty. Jej włosy upięte były niedbale. Pug 
pomyślał, że wygląda raczej jakby wyszła z łóżka niż z salonu piękności; 
byłby jednak nieuczciwy, gdyby twierdził, że nie wygląda idealnie, tu i 
teraz. To spostrzeżenie sprawiło, że nagle boleśnie zapragnął być znowu 
młodym żołnierzem. W zatłoczonej restauracji czekał na nich stolik. 
Zamówili napoje.
  - Sok pomarańczowy - rzekł porucznik Gallard.
  - Dwa wytrawne martini, jeden sok pomarańczowy, bardzo dobrze proszę pana 
- zamruczał srebrzystowłosy kelner, kłaniając się nisko.
  Gallard obdarzył Victora Henry'ego zniewalającym uśmiechem prezentując 
doskonałe uzębienie; teraz bardziej wyglądał na aktora. Palcami lewej ręki 
wystukiwał energicznie capstrzyk na wykrochmalonym mankiecie munduru.
  - To zamówienie było w sam raz na Savoy, nie sądzi pan?
  Pamela zwróciła się do Puga.
  - Dowiedziałam się, że on pił jak gąbka, ale od wybuchu wojny przeszedł 
na sok pomarańczowy.
  - Mój syn jest lotnikiem, w marynarce. Pragnąłbym, aby i on przestawił 
się na soki - odpowiedział Pug.
  - To nie taki zły pomysł. Tam w górze - Gallard uniósł kciuk w stronę 
sufitu - sprawy dzieją się szybko. Musisz mieć bystry wzrok, by dostrzec 
tamtego kolesia, zanim on dojrzy ciebie. Kiedy już go zauważysz, musisz 
działać szybko, a potem jedna szybka decyzja goni drugą. Wszystko miesza 
się i zmienia z każdą sekundą. Trzeba prowadzić samolot tak, aby przeżyć. 
Niektórzy z naszych popijają na całego i mówią, że to pozwala im popuścić 
wentyle. Ja przy tej robocie potrzebuję całej mojej pary.
  - O wiele spraw chciałbym pana wypytać - rzekł Victor Henry. - Ale to 
pewnie jedyna noc, kiedy może pan zapomnieć o wojnie.
  - O? - Gallard posłał Pugowi zaintrygowane spojrzenie, po czym zerknął na 
Pamelę. - Nic podobnego. Niech pan wali.
  - Czy oni są dobrzy?
  - Szkopy to nieźli piloci, całkiem dobrze strzelają. To nasze gazety 
wypisują, jak to denerwują naszych dając się łatwo zestrzeliwać.
  - A ich samoloty?
  - Sto dziewiątka jest niezła, ale spitfire jest na nią w sam raz. 
Hurricane jest o wiele wolniejszy, ale na szczęście bardzo zwrotny. Ich 
dwusilnikowy 110 jest gorszą maszyną, wygląda na znacznie mniej zwrotny. 
Naturalnie bombowce, jeśli tylko uda się do nich dostać, dają się ubijać 
jak kaczki.
  - Jak wygląda morale w RAF-ie?
  Gallard wetknął papierosa w usta i zapalił szybkim ruchem ręki.
  - Powiedziałbym, że jest bardzo wysokie, ale nie w sposób, jaki podają 
gazety. To nie jest taki zuchowaty patriotyczny interes... Pamiętam, jak 
pierwszy raz walczyłem nad Anglią i kiedy te plamki pojawiły się dokładnie 
tam, gdzie zapowiadało Fighter Command miałem tego rodzaju odczucia. 
Myślałem, niech będą przeklęci, dlaczego naprawdę próbują to zrobić, po 
jaką cholerę pchają się na mój kraj? Trzeba strącić tych wszystkich drani 
na ziemię. Ale już za chwilą myślałem tylko o tym, by nie dać się samemu 
strącić. I tak to odtąd wygląda. - Palił w milczeniu z szeroko otwartymi, 
niewidzącymi oczyma, a jego palce nie ustępowały w tańcu. Uniósł się w 
krześle, jakby nagle zrobiło się twarde. - To nasza praca i staramy się ją 
wykonać jak najlepiej. Trzeba walczyć dużo więcej niż to było nad Francją. 
Może pan powiedzieć synowi, kapitanie, że strach to ważna rzecz, tym 
ważniejsza im dłużej jest się w akcji. Najistotniejsze to nauczyć się z tym 
żyć. Niektórzy faceci po prostu nie potrafią. Nazywamy to BSM, brak struny 
moralnej. To bezwzględne, ale celność wzrasta, gdy zmniejsza się odległość. 
My musimy dążyć do bliskiego kontaktu. Na tę starą prawdę sztuki wojennej 
nic nie można poradzić. Ale zawsze znajdzie się gość, który się wychyla, 
wie pan, i zwiewa przed kulami do domciu. I zawsze będzie taki, co to 
nieustannie gubi swego ptaszka gdzieś w chmurach, lub nie może znaleźć 
wroga i rezygnuje z akcji. Bardzo szybko wiadomo, którzy to są. Nikt ich 
nie obwinia. Tylko po jakimś czasie dostają przeniesienia. - Znów zamilkł 
spoglądając w dół na papierosa zaciśniętego w dłoni, z pewnością zatopiony 
we wspomnieniach. Ponownie poprawił się na krześle i przesunął wzrok z 
Victora Henry'ego na Pamelę, która z napięciem wpatrywała się w jego twarz. 
- No cóż, można o tym długo i krótko, tak czy inaczej to nasza walka ze 
Szkopem, kapitanie Henry, i to jest ekscytujące. Latamy na naszych 
maszynach, które mogą przelecieć w poprzek Anglii w ciągu pół godziny. Mamy 
wyśmienite działka pokładowe. Najlepsze na świecie. Dokonujemy rzeczy, 
których niewielu lub nikt nie zdołałby dokonać. I może już nie dokona nigdy 
więcej. - Rozejrzał się po eleganckim wnętrzu pełnym dobrze ubranych kobiet 
oraz umundurowanych mężczyzn i rzekł z niewybrednym uśmiechem, błyskając 
białkami oczu. - Jeżeli interesuje pana doskonałość, niech pan jej szuka 
tam - wykonał gest kciukiem - w górze.
  - Pański sok, sir - powiedział kelner skłoniwszy się.
  - W samą porę - rzekł Gallard - za dużo gadam.
  Pug uniósł swą szklankę w stronę porucznika.
  - Dziękuję. Życzę szczęścia i pomyślnych łowów.
  Gallard uśmiechnął się, wypił i niespokojnie poruszył się na krześle.
  - Wie pan byłem, w jakimś sensie, aktorem. Wystarczy dać sygnał a ja już 
recytuję. Na czym lata pański syn? 
  - Na SBD, douglas dauntles - odparł Pug. - Jest pilotem na lotniskowcu.
  Gallard skinął powoli głową przyspieszając wystukiwaną palcami melodię.
  - Bombowiec nurkujący.
  - Tak.
  - My ciągle dyskutujemy na ten temat. Szkopy skopiowały go od waszej 
marynarki. Nasze dowództwo ich jednak nie chce. A z punktu widzenia pilotów 
sprawa nie jest taka prosta. Nasi chłopcy odnieśli wiele zwycięstw w walce 
ze stukasami. Ale z kolei gdy one już zejdą na dół, zrzucają swe bomby 
dokładnie nad celem. Tak czy inaczej chylę czoła przed tymi facetami z 
lotniskowców, lądującymi na wąskim, chwiejnym pasie pośród fal. Ja wracam 
do domu na szeroką, niewzruszoną matkę ziemię, dla której zacząłem odczuwać 
szczególny rodzaj miłości.
  - Ach, mam rywalkę - odezwała się Pamela. - Cieszę się, że jest taka 
stara i płaska.
  Gallard uśmiechnął się do niej, unosząc lekko brwi.
  - Tak, w tych sprawach bijesz ją na głowę, prawda Pam?
  Podczas kolacji, opisał dokładnie Victorowi, w jaki sposób doskonaliła 
się taktyka walki myśliwców po obu stronach. Tak bardzo wciągnął się w 
opowiadanie, że wymachiwał obu dłońmi, by lepiej zademonstrować manewry, 
wyrzucając z siebie jednocześnie gwałtowne potoki specjalistycznych 
określeń. Po raz pierwszy naprawdę się rozluźnił, siedział niedbale, na 
krześle, uśmiechając się ze wzbierającego entuzjazmu. To co mówił było 
wyjątkowo inteligentne i Pug pragnął zapamiętać jak najwięcej; wypił 
niewiele burgunda, którego zamówili do pieczeni. W końcu Pamela poskarżyła 
się, że sama opróżnia butelkę.
  - Ja także nie chcę tracić pary - odparł Pug - jeszcze bardziej niż Ted.
  - Mam dosyć wstrzemięźliwych bohaterów. Poszukam sobie jakiegoś 
tchórzliwego pijaczyny.
  Przy wołowinie i puddingu Gallard znalazł się w swoim żywiole - zajadał 
potężnie, tłumacząc się, że przez ostatnie trzy tygodnie stracił połowę 
wagi i proponował, by to odrobić przez trzy kolejne dni - gdy pojawił się 
przy nim kelner z zapisaną wiadomością. Gallard zgniótł ją, przetarł usta 
serwetką i przeprosił ich na chwilę. Po kilku minutach wrócił, uśmiechnął 
się i zabrał się do jedzenia.
  - Nastąpiła mała zmiana, Pam - odezwał się szorstko, gdy talerz był już 
pusty. - Odwołano przepustki dla naszego dywizjonu. Dostaniemy je, jak 
przestanie być tak gorąco. - Uśmiechnął się do Victora Henry'ego, zastukał 
wszystkimi palcami o stół. - Mnie to nie przeszkadza. Człowiek się 
niecierpliwi wiedząc, że tam wszystko idzie na całego, gdy on stoi tu na 
boku.
  Pośród ciszy która nagle zapadła przy stole, Victor Henry pomyślał, że 
złowieszczy wydźwięk tego wezwania wykroczył poza ryzyko sięgania po 
przemęczonego, o poszarpanych nerwach pilota i wysyłanie go znów w 
przestworza. Oznaczało ono bowiem, że możliwości RAF-u zaczęły sięgać 
kresu.
  Pierwsza odezwała się Pamela:
  - Kiedy musisz wracać? Jutro?
  - Och powinienem już właściwie być w drodze, ale nie chciałem u diaska 
rezygnować z waszego towarzystwa i mojej pieczeni.
  - Odwiozę cię do Biggin Hill.
  - Ależ Pam, oni teraz wygarniają chłopaków ze wszystkich pubów i miejsc o 
nieco gorszej reputacji. Będzie nas wracać wielu. Wszyscy, których zdołają 
odnaleźć. Spojrzał na zegarek. - Zaraz będę się zbierać, ale wieczór 
przecież się dopiero zaczął. Nie ma powodu byście rezygnowali z tego 
przedstawienia Noela Cowarda, słyszałem, że jest bardzo zabawne.
  Pug rzucił pośpiesznie.
  - Myślę, że najwyższy czas, abym was zostawił samych.
  Pilot RAF-u popatrzył mu prosto w oczy.
  - Dlaczego? Czy nie mógłby pan znosić jeszcze przez jakiś czas podpitego 
szczebiotu Pameli. Jak pan sądzi? Proszę nie odchodzić. Po raz pierwszy od 
tygodni wygląda tak kwitnąco.
  - W porządku - powiedział Pug. - Myślę, że wytrzymam.
  Pilot i dziewczyna wstali. Pamela odezwała się.
  - Tak szybko? No cóż, pozostał nam jeszcze miły, długi spacer przez hol.
  Pug także wstał i wyciągnął rękę na pożegnanie.
  - Życzę powodzenia panu, kapitanie Henry, i pańskiemu synowi na 
darntlesie. Niech pan mu przekaże, że polecam sok pomarańczowy. Proszę 
przyjechać w odwiedziny na nasze lotnisko w Biggin Hill - powiedział Ted 
Gallard.
  Zostawszy sam przy stoliku, Pug usiadł i wytarł prawą dłoń serwetką. Ręka 
Gallarda była bardzo wilgotna.
  
  
  Kilka dni później pewnego popołudnia, odwiedził dywizjon Teda Gallarda. 
Biggin Hill leżało na południowy wschód od Londynu, dokładnie na trasie 
niemieckich bombowców nadlatujących z najbliższych lotnisk po drugiej 
stronie Kanału. Luftwaffe nie ustawało w wysiłkach rozbicia na strzępy 
Biggin Hill i lotnisko stanowiło przygnębiającą scenerię: wraki samolotów, 
wypalone, pozbawione dachu hangary, rozryte pasy startowe, wokół pełno 
nieuniknionych resztek zwęglonego drewna, pękniętych rur, strzępów murawy, 
okruchów tynku. Lecz tu i ówdzie postękiwały buldożery, wyrównując pasy, a 
kiedy nadjechał Pug, właśnie lądowało kilka samolotów. Pokiereszowane 
myśliwce rozpierzchły się po lotnisku, a mechanicy w kombinezonach wspinali 
się, by przy nich pomajstrować, klnąc głośno i siarczyście. Lotnisko było 
pochłonięte pracą.
  Gallard wyglądał na bardzo wymęczonego, niemniej szczęśliwszego niż w 
Savoyu. W baraku rozprowadzenia przedstawił Puga Henry'ego grupie około 
dwunastu rozczochranych, zaniedbanych młodzieńców o zapadniętych oczach 
ubranych w pomięte mundury, podbite wełną buty i żółte kamizelki ratunkowe, 
którzy w zsuniętych na bakier błękitnych czapkach bądź bez nakrycia głowy 
porozkładali się na krzesłach i żelaznych pryczach. Przybycie 
amerykańskiego kapitana w cywilu, przerwało rozmowy i przez chwilę, w 
niezręcznej ciszy słychać było tylko jazz nadawany przez radio. Potem jeden 
z lotników, o zaróżowionej twarzy, który wyglądał jakby nigdy się nie 
golił, zaproponował Pugowi kubek gorzkiej herbaty, czyniąc żartobliwą uwagę 
na temat bezużyteczności marynarki. Wyjaśnił, że może być nieco uprzedzony, 
bo kiedyś zestrzelił go brytyjski niszczyciel. Pug odparł, iż broniąc 
honoru marynarki, musi jednak potępić głupotę, lecz jako przyjaciel Anglii 
docenia jej celność. To wywołało śmiech. Wznowiono rozmowy na temat lotów, 
najpierw z niejaką ostrożnością, a potem zupełnie zapominając o gościu. 
Niektóre sloganowe wyrażenia zbijały go z tropu, lecz obraz sytuacji był 
wystarczająco czytelny: nieustające pogotowie, prawie bez snu, zbyt wiele 
samolotów straconych zarówno w walce, jak i w wypadkach, zbyt wiele 
niemieckich myśliwców, a do tego dumne, desperackie i wyniosłe nastroje w 
bardzo już pomniejszonym dywizjonie. Pug zorientował się, że prawie połowa 
pilotów, którzy rozpoczynali wojnę już nie żyła.
  Kiedy o szóstej nadano wieczorne wiadomości, rozmowy ucichły i wszyscy 
stłoczyli się wokół odbiornika. Był to dzień niewielkich zmagań, lecz 
Luftwaffe znów została odprawiona z dwoma lub trzema strąceniami. Piloci 
uśmiechając się sztubacko do siebie, czynili gesty kciukiem.
  - To porządne chłopaki - stwierdził Gallard, odprowadzając Victora 
Henry'ego do samochodu. - Oczywiście, na pańskie szczęście, wstrzymywali 
się dziś od rozmów o dziewczętach. Jestem tu w w dywizjonie starszakiem, i 
nieczęsto wtajemniczają mnie w te sprawy. Ci faceci kiedy tylko nie latają, 
przeżywają nieprawdopodobne przygody. - Uśmiechnął się porozumiewawczo. - 
Nie do wiary, że mogą potem wspiąć się jeszcze do kokpitu, ale mogą, 
naprawdę mogą.
  - Wspaniale jest teraz żyć i być młodym - odezwał się Pug.
  - Tak. Pytał pan o morale. Dzisiaj je pan zobaczył. - Przy samochodzie, 
gdy uścisnęli sobie ręce, Gallard odezwał się nieśmiało. - Winien jestem 
panu podziękowanie.
  - Doprawdy. Za cóż takiego.
  - Za powrót Pameli. Oznajmiła mi, że kiedy przypadkiem spotkaliście się w 
Waszyngtonie, była o krok od podjęcia decyzji. Zdecydowała się pana spytać 
o radę i była bardzo poruszona tym, co usłyszała.
  - Cóż, czuję się pochlebiony. Wierzę, że miałem rację. Jej ojciec z 
pewnością da sobie pięknie radę bez niej.
  - Talky? On nas wszystkich przeżyje.
  
  
  - Sprawy nie idą najlepiej - oznajmił generał Tillet, przeciskając się 
autem pomiędzy rojem zmokniętych, czarnych taksówek na Marble Arch.
  Pogoda załamała się, było mgliście i deszczowo; perłowoszary mrok 
przysłonił rozgrzany i lekki, zupełnie niewojenny Londyn. Czasze parasoli 
zapełniły chodniki. Wyniosłe, czerwone autobusy połyskiwały wilgocią; 
podobnie jak gumowe peleryny policjantów. Cudowna, letnia aura nadawała 
powietrznej bitwie uwznioślającego blasku, ale dzisiaj oblicze Londynu było 
poranne i pokojowe.
  - Nastroje w Biggin Hill są diabelnie bojowe - rzekł Pug.
  - Ach, więc był pan tam? Tak, nie ma sprawy, jeśli idzie o stan ducha. To 
rachunki wypadają niedobrze. Być może Grubaskowi też brakuje pilotów 
myśliwskich. Nam z pewnością i to niebezpiecznie dużo. Nie wiadomo jaka 
jest sytuacja po drugiej stronie wzgórza. Wspinamy się na nie i żyjemy 
nadzieją.
  Kiedy jechali deszcz ustał. Po chwili wyjrzało przymglone słońce, 
oświetlając bezkresne rzędy zmokniętych, identycznych, ceglastoczerwonych 
szeregowych domów i do samochodu wpadło więcej światła. Tillet odezwał się:
  - Tak, nasze zespoły meteorologiczne pracują pełną parą. Twierdzą, że zła 
pogoda nie utrzyma się, i że Szkopy przypuszczalnie nadlecą jeszcze dziś. 
Dziwne, jedyne uczciwe angielskie lato w tym stuleciu, i nadeszło akurat w 
roku, gdy Hunowie napadają na nas z powietrza.
  - Czy to źle, czy dobrze?
  - Dla nich to korzystne przy lokalizacji celów i zrzucaniu bomb. Ale nasi 
obrońcy też mają więcej szans na odkrycie ich i celne trafienie. Gdyby 
pozwolono na wybór, nasi chłopcy poprosiliby o czyste niebo.
  Opowiedział o Napoleonie i jego szczęściu do pogody oraz wspomniał o 
bitwach Karola XII i Wallensteina, na których klęsce zaważyły sztormy. Pug 
podziwiał erudycję Tilleta. Ani przez chwilę nie mógł z nim rywalizować i 
zastanawiał się, czy ktoś byłby w stanie. Wyglądało na to, że Tillet 
posiada kompletną wiedzę na temat każdej, kiedykolwiek toczonej, bitwy i że 
jest zdolny zamartwiać się faktyczną głupotą Kserksesa lub Cezara tak samo 
jak Hermanna Göringa. Mniej więcej po godzinie dotarli do miasteczka, 
przejechali wzdłuż brudnego kanału i zboczyli w stronę zespołu okopconych 
budynków, otoczonych drucianym ogrodzeniem. Żołnierz stojący przy bramie 
zasalutował i pozwolił im wjechać.
  - Gdzie jesteśmy? - zapytał Pug.
  - Uxbridge. Pamiętam, że chciał pan odwiedzić Jedenastą Operacyjną Grupę 
Myśliwską - odpowiedział Tillet.
  - O, tak.
  W ciągu trzech tygodni Tillet ani razu nie wspomniał o prośbie, a Victor 
Henry nigdy więcej jej nie powtórzył.
  Porucznik lotnictwa o miłej, pucołowatej twarzy wyszedł im naprzeciw. Był 
lordem, ale Tillet wymienił nazwisko zbyt szybko, by Pug mógł je uchwycić. 
Jego lordowska mość poprowadził ich w dół, wprost ze słonecznego blasku, 
długimi zakręconymi schodami pod ziemię.
  - Można by się tu spodziewać królika z kapelusza, prawda kapitanie? - 
zabrzmiał jego oxfordzki akcent. - Pośpiech wymierzany tykaniem zegarka i 
tak dalej. Obawiam się, że nie ma tu nic aż tak interesującego.
  Weszli na wąski balkonik w małym dziwacznym teatrze. W miejscu, gdzie 
powinna znajdować się scena i kurtyna wznosiła się czarna ściana pełna 
kolumn białych żarówek, zwieńczona u szczytu rzędem czerwonych lamp. Obok 
tej ściany znajdowały się RAF-owskie oznaczenia stanów gotowości. Poniżej, 
na dole sali, około dwudziestu dziewcząt w mundurach, niektóre ze 
słuchawkami na uszach i ciągnącymi się za nimi długimi nitkami przewodów, 
pracowało wokół wielkiej stołowej mapy południowej Anglii. Przy ścianie 
mężczyźni w hełmofonach gryzmolili coś na pulpitach, zamknięci w 
przeszklonych kabinach podobnych do kabin radiotelegrafistów. We wnętrzu 
unosił się piwniczny zapach ziemi i cementu; było cicho i chłodno.
  - Burne-Wilke, masz swojego amerykańskiego gościa - odezwał się Tillet.
  Jasnowłosy oficer, siedzący pośrodku balkonu odwrócił się z uśmiechem.
  - Halo! Strasznie się ucieszyłem słysząc, że pan tu przybywa. Proszę 
tutaj, niech pan siada obok mnie. - Uścisnęli sobie dłonie. - Na razie nie 
ma specjalnie dużo roboty, ale to wkrótce się zmieni. Nad Kanałem ustępuje 
zła pogoda i Szkopy budzą się do startu. - Burne-Wilke potarł swój różowy, 
kościsty podbródek, spoglądając kpiarsko na Puga. - Te samoloty, które pan 
zorganizował, udowodniły, że ciągle potrafią być przydatne.
  - One nie nadają się do tej ligi - odparł Pug.
  - Dlaczego? Są znakomite na patrolach. Kilkakrotnie elegancko przyłożyły 
flocie inwazyjnej. Piloci stają się na nich bardzo zajadli. - Burne-Wilke 
popatrzył mu prosto w oczy. - Niech pan powie, mógł pan przygotować te 
samoloty w dwa dni?
  Pug tylko wyszczerzył zęby.
  Burne-Wilke potrząsnął głową i przygładził swe pofalowane włosy.
  - Przykro mi, ale nie mogłem się powstrzymać, by do tego nie wrócić. 
Naprawdę zaskoczył mnie pan i uwierzyłem, że może się to udać, a my 
wyszlibyśmy na zwykłych głupców. A oto nasza wspólna znajoma. Czy to nie z 
Tudsburymi spotkałem pana po raz pierwszy w tej ociekającej potem, 
waszyngtońskiej kolejce?
  Pamela przeszła, by zająć miejsce innej dziewczyny. Spojrzała w górę i 
rzuciła Victorowi Henry'emu przelotny uśmiech, a potem wróciła do pracy i 
już więcej w jego stronę nie patrzyła.
  - Myślę, że wszystko jest dla pana jasne, nieprawdaż? - zagadnął 
Burne-Wilke, wskazując na mapę i na ścianę. - Fighter Command w Stanmore 
odpowiada za obronę powietrzną, lecz pozwala, by każda z grup prowadziła 
niezależną rozgrywkę. Nasz rejon to południowo-wschodnia Anglia. To gorąca 
okolica, najbliżej Niemców i tutaj znajduje się Londyn. - Przesuwał chudą 
rękę po ścianie, w górę i w dół. - Te sześć kolumn świateł oznacza naszych 
sześć stacji kontrolnych, dla każdej z grup myśliwców. Każdy z poziomych 
rzędów żarówek dotyczy pojedynczego dywizjonu. Wszystkiego razem mamy 
dwadzieścia dwa dywizjony. Teoretycznie dysponujemy ponad pięcioma setkami 
pilotów bojowych. - Burne-Wilke wykrzywił usta. - Teoretycznie. Teraz 
właśnie wypożyczamy lotników z innych grup. I pomimo to ciągle mamy braki. 
Tak czy inaczej... - Wskazał na górną partię czarnej ściany, gdzie w 
nierównym, dziurawym rytmie błyskały białe lampy. - Postępując w górę 
tściany podnosi się stopień gotowości, aż do Alarmu Powietrznego, 
Nieprzyjaciel w Zasięgu Wzroku, i oczywiście Walka. To rząd czerwonych 
lamp. Sześć naszych podstacji kontaktuje się jednocześnie z nami i 
pilotami. My tutaj składamy całościowy obraz wydarzeń. Jeżeli sytuacja 
staje się dostatecznie zaogniona, może się tu pojawić wicemarszałek 
lotnictwa i osobiście dowodzić akcją. Tak, tak. A ci biedni, zapuszkowani w 
szkło narwańcy zbierają raporty, po lewej, od naszych naziemnych korpusów 
obserwacyjnych, po prawej od obrony przeciwlotniczej. Tak więc wszystkie 
informacje na temat niemieckiego lotnictwa w naszej strefie powietrznej 
zostają tu błyskawicznie uwidocznione.
  Pug nie był aż tak bardzo zaskoczony, jak to było w Ventor. Wiedział, że 
taki system istnieje; niemniej spojrzenie z bliska przejęło go grozą.
  - Sir, przecież pan mówi o kilkuset tysiącach mil kabli telefonicznych, o 
tysiącach linii, o całym lesie urządzeń elektrycznych. Kiedy to wszystko 
zdążyło powstać?
  - Och, plan powstał dwa lata temu. Politycy przerazili się kosztem i 
stanęli okoniem. Ale zaraz po Monachium dostaliśmy pieniądze. Wiatr często 
wieje w oczy, co? Halo, coś się dzieje. Pewnie Szkopy już są w drodze.
  Światła na czarnej ścianie zaczęły przeskakiwać w górę. Młody lord, 
siedzący przy Burne-Wilkem, podał mu telefon. Burne-Wilke rozpoczął pełną 
werwy RAF-owską abrakadabrę, przenosząc wzrok ze stołowej mapy na ścianę. 
Potem oddał aparat.
  - Tak. Chain Home w Ventor zawiadamia, że kilka grup uderzeniowych krąży 
w powietrzu, bądź szykuje się do ataku. Dwie w sile ponad czterdziestu, 
jedna ponad sześćdziesięciu maszyn.
  Odezwał się Tillet:
  - Göring okazał się skończonym osłem nie próbując załatwić naszej stacji 
Chain Home. Historia udowodni, jak wielki był to błąd.
  - Ach, przecież próbował - odparł Burne-Wilke. - Ale to nie takie proste. 
Jeżeli nie trafi się bezpośrednio w wieżę, i nie rozbije jej na kawałki, 
ona po prostu wygina się jak drzewo palmowe podczas burzy, a potem znów 
prostuje.
  - Cóż, powinien ciągle próbować.
  Białe światła nadal zdążały ku górze. Atmosfera gorączkowej pracy zawisła 
w sali operacyjnej, lecz nikt nie poruszał się nerwowo, a szmer głosów 
brzmiał spokojnie. Pojawił się wicemarszałek, szczupły, srogi mężczyzna o 
przerzedzonych wąsach, i twarzy zdradzającej rodzinne powinowactwo z 
generałem Tilletem. Kiedy wkroczył, zignorował przez moment gości, po czym 
nieoczekiwanie serdecznie pozdrowił Tilleta i uśmiechnął się ciepło, od 
razu wyglądając miło i nieszkodliwie.
  Pierwsze zabłysły na czerwono światła w kolumnie należącej do stacji 
kontrolnej w Biggin Hill. Victor Henry dostrzegł spojrzenie Pameli 
prześlizgujące się po tych światłach. Na stole, przy którym gorliwie 
przesuwała strzałki i numerowane tabliczki, powstawał przejrzysty obraz 
czterech grup napastników, nadlatujących nad południową Anglię z różnych 
kierunków. Raporty łączników przy telefonach mieszały się, tworząc 
równomierne, przytłumione brzęczenie. Na balkonie nie odzywano się wiele. 
Henry siedział oszołomiony, niczym na pasjonującym widowisku sportowym, 
podczas gdy lampy, jedna po drugiej, rozbłyskiwały czerwienią. W ciągu 
mniej więcej dwudziestu minut, połowa dywizjonów pokazanych na tablicy 
zapaliła światła ataku.
  - Tak to wygląda - odezwał się znienacka Burne-Wilke, przerywając na 
moment wydawanie rozkazów. - Mamy teraz prawie dwieście samolotów w walce. 
Pozostałe są w pogotowiu, by zastąpić tych, którzy lądują po paliwo lub 
amunicję.
  - Czy kiedyś paliły się wszystkie czerwone światła na tablicy?
  Burne-Wilke skrzywił się.
  - Raz po raz. To nie jest pożądana sytuacja. Musimy wtedy wzywać inne 
Grupy, by udzieliły nam wsparcia, już teraz nie pozostało nam wiele rezerw.
  Daleko stąd, wysoko w błękitnych przestworzach, pomyślał Pug starając 
wyobrazić sobie walkę, samoloty przeszywały chmury tocząc śmiertelne 
potyczki pomiędzy niemieckimi i angielskimi dzieciakami, młodzieńcami 
takimi jak Warren i Byron. Grubawy pilot Pameli, taki rzeczowy nad swym 
sokiem pomarańczowym, był teraz tam w górze, w swej żółtej kamizelce 
ratunkowej, lecąc z szybkością kilkuset mil na godzinę wypatrując we 
wstecznym lusterku kanciastych białych nosów, lub kierując swe działka na 
atakujący samolot z czarnym krzyżem na boku.
  Dwa spośród świateł Biggin Hill zmieniły kolor na biały: powrót do bazy.
  - To rzadko trwa dłużej niż godzinę od momentu, gdy Szkopy wystartują - 
oznajmił Burne-Wilke. - Bardzo szybko tracą paliwo i amunicję i muszą 
spieszyć z powrotem. Ciągle spadają do Kanału jak wyschnięte nietoperze. 
Dowiedzieliśmy się od jeńców, że Luftwaffe nadała niewybredne imię Kanałowi 
- coś w rodzaju waszego amerykańskiego "Gównianego ścieku".
  W ciągu paru minut zgasły po kolei wszystkie czerwone lampy. Marszałek 
opuścił salę. W dole dziewczęta zdejmowały oznaczenia ze stołu. Lord 
Burne-Wilke rozmawiał przez telefon, zbierając doniesienia. Ujął twarz 
swymi szczupłymi, owłosionymi dłońmi i potarł mocno, po czym odwrócił w 
stronę Puga ukazując zaczerwienione oczy.
  - Nie chciałby pan przywitać się z Pamelą Tudsbury?
  - Bardzo chętnie. Jak poszło?
  Burne-Wilke odpowiedział z ponurym wzruszeniem ramion.
  - Trudno zatrzymać wszystkie bombowce. Obawiam się, że sporo z nich 
przedarło się i wykonało zadanie. Często, gdy strzały umilkną, nie wygląda 
to wszystko źle. My straciliśmy kilka samolotów, oni też. Dokładne 
obliczenia zajmują dzień lub dwa, ale myślę, że spisaliśmy się nie 
najgorzej.
  Kiedy Pug wychodził, odprowadzany przez młodego lorda, zostawiwszy 
Tilleta pochłoniętego rozmową z przygarbionym, starszym oficerem, odwrócił 
się, by raz jeszcze spojrzeć na teatrum. Na ścianie wszystkie światła znów 
paliły się w okolicach dołu. W sali było zupełnie cicho, mocno pachniało 
ziemią. Schody prowadzące na powierzchnię wydały mu się bardzo długie i 
strome. Pug czuł się zupełnie wyczerpany, chociaż poza siedzeniem i 
przyglądaniem się nie dokonał niczego. Westchnął, szczęśliwy, że znów widzi 
światło dnia. Nie opodal, w promieniach słońca stała Pamela, ubrana w 
błękitny uniform.
  - A więc zdołałeś tu dotrzeć, tyle że dzień nie jest najlepszy. Dzisiaj 
zestrzelili Teda. - Jej głos był spokojny, nawet szczebiotliwy, lecz uścisk 
dłoni, w którym zamknęła jego rękę był lodowato zimny.
  - Jesteś pewna?
  - Tak. Mógł uratować się na spadochronie, ale jego samolot spadł do 
morza. Dwóch jego towarzyszy z dywizjonu zameldowało o tym. Zestrzelili go. 
- Przywarła do jego ręki, patrząc mu w twarz błyszczącymi oczyma.
  - Pam, sama mówiłaś, że często wydostają ich z wody i wracają prosto do 
walki.
  - Och, z pewnością. Zostawmy to Tedowi. Poprosiłam o nadzwyczajną 
przepustkę. Myślę, że wrócę dzisiaj do Londynu. Nie postawiłbyś mi obiadu?
  
  
  Minął tydzień, potem następny i Gallard nie powrócił. Pamela kilkakrotnie 
przyjeżdżała do Londynu. Pewnego razu Victor Henry zauważył, że bierze ona 
udział w wojnie tylko wtedy, gdy jej to odpowiadało.
  - Zachowuję się nieznośnie - odpowiedziała - wykorzystuję każde znane mi 
zagranie; wyzyskując współczucie i dobre serca i wymagając nazbyt wiele. 
Może w końcu zamkną mnie gdzieś, ale ciebie już wtedy nie będzie. Za to 
teraz jesteś tutaj.
  Dla Amerykanów stało się jasne, że Pug Henry znalazł sobie młodą 
dziewczynę z WAAF-u. Aby ją zabawić, zabierał ją często do apartamentów 
Freda Fearinga na Belgrave Square, ośrodka rozrywkowego 
anglo-amerykańskiego tłumu. Krótko po ich gwiazdkowej kłótni z Rhodą, 
Niemcy wydalili Fearinga za rozpowiadanie danych na temat skutków 
bombardowań Hamburga. W Londynie Fearing tak świetnie bawił się z 
dziewczętami, że, jak sam mówił, często wkraczał do studia radiowego na 
czworakach. Jego przejmujące, trzymające w napięciu opisy walczącej Anglii, 
wzbudzały wiele sympatii w Stanach Zjednoczonych, tak że izolacjoniści 
ogłosili, że z pewnością jest opłacany przez Brytyjczyków.
  Gdy za drugim razem Victor Henry przyprowadził Pamelę do mieszkania, 
Fearing zauważył, dopadając go na moment osamotnionego w holu:
  - Szelma z ciebie, wielebny Victorze. Ona jest mała, ale szykowna.
  - Jest córką jednego z moich znajomych.
  - Oczywiście, Talky'ego Tudsbury - to także mój stary kumpel.
  - Tak więc wiesz, kim ona jest. Jej narzeczony, pilot RAF-u zaginął w 
czasie akcji.
  Wielka, guzłowata twarz Fearinga zabłysła w niewinnym uśmiechu.
  - Ach tak. Na pewno potrzebuje nieco ukojenia.
  Pug musiał unieść głowę, by spojrzeć na niego. Dziennikarz miał ponad 
sześć stóp i był mocno zbudowany.
  - Co byś powiedział na kopa w tyłek?
  Uśmiech Fearinga zniknął natychmiast.
  - Mówisz serio, Pug?
  - Zupełnie serio.
  - Po prostu pytałem. Masz jakieś wieści od Rhody?
  - Tęskni za mną, Nowy Jork cuchnie, ona jest znudzona, a do tego jest 
nieznośnie gorąco.
  - Sytuacja w normie. Dobra, poczciwa Rhoda.
  Mężczyźni, którzy przeciągali przez mieszkanie, zwykle w towarzystwie 
kobiet, zwykle mniej lub bardziej pijani - obserwatorzy z korpusów 
lotnictwa i piechoty, korespondenci, aktorzy, biznesmeni - tańczyli lub 
przekomarzali się z Pamelą, jednak potem zostawiali ją, podejrzewając, że 
jest kochanką Victora Henry'ego.
  Pewnego razu, we wrześniu, kiedy popijali w jej mieszkaniu i żartowali na 
ten temat, Pug powiedział:
  - "Rozpusta, rozpusta - ciągle tylko wojny i rozpusta - nic więcej nie 
utrzymuje się w modzie".
  - Trzymajcie mnie - wytrzeszczyła oczy. - On jest do tego specjalistą od 
Szekspira.
  - Poza historyjkami westernowymi, Pamelo, nie czytałem chyba niczego poza 
Biblią i Szekspirem - odparł Pug z niejaką powagą. - To nigdy nie jest 
stracony czas. Robiąc karierę w Marynarce, można przestudiować całego 
Szekspira.
  - Tak, a my mamy naszą małą, cenną rozpustę tutaj - powiedziała Pamela. - 
Gdyby tylko ludzie się dowiedzieli.
  - Czy się skarżysz, moja dziewczynko?
  - Ani trochę, ty stary, wysuszony dżentelmenie. Nie mogę wyobrazić sobie, 
jak znosi cię twoja żona.
  - Cóż, jestem dobrym, cierpliwym, nie narzekającym towarzyszem.
  - Boże, kocham cię, taki właśnie jesteś.
  W tym momencie syreny alarmu przeciwlotniczego rozpoczęły swe niesamowite 
lamenty i zawodzenia i, nieważne jak często je słyszał, Pug czuł wtedy 
skurcz serca.
  - Mój Boże! - wykrzyknęła Pamela. - Znowu nadlatują. To na pewno to. 
Gdzie u licha jest Fighter Command? - Stała razem z Victorem Henrym na 
balkonie jej pokoju, trzymając nadal wysoko szklankę z drinkiem, wpatrzona 
w szeregi bombowców, które w szerokich, postrzępionych kluczach sunęły 
poprzez czyste niebieskie niebo, doskonale widoczne w żółtawym świetle 
zniżającego się słońca. Wystrzały artylerii przeciwlotniczej, wykwitające w 
pobliżu formacji, wyglądały jak białe i czarne obłoczki kurzu, i zdawały 
się nie czynić im żadnej szkody.
  - Przypuszczam, że myśliwce eskorty uwikłały się w walkę bardziej na 
południu. - Victor Henry był wstrząśnięty.
  Masy samolotów nadciągały bezustannie niczym najeźdźcy, na jakimś 
fantastycznym filmie, napełniając powietrze pulsującym szumem jakby 
milionów pszczół. Głuche rzadkie grzmoty dział przeciwlotniczych, stanowiły 
żałosny kontrapunkt. Pierwszy z kluczy przeleciał; daleko, pośród lazuru 
nieba, pojawiły się następne rosnąc i rozpościerając się szeroko w 
niewiarygodnych ilościach, gdy przelatywały ponad miastem. Bombowce leciały 
niezbyt wysoko i pociski pelot zdawały się eksplodować w samym środku 
kluczy, jednak one buczały niezmiennie. Stłumione grzmoty uderzeń bomb 
niosły się ponad miastem, a w świetle słońca zaczęły wykwitać w górze blade 
płomienie i dym.
  Pug odezwał się:
  - Wygląda na to, że rozpoczynają od strony doków.
  - Czy podać ci jeszcze jednego drinka? Ja muszę, muszę się napić.
  Wzięła od niego szklankę i pospieszyła do środka.
  Od południowego wschodu ciągle ukazywały się nowe maszyny. Pug był 
ciekaw, czy generał Tillet mógł mieć rację: czy była to oznaka słabości, 
zagranie ostatniej karty z talii Göringa? Niezła prezentacja słabości! A do 
tego pokaźne zastępy niemieckiej eskorty myśliwskiej musiały zabiegać o ten 
niezakłócony niczym przelot ław bombowców. Brytyjscy piloci mogliby strącić 
te wielkie, powolne maszyny na ziemię niczym blaszane kaczki. Udowodnili to 
już dawno temu, a jednak samoloty bez uszczerbku nadal płynęły przez 
londyńskie niebo, rozciągnięte po horyzont w przerażającym korowodzie 
latającej śmierci.
  Przyniosła szklanki i spojrzała na niebo.
  - Dlaczego, miej nas Panie w swej opiece, ich ciągle przybywa?
  Oparła się o balustradę dotykając Puga ramieniem. Objął ją mocno, a ona 
wtuliła się w niego i tak stali razem, obserwując, jak Luftwaffe rozpoczyna 
starania, by bombami rzucić Londyn na kolana. Był siódmy dzień września.
  Wzdłuż rzeki wybuchało coraz więcej pożarów, które szybko się 
rozprzestrzeniały strzelając w niebo ogromnymi słupami dymu. Gdzie indziej 
w mieście, nieliczne i niepozorne płomienie wskazywały miejsca dobrze 
wycelowanych bomb. Początkowy szok już minął i nie było widać zbyt wielu 
oznak paniki. Hałas zanikał w oddali; ślady ognia rozproszyły się i zmalały 
na tle czerwono-szarego ogromu nietkniętego miasta. Londyn był bardzo, 
bardzo wielki. Potężna próba Grubaska nie uczyniła w efekcie zbyt dużo 
szkody. Tylko wzdłuż płonącego nabrzeża Tamizy można było dostrzec ślady 
zniszczenia. Tak to wyglądało, patrząc z balkonu Pameli. Pierwszy tak 
wielki atak Valhalli.
  
  
  Tak samo wyglądało i z Soho, dokąd, gdy już ucichło, udali się na obiad. 
Londyńczycy tłoczący się na chodnikach byli podekscytowani i w ogóle nie 
załamani, a wręcz dumni. Obcy ludzie rozmawiali ze sobą, śmiali się i 
wznosili ku górze kciuki. Na ulicach nie było żadnych śladów zniszczenia; a 
ilość przechodniów taka sama jak zawsze.
  Odległe dzwonienie straży pożarnych i gęste kłęby dymu ponad głowami były 
jedynymi pozostałościami, w tej części miasta z potężnej próby Göringa. 
Nawet kolejki przed kinami ustawiły się jak zwykle, a bileterzy także żwawo 
prowadzili sprzedaż.
  
  
  Kiedy jednak o zmierzchu, po wyśmienitym włoskim obiedzie spacerowali w 
stronę Tamizy obraz zaczął ulegać zmianie. Zapach dymu wzmógł się; 
mrugające czerwone i żółte światła nadawały wiszącym nisko chmurom 
piekielny wygląd. Tłum na ulicy gęstniał. Przeciskanie się zaczęło wymagać 
wysiłku. Ludzie byli tu bardziej milczący i posępni. Henry i Pamela dotarli 
do ogrodzonych linami ulic, gdzie pośród hałasu i kłębów pary, pokrzykujący 
strażacy, rozwijali węże w stronę poczerniałych murów oraz lali wodę na 
jęzory ognia liżące ciągle okna. Pamela pociągnęła Puga poprzez aleje i 
boczne uliczki, aż wypadli na nabrzeżny bulwar w sam środek tłumu gapiów.
  Odór spalenizny napełniał powietrze, a rzeczna bryza dorzucała do ciepła 
letniej nocy porywy płomiennego gorąca. Poprzez przetaczające się kłęby 
dymu przeświecał brudną czerwienią nisko zawieszony księżyc. Odblask ogni 
migotał w poczerniałej wodzie. Most wyrzucał z siebie powoli mrowie 
uciekinierów z różnego rodzaju wózkami, w większości biedoty nie 
rozpieszczanej przez los, robotników w czapkach oraz całe hordy dzieciaków 
w łachmanach, wesołych i biegających we wszystkie strony.
  Victor Henry popatrzył w górę, na niebo. W szczelinach dymu połyskiwały 
gwiazdy.
  - Wiesz mamy dziś bardzo pogodną noc - powiedział. - Te pożary są jak 
latarnia morska i będą widoczne na setki mil. Oni mogą tu wrócić.
  Odpowiedź Pameli była chłodna i obcesowa.
  - Ja muszę wracać do Uxbridge. Zaczynam czuć się paskudnie. - Spojrzała w 
dół na swą powiewną szarą suknię. - I mój mundur jakby nieco odstaje od 
normy.
  Kiedy wreszcie, kilka kwartałów dalej, znaleźli wolną taksówkę syreny 
rozpoczęły ponownie swe szkaradne zawodzenie.
  - Wsiadajcie - zachęcił ich pomarszczony, mały kierowca, dotykając daszka 
swej czapki. - Interes nie może czekać, co? I niech szlag trafi Hitlera!
  
  
  Podczas gdy Pamela przebierała się, Victor Henry obserwował z balkonu 
początek nocnego nalotu. Obrazy zniszczenia, ogólne podniecenie, osobliwe 
piękno panoramy ognia i kołyszące się smugi błękitnobiałych reflektorów, 
oraz niskie buczenie silników samolotowych i rozpoczynający się łomot 
artylerii wyostrzyły wszystkie jego zmysły. Pamela Tudsbury w mundurze 
WAAF-u wyłaniająca się z półmroku rozświetlonego księżycem balkonu wydała 
mu się najbardziej ponętną, młodą kobietą na całej kuli ziemskiej. Przez 
obuwie na płaskim obcasie wydawała się niższa niż zwykle, lecz oszczędny 
strój czynił jej figurę jeszcze bardziej powabną. Tak przynajmniej 
pomyślał.
  - Oni znowu tutaj - odezwała się.
  - Nadlatują.
  Znowu oparła się o niego. I znowu otoczył ją mocno ramieniem.
  - Cholera, te sukinsyny po prostu nie mogą chybić, kiedy ogień rozświetla 
im cel - powiedział.
  - Berlin także może stanąć w płomieniach. - Pamela postarała się wyglądać 
jak najbardziej odpychająco; jej skrzywiona brzydka twarz pełna była 
nienawiści podkreślonej czerwoną szminką na wargach.
  Nad rzeką rozkwitały nowe pożary, rozprzestrzeniały się i stapiały w 
ogromną pożogę. Coraz więcej płomieni wystrzelało z ciemności, także z 
miejsc bardziej odległych od Tamizy. Jednakże, większość obszaru miasta 
pozostała ciemna i nieruchoma. Mała sylwetka bombowca wypadła koziołkując z 
zadymionego nieba, płonąc jak pochodnia, odprowadzona dwoma skrzyżowanymi 
snopami światła.
  - O Boże, dostali go. Jednego dostali. Załatwicie ich więcej. Proszę.
  Jak na rozkaz spadły zaraz dwa następne bombowce. Jeden nurkując prosto w 
dół, sypiąc iskry niczym meteor, następny zataczając się i ciągnąc za sobą 
spiralę czarnego dymu, zanim nie eksplodował w powietrzu jak niebosiężna 
petarda. Na moment dotarł do nich huk jakby ostrego wystrzału.
  - Ach jak cudownie. Cudownie!
  Zadzwonił telefon.
  - No tak! - zaśmiała się chrapliwie. - To Uxbridge, bez wątpienia. 
Przywołuje do służby swą małą uciekinierkę. Być może proszą mnie na sąd 
wojenny.
  Wróciła po chwili ze zdziwioną miną.
  - Wygląda na to, że to do ciebie.
  - Kto taki?
  - Nie powiedział. Głos brzmiał poważnie i niecierpliwie.
  - A, Henry - odezwał się generał Tillet. - Wyśmienicie. Pański przyjaciel 
Fearing poradził, bym tutaj pana szukał. Z pewnością przypomina pan sobie, 
jak kilka tygodni temu odwiedził pan o poranku pewnego dostojnego, 
starszego dżentelmena, który nadmieniał, że mógłby pan mieć ochotę na małą 
eskapadę, która wtedy była w przygotowaniu? Wycieczka w znajome, 
zagraniczne okolice, hę?
  Mrówki przebiegły Victorowi Henry'emu po plecach.
  - Tak. Pamiętam.
  - A więc wyprawa pewnie dojdzie do skutku. Mam spotkać się z panem dziś w 
nocy, kiedy to zamieszanie się skończy, by podać nieco szczegółów. Jeżeli 
to pana zainteresuje. Jest pan tam, Henry?
  - Tak, panie generale. Czy pan także się wybiera?
  - Ja? Na Boga, drogi przyjacielu, nie. Jestem bojaźliwym, starym facetem, 
zupełnie nie nadającym się do podróży. A poza tym, nie poproszono mnie o 
to.
  - Kiedy to będzie?
  - Przypuszczam, że będą odjeżdżać jutro, o określonej godzinie.
  - Czy mogę zadzwonić do pana?
  - Oczekują ode mnie podania pańskiej odpowiedzi w ciągu godziny.
  - Odtelefonuję wkrótce.
  - Wyśmienicie.
  - Niech pan mi powie jedną rzecz. Czy myśli pan, że powinienem jechać?
  - Jeżeli już pan pyta, to myślę, że musiałby pan być szalony. Tam gdzie 
lecicie jest diabelnie gorąco. Najgorsza pora w roku. Musiałaby pana bardzo 
pociągać tego rodzaju sceneria. Nie mogę tego powiedzieć o sobie.
  - Czy jest pan pod swoim telefonem?
  - Nie. - Tillet podał mu inny numer. - Siedzę tu i czekam.
  Gdy wrócił na balkon, odwróciła się do niego z rozjaśnioną twarzą.
  - Dostali dwa następne. Nasze myśliwce muszą być w górze. Przynajmniej 
czymś im odpłacimy.
  Pug popatrzył na to fantastyczne przedstawienie - płomienie, snopy 
światła z reflektorów przeciwlotniczych, bijące w niebo ponad zaciemnionym 
miastem słupy czerwonego i żółtego dymu.
  - W Waszyngtonie dałem ci pewną dobrą radę. Lub przynajmniej pomyślałaś, 
że to dobra rada.
  - Tak, rzeczywiście. - Poszukała wzrokiem jego oczu. - Kto telefonował?
  - Wejdźmy do środka. Teraz ja muszę się napić.
  Usiedli w dwóch fotelach naprzeciw otwartych drzwi balkonowych. Pochylił 
się do przodu, opierając łokcie na kolanach i trzymając szklankę w 
złożonych dłoniach.
  - Pamelo, jutrzejszej nocy RAF będzie bombardował Berlin i wygląda na to, 
że zostałem zaproszony do udziału jako obserwator.
  Twarz dziewczyny w szarym świetle stała się napięta. Zagryzła dolną wargę 
i także popatrzyła na niego. Nie wyglądała teraz zbyt atrakcyjnie. Jej oczy 
były okrągłe jak u sowy.
  - Ach tak. Polecisz?
  - Właśnie się nad tym zastanawiam. Myślę, że to przeklęty, idiotyczny 
pomysł i generał Tillet zgadza się ze mną, ale tymczasem przekazał mi to 
zaproszenie. Muszę więc zgodzić się lub zrobić jakiś unik.
  - To dziwne, że akurat ciebie proszą. Nie jesteś przecież z lotnictwa.
  - Wasz premier wspomniał o tym przelotnie, kiedy się spotkaliśmy. A on ma 
z pewnością dobrą pamięć.
  - Czy chcesz znać moje zdanie?
  - Właśnie o to proszę.
  - Odmów. Szybko, zdecydowanie i ostatecznie.
  - W porządku. Ale dlaczego?
  - To nie są twoje sprawy. W szczególności nie jest to sprawa 
amerykańskiego attache marynarki w Berlinie.
  - Racja.
  - Twoje szanse powrotu są coś jak trzy do pięciu. To żałośnie nieuczciwe 
wobec twojej żony.
  - Tak właśnie pomyślałem na początku. - Pug przerwał, spoglądając na 
zewnątrz przez balkonowe drzwi. Artyleria pelot strzelała i grzmiała w 
nocnych ciemnościach, a reflektory wyciągały swe błękitne palce w poprzek 
nieboskłonu. - A jednak wasz premier uważa, że mój udział miałby swój cel.
  Pamela Tudsbury machnęła niecierpliwie ręką.
  - Och, brednie. W sprawach walki, Winnie jest ciągle niedouczonym 
ignorantem. Prawdopodobnie sam chciałby lecieć i myśli, że wszyscy są tacy 
jak on. Dawno temu dał się bezsensownie pojmać w czasie walk w Afryce 
Południowej. W maju i czerwcu bezustannie latał do Francji, właził za skórę 
generałom i szwendał po linii frontu robiąc z siebie potwornego natręta. 
Jest wielkim człowiekiem, ale to jedna z jego wielu słabości.
  Victor Henry zapalił papierosa i kilka razy zaciągnął się głęboko, 
obracając w palcach pudełko zapałek.
  - No tak, miałem zadzwonić do generała Tilleta jak najszybciej. Lepiej 
zrobię to od razu. - Sięgnął po telefon.
  Odezwała się pospiesznie:
  - Zaczekaj chwilę. Co zamierzasz powiedzieć?
  - Mam zamiar się zgodzić.
  Pamela gwałtownie nabrała powietrza i powiedziała:
  - Dlaczego zatem pytałeś mnie o zdanie?
  - Sądziłem, że możesz podać jakiś powód, który mi nie przyszedł do głowy.
  - Najlepszy powód podałeś sam. To idiotyzm.
  - Nie jestem przekonany. Pracuję przecież w wywiadzie. To naprawdę 
wyjątkowa okazja. Jest w tym także pewna ironia losu, Pamelo. Marynarka USA 
nie jest zaangażowana w wojnę, a ja jestem tutaj, by zobaczyć, jak wy 
dajecie sobie z nią radę. Pytanie jak ja sobie poradzę? Trudno w tej 
sytuacji robić uniki.
  - Zbyt wiele spraw do tego dopisujesz. Co by na to powiedział twój 
prezydent? Czy wysłał cię tu, abyś ryzykował życiem?
  - Po fakcie pogratulowałby mi.
  - Jeżeli będzie komu.
  Kiedy ponownie sięgał do telefonu, Pamela Tudsbury oznajmiła:
  - Skończę pewnie u boku Freda Fearinga. Albo kogoś w jego rodzaju! - 
Ramię Puga przestało się poruszać. - Mówię poważnie - kontynuowała. - 
Potwornie brak mi Teda. Nie będę w stanie znieść braku ciebie. Jestem 
bardziej do ciebie przywiązana niż mógłbyś przypuszczać. I nie jestem aż 
tak moralna, wiesz o tym. Masz o mnie całkiem mylne wyobrażenie.
  Rysy jego twarzy wyostrzyła się i pogłębiły, kiedy spoglądał na 
zagniewaną dziewczynę. Poprzez bicie serca z trudem mógł mówić.
  - Myślę, że to niezbyt moralne uderzać poniżej pasa.
  - Nie rozumiesz mnie. Nie do końca. Na "Bremen" wziąłeś mnie za uczennicę 
i nigdy już się naprawdę nie zmieniłeś. Twoja żona jakimś cudem utrzymała 
cię w niewinności przez te dwadzieścia pięć lat.
  - Pam - odparł Victor Henry - szczerze ci mówię, że nie wierzę, abym 
urodził się po to tylko, by zginąć w brytyjskim bombowcu nad Berlinem. 
Zobaczymy się kiedy wrócę.
  Zadzwonił do generała Tilleta, podczas gdy ona patrzyła na niego 
rozszerzonymi, gniewnymi oczyma.
  - Gówno! - powiedziała. - Gówno!
  
  
  33
  
  Młodzian w pobrudzonym smarem kombinezonie wsunął głowę przez otwarte 
drzwi.
  - Odprawa już się rozpoczęła w sali B, sir.
  - Już idę - mruknął Pug mocując się z nieznanymi mu rurkami, zapinkami i 
pasami.
  Kombinezon był zdecydowanie za duży i od dłuższego czasu nie prany ani 
nie czyszczony - cuchnął zastałym potem, tłuszczem i tytoniem. Szybko 
wciągnął trzy pary skarpet i wsunął nogi w wyłożone futrem, również za 
duże, buty.
  - Co mam z tym zrobić? - spytał, wskazując płaszcz i tweedowe ubranie, 
które przewiesił przez krzesło.
  - Proszę tak zostawić. Będą tu, jak pan wróci, sir.
  Ich oczy spotkały się, a w tych spojrzeniach kryło się zrozumienie, iż 
dotychczasowy właściciel rzeczy pozostawionych na krześle dla niezbyt 
jasnych powodów wybiera się na ten lot ryzykując życiem. Młody żołnierz 
wydawał się nieco go żałować i chyba Pug odczytał to z jego wzroku, gdyż 
niespodziewanie zapytał:
  - Jak się nazywasz?
  - Szeregowy Horton, sir.
  - Cóż, szeregowy Horton, wydaje mi się, że jesteśmy podobnego wzrostu. 
Jeśli zapomnę zabrać te rzeczy, albo coś w tym guście, są twoje.
  - Dziękuję, sir - na młodej twarzy pojawił się uśmiech. - To doskonały 
tweed.
  
  
  Kilkunastu mężczyzn w lotniczych kombinezonach siedziało niedbale w 
zaciemnionym pomieszczeniu, a ich pobladłe twarze skierowane były ku 
podpułkownikowi lotnictwa, który skinieniem wskazał Amerykaninowi krzesło. 
Mówił o podstawowych i wtórnych celach bombardowania Berlina. Stał przy 
ekranie, na którym wyświetlone było zdjęcie niemieckiej stolicy i długim 
wskaźnikiem pokazywał to, o czym mówił. Victor Henry dość często 
przejeżdżał, bądź też przechodził, obok obu celów - pierwszym była 
elektrownia, drugim główna gazownia w Grünewald, usytuowana przy jeziorze, 
nad którym stał dom Rosenthalów.
  - Dobra, teraz ich obrona pelot - wyrwał go z zamyślenia głos 
podpułkownika.
  Pojawiło się kolejne zdjęcie Berlina, tym razem oznaczone czerwonymi i 
pomarańczowymi symbolami stanowisk reflektorów i artylerii 
przeciwlotniczej. Uwaga słuchających wyraźnie się zaostrzyła, gdy monotonny 
głos dowódcy omawiał ich znaczenie.
  - Światło.
  Gołe żarówki pod sufitem rozbłysły i załogi bombowców zmieniły pozycje na 
drewnianych krzesełkach. Pod zwiniętym ekranem ukazała się kolorowa mapa 
Europy i napis nad nią:
  Lepiej trzymać gębę na kłódkę i pozwolić ludziom myśleć, że jesteś 
głupkiem, niż nią kłapnąć i pozbawić ich wątpliwości.
  - Dobra, to byłoby wszystko. Możecie być pewni, że będą was oczekiwali po 
tym wszystkim, co rzucili na Londyn, tak więc uważajcie - podpułkownik 
odłożył wskaźnik, oparł ręce na biodrach i spojrzał na załogi, zmieniając 
ton na nieoficjalny. - Pamiętajcie o księżycu i nie lećcie wprost na niego, 
bo będziecie wyglądali jak wrona na śniegu. Po zrzuceniu bomb zróbcie 
zdjęcia, a potem ile mocy w silnikach do domu. Rakietnice i bomby 
oświetlające trzymać pod ręką i bądźcie uprzejmi się pospieszyć, tamtejszy 
ogień przeciwlotniczy jest silny i dobry. Tak na marginesie, nasz 
amerykański obserwator poleci z F jak Freddie. Admirał Victor Henry - jeden 
z najmniej rozważnych oficerów floty Stanów Zjednoczonych.
  Pug, czując na sobie uwagę zgromadzonych, odchrząknął i odezwał się:
  - Sir, być może, gdy wrócę, otrzymam promocję za odwagę okazaną w obliczu 
wroga, ale jak na razie jestem tylko komandorem.
  - Za tę misję promocja jest pewna - roześmiał się oficer. - Zasługuje pan 
na nią!
  Wyszedł i chwilę ciszy przerwał młodzieńczy głos dobiegający z tylnych 
rzędów:
  - Każdy, kto się wybiera na taką przeklętą misję jeżeli nie musi, 
powinien wylądować w wariatkowie.
  Niewysoki szczupły lotnik z kręconą, ciemną czupryną i przekrwionymi 
oczami zbliżył się do Victora, podał mu papierowe pudło przewiązane 
niedbale czerwoną wstążką i stwierdził:
  - Admirale, prezencik powitalny od dywizjonu.
  Wewnątrz była rolka papieru toaletowego.
  Henry popatrzył po pełnych oczekiwania rozbawionych twarzach i 
powiedział:
  - Czuję się dogłębnie wzruszony, ale nie sądzę, bym tego potrzebował. Tym 
bardziej, że ze strachu już się wszystkiego co trzeba pozbyłem.
  Wszyscy parsknęli śmiechem i ofiarodawca wyciągnął dłoń w jego stronę.
  - Proszę ze mną, admirale. Jestem Peters, sierżant nawigator samolotu F 
jak Freddie.
  Zaprowadził go do rzędu szafek i wręczył spadochron, pokazując jak go 
założyć, oraz papierową torebkę z racją żywnościową.
  - Lepiej na razie niech pan nie zakłada spadochronu - poradził. - Proszę 
go wetknąć gdzieś, gdzie, jakby co, będzie pod ręką, ale wewnątrz tego 
nieudacznika jest i tak wystarczająco ciasno, co pan sam stwierdzi i bez 
tego na sobie. Teraz pozwoli pan przedstawić sobie pilotów: kapitan pilot 
Killian i sierżant pilot Johnson, do którego zwracamy się per "Tiny".
  Zaprowadził go do niewielkiego pokoju, gdzie obaj piloci studiowali mapy 
Berlina i nanosili na nie znaki. Porucznik Killian ze zmarszczonymi brwiami 
i wąsikiem pomocnika kierownika bankowego spoglądał przez szkło 
powiększające. Sierżant Tiny Johnson, z nogami na stole, trzymał mapę i 
przebiegał po niej wzrokiem.
  - Witam - odezwał się, gdy Peters przedstawił Puga. - Miło mi jak 
cholera, admirale! Dziewięć godzin pieprzonego lotu, podczas gdy inni 
wyskoczą nad Kanał, rozpieprzą barki i wrócą na herbatkę. Byłem nad 
Berlinem i zdecydowanie mi się tam nie podobało.
  Był potężnym mężczyzną o grubych rysach, tak że przezwisko "Mały" 
idealnie doń pasowało.
  - Przestań się tym w końcu chwalić - mruknął zrezygnowany skipper kreśląc 
coś na mapie.
  - Trudno zapomnieć najbardziej pieprzoną noc w życiu - odparł sierżant 
zezując na Victora. - Najbardziej gęsty flak, jaki widziałem i cała masa 
natrętnych reflektorów. Pieprzony interes! - Wstał ziewając i dodał: - Jest 
pan odważny, admirale.
  Po czym wyszedł.
  - "Mały" to dobry pilot - wyjaśnił przepraszająco dowódca chowając mapę - 
tylko strasznie dużo gada.
  
  
  Sześcioosobowa załoga F jak Freddie zebrała się w korytarzu, czekając na 
ostatnie słowa Flight Lieutnanta Killiana i czytając notatki na tablicy. 
Jeśli nie liczyć teatralnie wyglądających kombinezonów i kapoków, wyglądali 
jak pół tuzina młodych londyńczyków. Radiooperator był szczupły i drobny, 
tylny strzelec, najmłodszy ze wszystkich - prawie dziecko, pomyślał Pug - 
wyglądał na przejętego, a przedni strzelec żuł gumę zdając się niczym nie 
przejmować. Ich napięcie zdradzały jednak nerwowe i wyczekujące spojrzenia 
oraz sztuczny humor.
  Ciepłe nocne niebo usiane było znajomymi konstelacjami. Vega, Denab, 
Altair - stare niezawodne przyrządy nawigacyjne - mrugały przyjaźnie z 
oddali, gdy skipper wszedł do samolotu. Załoga ułożyła się na trawie w 
pobliżu.
  - F jak Freddie - Tiny z uczuciem poklepał burtę. - Sporo z nami 
przeszedł, admirale.
  Dzięki temu klepnięciu Pug stwierdził, że poszycie bombowego wellingtona 
wykonane było z płótna. Uderzony materiał wydał z siebie taki dźwięk. Nigdy 
by mu to nie przyszło do głowy. Był przyzwyczajony do metalowych kadłubów 
samolotów amerykańskiej Marynarki. Informacja wywiadu, że Brytyjczycy 
stosują tkaninę w budowie bombowców nigdy nie wpadła mu w ręce - bądź co 
bądź nie był lotnikiem. Nadal mógł zrezygnować, ale czuł się tak 
przymuszony, by polecieć w tym szmacianym bombowcu, jak zepchnięty z 
szubienicy skazaniec. W przepełnionym zapachem kwiatów powietrzu słychać 
było tu i ówdzie odzywające się ptasie głosy.
  - Słyszał pan już kiedyś słowiki? - spytał go Tiny.
  - Nigdy.
  - No to właśnie je pan słyszy, admirale.
  
  
  W głębi lotniska kolejno zapuszczano silniki, które najpierw krztusiły 
się, a potem wypełniały noc rykiem i warkotem. Do ich maszyny podjechała 
ciężarówka i mechanik podłączył kable do kadłuba. Silniki parsknęły i 
chwyciły wypluwając dym i płomienie, podczas gdy inne samoloty kołowały do 
przyciemnionego pasa startowego, rozbrzmiewały rykiem i znikały w zamglonej 
słabej poświacie księżyca. Wkrótce pozostał tylko F jak Freddie. Nagle 
motory zgasły i Pug ponownie usłyszał słowika.
  - O?! - zdziwił się Tiny. - Czyżbyśmy byli uziemieni z powodu jakiejś 
wspaniałej awarii silników?
  Podczas gdy reszta dywizjonu wystartowała, mechanicy pojawili się przy 
samolocie niczym stado duchów i obsiedli jeden z motorów. Zabrali się do 
roboty przyświecając sobie latarkami, brzęcząc narzędziami i klnąc na czym 
świat stoi.
  
  
  Dwadzieścia minut później F jak Freddie ruszył w ślad za innymi.
  Po półgodzinnym, jak mu się zdawało, obijaniu się po ciemnym i zimnym 
wnętrzu, Pug spojrzał na zegarek. Okazało się, że od startu minęło zaledwie 
siedem minut. Interkom trzeszczał i bzyczał, ale poza tym panowała cisza - 
załoga milczała. Hełmofon, w przeciwieństwie do reszty kombinezónu, był za 
ciasny i uwierał uszy, ale dotkliwy chłód szybko wysuszył pot. Po 
następnych dwudziestu minutach porucznik przypomniał sobie o istnieniu 
Henry'ego i gestem zaprosił do kopułki astro, gdzie Peters skończył właśnie 
brać namiary. Potem Victor rozciągnął się na stanowisku bombardiera 
wyglądając przez celownik, ale nie zobaczył nic poza czarną powierzchnią 
morza, jasno świecącym księżycem i migoczącymi gwiazdami.
  - Zgaś tę latarnię - warknął interkom głosem dowódcy.
  Skierowane to było do Petersa, który mozolił się nad mapą rozłożoną na 
niewielkim stoliku, próbując jednocześnie wyrysować pozycję, oświetlić mapę 
przydymionym światłem niewielkiej latarki i przysłonić jej blask dłonią. 
Henry przykucnął obok obserwując jego zmagania z tablicami gwiezdnymi, 
cyrklem, mapą, ołówkami i latarką, zastanawiając się, jaka pozycja może 
wyjść z pracy w takich warunkach, po czym wyjął mu z ręki latarkę i 
osłaniając światło skierował je na mapę. Peters mruknął coś z wdzięcznością 
i Pug znieruchomiał, wciśnięty za fotel pilotów, dopóki tamten nie 
skończył. Zawsze wyobrażał sobie, że dalekodystansowy bombowiec jest wielki 
jak samolot pasażerski, z kabiną oferującą chociaż minimalną wolną 
przestrzeń, a tymczasem w wellingtonie prawie cała załoga - dwóch pilotów, 
radiotelegrafista, nawigator i przedni strzelec - byli oddaleni od siebie 
zaledwie o kilka cali. Tego ostatniego mógł dostrzec w kabince na dziobie, 
jako mroczną sylwetkę, a twarze pozostałych oświetlał zielonkawy blask 
zegarów.
  Potykając się w mrocznym wnętrzu i trzymając elementów konstrukcyjnych 
Pug, ciągnąc za sobą spadochron, dla którego jak dotąd nie znalazł miejsca, 
powędrował do tyłu, gdzie siedział bez czapki tylny strzelec. Chłopak na 
jego widok uniósł kciuk w górę w ogólnie znanym geście "wszystko O.K." i 
uśmiechnął się niewyraźnie.
  Jego stanowisko było najmniej stabilne, a najbardziej osamotnione gdyż 
ogonem najbardziej rzucało, gdy wpadali w dziury powietrzne, a w dodatku 
ryk silników był tu ogłuszający, gdyż kadłub działał jak pudło rezonansowe. 
Pug spróbował je przekrzyczeć, ale było to niemożliwością co strzelec 
skwitował skinieniem głowy i z dumą przekręcił elektrycznie napędzaną 
wieżyczkę. Victor Henry pokiwał mu ręką, gdyż porozumienie się w tym 
hałasie było niemożliwe, i zwrócił ku kabinie pilotów, wyszukując sobie 
wolne miejsce w kadłubie, gdzie w końcu przysiadł ze spadochronem na 
kolanach. Nie miał nic do roboty, a robiło się coraz zimniej. Pogrzebał w 
torbie i wyjął coś, co smakiem przypominało czekoladę. Ssąc ją zasnął.
  
  
  Obudziły go nagle głosy w słuchawkach - nos miał zimny, policzków w ogóle 
nie czuł i cały się trząsł. Z ciemności wynurzyła się ręka i pociągnęła go 
za kołnierz. Potykając się ruszył za ciemną sylwetką ku światłu 
przebijającemu z kabiny. Nagle zrobiło się jasno jak w dzień, maszyna 
zanurkowała i Victor runął do przodu, boleśnie trafiając czołem w jakiś 
metalowy pojemnik. Gdy pozbierał się stwierdził, że światło zniknęło, 
pojawiło się znowu i ostatecznie, niczym wyłączone, zgasło. Samolot 
gwałtownie manewrował, by nie wpaść w blask kolejnego reflektora, podczas 
gdy Pug na czworakach pełzł do przodu.
  Tiny Johnson trzymał wolant jedną ręką. Obrócił się i Victor usłyszał 
jego głos w słuchawkach:
  - Jak tam, admirale? Właśnie minęliśmy holenderski brzeg.
  - W porządku - wymamrotał zapytany, widząc przez moment cień uśmiechu na 
twarzy skippera, który aktualnie pilotował maszynę.
  - Niech się pan podłączy i rozglądnie - zaproponował Tiny dłonią w 
rękawiczce wskazując gniazdo z napisem "Tlen".
  Oddychając tlenem o zapachu gumy Pug podczołgał się do stanowiska 
bombardiera. Tym. razem zamiast czarnego morza zobaczył oświetloną światłem 
księżyca ziemię. Reflektory macały niebo za nimi, a pod nimi błyskały małe, 
żółte ogniki, od których odrywały się czerwone i pomarańczowe kulki powoli 
dryfujące ku nim, stając się coraz większe i zbliżając się coraz szybciej. 
Kilkanaście przemknęło przed nimi i po bokach, eksplodując w górze.
  - Obrona wybrzeża poprzednio była lepsza - rozległ się w słuchawkach głos 
Johnsona.
  W tym samym momencie coś purpurowo-białego eksplodowało oślepiająco 
prosto w twarz Puga i zapadła ciemność, a po chwili zaczął się szalony 
taniec zielonych kół. Leżał z twarzą wciśniętą w zimny pleksiglas, 
gorączkowo łapiąc powietrze i nic nie widząc.
  Ktoś złapał go za ramię i usłyszał głos Petersa:
  - To flara magnezjowa. Eksplodowała cholernie blisko, admirale. Co z 
panem?
  - Nic nie widzę.
  - To minie, ale dopiero po pewnym czasie. Proszę usiąść, sir.
  Zielone koła przestały wirować przechodząc w czerwoną mgłę i powoli coś 
się zaczęło przejaśniać niczym obraz w kinie widziany za gęstą mgłą: twarze 
oświetlone przez zegary i strzelec na tle księżyca. Dopóki wzrok mu nie 
wrócił całkowicie Victor Henry spędził kilka obrzydliwych minut 
zastanawiając się, czy to w ogóle nastąpi. W końcu wyraźnie ujrzał rysujące 
się z przodu chmury po raz pierwszy od chwili startu.
  - Powinniśmy już widzieć światła i flak - mruknął nawigator.
  - Nic z tego - rozległ się głos Killiana. - Dookoła ciemno i cicho.
  - Według namiaru Berlin powinien być trzydzieści mil przed nami.
  - Ale nie jest. Coś ci się musiało popieprzyć. Może wziąłeś za małą 
poprawkę na wiatr?
  - Namiar też się zgadza - zaoponował Peters.
  - No to cuda się dzieją, bo przed nami niczego nie ma - w głosie skippera 
słychać było rozczarowanie.- Wygląda to na solidny kawał lasu ciągnący się 
aż po horyzont.
  Tiny dodał, że ostatnim razem prawie połowa maszyn nie znalazła Berlina i 
że oficjalne procedury nawigacyjne Bomber Command są gówno warte. Co go 
zresztą tyle samo obchodzi. Przerwał mu podniecony głos tylnego strzelca 
meldujący reflektory z prawej z tyłu. Piloci dostrzegli je w chwilę później 
i pokazali Victorowi. Po skręcie, jaki wykonał samolot, widać je było 
wyraźnie przed dziobem: żółtą łunę na mrocznej równinie. Po krótkiej 
wymianie zdań w lotniczym żargonie maszyna wyrównała lot, kierując się ku 
wyraźnie widocznym słupom reflektorów, a w słuchawkach rozległ się głos 
Killiana:
  - Przed nami Berlin ze wszystkimi rodzajami fajerwerków. Dobra robota, 
Reynolds. Jak ci tam z tyłu?
  - W porządku - zabrzmiał piskliwy głos. - Tylko zimno jak cholera!
  W miarę jak się zbliżali do celu, przedni strzelec stawał się coraz 
bardziej widoczny w blasku różnokolorowych eksplozji i błękitnej poświacie 
reflektorów.
  - Biedacy, którzy przylecieli tu pierwsi, dostaną oparzeń - jęknął Tiny.
  - Wygląda gorzej niż jest, admirale - głos skippera był spokojny. - Cały 
ten blask rozłoży się gdy będziemy nad miastem, a niebo to dość obszerne 
miejsce.
  F jak Freddie zbliżył się do połyskującego w dole piekła i tak jak 
dowódca powiedział, z bliska nie wyglądało ono tak groźnie - reflektory 
zostały po bokach i przestało się wydawać, że wypełniają całe niebo, a 
koraliki różnobarwnych pocisków zostawiały wielkie połacie dziewiczego 
mroku, przez które maszyna spokojnie sunęła do przodu, przy wtórze 
ożywionej dyskusji dowódcy i nawigatora.
  - Widzi pan to ognisko, admirale? Chłopaki nieźle obłożyli tę elektrownię 
- skomentował po chwili Killian.
  - Albo przynajmniej zwalili sporo na najbliższą okolicę - wtrącił Tiny. - 
Ni cholery nie widzę przez ten dym wokół.
  Widok ziemi częściowo zakryty był przez chmury, a częściowo przez ogień 
flaku, pożary i dymy. Pug dostrzegł szczególnie wysoką kolumnę błysków - 
Flakturm - koło którego tylekroć przechodził, a w przeciwnym kierunku 
nieregularne skupiska ognia i dymu, położone przy brzegu wyraźnie widocznej 
w dole rzeki. Czarne dymki wybuchów i różnobarwne koraliki omijały ich jak 
dotąd, zupełnie jakby lecieli ochronieni jakimś silnym czarem.
  - Nic, lecimy nad gazownię - zdecydował dowódca. - Peters, daj kurs.
  Wkrótce potem silniki umilkły, a nos maszyny w kompletnej ciszy skierował 
się w dół.
  - Zbliżamy się lotem ślizgowym, admirale - rozległ się głos Killiana. - 
Niemcy często naprowadzają na cel reflektory i działa za pomocą urządzeń 
podsłuchowych. Teraz byłoby dobrze gdyby ustąpił pan miejsca Petersowi. Pug 
odsunął się przechodząc ku tylnemu strzelcowi, który wpatrywał się w dół 
rozszerzonymi oczyma, wyraźnie widocznymi na pobladłej twarzy, dzięki łunie 
płonącego miasta i błyskom artylerii przeciwlotniczej.
  - Otworzyć luki bombowe.
  W ślad za tym rozkazem do wnętrza bombowca wdarło się powietrze 
wypełnione smrodem spalenizny, prochu, dobrze znane Victorowi z ćwiczeń 
artyleryjskich; czy na błękitnym morzu, czy nad płonącym miastem, zapach 
kardytu jest zawsze taki sam.
  - W lewo, jeszcze... za bardzo... w prawo... - dobiegał go spokojny głos 
Petersa - tak trzymać... nie, trochę w lewo... trzymać tak, dobrze... Już!
  Wellington pozbywszy się ładunku podskoczył i Pug zobaczył bomby 
pozostające z tyłu i powoli przyjmujące pozycję pionową, niby rząd czarnych 
patyczków. Drzwi bombowe zamknięto, silniki ryknęły pełną mocą i maszyna 
zaczęła nabierać wysokości.
  W dole zapalił się łańcuszek czerwonych wybuchów, ciągnący się wzdłuż 
budynków i olbrzymiego zbiornika z gazem. Pug sądził, że chybili, gdy 
oślepił go nagle żółty płomień z zielonym centrum, który uniósł się z ziemi 
niby olbrzymia kula, prawie na wysokość samolotu, ale na szczęście znacznie 
z tyłu. W jego oślepiającym blasku ukazał się Berlin, niczym zdjęcie 
retuszowane żółtym tuszem. Kurfurstendamm, Unter der Linden, Brama 
Brandenburska, Tiergarten, Flakturm, mosty, opera - wszystko wyraźnie 
widoczne, bliskie, niezniszczone i wściekle żółte.
  W słuchawkach zabrzmiały wrzaski radości, toteż wcisnął guzik mikrofonu i 
ryknął wraz z innymi.
  Jeszcze nie przebrzmiały okrzyki, gdy F jak Freddie został złapany w 
stożek pół tuzina reflektorów, które wypełniły wnętrze wściekłym blaskiem. 
Tylny strzelec zaczął krzyczeć zaciskając kurczowo powieki, ale przez hałas 
flaku i ryk silników nie można było go zrozumieć. W niebieskawej poświacie 
widać było jego trupiobiałą twarz z czarnymi wargami i językiem. Silniki 
ryczały, maszyna zwijała się w ciasnych skrętach, gdy pilot próbował wyrwać 
ją ze śmiertelnej piramidy blasku, który ani na moment nie opuszczał 
samolotu. Strzelec osunął się puszczając uchwyty karabinów maszynowych, a 
Victorem miotało po wnętrzu kadłuba. Słuchawki przestały wyć, najwidoczniej 
chłopak osuwając się wyciągnął wtyczkę swego interkomu, i dały się słyszeć 
niewyraźne głosy obu pilotów. W tym samym czasie skupisko różnobarwnych 
paciorków opuściło ziemię i zaczęło błyskawicznie zbliżać się ku nim. 
Wybuchały wokół z ogłuszającym hukiem i feerią błysków - w pewnym momencie 
dało się odczuć uderzenie i silniki zmieniły ton. Odłamki łomotały o 
kadłub, tnąc płótno i wypełniając wnętrze gwizdem i podmuchami lodowatego 
powietrza, gdy maszyna zaczęła gwałtownie nurkować przy wtórze gwizdu 
rozdzieranego powietrza i trzasków całej konstrukcji. Obaj piloci krzyczeli 
do siebie, by coś w ogóle usłyszeć, a Henry spoglądał na skrzydła, czekając 
na moment, kiedy oderwą się od kadłuba, co oznaczałoby śmierć.
  Nagle oślepiający blask zniknął, a maszyna przestała rzucać się na boki 
jak oszalała powróciwszy na prosty kurs i do Puga dotarł zapach wymiocin - 
strzelec zemdlał i zwymiotował. Na kamizelce widać było resztki kawy, 
czekolady i pomarańcz - najwidoczniej zjadł cały prowiant. Lewa nogawka 
kombinezonu była czarna od krwi.
  Victor sprawdził interkom, ale bzyczenie w słuchawkach oznaczało, że 
najwidoczniej odłamki przecięły kable. Maszyna wypełniona była wyciem 
powietrza i co chwilę podskakiwała dziko. Ruszył więc ku kabinie pilotów, 
łapiąc czego się dało po drodze, aż wpadł na postać dziko wrzeszczącą, że 
jest Petersem. Rzucił mu do ucha, że Reynolds został ranny i ruszył dalej, 
mijając dziurę wyrwaną w kadłubie, przez którą wyraźnie widać było gwiazdy. 
Z ich położenia wywnioskował, że wracają do Anglii.
  W kokpicie piloci siedzieli jak poprzednio, wpatrując się w przyrządy i 
trzymając wolanty.
  - Wracamy na herbatkę - ryknął na jego widok Tiny. - Pieprzyć zdjęcia. 
Jak co, to pan im powie, że gazownię diabli wzięli, O.K.?
  - Pewnie, że powiem. Jak maszyna?
  - Prawy silnik dostał, ale jakoś ciągnie. Jakby trzeba było wysiadać, to 
lecimy nad lądem. Wygląda na to, że nie będzie potrzeby, ale jak ten silnik 
stanie...
  - Tylny strzelec jest ranny. Peters poszedł do niego.
  - Dużo mu pomoże... Wieżyczkę można otworzyć tylko na ziemi, bo musi być 
pod kątem dziewięćdziesięciu stopni do kadłuba.
  Migające przed nimi reflektory wyraźnie oznaczały pas obrony 
przybrzeżnej, toteż wspięli się ponad chmury, by nie ryzykować, że zostaną 
spostrzeżeni.
  - Pieprzony sposób zarabiania na życie - wrzasnął Tiny trzymając wolant. 
- Powinienem wstąpić do zasranej marynarki.
  Killian wstał, zdejmując hełmofon i przekazawszy Johnsonowi stery, otarł 
twarz dużą białą chustką, nie bielszą niż jego twarz. Uśmiechnął się 
zmęczony do Victora i spytał:
  - Mamy pewne kłopoty z utrzymaniem wysokości, admirale. Jak pana 
francuski?
  
  
  34
  
  Pamela pozostała w Londynie. Wiedziała, że tej nocy leci wyprawa na 
Berlin, a jako WAAF-ka wiedziała, o której można się spodziewać Victora 
Henry'ego. O dziesiątej rano poszła do jego mieszkania, w którym chwilowo 
nikt więcej nie przebywał. Trochę wysiłku kosztowało ją przejście przez 
portiernię, ale w końcu siedziała w living-roomie starając się czytać 
gazetę, faktycznie jednak licząc minuty i modląc się w duchu, by przeżył.
  Pug Henry zjawił się w jej życiu w okresie załamania - rodzice rozwiedli 
się, zanim Pamela skończyła czternaście lat. Matka ponownie wyszła za mąż i 
rozpoczęła nowe życie, w którym dla niej nie było miejsca. Alistair 
Tudsbury umieścił ją w szkole, a sam w tym czasie podróżował po świecie. 
Wyrosła na dobrze ułożoną, atrakcyjną i prawie dziką kobietę - zanim 
przestała być nastolatką, miała kilkanaście burzliwych romansów. Nie miała 
jeszcze dwudziestu lat, gdy spotkała Philipa Rule'a, wysokiego, 
złotowłosego korespondenta, który mieszkał w Paryżu razem z Leslie 
Slote'em. Był uwodzicielem o doskonałych manierach, wspaniałym akcencie, 
spaczonych gustach i krętych ścieżkach, nie mający niczego, co można by 
nazwać skrupułami. Krok po kroku zniszczył jej ambicje, pewność siebie i 
prawie że ochotę do życia. Zwalczyła depresję samobójczą zrywając z nim w 
końcu i zaczęła niewolniczą pracę u ojca. I wtedy spotkała Victora 
Henry'ego - odległy, delikatny, najwyraźniej starej szkoły profesjonalista 
o wąskiej specjalności, a mimo to miły i pociągający. Od początku spodobał 
się jej, a w miarę upływu podróży uczucie to coraz bardziej się pogłębiało 
i umacniało. Uczucia takie, rodzące się podczas podróży morskich, na stałym 
lądzie zazwyczaj szybko mijają - w niej jedynie się umocniło podczas 
spotkania w Berlinie. Tu wyczuła, że Pug także zaczyna ją lubić, ale 
początek wojny zerwał ich kontakty, nie licząc przypadkowego spotkania w 
Waszyngtonie.
  Gdy Victor pojawił się w Londynie była już gotowa poślubić swego lotnika 
i wizyta starszego mężczyzny tego nie zmieniła, ale odkąd Gallard zaginął, 
spędziła dwa tygodnie z Pugiem, a w czasie wojny, tak jak w trakcie podróży 
morskiej, znajomość pogłębia się szybko. Jak dotąd nic się między nimi 
jeszcze nie wydarzyło - objął ją odruchowo, gdy obserwowali niemiecki nalot 
i to było wszystko. Była jednakże pewna, że niezależnie od jego punktu 
widzenia i skrupułów, jest w stanie iść z nim do łóżka jeśli miałaby na to 
ochotę i wtedy, kiedy on również by ją miał.
  Nie chciała jednakże stawiać go w sytuacji, która ma dość jednoznaczne 
określenie. Na przykładzie Blinkera Vance'a, który mieszkał z lady Maude 
Nothwood w eleganckim apartamencie w Mayfair, wiedziała, że Henry tego nie 
pochwala. Nie wierzyła ani przez chwilę w jakieś nonsensowne zasady moralne 
Victora, które miałyby powstrzymać ją od dania przyjemności tak samotnemu 
mężczyźnie, jak i sobie samej. Była natomiast zdeterminowana nade wszystko 
nie robić niczego, co mogłoby w jego oczach wyglądać nagannie - lepiej 
będzie zostawić te sprawy ich własnemu biegowi.
  
  
  Klucz zgrzytnął w zamku prawie dokładnie w południe.
  Pug wszedł i usłyszał wiadomości radiowe odbijające się echem po 
mieszkaniu.
  - Halo, jest tu kto? - zawołał.
  W living-roomie zastukały szybkie kroki i dziewczyna wpadła na niego 
niczym błękitny pocisk.
  - Och, mój Boże, wróciłeś!
  - Co do diabła... - zdołał wykrztusić, zanim zamknęła mu usta 
pocałunkiem.
  - Co tu robisz? - spytał po chwili.
  - Zostałam nie mając urlopu. Powinnam być osądzona i rozstrzelana. I 
powinnam siedzieć tu z tydzień. Twoja portierka mnie wpuściła. Aach! - to 
ostatnie było zakończeniem dyskusji na dłuższy czas, gdyż zajęła się rzeczą 
przyjemniejszą - obcałowywaniem go.
  Pug przed tą niespodzianką był już wystarczająco zdezorientowany, toteż 
teraz zaczął ją całować nie bardzo wiedząc, co się tu w ogóle dzieje.
  - Dobry Boże, śmierdzisz rumem! - oznajmiła po chwili.
  - Odprawa po locie. Dają człowiekowi wspaniałe śniadanie, masę rumu i 
grzecznie słuchają, co ma do powiedzenia - przemowa sprawiła mu poważny 
kłopot, gdyż Pamela zajęła się ponownie tym, co najprzyjemniejsze i, choć 
walił się z nóg ze zmęczenia, stwierdził, że instynktownie zaczyna 
odpowiadać na pieszczoty przytulonej do niego dziewczyny. Przyciągnął ją 
mocniej oddając pocałunki i niejasno myśląc, że jak tak dalej pójdzie, to 
błyskawicznie wylądują w łóżku. Został całkowicie zaskoczony i nie miał 
najmniejszej ochoty, by to przerwać, choć wszystko wyglądało nader dziwnie 
i nierealnie. Parę godzin temu otarł się o śmierć i jeszcze dużo mu 
brakowało, by wrócić do normy.
  - Nagroda dla powracającego bohatera, tak? - zdołał zapytać w przerwie.
  - Właśnie - odparła, spoglądając mu w oczy.
  - Cóż, nic nie zrobiłem poza pozwoleniem, by inni wywieźli mnie na 
parogodzinną przejażdżkę, omijali jak piąte koło u wozu i przywieźli do 
domu. Ale dzięki, Pam, jesteś piękna i słodka, a powitanie jest wspaniałe.
  Widoczne zmęczenie mężczyzny, niepewne ruchy i komiczna rozterka co robić 
dalej z tym nieznanym damskim ciałem w ramionach, wzbudziły w Pam falę 
nieoczekiwanej czułości.
  - Wyglądasz na całkowicie wyczerpanego - oświadczyła odsuwając się. - 
Było aż tak źle?
  - Przede wszystkim długo.
  - Chcesz drinka albo coś do jedzenia?
  - Drinka, jak sądzę. Czuję się dobrze, ale najlepiej będzie jak się 
trochę prześpię.
  - Też tak sądzę.
  Zaprowadziła go do sypialni z zaciągniętymi zasłonami, zasłanym łóżkiem i 
przygotowaną pidżamą, po czym długo i starannie przygotowywała drinki. Gdy 
wróciła spał już, a na podłodze, co mu się nigdy nie zdarzało, leżał 
tweedowy garnitur, który nie przeszedł jednak na własność szeregowego 
Hortona.
  
  
  - Jest piąta po południu! - głos i ręka na jego ramieniu były łagodne, 
ale zdecydowane. - Masz telefon z ambasady.
  - Co? - z trudem otworzył oczy. - Z jakiej ambasady?
  Dobrą chwilę zajęło mu przypomnienie sobie, gdzie jest i dlaczego Pamela 
Tudsbury uśmiechnięta promiennie stoi nad nim w granatowym mundurze 
WAAF-ki. Śniło mu się, że jest na pokładzie F jak Freddie i stara się jakąś 
szmatą wytrzeć wymioty tylnego strzelca, których zapach zresztą jeszcze 
wiercił go w nosie. Siadł i podejrzliwie pociągnął nosem - aromat 
pieczonego mięsa wpadający przez otwarte drzwi był jedyny w swoim rodzaju.
  - Co to takiego?
  - Sądziłam, że będziesz głodny jak wstaniesz.
  - Ale skąd masz żywność? W lodówce nie było nic poza wodą sodową i piwem!
  - Wyszłam i kupiłam.
  Starał się oprzytomnieć pod zimnym prysznicem, ale podczas golenia i 
ubierania się miał uczucie, że tak naprawdę nadal się nie obudził i że 
wszystko mu się śni - nie mógł się jeszcze przyzwyczaić do tego, że żyje, a 
senne wspomnienie powitania, jakie zgotowała mu Pamela, tylko pogłębiało 
poczucie nierealności.
  - Gdzie i w jaki sposób dostałaś to wszystko?
  Sałatki, patera z owocami, świeży chleb i butelka czerwonego wina 
wyglądały nader atrakcyjnie na małym stole, a Pamela, nucąc pod nosem, 
stała przy kuchni.
  - Och, jestem początkującą adeptką rynku przemytniczego. Siadaj i 
zabieraj się za to - poleciła wchodząc do pokoju z dwoma dymiącymi stekami 
- piekarnik nie jest zbyt dobry, ale starałam się jak mogłam.
  Pug z apetytem zajął się jedzeniem: mięso było doskonałe, chleb świeży, a 
wino wyborne. Pamela jadła powoli, nie przestając spoglądać na niego, gdy 
pochłaniał swoją porcję.
  - Chyba jesteś głodny - stwierdziła po chwili.
  - To jest wspaniałe. Najlepsze mięso, najlepsze wino i najlepszy chleb 
jaki w życiu jadłem.
  - Przesadzasz, ale cieszę się, że ci smakuje. Staram się naprawić to 
głupie zachowanie przed lotem.
  - Pam, dobrze że poleciałem. To była słuszna decyzja.
  - Och, teraz kiedy wróciłeś masz całkowitą rację i przepraszam.
  Victor odłożył sztućce i spojrzał na nią nowymi oczyma - Pamela Tudsbury 
promieniowała godną uwagi pięknością i słodyczą i coś przyjemnego stało się 
z jego nerwami, gdy przypomniał sobie lawinę zapierających dech pocałunków, 
która spadła na niego, gdy wrócił.
  - Jesteś rozgrzeszona.
  - Doskonale - wypiła wino i spoglądała na niego z nad brzegu kielicha. - 
Wiesz, co czułam do ciebie na pokładzie "Bremen"? W Berlinie ledwie się 
powstrzymałam, by nie spróbować szczęścia z tobą, ale wiedziałam, że to 
niemożliwe. Jesteś tak oddany żonie...
  - Jasne. Skała Gibraltaru to ja. Przypuszczam, że jestem tępy, ale nie 
miałem o tym najmniejszego wyobrażenia.
  - A jednak to prawda. Przez parę lat czułam się parszywie i naprawdę 
dobrze było móc tak mocno polubić mężczyznę. Krótko potem zgłupiałam na 
punkcie Teda - ślad żalu przemknął po jej twarzy. - Gdy otworzyłeś parę 
godzin temu drzwi, prawie uwierzyłam w Boga. Na deser mamy placek z 
wiśniami.
  - Żartujesz.
  - Nie. Przechodziłam koło cukierni i wyglądał całkiem smacznie.
  Ujął smukłą dłoń dziewczyny - jej skóra była tak samo gładka jak usta, 
które wcześniej czuł na swoich wargach.
  - Pam, zaczynam żywić wysokie uznanie dla początkujących adeptek rynku 
przemytniczego.
  - Cieszę się. Byłabym niepocieszona, gdyby moje wysiłki spotkały się z 
czarną niewdzięcznością. Jeśli mnie puścisz, to zajmę się plackiem i kawą. 
Zbliża się godzina osiemnasta, a kapitan Vance nalegał, abyś był o 
osiemnastej trzydzieści w ambasadzie.
  - A co ty będziesz robiła? Wrócisz do Uxbridge?
  - Istotne jest tylko to, co ty będziesz robił.
  - Najpierw muszę się dowiedzieć, czego chce Blinker.
  - Chcesz, żebym poczekała na twój telefon u siebie?
  - Zrób tak Pam, proszę.
  
  
  Rozstali się na chodniku. Długo oglądał się za atrakcyjną figurą w 
granacie, maszerującą między przechodniami z tą charakterystyczną, płynną 
gracją, którą pierwszy raz zauważył na pokładzie "Bremen" - jeszcze jedna 
atrakcyjna WAAF-ka wśród tysięcy w Londynie.
  Czuł się jak nowo narodzony - uśmiechał się do ludzi mijanych na ulicach, 
a oni odpowiadali mu tym samym. Młode dziewczyny wydawały mu się 
atrakcyjne, starsze kobiety pełne gracji, a mężczyźni przyjaźni, 
niezależnie od tego, czy był to żołnierz, blady urzędnik z teczką i w 
meloniku na głowie, czy też purpurowy z gorąca grubasek w tweedzie. Wszyscy 
byli tego samego gatunku, z którym zetknął się w Biggin Hill i na pokładzie 
F jak Freddie: Anglicy cieszący się życiem. Słońce migotliwie odbijało się 
w liściach i Grosvenor Square mienił się złotem i soczystą zielenią na tle 
błękitu nieba i granatu uniformów RAF i WAAF. Stwierdził z przekonaniem, że 
Europejczycy musieli poważnie zidiocieć, by zrzucać na siebie ogień i 
śmierć. Wszystko, co go otaczało, było świeże i czyste, albo przynajmniej 
tak mu się zdawało: błyszczące pojazdy, lśniące wystawy, świeże kwiaty - 
nawet chodnik migotał w świetle słonecznym malutkimi odbłyskami.
  Dumą napełnił go widok amerykańskiego sztandaru zwisającego z drugiego 
piętra ambasady. Barwy jego wydawały się tak pełne majestatu, że brak było 
jedynie sześćdziesięcioosobowej orkiestry grającej hymn. Zamiast niej był 
hałas ruchu ulicznego. Siadł na ławeczce i spoglądał przez chwilę na flagę 
i zastanawiał się, co też wprawiło go w tak doskonały humor i przepełniło 
przychylnością do całego świata, przez który dotąd wlókł się jak ślepy 
kret. W końcu znalazł odpowiedź - najpierw wydawało mu się, że to ulga po 
szczęśliwym powrocie ze spotkania ze śmiercią w nurkującym samolocie, ale 
to było coś więcej. Nic podobnego nie przytrafiło mu się w ciągu ostatnich 
dwudziestu pięciu lat i nie oczekiwał, by kiedykolwiek jeszcze miało mu się 
przytrafić. Rozpoznanie zajęło mu sporo czasu, a wszystko było proste i 
jasne - zakochał się.
  Czarny cadillac zajechał przed drzwi ambasady, wypuszczając ze swojego 
wnętrza admirała, którego Pug znał, dwóch generałów i Blinkera. Nie tracąc 
czasu ruszył przez ulicę ku wejściu.
  
  
  - Witaj, Pug - admirał Benton wyciągnął na jego widok rękę.
  Stary, postrach wszystkich - były szef Victora w Planowaniu Wojny - był 
krępym mężczyzną o okrągłej twarzy i równie okrągłej, łysej głowie. Pug 
lubił go pomimo jego cholerycznego temperamentu, gdyż był dobrym fachowcem, 
nie marnującym słów po próżnicy i tępiącym dyletantów oraz przyznającym się 
do błędów, gdy miał je nieszczęście popełnić. W dodatku był najlepszym w US 
Navy specjalistą od artylerii, a jego jedyną poważną słabością była 
skłonność do politycznego teoretyzowania - był przekonany, że New Deal to 
komunistyczna machinacja.
  Vance zaprowadził ich do spokojnego, wykończonego wiśniowym drewnem, 
saloniku na drugim piętrze i pozostawił samych. Siedli przy końcu długiego, 
obliczonego na dwadzieścia osób stołu, w fotelach o błękitnych obiciach. 
Admirał Benton grał rolę przewodniczącego, mając po bokach obu generałów i 
Puga.
  - Niech cię diabli, Pug - zagaił. - Ambasador oświadczył, że gdyby 
wiedział o tym twoim locie, to poleciałbyś po jego trupie. I ma całkowitą 
rację. Nie chcemy, żeby Armia i jej Lotnictwo pomyślały sobie, że Marynarka 
ma tylko samych postrzeleńców.
  To, co mówił, w najmniejszym stopniu nie zmieniało tego, jak 
mówił;.wyraźnie było słychać, że jest z takiego obrotu spraw zadowolony.
  - Obecni tu panowie i ja - ciągnął - oczekiwaliśmy z niecierpliwością na 
twój powrót z tej eskapady. To jest generał Anderson, a to generał 
Fitzgerald z Army Air Corps. Jak sądzicie, panowie, możemy zaczynać?
  Fitzgerald siedzący obok Henry'ego złączył palce i pochylił się nad 
stołem. Miał jasnoblond włosy i pociągłą, przystojną twarz - gdyby nie 
twardy wyraz oczu mógłby być aktorem lub artystą.
  - Admirale, chciałbym, jeśli można, wysłuchać relacji kapitana z tej 
wyprawy bombowej - powiedział.
  - Ja także - przyłączył się Anderson, którego Pug dopiero teraz rozpoznał 
jako piłkarską gwiazdę West Point tysiąc dziewięćset dziesiątego roku. 
Anderson był masywny i grubawy, a resztka włosów ledwie przysłaniała różową 
łysinę.
  Pug opowiedział o całym locie najdokładniej i najobiektywniej jak 
potrafił i czekał na reakcję.
  - Wspaniale! - nie wytrzymał Benton, gdy relacja dotarła do momentu 
trafienia gazowni, po czym milczał, podobnie jak pozostali, słuchając opisu 
drogi powrotnej, podczas której lotnicy przy pomocy Puga, wyrzucili z 
samolotu co tylko się dało, by utrzymać wysokość, a i tak ostatnie 
trzydzieści mil ledwie zdołali pokonać.
  Gdy skończył, Anderson zapalił cygaro i oparł się wygodnie na łokciu.
  - Niezły wyczyn, kapitanie, ale z pana relacji wynika, że w porównaniu z 
Londynem Berlin jest praktycznie nienaruszony. Był pan, jak sądzę, w 
dokach?
  - Tak, sir.
  - Objechaliśmy je dzisiaj. Niemcy bombardują tak, że jak tak dalej 
pójdzie, za tydzień miasto przestanie być portem. A dalej co? Głód? 
Epidemia?
  - To duży obszar - odparł Pug - a ich ekipy naprawcze i strażacy są 
naprawdę dobrzy. Myślę, że to wygląda znacznie gorzej niż jest w 
rzeczywistości.
  - Był pan w schronach przeciwlotniczych? - spytał niespodziewanie 
Fitzgerald. - My byliśmy w jednym podczas nalotu. To nic innego tylko 
wycementowana dziura w ziemi. Bezpośrednie trafienie zabije wszystkich, 
którzy w tym momencie będą wewnątrz. Całość śmierdzi nie mytymi ciałami i 
moczem, i przepełnione jest nerwowymi starcami i płaczącymi dziećmi. Na 
suficie ktoś wypisał: "To żydowska wojna". Ostatniej nocy byliśmy także w 
metrze. Tłum śpiący na torach i peronach, sanitarny koszmar i siedlisko 
zarazy, najprędzej tyfusu.
  - Ilość chorych i rannych jest znacznie mniejsza niż przewidywano - 
sprzeciwił się Victor. - Są tysiące wolnych łóżek w szpitalach.
  - Vance też tak mówi - wtrącił się Anderson. - Cóż, wydaje mi się, że 
jeszcze się zapełnią. Kapitanie Henry, był pan dość długo obserwatorem i 
wysyłał pan optymistyczne raporty do prezydenta, zalecające jak najdalej 
idącą pomoc.
  - Nie całkiem optymistyczne, natomiast rekomendujące jak największą 
pomoc.
  - Może jest pan trochę nie na bieżąco z tym, co dzieje się w domu, toteż 
proszę pozwolić mi coś panu przeczytać. To z "St. Louis Post - Dispatch", 
gazety jak najbardziej za New Dealem - Fitzgerald wyjął z portfela wycinek 
prasowy i odczytał przez nos:
  "Mr Roosevelt wykonał dzisiaj pierwszy krok wojenny, przekazując jednej z 
walczących stron niemałą część US Navy w zamian za wypożyczenie brytyjskiej 
własności. Tylko jaka będzie korzyść, jeśli Hitler uzyska prawo do tych 
wysp w wyniku inwazji? Ze wszystkich naiwnych układów nieruchomościowych w 
historii, ten jest najgłupszy i jeśli Mr Roosevelt nie zostanie za to 
ukarany, to spokojnie możemy pożegnać się z naszymi swobodami i przygotować 
się na nieuchronną przyszłość, jaką będzie życie pod jego dyktaturą".
  - To pisze zwolennik Roosevelta - zauważył Anderson wściekle, zaciągając 
się przy tym dymem. - Za pół godziny mamy w planie obiad w Army and Navy 
Club, z paroma brytyjskimi generałami i admirałami. Mamy już listę tego, co 
by chcieli i oznacza to w praktyce rozbrojenie naszej własnej armii. W 
ciągu pięciu dni powinniśmy telegraficznie przekazać nasze opinie 
prezydentowi, który jak dotąd dał im poza tymi pięćdziesięcioma 
niszczycielami praktycznie wszystkie haubice 
siedemdziesięciopięciomilimetrowe, parę dywizjonów morskich samolotów, pół 
miliona karabinów i miliony ton amunicji...
  - Nie dał ich - sprzeciwił się Benton. - Herbaciarze za wszystko 
zapłacili żywą gotówką.
  - Na całe szczęście Akt Neutralności to zapewnia, ale nadal uważam, że 
jest wielkim łgarstwem nazywanie tego towaru "demobilem". Nie mamy żadnego 
"demobilu"! Wszyscy o tym wiecie. Pięćdziesiąt niszczycieli bez zgody 
Kongresu! Mamy za mało sprzętu i jak tak dalej pójdzie, to nasi chłopcy 
będą ćwiczyli musztrę z kijami, a Kongres ustanowił właśnie zasady poboru! 
Pewnego dnia przyjdzie czas rozliczeń, a jeśli Anglicy zwiną skrzydełka i 
to wszystko wyląduje w niemieckich rękach - a jest to nader możliwe - to 
czas rozliczeń będzie wesoły. Dla wszystkich, którzy wzięli udział w tych 
transakcjach albo je rekomendowali. - Anderson zwrócił się bezpośrednio do 
Henry'ego - ostrzegam pana, że ma pan doskonalą okazję do zadyndania na 
jednej z lamp przy Constitution Avenue.
  Po chwili ciszy, jaka zapadła po tym oświadczeniu, zabrał głos admirał 
Benton:
  - Cóż, Pug powiedziałem tym gentelmanom, że cię znam i że to, co mówisz, 
zasługuje na wiarę. Ciąży na nas jednak wielka odpowiedzialność. Dali nam 
zepsute jajko i trzeba się z tym uporać. Dlaczego uważasz, że Anglicy będą 
walczyć po klęsce Francji? Tylko bez upiększania.
  Pug zaczął mówić tak, jak tego chciał admirał. Na początek Anglicy lepiej 
niż Francuzi wykorzystali okres międzywojenny. Opisał ich osiągnięcia 
naukowe, silę i rozmieszczenie floty, system kontroli myśliwców, który 
widział w Uxbridge, wielkość strat niemieckich i angielskich w bitwie o 
Anglię, morale Anglików, przygotowania do inwazji, stacje radarowe, 
produkcję samolotów. Fitzgerald słuchał z zamkniętymi oczami i odrzuconą w 
tył głową, bębniąc cicho palcami po stole. Benton wpatrywał się w mówiącego 
poważnie, pociągając się co chwila za ucho, jak robił to na setkach 
wcześniejszych spotkań. Anderson otulony tytoniowym dymem także wpatrywał 
się w Victora, choć jego spojrzenie świadczyło, że przeprowadza zimną 
kalkulację.
  Henry zdał relację tak sucho i jasno jak tylko umiał, ale i tak stanowiło 
to niemały wysiłek - mimo koncentracji na sprawach ściśle wojskowych, co 
chwila miał przed oczyma obraz Pam albo widok bombardowanego Berlina. Nie 
bardzo czuł się w tej chwili zawodowym oficerem i z ledwością nadawał 
głosowi należny ton respektu wobec starszych rangą.
  - Chwileczkę Pug - przerwał Benton. - Ten RDF, którym się tak podniecasz, 
to nic innego jak radar, tak? Mamy radar. Byłeś ze mną na pokładzie "New 
York" przy próbach.
  - Nie mamy takiego radaru, sir - Victor opisał na tyle, na ile mógł jego 
działanie praktyczne i oficerowie spojrzeli na siebie wymownie. - A oni 
zaczęli instalować zminiaturyzowaną wersję na nocnych myśliwcach.
  Ta rewelacja wyprostowała nawet Fitzgeralda.
  - A co z wagą?
  - Musieli to rozwiązać.
  - W takim razie mają zupełnie coś nowego.
  - Mają, generale.
  Fitzgerald spojrzał na Andersona gaszącego cygaro i zwrócił się do 
admirała:
  - Cóż, wydaje mi się, że pański podwładny udowodnił swoje racje, choć 
trwało to długo. Musimy tu w końcu trafić, skoro góra tego chce. Możemy 
jedynie zapewnić sobie jak największą kontrolę nad wszystkim, no i dostęp 
do takich ciekawostek jak ta, o której właśnie usłyszeliśmy. Dobrze, 
zakładamy, że się utrzymają - zwrócił się do Victora. - Zakładamy, że 
Hitler tu nie wyląduje. Jaka jest ich przyszłość? Jakie plany? Co mogą 
zrobić przeciwko człowiekowi kontrolującemu calą Europę?
  - Mogę tylko powiedzieć co mówią oficjalnie. Słyszałem to wystarczającą 
ilość razy. Powstrzymać w tysiąc dziewięćset czterdziestym roku, odebrać 
przewagę w powietrzu z amerykańską pomocą w sprzęcie w czterdziestym 
pierwszym, zniszczyć Luftwaffe w czterdziestym drugim, zbombardować miasta 
i fabryki w czterdziestym trzecim, wylądować i wykończyć w czterdziestym 
czwartym.
  - Czym?! Piętnastoma dywizjami przeciwko dwustu?
  - Sądzę, że praktycznie jest to o wiele prostsze, sir: wytrzymać, dopóki 
my nie wkroczymy.
  - No, wreszcie jasne postawienie sprawy. A co potem?
  - Potem, Train - odezwał się cicho Fitzgerald - my zajmiemy się Niemcami 
z powietrza przy pomocy tego, co w tej chwili budujemy. Kilka miesięcy 
obróbki i wylądujemy, by przyjąć kapitulację, jeśli ktoś żywy zdoła się 
wyczołgać spod ruin.
  - Jak ci się to podoba? - spytał Benton Victora unosząc brew.
  Henry zawahał się.
  - Ma pan wątpliwości? - zdziwił się uprzejmie Fitzgerald.
  - Panie generale, właśnie wróciłem znad Niemiec. Wystartowały dwadzieścia 
cztery maszyny, powróciło piętnaście, z których cztery nie znalazło celu z 
różnych przyczyn: siadła nawigacja, mieli trudności z samolotami, były 
fałszywe pożary zorganizowane przez Niemców i tak dalej. Dwa inne nie 
zbombardowały żadnego celu: zgubili się, zrzucili bomby do morza i wrócili 
namierzając Bbc. W jednej wyprawie stracono ponad trzydzieści procent sił 
atakujących.
  - To jest początek - uśmiechnął się Fitzgerald. - Dwadzieścia cztery 
samoloty to etap, który można jedynie określić jako raczkowanie. A gdyby w 
jednym nalocie wzięło udział tysiąc bombowców i to ciężkich, o wielokrotnie 
większym udźwigu? A poza tym i tak dostali gazownię.
  - Tak jest, sir, dostali.
  - Jak pan sądzi, jak to będzie w końcu wyglądało? - nieoczekiwanie 
włączył się Anderson kierując wzrok na Puga.
  - Myślę, że prędzej czy później parę milionów chłopców będzie musiało 
wylądować we Francji i walczyć z Wehrmachtem, sir.
  Anderson skrzywił się, dotykając odruchowo lewego ramienia.
  - Lądować we Francji, tak? Wylądowałem tam w tysiąc dziewięćset 
osiemnastym i dostałem niemiecką kulę w ramię. Do tej pory nie wiem, co 
przez to osiągnięto, a pan wie?
  Victor Henry nie odpowiedział.
  - Okay - Anderson wstał - ruszamy się, panowie. Nasi brytyjscy kuzyni 
czekają.
  - Zaraz do was dołączę - odparł Anderson, a gdy generałowie wyszli 
klepnął Puga w ramię. - Dobra robota. Herbaciarze trzymają za nas fort. 
Będziemy musieli im pomóc. Ale nie są zbyt skromni w swoich wymaganiach! 
Głośny lament zacznie się dopiero wtedy, gdy skończą się im dolary. Ledwie 
są w stanie zapłacić za to, co dostali teraz. A dalej? Myślę, że prezydent 
będzie musiał znaleźć jakiś sposób, by im przekazać ten towar. To cwany 
gość i myślę, że mu się uda. A właśnie to mi przypomina...
  Sięgnął do kieszeni i wyjął list. Victor Henry - napisane drobnym pismem 
Rhody - było jedyną formą adresu na kopercie, o wiele grubszej niż 
zazwyczaj.
  - Dzięki, admirale.
  Benton jednakże dalej szukał po kieszeniach.
  - Tu powinno jeszcze coś być. Cholera, przecież nie mogłem... No, jest!
  Podał mu kopertę z nadrukiem Białego Domu. Victor wsunął obie do 
kieszeni.
  - Jak na oficera artylerii, Pug, to jesteś w ciekawej pozycji. Ten 
narwany socjalista w Białym Domu ma o tobie wysokie mniemanie, co może być 
bardzo dobre, a może też być bardzo złe. Uważałbym na twoim miejscu. Rhoda 
wyglądała normalnie, jak z nią rozmawiałem. Była tylko trochę smutna - 
Benton westchnął i wstał. - Dobrze, że nie wie o tym locie. Teraz, kiedy 
wróciłeś, to w pewien sposób ci zazdroszczę. Ale jestem chyba bardziej 
przywiązany do własnego tyłka i nie mam ochoty, by mi go odstrzelili, chyba 
że podczas wypełniania obowiązków. Gorąco polecam ci na przyszłość tę samą 
dewizę.
  
  
  Blinker Vance zdjął rogowe okulary i wychodząc zza biurka objął ramieniem 
Puga.
  - Jak będzie trochę spokojniej, to chciałbym usłyszeć o twojej wycieczce. 
Ale teraz nie ma na to czasu. Powiedz mi, jak tam ci wygalonowani?
  - W porządku.
  - Doskonale. Jest dla ciebie przydział z Biura Personalnego - z tablicy 
wiszącej na ścianie zdjął depeszę i podał Henry'emu.
  Głosiła co następuje:
  Victor Henry tymczasowy przydział Londyn x powrót do Berlina aż do 
zastępstwa w dniu lub około pierwszego listopada x dalej przydział 
Waszyngton najwyższy stopień pierwszeństwa przy transporcie x zameldować 
się Biuro Personalne po dalsze instrukcje x
  - Cieszysz się z wyjazdu do Berlina? - spytał Vance.
  - Szaleję.
  - Też tak sądziłem. Transport ma wolne miejsce do Lizbony na 
czternastego.
  - Biorę.
  - Jasne - po czym dodał z uśmiechem osoby dobrze poinformowanej - może 
wpadłbyś do mnie i lady Maude z tą małą Tudsbury jutro na pożegnalny obiad.
  Blinker zapraszał go już parokrotnie. Pug znał i lubił jego żonę i 
sześcioro dzieci. Unikając mentorskiego tonu, udawało mu się dotąd wymigać 
od tych zaproszeń. Znał co prawda modną ostatnio dewizę: "Wojna i rozpusta 
- nic innego nie podnieca", natomiast ani mu się ona nie podobała, ani nie 
miał ochoty jej aprobować. Vance teraz ponowił ofertę, co Victorowi 
przypomniało, że kiedy dzwonił telefon odebrała Pamela.
  - Dam ci znać, Blinker, zadzwonię później.
  - Dobra - uśmiech Vance'a wyraźnie świadczył o jego zadowoleniu z faktu, 
iż jego propozycja nie została z punktu odrzucona. - Lady Maude będzie 
zachwycona, a poza tym ma doskonałą piwniczkę!
  
  
  Victor Henry wrócił na ławkę na Grosvenor Square - słońce świeciło, flaga 
nadal powiewała, ale poza tym był to zwykły londyński wieczór. Zniknęła 
dziwna radość wypełniająca powietrze.
  Niestaranne pismo Roosevelta, tym razem na żółtej kartce z notesu 
głosiło:
  Pug
  Twoje raporty są odmianą, której potrzebuję. Wieści o wojnie są tak złe, 
że szkoda gadać, a teraz jeszcze republikanie wystawili kandydaturę 
Wendella Willkie'go! Jak wrócisz w listopadzie może okazać się, że masz już 
nowego szefa. Wtedy uda ci się pewnie urwać z łańcucha i wrócić na morze. 
Ha, ha! Specjalne dzięki za ostrzeżenie o ich zaawansowanym radarze. 
Anglicy we wrześniu wysyłają misję naukową z całym zestawem "cudownych 
broni", jak to Churchill określił. W jego zainteresowaniu sprzętem 
desantowym jest coś doprawdy wzruszającego, nie sądzisz? W gruncie rzeczy 
ma rację i zażądałem w tej sprawie raportu. Zdobądź ile tylko możesz ich 
materiałów na ten temat.
  FDR.
  Wsunął żółtą kartkę do kieszeni i sięgnął po list Rhody. Był to dziwny 
list.
  Pisała, że właśnie włączyła radio, usłyszała stare nagranie "Three 
o'clock in the Morning" i rozpłakała się. Wspominała ich miesiąc miodowy, 
gdy tak często tańczyli tę melodię, jego długą nieobecność w tysiąc 
dziewięćset osiemnastym roku, dobre czasy w Manili i Panamie. Pisała, jak z 
Palmerem Kirby, który ma biuro w Nowym Jorku, pojechała do New London 
odwiedzić Byrona - wspaniała dwudniowa przejażdżka przez wczesnowiosenne 
Connecticut. Red Tully powiedział jej, że ich syn jest leniwy w pracy 
pisemnej, ale doskonały w symulatorze i w praktyce na okręcie podwodnym. 
Pytała Byrona o tę żydowską dziewczynę. W dalszej części pisała:
  Ze sposobu w jaki zmienił ten temat, sądzę, że może to już być zamknięty 
rozdział. Miał taki specyficzny wyraz twarzy, ale nie powiedział ani słowa. 
Gdyby tak było, jaka byłaby to ulga!
  Wiesz, że Janice jest w ciąży? Musiałeś mieć z nimi kontakt, tak że chyba 
wiesz. Te dzieciaki nie tracą czasu, prawda? Jedyne co mogę powiedzieć to 
to, że jaki ojciec taki syn! Ale myśl, że będę Babcią!!! Z jednej strony 
jestem szczęśliwa, ale z drugiej to koniec świata! Byłoby mi znacznie 
łatwiej, gdybyś tu był. Gdy usłyszałam tę nowinę, dosłownie mnie 
zamurowało. Nie jestem zresztą pewna, czy już wróciłam do normy, ale 
usilnie się staram. Pozwól, że udzielę ci rady - im szybciej wrócisz do 
domu, tym lepiej. Jestem O. K., ale w tej chwili naprawdę przydał by mi się 
mąż w pobliżu.
  
  
  Wrócił do mieszkania i zadzwonił do Pameli.
  - Tak się cieszę, że zadzwoniłeś - usłyszał w słuchawce - za kwadrans już 
by mnie nie było. Dzwoniłam do Uxbridge. Są nadal wyrozumiali. Powiedzieli, 
że jeśli wrócę dziś w nocy, to nic mi nie zrobią. Brak im ludzi, a 
spodziewają się ciężkich nalotów. Muszę, naprawdę muszę tam wrócić 
natychmiast.
  - Oczywiście, że musisz. Masz szczęście, że cię nie rozstrzelają za 
dezercję.
  - Nie jestem pierwszym tego typu przypadkiem w Uxbridge - roześmiała się. 
- WAAF-ki mają pewne względy, ale tym razem naprawdę nie mogę przeciągać 
struny.
  - Jestem ci dozgonnie wdzięczny - powiedział po chwili milczenia.
  - Ty jesteś wdzięczny? O Boże, nie wiesz, że pomogłeś mi w bardzo złym 
czasie. Dostanę za tydzień nową, specjalną przepustkę. Zobaczymy się wtedy? 
  - Pam, wyjeżdżam pojutrze. Wracam do Berlina na miesiąc albo sześć 
tygodni, a potem do domu... Halo? Pamela?
  - Jestem. Pojutrze?
  - Rozkazy czekały na mnie w ambasadzie.
  Po długiej pauzie, podczas której słychać było jedynie jej oddech, 
spytała:
  - Nie chciałbyś, żebym zdezerterowała na następne dwa dni i do diabła z 
konsekwencjami? Jeśli chcesz, to tak zrobię.
  - To nie jest sposób na wygrywanie wojny, Pam.
  - Nie jest. Cóż, w takim razie jest to nieoczekiwane pożegnanie, ale, 
niestety, pożegnanie.
  - Nasze drogi znów się zejdą.
  - Co do tego możesz nie mieć wątpliwości. Ale wierzę, że Ted żyje i gdy 
się spotkamy następnym razem mogę już być żoną, co wiele spraw uprości. 
Jakby nie było, dziś był jeden z najszczęśliwszych dni w moim życiu i nic 
tego nie zmieni.
  Victor stwierdził, że mówienie sprawia mu trudność - żal w tym młodym 
głosie, który kochał, odbierał mu oddech, a w dodatku nie znajdował słów, 
by powiedzieć jej, co czuje.
  - Nigdy nie zapomnę, Pam - wykrztusił w końcu. - Nigdy nie zapomnę nawet 
jednej minuty z tego dnia.
  - Naprawdę? To dobrze. Ja też nie. Pewne godziny mają wpływ na całe 
życie, prawda? Ja myślę, że mają. Cóż, do widzenia i bezpiecznej podróży. 
Mam nadzieję, że znajdziesz w domu wszystko w porządku.
  - Do widzenia, Pam. Mam nadzieję, że Teddy'emu się uda.
  - Ktoś po mnie przyjechał - jej głos załamał się. - Do widzenia.
  Zmęczony i spięty przebrał się w cywilne ubranie i poszedł do dusznego, 
ale wesołego mieszkania Freda Fearinga. Bomba, która wybuchła parę dni temu 
w sąsiedztwie, wytłukła wszystkie szyby, które zastąpiono dyktą, a audycja 
Freda, w której opisał swoje przeżycia pod szklanym deszczem, była wielkim 
sukcesem.
  - Gdzie ta Tudsbury? - zainteresował się gospodarz wręczając mu na 
powitanie szklanicę z ginem i jakimś purpurowym sokiem z puszki.
  - Walczy z Niemcami.
  - Świetnie! - brytyjski akcent w jego wykonaniu był doskonałą parodią.
  Pug siadł w kącie na sofie, pod dyktą zasłaniającą okno, obserwując 
pijących i tańczących gości i zastanawiając się, po co tu w ogóle przyszedŁ 
Zobaczył wysoką dziewczynę z długimi czarnymi włosami, ubraną w dobrze 
skrojoną, czerwoną suknię, która spoglądała ku niemu raz po raz. Zbliżyła 
się z niepewnym uśmiechem.
  - Hallo! Chcesz coś do picia? W tym kącie wyglądasz na ważnego i 
osamotnionego.
  - Nie mógłbym być mniej ważny, a zamiast drinka wolę towarzystwo. Proszę, 
siadaj.
  Siadła pospiesznie, zakładając nogę na nogę, a Pug musiał przyznać w 
duchu, że miała co zakładać. Była ładniejsza od Pameli i nie miała więcej 
niż dwadzieścia lat.
  - Pozwól mi zgadnąć. Jesteś generałem lotnictwa. Oni starają się wyglądać 
młodziej.
  - Jestem tylko kapitanem marynarki i to bardzo daleko od domu.
  - Nazywam się Lucy Somerville. Matka ochrzaniłaby mnie za odzywanie się 
do obcego mężczyzny, ale w czasie wojny wszystko jest inaczej, nie sądzisz?
  - Ja jestem kapitan Victor Henry.
  - Kapitan Victor Henry. Brzmi po amerykańsku - spojrzała mu prosto w 
oczy. - Lubię Amerykanów.
  - Przypuszczam, że wielu ich spotykasz.
  - Och, jeden milszy od drugiego - roześmiała się. - Bombardowanie jest po 
prostu straszne, ale także podniecające. Życie nigdy nie było tak 
interesujące, nikt nie wie, czy zdoła dotrzeć do domu, to powoduje ciekawe 
sytuacje. Znam dziewczęta, które biorą pidżamy i kosmetyki wychodząc 
wieczorem z domu i nikt nie może im niczego powiedzieć. Nawet kochający 
rodziciele.
  Zapraszające spojrzenie mówiło resztę - bez wątpienia wojenny Londyn był 
miejscem, w którym: "...nic innego nie podnieca". Dziewczyna była w wieku 
Madeline i nic dla niego nie znaczyła, a w dodatku, dopiero co w 
niewybaczalnie chłodny sposób pożegnał się z Pamelą. Odwrócił wzrok i 
mruknął coś o wieczornych wiadomościach. Za minutę czy dwie pojawił się 
świeży jak spod igły porucznik British Army i zaproponował dziewczynie 
drinka, z czego natychmiast skorzystała i wstała. Pug wyszedł w chwilę 
później.
  
  
  W mieszkaniu samotnie wysłuchał przemówienia Churchilla i poszedł spać. 
Przed zgaszeniem światła ponownie przeczytał nostalgiczny i sentymentalny 
list Rhody. Między wierszami było coś ukryte, coś nieprzyjemnego - 
przypuszczał, że mogą to być kłopoty z córką, choć ani razu nie wymieniła 
jej imienia, ale nie był pewien. W końcu stwierdził, że nie ma sensu 
zastanawiać się nad niewiadomym - za parę tygodni będzie w domu i 
wszystkiego się dowie. Zasnął.
  
  
  Rhoda przespała się z doktorem Kirby w drodze do Connecticut i to właśnie 
było to coś nieprzyjemnego, co Pug wyczuł w liście. Jak głosi stara 
maksyma, w tym przypadku zawsze na końcu o wszystkim dowiaduje się mąż, 
toteż nie przyszło mu to do głowy, choć to, co napisała, było niezbyt 
rozważne, za to dość przejrzyste.
  Wojna nie tylko przyspiesza nowe znajomości - także stare naraża na silne 
stresy. Tego dnia, w którym "Wzór wierności", jak go określali przyjaciele, 
otrzymał jej list, nie przespał się z Pamelą tylko dlatego, że ta 
zdecydowała się tego nie robić. Rhoda zaś zrobiła to w drodze powrotnej z 
New London. Było to nie planowane i nie przewidziane - premedytacja w jej 
przypadku raczej nie wchodziła w grę - lecz tylne okna niewielkiego 
zajazdu, w którym zatrzymali się na podwieczorek wychodziły na romantyczny 
stawek, po którym wśród różowych liści pływały łabędzie i poza starą 
właścicielką nie było nikogo. Ogólnie rzecz biorąc było to spokojne i 
odprężające miejsce. Wizyta u Byrona przebiegła niespodziewanie dobrze, a 
okolica była prześliczna. Zamierzali zatrzymać się tu z godzinę i jechać 
dalej do Nowego Jorku. Rozmawiali o pierwszym wspólnym lunchu poza 
Berlinem, o pożegnaniu na Tempelhof, o wzajemnej radości z nieoczekiwanego 
spotkania w Waldorfe. Czas płynął, a ich głosy stawały się coraz czulsze. 
Wreszcie Kirby zauważył:
  - To miejsce jest cudowne. Szkoda, że nie możemy tu zostać.
  A Rhoda ledwie wierząc, że to mówi, odparła:
  - Może moglibyśmy.
  Dwa słowa i wszystkie dotychczasowe zasady życiowe szlag trafił. 
Właścicielka dała im bez zbędnych pytań pokój, a potem już poszło naturalną 
koleją: rozebranie się przy obcym, rozstanie z przyzwoitością wraz z 
bielizną i poddanie fali nowych odczuć. To, że została wzięta przez tego 
wielkiego i wymagającego mężczyznę, pozostawiło ją przepełnioną zwierzęcą 
prawie rozkoszą. Wszystkie jej późniejsze myśli wracały do tego zdarzenia i 
zatrzymywały się na nim. Podobnie jak wypowiedzenie wojny nakreślało 
wyraźną linię pomiędzy przeszłością i rozpoczynało nową erę, a 
najdziwniejsze w tym wszystkim było to, że nowe życie tak bardzo 
przypominało dotychczasowe. Czuła, że tak naprawdę to wcale się nie 
zmieniła - nawet nadal kochała Puga. Starała się w tym wszystkim rozeznać. 
Gdy pisała do niego miała wyrzuty sumienia, ale z zaskoczeniem stwierdziła, 
że są całkiem znośne.
  
  
  W Nowym Jorku Rhoda i Palmer słuchali przemówienia Churchilla, po 
wysłuchaniu którego Victor w Londynie położył się spać. Rhoda dla siebie i 
Madeline wybrała wspaniałe mieszkanie - okna zwrócone były na południe, 
słońce świeciło przez białe zasłony cały dzień, oświetlając przestronny 
living-room, umeblowany na biało i jasnozielono. Fotografie Victora i 
chłopców w zielonych ramkach stały na białym pianinie i prawie każdy, kto 
znalazł się tu po raz pierwszy gratulował jej przytulnego wnętrza.
  "...zapalił płomień, który będzie się ciągle powiększał, dopóki ostatnie 
ślady nazistowskiej tyranii nie zostaną wypalone z Europy..."
  Pykając fajkę Palmer Kirby wpatrywał się w radio siedząc wygodnie w 
fotelu.
  - Doskonały mówca - mruknął mając na myśli Churchilla.
  - Myślisz, że naprawdę powstrzymają Niemców?
  - A co Pug uważa?
  - Napisał pesymistyczny list gdy tam przyjechał i od tej pory nic.
  - Dziwne, trochę tam już siedzi.
  - Powiedziałam sobie, że gdyby coś mu się stało, to już bym się 
dowiedziała i jakoś udaje mi się nie denerwować.
  - Naturalnie.
  Przemówienie skończyło się i zobaczyła, że Kirby spogląda na zegarek.
  - Kiedy masz samolot?
  - Och, za parę godzin - wyłączył radio i podszedł do okna. - Niezły 
widok: City, Empire State Building i gdyby nie ten dom widać byłoby rzekę.
  - Wiem, co byś teraz chciał.
  - Proszę?
  - Herbaty - odpowiedziała uśmieszkiem na jego uśmiech i pośpiesznie 
dodała: - Naprawdę mam na myśli herbatę, panie Kirby.
  - Mój ulubiony napój. Przynajmniej ostatnio.
  - Nie przesadzaj. Tak poważnie, chcesz się napić?
  - Oczywiście. Kocham herbatę.
  - Myślę, że powinnam się rozpłakać, jako że jest to dowód mojego 
całkowitego upadku - poszła w stronę kuchni zalotnie kręcąc tyłeczkiem. - 
Gdybym jeszcze mogła się tłumaczyć upiciem... ale jestem trzeźwa jak 
niemowlę.
  Poszedł za nią i stanął z boku, obserwując jak przygotowuje herbatę. 
Stwierdził, że lubi patrzeć, jak się krząta, a jego wzrok powodował, że 
Rhoda czuła się znów młoda i pociągająca. Siedli przy oświetlonym przez 
słońce niskim stoliku z herbatą i ciastkami. Obrazek nie mógł być bardziej 
sielski i wzbudzający szacunek, gdy nalała mu herbaty i podała ciastka.
  - Prawie tak dobra jak w zajeździe Mrs Murchison - ocenił po pierwszym 
łyku. - Prawie.
  - Musisz to przeżyć. Jak długo będziesz w Denver?
  - Tylko dzisiejszą noc. Potem muszę wracać do Waszyngtonu. Mamy spotkanie 
zarządu z brytyjskimi naukowcami. Sądząc z dokumentacji wstępnej, mają 
ciekawe rzeczy. Jestem pewien, że zaskoczą tym porządnie Niemców.
  - Więc potem będziesz w Waszyngtonie?
  - Tak. Masz jakiś powód, by się tam wybrać?
  - Palmer, przecież ja tam wszystkich znam. A jeśli nie ja, to Pug na 
pewno.
  - Nie jest to zachwycające - mruknął po chwili ciężkiego milczenia. - Nie 
bardzo odpowiada mi rola rozbijacza rodziny. Szczególnie, że chodzi o 
rodzinę oficera służącego poza granicami.
  - Posłuchaj, kochanie, nie odpowiada mi rola panienki do towarzystwa i 
nie chcę nią być. Byłam w kościele w ostatnie dwie niedziele i nie czuję 
się winna. Czuję się dziwnie i to jest prawda - dolała mu herbaty. - To 
musi być ta wojna, Palmer. Nie wiem, ale przy Hitlerze, panującym nad 
Europą, i Londynie, płonącym w dzień i w nocy, stare zasady wydają się, nie 
wiem, trywialne, czy przestarzałe. Mam na myśli, że w porównaniu z tym, co 
dzieje się na świecie, to te łabędzie... deszcz... ta herbata... no to, co 
jest między tobą i mną, to jest inaczej niż przed wojną. Na razie doszłam 
tak daleko.
  - Nie powiedziałem ci dlaczego jadę do Denver.
  - Nie powiedziałeś.
  - Jest kupiec na mój dom. Chce zapłacić uczciwą ceną. Mówiłem ci o tym 
domu.
  - Z twoich opowieści wynika, że jest cudowny. Naprawdę chcesz się go 
pozbyć?
  - Zastanawiałem się nad tym i doszedłem do wniosku, że większość moich 
przyjaciół mieszka w Denver. Dom jest doskonały, by w nim mieszkać, bawić 
się, przyjmować wizyty dzieci i wnuków. Gdybym tylko miał żonę, nie 
sprzedawałbym go za nic na świecie - przerwał, spoglądając na nią tym razem 
zupełnie poważnie i jakby wstydliwie, już samo to spojrzenie było 
oświadczynami. - Co o tym sądzisz?
  - Och, Palmer! - jej oczy pojaśniały.
  Nie była specjalnie zaskoczona, ale ulga, jaką czuła, była nie do 
opisania - to rozwiązywało łamigłówkę. A więc nie był to szaleńczy wybryk 
jak z Kipem Tolleverem, ale wielkie uczucie. A wielkie uczucie to zupełnie 
co innego.
  - Tak naprawdę to chyba nie jest dla ciebie aż taka niespodzianka. Nie 
zostalibyśmy w tym zajeździe, gdybym tak tego nie czuł.
  - O, Boże jestem dumna i szczęśliwa, że myślisz o mnie w ten sposób. 
Ale... Palmer... - wskazała na rząd fotografii na pianinie. - Mam 
przyjaciół, którzy powtórnie żenili się mając pięćdziesiąt lat. Następowało 
to po rozwodach albo po innych przejściach. Dzisiaj są szczęśliwi.
  Westchnęła ocierając oczy i uśmiechnęła się do niego.
  - Chcesz ze mnie zrobić uczciwą kobietę? To bardzo uprzejme, ale 
niepotrzebne.
  Palmer pochylił się i milczał przez chwilę. Gdy się odezwał, jego głos 
brzmiał poważnie:
  - Pug Henry jest godnym podziwu człowiekiem, a to, co się dzieje, nie 
dzieje się dlatego, że jesteś złą kobietą. Przed moim pojawieniem się, 
musiała być w waszym małżeństwie jakaś skaza.
  - Zanim go poznałam Pug był już znanym napastnikiem w zespole Navy - 
odparła lekko drżącym głosem. - Widziałam go w dwóch meczach z Armią. 
Miałam wtedy chłopaka, który uwielbiał mecze. Pozwól mi mówić, może jakoś 
dojdę do ładu ze sobą. Był graczem agresywnym i podniecającym. Na całym 
boisku było go pełno. Między nami zaczęło się, gdy dosłownie wpadł na mnie 
w Waszyngtonie. Była wojna, a on w mundurze wyglądał wspaniale. Cóż, 
praktycznie zdobył mnie tak, jak gola w tych swoich meczach. W tych dniach 
był zresztą bardzo zabawny, a poza tym on naprawdę ma styl jeśli tylko 
chce. Wszyscy, z którymi poprzednio chodziłam, byli ze stolicy - te same 
szkoły, ci sami fryzjerzy - a on był kimś innym. Nadal zresztą jest. 
Chociażby to, że jest praktykującym chrześcijaninem. Możesz mi wierzyć, że 
przywyknięcie do tego zabrało mi sporo czasu. Chodzi mi o to, że nasze 
małżeństwo od samego początku było skomplikowaną rzeczą. To nie miało 
znaczenia, gdy romansowaliśmy, ale potem... widzisz, on jest jednocześnie 
niespotykany i cudowny. A ja jestem przeciętna i musiałam go porządnie 
nudzić. Wiem, że mnie kocha. Ale główny problem to to, że on jest tak 
oddany marynarce. Palmer, on zostawił mnie na pół godziny na przyjęciu 
weselnym, bo odwoził swego dowódcę, żeby ten zdążył na pociąg do Norfolk! 
To cały Victor Henry. Ale w ciągu tych dwudziestu pięciu lat teraz dopiero 
po raz pierwszy zdałam sobie z tego wszystkiego sprawę i nagle poczułam się 
bardzo nieszczęśliwa.
  Wypłakała się w chusteczkę, gdy się uspokoiła, spojrzała na niego i 
powiedziała:
  - Jedź do Denver, ale zastanów się nad jednym: zrobiłam to Pugowi! Czy 
nie będziesz sobie zawsze zadawał pytania jeśli się pobierzemy, czy nie 
zrobię tego tobie? Przypuszczam, że będziesz.
  - Nie mogę się spóźnić - wstał - ale nie sądzę, żebym sprzedał dom.
  - Och, sprzedaj go! Jeśli o mnie chodzi, to sprzedaj go! Tylko myślę, że 
sam możesz tego żałować.
  - Do zobaczenia. Zadzwonię jak wrócę. Szkoda, że nie zastałem Madeline. 
Pozdrów ją ode mnie - spojrzał na fotografię i dodał: - Sądzę, że dzieci 
mnie lubią. Nawet ten dziwak Byron.
  - Jak mogłoby być inaczej? To nie jest problem.
  Odprowadziła go do drzwi. Ucałował ją jak mąż, który wyjeżdża w krótką 
podróż.
  
  `nv
  
  35
  
  Wrzesień w Berlinie był ciepły. Gdy Victor Henry wrócił do tego miasta, 
liście zaczynały już żółknąć. W porównaniu z Londynem było tu spokojnie i 
zgoła pokojowo: niewiele mundurów i prawie wcale sprzętu wojskowego. Po 
kapitulacji Francji Hitler zdemobilizował częściowo żołnierzy, by zapewnić 
fabrykom i rolnictwu robotników, a pozostali nie kręcili się po kraju, 
tylko przygotowywali się do inwazji, albo stacjonowali we Francji i Polsce, 
zwracając szczególną uwagę na linię demarkacyjną z Rosją. Jedynie wojna 
powietrzna dawała tu i ówdzie znać o sobie: wystające nad liście szare lufy 
dział przeciwlotniczych, dzieci na jednym ze skwerów bawiące się w 
zestrzelonym wellingtonie, widok brytyjskich znaków nieco wzruszył Puga, 
przypominając mu nocny nalot. Gazowni, a w zasadzie jej ruin, nie udało mu 
się zobaczyć - drewniana barierka i niezbyt uprzejmi wartownicy z Luftwaffe 
bronili dostępu nie tylko jemu. Dawno temu Göring ogłosił, że jeśli choć 
jedna nieprzyjacielska bomba spadnie na Berlin, to naród niemiecki może go 
nazwać Meyer. Ciekawe; czy zaczął już przerabiać wizytówki?
  Zresztą, co Puga dość zdziwiło, niewielu Niemców próbowało obejrzeć 
ruiny. To był dziwny naród - w Lizbonie, gdy wsiadł na pokład samolotu 
Lufthansy, Niemcy ponownie go zaskoczyły: czyściutkie wnętrza, doskonały 
steward, szybka i miła obsługa i doskonała kuchnia - wszystko jak w czasie 
pokoju.
  Siedzący obok grubawy doktor w okularach, z którym wypili po lampce wina, 
wyrażał się bardzo serdecznie o Stanach Zjednoczonych. Mieszkała tam jego 
siostra i był pewien, że Ameryka i Niemcy zawsze będą przyjaciółmi. Hitler 
i Roosevelt, obaj byli wielkimi ludźmi i obaj pragnęli pokoju. 
Przeciwstawiał barbarzyńskie bombardowanie Berlina, w którym zginęły 
kobiety i dzieci, działalności Luftwaffe, która koncentrowała się jedynie 
na obiektach wojskowych. RAF, jak twierdził, malował dolne partie bombowców 
na czarno, by uniemożliwić ich rozpoznanie w mroku, a w czasie nalotu stale 
zmieniali wysokość, by utrudnić celowanie artylerii i dlatego udawało im 
się prześliznąć nad cel. Ale te niegodne sztuczki i tak im nie pomogą - 
niemieccy uczeni znajdą wkrótce sposób i za dwa - trzy tygodnie wojna 
będzie wygrana. Luftwaffe jest niezwyciężona i brytyjscy kryminaliści 
odpowiedzialni za zabijanie ludności cywilnej wkrótce poniosą za to karę.
  Współpasażer zachowywał się dokładnie tak, jak w brytyjskich kabaretach: 
parodia Niemca z głupawym uśmieszkiem i zwałami tłuszczu na szyi. I do tego 
był równie męczący. Pug poinformował go sucho, że właśnie przybywa z 
Londynu gdzie niezwyciężone lotnictwo niemieckie bierze w skórę i tamten od 
razu spuścił z tonu, obrócił się tyłem i ostentacyjnie zajął się lekturą 
włoskiej gazety, z malowniczymi zdjęciami płonącego Londynu.
  Gdy Henry znalazł się wreszcie w mieszkaniu na Grünewald, mieszkający po 
sąsiedzku dyrektor muzeum sztuki - inteligentny i wykształcony doktor 
Baltzer - przybył czym prędzej, utykając z tego powodu bardziej niż zwykle, 
by zaprosić go na jednego i pogawędzić o rychłym upadku Anglii. Poza tym, 
że był miłym sąsiadem, wielokrotnie zapraszał Henrych na przyjęcia i 
interesujące wystawy, a jego żona stała się najbliższą niemiecką 
przyjaciółką Rhody. Dyplomatycznie więc Pug starał mu się wytłumaczyć, że 
wojna nie bardzo przebiega w sposób, w jaki podaje ją goebelsowska 
propaganda. Na pierwszą wzmiankę o tym, że RAF nieźle sobie radzi, zmrożony 
dyrektor odkuśtykał do siebie zapominając o poprzedniej ofercie. A był to 
człowiek, który wielokrotnie twierdził, że naziści to prymitywne 
rzezimieszki i że Hitler to przekleństwo dla narodu niemieckiego.
  To wszystko powodowało, że Berlin stał się miejscem denerwującym i 
niestrawnym - Niemcy skupiły się w jedną zaciśniętą pięść i były kapral 
miał swoje: "eine Reich, eine Volk, eine Führer", o których tyle czasu 
wrzeszczał z trybuny. Victor, sam będąc człowiekiem zorganizowanym i 
zdyscyplinowanym, rozumiał i podziwiał ślepe posłuszeństwo tych ludzi i ich 
doskonałe wykonywanie poleceń. Ale do szału doprowadzała go głuchota i 
ślepota jednostek na fakty. To była zresztą nie tylko głupota i wstyd - to 
także był błąd, jeśli chodzi o sposób prowadzenia wojny. "Ocena sytuacji" - 
pojęcie pożyczone przez Navy z pruskiej doktryny wojennej - musiała 
zaczynać się od faktów, jeśli miała być na coś przydatna.
  Gdy Ernst Grobke zadzwonił krótko po jego powrocie z zaproszeniem na 
lunch, przyjął je z wdzięcznością - Grobke był jednym z nielicznych 
niemieckich wojskowych, który zachował nieco zdrowego rozsądku wśród 
hitlerowskiego delirium.
  
  
  W restauracji wypełnionej oficerskimi mundurami i uniformami partyjnymi 
podwodniak otwarcie mówił o przebiegu wojny, zwłaszcza o tym, jak Göring 
pokpił bitwę o Anglię, od czasu do czasu oglądając się jednak nerwowo - 
nawyk, którego nabawił się każdy Niemiec mówiący publicznie o wojnie czy 
polityce.
  - I tak w końcu wygramy - oznajmił. - Będą próbowali wszystkich tych 
głupich sposobów, a w końcu i tak wrócą do wypróbowanego.
  - To znaczy?
  - Do blokady, naturalnie. Stara, angielska broń użyta przeciwko nim 
samym. Anglicy nie są w stanie nas zablokować. Mamy całe wybrzeże 
europejskie od Bałtyku do Turcji. Nawet Napoleon nigdy tego nie osiągnął, a 
Anglia ma minusowy bilans żywności i paliw, który zadusi ją na śmierć. 
Jeśliby Göring tego lata zajął się wyłącznie portami i żeglugą, dodając 
swoje wyniki do tego, co robią u-booty i miny magnetyczne, Anglia już 
rozpoczęłaby negocjacje poprzez Szwajcarię czy Szwecję - uniósł obie dłonie 
jakby dla dodania wagi swoim słowom. - Nie mieliby wyjścia. Topimy ich jak 
Atlantyk długi i szeroki, a na konwoje nie wystarcza im eskorty. A gdyby 
nawet mieli, to nasza nowa taktyka i nowe torpedy nadal zrobią swoje. Weź 
pod uwagę, że zaczęliśmy tę wojnę mając bardzo mało u-bootów, ale w końcu 
Dönitz przekonał Readera, a ten Führera, i gdy Anglia po upadku Polski 
odrzuciła propozycję pokojową, rozpoczęto masową produkcję. W styczniu 
zaczną być wodowane. Zupełnie nowy typ, coś naprawdę pięknego i jeśli w 
ciągu miesiąca zatapiać będą pół miliona ton, to jak myślisz, ile miesięcy 
Churchill wytrzyma? Pięć? Może pięć i kaput, Nie sądzisz?
  Grobke uśmiechnął się triumfująco. Ubrany był w dobrze skrojony garnitur 
i wściekle żółty krawat, co razem dawało dość oryginalną mieszankę. Ale 
opalona twarz jak zwykle tonowała wrażenie, stanowiąc dowód zdrowia i 
humoru.
  - Nie musisz być naszym sympatykiem - kontynuował. - Wszyscy znają 
sentymenty waszego prezydenta, ale znasz morze i wiesz, jaka jest sytuacja.
  Pug przyjrzał mu się uważnie - nie dało się ukryć, że tamten miał rację.
  - Cóż, jeśli Göring faktycznie zacznie blokadę i jeśli będziecie mieli 
flotę u-bootów, by mu trochę w tym pomóc... ale to na razie kilka dużych 
jeśli.
  - Wątpisz w moje słowa?
  - Nie zaskoczyłoby mnie, gdybyś trochę przesadzał.
  - Masz rację - Niemiec roześmiał się. - Ale nie muszę. Zobaczysz w 
styczniu.
  - Wtedy może się to sprowadzić do tego, czy my wkroczymy.
  Grobke przestał się śmiać.
  - Tak, do tego pytania sprowadza się wszystko. Ale jak dotąd wasz 
prezydent przemyca stare samoloty i okręty do Anglii i nawet nie może się 
do tego przyznać Kongresowi. Czy sądzisz, że Amerykanie zgodzą się wysłać 
swoje okręty po to, by były zatapiane przez nasze torpedy w imię pomocy 
Anglii? Roosevelt jest twardy, ale nawet on boi się waszego społeczeństwa.
  - No patrzcie! Ernst Grobke i Victor Henry. Dwa stare wilki morskie 
plotkujące o wojnie - rozległo się obok.
  Wolf Stöller zjawił się obok ich stolika wyglądając tak jak zawsze: 
rzadkie blond włosy przylepione do czaszki, cygarniczka i wąski uśmieszek.
  - Victor, to cudo, które masz na sobie, pochodzi z Savile Row?
  - Nie da się ukryć, że tak.
  - I nie da się nie zauważyć. Przyjemnością będzie znów tam zamawiać 
ubrania. Nie ma krawców, którzy mogliby równać się z Anglikami. Jak wam 
leci? Zapraszam do nas, jest paru starych, miłych przyjaciół.
  - Niestety, muszę zrezygnować - sprzeciwił się Henry. - Muszę wracać do 
biura.
  - Naturalnie. Ernst, czy powiedziałeś Victorowi, że przyjeżdżasz na 
weekend do Abendruh? Victor jest tam starym gościem... ale, ale, dlaczego 
nie miałbyś przyjechać z Ernstem? Ostatnie dwa razy nie chciałeś, ale może 
zmienisz zdanie. Obaj z Ernstem możecie przegadać cały weekend o Latającym 
Holendrze lub czymś podobnym. Będzie ledwie parę osób i kilka uroczych 
kobiet, nie wszystkie z mężczyznami.
  Grobke uśmiechnął się sztucznie i dodał pospiesznie:
  - Cóż, to niezły pomysł, nie sądzisz?
  - Zgoda - dla Victora wszystko stało się jasne, włącznie z zaproszeniem 
na lunch. - Serdecznie dziękuję za zaproszenie.
  - Doskonale. Wobec tego do zobaczenia w piątek - ucieszył się bankier 
klepiąc go po ramieniu.
  Późniejsza rozmowa z Ernstem jakoś się nie kleiła, tym bardziej że 
objawił on nagłe zainteresowanie własnym talerzem, rzadko spoglądając na 
swego gościa.
  
  
  Tegoż popołudnia zadzwonił telefon i ku zaskoczeniu Puga portier 
poinformował go, iż na linii jest Natalia Jastrow.
  - Halo? Halo? Co się dzieje? Dzwonię do kapitana Henry'ego w Berlinie - 
głos dziewczyny był stłumiony i niezbyt wyraźny.
  - Jestem przy telefonie, Natalio.
  - O, hello! Czy z Byronem wszystko w porządku?
  - Jak najbardziej.
  - Chwała Bogu! - buczenie na linii nagle ustało i słychać ją było o wiele 
wyraźniej. - Nie dostałam od niego żadnego listu. Wysłałam telegram i też 
nic. Wiem, jaka jest poczta w dzisiejszych czasach, ale i tak zaczęłam się 
niepokoić.
  - Z tego co wiem, to on też nie dostał od ciebie żadnego listu. Pisał mi 
o tym. I pewien jestem, że tego telegramu też nie dostał. Natomiast nie 
musisz się martwić, jest w dobrej formie.
  - Pisałam przynajmniej raz w tygodniu. Jak to możliwe? Jak mu idzie w tej 
szkole?
  Za oknami warta przy kancelarii Rzeszy zmieniała się z rytmicznym 
łoskotem butów i warkliwymi komendami, a jej głos, z jakże obcym tu 
nowojorskim akcentem, przypominał mu Pamelę - co prawda akcent nie ten, ale 
ta sama świeżość i wdzięk.
  - Jakoś się trzyma, jak sądzę.
  - To całkiem w jego stylu - jej śmiech też był podobny: gardłowy i lekko 
ironiczny.
  - Natalio, on już od dawna cię oczekuje.
  - Wiem, ale było trochę kłopotów. Na szczęście już się kończą. Proszę mu 
powiedzieć, że wszystko w porządku. Siena też jest urocza i taka spokojna. 
Prawie jak w średniowieczu. Nie widać wcale, że jest wojna. Byronowi 
zostały jeszcze trzy miesiące?
  - Kończy w grudniu, jeśli go wcześniej nie wyrzucą.
  - Nie uda im się - roześmiała się. - On tak naprawdę jest bardzo uparty. 
Do grudnia będę z powrotem. Proszę, niech pan do niego napisze, że będę. 
Może pański list dotrze.
  - Napiszę, jeszcze dziś napiszę.
  
  
  Tym razem w Abendruh było niewielu gości i nie było zjazdów klatką 
schodową - Victor żałował, że Grobke nie był świadkiem tego prostego, ale 
idealnie teutońskiego żartu, gdyż widoczne było, że nie czuje się tu dobrze 
i coś takiego pomogłoby przełamać lody. Poza nim i gospodarzem byli tu 
jeszcze: generał lotnictwa i wysoki urzędnik z Ministerstwa Spraw 
Zagranicznych - towarzystwo zupełnie nie w stylu podwodniaka. Do kompletu 
przebywało tu jeszcze pięć ładnych panienek, nie będących niczyimi żonami 
(Mrs Stöller nie była obecna).
  Wyglądało na to, że szykuje się mała orgietka, by skłonić go do rozmowy o 
Anglii. Ku jego zaskoczeniu po obiedzie udali się do wybitego drewnem 
studia, w którym oczekiwały instrumenty i Stöller, generał Luftwaffe, 
urzędnik oraz rudowłosa dama zagrali w kwartecie. Bankier dotąd nie 
okazywał uzdolnień muzycznych, ale przyznać należy, że na wiolonczeli grał 
całkiem dobrze. Z kolei oficer o ciemnej cerze, wysoki i chudy, z 
zapadniętymi chorobliwie oczyma, nie ustępował mu w grze na kontrabasie. 
Henry widział go uprzednio w Karinhall ubranego w galowy mundur, wyglądał 
wtedy znacznie bardziej imponująco niż we fraku i monoklu.
  Muzycy mylili się, parokrotnie przestawali grać, żartując ze sobą i 
ponownie biorąc instrumenty. Urzędnik z sumiastym wąsiskiem był doskonałym 
skrzypkiem i ogólnie była to najlepsza orkiestra amatorska jaką Pug słyszał 
w życiu. Grobke siedział sztywno, jak wielu Niemców w obliczu muzyki, pił 
ile się dało brandy i tłumił ziewnięcia. Po paru godzinach panie życzyły 
dobrej nocy i wyszły - jeśli było to wcześniej uzgodnione i jakoś 
zasygnalizowane, to Victor tego nie zauważył.
  - Może wyjdziemy na taras? - spytał bankier, umieszczając ostrożnie 
instrument w futerale. - Jest dość ciepło, by było przyjemnie. Jak ci się 
podoba brzmienie tego stradivariusa? Chciałbym być godny tego, by na nim 
grać...
  Kamienny taras wychodził na ogród z czynną fontanną i leżącą za nim rzekę 
i las. Zza chmur pomarańczowy księżyc w ostatniej kwadrze połyskiwał nad 
drzewami, a płomienie łuczyw umieszczonych na wysokich, żelaznych słupach 
wokół tarasu, rzucały tańczące cienie na ściany i podłogę. Piątka mężczyzn 
usiadła, służący podał drinki, a dochodzące z ogrodu głosy słowików 
przypomniały Victorowi bazę brytyjskich bombowców.
  - Victor, jeśli chcesz porozmawiać o Anglii - odezwał się Stöller z głębi 
wygodnego fotela stojącego w cieniu - to naturalnie jesteśmy głęboko 
zainteresowani.
  - Skąd wiesz, że byłem w Anglii? - spytał Pug siląc się na lekki ton.
  - Jeśli nie chcesz wpędzić naszego wywiadu w szok sugerując mu 
wywoływanie duchów, to lepiej przyznaj się po dobroci. Jeśli wolisz, 
skończmy temat tu i teraz i nikt do niego nie wróci. Nasza gościnność nie 
jest - jak to się mówi po angielsku? - niczym uwarunkowana. Ale jesteś w 
wyjątkowej sytuacji mogąc swobodnie podróżować między stolicami dwóch 
walczących państw.
  - Cóż, jeśli chcecie, żebym wam oznajmił, że RAF nie istnieje, a Anglicy 
poddadzą się w przyszłym tygodniu, to lepiej skończmy ten temat teraz.
  - Doskonale wiemy, że RAF istnieje - odezwał się basowy głos lotnika.
  - Proszę mówić otwarcie i bez obaw. Generał Jagow to mój stary przyjaciel 
- wtrącił się Stöller - ze szkolnej ławy praktycznie rzecz biorąc. Doktor 
Meusse z ministerstwa to prawie równie stara znajomość.
  - Mamy w Luftwaffe takie określenie - dołączył Jagow - "czerwona flaga w 
górze", co oznacza, że mówimy szczerze to, co myślimy i to na każdy temat, 
włączając w to wojnę, Göringa i samego Führera. Mogę powiedzieć, że 
częstokroć nie są to najprzyjemniejsze słowa.
  - O.K., akceptuję te zasady - zgodził się Pug. - Proszę pytać.
  - Czy inwazja się powiedzie? - spytał doktor Meusse.
  - Jaka inwazja? Czy Kriegsmarine się jej podejmie bez parasola 
powietrznego?
  - Dlaczego nie? - ton Jagowa był spokojnym głosem zawodowca. - 
Zabezpieczenie korytarza, z obu stron osłoniętego polami minowymi i 
u-bootami, nad którymi zapewnimy bezpieczeństwo w powietrzu? Sądzę, że 
można to realnie wykonać.
  Pug zerknął na Grobkego smętnie wpatrzonego w kieliszek z koniakiem.
  - Macie tu oficera broni podwodnej. Spytajcie go o pola minowe i pasy 
osłonowe.
  Grobke nie czekał na pytanie, ale z niecierpliwym gestem, który posłał 
nieco koniaku w powietrze, oświadczył:
  - Bardzo trudne, praktycznie samobójcze, a w dodatku zupełnie 
niepotrzebne przedsięwzięcie.
  Jagow pochylił się w jego stronę z błyskiem monokla i wściekłą miną.
  - Czerwona flaga - przypomniał Victor.
  - Pamiętam - warknął lotnik z gniewnym spojrzeniem skierowanym w stronę 
podwodniaka, który opadł w głąb fotela.
  - To dobrze - ucieszył się Henry - gdyż ja całkowicie się z nim zgadzam. 
Część sił desantowych może się w ten sposób przedostać, nie wspominając 
zresztą w jakim stanie. Pozostaje kwestia przyczółka, a obejrzałem sobie 
plaże i nader niechętnie usiłowałbym tam wejść od strony wody.
  - Przygotowanie terenu i usunięcie zapór to kwestia czysto techniczna - 
pilot znów wrócił do spokojnego tonu. - Mamy specjalne drużyny saperów 
wyszkolone do takiej akcji.
  - Generale, nasz Marine Corps zajmuje się tym problemem od lat tak 
teoretycznie, jak i na ćwiczeniach. To najtrudniejszy sposób ataku jaki 
istnieje, a ja nie wierzę, by Wehrmacht zajął się nim wcześniej niż parę 
miesięcy temu.
  - Niemiecka sztuka wojenna jest raczej godna uwagi - wtrącił doktor 
Meusse.
  - Zgadzam się z tym, ale tak samo angielskie przygotowania - dodał 
Victor.
  - Oczywiście nie możemy wylądować bez strat, a te mogą być duże, ale 
konieczne. Natomiast jeśli uchwycimy teren, to reszta jest wiadoma i dla 
nas, i dla Anglików. Luftwaffe będzie walczyć do ostatniego samolotu, ale 
sądzę, że RAF wcześniej zostanie bez maszyn.
  Victor Henry siedział w milczeniu. 
  - Jak wpływa bombardowanie Londynu na ich morale? - spytał Stöller.
  - Ułatwiacie Churchillowi zadanie. Teraz są wściekli i będą się bić do 
końca, a zniszczenie Londynu nie wpłynie na wynik wojny. Przynajmniej ja 
tak sądzę. Nie mówiąc już o tym, że bombowce mogą latać równie łatwo na 
wschód, co na zachód.
  Generał i bankier wymienili spojrzenia i ten pierwszy odezwał się po 
chwili.
  - Czy byłoby dużym zaskoczeniem, gdyby niektórzy po tej stronie frontu 
zgadzali się z tą opinią?
  - Churchill sprytnie sprowokował Führera bombardując dwudziestego 
szóstego Berlin - wtrącił gospodarz. - Musieliśmy odpowiedzieć choćby dla 
zachowania morale narodu. Sztuczka się udała i teraz naród angielski za nią 
płaci. Nie mamy innej alternatywy politycznej niż silna akcja odwetowa.
  - Bądźmy uczciwi - odezwał się Meusse. - Göring chciał i nadal chce 
zniszczyć Londyn.
  Jagow potrząsnął głową.
  - Może tak, ale zdaje sobie sprawę, że teraz jest na to stanowczo za 
wcześnie. Wszyscy to wiemy. RAF uratowało sześć dni parszywej pogody, 
potrzebowaliśmy jeszcze tygodnia, by wykończyć ich lotniska. Tak, sprawa 
się przeciągnie, a efekty będą te same.
  - To dzielny naród - mruknął Stöller. - Szkoda, że przeciągają agonię.
  - Nie bardzo podzielają to zdanie - odparł Pug. - Ogólnie doskonale się 
bawią i są pewni, że wygrają.
  - Słabością jest narodowa megalomania - Meusse podkręcił wąsa. - Gdy 
ludzie tracą poczucie rzeczywistości, naród jest skończony.
  - Dokładnie - Stöller zapalił cygaro. - Losy tej wojny wytyczone są przez 
statystykę, a to już moje podwórko. Macie ochotę posłuchać?
  - Z przyjemnością, zwłaszcza jeśli zdradzisz przy okazji parę tajemnic 
państwowych - odrzekł Victor wzbudzając salwę śmiechu u wszystkich poza 
podwodniakiem, który spał lub wolał milczeć.
  - Sekretów w tym nie ma - poinformował go bankier - ale strona finansowa 
może być dla ciebie czymś nowym, a zaręczam, że moje dane są prawdziwe.
  - Jestem tego pewien.
  - To doskonale. Anglia żyje... nazwijmy to, na końcu taśmociągu statków. 
Zawsze tak żyła, a teraz poszczególne ogniwa tego łańcucha są zestrzeliwane 
szybciej niż może je zastępować. Zaczęła tę wojnę mając około dwudziestu 
milionów ton ładowności tak własnej, jak i tej, z której mogła korzystać. 
Ta ilość spada bardzo gwałtownie. Ile wynosi teraz?
  To pytanie skierowane było do Grobkego, który stłumił ziewnięcie i 
odparł: 
  - To właśnie jest tajemnica, ale Victor musi mieć niezłe rozeznanie 
dzięki temu, co słyszał w Londynie.
  - Mam.
  - O.K. Wobec tego wiesz, że krzywa stale rośnie i nic innego nie ma w tej 
wojnie znaczenia. Anglia wkrótce wyczerpie zapasy paliwa i żywności i to 
właśnie będzie koniec. Gdy staną fabryki, a samoloty nie będą w stanie 
wystartować, ludność domagać się będzie żywności, której nie ma, wtedy 
Churchill upadnie, a pokój stanie się rzeczą pewną. Nie ma innej 
możliwości.
  - Faktycznie? Mój kraj ma masę paliwa i żywności, nie mówiąc o przemyśle 
i statkach i jesteśmy otwarci na propozycje handlowe.
  - Tak, ale wasz Akt o Neutralności wymaga, by każdy płacił za wszystko 
gotówką - zimno uśmiechnął się bankier. - Gotówką i w dodatku odbierał co 
jego. To jedyna sensowna rzecz, jakiej nauczyliście się z ostatniej wojny, 
po której Anglia nie zapłaciła wam całej należności. Roosevelt czy Willkie 
to teraz nieistotne. Nie ma szans na to, i możesz mi wierzyć, że jest tak 
naprawdę, by Kongres kiedykolwiek uchwalił pożyczkę wojenną dla Anglii. 
Zgadzasz się ze mną?
  - Tak.
  - I to właśnie rozwiązuje problem. Anglia zaczęła wojnę z około pięcioma 
bilionami w obcej walucie, a nasz wywiad twierdzi, że wydała już ponad 
cztery. Zapasy, samoloty i okręty, których potrzebuje teraz, to ten ostatni 
bilion. W grudniu Imperium Brytyjskie będzie bankrutem. Widzisz, wdali się 
w wojnę, której nie mogą toczyć i nie mogą opłacić i to jest prosty i 
najistotniejszy fakt. I w tym właśnie leży polityczny geniusz Hitlera, 
obojętnie, co poza tym się o nim mówi, że przewidział ten drobiazg w 
przeciwieństwie do nas wszystkich, podobnie jak i to, że Francja nie będzie 
walczyć. Taki wódz to zwycięstwo. Prawda, Churchill jest elokwentny, 
natchniony i rozsądny, ale to najgorszy człowiek na tym stanowisku dla 
jakiegokolwiek kraju, bo nie ma najmniejszego pojęcia o logistyce i 
realiach finansów. Nigdy nie miał i to wszystko, co robi i mówi, to bańki 
mydlane, które pękną wkrótce i wtedy będzie pokój.
  - Zatapiamy obecnie takie ilości statków, jak w najlepszym okresie tysiąc 
dziewięćset siedemnastego roku - dodał Mausse. - Wie pan o tym?
  - Wiem - odparł Henry. - I tak, jak już kiedyś powiedziałem Ernstowi, 
wówczas pojawiliśmy się my na scenie.
  Tym razem cisza na tarasie trwała dość długo. Przerwał ją dopiero 
gospodarz:
  - I to właśnie była światowa tragedia, która nie może się teraz wydarzyć. 
Niemcy i Ameryka, dwie siły antybolszewickie, nie mogą ze sobą walczyć, 
gdyż jedynym zwycięzcą będzie Stalin.
  - Nie obawiajcie się - rozległ się lekko chrapliwy głos Grobkego. - Nie 
będzie na to czasu. Poczekajcie do stycznia, gdy będziemy mieli nowe 
u-booty.
  
  
  Weekend okazał się nudny, chłodny, deszczowy i, jak na gust Victora, zbyt 
obfity w muzykę i kulturę. Pięć towarzyszących kobiet, wszystkie około 
trzydziestki, mechanicznie flirtujących, było dostępne do rozmów, 
przechadzek, tańców, a gdy nie padało do tenisa i należało przyjąć, że 
również na noc. Miał problemy, by je rozróżnić.
  Ernst Grobke, po długim śnie, wyjechał wcześnie rano w niedzielę. 
Odnoszono się doń obojętnie, choć do Victora wyjątkowo ciepło i serdecznie. 
Najwidoczniej podwodniak spełnił swe zadanie - przypadkowym spotkaniem w 
restauracji uzgodnionym bez wątpienia ze Stöllerem, sprowadził tutaj Puga, 
a pozostałe grube ryby nie były dłużej zdolne udawać przyjaźni wobec 
zwykłego kapitana.
  Victora pytano jeszcze o wiele spraw związanych z pobytem w Anglii, ale 
poza jedną próbą w wykonaniu lotnika odnośnie radaru, na co odpowiedzią 
było puste spojrzenie, nie próbowano wyciągnąć zeń niczego, co by było 
wiadomościami wywiadowczymi.
  Bardziej to wszystko wyglądało na próbę napompowania go do pełna 
niemiecką polityką, filozofią i sztuką. Pozostali goście uwielbiali 
intelektualne rozmowy i przy każdej nadarzającej się okazji proponowali mu 
lekturę książek z biblioteki gospodarza, o których akurat była mowa. 
Uczciwie starał się je czytać przed snem, ale regularnie po kwadransie 
zapadał w nicość. Specyficzna literatura tego narodu działała na niego 
zawsze tak samo - dawno też zaniechał prób zrozumienia fantastycznej, a 
przez Niemców traktowanej ze śmiertelną powagą "pozycji 
światowo-historycznej" i każdego zwrotu ich pogmatwanej historii poczynając 
od średniowiecza. Z wojskowego punktu widzenia masa atramentu wylana na 
temat przeznaczenia Niemiec, ich kultury; przewodnictwa duchowego, 
germanofilstwa i całej reszty podkreślały tylko jeden jedyny fakt. Otóż 
osiemdziesięciomilionowy, wysoce uprzemysłowiony kraj spędził stulecie na 
jednoczeniu się, rozmowach ze sobą, zakasywaniu rękawów, by nakopać reszcie 
świata i przekonaniu samych siebie, że Bóg jest po ich stronie w tym 
zbożnym zadaniu, co ich nader cieszyło. Było to coś, o czym warto pamiętać.
  
  
  Słońce pojawiło się w końcu po południu w niedzielę, gdy siedzieli na 
tarasie przy koktajlach i Stöller skorzystał z okazji, by pokazać Victorowi 
swoje świnie medalistki. Po dłuższym spacerze nad rzekę, przy której leżały 
chlewnie i obejrzeniu kilku włochatych wieprzków leżących w błocie i 
chrząkających z zadowolenia, spytał:
  - Bardzo się wynudziłeś?
  - Skądże znowu.
  - Wiem, że był to zupełnie inny weekend niż wszystkie pozostałe. Meusse i 
Jagow to uduchowione jednostki, a znamy się od zawsze. Jagow to mój 
pierwszy kontakt z Göringiem. Przedtem byłem blisko z von Papenem, który, 
jak wiesz, był największym przeciwnikiem nazizmu aż do tysiąc dziewięćset 
trzydziestego trzeciego, gdy zobaczył dokąd wiedzie przeznaczenie. On 
faktycznie zrobił Hitlera kanclerzem. - Stöller ruszył z powrotem ku domowi 
stawiając laską kielichy jakichś purpurowych kwiatów. - Jagow żywi do 
ciebie wielki szacunek.
  - Jak na lotnika doskonale gra - mruknął Pug.
  - Tak, jest doskonały. Ale jest ciężko chory. Docenia twój brak oporów w 
rozmowach na temat Anglii. To bardzo miłe z twej strony.
  - Nie powiedziałem wam niczego nowego, chyba że nieświadomie.
  - Jesteś uczciwym sługą swego narodu - roześmiał się bankier - ale i tak 
twoje obserwacje były istotne, ukazywały wiele spraw w nowym świetle i 
potwierdzały niektóre z naszych własnych przemyśleń. To, co nas uderzyło, 
to twoje poczucie honoru. Widzisz, honor dla Niemca jest wszystkim.
  Szczerość zawsze deprymowała Victora i tak jak zwykle i tym razem 
zareagował milczeniem i tępym spojrzeniem.
  - Wiem, że Jagow zrobiłby wszystko, co jest w jego mocy, gdyby ci na 
czymś zależało - podjął po chwili gospodarz.
  - To miłe z jego strony, ale nic mi nie przychodzi do głowy. 
  - Może chciałbyś obejrzeć jakieś nasze bazy czy urządzenia?
  - Cóż, nasz attache lotniczy oszalałby ze szczęścia.
  - Jak sobie życzysz, ale Jagow wolałby odwdzięczyć się tobie.
  - Jest taka jedna rzecz, przyznaję trochę niecodzienna. Parę tygodni temu 
mój przyjaciel, pilot RAF-u, został zestrzelony nad Kanałem. Wasi ludzie 
mogli go wyłowić.
  - To proste do sprawdzenia - ucieszył się Stöller. - Podaj mi nazwisko, 
stopień i całą resztę, a wkrótce dostaniesz odpowiedź.
  - Będę nader zobowiązany.
  - Jeśli twój przyjaciel jest naszym jeńcem, to bez problemów będziesz 
mógł go odwiedzić.
  - To byłoby wspaniale.
  
  
  Wolf Stöller zadzwonił na początku października, gdy Victor Henry prawie 
zdążył już zapomnieć o tym dziwnym weekendzie.
  - Twój przyjaciel żyje.
  - Co proszę?!
  Stöller przypomniał mu stopień, nazwisko i numer Gallarda dodając:
  - Jest we Francji, nadal w szpitalu, ale w dobrym stanie. Jagow zaprasza 
cię jako swego osobistego gościa do zwiedzenia sztabu pobliskiej 
Luftflotte. Jesteś zaproszony jako przyjaciel, nie jako attache 
amerykański. Ten telefon jest jedynym zaproszeniem jakie otrzymujesz. 
Niepotrzebne jest jakiekolwiek potwierdzenie.
  - To doskonała wiadomość - Victor dopiero po chwili otrząsnął się z 
zaskoczenia. - To bardzo miłe z jego strony.
  - Jak ci już powiedziałem, trafiłeś go w czułe miejsce.
  - Muszę do ciebie zadzwonić w sprawie tego zaproszenia. Rozumiesz, nie 
mogę sam decydować.
  - Oczywiście.
  
  
  Charge d'affaires, gdy Pug powiedział mu o tym zaproszeniu, zamknął oczy, 
opadł na fotel i pogładził wąsa.
  - Ten facet czegoś od ciebie chce.
  - Naturalnie.
  - Cóż, masz moją zgodę. Dlaczego nie skorzystać z okazji? Możesz się 
czegoś ciekawego dowiedzieć, a poza tym zobaczysz tego pilota. Kto to w 
ogóle jest?
  - Narzeczony córki starego przyjaciela - oczy charge d'affaires otwarły 
się nagle i Pug poczuł się zmuszony dodać - córki Alistaira Tudsbury.
  - O, narzeczony Pam? Szczęściarz. Naturalnie powinieneś go zobaczyć - w 
głosie był ślad ironii, którą Victor zauważył i która go zirytowała.
  
  
  Gdy jechał pociągiem do Lille pogoda była pod psem. Zaskakujące, ale 
kolej jeździła zupełnie jakby nie było wojny - wyjazd o czasie, podróż bez 
urozmaiceń przez deszczowy krajobraz wyglądający sielsko tak w Niemczech, 
jak we Francji i Belgii. Miasta o nie zmienionym wyglądzie, poza 
sporadycznymi ruinami, porośniętymi już przez roślinność. W wagonie 
restauracyjnym siedzieli Niemcy, Duńczycy, Francuzi i Belgowie. Siedzieli 
obok siebie, wesoło rozmawiając wśród brzęku naczyń i smakowitych zapachów. 
Jedynym akcentem wojennym byli, siedzący przy osobnym stole, oficerowie 
Wehrmachtu, przyglądający się z uwagą cywilom i dający krótkie polecenia 
kelnerom. Poza tym wszystko jak zwykle, jeśli nie liczyć oczywiście 
nieobecności Żydów. Przed wojną byli najliczniejszymi podróżnymi w Europie. 
W pociągu nie było widać ani jednego. W tym ekspresie III Rzesza faktycznie 
wyglądała jakby mogła przetrwać tysiąc lat prawem naturalnej przewagi i 
zdolnością kierownictwa. Jadące z przeciwka pociągi pełne były młodych i 
wesołych żołnierzy - stanowiło to dla Puga pierwszy realny dowód, że 
inwazja została poważnie odłożona ad acta.
  
  
  Wysłannik generała Jagowa - prosty jak świeca porucznik ze złotym sznurem 
na ramieniu, trzema rzędami baretek na piersi i tikiem w lewym oku - czekał 
na stacji, a następnie zawiózł Victora do ponurego, kamiennego budynku 
położonego w centrum Lille, gdzie pozostawił go w mrocznym, pozbawionym 
okien biurze, w którym stało poplamione atramentem biurko i dwa krzesła. 
Zakurzone ściany, o żółtym niegdyś kolorze, poznaczone były tu i tam 
prostokątami bardziej intensywnej barwy - śladami po zdjętych obrazach, 
najprawdopodobniej przedstawiających francuskich dostojników. Na ścianie za 
biurkiem wisiała nowiutka flaga ze swastyką i popularne zdjęcie Hitlera w 
żołnierskim płaszczu i włosami opadającymi na jedno oko. Prymitywny retusz 
odmładzający widać było z drugiego końca pokoju. Oprócz tego w 
pomieszczeniu znajdował się najgłośniej chodzący, jaki Pug w życiu słyszał, 
zegar. To, że cyferblat był wyblakły i pozieleniały ze starości, nie robiło 
na mechanizmie żadnego wrażenia.
  Drzwi otwarły się wpuszczając żołnierza w hełmie i pełnym oporządzeniu, 
ze schmeiserem w dłoniach, który, po wejściu, jak na mustrze podszedł do 
biurka, zrobił w tył zwrot i zamarł w bezruchu na baczność. W ślad za nim 
wszedł Gallard z prawą ręką na temblaku, zapuchniętą twarzą częściowo w 
bandażach, a za nim porucznik z tikiem w oku. Anglik nosił kombinezon, w 
którym niefachowo choć solidnie pozaszywano spore rozdarcia.
  - Witaj Ted - pozdrowił go Henry.
  - Witaj - w głosie i oczach Gallarda było bezbrzeżne zdumienie, choć ton 
był znacznie przytłumiony przez opatrunek na dolnej wardze.
  W szybkich i precyzyjnych zdaniach porucznik poinformował Victora, iż z 
powodu tego, że lotnicy brytyjscy mieli honorowy rozkaz wykorzystać każdą 
okazję do ucieczki, generał Jagow ku swemu żalowi nie mógł pominąć 
niezbędnej ostrożności jaką jest obecność uzbrojonego strażnika. Czas 
spotkania jest nieograniczony, a żołnierz w niczym nie będzie przeszkadzał, 
tym bardziej że nie zna angielskiego. Ma natomiast rozkaz strzelania przy 
pierwszym geście wskazującym na chęć ucieczki i dlatego generał prosi obu 
gentelmenów, by unikali gwałtownych ruchów, które mogą wartownika 
zdenerwować czy zaskoczyć. Co do treści rozmowy, to zostaje ona w całości 
pozostawiona do uznania honorowi kapitana Henry'ego. Jeśli nie ma pytań, to 
pozwoli sobie odmeldować się.
  - W jaki sposób dam panu znać, że skończyliśmy? Jeśli na ten przykład 
podejdę do drzwi, to on - Pug wskazał na żołnierza - może pomyśleć, że to 
próba ucieczki.
  - Zgadza się. Proszę w takim przypadku podnieść na chwilę słuchawkę 
telefonu po czym ją odłożyć. Zjawię się wtedy po jeńca. Pozwolę sobie 
jeszcze dodać, że generał ma nadzieję na pańskie towarzystwo przy lunchu na 
wysuniętym stanowisku dowodzenia jakieś czterdzieści kilometrów stąd.
  Gdy za podporucznikiem zamknęły się drzwi Victor wyjął papierosy 
zapalając jednego dla Teda.
  - Serdeczne dzięki - Ted zaciągnął się dymem jak tonący po wynurzeniu 
powietrzem. - Czy Pam wie? Ktoś widział mnie jak skoczyłem?
  - Jeden z pilotów tak twierdził, a ona jest pewna, że żyjesz.
  - Dobrze. Teraz możesz jej to potwierdzić.
  - Będzie to rzadka przyjemność.
  Zegar cykał, a Gallard, niezdarnie trzymając papierosa lewą dłonią, 
przyjrzał się nieruchomemu strażnikowi, ściskającemu broń aż mu zbielały 
dłonie. Okap hełmu nadawał młodzieńczej twarzy groźny wygląd.
  - Niezbyt sprzyja pogawędce, co?
  - Nie jest aż taki zły - sprzeciwił się Pug.
  Wpatrzony przed siebie strażnik rozsiewał zapach potu, choć jego twarz 
była świeżo ogolona.
  - To niespodzianka mego życia - podjął po chwili Ted. - Myślałem, że 
zaczną mnie maglować, albo przewiozą do obozu. Tu nigdy niczego nie 
wyjaśniają poza tym, za co będą strzelać. Musisz mieć niezłych przyjaciół w 
Luftwaffe.
  - Co chcesz bym powiedział Pameli?
  - Zobaczysz się z nią?
  - Nie sądzę. Wkrótce wracam do Stanów, ale mogę do niej zadepeszować albo 
napisać.
  - Tyle tego jest... Po pierwsze, że jestem zdrów i, mniej lub bardziej, 
cały. Mam lekkie oparzenia szyi i twarzy i złamaną rękę. Na szczęście kula 
nie strzaskała kości, złamanie jest czyste i powinno się dobrze goić. Na 
opiekę lekarską nie mogę narzekać, ale jedzenie jest obrzydliwe: gliniasty, 
czarny chleb, oleista margaryna o smaku benzyny i woda ze zgniłymi 
kartoflami w charakterze zupy. Wczoraj tajemniczo się poprawiło, ale tylko 
w mojej sali. Na kolację były naprawdę jadalne i świeże rzeczy, choć mogło 
to być zrobione z tutejszych kotów. Teraz wiem, że to dzięki odwiedzinom. 
Strasznie ci dziękuję i podziwiam. Jak to osiągnąłeś? Jak Pam się czuje? 
Opowiedz mi o niej. Kiedy ją widziałeś ostatnio? Jak wyglądała?
  - Widziałem ją parokrotnie po twoim zaginięciu. Przyjechała do Londynu i 
zjedliśmy razem obiad, a potem zabrałem ją do paru weselszych miejsc. Z 
początku była załamana, ale powoli zaczęła przychodzić do siebie. 
Praktycznie ostatnią rzeczą, jaką mi powiedziała było to, że oczekuje twego 
powrotu, że czeka na ciebie i wyjdzie za ciebie.
  - To cudowna dziewczyna - coś przez moment zaszkliło się w oczach pilota, 
po czym zebrał się w sobie i spojrzał na wartownika.
  - Coś tu śmierdzi i to ani chybi on. - Twarz Niemca nie drgnęła ani na 
ułamek sekundy, wobec czego dodał obojętnym tonem: - Nie sądzisz, że ta 
twarz wiele wyjaśnia? Osiemdziesiąt milionów tępych świń podobnych do tego 
bydlaka. Nic dziwnego, że Hitler jest ich wodzem - żołnierz nadal patrzył 
przed siebie bez mrugnięcia okiem.
  - Naprawdę myślę, że on nie zna angielskiego.
  - Możesz się mylić.
  - Cóż, powiedz Pam, że przyznaję jej rację. Gdy wrócę, wezmę robotę w 
dowództwie. Tam należę - potrząsnął głową. - Przyznaję, że jestem durniem. 
Oni byli z przodu i pode mną: Me 110 wyglądał na doskonałą okazję. A ja nie 
dość, że spudłowałem, to zamiast zawrócić przeleciałem przez nich i 
następną rzeczą był kop w ramię i ogień w silniku. Podciągnąłem drążek 
zupełnie bez oporu i gdy się obejrzałem okazało się, że nie mam ogona. 
Odrzuciłem owiewkę i wyczołgałem się na zewnątrz. Nawet nie pamiętam, żebym 
się palił, a przypiekłem się zdrowo głównie wokół ust. Ale to poczułem 
dopiero w wodzie - westchnął i rozejrzał się, zatrzymując wzrok na 
wyprostowanym wartowniku. - I znalazłem się tutaj. Jak tam wojna? Ten 
doktorek, który zmienia mi opatrunki twierdzi, że praktycznie już po 
wszystkim, ale ja twierdzę, że łże.
  Victor zdał mu możliwie jak najradośniejszą relację, po której twarz Teda 
rozjaśniła się.
  - To już lepiej - mruknął.
  Zegar stuknął i podskoczyli, gdy wartownik podwójnym kichnięciem dał 
znak, że żyje. Łzy pociekły mu z oczu, ale nadal stał na baczność.
  - Kretynizm - mruknął Gallard. - Ty pójdziesz stąd na lunch z niemieckim 
generałem, a ja do sali, nadal w charakterze więźnia. Myślę, że lepiej 
zacznijmy się zbierać.
  - Nie ma pośpiechu. Weź papierosy. Dałbym ci paczkę, ale ten tutaj może 
pomyśleć, że to granaty czy inny dynamit.
  - Serdeczne dzięki. Nie pomyślałem o papierosach - Gallard wyjął z paczki 
kilka papierosów i niespodziewanie dla samego siebie wyciągnął je w stronę 
Niemca. Ten spojrzał nań i bez słowa potrząsnął głową niczym koń oganiający 
się od much.
  - Słuchaj, nie wiem, jak ci się to udało - Ted zapalił następnego 
papierosa - ale bardzo ci dziękuję. Pomogłeś mi bardziej niż sądzisz.
  - Głównie jest to kwestia szczęścia, ale cieszę się, że udało mi się z 
tobą zobaczyć.
  - Oczywiście. Pam jest przekonana, że możesz wszystko - odparł Ted z 
uśmiechem zniekształconym przez opatrunek.
  Pug zerknął na zegar. Spod brudu nie było widać cyfr, ale układ wskazówek 
wskazywał dwunastą.
  - Sądzę, że lepiej nie trzymać generała na diecie.
  - Z pewnością - Gallard zerknął na wartownika. - Poza tym ten facet 
zaczyna mnie denerwować.
  Zegar skończył wydzwaniać dwunastą, gdy Victor podniósł i po chwili 
odłożył słuchawkę na widełki.
  - Powiedz Pam, że wkrótce się zobaczymy - coś w głosie Teda jasno mówiło 
o planowanej ucieczce.
  - Bądź ostrożny.
  - Możesz mi zaufać. Mam po co żyć i to długo. Jesteś wybrany na świadka, 
jeśli tylko będziesz w zasięgu tysiąca mil.
  - Jeśli będę, to zjawię się na pewno.
  
  
  Jadąc przez Lille, Pug podobnie jak w pociągu, zastanawiał się, jak 
szybko i pewnie Niemcy przejęli tu władzę i zaprowadzili swój ład. Na 
szarych uliczkach przemysłowego miasta francuscy policjanci kierowali 
ruchem, francuscy kierowcy prowadzili francuskie samochody z francuską 
rejestracją wśród francuskich sklepów i urzędów. Jedynie tu i ówdzie widać 
było urzędowe ogłoszenia wydrukowane grubą niemiecką czcionką, napis na 
ulicy czy budynku, często składający się tylko z jednego wyrazu: 
"verboten". No i rzecz jasna pojawiający się w każdym okupowanym mieście 
niemieccy żołnierze, przypominający kto rządzi w Lille. Bez dwóch zdań 
miasto, tak samo jak i inne, zostało spokojnie acz metodycznie splądrowane. 
Pug słyszał o tej metodzie: bezwartościowa waluta okupacyjna, za którą 
Niemcy wykupywali to, czego nie zabrali za nic warte pokwitowania - ale 
proces ten był niewidoczny. Co prawda Francuzi wyglądali ponuro, ale Pug 
nigdy nie widział Francuzów, którzy nie wyglądaliby ponuro. Tu, podobnie 
jak i w pociągu, nowy ład wyglądał na zdolny przetrwać tysiąc lat.
  
  
  W siodłatej czapce, lśniących, czarnych butach i doskonale skrojonym 
błękitno-szarym mundurze Jagow wyglądał na przystojniejszego, wyższego i 
zdecydowanie groźniejszego, a szacunek, ciągłe trzaskanie obcasów i 
błyskawiczne spełnianie jego rozkazów wyraźnie świadczyły o jego randze. 
Zaproponował Victorowi lunch w "raczej komfortowych" warunkach w pobliskim 
chateau zmienionym na kasyno oficerskie lub zwykłą przekąskę tu, na 
lotnisku. Z zadowoleniem przyjął decyzję Puga o przekąsce, oddając 
adiutantowi płaszcz.
  W jednym z biur stał nakryty białym obrusem stół. Tam właśnie zjedli 
obiad składający się z zupy, ryby, sera i owoców, podany na ozdobionej 
złotem chińskiej porcelanie przez uśmiechniętych francuskich kelnerów, z 
dodatkiem trzech gatunków wina. Jagow ledwie co spróbował jedzenia i wina, 
a Victor rozpoznając ten szczególny rodzaj karnacji wskazujący na poważne 
kłopoty z sercem nic na ten temat nie mówił. Sam był głodny, toteż jadł za 
dwóch. W tym czasie Niemiec palił i mówił kolokwialną niemczyzną, krótkimi, 
precyzyjnymi zdaniami. Często zakrywał dłonią usta gdy kasłał.
  Us Navy była, według Jagowa, jedyną machiną wojenną na świecie, którą z 
zawodowego punktu widzenia można porównać z armią niemiecką. Był 
obserwatorem w latach trzydziestych w Stanach i przywiózł Göringowi pomysł 
bombowców nurkujących, dzięki któremu powstał Ju 87 Stuka.
  - Niezależnie od tego czy się to komuś podoba, czy nie - zakończył ze 
zmęczonym uśmiechem - częściowy sukces Blitzkriegu zawdzięczać możemy w 
dużym stopniu waszej marynarce.
  - To najlepiej będzie można ocenić po wojnie.
  - Armia amerykańska - mówi Jagow - w żaden sposób nie dała się porównać z 
żadną inną. Doktryna i praktyka, podobnie jak we wszystkich współczesnych 
armiach, wywodzi się z pomysłów niemieckiego Sztabu Generalnego, ale 
zauważało się amatorstwo, brak ducha na manewrach, a poza tym była bardzo 
nieliczna. Krótko mówiąc, Usa były przede wszystkim wielką potęgą morską 
łączącą oba światowe oceany i fakt ten odzwierciedlał poziom ich sił 
zbrojnych.
  Spengler, podobnie jak większość Niemców, nie rozumie Ameryki. I to było 
głównym błędem pozycji. Stany były jak chrześcijańska Europa, która 
otrzymała drugą szansę w postaci bogatego i dziewiczego kontynentu. Ameryka 
sprzymierzona ze zdemoralizowaną i uporządkowaną Europą mogła przynieść 
Zachodowi odrodzenie - nowy złoty wiek. Przynajmniej tak Pug rozumiał 
górnolotne i kwieciste wypowiedzi Jagowa przypominające konwersacje w 
Abendruh.
  Przy kawie, a właściwie lurze smakującej jak prażone muszle, Jagow 
spytał:
  - Chciałby pan obejrzeć lotnisko? Pogoda nie jest zbyt dobra.
  - Z przyjemnością, jeśli tylko któryś z pana adiutantów znajdzie chwilę 
czasu.
  - Dawno temu skończyłem udział w tej kampanii - znów pojawił się ten 
zmęczony uśmiech - resztę zostawiam dowódcom dywizjonów. Jestem do pana 
dyspozycji.
  Objechali lotnisko małym samochodem, pełnym spalin niemieckiej benzyny 
syntetycznej, oglądając w nieśmiało prześwitującym przez chmury słońcu 
messerschmitty 109, na wpół ukryte w osłonach przeciwbombowych na 
stanowiskach. Wszystko to było bardzo podobne do angielskiego lotniska, 
które zwiedzał już wcześniej - warsztaty, hangary, baraki pilotów, 
krzyżujące się pasy startowe, a wszystko rozłożone pomiędzy malowniczymi 
farmami i rozległymi łąkami, na których pasły się stada krów. Wyblakłe 
napisy w języku francuskim wskazywały, iż jest to jedno z lotnisk 
przejętych po kapitulacji. Większość budynków była nowa, świecąca świeżym 
tynkiem, a stare, spękane pasy startowe wyglądały przy nowych jak polna 
droga przy autostradzie. Wszystko takie same poza krzyżami i swastykami 
zdobiącymi samoloty.
  - Wszystko to zrobiliście od czerwca? - zdziwił się Victor. - Niezłe 
tempo.
  Jagow przez moment wyglądał jak drapany po brzuchu kot.
  - Ma pan oko zawodowca, kapitanie. Zachodnie gazety zastanawiają się, 
dlaczego czekaliśmy sześć bezcennych tygodni przed rozpoczęciem ataku. Co 
oni wiedzą o takich sprawach jak logistyka? Hitler zostawił działania 
lotnictwa w wyłącznej gestii Göringa i nie wtrącał się do niego w żadnym 
stopniu. Uparł się przy jednym, co najlepiej wskazuje na jego wojskowy 
geniusz. Po upadku Francji zaczęto natychmiast z jego polecenia 
rozbudowywać istniejące i budować nowe lotniska. Dopiero, gdy były gotowe, 
zezwolił na atak na Anglię - te lotniska podwoiły albo i potroiły siły 
Luftwaffe. Te same samoloty mogły w takim samym czasie wykonać dwa lub trzy 
loty więcej niż gdyby startowały z lotnisk na terenie Niemiec, a skrócenie 
okresu lotu pozwalało na zabieranie większej ilości bomb i na dłuższe 
przebywanie nad celem. Najprostsze i najlepsze myślenie strategiczne - 
podsuwał Jagow.
  Odwiedzili następnie dispersal, gdzie młodzi, choć wyglądający na 
zmęczonych piloci (dziwnie przypominający pilotów angielskich) siedzieli w 
kombinezonach gotowi do lotu. Na widok generała stanęli błyskawicznie na 
baczność (czego ich brytyjscy odpowiednicy nigdy by nie próbowali). 
Pomieszczenie było surowsze, a wiszące na ścianach panienki bardziej 
pulchne (według niemieckiego gustu), ale poza tym wszystko po obu stronach 
Kanału wyglądało tak samo. Włącznie ze swoistym zapaszkiem kombinezonów ze 
skóry i gumy.
  Gdy jechali już z powrotem ryknęła syrena i piloci wysypali się biegnąc w 
stronę maszyn.
  - Zatrzymaj - polecił Jagow kierowcy, po czym zwrócił się do Henry'ego. - 
Zwykłe zawracanie głowy: nalot z dużej wysokości, ale musimy reagować, a to 
wyprowadza pilotów z równowagi. Niezła taktyka choć Anglicy płacą za nią 
dużą ilością bombowców. To powolne maszyny i słabo uzbrojone, ale zawsze. 
Wyjdziemy i popatrzymy?
  Myśliwiec za myśliwcem kołował na start i z rykiem silników ruszał w ślad 
za ostro nabierającym wysokości poprzednikiem. 
  - Dla mnie to dość deprymujący widok - Jagow otulił się ciaśniej 
płaszczem jakby mu się nagle zrobiło zimno. - Niemcy bijący się z 
Anglikami. Diament tnący diament. To wojna cywilna na Zachodzie i czysta 
głupota. Anglicy choćby jutro mogą zawrzeć honorowy pokój, a Churchill 
liczy tylko na jedno - na amerykańską pomoc.
  - On liczy na odwagę swego narodu i jakość swego lotnictwa.
  - Kapitanie Henry, gdyby Roosevelt odciął pomoc amerykańską i oświadczył, 
że chce być mediatorem w sprawie pokoju, to jak pan sądzi, ile czasu 
jeszcze trwałaby ta wojna?
  - Ale to jest niemożliwe.
  - Niestety to prawda, gdyż pański prezydent otoczony jest Morgenthausami, 
Frankfurterami i Lehmanami. - Zanim Victor zdążył zaprotestować Jagow 
uniósł dłoń w lśniącej, czarnej rękawiczce. - Nie jestem nazistą, a do 
Lotnictwa przyszedłem z Armii. Proszę nie myśleć, że antysemityzm to 
problem Niemiec. W całej Europie stosunek do Żydów jest taki sam. Führer po 
prostu był realistą mówiąc głośno to, co wszyscy myślą. Niektórzy z jego 
naśladowców popełnili karygodne błędy, ale nie można oceniać całego narodu 
za głupotę czy okrucieństwo jednostek. Amerykańscy Żydzi otaczający 
prezydenta robią ten sam błąd co nasi partyjni fanatycy.
  - Generale Jagow - wtrącił Pug - nie ma większej pomyłki niż wiara w to, 
że Żydzi stoją za naszą wrogością do reżimu hitlerowskiego. Wielu 
Amerykanów głęboko podziwia Niemcy, ale wiele posunięć Hitlera jest po 
prostu niewybaczalnych.
  Miał nadzieję, że choć raz uda mu się przełamać obsesję charakteryzującą 
tych ludzi. Jagow był niespotykanie inteligentny jak na przedstawiciela 
swego narodu.
  - Posunięcia Hitlera! - Jagow westchnął ze szczerym żalem w głosie. - 
Powiem panu coś, co pana zaskoczy, kapitanie. Gdy zajęliśmy Polskę, to 
Niemcy powstrzymywali Polaków od mordowania Żydów. Oni wzięli nasze 
wkroczenie za sygnał do masakry. To przypominało początek sezonu polowania 
na kaczki! Tak, Wehrmacht musiał wkroczyć do akcji i bronić Żydów przed 
Polakami - generał kaszlnął ciężko. - Nie będę udawał, że kochamy Żydów i 
nie twierdzę, że oni powinni darzyć nas tym samym uczuciem. Rozumiem w 
gruncie rzeczy stanowisko ludzi, o których mowa, ale oni mylą się 
tragicznie. Stany Zjednoczone nie mogą pozwolić na śmiertelne starcie 
pomiędzy Anglią i Niemcami. Wszyscy stanowimy jedną cywilizację, 
cywilizację Zachodu. Jeśli zaczniemy walczyć między sobą, to ulegniemy 
azjatyckiemu bolszewizmowi i na tysiące lat zapadną barbarzyńskie 
ciemności.
  Zamilkł wpatrując się w Henry'ego płonącymi oczyma, a po chwili wyciągnął 
sztywno palec i dodał:
  - Jeśliby tylko kilku podzielało ten punkt widzenia i przekazało go 
Rooseveltowi. Ale ci, którzy nie są Żydami, są angielskiego pochodzenia. To 
paradoksalna sytuacja, kapitanie Henry. Bijemy Anglików, mamy siłę, a nigdy 
nie zamierzaliśmy z nimi walczyć. Moglibyśmy zwodować setki u-bootów i 
zadusić wyspę w trzy miesiące. Wie pan, że Führer nigdy nie kładł nacisku 
na ich budowę? I co zyskalibyśmy przez to zwycięstwo? Utratę najlepszego, 
naturalnego sojusznika.
  - Cóż, zaatakowaliście Polskę, gdy była sojusznikiem Anglii, dogadaliście 
się ze Stalinem... Te rzeczy miały istotny wpływ na obecną sytuację.
  - To wymuszono na nas. Niemcy są dziwnymi ludźmi, kapitanie Henry, 
trudnymi do zrozumienia przez innych. Jesteśmy poważni i naiwni i zawsze 
sięgamy po gwiazdkę z nieba. Dla innych nasze postępowanie wydaje się 
bezsensowne i aroganckie. Zapewniam pana, że nasi brytyjscy kuzyni są 
dokładnie tak samo aroganccy tylko na swój sposób. Oni też pogardzają 
Żydami. Trzymają ich z dala od klubów skupiających władzę, banków i innych 
ważnych stanowisk, ale zachowują się wobec nich uprzejmie. My wpuszczaliśmy 
Żydów wszędzie, dopóki nie zjawiło się ich tylu, że zaczęli zagrażać 
całkowitym przejęciem władzy i wówczas okazaliśmy nasze uczucia. To cała 
różnica. Niemcy to uczciwy naród. Proszę odwołać się do ich honoru a pójdą, 
polecą czy popłyną na śmierć z pieśnią na ustach. To nasz prymitywny 
realizm pogranicza - kowbojów. Mógłby pan zapytać: do czego zmierzam? Do 
bardzo prostej i oczywistej rzeczy: potrzebujemy przyjaciół w Usa, by 
wyjaśnić, że ta wojna ma dwie strony i że jedynym wyjściem jest pokój na 
Zachodzie i jego zjednoczenie, które może kontrolować świat... Proszę 
zobaczyć, angielska celność jest nieprzyjemna dla francuskiego bydła, ale 
to praktycznie koniec.
  Na odległym wzgórzu wyrosła piramida dymu i kurzu rozganiając krowy, 
które rozbiegły się z przeraźliwym rykiem.
  - Mam małą konferencję w sztabie - Jagow zerknął na zegarek. - Jeżeli 
może pan zostać na obiad, to w Lille jest...
  - Muszę, niestety, wracać do Berlina. Trudno jest mi wyrazić swą 
wdzięczność, ale...
  - Nie ma za co, rozmowa z Amerykaninem, a w dodatku zawodowym wojskowym, 
który ma spore zrozumienie dla naszej sytuacji jest dosłownie zbawienna dla 
naszego narodu.
  Myśliwce kołowały witane przelotnym deszczem, gdy Jagow przekazał Puga 
adiutantowi przy wejściu do sztabu.
  - Jeśli będę jeszcze coś mógł zrobić w sprawie Flight Lieutnanta 
Gallarda, to proszę dać mi znać - oświadczył zdejmując rękawiczkę. - Auf 
Wiedersehen, kapitanie Henry. Wszystko o co proszę, to pamięć o tym, że są 
dwie strony wojny i że po każdej znajdują się ludzie honoru.
  
  
  Ozdobnie rzeźbiony sufit banku Wolfa Stöllera zdawał się być oddalony od 
podłogi co najmniej o czterdzieści stóp. Było już po godzinach urzędowania 
i zaledwie paru urzędników kręciło się po obszernej sali. Kroki dwóch 
mężczyzn na marmurowej posadzce odbijały się echem od ścian niczym marsz 
plutonu piechoty.
  - O tej porze jest tu trochę pusto - odezwał się Stöller - ale za to 
bardzo spokojnie i nikt nam nie będzie przeszkadzał. Tędy, Victorze.
  Minęli sporą salę konferencyjną i przeszli do niewielkiego, ale 
komfortowo urządzonego gabinetu o ścianach obwieszonych obrazami. Pug 
niewiele wiedział o malarstwie, ale i to wystarczyło, by rozpoznał dwa 
płótna Picassa i jedno Renoira.
  - A więc wkrótce wyjeżdżasz - bankier wskazał głęboki fotel.
  - Oczekiwałeś tego?
  - Sądziłem, że nastąpi to za miesiąc, ale gdy wróciłem z Lille mój 
zmiennik był już na miejscu.
  - Niecierpliwisz się naturalnie, by znów być razem z przeuroczą żoną.
  Victor zerknął na większy obraz Picassa przedstawiający w przeraźliwych 
barwach zniekształconą postać kobiecą.
  - Sądziłem, że współczesna sztuka jest zabroniona w III Rzeszy.
  - Nie straciła na wartości, a feldmarszałek ma jedną z największych 
kolekcji sztuki na świecie. To cywilizowany człowiek i wie, że sprawy 
ulegną zmianie.
  - A ulegną?
  - Z pewnością. Ledwie tylko wojna się skończy. Jesteśmy narodem, który 
znajduje się pod ostrzałem, Victorze. Nerwy nie wytrzymują i przesuwają 
nastrój przesady to w jedną to w drugą stronę. Są to sprawy, które same 
znikną, gdy zniknie ich powód. Europa będzie cudownym miejscem, by w niej 
żyć, a Niemcy najsympatyczniejszym ze wszystkich narodów. Co powiesz na 
sherry?
  - Przyjmę z wdzięcznością.
  - Za co wypijemy? - gospodarz odstawił kryształową karafkę. - Nie sądzę, 
byś wypił za zwycięstwo Niemiec.
  - Jesteśmy neutralni - mruknął Pug z uśmiechem.
  - A tak, prawda. Gdybyście tylko faktycznie byli! Z wdzięcznością 
przyjęlibyśmy ten stan rzeczy. Może więc za honorowy pokój?
  - Proszę bardzo. Za honorowy pokój.
  Wypili.
  - Znośne?
  - Dobre, choć nie jestem ekspertem.
  - To teoretycznie najlepsze sherry w Europie.
  - Z pewnością jest bardzo dobre.
  Bankier usiadł wygodniej i zapalił cygaro. W świetle lampy jego łysina 
różowo przebłyskiwała przez resztki włosów.
  - Twoja podróż do Lille była udana? - spytał.
  - Tak. Jestem nader zobowiązany tobie i generałowi.
  - Drobiazg. Według normalnych zasad coś takiego byłoby nie tylko 
niespotykane, ile w ogóle niemożliwe, ale między ludźmi honoru obowiązują 
inne zasady - Stöller westchnął. - Cóż, nie prosiłem cię tu tylko po to, by 
poczęstować sherry.
  - Też tak sądzę.
  - Jesteś wojskowym i wiesz, że są czasem takie rozmowy, które muszą być 
zapomniane niezależnie od ich wyniku. W Niemczech nazywamy takie delikatne 
kwestie "rozmowami w cztery oczy".
  - Słyszałem to określenie.
  - To, o czym będziemy teraz mówić, to właśnie rozmowa w cztery oczy.
  Victor doszedł w tym momencie do wniosku, że najlepiej będzie pozwolić 
bankierowi mówić, gdyż nie miał bladego pojęcia o co może chodzić Niemcowi. 
Najlepsze na co mógł wpaść, to szeptana propozycja pokoju przekazana 
Rooseveltowi od Göringa, ale i tego nie był pewien.
  - Rozmawiałeś z Jagowem o losach wojny i o tragicznym absurdzie, jakim 
jest ten zupełnie niepotrzebny konflikt między Anglią i Niemcami.
  Pug skinął głową.
  - Czy według ciebie jego punkt widzenia jest sensowny?
  - Prawdę mówiąc nie wykłada się polityki światowej na uczelniach Us Navy. 
Przynajmniej nie w ten sposób. Toteż nie jestem kimś, kogo zdanie byłoby 
wyrobione czy też istotne.
  - Jesteś amerykańskim pragmatykiem - uśmiechnął się Stöller.
  - Jestem artylerzystą zamieszanym w dyplomację i mającym nadzieję, że się 
to wkrótce skończy.
  - Wierzę ci. Człowiek honoru zawsze chce służyć swemu krajowi w polu.
  - Chciałbym robić to, na czym się znam.
  - Ale zgadzasz się z tym, że to amerykańska pomoc i oczekiwanie na jej 
zwiększenie jest tym, co trzyma Anglików przy prowadzeniu wojny?
  - Częściowo. Poza tym nie mają ochoty poddawać się. Sądzą, że wygrają.
  - Z waszą pomocą.
  - Cóż, sądzę, że ją dostaną.
  - Wobec tego wszystko co stoi między jednością zachodniego świata i 
honorowym pokojem, za który właśnie wypiliśmy, to nadzieja Churchilla na 
pomoc Roosevelta.
  Victor milczał przez chwilę, po czym powiedział wolno:
  - Może tak. Ale co to właściwie jest honorowy pokój? Churchill chce 
pozbyć się Hitlera, Hitler jego. Obaj ci gentelmani siedzą w siodłach 
równie mocno i obaj praktycznie reprezentują wolę swych narodów. Nic na to 
nie można poradzić.
  - Wracasz, by zostać doradcą morskim Roosevelta - Stöller oznajmił to 
jedynie z lekką pytającą intonacją.
  - Wracam, by zgłosić się w Biurze Osobowym po nowy przydział - twarz Puga 
nie wyrażała nic.
  - Nasz wywiad zazwyczaj dobrze sprawdza takie informacje - bankier 
uśmiechnął się lekko. - A teraz pozwól mi coś powiedzieć i nie przerywaj, 
dopóki nie skończę. To wszystko o co proszę, zgoda? 
  - Zgoda.
  - Ludzie honoru rozmawiają ze sobą w specyficzny sposób i teraz właśnie 
zwracam się do ciebie, gdyż sprawa jest nadzwyczaj delikatna. Pod słowami 
musi kryć się duchowe porozumienie, gdyż inaczej zrozumienie się jest 
niemożliwe. Z tobą, Gregorem i jeszcze paru osobami czuję tę więź. Zawsze 
byłeś nienagannie uprzejmy, ale w odróżnieniu od wielu osób z waszej 
ambasady nigdy nie uznawałeś Niemców za europejską odmianę kanibali. 
Traktowałeś nas jak równych sobie. Jak ludzi. Podobnie zresztą jak twa 
urocza żona. Zapewniam cię, że zostało to dostrzeżone, a fakt, że 
sympatyzujesz z Anglią jest zupełnie naturalny. Sam tak robię, gdyż kocham 
ten kraj. Dwa lata spędziłem w Oxfordzie. Słyszałeś, co Gregor myśli na 
temat żydowskich wpływów w otoczeniu waszego prezydenta. Wiem, że 
zaprzeczasz temu, ale jest to fakt i to nader istotny w przebiegu tej 
wojny. Musimy z tym żyć i starać się zaradzić temu jak się da.
  Victor chciał się odezwać, ale Stöller uniósł dłoń.
  - Powiedziałeś, że wysłuchasz mnie do końca. W istniejących warunkach 
przyjaciele za oceanem są nam bardzo potrzebni. Nie po to, by wywierać 
nacisk, jak to bezwstydnie robią Żydzi, ale po to, by przedstawić drugą 
stronę wojny i nasz punkt widzenia. Roosevelt to człowiek o wielkiej 
wyobraźni i dużym intelekcie. Wystarczy, by dostrzegł, że interes Ameryki 
leży w szybkim pokoju na Zachodzie. Choćby z uwagi na to, że ten stan 
rzeczy ułatwi mu zajęcie się Japonią. Czy sądzisz, że Japonia, albo to co 
się z nią stanie, interesuje nas w jakimkolwiek stopniu? Ten nowy pakt to 
komedia mająca trzymać w szachu Rosjan. Widzisz, Victor, mamy takich 
przyjaciół. Nie jest ich wielu, ale to patrioci, którzy widzą realia wojny, 
a nie słuchają tylko żydowskiej propagandy czy Churchilla, który był zawsze 
megalomańskim awanturnikiem. Mamy nadzieję, że ty też będziesz takim 
przyjacielem.
  Victor żałował, że wypił swą sherry tak szybko, gdyż konwersacja 
przybierała obrót, w którym przydałby mu się doping.
  - Pozwól mi jeszcze dodać to i owo - Stöller zaciągnął się cygarem. - 
Wiesz o moich kontaktach z Göringiem, który jest dla mnie wielką postacią 
europejskiej historii. Jego praktyczne podejście do rzeczy i energia nadal 
mnie zaskakują. Führer, cóż... on jest inny. Operuje na płaszczyźnie dla 
nas niedostępnej, płaszczyźnie wielkich zmian historii. Natomiast wykonawcą 
jest Göring. Nic w Niemczech nie dzieje się bez jego wiedzy i woli. Wy, 
Amerykanie, ze swym purytańskim dziedzictwem, uważacie go za podobnego do 
wschodniego sułtana, ale Niemcy uwielbiają operę i wystawność. To słabość, 
ale on ją zna i doskonale wykorzystuje, co oczywiście nie zmienia faktu, że 
lubi zbytek. Zresztą dlaczego miałby nie lubić? Każdy z nas lubi, tylko nie 
każdy się do tego przyznaje. Hermann Göring założył w Szwajcarii anonimowe 
i nie do wyśledzenia konta bankowe, a jego możliwości finansowe są 
olbrzymie. Te konta będą po wojnie nagrodami dla przyjaciół Niemiec, którzy 
we właściwym czasie powiedzieli właściwe słowa w naszym imieniu. Nie ma to 
nic wspólnego ze szpiegostwem, gdzie płaci się za wiadomości czy plany. 
Jest to po prostu wyraz wdzięczności, której nie da się inaczej wyrazić, 
jak też zysk ze wspólnego zwycięstwa... Jeśli nasi przyjaciele zechcą 
skorzystać z tych kont, to będą one do ich dyspozycji. Jeśli nie zechcą... 
Powiedziałem, co miałem do powiedzenia. Gdy ty powiesz, co uważasz za 
stosowne, uznamy tę rozmowę za niebyłą.
  Była to jedna z niewielu sytuacji w życiu Victora, kiedy został 
całkowicie i dokładnie zaskoczony.
  - Interesujące - mruknął. - Nadzwyczaj interesujące... Cóż, wpierw 
chciałbym się dowiedzieć, jeśli oczywiście możesz mi powiedzieć, co 
skłoniło ciebie, Jagowa czy Göringa do opinii, że będę dobrym kandydatem do 
tej propozycji. Jest to dla mnie nader istotne i zapewniam cię, że dla 
całej tej sprawy także.
  - Mój drogi, kwestia Waszyngtonu jest jedną z najważniejszych, a ty 
jesteś w drodze do tego miasta. W dniu, w którym amerykańskie dostawy do 
Anglii przestaną nadchodzić będziemy zwycięzcami tej wojny, która 
automatycznie zostanie zakończona. Praktycznie już ją wygraliśmy, ale opór 
Anglii, oczekującej nie wiem na co, wiąże nam ręce, nie dając możliwości 
pokojowego uregulowania wielu spraw. Za trzy, cztery miesiące Anglia będzie 
bankrutem i jeśli wasz Akt o Neutralności pozostanie w mocy, to jest to 
koniec. Victor, feldmarszałek pamięta twoją interesującą wizytę z Gianellim 
i jego cel jest dokładnie taki sam jak wówczas Roosevelta: uniknięcie 
przyszłego, niepotrzebnego rozlewu krwi. Myśli, że możesz w tym pomóc, a 
Jagow jest o tym przekonany - Stöller uśmiechnął się niespodziewanie. - 
Jeśli o mnie chodzi to wiem, że twa wspaniała żona sprzyja nam i jest 
bardzo sympatyczną kobietą. Sądzę, że zawsze lepiej ukazuje ona twe 
prawdziwe uczucia, które ty sam maskujesz uprzejmością. Ufam, że mam w tym 
względzie rację.
  Victor powoli skinął głową.
  - Rozumiem, to jasna odpowiedź, Herr Stöller. A oto moja, w cztery oczy. 
Proszę powiedzieć feldmarszałkowi Göringowi, żeby wsadził sobie te 
szwajcarskie konta w grubą dupę.
  Błękitny dym zakłębił się wokół zaskoczonej twarzy gospodarza, która 
pociemniała od nabiegłej nagle krwi. Z błyskiem w wypukłych oczach i 
uśmieszkiem na twarzy oświadczył:
  - Przypominam, kapitanie Henry, że jeszcze nie opuścił pan III Rzeszy. 
Nadal jesteśmy w Berlinie, a feldmarszałek Göring ustępuje tu jedynie 
Führerowi.
  - Jestem oficerem Us Navy i jeśli dobrze rozumiem, albo jeśli nie chce 
pan tego cofnąć - głos Puga był prawie warkotem - to proponuje mi pan w 
jego imieniu zdradę ojczyzny za pieniądze.
  Uśmieszek zniknął i Stöller powiedział łagodnie, rozkładając ręce:
  - Mój drogi, jak mogłeś to odebrać w ten sposób? Błagam cię, pomyśl! 
Najwyższe dowództwo Amerykańskich Sił Zbrojnych otwarcie sprzeciwia się 
udzieleniu Anglii pomocy i to od samego początku. Jedyne, o co cię proszę, 
to ukazanie z obu stron wojny, gdy zdarzy się ku temu okazja i to również 
dla bezpieczeństwa twego kraju i pokoju na świecie.
  - Tak, jako człowiek honoru wysłuchałem cię i rzeczywiście wierzę, że to, 
co mówisz, jest prawdą. Generał Jagow powiedział, że Niemcy są narodem 
trudnym do zrozumienia i to prawda. Poddaję się. Nie będę więcej próbował, 
tym bardziej, że moja praca tutaj jest zakończona.
  Victor wiedział, że zareagował zbyt brutalnie, ale zrobił to podobnie jak 
podczas meczu - instynktownie i odruchowo. Wstał i bankier także podniósł 
się z fotela.
  - Widzisz - odezwał się cicho - prowadzimy wojnę otoczeni przez wrogów. 
Jeśliby Stany Zjednoczone kiedykolwiek znalazły się w podobnej sytuacji - a 
historia dziwnie lubi się układać - pewnego dnia ty możesz znaleźć się w 
mojej sytuacji w stosunku do kogoś, kogo szanujesz i zrozumiesz wówczas, 
jakie to trudne. Myślę, że twoja odpowiedź była nieprzemyślana i zła, a 
stanowisko zbyt ostre, ale wiem, o co ci chodziło. To reakcja honorowa i 
nie żywię do ciebie żadnej urazy. Mam nadzieję, że ty także. Wysoce sobie 
cenię twoje zdanie i nie chciałbym stracić w twych oczach. Poza tym 
spędziliśmy miło czas w Abendruh, nieprawda?
  Z uśmiechem wyciągnął wypielęgnowaną dłoń. Pug obrócił się na pięcie i 
wyszedł. Jego kroki odbijały się głośnym echem po opustoszałym banku, aż do 
drzwi, przy których czekał zgięty w ukłonie portier. W ciepłym berlińskim 
popołudniu gromadka dzieci otaczała kalekę sprzedającego na chodniku 
papierowe laleczki. Victor przeszedł kilka przecznic, zanim jako tako 
doszedł do siebie i wówczas zaświtała mu nowa myśl: czy swoim zachowaniem 
nie zamordował Teda Gallarda?
  
  
  36
  
  Wąż do polewania ogrodu (z książki: "Utrata światowego imperium")
  
  Spadajaca korona
  Okres zimy i wiosny, który dzielił bitwę o Anglię od naszego ataku na 
Rosję, w popularnej terminologii określa się przerwą na oddech. Prawda zaś 
jest taka, że w czasie tych ośmiu miesięcy zmienił się układ sił, gdyż 
Imperium Brytyjskie przestało istnieć na scenie historii.
  W 1939 roku ten moment skrywała przyszłość. Wojna, która się wówczas 
zaczęła, powinna się raczej nazywać Wojną o Sukcesję Brytyjską, gdyż 
prowadzono ją tak naprawdę po to, by uzyskać odpowiedź na pytanie: "po 
upadku Imperium Brytyjskiego, co pociągnie za sobą upadek europejskiego 
kolonializmu, jaki będzie układ sił na świecie?"
  Ten historyczny moment, jak i jego znaczenie, przewidział Adolf Hitler. 
On też zainspirował i zmobilizował Niemcy do wzięcia udziału w wyścigu o 
uchwycenie spadającej korony. To, czego nasz naród dokonał wbrew przewadze 
innych, będzie kiedyś sprawiedliwie ocenione przez historię, ale najpierw 
muszą wygasnąć emocje i napięcia związane z pewnymi ubolewania godnymi 
szczegółami. Tymczasem historycy, nie patrząc z perspektywy, piszą tak, 
jakby tylko po stronie aliantów występowało bohaterstwo, jakby Niemcy byli 
okazami robotów niezdolnych do krwawienia, zamarzania czy głodu i dlatego 
nie zasługującymi na uznanie należne zwycięzcom wielu bitew. Jak powiedział 
Hitler: "Zwycięzcy piszą historię, ale mimo to, że wychwalają się jak mogą, 
alianci sami oddają nam cześć - nam krajowi, który prawie złapał tę koronę 
mimo sprzeciwu wszystkich uprzemysłowionych krajów świata, poza słabymi 
Włochami i odległą zbiedniałą Japonią".
  Pomimo wszystkich militarnych błędów Hitlera, a było ich wiele i to 
poważnych, mój zawodowy osąd nie uległ zmianie - armia niemiecka wygrałaby 
wojnę, gdyby nie pewien przypadek historyczny. Prawdziwym przeciwnikiem 
Hitlera, zrodzonym przez los w tym samym okresie historii świata, był 
przebieglejszy i bardziej bezwzględny geniusz polityczny, geniusz o 
znacznie trzeźwiejszym osądzie militarnym i potężniejszych zasobach 
materiałowych do prowadzenia nowoczesnej wojny. Był nim Franklin D. 
Roosevelt.
  Kraj, któremu przewodził, w żaden sposób nie jest porównywalny z 
Niemcami. Amerykanie ustępują nam pod względem wojskowych zalet, czego 
dowiodły praktycznie wszystkie spotkania na frontach tej wojny, ale nie to 
jest problemem. Ten wielki manipulator tak poprowadził rozgrywkę wojenną, 
że inne kraje prawie wykrwawiły się na śmierć po to, by jego ojczyźnie 
wręczyć na srebrnej tacy władzę nad światem.
  Stany Zjednoczone Ameryki, dzisiejszy władca świata, straciły w całej 
wojnie mniej ludzi niż Niemcy w którejkolwiek z pół tuzina przeprowadzonych 
kampanii. Przeszło dwadzieścia milionów żołnierzy wszelkich broni zginęło w 
II wojnie, z tego Ameryka w ciągu czterech lat działań wojennych straciła 
około trzystu tysięcy na wszystkich frontach łącznie z Pacyfikiem! Za ten 
prawie bezkrwawy podbój świata, który nie ma równego sobie w historii, 
Amerykanie mogą podziękować tej enigmatycznej i nadal tajemniczej postaci, 
Augustowi wieku mechanicznego, kalece pochodzenia holenderskiego; 
milionerowi, Rooseveltowi.
  Jego sposób prowadzenia wojny nadal zresztą nie jest szeroko 
rozpropagowany - w opracowaniach o wojnie nie dostrzega się jego roli i 
zasług i nie ulega żadnej wątpliwości, że nie przyznaje mu się nawet cienia 
tego znaczenia, jakie kiedyś będzie posiadał. Władca podobny rzymskiemu 
Augustowi, niepospolita postać historyczna, sprawował władzę pod maską 
skromnego, niepozornego i humanitarnego obywatela. Od czasu tegoż cesarza 
nikomu się to tak nie udało, a nawet jemu współcześni przyznali większą 
sławę - pewnie dlatego, że w owych czasach słownictwo chrześcijańskie nie 
miało określeń na taką głęboką hipokryzję.
  
  
  Wyczyn Roosevelta
  W swym, zakończonym sukcesem, rozgrywaniu tej wojny Roosevelt nie 
popełnił większej wojskowej pomyłki i jest to osiągnięcie, jakim nie może
  się poszczycić żaden ze zdobywców świata od czasów Juliusza Cezara. Jego 
slogan o "bezwarunkowej kapitulacji" nazywano błędem - robił to zarówno 
Goebbels, jak i Eisenhower. Osobiście nie zgadzam się z tą opinią a to z 
następujących względów: nasza propaganda nazywała go narzędziem w rękach 
Żydów, co rzecz jasna było głupie i niezgodne z prawdą - nie zrobił on nic, 
by uratować Żydów wiedząc, że jakakolwiek próba tego typu może zdenerwować 
Kongres i przeszkodzić w wygraniu wojny. Pod sprytną maską 
chrześcijańskiego liberała o humanitarnych zasadach krył się jeden z 
najzimniejszych i najbezwzględniejszych polityków w historii. Wiedział, że 
Amerykanie darzą Żydów podobną co my sympatią, co zresztą wyraźnie 
potwierdzili w czasie trwania wojny swą polityką imigracyjną jak też i 
faktem, że na konferencjach w Evian i na Bermudach po prostu nie poruszali 
tego tematu, zostawiając Żydów ich własnemu losowi.
  Autor niniejszego opracowania nie podziwia Roosevelta jako osoby, ale 
tematem jego pracy jest właściwe ustawienie i naświetlenie historii 
wojskowości tego okresu, a w tym Franklin D. Roosevelt był geniuszem. Nawet 
tak silna, energiczna i wszechstronna postać, jaką był Adolf Hitler, w 
końcu nie okazała się godnym dlań przeciwnikiem. Awanturnicy częstokroć 
przecierają szlaki dla swych wrogów - dostrzegają okazję i próbują ją 
wykorzystać używając środków, jakie mają pod ręką, niszcząc i niwelując 
przeszkody, jakie spotykają na drodze do realizacji swych celów. Ich 
zimnokrwiści sukcesorzy niszczą wyczerpanych bez większych problemów i na 
ruinach budują swoje dążenia. Według ostatnich analiz Napoleon po prostu 
przedłużył o sto lat egzystencję wellingtonowskiej Anglii. Karol XII ledwie 
zyskał miejsce w historii, a i to tylko jako przeciwnik Piotra Wielkiego. 
Podobnie naród niemiecki pod wodzą Adolfa Hitlera nie osiągnął na dłuższą 
metę nic poza przekazaniem spuścizny po Brytyjczykach Stanom Zjednoczonym 
rządzonym przez Roosevelta.
  
  
  Problemy Roosevelta
  Największym jego problemem było to, że w tym zwrotnym punkcie historii, w 
przeciwieństwie do Hitlera, nie przewodził wojowniczej nacji. Amerykanie 
nie są tchórzami, ale żyjąc w dostatniej izolacji stali się rozpieszczonymi 
dziećmi współczesnej historii, a rozpieszczone dzieci nie chcą walczyć. 
Kiedy w końcu przyłączyli się do wojny, walczyli z takim zabezpieczeniem i 
otoczeni byli takim zbytkiem, że żołnierze Niemiec, Rosji, czy nawet Anglii 
nie mogli powstrzymać się od uśmiechu. Ale byli najbogatsi i stać ich było 
na to - silny może prowadzić walkę tak, jak ma na to ochotę.
  Amerykanie mają tradycję walki prowadzonej na zasadzie pospolitego 
ruszenia. Gdy poczują się zagrożeni rzucają przyjemności, biorą broń i biją 
się dzielnie choć po amatorsku, by wreszcie skończyć z tym utrapieniem. 
Taka konieczność zaistniała, gdy walczyli o swoją niepodległość, z 
przyzwyczajenia w ten sam sposób rozgrywali swoją Wojnę Secesyjną i 
utwierdzili ten zwyczaj w I wojnie. Roosevelt zdawał sobie z tego sprawę i 
wiedział, że może pokonać Niemcy dopiero, gdy przedstawi swojemu narodowi 
szansę podboju świata ukrytą pod groźbą, która zawisła nad nimi. 
Doprowadził do tego z pajęczą cierpliwością, a w tym czasie ograbił Niemcy 
z dwóch pewnych zwycięstw - nad Anglią i nad Rosją - dzięki wymyśleniu 
doskonałego narzędzia pośredniego prowadzenia wojny, nieznanego dotąd w 
historii wojen, tak zwanego Aktu Lend-Lease (Lend-Lease - pożyczyć, 
wydzierżawić (przyp. tłum.)).
  
  
  Sprytna sztuczka
  Pod koniec 1940 roku, pomimo udanej ucieczki z Dunkierki i remisu w 
bitwie powietrznej, Anglia padała na kolana i zostało jej tylko jedno 
źródło ratunku - Stany Zjednoczone. Lecz Akt Neutralności zagrażał jej 
odcięciem od amerykańskich fabryk i farm, które utrzymywały wyspę przy 
życiu - kończyły się dolary, by płacić za zboże, a co dopiero mówić o0 
okrętach, samolotach i kulach, gdyż nawet amunicji Anglicy nie byli w 
stanie wyprodukować w potrzebnej ilości. Brakowało im siły roboczej, 
zakładów i surowców, a w miarę wzmagania się naszego ataku powietrznego ich 
produkcja spadała coraz niżej.
  Akt zmuszał strony do płacenia dolarami za towary amerykańskie, do 
odbioru ich i przewozu z portów Ameryki i stanowił większy dylemat dla 
Roosevelta niż dla Anglików. Dla tych ostatnich zostawało bowiem 
najrozsądniejsze wyjście - negocjować pokój z Niemcami. Jak już wykazałem 
wielokrotnie, gdyby taki pokój zawarto, Imperium Brytyjskie istniałoby 
nadal, a Rosja zostałaby zgnieciona w wojnie na jednym froncie i zamiast 
panoszenia się bolszewizmu w Europie mielibyśmy w najgorszym wypadku 
pokojową formę socjaldemokracji w Moskwie. Tylko że żaden z tych pomysłów 
nie odpowiadał Rooseveltowi - nie miał on bowiem ochoty pozwolić Niemcom na 
przejęcie dominacji w Europie i Azji i na partnerstwo z Anglią we władaniu 
morzami.
  I dlatego, by obejść Akt Neutralności, wymyślił Lend-Lease, co było 
niczym innym tylko podarowaniem Anglikom, a potem i Rosjanom, wszelkich 
dóbr wojennych tylko po to, by mogli z nami walczyć! Prostota tej zagrywki 
była oszałamiająca, a maskowanie nader sprytne i podczas gdy dokumenty 
wyraźnie wskazują, iż jego doradcy przepchnęli tę bezprecedensową 
propozycję przez zaskoczony Kongres, wskazują też jasno, że ten rewolucyjny 
pomysł pochodzi wprost od prezydenta Stanów Zjednoczonych.
  Sprzedał go Amerykanom z klasyczną augustiańską demagogią, używając 
słynnego porównania do węża ogrodniczego. Na konferencji prasowej 
oświadczył, że gdy dom sąsiada stoi w ogniu, to nie targuje się z nim o 
cenę sprzedaży czy wypożyczenia tegoż węża, który jest potrzebny do 
gaszenia ognia. Pożycza mu się go i to czym prędzej, aby utrzymać ogień z 
dala od własnego domu, gdy jest już po pożarze sąsiad zwraca go, a jeśli 
uszkodził, jest dość czasu, by uzgodnić wysokość zapłaty.
  Jest to oczywiście bezdyskusyjne i całkowicie niezgodne z prawdą oszustwo 
- okręty, samoloty czy czołgi nie są wężem ogrodowym, a gdyby nawet 
potraktować je w teri sposób i przyjąć dosłownie podany przez niego 
przykład, to jeśli płonie budynek w sąsiedztwie, łapie się co potrzeba i 
pomaga go gasić, a nie pożycza węża i spokojnie obserwuje, jak sąsiad 
boryka się z płomieniami. Tym niemniej to głupie porównanie zostało 
przyjęte i zaakceptowane przez społeczeństwo Stanów Zjednoczonych Ameryki, 
jasno dowodząc jak doskonale manewrował nim ich własny, pozbawiony 
skrupułów prezydent. W czasie zakończonej sukcesem kampanii wyborczej w 
1940 roku gdy po raz pierwszy w historii tego kraju kandydował po raz 
trzeci, zadeklarował w mowie wyborczej: "Powtarzam wam raz jeszcze i 
jeszcze raz i jeszcze raz, że nasi chłopcy nie będą wysyłani na zagraniczne 
wojny". Co faktycznie zamierzał wiadomo, a tymczasem musiał, za pomocą 
różnych wybiegów i sztuczek, podtrzymywać walkę z Niemcami.
  
  
  Prawdziwe znaczenie Lend-Lease
  Niemożliwe było, i wiedział o tym, przedstawienie własnemu narodowi spraw 
tak, jak wyglądają faktycznie - nie mógł im powiedzieć po prostu: 
"Przyjaciele, ta wojna toczy się o panowanie nad światem i naszym celem 
winno być zdobycie tego przy minimalnej stracie naszej, amerykańskiej krwi. 
Zagnajmy więc innych do walki za nas. Dajmy im wszystko, co jest im 
niezbędne. Rozwijając przemysł do produkcji tych materiałów przygotowujemy 
się przemysłowo i militarnie do tego przywództwa. Oni zużyją nasze stare 
modele zabijając dla nas Niemców. Być może odwalą całą robotę, ale jest to 
mało prawdopodobne - będziemy zaproszeni na finał, gdzie się rzecz jasna 
zjawimy i posprzątamy bez większych problemów, ustawiając wszystko tak, jak 
chcemy. Uzyskamy władzę nad światem kosztem urządzeń, które możemy 
produkować szybciej, lepiej i więcej niż reszta świata razem wzięta nie 
odczuwając przy tym żadnych braków. Pozostali przeleją krew, a władza 
będzie nasza!"
  Takie było prawdziwe znaczenie Lend-Lease i tak właśnie zadziałało.
  Najpierw Anglicy, a potem Rosjanie zostali dzięki niemu skłonieni do 
nader krwawej i prawie beznadziejnej walki, podczas gdy łatwiejsza, 
bezpieczniejsza i prostsza dla wszystkich była, przynosząca większe 
korzyści, alternatywa rozmów pokojowych, która przez cały czas była 
otwarta. Są poważne podstawy, by sądzić, iż w końcu 1941 roku Stalin, będąc 
doskonałym realistą, zgodziłby się na pokój, zdając sobie sprawę z tego, że 
jego siły lądowe i powietrzne praktycznie przestały istnieć, a my zbliżamy 
się do Moskwy. Zgodziłby się, gdyby nie zachęta wpierw słowna, potem 
materiałowa ze strony Stanów Zjednoczonych. Skończyło się na tym, że 
Rosjanie złożyli ofiarę krwi nigdy dotąd nie oglądaną w dziejach po to, by 
zamienić jedną anglosaską nację na inną jako władców świata.
  Roosevelt tak wymanewrował, że Anglicy musieli prosić o pomoc, na czym mu 
zależało. Dzięki jego zabiegom znaleźli się w pozycji wdzięcznych za szansę 
rozgrywania za niego jego bitew. 8 grudnia 1940 roku Churchill wysłał doń 
obszerny list, który zasługuje na poważniejsze miejsce w historii niż ma 
obecnie. Kiedyś oznajmił, że nie został premierem po to, by obserwować 
rozpad Imperium, ale w tym liście wyraźnie oświadcza, że Anglia znalazła 
się nad przepaścią tak pod względem posiadanego sprzętu, jak i 
wypłacalności w amerykańskich dolarach i prosi prezydenta, by znalazł 
środki i sposoby, aby pomóc jego ojczyźnie we wspólnej sprawie. Na to 
właśnie czekał Roosevelt w swoim wózku na kółkach - pisemne przyznanie 
angielskiego premiera, że bez amerykańskiej pomocy Imperium Brytyjskie jest 
skończone. W przeciągu dwóch tygodni przedstawił swym doradcom projekt, a 
za miesiąc Lend-Lease znalazł się przed Kongresem.
  Imperium oznacza dwie rzeczy: władzę i siły zbrojne ją wymuszające. W 
swym liście Churchill przyznaje że jego kraj i ego Imperium przestało 
dysponować tą władzą i szuka następcy. Była to okazja, na którą Roosevelt 
liczył i z której natychmiast skorzystał - nawet jeśli Anglia była 
skończona jako mocarstwo, nadal pozostała krajem o czterdziestu milionach 
ludności z dobrą flotą i lotnictwem prowadzącym walkę z jego głównym 
przeciwnikiem. Była doskonałą bazą wyspiarską do ataku na Europę, do czego 
wiedział, że w przyszłości musi dojść. W tej sytuacji najważniejszym więc 
było utrzymać ją w walce.
  
  
  Kupiecka wojna
  Prawniczy i dęty styl mowy mówi o wypożyczeniu i wydzierżawieniu 
amerykańskiej broni i surowców na czas wojny. Transakcja ta ma jednak tylko 
jedną nazwę - darowizna. Nie prowadzono nawet oficjalnych obliczeń - 
prezydent prosił, a Kongres mu dał władzę, by mógł wysłać tyle ile chciał i 
gdzie miał ochotę. Gdyby wówczas włączona była w to Rosja, Kongres z 
pewnością nie zrobiłby tego, gdyż przecież był to kraj zaprzyjaźniony z 
Niemcami. Potem, gdy powstał front wschodni, Roosevelt posłał tam 
zaopatrzenie nie pytając nawet Kongresu. Amerykanie narzekają, że Rosjanie 
nigdy nie okazali właściwej wdzięczności. Stanowisko Rosjan jest bardzo 
realistyczne - przelawszy krew co najmniej jedenastu milionów swoich 
żołnierzy i Bóg wie ilu milionów ludności cywilnej, by pomóc Stanom 
Zjednoczonym osiągnąć ich aktualną pozycję, uważają, że zapłacili za 
wszystko z nadwyżką.
  Jankesi uwielbiają interesy, a Lend-Lease był kupieckim sposobem 
prowadzenia wojny. Dla korporacji i milionów robotników oznaczał potężne 
zwiększenie zysków, a cena została bezboleśnie przeniesiona w przyszłość za 
pomocą pożyczek obronnych - faktyczną wojnę robił kto inny.
  Roosevelt i jego doradcy dyskutowali poważnie nad ryzykiem tego, że 
Niemcy potraktują Lend-Lease jako akt wojny (którym faktycznie był) i 
oficjalnie wypowiedzą Stanom wojnę. Ponieważ byłoby to dokładnie to, czego 
chciał, Roosevelt gotów był na to ryzyko, a Ameryka odpowiedziałaby 
mobilizacją i to już nie sterowaną. Adolf Hitler niezbyt rozumiał i znał 
Stany Zjednoczone, ale z tego zdawał sobie doskonale sprawę i nie zamierzał 
włączać do konfliktu USA, zanim nie skończy z Rosją, co było już wówczas 
daleko zaawansowane. Dlatego Niemcy przełknęły Lend-Lease z paroma ciężkimi 
słowami podczas gdy "arsenał demokracji" pomagał jak mógł brytyjskiej 
plutokracji i rosyjskiemu bolszewizmowi zniszczyć Rzeszę, ostatni bastion 
Europy przeciwko zalewowi czerwonej niewoli.
  
  
  Komentarz tłumacza: Najlepsze statystyki wojenne pozostają zawsze danymi 
szacunkowymi, a końcowe liczby różnią się w zależności od źródła. Faktem 
jest niska liczba amerykańskich strat - planowaliśmy taki rodzaj wojny, by 
tracić pieniądze i sprzęt zamiast żołnierzy gdzie tylko się dało. Roon 
uważa, że jest to skaza na naszej odwadze, my zaś mieliśmy jej dość, by 
pobić Niemców gdziekolwiek się na nich natknęliśmy i to jest cała odwaga, 
jakiej potrzebowaliśmy.
  (V. H.)
  
  
  37
  
  Udając się na miejsce swojego nowego przydziału w połowie stycznia Leslie 
Slote został zmuszony do oczekiwania w Lizbonie na wolne miejsce w 
samolocie Lufthansy do Berlina. Zatrzymał się w Palace Hotel w Estoril, 
portugalskim ośrodku wypoczynkowym leżącym w nadmorskiej dzielnicy Lizbony, 
gdzie zbierali się dyplomaci, uciekinierzy, gestapo i inne służby 
wywiadowcze. Miał nadzieję, że oczekując zdoła zebrać jakieś ciekawe 
informacje. Faktycznie jednak w styczniu zamiast spodziewanych informacji 
znalazł chłodne i nudne otoczenie. Niemców było sporo, ale trzymali się w 
swoich kręgach, wszystkim pozostałym przyglądając się podejrzliwie.
  
  
  Siedział kolejnego popołudnia w zatłoczonym holu gryząc fajkę i czytając 
szwajcarską gazetę opisującą brytyjskie przewagi nad Włochami w Abisynii i 
Północnej Afryce - jedyne promyki nadziei w mrokach losów wojny. Neutralne 
dzienniki były trudne do dostania, portugalskie wypełniała nazistowska i 
hitlerowska propaganda, było także kilka periodyków okupowanej Francji i 
Vichy jako ozdoba. Publikacje angielskie i amerykańskie zniknęły, natomiast 
włoskich i niemieckich było pełno. Doskonalej od barometru pokazywało to, 
jak przebiega wojna, przynajmniej w opinii władz Portugalii. Rok temu w 
kioskach można było dostać gazety obu walczących stron.
  - Meestair Leslie Slote! Meestair Leslie Slote!
  Podskoczył słysząc swe nazwisko i czym prędzej ruszył za młodym posłańcem 
hotelowym do telefonu znajdującego się w pobliżu recepcji.
  - Leslie? Tu Bunky. Jak ci leci?
  Bunker Wendell Thurston Jr. chodził z nim do szkoły Foreign Service, a 
teraz piastował stanowisko drugiego sekretarza placówki amerykańskiej w 
Lizbonie.
  - Nudno, Bunky. Co się dzieje?
  - Nic wielkiego - ton głosu przeczył słowom. - Przypomniałem sobie tylko, 
że czasem rozmawialiśmy o dziewczynie imieniem Natalia Jastrow.
  - Owszem - przytaknął szybko Slote. - Co z nią?
  - Dziewczyna o takim nazwisku siedzi teraz naprzeciwko mnie.
  - Kto? Natalia?
  - Chciałbyś z nią pogadać? Gdy jej powiedziałem, że tu jesteś, 
podskoczyła prawie do sufitu.
  - Jezu, tak!
  Natalia podeszła do telefonu śmiejąc się z czegoś, czego nie usłyszał i 
powitała go:
  - Witaj, stary.
  - Natalio! To piękne i oszałamiające. Co tu robisz?
  - A ty? Jestem równie zaskoczona jak ty. Dlaczego nie jesteś w Moskwie?
  - Najpierw przeciągnęło się w Stanach, a teraz nie mam miejsca w 
samolocie. Czy Aaron jest z tobą?
  - Chciałabym, żeby był. Jest nadal w Sienie.
  - Co?! Nie wracacie do Stanów?
  Przez chwilę panowała cisza, potem rozległ się jej głos:
  - Tak i nie. Leslie, czy mogę się z tobą zobaczyć?
  - Naturalnie! Cudownie! Natychmiast! Przyjadę po ciebie.
  - Czekaj. Jesteś w Palace Hotel, tak? Przyjadę tam. Przyjemniej będzie 
się rozmawiało.
  Znowu usłyszał głos Bunky'ego.
  - Słuchaj, Leslie, wsadzę ją do autobusu. Powinna być na miejscu za 
jakieś pół godziny. Jeśli mi się uda, to dołączę do was około siedemnastej.
  
  
  Nadal miała słabość do dużych ciemnych kapeluszy - dostrzegł ją już przez 
okno autobusu, gdy w tłumie pasażerów przepychała się do wyjścia. 
Podbiegła, zarzuciła mu ręce na szyję i pocałowała w policzek.
  - Cześć. Zamarzam! Powinnam wziąć to zrudziałe futro, ale kto by 
pomyślał, że tu będzie tak zimno i ponuro! Brr! Tu jest zimniej niż na 
morzu - ledwie powstrzymała kapelusz w nagłym podmuchu wiatru. - Nic się 
nie zmieniłeś, tyle że wyglądasz na wypoczętego.
  Wszystko to powiedziała szybko, z błyszczącymi oczyma i podnieconym 
tonem. Stary czar zadziałał od razu.
  Przez te miesiące, gdy jej nie widział, zaczął romansować z dziewczyną z 
Kansas imieniem Nora Jamison, wysoką brunetką o ciemnych oczach, 
zrównoważoną, uczuciową i na tyle inteligentną, by być trzeci rok osobistą 
sekretarką senatora. Była na tyle ładna, że grała główne role w 
półprofesjonalnym teatrze w Waszyngtonie. Jej ojciec był bogatym farmerem - 
kupił jej buicka. Slote poważnie rozważał małżeństwo z Norą po powrocie z 
Moskwy - podziwiała go, była ładniejsza od Natalii i o wiele łatwiejsza do 
kontrolowania. Ale wystarczyło, że zjawiła się ta narwana dziewczyna w 
ogromnym kapeluszu i przypomniało mu się wszystko - znów był w jej mocy.
  - Wiesz, jak cię podziwiam - odparł. - Ale ty dla odmiany wyglądasz na 
nieco zmęczoną.
  - Pewnie, że tak! Sama podróż tutaj może człowieka dobić. Ale chodźmy 
gdzieś do środka. Gdzie jest Palace? Byłam dwa razy w Estoril, ale zdążyłam 
zapomnieć.
  Wziął ją pod ramię i poprowadził mówiąc:
  - To niedaleko. Opowiedz mi wszystko. Dlaczego Aaron nie przyjechał i co 
ty tu robisz?
  - Byron przypływa jutro na swoim okręcie podwodnym - pociągnęła go do 
przodu, gdyż zaskoczony stanął na środku chodnika. - Oto dlaczego tu 
jestem.
  - Skończył tę szkołę?!
  - Jesteś zaskoczony?
  - Sądziłem, że nie będzie mu się chciało.
  - Prześliznął się. To jego pierwszy długi rejs i zostanie tu zaledwie 
parę dni. Sądzę, że uważasz mnie za kompletnego postrzeleńca, ale napisał, 
żebym się tu z nim spotkała, no i jestem.
  - Niczym mnie już nie zadziwisz. Pamiętaj, że jestem człowiekiem, do 
którego przyjechałaś z wizytą do Warszawy we wrześniu tysiąc dziewięćset 
trzydziestego dziewiątego roku.
  - To dopiero była wyprawa - roześmiała się. - Jezu, jak tu zimno! Jakim 
cudem tych palm jeszcze szlag nie trafił? Wiesz, byłam już w Lizbonie dwa 
razy i za każdym razem było mi strasznie smutno. To dziwne czuć się teraz 
tu tak szczęśliwą.
  Spytał ją o sytuację Aarona. Odparła, że nota z biura Sekretarza Stanu 
wytraciła po drodze swój impet i wrażenie jakie powinna wywrzeć, a jego nie 
przedłużony paszport i wątpliwa naturalizacja załatwiły resztę. Van 
Vinacher, konsul we Florencji, zwlekał prawie miesiąc obiecując i prawie 
nic nie robiąc, potem zachorował i udał się na kurację do Francji i znów 
minęło parę tygodni. Teraz korespondował z departamentem, jak rozwiązać tę 
sprawę i miała jego słowo, że tak lub inaczej, ale sprawę rozwiąże. 
Najgorsze zaś było to, że Aaronowi wcale się nie spieszyło z opuszczeniem 
willi, zwłaszcza teraz, gdy wyglądało na to, wystarczy pokonać jeszcze 
jedną biurokratyczną przeszkodę. Zadowolony witał każdy dzień zwłoki, choć 
udawał, że tak nie jest i to doprowadzało ją do szału. Nic nie robił, by 
przyspieszyć sprawy, by wywrzeć jakąś presję na konsula - po prostu dalej 
pisał książkę o Konstantynie, trzymając się ustalonego porządku dnia i 
swoich małych rytuałów, jak herbata w cytrynowym domku, przechadzki o 
zachodzie słońca, czy wstawanie przed jego wschodem, by siedząc na trawie 
obserwować go. Wierzył, że bitwa o Anglię przesądziła losy świata, a Hitler 
źle postawił i przegrał, i że wkrótce nadejdą rokowania pokojowe.
  - Myślę, że mimo wszystko błędem był powrót do Włoch - zakończyła, gdy 
wchodzili do hotelu. - Ze mną czuje się, jakby mu nic nie groziło i nie ma 
zamiaru wyjeżdżać.
  - Myślę, że dobrze zrobiłaś wracając. On jest w większym 
niebezpieczeństwie niż zdaje sobie z tego sprawę i potrzebuje kogoś 
zdecydowanego. Może razem otrząśniemy go z letargu.
  - Ale ty jedziesz do Moskwy.
  - Mam trzydzieści dni, a minęło zaledwie dziesięć. Może wrócę z tobą do 
Rzymu. Znam kilka osób w ambasadzie.
  - To byłoby cudownie! - zatrzymała się na środku holu. - Gdzie tu jest 
bar?
  - Na końcu tego korytarza, ale nie jest zbyt sympatyczny. To praktycznie 
kwatera główna gestapo. Chcesz się czegoś napić?
  - Z równym powodzeniem może być herbata - była dziwnie ustępliwa. - Cały 
dzień nic nie jadłam i po prostu zastanawiałam się, gdzie może być bar.
  Zaprowadził ją do restauracji - długiego i wąskiego pomieszczenia pełnego 
jedzących i pijących ludzi. Idąc za szefem sali przez zadymione 
pomieszczenie słyszeli rozmowy w rozmaitych językach - przeważał niemiecki, 
a najmniej słychać było angielskiego.
  - Mamy tu Ligę Narodów - zauważyła, gdy siedli w kącie. - Poza tym 
większość obecnych wygląda na Żydów.
  - Jest wielu - odparł poważnie. - Zbyt wielu.
  Natalia zajęła się gruntownie ciastkami i na chwilę konwersacja urwała 
się.
  - Nie powinnam tego robić, ale byłam głodna - oznajmiła, gdy skończyła. - 
Jestem gruba jak nie wiem co. Przez te sześć miesięcy z Aaronem przytyłam 
dziesięć funtów.
  - Może jestem uprzedzony, ale wyglądasz jak nieco zmaltretowana podróżą 
bogini miłości.
  - Masz na myśli te biodra jak szafa. Mam nadzieję, że Byron je lubi, bo 
nie mam na nie rady.
  - Nie zauważyłem tej szafy, ale zapewniam cię, że lubi. Zresztą tak 
naprawdę to... O, jest Bunky - Slote wstał kiwając do stojącego w drzwiach 
niewysokiego mężczyzny. - To wspaniały facet.
  - Ma najbardziej imponujące wąsy na świecie - przyznała.
  Wąsy zbliżały się szybko - gęste, sumiaste, o wszystkich włoskach na 
swoim miejscu, dołączone do przyjemnej, szerokiej twarzy i niezbyt wysokiej 
choć proporcjonalnej postaci w szarym garniturze.
  - Cześć, Bunky - powitał go Slote - spóźniłeś się na herbatę, ale jesteś 
w sam raz na drinka.
  - Dzięki - nowo przybyły siadł z westchnieniem. - Podwójna canadian club 
z wodą. Obrzydliwa pogoda, przemarzłem do szpiku kości. Natalio, oto lista, 
którą ci obiecałem i obawiam się, że to załatwia sprawę. Nie udało mi się 
znaleźć komandora Bathursta, ale zostawiłem wiadomość, gdzie się tylko 
dało, i pewien jestem, że w ciągu godziny skontaktuje się ze mną...
  Slote przyjrzał się kartce trzymanej przez Natalię - była to lista 
dokumentów potrzebnych, by poślubić obcokrajowca w Portugalii i było na 
niej dziewięć pozycji. Dziewczynie opadły ręce, gdy ją przeczytała.
  - Przecież zebranie tego wszystkiego zabierze miesiące! - jęknęła.
  - Widziałem, jak udało się to w miesiąc - pocieszył ją Thurston - ale 
zazwyczaj trwa to sześć do ośmiu tygodni. Rząd portugalski nie bardzo lubi 
obcokrajowców pobierających się tutaj, choć dokładnie nie wiadomo dlaczego. 
W czasie pokoju wysyłaliśmy ludzi do Gibraltaru, gdzie idzie to piorunem, 
ale teraz Skała jest zamknięta dla gości.
  - Masz zamiar wyjść za mąż? - Slote odzyskał głos.
  - To jedna z wielu rzeczy, o której pisał Byron - zaczerwieniła się. - 
Pomyślałam, że mogę przy okazji to sprawdzić, ale wychodzi na to, że jest 
to niemożliwe. Zresztą i tak nie uważałam tego za genialny pomysł.
  - Kto to jest komandor Bathurst? - tym razem pytanie skierowane było do 
Bunky'ego.
  - Nasz attache morski. On dokładnie wie, kiedy Byron przypływa - zapytany 
wychylił połowę zawartości szklaneczki, pogładził wąsa i rozejrzał się 
ponuro po sali. - Jezu, Lizbona przyprawia mnie o dreszcze. Czterdzieści 
tysięcy zdesperowanych ludzi usiłujących wydostać się z potrzasku. 
Większość tu obecnych widziałem u siebie w pokoju. To nie to o co nam 
chodziło, gdy wstępowaliśmy do szkoły dyplomatycznej.
  - Bunky, albo pozbędziesz się mentalności kwakra, albo wylądujesz w 
szpitalu. Bądź łaskaw pamiętać, że to nie my jesteśmy powodem tego stanu 
rzeczy. To Niemcy.
  - Nie całkiem. Zanim się to nie zaczęło, nigdy nie myślałem o naszych 
prawach imigracyjnych, a one są przestarzałe i idiotyczne - Thurston 
dokończył drinka. - Czterdzieści tysięcy ludzi! Przypuśćmy, że wpuścimy ich 
wszystkich. Co za różnicę zrobi czterdzieści tysięcy w pustkach Montany czy 
Dakoty? Będą błogosławieństwem!
  - Nie pojadą tam. Zostaną w dużych miastach, w których nadal są problemy 
z bezrobociem.
  - Leslie, nie opowiadaj mi starych banałów! Wystarczy, że ja muszę im je 
powtarzać przez cały dzień. Pójdą wszędzie i wiesz o tym. Podpiszą zgodę na 
spędzenie życia w Dolinie Śmierci, jeśli to da im prawo wyjazdu. Nasze 
prawa są nieludzkie. Czy Ameryka nie zaczęła istnieć jako sanktuarium dla 
prześladowanych w Europie?
  Slote zdjął okulary i przetarł oczy przyglądając się najbliższym 
sąsiadom, czterem starszym mężczyznom kłócącym się po francusku.
  - Nie zamierzam bronić tych praw, ale zamierzasz przeprowadzić podział? 
Chcesz imigracji bez ograniczeń? Wpuścisz wszystkich, którzy chcą? W takim 
wypadku opróżnisz południową i wschodnią Europę. Zachwieją naszą ekonomią, 
będzie głód, zamieszki i Bóg jeden wie, czym się to skończy. A co z 
Żółtkami? Zezwolisz na wjazd i za dziesięć lat Stany będą chińską kolonią.
  - On mówi o tych paru w Lizbonie, którzy uciekli przed Niemcami - 
wtrąciła Natalia. - To wszystko.
  - Próbują uciekać - poprawił ją Bunky. - Niemcy mogą zająć Portugalię w 
jedną noc.
  - A ja mówię o tym, co rozpęta się w Kongresie, jeśli będziesz próbował 
zmienić przepisy imigracyjne. Specjalnie na korzyść Żydów. Nikt nie chce 
ich w większej liczbie. Są zbyt energiczni i cwani. To jest fakt, Natalio. 
Obojętnie czy się to komuś podoba, czy nie.
  - Moglibyśmy dać schronienie Żydom Europy. Całym pięciu milionom. Tylko 
byśmy na tym skorzystali - mruknął Thurston. - Pamiętasz Ruskina? Majątek 
to życie, a jeśli wydaje ci się to zbyt uproszczone, to z pewnością prawdą 
jest, że majątek to umysł.
  Pochylił się ku Natalii i powiedział cicho:
  - Jeśli chcesz zobaczyć szefa gestapo na Portugalię, to właśnie wszedł. 
Wraz z nim jest ich ambasador, uroczy człowiek. Moja żona autentycznie go 
lubi.
  - Ten z blizną?
  - Nie, nie wiem kto to, choć widuję go często. Jestem pewien, że też jest 
z gestapo. Ambasador to ten w szarym garniturze.
  Trójka nowo przybyłych siadła niedaleko od ich stolika, a obsługą zajął 
się sam szef sali.
  - Wyglądają zupełnie normalnie - zauważyła.
  - Niemcy w niczym nie odbiegają w wyglądzie od innych ludzi - uśmiechnął 
się Slote. - Prawdę mówiąc, aż strach bierze, jak bardzo przypominają 
Amerykanów.
  - Ci przy stoliku obok nich są Żydami - powiedziała. - Piją i śmieją się 
siedząc obok Niemców. Niesamowite.
  - Znam ich - mruknął Thurston. - Wykupili się z Belgii i nadal nie 
wierzą, że nie mogą wkupić się do Stanów. Większość obecnych tu Żydów 
została po drodze oskubana z pieniędzy, ale jest paru majętnych. Noc w noc 
siedzą w kasynie grając ile się da. Zupełnie jak ryby w sieci podskakujące 
ile się da, dopóki są w wodzie. - Pogładził wąsa i skinął na kelnera. - 
Jeszcze raz to samo. Miałem dziś parę paskudnych rozmów. Lizbona aktualnie 
to odrażające miejsce. Złożyłem już zresztą papiery o przeniesienie i teraz 
pozostaje tylko pytanie, co będzie szybciej: przeniesienie czy moja 
rezygnacja. Nigdy dotąd nie zauważyłem, jak dobrze mieć bogatego ojca.
  - Pozwolisz zaprosić się na kolację? - spytał Natalię Slote.
  - Z przyjemnością.
  - A ty, Bunky? Zjesz z nami? Chodźmy do mojego pokoju, chcę się przebrać.
  - Dziękuję, ale już jestem umówiony. Posiedzę tu z Natalią, a ty idź się 
odświeżyć. Zostawiłem wiadomość Bathurst'owi, że będę tu do kolacji.
  - Wobec tego dziękuję za wszystko - Slote wstał.
  - Mogę zdziałać cuda dla ludzi, którzy nie potrzebują pomocy.
  Podał Natalii numer pokoju i wyszedł. 
  
  
  Gdy podeszła do drzwi znalazła w nich kartkę: "N - otwarte". Weszła do 
dużego living roomu wychodzącego na purpurowe w blasku zachodzącego słońca 
morze i umeblowanego ciężkimi meblami z zielonymi obiciami, złotymi 
draperiami, masą luster i mrocznych obrazów olejnych. Slote nucił coś pod 
prysznicem, toteż krzyknęła w uchylone drzwi łazienki:
  - Już jestem.
  Wyłączył wodę i wkrótce pojawił się w szlafroku, trąc zapamiętale głowę 
ręcznikiem.
  - Jak ci się tu podoba? Zarezerwowali dla jakiegoś szejka naftowego, 
który się nie pokazał i dostałem ten lokal w zastępstwie na tydzień.
  - Przyjemnie - opadła ciężko na fotel.
  - Co się stało?
  - Bathurst w końcu zadzwonił. Okręt Briny'ego został skierowany do 
Gibraltaru i w ogóle nie przypłynie do Lizbony. I to wszystko, bez żadnych 
wyjaśnień.
  - Rozumiem... cóż, może uda ci się go zobaczyć w Gibraltarze.
  - Thurston w to nie wierzy, ale rano pójdzie do brytyjskiej ambasady, 
żeby to sprawdzić. Jest bardzo miły, zwłaszcza że uważa, iż jestem idiotką. 
Ty zresztą też tak uważasz - spojrzała wyzywająco w dobrze mu znany sposób. 
- Co mu powiedziałeś o Byronie? I o mnie? Zdaje się, że sporo wie.
  - Pewnej nocy wypiliśmy za dużo i wypłakałem mu się w klapę odnośnie mego 
tragicznego życia miłosnego. Co do Byrona, to byłem nader uprzejmy, 
zapewniam cię.
  - Mogę się założyć. Słuchaj, cena tego lokalu zrobi z ciebie bankruta.
  - Nie w ciągu paru dni, a dłużej tu nie będę.
  - Ja zostawiłam bagaże w jakiejś norze w śródmieściu. Mieszka tam ze mną 
stara Żydówka z Rotterdamu, której męża wyciągnęli z pociągu w Paryżu. Od 
niedzieli nie brałam prysznica. 
  - To dlaczego nie miałabyś się tu przenieść? Jest tu dodatkowy pokój i 
mogę się tam spokojnie przespać. To łoże jest do twojej dyspozycji.
  - Nic z tego. Słuchaj, jeśli dostanę się do Gibraltaru, to wychodzę za 
Byrona - przestała szczotkować włosy i przyjrzała mu się w lustrze 
ozdobionym pyzatymi cherubinkami. - Wiem, że to brzmi bez sensu, ale on tak 
chce i, co ważniejsze, ja też.
  - Cóż, przypuszczam, że powinienem ci pogratulować. Bóg mi świadkiem, że 
życzę ci jak najlepiej.
  - Och, wiem, że tak jest. Ale nie mów mi, co o tym wszystkim myślisz. 
Niektóre sprawy są nieuniknione. Kocham Byrona.
  - To miejsce jest do twojej dyspozycji. Weź prysznic. Tu jadają kolację 
raczej późno.
  - I załóż starą bieliznę? - potrząsnęła w zamyśleniu głową. - Widziałam 
na dole sklep. Zobaczymy, co Lizbona może zaproponować takiemu grubasowi 
jak ja.
  
  
  Wróciła zaczerwieniona z wrażenia niosąc w rękach ogromne pudło.
  - Faktycznie mnie zapraszasz? Kupiłam chyba całą wyprawę ślubną. Prosto z 
Sevilli i to bardzo tanio. Byronowi oczy wyjdą na wierzch, jeśli się tu 
zjawi.
  - Nie zabrakło ci pieniędzy?
  - Nadal w nich pływam, mój drogi. To jedyna zaleta siedzenia w Sienie, 
gdyż po prostu nie ma ich na co wydawać, a Aaron płaci mi z regularnością 
zegarka. Naprawdę mogę zostać? Ta stara kobieta i ta nora będą mnie 
straszyć po nocach.
  - Powiedziałem, że pokój należy do ciebie.
  - Nie mogę się zameldować.
  - I co z tego?
  - Zgoda - zatrzymała się w drzwiach sypialni trzymając oburącz pudło i 
przypatrując się Slote'owi uważnie. - Ludzie nie zrozumieliby nas, 
nieprawda Slote?
  - Mnie łatwo zrozumieć, to ty jesteś zagadką.
  - Nie myślałeś tak kiedyś.
  - Myślałem, że cię rozgryzłem. Drogo płacę na nadmiar pewności siebie. -
  - Byłeś egoistycznym durniem. Dumna jestem z ciebie.
  - Dzięki. Weź wreszcie ten cholerny prysznic.
  
  
  Rano obudziło Slote'a natarczywe dobijanie się do drzwi. Zawiązując 
szlafrok i ziewając rozdzierająco poczłapał ku drzwiom living roomu i 
stanął w progu przecierając oczy. Natalia siedziała na łóżku skąpana w 
blasku słońca obserwując kelnera krzątającego się przy wózku ze śniadaniem, 
ubrana w olśniewającą suknię z białej wełny i czerwony szeroki pas ze złotą 
spinką.
  - Cześć - uśmiechnęła się na jego widok dotykając starannie ufryzowanych 
włosów. - Nie wiedziałam, czy chcesz wstać i profilaktycznie zamówiłam ci 
tylko jajka. Tu wszystko jest takie tanie, że mogą się zmarnować.
  - Umyję zęby i przyłączę się do ciebie. Od której nie śpisz?
  - Od paru godzin. Powinnam o jedenastej czekać na Byrona w barze. Taki 
był oryginalny plan.
  Przetarł oczy i spojrzał na nią.
  - Co się z tobą dzieje? Jego okręt zawija do Gibraltaru.
  - Tak mówił Bathurst, a załóżmy, że się myli.
  - Natalio, on jest attache morskim!
  - Wiem.
  Potrząsając głową wszedł do łazienki. Powrócił po chwili w spodniach, 
kapciach i koszuli i zastał ją posilającą się z apetytem.
  - Przepraszam - uśmiechnęła się na jego widok. - Słońce i kawa czynią 
cuda. Czuję się wspaniale.
  - Słuchaj no, skarbie - zaczął odcinając kawałek arbuza - naprawdę 
oczekujesz, że Byron Henry zmaterializuje się o jedenastej w barze tego 
hotelu? Jak go sprowadzisz? Siłą woli?
  - Depesze marynarki też mogą mieć pomyłki jak każde inne. Jakby nie było, 
ja tam będę.
  - To irracjonalne, ale to twoje sprawa.
  - Podoba ci się moja suknia? Kupiłam ją wczoraj prosto z wystawy.
  - Olśniewająca.
  Spojrzała na zegarek.
  - Życz mi szczęścia - odłożyła serwetkę. - Znikam.
  - Zamierzasz przesiedzieć tam cały dzień, czy tylko parę godzin?
  - Nie narażaj mi się, Leslie.
  - Nie próbuję, ale chciałbym jakoś rozplanować dzisiejszy dzień.
  - Cóż, jeśli nie zjawi się do południa, to zacznie mnie interesować, jak 
dostać się do Gibraltaru.
  - Zadzwonię w tej sprawie do Bunky'ego i zejdę do ciebie około dwunastej.
  - Naprawdę? Dzięki za wszystko. To łóżko jest cudowne. Nie spałam tak 
dobrze od miesięcy.
  Nie mogła powstrzymać ironii przy ostatnim zdaniu, toteż czym prędzej 
wyszła. Zdawała się cieszyć z jego niezadowolenia. Cóż, sytuacja była inna 
i musiał wytrzymać zanim się nie zmieni.
  Leslie Slote oceniał, że w tej chwili nadeszła nieoczekiwana okazja i 
zamierzał ją wykorzystać. Nie pojmował jej nagłej ochoty związania się z 
Byronem Henry, ale w początkowym okresie znajomości popełnił fatalny błąd w 
ocenie tej wspaniałej dziewczyny i nie miał ochoty tego powtarzać. Wręcz 
przeciwnie - miał chęć go naprawić. Wiedział teraz, jak czuje się gość po 
rozwodzie, znajdując się nagle wraz z eks-żoną, którą nadal kocha. Pomiędzy 
nimi były stare kłótnie i nowe sprawy, co razem skutecznie powstrzymywało 
go od znalezienia się tej nocy w ogromnym łożu, ale pod spodem tego 
wszystkiego istniała stara więź. Wierzył, że gdyby nie dziwne uczucie 
Natalii do tego przystojnego dzieciaka znów byliby razem i to 
najprawdopodobniej jako małżeństwo. Poza tym uczciwie uważał, że był jej 
bardziej wart i że lepiej do niej pasował.
  Kalkulował, że trochę narozrabia w Lizbonie - miała nader silną wolę - 
ale Gibraltar okaże się niedostępny nawet dla niej i będzie musiała wrócić 
do Włoch. Będzie jej towarzyszył, wyciągnie przy okazji Aarona Jastrowa i 
wyśle oboje do domu. Jeśli będzie musiał, to zadepeszuje o urlop, ale jeśli 
nie zdobędzie z powrotem Natalii przez ten czas, to znaczy, że źle ocenił 
łączącą ich więź. Jakby nie było był jej pierwszym kochankiem, a nie 
wierzył, by jakakolwiek kobieta mogła naprawdę zapomnieć pierwszego 
mężczyznę, który ją miał, albo też całkowicie wyłączyć go ze swego kręgu.
  Skończył śniadanie, po czym zadzwonił do Thurstona.
  - Cześć, Bunky. Czego się dowiedziałeś o możliwości dotarcia do 
Gibraltaru?
  - Zapomnij o tym. Przypłynęli do Lizbony.
  Slote rzadko słyszał gorsze wiadomości, ale udało mu się zapanować nad 
głosem.
  - Jakim cudem?
  - Pojęcia nie mam. Przypłynęli o świcie i zacumowali koło posterunku 
celnego.
  - To o czym, do cholery, mówił Bathurst?
  - Jest tak samo ogłupiony jak ja i wybiera się na pogawędkę z kapitanem. 
Ten okręt podwodny ma rozkazy płynięcia do Gibraltaru.
  - Jak długo tu będą?
  - Oryginalny plan przewidywał trzy dni. Masz pecha, Les, to fantastyczna 
dziewczyna. Wytrzymaj te trzy dni, a potem zobaczymy.
  - Jest w porządku, ale była znacznie ładniejsza - odpalił w samoobronie.
  Ubrał się prędko i zszedł na dół. W mrocznym barze było ledwie paru 
Niemców, którzy przyjrzeli mu się podejrzliwie. Przeszedł do holu 
rozglądając się wokół.
  - Tutaj. Za tobą - głos Natalii zabrzmiał jak dzwony szczęścia.
  Na wpół zakryci rozłożystą palmą siedzieli oboje na pluszowej kanapie, a 
przed nimi na stoliku leżała sterta dokumentów. Natalia była zarumieniona, 
z błyszczącymi oczyma. Byron uścisnął mu dłoń dając okazję do 
dokładniejszego obejrzenia się. Nic się nie zmienił, nawet ubranie miał to 
samo, jak wtedy, gdy Slote ujrzał go po raz pierwszy opartego o mur w 
Sienie.
  - Witaj! Czy Natalia powiedziała ci, że mieliśmy tutaj złe informacje?
  - Nie były aż tak złe - roześmiał się Byron - ale jak by nie było, 
jesteśmy tu, a nie na Skale. Słuchaj, to miejsce dziwnie śmierdzi Berlinem. 
Czy mi się wydaje, czy tu faktycznie jest pełno Niemców?
  - Jest ich pełno, ale nie przejmuj się tym - Natalia w podnieceniu 
wertowała papiery. - Nie mogę znaleźć twego aktu urodzenia.
  - Jest spięty razem z twoim.
  - Wobec tego załatwił wszystko - oświadczyła Slote'owi.
  - Wszystko, czego wymagają kretyńskie przepisy tego kraju. Ma nawet 
portugalskie tłumaczenie poświadczone notarialnie i potwierdzone przez 
portugalskiego konsula.
  Byron siedział obok ze skromną miną, toteż ciąg dalszy skierowany był do 
niego wraz z solidnym pociągnięciem za włosy.
  - Zawsze myślałam, że jesteś do niczego, jeśli chodzi o papierki, ty 
diable. Jak ci się to udało?
  - Naprawdę jesteś pewna, że wszystko jest? - wtrącił Leslie.
  - Nigdy nie widziałem przepisów tak ostrych jak tutejsze. Może lepiej 
sprawdzę to jeszcze raz?
  - Och, proszę cię, zrób to - przesunęła się robiąc mu miejsce i wręczając 
dokumenty wraz z listą, którą dał jej Thurston, teraz popodkreślaną na 
czerwono.
  - Jak to zebrałeś? - spytał Slote przeglądając je.
  Byron wyjaśnił, że kiedy dowiedział się o rejsie do Lizbony wystarał się 
o cztery dni przepustki w nagłej sprawie rodzinnej, poleciał do 
Waszyngtonu, do portugalskiej ambasady i sprawdził, jak wygląda w tym kraju 
kwestia zawierania małżeństw. Attache morski, kapitan D'Esaguy, okazał się 
być jego szwedzkim znajomym z berlińskich kortów tenisowych (w deblu często 
grali przeciw Pugowi i attache) i czym prędzej zabrał się do roboty.
  - Zadziwiające, co ci ludzie mogą zrobić w parę dni, jeśli tylko im się 
chce - wyznał Byron. - Wystarałem się o część dokumentów, ale o wiele 
więcej załatwił ich sam konsul.
  - Tak to już jest z dyplomatami na całym świecie - mruknął Slote 
metodycznie przeglądając papiery - albo nic się nie dzieje, albo wszystko 
gna na złamanie karku. Cóż, przyznaję, że wygląda to na komplet. Mam 
nadzieję, że się nie mylę.
  - Co teraz? - spytała Natalia.
  - Wyjdziesz za mnie? - spytał najpoważniej w świecie Byron.
  - Pewnie, że tak.
  Wybuchnęli śmiechem i Slote wsunął papiery do teczki oznaczonej czerwonym 
napisem ślub.
  - Może zadzwonię do Thurstona i spytam go, co dalej? - zaofiarował się. - 
To oblatany facet i powinien wiedzieć.
  Byron Henry uśmiechnął się i Slote nie mógł nie zauważyć, jak pociągający 
jest ten uśmiech.
  - Dzięki stokrotne. Ja nie bardzo jasno myślę w tej chwili.
  - Nie powiedziałbym tego patrząc na twoje poczynania - mruknął Slote i 
odszedł.
  
  
  Wrócił po paru minutach i stwierdził, że trzymają się za ręce, patrzą w 
oczy i równocześnie próbują coś powiedzieć. Zawahał się, po czym wolno 
podszedł.
  - Przykro mi, ale są problemy.
  - Jakie? - Natalia spojrzała nań z przestrachem.
  - Bunky jest pod wrażeniem tego, co udało ci się osiągnąć, chce pomóc, 
ale pojęcia. nie ma, co zrobić z okresem dwunastu dni, które muszą minąć od 
zapowiedzi do ślubu. Poza tym minister spraw zagranicznych musi potwierdzić 
autentyczność podpisów konsula, co zazwyczaj zajmuje tydzień, więc... - 
zamilkł i położył teczkę na stoliku.
  - Zgadza się, d'Esaguy mówił mi o obu tych sprawach - odezwał się Henry. 
- Sądził, że da się je obejść. Jadąc tu zatrzymałem się w Ministerstwie 
Marynarki i oddałem list od niego jego wujowi. On jest komandorem, czy kimś 
takim. Był dla mnie bardzo miły, ale zna tylko portugalski i nie bardzo 
mogliśmy się dogadać. Sądzę, że zajął się tymi kruczkami. O trzynastej mam 
być u niego. Czy Mr Thurston mógłby się tam z nami spotkać? To by wiele 
ułatwiło.
  Slote spojrzał na niego, potem na autentycznie zaskoczoną Natalię i 
zdecydował:
  - Zadzwonię i zapytam go. Tym razem byłeś rzeczywiście przewidujący.
  - Po prostu zależy mi, aby się udało.
  Po krótkiej rozmowie Bunker zgodził się na spotkanie.
  - Słuchaj, Les, mówiłeś o tym jej facecie jako o lekkoduchu i 
żółtodziobie, a on całą sprawę zorganizował jak Blitzkrieg.
  - Zaskoczył mnie.
  - Moje kondolencje.
  - Och, zamknij się. Zobaczymy się o trzynastej.
  - Też będziesz?
  - Jak najbardziej.
  - Jak sobie chcesz.
  
  
  Przed hotelem wysoki mężczyzna w mundurze US Navy, oparty o błotnik 
samochodu, palił bardzo ciemne i grube cygaro.
  - Hej, Byron! Ćwiczenia w toku?
  - W toku.
  Byron przedstawił go jako porucznika Astera, swego bezpośredniego 
przełożonego. Ten z kolei przyjrzał się uważnie Natalii jasnobłękitnymi 
oczyma. Był cięższy i większy od młodego Henry'ego, z grzywą jasnoblond 
włosów i podłużną twarzą, w której najbardziej charakterystyczne były lekko 
uśmiechnięte, choć w wykroju twarde i zdecydowane, usta.
  - Wiesz, Natalio, to zdjęcie, które ma Byron w portfelu, i w które 
wpatruje się czasem jak cielę, musiał robić wyjątkowo tępy fotograf. 
Wskakujcie. Dzwoniłem do skippera i powiedziałem mu, że złapałeś kontakt. 
Jesteś zwolniony z wachty, jak długo tu siedzimy.
  - Wspaniale, Lady! Dzięki.
  - Lady? - Natalia była przekonana, że się przesłyszała.
  Uśmiech Astera był nieco znudzony.
  - Ochrzcili mnie tak w Akademii. Z nazwiskiem takim jak Aster musiało to 
być coś w tym stylu. Na imię mam Carter i nie krępuj się jego użyciem...
  Podczas jazdy do miasta opisali dokładnie, jak to S-45 o sto pięćdziesiąt 
mil od Lizbony faktycznie dostała rozkaz zmiany kursu do Gibraltaru. 
Kapitan znając plany Byrona wyraził mu swoje ubolewanie i zmienił kurs. Za 
godzinę otrzymał meldunek o awarii jednego z dwóch silników, przecieku w 
dziobowym przedziale torpedowym, awarii jednej z suchych baterii, która 
zaczęła wydzielać wodór i ogólnej pladze usterek, które nawiedziły 
gremialnie stary okręt, uzasadniając tym samym zawinięcie do najbliższego 
portu, czyli Lizbony, w celu dokonania niezbędnych napraw. Aster 
przekazujący te meldunki dodał (przy pełnym poparciu głównego inżyniera), 
że próba dojścia do Gibraltaru według niego jest zbyt ryzykowna. Wszystko 
to zrobiono przy kamiennych twarzach osób, które były świadkami składania 
meldunku i kapitan zawrócił na stary kurs.
  - Jakim cudem wam się to uda? - zdumiał się Slote. - Nie będzie sądu 
wojennego czy czegoś takiego?
  - Nikt nie kłamał - uśmiech Astera był wcieleniem niewinności. - Dziennik 
okrętowy i meldunki ze stoczni zaświadczą, że to święta prawda. Te stare 
łajby klasy S puszczają gdzie i kiedy się da i praktycznie w każdej chwili 
można uzasadnić rozkaz opuszczenia okrętu. Przypłynięcie do Lizbony było 
chwalebną przezornością.
  - I zanurzasz się na takim wraku? - zdenerwowała się Natalia patrząc na 
Byrona.
  - S-45 zanurzał się cztery tysiące siedemset dwadzieścia trzy razy i nic 
nie wskazuje na to, żeby parę więcej miało mu poważnie zaszkodzić.
  - Zanurzenie to pestka - wtrącił Lady - wyciąga się zatyczkę i wszystko 
samo tonie. Potem wydmuchuje się balast i wyskakuje na powierzchnię jak 
korek. Problem to przedostanie się z jednego miejsca na drugie w poziomie, 
ale jakoś nam się udaje. Tak na marginesie, to jesteście zaproszeni na 
pokład na małą uroczystość.
  - Ja?! Na okręcie podwodnym? - Natalia odruchowo poprawiła suknię.
  - Kapitan chce wam pogratulować. Wiesz, to miło z jego strony, że tu 
przypłynął...
  - Zobaczymy - mruknęła. - Slote! Czy masz zamiar nas wszystkich zabić?
  - Przepraszam, ale ta ciężarówka wyskoczyła zupełnie niespodziewanie - 
Slote wrócił na wyboistą drogę klnąc w duchu; wiedział, że jedzie za 
szybko.
  
  
  Ściskając dłoń Byrona przed Ministerstwem Marynarki Bunker Thurston 
dokładnie mu się przyjrzał, nie kryjąc zresztą zbytnio swego 
zainteresowania.
  - Cieszę się, że spotykam kogoś, kto potrafi tak załatwiać sprawy - 
oznajmił.
  - Jeszcze nie załatwiłem, ale serdecznie dziękuję za pomoc.
  - Nie ma co tu stać. Chodźmy i zobaczmy, jak się sprawy mają. D'Esaguy 
jest kimś w rodzaju zastępcy głównodowodzącego w sprawach morskich, tak że 
jego poparcie ma swoją wagę.
  Jeśli oceniać po liczbie przedpokoi i uzbrojonych wartowników strzegących 
biura, rozmiarów tego ostatniego i jakości mebli oraz ilości złotych pasków 
na rękawach i baretek na piersi, to D'Esaguy musiał być faktycznie ważną 
osobą. Był niskim mężczyzną o latynoskich rysach i karnacji, z czarnymi jak 
smoła, choć już siwiejącymi na skroniach, włosami. W całym zachowaniu widać 
było szlachetne urodzenie i staranne wychowanie. Na widok Natalii skłonił 
się głęboko, a w czarnych oczach błysnął podziw. Po powitaniu zwrócił się 
po portugalsku do Bunky'ego:
  - Mówi, że te rzeczy wymagają czasu - powtórzył Thurston. - Chciałby nas 
zaprosić na lunch.
  - To miłe z jego strony - Byron spojrzał na dziewczynę. - Czy on wie, że 
mamy tylko trzy dni?
  - Nie jestem pewien, czy powinniśmy go naciskać - mruknął Bunky.
  - Proszę mu powiedzieć o tych trzech dniach.
  - Okay.
  Portugalczyk wysłuchał Thurstona z poważną miną, nie spuszczając przy tym 
oczu z Byrona, po czym odwrócił się i warknął jakiś rozkaz siedzącemu przy 
niewielkim stoliku adiutantowi, który miał prawie tyle samo złota na 
mundurze co on sam. Ten skoczył na równe nogi i prawie biegiem wypadł z 
pokoju. Po minucie ciężkiego milczenia zjawił się z powrotem z bukietem 
czerwonych róż, które wręczył przełożonemu. Ten z kolei podał je z ukłonem 
i kilkoma słowami Natalii.
  - Rosa na tych różach nie zdąży zniknąć, gdy będziecie już małżeństwem - 
przetłumaczył Thurston.
  - Dobry Boże! Jakie śliczne. Dziękuję - jej głos drżał, gdy stała 
zaczerwieniona ze wzruszenia z bukietem w dłoni. - Wiecie, zaczynam w to 
wierzyć. Pierwszy raz zaczynam naprawdę w to wierzyć.
  - Ćwiczenia w toku - wtrącił się Aster. - Jeśli rezygnować to teraz, bo 
potem będzie za późno.
  - Rezygnować? - ujęła Byrona pod ramię. - Nonsens! Dajcie ognia!
  - No, no - mruknął Aster - to może być żona dla marynarza.
  D'Esaguy na próżno usiłował zrozumieć o co chodzi i w końcu zwrócił się 
do Bunky'ego o pomoc. Po wysłuchaniu tłumaczenia parsknął śmiechem, ujął 
dłoń Natalii i ucałował, po czym oznajmił po angielsku:
  - Chodźmy na lunch.
  
  
  Posiłek był długi i doskonały, zjedli go w restauracji ze wspaniałym 
widokiem na wzgórza otaczające Lizbonę i płynącą przez nią rzekę. 
Przypominał panoramę San Francisco. Komandor nie zdawał się nigdzie 
śpieszyć, choć Thurston dyskretnie spoglądał na zegarek wiedząc, że 
większość urzędów kończy pracę o wpół do piątej. O godzinie piętnastej 
D'Esaguy zaproponował mimochodem, że można by sprawdzić, jak dalece 
posunęła się cała sprawa i w czarnej limuzynie mercedesa odbyli 
oszałamiającą turę po urzędach. Bunky starał się wyjaśniać, co się dzieje, 
ale szybko się poddał, bo sam przestał się orientować. Czasami gospodarz 
wysiadał osobiście na parę minut, czasami brał narzeczonych ze sobą, by coś 
podpisali i Bunky'ego do pomocy, a za każdym razem urzędnik, do którego 
szli, czekał, przy drzwiach, by ich powitać, przeprowadzić przez zatłoczone 
poczekalnie do zakurzonych biur, gdzie drobniejsi urzędnicy z ukłonami 
uwijali się wokół komandora i jego gości.
  Po jakichś dwóch godzinach zjawili się przed urzędem znanym Thurstonowi z 
tego, że udzielano tu ślubów cywilnych. Urząd był zamknięty i wyglądał na 
opuszczony, lecz gdy mercedes zatrzymał się, drzwi otwarły się i gruba 
kobieta w brązowej sukni o kilku podbródkach zaprowadziła ich przez szereg 
ciemnych pokoi do sali, w której palił się żyrandol. Za zawalonym papierami 
biurkiem siedział śniady mężczyzna, z wyglądu przypominający ropuchę w 
okularach o złotej oprawie, trzech złotych pierścieniach i olśniewająco 
złotym uśmiechu. Zagadał coś do Bunky'ego, który był już na etacie 
tłumacza, po czym napisał coś na części dokumentów i opieczętował je 
wszystkie. Natalia, Byron i dwaj świadkowie, Slote i Aster, podpisali gdzie 
kazał i westchnęli. Po chwili jegomość wstał i z błyskiem złotych zębów 
uścisnął dłoń Natalii, potem Byrona mówiąc łamaną angielszczyzną:
  - Dużo szczęścia wam.
  - No, serdeczne gratulacje - odsapnął Thurston.
  - Kiedy zawarliśmy ten ślub, bo trochę się zgubiłem?
  - Dokładnie wtedy, gdy wpisywaliście się do zielonej księgi.
  - Nie przypominam sobie...
  - Ja też nie - zgodził się Byron - ale wierzę na słowo. Wobec tego czas 
chyba na obrączki.
  Aster podał je i Byron włożył jedną na palec dziewczyny, porwał w objęcia 
i ucałował. Tymczasem Bunky wyjaśnił komandorowi, jak to młoda para nie 
zauważyła, kiedy została małżeństwem, doprowadzając go do ataku śmiechu, 
który powtórzył się przy objaśnianiu amerykańskiego zwyczaju całowania 
panny młodej. Natalia oznajmiła, że D'Esaguy musi być pierwszy i stary 
arystokrata wykonał tę czynność z nie tajoną przyjemnością. Potem nastąpiły 
ogólne uściski dłoni, zbieranie dokumentów, płacenie opłat i pożegnanie z 
Portugalczykiem. Slote był ostatni w kolejce. Gdy się zbliżył, Natalia 
lekko się zawahała.
  - Cóż, wygląda na to, że jednak to zrobiłam. Życz mi szczęścia.
  - Och, życzę ci i wiesz o tym. - Pocałowała go krótko obejmując ręką za 
szyję.
  
  
  Gdy znów znaleźli się na ulicy, czarna limuzyna zniknęła, a drzwi urzędu 
zamknęły się z lekkim stukiem. Leslie poczuł, że ktoś wciska mu w dłoń coś 
sypkiego. Był to ryż i Aster mrugnął doń porozumiewawczo, po czym obaj 
obsypali młodą parę.
  - To faktycznie musi być mój ślub! - oznajmiła Natalia otrzepując się z 
ziarenek. - Co teraz?
  - Jeśli nie wiesz, to Byron będzie miał sporo rzeczy do wytłumaczenia - 
zauważył Lady.
  Natalia zakwitła jak piwonia.
  - Jezu, Briny, co to za typek?
  - Lady spędził za dużo czasu pod wodą - wyjaśnił zapytany.
  - Ma problemy w dostosowaniu poziomu umysłu do poziomu morza.
  - Małżeństwo to piękna i święta rzecz - oznajmił Aster - ale zanim je 
wypróbujecie, to może pojechalibyśmy na S-45? Skipper chyba nas oczekuje.
  - Oczywiście - zgodziła się błyskawicznie Natalia. - Wprost umieram z 
ciekawości, żeby zobaczyć ten wrak.
  - Macie jakiś pomysł, dokąd pojedziecie potem? - spytał Slote.
  - Wynajmiemy pokój w hotelu albo gdzieś - Byron nie był pewny swego.
  - Lizbona wypchana jest ludźmi do granic możliwości - wyjaśnił Slote.
  - Faktycznie - zgodziła się dziewczyna. - Nie pomyślałam o tym.
  - Skorzystajcie z mojego apartamentu - zaproponował Leslie.
  - Jeśli widziałem kiedyś apartament na miodowy miesiąc, to to jest 
właśnie ten.
  Natalia spojrzała pytająco na Byrona.
  - To cudownie miłe z twojej strony, ale nie możemy skorzystać.
  - Znajdziemy coś - poparł ją Byron.
  - Choć to miejsce jest rodem z tysiąca i jednej nocy - westchnęła.
  - Wypiliśmy tam drinka czekając na wieści o tobie. Mówiłeś poważnie?
  - Leslie może zostać u mnie - pospieszył z ofertą Bunky. - To żaden 
problem. Złapiesz mnie w konsulacie. To na razie, muszę lecieć, bo mam 
sporo spraw na dziś.
  - Wobec tego ustalone - oznajmił Slote - wy na okręt podwodny, a ja do 
hotelu pozbierać rzeczy. 
  - Dzięki, ale moje bagaże - Natalia już myślała o czymś innym - są w 
pokoju Mrs Rosen. Powinnam je zabrać, ale nie mam jak. Pojedziemy po nie 
później. Dziękuję Slote i tobie również Bunky. Dzięki za wszystko.
  - Powodzenia - odparł Slote zatrzymując taksówkę.
  
  Natalia była zaskoczona niewielkimi rozmiarami okrętu, jego brzydotą i 
tym, jak bardzo jest zardzewiały.
  - Dobry Boże - jęknęła, przekrzykując skrzypienia i jęki pobliskiego 
dźwigu, gdy wysiedli z taksówki. - To jest to? Briny, nie dostajesz 
klaustrofobii przy zanurzeniu?
  - Nigdy nie jest przytomny na tyle długo, by to stwierdzić - odparł Aster 
wchodząc na drewniany trap prowadzący na okręt. - Kiedyś się obudzi pod 
wodą i zacznie wrzeszczeć.
  - Byłoby naprawdę miło, gdyby nie smród i niski poziom umysłowy reszty 
towarzystwa - wtrącił Byron - zwłaszcza wśród oficerów. Jak śpię, to tego 
nie zauważam.
  Młody trapowy z bronią przy pasie zasalutował na ich widok i zameldował 
Asterowi:
  - Kapitan prosił, żebyście zaczekali na niego na pokładzie, sir.
  - Dobrze.
  Wkrótce na szczycie pordzewiałego kiosku pojawiła się postać w błękitnym 
mundurze ze złotymi paskami porucznika. Mężczyzna zbudowany był podobnie do 
swojego okrętu: gruby na środku i gwałtownie szczuplejący z końców. Miał 
wielkie brązowe oczy i zaskakująco chłopięcą twarz.
  - Kapitanie Caruso, to moja żona - przedstawił Byron.
  - Gratulacje - Caruso ujął jej dłoń. - Byron to dobry chłopak w rzadkich 
okresach przytomności.
  - Naprawdę tyle śpisz? - zainteresowała się.
  - To kalumnie czystej wody. Rzadko uda mi się zamknąć oczy, jeśli już, to 
głównie rozważam własną głupotę, jaką było pójście do tej szkoły. 
Przyznaję, że robię to często.
  - Może medytować osiemnaście godzin na dobę - dodał Aster.
  - To się nazywa samozaparcie!
  Dwóch marynarzy pojawiło się we włazie na śródokręciu i podeszło ku nim - 
jeden niósł butelkę szampana, drugi tacę pełną szklanek.
  - O, właśnie. Prosimy na nabrzeże. Przepisy marynarki nie zezwalają na 
spożywanie alkoholu na pokładzie, Mrs Henry - oznajmił kapitan zaskakując 
nieco nie przyzwyczajoną do tego nazwiska Natalię.
  Strzelił korek i kapitan napełnił szklanki.
  - Za wasze zdrowie - wzniósł toast przekrzykując zgrzyt pobliskiego 
dźwigu.
  - Pańskie zdrowie - odwzajemniła się. - Za przywiezienie go tutaj.
  - Za silnik, baterię, przedział dziobowy i całą resztę - roześmiał się 
Lady. - Nigdy nie widziałem takiej ilości awarii na jednym okręcie w jednym 
momencie.
  Byron w milczeniu uniósł ku oficerom szkło.
  Wypili, a dźwig w końcu stanął.
  - Kapitanie - zaczął Aster, gdy ten ponownie napełnił szkło - czy uważa 
pan, że zdjęcie, które takim hołdem otacza Byron jest dobre?
  - Jest tragiczne - odparł zapytany przyglądając się oryginałowi.
  - Tak samo uważam. Kiedy pan ją obejrzał, czy nie sądzi pan, że naprawy 
mogą przeciągnąć się do pięciu dni?
  - Trzy - w głosie Caruso po raz pierwszy zabrzmiała stanowczość - 
dokładnie siedemdziesiąt dwie godziny.
  - Szkoda... to znaczy aye, aye, sir.
  - I lepiej zabierz się za sporządzanie przekonujących meldunków o 
uszkodzeniach, Lady. - Kapitan wypił i uśmiechnął się do dziewczyny. - Czy 
mogę teraz zaprosić na chwilę na pokład?
  W ślad za oficerami weszła na kiosk i dalej przez ciasny właz do wnętrza. 
Stopnie drabinki były tłuste i zimne, złośliwie stając na drodze jej 
wysokim obcasom. Dalej drugi właz i druga drabinka prowadząca do 
niewielkiego pomieszczenia pełnego mechanizmów. Miała pełną świadomość 
widoku, jaki przedstawiała z dołu - na szczęście spódnica była wąska, a 
nogi nie najgorsze.
  - Jesteśmy na mostku - Byron pomógł jej zejść z ostatnich stopni - a 
przynajmniej tak się to oficjalnie nazywa.
  Rozejrzała się po poważnych twarzach marynarzy, po zaworach, 
przełącznikach, zegarach, przewodach i lampkach wypełniających wnętrze 
zielono pomalowanego przedziału. Pomimo szumiącej wentylacji powietrze było 
ciepłe i przesycone zapachem maszyn, gotowania, starych cygar i potu.
  - Briny, ty naprawdę wiesz, co jest w tej plątaninie?
  - Uczy się - odparł Aster - pomiędzy hibernacjami.
  Przeszli przez otwarte wodoszczelne drzwi do malutkiej mesy, w której 
czekali pozostali dwaj oficerowie. Na stole stał tort w kształcie serca z 
niebieskim lukrem, okrętem podwodnym; parą amorków i napisem "Mr and Mrs 
Henry". Wcisnęła się na honorowe miejsce obok kapitana. Byron i Aster 
przykucnęli przy burcie, by nie schylać głów zgodnie z profilem kadłuba.
  Ktoś podał jej szablę i podzieliła tort, którego resztę kapitan wyniósł 
załodze. Te dwie szklanki szampana zaczęły szumieć jej w głowie i tak 
zresztą skołowanej wypadkami dnia oraz podziwem malującym się w oczach 
otaczających ją oficerów. Przy kawie zaśmiewała się z dowcipów Astera i 
stwierdziła, że pomimo brzydoty, ciasnoty i smrodu to wesoły okręt. Byron 
podobał jej się coraz bardziej, toteż całowała go często.
  Zanim opuścili S-45 zaprowadził ją do miniaturowej kabiny i pokazał 
wąską, czarną przestrzeń tuż nad pokładem, poniżej dwóch innych koi.
  - Czy ktokolwiek spędziłby więcej czasu niż to konieczne w tej imitacji 
trumny? - spytał.
  - Alternatywa może być bardziej przerażająca - odparł Lady nad jej 
ramieniem. - Na przykład pozostanie przytomnym.
  Gdy weszli na pokład, załoga powitała ich okrzykami i machaniem. Natalia 
pokiwała ręką, na co odpowiedziały jej pełne uznania gwizdy. Taksówka 
zatrzymana przez trapowego na nabrzeżu ruszyła z warkotem i trzaskiem. 
Kierowca zaklął naciskając na hamulce i wyskoczył, by przy wtórze śmiechu i 
wrzasków marynarzy odczepiać stare buty i puste puszki przywiązane do 
tylnego zderzaka.
  - Myślę, że biedny Slote zdążył się już wyprowadzić - mruknęła 
przytulając się do męża. - Zabierzemy moje bagaże i sprawdzimy to, dobrze? 
To straszne, że go tak wykorzystałam, ale to cudowne miejsce. Sam 
zobaczysz.
  
  
  W pokoju, w którym zostawiła rzeczy (w budynku potrzebującym na gwałt 
remontu, a jeszcze bardziej sprzątania) stara kobieta chrapała na żelaznym 
łóżku.
  - Na pewno tam nie jest gorzej - szepnął Byron rozglądając się wokół.
  Zobaczył popękany sufit i odłażącą tapetę, i tabuny karaluchów 
uciekających przed zapalonym światłem. Natalia pozbierała bagaże 
przypatrując się chrapiącej z otwartymi ustami Mrs Rosen. Wstrząsnęła się i 
zamknęła za sobą drzwi zostawiając na stole wiadomość i swój klucz. 
Zatrzymała się jeszcze w progu na chwilę patrząc na śpiącą z otwartymi 
ustami starą kobietę zastanawiając się, jaką też miała noc poślubną z 
mężem, którego oprawiona w srebro fotografia uśmiechała się z nocnego 
stolika. Jedyna pamiątka po człowieku, którego Niemcy wyciągnęli z 
francuskiego pociągu.
  
  
  Portier w Palace Hotel był najwyraźniej poinformowany i opłacony przez 
Slote'a, gdyż dał Byronowi klucz bez zbędnych pytań za to z głupawym 
uśmieszkiem. Musieli dać mu paszporty i Natalia poczuła dreszcz strachu, 
gdy rozstawała się z dokumentem, który tutaj odróżniał ją od czterdziestu 
tysięcy innych Żydów.
  - Właśnie mi się przypomniało - powiedziała w windzie - jak nas 
zameldowałeś?
  - Jako małżeństwo naturalnie.
  - W paszporcie nadal jest Natalia Jastrow.
  - I co z tego? - spytał pomagając jej wysiąść. - Nie martwi mnie to.
  - Nie powinieneś wytłumaczyć?...
  - Najpierw niech zapytają.
  Gdy służący otworzył drzwi ich apartamentu poczuła nagle, że nie stoi na 
własnych nogach.
  - Och, Byron, skończ z tym nonsensem. Jestem ciężka jak nie wiem co i 
dostaniesz przepukliny, albo wyskoczy ci dysk... - ale trzymała go mocno za 
szyję podniecona nowym zjawiskiem i jego zaskakującą siłą.
  - Hej! Miałaś rację, to naprawdę wspaniałe! - zawołał, gdy znalazł się w 
środku.
  Ledwie ją postawił, pośpieszyła do sypialni - niepokoiła ją nocna koszula 
pozostawiona w łazience i nowa seksowna bielizna w jednej z szuflad. 
Musiałaby się sporo namęczyć, żeby to wyjaśnić, ale wszystko zniknęło. 
Ciekawe gdzie? Zastanawiała się nad tym problemem, gdy Byron pojawił się po 
drugiej stronie okna wychodzącego na balkon.
  - Wspaniały widok, choć zimno jak cholera - zawołał. - Zauważyłaś 
szampana i lilie?
  - Lilie?
  - W pokoju.
  W kącie living roomu, obok szampana w srebrnym wiaderku, stał bukiet 
czerwonych i białych lilii wraz z wizytówką Slote'a, na której jednakże nie 
było ani słowa. Zastukano do drzwi - stał za nimi posłaniec z pudłem z 
hotelowego sklepu. Natalia porwała je czym prędzej i pobiegła do sypialni. 
Wewnątrz była bielizna, której szukała i wielobarwna suknia.
  - Co to? - spytał Byron z balkonu.
  - Rzeczy, które wczoraj kupiłam - odparła lekko. - Myślę, że Slote kazał 
je tu dostarczyć.
  Przyłożyła do ciała przezroczystą koszulę nocną.
  - Nieźle jak na akademicki typ, co?
  Zobaczyła na dnie pudła kartkę od Slote'a, a ponieważ Byron był na 
najlepszej drodze, by wejść, podbiegła do drzwi zamykając je prawie przed 
nosem.
  - Zaraz będę. Otwórz szampana.
  Na kartce Slote napisał:
  "Ubieraj się na szaro - zawsze ślicznie wyglądasz w tym kolorze.
  Wiadomość poufna - do zniszczenia.
  Twój do śmierci
  Slote".
  Z załzawionymi nagle oczyma podarła kartkę i wrzuciła ją do kosza. Gdy 
wyciągnęła z pudła koszulę z szarego jedwabiu, z czarnymi wykończeniami w 
sąsiednim pokoju strzelił korek. Czym prędzej umyła się i wyperfumowała 
zapominając o Lesliem. Wyszła z sypialni szczotkując włosy i znalazła się w 
objęciach Byrona.
  
  
  ... wino, lilie i róże, ciemne morze toczące się za oknami, okrągły 
księżyc i oni na wąskim pasie między wojną i pokojem, nagle związani ze 
sobą, po półrocznej przerwie, daleko od domu. Kochający się w ogromnym łożu 
i przeżywający to, co najlepsze w życiu - taka była ich noc poślubna. Dla 
Byrona i Natalii był to początek opowieści, choć prawie zawsze szczęśliwe 
małżeństwo było zakończeniem. Mr i Mrs Henry, Amerykanie, spali złączeni 
uściskiem w Palace Hotel na przedmieściu Lizbony w styczniową noc tysiąc 
dziewięćset czterdziestego pierwszego roku - jedną z ponad dwóch tysięcy 
nocy drugiej wojny światowej. Tak wielu ludzi w tę noc spało tak źle...
  
  38
  
  Natalia otwarła oczy słysząc na dworze ptasią wrzawę. Byron siedział obok 
paląc papierosa, a przez drzwi balkonowe napływało świeże, choć chłodne 
powietrze. Na różowiejącym niebie wisiał pyzaty księżyc w towarzystwie 
jednej gwiazdy.
  - Cześć. Posłuchaj tych ptaków! Czy dawno się obudziłeś?
  - Przed chwilą, ale rozbudziłem się kompletnie i nadal staram się 
uwierzyć, że to jednak nie sen.
  Siadła, a pościel osunęła się odsłaniając jej piersi, gdy pocałowała go 
miękko wzdychając z rozkoszy.
  - Zimno tu.
  - Mogę zamknąć drzwi.
  - Nie, morze wspaniale pachnie. - Przykryła się kocem po szyję i wtuliła 
w niego. Po chwili milczenia spytała: - Byron, jak działa okręt podwodny?
  Spojrzał na nią zaskoczony. Otoczył ją ramieniem i zapytał: 
  - Żartujesz?
  - Nie. Czy to trudno wytłumaczyć? 
  - Nie, ale dlaczego o to pytasz?
  - Bo chcę wiedzieć.
  - Niezły temat jak na rozmowę z piękną, nagą dziewczyną, ale jeśli 
chcesz... No więc okręt podwodny jest zbudowany w ten sposób, że gdy jest 
zbalastowany unosi się na powierzchni. Jeśli napełniasz wodą zbiorniki 
zanurzeniowe, to, lecisz w dół, a gdy wypchniesz wodę sprężonym powietrzem, 
unosisz się w górę, bawiąc się na zmianę w skałę albo w korek. To ogólny 
pomysł, a reszta detali jest skomplikowana i nudna.
  - Czy to jest bezpieczne? Chodzi mi o to, jak ma się służba na okrętach 
podwodnych do innych zawodów?
  - Jest bezpieczniejsza niż zawód policjanta w Nowym Jorku.
  - Masz dodatek za niebezpieczną pracę.
  - Dlatego, że dla wielu cywilów, na przykład dla ciebie i wielu 
kongresmenów, woda jest czymś przerażającym i niebezpiecznym, a żaden 
podwodniak nie będzie przekonywał Kongresu, że tak nie jest.
  - A ryzyko zgniecenia przy zanurzeniu?
  - Okręt podwodny to wodoszczelny stalowy walec zbudowany tak, by 
wytrzymać ciśnienie zewnętrzne. To, co widzisz, to kadłub zewnętrzny, w 
którym mieszczą się zbiorniki i który jest otwarty na dole, by woda mogła 
wpływać i wypływać w zależności od potrzeb. Wewnętrzny kadłub zawsze jest 
testowany na wytrzymałość ciśnieniową i nigdy nie zanurzamy się tak 
głęboko, by być choćby w pobliżu tej granicy. Do dziś dnia nikt nie wie, 
jak głęboko może zejść stary S-45, gdyż zawsze mamy spory zapas głębokości 
ponad to, co teoretycznie musi wytrzymać.
  - Okręty podwodne giną.
  - Tak samo jak liniowce pasażerskie i jachty. Wspaniale wygląda na 
ekranie, gdy ludzie uwięzieni w kadłubie spoczywającym na dnie morskim, 
stukają weń Morse'em. W praktyce zdarzyło się to ledwie parę razy. Nawet 
jeśli tak się stanie, są możliwości opuszczenia okrętu i jesteśmy w tym 
zakresie przeszkoleni.
  - Kiedy zalewasz zbiorniki, by zejść w dół, czy nie może się to wymknąć 
spod kontroli? Nie uśmiechaj się tak, dla mnie to wszystko jest czarną 
magią.
  - Uśmiecham się, bo to pytanie należy do klasyki tematu. Główne zbiorniki 
są na zewnątrz prawdziwego kadłuba. Gdy się je napełnia, to w niczym nie 
zmienia faktu, że ludzie nadal są w wodoszczelnym wnętrzu. Do zanurzeń 
służy niewielki zbiornik zwany negatywnym. Mieści on około dwunastu ton 
wody. Gdy się chce zanurzyć, napełnia się go wodą, a gdy się osiąga 
pożądaną głębokość, opróżnia sprężonym powietrzem i zawisa na tej 
głębokości. Sterami na rufie operuje się tak jak w samolocie tylko wolniej, 
jakby latało się w bardzo gęstym powietrzu. Załoga jest starannie dobrana i 
możesz być pewna, że żaden z piętnastu ludzi, z którymi pływam, nie chce, 
by cokolwiek poszło nie tak jak trzeba. Taka jest prawda o okrętach 
podwodnych i jest to jedna z najbardziej nietypowych rozmów w łóżku ze 
świeżo poślubioną żoną.
  - Uspokoiłeś mnie - ziewnęła - byłam przerażona tym zardzewiałym wrakiem.
  - Nowe okręty służące w US Navy to w porównaniu do S-45 transatlantyki. 
Mój przydział po szkole to właśnie jeden z nich.
  Gdy plama różowego światła pojawiła się na ścianie ziewnęła.
  - Czyżby to było słońce? - zdziwiła się. - Co się stało z nocą? Zasłoń 
okno.
  Byron, nie ubierając się, zaciągnął zasłony i gdy wracał pomyślała z 
przyjemnością, że jest przystojny: żywy, ciepły i opalony.
  Siadł obok niej i pocałowała go, a gdy przyciągnął ją do siebie przez 
moment udawała, że walczy, ale nie mogla opanować radosnego chichotu. Gdy 
za zasłoniętymi oknami wzeszło słońce, ponownie zajęci byli sztuką miłosną.
  
  
  Śniadanie zjedli w południe w pełnym słońca living roomie. Powietrze 
pełne było zapachu róż. Ostrygi, stek i czerwone wino były wybrane przez 
Natalię, która twierdziła, że to doskonały zestaw, czemu Byron 
podporządkował się bez protestów. Zjedli w szlafrokach mówiąc niewiele, za 
to głęboko patrząc sobie w oczy a czasami śmiejąc się z jakiegoś słowa lub 
w ogóle z niczego.
  - Słuchaj, ile dokładnie mamy czasu? - spytała, gdy skończyli.
  - Dokładnie siedemdziesiąt dwie godziny od momentu, w którym rozstaliśmy 
się na nabrzeżu, to jest do czternastej trzydzieści pojutrze.
  Radość w jej oczach nieco przygasła.
  - Tak szybko? Krótki miesiąc miodowy.
  - To nie jest nasz miesiąc miodowy. Przysługuje mi dwadzieścia dni 
urlopu, bo na S-45 zameldowałem się prosto ze szkoły. Wezmę je ledwie 
zjawisz się w domu. Kiedy ten radosny fakt nastąpi?
  - O Boże, znowu muszę zacząć myśleć?
  - Kochanie, a dlaczego nie wyślesz Aaronowi depeszy o ślubie i nie 
pojedziesz prosto do kraju?
  - Nie mogę tego zrobić.
  - Ale ja nie chcę, byś wracała do Włoch.
  - Ależ ja muszę - uniosła brwi słysząc po raz pierwszy ten stanowczy ton.
  - Nie musisz. Aaron jest zbyt cwany. Jak długo ty, ja czy ktokolwiek inny 
załatwia korespondencję, kopie w jego bibliotece, zajmuje się kuchnią, 
ogrodem i innymi sprawami, tak długo on nie opuści tego domu i tej głupiej 
książki. Kocha jedno i drugie i niełatwo go nastraszyć. To twarda sztuka 
ukrywająca się pod pozorami bezradności. Jak myślisz, co zrobi, jak 
dostanie taką depeszę?
  Zawahała się na chwilę.
  - Spróbuje mnie nakłonić do zmiany planów, a jeśli się to nie uda, to 
naprawdę zacznie starać się o wyjazd.
  - Sama więc widzisz, że to najlepsze, co możesz dla niego zrobić.
  - Nie, gdyż zrobi takie zamieszanie, że szkoda słów. Nie umie postępować 
z urzędnikami, a im są głupsi, tym gorzej mu to idzie. Może faktycznie 
doprowadzić do tego, że nie będzie mógł wyjechać. Leslie i ja możemy 
wspólnymi siłami wyprawić go w drogę w krótkim czasie i tym razem zrobimy 
to.
  - Slote? Przecież on jest w drodze do Moskwy.
  - Zaofiarował się towarzyszyć mi do Włoch. Bardzo lubi Aarona.
  - Wiem dobrze, kogo on lubi.
  Natalia spytała łagodnie z miną niewiniątka:
  - Jesteś zazdrosny o Slote'a?
  - Zgoda. Sześćdziesiąt dni.
  - Co proszę?
  - Masz tu wrócić za dwa miesiące i ani dnia więcej. To da ci 
wystarczającą ilość czasu, a jeśli Aaron nie wyjedzie do pierwszego 
kwietnia, to będzie martwił się sam, bo ty udasz się do kraju. I zarezerwuj 
sobie miejsce na statku. Już teraz.
  - Czyżbyś wydawał mi rozkazy?
  - Tak.
  Oparła brodę na rękach przyglądając mu się z zaskoczeniem.
  - Wiesz, to całkiem miłe uczucie być pod czyjąś komendą. Tylko jeszcze 
nie wiem dlaczego? Pewnie jako nowość i szybko mi się znudzi. Jak by nie 
było, panie i władco, zrobię jak każesz. Sześćdziesiąt dni.
  - W porządku. Wobec tego ubieraj się i obejrzymy sobie Lizbonę.
  - Znam Lizbonę, ale z chęcią wyjdę na świeże powietrze.
  
  
  Oddając klucze Byron spytał o paszporty, na co portier z urażonym 
spojrzeniem zniknął na zapleczu.
  - Popatrz na tę bandę - mruknął Byron wskazując na tuzin Niemców 
ubranych. mimo słonecznej pogody w czarne płaszcze, którzy gadali obok nich 
i przyglądali się wszystkim wchodzącym i wychodzącym. - Brakuje im tylko 
wysokich butów i opasek ze swastyką. Ciekawe tylko kiedy znaleźli czas, 
żeby leżeć na słońcu, gdyż wszyscy są opaleni?
  - Poznaję ich bez oglądania się. Coś mi łazi po krzyżu.
  Portier zjawił się z powrotem z plikiem jakichś papierów.
  - Przepraszam, ale paszporty jeszcze trochę muszą zostać.
  - Potrzebuję mojego! - ton Natalii nie pozostawiał miejsca na sprzeciw.
  - Przykro mi, ale wcześniej niż po południu to niemożliwe, madame.
  Po temperaturze w hotelu powietrze na zewnątrz wydawało się lodowate, 
toteż Byron wynajął taksówkę, by obwiozła ich po Lizbonie. Nie był to Rzym 
czy Paryż, ale rzędy domów w pastelowych kolorach ciągnące się wzdłuż 
wzgórz i szerokiej rzeki wyglądały przyjemnie. Dość szczególna mieszanka 
gotyku i sztuki Wschodu w kościołach oraz potężna forteca dominująca nad 
miastem przypominały mu dawno zapomniane sztuki piękne. Wysiedli z 
samochodu przy wąskich i stromych uliczkach Alfama, gdzie pełno było 
obszarpanych dzieciaków, starych, popękanych domków i sklepików z rybami, 
chlebem i mięsem, które nie były większe od budek telefonicznych. Długo 
błądzili bez celu po okolicy.
  - Gdzie ma czekać taksówka? - spytała w pewnym momencie Natalia zmęczonym 
głosem, gdy pokonywali jakąś alejkę, z której dobiegł zatykający oddech 
smród.
  - Wszystko w porządku? - zaniepokoił się.
  - Po prostu bolą mnie nogi - uśmiechnęła się w odpowiedzi. - Wiem, że tak 
mówi każda głupia turystka, ale to prawda.
  - To wracajmy. Też mi się znudziło.
  W drodze powrotnej nie odezwała się ani słowem, ale wchodząc do hotelu 
złapała go za łokieć.
  - Nie zapominaj o paszportach.
  Przypomnienie nie było konieczne - wraz z kluczem portier ukazując w 
uśmiechu żółte zęby wręczył dwa dokumenty. Natalia złapała swój i 
gorączkowo przejrzała w drodze do windy.
  - Okay?
  - Wygląda, że tak, ale mogę się założyć, że gestapo zdążyło go 
sfotografować. Twój zresztą też.
  - W tym hotelu to pewnie rutyna, nie sądzę, by Portugalczycy odmawiali 
Niemcom takich manipulacji. Nie przejmuj się.
  Gdy weszła do pokoju, by zostawić płaszcz i kapelusz, wszedł za nią, 
objął i pocałował. Przytuliła się, ale jakoś apatycznie. Odsunął się z 
pytającym wyrazem twarzy.
  - Przepraszam, ale głowa mi pęka. Burgund na obiad nie był chyba 
najlepszym pomysłem. Na szczęście mam na to tabletki. Czekaj, muszę zająć 
się tą sprawą.
  Wkrótce uśmiechnięta wyszła z łazienki.
  - To nie mogło zadziałać tak szybko - zdziwił się Byron.
  - Ale zadziałało.
  Pocałował ją, gdy leżeli. Rozpierała go ochota i starał się sprawić jej 
przyjemność, ale mimo jej usiłowań wyglądało to zupełnie tak, jakby pękła w 
niej jakaś sprężyna. Po chwili siadł i łagodnie posadził ją obok.
  - Dobra, co jest?
  - Nic. Może jestem zmęczona, no i głowa jeszcze trochę mnie boli.
  - Natalio... - ujął jej dłoń i spojrzał prosto w oczy.
  - Och, sądzę, że nikt nie może doświadczyć przyjemności bez uiszczenia 
zapłaty. To wszystko. Jeśli koniecznie chcesz wiedzieć, to całe popołudnie 
mam pieski humor. Zaczęło się jeszcze w hotelu, gdy zobaczyłam tych 
Niemców. Miałam uczucie jakbym tonęła i przez cały czas, gdy zwiedzaliśmy 
Lizbonę, roiły mi się różne rzeczy: że nie oddadzą mi paszportu, ty 
odpłyniesz, a ja zostanę jako jeszcze jeden Żyd w Lizbonie bez dokumentów.
  - Masz swój paszport, Natalio. Przecież w Polsce było znacznie gorzej, a 
przeżyliśmy oboje.
  - Wiem, że to czysty nonsens i reakcja nerwowa. Zbyt wiele cudownych 
rzeczy wydarzyło się za szybko. To przejdzie.
  - Ogłupiłaś mnie - przyznał gładząc jej włosy. - Myślałem, że lubisz 
Lizbonę.
  - Nienawidzę Lizbony, Briny. Zawsze nienawidziłam i obojętnie, co się 
wydarzy, przysięgam ci, że do śmierci będę żałowała, iż właśnie tu się 
pobraliśmy i spędziliśmy noc poślubną. To ponure i pełne bólu miasto. Ty 
patrzysz na nie inaczej. Przypomina ci Frisco, ale San Francisco nie jest 
pełne Żydów uciekających przed Niemcami. Tam Inkwizycja nie chrzciła Żydów 
siłą i nie paliła tych, którzy nie poddali się temu obrzędowi. Nie 
zabierała im też dzieci, by wychować je na dobrych chrześcijan. Znałeś ten 
kawałek historii. To działo się tutaj.
  - Czytałem o tym - odparł poważniejąc nagle.
  - Wobec tego powinieneś mnie zrozumieć. Na takie okrucieństwo każdy 
powinien zareagować, ale jakoś tak się składa, że to, co dzieje się z 
Żydami w Europie przez stulecia, jest czymś normalnym. Jak to określił 
Bunky: "Ryby w sieci"..
  - Natalio, zrobię co tylko zechcesz w kwestii religii, zawsze byłem na to 
przygotowany. Chcesz, bym został Żydem?
  - Czyś ty zidiociał? - odwróciła gwałtownie głowę z błyskiem w oczach 
dokładnie takim, jak wtedy przy pożegnaniu w Königsbergu. - Dlaczego 
nalegałeś na małżeństwo? To mi nie daje spokoju. Powiedz mi, dlaczego? 
Mogliśmy się bez tego kochać i wiesz o tym. A teraz czuję się do ciebie 
przywiązana liną z nerwów. Nie wiem, gdzie będziesz, nie wiem, kiedy cię 
znów zobaczę. Jedyne co wiem, to kiedy odpływasz na tym przeklętym wraku. 
Dlaczego by nie podrzeć tych portugalskich dokumentów i niech wszystko 
będzie po staremu. Dobry Boże, jeśli będziemy w końcu w normalnej sytuacji 
i nadal będziemy chcieli, to się pobierzemy jak ludzie. To była farsa.
  - To nie była farsa. To jedyna rzecz, jakiej naprawdę chciałem od swojego 
urodzenia i teraz ją mam. Niczego nie będziemy drzeć. Jesteś moją żoną.
  - Ale, na Boga, dlaczego? Dlaczego zadałeś sobie tyle trudu. Dlaczego 
znalazłeś się w tym bagnie?
  - Widzisz, żonaci oficerowie dostają większe pobory.
  Wpatrywała się w niego przez chwilę z niedowierzaniem, po czym 
uśmiechnęła się łapiąc go za włosy.
  - Powinieneś mi powiedzieć. Pazerność mogę zrozumieć.
  Tym razem zaczęło im być bardzo dobrze, ale zadzwonił telefon i jego 
dźwięk rozbrzmiewał tak długo i natarczywie, że przestali się całować i 
Byron z westchnieniem podniósł słuchawkę.
  - To może być z okrętu - mruknął. - Tak. O, hallo. To miłe z twojej 
strony. O dwudziestej pierwszej? Poczekaj - zasłonił ręką mikrofon. - 
Thurston przeprasza, że przeszkadza, ale obaj ze Slote'em doszli do 
wniosku, że może chcemy zjeść coś dobrego w specjalnym miejscu. Najlepsze 
jedzenie w Lizbonie i najlepszy głos w Portugalii.
  - Dobry Boże, Slote okazuje się być masochistą.
  - Tak czy nie?
  - Jak chcesz.
  - Są mili. Dlaczego by się tam nie wybrać? I tak musimy coś zjeść, a tam 
na pewno nie będzie czarnych płaszczy.
  Przyjął zaproszenie, odłożył słuchawkę i wziął ją w ramiona.
  
  
  Sala restauracyjna była niska, o ścianach z surowych cegieł, oświetlona 
jedynie przez kandelabry na stołach i płomienie kominka. Połowę miejsc 
zajmowali Żydzi w wieczorowych strojach, a większość hałasu powodowały dwa 
duże angielskie towarzystwa siedzące obok siebie. Na wprost kominka stał 
wolny stolik, który przyciągał łakome spojrzenia gości zmuszonych do 
siedzenia przy barze. Ich stolik też był w pobliżu ognia, ale nieco 
bardziej odsunięty. Przy białym winie rodzimej produkcji Bunky i młode 
małżeństwo szybko znaleźli wspólny język. Slote wręcz przeciwnie - pił 
dużo, ale rzadko uśmiechał się czy odzywał. Płomienie odbijały się w 
szkłach jego okularów, ale nawet w ich blasku jego twarz wyglądała szaro.
  - Nie wiem, czy was interesuje wojna - zauważył Thurston, gdy zaczęli 
jeść - ale jeśli tak, to są nowiny.
  - Jeśli dobre, to mnie interesuje - stwierdziła Natalia. - Ale tylko 
dobre.
  - Anglicy zajęli Tobruk.
  - Czy Tobruk jest ważny? - spytała.
  - Ważny - odparł Byron. - To najlepszy port pomiędzy Egiptem i Tunisem. 
To doskonała wiadomość.
  - Walczą z Włochami - Slote przerwał milczenie. - Byron, czy faktycznie 
przeczytałeś te książki, których listę dałem ci w Berlinie? Natalia 
twierdzi, że przeczytałeś.
  - To co mogłem znaleźć po angielsku, to tak. W sumie siedem czy osiem 
pozycji z dziesięciu.
  - Nadzwyczajne samozaparcie - mruknął Leslie.
  - Nie twierdzę, że je zrozumiałem. Czasami czytałem zupełnie nie łapiąc 
treści. Ale zrobiłem, co mogłem.
  - Jakie książki? - zainteresował się Bunky.
  - Mój najdroższy zainteresował się nieco Niemcami - wyjaśniła Natalia. - 
Nastąpiło to po tym, jak pewien pilot z Luftwaffe omal nie odstrzelił mu 
głowy. Chciał więcej wiedzieć na ich temat, toteż Leslie dał mu spis lektur 
o niemieckim romantyzmie, nacjonalizmie i idealizmie od dziewiętnastego 
wieku.
  - Nigdy mi się nie śniło, że Byron spróbuje to przeczytać - przyznał 
Slote.
  - W zeszłym roku w Sienie i tak miałem masę czasu, a poza tym to było 
całkiem interesujące.
  - Czego się dowiedziałeś? - Thurston napełnił kieliszki. - Nie wziąłbym 
się za niemiecką filozofię nawet gdyby alternatywą był pluton egzekucyjny.
  - Głównie tego, że Hitler od zawsze był w ich naturze i wcześniej czy 
później musiał się pojawić. Dokładnie to samo powiedział mi w Berlinie 
Leslie i książki miały jedynie potwierdzić to stanowisko. Uważam, że 
zrobiły to doskonale. Dotąd sądziłem, że naziści wypełzli z rynsztoka i 
byli czymś zupełnie nowym. Okazuje się, że wszystkie ich idee, slogany, 
praktycznie wszystko co robią, jest stare jak świat. To, czego jesteśmy 
świadkami, warzyło się w Niemczech od ponad stu lat.
  - Dłużej, ale o tym nie było w tej lekturze - wtrącił Slote. - Doskonale 
odrobiłeś zadanie. Czwórka z plusem.
  - Za co? - zdenerwowała się Natalia. - Za powtórzenie wszystkich znanych 
prawd? Dla niego to nowość tylko dlatego, że amerykańskie szkoły mają taki 
płytki i prosty program, a on i tak nie zapamiętał połowy z tego, co tam 
mówili.
  - Owszem - zgodził się jej mąż. - Głównie zajmowałem się kartami i 
ping-pongiem.
  - To widać - zdenerwowała się - inaczej nie przegryzałbyś się przez tę 
listę jak ślepy kret tylko po to, żeby ktoś cię pochwalił.
  - Nie zgadzam się z chwaleniem - wtrącił się Slote. - Zresztą nie o to 
chodzi. Natomiast bardzo mi się podoba twoje zaangażowanie w sprawę, 
Natalio.
  - Banalne i fałszywe jest twierdzenie, że nazizm jest kulminacją 
niemieckiej myśli i kultury - sprzeciwiła się. - Hitler zaczerpnął nazizm 
od Gobineau, który był Francuzem, przewagę teutońską od Chamberlaine'a, 
który był Anglikiem, a nienawiść do Żydów od Luegera, który był 
Austriakiem. Jeden jedyny niemiecki myśliciel, którego można by połączyć z 
Hitlerem, to Richard Wagner, następny zwariowany, antyżydowski socjalista. 
To, co on głosił, znajduje się właśnie w Mein Kampf. Nietzsche zresztą 
strasznie pokłócił się z Wagnerem o te poglądy, a nikt nie traktował go i 
tak poważnie. Jego muzyka też mi nie odpowiada, ale nie to jest tematem 
naszej rozmowy. Wiem, że czytałeś o tym znacznie więcej niż ja, Leslie, ale 
nie mam pojęcia, dlaczego dałeś Byronowi tak niepełną listę. Pewnie żeby go 
nie przestraszyć samymi nazwiskami. Ale jak powinieneś był już wiedzieć, on 
się łatwo nie przeraża.
  - Zdaję sobie z tego sprawę - Slote niespodziewanie nalał sobie i 
wychylił kieliszek duszkiem.
  - Jedzenie ci wystygło - wtrącił Byron wskazując żonie talerz, gdyż to 
niespodziewane starcie między Natalią a jej eks-kochankiem groziło 
wymknięciem się spod kontroli.
  Zaczęła jeść, ale bynajmniej nie skończyła mówić.
  - My stworzyliśmy Hitlera bardziej niż ktokolwiek inny. My, Amerykanie. 
Głównie poprzez nieprzyłączenie się do Ligi, a potem przez bezsensowną 
taryfę Smoot-Hawleya w tysiąc dziewięćset trzydziestym roku, w czasie 
recesji. To wykończyło europejską ekonomię jak domki z kart. Niemieckie 
banki plajtowały na prawo i lewo, a Niemcy głodowali i strajkowali. Hitler 
obiecał im pracę, porządek i zemstę za poprzednią wojnę, jak też i to, że 
zgniecie komunistów. Jak dotąd dotrzymał swych obietnic między innymi przy 
pomocy terroru, ale nie zmienia to faktu, że wyprowadził ten kraj znad 
przepaści i stworzył potęgę, z którą wszyscy się liczą. Nawet jeden Niemiec 
na tysiąc nie czytał tych książek, Byron. To coś wyłącznie dla naukowców i 
teoretyków. Hitler to produkt amerykańskiego izolacjonizmu oraz 
angielskiego i francuskiego tchórzostwa, a nie myśli Hegla i Nietzschego.
  - Naukowcy i teoretycy - Slote złączył dłonie przyglądając się jej z 
dziwnym wyrazem twarzy - niech i tak będzie. W pewnym sensie w każdym 
czasie i miejscu pisma filozofów trafiają głównie tam. Przeważnie zresztą w 
środowisku akademickim zaczyna się ferment dający początek czemuś nowemu, 
choć nie zawsze lepszemu. Hegel o tym wiedział, a Marks wykorzystywał w 
zwulgaryzowanej formie. Pomysły mogą być silne i prawdziwe, niezależnie od 
tego skąd się biorą. Niemiecki romantyzm jest nader ważną i mocną krytyką 
sposobu życia Zachodu. Wykazuje wszystkie brzydkie słabości.
  - Jak na przykład? - spytała ostro.
  Zaczął argumentować jakby chciał zbyć ją słowami, a każdemu argumentowi 
dla podkreślenia służył jeszcze gest dłonią.
  - Jak na przykład to, moja droga, że chrześcijaństwo jest martwe i gnije 
od czasu, gdy Galileo podciął mu gardło, jak to, że idee francuskiej czy 
amerykańskiej rewolucji to bajki dla grzecznych dzieci, a autor "Deklaracji 
Niepodległości" był właścicielem niewolników. Że wzory wolności, równości i 
braterstwa skończyły się ścinaniem głów bezbronnych kobiet i swoich 
własnych. Niemcy mają doskonały zmysł do odkrywania takich rzeczy. 
Dostrzegli to już, gdy gniło Imperium Rzymskie i skorzystali z tego, tak 
samo zresztą jak z rozkładu Kościoła chrześcijańskiego. A teraz sądzą, że 
demokracja przemysłowa wpadła w szambo i zamierzają zdusić ją siłą. Przez 
przeszło sto lat ich poprzednicy mówili, że nadejdzie ich dzień, że krew i 
terror to ślady Boga w historii. O tym właśnie mówią książki, które 
poleciłem Byronowi i to w nich jest opisane z detalami. Są rzecz jasna i 
inne dążenia u Niemców. To wspólna humanitarna tendencja wolności łącząca 
ich z Zachodem, tak zwane "Dobre Niemcy". Wiem o tym i ty też wiesz. 
Większość jej wyznawców poszła za Bismarckiem, reszta za Kaiserem i gdy 
nadszedł jego czas, Hitler miał pole do popisu i święty spokój. Posłuchaj - 
zacytował tonem, jaki zwykle słyszy się z ambony - "Rewolucja Niemiecka nie 
będzie łagodniejsza czy też płytsza, gdyż była poprzedzona Krytyką Kanta 
czy transcendentalnym idealizmem Fichtego. Doktryny te służą jedynie 
ukształtowaniu się sił rewolucyjnych, które potem oczekują okazji, by 
działać. Chrześcijaństwo złagodziło brutalność wojowników germańskich, ale 
już nie było w stanie jej zlikwidować, a gdy krzyż - ten ograniczający 
talizman - rozpadnie się w pył, powróci pierwotne barbarzyństwo tej rasy. 
Starzy bogowie wstaną z zapomnianych ruin i otrzepią z siebie pył stuleci. 
Thor swym młotem strzaska gotyckie katedry. Nie śmiejcie się z tego, który 
ostrzega was przed filozofami, nie śmiejcie się z fantazji tego, który 
widzi w świecie materialnym te same zamiary, jakie miały już miejsce w 
świecie intelektu. Jedno poprzedza drugie, jak błyskawica poprzedza grzmot 
- niemiecki grzmot wywodzący się z prawdziwie niemieckiego intelektu. Nie 
jest on jeszcze widoczny, ale wkrótce ujrzycie go i usłyszycie trzask, 
jakiego dotąd nie było w historii świata. Wiedzcie wówczas, że właśnie 
uderzył ten niemiecki piorun". Heine, Żyd, który napisał najlepszą 
niemiecką poezję i który zakochał się w niemieckiej filozofii. To, co wam 
zacytowałem, to właśnie jego słowa napisane sto sześć lat temu.
  Za Slote'em wolny stolik zajmowało wesołe towarzystwo głośno 
rozprawiające po niemiecku i obsługiwane przez trzech kelnerów. Wyrwany z 
nastroju Leslie obrócił się i spojrzał przez ramię prosto w twarz szefa 
gestapo, który uprzejmie uśmiechnął się i ukłonił. Towarzyszyli mu 
mężczyzna z blizną, którego widzieli w hotelu, i jeszcze jeden z ogoloną 
głową oraz trzy rozchichotane Portugalki w wieczorowych sukniach.
  - Koniec seminarium filozoficznego - mruknął Bunky.
  - Dlaczego? - spytał Byron.
  - Dlatego, że wystarczająco się wynudziłam - ucięła Natalia.
  Gdy Niemcy zajęli miejsca w sali zamarły powoli rozmowy. Żydzi spoglądali 
ku nim z niepokojem, jedynie Anglicy nie zwracali na nic uwagi słyszani tym 
głośniej w cichym lokalu.
  - Kim są ci Anglicy? - spytała Thurstona.
  - Uchodźcy. Żyją tu, bo jest taniej i nie ma racjonowania żywności, a 
poza tym nie lecą z nieba niczyje bomby. Ich ambasada nie przepada za nimi.
  - To był długi cytat - w tonie Byrona można było wyczuć uznanie.
  - Napisałem pracę o Heglu i Heinem w Oxfordzie - Slote uśmiechnął się 
słabo. - Heine był Heglem tak długo zafascynowany, że wszystkich 
zaskoczyło, gdy zaczął nim pogardzać, a ten fragment sam tłumaczyłem i 
dlatego zapadł mi w pamięć. Retoryka jest klasyczna, podobnie jak u 
Jeremiasza, ale jak by nie patrzeć, obaj byli żydowskimi prorokami.
  Gdy pili kawę rozbłysł nagle różowy reflektor oświetlając szarą zasłonę 
na niewielkim podwyższeniu.
  - Oto i on - odezwał się Bunky. - Najlepszy ze śpiewaków fado.
  - Czego? - zdziwił się Byron.
  Zza zasłony wyszedł blady, ciemnooki młodzieniec w czarnym płaszczu, 
trzymając dziwnego kształtu gitarę, która swym kształtem przypominała 
cebulę.
  - Fado, los, pieśni przeznaczenia. Bardzo patetyczne i bardzo 
portugalskie.
  Przy pierwszych dźwiękach gitary - mocnych, zdecydowanych i żałosnych - w 
sali zapadła całkowita cisza. Młodzian miał czysty i wysoki głos, a 
śpiewając rozglądał się po sali wolno i uważnie.
  - Co on śpiewa? - Natalia spytała Bunky'ego.
  - Stare fado studentów.
  - O czym ono jest?
  - Och, słowa niewiele oddają. Przeważnie to dwie lub trzy linijki. W tej 
to jest mniej więcej tak.: "Zamknij oczy. Życie jest prostsze, gdy masz 
zamknięte oczy".
  Spojrzenia nowożeńców spotkały się i dłoń Natalii znalazła się w dłoni 
Byrona.
  Śpiewak wykonał kilka utworów o dziwnym, nierównym rytmie, który jakoś 
trafiał jednak do słuchaczy, gdyż Portugalczycy często bili brawo lub dla 
odmiany siedzieli w milczeniu.
  - Wspaniałe - mruknęła, gdy skończył. - Dziękuję, Bunky.
  - Sądziłem, że może się wam spodobać - podkręcił wąsa. - To coś zupełnie 
odmiennego.
  - Spieler! Können Sie "O Sole Mio" singen? - ogolony Niemiec siedzący o 
parę kroków od podestu zwrócił się do śpiewaka.
  Z niepewnym uśmiechem młodzian odparł po portugalsku wskazując na kształt 
gitary, że śpiewa jedynie fado, na co Niemiec wesoło kazał mu śpiewać O 
Sole Mio. Ponownie nastąpiła przemowa w języku portugalskim, z gestami 
bezradności i potrząsaniem głową. Niemiec wskazał nań cygarem i krzyknął 
coś po portugalsku, co spowodowało, że na sali zapadła martwa cisza i 
dosłownie zmroziło siedzące przy stole Niemców kobiety. Z gestem 
bezradności młodzian zaczął śpiewać katując utwór niemiłosiernie. W sali 
nadal panowała cisza.
  - Chodźmy - zaproponowała Natalia.
  - Też jestem tego zdania - przytaknął Bunky.
  W szatni można było kupić płyty z dopiero co słyszanymi piosenkami.
  - Jeśli jest tu ta pierwsza, to kup mi - zwróciła się do Byrona Natalia.
  Kupił dwie.
  Lampy na zewnątrz bardziej rozjaśniały mrok niż świece w środku, ale też 
wiatr zrobił się nader dokuczliwy. 
  - Kiedy odpływasz? - spytał Leslie.
  - Pojutrze.
  - Całe lata czasu, jak ja to liczę - wtrąciła Natalia przytulając się do 
męża.
  - To mam próbować z samolotem do Rzymu w sobotę? - spytał Leslie.
  - Poczekaj. Może nie odpłynie? Zawsze mogę mieć nadzieję.
  - Oczywiście - podał rękę Byronowi. - Jeśli nie zobaczymy się do twego 
odjazdu to powodzenia i dobrej żeglugi.
  - Dziękuję. I dzięki za apartament. Zachowaliśmy się poniżej krytyki 
wyrzucając cię z niego.
  - Mój drogi, dla mnie samego było to marnotrawstwo.
  
  
  Drżąc konwulsyjnie Natalia obudziła się z koszmaru, w którym gestapo 
waliło do drzwi. Ktoś to jednak robił. Co prawda nie walił tylko stukał, 
ale właśnie to ją obudziło. Spojrzała na fosforyzującą tarczę zegarka i 
dotknęła śpiącego męża. Bez efektu.
  - Byron! - potrząsnęła nim w końcu.
  Uniósł się niezbyt przytomny.
  - Która godzina?
  - Za kwadrans druga.
  Pukanie stało się bardziej natarczywe. Byron wyskoczył z łóżka i złapał 
szlafrok.
  - Tylko najpierw sprawdź, kto się tłucze po nocy.
  Zaczynała wkładać swój peniuar, gdy Byron otworzył drzwi, wpuszczając 
strugę chłodnego powietrza.
  - Nic się nie bój, to tylko Aster.
  - Czego chce?
  - Tego właśnie zamierzam się dowiedzieć.
  Zamknął za sobą drzwi, do których natychmiast podeszła i usłyszała, że 
mówią coś o Tobruku, po czym zawstydzona podsłuchiwaniem nacisnęła klamkę i 
weszła. Obaj wstali z sofy, na której rozmawiali, a Aster w błękitno-złotym 
uniformie odłożył jabłko, które jadł.
  - Cześć, Natalio. Wiem, że przeszkadzanie w tych warunkach i o tej porze 
to coś strasznego. Za to właśnie płacą nam dodatek od niebezpieczeństwa.
  - Co się stało?
  - Zmiana rozkazów - wtrącił Byron. - Nic poważnego ani pilnego, tak że 
nie ma strachu.
  - Właśnie, a po prawdzie, to mnie tu wcale nie ma - Lady złapał jabłko i 
ruszył ku drzwiom. - Muszę jeszcze połapać chłopaków, a to będzie ciekawa 
wycieczka. Lizbona by night. Na razie, Briny.
  Uśmiechnął się do niej, ukłonił i wyszedł.
  - Powiedz mi - Natalia stanęła obok męża.
  Byron podszedł do marmurowego kominka i zaczął w nim rozpalać.
  - S-45 odpływa dziś rano.
  - Tak wcześnie? Szkoda. A dokąd?
  - Nie wiem. Upadek Tobruku zmienił nasze zadanie, którego prawdę mówiąc 
nie znałem od początku. Chodziło prawdopodohnie o możliwości działań na 
Morzu Śródziemnym.
  - Cóż, myślę, że się o to prosiłam. Całe życie małżeńskie skrócone jak 
dotąd o jedną trzecią.
  - Natalio, nasze wspólne życie zacznie się w momencie, gdy wrócisz z 
Włoch - objął ją. - I będzie to bardzo długie, szczęśliwe i owocne życie. 
Planuję sześcioro dzieci.
  Rozbawiło ją to mimo przygnębienia.
  - Jezu, sześcioro!? Tego na pewno nie wytrzymam. Ten ogień jest cudowny. 
Skończmy wino przed snem.
  Przyniósł jej kieliszek i zapalił papierosa.
  - Briny, powinieneś o czymś wiedzieć. W listopadzie Aaron był tak chory, 
że poważnie myślał o śmierci. Musiałam zawieźć go do specjalisty do Rzymu. 
To był kamień na nerce. Przez dwa tygodnie leżał w "Excelsiorze" w ciągłym 
bólu. W końcu z tego wyszedł, ale pewnej nocy, kiedy było z nim naprawdę 
źle, powiedział mi, że wszystko co ma, zostawia mnie. Powiedział mi też 
ogólnie, ile tego jest - uśmiechnęła się upijając nieco wina. - Myślę, że 
jest w pewnym sensie skąpcem, podobnie jak większość kawalerów i to jest 
główny powód, dla którego przeniósł się do Włoch, gdyż życie tam jest 
tanie. Praktycznie została mu cała należność za Żydowskiego Jezusa i 
ulokował ją tak, że zwiększa się z każdym rokiem. Książka o Pawle też 
trochę przyniosła, a przedtem trochę zaoszczędził z profesorskiej pensji. 
Żyjąc we Włoszech nawet nie musiał płacić podatków. Nie licząc domu ma 
ponad sto tysięcy dolarów, które zainwestował w Nowym Jorku. Nie miałam o 
tym zielonego pojęcia, a to, że może mnie wszystko zostawić nawet mi nie 
przyszło na myśl. Tak wyglądają sprawy. Dlaczego tak spochmurniałeś? 
Tłumaczę ci, że poślubiłeś pieniądze.
  - Cholera! - jęknął dorzucając węgla do ognia. - On jest cwańszy niż 
myślałem.
  - Czy to fair? Zwłaszcza przy twoim planie odnośnie dzieci?
  - Pewnie nie - wzruszył ramionami. - Masz dość pieniędzy na podróż do 
kraju? Bo wracasz za dwa miesiące, jak uzgodniliśmy?
  - Wiem, zgodziłam się na to. Mam dość. Ten ogień zaczyna parzyć - 
odsunęła się dalej pokazując zgrabne nogi. - Briny, czy twoja rodzina wie, 
że zamierzałeś się ożenić?
  - Nie. Bez sensu było robić sobie problemy, gdy nie wiedziałem, czy z 
tego w ogóle coś wyjdzie. Zadepeszuję do Warrena.
  - Nadal jest na Hawajach?
  - Tak. Oboje z Janice bardzo lubią wyspy i sądzę, że my też tam możemy 
pojechać. Flota Pacyfiku jest stale powiększana, a Warren myśli, że wkrótce 
będziemy walczyli z Japonią. Tak zresztą sądzi cała flota.
  - Nie Niemcy?
  - Nie. Dla ciebie może to brzmieć dziwnie, ale w Stanach nikt nie 
przejmuje się Hitlerem. Parę gazet pisze o tym, co tu się dzieje, ale to 
wszystko.
  Siedział na podłodze opierając głowę o jej uda.
  - Dokładnie kiedy odpływasz? - spytała gładząc go po włosach.
  - Lady wróci po mnie około szóstej.
  - To jeszcze daleko, to cały kawał małżeństwa do przeżycia. Naturalnie 
musisz się spakować.
  - Dziesięć minut.
  - Mogę jechać z tobą do doku?
  - Dlaczego by nie?
  - To dlaczego siedzisz na podłodze? - spytała z westchnieniem. - Chodź 
tu.
  
  
  Nie było świtu - niebo coraz bardziej szarzało aż w końcu stało się w 
miarę jasno, choć mgła i mżawka zakrywały morze. Lady podjechał po nich 
jakimś rozsypującym się wrakiem francuskiej produkcji, którego tylne 
siedzenie zapakowane było czterema ponurymi, nietrzeźwymi marynarzami. 
Prowadził jedną ręką drugą usiłując obsługiwać od zewnątrz zepsutą 
wycieraczkę i cisnąc cały czas gaz. Na szczęście droga była pusta i na 
miejscu znaleźli się szybko i cało.
  S-45 stał obok starego i zardzewiałego trampa parowego, który miał na 
burcie wymalowaną potężną flagę USA, mniejszą powiewającą na rufie i nazwę 
"Yankee Belle" wypisaną białymi literami zarówno na dziobie, jak i na 
rufie. Kształt burt i nadbudówka wyglądały staro i nietypowo, musiał iść 
bez ładunku, gdyż stał tak wysoko na wodzie, że widać było pióra śruby i 
większą część obrośniętego algami kadłuba pomalowanego niegdyś na czerwono. 
Na wabrzeżu stał w milczeniu tłum Żydów, by po wąskim trapie dostać się na 
pokład. Większość miała tekturowe walizki, węzełki z odzieżą i dzieci, 
stojące w ciszy i trzymające się kurczowo rąk rodziców. Przy trapie stał 
stolik, na którym dwóch umundurowanych Portugalczyków, siedzących pod 
parasolami trzymanymi przez pomocników, przeglądało i stemplowało papiery 
wchodzących, pilnowanych dodatkowo przez kilku policjantów spacerujących 
wzdłuż nabrzeża. Nadburcie statku wypełnione było pasażerami spoglądającymi 
na Lizbonę tak, jak uwolnieni więźniowie spoglądają na więzienie.
  - Kiedy to coś się pojawiło? - zdziwił się Byron.
  - Wczoraj rano. To stary polski frachtowiec z załogą grecko-turecką - 
odparł Aster. - Rozmawiałem wczoraj z nimi i najprzyjemniejsi to, zdaje 
się, zawodowi mordercy. Z tego, co wiem, pasażerów upakują jak sardynki na 
pięciopoziomowych kojach w ładowni, a każą im zapłacić za to cenę biletu 
pierwszej klasy na "Queen Mary". Śmieszyło ich to, jak nie wiem co. 
Odpływamy kwadrans po siódmej. Do zobaczenia, Natalio, i powodzenia. Byłaś 
piękną panną młodą, a teraz jesteś piękną marynarską żoną.
  Z tymi słowami wszedł na pokład oddając honory trapowemu. W pobliżu 
wejścia na okręt, nie zwracając uwagi na deszcz, jeden z marynarzy 
obejmował i całował grubą portugalską panienkę w czerwonej sukni. Byron z 
uśmiechem objął żonę.
  - Wariacie - szepnęła - nie miałeś problemów to wziąłeś sobie żonę.
  - Byłem pijany - odparł całując ją.
  Gwizdek bosmański rozległ się na pokładzie okrętu i głośnik wychrypiał:
  - Obsadzić stanowiska manewrowe.
  - Cóż, na mnie czas. Do zobaczenia.
  Udało jej się nie rozpłakać, a nawet uśmiechnąć.
  - Małżeństwo było dobrym pomysłem, kochany. To był doskonały plan i 
podziwiam cię za to. Kocham cię i jestem szczęśliwa.
  - Ja też cię kocham.
  Wszedł na pokład salutując, a Natalia otulona płaszczem stała na 
nabrzeżu, czując zapach portu: smaru, ryb, morza. Po raz pierwszy, zdała 
sobie sprawę, w co się wpakowała. Była żoną marynarza!
  Trzej mężczyźni w czarnych płaszczach i takich kapeluszach pojawili się 
na chodniku spokojnie przyglądając się kolejce do frachtowca, która bądź 
starała się ich ignorować, bądź przyglądała się im z przerażeniem. 
Zatrzymali się przy trapie. Jeden wyjął z portfela jakieś dokumenty i 
wszyscy wdali się w rozmowę z urzędnikami. Tymczasem na pokład S-45 
wciągnięto trap, rozległ się ponownie gwizdek i charczenie głośników. Na 
mostku pojawili się w sztormowych ubraniach, kapitan i Aster machając do 
niej rękoma. Nie zauważyła, kiedy z przedniego luku wyszedł Byron. 
Dostrzegła go dopiero na dziobie między marynarzami, ubranego w mundur i 
brązową kurtkę. Pierwszy raz widziała go w uniformie i sprawiał na niej. 
wrażenie innego - bardziej odległego i starszego. Aster przez tubę wydawał 
rozkazy, marynarze rzucili cumy, a Byron podszedł jak mógł najbliżej. 
Posłała mu pocałunek, rozległ się ryk syreny przeciwmgielnej i pomiędzy 
okrętem a lądem ukazała się czarna woda, która z każdą chwilą coraz 
bardziej oddalała Natalię od okrętu.
  - Wracaj do kraju! - krzyknął.
  - Wrócę. Przysięgam, że wrócę!
  - Będę czekał. Dwa miesiące!
  Śruba drgnęła i niski, ciemny kształt zaczął się oddalać. Z wrzaskiem 
ruszyły w ślad za nim mewy.
  Pośpieszyła wzdłuż nabrzeża ignorując gestapowców i Żydów, których wzrok 
wbity był w jeden punkt - stolik, który musieli minąć zanim wejdą na trap. 
Niemcy i Portugalczycy sprawdzali coś w papierach śmiejąc się głośno.
  Odszukała budkę telefoniczną i wykręciła numer.
  - Witaj, Slote - powiedziała, gdy odebrał telefon. - Tu Mrs Henry. Czy 
interesuje cię śniadanie? Wygląda na to, że jestem słomianą wdową. Jeśli 
nie masz nic przeciwko temu, to chciałabym się wybrać z tobą do Włoch i 
wpakować Aarona w cokolwiek, co płynie do Stanów. Chcę do domu.
  
  
  39
  
  Victor Henry otrzymał przydział do Działu Planowania Wojennego, ale jak 
dotąd nie dostał ani słowa od Roosevelta. Wieść głosiła, że prezydent jest 
nieosiągalny, a z uwagi na rozwój wypadków skłonny był temu wierzyć. 
Przydział był przyjemny, choć żałował, że to nie okręt wojenny, którego, 
prawdę mówiąc, spodziewał się. I właśnie to, bardziej niż wszystko inne - 
zaczynająca się pojawiać na skroniach siwizna, zmarszczki na czole i 
wolniejsze tempo na korcie tenisowym - to zadowolenie z kolejnej 
papierkowej roboty wskazywało, jak dalece Victor Henry zmienił się przez te 
ostatnie lata. Waszyngton w styczniu tysiąc dziewięćset czterdziestego 
pierwszego roku, po Londynie i Berlinie, był dla niego niezbyt przyjemną 
areną dyskusji, przyjęć, picia, letargu i wygody - zupełnie jak Paryż przed 
upadkiem Francji. Sporo czasu zajęło mu przyzwyczajenie się do oświetlonych 
ulic i okien, rzek samochodów, dobrego i w obfitości jedzenia i pełnej 
ignorancji obojętności do wojny. Wojskowi i ich żony, z którymi miał 
kontakt, zainteresowani byli jedynie korzyściami, jakie ten odległy 
konflikt mógł wnieść w ich egzystencję. Jego koledzy z Navy dostawali 
przydziały prowadzące w krótkim czasie do rang flagowych. Wiedział, że 
uważają go za pechowca, którego dobiła biurokracja, ale prawie przestało go 
to obchodzić. Zależało mu jedynie na wojnie i na przyszłości Stanów 
Zjednoczonych, które spoglądały nań niezbyt przychylnie.
  Flota jak zwykle zajęta była Japonią - każda decyzja prezydenta o 
wzmocnieniu sił na Atlantyku powodowała w Departamencie, jak i w Klubie, 
wściekły szum i znaczące potrząsanie głowami. Gdy starał się rozmawiać o 
Niemcach, przyjaciele spoglądali nań z zaskoczeniem, biedak, który stara 
się uwypuklić swą pozycję poprzez rozdmuchiwanie drobiazgów, o których 
przypadkiem się dowiedział.
  Debata w Kongresie na temat Lend-Lease, podobnie zresztą jak w gazetach, 
grzmiała na całego, a dla niego zdawała się szczytem bezsensu i 
nielogiczności. Hitlerowi na razie nie opłacało się wypowiadać wojny Usa, 
natomiast Amerykanom najwyraźniej odpowiadało udawać neutralność i 
nieporadnie pomagać Anglikom, kłócąc się przy tym co niemiara. Te dwa 
proste fakty ginęły jednak w powodzi słów.
  Pug czuł się dobrze w Dziale Planowania Wojennego, gdyż pracował tu w 
zupełnie innym świecie - tajnym, niewielkim świecie twardej realności. W 
początkach stycznia wraz z paroma innymi oficerami tegoż departamentu 
rozpoczął "rozmowy z Anglikami". W teorii lord Burne-Wilke był w Stanach 
obserwatorem zakupów sprzętu. Rozmowy były prowadzone na tak niskim 
szczeblu, że nie były wiążące dla nikogo, a zwłaszcza prezydenta, szefów 
sztabów armii i marynarki. Oni zresztą nie brali w nich udziału. W praktyce 
konferencje te zakończyły się spisaniem planu operacji wojennych na skalę 
całego świata, gdyż zgodnym założeniem obu stron był atak Japonii, 
natomiast kluczem do powodzenia i dalszych działań były dwa słowa: 
"Najpierw Niemcy". Ku zaskoczeniu i satysfakcji Victora Amerykanie zgodzili 
się na to bez większych problemów i to zarówno armia, Air Corps, jak i 
Navy, w osobach admirała Bentona i dwóch innych oficerów, którzy umieli 
myśleć, w przeciwieństwie do reszty swoich kolegów zafascynowanych nadal 
grami wojennymi przeciwko "Pomarańczowym", co było starym kryptonimem 
Japonii. Dla Puga było oczywiste, że Japonia z paroma milionami ton rocznej 
produkcji stali nie jest w stanie długo utrzymać się po klęsce sojuszników, 
ale jeśli Niemcy pokonają Anglię i dostaną jej flotę, to mogą zbytnio 
urosnąć w siłę niezależnie od losów Japonii. Ze swobodnych dyskusji poza 
departamentem wiedział też, że ogłoszenie zasady "Najpierw Niemcy" wywoła 
dziki wrzask i dlatego cieszył się, że jest jednym z niewielu (łącznie z 
prezydentem nie więcej niż dwadzieścia osób), którzy o tym wiedzieli. Być 
może był to dość szczególny sposób kształtowania polityki zagranicznej 
państwa, ale ku jego zaskoczeniu nieźle to wychodziło. Jak by na to nie 
patrzeć, to zajęcie satysfakcjonowało go.
  Mimo wszystko dość dziwnym było przybycie rankiem do starych biur 
departamentu na kolejne rozmowy z Anglikami o planach wojny obejmującej 
cały glob, po przeczytaniu w porannych gazetach czy wysłuchaniu w radiu 
wczorajszej dyskusji w Kongresie o Lend-Lease. Zastanawiała go forma 
rządów, która potrzebowała obu tych sposobów, by doprowadzić do tego, co 
rozsądne.
  Pewnego popołudnia, zmęczeni całym dniem rozmów, zebrali się przy radiu, 
by wysłuchać generała Marshalla, Szefa Sztabu Armii, stwierdzającego w 
Kongresie, że Ameryka w najmniejszym nawet stopniu nie ma zamiaru wziąć 
udziału w wojnie i że nie ma najmniejszej potrzeby rozbudowy jakiejkolwiek 
broni. Tymczasem oni zakończyli dziś rozlokowywanie wojsk amerykańskich, 
obliczonych w tysiąc dziewięćset czterdziestym trzecim roku na pięć 
milionów, o czym Marshall doskonale wiedział.
  - Nie wiem - Pug zwrócił się do Burne-Wilke'go - może jedyną zaletą 
demokracji jest to, że wszystkie inne formy rządów są jeszcze gorsze.
  - Gorsze od czego? - spytał tamten chłodno. - Jeśli są lepsze do 
wygrywania wojen, to nic innego się nie liczy.
  Victorowi dobrze się z nim współpracowało, gdyż komandor w pełni rozumiał 
ideę barek desantowych, a Pug przez cały czas podkreślał, że ilość i jakość 
sprzętu decydować będzie o operacjach desantowych, które tak w Europie, jak 
i na Pacyfiku były podstawą jakichkolwiek działań. Znanym żartem były 
rozmowy o jego przyjaciółce Elsie (od L. C. - Landing Craft). Wypracował 
formułę, według której przeliczył każdy ruch wojsk przez morze na ilość 
potrzebnych do tego jednostek desantowych, co w wielu wypadkach studziło 
ambitne i na oko sensowne plany. Zawsze przy pełnym wsparciu Wilke'go.
  
  
  Victor rzadko widywał Pamelę, którą Burne-Wilke przywiózł jako 
sekretarkę. Pam przez cały czas przebywała w Brytyjskiej Misji 
Zaopatrzeniowej stukając na maszynie i przygotowując szefowi różne 
materiały i zawsze na jej twarzy malowało się zmęczenie. Doznał przyjemnego 
szoku, gdy ujrzał ją pierwszy raz u boku komandora, spoglądała nań 
pałającymi oczyma. Nie napisała, że przyjeżdża, a sam na sam spotkali się 
do tej pory tylko raz. Zdał jej dokładniejszą niż w liście relację ze 
spotkania z Tedem. Wyglądała niesamowicie młodo i samo wspomnienie tego, co 
działo się w Londynie, w warunkach Waszyngtonu było trudne do uwierzenia. 
Mimo to czas z nią spędzony był miłym przeżyciem, a każdy dzień, w którym 
ją widział, dobrym dniem. Zostawiał te spotkania przypadkowi, nie dzwonił i 
nie prosił o nie. Choć zawsze zachowywała się jakby jego towarzystwo było 
miłe, nie zrobiła nic, by widywali się częściej.
  Myśl o romansie z nią była dla niego czystym marzeniem, podobnie jak dla 
kadeta myśl o przepustce. Pozostawał wierny żonie, która przyjęła jego 
powrót z mieszaniną uczuć - demonstracyjną czułością, a nawet pożądaniem, 
przeplatającym się z okresami głębokiej zadumy, oziębłości i głośnych 
sprzeciwów odnośnie wyprowadzki z Nowego Jorku. W końcu przyjechała jakby 
dochodząc do ładu ze sobą i zajmując się głównie "Paczkami dla Anglii" i 
kółkami muzycznymi, nie licząc częstych wyjazdów do Nowego Jorku z 
różnorakieh powodów. Czasami wspominała Palmera obecnie jednego z 
przewodniczących "Paczek dla Anglii" w obojętny zresztą sposób. Chodziła z 
mężem do kościoła, przekazywała plotki o niewiernych żonach oficerów - 
wszystko jak poprzednio. Była wyraźnie zawiedziona przydziałem męża, ale 
życie powróciło do utartych małżeńskich zwyczajów, a Victor szybko stał się 
zbyt zajęty, by zwracać uwagę na jej nastroje, które zresztą zawsze były 
zmienne.
  Łączyły ich nieodmiennie nowiny o dzieciach, a lekki w tonie list Byrona 
o małżeństwie w Lizbonie był szokiem. Przegadali o nim wiele dni, martwiąc 
się i pocieszając na zmianę, zanim przyzwyczaili się do tego faktu. Od 
Warrena wiadomości były jak zwykle dobre. Żona na rozwiązanie wracała do 
stolicy, a on awansował na porucznika.
  Na początku marca Pug skończył pięćdziesiąt lat i usiłował przez całą 
mszę (gdyż było to w niedzielę) przyzwyczaić się do tego i zrobić rachunek 
sumienia. Żona była wciąż piękna, kochająca, a która kobieta jest bez wad? 
Obaj synowie byli oficerami w Navy, a córka bystra i potrafiąca zadbać o 
siebie. Co prawda z jego karierą nie wszystko było w porządku, ale robił to 
co mógł i wiedział, że przynosi krajowi korzyści, tak że ogólnie nie mógł 
narzekać.
  Siedząca obok Rhoda myślała głównie o tym, że po raz pierwszy od powrotu 
z zagranicy jej mąż spotka się wkrótce z Palmerem Kirby.
  
  
  Nocą, w którą Rhoda urządzała przyjęcie, miasto zostało zasypane śniegiem 
i goście dotarli z opóźnieniem. Obiad i tak się przeciągał, gdyż nadal nie 
było gospodarza.
  W ciasnej kuchni eleganckiego domku przy Tracy Place, wypożyczonego od 
milionera-kawalera, który był chwilowo ambasadorem Brazylii, wszystko było 
gotowe. Wykazała to ostatnia inspekcja - zupa gorąca, kaczka krucha, 
sałatki na półmiskach, a kucharz klnący na opóźnienie - toteż zadowolona 
udała się do salonu. Miała na sobie srebrzystą suknię dopasowaną do figury, 
dostosowany do tego makijaż i błyszczące z podniecenia oczy. W salonie 
Kirby z Pamelą rozmawiali, a Madeline i Janice szeptały w kącie. Na 
fotelach koło kominka Alistair Tudsbury i lord Burne-Wilke gawędzili z 
ostatnio wybranym senatorem Lacouture i jego żoną. Było to niezgrane 
towarzystwo, ale ponieważ obiad był tuż przed koncertem na rzecz "Paczek 
dla Anglii" nie przejmowała się tym. Przejmowała się natomiast spotkaniem 
Puga i Kirby'ego.
  - Poczekamy jeszcze dziesięć minut - stwierdziła - potem zaczniemy. 
Jestem w komitecie i nie mogę się spóźnić.
  - Gdzie jest kapitan Henry? - spytała spokojnie Pamela. Ubrana była w 
suknię zakrywającą szyję, ale zostawiającą gołe ramiona, a włosy spięła 
wysoko odsłaniając kark. Rhoda pamiętała ją jako bezpłciowego podlotka, ale 
tym razem bez trudu rozpoznała wyraz twarzy Palmera wyrażający leniwe 
zainteresowanie.
  - Podobno okrywa to tajemnica wojskowa jak zresztą całą masę innych 
grzechów. Mam nadzieję, że zajmuje go obrona, a nie blondynka - roześmiała 
się.
  - Wątpię, żeby to była blondynka - zgodziła się Pam. - Nie kapitan Henry.
  - Ci najświętsi są najgorsi, moja droga. Masz piękną suknię.
  - Dziękuję - odpowiedziała poprawiając suknię. - Czuję się jak na scenie. 
Przez całe tygodnie miałam na sobie mundur.
  - Twój szef jest aż tak strasznie pracowity?
  - To nie to, ale jest masa rzeczy do zrobienia i dlatego pracuję tak 
długo. Poza tym strasznie mi się tu podoba i pracuję do późna po części 
dlatego, by nie czuć się winna.
  - "Waring Hotel" byłby zdecydowanie przyjemniejszy? - spytał Palmer 
przejmując konwersację.
  - Jeśli naprawili go po bombardowaniu. Niemcy starali się trafić 
Buckingham Palace i okolica ciężko to przeżyła. Ale to było w październiku.
  - Jutro wyślę im telegram.
  - Jedziesz do Londynu? - spytała Rhoda.
  - Tym się chyba skończy.
  - Nie mówiłeś mi o tym.
  - Wynikło to dopiero w ostatnim czasie.
  - Będziesz miał niezłe przeżycia - roześmiała się maskując zaskoczenie.
  - Janice, czy nie za dużo pijesz tego martini? - głos Mrs Lacouture 
przebił się przez ogólny gwar.
  - Przestań, mamo - zdenerwowała się zapytana, gdyż akurat biało ubrany 
filipiński steward wynajęty przez Rhodę napełniał jej szklankę.
  - Najwyżej dzieciak urodzi się z oliwką w buzi - stwierdził senator 
wywołując śmiech obu Anglików.
  - Więc widziałaś Byrona - Janice wróciła do rozmowy z Madeline. - Kiedy?
  - Parę tygodni temu. Jego okręt stał w stoczni w Brooklynie i zabrał mnie 
na obiad.
  - Jak się czuje?
  - Jest... nie wiem... bardziej odległy... prawie chłodny. Nie sądzę, żeby 
mu się podobało we flocie.
  - Może nie podoba mu się bycie mężem? Nigdy nie słyszałam o czymś równie 
dziwnym. Parę dni razem w Lizbonie i ona wraca do Włoch, a on do tej 
zabawki klasy S. Dlaczego w ogóle zawracali sobie głowę ślubem?
  - Cóż, może u Żydów to normalne. Mogła nalegać...
  - Może masz i rację - Janice roześmiała się. - Uważam, że jest równie 
bystra co ładna. - Skrzywiła się poprawiając na krześle.
  - Ależ niezgrabna krowa ze mnie. Wszystko zawsze prowadzi do tego i radzę 
ci pamiętać o tym drobiazgu. A co w twoich sprawach miłosnych?
  - Cóż - Madeline spojrzała w stronę matki. - Pamiętasz tego grajka? Z 
wielkimi smutnymi oczyma, który zawsze ubierał się na brązowo?
  - Tego komunistę?! Tylko mi nie mów...
  - Nie, Bozey to była pomyłka, ale poszłam z nim na to spotkanie w Madison 
Square Garden. To było coś! Wielki biało-czerwono-błękitny napis: "Jankesi 
nie nadejdą", pieśni z Hiszpanii, masowe skandowanie, poeci i profesorowie 
przemawiający przeciwko wojnie z prawdziwym zapałem. W naszej loży był 
jeszcze ktoś: pisarz horrorów i to cieszący się uznaniem. Zarabia około 
pięciuset dolarów tygodniowo i jest przystojny: Ale też jest komunistą. Jak 
myślisz, co by bardziej wkurzyło rodzinkę: Żydówka Byrona czy komunista? 
Bob jest z pochodzenia Szwedem i mieszka w Minnesocie, a poza tym jest 
bardzo miły.
  - A co z twoim szefem?
  - Hugh Cleveland? A co ma z nim być?
  Obie popatrzyły na siebie uważnie i Janice uśmiechnęła się leciutko, co 
wywołało krwawy rumieniec na policzkach Madeline, widoczny mimo grubej 
warstwy różu.
  - Można się dowiedzieć, dlaczego się uśmiechasz? - spytała wypijając 
większość martini.
  - Och, sama nie wiem. Zrywasz z jednym niedorzecznym gościem, by zacząć z 
innym.
  - Jeśli masz na myśli to, że z niecierpliwością oczekuję Mr Clevelanda, 
to nie możesz się bardziej mylić. To obleśny różowiutki świntuch, starszy o 
dziesięć lat i osobiście lubię go tak samo jak grzechotnika.
  - Grzechotniki hipnotyzują, moja droga.
  - Króliki i ptaki. Nie jestem żadnym z nich.
  Rozległ się brzęczyk telefonu i Rhoda podeszła do biurka, by go odebrać, 
co znacznie przyciszyło gwar.
  - Hallo, gdzie jesteś? Och, oczywiście... tak, naturalnie. Okay, zostawię 
twój bilet u portiera. Tak, są tu od wieków. W porządku, do zobaczenia, 
kochanie. - Odłożyła słuchawkę i zwróciła się do zebranych rozkładająe ręce 
- Pug bardzo przeprasza, ale jest w Białym Domu i nie wie, kiedy będzie w 
stanie do nas dołączyć.
  W stolicy, gdy ktoś jest w Białym Domu, puste krzesło nie jest 
przykrością, a czymś wręcz przeciwnym, toteż nikt nie pytał, co też Victor 
Henry tam porabia ani nie wygłaszał komentarzy. Rhoda usadziła po swej 
prawej ręce Burne-Wilke'go, a po lewej senatora, pytając:
  - Mimo tych wszystkich lat nadal nie wiem, jak się zachować, gdy mam 
wybrać między senatorem Stanów Zjednoczonych a brytyjskim lordem? Wobec 
tego faworyzuję zagranicznego gościa.
  - Bardzo dobrze - przytaknął Lacouture.
  - Lord Burne-Wilke z przyjemnością ustąpiłby panu tego miejsca - wtrącił 
się Tudsbury - gdyby mógł zająć pańskie podczas głosowania o Lend-Lease.
  - Chyba nie ma potrzeby - sprzeciwił się Anglik wywołując ogólną salwę 
śmiechu.
  Szczególnie radośnie wyglądał Tudsbury, którego pokaźny brzuch opięty 
kamizelką i złotym łańcuchem dewizki trząsł się jak galareta.
  - A już się obawiałam - wyznała gospodyni, gdy towarzystwo się uspokoiło 
- że nasi angielscy przyjaciele zjedzą senatora żywcem.
  - Chyba aż tak nie brakuje w Anglii mięsa? - mruknął w jej stronę 
Lacouture, po czym dodał, gdy umilkła kolejna salwa śmiechu: - Poważnie 
mówiąc, to wdzięczny ci jestem, że doprowadziłaś do tego spotkania. Może 
uda mi się przekonać naszych gości, że nie jestem hitlerowcem, tylko starym 
facetem z 1896 z własnym punktem widzenia. Z pewnością nie podzielam opinii 
Wheelera, że Lend-Lease zrobi z nas milionerów, bo to jest idiotyzm, ale 
jeśli Roosevelt chce wysłać Anglii broń za darmo, to dlaczego do diabła nie 
przyjdzie do Kongresu i nie powie tego zamiast pieprzyć głupoty? To obraża 
naszą inteligencję i niepotrzebnie denerwuje ludzi.
  - Byłam na wiecu pokojowym w Nowym Jorku - wtrąciła się Madeline. - Jeden 
z mówców powiedział niezły dowcip. Włóczęga zatrzymuje na ulicy dobrze 
ubranego mężczyznę i prosi, by dał mu pół dolara, bo jest głodny. Zapytany 
odpowiedział: "Mój dobry człowieku, nie mogę dać ci pół dolara, ale mogę ci 
go pożyczyć lub wydzierżawić".
  - Na Boga, wykorzystam to w następnym przemówieniu - roześmiał się 
senator.
  - Czy na pewno dobrze jest wykorzystywać komunistyczne dowcipy? - spytał 
go spokojnie Kirby.
  - To było na jednym z ich spotkań? Cóż, dowcip jest dowcipem.
  - Czyste wariactwo - wtrąciła Janice. - Jadąc taksówką utknęłam tego 
popołudnia na Pensylwania Avenue. Wszędzie było pełno reporterów robiących 
zdjęcia pikietujących, którzy maszerowali w koło, skandując: "Jankesi nie 
nadejdą", a obok w śniegu na środku chodnika klęczał tłum modlących się 
kobiet. Były to Chrześcijańskie Matki Ameryki. Kierowca mówił, że będą się 
modliły bez przerwy do chwili głosowania ustawy Lend-Lease. Wracając z 
Hawajów stwierdziłam, że ten kraj oszalał.
  - To jedynie ukazuje nam, jak rozległa jest opozycja - dodał senator.
  - Na marginesie - znowu odezwał się Kirby - oba skrzydła są przeciwko 
pomocy dla Anglii, a masy w środku są raczej za nią.
  - Przez całe życie byłem w środku i nie zgadzam się z tym - senator 
niecierpliwie zamachał rękoma. - Trzeba słyszeć rozmowy w jadalni Senatu. 
Powiem wam, że gdyby nie obawiano się nacisku Żydów, a trudno się dziwić 
biorąc pod uwagę los ich pobratymców w Europie, to na dzień dzisiejszy 
miałbym o dwadzieścia głosów więcej po swojej stronie. Nadal zresztą sądzę, 
że się tu znajdą. Wyniki zmieniają się z dnia na dzień i jak tak dalej 
pójdzie jeszcze z tydzień, a wygramy.
  Frontowe drzwi zamknęły się z trzaskiem i po chwili w wejściu do jadalni 
ukazał się Victor Henry, strzepując śnieg z mundurowego płaszcza.
  - Bardzo wszystkich przepraszam - odezwał się zdejmując go. - Nie 
wstawajcie, przyłączę się do was, a przebiorę później.
  Zanim skończył mówić, wszyscy mężczyźni zdążyli już wstać, toteż wykonał 
rundkę potrząsając dłońmi, zbliżając się na końcu do Palmera.
  - Witaj, kawał czasu się nie widzieliśmy.
  - Za długo jak na mój gust.
  Jedynie Rhoda znała naukowca na tyle dobrze, by wiedzieć, że jego uśmiech 
jest sztuczny i niepewny - to właśnie była ta chwila, której obawiała się 
od paru tygodni, a teraz z zaskoczeniem poczuła przyjemność i dumę z faktu, 
że jest kochana przez dwóch takich ludzi. Co ciekawsze, nie czuła śladu 
winy, gdy jej mąż i kochanek wymieniali uścisk dłoni. Kirby był o głowę 
wyższy i w smokingu oraz jedwabnej koszuli robił wręcz posągowe wrażenie. 
Pug nie ustępował mu. Choć był niższy i masywniejszy sprawiał wrażenie 
kogoś naładowanego energią, no i wracał z Białego Domu. Czuła się 
szczęśliwa, piękna, pożądana i przyjemnie zaskoczona, a w dodatku 
całkowicie bezpieczna. Był to jeden z przyjemniejszych momentów w jej 
życiu, który minął jak sen. Pug siadł na wolnym miejscu i zajął się 
koktajlem z krewetek.
  - Trochę na to za późno - zwrócił się do Palmera - ale chciałem ci 
podziękować za odwiezienie Rhody do Byrona. To była daleka droga.
  - Dlaczego? Jedyna okazja, by obejrzeć bazę okrętów podwodnych. Twój 
przyjaciel, kapitan Tully, był doskonałym przewodnikiem.
  - To fajny gość - zgodził się Victor. - Sądzę, że przepchnął Byrona przez 
tę szkołę, ale nie pytałem go o to.
  Dla Rhody było nader podniecające słuchać rozmowy akurat na temat tego 
wyjazdu, którą prowadzili ci właśnie mężczyźni.
  - Nie przesadzaj - wtrąciła się. - Zawsze nie doceniałeś biedaka. Red 
twierdził, że na treningach Briny był najlepszy, szczególnie przy 
opuszczaniu okrętu i to od pierwszego razu. Jak tam byliśmy, to on właśnie 
prowadził instruktaż dla reszty.
  - To instynkt samozachowawczy, a nie praca, a w tym Byron zawsze był 
dobry.
  - To też talent - dodała Pamela.
  Pug spojrzał na nią szczególnie ciepło.
  - Zgodzę się z tobą, Pam, że bez tego daleko się nie zajedzie, ale sam z 
siebie to talent żółwia.
  - I to ma być ojciec?! - spytała Rhoda.
  Mrs Lacouture pisnęła płosząc kelnera podającego lordowi zupę. Taca 
przechyliła się i otwarta waza zsunęła się w stronę gospodyni i jej 
srebrzystej sukni grożąc lekkim poparzeniem i całkowitą ruiną stroju. 
Rhoda, od dawna obserwująca każdego służącego (stało się to już u niej 
nawykiem), złapała ją nonszalancko w powietrzu i kocim ruchem postawiła na 
stole nie wylewając ani kropli.
  - Dobra robota - pochwalił Pug przekrzykując ogólny śmiech i westchnienie 
ulgi.
  - Instynkt samozachowawczy przewodzi tej rodzinie - odparła, a Tudsbury 
wśród ogólnego śmiechu zaczął klaskać.
  - Na Boga, nigdy nie widziałem czegoś tak zręcznego - oświadczył senator.
  Każdy miał dla niej komplement lub żart - stała się ozdobą wieczoru, co 
zresztą bardzo jej odpowiadało, gdyż uwielbiała zabawiać gości, a mając 
umiejętności przewidywania przebiegu wieczoru układała sobie wcześniej 
szczegóły i realizowała program z oszałamiającą, a dla innych szokującą, 
naturalnością. Teraz przeszła do historyjek z berlińskich przyjęć i ostrej 
satyry na hitlerowców. W niepamięć poszła jej przyjacielskość wobec 
Niemców, a Kirby, przełamując swą sztywność spowodowaną obecnością Victora, 
dorzucał coraz to nowe historyjki ze swego udziału w Norymberskich 
Parteitegach. Pug opowiedział o zjeżdżalni w Abendruh, wywołując tym głośne 
chichoty dam, a lord Burne-Wilke zabawnie przedstawił arogancję niektórych 
spośród zestrzelonych pilotów Luftwaffe. Przerwał mu senator pytając:
  - Czy byliście w prawdziwych kłopotach w zeszłym roku?
  - Raczej tak - odparł zapytany, a następnie zaczął opisywać malejącą 
liczbę maszyn i pilotów w lipcu i sierpniu, ów tydzień we wrześniu, gdy 
liczba pilotów była szacunkowo mniejsza niż minimum przetrwania, pesymizm i 
desperację RAF-u w październiku, gdy płonął Londyn, ludność cywilna ginęła 
tysiącami, a Niemcy byli stale w powietrzu, podczas gdy oni nie mieli 
nocnych myśliwców, by im przeszkodzić w podsycaniu ognia stale płonącej 
stolicy.
  Twarz Lacouture'a stawała się coraz poważniejsza w miarę odpowiedzi na 
bardziej szczegółowe pytania. Według Anglika oczekiwali nowego i to 
większego ataku na wiosnę, a jeśli u-booty utrzymają obecny tonaż zatopień, 
to myśliwce RAF-u nie będą miały wystarczającej ilości paliwa i inwazja 
stanie się przykrą rzeczywistością. Podobnie jak Niemcy, zbroili się i 
szkolili wojska na tę okoliczność, lecz w przeciwieństwie do Hitlera, który 
miał wszystko pod ręką w okupowanej Europie, większość ich ciężkiego 
uzbrojenia zaśmiecała dno Atlantyku.
  - Cóż - stwierdził Lacouture, który przez cały czas kręcił gałki z chleba 
- nikt nie odmawia wam męstwa i być może powinniśmy nieco więcej usłyszeć o 
tym na Kapitolu.
  - Jestem do usług - odparł lord z lekkim ukłonem.
  Gdy goście byli przy deserze, Victor przebrał się w galowy mundur, a gdy 
do nich dołączył wszyscy ubierali się w zimowe okrycia, toteż pomógł Pameli 
podając jej płaszcz, czując znajome, przywodzące wspomnienia perfumy.
  - Są wieści o Tedzie - powiedziała przez ramię.
  Przez chwilę nie kojarzył - na pokładzie "Bremen" w ten sam sposób 
skwitowała jeden z lepszych dowcipów o Hitlerze.
  - Naprawdę? - złapał wreszcie. - Dobre czy złe?
  - Nie zadzwonisz?
  - Zadzwonię.
  - Proszę, zadzwoń.
  Goście wsiedli do trzech samochodów i Pugowi przypadła w udziale ich 
zagraniczna część.
  - Trochę pan zyskał u senatora - zwrócił się do lorda, gdy stali na 
czerwonym świetle na Massachusetts Avenue.
  - Cóż znaczą słowa...
  
  
  - Chyba nikt nie widział tak wyglądającego Constitution Hall - 
stwierdziła Rhoda - i może już nigdy nie zobaczy. To fantastyczne!
  Wszystkie miejsca były zajęte, a cała orkiestra i większa część widowni 
nosiła mundury, kobiety zaś wieczorowe suknie i olbrzymią ilość biżuterii. 
Wielkie flagi USA i Anglii spowijały scenę, co z ich loży było doskonale 
widoczne. Rhoda bowiem miała wraz z mężem, Pamelą, Kirbym i Madeline lożę 
najbliższą prezydenckiej.
  Poruszenie wśród wartowników i pomruk na widowni wskazywał wyraźnie 
przybycie najważniejszej osoby - loża prezydencka oświetlona reflektorem 
ukazywała wiceprezydenta Henry'ego Wallace'a z żoną sprawiającego wrażenie 
inteligentnego farmera zmuszonego do noszenia stroju wieczorowego. Pomachał 
tłumowi, a orkiestrą huknęła hymn amerykański, a w ślad za nim brytyjski. 
To ostatnie oraz bliskość Pameli obudziły w Victorze wspomnienia dni i nocy 
spędzonych w Londynie, nalotu na Berlin (w czym wybitnie pomocne były 
pierwsze tony symfonii Haydna, którą zagrano) i bombardowań Londynu. Żywsze 
tony sprowadziły go do rzeczywistości i przyjrzał się profilowi żony 
siedzącej w swej klasycznej pozie koncertowej: proste plecy, splecione 
dłonie i lekko przekrzywiona głowa, sugerująca pełną skupienia przyjemność. 
Dręczył go wyrzut sumienia z powodu uczucia, jakie żywił do Pameli, co nie 
było niczym dziwnym, gdyż jak dotąd nie zrobił w życiu niczego takiego, 
czego by nie pochwalał.
  Rhoda zaś czuła się wyśmienicie. Uwielbiała Haydna oraz to, że jest 
wyraźnie widoczna (czemu wybitnie pomagała srebrzysta suknia i miejsce obok 
wiceprezydenta). Z niecierpliwością też oczekiwała tańców, które miały 
nastąpić po koncercie. Jeszcze większym zadowoleniem napełniał ją fakt, że 
cała impreza zorganizowana została w słusznej sprawie, a jej nazwisko 
przebijało na czele listy organizatorów. Jedyną ciemną plamą była nowina, 
że Palmer jedzie do Anglii - zamierzała dokładnie go o to wypytać.
  Bez wątpienia tak Kirby, jak i Pamela snuli własne rozmyślania - dwoje 
obcych w starym układzie małżeńskim. Kirby siedział za Rhodą, a Pug za 
Pamelą i dla obcego mogło wyglądać jakby stanowili pary według wzrostu - 
wysocy jedną, niscy drugą. I nie byłoby w tym nic dziwnego gdyby nie wiek 
niższej - była trochę zbyt młoda jak na żonę oficera marynarki o pooranej 
zmarszczkami twarzy i krzaczastych brwiach.
  
  
  W czasie przerwy Victor i Palmer, zostawieni przez damy w pełnym 
tytoniowego dymu holu, podjęli rozmowę.
  - Może zaczerpnęlibyśmy świeżego powietrza? - zaproponował Henry. - 
Wygląda na to, że przestało padać.
  Na zewnątrz szoferzy przytupywali przy limuzynach, gdyż zimno kąsało 
solidnie. Paru młodych miłośników muzyki z ostatnich rzędów, otoczonych 
kłębami oddechów, ubranych w swetry i kurtki rozmawiało na stopniach.
  - Coś nowego w sprawie uranu? - spytał Victor.
  Kirby powoli potrząsnął głową.
  - Czy Niemcy mogą nas wyprzedzić?
  Odpowiedzią było wzruszenie ramion.
  - Jak wiesz jestem w planowaniu - Victor nie ustępował. - I cisnę cię o 
te informacje dlatego, że powinniśmy mieć ten towar, a nie mamy go. Jeśli 
to coś faktycznie jest realne, to cała nasza robota nie jest warta funta 
kłaków.
  - Jest warta - Kirby zapalił fajkę. - Przynajmniej z naszej strony 
jeszcze przez parę lat.
  - Moglibyśmy coś przyspieszyć?
  - Całą masę. Dlatego jadę do Anglii. Wygląda na to, że nas zdrowo 
wyprzedzili.
  - W innych sprawach też - zgodził się Pug. - I jest to kolejna sprawa, o 
której nikt nie wspomniał w tych kłótniach na temat Lend-Lease. Powinniśmy 
być cholernie wdzięczni, że mamy po swojej stronie ich naukowców i lepiej 
postarajmy się, by tu zostali.
  - Jestem skłonny zgodzić się z tobą, ale w wielu innych sprawach my ich 
wyprzedziliśmy - Palmer otoczył się dymem. - Jesteś szczęśliwy z powrotu do 
domu?
  - Szczęśliwy? - Victor schylił się lepiąc kulkę ze świeżego śniegu, 
zawsze kojarzyło mu się to z dzieciństwem. - Jestem zbyt zajęty, by o tym 
myśleć... tak, przypuszczam, że jestem szczęśliwy. Rhoda miała serdecznie 
dość Berlina, a ja dostawałem wysypki na widok tego ponurego miejsca.
  Przerzucił kulę ponad samochodem na drugą stronę ulicy.
  - Jest doskonałą gospodynią. Nigdy nie byłem na lepszych przyjęciach. 
Uratowanie tej wazy było niezłym wyczynem.
  - Między innymi uzdolnieniami Rhoda jest urodzoną żonglerką.
  - Zimno tu - Palmer wstrząsnął się nagle. - Wracajmy.
  Na szczycie schodów spotkali Madeline schodzącą ku wyjściu, owiniętą w 
futerko z białych lisów i czarny szal we włosach.
  - Dokąd idziesz? - zainteresował się Victor.
  - Mówiłam mamie, że nie mogę zostać do końca. Mr Cleveland wrócił z 
Quantico i muszę się z nim zobaczyć.
  - Wrócisz na tańce?
  - Nie jestem pewna, tato - kichnęła przeraźliwie.
  - Uważaj na mróz. Wyglądasz na rozgrzaną.
  Obaj mężczyźni weszli do środka, a dziewczyna, trzymając się drewnianej 
poręczy, ostrożnie zaczęła schodzić ze śliskich schodów.
  
  
  Kelner z kanapką i podwójnym martini pukał do drzwi pokoju Hugha 
Clevelanda, gdy Madeline znalazła się na miejscu.
  - Otwarte - rozległ się znajomy glos. - Proszę wejść.
  Jej pracodawca, ubrany w purpurowy szlafrok z jedwabiu, siedział z nogami 
położonymi na imitacji zabytkowego biurka, wystawiając do lampy stopy w 
skarpetkach, odbierając telefony i notując coś zawzięcie na kartkach.
  - Co z Hialeah? - spytał. - Jest coś dobrego na jutro?
  Na jej widok zasłonił dłonią mikrofon.
  - Witaj, Matty! Już myślałem, że ci się nie uda. Podpisz rachunek i daj 
mu dolara.
  Kelner, niezbyt wysoki i dość tępo wyglądający młodzian, plątał się po 
pokoju, aż w końcu zdobył się na odwagę i zwrócił się do Clevelanda, kiedy 
ten skończył rozmowę z bookmacherem.
  - Mr Cleveland, chciałem panu powiedzieć, że jestem pana wielbicielem i 
myślę, że jest pan wspaniały. Tak samo moja rodzina. Nigdy nie 
zapomnieliśmy o Amatorskiej Godzinie.
  - Dzięki - adresat tej przemowy spojrzał na niego spod ciężkich powiek. - 
Chcesz coś, Matty?
  - Drinka. Chyba mam gorączkę.
  - Przynieś jej to samo co mnie. - Na twarzy Clevelanda pojawił się nagle 
czarujący uśmiech. - I trzy cygara Monte Christo. A jeśli nie ma tych, to 
inne kubańskie. Zobaczymy, jaki jesteś szybki.
  - Yes, sir.
  - Jak było w Quantico? - dziewczyna zdjęła futerko i starannie wydmuchała 
nos.
  - Scena okay, a komendant niecierpliwy. Sądzę, że to wspaniały pomysł 
rekrutacyjny - ziewnął i zapalił cygaro. - Oprowadził mnie po całym obozie 
i widziałem prawdziwe ćwiczenia. Jezu, ci marines strzelają prawdziwymi 
pociskami nad głowami swoich kolegów. Przez tydzień będę przygłuchy, ale 
myślę, że oszczędziłem ci zwiedzania.
  - Mnie? To ja się tam wybieram?
  - Jasne. Jutro.
  - Po co?
  - Przegląd artystów. Dowiedz się co możesz o nich i to co zwykle. Mają 
już występy amatorskie. Nazywają ich "Szczęśliwa Godzina".
  - To stary zwyczaj w wojsku.
  - Naprawdę. Nigdy o tym nie słyszałem. Może się przydać...
  Rozległo się pukanie, toteż, wycierając nos, podeszła do drzwi mówiąc:
  - Chyba mam grypę i na pewno nie mam ochoty nigdzie jechać i gadać z 
paroma tuzinami marines.
  Na progu stała dziewczyna o farbowanych na czarno włosach, w żółtym 
płaszczu i tego samego koloru kozakach, pokazując w uśmiechu brązowe od 
nikotyny zęby i umalowaną przesadnie twarz. Uśmiech zniknął, gdy zobaczyła 
Madeline.
  - Szukam Mr Clevelanda.
  - Tutaj, kochanie - rozległo się z wnętrza.
  Dziewczyna weszła niezbyt pewnym krokiem, spoglądając to na Clevelanda, 
to na Madeline.
  - Co jest grane? - spytała w końcu.
  - Poczekaj tam - wskazał jej drzwi do sypialni. - Zaraz przyjdę.
  Weszła i zamknęła za sobą drzwi, a Madeline złapała futerko ignorując 
niepewny uśmiech szefa.
  - Dobranoc - oznajmiła wkładając je gwałtownie. - Porozmawiamy jutro.
  - Poczekaj na drinka.
  - Nie mam ochoty. Chcę iść do łóżka. Czuję, że mam dreszcze.
  Podszedł i położył jej dłoń na czole, ale odepchnęła ją.
  - Nie masz gorączki.
  - Proszę mnie nie dotykać.
  - Co ci się stało?
  - Po prostu nie lubię, jak ktoś mnie dotyka.
  Rozległo się pukanie i do pokoju wszedł kelner.
  - Podwójne martini i monte christo, sir.
  - Wspaniale - ucieszył się Cleveland. - Dzięki.
  Gdy kelner wyszedł, podał dziewczynie drinka.
  - Zdejmij płaszcz i wypij.
  - To nie fair pozwolić jej czekać - stwierdziła nie wyjmując rąk z 
kieszeni. - Dla niej czas to pieniądz.
  Uśmiechnął się powoli odstawiając naczynie.
  - No... - zaczął.
  - Przepraszam, czuję się podle i życzę dobrej nocy - przerwała mu.
  Podszedł do drzwi sypialni, coś po cichu powiedział oczekującej wewnątrz 
panience, która po chwili wyszła wkładając pieniądze do błyszczącej, żółtej 
torebki. Spojrzała nieprzyjaźnie na Madeline i opuściła pokój.
  - Siadaj i napij się. Tu masz wszystko o Quantico - podał jej grubą 
kopertę. - Z kim się spotkać plus listę wykonawców. Jeśli jutro będziesz 
się źle czuła, zadzwoń, wyślę Nata albo Arnolda.
  - Nie powinno być aż tak źle - mruknęła biorąc szklankę.
  - Jak twoi starzy?
  - W porządku.
  - Na obiedzie byli jacyś ciekawi goście?
  - Alistair Tudsbury.
  - Tudsbury! To geniusz! Chciałbym się z nim spotkać. Ma styl i doskonały 
głos do radia. Ale on nigdy nie weźmie udziału w "Kto jest w mieście". Kto 
jeszcze? 
  - Air Commodore Burne-Wilke z RAF.
  - Czy to wysoka ranga?
  - Z tego co mówił mój ojciec, to on praktycznie prowadził bitwę o Anglię.
  Zmarszczywszy czoło Cleveland z powrotem umieścił nogi na stole.
  - Hmm. Nieźle, choć to strasznie oklepany temat. Nie wiem, czy dziś 
kogokolwiek to zainteresuje, Matty.
  - Nie myślałam nawet, żeby go tu zaprosić.
  - Ja myślałem. Nie, to bez sensu.
  - Był też senator Lacouture - dodała.
  - O, on jest na fali - ucieszył się. - On jest zdaje się jakimś twoim 
powinowatym, nie?
  - Jego córka wyszła za mojego brata.
  - Tego podwodniaka?
  - Nie, lotnika.
  - Jak myślisz, czy przyjechałby do Nowego Jorku?
  - Sądzę, że gdyby miał szansę zaatakować Lend-Lease, pojechałby do 
Seattle.
  - Cóż, Lend-Lease to główny temat, a nawet jeden na pięćdziesięciu nie 
wie dokładnie, o co tu chodzi. Niech będzie Lacouture. Możesz z nim 
pogadać?
  - Mogę - odstawiła naczynie i wstała.
  - Świetnie. Umów go na poniedziałek, jeśli zdołasz. Mamy dziurę w 
poniedziałkowym programie.
  Przyglądała się przez chwilę pustym wzrokiem kopercie trzymanej w dłoni - 
drink poprawił jej samopoczucie.
  - Wiesz, we wszystkich bazach marynarki są "Szczęśliwe Godziny" - 
powiedziała. - Praktycznie na każdym okręcie. W obozach armii 
najprawdopodobniej też. Nie dałoby się raz na jakiś czas zrobić podobnego 
show? To byłoby coś nowego.
  - To jednorazówka, Matty - potrząsnął przecząco głową.
  - Amatorzy to tylko nowinka na raz. Nikt potem ich poważnie nie traktuje.
  - Jeśli przystąpimy do wojny, to zaczną wcielać do wojska również 
utalentowanych ludzi, a obozy wojskowe pojawią się w całym kraju.
  - Możliwe - zamyślił się, po czym z najbardziej czarującym ze swoich 
uśmiechów na twarzy machnął dłonią ku drzwiom sypialni. - Przykro mi z jej 
powodu. Nie spodziewałem się, że dziś przyjdziesz.
  - Mogę cię zapewnić, że nie sprawia mi to najmniejszej różnicy.
  - Naprawdę mną pogardzasz, wiem, że tak jest. W ten sam sposób jak moja 
żona. Odebrałaś staranne wychowanie.
  - Mam nadzieję.
  - Cóż, nie byłem w tej dobrej sytuacji.
  - Dobranoc.
  - Posłuchaj - podrapał się w głowę - jeśli będzie wojna, to w tym 
wojskowym programie faktycznie może coś być. To mogłaby być seria sama z 
siebie. Załóż teczkę "Pomysłów wojennych". Zrób notatkę o "Szczęśliwej 
Godzinie", to może się przydać.
  - Dobrze.
  - Twój ojciec ma niezłe powiązania. Czy według niego włączymy się do 
walki?
  - On sądzi, że już się włączyliśmy.
  - Naprawdę? - przeciągnął się ziewając. - Tylko że wojna jakoś się 
rozmyła. Nic się nie dzieje poza Grecją i jakąś przepychanką w Afryce.
  - Niemcy co miesiąc zatapiają kilkaset tysięcy ton na Atlantyku.
  - To dużo? Wszystko jest względne, choć sądzę, że Hitler wygra - ziewnął 
ponownie. - Dobra, Matty, zobaczymy się w Nowym Jorku.
  Kiedy wyszła, uniósł słuchawkę telefonu.
  - Tu Cleveland. Och, to ty, Eddy? Świetnie, posłuchaj, wyglądała okay, 
ale byłem zajęty więc wysłałem ją do baru na drinka... Czarne włosy, żółty 
płaszcz i torebka. Dziękuję, Eddy.
  
  
  Powolny rytm symfonii Brahmsa usypiał Victora, gdy nagle ktoś delikatnie 
potrząsnął go za ramię i spytał szeptem:
  - Kapitan Henry? - młoda portierka była pełna szacunku. - Telefon z 
Białego Domu do pana.
  Szeptem przekazał żonie wiadomość i wyszedł. Gdy symfonia się skończyła, 
jeszcze go nie było.
  - Pug wrócił chyba do Białego Domu - stwierdziła Rhoda.
  - Człowiek nie zawsze jest panem swego czasu - mruknął Kirby.
  - On nigdy nie był.
  - Czy wróci na tańce? - zainteresowała się Pamela.
  Rhoda bezradnie wzruszyła ramionami.
  
  
  Mniej więcej godzinę później Victor Henry stanął w drzwiach hotelu 
Shoneham, ponuro przyglądając się wytwornie ubranym tancerzom na parkiecie, 
scenie z flagami USA i Anglii, orkiestrze i dwom potężnym bufetom stojącym 
pod ścianą i uginającym się od zakąsek. Od doradcy morskiego w Białym Domu 
dowiedział się, oprócz paru innych rzeczy, o trzydziestu tysiącach ton 
zatopionych w ciągu ostatnich dwóch dni.
  Alistair Tudsbury przeszedł obok z panią około czterdziestki, która, 
jeśli nie liczyć naszyjnika, była całkiem naga w swoich górnych partiach. 
Opięty złotą dewizką brzuch korespondenta trzymał ją na pewien dystans, ale 
stan jej ducha wskazywał, że jest to tylko chwilowe.
  - A, Pug! - ucieszył się na jego widok. - Co się tak rozglądasz?
  - Szukam Rhody.
  - Jest po drugiej stronie przy oknie. Znasz Irinę Basley?
  - Witaj. Czy Pam też tu jest?
  - Wróciła do biura udawać przepracowaną patriotkę.
  Tudsbury ruszył w tany ignorując chorą nogę, a Victor przemierzył parkiet 
i dojrzał wreszcie żonę siedzącą przy małym stoliku w towarzystwie Palmera 
Kirby.
  - Witaj, kochanie - ucieszyła się na jego widok. - Udało ci się uciec. 
Weź talerz i przyłącz się do nas.
  - Przyniosę ci - zaofiarował się Kirby. - Siadaj.
  - Nie, Palmer. I tak nie mogę zostać na dłużej.
  - Dlaczego? - na twarzy Rhody widać było żal.
  - Przyszedłem tylko, żeby ci powiedzieć, że nie będzie mnie całą noc, a 
możliwe, że dłużej. Wracam do domu, żeby się spakować i znikam.
  - Szkoda - na twarzy Palmera pojawił się sztuczny uśmiech. - To niezłe 
party.
  - Bawcie się dobrze. Nie znajdziesz czegoś podobnego w Londynie. - Pug 
pocałował żonę w policzek i dodał: - Przykro mi, kochanie. Baw się dobrze.
  I odszedł.
  Przez chwilę siedzieli w milczeniu słuchając orkiestry.
  - Cóż - przerwał milczenie Kirby. - Odjeżdżam do Nowego Jorku o siódmej 
rano i lepiej pójdę spać. To był wspaniały obiad i doskonały koncert. 
Dzięki, Rhoda.
  - Palmer, ja muszę tu być jeszcze tylko godzinkę. Zobaczymy się przed 
twoim wyjazdem do Londynu?
  - Obawiam się, że nie.
  Zaniepokojona przyjrzała mu się uważnie i otarła usta serwetką.
  - Odprowadzę cię - 2decydowała.
  W holu poprawiła przed lustrem włosy, kątem oka spoglądając na niego i 
powiedziała:
  - Przepraszam. Chciałam powiedzieć Victorowi jak tylko wróci, ale ma tyle 
zajęć w nowej pracy i tak się ucieszył, że wrócił do domu. Po prostu nie 
mogłam.
  Kirby przytaknął z kamienną twarzą.
  - A potem ta straszna wiadomość od Byrona o małżeństwie. Wiele dni zajęło 
nam obojgu, by się do tego przyzwyczaić. Teraz Janice tuż przed porodem... 
Mam na myśli to, że perspektywa zostania dziadkami... musisz pozwolić mi 
wybrać odpowiedni moment. To nie jest łatwa rozmowa.
  - Rozumiem, że macie wiele spraw, które was łączą.
  - A my nie? - Spojrzała mu w oczy i wróciła do poprawiania włosów, a on 
ciągnął:
  - Byłem dziś w nader parszywej sytuacji. Ja naprawdę chcę się powtórnie 
ożenić. Nigdy nie czułem tego silniej niż dziś u ciebie przy stole.
  - Na litość boską, nie dawaj mi ultimatum! Albo zrób to, na co masz 
ochotę i przywieź sobie angielską żonę. Znajdziesz tuzin odpowiednich 
kandydatek gotowych uwielbiać cię na każdym kroku i na pierwszy znak 
przyjechać do Stanów.
  - Nie przywiozę angielskiej żony - uśmiechnął się nagle ujmując ją za 
rękę. - Ślicznie dziś wyglądasz. Obiad był znakomity, a te tańce to 
prawdziwy sukces. Jesteś doskonałą organizatorką. Sądzę, że nie wrócę 
wcześniej jak w maju, a to powinno ci wystarczyć. Wiesz, że powinno. Do 
zobaczenia.
  Wróciła na salę czując ulgę - ostatnie minuty oczyściły atmosferę i 
przynajmniej do maja mogła dalej żonglować.
  
  
  Pamela pisała na maszynie mając na nosie okulary, w grubej, czarnej 
oprawie, które upodobniały ją do sowy. Nawet nie rozebrała się z 
wieczorowej sukni. W pokoju paliła się jedynie lampa stojąca na biurku, 
która oświetlała tylko maszynę, pogrążając resztę biura w półmroku. 
Rozległo się pukanie do drzwi.
  - Szybko się uwinąłeś - stwierdziła na widok Victora w brązowym płaszczu, 
takimże kapeluszu, z marynarskim workiem w ręku. - Jak pamiętam, pijesz 
czarną z cukrem.
  - Masz doskonałą pamięć.
  Podeszła do stolika zawalonego papierami, nalała dwa kubki i usiadła na 
obrotowym krześle przy maszynie.
  - Wyglądasz na zmęczoną - stwierdził Pug.
  - Wiem, ale on chce to mieć na ósmą rano - zdjęła okulary i potarła oczy. 
- Miałam do wyboru: albo skończyć dzisiaj, albo wstać o piątej rano. Nie 
chciało mi się spać, a na tańce czy picie też nie miałam ochoty.
  - Nad czym pracujesz?
  Zawahała się, po czym uśmiechnęła.
  - Obawiam się, że wiesz na ten temat znacznie więcej niż ja. To aneks o 
barkach desantowych.
  - A, to. Niezła rzecz, nie sądzisz?
  - Czyta się jak czystą fantazję. Czy Stany Zjednoczone są w stanie 
naprawdę wymyślić te maszyny i zbudować tysiące barek do tysiąc dziewięćset 
czterdziestego trzeciego roku?
  - Możemy. Ale jak na razie nie widzę żadnego powodu, dla którego 
mielibyśmy to robić. To nie jest rozkaz operacyjny, to tylko plan - 
oświetlenie i jej nagie ramiona zaczęły wywierać efekt, którego się 
obawiał, toteż pośpiesznie zmienił temat. - Co z Tedem?
  - Dostałam list od jego dowódcy dywizjonu i to zaledwie wczoraj. Całkiem 
spora epistoła. Z tego szpitala uciekło trzech naszych pilotów, dotarło do 
wybrzeża, nawiązało łączność przez partyzantów i zostało przewiezionych na 
Wyspę. Ted miał uciec z nimi, ale po twojej wizycie przydzielono mu osobny 
pokój i otoczono czujniejszą strażą, tak więc nie mógł tego zrobić. Myślę, 
że teraz jest już przetransportowany do Niemiec i umieszczony w oflagu. 
Jest dobrze traktowany, bo mamy u siebie sporo ich pilotów, ale sam 
rozumiesz dlaczego nie byłam w nastroju, żeby się bawić.
  Victor spojrzał na ścienny zegar.
  - Przeze mnie nie zdołał uciec - mruknął.
  - Nie opowiadaj bzdur!
  - Nie opowiadam, to fakt. Zanim zacząłem rozmawiać o nim z Niemcami, 
zastanawiałem się czy warto. To, że o niego pytałem, zwróciło ich uwagę na 
zwykłego dotąd pilota. Nie wiedziałem wówczas, czy to dobrze, czy źle. 
Okazało się, że źle. Czasami najlepiej zostawić rzeczy ich własnemu 
biegowi.
  - Ależ to ja cię o to prosiłam.
  - Owszem.
  - Oszczędziłeś mi paru miesięcy niepokoju.
  - Jak by nie było i tak tego już nie zmienimy. Wiesz, że nadal żyje, a to 
też coś. Cieszę się z tego, Pam. Ale na mnie już czas.
  - Dokąd się wybierasz? Nie wyjeżdżasz chyba za granicę. Niedługo 
skończymy tu rozmowy i przez dłuższy czas możemy się nie widzieć.
  Pochylił się opierając łokcie na kolanach - nie wahał się powiedzieć jej 
tego, czego nigdy nie mówił żonie. Ostatecznie Pam była prawie tak blisko 
źródeł, jak on sam.
  - Prezydent od tygodni ma problemy z zatokami, a ostatnio dostał 
gorączki. Ta wrzawa wokół Lend-Lease nie pomaga mu w powrocie do zdrowia. 
Wyjeżdża zupełnie prywatnie na parę dni do Hyde Parku i chce, bym mu 
towarzyszył. To wielka niespodzianka. Miałem nadzieję, że o mnie zapomniał.
  - Nie tak łatwo cię zapomnieć - roześmiała się. - Jesteś legendarną 
Bomber Command. Amerykański oficer marynarki, który dla przyjemności 
poleciał w wellingtonie bombardować Berlin.
  - Nieprawda. Przez cały czas trzymałem się podłogi i miałem zamknięte 
oczy. Nadal mam dreszcze na samą myśl, co by się stało, gdyby maszyna 
została zestrzelona, a ja bym to przeżył. Amerykański attache morski w 
Niemczech wyskoczył z brytyjskiego bombowca! Byłaś zła na mnie, że 
poleciałem.
  - Byłam.
  Wstał zapinając płaszcz.
  - Dziękuję za kawę. Brakowało mi jej od chwili, gdy dowiedziałem się o 
wyjeździe.
  - To był wspaniały obiad. Masz cudowną żonę, Victor. Doskonale to 
wszystko zorganizowała, a sposób, w jaki przechwyciła tę wazę... Poza tym 
jest piękna.
  - Nikt nie musi jej zachwalać.
  Pamela założyła okulary i wkręciła kolejną kartkę w maszynę.
  - Do zobaczenia - powiedział z ociąganiem. - Może uda mi się ciebie 
zobaczyć zanim wyjedziesz.
  - To byłoby miłe - uważnie przeglądała papiery. - Brak mi cię bardziej 
tutaj niż w Londynie.
  Powiedziała to spokojnie, w charakterystyczny dla siebie sposób i Victor 
zamarł z ręką na klamce czując, że coś blokuje mu gardło. Odetchnął i 
powiedział:
  - Na to samo narzeka Rhoda. Zakopuję się w tym, co robię.
  - Och, wiem o tym - spojrzała nań przez szkła. - Chyba nie chcesz, żeby 
prezydent na ciebie czekał?
  
  40
  
  Na mrocznym peronie dwaj agenci Secret Service unieśli prezydenta z 
samochodu i postawili na nogi. Górował nad nimi w długim płaszczu i 
naciągniętym na oczy, targanym przez zimny wiatr, miękkim kapeluszu. 
Trzymając za ramię jednego z nich i podpierając się laską, kulejąc powoli 
zbliżył się do ostatniego wagonu. Stanął, włożył rękawiczki i wciągnął się 
do wagonu powłócząc nogami. Victor Henry, oddalony od niego o spory 
kawałek, mógł dostrzec, jak pod płaszczem napinają się mięśnie jego ramion. 
Do Puga zbliżyła się wysoka kobieta z brązowym piórkiem przy kapeluszu i z 
kartką w dłoni.
  - Ma pan wsiąść do prezydenckiego wagonu, kapitanie. 
  Wchodząc na schody zrozumiał, dlaczego prezydent miał rękawiczki - stal 
poręczy była tak zimna, że przymarzała do niej skóra. Steward poprowadził 
go przez kuchnię, gdzie inny steward mieszał koktajl w shakerze.
  Gdy doszli do przedziału powiedział:
  - Pan zostanie tutaj. Gdy pan będzie gotowy, to prezydent zaprasza do 
salonu.
  Przedział był typowym przedziałem sypialnym w pulmanowskim wagonie i tak 
samo pachniał koleją. Zielone obicia były wytarte i zakurzone. Victor 
powiesił płaszcz i kapelusz w miniaturowej szafie, przyczesał włosy i 
przetarł papierowym ręcznikiem błyszczące buty. Bez szarpnięć i hałasu 
pociąg powoli ruszył.
  
  
  - Siadaj, Pug! - prezydent machnął ręką na widok jego uroczystej postawy. 
- Co chcesz? Przeważnie jest whisky, bo Harry ciągle jej używa, ale mamy 
też inne trunki.
  - Może być whisky, panie prezydencie. Dziękuję.
  - Witam, kapitanie - pozdrowił go Harry Hopkins zajmujący zieloną kanapę.
  Choć to Roosevelt miał być chory, Hopkins wyglądał zdecydowanie gorzej - 
chudy, o zapadniętej klatce piersiowej i szarej cerze. Prezydent był 
rumiany, co mogło być spowodowane gorączką, ale wzrok miał jasny i cała 
sylwetka zdradzała odprężenie. Wypełniał sobą cały fotel, choć jego nogi, 
pomimo szerokich nogawek spodni, były boleśnie chude. Pugowi przypomniało 
się, że Washington i Lincoln też byli nieproporcjonalnie zbudowani.
  - Jak twoja znajomość poezji? - spytał prezydent z tym kulturalnym 
akcentem, który Victorowi zawsze wydawał się odrobinę sztuczny. - Znasz 
wiersz kończący się słowami: "Nie ma pociągu, do którego bym nie wsiadł, 
obojętnie dokąd jedzie"? W ten właśnie sposób czuję. Samo to, że tu jestem, 
znacznie poprawiło mi samopoczucie.
  Jakby na przekór słowom ostro zakaszlał zasłaniając dłonią usta.
  - No, powiedzmy, trochę. Gdyby to był okręt, wtedy byłoby "znacznie".
  - Także wolałbym okręt, sir.
  - Stara miłość, co, żeglarzu?
  - Nie całkiem, sir. Jest mi całkiem dobrze w Planowaniu.
  - Naprawdę? Cieszę się, że tak jest. Oczywiście nie mam zielonego 
pojęcia, co wy tam wyprawiacie z Anglikami.
  - Tak też rozumiem, sir.
  Ze złośliwym błyskiem w oku prezydent kontynuował:
  - Kiedy wróci ten dokument, który wczoraj dostał Sekretarz Stanu i lord 
Burne-Wilke zobaczy poprawki wyglądające podobnie jak mój charakter pisma, 
będzie to przypadkowe podobieństwo.
  - Będę pamiętał, sir.
  - Tak też sądzę. Otóż na pierwszej stronie tego dokumentu, jeśli 
pamiętasz, jest zdanie zaczynające się od słów: "Gdy Stany Zjednoczone 
włączą się do wojny...". Ktoś z podobnym do mojego charakterem pisma 
przekreślił to straszliwe sformułowanie i napisał: "W przypadku, gdy Stany 
Zjednoczone będą zmuszone włączyć się w działania wojenne...". Różnica 
niewielka, ale nader istotna - steward podał drinki i prezydent wziął z 
obrzydzeniem wysoką szklankę soku pomarańczowego. - Polecenie lekarza. 
Harry, masz to ze sobą?
  - Mam, panie prezydencie.
  - No to do roboty. Chcę się jeszcze przespać. Jak sypiasz w pociągach, 
Pug?
  - Dobrze, sir, jeśli uda mi się ustawić ogrzewanie. Przeważnie albo 
marznę, albo się gotuję.
  Roosevelt roześmiał się głośno.
  - Zdradzę ci tajemnicę państwową: prezydent USA ma te same kłopoty. Teraz 
budują dla mnie specjalny wagon pancerny i powiedziałem im, że reszta mnie 
nie obchodzi, ale ogrzewanie ma tam działać jak należy - zerknął na 
zegarek. - Jesteś głodny, Victor? Zdradzę ci następną tajemnicę: jedzenie w 
Białym Domu pozostawia wiele do życzenia. Powiedz im, Harry, że chcę jajka 
na bekonie. Chodzą za mną od wielu dni. 
  Hopkins ruszył w stronę kuchni, a Pug rozejrzał się po salonie.
  Wagon prezydencki, z tego co do tej pory wiedział, był zwykłą pulmanowską 
salonką przebudowaną tak, by wyglądała jak living room. Oczekiwał czegoś 
bardziej oryginalnego, ale starannie ukrył rozczarowanie.
  - Naprawdę z minuty na minutę czuję się lepiej. - Roosevelt oparł się na 
łokciu spoglądając w okno. - Nie wiesz, jak uwielbiam być z dala od 
telefonu. Jak twoi chłopcy? Lotnik i ten młody podwodniak?
  Victor wiedział, że Roosevelt lubi popisywać się swoją pamięcią, ale 
nadal wywoływało to na nim wrażenie i zaskakiwało.
  - W porządku, sir. Ale jak pan to zapamiętał?
  - Och, polityk musi wiele pożyczać od słonia - odparł zapytany z 
chłopięcą prawie radością. - Pamięć, gruboskórność i ten długi nos nade 
wszystko.
  Wrócił Hopkins, ale zanim opadł na sofę, wyjął z portfela i wręczył 
Victorowi dokument składający się z trzech stron maszynopisu i kartki 
fotokopii.
  - Proszę to przeczytać - mruknął.
  Pug zaczął ze sceptycyzmem, który błyskawicznie zniknął, po czym 
przyjrzał się wpierw Hopkinsowi, potem prezydentowi nie chcąc pierwszy 
zabierać głosu. To, co trzymał w ręku, było wyciągiem sporządzonym przez 
wywiad wojskowy, który obejmował rozkazy operacyjne Oberkomando der 
Wehrmacht. Najprawdopodobniej uzyskał je jeden z pracowników ambasady w 
Berlinie - wskazywał na to ostatni paragraf dokumentu. Wręczył mu je 
antyhitlerowski oficer stwierdzając, iż wie, że przez niego trafią we 
właściwe ręce, co też było prawdą, gdyż Amerykanin był oficerem wywiadu. 
Pug znał tego oficera, choć jego związki z wywiadem były dlań całkowitym 
zaskoczeniem.
  - Sądzisz, że to autentyk? - spytał Roosevelt.
  - Cóż, sir... Ta fotokopia wygląda jak niemieckie dokumenty wojskowe, 
które widziałem. Nagłówki, czcionki, sformułowania, wszystko się zgadza.
  - A zawartość?
  - Cóż, jeśli jest prawdziwa, to jest to jedno z większych osiągnięć 
wywiadu.
  Prezydent uśmiechnął się zmęczonym uśmiechem zawodowca mającego do 
czynienia z amatorem.
  - "Jeśli" to jeden z najdłuższych wyrazów w tym języku.
  - Czy treść wydaje się panu autentyczna? - spytał chrapliwie Hopkins.
  - Nie mogę powiedzieć czy tak, czy nie. Choćby dlatego, że w ogóle nie 
znam geografii Rosji.
  - Nasi eksperci uznali ten dokument za prawdopodobny - mruknął Hopkins. - 
Zresztą, dlaczego ktoś miałby nam dostarczać falsyfikaty takiej treści? 
Całkowite rozkazy operacyjne najazdu na Rosję rozpisane w detalach.
  Pug zastanawiał się przez moment, po czym powiedział ostrożnie:
  - Po pierwsze, mogli mieć nadzieję, że to skłoni Rosjan do mobilizacji i 
doprowadzi do wojny na dwa fronty, a w takim układzie wojsko mogłoby pozbyć 
się lub zabić Hitlera. Poza tym może to być robota ich wywiadu, by 
stwierdzić, ile materiałów przekazujemy Rosjanom. Jest też wiele innych 
możliwości.
  - W tym właśnie problem - zgodził się Roosevelt ziewając. - Nasz 
ambasador w Moskwie błagał, byśmy tego nie przekazywali Rosjanom. Twierdzi, 
że Moskwa jest dosłownie zalana podobnymi rewelacjami, a Rosjanie twierdzą, 
że wszystkie są produktem brytyjskiego wywiadu mającym na celu wszczęcie 
niesnasek między Stalinem a Hitlerem i zajęcie Niemców czym innym niż 
Anglią.
  Rozkaszlał się nagle, po czym wyprostowany w fotelu gorączkowo łapał 
oddech przez dłuższą chwilę. Nagle wyglądał na bardzo znudzonego.
  - Jest w związku z tym pytanie - odezwał się Hopkins. - Czy przekazać te 
materiały ich ambasadorowi w Stanach, czy nie? Jak uważasz, Pug?
  Victor zastanowił się - polityka nigdy go nie interesowała i nie znał się 
na jej niuansach.
  - Powiedz, co myślisz - zachęcił go prezydent.
  - Ja bym przekazał.
  - Dlaczego? - zapytał Hopkins.
  - Co mamy do stracenia? Jeśli to prawda, to mamy u nich duży plus, jeśli 
nie, to co z tego? I tak nie będą bardziej podejrzliwi niż są.
  Napięcie na twarzy Hopkinsa zmieniło się w uśmiech.
  - Myślę, że to doskonała odpowiedź - stwierdził. - Zwłaszcza, że sam tak 
uważam.
  Odebrał Victorowi dokumenty i schował w portfelu.
  - Jestem bardziej niż gotów na kolację - Roosevelt zmienił temat. - Jeśli 
jest gotowa.
  - Zaraz sprawdzę - Harry Hopkins poderwał się na nogi.
  
  
  Pug na przemian marzł lub spływał potem rzucając się w wąskim łóżku. 
Przez ponad godzinę toczył już walkę z ogrzewaniem. W końcu zdecydował się 
marznąć, ponieważ lepiej sypiał w mroźnym powietrzu. Zaczynał przysypiać 
ukołysany równomiernym stukotem kół, gdy rozległo się delikatne pukanie do 
drzwi.
  - Sir? Prezydent chciałby z panem rozmawiać - w drzwiach stał jeden ze 
stewardów. - Chce pan szlafrok? Prezydent mówił, żeby się pan nie bawił w 
strojenie tylko przyszedł.
  - Dziękuję, proszę szlafrok.
  Ze swojej lodowni Pug przeszedł do łaźni, gdyż w sypialni Roosevelta było 
zdecydowanie za ciepło. Znana ze zdjęć twarz gospodarza z nieodłączną 
cygarniczką i pince-nez wyglądała dziwacznie dołączona do leżącego ciała w 
błękitnej pidżamie i poplamionym kawą swetrze. Miał zmierzwione włosy, 
podkrążone oczy i wyglądał jak wielu starych ludzi w łóżku: bezbronny, 
smutny i słaby, pozbawiony całego dostojeństwa i powagi. Pokój wypełniała 
woń lekarstw, a to tym bardziej zdenerwowało Puga, od którego Roosevelt był 
starszy zaledwie o osiem lat. Błękitny pled zasłany był papierami, a w 
dłoni leżącego tkwił ołówek, którym robił notatki na kolejnym dokumencie.
  - Przerwałem ci piękny sen, Pug?
  - Nie, sir.
  - Siądź na chwilę - Roosevelt zdjął szkła i przez moment masował nasadę 
nosa. - Oczy mnie pieką i nic na to nie pomaga. W dodatku zawsze się to 
pogarsza, gdy mam gorączkę. Kiedyś obiecałem sobie i spełnię to, jeśli 
tylko pozwoli mi czas, że spiszę dla potomnych, jaki galimatias spraw 
trafiał do mnie w ciągu dowolnie wybranych dwudziestu czterech godzin. 
Byłaby to ładna ciekawostka historyczna. Ot, weźmy chociażby dzisiejsze 
śmieci. Vichy skłania się do podpisania paktu o pełnym sojuszu z Niemcami. 
Mam im zagrozić odcięciem żywności, żeby zaczęli się zjadać nawzajem? Tak 
radzą Anglicy. Przekupić ich większą pomocą, by tego nie robili? To pomysł 
naszego ambasadora. Jeśli dam im więcej żywności, to w efekcie Niemcy 
połkną więcej z tego, co oni produkują. Następny kwiatek: minister spraw 
zagranicznych Japonii spotkał się z Hitlerem. O czym rozmawiali? Czy 
powinniśmy przesunąć Flotę Azjatycką z Manili do Singapuru, aby zastanowili 
się przed atakiem na Francuskie czy Holenderskie Indie Wschodnie? To 
Anglicy. Czy też powinniśmy wszystko wycofać na własne wybrzeże, żeby ich 
nie drażnić? To mój Szef Operacji Morskich. Tak na marginesie, to chciałbym 
usłyszeć, co ty o tym sądzisz. Kolejna sprawa: Azory. Zająć je, zanim 
Hitler załatwi Portugalię i je zajmie, czy też to posunięcie spowoduje, że 
zajmie Portugalię? O, jeszcze jedno - tymczasowe przepisy o służbie 
wojskowej tracą moc za kilka miesięcy, trzeba by wprowadzić nowe zasady 
prawne, ale po Lend-Lease Kongres nie pójdzie na to. A to oznacza, że 
będziemy bezbronni - Morgenthau. Jeszcze jedno, skarb chce, żebym zamroził 
wszystkie aktywa Włoch i Niemiec na terenie USA, a Ministerstwo Spraw 
Zagranicznych zabrania dowodząc, że mamy cztery razy więcej w tych dwóch 
państwach. Anglicy powiedzieli, że sprzedadzą nam swoje inwestycje w 
Stanach, by mieć więcej dolarów. Morgenthau ogłosił to w Kongresie. Teraz 
Anglicy się ociągają i rodzi się kolejny problem. A spraw jest znacznie 
więcej i to tylko z dnia dzisiejszego. Kiedyś historycy będą mieli z tego 
niezłą łamigłówkę. Kazałem sprawdzić dokumenty z czasów Lincolna i Wilsona. 
Nic podobnego do tej lawiny nie miało wówczas miejsca. Zaczynam mieć tego 
dosyć.
  Rozkaszlał się gwałtownie i z grymasem złapał się za plecy, co wytrąciło 
go z równowagi, gdyż w dodatku pociąg wjechał właśnie na rozjazd. Victor 
skoczył, by podtrzymać przechylające się ciało, ale długa dłoń prezydenta 
złapała oparcie łóżka i pomoc okazała się zbędna.
  - Dzięki - sapnął. - Ten pociąg miał jechać najwyżej trzydzieści pięć mil 
na godzinę. Ktoś tu wobec tego oszukuje. Coś mnie kłuje w plecach gdy 
kaszlę, ale McIntyre twierdzi, że to nadciągnięty mięsień. Wezmę tego 
syropu. Podaj mi z łaski swojej łyżeczkę i butelkę z czerwoną nalepką. 
Dziękuję.
  Skrzywił się łykając, po czym przekrzywił głowę w charakterystyczny 
sposób i dokładnie przyjrzał się Victorowi.
  - U-booty posuwają się na zachód z nową taktyką "wilczych stad" i straty 
są większe niż możliwości stoczni angielskich i naszych. Zdajesz sobie z 
tego sprawę?
  - Słyszałem wiele na ten temat na naszych konferencjach, sir.
  - Wierzysz liczbom podanym przez Anglików?
  - Tak, sir.
  - Ja też. Ledwie Lend-Lease zostanie przegłosowany, zaczniemy wysyłać im 
całą masę towarów i nie mam ochoty, by większość zamiast w Anglii znalazła 
się na atlantyckim dnie. To cholernie ważne.
  Pewność z jaką prezydent wspomniał o Lend-Lease zaskoczyła Victora, który 
podobnie jak Anglicy niezbyt był pewien wyników debaty w senacie.
  - Myśli pan, że Lend-Lease przejdzie, sir?
  - Oczywiście, ale co dalej? Siedemdziesiąt statków czeka na załadunek, a 
to, co powiozą, po prostu nie może zostać zatopione przez u-booty. Anglicy 
muszą dostać tę przesyłkę i to bardziej dla podtrzymania morale, choć 
realne potrzeby także grają rolę. Prawdopodobnie odbiją na północ tak 
szybko, jak tylko się da. Aż do Islandii, skąd sami mogą zapewnić statkom 
eskortę. Pozostaje droga stąd do Islandii, a ich siły są napięte do granic 
wytrzymałości. I co mamy zrobić? 
  - Konwój, sir? - Victor poczuł się niezbyt pewnie pod bacznym wzrokiem 
prezydenta.
  - Znasz odpowiedź na dzień dzisiejszy.
  Henry znał. W dyspucie nad Lend-Lease temat ten był kolejnym punktem 
niezgody. Lacouture i jego zwolennicy głosili, że jeśli Lend-Lease 
przejdzie, to następną rzeczą do jakiej zwolennicy wojny będą dążyć, są 
konwoje ochraniające dostawy, co oznacza natychmiastową wojnę z Niemcami. 
Roosevelt publicznie oświadczył, że polityka USA na Atlantyku nie ulegnie 
zmianie: "Neutralne patrole" tak, konwoje nie.
  - Pomyślałem sobie - na twarzy leżącego pojawił się dobrze znany 
Victorowi złośliwy uśmieszek - że można by urządzić manewry, powiedzmy 
dywizjonu niszczycieli. Nic wspólnego z konwojem, ale, dajmy na to, 
ćwiczenie zasad konwojowania, ot, zawodowa i tylko zawodowa sprawa. Navy 
zawsze ćwiczy różne rzeczy, nie? Gdyby ten dywizjon przypadkiem wybrał się 
z tymi statkami, by mieć lepszą możliwość teoretycznych ćwiczeń? A żeby 
uniknąć formalności i problemów powiedzmy, że byłoby to wykonywane bez 
pisemnych rozkazów i takich innych... Nie sądzisz, że Niemcy bardzo by się 
zastanowili widząc jedenaście naszych niszczycieli klasy Benson 
ochraniających te statki?
  - Owszem, sir. Ale to, co dalej by nastąpiło, zależy wyłącznie od ich 
rozkazów.
  - Mają rozkaz nie zaczepiać naszych okrętów - Roosevelt był pewny swego.
  - Nigdy nie spotkali naszych okrętów jako eskorty - Pug poczuł, że puls 
bije mu szybciej. - Przypuśćmy, sir, że wystrzelą torpedy?
  - Nie wierzę w to. Statki mogą pozostać przez nich nie zauważone dopóki 
Anglicy ich nie przejmą, to jest najbardziej prawdopodobne. Pogoda na 
Północnym Atlantyku jest teraz dość nieprzyjemna, a większość u-bootów 
operuje po drugiej stronie Islandii - wsunął papierosa w cygarniczkę i 
Victor podał mu ognia. - To wbrew zaleceniom lekarza, ale potrzebuję tego. 
Chcę, by te statki doszły i sądzę, że mógłbyś się tym zająć i popłynąć z 
tym dywizjonem.
  - Aye, aye, sir - Pug opanował w jakiś sposób zaskoczenie, choć sam nie 
bardzo wiedział, jak mu się to udało.
  - To bardzo podobna sprawa do tego transferu samolotów, którą tak dobrze 
załatwiłeś. Wszystko polega na tym, by zrobić to spokojnie, cicho i nie 
rzucając się w oczy. Bez rozkazu i rozgłosu dostarczyć ładunek do Islandii. 
Uważasz, że to jest wykonalne?
  Może przez minutę zapytany milczał, po czym odpowiedział krótko:
  - Yes, sir.
  - Przy minimalnej ilości zorientowanych? Nie rozmawiałem o tym nawet z 
Harrym.
  - Admirał Stark i admirał King muszą wiedzieć, sir. Poza tym dowódca 
Obszaru i dowódca dywizjonu. Reszta po prostu wykona odpowiednie rozkazy 
odnośnie ćwiczeń.
  - Jeśli tylko trzech admirałów i jeden oficer, to doskonale. Ale udział 
weźmie sporo załóg. Będzie dużo plotek.
  - Nie, sir. Natomiast co innego mnie niepokoi. Co mamy robić, jeśli 
Niemcy nas zaatakują? Zgadzam się, że jest to nieprawdopodobne, ale jeśli 
tak będzie?
  Roosevelt przyjrzał mu się poprzez dym.
  - Założeniem gry jest, że to nie nastąpi.
  - Wiem, sir.
  - Rozumiesz więc, że wypadek walki niszczy cel całego przedsięwzięcia i 
znasz inne implikacje.
  - Tak, sir.
  - Wobec tego powiedz mi uczciwie, co sądzisz o tym pomyśle? Jest mój 
własny. Jeśli uważasz, że jest zły, to powiedz mi to, ale powiedz też 
dlaczego.
  - Cóż, sir - Victor oparł łokcie na kolanach i pochylił się odliczając na 
palcach. - Po pierwsze, oni mogą nas nie zauważyć, jak pan powiedział. 
Jeśli zauważą, będą zaskoczeni i użyją radia, by uzyskać rozkazy. Możemy 
natknąć się na kowboja, który zacznie strzelać, ale bardzo w to wątpię. 
Znam niemieckich podwodniaków, to doskonali zawodowi oficerowie, a to 
decyzja polityczna, której nikt poniżej Hitlera nie odważy się podjąć. A to 
wymaga czasu. Myślę, że statki przejdą bez wypadków, sir.
  - Wspaniale!
  - Ale to może udać się tylko raz. Polityka zaskoczenia jest zbyt 
ryzykowna, by ją powtarzać, sir.
  Roosevelt westchnął.
  - Wiem o tym. Cała sytuacja jest śmierdząca i trzeba zaryzykować. Anglicy 
twierdzą, że przed następnym dużym konwojem wyremontują sporo uszkodzonych 
niszczycieli. Poza tym dajemy Kanadyjczykom, to też tajemnica, sporo kutrów 
Coast Quard, żeby zamknęli dziurę do Islandii. Wiedz też, że taki super 
ważny jest tylko ten pierwszy konwój Lend-Lease - zebrał leżące na łóżku 
papiery. - Mógłbyś to włożyć do teczki?
  Kiedy Victor ją zamykał, prezydent stłumił ziewnięcie i spytał 
poprawiając się na łóżku:
  - Jak przebiegają konferencje z Anglikami?
  - Doskonale, sir.
  - Istotne było, żeby zacząć prace połączonych sztabów - Roosevelt ziewnął 
ponownie. - Cieszy mnie, że dobrze to wychodzi. Były jakieś kłopoty z 
Singapurem, jeśli dobrze pamiętam?
  Wyłączył lampkę nocną pozostawiając zapalone jedynie kinkiety na 
ścianach.
  - Odłożyliśmy tę sprawę, sir, gdyż nie sposób było jej rozwiązać.
  - Wyłącz światło, Pug. Kontakt jest przy drzwiach.
  - Yes, sir - Victor podszedł i przycisnął go.
  Teraz w pomieszczeniu paliła się jedynie błękitna lampka i papieros 
prezydenta.
  - Co jakiś czas natkniemy się na to. Chcą utrzymać Imperium, co jest 
zupełnie naturalne, ale głównym zadaniem jest pobicie Hitlera. Będą się do 
końca upierać, że to jedno i to samo, ale tak nie jest. Pogadamy o tych 
ćwiczeniach jeszcze rano.
  - Tak jest, sir.
  - A kiedy wrócisz z tej wycieczki, która dla odmiany, jak sądzę, ci się 
spodoba, chcę, żebyś z żoną i rodziną zjadł z nami obiad. Taki spokojny. 
Moja małżonka często cię wspomina.
  - Dziękuję, sir. Jestem zaszczycony.
  - Dobranoc, Pug.
  Czerwony ognik zniknął w popielniczce, a Victor nacisnął na klamkę, lecz 
powstrzymał go głos prezydenta.
  - Pug, najlepsi ludzie jacy mnie otaczają nakłaniają mnie, bym 
wypowiedział Niemcom wojnę. Tłumaczą, że to nieuniknione i że to jedyny 
sposób, by zjednoczyć naród. Przypuszczam, że zgadzasz się z nimi?
  - Tak, sir. Zgadzam się - odparł po chwili zapytany.
  - Wojna to zła rzecz. Bardzo zła. Ale na razie jeszcze na nią nie pora. 
Na razie nadal jestem podżegaczem, tchórzem i żydowskim sługą. W ten sposób 
pracuję na swoją pensję. Śpij dobrze, Pug.
  
  
  41
  
  Negatywny front (z książki: "Utrata światowego imperium")
  
  Prowokacja na Atlantyku
  W miarę jak nasze u-booty zaczęły w 1941 roku osiągać coraz lepsze 
wyniki, Roosevelt przyśpieszył swoje decyzje - każdy miesiąc przynosił nowe 
historie, niezbyt dramatyczne dla czytelników gazet, ale wystarczająco 
jasne dla naszego sztabu. Coraz to radykalniejsze kroki podejmował 
prezydent Stanów Zjednoczonych, by ograniczyć naszą wolność na morzach. 
Zajął Grenlandię, posłał Us Navy w lukę między eskortami brytyjską a 
kanadyjską - właśnie tam, gdzie u-booty miały największe sukcesy - i 
admirał King (US Navy) butnie oświadczył, że zachodnia półkula zaczyna się 
na 26° długości geograficznej zachodniej co obejmowało najlepsze tereny 
łowieckie u-bootwaffe: Bahamy, Karaiby i Azory. Marynarka amerykańska poza 
"neutralnymi patrolami" zaczęła konwojowanie brytyjskich statków, ufając w 
naszą cierpliwość i ignorancję Kongresu. W końcu w maju Roosevelt ogłosił 
"nieograniczone narodowe zagrożenie" twierdząc bezwstydnie, że skoro sprawy 
mają się tak źle, to jego rodacy mogliby stracić nieco krwi, co było po 
prostu publicznym potwierdzeniem coraz większego zaangażowania się w 
konflikt po stronie Anglii.
  Ale znacznie wcześniej, gdyż już w styczniu, miała miejsce konferencja 
sztabów sił amerykańskich i brytyjskich, przewyższająca wszystko co do tej 
pory miało miejsce jeśli chodzi o współpracę Włoch i Niemiec. Odbyła się w 
Waszyngtonie i to w wielkiej tajemnicy - uzgodniono, że gdy wybuchnie 
globalna wojna, to wspólnym wrogiem numer jeden będą Niemcy. Taka była 
amerykańska neutralność w 1941 roku i taka uczciwość prezydenta wobec 
własnych rodaków - przez cały czas wmawiał im, że nie będą musieli walczyć, 
jeśli tylko Anglia otrzyma wystarczającą pomoc, w czym wybitnie pomagał mu 
Churchill twierdząc między innymi w jednym z przemówień: "Dajcie nam 
narzędzia, a wykonamy tę robotę", co było całkowitą bzdurą i o czym obaj 
dobrze wiedzieli.
  Największym jednak posunięciem amerykańskiego prezydenta ingerującym w 
wojnę, w której ponoć był neutralny, była interwencja na Bałkanach. 
Kampania w tym rejonie świata w 1941 roku nie musiałaby mieć miejsca, gdyby 
Churchill i Roosevelt nie zmieni!i wewnętrznych problemów, które można było 
załatwić na drodze pokojowej, w okrutny i niepotrzebny konflikt zbrojny.
  
  
  Zdrada Jugosławii. Misja Donovana
  Wiadomo powszechnie że Roosevelt używał nieformalnych wysłanników, by 
obejść ustalone kanały dyplomatyczne i struktury rządowe, przez co mógł 
dokonywać różnych machinacji bez ponoszenia odpowiedzialności jeśli się nie 
udały, gdyż oficjalnie nie miały one w ogóle miejsca. Dzięki temu mógł 
także czynić nieoficjalne sondaże i zasięgać informacji bez zobowiązań. 
Najbardziej znanym z tych wysłanników był rzecz jasna Harry Hopkins, który 
pomógł w zrealizowaniu polityki nieograniczonej pomocy bolszewikom, mniej 
znanym był zaś pułkownik William Donovan, który w późniejszym okresie wojny 
utworzył siatkę szpiegowską OSS. W marcu 1941 roku Donovan złożył wizytę w 
Jugosławii, wizytę, która sprowadziła nieszczęście na ten kraj. Mieszanie 
się prezydenta USA w wewnętrzną politykę na Bałkanach, gdy w Grecji toczyła 
się wojna po to, by wciągnąć inne kraje w konflikt z Niemcami, jest niczym 
innym jak zbrodnią wojenną, a mimo to taki właśnie był cel misji Donovana i 
to misji zakończonej sukcesem.
  Wojna w Grecji także nie była wynikiem naszego działania - była to 
nieprzemyślana awantura naszego papierowego sojusznika, Mussoliniego, który 
latem 1940 roku nakazał armii stacjonującej w Libii atak na Egipt, gdyż 
Anglia walczyła w domu o życie i miał nadzieję, że uda mu się włączyć do 
swego państwa jej afrykańskie posiadłości. W październiku zaś zarządził 
inwazję na Grecję i to z typową dla niego teatralnością wyznaczył ją na 
dzień, w którym spotkał się z Hitlerem we Florencji nie uprzedzając go 
zresztą o niczym. Chciał pokazać Führerowi, że nie jest nic nie wartym 
błaznem, lecz liczącym się militarnym zdobywcą.
  Nieszczęśliwie dlań w parę tygodni później niewielka, acz bitna armia 
grecka nie dość, że przepędziła Włochów, to pognała za nimi do Albanii i 
zdobyła ich bazę zaopatrzeniową w Port Edda. Ta polityczno-militarna klęska 
wykazała, że Duce jest niekompetentnym idiotą, dzięki czemu Anglicy w 
Egipcie wzięli się do roboty, stawiając wpierw zacięty opór i zatrzymując 
front a potem przechodząc do kontrnatarcia (będąc słabsi liczebnie!) na 
którego pierwsze oznaki włoskie "niezwyciężone legiony" albo uciekały ile 
sił w nogach, albo poddawały się z pieśnią na ustach. Było to żałosne 
przedstawienie nie mające sobie równych w dziejach współczesnych wojen. 
Najoczywistszym było, iż wojsko włoskie nie ma absolutnie serca do walki i 
że przestało się liczyć zarówno jako przeciwnik, jak i jako sojusznik. 
Większość ich floty została wyłączona już wcześniej (atak samolotów 
torpedowych z lotniskowca na port w Tarencie w listopadzie, co potem 
powtórzyli Japończycy w Pearl Harbor). Nasza południowa flanka została w 
ten sposób całkowicie odsłonięta i należało coś z tym szybko zrobić.
  Hitler był lojalny w stosunku do Mussoliniego i ze względów politycznych, 
jak i militarnych postanowił mu pomóc. W dodatku zabezpieczenie naszego 
południowego skrzydła wobec zbliżającej się wojny z Rosją było sprawą nader 
istotną dla samych Niemiec. Führer doskonałymi posunięciami politycznymi 
utrzymywał konflikt z Grecją na stopniu lokalnym, zamierzając zakończyć go 
udziałem paru naszych dywizji. Doskonałym posunięciem było zajęcie 
rumuńskich pól naftowych i ostateczne uregulowanie stosunków z Węgrami. Z 
Jugosławią i Bułgarią zawarł pakty o przyjaźni i pomimo rosyjskich 
sprzeciwów wprowadził do Bułgarii wojsko, by szybciej zakończyć konflikt 
grecki. Wszystko odbyłoby się prawie na pokojowej płaszczyźnie, gdyby 
wysłannik Roosevelta nie zjawił się w Belgradzie.
  
  
  Klika Simowicia
  Churchill już wcześniej chciał wciągnąć neutralną Jugosławię i Turcję w 
ten konflikt, aby stworzyć przeciwko nam solidny front na Bałkanach, chcąc, 
jak zwykle, by inni walczyli i umierali za Anglię. Donovan w styczniu 
próbował zainteresować tym problemem rząd Jugosławii, lecz książę regent 
Paul wyrzucił go z kraju. Udało mu się jednakże przedtem nawiązać kontakt 
ze spiskowcami wśród serbskich wojskowych, któremu przewodził generał 
lotnictwa Simowic. Jugosławia, jako łatany twór traktatu wersalskiego, od 
początku swego istnienia targana była antagonizmami pomiędzy Chorwatami 
sprzyjającymi Rzeszy, a Serbami naszymi zaciekłymi wrogami. Nic więc 
dziwnego, że serbscy oficerowie dawali posłuch pomysłom Churchilla, czego 
zresztą można się było spodziewać po potomkach szaleńców, którzy wywołali 
pierwszą wojnę w Sarajewie.
  Podczas swej wizyty w marcu Donovan stwierdził że brytyjski plan nie 
powiódł się i że pod wpływem nacisków Hitlera Jugosławia zamierza 
przyłączyć się do państw Osi. W takiej sytuacji Roosevelt wysłał notę do 
rządu jugosłowiańskiego, która zachowała się, na szczęście, dla oceny 
historyków. Oto jej treść:
  "USA spogląda nie tylko na teraźniejszość, ale również na przyszłość i 
każdy kraj, który podda się posłusznie, musi się liczyć z mniejszą sympatią 
świata niż ten, który w najskromniejszych nawet warunkach oprze się 
najazdowi, choćby jedynie przez parę tygodni".
  Praktycznie był to rozkaz dla Jugosławii wydany przez amerykańskiego 
prezydenta, oddalonego o prawie pięć tysięcy mil, by wypowiedziała nam 
wojnę pod groźbą jakiegoś przyszłego traktatu politycznego! Niewiele jest 
przykładów czystej bezczelności i ingerencji w sprawy jednego państwa przez 
inne w dziejach ludzkości. Rząd poprzez ambasadora przekazał odpowiedź 
księcia Paula: 
  "Wielkim państwom łatwo rozkazywać - mówicie o honorze, ale jesteście 
daleko".
  Teraz przyszła kolej na klikę Simowicia, sprowokowaną i zachęcaną przez 
amerykańskie obietnice. Rozprzestrzeniała się ona wśród jugosłowiańskich 
sił zbrojnych na podobieństwo raka i w wyniku bezkrwawego nocnego przewrotu 
konspiratorzy obalili rząd i odwołali układ wiążący Jugosławię z Osią. 
Nastąpiły pełne radości demonstracje Serbów, a w zachodniej prasie pojawiły 
się pełne satysfakcji i uznania artykuły o bohaterskiej Jugosławii.
  
  
  Operacja "Kara"
  Wszystko było krótkotrwałe - Adolf Hitler zarządził błyskawiczną 
likwidację zdradzieckiego kraju, co było jedynym możliwym posunięciem - 
pozostawienie bezkarnym takiego postępowania doprowadziłoby do 
natychmiastowych krwawych rewolt w całej Europie, która znajdowała się pod 
panowaniem Nowego Porządku. Operacja "Kara", w wyniku której szóstego 
kwietnia Luftwaffe zrównała Belgrad z ziemią, zaczęła akcję Wehrmachtu, 
który w ciągu dwóch tygodni zakończył kampanię grecką i jugosłowiańską. 
Jugosławia została podzielona między Niemcy, Włochy i naszych bałkańskich 
sprzymierzeńców, kończąc związane z tym krajem problemy (choć 
probolszewicka partyzantka w górach psuła nam sporo krwi). Nieszczęśni 
Jugosłowianie zapłacili zupełnie niepotrzebną daniną krwi, zniszczeniem i 
rozbiciem kraju za knowania Churchilla i Roosevelta.
  Z technicznego punktu widzenia kampania jugosłowiańska była godna podziwu 
- szybkie zwycięstwa zawsze wyglądają na łatwe, ale w tym wypadku teren był 
górzysty, a armia jugosłowiańska liczyła ponad milion bitnych żołnierzy. 
Wehrmacht zwyciężył dzięki zdecydowaniu Führera i błyskawicznemu atakowi - 
plan akcji został opracowany przez Oberkomando der Wehrmacht w ciągu jednej 
nocy, gdyż, w przeciwieństwie do innych kampanii, tej nie przewidywaliśmy i 
gotowy plan ataku na Jugosławię nie leżał w archiwum. Mimo to 
przeprowadzony został idealnie i, co jeszcze mniej wiarygodne ale 
prawdziwe, nasze straty nie przekroczyły sześciuset ludzi.
  Prawdopodobne jest (co nader banalnie brzmi), że Hitler przegrał drugą 
wojnę dzięki złości na Jugosławię, gdyż spowodowała ona odwleczenie ataku 
na Rosję i trzy do pięciu tygodni po to, by wywrzeć zemstę na podstępnym - 
choć niegroźnym - sąsiedzie. Faktem jest, iż jego decyzje w tej sprawie 
były wymuszone okolicznościami, gdyż przy ataku na Rosję wrogi front na 
Bałkanach, stanowiący naszą południową flankę i to nader bliską rumuńskim 
polom naftowym, nie mógł być tolerowany. Co do gniewu, to był to sprawdzony 
już sposób, by zmusić generałów do maksymalnego wysiłku, natomiast stracony 
czas był istotny, jako że warunki terenowe i pogoda kierowały naszą 
strategią w Rosji.
  Lepiej dla Niemców byłoby, i trzeba publicznie podać tę konkluzję, gdyby 
Włochy nigdy nie przystąpiły do wojny. Dobrze jest bowiem mieć flanki 
zabezpieczone przez państwa neutralne, zaś cały udział Mussoliniego w tej 
wojnie to dodanie do naszego negatywnego frontu dwóch dużych wybrzeży - 
włoskiego i bałkańskiego - podczas gdy w finale i tak klasyczna 
konfrontacja miała miejsce na północnoeuropejskiej równinie, między Wołgą a 
kanałem La Manche. Zupełnie niepotrzebnie rozdrabnialiśmy nasze siły 
osłaniając południe - zabrakło ich bowiem na tym głównym teatrze działań.
  
  Strategia śródziemnomorska
  W każdym razie, skoro wojna przeskoczyła na południe niektórzy z wyższych 
dowódców, jak Göring czy Raeder nalegali na Hitlera, by z początkiem 1941 
roku uderzył na brytyjskie posiadłości w basenie Morza Śródziemnego, a 
szczególnie na Gibraltar i Kanał Sueski. Anglicy byliby bezsilni wobec 
takiego ataku przeprowadzonego dużymi siłami - byli rozciągnięci na zbyt 
dużym froncie i mogliśmy zamknąć naszą południową flankę naturalną 
przeszkodą nie do przebycia jaką jest Sahara. Ich linie morskie do Afryki i 
Azji zostałyby przecięte, a upadek morale i brak zaopatrzenia mógłby 
spowodować klęskę Churchilla i pokój, którego obie strony tak bardzo 
potrzebowały.
  Hitlera to pociągało, ale gdy Franco zdradziecko odmówił przyłączenia się 
do nas w ataku na Gibraltar (po tym jak Niemcy wygrały dla niego wojnę 
domową), Führer stracił zainteresowanie całą sprawą. Sercem był przy 
inwazji na Rosję, ale mimo to energicznie zareagował na niespodzianki w 
Afryce, Grecji i Jugosławii, nie ustępując przy tym z naczelnego kierunku - 
ataku na wschód. Nasze siły zbrojne triumfowały gdziekolwiek się nie 
kierowały i historia owych lat nie zanotowała niczego innego niż wspaniałe 
zwycięstwa oręża niemieckiego, kolejno po sobie następujące.
  
  
  Głupota Churchilla
  Przyznać należy, że Churchill pomógł nam wykazując głupotę strategiczną 
równą niemal tej, jaką wykazał Mussolini. Gdy wkroczyliśmy do Grecji, 
Anglicy w Afryce maszerowali przez Libię, Erytreę i Abisynię bądź 
przeganiając Włochów, bądź biorąc ich hurtem do niewoli i mieli realną 
szansę zakończyć wojnę w tej części świata i zabezpieczyć swoją komunikację 
na Morzu Śródziemnym zanim my wkroczylibyśmy do akcji. Churchill jednakże, 
mimo, jak to napisał w swych wspomnieniach, pełnej świadomości, iż Anglia 
nie ma wystarczających sił, by długo opierać się Niemcom na Bałkanach, czuł 
się związany "słowem", by pomóc Grecji. Zabrał więc najlepsze jednostki 
zwyciężające w Afryce u szczytu ich sukcesu i rzucił do Grecji i na Kretę, 
skąd szybko musiał je ewakuować przetrzebione i pobite, gdyż mieli tu do 
czynienia z nami, a nie z Włochami. Ci, którzy ocaleli, znaleźli się tu 
twarzą w twarz z Niemcami, gdyż tymczasem w Trypolisie wylądował Rommel ze 
swoim Afrika Korps i oznaczało to koniec radosnego spaceru Anglików po 
Afryce. W końcu, tak jak zwykle, z kłopotów musieli wyciągać ich 
Amerykanie.
  "Honor" nie miał zresztą nic wspólnego z posunięciem Churchilla - miał on 
po prostu obsesję na punkcie bałkańskim, datującą się od czasów fiaska pod 
Gallipoli w czasie wojny. W okresie późniejszym ta obsesja odsunęła go od 
Roosevelta, redukując do zbędnej postaci na konferencjach wojskowych, 
robiącej zbędny szum wokół Bałkanów, podczas gdy pozostali słusznie 
rozumowali, że wojna rozstrzygnie się na północy.
  Gdyby zostawił Bałkany i pozwolił swym generałom dokończyć kampanię 
afrykańską na początku 1941 roku, zniszczenie Jugosławii, lądowanie 
aliantów w Maroku, Sycylii i Włoszech byłyby niepotrzebne, a wojna mogłaby 
zostać skrócona o dwa lata, oszczędzając obu stronom wiele krwi i cierpień. 
Stało się jednak inaczej.
  
  
  Komentarz tłumacza: Roon przywiązuje do wizyty pułkownika Donovana jakąś 
zabobonną zgoła uwagę - rewolucja Simowicia była oddolna i ciesząca się 
poparciem narodu: większość Jugosłowian gotowa była zaryzykować złośliwość 
Hitlera i zapłacili za to wysoką cenę, zarabiając jednak na szacunek Stanów 
Zjednoczonych i reszty świata. Niespotykanie przyjazne stosunki, które 
łączą dziś komunistów jugosłowiańskich i ze Stanów Zjednoczonych zdają się 
czerpać swe korzenie właśnie z tego okresu. Natomiast nawet gdyby jego 
insynuacje były słuszne, to jednak grubym nieporozumieniem jest obarczanie 
winą za zniszczenie Jugosławii Roosevelta i Churchilla. Nie można przecież 
pominąć takiego "drobiazgu", że to właśnie Niemcy zbombardowali Belgrad, 
najechali ziemię jugosłowiańską i zabijali jej obywateli.
  Prawdą jest, że prezydent Roosevelt używał nieformalnych emisariuszy, ale 
ich znaczenie jest mocno przesadzone w melodramatycznych książkach i 
filmach, na których musiał się oprzeć autor (podobnie zresztą jak autorzy 
niektórych monografii historyczno-wojskowych). Ludzie ci zazwyczaj 
zajmowali się drobiazgami, których załatwienie z uwagi na szybkość i 
bezpieczeństwo nie mogły być osiągnięte oficjalnymi kanałami 
dyplomatycznymi. Klasyfikacja Harrego Hopkinsa czy pułkownika Donovana z 
resztą tych szarych pracowników rządu jest grubym nieporozumieniem.
  (V. H.)
  
  
  42
  
  Ustawa Lend-Lease została uchwalona przez Senat sześćdziesięcioma głosami 
przeciw trzydziestu jednemu. Niewielu Amerykanów śledziło debatę równie 
wnikliwie jak Pug Henry. Siedząc w Senacie na galerii dla gości, z dłonią 
przyłożoną do ucha z powodu złej akustyki sali, chłonął nową dla siebie 
wiedzę o tym, jak działa jego własny rząd. Z każdym dniem bardziej 
podziwiał Franklina Roosevelta za jego umiejętność poganiania tego 
narowistego zaprzęgu. Po całych tygodniach wściekłych kontrowersji, samo 
głosowanie poszło jak po maśle. Ostatnim interesującym momentem było 
łamanie prób wprowadzenia do ustawy podstępnych poprawek. Senat uchwalił 
Lend-Lease stosunkiem głosów dwa do jednego, przy niemal kompletnej 
obojętności opinii publicznej i prasy. Długotrwała debata znudziła 
wszystkich do tego stopnia, że na jej wynik prawie nie zwrócili uwagi.
  A przecież Pug Henry zdał sobie sprawę, że od chwili miażdżącego ataku 
Hitlera na Polskę, głosowanie senackie było najważniejszym wydarzeniem 
historii. Głosy "tak" sześćdziesięciu starszych panów mogły odwrócić bieg 
wydarzeń. Nareszcie, i to na długo nim jego naród był gotów do walki, 
prezydent Stanów Zjednoczonych uzyskał możliwość postawienia kraju na 
stopie wojennej. Nowe fabryki, które trzeba było zbudować, aby z kolei one 
budowały samoloty i działa przekazywane na zasadzie Lend-Lease, we 
właściwym czasie uzbroją armię amerykańską, która jak dotychczas istniała 
głównie na papierze.
  Tego samego dnia Henry otrzymał rozkaz udania się do bazy marynarki 
Norfolk i zameldowania się u generała Ernesta Kinga, groźnego dowódcy, 
przed którym nigdy jeszcze nie stał twarzą w twarz. Flaga Kinga powiewała 
na pancerniku "Texas".
  Był to pierwszy okręt wojenny, na który swego czasu skierowano Puga zaraz 
po pierwszej wojnie światowej. Było to w taki sam jak dzisiejszy, 
przejmujący chłodem i wietrzny dzień marcowy, w tym samym porcie, a być 
może przy tym samym molo. "Texas" wyglądał inaczej niż za czasów maszyny 
parowej. Znikł jeden komin, maszt koszowy został zastąpiony przez 
trójnożny. Świeżo pomalowany i wyczyszczony do blasku górny pokład 
promieniował sterylną, niemal szpitalną czystością. Wartownicy przy trapie 
i grupa marynarzy krzątających się przy starych wieżach artyleryjskich 
wyglądała jak personel sali operacyjnej. Stojący przed ozdobionymi czterema 
gwiazdkami drzwiami kajuty dowodzenia żołnierz piechoty morskiej z 
błyszczącymi oczami sprezentował broń z precyzją mechanizmu zegarowego.
  Za biurkiem" siedział King w granatowym mundurze z rękawami sztywnymi po 
łokcie od złotych galonów. Jedną ze ścian kajuty ozdabiał oprawiony portret 
admirała Mayo. King miał długą, chudą, głęboko pooraną zmarszczkami 
czerwoną twarz z wystającymi kośćmi policzkowymi, ostrym nosem. Za jego 
plecami wisiała mapa Atlantyku z grubym czarnym napisem w rogu: Naczelny 
Dowódca Floty Atlantyku. Gestem kazał kapitanowi usiąść, zadarł brodę i 
zaczął mu się przyglądać.
  - Wczoraj telefonował do mnie Dowódca Operacji Morskich - powiedział 
chropowatym jak papier ścierny głosem - że niejaki kapitan Victor Henry z 
Planowania Wojennego zamelduje się u mnie z rozkazu wydanego przez 
prezydenta Stanów Zjednoczonych.
  Henry skłonił głowę, jakby był podporucznikiem. Trwało milczenie, 
przerywane tylko szumem wentylatorów.
  - A więc? W jakiej sprawie przyszedłeś?
  Kapitan przekazał Kingowi życzenia Franklina Roosevelta. Admirał 
spokojnie palił papierosa w cygarniczce, świdrując Puga wzrokiem. Następnie 
Henry opisał swój plan realizacji rozkazu prezydenta. Mówił przez sześć czy 
siedem minut. Na ogorzałej twarzy admirała malował się całkowity spokój, 
zakłócony tylko nieznacznym uśmieszkiem niedowierzania.
  - Tak! A więc jesteś gotów jednoosobowo wciągnąć Stany Zjednoczone w tę 
wojnę, prawda, kapitanie? - odezwał się wreszcie z lodowatym sarkazmem 
Ernest King. - Cóż, to jeden ze sposobów, aby nieznany osobnik dostał się 
do historii.
  - Admirale, prezydent ocenia, że to ćwiczenie nie zostanie zakłócone 
żadnym incydentem.
  - Tak uważasz. A jeśli ta ocena jest mylna? Załóżmy, że jakiś u-boot 
poczęstuje was cygarem? Co wtedy?
  - Jeśli zostaniemy zaatakowani, sir, proponuję odpowiedzieć ogniem. To 
nie wywoła wojny, chyba że Hitler jej chce.
  Ernest King kiwnął głową z irytacją.
  - Cóż, tak czy inaczej już mamy tę wojnę. Nie ma większego znaczenia, 
gdzie i w jaki sposób zagra trąbka. Japończycy dadzą nam kopniaka w 
momencie, gdy im oraz Niemcom będzie to odpowiadało. Prawdopodobnie wtedy, 
gdy nam to będzie całkowicie nie na rękę. Zgadzam się z panem prezydentem, 
że bardzo prawdopodobne jest, iż nie nastąpi to teraz. A co z niemieckimi 
pancernikami? Myślałeś o nich? "Scharnhorst" i "Gneisenau". W zeszłym 
miesiącu posłały na dno ponad sto tysięcy ton.
  - Tak jest, sir. Mam nadzieję, że jeśli ukażą się w pobliżu, zostaniemy 
ostrzeżeni przez cataliny i będziemy mogli uniknąć spotkania.
  - Ten ocean jest wielki - odrzekł admirał King. - Patrol powietrzny może 
je łatwo przeoczyć.
  - A więc i pancerniki mogą przeoczyć nas, admirale.
  Przez dłuższą chwilę King przyglądał się z namysłem Victorowi Henry'emu 
jak psu, którego kupno się rozważa. Wreszcie wziął do ręki telefon.
  - Dajcie mi admirała Bristola. Henry, czy nie masz nic na piśmie?
  - Nie, sir.
  - Bardzo dobrze. Od tej chwili nie będziesz w ogóle wspominał nikomu o 
prezydencie.
  - Rozkaz, sir.
  - Hallo? Admirale, kieruję do pana... - King zerknął na notatkę na swym 
biurku - ...kapitana Victora Henry'ego, specjalnego obserwatora z 
Planowania Wojennego. Kapitan Henry uda się do Ósmej Eskadry Niszczycieli i 
przeprowadzi inspekcję, manewry i ćwiczenia alarmowe dla zbadania gotowości 
bojowej. Należy go uważać za mego zastępcę szefa sztabu, z pełnymi 
uprawnieniami... Potwierdzam. Będzie w pańskim biurze w ciągu godziny. 
Dziękuję.
  Powiesiwszy słuchawkę King splótł kościste dłonie na płaskim brzuchu i 
wpatrując się w Victora Henry'ego przemówił monotonnym głosem:
  - Kapitanie, moim życzeniem jest, abyś przystąpił do formowania z Ósmej 
Eskadry Niszczycieli osłony przeciw okrętom podwodnym i wypłynął z nią na 
morze dla przeprowadzenia realnych prób i ćwiczeń. Obejmuje to osłanianie 
gotowych do współpracy statków handlowych, które mógłbyś napotkać. 
Oczywiście będziesz unikał jednostek stron wojujących, które mogłyby cię 
zauważyć. Życzę sobie, abyś utrzymał maksymalny poziom bezpieczeństwa i 
minimalny papierkowej roboty. Z tego powodu moje rozkazy będą ustne. 
Będziesz postępował w taki sam sposób.
  - Zrozumiano, admirale.
  Zimny uśmieszek wykrzywił kącik ust Ernesta Kinga, który powrócił do 
poprzedniego tonu.
  - Oczywiście to, co powiedziałem, to kompletne gówno, ale tak to ma 
wyglądać. W wypadku incydentu zbrojnego czeka nas wszystkich pluton 
egzekucyjny. To wszystko.
  
  
  Nawet na wodach Północnego Atlantyku w marcową pogodę, nawet na pokładzie 
niszczyciela, nawet przy tak dziwacznym i ryzykownym zadaniu, ponowne 
wyjście w morze Pug odczuł jako krzepiące wydarzenie. Przemierzał przez 
cały dzień mostek Uss "Plunkett" pełen szczęścia, spał zaś w kajucie obok 
pokoju map.
  W pogodne noce, bez względu na to jak ostry wiał wiatr i jak wzburzone 
było morze, spędzał wieczorne godziny samotnie na pomoście nawigacyjnym. 
Rozległy, ciemny ocean: płynące strumienie czystego powietrza, gromady 
gwiazd na sklepieniu niebieskim, wszystko to wywoływało w nim uczucie, 
które Biblia określała jako Ducha Bożego, unoszącego się nad wodami. Ta 
boska groza, powodowana nocnymi odczuciami na morzu, bardziej jeszcze niż 
religijne wykształcenie w dzieciństwie, sprawiła, że Victor Henry pozostał 
człowiekiem wierzącym. Nikomu o tym nie wspomniał, nawet swoim starym 
przyjaciołom pastorom. Czułby się zakłopotany i ckliwie sentymentalny, nie 
wiedząc przy tym, czy tamci dość poważnie traktują Boga. Dla Victora 
Henry'ego Wszechmocny był podczas tej podróży obecny w głębinach czarnego, 
gwiaździstego wszechświata, obecnością realną i godną miłości, choć 
niepokojąco nieprzewidywalną w działaniach.
  Oficjalnie Pug był obserwatorem "manewrów" i trzymał się tej roli, 
pozostawiając decyzje operacyjne dowódcy osłony niszczycieli. Raz tylko się 
wtrącił, nazajutrz po spotkaniu długiej niezgranej kolumny statków 
handlowych, ciągnącej się od horyzontu do horyzontu. Właśnie wpadli w burzę 
śnieżną. Wachtowi na oku schodzili z posterunków niemal zbyt sztywni, by 
się poruszać i obwieszeni soplami lodu. Zanurzając się i wynurzając z 
potężnych fal, statki oddalone od siebie o milę traciły się nawzajem z 
oczu. Po kilku meldunkach o drobnych kolizjach i paru ledwie unikniętych 
zderzeniach podczas zygzakowania, Pug wezwał do swej kajuty dowódcę osłony 
komandora Baldwina i brytyjskiego oficera łącznikowego.
  - Zastanawiałem się nad tym - oświadczył Henry, pokazując na mapę i 
trzymając się równocześnie swego obrotowego krzesła. - Jeśli przejdziemy na 
kurs prostoliniowy, zyskamy w ten sposób pół dnia. Być może w tej 
kotłowaninie na zewnątrz są u-booty, a być może ich nie ma. Jeśli będą 
próbowały przeniknąć przez osłonę piętnastu amerykańskich niszczycieli, by 
dostać się do siedemdziesięciu jeden smakowitych i wlokących się noga za 
nogą celów, zygzakowanie nie na wiele się zda. Płyńmy prosto na "Punkt 
Baker", przekażmy konwój Anglikom i zwiewajmy.
  Komandor Baldwin, ocierając śnieg z rudych brwi pod kapturem kurtki, 
wyszczerzył zęby.
  - Zgoda, kapitanie.
  Pug polecił brytyjskiemu oficerowi-sygnaliście, małemu spokojnemu 
człowieczkowi, który przyszedł z omiatanego śniegiem mostku paląc fajkę 
zwróconą główką w dół:
  - Proszę dać pańskiemu komodorowi sygnał flagami przerwać zygzakowanie.
  - Rozkaz, sir - odrzekł Anglik, zdoławszy w jakiś sposób okazać radość 
lekkim zaciśnięciem warg na ustniku fajki.
  Dzień po dniu, jedząc w kajucie śniadania z tacek, Victor Henry i 
komandor Baldwin dyskutowali nad sposobem zachowania się niszczycieli w 
wypadku niemieckiego ataku. Każdego ranka osłona przeprowadzała ćwiczenia 
bojowe tak niezdarnie, że Puga doprowadzało to do szału. Wielokrotnie 
kusiło go, by przejąć dowództwo i zapędzić wszystkie jednostki do ciężkiej 
pracy, ale najważniejsze było zachowanie obojętnego spokoju wobec całej 
operacji, więc zostawił wszystko jak było. Pierwszy konwój Lend-Lease 
płynął bez przeszkód prosto na wschód. Przez mniej więcej połowę czasu 
osłaniała ich zła pogoda. W dniach gdy powietrze było krystalicznie 
przejrzyste i podczas jasnych księżycowych nocy, Victor Henry czuwał 
ubrany, wypijał galony kawy i palił aż do bólu gardła, czasem podrzemując w 
kapitańskim krześle. Czy u-booty dostrzegły konwój i nie zdradziły swej 
obecności z powodu płynących przed nimi wachlarzem amerykańskich 
niszczycieli, czy też udało się statkom przemknąć niezauważalnie, Victor 
Henry nigdy się nie dowiedział. Bez cienia alarmu dopłynęli do "Punktu 
Baker", wyznaczonego tylko długością i szerokością geograficzną na wielkim, 
pustym morzu.
  
  
  Wstawało blade, żółte słońce. Konwój uformował się w prostokąt o 
powierzchni dziesięciu mil na niegościnnych, poznaczonych plamami kry 
wodach, pod kopułą perłowoszarego nieba, oczekując na Brytyjczyków. Victor 
Henry stał na mostku patrząc na wschód z nadzieją, że nawigator "Plunketta" 
zna się na swej robocie. Od powrotu z Berlina jeszcze nigdy nie czuł się 
tak dobrze. Przeczytał znaczną część zapleśniałego tomu Szekspira, który 
zawsze zabierał na morze: uporał się z całą szufladą zabranych zaległych 
papierków, a poza tym spał i spał, a przez sen jego ciało, przypomniawszy 
sobie nabyte latami odruchy, dostosowywało się do kołysania okrętu. Po 
trzech godzinach dokładnie na wschodzie ukazały się pierwsze kadłuby 
starych, amerykańskich czterokominowców. Gdy zbierana brytyjska osłona: 
niszczyciele, fregaty i korwety zbliżyła się, na czołowym okręcie 
zamigotało żółte światełko. Sygnalista przybiegł na mostek nawigacyjny, 
przynosząc kartkę z nabazgranymi ołówkiem słowami: "Dzięki janki x 
spiżarnia pusta".
  - Nadaj mu: "Jedzcie zdrowo x więcej w drodze" i podpis "Matka Hubbard" - 
mruknął Pug.
  - Rozkaz, sir - powiedział uśmiechnięty sygnalista i zbiegł po schodkach.
  - Jako obserwatorowi - zawołał Pug do komandora Baldwina stojącego na 
skrzydle mostka - byłoby mi miło zaobserwować, jak szybko pańska drużyna 
sygnałowa potrafi podnieść "Odwrócić kurs, szybkość 32 węzły".
  
  
  Gdy "Plunkett" przycumował w Norfolk, Victor Henry udał się prosto do 
kwatery admiralskiej na USS "Texas". Admirał King wysłuchał jego relacji z 
twarzą nieruchomą jak posąg z piaskowca wychudzonego faraona, ujawniając 
ludzką reakcję tylko w chwili, gdy Pug raportował o słabym wyszkoleniu 
załóg niszczycieli. Faraońska twarz stała się na chwilę jeszcze bardziej 
nieprzyjemna.
  - Jestem świadom niskiego poziomu gotowości we flocie i wprowadziłem 
programy korygujące. Teraz na inny temat. Na jakiej podstawie, kapitanie, 
prezydent wyznaczył cię do tej misji?
  - Gdy byłem attache morskim w Berlinie, sir, zdarzało się, że wyznaczał 
mnie do ściśle tajnych zadań. Przypuszczam, że i to należało do tej samej 
kategorii.
  - Czy będziesz mu meldował o wykonaniu?
  - Tak, sir. - Admirał podszedł do mapy świata, świeżo zawieszonej na 
grodzi tam, gdzie przedtem wisiał portret admirała Mayo. Victor Henry 
zerwał się z miejsca.
  - Przypuszczam, że na morzu otrzymywałeś wiadomości? Wiesz, że Niemcy 
podbili Jugosławię w jednotygodniowej błyskawicznej wojnie? Że Grecja 
skapitulowała? - Admirał przesunął kościstym palcem po liniach brzegowych 
Adriatyku i Morza Śródziemnego, świeżo pociągniętych gniewną czerwienią. - 
Że ten typek Rommel odrzucił Brytyjczyków prosto do Egiptu i gromadzi 
wojska do ataku na Kanał Sueski? Że wielka armia brytyjska, schwytana w 
grecką pułapkę, będzie szczęśliwa, jeśli uda się jej wykręcić drugą 
Dunkierką? Że Arabowie powstają, by wyrzucić Brytyjczyków z Bliskiego 
Wschodu? Irak już kazał im się wynosić i zaprosił Niemców.
  - Tak jest, sir. Większość tych informacji do nas dotarła. To były złe 
tygodnie.
  - Zależy od punktu widzenia. Dla Niemców to były piękne tygodnie. W ciągu 
mniej więcej miesiąca przechylili szalę na swoją korzyść. Po namyśle 
doszedłem do wniosku, że wojna jest prawie skończona. A w tym kraju 
niewielu ma tę świadomość. Gdy Niemcy zagarną Kanał, opanują Bliski Wschód 
i zamkną Morze Śródziemne, linie komunikacyjne Imperium Brytyjskiego 
zostaną przecięte. Na tym polega gra. W Azji pomiędzy Hitlerem i Żółtkami 
nie zostanie żadna zorganizowana siła wojskowa. Indie i Chiny wpadną im w 
łapy. - Admirał King przeciągnął kościstymi palcami po kontynencie 
eurazjatyckim. - Od Antwerpii po Tokio i od koła biegunowego do równika 
lita dyktatura. Czy słyszałeś o tym pakcie neutralności między Sowietami i 
Żółtkami?
  - Nie, sir. To do mnie nie doszło.
  - No, więc podpisali taki pakt... parę, tygodni temu... zobowiązując się 
chwilowo nie nadeptywać sobie na odciski. Nasza prasa niemal to 
zignorowała, ale wiadomość jest przerażająca. Zabezpiecza Żółtkom tyły - 
machnął ręką w kierunku Syberii - i pozwala im spokojnie zabrać te 
wszystkie smaczne kąski. - Sękate palce admirała przeskoczyły na południe, 
ogarniając Indochiny, Indie Wschodnie, Malaje i Filipiny. Zatrzymał się na 
chwilę, po czym sztywnym palcem stuknął w Wyspy Hawajskie. Admirał kwaśno 
popatrzył na Victora Henry'ego i spod mapy pomaszerował do biurka. - 
Oczywiście, ocena polityczna należy do prezydenta. To wybitny polityk i 
wielki dowódca Marynarki Wojennej. Być może słusznie ocenia, że z 
politycznego punktu widzenia może tylko rozszerzyć obszar przez nas 
patrolowany. Być może politycznie musi dzielić włos na czworo na temat 
"patrolowania" przeciw "konwojowaniu". Ale dla nas, czy patrolujemy i 
podajemy przez radio pozycje niemieckich okrętów podwodnych i rajderów, czy 
konwojujemy, to takie same działania wojenne. Wojenne, ale słabe i 
nieskuteczne. Brytyjczycy nie mają dość okrętów, by zachować Morze 
Śródziemne otwartym dla siebie i przeciąć linie zaopatrzenia tego typka, 
Rommla. Jeśli konwojowanie weźmiemy na siebie, być może da im to szanse 
pozostania w grze. Prezydent nie prosił mnie o opinię. Ty, jak się zdaje, 
należysz do jego otoczenia. Być może będziesz miał okazję, by przekazać ten 
punkt widzenia. - Ernest King usiadł, złożył dłonie na biurku i przez długą 
minutę milcząco przypatrywał się kapitanowi. - Być może, przez czysty 
przypadek, w ten sposób najlepiej przyczynisz się do zapewnienia 
bezpieczeństwa Stanów Zjednoczonych.
  
  
  - Henry! Hej, Henry!
  Byron jęknął, zesztywniał jak przeciągający się kot i otworzył jedno oko. 
Porucznik Caruso i inni oficerowie na S-45 już się przyzwyczaili, że 
podporucznik Henry budzi się w taki właśnie sposób. Nim zesztywniał, nie 
było sposobu, by go dobudzić. Czasem trzeba było mocno potrząsnąć jego 
bezwładnym ciałem.
  - Hę?
  - Twój ojciec jest tutaj.
  - Co?! - Byron zamrugał oczami i wsparł się na łokciu. Zajmował środkową 
z trzech koi. - Żartuje pan, kapitanie? Mój ojciec?
  - Jest w mesie. Czy zechcesz do nas dołączyć?
  W samej bieliźnie, nie ogolony, rozczochrany i mrugający oczami Byron 
potknął się na progu maleńkiej mesy oficerskiej.
  - Jasny gwint! Naprawdę tu jesteś.
  - Słyszałeś, jak twój dowódca powiedział, że jestem. - Odziany w 
niepokalanie błękitny mundur galowy, trzymając w ręku filiżankę kawy, Pug 
patrzył zmarszczony na syna.
  - Ci tu gotowi są powiedzieć byle co, aby tylko wyciągnąć mnie z koi. To 
banda wariatów.
  - Co u diabła robisz w betach w samo południe?
  - Miałem nocną wachtę. Przepraszam sir, że się pojawiłem w taki sposób. 
Wracam natychmiast.
  Po chwili Byron zjawił się z powrotem w świeżo odprasowanym mundurze 
khaki, uczesany i ogolony. - Rany, tato, jak fajnie cię zobaczyć.
  - Briny, nocna wachta to nie ciężka operacja chirurgiczna. Nie jest 
przyjęte, by wymagała rekonwalescencji w łóżku.
  - Sir, miałem ją dwie noce pod rząd. - Nalał kawy ojcu i sobie.
  - Słuchaj, to naprawdę niespodzianka. Mama mówiła, że jesteś gdzieś w 
morzu. Tato, czy cię przeniesiono z Planowania Wojennego?
  - Nie, to było tylko na pewien czas. Wracam na swoje miejsce. Byłem na 
"Texasie". Zobaczyłem na liście w kapitanacie portu, że S-45 jest tutaj i 
pomyślałem sobie, że może zajrzę. - Victor Henry obrzucił spojrzeniem chudą 
twarz syna. - No i jak? Jak tam ci idzie?
  - Och, pierwszorzędnie. Świetna banda facetów na tej łajbie. Skipper jest 
na piątkę, a pierwszy oficer, porucznik Aster, także. Naprawdę cieszyłbym 
się, gdybyś go poznał. Był świadkiem na moim ślubie. - Byron uśmiechnął się 
swoim dawnym, na wpół melancholijnym, na wpół rozbawionym uśmiechem, którym 
zawsze umiał oczarować ojca i większość ludzi. - Tak się cieszę, że cię 
widzę. Czuję się samotny.
  - W jakiej sytuacji jest twoja żona? Czy już wyruszyła do kraju?
  Byron rzucił ojcu znaczące spojrzenie, przypominające o ich trwającym do 
dziś sporze o Natalię. Ale był w dobrym humorze i odpowiedział uprzejmie: - 
Nie wiem. Dopiero dziś rano wróciliśmy z manewrów. Kancelista dopiero 
poszedł na pocztę.
  Pug odstawił filiżankę. - A tak przy okazji, czy będziecie w porcie 
dwudziestego szóstego?
  - Mogę się dowiedzieć. O co chodzi? 
  - Nic szczególnego. Tyle tylko, że jeśli tu będziesz i możesz uzyskać 
przepustkę na jedną dobę, jesteś zaproszony na kolację w Białym Domu.
  Byron szeroko otworzył zapadnięte oczy.
  - Bez takich numerów, tato.
  - Twoja matka i Madeline też są zaproszone. Nie pzzypuszczam, by Warren 
mógł przylecieć z Pearl Harbor. Ale jeśli będziesz, możesz przecież 
przyjść. Będziesz miał co opowiadać dzieciom.
  - Tato, jak wysoko nas oceniają?
  Victor Henry wzruszył ramionami.
  - Ach, to tylko marchewka dla osła. Matce jeszcze o tym nie mówiłem.
  - Nie? Kolacja w Białym Domu! Mama wyskoczy ze skóry.
  Porucznik Aster, niosąc koszyk listów, wsadził głowę przez drzwi mesy.
  - Briny, Carson ma dla ciebie całą garść listów. Czeka przy schodni.
  - Hej! Świetnie. Tato, to mój pierwszy, porucznik Carter Aster. Zaraz 
wracam. - Byron znikł.
  Usiadłszy przy wąskim stole, by rozcinać koperty indiańskim nożem do 
papieru, Aster powiedział:
  - Przepraszam, sir. Pilna poczta.
  - Proszę bardzo. - Victor Henry badawczo przyjrzał się blond oficerowi, 
gdy ten zajął się listami. Czasami z samego sposobu, jak młody człowiek 
bierze się do papierów lub książki, można ocenić jakim jest oficerem. Aster 
szybko przekopał się przez stertę listów, gdzieniegdzie nagryzmoliwszy parę 
słów, gdzie indziej postawiwszy ptaszka. Robił dobre wrażenie. Odsunął 
koszyk z pocztą, a gdy Henry zrobił odmowny gest dłonią, nalał sobie kawy.
  - Poruczniku, był pan świadkiem na ślubie Briny'ego?
  - Tak, sir. To cudowna dziewczyna. 
  - Jak się sprawuje Briny?
  Z warg Astera znikł wesoły, wywołany wspomnieniami uśmiech. Zacisnął usta 
w wąską kreskę.
  - W pracy?
  - Tak. Proszę powiedzieć, jak jest naprawdę.
  - Cóż, wszyscy go lubimy. Briny ma w sobie coś, sądzę, że pan o tym wie. 
Ale na okręcie podwodnym... Nie chcę przez to powiedzieć, że się nie 
nadaje. Potrafi co trzeba, ale go to nie obchodzi. Briny po prostu ślizga 
się wzdłuż dolnej granicy wymaganej sprawności.
  Victora to nie zdziwiło, niemniej sprawiło mu przykrość.
  - Mam wrażenie, że ludzie są tacy, jak się ich ustawi.
  - Byron jest daleko w tyle za wymaganiami, które powinien spełniać 
zgodnie z przepisami. A równocześnie, sir, daje sobie radę z okrętem, zna 
się na maszynach, na instalacji sprężonego powietrza, akumulatorach, na 
wszystkim. Jest dobry na wachcie zanurzeniowej. Ma dryg do trymowania i 
utrzymania okrętu na takiej głębokości, jakiej życzy sobie kapitan. Ale gdy 
przychodzi do pisania raportów w terminie czy nawet wpisów do dziennika 
okrętowego, śledzenia rejestrów, meldunków i książek treningowych załogi, a 
to są przecież główne zajęcia oficera, to nie ma o czym mówić. - Aster 
spojrzał ojcu Byrona prosto w oczy. - Skipper czasami mówi o możliwości 
wysadzenia go na brzeg.
  - Tak z nim źle? - spytał smutnie Victor Henry.
  - W pewnym sensie on ma także fioła.
  - Jak to fioła?
  - Na przykład w zeszłym tygodniu mieliśmy na pokładzie niespodziewaną 
inspekcję. Wystrzeliliśmy torpedę ćwiczebną i wyszliśmy na powierzchnię, by 
ją wyłowić. Od dawna nie ćwiczyliśmy wyławiania. Morze było burzliwe, 
padało, zimno jak diabli. Torpedyści wypłynęli, by ją wyciągnąć. No i była, 
podskakiwała w górę i w dół, waląc i bębniąc w kadłub, my kołysaliśmy się 
jak szaleńcy, a marynarze ślizgali się po pokładzie, uwiązani linami 
ratunkowymi. Było paskudnie. Pieprzyli się z tym przez godzinę i nie dali 
rady wyciągnąć tego cygara. Byłem pewien, że albo ktoś się utopi, albo 
zostanie zmiażdżony. Inspektor się zmęczył i zszedł pod pokład. Dowódcy 
mało nie rozniosło. Wachta pokładowa była przemoczona, zmarznięta i padała 
na nos. Jak pan wie, głowica ćwiczebna jest pusta w środku, więc cygaro 
huśta się pionowo, w górę i w dół. Wachtą kierował Briny. Nagle złapał hak, 
zaczepił go o swą linę ratunkową, i Chryste, nagle pobiegł i skoczył na tę 
torpedę! Wyliczył to tak dokładnie, że wyglądało na łatwe. Trzymał się jej, 
lodowate fale łamały mu się nad głową, a on siedział na żółtej, pustej 
głowicy i ujeżdżał ją jak jakiegoś cholernego mustanga. Zaczepił hak i 
wtedy go zwaliło. No, wyciągnęliśmy go pół żywego, a potem podnieśli cygaro 
na pokład. Skipper wlał w niego cały zapas leczniczej brandy. Briny spał 
osiemnaście godzin i wstał wesół i zdrów.
  Victor Henry odchrząknął.
  - To było głupie ryzyko - powiedział.
  - Sir, chciałbym go mieć ze sobą na jakimkolwiek okręcie, którym bym 
dowodził. Ale wtedy zużyłbym dwie pary ciężkich butów na samo kopanie go w 
tyłek.
  - Jeśli taka okazja się nadarzy, pozwoli pan, że zapłacę za te buty, 
poruczniku - oświadczył Pug.
  - Ona jest w ciąży! - Byron wpadł jak pocisk do mesy, z trudem 
zatrzymawszy się chwytając za futrynę. - Natalia jest w ciąży, tato! - 
Pomachał w powietrzu paczką rozerwanych listów. - Co wy na to? Hej, Lady, 
co ty na to? Chłopie, ależ się dziwnie czuję.
  - Szybka robota - odrzekł Aster. - Lepiej postaraj się sprowadzić na 
pewniaka dziewczynę do kraju. Miło mi było pana poznać, kapitanie. Proszę 
wybaczyć.
  Pierwszy oficer wydobył się zza stołu ze swym koszykiem poczty.
  - A co na temat jej powrotu do domu? - spytał Victor.
  - Pisze, że Leslie Slote tym razem zaczął przypiekać konsula na wolnym 
ogniu. Ona i Jastrow powinni być w drodze... no, może nawet w tej chwili! 
Lepiej, aby tak było, bo inaczej zdezerteruję, by ją przywieźć osobiście, 
tato. Moje dziecko musi się urodzić w Stanach Zjednoczonych.
  - To wspaniała nowina, Briny. Wspaniała. - Victor Henry wstał i położył 
synowi rękę na ramieniu. - Muszę złapać samolot. Dowiesz się czegoś na 
temat dwudziestego szóstego, dobrze? I daj znać.
  - Na temat...? Aaa, tak. - Briny siedział z brodą opartą na pięściach, 
czytając gęsto zapisaną kartkę listu lotniczego, z twarzą promieniującą 
szczęściem. - Ta kolacja. Tak, ojcze, zatelefonuję do ciebie, albo coś w 
tym rodzaju.
  - Pewien jestem, że po manewrach masz stertę papierkowej roboty do 
wypełnienia. Weź się za to, chłopcze.
  - Och, na pewno - odrzekł Byron. - Do widzenia, tato.
  - Cieszę się z wiadomości o twojej żonie, Byron.
  - Dziękuję - znowu znaczące spojrzenie i uprzejmy głos.
  
  
  Rhoda miała kompletny zamęt w głowie. Palmer powrócił z Anglii w 
kwietniu, gdy Pug był na morzu. Tego roku wiśnie wcześnie zakwitły. W 
Wirginii i Północnej Karolinie, dokąd pojechali na czterodniową wycieczkę 
jakby to był miodowy miesiąc, okolica pełna była wonnego kwiecia. Do 
Waszyngtonu Rhoda wróciła zobowiązawszy się uroczyście, że porzuci męża i 
wyjdzie za mąż za Kirby'ego.
  W sypialniach przydrożnych hoteli, podczas długich spacerów wśród 
kwitnących brzoskwiń i śliw południowych Stanów, taka decyzja wydawała się 
Rhodzie jasna, prosta i naturalna. Lecz gdy uszczęśliwiony Kirby pojechał 
do Denver, aby przygotować wielki, stary dom do nowego życia, zostawiając 
Rhodę w domu pełnym fotografii i pamiątek Victora, ta pełna prostoty wizja 
przyszłości z całym swym czarem zaczęła jakoś blednąć.
  Omyłka Rhody wynikała z jej braku doświadczenia. Trudno zlikwidować 
inwestycję dwudziestu pięciu lat miłości i bliskości, nawet gdy z czasem 
zaczęły one smakować trochę kwaśno. I rzadko udaje się uzyskać jej 
równowartość w romantycznych przeżyciach, wzruszeniach, czy bodaj 
pieniądzach. Taką decyzję mogły podejmować uparte, zepsute kobiety. Kłopot 
Rhody polegał na tym, że we własnym mniemaniu była nadal kobietą uczciwą, 
która wpadła w pułapkę wielkiej namiętności, spalającej wszelkie prawa 
moralne. Jeden fałszywy krok, podczas długiej nieobecności męża w 
Niemczech, i to w wieku, gdy wielu mężczyzn i kobiet robi takie nierozsądne 
kroki, zmuszał ją do brnięcia coraz dalej. Na domiar wszystkiego Rhoda 
chciała nadal mieć o sobie dobrą opinię.
  Nadal lubiła, może nawet kochała, a także obawiała się Puga. Ale przebieg 
jego kariery przynosił jej coraz większe rozczarowania. Przez chwilę miała 
nadzieję, że jego zażyłość z prezydentem Rooseveltem może doprowadzić do 
wielkich wydarzeń. Ale to się nie sprawdziło. Niektóre z jej przyjaciółek 
pyszniły się awansami mężów na dowódców pancerników, flotylli niszczycieli 
czy krążowników. Rywalizacja między Diggerem Brownem, Paulem Munsonem i 
Harrym Warendorfem miała dokładny odpowiednik w rywalizacji ich żon. Rhoda 
Henry stopniowo stawała się żoną męża, który po przeszło dwudziestu latach 
biegu na czele wyścigu, ugrzązł w półmroku służby na lądzie. Stało się 
oczywiste, że Pug nie wygrywa. Była to dla Rhody gorzka pigułka. Zawsze 
miała nadzieję, że któregoś dnia Pug zostanie przynajmniej Zastępcą Dowódcy 
Operacji Morskich. Mimo wszystko stawiała go wyżej niż chłopców, którzy 
porobili kariery jako prezesi banków, dyrektorzy stalowni czy nawet 
generałowie armii lądowej. (Nie oznaczało to, by ci ludzie, ściśle rzecz 
biorąc, prosili ją o rękę. Miewała z nimi randki, całowała się, a później 
uważała ich za możliwości, które poświęciła dla Puga.) A teraz wszystko 
wskazywało, że nie awansuje nawet na kontradmirała! Z całą pewnością nawet 
tak ograniczony cel oddalał się z każdą chwilą, spędzaną przez Victora w 
klitce w Departamencie Marynarki, podczas gdy jego współzawodnicy zyskiwali 
coraz dłuższe staże służby na morzu.
  Przy pomocy takich właśnie myśli Rhoda przekonywała samą siebie, do 
oznajmienia Pugowi, że zakochała się w innym mężczyźnie. Ale ta perspektywa 
nie budziła w niej uczucia rozkosznego oczekiwania. Wręcz przeciwnie, Rhoda 
szarpała się ze sobą, gotowa pójść w tę stronę, w którą ją popchną.
  Nie powitała go, gdy wrócił z konwoju. Victor nie zatelefonował z 
Norfolk, wiedząc, że żona lubi długo spać. Przyleciawszy do Waszyngtonu 
zastał dom pusty, kucharkę na urlopie, Rhodę gdzieś poza miastem, stos 
listów na swym biurku oraz brak kawy. Nie mógł robić z tego nikomu zarzutu, 
ale powitanie było zimne.
  
  
  Przez czysty przypadek spotkał w biurze Planowania Wojennego Pamelę 
Tudsbury. Nie wróciła do Anglii z Burne-Wilkem. Rzadko trafiały się 
sekretarki, zakwalifikowane do pracy ze ściśle tajnymi materiałami i 
dlatego Brytyjska Misja Zakupów zatrzymała ją na pewien czas. Rześka, 
sprężysta i przyjemnie niewojskowa w bawełnianej żółtozielonej sukience 
Pamela powitała go z ciepłem, którego nie znalazł w domu. Zaprosił ją na 
lunch do baru marynarki. W ciągu kwadransa, który wystarczył jej do 
pochłonięcia kanapki, pasztecika i kawy, zdążyła mu się zwierzyć, jak 
żałuje, że Burne-Wilke ją tu zostawił.
  - Chcę tam być w tej chwili - oświadczyła z wilgotnymi oczami. - Nie 
dlatego, bym myślała, że, jak sądzą niektórzy, koniec już się zbliża. 
Chociaż w złe godziny przed świtem człowiek zaczyna się zastanawiać, jak 
przyzwyczai się do niemieckiej żandarmerii i znaków drogowych. Ta zmora od 
czasu do czasu staje się straszliwie realna. - Potrząsnęła głową i 
uśmiechnęła się. - Oczywiście przed świtem jest najciemniej. Biedaku, masz 
świetną cerę. Widać, że morze dobrze ci robi. Wyglądasz o dziesięć lat 
młodziej. Mam nadzieję, że to nie zniknie, albo że powrócisz na morze.
  - No wiesz, staram się dużo spacerować i grać w tenisa. Ale to nie to 
samo.
  - Na pewno nie.
  Spytał ją, czy ma nowe wiadomości o Tedzie Gallardzie, ale nie miała. 
Rozstali się z niedbałym "do widzenia". Przez całą resztę dnia, Victor 
Henry, przekopując się przez górę nagromadzonych papierów, czuł się 
znacznie lepiej.
  
  
  W domu czekała na niego Rhoda w jaskrawoczerwonej sukni, z przygotowanymi 
drinkami, lodem oraz serem i krakersami na tacce. Jej zachowanie i sposób 
mówienia uderzyły Puga jako bardzo dziwne. Bez przerwy paplała o domach. 
Była tak chętna do rozmowy, tak wymowna, że początkowo nie udało mu się 
zawiadomić jej o zaproszeniu do Białego Domu. Tego bowiem dnia, wczesnym 
popołudniem, zastawszy kartkę od Puga na toaletce, Rhoda wypadła na miasto 
w towarzystwie agenta i zwiedziła aż trzy domy. Całe swe tłumione poczucie 
winy maskowała przed sobą aktywnością w sprawach domowych. Gdyby tylko 
udało się jej przekonać Puga, że spędzała czas na pilnym poszukiwaniu nowej 
rezydencji, wówczas, była przekonana, zatrze za sobą ślady. To nie miało 
sensu. Była przecież gotowa powiedzieć mu wszystko. Działała instynktownie, 
w zdenerwowaniu wywołanym kartką z napisanymi mężowskim charakterem pisma 
paru słowami: "Wróciłem. Załoga do baru".
  Puga nie interesowało rozwlekłe opowiadanie o wadach domów, których nigdy 
nie oglądał. Zniósł je jednak cierpliwie. Następnie Rhoda przeszła do 
bolesnej tematyki ostatnich awansów. Ten kompletny głupiec, pijak i 
dziwkarz, Chippen Pennington, dostał dowództwo "Heleny". A czy Pug wie, że 
nawet Bill Foley jest dowódcą eskadry niszczycieli w Pearl Harbor?
  Wreszcie udało mu się przerwać potok słów Rhody; było to podczas kolacji, 
przy mięsie, i powiedzieć jej o zaproszeniu od prezydenta.
  Kompletnie zaskoczona Rhoda wykrztusiła:
  - Pug! Naprawdę?
  Zadawała mnóstwo pytań, głośno martwiła się, co na siebie włożyć i 
napawała się myślą, jak też poczują się Annette Pennington i Tammy Foley 
gdy usłyszą o tym!
  Było to marne przedstawienie. Pug widział żonę w najgorszej formie, 
gorszej niż najgorsza z dotychczasowych, bo jeszcze nigdy nie była tak 
zdemoralizowana, choć wyglądała prześlicznie, a jej cudowna skóra była jak 
zawsze aksamitnie gładka. Pug zauważył, że przygląda się żonie obojętnie, 
tak jakby oceniał jeden z problemów zawodowych. Niewiele żon po 
czterdziestce wytrzymuje takie badanie.
  Tego wieczora Victor Henry dostrzegł znane sobie oznaki, że w tej chwili 
nie jest pożądany w sypialni żony. Nie wiedział czemu, ale od dawna już 
zdecydował, że Rhoda ma prawo do takich fizycznych czy psychicznych 
okresów. Choć paskudne było, że nastąpił on właśnie po jego 
sześciotygodniowym pobycie na morzu. Długo nie mógł zasnąć. Cisnęły mu się 
do głowy myśli o beztroskim nastroju jaki zastał w stolicy, o prymitywnym 
przekonaniu, że uchwalając ustawę o Lend-Lease Ameryka zrobiła wszystko, co 
do niej należało, by wykorzenić nazizm. Nikogo naprawdę nie obchodziło, ile 
czego się produkuje i wysyła. Cyfry, z jakimi zapoznał się w Planowaniu 
Wojennym, przeraziły go. Skłócone biura i urzędy, sprzeczne dyrektywy, 
częściowo pokrywające się żądania lotnictwa, marynarki i armii lądowej oraz 
Brytyjczyków przytłoczyły program. W zadziwiającym galimatiasie spotkań, 
rozmów i powielanych komunikatów Lend-Lease został sparaliżowany.
  Równocześnie nie przestawał myśleć o żonie i o angielskiej dziewczynie. 
Wreszcie wstał i przełknął szklankę whisky bez wody jak proszek nasenny.
  
  
  Nieco później tego samego tygodnia, Pug jak większość ludzi, rozchmurzył 
się nieco, gdy czarnobrewy, fanatyczny zastępca Hitlera Rudolf Hess, 
samotnie poleciał do Szkocji, wylądował na spadochronie i zażądał widzenia 
z Winstonem Churchillem. Przez dzień czy dwa zdawało się, że Niemcy mogą 
pęknąć. Ale naziści natychmiast ogłosili, że Hess wskutek bohaterskiego 
przemęczenia pracą dostał pomieszania zmysłów. Brytyjczycy oficjalnie 
powiedzieli niewiele. Pug dowiedział się od Pameli, a ona z kolei z 
ambasady, że Hess sfiksowawszy do reszty, został zamknięty w domu wariatów 
i tam plecie bzdury na temat swych planów pokojowych.
  Natomiast komunikaty wojenne nie zawierały żadnych oznak osłabienia 
Niemiec. W Grecji upolowali całe hordy brytyjskich jeńców i góry 
uzbrojenia; na Atlantyku zatapiali statki w szybkim tempie; na Londyn i 
Liverpool spuszczali deszcz bomb zapalających, znacznie gorszych niż 
podczas blitzu w tysiąc dziewięćset czterdziestym roku; oblegali Tobruk, a 
Kretę opanowali zapierającym dech w piersiach desantem powietrznym nad 
głowami brytyjskiej Floty Śródziemnomorskiej. Ten zalew energii militarnej 
na wszystkie cztery strony świata, ta lawa przemocy była przerażająca. W 
jej obliczu Francja Vichy zaniechała wszelkiego oporu i podjęła z nazistami 
pertraktacje na temat umowy, przekazującej im całą Afrykę Północną, być 
może także silną francuską flotę wojenną. Był to brutalny cios w 
amerykańskich dyplomatów, dokładających starań, by Francję utrzymać w roli 
kraju neutralnego, a Niemców z dala od wysuniętej daleko w morze części 
Afryki, na której leżał francuski Dakar, panujący nad całym południowym 
Atlantykiem.
  Zdawało się, że nazistów nic nie zatrzyma. Ufortyfikowane, silnie 
uzbrojone oddziały brytyjskie na Krecie utrzymywały, że powietrznych 
najeźdźców spotkały krwawe jatki. Ale spływając na spadochronach jako żywi 
czy martwi, rozbijając się na szybowcach, ciągłe napływały nowe masy 
desantujących. Pełne pewności siebie brytyjskie komunikaty stały się 
mgliste. Przyznawały, że jakimś sposobem, przy niewiarygodnych stratach, 
Niemcom udało się opanować jedno lotnisko, a potem drugie. Wkrótce stało 
się jasne, że na Krecie Hitler dokonał czegoś zupełnie nowego: zdobył 
silnie bronioną wyspę z powietrza, bez udziału marynarki (Błąd autora. 
Pierwszy desant był desantem morskim i został zmasakrowany przez Royal Navy 
i obrońców Krety. (przyp. tłum.), faktycznie wprost pod lufami marynarki 
nieprzyjacielskiej. Dla Anglii nowina była zatrważająca. Nie biorąc nawet 
pod uwagę ciężkiej porażki, jakiej Brytyjczycy doznali na Krecie, operacja 
wyglądała jak próba kostiumowa do końcowego przedstawienia.
  A Stany Zjednoczone nadal nic nie robiły. W Planowaniu Wojennym pogłębiał 
się rozłam między Armią i Marynarką. Sekcja Victora Henry'ego domagała się, 
by dla uratowania Anglii podjęte zostały szybkie i zdecydowane działania na 
północnym Atlantyku: konwoje, okupacja Islandii, wysyłka wszelkiego 
uzbrojenia. Ale Armia, która oceniała, że Anglia padnie za trzy miesiące, 
domagała się akcji na Brazylię i Azory, aby przeciwstawić się spodziewanemu 
niemieckiemu atakowi, wychodzącemu z Dakaru. W obliczu dwóch sprzecznych 
planów prezydent wahał się i grał na zwłokę.
  Wtedy nadeszła przeraźliwa wiadomość, że nowy niemiecki pancernik 
"Bismarck" zatopił koło Grenlandii potężny angielski okręt liniowy "Hood" 
jedną salwą z odległości trzynastu mil i znikł we mgłach północnego 
Atlantyku! Ten wstrząs wyzwolił kraj z majowego rozleniwienia. Prezydent 
zapowiedział ważne przemówienie przez radio. Prasa i radio trzęsły się od 
spekulacji na temat jego treści. Czy ogłosi początek konwojowania? Czy 
poprosi Kongres o wypowiedzenie wojny? Groźny wyczyn "Bismarcka" zdawał się 
wskazywać, że Hitler zaczyna panować na oceanach tak samo, jak na lądzie i 
w powietrzu. Zmiana równowagi sił na Atlantyku nagle stała się oczywista i 
przerażająca.
  Jedyną reakcją Rhody na wszystkie te ponure wiadomości była głośna 
irytacja, że Biały Dom może odwołać zaproszenie na kolację w chwili, gdy 
opowiedziała o nim wszystkim swoim przyjaciółkom. Zapewne FDR szykuje się 
do wojny. Jakże mógłby brać pod uwagę w takiej chwili towarzyską kolację i 
to z tak mało ważnymi osobistościami, jak rodzina Henrych? By zyskać 
odrobinę spokoju kapitan połączył się z adiutantem Marynarki w Białym Domu. 
Zaproszenia nie odwołano.
  
  
  - Jak myślisz, tato? Czy Angole dostaną "Bismarcka"?
  Siedzący jak na grzędzie na skraju wanny Byron zauważył, że Victor Henry 
nadal lubi opierać podczas golenia jedną nogę na wannie. Nie zmieniły się 
także jego ruchy przy goleniu: kolejne skrobanie policzków, podbródka i 
szyi, a następnie nachmurzona mina, dzięki której rozciągała się górna 
warga. Od dzieciństwa Byron siadywał tak nieskończoną ilość razy, 
rozmawiając z ojcem.
  - Hm, Briny, oni twierdzą, że "Prince of Wales" tam koło Grenlandii 
dołożył "Bismarckowi". Ale Niemcy świetnie dają sobie radę z uszkodzeniami. 
Byłem na "Bismarcku". To pływający stalowy pszczeli plaster. Jeśli został 
trafiony, zapewne załoga tylko odcięła zalane komory i zwiała do domu. 
Brytyjczycy rzucili na poszukiwania wszystko co mają. Do diabła z 
konwojami, do diabła z Morzem Śródziemnym! Wiedzą, w którą stronę on 
płynie: ku wybrzeżom Francji i to zwiewając tak szybko, jak tylko umie. 
Chyba że... - opłukał brzytwę i otrząsnął z wody - chyba, że "Bismarck" 
jest nieuszkodzony. W takim przypadku Boże zmiłuj się nad wszystkimi 
konwojami, na które się natknie. Z taką siłą ognia jaką dysponuje, może 
zatopić czterdzieści statków w pół godziny.
  - Chciałbym być tam w tej chwili. Przy tych poszukiwaniach - powiedział 
Byron.
  - Naprawdę? - Pug z przyjemnością spojrzał na syna. Dla Byrona ojciec 
prawie się nie zmienił, natomiast Victor Henry ujrzał, jak na miejscu 
bladawego, melancholijnego, szczupłego na twarzy chłopczyka pojawił się 
sześciostopowy, schludny podporucznik marynarki odziany w granat i złoto. 
Pug wytarł twarz mokrym ręcznikiem.
  - Która godzina? Czas w drogę.
  Byron poszedł za nim do garderoby.
  - Tato, powiedz, ty jesteś blisko z prezydentem, prawda?
  - Blisko? Z panem Rooseveltem nikt nie jest naprawdę blisko, tyle już 
wiem. Może z wyjątkiem Harrego Hopkinsa.
  Byron przysiadł na stołku, patrząc jak ojciec nakłada mundur.
  - Wczoraj dostałem dwa kolejne listy od Natalii. Okazało się, że 
ugrzęzła.
  Pug zmarszczył brwi do lustra nad komodą.
  - Co znowu?
  - Nadal to samo, tato. Te same idiotyczne bałamuctwa na temat tego, kiedy 
ojciec jej wuja został naturalizowany. Nie może uzyskać odnowienia 
paszportu. Jeden urzędnik coś obiecuje, drugi się wycofuje. I ciągle to 
samo w kółko.
  - Napisz żonie, żeby wracała, a on niech sam daje sobie radę.
  - Pozwól mi skończyć, tato. - Byron zamachał rękami. - Wszystko było 
gotowe, mieli nawet bilety na statek. A tymczasem jakieś tam formalne 
potwierdzenie z Waszyngtonu nigdy nie dotarło na miejsce. Natalia musiała 
zwrócić bilety. Tato, oni są otoczeni przez Niemców. Niemcy we Francji, 
Jugosławii, Grecji, Afryce Północnej i do tego pełno ich we Włoszech. A oni 
są Żydami.
  - Jestem tego świadom - mruknął Victor Henry.
  Z sypialni rozległ się głos Rhody.
  - Pug, przyjdź tu zaraz. Odchodzę od zmysłów.
  Zastał ją ze wściekłym spojrzeniem utkwionym w ogromne lustro. Miała na 
sobie niebieską jedwabną suknię, nie zapiętą i luźno zwisającą na plecach, 
ukazującą bieliznę i duży fragment różowej skóry.
  - Zapnij to. Popatrz, jak mi brzuch wystaje - powiedziała. - A właściwie 
dlaczego? Ta głupia suknia zupełnie nie jest podobna do tego, jak wyglądała 
w sklepie. Tam była piękna.
  - Nic ci nie wystaje - sapnął Victor Henry, walcząc z zatrzaskami w 
słabym świetle. - Wyglądasz prześlicznie.
  - Och, Pug, na litość boską! Wystaje na całą stopę. Wyglądam jakbym była 
w szóstym miesiącu. Wyglądam okropnie. A przecież włożyłam najobciślejszy 
pasek. I co ja teraz zrobię?
  Mąż skończył z zatrzaskami i wyszedł. Rhoda oczywiście wyglądała tak jak 
zwykle i tak jak zwykle żaliła się na temat wieczorowej sukni. Jej lamenty 
i pytania były retoryczne i najlepiej było je ignorować.
  Byron nadal siedział zgarbiony na stołku.
  - Tato, pomyślałem sobie, że może mógłbyś wspomnieć o tym prezydentowi.
  Odpowiedź kapitana była szybka i sucha:
  - To nierozsądny pomysł.
  Zaległo ciężkie milczenie. Byron zgarbił się jeszcze bardziej z łokciami 
na kolanach i zaciśniętymi dłońmi. Puga poraził wyraz wrogości, niemal 
nienawiści na twarzy syna.
  - Byron, nie uważam, że bałagan w papierach obywatelstwa wuja twojej żony 
jest odpowiednim problemem do przedkładania prezydentowi Stanów 
Zjednoczonych. To wszystko.
  - O, byłem pewien, że tego nie zrobisz. Masz mi za złe, że się ożeniłem z 
Żydówką, zawsze miałeś, i nic cię nie obchodzi co się z nią stanie.
  Wmaszerowała Rhoda naciągając rękawiczki.
  - Na litość boską, o czym wy dwaj tutaj paplacie? Pug, może będziesz 
łaskaw włożyć wreszcie mundur i wyruszyć?
  
  
  Na Pensylwania Avenue od strony Białego Domu minęli parę tuzinów pikiet, 
maszerujących pod antywojennymi symbolami w krzywych owalach i śpiewających 
"Jankesi nie nadejdą!". Obok nich przechadzało się paru ludzi z tablicami 
na plecach i piersiach. Było na nich napisane: amerykański ruch pokojowy 
jest marionetką komunistyczną. Dwóch ziewających policjantów patrzyło na tę 
spokojną wymianę argumentów.
  - Dobry wieczór.
  Głos, brzmiący przynajmniej dla Rhody jak bas w "Czarodziejskim flecie" 
należał do otwierającego im drzwi wysokiego Murzyna w barwnym mundurze. 
Przed chwilą Henrych otaczał majowy wieczór, słodki od zapachu trawników i 
gazonów Białego Domu, a teraz znaleźli się w ogromnym foyer, z posadzką 
wspaniale wyłożoną marmurem. Mężczyzna w średnim wieku, ubrany w smoking, 
stał koło mosiężnej pieczęci prezydenckiej wtopionej jak inkrustacja w 
podłogę. Przedstawił się jako mistrz ceremonii Białego Domu.
  - Pani Henry, będzie pani siedzieć po lewej ręce prezydenta - oświadczył, 
zaglądając do dużego arkusza. - Rozumie pani, gościem domu jest następczyni 
tronu Norwegii, Marta. Ona będzie siedzieć po jego prawicy.
  - O, tak, tak, o jej. Księżniczka Marta? Ależ tak, ona stoi wyżej ode 
mnie - odrzekła Rhoda z nerwowym chichotem.
  - Przypuszczam, że przyszliśmy za wcześnie - powiedział Victor Henry.
  - Bynajmniej. Proszę tędy. - Zostawił ich w wielkiej poczekalni zwanej 
Pokojem Czerwonym powiadomiwszy, że wkrótce będą proszeni na górę.
  - Ojej, pomyśl tylko, że nie mógł przyjść z nami Warren! - Rhoda 
rozglądała się po portretach prezydentów, zawieszonych wysoko pod sufitem i 
po eleganckich, krytych czerwoną skórą meblach. - On, który tak kocha 
historię Ameryki.
  - To jest to - powiedziała Madeline, rzucając dokoła błyszczącym 
wzrokiem. Miała na sobie długą suknię z czarnego jedwabiu, zapiętą na 
guziczki po szyję, ostro kontrastującą z gołymi ramionami i na wpół 
obnażonym biustem matki. - To tak, jakby się spacerowało po podręczniku 
historii.
  - Ciekawe, czy tu wolno palić? - spytał Byron.
  - Nie, nie, nie rób tego - zawołała Rhoda.
  - Czemu nie? - zdziwił się Pug. - Przecież wszędzie stoją popielniczki. 
To jest mieszkanie. Czy wiecie do czego Biały Dom jest naprawdę podobny? - 
Pug był równie zdenerwowany jak Rhoda i gadał, by to ukryć. - Do kwatery 
dowódcy ośrodka wojskowego. Taki wielki, luksusowy dom, który szef dostaje 
na mieszkanie. A w domu stewardzi. Ten jest największy i najbardziej 
luksusowy. Napiwek od narodu dla Numeru Pierwszego.
  - Ale pomyśl tylko, jak tu prowadzić gospodarstwo! - odrzekła Rhoda. - 
Wbrew własnej woli wszyscy mówili nienaturalnymi głosami, za cicho albo za 
głośno. - Zwariowałabym nawet z całą armią służby. Nie potrafię sobie 
wyobrazić, jak ona daje sobie z tym radę. I przy tym bez przerwy jeżdżąc po 
całym kraju. Byron, na miłość boską, uważaj na popiół!
  - Przedstawiam państwu pana Sumnera Wellesa. - Mistrz ceremonii 
wprowadził łysego, szczupłego człowieka o ponurym wyrazie twarzy. - Jak 
sądzę, możemy już przejść na górę - dodał.
  Podsekretarz Stanu wymienił uściski dłoni z całą rodziną.
  Winda wyniosła ich na piętro. W ogromnym żółtym pokoju z morskimi 
pejzażami na ścianach siedział za biurkiem prezydent, potrząsając 
grzechoczącym mikserem do koktajli.
  - Witajcie, w sam czas na pierwszą kolejkę! - zawołał. Szeroki uśmiech 
rozjaśnił jego wielką, różową twarz. Mówił jasnym, męskim głosem. Ubrany 
był w smoking i czarną muszkę, ale gdy Pug przechylił się przez biurko, by 
wziąć koktajle, ujrzał że prezydent ma na sobie codzienne, brązowe spodnie. 
- Mam nadzieję, że pani Henry lubi "Kwiat Pomarańczy", Pug. Właśnie go 
mieszam. Dobry wieczór, Sumner. 
  Prezydent wymienił mocne uściski dłoni z całą rodziną Henrych. Ręce miał 
zimne i wilgotne od miksera. - A ty co, Sumner? Może wolisz coś innego? 
Wiesz, że robię całkiem niezłe martini.
  - Dziękuję, sir. To co jest, zupełnie mi wystarczy.
  Przy zajmującym środek ściany kominku Eleonora Roosevelt popijała na 
stojąco koktajle z wysoką, czarnowłosą kobietą i niskim, podstarzałym 
mężczyzną o ostrych rysach twarzy. Po bokach powiewały w otwartych oknach 
koronkowe firanki, poruszane ciepłym wiatrem, niosącym mocny i słodki 
zapach kwiatów. Mistrz ceremonii przedstawił Henrych pani Roosevelt, 
księżniczce Marcie i Somersetowi Maughamowi. Gdy Rhoda usłyszała nazwisko 
pisarza, jej skrępowanie uleciało.
  - Boże! Mr Maugham! Co za niespodzianka. To co powiem będzie w bardzo 
złym guście, ale przeczytałam wszystkie pana książki i uwielbiam je.
  Pisarz wypuścił dym z papierosa i odpowiedział jąkającym się głosem:
  - Tttoo... tto b-bardzo m-miłe z p-pani strony. - Mówił ledwie poruszając 
cienkimi, zaciśniętymi wargami. Jego zmętniałe starcze oczy miały wyraz 
zimny i uparty.
  - Jesteśmy już w komplecie. Może byśmy usiedli? - Pani Roosevelt 
przysunęła sobie krzesło do biurka, a mężczyźni natychmiast zrobili to 
samo. Wszyscy z wyjątkiem Somerseta Maughama, który usiadł na krześle 
podsuniętym przez Byrona.
  - Sumner, czy są ostatnie nowiny o "Bismarcku"? - spytał prezydent.
  - Od piątej nic nowego, sir.
  - Już potem rozmawiałem z Averellem. Połączenie było fatalne, ale 
wystarczyło, by się dowiedzieć, że tak naprawdę nic nowego się nie 
zdarzyło. Jak myślisz, Pug? Czy go złapią?
  - Bardzo trudne zadanie, panie prezydencie. Olbrzymi ocean, fatalna 
pogoda.
  - Kto jak kto, ale ty o tym wiesz - odrzekł prezydent z chytrym 
uśmieszkiem.
  - Ale jeśli go uszkodzili, jak twierdzą - kontynuował Pug - powinni go 
złapać.
  - Trafili go na pewno. Ich krążowniki poszły śladem cieknącego oleju 
głęboko w mgłę. Wiadomość prosto od Churchilla. Harriman jest tam z wizytą, 
siedzi u niego w domu.
  Rhoda starała się nie gapić na księżniczkę Martę trzymającą, jak uważała 
pani Henry, szklankę z koktajlem jak berło. Podświadomie naśladując jej 
postawę, zdecydowała równocześnie, że cerę ma prawie tak dobrą jak Marta, 
choć księżniczka jest młodsza i ma tak wspaniałe czarne włosy, ułożone w 
zabawny sposób. Kontemplując widok osoby krwi królewskiej przestała zważać 
na rozmowę o wydarzeniach wojennych. Gdy więc wszyscy zaczęli wstawać, 
drgnęła zaskoczona. Poszli za panią Roosevelt do windy, prezydent został z 
tyłu. Gdy przybyli do jadalni, Franklin Roosevelt już tam siedział w swym 
wózku u szczytu stołu. I tutaj przez otwarte okna płynął mocny zapach 
kwiatów, mieszając się z aromatem goździków stojących pośrodku stołu w 
wielkiej srebrnej wazie.
  - No, miałem dobry dzień! - zawołał prezydent, gdy wszyscy siedli. Widać 
było, że chce rozruszać towarzystwo. - Nareszcie zakłady Forda obiecały 
Billowi Knudsenowi, że w ich wielkiej nowej fabryce będą robić liberatory. 
Długośmy nad tym pracowali. Chyba ci biznesmeni wreszcie się budzą. - 
Zaczął jeść zupę, wszyscy poszli za jego przykładem. - Chcemy najbliższej 
jesieni produkować pięćset ciężkich bombowców miesięcznie, a Ford to 
zapewni. Panie Maugham, może pan przekazać tę dobrą nowinę! Najbliższej 
jesieni będziemy produkować pięćset ciężkich bombowców miesięcznie. To 
sprawdzona informacja wywiadowcza.
  - Ppanie prezydencie... ssprawdzoną informacją wywiadowczą jest... - 
jąkanie się Maughama zwróciło powszechną uwagę na jego słowa - żże pan 
powiedział, że będziecie produkować.
  Gdy pisarz zaczął mówić prezydent się uśmiechnął, gdy zaś skończył, 
wybuchnął gromkim śmiechem. Pug zrozumiał, że ten gość miał tu przywilej 
żartowania.
  - Pug, Mr Maugham podczas poprzedniej wojny był brytyjskim szpiegiem - 
powiedział Roosevelt przez cały stół. - Nawet napisał powieść szpiegowską, 
Ashenden. Uważaj, co tutaj mówisz. Dojdzie to wprost do uszu Churchilla.
  - Ppanie pprezydencie, wie pan dobrze, że ppański gość nigdy by czegoś 
takiego nie zrobił. Zresztą zapewniam pana, że już nie jestem l-l-lisem, 
ale niższą formą życia. G-g-gąbką.
  Wśród ogólnego śmiechu odezwała się wesołym głosem pani Roosevelt.
  - A co jeszcze się zdarzyło, Franklin, że miałeś dobry dzień?
  - Nooo, chłopcy nareszcie skończyli nastą wersję mego przemówienia. Jest 
całkiem dobra, całkiem. Więc posłałem im kawę i kanapki i teraz siedzą 
zamknięci na klucz na dole i pracują nad wersją nastą-plus-jeden. Co mówią 
bookmacherzy, Sumner? Zażądam wypowiedzenia wojny, ogłoszę konwojowanie 
statków, czy co jeszcze? Sam się denerwuję oczekując na decyzje. - 
Prezydent roześmiał się i dodał: - Mr Maugham, czy jako wielki pisarz ma 
pan jakiś pomysł co do mego przemówienia? Wojna? Konwoje? Czy coś nowego i 
natchnionego?
  - P-panie p-prezydencie, czy p-pan pamięta Olivera Twista? "Sir, 
chciałbym jeszcze o coś poprosić"?
  - Oczywiście - odrzekł prezydent z oczami błyszczącymi w oczekiwaniu 
dobrego żartu.
  - A więc, sir, chciałbym jjeszcze ppoprosić o wojnę.
  Wszyscy wybuchnęli śmiechem.
  - Ha, ha, ha, tak mówi prawdziwy brytyjski agent! - zawołał prezydent, 
wywołując kolejną salwę śmiechu. Kelnerzy sprzątnęli ze stołu przed 
podaniem następnego dania. Franklin Roosevelt z wyraźną przyjemnością 
zabrał się za krojenie combra baraniego. Rhoda Henry odważyła się 
powiedzieć:
  - Mój Boże, chciałabym, aby Pug potrafił tak dzielić pieczeń.
  - Ależ jestem pewien, że potrafi. - Marszcząc z zadowoleniem gęste, 
siwiejące brwi prezydent artystycznie prowadził nóż przez mięso. - Lubię 
mieć na talerzu płat mięsa. A ty nie, Rhoda? Nie kotlet i nie wiórek. Cały 
sekret to ostry nóż i pewna ręka.
  Victor Henry odpowiadał na pytania Mrs Roosevelt na temat hitlerowskich 
Niemiec. Mówił podniesionym głosem, gdyż żona prezydenta miała słaby słuch.
  - Co tam, Pug? - spytał prezydent nastawiając ucha i ciągle krojąc mięso. 
- Czy nie dosłyszałem czegoś ważnego?
  - Mówiłem, sir, że w chwili gdy opuszczałem Niemcy, ich produkcja 
przemysłowa właśnie nabierała rozpędu.
  - Coś podobnego. To znaczy, że bez rozpędu szło im całkiem nieźle.
  - Okazało się, panie prezydencie, że inni mają go jeszcze mniej.
  Roosevelt zwrócił się do Maughama, siedzącego za następczynią tronu. - 
Kapitan Henry też pracował w wywiadzie, Willie. Był attache morskim w 
Berlinie. Przepowiedział z wyprzedzeniem pakt Hitlera ze Stalinem. 
Wszystkich mądrych dyplomatów, generałów i komentatorów politycznych 
złapało to z opuszczonymi spodniami. Ale nie Puga. A co teraz powiesz o 
zmasowaniu wojsk na wschodzie? Czy Hitler zaatakuje Rosję? - Krótkie, 
przebiegłe mrugnięcie prezydenta dało Pugowi do zrozumienia, że jest to 
aluzja do dokumentu, o którym dyskutowali w pociągu.
  - Panie prezydencie, po tak szczęśliwym przypadku zastawiłem moją 
kryształową kulę w lombardzie i wyrzuciłem pokwitowanie.
  Maugham pogroził Pugowi węźlastym, pożółkłym od nikotyny palcem.
  - Kkapitanie, w nnaszym fachu nnie wolno się pprzyznawać, że mmiało się 
szszczęście.
  - A ty co myślisz, Sumner? - spytał prezydent.
  - Dla tego, kto przestudiował Mein Kampf atak jest wcześniej czy później 
nieuchronny - odrzekł Welles grobowym tonem.
  - Jak dawno temu napisał tę książkę? Przed dwudziestu laty? - zauważył 
Franklin Roosevelt potężnym głosem, przypominającym Rhodzie jego 
przemówienie radiowe. - Nie zniósłbym poczucia, że wiąże mnie coś, co 
powiedziałem lub napisałem tak dawno temu.
  - Panie Maugham - wtrąciła się pani Roosevelt - jeśli Niemcy zaatakują 
Rosję, czy Anglia pomoże Rosji czy też pozwoli, by Stalin dusił się we 
własnym sosie?
  Literat przez parę sekund patrzył na żonę prezydenta. Przy stole zapadła 
martwa cisza.
  - Nnaprawdę nnie wiem.
  - Wiesz co, Willie - zauważył prezydent - cała masa ludzi w tym kraju nie 
wierzy opowiastce, że Rudolf Hess to wariat. Twierdzą, że został wysłany, 
by was zawiadomić o zbliżającym się ataku na Rosję i by w zamian za 
obietnicę, że Imperium pozostanie nietknięte, zawrzeć z wami pakt o 
nieinterwencji.
  - Dokładnie taki plan znajduje się w Mein Kampf - powiedziała pani 
Roosevelt tonem nauczycielki.
  Somerset Maugham, wzięty w dwa ognie wnikliwych pytań prezydenta i jego 
żony, rozłożył ręce, skulił się na krześle i przybrał wygląd człowieka 
małego, starego i zmęczonego.
  - Jak myślisz, Sumner - spytał Roosevelt - jeśli Brytyjczycy nie pomogą 
Rosji, czy będziemy to umieli wytłumaczyć narodowi amerykańskiemu?
  - Sądzę panie prezydencie, że to będzie koniec naszej pomocy dla Anglii. 
Co innego, jeśli Hitler jest groźbą dla ludzkości. A zupełnie co innego, 
jeśli zagraża tylko Imperium Brytyjskiemu.
  Rzuciwszy przelotne spojrzenie literatowi, prezydent odezwał się o wiele 
swobodniejszym tonem:
  - No! Czy mam odkroić jeszcze trochę baraniny?
  - Byłabym wdzięczna za jeszcze jeden kawałek, panie prezydencie - po raz 
pierwszy zabrała głos następczyni tronu. - Oczywiście możliwe jest, że 
Hitler koncentruje wojska na wschodzie, ponieważ ma zamiar najechać Anglię. 
- Mówiła doskonałą angielszczyzną ze skandynawskim zaśpiewem. Pug 
zrozumiał, że stara się ona taktownie przejść do porządku nad krępującym 
dla Maughama momentem.
  - Wie pan przecież, że za każdym razem, gdy Hitler zaczyna kolejną 
kampanię, Stalin tu czy tam kradnie coś dla siebie. Może to być 
demonstracja siły, aby trzymał się z dala od rumuńskich pól naftowych.
  - To także jest możliwe - orzekł Sumner Welles.
  - Polityka europejska to ohydna gmatwanina - stwierdziła pani Roosevelt.
  - Ale wszystko sprowadza się do tego, na co Hitler teraz się zdecyduje - 
zauważył prezydent. - Szkoda, że musimy żyć w tym samym stuleciu co ta 
nędzna kreatura. Słuchajcie, mamy wśród nas ludzi, którzy rozmawiali z tym 
typem twarzą w twarz. Zróbmy sondaż Gallupa. Sumner, czy sądzisz, że Hitler 
jest wariatem?
  - Panie prezydencie, bardzo uważnie szukałem takich oznak. Ale, jak 
meldowałem, uważam go za zimnego, bardzo zręcznego, mądrego orędownika 
swych spraw, co robi z wielką godnością oraz, obawiam się, znacznym czarem 
osobistym.
  - A ty, Pug?
  - Panie prezydencie, proszę mnie źle nie zrozumieć. Jak dotychczas 
uważam, że wszystkie głowy państw są bardziej do siebie podobne niż się 
między sobą różnią.
  Roosevelt zrobił zdumioną minę, po czym odrzucił głowę do tyłu i ryknął 
śmiechem. Zaśmiali się wszyscy.
  - Coś takiego! Naprawdę! Przy moim własnym stole zostałem przyrównany do 
Hitlera! Pug, lepiej będzie, jeśli się szybko z tego wytłumaczysz.
  - Ależ to prawda. Twarzą w twarz, sir, choć muszę to przyznać z 
największą przykrością, robi potężne wrażenie. Ma niewiarygodną pamięć i 
godną uwagi zdolność porządkowania faktów w czasie gdy mówi. W 
przemówieniach publicznych często bredzi jak skończony wariat. Ale sądzę, 
że postępuje tak celowo, bo Niemcy właśnie chcą to od niego usłyszeć. I to 
także zrobiło na mnie wrażenie: jego zdolność grania tak odmiennych ról.
  Roosevelt uśmiechnął się z lekka.
  - Tak, Pug, to należy do zawodu. Facet jest w oczywisty sposób 
zadowolony. Inaczej nie mielibyśmy z nim tyle kłopotów.
  - Pug, kiedyś ty na Boga rozmawiał z Hitlerem? - wypaliła Rhoda. - Nigdy 
o tym nie słyszałam. - Tak szczera wypowiedź tonem urażonej małżonki 
wywołała śmiech Roosevelta, po czym śmiech przetoczył się przez cały stół. 
Zwróciła się do prezydenta: - Mówię szczerą prawdę, zawsze był dyskretny, 
ale zataić coś takiego przede mną!
  - Nie musiałaś o tym wiedzieć - powiedział Victor.
  - Kkapitanie Henry - oświadczył Somerset Maugham, pochylając się w jego 
stronę. - Zdejmuję kapelusz pprzed zzzawodowcem.
  Rozmowa rozpadła się na szereg żartobliwych dialogów. Roosevelt zwrócił 
się do Rhody:
  - Moja droga, większego komplementu nie mogłaś publicznie mężowi 
powiedzieć.
  - Wcale nie zamierzałam. Coś podobnego! Ten człowiek to po prostu sfinks. 
- Rzuciła Pugowi czułe spojrzenie. Poczuła wielką życzliwość dla niego, a 
także dla całego świata, przeżywszy swój tak spontaniczny sukces przy 
prezydenckim stole.
  - Pug jest doskonałym oficerem - zauważył prezydent - i wiele po nim 
oczekuję.
  Rhoda poczuła, jak ogarnia ją ciepłe podniecenie.
  - Ja zawsze oczekiwałam, panie prezydencie.
  - Nie każdy zasługuje na tak piękną żonę - odrzekł Roosevelt, w 
zdecydowanie ludzki sposób zerkając na jej dekolt - ale on na pewno, Rhoda.
  Pod wpływem najstarszego odruchu na świecie Rhoda Henry zarumieniła się i 
spojrzała na panią Roosevelt, głęboko pogrążoną w rozmowie z Sumnerem 
Wellesem. Mignęła jej myśl, że oto wysoka kobieta, która poślubiła bardzo 
wysokiego mężczyznę, ale Pug przynajmniej mógł chodzić. Szanse życiowe w 
dziwny sposób się wyrównują, pomyślała Rhoda. Wydarzenia uderzyły jej do 
głowy, wywołując filozoficzne myśli.
  Madeline i Byron siedzieli po przeciwnych stronach stołu; ona między 
Maughamem i Wellesem, on między następczynią tronu i bardzo starą, głuchą 
kobietą w purpurowej sukni, nazwiskiem Delano. Przez cały wieczór nie 
odezwała się ani słowem; w oczywisty sposób musiała być krewną mieszkającą 
w Białym Domu i zainteresowaną głównie jedzeniem. Madeline z ożywioną, 
zarumienioną i wesołą twarzą, swobodnie gestykulując rozmawiała najpierw z 
Podsekretarzem Stanu, a później ze słynnym autorem. Gdy opowiedziała mu 
gdzie pracuje, Maugham zaproponował, że weźmie udział w programie 
Clevelanda. Oświadczył wprost, że jego zadaniem jest probrytyjska 
propaganda, więc czemu nie? Madeline nie posiadała się z radości.
  Przez całą kolację Byron siedział w milczeniu, opanowany i zamknięty w 
sobie. Victor Henry zauważył, że prezydent patrzy pytająco na jego syna. 
Roosevelt uwielbiał oczarowywać wszystkich dokoła i mieć wokół siebie tylko 
radosne twarze. Pug co chwila spoglądał na Byrona w nadziei, że 
zasygnalizuje mu, by się rozchmurzył.
  Gdy podano lody i nastąpiła chwila przerwy, odezwał się prezydent.
  - Nasz tu obecny podwodniak jeszcze nic nam nie powiedział.
  Byron, jesteś wprost urodzony do milczącej służby. Ha, ha. - Młody oficer 
spojrzał na niego melancholijnym wzrokiem. - Jakie nastroje w twojej 
firmie?
  - Dobre, panie prezydencie.
  - Czy jesteś gotów pójść na wojnę zgodnie z życzeniem pana Maughama?
  - Osobiście, sir, jestem więcej niż gotów.
  - To jest właściwa postawa.
  - Byron był z wizytą u przyjaciół w Polsce, gdy wojna się zaczęła - 
wtrącił się Victor Henry: - Został ostrzelany przez samolot Luftwaffe i 
raniony.
  - Rozumiem - powiedział prezydent, przyglądając się Byronowi z uwagą. - 
No, więc masz motyw, by chcieć walki z Niemcami.
  - Nie aż na tyle, panie prezydencie. Idzie o to, że moja żona wpadła w 
potrzask we Włoszech.
  Franklin Roosevelt zrobił zdumioną minę.
  - Potrzask? Jaki potrzask? - Jego dźwięczny głos stał się matowy.
  Wszyscy siedzący przy stole patrzyli na Byrona. Atmosfera nabrzmiała 
zainteresowaniem.
  - Jej wujem, panie prezydencie, jest doktor Aaron Jastrow, autor 
Żydowskiego Jezusa. Ma kłopoty z paszportem. Nie może wrócić do kraju. Jest 
stary i słabego zdrowia, a ona nie może go opuścić. - Byron mówił tak samo 
głuchym głosem jak prezydent, wyraźnie wymawiając każde słowo.
  Pani Roosevelt wtrąciła się z uśmiechem:
  - Ależ Franklin, oboje czytaliśmy Żydowskiego Jezusa. Nie pamiętasz? 
Bardzo ci się podobał.
  - Doktor Jastrow przez szereg lat wykładał w Yale, pani Roosevelt - 
powiedział Byron. - Mieszkał tutaj przez prawie całe życie. To tylko jakieś 
zwariowane biurokratyczne trudności. Ale tymczasem oboje tam siedzą.
  - Żydowski Jezus to dobra książka - oświadczył znudzony i gniewny 
prezydent. - Sumner, czy możesz zarządzić, żeby ktoś się tym zajął?
  - Z pewnością, panie prezydencie.
  - I zawiadom mnie, czego się dowiedziałeś.
  - Tak jest, sir.
  Franklin Roosevelt wrócił do lodów. Nikt się nie odzywał. Upłynęło osiem, 
może dziesięć sekund, ale przy tym stole i w takim towarzystwie było to 
długo. Wszyscy pochylili się nad deserem z brzękiem i skrobaniem łyżeczek.
  - A co do tej książki - z radosnym uśmiechem podjęła temat żona 
prezydenta - to właśnie czytam całkiem niezwykły tomik...
  Otwarły się drzwi i wszedł bladolicy i wąsaty komandor marynarki, niosąc 
brązową kopertę.
  - Bardzo przepraszam, panie prezydencie.
  - Tak, tak. Dawaj ją. - Komandor wyszedł. Zgrzyt rozdzieranej koperty 
wydawał się bardzo głośny. Prezydent rozłożył biały arkusz. Były na nim 
nalepione żółte paski papieru, jakich używa się do telegramów.
  - Nareszcie! - Franklin Roosevelt rozejrzał się dokoła. W jednej chwili 
jego twarz przybrała wyraz wielkiego zadowolenia. Popatrzył na 
zgromadzonych kpiąco. - Czy mogę przekazać drobną wiadomość? - Zrobił 
dramatyczną pauzę. - Zdaje się, że dostali "Bismarcka"!
  - Ach! - Następczyni tronu podskoczyła na krześle, klaszcząc w dłonie jak 
mała dziewczynka.
  Rozległ się szmer podniecenia. Prezydent podniósł rękę.
  - Czekajcie, czekajcie. Nie chcę być nadmiernym optymistą ani 
przedwcześnie wzbudzać radości. Tu jest tylko powiedziane, że dostrzegły go 
samoloty z "Ark Royal" i dostał kilka torped. Musiały trafić w ster, bo gdy 
noc zapadła, za "Bismarckiem" ciągnęła się gruba smuga oleju, a okręt 
płynął powoli na zachód, czyli w niewłaściwym kierunku. Cała flota płynie w 
jego stronę, a niektóre jednostki już go widzą.
  - Czy pozycja jest podana, panie prezydencie? - zapytał Victor.
  Roosevelt odczytał długość i szerokość geograficzną.
  - Okay. To jest tysiąc mil od Brestu - stwierdził Pug. - Znacznie poza 
zasięgiem parasola powietrznego Luftwaffe. Mają go.
  Prezydent Roosevelt zwrócił się do służącego:
  - Proszę nalewać.
  Podskoczyło kilku kelnerów. Przy stole zapadło milczenie.
  Prezydent podniósł kielich.
  - Za Brytyjską Marynarkę Wojenną - powiedział.
  - Za Brytyjską Marynarkę Wojenną - powtórzył chór głosów i wszyscy 
spełnili toast.
  Somerset Maugham szybko mrugał swymi oczami jaszczurki.
  
  
  Następnego ranka, długo po wyjściu Victora Henry'ego do pracy, Rhoda 
zażądała od pokojówki, która przyszła sprzątnąć po śniadaniu, by przyniosła 
pióro i papier. Nie wstając z łóżka napisała krótki liścik.
  Palmer, kochanie - Masz dobre serce, które rozumie wszystko bez 
tłumaczenia. Nie mogę tego zrobić. Zrozumiałam, że przez długi czas nie 
możemy się spotykać ale mam nadzieję, że przyjaciółmi pozostaniemy na 
zawsze. Przesyłam ci uczucia miłości i wdzięczności na wieki za ofiarowanie 
mi więcej, niż zasługuję i niż mogę przyjąć. Nigdy tego nie zapomnę.
  Wybacz mi. Rhoda.
  Natychmiast zakleiła kopertę, szybko ubrała się, wyszła na deszcz i 
osobiście wrzuciła list do skrzynki.
  
  
  Tego samego mrocznego i dusznego poranka, na krótko przed południem, na 
biurku w pokoju Victora Henry'ego zabrzmiał brzęczyk. Kapitan siedział w 
koszuli, pracując przy zapalonym świetle.
  - Tak? - warknął do interkomu. Polecił nie łączyć do swego biura żadnych 
telefonów. Szef Planowania Wojennego zażądał przedłożenia do końca tygodnia 
studium potrzeb marynarki handlowej na najbliższe cztery lata.
  - Przepraszam, sir. Dzwonią, sir, z biura pana Sumnera Wellesa. 
  - Sumnera Wellesa? Okay, będę rozmawiał z Sumnerem Wellesem.
  Sekretarka Wellesa mówiła ze słodkim, seksownym akcentem południowych 
stanów.
  - O, kapitanie Henry. O, podsekretarz szalenie chciał zobaczyć się z 
panem jeszcze dzisiaj, jeśli będzie pan miał wolną chwilę. 
  Rzuciwszy okiem na biurowy zegar i zdecydowawszy, że może zrezygnować z 
lunchu, Pug odpowiedział:
  - Mogę przyjść zaraz.
  - O, to będzie wspaniale, sir, po prostu wspaniale. Za jakieś piętnaście 
minut?
  Gdy przybył do biura Wellesa okazało się, że ciepły seksowny głos należy 
do tłustego straszydła około sześćdziesiątki ubranego w suknię z 
marszczonej indyjskiej bawełny.
  - Boże, ależ pan tu się szybko zjawił, kapitanie. Ale podsekretarz 
właśnie jest u pana sekretarza Hulla. Pyta, czy zechce pan pomówić z panem 
Whitmanem? Pan Whitman zna wszystkie szczegóły tej sprawy.
  - Zgoda, pomówię z panem Whitmanem.
  Z obszernego i wspaniale umeblowanego biura Sumnera Wellesa poprowadziła 
go do znacznie mniejszego i skromniejszego pokoju, pozbawionego okna. Napis 
koło drzwi informował, że należy ono do podrzędnego pracownika w Wydziale 
Buropejskim. Aloysius R. Whitman okazał się człowiekiem pod pięćdziesiątkę, 
z gęstą czupryną, nie różniącym się niczym od dziesięciu tysięcy innych 
mieszkańców waszyngtońskich biur. Prócz tego tylko, że ubrany był w stylu 
bywalców wyścigów, miał niezwykle rumianą twarz i niezwykle promienny 
uśmiech. Ściany pokoiku ożywiały liczne ryciny koni.
  - Podsekretarz przesyła panu, kapitanie, swe podziękowania za to, że 
poświęcił pan swój cenny czas na wizytę u nas. - Wskazał gestem krzesło. - 
Papierosa?
  - Dziękuję. 
  Obaj zapalili i zaczęli się sobie przyglądać.
  - Paskudna pogoda - oświadczył Whitman.
  - Fatalna - odrzekł Pug.
  - Do rzeczy. Idzie o sprawę paszportu doktora Aarona Jastrowa - odezwał 
się Whitman serdecznym tonem. - Okazuje się, że w ogóle nie ma problemu. 
Niedawno wysłaliśmy stosowne upoważnienie. Zapewne spóźniło się po drodze, 
takie rzeczy się teraz zdarzają. W każdym razie wszystko jest załatwione. 
Doktor Jastrow może otrzymać paszport w każdej chwili, wystarczy, że 
przyjedzie ze Sieny, by go podjąć i został o tym zawiadomiony. Wszystko 
jest w najlepszym porządku.
  - Dobrze. To była szybka robota.
  - Jak wspomniałem, nie było w ogóle żadnej roboty. Już o to wcześniej 
zadbano.
  - No, to mój syn bardzo się z tego ucieszy.
  - A, tak. - Whitman zaśmiał się króciutko. Powstał z miejsca z rękami w 
naszywanych kieszeniach zielono-brązowej marynarki i niedbale oparł się o 
biurko koło Puga, jakby chciał nadać rozmowie ton mniej oficjalny. - 
Spodziewam się, że przyjmie to pan we właściwym duchu. Podsekretarz jest 
zaniepokojony, że ta sprawa została podniesiona przy stole prezydenta.
  - Oczywiście. Ja też byłem bardzo podrażniony. Moja żona także. Później 
natarłem uszu Byronowi, ale stało się, co się stało.
  - Serdecznie się cieszę, że tak pan to przyjął. A gdyby pan napisał do 
prezydenta liścik, coś w rodzaju przeprosin za tę wzruszającą gafę 
pańskiego syna, wspominając także, że sprawa już dawno została załatwiona?
  - Nieproszony list ode mnie do prezydenta?
  - Pan jest z prezydentem w bardzo dobrych stosunkach. Właśnie był pan u 
niego na kolacji.
  - Ale on prosił o sprawozdanie pana Wellesa.
  Kapitan i pracownik Departamentu Stanu spojrzeli sobie w oczy. Whitman 
uśmiechnął się najpromienniej jak umiał i zaczął się przechadzać po 
pokoiku.
  - Dziś rano dokonaliśmy wręcz dramatycznych wysiłków, kapitanie,; byle 
tylko się upewnić, że młoda pani Henry może wracać do kraju. Bez przerwy 
napływają do nas tysiące spraw żydowskich uchodźców. Nacisk jest 
straszliwy. Absolutnie nie do uwierzenia. A problem pańskiej rodziny został 
załatwiony. Mieliśmy nadzieję, że pan to bardziej doceni.
  Słusznie czy nie, Henry odczuł niemiły ton z jakim ten człowiek 
wypowiedział słowa "pańska rodzina" i przerwał mu:
  - Natalia i jej wuj nie są żydowskimi uchodźcami. Są amerykańskimi 
obywatelami.
  - Były tu znaki zapytania, kapitanie. Okazało się, że bardzo duże w 
sprawie, czy, formalnie rzecz biorąc, Aaron Jastrow jest Amerykaninem. 
Usunęliśmy je. Naprawdę jestem zdania, że w zamian powinien pan napisać ten 
list.
  - Miło by mi było sprawić panu tę grzeczność, ale powtarzam, że nie byłem 
proszony przez prezydenta, abym się do niego zwracał w tej sprawie. - Pug 
wstał z miejsca. - Ma pan do mnie coś jeszcze?
  Whitman stanął przed nim z rękami w kieszeniach marynarki.
  - Pozwoli pan, że będę szczery. Podsekretarz Stanu żąda ode mnie raportu, 
który ma przesłać prezydentowi. Ale jedno słówko od pana może zamknąć 
sprawę. A więc...
  - Coś panu powiem, panie Whitman. Mógłbym nawet taki list napisać gdybym 
się dowiedział, czemu tak wybitna osobistość jak Jastrow został tam 
zatrzymany przez biurokratyczne zawiłości w chwili, gdy chciał wrócić do 
kraju. I tego właśnie chce się dowiedzieć prezydent. Ja mu na to nie 
potrafię odpowiedzieć. A pan?
  - Whitman spoglądał na Victora Henry z nieruchomą twarzą.
  - Okay. Może ktoś w pańskiej sekcji potrafi. Ktokolwiek jest za to 
odpowiedzialny, będzie lepiej dla niego, jeśli się wytłumaczy.
  - Kapitanie Henry, Podsekretarzowi Stanu trudno będzie zrozumieć pańską 
odmowę.
  - Czemu? To nie on prosi, bym napisał list. To pan.
  Wyciągnąwszy wreszcie dwie włochate dłonie z kieszeni, Whitman zaczął 
nimi wymachiwać w sposób oznaczający zarówno błaganie, jak groźbę. Teraz 
nagle wyglądał na człowieka niemiłego i zmęczonego.
  - To jest sugestia pochodząca wprost z Departamentu Stanu.
  - A ja pracuję w Departamencie Marynarki Wojennej - odrzekł Pug. - I 
muszę wracać do pracy. Dziękuję bardzo.
  Wyszedł z pokoju, a z budki telefonicznej w holu zatelefonował do portu 
Norfolk i zostawił wiadomość dla Byrona na S-45. Późnym wieczorem syn 
oddzwonił do niego do biura.
  - Hiiii! - wrzasnął Byron, aż ojca zabolał bębenek w uchu. - Bez żartów, 
tato? Teraz już w to wierzysz?
  - Tak.
  - Boże, to cudowne. Gdyby tylko teraz dostała bilet na samolot czy 
statek! Ale ona to załatwi. Ona wszystko potrafi, tato. Taki jestem 
szczęśliwy! Hej! A teraz powiedz uczciwie, czy miałem rację opowiedziawszy 
wszystko prezydentowi, czy nie? Ona wraca do domu, tato!
  - Byłeś diabelnie bezczelny. A ja jestem teraz cholernie zajęty i mam 
nadzieję, że ty też. Wracaj do roboty.
  
  43
  
  "... I dlatego dzisiaj proklamowałem nieograniczony stan nadzwyczajny w 
całym kraju, co wymaga wzmocnienia naszych sił obronnych do wszelkich 
granic tak narodu, jak i władzy..."
  - Okay! - Pug Henry wyprostował się, waląc pięścią w otwartą dłoń i 
wpatrując się w radio. - Zaczęło się! Dźwięczny głos Roosevelta, który w 
przemówieniach radiowych zawsze brzmiał teatralnie, wzniósł się teraz do 
tonów wręcz dramatycznych.
  "Powtarzam słowa sygnatariuszy naszej Deklaracji Niepodległości, tej 
małej grupki patriotów, którzy dawno temu walczyli z przeważającą siłą, 
lecz pewni byli, jak my jesteśmy pewni, ostatecznego zwycięstwa. Opierając 
się niewzruszenie na opiece Opatrzności Boskiej, my wszyscy ślubujemy i 
dajemy sobie wzajem w rękojmię nasze życia, nasze majątki i nasz święty 
honor".
  Po chwili trzasków, w radiu dał się słyszeć przejęty głos spikera:
  - "Wysłuchali państwo przemówienia prezydenta Stanów Zjednoczonych, 
nadanego ze Wschodniego Pokoju w Białym domu w Waszyngtonie."
  - To fantastyczne! To więcej, niż oczekiwałem. - Pug wyłączył radio. - 
Wreszcie to zrobił!
  - Zrobił? Zabawne - oświadczyła Rhoda. - Miałam wrażenie, że on tylko 
krąży koło zagadnienia.
  - Krąży! Nie słuchałaś, czy co? "Nasze siły zbrojne stawiamy na 
pozycjach... użyjemy ich dla odparcia ataku... zostaje wprowadzony 
nieograniczony stan wojenny..."
  - Ale co to wszystko oznacza? - Rhoda ziewnęła i wyciągnęła się na 
szezlongu, machając nogami. Z jej nagiej stopy spadł obramowany różowymi 
piórkami nocny pantofel. - Czy to to samo, co wojna?
  - Coś, co ją bezpośrednio poprzedza. Natomiast zaczniemy konwojować. A to 
tylko przekąska.
  - A ja się zastanawiam - odrzekła Rhoda, otulając nogi szlafroczkiem - 
czy nadal powinniśmy poszukiwać nowego domu.
  - Czemu nie?
  - Pug, jeśli weźmiemy udział w wojnie, na pewno dadzą ci dowództwo na 
morzu.
  - Kto to wie? W każdym jednak razie potrzebne nam miejsce, w którym można 
by wieszać kapelusze.
  - Ja też tak uważam. Czy już zdecydowałeś się, który z tych domów podoba 
ci się?
  Pug skrzywił się. Był to stary dylemat. Już dwukrotnie kupowali za 
pieniądze Rhody domy w Waszyngtonie, większe niż on by mógł sobie pozwolić.
  - Podobał mi się dom na N-Street.
  - Ależ kochanie, nie ma pokoju gościnnego i strasznie mało miejsca na 
przyjęcia.
  - Słuchaj, jeśli spodobało ci się na Foxhall Road, to okay.
  - Zobaczymy, kochany. Jeszcze raz im się przyjrzę. - Rhoda wstała i 
przeciągnęła się z uśmiechem. - Już czas. Przyjdziesz do łóżka?
  - Zaraz skończę - odrzekł Pug, otwierając teczkę.
  Rhoda wypłynęła z pokoju mrucząc jak kotka.
  - Gdy przyjdziesz, przynieś mi whisky z wodą sodową.
  Pug nie wiedział, czemu znów jest u niej w łaskach, ani czemu je przedtem 
stracił. Zbyt był zajęty, by się nad tym zastanawiać. Jeśli Stany 
Zjednoczone będą konwojować statki handlowe, jego obliczenia są już 
nieaktualne. Można było zrezygnować z takich zabiegów, jak przekazywanie 
prawa własności i tak dalej. Powstała zupełnie nowa sytuacja i Pug był 
przekonany, że decyzja konwojowania zelektryzuje kraj. Przygotował dwie 
szklanki amerykańskiej mocnej pachnącej whisky z wodą i podśpiewując 
poszedł na górę.
  
  
  Głos kancelisty w interkomie brzmiał przepraszająco.
  - Sir, bardzo przepraszam, czy zechce pan mówić z panem Alistairem 
Tudsburym?
  Victor Henry, w związku z pilnym zleceniem od Dowódcy Operacji Morskich, 
pocił się w koszuli nad zaścielającymi całe biurko papierami. Do wieczora 
miał zaktualizować nakreślony całe miesiące wcześniej plan operacyjny, dla 
kombinowanych anglo-amerykańskich konwojów.
  - Co? Tak, połącz go... Hallo? Tu Henry.
  - Drogi chłopcze, czy ci nie przeszkadzam? Warknąłeś na mnie.
  - Nie, bynajmniej. Co się stało?
  - Co sądzisz o konferencji prasowej prezydenta?
  - Nawet nie wiedziałem, że ją miał.
  - Ty naprawdę jesteś zajęty. Każ, by ci przyniesiono popołudniowe gazety.
  - Zaczekaj. Powinny już tu być.
  Kancelista Puga przyniósł dwie pachnące świeżą farbą gazety. Miały 
nagłówki wielkimi literami:
  Nie będzie konwojów - FDR
  oraz:
  Prezydent do prasy:
  Przemówienie nie oznaczało konwojowania.
  "Nieograniczony stan nadzwyczajny" to tylko ostrzeżenie.
  Polityka się nie zmieni
  Przeleciawszy wzrokiem przez teksty relacji Pug przekonał się, że 
Franklin Roosevelt w łagodnej formie odwołał wszystko, co powiedział przez 
radio, twierdząc, że dziennikarze go źle zrozumieli. Nie będzie żadnego 
zwiększania aktywności Stanów Zjednoczonych na Atlantyku, ani północnym ani 
południowym. Nigdy tego nie sugerował. Będzie natomiast, tak jak dotychczas 
patrolowanie, a nie konwojowanie. Żadne oddziały wojsk lądowych ani marines 
nie zostaną wysłane na Islandię ani nigdzie indziej. Chciał tylko 
przestrzec naród, że istnieje wielkie niebezpieczeństwo.
  Tudsbury, który słyszał przez telefon, jak Pug przewraca stronice, spytał 
wreszcie:
  - I co? Powiedz coś pocieszającego.
  - Myślę, że rozumiem Franklina Roosevelta - mruknął Pug Henry.
  - A co to znaczy? Victor, nasz naród bił w dzwony i tańczył na ulicach z 
okazji wczorajszego przemówienia. A ja mam teraz nadać komentarz i 
powiedzieć o tej konferencji prasowej.
  - Nie zazdroszczę.
  - Czy możesz wyskoczyć na drinka?
  - Obawiam się, że nie.
  - Postaraj się. Proszę. Pam odjeżdża.
  - Co?
  - Wraca do kraju dzisiejszym wieczornym statkiem. Przez całe tygodnie 
naprzykrzała się, że chce wrócić do domu.
  - Zadzwonię do ciebie.
  Kazał kanceliście zadzwonić do swego starego kumpla w biurze dowódcy 
Operacji Morskich, kapitana Fellera.
  - Hallo, Soapy? Pug. Słuchaj, czytałeś w gazetach o konferencji 
prasowej?... Tak, ja też tak uważam. Więc następne pytanie. Ten Załącznik 
Numer Cztery do planu konwojów. Czy, nadal chcesz go na dziś wieczór?... 
Słuchaj, to sprośna propozycja, a poza tym on jest zbyt gruby. A ponadto 
mam nadzieję, że któregoś dnia może się jeszcze przydać... Okay. Dziękuję.
  Pug nacisnął guzik brzęczyka.
  - Wywołaj Tudsbury'ego. Idę do niego.
  
  
  - Najzabawniejsze jest to, że Rhoda twierdziła, iż on coś tu kręci - 
powiedział Pug. - A ja dałem się nabrać.
  - Być może tylko kobieta potrafi zrozumieć drogi jego pokrętnego myślenia 
- oświadczył Tudsbury. - Pam, jak ty się zachowujesz? Pug przyszedł, żeby 
się z tobą pożegnać. Chodź tutaj i napij się z nami.
  - Za minutkę. Cały bagaż mi się rozwalił. - Widzieli przez drzwi, jak 
Pamela kręci się po korytarzu, nosząc ubrania, książki i walizki. W małym 
apartamencie Tudsbury'ego koło Connecticut Avenue pomimo otwartych okien 
było duszno i gorąco. Siedzieli w saloniku, a z ulicy dolatywał hałas 
popołudniowego ruchu ulicznego i wpadało światło słoneczne.
  Tudsbury, rozwalony na sofie w bardzo pogniecionym, kolorowym letnim 
garniturze, z zadartą grubą nogą, ciężko westchnął.
  - I znowu zostanę sam. Ta dziewczyna myśli tylko o sobie.
  - Cecha rodzinna - odezwał się niewidoczny, melodyjny głosik.
  - Zamknij się. Pug, błagam, powiedz mi coś pocieszającego, co bym mógł 
powiedzieć w tym cholernym komentarzu.
  - Nic mi nie przychodzi do głowy.
  Tudsbury pociągnął wielki łyk czystej whisky i ponuro pokiwał głową.
  - Co się stało z Franklinem Rooseveltem? Trasa konwojów atlantyckich to 
tętnica cywilizacji. Hunowie tną ją na kawałki. On wie, jak wyglądał tonaż 
w ostatnich trzech miesiącach. Wie, że po upadku Krety i Bałkanów wróci do 
nas Luftwaffe i to dwa razy silniejsza niż rok temu, wyjąc zwycięsko. Więc 
co u diabła?
  - Teraz już się napiję - oświadczyła wchodząc Pamela. - Czy nie sądzisz, 
szefie, że już powinieneś tam pojechać?
  Wyciągnął do niej szklankę.
  - Jeszcze jedną. Nigdy w życiu nie chciało mi się bardziej uniknąć 
spotkania z mikrofonem. Mam tremę. Język przylepi mi się do podniebienia.
  - A, tak. Już się przylepił. - Pamela zaniosła szklanki ojca i Puga do 
małego baru na kółkach.
  - Dołóż jeszcze lodu. Zaraziłem się tym dekadenckim amerykańskim 
zwyczajem. Pug, Imperium jest skończone. Została nam tylko wysunięta, 
czterdziestomilionowa placówka, z silną marynarką wojenną i dzielnym 
lotnictwem. Człowieku, my, to wasze Hawaje na Atlantyku, wielokrotnie 
większe, silniejsze i ważniejsze. Och, powinienem skomentować to, jak 
niedorzeczną politykę uprawiacie!
  - Dziękuję, Pam - powiedział Pug. - Tudsbury, zgadzam się z tobą. A także 
Sekretarz Armii. Oraz Harry Hopkins. Obaj wygłosili przemówienie, domagając 
się konwojowania od zaraz. Nie potrafię obronić polityki prezydenta. To 
klęska. Na zdrowie.
  - Na zdrowie. Tak, i to wasza klęska. W tej chwili rozgrywka idzie między 
Niemcami i Stanami Zjednoczonymi. Jeśli ją przegracie, Boże zmiłuj się nad 
wami i nad całą ludzkością. Wszystko robiliśmy zbyt wolno, zbyt głupio i 
zbyt późno. Ale na koniec zrobiliśmy wszystko, na co nas stać. A wy, w 
ostatecznej potrzebie, nie robicie nic. - Przełknął zawartość szklanki i 
podniósł się z trudem na nogi. - W każdym razie więcej spodziewaliśmy się 
po Marynarce Stanów Zjednoczonych. To ci mogę powiedzieć.
  - Marynarka Stanów Zjednoczonych jest gotowa - odpalił Pug. - Pracowałem 
cały dzień jak ostatni skurwysyn nad ogólnym rozkazem operacyjnym 
konwojowania. Gdy zobaczyłem tytuły w gazetach, było tak, jakby moje własne 
biurko dało mi kopa.
  - Wielki Boże, człowieku, czy mogę to powiedzieć? Czy mogę powiedzieć, że 
Marynarka Wojenna przed tą konferencją prasową była gotowa rozpocząć 
konwojowanie?
  - Oszalałeś? Jeśli to zrobisz, zastrzelę cię na miejscu.
  - Nie muszę się powoływać na ciebie. Proszę.
  Pug pokręcił przecząco głową.
  - Czy mogę powiedzieć, że wasza marynarka gotowa jest na rozkaz podjąć w 
ciągu dwudziestu czterech godzin konwojowanie? Czy to prawda?
  - Oczywiście to prawda. Już jesteśmy na morzu, mamy bomby głębinowe na 
pokładach. Wszystko co pozostaje do zrobienia, to zdjąć osłony z luf i 
wycelować je.
  Wypukłe oczy Tudsbury'ego były teraz żywe i pełne radości.
  - Pug, chcę to powiedzieć.
  - Co powiedzieć?
  - Że Marynarka Wojenna Stanów Zjednoczonych jest gotowa do rozpoczęcia 
konwojowania i spodziewa się, że to szybko nastąpi.
  Pug wahał się tylko jedną, może dwie sekundy.
  - Och, do diabła z tym wszystkim. Oczywiście powiedz to! To samo możesz 
usłyszeć od każdego z floty, od Dowódcy Operacji Morskich aż do samego 
dołu. Kto o tym nie wie?
  - Brytyjczycy, właśnie oni nie wiedzą. Ocaliłeś mnie. - Tudsbury rozwarł 
gębę na córkę: - Ty głupia mówiłaś, żebym do niego nie telefonował. 
Cholera, ale późno. - Grubas kulejąc potoczył się do drzwi.
  - Przecież to żadna nowina - powiedział Pug do Pameli.
  - Ach, on tylko musi się rozkręcić. Tak o tym opowie, że będzie wyglądało 
na coś ważnego. Chwyta się słomki.
  Pamela siedziała tyłem do okna. Przeświecające przez jej kasztanowate 
włosy słońce otaczało aureolą jej smutną, wybladłą twarz.
  - Czemu powiedziałaś mu, by do mnie nie telefonował?
  - Wiem, jak ciężko pracujesz - odparła z zakłopotaniem.
  - Nie aż tak ciężko.
  - Sama chciałam do ciebie zadzwonić przed odjazdem - odrzekła, opuściwszy 
wzrok na swe zaciśnięte dłonie. Rozplotła palce i podała Pugowi leżący na 
stoliczku powielany dokument. - Czy znasz to?
  Była to wydana przez Brytyjskie Ministerstwo Wojny instrukcja dla cywilów 
o postępowaniu wobec niemieckich najeźdźców. Kapitan ją przejrzał.
  - Czytałem zeszłej jesieni masę podobnych materiałów. To prawdziwy 
koszmar, gdy człowiek zaczyna sobie wyobrażać niemieckie kolumny jadące 
przez Kent i maszerujące na Trafalgar Square. Ale do tego nie dojdzie.
  - Jesteś pewien? Po tej konferencji prasowej?
  Pug tylko podniósł ręce do góry.
  - Zaktualizowali ten podręcznik od zeszłego roku - dodała Pamela. - Teraz 
jest spokojniejszy w tonie i o wiele bardziej realistyczny. Właśnie dlatego 
jeszcze bardziej przygnębiający. Po prostu widzę, jak się to wszystko 
dzieje. Po Krecie naprawdę tak myślę.
  - To wielka odwaga, że w tej sytuacji wracasz.
  - Wcale nie. Nie mogę już tutaj wytrzymać. Wasze steki i lody stają mi 
kością w gardle. Czuję się tak cholernie winna. - Pamela znów zaplotła 
palce rąk. - Nie mogę się doczekać chwili odjazdu. Jest też taka dziewczyna 
w naszym biurze.... jeszcze drinka? Nie?... no więc ta idiotka zbzikowała 
na punkcie żonatego człowieka. Amerykanina. A ma narzeczonego w RAF-ie. Nie 
ma z kim o tym pomówić. Otwiera serce przede mną. I muszą żyć z tą ckliwą 
udręką dzień w dzień, noc w noc. To mnie wykańcza.
  - Czym ten Amerykanin się zajmuje?
  - Chcesz słuchać donosu? - Skrzywiwszy usta dodała: - To cywil. Nie 
rozumiem, co ona w nim widzi. Raz go spotkałam. Wielki, chudy, ślamazarny 
facet w okularach, z brzuszkiem, chichoczący cienkim głosem.
  Zapadło milczenie. Pug grzechotał kostkami lodu, wirującymi w szklance.
  - Zabawne, ja też znam jednego faceta - odezwał się wreszcie. - Z 
marynarki. No i pomyśl. Żonaty od ćwierć wieku, ma świetną rodzinę, dorosłe 
dzieci i tak dalej. Ale w Europie natknął się na dziewczynę. Ściślej 
mówiąc, na okręcie, a potem spotkał ją parę razy. Nie potrafi przestać o 
niej myśleć. Nie zrobił w tej sprawie w ogóle nic. Jego żona jest w 
porządku, nic złego o niej nie można powiedzieć. On potrafi tylko marzyć. 
Za żadne skarby świata nie chciałby zranić żony. Kocha, swoje dzieci. 
Spojrzeć na niego, to wygląda jak człowiek najtrzeźwiejszy z trzeźwych. Od 
chwili ślubu nigdy nie miał do czynienia z żadną inną kobietą. Nie 
wiedziałby nawet, jak się do tego zabrać, więc nie próbuje. Taka jest 
historia tego faceta. Równie głupia, jak twojej przyjaciółki. Z tym 
wyjątkiem, że on milczy. Są miliony takich ludzi.
  - Oficer marynarki, powiedziałeś? '
  - Tak, marynarki wojennej.
  - Wygląda, że to ktoś, kogo mogłabym polubić - odparła miękkim, lekko 
ochrypłym głosem.
  Przez hałas przejeżdżających za oknem samochodów przebił się łagodniejszy 
dźwięk. Zaczął się przybliżać, aż można było rozpoznać, że to katarynka.
  - Posłuchaj tylko! - Pamela podskoczyła i podeszła do okna. - Kiedy 
ostatni raz słyszałeś coś takiego?
  - Ciągle jeszcze paru kataryniarzy wędruje po Waszyngtonie.
  Pug stanął blisko niej, z wysokości pięciu pięter spoglądając na 
kataryniarza, prawie niewidocznego w gromadzie otaczających go dzieci. 
Pamela wsunęła palce w dłoń kapitana i położyła głowę na jego ramieniu.
  - Zejdźmy popatrzeć na małpkę. Na pewno tam jest.
  - Oczywiście.
  - Ale najpierw pocałuję cię na do widzenia. Nie mogłabym tego zrobić na 
ulicy.
  Objęła go szczupłymi ramionami i pocałowała w usta. Daleko w dole 
dźwięcznie pobrzękiwała katarynka.
  - Co to za piosenka? - spytała z ustami tak blisko, że ciepło jej oddechu 
owiewało mu wargi. - Nie poznaję. Troszkę podobna do "Mesjasza" Haendla.
  - Nazywa się "Nie, nie mamy bananów".
  - Wzruszające.
  - Kocham cię - powiedział Victor Henry ku własnemu zdumieniu.
  Pogłaskała go po twarzy, patrząc mu głęboko w oczy.
  - Kocham cię. Chodźmy.
  
  
  Na ulicy, w gorącym słońcu późnego popołudnia, uwiązana na cienkim 
łańcuszku małpka w naciśniętej na głowę czerwonej czapeczce fikała 
koziołki. Cisnące się dzieci piszczały i pokrzykiwały. Katarynka ciągle 
grała tę samą melodię. Zwierzątko podbiegło do Victora i podpierając się 
długim, zakręconym ogonem zdjęło czapkę w ukłonie. Kapitan wrzucił do niej 
ćwierć dolara. Wyjąwszy monetę i wypróbowawszy ją w zębach, małpka skłoniła 
się, wywinęła koziołka w tył i wrzuciła monetę do pudełka swego pana. 
Usiadła na katarynce szczerząc zęby, trajkocząc i raz za razem kłaniając 
się wkoło.
  - Gdyby to zwierzątko nauczyło się salutować - oświadczył Pug - mogłaby 
zrobić wielką karierę w marynarce.
  Pamela uniosła głowę, spojrzała kapitanowi w oczy i chwyciła jego dłoń.
  - Ze wszystkich ludzi jakich znam... wszystkich, wszystkich... robisz 
najwięcej dla wygrania tej przeklętej wojny.
  - Cóż, Pamelo, szczęśliwej podróży. - Pocałował ją w rękę i odszedł 
szybkim krokiem, zostawiając ją w wianuszku śmiejących się dzieci. Za jego 
plecami katarynka znów astmatycznie grała "Nie, nie mamy bananów".
  
  
  W kilka dni później Henry otrzymał rozkaz, by na paradę Dnia Pamięci 
Poległych towarzyszyć najstarszemu marynarzowi, który brał udział w wojnie 
secesyjnej. Rozkaz wydał mu się co najmniej dziwny, ale wykonał go, 
odkładając całą górę bieżącej roboty. Pojechał po człowieka do domu 
weteranów i zawiózł go pod stojącą na Pensylwania Avenue trybunę. Weteran 
ubrany był w wytarty, podobny do kostiumu teatralnego mundur, ale w 
kościstej, ogorzałej twarzy o zapadniętych policzkach jego zmętniałe oczy 
były czujne i chytre.
  Prezydent Roosevelt siedział w otwartym samochodzie koło trybuny. Jego 
białe płócienne ubranie i biały słomkowy kapelusz błyszczały w pełnym 
słońcu. Mocno uścisnął dłoń zgrzybiałego staruszka i wrzasnął do mikrofonu 
jego aparatu słuchowego:
  - Patrzcie, patrzcie! Wyglądasz lepiej niż ja, stary druhu. I założę się, 
że lepiej się czujesz.
  - Nie mam pańskich zmartwień - odrzekł drżącym głosem weteran.
  Prezydent odrzucił głowę do tyłu i wybuchnął śmiechem.
  - Może chciałbyś obejrzeć ze mną paradę?
  - Bardziej, niż... hi, hi... maszerować w niej.
  - No, to chodź. Pug, ty też chodź i siadaj koło mnie.
  Wkrótce weteran zasnął w ciepłym słońcu i nie obudził go nawet ryk i 
brzęk orkiestry dętej. Roosevelt pozdrawiał przechodzących, machał rękami, 
a gdy przechodził sztandar, salutował przykładając kapelusz do serca. Do 
cisnących się operatorów kroniki filmowej i reporterów, fotografujących 
towarzyszącego prezydentowi zgrzybiałego weterana, uśmiechał się łaskawie.
  Gdy maszerowały przed nimi błękitne szeregi kadetów z Annapolis o 
zaciętych twarzach pod wysokimi czapkami, prezydent odezwał się do Victora:
  - Marynarka Wojenna to mój faworyt. Ci maszerują lepiej niż kadeci z 
Akademii West Point. Ale nigdy nie wypaplaj przed kimś z Armii Lądowej, że 
to powiedziałem! A przy okazji, powiedz mi Pug, kogo mógłbym wysłać do 
Londynu jako szefa naszego Dowództwa Konwojów?
  Pug zgłupiał zupełnie. Od chwili konferencji prasowej prezydent twardo 
trzymał się linii, że konwojów nie będzie.
  - No, więc? Nikt ci nie przychodzi na myśl? Oczywiście nazwiemy go 
"Specjalnym obserwatorem z ramienia Marynarki Wojennej" czy jakoś podobnie, 
aż do chwili, gdy to zaczniemy.
  Głos prezydenta zagłuszała rycząca orkiestra dęta, nie dochodził więc do 
kierowcy ani do siedzącego na przednim siedzeniu adiutanta morskiego, ani 
nawet do otaczających samochód agentów Secret Service.
  - Sir, czy będziemy konwojować? 
  - Doskonale wiesz, że tak. Musimy. 
  - Kiedy, panie prezydencie?
  Roosevelt odpowiedział zmęczonym uśmiechem na ostry nacisk, z jakim Pug 
wypowiedział te słowa. Pogrzebał w kieszeni.
  - Dziś rano miałem ciekawą pogawędkę z generałem Marshallem. 
  Podał Pugowi skrawek papieru, na którym ręką prezydenta nabazgrane było:
  Gotowość bojowa na 1 lipca 1941. 
  Armia Lądowa: 13%
  (Ogromne braki we wszelkiego typu uzbrojeniu, gwałtowna rozbudowa 
liczebności: niedostateczne wyszkolenie; wkrótce wygasa działanie Ustawy o 
Poborze).
  Lotnictwo Armii Lądowej: 0%
  (Wszystkie jednostki w trakcie szkolenia i rozbudowy).
  Victor Henry przeczytał te niweczące wszystkie nadzieje cyfry. Obok 
płynęły amerykańskie flagi, a orkiestra US Marine Corps grzmiała hymnem 
"The Stars and Stripes Forever". Tymczasem Roosevelt przeszukiwał inne 
karteczki. Jedną z nich podał Pugowi równocześnie pozdrawiając wspaniale 
maszerujący przed nimi oddział marines. Ta była zapisana innym charakterem 
pisma, zielonym atramentem, a końcowa linijka otoczona czerwoną kreską:
  Stosunek opinii publicznej do wojny na dzień 28 maja 1941.
  Za przystąpieniem "jeśli nie ma innego sposobu wygrania" - 75% 
  Przekonani, że ewentualnie w końcu przystąpimy - 80% 
  Przeciwni naszemu przystąpieniu w tej chwili - 82%
  - Zabieram to - powiedział Roosevelt, wyciągnąwszy rękę po kartkę. - 
Takie były dane, Pug, w dniu po moim przemówieniu.
  - Konwoje to sprawa Marynarki, sir. Jesteśmy gotowi w każdej chwili.
  - Jeśli przystąpimy do wojny - powiedział prezydent, równocześnie szeroko 
uśmiechając się i powiewając ręką do wiwatujących na jego cześć dzieci 
szkolnych - ...właśnie konwojowanie może nas do tego zmusić... Hitler 
natychmiast zajmie Francuską Afrykę Zachodnią. W Dakarze będzie miał 
Luftwaffe, skąd może przeskoczyć do Brazylii. Zbuduje tam także nowe 
schrony dla okrętów podwodnych. Azory będzie miał w ręku. Ludzie, którzy z 
wrzaskiem domagają się konwojowania, zwyczajnie nie zdają sobie z tego 
sprawy. A także z twardego faktu, że osiemdziesiąt dwa procent narodu nie 
życzy sobie wojny. Osiemdziesiąt dwa procent.
  Weteran w samochodzie wyprostował się mrugając i poruszając wychudłymi, 
zapadniętymi wargami i kościstą szczęką.
  - Boziu, co za piękna parada. Pamiętam do dziś, jak maszerowałem przed 
prezydentem Lincolnem - powiedział piskliwym głosem. 
  - On stał tutaj, we własnej osobie, cały na czarno. - Starzec popatrzył 
na prezydenta. - A pan jest na biało. I pan siedzi, hi, hi.
  Victor Henry aż się skurczył z zażenowania. Roosevelt roześmiał się 
wesoło. 
  - No i widzisz. Każdy prezydent działa odrobinkę inaczej. - Zapalił 
papierosa w długiej cygarniczce i wypuścił dym. Nadeszła kolumna skautów w 
brązowych mundurach, z głowami zwróconymi do Roosevelta i roziskrzonymi 
oczami. Prezydent pomachał do nich kapeluszem. - Do dzisiaj, Pug, 
wyprodukowaliśmy o dwadzieścia procent samochodów więcej, niż przez zeszły 
rok. A Kongres nie chce nawet słyszeć, by mnie upoważnić do wstrzymania 
tego głupstwa. A więc? Co z Londynem? Nie zaproponowałeś nikogo.
  Victor Henry nieśmiało wymienił nazwiska trzech znanych kontradmirałów.
  Prezydent kiwnął głową.
  - Znam ich. Ale prawdę mówiąc myślałem o tobie.
  - To nie przejdzie, panie prezydencie. Partner naszego człowieka z 
ramienia Royal Navy będzie w stopniu admirała.
  - Och, to można załatwić. Możemy ci nadać stopień admiralski na czas 
wykonywania misji.
  Zaskoczenie, a może i palące z nieba słońce spowodowały, że Pug poczuł 
zawrót głowy.
  - Panie prezydencie, pan dobrze wie, że idę tam, gdzie mam rozkaz. 
  - Pug, daj spokój tym numerom. Szczerze mówiąc jestem zadowolony, że 
jesteś gdzie jesteś. Decydowanie kto ma otrzymać jakie uzbrojenie i 
zaopatrzenie, to wielka robota. I cieszę się, że należy do ciebie, bo masz 
zdrowy rozsądek. Ale pomyśl o Londynie.
  - Rozkaz, sir.
  
  
  Pug odwiózł weterana do schroniska i powrócił do zarzuconego papierami 
biurka. Przekopał się przez stertę roboty i pieszo udał się do domu, by 
mieć czas na przemyślenie sprawy. W mieście panowała świąteczna cisza. 
Connecticut Avenue była prawie pusta, wieczorne powietrze przezroczyste i 
łagodne.
  Pomyśl o Londynie!
  Siedzące na ławkach w Dupont Circle młode pary odwracały się i śmiały na 
widok krępego mężczyzny w białym marynarskim mundurze, idącego wielkimi 
krokami i podśpiewującego melodię modną przed ich urodzeniem.
  
  
  - Hej, ki diabeł? - zawołał Pug wchodząc do salonu. - Szampan? A ty 
czemuś się tak wystroiła? Czyje to urodziny?
  - Czyje urodziny, ty stary durniu? - Rhoda wyglądała wspaniale w różowej 
jedwabnej sukni, z oczami błyszczącymi od łez. - Nie wiesz? Nie możesz 
zgadnąć?
  - Pewno pomyliły mi się daty.
  - To urodziny Victora Henry, oto czyje urodziny.
  - Oszalałaś? Moje są w marcu.
  - O Boże, jacy mężczyźni są tępi. Pug, dzisiaj o czwartej po południu 
Janice urodziła syna! Jesteś dziadkiem, biedaku, a on ma na imię Victor 
Henry. Ja zaś jestem starą, zgrzybiałą babcią. I uwielbiam to. Uwielbiam! 
O, Pug!
  Rhoda rzuciła mu się w ramiona.
  Przy szampanie rozmawiali o wielkim wydarzeniu, wypijając całą butelkę aż 
nazbyt szybko. Janice i dziecko czuli się doskonale. Mały słonik ważył całe 
dziewięć i pół funta! Rhoda pobiegła do szpitala Marynarki, by go obejrzeć 
przez szybę.
  - Twój wierny portret, Pug - powiedziała. - Malutka, różowa kopia.
  - Biedne dziecko - oświadczył Pug. - Nie będzie miało szczęścia do 
kobiet.
  - A to mi się podoba! - zawołała Rhoda, chichocząc łobuzersko. - To ty 
nie miałeś niezwykłego szczęścia? Tak czy inaczej Janice i dziecko 
zamieszkają z nami. Ona nie chce go jeszcze zabierać na Hawaje. Trzeba 
szybko zdecydować się w sprawie domu. No więc, Pug, właśnie dzisiaj udało 
mi się przekonać tę starszą panią z Foxhall Road, by obniżyła cenę jeszcze 
o pięć tysięcy! I twierdzę, że powinniśmy to złapać nie zwlekając. Ten 
wspaniały trawnik, te cudowne stare wiązy! Najmilszy, cieszmy się 
nadchodzącymi latami, zestarzejemy się stylowo, ramię w ramię, babcia i 
dziadek Henry. I zawsze miejmy masę wolnych pokoi dla wnuków. Czy ty też 
tak uważasz?
  Victor Henry tak długo wpatrywał się w żonę, że poczuła się dziwnie. 
Westchnął głęboko, a otwartymi dłońmi zrobił dziwaczny ruch w górę. 
  - No, więc coś ci powiem, babciu. W zupełności się z tobą zgadzam. 
Nadszedł już czas. Oczywiście, przeprowadźmy się na Foxhall Road. A tam 
zestarzejemy się ramię w ramię. Dobrze powiedziane. 
  - Ach, jak cudownie! Kocham cię. Rano zaraz zadzwonię do Agencji 
Charleroi. A teraz popatrzę, co z kolacją. - Wybiegła z pokoju kołysząc 
zgrabnymi, okrytymi jedwabiem biodrami.
  Pug Henry odwrócił butelkę szampana nad swym kielichem, ale wypłynęła 
tylko kropla. Zanucił cicho:
  Tak, nie mamy bananów, 
  Zabrakło bananów na dziś.
  W trzy tygodnie później Niemcy napadły na Rosję.
  
  Część trzecia.
  Wiatry się rodzą
  
  
  
  44
  
  Barbarossa (z książki: "Utrata światowego imperium")
  
  Uwaga tłumacza
  Upłynęło ćwierć wieku, a świat nadal się zdumiewa, dlaczego w czerwcu 
1941 roku Adolf Hitler zwrócił się na wschód, gdy sytuacja Anglii po 
druzgocących porażkach w Afryce i na Bałkanach była katastrofalna. Równie 
decydujące były straty zadane przez u-booty w chwili, gdy Stany Zjednoczone 
nie miały siły, by ją uchronić od nokautu. Wydawało się, że Hitler niemal 
już wygrał drugą wojnę światową. Rozgromiwszy Anglię, mógł zwrócić się 
przeciw Związkowi Sowieckiemu i przetrawiwszy owoce poprzednich, 
zdumiewających zwycięstw, podjąć działania wojenne na jednym froncie. 
Zamiast tego jednak, oszczędziwszy Anglię, zwrócił się na wschód, 
zapoczątkował największą i najdłuższą krwawą łaźnię w dziejach, zostawił 
swe tyły otwarte dla lądowania w Normandii i w ten sposób zniszczył Niemcy 
i samego siebie.
  Dlaczego?
  Wydaje mi się, że generał von Roon, przemawiając z przeciwnego obozu, 
rzuca na tę kwestię wiele światła. Ponieważ amerykańskiego czytelnika 
bardziej interesują operacje na zachodzie, w znacznym stopniu ten materiał 
skróciłem. Ale starałem się nie naruszyć głównego toku analizy Roona.
  (V. H.)
  
  Zwrot na wschód
  Napad Hitlera na Związek Sowiecki jest powszechnie uważany za jego wielką 
pomyłkę, może największą w historii. Istnieją dwie przyczyny takiego punktu 
widzenia. Pierwsza wynika z tego, że ludzie jeszcze nie są zdolni do jasnej 
oceny Adolfa Hitlera, tajemniczej i przerażającej postaci. Drugą i 
ważniejszą przyczyną jest to, że oceniając sytuację wojskową laicy (i 
niestety także nazbyt wielu wojskowych) rzadko zadają sobie trud 
zaznajomienia się z faktami. Rzeczowe oceny zawsze rozpoczynają się od 
rzutu oka na mapę. Mapy nudzą i dezorientują. A jednak klucz do zwrotu 
Hitlera na wschód w czerwcu 1941 roku znajduje się w kartografii.
  Należy spojrzeć na mapę Europy, najlepiej na mapę fizyczną, ukazującą 
rzeki i obszary górskie.
  I trzeba pamiętać o pewnych zwyczajach, niezmiennych faktach dotyczących 
wojny. Wojna jest gwałtownym zderzeniem sił. Siły te występują w trzech 
rodzajach: sił żywych, mechanicznych i chemicznych, jak w niszczącym 
procesie spalania. Aż do siedemnastego wieku decydujące znaczenie miały 
siły żywe: konie i ludzie, choć już pewien użytek czyniono z maszyn, jak 
katapulty i kusze. Wraz z siłą chemiczną eksplodującego prochu 
strzelniczego, pojawił się nowy, dodatkowy czynnik. Amerykańska wojna 
secesyjna jako pierwsza stała się odbiciem rewolucji przemysłowej, głównie 
przez ogromny przyrost mobilności wojsk dzięki kolejom żelaznym, 
wyzyskującym energię chemiczną kopalnego paliwa - węgla; a także dzięki 
zwiększonej donośności i dokładności ognia artyleryjskiego, co należało 
zawdzięczać postępom w metalurgii i projektowaniu.
  Wojna uprzemysłowiona po raz pierwszy ujawniła się w pełni w latach 
1914-18. Naród niemiecki, operując po liniach wewnętrznych dzięki sieci 
kolei żelaznych, błyskotliwie zaprojektowanych przez Moltkego w celu 
szybkiego przerzucania armii, z przemysłem zaplanowanym i zbudowanym w 
celach wojennych prawie pokonał Koalicję, do której należał niemal cały 
świat. W roku 1918 rewolucyjne możliwości nowego zastosowania innego 
kopalnego paliwa - ropy naftowej, zostały ujawnione przez brytyjskie czołgi 
pod Amiens, a także w walkach powietrznych między kruchymi samolotami 
zwiadowczymi. Niewielu wojskowych pojęło te możliwości; ale tylko jeden 
powojenny polityk naprawdę je zrozumiał, a tym człowiekiem był skromny 
eks-żołnierz piechoty, Adolf Hitler.
  Hitler dostrzegł, że rzekomi zwycięzcy - Brytyjczycy i Francuzi - zostali 
tak wyczerpani, że światowe imperium stało otworem przed ich następcami i 
że nawet niewielki naród, przy odważnym, masowym użyciu silnika 
spalinowego, szczególnie przy kombinowanych operacjach lądowo-powietrznych, 
może zdobyć tę nagrodę.
  
  
  Sytuacja na mapie
  Niedogodnością użycia koni na wojnie jest to, że muszą otrzymywać siano; 
Napoleon poniósł porażkę pod Borodino częściowo z powodu braku paszy. 
Podobnie i silnik spalinowy musi mieć ropę naftową, by działać. Adolf 
Hitler nigdy nie zapomniał o tym prostym fakcie, bez względu na to, że nie 
pamiętali o nim stratedzy zza biurka i powierzchownie sprytni dziennikarze.
  Na kontynencie europejskim do dyspozycji niemieckiego wysiłku zbrojnego 
stała tylko jedna stacja benzynowa, mianowicie pod ziemią Rumunii. Drogą 
morską ropy dostać nie mogliśmy. Dlatego osią wszystkich manewrów kampanii 
Hitlera na Bałkanach w latach 1940-41 były pola naftowe w Ploeszti. Na 
Bałkanach wojny wygrać nie było można, ale Niemcy mogły ją tam przegrać.
  Rzut oka na mapę ujawnia, że Ploeszti, leżące na wielkiej nizinie w 
dorzeczu Dunaju, znajduje się niebezpiecznie blisko sowieckiej granicy. To 
miasto leży za Prutem o mniej niż sto mil łatwego marszu przez nizinę. Ale 
jest o sześćset mil od Niemiec, a drogę zagradzają Karpaty.
  Z tego powodu, gdy w czerwcu 1940 roku zagrażała wojna między Węgrami i 
Rumunią, Hitler podjął szybkie działania dla wymuszenia porozumienia. 
Związkowi Sowieckiemu to się nie spodobało. Rosja, czy to carska, czy 
komunistyczna, zawsze wyciągała swe niedźwiedzie pazury w stronę Półwyspu 
Bałkańskiego, a w owym czasie wysyłała do Rumunii noty pełne niejasnych 
gróźb. Ale tam, gdzie chodziło o dostawy ropy naftowej, Hitler nie mógł 
brać pod uwagę delikatności rosyjskich uczuć. Bez ropy cała niemiecka 
maszyna wojenna była tylko stosem martwego żelastwa.
  Lecz zachowanie Rosji wzbudziło jego wątpliwości, a pakt ze Stalinem był 
tylko zawieszeniem broni. Tak o nim myślał i miał powody, by przyjmować, że 
tak samo myśli Stalin. Problemem było: kiedy Rosja się ruszy? Hitler mógł 
to tylko zgadywać na podstawie jej działań. W lecie 1940 roku gdy nasza 
świetna kampania we Francji była na ukończeniu, Związek Sowiecki wkroczył 
do Bessarabii, co postawiło Armię Czerwoną nad brzegami Prutu. Było to 
posunięcie się naprzód na szerokim froncie o przeciętnie sto mil w kierunku 
naszej ropy naftowej. Bułgaria, której granica znajdowała się ledwie o 
pięćdziesiąt mil od Ploeszti, w tym samym czasie zaczęła wysuwać żądania 
terytorialne i grozić użyciem siły. Mieliśmy sprawdzone informacje 
wywiadowcze, że za tymi wrogimi wobec Rumunii bułgarskimi gestami stała 
rosyjska intryga.
  Te złowieszcze wydarzenia nastąpiły podczas tak zwanej "Bitwy o Wielką 
Brytanię". Zachodnie dzienniki i komentatorzy radiowi praktycznie je 
zignorowali, zachodni zaś historycy ignorują do dziś. Dla mieszkańców 
Zachodu, a szczególnie dla Amerykanów, polityka bałkańska zawsze była czymś 
nudnym i pogmatwanym. A przecież to te skryte i pełne napięcia manewry 
wokół ropy rumuńskiej były decydujące dla losów wojny, a nie walki 
powietrzne na angielskim niebie, które opisywano w prasie pod romantycznymi 
nagłówkami. Autorzy, którzy do dziś w kółko zastanawiają się nad "Bitwą o 
Wielką Brytanię", niezmiennie dziwią się, czemu Adolf Hitler w tak 
oczywisty sposób nie interesował się nią. Dowodzi to, że żaden z nich nie 
zna na tyle chronologii i kartografii wojskowej, by docenić, że przez cały 
okres owych nieistotnych potyczek powietrznych Führer nie spuszczał wzroku 
z kluczowych dla naszego bytu nizin naddunajskich.
  W końcu lipca, gdy "Bitwa o Anglię" ledwo się zaczynała, Hitler nakazał 
generałowi Jodlowi rozpoczęcie prac sztabowych nad inwazją na Związek 
Sowiecki, z terminem jej rozpoczęcia w końcu roku 1940 lub wiosną 1941. Tę 
decyzję zachodni autorzy często cytują jako ostateczny dowód "perfidii" 
przywódcy Niemiec. Ale taki właśnie jest skutek nieoglądania map i 
niestudiowania chronologii. Gdyby Hitler nie podjął takich środków 
ostrożności w obliczu zacieśniającej się wokół Ploeszti rosyjskiej gry, 
byłby winien zbrodniczego zlekceważenia interesów własnego narodu.
  
  
  Przegląd wielkiej strategii
  Światopogląd Hitlera był heglowski. Narody, imperia, kultury - jak nas 
nauczył wielki Hegel - każde z nich ma swoją epokę historyczną. Przychodzą 
i odchodzą, żadne nie jest wieczne ale w każdej epoce jedno z nich dominuje 
i nadaje jej swe piętno. W tym następstwie władania światem rozpoznajemy 
ewoluującą wolę Boga historii, Ducha historii. W ten sposób Bóg wyraża się 
i objawia przez wolę takich decydujących dla historii świata 
indywidualności, jak: Cezar, Aleksander czy Napoleon, którzy podnieśli swe 
państwa do rangi imperiów światowych. Czyny takich ludzi nie podlegają 
osądom konwencjonalnej moralności, bo to oni w każdej epoce tworzą nowe 
zasady moralności.
  Oczywiście światopogląd heglowski stanowi przeciwieństwo moralności 
drobnomieszczańskiej, która oczekuje, że wielkie narody będą się zachowywać 
jak panienki z dobrych domów w niedzielnej szkółce, a do potężnie 
uzbrojonych ludów chciałyby stosować zasady zachowania, obowiązujące 
jakiegoś wybladłego sprzedawcę w sklepie z obuwiem. Takie mocarstwa 
burżuazyjne jak Francja, Anglia i Ameryka, zbudowały swe potęgi i 
rozszerzały swe terytoria przez działania nie różniące się niczym poza 
skalą zbrojnego rabunku. Gdy osiągnęły swe "oczywiste przeznaczenie", 
oczywiście łatwo im przychodziło zrzędzić na młode, pełne wigoru Niemcy, 
pragnące z kolei odegrać swoją światową rolę. Ale Adolf Hitler nie był 
człowiekiem, na którym tego rodzaju moralizatorstwo robiłoby większe 
wrażenie.
  W jego planach atak na Rosję był drzwiami, przez które Niemcy musiały 
przejść, by osiągnąć panowanie nad światem. Rosja była naszymi Indiami, 
przeznaczonymi do podboju i eksploatacji na wzór Brytyjczyków. Rzesza 
Niemiecka miała wolę, siłę i poczucie swego przeznaczenia. Brakowało jej 
tylko żywności, przestrzeni życiowej i ropy naftowej i to musiała sobie 
wziąć. Hitler uważał, że gdy władza nad kontynentem europejskim zostanie 
twardo uchwycona przez Niemcy anglosaskie mocarstwa zostaną zmuszone do 
zmiany swych rządów, wybierając na ich miejsce polityków, którzy będą w 
stanie współpracować z nowym niemieckim imperium światowym.
  
  
  Środek ciężkości
  Już Clausewitz mówił: "Powinniśmy... przyjąć jako zasadę, że jeśli możemy 
podbić wszystkich naszych wrogów przez podbój jednego z celem wojny musi 
być klęska tego właśnie przeciwnika, ponieważ niego właśnie uderzamy we 
wspólny środek ciężkości całej wojny".
  Atak na Rosję, którego celem było zdobycie władzy nad centralnym 
kontynentem Ziemi z jego nieograniczonymi zasobami siły roboczej i bogactw 
naturalnych, był właśnie uderzeniem w środek ciężkości.
  Przedstawiano wiele zwodniczych argumentów, że "naprawdę środkiem 
ciężkości była Anglia, ponieważ była w stanie utworzyć nową koalicję do 
walki z Niemcami". To pisanina ludzi, mających obsesję analogii 
napoleońskich. Wiosną 1941 roku Anglia była zneutralizowana i praktycznie 
nie brała udziału w wojnie, poza drobną niedogodnością, jaką były naloty 
RAF-u. Nie panowała już nad morzami. Zarówno Japonia, jak Ameryka miały 
większe floty, które dla Niemiec nie stanowiły bezpośredniego zagrożenia, 
choć oczywiście porachowanie się ze Stanami Zjednoczonymi musiało nastąpić.
  Jeśli pod względem wojskowym Anglia była skończona, czemu się nie 
poddała? Oczywiście dlatego, że miała nadzieję, iż zostanie wspomożona 
przez Związek Sowiecki lub Stany Zjednoczone, albo przez oba te kraje 
razem. Ameryka była daleka i prawie bezbronna. Rosja natomiast zbroiła się 
gorączkowo na naszych granicach i otwarcie zagrażała w Ploeszti życiu 
Niemiec. Prawda, że starała się nas ułagodzić na zwykły, prymitywny sposób 
rosyjskiej dyplomacji, przysyłając nam pszenicę i ropę. Ale w zamian 
otrzymywała urządzenia mechaniczne, służące jej dozbrajaniu. Nie można było 
tolerować na dłuższą metę tego rodzaju uzależnienia od Stalina.
  Nasza stawka w wyścigu o imperium światowe była zawsze wyścigiem z 
czasem. Rzesza była znacznie mniejsza niż jej dwaj wielcy rywale: Związek 
Sowiecki i Stany Zjednoczone Ameryki. Jej przewaga leżała jedynie w 
jedności celów, jej dyscyplinie i skutecznym przywództwie Hitlera. W roku 
1941 stało się jasne, że Franklin Roosevelt zamierza wziąć udział w wojnie, 
gdy tylko uda mu się przestawić amerykański przemysł na produkcję wojenną i 
oszukać swych niechętnych współrodaków do tego stopnia, że za nim podążą. 
Było też równie jasne, że Stalin poszukuje tylko bezpiecznego sposobu, by w 
Ploeszti tchórzliwie poderżnąć Niemcom gardło. Hitler jasno to wyłożył w 
szczerym i wymownym liście do Mussoliniego w przeddzień 22 czerwca: "Rosja 
i Anglia są w równym stopniu zainteresowane Europą... skrajnie wyczerpaną 
przez długą wojnę... Za tymi dwoma krajami stoi Zjednoczenie Północnej 
Ameryki, poganiające je do działania... Dlatego też, po długotrwałym 
namyśle, doszedłem wreszcie do wniosku, że trzeba przeciąć stryczek nim 
zostanie zaciśnięty".
  
  
  Czy Plan Barbarossa był rozsądny?
  Argument, że Hitler powinien był najpierw skończyć z Anglią, nie opiera 
się na rzeczowych przesłankach.
  Hitler podobny był Cezarowi w swej determinacji zbierania, gdzie się 
tylko dało, ziem i zapasów potrzebnych jego narodowi. Podobny był 
Aleksandrowi w swoich potężnych wizjach nowego, pokojowego porządku 
światowego. Ale jego strategia była napoleońska, bo miał ten sam co 
Napoleon centralny problem: był otoczony przez wrogów. Rozwiązaniem 
napoleońskim były: szybkość energia, zaskoczenie i skrajna koncentracja sił 
własnych w punkcie ataku dla powalenia nieprzyjaciół po kolei. To samo 
czynił Hitler. Zawsze miał błyskotliwy, choć może nieco awanturniczy 
instynkt wielkiej strategii niszczące było tylko jego dyletanckie wtrącanie 
się w przebieg działań taktycznych i niezdolność do żołnierskiego 
zachowania się w krytycznych sytuacjach.
  W maju 1940 roku przeznaczył zaledwie dwa tuziny dywizji jako osłonę na 
wschodzie przeciw ponad dwustu dywizjom Armii Czerwonej, w okresie, gdy 
wykańczał Francję i wypędzał z kontynentu resztki rozbrojonych 
Brytyjczyków. Podjął w ten sposób fantastyczne ryzyko, ale w sposób 
dogłębnie przewidujący. Stalin, który mógł wówczas zająć Berlin, był 
absolutnie uszczęśliwiony tym, że Niemcy niszczą Francję, podczas gdy on 
zajmuje terytoria nad Bałtykiem i na Bałkanach.
  W 1941 roku Związek Sowiecki znacznie się wzmocnił. Zbliżył się na sto 
mil do Ploeszti. Zdobył panowanie nad Morzem Bałtyckim. Zmasował siły na 
granicach - ponad trzy miliony żołnierzy - stawiając je twarzą w twarz z 
Niemcami i podbitymi przez nich polskimi terytoriami. I domagał się wolnej 
ręki w Dardanelach, Bułgarii i Finlandii. Te żądania, przedstawione przez 
Mołotowa w listopadzie 1940 roku były ostatnią kroplą.
  Hitler uważał, że do wyboru naprawdę ma tylko trzy możliwości. Mógł 
zastrzelić się, pozostawiając narodowi niemieckiemu pertraktacje o 
kapitulacji; mógł pokusić się o podbój Anglii z wydaniem na rzeź sił 
przekraczających kanał La Manche, równocześnie odsłaniając się przed 
zdradzieckim atakiem ze wschodu; albo też mógł zignorować zneutralizowaną, 
powaloną na kolana Anglię i podjąć realizację w jednym miażdżącym uderzeniu 
w chwili gdy stał u szczytu siły, swego historycznego celu. Rozwiązaniem 
był Plan Barbarossa: napoleońskie uderzenie na jednym froncie, co nie było 
otwarciem dwóch prawdziwych frontów wojennych. Bezstronni historycy 
wojskowości w przyszłości nigdy nie obciążą go winą za zwrócenie się na 
wschód. Od samego początku ryzykował i miał do czynienia z silniejszymi 
przeciwnikami a w Rosji stracił okazję, jaką dawało starannie skalkulowane 
ryzyko. Stracił ją dzięki kombinacji błędów operacyjnych; pecha i wypadku 
historycznego, że jego przeciwnikiem był bezwzględny i cierpliwy geniusz 
tego samego kalibru - F. Roosevelt.
  
  
  Rola Roosevelta
  Głównym problemem Roosevelta w 1941 roku było wygranie na czasie. Grał z 
pozycji chwilowej słabości z przeciwnikiem, grającym z pozycji największej 
siły. Słabość amerykańskiego prezydenta była zarówno wewnętrzna, jak 
zewnętrzna. Gdy naród niemiecki był zjednoczony przy swym przywódcy, 
amerykański, zdezorientowany i zapędzony w kozi róg przez wyniosłą i 
zdradziecką osobowość Roosevelta, był podzielony. Gdy Hitler dysponował 
największymi siłami zbrojnymi na ziemi, stojącymi u szczytu potęgi i 
zdolności bojowej, Roosevelt nie miał armii lądowej, nie miał lotnictwa, a 
marynarkę wojenną rozproszoną i źle wyszkoloną. Jak więc amerykański 
prezydent mógł wywrzeć jakikolwiek wpływ na sytuację?
  A przecież dokonał tego. Dobrze znał podstępy bezsilnego, sam zdobywszy 
urząd prezydenta w wózku inwalidzkim.
  Pierwszą rzeczą, jakiej musiał dokonać, było umocnienie Churchilla. Tylko 
Churchill, awanturniczy wojskowy dyletant z obsesyjną nienawiścią wobec 
Hitlera, mógł utrzymać Anglię w stanie wojny. Churchill wspaniale się bawił 
udając generała i admirała, co sam przyznał w swoich pamiętnikach. Ale pod 
jego kierownictwem Imperium Brytyjskie rozpadało się na szczątki. Jedyną 
szansą jego uratowania było pozbycie się pompatycznego i gadatliwego 
premiera i wybranie na jego miejsce odpowiedzialnego polityka, który by 
zawarł pokój z Niemcami. Gdyby to nastąpiło, nie można przewidzieć, jakby 
obecnie wyglądała mapa świata, ale różowe obszary Imperium Brytyjskiego 
nadal rozciągałyby się na całą kulę ziemską. Churchilla zachowało u władzy 
mistrzowskie posunięcie Roosevelta: Lend-Lease. W roku 1941 Amerykanie 
wysyłali Brytyjczykom beznadziejnie mało. Ale Lend-Lease dało temu 
dzielnemu choć pobitemu narodowi nadzieję, a wojny wygrywa się dzięki 
nadziei.
  Nadzieja była także głównym towarem, jaki w 1941 roku Roosevelt wysyłał 
do Związku Sowieckiego, chociaż strumyczek zaopatrzenia zaczął się sączyć 
już w listopadzie i grudniu. Stalin wiedział jak gigantyczny jest potencjał 
przemysłowy Ameryki. Ta wiedza i obietnica pomocy ze strony Roosevelta 
umocniły jego wolę walki. Czuł, że chociaż prezydent nigdy nie poświęci 
amerykańskiej krwi dla ratowania Rosji, przyśle zapewne wszelkiego rodzaju 
uzbrojenie, aby słowiańska odwaga i zdolność do poświęceń walczyły w 
amerykańskiej bitwie o hegemonię światową.
  
  Decyzja konwojowania
  Subtelna i zapierająca dech w piersi zdolność Roosevelta prowadzenia na 
skalę światową podstępnych gier nigdy nie ujawniła się bardziej, niż w jego 
postępowaniu w kwestii konwojów atlantyckich.
  W maju 1941 roku większość Amerykanów odnosiła się do wojny europejskiej 
obojętnie. Najrozsądniejsi (udzie byli przeciwni mieszaniu się do niej. 
Rooseveltowi udało się wymyślić dla nich niemiłe przezwisko: 
"izolacjoniści". Ale w bliskich mu kołach pochlebcy bez przerwy go 
ponaglali, by rozpoczął konwojowanie amerykańskich statków do Anglii. 
Istotnie, niewiele sensu miało ładowanie angielskich statków żywnością i 
bronią, jeśli miały one pójść na dno oceanu.
  Roosevelt uparcie odmawiał konwojowania. Utrzymał już informacje 
wywiadowcze, że zbliża się atak na Rosję. Rzeczywiście wygląda na to, że 
wiedział o tym cały świat z wyjątkiem Stalina. Ostatnią sprawą jakiej by 
sobie życzył, było mieszanie się w wojnę w tej właśnie chwili. Konflikt 
niemiecko-sowiecki był sposobem nieuchronnym wyrżnięcia ogromnych mas 
Niemców, a ta perspektywa była miła jego sercu.
  Ale wybuch wojny na Atlantyku mógł wstrzymać wykonanie Planu Barbarossa. 
Aż do świtu 22 czerwca Hitler mógł odwołać swe rozkazy. Rozkaz zaś 
odstąpienia od wykonania Planu zostałby z wielką ulgą wykonany przez 
niemiecki Sztab Generalny.
  Franklin Roosevelt rozumiał to, czego nie mogło pojąć aż nazbyt wielu 
współczesnych mu polityków: że ostatecznie nawet Hitler zależy od opinii 
publicznej. Naród niemiecki był przy nim zjednoczony i gotów na wszelkie 
poświęcenia, ale nie był przygotowany na zwykłe samobójstwo. Wiadomość o 
wojnie ze Stanami Zjednoczonymi mogła atak na Rosję zupełnie pozbawić 
ducha. Niemieckie społeczeństwo nie było świadome amerykańskiej słabości 
wojskowej. Pomimo goebbelsowskiej propagandy pamiętało tylko to, że wejście 
Ameryki do poprzedniej wojny było równoznaczne z klęską.
  Roosevelt był gotów do wojny z Niemcami, namiętnie jej pragnął, ale nie 
wcześniej, niż uwikłamy się w ciężka walkę z gigantycznymi hordami Stalina. 
Pozostał więc przy własnym zdaniu, odsunął doradców i nadal wykrętnie 
odpowiadał na sondowanie przez prasę o sprawy konwojowania. Jedyną jego 
możliwością, zagwarantowania wybuchu wojny między Niemcami i Rosją, było 
wstrzymanie się od decyzji w sprawie konwojowania. I to właśnie uczynił. 
Zadziwił i rozczarował wszystkich wokół siebie, z własną żoną włącznie. Ale 
osiągnął swój ponury cel 22 czerwca, gdy Hitler zwrócił się na wschód.
  
  
  Komentarz tłumacza: Roon broni Planu Barbarossa w niespotykany gdzie 
indziej sposób. Większość niemieckich historyków wojny potępia Plan jako 
fatalne otwarcie drugiego frontu. Wydaje się, że albo Roon brał udział w 
zaplanowaniu tej operacji, albo też plan przedłożony przez Sztab Armii 
zgadzał się z jego własnym studium, dokonanym w OKW. Każdy człowiek 
przywiązany jest do własnych pomysłów, a w szczególności każdy wojskowy.
  Wielu historyków wojskowości nie mówi z taką mocą o kluczowym znaczeniu 
pól naftowych w Ploeszti. Hitler rozpoczął planowanie ataku na Rosję już w 
lipcu 1940 roku. Pakt o nieagresji nie miał wówczas jeszcze roku, a Stalin 
drobiazgowo przestrzegał wysyłania do Niemiec ogromnych ilości materiałów 
wojennych z ropą włącznie. Poczynania Hitlera wyglądają nieco na działanie 
w złej wierze, oczywiście jeśli można mówić o dobrej wierze między dwoma 
największymi zbrodniarzami w dziejach świata. Zwykłym tłumaczeniem tych 
działań przez pisarzy niemieckich jest to, że zmasowanie wojsk wskazywało 
na podjęty przez Stalina zamiar zaatakowania, a Hitler jedynie go 
uprzedził. Ale większość niemieckich historyków przyznaje obecnie, że 
ugrupowanie rosyjskie było defensywne. Hitler zawsze uważał za główną 
wytyczną swej polityki atak na Rosję dla zdobycia "Lebensraumu". Naturalnym 
więc było z jego punktu widzenia, że rozpoczął planowanie napadu w lipcu 
1940 roku, gdy jego potężna armia lądowa osiągnęła maksimum siły i nie 
miała się gdzie zwrócić. Takie były główne aspekty sytuacji, a problem 
zaopatrzenia w ropę mógł być na tym tle jedynie szczegółem. Nie mniej 
analiza Roona rzuca światło na problemy Hitlera.
  (V. H.)
  
  
  45
  
  22 czerwca 1941. 
  Aktorzy naszego dramatu są w tej chwili rozrzuceni po całej Ziemi. Ich 
sceną stała się planeta, obracająca się pod reflektorem słońca, 
oświetlającym tylko pół sceny naraz i nieustannie przesuwającym się ze 
wschodu na zachód.
  Ledwie niebo zbladło przed świtem, a dziesiątki tysięcy niemieckich 
zegarków pokazały godzinę trzecią piętnaście rano, gdy sześćset mil na 
zachód od Moskwy niemieckie armaty zaczęły błyskać i grzmieć wzdłuż 
tysiącmilowej linii, od lodowatego Bałtyku po ciepłe Morze Czarne. W tym 
samym momencie armady niemieckich samolotów, które wystartowały nieco 
wcześniej, przekroczyły granice i zaczęły bombardować rosyjskie lotniska, 
setkami niszcząc samoloty na ziemi. Poranne gwiazdy jeszcze mrugały nad 
drogami, liniami kolejowymi i wonnymi polami, gdy kolumny pancerne i 
dywizje piechoty - niezliczone tłumy młodych, zdrowych Teutonów w hełmach i 
mundurach barwy feldgrau - zaczęły toczyć się i maszerować w stronę 
pomarańczowych smug na wschodnim niebie, przez płaskie polskie równiny, 
rozciągające się po Moskwę, Leningrad i Kijów.
  Wkrótce po wschodzie słońca smutny i wstrząśnięty ambasador niemiecki w 
Moskwie oświadczył ministrowi spraw zagranicznych Mołotowowi, że ponieważ 
Rosja w oczywisty sposób szykuje się do ataku na Niemcy, wódz w swej 
mądrości wydał rozkaz Wehrmachtowi, by w akcie samoobrony uderzył pierwszy. 
Szara płaska twarz Mołotowa, jak nam powiedziano, wyrażała rzadko spotykane 
na niej uczucie: zaskoczenie. Historia zanotowała także, że Mołotow 
powiedział: - "Czy zasłużyliśmy na to?" Ambasador niemiecki po przekazaniu 
oświadczenia chyłkiem opuścił pokój. Przez całe życie pracował nad 
przywróceniem ducha Rapallo, niepodważalnego sojuszu między Rosją i 
Niemcami. Później Hitler kazał go rozstrzelać.
  To, że Mołotowa zaskoczyła inwazja, nie było czymś wyjątkowym. Zaskoczony 
był Stalin, ponieważ w Rosji liczyło się tylko jego słowo i opinia, 
zaskoczona została Armia Czerwona i cały naród. Atak odniósł 
bezprecedensowy sukces taktyczny, na skalę, do jakiej się nawet nie 
zbliżyły żadne działania wojenne przedtem ani potem. Trzy i pół miliona 
zbrojnych ludzi zaskoczyło cztery i pół miliona zbrojnych ludzi. Natomiast 
niespodziewany atak na Pearl Harbor w sześć miesięcy później, związał tylko 
po parę tysięcy ludzi po każdej ze stron.
  Historycy komunistyczni używają faktów dla dowodzenia słuszności swych 
dogmatów. Skutkiem tego jest dobra propaganda, ale marne szanse dla 
zachowania świadectw historycznych. Fakty trudne do wpasowania w partyjne 
teorie mają tendencję do znikania bez śladu. Wiele świadectw tej 
najbardziej gigantycznej ze wszystkich wojen lądowych, którą Rosjanie 
nazywają "wielikaja otieczestwiennaja wojna - "wielka wojna ojczyźniana" - 
(nie lubią bowiem terminu druga wojna światowa") zapewne nigdy nie będzie 
poznanych. Historycy komunistyczni twierdzą, że wina za zlekceważenie 
informacji wywiadowczych obciąża Stalina i że z tego właśnie powodu 
zaskakujący atak niemiecki odniósł sukcesy. To niesłychanie uproszczony 
sposób widzenia zadziwiających wydarzeń. Ale, prawdę powiedziawszy, jest 
zgodny z faktami.
  
  
  Światło słoneczne dotknęło czerwonych wież Kremla, widocznych z okien 
mieszkania Lesliego Slote'a, i padło na otwarty list z Rzymu od Natalii 
Henry, leżący na biurku pod oknem.
  Slote bardzo późno poszedł do łóżka i spał nadal. Natalia przysłała mu 
radosną tyradę, bo Aaron Jastrow nagle otrzymał paszport! Ma go już w ręku 
i oboje szykują się do odpłynięcia fińskim parowcem na początku lipca; a 
podróż morska pozwoli jej wujkowi nawet na ocalenie znacznej części 
biblioteki. Nie wiedząc nic o tym, co Byron zrobił w Białym Domu, Natalia 
na wielu stronicach wylewnie dziękowała Slote'owi. Wiadomość zaskoczyła 
dyplomatę, bo we Włoszech miał uczucie, że natknął się na wyłożoną watą 
kamienną ścianę, która była specjalnością Departamentu Stanu. W swej 
odpowiedzi, która jeszcze nie ukończona leżała obok listu, w skromnej 
mierze przypisał sobie zasługę tego sukcesu, następnie długo wyjaśniał, 
dlaczego jest zdania, iż krążące pogłoski o zbliżającym się ataku na Rosję 
są fałszywym alarmem, i dlaczego jest pewien, że jeśli przypadkiem atak 
taki nastąpi, Armia Czerwona zmiażdży Niemców. Poszukując uprzejmych słów 
na temat ciąży Natalii, dał spokój pisaniu i poszedł do łóżka. W chwili gdy 
zadzwonił budzik, jego list był już nieaktualny, ale Slote o tym nie 
wiedział.
  Wyglądając przez okno ujrzał zwykły poranny widok Moskwy: zamglone 
niebieskie niebo, mężczyźni w cyklistówkach i młode kobiety w chustkach 
idące do pracy, przepełniony, zardzewiały autobus z trudem wspinający się 
na pagórek, stare kobiety stojące w kolejce przed mleczarnią, jeszcze 
więcej starych kobiet w ogonku po chleb. Potężny, masywny i cichy Kreml 
majaczył za rzeką, z ciemnoczerwonymi ścianami w porannym słońcu i 
błyszczącymi na wieżach soborów licznymi złotymi kopułami. Nie było alarmów 
lotniczych. Jak dotąd nie odezwały się megafony ani wiadomości radiowe. 
Była to scena pełna ciszy i spokoju. Stalin i Mołotow wstrzymali się 
jeszcze z poinformowaniem narodu, który przywiedli do katastrofy, o 
niespodziance. Ale na froncie kilka milionów czerwonoarmistów już w niej 
uczestniczyło i starało się odzyskać przytomność, zanim Niemcy wszystkich 
ich powybijają.
  Nieświadomy tego Slote z lekkim sercem udał się do ambasady, mając 
nadzieję, że tej spokojnej niedzieli pozbędzie się części zaległej roboty. 
Okazało się, że gmach pogrążony jest w całkiem nieświątecznym zamęcie i tam 
właśnie Leslie dowiedział się ze ściśniętym sercem, że Niemcy raz jeszcze 
nadchodzą.
  
  
  Wschód słońca przesunął się w kierunku Mińska. Pierwsze jego promienie, 
świecąc wzdłuż szerokiej, cichej ulicy, padły na gładko wygolonego 
robotnika w cyklistówce i luźnym, wytartym ubraniu, całym upudrowanym mąką. 
Gdyby ulicą tą szła Natalia Henry, zapewne nie poznałaby swego krewnego 
Berela Jastrowa. Gdy zgolił brodę, jego szeroka, płaska słowiańska twarz z 
perkatym chłopskim nosem nadała mu wraz z tandetnym odzieniem nieokreślenie 
wschodnioeuropejski wygląd. Mógł być Polakiem, Węgrem czy Rosjaninem, a 
znał te trzy języki dość dobrze, by uchodzić za któregokolwiek z nich. Choć 
Berel liczył już ponad pięćdziesiąt lat, zawsze chodził szybko, a tego 
ranka jeszcze bardziej się spieszył. Przez niemiecki odbiornik 
krótkofalowy, który trzymał w piekarni ukryty za workami z mąką, usłyszał z 
Berlina przemówienie doktora Goebbelsa oznajmiające o ataku, zaś w oddali, 
zaraz po ukończeniu pracy, usłyszał znajomy dźwięk: stękanie wybuchających 
bomb. Był zaniepokojony, ale nie przestraszony.
  Gdy Natalia Henry spotkała po raz pierwszy Berela, był pobożnym i 
zamożnym kupcem, szczęśliwym ojcem pana młodego. Ale Berel miał i inne 
oblicza. W poprzedniej wojnie służył w armii austriackiej na froncie 
wschodnim. Został wzięty do niewoli przez Rosjan, uciekł z obozu jeńców i 
przez lasy przedostał się z powrotem do armii austriackiej. W zamęcie 
tysiąc dziewięćset szesnastego wylądował w mieszanej jednostce 
niemiecko-austriackiej. W czasie służby wojskowej wcześnie nauczył się 
gotować i piec, aby uniknąć nieczystego jedzenia. Przez całe miesiące żył 
chlebem, pieczonymi kartoflami lub gotowaną kapustą, równocześnie gotując 
smakowite zupy i gulasze, których nawet nie tknął. Znał życie wojskowe, 
umiał przeżyć w lesie i wiedział, jak sobie dawać radę z Niemcami, 
Rosjanami i przedstawicielami tuzina mniejszych naddunajskich narodów. Dla 
Berela Jastrowa antysemityzm był normalnym stanem rzeczy. Nie przerażał go 
bardziej niż wojna i wiedział z praktyki, jak sobie radzić z jednym i 
drugim.
  Zawrócił z głównej, brukowanej ulicy i krętą drogą, przez ziemne uliczki 
i zaułki wśród parterowych, drewnianych domków przedostał się na podwórze, 
gdzie w błocie gdakały kury i rozchodziły się zapachy przygotowywanych 
śniadań, palącego się drzewa i wiejskiego obejścia.
  - Wcześnie dziś skończyłeś robotę - zauważyła jego synowa. Stała przy 
kuchni, gdzie płonął ogień z drewnianych szczap, jedną ręką mieszając w 
garnku, a drugą trzymając płaczące dziecko. Była znów w zaawansowanej 
ciąży. Z chustką na przystrzyżonych włosach, z wychudzoną i rozzłoszczoną 
twarzą, wyglądała o piętnaście lat starzej od panny młodej, którą była 
półtora roku temu. Jej mąż, ubrany w serdak z kożuszka, z jarmułką na 
głowie, mamrotał w kącie nad podniszczonym tomem Talmudu. On też nie nosił 
już brody, a włosy nosił krótko obcięte. Trzy łóżka, jeden stół, trzy 
krzesła i kołyska wystarczyły, by wypełnić niewielki przegrzany pokoik. 
Mieszkali w nim we czworo. Zimą tysiąc dziewięćset trzydziestego 
dziewiątego roku żona i córka Berela zmarły na tyfus plamisty, którego 
plaga dotknęła zbombardowaną Warszawę. W tym okresie Niemcy jeszcze nie 
posunęli się do tego, by zamknąć Żydów za murami. Berel więc, używszy 
znacznej części odłożonych pieniędzy na łapówki, wykupił z miasta siebie, 
syna i synową, po czym we troje dołączyli do strumyczka uciekinierów, 
dążących bocznymi drogami na wschód, do Związku Sowieckiego. Rosjanie 
przyjmowali i traktowali ich lepiej niż Niemcy, chociaż większość z 
przybyłych musiała udać się do odległych obozów za Uralem. Z resztką 
rodziny Berel Jastrow przedostał się do Mińska, gdzie mieszkali jacyś jego 
krewni. Niemal wszyscy piekarze w tym mieście zostali zmobilizowani do 
wojska, Berelowi biuro do spraw cudzoziemców pozwoliło więc pozostać na 
miejscu.
  - Wróciłem tak wcześnie do domu, ponieważ Niemcy znowu nadchodzą. - 
Biorąc kubek herbaty z rąk synowej, Berel padł na krzesło i uśmiechnął się 
smutno na widok jej przerażonej miny. - Czy nie słyszałaś bombardowania?
  - Bombardowania? Jakiego bombardowania? - Syn Berela zamknął książkę i 
spojrzał na ojca z lękiem na bladej, wychudzonej twarzy. - Nic nie 
słyszeliśmy. Mówisz, że teraz walczą z Rosjanami?
  - Właśnie zaczęli. Słyszałem w radiu. Musieli zrzucić bomby z samolotów. 
Sądzę, że Niemcy bombardują linię kolejową. Front jest bardzo daleko.
  - Nie pobiją tak szybko Armii Czerwonej - powiedziała znużonym głosem 
kobieta, próbując uciszyć bijące ją piąstką dziecko.
  Syn Berela wstał.
  - Uciekajmy tak, jak stoimy.
  - I dokąd mamy pójść? - spytał ojciec.
  - Na wschód.
  - Gdy raz zaczniemy uciekać, pewno nie będziemy mogli się zatrzymać 
wcześniej, jak na Syberii.
  - Niech będzie i Syberia.
  - Syberia! Boże Wszechmogący, Mendel, nie chcę jechać na Syberię - 
zawołała żona, poklepując rozkapryszone dziecko.
  - Nie pamiętasz, jak Niemcy zachowywali się w Warszawie? - spytał Mendel. 
- To dzikie zwierzęta.
  - To było tylko przez pierwsze tygodnie. Potem się uspokoili. 
Schodziliśmy im z drogi i było nam dobrze, prawda? - spokojnie odrzekł 
ojciec. - Proszę jeszcze herbaty. Wszyscy się spodziewali, że zostaną 
zamordowani. I co? Tyfus i zimno okazały się gorsze od Niemców.
  - Zabili mnóstwo ludzi.
  - Tych, którzy nie stosowali się do przepisów. Gdy masz do czynienia z 
Niemcami, musisz przestrzegać przepisów. I nie pchać się im przed oczy.
  - Uciekajmy jeszcze dziś.
  - Poczekajmy tydzień - odrzekł ojciec. - A może Armia Czerwona da im po 
pysku? Znam kierownika kas biletowych na dworcu. Jeśli będziemy chcieli 
wyruszyć, możemy to zrobić w ciągu paru godzin. Sybir jest daleko i to nie 
jest miejsce dla Żyda.
  - Naprawdę nie uważasz, że powinniśmy wyruszyć dzisiaj? - spytał syn.
  - Nie.
  - Niech tak będzie - Mendel usiadł i otworzył książkę. 
  - Podano do stołu - powiedziała żona.
  - Daj mi kubek herbaty - odrzekł mąż. - Nie jestem głodny. I proszę, zrób 
coś, żeby dziecko nie płakało.
  
  
  Choć taki sprytny, Berel Jastrow zrobił poważny błąd. Skok niemieckiej 
armii zaprowadził ją bliżej Mińska, niż jakiegokolwiek innego radzieckiego 
miasta. Niemcy mieli w zanadrzu jeszcze jedną niespodziankę, przy której w 
opinii świata zbladła nawet inwazja na Rosję.
  Kolumny żołnierzy pełzły jak długie, zielonoszare robaki po zielonych 
przestrzeniach okupowanej Polski w jasnym blasku porannym. Za posuwającymi 
się żołnierzami, daleko poza strefą, gdzie błyskała ogniem i dymiła 
kanonada, szły naprzód małe oddziałki w innych mundurach i z innymi 
rozkazami. Zwane były "Einsatzgruppen" - Oddziały Specjalne, i były czymś 
bez precedensu w doświadczeniach rasy ludzkiej. Aby zrozumieć działania i 
miejsce przez nie zajmowane, trzeba najpierw pokrótce zdać sobie sprawę z 
przebiegu inwazji.
  Na tym obszarze duża część kontynentu europejskiego wygląda jak 
zagłębiona, przesiąknięta wodą niecka podobna do bagien południowej 
Florydy, ale rozciągniętych na tysiące mil kwadratowych. Te ogromne 
moczary, zwane Bagnami Prypeci, zawsze były przeszkodą dla zachodnich 
najeźdźców Rosji. Musieli się posuwać na północ lub południe od nich. 
Generałowie Adolfa Hitlera, chcąc złamać państwo sowieckie jednym 
błyskawicznym ciosem w ciągu kilku letnich tygodni, uderzyli równocześnie 
na północy i południu od wielkich moczarów.
  Ale Einsatzgruppen nie miały zadań wojskowych. Ich zadania dotyczyły 
Żydów. Od czasów Katarzyny Wielkiej Rosja zmuszała miliony swych obywateli 
pochodzenia żydowskiego do osiedlania się w "Pasie", strefie przygranicznej 
na zachodzie, utworzonej z prowincji odebranych zbrojnie Polsce i Turcji. 
Rewolucja zlikwidowała "Pas", ale większość Żydów, zbiedniałych i już 
przyzwyczajonych do owych miasteczek i wsi, pozostała na miejscu. 
  Przygraniczne linie obronne Armii Czerwonej od Bałtyku po Morze Czarne, 
pokrywały się dokładnie z terenami, na których mieszkała większość 
rosyjskich Żydów. Einsatzgruppen zaś były ruchomymi grupami katów, a 
rozkaz, jaki otrzymały, brzmiał: zabijać Żydów, bez ostrzeżenia i bez 
względu na wiek i płeć. Tych rozkazów nie wydano na piśmie. Nadeszły ustnie 
od Adolfa Hitlera, drogą przez Göringa i Heydricha do "Sicherheitsdienstu" 
- "Służby Bezpieczeństwa", stanowiącej niemiecką policję państwową, która 
zorganizowała te Oddziały. Otrzymały one także rozkaz dodatkowy: 
natychmiastowego zabijania wszystkich komisarzy, czyli oficerów 
politycznych Armii Czerwonej. Ale te późniejsze rozkazy wydano na piśmie.
  Ogółem istniały tylko cztery takie oddziały tak rozmieszczone, by 
podążały bezpośrednio za trzema gigantycznymi klinami niemieckiego ataku.
  Grupa Armii "Południe", złożona z Niemców i Rumunów, uderzyła na Ukrainę, 
na południe od bagien, by posuwać się wzdłuż Morza Czarnego na Krym. Za nią 
szły dwa Oddziały, ponieważ na tym terenie osiedla żydowskie były gęsto 
rozmieszczone.
  Grupa Armii "Środek" posuwała się wzdłuż prostej linii, po drodze jaką 
obrał Napoleon: przez Mińsk, Smoleńsk, Wiaźmę, Borodino do Moskwy. Ten 
szlak, leżący na północ od wielkich błot, wycelowany jest jak strzała 
prosto w stolicę. Biegnie działem wodnym dwóch wielkich rzek, z których 
jedna płynie na północ, a druga na południe. Są to Dźwina i Dniepr. 
Wojskowi nazywają ją "suchą drogą" i przedkładają nad wszystkie inne. Za 
tym głównym, centralnym uderzeniem, posuwała się trzecia jednostka.
  Grupa Armii "Północ" uderzyła wzdłuż Bałtyku na Leningrad i tuż za nią 
podążał czwarty Oddział.
  W czterech jednostkach było około trzech tysięcy podróżujących katów, 
licząc oficerów i szeregowych. Zamierzali zabić od trzech do czterech 
milionów ludzi, co wynosiło ponad dziesięć tysięcy morderstw na każdego z 
nich. W oczywisty sposób zadanie było ponad siły, planowano więc, by 
rozpocząć tylko akcję, a następnie zwerbować do niej miejscowych 
antysemitów oraz niemieckich żołnierzy dla dopełnienia niesłychanych, 
makabrycznych, ale w pełni realnych zadań, jakie zostały postawione.
  Do tych grup rekrutowano głównie niemieckich pracowników państwowych: 
policjantów, detektywów, drobnych urzędników i tym podobnych. Nie było 
wśród nich szaleńców ani kryminalistów. Oficerami byli przede wszystkim 
prawnicy, lekarze i biznesmeni, którzy z powodu wieku lub niezdolności 
fizycznej nie mogli służyć w wojsku. Wielu z nich miało wyższe 
wykształcenie, jeden był teologiem. Zarówno oficerowie, jak i szeregowi 
byli dobrymi Niemcami, z tych którzy nigdy nie przejeżdżali przez 
skrzyżowanie na czerwonym świetle, lubili opery i koncerty, czytali 
książki, nosili marynarki i krawaty, mieli żony i dzieci, w większości 
uczęszczali do kościołów i śpiewali hymny, a podczas weekendów pracowali w 
swych ogródkach. Zostali powołani do służby i otrzymali rozkaz, by zabijać 
ludzi. Powiedziano im, że Żydzi są wrogami Niemiec i że jedynym sposobem 
postępowania z nimi jest wybicie ich co do nogi, włącznie z niemowlętami i 
ich matkami. Dla Niemca najwyższą cnotą jest słuchanie rozkazów 
pochodzących z góry i jak najdokładniejsze wykonywanie ich.
  Przez dziwny przypadek Żydzi, którzy już znajdowali się w rękach 
niemieckich na terenach leżących na zachód od frontu aż po Ocean 
Atlantycki, nie byli jeszcze zabijani masowo. Nie było nawet gotowego 
programu ich zabijania. Istnieje błędne mniemanie, że Niemcy zaczęli 
mordować Żydów natychmiast potem, jak Hitler doszedł do władzy w tysiąc 
dziewięćset trzydziestym trzecim roku. To nieprawda. Niemcy rabowali Żydów, 
podobnie jak później rabowali wszystkie narody, które podbili, ale te 
wymuszenia były dokonywane pod pokrywką legalnych ustaw o wywłaszczeniu. 
Żydzi często bywali znieważani, niekiedy bici, niekiedy torturowani, 
niekiedy wreszcie zamęczani na śmierć lub zmuszani do zabijania się pracą. 
Ale do dwudziestego drugiego czerwca tysiąc dziewięćset czterdziestego 
pierwszego roku istniało niewiele obozów koncentracyjnych, a większość 
więźniów należała do niemieckich przeciwników Hitlera. Istnienie obozów 
napełniało Żydów przerażeniem, ale przerażeni byli także Niemcy.
  W czerwcu tysiąc dziewięćset czterdziestego pierwszego roku Żydzi 
europejscy żyli w niegodziwych warunkach i musieli oddawać resztki swej 
własności pod butem niemieckiego prawa. Ale żyli. "Pod każdym prawem można 
żyć" -jak napisano w niemieckojęzycznej żydowskiej gazecie.
  Działo się więc tak, że właśnie w tym momencie Żyd był bezpieczniejszy za 
niemieckim frontem, niż przed nim. Na przykład Żydzi warszawscy 
zreorganizowali się zgodnie z drakońskimi niemieckimi przepisami. Chociaż 
praca nad siły, głód i choroby zbierały swoje żniwo, większości udawało się 
przeżyć. W tym właśnie zakresie Jastrowom lepiej by się powodziło, gdyby 
nie opuścili Warszawy.
  Ale Berel Jastrow, choć przebiegły i doświadczony w życiu w warunkach 
antysemityzmu, nie przewidział istnienia Einsatzgruppen. Były czymś 
zupełnie nowym.
  
  
  Rozkazy dla Einsatzgruppen wydał Adolf Hitler jeszcze w marcu, niezbyt 
więc je sobie przypominał dwudziestego drugiego czerwca. W pomieszczeniu 
dowodzenia śledził posuwanie się armii. Na długo jeszcze po wschodzie 
słońca oświetlenie było tam zimne i szare. Nie lubiąc blasku słońca Führer 
rozkazał, by jego główna kwatera na czas kampanii wschodniej, którą 
ochrzcił mianem "Wolfsschanze", została zbudowana z oknami na północ. Do 
tego "Wilczego Gniazda", zespołu betonowych bunkrów i drewnianych domków 
otoczonych drutem kolczastym, wieżami strażniczymi i polami minowymi, 
prowadziła jedna linia torów kolejowych przez puszczę Prus Wschodnich, 
niedaleko od punktu wyjściowego Grupy Armii "Północ". Prawdę powiedziawszy 
"Wolfsschanze" dziwnie przypominało obóz koncentracyjny.
  Ramię w ramię z generałem Jodlem stał jeden z najmłodszych wiekiem i 
nominacją generałów niemieckich, Armin von Roon. Hitler nie lubił Roona i 
okazywał mu to szorstkim zachowaniem. Roon pochodził z arystokratycznej 
rodziny i mówił wytworną berlińską niemczyzną, ostro kontrastującą z 
potocznym i prymitywnym, bawarskim językiem Hitlera. Nosił też doskonale 
skrojony mundur, również stanowiący kontrast ze zbyt obszernym, workowatym 
mundurem żołnierskim Hitlera. I do tego wszystkiego Roon miał orli nos, 
odrobinę podobny do żydowskiego. Ale jako pułkownik w Oddziale Operacyjnym 
brał udział w trzech skomplikowanych grach wojennych, opartych na Planie 
Barbarossa. Miał niezwykłą pamięć, z dokładnością zegarka znał wyznaczone 
do osiągnięcia na każdą godzinę rubieże i na pamięć wiedział, jak wygląda 
każdy odcinek rozciągającego się na tysiące mil pola bitwy. Dla Roona 
Związek Sowiecki był czymś podobnym do mapy plastycznej, tyle tylko, że 
spektakularnie większej od używanych w grach wojennych. Jednostki wojskowe 
stanowili ludzie, a nie przesuwane chorągiewki z numerkami, ale zasady i 
scenariusz przynajmniej na początku były identyczne. (Podczas procesów 
norymberskich Roon zaprzeczał, jakoby wiedział o istnieniu Einsatzgruppen 
do chwili, gdy przedstawiono mu, kontrasygnowany przez niego w imieniu 
Oddziału Operacyjnego, rozkaz zabijania komisarzy. Wówczas przypomniał 
sobie o tym, ale utrzymywał, że nic nie wiedział o innych zadaniach 
Einsatzgruppen. Trybunał uznał to za wykręt, podobnie jak kilka innych 
punktów obrony Roona).
  Aż do godziny trzeciej po wschodzie słońca Roon uchylał się od odpowiedzi 
na ostre, ponaglające pytania Führera o rozwój operacji. Wreszcie 
zaopiniował, że na północy sprawy mają się lepiej niż planowano, w centrum 
znacznie lepiej, gorzej natomiast na południu. Okazało się, że ocena ta 
ściśle odpowiadała rzeczywistości i od tej pory Hitler polubił orlonosego 
generała.
  W taki więc sposób padły pierwsze karty w gigantycznej rozgrywce 
pokerowej. Hitler wraz ze swym sztabem przypuszczał, że Rosjanie 
skoncentrują największą masę wojsk w centrum, na północ od bagien Prypeci, 
by osłaniać stolicę. Ci natomiast, którzy zadysponowali rozmieszczenie sił 
rosyjskich, niezależnie od tego, czy pomysł należał do Stalina, czy do 
generałów, których posłuchał, zakładali, że główne uderzenie Niemców 
nastąpi na południu w celu uchwycenia terenów uprawnych Ukrainy i 
kaukaskich pól naftowych. Być może taka ocena wynikła z lektury Mein Kampf, 
w której to książce Hitler otwarcie przyznał, że zdobycie tych obszarów 
jest celem jego życia. W każdym razie główne siły obrońców znalazły się na 
południu.od bagien. Dzięki temu linia frontu stała się niezrównoważona. 
Niemcy zostali opóźnieni na południu, natomiast w stronę Moskwy przebijali 
się z niespodziewaną łatwością. Na linii ich natarcia pierwszym wielkim 
miastem był Mińsk.
  
  
  Gdy słońce wzeszło nad Rzymem, Aaron Jastrow siedział już przy biurku, 
pracując w swym apartamencie w hotelu Excelsior. Książce o Konstantynie 
brakowało tylko czterech, może pięciu końcowych rozdziałów i doktor Jastrow 
był z tego powodu bardzo szczęśliwy. Jak co dzień, dokładnie o ósmej rano, 
ten sam co zawsze kelner przyniósł takie samo jak zawsze śniadanie. Jastrow 
je skończył i właśnie zamierzał znów zasiąść przy biurku, gdy z hałasem 
otworzyły się drzwi do sypialni i ciężkim krokiem weszła Natalia w różowym 
szlafroku kąpielowym. Ciąża zniekształciła jej figurę, jej policzki i oczy 
zapadły się, co nadmiernie uwydatniło jej pełne usta.
  - Boże mój, słyszałeś ostatnie wiadomości? 
  - Czy zdarzyło się coś dobrego?
  - Zależy od punktu widzenia. Niemcy napadli na Rosję. 
  - Co? Jesteś pewna?
  - Właśnie podano tę wiadomość w dzienniku radiowym o ósmej. 
  - Nie do wiary. - Jastrow zdjął szkła i przetarł je chustką do nosa. - 
Ale kiedy to się zaczęło?
  - Dziś o świcie.
  - Och, niesłychane. Łobuz z wąsikiem naprawdę przejął się swą rolą, co? 
Znowu wojna na dwa fronty?
  Natalia podeszła do stoliczka na kółkach z resztkami śniadania. 
  - Czy kawa jest jeszcze gorąca?
  - Tak, nalej sobie.
  - Doktor powiedział, bym nic nie jadła ani nie piła przed badaniem, ale 
nie mogę się powstrzymać. Umieram z głodu. - Natalia zaczęła pożerać 
maślaną bułeczkę, popijając kawą. - Lepiej zadzwoń do ambasadora.
  - Też tak myślę. Ale Rosja jest daleko i co za różnicę może nam to 
zrobić? Myśl, że Hitler straci siły w Rosji jest naprawdę przyjemna. Cienie 
Napoleona, dajcie nam tę nadzieję.
  - Jeśli Finlandia zostanie w to wciągnięta, "Vassa" nie odpłynie. 
  - Boże drogi, rzeczywiście. Masz całkowitą słuszność. Czy było coś o 
Finlandii?
  - Nic nie słyszałam. - Opadłszy ciężko na krzesło, Natalia rozejrzała się 
po wielkim pokoju, umeblowanym brązowymi pluszowymi kanapami i fotelami, 
lustrami w złoconych ramach i rzeźbami z marmuru. - Boże, ten apartament 
jest deprymujący. Jakież to będzie wspaniałe, gdy go opuścimy.
  - Moja droga, jest obszerny, a dostaliśmy go za cenę dwóch małych 
pokoików.
  - Wiem, wiem, ale czemużby nie? Z wyjątkiem Niemców hotel świeci 
pustkami. Na ich widok dostaję dreszczy.
  - Przypuszczam, że oni mieszkają we wszystkich hotelach.
  - Niewątpliwie - odrzekła Natalia z ponurą miną. - Wczoraj w windzie 
rozpoznałam gestapowca. Byron i ja widzieliśmy go w Lizbonie. Wiem, że to 
ten sam. Ma na czole - pokazała palcem w powietrzu - dziwną szramę w 
kształcie litery "L".
  - To na pewno zbieg okoliczności. A czy on ciebie rozpoznał?
  - Długo mi się przyglądał.
  - Tym bym się nie przejmował. Ci ludzie żyją z przyglądania się. A 
propos, co ci wczoraj powiedział lekarz? Wszystko w porządku?
  - O, tak - odrzekła niepewnie. - Po prostu chciał mnie jeszcze raz 
obejrzeć. Idę na chwilę do łóżka.
  - Znowu do łóżka?
  - Powiedział, abym jak najwięcej odpoczywała. Wizytę mam dopiero o 
dwunastej.
  - No to w porządku. Mam właśnie rozdział prawie gotów do przepisania na 
czysto.
  - Aaron... - Natalia zrobiła pauzę, zagryzając dolną wargę. - On życzy 
sobie, abym przez pewien czas nie pisała na maszynie. To zbyt męczy 
kręgosłup. Aż do chwili, gdy minie to zmęczenie.
  - Rozumiem. - Jastrow westchnął i rozejrzał się po pokoju. - Zgadzam się, 
że nie jest tu bardzo wesoło. Gdy pomyślę, że mój śliczny dom stoi 
pustkami... Natalio, czy sądzisz, że ta sprawa z Rosją cokolwiek zmienia? 
To znaczy...
  - Jezu Chryste, Aaron - warknęła Natalia wyjątkowo nieprzyjaznym tonem. - 
Czy chcesz przez to powiedzieć, że mamy pozostać na tym samym kontynencie, 
co Niemcy?
  - Moja droga... - Aaron Jastrow zrobił bardzo żydowski gest, polegający 
na opuszczeniu ramion z jednoczesnym wzniesieniem w górę obu rąk - ... nie 
okazuj mi niecierpliwości. Podczas poprzedniej wojny byłaś małym dzieckiem, 
ale dla mnie tak niewiele czasu upłynęło między obiema! To tylko dalsza jej 
część po zawieszeniu broni. No, a ile wtedy było gadania na temat Hunów 
nabijających belgijskie dzieci na bagnety i odcinających piersi zakonnicom! 
A ja wówczas spędziłem cały rok w Monachium w towarzystwie naprawdę 
wspaniałych ludzi. Są Niemcy i Niemcy... Dobry Boże, czy ja ci 
powiedziałem, że przyszedł list od Byrona?
  - Gdzie? Gdzie?
  - Przypuszczam, że kelner zostawił go w przedpokoju.
  Natalia ciężkim krokiem wybiegła z pokoju, chwyciła białą kopertę, 
zabrała do sypialni i z zapartym tchem, zaczęła czytać. Był to dość nudny 
list, z jedyną nowiną, że Byron został przeniesiony z S-45 na nowy okręt 
podwodny floty Pacyfiku, "Tuna"; a porucznik Aster otrzymał rozkaz 
przejścia na starszy, "Devilfish". Ale list pełen był wyrazów miłości i 
tęsknoty, choć nader banalnych. Natalia rozebrała się, położyła do łóżka i 
chciwie czytała i znów od początku czytała stronice listu, aż przestała 
rozumieć znaczenie poszczególnych zdań.
  Włoski lekarz powiedział, że dwie czy trzy maleńkie plamki krwi mogą być 
bez znaczenia, ale dla pewności, aby utrzymać dziecko, powinna odpoczywać. 
Natalia miała zamiar przeleżeć w łóżku następne dwa tygodnie.
  
  
  Linia dzieląca noc od dnia prześliznęła się po Oceanie Atlantyckim, 
napotykając tam głównie puszyste chmurki i puste obszary pomarszczonej 
niebieskiej wody. Bardzo rzadko zaś plamki ułożone w porządne szeregi i 
jeszcze inne plamki, bezładnie rozrzucone. Uporządkowane plamki były 
konwojami; bezładnie rozrzucone niemieckimi okrętami podwodnymi próbującymi 
na nie zapolować oraz okrętami amerykańskimi, które starały się wykryć 
okręty niemieckie i ostrzec konwoje. Oświetlając i grzejąc bez wyboru 
myśliwych i zwierzynę tego rozległego polowania, które uczestnicy nazwali 
"Bitwą o Atlantyk", wschodzące słońce przesunęło się nad następny 
kontynent, zwany Nowym Światem.
  Wkrótce okna w gmachu CBS w Nowym Jorku zapłonęły poranną czerwienią, ale 
w izolowanych jak grobowce studiach płonęło jak zawsze jedynie elektryczne 
światło. Pomimo wczesnej godziny na korytarzach i w pokoikach redakcji 
informacji CBS wrzało jak w ulu. Hugh Cleveland, z okropnie zarośniętym 
podbródkiem, siedział przy swym starym biurku, bazgrząc w żółtym bloku i 
puszczając dym z długiego cygara. Choć godzina przeznaczona na występy 
amatorów stała się bardzo popularna, nie porzucił swego programu "Kto dziś 
w mieście?". Chętnie powtarzał, że program informacyjny zapewni mu nadal 
chleb z masłem, gdy przeminie moda na amatorów. Z przenośnego 
radioodbiornika na biurku rozbrzmiewał donośny głos Winstona Churchilla:
  "Nikt i nigdy nie był bardziej zdecydowanym przeciwnikiem komunizmu niż 
ja... Nie odwołuję ani słowa, które wypowiedziałem na ten temat. Ale 
wszystko to blednie w obliczu spektaklu, który właśnie się rozgrywa... 
Widzę dziesięć tysięcy rosyjskich wiosek, gdzie śmieją się dziewczęta i 
bawią dzieci. I widzę zbliżający się ku nim cały ten ohydny napad... 
tępych, bezdusznych, posłusznych, zwierzęcych mas żołdactwa Hunów, sunących 
naprzód jak chmury pełznącej szarańczy..."
  Zadzwonił telefon. Hugh próbował nie zwracać na to uwagi, ale w końcu 
chwycił słuchawkę i warknął:
  - Do jasnej cholery, słucham Churchilla... Ach! Przepraszam, Chet. 
Posłuchaj, jeśli masz pod ręką radio, to je włącz. Fantastycznie facet 
gada. - Oparłszy się wygodnie plecami, Cleveland jednym uchem nasłuchiwał 
przemówienia, trzymając telefon przy drugim.
  "Za tą furią, za tą nawałnicą widzę stojącą grupkę złoczyńców, którzy 
planują, organizują i wylewają na ludzkość ten potop okropności..."
  - Chet, ależ oczywiście o tym pomyślałem. W tym samym momencie, gdy 
wiadomość nadeszła, wysłałem telegram do tutejszego konsulatu rosyjskiego. 
Bo oczywiście nie mogłem się tam dodzwonić. Jakąś godzinę temu nareszcie 
oddzwonili. Poszła do nich Madeline Henry i obiecali, że kogoś z nią do nas 
przyślą. Nie, nie wiem kogo, jeszcze nie. Do diabła, dziś rano nawet 
sprzątaczka z ich konsulatu to już by było coś!
  "Czy możecie mieć wątpliwości, jaka będzie nasza polityka? Mamy przecież 
jeden cel i jedno nieodwołalne zadanie. Postanowiliśmy zniszczyć Hitlera i 
hitlerowski reżim bez śladu. Od tego zamiaru nic nas nie odwiedzie, nic... 
Każdy człowiek i każde państwo walczące przeciw nazizmowi otrzyma naszą 
pomoc. Każdy człowiek lub państwo idące z Hitlerem jest naszym wrogiem...
  Zagrożenie Rosji jest zagrożeniem naszego kraju i zagrożeniem Stanów 
Zjednoczonych..."
  Madeline, rozpłomieniona, z błyszczącymi oczami wpadła do redakcji, dziko 
machając rękami i robiąc miny do szefa.
  - Zaczekaj, Chet, już wróciła. - Zakrywszy dłonią mikrofon, Cleveland 
spytał: - Jakie wyniki?
  - Złapałam ambasadora. Jest w Nowym Jorku i złapałam go.
  - Chryste Panie? Żartujesz? Ambasadora? Jak on się nazywa, Uskiński?
  - Umański. - Gorączkowo kiwła głową. - Przyjedzie za dziesięć dziewiąta. 
Konsul go przywiezie.
  - Hej, Chet, poczekaj! Tej dziewczynie udało się złapać ambasadora 
Umańskiego. Przysięgam Bogu! Umańskiego! Słuchaj, muszę się przygotować na 
jego przyjście. Oczywiście, oczywiście. Dziękuję. - Trzasnął słuchawką. - 
Jak ty robisz takie rzeczy, Madeline? Dlaczego on nie siedzi w 
Waszyngtonie? - Perorujący Churchill mówił coraz głośniej. Cleveland 
niecierpliwym ruchem wyłączył radio.
  - Hugh, poprosiłam o przyjęcie przez konsula i powiedziałam takiej 
potężnej dziewczynie w recepcji, że jestem z programu "Kto dziś w mieście?" 
I to wystarczyło. W następnej chwili znalazłam się w wielkim pokoju 
biurowym, a z ogromnego portretu na ścianie przyglądał mi się Lenin i był 
tam ambasador Umański i powiedział, że weźmie udział w programie. To miły 
człowiek, doskonale wychowany.
  - Fantastyczne! Kapitalne! Proszę cię o rękę! - Cleveland spojrzał na 
zegarek i przejechał dłonią po szczeciniastym policzku. - Chryste! 
Ambasador czerwonych we własnej osobie! Co za szczęście! - Zerwał się, 
chwycił dziewczynę w ramiona i gorąco ucałował.
  Madeline oblana rumieńcem po szyję wyrwała mu się, spojrzała przez ramię 
na otwarte drzwi i wygładziła sukienkę.
  - Madeline, jesteś cudo. A teraz posłuchaj. Ja się doprowadzę do 
porządku, a może ty przez ten czas naszkicujesz wstęp i parę pytań i 
przyniesiesz mi do garderoby?
  
  
  Ambasador zjawił się punktualnie. Hugh Cleveland nigdy w życiu nie 
spotkał się z rosyjskim komunistą i zdumiało go, że Umański jest znakomicie 
ubrany, zachowuje się naturalnie i mówi gładką angielszczyzną. Konsul był 
jeszcze milszy. Obaj Rosjanie bez cienia skrępowania usiedli koło 
mikrofonu.
  - Panie ambasadorze, możliwość powitania pana tutaj w takiej historycznej 
chwili uważam za wyjątkowe wyróżnienie dla programu "Kto dziś w mieście?" i 
dla mnie samego... - zaczął Cleveland i nie udało mu się dokończyć.
  - Bardzo panu dziękuję. Ponieważ oba nasze kraje prowadzą obecnie wspólną 
walkę - przerwał mu Umański - z przyjemnością witam możliwość zapewnienia 
narodu amerykańskiego w pańskim popularnym programie "Kto dziś w mieście?", 
że jesteśmy pełni ducha bojowego. Pozwoli pan, że przeczytam fragmenty 
przemówienia radiowego pana Mołotowa.
  Ku zgrozie Clevelanda, którego żelazną regułą było wycinanie z programu 
przygotowanych oświadczeń, konsul wręczył ambasadorowi pisany na maszynie 
dokument.
  - Ależ panie ambasadorze, jeśli wolno mi po prostu...
  - Dziękuję panu. By nie tracić czasu skróciłem tekst, ale mamy tu ważne 
fragmenty tego, co dosłownie powiedział minister spraw zagranicznych 
Mołotow: - "Nie przedstawiwszy Związkowi Radzieckiemu żadnych żądań, bez 
wypowiedzenia wojny, wojska niemieckie zaatakowały nasz kraj i 
zbombardowały z powietrza nasze miasta..."
  Cleveland podniósł dłoń próbując zabrać głos, lecz ambasador bez chwili 
przerwy kontynuował: - "Ten niesłychany atak na nasz kraj stanowi perfidię 
bez precedensu w dziejach cywilizowanych narodów. Został dokonany pomimo 
istnienia między ZSRR i Niemcami paktu o nieagresji, którego rząd radziecki 
przestrzegał z najwyższą skrupulatnością..."
  - Panie ambasadorze, co do tego paktu, jeśli mogę zadać tylko jedno...
  - Przepraszam pana, będę kontynuował, a jeśli czas pozwoli, to również 
odbędziemy dyskusję - odpowiedział pełen niezmąconego czaru Umański i 
powrócił do odczytywania zdań i akapitów wyraźnie podkreślonych czerwonym 
atramentem. Cleveland jeszcze dwukrotnie bezskutecznie próbował mu 
przerwać, co ambasador uprzejmie zignorował, aż doszedł do ostatnich 
linijek na ostatniej stronie:
  - "Cała odpowiedzialność za ten rozbójniczy napad na Związek Radziecki 
spada na niemiecko-faszystowskich władców...
  Rząd radziecki rozkazał naszym wojskom wypędzić niemieckie oddziały z 
terenu naszego kraju...
  Nasza sprawa jest słuszna. Nieprzyjaciel zostanie pobity. Zwycięstwo 
będzie nasze".
  - Do tych wymownych słów - powiedział Umański - niewiele mam do dodania. 
Muszę powrócić do mych oficjalnych zajęć i dziękuję panu za stworzenie mi 
dzisiejszej możliwości.
  Oddał maszynopis konsulowi, uśmiechnął się do Clevelanda i zrobił ruch, 
jakby chciał się podnieść z miejsca. Zdesperowanemu Clevelandowi udało się 
wtrącić:
  - Panie ambasadorze, zdaję sobie sprawę, jak cenny jest pański czas w tej 
tragicznej godzinie. Nie będę pana zatrzymywał. Proszę mi powiedzieć tylko 
jedno: jaka będzie reakcja amerykańskich komunistów na te wydarzenia? Wie 
pan, że gwałtownie domagali się, byśmy zachowali neutralność. Walczyli 
zębami i pazurami przeciwko Lend-Lease. Czy teraz dokonają błyskawicznego 
zwrotu o sto osiemdziesiąt stopni?
  Umański z całym spokojem rozsiadł się na krześle.
  - Jestem prawie pewien, że nie. Jak pan wie, klasa pracująca na całym 
świecie jest ze swej natury miłującą pokój. Na wojnie nie może niczego 
zyskać, natomiast wszystko stracić. Wojna zaczęła się jako walka między 
mocarstwami imperialistycznymi i dlatego robotnicy, jak na przykład 
wymieniona przez pana Amerykańska Partia Komunistyczna, przeciwstawiali się 
wojnie. Ale Związek Sowiecki nie ma imperium ani kolonii. Jest po prostu 
krajem chłopów i robotników, którzy pragną pokoju. Napadając na nas 
niemieccy faszyści odrzucili maskę i ujawnili się jako okrutny, wspólny 
wróg ludzkości. Naród amerykański także jest narodem miłującym pokój. Lud 
radziecki będzie liczył na jego poparcie w swej słusznej walce.
  - Panie ambasadorze...
  - W związku z tym - mówił Umański - historyczna brytyjska obietnica 
pełnego poparcia, którą pan Churchill właśnie nam złożył, będzie miała 
wpływ decydujący, ponieważ Winston Churchill słusznie jest podziwiany w 
Stanach Zjednoczonych za swój heroiczny opór przeciw hitleryzmowi. Do 
widzenia i dziękuję panu bardzo.
  Wychodzącym ze studia Rosjanom towarzyszyła Madeline. Cleveland zaś, 
zupełnie wytrącony z równowagi, dodał:
  - Usłyszeli państwo w programie "Kto dziś w mieście?" udzielony nam na 
prawach wyłączności pierwszy wywiad radiowy rosyjskiego ambasadora w 
Stanach Zjednoczonych, pana Konstantina Umańskiego, na temat niemieckiej 
inwazji na Związek Sowiecki. - Zmienił ton głosu z dramatycznego na gładki 
i wesoły. - No cóż, moi drodzy, skok od inwazji do zadziwiającego, nowego, 
ulepszonego "Fome-Brite" wydaje się duży, nieprawdaż? Ale życie toczy się 
dalej. Jeśli brud dokona inwazji na twoją kuchenkę, nowy ulepszony 
"Fome-Brite" jest nowoczesnym sposobem odparcia...
  
  
  Wschód Słońca dotarłszy do Chicago stał się niewidzialny - miasto 
pogrążone było w straszliwej burzy. Przez potoki lejącego w półmroku 
deszczu Palmer Kirby jechał taksówką na tajne spotkanie Prezydenckiego 
Komitetu Uranowego, który wzywał na rozmowy inżynierów z całego kraju. 
Celem Komitetu było wyjaśnienie przy pomocy praktyków, którzy mieli z tym 
do czynienia, czy w przewidywanym okresie wojny, określonym jako cztery do 
pięciu lat, można wyprodukować tyle U-235, ile potrzeba dla zbudowania 
bomby atomowej lub atomowych elektrowni. Doktor Lawrence poprosił listownie 
Palmera, by przywiózł ze sobą sprawozdanie o możliwości zbudowania pewnych 
olbrzymich elektromagnesów. Kirby i Lawrence byli starymi przyjaciółmi; 
przez lata całe Palmer dostarczał nobliście specjalnie budowane wyposażenia 
do cyklotronu.
  Domeną Palmera Kirby była strefa przejściowa, w której przemysł 
eksploatuje naukę. Zawsze mówił, że zajmuje się tylko robieniem pieniędzy, 
ale w związku ze swymi wczesnymi pracami w Kalifornijskim Instytucie 
Technologii miał też pewną pozycję w sferach naukowych. Kirby wiedział, do 
czego służą wielkie elektromagnesy. Miał zdecydowane poglądy na temat 
produkcji dla celów wojskowych. Uważał, że Niemcy są na tym polu znacznie 
zaawansowani. Napad na Rosję wydał mu się przerażającym potwierdzeniem tej 
opinii.
  Zwykły uran wygląda jak nikiel. Jest aktywny chemicznie, ale w żaden 
sposób nie można go zmusić, by wybuchł. Jego osobliwa radioaktywność może 
spowodować zadymienie negatywu fotograficznego, w dotyku wydaje się 
ciepławy, a bardzo długi z nim kontakt może wywołać u człowieka lekkie 
oparzenia. Tak czy inaczej, w tym rozproszonym w świecie pierwiastku 
znajduje się maleńka domieszka substancji chemicznie identycznej, ale 
różniącej się budową atomu: wybuchowego izotopu U-235. Dziś wiemy o nim 
wszystko, ale w tysiąc dziewięćset czterdziestym pierwszym roku naukowcy 
jedynie domyślali się, że bomba U-235 może wybuchnąć. To była tylko teoria. 
Pierwszym problemem do rozwiązania było sprawdzenie, czy kontrolowana 
reakcja łańcuchowa rozszczepiania uranu jest możliwa, czy też jakiś 
nieznany czynnik naturalny może ją zatrzymać. Drugim, jeśli odpowiedź na 
pierwszy brzmiała "tak", zapewnienie dostatecznej ilości czystego U-235, by 
wypróbować czy wybucha. Trzecim zaś, jeśli i to się powiedzie, 
wyprodukowanie takiej ilości materiału, by zastraszyć świat. Kirby, 
usłyszawszy wiadomość o ataku Hitlera na Rosję, doszedł do wniosku, że 
Niemcy musieli z powodzeniem dokonać przynajmniej pierwszego kroku.
  Patrząc z punktu widzenia swojej wąskiej specjalizacji uważał całą tę 
wojnę za wyścig między Niemcami i Amerykanami do wywołania eksplozji U-235. 
Wszystko inne: zatapianie statków przez okręty podwodne, kampanie lądowe, 
bitwy powietrzne - coraz bardziej wyglądały mu na bezcelowy rozlew krwi, 
nieistotne i przestarzałe gesty przed jedynym istotnym, wielkim 
odsłonięciem kart. Skok Hitlera na Rosję, otwarcie drugiego frontu i 
wyzwolenie Anglii od groźby bliskiego upadku, uznał za omyłkę szaleńca - 
chyba, że Niemcom udało się uzyskać kontrolowaną reakcję łańcuchową. Jeśli 
Hitler miał bomby uranowe lub mógł na nie liczyć za rok czy dwa, wynik 
wojny był przesądzony i Niemcy po prostu wyruszyli do Rosji na gigantyczną 
wyprawę po niewolników jako przygotowanie do przejęcia władzy na całej 
Ziemi.
  Zgodnie z informacjami, jakimi dysponował Kirby, było to możliwe. To 
przecież Niemcy odkryli rozszczepianie uranu. W tysiąc dziewięćset 
trzydziestym dziewiątym roku wydzielili cały Instytut Cesarza Wilhelma do 
badań nad wojskowym zastosowaniem odkrycia. Według doniesień wywiadowczych 
w podbitej Norwegii produkowali wielkie ilości ciężkiej wody, tego dziwnego 
związku z podwojonym jądrem wodorowym: jako spowalniacza neutronów przy 
rozszczepianiu uranu.
  Stany Zjednoczone nie miały reaktorów atomowych, nie znały technologii 
ich budowy, nie dysponowały naukowcem, który byłby pewien, że można uzyskać 
reakcję łańcuchową. W całym kraju znajdowało się tylko czterdzieści funtów 
nadającego się do eksperymentów uranu; nie było zakładów do produkcji 
większych ilości zwykłego uranu, a cóż dopiero bardzo rzadkiego izotopu 
235, który może zdolny byłby wybuchać. A na wszystkie zebrania Komitetu 
Uranowego i poufne rozmowy między naukowcami, rząd nie wydał jeszcze nawet 
stu tysięcy dolarów w gotówce. Kirby oceniał, że Niemcy, w swym potężnym 
wysiłku dla zdobycia imperium światowego, mogli byli do tej pory wydać na 
ten cel około miliarda dolarów.
  
  
  Komitet Uranowy zasiadał w brudnym pokoju seminaryjnym, rozgrzanym i 
zadymionym pomimo otwartych okien i nieustającej burzy za nimi. Na małej 
zapylonej tablicy wypisano elementarne wzory matematyczne z pierwszego roku 
akademickiego. Z wyjątkiem dwóch umundurowanych wojskowych: pułkownika 
armii lądowej i kapitana marynarki, Kirby znał wszystkich uczestników 
spotkania. Naukowcy siedzieli w koszulach, niektórzy zdjęli krawaty i 
podwinęli mankiety. Wciąż jeszcze przewodniczył komitetowi dyrektor 
Państwowego Biura Normalizacji, Lyman Briggs, co tym bardziej przygnębiło 
Kirby'ego. Briggs był miłym szpakowatym biurokratą, dla którego wydatek 
tysiąca dolarów z państwowych pieniędzy był niesłychaną kwotą. On jeden był 
w marynarce i krawacie.
  Doktor Lawrence przyjacielsko pomachał Palmerowi ręką i zwrócił się do 
siedzących przy nim wojskowych:
  - To jest doktor Kirby, prezes Zakładów Elektrycznych Denver... A to 
pułkownik Thomas i kapitan Kelleher.
  Kirby rozdał egzemplarze powielonego dokumentu i odczytał na głos, robiąc 
czasami przerwy z powodu trzasku piorunów. Członkowie komitetu wysłuchali 
go z napiętą uwagą; wszyscy z wyjątkiem kapitana Kellehera, łysego 
nałogowego palacza z podwójnym podbródkiem, przygarbionego, ze wzrokiem 
zwróconym wprost przed siebie, a od czasu do czasu drapiącego się przez 
swój granatowo-złoty mundur w jedno i to samo miejsce na piersiach. 
Pułkownik armii lądowej, mały człowieczek o wyglądzie intelektualisty, 
dotknięty ciężkim kaszlem, bez przerwy zajadał pastylki z kartonowego 
pudełeczka, równocześnie robiąc na marginesie sprawozdania Kirby'ego 
stenograficzne notatki.
  Kirby odpowiadał na pytania, które Lawrence postawił mu listownie: czy 
jest w stanie wyprodukować gigantyczne elektromagnesy, a jeśli tak, jakim 
przewidywanym kosztem i w jakim czasie? Pomysł Lawrence'a forsowany przez 
niego z niezwykłą siłą i przekonaniem, w sposób powodujący, że inni 
naukowcy kochali go lub nienawidzili, opierał się na produkowaniu uranu 235 
przez separację strumienia zjonizowanych molekuł uranu w polu magnetycznym 
- metodą, którą Kirby niegdyś opisał Victorowi. Istniało już odpowiednie do 
tego celu urządzenie laboratoryjne: spektrograf masowy, który działał na 
tej właśnie zasadzie. Lawrence chciał, by produkowano gigantyczne 
spektrografy masowe dla uzyskiwania uranu 235 w ilościach dostatecznych dla 
celów wojskowych. Wszystko to wymagało, poza wielu innymi rzeczami, 
monstrualnych elektromagnesów, zdolnych do utrzymywania niezmiennego pola. 
Najmniejsze zakłócenie wielkości napięcia zniszczyłoby nieskończenie małą 
różnicę dróg przepływu molekuł U-238 i U-235, a od niej właśnie zależał 
cały pomysł.
  Gdy Kirby wymienił wykonalny termin dostarczenia pierwszych magnesów oraz 
przybliżoną cenę, członkowie komitetu zaczęli spoglądać po sobie. Zakończył 
swoje wystąpienie zastrzeżeniem, że wykonanie zamówienia wymagałoby 
zapewnienia na zasadzie absolutnego pierwszeństwa potrzebnych surowców, i 
usiadł. Lawrence, patrząc na niego przez okrągłe okulary, promieniał z 
radości.
  - To dość zachęcające - powiedział łagodnym tonem Lyman Briggs, 
przebierając palcami po krawacie. - Oczywiście liczby dotyczące ceny należą 
do zakresu czystej fantazji.
  - Doktorze Kirby - przerwał mu kapitan marynarki - mieliśmy na ten sam 
temat sprawozdanie od ludzi z "General Electric" i z "Westinghouse". Żądają 
dwa razy tyle czasu, dwa razy więcej pieniędzy, zaś charakterystykę 
działania urządzenia podają znacznie gorszą.
  Palmer Kirby wzruszył ramionami.
  - To bardzo możliwe.
  - Dlaczego więc mielibyśmy co do możliwości tej budowy uwierzyć na słowo 
panu, a nie im? - zapytał ochryple pułkownik Thomas, wytrząsając z pudełka 
kolejną pastylkę.
  - Pułkowniku - odpowiedział Kirby - kiedyś pracowałem u "Westinghousa". 
Tam produkuje się wszystko, co działa na prąd. Ja robię urządzenia tylko na 
zamówienie, a specjalizuję się w elektromagnesach. To wąska specjalizacja, 
ale ona należy do mnie. W jednym z jej zakresów Niemcy znacznie nas 
wyprzedzili. Pojechałem do Niemiec, przestudiowałem jakimi dysponują 
komponentami i zamówiłem ich rdzenie z niklostopu. "Westinghous" i "General 
Electric" nie znają tego zakresu techniki tak jak ja. I nie muszą. Dla 
zadań specjalnych z zakresu elektromagnetyki moje produkty są lepsze niż 
ich. Przynajmniej ja tak twierdzę i gotów jestem złożyć ofertę na tych 
warunkach.
  Gdy Palmer Kirby wspomniał o Niemczech, przy stole znów wymieniono 
spojrzenia. Kapitan marynarki odezwał się poirytowanym głosem:
  - Czy Niemcy nadal nas wyprzedzają?
  - W jakim zakresie, sir?
  - W każdym. A nie owijając sprawy w bawełnę, w zakresie budowy tej bomby.
  - Chyba pewność siebie, jaką okazują, nie jest bardzo zachęcająca - Kirby 
pyknął z fajki.
  - Zgadzam się. W takim razie czemu nie bierzemy się do roboty? Jedyne 
czym ten komitet się zajmuje, to gadanina. - Kelleher wyprostował się na 
krześle. - Nie jestem naukowcem i nie mogę powiedzieć, bym umiał ocenić 
wartość tych futurystycznych broni. Ale na Boga, jeśli coś w nich jest, to 
najwyższy czas się nimi zająć. Udajmy się wprost do prezydenta i podnieśmy 
wrzask, że potrzeba pieniędzy i działania. Mogę zapewnić, że Marynarka 
Wojenna poprze tutaj komitet.
  Podniósłszy w przerażeniu szczupłą dłoń, Briggs powiedział:
  - Kapitanie, prezydent ma na głowie znacznie pilniejsze sprawy, 
wymagające pieniędzy i działania.
  - Nie zgadzam się - oświadczył Thomas. - Pilniejsze od tych bomb?
  - To wszystko jest czysta teoria, pułkowniku - sprzeciwił się Briggs - 
odległa o całe lata od jakiegokolwiek praktycznego wyniku.
  Kapitan Kelleher walnął dłonią w stół.
  - Słuchajcie, pozwólcie mi postawić całkiem głupie pytanie. O czym tu 
Kirby opowiada? Czy idzie o metodę dyfuzyjną czy spektrograficzną? Być może 
powinienem o tym wiedzieć, ale nie wiem.
  - O spektrograficzną - odrzekł ojcowskim tonem Lawrence.
  - W porządku. To w takim razie czemu nie stawiamy wszystkiego na nią? Pan 
ma Nagrodę Nobla. Czemu nie wysyła pan do prezydenta gorącej jak wszyscy 
diabli notatki, sformułowanej w zwykłym języku, który mógłby zrozumieć? 
Czemu się pan wdaje w gadaninę o innych możliwych podejściach?
  - Dlatego, że jeżeli pomylimy się co do wstępnego podejścia - łagodnym 
tonem wtrącił naukowiec - możemy stracić kilka lat.
  Kirby nie mógł się powstrzymać, by nie powiedzieć:
  - I przegrać z Niemcami cały wyścig.
  W dyskusji nastąpiła pauza. Przez chwilę słychać było tylko głuche 
bębnienie kropli deszczu. Wreszcie odezwał się Briggs:
  - A więc! Wszystko to, jak mawia prezydent, opiera się na gdybaniu. Pewne 
jest tylko, że w tej sprawie nie możemy postąpić pochopnie. W każdym razie 
- zwrócił się z miłym uśmiechem do Kirby'ego - nie sądzę, byśmy musieli 
jeszcze pana zatrzymywać. Pańskie sprawozdanie było nam bardzo użyteczne. 
Dziękuję bardzo.
  Zbierając swoje papiery Kirby spytał:
  - Będziecie mnie jeszcze potrzebować, czy mogę wracać do Denver?
  - Nie odjeżdżaj, Fred - powiedział Lawrence.
  - Zgoda. Będę u Stevensa.
  Resztę przedpołudnia Kirby spędził w apartamencie hotelowym, słuchając 
dzienników radiowych i komunikatów nadzwyczajnych na temat inwazji na 
Rosję, i z każdą chwilą wpadając w coraz gorszy nastrój. Nieustający deszcz 
z pojawiającymi się co pewien czas błyskawicami i odgłosem gromów jeszcze 
to pogłębiał. Od dawna nie brał do ust alkoholu przed lunchem, ale tym 
razem zamówił butelkę szkockiej i opróżnił ją prawie w jednej trzeciej, gdy 
zgłosił się w świetnym humorze Lawrence.
  - Fred, byłeś wspaniały. Myślałem, że uda nam się zjeść razem lunch, ale 
komitet właśnie posłał po kawę i kanapki i pracujemy bez przerwy dalej. 
Tymczasem coś się wydarzyło. Masz wolną chwilę?
  - Siedzę w hotelu i tylko słucham, jak Cbs informuje o końcu świata.
  - Końca świata nie będzie - zaśmiał się Lawrence. - Przegonimy Niemców w 
wyścigu do U-235, a to jest klucz do wygrania tej wojny. Mają znacznie 
słabszy przemysł niż my. Ale komitet oczywiście musi zmienić tryb 
postępowania. Procedura jest niewiarygodnie niezdarna. Choćby ta ostatnia 
sprawa. Nie do wytrzymania! Dla zachowania tajemnicy każde spotkanie 
osobno, a w rezultacie jesteśmy całymi dniami zajęci! Potrzebny jest nam 
jeden dobrze zorientowany człowiek do stałej łączności ze światem biznesu i 
przemysłem, i to potrzebny od zaraz. - Lawrence zrobił pauzę i wreszcie 
dodał: - Właśnie mówiliśmy o tobie.
  - O mnie? Nie, dziękuję.
  - Fred, jesteś inżynierem, znasz się na biznesie i masz wystarczające 
pojęcie o teorii. To bardzo pożądana kombinacja i bardzo rzadka. Niestety, 
w tej chwili nie ma nic ważniejszego na świecie od tego zajęcia i ty o tym 
wiesz.
  - Ale na rany, dla kogo bym pracował? I komu podlegał? Tylko, na litość 
boską, nie Państwowemu Biuru Normalizacyjnemu!
  - Sprawa do omówienia. Dla zachowania tajemnicy możesz zostać po prostu 
zaangażowany jako doradca Marynarki Wojennej. Kapitan Kelleher strasznie 
się pali, abyśmy już brali się do roboty. To mnie bardzo śmieszy. Parę lat 
temu Fermi zgłosił się do Marynarki z zarysem tego całego planu. Spławili 
go jako pomyleńca. Marynarka spławiła Enrica Fermiego! No więc, Fred? 
Angażujesz się?
  Po namyśle Kirby spytał:
  - Gdzie byłoby moje miejsce pracy?
  - To musi być Waszyngton. - Kirby milczał tak długo, że Lawrence dodał: - 
Nie podoba ci się Waszyngton?
  - Tego nie powiedziałem, ale jeśli chcesz, bym ci zbudował te 
elektromagnesy...
  - Dopiero za rok, nawet zakładając, że nasze podejście do problemu 
zostanie zatwierdzone i kredyty przyznane. A to musi być zrobione już dziś. 
Więc co powiesz?
  To był cały Lawrence, tak dobrze znany Kirby'emu: natarczywy i władczy. 
Palmer uważał, że fizyk jest prawdopodobnie najgenialniejszym w tej chwili 
człowiekiem na Ziemi. Sam był o kilka lat starszy od noblisty. Jeśli 
zrezygnował z czysto naukowej kariery, nastąpiło to głównie pod wpływem 
spotkań z Lawrencem i paru innymi ludźmi znacznie od Palmera młodszymi, ale 
inteligentnymi w stopniu, jaki uznał dla siebie za niedostępny. Dlatego po 
uzyskaniu doktoratu filozofii przeszedł do przemysłu, by nie stykać się 
więcej z ludźmi, którzy wpędzali go w kompleks niższości błyskotliwością 
swych umysłów. Głównie dlatego żądanie Lawrence'a, by przyjął zadanie 
takiej wagi, było nie do odrzucenia.
  - Mam w Bogu nadzieję - oświadczył - że nikt mi nie zaproponuje tej 
posady. Ale jeśli to nastąpi, przyjmę.
  
  
  Gdy słońce wstało nad San Francisco, linia między dniem i nocą okrążyła 
już połowę Ziemi, a napad na Związek Sowiecki trwał od pół dnia. Poległo 
masę ludzi, w większości Rosjan, a rosyjskie lotnictwo utraciło setki, a 
może nawet więcej niż setki samolotów. Klęska była takich rozmiarów, że nie 
udało się spisać jej pełnej dokumentacji.
  W klubie oficerskim w Bazie US Navy Mare Island, przy jasno oświetlonym 
stole koło okna, kilku dowódców okrętów podwodnych rozmawiało o inwazji 
przy jajkach na szynce. Nie spierano się o prawdopodobny wynik. Wszyscy 
zgodzili się, że Związek Sowiecki zostanie zmiażdżony; niektórzy dawali 
Armii Czerwonej sześć tygodni istnienia, inni przewidywali koniec za trzy 
tygodnie, a nawet dziesięć dni. Nie była to garstka ludzi ograniczonych 
umysłowo czy uprzedzonych wobec Rosji; punkt widzenia tych młodych, 
zawodowych oficerów podzielano w siłach zbrojnych Stanów Zjednoczonych do 
samej góry. Żałosne przedstawienie, jakie dała Armia Czerwona w wojnie 
fińskiej, potwierdziło opinię, że tak komunizm, jak czystki stalinowskie 
sprowadziły Rosję na poziom kraju bezsilnego militarnie. W czerwcu tysiąc 
dziewięćset czterdziestego pierwszego roku plany wojenne Ameryki w ogóle 
nie brały pod uwagę tego państwa w strategii globalnej. Podwodniacy na Mare 
Island, spokojnie plotkujący przy śniadaniu o postępach masakry po drugiej 
stronie kuli ziemskiej, wyrażali tylko to, w co wierzyły całe siły zbrojne.
  Przedmiotem dyskusji było przede wszystkim to, czy Japończycy uderzą 
teraz, czy nie, a jeśli tak, to gdzie. Młodzi komandorzy-porucznicy skłonni 
byli przyznawać, że tak długo, jak prezydent trwać będzie przy, samobójczej 
skądinąd, polityce sprzedawania Japończykom amerykańskiej ropy naftowej i 
złomu żelaznego, Żółtki zapewne się nie ruszą. Ta jednomyślność trwała do 
chwili, gdy zabrał głos Branch Hoban z "Devilfish".
  Był to najbardziej wpływowy dowódca w całej eskadrze, o prestiżu bliskim 
fascynacji. Był oficerem tak sprawnym, że kolegów przechodziły zimne 
dreszcze. Wysoko oceniano go już w Akademii. Hoban świetnie grał w brydża, 
doskonale w golfa, mógł wypić dowolną ilość alkoholu bez widocznych 
skutków, miał piękną żonę, sam wyglądał jak okładkowy portret marynarza - w 
sumie wszystko to składało się na obraz tak doskonały, że aż podejrzany. 
Lecz nie była to pusta fasada, za nią stały osiągnięcia. Pod jego 
dowództwem "Devilfish" trzykrotnie zdobył najwyższe oceny w zakresie 
umiejętności prowadzenia ognia oraz sprawności maszynowej. Podczas majowych 
manewrów floty Hoban prześliznął się przez osłonę niszczycieli i "zatopił" 
pancernik. Jasne było, że wkrótce otrzyma stopień admiralski. Gdy 
komandor-porucznik Hoban mówił, inni słuchali.
  Branch uważał, że sytuacja światowa podobna jest do meczu futbolu 
amerykańskiego, i że w Azji rosyjska Armia Syberyjska była obrońcą, 
stojącym naprzeciw Japonii. Swym ostatnim posunięciem Hitler zmusił 
rosyjskiego gracza do przesunięcia się na drugie skrzydło w charakterze 
ostatniej rezerwy Stalina. To była wielka okazja dla Japończyków. Żółtki 
miały teraz wolne pole, by przerzucić piłkę z Chin na południe: do 
Singapuru, na Celebes i Jawę, robiąc tam porządek z bogatymi europejskimi 
koloniami. Jeśli ruszą się dość szybko, mogą strzelić tego gola nim Stany 
Zjednoczone zbiorą siły, by się wmieszać. Hoban przerwał jednak 
rozbudowywanie tej ulubionej przez wojskowych metafory i wstał od stołu na 
widok swego pierwszego oficera, kiwającego ręką od drzwi.
  Porucznik Aster wręczył mu telegram od Dowódcy Okrętów Podwodnych 
Pacyfiku: remont kapitalny Devilfish odwołany wyjątek naprawy istotne 
gotowości bojowej x meldować najszybciej możliwym terminie odpłynięcia do 
Manili.
  - No co, powrót do bazy! - Hoban uśmiechnął się szeroko, ale z odrobinę 
wymuszonym zapałem. - Doskonale! A więc także i DoFloPa przewiduje początek 
meczu. Zaraz, dzisiaj mamy dwudziesty drugi, hę? Trzeba jeszcze dopieścić 
ten kompresor i wyrzutnię torped numer cztery. Jasne, że nie dostaniemy 
tego nowego generatora i wszystkie inne roboty muszą poczekać, aż dobijemy 
do Manili. Ale to jest okay. - Przyłożywszy telegram do ściany nakreślił na 
marginesie wyraźnym charakterem pisma: "Odpływamy dwudziestego czwartego 
0700Ď" i wręczył blankiet Asterowi. - Wyślij to jako pilny meldunek 
operacyjny.
  - Czy zdążymy, sir?
  - Skieruj kopię do kapitana portu. Niech się pośpieszy jak diabli, by nas 
stąd wypchnąć.
  - Rozkaz, sir. Brak nam jednego oficera. Podporucznik Bulotti poszedł na 
dwa tygodnie do szpitala.
  - Jasna cholera. O tym właśnie zapomniałem. Cóż, odpłyniemy z czterema 
tylko oficerami. Wachty na okrągło nim dopłyniemy do Pearl, a tam postaramy 
się złowić nowego porucznika wśród tamtejszych podwodniaków.
  - Kapitanie, zna pan kogoś w kadrach DoFloPa?
  - Tak. Bo co?
  - Czy wystarczająco, by ukraść podporucznika z nowo zwodowanego okrętu?
  Na łobuzerski uśmiech Astera Hoban odpowiedział zabawnym grymasem.
  - Masz kogoś na myśli?
  - Jest taki porucznik, mój kolega z S-45, który właśnie zameldował się na 
"Tuna", a ona ma co najmniej dwa miesiące, zanim zacznie pływać bojowo.
  - Czy to dobry oficer?
  - No, niestety, straszny śpioch i obibok.
  - To na co nam on?
  - Potrafię go zmusić do działania. W ciężkich chwilach jest pomysłowy i 
odważny. Jego ojcem jest kapitan z Planowania Wojennego, a brat lotnikiem 
na "Enterprise".
  - To brzmi nie najgorzej. Z którego jest rocznika?
  - Rezerwista. - Na widok niechętnej miny Hobana Aster wykrzyknął: - 
Posłuchaj, kapitanie. Wśród podwodniaków w Pearl Harbor będzie pełno 
rezerwistów. Nie uda ci się mieć pełnej zawodowej obsady oficerskiej. Nie 
na "Devilfish". Byron jest dobry na wachcie i ja go znam.
  - Byron?
  - Nazywa się Byron Henry. Przezwisko Briny.
  - Okay, może zadzwonię do Pearl. Ale wobec tego Briny'ego będzie to 
lekkie świństwo, prawda? Nowy okręt, stacjonujący w Pearl, to znacznie 
lżejsza służba niż podróż do Manili na "Devilfish".
  - Dostanie twardy orzeszek.
  Hoban spojrzał z zaciekawieniem na pierwszego oficera. O Asterze jeszcze 
nie wyrobił sobie zdania.
  - Nie lubisz go, Lady?
  - Brak nam jednego wachtowego. - Aster wzruszył ramionami.
  
  
  W przesuwającym się na zachód wschodzącym słońcu nie było widać na 
Pacyfiku wojowniczych punkcików. Poranne promienie ukośnie oświetliły 
pokład startowy "Enterprise'a", przycumowanego do boi w Pearl Harbor, 
stojące na nim wypatroszone samoloty, na wpół zmontowane torpedy i 
wszystkie maszyny pływającego warsztatu, jakim jest pokład w czasie pokoju. 
Marynarze w wytłuszczonych kombinezonach i oficerowie w khaki pracowali na 
całej jego długości. Od strony stalowego hangaru, śmierdzącego jak wszystko 
na lotniskowcach benzyną, gumą, metalem i morskim powietrzem, rozległ się 
głośniejszy od hałasów codziennej pracy gwizdek bosmana, po nim zaś przez 
głośnik przemówił głos z południowym akcentem:
  - Uwaga, uwaga. Za dziesięć minut spotkanie wszystkich oficerów w mesie.
  Warren Henry wygramolił się z kabiny swego SBD i wytarł ręce w 
zatłuszczoną szmatę. Nałożył czapkę khaki i odezwał się do pracujących z 
nim marynarzy:
  - To o mnie idzie. Życzcie mi szczęścia.
  
  
  Gdy przybył do mesy, była już zapełniona przez oficerów w koszulach khaki 
i czarnych krawatach. Zajmowali wszystkie krzesła i stali pod ścianami. Na 
śródokręciu zawieszony był na przedniej grodzi ekran kinowy, a na 
przykrytym zielonym rypsem stole stał projektor. Dowódca, pyzaty mężczyzna 
z przedwcześnie posiwiałymi włosami, ujrzawszy Warrena wstał i podszedł do 
ekranu.
  - Panowie, spodziewam się, że wszyscy słyszeliście nowiny. Śledziłem je 
przez krótkofalówkę i wydaje się jasne, że Der Führer przyłapał Józia 
Stalina z opuszczonym sierpem i młotem. - Na żart kapitana oficerowie 
przepisowo zachichotali. - Osobiście współczuję narodowi rosyjskiemu, 
obarczonemu tak wszawym kierownictwem. Kilka razy spotykałem się z 
oficerami ich marynarki i przekonałem się, że są to ludzie przyjacielscy i 
całkiem nieźle wyszkoleni, choć niekiedy dziwnie się zachowują. Pytanie 
jednak, w jaki sposób wpływa to na zadania "Enterprise"? Jak wielu z nas 
już wie, porucznik Henry z Szóstego Dywizjonu Rozpoznawczego jest zawziętym 
miłośnikiem historii wojskowości. Poprosiłem go, by nam tu przedstawił 
krótką informację, nim wrócimy do codziennej pracy, a więc... Baczność!
  W drzwiach ukazał się kontradmirał Colton, a wszyscy oficerowie powstali 
z głośnym szuraniem krzesłami. Admirał był mężczyzną szerokim w ramionach, 
z pulchną, czerwoną twarzą, poznaczoną bliznami z dawnych czasów, gdy jako 
lotnik marynarki służył na "Langley" i rozbił się parę razy. Teraz był 
szefem sztabu Dowództwa Lotnictwa Pacyfiku. Kapitan podprowadził go do 
skórzanego fotela, z którego zerwał się pierwszy oficer. Admirał gestem 
kazał zebranym siadać i zapalił olbrzymie czarne cygaro.
  Warren, stojąc przed ekranem w typowej pozie instruktorów Marynarki 
Wojennej: z rękami na biodrach i lekko rozstawionymi nogami, zaczął 
skromnie, właściwym im monotonnym głosem. Powiedział parę zwyczajowych, 
lekceważących dowcipów na temat swej ignorancji, by następnie przejść 
wprost do rzeczy.
  - Okay. Oczywiste jest, że w tej chwili obchodzą nas Japończycy. W teorii 
nie powinno to nastręczać problemów bojowych: potencjał wojskowy mamy o 
tyle większy niż Japonia, że jakikolwiek ich ruch rozpoczynający wojnę, 
wyglądałby na samobójstwo. Słyszymy od cywilów, że w ciągu dwóch tygodni 
zetrzemy z mapy tych małych, żółtych skurwysynów, i tym podobne androny. - 
Z twarzy paru młodych, uśmiechających się oficerów, uśmiechy zaczęły 
znikać. Warren zawiesił na ekranie niebiesko-żółtą mapę wydaną przez Urząd 
Hydrograficzny i wziął do ręki pałeczkę. - Oto jest mapa Pacyfiku. Nie 
powinno się gadać o starciu kogokolwiek z mapy, nie popatrzywszy wpierw na 
samą mapę. - Końcem pałeczki Warren zatoczył okrąg wokół francuskich, 
holenderskich i brytyjskich posiadłości w południowo-wschodniej Azji. - 
Ropa naftowa, kauczuk, cyna, ryż - wymieńcie cokolwiek, czego potrzebuje 
Japonia, by zostać czołowym światowym mocarstwem - to wszystko jest tutaj. 
Biorąc pod uwagę to, co spotkało siły zbrojne imperiów europejskich od 
tysiąc dziewięćset trzydziestego dziewiątego roku, wszystko co leży tutaj, 
jest prawie gotowe do wzięcia. A przede wszystkim zauważcie, że to wszystko 
znajduje się pod samym nosem Żółtków. My, by się tam dostać, musimy płynąć 
daleko poza wybrzeża Japonii i to przez wiele dni. Tereny, o które będzie 
się walczyć w każdej wojnie na Oceanie Spokojnym, leżą o dziesięć tysięcy i 
więcej mil od San Francisco, niektóre natomiast ledwie osiemset mil od 
Japonii. Wobec tego nasz rząd próbuje uspakajać Żółtków, pozwalając im 
kupować u nas ile tylko chcą stali, złomu żelaznego i ropy, choć oczywiście 
wszystko to służy im do tworzenia zapasów niezbędnych do wojny przeciw nam. 
Jasne, że ja sam nie mam żadnego zdania na temat tej polityki...
  - Ale ja mam - warknął sarkastycznie admirał. Oficerowie roześmieli się i 
zaczęli klaskać. - Nie jest ono przeznaczone dla delikatnych uszu - ciągnął 
Colton. - Prędzej czy później tamci popłyną na zachód, na silnikach 
napędzanych ropą "Texaco" i strzelając do nas kawałkami starych buicków. 
Wspaniała polityka! Przepraszam, poruczniku, proszę kontynuować.
  Warren zdjął mapę, zapanował spokój. Na ekranie ukazało się wyblakłe 
przeźrocze mapy sytuacyjnej wojny rosyjsko japońskiej.
  - Okay, teraz odrobina historii starożytnej. Tutaj jest Port Arthur - 
Warren pokazał pałeczką - wysunięty daleko w Morze Żółte, poza Koreę. Znowu 
pod nosem Japończyków. I tu właśnie w tysiąc dziewięćset piątym roku Żółtki 
pobiły Rosjan. Bez wypowiedzenia wojny dokonali podstępnego napadu na 
carską marynarkę przy pomocy nocnego ataku torpedowego. Ruscy nigdy się nie 
podnieśli po tej porażce. Żółtki zrobiły desant i obległy ten kluczowy, 
wolny od lodów port. Gdy zaś Port Arthur ostatecznie skapitulował, był to 
koniec. Car musiał zgodzić się na rokowania pokojowe z krajem prymitywnym, 
o powierzchni równej jednej sześćdziesiątej jego własnego! Dla Żółtków było 
to tak wielkie zwycięstwo, jak dla nas Rewolucja Amerykańska. Osobiście 
jestem zdania, że nasze podręczniki historii nie zwracają dostatecznej 
uwagi na tę wojnę. Od niej zaczyna się nowoczesna historia Japonii. Być 
może cała w ogóle historia nowoczesna. Bo tam właśnie po raz pierwszy 
kolorowy człowiek podjął wyzwanie białego człowieka i pobił go.
  W kącie koło bufetu zebrali się stewardzi w białych kurtkach, co do 
jednego Filipińczycy lub Murzyni. Gdy nie szło o tematy objęte tajemnicą 
wojskową mieli zwyczajowe prawo przysłuchiwania się wygłaszanym przez 
oficerów odczytom. Nagle w sali zapadło milczenie, a spojrzenia wszystkich 
obecnych powędrowały w ich stronę. Twarze Filipińczyków przypominały swą 
nieruchomością maski. Murzyni mieli zróżnicowane miny: niektórzy 
tajemnicze, młodsi zaś złośliwie uśmiechnięte. Ta krępująca sytuacja 
zupełnie zaskoczyła Warrena. Prawie nie zauważał obecności stewardów w 
mesie, tak codzienny był to widok. Otrząsnąwszy się z zażenowania 
kontynuował z pewnym wysiłkiem.
  - A ten cholerny wyczyn miał miejsce ledwie pół wieku po tym, jak Perry 
zmusił Japonię do otwarcia granic. Żółtki uczyły się szybko. Jedwab i 
dzieła sztuki wymieniali u Brytyjczyków na nowoczesne, parowe okręty 
wojenne. Niemców wynajęli jako instruktorów swej armii. A potem przepłynęli 
przez cieśniny i na kontynencie stłukli Rosjan. Ale nie zapominajcie, że 
Moskwa odległa jest od Port Arthur właśnie o cały kontynent. Jedynym 
połączeniem była linia kolejowa. Car przegrał przez długie linie 
zaopatrzenia. Z długimi liniami zaopatrzenia przegrał Cornwallis i Napoleon 
w Rosji. Im dalej do pola bitwy, tym bardziej słabną własne siły przez sam 
fakt, że trzeba tak daleko wozić zapasy i do tego jeszcze wracać po nowe. 
Tak się składa, że w Akademii Marynarki gry wojenne często rozpoczynają się 
od zaskakującego ataku Żółtków na nas, wprost tutaj, na Pearl Harbor. To 
jest doświadczenie wyciągnięte z ataku na Port Arthur. Biorąc pod uwagę 
sposób myślenia Żółtków, czemuż by nie mogli wobec białych diabłów 
zastosować triku, który już raz przyniósł tak wielkie korzyści? Oczywiście 
wiadomo, że rok tysiąc dziewięćset czterdziesty pierwszy to nie tysiąc 
dziewięćset piąty. Mamy samoloty zwiadowcze i radar. Tym razem Żółtki mogą 
ściągnąć na siebie fantastyczne lanie. Niemniej ten nieprzyjaciel ma 
osobliwy charakter i nie można wykluczyć takiej właśnie ewentualności. Ale 
zawsze pamiętajcie o jego celach. Gdy Żółtki wzięły się za cara w tysiąc 
dziewięćset czwartym roku, nie miały zamiaru maszerować na Moskwę. Ich 
celem było zagarnąć najbliższe terytoria i utrzymać je. To właśnie zrobili 
i nadal je trzymają. Jeśli wybuchnie wojna na Pacyfiku, nie będzie zamiarem 
Japończyków okupacja Waszyngtonu. D. C., a mnie się wydaje, że nie będą 
nawet zagrażać Hawajom. Nic ich one nie obchodzą. Uderzą na południe po 
wielkie zdobycze, i wtedy rzucą nam wyzwanie, abyśmy przybyli do nich, 
wzdłuż linii zaopatrzenia rozciągniętych na dziesięć tysięcy mil, poprzez 
potrójny łańcuch ich ufortyfikowanych wyspowych lotnisk na Gilbertach, w 
archipelagu Marshalla i na Marianach, przeciw ich nawodnej i podwodnej 
flocie, operującej blisko domu pod parasolem stacjonujących na lądzie sił 
powietrznych. Dlatego nie widzę sposobu, by ich zdmuchnąć w ciągu dwóch 
tygodni. - Warren rozejrzał się po sali, napotykając ponure spojrzenia 
tysiąca par młodych oczu. - Kiedyś pokój na Pacyfiku opierał się na 
chwiejnej trójnożnej podstawie. Jedną nogą tego stołka była potęga morska 
Ameryki, drugą wojska europejskie w południowo-wschodniej Azji, trzecią 
rosyjskie siły lądowe na Syberii. Europejska noga została złamana 
kopnięciem niemieckim w tysiąc dziewięćset czterdziestym roku. Wczoraj 
Niemcy kopnęli rosyjską. Stalin nie wmiesza się w żadną wojnę azjatycką, 
przynajmniej nie teraz. Wszystko więc spoczywa na nas. A odważyłbym się 
powiedzieć, że przy dwóch nogach odłamanych od stołka, pokój na Pacyfiku 
siadł na dupie. - Warren przemawiał bardzo poważnym tonem, podkreślając 
zdania ruchami pałeczki. Żart wywołał zdumione chichoty. - Co zaś do 
pytania kapitana Nugenta: co oznacza dla nas pociągnięcie Hitlera, 
odpowiedź rysuje się jasno i wyraźnie, jeśli spojrzeć na mapę. Der Führer 
zatrąbił alarm bojowy dla "Enterprise".
  Kontradmirał Colton pierwszy zerwał się na nogi, by rozpocząć oklaski. 
Trzymając w zębach cygaro mocno potrząsnął dłonią Warrena.
  
  
  Prześliznąwszy się przez fikcyjną linię, przecinającą Ocean Spokojny od 
bieguna północnego do południowego, wschód słońca uzyskał nowe miano. 
Nazywał się teraz dwudziesty trzeci czerwca. Za linią był to właśnie świt 
dwudziestego drugiego czerwca. Ta czysto teoretyczna konwencja 
międzynarodowa, utrzymywała się wśród światowego chaosu. Dlatego, że 
planeta obracała się nadal w świetle słońca odległego o dziewięćdziesiąt 
milionów mil czarnej przestrzeni kosmicznej, a maleńcy jej mieszkańcy, choć 
zajmowali się wzajemnym wyrzynaniem, musieli jednak być zgodni w sposobie 
określania czasu.
  Światło dzienne sunęło nadal przez wody, przez zielone łańcuchy 
czerwonych wysepek, niegdyś niemieckich kolonii, oddanych następnie Japonii 
pod warunkiem, że nie będą fortyfikowane. Ufortyfikowane były wszystkie. 
Usiłując rywalizować z białymi, Japończycy przestudiowali historię 
europejską w zakresie dotrzymywania takich zobowiązań.
  Dzień dotarł do Tokio, miasta usianego czarującymi parkami i świątyniami. 
Był tam także pałac cesarski. Lecz poza tym stolica była ogromnym, 
rozciągającym się we wszystkich kierunkach slumsem, złożonym z drewnianych 
domków i odrapanych kamienic w zachodnim stylu. Doganianie białych w ciągu 
dwóch pokoleń zubożyło Japończyków; cztery lata "incydentu chińskiego" 
wyssało ich do kości. Posłuszni swym przywódcom pochylali się nad pracą, 
jedli więzienne racje, budując maszyny wojenne na podstawie pożyczanych 
planów z pożyczanych metali, pod nadzorem pożyczanych doradców 
technicznych, z desperacją wymieniając jedwab, aparaty fotograficzne i 
zabawki za ropę naftową, by maszyny mogły działać. Dziewięćdziesiąt 
milionów Japończyków trudziło się na czterech skalistych, nieustannie 
nawiedzanych trzęsieniami ziemi wyspach, pełnych drzemiących wulkanów, na 
obszarze nie większym od Kalifornii. Ich głównym bogactwem naturalnym była 
siła woli. Reszta świata nie wiedziała o nich wiele więcej, niż wynikało z 
operetki Gilberta i Sullivana "Mikado".
  Byli to zastanawiający ludzie. Ich minister spraw zagranicznych, mały 
wąsaty człowieczek nazwiskiem Matsuoka, który zdobył wykształcenie w 
Ameryce, a potem wiele podróżował po Europie, robił wrażenie wariata. 
Mnóstwo gadał, nieustannie sam sobie przecząc, dziko chichotał, szczerzył 
zęby i syczał. Wszystko to było całkowicie sprzeczne z tym, co powszechnie 
uważano za zachowanie właściwe dla ludzi Wschodu. Biali dyplomaci 
przypuszczali, że jego dziwaczne maniery musiały wynikać z japońskiego 
charakteru narodowego. Dopiero później okazało się, że także rodacy uważali 
go za niespełna rozumu. Jest historyczną zagadką, czemu wojskowy gabinet 
ministrów powierzył mu w tym okresie tak śmiertelnie poważne zadania; 
podobnie jak zagadką jest ochota, z jaką Niemcy stanęli po stronie Hitlera, 
który w swych pismach i przemówieniach zawsze robił na ludziach innej 
narodowości wrażenie oczywistego szaleńca. Nie jest też jasne, do jakiego 
stopnia Stalin był w tym czasie umysłowo chory, choć większość historyków 
zgadza się, że później zwariował do reszty. Jakkolwiek było, chory umysłowo 
Matsuoka kierował stosunkami Japonii z resztą świata w chwili, gdy obłąkany 
Hitler zaatakował obłąkanego Stalina.
  Historycy japońscy podają, że Matsuoka uzyskał wówczas nagłą audiencję u 
cesarza i błagał go o natychmiastową inwazję na Syberię. Ale dowódcy armii 
lądowej i marynarki chłodno odnieśli się do tego pomysłu. W tysiąc 
dziewięćset trzydziestym dziewiątym roku armia miała paskudne, nieujawnione 
starcie z Armią Syberyjską Stalina i poniosła wielotysięczne straty. Armia 
chciała iść na południe, tam, gdzie Francja Vichy była bezsilna, Holendrzy 
odcięci od ojczyzny; oblężeni zaś Anglicy mogli wydzielić bardzo niewielkie 
siły. Amatorska analiza Warrena w mesie "Enterprise'a" nie była błędna w 
tym, co dotyczyło owej głównej japońskiej alternatywy.
  Ale Matsuoka upierał się, że podpisując Trójstronny Pakt z Niemcami i 
Włochami Japonia zobowiązała się do udzielenia im pomocy, jeśli zostaną 
zaatakowani, a inwazja niemiecka w oczywisty sposób nastąpiła dla odparcia 
rosyjskiego ataku. Wobec tego moralność wymaga, by Japonia natychmiast 
uderzyła na Syberię. A co do paktu o nieagresji z Rosją, który Matsuoka sam 
wynegocjował, to przecież Rosja nigdy nie dotrzymuje paktów. Zasadnicze 
znaczenie ma, by zaatakować ją natychmiast, nim się załamie. Taki najazd 
będzie czynem honorowym, a nie schylaniem się po resztki. To stanowisko 
nazwał "dyplomacją moralną".
  Opowiadano, że w tym okresie jeden z wysokich urzędników japońskich 
zupełnie serio oświadczył, iż minister spraw zagranicznych jest obłąkany. 
Na to jeden ze starszych wiekiem mężów stanu odpowiedział, że u Matsuoki 
obłęd oznaczałby znaczną poprawę. W każdym razie informację o takiej 
wymianie zdań można znaleźć w japońskich archiwach.
  Tajna, oficjalna decyzja na ten temat brzmiała, że "należy pozwolić 
śliwce dojrzeć na drzewie". To znaczy nie atakować Związku Sowieckiego do 
chwili, gdy jego porażka będzie całkowicie pewna. Zdecydowano tak dlatego, 
że ciągnąca się bez końca wojna w Chinach ugrzęzła w błocie i przywódcy 
japońscy z niechęcią odnieśli się do pomysłu podjęcia nowej, ciężkiej 
operacji lądowej. Jeśli już trzeba będzie walczyć, to uderzenie na południe 
wydaje się znacznie łatwiejsze. Taki cel ataku oznaczał poważny krok do 
przodu. Matsuoka poczuł się obrażony i wkrótce utracił swe stanowisko.
  
  
  Gdy słońce wzeszło nad Tokio, poranne promienie już od trzech godzin 
przesuwały się wzdłuż Syberii, począwszy od cieśniny Beringa. Do ponownego 
wschodu słońca nad polem bitwy pozostawało jeszcze osiem godzin, ponieważ 
Związek Sowiecki rozciąga się na obszarze połowy kuli ziemskiej.
  W maju i czerwcu, gdy pojawiły się pierwsze plotki na temat inwazji na 
Rosję, przez Europę przetoczyła się złośliwa anegdotka, która przekroczyła 
granice między krajami wolnymi i okupowanymi. Brzmiała tak: Berlińska 
aktorka, odpoczywając w łóżku po czułościach z generałem Wehrmachtu, 
wymogła na nim, by jej opowiedział o zbliżającym się najeździe na Rosję. 
Wziął więc, by jej się przypodobać, atlas świata i zaczął wyjaśniać. Ale 
kobieta wkrótce mu przerwała:
  - Kochanie, ale co to jest, ta wielka zielona plama przez całą długość 
mapy?
  - Ależ moja droga, to właśnie, jak ci powiedziałem, jest Związek 
Sowiecki.
  - Ach tak. A gdzie mówiłeś, że są Niemcy?
  Generał pokazał jej małą czarną plamkę na środku Europy.
  - Kochanie - odrzekła zamyślona aktorka - czy Führer widział tę mapę?
  To był dobry żart. Ale centrum nerwowe Rosji nie znajdowało się we 
Władywostoku, na dalekim, wschodnim krańcu zielonego obszaru. Poranek 
dwudziestego trzeciego czerwca, sunąc na zachód od rosyjskiej stolicy, po 
godzinie oświetlił kolumny niemieckie, które przeszły dwadzieścia pięć mil 
w stronę Mińska i Moskwy, w jeden dzień przebijając się przez zmasowane 
siły Armii Czerwonej i jej największe umocnienia na granicy.
  
  
  46
  
  Z czarnego nieba wystrzeliła czerwona błyskawica, rozpadając się na 
zygzaki za pomnikiem Waszyngtona. Nad Potomakiem lipiec jak zwykle był 
mieszaniną duszących upałów i wściekłych burz.
  - No, to koniec z moim spacerem do domu - rzekł Victor Henry.
  Przez otwarte okno do dusznego, wilgotnego pokoju biurowego wpadł 
strumień chłodnego powietrza, rozrzucając grube krople deszczu po ściennych 
mapach. Na ulicy rozległ się syk i trzask ulewy.
  - Może przerwie falę upałów? - powiedział Juliusz. Juliusz, spokojny 
pięćdziesięcioletni tłuścioch z fantastyczną głową do cyfr, był naczelnym 
kancelistą w Wydziale Uzbrojenia, gdzie pracował razem z Pugiem.
  - Za wiele szczęścia. Będzie bardziej parno i to wszystko. - Kapitan 
spojrzał na zegarek. - Hej, już po szóstej. Zadzwoń do mnie do domu, 
dobrze? Powiedz kucharce, że kolacja będzie o siódmej.
  - Rozkaz, sir.
  Podciągnąwszy krawat i nałożywszy płócienną letnią marynarkę, Pug zgarnął 
papiery z biurka.
  - Chcę jeszcze raz przestudiować te liczby. One nie wydają mi się całkiem 
wiarygodne.
  Współpracownik wzruszywszy ramionami i machnąwszy ręką odrzekł:
  - Są całkowicie zgodne z danymi wyjściowymi, które mi pan podał.
  - Na Boga, przecież z tego wynika, że potrzebując na obu oceanach aż tylu 
jednostek desantowych, przez najbliższe trzy lata nie możemy budować nic 
poza nimi.
  Juliusz uśmiechnął się z odrobiną wyższości, jak podwładny, który w swoim 
wąskim zakresie wie więcej od szefa.
  - Sir, produkujemy rocznie sześćdziesiąt milionów ton stali. Ale budujemy 
równocześnie te wszystkie suszarki do włosów, chłodziarki i czterdzieści 
różnych modeli samochodów. Oto sedno problemu.
  
  
  Pug, w potokach deszczu rzucił się do taksówki, która właśnie podjechała 
pod gmach Marynarki. Wysiadł z niej bardzo wysoki mężczyzna, naciągając na 
czoło miękki kapelusz.
  - Proszę bardzo... Hej, witaj!
  - Witaj także! - Pug wyciągnął portfel i podał kierowcy banknot ze 
słowami: - Proszę zaczekać... Kirby, od jak dawna jesteś w Waszyngtonie?
  - Około miesiąca.
  - Jedź do mnie na drinka. Albo, jeszcze lepiej, na kolację.
  - Dziękuję, ale nie bardzo mogę.
  - Zostałem sam - powiedział Victor Henry.
  Kirby zawahał się.
  - A co z twoją żoną?
  - Wydaje moje pieniądze w Nowym Jorku. Pojechała odprowadzić synową i 
wnuka do samolotu na Hawaje. A teraz szuka mebli i różnych tam rzeczy. 
Kupiliśmy dom.
  - O? Ten, który znalazła na Foxhall Road?
  - Ten właśnie. A ty skąd o tym wiesz?
  - Nooo... natknąłem się kiedyś na Rhodę, gdy szukała nowego domu. Myślę, 
że to było wtedy, gdy byłeś na morzu. Zjedliśmy lunch i pokazała mi dom. 
Gorąco ją do niego przekonywałem.
  - Masz tu dużo do roboty? Zaczekam na ciebie - nalegał Pug.
  - Prawdę powiedziawszy mam tylko zabrać trochę papierów. Wpadnę tylko na 
sekundę. Potem chętnie wypiję z tobą drinka.
  Po chwili siedzieli w taksówce, wolno posuwającej się przez zatłoczoną w 
godzinie szczytu Constitution Avenue. Deszcz lał strumieniami.
  - Co robisz w tym paskudnym mieście? - spytał Pug.
  - Ach, to i owo.
  - Cóż U licha? - spytał Pug, z naciskiem na "U" dla uranu.
  Kirby skierował wzrok na łysą głowę i czerwone uszy kierowcy.
  - Proszę włączyć radio - powiedział Pug do szofera. - Posłuchajmy 
wiadomości.
  Ale taksówkarz nie mógł złapać nic prócz jazzu, pomieszanego z głośnymi 
trzaskami zakłóceń.
  - Nie wiem, co spodziewasz się usłyszeć, poza tym, że Niemcy są znów o 
pięćdziesiąt mil bliżej Moskwy - zauważył Kirby.
  - Nasz departament zaczyna denerwować się Żółtkami.
  - Nie rozumiem decyzji prezydenta. Gazety chyba też nie. Okay, zamroził 
im kredyty. Czy to ich odcina od naszej ropy czy nie? - spytał Kirby.
  - Oczywiście, że tak. Nie będą mieli czym płacić.
  - Czy to nie zmusi ich do wypowiedzenia wojny?
  - Być może. Prezydent musi coś zrobić z tą umową rządu z Vichy, 
wpuszczającą japońskie wojska i lotnictwo do Indochin. Sajgon to cholernie 
dogodna podstawa wyjściowa do ataku na Malaje i Jawę... przy sposobności 
także na Australię.
  Kirby powoli nabijał fajkę.
  - Jak się czuje Rhoda?
  - Zła na różne niedoróbki w nowym domu. Poza tym świetnie.
  Wypuszczając z fajki kłęby niebieskiego dymu, naukowiec zapytał: 
  - Czego teraz żądamy od Żółtków?
  - By zaprzestali agresji, wycofali się z Indochin, wynieśli z Chin, 
odwołali swą armię z Mandżurii i zwrócili jej niepodległość.
  - Innymi słowy, by wyrzekli się wszelkich nadziei na awans do statusu 
mocarstwa i przyznali się do porażki militarnej, której nikt im nie zadał.
  - Na morzu możemy sprawić im lanie.
  - Czy mamy armię zdolną wypędzić ich z Azji?
  - Nie.
  - Ale mamy dość tupetu, by im kazać się wynieść.
  Pug siedział z pochyloną głową. Spojrzał na Palmera spod gęstych brwi. Z 
nadmiaru wilgoci w powietrzu bolała go głowa, był też bardzo zmęczony.
  - Słuchaj Kirby, tam ster władzy chwycili fanatyczni militaryści. Wiesz o 
tym. Skośnoocy samuraje z przemysłowo produkowaną bronią. Jeśli wyrwą się 
na swobodę i zdobędą południowo-wschodnią Azję, nad Pacyfikiem pojawi się 
Żółta Rzesza z nieograniczonymi zapasami siły roboczej i większością ropy i 
kauczuku na Ziemi. Musimy manewrować jak długo się da i walczyć, gdy 
będziemy musieli. Decyzja prezydenta o zamrożeniu kredytów jest manewrem; 
może uda mu się dojść z nimi do porozumienia.
  - By ich ułagodzić.
  - Dokładnie, ułagodzić. W tej chwili robimy to przy pomocy dostaw ropy. 
Jak dotychczas ani nie zaatakowali południa, ani nie zadali Rosji ciosu w 
plecy. Przypuszczam, że prezydent po prostu działa z dnia na dzień i z 
tygodnia na tydzień, na wyczucie.
  - Czemu nie wypowiada wojny Niemcom? Czemu bez przerwy wykręca się od 
konwojowania? Jeśli Rosja się załamie, załamie się też ostatnia szansa 
osadzenia w miejscu Hitlera.
  - Mogę panu powiedzieć, mister, czemu Roosevelt nie wypowiada wojny 
Niemcom - odezwał się taksówkarz szorstkim, wesołym głosem południowca, nie 
oglądając się za siebie.
  - O? Czemu?
  - Bo gdyby to zrobił, zostałby postawiony w stan oskarżenia, dlatego, 
mister. Wie, jak wszyscy diabli, że naród amerykański nie wypowie wojny, by 
ratować Żydów. - Obejrzał się przez ramię. Miał tłustą, przyjaźnie 
uśmiechniętą twarz z błyszczącymi niebieskimi oczami. - Ja tam nie jestem 
uprzedzony i nie mam nic przeciwko Żydom. Ale także nie jestem nastawiony 
do nich korzystnie. Nie na tyle, by wysyłać amerykańskich chłopców, aby za 
nich umierali. To chyba rozsądne, nie?
  - Niech pan lepiej patrzy, gdzie pan jedzie - rzucił Pug. 
  Taksówkarz zamilkł.
  
  
  - To ładne miejsce - odezwał się Kirby.
  Siedzieli na werandzie od strony ogrodu. Pug nalewał koktajle martini. 
Dom stał na małym wzniesieniu, wśród dobrze utrzymanych trawników i 
zagajnika. Świeży wiaterek, pachnący ziemią i mokrymi liśćmi, chłodził 
powietrze na werandzie.
  - Rhoda je lubi. 
  Pili w milczeniu.
  - Co powiesz o tym taksówkarzu? - odezwał się wreszcie Kirby. 
  - Wyłożył kawę na ławę. W dwuznaczny sposób często mówiono o tym w 
Senacie. 
  Kirby opróżnił szklankę, Pug natychmiast ją napełnił.
  - Dzięki, Pug. Mam ostatnio dziwne przeczucia. Zaczynam podejrzewać, że 
znany nam gatunek ludzki może nie przeżyć rewolucji przemysłowej. - Zapalił 
fajkę.
  - Ja też miałem zły dzień.
  - Nie w tym rzecz - powiedział Kirby, gasząc powolnym ruchem grubą 
drewnianą zapałkę. - Spróbuję to wyrazić słowami. Zauważyłem, że nasze 
ludzkie wartości, nasze pojęcia dobra i zła, słuszności i niesłuszności, 
wytwarzały się w mniej skomplikowanych czasach, nim pojawiły się maszyny. 
Być może Niemcy i Japończycy lepiej dostosowują się do nowego otoczenia. 
Taką myśl nasuwają ich sukcesy. A także sposób, w jaki ich przeciwnicy 
jeden po drugim potykają się i rozpadają. Może to jest przypadek 
darwinowskiej przemiany społeczeństwa. Może rządy totalitarne lepiej 
odpowiadają zurbanizowanemu i umaszynowionemu życiu; rządy uzbrojonych 
władców, obojętnych na uczciwość i miłosierdzie, utrzymujących porządek 
terrorem i gotowych kłamać i zabijać na co dzień. Przecież większość maszyn 
nie ma nawet stu lat. Samolot nie ma czterdziestu. A demokracja nadal jest 
kruchym eksperymentem. - Przerwał, by opróżnić szklankę. - Nazwałeś 
Japończyków uprzemysłowionymi samurajami. To mi coś przypomniało. 
Zagłodzili samych siebie i ogołocili kraj, by zbudować albo kupić maszyny, 
i z nicości wyskoczyli na środek sceny historii. Może ideologia nazistowska 
i samurajska jest sensowniejsza w tym zmienionym świecie, Pug. Zresztą to 
takie gadanie przy koktajlach. Zostało tam coś w dzbanku?
  - Pełno - odrzekł Pug, nalewając. - I jeszcze więcej w zapasie. Czuję się 
coraz lepiej. Miła jest ta weranda.
  - Wspaniała - odrzekł Palmer Kirby.
  - Czemu nie chcesz zostać na kolacji? Co masz innego do roboty? 
  - Nie chcę się narzucać.
  - Są zrazy, ziemniaki i sałatka. Wystarczy rzucić parę zrazów więcej. 
Zaraz powiem kucharce.
  - Zgoda, Pug. Dziękuję. Ostatnio miałem całą masę samotnych posiłków.
  - Wracam za minutkę - oświadczył, biorąc dzbanek. Po chwili przyniósł 
pełen podzwaniającej zawartości. - Odłożyłem kolację, abyśmy mieli czas na 
chwilę relaksu.
  - Pasuje mi - odrzekł Kirby. - Chociaż sądząc z mego nastroju oraz 
wielkości tego dzbanka, będziesz musiał zanieść mnie do jadalni.
  - To niedaleko - odrzekł Pug - a meble mają bardzo ostre kanty.
  Kirby roześmiał się.
  - Wiesz, pierwsze co usłyszałem od twojej najsłodszej Rhody było, że za 
dużo piję. Na przyjęciu, które dla mnie wydała w Berlinie. Pamiętasz, wtedy 
gdy musiałeś odlecieć na rozmowę z prezydentem. Byłem w złym nastroju i w 
szybkim tempie wlewałem w siebie wino. Ostro mnie przyhamowała.
  - To było bardzo niegrzeczne. Ile mężczyzna wypija, jest jego osobistą 
sprawą. Nie mówiąc już o tym, że moja dumna piękność od czasu do czasu też 
potrafi zalać się w pestkę.
  - Słuchaj, Pug, twoje martini jest doskonałe.
  - Kirby, to co mówiłeś, to tylko taka futurologiczna gadanina, jaką 
handlują Lindberghowie.
  - A czy sam Lindy nie jest przykładem nowego człowieka? Przelecieć 
samotnie ocean na jednosilnikowym samolocie! On przetarł drogę dla wielu 
nowych wydarzeń.
  - Ale nie jest kłamcą ani mordercą.
  - Wystarczy, gdy są nim szefowie, Victor. Cała reszta z naukowymi lub 
technicznymi geniuszami jak Lindy, i końmi pociągowymi jak ja, ma tylko 
słuchać. Oczywiste jest, że tak właśnie dzieje się w Niemczech. 
  - Coś ci powiem, Palmer - powiedział Pug kręcąc szklanką i czując, że 
wypowiada niesłychanie głębokie myśli. - Tacy szefowie to nic nowego. 
Napoleon też taki był, i miał także swój aparat propagandowy, zmiękczający 
przeciwnika zanim padł pierwszy strzał. Przecież Napoleon niósł wolność, 
równość i braterstwo całej Europie! I tym sposobem obrócił w perzynę część 
świata i kąpał ją we krwi przez jakiś tuzin lat, póki inni nie zmądrzeli, 
nie złapali go i nie zamknęli na odludnej skale.
  - Myślisz, że tak samo będzie z Hitlerem?
  - Mam nadzieję.
  - Jest jednak różnica. Napoleon nie miał maszyn, gdyby wtedy miał 
samoloty, telefony, czołgi, ciężarówki, karabiny maszynowe, jednym słowem 
wszystko, czego dostarcza przemysł, czy nie uważasz, że mógłby zaprowadzić 
w Europie trwałą tyranię?
  - Nie jestem pewien. Tak się składa, że mam złą opinię o Napoleonie. 
Sprzedał Jeffersonowi prawie milion mil kwadratowych pierwszorzędnej ziemi, 
no wiesz, nasz cały Środkowy Zachód od Luizjany do Gór Skalistych i granicy 
kanadyjskiej, za piętnaście milionów dolarów. Piętnaście milionów! 
Wyliczyłem, że wyniosło to cztery centy za akr ziemi rolnej jak w Iowa czy 
Nebrasce. Do tego Minnesota z jej zasobami rud żelaza, Kolorado ze złotem i 
srebrem, Oklahoma z ropą naftową. Nie mogę zrozumieć, jak ktokolwiek, nawet 
jeśli jest Francuzem, może uznawać w Napoleonie geniusza. To był tylko 
krwiożerczy osioł. Gdyby choć wysłał wówczas jedną ze swych najmniejszych 
armii dla ochrony terytorium Luizjany, tylko parę dywizji! Zamiast tego 
włóczył się po Europie masakrując i rabując. Gdyby zaś do Luizjany przysłał 
parę tysięcy Francuzów dla skolonizowania kraju, nie ulega wątpliwości, że 
dziś Francja byłaby największym mocarstwem światowym, a nie tym czym jest: 
zgwałconą starą dziwką.
  - A wiesz, to mi wcześniej nie przyszło do głowy - uśmiechnął się Kirby. 
- Zapewne brak zdolności oceny perspektywicznej.
  - A co się dzieje z uranem? - spytał Henry.
  Uśmiech Kirby'ego zwiądł.
  - Czy to dlatego wlewasz we mnie koktajle?
  - Jeśli martini może ci rozwiązać język na temat uranu, lepiej niech to 
zrobi w obecności oficera z Planowania Wojennego. A potem nie bierz więcej 
martini do ust.
  - Czy w Planowaniu Wojennym nic o tym nie wiadomo?
  - Nie. Dla nas to ciągle historyjka rodem z Juliusza Verne'a.
  - Niestety, to znacznie więcej.
  Znów zaczęło padać. Wiatr gwizdał, grzmiały pioruny, na werandę sypnęło 
kroplami deszczu. Pug opuścił i umocował brezentową zasłonę po nawietrznej. 
Kirby kontynuował.
  - Najprawdopodobniej bombę da się zbudować. Przy największym wysiłku może 
nam to zająć dwa albo pięćdziesiąt lat. Taki jest rozrzut przewidywań. Ale 
my takiego wysiłku nie podejmujemy. Robimy dobrą robotę w zakresie teorii. 
Biorą w niej udział potężne umysły, niektóre wygnane z Europy przez 
Niemców, za co jesteśmy im winni serdeczne podziękowania. Największy znak 
zapytania, to jak dalece Niemcy w tej chwili nas wyprzedzili. A myśmy nawet 
nie zaczęli. Nie ma kredytów, nie ma planu pracy. Zbudowanie bomby uranowej 
wymaga szeregu kroków. Niektórzy z nas obawiają się, że Niemcy pierwszy 
etap już przeskoczyli; mianowicie uzyskania takiej ilości izotopu, która 
pozwoli zapoczątkować kontrolowaną reakcję łańcuchową.
  - O jakiej właściwie broni mówimy? - spytał Pug. - O jakiej sile wybuchu?
  - I znowu odpowiedź brzmi: X. Może się okazać, że siła będzie zbyt 
wielka. To znaczy, że bomba wybuchnie samoczynnie, zanim będzie można jej 
użyć. Teoretycznie jedna bomba może zrównać z ziemią centrum Nowego Jorku. 
A nawet powierzchnię wielkości Rhode Island. Mamy tu do czynienia z ogromną 
masą niewiadomych. Mówią nawet, że taka bomba może zapoczątkować reakcję, 
która wysadzi w powietrze całą Ziemię. Najlepsi z naszych ludzi nie biorą 
tego zbyt serio. A ja, szczerze mówiąc, nie wiem aż tyle, by mieć pewność.
  - To znaczy, że wasza bomba będzie całkiem niezła.
  - Halloooo! - rozległ się głos Rhody Henry z wnętrza wielkiego domu. 
Mężczyźni usłyszeli stuk jej obcasików na parkiecie. - Niespodzianka! Jest 
ktoś w domu? Jestem przemoczona. Jestem jak utopiony szczur!
  - Halo! Tutaj jestem - zawołał Pug. - I mamy towarzystwo. 
  - Mamy?
  - Halo, Rhoda - odezwał się Kirby wstając.
  - O mój Boże! - Rhoda zamarła w drzwiach werandy, z wytrzeszczonymi 
oczami. Trzymała w ręku paczkę w przemoczonym papierze, jej czerwony 
kapelusz ociekał wodą, a jedwabna suknia w kwiaty przylepiła się do piersi 
i ramion. Jej twarz błyszczała od deszczu, makijaż rozpłynął się, wokół 
bladych warg widniała rozmazana szminka. Mokre pasma włosów zwisały na 
czole i szyi.
  - Pośpieszyłaś się jakby w Nowym Jorku, co? - zauważył Pug. - Zaprosiłem 
Freda Kirby na drinka, ponieważ tak się złożyło, że... 
  Rhoda znikła. Jej pośpieszne kroki rozległy się w pokojach i na schodach 
na piętro.
  - Tato! To nie dom, a pałac! - Na werandę wkroczyła Madeline, tak samo 
przemoczona jak matka, otrząsając ze śmiechem wodę deszczową z włosów.
  - O,. Matty? Ty także?
  - Spójrz na mnie! Chryste, ależ nam się dostało! Ani jednej taksówki 
dokoła, i... Witam, doktorze Kirby.
  - Obie złapiecie grypę - oświadczył kapitan Henry.
  - Jeśli ktoś mi da martini - powiedziała Madeline zerkając na dzbanek - 
być może zwalczę zarazę.
  Gdy ojciec nalewał jej drinka, Madeline wyjaśniła, że nazajutrz rano Hugh 
Cleveland ma coś do załatwienia w Departamencie Wojny. Rhoda zdecydowała 
więc, że wraz z nimi wróci do Waszyngtonu. Dziewczyna łyknęła koktajlu w 
sposób znamionujący praktykę w tym zakresie.
  - Gdzie twój bagaż? - spytał ojciec. - Idź się przebrać w coś suchego.
  - Zostawiłam rzeczy w hotelu Willarda, tato.
  - Co? A po co? Masz tu do dyspozycji cały wielki dom.
  - Tak. Właśnie przyszłam, żeby go obejrzeć. A potem wrócę do hotelu, by 
się przebrać.
  - Ale po jakiego diabła zatrzymałaś się hotelu?
  - Och, tak jest prościej. - Zerknęła na zegarek. - Chryste, już prawie 
siódma.
  Pug uśmiechnął się do córki, niezbyt przejmując się jej bezczelnością. 
Pomimo pogniecionej różowej płóciennej sukienki i mokrych włosów wyglądała 
bardzo ładnie. Obawy Rhody, że Madeline w wieku dwudziestu jeden lat będzie 
brzydką dziewczyną, nie sprawdziły się. 
  - Skąd ten pośpiech?
  - Tato, mamy kolację z grubą rybą z armii, żeby go przekonać do naszego 
nowego pomysłu. Idzie o taki program, by Hugh odwiedzał co tydzień inną 
jednostkę wojskową. Wtedy weźmiemy do mikrofonu amatorów z wojska, 
zwiedzimy ośrodek i wspomnimy coś o gotowości bojowej. To był mój pomysł, 
ja też wymyśliłam nazwę: "Wesoła Godzina". W CBS dostali fioła na tym 
punkcie. - Z błyszczącymi oczami zwróciła się do obu mężczyzn, wyciągając 
szklankę. - Mogę dostać jeszcze troszeczkę? Otóż, jeśli to się uda, będę 
miała w tym udziały! Pomyśleć tylko! Naprawdę będę miała. Hugh Cleveland 
zawiązuje spółkę do realizacji tego programu, a ja dostanę część udziałów. 
Obiecał mi. No i co powiecie? Może będę bogata! No i co, tato? - dodała, 
uśmiechając się łobuzersko. - Czemu masz kwaśną minę?
  - Po pierwsze - oświadczył Pug - od września możemy już nie mieć armii. 
Nie czytasz gazet?
  Madeline posmutniała. 
  - Masz na myśli pobór?
  - Tak. W tej chwili są szanse pół na pół, a może jeszcze gorzej, że 
Kongres nie uchwali przedłużenia ustawy o poborze.
  - Ależ to szaleństwo! Przecież wszystko wskazuje na to, że do września 
Hitler pobije Rosję. Jak daleko ma w tej chwili do Moskwy? Sto mil, czy coś 
koło tego?
  - Nie mówię, że politycy mają dobrze w głowie. Mówię ci tylko, jaka jest 
sytuacja.
  - Chryste, ależ to rozwali w pył "Wesołą Godzinę", prawda? No, dobra. 
Zobaczymy. - Wstała, otrząsając spódniczkę. - Fuj. Czuję, jak deszcz spływa 
mi po skórze w różne dziwne miejsca. Przelecę się po domu. A potem daję 
nogę.
  - Oprowadzę cię - powiedział Pug. - A ty, Kirby? Przyłączysz się do nas?
  - Myślę, że już sobie pójdę. Rhoda wróciła, ja się nie chcę narzucać, a 
ponadto mam masę...
  - Siadaj i nie gadaj - rzekł Victor Henry, sadzając siłą Palmera w 
wiklinowym fotelu. - Mnie też nudzi zwiedzanie domów. Chlapnij sobie 
malucha, ja zaraz wracam.
  - Miałem już dość - odrzekł Kirby, sięgając równocześnie po dzbanek.
  Madeline chodziła z ojcem po pokojach, co chwilę wykrzykując z radością.
  - Chryste, spójrz na tę sztukaterię w jadalni... O, Chryste, co za 
fantastyczny kominek... Chryste, spójrz jakie wielkie szafy ścienne!
  - Słuchaj, nie jestem świętoszkiem - odezwał się wreszcie Pug - ale co to 
za wykrzykiwanie co chwila "Chryste, Chryste"? Gadasz jak jakiś majtek 
okrętowy.
  - Słusznie, Pug, nagadaj jej jak trzeba - zawołała Rhoda z garderoby. - 
Czegoś takiego jeszcze nie słyszałam. W ciągu pięciu minut więcej razy 
słychać od niej "Chryste" niż podczas godzinnego kazania w kościele. Jakie 
to wulgarne!
  - Przepraszam, to taki nawyk - usprawiedliwiła się Madeline. - Zaraziłam 
się nim od Hugha.
  - Pug - odezwała się Rhoda z wymuszoną swobodą - skąd wytrzasnąłeś 
Palmera Kirby? Telefonował?
  - Po prostu wpadłem na niego. Ma zostać na kolacji. Nie masz nic przeciw 
temu?
  - Czemu bym miała mieć? Madeline, przecież naprawdę nie zatrzymasz się u 
Willarda. To by było bardzo dziwne kochanie. Proszę cię, pójdź tam po 
bagaż.
  - Nie przejmuj się, matko. Pa, pa!
  Odprowadzając córkę na dół, Pug odezwał się:
  - Kupiliśmy taki wielki dom tylko po to, by nasze dzieci miały gdzie 
mieszkać przyjeżdżając do Waszyngtonu.
  Madeline lekko dotknęła ręki ojca. Uśmiechała się tak pobłażliwie, że 
poczuł się zażenowany.
  - Tato, naprawdę wiem, co robię. Będziemy siedzieć z tekściarzami do 
późnej nocy.
  - Ten Cleveland - wykrztusił wreszcie Pug - co to za facet? Dobry?
  Madeline uśmiechnęła się jeszcze szerzej, z miną bardzo pewnej siebie 
kobiety.
  - Tato, gdybym miała coś kręcić, robiłabym to o wiele dyskretniej, 
prawda? Przecież wiesz. Miej do mnie trochę zaufania.
  - Cóż, wiem, że już jesteś dorosła. Jakoś to szybko nastąpiło.
  - Wszystko jest w największym porządku. W życiu tak się nie bawiłam jak 
teraz, a pewnego dnia będziesz ze mnie dumny.
  - Wezwę ci taksówkę - mruknął Pug, stojąc z córką w wyłożonym marmurem 
holu. Ale telefon zadzwonił w tej samej chwili, gdy sięgał ręką po 
słuchawkę. - Halo? Tak, przy telefonie... Tak, admirale. - Madeline 
ujrzała, jak twarz jej ojca w jednej chwili nabiera wyrazu czujności. - 
Rozkaz, sir. Tak, wystarczy. Do widzenia, sir.
  Przez telefon wewnętrzny wywołał Rhodę.
  - Czy już jesteś ubrana?
  - Za pięć minut. Bo co?
  - Powiem ci, jak zejdziesz.
  Zadzwonił po taksówkę. Madeline wiedziała, że gdy Victor Henry ma taką 
minę i mówi takim tonem, nie zadaje się pytań. Poszli na werandę, gdzie 
rozwalony w wilklinowym fotelu Kirby palił fajkę. Prawie w tej samej chwili 
pojawiła się Rhoda w wytwornej zielonej sukni, z fryzurą ułożoną w loki i 
makijażem jak na dancing.
  - Coś podobnego! Zmiana kostiumu jak w teatrze - orzekł Pug.
  - Mam nadzieję! Wchodząc tutaj wyglądałam jak wiedźma w "Królewnie 
Śnieżce".
  - Rhoda, telefonował admirał King, jest w Departamencie. Pojadę do 
śródmieścia z Madeline. Nie przejmuj się i daj Palmerowi kolację. Może 
zdążę wrócić na kawę lub koło tego. W każdym razie, gdy się dowiem o co 
chodzi, zadzwonię.
  Na ulicy zatrąbiła taksówka. Kirby zamierzał się pożegnać, ale Victor nie 
chciał o tym słyszeć. Lubił naukowca, a zaprosił go do domu po części dla 
towarzystwa, po części by coś z niego wyciągnąć na temat uranu. Łatwiej 
byłoby Pugowi podejrzewać żonę o ludożerstwo, niż wyobrazić sobie, że jest 
coś między nią ą Palmerem. Zmusił Kirby'ego do pozostania i odjechał z 
córką.
  
  
  Gdy zatrzasnęły się drzwi wejściowe, Rhoda odezwała się wesoło:
  - No i co, Palmer? Kopę lat, nie?
  Kirby pochylił się na fotelu z rękami na kolanach.
  - Pug nie domyśla się, że postawił cię w trudnej sytuacji. Pójdę sobie.
  Rhoda siedziała kompletnie opanowana, z elegancko skrzyżowanymi nogami, 
założonymi rękami i lekko pochyloną na bok głową.
  - Straciłbyś naprawdę dobre, ogromne kotlety baranie. Nie czujesz 
zapachu? Kolacja za chwilę.
  - Rhoda, widzę, że naprawdę nie czujesz się zupełnie skrępowana.
  - Ach, Palmer, biorę życie tak, jak leci. W tej chwili bardzo się cieszę, 
że cię widzę. A propos, co cię sprowadza do Waszyngtonu?
  - Sprawy obronności, o których mogę powiedzieć tyle tylko, że bardzo źle 
idą.
  - Czy to znaczy, że mieszkasz tutaj?
  - Mam apartament w Wardman Park.
  - No, no, no. A co z twoją fabryką?
  - Mam doskonałych dyrektorów i majstrów. Co jakieś dwa tygodnie latam do 
Denver. Właśnie wróciłem. - Z sarkastycznym, krzywym uśmiechem dodał: - To 
wręcz niepokojące, jak tam beze mnie wszystko dobrze idzie.
  - A co z twoim domem?
  - Świetnie. Nie sprzedałem go i nie sprzedam.
  - O? A teraz jesteś tutaj. Zabawne.
  - Nie określiłbym tego w taki sposób.
  Rhoda zniżyła głos do intymnego szeptu.
  - Czy mój list tak cię zdenerwował?
  - To był najgorszy cios od śmierci mojej żony.
  Powiedział to tak ostrym tonem, że Rhoda zamrugała z wrażenia i 
westchnęła.
  - Przykro mi. - Siedziała zaplatając i rozplatając palce na kolanach. 
Wreszcie potrząsnęła głową. - Próbowałam wymyślić sposób opowiedzenia 
wszystkiego tak, by nie wyjść na głupią kobietkę. Ale do diabła z tym. Na 
kolacji w Białym Domu siedziałam obok prezydenta. Był dla mnie miły, 
podobałam mu się. Mówił cudowne rzeczy o Pugu i jego przyszłości. Rozwód to 
dla zawodowego wojskowego ogromna przeszkoda w karierze, szczególnie gdy 
jest o krok od gwiazdki admiralskiej. Jestem tego w pełni świadoma. 
Widziałam, jak się takie rzeczy toczą. Więc... no cóż, zrobiłam co 
zrobiłam. Źle śpię od tej pory, Palmer, i trudno ze mną wytrzymać. Ale 
zdecydowałam się nie opuszczać Puga i nie zamierzam za to przepraszać.
  - Kolacja, miss Henry. - Siwa Murzynka w białym fartuszku ukazała się w 
drzwiach. Minę miała zasmuconą i pełną wyrzutu.
  - Ach, jej. A, tak. Która godzina, Barbaro?
  - Już wpół do dziewiątej, miss Henry.
  - Okropne. Wcale nie chciałam cię tak długo przetrzymywać. Palmer, ty 
oczywiście zostajesz. Tylko podaj do stołu, Barbaro, dobrze? Potem możesz 
już pójść.
  
  
  Gdy Rhoda Henry i Palmer Kirby skończyli z grubymi kotletami, sałatką i 
butelką wina, napięcie między nimi znikło. Kirby śmiał się, gdy Rhoda 
opowiadała zabawne historyjki o problemach związanych z nowym domem. Ona 
też się śmiała, chociaż jak twierdziła, początkowo trudności wywoływały w 
niej ataki furii.
  - Co byś powiedział na jeszcze trochę St. Julien do sera, Palmer?
  - Rhoda, jeśli on wróciwszy do domu zastanie nas przy wykańczaniu drugiej 
butelki, brwi mu podjadą do góry, ot w taki sposób.
  - Phi! - Zaczęła zbierać ze stołu. - Nie jedną czy drugą butelkę 
wykończyliśmy razem, bywały i trzy. - Zatrzymała się, trzymając w rękach 
stos talerzy. - Nie wyobrażasz sobie, jak mi dobrze. To w żaden sposób nie 
mogło być zaplanowane. Ale ogromny kamień spadł mi z serca.
  Kawę i drugą butelkę przyniosła na tylną werandę. Deszcz przestał padać. 
Za majaczącymi sylwetkami drzew, w ciemniejącym lipcowym półmroku, pokazały 
się pierwsze gwiazdy.
  - Och! Jak przyjemnie! - powiedziała. - To głównie z powodu tej werandy 
chciałam kupić dom. Przypomina mi nasz berliński.
  - Bo wieczór jest taki, jak latem w Berlinie. Gasnące światło, zapach 
mokrych drzew...
  - Pamiętasz?
  - Mam bardzo dobrą pamięć. Zbyt dobrą.
  - A ja, Palmer, mam bardzo wygodną. Zostawia to, co dobre, zapomina o 
złym.
  - To kobiecy typ pamięci. - Kirby jednym haustem pochłonął wino. - 
Pozwól, Rhoda, że o coś zapytam. Może to zabrzmieć obraźliwie, ale pewno 
nigdy nie będziemy mieli już takiej okazji do rozmowy. Wypiłem dużo. Z 
pewnością o wiele za dużo. Twój list był dla mnie okropnym wstrząsem. Od 
tej chwili w kółko o tym myślę i myślę. Mówiłaś mi, że przede mną nie było 
nikogo innego. Uwierzyłem ci i wierzę nadal. Ale mam do ciebie pytanie. Jak 
to było możliwe? - Po długim milczeniu, przerywanym tylko ćwierkaniem 
ptaków, dodał: - Jednak cię obraziłem.
  - Nie - odrzekła spokojnym, gardłowym głosem. - Oczywiście wiem, co byś 
chciał usłyszeć: że nie mogłam ci się oprzeć, bo nigdy nie spotkałam kogoś 
takiego jak ty. To zresztą prawda. Ale, kochanie, miałam mnóstwo okazji. 
Nie mam na myśli podrywania po pijanemu w klubie oficerskim. Był taki 
okres... ale mówiąc najszczerszą prawdę, wszyscy ci mężczyźni byli jak Pug 
oficerami Marynarki Wojennej. Żyję w tym środowisku. A tutaj nikt nie może 
się z nim równać, nie ma nawet takich, którzy by się do niego zbliżali. - 
Umilkła na chwilę. - Nie zrozum mnie źle. Nie zrzucam na Puga 
odpowiedzialności za to, co się z nami stało. To by było zbyt trywialne, 
ale on jest wobec mnie tak zamknięty! A od chwili wybuchu wojny to się 
jeszcze pogorszyło. Pug jest fanatykiem, wiesz o tym. Nie w sprawach 
religii czy polityki. W sprawie skuteczności działania.
  - To bardzo amerykańska cecha - zauważył Palmer Kirby. - Sam jestem 
fanatykiem.
  - Och, ale w Berlinie, czy wiesz o tym czy nie, uwodziłeś mnie. Gdy Pug 
mnie uwodził, też się w nim zakochałam. - Zachichotała cichutko, po czym 
dodała: - Jeszcze coś ci powiem, chociaż właśnie ty możesz mnie wyśmiać. 
Jestem przyzwoitą kobietą. Przynajmniej tak uważam. I tak, biorąc to 
wszystko razem, nie było nikogo innego. I nie będzie. Jestem teraz spokojną 
babcią. I koniec.
  Długo milczeli. W ciemności majaczyły niejasno ich sylwetki, obrysowane 
słabym światłem niewidocznych lamp ulicznych, odbijających się w liściach 
drzew.
  - Pug nie zatelefonował - zauważyła Rhoda spokojnym głosem.
  Z wiklinowego fotela wynurzyła się wysoka, przygarbiona postać Kirby'ego.
  - Teraz już pójdę. Kolacja była wspaniała. Czuję się o wiele lepiej. 
Dziękuję.
  - Czy jeszcze się zobaczymy? - spytała.
  - Waszyngton to małe miasteczko. Pomyśl, jak natknąłem się na Puga.
  - Kochany, czy trafisz do wyjścia?
  - Oczywiście.
  - Nie chcę być źle wychowana, ale prawdę powiedziawszy moje oczy są 
chwilowo nie w porządku.
  Palmer Kirby podszedł, pochylił się nad jej dłonią i pocałował. Rhoda 
przykryła jego rękę swoją i lekko uścisnęła.
  - Jej! - powiedziała. - Jakże to europejskie! I jak słodkie. Prosto przez 
salon, kochanie, i w lewo do wyjścia.
  
  
  47
  
  W tydzień później Victor Henry leżał na górnej koi kabiny oficerskiej na 
ciężkim krążowniku "Tuscaloosa". Pod nim cicho pochrapywał pułkownik z 
Wydziału Planowania Wojennego Armii Lądowej. Puga zbudziło dotknięcie i 
szept:
  - Kapitan Henry? - We wpadającym z korytarza czerwonym świetle dostrzegł 
marynarza, podającego mu blok meldunkowy. Pug zapalił słabe światło nad 
koją.
  Proszę kapitana Victora Henry przenieść się ze wszystkimi manatkami na 
"Augustę" przed 0500 dziś w związku ze zbliżającymi się ćwiczeniami x King 
  - Która godzina? - wymamrotał Pug kreśląc swe inicjały na cienkiej 
kartce.
  - 0430, sir, a oficer służbowy zawiadamia, że kapitański gig jest do pana 
dyspozycji.
  Pug starał się spakować po cichu, ale skrzypiąca blaszana szuflada 
obudziła pułkownika.
  - Hej, skipper, opuszczasz mnie? Gdzie się wybierasz?
  - Na "Augustę".
  - Cooo? - Pułkownik ziewnął i ciaśniej okrył się kocem. Nawet w połowie 
lata w zatoce Nantucket poranne powietrze było chłodne. - Myślałem, że ta 
łódka jest tylko dla największych szyszek i dla prezydenta.
  - Może admirał zdecydował, że potrzebuje drugiego stenotypisty.
  - Mówisz o admirale Kingu? Tym, co się goli lutlampą?
  - O nim - Henry zaśmiał się uprzejmie.
  - No, to życzę szczęścia.
  
  
  Ostry wiatr wichrzył i rozwiewał mgłę w półmroku kotwicowiska. Drobna 
fala podrzucała sunący powoli gig tak mocno, że dzwon bił nieregularnie, a 
Henry musiał przytrzymać się ociekającego wilgocią skórzanego siedzenia. Po 
długiej chwili przed rozbujanym dziobem zamajaczył we mgle długi, ciemny i 
nieoświetlony kształt "Augusty". Na krążowniku nie paliły się nawet światła 
kotwiczne, co w okresie pokoju było poważnym i dziwnym naruszeniem 
przepisów. W rozpraszającej się mgle można było dostrzec jacht prezydencki 
i diuny w Martha's Vineyard. Gdy kapitan Henry wspinał się po trapie 
krążownika, słaby różowy blask ukazał się na wschodnim nieboskłonie. Stary 
okręt był absolutnie czysty, świeżo położona farba gładka, okucia w 
półmroku błyszczały blado, marynarze w niepokalanych uniformach poruszali 
się spokojnie i sprężyście. Wszystko to zdradzało, że "Augusta" jest 
okrętem flagowym Kinga. Dziwne, długie rampy na pokładach i świeżo 
przyspawane poręcze były przygotowane dla dotkniętego inwalidztwem 
prezydenta.
  Admirał King w odprasowanym białym mundurze siedział założywszy nogę na 
nogę w wysokim krześle na mostku, wypytując kapitana "Augusty" o 
przygotowane dla Roosevelta urządzenia. Na przybycie Henry'ego w ogóle nie 
zwrócił uwagi. Kapitan, szkolny kolega Puga, odpowiadał jak aspirant na 
egzaminie. Gdy King go zwolnił, odważył się tylko powiedzieć przyciszonym 
głosem "Cześć, Pug" i opuścił mostek własnego okrętu.
  - Henry, prezydent po przybyciu na okręt chce zamienić z tobą słówko - 
powiedział King, patrząc na kapitana zimnym wzrokiem i wkładając papierosa 
do czarnej cygarniczki z filtrem. - Właśnie się o tym dowiedziałem, stąd 
twoje przeniesienie. Nim byś zdążył powrócić na "Tuscaloosę", my będziemy 
już w drodze. Sądzę, że przygotowałeś wszystkie sprawozdania i materiały, 
jakich prezydent mógłby zażądać.
  - Mam wszystkie papiery ze sobą, admirale. - Pug dotknął zamykanej teki, 
której nie wypuszczał z rąk podczas jazdy z okrętu na okręt.
  King, zadarłszy głowę, patrzył do góry na Victora przez półprzymknięte 
powieki, puszczając dym z papierosa.
  - Jak ci mówiłem w zeszłym tygodniu, prezydent zażądał, abyś mu 
towarzyszył na tych ćwiczeniach. Nie wspominał jednak, że chce cię mieć w 
każdej chwili na zawołanie. Czy może jesteś przypadkiem jego dalekim 
krewnym albo starym przyjacielem rodziny Rooseveltów?
  - Nie, admirale.
  - Nooo... to pamiętaj, jeśli nadarzy się okazja, że służysz w Marynarce 
Wojennej Stanów Zjednoczonych.
  - Rozkaz, sir.
  Nikt właściwie nie zauważył, jak kalekiego prezydenta wwindowano na 
pokład. Załoga okrętu w paradnych białych mundurach stała na baczność na 
przednim pokładzie, pod wieżami głównej artylerii. Nie grała orkiestra, nie 
było salwy honorowej. Jacht "Potomac" podpłynął z lewej burty, niewidoczny 
od strony Martha's Vineyard. Rozległy się ostre komendy, zabrzmiał gwizdki 
bosmańskie, "Potomac" odpływając zmącił wodę śrubami i ukazał się prezydent 
w fotelu inwalidzkim, popychanym przez kapitana marynarki w otoczeniu 
imponującej świty cywilów, admirałów i generałów. Jakby na niewidzialny 
znak w tej samej chwili wyszło słońce i jego promień padł na pokład, wprost 
na szeroko uśmiechniętego i machającego ręką prezydenta. Biały garnitur, 
miękki biały kapelusz, energiczne gesty, długa cygarniczka trzymana w 
zębach prawie pionowo w górę, wielka twarz w okularach - wszystko to było 
niemal zbyt rooseveltowskie, by było prawdziwe. W ten sposób mógł sobie 
zrobić wejście aktor. Pug pomyślał więc, że FDR urządza małe widowisko dla 
załogi, być może pod wpływem nagłego ukazania się słońca. Fotel na kółkach 
i jego świta przesunęły się przez pokład dziobowy i znikły.
  Oba krążowniki natychmiast podniosły kotwice i wypłynęły na morze pod 
osłoną poprzedzającego je dywizjonu niszczycieli. Poranne słońce znikło za 
chmurami. W posępnym, szarym świetle poranka okręty płynęły na wschód z 
szybkością dwudziestu dwóch węzłów, przecinając główne atlantyckie szlaki 
handlowe. Victor Henry godzinami spacerował po głównym pokładzie, 
rozkoszując się morskim wiatrem, wysoką falą i powolnymi przechyłami 
pancernych płyt pod stopami. Wezwanie od prezydenta nie nadeszło. To nie 
dziwiło Puga. Na pokładzie "Tuscaloosy" płynął jego szef z Wydziału 
Planowania Wojennego i obaj zamierzali odwalić w drodze sporo roboty. Gdy 
zaś oba krążowniki dopłyną do punktu spotkania, będą mieli całonocną 
konferencję. To, że zostali rozdzieleni, prawdopodobnie nie miało sensu, 
ale zachciance prezydenta trzeba się było podporządkować.
  
  
  Nazajutrz, gdy Victor kończył jajka na bekonie w admiralskiej mesie, 
steward wręczył mu zapieczętowany list na żółtym papierze z bloku do 
notowania.
  "Mój stary, jeśli nie trzymasz wachty, zajrzyj do mnie około dziesiątej. 
Skipper".
  Złożył liścik starannie i schował do kieszeni. Wszystkie takie listy, 
ważne czy nie, Pug przechowywał dla wnuków. Z uderzeniem dziesiątej stawił 
się w kwaterze admiralskiej. Przed apartamentem prezydenta opalony żołnierz 
piechoty morskiej o nieruchomym wzroku z precyzją mechanizmu przyjął 
postawę zasadniczą.
  - Witaj, Pug! Akurat czas na wiadomości radiowe. - W kajucie był tylko 
Roosevelt. Siedział w fotelu przy stole krytym zielonym rypsem. Z małego, 
przenośnego radia dobiegał bełkot audycji reklamowej. Pod oczami Roosevelta 
widać było przez szkła binokli ciemne worki. Był przemęczony, ale rozpięty 
kołnierz koszuli pod starym, szarym swetrem stwarzał pozory odprężenia. 
Zaciął się przy goleniu i miał na szerokim podbródku rankę pokrytą 
zaschniętą krwią. Za to cerę miał zdrową i z rozkoszą wciągał zapach 
wiatru, który wpadając do kabiny przez nawiewnik wichrzył mu rzadkie 
siwiejące włosy.
  Usłyszawszy, że Moskwa przyznaje, iż Niemcy posunęli się daleko za 
Smoleńsk, prezydent potrząsnął głową ze smutkiem. Następnie spiker 
oświadczył, że miejsce pobytu prezydenta Roosevelta nie jest już tajemnicą. 
Roosevelt nadstawił uszu. Według spikera prezydent odpoczywa na swym 
jachcie "Potomac". Reporterzy widzieli go zeszłego wieczoru o ósmej na 
tylnym pokładzie, gdy jacht przepływał kanał Cape Cod. Roosevelt rzucił 
Pugowi chytre spojrzenie. Na twarzy rozlał mu się uśmiech pełen zadowolenia 
z własnego sprytu.
  - Ha, ha! A ja o ósmej byłem tutaj, na pełnym morzu. Jak myślisz Pug, jak 
to wymyśliłem?
  - Doskonały podstęp, sir. Ktoś w przebraniu na jachcie?
  - Trafiłeś w sedno! Tom Wilson, mechanik. Daliśmy mu biały garnitur i 
biały kapelusz. Wspaniale się udało. - Przyciszył radio, nadające kolejną 
reklamę. - Ani Churchill ani ja nie chcemy u-bootom ulatwiać polowania na 
nas. Ale szczerze przyznaję, że bawi mnie oszukiwanie dziennikarzy. 
Zmienili mi życie w męczarnię. - Roosevelt przerzucał stos papierów na 
biurku. - O, jest. Przejrzyj to, mój stary. - Maszynopis miał nagłówek: 
"Dla Prezydenta. Ściśle tajne. Tylko dwa egzemplarze".
  Znów podkręciwszy radio, by głośniej grało, prezydent rozparł się w 
fotelu. Jego ruchliwa twarz stała się poważna i znużona, gdy spiker 
ogłosił, że zgodnie z sondażem prasowym Izba Reprezentantów odrzuci ustawę 
o przedłużeniu poboru większością sześciu do ośmiu głosów.
  - To nieprawda - wtrącił się prezydent. Ciężkie spojrzenie ciemno 
podkrążonych oczu wbił w odbiornik, jakby chciał kłócić się ze spikerem. W 
następnej wiadomości podawano, że niemieckie ministerstwo propagandy 
wyśmiało oskarżenia światowych przywódców żydowskich, jakoby nastąpiła 
masakra Żydów na zajętych przez Niemców terenach Związku Sowieckiego. 
Ministerstwo oświadczyło, że Żydzi rozsiewają aliancką czarną propagandę, a 
jeśli Czerwony Krzyż zechce, może w każdej chwili przysłać swoich 
przedstawicieli, by sprawdzili rzecz na miejscu.
  - Znowu kłamstwo - oświadczył prezydent, wyłączając radio z gestem 
obrzydzenia. - Ci naziści to naprawdę absolutnie bezczelni kłamcy. Czerwony 
Krzyż w ogóle nie może uzyskać tam wjazdu. Myślę, a także mam nadzieję, że 
te informacje są strasznie przesadzone. Przynajmniej tak twierdzi nasz 
wywiad. Ale nie ma dymu... Zdjął binokle i mocno przetarł oczy palcami. - 
Pug, czy twoja synowa wróciła ze swym wujem do kraju?
  - O ile wiem, sir, powinni być już w drodze.
  - Dobrze. Bardzo dobrze. - Roosevelt wypuścił chmurę dymu z papierosa. - 
Ten twój podwodniak, to kawał chłopa.
  - Raczej zarozumiałego szczeniaka. - Victor Henry próbował równocześnie 
rozmawiać z Rooseveltem i czytać podany mu dokument. Materiał był 
wybuchowy. Trudno było się nad nim skupić, bo wszystkie stronice pełne były 
cyfr.
  - Ja też mam syna podporucznika. Jest na pokładzie i chcę byś go poznał.
  - Z przyjemnością, sir.
  Roosevelt kaszląc zapalił kolejnego papierosa.
  - Dostałem egzemplarz tego żydowskiego oświadczenia. Przyniosła mi go 
delegacja moich starych, dobrych przyjaciół. To zadziwiające, Pug, jak 
Żydzi trzymają się razem. Ale co można zrobić? Besztanie Niemców jest 
poniżające i do tego bezowocne. Ten środek zużył się już dawno temu. 
Różnymi podstępami próbowałem omijać ustawy imigracyjne i nawet udało się 
to w pewnym stopniu. Ale mając na karku Kongres, gotów rozwiązać naszą 
armię, czy możesz sobie wyobrazić, że zwrócę się do niego o uchwalenie 
ustawy, zezwalającej na wjazd zwiększonej liczby Żydów? Co do poboru jestem 
pewien, że pokonamy opozycję, ale w najlepszym razie o włos.
  Mówiąc to wszystko Franklin Roosevelt odsunął papiery na bok, wziął do 
ręki dwie talie kart i z uwagą zaczął rozkładać bardzo skomplikowanego 
pasjansa. Przez chwilę przekładał karty w milczeniu. Ale gdy okręt mocno 
się zakołysał, prezydent odezwał się radośnie:
  - Ach, Pug, czy to nie wspaniałe uczucie, gdy człowiek jest znów na 
morzu?
  - Z pewnością, panie prezydencie.
  - Wiele razy pływałem po tych wodach. Słowo honoru, mógłbym pilotować ten 
okręt. - Roosevelt zauważył, że Henry odwraca ostatnią stronicę. - No? Co o 
tym sądzisz?
  - Panie prezydencie, to coś dla mojego szefa.
  - Owszem, ale Kelly Turner jest tam, na "Tuscaloosie". A poza tym nie 
chcę kolejnej kłótni między szefami służb. - Prezydent uśmiechnął się do 
kapitana serdecznie. - Pug, ty masz wyczucie faktów, i mówisz w taki 
sposób, że cię rozumiem. Takie połączenie dwóch zalet rzadko się zdarza. 
Więc kawę na ławę. Nie śpiesz się.
  - Tak, panie prezydencie.
  Pug ponownie przerzucił dokument, robiąc krótkie uwagi w notatniku. 
Prezydent, zapalając papierosa od papierosa, starannie układał karty.
  Henry nie znalazł w dokumencie nic zaskakującego. Wszystko to już słyszał 
podczas sprzeczek z planistami armii lądowej. Ale tym razem armia zwróciła 
się do prezydenta, albo przez generała Marshalla, albo jakimś krętym 
kanałem, który Roosevelt swoim zwyczajem trzymał otwarty. Ale sam dokument 
był jak brzytwa: gdyby jakiś przeciek dotarł do izolacjonistów wśród 
senatorów, byłby to koniec Lend-Lease, koniec ustawy o poborze, a może 
nawet początek działań do postawienia prezydenta w stan oskarżenia. I 
dlatego właśnie Henry zdumiał się, że coś takiego istnieje na papierze.
  Roosevelt zażądał, by przygotowano "Program Zwycięstwa". Miał on wytyczyć 
nowe podejście do problemów wojennych, by zlikwidować paraliż Lend-Lease i 
produkcji. Pół tuzina urzędów, a także wielki przemysł, tak się w tym 
zaplątały, że wreszcie zostały dotknięte zupełną niemocą. Istniał Urząd 
Zaopatrzenia Armii i Marynarki, Urząd Zasobów Wojennych, Biuro 
Administracji Stanu Wyjątkowego, Komisja Doradcza Obrony Narodowej, Urząd 
Zarządzania Produkcją. Ich szefowie walczyli między sobą o przychylność 
prezydenta, oficjalny Waszyngton był zdezorientowany mnogością nowych 
inicjałów na parafach, mnożyły się niedobory i wąskie gardła, a strumyczek 
zaopatrzenia wojennego ledwie się sączył. By przełamać ten impas, Roosevelt 
zażądał od sił zbrojnych, by wyliczyły wszystko, czego potrzebują do 
wygrania wojny globalnej, a wychodząc z tego założenia wypracowały nowe 
zasady pierwszeństwa.
  Przez całe tygodnie planiści, tacy jak Victor Henry, obliczali potrzeby 
wynikające z zakładanych amerykańskich inwazji na Francję, Afrykę, Niemcy, 
Włochy, Chiny, i Honsiu, nalotów na miasta przemysłowe, oraz wspólne 
operacje z Brytyjczykami, a nawet z Rosjanami. Armia i Marynarka, pełne 
wzajemnej nieufności, prawie się nie porozumiewały na temat programu. Każda 
przygotowała własną wersję i oczywiście obie żądały dla siebie maksimum 
udziału w wykorzystaniu siły roboczej i produkcji przemysłu. Zrobiły 
absolutnie wszystko co możliwe, aby utajnić "Program Zwycięstwa" i 
sporządzać jak najmniej dokumentów. Ten, który Victor Henry miał w tej 
chwili w rękach, był ostrą krytyką żądań Marynarki przez Armię.
  
  - Napiłbyś się soku pomarańczowego? - spytał prezydent na widok stewarda 
wchodzącego z dzbankiem na tacy. - Masz ochotę? Felipe wyciska go ze 
świeżych owoców. Zdobył wprost fantastyczne pomarańcze.
  - Dziękuję, sir - Pug wypił łyk pienistego płynu. - Panie prezydencie, to 
by wymagało odpowiedzi równie długiej, jak całe to pismo. Wszystko 
sprowadza się do tego, że Marynarka i Armia używają dwóch różnych szklanych 
kul. To zresztą nieuniknione. Armia jest wielka i na niej spoczywa 
ostateczna odpowiedzialność za bezpieczeństwo Stanów Zjednoczonych. To 
oczywiste. Armia jest zdania, że po klęsce Rosji i Anglii będzie musiała 
samotnie walczyć z Osią. Dlatego żąda tak wiele. Wychodząc z bilansu siły 
roboczej całych Stanów, obliczają, że Armia musi liczyć dziewięć milionów 
ludzi. To jest maksimum naszej wydolności mobilizacyjnej.
  - I takiej armii pewnie będziemy potrzebować - zauważył prezydent.
  - Tak, sir. Zapatrywaniami różnimy się głównie co do Lend-Lease. Armia 
twierdzi, że zamierzamy pozbywać się zbyt wiele broni i maszyn, które 
Niemcy mogą zdobyć i obrócić przeciw nam. Ale Marynarka uważa, że jeśli 
nawet Związek Sowiecki szybko upadnie, a po nim Wielka Brytania, to aby ich 
pobić, najpierw będzie musiała zginąć cholerna masa Niemców. A każdy martwy 
Niemiec, to jednego strzelającego do nas w przyszłości mniej.
  - Zgadzam się z tym - powiedział po prostu prezydent.
  - Wobec tego, panie prezydencie, czy nie powinniśmy za wszelką cenę 
wspomagać ludzi, którzy zabijają Niemców właśnie w tej chwili? Stracony 
materiał wojenny możemy odbudować i zastąpić nowym bardzo szybko, ale na 
zastąpienie martwego Szkopa nowym wyszkolonym potrzeba dwudziestu lat.
  - Dobrze powiedziane - zauważył prezydent z uśmieszkiem. - Ale Lend-Lease 
nie jest jedyną kością niezgody. Zauważyłem, że Marynarka żąda potężnej 
części naszej produkcji stali.
  Pug pochylił się do przodu z łokciami na kolanach i przemówił z wielkim 
przekonaniem:
  - Panie prezydencie, Hitler w zeszłym roku nie pobił Anglii, ponieważ 
mając największą armię świata nie potrafił jej przerzucić na wybrzeże 
odległe o parę mil. Miał tyle statków, ile trzeba, by ją przewieźć. Ale po 
drugiej stronie Kanału nie miał portu, w którym by mógł je rozładować. 
Desant z morza to niezmiernie trudny problem taktyczny. Wątpliwe, czy 
istnieją trudniejsze. Łatwo jest rzucić tu czy tam ludzi na brzeg, ale jak 
ich ustrzec przed zmieceniem przez obrońców? Tamci ludzie są w sytuacji 
rozbitków. A obrońcy dysponują ogromną ruchliwością, przewagą liczebną i 
większą siłą ognia. Mogą ześrodkować siły i zmiażdżyć desant - mówił Pug, a 
prezydent z cygarniczką w zębach, patrząc przenikliwie i uważnie, kiwał 
twierdząco głową. - Jakaż więc, sir, jest na to odpowiedź? Są nią jednostki 
morskie, zdolne do lądowania wielkimi masami na otwartych plażach. Rzuca 
się dużą siłę na wybrzeże, zaopatruje się ją i wzmacnia, póki nie zdobędzie 
portu. Wtedy można tam zmasować wszystkie transportowce, nawet luksusowe 
statki pasażerskie jeśli się je ma, i rozpocząć prawdziwą inwazję. Ale 
jednostek desantowych potrzeba całe roje, sir, i to wiele różnych modeli. 
Powierzono mi przeanalizowanie tej sprawy. Wygląda, że ogółem będziemy 
musieli zbudować ich około stu tysięcy.
  - Sto tysięcy! - prezydent potrząsnął wielką głową. - Ależ wszystkie 
stocznie Stanów Zjednoczonych nie zbudują ich przez dziesięć lat, nawet 
gdyby przestały budować wszystko inne. Pug, gadasz absolutne nonsensy. 
Każdy przesadnie traktuje swoją wąską specjalność.
  Równocześnie Roosevelt z rozjaśnionym wzrokiem uśmiechał się mile 
podniecony. Opowiedział o jednostkach desantowych, używanych przez 
marynarkę wojenną w poprzedniej wojnie, gdy był asystentem sekretarza. 
Opowiedział też o klęsce brytyjskiego lądowania w Gallipoli.
  Victor Henry wyciągnął z teki zdjęcia niemieckich barek desantowych, 
nowych modeli brytyjskich oraz projekty amerykańskich. Prezydent oglądał 
wszystko z wielkim zapałem.
  - Różne modele służą do wykonywania różnych zadań - oświadczył Pug - od 
wielkiego okrętu desantowego, zdolnego przepłynąć ocean z ogromnym 
ładunkiem czołgów i ciężarówek do małych czołgów ziemno-wodnych, które 
potrafią wypełzać z wody na brzeg, cofać się jeśli trzeba, a może nawet 
nurkować.
  Rooseveltowi wyraźnie wszystko to szalenie się podobało. Pod rozrzuconymi 
fotografiami i rysunkami leżał pomieszany i zapomniany pasjans.
  - Słuchaj, a wy, chłopaki, myśleliście kiedyś o czymś takim? - Prezydent 
schwycił żółty liniowany blok i grubymi kreskami czarnego ołówka zaczął 
szkicować, mówiąc: - To jest pomysł, jaki miałem w tysiąc dziewięćset 
siedemnastym roku, gdy studiowałem raporty o Gallipoli. Wysłałem szkice i 
wszystko inne do Wydziału Okrętownictwa i więcej o tym nie słyszałem. Nadal 
jestem przekonany, że ma swoje zalety, choć do tej chwili o tym nie 
pamiętałem. Popatrz, Pug.
  Rysunek przedstawiał wydłużoną, płaskodenną barkę. Na śródokręciu na 
podstawie w kształcie łuku, nad głowami skulonych żołnierzy, wirowało 
osłonięte obudową śmigło silnika samolotowego.
  - Wiem, że tu wchodzi problem równowagi całości przy tak wysoko 
umieszczonym ciężarze, ale przy dość masywnej stępce i zastosowaniu 
aluminium... Sam widzisz, Pug, że taki statek może lądować wprost na plaży, 
przejść przez bagna, gdziekolwiek. Przeszkody podwodne byłyby dla niego 
niczym. - Prezydent z zadowoleniem uśmiechnął się do swego rysunku, po czym 
nakreślił pod spodem: "FDR - na pokładzie USS "Augusta", w drodze na 
spotkanie z Churchillem, 7 sierpnia 1941Ď". - Trzymaj. Nie zagrzeb tego w 
papierach, jak to zrobił Wydział Okrętownictwa. Pomyśl o tym. Może to tylko 
głupi pomysł, ale... No, dobrze! Może sobie popatrzymy na słoneczko, 
wreszcie świecące przez iluminator!
  Prezydent nałożył biały kapelusz i płynnym ruchem prześliznął się na 
fotel na kółkach, opierając się na rękach z niemal małpią zręcznością, by 
unieść i przesunąć swe ciało. Victor Henry otworzył drzwi na pokład 
słoneczny. Roosevelt szybko przetoczył swój fotel przez listwę progową po 
szaro malowanych pochylniach.
  - Ach, co za wspaniałe uczucie! Ciepłe słońce i morskie powietrze. 
Właśnie to, co lekarz zalecił. Pomóż mi, Pug. - Prezydent opuścił się na 
obity niebieską skórą leżak, ustawiony w osłoniętym od wiatru kącie 
nadbudówki. Obaj popatrzyli na długie, szaro malowane lufy armatnie i 
pienisty kilwater łagodnie kołyszącego się krążownika. - Nadal uważam, że 
dla tych barek desantowych nie znajdziesz wolnych pochylni na stoczniach 
cywilnych ani wojskowych, Pug. Trzeba budować statki handlowe, niszczyciele 
eskortujące, lotniskowce. Więc dla tamtych jednostek trzeba będzie 
korzystać z wytwórni, gdzie tylko się je znajdzie: przy rzekach i kanałach 
śródlądowych... setki małych fabryczek. - Prezydent pochylił głowę na 
ramię, spoglądając na morze. - Wiesz co? Ten program może być 
błogosławieństwem dla drobnego przemysłu. Na ten temat Kongres zawracał mi 
głowę na wszelkie możliwe sposoby. To naprawdę pomysł. Pieniądze płynące do 
drobnego przemysłu w wielu stanach... - Prezydent zapalił papierosa, 
zręcznie osłaniając zapałkę w złożonych dłoniach. - Bardzo dobrze. 
Przygotuj mi własną opinię o tym dokumencie Armii. Po prostu napisz, co 
myślisz i daj mi to jeszcze dziś.
  - Tak jest, panie prezydencie.
  - Oczywiście, szalenie mnie interesuje sprawa floty desantowej, ale nie 
chciałbym, abyś w niej ugrzązł. Gdy tylko Program Zwycięstwa zostanie 
ukończony, zabierzemy cię z Planowania Wojennego i wyślemy na morze. Już 
tam jesteś spóźniony.
  Victor Henry zrozumiał, że odniósł sukces u Roosevelta, a moment jest 
sprzyjający.
  - Panie prezydencie - powiedział - od dawna tęsknię za pancernikiem.
  - Uważasz, że potrafiłbyś nim dowodzić?
  Starając się ze wszystkich sił nie zdradzić emocji wyrazem twarzy ani 
głosem i zdając sobie sprawę, że jego dalsze życie może zależeć od kilku 
słów, odpowiedział:
  - Sądzę, że potrafię, sir.
  - Prawda, że zostałeś zatrzymany na lądzie przez niewdzięczne zadania. 
Wódz Naczelny powinien mieć w tej sprawie coś do powiedzenia. Damy ci 
dowództwo pancernika.
  Prezydent powiedział to niedbale. Ale ton jego głosu, człowieka 
wykształconego, pełen samozadowolenia skłon głowy, królewski sposób 
trzymania rąk na oparciu leżaka i uśmiechania się do kapitana Henry'ego 
zdradzał, jak Roosevelt lubuje się w sprawowaniu władzy i ile daje mu 
satysfakcji rozdawanie łask.
  - Dziękuję, panie prezydencie.
  - Dobra, Pug. Poszukaj mi głównego kancelistę Terry'ego w kajucie 
sygnalistów. Powiedz mu, żeby do mnie przyszedł.
  Victor Henry, oszołomiony ostatnim fragmentem rozmowy, skierował się do 
apartamentu prezydenckiego i tam przerwał pogawędkę między generałem 
Marshallem, admirałem Kingiem, admirałem Starkiem i generałem Watsonem. 
Wszyscy we wspaniałych mundurach siedzieli rozwaleni na leżance i w 
głębokich fotelach. Twarze czterech wzbudzających przerażenie dowódców 
zwróciły się ku Pugowi. Przemaszerował przez pokój tak szybko, jak się dało 
nie biegnąc, i wyszedł.
  
  
  Okazało się, że Franklin Roosevelt wezwał Victora Henry'ego na "Augustę" 
tylko dla tej, trwającej krócej niż godzina, pogawędki. Przez całą drogę do 
Nowej Fundlandii kapitan widywał prezydenta tylko z daleka.
  Pug już nie próbował przeniknąć zamysłów prezydenta. Nie poczuł się 
pochlebiony, gdy Roosevelt go wezwał, ani odrzucony gdy o nim zupełnie 
zapomniał. Nie łudził się, że prezydent wysoko go ocenia ani też, że 
cokolwiek sam powie lub zrobi, wpłynie na bieg historii. Prezydent używał 
także innych skromnych ludzi. Tożsamości i zadania niektórych z nich 
okrywała mgła tajemnicy. Henry wiedział o istnieniu pułkownika marines, 
który odwiedzał Japonię, Chiny i Indie ze zleceniami od prezydenta, a także 
podstarzałego kupca drzewnego z Oregonu, zresztą przyjaciela jego własnego 
ojca, którego specjalnością było wykupywanie rzadkich surowców wojennych w 
Ameryce Południowej, by nie dostały się do rąk Niemców. Pug sam siebie 
zaliczał do tych niewiele znaczących ludzi, a to, że prezydent dawał mu 
zlecenia, uznał za wynik przypadkowego impulsu. Roosevelt lubił go za to, 
że Pug znał się na rzeczy, działał skutecznie i trzymał usta zamknięte. 
Przypadek, że trafnie przewidział pakt hitlerowsko-sowiecki, zyskał mu 
uznanie za wnikliwość większe, niż na to naprawdę zasługiwał. I było też to 
dziwne zdanie wypowiedziane przez Roosevelta: "Mówisz w taki sposób, że cię 
rozumiem".
  Mimo wszystko prezydencka obietnica pancernika odebrała Pugowi nocny 
spokój. Tylko dwóch jego kolegów z kursu dowodziło pancernikami. Victor 
Henry poszedł do kajuty sztabowej i przejrzał Rejestr Marynarki Wojennej, 
by ustalić możliwości wyboru. Oczywiście nie mógł liczyć na jeden z nowo 
zbudowanych okrętów, klasy "North Carolina" czy gigantyczny jak "Indiana". 
Dostanie zmodernizowany stary okręt. Termin przedłożenia ukończonego 
Programu Zwycięstwa był krótszy niż za miesiąc. Przeglądając zapisy Pug 
doszedł do wniosku, że mogą otworzyć się za parę miesięcy wakaty na 
"Kalifornii" lub "West Wirginii". Dla kapitana Victora Henry'ego po 
trzydziestu latach służby w marynarce przeglądanie spisu pancerników, by 
zgadnąć, którym z nich będzie dowodził, było mocnym przeżyciem.
  Starał się zdławić swe uniesienie. Henry podziwiał prezydenta, niekiedy 
nawet kochał tego dzielnego kalekę o szerokim uśmiechu i prawie 
nienasyconym głodzie pracy. Ale nie rozumiał Roosevelta ani mu nie ufał i w 
żaden sposób nie podzielał nieograniczonego oddania dla niego ze strony 
ludzi takich, jak Harry Hopkins. Za ciepłą fasadą arystokratycznej 
bezpośredniości czaiła się ponura, trudna do określenia osobowość pełna 
dalekosiężnych wizji i upartego dążenia do celu, osobowość twardego 
sukinsyna, dla którego nie liczył się prawie nikt, może z wyjątkiem własnej 
rodziny, a może nawet bez tego wyjątku. Może zdarzyć się tak, że Roosevelt 
zapamięta swą obietnicę dania Henry'emu pancernika. Ale z równym 
prawdopodobieństwem jakieś nowe zlecenie może tę sprawę odsunąć tak daleko, 
aż obietnica przestanie się liczyć. Przy Roosevelcie Victor Henry nauczył 
się, jacy są wielcy ludzie, i od tej pory kapitan często przypominał sobie 
bibilijną przestrogę, że gliniane garnki powinny trzymać się z dala od 
żelaznych kotłów.
  
  
  Spokój przesycał otoczoną puszczą Zatokę Argentia na Nowej Fundlandii, 
gdzie zarzuciły kotwice amerykańskie okręty w oczekiwaniu na przybycie 
Winstona Churchilla. Tumany mgły przemieniły wszystko w szarość: szara była 
woda, szare niebo, szare powietrze i szare z odcieniem zieleni odległe 
pagórki. Monstrualne, szare stalowe okręty, dziwaczni intruzi z 
dwudziestego wieku w tym kraju Indian, stały we mgle jak brzydkie widma 
przyszłości. Na pokładach marynarze i oficerowie przy gwizdkach i 
skrzeczeniu głośników oddawali się codziennym zajęciom. Ale zaraz za 
zasięgiem odgłosów zwykłego życia okrętowego, w Zatoce Argentia panowała 
pierwotna cisza.
  O dziewiątej rano ukazały się trzy szare niszczyciele, poprzedzając 
pomalowany w łamany kamuflaż przypominający skórę węża - pancernik. Był to 
H.M.S. "Prince of Wales", największy okręt ze zgromadzonych, uzbrojony w 
działa, z których trafiono "Bismarcka". Gdy przepływał obok "Augusty", 
orkiestra dęta na jego pokładzie wstrząsnęła ciszą grając "The Star 
Spangled Banner". Po chwili milczenia orkiestra na pokładzie rufówki 
"Augusty" zagrała "God Save the King".
  Pug stał blisko prezydenta, pod markizą umocowaną do wieży artyleryjskiej 
numer jeden, w otoczeniu admirałów, generałów i cywilnych dostojników jak 
Averell Harriman i Sumner Welles. Nie dalej niż o pięćset jardów dobrze 
widoczny Churchill w dziwacznym niebieskim ubiorze wymachiwał wielkim 
cygarem. Prezydent, stojąc sztywno na spiętych stalowymi klamrami nogach, 
przewyższał wszystkich. Miał na sobie dobrze skrojony brązowy garnitur, 
jedną ręką przyciskał kapelusz do serca, drugą trzymał się ramienia syna, 
bardzo podobnego do ojca oficera lotnictwa lądowego. Wielka, różowa twarz 
Roosevelta była przejęta i poważna.
  W tym podniosłym momencie Pug myślał o bardzo prozaicznych sprawach. 
Eksperci Biura Okrętownictwa spierali się o wzór kamuflażu. Jednym podobały 
się brytyjskie tropikalne plamy, niektórzy woleli zwykłą szarość lub 
poziome niebieskie pasy. Pug dostrzegł przez mgłę pstry pancernik znacznie 
wcześniej, niż wyprzedzające go o milę jednobarwne niszczyciele.
  Doszedł do wniosku, że złoży o tym raport.
  Skończył się "God Save the King". Prezydent odprężył się.
  - No, no - powiedział - nigdy nie słyszałem lepiej odegranego "My Country 
Tis of Thee". - Otoczenie zaśmiało się uprzejmie z prezydenckiego żartu, 
roześmiał się i Roosevelt. Dźwięk gwizdków bosmańskich zakończył uroczystą 
paradę na pokładzie krążownika.
  Admirał King skinął na Puga.
  - Weź mój barkas, płyń na "Prince of Wales" i tam zamelduj się do 
dyspozycji Harrego Hopkinsa. Prezydent chce z nim rozmawiać, nim zjawi się 
Churchill, więc się pospiesz.
  - Rozkaz, sir.
  
  
  Paręset jardów nieruchomej wody dzielącej "Augustę" od "Prince of Wales" 
Victor Henry przebył barkasem admirała Kinga. Była to podróż z Ameryki do 
Anglii i od pokoju do wojny. Skok był szokujący. Wymuskany, okręt flagowy 
Kinga należał do innego świata niż sponiewierany przez burzę okręt 
brytyjski, gdzie na trapie burtowym osadziła się sól, farba kamuflażu 
łuszczyła się, i nawet działa głównej baterii wyglądały jak podziobane 
przez rdzę. Pug osłupiał na widok niedopałków papierosów i starych papierów 
w spływnikach pokładowych, choć gromady brytyjskich marynarzy gorączkowo 
próbowały doprowadzić wszystko do porządku. Tu i ówdzie na nadbudówce 
przyspawane były płaty świeżej stali jak plastry na ranach zadanych salwami 
"Bismarcka".
  Oficer dyżurny miał starannie przystrzyżoną kasztanowatą bródkę, 
zapadnięte policzki i czarujący uśmiech. Pug pozazdrościł mu zielonego 
nalotu na złotych galonach czapki.
  - Tak, kapitanie Henry - powiedział, energicznie odsalutowawszy w sposób 
brytyjski, dłonią do przodu - pan Hopkins otrzymał wiadomość i czeka na 
pana w swej kabinie. Podoficer pana zaprowadzi.
  Victor Henry poszedł za nim przez korytarze łudząco podobne do tych na 
okrętach amerykańskich, a przecież różniące się niezliczonymi szczegółami: 
oznaczeniami, armaturą, gaśnicami, kształtem wodoszczelnych drzwi.
  - A, witaj Pug - odezwał się Hopkins takim tonem, jakby rozstali się 
dzień czy dwa dni wcześniej, choć ostatni raz widzieli się w pociągu do 
Hyde Parku, a od tej pory Hopkins w pełnym blasku zainteresowania prasy 
światowej odbył podróże do Londynu i Moskwy. - Czy mam popłynąć z tobą?
  - Tak jest, sir.
  - Jak się czuje prezydent?
  W niewielkiej, położonej za mesą oficerską kajucie Hopkinsa leżały na koi 
dwie otwarte walizki. W jednej starannie układał dokumenty, teczki i 
książki, do drugiej bezładnie wrzucał ubrania, buteleczki lekarstw i 
obuwie. Hopkins wyglądał na jeszcze chudszego niż dawniej: jak przygarbiony 
strach na wróble, na którym luźno powiewała szara dwurzędowa marynarka. W 
jego długiej, zmizerowanej twarzy mądre, prawie kobiece oczy wydawały się 
tak wielkie, jak u lemura. Podróż morska przywróciła mu tylko świeżość cery 
i żywe ruchy.
  - Bawi się, jak nigdy w życiu, sir.
  - No, ja myślę. Churchill zresztą także. Zachowuje się jak chłopak idący 
na pierwszą randkę. A swoją drogą chwila jest historyczna. - Hopkins 
wyciągnął brudne koszule z szuflady i upchał je w walizce. - Prawie o nich 
zapomniałem. Zostawiłem też parę na Kremlu i potem musiałem wypraszać nowe 
w Londynie.
  - Mr. Hopkins, co z Rosjanami? Wytrzymają?
  Hopkins zatrzymał się ze stosem papierów w ręku, zacisnął usta, po czym 
oświadczył zdecydowanie:
  - Rosjanie wytrzymają. Ale niewiele będzie brakować. Potrzebują pomocy. - 
Znów zaczął się pośpiesznie pakować. - Pug, samolotem z Archangielska do 
Moskwy całymi godzinami leci się nad nieprzerwanymi zielonymi lasami lub 
brązowymi bagnami. Często od horyzontu po horyzont nie widać wioski. Hitler 
tym razem za dużo ugryzł. - Hopkins mocował się z zamkami walizek, Henry mu 
pomógł. - Dziękuję. Jak ci się zdaje, czego Stalin najbardziej chce od nas?
  - Samolotów - szybko odpowiedział Victor Henry. - "Całych chmur 
samolotów", o które wołali Francuzi w zeszłym roku.
  - Aluminium - odrzekł Hopkins. - Aluminium do budowy samolotów. 
Przepraszam, małe sprostowanie. Na pierwszym miejscu wymienił działa 
przeciwlotnicze. Następnie aluminium. Potrzebuje też masy wojskowych 
ciężarówek. Stalin nie zamierza dać się pobić za trzy tygodnie, za sześć 
tygodni ani za trzy lata. - Hopkins wyrównał papiery w mniejszej walizce. - 
Idziemy.
  Przeszli przez wspaniałą mesę oficerską, zajmującą całą szerokość okrętu. 
Była wyposażona jak londyński klub, z ciemną boazerią, głębokimi fotelami, 
półkami pełnymi powieści i encyklopedii oraz barem. Lokaj otworzył drzwi do 
kabiny premiera; ujrzeli niezwykły widok. Winston Churchill, boso, ubrany 
tylko w żakiet, krawat i żółte jedwabne niewymowne, kontemplował swe 
odbicie w lustrze.
  - Witaj, Harry. - W ustach obracał długie cygaro. Kapitana Henry'ego 
zignorował zupełnie. - Nie jest mi wiadomo, by kiedykolwiek przedtem 
premier Jego Królewskiej Mości składał wizytę na morzu prezydentowi Stanów 
Zjednoczonych. Zauważyłem, że prezydent ubrany jest w codzienny brązowy 
garnitur. Ale on jest głową państwa, a ja zaledwie ministrem. - Rozważanie 
tego jedynego w swoim rodzaju, historycznego problemu rozjaśniło starą, 
tłustą twarz Churchilla psotnym uśmiechem zadowolenia. - Zdaję sobie 
sprawę, że to dziwny strój. Mój szef protokołu domaga się, bym włożył moją 
starą, codzienną kurtkę z mosiężnymi guzikami i czapkę z daszkiem. Ale to 
chyba zbyt po domowemu.
  - Panie premierze - zauważył Hopkins - w ten sposób będzie pan bardziej 
wyglądał na Byłego Marynarza.
  Na przypomnienie cudacznego przezwiska, jakiego używał w korespondencji z 
Rooseveltem, Churchill uśmiechnął się szeroko.
  - Zgoda - odezwał się do lokaja. - Z powrotem mundurek z Trinity House.
  - Panie premierze, to jest kapitan Victor Henry z Planowania Wojennego 
Marynarki.
  Ściągnąwszy brwi Churchill powiedział:
  - Cześć, czy już zrobiliście coś na temat tych barek desantowych?
  Hopkins i Victor spojrzeli po sobie, a Churchill z zadowoleniem ściągnął 
szerokie usta.
  - Jestem zaskoczony, że mnie pan pamięta, panie premierze - odrzekł Pug. 
- Właśnie tym się teraz zajmuję. Wczoraj długo rozmawiałem z prezydentem o 
jednostkach desantowych.
  - No więc? Czy Stany Zjednoczone wybudują ich ile trzeba? A potrzeba 
będzie bardzo dużo.
  - Wybudujemy, sir.
  - Czy nasi ludzie zapewnili wszystko, czego pan żądał?
  - We wszystkich sprawach współpracowali znakomicie.
  Gdy lokaj pomagał mu włożyć olbrzymie granatowe spodnie, Churchill 
powiedział:
  - Myślę, że przekonacie się, iż my, prości wyspiarze, także 
zaprojektowaliśmy jedną czy dwie użyteczne konstrukcje. - Mówił powoli, 
głosem tak niskim, że niemal warczącym, "s" natomiast wymawiał sepleniąco.
  Hopkins pożegnał się z Churchillem i odeszli. W korytarzu odezwał się z 
niedowierzaniem:
  - Całymi dniami odbywaliśmy tu próby ceremonii powitalnej, a on w 
ostatniej chwili grymasi jak ma się ubrać! A przecież to wielki, bardzo 
wielki człowiek.
  Gdy Hopkins niepewnym krokiem schodził po trapie do barkasa Kinga, rufa 
uniosła się na fali wysoko w górę, a potem zapadła. Hopkins stracił 
równowagę i zwalił się prosto w ramiona sternika, który powitał go głośnym: 
Hooopla, sir. - Hopkins chwiejnie przedostał się do środka i z 
westchnieniem opadł na poduszki.
  - Pug - oświadczył - nigdy nie będę żeglarzem. Wsiadając do 
wodnopłatowca, którym miałem polecieć do Rosji, o mały włos bym się 
przewrócił na pysk, i taki byłby koniec mojej wyprawy. - Rozejrzał się po 
świetnie wyposażonej kabinie. - No, no. Ameryka! Pokój! A więc... jesteś 
nadal w Planowaniu Wojennym. Wobec tego będziesz brał udział w naradach 
sztabowych.
  - Tak, w niektórych, sir.
  - Powinieneś więc zapamiętać, czego będą chcieli nasi przyjaciele. Po 
pięciu dniach na morzu w towarzystwie premiera dobrze się w tym orientuję. 
- Hopkins wyciągnął wyschniętą dłoń i zaczął wyliczać na swych trupich 
palcach. Wyglądało to na to, że używa Victora jako pudełka rezonansowego, 
by odświeżyć pamięć przed spotkaniem z prezydentem, bo mówił na wpół do 
siebie. - Po pierwsze, będą nalegać na natychmiastowe wypowiedzenie wojny 
Niemcom. Wiedzą, że tego nie uzyskają. To będzie tylko zmiękczanie 
rozmówców przed drugim żądaniem, tym rzeczywistym, dla którego Winston 
Churchill przepłynął ocean. Chcą, aby Stany Zjednoczone ostrzegły Japonię, 
że jakakolwiek akcja przeciw Brytyjczykom w Azji będzie oznaczać wojnę z 
nami. Na tym obszarze imperium jest zupełnie zachwiane. Mają nadzieję, że 
takie ostrzeżenie je podeprze. I będą naciskać na wielkie dostawy 
materiałów wojennych dla armii w Egipcie i na Bliskim Wschodzie. Bo jeśli 
Hitler tam się wepchnie i zablokuje Kanał Sueski, imperium się udusi. Będą 
też próbować, delikatnie, ale twardo, uzyskać zapewnienie, że pomoc 
amerykańska dla nich będzie miała pierwszeństwo przed pomocą dla Rosji. Sam 
bym to zrobił na ich miejscu. Powiedzą, że nadszedł czas, by zacząć z 
zachodu walić bombami w Niemcy jak w bęben i zbierać siły do końcowego 
ataku. Dadzą do zrozumienia, że to, co damy Rosji może za kilka tygodni 
zostać obrócone przeciw nam.
  - Prezydent jest innego zdania - powiedział Henry.
  - Mam nadzieję. Jeśli Hitler zwycięży Rosję, podbije cały świat. Jeśli 
tam przegra, jest skończony, nawet jeśli Japończycy się ruszą. Tam się 
toczą walki niewyobrażalnej wprost wielkości. Strzela do siebie, Pug, 
jakieś siedem milionów ludzi. Siedem milionów, albo i więcej. - Te liczby 
wypowiedział Hopkins powolnym głosem, wyciągając przed siebie palce obu 
wychudzonych dłoni. - Rosjanie jak dotychczas dostali lanie, ale nie 
przestraszyli się. Chcą wyrzucić Niemców ze swego kraju. To tam toczy się 
prawdziwa wojna. I tam powińno iść zaopatrzenie.
  - Więc ta konferencja jest prawie bez znaczenia - zauważył Pug.
  Barkas dzwoniąc zbliżył się do "Augusty" i zwolnił bieg.
  - Nie, to jest zwycięstwo - oświadczył Hopkins. - Prezydent Stanów 
Zjednoczonych i premier Wielkiej Brytanii spotkają się twarzą w twarz, by 
przedyskutować sprawę pobicia Niemiec. Świat się o tym dowie. Jak na dziś, 
to wystarczające osiągnięcie. - Hopkins smutno uśmiechnął się do Henry'ego, 
a w jego wielkich inteligentnych oczach zapaliło się jasne światło. 
Podniósł się chwiejnie na nogi. - A także, Pug, jest to zmiana warty.
  
  
  Na pokład "Augusty" Winston Churchill przybył o jedenastej rano. Wśród 
towarzyszących mu członków sztabu Henry dostrzegł lorda Burne-Wilke. Wizja 
Pameli Tudsbury w niebieskim mundurze WAAF tak go wciągnęła, że nie 
zauważył teatralnego uścisku dłoni, jaki wymienili Roosevelt i Churchill u 
szczytu schodni. Z uwagi na fotografów uścisk trwał długo, a dwaj mężowie 
stanu z uśmiechem wymieniali słowa powitania.
  Przez cały ranek Pugowi nie dawały spokoju wspomnienia o Anglii i Pameli. 
Bardzo brytyjskie pozdrowienie przez oficera służbowego przy trapie "Prince 
of Wales", rozrzucone w mesie londyńskie magazyny, głos Winstona Churchilla 
z niewyraźnym "s", wszystko to obudziło pamięć kapitana, jak budzi ją 
piosenka albo zapach. Zarządzone przez Göringa w tysiąc dziewięćset 
czterdziestym roku bombardowanie Londynu wspominał, jak wydarzenie z innej 
epoki, prawie innej wojny. Stojąc w tylnych szeregach członków sztabu 
Kinga, mały, nieznany kapitan marynarki, którego twarz nie będzie widoczna 
na zdjęciach, próbował otrząsnąć się z takich głupstw i uważać na to, co 
się dzieje.
  W jakiś dziwny sposób obaj przywódcy pomniejszali się nawzajem. Obaj byli 
Numerami Pierwszymi. Ale to przecież niemożliwe. Który więc był prawdziwym 
Numerem Pierwszym? Roosevelt był o głowę wyższy, ale z trudem utrzymywał 
się na martwym szkielecie nóg, trzymając się ramienia syna, a szerokie 
spodnie powiewały na nim i zwisały. Churchill, przygarbiony Pickwick w 
granatowym mundurze, patrzył na prezydenta z dołu majestatycznie 
uśmiechnięty i był przy tym znacznie starszy, bardziej dostojny i bardziej 
pewny siebie. A przecież był w tym wszystkim także odcień okazywanego 
szacunku. Roosevelt o najcieńszy włosek bardziej wyglądał na człowieka 
Numer Jeden. Może to właśnie miał na myśli Hopkins, mówiąc o "zmianie 
warty".
  Na niedostrzegalny sygnał skończyło się fotografowanie i ściskanie dłoni. 
Ukazał się fotel na kółkach. Prezydent znów stał się znanym Pugowi kaleką, 
który kulejąc zrobił krok czy dwa i z ulgą opadł na fotel. Wielcy przywódcy 
i ich dowódcy wojskowi opuścili pokład.
  
  
  Oba sztaby natychmiast zabrały się do roboty i konferowały przez cały 
dzień. Victor Henry pracował w grupie planistów, o szczebel niżej niż 
szefowie sztabu i ich zastępcy, wśród których działał Burne-Wilke, i 
oczywiście znacznie niżej niż konferencja na szczycie prezydenta, premiera 
i ich doradców. Natychmiast pojawiły się dobrze znane problemy: nadmierne i 
sprzeczne żądania poszczególnych brytyjskich rodzajów broni, nierealne 
plany, niewykonane zamówienia, galimatias co do pierwszeństwa, wadliwie 
działająca łączność. Natomiast szybko uzgodniono jeden punkt zasadniczy. 
Najpilniejsze było budowanie nowych statków w miejsce tych, które zatapiały 
u-booty. Tylko takie zaopatrzenie wojenne, które przepłynie ocean, może 
zostać użyte przeciw Hitlerowi. Ta sprawa była tak prosta, że natychmiast 
się z nią zgodzono i biegła czerwoną linią przez wszelkie żądania, wszelkie 
programy, wszelkie projekty. Stal, aluminium, kauczuk, zawory, silniki, 
obrabiarki, drut miedziany i tysiące innych rzeczy potrzebnych do 
prowadzenia wojny, zostaną przede wszystkim skierowane na budowę statków. 
To postanowienie natychmiast ujawniło, jak ubogi jest "arsenał demokracji" 
i narzuciło, jako sprawę przerażająco pilną, gigantyczne zadanie budowy 
nowych stalowni oraz przemysłu metalowego, przetwarzającego stal na broń, 
sprzęt i narzędzia.
  Podczas wszystkich rozmów o wielkich, hipotetycznych planach: setkach 
statków, dziesiątkach tysięcy samolotów i czołgów, milionach ludzi, 
nieustannie powracał jeden wzruszający temat: natychmiastowa potrzeba 
stupięćdziesięciu tysięcy karabinów. Jeśli Rosja się załamie, Hitler może 
próbować zakończenia wojny powietrzną inwazją na Anglię w stylu zdobycia 
Krety. Brakowało karabinów do obrony brytyjskich lotnisk. Zdumiewające 
ilości sprzętu wojennego, potrzebne dla przyszłych inwazji na Afrykę 
Północną albo wybrzeża Francji, smutnie kontrastowały z prośbą o sto 
pięćdziesiąt tysięcy karabinów natychmiast.
  
  
  Następnego ranka przez błyszczącą w słońcu zatokę zaczęły płynąć ze 
wszystkich statków łodzie na "Prince of Wales" z uczestnikami nabożeństwa. 
Po tylu dniach szarej mgły, na otaczających zatokę pagórkach, w blasku 
słońca tak jasnym, że prawie oślepiającym, lasy jodłowo-modrzewiowe 
błyszczały głęboką zielenią.
  Niszczyciel amerykański powoli wsunął się między dwa okręty, z mostkiem 
dokładnie na wysokości głównych pokładów. Przerzucono schodnię. Opierając 
się na ramieniu syna i na lasce, ubrany w granatowy garnitur i szary 
kapelusz, Franklin Roosevelt chwiejnie wkroczył na schodnię, z wysiłkiem 
wyrzucając z biodra to jedną to drugą nogę. Zatoka była spokojna, ale oba 
okręty kołysały się powoli. Za każdym krokiem prezydent chwiał się i 
zataczał. Victor Henry i wszyscy Amerykanie stłoczeni na mostku 
niszczyciela ledwie oddychali podczas bolesnego, utykającego marszu 
Roosevelta po wąskich, niepewnych deskach. Fotografowie oczekujący na 
pokładzie rufowym "Prince of Wales" wpatrywali się w prezydenta, ale żaden 
nie robił zdjęć tego doniosłego marszu kaleki.
  Pugowi przypomniał się Franklin Roosevelt z czasów ich pierwszego 
spotkania: młody asystent sekretarza marynarki, zadzierżysty, wysportowany 
młodzik; czarujący uwodziciel, pewien siebie jakby cały świat do niego 
należał, skaczący w górę i na dół po drabinkach niszczyciela i gadający 
marynarskim żargonem. Lata zmieniły go w siwiejącego półinwalidę, który z 
największym trudem pokonywał krok po kroku kilkustopniową schodnię. Tym 
marszem pokazywał prezydent, że ma dość siły woli, by wygrać wojnę 
światową. Łatwo można było sklecić i położyć w tym celu rampę, po której 
Franklin Roosevelt wygodnie i z godnością przejechałby na fotelu. Ale na 
swój litości godny sposób mógł jednak chodzić. Dlatego na brytyjski 
pancernik, gdzie zaprosił go na nabożeństwo Winston Churchill, prezydent 
wszedł na własnych nogach.
  Dotknął stopą pokładu "Prince of Wales". Churchill zasalutował i 
wyciągnął rękę. Orkiestra wojskowa zagrzmiała "The Star Spangled Banner". 
Roosevelt stanął na baczność ciężko dysząc, z twarzą poszarzałą z wysiłku. 
Następnie, w towarzystwie Churchilla, podciągając się za poręcze i utykając 
przeszedł przez cały pokład i usiadł. Fotel na kółkach się nie pokazał.
  Gdy ustawieni w szeregi marynarze śpiewali "O Boże, twa pomoc przez 
wieki" oraz "Naprzód, żołnierze Chrystusa", Winston Churchill nieustannie 
wycierał oczy. Ryk starych hymnów z gardeł tysiąca młodych mężczyzn na 
otwartym powietrzu pod lufami wielkich armat napędził Victorowi Henry'emu 
łez do oczu i mrówek wzdłuż kręgosłupa. Ale to podniosłe nabożeństwo było 
dla niego takie krępujące.
  Stali tutaj żołnierze amerykańskiej i brytyjskiej marynarki wojennej, 
modląc się jak towarzysze broni. A przecież był fałsz w tym obrazku. 
Anglicy walczyli, Amerykanie nie. Premier przez nabożeństwo pod lufami 
sprytnie działał na uczucia prezydenta. Tu oto trafiła kosa na kamień, wola 
starła się z wolą! Churchill używał wszystkiego co się da, włącznie z 
rzekomą religijnością Roosevelta, by go poruszyć. Jeśli prezydentowi uda 
się przeżyć te doświadczenia nie dając obietnicy wypowiedzenia wojny 
Niemcom, a przynajmniej skierowania ultimatum do Japonii, jest twardym 
człowiekiem. Ale płaczący obok niego stary grubas był nie mniej twardym 
graczem, i za to Victor Henry go podziwiał.
  Brytyjski kapelan, w powiewającym purpurowo-białym ornacie, z rozwianą 
siwą czupryną, odczytał końcową modlitwę Royal Navy:
  - "...Zachowaj nas przed niebezpieczeństwami morza i przed przemocą 
nieprzyjaciela, abyśmy mogli być rękojmią spokoju dla tych, którzy 
przemierzają wody z prawowitych przyczyn... i abyśmy mogli bezpiecznie 
powrócić, by cieszyć się błogosławieństwem lądu i owocami naszego trudu... 
i wychwalać i czcić Twe Święte Imię, przez Jezusa Chrystusa Pana 
naszego..."
  Paru brytyjskich marynarzy wystąpiło z szeregów. Jeden po drugim 
ukradkiem wyciągali zza bluz aparaty fotograficzne. Gdy nikt nie zamierzał 
im przeszkodzić, obaj przywódcy uśmiechnęli się do nich i pomachali rękami, 
zaczął się wyścig. Aparaty pojawiły się tuzinami. Marynarze otoczyli ze 
śmiechem i wiwatami obu przywódców. Przyglądając się tak niezwykłemu 
nieporządkowi na okręcie wojennym z mieszanymi uczuciami rozbawienia i 
oburzenia, Pug Henry poczuł, że ktoś dotknął jego łokcia. Był to lord 
Burne-Wilke.
  - Witaj, kochany chłopie. Możemy chwilę pogawędzić?
  
  
  Albo Brytyjczycy mniej się przejmowali pożarami na okrętach niż 
Amerykanie, albo też wynaleźli niepalną drewnopodobną boazerię. Kabina 
Burne-Wilke'a sprawiała wrażenie ciepłego, mrocznego i wygodnego zakątka w 
bibliotece.
  - Słuchaj, Henry, jakie masz poglądy na temat picia na okręcie? Mam tu 
grzeczną butelczynę sherry.
  - Jestem za.
  - To dobrze. U was nikt nie bierze do ust ani kropli, prawda? Niemniej 
zeszłego wieczoru wasz prezydent kazał nam podać doskonałe wino.
  - Prezydent, sir, jest twórcą wszystkich przepisów Marynarki Wojennej i 
może je przykrawać według własnego gustu.
  - Tak? Szalenie wygodne. - Burne-Wilke zapalił cygaro, obaj sięgnęli po 
kieliszki. - Myślę, że wiesz, iż ten okręt przepłynął ocean bez eskorty - 
powiedział Wilke. - Pierwszej nocy po wypłynięciu z Anglii wpadliśmy w 
potężny sztorm. Niszczyciele nie mogły utrzymać szybkości, więc 
pozygzakowaliśmy naprzód samotnie.
  - Sir, z przerażeniem się o tym dowiedziałem.
  - Naprawdę? Nie sądzisz, że brytyjski premier zachował się bardzo 
sportowo, wystawiając się Hunom na strzał na otwartym morzu? Trzy tysiące 
mil bez osłony powietrznej i eskorty na powierzchni, na przełaj przez całą 
nieprzyjacielską flotę podwodną?
  - Chyba aniołowie was eskortowali. Tyle tylko mogę powiedzieć.
  - Och, wszystko jedno, w końcu jesteśmy tutaj. Ale może byłoby 
przezorniej nie przemęczać aniołów, co? Nie sądzisz? Gdy będziemy wracać, 
wszystkie u-booty na Atlantyku będą postawione w stan alarmu bojowego. 
Będziemy musieli przebić się przez nagonkę. - Burne-Wilke zamilkł na 
chwilę, badawczo przyglądając się popiołowi swego cygara. - Wiesz, z 
eskortą u nas bardzo krucho. Udało nam się dostać cztery niszczyciele. 
Admirał Pound byłby szczęśliwszy, gdyby było ich sześć.
  - Powiem o tym admirałowi Kingowi - szybko odrzekł Victor Henry.
  - Sam rozumiesz, że nie możemy o to prosić. Premier by się złościł. Ma 
nadzieję, że spotkamy "Tirpitza" i wdamy się z nim w pojedynek 
artyleryjski.
  - Zaraz się tym zajmę, sir. - Pug dopił sherry i wstał z miejsca.
  - Naprawdę? Serdecznie dziękuję. - Burne-Wilke otworzył drzwi kabiny.
  
  
  Na pokładzie rufowym nadal fotografowano. Teraz już oficerowie z 
aparatami odpychali marynarzy, a obaj politycy wesoło gawędzili.
  Za nimi stali pochmurną grupą ich szefowie sztabu i doradcy cywilni. 
Hopkins, krzywiąc się od odblasku słońca w wodzie, stał ze smutną miną. 
Wojskowi rozmawiali między sobą, z wyjątkiem admirała Kinga, który stał 
nieruchomo w pewnym oddaleniu, z długim nosem wystawionym w stronę morza i 
zastygłym na twarzy wyrazem dezaprobaty. Pug podszedł do niego, zasalutował 
i w paru słowach zreferował rozmowę z lotnikiem. Fałdy wzdłuż chudej 
szczęki Kinga pogłębiły się. Skinął dwa razy głową i oddalił się bez słowa. 
Nie szedł w żadnym określonym kierunku. Był to tylko gest odprawienia Puga, 
i to bardzo przekonujący.
  
  
  Przy obfitym jedzeniu i piciu konferencja trwała kolejne dwa dni. Pewnego 
wieczoru po kolacji Churchill zabrał głos w mesie "Augusty" i w grzmiącej i 
obfitującej w retorykę mowie nakreślił apokaliptyczny obraz dalszego toku 
wojny. Blokada, coraz cięższe bombardowania lotnicze i dywersja osłabią 
uchwyt hitlerowskich szponów w Europie. Rosja i Anglia "zamkną" pierścień i 
powoli, nieubłaganie go zacisną. Oczywiście, jeśli Stany Zjednoczone staną 
się w pełni aliantem, wszystko potoczy się szybciej. Na zachodzie nie 
będzie potrzebna wielka inwazja ani długa kampania lądowa. Desanty kilku 
kolumn pancernych w krajach okupowanych wywołają masowe powstania. Czar 
imperium Hitlera nagle się rozpadnie w gruzy, krew i płomienie. Franklin 
Roosevelt słuchał uważnie z uśmiechem i błyszczącymi oczami, nie powiedział 
ani słowa, a na zakończenie gorąco oklaskiwał mówcę jak wszyscy.
  
  
  Ostatniego dnia konferencji, tuż przed lunchem, admirał King posłał po 
Puga. Admirał stał w swej kabinie w podkoszulce i spodniach, wycierając 
ręcznikiem twarz i uszy.
  - Utworzony został Task Face 26 kropka 3 kropka 1, złożona z niszczycieli 
"Mayrant" i "Rhind" - oświadczył bez słowa powitania. - Będziesz eskortować 
okręt premiera do Islandii. Zaokrętujesz się na "Prince of Wales" jako 
oficer łącznikowy, wyokrętujesz na Islandii i powrócisz z naszymi okrętami.
  - Rozkaz, sir.
  - Nie otrzymasz rozkazów na piśmie. Ale nie jesteśmy w takiej sytuacji 
jak poprzednim razem. Zawiadamiam cię poufnie, że wkrótce będziemy 
konwojować wszystkie statki do Islandii. Może już w przyszłym tygodniu. Do 
diabła, przecież w tej chwili rozpoczęła się okupacja tej wyspy przez 
naszych marines. Prezydent wysyła nawet młodego oficera jako adiutanta 
Churchilla na czas, gdy będzie zwiedzał tam naszą bazę. Podporucznik 
Franklin D. Roosevelt, junior. - King wymienił nazwisko z nieruchomą 
twarzą.
  - Tak jest, sir.
  - A teraz, Henry, jak stoisz z językami?
  - Od dawna nie uczyłem się żadnego nowego, admirale.
  - Hm. We wrześniu udaje się do Rosji misja dostaw wojskowych. Oczywiście, 
jeśli Rosja jeszcze będzie walczyć. Pan Hopkins wymienił twoje nazwisko. 
Zdaje się, że twoja biegłość w sprawach jednostek desantowych i tak dalej, 
zrobiła na nich dobre wrażenie. Przejrzano więc twój stan służby i 
stwierdzono, że podajesz tam "dostateczną" znajomość rosyjskiego. Hej? A 
skąd to? To bardzo rzadkie.
  - Admirale, podałem to wstępując do Akademii w tysiąc dziewięćset 
jedenastym roku. Wtedy to była prawda. Teraz nie pamiętam nawet dziesięciu 
słów. - Henry wyjaśnił, że w dzieciństwie w hrabstwie Sonoma miał kolegów 
pochodzenia rosyjskiego i mówiących po rosyjsku.
  - Rozumiem. No cóż, to jednak jest zapisane w aktach. Po powrocie z 
Islandii zostaniesz urlopowany z Planowania Wojennego dla przygotowania się 
na ewentualną podróż do Związku Sowieckiego z zadaniem specjalnym. 
Pójdziesz na przyśpieszony kurs rosyjskiego dla przypomnienia języka. W 
Rosji dostaniesz tłumaczy. Ale nawet ze znajomością tylko paru słów, twoje 
możliwości wywiadowcze będą znacznie większe.
  - Rozkaz, sir.
  King nałożył kurtkę mundurową, przyjrzał się Henry'emu i po raz pierwszy 
za pamięci kapitana obdarzył go uśmiechem.
  - W twoich papierach jest też podane, że byłeś doskonałym artylerzystą.
  - Mam nadzieję, że znów nim będę.
  - Słyszałeś, że godzinę temu przedłużono ważność ustawy o poborze?
  - Naprawdę? Dzięki Bogu!
  - Większością jednego głosu.
  - Cooo? Jednego, sir?!
  - Jednego.
  - Ojej! To nie doda ducha Brytyjczykom, admirale.
  - Nie, prezydentowi też nie, ale takie są w tej właśnie chwili nastroje 
narodu amerykańskiego. Może samobójcze, ale właśnie takie. A my tak czy 
inaczej mamy robić naszą robotę. Nawiasem mówiąc, Henry, potrzebuję do mego 
sztabu oficera operacyjnego. Jeśli dojdzie do twego wyjazdu do Rosji, to po 
powrocie możesz dostać to stanowisko.
  Victorowi Henry'emu udało się zachować kamienną twarz. - Byłbym 
zaszczycony, admirale.
  - Właśnie pomyślałem sobie, że ci się to spodoba. Jestem przekonany, że 
dasz sobie radę - oświadczył King z niezdarnym odcieniem serdeczności.
  Ta perspektywa w przeciwieństwie do dowództwa pancernika przekreślała 
wszelkie nadzieje kapitana. Rozpacz zmusiła Puga do uwagi:
  - Być może prezydent Roosevelt będzie miał inne plany. Nie mam pojęcia.
  - Wspominałem o tym prezydentowi. Powiedział, że to wygląda na doskonałą 
funkcję dla ciebie.
  W pamięci Puga jak huk wystrzału zabrzmiał werset z Księgi Psalmów: "Nie 
pokładaj twych nadziei w książętach".
  - Dziękuję, admirale.
  
  
  Nie upłynęła jeszcze godzina, gdy do pakującego się Puga nadeszło 
wezwanie do prezydenta. Tym razem spotkanie trwało minutę, może dwie. 
Zmęczony i zaabsorbowany Roosevelt siedział przy krytym rypsem stole, 
pośpiesznie robiąc adnotacje na leżących przed nim dokumentach. W pokoju 
był Harry Hopkins, a obok niego stał wysoki, przystojny podporucznik, 
podobny jak dwie krople wody do asystenta sekretarza marynarki, który w 
tysiąc dziewięćset siedemnastym roku dokazywał na pokładzie niszczyciela 
"Davey". Prezydent przedstawił Pugowi Franklina D. Roosevelta juniora ze 
słowami:
  - Panowie będą razem podróżować. Powinniście się więc poznać. - Gdy 
podporucznik ściskał dłoń kapitana, prezydent rzucił Pugowi wzruszająco 
ludzkie spojrzenie, jakby chciał powiedzieć: - Uważaj na niego i rozmawiaj 
z nim.
  Ten ludzki odruch prawie rozwiał ostrą nieufność Henry'ego wobec 
prezydenta. A może Roosevelt zażartował sobie z Kinga i nadal miał zamiar 
dać Victorowi pancernik? Z uprzejmego pożegnania, jakim prezydent go 
obdarzył, jak zwykle niczego nie można było wywnioskować.
  
  
  Wśród muzyki orkiestr wojskowych grających hymny narodowe i grzmotu 
salutów artyleryjskich, w podmuchach rześkiego wiatru pachnącego zielenią 
pobliskich pagórków i prochem armatnim, "Prince of Wales" opuścił zatokę 
Argentia. Wielka narada zakończyła się.
  W mesie oficerskiej "Prince of Wales" Victor Henry wyczuł posępny 
nastrój, który zapanował na okręcie. Nie ujawniono, w jakim zakresie 
konferencja pozwoliła na zwiększenie pomocy dla Anglii i już samo to 
wystarczyło, by oficerowie pancernika uznali to za zły znak. Pomimo 
wspaniałości okrętu i luksusu, jakim przeładowana była mesa, ci weterani 
dwuletnich bojów, przeżytych nalotów i pojedynków artyleryjskich, mieli 
miny przygaszone i melancholijne. Myśli ich zaprzątało ciężkie położenie 
Anglii.
  Ale nie mogli uwierzyć, że Winston Churchill naraził na ryzyko najlepszy 
okręt ich wycieńczonej marynarki oraz własne życie tylko po to, by wrócić z 
pustymi rękami. To nie było w stylu Winniego. Lecz w rozmowach oficerów nie 
wyczuwało się tonów prawdziwej ufności, raczej ledwie mglistą nadzieję. 
Choć wobec Puga byli uprzejmi, kapitan, siedząc w mesie nad szklanką 
portwajnu czuł, że jest wyizolowany. Zrozumiał, że krępuje ich jego 
obecność, toteż wcześnie położył się spać.
  
  
  Nazajutrz odbył przechadzkę po "Prince of Wales" od pomostu nawigacyjnego 
do maszynowni, notując w pamięci wszystko, co kontrastowało z okrętami 
amerykańskimi. Przede wszystkim była to załoga: niechlujna, napięta i 
przepracowana, jakże różna od czyściutkiej i beztroskiej załogi "Augusty".
  Tego wieczoru po kolacji podszedł do niego generał-major Tillet i położył 
mu szczupłą dłoń na ramieniu.
  - Henry, chciałbyś rzucić okiem na mapę z położeniem dostrzeżonych 
okrętów podwodnych? Premier sądzi, że to cię może zainteresować. Zbiera się 
na naszą cześć nielichy komitet powitalny.
  Parę razy podczas konferencji Pug widział starego, odpychającego 
historyka wojskowości. Dwa dni wcześniej, na przyjęciu wydanym w mesie dla 
amerykańskich gości, paru młodych oficerów brytyjskich zaczęło coś, co w 
ich żargonie nazywało się "rozróbą". Zaczęli łazić po mesie ubrani w 
szkockie spódniczki lub kolorowe ręczniki oraz dziwaczne peruki i niewiele 
więcej; piszcząc na kobzach, rozrzucając petardy i maszerując paradnym 
krokiem po stołach i fotelach. Po chwili generał-major Tillet, który bez 
uśmiechu wstał z miejsca -jak sądził Pug, by położyć kres wybrykom - 
wskoczył na stół i puścił się w długiego, dzikiego giga wśród maszerujących 
wokół niego kobziarzy, przy oklaskach wszystkich zebranych. W tej zaś 
chwili był tak sztywny, jak zawsze.
  Tillet otworzył stalowe drzwi, z czerwonym napisem zakazu wejścia. W 
środku, ubrany w jednoczęściowy kostium podobny do kombinezonu mechanika, 
przygarbiony, z zapuchniętymi oczami Churchill rozmyślał przed rozwieszoną 
na grodzi mapą frontu rosyjskiego. Na przeciwległej wisiała mapa Atlantyku. 
Pośrodku pokoju, w chmurach dymu tytoniowego, młodzi oficerowie pracowali 
przy stole nad napływającymi meldunkami.
  - Tutaj - rzekł premier, wskazując Tilletowi i Pugowi gestem cygara mapę 
Związku Sowieckiego - tutaj zaczyna się dziać coś okropnego. - Szkarłatna 
linia frontu pokazywała na wschód od Smoleńska dwa nowe wybrzuszenia w 
kierunku Moskwy. Churchill zakaszlał i spojrzał na Henry'ego.
  - Wasz prezydent ostrzegł Stalina. Ja go ostrzegałem jeszcze wyraźniej, 
opierając się na bardzo dokładnych danych wywiadowczych. Żaden rząd w 
żadnej sytuacji nie miał mniejszego prawa do usprawiedliwień, że został 
zaskoczony. W złej godzinie bohaterski, nieszczęsny naród rosyjski był 
kierowany przez bandę wystawionych do wiatru, zakłamanych kanalii.
  Premier odwrócił się i podszedł do przeciwległej grodzi chwiejnym 
krokiem, który Victor Henry zauważył już w jego londyńskim biurze. W zatoce 
Churchill miał wygląd człowieka silnego, czerstwego, prężnego i o dziesięć 
lat młodszego. Teraz policzki miał szare jak popiół z czerwonymi wypiekami.
  - Hej! Mamy tu jakby coś nowego!
  Na wielkich, błękitnych połaciach mapy rozsypane były czarne markery w 
kształcie małych trumienek. Oficer przypinał jeszcze więcej, blisko 
zamierzonego kursu pancernika. Dalej w stronę Anglii wpięto gromadę 
czerwonych i kilka niebieskich szpilek.
  - Ta nowa grupa u-bootów została zauważona o zmroku przez amerykański 
samolot patrolowy, sir - zameldował oficer.
  - A, tak. Wspominał mi o tym admirał Pound. Przypuszczam, że staramy się 
ich uniknąć.
  - Zmieniliśmy kurs na północny, sir.
  - Widzę, że konwój H-67 jest już prawie w domu.
  - Wyciągniemy te szpilki już dziś w nocy, panie premierze.
  - To będzie dobra nowina. - Churchill ciężko zakaszlał, wciągając dym z 
cygara. Zwrócił się do Puga: - Ale, ale! Może będziemy mieli dla ciebie 
jakąś rozrywkę. Nie tak dobrą, jak lot na bombowcu nad Berlinem, ale 
zawsze. I co? Podobało ci się to, kapitanie?
  - To było wyjątkowe wyróżnienie, panie premierze.
  - Drobiazg. Można powtórzyć, gdy tylko zechcesz.
  - Zbyt wielki zaszczyt, sir. Raz było aż nadto.
  Churchill zaśmiał się ochryple.
  - Racja. Generale Tillet, jaki mamy film dziś wieczorem?
  - O ile wiem, panie premierze, Stan Laurel i Oliver Hardy w Niedołęgach 
na morzu.
  - Niedołęgi na morzu, co? Całkiem stosowne! Naczelny lekarz kazał mi 
leżeć w łóżku. Zabronił mi też palić. Przyjdę na film i wezmę moje cygara.
  
  
  Przyjemność oglądania Niedołęgów na morzu zakłócała Pugowi świadomość, że 
w każdej chwili pancernik może się natknąć na wilcze stado. Niemieccy 
dowódcy doskonale umieli przenikać poza osłonę niszczycieli. Ale film 
dobiegł końca bez przeszkód.
  - Wesoła, ale błaha rozrywka - zauważył ochrypłym, zakatarzonym głosem 
premier, ciężkim krokiem wychodząc z sali.
  
  
  Przemówienie radiowe Clementa Attlee zapełniło nazajutrz mesę. Wszyscy 
oficerowie wolni od wachty, wszyscy sztabowcy i planiści zgromadzili się 
wokół niezwykle starego, chrypiącego radioodbiornika. Pancernik, 
przebijając się przez szalejącą burzę, ciężko przechylał się i zataczał 
wydając niskie, długie pojękiwania. Było to niedobre pół godziny dla 
amerykańskiego gościa. Dostrzegł zdumione spojrzenia, wydłużone twarze i 
potrząsanie głów; gdy Attlee czytał Kartę Atlantycką. Pompatyczny język nie 
wspominał o najmniejszym choćby zaangażowaniu się Ameryki. Potępienie 
nazistowskiej tyranii, wychwalanie "czterech wolności", uroczyste pochwały 
przyszłego świata wolności i braterstwa, tak, to było. Ale na temat 
większej pomocy wojskowej dla Brytanii absolutne zero. Parę zdań o wolnym 
handlu i niepodległości dla wszystkich narodów oznaczało koniec Imperium 
Brytyjskiego, jeśli v ogóle coś oznaczało.
  Franklin Roosevelt okazał się naprawdę twardym graczem, pomyślał kapitan 
Henry bez szczególnego zdziwienia.
  - Umf - mruknął generał-major Tillet w milczeniu, jakie zapadło po 
wyłączeniu radia. - Odważyłbym się sądzić, że za tym kryje się coś więcej. 
Co o tym myślisz, Henry?
  Wszystkie oczy zwróciły się na Amerykanina.
  Pug nie widział potrzeby szukania wykrętów.
  - Nie, sir. Sądzę, że to wszystko.
  - We wspólnym komunikacie wasz prezydent zobowiązał się zniszczyć 
nazistowską tyranię - odparł Tillet. - Czy to nie oznacza, że w taki czy 
inny sposób weźmiecie udział?
  - To oznacza Lend-Lease - rzekł Pug.
  Ze wszystkich stron zaczęto go zasypywać pytaniami.
  - Nie zamierzacie stanąć przy nas przeciw Japonii?
  - Nie teraz.
  - Ale czy wojna na Pacyfiku nie jest po prostu waszą wojną?
  - Prezydent nie zagrozi Japończykom wojną. Nie może tego zrobić bez 
poparcia Kongresu.
  - Co się dzieje z waszym Kongresem?
  - To dobre pytanie, ale przedwczoraj Kongres był zaledwie o jeden głos od 
rozwiązania armii Stanów Zjednoczonych.
  - Czy kongresmeni nie wiedzą, co się dzieje na świecie?
  - Głosują zgodnie ze swymi politycznymi domysłami, by ratować swe 
polityczne skóry.
  - Więc co się dzieje z waszym narodem?
  - Nasz naród jest mniej więcej w tym miejscu, w jakim był wasz w czasie 
Monachium.
  To wywołało milczenie.
  - Płacimy za to - odezwał się Tillet.
  - A my będziemy musieli zapłacić.
  - Wtedy, sir, naszym przywódcą był Chamberlain - zabrał głos młodzieńczo 
wyglądający porucznik. - Wy macie Roosevelta.
  - Panowie, naród amerykański nie chce bić się z Hitlerem - powiedział 
Pug. - Taka jest prawda i Roosevelt nie może nic na to poradzić. Naród nie 
chce bić się z nikim. Życie jest przyjemne. Wojna to mecz piłki nożnej, 
któremu można się przyglądać. Wy jesteście naszą drużyną, bo mówicie naszym 
językiem. Stąd Lend-Lease i ta Karta Atlantycka. Lend-Lease nie wymaga 
wysiłku, oznacza tylko większe zatrudnienie i pieniądze dla wszystkich.
  Wyjątkowo głęboki przechył wywołał brzęk naczyń w kuchni okrętowej. 
Skończył się krzyżowy ogień pytań. Victor Henry poszedł do kabiny. Przed 
wyokrętowaniem na Islandii nie rozmawiał więcej z brytyjskimi oficerami.
  
  
  48
  
  Karta Atlantycka była jak słoń: podobna do drzewa, węża, ściany lub 
sznura, zależnie od tego, której jej części ślepcy dotykali.
  Propaganda Osi wyśmiewała jej nadętą retorykę na temat wolności, 
przypominała zniewolone Indie i Malaje, podkreślała tchórzostwo 
zdegenerowanych Amerykanów, uchylających się od zaangażowania w walkę i 
wyciągała z tego wniosek, że wszystko było wielkim, pustym blefem w zwykłym 
stylu pobożnej anglosaskiej hipokryzji, wymyślonym dla pokrycia bezsilnej 
nienawiści wobec triumfującego Nowego Porządku Światowego, którego nie 
cofnie nawet tysiące Kart Atlantyckich.
  W Stanach Zjednoczonych podniósł się wrzask, że Roosevelt potajemnie 
zaangażował kraj w walkę po stronie Anglii. Rozległy się także, o wiele 
cichsze, wiwaty na cześć najwspanialszego dokumentu człowieczego dążenia ku 
światłu od Magna Charta.
  Gazety brytyjskie dawały do zrozumienia, że w Zatoce Argentia stworzono 
znacznie więcej, niż tę piękną Kartę, ale na razie reszta musi zostać 
przemilczana.
  Rosjanie powitali spotkanie Roosevelta z Churchillem na oceanie jako 
zwycięstwo wszystkich miłujących pokój narodów całej ziemi, równocześnie 
wskazując, że, jak dobrze wiadomo, kluczową w tej chwili sprawą jest 
otwarcie drugiego frontu w Europie i dlatego Karta, nic nie mówiąc na ten 
temat, jakby nieco rozczarowuje.
  Ale najsilniejsze i najbardziej ślepe reakcje Karta wywołała za murami 
żydowskiego getta w Mińsku.
  Niemcy skonfiskowali radia. Karą za posiadanie odbiornika była śmierć. 
Szesnastoletni chłopak niedokładnie usłyszał audycję rosyjską na ten temat 
na małym odbiorniku, jaki zmajstrował na dachu. Zaczął z radości 
rozpowiadać, że Roosevelt spotkał się z Churchillem i że Stany Zjednoczone 
mają wypowiedzieć wojnę Niemcom! Skutki tego kłamstwa w getcie były 
cudowne, tak ożywcze, że można było zastanawiać się, czy kłamstwo nie jest 
niekiedy niezbędnym źródłem ulgi dla cierpiących.
  Nastroje mińskich Żydów doznały ostatnio głębokiego wstrząsu. Z 
nadejściem Niemców pogodzili się z tym, że zostali zgonieni do paru 
kwartałów domów, zmuszeni do zarejestrowania się do pracy, pogodzili się z 
aresztowaniami i poniewieraniem, z chuligańskimi napadami, może nawet z 
tym, że byli zabijani. To były czasy pogromów. A spodziewać się było można, 
że niemieckie pogromy będą cięższe. Ale Żydzi przeżyli już wiele pogromów.
  Lecz wtedy, jednej nocy, zaroiło się w getcie od szarych ciężarówek, a 
ekipy Niemców w nieznanych dotychczas, ciemnych mundurach opróżniły z 
mieszkańców dom po domu dwie ulice, ładując wszystkich do samochodów, jak 
mówili, w celu przesiedlenia. Niektórzy z Niemców upychających pośpiesznie 
ludzi w ciężarówkach byli brutalni, niektórzy grzeczni. Na innych ulicach, 
za żelaznymi bramami, inni Żydzi zdumiewali się i drżeli. Jak donieśli 
partyzanci nawiedzający okoliczne lasy, to, co się zdarzyło później, było 
tak okropne i nie do wiary, że mińscy Żydzi długo starali się wszystko 
pojąć. Szare wozy odjechały pięć mil dalej do lasów koło wioski. Tam w 
zalanym światłem księżyca wąwozie Niemcy kazali wszystkim wysiąść, ustawili 
ich w grupy i wystrzelali co do nogi, ze starcami i niemowlętami włącznie. 
Następnie wrzucili ich do czekającej wykopanej jamy i zasypali piaskiem.
  Wieśniacy, którym kazano wykopać w piasku ogromny dół, widzieli te 
okropności na własne oczy, tak przynajmniej donosili partyzanci. Niemcy 
schwytali chłopów do tej pracy, a następnie kazali wracać do domów, nie 
włócząc się w pobliżu ani nie mówiąc nikomu o tym co kopali, pod groźbą 
zastrzelenia. Ale paru podkradło się pod osłoną drzew, by popatrzeć, co 
Niemcy zamierzają, a następnie opowiedzieli partyzantom o masakrze Żydów z 
szarych ciężarówek.
  Dla Żydów w mińskiej pułapce, trzysta mił za linią zbliżającego się do 
Moskwy niemieckiego frontu, wszystko to było nieprawdopodobnym wstrząsem. 
Owszem, Niemcy już zabijali ludzi za drobne wykroczenia po krótkich, 
pobieżnych procesach. Spuchnięte, śmierdzące ciała ofiar oraz schwytanych 
partyzantów wisiały na placach miejskich. Podczas wojny można się było 
takich rzeczy spodziewać. Ale nagłe wymordowanie wszystkich przypadkowo 
wybranych ludzi, mieszkających przy dwóch długich ulicach - dzieci, kobiet, 
starców, wszystkich - to było więcej, niż sobie można wyobrazić w 
największym koszmarze. Albo opowiadanie było wynikiem histerycznej 
przesady, albo też, jeśli było prawdziwe - a powtarzające się sprawozdania 
coraz bardziej przekonywały - Niemcy byli znacznie gorsi, niż o nich 
mówiono w najbardziej przerażających plotkach.
  A jednak następnego dnia Mińsk niewiele się zmienił. Tak samo kwitły 
słoneczniki, tak samo świeciło słońce na błękitnym niebie. Trochę budynków 
zniszczyło bombardowanie i pożary, ale większość stała jak dawniej. Po 
ulicach krążyli niemieccy. żołnierze w szarych ciężarówkach i czołgach ze 
znakami swastyki, ale był to codzienny widok. Zresztą sami żołnierze, 
włóczący się z karabinami i mrużący oczy przed słońcem, wyglądali zupełnie 
zwyczajnie i po ludzku. Niektórzy nawet żartowali z przechodniami. Nadal 
wszędzie kręcili się starzy, rosyjscy sąsiedzi Żydów i nadal biły dzwony o 
tych samych porach. Na tych samych ulicach toczyło się żydowskie życie, tak 
dobrze znane, jak twarze we własnym domu. Tylko teraz wszystkie domy wzdłuż 
dwóch ulic stały ciche i puste.
  W tym momencie osłupienia nadeszły nowiny, że Roosevelt i Churchill 
spotkali się na morzu, i że Ameryka przystępuje do wojny. Powtarzano je od 
domu do domu. Ludzie płakali, śmiali się, chwytali dzieci i tańczyli z nimi 
na ramionach, całowali się i wyjmowali wino lub wódkę, by wypić zdrowie 
prezydenta Roosevelta. W zbiorowej pamięci Europy wyryty był jeden fakt: 
zeszłym razem przybycie Amerykanów dało zwycięstwo w wojnie. Zaczęły się 
wesołe przekomarzania. Ile czasu to zajmie. Trzy. miesiące? Sześć miesięcy? 
Jak długo by to nie trwało, takie szaleńcze działania, jak opróżnienie 
dwóch ulic, już się nie powtórzą. Teraz Niemcy się nie ośmielą! Są 
niegodziwi u szczytu sił, ale jakże potrafią być uniżeni, gdy sprawy biorą 
inny obrót! Wszyscy są tchórzami. Teraz zapewne będą starali się być mili 
dla Żydów, by uniknąć ukarania przez Amerykanów.
  Berel Jastrow wiedział, że plotka jest fałszywa, ale nie próbował jej 
prostować. W piekarni ciągle miał ukryte swoje małe radio. Miał dokumenty 
zezwalające na przekraczanie granic getta, bo Niemcy potrzebowali chleba, a 
mińscy piekarze walczyli o setki mil stamtąd. Tej nocy, na tajnym zebraniu 
przywódców żydowskich w kotłowni szpitala, Berel dokładnie przekazał 
wiadomości o spotkaniu atlantyckim nadane przez szwedzkie radio. Ale Berel 
był obcym i powiedział komitetowi to, czego ten nie chciał słyszeć. Ktoś 
przerwał jego opowiadanie uwagą, że pewnie słuchał kontrolowanego przez 
Niemców radia norweskiego i nie zwracając na niego więcej uwagi dalej 
planowano zbrojne powstanie w Mińsku we współpracy z partyzantami, w 
momencie gdy Amerykanie wylądują we Francji.
  W parę dni później Berel oraz jego syn z żoną i dzieckiem znikli. W nocy 
wyszli cichaczem z getta, nie prosząc nikogo o zezwolenie ani o pomoc, ani 
też o hasło do partyzantów w lesie. Rada Żydowska miała jakieś kłopoty ż 
gestapo na temat zniknięcia polskiego piekarza, ale oświadczyła, że 
Jastrowowie byli uciekinierami, za których nie może odpowiadać. Przecież 
sami Niemcy wydali specjalną przepustkę.
  Trójka polskich Żydów z dzieckiem nigdy nie powróciła do Mińska. W getcie 
przypuszczano, że zostali zastrzeleni na miejscu przez leśne patrole 
Wehrmachtu, jak to bywało z większością Żydów próbujących wydostać się z 
miasta bez partyzanckich przewodników. Niemcy mieli zwyczaj rzucania na 
Placu Jubileuszowym świeżych ciał zabitych w lesie jako ostrzeżenie dla 
reszty Żydów. Ale wśród tych okropnych stosów niepogrzebanych trupów nikt 
nie zauważył ciał Jastrowów. Tylko z tego powodu wierzono, że jeszcze 
gdzieś żyją.
  
  
  W Rzymie Niemcy zachowywali się bardzo przyzwoicie, przynajmniej w 
zasięgu wzroku Natalii i jej wuja. Może w miarę zwycięstw okazywali nieco 
większą arogancję wobec Włochów, ale Niemcy zawsze tacy byli. Przez całe 
lata krążyły po Europie upiorne wieści o traktowaniu Żydów przez 
hitlerowców. Teraz jeszcze dodano do nich opowieści o najdzikszych 
okrucieństwach wobec schwytanych słowiańskich żołnierzy. A przecież, gdy 
Aaron Jastrow i jego siostrzenica w zaawansowanej ciąży jedli w hotelu lub 
jednej z pierwszorzędnych rzymskich restauracji, z wielkim 
prawdopodobieństwem mieli przy obu sąsiednich stolikach siedzących Niemców. 
Wino mogło z lekka podgrzać teutońską skłonność do robienia hałasu, ale 
przypisywać tym starannie ubranym, dobrze wychowanym i przystojnym ludziom, 
jakże podobnym pod niektórymi względami do Amerykanów - zdolność 
popełniania zbiorowych mordów, to przekraczało wszelkie wyobrażenie.
  Nareszcie Jastrow miał wielką ochotę wracać do kraju. Ukończył pierwszą 
wersję książki o Konstantynie; koniecznie chciał pokazać ją wydawcy, a 
następnie wykończyć w oddziale bizantyńskim Biblioteki Harvardu. Biblioteka 
Watykańska była oczywiście lepsza do tego i miał w niej uroczych 
przyjaciół. Ale we Włoszech panował coraz większy niedostatek, a Rzym robił 
się coraz bardziej posępny. Triumfy Hitlera w Związku Radzieckim 
wstrząsnęły Italią jak trzęsienie ziemi, a Włochów pogrążyły w smutku. 
Nawet prasa faszystowska nie okazywała prawdziwego zadowolenia, raczej 
objawy przestrachu z powodu tak gigantycznych kroków Führera przez ostatnie 
niepodbite ziemie Europy.
  Nawet w najlepszych restauracjach i za najwyższą cenę to, co teraz 
podawano w Rzymie, było niedobre i coraz gorsze. Ciężki, gliniasty chleb 
był nie do jedzenia; nowe, brązowe spaghetti smakowało błotem, ser z każdym 
miesiącem bardziej przypominał gumę; oliwa sałatkowa i do gotowania 
zostawiały okropny posmak, a dostać butelkę przyzwoitego wina stołowego 
było prawie niemożliwe. Prawdziwe mleko Natalia dostawała od czasu do czasu 
z ambasady; Włoszki przy nadziei musiały pić ten sam niebieskawy, kleisty 
płyn, który kelnerzy ze wzruszeniem ramion podawali do namiastki kawy.
  Doktor Jastrow był więc gotów do wyjazdu, ale się nie bał. Przeczytał w 
życiu tyle książek historycznych, że wydarzenia dnia dzisiejszego wydawały 
mu się tylko powtórzeniem starych zabaw. Wyjazd z Włoch wielokrotnie 
odkładał, a trudności z paszportem prawie go cieszyły, bo w głębi serca był 
przekonany, że wojna wkrótce się skończy. Nawet gdyby łobuz z wąsikiem (jak 
z upodobaniem nazywał Hitlera) zwyciężył, nie mogłoby to mieć większego 
znaczenia pod warunkiem, że nie wkroczy do Italii. A czemuż miałby podbijać 
uniżonego satelitę.
  Chętnie mawiał przy winie, że Niemcy mogą okazać się nowym Bizancjum: 
trwałą, dobrze zarządzaną tyranią, przygotowaną do rządzenia przez tysiące 
lat, dokładnie tak, jak przechwalał się Hitler. Bizancjum istniało prawie 
tak samo długo, rosnąc i kurcząc się w miarę tego, jak rywale potężnieli 
lub słabli, posuwając lub cofając swe granice prawie tak, jak Rzesza; ale 
zawsze trwając, a często triumfując dzięki przewadze wojskowej, jaką 
zapewniała mu tyrania, centralizacja i działanie po liniach wewnętrznych. 
Już dawno temu inny zbrodniczy tyran, Napoleon, wskazał, że historię narodu 
kształtuje jego położenie geograficzne, a tak czy inaczej dla Europy 
najodpowiedniejszą formą rządów jest tyrania. Oczywiście Jastrow będąc 
Żydem nienawidził Hitlera. Ale jako filozofujący historyk potrafił go 
osądzić, a nawet ocenić wysoko za siłę woli i zręczność polityczną. 
Absolutnie nie dawał wiary opowiadaniom o hitlerowskich okrucieństwach; 
twierdził, że jest to odgrzewana brytyjska propaganda, którą dobrze 
pamiętał z czasów poprzedniej wojny.
  Ale Natalia bała się coraz bardziej. Od chwili, gdy przystąpienie 
Finlandii do wojny uniemożliwiło im odpłynięcie na fińskim statku, szukała 
innego sposobu wydostania się z Włoch. Oboje nadal mieli pełne prawo 
wyjechać. Ale Natalia miała obecnie do czynienia z włoskimi biurami 
podróży, liniami lotniczymi i urzędami emigracyjnymi. A była to miękka, 
splątana, paraliżująca gmatwanina. Sama myśl, że może zostać uwięziona z 
dala od kraju, karmiąc niemowlę tym, co można było dostać w wynędzniałych 
Włoszech, przerażała ją jak jeszcze nic w życiu. Prezydent Roosevelt z 
każdą chwilą wyraźniej interweniował w wydarzenia na Atlantyku; nagłe 
wypowiedzenie wojny Ameryce przez Hitlera niewątpliwie pociągnie to samo ze 
strony Mussoliniego i w rezultacie ona wraz z wujem zostaną internowani 
jako obywatele wrogiego państwa.
  W tym okresie najgorszą przeszkodą okazało się coś, co nazywano 
zezwoleniem na wyjazd. Poprzednio nie było z tym żadnych problemów. Żółta 
kartka z czerwoną pieczątką kosztowała kilka lirów i można ją było 
natychmiast otrzymać okazując bilety na statek, pociąg czy samolot. Ale 
obecnie taki wniosek wywoływał pochrząkiwania, pomruki i głębokie 
zamyślenia u biurokratów, z którymi miała do czynienia. Raz, po wielu 
rozczarowaniach, Natalii udało się zdobyć dwa miejsca na samolot do Lizbony 
i pobiegła z nimi do urzędu emigracyjnego. Urzędnik wziął jej bilety oraz 
paszporty i powiedział, by przyszła za cztery dni. Gdy wróciła, ten sam 
otyły i przyjacielski urzędnik z oddechem mocno woniejącym czosnkiem oddał 
jej z westchnieniem paszporty. Wojsko zarekwirowało oba miejsca w 
samolocie. Dlatego, jak oświadczył, nie może wydać zezwoleń na wyjazd, 
natomiast pieniądze za bilety zostaną jej we właściwym trybie zwrócone.
  Następnego dnia usłyszała pierwszy triumfalny komunikat BBC o spotkaniu 
na Nowej Fundlandii. Wynikało z niego, że przystąpienie Stanów 
Zjednoczonych do wojny jest już faktem. W najgłębszej rozpaczy ułożyła 
natychmiast brawurowy plan. Zagra kartą najskuteczniejszą, by pozyskać 
włoskie serca: swoją ciążą. Rzeczywiście od czasu do czasu zdarzały jej się 
krwawienia. Znajomi Amerykanie o rzymskich lekarzach wyrażali się drwiąco i 
sceptycznie. Wskazali jej położnika z Zurichu, niejakiego doktora Wundta, 
najlepszego poza zasięgiem hitlerowców w Europie. Postanowiła złożyć 
wniosek u władz szwajcarskich o krótki pobyt na badania lekarskie: dwa 
tygodnie, dziesięć dni, ile się uda. A gdy już dostanie się do Szwajcarii, 
wtedy nie przebierając w środkach pozostanie tam, póki nie uzyska wyjazdu 
do Stanów Zjednoczonych. Aaron Jastrow miał w Zurichu wydawcę, ona zaś 
znała Bunky'ego Thurstona, przeniesionego na tamtejszą placówkę z Lizbony. 
Pomysł uznała za olśniewająco błyskotliwy. Ku jej radości Aaron Jastrow, po 
niejakim ociąganiu zgodził się wziąć udział w przedsięwzięciu. Zostawi w 
hotelu swą biblioteczkę podróżną, bagaż i materiały do pracy; wszystko z 
wyjątkiem maszynopisu książki, który zabierze wraz z ubraniami w 
niewielkiej walizce. W razie jakichś trudności oświadczy, że zamierza 
podczas krótkiej wizyty w Zurichu popracować nad tymi pokreślonymi 
stronicami. Jeśli, co Natalia obecnie podejrzewała, Włosi nie będą chcieli 
wypuścić Jastrowa na stałe, tego rodzaju krótkim wyjazdem może uda się ich 
oszukać. Także i u doktora informacja o Karcie Atlantyckiej wywołała 
przebłysk niepokoju, zgodził się więc na plan Natalii.
  Podstęp podziałał jak zaklęcie. Natalia zamówiła bilety do Zurichu i 
dostała zezwolenie wyjazdu. W tydzień później oboje odlecieli do 
Szwajcarii. Wszystko było w najlepszym porządku z jednym wyjątkiem: w 
przeciwieństwie do Natalii doktor nie uzyskał formalnego zezwolenia od 
Szwajcarów na dziesięciodniowy pobyt. Papier, jaki mu wydano, mówił tylko, 
że towarzyszy on osobie niepełnosprawnej dla jej bezpieczeństwa w podróży. 
Gdy Natalia poinformowała o tym telefonicznie Bunky'ego Thurstona w 
Zurichu, ten oświadczył, że lepiej niech wybiorą się w podróż na takiej 
podstawie i nie próbują nalegać na więcej, bo i tak im się udało.
  
  
  Terminal lotniczy w Zurichu zrobił na nich piorunujące wrażenie. 
Błyszczał czystością, pełen był sklepów pękających od nadmiaru 
pierwszorzędnej odzieży, zegarków, porcelany i biżuterii, stosów pudeł z 
czekoladkami, wspaniałych wyrobów cukierniczych i świeżych owoców. Idąc do 
samochodu Thurstona Natalia zajadała ogromną gruszkę, pojękując z rozkoszy.
  - Co za gruszka! Taka gruszka! Mój Boże - oświadczyła - jakąż parszywą 
rzeczą jest faszyzm. Jakim plugawym idiotyzmem wojna! Europa jest bogatą 
częścią świata. Czemu ci krwawi zbrodniarze wciąż obracają ją w perzynę? 
Jedynymi rozsądnymi Europejczykami są Szwajcarzy.
  - Tak, Szwajcarzy są rozsądni - westchnął Thurston, gładząc swe ogromne 
wąsy, wypielęgnowane jak zawsze. Ale twarz miał bladą i chorobliwie 
postarzałą. - Jak tam twój podwodniak?
  - Kto go wie? Ciska się po Pacyfiku. Czy byłeś kiedykolwiek świadkiem na 
bardziej wariackim ślubie? - Od przybycia do Zurichu wzrok Natalii stracił 
bolesny, przygaszony wyraz: powrócił jego dawny, łobuzerski błysk. Zwróciła 
się do Jastrowa: - Bunky podpisywał akt ślubu. Bunky, czy wolisz Zurich od 
Lizbony?
  - Nie lubię myśli, że osiemdziesiąt milionów Niemców kotłuje się tuż za 
Alpami. Na szczęście te góry są przyjemnie wysokie. To tutaj, ten czerwony 
citroen. Ale i tutaj uchodźcy są w fatalnej sytuacji, Natalio, choć mniej 
widocznie i nie tak tragicznie. W Lizbonie było to nie do wytrzymania.
  Gdy jechali szosą do miasta odezwał się Jastrow: - Czy nasze paszporty 
odeślą do konsulatu?
  - Prawdopodobnie otrzymacie je z powrotem, gdy będziecie wracać.
  - Kochany, ależ my nie wracamy do Włoch - odezwała się Natalia. - Aaron, 
daj mi chusteczkę, jestem cała w gruszkowym soku. Chciałabym się móc w nim 
wykąpać.
  - To moja jedyna chusteczka - sprzeciwił się Jastrow.
  Thurston wyciągnął chusteczkę z kieszeni na piersiach i wręczył Natalii. 
- Co chcesz powiedzieć przez to "nie wracamy"?
  - Ja i mój wuj mamy zamiar wskoczyć do pierwszego pociągu, samolotu lub 
wiejskiego wozu stąd odchodzącego, o ile pojedzie w kierunku dobrych, 
starych Stanów. Oczywiście, Bunky, nie mogłam ci tego powiedzieć przez 
telefon. Ale to jest cały sens tej podróży.
  - Natalio, nic z tego.
  - Czemu, na Boga?
  - Aaron otrzymał zezwolenie wjazdu do Szwajcarii na moją gwarancję. I 
musi wracać skąd przybył Nie ma wizy tranzytowej.
  Po długim milczeniu odezwał się z tylnego siedzenia smutnym, cichym 
głosem doktor Jastrow: - Od razu sobie pomyślałem, że za łatwo nam poszło.
  - Bunky - oświadczyła wesoło Natalia - rozszalałe konie nie zaciągną mnie 
z powrotem do Rzymu. Nie mam zamiaru tam rodzić i koniec. Musisz wymyślić 
jakiś sposób także dla Aarona. Jest tutaj. Ma paszport jak złoto. Wiem, że 
możesz to załatwić.
  Thurston, trzymając jedną ręką kierownicę, drugą starannie przygładził 
wąs. - Hm, wzięłaś mnie z zaskoczenia. Daj mi trochę czasu.
  - Mam dziesięć dni - rzekła Natalia.
  - W tej chwili nie ma zbyt wielu sposobów wyjazdu z Zurichu - 
odpowiedział. - Spróbuję to zbadać.
  Wysadził ich przed gabinetem doktora Hermana Wundta, zabierając walizki 
obojga do hotelu. Lekarz przyjmował w starym, trzypiętrowym domu ze 
skrzynkami kwiatów we wszystkich oknach. Natalia poszła na badanie, Jastrow 
drzemał w poczekalni.
  Łysy, piegowaty doktor, krasnoludek jeszcze mniejszy od wuja, miał 
wielkie uszy i biegające piwne oczka. Zadawszy kilka pytań i zanotowawszy 
odpowiedzi na karcie, rozpoczął sondowania, palpacje, pobieranie próbek do 
analizy i poddał Natalię wszystkim zwykłym poniżeniom oraz kilku nowym i 
bolesnym przy pomocy dziwnych instrumentów, przez cały czas gawędząc z 
uśmiechem. Po badaniach Natalia położyła się na stole pod prześcieradłem 
dysząc wyczerpana, z twarzą ociekającą potem i bólami całego podbrzusza. Ze 
skrzynek za oknem wiatr przynosił aromat pachnącego groszku.
  - Doskonale, proszę chwilę odpocząć.
  Usłyszała, jak myje ręce. Po chwili wrócił i usiadł przy niej z notesem w 
ręku.
  - Jest pani silna jak koń, a ciąża przebiega doskonale. Dziecko zostanie 
utrzymane bez trudności.
  - Trzy razy miałam krwawienia.
  - Owszem, wspominała pani o tym. Kiedy było ostatnie?
  - Chwileczkę. Miesiąc temu. Może trochę dawniej.
  - No, to może pani poczeka dzionek czy coś koło tego na wyniki wymazu, 
analizy moczu i tak dalej. Jestem prawie pewien, że będą ujemne, a doktor 
Carona przyjmie od pani piękne dziecko. Znam go dobrze. To najlepszy 
położnik w Rzymie.
  - Doktorze, jeśli nie pojadę do Stanów, wolałabym tu zostać na poród. Nie 
chcę wracać do Rzymu.
  - Nie? Dlaczego?
  - Bo jest wojna. Jeśli Stany Zjednoczone się wmieszają, znajdę się z 
dzieckiem w kraju nieprzyjacielskim.
  - Mówiła pani, że mąż jest oficerem marynarki wojennej na Oceanie 
Spokojnym?
  - Tak.
  - Jest pani za daleko od niego.
  Natalia zaśmiała się niewesoło. - Zgadza się, ale tak się złożyło. - Co 
to za nazwisko, "Henry"?
  - Zdaje się, że szkockie. Angloszkockie.
  - A pani jest z domu Jastrow, prawda? Czy to też jest angloszkockie 
nazwisko?
  - Polskie. - Po chwili, widząc że piwne oczka nadal się w nią wpatrują, 
dodała: - Polsko-żydowskie. 
  - A ten pan w poczekalni, pani wuj, czy też jest polskim Żydem?
  - Jest słynnym amerykańskim autorem.
  - Naprawdę? Jakże wzruszające. Czy jest polskim Żydem?
  - Urodził się w Polsce.
  - Może się pani ubierać. A potem proszę przejść do drugiego pokoju.
  Doktor Wundt czekał na nią w swym gabineciku, palił cygaro siedząc 
zgarbiony na obrotowym krześle. Dym snuł się wstęgami po żółtych, 
pomarszczonych dyplomach na ścianie i zakurzonej grawiurze rannego lwa z 
Lucerny. Odłożył cygaro na onyksową popielniczkę, złożył dłonie czubkami 
palców, po czym uniósł je do warg. Jego szara, brązowo nakrapiana twarz 
była bez wyrazu.
  - Pani Henry, będę z panią szczery. Przez ostatnich kilka lat używano i 
nadużywano ciąży do przesady, aby rozwiązać tutejsze trudności paszportowe. 
Władze imigracyjne stały się bardzo oporne. Sam jestem cudzoziemcem i moje 
zezwolenie na praktykę lekarską łatwo może zostać anulowane. Czy wyrażam 
się jasno?
  - Ależ ja nie mam trudności paszportowych - spokojnie odrzekła Natalia. - 
W ogóle żadnych. Czy uważa pan, że mogę bezpiecznie odbyć podróż do Stanów 
Zjednoczonych? To tylko chcę wiedzieć.
  Doktor przygarbił się, zaciął wargi i nie spuszczając wzroku z Natalii 
przechylił głowę na bok jak bystry piesek. - Jakim środkiem transportu?
  - Przypuszczam, że samolotem.
  - Co o tym sądzi doktor Carona?
  - Nie pytałam go. Pomimo pańskiej opinii ja nie mam do niego zbytniego 
zaufania. Dlatego, jeśli nie będę mogła polecieć do kraju, chcę zostać 
tutaj.
  Stary doktor błysnął okiem i rozłożył ręce. - I w tym właśnie nie mogę 
pani dopomóc. Władze żądają ode mnie pisemnego oświadczenia, że nie jest 
pani zdolna do podróży. Bez tego nie przedłużą pani pobytu. Jest pani 
całkowicie zdolna do podróży samolotem do Rzymu. Natomiast lot do Stanów 
Zjednoczonych - znów schylił głowę na ramię - to długa i trudna podróż.
  - Czy sądzi pan, że mogłabym stracić wówczas dziecko? - zapytała Natalia 
z niezmąconym spokojem.
  - Niekoniecznie, ale przyszła matka przy pierwszym dziecku powinna unikać 
takich wysiłków. Historia pani ciąży nie jest przecież stuprocentowo 
prawidłowa.
  - Więc po co mnie zmuszać do powrotu do Rzymu? Mleko i żywność są tam 
okropne. Nie lubię tamtejszego doktora. Nie radził sobie jak należy z moimi 
krwawieniami.
  Mały doktor odpowiedział chłodnym tonem: - Pani Henry, lot do Rzymu 
zniesie pani z łatwością. Nie ma nic, co by usprawiedliwiało przedłużenie 
pani pobytu. Bardzo mi przykro. Władze będą mnie pytały o pani zdrowie, a 
nie o rzymskie mleko czy doktora Caronę. - Otworzył księgę wizyt. - Przyjmę 
panią jutro kwadrans po piątej i omówimy wyniki pani analiz.
  
  
  Tego wieczoru podczas kolacji z wujem i Thurstonem Natalia była cała w 
skowronkach. Cudowna przygoda, jaką było wydostanie się z Rzymu i pobyt w 
pokojowym mieście tak ją nastroiły, że zatarło to wrażenie szorstkości 
Wundta. Ucieszyły ją także wyniki badań. Była "silna jak koń", dziecko 
wesoło kopało w brzuchu i obojgu udało się uciec z faszystowskich Włoch. A 
wszystko inne, pomyślała sobie, jakoś się ułoży. Szczególnie, że Thurston 
nastawiony był bardziej optymistycznie. Zdecydowała, że nie będzie go 
wypytywać; niech sam coś powie, gdy będzie do tego gotów.
  Tymczasem tematem, który ich łączył, był Leslie Slote. Natalia opowiadała 
komiczne historyjki o swym paryskim mieszkaniu. Była tam maleńka, 
umieszczona w środku klatki schodowej winda, w której Slote kiedyś ugrzązł 
między piętrami i przespał całą noc; był Algierczyk, właściciel domu, który 
starał się ją powstrzymać od gotowania; był też mieszkający piętro wyżej 
jednooki rzeźbiarz-homoseksualista, który prześladował Slote'a prośbami o 
pozowanie. Aaron Jastrow po raz pierwszy słyszał te opowiastki o 
młodzieńczej miłości na Lewym Brzegu Paryża. A przy doskonałej, pożywnej 
kolacji podlanej świetnym winem, zjedzonej na tarasie otwierającym widok na 
jarzącą się od świateł panoramę Zurichu, wpadł w dobry nastrój. Choć 
okropnie kaszlał, przyjął ofiarowane przez Thurstona cygaro.
  - O Boże, prawdziwa hawana! - zawołał doktor smakowicie łykając dym. - 
Jak dziesięć lat temu w pokoju nauczycielskim w Yale. Jak łatwe, przyjemne 
i łaskawe dla mnie było ówczesne życie. A przecież przez cały czas łobuz z 
wąsikiem gromadził czołgi i armaty. Biada mi! Natalio, widzę, że jesteś 
bardzo zadowolona.
  - Wiem. To pewno wino i światła. Światła! Bunky, światło elektryczne to 
największy urok miasta. Pomieszkaj parę miesięcy w zaciemnieniu, a 
przekonasz się. Wiesz, co mi przypomina Zurich? Lunapark na Coney Island, 
kiedy byłam małą dziewczynką. Szło się w jasności milionów żółtych żarówek. 
Światła były bardziej podniecające niż przejażdżki na karuzelach i gry. 
Szwajcaria jest zadziwiająca, prawda? Maleńki, suchutki dzwon nurkowy 
wolności w oceanie horroru. Co za przeżycie! Nigdy tego nie zapomnę.
  - Więc możesz zrozumieć, czemu Szwajcarzy muszą być bardzo a bardzo 
ostrożni - rzekł Thurston. - W przeciwnym razie zaleją ich uchodźcy.
  Te słowa otrzeźwiły Natalię i Aarona. W napięciu oczekiwali, co powie 
dalej.
  Konsul oburącz przygładził wąsy. - Nie zapominajcie, że w Europie Hitlera 
jest uwięzionych cztery miliony Żydów. A cała Szwajcaria ma tylko cztery 
miliony ludności. Wobec tego Szwajcarzy zostali zmuszeni do tak niechętnego 
stosunku do Żydów jak nasz Departament Stanu, i to z nieskończenie 
ważniejszych powodów. Kraj liczy szesnaście tysięcy mił kwadratowych, z 
tego większość to gołe skały i śnieg. Porównaj ich gęstość zaludnienia z 
naszą, a okaże się, że Stany są ogromnym, pustym odludziem. Podobno 
jesteśmy krajem wolnych ludzi, azylem dla prześladowanych. Szwajcarzy tego 
o sobie nie twierdzą. Kto więc powinien przyjmować Żydów? A przecież oni to 
robią, tylko ostrożnie i w pewnych granicach. A do tego Szwajcarzy są od 
Niemców zależni w zakresie paliw, żelaza, całości handlu zagranicznego - 
importu i eksportu. Są otoczeni. Pozostaną wolni tylko tak długo, jak 
będzie to odpowiadało Niemcom. Rozmawiając o tobie z władzami szwajcarskimi 
nie mogę wsiadać na wysokiego konia. Jako oficjalny przedstawiciel 
amerykański jestem w najparszywszej pozycji dla prawienia morałów.
  - To zrozumiałe - powiedział Jastrow.
  - Zrozumcie, w waszej sprawie niczego jeszcze nie zdecydowano - dodał 
konsul. - Ja tylko sonduję. Być może uda mi się uzyskać pozytywną decyzję. 
Natalio, czy możesz wytrzymać długą podróż koleją?
  - Nie jestem pewna. Bo co?
  - Jedyną czynną w tej chwili linią lotniczą z Zurichu do Lizbony jest 
Lufthansa.
  Natalii ścisnęło się serce, ale odpowiedziała rzeczowym tonem:
  - Rozumiem. A co z tą hiszpańską?
  - Miałaś złe informacje. Została zlikwidowana w maju. Lufthansa lata raz 
w tygodniu, startując w Berlinie z paru międzylądowaniami; Marsylia, 
Barcelona, Madryt. Przelot jest paskudny. Znam go, bo w ten sposób 
przybyłem tutaj. Zwykle samolot jest pełen dygnitarzy państw Osi. Czy 
jesteś zdecydowana rozdzielić się z wujem i próbować z Lufthansą? Twój 
paszport nie mówi, że jesteś Żydówką. Jesteś panią Henry. Nawet Niemcy mają 
miękkie serce dla kobiet w ciąży. Ale oczywiście przez jakieś dwadzieścia 
godzin będziesz w rękach hitlerowców.
  - Czy jest inne wyjście?
  - Pociąg przez Lyon, Nimes i Perpignan wzdłuż wybrzeży Francji, następnie 
przez Pireneje do Barcelony, a stamtąd, z pomocą niebios, przez całą 
Hiszpanię i Portugalię do Lizbony. Góry, tunele, fatalne torowiska i Bóg 
wie ile awarii, opóźnień i przesiadek, z długim przejazdem przez Francję 
Vichy. Może trzy, może sześć dni podróży.
  - Nie sądzę, bym to mogła ryzykować - powiedziała Natalia.
  - A ja bym się nie bał spróbować Lufthansy - rzekł Jastrow zamyślonym 
głosem, obracając cygaro w palcach - i nie wierzę, naprawdę nie wierzę, że 
Niemcy mogliby mnie napastować.
  Thurston pokręcił głową. - Doktorze, ona jest żoną chrześcijanina i 
oficera marynarki. Uważam, że nic jej się nie stanie. Pan nie może lecieć 
Lufthansą!
  - A więc mam zdecydować - rzekła Natalia - czy ryzykować Lufthansą 
samotnie, czy jechać pociągiem z Aaronem.
  - Na razie nic nie musisz decydować. Musicie tylko przemyśleć, to, co wam 
powiedziałem.
  
  
  Przez następny dzień Natalia i jej wuj zabijali czas oglądając wystawy 
sklepowe, kupując odzież, zajadając ciastka z kremem, pijąc prawdziwą kawę, 
jeżdżąc po mieście taksówkami i delektując się bogactwem i wolnością 
Szwajcarii, leżącej ledwie o parę godzin lotu od brunatnego, 
melancholijnego Rzymu. Pod wieczór Natalia ponownie odwiedziła doktora 
Wundta. Wzruszywszy ze smutkiem ramionami powiedział jej, że wyniki 
wszystkich analiz wskazują, iż jest zdrowa.
  - Nie szkodzi - poinformowała go. - Tak czy inaczej pewnie będę mogła 
zostać. Mój konsul tym się zajmie.
  - Naprawdę? - Mały doktor poweselał. - Doskonale. Cieszy mnie to 
ogromnie. Zaraz zarezerwuję dla pani szpital na okres porodu, pani Henry. 
Wszystkie są przeładowane.
  - Dam panu znać za jeden, najdalej dwa dni.
  - Znakomicie.
  Rano znalazła wsunięty pod drzwi list na hotelowej papeterii:
  "Cześć. Coś się zaczyna dziać. Spotkajcie się ze mną oboje na wybrzeżu o 
czwartej po południu, na przystani łodzi spacerowych. Bunky".
  
  
  Gdy przybyli na przystań, konsul już wynajął otwartą łódź z przyczepnym 
motorem i siedział czekając na nich. Pomógł wsiąść bez słowa obojgu, 
zapuścił silnik i odbił od nabrzeża. Po przepłynięciu mili zgasił silnik. 
Usłyszeli, jak nad błękitną wodą rozlega się grzmiący niemiecki walc, grany 
przez orkiestrę dętą na zbliżającym się parowcu wycieczkowym.
  - Mam dla was całe sprawozdanie - oświadczył Thurson z radosnym 
uśmiechem. Natalii serce skoczyło z radości. - Myślę, że lepiej będzie, gdy 
omówimy to na osobności.
  - Czy wszystko załatwione? - spytał Jastrow z dziecinnym, jak pomyślała 
Natalia, zapałem.
  Thurston pogładził wąsy.
  - Nie, nie jest najgorzej. - Mrugnął do Natalii. - Słuchaj, telefonowałem 
i teleksowałem do Rzymu. Ten twój Byron przewyższył własny wyczyn z 
Lizbony, co? Zwrócić się do prezydenta Roosevelta w sprawie paszportu twego 
wuja! Ależ tupet! Nawet nie znając nikt go w Rzymie nie lubi.
  - Wyobrażam sobie!
  - Tak, ale teczka twego wuja ma teraz wielką nalepkę "Sprawa 
prezydencka", i to doskonale. A twoja, Natalio, jest załatwiona. Wpisałem 
cię w Lufthansie na listę oczekujących. Dwa najbliższe loty są zapełnione, 
ale masz rezerwację na trzeci. Władze imigracyjne przedłużą ci pobyt do tej 
chwili.
  - Ale przecież będę wtedy w ósmym miesiącu...
  Thurston przerwał jej podnosząc rękę:
  - Lufthansa jest pewna, że odlecisz wcześniej. Być może w przyszłym 
tygodniu. Zawsze część pasażerów rezygnuje, a ty z powodu ciąży jesteś 
wysoko na liście oczekujących.
  - A co z Aaronem?
  - Hm, to już jest inna historia.
  - To ona jest tu ważniejsza - oświadczył Jastrow dramatycznym tonem - a 
co będzie ze mną, nie ma żadnego znaczenia. Ja już przeżyłem swoje życie.
  - Chwileczkę, chwileczkę! - uśmiechnął się Thurston. - Dobry Boże, 
doktorze Jastrow! Wszystko w porządku. Pan nie może z nią pozostać w 
Szwajcarii, to jest poza dyskusją. Ale i w pana sprawie są decyzje. W 
Rzymie aż się gotuje z pana powodu. Ambasador jest oburzony. Powiedział, że 
jeśli nie da się inaczej, włączy pana do personelu i wyśle do kraju, na 
prawach dyplomaty. Pan wraca do Rzymu, ale ambasador bierze na siebie 
odpowiedzialność za pertraktacje z Włochami w pańskiej sprawie. W Stanach 
mamy masę włoskich grubych ryb i obiecuję panu, że nie będzie więcej 
kłopotów z pana zezwoleniem na wyjazd.
  - Sądzi pan, że to lepsze rozwiązanie, niż gdybym pojechał pociągiem do 
Lizbony? Bardzo chętnie bym to zrobił. - Pytanie było oczywiście 
retoryczne; Jastrow mówił tonem pełnym zadowolenia i ulgi.
  - Wielkie nieba, doktorze! Ja sam bym się na to nigdy nie zdecydował. 
Podróż jest wyczerpująca i nie wiadomo nawet, czy wszystkie połączenia 
jeszcze istnieją. Ale przede wszystkim idzie o to, że w takim wypadku 
pański wyjazd ze Szwajcarii byłby nielegalny. Niech pan nawet o tym nie 
myśli. Teraz, gdy ma pan już legalny status, niech pan za wszelką cenę 
pozostanie w granicach prawa.
  - No cóż, kochanie - zwrócił się Jastrow do siostrzenicy - wygląda, że 
nasze drogi się rozchodzą.
  Natalia nie odpowiedziała. Teraz, przy tak bliskiej perspektywie podróży, 
przelot niemiecką linią wydał jej się bardzo niemiły. Do tego jeszcze 
kołysanie łodzi na falach wywołanych przez statek wycieczkowy wywołało u 
niej nudności. A stateczek przepływał blisko, pasażerowie leniwie 
spoglądali na nich z góry, orkiestra zaś wygrywała "Nad pięknym, modrym 
Dunajem".
  Spojrzawszy na nią przenikliwym wzrokiem, Thurston odezwał się:
  - Natalio, wiem, że jesteś zdecydowana nie wracać do Rzymu. Ale gdybyś 
zmieniła zdanie, ambasador załatwi twoją sprawę identycznie jak twego wuja. 
Ja bym ci to zalecał.
  - No, nad tym trzeba się dobrze namyślić, zgadzasz się? - oświadczyła 
Natalia. - Moglibyśmy już wrócić? Jestem zmęczona.
  - Ależ oczywiście. - Thurston natychmiast szarpnął sznur koła zamachowego 
i silnik zaskoczył, wypuszczając chmurę niebieskiego dymu.
  - Jesteśmy wprost niezwykle panu wdzięczni - starał się przekrzyczeć 
hałas doktor Jastrow. - Zdziałał pan cuda.
  - Pomogła nalepka "Sprawa prezydencka" - odparł Thurston, kierując dziób 
w poprzek rozpływającego się śladu torowego stateczku. Łódź podskakiwała na 
fali niemal dokładnie w rytm "Modrego Dunaju".
  
  
  Gdy Natalia zeszła na śniadanie, wuj siedział w pełnym blasku słońca przy 
oknie restauracji, pijąc kawę.
  - Witaj leniuszku - powitał ją. - Jestem na nogach od paru godzin. Mam 
nadzieję, że zgłodniałaś. Mają tu dzisiaj najwspanialszą polską szynkę. W 
jaki sposób mogli ją dostać? Myślę, że Niemcy ją ukradli, a Szwajcarzy 
odkupili za złoto. Polska szynka jest najlepsza na świecie.
  Natalia zamówiła kawę z bułką.
  - Nie jesteś głodna? - perorował Jastrow. - Ja byłem wręcz wygłodzony. 
Dziwne, jak daleko można zajść w ciągu jednego życia! Jako chłopiec w 
Mędzicach raczej pozwoliłbym się dosłownie spalić żywcem na stosie albo 
zastrzelić, niż wziąć do ust kawałek szynki. Te wszystkie stare tabu 
pozbawiły nas tak prostej i dostępnej przyjemności. - Spojrzał na 
siostrzenicę. Natalia siedziała pobladła, napięta i ponura, splótłszy ręce 
na wydatnym brzuchu. - A wiesz, jednym z najpiękniejszych widoków świata 
jest maselniczka pełna świeżego masła w świetle poranka. Spójrz na to 
masło! Delikatne i słodkie jak kwiaty. Musisz go spróbować. A ta kawa jest 
taka dobra! Natalio, kochanie, przemyślałem tę sprawę i jestem całkiem 
zdecydowany na to, co teraz nastąpi. 
  - Tak? To dobrze. Ja też.
  - Wracam do Rzymu - oświadczył. - Oczywiście, mógłbym spróbować tej 
Lufthansy, kochanie, nie boję się czarnego luda, ale wiem, że to mogłoby ci 
przeszkodzić w ucieczce. A to jest najważniejsze. Musisz absolutnie pójść 
teraz własną drogą. Taka jest moja decyzja i obawiam się, że niezłomna. 
Moja droga, czemu tak mi się przyglądasz? Czy mam jajko na brodzie?
  - Nie, ale powiedziałeś dokładnie to samo, co ja ci miałam powiedzieć.
  - Naprawdę? - Twarz Jastrowa rozjaśnił łagodny uśmiech. - Dzięki Bogu. 
Myślałem, że zrobisz bohaterską awanturę na temat powrotu wraz ze mną. Nie, 
pomysł, abyś się tam wlokła, jest absurdalny. Co do mnie, to wierzę 
ambasadorowi, a poza tym nie ma sensu sprzeciwiać się przeznaczeniu. Często 
los wie lepiej. Mam bilet na popołudniowy samolot do Rzymu. Powrót wygląda 
tak łatwo, jak zjazd po natłuszczonej pochylni. Trudno jest tylko jechać w 
przeciwną stronę.
  Natalia piła kawę. Czy wuj urządził przedstawienie, aby wyłudzić od niej 
propozycję wspólnego powrotu do Rzymu? Po długim doświadczeniu była całkiem 
świadoma egoizmu Jastrowa, czasem objawiającego się subtelnie, czasem wręcz 
brutalnie.
  - Dobrze więc - odrzekła. - Myślę, że twój pomysł, by wyjechać do kraju 
przez Rzym jest sensowny. Im wcześniej tam się dostaniesz i zapiszesz w 
kolejce, tym lepiej. Czy jesteś pewien, że dasz sobie radę?
  - Jeśli zajął się tym ambasador, jakbym ja mógł coś poplątać? Mam tylko 
jedną prośbę. Czy weźmiesz mój maszynopis? Nawet, jeśli w kraju byłbym 
wcześniej, wolałbym zostawić książkę pod twoją opieką. Bo ja będę miał cały 
brudnopis. W ten sposób Łuk Konstantyna będzie miał dwie szanse uratowania 
zamiast jednej.
  Po raz pierwszy Natalia zaczęła wierzyć wujowi, a nawet pozwoliła sobie 
na pewną serdeczność wobec niego.
  - Dobrze Aaronie, w porządku. To będzie bardzo, bardzo dziwne rozstanie.
  - Natalio dla mnie to będzie ulga o wiele większa, niż dla ciebie. Ciąży 
mi wobec ciebie poczucie winy przynajmniej tak wielkiej, jak to dziecko, 
które tu masz. Kiedyś przekonasz się, jak ogromna jest moja wdzięczność. - 
Położył swą małą, kościstą rączkę na jej dłoni. - Zyskałaś sobie, jak to 
osobliwie mawiali nasi ojcowie, wielką cząstkę na tamtym świecie. Gdybyż 
jeszcze on istniał!
  
  
  Tak więc Aaron Jastrow bez sprzeciwu powrócił do Rzymu. Przez dziesięć 
dni jego siostrzenica nie miała od niego wiadomości, dziesięć ponurych dni, 
w czasie których gwałtownie zbladły uroki wygód i doskonałego jedzenia w 
Szwajcarii. Nawet szalik na szyi byłby, uważała Natalia, pożądanym 
towarzystwem. Czuła się strasznie samotna. Bunky Thurston, po uszy 
zaplątany w romans z córką francuskiego literata, który schronił się w 
Szwajcarii, nie miał dla Natalii wiele czasu. Szwajcarzy traktowali ją jak 
wszystkich cudzoziemców: z chłodną, płatną uprzejmością. Cały kraj wydawał 
się terenem należącym do najwyższej kategorii hotelu. Natalię przygnębiał 
też widok smutnych Żydów w sklepach, na ulicach, w pociągach i na statkach 
wycieczkowych. Wreszcie nadszedł list, oklejony nalepkami przesyłki 
ekspresowej oraz upstrzony stemplami cenzury.
  Z góry zakładam, że list będzie, czytany, ale to nie robi mi różnicy. Ty 
i ja mamy wszystko załatwione z władzami włoskimi! Mam teraz w ręku, 
Natalio, dwa bilety lotnicze, odpowiednie zezwolenie wyjazdu, portugalskie 
wizy tranzytowe i połączenia na PanAm, i to wszystko z nalepkami, 
absolutnego, dyplomatycznego pierwszeństwa. Co za robota! Wszystko to leży 
przede mną na biurku i nigdy w życiu nie oglądałem wspanialszego widoku.
  Moja droga, Thurston spowodował w ambasadzie istny wybuch. Dobry chłop. A 
był najwyższy czas! Ambasador uruchomił wszystkie kanały, włącznie z 
Watykanem gdzie, jak wiesz, mam wielu przyjaciół. Od dawna powinienem był 
użyć swoich wpływów, ale wydawało mi się poniżej godności powoływanie się 
na moje osiągnięcia pisarskie, jakiekolwiek by tam one nie były.
  Teraz do rzeczy.
  Bilety są na piętnastego grudnia. Wiem, że to bardzo odległa data, ale 
PanAm stanowi wąskie gardło. Nie ma sensu lecieć do Lizbony i wysiadywać 
tam całe miesiące! Ten przelot jest pewny. Ale będzie to oznaczało, że 
musisz rodzić tutaj. Decyzja należy do ciebie.
  Załączam list od żony ambasadora, czarującej i całkiem dorzecznej 
kobiety. Jeśli nie chcesz usychać z tęsknoty w Zurichu, czekając na okazję 
podróży z walecznymi Hunami, jej zaproszenie może być korzystne.
  Czekam na twe rozkazy. Czuję się o dwadzieścia łat młodziej, czy czujesz 
się dobrze? Martwię się o ciebie dniami i nocami. Ucałowania,
  Aaron.
  Ambasadorowa pisała ozdobnym charakterem pisma, jakiego uczą w szkołach 
dla panienek z dobrych domów, zielonym atramentem, z małymi kółeczkami 
zamiast kropek nad "i":
  Droga Natalio
  Trzy miesiące temu odesłałam córkę do domu, by tam rodziła. Jej pokój 
świeci pustkami, a jej mąż pracuje w ambasadzie i wszyscy bardzo za nią 
tęsknimy!
  Jeśli możesz dostać się do kraju ze Szwajcarii, to będzie najlepsze 
rozwiązanie. W przeciwnym razie, proszę, weź pod uwagę możliwość przyjazdu 
do nas, gdzie przynajmniej będziesz dobrze jadła, a Twoje dziecko urodzi 
się, że tak powiem, na amerykańskiej "ziemi ", wśród Twych przyjaciół. 
Bardzo byśmy chcieli mieć cię wśród nas.
  Tego samego ranka zadzwonił Bunky Thurston. Lufthansa dała się przekonać 
i zapewnia w dowód szczególnej dla niego uprzejmości bliską rezerwację: 
jedno miejsce do Lizbony, siedemnastego września, za cztery dni. Nie ma 
bezpośredniego połączenia na PanAm, dodał, ale w Lizbonie Natalię 
umieszczono wysoko na liście oczekujących i otrzyma pierwsze zwalniające 
się miejsce.
  - Proponuję, żebyś poszła od razu do Lufthansy na Bahnhofstrasse. To 
tylko dwie przecznice od twego hotelu i sama odbierzesz ten bilet - 
powiedział Thurston. - Są też różne formularze do wypełnienia. Tego nie 
mogę zrobić za ciebie, inaczej...
  - Zaczekaj, Bunky, zaczekaj. - Natalia z trudem go rozumiała.
  Obudziła się z bólem gardła i wysoką gorączką; kręciło jej się w głowie 
od aspiryny, przygnębił ją list wuja, który pogrążył ją w zamęcie 
sprzecznych perspektyw. - Dostałam list od Aarona. Masz chwilę czasu?
  - Wal.
  Przeczytała mu list.
  - No! Ależ się tam zagotowało, nie? Natalio, przecież ja nie mogę 
decydować za ciebie. Wiem, co by na to powiedział Leslie Slote. A także 
Byron.
  - Ja też wiem. "Nie ryzykuj, jedź prosto do Rzymu".
  - Dokładnie.
  - Mylisz się co do Byrona. On powiedziałby mi, abym leciała Lufthansą.
  - Naprawdę? Znasz go lepiej niż ja. Ale cokolwiek zdecydujesz, daj mi 
znać, czy mogę ci w jakikolwiek sposób dopomóc. A teraz do widzenia, słyszę 
klakson wozu Francoise. Wyjeżdżamy na caly dzień na wieś.
  
  
  Natalia za żadne skarby nie chciała wracać do Rzymu. Tego postanowienia 
trzymała się twardo. Półprzytomna, ociężała, ubrała się wreszcie i 
wyruszyła do Lufthansy. Bez przerwy łykała ślinę, bo gardło ją bolało, 
jakby było wyłożone papierem ściernym, pomimo nieustannie pochłanianej 
aspiryny. Wszystkie biura linii lotniczych mieściły się w jednym miejscu. 
Air France, PanAmerican i BOAC były zamknięte, zasłony w oknach opuszczone, 
szyldy już wyblakłe. W słońcu błyszczał tylko złocony orzeł Lufthansy, 
siedzący na otoczonej wieńcem swastyce. Z powodu tej swastyki Natalia 
zawahała się przed wejściem. Przez okno widać było wnętrze czyste jak sala 
szpitalna, z pustym kontuarem. Stała za nim opalona blond dziewczyna w 
lazurowo-złotym mundurze, wyglądająca jak lalka z wystawy, ukazując w 
uśmiechu olśniewająco białe zęby. Odpowiadał jej uśmiechem mężczyzna równie 
opalony, ubrany w sportową marynarkę w kratkę. Rozwieszone na ścianach 
plakaty ukazywały zamki na nadrzecznych urwiskach, dziewczęta w bawarskich 
strojach ludowych, pijących piwo grubasów i popiersia Beethovena i Wagnera 
na szczycie gmachu opery.
  Pracownicy biura dostrzegli przez witrynę Natalię, przestali się śmiać i 
zaczęli się jej przyglądać. Natalia, czując dreszcze gorączki, weszła do 
biura Lufthansy.
  - Grüss Gott - powiedziała dziewczyna.
  - Dzień dobry - odrzekła ochryple Natalia. - Amerykański konsul Bunker 
Thurston zarezerwował dla mnie miejsce do Lizbony na siedemnastego.
  - Tak? Czy pani Byron Henry? - odpowiedziała gładką angielszczyzną 
dziewczyna.
  - Tak.
  - Doskonale. Pani paszport?
  - Czy jest dla mnie ta rezerwacja?
  - Tak. Proszę panią o paszport.
  Dziewczyna wyciągnęła wypielęgnowaną dłoń. Natalia wręczyła jej paszport, 
dziewczyna zaś podała długi formularz, wydrukowany na grubym, zielonym 
papierze.
  - Proszę uprzejmie to wypełnić.
  Natalia przejrzała rubryki.
  - Na litość boską! Tyle pytań przy zwykłej podróży samolotem.
  - Przepisy bezpieczeństwa w związku z wojną, pani Henry. Proszę wypełnić 
obie strony.
  Na pierwszej stronie znajdowały się szczegółowe pytania o podróże odbyte 
przez pasażera w ostatnim roku. Natalia odwróciła arkusz. Po drugiej 
stronie pierwsze pytanie od góry brzmiało:
  Glaubung (Foi) (Religion) ...
  Vater (Pere) (Father) ...
  Mutter (Mere) (Mother) ...
  Wstrząsnął nią dreszcz. Zdziwiła się, czemu Thurston nie uprzedził jej o 
tym niebezpiecznym haczyku. Musiała szybko podjąć decyzję. Można było po 
prostu napisać "Metodystka"; w paszporcie podano nazwisko panieńskie jej 
matki, ale "Greengold" nie musiało być żydowskim. Jakże mogliby to 
sprawdzić? Ale z drugiej strony, po wszystkich kłopotach, które spotkały 
Aarona, na jakie listy mogli ją Niemcy wpisać? Skąd pewność, że incydent w 
Królewcu nie został odnotowany? I co się stało z tymi neutrałami 
narodowości żydowskiej, których Niemcy oddzielili w Królewcu? Te pytania 
przeleciały przez jej zgorączkowany umysł. Dziecko w brzuchu zadrgało.
  Ulica za oknem wydawała się daleka i pożądana. Natalii kręciło się w 
głowie, gardło zdawało się zatkane garścią żwiru. Upuściła zielony 
formularz na kontuar. Pracownica Lufthansy zaczęła wypisywać bilet danymi z 
paszportu. Natalia zauważyła, jak dziewczyna ze zdumieniem spogląda na 
odrzucony formularz, a potem na mężczyznę w sportowej marynarce. Mężczyzna 
sięgnął do kieszeni i spytał Natalię po niemiecku:
  - Czy potrzebuje pani pióra?
  - Proszę o paszport - odrzekła.
  Dziewczyna podniosła wysoko brwi. - Czy coś nie w porządku?
  Zbyt wstrząśnięta, by wymyślić gładką odpowiedź, Natalia wyjąkała:
  - Amerykanie nie pytają o wyznania religijne w związku z podróżą, a także 
go nie podają.
  Dziewczyna i mężczyzna wymienili znaczące spojrzenia. Mężczyzna 
powiedział:
  - Jeśli chce pani zostawić to nie wypełnione, pani Henry, to wszystko w 
porządku. Jak pani sobie życzy.
  Oboje uśmiechnęli się podejrzanym uśmieszkiem, takim samym, jaki miał 
podoficer SS w Królewcu.
  - Proszę o mój paszport.
  - Zaczęłam już wypisywać pani bilet - odpowiedziała dziewczyna. - Pani 
Henry, naprawdę jest bardzo trudno o miejsce do Lizbony.
  - Mój paszport!
  Dziewczyna rzuciła brązową książeczkę na kontuar i odwróciła się plecami.
  Natalia wyszła. O trzy sklepy dalej otwarte było biuro Swissair. Weszła 
do środka, wzięła bilet do Rzymu na następny ranek. Było tak, jak 
powiedział Aaron Jastrow. Powrót był równie łatwy jak zjazd po 
natłuszczonej pochylni.
  
  
  49
  
  Marsz na Moskwę (z książki: "Utrata światowego imperium")
  
  Geografia planu Barbarossa
  Najważniejszy w wojnie jest wynik, a Niemcy przegrały tę wojnę. Ten fakt 
przesłonił ich zwycięstwa w bitwach, jakich wrogowie Rzeszy nigdy nie 
odnieśli. W końcu pobili nas tylko przewagą liczebną i potokiem maszyn.
  Całkiem naturalne jest też, że przegrana rzuca cień wątpliwości na sposób 
prowadzenia walki przez pokonanego. Dlatego wielu historyków wojny, 
niestety wraz ze znanymi niemieckimi generałami jak Guderian, Manstein i 
Warlimont, zgadza się, że nasz plan inwazji na Rosję był "niejasny", "byle 
jak sklecony", czy nawet "bez wyraźnego celu strategicznego". Czemu służy 
to historyczne kalanie własnego gniazda? Wyłącznie samousprawiedliwieniu 
się, co powinno być czymś poniżej żołnierskiej godności. Czyż nie 
wystarczy, że w rozdzierający serce sposób przegraliśmy tę wojnę o włos i 
straciliśmy imperium światowe? Nie ma żadnego powodu, by na domiar złego 
charakteryzować nas, którzy dokonywaliśmy największego wysiłku narodowego, 
jako gromadę niedouczonych durniów. Tego rodzaju lizusowska pisanina, 
obliczona na podtrzymywanie przesądów u zwycięzców, nie przynosi nikomu 
zaszczytu, a ponadto gwałci prawdę historyczną.
  Ja sam zostałem czasowo przydzielony do sztabu planowania generała 
Marcksa, który jesienią i zimą 1940 roku wypracował wstępne plany gier 
wojennych na temat inwazji na Związek Sowiecki, a następnie nakreślił 
zasady operacyjne. Dlatego od samego początku brałem udział w całej 
sprawie. Biorąc pod uwagę takie czynniki, jak czas i przestrzeń, liczebność 
wojsk i wielkość zaopatrzenia oraz ogrom celów politycznych, była to śmiała 
koncepcja. We wszystkich swych szczegółach Plan Barbarossa był niemal 
nazbyt skomplikawany, by mógł go ogarnąć intelekt jednego człowieka. A 
jednak, gdy się weźmie pod uwagę jego wizję całościową, plan był prosty. To 
było jego zaletą i jego siłą. Był mocno zakotwiczony w realiach 
geograficznych, ekonomicznych i militarnych. W granicach ryzyka 
nieodłącznego od każdej wojny, był to plan rozsądny.
  Niechże czytelnik poświęci chwilę czasu na przestudiowanie bardzo 
uproszczonej mapki, jaką przygotowałem. W dalszej części, w mej analizie 
operacyjnej, znajduje się ponad czterdzieści map sytuacyjnych pochodzących 
z archiwów. Oto jest obraz ataku Barbarossa w największym skrócie.
  Linia "A" ukazuje naszą postawę wyjściową w Polsce. Miała około pięciuset 
mil długości, ciągnąc się z północy na południe od Morza Bałtyckiego do 
Karpat. (Były też przewidziane działania powstrzymujące z Rumunii, dla 
osłony pól naftowych Ploeszti.)
  Naszym celem była linia "C". Długa na przeszło dwa tysiące mil, biegła od 
Archangielska nad Morzem Białym na południe do Kazania, a następnie wzdłuż 
Wołgi do Morza Kaspijskiego. Jej najdalsze rubieże leżały o około tysiąc 
dwieście mil od naszych podstaw wyjściowych.
  Linia "B" ukazuje, jak daleko dotarliśmy w grudniu 1941 roku. Biegnie ona 
od Leningradu nad Zatoką Fińską na południe, przez Moskwę do Półwyspu 
Krymskiego na Morzu Czarnym dochodząc prawie do Rostowa nad Donem. Ma 
prawie tysiąc dwieście mil długości i jest oddalona o ponad sześćset mil od 
naszych podstaw wyjściowych. Wydaje się więc, że zostaliśmy zatrzymani 
przez Rosjan mniej więcej w połowie drogi. Ale tak nie było. Zostaliśmy 
zatrzymani w ostatnim momencie, na ostatniej linii obronnej. 
  
  
  Koncepcja ataku
  Wiosną 1941 roku nasz wywiad doniósł, że Armia Czerwona koncentruje się 
na zachodzie blisko linii granicznej przecinającej Polskę. To groźne 
nagromadzenie uzbrojonych Słowian zagrażało zalaniem Europy przez 
bolszewizm. Było to główną przyczyną decyzji Führera wydania wojny 
prewencyjnej i z całą pewnością usprawiedliwiało całe nasze wcześniejsze 
planowanie. 
  Jednak to groźne rozmieszczenie sił zbrojnych Stalina było dla nas 
korzystne, ponieważ w ten sposób rezygnował on z wielkiej przewagi, jaką 
dawała rosyjska przestrzeń manewrowa i stłoczył Armię Czerwoną w zasięgu 
szybkiego nokautującego ciosu. Stalin przewyższał nas zarówno liczebnością 
sił zbrojnych, jak sprzętu. Według najlepszych posiadanych przez nas 
informacji, mieliśmy wyruszyć około stu pięćdziesięciu dywizjami przeciw 
mniej więcej dwustu, mając trzy tysiące dwieście czołgów przeciw aż 
dziesięciu tysiącom i przy bliżej nie określonej przewadze jego lotnictwa. 
Oczywiste więc było, że nasze nadzieje mogliśmy pokładać w lepszym 
wyszkoleniu, dowodzeniu, jakości żołnierza i maszyn oraz szybkim 
decydującym dla ostatecznych rezultatów wykorzystaniu zaskoczenia. Po 
doświadczeniach wojny fińskiej, ryzyko wydawało się w granicach rozsądku.
  Celem strategicznym Planu Barbarossa było obalenie państwa sowieckiego 
jednym, kolosalnym letnim uderzeniem i zdegradowanie jego rozbitych części 
do roli rozbrojonych, socjalistycznych prowincji, obsadzonych siłą zbrojną 
i rządzonych przez Niemcy od granicy polskiej po Wołgę. Ziemie na wschód od 
Wołgi, mroźne pustynie Syberii i puste lasy za Uralem mogły zostać wówczas 
albo oddzielone kordonem sanitarnym, albo bez trudności zajęte. Istotnym 
czynnikiem, który należało wziąć pod uwagę było to, że z tych oddalonych 
terenów żaden z istniejących bombowców nie mógł dotrzeć nad Niemcy.
  Pod względem operacyjnym spodziewaliśmy się przebić przez zmasowane na 
zachodniej granicy siły trzema potężnymi i równoczesnymi atakami 
błyskawicznymi. Dwa miały uderzyć na północ od bagien poleskich, jeden na 
południe, wszystkie zaś otoczyć i wykończyć złamane siły nieprzyjacielskie 
w ciągu paru tygodni. W ten sposób główny trzon Armii Czerwonej przestałby 
istnieć niemal na początku działań.
  Ocenialiśmy, że potrafimy to osiągnąć. Ale wiedzieliśmy też, że na tym 
się nie skończy. Zdawaliśmy sobie sprawę, że nieprzyjaciel będzie 
utrzymywać wielkie rezerwy między granicą i Moskwą, i że w pewnym miejscu 
te siły okopią się. Wiedzieliśmy też, że tępy Słowianin najlepiej walczy w 
obronie ojczyzny. Dlatego też oczekiwaliśmy i planowaliśmy drugą wielką 
kampanię w pierwszej połowie lipca, prawdopodobnie za linią Dniepr-Dźwina, 
by otoczyć i zniszczyć te rezerwy. I wreszcie spodziewaliśmy się, że gdy 
przebijemy się do linii Leningrad-Moskwa-Sewastopol, napotkamy na ostatni 
opór rosyjskiej obrony (i tak się właśnie stało), do której włączy się 
masowo ludność stolicy i innych wielkich miast przemysłowych, leżących 
wzdłuż stosu pacierzowego Związku Sowieckiego. Gdy już złamiemy ten 
kręgosłup, za linią Archangielsk-Wołga, która była naszym celem, nic już 
nie leżało, jak ocenialiśmy, poza ogarniętą paniką i przeznaczoną do 
likwidacji ludnością, oprócz jeszcze być może, drobnych oddziałów 
partyzanckich.
  Oczywiście było to trudne przedsięwzięcie, świadomie podjęte ryzyko. 
Polem bitwy była cała Rosja Sowiecka - teren ukształtowany jak lejek, na 
jednym końcu szeroki na pięćset, na drugim na tysiąc siedemset mil. 
Północny skos lejka leżał wzdłuż mórz Bałtyckiego i Białego, południowy 
wzdłuż Karpat i Morza Czarnego. Nasze siły musiały więc rozwinąć się jak 
wachlarz przez ogromne, płaskie i monotonne równiny rosyjskie, w miarę 
posuwania się wydłużając nasze linie komunikacyjne i rozpraszając obsadę 
frontów. Tego też oczekiwaliśmy, ale zaskoczyła nas prymitywność dróg i 
dzikość terenu. Tutaj nasz wywiad się mylił. Nie był to teren nadający się 
do wojny błyskawicznej. Prawdą jest, że sama nieudolność zarządzania i 
niski standard komunistycznej Rosji był jej groźnym czynnikiem obronnym. 
Nie pokwapili się, by wybudować przyzwoite szosy, torowiska linii 
kolejowych były nędzne, a same tory - umyślnie, rzecz oczywista - miały 
inny rozstęp niż nasze.
  
  
  Komentarz tłumacza: Z punktu widzenia Roona niemieckie plany sztabowe 
ataków na inne kraje są zawsze obronne i tylko hipotetyczne; ale ci inni 
zawsze zrobią coś głupiego lub złego, co przeszkadza realizacji planu 
ataku. Historycy nadal zastanawiają się nad intencjami Stalina w 1941 roku, 
ale wydaje się, że nie miał on zamiarów ofensywnych. Sowieci śmiertelnie 
bali się Niemców i robili wszystko co możliwe aż do ostatniej chwili, by 
ich ułagodzić i odwieść od myśli o zaatakowaniu.
  (V. H.)
  
  
  Rozcinanie tortu
  Pomimo wielu istniejących problemów, Plan Barbarossa od początku okazał 
się sukcesem. Zaskoczenie uzyskaliśmy na całym froncie. W annałach wojny 
zostanie to uznane za najbardziej zadziwiające wydarzenie. Guderian notuje 
w swych pamiętnikach, jak niemieccy artylerzyści wokół Brześcia 
Litewskiego, gotowi do położenia o świcie nawały ogniowej na nie 
spodziewających się bolszewików, widzieli jak ostatni rosyjski pociąg 
towarowy z zaopatrzeniem, sapiąc z wysiłku, skrupulatnie wwiózł swój 
ładunek do naszej części Polski. Nic jaśniej nie wskazuje, jak Stalin i 
jego stronnicy zostali oszukani przez zręczną politykę Führera. Zachodni 
autorzy nazywają to obecnie "perfidnym atakiem", jakby w przededniu walki 
na śmierć i życie Niemcy mogły się wdawać w salonowe subtelności.
  Opierający się na tej przewadze, Plan Barbarossa rozwijał się zgodnie z 
założeniami. Luftwaffe zaskoczyła potężne frontowe siły lotnicze czerwonych 
na ziemi i starła je w ciągu paru godzin. W centrum i na północy nasze 
pancerne kleszcze posuwały się zgodnie z rozkładem, z piechotą spieszącą 
naprzód dla ich podtrzymania. Po sześciu dniach znaleźliśmy się w Mińsku i 
nad Dźwiną, zagarniając niemal pół miliona jeńców oraz tysiące armat i 
czołgów. Tylko na południu Rundstedt napotkał na pewien realny opór. 
Wszędzie indziej Armia Czerwona przypominała olbrzymie, miotające się ciało 
bez głowy. Stalin był niewidoczny i milczący, sparaliżowany atakiem 
przygnębienia.
  Upłynęły jeszcze dwa tygodnie i wokół Smoleńska zamknął się drugi 
olbrzymi pierścień pancerny, po przebyciu dwóch trzecich głównej drogi do 
Moskwy. Na północy zajęliśmy kraje bałtyckie, przekształcając Bałtyk w 
niemieckie jezioro i poprzez pustynne tereny zbliżaliśmy się do Leningradu. 
Atak Rundstedta na południu odzyskał rozpęd i zbliżał się do Kijowa. 
Wzięliśmy do niewoli jeszcze kilkaset tysięcy jeńców. Rosjanie walczyli 
dzielnie i uparcie w małych kotłach, ale pod względem operacyjnym nie 
napotykaliśmy już zorganizowanego oporu. Według raportów napływających z 
pola bitwy i zgodnie z obrazem, jaki mieliśmy w Naczelnym Dowództwie, raz 
jeszcze wygraliśmy wojnę - a raczej, ściśle mówiąc, olbrzymią operację 
policyjną - w ciągu trzech tygodni, i zajęci byliśmy akcjami likwidacyjnymi 
resztek. Tak było w Polsce, Francji, a teraz w Rosji.
  Oczywiście tak potężna ofensywa pociągnę1a za sobą straty w ludziach, 
zaopatrzeniu oraz zużycie sprzętu zmechanizowanego. Nastąpiła więc przerwa 
na konsolidację pozycji i trwała ona do połowy sierpnia. Niektórzy autorzy 
twierdzą, że było to "okazaniem fatalnego braku zdecydowania", ale 
oczywiste jest, że nie mają oni pojęcia o logice. Ta przerwa była 
przewidziana w naszym pierwotnym rozkładzie czasu. Bez cienia braku 
zdecydowania, triumfujący od Bałtyku po Morze Czarne Wehrmacht przegrupował 
się i odnawiał wyposażenie w upojeniu zwycięstwem, którego wspomnienie do 
dziś przyśpiesza bicie serca starych żołnierzy.
  Jako członek sztabu wprowadzony w najdrobniejsze szczegóły Planu 
Barbarossa, brałem udział w słynnej konferencji 16 lipca w Wilczym 
Gnieździe, gdy Hitler, rozłożywszy szeroko ręce nad mapą plastyczną, 
triumfalnie powiedział do Göringa, Rosenberga, Bormanna i innych dygnitarzy 
partyjnych: - "Istota rzeczy polega na tym, by teraz ten gigantyczny tort 
pokroić dla nas, abyśmy mogli: 
  - po pierwsze, zapanować nad nim;
  - po drugie, rządzić nim, oraz
  - po trzecie, eksploatować go!"
  Do dziś mam przed oczami promienny uśmiech na niezdrowej, nalanej twarzy 
Hitlera, gdy wyliczał te punkty na palcach i gorączkowe wypieki, jakie 
zwycięstwo wywołało na jego wybladłych policzkach. Po zakończonej 
konferencji, wspomniał nieoficjalnie o rozwiązaniu we wrześniu czterdziestu 
dywizji, aby zwolnionych w ten sposób ludzi odesłać do fabryk. Chciał też 
zmniejszyć produkcję czołgów i dział na rzecz programu pośpiesznej budowy 
samolotów i okrętów dla ostatecznego zmiażdżenia Anglii i zakończenia 
wojny. Wszystko to było zgodne z najprostszym, zdrowym rozsądkiem i nie 
podniósł się ani jeden głos sprzeciwu. Naoczne fakty pola bitwy dowodziły, 
że wygraliśmy kampanią wschodnią.
  
  
  Krytycy
  Stratedzy zza biurka korzystają nie tylko z przewagi wynikającej z 
pisania po fakcie, ale także z tej, jaką daje zupełny brak 
odpowiedzialności. W gruncie rzeczy to co piszą, nie obchodzi nikogo. Spór 
się zakończył, więc od ich zdania nic już nie zależy. Po prostu zużywają 
papier i atrament, a to tanie towary. Natomiast od każdej decyzji 
podejmowanej w czasie wojny zależy życie żołnierzy, może nawet sam byt 
narodowy. Niemądre jest sumaryczne odrzucanie, długo po fakcie, ocen 
dowódców polowych, którzy musieli wykonywać swe zadania. Ale krytycy 
Barbarossy nieczęsto wykazują należytą ostrożność.
  Nieustannie powtarzane są trzy fałszywe zarzuty przeciw naszej kampanii. 
Wszystkie przeczą sobie wzajemnie; lecz to nie powstrzymuje naszych 
krytyków od wypowiadania jednego z nich, dwóch, lub wszystkich trzech 
naraz. Twierdzi się mianowicie, że:
  Po pierwsze, niezależnie od tego, ile zwycięstw wojskowych byśmy 
odnieśli, nasza inwazja na Związek Sowiecki była z góry skazana na klęskę, 
ponieważ mała plamka na mapie Europy, jaką były Niemcy z ich 
osiemdziesięciu milionami mieszkańców, nie mogła marzyć o przeciwstawieniu 
się ogromnej Rosji z prawie dwustu milionami mieszkańców.
  Po drugie, twarde traktowanie ludności Rosji przez Hitlera było głupotą, 
w przeciwnym bowiem wypadku powitałaby nas z otwartymi ramionami i 
dopomogła w obaleniu znienawidzonego reżimu komunistycznego. W związku z 
tym niezmiennie odgrzewa się stare historyjki o chłopkach, wychodzących 
naprzeciw niemieckich najeźdźców z kwiatami czy chlebem i solą;
  Po trzecie, nasz plan zawierał klasyczny błąd skupienia się na celach 
geograficznych czy ekonomicznych, zamiast zniszczenia sił zbrojnych 
nieprzyjaciela.
  Doskonale. Na pierwszy zarzut odpowiadam, że mapa ludności świata 
pokazuje, że mała wysepka, którą jest Anglia, z ludnością trzydziesto- czy 
czterdziestomilionową w żaden sposób nie mogła rządzić Południową Afryką, 
Indiami, Kanadą i Australią z niemal pół miliardem mieszkańców. Niemniej 
Anglia dokonała tego i trwało to przez długi czas. Co więcej, podległe 
kraje nie graniczyły z nią a były odległe o tysiące mil, leżąc na końcach 
cienkich jak włos morskich linii komunikacyjnych. Natomiast Związek 
Sowiecki przytykał do Niemiec, znajdując się w zasięgu ognia naszych armat.
  Krytycy zapominają przede wszystkim że był on tworem małej, 
ekstremistycznej partii bolszewików, która obaliła poprzedni rząd i 
przechwyciła władzę nad ludnością dziesięć razy liczniejszą niż oni i 
stanowiącą konglomerat różnych narodowości. A także, że Złota Orda - mała 
grupka okrutnych najeźdźców - w rzeczywistości przez ponad wiek rządziła 
słowiańskimi masami. Krótko mówiąc ci krytycy nie mają pojęcia o historii 
podbojów ani o technice administracji wojskowej, dysponującej nowoczesnym 
wyposażeniem i środkami komunikacji. Gdybyśmy zajęli Związek Sowiecki 
rządzilibyśmy nim. Udało nam się to całkiem dobrze na tych terytoriach, 
które trzymaliśmy w rękach przez lata.
  Zarzut drugi w oczywisty sposób zaprzecza pierwszemu. Gdybyśmy nie 
podbili Rosjan, cóż byśmy zyskali stosując wobec nich łagodną politykę? 
Przyśpieszyłoby to tylko dzień naszego upadku. Ale ten zarzut wynika z 
absurdalnie błędnej koncepcji wojny między Niemcami i Związkiem Sowieckim. 
Była to, w najściślejszym znaczeniu tego słowa, wojna na śmierć i życie.
  Historia znalazła się na zakręcie. Na kontynencie eurazjatyckim pozostały 
dwa mocarstwa przemysłowe, i tylko dwa. Stały twarzą w twarz. Wyznawały 
dwie zupełnie przeciwstawne idee rewolucyjne. Gdyby zatriumfować miał 
bolszewizm, Niemcy jakie znaliśmy, musiałyby umrzeć. Gdyby triumfować miał 
niemiecki narodowy socjalizm, w tym środku świata nie było miejsca dla 
niepodległego, zbrojnego, groźnego narodu bolszewickiego, o wiele większego 
niż Rzesza Niemiecka.
  
  
  Zielona Teczka
  Wiele hałasu zrobiono na temat "Zielonej Teczki", podstawowej dyrektywy 
eksploatacji ekonomicznej pobitej Rosji, przygotowanej przez Sztab 
Ekonomiczny "Wschód" pod kierownictwem Göringa. Na procesie norymberskim 
dowiodłem, że nie brałem udziału w przygotowaniu tego planu 
administracyjnego, ponieważ odpowiadałem za sprawy operacji wojskowych.
  Nie ulega wątpliwości, że propozycje zawarte w "Zielonej Teczce" były 
drakońskie. Oznaczały one śmierć głodową milionów Rosjan. Göring to 
przyznał, a dokumenty zostały włączone do akt procesowych; zaprzeczanie 
temu byłoby więc absurdalne.
  Nie miałaby także sensu, ani nie przynosiła korzyści próba udowadniania 
"moralności <Zielonej Teczki>". Niemniej byłyby tu na miejscu pewne uwagi o 
charakterze wojskowym.
  Plan "Zielonej Teczki" opierał się na oczywistych faktach geograficznych. 
Żyzny region "pasa czarnoziemnego" południowej Rosji nie tylko żywi się sam 
oraz ma własny przemysł, ale także żywi cały kompleks przemysłowy na 
północy. Północna Rosja była zawsze nędznym, ubogim terytorium, na którym 
łączny wpływ marnej ziemi i niedobrego klimatu powodują permanentny deficyt 
żywności. "Zielona Teczka" proponowała wprowadzenie drastycznej rekwizycji 
zboża, mięsa, węgla, ropy, tłuszczów, skór i produktów przemysłowych 
południa na rzecz zaopatrzenia naszych armii w polu i wyczerpanego narodu 
niemieckiego w ojczyźnie. Plan przewidywał, że południowi Słowianie będą 
otrzymywać kaloryczne minimum wyżywienia, niezbędne dla ich pracy 
produkcyjnej. Ale niemieckie potrzeby tak wielkiej ilości rosyjskich 
produktów oczywiście wywołają brak żywności na wielką skalę. Należało 
pogodzić się więc z poważnym wytrzebieniem ludności północnej Rosji, jako 
wynikiem planu.
  Być może nasz plan zarządzania Rosją był mniej "moralny" niż wytępienie 
przez Amerykanów rasy czerwonej i zrabowanie jej najbogatszych terytoriów 
na ziemi. Być może brakowało mu szlachetnej myśli religijnej, z jaką 
Hiszpanie obrabowali Meksyk i Amerykę Południową oraz zniszczyli 
fascynujące cywilizacje Inków i Azteków. I być może, w jakiś sposób nie 
całkiem jasny dla piszącego te słowa, uciemiężenie Indii przez Brytyjczyków 
oraz handlowa grabież Chin przez wszystkich europejskich kolonialistów plus 
Stany Zjednoczone, były sympatyczniejszymi i moralniejszymi programami od 
propozycji zawartych w "Zielonej Teczce". Ale nieuprzedzony czytelnik nie 
powinien nigdy zapomnieć że z punktu widzenia filozofii politycznej Niemiec 
Rosja była naszymi Indiami.
  Nam, Niemcom, zawsze brakowało tego szczególnego, anglosaskiego daru 
ubierania egoizmu narodowego w szaty pobożnej moralności. Mówimy uczciwie 
to, co myślimy, a to nieodmiennie uraża wrażliwość zachodnich polityków i 
pisarzy. Adolf Hitler był indywidualnością polityczną na miarę światową, 
przynajmniej to jest dziś faktem dowiedzionym. Postawił przed narodem 
niemieckim wielkie cele historyczne. A historyczno-światowe przemiany 
znajdują się, jak nauczał Hegel, daleko poza nieistotnymi granicami 
moralności. Są one objawieniami woli Boga. Być może w tym olbrzymim wysiłku 
i olbrzymiej tragedii Niemiec, zawarte były ciemne dla nas plany 
Opatrzności, które staną się jasne dla przyszłych pokoleń. "Zielona Teczka" 
była integralną częścią tego wysiłku. Z punktu widzenia 
światowo-filozoficznego była ona słusznym czynem narodu, trudzącego się nad 
wytyczeniem nowych ścieżek dla odwiecznej, faustowskiej wędrówki ludzkości.
  W świetle tych idei argument, że powinniśmy byli łagodnie traktować 
Ukraińców i innych Słowian, aby dopomagali nam oni do obalenia swych 
komunistycznych władców, w oczywisty sposób staje się śmieszny. Niemcy 
naród równie biedny jak potężny, nie mógł kontynuować wojny nie konfiskując 
żywności południowej Rosji. Czyż można było oczekiwać, że Słowianie pogodzą 
się ze zubożeniem, robotami przymusowymi i śmiercią głodową milionów bez 
naprawdę poważnej rewolty - jeśli ich duch nie zostanie od samego początku 
złamany, a jedyną czekającą ich perespektywą jeśli nie będą posłusznie 
pracować, będzie żelazna pięść i pluton egzekucyjny? Adolf Hitler 
powiedział, że jedynym sposobem zarządzania południową Rosją jest 
zastrzelić każdego, kto się skrzywi. Führer niekiedy przekazywał swe myśli 
w ostrej formie, ale rzadko zdarzało się, by jego wypowiedzi w takich 
sprawach nie były realistyczne.
  Wreszcie należy podkreślić, że system administracyjny "Zielonej Teczki" 
nigdy nie został wprowadzony w życie, ponieważ nie udało nam się zwyciężyć 
Związku Sowieckiego. Był to plan hipotetyczny, którego nie można było 
zrealizować. Dlatego też nacisk, jaki nań położono podczas procesu 
norymberskiego, był o wiele za duży, a także zniekształcający 
rzeczywistość.
  
  
  Komentarz tłumacza: Filozoficzna obrona przez Roona "Zielonej Teczki" - 
najokrutniejszego zapewne planowanego systemu rządzenia spisanego w 
historii - okaże się bez wątpienia niestrawna dla przeciętnego czytelnika w 
Stanach Zjednoczonych. Niemniej właśnie wówczas, gdy przeczytałem ten 
rozdział, postanowiłem przetłumaczyć "Utratę światowego imperium". 
  (V. H.)
  
  
  Zwrot na południe
  Opierając się głównie na Guderianie, wielu autorów twierdzi ponadto, że 
Hitler przegrał wojnę w połowie lipca, gdy po naszym zadziwiającym 
trzytygodniowym marszu na Smoleńsk - co stanowiło trzy czwarte drogi do 
Moskwy - skierował pancerne armie Guderiana na południe, by dopomogły 
Rundstedtowi zamknąć kocioł kijowski, zamiast pozwolić mu na dalsze parcie 
naprzód. Dowodzi się, że w ten sposób stracono cenne tygodnie, a sprzęt 
pancerny został nadmiernie zużyty; tak więc naszemu ostatecznemu atakowi na 
stolicę odebrana została siła uderzenia.
  W krytyce "Zwrotu na południe" jest wiele luk. Przede wszystkim 
zamknięcie kotła kijowskiego na wschód od Dniepru było największym 
zwycięstwem lądowym w historii ludzkości. Za jednym zamachem Niemcy zabili 
lub wzięli do niewoli siły zbrojne i zdobyli wyposażenie równe prawie 
połowie tych sił Wehrmachtu, z którymi rozpoczynali inwazję na Związek 
Sowiecki. Trudno tak wspaniałe zwycięstwo określać lekceważąco jako 
"dywersję taktyczną". Wraz z nim zapewniliśmy sobie niezakłócone posiadanie 
bogactw południowej Rosji, a tylko to pozwoliło nam kontynuować walkę przez 
lata i niemal wygrać wojnę. Zabezpieczyliśmy sobie wyżywienie, zagłębie 
przemysłowe i rezerwy paliwa, których Niemcy tak długo poszukiwały. Ich 
zdobycie było osią całej polityki Adolfa Hitlera.
  To prawda, że Clausewitz mówi, iż głównym celem działań wojennych jest 
zniszczenie siły żywej nieprzyjaciela, a nie zdobywanie terytorium czy 
przemysłu. Ale tak bardzo krytykowany "Zwrot na południe" spowodował 
właśnie wielkie zniszczenie sił zbrojnych nieprzyjaciela.
  A gdyby ta ogromna armia południowa wymknęła się na naszym skrzydle? 
Nawet, gdybyśmy zniszczyli stolicę, czy bylibyśmy w lepszym położeniu niż 
Napoleon? Napoleon zasadniczo pokierował strategią Guderiana, uderzając w 
"środek ciężkości" - Moskwę. Kłopot polegał na tym, że gdy się tam znalazł, 
nie miał czym wyżywić swych ludzi ani koni, jego lewe i prawe skrzydło były 
zagrożone i po krótkim czasie nie mógł zrobić nic innego, jak wykonać 
absolutnie katastrofalny odwrót.
  My, którzy planowaliśmy Barbarossę i śledziliśmy jak się rozwija, rzadko 
wypuszczaliśmy z rąk egzemplarze Pamiętników Caulaincourta. Jeśli Wehrmacht 
utrzymywał pozycje podczas straszliwej zimy 1941 roku, jedynym i doskonałym 
powodem ku temu było to, że nie powtórzyliśmy błędu Napoleona. Przynajmniej 
zajęliśmy południe, które nas żywiło i dawało nadzieję, że walkę podejmiemy 
później. Gdy Hitler powiedział Guderianowi, który przybył do "Wilczego 
Gniazda", by zaprotestować przeciw "Zwrotowi na południe", że generałowie 
nie mają pojęcia o ekonomii wojny, mówił szczerą prawdę. Podobni są do 
rozpieszczonych sportowców, którzy uważają, że kto inny powinien się 
martwić o stadion, widzów i pieniądze; ich interesuje tylko popisywanie się 
swą walecznością. I taki był Guderian, uparta, choć błyskotliwa primadonna.
  Mniemanie, że uderzenie w centrum zostało w ten sposób osłabione, samo 
się osłabia przez prosty fakt, że po ukończeniu swego zadania na południu, 
Guderian powrócił na północ i przegrupował do naszych spektakularnych 
zwycięstw wrześniowych i październikowych. Te wyczyny nie doznały żadnego 
osłabienia!
  Nie wahałem się wytykać dyletanckich błędów Adolfa Hitlera w innych 
sytuacjach. Niektóre z nich były katastrofalne. Ale zwrot na południe był 
rozumnym, koniecznym i szczęśliwym posunięciem.
  
  Ku wieżom Kremla
  Resztki Armii Czerwonej na północy i w centrum, raz jeszcze pobite i 
rozbite, wycofywały się oszołomione przez olbrzymie przestrzenie Rosji. 
Braliśmy tłumy jeńców, ale jeszcze więcej żołnierzy wyślizgiwało się nocą z 
okrążenia, porzucając czołgi i armaty. Na północy osiągnęliśmy wszystkie 
cele, z wyjątkiem samego zdobycia Leningradu. Miasto zostało oblężone, a 
trwało to dziewięćset dni, podczas których straciło wszystkie siły i prawie 
obumarło. Wybrzeża Bałtyku należały do nas, dzięki czemu mogliśmy 
zaopatrywać nasze siły na północy drogą morską. Byliśmy w kontakcie 
operacyjnym z naszymi fińskimi sprzymierzeńcami. Na południu zajęliśmy Krym 
i rozpoczęliśmy wyścig w kierunku kaukaskich pól naftowych. W centrum zaś 
olbrzymie kleszcze pancerne zaciskały się na Moskwie z północy i z 
południa, przenikając do jej przedmieść. Nieugięta piechota Bocka, 
maszerując z zadziwiającą szybkością po drodze ze Smoleńska, miażdżyła 
wszystko przed sobą we frontalnym ataku na bolszewicką stolicę. Moskwę 
ogarnęła panika. Szesnasty października do dziś znany jest w literaturze 
wojny rosyjskiej jako dzień "wielkiego wiania", gdy obcy dyplomaci, wiele 
ministerstw i duża liczba sowieckich dygnitarzy wraz z ogromną masą cywilów 
porzuciła stolicę i zemknęła na wschód, poszukując bezpieczeństwa na Uralu.
  Stalin pozostał w Moskwie, wygłaszając rozpaczliwe przemówienia i 
rozkazując kobietom i dzieciom, by wychodziły z miasta kopać rowy na drodze 
naszych zbliżających się armii. Na równinie środkoworosyjskiej zaczynał 
padać śnieg. Już we wrześniu rozpoczęła się "rasputica" - jesienny sezon 
roztopów. Bóg jeden wie, jak trudno było posuwać się naprzód w tych 
warunkach, ale posuwaliśmy się. Nigdy w dziejach siły zbrojne nie wykazały 
większej energii i ducha wśród ogromnych trudności. Niezwykłym zapałem 
płonęli wszyscy, od najwyższego generała do najskromniejszego piechura. 
Przez błotniste, zaśnieżone, dzikie równiny, na zamglonym rosyjskim 
horyzoncie, widać było kres długiej drogi, niewiarygodnego 
dziewięcioletniego marszu niemieckiego narodu pod wodzą Führera. Nasze 
wysunięte patrole oglądały wieże Kremla. Imperium światowe znalazło się 
wreszcie w zasięgu germańskiej ręki.
  
  
  Komentarz tłumacza: Generał von Roon wyraża się nader wyrozumiale o 
wyczynach Hitlera w operacji Barbarossa, zapewne dlatego, że brał udział w 
jej planowaniu, a w tym okresie cieszył się łaskami Hitlera. Inni historycy 
twierdzą, że armie schwytane w kotle kijowskim były masą rozbitków. Twarde 
jądro rosyjskiego oporu, jak sądzą, znajdowało się wokół Moskwy i 
zniszczenie tych właśnie sił w październiku zakończyłoby wojnę. Nie jestem 
kompetentny w sprawach kampanii lądowych w Związku Sowieckim, choć 
spędziłem tam pewien czas. Być może cała prawda o wydarzeniach na tym 
froncie nigdy nie będzie znana.
  (V. H.)
  
  
  50
  
  Na scenę amfiteatru w Bazie Morskiej Pearl Harbor wyszła szczupła 
ciemnowłosa dziewczyna, zdejmując okulary przeciwsłoneczne i mrugając w 
oślepiającym blasku porannego słońca. Jej szykowna różowa sukienka, 
odsłaniająca okryte jedwabiem nóżki wywołała gwizdy aprobaty ze strony 
żołnierzy i marynarzy, zapełniających wszystkie miejsca na widowni i 
większość dodatkowych, składanych krzeseł. Pośrodku pierwszego rzędu 
siedział gubernator Hawajów, a obok admirałowie, generałowie i ich panie. 
Fotoreporterzy nieustannie błyskali w ich kierunku bladoniebieskimi 
fleszami. Dochodziła jedenasta rano, trochę wcześnie jak na program 
rozrywkowy, ale ta pierwsza audycja z cyklu "Wesołych Godzin" została tak 
obliczona, by odebrała ją możliwie największa ilość wieczornych słuchaczy 
radia na atlantyckim wybrzeżu Stanów. Za niską estradą, gdzie siedziała 
orkiestra Marynarki Wojennej z połyskującymi w słońcu mosiężnymi 
instrumentami, widać było podwójny szereg wyniosłych, szarych pancerników 
przycumowanych w przystani.
  Dziewczyna stała uśmiechnięta przy mikrofonie, czekając aż ucichnie 
radosny gwar. Wtedy podniosła lakierowaną tablicę z czarnym napisem 
oklaski. Publiczność odpowiedziała długo i głośno klaskając w dłonie.
  - Dziękuję i witajcie. Jestem Madeline Henry, asystentka pana Clevelanda. 
- Długi, przenikliwy gwizd aprobaty dla kobiecych wdzięków Madeline rozległ 
się z ostatniego rzędu, a przez widownię przetoczył się śmiech. Dziewczyna 
pogroziła palcem. - A ty tam, pilnuj się! Siedzi tu dwóch moich braci, 
lotnik i podwodniak, a obaj są duzi i mocni - wywołało to ponowny śmiech i 
oklaski.
  Widownia była w doskonałym nastroju, pełna oczekiwania. Ten debiut nowego 
programu radiowego w bazie marynarki przez całe dnie ekscytował senną 
miejscowość. Najlepsze białe rodziny wyspy, na co dzień zamknięta, senna 
klika, wszczęły zaciętą walkę o to, czyje zaproszenie przyjmie Hugh 
Cleveland. Ludzie przylatywali z innych wysp archipelagu tylko po to, by 
wziąć udział w przyjęciach. Marynarka odłożyła nawet ćwiczenie symulujące 
nagły atak nieprzyjaciela, ponieważ kolidowało to z terminem audycji. 
Tytuły na pierwszych stronach gazet Honolulu mówiły tylko o przedstawieniu 
i zupełnie usunęły w cień wiadomości o otoczeniu przez Niemców kilku armii 
sowieckich pod Kijowem.
  Jąkając się z czarującą niezręcznością, Madeline powiedziała o zasadach 
nowego programu. We współzawodnictwie amatorów mogą brać udział tylko 
żołnierze pierwszoliniowi. Każdy uczestnik otrzyma w nagrodę obligację 
obrony narodowej wartości pięciuset dolarów. Wykonawca, który zbierze 
najwięcej oklasków, otrzyma nagrodę dodatkową: sponsor opłaci przelot jego 
dziewczyny lub jego rodziców do Pearl Harbor na całotygodniową wizytę.
  - Pan Cleveland ma tylko nadzieję, że nie będzie zbyt wielu zwycięzców z 
dziewczynami w Kapsztadzie czy Kalkucie - dodała, wywołując ponowny śmiech. 
- Cóż, myślę, że to już wszystko. A oto człowiek, na którego czekacie: 
gwiazda słynnej "Godziny Amatorów", a obecnie naszej nowej "Wesołej 
Godziny", mój szef, pan Hugh Cleveland.
  Odeszła na miejsce przy orkiestrze i siadając z efektowną skromnością 
obciągnęła spódniczkę.
  Podchodzącego do mikrofonu Clevelanda powitała owacja. - Okeybebedokey - 
powiedział z kowbojskim, nosowym zaśpiewem. To zdanie było czymś w rodzaju 
jego znaku fabrycznego i znów wywołało oklaski. - Możliwe, że powinienem 
pozostawić Madeline Henry dalsze prowadzenie programu. Ja wprawdzie mam tę 
posadę, ale ona ma kształty. - Poruszył komicznie brwiami, a na widowni 
rozległy się śmiechy. - Może więc lepiej przedstawię jej braci, abyście 
ujrzeli jak naprawdę są duzi i mocni. Lotnikiem jest porucznik Warren Henry 
z "Enterprise". Gdzie jesteś, Warren?
  - O Chryste - jęknął Warren. - Nie. Nie. - Skulił się na swym krześle w 
środkowych rzędach.
  - Wstawaj, idioto - syknęła Janice.
  Warren z ponurą miną podniósł swe chude, długie ciało w białym mundurze i 
natychmiast usiadł, zapadając się głęboko.
  - Witaj, Warren. A teraz Byron Henry z "Devilfish".
  Byron podniósł się trochę i usiadł, mrucząc coś niemiłego pod nosem.
  - Cześć, Byron! Ludzie, ich ojciec jest specjalistą od pancerników, więc 
rodzina całkiem nieźle osłania morze: powierzchnię, powietrze i głębiny. 
Taka jest rodzina Henrych, a nasz kraj dlatego jest silny i bezpieczny, że 
mamy dużo takich rodzin jak oni. - Gubernator i admirałowie ochoczo 
przyłączyli się do oklasków. Skurczony na krześle Byron wydał dźwięk 
dziwnie przypominający duszenie się.
  Pierwsza "Wesoła Godzina" zachwyciła widownię, co obiecywało na 
przyszłość, że stanie się popularną audycją, cieszącą się wielkim 
powodzeniem. Cleveland zjechał całe Stany Zjednoczone; potrafił opowiadać 
przyjacielskie dowcipy dowodzące, że znał nawet zapadłe miejscowości. 
Mówiąc bez kartki, opowiadając przygotowane z góry żarty z pamięci, 
stwarzał wrażenie swobodnego, błyskotliwego, małomiasteczkowego 
dowcipnisia. Przedstawienie ujawniło przede wszystkim, że występujących 
żołnierzy i marynarzy pożera skrywana tęsknota za domem. Ich numery podobne 
były do występów w salach parafialnych, orkiestra grała patriotyczne 
marsze; całą godzinę zapełniły sentymentalne wspomnienia Ameryki. 
Nieporadność Madeline zapowiadającej poszczególne numery, wywoływała lekkie 
żarty na jej temat, pasowała do tej swojskiej atmosfery.
  Byrona to nie bawiło. Przez całe przedstawienie siedział zgarbiony z 
założonymi rękami, patrząc nieobecnym wzrokiem na czubki własnych butów. 
Janice w pewnej chwili trąciła męża mrużąc oczy i nieznacznie wskazując 
szwagra. Warren gestem rąk zarysował wypukłość brzucha kobiety w ciąży.
  Po przedstawieniu na estradzie zrobiło się tłoczno. Clevelanda otoczył 
taki tłum z gubernatorem, jego świtą i wysokimi urzędnikami na czele, że 
bracia Henry nie mogli nawet wdrapać się na schodki.
  - Popatrz tylko - zauważył Byron - także i Branch Hoban jest tutaj. - 
Przystojny dowódca okrętu podwodnego Byrona, stojący między dwoma 
admirałami, ściskał dłoń Clevelanda, rozmawiając z nim jak stary 
przyjaciel.
  - Masz kłopoty z Branchem Hobanem? - spytał Warren. - Facet jest całkiem 
w porządku, Briny.
  - To on ma kłopoty ze mną.
  - Hej, duzi, mocni bracia! Chodźcie tutaj! - zauważywszy ich zawołał z 
uśmiechem Cleveland i pokiwał dłonią. - Madeline jest tu jedyną dziewczyną, 
której honor jest całkiem bezpieczny, co? Janice, ten wasz gubernator 
właśnie zaprosił mnie na lunch, a ja mu właśnie odmówiłem. Powiedziałem, że 
czekasz na mnie.
  Janice na chwilę straciła oddech.
  - Nie nie, proszę, nie powinieneś tego mówić.
  Gubernator uśmiechnął się do niej.
  - Wszystko w porządku. Hugh przyjedzie później do Washington Place. Nie 
miałem pojęcia, że ukrywa się wśród nas córka senatora Lacouture. Musimy 
jak najprędzej zaprosić cię na kolację.
  Janice uznała, że otwarła się szansa dla śmiałych działań.
  - Gubernatorze, a czy nie przyszedłby pan do nas na lunch w ogrodzie? 
Będą tylko steki i piwo, nic więcej, ale z przyjemnością byśmy pana 
gościli.
  - Wiesz co, steki i piwo w ogrodzie to świetny pomysł. Pozwól, że 
poszukam mojej pani.
  Warren i Branch Hoban wymieniali wesołe obelgi na temat ich 
nieistniejących brzuszków oraz tego, jak bardzo mają miny stare i 
małżeńskie. Byron stał obok z ponurą twarzą i tępym spojrzeniem. Nagle 
wtrącił się:
  - Przepraszam, kapitanie. Moja szwagierka zaprosiła mnie na lunch. Czy 
mogę pójść?
  - Hej, nie mów, że junior ma karną służbę!
  - Ach, Briny i ja mieliśmy maciupkie nieporozumienie. Oczywiście, Briny, 
możesz pójść na lunch z Janice i Warrenem. Zamelduj się na pokładzie o 
piętnastej zero zero.
  - Rozkaz, sir. Dziękuję, sir.
  Warren z lekka potrząsnął głową, słysząc niegrzeczny ton odpowiedzi 
Byrona.
  
  
  Janice pojechała do domu limuzyną gubernatora, Madeline i Byron starym 
kombi Warrena. Podwójna girlanda z kwiatów na szyi siostry napełniła 
samochód migdałowym aromatem.
  - No, no - zauważyła - cała trójka razem. Kiedyż to się nam ostatni raz 
zdarzyło?
  - Słuchaj, Briny - powiedział Warren - Branch Hoban to mój stary kumpel. 
Co cię ugryzło? Może będę mógł coś pomóc.
  - Zrobiłem szkic kompresora powietrza do mego zeszytu zadań oficerskich. 
Nie podobał mu się. Chce, żebym zrobił jeszcze raz. A ja nie chcę. I mam 
karną służbę do chwili, gdy zrobię.
  - Kompletna głupota.
  - Też tak uważam.
  - Mówię, że to co robisz, to głupota.
  - Warren, podczas naszego rejsu z San Francisco nawalił kompresor 
powietrza, ponieważ zamarzła pompa olejowa. Główny mechanik był chory. 
Rozłożyłem ten kompresor na części i naprawiłem.
  - Brawo dla ciebie, ale czy zrobiłeś dobry rysunek?
  - Rysunek był parszywy, ale naprawiłem kompresor.
  - To nie ma nic do rzeczy.
  - Właśnie w tym cały szkopuł.
  - Nie, wszystko polega na tym, że to Branch Hoban decyduje, czy 
przedstawić cię, czy nie do odznaki podwodniaka z delfinami.
  - Nie obchodzi mnie, czy dostanę delfiny.
  - Łżesz, aż się kurzy.
  - Posłuchaj, Warren, zostałem porwany na "Devilfish". Miałem przydział na 
nowy okręt, "Tuna", ale mój pierwszy oficer i Hoban zrobili szwindel w 
DoFloPa. A do tego, i to przede wszystkim, pójście do szkoły podwodniaków 
nie było moim pomysłem. Wepchnął mnie tam tato, głównie po to, bym się nie 
ożenił z Natalią. Z tego powodu pojechała do Włoch. I z tego samego powodu 
tam ugrzęzła. Mam życie spieprzone ponad wszelką miarę właśnie dlatego, że 
poszedłem do szkoły podwodniaków. Bóg jeden wie, kiedy znów spotkam się z 
żoną. I kiedy zobaczę dziecko, jeśli je będę miał. Ona ma rodzić na drugim 
końcu świata. I to o tym myślę, nie o delfinach.
  - Służysz teraz w marynarce. Czy chcesz, by cię spławiono na brzeg?
  - Czemu nie? Rozkład zajęć jest łatwiejszy, a poczta lepiej dochodzi.
  - Och, pieprzenie w bambus. Przepraszam, Mad.
  - Też coś! Mówisz, jak za dawnych czasów. A gdybyś usłyszał, jakiego 
języka używa Hugh! Iiiik! - wrzasnęła, gdy Warren przeskoczył wozem z szosy 
na trawę, unikając zderzenia ze starym, zardzewiałym buickiem, który 
zajechał mu drogę.
  - Można osiwieć przy tych krajowcach za kierownicą - zauważył spokojnie 
Warren.
  - Jest jeszcze coś, co mnie obchodzi. Mianowicie ten Cleveland - odrzekł 
Byron. - Matty, jak ty możesz się z nim zadawać?
  - Ja się z nim nie zadaję - odpaliła Madeline. - Ja dla niego pracuję.
  Byron uśmiechnął się do niej serdecznie.
  - Wiem, siostrzyczko.
  - Robi dobrą robotę - zauważył Warren. - Ten program się przyjmie.
  - Co? - zdziwił się Byron. - Przecież to jest od początku do końca 
naciągane! On nie żartuje naprawdę, wszystko ma wyuczone na pamięć.
  - Masz absolutną rację - odrzekła ze śmiechem Madeline.
  - To oczywiste. On po prostu robi wielką, gładką, pustą zgrywę. 
Przypomina mi Brancha Hobana.
  - Hoban się nie zgrywa - zauważył Warren. - Ma znakomity przebieg służby. 
I będzie dla ciebie lepiej, Briny, jeśli zrozumiesz, że na tym okręcie on 
jest szefem.
  - Oczywiście jest szefem i oczywiście ma znakomity przebieg służby i 
oczywiście ja mam karną służbę. Ale prędzej będą żywe kocięta z nieba 
leciały, niż dostanie ode mnie drugi rysunek tego kompresora. Gdy się 
dowiedziałem, że Natalia wróciła do Włoch, by tam urodzić, złożyłem prośbę 
o przeniesienie na Atlantyk. Nasze okręty podwodne wpływają na Morze 
Śródziemne i wypływają i być może miałbym szansę, by ją ujrzeć, a może 
nawet wydobyć ją stamtąd. Wszystko to mu powiedziałem. Wygłosił mi kazanie 
o potrzebie podporządkowania mego życia osobistego służbie w marynarce! 
Więc odpowiedziałem, że tak czy inaczej składam tę prośbę. Przesłał ją 
wyżej, bo musiał przesłać, z uwagą, że "nie popiera".
  - Jesteś na tym okręcie od trzech miesięcy - zauważył Warren, nie 
odrywając wzroku od szosy. - Zwykły okres służby na jednym okręcie wynosi 
dwa lata.
  - Zwykły podporucznik nie ma żony, która ugrzęzła we Włoszech.
  - Nie zrozum mnie źle, ale to nie wina Marynarki Wojennej.
  - I nie winię o to marynarki. Mówię ci tylko, dlaczego nie palę się do 
robienia przyjemności Branchowi Hobanowi.
  Madeline zdecydowała przerwać tę szorstką wymianę zdań czymś weselszym.
  - Chłopcy - powiedziała ze śmiechem - czy wiecie, że ze wszystkich 
możliwych rzeczy tata studiuje rosyjski?
  - Rosyjski? - krzyknął Warren. - A po co?
  - Bo tam jedzie. Nie wiem kiedy, ani w jaki sposób. - Madeline zaśmiała 
się znowu. - A mama zostaje. On jest na błyskawicznym kursie, po dziesięć 
godzin dziennie. W ogóle się nie widują. Mama siedzi sama w wielkim nowym 
domu, chyba że ktoś wpadnie, by zagrać z nią w tenisa lub pójść do kina.
  - Lepiej niech tata się pośpieszy - oświadczył Warren - jeśli chce być w 
Moskwie wcześniej niż Niemcy.
  Byron wziął wieniec Madeline i zawiesił sobie na szyi.
  - Ludzie, ależ te kwiaty mocno pachną. Bóg jeden wie, kiedy się jeszcze 
tak we trójkę spotkamy. Jestem w paskudnym nastroju, ale kocham was oboje. 
Warren, jaka sytuacja bufetowa u ciebie w domu? Jest szansa, by coś 
zatankować?
  - Dziewięćdziesięciosiedmioprocentowa. Właśnie dopełniliśmy bak.
  - Genialnie. Zamierzam ci wypalić do połowy.
  - Proszę bardzo.
  W domu Warrena Byron znalazł ostatnie wydanie lotnicze "Time". Zasiadł na 
leżaku stojącym wśród wysokich korzeni drzewa figowego i zatopił się w 
lekturze. Tymczasem Warren, Janice i ich goście zabawiali się przekąskami i 
koktajlem na rumie. Byron, wróciwszy właśnie z dwutygodniowego rejsu, znał 
tylko część wiadomości.
  Gdy przyjęcie doszło do punktu, w którym zaczęto tańczyć hula przy 
dźwiękach gitary uśmiechniętego boya, Warren otoczony kłębami wonnego dymu, 
zaczął piec na ruszcie steki. Tymczasem Hugh Cleveland i Madeline tańczyli 
boso przy oklaskach i śmiechach oficerów marynarki i mieszkańców wyspy, a 
fotoreporter kroniki towarzyskiej strzelał zdjęcia. Byron z kwaśną miną 
przyglądał się, jak białe nogi siostry wywijają szybkie pas w trawie, a jej 
różowo odziany tyłeczek wije się w tańcu - zastanawiając się przy tym, kto 
tu zwariował: on sam, czy ta rozbawiona grupa. Według tego co pisał "Time", 
Niemcy przewalali się przez Rosję dokładnie tak szybko, jak dwa lata temu 
przez Polskę. I był to ten sam miesiąc, wrzesień. Radosne komunikaty 
Niemców, poparte fotografiami z pola walki, były w najwyższym stopniu 
przekonujące. Zdjęcia ukazywały palące się wioski, roje samolotów Luftwaffe 
na niebie, drogi wśród pól zatkane uciekinierami i masy smutnych, 
zarośniętych jeńców rosyjskich za drutami kolczastymi. Sceny te żywo 
przypominały Byronowi dni, które go zbliżyły z Natalią: ucieczkę starym 
samochodem z Krakowa do Warszawy, odniesioną ranę, dziecko płaczące na 
drodze nad zmiażdżoną twarzą matki, pomarańczowe rakiety oświetlające, 
świszczące bomby, Natalię w przeludnionym, śmierdzącym szpitalu, granie 
koników polnych na ziemi niczyjej.
  Warren, niosąc dwa talerze ze stekami i frytkami, podszedł i usiadł koło 
niego na trawie.
  - Jedz na zdrowie, chłopcze.
  - Dziękuję. Bardzo ponury numer "Time".
  - Do diabła, Briny, przecież wiedziałeś, że Niemcy wezmą się za ruskich, 
prawda? Rosjanin jest odważnym żołnierzem, ale ten ich bolszewicki rząd to 
banda stukniętych polityków. W tysiąc dziewięćset trzydziestym ósmym roku 
Stalin rozstrzelał połowę swych oficerów, w tym wszystkich zawodowych, 
pozostałych z carskich czasów. Nie można prowadzić wojny bez zawodowych 
oficerów. Pod tym względem Niemcy biją nas wszystkich. Ich Sztab Generalny 
funkcjonuje bez przerwy od stu lat. W dniu, w którym przegrali poprzednią 
wojnę, zaczęli po prostu zbierać mapy i informacje potrzebne do prowadzenia 
obecnej. Ta ferajna ma olej w głowie. Może trochę wina? Kalifornijski 
burgund dociera tutaj w bardzo dobrym stanie.
  - Oczywiście.
  Powróciwszy z wielką czerwoną butelką Warren powiedział:
  - Ale jedno jest pocieszające. Jeśli Hitler weźmie Moskwę, Żółtki skoczą 
na północ, by złapać koniec Syberii. A to da nam chwilę oddechu. W 
przeciwnym razie, na pewno, pójdą szybko na południe, bo z każdym dniem 
mają mniej ropy, a każde dziecko wie, że nie jesteśmy gotowi walczyć z 
nimi. Potrzebujemy roku na to tylko, by wzmocnić Filipiny na tyle, by się 
utrzymały.
  Byron trzepnął dłonią w egzemplarz "Time".
  - A czy przypadkiem czytałeś ostatnie przemówienie twego teścia? Chce, 
abyśmy spróbowali dogadać się z Niemcami.
  - Wiem. Jemu już się wszystko pokićkało. Hitler nie ma zamiaru z nikim 
się dogadywać, w każdym razie nie w chwili, gdy bierze co chce. Ale, Briny, 
w przyszłości może będzie łatwiej dogadać się ze Szkopami, niż z Żółtkami. 
Jednak to są biali.
  - To prawda. Tyle tylko, że na początek będziemy musieli wystrzelać 
naszych Żydów.
  Warren powoli odwrócił opaloną twarz w stronę brata. Jego cienkie wargi 
wygięły się w zakłopotanym uśmiechu.
  - Chłopie, nawet Niemcy nie wystrzeliwują swoich Żydów. Uważam, że ich 
polityka jest obrzydliwa, ale...
  - Nie masz pojęcia o tym, co oni robią. Gdy próbuję naszym ludziom 
wyjaśniać, jacy są Niemcy, natykam się na ścianę. Branch Hoban uważa, że 
jest to wojna angloamerykańskiej cywilizacji z narastającą falą Azjatów, a 
Rosjan należy uważać za Azjatów. Dlatego my i Brytyjczycy powinniśmy iść po 
rozum do głowy i szybko stanąć po stronie nazistów, bo oni biją się za nas, 
i to jest ostatnia szansa białej rasy. Wszystko to wyczytał w książkach 
obłąkańca nazwiskiem Homer Lea. Zaczytuje ją na strzępy. Najważniejsze to 
"Odwaga ignorancji" oraz "Dzień Anglogermanów".
  - Czytałem Homera Lea - odrzekł Warren spoglądając na zegarek. - Ma 
fioła, ale pisze bardzo interesująco... Ale tymczasem naszemu małemu Vicowi 
należy się butelka, a nie ma szans, by Jan porzuciła towarzystwo 
gubernatora.
  - Nakarmię dziecko.
  - Lubisz dzieci, czy co?
  - Lubię to dziecko.
  
  
  W czasie, gdy mały Victor leżał na kolanach wujka pijąc mleko, Byron pił 
kalifornijski burgund. Obaj opróżnili swe butelki prawie równocześnie. 
Byron odniósł bratanka do łóżeczka na boczną werandę i wrócił do ogrodu. 
Wiatr zamarł, zrobiło się bardzo gorąco. Zapach kwiatów cytrynowych 
napełnił Byrona melancholią. Położył się twarzą w dół pod figowcem i 
zasnął. Obudził go potrząsając za ramię porucznik Aster ze szklanką w ręku.
  - O kurczę - jęknął Byron siadając. W ustach czuł niemiły, zastarzały 
posmak wypitego wina. - A miałem się zameldować na pokładzie o trzeciej, 
prawda? Czy przyszedłeś, by mnie tam odstawić w kajdanach?
  - Amnestia. Zostałeś zwolniony z karnej służby - roześmiał się szeroko 
Aster. - I dostałeś dwudziestoczterogodzinną przepustkę. Masz tu coś, co 
przyszło z radiostacji portowej z Rzymu przez Lizbonę, Waszyngton i San 
Francisco.
  Wręczył siedzącemu po turecku na trawie Byronowi telegram.
  "Podporucznik Byron Henry, USS Devilfish x czy możesz wymyślić 
odpowiednie imię dla siedmiofuntowego chłopca x oboje czujemy się świetnie 
oboje cię kochamy x Natalia i jakiś tam Henry"
  Byron ukrył twarz w dłoniach. Był religijny w równie prosty sposób, jak 
jego ojciec. Wyszeptał modlitwę dziękczynną za cud narodzenia chłopca, 
spłodzonego podczas szalonej nocy miłosnej w Lizbonie, która na krótką 
chwilę złączyła ich dwa ciała, teraz oddalone o połowę obwodu Ziemi. Po 
chwili podniósł głowę, uśmiechając się nieśmiało ze łzami w oczach.
  - No i co, Lady?
  - Gratulacje, Briny.
  Byron wstał, rozglądając się nieprzytomnym wzrokiem. Z radia słychać było 
melodię "Lovely Hula Hands". Janice szalała boso z kapitanem "Enterprise", 
gubernator tańczył z Madeline, wybałuszając z rozkoszy oczy na jej falujące 
biodra, a Hugh Cleveland wyśpiewywał nieprzyzwoitą parodię piosenki przy 
wtórze ryków męskiego śmiechu i zachwyconych pisków kobiet.
  - Myślę, że powinienem o tym powiedzieć bratu i siostrze.
  Aster pomaszerował obok niego, podzwaniając lodem w szklance.
  - Ale ubaw! Czy to nie gubernator? Twoja szwagierka to fajna dziewczyna. 
Ledwie postawiłem nogę na progu, a już mi wręczyła szklankę ponczu na 
rumie.
  - Janice jest dobra.
  - To ona ma na imię Janice? Ładne. To chyba najładniejsza biała 
dziewczyna, jaką widziałem na oczy na tej zapomnianej przez Boga i ludzi 
wyspie.
  - Nie tak ostro, Lady.
  - Dlaczego, Briny? Podziwiam ją tak, jak się podziwia zachód słońca albo 
pomnik Waszyngtona.
  - Chwileczkę, Madeline...!
  Biegnąc w stronę domu w ślad za Clevelandem i hawajskim boyem, Madeline 
machnęła tylko ręką w stronę brata.
  - Telefon z Nowego Jorku, kochanie! Dzwoni nasz sponsor. Coś takiego!
  Byron opowiedział więc nowinę Warrenowi i jego żonie. Zanim zdążył ją 
powstrzymać, Janice z radością wszem i wobec ogłosiła to. Otoczyli go 
goście z pijackimi żartami, gratulacjami i pytaniami, dziwiąc się głośno, 
że jego żona jest we Włoszech. Reporterka działu towarzyskiego dziennika 
"Star" z Honolulu, koścista blondynka z twarzą jastrzębia, nazwiskiem Petsy 
Peters, znalazła się u boku Byrona, pilnie notując.
  Byron skierował się śladem Madeline do domu. Chciał być pierwszym, który 
wyjawi jej nowinę. Telefon, ze słuchawką odłożoną na widełki, stał na stole 
w holu. Byron usłyszał stłumiony chichot i spojrzawszy przez amfiladę pokoi 
w stronę bocznej werandy, gdzie spało dziecko w swym łóżeczku, ujrzał 
Madeline w objęciach Hugha Clevelanda, w zasłoniętym od strony ogrodu 
kącie. Cleveland trzymał siostrę oburącz za pośladki, a jej różowa sukienka 
była mocno podciągnięta z tyłu, ukazując jej uda i majteczki. Madeline 
stała przylepiona do Hugha z nieprzyzwoitą intymnością. Byron wyszedł z 
domu na słońce.
  - Chyba wrócę na "Devilfish" - oświadczył Warrenowi.
  - Po co? Przecież Branch dał ci całą dobę.
  - Chcę napisać do Natalii i do starych. Może wyślę jakieś telegramy.
  - Briny, gubernator właśnie zaprosił całe towarzystwo do Washington Place 
na koktajl-party z Clevelandem.
  - Cleveland całuje w domu Madeline. Mówię wyraźnie: całuje, a ona z 
przyjemnością to przyjmuje.
  - Naprawdę? - mruknął lotnik z krzywym uśmieszkiem. - Zdawało mi się, że 
ich sponsorowi podobał się program.
  Madeline wypadła z domu rozczochrana, z promienną twarzą i podbiegła do 
braci. Za nią ukazał się Cleveland, ocierając usta chusteczką.
  - Chłopaki, zgadnijcie! - zaświergotała. - Rozmawiał także ze mną. 
Powiedział, że świetnie wypadłam. Pomiar audytorium wykazał dla nas aż 
23,5. Tylko cztery punkty mniej, niż program Freda Allena, i to od 
pierwszego podejścia!
  Byron wyciągnął telegram z kieszeni i pokazał siostrze.
  - Nie do wiary! Jeszcze jedna dobra nowina! Słuchaj, Hugh, wiesz że żona 
Briniego urodziła dziecko?
  - Hej! Gratulacje, papo! - Wyciągnął rękę, co ten zignorował, ale 
Cleveland się nie obraził. - Chodź, Madeline, opowiemy gubernatorowi, co 
mówił Chet Fenton.
  Byron z założonymi rękami patrzył za nimi gniewnym wzrokiem.
  - Słuchaj, nie rób awantur, dobrze? Postawisz Janice w niezręcznej 
sytuacji - wtrącił się Warren.
  - Ten uśmiechnięty skurwysyn... - warknął brat.
  - Daj sobie spokój. Ona jest już pełnoletnia.
  - A on jest żonaty. Jeśli ty nie chcesz z nią pogadać, to ja to zrobię. A 
jeśli usłyszę, że coś jest nie tak, to powiem skurwysynowi, że jeśli nie 
będzie się trzymał od niej z daleka to wykopię z niego amory i parę innych 
rzeczy przy okazji.
  Warren zmierzył Byrona rozbawionym wzrokiem.
  - Jest cięższy od ciebie i na oko w dobrej formie.
  - To świetnie.
  Z radia rozległ się sygnał dziennika. Była czwarta, a gubernator nastawił 
na cały regulator mały przenośny odbiornik, stojący przy ogrodowym barku.
  "Berlin. Niemieckie Naczelne Dowództwo donosi o wzięciu Kijowa twierdząc, 
że jest to największe zwycięstwo w tej wojnie, a może i w historii świata. 
Według źródeł niemieckich, cztery pełne rosyjskie armie, liczące prawie 
milion ludzi, zostały otoczone i rozbite, a z upadkiem Kijowa jakikolwiek 
zorganizowany opór w tym rejonie ustał. Radio Berlin ogłosiło o północy, 
że, cytujemy: "Związek Sowiecki utracił zdolność prowadzenia działań 
wojennych, a koniec działań na froncie wschodnim nastąpi lada chwila". 
Dalsze wiadomości za chwilę. A teraz parę słów o Pepsi-Coli".
  Z głośnika popłynęły dźwięczne, dziewczęce głosy. Gubernator, kręcąc w 
dłoni szklankę z rumem oświadczył:
  - No, no. Ruskim chyba naprawdę popędzili kota, co?
  - Gubernatorze, gdzie jest Kijów - spytała Petsy Peters. - Czy to stamtąd 
bierze się kawior? Mam nadzieję, że to nie oznacza przerwania dostaw. Jest 
jeszcze kawior perski, ale taki drogi!
  - Zdaje się, że Kijów jest na północy - powiedział gubernator. - Szczerze 
mówiąc nie najlepiej chwytam geografię Rosji.
  Skończyła się reklama Pepsi-Coli. Spiker odezwał się dramatycznym tonem:
  "Przerywamy dziennik dla pilnego komunikatu Połączonego Dowództwa Armii i 
Floty Wysp Hawajskich. Nagły atak nieprzyjacielski na hawaje! To są 
ćwiczenia. Flota nieprzyjacielska, złożona z pancerników i lotniskowców, 
została zauważona o czterysta pięćdziesiąt mil na północ od wyspy Oahu. To 
są ćwiczenia".
  - Nie, nie! - zawołała Petsy Peters. - Znowu? W niedzielę o czwartej po 
południu! Co za okropność! Czy znowu nie pozwolą całymi godzinami wychodzić 
na ulicę?
  Gubernator położył palec na ustach.
  "Wszystkie przepustki i urlopy zostają unieważnione, wszyscy wojskowi 
mają natychmiast powrócić do swych jednostek. To są ćwiczenia. Powtarzamy, 
to są ćwiczenia. Nagły atak nieprzyjacielski na Hawaje! Wszyscy członkowie 
sił zbrojnych natychmiast wracają do swych jednostek. Graczom meczu 
baseballowego między Lotnictwem i Pancernikami udziela się specjalnego 
zezwolenia na ukończenie dziewiątego gema, a widzom pozostania na stadionie 
do tej chwili. Poruszanie się ludności cywilnej nie jest, powtarzam, nie 
jest ograniczone".
  - No to dziękować Bogu przynajmniej za to - oświadczyła Petsy Peters.
  "Wszystkie okręty tego obszaru zameldują dowódcom flotylli gotowość 
wyjścia w morze, ale nie będą, powtarzam, nie będą opuszczać kotwicowisk 
albo miejsc cumowania, chyba, że otrzymają inne rozkazy. O osiemnastej 
trzydzieści nastąpi symulowany atak na Pearl Harbor przez samoloty 
ćwiczebne, holujące rękawy. Wszystkie baterie okrętowe i brzegowe 
przeprowadzą ćwiczenia w śledzeniu i celowaniu, ale nie będą, powtarzam, 
nie będą otwierać ognia. Jednostki remontowane w suchych dokach lub na 
nabrzeżach będą w dalszym ciągu prowadziły te prace i są wyłączone z 
ćwiczeń. Powtarzamy. Nagły atak na Hawaje. To są ćwiczenia. Ten komunikat 
zostanie powtórzony".
  Gubernator wyłączył radio.
  - Nie byłem pewien, czy nadal będą chcieli zrobić to dzisiaj. Początkowo 
były wyznaczone na dziesiątą rano, Hugh, ale "Wesoła Godzina" temu 
przeszkodziła.
  - Tak, sir, to była naprawdę wielka uprzejmość. Mój sponsor pisze listy z 
podziękowaniami dla armii i marynarki.
  - To świetny pomysł.
  Odwołano ogólne zaproszenie do rezydencji gubernatora, Washington Place. 
Towarzystwo w jednej chwili się rozeszło. Wkrótce wśród pozostałych na 
trawniku śmieci znajdował się tylko Cleveland, Madeline, Janice, obaj 
podwodniacy oraz gubernator z żoną. Aster i Byron nie musieli się spieszyć, 
bo "Devilfish" stał w suchym doku.
  - Janice, a może byś pojechała do nas, do Washington Place, na drinka? - 
spytał gubernator. - Hugh i Madeline jadą.
  - Ach, dziękuję gubernatorze, ale nie mam męskiego towarzystwa - odrzekła 
Janice.
  - Janice - odezwał się z ujmującym uśmiechem porucznik Aster - stara 
zasada Marynarki Wojennej mówi: "Nie wychylaj się". Ale nie wiem, kiedy 
znów będę miał szansę ujrzeć tę rezydencję od środka. Zgłaszam się na 
ochotnika.
  - No, cóż, jest pan przyjęty, poruczniku - odrzekła ze śmiechem Janice. - 
Gubernatorze, proszę mi dać trzy minuty.
  Byron na osobności powiedział Madeline, że chce z nią pomówić, więc 
odwiezie ją do Washington Place samochodem Warrena.
  - Wspaniała nowina, to twoje dziecko - odezwała się Madeline, gdy ruszyli 
z miejsca.
  Patrząc prosto przed siebie Byron powiedział:
  - Byłem wtedy w domu szukając ciebie. Widziałem cię z Clevelandem.
  Po dłuższej chwili, wypełnionej tylko warkotem silnika, spojrzał na nią. 
Wyglądała ślicznie, ale minę miała upartą, z brwiami ściągniętymi w 
niechętnym grymasie nad wielkimi, czarnymi oczami. Była w tej chwili bardzo 
podobna do ich ojca.
  - Czy to dlatego zaproponowałeś, że mnie odwieziesz do domu gubernatora? 
By mi prawić kazanie? Dziękuję, mój drogi.
  - Ten człowiek jest żonaty, Madeline. Mama i tata bardzo by się przejęli 
zobaczywszy to, co ja widziałem.
  - Nie opowiadaj mi o przejmowaniu się mamy i taty. Jeszcze nie wyszłam za 
mąż za Żyda.
  Były to ostatnie słowa wypowiedziane w samochodzie aż do przyjazdu do 
Washington Place. Madeline otworzyła drzwiczki.
  - Przepraszam, Briny. To było paskudnie z mojej strony. Ale czy nie 
zasłużyłeś na to, oskarżając mnie o Bóg wie co? Nie mam nic przeciw 
Natalii. Lubię ją.
  Byron wychylił się i zatrzasnął drzwiczki wozu. Wyraz jego pobladłej z 
wściekłości twarzy był przerażający.
  - Chwileczkę. Powiedz Hughowi Clevelandowi, powiedz mu na pewno, 
Madeline, że jeśli kiedykolwiek dowiem się, że ci cokolwiek zrobił, 
znajdzie się w szpitalu.
  - Jak śmiesz? - zawołała Madeline z oczami pełnymi łez. - Jesteś okrutny 
i masz brudne myśli. Czy naprawdę uważasz, że zadałabym się z żonatym 
mężczyzną? Przecież "Wesoła Godzina" była moim pomysłem. Byłam w tak 
świetnym humorze, gdy pan Fenton powiedział nam o ocenie audytorium, że 
pocałowałabym każdego, kto by się nawinął. Jesteś okropny, Byron. - 
Wyciągnęła chusteczkę z torebki i otarła oczy.
  - W porządku. Nie chciałem cię doprowadzić do płaczu.
  - Czy ty mi nie wierzysz? - spytała Madeline cichym i pełnym smutku 
głosem, uśmiechając się przez łzy. - Mój Boże, myślałam, że znamy się tak 
dobrze. Przynajmniej kiedyś tak było. Zgadzam się, że Hugh przespałby się 
ze mną, gdyby mógł. Przespałby się z kimkolwiek i uważam to za obrzydliwe. 
To tylko zwykły dziwkarz, a jego żona jest najnieszczęśliwszą kobietą na 
świecie. Doceniam twoją troskę o mój honor. Jesteś tak słodko staromodny, 
zupełnie jak tatuś. Ale nie martw się o Madeline. I wybacz mi, kochanie, 
ten głupi żart. Naprawdę bardzo się cieszę z twego dziecka. - Pocałowała go 
w policzek. Poczuł jej łzy na twarzy. Wysiadła z samochodu, pokiwała mu 
palcami i pobiegła do Washington Place.
  
  
  Gdy Byron wrócił do bazy marynarki, samoloty ćwiczebne nadlatywały wysoko 
na niebie, holując długie, trzepoczące czerwone rękawy, a na wszystkich 
okrętach załogi wśród wrzasków kierowały lufy do góry. Ale nie słychać było 
strzałów, a podniecenie zdawało się głupio wymuszone. Na "Devilfish", 
spoczywającej w suchym doku, byli tylko robotnicy portowi i wachta. Byron 
usiadł przy biurku, wyciągnął z szuflady blok listowy i płytę z pieśnią 
"fado", której słuchali z Natalią w Lizbonie. Założył płytę na gramofon w 
mesie i zaczął pisać.
  Moje kochanie.
  Właśnie nadeszła wiadomość o dziecku i...
  Zgrzyt zużytej igły ustąpił miejsca akordom gitarowym, rozpoczynającym 
utwór. Byron złożył głowę na rękach. Chciał sobie wyobrazić żonę i dziecko, 
chłopca być może podobnego do Victora. Ale zamknąwszy oczy widział tylko 
gołe uda i podwiązki siostry.
  Zatrzymał gramofon i następną godzinę spędził nad rysunkiem kompresora 
powietrznego. Pracując z pamięci i używając różnokolorowych tuszów i 
kredek, wykonał rysunek tak dokładny i przejrzysty, że można go było 
drukować w podręczniku. Przypiął do niego list, wystukany na maszynie w 
pachnącej pleśnią kajucie kancelisty. W liście postawił formalny wniosek o 
przeniesienie do służby na Atlantyku. Dodał do tego odręczną notatkę na 
skrawku papieru:
  "Kapitanie, w pełni doceniam amnestię i przepustkę. Ale obecnie jedyna 
rzecz na świecie, której pragnę, to ujrzeć moją żonę i dziecko i postarać 
się wyciągnąć ich z Europy. Jestem pewien, że Pan to zrozumie".
  Następnego ranka Branch Hoban pogratulował Byronowi rysunku i z żalem 
wyjaśnił, że nie może się pozbyć ani jednego oficera, oraz wyraził 
przekonanie, że Natalia i jej dziecko są zupełnie bezpieczni w Rzymie, 
dodając że przekaże prośbę Byrona drogą służbową, nie zalecając przyjęcia.
  

  51
  
  Grubość zalakowanej koperty otrzymanej z Departamentu Stanu zdumiała 
Rhodę. Wewnątrz znajdowała się druga także gruba koperta, z bladoniebieskim 
rosyjskim nadrukiem. Zawierała jedenaście stron maszynopisu, mocno 
pokreślonych piórem. Była do niej przypięta kartka z nagłówkiem Memorandum 
od Alistaira Tudsbury, a na niej kilka słów czerwonym ołówkiem, 
nakreślonych zdecydowanym, pochyłym charakterem pisma Puga:
  "3 października, Moskwa (i ciągle nie mogę w to uwierzyć!).
  Hej!
  Nic się nie obawiaj - zdaje mi się, że jak długo się znamy, nie napisałem 
jeszcze listu tej objętości, bo nie miałem dotąd takich doświadczeń.
  Ukłony od Tudsburych. Piszę na jego maszynie i papeterii. Wyjaśnienie w 
liście. Gaduła jest grubszy niż kiedykolwiek, a córka wygląda jak widmo.
  Ucałowania. Pug".
  Maszynopis zawierał kolejny list.
  Hotel National, Moskwa. 2 października 1941.
  Najdroższa Rhodo
  Za trzy godziny będę na kolacji na Kremlu. Co o tym powiesz? A to 
najszczersza prawda. Cała reszta podróży zresztą była w każdym szczególe 
równie fantastyczna.
  Obecnie, gdy już mamy dwóch wnuków (i cóż o tym sądzisz, babciu?), coraz 
bardziej jestem przekonany, że powinienem zapisywać przynajmniej niektóre 
rzeczy, które mi się wydarzają, i to w chwili, gdy są jeszcze świeże w 
pamięci. Literatem nie jestem, ale suchy zapis faktów kiedyś zainteresuje 
obecne niemowlęta. Dlatego nie uważam, że jeśli od czasu do czasu otrzymasz 
ode mnie podobny pakiet kartek, uznasz mnie za starego, gadatliwego ramola. 
Gdy je przeczytasz, schowaj je dobrze dla tych dzieci.
  Czuję się trochę zamroczony; od chwili opuszczenia Londynu nie przespałem 
porządnie ani jednej nocy. Podróż do Archangielska na brytyjskim 
niszczycielu mogłaby być jakimś odpoczynkiem, gdyby nie całonocne 
konferencje i całodzienne alarmy bojowe. To ciężka trasa, przez cały czas 
przebiega w zasięgu Luftwaffe. Idące nią konwoje dostają ciężkie lanie. Na 
szczęście dla nas prawie przez połowę drogi płynęliśmy we mgle.
  Przez cały czas robię te literówki, bo maszyna do pisania Tudsbury'ego 
nawaliła. A w całej Rosji nie ma nikogo, kto potrafiłby (czy chciałby - 
nigdy nie wiadomo, jak jest z nimi naprawdę) naprawić brytyjską maszynę. Do 
pracy udaje mi się wyżebrać maszynę z ambasady, ale dzisiaj wszystkie są 
zawalone robotą: przygotowuje się dokumenty końcowe konferencji. 
Tudsbury'owie zajęli najlepszy apartament w hotelu National. Oczywiście! W 
takich sprawach zdaję się na Gadułę! Jego pokoje wychodzą na Plac Czerwony 
i z mojego miejsca mam przez padający deszczyk widok na Kreml. Mówili nam, 
że w tym apartamencie mieszkał Lenin, a teraz ja tu siedzę. W pokojach 
wszędzie brązowy plusz, złote kandelabry i alabastrowe rzeźby, a pośrodku 
perski dywan wielkości jednego akra. Jest tu nawet koncertowy fortepian z 
palisandru (oczywiście rozstrojony), ledwie widoczny w kącie salonu. Co do 
mnie, to dostałem pokoik na ostatnim piętrze z widokiem na podwórze, jakieś 
pięć na dziesięć stóp, nagie ściany żółto tynkowane.
  Tudsbury siedzi obok, dyktując Pameli swoją korespondencję radiową na 
dziś wieczór. Możesz być pewna, że gdzie coś się dzieje, pojawi się Gaduła! 
Wymusił na Biurze Informacji Wojennej, że przydzielono mu Pamelę. Powołał 
się na zły wzrok, a jego audycje są uważane za pierwszorzędną propagandę. 
Dlatego Pamela jest na długoterminowym urlopie z RAF u i jest strasznie 
nieszczęśliwa z tego powodu. Jej lotnik od przeszło roku jest w niewoli 
niemieckiej, a od miesięcy nie miała od niego wiadomości.
  Tudsbury, jak wszyscy tutejsi korespondenci, próbuje strzelać bez prochu. 
Zeszłego wieczoru zawracał mi głowę przez dwie godziny opowiadaniem, jakie 
to trudne. Rosjanie trzymają wszystkich sprawozdawców w Moskwie i mniej 
więcej co drugi dzień wzywają ich, by im przekazać kolejne lipne 
komunikaty. Większość dziennikarzy zagranicznych uważa, że sytuacja jest 
bardzo zła, ale nie mają wiele materiałów prócz krążących po Moskwie plotek 
i berlińskich audycji radiowych. Wygląda na to, że Rosjanie potwierdzają 
tak czy inaczej wszystkie przechwałki Niemców, ale z dwu- albo 
trzytygodniowym opóźnieniem. Tutejsi pesymiści - a jest ich mnóstwo - 
sądzą, że Moskwa padnie za tydzień! Ani ja, ani Tudsbury tak nie uważamy, 
ale nasi w ambasadzie, a przynajmniej część z nich, boją się jak diabli, by 
naziści nie złapali Harrimana. Jutro, gdy misja odleci, wielki kamień 
spadnie im z serca.
  Teraz trochę o podróży. Rosyjskie wybrzeże przypomina Nową Fundlandię. Tu 
na północy, Rhodo, świat składa się głównie z jasnych wód i sosnowych 
lasów. Być może człowiek w swym oślim uporze wyniszczy strefę umiarkowaną i 
tropikalną, a zmarniała cywilizacja zacznie się odradzać na czubku globusa.
  Pierwsza niespodzianka i pierwszy wstrząs czeka wszystkich w 
Archangielsku. Jest to miasto portowe w dzikiej puszczy, od początku do 
końca zbudowane z drewna. Nabrzeża, magazyny, tartaki, fabryki, kościoły, 
dźwigi portowe - samo drewno. Gdziekolwiek spojrzeć, stosy drewna - 
miliardy stóp sześciennych. Bóg jeden wie, ile drzew ścięto, by zbudować to 
miasto i ułożyć te góry drewna, a przecież puszcze wokół Archangielska 
wyglądają na nietknięte. Miasto przypomina Alaskę, podobne jest do obrazków 
z Klondike.
  Pierwszy autentyczny Rosjanin jakiego ujrzałem, był to pilot portowy. 
Przybył na pokład na początku toru wodnego i wtedy nowa niespodzianka: 
Rosjanin okazał się Rosjanką. Kożuch, spodnie, długie buty i ładna, zdrowa 
twarz. Byłem na mostku, gdy nas pilotowała i okazała się doskonałym 
żeglarzem, a raczej żeglarką. Bardzo zręcznie wprowadziła nas do portu. 
Wtedy wymieniła z szyprem uścisk dłoni i wysiadła. Przez cały czas nawet 
się nie uśmiechnęła! Rosjanie uśmiechają się tylko wtedy, gdy ich coś 
rozśmieszy, a nigdy z uprzejmości wobec rozmówcy. Dlatego wydają się ludźmi 
utrzymującymi dystans i raczej zgryźliwymi. My zaś, jak przypuszczam, 
robimy na nich wrażenie szczerzących zęby małp. I tu masz w największym 
skrócie problem porozumiewania się z Rosjanami. Nie tylko języki, ale i 
nasze usposobienie i obyczaje są całkowicie odmienne.
  Choć Hopkins opowiadał mi o puszczach rosyjskich, ich widok mnie zdumiał. 
Czy pamiętasz jak kiedyś, chyba w tysiąc dziewięćset trzydziestym piątym 
roku, w środku lata pojechaliśmy samochodem na zachód i przez trzy dni nie 
mogliśmy się wydostać z pól kukurydzianych? Tak samo jest z lasami 
północnej Rosji. Z Archangielska do Moskwy lecieliśmy przez cały czas tuż 
nad czubkami drzew. Zielone gałęzie przez niezliczone godziny bezustannie 
przesuwały się wprost pod naszymi skrzydłami. A potem nagle wzbiliśmy się w 
górę, a przed nami leżał ogromny, ciągnący się od horyzontu po horyzont 
obszar zabudowany domami i fabrykami. Moskwa jest płaska i szara. Patrząc 
na miasto z pewnej odległości, równie dobrze można by je wziąć za Boston 
czy Filadelfię. Ale przy zbliżeniu, gdy się już widzi cebulaste kopuły 
cerkwi i rozciągnięty nad rzeką ciemnoczerwony Kreml z całą grupą cerkwi 
wewnątrz obwodu murów, człowiek zdaje sobie sprawę, że przybył do bardzo 
dziwnego miejsca. Przed lądowaniem, prawdopodobnie jako dowód specjalnej 
grzeczności wobec nas, pilot zatoczył koło nad miastem, co pozwoliło nam 
dobrze je obejrzeć. Przy okazji powiem ci, że starty i lądowania wykonywane 
są bardzo fachowo, ale z naszego punktu widzenia po barbarzyńsku. Rosyjski 
pilot odrywa się od ziemi świecą w górę, a przy lądowaniu nurkuje i z 
trzaskiem siada na ziemi.
  Po przybyciu do Moskwy znaleźliśmy się w maszynce do mielenia mięsa, 
która kręci się bez przerwy całą dobę. Mamy rozkazy, by dosłownie każdą noc 
pracować. Gdy nie obradujemy, jemy i pijemy. Standardowe wyżywienie gości 
obejmuje, jak się zdaje, tuzin różnych ryb na zimno i kawior, następnie 
dwie zupy, potem drób, po czym pieczyste, z winem do każdego dania. Przed 
każdym stoi też osobno karafka z wódką. To cholerna metoda załatwiania 
spraw, a1e z drugiej strony być może ci Rosjanie są mądrzy. Alkohol ułatwia 
dużo spraw. Oczywiste jest że bolszewik i kapitalista jednakowo się 
upijają, więc przynajmniej pod tym względem znajdujemy wspólny język.
  Uważam, że ta konferencja będzie historycznym przełomem. Kiedy to 
Amerykanie i Rosjanie siedzieli przy jednym stole, omawiając problemy 
wojskowe, nawet jeśli robią to z wielką ostrożnością? To najdziwniejsze i 
zupełnie nowe wydarzenie. Rosjanie nie chcą nam podawać pełnych i 
prawdziwych danych o swej produkcji wojennej ani o sytuacji na froncie. Ale 
biorąc pod uwagę, że przed trzema krótkimi miesiącami w miejscu, gdzie 
teraz siedzimy, my i Brytyjczycy, siedzieli Niemcy, trudno im się dziwić. 
Rosjanie mieli pecha. Nie można o tym zapominać, gdy się z nimi rozmawia. 
Nasz tłumacz, Leslie Slote, nieustannie nam to przypomina.
  Nie ujawnię tu żadnej tajemnicy mówiąc, że Brytyjczycy rezygnują z 
niektórych swoich pierwszeństw od Lend Lease, a nawet podejmują się wysyłać 
Rosjanom czołgi. Wszystko to znajdzie się w komunikatach prasowych. W 
Dunkierce Anglików obdarto do naga z wszelkiego wyposażenia, a więc ich 
obecną postawę trzeba uznać za odważną i bardzo przyzwoitą. Oczywiście 
Brytyjczycy nie mają obecnie jak użyć czołgów przeciw Niemcom, a Rosjanie 
tak. Niemniej Churchill nie może mieć pewności, czy Hitler i Stalin znów 
się nie dogadają. A wtedy Niemcy mogą zrobić w tył zwrot i rzucić wszystkie 
siły na przekroczenie kanału La Manche. Nie sądzę, by to mogło nastąpić. 
Narasta tu zupełnie dzika nienawiść do Niemców; wystarczy obejrzeć kroniki 
filmowe, nakręcone w wioskach skąd wyparto nieprzyjaciela, by to zrozumieć. 
Dzieci na szubienicach, kobiety zgwałcone na śmierć i wszystko inne w tym 
rodzaju. Ale Hitler i Stalin są tak zimnokrwiści, jakby mieli rtęć w 
żyłach. Postępują w sposób nieludzki i nieprzewidywalny i dlatego brytyjska 
decyzja wysłania im czołgów zasługuje na bardzo wysokie uznanie.
  Niektórzy amerykańscy członkowie delegacji czują się podczas obrad 
dziwnie, a nawet cholernie dziwnie. Zagrożeni Brytyjczycy chcą pomóc 
Rosjanom, a nasz Kongres krzyczy, by im nic nie dawać. My siedzimy wśród 
przedstawicieli dwóch krajów walczących z Niemcami na śmierć i życie, sami 
reprezentując kraj, którego Kongres nie pozwala prezydentowi nawet kiwnąć 
palcem, by im pomóc. A gdy już na coś pozwoli, to z wrzaskiem od morza do 
morza.
  Czy przypominasz sobie Slote'a? Jest teraz drugim sekretarzem w Moskwie. 
Jak może pamiętasz odwiedził mnie w Berlinie, wychwalając zachowanie się 
Briniego pod ostrzałem w Polsce. To właśnie jego Natalia odwiedzała w 
Warszawie. Nadal jest zdania, że to najwspanialsza dziewczyna na ziemi i 
nie rozumiem, dlaczego się z nią nie ożenił, gdy miał tę możliwość. W tej 
chwili próbuje uwodzić córkę Gaduły. Ponieważ jest to jedna z niewielu 
wolnych zachodnich dziewczyn - o mały włos powiedziałbym "białych 
dziewczyn" - w Moskwie, Slote ma mnóstwo współzawodników.
  (Nawiasem mówiąc moja uwaga o "białych dziewczynach" jest idiotyczna. Po 
dwóch dniach pobytu w Moskwie, gdy próbowałem się zorientować, co tu jest 
tak odmiennego od miast amerykańskich, powiedziałem wreszcie Slote'owi dwie 
rzeczy: nie ma ogłoszeń i nie ma kolorowych. Rozśmieszyło go to. Ale to 
prawda. Pod względem swobody zachowania i poczucia równości wszystkich 
ludzi, Moskwa jest bardzo podobna do Ameryki. Ale w żadnym z wielkich 
amerykańskich miast nie widzi się takiego morza wyłącznie białych twarzy. 
Biorąc wszystko pod uwagę, podobają mi się Rosjanie z ich spokojnym i 
zdecydowanym sposobem prowadzenia spraw, podobnym do zachowania 
londyńczyków).
  A teraz opowiem ci pewne zdarzenie, które powinnaś znać, a nasi wnukowie 
przeczytać pewnego dnia, szczególnie chłopak Byrona. Sprawa jest ponura i 
do tej pory nie wiem, co o niej sądzić. Ale chcę ją zanotować. Wczoraj, 
pomiędzy ostatnią konferencją popołudniową i oficjalną kolacją w hotelu 
Metropol, poszedłem na chwilę do mieszkania Slote'a z Tudsburym i z Pam. To 
przyjątko zainspirował Gaduła, bo chciał ode mnie wyciągnąć coś na temat 
konferencji, choć niewiele mogłem ujawnić.
  W każdym razie właśnie piłem z nim drinka - gdy się jest tak zmęczonym, 
trzeba stale mieć należyty poziom alkoholu we krwi i podtrzymywać to 
stężenie awaryjnymi dawkami - gdy rozległo się pukanie do drzwi i wkroczył 
facet w zdartych butach, czapce i znoszonym ciężkim płaszczu. Był to 
Jochanan Jastrow, żydowski kupiec z Warszawy, wuj Natalii! Ten, którego 
nazywają Berel. Jak pamiętasz, Briny i Natalia pojechali na południe Polski 
na ślub jego syna, i tam ich zastała inwazja. Berel był wygolony, płynnie 
mówił po rosyjsku i niemiecku i nie wyglądał na Żyda, choć Slote 
powiedział, że w Warszawie nosił brodę i miał wygląd rabina.
  Jego ucieczka z Warszawy z resztą rodziny to cała saga. Znaleźli się w 
Mińsku i tam znów przyłapał ich błyskawiczny najazd niemiecki na Białoruś. 
Powiedział nam tylko kilka najistotniejszych faktów: jak wydostał się z 
rodziną z Mińska i uciekł z nimi przez lasy, ale oczywiste jest, że ten 
facet jest geniuszem forteli ratujących życie.
  I tu, się zaczynają rzeczy niewiarygodne. Jastrow twierdzi, że pewnej 
nocy, mniej więcej w miesiąc po zajęciu Mińska przez Niemców, hitlerowcy 
wkroczyli do ustanowionego tam przez siebie getta z całą kolumną 
ciężarówek. Opróżnili domy dwóch najgęściej zaludnionych ulic, upychając 
wszystkich mieszkańców do ciężarówek: mężczyzn, kobiety, dzieci, 
niemowlęta, starców niezdolnych do poruszania się o własnych siłach. Było 
tego przynajmniej kilka tysięcy dusz. Wywieźli ich kilka mil za miasto do 
wąwozu, a tam wystrzelali co do jednego i zagrzebali w ogromnych, świeżo 
wykopanych dołach. Jastrow mówi, że wcześniej Niemcy złapali grupę Rosjan 
do kopania tych rowów, a potem kazali im się oddalić. Paru z nich 
przekradło się z powrotem, by zobaczyć, co tam się będzie działo i w ten 
sposób wszystko wyszło na jaw. Jeden z nich miał aparat fotograficzny i 
porobił zdjęcia. Jastrow pokazał nam trzy odbitki. Całe to wydarzenie, 
czymkolwiek naprawdę było, miało miejsce o świcie. Na jednym zdjęciu widać 
ogień szeregu strzelających karabinów. Na drugim daleki tłum ludzkich 
sylwetek. Trzecie, najwyraźniejsze, pokazuje ludzi w niemieckich hełmach 
zasypujących dół. Jastrow wręczył także Slote'owi dwa dokumenty po 
rosyjsku, jeden ręcznie pisany, drugi na maszynie, które mają być 
zeznaniami naocznych świadków.
  Jastrow powiedział, że zdecydował przedostać się do Moskwy i przekazać 
amerykańskiemu dyplomacie historię masakry w Mińsku. Nie wiem, w jaki 
sposób otrzymał adres Slote'a. Berel jest człowiekiem pomysłowym, ale 
naiwnym. Wierzył i wierzy nadal, że gdy tylko prezydent Roosevelt dowie się 
o tej historii i opowie o niej narodowi amerykańskiemu, Stany Zjednoczone 
natychmiast wypowiedzą wojnę Niemcom.
  Jastrow przekazał wszystko Slote'owi i oświadczył, że ryzykował życiem, 
by dostarczyć te materiały do Moskwy, i że masa kobiet i dzieci została 
zamordowana. Prosi więc, by Slote starannie przechował te zeznania i 
zdjęcia. Rozmawiałem z nim trochę o dzieciach. Miał łzy w oczach 
dowiedziawszy się, że Byron i Natalia mają chłopca.
  Gdy sobie poszedł, Slote zaproponował Tudsbury'emu, że da mu to wszystko. 
- No to masz swoją korespondencję. Znajdzie się na tytułowych stronach 
całej prasy Stanów. - Ku naszemu zdumieniu Tudsbury oświadczył, że nie 
tknie tego nawet palcem. Podczas pierwszej wojny, po tym jak został ranny, 
pracował w brytyjskiej propagandzie i tam pomagał koncypować i podrzucać 
prasie zełgane historyjki o niemieckich okrucieństwach. Twierdzi, że to 
właśnie Brytyjczycy wymyślili, że Niemcy wyrabiają mydło z ciał poległych 
żołnierzy. Być może w Mińsku wydarzyła się taka masakra, ale Jastrow 
wygląda mu na wtyczkę NKWD. Wydaje mu się zbyt nieprawdopodobnym zbiegiem 
okoliczności, że mój odległy polski powinowaty, i to spowinowacony przez 
tak dziwacznie zawarte małżeństwo, nagle z wolnej i nieprzymuszonej woli 
ujawnia się w Moskwie z takim opowiadaniem i takimi materiałami.
  Tu nastąpiła gorąca kłótnia i wreszcie Tudsbury oświadczył, że gdyby 
nawet miał pewność, że historia jest prawdziwa, nie zrobiłby z niej użytku. 
Twierdzi, że taka sprawa może mieć efekt bumerangowy i powstrzymać Amerykę 
od wmieszania się do wojny, dokładnie w taki sam sposób, jak postępowanie 
Hitlera wobec Żydów przez szereg lat paraliżowało politycznie Brytyjczyków: 
- "Nikt nie chce prowadzić wojny w obronie Żydów" - powtarzał nieustannie, 
bijąc pięścią w stół, a do tego Hitler przekonał masę ludzi, że każdy, kto 
walczy z Niemcami, w rzeczywistości przelewa krew tylko za Żydów. Gaduła 
twierdzi, że ta argumentacja to jeden z największych pomysłów propagandy 
wojennej wszechczasów i że historia o Mińsku będzie Niemcom tylko na rękę.
  No cóż, opisałem Ci tylko nagie fakty. Nie chciałem się o tym aż tyle 
rozpisywać, ale sprawa nie daje mi spokoju. Jeśli w opowiadaniu Jastrowa 
jest choć odrobina prawdy, to znaczy, że Niemcy wpadli w szał, a Natalia i 
jej niemowlę, jeśli w tej chwili nie znajdują się już poza Italią, są w 
ogromnym niebezpieczeństwie. Mussolini małpuje wszystko, co robi Hitler. 
Ale zakładam, że już się wydostali; Slote twierdzi, że wszystko było 
załatwione przed jej połogiem.
  Rhodo, gdy pomyślę o tym, co opowiedział Jastrow, dostaję zawrotu głowy i 
wydaje mi się, że świat, w którym wyrosłem, rozpada się. Usłyszeć taką 
historię, nawet gdyby była przesadzona, to jakby znaleźć się znowu w 
mrokach średniowiecza. Nie mogę tego znieść, a najgorsze, że trudno mi nie 
wierzyć w to, co powiedział Jastrow. Ten człowiek zachowywał się z 
prawdziwą godnością. I choć trudno mi było sobie to uprzytomnić, gdy na 
niego patrzyłem, jest człowiekiem, którego mogę w pełni zaakceptować jako 
należącego do mej rodziny.
  Już za pięć szósta. Muszę zapakować ten list i iść na bankiet.
  Wojna paskudnie się zabawia z naszą rodziną, prawda? Nasze dni w Manili, 
z całą trójką dzieci w szkole i naszym domem z kortem tenisowym, gdzie 
wszystkie je uczyłem grać, wydają się jakimś dalekim snem. To były 
najlepsze dni mego życia. A teraz jestem w Moskwie. Spodziewam się, że 
nadal grasz co tydzień debla z Fredem Kirby i z Vanceami. Zawsze czujesz 
się lepiej, gdy masz trochę ruchu. Pozdrów ode mnie Blinkera i Anny, a 
także Freda i powiedz mu, że mam nadzieję, iż faceci z Departamentu Stanu 
nie załatwią go.
  Choć tak jestem zajęty, tęsknię do Ciebie. Ale ty, kochanie, na pewno nie 
chciałabyś się znaleźć w Rosji Sowieckiej, obojętne - w wojnie czy w 
pokoju. Pamela Tudsbury mówi, że w całej Moskwie nie ma fryzjera, do 
którego mogłaby pójść. Sama pierze sukienki i kostiumy w benzynie.
  Pomyśl, rozmawiałem już z Hitlerem, Churchillem, Rooseveltem, a dziś 
wieczorem może uścisnę rękę Stalina. Biorąc pod uwagę, że jestem prawie 
nikim, to chyba dużo! Moja kariera zawodowa przebiega w zdecydowanie 
kapryśny sposób. Wolałbym, by moi wnukowie (o czym wiesz) dowiedzieli się, 
że ostatnie dwa lata spędziłem na morzu. Ale co się stało, to się nie 
odstanie; ponadto sądzę, że przy okazji czegoś się nauczyłem. Tyle, że w 
tej chwili ta nauka już mi wychodzi uszami i przysięgam, że chętnie 
zamieniłbym kolację na Kremlu na jeden uczciwy powiew zapachu spalin z 
komina okrętu wojennego.
  Do następnego razu! Całuję Cię mocno... Pug.
  
  
  *
  
  
  Victor Henry przybył do Związku Sowieckiego w składzie misji 
Harrimana-Beaverbrooka dokładnie w chwili, gdy Niemcy rozpoczęli swój 
jesienny atak na Moskwę. Armie pancerne przebiły się na mniej niż sto mil 
od stolicy, ale Rosjanie organizowali przyjęcia i pijaństwa dla 
anglosaskich gości, wozili ich limuzynami po Moskwie, zabierali na 
przedstawienia baletowe i spokojnie prowadzili długie pertraktacje, nie 
zdradzając absolutnie niczym, by mieli jakiekolwiek kłopoty - chociaż 
wydawało się, że nader się spieszą, wyznaczając bankiet pożegnalny na mniej 
niż tydzień od dnia przyjazdu misji.
  O ile Amerykanie i Brytyjczycy mogli się zorientować, centralny atak 
Niemców został przed przeszło miesiącem zatrzymany na wschód od Smoleńska i 
od tej chwili zostali oni na tym odcinku zepchnięci do defensywy. W Moskwie 
ciągle powtarzano, że to powstrzymywanie hord najeźdźców było wielkim 
wyczynem Armii Czerwonej, nowym "Cudem nad Marną". Podobnie jak Francuzi w 
tysiąc dziewięćset czternastym roku zatrzymali Hunów o trzydzieści mil od 
Paryża, pozbawiając ich szansy szybkiego wygrania wojny, tak samo - 
twierdzono - Armia Czerwona powstrzymywała atak hitlerowskich rabusiów, 
którego celem było zdobycie Moskwy przed nastaniem pory zimowej. Rosjanie 
nawet zawieźli korespondentów zagranicznych na ten centralny odcinek 
frontu, pokazując im oswobodzone wsie, rozbite czołgi hitlerowców oraz 
martwych i wziętych do niewoli wrogów. Obecnie jednak Niemcy twierdzili, że 
ich marsz na Moskwę znów się toczy, Rosjanie natomiast temu zaprzeczali. 
Mglista zasłona tajemnicy wojskowej skrywała prawdę o przebiegu faktów.
  W przeciwieństwie do szeroko głoszonej podówczas opinii - która zresztą 
nie zginęła bez śladu do dziś - Wehrmacht nie stanowił gigantycznej, 
masywnej falangi czołgów i samochodów pancernych, która przetaczała się 
przez całe kraje plując ogniem i śmiercią. Armie Hitlera miały zaprzęg 
konny. Były liczniejsze niż napoleońskie, ale ich wdzieranie się w głąb 
Rosji opierało się na tym samym, co la Grande Armee: sile mięśni zwierząt 
pociągowych i maszerujących piechurów. Oczywiście Hitler miał też trochę 
dywizji pancernych, rozmieszczonych na skrzydłach trzech wielkich grup 
armii, które najechały Związek Sowiecki. Blitzkrieg przebiegał w 
następujący sposób: jednostki pancerno-motorowe atakowały na skrzydłach 
każdego z frontów, wbijając się w linie nieprzyjacielskie i licząc na 
zaskoczenie, przerażenie i swoją siłę przebicia, która miała zmiękczyć opór 
nieprzyjaciela lub wprowadzić go w panikę. Pomiędzy tymi dwoma klinami 
podążała tak szybko jak tylko mogła piechota, zabijając lub biorąc do 
niewoli oddziały, w które włamały się dywizje pancerne lub otoczyły cienkim 
łańcuchem.
  Te pancerne dywizje odnosiły wielkie sukcesy i niewątpliwie Hitler z 
przyjemnością używałby ich w większych ilościach. Ale wojnę rozpoczął - jak 
z cicha pomrukiwali jego generałowie - o wiele za wcześnie, ledwie w sześć 
lat po dojściu do władzy. Bynajmniej nie udało mu się całkowicie uzbroić 
Niemiec, choć groźnie krzyczał, że to zrobił, a Europa mu uwierzyła. 
Dlatego, biorąc pod uwagę rozległość frontu wschodniego, pancernych dywizji 
miał bardzo mało.
  W sierpniu, gdy jego trójzębny atak wbił się głęboko w Związek Sowiecki, 
Hitler skierował niewielkie siły pancerne środkowego odcinka na północ i 
południe, by zakończyć wojnę na skrzydłach przez wzięcie Kijowa i oblężenie 
Leningradu. Wykonawszy to zadanie, jednostki pancerne miały powrócić na 
pozycje wyjściowe i znowu dopomóc Grupie Armii "Środek" do wymierzenia 
nokautującego ciosu stolicy. Historycy wojskowości do tej pory spierają się 
o słuszność tej decyzji. W każdym jednak razie piechota i artyleria konna w 
centrum, pozbawione pancerza, zmuszone zostały do zatrzymania się i 
okopania w oczekiwaniu na powrót swych stalowych ostrzy tnących - dywizji 
pancernych - z ich wycieczek na boki. I to był ten nowy "Cud nad Marną". 
Rosjanie byli najpierw zdziwieni, później niesłychanie podniesieni na duchu 
tego rodzaju nagłym zatrzymaniem się olbrzymich sił następujących na 
stolicę i nawet tak zdezorganizowani jak byli wówczas, rzucili się do 
kontrataków i uzyskali lokalne postępy. "Cud" zakończył się z końcem 
września, gdy armie pancerne powróciły na poprzednie pozycje i stamtąd, 
odremontowane i zaopatrzone w paliwo, uderzyły znowu na Moskwę po dwóch, 
biegnących łukami do wyznaczonego punktu spotkania, liniach natarcia. 
Właśnie wtedy przybyli Harriman i Beaverbrook, ze skromnym kapitanem Henrym 
w ich świcie.
  
  
  52
  
  Lesliemu Slote tak trzęsły się ręce, że w pośpiechu dwukrotnie krzywo 
zawiązał krawat. Cisnął nim w kąt, wyciągnął drugi z szafy i wreszcie udało 
mu się jako tako uzyskać przyzwoity węzeł. Nałożył żakiet i zasiadł na 
ciężkim fotelu z brązowej skóry, wyciągając nogi na kozetkę i próbując 
uspokoić wzburzone nerwy papierosem. Apartament ten został porzucony 
piętnastego czerwca przez niemieckiego korespondenta, który pośpiesznie 
wynajął go Slote'owi. Jak na Moskwę był wspaniały: trzy pokoje, kuchnia, 
łazienka, solidne niemieckie meble. Podobał się też Pameli Tudsbury, która 
ugotowała tam niejedną kolację dla Slote'a i kilku ich przyjaciół.
  Anglojęzyczni pracownicy ambasad i korespondenci - mała, izolowana i 
rozplotkowana grupka - przypuszczali, że brytyjska dziewczyna i amerykański 
dyplomata nawiązali romans. Tego samego zdania była przysadzista rosyjska 
pokojówka Slote'a, Walia, która na widok Pameli uśmiechała się promiennie i 
chodziła po mieszkaniu na paluszkach. Slote tęsknie marzył o takim 
romansie. Do tej pory nie przyszedł do siebie po małżeństwie Natalii 
Jastrow i nic lepiej nie uleczyłoby rany, jaką zadano jego ambicji, jak 
nowy romans. Pam Tudsbury, którą pamiętał z Paryża jako gorącokrwistą 
dziewczynę Philipa Rule'a - pełną szalonych pomysłów, otwarcie zmysłową, 
najżwawszą i najweselszą po zapadnięciu zmroku - ostro pohamowała jego 
awanse. Była w kiepskim nastroju. Oświadczyła, że zostanie wierna swemu 
narzeczonemu, zaginionemu pilotowi RAF-u. Pamela miała cerę tak świeżą jak 
za paryskich czasów, a jej twarz w kształcie serca z cienkim łukiem warg 
nadal wyglądała jak kwiat angielskiej piękności. Ubierała się w brązowe 
wełniane kostiumy, nosiła pantofle na płaskim obcasie i okulary. Ale pod 
tym odzieniem wzorowej sekretarki płonęła uroda dziewczyny, która w Paryżu 
w noc świętojańską zrzuciła pończochy i wraz z Philipem Rule taplała się w 
paryskiej fontannie, podciągnąwszy czerwoną jedwabną sukienkę do pół uda. 
Tę sukienkę miała nadal i od czasu do czasu ją nosiła.
  Slote cierpliwie zgadzał się na to, że ich stosunki układały się wedle 
życzeń Pameli. Miał nadzieję, że z czasem się zacieśnią. Ale przybycie 
kapitana Victora Henry'ego pozbawiło go towarzystwa Pameli na jakichkolwiek 
warunkach. Ujrzawszy tylko raz Pam w towarzystwie Puga Slote pojął, że ma 
przed sobą zakochaną kobietę. Taka to była wierność wobec zaginionego 
lotnika! Natomiast kapitan Henry - krępy, blady, zmęczony facet około 
pięćdziesiątki wydał się dyplomacie prawie karykaturą typowego zawodowego 
wojskowego: lakoniczny w rozmowach towarzyskich, bystry w sprawach 
zawodowych, z pokerową twarzą, mocny i bezbarwny. Leslie nie mógł nawet 
określić, czy Henry lubi Pamelę Tudsbury. Na jej niezawoalowane, zakochane 
bez pamięci spojrzenia nawet nie odpowiadał. Slote bez powodzenia próbował 
zgłębić, czym ten podstarzały tępak mógł tak opętać młodą Angielkę, 
podobnie jak nigdy nie udało mu się zrozumieć szaleńczej miłości Natalii 
Jastrow dla syna tego człowieka.
  Los zaserwował mu dziwaczne a niestrawne danie, myślał Leslie Slote. 
Najpierw prześcignął go syn, potem ojciec, a żaden z nich w jego pojęciu 
nie był godnym go rywalem. Byron Henry był przynajmniej przystojnym młodym 
zuchwalcem, który głęboko zmienił zdanie Slota na temat wrażliwości mądrych 
kobiet na zewnętrzny urok. Ale powierzchowność kapitana Henry nie miała 
żadnych uroków. Najlepszym, co jeszcze dałoby się o nim powiedzieć, było 
to, że zachował do tej pory gęstą, ciemną czuprynę, a jego talia zdradzała 
wysiłki utrzymania dobrej formy. Ale wiek marynarza stawał się oczywisty, 
gdy tylko spojrzało się na jego zmęczone, otoczone zmarszczkami oczy, 
sękate dłonie, zaciśnięte wargi i odmierzone ruchy.
  Slote miał spotkać się z admirałem Standleyem i kapitanem Henrym w hotelu 
National; miał być ich tłumaczem na kremlowskim bankiecie. Perspektywa tego 
wyróżnienia bynajmniej go nie uszczęśliwiała. Szarpały nim paniczne 
przeczucia.
  Przez pierwsze tygodnie inwazji fizyczne tchórzostwo Slote'a, z którym 
nauczył się żyć tak, jak inni ludzie żyją z katarem siennym lub wysokim 
ciśnieniem krwi, jeszcze się nie ujawniło. Był wielbicielem Rosji 
Sowieckiej. Wierzył w wiadomości podawane przez głośniki uliczne i wykłócał 
się, że zwycięskie niemieckie komunikaty to czysta propaganda. Od Niemców 
oddzielało go sześćset mił terenu, ponad sto milionów ludności Rosji, a 
ponad wszystko wielka Armia Czerwona. Znajdował się tak daleko od Niemców, 
że nawet Luftwaffe nie była w stanie przelecieć tego dystansu. Barometr 
jego lęków wskazywał na piękną i słoneczną pogodę w Moskwie. Moskwianie - 
przyjaźni, dobroduszni i raczej ubogo ubrani ludzie; całe roje robotników w 
czapkach, robotnic w chustkach, chłopców i dziewcząt z czerwonymi 
komsomolskimi chustkami na szyjach, wszyscy tak do siebie podobni ze 
spokojnych, płaskich rosyjskich twarzy, że zdawali się wielomilionowym 
tłumem bliskich krewnych - pogodnie układali stosy worków z piaskiem, 
zaklejali okna paskami papieru i uczestniczyli w ćwiczeniach 
przeciwpożarowych na wypadek nalotów, które nie nadchodziły. Prócz tego 
zajmowali się nadal swoimi sprawami pod błękitnym niebem przy ciepłej, 
słonecznej pogodzie. Nad placami miejskimi kołysały się na uwięzi 
srebrzyste balony zaporowe. Z dachów hoteli i muzeów wyglądały lufy armat 
przeciwlotniczych. Masy krzepkich, rumianych, młodych ludzi w nowiutkich 
mundurach i pierwszorzędnych skórzanych butach płynęły w stronę dworców 
kolejowych. Czołgi, wieloosiowe ciężarówki i ciężkie działa w dzień i w 
nocy chrzęszcząc toczyły się po alejach miasta, a wszystkie kierowały się 
na zachód. Teatry i kina były otwarte. Sprzedawane na ulicach lody były tak 
smaczne jak zawsze. Cyrk letni występował przed tłumami publiczności, gdyż 
tego lata był tam tańczący słoń i równie uzdolnione niedźwiedzie. Jeśli w 
Moskwie można było wierzyć własnym oczom i uszom, to Związek Sowiecki 
odparł napad na swych dalekich granicach i zadał nazistom ich pierwszą 
wielką porażkę - dokładnie tak, jak to twierdziło Radio Moskwa.
  A potem upadł Mińsk, następnie Smoleńsk, później Kijów - co Rosjanie 
potwierdzali w tydzień lub jeszcze później po zwycięskich peanach Niemców. 
Zaczęły się naloty: zasięg Luftwaffe objął już miasto. W całej ambasadzie 
nikt nie przeraził się tak jak Slote, bo nikt poza nim tak nie liczył na 
Rosjan. A do tego nikt inny nie przeszedł męczarni Warszawy. Od maja 
ambasador gromadził żywność, benzynę i inne zapasy w dużym domu o 
trzydzieści mil za Moskwą, aby tam przesiedzieć zbliżające się oblężenie. 
Niektórzy Amerykanie, rozwścieczeni nieporozumieniami z Rosjanami, cieszyli 
się na myśl o przemarszu Wehrmachtu przez Plac Czerwony. A przynajmniej, 
wypiwszy kilka kieliszków, tak twierdzili.
  Przekonawszy się, jak bardzo pomylił się w ocenie Armii Czerwonej, Slote 
przestał się spierać. Ale uważał, że obojętność i spokój ducha reszty 
Amerykanów graniczy z szaleństwem. W miarę zbliżania się Niemców naloty 
stawały się cięższe. W ciemnościach nocy, wśród smug reflektorów, 
poszukujących na niebie samolotów nieprzyjaciela zadziwiająco gęsty ogień 
zaporowy artylerii przeciwlotniczej tworzył baldachim, utkany z zielonych, 
czerwonych i żółtych ogników. To podnosiło na duchu, ale bomby jednak 
padały. A zbliżał się przecież terror ostrzału z dział. - Jeśli nawet 
przeżyję oblężenie - myślał Slote - czy będę bezpieczny? Do tej chwili 
prowokacyjnie jawna pomoc, udzielana przez Roosevelta wrogom nazizmu może 
spowodować, że zwycięski Hitler wypowie wojnę Stanom. Jeśli Moskwa padnie, 
Niemcy mogą wywieźć Amerykanów do wąwozu i pozabijać jak Żydów w Mińsku. A 
potem Adolf Hitler może przeprosić za pomyłkę, zaprzeczyć, by coś takiego 
się zdarzyło, albo oświadczyć, że to zrobili Rosjanie.
  Opowiadanie Berela Jastrowa przeraziło Slote'a do utraty zmysłów. 
Przeczytał nie tylko te książki o Niemczech, których listę dał Byronowi 
Henry, ale jeszcze znacznie więcej. Dobrze znał charakter Niemców. 
Przepełniała ich prymitywna namiętność posłuszeństwa rozkazom, byli też 
brutalni i grubiańscy, energiczni, inteligentni, obsesyjnie wręcz 
egocentryczni, wiecznie uskarżający się, że cały świat sprzysiągł się 
przeciw nim, by traktować ich niesprawiedliwie. Ich romantyczna filozofia 
aż do obrzydzenia powtarzała motyw, raz na zawsze utrwalony przez Goethego 
w postaci Fausta: tęsknotę za przeżywaniem doświadczeń na granicy ludzkich 
możliwości. Tak, Leslie Slote był zdania, że te osiemdziesiąt milionów 
obcych przybyszów ze środka Europy, jeśli tylko wyzwoli się ze sztywnych 
konwenansów potocznej przyzwoitości, jest całkowicie zdolne do wyrżnięcia 
na rozkaz dowolnej liczby niewinnych ludzi, radośnie i bez poczucia winy, 
ani cienia świadomości, że postępują nieludzko. Otchłań niemieckiego ducha 
nie znała dna. Ci ludzie byli jak zimne, zamknięte w sobie dzieci: równie 
posłuszne i okrutne. Straszliwy sekret władzy Hitlera polegał na tym, że on 
Niemców znał i rozumiał. Można było liczyć, że w razie wojny inne 
prowadzące ją kraje będą się stosować do takich zasad, jak wymiana 
oblężonych lub wziętych do niewoli dyplomatów. Przejęty zgrozą Slote 
doszedł wreszcie do wniosku, że w takiej sytuacji dyplomaci mogą liczyć 
zaledwie na to, że Niemcy ich nie pożrą. Ale nie na wiele więcej.
  Za oknami mieszkania bladło czerwone światło zachodzącego słońca. Był 
najwyższy czas, by wstać i towarzyszyć Victorowi Henry'emu w nocnej wizycie 
w miejscu, które było celem wszystkich nalotów na Moskwę.
  
  
  *
  
  
  Nie zdziwił się, zastawszy kapitana Henry'ego w apartamencie hotelowym 
Tudsburych. Choć w pokoju było zimno, marynarz leżał rozwalony w koszuli na 
kozetce, paląc cygaro. Pamela, siedząc w świetle lampy z czerwonym abażurem 
na podstawie w kształcie alabastrowej Wenus, coś szyła przy pogniecionym 
granatowym mundurze ze złotymi galonami.
  - Hej tam - powitał go leniwie Henry.
  - Nadwerężone guziki. Nie chcemy, by zaczęły odskakiwać na kremlowskich 
parkietach. Weź sobie whisky z wodą z kranu, Leslie. Beaverbrook podarował 
staremu butelkę.
  Spojrzawszy na zegarek Slote przysiadł na brzeżku fotela.
  - Nie, dziękuję. Kapitanie, mam nadzieję, że nie pił pan dużo. Gdy ktoś 
się wybiera na rosyjską kolację, nie powinien mieć ani kropli alkoholu w 
żyłach.
  - Wiem coś o tym - mruknął Henry. - Nawet jej nie powąchałem.
  Pamela szyła, Victor Henry palił cygaro, a dyplomata poczuł, że w tym 
pokoju jest zupełnie zbędny. Raz i drugi spojrzał na zegarek, kaszlnął i 
odezwał się:
  - Umówiłem się z admirałem w hotelu na szóstą. Jest za dziesięć. Chyba go 
poszukam. Przyjdzie pan, kapitanie?
  - Oczywiście - odrzekł Henry.
  - Jesteś taki spokojny, Leslie - powiedziała Pamela. - Ja, gdybym miała 
teraz jechać na Kreml, trzęsłabym się z wrażenia.
  - Także kapitan Henry jest całkiem spokojny - zauważył Slote.
  - Ach, on! To robot. Mechaniczny człowiek. Puff puff puff. Brzdęk-brzdęk. 
Pstryk!
  - Potrzebuję nowego akumulatora - zauważył Henry. - Może także 
przeszlifowania zaworów.
  To intymne przekomarzanie się raz jeszcze pokazało Slote'owi, że jest tu 
zupełnie niepotrzebny.
  - No to za dziesięć minut - zakończył.
  - Jeszcze dwa guziki - odrzekła Pamela. - Diabli! Drugi raz ukłułam się w 
palec. Nigdy nie nauczyłam się szyć.
  
  
  *
  
  
  Przed hotelem stały niezgrabne czarne limuzyny - rzadki widok w Moskwie. 
Od chwili wybuchu wojny nieczęsto dotychczas pojawiające się na szerokich 
alejach i przestronnych placach miasta samochody osobowe znikły niemal 
zupełnie. Moskwianie, jak zwykle tłumnie odbywający wieczorne spacery po 
ulicach, spoglądali na auta badawczo, ale nie zatrzymywali się. Przy 
samochodach zgromadzili się kierowcy i eskorta w czarnych czapkach i 
czarnych skórzanych kurtkach. Amerykanie nazywali ich "chłopcami z YMCA", a 
byli to funkcjonariusze tajnej policji. Spacerowicze robili wrażenie, że za 
nic nie chcą się zatrzymywać w ich bliskości. Ale gdy samochody zaczęli 
zapełniać elegancko ubrani cudzoziemcy, wynurzający się z wąskiego wejścia 
hotelu National, przechodnie utworzyli szpaler milczących widzów, szeroko 
otwartymi, przyjaznymi oczami wpatrujących się w obce twarze, ubrania i 
obuwie.
  - Jak ci się udało z tymi planami portów? - spytał Henry'ego admirał 
Standley, sadowiąc się na tylnym siedzeniu i regulując aparat słuchowy. 
Standley był niegdyś Dowódcą Operacji Morskich, a Roosevelt odwołał go ze 
stanu spoczynku, by włączyć w skład misji. Slotowi nigdy nie udało się 
przekonać tego krótkowzrocznego człowieka z twarzą jak z pomarszczonej, 
wyprawionej skóry oraz poczwórnym rzędem baretek, aby nie omawiał spraw 
służbowych w obecności agentów NKWD, niewątpliwie znających angielski, choć 
nigdy nie mówili w tym języku.
  - Wcale się nie udało - odrzekł Henry. - O kodach roboczych i 
sygnalizacyjnych nie ma co mówić. Faceci oświadczyli mi bez mrugnięcia 
okiem, że niczego takiego nie mają; łączność utrzymują morsem lub aldisami, 
tekstem otwartym.
  - Co za nędza! Czy dałeś im nasze?
  - Pokazałem im naszą Ogólną Księgę Kodów i parę pasków szyfrowych do 
niej. Prawie się pobiłem z kontradmirałem, tym małym, grubym. Zaczął je 
pakować do swej teki, ale mu odebrałem. Powiedziałem mu, że nie ma karesu 
bez interesu.
  - Nie! Naprawdę? - odrzekł admirał. - Ależ za coś takiego możesz zapłacić 
głową, Pug. Podobno my tu mamy dawać, dawać i jeszcze raz dawać. Powinieneś 
był po prostu wręczyć im wszystkie tajne szyfry naszej marynarki, uścisnąć 
dłonie i wznieść wódką toast za wieczną przyjaźń. Wstyd mi za ciebie, 
kapitanie, i cholernie się cieszę, że mam cię z sobą.
  - Za wszystko co dajemy Sowietom, coś otrzymujemy - wtrącił się Slote. - 
Zabijają za nas Niemców.
  - Żeby nie dać się zabić przez Niemców - mruknął admirał. - Nie robią 
tego z miłości do nas.
  - Posłuchaj, Leslie - odezwał się Pug - jeśli mamy zamiar konwojować aż 
do Murmańska i Archangielska i może nawet prowadzić wspólne operacje, 
musimy wymienić informacje hydrograficzne i kody robocze. Do cholery, nie 
prosimy o tajne szyfry operacyjne, tylko o to, co niezbędne dla żeglugi i 
pilotażu.
  - Rosjanie mają obsesję tajemnicy państwowej - odrzekł Slote. - Bądź 
cierpliwy i nie ustępuj.
  Samochody, objechawszy Kreml szeregiem ulic, zatrzymały się pod wielką 
bramą z czerwonego kamienia, uwieńczoną gwiazdą.
  - To nic nie pomoże - zauważył admirał. - Myślę, że ptaszki po prostu nie 
dostały zielonego światła od Wielkiego Szefa i póki nie dostaną, my mamy 
ucho od śledzia.
  Usłyszawszy takie nagromadzenie wyrażeń slangowych, eskortujący 
enkawudzista odwrócił się zezując w stronę admirała wąskimi, tatarskimi 
oczami, po czym z grzecznym uśmiechem odezwał się do Slote'a po rosyjsku, 
że przez bramę przejadą nie wysiadając. Wysocy, zbrojni strażnicy z 
zawziętymi twarzami, ubrani w nieskazitelne mundury, po kolei sprawdzali 
wszystkie samochody. Wreszcie wjechano na teren fortecy, zatrzymując się 
przy wewnętrznej bramie na kolejną kontrolę i minąwszy dziwaczne, stare 
cerkwie. Kolumna stanęła przed ogromnym budynkiem z majestatyczną, kamienną 
fasadą.
  Goście opuścili samochody w towarzystwie rosyjskich oficerów, wspięli się 
po schodach i czekając na zewnątrz zaczęli rozmawiać. W mroźnym powietrzu 
ich oddechy zamieniały się w kłęby pary. Po bladobłękitnym sklepieniu nieba 
nad fortecą płynęły różowe wieczorne puszyste obłoczki. Nagle otwarły się 
pałacowe wrota i cudzoziemcy zamrugali w oślepiającym świetle kulistych 
żyrandoli, podwieszonych u wysokiego plafonu niezwykle długiego holu. Na 
jego końcu widniały w oddali białe marmurowe schody, pokryte kaskadą 
cynobrowego dywanu. Gdy weszli, owiało ich ciepłe powietrze. W Moskwie, 
gdzie zakazano ogrzewania budynków do połowy października, było to coś 
nowego. Zatęchły zapach starych, kamiennych ścian i antycznych mebli 
mieszał się z aromatem kwiatów. Służba, odziana w liberie wojskowego kroju 
i białe rękawiczki pomagała gościom zdejmować palta i kapelusze. Wzdłuż 
lustrzanych ścian na stołach z ciemnego drewna wyłożone były w równych 
szeregach grzebienie i szczotki.
  - Co za troskliwość - mruknął Victor do Slote'a, gdy stojąc ramię w ramię 
szczotkowali włosy. - Słuchaj, co sądzi ambasador o tych materiałach z 
Mińska? Dałeś mu je?
  Slote skinął twierdząco głową do odbicia Puga w lustrze. - Chciałem, by 
wysłał je do sekretarza Hulla z absolutnym pierwszeństwem. Ambasador to 
utopił. Wszystko ma być przesłane zwykłymi kanałami do naszej sekcji 
wschodnioeuropejskiej. 
  - No to koniec - Pug zmarszczył brwi. - Twój departament podchodzi do 
spraw żydowskich z najwyższą opieszałością. Lepiej pokaż te papiery 
któremuś z tutejszych amerykańskich korespondentów.
  - Szef wyraźnie mi tego zakazał, bo oficjalna ocena może stwierdzić, że 
jest to fałszerstwo czarnej propagandy.
  Oficerowie w brązowych mundurach z czerwonymi patkami na kołnierzach, 
młode, przystojne wielkoludy o jasnych oczach, weszli przez boczne drzwi i 
zaczęli kierować gości w stronę schodów. Idąc koło Slote'a Pug odezwał się 
raz jeszcze:
  - A gdybyś zaprosił na drinka Freda Fearinga, a on przypadkiem naumyślnie 
przeczytałby te materiały? Reporter, jak wiesz, dla zdobycia sensacyjnych 
wiadomości okradłby nawet własną starą, niewidomą babcię.
  - Chcesz, żebym złamał wyraźny zakaz?
  - Uważam, że tej historii nie wolno pogrzebać.
  Podszedł admirał, wziął ich obu pod ręce i wspinając się po schodach 
zarechotał: 
  - To tak ma wyglądać socjalistyczna surowość obyczajów? Czy widzicie te 
duchy carskich arystokratów i ich przepięknych pań, idące obok nas po 
czerwonym dywanie? Wszystko jak w kinie!
  Towarzystwo przeszło przez ponurą salę, pełną nowoczesnych biurek z 
mikrofonami, a oficerowie wyjaśnili, że tutaj zbiera się Rada Najwyższa. 
Goście przeszli przez wiele innych ogromnych sal, bogato umeblowanych we 
francuskim, włoskim lub angielskim stylu, pełnych obrazów i rzeźb. 
Wyglądało, że nie mają innego zastosowania prócz wzbudzania podziwu. 
Wszystko razem robiło wrażenie rozrzutnej wspaniałości, wystawionej tu 
chaotycznie na pokaz w nader nietaktowny sposób. Wreszcie dotarto do 
jeszcze większej i bogatszej sali o marmurowych kolumnach, złoconym 
sklepieniu i obitych czerwonym adamaszkiem ścianach. Osiemdziesiąt 
zgromadzonych osób bynajmniej nie wypełniło pomieszczenia.
  Otworzyły się lustrzane drzwi i weszła grupa cywilnych Rosjan w 
nieodprasowanych, szerokich spodniach i źle leżących dwurzędowych 
marynarkach. Slote natychmiast rozpoznał kilka twarzy, które na 
pierwszomajowej paradzie stały rzędem na balkonie mauzoleum Lenina: 
Mołotow, Kaganowicz, Susłow, Mikojan.
  - Popatrz na tych wchodzących typków - odezwał się Victor Henry. - 
Wyglądają, jakby rewolucja wydarzyła się w zeszłym tygodniu.
  Slote zerknął na kapitana. Lesliem także wstrząsnął widok nieeleganckich 
komunistycznych władców w przepysznym Wielkim Pałacu, a Henry jednym 
zdaniem określił to uczucie. Victor patrzył na zbliżających się komunistów 
przez na wpół zmrużone oczy, jakby oceniał stan pogody na horyzoncie.
  - To Politbiuro, kapitanie - szepnął Slote. - Najgrubsze ryby.
  - Wcale mi na to nie wyglądają - odmruknął Henry.
  - To te okropne ubrania - rzekł Slote.
  Zaczęły się prezentacje. Pojawili się kelnerzy w liberiach, niosąc na 
tacach wódkę w małych, pękatych kieliszkach oraz paluszki. W celach 
badawczych Slote ugryzł paluszka; był o wiele za słodki. Do sali wszedł 
paląc papierosa, niski człowiek. Nie powitano go osobno, ale nagle stał się 
biegunem magnetycznym wielkiej sali i wszystkich tu zgromadzonych. 
Przejawiło się to rzucanymi spojrzeniami, ruchami ramion, zwróconymi 
twarzami, szerzej otwartymi oczami, małymi przesunięciami osób w tłumie. 
Był to Stalin. I tak po raz pierwszy Leslie Slote ujrzał na własne oczy 
człowieka, którego popiersi, fotografii, rzeźb i malowideł Związek Sowiecki 
był tak pełen, jak katolicki kraj wizerunków Chrystusa.
  Komunistyczny dyktator, zaskakująco niskiego wzrostu, z małym wystającym 
brzuszkiem, przeszedł przez salę ściskając ręce i rozmawiając z tym i owym. 
Niewidzialne ognisko przyciągania poruszało się wraz z nim jak punktowy 
reflektor. Podszedł do obu amerykańskich oficerów marynarki, wyciągnął dłoń 
do admirała i powiedział: - "Stalin". Wyglądał jak jego portrety, z tym 
jednym wyjątkiem, że jego ziemista cera była bardzo nierówna i pełna 
dziobów, jakby kiedyś cierpiał na ciężki trądzik. Lekko skośne oczy, 
zaczesane do tyłu gęste, szpakowate włosy oraz krzaczaste wąsy i brwi 
nadawały mu wygląd dobrotliwego lwa. W przeciwieństwie do innych tu 
obecnych komunistów nosił świetnie skrojony beżowy mundur, z zaprasowanymi 
w ostre kanty spodniami, wpuszczonymi w błyszczące wysokie buty z brązowej 
skóry.
  Leslie Slote przedstawił Amerykanów. Kapitan Henry powiedział powoli, z 
ciężkim amerykańskim akcentem:
  - Sir, opowiem o tym spotkaniu moim wnukom.
  Uniósłszy gęstą brew Stalin spytał niskim, sympatycznym głosem:
  - Tak? Ma pan wnuki?
  - Dwóch chłopców.
  - A dzieci? Ma pan synów? - Dyktator wydawał się rozbawiony brzmieniem 
powoli wypowiadanych z mechaniczną precyzją przez Victora Henry'ego 
rosyjskich słów.
  - Dwóch, panie przewodniczący. Mój starszy syn jest lotnikiem US Navy. 
Młodszy pływa na okręcie podwodnym.
  Stalin spojrzał na kapitana przez smugę dymu z papierosa z nieuchwytnym 
wyrazem zainteresowania.
  - Proszę mi wybaczyć złą znajomość rosyjskiego - dodał Pug. - Miałem 
kiedyś rosyjskich kolegów. Ale to było dawno temu.
  - Gdzie pan miał rosyjskich kolegów?
  - Urodziłem się w Kalifornii koło Rzeki Rosyjskiej. Do dziś są tam 
rodziny pierwszych osadników.
  Tym razem Stalin uśmiechnął się szeroko, ukazując pożółkłe od tytoniu 
zęby.
  - A, tak, tak. Fort Ross. Niewiele osób wie, że my Rosjanie 
skolonizowaliśmy Kalifornię przed wami. Może czas już, byśmy zażądali jej 
zwrotu.
  - Mówią, towarzyszu przewodniczący, że wyznaje pan zasadę walki tylko na 
jednym froncie.
  Z wesołym pomrukiem Stalin powiedział:
  - Ha, ha! Oczeń charaszo! - klepnął Puga po ramieniu i odszedł.
  Admirał słuchał tego wszystkiego z kompletnym niezrozumieniem.
  - Pug, do wszystkich diabłów, o co chodzi z tą Kalifornią? Swoją drogą 
cholernie dobrze sobie radzisz z ich szwargotem.
  Gdy Victor Henry przełożył całą rozmowę na angielski, admirał ryknął 
śmiechem.
  - Pug, na Boga, zapisz mi to wszystko co do słowa. Słyszysz? Chcę to 
umieścić w moim raporcie. Walka tylko na jednym froncie! Dobra robota!
  - Muszę panu pogratulować - odezwał się Slote. - Wykazał pan przytomność 
umysłu, a jemu to się spodobało.
  - Starał się stworzyć swobodną atmosferę - odrzekł Pug. - Wiem, że 
zupełnie zamordowałem gramatykę rosyjską, ale on nie dał mi tego po sobie 
poznać. Zwróciliście uwagę na jego ręce? Wspaniale wymanikiurowane.
  - Wiesz, tego nie zauważyłem - odrzekł admirał. - Co o tym sądzisz, 
Slote? Wielu z nas, dekadenckich kapitalistów, nie zawraca sobie głowy 
manikiurem, ale Główny Czerwony tak. Warto o tym przez chwilę pomyśleć, co? 
  Slote też nie zauważył manikiuru Stalina i był wściekły na siebie za to 
przeoczenie.
  Wkrótce całe towarzystwo ruszyło dalej, tym razem wchodząc do 
zdumiewająco wielkiej sali bankietowej wyłożonej białym marmurem, z 
czerwonymi obiciami i błyszczącym jak lustro parkietem, gdzie na białych 
obrusach licznych stołów, rozmieszczonych wśród kolumn z zielonego 
kamienia, błyszczało srebro, złoto i szkło. Jeden stół znajdował się na 
długim, może na sto stóp, podwyższeniu, ciągnącym się pod ścianą przez całą 
długość sali, resztę ustawiono pod kątem prostym do niego. Z tysięcy 
abażurów z mrożonego szkła dwóch dziwacznych, gigantycznych żyrandoli 
zwisających z cynobrowo-złotego sufitu, lały się potoki światła. Jeszcze 
więcej jasności spływało z rozmieszczonych na ścianach ozdobnych złotych 
kinkietów.
  - Cholera! - sapnął Pug.
  Leslie Slote rozejrzał się po ścianach i suficie.
  - To sala Katarzyny Wielkiej. Widziałem ją na obrazach. O, tutaj w tych 
wielkich medalionach jest jej herb. Sprowadziła jakichś francuskich czy 
włoskich architektów, kazała wypatroszyć tę część pałacu i przebudować. To 
była jej sala tronowa.
  - Na Boga, jeśli taki jest ich styl życia - zauważył admirał - to może i 
ja zostanę komunistą.
  - Nie zdziwiłbym się - rzekł Slote - gdyby się okazało, że od czasów 
rewolucji ta sala została użyta po raz pierwszy.
  Menu, wydrukowane na grubym kremowym papierze ze złotym sierpem i młotem, 
w języku rosyjskim i angielskim, wymieniało ryby, zupy, dziczyznę, drób i 
pieczyste. Zajmowało całą długą kartę. Kelnerzy zaczęli wnosić dania, a 
jeszcze więcej kelnerów, stojących dokoła z butelkami win i wódek, 
natychmiast podskakiwało, by dopełniać gościom kieliszki. Ogromna sala była 
wspaniała, zwarte szeregi stołów, pięknie nakryte, generałowie i 
admirałowie trzech krajów nosili różnobarwne mundury, a na podwyższeniu 
zasiadali mężowie stanu wraz z ogniskującym znów całą uwagę Stalinem, 
rozmawiającym z siedzącymi po obu jego stronach Beaverbrookiem i 
Harrimanem. Sute przyjęcie, rzeka wina, góry kawioru, parada smakowitych, 
tłustych dań na złotych carskich półmiskach - wszystko to napełniło Victora 
Henry uspokajającym poczuciem, że Rosja jest bardzo zasobna, bardzo mocna, 
bardzo szczodra, bardzo gościnna i bardzo ufna we własne siły.
  Inaczej przeżywał to Slote. Niewątpliwie komunistyczni przywódcy świetnie 
się bawili i okazywali wielką gościnność, ale pod tą wulgarną wylewnością i 
dławiącym luksusem wyczuwał ton ostrej słowiańskiej ironii. Milcząco, bez 
słów, a przecież aż ogłuszającym głosem gospodarze mówili: - "Doskonale, wy 
tam z Zachodu, macie tu wszystko, co was uszczęśliwia: bogactwo i rozkosze 
zdobywane kosztem potu innych. Spójrzcie, jak i my to dobrze umiemy, gdy 
zechcemy! Spójrzcie, jak to wyglądało za naszego starego, carskiego reżimu, 
nim daliśmy mu kopniaka! Czy potraficie się z tym równać? Jutro wrócimy do 
skromnego życia, które wolimy prowadzić, ale ponieważ przyjechaliście z 
dekadenckiego Zachodu, no to świetnie, nażryjmy się wszyscy wraz i upijmy 
jak świnie. My, Rosjanie, wiemy, jak żyć równie dobrze jak wy, a żeby było 
zabawniej, jeszcze was przelicytujemy. I zobaczymy, kto pierwszy zwali się 
pod stół. Wasze zdrowie!"
  Wasze zdorowie! Toasty szły jeden za drugim. Widać było, że każdy kto 
chce może wstać, zadzwonić nożem w kieliszek dla zwrócenia uwagi i 
wykrzyczeć toast. Gdy był on do kogoś zwrócony lub zrobił komuś 
przyjemność, ludzie wstawali od stołów i szli przez cały pokój, by stuknąć 
się kieliszkami z tym, kto go wzniósł. Stalin też chodził tu i tam z 
kieliszkiem w dłoni. Dla Slote'a wszystko to było szalenie interesujące, 
ale działo się zbyt szybko, a tłumacząc równocześnie rozmowę między 
admirałem amerykańskim i niskim, tłustym admirałem rosyjskim, który 
próbował zagarnąć książkę kodów, nie mógł zwracać na wszystko uwagi. Stary 
Rosjanin, ze świecącą się od potu, zaczerwienioną twarzą, wlewał w siebie 
bezustannie wódkę i wino, bez przerwy jęcząc, że jest bardzo chorym 
człowiekiem, nie zostało mu wiele życia, więc przynajmniej się zabawi. 
Wreszcie admirał amerykański zdenerwował się.
  - Do jasnej cholery, Slote, powiedz mu, że wygląda o wiele lepiej niż ja, 
wygląda świetnie.
  - No tak, ale rozumie pan - jęknął Rosjanin - ja jestem jak system 
kapitalistyczny. Zdrowy na powierzchni, zgniły w środku.
  Slote z przyjemnością przetłumaczył tę uwagę, ale większa część rozmowy 
między admirałami składała się z mętnych bredni na temat ich rodzin. 
Zazdrościł więc Victorowi Henry'emu, który spokojnie obserwował otoczenie, 
używając wszelkich możliwych trików, by nie wypić zbyt wiele. Uczta stawała 
się coraz hałaśliwsza, a Slote'a już bolały uszy od wrzasku obu admirałów, 
usiłujących przekrzyczeć otoczenie. Próbował się pożywić soczystą pieczoną 
przepiórką w śmietanie, podaną z doskonałym, zimnym białym winem krymskim, 
ale coraz ostrzejsza wymiana uwag zajmowała mu zbyt wiele czasu.
  - Dlaczego - nalegał Rosjanin - dlaczego potężna Marynarka Wojenna Stanów 
Zjednoczonych nie podejmuje przynajmniej konwojowania ładunków Lend-Lease 
do Anglii? Czy się boi paru blaszanych u-bootów? Jest idiotyzmem - tu 
rąbnął pięścią w stół aż podskoczyły kieliszki - Idiotyzmem, że produkuje 
się materiały wojenne i wysyła je statkami tylko po to, aby służyły za 
ćwiczebne cele dla hitlerowskich torped.
  - Powiedz mu, że zaczniemy konwojować lada dzień - warknął Amerykanin - 
ale jeśli nie zmięknie na punkcie danych o portach oraz kodów roboczych, 
prędzej go diabli wezmą niż my zaczniemy konwojować do Murmańska.
  Slote przetłumaczył, a stary Rosjanin rzucił staremu Amerykaninowi 
wściekłe spojrzenie. Obaj oficerowie jednym haustem wychylili po kieliszku 
wódki i zamilkli. Ta chwila wytchnienia pozwoliła Slote'owi na rozejrzenie 
się dokoła. Oficjalny bankiet zmienił się już w koleżeńską biesiadę. 
Niejedna głowa spoczywała na stole, a pewien łysy Rosjanin chwiejnym 
krokiem opuścił salę, podtrzymywany pod ramiona przez dwóch kelnerów. Gdy 
ucichły wrzaski admirałów, Slote usłyszał inny dźwięk: przytłumione, ostre 
i nieregularne wystrzały. Ba bromp! Bromp, bromp! Poczuł zimno w żołądku. 
Wymienił spojrzenia z Victorem Henrym.
  - Artyleria... - zaczął Slote, lecz słowa uwięzły mu w gardle. 
Odkaszlnął. - Artyleria przeciwlotnicza. Nalot.
  Henry skinął głową.
  - Założę się, że na tym terenie jest największe na świecie zgrupowanie 
artylerii przeciwlotniczej. Wystarczy posłuchać, co dociera przez te 
wszystkie grube mury. Rozszalało się autentyczne piekło.
  - Udałoby się Niemcom - zauważył Slote z nerwowym chichotem - gdyby 
zaliczyli dzisiaj trafienie w tę salę.
  Przygłuszone grzmoty ognia artyleryjskiego rozlegały się coraz częściej i 
głośniej. Niektórzy z biesiadników z niepokojem zerkali na ściany. Stary 
rosyjski admirał, osunąwszy się głęboko na krześle, opuścił podbródek 
szkarłatnej twarzy na piersi i rzucał Amerykanom spode łba nieprzyjazne 
spojrzenia. Nagle wygramolił się z siedzenia, stanął i zaczął wściekle 
walić nożem w szklankę, aż w końcu udało mu się ściągnąć na siebie uwagę. 
Podniósł w górę kieliszek napełniony żółtawą wódką.
  - Proszę o uwagę! Siedzę tutaj z przedstawicielami Marynarki Wojennej 
Stanów Zjednoczonych, najpotężniejszej marynarki na świecie. Ci dzielni 
ludzie muszą być bardzo nieszczęśliwi z tego powodu, że gdy cała ludzkość 
jest w śmiertelnym niebezpieczeństwie, ich okręty stoją na kotwicach 
porastając pąklami - tu zwrócił się do amerykańskiego admirała z 
sarkastycznym uśmiechem - piję więc za dzień, w którym ta potężna marynarka 
weźmie udział w walce i pomoże zniszczyć wspólnego wroga całej ludzkości: 
hitlerowskie szczury.
  Zapanowała cisza. Slote przyciszonym głosem szybko tłumaczył tekst 
toastu. Cywilni i wojskowi Rosjanie przy pobliskich stołach potrząsali 
głowami i wymieniali zaniepokojone spojrzenia. Stary opadł ciężko na 
krzesło, rozglądając się wokół zadowolony z siebie.
  Admirał amerykański odezwał się do Slote'a drżącym głosem:
  - Jeśli mu odpowiem, spowoduję incydent na skalę międzynarodową.
  Victor Henry wtrącił się natychmiast.
  - Admirale, czy mogę spróbować ja, mimo mojej fatalnej ruszczyzny?
  - Droga wolna, Pug.
  Slote złapał Henry'ego za rękę.
  - Słuchaj pan, innym Rosjanom jego mowa też się nie podobała, po prostu o 
jeden kieliszek za dużo...
  - Okay. - Victor Henry wstał z kieliszkiem w dłoni. - W sali ucichły 
nawet szepty. Grzmoty artylerii przeciwlotniczej stały się jeszcze 
głośniejsze, na stołach szkło zaczęło drżeć i dzwonić od wstrząsów. 
Siedzący za stołem na podwyższeniu, ze Stalinem włącznie, wlepili oczy w 
kapitana. Henry przemówił kulejącą ruszczyzną powolnym głosem, potykając 
się nieustannie na trudniejszych zdaniach i robiąc błędy gramatyczne.
  - Mój dowódca polecił mi odpowiedzieć w imieniu Marynarki Wojennej Stanów 
Zjednoczonych. To prawda, że nie walczymy. Piję więc przede wszystkim za 
mądrą politykę pokojową marszałka Stalina, który nie poprowadził waszego 
kraju do wielkiej wojny, nim nie zostaliście zaatakowani i nie zyskali 
czasu na przygotowanie się. - Slote'a zdumiała zręczność tej kolczastej 
repliki. "Mądra pokojowa polityka towarzysza Stalina" była komunistycznym 
stereotypem na określenie umowy Stalina z Hitlerem. Henry mówił dalej, 
robiąc przerwy w poszukiwaniu właściwych słów. W sali panowała napięta 
cisza. - Taka sama jest polityka naszego prezydenta. Jeśli zostaniemy 
zaatakowani, będziemy walczyć. A teraz jeśli idzie o - tu przerwał, by 
zapytać Slote'a o rosyjskie słowo - "pąkle". Pąkla, która by chciała 
przyrosnąć dziś do któregokolwiek z naszych okrętów, musiałaby umieć bardzo 
szybko pływać. Nasze okręty wyszły na morze. Nie ogłaszamy wszystkiego, co 
robimy. Zachowanie tajemnicy to drugi przykład mądrej polityki obu naszych 
krajów. Ale nie twórzmy tak wielu tajemnic wzajemnych, by uniemożliwiały 
nam współpracę. W tej chwili nasza marynarka potrzebuje - znów zwrócił się 
do Slote'a po brakujące słowo - pewnych danych o waszych portach, kodów 
meteo i tak dalej. Musimy je dostać, nim wyjedziemy. Ponieważ jest to 
bankiet pożegnalny, piję też za szybkie działanie. Na koniec chcę 
powiedzieć, że byłem attache morskim w Berlinie. Odbyłem długą drogę z 
kancelarii Hitlera do wnętrza Kremla. A to nigdy nie uda się Hitlerowi i 
przede wszystkim piję za to.
  Rozległy się głośnie oklaski i okrzyki: - Wasze zdrowie! Za szybkie 
działanie! - Wszyscy podnieśli kieliszki.
  Slote złapał Puga za rękę powstrzymując od spełnienia kielicha i zrobił 
gest w stronę podwyższenia. Józef Stalin, z kieliszkiem w ręku, wstawał z 
miejsca.
  - Do jasnego dorsza, co mówi protokoł dyplomatyczny o takiej sytuacji? - 
spytał Henry.
  - Nie wiem - odrzekł Slote. - Niech pan jeszcze nie pije. Na Boga, 
kapitanie Henry, zaiste stanął pan na wysokości zadania.
  Pug wyszedł naprzeciw Stalina, ze Slotem depczącym mu po piętach. Gdy 
spotkali się w pobliżu podwyższenia i wśród powszechnych uśmiechów i 
oklasków stuknęli się kieliszkami, dyktator odezwał się z sympatycznym 
uśmiechem:
  - Dziękuję panu za piękny toast i w odpowiedzi możecie sobie zatrzymać 
Kalifornię.
  - Dziękuję, panie przewodniczący - odrzekł Pug. Obaj wypili.
  - To dobry początek. Czy może pan jeszcze coś dla nas zrobić?
  - Oczywiście. Szybkie działanie - odrzekł Stalin, biorąc Puga pod rękę. 
Przysunął się tak blisko, że Pug poczuł, iż oddech Stalina pachnie rybą. - 
W amerykańskim stylu. My Rosjanie też to niekiedy potrafimy. - Podszedł do 
obu admirałów. Stary, czerwonolicy Rosjanin z trudem wygramolił się i 
stanął wyprostowany jak struna. Stalin cichym głosem powiedział mu kilka 
bardzo szybkich zdań. Stojący za Victorem Henrym Slote uchwycił tylko parę 
słów, ale wytrzeszczone oczy admirała i ton głosu Stalina mówiły same za 
siebie. Dyktator, znów z promienną twarzą, zwrócił się do kapitana. - No, 
więc z kodami meteo i tak dalej, wszystko załatwione. Proszę powiedzieć 
swemu szefowi, że my, Rosjanie, nie wprawiamy umyślnie naszych gości w 
zakłopotanie. Proszę też powiedzieć, że amerykańska marynarka w tej walce 
dokona historycznych czynów, a gdy nadejdzie pokój, będzie panować na 
oceanach.
  Gdy Slote pospiesznie to przetłumaczył, stojący obok z drżącymi starczymi 
wargami admirał Standley chwycił dłoń dyktatora i potrząsnął. Stalin wrócił 
do głównego stołu. Ale nadal myślał o incydencie, bo gdy wstał, by wznieść 
toast za prezydenta Roosevelta, ostatni toast wieczoru, wrócił do tematu. 
Tłumaczył Umański, ambasador w Stanach Zjednoczonych, wyróżniający się 
wśród Rosjan dobrze skrojonym granatowym garniturem. Jego angielszczyzna 
była doskonała.
  - Towarzysz Stalin mówi, że prezydent Roosevelt ma niezwykle trudne 
zadanie przewodzenia krajowi nie biorącemu udziału w wojnie, a przecież 
chce zrobić wszystko co możliwe, by dopomóc dwóm wielkim europejskim 
demokracjom w ich walce z faszyzmem. Towarzysz Stalin mówi - Umański 
przerwał i obiegł wzrokiem ogromną salę, w ciszy, której już nie przerywał 
ogień artylerii - "niech Bóg mu dopomoże w tym najtrudniejszym z zadań".
  Pełne zdumienia milczenie było odpowiedzią na ten religijny zwrot. I 
nagle wszyscy ucztujący zerwali się z miejsc z kieliszkami w dłoniach, 
wiwatując, pijąc i klaszcząc. Harriman gorąco uścisnął Stalinowi rękę, 
mały, purpurowy na twarzy rosyjski admirał chwycił dłonie Slote'a, 
Henry'ego i Standleya, a w całej sali przyjęcie zmieniło się w ogólne 
ściskanie dłoni, klepanie się po plecach i uściski.
  Ale nie był to koniec wieczoru. Rosjanie poprowadzili gości przez jeszcze 
więcej wspaniałych, pustych sal do kina, gdzie na widowni stało z 
pięćdziesiąt niskich, miękkich foteli, a przy każdym stoliczek z ciastkami, 
owocami, słodyczami i szampanem. Pokazano im najpierw film wojenny, a potem 
długi musical. Slote zrobił coś, w co by sam nigdy nie uwierzył: w sercu 
Kremla zasnął. Wybuch finałowej muzyki obudził go na moment przed 
zapaleniem świateł. Zauważył, że i innych nagle wyrywa ze snu oświetlenie, 
zmuszając do ukradkowego przecierania oczu. Stalin opuścił salę sprężystym 
krokiem w towarzystwie Beaverbrooka i Harrimana - obaj mieli krwią nabiegłe 
oczy i wyraz cierpienia na twarzach. W wielkim holu, stojąc pod ogromnym 
malowidłem bitwy na zaśnieżonym polu, uścisnął dłonie wszystkim gościom po 
kolei.
  Na zewnątrz Wielkiego Pałacu czekała czarna, bezgwiezdna noc i zimny 
szczypiący wiatr. Enkawudziści z podniesionymi skórzanymi kołnierzami i 
błękitnymi latarkami w dłoniach, zmarznięci, zaspani i znudzeni, 
rozprowadzili gości po limuzynach.
  
  
  *
  
  
  Gdy samochód przejechał przez bramę zewnętrzną i wypadł w atramentową 
pustkę, admirał zaprotestował.
  - Słuchajcie, jakże ten diabeł może tak szybko prowadzić przy takim 
zaciemnieniu? Czy Rosjanie widzą w ciemności jak koty?
  Wóz nagle zatrzymał się w zupełnym mroku, a eskortujący podprowadził 
trzech Amerykanów do drzwi. Weszli do środka i znaleźli się w niewielkim, 
zimnym foyer hotelu National, gdzie na biurku recepcjonisty świeciła tylko 
jedna słaba żarówka. Portier, który otworzył im drzwi był zakutany w 
futrzany płaszcz. Winda stała otwarta, ciemna i porzucona. Admirał życzył 
im dobrej nocy i z wysiłkiem zaczął wchodzić po schodach.
  - Proszę wstąpić na chwilę - powiedział Henry do Slote'a.
  - Nie, dziękuję. Jakoś się przedostanę do mego mieszkania. To niedaleko.
  Pug jednak nalegał i wreszcie Slote podążył za nim przez mroczne schody 
do nędznego pokoiku kapitana.
  - Nie mam tu tak wysokiej rangi jak Tudsbury - zauważył Henry.
  - Tudsbury jest chyba najlepszym propagandzistą na rzecz Związku 
Sowieckiego i sądzę, że oni zdają sobie z tego sprawę - odrzekł Slote.
  Pug otworzył kluczem walizkę, wyjął z niej zamykaną wąską teczkę, również 
otworzył kluczem i zaczął przeglądać papiery.
  - Mam nadzieję - powiedział Slote, że zdaje pan sobie sprawę, iż te zamki 
są bez znaczenia. Cała zawartość pańskiej teczki została sfotografowana.
  - Tak - odparł Henry z roztargnieniem. Wsunął list do kieszeni. - Może 
chce się pan zdrzemnąć? Proszę jeszcze przez pewien czas tu pozostać. Coś 
może się jeszcze zdarzyć.
  - O? - Henry wzbudzał w Lesliem coraz większy szacunek, więc dyplomata 
nie pytał o nic, tylko ze skrzypem i piskiem sprężyn wyciągnął się na 
wąskim, twardym łóżku. Od szampana, którego ledwie widoczni w mroku kina 
kelnerzy bez przerwy mu dolewali, nadal kręciło mu się w głowie. Ocknął się 
dopiero na pukanie do drzwi. W progu Victor Henry rozmawiał z człowiekiem w 
czarnym skórzanym płaszczu.
  - Charaszo, my gotowi - powiedział ze swym okropnym akcentem. - Odnu 
minutu. - Zamknął drzwi. - Leslie, chce pan się obmyć albo coś w tym 
rodzaju? Chciałbym, by mi pan towarzyszył.
  - Dokąd?
  - Z powrotem na Kreml. Mam list od Harrego Hopkinsa do grubej ryby. Nie 
sądziłem, że będę go wręczał osobiście, ale wygląda, że tak się stanie.
  - Wielki Boże, czy ambasador o tym wie?
  - Tak. Admirał Standley przywiózł mu list od prezydenta na ten temat. O 
ile wiem był niezadowolony, ale wie.
  Slote wyprostował się.
  - Niezadowolony! Wyobrażam sobie! Pan Hopkins potrafi postawić na swoim. 
To skrajnie dziwaczna sytuacja, kapitanie. Nigdy, nigdy, nikt nie powinien 
spotykać się z głową państwa inaczej, jak za pośrednictwem ambasadora. Jak 
pan to załatwił?
  - Ja? Nie miałem z tym nic wspólnego. Jestem chłopcem na posyłki. Hopkins 
chciał, by ten list albo został doręczony Stalinowi prywatnie i 
nieoficjalnie, albo wcale. Na moim stanowisku nie można się sprzeczać z 
Harrym Hopkinsem. O ile wiem, rozmawiał z Umańskim. Jeśli to stawia pana w 
fałszywej sytuacji, pojadę sam. Na Kremlu będzie tłumacz.
  Przekalkulowawszy różne aspekty tej zadziwiającej sytuacji, głównie 
aspekt ratowania własnej kariery, Slote zaczął się czesać przed pożółkłym 
ściennym lustrem.
  - Będę musiał złożyć ambasadorowi pisemny raport.
  - Oczywiście.
  
  
  *
  
  
  W długim, wysokim i źle oświetlonym pokoju, wytapetowanym mapami, Stalin 
siedział u szczytu stołu konferencyjnego, za ogromnym stosem papierów na 
zielonym suknie, pokrywającym część stołu. Niedopałki, wypełniające 
kamienną popielniczkę koło łokcia dyktatora wskazywały, że od chwili 
wyjazdu gości bankietowych pracował bez przerwy. Miał teraz na sobie gruby 
mundur khaki, zmięty i powypychany i wyglądał na bardzo zmęczonego. Jego 
stały tłumacz angielskiego, Pawłow, chudy, blady, ciemnowłosy młody 
człowiek o bystrym spojrzeniu, siedział obok niego z miną trwożnej 
służalczości. W wielkim gabinecie nie było nikogo innego. Gdy urzędnik w 
mundurze protokołu dyplomatycznego wprowadził Amerykanów, Stalin wstał, 
uścisnął im dłonie i uprzejmym gestem w milczeniu wskazał krzesła. Po czym 
usiadł, kierując na kapitana Henry'ego pytające spojrzenie. Victor wręczył 
mu list i okrągłe pudełko, zawinięte w błyszczący niebieski papier.
  - Panie przewodniczący - przemówił po angielsku - nie będę pana dłużej 
zamęczał mym nieudolnym rosyjskim.
  Stalin nożem do papierów ostrożnie rozciął kopertę z Białego Domu. Slote 
przetłumaczył słowa kapitana, a dyktator skłonił głowę.
  - Jak pan sobie życzy. - Podał Pawłowowi pojedynczy bladozielony arkusz, 
zapisany ręcznym pismem. W górnym rogu widniał nadruk "Biały Dom".
  Gdy Stalin odpakował pudełko, Pug dodał:
  - A to jest specjalny tytoń z Wirginii, o którym pan Hopkins mówił panu, 
że jest ulubionym tytoniem jego syna. - Pawłow przetłumaczył te słowa, a 
później tłumaczył wszystko, co Henry mówił, szybko przekazując nie tylko 
dokładny tekst, ale także ton, w jakim był wypowiadany. Slote siedział 
milcząco, od czasu do czasu potwierdzając skinieniem głowy.
  Stalin obrócił w dłoniach okrągłą niebieską puszkę.
  - To bardzo uprzejme ze strony pana Hopkinsa, że zapamiętał parę 
przypadkowych słów, jakie wymieniliśmy na temat tytoni fajkowych. 
Oczywiście w naszym kraju mamy masę dobrego tytoniu fajkowego. - Otworzył 
puszkę szybkim skrętem silnych rąk i z zaciekawieniem obejrzał grubą folię 
ołowianą chroniącą zawartość. Następnie przeciął ją wypielęgnowanym 
paznokciem kciuka i wyciągnął z kieszeni fajkę. - Może więc pan powiedzieć 
panu Hopkinsowi, że próbowałem tytoniu jego syna. - Pug rozumiał dobrze 
rosyjski Stalina, gdy była to potoczna, towarzyska rozmowa. Później już nie 
chwytał znaczenia jego słów.
  Podczas gdy Pawłow głośno tłumaczył list Hopkinsa, Stalin nabił fajkę, 
zapalił grubą drewnianą zapałką i puścił kłąb wonnego dymu. Po dłuższym 
namyśle dyktator zwrócił na Victora Henry'ego spojrzenie zamglonych, 
zimnych oczu i zaczął mówić, robiąc co kilka zdań przerwy, by pozwolić 
Pawłowowi na natychmiastowe tłumaczenie.
  - Pan Hopkins napisał do mnie bardzo dziwny list. Wszyscy wiemy, że Stany 
Zjednoczone wyrabiają co roku miliony samochodów różnych marek i modeli, w 
tym wielkie, luksusowe i skomplikowane maszyny jak cadillac i tak dalej. 
Skąd więc problemy z okrętami desantowymi? Desantowce to tylko opancerzone 
lichtugi z małymi, prostymi silnikami. Z pewnością możecie ich zbudować 
tyle, ile zechcecie. Z pewnością Brytyjczycy mają ich już masę. Nie 
rozumiem, w jaki sposób mogłoby to stanowić rzeczywistą przeszkodę w 
otwarciu drugiego frontu w Europie, jak twierdzi Hopkins.
  Pug Henry wyciągnął z teczki rysunki i tablice statystyczne produkcji 
okrętów desantowych.
  - Panie przewodniczący, aby dokonać lądowania na silnie ufortyfikowanym 
wybrzeżu, potrzeba od początku zaprojektować i wyprodukować różne ich typy. 
Spodziewamy się, że masowa produkcja nastąpi najpóźniej w połowie tysiąc 
dziewięćset czterdziestego drugiego roku. Te dokumenty mogą pana 
zainteresować.
  Niespodziewanie, w samym środku tłumaczenia, Stalin zaśmiał się krótko i 
ochryple i zaczął szybką przemowę po rosyjsku, zwracając się wprost do 
Victora Henry'ego. Slote i Pawłow szybko notowali, a gdy dyktator zrobił 
pauzę, Pawłow przejął inicjatywę i przemówił, zachowując ton ostrego 
sarkazmu, jaki przepełniał głos Stalina.
  - A to znakomicie! W połowie tysiąc dziewięćset czterdziestego drugiego! 
Niestety, mamy październik tysiąc dziewięćset czterdziestego pierwszego. 
Gdybyż tylko pan Hitler wstrzymał operacje aż do połowy tysiąc dziewięćset 
czterdziestego drugiego! Ale być może na to nie możemy liczyć. A co się 
stanie do tej pory? Uważam pana Harrego Hopkinsa - Stalin powiedział tu 
"gospodin Garry Gopkins" - za przyjaciela i mądrego człowieka. Czy nie 
zdaje on sobie sprawy, że jakakolwiek operacja, jaką Brytyjczycy mogliby w 
tej chwili zmontować, choćby jako zwiad bojowy w sile paru dywizji, jeśli 
nie stać ich na więcej, może zdecydować o przebiegu wojny? Niemcy mają 
jedynie bardzo słabe rezerwy, wręcz symboliczną obsadę na wybrzeżu Francji. 
Wszystkie siły rzucają do boju na naszym froncie. Jakiekolwiek działania na 
Zachodzie zmuszą ich do przerwania ataku i odciągną stąd właśnie tyle ich 
sił, że stanowić to będzie decydującą o wyniku różnicę.
  Podczas tłumaczenia Stalin machinalnie kreślił czerwonym atramentem w 
szarym bloku, rysując wilka.
  - Panie przewodniczący - odrzekł Henry - polecono mi odpowiedzieć na 
wszelkie pytania dotyczące problemu okrętów desantowych.
  Stalin wierzchem dłoni odsunął papiery, które położył przed nim Pug.
  - Okręty desantowe? To przecież sprawa chęci, a nie okrętów desantowych. 
Niemniej przestudiujemy sprawę tych okrętów. Oczywiście i my mamy takie, do 
lądowania na bronionych wybrzeżach. Może będziemy mogli odstąpić ich część 
Anglikom na zasadzie Lend-Lease. W roku tysiąc dziewięćset piętnastym, gdy 
sprzęt wojenny był znacznie prymitywniejszy niż obecnie, panu Churchillowi 
udało się wysadzić na brzeg wielkie siły w Gallipoli, o tysiące mil od 
Anglii. Być może to doświadczenie go zniechęciło. Ale w ostatnich latach 
Japończycy wysadzili w Chinach armię ponad milionową. Z pewnością ci 
żołnierze nie przepłynęli o własnych siłach tak zimnego morza. Mam 
nadzieję, że pan Hopkins użyje swego wielkiego wpływu dla ustanowienia 
drugiego frontu w Europie już teraz, bo to może decydująco wpłynąć na 
przebieg wojny z hitlerowcami. Nie mam nic więcej do dodania.
  Podczas tłumaczenia dyktator wykończył paru szybkimi kreskami rysunek 
wilka i zaczął następny, z wyszczerzonymi kłami i zwisającym językiem. 
Podniósł wzrok na Henry'ego z dziwnie jowialną miną, tak dobrze znaną z 
jego fotografii i zapytał zmienionym tonem:
  - Czy spodobał się panu pobyt u nas? Czy możemy jeszcze coś dla pana 
zrobić?
  - Panie przewodniczący - rzekł Henry - byłem frontowym obserwatorem 
wojskowym w Niemczech i w Anglii. Pan Hopkins polecił mi, bym udał się na 
front tutaj, jeśli zdarzy się okazja i złożył mu specjalne sprawozdanie 
naocznego świadka.
  Na słowo "front" Stalin potrząsnął głową.
  - Nie, nie. Naszym obowiązkiem jest zapewnić gościom bezpieczeństwo. W 
obecnej fazie walk nie jesteśmy w stanie tego zrobić. Gdyby spotkało pana 
jakieś nieszczęście, pan Hopkins nigdy by nam tego nie wybaczył.
  - Pan Hopkins, sir, nie szczędzi własnego zdrowia. Mamy wojnę.
  Oczy Stalina nabrały błędnego i dzikiego wyrazu, prawie jak oczy goryla.
  - A więc powinien pan wiedzieć, że na froncie dzieje się źle. Niemcy znów 
próbują go przełamać wielkimi siłami. Wkrótce dla Rosji nadejdą najcięższe 
godziny od tysiąc osiemset dwunastego roku. Jutro usłyszy pan o wszystkim. 
Dlatego właśnie drugi front w tej chwili zdobyłby dla Anglii przyjaźń mego 
narodu po wsze czasy. - Znów zajął się rysowaniem wilka.
  - Biorąc pod uwagę te wiadomości, panie przewodniczący, podziwiam pańską 
pogodę ducha na dzisiejszym przyjęciu - zauważył Pug poważnym tonem.
  Stalin wzruszył szerokimi, spadzistymi ramionami.
  - Wojen nie wygrywa się ani ponurym nastrojem, ani brakiem gościnności. 
No cóż, jeśli pan Hopkins chce, aby znalazł się pan na froncie, musi mieć 
dostateczne ku temu powody. Zobaczymy, co się da zrobić. Proszę mu 
przekazać moje podziękowania za list i tytoń. To niezły tytoń, choć 
przyzwyczaiłem się do mojego rosyjskiego. I proszę mu przekazać moje zdanie 
o drugim froncie. Być może pańska wycieczka na nasz front pozwoli wam 
zrozumieć, jaka to pilna sprawa. Pan Hopkins jest dobrym doradcą waszego 
wielkiego prezydenta, a ponieważ pan jest jego wysłannikiem, życzę panu 
wszystkiego najlepszego.
  
  
  *
  
  
  W czasie nocnej jazdy z Kremla przez zaciemnione miasto obaj Amerykanie 
nie zamienili ani słowa. Gdy samochód się zatrzymał, odezwał się Pug Henry:
  - W takim razie pogadamy sobie jutro. Sądzę, że ci chłopcy odwiozą pana 
do domu.
  - Nie, teraz wysiądę. - Gdy limuzyna odjechała, Slote dotknął ramienia 
Puga. - Porozmawiajmy tutaj. Byłem kompletnie zaszokowany tym pomysłem 
wyjazdu na front. Gdyby pan Hopkins znał katastrofalną sytuację, do jakiej 
Stalin właśnie się przyznał - dyplomacie tak się głos załamał, że musiał 
odchrząknąć - na pewno cofnąłby takie polecenie.
  Noc miała się ku końcowi i choć na lodowato zimnej ulicy było nadal 
ciemno, Pug widział zarysy bladej twarzy Slote'a pod futrzaną czapką.
  - Tu nie zgodzę się z panem. Hopkins to twardziel.
  - Ale oni nie puszczą pana na prawdziwy front - upierał się Slote. - 
Właśnie urządzili wycieczkę dla korespondentów zagranicznych. Trzymali ich 
daleko za liniami, napychając kawiorem i szampanem. A mimo to Luftwaffe 
zrobiła nalot na wioskę i prawie ich dopadła.
  - Zgoda, ale to się nam może przydarzyć także w Moskwie.
  - Ależ po co tam jechać, na miłość boską?! - wrzasnął Slote piskliwym, 
drżącym głosem. Zniżył ton. - W najlepszym razie ujrzy pan przez kilka 
godzin maleńki odcinek. Takie zwiedzanie to wielkie ryzyko. Wywoła całą 
lawinę kłopotów dla ambasady, a także dla Rosjan.
  Victor Henry odpalił papierosa od papierosa.
  - Posłuchaj pan. Gdy się obejrzy zachowanie dziesięciu ludzi pod ogniem w 
ciągu paru godzin, można się dowiedzieć całą masę o tym, jakie jest morale 
armii. Pan Hopkins lubi się nazywać słynnym chłopcem na posyłki. To 
przesada, ale ja jestem takim chłopcem całkiem nie słynnym. Gdy wykonam to 
zlecenie, będę miał przynajmniej złudzenie, że zarobiłem na moją pensję. 
Niech pan wejdzie do mnie na strzemiennego. Mam trochę dobrej szkockiej.
  - Nie, dziękuję. Muszę napisać mój raport, a potem postaram się złapać 
godzinkę snu.
  - No to uszy do góry. Ja odniosłem wrażenie, że wprawdzie gruba ryba była 
uprzejma, ale na front mnie nie puszczą.
  - Mam nadzieję, że tak będzie. Jak dotąd żaden zagraniczny attache 
wojskowy nie był na froncie, ani nawet się doń nie zbliżył. No to dzień 
dobry.
  Podczas tej rozmowy niebo stało się fioletowe i Slote przynajmniej 
widział, dokąd idzie przez śmiertelnie ciche ulice. Sprawiło mu to wielką 
ulgę, bo przedtem nie raz nabił sobie guza o słup lampy ulicznej albo spadł 
z krawędzi chodnika w zaciemnionej Moskwie. Zatrzymywały go także patrole z 
bronią gotową do strzału. W bladym przedświcie i tym razem podeszli do 
niego patrolujący, przyjrzeli się podejrzliwie i wyminęli bez słowa.
  
  
  *
  
  
  W mieszkaniu Slote zaparzył kawę na kuchence gazowej i szybko wystukał 
długie sprawozdanie z bankietu i późniejszego spotkania ze Stalinem. Gdy 
skończył, odciągnął zasłony zaciemniające. Świeciło słońce. Chwiejąc się na 
nogach, z zamglonym wzrokiem wyciągnął z szuflady swój pamiętnik i zrobił 
tam krótki wpis, zakończony następującymi słowami:
  Ale oficjalny raport, z którym się właśnie uwinąłem, wystarczająco 
szczegółowo opisuje spotkanie ze Stalinem, a kopię zachowam dla siebie.
  Jeśli idzie o ojca i syna Henrych, to w końcu zagadka rozwiązuje się 
nader prosto. Odpowiedź znalazłem w ciągu paru ostatnich godzin. Obaj mają 
zmysł działania i związaną z tym przytomność umysłu. Byron wykazał te cechy 
w chwili fizycznego zagrożenia. Zapewne jego ojciec zachowałby się tak 
samo. Ale zobaczyłem, jak działa w znacznie bardziej delikatnych i 
skomplikowanych sytuacjach, wymagających błyskawicznej orientacji, 
śmiałości i taktu. Niełatwo zachować przytomność umysłu stawiając czoła 
takiej osobowości, jak Stalin, który ma aurę jak wielka bryła radu: 
potężną, niewidzialną i jadowitą. Victor Henry tego dokonał.
  Po namyśle mogę zrozumieć, czemu kobiety lubią takich mężczyzn. Człowiek 
czynu chroni, karmi i jak można przypuścić, zapładnia energiczniej i 
odpowiedzialniej, niż człowiek myśli. Quod erat demonstrandum.
  Zapewne nie można zmienić własnej natury. Ale może można uczyć się i 
dorastać. Kapitan Henry sugeruje, abym zlekceważył rozkaz i okazał 
dokumenty mińskie Fredowi Fearingowi albo kilku innym dziennikarzom. Tego 
rodzaju czyn jest całkowicie niezgodny z moją naturą i wyłącznie z tego 
powodu mam zamiar go dokonać.
  
  
  53
  
  W dniu, w którym Victor Henry wchodząc do apartamentu hotelowego 
oświadczył, że jedzie na front, Gaduła Tudsbury siedział przy samotnym 
podwieczorku, złożonym z herbaty oraz lekkiego posiłku: szprotek, sera, 
jesiotra, czarnego chleba i pierników. Na korespondencie zrobiło to takie 
wrażenie, że przestał jeść.
  - Dobry Boże, człowieku, naprawdę? I to w chwili, gdy wszędzie roi się od 
Niemców. To niemożliwe. To tylko takie gadanie. Chryste, Rosjanie doskonale 
umieją zbyć każdego gładkimi słówkami. Nigdy tam nie pojedziesz. - Otarł 
wąsy i sięgnął po kolejną przekąskę.
  - Może i tak - odrzekł Pug, zapadając się w fotel i kładąc sobie na 
kolanach tekę, wypchaną kodami sygnałowymi i planami portów właśnie 
otrzymanymi z Ministerstwa Żeglugi. W ciągu czterech dni udało mu się 
pospać z pięć, może sześć godzin. Przed jego oczami pokój chwiał się tam i 
z powrotem, a kapitan walczył z sennością. - Ale zgoda na to właśnie 
nadeszła z nader wysoka.
  Tudsbury w tym momencie pakował do ust kawałek chleba z całą górą 
sardynek. Kanapka zawisła w powietrzu. Wpatrzył się w Henry'ego przez 
okulary grubości dna butelki i odezwał się cichym i spokojnym głosem:
  - Pojadę z tobą.
  - Cholerę w bok.
  - Victor, dwa tygodnie temu, gdy Rosjanie kontratakowali, korespondentów 
zawieziono na front centralny. W dniu ich odjazdu miałem grypę i smażyłem 
się w gorączce. - Tudsbury pochłonął kanapkę, złapał laskę i szybko pokulał 
przez pokój, by włożyć pelisę i futrzaną czapkę. - Kto to załatwia, 
Łozowski? Czy mógłbym mu po prostu powiedzieć, że to ty chcesz bym także 
pojechał? Znam ich wszystkich, a oni mnie kochają. Zgadzasz się?
  Victor Henry wcale sobie nie życzył jego towarzystwa, ale był zupełnie 
wyczerpany, a poza tym przekonany, że Rosjanie odmówią.
  - Okay.
  - Bóg zapłać, kochany chłopie. Zostań tu, dokończ mój podwieczorek, a 
Pameli powiedz, że wracam przed szóstą i że ma przepisać na czysto moją 
audycję.
  - Gdzie ona jest?
  - Przyszedł do niej list pocztą dyplomatyczną. Poszła po niego. 
  Pug zasnął w fotelu.
  
  
  *
  
  
  Zbudził go dotyk chłodnych palców na policzku.
  - Witaj. Może lepiej byś się położył? - Pam stała nad nim z twarzą 
zaróżowioną od mrozu, błyszczącymi oczami i wymykającymi się spod 
barankowej czapki kosmykami ciemnych włosów.
  - Co? A! - Victor zamrugał i przeciągnął się. - Co ja tu robię? Chyba 
wszedłem i straciłem przytomność.
  - Gdzie Gaduła? - Pamela zdjęła czapkę i rękawiczki. - Zostawił herbatę? 
To do niego niepodobne.
  Henry otrząsnął się z sennej mgły. Przypomniał sobie rozmowę z Tudsburym 
i opowiedział ją Pameli. Jej twarz zmartwiała.
  - Front? Nigdy go tam nie puszczą. Ale ty? Victor, mówisz serio? Czy 
słuchałeś BBC albo Radia Szwedzkiego?
  - Tak.
  - No, tak. Znam cię zbyt dobrze, by się spierać, ale... Powiem ci tyle, 
że nasza ambasada przygotowuje się do ewakuacji na Ural czy gdzieś tam. 
Aha, z Tedem wszystko w porządku. - Nie zdejmując płaszcza podeszła do 
biurka i wzięła do ręki żółty maszynopis. - Jasna cholera, znowu zmiany. 
Zawracanie głowy!
  Pug już się nauczył, że Pamela od czasu do czasu wybucha jak szrapnel, 
ale tym razem tak szybko się opanowała, że nawet nie był pewien, czy dobrze 
ją usłyszał.
  - Pamelo, co się zdarzyło? Co z Tedem?
  - Dobrze. A przynajmniej jest bezpieczny.
  - Ale gdzie on jest?
  - Ach, z powrotem w starej Anglii. Według tego co pisze, mało co zużyty. 
Ostatecznie udało mu się zwiać, jemu i czterem francuskim lotnikom, z obozu 
jeńców pod Strasburgiem. Miał niemało przygód we Francji i Belgii, wprost 
filmowych. Ale dał sobie radę. Byłam pewna, że prędzej czy później mu się 
uda. - Usiadła i zdjęła pokrywę z maszyny do pisania.
  - Mój Boże, dziewczyno, ależ to fantastyczna nowina.
  - Tak, nieprawdaż? Musisz przeczytać jego list. Siedem kartek dwustronnie 
zapisanych i zgoła zabawnych. Stracił dziewiętnaście kilo i ciągle ma 
pocisk w udzie, a ściślej mówiąc, w tyłku. Całkiem się ustatkował i weźmie 
siedzące zajęcie, oczywiście, jak dodał ze smutkiem, gdy już będzie mógł 
siadać na krześle. A to wszystko znaczy oczywiście, że mam wracać 
natychmiast do kraju i wyjść za niego za mąż. - Pamela przerwała swoją dość 
bezceremonialną przemowę, rzuciła Victorowi długie spojrzenie i włożyła 
okulary w czarnej oprawce. - Lepiej będzie, jak się wezmę za robotę. A 
tobie wyraźnie potrzeba trochę snu.
  - Nic z tego. Misja zaraz odjeżdża. Muszę ich pożegnać. Pam, to wielka 
radość z Tedem. Ucieszyłem się i bardzo mi ulżyło.
  Rozcierając palce i chuchając na nie, Pamela odrzekła:
  - Boże, w tej chwili naprawdę byłaby to jakaś ulga, co? Mam na myśli 
uwolnienie się od rękopisów Gaduły i jego optymistycznego bełkotu.
  W chwilę później, właśnie gdy kapitan nakładał ciężki marynarski płaszcz, 
wpadł Tudsbury z rozpłomienioną twarzą i nosem posiniałym od mrozu.
  - "Możet byt'". Na Boga, dostałem pozytywną odpowiedź! Jutro ją mają 
ostatecznie potwierdzić, ale wszystko wskazuje, Victor, że jadę z tobą. 
Pam, skończyłaś? Bo już mój czas się zbliża. Narkomindieł wygląda jak dom 
wariatów. Wiadomości z frontu muszą być naprawdę złe, ale na Boga, Victor, 
to twoje zezwolenie, skądkolwiek nadeszło, działa jak magiczne zaklęcie! 
Oczywiście oni mnie uwielbiają i wiedzą, że należy mi się taka wycieczka, 
ale jaką minę miał Łozowski, gdy mu powiedziałem, że ty żądasz, bym ci 
towarzyszył!
  - Gaduło! - Pamela przestała pisać i rzuciła ojcu miażdżące spojrzenie. - 
Victor wcale tego nie żądał. To było kłamstwo.
  - Pam, z tymi ludźmi można rozmawiać tylko z grubą pałką - odrzekł 
Tudsbury z chytrym uśmiechem. - Powiedziałem, i to jest prawda, że wy dwoje 
jesteście starymi przyjaciółmi, że Victor naprawdę bardzo cię lubi i 
dlatego chce mi wyświadczyć tę przysługę. A więc, jeśli będzie ku temu 
okazja, potwierdź moją opowiastkę.
  - Ty stary łotrze bez sumienia - rzekła zaczerwieniona jak piwonia 
Pamela. 
  - Prawdę powiedziawszy on wcale nie skłamał - zauważył Victor Henry. - 
Teraz już muszę wyruszać na lotnisko. Gaduło, Pamela ma wspaniałe nowiny.
  
  
  *
  
  
  Ale wmieszanie się Tudsbury'ego przyhamowało wycieczkę. Narkomindieł - 
Ministerstwo Spraw Zagranicznych - mruczało, chrząkało i wymigiwało się. 
Płynęły dni. Pug ugrzązł w Moskwie bez żadnego zajęcia. Ambasador i attache 
traktowali go chłodno i z dystansem, bo przecież Victor Henry był dla nich 
dopustem bożym, zarazą zesłaną przez Departament Stanu z Waszyngtonu. 
Kiedyś Henry wpadł do gabinetu Slote'a i zastał dyplomatę bladego, 
znękanego i co chwila wybuchającego bezsensownym chichotem.
  - Cóż tu robi moja synowa na pańskim biurku? - spytał.
  Stało tam w srebrnej ramce zdjęcie Natalii. Wyglądała na nim młodsza i 
pełniejsza na twarzy, z włosami związanymi w nietwarzowy węzeł.
  - A? Tak, to Natalia - zaśmiał się Slote. - Czy sądzi pan, że Byron 
miałby coś przeciw temu? Podarowała mi to wieki temu, a ja ją nadal bardzo 
lubię. I co z pana wycieczką? Niedaleko pan pojedzie przy tempie, w jakim 
Niemcy się tutaj zbliżają, hi, hi.
  - Bóg jeden wie - odrzekł Pug zauważywszy, że jego rozmówca kiepsko 
wygląda. - Może ją w ogóle odwołają.
  
  
  *
  
  
  Okazało się wreszcie, że główny problem stanowi Pamela. Jej ojciec 
domagał się, by mu towarzyszyła, powołując się na to, że bez niej jest 
całkiem bezradny. Później wycofał swą prośbę. Ale Narkomindieł już wrzucił 
wszystkie trzy nazwiska do wnętrza wielkiej, tajemniczej maszyny zajmującej 
się tą sprawą i nie dało się wrócić do punktu wyjścia. Gdy pojawiał się lub 
telefonował Pug, dobry humor Łozowskiego zaczynał więdnąć.
  - Drogi kapitanie Henry, odpowiedź usłyszy pan we właściwej porze. W tej 
chwili Związek Radziecki ma też inne, równie pilne problemy.
  W rezultacie Pug włóczył się po ulicach, przyglądając się zmianom, jakie 
zaszły w Moskwie. Nowe, czarno-czerwone plakaty wielkim głosem wołały o 
ochotników, ukazując na prymitywnych, wyrazistych, typowych dla 
socjalistycznej propagandy rysunkach młodych, muskularnych robotników i 
młode chłopki, wymachujących bagnetami w obronie przed pająkami, żmijami 
lub hienami z twarzą Hitlera. Tu i tam maszerowały nierównym krokiem 
bataliony robocze ze szpadlami i kilofami na ramionach; przelatywały przez 
miasto wielkie ciężarówki wypełnione dziećmi; pomimo ulewnych, 
całodziennych deszczów przed sklepami spożywczymi stały długie kolejki. 
Zniknęli z ulic żołnierze i konne zaprzęgi. Blade twarze ludzi o wysokich 
kościach policzkowych, kłębiących się na ulicach w przemoczonych czapkach i 
chustach, zmieniły wyraz. Słowiańska obojętność gdzieś przepadła, pojawiły 
się zmarszczone brwi, badawcze spojrzenia i przyspieszone kroki. Victor 
Henry pomyślał, że zbliżanie się Niemców upodobniło tłumy moskiewskie do 
nowojorskich.
  Wreszcie Łozowski zadzwonił do Victora do hotelu. Wesołym głosem zapytał:
  - A więc, kapitanie, czy odpowiada panu termin jutro o świcie? Proszę 
uprzejmie zgłosić się w Narkomindiele w ciepłej odzieży, płaszczu 
nieprzemakalnym, dobrych butach i być gotowym do wyjazdu na trzy lub cztery 
dni.
  - W porządku. Czy dziewczyna też jedzie?
  - Oczywiście. - W głosie Łozowskiego zadźwięczał ton zdziwienia i lekkiej 
urazy. - Cały problem na tym polegał. Niełatwo było go rozwiązać ściśle 
według pana życzeń. Dla naszych rosyjskich dziewczyn znaleźć się w boju to 
sprawa oczywista. Ale wiemy, że zagraniczne panie są znacznie mniej 
odporne. Lecz wszyscy znamy miss Tudsbury, to piękna kobieta i można 
zrozumieć tak gorącą przyjaźń. Wszystko załatwione.
  Victor Henry zdecydował zignorować kpiący, a nawet lubieżny ton głosu 
Łozowskiego i nie próbował wyjaśnień. Odrzekł krótko:
  - Jestem wdzięczny. Stawię się punktualnie.
  
  
  *
  
  
  Wyjechali z Moskwy w kierunku południowym wśród deszczu i przez cały 
ranek wlekli się w kolumnach wojskowych ciężarówek. Zatrzymali się tylko, 
by złożyć wizytę na zdumiewająco dobrze zakamuflowanym lotnisku myśliwców 
przechwytujących, w lesie tuż u wrót stolicy. Ciasno było w rosyjskim 
"M-1Ď", czarnym samochodziku, uderzająco podobnym z wyglądu i dźwięku 
silnika do forda z tysiąc dziewięćset trzydziestego roku. Do tego podłogę 
zajęły pakunki i pudła o nieznanym przeznaczeniu. Gdy już przejechali około 
stu mil ich przewodnik, pułkownik czołgista o łagodnej twarzy, w okularach, 
noszący dziwaczne nazwisko Porfirija Amfiteatrowa, zaproponował przerwę na 
lunch i wyprostowanie nóg. Wtedy właśnie po raz pierwszy usłyszeli 
niemieckie armaty.
  Kierowca, milczący, krzepki żołnierz z krótką rudą brodą, skręcił w 
boczną drogę wysadzaną starymi drzewami. Wiła się wśród uprzątniętych pól i 
brzozowych zagajników, ukazując w oddali dwa białe wiejskie dwory, a 
kończyła cienistą ścieżką, która znikała w dzikim lesie. Tu wysiedli, a 
pułkownik poprowadził ich wąską drożynką do niewysokiego trawiastego 
pagórka pod drzewami, na którym leżały wieńce świeżych kwiatów.
  - Jesteśmy w posiadłości wiejskiej Tołstoja, wie pan, w Jasnej Polanie - 
powiedział Amfiteatrow. - To jest jego grób. Ponieważ mieliśmy po drodze, 
pomyślałem sobie, że może to państwa zainteresować.
  Tudsbury przyjrzał się niskiemu kopcowi i spytał niezwykle, jak na niego, 
przyciszonym głosem:
  - Grób Tołstoja? Bez nagrobka? Bez kamienia?
  - Tak zarządził. "Złóżcie mnie w ziemi" - powiedział - "w lasach, gdzie 
bawiłem się z moim bratem Mikołajem, gdy byliśmy chłopcami..." - Basowy 
głos Amfiteatrowa brzmiał ostro i głośno na tle plusku kropli deszczu, 
spływających po żółtych liściach.
  Victor Henry przechylił głowę na ramię i spojrzał na pułkownika, bo 
usłyszał nowy dźwięk: ciche, nieregularne grzmoty, nie głośniejsze niż 
plusk deszczu w trawie. Pułkownik skinął głową.
  - Widzi pan, gdy wiatr wieje z tamtej strony, dźwięk niesie się daleko.
  - O, armaty? - spytał Tudsbury, siląc się na spokój.
  - Tak, armaty. To może coś przegryziemy? Dom, gdzie Tołstoj pracował jest 
ciekawy, ale obecnie niedostępny dla publiczności.
  Trochę dalej niż kurhanek nagrobny stały ławki, gdzie brodaty szofer 
przyniósł im lunch, złożony z razowego chleba, świeżych ogórków, mocno 
czosnkowej kiełbasy i ciepłego piwa. Padał drobny deszczyk, wojskowe 
ciężarówki pomrukiwały na szosie, a odległe działa cicho huczały. Milczenie 
przerwała Pamela.
  - Kto tu składa kwiaty?
  - Dozorcy, jak sądzę - odrzekł pułkownik.
  - Niemcy nigdy nie powinni tu dotrzeć - powiedziała.
  - To natchniona myśl - skomentował pułkownik. - Osobiście nie 
przypuszczam, by dotarli, ale Jasna Polana nie jest ufortyfikowana, więc 
wielki Tołstoj musi teraz ponosić takie samo ryzyko, jak wszyscy Rosjanie. 
- Uśmiechnął się ukazując czerwone dziąsła, a ten uśmiech nie był 
bynajmniej łagodny. - W każdym razie Niemcy nie mogą go zamordować.
  - Powinni byli czytać nieco uważniej jego dzieła - dodał Tudsbury.
  - To jeszcze musimy im udowodnić. Ale na pewno tak zrobimy.
  Na chwilę wyjrzało słońce i zaczęły śpiewać ptaki. Victor Henry i Pamela 
Tudsbury siedzieli obok siebie na ławce. Przez pożółkłe liście przebił się 
słup światła i padł na dziewczynę jak teatralny reflektor. Ubrana była w 
szare spodnie, wpuszczone w futrzane białe buty śniegowe oraz palto i 
czapkę z szarego baranka.
  - Czemu tak na mnie patrzysz, Victor?
  - Pam, nigdy nie byłem na grobie Tołstoja, a już na pewno nie z tobą, ale 
przysięgam, że pamiętam to wszystko, a już najbardziej jak ładnie nosisz na 
bakier tę czapkę. - Gdy podniosła rękę do nakrycia głowy dodał: - I mogłem 
ci z góry powiedzieć, że podniesiesz rękę, a twój pierścionek błyśnie w 
słońcu.
  Wyprostowała sztywno palce, patrząc na brylant.
  - Na ten temat Ted i ja posprzeczaliśmy się trochę. Gdy się z tym 
pokazał, wcale nie byłam pewna, czy chcę to nosić.
  - Kapitanie - zawołał pułkownik - może już pojedziemy?
  
  
  *
  
  
  Wepchnąwszy się w gęstniejący strumień pojazdów na szosie, czarny 
samochodzik potoczył się w kierunku ognia artyleryjskiego. Szosę wypełniały 
ciężarówki, jedne podążały w stronę frontu, drugie stamtąd powracały. 
Zarośnięci mężczyźni i krzepkie, ogorzałe kobiety pracujący na polach 
przedzielanych pasami brzozowych lasów, nie zwracali uwagi na ruch 
samochodowy. Także dzieci, zabawiające się blisko szosy, nie interesowały 
się wojskowymi pojazdami. W małych wioseczkach, przed chatami z bali i 
drewnianymi domami o ramach okiennych malowanych w wesołe kolory, suszyło 
się pranie. Victora Henry uderzyło, że im dalej od Moskwy, a bliżej frontu, 
tym Rosja miała bardziej pokojowy i normalny wygląd. Opuszczona przez nich 
tego ranka stolica pogrążona była w lękliwym pośpiechu. Tuż na jej skraju 
bataliony kobiet, chłopców i wychudłych mężczyzn w okularach: drobnych 
urzędników, nauczycieli i dziennikarzy, gorączkowo kopały rowy 
przeciwczołgowe i wkopywały dziesiątki tysięcy stalowych i betonowych 
przeszkód. Ale za tym pasem obronnym zaczynały się pełne spokoju lasy i 
pola, których jesienne barwy kontrastowały z zielenią drzew iglastych. W 
gruncie rzeczy tylko schrony przeciwlotnicze dla ciężarówek - wycięte wśród 
drzew polanki, zamaskowane wiecznie zielonymi gałęziami - przypominały, że 
trwa najazd.
  Pod wieczór samochód wjechał do miasteczka i zatrzymał się na błotnistym 
placu przed żółtym drewnianym domem. Przy pompie stały w kolejce rumiane 
dzieci z wiadrami, z kominów wznosiły się słupy dymu; inne dzieci zaganiały 
do zagród krowy i kozy. Ogromne pola ciągnęły się płasko i szeroko pod 
czerwieniejącym, pochmurnym niebem, a trzech potężnych starców trudziło się 
z młotami i piłami nad budową nowego, drewnianego domu. Był to, 
najdziwniejszy ze wszystkich ujrzanych tego dnia przez Puga widok: trzej 
wiekowi Rosjanie budujący o zmroku dom tutaj, gdzie odgłosy strzałów nie 
tylko dolatywały znacznie głośniej niż w posiadłości Tołstoja, ale jeszcze 
na zachodnim horyzoncie jak letnie błyskawice, migotały żółte błyski 
niemieckiej artylerii.
  - To przecież ich kraj - odrzekł pułkownik na zdziwienie wyrażone przez 
Victora, gdy zesztywniali wysiadali z samochodu. - A gdzież by mieli pójść? 
Zatrzymamy tu Niemców. Oczywiście kobiety w ciąży i matki z dziećmi 
wywieźliśmy już dawno.
  
  
  *
  
  
  W domu mieściło się obecnie dowództwo pułku. W małej, dobrze ogrzanej 
jadalni zgromadzili się przy stole goście, pułkownik czołgów, czterech 
oficerów pułku oraz generał Jewlenko, który na mocnych szerokich ramionach 
miał trzy gwiazdy z zielonego sukna. Był szefem sztabu grupy armii na tym 
odcinku, a pułkownik Amfiteatrow poinformował Puga, że właśnie przejeżdżał 
przez miasto. Ten blondyn z perkatym, chłopskim nosem i ciężkimi, gładko do 
różowości wygolonymi ogromnymi szczękami był tak potężnie zbudowany, że 
zdawało się, iż swoją osobą wypełnia koniec wąskiego, zadymionego pokoju. 
Tak się zainteresował Pamelą, że bez przerwy kierował pod jej adresem 
szarmanckie komplementy i namawiał do jedzenia i picia. Ale od czasu do 
czasu jego mięsista twarz przybierała nieobecny, pełen zmęczenia wyraz 
głębokiego smutku i choć zmuszał się do okazywania wesołości, oczy miał 
zapadnięte, otoczone fioletowymi obwódkami.
  Nastąpiła uczta w niemal kremlowskim stylu. Na grubym żółtym obrusie 
żołnierze stawiali kolejno: szampan, kawior, wędzone ryby, zupę, drób, 
steki i ciastka z kremem. Tajemnica tej sztuki magicznej wydała się, gdy 
Victor Henry przelotnie zajrzał do kuchni, której drzwi uchylił na chwilę 
żołnierz-kelner. Przy kuchni, w białym fartuchu, trudził się rudobrody 
kierowca ich "M-1Ď", a przed chwilą Pug widział go niosącego tam pudełka z 
samochodu. Okazało się, że w rzeczywistości był kucharzem i to wspaniałym.
  Generał bez skrępowania opowiadał o sytuacji wojennej, a pułkownik 
tłumaczył. Na tym odcinku Niemcy mieli przewagę liczebną nad jego armią, 
także w czołgach i armatach. Niemniej Szkopów spotka niespodzianka. 
Rosjanie trzymają tu odcinek, który zgodnie z doktryną wojenną jest o wiele 
za długi, jak na ich siły. Ale dobra doktryna, podobnie jak dobry pułk, 
może być czasami rozciągliwa. Niemcy ponoszą straszliwe straty. Generał 
sypnął wysokimi liczbami zniszczonych czołgów, zdobytych armat i zabitych 
nieprzyjaciół. Każda armia może iść do przodu, jeśli jej dowódcy zdecydują 
się, by każdy jard zdobytego terenu zalać własną krwią. Ale upływ 
niemieckiej krwi jest taki, że są już od tego biali jak papier. Ten atak, 
to już ich ostatni wielki wysiłek, by wygrać wojnę przed nadejściem zimy.
  - Czy zdobędą Moskwę? - spytał Tudsbury.
  - Z tego kierunku nie - odparł generał. - I nie sądzę, by z 
któregokolwiek innego. Ale gdyby nawet ją zdobyli, to i tak wypędzimy ich z 
Moskwy, a potem z naszego kraju. Pobijemy ich. Niemcy nie znają polityki 
strategicznej. Ich pojęcie o niej, to zabijać, rabować i brać niewolników. 
W dzisiejszych czasach, w obecnej epoce, to żadna polityka strategiczna. 
Ponadto ich zasoby są w decydującej mierze niższe niż nasze. Niemcy to 
ubogi kraj. Na koniec przeceniają siebie, a nie doceniają nas. Według 
Lenina, przy prowadzeniu wojny to bardzo niebezpieczny błąd. W wojnie, 
powiedział Lenin, bardzo niebezpiecznie jest mieć nazbyt wysokie mniemanie 
o sobie i zbyt niskie o przeciwniku. Jedynym tego wynikiem mogą być 
niewłaściwie pomyślane plany i bardzo niemiłe niespodzianki, jak na 
przykład przegrana.
  - Ale przecież doszli tak daleko - zauważyła Pamela.
  Wielka twarz generała w mgnieniu oka przybrała groźny, przerażająco 
brutalny wyraz straszliwej złości, choć przebijało przez nią okropne 
wyczerpanie. Zwrócił się do Pameli i nagle jego złość rozpłynęła się w 
kokieteryjnym uśmiechu.
  - Tak, moja miła pani. I widzę, że mówi to pani bez złej intencji i tak 
samo jak my ocenia pani to, co się wydarzyło. Tak, nazistom z ich niebywałą 
perfidią udało się nas zaskoczyć. I jeszcze coś. Są zarozumiali, przyszli 
tu dumni i pewni, że nikt im się nie oprze. Wygrawszy już wiele kampanii, 
wrzuciwszy we Francji niezwyciężonych Brytyjczyków do morza i tak dalej, 
uważają się za zawodowych zwycięzców. Wierzą, że nie można ich pobić. Ale 
sądzę, że widząc jak ich koledzy giną w Rosji jak muchy, zaczynają wątpić. 
Początkowo wkraczali do naszego kraju po szosach, kolumnami, nie troszcząc 
się nawet o osłonę skrzydeł. Później stali się ostrożniejsi. Owszem, Hitler 
ich wyszkolił w plądrowaniu, zabijaniu i rabunku. To zresztą stare 
teutońskie zwyczaje, więc dobrze to umieją. My jesteśmy narodem miłującym 
pokój, dlatego, jak sądzę, zaskoczyli nas nieprzygotowanych psychicznie. I 
dlatego, jak pani powiedziała, doszli tak daleko. Teraz mamy dwa zadania: 
nie pozwolić im iść dalej, a następnie odesłać ich tam, skąd przyszli. 
Oczywiście tych, których wcześniej nie wdepczemy w nasze błoto. - Zwrócił 
się do kapitana i do korespondenta. - Oczywiście zrobilibyśmy to szybciej, 
gdybyście wspomogli nas zaopatrzeniem, bo straciliśmy go wiele. Ale ponad 
wszystko do szybkiego zgniecenia tych szczurów może przyczynić się otwarcie 
drugiego frontu w Europie. Anglicy naprawdę by się zdziwili stwierdziwszy, 
że gdy raz postawią nogę na francuskiej ziemi, mogą maszerować prosto do 
Berlina. Jestem zdania, że każdy Niemiec, który potrafi utrzymać w rękach 
karabin, został posłany do tego ataku.
  - Nie miałem ani jednej audycji, w której bym się nie domagał drugiego 
frontu natychmiast - oświadczył Tudsbury.
  Generał skinął głową. - Jest pan dobrze znany i szanowany jako przyjaciel 
narodu rosyjskiego. - Spojrzał na Victora Henry'ego. - A pan, kapitanie, co 
chciałby pan obejrzeć? Niestety, tak daleko w głębi lądu nie jesteśmy w 
stanie pokazać panu zadowalających manewrów morskich.
  - Generale, a gdyby... oczywiście to absurd, ale ... gdyby mój prezydent 
chciał odwiedzić pański front w czapce niewidce z bajki?
  - My też mamy takie bajki - rzekł Jewlenko - ale niestety nie mamy takich 
czapek.
  - Co wówczas chciałby mu pan pokazać?
  Generał spojrzał na czterech, siedzących ramię w ramię przy stole 
oficerów. W identycznych brązowych mundurach, paląc bezustannie papierosy, 
czwórka kędzierzawych, bladych Rosjan z bystrymi, zmęczonymi oczami, 
wyglądała jak czworaczki. Do tej pory żaden nie odezwał się ani słowem. 
Generał zwrócił się do nich i potoczyła się błyskawiczna wymiana rosyjskich 
zdań. Ponownie zwrócił się do Henry'ego:
  - Dobrze pan postawił sprawę. Da się zrobić. Ponieważ sytuacja jest 
trochę płynna, proponuję, by państwo wyruszyli o świcie. Dla pani 
opróżniono pokój na piętrze, panowie mają nocleg z tymi oficerami.
  - Na miły Bóg, sypialnia? Byłam przygotowana na nocleg w ubraniu na 
podłodze albo na ziemi - powiedziała Pamela. - A poza tym wcale nie jestem 
śpiąca.
  Gdy pułkownik przetłumaczył, Jewlence rozjaśniła się twarz.
  - Naprawdę? Mówi pani jak jedna z naszych, rosyjskich dziewczyn, a nie 
jak delikatna Angielka. - Podając jej ramię poprowadził wszystkich do 
drugiego pokoju, gdzie na ścianach wisiały zniszczone, pokreślone mapy, a 
wiejskie meble domowe stały pomieszane z biurkami, stołkami, maszynami do 
pisania i wijącymi się czarnymi kablami telefonicznymi. Żołnierze zepchnęli 
skrzypiące meble w kąt, opróżniając przestrzeń wokół zniszczonego pianina z 
klawiszami obdartymi do gołego drewna. Usiadł przy nim oficer ze zwisającym 
z kącika ust papierosem i grzmotnął w klawisze, grając "Zawsze istnieć 
będzie Anglia". Pamela, rozpoznawszy melodię, zaśmiała się i wstawszy 
odśpiewała hymn. Za wzorem generała wszyscy zaczęli klaskać, po czym podano 
znowu szampana. Pianista niezdarnie zaczął wygrywać "Alexander's Ragtime 
Band". Z niskim, eleganckim ukłonem generał poprosił Pam do tańca. 
Stanowili zabawną parę, bo przerastał ją o głowę i ramiona, kręcąc się 
sztywno w fokstrocie na wąskim kawałku wolnej podłogi, w ciężkich 
zabłoconych butach. Ale twarz Jewlenki promieniowała zadowoleniem. Potem 
Pamela tańczyła z innymi oficerami, znowu z generałem, pianista zaś 
wygrywał kilka znanych mu amerykańskich melodii, by wreszcie ponownie 
odegrać "Alexander's Ragtime Band". Wszyscy obecni wlali już w siebie dużo 
szampana i wódki. W drzwiach tłoczyli się żołnierze, z szeroko otwartymi, 
rozbawionymi oczami, przyglądając się, jak cudzoziemska pani tańczy i pije 
z ich oficerami. Pug wiedział, że Pamela nie znosi tańczyć, a już 
szczególnie z obcymi. Przypomniał sobie pierwsze chyba słowa, jakie od niej 
usłyszał na pokładzie "Bremen": - Powinnam chodzić z laską i w siwej 
peruce. - Ale tutaj dzielnie sobie poczynała.
  Pianista przeszedł do melodii rosyjskich, co robił znacznie lepiej. 
Pamela padła na krzesło, a oficerowie zaczęli tańczyć pojedynczo lub ze 
sobą. Śmiano się i bito brawa jeszcze głośniej. Przystojny młody żołnierz z 
tygodniowym zarostem skoczył na środek pokoju i wykonał brawurowe solo, 
odbijając się lekko od ziemi w podskokach, przysiadając, robiąc obroty, aż 
na koniec w podziękowaniu za aplauz skłonił się z gracją zawodowego artysty 
baletu. Generał podniósł się z miejsca i też zaczął solowy taniec, wirując 
i podskakując. Wreszcie założył ręce na piersi i w prysiudach zaczął wysoko 
podrzucać nogi, wykrzykując ochryple: - Skorieje! Skorieje! Od jego 
ciężkich skoków drżała podłoga. Żołnierze wpadli do pokoju otaczając go 
kołem i wiwatując. Śmierdziało brudnymi męskimi ciałami, dymem papierosowym 
i alkoholem, ale przyciśnięty do Pameli Victor Henry czuł także lekki 
aromat jej goździkowych perfum. Gdy ciężko dyszący generał Jewlenko 
zakończył występ okrzykiem i wysokim podskokiem, mężczyźni ryknęli i 
zaczęli bić w dłonie, a Pamela nagrodziła go pocałunkiem w czerwony spocony 
policzek. Generał serdecznie pocałował ją w usta, co wywołało jeszcze 
więcej śmiechów i ryków. To był koniec zabawy. Generał odjechał. Żołnierze 
ustawili meble na miejscach. Goście poszli spać.
  
  54
  
  O świcie lało jak z cebra. W bladym, sinym świetle, po całym placu 
włóczyły się dzieci i zwierzęta, a ciężarówki chlapały, ślizgały się i 
buksowały w miejscu, wyrzucając w górę fontanny błota. Z tyłu samochodu 
zrobiło się luźniej, bo zjedzono i wypito zawartość wielu pakunków. Victor 
Henry pomyślał, czy by nie pogratulować siedzącemu za kierownicą mistrzowi 
patelni, ale zdecydował tego nie robić. Wciśniętej między ojca i Puga 
Pameli udało się użyć rano szminki do warg i kredki do oczu. Pug pomyślał, 
że w tym otoczeniu dziewczyna wygląda jak gwiazda filmowa, odwiedzająca 
oddziały wojskowe.
  - No, to ruszamy - oświadczył Amfiteatrow. - Przy takiej pogodzie 
pojedziemy wolniej i nie tak daleko. - Przez jakieś sto jardów samochód 
podskakiwał i ślizgał się, po czym utknął w błocie. - Oczywiście mam 
nadzieję, że dalej, niż w tej chwili - dodał pułkownik.
  Samochód otoczyli żołnierze w ciężkich płaszczach. Pokrzykując i 
popychając uwolnili wóz. Koła chwyciły twardszą ziemię i samochód chlapiąc, 
kiwając się i wpadając w poślizgi wytoczył się z miasta. Przejechali 
odcinek asfaltowej szosy wśród pól, skręcili w stronę lasu wąską, błotnistą 
drogą. Kucharz kierował dobrze (albo kierowca dobrze kucharzył - Pugowi 
nigdy nie udało się ustalić, jak było naprawdę) i przez prawie dwadzieścia 
minut udawało mu się przeprowadzać wóz przez straszliwe wyboje, kopce i 
koleiny, po czym zatrzymał się na dobre. Pug, kierowca i pułkownik 
wysiedli. Tylne koła zapadły się po osie w lepkie, czerwone błoto. I ciągle 
lał deszcz. Ugrzęźli wśród dzikich lasów, w takiej ciszy, że krople deszczu 
padające na maskę samochodu parowały z sykiem.
  - Mam nadzieję, że szofer ma łopatę - mruknął Pug.
  - Tak, ja także - odrzekł rozglądając się pułkownik.
  Zanim wziął się za robotę, poszedł na skraj lasu, by sobie ulżyć, jak 
przypuszczał Pug. Po chwili Victor usłyszał głosy, a potem chrapliwe 
sapanie silnika. Poruszyły się krzaki. Z zarośli wynurzył się lekki czołg 
przykryty gałęziami, z armatą wymierzoną prosto w Puga. Za nim szedł 
pułkownik i trzech ludzi w zabłoconych szynelach. Amerykanin przed chwilą 
spoglądał prosto na pokrytą pstrym kamuflażem lufę, a przecież jej nie 
zauważył, póki się nie poruszyła. Czołg parskając wyjechał spomiędzy drzew, 
zatoczył łuk i tyłem wjechał na drogę. Żołnierze szybko zaczepili łańcuch i 
w jednej chwili samochód wyciągnięto wraz z pasażerami. Otworzyła się, 
obwieszona zielenią wieżyczka i ukazały się dwie nie ogolone, chłopięce 
słowiańskie twarze. Pamela wyskoczyła z wozu, chlapiąc i potykając się 
podbiegła do czołgu i ku ich przyjemnemu zaskoczeniu ucałowała obu. Właz 
zamknął się, czołg wycofał na dawne miejsce w lesie, a czarny samochód 
chwiejnie zagłębił się w las. W ten sposób utykali i byli ratowani 
wielokrotnie i w ten też sposób odkryli, że ciche, mokre lasy roją się od 
oddziałów Armii Czerwonej.
  Dotarli do miejsca, gdzie droga była tak podmyta, że przecinał ją pełen 
wody jar. Obie jego strony były poznaczone śladami gąsienic i opon 
terenowych ciężarówek, ale jasne było, że ich auto w żaden sposób się nie 
przedostanie. Tutaj z lasu znów wynurzyli się żołnierze i przez wyrwę 
przerzucili rozpołowione pniaki, gładką stroną do góry, wiążąc je w 
chwiejny, ale zupełnie wystarczający mostek. Był to dość liczny oddział, a 
jego dowódca, gruby, zezowaty porucznik, zaprosił podróżnych, by się 
zatrzymali i posilili. Nie odróżniał się niczym od swoich żołnierzy prócz 
tego, że on rozkazywał, a oni słuchali. Wszyscy byli jednakowo ubrani i 
jednakowo oblepieni czerwoną ziemią. Poprowadził gości przez las, a potem 
do lodowatego, błotnistego schronu przykrytego pniami drzew i tak dobrze 
zamaskowanego krzakami i zaroślami, że Henry nie zauważył wejścia do 
chwili, gdy oficer zaczął zapadać się pod ziemię.
  Schron był w rzeczywistości podziemną chatą ze smołowanych bali, pełną 
kabli telefonicznych, oświetloną lampą oliwną i ogrzewaną starym żelaznym 
piecykiem, w którym palono pociętymi gałęziami. Oficer, z dumą zezując na 
mosiężny samowar na stole z surowych desek, zaproponował im herbatę. 
Podczas gdy woda się gotowała, żołnierz zaprowadził mężczyzn do latryny tak 
prymitywnej i śmierdzącej - choć Tudsbury i Rosjanie chętnie z niej 
skorzystali, że Pug wolał potykając się zrobić kilka kroków między drzewa, 
jedynie po to, by zostać zatrzymanym przez wartownika, który pojawił się 
jak leśny duch. Gdy Amerykanin oddawał dług naturze, żołnierz go pilnował, 
patrząc z pewnym zainteresowaniem jak to robi cudzoziemiec. Wracając do 
schronu Pug napotkał trzech wysokich Rosjan, którzy z obojętnymi minami 
maszerowali otaczając Pamelę z bagnetami na broni, dziewczyna zaś wyglądała 
na lekko zakłopotaną, choć rozbawioną.
  Nim odjechali, porucznik pokazał Pugowi i Tudsbury'emu żołnierskie 
ziemianki, wyraźnie dumny z dokonań swoich ludzi. Te świeżo wykopane w 
wilgotnej ziemi, wyłożone gliną z piaskiem dziury o zapachu grobów, 
przykryte były grubymi stropami z darni, ułożonej na drewnianych balach, 
zdolnymi wytrzymać bezpośrednie trafienie pocisku armatniego, a ubłoceni, 
nie ogoleni żołnierze, skuleni w półmroku w swych szynelach robili 
wrażenie, że rozmowy, palenie papierosów i oczekiwanie na rozkazy zupełnie 
ich zadowala. Kilku pożywiało się, odłamując kawałki z bochnów szarego 
chleba i wyławiając kawały duszonego mięsa z zabłoconego kotła, wleczonego 
przez dwóch zabłoconych żołnierzy. Żując chleb, pociągając papierosy, 
ludzie ci ze spokojem spoglądali na gości idących okopami i ze spokojem 
odwracali za nimi głowy. Zdrowo wyglądający, dobrze odżywieni, wyglądali w 
czerwonej ziemi tak jak u siebie w domu, jak by byli dżdżownicami i prawie 
że podobni byli do tej formy życia swoją odpornością, liczebnością i małymi 
wymaganiami. Tutaj po raz pierwszy w Victorze Henrym zrodziło się niezłomne 
przekonanie, że Jewlenko powiedział prawdę: Niemcy mogą odnieść największe 
zwycięstwa, ale z czasem Armia Czerwona ich wypędzi.
  - O bogowie - wyjąkał Tudsbury w drodze powrotnej do samochodu - Belgia w 
tysiąc dziewięćset piętnastym roku to było nic. Ci ludzie żyją jak 
zwierzęta.
  - Potrafią - odrzekł Henry i zamilkł, widząc jak Amfiteatrow nie spuszcza 
ich z oka podczas tej krótkiej wymiany szeptów na boku.
  - Prawdę powiedziawszy jesteśmy niedaleko miejsca przeznaczenia - 
oświadczył Rosjanin ocierając z twarzy krople deszczu i pomagając wsiąść 
Pameli. - Gdyby nie błoto, już byśmy tam byli.
  Wóz podskoczył i wysunął się z lasu. Przed nimi na całe mile ciągnęły się 
zżęte pola, płaskie jak stół pod szarymi, niskimi chmurami.
  - Tam jedziemy - wskazał Amfiteatrow na leżącą prosto przed nimi daleką 
linię lasu. Dotarli do skrzyżowania błotnistych dróg tak zbełtanego, jak 
gotująca się woda. I chociaż droga przed nimi wydawała się w dobrym stanie, 
kierowca ostro zakręcił w prawo.
  - Czemu nie jedziemy prosto? - spytała Pamela. - Czy to nie jest dobra 
droga?
  - O, tak. Całkiem dobra. Jest zaminowana. Cały ten obszar - pułkownik 
szerokim gestem ogarnął spokojne ścierniska - jest zaminowany.
  - Dobrze wiedzieć, gdy się wyrusza w podróż - zauważył Pug, nieco 
zmrożony wiadomością.
  Amfieatrow obdarzył go swym rzadkim, wilczym uśmiechem, ukazującym 
czerwone dziąsła i otarł kroplę deszczu z posiniałego nosa.
  - Ma pan rację, kapitanie. Pański przewodnik z "Inturist" w tej okolicy 
naprawdę musiałby się orientować co jest czym. W przeciwnym razie miałoby 
to zły wpływ na pana zdrowie.
  Samochód podskakiwał w rzadkim błocie, które deszcz jeszcze bardziej 
rozrzedzał, aż wreszcie utknął wszystkimi czterema kołami w bagnie i 
zatrzymał się wśród ciągnącej się aż za horyzont żółtej ścierni. Ratownicy 
nie pojawili się. Nie było to możliwe, chyba że wstaliby spod ziemi, choć 
Pugowi przyszło do głowy, że i to jest możliwe. Kierowca odkopał koła 
szpadlem i podłożył pod tył deski. Gdy pasażerowie dla odciążenia wozu 
wysiedli, Amfiteatrow ostrzegł ich, by się nie ruszali poza szlak, bo pod 
ścierniskiem wszędzie zakopane są miny. Oblewając ich prysznicem z błota i 
odłamków desek, samochód wyrwał się z pułapki. Pojechali.
  Pug dał spokój domysłom co do kierunku jazdy. Ani razu nie minęli 
drogowskazu czy innego znaku drogowego. Przez nisko nawisłe szare chmury 
nie przebijał się nawet promień słońca. W lesie, gdzie żołnierze zakopali 
się w ziemi jak dżdżownice, odgłosy ognia artyleryjskiego były słabsze, niż 
we wsi. Tutaj zaś znacznie głośniejsze. Ale to mogło wynikać z zygzakowatej 
linii frontu. Jasne było, że nie podążają już na zachód, bo tam byli 
Niemcy. Wynikałoby z tego, że jadą meandrami o jakieś pięć mil za frontem.
  Na następnym skrzyżowaniu pułkownik powiedział:
  - Tu zboczymy nieco z drogi, ale zobaczą państwo coś interesującego.
  Wjechali między pola, na których stały nie zebrane i gnijące wysokie 
żółtozielone źdźbła. Po jakiejś mili Amfiteatrow polecił kierowcy zatrzymać 
się.
  - Może wyprostują państwo nieco nogi. Wszyscy macie dobre, grube buty - 
stwierdził patrząc dziwnie na Pamelę. - Ale panią ten spacer może znudzić. 
Może pozostanie pani z kierowcą? - zaproponował.
  - Pójdę, chyba że każe mi pan pozostać.
  - Doskonale. Proszę bardzo.
  Szli, przeciskając się wśród kłosów. Ciche pole przejrzałego mokrego 
zboża pachniało słodko, prawie jak kwitnący sad. Ale goście, chlupocząc 
nogami w jednym rzędzie za Amfiteatrowem, wkrótce spojrzeli po sobie z 
obrzydzeniem, gdy odór zgnilizny uderzył ich w nozdrza. Wyszli na wolną 
przestrzeń i zrozumieli. Patrzyli na pobojowisko.
  We wszystkich kierunkach wielkie, krzyżujące się pasy brązowego błota 
przecinały zboże. Tu i ówdzie stały jeszcze płaty żółtozielonych źdźbeł, a 
wśród nich i pośród brązowych pasów leżały na bokach, kołami do góry lub 
przechylone na skos, rozbite czołgi z kamuflującą farbą pokrytą pęcherzami 
lub spaloną, z zerwanymi gąsienicami i rozdartymi pancerzami. Siedem 
czołgów miało znaki niemieckie, dwa były lekkimi rosyjskimi T-26, które Pug 
często widywał przejeżdżające przez Moskwę. Smród bił od niemieckich trupów 
w czarnych mundurach (Niemieckie wojska pancerne miały czarne kombinezony 
(przy. tłum.)), rozciągniętych tu i tam na ziemi lub skurczonych w 
rozprutych czołgach. Ich martwe sine twarze były obrzydliwie spuchnięte i 
pokryte rojami tłustych, czarnych much, ale można było poznać, że byli to 
młodzi chłopcy. Pamela zbladła i przytknęła chusteczkę do twarzy.
  - Bardzo przepraszam - odezwał się pułkownik ze złym błyskiem w oku. - To 
zdarzyło się zaledwie przedwczoraj. Szkopy próbowali tu atakować i zostali 
przyłapani. Ich koledzy zawrócili i nie chcieli się zatrzymać, by wykopać 
przyzwoite groby, bo odrobinę im się spieszyło.
  Między czołgami i trupami ziemia zasłana była hełmami, papierami i 
potłuczonymi butelkami. Ale najdziwniejszym widokiem była sterta damskiej 
bielizny: różowych, błękitnych i białych majtek i halek, mokrych i 
unurzanych w błocie koło przewróconego czołgu. Pamela, nie odejmując 
chusteczki od nosa, podniosła wysoko brwi i pokazała tę stertę.
  - A co, zabawne? Przypuszczam, że któryś ukradł to we wsi. Niemcy kradną 
wszystko, co im wpadnie w ręce. Przecież właściwie po to przybyli do nas: 
by kraść. Miesiąc temu mieliśmy ciężką bitwę pancerną koło Wiaźmy. W jednym 
ze zniszczonych przez nas czołgów był wielki, piękny marmurowy zegar oraz 
martwa świnia. Ogień ją zniszczył, a szkoda. To była bardzo dobra świnia. 
No więc pomyślałem sobie, że to może państwa zainteresować.
  Zdjęcia rozbitych czołgów niemieckich były pospolite w Moskwie. Przedtem 
Victor Henry widział prawdziwe niemieckie czołgi tylko w Berlinie. Z 
brzękiem przejeżdżały tam alejami w szpalerach czerwonych flag ze swastyką 
wśród ryku orkiestr dętych, wygrywających marsze wojskowe i okrzyków, 
witających je hitlerowskim pozdrowieniem, tłumów, albo też całymi masami 
przejeżdżały na platformach kolejowych, prosto z fabryki na front. Widok 
kilku rozbitych i poprzewracanych na spustoszonym rosyjskim polu uprawnym o 
dwa tysiące mil od Berlina, z załogami gnijącymi w błocie obok swych 
pojazdów, był dla Victora ostrym wstrząsem.
  - Pułkowniku - zapytał czołgistę - czy to nie Pzkpfw III? Jak mogły je 
pokonać wasze T-26? Przecież ich pociski nie przebijają pancerza tych 
wozów.
  Amfiteatrow wyszczerzył zęby.
  - Dobrze, bardzo dobrze. Jak na marynarza, dobrze się pan orientuje w 
bojach pancernych. Ale lepiej niech pan spyta dowódcę batalionu, który 
wygrał tę bitwę, więc ruszajmy w drogę.
  Cofnęli się aż do skrzyżowania, skierowali w stronę lasu i we wsi, 
złożonej z tuzina chat z drewnianych bali pod strzechą, rozciągniętej 
wzdłuż puszczańskiej drogi, natknęli się na coś, co wyglądało jak warsztat 
naprawczy czołgów pod gołym niebem. Pod drzewami leżały na całą długość 
zdemontowane gąsienice, koła jezdne były pozdejmowane, działa zdemontowane 
i wszędzie ludzie w czarnych lub granatowych kombinezonach kuli, piłowali, 
smarowali i spawali, wykrzykując po rosyjsku i śmiejąc się do siebie. 
Ujrzawszy samochód, spacerujący ulicą w oliwkowym zbyt obszernym szynelu 
niski, krzywonosy, śniady oficer puścił się biegiem. Zasalutował 
pułkownikowi, po czym objęli się i ucałowali. Przedstawiając gości, 
Amfiteatrow powiedział:
  - Majorze Kapłan, pokazałem naszym przyjaciołom te rozwalone czołgi na 
polu. Nasz przyjaciel z amerykańskiej Marynarki Wojennej zadał pytanie 
godne pancerniaka. Spytał, jakim sposobem T-26 może znokautować niemiecki 
Pzkpfw III?
  Dowódca batalionu roześmiał się od ucha do ucha, poklepał Victora po 
plecach i powiedział po rosyjsku:
  - Dobrze, proszę ze mną.
  Za ostatnią chatą poprowadził gości w głąb lasu, poza dwa szeregi lekkich 
czołgów ustawionych pod drzewami i osłoniętych siatką maskującą, zarzuconą 
na pomalowane w kamuflujące, zielone i piaskowe, plamy korpusy. - Jesteśmy 
na miejscu - oświadczył z dumą. - Oto czym rozwaliliśmy Niemców.
  Rozproszone w zaroślach, prawie niedostrzegalne pod gałęziami i siatkami, 
pięć pancernych potworów wznosiło wysoko w powietrze kwadratowe wieżyczki z 
potężnymi armatami. Tudsbury'emu, gdy na nie spojrzał, opadła szczęka. 
Nerwowo otarł wąsy kostkami palców.
  - Mój Boże! A to co takiego?
  - Nasze najnowsze, rosyjskie czołgi - powiedział Amfiteatrow. - Generał 
Jewlenko uważa, że mogą one zainteresować prezydenta Roosevelta.
  - Fantastyczne! - zawołał Gaduła. - Coś takiego! Owszem, słyszałem, że 
macie te potwory, ale... Ile one ważą? Sto ton? Popatrzcie tylko na te 
armaty!
  Rosjanie wymienili uśmiechy.
  - To dobry czołg - powiedział Amfiteatrow.
  Tudsbury spytał, czy może je obejrzeć w środku i, ku zdumieniu Puga, 
pułkownik się zgodził. Pug wdrapał się na czołg, a młodzi pancerniacy 
pomogli grubemu kulawemu Anglikowi przedostać się przez właz. Wewnątrz 
wieżyczki, pomimo mnóstwa mechanizmów i instrumentów oraz ogromu łoża i 
zamka działa, było jeszcze dużo miejsca. Pachniało zadziwiająco podobnie, 
jak w nowym samochodzie. Pug domyślił się, że zapach wydzielały wielkie 
skórzane siedziska działonowego i dowódcy czołgu.
  Kapitan słabo znał się na czołgach, ale wykonanie wnętrza z niemalowanego 
metalu było dobre, pomimo paru dość prymitywnych wsporników na przyrządy i 
ich okablowania. Zegary, zawory i urządzenia sterownicze przypominały stare 
niemieckie konstrukcje.
  - Wielki Boże, Henry, to przecież pancernik lądowy - powiedział Tudsbury. 
- Gdy pomyślę o tych blaszanych pudełeczkach, którymi jeździliśmy. Ależ w 
porównaniu z tym najlepsze obecne niemieckie czołgi to skorupki od jajek. 
Diabła warte skorupki! Co za niespodzianka!
  Gdy się wygramolili na zewnątrz, wokół czołgu zgromadziła się dobra setka 
żołnierzy, a jeszcze więcej nadchodziło przez las. Na płaskim korpusie 
stała Pamela, zakłopotana, ale i rozbawiona wlepionymi w nią męskimi 
spojrzeniami. Zakutana w zabłocony kożuch nie wyglądała olśniewająco, ale 
sama jej obecność zdawała się wzruszać i hipnotyzować czołgistów. Koło niej 
stał oficer w okularach na bladej, okrągłej twarzy, z długimi żółtymi 
zębami. Major Kapłan przedstawił go jako oficera politycznego.
  - Komisarz chciałby was wszystkich przedstawić żołnierzom - zwrócił się 
Amfiteatrow do Victora Henry'ego - i jest zdania, że wasza wizyta jest 
doskonałą okazją do podniesienia ducha walki.
  - Oczywiście - odrzekł Henry.
  Rozumiał tylko małe fragmenty wygłaszanego pośpiesznie gromkim głosem 
przemówienia okrągłolicego komisarza. Ale jego poważny ton, wymachiwanie 
pięścią, komunistyczne slogany i wyraz skupienia na naiwnych twarzach 
przystojnych młodych pancerniaków mówiły same za siebie. Mowa komisarza 
wyglądała na skrzyżowanie wystąpienia kaznodziei z przedmeczowym 
przemówieniem trenera do drużyny. Nagle żołnierze zaczęli klaskać, a 
Amfiteatrow tłumaczył po trzy-cztery zdania, gdy komisarz w przerwach 
zwracał do niego uradowaną twarz.
  - W imieniu Armii Czerwonej, witam amerykańskiego kapitana marynarki 
Genrego, brytyjskiego korespondenta wojennego Tudsbury'ego, a szczególnie 
dzielną angielską dziennikarkę Pamelę na naszym froncie. Ludziom walczącym 
zawsze dobrze robi widok pięknej twarzy. (Śmiechy wśród żołnierzy.) Ale, 
miss Tudsbury, mówimy to bez złej myśli, bo myślimy tylko o naszych 
własnych, kochanych dziewczynach pozostawionych w domu, to oczywiste. 
Ponadto pani ojciec mądrze zrobił przyjeżdżając tutaj, by panią strzec 
przed romantycznymi i męskimi młodymi rosyjskimi czołgistami. (Śmiechy i 
oklaski.) Pokazaliście nam, że narody brytyjski i amerykański nie 
zapominają o nas w naszej walce przeciw faszystowskim hienom.
  Towarzysz Stalin powiedział, że wojnę wygrywa ta strona, która ma więcej 
silników benzynowych. Czemu ten silnik jest tak ważny? Bo benzyna jest 
największym współczesnym źródłem energii, a energią wygrywa się wojny. My, 
czołgiści, wiemy o tym! Hitler i Niemcy sądzili, że wybudują pośpiesznie 
dużo silników benzynowych, wsadzą je do czołgów i samolotów i w ten sposób 
wyprzedzą cały świat. Hitler nawet miał nadzieję, że pewne koła rządzące w 
Ameryce i Europie dopomogą mu, gdy zdecydował się zaatakować pokojowy naród 
rosyjski. No i przeliczył się. Te dwa wielkie narody stworzyły niewzruszony 
front z narodami Związku Sowieckiego. Potwierdza to obecność naszych gości. 
Nasze trzy kraje mają o wiele więcej silników benzynowych niż Niemcy, a 
ponieważ możemy ich budować jeszcze więcej i prędzej niż oni, bo mamy 
znacznie większy przemysł, wygramy wojnę.
  Wygramy ją szybciej, jeśli nasi przyjaciele szybciej przysyłać nam będą 
całe masy zaopatrzenia wojennego, bo nazistowscy bandyci nie ustąpią, 
dopóki wielu z nich nie zabijemy. A ponad wszystko zwyciężymy znacznie 
szybciej, jeśli nasi brytyjscy przyjaciele natychmiast otworzą drugi front 
i także zabiją pewną liczbę niemieckich żołnierzy. Niektórzy ludzie myślą, 
że nie jest możliwe pobicie Niemców. Zapytuję więc ten batalion: czy 
biliście się z Niemcami?
  Podczas przemowy zapadł zmrok i Pug ledwie mógł rozróżnić twarze 
najbliżej stojących. Z ciemności rozległ się ryk: Da!
  - Czy biliście ich?
  - Da!
  - Czy boicie się Niemców?
  - Niet! - a po nim grube, męskie śmiechy.
  - Czy sądzicie, że Brytyjczycy powinni się bać otwarcia przeciw nim 
drugiego frontu?
  - Niet! - jeszcze więcej śmiechów i ryk zbiorowego skandowania po 
rosyjsku: - Drugi front teraz! Drugi front teraz!
  - Dziękuję wam, moi towarzysze. A teraz kolacja, a potem znowu do naszych 
czołgów, którymi odnieśliśmy wiele zwycięstw i odniesiemy jeszcze więcej za 
naszą ojczyznę, nasze dziewczyny, nasze matki, nasze żony, nasze dzieci i 
za towarzysza Stalina!
  W ciemności rozległ się ponowny ryk jednym wielkim głosem: Służymy 
Związkowi Sowieckiemu!
  - Miting skończony - ochryple zawołał komisarz. Nad drzewami wstawał 
księżyc.
  
  
  *
  
  
  Pug obudził się z niespokojnego snu na rozłożonym na ziemi sienniku w 
chacie z bali. Obok niego w zupełnej ciemności melodyjnie chrapał Tudsbury. 
Zapalając papierosa ujrzał w świetle zapałki, że Pamela siedzi z 
błyszczącymi oczami na jedynym w izbie łóżku oparta plecami o tynkowaną 
drewnianą ścianę.
  - Pam?
  - Cześć. Ciągle się czuję, jakbym podskakiwała i wpadała w poślizgi w 
błocie. Jak myślisz, czy wartownik mnie zastrzeli jeśli wyjdę na dwór?
  - Spróbujmy. Wyjdę pierwszy, a jeśli zastrzeli mnie, ty wrócisz do łóżka.
  - O, to świetny plan. Dziękuję.
  Pug wciągnął dym, a w czerwonym blasku rozżarzonego papierosa Pamela 
podeszła i podała mu rękę. Posuwając się wzdłuż szorstkiej ściany Pug 
namacał drzwi i otworzył. W ciemności otworzył się granatowy prostokąt.
  - Niech mnie diabli. Księżyc. Gwiazdy.
  Księżyc w pełni, częściowo zakryty szybko płynącymi chmurami, sypał na 
słomiane dachy i rozjeżdżoną pustą drogę szarobłękitny pył. W lesie po 
drugiej stronie drogi żołnierze zawodzili smętne pieśni przy 
akompaniamencie akordeonu. Victor Henry i Pamela Tudsbury usiedli na ławce 
z surowego drewna trzymając się za ręce i przytulili do siebie w lodowatym 
wietrze, wiejącym wzdłuż drogi. Błoto pod ich nogami było nierówne i 
twarde.
  - Mój Boże - powiedziała Pamela - daleka jest droga do Tipperary, prawda? 
  - Waszyngton, Dyskryt Kolumbia, jest jeszcze dalej.
  - Dziękuję za wyjście na dwór, Victor. Siedziałam i nie śmiałam się 
poruszyć. Kocham wiejskie zapachy, ale na Boga, ten wiatr tnie do kości!
  Przez niebo przeleciały żółte błyskawice, a zaraz potem rozległy się 
grzmoty. Ciasno przytulona Pamela drgnęła i westchnęła.
  - Ach, ach, spójrz na to. To było wielkie świństwo ze strony Gaduły, że 
mnie tutaj zaciągnął. Oczywiście jemu z tym wygodnie. Dziś wieczorem 
dyktował mi przez dwie godziny przy świecy, bo sam nie mógł napisać ani 
linijki. A była to, można powiedzieć, sensacyjna historia. Czy te czołgi są 
naprawdę tak zdumiewające, jak on twierdzi. W ostatnim zdaniu powiedział, 
że jeżeli Rosja potrafi je produkować masowo, to wojna praktycznie się 
skończyła.
  - To takie dziennikarskie gadanie. Wielkość, to nie wszystko. Każdy 
czołg, niezależnie od wielkości, może okazać się krematorium dla załogi, 
jeśli jest źle skonstruowany. Na ile jest zwrotny? Jaką ma wytrzymałość 
pancerza? Niemcy wykryją jego słabe strony. Szybko zbudują nowe działo, 
które będzie mogło te pancerze przebijać. Umieją doskonale robić takie 
rzeczy. Niemniej to bardzo dobry czołg.
  - Na tobie to można polegać! - zaśmiała się Pamela. - Myślę, że przez to 
właśnie nie mogłam zasnąć. Widziałam, jak wojna nagle się kończy. To była 
tak zaskakująca i olśniewająca myśl! Niemcy pobici, Hitler martwy albo za 
kratkami, Londyn znowu oświetlony, wielkie porządki i wreszcie życie 
płynące jak dawniej! A wszystko z powodu tych potwornych czołgów toczących 
się tysiącami do Berlina... O Boże, te armaty chyba są blisko.
  - To tylko marzenie, Pam - odrzekł Victor. - Niemcy wygrywają. Jesteśmy 
tutaj bardzo blisko Moskwy.
  Milcząco spojrzała na księżyc, na gwiazdy i wreszcie na ukrytą w cieniu 
twarz Puga.
  - A wiesz co? Gdy powiedziałeś przed chwilą, że te czołgi nie skończą 
wojny, poczułam ulgę. Ulgę! Co to za wariacka reakcja?
  - Widzisz, trwająca wojna to zupełnie nowe przeżycia. - Zrobił gest w 
stronę jadowicie żółtych błysków na czarnych chmurach zachodniego 
horyzontu. - Kosztowne ognie sztuczne... Podróże do dziwnych miejsc...
  - Ciekawe towarzystwo - uzupełniła Pamela.
  - Tak, Pam. Ciekawe towarzystwo.
  Akordeon grał teraz solo na żałosną, podobną do kołysanki nutę, ledwie 
słyszalny przez szum i trzask chwiejących się na wietrze drzew.
  - Na czym może polegać to uczucie, że człowiek nagle sobie coś 
przypomina, czego jeszcze nie było? - zapytała. - To, co poczułeś wczoraj w 
majątku Tołstoja?
  - Może to jakieś krótkie spięcie w mózgu? Jakiś błahy bodziec wyzwala 
poczucie, że się coś pamięta, choć tego nie było. Tak gdzieś o tym 
czytałem.
  - Drugiego dnia podróży na "Bremen" - powiedziała Pamela - byłam na 
porannym spacerze na pokładzie. A także ty, idąc w przeciwnym kierunku. Dwa 
razy wyminęliśmy się. Robiła się głupia sytuacja. Postanowiłam, że za 
następnym naszym spotkaniem poproszę, byś mi towarzyszył. I nagle 
wiedziałam, że ty mnie o to poprosisz. I dokładnie, jakimi słowami. I ty je 
wypowiedziałeś. Zrobiłam uwagę na temat twojej żony, jakbym grała w 
teatrze, a twoja odpowiedź brzmiała jak replika sceniczna, którą z góry 
znałam. Nigdy tego nie zapomniałam.
  Koło nich przeszedł wysoki, zawinięty po uszy w szynel żołnierz. Jego 
oddech buchał parą, a bagnet na karabinie błyszczał w świetle księżyca. 
Zatrzymał się na chwilę, spojrzał na nich i poszedł przed siebie.
  - Victor, dokąd się jutro wybierasz?
  - Na linię frontu. Ty i Gaduła zostaniecie w miasteczku o parę mil 
głębiej. Na pierwszej linii często trzeba błyskawicznie dać nura, tak 
przynajmniej mówi pułkownik, a Gaduła oczywiście nie jest do tego zdolny.
  - Czemu musisz tam jechać?
  - Cóż, Amfiteatrow zaproponował. To będzie pouczające.
  - Znowu lot nad Berlinem.
  - Nie. Przez cały czas będę na ziemi, na przyjaznym terenie. To wielka 
różnica.
  - Jak długo nie będzie cię z nami?
  - Tylko parę godzin.
  Zapłonął zielony blask, nagle wypełniający niebo. Pamela krzyknęła. Gdy 
ich oślepiony wzrok dostosował się do jasności ujrzeli, jak cztery zielone, 
dymiące gwiazdy bardzo powoli spływają w dół pod gęstniejącymi chmurami i 
usłyszeli warkot silników. Wartownik zeskoczył z drogi. We wsi nie było 
widać nawet znaku życia: malutka, śpiąca rosyjska wioska z chatami o 
słomianych dachach, zagubiona przy leśnej drodze, podobna do setek innych. 
W świetle rakiet wyglądała jak dekoracja teatralna. Wszystkie naprawione 
czołgi były dobrze zakamuflowane. 
  - Okropnie wyglądasz - orzekła Pamela.
  - Powinnaś zobaczyć samą siebie. Niemcy szukają tego batalionu 
pancernego.
  Rakiety opadły na ziemię. Jedna zmieniła kolor na pomarańczowy i zgasła. 
Samolot ucichł w dali. Pug spojrzał na zegarek. - Myślałem dawniej, że 
Ruscy mają fioła na tle maskowania, ale widać, że ma to dobre strony. - 
Wstał sztywno i otworzył drzwi do chałupy. - Może lepiej spróbujemy pospać.
  Pamela wyciągnęła rękę, otwartą dłonią w stronę czarnego nieba. Chmury 
zasłoniły księżyc i gwiazdy.
  - Zdaje się, że coś poczułam. - Wyciągnęła dłoń do Puga. W świetle 
ostatniej, gasnącej rakiety ujrzał, jak na dłoni dziewczyny topnieje wielki 
płatek śniegu.
  
  
  55
  
  Samochód toczył się przez białą pustkę w nieustannie padającym śniegu. 
Światło dnia było ołowiane. Pug nie był w stanie dostrzec, gdzie znajduje 
się droga, po której kierowca prowadzi podskakującą, ślizgającą się i 
trzęsącą maszynę. A co z minami? Ufając, że Amfiteatrow nie bardziej ma 
ochotę wylecieć w powietrze niż on sam, Pug nie odzywał się ani słowem. Po 
godzinnej jeździe, przez zasłonę padającego śniegu zamajaczyła wieża z 
żółtej cegły, uwieńczona cebulastą kopułą. Wjechali do miasteczka. Dookoła 
kręcili się żołnierze, a przez błotniste ulice wśród niemalowanych 
drewnianych domów chwiejnie toczyły się wojskowe ciężarówki. Z niektórych 
patrzyli smutnym wzrokiem obandażowani żołnierze ze zsiniałymi, 
zakrwawionymi twarzami. Przed domami stali obsypani śniegiem mieszkańcy, 
głównie stare kobiety i mali chłopcy, surowym spojrzeniem odprowadzając 
przetaczające się pojazdy.
  Przy schodach prowadzących do cerkwi, Pug rozstał się z resztą 
towarzystwa. Małym brytyjskim dżipem przyjechał po niego oficer polityczny. 
Był ubrany w biały kożuch ściśnięty pasem i miał skośne, tatarskie oczy i 
leninowską bródkę.
  - A więc brytyjska pomoc wreszcie dotarła na front! - wykrzyknął radośnie 
po rosyjsku pokazując palcem markę fabryczną samochodu.
  Oficer polityczny odpowiedział łamaną angielszczyzną, że aby zatrzymać 
Niemców potrzeba ludzi i ognia artyleryjskiego, a nie samochodów. A ponadto 
brytyjskie wozy nie są dostosowane do pracy w ciężkim terenie.
  Pamela popatrzyła na Victora z powagą, szeroko otwartymi oczami. Pomimo 
trudu i brudu podróży wyglądała czarująco a barankową czapeczkę miała 
zawadiacko przekrzywioną. Powiedziała tylko:
  - Uważaj na siebie.
  Z pełnego zamętu miasteczka dżip wyjechał na zachód, w głąb zaśnieżonego, 
cichego lasu. Wyglądało, że jadą prosto na front, ale odgłosy ognia 
artyleryjskiego dolatywały z lewej strony, z południa. Pug pomyślał, że 
śnieg może tłumić dźwięki płynące z przodu. Minęli wiele świeżo 
roztrzaskanych drzew i lejów po bombach, przysypanych świeżym śniegiem. 
Komisarz powiedział, że Niemcy otworzyli ogień poprzedniego dnia, daremnie 
starając się sprowokować odpowiedź ukrytej w lasach rosyjskiej artylerii. 
Dżip przemknął koło kilku z tych baterii, ciężkich haubic o konnym 
zaprzęgu, obsługiwanych przez zarośniętych, znużonych żołnierzy, kręcących 
się wśród zielonych krzaków, gdzie leżały w gotowości stosy pocisków 
artyleryjskich.
  Dojechali do linii prymitywnych okopów z wysokimi, przyprószonymi 
śniegiem przedpiersiami. Ciągnęły się wśród rozbitych, poprzewracanych 
drzew. Komisarz powiedział, że są to umocnienia pozorne, specjalnie tak 
wykopane, by były dobrze widoczne. Wczoraj były mocno ostrzeliwane przez 
niemiecką artylerię. Prawdziwe okopy o paręset jardów dalej, uniknęły 
ostrzału. Właśnie te prawdziwe, ciągnące się wzdłuż rzeki, z dachami z bali 
drewnianych ułożonymi równo na poziomie ziemi i przysypanymi śniegiem, były 
całkowicie niewidoczne. Komisarz zaparkował dżipa wśród drzew, po czym 
razem z Victorem popełzli przez krzaki.
  - Im mniej ruchu Szkopy mogą zauważyć, tym lepiej - rzekł Rosjanin.
  I wreszcie kiedy znaleźli się w głębokim, błotnistym dole, który był 
stanowiskiem ogniowym karabinu maszynowego, wyglądając przez osłoniętą 
workami z piaskiem strzelnicę, Victor Henry ujrzał Niemców. Pracowali 
zupełnie otwarcie na drugim brzegu rzeki, mając tam maszyny do robót 
ziemnych, pontony, nadmuchiwane gumowe łódki i ciężarówki. Niektórzy kopali 
szpadlami, inni z lekkimi karabinami maszynowymi w rękach patrolowali 
teren. W przeciwieństwie do Rosjan, zagrzebanych w ziemi jak dzikie 
zwierzęta, Niemcy nie próbowali ukryć ani siebie, ani swoich działań. Gdyby 
nie hełmy, karabiny i długie, szare płaszcze, wyglądaliby jak duża brygada 
budowlana przy pokojowych zajęciach. Przez wręczoną mu przez żołnierza 
lornetę - niemiecką lornetę - Victor Henry widział nawet okulary oraz 
posiniałe od mrozu policzki i nosy przemarzniętych hitlerowców.
  - Moglibyście wystrzelać ich jak ptaki - powiedział po rosyjsku.
  Dokładniej nie udało mu się przetłumaczyć amerykańskiego idiomu "jak 
siedzące kaczki".
  Żołnierz odmruknął: - Tak, ujawnić naszą pozycję i ściągnąć na siebie 
ogień artyleryjski. Nie, dziękuję, gospodin Amerikaniec.
  - Jeśli w ogóle uda się im ukończyć ten most i zaczną przezeń przechodzić 
- oświadczył komisarz, będziemy mieli dość czasu, by im wepchnąć do gardeł 
stosowne lekarstwo.
  - Na to właśnie czekamy - dodał palący fajkę żołnierz z wielkimi, 
opadającymi wąsami, który zdawał się dowodzić tą dziurą w ziemi.
  - Czy naprawdę uważacie, że zdołacie się utrzymać, jeśli przekroczą 
rzekę? - spytał Pug.
  Trzej żołnierze potoczyli po sobie wzrokiem, zastanawiając się nad 
pytaniem, zadanym przez cudzoziemca w złym rosyjskim języku. Zacisnęli usta 
z goryczą. Tutaj po raz pierwszy w obliczu Niemców Victor Henry dostrzegł 
strach na twarzach czerwonoarmistów! 
  - Jak już przyjdzie co do czego - oświadczył fajczarz - to każdy człowiek 
ma swój czas. Rosyjski żołnierz potrafi umierać.
  - Obowiązkiem żołnierza jest żyć, towarzyszu - ostro wtrącił się 
komisarz. - Nie umierać, a przeżyć i walczyć. Rzeki nie przekroczą. Nasze 
ciężkie działa są wycelowane na tę przeprawę i gdy tylko Niemcy stracą czas 
potrzebny im na budowę mostu i zaczną się przeprawiać, zgnieciemy te 
hitlerowskie szczury! No, Polikow? Jak ci się to podoba?
  - To w porządku - odrzekł nie ogolony żołnierz z zakatarzonym nosem, 
skulony w kącie na ziemi i chuchający w swe czerwone dłonie. - To w 
największym porządku, towarzyszu oficerze polityczny.
  Pełznąc przez krzaki i skacząc od drzewa do drzewa, Victor Henry i 
komisarz posuwali się wzdłuż ziemianek, bunkrów, okopów i pojedynczych 
stanowisk strzeleckich słabo obsadzonej linii. W tym miejscu batalion 
złożony z dziewięciuset żołnierzy bronił pięciu mil brzegu rzeki, 
powiedział komisarz, by zagrodzić Niemcom dostęp do ważnej drogi.
  - Ta kampania to po prostu wyścig - wydyszał, gdy czołgali się między 
ziemiankami. - Niemcy chcą wyprzedzić Dziadka Mroza w Moskwie. I to jest 
cała sprawa. Aby to zrobić, wylewają ostatnią kroplę krwi z żył. Ale nie ma 
strachu, Dziadek Mróz jest starym przyjacielem Rosji. Zamrozi ich na 
śmierć. Zobaczy pan, nigdy tam nie dotrą.
  Oczywiste było, że komisarz ma za zadanie podniesienie morale oddziału. 
Jeżeli w okopie zastali dobrego dowódcę, jego ludzie sprawiali wrażenie 
gotowych do walki. Ale gdzie indziej byli w zgaszonym, fatalistycznym 
nastroju, co zdradzały ich opuszczone ramiona, nieporządne mundury, zasiane 
odpadkami ziemianki i brudna broń. Komisarz przemawiał do nich, 
wykorzystując obecność Amerykanina dla polepszenia nastrojów. Ale w 
większości wypadków zarośnięci Słowianie gapili się na Henry'ego z 
sarkastycznym niedowierzaniem, jakby chcieli powiedzieć: - Jeśli naprawdę 
jesteś Amerykaninem, czemuś taki głupi, by tu się znaleźć z własnej woli? 
My, niestety, nie mamy wyboru.
  Wzdłuż całej rzeki widać było Niemców, spokojnie i metodycznie 
przygotowujących się do przeprawy. I ta ich rzeczowość bardziej onieśmiela, 
pomyślał Pug, niż wszystkie salwy pocisków. Niepokojąca także była ich 
liczba. Skąd właściwie tylu ich się brało? 
  Wyszedłszy z jednej z największych ziemianek komisarz i kapitan położyli 
się na śniegu.
  - Skończyłem już obchód tego odcinka, kapitanie - rzekł Rosjanin. - Może 
zechce pan dołączyć do swojego towarzystwa.
  - Jestem gotów.
  Z ponurym uśmieszkiem komisarz wstał.
  - Proszę się trzymać w cieniu drzew.
  Gdy dotarli do dżipa, Pug zapytał:
  - Jak daleko tutaj jesteśmy od Moskwy?
  - O, wystarczająco daleko. - Komisarz zapalił silnik wozu. - Mam 
nadzieję, że ujrzał pan wszystko, co chciał pan zobaczyć.
  - Zobaczyłem bardzo dużo. 
  Komisarz zwrócił swą leninowską twarz w stronę Amerykanina, oceniając go 
podejrzliwym spojrzeniem. - Niełatwo zrozumieć front tylko rzuciwszy nań 
okiem.
  - Zrozumiałem, że jest wam potrzebny drugi front.
  Komisarz mruknął gardłowo:
  - W takim razie zrozumiał pan to, co najważniejsze. Ale nawet bez 
drugiego frontu, kapitanie Genri, zupełnie sami zmiażdżymy tę zarazę 
germańskich karaluchów.
  Gdy dotarli do centralnego placu miasteczka, śnieg przestał padać, a 
wśród pędzących po niebie chmur ukazywały się na chwilę skrawki błękitu. 
Wiatr był przejmująco zimny. Plątanina ciężarówek, wozów konnych i 
żołnierzy była jeszcze większa niż poprzednio. Ze wszystkich stron 
rozlegały się gwałtowne rosyjskie przekleństwa i kłótnie. Stare kobiety i 
młodzi chłopcy ze zmarszczonymi brwiami nadal przyglądali się bałaganowi 
szeroko otwartymi, smutnymi oczami. Czarny samochód napotkali w samym sercu 
korka, który utworzył się wokół przewróconego wozu amunicyjnego i dwóch 
leżących na ziemi koni. Tudsbury w znakomitym humorze stał przy grupie 
kilkudziesięciu wrzeszczących oficerów i żołnierzy, patrząc jak konie 
kopiąc próbują wywikłać się ze splątanej uprzęży, a żołnierze zbierają 
wysypane z rozbitych skrzyń i błyszczące na śniegu długie miedziane łuski 
armatnie.
  - Hej tam! Już wróciliście? Co za bałagan! To cud, że ten cały wóz nie 
wyleciał z hukiem w powietrze, co? Byłaby dziura w ziemi na jakieś sto stóp 
średnicy.
  - Gdzie Pamela?
  Tudsbury machnął kciukiem do tyłu.
  - A tam, w cerkwi. Na dzwonnicy jest stanowisko obserwatora 
artyleryjskiego. Podobno mają stamtąd wspaniały widok, ale ja nie jestem w 
stanie wleźć na tę cholerną wieżę. Ona tam robi notatki. A jak na froncie? 
Musisz mi o wszystkim dokładnie opowiedzieć. Brrr! Ależ mróz! Jak myślisz, 
czy Szkopy poczują go trochę w jajach? Ach, podnieśli już konie.
  Amfiteatrow oświadczył, że zabiera Tudsbury'ego na pobliskie pole, gdzie 
leży zestrzelony Junkers 88. Pug odrzekł, że widział już mnóstwo tych 
samolotów, wobec tego dołączy do Pameli w cerkwi i tam na nich zaczekają. 
Amfiteatrow trochę się zaniepokoił, ale odrzekł:
  - Dobrze kapitanie, ale proszę tam pozostać. Wrócimy najdalej za 
dwadzieścia minut.
  Pug pożegnał się z brodatym komisarzem, który siedział za kierownicą 
dżipa, wrzeszcząc na chudego żołnierza, trzymającego żywą białą gęś. 
Żołnierz krzyczał coś ochryple, a gęś zwracała swój pomarańczowy dziób i 
małe oczka to na jednego, to na drugiego jakby chcąc odgadnąć swój przyszły 
los. Obszedłszy korek uliczny, Pug podążył do cerkwi po skrzypiącym, suchym 
śniegu. Uwolnienie się od eskorty, nawet na parę minut, było mu dziwnie 
przyjemne. Wnętrze cerkwi wypełniała mocna, niekościelna woń lekarstw i 
środków dezynfekcyjnych. Z łuszczących się fresków wielkoocy święci w 
niebieskich szatach spoglądali z zakopconych ścian na leżących na 
słomianych matach obandażowanych żołnierzy, rozmawiających, palących 
papierosy lub smutnym wzrokiem spoglądających przed siebie. Wąskie, 
kamienne, kręcone schody wewnątrz dzwonnicy nie miały poręczy. Pug poczuł 
się nieswojo, ale szedł na górę, przyciskając się do szorstkich ścian, aż 
dotarł do drewnianej platformy z zaśniedziałymi dzwonami, gdzie przez 
cztery otwarte ceglane arkady wpadał gwałtowny wiatr. Tu przystanął, by 
złapać oddech, po czym wdrapał się wyżej po chwiejnej drewnianej drabinie.
  Górna platforma była ceglana. Gdy się na niej pojawił, Pamela pomachała 
ręką, wołając: - Victor!
  Z bliska oglądana cebulasta kopuła okazała się prymitywną konstrukcją z 
blach, przybitych zardzewiałymi gwoździami do wygiętych drewnianych ram. 
Pod nią kwadratową platformę otaczał parapet z żółtej cegły, a w kącie 
przycupnęła Pamela, osłonięta od wyjącego wiatru. Obserwator artyleryjski, 
z twarzą zakrytą goglami i zawiązanymi pod brodą nausznikami grubej czapki, 
w sięgającym kostek brązowym płaszczu i mitenkach, obsługiwał lornetę 
nożycową na trójnogu. Koło Pameli tłusty czarny kot przysiadł nad miską 
zupy, chłepcząc ją, potrząsając wielką głową z niesmakiem i znowu 
chłepcząc. Dziewczyna i obserwator śmieli się z niego.
  - Za dużo pieprzu, kotku?
  Figlarne spojrzenie Pameli jasno dowodziło, że świetnie się tutaj bawi. W 
dole naga płaszczyzna ciągnęła się daleko na wschód i na południe, aż po 
odległe bory, zaś na zachód i północ ku czarnej, wijącej się rzece i rzadko 
rozsypanym laskom. W tym pustym, płaskim świecie tylko tuż pod nimi, w 
miasteczku, gromadka żywych istot wydawała słabo dolatujące odgłosy.
  - Wy amierikanskij oficer? - spytał obserwator, ukazując białe zęby w 
jedynym nieosłoniętym fragmencie twarzy.
  - Da.
  - Posmotritie? - Dłoń w mitence poklepała lornetę.
  - Widietie Niemcy? - spytał Pug.
  - Sliszkom mnogo.
  - Odin uże sliszkom mnogo - skomentował Pug.
  Z groźnym gestem i zduszonym chichotem obserwator odstąpił od lornety. 
Oczy Puga łzawiły od wiatru, ale przytknął je do okularów lornety i nagle w 
polu widzenia pojawiły się na drugim brzegu rzeki niewyraźne, małe 
sylwetki, ciągle zajętych tą samą robotą Niemców.
  - Czy to nie robi niesamowitego wrażenia - zauważyła Pamela głaszcząc 
kota - że oni są tacy spokojni?
  Victor Henry skierował się do rogu ceglanego parapetu, badając wzrokiem 
zaśnieżony pejzaż we wszystkie cztery strony świata, wsadziwszy ręce w 
kieszenie granatowego płaszcza. Żołnierz, obracając powoli lornetę z 
południa na północ, obserwował co się dzieje nad rzeką, cały czas mówiąc do 
obdrapanego telefonu podłączonego do czarnego, zwisającego za parapet 
kabla.
  - Kotku, za uszami także - powiedziała Pamela. Kot zaczął się myć, 
dziewczyna pogłaskała go po głowie.
  Pug opowiedział o wycieczce na pierwszą linię, nie przerywając obserwacji 
całego horyzontu, jakby się znajdował na pomoście nawigacyjnym. Nagle 
zauważył niezwykły ruch w dalekim, ośnieżonym lesie. Stojąc tyłem do 
żołnierza z napięciem wpatrywał się w stronę wschodu, osłaniając oczy 
spierzchniętą do czerwoności dłonią.
  - Podaj mi tamtą - powiedział. Pamela wręczyła mu małą lornetkę polową, 
leżącą w otwartym pokrowcu koło nożycowej. Jeden szybki rzut oka i Pug 
stuknął obserwatora w ramię, pokazując kierunek. Obróciwszy nożycówkę na 
trójnogu o sto osiemdziesiąt stopni żołnierz spojrzał zdziwiony, ściągnął 
czapkę i gogle i spojrzał znowu. Był piegowaty, miał bujne kędzierzawe 
blond włosy. Mógł mieć osiemnaście, może dwadzieścia lat. Schwycił za 
telefon, zastukał w widełki, powiedział parę słów, znowu postukał, a nie 
uzyskawszy odpowiedzi, rozzłoszczony schwycił czapkę i zbiegł po drabinie.
  - Co się stało? - spytała Pamela.
  - Sama zobacz.
  Przez wielkie okulary przyrządu obserwacyjnego ujrzała wynurzającą się z 
lasu kolumnę pojazdów.
  - Czołgi?
  - Są także ciężarówki oraz transportery pancerne. Ależ tak, to oddział 
czołgów - mówił Victor Henry z oczami przylepionymi do szkieł tak spokojnym 
tonem, jakby oglądał rewię wojskową.
  - Rosyjskie?
  - Nie.
  - Ale przecież my przyjechaliśmy z ich strony.
  - Tak.
  Spojrzeli sobie w oczy. Zaczerwieniona od mrozu twarz dziewczyny była 
zatrwożona, ale z odcieniem nerwowej wesołości.
  - No to wpadliśmy w kabałę. Czy nie powinniśmy zejść i poszukać 
Amfiteatrowa?
  Oglądana gołym okiem kolumna pancerna wyglądała jak czarny robaczek, 
pełznący po rozległej białej płaszczyźnie o jakieś pięć - sześć mil. Pug 
popatrzył na wschód. Zastanowił się. Ten nagły zwrot w sytuacji otwierał 
możliwości zbyt niemiłe, by je ujmować w słowach. Oczywiście nikt nie 
planował, że zostaną od tyłu zaskoczeni przez Niemców, ale przecież tu 
byli! Poczuł nagły przypływ złości na egoizm Tudsbury'ego, który wciągnął 
własną córkę w niebezpieczeństwo. Gdyby przyszło do najgorszego, Pug 
uważał, że da sobie radę z niemieckimi zdobywcami, choć mogą mu się 
przydarzyć paskudne momenty z żołnierzami, nim porozumie się z oficerem. 
Ale Tudsbury'owie byli dla nich nieprzyjaciółmi.
  - Wiesz co, Pam - powiedział, obserwując równocześnie, jak robak wypełza 
całkowicie z lasu i niemrawo kieruje się w stronę miasta, zostawiając za 
sobą czarny ślad - pułkownik wie, gdzie jesteśmy. Zostańmy jeszcze trochę 
na miejscu.
  - Dobrze. Ale jak, na Boga, Niemcom udało się nas obejść?
  - Amfiteatrow mówił, że są kłopoty na południu. Musieli przełamać obronę 
rzeki i zrobić łuk przez lasy. To nie jest duży oddział, to tylko zwiad.
  Wierzch drabiny zakołysał się i zastukały ciężkie kroki. Młody blondyn 
wyskoczył, chwycił dalmierz i wycelował go na Niemców, suwając noniuszem w 
przód i do tyłu. Szybko rozprostowawszy na kolanie małą czarnobiałą mapkę 
koordynatów, zaczął wyszczekiwać cyfry do telefonu: - Pięć przecinek sześć! 
Jeden dwa cztery! R siedem M dwanaście! Tak jest! Tak jest! - Weselszy już 
i podniecony uśmiechnął się do gości. - Nasze baterie biorą ich na cel. Gdy 
podejdą bliżej, rozwalimy ich w strzępy. Pewno więc coś tani zobaczycie. - 
Nałożył gogle, znowu zmieniając się z wesołego chłopca w ponurego, 
pozbawionego twarzy obserwatora.
  - Zza rzeki obserwują, skąd wasze baterie otworzą ogień.
  - To prawda, ale nie możemy tym skurwysynom pozwolić wziąć miasta od 
tyłu, co?
  - Słyszę samoloty. - Pug zwrócił lornetkę na zachód w stronę nieba. - 
Samolioty!
  - Da! - Obróciwszy nożycówkę i odchyliwszy ją do góry, obserwator zaczął 
wykrzykiwać do telefonu.
  - Samoloty też? - Pameli zadrżał głos. - Trudno, już się do nich trochę 
przyzwyczaiłam.
  - Zgodnie z niemieckim regulaminem - powiedział Victor - czołgi i 
samoloty atakują równocześnie.
  Trzy nadlatujące stukasy rosły coraz bardziej w szkłach Henry'ego. 
Obserwator znowu zwrócił lornetę nożycową w stronę czołgów i zaczął wznosić 
radosne okrzyki. Pug zwrócił się w tamtą stronę.
  - Jasny gwint! Pam, oni naprawdę fachowo prowadzą obserwację. 
  Mniej więcej w połowie drogi między Niemcami i miastem wyjechała z lasu 
druga kolumna czołgów, kierując się prawie pod kątem prostym do 
nieprzyjaciela. Zezując na samoloty wręczył dziewczynie lornetkę.
  - Ach, ach! - krzyknęła Pamela. - Nasi?
  - Da! - wrzasnął obserwator, śmiejąc się od ucha do ucha. - Naszi!
  Na jej ramię spadła ciężka ręka, zmuszając do osunięcia się na czworaki.
  - Zaczynają nurkować - powiedział Victor Henry. - Podpełznij jak 
najbliżej kopuły i nie ruszaj się.
  Uklęknął przy niej. Czapka spadła mu z głowy i odtoczyła się, więc by 
śledzić samoloty odsunął ręką czarne włosy sprzed oczu. Stukasy położyły 
się na skrzydło i zanurkowały. Gdy były niewiele wyżej niż dzwonnica, 
zrzuciły bomby. Z rykiem silników i gwizdem rozcinanego powietrza samoloty 
rosły w oczach. Pug ujrzał czarne skrzydła, swastyki i żółtawe 
pleksiglasowe kabiny pilotów. Bomby zaczęły wybuchać dokoła cerkwi. 
Zatrzęsła się dzwonnica. Płomień, ziemia i dym z rykiem wzniosły się aż po 
parapet, ale Pug zachował na tyle zimną krew, że zauważył, iż pilotaż jest 
niezgrabny. Wznosząc się w górę i zawracając do powtórnego bombardowania 
nurkowego, trzy niezgrabne czarne maszyny omal się nie zderzyły. Albo 
Luftwaffe już straciła większość swych doświadczonych pilotów, albo nie 
było ich na tym odcinku frontu. W mieście otwarto ogień z dział 
przeciwlotniczych i karabinów maszynowych.
  Dłoń Pameli, skulonej pod kopułą, poszukała dłoni Puga.
  - Tylko się nie ruszaj, to się zaraz skończy. - W tym samym momencie Pug 
ujrzał, jak jeden ze stukasów oddziela się od klucza i nurkuje prosto na 
dzwonnicę. Krzyknął ostrzegawczo na obserwatora, ale jego głos utonął w 
warkocie samolotów, terkocie dział przeciwlotniczych, wrzaskach i krzykach 
dolatujących z miasta oraz wyciu wichru. Szare niebo przecięła czerwona 
kropkowana linia pocisków smugowych, skierowanych wprost na dzwonnicę. 
Blaszana kopuła zaśpiewała w takt ich uderzeń. Victor Henry brutalnie 
pchnął Pamelę płasko na ziemię i przykrył własnym ciałem. Samolot nadleciał 
tak blisko, że wydawał się całkiem duży. Nie przestając go obserwować przez 
ramię, Victor Henry ujrzał zamazaną sylwetkę pilota za pleksiglasową osłoną 
- uśmiechniętego od ucha do ucha blond młodzika bez hełmu. Kapitan myślał, 
że stukas zaraz uderzy w dzwonnicę i gdy mimo woli zamrugał, poczuł 
uderzenie w lewe ramię. Ryk, świst i brzęk samolotu wzmógł się, przeleciał 
obok i zaczął cichnąć. Warkot i klekot pocisków o blachę ustał.
  Pug powstał i pomacał ramię. Rękaw miał rozdarty tuż przy barku, 
naramiennik zwisał na nitce, ale krwi nie było. Obserwator leżał na 
ceglanej posadzce koło przewróconej nożycówki. Niżej wybuchały jeszcze 
bomby, dwa pozostałe samoloty jeszcze ryczały i gwizdały nad miastem, ale 
jeden z nich mocno dymił. Pod głową obserwatora rosła kałuża krwi. Pug ze 
zgrozą ujrzał, że spod rozdartej pociskiem czapki wygląda biała, strzaskana 
kość czaszki, a po blond włosach sączy się coś szarego i krwawego. Podszedł 
do leżącego i delikatnie zdjął mu gogle. Niebieskie oczy były otwarte, 
puste i nieruchome. Podniósłszy słuchawkę, Pug tak długo uderzał w widełki 
telefonu, aż mu ktoś odpowiedział. Krzyknął po rosyjsku: - Tu amerykański 
gość na wieży. Rozumiecie mnie? - W tym momencie dojrzał, jak dymiący 
samolot, próbując wspiąć się w górę, wybucha płomieniem i spada.
  - Da! Gdzie jest Konstanty?
  - Samolot go zabił.
  - W porządku. Ktoś go zamieni.
  Pamela, podpełzłszy do obserwatora, ujrzała martwą twarz i zmiażdżoną 
głowę. - O mój Boże, o mój Boże - załkała, ukrywszy twarz w dłoniach.
  Dwa pozostałe samoloty wzbiły się i znikły z pola widzenia. Ze 
wznieconych w mieście pożarów bił, pachnący palącym się sianem, dym. Na 
wschód od nich ślady dwóch oddziałów pancernych, ciągnące przez równinę, 
prawie złączyły się w czarne "V". Pug nastawił lornetę. Przez 
przesłaniający pole widzenia dym dostrzegł kręcące się w rzucającym żółte 
błyskawice wirze czołgi. Nad lżejszymi rosyjskimi czołgami górowało pięć 
potworów typu "KW". Paliło się wiele czołgów niemieckich, a ich załogi 
biegały po śniegu bezładnie jak mrówki. Kilka niemieckich czołgów i 
ciężarówek wycofywało się do lasu. Tylko z jednego z lekkich radzieckich 
czołgów bił czarny dym. Ale w chwili gdy Pug przyglądał się bitwie, jeden 
"KW" wybuchł gwałtownym ogniem pięknej krwistopomarańczowej barwy, 
rozlewając na śniegu kałużę koloru. Reszta niemieckich czołgów już 
zawróciła.
  - Kotku! O Chryste, Chryste, nie! Przestań!
  Pam poderwała w górę kota, który przysiadł przy zabitym. Podeszła do Puga 
z martwą ze zgrozy, zapłakaną twarzą, trzymając zwierzątko w ramionach. Kot 
oblizywał swój zakrwawiony nos i wąsy.
  - To nie jego wina - wyjąkała zduszonym głosem.
  - Rosjanie zwyciężają - rzekł Victor Henry.
  Patrzyła na niego nic nie rozumiejącym spojrzeniem wytrzeszczonych w 
szoku oczu, przyciskając kota do siebie. Podniosła rękę, dotykając 
rozdarcia na ramieniu kapitana.
  - Najdroższy, czy jesteś ranny?
  - Nie. Ani trochę. Pocisk przeszedł przez materiał.
  - Dzięki Bogu! Dzięki Bogu!
  Drabina podskoczyła i zabrzęczała, a na jej szczycie ukazała się 
podniecona, czerwona twarz pułkownika Amfiteatrowa.
  - Dobrze, z wami wszystko w porządku. Cieszę się. Dużo zabitych. Szybko! 
Oboje! Proszę za mną. - W tym momencie zauważył leżące we krwi ciało i 
zakrztusił się.
  - Zostaliśmy ostrzelani z samolotu - powiedział Pug. - On został zabity.
  Pułkownik potrząsnął głową i znikł w dole, powtarzając:
  - No to proszę, chodźcie szybko.
  - Idź pierwsza, Pam.
  Pamela ogarnęła wzrokiem martwego, leżącego we krwi i śniegu na cegłach 
obserwatora, blaszaną kopułę, a potem w dali czarne "V" wyryte na polu i 
ślady bitwy pancernej.
  - Tak się czuję, jakbym tu spędziła cały tydzień. Nie mogę zejść z kotem 
po drabinie. A nie możemy go tu zostawić.
  - Podaj mi go.
  Wsadziwszy zwierzę za pazuchę marynarskiego płaszcza i przytrzymując go 
jedną ręką, Pug niezdarnie zszedł za dziewczyną po drabinie i kręconych 
schodach. W pewnej chwili kot zaczął się kręcić, gryźć i drapać, a Pug omal 
nie zleciał. Wypuścił zwierzę dopiero przed cerkwią, ale przejeżdżające 
samochody i kłębiący się dym tak przeraziły zwierzę, że zawróciło i znikło 
w środku pomiędzy rannymi.
  Przez otwarte drzwi czarnego samochodu Tudsbury machał do nich laską.
  - Hej! Tuż za miastem toczy się gigantyczna bitwa pancerna! Mówią, że 
kłębi się tam przynajmniej setka czołgów, kompletne inferno, i to dokładnie 
w tym momencie. Hej, rozdarłeś sobie płaszcz, wiesz o tym?
  - Tak, wiem. - Choć gonił resztkami sił, Victor Henry nie mógł się nie 
uśmiechnąć na myśl o przepaści dzielącej dziennikarskie sprawozdania od 
realiów wojennych. Odczepił naramiennik i wrzucił do kieszeni. 
Rzeczywistość, to były dwie grupki czołgów, zderzające się z trzaskiem na 
zaśnieżonym polu. W porównaniu z opisem Tudsbury'ego wydarzenie zdawało się 
blade i nieistotne.
  - Oglądaliśmy to - powiedział. Pamela wsiadła do samochodu i padła 
bezsilnie w kącie tylnego siedzenia, zamykając oczy.
  - Naprawdę? Świetnie, Pamela dopomoże mi w tej relacji! Słuchaj, Pamelo, 
oczywiście dobrze się czujesz?
  - Doskonale, Gaduło, dziękuję - odrzekła słabo, ale wyraźnie. 
  - Widzieliśmy początek ucieczki Niemców - rzekł Pug do pułkownika.
  - To dobrze. Tak się stało, że batalion Kapłana zawiadomiono z 
południowego skrzydła. To dobry batalion. - Amfiteatrow zatrzasnął 
drzwiczki. - Postarajcie się rozsiąść wygodnie. Teraz pojedziemy wprost do 
Moskwy.
  - No, nie! - Tudsbury skrzywił tłustą twarz jak rozzłoszczone niemowlę. - 
Chcę obejrzeć pole bitwy po walce. I chcę porobić wywiady z załogami 
czołgów.
  Amfiteatrow odwrócił się ku nim z przedniego siedzenia, bez uśmiechu 
pokazując zęby i dziąsła. Za nim, przez zamarzniętą przednią szybę majaczył 
na głównej ulicy miasteczka dym, ogień, stający dęba koń, biegający 
żołnierze i powoli wyplątujące się z korka zielone wojskowe ciężarówki.
  - Na południu nastąpiło przełamanie na bardzo szerokim odcinku. Moskwa 
jest zagrożona. Wszystkie przedstawicielstwa zagraniczne zostaną ewakuowane 
na Kaukaz. Musimy dać nogę. - To ostatnie, slangowe wyrażenie z trudem 
wypowiedział po angielsku bez cienia rozbawienia, po czym odwrócił się do 
kierowcy: - Nu, skoro!
  Pod rozciągniętym na nogach pasażerów kocem Pamela Tudsbury poszukała 
dłonią w rękawiczce ręki Victora Henry. Zdjęła rękawiczkę, splotła zimne 
palce z jego palcami i przycisnęła twarz do rozdartego ramienia 
marynarskiego płaszcza. Jego popękana od mrozu dłoń zacisnęła się na jej 
dłoni.
  
  
  56
  
  Leslie Slote, siedzący w palcie i futrzanej czapce, pracując przy świetle 
lampy naftowej, usłyszał w ciemności zbliżające się kroki. Jego uginające 
się pod papierami i raportami biurko stało wprost pod zgaszonym żyrandolem 
wielkiego holu kolumnowego Spaso House, moskiewskiej rezydencji ambasadora.
  - Kto tam? - spytał piskliwym, zdenerwowanym głosem, który odbił się 
echem w pustym marmurowym holu. Nim rozpoznał twarze, w ciemności 
zamajaczyła mu biała czapka marynarska, biały szalik i mosiężne guziki. - 
Bogowie, kapitanie Henry, czemu nie zabrano pana wprost na Dworzec 
Kazański? Może jeszcze uda się panu zdążyć. Musi pan wyjechać z Moskwy 
jeszcze dziś wieczorem!
  - Byłem na dworcu. Pociąg do Kujbyszewa odjechał. - Pug otrzepał śnieg z 
ramion. - Nalot zatrzymał nas poza Moskwą.
  Slote zupełnie wstrząśnięty spojrzał na zegarek. - Ależ... to okropne! 
Bóg jeden wie, kiedy będzie następny pociąg do Kujbyszewa, jeśli w ogóle 
będzie. Czyżby pan nie wiedział, że jedna niemiecka kolumna pancerna już 
się przebiła na północy i okrąża miasto od tyłu? A mówią, że drugie ramię 
kleszczy zbliża się od strony Kaługi. Już nie wiadomo komu wierzyć, ale 
przynajmniej można założyć, że w ciągu najbliższych dwudziestu czterech 
godzin zostaniemy całkowicie okrążeni. I znowu wszystko zaczyna pachnieć 
Warszawą - Slote wesoło zachichotał. - Niestety nie ma tu krzeseł. Brygada 
szalonych gruzińskich robotników przyjechała i ponakrywała oraz poskładała 
na stosy wszystkie meble... ooo, jednak jest stołek, proszę siadać...
  - Ja na temat tych niemieckich kleszczy słyszałem o wiele mniej, a wracam 
prosto z Narkomindieła. - Kapitan usiadł nie rozpinając płaszcza. W Spaso 
House było prawie tak samo zimno i ciemno, jak w burzy śnieżnej na 
zewnątrz.
  - A pan myśli, że oni cokolwiek powiedzą? Zapewniam pana, że usłyszałem 
to wprost od ambasadora szwedzkiego, dziś o dziewiątej wieczór w 
restauracji na Dworcu Kazańskim, gdy żegnałem tam nasz personel. Mój Boże, 
nie da się zapomnieć tego, co się tam działo! Jedna niemiecka bomba 
starłaby z powierzchni ziemi wszystkich korespondentów zagranicznych i 
dziewięć dziesiątych dyplomatów w Rosji. A na dokładkę niezły kęs 
radzieckiej biurokracji.
  - Czy wszystkie maszyny do pisania są schowane? Mam raport do napisania.
  - Są maszyny w biurze pułkownika Yeatona. Mam tu szkieletową załogę i 
mamy tak robić, by wszystko jakoś funkcjonowało do chwili, gdy charge 
zorganizuje ambasadę w Kujbyszewie. - Slote powiedział to z pełnym 
roztargnienia spokojem, ale nagle, na przygłuszony odgłos z zewnątrz, 
podskoczył. - Czy to była bomba? Nie ma pan czasu, kapitanie, na pisanie 
raportów. Jestem naprawdę odpowiedzialny za zapewnienie panu 
natychmiastowego wyjazdu z Moskwy i muszę nalegać, aby jakoś...
  Pug przerwał mu podnosząc rękę. - Załatwia to Narkomindieł. Poza mną są 
jeszcze inni spóźnialscy. Mam się zgłosić po wiadomość o jedenastej rano.
  - Ach! No, jeśli Narkomindieł przejmuje odpowiedzialność, to niech tak 
będzie - zachichotał Slote.
  Victor Henry przyjrzał mu się przez zmrużone oczy. - Jak to się stało, że 
po raz drugi wepchnięto panu takie zadanie? Po Warszawie trochę to 
przekracza granice przyzwoitości.
  - Zgłosiłem się na ochotnika. Niech pan nie robi takiej sceptycznej miny. 
Naprawdę tak było. Jakby nie patrzeć, wiem już, jak trzeba w takich 
warunkach postępować. Nie jestem zbyt dumny z tego, co robiłem w Warszawie 
i pomyślałem sobie, że może tym razem potrafię się zrehabilitować.
  - Ależ Byron mówił mi, że pan zrobił cholernie dobrą robotę w Warszawie, 
Leslie.
  - Naprawdę? Byron jest gentlemanem. Prawie rycerzem. Co mi przypomina, że 
przyszła potężna poczta dyplomatyczna ze Sztokholmu w dniu pana wyjazdu. 
Było coś z Rzymu. Czy chciałby pan obejrzeć zdjęcie swego wnuka? - 
Pogrzebał w papierach na biurku i z wymiętej koperty wyciągnął fotografię. 
- Jest. Nie uważa pan, że to przystojny chłopak?
  Od lampy naftowej czarne cienie kładły się w każdej fałdzie twarzy 
Victora. Na odwrocie zdjęcia napisane było: "Dla starego Slote'a. Louis 
Henry w wieku jedenastu dni wraz z grubą kobietą z panopticum".
  Natalia ubrana w luźną suknię, tłuściutka, z podkrążonymi oczami, 
trzymała na rękach niemowlę zaskakująco podobne do Byrona z lat 
dziecięcych. Trójkątna twarz, wielkie, poważne oczy, komicznie uparta mina, 
cienkie blond włoski - wszystko było identyczne; Louis wyglądał jak kolejna 
odbitka z matrycy, która wymodelowała jego ojca. Był jednym z Henrych o 
wiele bardziej, niż chłopak Janice. Victor patrzył ze ściśniętym gardłem. 
Odchrząknął.
  - Niezły. A Natalia ma rację, rzeczywiście utyła.
  - Sama sobie winna. Za dużo odpoczywała w łóżku, jak pisze. Założę się, 
że dziecko będzie równie mądre, jak ładne. Wygląda na mądrego. - Victor 
Henry wpatrywał się w fotografię. - Może chciałby pan ją zatrzymać? - dodał 
Slote.
  Kapitan podał mu ją natychmiast.
  - Nie, na pewno nie. Przysłała ją panu.
  - Kapitanie Henry, ja ją z pewnością zgubię. Mam lepsze zdjęcia Natalii.
  - Jest pan pewien? Zgoda. - Victor Henry zakłopotanym uśmiechem starał 
się wyrazić wdzięczność, dla której nie znalazł słów. Ostrożnie włożył 
zdjęcie do wewnętrznej kieszeni.
  - Co z Tudsburymi? - spytał Slote. - Czy także ugrzęźli w Moskwie?
  - Gdy widziałem się z Gadułą, właśnie próbował wyszachrować dla siebie i 
dla Pam podróż do Archangielska. Rosjanie wywożą tam samolotem grupę 
pilotów-instruktorów z RAF-u. Jestem pewien, że się dostanie.
  - To dobrze. Czy mieliście jakieś kłopoty na froncie? Co za idiotyzm 
ciągnąć tam dziewczynę!
  - Cóż, usłyszeliśmy trochę strzelaniny i zobaczyli paru Niemców. Lepiej 
wezmę się za ten raport. Jeśli Gaduła odleci, chcę mu dać kopię do wysłania 
via Londyn.
  - To może i dla mnie zrobi pan kopię, dobrze? I jeszcze jedną do 
następnej poczty dyplomatycznej. Oczywiście, jeśli taka w ogóle będzie.
  - Jest pan pesymistą, Slote.
  - Jestem realistą. Byłem w Warszawie. Wiem, do czego Niemcy są zdolni.
  - A czy pan wie, do czego są zdolni Rosjanie?
  - Myślałem, że wiem. Z całej ambasady ja najbardziej zachwalałem Armię 
Czerwoną, do chwili... - Slote wzruszył ramionami i odwrócił się do biurka, 
wycierając nos. - Jedyne, co naprawdę działa mi na nerwy, to ten smród 
spalonego papieru. Mój Boże, jakże to przypomina Warszawę! W ambasadzie aż 
zatyka. Dzisiaj paliliśmy i palili bez przerwy, aż do chwili, gdy wszyscy 
wyjechali. A jeszcze została tona papierów, które mam jakimś sposobem 
spalić rano.
  - Cała Moskwa tak śmierdzi - odrzekł Pug. - Najgorsze co znam, to jazda 
samochodem przez burzę śnieżną w wyziewach palonego papieru. W mieście 
bałagan nie z tej ziemi. Czy widział pan drut kolczasty i stalowe zapory 
blokujące mosty? Mój Boże, do tego jeszcze te tłumy na stacji! I zatory 
samochodów, wszystkie maskami na wschód i wszystkie z zapalonymi 
reflektorami. Do diabła z zaciemnieniem! Nie wyobrażałem sobie, że w całym 
Związku Sowieckim jest tyle samochodów osobowych i ciężarowych. A na każdym 
sterty materaców, starzy ludzie, dzieci i licho wie, co jeszcze. A nad 
głowami ślizgające się bez przerwy po niebie błękitne reflektory 
przeciwlotnicze, Bóg wie po co. I śnieg, i wiatr... Mówię panu, to wygląda 
jak koniec świata.
  Slote zachichotał.
  - A co, prawda? Ten exodus zaczął się w dniu waszego wyjazdu na front. I 
rośnie lawinowo. Wczoraj odjechał cały konwój czarnych limuzyn z rządowymi 
grubymi rybami, klaksony były włączone na stałe. No, gdyby tylko pan 
widział, jak na to patrzyli ludzie na ulicach! Jestem pewien, że to z tego 
powodu wybuchła panika. Ale jestem z całym uznaniem dla Stalina. Zostanie 
do końca, a do tego trzeba odwagi, bo jeśli Hitler go złapie, powiesi jak 
psa na Placu Czerwonym, a obok zawiesi wyciągniętą z mauzoleum mumię 
Lenina, aż się rozsypie na wietrze. Ach, jeśli ktokolwiek przeżyje to 
wszystko, będzie miał o czym opowiadać!
  Victor Henry wstał.
  - Czy pan wie, że przy wejściu nie ma posterunku? Wszedłem ot tak sobie.
  - To niemożliwe. Mamy przez całą dobę ochronę wojskową przydzieloną przez 
Narkomindieł.
  - Nie ma nikogo.
  Slote dwa razy otworzył i zamknął usta.
  - Jest pan pewien? Przecież mogą nas napaść szabrownicy! Jeśli żołnierze 
porzucają posterunki, to koniec się zbliża. Muszę zadzwonić do 
Narkomindieła. Gdyby tylko udało się połączyć z centralą! - Skoczył z 
miejsca i znikł w ciemnościach.
  Victor Henry po omacku przedostał się do gabinetu attache wojskowego. Tam 
w świetle zapałki, znalazł i zapalił dwie lampy naftowe. W ich nikłym 
żółtozielonym blasku obszedł biuro. Wszędzie leżały płatki czarnego 
popiołu. Na każdym ze stosów raportów, kartotek i luźnych papierów, 
leżących na podłodze i skórzanym fotelu, widniały napisy namazane czerwonym 
ołówkiem na brązowych okładkach: Spalić - natychmiast! - Opróżnione 
szuflady i szafki kartoteczne stały otworem, obrotowe krzesło było 
przewrócone do góry nogami. Biuro wyglądało, jakby przeszli przezeń 
włamywacze. Na biurku, oparty o maszynę do pisania ze splątanymi 
czcionkami, stał oddarty kawał tektury z poleceniem drukowanymi czarnymi 
literami: Rozkaz - spalić jeszcze dziś w nocy zawartość drugiej brązowej 
zamkniętej szafy (L. Slote zna kombinację zamka szyfrowego).
  Pug zrzucił papiery z biurka, rozplątał czcionki maszyny do pisania i po 
obu jej stronach postawił lampy naftowe. Znalazł papier, kalki i przebitkę 
w szufladzie.
  "Spaso House
  16 październik 1941.
  Front moskiewski - relacja naocznego świadka".
  Palce miał tak zimne i zesztywniałe, że uderzał w niewłaściwe klawisze: 
Maszynopisanie w grubym marynarskim płaszczu było trudne i niewygodne. W 
pustym budynku powolny stuk maszyny odbijał się głuchym echem. Jedna z lamp 
zaczęła filować. Henry kręcił knotem, aż znów rozpaliła się jasno.
  Niniejszy raport jest próbą opisu wizyty na aktywnym froncie na zachód od 
Moskwy, skąd w tej chwili powróciłem.
  Dziś wieczorem, dwadzieścia mil od Moskwy, nasz samochód został 
zatrzymany z powodu nalotu na Moskwę. Z tej odległości widok był 
spektakularny: omiatające niebo reflektory, ogień artylerii 
przeciwlotniczej jak parasol kolorowych ogni sztucznych nad horyzontem, 
trwający przez pełne pół godziny. Niezależnie od wszelkich braków 
zaopatrzenia, wydaje się, że Rosjanie mają nieograniczone zapasy amunicji 
przeciwlotniczej i gdy Luftwaffe zapędza się nad stolicę, wystrzeliwują ją 
w niebo w ogromnych ilościach. Niczego na tę skalę nie widziałem w Berlinie 
ani Londynie.
  Ale ten pokaz odwagi nie miał tego wieczoru odpowiednika na ziemi w 
Moskwie. Miasto przygotowuje się do oblężenia. Wygląda okropnie, a w 
ciężkiej śnieżycy uciekają bojaźliwi. Rząd komunistyczny albo nie umie, 
albo nie chce położyć kresu panice. Dowiedziałem się, że już istnieje 
slangowe określenie tego masowego exodusu: "Bolszoj Drap" - Wielkie Wianie. 
Dyplomaci zagraniczni i dziennikarze zostali wysłani do Kujbyszewa nad 
Wołgą, pięćset mil na wschód, a wiele instytucji rządowych wyjeżdża en 
masse do tego samego schronienia. Kierujące się na wschód pojazdy i piesi 
absolutnie przypominają ucieczkę szczurów z tonącego okrętu. Niemniej są 
informacje, że Stalin zostaje na miejscu.
  Sądzę, że ta panika jest przedwczesna, a Moskwa ma duże szanse obronienia 
się. A nawet gdyby upadła, nie będzie to jeszcze koniec. Z frontu 
przywiozłem wiele wrażeń, ale najważniejsze z nich jest to, że Rosjanie, 
choć stoją już prawie na linii autowej, nie są pobici. Kierownictwo 
amerykańskie musi samo ocenić, czy Rosja utrzyma się czy upadnie i zgodnie 
z tym skierować odpowiednio dostawy Lend Lease. Sprawozdanie naocznego 
świadka z wizyty na froncie, jakkolwiek fragmentaryczne, może być tu 
przydatne.
  Teraz już maszyna stukała pośpiesznie. Była prawie pierwsza w nocy. 
Victor Henry miał jeszcze wrócić do hotelu, by się spakować. Zaczął żuć na 
wzmocnienie kolejnego "Białego Niedźwiedzia" - rosyjski baton czekoladowy - 
i rozpoczął opowiadanie o swej podróży. Nagle w pokoju włączyła się 
elektryczność, ale nie zgasił lamp naftowych i pisał dalej. Po pół godzinie 
światło elektryczne zamrugało; sczerwieniało, przygasło, zapulsowało i 
wreszcie zgasło zupełnie. Henry pisał dalej.
  Właśnie opisywał wnętrze czołgu "KW", gdy wszedł Slote z uwagą:
  - Pan naprawdę wziął się za to poważnie.
  - Pan też do późna jest zajęty.
  - Już zbliżam się do końca sterty - odrzekł, kładąc na biurku zalakowaną 
brązową kopertę. - A ponadto przyszło w poczcie jeszcze i to. Może trochę 
kawy?
  - Mowa! Dziękuję.
  Pug przeciągnął się i przespacerował po pokoju, zabijając ręce i tupiąc 
nogami dla rozgrzewki, nim złamał pieczęcie koperty. Wewnątrz były dwa 
listy, jeden z Białego Domu, drugi z Wydziału Kadr. Zawahał się, po czym 
otworzył najpierw list z Białego Domu. Stroniczka wypełniona była 
odręcznie, pochyłym pismem Harrego Hopkinsa.
  Kochany Pugu,
  Chcę Ci pogratulować nowego przydziału i przekazać najlepsze życzenia 
Szefa. Jest bardzo zaniepokojony Japończykami, którzy robią się paskudni i 
oczywiście wszyscy z napięciem śledzimy walkę Rosjan. Nadal uważam - i 
modlę się o to - że wytrzymają. Spodziewam się, że mój list dotarł do 
Stalina. Jest on szczurem lądowym i trzeba go przekonać, że przekroczenie 
kanału La Manche to wielka operacja. W przeciwnym razie ku wielkiej radości 
Hitlera posypią się oskarżenia, że działamy w złej wierze. Jest zwrot na 
gorsze w zatapianiu statków przez łodzie podwodne na Atlantyku, a i w 
Afryce Niemcy zaczynają się wymykać spod kontroli. Biorąc wszystko pod 
uwagę, nad słuszną sprawą zaczyna się burza. Będzie nam ciebie brak w 
cichym bractwie posłańców.
  Harry H.
  W drugiej kopercie znajdował się pisany w telegraficznym stylu list na 
blankiecie Marynarki Wojennej:
  Listownie.
  Od: Szefa kadr.
  Do: Kapitana Victora Henry, Marynarka Wojenna Stanów Zjednoczonych.
  Pierwszego listopada odwołany obecnego przydziału x udać się najszybszym 
środkiem transportu Pearl Harbor x zameldować Kalifornii (BB 64Ď) przejąć 
dowództwo x przedłożyć dowody kasowe kosztów podróży warunkach bojowych do 
Pearl.
  W suchym, banalnym żargonie Marynarki Wojennej na cienkim żółtym arkusiku 
leżała przed Henrym nominacja na dowódcę pancernika. I to jakiego! 
"Kalifornia", stara "Porządna Łajba" na której odbywał dwukrotnie służbę, 
raz jako podporucznik i raz jako komandor-porucznik; którą znał i kochał; 
okręt noszący nazwę jego rodzinnego stanu, zwodowany w tysiąc dziewięćset 
dziewiętnastym roku i kompletnie zmodernizowany.
  Dowódca "Kalifornii"!
  Pierwszą reakcją Victora Henry była chłodna kalkulacja. Jasne było, że 
udało mu się uniknąć pułapki przydziału do sztabu admirała Kinga. Z jego 
rocznika tylko Warendorf, Munson i Brown dowodzili pancernikami, a Robinson 
"Saratogą". Mimo wszystko jego dziwaczna rola "cichego posłańca" prezydenta 
okazała się drogą na skróty w karierze zawodowej i nagle znów stanął przed 
nim w bliskiej perspektywie pełen blasku stopień admiralski.
  Pomyślał o Rhodzie, która przez dwadzieścia siedem lat z niepokojem 
wyczekiwała wraz z nim na ten kawałek żółtej bibułki. A także o Pameli, bo 
chciał się natychmiast podzielić z nią swoją radością. Ale nie był nawet 
pewien, czy ją jeszcze ujrzy w Moskwie. Rozstali się z mocnym uściskiem 
dłoni na dworcu kolejowym w chwili, gdy Gaduła Tudsbury błagał pilotów 
RAF-u, by wzięli go ze sobą i równocześnie zagadywał człowieka z 
Narkomindieła, który starał się go stamtąd odciągnąć.
  Wszedł Leslie Slote z dwiema szklankami czarnej kawy.
  - Co dobrego?
  - Nowe rozkazy. Dowództwo "Kalifornii".
  - O? A co to jest?
  - Pancernik.
  - Pancernik? - Slote z miną pełną powątpiewania łyknął kawy. - Czy tego 
właśnie pan sobie życzył?
  - Zawsze to jakaś odmiana.
  - Mogę sobie wyobrazić, że wyda się to panu czymś ograniczonym i... No, 
rutynowym po dotychczasowych zajęciach. Niewielu oficerów marynarki, a 
prawdę powiedziawszy także niewielu Amerykanów rozmawiało ze Stalinem 
twarzą w twarz.
  - Leslie, nie mogę powiedzieć, bym był aż tak bardzo niezadowolony z tego 
rozkazu.
  - Tak? No to widzę, że należy panu złożyć gratulacje. Jak panu idzie z 
raportem? Chyba niedługo położę się spać.
  - Jeszcze kilka godzin roboty.
  - To niewiele zostanie panu na sen. - Slote pokręcił głową i wyszedł.
  Victor Henry siedział popijając kawę i medytując nad prostokącikiem 
żółtego papieru z wyrokiem, nagle zmieniającym bieg jego życia. O nic 
lepszego poprosić nie mógł. To była Błękitna Wstęga, najwyższa ocena, złoty 
medal marynarskiej służby. A przecież pomimo tak wspaniałych nowin, coś mu 
nie dawało spokoju. Co to było? Po głębokiej autorefleksji, między jednym i 
drugim łykiem kawy, Pug odkrył coś zdumiewającego na własny temat.
  Po przeszło dwudziestu pięciu latach służby jakby wyrósł ze swej żądzy 
awansu. Teraz bardziej interesowała go wojna. Pracując w Planowaniu 
Wojennym toczył nieustanną, czujną walkę o utrzymanie wysokiego stopnia 
pierwszeństwa dla programu budowy okrętów desantowych, noszącego kodową 
nazwę "Elza". "Kochanka Puga, Elza" - mówiono, i nie był to żart. Ale teraz 
nie będzie prowadził dalej tej walki. Jego miejsce przejmie Mike Drayton. 
Mike jest doskonałym oficerem, komandorem z solidnym stażem w Wydziale 
Okrętownictwa i niezwykłą znajomością całego przemysłu krajowego. Ale 
brakowało mu wojowniczości i dostatecznie wysokiego stopnia wojskowego. 
"Elza" straci dotychczasową pozycję.
  Oczywiście nie na długo. Pewnego dnia nadejdzie znak - Henry był tego 
pewien na podstawie swych studiów operacyjnych - i okręty desantowe wskoczą 
na sam szczyt listy pierwszeństw, a wtedy zacznie się gorączkowa 
szarpanina, by je natychmiast budować. Przebieg wojny na tym ucierpi, być 
może jakaś drobna operacja desantowa zakończy się porażką z wielkimi 
stratami ludzi. Ale z drugiej strony, pomyślał Pug, poczucie, że na jego 
barkach spoczywa odpowiedzialność za losy wojny i trwanie w obsesji "Elzy", 
choć stanowiła część jego życia, były absurdem. Po prostu wpadaniem ze 
skrajności w skrajność. Wojna była czymś na większą miarę od jakiegokolwiek 
pojedynczego człowieka, a Pug Henry był w niej tylko malutkim, wymiennym 
kółeczkiem. Tak czy inaczej, prędzej czy później. Stany Zjednoczone zbudują 
dość okrętów desantowych, by pobić Hitlera. A tymczasem on musi dotrzeć do 
swego pancernika.
  W kącie pokoju stał globus. Podszedłszy tam z lampą, Victor Henry 
kciukiem i palcem wskazującym zaczął mierzyć odległość od Moskwy do Pearl 
Harbor. Stwierdził zaskoczony, że prawie nie stanowi różnicy czy pojedzie 
na zachód czy na wschód: te dwa miejsca znajdowały się dokładnie po 
przeciwnych stronach kuli ziemskiej. Ale który kierunek okaże się szybszy i 
bezpieczniejszy? Na zachód prowadziły wszystkie dobre i szybkie środki 
transportu: przez Atlantyk i Stany Zjednoczone, a potem skok PanAmem z San 
Francisco do Honolulu. Kaszka z mleczkiem! Niestety, płonąca bariera wojny 
uczyniła Europę nieprzekraczalną w tym kierunku od Spitsbergenu do Sycylii 
i od Moskwy do kanału La Manche. Istniały jeszcze wąziutkie ścieżki przez 
ogień: konwojem okrętowym przez Morze Północne, następnie ryzykowne 
połączenie lotnicze ze Sztokholmu do Londynu. Teoretycznie, jeśli w ogóle 
dostanie się do Sztokholmu, może nawet polecieć przez Berlin i Madryt do 
Lizbony. Ale kapitan Victor Henry nie miał zamiaru w drodze do objęcia 
dowództwa "Kalifornii" postawić nogi w Niemczech czy na terytoriach przez 
Niemców okupowanych. Niewątpliwie jego ostatnia, ordynarnie obraźliwa uwaga 
na temat Göringa, wypowiedziana do Wolfa Stallera, została zapisana. 
Niemcy, tak bliscy podboju świata, z przyjemnością położyliby łapy na 
Victorze Henrym.
  Wobec tego na wschód? Powolne i niepewne rosyjskie pociągi, już zapchane 
do ostateczności- uciekinierami przed niemieckim atakiem; przypadkowe, 
jeszcze mniej pewne rosyjskie samoloty. Ale ta droga prowadziła przez 
tereny nie objęte wojną i była odrobinę krótsza, szczególnie z Kujbyszewa, 
o pięćset mil bliższego Pearl Harbor. Tak - pomyślał - lepiej zacząć 
natychmiast załatwiać z oszalałymi ze strachu Rosjanami sprawę swej podróży 
przez połowę kuli ziemskiej.
  - Wygląda pan, jak szalony zdobywca - rozległ się głos Slote'a.
  - Hę?
  - Pożerający oczami globus przy świetle lampy. Brak panu jeszcze tylko 
czarnego wąsika. - Dyplomata oparł się o framugę drzwi, przebierając 
palcami po dymiącej fajce. - Mamy gościa.
  W holu, koło biurka pod żyrandolem, stał rosyjski żołnierz otrzepując 
śnieg z długiego płaszcza khaki. Zdjął szpiczastą czapkę, by ją także 
otrzepać i Pug ze zdumieniem rozpoznał Jochanana Jastrowa. Był krótko 
ostrzyżony, podbródek zarastała mu rzadka ruda szczecina z wielu siwymi 
włosami. Wyglądał brudno i ordynarnie.
  W odpowiedzi na pytania Slote'a wyjaśnił po niemiecku, że aby otrzymać 
ciepłą odzież i jakiekolwiek dokumenty, podał się za żołnierza z rozbitej 
jednostki. Władze moskiewskie zbierały tego rodzaju rozbitków i uchodźców i 
formowały z nich na poczekaniu bataliony robocze, nie zadając wielu pytań. 
Miał poprzednio komplet fałszywych papierów, w schronie przeciwlotniezym 
zaczął go wypytywać policjant i papiery zabrał, ale Jastrowowi udało się 
uciec. Można było znowu kupić fałszywe papiery, prowadzano nimi regularny 
handel, ale tym razem wolał wojskowe.
  - W tym kraju, sir - powiedział - człowiek bez papierów ma się gorzej niż 
pies albo świnia. Pies i świnia mogą jeść i spać bez papierów. Człowiek 
nie. Może za pewien czas sytuacja wojenna zmieni się na lepsze i będę mógł 
odnaleźć moją rodzinę.
  - Gdzie ona jest? -- spytał Slote.
  - Z partyzantami, koło Smoleńska. Żona mego syna rozchorowała się, więc 
ich tam zostawiłem.
  - Chyba nie zamierza pan wracać do nich przez niemieckie linie? - zdziwił 
się Pug.
  Kuzyn Natalii rzucił mu z ukosa dziwne spojrzenie. Jeden kącik ust uniósł 
do góry, ukazując białe zęby, drugi pozostał ponuro zaciśnięty.
  - Rosja to bardzo wielki kraj, kapitanie Henry, pełen lasów. Dla własnego 
bezpieczeństwa Niemcy trzymają się głównych dróg. Już raz przechodziłem 
przez linię frontu. Tysiące ludzi tak zrobiło. - Zwrócił się do Lesliego 
Slote'a. - Tak. Ale usłyszałem, że wszyscy cudzoziemcy opuszczają Moskwę. 
Chciałem się dowiedzieć, co się stało z papierami, które panu dałem.
  Dyplomata i oficer spojrzeli po sobie z jednakowym wyrazem wahania i 
zakłopotania.
  - Noooo... Pokazałem te papiery ważnemu amerykańskiemu dziennikarzowi - 
rzekł Slote. - Wysłał długą korespondencję do Stanów Zjednoczonych, ale 
obawiam się, że zrobiono z tego tylko małą notatkę na jednej z ostatnich 
stron. Widzi pan, tyle już było opowiadań o niemieckich okrucieństwach!
  - Takich jak to!? - wykrzyknął ze złością i rozczarowaniem na zarośniętej 
twarzy. - Dzieci, matki, starcy? Siedzący we własnych domach, nie robiący 
niczego, wyciągnięci w środku nocy do dołów wykopanych w lesie i 
zastrzeleni?
  - Okropność. Być może dowódca wojskowy w rejonie Mińska był szaleńczo 
fanatycznym nazistą?
  - Ależ mordercy nie byli żołnierzami, to już panu mówiłem. Byli w innych 
mundurach. A tutaj w Moskwie, ludzie z Ukrainy i z północy opowiadają takie 
same historie. To się dzieje, sir, wszędzie, nie tylko w Mińsku. Proszę mi 
wybaczyć, ale czemu nie dał pan tych dokumentów swemu ambasadorowi? Jestem 
pewien, że przesłałby je prezydentowi Rooseveltowi.
  - Przedstawiłem mu pana dokumenty. Muszę z przykrością powiedzieć, że 
przedstawiciele naszego wywiadu zakwestionowali ich autentyczność.
  - Co?! Ależ sir, to wprost niewiarygodne! Mogę panu jutro przyprowadzić 
dziesięć osób, które opowiedzą o takich samych zdarzeniach i złożą 
zaprzysiężone zeznania. Niektóre z nich to naoczni świadkowie, którzy 
uciekli z tych właśnie ciężarówek, którymi wieźli ich Niemcy, i....
  - Posłuchaj, mój dobry człowieku - przerwał mu doprowadzony do skrajnej 
irytacji Slote, wskazując gestem zasypane papierami biurko - jestem tutaj 
prawie sam jeden, odpowiedzialny za wszystkie sprawy mego kraju w Moskwie. 
Naprawdę uważam, że zrobiłem dla pana wszystko, co mogłem. Pokazując 
dokumenty dziennikarzowi potem, jak je zakwestionował nasz wywiad, złamałem 
instrukcje. Otrzymałem za to ostrą naganę. Prawdę mówiąc wziąłem na siebie 
tę brudną robotę, jaką jest pozostanie w Moskwie po to, aby uzyskać jej 
wymazanie. Pańskie opowiadanie jest przerażające, ja sam jestem, niestety, 
skłonny w nie wierzyć, ale to jest tylko maleńkie wydarzenie tej 
odrażającej wojny. W ciągu najbliższych siedemdziesięciu dwu godzin Moskwa 
może upaść, i tym się teraz głównie zajmuję. Bardzo mi przykro.
  Jastrow wysłuchał tego wybuchu bez mrugnięcia okiem i odpowiedział 
spokojnym, upartym tonem:
  - Bardzo mi przykro z powodu pańskiej nagany. Niemniej, jeśliby prezydent 
Roosevelt mógł tylko dowiedzieć się o szaleńczej rzezi niewinnych ludzi, to 
by ją ukrócił. On jeden na całym świecie może to zrobić. Zwrócił się do 
Victora Henry: - Kapitanie, czy zna pan jakąkolwiek inną drogę, którą ta 
historia mogłaby dotrzeć do prezydenta Roosevelta?
  Pug już sobie wyobraził, jak pisze list do prezydenta. Widział już szereg 
podobnych historii w druku i nawet jeszcze bardziej makabryczne, oficjalne 
raporty o wymordowaniu rosyjskich partyzantów i mieszkańców wsi. Taki list 
byłby bezskuteczny. Więcej - dyletancki. Byłoby to ponaglanie prezydenta w 
sprawach, które już zna lub przynajmniej podejrzewa. On, Victor Henry, był 
oficerem Marynarki Wojennej, czasowo odkomenderowanym do Związku 
Sowieckiego w sprawach Lend-Lease. Taki list byłby podobną impertynencją, 
jak odezwanie się Byrona przy stole w Białym Domu. Ale Byron miał 
przynajmniej to usprawiedliwienie, że niepokoił się o własną żonę.
  Victor Henry odpowiedział Jastrowowi podniesieniem obu rąk w górę. 
Melancholijnie skinąwszy głową Jastrow powiedział:
  - Oczywiście, to nie leży w pana kompetencjach. Czy miał pan wiadomości 
od Natalii? Czy ona i Aaron są już w kraju?
  Pug wyciągnął zdjęcie z kieszeni na piersiach.
  - Ta fotografia jest sprzed paru tygodni. Być może już wyjechali z Włoch. 
Przynajmniej mam taką nadzieję.
  Jastrow podniósł zdjęcie do światła, a jego twarz nagle rozjaśnił 
zupełnie nie licujący z sytuacją, ciepły i łagodny uśmiech.
  - Ależ to malutki Byron! Niech mu Bóg błogosławi i trzyma go z dala od 
niebezpieczeństwa. - Patrząc na Victora Henry, którego oczy zamgliły się na 
dźwięk tych paru sentymentalnych niemieckich słów, oddał mu fotografię. - 
No cóż, panowie byli dla mnie bardzo uprzejmi. Zrobiłem co mogłem, by 
opowiedzieć wam co wydarzyło się w Mińsku. Może któregoś dnia dokumenty 
dotrą do właściwych rąk. Są prawdziwe i modlę się, by ktoś szybko znalazł 
sposób opowiedzenia prezydentowi Rooseveltowi o tym, co się dzieje. On musi 
wybawić Żydów z niemieckich szponów. Tylko on to może.
  Z tymi słowami Jochanan Jastrow obdarzył ich swym niewesołym, krzywym 
uśmiechem i rozpłynął się w ciemności za kręgiem światła lampy naftowej.
  
  
  *
  
  
  Gdy dzwonek budzika po godzinie, może po dwóch wyrwał go z drzemki, 
wyczerpany Pug ledwie pamiętał o napisanym liście, który leżał na biurku 
koło zegarka nakreślony na dwóch arkuszach papeterii hotelu National. 
Pomimo zamkniętych okien, w pustym pokoiku panowało lodowate zimno. Victor 
Henry narzucił na ramiona kupiony w Londynie gruby wełniany szlafrok, 
włożył drugą parę ciepłych skarpet i usiadł przy biurku, by jeszcze raz 
przeczytać swój list.
  Szanowny Panie Prezydencie,
  Dowództwo "Kalifornii" jest wypełnieniem moich życiowych ambicji. Zrobię 
co w mojej mocy, by w tej służbie okazać się godnym okazanego mi zaufania.
  Panu Hopkinsowi przesyłam raport z dokonanych na jego polecenie odwiedzin 
frontu pod Moskwą. Zawiera wszystkie, nawet najdrobniejsze szczegóły, nie 
warte Pana zainteresowania. Potwierdziło się moje główne wrażenie, że 
Rosjanie prawdopodobnie zatrzymają Niemców, a z czasem wypędzą ich ze swego 
kraju. Tymczasem potrzebują w każdej ilości pomocy, którą możemy im wysłać, 
i to tak szybko jak to możliwe. Z naszych własnych, egoistycznych motywów 
nie da się zrobić lepszego użytku z uzbrojenia, ponieważ zabijają oni 
wielką liczbę Niemców. Wielu martwych nazistów widziałem na własne oczy. 
Pozwałam sobie również wspomnieć, że nasza tutejsza ambasada otrzymała 
dokumentalne dowody niemal niewiarygodnego masowego mordu na Żydach, 
dokonanego pod Mińskiem przez jakieś niemieckie oddziały paramilitarne. 
Pamiętam, jak na pokładzie "Augusty" powiedział Pan, że dalsze karcenie 
Hitlera byłoby poniżające i bezcelowe. Ale w Europie, Panie Prezydencie, 
Ameryka uważana jest za ostatni bastion ludzkości, a Pan jest dla tych 
ludzi głosem sprawiedliwego Boga na Ziemi. To wielki ciężar, ale jest to 
faktem.
  Dlatego pozwalam sobie sugerować, aby Pan zechciał zażądać tych 
materiałów o Mińsku do własnego wglądu. Niemcy poważnie zastanowią się nad 
kontynuowaniem tych okropności, jeśli oskarży ich Pan przed światem i 
potwierdzi swe oskarżenie dowodami w postaci dokumentów. Również opinia 
światowa może raz na zawsze odwrócić się od rządu Hitlera.
  Z wysokim szacunkiem
  Victor Henry,
  kapitan Marynarki Wojennej
  Oglądany świeżym okiem po drzemce list zdecydowanie zrobił na nim 
wrażenie nieprzemyślanego i zasługującego tylko na to, by znaleźć się w 
koszu. Dwa pierwsze akapity były nieszkodliwe, ale prezydent swym bystrym 
wzrokiem natychmiast wykryje, że są tylko rozwodnieniem właściwego tekstu. 
Reszta, istota rzeczy, była zbędna, nawet obraźliwa. Doradzał prezydentowi, 
aby nad głowami całego Departamentu Stanu, z jego własnym ambasadorem w 
Związku Sowieckim włącznie, zażądał wglądu do pewnych dokumentów. Nie było 
szans, by Roosevelt do tego się posunął, a jego opinia o Victorze Henrym z 
całą pewnością znacznie się pogorszy. Przypomni sobie natychmiast, że Pug 
ma synową Żydówkę, z którą już były kłopoty. A Victor nie miał przecież 
pewności, czy dokumenty są prawdziwe. Jastrow mógł być, jak to przypuszczał 
Tudsbury, podesłany przez NKWD, aby podrzucić im przeznaczone do 
amerykańskiego użytku materiały. Człowiek wprawdzie wyglądał uczciwie, ale 
to niczego nie dowodziło.
  W swoim życiu Henry naszkicował tuziny źle pomyślanych listów po to 
tylko, by pozbyć się sprawy z głowy, a później je wyrzucał. W takich 
okolicznościach ujawniało się jego bystre, redaktorskie spojrzenie w 
połączeniu z nieomylnym instynktem nienarażania własnej kariery. Gdy 
rozległo się ostre stukanie do drzwi, rzucił list na biurko pismem do dołu. 
Ukazał się Alistair Tudsbury, oparty na lasce, ogromny, z czerwoną twarzą, 
z astrachanową czapką na głowie i w długim futrze.
  - Dzięki Bogu, że tu jesteś, stary. - Korespondent kulejąc przeszedł 
przez pokój w pełnym świetle słońca i padł na fotel, wyciągając wygodnie 
swą chorą nogę. - Przepraszam, że tak się do ciebie wdarłem ale... Hej, czy 
ty się dobrze czujesz?
  - O, tak. Wprost znakomicie. - Pug roztarł oburącz twarz. - Przez całą 
noc pisałem raport. Co się dzieje?
  Tudsbury wpatrzył się w kapitana wyłupiastymi oczami.
  - To głupia sprawa, ale kawa na ławę. Czy ty i Pamela jesteście 
kochankami?
  - Co? - Pug był zbyt zdumiony i zbyt zmęczony, aby się rozzłościć lub 
rozbawić. - Ależ nie! Oczywiście nie.
  - Wyobraź sobie, to śmieszne, ale ja też tak sądzę. I właśnie dlatego 
cała sprawa jest tak krępująca i kłopotliwa. Przed chwilą Pamela 
powiedziała mi wprost, że nie wróci do Londynu, jeśli ty tam nie jedziesz! 
Jeśli wybierzesz się do Kujbyszewa, ma zamiar przyłączyć się do ciebie, a 
tam znaleźć pracę w ambasadzie brytyjskiej lub jakąś inną podobną. Przecież 
to absolutna bzdura! - wrzasnął, waląc laską w podłogę. - Przede wszystkim 
wiem, że Narkomindieł na to się nie zgodzi. Ale ona się zaparła. Nie 
przyjmuje żadnych argumentów. A ci chłopcy z RAF-u odlatują w południe i 
mają miejsca dla nas obojga.
  - Gdzie ona jest w tej chwili?
  - Nigdy byś nie uwierzył, ale poszła na spacer na Plac Czerwony. Możesz 
to sobie wyobrazić? Nawet nie chce się spakować. Victor, rozumiesz chyba, 
że nie przyszedłem tu w roli oburzonego ojca. - Gadatliwość Tudsbury'ego 
była wręcz przysłowiowa. Ale tym razem słowa lały się z niego 
niepowstrzymanym strumieniem. - To byłoby najgłupsze, co mógłbym zrobić. Do 
diabła, ja sam w tych drobnych sprawkach przez całe życie robiłem to, na co 
miałem ochotę. Gdybym spróbował prawić jej morały, roześmiałaby mi się w 
twarz. Ale gdzie tu zdrowy rozsądek? Przecież ty, szczęśliwy małżonek, nie 
chciałbyś, aby się za tobą włóczyła, prawda? Co za żenująca sytuacja! A 
poza tym, co z Tedem Gallardem? Wiesz, co ona mi powiedziała? Żebym go 
zawiadomił, że koniec z ich narzeczeństwem! Kiedy odpowiedziałem, że nic 
takiego nie zrobię, usiadła, napisała do niego list i wrzuciła do mojej 
torby. Mówię ci, Victor, że mam z nią prawdziwe piekło.
  Przyłożywszy dłoń do czoła Pug odrzekł tonem wielkiego zmęczenia, ale z 
radością w sercu:
  - Możesz mi wierzyć na słowo, że jestem zupełnie zaskoczony.
  - Byłem pewien, że tak będzie. Tłumaczyłem jej do utraty tchu, że nic z 
tego nie będzie, że jesteś staromodnym, pruderyjnym mężczyzną, uosobieniem 
poczucia honoru, oddanym żonie i tak dalej. A wiesz co ta bezczelna 
dziewczyna mi odpowiedziała? Że zgadza się ze mną całkowicie i właśnie za 
to cię lubi. Nic do niej nie dociera! Victor, dla brytyjskiej dziewczyny 
bezcelowe włóczenie się po Moskwie w chwili, gdy Hunowie okrążają miasto, 
jest i głupie, i niebezpieczne.
  - Tak, na pewno. Czemu nie jedziesz z nią do Kujbyszewa, Gaduło? Prócz 
ciebie wszyscy co do jednego zagraniczni korespondenci pojechali tym 
pociągiem.
  - Bo wszyscy są idiotami. Już tutaj w Moskwie uzyskanie jakichś 
wiadomości było dosyć trudne. A jakież u diabła znajdą oni tematy w tej 
prowincjonalnej dziurze nad Wołgą? Będą się tylko zapijać aż do marskości 
wątroby i grać w pokera do utraty wzroku. Mój jest już wystarczająco zły. 
Daję dyla. Jeśli Ruscy utrzymają Moskwę, wrócę. Wierzę i mam nadzieję, że 
to potrafią. Ale jeśli nie, no to koniec. Anglia goni resztkami sił, wiesz 
o tym dobrze. Położymy karty na stół. Nastąpi wielkie odwrócenie 
wszystkiego, a twój FDR ze swoim znakomitym wyczuciem momentu może się 
znaleźć w obliczu całego świata, uzbrojonego przeciw niemu.
  Victor Henry na sztywnych nogach podszedł do pożółkłego lustra i potarł 
nie ogolony podbródek. - Powinienem chyba porozmawiać z Pamelą.
  - Zrób to, kochany, zrób to koniecznie. I pośpiesz się!
  
  
  *
  
  
  Ulica zasłana była świeżym śniegiem. W jasnym blasku słońca rozlegała się 
śpiewana nierówno męskimi głosami rosyjska pieśń. Oddział starców i 
chłopców z kilofami i szpadlami na ramionach, głośno wywrzaskując marszową 
melodię, podążał za sierżantem armii przez Plac Maneżowy. Inni moskwianie 
szli przed siebie zwykłym krokiem w swoich sprawach, zakutani w płaszcze i 
szale, ale przechodniów było o wielu mniej niż dawniej. Być może, pomyślał 
Pug na ten widok, uciekły już wszystkie szczury, a to byli prawdziwi 
mieszkańcy Moskwy.
  Poszedł w kierunku Placu Czerwonego. Po drodze minął ogromny plakat 
walczącej ojczyzny, uosobionej przez muskularną, wrzeszczącą kobietę, 
wymachującą mieczem i czerwoną flagą, a także mniejsze, przedstawiające 
szczury, pająki i węże z twarzami Hitlera, przebijane bagnetami przez 
przystojnych, gniewnych rosyjskich żołnierzy lub rozgniatanych przez czołgi 
Armii Czerwonej. Plac Czerwony był pusty. Na ogromnej płaszczyźnie, 
zasypanej grubo śniegiem prawie nie widać było śladów stóp. Pod murem 
Kremla, przy mauzoleum Lenina, którego czerwone marmury zakryte były 
warstwami zaśnieżonych worków z piaskiem, stali jak zawsze dwaj żołnierze 
podobni do żywych posągów, ale brak było zwykłej kolejki odwiedzających. 
Daleko, po przeciwnej stronie placu, Victor Henry dostrzegł maleńką figurkę 
w szarym ubraniu, idącą samotnie koło soboru Błogosławionego Wasyla. Nawet 
z takiej odległości rozpoznał taneczny krok i charakterystyczne ruchy rąk, 
po raz pierwszy ujrzane na pokładzie "Bremen". Poszedł w jej stronę. Jego 
kalosze zapadały się głęboko w śnieg, przyprószony czarnym popiołem 
spalonych papierów. Pamela zobaczyła go i zamachała rękami. Podbiegła na 
spotkanie i rzuciła mu się w ramiona, całując tak, jak to zrobiła po jego 
powrocie z lotu nad Berlin. Jej oddech był pachnący.
  - Diabli nadali! Stary poszedł do ciebie i wszystko wygadał. 
  - Zgadza się.
  - Jesteś zmęczony? Wiem, że nie spałeś przez całą noc. Koło katedry są 
ławki. Jakie masz plany? Czy wybierasz się do Kujbyszewa? Czy raczej 
pojedziesz do Londynu?
  Szli ramię w ramię ze splecionymi dłońmi.
  - Ani tu, ani tu. Nagła zmiana. Pam, dostałem rozkazy. Czekały tu na 
mnie. Mam objąć dowództwo pancernika "Kalifornia".
  Zatrzymała się, pociągnęła za rękaw; by schylił się do niej, chwyciła go 
za obie ręce i spojrzała w twarz szeroko otwartymi, błyszczącymi oczami.
  - Dowództwo pancernika!!!
  - Nielicho, co? - odpowiedział tonem uczniaka.
  - Boże, absolutna bomba! Wkrótce zostaniesz admirałem, prawda? Och, jaka 
szczęśliwa będzie twoja żona! - Pamela powiedziała to z całkowicie 
bezinteresowną radością. Puściła Puga i znów poszli przed siebie. - Gdybym 
tylko miała butelkę tego kiepskiego gruzińskiego szampana, tutaj i w tej 
chwili. Dobra! To absolutnie cudowna nowina. Gdzie stacjonuje "Kalifornia"? 
Wiesz o tym?
  - Pearl Harbor. - Pamela spojrzała na niego pytająco. - Oahu. Wyspy 
Hawajskie.
  - A, Hawaje. W porządku. Zaraz pomyślimy, jak mam się tam dostać. Musi 
tam być konsulat brytyjski albo jakaś wojskowa misja łącznikowa. Z 
pewnością jest.
  - Czy nie jesteś na urlopie z lotnictwa wojskowego? Czy nie musisz wracać 
do służby, jeśli Gaduła dotrze do Londynu?
  - Ukochany, pozwól, że ja się tym zajmę. Bardzo, bardzo dobrze umiem 
dostawać to, czego chcę.
  - Nie wątpię.
  Roześmiała się. Zmietli śnieg z ławki stojącej przed ogrodzeniem 
dziwacznego soboru. Jego kolorowe kopuły w kształcie cebuli i ananasów 
przykryte były, podobnie jak czerwone gwiazdy na kremlowskich wieżach, 
grubym szarym płótnem.
  - Kiedy odjeżdżasz na Hawaje i jaką drogą?
  - Gdy tylko będę mógł, przez Syberię, Japonię i Filipiny. - Ujął jej 
dłonie w swoje. - A teraz, Pam, posłuchaj...
  - Chcesz mi powiedzieć kazanie? Nie trudź się, Victor, to nie poskutkuje.
  - Wspomniałaś moją żonę. Prawdopodobnie ona przyjedzie do Pearl.
  - Uważam, że powinna.
  - Więc co właściwie masz na myśli?
  - Ależ najdroższy, ponieważ mnie pytasz, to ci odpowiem. Mam na myśli, że 
ty i ja będziemy ją zdradzać przyzwoicie, ostrożnie i miło, aż się mną 
znudzisz. A wtedy odjadę do domu.
  To szczere oświadczenie wstrząsnęło Victorem. Było to coś tak nowego, tak 
niepodobnego do ustalonych reguł jego życia, że jedyne na co się zdobył, to 
była sztywna i niezdarna odpowiedź:
  - Nie rozumiem tego rodzaju układu.
  - Wiem, kochanie. Wiem, że wydaję ci się szokująco niemoralna. Jesteś 
kochanym, dobrym człowiekiem. Niemniej nie wiem, co innego mogłabym ci 
zaproponować. Kocham cię. I tego nie da się zmienić. Jestem szczęśliwa przy 
tobie i nieszczęśliwa, gdy cię nie ma. I nie mam zamiaru być już 
kiedykolwiek daleko od ciebie przez tak długi czas. Przynajmniej do chwili, 
gdy mnie odeślesz. Więc musisz się pogodzić z tą umową. A tak naprawdę to 
ona wcale nie jest taka zła.
  - Nie, nie jest zła, ale ty jej nie dotrzymasz.
  Pamela zdziwiła się, po czym w jej oczach pojawił się błysk rozbawienia, 
a wargi wygięły się w uśmiechu mądrej, dorosłej kobiety.
  - Nie jesteś taki tępy.
  - W ogóle nie jestem tępy, Pamelo. Marynarka Wojenna nie daje tępakom 
pancerników.
  Kolumna oliwkowych ciężarówek z wielkimi czerwonymi gwiazdami wjechała z 
rykiem na plac, przejeżdżając koło muzeum z czerwonej cegły i budynku GUM-u 
z zasłoniętymi oknami i ustawiła się szeregiem naprzeciw mauzoleum Lenina.
  - Została nam już tylko krótka chwila - kontynuował Pug, podnosząc głos. 
- Nie chcę teraz mówić o Rhodzie, a tylko o tobie...
  Przerwała mu:
  - Victor, najdroższy, wiem że jesteś wierny żonie. Zawsze się bałam, że 
uznasz mnie za narzucającą się dziwkę. Ale co ja mogę zrobić? Nadszedł czas 
i to wszystko. Od chwili, gdy musiałam to dziś rano powiedzieć Gadule, nie 
posiadam się z radości.
  Henry pochylił się naprzód z łokciami na kolanach i zaciśniętymi 
dłoniami, patrząc na Pamelę oczami zmrużonymi przed bijącym od śniegu 
blaskiem słońca. Z ciężarówek zaczęli wysiadać żołnierze. Widać było, że to 
świeży rekruci. Ustawili się w nierównych szeregach na śniegu, przy wtórze 
komend wykrzykiwanych przez sierżantów w szynelach długich do kostek. 
Żołnierzom wydawano karabiny. Po długiej przerwie Pug odezwał się rzeczowym 
tonem:
  - Wiem, że taka szansa już mi się nie powtórzy w życiu.
  - Na pewno nie, Victor, na pewno! - Twarz Pameli promieniowała 
podnieceniem. - Ludzie, którym się to zdarza, są bardzo szczęśliwi. Dlatego 
muszę z tobą pojechać. To pech, że nie możesz się ze mną ożenić, ale z tym 
musimy się pogodzić.
  - Nie powiedziałem, że nie mogę się z tobą ożenić - stwierdził Henry. - 
Postawmy sprawę jasno. Gdybym cię kochał na tyle, by mieć z tobą romans za 
plecami żony, to znaczyłoby, że kocham cię wystarczająco, by zażądać 
rozwodu. Uważam, że to taka sama krzywda. Nie pojmuję takiej przyzwoitej i 
miłej zdrady, o jakiej mówisz. To ma swoją nazwę, a ja jej nie lubię. Ale 
to wszystko dzieje się zbyt szybko, Pam, a ty musisz wyjechać z Moskwy. 
Jedyny możliwy kierunek to Londyn. To oczywiste.
  - Nie wyjdę za Teda. Nie sprzeczaj się - przerwała mu twardym głosem. - 
Wiem, że to nieludzkie, ale tak zdecydowałam. Nie ma o czym gadać. Nie 
wiedziałam o twoim pancerniku. To cudowne i wspaniałe, choć komplikuje 
sprawy. Oczywiście, nie możesz mnie zabrać ze sobą przez całą Syberię, ale 
jeśli mi tego z miejsca nie zabronisz, sama dostanę się na Hawaje i to 
szybciej, niż sobie wyobrażasz.
  - Czy ci nigdy nie przyszło do głowy, że możesz być potrzebna w Anglii?
  - Teraz ty mnie posłuchaj, Victor. Rozpatrywałam tę sprawę ze wszystkich 
możliwych punktów widzenia, bardzo dokładnie i bardzo długo. Jeśli chcesz 
wiedzieć, to podczas naszej czterodniowej wycieczki samochodowej nie 
myślałam prawie o niczym innym. Jeśli porzucę moją Anglię w krytycznym 
momencie, to tylko dlatego, że wzywa mnie coś większego. I dlatego to 
zrobię.
  To było jasne, zrozumiałe dla Victora Henry'ego stawianie sprawy. 
Kołnierz szarego palta i szara wełniana czapka przysłaniały prawie całą 
twarz Pameli. Policzki miała zaróżowione od mrozu, nos zaczerwieniony. 
Wyglądała jak każda inna, zawinięta w niezgrabną odzież młoda kobieta, ale 
nagle Pug poczuł do niej ostry pociąg seksualny. A jednocześnie zaświtała 
mu nadzieja, że może z tą kobietą czeka na niego nowe życie, i ze 
wszystkich na świecie tylko z nią jedną. Sposób, w jaki postawiła wszystko 
na jedną kartę, zrobił na nim nieodparte wrażenie, przynajmniej w tej 
chwili.
  - Okay. Zajmijmy się więc rzeczywistością - odrzekł łagodnie, spoglądając 
na zegarek. - Dzisiaj, i to za parę godzin, musisz wyjechać. A ja muszę się 
zająć takim drobiazgiem, jak objechanie połowy kuli ziemskiej, by objąć 
dowództwo mego okrętu.
  Groźnie zmarszczona Pamela uśmiechnęła się ślicznie na te słowa.
  - Jakże musiałam ci dokuczyć, wieszając ci się nagle na szyi w takiej 
chwili twego życia. Czy ty naprawdę mnie kochasz?
  - Tak, kocham cię - odrzekł po prostu i całkiem szczerze, bo tak było 
rzeczywiście.
  - Czy jesteś tego pewien? Powiedz to jeszcze tylko jeden raz.
  - Kocham cię.
  Westchnęła głęboko ze szczęścia, opuściwszy wzrok na swe ręce.
  - Tak. Tak jest. Co więc chcesz, abym teraz zrobiła?
  - Wracaj z Gadułą do Londynu. Nie masz wyboru, więc jedź spokojnie. 
Napiszę do ciebie, albo zatelegrafuję.
  - Kiedy?
  - Kiedy będę mógł. Kiedy będę wiedział.
  Siedzieli w milczeniu. Mury Kremla, tak pomalowane, by wyglądały jak 
szereg kamienic, odbijały krzyki podoficerów i metaliczne trzaski zamków 
karabinowych, bo rekruci uczyli się, jak się nimi posługiwać.
  - Tak, będę wyczekiwać na tę wiadomość - rzekła wesoło Pamela. - Czy 
możesz mi już teraz powiedzieć, co ona będzie zawierać.
  - Nie.
  Z jakiegoś powodu zrobiło jej to przyjemność, a przynajmniej taką miała 
minę. Pogłaskała go po twarzy i uśmiechnęła się do niego oczami pełnymi 
miłości.
  - Okay. Poczekam. - Dotknęła rozerwanego rękawa jego płaszcza. - Ach, 
chciałam to naprawić. Która godzina?
  - Po dziesiątej, Pam.
  - Więc muszę brać nogi za pas. Mój Boże, jak bardzo nie chce mi się w tej 
chwili z tobą rozstawać.
  Wstali i poszli trzymając się pod ręce. Wśród rekrutów, koło których 
przechodzili, stał świeżo ogolony Berel Jastrow. Ze zwisającymi fałdami 
skóry twarzy wyglądał znacznie starzej. Ujrzał Victora Henry'ego i na 
moment położył rękę na sercu. Victor zdjął czapkę, jakby chciał otrzeć pot 
z czoła i zaraz ją nałożył.
  - Kto to taki? - spytała Pamela, przyglądając się bystrym wzrokiem. - A! 
Czy to nie ten człowiek, który wdarł się wtedy na kolację u Slote'a?
  - Tak - odrzekł Victor Henry. - Mój krewny z Mińska. To on. Nie rozglądaj 
się, ani nie daj nic po sobie poznać.
  W ciemnym przedpokoju apartamentu Tudsburych Pamela rozpięła swój 
płaszcz, a potem płaszcz Victora Henry, patrząc mu prosto w oczy. 
Przycisnęła się do niego z całej siły! Objęli się i pocałowali.
  - O Boże - szepnęła - jak ja cię kocham! Czy pojedziesz z nami na 
lotnisko? Czy zostaniesz ze mną do ostatniej sekundy?
  - Tak, oczywiście zostanę z tobą.
  Wierzchem dłoni otarła łzy z twarzy, a potem oczy chusteczką.
  - Ach, jaka jestem szczęśliwa, że zaparłam się wszystkimi moimi 
paskudnymi kopytkami!
  Otworzyła drzwi, a Tudsbury podbiegł kulejąc.
  - A więc? A więc? Jak brzmi wyrok?
  - Byłam głupia - odrzekła Pamela. - Wracam z tobą do domu.
  Tudsbury spojrzał na nią, a potem na Henry'ego, bo córka powiedziała to 
tonem gryzącej ironii.
  - Ona jedzie ze mną, Victor?
  - Przecież właśnie to powiedziała.
  - Jej, co za ulga! No to wszystko dobre, co się dobrze kończy. Aha, 
właśnie miałem was poszukać. Chłopcy z RAF-u odlatują pół godziny 
wcześniej. Jest pogłoska, że niemiecka kolumna zaczęła się przebijać w 
stronę lotniska i wkrótce będzie ono pod ogniem artyleryjskim. Narkomindieł 
mówi, że to nikczemne łgarstwo, ale chłopcy nie chcą ryzykować.
  - Zapakuję się w ciągu dziesięciu minut. - Pamela skierowała się do swego 
pokoju, mówiąc równocześnie: - Chodź ze mną najdroższy.
  Victor ujrzał, jak Gadule zabłysły oczy, a grube wargi wykrzywił lubieżny 
uśmieszek pod gęstym wąsem. Niech będzie. Pamela jest ludzką istotą, mimo 
całej jej siły - pomyślał Pug. Nie mogła się powstrzymać, by nie wystrzelić 
ojcu w twarz jak petardą tym pieszczotliwym zwrotem kobiety, która zdobyła 
mężczyznę.
  - Zaczekaj chwilę - powiedział. - Mam raport, który Gaduła musi zabrać do 
Londynu. Wracam natychmiast.
  - I co powiesz, Gaduło? - usłyszał Pug jej wesoły głos w chwili, gdy 
wychodził z pokoju. - Victor dostał ni mniej ni więcej tylko dowództwo 
pancernika i wyjeżdża do Pearl Harbor, na Hawaje!
  Wrócił po chwili ciężko dysząc od biegu do góry i w dół po hotelowych 
schodach i wręczył zapieczętowaną brązową kopertę Tudsbury'emu.
  - Oddaj to do rąk własnych kapitanowi Kyserowi, attache morskiemu naszej 
ambasady. Zgoda?
  - Oczywiście. Ściśle tajne? - spytał Tudsbury z wielką przyjemnością.
  - Nooo... Uważaj na to. Jest przeznaczone do najbliższej poczty 
dyplomatycznej do Waszyngtonu.
  - Gdy podróżuję, nigdy nie wypuszczam tej teki z rąk - oświadczył 
Tudsbury. - Nawet przez sen. Bądź więc spokojny.
  Wsunął do brązowej teki kopertę Puga. Wewnątrz były dwie dalsze koperty. 
Jedna zwierała długi maszynopis dla Harrego Hopkinsa, druga - list do 
prezydenta Roosevelta o Żydach w Mińsku.
  
  57
  
  Katastrofa w Pearl Harbor (z książki: "Upadek światowego imperium")
  
  Punkt zwrotny
  Wystarczył jeden tydzień w maju 1940 roku, by zmienić panujący od stuleci 
układ sił w Europie. Wystarczył także jeden tydzień w grudniu 1941 roku, by 
zdecydować o wyniku II wojny światowej i przyszłym rozkładzie sił na 
świecie.
  4 grudnia nasza Grupa Armii Środek parła przez śnieżycę ku przedmieściom 
Moskwy. Bolszewicy cofali się od Leningradu do Krymu. Imperium francuskie 
było skończone, imperium brytyjskie sypało się w gruzy, choć macierzysta 
wyspa jeszcze trwała, słabnąc coraz bardziej w uścisku naszej podwodnej 
blokady. Żadna potęga nie stała między nami a świetlanym imperium poza 
Ameryką, osłabioną przez wygodne życie i niechęć do mieszania się w wojnę. 
Jej przemysł, na wpół sparaliżowany przez strajki, nadal produkował zabawki 
i luksusy, militarna siła tkwiła w przestarzałej częściowo flocie, 
skupionej wokół pancerników, które ryzykancko bazowały na Hawajach, by 
wywierać wrażenie na Japonii, będących zaś całkowicie bezsilnymi wobec 
zbliżającego się zwycięstwa Niemiec.
  Siedem dni później, 11 grudnia, byliśmy już w stanie wojny ze Stanami 
Zjednoczonymi Ameryki, przeobrażonymi w dyktaturę wojskową i zjednoczonymi 
jedną wolą, pod wodzą fanatycznego wroga Rzeszy na gwałt przestawiającego 
przemysł na produkcję wojenną i ogłaszającego rozbudowę wojsk wszelkiego 
rodzaju. Armia Czerwona pod Moskwą, kosztem wielkich strat i dostarczonego 
przez Zachód sprzętu oraz świeżych, twardych i dzikich sybirackich dywizji, 
zatrzymała nas, a nawet próbowała kontratakować. Zostaliśmy zmuszeniu do 
wycofania się z Rostowa, co było pierwszym odwrotem Armii Niemieckiej od 
czasu, gdy w 1939 roku Adolf Hitler został naszym wodzem.
  Będąc o krok od panowania nad światem 4 grudnia, po tygodniu znaleźliśmy 
się w wojnie totalnej prowadzonej na dwa fronty i zagrożeni z dwóch stron 
przez dwa potężne państwa obszarowo dwudziestokrotnie większe od nas i z 
pięciokrotnie większą produkcją.
  Historia nie zna podobnego punktu zerowego, a jego powodem był japoński 
atak na Pearl Harbor. Sir Winston Churchill nie wstydził się przyznać, że 
na wieść o nim rozpłakał się z radości, gdyż miał pewność, że właśnie 
przegraliśmy wojnę. Nie tracił naturalnie łez na amerykańskich marynarzy 
zaatakowanych znienacka i zdziesiątkowanyeh na Hawajach.
  
  
  Komentarz tłumacza: Oto słowa Churchilla:
  "Żaden Amerykanin nie obrazi się jeśli powiem, że z największą 
przyjemnością dowiedziałem się, iż Stany Zjednoczone Ameryki są po naszej 
stronie. Nie mogłem przewidzieć przyszłości i nie twierdzę, że zdawałem 
sobie sprawę z możliwości i zaciętości Japonii, ale w tym właśnie momencie 
wiedziałem, że USA tkwi w tej wojnie tak jak my i że mimo wszystko 
wygraliśmy".
  Ani słowa o łzach. Jak już dało się to poprzednio zauważyć generał von 
Roon nie jest specjalnie obiektywny jeśli chodzi o osobę Winstona 
Churchilla.
  (V. H.)
  
  
  Błąd Japonii
  Atak japoński był naturalnie zupełnie usprawiedliwiony, ale także był 
ogromną strategiczną pomyłką.
  Upadek Francji i osłabienie Anglii pozostawiły kolonie europejskie na 
Dalekim Wschodzie praktycznie bezbronne i Japonia była ich naturalnym 
spadkobiercą. Poza tym potrzebowała ich, by zakończyć wojnę w Chinach. Parę 
pokoleń wstecz Europejczycy przeszli połowę kuli ziemskiej, by podbić 
Wschodnią Azję i grabić jej bogactwa. Teraz nastał kres tej działalności - 
Japonia była w tym rejonie jedyną siłą, która się liczyła. Sprawiedliwsze 
także było to, by tym terenem rządzili Azjaci (jeśli już ktoś musiał) niż 
paru na wpół pijanych Europejczyków, będących pozostałością epoki 
kolonialnej. Adolf Hitler, patrząc właśnie z tego punktu widzenia, nawiązał 
przyjazne stosunki z Japonią. W naszym Sztabie Generalnym panowało 
przekonanie, że Kraj Kwitnącej Wiśni zaatakuje te posiadłości kiedy tylko 
będzie mu to odpowiadało, co było nader rozsądnym posunięciem z każdego 
normalnego punktu widzenia światowej filozofii.
  Pod względem taktycznym japoński atak na Pearl Harbor był doskonałą 
operacją, pod wieloma względami porównywalną z Operacją "Barbarossa" - w 
obu niewielki i biedny kraj zaskoczył dużego i bogatego przeciwnika i to 
pomimo napiętej atmosfery i wszelkiego rodzaju ostrzeżeń i wskazówek. W obu 
przypadkach zaskoczenie wykorzystano, by zniszczyć na jak największą skalę 
siły przeciwnika. "Barbarossa" wykorzystała traktat o nieagresji, który 
uśpił Rosję, zaś Japonia pobiła nas atakując USA w trakcie rozmów 
pokojowych.
  W swoim czasie oba ataki wywoływały głośne oburzenie i przyrównywane były 
do takich pojęć, jak: "niesławne" bądź "zdradzieckie", tak jakby określenia 
zaczerpnięte z nauk o moralności mogły być wykorzystywane w odniesieniu do 
polityki czy wydarzeń historycznych. Kraj biedny, jeżeli jest wrogiem 
bogatego, musi używać najlepszych sposobów, jakie może znaleźć. Tucydydes 
powiedział dawno temu, że procesem naturalnym są rządy silniejszego. W 
historii zaś moralne jest to, co skuteczne. Według Hegla wola boża objawia 
się w historycznych wydarzeniach. W takim ujęciu "Barbarossa" i Pearl 
Harbor były idealnymi krokami ku nowemu porządkowi na świecie.
  Różnice polegają na tym, że "Barbarossa" była strategicznie rozsądną 
decyzją i zakończyłaby się sukcesem, gdyby nie kilka nieszczęśliwych i nie 
do przewidzenia czynników, a mianowicie tenże japoński atak pięć i pół 
miesiąca później, będący tak wielką strategiczną pomyłką, że Churchill miał 
rację nazywając go samobójczym szaleństwem.
  Aby plan strategiczny był błędny wystarczy nieprzestrzeganie jednej tylko 
z podstawowych zasad rządzących strategią. Ten atak złamał dwie z nich.
  Żelazne zasady prowadzenia wojny, które złamali Japończycy, to:
  1. Obiektywny Wybór Celu.
  2. Znajomość Przeciwnika.
  
  Obiektywny wybór celu
  Zasada ta jest następstwem najistotniejszej zasady prowadzenia wojny, a 
mianowicie Zasady Koncentracji Sił i japońscy przywódcy właśnie to 
przeoczyli.
  Od chwili, w której słusznie zdecydowali, że wojna w Europie jest ich 
wielką szansą przejęcia Wschodniej Azji, stanęła przed nimi ciężka decyzja: 
czy najpierw zaatakować Rosję poprzez inwazję Syberii, czy też ruszyć na 
południe, by zająć prawie bezbronne europejskie kolonie? Bardziej kuszące 
było to ostatnie, ale w wojnie nie należy ulegać złudzeniom co do słabości 
i łatwości celu.
  Wojna to nic innego jak zmiany polityczne na mapie świata - a ten 
konflikt był pierwszym w dziejach, o którym można powiedzieć uczciwie, że 
objął cały świat. Rozkład przeciwników był klasyczny: biedny przeciwko 
bogatemu, żelazo przeciwko złotu: Niemcy były jedyną realną siłą po stronie 
pnących się w górę, która chciała stworzyć nowy podział świata i atak na 
wschód był największą ku temu szansą. Jeśliby Niemcy pokonały Rosję stałyby 
się niezwyciężone. Logicznym więc posunięciem Japonii było pomóc Niemcom w 
tym zadaniu - ze zwycięskimi Niemcami Japonia mogłaby zabrać i zatrzymać, 
co by się dało. Natomiast przy zwyciężonych Niemcach miała niewielką szansę 
na utrzymanie swego stanu posiadania z okresu przed wybuchem wojny.
  Gdyby w 1941 roku Japonia zaatakowała Syberię, nasz pochód zakończyłby 
się zdobyciem Moskwy, rosyjska kontrofensywa grudniowa nie miałaby miejsca, 
a reżim bolszewicki albo by upadł, albo podpisał drugi pokój w Brześciu. 
Tym, co uratowało Moskwę, był desperacki rozkaz Stalina ogałacający front 
syberyjski ze wszystkich rezerw, które zostały rzucone następnie przeciwko 
nam, co w ostatniej sekundzie przeważyło szalę bitwy.
  Co więcej, prawdziwa jest zasada Napoleona, iż w wojnie morale do siły 
fizycznej ma się jak trzy do jednego i sam fakt ataku japońskiego na 
Syberię mógł doprowadzić do upadku Rosji. W połowie października wyższych 
rangą bolszewików ogarnęła taka panika, że całe ministerstwa w pośpiechu 
opuszczały stolicę, a niepotwierdzona wieść głosi, że sam Stalin potajemnie 
uciekł i równie potajemnie wrócił, gdy panika osłabła, zabijając następnie 
wszystkich, którzy wiedzieli o jego tchórzostwie. Władcy Rosji żyją jakby 
wewnątrz bizantyjskiego labiryntu i nie ma możliwości sprawdzenia, jaka 
była prawda.
  Pewne jest, że był to wymarzony moment psychologiczny i jedna na tysiąc 
lat okazja dla Japonii, jednakże jej przywódcy, źle wyszkoleni w wojskowym 
podejściu do zagadnienia i stanowiący dziwną mieszankę orientalnej 
gwałtowności, ostrożności i emocji pozwolili, by przeminął niewykorzystany. 
Historia podobnie jak kobieta musi być wykorzystana, gdy jest gotowa, gdyż 
inaczej nigdy nie wybaczy fajtłapie i nigdy nie da mu ponownej szansy.
  
  
  Znajomość przeciwnika
  Tak więc pierwszym błędem było pójście na południe zamiast na północ i 
atak na łatwy łup zamiast długodystansowego, strategicznego sukcesu. Ale 
nadal mogliśmy wygrać, pomimo rozproszenia siły, gdyby Japonia nie 
uwieńczyła tego błędu drugim, który faktycznie zasługuje na miano 
szaleństwa.
  Zaczynając na południu należało z maksymalną szybkością i jak 
największymi siłami ruszyć na Indie Wschodnie, zająć europejskie kolonie i 
przygotować się na pokonanie amerykańskiego kontruderzenia, gdyby takowe 
miało miejsce. Amerykanie bowiem mogli się nie ruszyć, gdyż w USA była 
ogromna opozycja przeciwko wysyłaniu żołnierzy po to, by ginęli za pukka 
sahibs. Roosevelt mógł jedynie odpowiedzieć ostro, jak robił to po każdym 
naszym zwycięstwie, ale nigdy nie zrobił choćby jednego kroku poza granice 
opinii publicznej. I to właśnie był klucz do natury przeciwnika, z którego 
nie zdawała sobie sprawy Japonia z powodu orientalnej naleciałości 
utrudniającej obiektywny punkt widzenia.
  Nawet gdyby Roosevelt wbrew opinii publicznej zdecydował się na wysłanie 
floty przeciwko Japonii, to walczyłaby ona we Wschodniej Azji, daleka od 
baz zaopatrzenia, na nieprzyjacielskich wodach i w zasięgu 
nieprzyjacielskiego lotnictwa z baz lądowych - byłaby to, mówiąc krótko, 
druga Cuszima z dodatkiem lotnictwa, a krwawa masakra mogłaby spowodować 
upadek kalekiego Machiavellego z Białego Domu.
  Ale nawet to nie było najgorszym aspektem japońskiego błędu.
  Ameryka posiadała i posiada największe zaplecze przemysłowe na ziemi. Ten 
kraj kupców oddanych wszechmocnemu dolarowi i błogosławiony cudownymi 
zapasami surowców naturalnych skradzionych Indianom zbudował potężny 
przemysł wytwarzający zwykłe zabawki i zbytki. Potrafił jednak ten przemysł 
w krótkim czasie przestawić na produkcję wojenną o skali która była wprost 
fantastyczna. Jedyną nadzieją Osi na wygranie wojny było utrzymanie Ameryki 
podzielonej i słabej z dala od walki, dopóki nie nadejdzie czas, by się nią 
zająć. Ale już samotną i nie przygotowaną.
  Ten cel był bliski spełnienia. Połowa Amerykanów fetowała zwycięstwo 
Niemiec nad Rosją. Program Lend-Lease realizowany był tak opieszale, jak 
tylko się dało, a bezwład administracji odzwierciedlał skłócenie i 
niezdecydowanie obywateli.
  To wszystko jest zasługą Adolfa Hitlera. Był on człowiekiem o wąskiej 
wyobraźni, który nie znał Stanów Zjednoczonych. Ale jego niemal kobieca 
intuicja ostrzegała go, że nie może dać swemu wrogowi, jakim bez dwóch zdań 
był Roosevelt, szansy na zjednoczenie Ameryki. Dlatego połykał w milczeniu 
publiczne obelgi prezydenta Stanów Zjednoczonych i nakazał u-bootom unikać 
prowokacji za wszelką cenę. Ta mądra polityka została zniweczona 
bezsensownym atakiem na Pearl Harbor. W ciągu jednej nocy sto trzydzieści 
milionów skłóconych, niepewnych i podzielonych Amerykanów stało się 
rozwścieczoną masą żądną walki. Roosevelt przeprowadził w Kongresie plan 
wojny na tak gigantyczną skalę, że kilka dni wcześniej wywołałby nim nie 
tyle sprzeciw, ile śmiech senatorów. Tym razem nie dość, że nie napotkał 
oporu, to prawie spotkał się z jednomyślnością i wszystkie plany wojny 
długoterminowej przegłosowane zostały w kilka godzin.
  To właśnie był główny rezultat Pearl Harbor, gdyż marynarka szybko 
uzupełniła straty i to z nadwyżką. W ciągu tygodnia Niemcy ze strategicznej 
ofensywy, mającej w swym zasięgu panowanie nad światem, znalazły się w 
strategicznej defensywie bez perspektyw innych niż zniszczenie, chyba że 
nasi przeciwnicy zrobiliby coś równie głupiego i samoniszczącego.
  
  
  Nieistniejąca Oś
  Jeśli ktoś by zapytał: "Jak Niemcy pozwoliły na taki rozwój wypadków?" 
odpowiedź brzmiałaby, iż nikt nas o nic nie pytał i o niczym nie 
informował. Że celem jest Pearl Harbor dowiedzieliśmy się równocześnie z 
Amerykanami - gdy eksplodowały pierwsze bomby i torpedy.
  Oś złożona z Niemiec, Włoch i Japonii tak naprawdę nigdy nie istniała. 
Był to groźnie wyglądający balon nadmuchany przez propagandę, a jej celem 
był bluff. Przez cały czas trwania wojny każde z tych państw kierowało się 
własnymi korzyściami i szło własnymi drogami przeważnie nie informując 
nawet swych partnerów o atakach, inwazjach czy decyzjach strategicznych.
  Dlatego, gdy zaatakowaliśmy Polskę, Mussolini nagle odmówił wypowiedzenia 
wojny i nie zrobił tego do momentu, aż Francja nie zaczęła padać na pysk. 
Bez porozumienia z nami zaatakował Grecję, sam zaś został poinformowany o 
naszym ataku na Rosję dwanaście godzin przed inwazją. Tyle tylko, że my 
mieliśmy ku temu powody. Zdaniem naszego wywiadu to, co wiedział Mussolini, 
w ciągu dwudziestu czterech godzin wiadome było Anglikom via włoska rodzina 
królewska. Ani razu nie miały miejsca wspólne narady na szczeblu sztabów 
wśród tych państw, podczas gdy Anglia i USA odbyły pierwszą z nich rok 
przed atakiem na Pearl Harbor. Przez całą wojnę nasi przeciwnicy prowadzili 
ścisłą współpracę strategiczną dopuszczając do niej nawet bolszewików. 
Teraz mogą się zastanawiać jedynie nad tym na ile rozsądna była pomoc 
Stalina w zniszczeniu nas i dopuszczeniu, by zaraza dotarła do Łaby. 
Natomiast ich operacje strategiczne były nieomal modelowym przykładem 
współpracy, podczas gdy nasza w ogóle nie istniała. Niemcy miały pecha być 
zawiązane z drugorzędnymi pomagierami, którzy co chwila swymi 
nieprzemyślanymi i gwałtownymi poczynaniami przyczyniali się do naszej 
klęski.
  
  
  Rola Yamamoto
  Dlaczego Japonia wybrała tę skazującą ją na zagładę drogę? Włączyła się 
we współczesną historię niespodziewanym atakiem na flotę rosyjską w Port 
Arthur w 1904 roku i być może miała obsesję na tym punkcie uważając że jest 
to jedyny skuteczny sposób dla żółtej rasy, by pobić białych. Sztab Główny 
Marynarki Imperialnej preferował właściwe posunięcie - zajęcie Indii i 
bitwę z US Navy, jeśliby taka nastąpiła, na wodach macierzystych. Pearl 
Harbor było dzieckiem admirała Isoroku Yamamoto, szefa sztabu marynarki, 
który wymusił go na rządzie i marynarce groźbą swej rezygnacji. Całkowicie 
i od początku sprzeciwiał się on wojnie ze Stanami Zjednoczonymi twierdząc 
że przy przewadze gospodarczej przeciwnika wynoszącej siedem do jednego 
próba wygrania była skazana na niepowodzenie. Natomiast skoro już musi z 
nimi walczyć, to początkiem musi być wyłączenie z gry floty przeciwnika. 
Sztab oceniał ten atak jako zbyt ryzykowny, ale przeważyło jego zdanie - 
taktycznie miał rację i poprowadził go doskonale. Jak długo ludzie piszą i 
czytają, Pearl Harbor będzie synonimem udanego ataku z zaskoczenia - stało 
się to taką samą częścią składową języka, jak Waterloo.
  Jak flota japońska mogła zebrać się przepłynąć Pacyfik na odległość 
dwustu mil od Hawajów, uniknąć wykrycia mimo wysiłków amerykańskiego 
wywiadu i patroli tak morskich, jak i powietrznych i wreszcie zaskoczyć 
nieprzygotowane wojska lądowe i marynarkę? Zagadka ta jest tym większa, iż 
w świetle powojennych relacji okazało się, że USA złamały szyfry japońskie 
i były w stanie odczytać nawet jej depesze dyplomatyczne, o rozkazach nie 
wspominając. Śledztwo prowadzone przez Kongres na temat Pearl Harbor 
obejmuje setki tomów akt, a zagadka nadal pozostaje nie rozwiązana.
  Jako oficer niemieckiego Sztabu Generalnego spoglądam na Pearl Harbor 
jako na abstrakcyjny problem wojskowy, podobnie zresztą jak na bitwę pod 
Trafalgarem czy Salaminą. Operacja ta dokładnie zaskoczyła Amerykanów, gdyż 
była tak niepojętą głupotą, ryzykiem i błędem strategicznym, 
psychologicznym i politycznym, że nikt nie brał jej poważnie pod uwagę. 
Nawet będąc sukcesem, była jednocześnie najgorszym posunięciem, jakie 
Japonia mogła wykonać i dlatego Amerykanie ją zlekceważyli. Japończycy 
przeprowadzili ją i okazało się, że akcja się udała.
  Wzmianka z przesłuchań emerytowanego admirała Kimmela może być kluczem do 
tej zagadki. Torpedy lotnicze w tym okresie wymagały odpowiedniej 
głębokości wody, która uruchamiała ich mechanizm napędowy, jak i zapalnik. 
Według specjalistów amerykańskich minimalną głębokością było 75 stóp, zaś 
Pearl Harbor miał średnią głębokość około 30 stóp i dlatego 
niebezpieczeństwo ataku torpedowego z powietrza uznano za "minimalne" i nie 
osłonięto jednostek sieciami przeciwtorpedowymi. 7 grudnia torpedy rzucone 
przez samoloty zatopiły siedem pancerników i wywołały piekło w porcie, gdyż 
Japończycy skonstruowali torpedę, która stawała się skuteczna przy 
głębokości mniejszej niż 30 stóp, a ich piloci ćwiczyli rzuty z niskiej 
wysokości od maja do grudnia (Japończycy nie wymyślili nowej torpedy lecz 
przy pomocy drewnianych płetw przystosowali do tej akcji istniejące (przyp. 
tłum.)). To wyraźnie wskazuje na różnicę mentalności, która dzieliła oba te 
narody.
  
  
  Czy Roosevelt to zaplanował?
  Powstało i nadal istnieje przypuszczenie, że Roosevelt i jego główni 
doradcy pomogli w klęsce, jaka spotkała w Pearl Harbor flotę amerykańską. 
Według tej teorii ukryli oni przed dowództwem Floty Pacyfiku wiadomość o 
zbliżającym się ataku japońskim, nie ujawniając rozszyfrowanych depesz 
dyplomatycznych rządu japońskiego, by wojska tam stacjonujące były zupełnie 
nie przygotowane na atak. Według tej teorii Roosevelt zdecydował, że 
włączenie Ameryki do wojny jest istotniejsze niż strata paru pancerników. 
Oficjalnym powodem tego stanu rzeczy było nieprzygotowanie kadry dowódczej, 
co jest do dziś dnia oficjalną wymówką.
  Roosevelt rzeczywiście był zdolny do czegoś takiego - był zdolny 
praktycznie do wszystkiego. Natomiast dokumenty jasno wskazują, że tak w 
Pearl Harbor, jak i w całych siłach zbrojnych USA zdawano sobie sprawę z 
prawdziwości zagrożenia, i jego nieuchronności. W praktyce wystarczyło 
czytać gazety, by o tym wiedzieć. Jakie nie byłyby powody, nie istnieje 
żadne wytłumaczenie dla zawodowych oficerów by zostali tak zaskoczeni nawet 
w najspokojniejszych czasach pokoju. Zdarza się to, lecz w dalszym ciągu 
jest niewytłumaczalne.
  Mimo wyczerpującego śledztwa nie znaleziono dowodów, że Roosevelt 
wiedział o miejscu czy czasie ataku. Japończycy utrzymywali to w doskonałej 
tajemnicy i nawet czołowi dyplomaci tego nie wiedzieli i nigdy nazwa ani 
data nie została przesłana w jakiejkolwiek depeszy.
  Amerykańscy wojskowi między innymi zostali tak dokładnie zaskoczeni, że, 
podobnie jak w czerwcu Armia Czerwona, nie byli psychologicznie 
przygotowani do wojny. W noc poprzedzającą atak oficerowie zgodnie ze 
zwyczajem spili się zapewne wraz z żołnierzami (była to sobota) i w związku 
z tym, gdy eksplodowały pierwsze bomby, nie byli w stanie obsługiwać 
myśliwców czy dział przeciwlotniczych. Zasada "Znać Przeciwnika" znacznie 
Japończykom pomogła. Jeśli bowiem siły amerykańskie, gdziekolwiek by nie 
stacjonowały, miałyby stać się obiektem ataku, to najlepszym do tego 
momentem zawsze będzie niedzielny ranek. Charakter narodowy zmienia się 
bardzo powoli.
  Rooseveltowi znacznie lepiej przysłużyłoby się zwycięstwo w Pearl Harbor 
niż klęska - sukces w odparciu ciosu, poza tym wszystkim, co wywołała 
klęska, znacznie podniósłby morale społeczeństwa i armii. Amerykanie 
przychodzili do siebie dość długo po szoku, jakim był dzień siódmego 
grudnia. Roosevelt nie był durniem, a tylko dureń nie wykorzystałby szansy 
zaskoczenia i zatopienia floty japońskiej, gdyby tylko mógł to zrobić. Nie 
ostrzegł dowództwa na Hawajach o niebezpieczeństwie ataku lotniczego, gdyż 
podobnie jak inni nie wiedział i nie mógł przypuścić, że Japończycy 
zachowają się tak groteskowo, jak się zachowali. Teoria spisku, którego 
wynikiem była klęska w Pearl Harbor jest próbą trywialnego wytłumaczenia 
zawodowych nieudolności.
  Powodem ataku natomiast, i co do tego nie ma żadnej wątpliwości, było 
zmuszenie Japończyków do działania wpierw przez odcięcie dostaw ropy a 
potem przez informację, iż ceną za wznowienie tychże jest pokój w Chinach i 
trzymanie się z daleka od Wschodniej Azji, o czym Roosevelt doskonale 
wiedział. Ten honorowy naród wojowników nie miał po prostu innego wyjścia. 
Faktem także jest to, że te manewry polityczne, w których zresztą był 
mistrzem Roosevelt wykonywał jawnie - gazety pełne były not dyplomatycznych 
- wobec czego mowa o jakimkolwiek spisku jest głupotą. Mógł też mieć 
nadzieję, że w końcu uda mu się zmusić słabszy kraj do podporządkowania się 
jego woli, bez wywoływania konfliktu zbrojnego. Hitler rozegrałby tę 
sytuację dokładnie w ten sam sposób. Natomiast jest jedna zasadnicza 
różnica - Armia Niemiecka nigdy nie pozwoliłaby się tak zaskoczyć! Mimo 
wszystko byliśmy żołnierzami.
  
  
  Komentarz tłumacza: Praca Roona jest w pełni profesjonalnym dziełem, 
jeśli nie dotyczy spraw niemieckich i jego obraz ataku na Pearl Harbor jest 
jak najbardziej zgodny z rzeczywistością, co, niestety, przyznaję. 
Niestety, gdyż wina spoczywa na nas - na oficerach armii amerykańskiej. Co 
prawda całkowicie zignorował prawdziwie głupie zachowania, jakie w tych 
dniach miały miejsce w Waszyngtonie i na Hawajach, a które znacznie 
przyczyniły się do finalnego zaskoczenia, natomiast wnioski, jakie wyciąga, 
są jak najbardziej do przyjęcia. Nie ma tłumaczenia dla dowódcy wojsk 
liniowych, że został zaskoczony - podobny przypadek, jeśliby zdarzył się w 
erze broni nuklearnej, oznaczałby koniec historii Stanów Zjednoczonych 
Ameryki Północnej. Tym razem nie byłoby czasu na złapanie oddechu.
  
  58
  
  Uczucie minionego czasu ogarnęło Victora Henry, gdy siedział na trawniku 
na tyłach Klubu Armii i Marynarki w Manili. Była trzecia rano, a on słuchał 
radiowej transmisji z meczu piłki nożnej, który był rozgrywany jedenaście 
tysięcy mil stąd. Ponad jego głową Orion roztaczał olśniewający blask na 
połowie sklepienia nieba. Wokół Moskwy ten gwiazdozbiór także świecił 
jasno, ale o wiele niżej w kierunku południowego horyzontu.
  Pug usiadł na trawie wśród oficerów obu jednostek i ich filipińskich 
przyjaciółek. Żony oficerów już dawno zostały odesłane do domu. Wokół 
panował dobrze mu znany zapach typowy dla tutejszych wieczorów przesycony 
aromatem świeżo ściętej trawy, damskich perfum, rumu, kremu migdałowego i 
przystani cuchnącej wodą. Także świeżo przystrzyżone trawniki, papierowe 
lampiony, stare wojskowe dowcipy przeplatane obelgami przywoływały mu na 
myśl wspomnienia kilkunastu lat spędzonych tutaj. Życie w Manili 
przebiegało zadziwiająco jednostajnie, nie ulegając żadnym zmianom. Nerwowo 
przemęczeni pracownicy ambasady w Tokio przewidywali, iż być może 
tegoroczne zawody pomiędzy Armią a Marynarką w ogóle się nie odbędą. 
Obawiali się, że albo Japończycy wkroczą do wojny przed Świętem 
Dziękczynienia, albo wojska amerykańskie zostaną postawione w stan 
pogotowia. Jednak nic się nie wydarzyło. Biała płaska piłka przesuwała się 
tam i z powrotem na sznurku na tej samej co zawsze, starej tablicy z 
namalowanym boiskiem do piłki nożnej. Nie zmieniły się także maskotki - 
zwierzęta obu drużyn. Muł okryty brązową derką dopingował drużynę Armii, a 
kozioł okryty na niebiesko drużynę Marynarki. Spętane zwierzęta czekały na 
co zabawniejsze momenty. To mógłby równie dobrze być senny tysiąc 
dziewięćset dwudziesty ósmy rok - pomyślał Pug.
  W zatoce odbijał się blask reflektorów, które świeciły teraz całą noc w 
związku z prowadzonymi bez przerwy na dziedzińcu pracami naprawczymi. Tylko 
one a także lekki niepokój wśród oficerów marynarki, jakby przygotowanych 
na każdą ewentualność, sugerowały, iż był to jednak listopad tysiąc 
dziewięćset czterdziestego pierwszego.
  Głośniki starały się zagłuszyć wrzawę panującą na trawnikach. Odbiór 
radiowy tego wieczoru był zdecydowanie lepszy niż w poprzednich latach. 
Mecz nadal posiadał ten sam rytualny czar dla Puga. Śledził akcję z 
napięciem, nerwowo paląc papierosa. Ogarnęła go nostalgia za brutalną 
młodzieńczą walką na trawie. Przypomniał sobie kotłujące się ciała, 
sprytne, dobrze wyćwiczone zagranie, a przede wszystkim te rzadkie chwile, 
gdy udało mu się wykiwać przeciwnika i samodzielnie biec w dół boiska w 
otoczeniu morza wrzeszczących głosów. Nigdy w życiu nie udało mu się 
przeżyć czegoś podobnego, ale taka nostalgia już dawno go opuściła. Gdy 
pomyślał, że chłopcy młodsi od jego synów przebywali teraz tam, na tym 
chłodnym boisku w Filadelfii i uświadomił sobie, jak złożone i długie było 
jego życie, które teraz uczyniło z niego żywą mumię.
  - Pug, słyszałem, że jesteś tutaj.
  Ktoś delikatnie uderzył go w ramię. Był to jego kolega z klasy Walter 
Tully. Łysy jak kolano, opalony na ciemny brąz uśmiechał się do niego. 
Tully opuścił szkołę okrętów podwodnych, by objąć dowództwo nad dywizjonem 
okrętów podwodnych w Manili. Wskazał palcem na zatłoczony stół w pobliżu 
tablicy.
  - Chodź i siądź z nami.
  - Może, w drugiej połowie, Red. - Był to już zdecydowany anachronizm, ale 
wszyscy wciąż używali tego przezwiska. - Kiedy siedzę na trawie 
przypominają mi się dawne czasy.
  - Masz rację. Wiesz, przyłączę się do ciebie. 
  - Siadaj.
  Tully także grał w piłkę nożną na uczelni i przysłuchiwał się 
sprawozdaniu równie uważnie jak Pug. Po chwili biała piłka prześliznęła się 
przez połowę boiska Armii i wypadła na aut. Wśród okrzyków radości i 
rozczarowań, młody porucznik uwolnił muła z uwięzi, wskoczył na jego 
grzbiet i pogalopował dookoła trawnika.
  - Do diabła! - wykrzyknął Pug. 
  Tully potrząsnął głową.
  - Coś mi się zdaje, mój stary, że przegramy ten mecz. Oni mają dobrą 
obronę. Moglibyśmy tam wystawić Puga Henry'ego.
  - Ha! Piętnaście tysięcy grzywny za nielegalne użycie wózków 
inwalidzkich. Powiedz mi, Red, że jesteś tym Simonem Legree, nieprawdaż?
  - Co masz na myśli?
  - Mówię o wysłaniu "Devilfish" na ćwiczenia, akurat w dniu zawodów między 
wojskami lądowymi i marynarką. Co się stało? Czy sądzisz, że zagraża nam 
wojna czy coś podobnego?
  Tully wyszczerzył zęby w ironicznym uśmiechu.
  - To był pomysł Brancha Hobana. Sądził, że potrzeba im trochę musztry, 
dlatego wypływają dzisiaj na dwa tygodnie. Około południa będą już gotowi i 
możesz zobaczyć się z Byronem.
  - Zostaję tu tylko do czasu odlotu samolotu.
  - Tak, słyszałem, że dostałeś "Kalifornię"! To wspaniale, Pug! 
  Gra została wznowiona. Po kilku nudnych potyczkach biała piłka przesunęła 
się na drugi koniec tablicy. Marynarka przerwała złą passę i przeniosła się 
daleko na terytorium Armii. Pug i Tully poderwali się na równe nogi i 
dołączyli do okrzyków wydawanych przez swoich towarzyszy "Bij Armię! Gol, 
Gol!". W tym czasie chorąży wesoło prowadził kozła dookoła trawnika.
  Pierwsza połowa zakończyła się piłką autową. Gdy mijał ich steward, Red 
Tully ochoczo zamówił drinki.
  - Zostańmy tutaj na trawie, Pug. Opowiedz mi o Rosji. 
  Radośnie uśmiechnięta twarz Victora Henry'ego spoważniała, gdy zaczął 
opisywać bitwę czołgów, którą widział, a także panikę w Moskwie szesnastego 
października.
  - Jezus, ty naprawdę tam byłeś! Zazdroszczę ci. A my tutaj siedzimy 
głupi, tępi i szczęśliwi. Mówili mi, że leciałeś do Manili przez Tokio.
  - Zgadza się.
  - Masz jakieś konkretne wiadomości, Pug. Czy te świnie naprawdę mają 
zamiar się bić. Dochodzą nas czasami straszliwe wieści, ale nic poza tym.
  - Nasi ludzie są tam naprawdę wystraszeni. Ambasador rozmawiał ze mną 
dość długo na temat psychologii Japończyków. Powiedział, że to bardzo 
dziwny naród, a harakiri to ich sposób na życie. Realne szanse nie 
odgrywają żadnej roli. Są w stanie przeprowadzić ni stąd ni zowąd 
samobójczą akcję, a on obawia się, że do tego dojdzie.
  Tully spojrzał na siedzących wokół na trawie lub na leżakach i zniżył 
głos:
  - Koniec z tym. Admirał Hart otrzymał dziś bezpośrednie ostrzeżenie o 
wojnie. Ale z drugiej strony nerwowe pogłoski dochodziły nas z Waszyngtonu 
przez całe lato i jesień. W lipcu, gdy wylądowali w Indochinach i Roosevelt 
odciął im ropę naftową, wszyscy myśleliśmy: zaczęło się. Wciąż byliśmy w 
stanie gotowości. Prawie wariowaliśmy. Czy mamy zaczynać to wszystko od 
początku?
  Pug rozłożył dłonie na znak zakłopotania.
  - Posłuchaj, pewnego dnia na przyjęciu w ambasadzie rozmawiałem z kilkoma 
biznesmenami. Byli tam Amerykanie, Brytyjczycy, jeden Japończyk, właściciel 
stoczni, który zacytował opinię, prosto z dworu cesarza, że wojna ze 
Stanami Zjednoczonymi jest nie do pomyślenia. Wszyscy mu przytaknęli. Więc 
sam możesz sobie wybrać.
  - Jedyne co wiem, to że gdy nas zaatakują, będziemy w poważnym kłopocie. 
Stan gotowości na Filipinach jest przerażający, a mieszkańcy nie chcą się 
bić z Japończykami. Ale to tylko moja opinia. Jeśli chodzi o okręty 
podwodne to brakuje tam wszystkiego: torped, części zamiennych, nawet 
oficerów wachtowych. To wszystko jest po prostu godne pożałowania. Kiedy 
ostatni raz widziałeś Byrona?
  - Zdaje się, że około sześciu miesięcy temu. Dlaczego pytasz?
  - On ma piekielną śmiałość! Pewnego dnia wkroczył do mojego biura i 
zażądał przeniesienia go na Atlantyk. Jego własny kapitan odrzucił podanie, 
więc chciał przeskoczyć wyżej. Byłbym go rozszarpał za to. Powiedziałem mu, 
powtarzam ci to, Pug, słowo po słowie, że gdyby nie to, że jest twoim synem 
wyleciałby z mojego biura z kopniakiem w tyłek.
  Victor Henry, siląc się na spokój, powiedział:
  - Jego żona i dziecko są we Włoszech. Martwi się o nich.
  - Wszyscy jesteśmy daleko od naszych rodzin, Pug. Po prostu nie mogę go 
teraz przenieść. Staram się powyciągać oficerów z niszczycieli i statków 
zaopatrzeniowych i przenieść ich na okręty podwodne. Zrobiłbym wszystko dla 
twego syna, oczywiście w granicach zdrowego rozsądku, ale...
  - Nie mów w ten sposób. Byron jest po prostu jednym z oficerów. Jeśli nie 
możesz tego zrobić, to nic się na to nie poradzi.
  - W porządku. Cieszę się, że to powiedziałeś.
  - Mimo wszystko problemy z jego rodziną są rzeczywiście poważne. Jeśli to 
możliwe, przenieś go.
  - Jest jeszcze jeden mały problem, mianowicie Japończycy.
  - Nie ma sprawy.
  Victor Henry musiał się wysilić, by ton jego głosu nadal brzmiał lekko i 
przyjacielsko. Gdy z głośników popłynęła znowu wrzawa powiedział z ulgą:
  - W porządku. Druga połowa.
  
  
  *
  
  
  Po zakończeniu meczu ludzie spali wyciągnięci na trawie pod niebem 
przeszytym czerwonymi łunami. Chłopcy ubrani na biało wciąż roznosili 
drinki, a stłoczeni oficerowie marynarki wznosili okrzyki na cześć ich 
zwycięskiej drużyny. Pug nie przyjął zaproszenia Reda na śniadanie i 
poszedł do swego pokoju się zdrzemnąć. W tym samym pokoju zamieszkał, gdy 
po raz pierwszy przyjechał do Manili i czekał na Rhodę, która miała przybyć 
wraz z dziećmi. Dopiero wtedy zaczęli prowadzić normalne gospodarstwo. Ten 
wysoki pokój, wypełniony zakurzonymi, starymi klubowymi meblami, które 
niczym się nie wyróżniały, z wiecznie wirującym wentylatorem ponownie 
przywołał wspomnienia minionych lat i dni. Odwrócił wentylator, rozebrał 
się do majtek, otworzył okno balkonowe wychodzące na zatokę i usiadł paląc 
papierosa za papierosem. Cały czas obserwował budzący się nad błękitną 
zatoką dzień i przemieszczające się statki. Nie czuł się senny. Siedział 
tak, prawie bez ruchu, przez ponad godzinę, a zbierający się pot spływał po 
jego nagim ciele.
  O czym myślał?
  Widział obrazy wywołane jego powrotem do Manili. Siebie i Byrona pod 
drzewem przy białym domu na Bulwarze Harrisona, gdy obaj uczyli się 
francuskich czasowników. Szczupła twarz chłopca marszczyła się, a ciche łzy 
były odpowiedzią na krzyki zirytowanego ojca. Przypomniały mu się wszystkie 
medale uzyskane w szkole przez Warrena: z historii, angielskiego, a także 
zwycięstwo w baseballu na studiach. Madeline wyglądająca jak z baśni w 
białej, pajęczej, lekkiej sukience ze złotą koroną na głowie na przyjęciu z 
okazji swoich ósmych urodzin.
  Myślał także o Rhodzie zrzędzącej na temat upału i nudy. Co wieczór 
upijała się w tym klubie. A w czasie tańców bożonarodzeniowych nawet się 
przewróciła. Potem ta kłótnia, gdy oznajmił jej chłodno, że wnosi pozew o 
rozwód, a która w istocie położyła kres jej pijaństwu. Zapach trawników, 
klubowych korytarzy i aromat powietrza w Manili sprawiły, iż uległ 
złudzeniu, że to wszystko dzieje się teraz, a nie należy do przeszłości, 
lat, które już dawno odeszły w niepamięć.
  Następnie pojawił się obraz Pameli Tudsbury na Placu Czerwonym. Posępne, 
ponure zabłocone ulice Kujbyszewa, i całą noc trwające partie pokera. 
Odwiedziny kołchozów i ten wolno płynący czas, gdy oczekiwał na bilety 
kolejowe. Potem dwutygodniowa podróż pociągiem przez Syberię. Piękne 
syberyjskie dziewczyny sprzedające na małych drewnianych stacyjkach owoce, 
płaskie, okrągłe bochenki chleba i kiełbaski. Przez pustkowie pokryte 
śniegiem oświetlone promieniami słońca, biegła linia złożona tylko z 
pojedynczych torów. W przedziale kolejowym były tylko drewniane ławki, a 
ludzie, którzy siedzieli obok niego, opatuleni w futra cuchnęli cebulą. 
Widziało się wśród nich Mongołów. Czasem przez trzy dni jazdy nie widział 
nic poza ogromnymi połaciami wzbudzających grozę lasów. A potem Japonia i 
jej wstrętni mieszkańcy. Spojrzenia pełne nienawiści, które paliły jego 
plecy, gdy chodził ulicami Tokio. Wojna uczyniła tu nawet więcej 
nieszczęścia i biedy niż w Berlinie. Na koniec ujrzał pół tuzina listów, 
które napisał do Pameli, by potem je podrzeć na strzępy.
  Odwiedzając te wszystkie niesamowite miejsca Victor Henry czuł się 
szczęśliwy, jakby podążał ku nowemu życiu. Życie, na które już stracił 
nadzieję, a które teraz nagle pojawiło się przed nim jak spełnione 
marzenie. Rhoda w jego myślach była tryskającą młodością dziewczyną z 
Waszyngtonu, którą adorował. Rozumiał, dlaczego się w niej zakochał, a 
następnie ją poślubił. Obecnie traktował ją z obojętnością, zupełnie jakby 
była żoną kogoś innego. Potrafił obiektywnie ocenić wszystkie jej wady i 
zalety. Rozwód z nią byłby zbyt okrutny i szokujący. Czym mu zawiniła? 
Życie, które mu ofiarowała, było jałowe i puste. Teraz był tego świadomy, 
ale robiła, co w jej mocy. Nie chciał urazić Rhody, ani zrezygnować z 
szansy rozpoczęcia nowego życia.
  Pisał listy do Pameli, by przelać swe myśli na papier i w ten sposób 
nabrać do nich dystansu. Z tych samych powodów napisał jej o masakrze w 
Mińsku. Gdy dotarł do Tokio stwierdził, że listy są zbyt powolne. Musiał 
wysłać jeden z dwóch telegramów: "Przyjeżdżaj" bądź "Nie przyjeżdżaj". To 
by jej w zupełności wystarczyło. W końcu stwierdził, iż była znacznie 
mądrzejsza niż on.
  Ten pierwszy krok rzeczywiście powinien tylko być przelotnym romansem, w 
czasie którego mogliby sprawdzić, czy to prawdziwa miłość, czy tylko 
namiętność.
  Nie warto byłoby ranić Rhody dla zwykłego zaślepienia, które nigdy nie 
trwa wiecznie. Jednak, by to sprawdzić, powinien z nią zamieszkać. Victor 
Henry zrozumiał, iż było to rozwiązanie bardzo osobliwe, ale nie wiadomo, 
czy nie najlepsze w jego trudnej sytuacji.
  W Tokio zastanawiał się, czy nie nadać telegramu: "Przyjeżdżaj". Po 
krótkim wahaniu zrezygnował. Nawet jeśli to było najlepsze rozwiązanie, nie 
mógł znaleźć w nim miejsca dla siebie. Nie potrafił wyobrazić sobie siebie 
uwikłanego w potajemny romans, chociaż ze względu na Pamelę nie myślał o 
ich związku jako o niemoralnym bądź plugawym. To nie było w jego stylu. Nie 
potrafiłby dobrze wywiązać się z roli kochanka i kapitana USS "Kalifornia" 
jednocześnie. Jedno z dwojga by na pewno spartaczył. Dlatego też, do Manili 
przyjechał nadal niezdecydowany.
  Tutaj po raz pierwszy od czasu rozmowy na Placu Czerwonym, uświadomił 
sobie, że rola Rhody w jego życiu zaczęła przyćmiewać Pamelę. Manila była 
przesiąknięta Rhodą. Dobrymi i złymi wspomnieniami, w których jednak był 
on. Dzisiejsze realia to Red Tully, przyjaciel z klasy, a teraz komandor 
wszystkich okrętów podwodnych Floty Azjatyckiej, zawody między Armią a 
Marynarką Wojenną, w których po raz ostatni brał udział dwadzieścia osiem 
lat temu, gdy Pam była kilkumiesięcznym niemowlęciem. Tuziny młodych 
poruczników marynarki siedzących na trawniku z przyjaciółkami w wieku 
Pameli.
  Ta dzika sceneria syberyjska nagle stała się blednącym obrazkiem 
skleconym ze zdjęć migawkowych. Taką samą migawką było to burzliwe pół 
godziny na Placu Czerwonym.
  Czy naprawdę mógłby teraz zacząć wszystko od początku? Mieć dzieci, które 
będą uczyły się mówić. Małych chłopców bawiących się na trawie i 
dziewczynkę splatającą rączki wokół głowy. Manila przede wszystkim 
kojarzyła mu się z przyjemnościami, które dały mu jego dzieci. To były 
najlepsze dni jego życia. Gdyby mógł powtórzyć to wszystko z Pamelą, byłoby 
to dla niego niczym zmartwychwstanie; prawdziwe drugie życie. Ale czy mógł 
tego dokonać taki twardy i stetryczały człowiek, jakim był on sam? Był 
wystarczająco srogi dla swych dzieci, gdy miał trzydzieści lat.
  Teraz był bardzo zmęczony. W końcu zmógł go sen, gdy siedział na krześle, 
tak samo jak kiedyś w apartamencie Tudsburych w hotelu National. Ale tym 
razem nie obudził go pieszczotliwy dotyk chłodnych dłoni. Jego wewnętrzny 
budzik, który nigdy nie zawodził, i tym razem wyrwał go ze snu na czas, by 
zdążył dojechać do Cavite i obserwować przybycie "Devilfish".
  
  
  *
  
  
  Byron stał na pokładzie dziobowym przy maszynie kotwicznej, ubrany w 
mundur i kamizelkę ratunkową, ale Pug go nie poznał. Gdy "Devilfish" 
przesuwała dziób wzdłuż przystani Byron krzyknął:
  - O Boże to mój ojciec. Tato! Tato!
  Wtedy dotarło do Puga, że ten szczupły chłopak z rękoma w kieszeniach ma 
taką znajomą posturę, a głos jego syna wydobywa się z tej wychudłej twarzy 
przysłoniętej kędzierzawą, rudą brodą. Gdy okręt jeszcze cumował, Byron 
wyskoczył na nabrzeże, otoczył ojca ramieniem i przytulił mocno.
  Pug doznał dziwnego uczucia całując zarośniętą twarz syna.
  - Cześć Briny. Skąd ten zarost?
  - Kapitan Hoban nie znosi brodaczy. Planuję zapuścić brodę do kolan. 
Boże, to niesamowita niespodzianka tato.
  Z mostku przez megafon niecierpliwie wołał go oficer. Byron niczym kozioł 
wskoczył z powrotem na bujający się dziób i krzyknął na ojca.
  - Spędzimy razem cały dzień. Mama pisała mi, że będziesz dowodził 
"Kalifornią". To fantastyczne!
  Gdy statek został już zabezpieczony przy nabrzeżu, oficerowie gorąco 
zaprosili Victora, by zjadł z nimi obiad, w domu, który tutaj wynajmowali. 
Pug zauważył dezaprobujące spojrzenie Byrona i odmówił.
  
  
  *
  
  
  - Mieszkam na okręcie - powiedział Byron, gdy jechali z powrotem do 
Manili szarym wojskowym samochodem Puga. - Nie należę do układu.
  - Dlaczego nie. Wygląda to całkiem nieźle.
  - Ach, kucharz, lokaj, dwóch chłopców do pomocy, ogrodnik, pięć akrów, 
basen pływacki, a wszystko to dla tych nędzników gdy rozłożą się na 
wybrzeżu. Byłem tam na obiedzie. Dziewczyny mają na zawołanie, przychodzą 
tam na noc. Najróżniejsze: sekretarki, pielęgniarki i co tylko. A potem się 
zabawiają.
  - To naturalne w tym wieku.
  - Tato, co robiłeś, gdy byłeś daleko od mamy.
  - Myślisz, że bym ci powiedział? - Pug spojrzał na Byrona. Zarośnięta 
twarz przybrała poważny wyraz. - Więc dobrze. Przechodziłem katusze Briny. 
Ale nigdy nie rób z siebie męczennika.
  - Nie jestem męczennikem. Moja żona jest we Włoszech. To wszystko. Oni 
mogą robić, co tylko chcą?
  - Jakie były ostatnie wiadomości od niej?
  - Piętnastego leci do Lizbony. Dostałem zdjęcie dziecka. Poczekaj aż go 
zobaczysz! To nieprawdopodobne jak bardzo jest podobny do mnie, kiedy byłem 
małym chłopcem.
  Przez dwa miesiące Pug ślęczał nad zdjęciami, które miał w portfelu, ale 
zdecydował się nie wspominać o tym!
  Dedykacja dla Slote'a była niezbyt zręcznym dodatkiem.
  - O Boże, to przekleństwo, że musimy być rozłączeni - wykrzyknął Byron. - 
Ojcze, czy możesz to sobie wyobrazić? Twoja żona z dzieckiem, którego nigdy 
nie widziałeś na drugim końcu świata; żadnych telefonów, od czasu do czasu, 
gdy sprzyja ci szczęście, możesz dostać list. To piekło. Najgorsze z tego 
wszystkiego jest to, że ona prawie już wydostała się przez Szwajcarię. Gdy 
miała lecieć niemieckim samolotem ogarnęła ją panika. Była chora i taka 
samotna, że nie mogę jej o to winić. Ale teraz byłaby już w domu, gdyby 
wybrała inną drogę. Niemcy! Ci przeklęci Niemcy!
  Po chwili milczenia powiedział ze świadomą beztroską w głosie:
  - Gorąco tutaj, nieprawdaż?
  - Ja już zapomniałem, co to jest upał Briny.
  - Sądzę, że w Rosji musiało być bardzo zimno.
  - Ale w Tokio już zupełnie lodowato.
  - Powiedz jakie jest Tokio. Niezwykłe i zachwycające i takie inne.
  - Najbrzydsze miasto na świecie - powiedział Pug, był zadowolony, że 
zmienili temat. - Patetyczne. Płaskie, zabudowane chatami miasto, 
rozciągające się jak tylko można sięgnąć okiem. W centrum kilka 
nowoczesnych budynków i sygnalizacji, a wokół tłumy biegających małych 
Japończyków. Większość z nich nosi zachodnie ubrania, które wyglądają jak 
przerobione ze starych ciuchów. Czasem można zobaczyć kobietę ubraną w 
tradycyjny strój japoński, kilka świątyń i pagody takie jak w San 
Francisco, w Chinatown. Nie jest to styl orientalny, wszystko wygląda na 
biedne i zaniedbane, a wszędzie unosi się zapach ścieków i zepsutej ryby. 
Tokio to moje największe rozczarowanie. Co więcej nienawiść do białego 
człowieka jest tak silna, że można ją kroić nożem.
  - Myślisz, że oni rozpoczną wojnę?
  - Widzisz, to nie jest proste pytanie - Victor Henry nerwowo pukał 
palcami po kierownicy. - Mam książkę o ich religi shinto, mógłbyś ją 
przeczytać, otwiera oczy na wiele spraw. Dostałem ją od ambasadora. To są 
ludzie, Briny, którzy żyjąc w dwudziestym wieku wciąż wierzą, że ich cesarz 
jest potomkiem boga - słońca, a ich imperium istnieje bez przerwy dwa 
tysiące sześćset lat. Według legendy, zanim kontynent się rozpadł na 
części, Japonia była najwyższym punktem ziemi, a tym samym centrum świata. 
Tak więc misją tego boskiego narodu jest zaprowadzanie na świecie pokoju 
poprzez pokonanie wszystkich. Śmiejesz się, ale lepiej mój chłopcze 
przeczytaj tę książkę. Ta ich religijna paplanina niczym się nie różni od 
nazistowskiej czy komunistycznej propagandy. Wszyscy wierzą, że istnieje 
jedna grupa ludzi przeznaczona do tego, by zapanować nad całym światem przy 
użyciu siły. Jeden Bóg wie, dlaczego ta idea wybuchła w tak różnych formach 
i wciąż się rozprzestrzenia. To zupełnie jak umysłowy trąd. Powiedz, jesteś 
głodny? Zajrzymy do starego domu przed obiadem?
  Uśmiech Byrona, obramowany teraz równo przystrzyżoną rudą brodą wyglądał 
dziwnie, ale nie był pozbawiony dawnego uroku.
  - Jasne ojcze. Nigdy tam nie byłem. Sam nie wiem dlaczego.
  
  
  *
  
  
  Jechali wzdłuż Harrison Boulevaro i kiedy zbliżyli się do domu Byron 
wykrzyknął.
  - O Boże, czy to naprawdę ten? Ktoś pomalował go na żółto.
  - Ten sam.
  Pug zaparkował samochód przy chodniku i wysiedli. Zupełnie ich zaskoczył 
ten brzydki kolor musztardowy. Nawet niski murek z cegły i żelazna brama 
były tego samego koloru. Farba była już stara, wypalona przez słońce i 
zaczynała się łuszczyć. Na trawniku leżał przewrócony dziecięcy rower, duża 
czerwona piłka, wózek dziecinny i plastikowe zabawki.
  - Drzewa są wyższe i grubsze - powiedział Byron zerkając przez ogrodzenia 
- ale dom wygląda jakby się skurczył. Patrz, tutaj Warren rzucił we mnie 
puszką czerwonej farby. Ciągle jest znak. Potarł butem wyblakłą czerwoną 
plamę na płycie chodnika. - Przeszedłem tu ciężki czas. Warren zranił mnie 
w głowę, a potem żółtaczka.
  - Tak i potrąciła cię ciężarówka, kiedy jechałeś na rowerze. Nie 
myślałem, że możesz to wszystko tak dobrze pamiętać.
  Byron wskazał palcem.
  - Pod tym drzewem siadaliśmy, gdy mnie uczyłeś. Pamiętasz tato? Spójrz, 
jaki ten pień jest teraz gruby!
  - O pamiętasz nawet to. Nie sądziłem, że będzie to dla ciebie przyjemne 
wspomnienie.
  - Dlaczego nie? Tęskniłem za szkołą. Ty musiałeś ją zastąpić!
  - Ale byłem wstrętnym nauczycielem. Być może twoja matka powinna była się 
tym zająć. Ale ona lubiła długo spać rano, a po południu albo szła po 
zakupy, albo do fryzjera, albo była umówiona na przyjęcie. Przepraszam, że 
złościłem się na ciebie.
  Byron spojrzał na ojca spod na półprzymkniętych powiek i podrapał się po 
brodzie.
  - Nie ma za co - powiedział.
  - Czasami płakałeś. Chociaż nie uroniłeś ani jednej łzy, gdy potrąciła 
cię ciężarówka. Nigdy nie płakałeś z bólu.
  - No cóż, bałem się, gdy podnosiłeś na mnie głos pełen złości. Ale miałeś 
rację. Lubiłem uczyć się z tobą. Rozumiałem cię.
  - W każdym razie miałeś wówczas niezłe stopnie.
  - Najlepsze, jakie kiedykolwiek otrzymałem.
  Przez dłuższą chwilę spoglądali przez ogrodzenie w milczeniu.
  - Więc już obejrzeliśmy to miejsce - powiedział Pug. - A co z obiadem?
  - Wiesz co? - wzrok Byrona był nadal utkwiony w dom. - Z wyjątkiem trzech 
dni, które spędziłem z Natalią w Lizbonie, byłem tu bardziej szczęśliwy niż 
kiedykolwiek w moim życiu. Kocham ten dom.
  - To jest właśnie najgorsze co może ci się przydarzyć w czasie kariery 
wojskowej - oznajmił Pug. - Nigdy nie zapuszczasz korzeni. Zakładasz 
rodzinę pływaków.
  
  
  *
  
  
  Koktajl z krabów podawano w Klubie Armii i Marynarki nadal z tym samym 
słodkim, czerwonym sosem w takich samych co zawsze smukłych naczyniach 
ozdobionych na szczycie zielonym listkiem, który niczemu nie służył. 
Pieczeń z pieca parowego była letnia i zbyt rozgotowana, zupełnie tak jak w 
tysiąc dziewięćset dwudziestym ósmym. Nawet twarze ludzi jedzących tu obiad 
się nie zmieniły. Z wyjątkiem twarzy Byrona. Ten szczupły mały chłopiec, 
który zawsze jadł tak wolno, iż doprowadzał tym wszystkich do irytacji był 
teraz młodym przystojnym człowiekiem z brodą. Nawet teraz jadł zbyt wolno. 
Pug skończył swoje danie pierwszy, chociaż to on mówił przez cały czas.
  Chciał wysondować Byrona co sądzi o Pameli i Jochananie Jastrowie. Opisał 
mu nagłe wtargnięcie Jastrowa do moskiewskiego mieszkania Slote'a oraz jego 
pojawienie się niczym widma w Spaso w czasie zamieci śnieżnej. Byron 
wybuchnął gniewem, gdy ojciec wspomniał o odmowie Tudsbury'ego użycia 
dokumentów z Mińska i jego przypuszczeniu, że Jastrow może być emisariuszem 
NKWD.
  - Co? On chyba nie mówił tego poważnie. Dlaczego? On jest albo idiotą, 
albo hipokrytą! Jeden Bóg wie, że to co mówił o ludziach, którzy nie 
chcieli pomóc Żydom, było najszczerszą prawdą. Hitler paraliżował świat 
przez lata uderzając w tę strunę. Nie wierzę, by ktoś mógł rozmawiać z 
Berelem przez pięć minut i nie uświadomił sobie, że to naprawdę niezwykły 
człowiek.
  - Wierzysz w tę opowieść o masakrze?
  - Dlaczego nie? Czyż Niemcy nie są do tego zdolni? Jeśli Hitler wydał 
taki rozkaz, to został on wykonany.
  - Sam nie byłem tego pewien Byronie, ale napisałem do prezydenta.
  Byron przyglądał mu się z otwartymi ustami, po czym zapytał cicho głosem 
pełnym niedowierzania.
  - Co zrobiłeś tato?
  - No, cóż, dokumenty były przekładane w ambasadzie z jednej szuflady do 
drugiej jako prawdopodobnie sfingowane. Sądziłem, że zasługują jednak na 
dokładniejsze przebadanie. To był impuls, być może głupi, ale stało się.
  Byron Henry wyciągnął rękę, położył ją na dłoni ojca i uścisnął, po czym 
tkliwym wzrokiem spojrzał na niego.
  - Wszystko co mogę powiedzieć to to, że dobrze zrobiłeś.
  - Nie. Sądzę, że był to daremny gest, a te nigdy nie są dobre. Ale to już 
należy do przeszłości. Przy okazji, czy spotkałeś kiedykolwiek córkę 
Tudsbury'ego? Natalia wspominała na lotnisku w Rzymie, że ją zna.
  - Masz na myśli Pamelę. Spotkałem ją raz w Waszyngtonie. Dlaczego pytasz.
  - Razem z Tudsburymi podróżowałem przez strefę działań wojennych. 
Odniosłem wrażenie, że to niezwykle dzielna i twarda dziewczyna. Znosiła 
bardzo wiele, ale nigdy się nie skarżyła.
  - Ach, z tego co mówi Natalia, Pam Tudsbury jest niezwykle wytrzymała. 
Nie są pod tym względem zbyt do siebie podobne, ale poza tym niczym się nie 
różnią. Natalia dużo mi o niej opowiadała. W Paryżu Pamela była istnym 
diabłem wcielonym.
  - Naprawdę?
  - Tak, była tam z tym swoim hemingwayowskim przyjacielem, który mieszkał 
w pokoju z Lesliem Slotem. Ona i ten gość wzniecali awantury w całym 
Paryżu. Potem on ją zostawił, a Pamela wpadła w chandrę. Mam ochotę na 
deser tato. Ty także?
  - Oczywiście - Victor Henry potrafił zapanować nad ciekawością. - Jaką 
chandrę?
  - Ach, nie potrafisz sobie tego wyobrazić. Spała na okrągło, usiłowała 
wypić całe wino Paryża, samochód prowadziła jak maniaczka. Pod Marsylią 
rozbiła samochód na drzewie i omal nie zabiła tego francuskiego pisarza, z 
którym była. Co się stało? Wyglądasz na zmartwionego.
  - Bo to smutna historia. Zrobiła na mnie dobre wrażenie. Będę tutaj przez 
tydzień - oznajmił Pug nagle - chyba żeby clipper zmienił swój rozkład. 
Może zagramy w tenisa?
  - Oczywiście, ale nie jestem w takiej formie jak w Berlinie.
  - Ani ja.
  
  
  *
  
  
  W tenisa grali wcześnie rano, gdy nie było jeszcze upału, po czym brali 
prysznic i wspólnie zjadali śniadanie. Victor Henry nie wspominał więcej o 
Pameli. Nocą, gdy nie mógł zasnąć w ciepłym, wilgotnym pokoju, leżąc w 
ciemnościach myślał jak powrócić do tego tematu. Lecz gdy zasiadał twarzą w 
twarz z synem przy śniadaniu, nie potrafił tego zrobić. Domyślał się, co 
może myśleć Byron o romansie swego statecznego ojca z Pamelą Tudsbury. 
Odebrałby to jako zaburzenia umysłowe typowe dla osób w średnim wieku. 
Trochę bulwersujące, trochę patetyczne. Czasami Victor sam zaczynał myśleć 
o tym w taki właśnie sposób.
  Pewnego dnia Branch Hoban nakłonił go do przyjęcia zaproszenia na obiad i 
złożenia wizyty w domu w Pasay. Byron uparcie odmawiał towarzyszenia mu. 
Przed obiadem Pug przez dłuższą chwilę pływał w basenie, otoczonym 
kwitnącymi drzewami. Następnie równie zadowolony zasiadł do obiadu, na 
którym podano wspaniałą potrawę w sosie curry. Po krótkiej poobiedniej 
drzemce rozegrał mecz tenisa, w którym pokonał porucznika Astera. W sumie 
było to udane popołudnie. Zanim odjechał, odbył rozmowę na temat Byrona. 
Popijając rum i siedząc na tarasie w ogrodzie Hoban i Aster próbowali 
uspokoić Puga. Obaj uważali go za urodzonego podwodniaka. Jedyne czego mu 
brakuje, to zacięcia do wojska. Wręcz obsesyjnie domagał się przeniesienia 
na Atlantyk, ale Hoban wyjaśnił ojcu, iż było to niemożliwe. W eskadrze i 
tak brakowało żołnierzy, a "Devilfish" nie mogłaby wyruszyć na morze, gdyby 
straciła jednego oficera wachtowego. Byron musiał sobie uświadomić, że 
"Devilfish" to jego okręt.
  Victor Henry podjął ten temat w najstosowniejszym, jego zdaniem, 
momencie, to znaczy następnego ranka przy śniadaniu tuż po tenisie i 
prysznicu, gdy siedząc razem na trawie popijali kawę. Zaobserwował, iż w 
czasie porannej kawy Byronowi dopisuje najlepszy humor. Starał się, by jego 
wypowiedź zabrzmiała tak przypadkowo jak to tylko było możliwe.
  - Słuchaj Byron, wspominałeś, że Natalia leci do Lizbony kiedy? 
Piętnastego tego miesiąca?
  - Zgadza się, piętnastego.
  - Myślisz, że tym razem jej się uda!
  - Boże, lepiej żeby jej się udało. Mają każde możliwe oficjalne 
zabezpieczenie i pierwszeństwo.
  - Cóż piętnasty to już niedługo. Ta twoja prośba o przeniesienie - Pug 
zawahał się, na twarzy syna pojawił się grymas, który tak dobrze znał: 
posępny bezmyślny, daleki i zamknięty w sobie - czy nie mógłbyś tego 
odłożyć przynajmnej do tego czasu?
  - Odłożyć? To już jest odłożone, nie martw się. Odmówł mi Hoban, Tully i 
oficer personalny admirała Harta. Czego jeszcze chcesz?
  - Chcę, byś sam się przekonał, że to konieczne Briny.
  - Posłuchaj, zakładam, że ona dotrze do domu z dzieckiem. W innym razie 
zdezerterowałbym i sam ich tam odwiózł. Jednak wciąż chcę, by mnie 
przeniesiono. Chcę ich zobaczyć. Chcę być blisko nich. Nigdy nie widziałem 
mego własnego syna! Od czasu gdy się pobraliśmy, spędziłem z moją żoną w 
sumie trzy dni.
  - Jest jeszcze druga strona. Twoja eskadra jest zdesperowana, bo brakuje 
oficerów wachtowych. Jesteśmy w stanie gotowości na wypadek wojny i...
  Byron mu przerwał.
  - Co się dzieje tato? Nie prosiłem cię, byś wstawił się za mną u 
Tully'ego.
  - I bardzo się z tego cieszę. Red Tully nie może przezwyciężyć czegoś, co 
jest niemożliwe. On i tak użył swego stanowiska, gdy wciągnął cię do klasy 
z maja, ale to było co innego...
  Byron przerwał mu ponownie.
  - Jezu, tak, i jestem dozgonnie wam obu za to wdzięczny. Dzięki temu mój 
syn urodził się we Włoszech i dzięki temu cała kula ziemska dzieli mnie 
teraz od mojej żony.
  - Może lepiej przestańmy o tym mówić - mruknął Pug.
  - To genialny pomysł ojcze.
  
  
  *
  
  
  Byron był znów wesoły, gdy jedli jajka na bekonie, ale Victor Henry czuł, 
iż ta krótka ostra wymiana zdań zniszczyła tę więź, która się między nimi 
nawiązała. Byron nie mógłby być bardziej przyjazny, gdy żegnał następnego 
dnia odlatującego ojca. Na przystani zarzucił ręce na szyję Puga. Pod 
wpływem impulsu, gdy broda Byrona łaskotała go w usta, zapytał:
  - Czy Natalii spodobają się te krzaki na twojej twarzy?
  Śmiech Byrona sprawił mu ogromną przyjemność.
  - Nie martw się. W dniu, kiedy opuszczę "Devilfish" zgolę to.
  - A więc, to byłoby na tyle, Byron.
  - Znów przypominamy te pustynne rośliny, które nigdy nie mogą się 
ukorzenić, bo wciąż je rozwiewa wiatr.
  - Właśnie.
  - Zobaczysz się z Warrenem i Janice za kilka dni. Pozdrów ich ode mnie.
  Głośnik wezwał wszystkich pasażerów na pokład. Victor spojrzał w oczy 
swojego syna i powiedział zdławionym głosem:
  - Modlę się za Natalię i twojego chłopca.
  Oczy Byrona pozostały spokojne i nieodgadnione.
  - Wiem o tym tato. Dziękuję.
  Gdy clipper oddalał się, syn wciąż stał na przystani, z rękoma w 
kieszeniach, spoglądając w jego kierunku.
  
  
  *
  
  
  W tym samym czasie flota japońska była w drodze na Hawaje. Wyspy 
Kurylskie, które tworzyły łańcuch skał wulkanicznych o długości siedmiuset 
mil, luźno łączące Japonię i Syberię, stwarzały doskonałe warunki na 
potajemne spotkanie. Sześć lotniskowców japońskich spotkało się wśród tych 
ciemnych, gdzieniegdzie rozjaśnionych śniegiem urwisk. Silne wiatry i 
długotrwałe mrozy sprawiły, iż roślinność była zdegenerowana i było jej 
bardzo mało. W deszczu i słocie lotnicy ćwiczyli ataki torpedowe podczas 
gdy pancerniki, krążowniki oraz tankowce stopniowo dołączały do eskadry. 
Nikt nie wiedział o gromadzącej się armadzie. Była to wspólna tajemnica 
marynarzy zaokrętowanych na pokładach i kilku japońskich przywódców. Gdy 
flota wyruszyła na wschód, tylko kilku oficerów flagowych zostało 
poinformowanych gdzie zdążają i dlaczego.
  Nie mieli wyznaczonego ani dnia, ani godziny ataku. Co więcej, nie byli 
pewni, czy atak nastąpi. Flota miała być w pogotowiu na wypadek gdyby 
rozmowy w Waszyngtonie zostały zerwane. Japońscy posłowie starali się 
Wypracować modus vivendi, zawieszenie broni na Pacyfiku zanim obudzą się 
działa. Japońskie modus vivendi zobowiązywało Stany Zjednoczone do 
ponownych dostaw ropy naftowej i złomu, uznania prawa Japonii do władania 
wschodnią Azją i kolonizacji Chin. Jeśli Ameryka przystanie na takie 
warunki, flota japońska zostanie wycofana. Ale modus vivendi Stanów 
Zjednoczonych wzywało Japończyków do zaprzestania wojny w Chinach, 
wycofania się z południo-wschodniej Azji w zamian za normalizację stosunków 
gospodarczych. Przywódcy japońscy zdecydowali, iż jeśli to jest ostatnie 
słowo, to przystępują do walki. Według początkowych ustaleń atak miał na 
dany sygnał rozprzestrzenić się we wszystkich kierunkach na całym Pacyfiku. 
Obecnie wszelkie ruchy wojsk zostały wstrzymane, by w odpowiednim, 
nieodwołalnie już określonym czasie uderzyć z zaskoczenia na Hawaje.
  Trzy główne punkty na południowym Pacyfiku, które znajdowały się pod 
panowaniem białych to Pearl Harbor, Manila i Singapur. Zgodnie z planem 
amerykańska flota i lotnictwo stacjonujące w Pearl Harbor miały być 
zaatakowane z powietrza. Marynarka japońska miała obezwładnić Singapur, a 
desant lądowy Manilę.
  Po wykonaniu tych operacji oddziały biorące w nich udział miały dołączyć 
do wojsk znajdujących się we Wschodnich Indiach i wspólnymi siłami pokonać 
Chiny. Przez cały czas oczywiście żołnierze japońscy mieli odpierać ataki 
połączonych sił Anglii i Stanów Zjednoczonych. Według ostatecznych 
spekulacji chodziło o to, by Niemcy wygrali tę bratobójczą wojnę białych 
ludzi dając szansę Japonii, bądź też miało to doprowadzić do takiego 
wyczerpania sił amerykańskich i brytyjskich, które pozwoliłoby Japonii 
zatrzymać podbite tereny bez względu na to co stanie się z Niemcami.
  Przywódcy japońscy wspólnie z cesarzem wątpili w powodzenie tak 
ryzykownego planu, jednak sądzili, iż nie mają innego wyboru. Znajdowali 
się w tak samo kłopotliwym położeniu jak Niemcy przed atakiem na Związek 
Sowiecki. Oba państwa kierowane przez militarzystów rozpoczęły wojny, 
których w istocie nie były w stanie skończyć. Czas uciekał, a zapasy 
topniały, toteż decydowały się uderzać na ślepo wierząc w poprawę losu.
  Trzy przyczyny wpłynęły na to, że atak japoński nastąpił właśnie teraz. 
Kończyła się ropa naftowa, pogoda wkrótce miała się pogorszyć, co 
utrudniłoby wszelkie działania wojenne, a biali ludzie w końcu ulegli 
trwodze i umacniali swoje trzy bastiony dostarczając tam tydzień w tydzień 
samoloty, okręty, działa przeciwlotnicze, czołgi i budując fortyfikacje. 
Chwilowa przewaga Japonii na południowym Pacyfiku i we wschodniej Azji 
malała z dnia na dzień. Jeśli prezydent Roosevelt nagle nie złagodnieje, 
Japonia będzie musiała uderzyć lub zrezygnować z marzeń o imperium.
  I tak, na dzień przed zawodami armii i marynarki, armada wyruszyła na 
wzburzone wody, udając się w kierunku Hawajów.
  Gdy japońska flota podążała na wschód, znacznie mniejsza flota 
amerykańska wyruszyła z Pearl Harbor na zachód. Admirał William Halsey 
zabrał na pokład "Enterprise" dwanaście myśliwców, by dostarczyć je na 
wyspę Wake. Japonia, działając w ukryciu, już dawno wybudowała fortyfikacje 
na każdej swojej wyspie i także na Pacyfiku, a Kongres wciąż odrzucał 
prośby prezydenta Roosevelta o przeznaczenie funduszy na umocnienie 
amerykańskich baz na tym oceanie.
  Dopiero teraz, w końcu listopada tysiąc dziewięćset czterdziestego 
pierwszego roku, fundusze zostały zatwierdzone. Pracując w szalonym 
pośpiechu próbowano nadrobić zaniedbania. Na Wake prace zostały prawie 
ukończone, ale atol nadal nie posiadał żadnego zabezpieczenia przed atakiem 
z powietrza.
  Na drugi dzień, Warren Henry wracał z porannego lotu patrolowego i 
lądował na pokładzie lotniskowca. Dzień był słoneczny i czysty jak 
kryształ. Pokład wyrósł przed Warrenem - poczuł jak noga gwałtownie 
zaczepia o linę hamującą, a pasy bezpieczeństwa ostro wbijają się w 
żołądek, i już był na dole wśród marynarzy pokładowych ubranych w 
jaskrawoczerwone, zielone i żółte bluzy, którzy gestykulując poruszali się 
między samolotami niczym w jakimś szalonym tańcu. Ciepłe powietrze morskie 
wirowało nad otwartym okienkiem tylnego strzelca. Odpiął pasy i połączenia, 
zebrał mapy i niezręcznie wydostał się na pokład, gdzie wiał orzeźwiający 
wiatr. W tym samym czasie następny samolot zwiadowczy wylądował wśród ryku 
silnika.
  Oficer lądowy krzyknął osłaniając usta rękoma:
  - Wszyscy piloci do kabiny szóstej na godzinę dziewiątą.
  - Co się stało?
  - Stary chce z nami pogadać.
  - Kapitan?
  - Halsey.
  - Jezu!
  
  
  *
  
  
  Miękkie, wygodne fotele w kabinie były już zapełnione przez pilotów w 
mundurach khaki i żółtych kamizelkach ratunkowych, gdy Halsey wkroczył w 
asyście kapitana okrętu i dowódców eskadr. Stanął przed tablicą z pleksy, 
na której pomarańczowe znaki pokazywały trasy lotów i wyznaczone zadania. 
Warren siedział zaledwie o kilka stóp od niego. Z tak niewielkiej 
odległości widział dokładnie, starą i poznaczoną plamami twarz Halseya. Od 
czasu do czasu nawiedzał ją, ukazujący zęby, nerwowy tik.
  Dowódca dywizjonu pomachał zieloną kartką.
  - W porządku, wszyscy otrzymali to już wczoraj i zdążyli przedyskutować, 
ale admirał prosi mnie, bym odczytał to jeszcze raz, na głos.
  Rozkaz bojowy nr 1
  1. "Enterprise" działa teraz w warunkach wojennych 
  2. O każdej porze dnia i nocy musimy być przygotowani do natychmiastowej 
akcji
  3. Możemy napotkać wrogie okręty podwodne
  Potrzeba nam spokojnych nerwów i odważnych serc.
  Oficer dowodzący "Enterprise" zatwierdzone przez W. F. Halseya 
wiceadmirała Marynarki Stanów Zjednoczonych Komandora Grupy Lotniskowców.
  Kapitan zrobił krok do tyłu i stanął wśród komandorów eskadry za 
admirałem. Halsey rozejrzał się po pokoju, ściągając siwe brwi.
  - Dziękuję. Słyszałem, że wczoraj były pytania. Jestem tu, by zaspokoić 
waszą ciekawość.
  Żadna ręka nie uniosła się w górę, nie padło żadne pytanie.
  Twarz admirała Halseya wykrzywiła się w mimowolnym tiku, kiedy spoglądał 
przez ramię na otaczających go oficerów.
  - Panowie - zwrócił się znów do pilotów. - Mowę wam odjęło?
  Wywołało to niespokojne szepty.
  - Z wiarygodnego źródła wiadomo mi, że ktoś powiedział, że ten dokument 
daje każdemu z was carte blanche odnośnie postawienia Stanów Zjednoczonych 
w stan wojny. A teraz czy ten odważniak, który to powiedział zechce wstać?
  Warren Henry zrobił krok do przodu. Wszystkie twarze zwróciły się w jego 
kierunku.
  - Jak się nazywasz?
  - Porucznik Warren Henry, sir.
  - Henry? - Srogi wyraz jakby złagodniał na twarzy Halseya. - Czy jesteś 
krewnym kapitana Victora Henry?
  - To mój ojciec, sir.
  - No cóż, on jest wspaniałym oficerem. Wróćmy do rzeczy. Sądzisz, że ten 
rozkaz pozwala ci pogrążyć twój kraj w wojnie, czy nie tak?
  - Tak i dodałem wczoraj, że jestem jak najbardziej za tym.
  - Jesteś za tym, tak? Dlaczego? Kim ty jesteś? Jednym z tych spragnionych 
krwi zabójców? Admirał uniósł do góry swą wysuniętą szczękę.
  - Admirale, sądzę, że już teraz znajdujemy się w stanie wojny, tyle że 
walczymy z rękoma spętanymi na plecach.
  Twarz Halseya wykrzywiła się, po czym nakazał Warrenowi wstąpienie do 
szeregu. Splatając ręce z tyłu admirał powiedział szorstkim tonem:
  - Panowie, ta jednostka została przygotowana do akcji wiele tygodni temu. 
Nie pozostawiono nic niesprawnego, zbędnego czy łatwopalnego na pokładzie 
"Enteprise" o czym bym nie wiedział. Wyjątek stanowi pianino w mesie 
oficerskiej. Sam odpowiadam za to uchybienie. Obecnie nasza misja jest 
sekretem. Na naszej drodze nie napotkamy żadnych jednostek Stanów 
Zjednoczonych, ani sił sprzymierzonych. Wszyscy otrzymali ostrzeżenie. Te, 
które napotkamy, będą należeć do wroga. Jeśli nie zaatakujemy pierwsi, nie 
będzie nam już dana druga szansa. Dlatego strzały z tej jednostki będą 
padać pierwsze, a dyskutować będziemy potem. Ja ponoszę wszelką 
odpowiedzialność. Jakieś pytania? - Powoli przyjrzał się otaczającym go 
młodym twarzom. - W takim razie życzę wam dobrego dnia i pomyślnych łowów.
  
  
  *
  
  
  Później skrzydłowy Warrena leżąc nago na górnej koi, stwierdził:
  - Trzeba mu jednak przyznać, to waleczny skurwysyn.
  - Albo stuknięty i skory do strzelaniny starzec - odparł Warren opłukując 
brzytwę - zależy od rozwoju wydarzeń.
  W dniu, kiedy Japończycy podążając na wschód zbliżyli się do udającej się 
w przeciwnym kierunku floty Halseya, Warren patrolował rejon północny w 
odległości ponad dwustu mil od japońskich okrętów.
  Japoński samolot zwiadowczy też został wysłany na taką samą odległość w 
kierunku południowym. Na ogromnym Pacyfiku cała ta akcja przypominała 
zabawę w chowanego. Setki mil wody dzieliły dwa patrolujące samoloty, a 
okręty minęły się spokojnie, nie zauważając się nawzajem.
  
  
  *
  
  
  Nad Guam zapadał zmrok, gdy Victor Henry wyglądał przez okno lądującego 
clippera. Wierzchołki gór na wyspie były oświetlone łuną zachodzącego 
słońca. Cień padający już na wyspę spłaszczał perspektywę. Guam 
poprzecinana tarasowymi polami, wyglądała jak obraz namalowany na japońskim 
parawanie. Od czerwonego horyzontu ostro odcinała się ciemna plama; Rota, 
wyspa pod panowaniem Japończyków.
  
  
  *
  
  
  Zmęczeni i przepoceni pasażerowie stali stłoczeni w wejściu do biura 
emigracyjnego, gdy nadjechał szary samochód z powiewającą na przednim 
błotniku flagą amerykańską.
  - Kapitan Henry? - Marynarz w białym mundurze zasalutował i wręczył mu 
kopertę wyławiając pewnie z tłumu pilotów i cywilów oficera marynarki 
wojennej. - Pozdrowienia od gubernatora, sir.
  Na kremowym papierze listowym widniał złoty napis:
  Gubernator Guam
  Clifton Norbert Tollever, Jr.
  Kapitan Marynarki Stanów Zjednoczonych.
  Cześć Pug!
  Pozdrowienia dla najgorszego gracza na świecie i jeśli to nie jest 
niedziela zapraszam na drinka, obiad i partyjkę.
  Kip.
  Puga rozśmieszył ten stary dowcip o jego niedzielnej abstynencji.
  - Panie poruczniku, przykro mi, ale zanim załatwię to wszystko tutaj, 
dotrę do hotelu, umyję się i tak dalej, gubernator będzie już po obiedzie.
  - Nie, sir. Proszę mi pozwolić wyjaśnić. Gubernator powiedział, że mam 
zabrać pana prosto do pałacu, razem z bagażem. Dostanie pan pokój, by się 
odświeżyć i wypocząć.
  Złote naszywki na ramieniu białego i sztywnego munduru adiutanta 
gubernatora załatwiły wszelkie trudności. Po pięciu minutach Victor Henry 
wsiadł do samochodu gubernatora żegnany zawistnymi spojrzeniami pozostałych 
pasażerów.
  
  
  *
  
  
  Jechali przez wyspę spowitą w ciemnościach. Droga była kręta i wąska, ale 
porucznik zręcznie wymijał część wybojów, wpadając za to w inne.
  - Brakuje wam sprzętu do naprawy dróg? - zapytał Pug.
  - Gubernator przeznaczył pieniądze wyżebrane z funduszy społecznych na 
stanowisko artylerii i budowę schronów. Mówi, że może go za to powieszą, 
ale jego najważniejszym obowiązkiem jest obrona wyspy, a nie łatanie dróg. 
Przynajmniej dopóki będzie można jej bronić. - Światła samochodu oświetlały 
zieloną dżunglę i pola uprawne.
  - A to już stolica, sir.
  Samochód jechał wybrukowaną ulicą, mijając zamknięte sklepy i słabo 
oświetlone bary o wyszukanych nazwach w stylu: Wiadro Krwi. Tutaj wałęsali 
się samotni marynarze, niektórzy w towarzystwie śniadych dziewcząt ubranych 
w skąpe suknie.
  Samochód wjechał na przestronny, przystrojony kwiatami plac. Jego 
zabudowa opierała się na antycznym wzorze hiszpańskim. Z czterech stron 
zamykały go katedra, długie baraki: ogromne więzienie oraz ozdobny budynek, 
który porucznik nazwał Pałacem Gubernatora.
  
  
  *
  
  
  Kip Tollever pomachał na powitanie, kiedy Victor wspinał się szerokimi 
schodami na pałacowy taras. Ubrany w biały sztywny mundur siedział w 
ogromnym, rzeźbionym, hiszpańskim fotelu. Żelazne żyrandole rzucały na 
niego żółte światło. Przed gubernatorem stali tubylcy, ubrani tylko w 
spodnie i koszule bez rękawów.
  - Siadaj Pug - wskazał mu krzesło obok siebie. - Witaj na pokładzie. To 
nie potrwa długo. Zaczynaj Salas. A co z uczniami? Ćwiczyli codziennie?
  Była to konferencja na temat przygotowań do obrony. Tollever zwracał się 
do krajowców po angielsku lub hiszpańsku tonem protekcjonalnej uprzejmości. 
Jeden mówił dziwnym dialektem, który pozostali tłumaczyli. Mężczyźni byli 
przystojni i wyżsi od Filipińczyków.
  - W porządku Pug - gubernator lekko poklepał gościa po kolanie, gdy 
tubylcy w ukłonach wychodzili na schody. - To dopiero niespodzianka. Twoje 
nazwisko na liście pasażerów clippera! Na tej wyspie to duże wydarzenie. 
Kate, kiedy jeszcze tu była, dwa razy w tygodniu rzucała się na tę listę 
jak na list miłosny. No cóż. Na co masz ochotę? Najpierw drink, a potem 
prysznic? Chodź, wypijemy po jednym. Gdzie się podziewałeś? Co cię 
sprowadza do tego wyspiarskiego raju?
  
  
  *
  
  
  Siedząc na tarasie popijali wspaniały poncz rumowy, z ozdobnie 
rzeźbionych zielonych wysokich szklanek. Pug opowiadał o swoich podróżach. 
Tollever wykazywał daleko większe zainteresowanie wojną w Rosji niż 
Japonią. Gdy Pug powiedział mu, iż spędził cztery dni w Tokio zauważył 
tylko:
  - Ach, naprawdę? A propos, zostaniesz do jutra, prawda? Wyznaczę chłopca, 
by się tobą zajął. Będzie ci wygodnie.
  - Dzięki Kip. Lepiej prześpię się w mieście, w hotelu PanAm. Odlot zależy 
od warunków atmosferycznych, a nie chciałbym, by mnie zostawili tutaj.
  - Nie ma problemu. - W głosie Kipa zabrzmiała władcza nuta. - Nie wyruszą 
bez ciebie. Ja już tego dopilnuję.
  
  
  *
  
  
  Zdaniem Puga pałac robił bardzo przygnębiające wrażenie, które pogłębiały 
jeszcze bogate ciemne meble i ogromne przestrzenie. Nad łóżkiem pokrytym 
złoto-srebrną narzutą z brokatu wolno obracał się wentylator. Z nowych 
niklowanych kurków w przestronnej łazience tryskała wspaniała, gorąca woda. 
Ale ta cisza! Tubylcy w swych białych uniformach poruszali się wokół. 
bezgłośnie niczym duchy. On i gubernator byli chyba jedynymi białymi tutaj, 
jako że biały porucznik odjechał, by zabawiać się w jednym z barów. Gdy się 
ubierał z drugiego końca pałacu dochodziły odgłosy przygotowań do obiadu, 
szczęk srebrnych sztućców i porcelany.
  W ponurym a jednocześnie wspaniałym wnętrzu hiszpańskiej jadalni, siedząc 
przy jednym końcu długiego, błyszczącego stołu dwaj Amerykanie spożywali 
obiad, na który składały się wyłącznie mrożonki i konserwy przywiezione z 
domu. Kip Tollever utrzymywał swą gubernatorską godność przy pierwszych 
potrawach zadając grzecznościowe pytanie o starych przyjaciół z Berlina i o 
sytuację w Manili. Jednakże po kilku kieliszkach wina ta fasada zaczęła się 
załamywać, by po krótkim czasie lec w gruzach. Wkrótce na wierzch wyszła 
zazdrość wobec stanowiska Puga i przygnębienie z własnego przeniesienia na 
wyspę było bardzo deprymujące. Młodsi oficerowie mogli pójść do baru, 
zabawić się, czy też do klubu wypić i pograć w karty. Gubernator musiał 
siedzieć samotnie w pałacu. W dodatku źle sypiał i tęsknił za żoną. Kobiety 
oczywiście musiały odjechać do domu. Jeśli Japończycy zaatakują, Guam nie 
będzie w stanie się bronić nawet przez tydzień. W Saipan i Tinian, o pół 
godziny lotu stąd, bombowce japońskie stały wzdłuż nowych pasów startowych, 
a na kotwicach kołysały się załadowane transportowce wojskowe. Guam 
natomiast nie miało nawet lotniska wojskowego.
  Gdy podano deser pojawiło się czterech oficerów w towarzystwie adiutanta.
  - O, proszę, jest towarzystwo - ucieszył się gubernator. - Ci mili 
chłopcy przychodzą tutaj co wieczór po obiedzie, Pug. A ja odkrywam przed 
nimi tajniki gry. Co o tym sądzisz? Masz ochotę na partyjkę czy wolisz się 
przejść?
  Pug zauważył, że twarze młodzieńców rozjaśniły się, gdy usłyszeli o 
drugiej możliwości. Nadając swemu głosowi beznamiętny ton powiedział bez 
cienia entuzjazmu.
  - Dlaczego nie. Możemy zagrać.
  Gubernator Guam przeniósł niezdecydowany wzrok z twarzy Puga na oficerów. 
Trzymał się prosto, kiedy rozmawiał z podwładnymi. Gęste, szpakowate włosy, 
twarz o wydatnej szczęce i jasnobłękitne oczy powinny nadać jego twarzy 
wyraz surowy i poważny. Tymczasem wyglądem przypominał zmęczonego starca, 
który waha się czy wybrać przyzwyczajenie czy kurtuazję. Ta gra była 
niewątpliwie krótką chwilą radości daną mu na wygnaniu.
  - Ach, do diabła - mruknął po chwili. - Nieczęsto nadarza się okazja, by 
spotkać starego przyjaciela z klasy. Szczególnie tak drogiego przyjaciela. 
Uciekajcie młodzi koledzy i bawcie się dobrze. Do zobaczenia jutro o tej 
samej porze.
  - Do widzenia, sir - odpowiedział oficer marynarki starając się, by jego 
głos oddał rozczarowanie.
  Czterech młodych ludzi zniknęło w okamgnieniu.
  Kapitan Tollever i kapitan Henry siedzieli długo popijając brandy. Kip 
pytał Puga czy Japończycy naprawdę mają zamiar atakować, czy przygotowania 
w Saipan były tylko bluffem mającym przyśpieszyć zakończenie rozmów w 
Waszyngtonie. Kiedyś przebywał w Tokio jako attache, ale Japończycy zawsze 
stanowili dla niego wielką niewiadomą. Problem polegał na tym, iż 
nieodpowiedni ludzie dostali się do władzy i stąd brały się kłopoty. Armia 
miała teraz siłę, która pozwalała jej postawić veto ministrowi wojny, a to 
oznaczało, że wojsko mogło zrzucić każdy gabinet, który mu nie odpowiadał. 
Japończycy zawsze dążyli do podbijania obcych krajów, ale czy zaatakują 
Stany Zjednoczone? Znał kilku Japończyków, byli to wspaniali ludzie, z 
wyobraźnią, przyjacielsko nastawieni do Stanów Zjednoczonych i poważnie 
zmartwieni militarnymi planami swych przywódców. Z drugiej strony, ludzie, 
którzy lecieli clipperami opowiadali mrożące krew w żyłach historie o 
okrucieństwach Japończyków w Chinach. Szczególnie bezwzględnie obchodzili 
się z białymi, którzy dostali się w ich ręce.
  - Czytałeś, co wojsko japońskie zrobiło, gdy zdobyło Nanking w tysiąc 
dziewięćset trzydziestym siódmym roku? Byliśmy tak zajęci zatopieniem ich 
"Panay", że prawie nie zwróciliśmy na to uwagi. Wpadli w szał: zgwałcili 
dwadzieścia tysięcy chińskich kobiet, po czym większość z nich wyrżnęli. A 
właściwie zaszlachtowali tak, na miłość boską, że kobiece głowy, ręce i 
piersi walały się po ulicach. To prawda Pug. Chińczyków wiązali w setki, 
gonili po ulicach i strzelali do nich z karabinów maszynowych. Dzieci 
gonili po ulicach i strzelali do nich jak do królików. W ciągu kilku dni 
zamordowali około dwustu tysięcy cywilów. A to wszystko możesz przeczytać w 
oficjalnych raportach. To stało się naprawdę. Miałem okazję zerknąć na te 
fakty, można powiedzieć byłem tym osobiście zainteresowany. A teraz jestem 
tutaj - kontynuował wychylając czwarty czy piąty pękaty kieliszek brandy, 
pokazując jednocześnie białka oczu swemu przyjacielowi. - Jestem tutaj bez 
samolotów, okrętów czy nawet oddziału wojska. Tylko kilku marynarzy i 
garstka marines. Marynarka powinna wydać mi rozkaz ewakuacji, ale skąd, 
politycy nie zdobędą się na to. Ci sami politycy, którzy odmówili funduszy 
na uzbrojenie wyspy. Nie. Będziemy siedzieć i czekać, aż tu przyjdą. Flota 
nie przybędzie na czas, by nas uratować. Pamiętasz co powiedział o mnie 
Lucky Bag, gdy dostaliśmy dyplomy? "Każdy z przyjaciół Kipa Tollevera 
chciałby dziś być na jego miejscu! Nie tylko dziś, ale nawet za trzydzieści 
lat". Śmieszne, co? Chodź wypijmy po jeszcze jednym i posłuchamy nocnych 
wiadomości z Tokio.
  
  
  *
  
  
  W wyłożonej drewnem bibliotece gubernator manipulował pokrętłem 
dostrajając odbiornik. Była to wielka czarna maszyna, mrugajaca czerwonymi, 
zielonymi i żółtymi światełkami, gdy emitowała gwizdy i szumy. Usłyszeli 
wyraźnie głos japońskiej kobiety. Opowiedziała o zwycięstwach Niemców pod 
Moskwą i przewidywanej kapitulacji Związku Sowieckiego, po czym radosnym 
głosem poinformowała słuchaczy o zamieszkach, jakie powstały w Stanach 
Zjednoczonych w związku z ujawnieniem tajnych planów wojennych prezydenta 
Roosevelta. "Chicago Tribune" otrzymała dokument pod nazwą "Program 
Zwycięstwa". Victor Henry podniósł się gdy słodki głos cedził słowa Ploglam 
Zwycięstwa. Dokument głosił, że potrzeba ośmiomilionowej armii do wojny 
obronnej przeciwko Japonii, a także do ataków powietrznych przeciwko 
Niemcom z baz na terenie Anglii. Konsekwencją tych przedsięwzięć miała być 
inwazja na Europę w tysiąc dziewięćset czterdziestym trzecim roku. Gazety, 
oświadczyła, patriotycznie wydrukowały cały ten plan!
  W końcu ujawniono diabelskie plany Roosevelta wciągnięcia Ameryki w wojnę 
po stronie plutokratycznych kolonistów - oznajmiła spikerka. Amerykanie 
unieśli się gniewem. Kongresmeni wzywali do postawienia w stan oskarżenia 
oszusta z Białego Domu. Biały Dom bezwstydnie milczał, ale uczciwe pokojowe 
zamiary ostatnich propozycji ze strony japońskiej - szczególnie teraz w 
świetle ujawnionych machinacji wojennych Roosevelta - zostały przyjęte z 
radością przez cały naród amerykański. Kobieta mówiła dalej przytaczając 
całe strony dokumentu zamieszczonego w "Tribune". Pug je rozpoznał. 
Niektóre zdania pisał on sam.
  - Rozumiesz coś z tego Pug? Zwykłe androny, nie? - Tollever ziewnął. - 
Jakiś reporter dostał w ręce materiały opracowane na wszelki wypadek i 
wszystko rozdmuchał.
  - Na pewno. Cóż może być innego?
  Pug poczuł, jak robi mu się niedobrze. Jeśli do tego doszło to Stany 
Zjednoczone są przeżarte zgnilizną. Japończycy będą mogli zająć Wschodnie 
Indie, nawet Filipiny, a Ameryka nie stanie do walki. Zdrada tajemnicy 
najwyższej wagi państwowej przez gazetę była upadkiem honoru. Jego zdaniem 
niepodobnym do niczego w historii tego kraju. Ulgę przyniósł mu jedynie 
fakt, iż zdrada była tak odważna i zdumiewająca, że Niemcy i Japończycy nie 
będą w stanie w nią uwierzyć, chociaż na pewno wykorzystają ją do celów 
propagandowych.
  - Czas żebym się położył - Victor potrząsnął głową i podniósł się z 
miejsca. 
  - Do diabła, nie rób tego Pug. Siadaj. Nie zjadłbyś omleta lub czegoś 
podobnego? Mój kucharz robi doskonałe omlety. Za pół godziny posłuchamy 
dziennika porannego z San Francisco. Ta bestia odbiera go jakby był 
nadawany w domu obok. Sprawdzimy, czy powiedzą coś na temat "Chicago 
Tribune". To śmieszne, szukamy potwierdzenia informacji z Tokio w San 
Francisco.
  Pug nalegał, iż będzie lepiej, gdy wróci do hotelu PanAmerican. Opanował 
go nastrój przygnębienia, który dodatkowo pogłębiała czarna niedola 
emanująca niczym zapach z uwięzionego gubernatora Guam, dawnego strzelca 
Akademii Marynarki, który topił swe smutki w brandy.
  Mimo wszystko Tollever zamówił omlety i zatrzymał Victora na następną 
godzinę wspominając dawne dni w Manili, kiedy byli sąsiadami. Jego lęk 
przed samotnością był przerażający.
  W końcu Tollever zrezygnowany podszedł do telefonu i wezwał oficera, 
który przyjechał samochodem po kilku minutach. Czterech tubylczych 
stewardów mocowało się z walizką Puga i dwiema torbami.
  U szczytu pałacowych schodów Kip zawołał do Puga.
  - Słuchaj, czy mógłbyś zadzwonić do Kate z Pearl? Ona jest już z powrotem 
w naszym domu w La Jolla. Powiedz, że widziałeś się ze mną i że wszystko w 
porządku. Wiesz, ona bardzo interesuje się tutejszą szkołą. Powiedz, że 
zapisy się już skończyły na następny semestr. Wiesz co, powiedz jej, że ją 
kocham.
  - Na pewno powiem.
  - I pozdrów Rhodę. Będziesz pamiętał? Z wszystkich żon oficerów 
marynarki, które znałem, była najładniejsza i najlepsza. Z wyjątkiem mojej 
Kate naturalnie.
  - Powtórzę jej to Kip - odpowiedział Pug.
  Fakt, że Tollever używał czasu przeszłego mówiąc o sobie przeszył go 
dreszczem.
  - Dobrego polowania na "Kalifornii" Pug - Tollever przyglądał się jak 
samochód odjeżdżał. Był białym wyprostowanym znakiem na tle ciepłej nocy.
  O świcie clipper wystartował z Guam.
  
  
  59
  
  Tego dnia kiedy Victor Henry wyjechał z Manili, ambasada japońska we 
Włoszech wydała nieoczekiwane przyjęcie dla japońskich i amerykańskich 
korespondentów prasowych. Celem było okazanie serdeczności, która miała być 
odpowiedzią na krążące plotki o wojnie. Reporter z "New York Timesa" 
poprosił Natalię, by tam z nim poszła.
  Nigdy przedtem nie zostawiała dziecka wieczorem, żadna suknia na nią nie 
pasowała, a w dodatku nie lubiła za bardzo tego człowieka. Ale w końcu 
zgodziła się i poprosiła krawcową, by szybko dopasowała jej najszerszą 
suknię. Gdy wychodziła z hotelu zostawiła pokojówce, opiekującej się 
dzieckiem, ogromną listę pisemnych instrukcji dotyczących kąpieli i 
karmienia syna. Na widok listy kobieta roześmiała się. Krążące pogłoski o 
wojnie na Pacyfiku zżerały nerwy Natalii, miała nadzieję dowiedzieć się 
czegoś konkretnego na przyjęciu.
  
  
  *
  
  
  Wróciła z dziwną plotką. Pośród amerykańskich gości był Herb Rose, 
dystrybutor filmowy, który nadal miał swoje biura w Rzymie. Herb ożywił 
nieco to sztywne, zimne i bezcelowe przyjęcie, jako że mówił po japońsku. 
Okazało się, że prowadził podobne biura w Tokio. Był to przystojny 
kalifornijski Żyd, ubierający się w garnitury od najlepszych włoskich 
krawców i z łatwością konwersujący po włosku. Wydawało się, iż był jak 
najbardziej wytwornym mężczyzną dopóki nie zaczynał mówić po angielsku. 
Wtedy bowiem zachowywał się jak typowy przedstawiciel show biznesu: sypał 
niewymyślnymi dowcipami, był ostry i nieco nieokrzesany.
  Herb Rose, który miał odlecieć do Lizbony tym samym samolotem co Natalia 
i jej wuj, podszedł do niej na przyjęciu, odciągnął na bok i w kilku 
nerwowych zdaniach kazał jej iść następnego ranka o dziewiątej z wujem do 
kościoła Świętego Piotra i czekać koło Piety Michała Anioła. Tam ktoś im 
zaproponuje wydostanie się z Włoch szybszą drogą przez Palestynę. Wojna 
między Ameryką i Japonią to już kwestia nie tylko dni, ale godzin. Tak 
twierdził Herb. On sam wyjeżdżał w ten sposób, rezygnując z biletu na 
samolot do Lizbony. Nie mógł powiedzieć jej nic więcej. Błagał ją, by 
skończyli wszelkie rozmowy na ten temat i nie poruszali go, gdy znajdą się 
w hotelu. Wróciwszy z przyjęcia powtórzyła wszystko wujowi podczas spaceru 
w zimnym deszczu po Via Veneto. Reakcja Aarona była sceptyczna, ale zgodził 
się, że lepiej będzie, gdy pójdą do Świętego Piotra.
  
  
  *
  
  
  Następnego ranka był nieco poirytowany. Lubił wstawać o świcie i pracować 
do jedenastej. Sen miał bowiem zbawienny wpływ na jego umysł, a trwało to 
ledwie parę godzin i spędzanie ranka na załatwianiu tak odległych spraw 
było zwykłym marnotrawstwem czasu. W dodatku z powodu wilgoci panującej w 
nieogrzanym pokoju hotelowym przeziębił się. Z rękoma w kieszeniach 
płaszcza, niebieskim szalem owiniętym wokół szyi i głową przykrytą starym, 
filcowym kapeluszem podążał u boku swej bratanicy wzdłuż Via Veneto na 
postój taksówek. Wyglądał jak dziecko bez entuzjazmu maszerujące do szkoły.
  - Palestyna! - mruczał. - Ale dlaczego! To niebezpieczniejsze miejsce niż 
Włochy.
  - Ale nie według Herba. On mówi, że za wszelką cenę musimy się 
natychmiast stąd wydostać. Sądzi, że cały świat może się znaleźć w stanie 
wojny z dnia na dzień, a wtedy nigdy stąd nie wyjedziemy.
  - Ale Herbert ma zamiar wyjechać nielegalnie, czy nie tak. Ma wizę 
wjazdową do Lizbony, a nie do Palestyny. Teraz to bardzo ryzykowne. Gdy 
znajdziesz się w tak krytycznej sytuacji jak my teraz, naczelną zasadą jest 
nie dać władzom najmniejszego powodu do odmowy - Jastrow kiwał 
wyprostowanym palcem wskazującym - do działania przeciwko tobie. Trzeba 
wykonywać polecenia, papiery utrzymywać w porządku, głowę spuścić na dół i 
pieniądze mieć w gotówce. To nasza stara narodowa mądrość. A przede 
wszystkim postępować zgodnie z prawem. - Kichnął kilka razy, po czym wytarł 
nos i załzawione oczy. - Zawsze nie znosiłem pogody w Rzymie. Ta nasza 
podróż przypomina wyprawę z motyką na słońce. Palestyna! Ty oddalisz się 
jeszcze bardziej od Byrona, a ja od cywilizacji. To piekło Natalio. 
Pustynia pełna insektów, Arabów i zarazy. Wściekli Arabowie, którzy od 
czasu do czasu wzniecają zamieszki i mordują. Planowałem podróż tam podczas 
pisania mojej książki. Jednak zarzuciłem ten zamiar po uzyskaniu kilku 
informacji. Pojechałem do Grecji.
  
  
  *
  
  
  Na postoju była długa kolejka, a tylko kilka taksówek. Nie udało im się 
dostać do Świętego Piotra na dziewiątą. Gdy w pośpiechu wpadli ze 
słonecznego dnia do katedry, temperatura obniżyła się o kilka stopni. 
Jastrow kichał, więc owinął się ciaśniej szalem i podniósł kołnierz. 
Bazylika Świętego Piotra była cicha, prawie pusta i bardzo ponura. 
Gdzieniegdzie kobiety w czerni zanosiły modły w nikłym świetle rzucanym 
przez świece, grupy turystów podążały za przewodnikami, jednak wszyscy 
ginęli w tych przeogromnych przestrzeniach.
  - Najmniej ją lubię z wszystkich włoskich katedr - sapnął Jastrow. - Taki 
Empire State Building doby Renesansu: miała wzbudzać podziw i wprawiać w 
osłupienie. Tak, ale oto Pieta, to wspaniały widok.
  Podeszli do statuy. Obok stała niemiecka przewodniczka i dziarsko 
przemawiała do grupy Teutonów, z których każdy dzierżył aparat 
fotograficzny i czytał przewodnik, zamiast patrzeć na Pietę. Zupełnie jakby 
sprawdzali, czy kobieta mówi prawdę.
  - Mimo wszystko to cudowne dzieło Natalio - powiedział Jastrow gdy Niemcy 
odeszli - ten biedny, młody a już nieżywy Chrystus złożony na kolanach 
Madonny, niewiele starszej od niego. Oboje są tacy łagodni i tacy młodzi. 
Jak on tego dokonał w kamieniu. Oczywiście, to nie jest Mojżesz! Nic mu nie 
dorówna. Zanim wyjedziemy z Rzymu, musimy pójść i jeszcze raz popatrzeć na 
Mojżesza! Nie pozwól bym zapomniał o tym.
  - Czy nazwałby go pan żydowskim Jezusem doktorze Jastrow? - zapytał głos 
po niemiecku.
  Człowiek, który to powiedział był średniego wzrostu, raczej postawny, 
około trzydziestki. Miał na sobie starą tweedową marynarkę i czerwony 
sweter. Był tu wraz z grupą i z przewodnikiem, ale pozostał z tyłu. Wyjął 
spod pachy książkę. Było to stare brytyjskie wydanie Żydowskiego Jezusa w 
zniszczonej, zabrudzonej obwolucie. Uśmiechając się pokazał Jastrowowi 
zdjęcie autora na odwrocie.
  - Proszę - jęknął Jastrow, zerkając z ciekawością na mężczyznę. - To 
zdjęcie napawa mnie przerażeniem. Od tego czasu zmieniłem się nie do 
poznania.
  - Oczywiście że nie, skoro pana rozpoznałem. Nazywam się Avram 
Rabinowicz. Pani Henry, jak się pani miewa? - Mówił teraz czystym 
angielskim, z nieco szorstkim, obcym akcentem. Natalia nerwowo skinęła mu 
głową. - Cieszę się, że przyszliście. Pytałem pana Rose o pozostałych 
amerykańskich Żydów, którzy nadal są w Rzymie - kontynuował. - Byłem bardzo 
zaskoczony, że doktor Aaron Jastrow jest tutaj.
  - Skąd masz tę książkę - głos Jastrowa zabrzmiał wesoło. Każdy przejaw 
podziwu dla jego osoby podnosił go na duchu.
  - Kupiłem ją tutaj w antykwariacie z książkami w obcych językach. 
Przeczytałem ją już dawno. Jest zdumiewająca. Chodźmy, przespacerujemy się 
wokół katedry, dobrze? Odpływam do Neapolu, jutro o czwartej. Zabieracie 
się ze mną?
  - Odpływa pan? Jest pan kapitanem statku? - zapytała Natalia.
  Przez sekundę na twarzy mężczyzny gościł uśmiech, jednak gdy mówił znów 
wyglądał poważnie, a nawet groźnie. Jego okrągła twarz miała raczej rysy 
słowiańskie niż semickie. Spoglądał na nich inteligentnymi oczyma, a 
kręcone włosy opadały nisko na czoło.
  - Niezupełnie. Wynająłem statek. Nie będzie to wyprawa komfortowa. Statek 
jest stary i mały. Używano go do przewozu tłuszczu, koni i tym podobnych 
ładunków wzdłuż wybrzeża śródziemnomorskiego. Więc zapach też jest nie 
najciekawszy. Ale zmieścimy się wszyscy.
  - Jak długo potrwa ta podróż? - zapytała Natalia.
  - Cóż, to zależy. Norma przypadająca na ten rok została już wykorzystana, 
więc droga może być nieco wydłużona.
  - Jaka norma? - chciał wiedzieć Jastrow.
  Pytanie to widocznie zaskoczyło Rabinowicza.
  - Panie profesorze, Brytyjczycy zezwalają corocznie na wjazd do Palestyny 
tylko niewielkiej grupie Żydów, tak by nie drażnić Arabów. Nie wiedział pan 
o tym? To stwarza problemy. Chcę być z wami szczery. W zależności od prądu 
możemy płynąć bezpośrednio do Palestyny lub do Turcji, a następnie lądem 
przez Syrię, Liban i góry do Galilei.
  - Ma pan na myśli nielegalne przekroczenie granicy - głos Jastrowa 
zabrzmiał groźnie.
  - Jeśli powrót Żyda do domu jest nielegalny, to tak. Jednak nie sądzę. W 
każdym wypadku moi pasażerowie nie mają dużego wyboru. Są uciekinierami z 
Niemiec i innych państw, które zatrzasnęły przed nimi drzwi, łącznie ze 
Stanami Zjednoczonymi. Mogą się położyć i umrzeć.
  - Ale my jesteśmy w innej sytuacji - sprzeciwił się Jastrow - a to co pan 
proponuje jest bardzo niebezpieczne.
  - Profesorze, pan nie jest tutaj bezpieczny.
  - Z jakiej jest pan organizacji? I ile wynosi opłata?
  - Moja organizacja? To długa historia. Przesiedlamy Żydów z Europy. Jeśli 
chodzi o zapłatę, można o tym pomówić. Możecie zapytać pana Rose. Pieniądze 
to sprawa drugorzędna, jakkolwiek zawsze się przydadzą. Tak naprawdę to 
przyjechałem do Rzymu właśnie po pieniądze. W ten sposób spotkałem pana 
Rose.
  - A gdy już dostaniemy się do Palestyny, to co dalej?
  Rabinowicz spojrzał na niego przyjaźnie.
  - No cóż, dlaczego by nie zostać tam? To będzie wielki honor dla nas 
powitać wielkiego żydowskiego historyka.
  Natalia wtrąciła się do rozmowy:
  - Mam dwumiesięczne dziecko.
  - Wiem, powiedział mi o tym pan Rose.
  - Czy tak małe dziecko może odbyć taką podróż?
  Zatrzymując się przed głównym ołtarzem Rabinowicz patrzył z podziwem na 
kolumny.
  - Ta katedra jest taka bogata i piękna. I taka przejmująca. Gigantyczny 
wysiłek ludzi, by uczcić jednego, biednego Żyda zamordowanego przez 
Rzymian. A teraz ten budynek dominuje nad całym Rzymem. Myślę, że to nam 
schlebia. - Spojrzał nagle prosto w oczy Natalii. - Pani Henry, czy 
słyszała pani wieści z Polski i Rosji. Być może powinna pani podjąć ryzyko 
i wydostać swe dziecko z Europy.
  - W czasie wojny słyszy się różne historie - wtrącił Jastrow łagodnie.
  - Panie Rabinowicz! Mamy wyjechać za niecałe dwa tygodnie - dodała 
Natalia. - Mamy bilety i wszystkie konieczne dokumenty. Zdobycie ich 
kosztowało nas wiele wysiłku. Wracamy do domu.
  Rabinowicz przyłożył rękę do czoła i przechylił głowę w bok. 
  - Dobrze się pan czuje? - Natalia dotknęła jego ramienia.
  Odsłonił pomarszczone czoło i uśmiechnął się boleśnie.
  - Boli mnie głowa, ale poza tym wszystko w porządku. Pan Herbert Rose 
także ma bilet na samolot, ale jedzie ze mną do Neapolu. Jeśli macie ochotę 
przyłączyć się do nas proszę bardzo. Cóż więcej mogę powiedzieć.
  - Nawet gdybyśmy chcieli rozważyć ten drastyczny ruch nie możemy zmienić 
naszych wiz wyjazdowych - zauważył Jastrow.
  - Nikt nie będzie miał wizy wyjazdowej. Po prostu wejdziecie na pokład 
złożyć wizytę. Statek odpłynie, a wy zapomnicie zejść na brzeg.
  - Jeśli coś się nie powiedzie - nalegał Jastrow - nie wydostaniemy się z 
Włoch, aż do końca wojny.
  Rabinowicz zerknął na zegarek.
  - Nie oszukujmy się. Nie jestem pewien, czy kiedykolwiek się pan 
wydostanie, doktorze Jastrow. Pan Rose opowiedział mi o trudnościach jakie 
napotkaliście. Nie sądzę, żeby były przypadkowe. Nawet w ostatniej minucie 
mogą pojawić się niespodziewane problemy. Miło było was poznać. Jeśli 
zdecydujecie się z nami jechać, będziemy mieć więcej czasu na rozmowy. 
Nurtuje mnie wiele pytań odnośnie pańskiej książki. Pański Jezus miał 
bardzo mało wspólnego z tym wszystkim - rękoma zatoczył krąg wokół katedry.
  - On był Jezusem Żydów. Takie było moje założenie.
  - W takim razie proszę mi powiedzieć jedną rzecz. Europejczycy uwielbiają 
jednego biednego Żyda, dla nich to najwyższy Bóg, a mimo to mordują Żydów. 
W jaki sposób to wytłumaczy historyk?
  Jastrow odpowiedział mu swobodnym, ironicznym, trochę szkolnym tonem, 
który nie przystawał do okoliczności:
  - Musisz pamiętać, że tak naprawdę to są łacińscy i nordyccy poganie. 
Zawsze ich irytowały nauki ich żydowskiego Boga, więc może teraz 
rekompensują sobie ten gniew mordując jego współwyznawców.
  - Nie wpadłbym na takie wyjaśnienie - przyznał Rabinowicz. - Powinien pan 
opublikować tę teorię. Ale teraz zostawmy to. Myślę, że zechcecie to 
wszystko przemyśleć. Pan Rose zadzwoni do was dziś wieczorem o szóstej i 
zapyta, czy chcecie bilety do opery. Powiedzcie mu tak lub nie. To 
wystarczy.
  - Dobrze - zgodziła się Natalia. - Jesteśmy panu głęboko wdzięczni.
  - Za co? Zajmuję się przesiedlaniem Żydów do Palestyny. To moja praca. 
Pani dziecko to chłopiec czy dziewczynka?
  - Chłopiec. Ale jest tylko pół-Żydem.
  Z chytrym uśmiechem na twarzy i nagłym machnięciem ręką na pożegnanie 
Rabinowicz powiedział:
  - Nic nie szkodzi. Zabierzemy go. Potrzebujemy chłopców - po czym szybko 
się oddalił. Gdy jego postać zniknęła w grupie turystów opuszczających 
katedrę Świętego Piotra, Natalia i jej wuj spojrzeli na siebie z 
zaskoczeniem.
  - Zimno tutaj stwierdził Jastrow. - I bardzo przygnębiająco. Chodźmy na 
zewnątrz.
  Przez chwilę spacerowali w słońcu po dziedzińcu, rozważając tę 
zaskakującą propozycję. Aaron zamierzał natychmiast zaniechać tego pomysłu, 
ale Natalia chciała to przemyśleć i być może przedyskutować z Rose. Fakt, 
że on odjeżdżał martwił ją. Jastrow zauważył, iż Rose nie był tak 
bezpieczny jak oni. Jeśli wybuchnie wojna między Stanami Zjednoczonymi i 
Włochami, a tym, groził kryzys w stosunkach z Japonią, oni mieli obietnicę 
ambasadora otrzymania miejsc w pociągu dla korpusu dyplomatycznego wraz z 
pracownikami ambasady i korespondentami gazet. Rose nie miał takiego 
zabezpieczenia. Na początku tego roku dostawał ostrzeżenie po ostrzeżeniu z 
ambasady z prośbą, by wyjechał. Został na własne ryzyko, a teraz musi 
stawić czoła konsekwencjom. Jeśli chciał zaryzykować nielegalny wyjazd, to 
nie znaczy wcale, że oni muszą postąpić tak samo.
  
  
  *
  
  
  Gdy Natalia wróciła do hotelu, jej dziecko nie spało i było dziwnie 
niespokojne. Był taką małą, kruchą istotką, której nie można było wystawić 
na trudy morskiej podróży, której celu nawet nie znała. Podróży starym, 
zatłoczonym statkiem, w wątpliwych warunkach sanitarnych. Prawdopodobnie 
będzie brakować jedzenia i wody. A potem ta niebezpieczna droga przez góry, 
której uwieńczeniem będzie dotarcie do prymitywnego i niespokojnego kraju. 
Jeden rzut oka na niemowlę wystarczył, by podjęła decyzję.
  Rose zadzwonił dokładnie o szóstej.
  - Chcesz bilety do opery? - jego głos w słuchawce zabrzmiał 
przyjacielsko, chociaż trochę niecierpliwie.
  - Dziękuję Herb, ale zrezygnujemy. Podziękuj przyjacielowi, który je nam 
proponował.
  - Popełniasz błąd Natalio - powiedział Rose. - Myślę, że to już ostatnie 
przedstawienie. Jesteś pewna?
  - Najzupełniej.
  - No to powodzenia. Ja idę na pewno.
  
  
  *
  
  
  Janice Henry wyszła z domu, wsiadła do samochodu i pojechała w kierunku 
centrum Pearl. Był chłodny ranek, w dali pobrzmiewały kościelne dzwony. Vic 
obudził ją tego dnia o szóstej przeraźliwym kaszlem. Miał prawie 
czterdzieści stopni gorączki, a ziewający do słuchawki telefonicznej lekarz 
zalecił jej natrzeć dziecko spirytusem i w ten sposób spowodować obniżenie 
gorączki. Ponieważ nie miała w domu spirytusu, dała rozgorączkowanemu 
skąpanemu w pocie maleństwu tylko lekarstwo przeciw kaszlowi, a następnie 
wyruszyła do miasta, zostawiając go z chińską piastunką. Ze szczytu wzgórza 
widziała słońce, które dopiero wynurzało się z morza. Przystań przybrała 
odświętny wygląd. Flota, która właśnie zawinęła do portu spowita była 
poranną mgłą. Zatoka była wypełniona tankowcami, krążownikami, szarymi 
niszczycielami oraz czarnymi okrętami podwodnymi. Pancerniki już otaklowane 
stały w dwóch majestatycznych rzędach błyszcząc w słońcu. Przy wyspie Ford 
w pobliżu portu znajdowało się lotnisko, na którym ustawiono w równych 
rzędach tuziny samolotów. Prawie nikt nie poruszał się na okrętach, w 
dokach czy na lotnisku. Żadna większa jednostka nie wpływała do przystani. 
Na spokojnej zielonej wodzie dryfowało kilka żaglówek należących do 
kościoła.
  Janice wysiadła z samochodu, by odnaleźć okręt męża. Ku jej rozczarowaniu 
"Enterprise" zniknął z przystani. Nie widziała go także na morzu. Liczyła, 
że powrócą w niedzielę rano. Wzięła ze schowka lornetkę i raz jeszcze 
pilnie prześledziła linię horyzontu. Nigdzie ani śladu, tylko jeden stary 
tankowiec niemrawo poruszał się po morzu. We wtorek miną dwa tygodnie odkąd 
Warren wyjechał z domu. Została tutaj sama z chorym dzieckiem na ręku i 
kacem. Co za życie! Co za nuda!
  Poprzedniego wieczora poszła na tańce do klubu oficerskiego. Miała już 
tak dosyć nudy i samotności, że przyjęła zaproszenie porucznika, z którym 
dawniej jeszcze w Pensacoli umawiała się na randki, a który teraz także 
służył w Pearl Harbor. Vic kaszlał już od kilku dni, ale temperaturę miał 
zawsze w normie. Oczywiście gdyby wiedziała, że tak się rozchoruje, nie 
pozostałaby poza domem do trzeciej nad ranem, pijąc i balując. Teraz czuła 
się winna, co pogłębiało jej irytację spowodowaną nudną i idiotyczną 
egzystencją.
  Odkąd wróciła z Waszyngtonu z dnia na dzień nudziła się coraz bardziej. 
Zrozumiała, że poślubiła zawodowego fanatyka marynarki, który potrafił ją 
wspaniale kochać od czasu do czasu, ale poza tymi krótkimi chwilami prawie 
ją ignorował. Nie był to ten sam dziarski i zuchwały rozpustnik, którego 
znała przed ślubem. Na igraszki miłosne w łóżku poświęcał bardzo mało 
czasu. Oto Janice Lacouture - w wieku dwudziestu trzech lat została 
dziewczyną do dziecka marynarza. Poszła nawet do pracy na pół etatu do 
agencji telegraficznej w sztabie, by nie zostać ewakuowaną wraz z żonami 
innych oficerów, ale to także nie zdało się na nic. Wszystko wewnątrz niej 
się buntowało, ale jak dotąd nie powiedziała ani słowa Warrenowi. Bała się 
go. Jednak wcześniej czy później będzie musiała wyjawić mu prawdę, nawet 
gdyby miało to się skończyć rozwodem.
  Mały drewniany sklep na skrzyżowaniu dróg był otwarty. Dwaj mali, tłuści 
Japończycy bawili się na rozsypującej się werandzie. Miała szczęście. Można 
tu było kupić przeróżne rzeczy, więc być może nie będzie musiała jechać aż 
do centrum. Gdy przekraczała próg sklepu usłyszała odgłos strzałów nad 
portem, zupełnie jak podczas ćwiczeń, które odbywały się już od kilku 
miesięcy.
  Właściciel sklepu stał za ladą popijając herbatę. Był to niski Japończyk 
o ciemnych włosach, ubrany w koszulę w barwne kwiaty. Na półkach w zasięgu 
jego ręki znajdowały się równo poukładane towary. Puszki z jedzeniem, 
lekarstwa, miotły, słodycze, zabawki i magazyny. Nad nim wisiały suszone 
ryby. Na powitanie skinął jej głową i uśmiechnął się.
  - Spilytus do nacielania? Tak, ploszę pani - po czym zniknął za zieloną 
kotarą.
  Odgłos wystrzałów był coraz bliższy i dołączył doń odgłos samolotowych 
silników. Niezły czas na ćwiczenia wybrali, pomyślała. Niedzielny ranek 
przed mszą, ale może właśnie o to chodziło.
  Podchodząc do drzwi Janice zauważyła, że samoloty leciały całkiem wysoko 
a także dziwiła ich duża ilość. W dodatku leciały prosto w stronę portu, 
otoczone gradem czarnych dymków. Weszła do samochodu, by wziąć lornetkę. Na 
początku widziała tylko błękitne niebo, i kłęby czarnego dymu. Potem w jej 
pole widzenia wleciały trzy samoloty, tworząc błyszczący srebrzysty 
trójkąt. Na skrzydłach miały duże koła koloru pomarańczowego (Błąd autora. 
Godłem Japonii było czerwone koło z białą obwódką na kadłubach i skrzydłach 
(przyp. tłum.)). Oszołomiona podążyła wzrokiem za nimi.
  - Tak plosze pani. Duzo latać. Wielkie szkolić - sprzedawca stał obok 
niej, wręczając jej paczkę uśmiechał się tak szeroko, że aż mrużył oczy. 
Jego dzieci stały za nimi na ganku wpatrzone w samoloty, szeptały coś po 
japońsku.
  Janice utkwiła oczy w sprzedawcy. Prawie nikt w marynarce nie lubił 
hawajskich Japończyków. Uważano ich za szpiegów. To podejrzenie udzieliło 
się także jej. A teraz tutaj stał taki Japoniec szczerząc zęby w uśmiechu, 
a nad jej głową latały autentyczne samoloty japońskie. Latały nad Hawajami! 
Co to mogło znaczyć? Jakie oni muszą mieć stalowe nerwy, ci Japończycy. 
Wzięła pakunek od sprzedawcy i nagle, bezczelnym ruchem podała mu lornetkę. 
Mężczyzna odchylił do tyłu głowę i przyglądał się samolotom, które teraz 
zaczęły nurkować jeden po drugim, błyszcząc srebrzyście w chmurach czarnego 
dymu. Wydając dziwny odgłos z krtani, wyprostował się i wręczył jej 
lornetkę z kamienną twarzą. Jego przebiegłe oczy pozostały nieodgadnione. 
Wyraz jego twarzy przemówił do Janice wyraźniej niż te nierzeczywiste 
samoloty oznakowane godłem Japonii. Teraz zrozumiała co się działo w Pearl 
Harbor. Chwyciła lornetkę, wskoczyła do samochodu, zatrzasnęła drzwi i 
zapaliła silnik.
  Mężczyzna przytrzymał drzwi jedną ręką a drugą z otwartą dłonią wyciągnął 
przed siebie i krzyczał. Nie zapłaciła mu za zakupy.
  Janice była uczciwą dziewczyną, ale teraz wiedziona impulsem odczuwając 
dziecinne podniecenie krzyknęła ostro, używając tego marynarskiego 
przekleństwa po raz pierwszy w swoim życiu.
  - Odpierdol się! - i wjechała na szosę.
  Oto w jaki sposób wojna zaczęła się dla Janice Henry. Historię tę 
opowiadała nawet wiele lat później gdy była po kilku kieliszkach wypitych w 
odpowiednim towarzystwie. Reakcją na jej opowiadanie był zwykle gromki 
śmiech i brawa.
  
  
  *
  
  
  Gaz do dechy. Pędziła najszybciej jak tylko mogła w kierunku wzgórza, 
omijając zakręty. Nagle wcisnęła hamulce i zjechała na trawiaste pobocze. 
Na szczycie była całkiem sama. Poniżej srebrne samoloty krążyły nad 
spokojną bazą marynarki, gdzie poranna rosa wciąż okrywała perłowym różem 
okręty. Fontanny wody uderzały w górę, kilka jednostek stanęło w ogniu, 
gdzieniegdzie działa błyskały żółtym ogniem. Ale to wciąż bardziej 
przypominało ćwiczenia niż prawdziwą wojnę.
  Potem jej oczom ukazał się bardzo dziwny i szokujący widok. Pancernik 
zniknął! W jednej chwili okręt stał w zewnętrznej linii, a po sekundzie nie 
było tam nic oprócz wielkiej czerwonej kuli w otoczeniu czarnego i żółtego 
dymu. Huk wybuchu był taki, że zabolały ją uszy, fala powietrza smagnęła ją 
po twarzy jak ciepły powiew, po czym kula dymu i ognia uniosła się wysoko w 
górę podtrzymywana słupem jaśniejszego dymu i eksplodowała ponownie. 
Pojawił się wspaniały gigantyczny wybuch czerwieni i pomarańczu i daleki 
odgłos gromu. Okręt który zniknął przed chwilą ukazał się na nowo w polu 
widzenia jej lornetki. Ale był to już tylko tonący, rozsypujący się wrak 
cały w ogniu. Mężczyźni biegali w pośpiechu, zeskakując z pokładu. Widziała 
palące się białe mundury, które w popłochu i bezładnie znikały w kłębach 
dymu, to znów pojawiały się krzycząc, chociaż ją otaczała cisza. Wyglądało 
to jak film w kinie, ekscytujące i nierzeczywiste. Teraz jednak przerażenie 
narastało w Janice Henry: Oto tonął przed jej oczyma pancernik, a atak nie 
trwał nawet dziesięciu minut. Nad jej głową pojawiły się nowe samoloty. Na 
wzgórzach zaczęły eksplodować bomby. Przypomniała sobie o dziecku, pobiegła 
do samochodu zawróciła na szosę i pognała do domu.
  
  
  *
  
  
  Chińska pokojówka siedziała w fotelu. Ubrana w odświętną suknię z 
kapeluszem na kolanach czekała na wyjście do kościoła, ospale kartkując 
książeczkę do nabożeństwa.
  - Dziecko śpi - powiedziała czystym angielskim. Urodziła się na wyspie i 
wychowała w klasztorze. - Gilletowie nie przyszli. Zapomnieli o mnie. Więc 
będę musiała iść na mszę o dziesiątej. Proszę zatelefonować do pani Fenney.
  - Wiesz, Anna May, że zaatakowali nas Japończycy?
  - Co?
  - Tak! Czy nie słyszysz dział, wybuchów bomb? - Janice nerwowo wskazała 
okna. - Włącz radio, to się dowiesz. Japońskie samoloty są nad portem. Już 
zatopili pancernik.
  Mały Victor leżał na plecach, wciąż pod działaniem leku, lecz oddychał 
głośno i szybko. Janice rozebrała rozognione małe ciałko. Z radia dochodził 
odgłos brząkających hawajskich gitar, a kobiecy głos nucił Lovely Hula 
Hands! Gdy Janice nacierała niemowlę prezenter radośnie zachwalał mydło z 
Kaszmiru, po czym popłynęła następna piosenka.
  W drzwiach stanęła pokojówka.
  - Czy jest pani pewna, że to wojna, pani Henry? W radiu nic nie mówią. 
Myślę, że pani widziała tylko ćwiczenia.
  - Na miłość boską! Ćwiczenia! Czy myślisz że jestem aż taka głupia? Mówię 
ci, że widziałam wybuch okrętu! Widziałam setki samolotów japońskich, a 
może nawet więcej. W tej rozgłośni radiowej muszą spać albo postradali 
zmysły. Masz, daj mu aspirynę, proszę. Staje się chłodniejszy. Spróbuję się 
dodzwonić do Fenneyów.
  Ale w słuchawce panowała głucha cisza. Potrząsnęła słuchawką, jednak to 
nie pomogło.
  W radiu szczęśliwy męski głos zachęcał: "Palcie Lucky Strike, tylko one 
nie zagrażają twojej krtani". Janice usiłowała odszukać inną stację i 
trafiła na muzykę organową.
  - Dobry Boże! Co się z nimi stało?
  Pokojówka stała oparta o drzwi, z rękoma skrzyżowanymi na piersiach, 
mierząc ją skośnymi oczami, w których malowała się kpina. Janice kręciła 
gałką na próżno usiłując znaleźć jakieś wiadomości.
  - Oni wszyscy poszaleli. Przecież tam palą się i toną marynarze! Co to 
wszystko znaczy? Kto tam? Czy to Gilletowie?
  Usłyszała pisk opon samochodu hamującego na podjeździe wysypanym drobnym 
żwirem. Ktoś zapukał do drzwi, zabrzęczał dzwonek. Pokojówka stała 
nieruchomo wpatrzona w swoją panią. Janice podbiegła do drzwi, by je 
otworzyć. W progu stał zataczając się Warren Henry. Jego twarz była pokryta 
krwią, podobnie jak żółta kamizelka ratunkowa. Na nogach miał ciężkie 
lotnicze buty.
  - Cześć, masz dwadzieścia dolarów?
  - O Boże, Warren!
  - Idź i zapłać za taksówkę Jan - jego głos brzmiał chrapliwie i sztywno.
  - Anna May przynieś jakieś bandaże.
  Taksówkarz, starszy człowiek, powiedział:
  - Droga pani należy mi się pięćdziesiąt. Słyszałem, że Japońce wylądowały 
w Kahuku Point. Muszę się martwić o swoją rodzinę.
  - Ale mój mąż powiedział dwadzieścia. - Dała mu dwa banknoty.
  - Wsiadam na pierwszy statek, który stąd odpłynie - informował ją 
kierowca chowając pieniądze. - Muszę opłacić swoją przeprawę. Każdy biały 
człowiek, który zastanie na Hawajach będzie zamordowany. Macie swojego 
Roosevelta!
  W kuchni siedział Warren bez koszuli. Pokojówka opatrywała mu krwawiące 
rany na lewym ramieniu.
  - Ja to zrobię - powiedziała Janice biorąc gąbkę i butelkę ze środkiem 
dezynfekującym. - Sprawdź, jak się czuje Victor.
  Warren zaciskał zęby, gdy Janice odkażała pięciocentymetrową otwartą 
ranę.
  - Jan, coś nie w porządku z Vickiem?
  - Ach gorączka. I kaszel. Kochanie, co się tobie, na Boga, stało?
  - Zestrzelili mnie. Ci łajdacy zabili mojego radiooperatora. Zapal mi 
papierosa. Nasza eskadra odbywała patrolowy lot przed "Enterprisem" i 
wpadliśmy na nich. Hej, uważaj na jodynę. A co mówią o tych przeklętych 
Japończykach?
  - Mój drogi, musisz iść do szpitala. To musi być zszyte.
  - O nie, szpital będzie przepełniony, dlatego przyszedłem tutaj. Poza tym 
chciałem się upewnić, że wszystko w porządku z tobą i Vickiem. Jadę na Ford 
Island, muszę się dowiedzieć, co się dzieje. Może dostanę samolot. 
Lotniskowce japońskie nie uciekły daleko. Będziemy kontratakować! Na pewno. 
Nie chcę tego przegapić. Po prostu zabandażuj to Jan. I zaklej tę ranę na 
uchu. To właśnie z niej leciało najwięcej krwi.
  Janice dostała zawrotów głowy widząc Warrena z powrotem w domu. Dosłownie 
spadł z nieba. Półnagi, zakrwawiony, wrócił z pola bitwy. Przeszywał ją 
dreszcz szczęścia, kiedy wycierała jego ciało. Czuła zapach jego potu i 
krwi. Opatrywała mu rany, a on nie przestawał mówić:
  - O Boże, to było takie niesamowite. Sądziłem, że ta eksplozja to były 
zwykłe ćwiczenia. Widzieliśmy ich z odległości czterdziestu mil. Nad wyspą 
unosiły się piekielne kłęby dymu. Rozmawialiśmy o tym z moim skrzydłowym. 
Obaj przypuszczaliśmy, że palą trzcinę cukrową. Dostrzegliśmy Japończyków 
dopiero, kiedy aż sześciu z nich spadło na nas od strony słońca. Wtedy po 
raz ostatni widziałem Billa Plantza. Nadal nie wiem co się z nim stało. Od 
tego momentu myślałem tylko, jak uratować swoje życie. Jak oni nurkowali...
  - Nie ruszaj się kochanie.
  - Przepraszam. Mówię ci, to było okropne Jan. SBD jest niezłym bombowcem, 
ale te japońskie zero - jaką szybkość osiągały, a jakie możliwości 
manewrowania. Oni są w stanie skręcić wewnątrz twojego zakrętu. 
Bezkonkurencyjne. Kręcą akrobacje jak ptaki. Wierz mi, ci piloci są 
znakomici. Nie wiem czy F4F mógłby się z nimi równać, ale jednego jestem 
pewien SBD w porównaniu z zero to martwy gołąb. Jedyne co mogłem, to 
stosować uniki. De Lashmutta dostali od razu. O mało co bębenki w uszach mi 
nie popękały od jego wrzasku. A potem jęczał. "Panie Henry, krwawię, 
umieram" i zawył raz jeszcze. To był koniec. Nie mogłem nic zrobić. Cały 
czas strzelali do mnie. Byli tacy zawzięci, że jeden przypadkiem trafił mi 
na celownik, nadusiłem spust i mógłbym przysiąc, że zaczął dymić, ale potem 
straciłem go z oczu. Pociski pojawiły się z trzech stron, dokładnie obok 
kabiny strzelali różowymi smugami, a potem, niech to szlag trafi: nasza 
własna artyleria otworzyła ogień i to do mnie! Nigdy się nie dowiem, 
dlaczego to zrobili, głupie skurwysyny. Może celowali w Japończyków i nie 
trafili. Ale dookoła rozrywały się pociski artylerii przeciwlotniczej. Nie 
mam pojęcia czy to oni trafili, czy jakiś Japończyk. Wiem tylko, że mój bak 
zapalił się. Biedny De Lashmutt, wrzeszczałem do niego, że płomienie 
pokryły cały kokpit, ale nie odpowiedział. Na pewno już nie żył. Więc 
otworzyłem kabinę i wyskoczyłem. Do czasu gdy otworzył się spadochron, 
nawet nie wiedziałem gdzie jestem. Wszędzie była woda. Byłem nad przystanią 
w Honolulu, ale wiatr przegnał mnie w stronę lądu. O mało co nie zawiesiłem 
się na palmie w parku przy Bulwarze Dilligghama. Wyplątałem się i zszedłem 
na ziemię. Złapałem tę taksówkę, ale miałem z nim przejścia. Widział 
spadochron zaczepiony na gałęziach, widział mnie jak usiłowałem się 
wyplątać - zatrzymał się, by popatrzeć, a mimo wszystko żądał ode mnie 
pięćdziesięciu dolarów za podwiezienie do domu. Patriota, cholera jasna!
  - Już zatamowałam krwawienie, najdroższy. Posiedź teraz spokojnie, 
dobrze?
  - Dobra z ciebie dziewczyna. Muszę dziś zrobić jeszcze jedną rzecz. 
Dostać maszynę do pisania. Mogę napisać raport z pierwszego starcia z zero. 
Powinnaś zobaczyć, co się działo w mieście! - Warren uśmiechnął się do 
żony. - Ludzie wybiegali z domów w pidżamach, koszulach nocnych albo bez 
niczego. Z jękiem biegali wkoło i spoglądali w niebo. Starcy, dzieci, matki 
z niemowlętami na ręku. Idioci, i to wtedy, gdy nasze szrapnele padały na 
miasto. Tylko w domach było bezpiecznie. Widziałem piękną Chinkę - Anna May 
mi ją przypomina -jak galopowała przez Bulwar Dillinghana w samym staniku i 
różowych majtkach. Majtki oczywiście były skąpe i przezroczyste. Co za 
widok!
  - Nie mógłbyś przeoczyć takiego widoku - zauważyła Janice. - Nawet gdyby 
ci odstrzelili ramię też byś ją zauważył. Zdrową ręką Warren gładził ją 
czule, a ona klepnęła go po dłoni.
  - W porządku. Rana opatrzona. Może trochę wytrzyma. Ucho też w porządku. 
Uważam, że jednak powinieneś pójść do doktora. 
  - Jeśli będzie na to czas, jeśli będzie czas - gdy poruszał ręką ból 
wykrzywiał mu twarz. Założył koszulę i sweter, zapiął kombinezon. - Muszę 
zobaczyć Vicka. Wyprowadź samochód.
  
  
  *
  
  
  Kilka chwil później wyłonił się z domu i otworzył drzwi do samochodu.
  - Śpi spokojnie. Nie jest już rozpalony. Wygląda jakby był dwa razy 
większy. Tak urósł.
  - Może gorączka spadła - Janice przerwała trzymając rękę na gałce biegów. 
Radio podawało wezwanie gubernatora do zachowania spokoju. Zapewniał, że 
flota została uszkodzona tylko w niewielkim stopniu, a atak jest odparty. - 
Warren, taksówkarz powiedział, że Japończycy wylądowali w Kahuku. Myślisz, 
że to prawda...
  - Nie, skąd. Ruszaj. Lądowanie? W jaki sposób mogliby utrzymać przyczółek 
mając bazy odległe o cztery tysiące mil? Słuchasz tych wszystkich bzdur. 
Zrobili nalot i uciekli. Chryste, ale teraz łamią sobie nad tym głowę. I to 
klasyczny atak w niedzielny poranek! Od lat ćwiczono to na każdych 
manewrach!
  Na wzgórzu parkowały samochody i stali gapie rozmawiając i pokazując coś 
sobie palcami. Z kotwicowiska unosiła się wielka chmura czarnego dymu. 
Janice zatrzymała samochód. Warren wyciągnął lornetkę.
  - Dobry Boże, Jan. Ford Island jest zrujnowane. Nie widzę ani jednego 
nieuszkodzonego samolotu. Ale muszą być jakieś w hangarach. Boże, ten 
pancernik jest wywrócony do góry dnem. Założę się, że tysiące ludzi jest 
tam uwięzionych. Jezu Chryste! Wracają?
  W całym porcie znów zabrzmiały działa, a ciemne wybuchy artylerii 
przeciwlotniczej zakwitły znów na niebie.
  Warren spojrzał w kierunku nieba.
  - Do diabła. Oni tam są. Jak to się stało. Te japońskie skurwysyny 
skoncentrowały się na tym jednym, Janice. Świetnie, to znaczy, że 
lotniskowce są nadal w zasięgu, czekając na samoloty. Wspaniale. Przesuń 
się, ja prowadzę.
  
  
  *
  
  
  Szybka jazda irytowała Janice, gdy to nie ona była za kierownicą. Warren 
wiedział o tym, ale pędził do Pearl Harbor jak bandyta uciekający po 
napadzie na bank. Po chwili strachu Janice zaczęła bawić ta jazda na 
złamanie karku. Wszystko się zmieniło po ataku Japończyków. Więcej przygód, 
więcej zabawy. Warren wyglądał tak przystojnie, taki kompetentny i godny 
pożądania. Zdrową ręką luźno trzymał kierownicę jednocześnie paląc 
papierosa. Zapomniała o swojej nudzie i złości. Czarne obłoki dymu były 
coraz bardziej intensywne. Przez szybę widzieli, jak japońskie samoloty 
zapalały się, po czym spadały jeden po drugim. Za każdym razem Warren wył z 
radości.
  
  
  *
  
  
  Przystań floty robiła przerażające wrażenie. Z łodzi ratunkowych 
wynoszono rannych marynarzy. Byli cali poparzeni. Przekładano ich na nosze 
i ładowano do karetek. Białe fartuchy sanitariuszy były umazane krwią. 
Ranni i zdrowi klęli na czym świat stoi nie zwracając uwagi na obecne tu 
kobiety, które zagryzały wargi widząc twarze rannych mężczyzn. Nie byli 
świadomi także obecności dzieci, które bawiły się i żartowały przy nogach 
matek, jeśli były zbyt małe, by zrozumieć co się dzieje. Sternik łodzi 
wypełnionej ciałami przykrytymi prześcieradłami, próbował podpłynąć jak 
najbliżej. Gruby, stary bosman wymachiwał do niego pokazując mu drogę. Nad 
tym wszystkim rozlegał się grzmot dział, wycie syren, ryk samolotów. 
Rozpoczął się drugi nalot. W powietrzu unosił się duszący zapach dymu i 
ognia, przemieszany z kwaśnym odorem ropy naftowej, która płonęła na wodzie 
dookoła Ford Island w chmurach gęstego dymu. Trzymając ręce na udach z 
papierosem zwisającym z ust Warren Henry spokojnie przyglądał się tej 
okropnej i widowiskowej scenie.
  - Nie wiem, jak tam się przedostaniesz - wykrztusiła Janice trzęsącym się 
głosem.
  Pokiwał głową w milczeniu i udał się w kierunku pomostu, gdzie znajdowała 
się zadaszona łódź. Janice podążyła za nim.
  - Sternik, czyj ten barkas?
  Wysoki, opalony mężczyzna spojrzał z ciekawością na zakrwawioną kamizelkę 
ratunkową Warrena i podniósł rękę do czapki, przylegającej do krótko 
ściętych włosów.
  - Admirała Radburne'a
  - Czy admirał jest na plaży? 
  - Tak, sir.
  - Wiesz jak długo tam będzie?
  - Nie, sir, powiedział, że mam czekać.
  Spoglądając na łodzie mijające pomost Warren powiedział:
  - Słuchaj. Jestem porucznik Henry, z "Enterprise". Jestem pilotem 
bombowca nurkującego.
  - Tak, sir?
  - Latałem dziś rano, gdy zaczęli atak. Japończycy mnie zestrzelili. Muszę 
znaleźć jakiś samolot i włączyć się do walki. Czy zawiózłbyś mnie do Ford 
Island?
  Sternik zawahał się, po czym wyprostował się i zasalutował:
  - Proszę wejść na pokład. Najważniejsze to dostać tych skurwysynów. 
Proszę mi wybaczyć madam.
  - Ach, w porządku - Janice zaśmiała się. - Ja także chcę, by on dostał 
tych skurwysynów.
  Gdy barkas odpływał Warren stał z rozwichrzonymi włosami, w rozpiętej 
kamizelce ratunkowej poplamionej krwią, z rękoma na biodrach, uśmiechając 
się do niej.
  - Dostań ich - zawołała. - I wracaj do mnie.
  - Roger. Nie jedź z powrotem, aż ci dranie skończą z tym, bo mogą cię 
zbombardować. Do zobaczenia.
  
  
  *
  
  
  Pochylił głowę, gdy w górze przeleciał nad nimi żółto-czerwony (Błąd 
autora. Maszyny w czasie ataku miały kamuflaż biały i jasnoszary lub 
zielony i szary. (przyp. tłum.)) samolot japoński. Znajdował się na 
wysokości dwudziestu stóp nad wodą, jego silnik dławił się i parskał. Nagle 
zawrócił gwałtownie i odleciał w stronę kanału, nad purpurowy wrak 
pancernika. Warren wyprostował się, wciąż uśmiechając się do żony. Janice 
obserwowała wspaniały barkas admirała; świeżo pomalowany na szaro, mosiężne 
części błyszczały, a w oknach wisiały śnieżnobiałe firanki. I ten właśnie 
barkas wiózł teraz ubroczonego krwią jej męża na spowitą dymem wyspę na 
środku zatoki, gdzie znajdowało się lotnisko marynarki. Machał jej ręką na 
pożegnanie, a ona odpowiedziała mu takim samym gestem. To co widziała 
napawało ją przerażeniem, nic jej nigdy tak nie poruszyło. Było w niej 
teraz tyle chęci do życia, dobrego samopoczucia i nigdy nie była tak 
zakochana.
  Gdy wracała do domu, złapała w radio przemówienie rzecznika armii, który 
wzywał do zachowania spokoju, ostrzegał przed sabotażem i zapewniał, że 
drugi atak został odparty. Według niego flota została zniszczona w 
niewielkim stopniu. Natomiast Japonia poniosła ogromne straty. Włączono 
wszystkie syreny na wyspie odwołując alarm, gdy weszła do domu pokojówka 
siedziała w fotelu słuchając radia, które znów nadawało hawajską muzykę.
  - Victor był spokojny, pani Henry - powiedziała. - Nawet nie zapłakał. 
Czy ta wojna nie jest straszna? Ale i tak ich pokonamy.
  "Lucky Strike" to jedyne papierosy...
  W swojej sypialni Victor się rozkaszlał, ochrypłym kaszlem jak u 
dorosłego mężczyzny.
  - No zaczyna się - powiedziała Janice.
  - To po raz pierwszy odkąd dostał lekarstwo, Słuchałam przecież.
  Zegarek Janice pokazywał godzinę dziesiątą pięćdziesiąt dwie minuty.
  - Minęły dwie godziny. Sądzę, że to lekarstwo dobrze mu robi. Dam mu 
więcej.
  Dziecko już nie gorączkowało. Połknął porcję brązowego syropu nie 
otwierając nawet oczu. Janice padła na fotel, myślała o wojnie, która się 
zaczęła i o tym, że flota Pacyfiku została zmiażdżona między jedną i drugą 
dawką syropu na kaszel dla jej dziecka.
  
  
  60
  
  Słońce wznosiło się nad horyzont, oświetlając czerwonym blaskiem skrzydło 
clippera. Victor Henry obserwował świecące koło wynurzające się z oceanu. 
Silniki zmieniły rytm, co odbijało się na jego nerwach. Od czasu gdy 
pożegnał się z Pamelą Tudsbury na ośnieżonym Placu Czerwonym, jego ciało 
doznawało wstrząsów w różnych pociągach, samolotach, łodziach, 
ciężarówkach, jeepach, a nawet wozach zaprzężonych w woły. Myślał, że jego 
kości będą jeszcze wibrować na pokładzie "Kalifornii" przez miesiąc. 
Czterdzieści osiem godzin, dwa następne skoki tysiącpięciusetmilowe i, 
jeśli nic nie wypadnie, tułaczka niemalże dookoła świata będzie ukończona.
  Słońce się przesunęło. Przechyl samolotu był tak łagodny, że prawie wcale 
go nie odczuł. Z okien przeciwnej strony samolotu wprost na jego kolana 
padało różowe światło. Pug wstał i przeszedł w kierunku kuchni, gdzie 
steward smażył jajka.
  - Chciałbym rozmawiać z Edem Connellym jeśli ma chwilę czasu.
  Steward uśmiechnął się wskazując ręką drzwi. Oficer marynarki i kapitan 
samolotu zawsze jedli razem posiłki i dzielili pokoje w hotelach na 
wyspach. W kokpicie wypełnionym tablicami rozdzielczymi było słychać pracę 
silników, a za szybą rozpościerało się bezkresne purpurowe morze i czyste, 
błękitne niebo. Kapitan, piegowaty mężczyzna w koszuli z krótkim rękawem i 
słuchawkach na głowie, spojrzał ze zdziwieniem na Puga.
  - Dzień dobry Ed. Dlaczego zawracamy?
  Connelly podał mu wiadomość przesłaną przez radio, którą ktoś zanotował 
czerwonymi, drukowanymi literami na żółtym papierze.
  Cincpac: Nalot powietrzny na Pearl Harbor. To nie są ćwiczenia. Ciężki 
ostrzał na lotniskowcu. Zalecenie powrotu na Wake aż do wyjaśnienia 
sytuacji.
  - Co o tym sądzisz? - kapitan zdjął słuchawki i pogładził się po rudych, 
kręconych włosach. - Myślisz, że to prawda?
  - Bez wątpienia - powiedział Victor Henry.
  - Niech to diabli wezmą. Szczerze mówiąc nigdy nie sądziłem, że to 
zrobią. Zaatakować Pearl! Przecież ich zmiażdżą.
  - Miejmy nadzieję. Ale jaki jest sens w naszym powrocie Ed?
  - Przypuszczam, że mogą uderzyć także na Midway.
  - Jeśli o to chodzi, to równie dobrze mogą zaatakować Wake.
  - Rozmawiałem z Wake. Tam jest spokój.
  Victor Henry powrócił poruszony na miejsce, chociaż wcale go to nie 
zaskoczyło. W końcu nastąpił zamierzony podstępny atak na Pearl, w samym 
środku wojennej paniki. Pozbawieni inwencji Azjaci postanowili powtórzyć 
Port Arthur. Ale tym razem wpadną we własne sidła! Stany Zjednoczone w 
tysiąc dziewięćset czterdziestym pierwszym roku to nie carska Rosja w 
tysiąc dziewięćset czwartym. Jedno zdanie z informacji przesłanej z Cincpac 
szczególnie nie dawało mu spokoju "To nie są ćwiczenia". To głupota 
przekazywać tego typu informację flocie znajdującej się w stanie pogotowia 
wojennego. Jakiś urzędnik musiał to dodać od siebie.
  
  
  *
  
  
  W miejscu lądowania oczekiwał go marynarz z jeepem. Był to młody, opalony 
chłopak ubrany tylko w szorty, skarpetki i buty. Komandor postawił swoich 
ludzi w stan gotowości bojowej i teraz chciał zobaczyć się z kapitanem 
Henry. Początkowo jechali w oślepiającym słońcu drogą pełną kurzu wśród 
plaży, potem skręcili w zarośla. Plan gotowości bojowej nie wpłynął na 
zmianę wyglądu Wake. Na tych trzech piaszczystych wyspach w kształcie 
podkowy nadal panował spokój. Otoczone morzem wciąż dawały schronienie 
ptakom, dla których stanowiły sanktuarium. Spokój na wyspach zakłócała 
jedynie krzątanina buldożerów i ciężarówek przywożących grupy cywilów. 
Zwinne, wyspiarskie szczury wyskakiwały spod kół jeepów niczym małe 
kangury, a przepięknie kolorowe ptaki unosząc się całymi tabunami z zarośli 
tworzyły ćwierkające chmury.
  Dokładnie ukryte w zaroślach stanowisko dowodzenia znajdowało się w 
ziemiance wykopanej w koralowym piasku. Gdy Pug stanął twarzą w twarz z 
pułkownikiem w tej głębokiej, oszalowanej deskami jamie, ujrzał odbiornik 
radiowy i surowe meble oraz poczuł zapach trawy i świeżo kopanej ziemi, 
wojna z Japonią stała się dla niego faktem. Schron nie miał tego 
cmentarnego odoru jaki panował w rosyjskich okopach; było tu ciepło i 
sucho, a nie zimno i wilgotno. Łącznościowcy byli zajęci liniami 
telefonicznymi. Byli to mocno opaleni, pocący się Amerykanie ubrani w same 
szorty, natomiast Słowianie, których spotkał w Rosji, byli zamarznięci na 
kość i bladzi. Jednak tutaj wśród stłumionego szumu Pacyfiku Amerykanie, 
podobnie jak Rosjanie pod Moskwą, schodzili pod ziemię, by oczekiwać ataku. 
Stany Zjednoczone zostały wciągnięte w tę grę.
  Pułkownik, chudy, kościsty człowiek o spokojnej twarzy, z którym Pug jadł 
obiad poprzedniego dnia, dał mu kopertę adresowaną do sztabu.
  - Proszę to własnoręcznie oddać admirałowi, kapitanie. To lista moich 
najpilniejszych potrzeb. Bez tego nie będziemy w stanie tutaj podjąć walki. 
Być może wytrwamy do czasu, aż nadeślecie nam posiłki. Radar dla Wake wciąż 
znajduje się w magazynach na Hawajach, jest tam już od miesiąca. Na miłość 
boską, powiedzcie im, żeby go przysłali tu jakimś niszczycielem, albo 
jeszcze lepiej bombowcem. Bez radaru jestem bezradny. Nawet nie mogę wysłać 
myśliwców na patrol, mam ich zbyt mało. Jesteśmy tu dwadzieścia stóp nad 
powierzchnią morza w najwyższym punkcie, a moja wieża wodna jest tylko o 
kilka stóp wyższa. Skończymy prawdopodobnie jedząc ryby i ryż za drutem 
kolczastym, ale niech to kosztuje tych drani chociaż trochę wysiłku.
  
  
  *
  
  
  Pug zdążył wrócić do hotelu jeszcze przed nawałnicą. Pasażerowie clippera 
właśnie zasiadali do lunchu, kiedy silny podmuch wstrząsnął podłogą. Ze 
stołów pospadały talerze. Z krzykiem i płaczem ludzie rzucili się do okien. 
Samoloty w kształcie grubych cygar, z pomarańczowymi kołami na maskującym 
kamuflażu wylatywały z ulewy. Pug zauważył, że miały podwójne silniki i 
podwójne stateczniki. Nad laguną unosił się dym i ogień z bombardowanego 
lotniska. Pug często widział bombardowanie, ale tu atak bezkarnie niszczący 
amerykańskie umocnienia oburzał go i paraliżował jednocześnie.
  Błyszczące w deszczu bombowce przelatywały nad wyspami i laguną, 
wypełniając przestrzeń grzmotem silników. Odpowiedzią na ich atak był 
skromny ogień artylerii. Wkrótce szyk bombowców skierował się na bazę 
PanAmerican, a tego Victor Henry obawiał się najbardziej. Jeśli zaatakują 
clippera będzie w poważnych kłopotach, a jego kariera wojskowa zastanie 
sparaliżowana, zanim się naprawdę rozpocznie. Jedynie ten ogromny, 
srebrzysty kształt zapraszający do zbombardowania mógł mu umożliwić 
opuszczenie wyspy.
  Eksplozje następowały jedna po drugiej. Samoloty bombardowały hotel, 
warsztaty naprawcze PanAm, doki i wieżę radiową. Zbiornik benzyny stanął w 
białym płomieniu, sięgającym nieba. Pasażerowie chowali się po kątach i pod 
stołami, a Victor Henry wciąż stał przy oknie obok pilota, obserwując całe 
zajście. Wodnopłatowiec otaczały bryzgi wody. W końcu ujrzeli jak z 
clippera sypią się drzazgi.
  
  
  *
  
  
  Gdy odgłosy ataku zaczęły słabnąć, Pug wraz z pilotem udali się na 
pomost. Niczym ubrana małpa Ed Connelly wgramolił się na mokry i śliski 
wodnopłatowiec, który kołysał się w deszczu.
  - Myślę Pug, że z Bożą pomocą możemy polecieć mimo wszystko. Bak i 
silniki nie są uszkodzone. Przynajmniej tak mi się wydaje. Do diabła, teraz 
muszę zabrać stąd pasażerów, a z Hawajami będę się sprzeczał później.
  Pasażerowie ochoczo zaczęli wspinać się na pokład. Clipper wystartował i 
odleciał. Pod nim płonęły zniszczone samoloty, a nad wyspami unosiły się 
chmury dymu. Pug widział małe figurki wpatrzone w odlatujący samolot. 
Niektórzy machali.
  
  
  *
  
  
  Nawet pośród ciemnej nocy, dziewięć godzin później z łatwością można było 
odszukać Midway. Pilot wezwał Victora do siebie, by pokazać mu blask ognia, 
daleko pod nimi na czarnym morzu.
  - Chryste, ci Japończycy mają wszystko zaplanowane - powiedział. - 
Atakują we wszystkich miejscach jednocześnie. Słyszałem przez radio, że już 
są w Tajlandii, Malajach, Hong Kongu i bombardują Singapur.
  - Czy możemy lądować, Ed?
  - Musimy spróbować. Wysiadły wszystkie światła nawigacyjne. Midway ma 
dużo podziemnych zbiorników paliwa. Jeśli się dostaniemy, będziemy mogli 
zaopatrzyć się w paliwo. Więc - naprzód.
  Wodnopłatowiec zaczął zbliżać się do ciemnej powierzchni wody, 
oświetlonej tylko przez blask płonących hangarów i zabudowań. Gdy dotknął 
powierzchni, natrafił na coś twardego, ale zwolnił i wypłynął nie 
uszkodzony. Lotniska Midway, jak mieli się wkrótce dowiedzieć, zostały 
zbombardowane przez japoński niszczyciel i krążownik. Tłum prawie nagich 
żołnierzy zalewał płomienie środkami chemicznymi i wodą, wytwarzając słupy 
gryzącego, czerwonego dymu. Victor odnalazł drogę do biura komendanta i 
próbował dowiedzieć się czegoś o ataku na Pearl Harbor. Porucznik dyżurny 
był służalczy, ale nie potrafił udzielić informacji. Komendant odbywał 
właśnie inspekcję zabezpieczenia wyspy przed atakiem z powietrza, ale nie 
mógł pokazać tajnych dokumentów, mógł natomiast go poinformować, że 
marynarce udało się zestrzelić sporo japońskich samolotów.
  - A co z "Kalifornią"? Jadę tam, by objąć dowództwo.
  Porucznik wyglądał na poruszonego.
  - Naprawdę, sir? "Kalifornia"? Jestem pewien, że jest w porządku. Nie 
przypominam sobie ani słowa o "Kalifornii".
  Te wiadomości uspokoiły nieco Victora i pozwoliły mu na krótką drzemkę, 
choć przez całą noc mamrotał coś przez sen i wstał jeszcze przed świtem. 
Udał się na chłodną, hotelową werandę. Ptaki zamieszkujące Midway, stwory o 
haczykowatych dziobach, o których tyle słyszał, choć nigdy ich nie widział, 
całymi stadami spacerowały teraz po szarych wydmach. Widział, jak 
niezdarnie próbowały fruwać i lądować upadając na głowę. Gdy słońce zaczęło 
wschodzić, niektóre z nich odbywały erotyczny taniec w parach podnosząc 
ciężko stopy, jak starzy pijani farmerzy. Normalnie Victor Henry 
wykorzystałby szansę zwiedzenia Midway, ze względu na silne fortyfikacje,. 
ale dzisiaj nic nie było w stanie skłonić go, by oderwał wzrok od latającej 
łodzi, która wznosiła się i zanurzała w wodzie, wypełniając przystań 
jednostajnym łoskotem.
  
  
  *
  
  
  Cztery godziny dzielące go od Hawajów wydawały mu się nieskończonością. 
Czas zamiast płynąć ze zwykłą szybkością, zdawał się stać w miejscu. Pug 
poprosił stewarda o karty, by postawić sobie pasjansa, po czym zupełnie o 
tym zapomniał. Siedział bez ruchu, starając się przeczekać ten czas, 
podobnie jak u dentysty z niecierpliwością oczekując na koniec borowania 
zęba. Ten bezczynny stan przerwał steward, gdy podszedł do niego i z 
uśmiechem powiedział.
  - Kapitan Connelly chciał, by pan do niego przyszedł.
  Przed nim na horyzoncie rozpościerał się widok zielonych, słonecznych 
hawajskich wzgórz.
  - Ładne, nieprawdaż? - spytał pilot.
  - Najładniejszy widok, jaki widziałem od czasu, gdy moja żona urodziła 
córeczkę - odparł Pug.
  - Zostań tutaj, popatrzymy na flotę.
  Nikt na pokładzie clippera nie wiedział czego można się spodziewać. 
Pogłoski na Midway mówiły zarówno o druzgocącej porażce, jak i zwycięstwie. 
Maszyna nadleciała nad zatokę od północy i zawróciła, by wodować.
  W czasie tych dwóch manewrów oczom Victora ukazał się przerażający widok. 
Wzdłuż całego wschodniego wybrzeża Ford Island pancerniki Floty Pacyfiku 
stanowiły stertę złomu: połamane, powywracane, przechylone, przypominały 
zniszczone dziecinne zabawki w wannie. Hickam Field i baza lotnicza 
marynarki były upstrzone czarnymi plamami części samolotów i spalonymi 
szkieletami hangarów. Z tej zadymionej i odrażającej panoramy Pug 
rozpaczliwie próbował wyłuskać wzrokiem "Kalifornię". Ale z tej wysokości 
wszystkie okręty wyglądały podobnie. Niektóre z wewnątrz były mniej 
uszkodzone. Żeby tylko "Kalifornia" się uratowała!
  - Mój Boże - jęknął Connelly spoglądając na Puga, ze ściągniętą twarzą - 
co za rzeź.
  Victor Henry pokiwał w milczeniu i siadł na składanym krześle. W tym 
czasie maszyna prześliznęła się obok zniszczonego pancernika o trzech 
masztach, zatopionego aż po działa. Clipper rozpylił ścianę wody 
zasłaniając ten rozdzierający serce widok.
  - Koniec podróży.
  
  
  *
  
  
  Kiedy Pug wyszedł z biura celnego PanAm na lotnisku mijał jadące na 
sygnale karetki ratunkowe. Udał się prosto do budynku sztabu, gdzie 
marynarze i oficerowie uwijali się jak w ukropie. Na ich twarzach malowała 
się niepewność i przerażenie, jak u ludzi dotkniętych trzęsieniem ziemi. 
Przystojny chorąży siedział za biurkiem zamykającym dostęp do wewnętrznych 
biur i z niedowierzaniem spoglądał na Puga, który wszedł tu w wymiętych 
spodniach i podobnej marynarce.
  - Admirał? Ma pan na myśli admirała Kimmela?
  - Właśnie.
  - Chyba nie sądzi pan, że dziś zobaczy się pan z admirałem Kimmelem? 
Jeśli pan chce mogę spróbować skontaktować się z zastępcą jego Szefa 
Sztabu.
  - Proszę przekazać admirałowi wiadomość. Jestem kapitan Victor Henry. 
Przybyłem tu z osobistym listem dla niego od komendanta wyspy Wake.
  Przystojny chorąży wskazał mu niedbale krzesło i podniósł słuchawkę 
telefonu.
  - Może pan czekać cały dzień, a może nawet tydzień. Wie pan jaka jest 
sytuacja.
  - Mam ogólne wyobrażenie.
  Mniej więcej minutę później w drzwiach pojawiła się ładna kobieta, ubrana 
w błękitny kostium.
  - Kapitan Henry? Tędy proszę.
  Chorąży spoglądał na Victora Henry, gdy ten go mijał jakby nagle wyrosła 
mu druga głowa.
  Drzwi do biur były pootwierane, wszędzie było słychać podniecone głosy i 
stukot maszyn do pisania. Przed wysokimi drzwiami ozdobionymi czterema 
złotymi gwiazdami, pieczęcią marynarki i złotym napisem: Naczelny Dowódca 
Floty Pacyfiku zasalutował mu marines trzymający wartę. Weszli do 
wyłożonego drewnem przedpokoju. Kobieta otworzyła ciężkie, błyszczące, 
mahoniowe drzwi.
  - Admirale, kapitan Henry jest tutaj.
  - Cześć Pug. Tyle czasu! - Kimmel pomachał mu radośnie od okna, przez 
które wyglądał na kotwicowisko. Był ubrany w nieskazitelnie biały mundur ze 
złotymi guzikami i wyglądał wspaniale, choć postarzał się i był zupełnie 
łysy. 
  - Nie widziałem cię od czasu, gdy służyłeś na "Maryland".
  - Chyba tak, sir.
  - No cóż, czas obchodzi się z tobą łagodnie. Siadaj, siadaj. Dużo 
latałeś, nieprawdaż? Byłeś w Rosji?
  Uścisnęli sobie dłonie. Głos Kimmela brzmiał jak zawsze serdecznie. To 
niezwykły oficer - pomyślał Pug.
  Przepowiadano mu świetną karierę i dopiął tego. Teraz po dwudziestu 
latach poligonów i ćwiczeń przeciwko pomarańczowym, flota, którą dowodził, 
leżała w gruzach pod jego oknem. A dokonała tego drużyna pomarańczowych w 
ciągu jednej, szybkiej akcji. Sprawiał wrażenie, iż był w dobrym humorze, 
tylko zaczerwienione i rozbiegane oczy mówiły w jakim naprawdę był stanie.
  - Wiem, jak mało ma pan czasu, sir - Pug wyciągnął z kieszeni na piersi 
list z Wake Island.
  - Ależ skąd. Tak miło widzieć starą znajomą twarz. Byłeś dobrym 
artylerzystą, Pug. Najlepszym oficerem ze wszystkich. Papierosa? - Kimmel 
podał mu paczkę, sam zapalając jednego. - Czy czasem twoi dwaj chłopcy nie 
są teraz w wojsku?
  - Tak, sir. Jeden lata na SBD, na "Enterprise", a...
  - To dobrze. Nie trafili "Enterprise" ani żadnego innego lotniskowca. 
Wiesz dlaczego? Bo lotniskowce posłuchały moich rozkazów i były w stanie 
stuprocentowej gotowości bojowej, a drugi chłopak?
  - On jest na pokładzie "Devilfish" w Manili.
  - Manila? Chyba nie uderzyli jeszcze na flotę w Manili, chociaż zdaje 
się, że zbombardowali lotnisko. Teraz Tommy Hart otrzymał ostrzeżenie i nie 
będzie miał żadnego usprawiedliwienia. Mam nadzieję, że ludzie z lotnictwa 
w Manili nie będą tak zaspani jak ci tutaj. Wojsko było i jest całkowicie 
odpowiedzialne za bezpieczeństwo tych wysp i portu, Pug, włączając 
odpowiedzialność patroli powietrznych i służb radarowych. Nie ma nic 
prostszego na tej bożej ziemi, niż instrukcje obronne wysp. Na szczęście 
dokumenty nie pozwalają na żadne wątpliwości. Masz coś dla mnie z Wake, 
czyż nie tak? Zobaczymy, co to jest? Byłeś tam w czasie ataku?
  - Tak, sir.
  - Źle tam było? Tak jak tutaj?
  - Ataku dokonało około dwa tuziny bombowców. Głównie zniszczyli samoloty 
i lotnisko, admirale. Nie zbombardowali żadnych okrętów.
  Kimmel potrząsnął głową i zaczął czytać list. Pug odważył się zapytać:
  - Admirale, jak "Kalifornia" z tego wyszła?
  - Dlaczego pytasz? Nie wiesz?
  - Nie, sir. Przychodzę tu prosto z clippera.
  Nie podnosząc głowy, tonem obojętnego raportu Kimmel powiedział:
  - Dostała dwie torpedy i kilka bomb. Jedha przebiła pokład i eksplozja 
wywołała duży pożar. Teraz jest na dole, tonie Pug. Wciąż wypompowują wodę, 
więc może nie wywróci się. Ma elektryczny napęd, ale według wstępnych 
szacunków - wziął z biurka kartkę i spojrzał na nią - około półtora roku a 
może nawet dwa nie będzie mogła być w użyciu. To oczywiście tajne. Nie 
udostępniamy informacji tego typu.
  Skończył list w milczeniu i rzucił go na biurko.
  Głos Victora Henry drżał, gdy starał się wykrztusić:
  - Admirale, czy gdybym znalazł ludzi i wraz z nimi harował dzień i noc, 
istnieje możliwość przywrócenia "Kalifornii" do działań w ciągu sześciu 
miesięcy.
  - Idź i sam zobacz. Ale to beznadziejna sprawa Pug. Oficer ratowniczy 
zmieni Chipa. - Powiedział to tonem pełnym współczucia, ale Victor Henry 
czuł, iż przekazywanie komuś tak katastroficznych informacji poprawiło mu 
nieco humor. 
  - W takim razie, to wszystko.
  - Dostaniesz dowództwo innego okrętu.
  - Jedyny problem polega na tym admirale, że nie ma już wolnych 
pancerników, sir. Już nie ma.
  Ponownie szybkie podejrzliwe spojrzenie. Trudno było powiedzieć cokolwiek 
w takiej sytuacji, nie irytując naczelnego wodza Floty Pacyfiku. Kimmel 
uczynił szeroki gest w kierunku listu przyniesionego przez Puga.
  - A teraz problem dla ciebie. Przyjdziemy z pomocą Wake czy nie? To 
oznacza zagrożenie dla jednego lotniskowca. Nie możemy tego zrobić bez 
osłony lotniczej. Prosi o rzeczy, których nie mogę mu dać z tej prostej 
przyczyny, że są w posiadaniu Rosjan i Brytyjczyków. Prezydent Roosevelt 
był wielkim prezydentem marynarki, ale tylko do czasu tej europejskiej 
rozróby. Nasz prawdziwy wróg był zawsze tutaj na Pacyfiku. Ten ocean jest 
problemem numer jeden bezpieczeństwa naszego kraju. A o tym zapomniał. 
Nigdy nie dysponowaliśmy nawet koniecznymi funduszami na przeprowadzenie 
powietrznych patroli. Nie chciałem polegać tylko na armii, a sprzęt ma 
przecież ograniczoną żywotność. Z czym przystąpilibyśmy do wojny, 
jeślibyśmy zużyli nasze samoloty w czasie patrolowania. Waszyngton podnosił 
fałszywy alarm o Japończykach przez cały rok. Mieliśmy tyle stanów 
gotowości bojowej, ćwiczeń z nalotami powietrznymi, ataków z zaskoczenia 
itd., że nikt by ich nie zliczył, ale cóż, co się stało, to się nie 
odstanie. Myślę jednak, że prezydent zajął się nie tym co trzeba wrogiem, 
nie tym oceanem i nie tą wojną. 
  Wywarło to dziwne wrażenie na Victorze. Najpierw Berlin i Londyn, potem 
Moskwa, a teraz to wstrząsające rozczarowanie, które przemawiało przez 
admirała Kimmela. Stara marynarska gadanina o ważności Pacyfiku.
  - No cóż admirale, wiem jak bardzo jest pan zajęty - powiedział, chociaż 
tak naprawdę to zaskoczył go ten spokój panujący w samym sercu katastrofy i 
ochota, z jaką Kimmel zgodził się za pogawędkę z mało mu znanym zwykłym 
kapitanem. Wyglądał na tak samotnego jak Kip Tollever.
  - Tak, mam kilka spraw do załatwienia, a ty także musisz się zająć swoimi 
problemami. Miło było cię spotkać, Pug - powiedział admirał Kimmel nagle 
dając mu do zrozumienia, że ma już odejść.
  
  
  *
  
  
  Janice odebrała telefon Puga. Ciepło zaprosiła go, by szybko przyszedł i 
zatrzymał się u nich w domu. Victor potrzebował miejsca, by zostawić bagaż 
i przebrać się w mundur, zanim pojedzie zobaczyć, co się stało z 
"Kalifornią". Przyjechał na miejsce samochodem marynarki Przez chwilę 
pozachwycał się wnukiem i przyjął ze spokojem wyrazy współczucia od Janice 
z powodu "Kalifornii". Zaproponowała mu, iż pokojówka szybko wyprasuje 
mundur. Gdy w wolnym pokoju otworzył walizkę, by wyciągnąć pomięty mundur, 
na podłogę wypadł list do Pameli Tudsbury. Ubrał się w szlafrok i przejrzał 
list, który napisał podczas długiej podróży z Guam na Wake. Wprawił go w 
takie zażenowanie, jak mógłby to zrobić tylko stary list miłosny do Rhody. 
Nie było w nim wiele miłości, głównie logiczne i zwięzłe uzasadnienie jego 
trybu życia. Cała sprawa z tą angielską dziewczyną - romans, flirt, 
miłostka, cokolwiek by to nie było - zdawała się być mu tak odległa po 
postojach w Manili i Guam. Taka przedawniona i niepodobna do niego, 
zupełnie poza zasięgiem rzeczywistości. Pamela była piękną młodą kobietą, 
ale trochę dziwną. Najlepszym na to dowodem była namiętność jaką żywiła do 
niego, posiwiałego starego wilka morskiego US Navy, z którym było jej dane 
spędzić przez przypadek trochę czasu. Rozpaliła w nim żarliwy ogień w ciągu 
tych kilku burzliwych godzin w Moskwie. Pozwolił sobie na marzenie o 
zupełnie nowym życiu i prawie w nie uwierzył, podobnie jak z dumą myślał o 
dowodzeniu "Kalifornią".
  A teraz wszystko się skończyło! "Kalifornia", Pamela, Flota Pacyfiku, 
honor Stanów Zjednoczonych, nadzieja cywilizowanego świata.
  Ktoś zapukał do drzwi, usłyszał głos chińskiej pokojówki:
  - Pański mundur, kapitanie.
  - Dziękuję. Doskonale zrobione.
  Nie podarł listu na strzępy. Nie myślał, że mógłby napisać lepszy. 
Sytuacja mężczyzny po pięćdziesiątce odrzucającego miłość młodej kobiety 
wydawała się niezrozumiała i dziwna. Nie potrafił tego wyjaśnić słowami. 
Wrzucił kopertę do kieszeni. Idąc do portu mijał skrzynkę pocztową, 
zatrzymał się i wrzucił list. Szczęk skrzynki wydał mu się smutny i równie 
przykry był cały ten dzień dla kapitana Victora Henry.
  
  
  *
  
  
  Jeszcze smutniejsza okazała się wyprawa na "Kalifornię". Cuchnąca woda 
pokryta była czarną ropą tak grubo, że motor, dławiąc się, przebijał się 
jak lodołamacz przez pływające masy śmieci i złomu. Szalupa minęła cały 
rząd pancerników. "Kalifornia" znajdowała się u samego wejścia do portu. 
Victor Henry uważnie przyglądał się każdemu z tych olbrzymich szarych 
okrętów, które tak dobrze znał. Sam służył na kilku z nich. Żaden z nich 
nie był w pełni sprawny. Zniszczone przez bomby i pożar były przynajmniej 
częściowo zatopione, niektóre z nich spoczęły na dnie dziobem, inne rufą, a 
jeszcze inne przewróciły się. Rozdzierał go ból i żal.
  Kochał pancerniki. Dawno, dawno temu skończył szkołę lotniczą. Lotnictwo 
morskie wydawało mu się najodpowiedniejsze ze względu na rozpoznanie 
terenu, wspomaganie, bombardowanie, atakowanie torpedami. Nie zgadzał się 
tylko z ich siłą uderzeniową. Sprzeczał się kiedyś z chłopakami z 
lotnictwa, że gdy nadejdzie wojna, lotniskowce o słabym opancerzeniu będą 
musiały przemykać z dala od miejsca bitwy i zawracać sobie głowę 
bombardowaniem i walkami powietrznymi, podczas gdy pancerniki z ogromnymi 
działami będą walczyły naprawdę o panowanie na morzu. Lotnicy upierali się, 
że jedna bomba powietrzna lub torpeda wystarczy, by zatopić cały pancernik. 
Odparł ich atak przypominając, iż stalowa płaszczyzna o grubości szesnastu 
cali nie przypomina porcelany, a setki dział, gdy wypalą jednocześnie, mogą 
nieco uszkodzić pilota latającego małą metalową klatką.
  Właściwe mu nieco konserwatywne podejście do problemu zostało podbudowane 
doświadczeniem z czasów, gdy grywał w futbol amerykański. Po czym zaczął 
się wdawać w szczegółowe porównania. Zwycięzcami zostawali ci, co potrafili 
twardo i wytrwale atakować. Tak myślał, popełniając swój życiowy błąd. 
Pomylił się najbardziej jak to było możliwe w kwestii dla siebie 
najważniejszej, wyboru swej przyszłej profesji. Inni zwolennicy pancerników 
wciąż potrafili znaleźć usprawiedliwienie dla tych wymordowanych 
dinozaurów, które mijała jego szalupa. Do Puga przemawiały tylko fakty. 
Każdy z tych okrętów był cudem inżynierii, tak precyzyjnym jak damski 
zegarek, a potrafiącym zetrzeć na proch całe miasto. To wszystko była 
prawda, ale gdy je zaatakować z zaskoczenia, mogła sobie z nimi poradzić 
jedna, mała latająca klatka. Dowodem był rozpościerający się przed nim 
widok. Sprzeczka trwająca dwadzieścia lat skończyła się.
  Zachodzące słońce rzucało różowe światło na "Kalifornię". Była 
przechylona około siedmiu stopni i bryzgała ustawicznie dużymi strumieniami 
brudnej wody z odpływników. Osmalona i opalona stalowa ściana pochylała się 
nad jego głową, gdy motorówka zbliżyła się do trapu. Widok ten, przyprawił 
go o zawrót głowy. Tak samo wpłynęła na niego wspinaczka po częściowo 
zanurzonym trapie.
  Co za powitanie! W najgorszych momentach, w Kujbyszewie, na Syberii, na 
ulicach Tokio, czy klubie w Manili, Pug pocieszał się myślą o przyjęciu, 
jakie go czekało na pokładzie tego okrętu. Marynarze w białych mundurach 
mieli mu salutować i przyjąć go z pełnymi honorami przy wtórze świstu 
bosmańskiego, i prezentowaniu broni przez wartę honorową. Oficerowie 
dowodzący mieli uścisnąć mu dłoń zaraz po wejściu na pokład. Okręt powinien 
odświętnie błyszczeć na powitanie nowego kapitana. Często odgrywał 
pomniejszą rolę w takich rytuałach. Ale nigdy nie był główną gwiazdą tego 
przedstawienia, nigdy nie był w samym centrum. To było warte cierpień 
całego życia.
  I tak to wszystko się skończyło. Wstrętny odór uderzył go w twarz, gdy 
tylko stanął na pokładzie "Kalifornii":
  - Proszę o zezwolenie na wejście na pokład - odezwał się.
  - Udzielam zezwolenia, sir.
  Oficer zasalutował mu elegancko. Miał atrakcyjną, opaloną twarz. Nosił 
powalany tłuszczem mundur, rękawiczki, lornetkę. Na pokładzie leżało pięć 
trupów przykrytych prześcieradłami poplamionymi wodą i ropą. Spod materiału 
wystawały czarne przemoczone buty. Z miejsca gdzie leżeli wyciekała woda. 
Ten okropny zapach pochodził częściowo od nich, a częściowo od dymu, 
spalonej benzyny i ropy, palącego się drewna, papieru, ludzkich ciał, 
zgniłej żywności. Był to spleśniały wyziew nieszczęścia, tej wielkiej 
maszynerii, która miała być domem wielu istot ludzkich, a teraz była 
rozbita i zniszczona. Po pokładzie kręcili się niewzruszeni oficerowie i 
marynarze w brudnych mundurach. Ponad brudem i wszędzie panującym nieładem 
wznosiła się masywna, czysta i nie uszkodzona konstrukcja ostro rysująca 
się na tle zachodzącego słońca. Długie, czternastocalowe, nowe i świeżo 
pomalowane na szary kolor działa, były wycelowane we wszystkich kierunkach. 
Oprócz artylerii głównej widać było masę mniejszych dział pelot - fakt, że 
okręt był uszkodzony, ale nadal jeszcze niepokonany.
  - Jestem kapitan Victor Henry.
  - Tak, sir? Oh! Tak jest, sir. Kapitan Wallenstone oczekuje pana już od 
dłuższego czasu. - Strzelił palcami na gońca w białym mundurze, i 
powiedział ze smutkiem w głosie. - To okropne zastać okręt w takim stanie. 
Banson, powiedz kapitanowi, że kapitan Henry jest tutaj.
  - Jedną chwilę. Gdzie jest wasz kapitan? - spytał Pug.
  - Jest na dole w maszynowni z oficerami z ekip ratowniczych.
  
  
  *
  
  
  Gdy szedł do maszynowni mijał znajome pokłady i przejścia teraz 
powyginane pod dziwnymi kątami. Dławił się dymem, zapachem benzyny i 
spalin. Odrzucał go zapach zgniłego mięsa. Zrozumiał, że te przestrzenie 
wypełnione spalinami to pułapki, które mogą eksplodować w każdej chwili. W 
przedniej maszynowni czterej oficerowie stali na wąskim pomoście 
oświetlając silnymi latarkami pokrytą ropą powierzchnię wody, która dzięki 
złudzeniu optycznemu wyglądała na równą, nie pochyloną.
  Bez zbędnych ceregieli przyłączył się do rozmowy na temat ratowania 
okrętu.
  Masy wody, które cały czas napływały przez wybite przez torpedy dziury 
przewyższały ilości, które mogły być usunięte przez pompy. Dlatego też 
okręt powoli opadał na dno. Pug spytał, czy nie można by podłączyć więcej 
pomp, bądź też wykorzystać pomp z holowników czy z nabrzeża, ale w całym 
porcie bezskutecznie szukano pomp. Pompowanie nie wchodziło w rachubę, 
przynajmniej nie można było zapobiec osiadaniu okrętu. Kapitan Wallenstone, 
wychudły i brudny, w poplamionym mundurze, wyglądał na około sześćdziesiąt 
lat. Jednym tchem odpowiadał na wszystkie propozycje Puga. Łatanie dziur 
oznaczało całe miesiące podwodnych prac. Nie zdążą także na czas wysłać 
nurków, by uszczelnili kolejno wszystkie uszkodzone miejsca. Krótko mówiąc, 
"Kalifornia", chociaż nie była na dnie, nie nadawała się do niczego. 
Rozmowa dotyczyła głównie grodzi wodoszczelnych oraz cementowych łat. Padła 
nawet propozycja, iż należy statek poddać remontowi w Stanach, a wtedy 
powróci do służby w 1943 lub 1944 roku.
  Wallenstone zabrał Victora do swojej kabiny. Błogosławił moment, w którym 
ponownie mógł odetchnąć świeżym powietrzem. Na zielonkawym niebie ujrzał 
jasno świecące gwiazdy. Kabiny dowództwa pozostały nietknięte, przestronne 
i olśniewająco wspaniałe. Teraz, razem z całym okrętem, niepohamowanie 
opadały na dno. Filipiński steward przyniósł kawę, którą musieli trzymać na 
kolanach, bowiem mogła się ześliznąć z pochylonych stolików. Kapitan 
posępnie opowiedział Pugowi o ataku Japończyków. Henry nigdy wcześniej nie 
spotkał tego oficera, ale Wallenstone wydawał się wiedzieć o nim całkiem 
dużo. Zapytał Victora jaki jest naprawdę prezydent Roosevelt, a także czy 
Rosjanie długo jeszcze będą w stanie stawiać opór Niemcom.
  - Ach, przy okazji - dodał, gdy towarzyszył Pugowi do wyjścia - zebrało 
się tu trochę poczty dla pana. Nie jestem pewien, gdzie to schowałem - 
mówił, otwierając szuflady biurka. - O tutaj, jest wszystko.
  Victor Henry wsunął pękatą kopertę pod ramię i poszedł wraz z kapitanem 
przez śmierdzący pochylony główny pokład, skąpany w mroku.
  - Nie uwierzyłby pan własnym oczom, gdyby pan zobaczył ten okręt dwa dni 
temu. - Kapitan smutno potrząsnął głową, starając się przekrzyczeć warkot 
pracujących pomp i odgłos uderzeń młotów. - Otrzymaliśmy informację z 
Manili, że mamy oczekiwać pana. W sobotę przeprowadziłem pięciogodzinną 
inspekcję. Przygotowali się wspaniale: można było zjeść obiad na silnikach 
w maszynowni. Wszystko błyszczało; to był najwspanialszy okręt w całej 
marynarce i miał najlepszą załogę. Ale na co to wszystko? Na co?
  Ciała już usunięto. Kapitan rozejrzał się wokoło i powiedział:
  - Zabrali już stąd tych biedaków. To było najgorsze. Na ostatniej zbiórce 
brakowało czterdziestu siedmiu. Są tam na dole, Henry. Wszyscy utonęli. O 
Boże, ci goście z ekipy ratowniczej twierdzą, że pewnego dnia ten okręt 
znów będzie mógł wziąć udział w walce, ale Bóg jeden wie kiedy. I on jeden 
wie, gdzie ja wtedy będę. Kto by pomyślał, że te skurwysyny podpłyną do 
Hawajów nie zauważeni i że będą mieli dość odwagi, by spróbować. Gdzie była 
nasza obrona przeciwlotnicza?
  - Czy to "Enterprise"? - Pug wskazał palcem czarny, czworokątny kształt 
przesuwający się wzdłuż kanału.
  Wallenstone przyjrzał się sylwetce.
  - Tak. Dzięki Bogu, że nie był w porcie w niedzielę rano.
  - Mój syn jest tam lotnikiem. Może się z nim zobaczę. Po raz pierwszy od 
długiego czasu.
  - To pana podniesie na duchu. Wiem, co pan czuje. Wszystko co mogę panu 
powiedzieć to to, że naprawdę jest mi przykro. Jest mi tak przykro, jak 
tylko może być człowiekowi.
  Kapitan Wallenstone wyciągnął dłoń. Victor Henry zawahał się. Przez 
krótką chwilę pomyślał, że gdyby ten człowiek był mądrzejszy od reszty 
utrzymałby swój okręt w stanie gotowości bojowej. W końcu tak samo jak inni 
otrzymał ostrzeżenie o wojnie. Jeśli o świcie ogłosiłby alarm powietrzny 
"Kalifornia" stałaby się najsłynniejsza jednostką z całej floty. Gotowa do 
walki na morzu. Wallenstone zostałby bohaterem narodowym, kariera wojskowa 
stałaby przed nim otworem. Zamiast tego był jednym z ośmiu dowódców 
okrętów, którzy teraz mogli tylko rozmawiać z ekipami ratowniczymi i 
opowiadać o tym wielkim nieszczęściu. Teraz miał uścisnąć rękę człowiekowi, 
którego okręt został z jego własnej winy zatopiony przez wroga.
  Ale czy on, Pug Henry, zdziałałby coś więcej? Kapitana okrętu, który o 
świcie postawiłby na nogi całą załogę, podczas gdy pół tuzina innych 
spokojnie spało, uznano by za zdziwaczałego ekscentryka. Cała flota z 
dowództwem na czele śniła smacznie. To był fakt, którego nie można było już 
zmienić. Zatopienie "Kalifornii" było tylko niewielkim epizodem, na który 
nikt nigdy nie zwrócił uwagi.
  Uścisnął dłoń Wallenstona, zasalutował i zszedł na dół po drabinie, która 
zwieszona nad wodą prowadziła prosto do luksusowej łodzi motorowej 
kapitana, którą wezwał oficer wachtowy. Łódź podążyła w kierunku nabrzeża. 
Pug, kiedy znalazł się już w samochodzie, przejrzał korespondencję, która 
czekała na niego na "Kalifornii". Były to w większości pisma urzędowe, 
kilka listów od Rhody i jeden od Madeline. Nie otworzył żadnego z nich.
  
  
  *
  
  
  - Tato! - Warren nie tylko był w domu, ale zdążył już nawet przebrać się 
w luźne spodnie i kwiecistą koszulę. Wszedł do pokoju i otoczył ojca jednym 
ramieniem, drugie trzymając sztywno i nieruchomo. Ucho miał zaklejone 
plastrem. - W końcu dotarłeś. Prosto z Moskwy. Jak się masz ojcze?
  - Byłem zobaczyć "Kalifornię".
  - O Boże. Napijesz się burbona z wodą?
  - Nie za dużo wody, więcej burbona. Co się stało z twoim ramieniem?
  - Jan powiedziała ci, jak wpadłem na tych Japończyków, prawda?
  - Ale nie mówiła, że jesteś ranny.
  - Tylko kilka szwów. Najważniejsze, że mogę latać. Chodź tato, tutaj jest 
chłodniej.
  Na ocienionym ganku Pug w kilku słowach opowiedział, w jakim stanie jest 
"Kalifornia". Warren był pełen pogardy: jego zdaniem Marynarka Wojenna to 
banda zaspanych idiotów, zasługujących na klęskę; obsesyjnie pochłonięci 
awansami i rywalizacją, nie znają się zupełnie na obronie przeciwlotniczej. 
Ćwiczyli tak, jakby mieli rozegrać przeciw Japończykom bitwę pod Jutlandią. 
A Japończycy postawili na lotnictwo morskie i gładko rozpoczęli tę grę. - 
Ale ich jeszcze dostaniemy - powiedział - to będzie trudne zadanie, ale 
lotnictwo morskie tego dokona. Nikt inny, tato.
  - Wydaje mi się, że sporo maszyn dostali na ziemi - mruknął Pug, czując 
jak burbon daje mu uczucie przyjemnie rozchodzącego się po ciele ciepła.
  - Jasne, zgadzam się. Cała baza była w wielkim nieładzie, tato. Jedno ci 
powiem, gdyby Halsey był dowódcą nie doszłoby do tego. On był dobrze 
przygotowany do wojny, ale miał za długi język. Trzymałby tę całą przeklętą 
flotę w stanie gotowości bojowej od świtu do zmierzchu przez okrągły rok. 
Wysyłałby samoloty na patrole, aż by się rozleciały ze starości. Byłby 
najbardziej znienawidzonym skurwysynem na Hawajach, ale na Boga, gdyby 
nadeszli, on by na nich czekał. Dlaczego w listopadzie rozbroiliśmy okręt? 
Dotąd lataliśmy z głowicami bojowymi przy torpedach i lukami pełnymi bomb, 
i bez świateł? Nie da się ukryć, że Halsey zareagował jak muł, któremu osa 
latała koło tyłka.
  Warren opisał bezowocną wyprawę Halseya na południe od Oahu w 
poszukiwaniu japońskich lotniskowców. Warren Henry i inni piloci od 
początku uważali, że udają się w złym kierunku. Japończycy mogli uderzyć 
tylko z północy, tak by po ataku wycofać się prosto do domu. Ale Halsey, 
jak się później dowiedzieli, otrzymał informację radiową, że należy udać 
się na południe. Wypuścił wszystkie bombowce i samoloty torpedowe. 
Godzinami samoloty przemierzały przestrzenie nad pustym morzem, aż 
ogłupiały "Enterprise" wezwał ich do powrotu. Informacja była błędna, 
spowodowana wzajemnym znoszeniem się sygnałów. Japończycy płynęli dokładnie 
w przeciwnym kierunku, na północ. Potem gonienie było już bezcelowe.
  Jego ojciec mruknął z niedowierzaniem.
  - Czy to naprawdę tak wyglądało? Co za głupota! To prawie tak jak 
cumowanie pancerników.
  - Tak, ktoś z tej wielkiej bandy powinien był pomyśleć o wzajemnym 
znoszeniu się sygnałów. Ale nikt nie miał dość jasnego umysłu, a i tak 
byłby to jeden lotniskowiec przeciwko, nie wiem dokładnie, czterem czy 
pięciu. Posłuchaj ojcze, nasza własna artyleria zestrzeliła kilka naszych 
samolotów. Jestem pewien, że to oni wypalili do mnie. To był jeden wielki 
bałagan. Powiedz lepiej, jak się ma Briny? Widziałeś się z nim w Manili?
  Burbon poprawił wisielczy humor Victora Henry'ego, ale rozmowa z Warrenem 
była jeszcze lepszym lekarstwem. Światło padające z salonu oświetlało twarz 
syna ukazując mu jak bardzo się zmienił. Wyglądał starzej, był bardziej 
rozluźniony, a papieros stał się nieodłączną częścią jego osoby. Walczył z 
wrogiem i wyszedł z tego cało.
  - Powiem ci ojcze - rzekł, napełniając jego kieliszek - to nie była 
porażka. To była najgorsza klęska w całej historii. Ten wstyd zawiśnie nad 
marynarką na setki lat. Kongres głosował dziś za wojną, z jednym głosem 
przeciw. Tylko jednym. Pomyśl do czego musiało dojść. Japończycy byli na 
tyle głupi, że nie poszli dalej na południe, utrudniając Rooseveltowi 
szansę wypowiedzenia wojny. Byłby w nie lada kłopocie. - Warren pociągnął 
solidny łyk burbona. - Co więcej, pod względem operacyjnym spieprzyli ten 
atak. Pokonali nas w pierwszym nalocie. W drugim rzucie zbombardowali tylko 
kilka okrętów. Co im z tego przyszło? Nasze zbiorniki ropy stały łatwo 
dostępne na tyłach bazy okrętów podwodnych. Mieli tyle celów, do których 
nie sposób było chybić. Gdyby dostali ropę, a nic ich od tego nie 
powstrzymywało, ewakuowalibyśmy się teraz z Hawajów. Flota nie mogłaby już 
stąd operować. Odegralibyśmy tu Dunkierkę, tyle że na przestrzeni dwóch i 
pół tysiąca mil. Co więcej nie uderzyli na okręty podwodne. Tego też będą 
żałować. I nawet nie tknęli warsztatów naprawczych.
  - Przekonałeś mnie - przerwał mu Pug. - Jestem pewien, że japoński 
admirał popełnia teraz harakiri z powodu tej haniebnej klęski.
  - Powiedziałem, że to była nasza porażka - ostro lecz uprzejmie odparł 
Warren. - Powiedziałem, że osiągnęli zaskoczenie kosztem strat 
politycznych, a następnie zdołali je w pełni wykorzystać. Słuchaj, został 
kwadrans do obiadu. Wypijemy jeszcze po jednym?
  Pug chciał przejrzeć swoje listy, ale lotność umysłu Warrena podnosiła go 
na duchu, a trunek czynił cuda.
  - Dobrze, ale nie za dużo.
  Opowiedział Warrenowi o swoim spotkaniu z admirałem Kimmelem. Gdy 
wspominał o uwadze admirała, że zbyt dużo materiałów wojennych idzie do 
Europy, młody lotnik trzepnął ręką na znak protestu.
  - O Boże, on także? To kiepska wymówka. Wiadomo, że powstrzymywanie 
Niemców będzie kosztowało życie milionów ludzi. Jakich ludzi? To przecież 
możemy być my. Rosjanie już raz umówili się z Hitlerem, teraz mogą zrobić 
to samo. Wiesz, że komuniści podpisali odrębny akt pokojowy w tysiąc 
dziewięćset siedemnastym roku. Była to pierwsza rzecz, którą zrobił Lenin 
po objęciu władzy. To oczywiste, że nie możemy pozwolić, by Związek 
Sowiecki przestał walczyć. 
  - Wiesz Warren, gdy będziesz miał trochę wolnego czasu, powinieneś 
pojechać do sztabu i wyjaśnić im to wszystko.
  - Byłbym rad, ale musiałbym się pospieszyć, żeby zdążyć póki jest jeszcze 
dowódca.
  - O, masz jakieś przeczucie?
  - Tato, prezydent nie ma zamiaru podać się do dymisji, a czyjaś głowa 
musi polecieć.
  - Obiad! - zawołała Janice.
  - Najgorsze jest to - mówił Warren, gdy wchodzili do jadalni - że pewnego 
dnia Rosjanie zażądają zapłaty za to wszystko. Zaanektują Polskę lub 
Czechosłowację albo jeszcze coś innego. Rosja mniej więcej co pół wieku 
połyka Polskę, by następnie ją zwymiotować. A jak było w Moskwie ojcze? 
Jacy są Rosjanie? Dużo widziałeś?
  W czasie całego obiadu Pug opowiadał o swoich przygodach w Rosji. Janice 
przyniosła kilka butelek czerwonego wina. Nie było w pierwszorzędnym 
gatunku, ale on nie był wielkim zwolennikiem wina. Tego wieczoru jednak, 
wypijał kieliszek za kieliszkiem, myśląc, że jest naprawdę niezłe. Ta długa 
rozmowa, choć nie był do takiej przyzwyczajony, uspokoiła mu serce.
  Janice pytała go o Pam Tudsbury, więc opowiedział także o przygodach w 
Anglii i locie nad Berlinem. Warren chciał wyciągnąć od niego jakieś 
szczegóły odnośnie bombardowania, ale Pug nie był w stanie dużo mu 
powiedzieć. Warren przerwał potok słów Puga i opisał mu swoje potyczki z 
Biurem Zaopatrzenia w związku z ulepszeniem luku bombowego, jakie opracował 
w warsztatach okrętowych, a które miało być zastosowane we wszystkich 
maszynach. Pug z trudem ukrył zdziwienie i dumę mówiąc tylko:
  - Nikt ci za to nie podziękuje, mój chłopcze. Szczególnie, jeśli to się 
sprawdzi! Co najwyżej będziesz miał opinię człowieka sprawiającego kłopoty.
  - Osiągnę to, co chcę. Bomby, które spadają prosto na cel.
  
  
  *
  
  
  Po obiedzie usiedli znowu na ganku przy brandy. Pug był prawie pijany. 
Zapytał syna, co według niego powinien teraz robić. Nie będzie już przecież 
dowodził "Kalifornią". To było szczere pytanie. Syn wywarł na nim duże 
wrażenie, ufał, że Warren może mu dobrze doradzić. Ten zaśmiał się i 
powiedział:
  - Tato, naucz się latać.
  - Nie myśl, że nie rozważałem tego.
  - Mówiąc poważnie, lepiej wróć do sztabu i czekaj, aż coś się zmieni. Oni 
prawdopodobnie myślą, że doskonale znasz prezydenta. Dostaniesz wszystko, o 
co poprosisz. Ale musisz działać szybko. Jeśli pan Roosevelt przypomni 
sobie, że jesteś bez zajęcia, wyszuka ci inną misję. Chociaż, jak sądzę, 
musi to być interesująca praca.
  - Warren, dzięki, dzięki chłopie, mam nadzieję, że mi wierzysz, nalej 
jeszcze tylko trochę, to cholernie dobra brandy - prawie wszystko co 
robiłem w ciągu ostatnich dwóch lat przynosiło mi tylko ból głowy. Nie 
wiem, dlaczego pan Roosevelt właśnie ze mnie chce zrobić wysokooktanowego 
chłopca na posyłki. Rozmawiałem z ważnymi osobistościami twarzą w twarz, 
jasne że to przywilej. Jeśli chciałbym napisać książkę albo robić karierę 
polityczną czy coś w tym rodzaju, to byłoby bardzo przydatne. Ale nawet 
najpiękniejszy kwiat szybko traci płatki. Musisz uważać na każde słowo, 
które mówisz, a oczy i uszy zawsze musisz mieć szeroko otwarte. Niektórzy z 
nich przejdą do historii, choć są to tacy sami ludzie jak my, a czasem po 
prostu kryminaliści, tak jak Stalin czy Hitler. Sądzę, że trzeba lubić 
towarzystwo ważnych osobistości, by to robić na stałe. Na Boga, są tacy 
którzy to wprost uwielbiają, ale ja nie jestem jednym z nich. Nie chcę 
znowu opuszczać okrętu i morza; nie mam zamiaru ponownie zwiedzać wnętrz 
jakiejś ambasady.
  - Jak to się zaczęło, tato? Proszę, nalej sobie.
  - Nie, nie Warren. No dobrze, jeszcze parę kropel na dno. Jak to się 
zaczęło? Cóż... - Pug przypomniał sobie swoje przeczucia odnośnie paktu 
hitlerowców z Sowietami, wizytę u prezydenta, wysyłkę samolotów do Anglii i 
raporty z Berlina. Czuł, że język zaczyna mu się plątać. - To niezły 
pomysł. Nigdy jeszcze nie rozmawiałem o tym z nikim. Nawet z twoją matką. 
Trafiłeś mnie teraz niczym zawodowy oficer śledczy. Ale to mnie podnosi na 
duchu, a nawet z chęcią ci się wyspowiadam. Swoją drogą jestem pijany jak 
szewc.
  Warren uśmiechnął się.
  - Ha! O niczym mi nie powiedziałeś. Ta historia z samolotami dla Anglii 
ukazała się w Time kilka miesięcy temu.
  - Zdaję sobie z tego sprawę, ale to nie ja wypaplałem tajemnicę. I nie 
uświadczysz tam mojego nazwiska.
  - Oczywiście, że go tam nie było. Tato, wiesz dlaczego prezydent cię 
lubi? Masz bystry umysł, robisz co do ciebie należy, i nie mówisz za dużo - 
a, to ciekawa kompilacja. W dodatku nie walczysz o jego sympatię. 
Wyróżniasz się wśród tych ludzi, którzy zrobiliby wszystko, aby być blisko 
niego. Jesteś dla niego nie tylko użyteczny, lecz wnosisz także powiew 
świeżego powietrza. W Waszyngtonie nie ma zbyt wielu patriotów.
  - To całkiem interesujące. Nie wiem dlaczego mi schlebiasz, ale dzięki za 
nazwanie mnie w tej sprawie patriotą i obdarzenie jasnym umysłem. Staram 
się nie być głupszy niż reszta. Być może nie miałem racji w tej sprawie z 
lotniskowcami i pancernikami. Gdybym został wysłany na "Enterprise" zamiast 
"Kalifornię", co mogłoby się stać, gdybym nauczył się latać, dowodziłbym 
teraz okrętem, a nie kupą złomu. Jutro porozmawiamy, chcę usłyszeć o tych 
zerach. Teraz jeśli nogi nie odmówią mi posłuszeństwa, myślę, że pójdę do 
łóżka. Przepraszam, że tak się rozgadałem.
  
  
  *
  
  
  Spał aż do południa. Janice bawiła się w ogrodzie z dzieckiem, gdy jej 
teść w białym jedwabnym kimonie pojawił się, ziewając, na ganku, trzymając 
w ręku koperty.
  - Cześć, tato - zawołała. - Masz ochotę na śniadanie?
  Usiadł w wiklinowym fotelu.
  - Masz na myśli lunch? Nie, dziękuję. Przez te podróże jestem i tak 
wybity z rytmu. Twoja pokojówka przygotowuje mi kawę. Przejrzę pocztę, a 
potem zwiewam do sztabu.
  W kilka minut później Janice usłyszała głośny brzęk. Victor Henry 
siedział wyprostowany, wpatrując się w list leżący na kolanach, a jego 
dłonie wciąż obejmowały filiżankę, której o mało nie zbił.
  - Co się stało, tato?
  - Co? A, nic.
  - Złe wiadomości z domu?
  - Ta kawa jest okropnie gorąca. Oparzyłem się w język. Nic poza tym. Przy 
okazji, gdzie jest Warren?
  - Poszedł na swój okręt. Mówił, że wróci na obiad, ale sądzę, że w 
dzisiejszych czasach niczego nie można być pewnym.
  - Masz świętą rację.
  Jego głos oraz sposób w jaki to powiedział zaniepokoiły Janice. Był 
spięty i jakiś nieswój. Ukradkiem przyglądała mu się, gdy czytał dwa 
ręcznie napisane listy, odkładając na bok, nietkniętą całą stertę 
urzędowych pism.
  - Słuchaj Jan - podniósł się z miejsca, wkładając wszystkie listy z 
powrotem do dużej koperty.
  - Tak, tato? Jesteś pewien, że nie chcesz nic do jedzenia?
  - Nie, nie. Nie chcę jeść! Jestem tylko trochę przemęczony. Położę się 
chyba z powrotem do łóżka.
  
  
  *
  
  
  Wieczorem drzwi do jego sypialni były wciąż zamknięte. Warren wrócił do 
domu po siódmej. Janice powiedziała mu, co się wydarzyło. Ostrożnie zapukał 
do drzwi ojca.
  - Tato?
  Gdy nie odpowiedział zapukał głośniej, a następnie nacisnął klamkę i 
wszedł do ciemnego pokoju. Wkrótce wyszedł z pustą butelką brandy w dłoni.
  - To była nowa butelka, Janice. Otworzył ją i wypił wszystko.
  - Jak on się czuje?
  - Jest pijany do nieprzytomności.
  - Może powinieneś przejrzeć jego pocztę?
  Warren spojrzał na nią chłodno zapalając papierosa.
  - Słuchaj - powiedziała nieśmiało, ale w jej głosie brzmiała nuta 
desperacji - to te listy go załamały. Lepiej sprawdź o co chodzi.
  - Jeżeli będzie chciał, bym się dowiedział, sam mi to powie.
  - Co masz zamiar zrobić?
  - Zjeść obiad.
  W czasie posiłku Warren nie odezwał się słowem. Siedział w milczeniu 
wpatrzony przed siebie.
  - Tata zbyt się przejął "Kalifornią", odezwał się w końcu. To cały 
problem.
  - Miejmy nadzieję, że to tylko o to chodzi.
  - Czy słuchałaś wieczornych wiadomości? - zapytał.
  - Nie.
  - Wielki nalot na Manilę. Doszczętnie zbombardowali bazę marynarki. To 
wszystko co przekazał Waszyngton. Ale radiotelegrafista z "Enterprise" 
powiedział mi, że trafiono bombami dwa okręty podwodne i że jeden z nich 
zatonął. Nazywał się "Devilfish".
  - O Boże, nie!
  - I nie ma ani słowa o tym, by ktoś się uratował.
  - Może to mylny raport.
  - Być może.
  - Warren, czuję w kościach, że Byronowi nic się nie stało.
  Jego chłodna twarz bardzo przypominała teraz ojca.
  - Jest to jakieś pocieszenie, przynajmniej do czasu, gdy dostaniemy 
jakieś konkretne informacje.
  
  
  61
  
  Dla specjalistów wojskowych "Clark Field" oznacza porażkę poniesioną 
przez Stany Zjednoczone w sposób równie okrutny jak w Pearl Harbor. Wraz z 
tą porażką na głównym lotnisku armii na Luzon, Filipiny straciły swą osłonę 
powietrzną, a Flota Azjatycka musiała się przenieść na południe. Bogate 
wyspy i archipelagi na morzach południowych zostały pozbawione 
jakiegokolwiek zabezpieczenia i praktycznie czekały na podbicie. To co się 
tam stało, nie miało żadnego racjonalnego wytłumaczenia. Mimo to Kongres 
nigdy nie zechciał zbadać tej sprawy. Nikogo nie zwolniono, a historia 
ignoruje Clark Field, rozpamiętując Pearl Harbor. Clark Field spóźniło się 
tylko o pół dnia, by przejść do nieśmiertelności. Dwie wielkie katastrofy w 
ciągu jednego dnia były zbyt nudne. Historia, jak dobry redaktor, wycięła 
tę powtórkę.
  Clark Field wydarzyło się pół dnia później niż Pearl Harbor, ponieważ 
Japończycy nie byli w stanie dotrzeć o świcie we wszystkie miejsca 
jednocześnie. Zrezygnowali z szansy niespodziewanego ataku na Filipiny, 
ponieważ słońce wschodziło tam pięć godzin później. Ich bombowce czekały 
tylko na odpowiednią pogodę na lotniskach Formozy, po czym udały się wprost 
nad główną wyspę Luzon. Spodziewali się pogotowia i gwałtownej obrony, a 
przybyli na miejsce bez szkód. Obserwatorzy naziemni już od wybrzeża 
przekazywali dane o nich, a mimo to myśliwce i bombowce Sił Powietrznych 
Dalekiego Wschodu - groźnej i potężnej armady, która powstała w ciągu 
ostatnich kilku tygodni i miała stanowić główną siłę oporu przeciwko 
Japonii - czekały na nich na ziemi. To haniebne wydarzenie pozostaje w 
dalszym ciągu nie wyjaśnione. Tym razem to Japończycy zostali zaskoczeni, 
tyle że bardzo przyjemnie. Doprowadzili do całkowitej ruiny siły powietrzne 
generała MacArtura po czym odlecieli. W ciągu kwadransa zniknęła 
jakakolwiek nadzieja na powstrzymanie Japończyków na morzach południowych. 
Jedyne co pozostało oddziałom amerykańskim, to wycofać się na ostatnie 
punkty oporu, po czym poddać się.
  Japończycy natychmiast przystąpili do wykorzystania tego sukcesu. 
Pierwszym krokiem było doprowadzenie portu w Manili do stanu 
nieużywalności. Dwa dni po ataku na Clark Field, nadleciała horda 
bombowców, by starannie i pracowicie zniszczyć bazę marynarki. W tym czasie 
nikt tam nie spodziewał się ataku, nie było żadnej obrony powietrznej, 
która mogłaby pomóc odeprzeć nawałnicę. "Devilfish" i Byron znajdowali się 
w samym centrum tego ataku.
  
  
  *
  
  
  Gdy zaczął się właściwy atak, Byron znajdował się na brzegu wraz z 
brygadą pobierającą torpedy. Przerażający odgłos syren rozbrzmiał niedaleko 
składu amunicji. Dźwig pracujący nad ich głowami zatrzymał się z łoskotem. 
Podobnie ustały odgłosy całego sprzętu naprawczego. Żołnierze udali się na 
stanowiska bojowe.
  Grupa Byrona miała cztery torpedy na ciężarówce. Zadecydował, że przed 
odjazdem załadują jeszcze dwie. Zgodnie z rozkazem powinni zabrać sześć, a 
fałszywe alarmy rozbrzmiewały co chwilę po ataku na Clark Field. Jednak 
postój dźwigu bardzo utrudniał im pracę. Jedna torpeda ważyła półtorej 
tony, a ze względu na zawartość materiałów wybuchowych musieli zachować 
dużą ostrożność. Pracując w pocie czoła, marynarze "Devilfish" 
przymocowywali właśnie jedną z nich do małego dźwigu, gdy jeden z nich 
spojrzał w niebo.
  - Panie Henry, tam, nadlatują.
  Hansen miał najlepsze oczy z całej załogi. Byronowi potrzeba było pół 
minuty, aby na błękicie dostrzec nikłą literę V, którą tworzyły srebrzyste 
samoloty, lecące o wiele wyżej niż te, niemieckie, widziane wcześniej nad 
Polską. Ogarnęło go to stare, dobrze znajome uczucie, które pamiętał z 
Warszawy, strach, radość, wezwanie do szybkiego działania.
  - Boże, jest ich z pięćdziesiąt albo sześćdziesiąt - mruknął.
  - Naliczyłem pięćdziesiąt siedem. Lecą w naszym kierunku, sir. Kąt 
kursowy zero.
  - Rozumiem. A więc pospieszmy się.
  Marynarz obsługujący dźwig uruchomił silnik, zaciskając łańcuch na 
torpedzie.
  - Zatrzymaj to! - wykrzyknął Byron słysząc odgłos dalekiej eksplozji.
  Następne wybuchy nastąpiły już o wiele bliżej. Cementowe podłoże drżało. 
Teraz, po raz pierwszy od pobytu w Warszawie do uszu Byrona dobiegł znajomy 
hałas - głośny gwizd o wzbierającym tonie i głośności.
  - Kryć się!
  Marynarze ukryli się pod ciężarówką i dużym, ciężkim stołem ślusarskim 
stojącym w pobliżu. Wybuch nastąpił niedaleko baraku, podłoga zadrżała. 
Byron także rzucił się pod stół na goły, pokryty smarami i piaskiem cement. 
Twarzą dotykał czyichś spodni. Po raz pierwszy widział takie bombardowanie. 
Z wykrzywioną twarzą zaciskał zęby wraz z każdym, potężnym wybuchem, który 
wstrząsał ziemią. Miał pięćdziesiąt procent szans, by zginąć w każdej 
następnej minucie. Lecz hałas w końcu ucichł, a bombowce odleciały nad inną 
część bazy. Wyczołgał się i pobiegł zobaczyć; co się stało. Wszędzie było 
mnóstwo dymu, a ogień cały czas się rozprzestrzeniał. Ściany zaczynały się 
walić. Niebo usiane było obłoczkami wybuchów pocisków artylerii 
przeciwlotniczej, które i tak nie zdołały dosięgnąć wysoko lecących 
samolotów. Marynarze "Devilfish" zgromadzili się wokół Byrona, otrzepując 
ubrania i przyglądając pożarom wybuchającym wciąż w nowych miejscach.
  - Kiepsko to wygląda, sir.
  - Czy wracamy na pokład?
  - Może powinniśmy dokończyć załadunek?
  - Poczekajcie.
  Byron spróbował przedrzeć się przez dymną zasłonę, by zobaczyć, jak 
wygląda sytuacja po drugiej stronie. Hansen poszedł razem z nim. Był to 
doświadczony żołnierz, stary podwodniak, gruby Szwed z Oregonu, wysoki, z 
jasną, bujną brodą. Pod wystającym brzuchem zawsze nosił ciasno zapięty 
pasek. Hansen nie został dowódcą tylko dlatego, że pewnego razu w Honolulu, 
zatrzymany przez patrol odmówił pójścia z nimi na posterunek, jednemu z 
żołnierzy łamiąc rękę, a u drugiego powodując pęknięcie podstawy czaszki. 
Lubił Byrona i wiele go nauczył. Z kolei Byron zapuścił brodę częściowo z 
sympatii dla Hansena, a częściowo dlatego, że kapitan chciał skłonić Szweda 
do zgolenia zarostu.
  Po drugiej stronie magazynu również szalał ogień, rozprzestrzeniany przez 
morski wiatr. Na ulicy bomba wyrwała olbrzymi lej, z którego tryskała teraz 
woda. Podziemne instalacje w wyniku uszkodzenia iskrzyły się 
niebezpiecznie. Dym zagrodził drogę trzem ogromnym ciężarówkom, zmuszając 
je do postoju. Filipińscy kierowcy wysiedli i gawędząc spoglądali w dół 
wyrwy. Byron krzyknął starając się zagłuszyć wrzawę.
  - Wygląda na to, że utknęliśmy, Hansen. Co myślisz?
  - Nie wiem, panie Henry. Jeżeli te ciężarówki przejadą, to i my 
wydostaniemy się za nimi gdzieś w okolicy Commandancji.
  Jeden z kierowców zawołał Byrona.
  - Powiedz, możemy przejechać przez ten magazyn? Przebijemy się tamtędy na 
nabrzeże?
  Byron potrząsnął głową i podniósł głos, by przekrzyczeć ryk syren i 
krzyki pięciu ludzi ciągnących węże wzdłuż ulicy.
  - Wszystko zablokowane z tamtej strony. Wszędzie pożar, niektóre ściany 
się zawaliły.
  - Panie Henry, jeśli ogień dostanie się do tego magazynu, wszystkie 
torpedy wylecą w powietrze - powiedział Hansen, kuląc się przed niesionymi 
przez wiatr kłębami dymu i językami ognia.
  Byron rozumiał cierpienie wyzierające z jego głosu. Cóż warta była 
eskadra okrętów podwodnych pozbawiona torped? I tak, od dłuższego czasu 
odczuwali ich niedostatek.
  - Jeżeli zdołasz uruchomić ten duży dźwig, może uda nam się coś uratować.
  Hansen podrapał się po łysiejącej głowie.
  - Panie Henry, nie jestem operatorem dźwigu.
  W pobliżu krateru stał jakiś cywil w kombinezonie i brązowym sztywnym 
kapeluszu.
  - Ja jestem operatorem - powiedział. - Macie jakieś kłopoty?
  Byron zwrócił się do filipińskiego kierowcy.
  - Czy twoi przyjaciele mogą nam pomóc? Chcemy usunąć stąd kilka torped.
  Po krótkiej wymianie zdań w tagalog, Filipińczyk krzyknął.
  - W porządku! Gdzie mamy iść?
  - Chodź z nami - Byron zwrócił się do cywila. - W tym magazynie mamy duży 
dźwig.
  - Wiem, chłopcze.
  
  
  *
  
  
  Tymczasem w zatoce Sangley Point, szara motorówka dobiła do burty 
"Devilfish", który kierował się w stronę bazy okrętów podwodnych w Bataan. 
Była to łódź Reda Tully, który odwoził skippera "Devilfish" z powrotem na 
pokład. Branch Hoban wskoczył na pokład swego okrętu, podczas gdy kapitan 
Tully krzyczał z pomostu przez megafon:
  - Ahoy, "Devilfish"! Co się dzieje z "Seadragon" i "Sealion"?
  Porucznik Aster przyłożył ręce do ust.
  - Gdy ich widzieliśmy ostatnio, trzymali się dzielnie. Ale utknęli przy 
nabrzeżu. Nie mają mocy.
  - Chryste, powiedz Branchonowi, by został na redzie. Muszę to sprawdzić.
  - Czy mamy się zanurzyć?
  - Nie prędzej niż was zaatakują.
  Hoban przyszedł na pomost, gdy łódź już odpływała.
  - Rety, a co z Brinym i jego brygadą?
  Aster wskazał w kierunku bazy, która stała w ogniu pod unoszącymi się w 
górę słupami dymu.
  - Nie dali znaku życia. Pomyślałem, że lepiej się stamtąd wynieść, 
kapitanie.
  - Racja. Szczęście, że jeden z nas był na pokładzie.
  Po krótkiej chwili łódź motorowa powróciła. Sternik podprowadził ją, a 
Tully wszedł na pokład z pobladłą twarzą.
  - Niedobrze. Zbombardowali ich. Myślę, że "Sealion" przepadł. Stoi cały w 
ogniu, maszynownia wypełnia się wodą. Zatonie bardzo szybko.
  - O Boże - jęknął Hoban. - Cumowaliśmy przy nich.
  - Wiem. Mieliście cholerne szczęście.
  - "Pigeon" próbuje właśnie przyholować "Seadragona". Lepiej wracaj do 
siebie Branch i zobacz co się da zrobić.
  - Oczywiście, sir.
  Motorowa szalupa zbliżyła się do "Devilfish".
  - A kto to znowu? - zapytał Tully.
  Hoban przymrużył oczy.
  - Czy to nie Pierce?
  - Tak, to Pierce - przytaknął Aster patrząc przez lornetkę.
  Marynarze pobiegli, by pomóc młodemu chłopakowi wdrapać się na pokład. Od 
razu poszedł na mostek. Miał czerwone, spierzchnięte od wiatru usta, a w 
usmarowanej sadzą twarzy odcinały się ostro białe gałki oczu.
  - Kapitanie, przysyła mnie pan Henry, bym powiedział, że z nim i całą 
brygadą wszystko w porządku.
  - Dzięki Bogu! Gdzie oni są?
  - Zabierają torpedy z magazynu.
  Tully wykrzyknął.
  - Magazyn torped? Chcesz powiedzieć, że on ciągle stoi.
  - Tak, proszę pana. Wiatr przewiał ogień w innym kierunku, więc pan Henry 
i Hansen wzięli ciężarówki i...
  - Jedziesz ze mną. Branch, wracam tam.
  
  
  *
  
  
  Ale gdy dowódca eskadry wraz z marynarzem dotarli do stojącej w 
płomieniach bazy, nie zdołali przedostać się do składu torped. Drogi na 
nabrzeżu blokowały zawalone budynki i tlące się jeszcze szczątki. Tully na 
próżno krążył w dymie, omijając leje po bombach i jadące na sygnale 
karetki.
  - Kapitanie Tully, wydaje mi się, że widzę ich ciężarówki - powiedział 
Pierce. Wskazał na porosły trawą obszar po drugiej stronie małego mostu, 
zatłoczonego przez samochody, karetki i pieszych.
  - Widzi pan? Tam obok wieży ciśnień.
  - Te duże, szare?
  - Tak, myślę, że to oni, sir.
  Tully zjechał jeepem z drogi i skierował pojazd w stronę mostu. Byron 
Henry siedział na szczycie ciężarówki załadowanej torpedami popijając 
coca-colę. Był nie do poznania. Jego twarz, ręce i broda pokryte były 
sadzą. Trzy ciężarówki były po brzegi wypełnione torpedami podobnie jak dwa 
ruchome dźwigi. Mały samochód wojskowy załadowany był oznakowanymi 
skrzyniami i pudłami. Filipińscy kierowcy siedzieli na trawie zajadając 
kanapki i opowiadając dowcipy. Brygada "Devilfish" leżała wyczerpana, z 
wyjątkiem Hansena, który siedział oparty plecami o oponę ciężarówki Byrona 
paląc fajkę.
  - Cześć, Byron - zawołał Tully.
  Byron odwrócił się i spróbował zeskoczyć, ale ze stosu długich cylindrów 
nie było to łatwe.
  - O, dzień dobry, sir.
  - Ile ich macie?
  - Dwadzieścia sześć, sir. Potem musieliśmy zjeżdżać. Ogień zaczął się 
niebezpiecznie przybliżać.
  - Widzę, że zadbaliście też o części zamienne.
  - To był pomysł Hansena, sir.
  - Kto to jest Hansen?
  Byron wskazał na stojącego w pobliżu Hansena, który poznawszy kapitana 
Tully, zbliżył się do niego.
  - Jaki macie stopień?
  - Torpedysta pierwszej klasy, sir.
  - Mylisz się. Jesteś bosmanem torpedystą.
  Hansen otworzył usta w pełnym zachwytu uśmiechu, a jego oczy spoczęły na 
Henrym. Tully rozejrzał się wokoło przesuwając wzrokiem po uratowanych 
torpedach.
  - Macie zapalniki?
  - Tak jest, sir.
  - Bardzo dobrze. Myślę, że zabierzecie ten ładunek do Mariveles. 
  - Aye, aye, sir.
  - Chcę, abyś napisał mi raport, Byron. Wszystkie nazwiska i stopnie 
twoich ludzi, a także kierowców ciężarówek.
  - Tak jest, sir.
  - Czy jest jakaś szansa na wydostanie stamtąd następnych torped?
  - Zależy, co pozostało z pożogi, sir. Gdy wyjeżdżaliśmy, ogień jeszcze 
nie wtargnął na teren składu, ale teraz... Nie wiem.
  - W porządku. Sam to sprawdzę. Jedźcie.
  
  
  *
  
  
  Następnego ranka Byron stawił się do raportu u kapitana Tully. Dowódca 
eskadry pracował przy biurku w budynku obok plaży w Porcie Mariveles. Port 
usytuowany był w zatoce, ukrytej wśród gór półwyspu Bataan. Tło dla łysej, 
opalonej głowy Tully'ego stanowiła niebiesko-żółta mapa Zatoki Manilskiej, 
pokrywająca większą część gipsowej ściany. Byron wręczył mu dwustronicowy 
raport. Tully przejrzał go i powiedział.
  - Raczej skąpy dokument.
  - Zawiera wszystkie fakty, panie kapitanie, nazwiska i stopnie.
  Tully pokiwał głową i wrzucił kartki do szuflady.
  - Branch mówił mi, że nie znosisz papierkowej roboty.
  - To nie jest mój mocny punkt, sir. Przykro mi.
  - Czy wspomniał, jakie mam wobec ciebie plany?
  - Wspomniał coś o ratownictwie, sir.
  - Byron, Japońcy wkrótce tutaj wylądują. Prawdopodobnie nie będziemy w 
stanie utrzymać Manili, lecz dopóki MacArtur trzyma się na Bataanie, 
eskadra może dalej działać z Mariveles. Jest to najbliżej Japończyków 
położona baza okrętów podwodnych i powinniśmy ją utrzymać tak długo jak się 
da. Tully wstał i pokazał ręką na mapę. - A więc, chodzi o to, by oczyścić 
cały Cavite oraz Manilę i wszystko co się da przenieść tutaj. Wygląda na 
to, że posiadasz nieco instynktu śmieciarza. - Tully roześmiał się, a Byron 
odpowiedział mu uprzejmym uśmiechem. - Będziesz się tym zajmował, dopóki 
"Devilfish" nie otrzyma nowych rozkazów. Twoim przełożonym jest teraz 
porucznik Percifield, zameldujesz się zaraz u niego w sztabie admirała 
Harta w Manili. Oczekuje ciebie.
  - Aye, aye, sir.
  - Kiedy już tam będziesz, zajrzyj do admirała Harta. Wiesz, on jest 
starym podwodniakiem. Opowiedziałem mu o tych torpedach. Docenił to i 
napisał list pochwalny.
  - Tak, panie kapitanie.
  - Ach, a nawiasem mówiąc, napisałem o twoim wyczynie do twojego ojca, 
choć Bóg jeden wie, kiedy i jak to do niego dotrze. - Tully niespodziewanie 
zdjął okulary i spojrzał na wyprężonego młodzieńca. - Czy nadal chcesz 
przenieść się na Atlantyk? Kiedy właśnie tutaj rozpętało się piekło?
  - Tak sir, chcę.
  - Kiedy tu toczy się walka i tylko wasz dywizjon jest w tej chwili zdolny 
przeciwstawić się Japońcom na morzu?
  Byron milczał.
  - Jeśli chodzi o twoją żonę i dziecko we Włoszech to jest to 
nieszczęśliwy zbieg okoliczności, ale jak zapewne wiesz będzie internowana 
jako obywatel wrogiego kraju.
  - Nie jesteśmy jeszcze w stanie wojny z Włochami, sir.
  - To nieuniknione. Hitler ma dziś wygłosić kolejne przemówienie i wszyscy 
oczekują, że wypowie nam wojnę. Co się tyczy Mussoliniego to wiadomo, iż 
zrobi natychmiast to samo. Nie ma natomiast powodów do niepokoju - twoja 
żona po pewnym czasie zostanie wymieniona na Włochów, których my 
internujemy. Włosi to cywilizowany naród i nie ma powodów do obaw.
  - Kapitanie Tully, moja żona jest Żydówką.
  Dowódca dywizjonu poczerwieniał nagle i zaniemówił.
  - Tego nie wiedziałem - mruknął po chwili nie patrząc na Byrona.
  - Mój dowódca wiedział, sam mu powiedziałem. Włosi, a co ważniejsze 
Niemcy, zaklasyfikują mego syna także jako Żyda.
  - To faktycznie zmienia postać rzeczy, choć nadal nie rozumiem, jak 
możesz im pomóc. Nasze okręty podwodne długo jeszcze będą na Atlantyku 
dodatkiem i to mało znaczącym. Potrzebny jesteś tutaj - spojrzał na 
wyprężonego młodzieńca o kamiennej twarzy. - Jednakże wyślę rekomendację 
twego przeniesienia do Floty Atlantyku aktualną od momentu, w którym 
"Devilfish" znajdzie kogoś na twoje miejsce. Ani godziny wcześniej.
  - Dziękuję, sir. - Byron nie okazał ulgi, jaką odczuł słysząc te słowa.
  - Jeszcze jedno - Tully otworzył szufladę biurka. - Twój dowódca 
zarekomendował, a ja przyłączam się do jego opinii. Gratuluję.
  Mówiąc to położył przed Byronem złote delfiny (Przyznawane one były za 
ukończenie co najmniej jednego patrolu, w trakcie którego okręt zatopił 
nieprzyjacielską jednostkę, lub za wykonanie innego zadania bojowego co 
najmniej równie ważnego. Innymi słowy było to "świadectwo" chrztu bojowego 
(przyp. tłum.).) podwodniaka.
  
  
  62
  
  Wojna ze Stanami Zjednoczonymi (z książki: "Utrata światowego imperium")
  
  Błąd Hitlera
  11 grudnia nastąpiło ostateczne nieszczęście - Adolf Hitler po czterech 
dniach przerwy, w trakcie których sama historia wstrzymywała zapewne dech, 
zwołał Reichstag i wypowiedział wojnę USA.
  Roosevelt w przemówieniu do Kongresu, wygłoszonym w dniu 8 grudnia, nie 
wspomniał nawet o Niemczech. Przekonania wojenne Amerykanów w stu 
procentach skierowane były przeciwko "zdradzieckiej" Japonii i jak zwykle 
prezydent nie wychylił się poza granice opinii publicznej.
  Przez cztery dni dla części z nas świtała nadzieja, że atak japoński może 
być dla nas wspaniałym przełomem w tej wojnie, gdyż Ameryka może zostać 
zmuszona do zignorowania Europy i zajęcia się w całości Japonią. 
Histeryczna presja stworzona przez Roosevelta znalazłaby w całości ujście 
na Pacyfiku, kończąc przy okazji Lend-Lease i dając nam niezbędną przerwę, 
w trakcie której zdusilibyśmy Anglię i wykończyli Rosję, po czym moglibyśmy 
zająć się Stanami Zjednoczonymi w odpowiedni sposób.
  Jednakże wszystko zmieniła wypowiedź Führera, na którego presję wywierała 
Japonia, by honorował tak zwany Pakt Trójstronny.
  
  
  Pakt staje się pułapką
  Pakt ten był głównie sprawą propagandową, podobnie zresztą jak Pakt 
Stalowy pomiędzy Niemcami i Włochami. Japonia przyłączyła się doń w 1940 
roku i stał się on wówczas Paktem Trójstronnym, z którego zrodziła się 
chimera znana na świecie jako "Oś". Było to puste pojęcie. Włochy były 
siłą, która w ogóle się nie liczyła, Japonia starała się zagrozić Ameryce 
Niemcami, a Hitler chciał osiągnąć to samo strasząc ich Japonią. Dwa słabe 
państwa związując się paktem, chciały sparaliżować bogaty kraj leżący 
pomiędzy nimi.
  Ziemia jednak jest okrągła i pomiędzy tymi państwami znajdowało się 
jeszcze jedno bogate państwo - Rosja - złączona z nami paktem o nieagresji, 
co spowodowało dopisanie do Paktu Trójstronnego klauzuli, która głosiła, że 
relacje z Rosją nie będą tym paktem zagrożone.
  Gdy zaczęliśmy operacje przeciwko Rosji, Japonia stwierdziła, że klauzula 
ta jest doskonałym wyjściem bezpieczeństwa. Oznajmiła, że ma z Rosją Akt o 
Neutralności i odmówiła udziału w konflikcie twierdząc, że może się 
przyłączyć później, gdy warunki na to pozwolą, co oznaczało po prostu, że 
wkroczą, gdy Niemcy wezmą na siebie ciężar walki i będą stroną zwycięską. 
Natomiast po ataku na Pearl Harbor sytuacja światowa uległa radykalnej 
zmianie i teraz Japonia zaczęła się domagać, byśmy pomogli jej w walce z 
USA.
  Oczywiste jest, że Hitler nie był im nic winien - pakt obligował jedynie 
strony do wzajemnej pomocy przy ataku kogoś trzeciego, a nazwać Pearl 
Harbor atakiem amerykańskim byłoby zbyt dużym naciąganiem tak prawdy, jak i 
zasad językowych nawet według orientalnej retoryki. Hitler miał prawo 
domagać się od Japonii qui pro quo zadeklarowania wojny Rosji, co znacznie 
podniosłoby ducha naszych zagrzebanych w śniegu wojsk lub też byłoby w 
stanie zmienić obraz całej wojny.
  Ale Hitler nigdy tego nie zażądał - pozwolił, by Japonia była wobec Rosji 
neutralna, podczas gdy on wtrącił Niemcy w wojnę z Ameryką. Tym jednym 
dotąd niezrozumiałym błędem odrzucił przewagi historyczne i przekreślił 
przyszłość Rzeszy.
  
  
  Dlaczego?
  Osobiście byłem na inspekcji frontu pod Moskwą, gdy Führer udał się do 
Berlina, by zadeklarować wojnę.
  Zobaczyłem Hitlera ponownie w połowie grudnia w Wilczej Jamie. Zupełnie 
nie przejmował się Stanami Zjednoczonymi żartując z nich przy obiedzie i 
nazywając rasą na wpół żydowską, na wpół murzyńską, niezdolną do 
prowadzenia poważnej wojny. Twierdził, że Stany Zjednoczone będą miały 
pełne ręce kłopotów z Japonią i najprawdopodobniej zostaną pokonane, a 
jakby nie patrzeć i tak nie mają szans na interwencję w Europie na czas. 
Wierzyłem wówczas i nadal wierzę, że był to podtrzymujący na duchu występ 
dla współpracowników i podwładnych lub też narkotyczne samooszukanie. W 
przeciwieństwie bowiem do przywódców japońskich Hitler doskonale zdawał 
sobie sprawę z jednego - że nic nie należy przedsiębrać, by zbudzić i 
zjednoczyć tego zaskoczonego, kłótliwego i kochającego luksusy tytana. 
Pearl Harbor było zaprzeczeniem tej wiedzy.
  Ta wojna była partią szachów rozgrywanych przez dwa umysły i dwa 
spojrzenia ścierające się od 1933 roku - umysły Adolfa Hitlera i Franklina 
D. Roosevelta. Hitler zaczął z przewagą przemysłu, ludności, sojuszników i 
surowców naturalnych, nie licząc desperackiego i zaskakującego stylu gry. 
Człowiek na wózku inwalidzkim mógł sobie pozwolić na grę powolną i 
ostrożną, czekając, aż przeciwnik odsłoni się lub źle obliczy ruch i 
popełni błąd.
  Rok po roku wyglądało na to, że Hitler ogrywa go w doskonałym stylu - 
bezkrwawe zwycięstwa przed 1939 rokiem, błyskawiczny podbój Polski i Europy 
Zachodniej oraz zaskakujący sukces z Rosją w 1941 roku przeważały szalę na 
jego korzyść. Był blisko mata, gdy Japonia zaatakowała Pearl Harbor i było 
to właśnie coś takiego, na co czekał Roosevelt.
  Zdaję sobie doskonale sprawę z tego konwencjonalnego tłumaczenia, iż de 
facto na Atlantyku prowadziliśmy wojnę z Ameryką i że Hitler chciał ukarać 
Roosevelta wypowiedzeniem wojny, bijąc go ze względów prestiżowych, i że 
było to rozsądniejsze posunięcie z punktu widzenia morale narodu i wojska 
niż czekanie, aż wojnę zadeklaruje przeciwnik. Poza tym nowina ta usuwała w 
cień problemy frontu wschodniego. Nie zmienia to jednakże fatalnego błędu, 
jakim było niezmuszenie Japonii do wypowiedzenia wojny Rosji, jak i tekstu 
samego wypowiedzenia wojny przez nas - dokument ten niczym nie przypominał 
poważnego oświadczenia głowy państwa, a był jednym długim i desperackim 
rykiem wściekłości skierowanym przeciwko Rooseveltowi. Według mnie Hitler 
nagle stwierdził, że mat zagraża jemu i w złości kopnął szachownicę.
  
  
  Finis Germaniae
  Inni pisarze, idący w ślady Churchilla, umieszczają punkt zwrotny wojny 
rok później, w potrójnym sąsiedztwie Stalingradu, El Alamein i inwazji w 
Północnej Afryce, to znaczy wówczas, gdy zwrot dał się zauważyć w polu. 
Faktyczny zwrot nastąpił w Pearl Harbor.
  Faktem jest, że największe sukcesy i największy zasięg krótkotrwałego 
imperium niemieckiego nastąpił w 1942 roku na długo po Moskwie i Pearl 
Harbor. U-booty prawie opanowały Atlantyk, posyłając na dno całe konwoje, 
Wehrmacht dotarł do Kaukazu, Morza Kaspijskiego, Nilu, a Japonia w 
błyskawicznym pochodzie utworzyła swe imperium we Wschodniej Azji.
  Przez cały ten czas prześladowało mnie jedno wspomnienie, wspomnienie 
inspekcji frontu pod Moskwą po ataka na Pearl Harbor. Z powietrza widziałem 
nasze czołgi, ciężarówki i artylerię przedzierające się przez setki mil 
pustkowi, zamarznięte w błocie, zakopane w śniegu. Widziałem martwe konie i 
naszych żołnierzy wycinających mięso z ich ciał. Często lądowaliśmy wśród 
wojsk trzęsących się z zimna w strzępach letnich mundurów, rozpalających 
ogniska pod pojazdami, by zapobiec rozerwaniu chłodnic lub zastygnięciu 
paliwa. Słyszałem nie kończące się skargi na brak obuwia, skarpet, rękawic, 
płynów przeciw mrozowi i maści, która miała rozmrażać czołgowe peryskopy, a 
wiadomo, że czołg bez peryskopu jest bezużyteczny. Patetycznie wyglądali 
żołnierze w damskich futrach czy czapkach zebranych przez Goebelsa, ale 
przynajmniej oni nie zamarzali na śmierć.
  Widziałem zaporę balonową nad Moskwą, błyski sowieckich pelotek i tam 
właśnie w pełni zasmakowałem goryczy tego nagłego zatrzymania i po raz 
pierwszy usłyszałem wieść o wojnie z Ameryką. Wiedziałem, że oznacza to 
nieodwołalnie finis Germaniae.
  Po roku 1941 Niemcy przypominały szarżującego słonia z kulą w mózgu, 
tratującego i zabijającego swoich prześladowców zanim padnie martwy. Kulą 
tą było Pearl Harbor.
  
  
  Stracone światowe imperium
  Tymi wnioskami kończę pierwszy tom operacyjnych analiz o II wojnie 
światowej, w związku z czym pozwolę sobie na krótkie podsumowanie.
  Generał George Marshall w meldunku o zwycięstwie w 1945 roku nazwał 
Niemcy, Włochy i Japonię "trzema przestępcami kuszącymi się o łatwy łup". 
Gdybyśmy zwyciężyli, co nam się prawie udało osiągnąć tymi, którzy 
zawiśliby po sprawiedliwym procesie byliby Stalin Churchill, Roosevelt i Mr 
Marshall. Przestępcami zaś byliby Alianci, którzy starali się utrzymać 
swoje plutokratyczne łupy z poprzednich wieków mordując niemieckie i 
japońskie kobiety i dzieci z powietrza. Hitler nie jest autorem Drezna i 
Hiroshimy!
  W świecie historii nie istnieje coś takiego jak moralność, są tylko 
przypływy spokoju i gwałtu następujące po sobie w różnych odstępach czasu. 
Historię zaś wraz z osądem piszą ci, którzy zwyciężyli, rozstrzeliwując lub 
wieszając pokonanych. Prawda jest taka, że historia jest nie kończącym się 
łańcuchem zmian hegemonii bazującej na rozpadzie starych struktur 
politycznych i powstawaniu nowych. Wojny zaś są szczególnie ostrymi 
kryzysami występującymi przy tych zmianach, są nieuniknione - były, są i 
będą, a jedyną zbrodnią wojenną jest przegrana. Takie są realia, a reszta 
jest sentymentalnym nonsensem.
  Szliśmy za Adolfem Hitlerem od tryumfów do klęsk, od 1933 roku do upadku 
Berlina, gdyż był on naszym narodowym przeznaczeniem. Romantyczny 
idealista, inspirujący wódz śniący wielkie sny o nowych granicach ludzkich 
możliwości, a równocześnie zimny kalkulator o żelaznej woli - był duszą 
Niemiec. Jesteśmy romantycznym narodem, a on był uosobieniem tego 
romantyzmu - nie da się napisać prawdziwej historii naszego państwa, jeśli 
nie napisze się o tym fakcie. Miał oczywiście wady włączając w to skłonność 
do okrucieństwa wulgarność ulicznego agitatora i przesadzoną opinię o 
własnych talentach militarnych, nie mówiąc już o szeroko znanej i godnej 
pożałowania skłonności do antysemityzmu. Takie były wady tej historycznej 
postaci, ale żaden człowiek, jak wiadomo, nie jest doskonały.
  
  
  Komentarz tłumacza: Armin von Roon przerywa w zasadzie swoją dwutomową 
analizę II wojny światowej na Pearl Harbor. W części opisywanej w tym tomie 
("Utrata światowego imperium") wojna przebiegała mniej więcej podobnie do 
poprzedniej i prowadzona była według podobnych zasad, dlatego też Winston 
Churchill nazywał ją ciągiem dalszym po paru latach zawieszenia broni, a 
oba konflikty razem wzięte określił jako nową wojnę trzydziestoletnią.
  Jednakże przez cały ten czas Stany Zjednoczone nie brały w niej udziału. 
Po Pearl Harbor tkwiliśmy w niej po szyję i stała się ona faktycznie 
pierwszym konfliktem globalnym. Ale to już zupełnie inna historia.
  Drugi tom jego pracy ukazał się niedawno w Niemczech i nosi tytuł "World 
Holocaust". Analizuje on głównie porażki Niemiec i nie cieszy się zbytnią 
poczytnością.
  Jego ocena Hitlera pomija parę szczegółów. Ten zdolny i romantyczny wódz 
o morderczych skłonnościach, użył Niemiec jako narzędzia zbrodni i stał się 
sprawcą śmierci od dwudziestu pięciu do trzydziestu pięciu milionów ludzi. 
Dokładna liczba nie będzie chyba nigdy znana. Zatrzymanie go kosztowało 
świat miliardy dolarów. Gdyby społeczeństwo Niemiec zamknęło tego osobnika 
w szpitalu dla wariatów, gdzie było jego miejsce, zamiast ustawiać go na 
piedestale czczonego i szanowanego wodza i udzielając mu przez dwanaście 
lat pełnego poparcia, te śmierci i straty nie miałyby miejsca.
  W kryteriach historycznych Adolf Hitler był z pewnością najgorszym 
kłamcą, oszustem, masowym mordercą i burzycielem, jakiego nie znają dzieje 
człowieka. Omawiając tę postać Roon mógł wspomnieć o tych faktach choćby 
przez samą uczciwość.
  (V. H.)
  
  
  63
  
  Drzwi do sypialni były otwarte i wrzaski Hitlera obudziły dziecko. - 
Natalia w sypialni miała przyciszone radio, ale nagły pisk: "Roosevelt" 
spowodował płacz Louisa i wyrwanie z odrętwienia Aarona.
  - Mimo wszystko to maniak - oznajmił ten ostatni siedząc wygodnie w 
fotelu w szlafroku i kapciach.
  Szklanka z herbatą drżała w jego dłoni, gdy słuchał dalszych krzyków, 
szeptów i warczeń składających się na przemowę Führera.
  - Nader sprytny, przekonujący i silny, ale maniak - dodał. - Przyznaję, 
że dotąd nie zwróciłem na to uwagi. Sądziłem, że cały czas gra.
  Spojrzawszy na stryja z namysłem Natalia poszła po dziecko.
  Mowa Hitlera zaczęła się od normalnych narzekań na niesprawiedliwość 
dotykającą Niemcy i jego osobiście i stopniowo przeradzała się w oskarżenie 
największego zbrodniarza wojennego, odpowiedzialnego za cały przelew krwi i 
nieszczęścia, jakich on, Hitler, starał się za wszelką cenę uniknąć, 
zwariowanego hipokryty, który zaprzedał siebie i swój kraj Żydom, 
prześladującego na każdym kroku Niemcy i Niemców i odpowiedzialnego za 
cierpienia ludzkości. Po długiej przerwie nastąpił dziki wrzask: 
"Rooo-sss-velt!", który obudził dziecko i również w jakiś sposób Aarona.
  W ostatnich latach słuchał on zaledwie paru mów Hitlera, gdyż go nudziły. 
Będąc historykiem twierdził, że pełno podobnych mu zidiociałych tyranów 
napotkał na kartach historii i każdy z nich miał krótki żywot. Zniszczył, 
co mógł, zbudował sobie pomnik i zniknął - tak samo będzie z Hitlerem. Po 
swej wizycie w Niemczech napisał esej (wydrukowany w Harper's) pod tytułem: 
"Der Führer: Myśli przed północą" i uznał sprawę za zakończoną.
  W eseju tym porównał to, co działo się w Niemczech do innych 
krótkotrwałych masowych ruchów, które przeminęły w ciągu ostatnich wieków. 
Czasem zmieniały one porządek rzeczy, na przykład krucjaty czy Rewolucja 
Francuska, a czasami były jedynie powodem zniszczenia, jak masakry 
Tamerlana. Może ten gloryfikowany żebrak mógł oddać światu przysługę? Jego 
dążenie do nowego porządku w Europie miało sporo sensu. Mógł wywołać wojnę 
światową, którą mógł tak wygrać, jak i przegrać, a na pewno w końcu musiał 
umrzeć, przy czym nie oznaczało to bynajmniej końca świata, który dopiero 
po jego śmierci go oceni.
  Bóg - jak to napisał Aaron - podobnie jak objazdowy żongler działał za 
pomocą przypadkowych obiektów, które wpadły mu w ręce. Jeśli Hitler by 
wygrał i wprowadził niemiecką tyranię w Europie czy nawet na świecie, 
tyranię, która przetrwałaby wiek albo dwa, to być może miało tak być z 
racji wyższych celów - to, co się działo na Ziemi, działo się dlatego, że 
miało się dziać. Duch ludzki, w swym nieskończonym dążeniu do wolności, 
albo osłabiłby i zmiękczył teutońskich władców, albo rozsadziłby więzienie, 
jak źdźbło trawy rozsadza betonową jezdnię.
  Zaklasyfikowawszy w ten sposób niemieckiego tyrana Aaron zapomniał o jego 
istnieniu, ale Hitler przypomniał mu o sobie tym wrzaskiem o Roosevelcie.
  W miarę jak wódz Trzeciej Rzeszy porównywał. się z nim - on, syn 
biedaków, Roosevelt, rozpieszczone dziecko milionera; on, zwykły żołnierz I 
wojny znający ostrzał, błoto i głód, Roosevelt, powojenny spekulant 
finansowy podwajający wartość majątku otrzymanego od rodziców; on, 
odbudowujący pokonany i pognębiony kraj, Roosevelt, ekonomiczny myśliciel i 
powód ruiny bogatego niegdyś kraju; on, dzielny naprawiacz starych krzywd, 
mesjanistyczny zjednoczyciel Europy, Roosevelt, największy zbrodniarz 
wojenny próbujący utrzymać i przedłużyć światową hegemonię Żydów - 
słuchając tego wściekłego, nonsensownego i zajadłego fantazjowania, Aaron 
wpierw zawahał się w słuszności swego filozoficznego podejścia, a w końcu 
zaczął się bać.
  Włosi już unieważnili ich wizy wyjazdowe. Charge d'affairs powiedział mu 
co prawda, że to jedynie profilaktyczne podejście i że nadal powinni być 
gotowi do wyjazdu piętnastego, jak było uzgodnione, chyba że w tym czasie 
zostanie wypowiedziana wojna. Przez te dni Jastrow niewiele jadł i spał, a 
teraz mowa Hitlera zdawała się zatrzaskiwać żelazne drzwi ich więzienia.
  - I co? - spytała Natalia pojawiając się z dzieckiem w ramionach. - Jest 
jakaś nadzieja?
  - Jak dotąd nie wypowiedział wojny.
  Nie przejmując się jego obecnością podała niemowlakowi pierś, a następnie 
przykryła go swetrem.
  - Dlaczego tu się tak oziębiło? Wydaje mi się, że...
  Aaron położył palec na usta słuchając doprowadzającego się do furii 
Hitlera. Słuchacze wybuchnęli entuzjastycznym aplauzem i skandującym 
wyciem: "Sieg Heil!"
  - Co tym razem? - spytała.
  - Obawiam się, że właśnie to - odparł przekrzykując tumult. - Powiedział, 
że zwrócił akredytacje amerykańskich dyplomatów i to rozpoczęło owację.
  - Nie powiem, żeby mnie to specjalnie zaskoczyło - pogładziła główkę 
niemowlaka. - Głodny byłeś, co?
  - Mussolini musi przemówić. Za mniej więcej godzinę będziemy wiedzieli, 
na czym stoimy.
  - Aaron, czy on ma jakiś wybór?
  Wyłączył radio.
  - Myślę, że się napiję. Chcesz też?
  - Nie, lepiej dziś być gotowym na wszystko.
  Aaron wzruszył ramionami i wychylił kieliszek sherry. Nalał sobie 
ponownie i opadł na fotel spoglądając na wysoki, chłodny pokój zastawiony 
walizkami i skrzyniami. W hotelu i na ulicy panowała cisza.
  - Nie rozpaczaj, moja droga. W tysiąc dziewięćset trzydziestym dziewiątym 
roku Duce udało się wymigać od tego. Militarnie i tak Hitler nie ma z niego 
pożytku. Włochy są słabe, chore i pobite. Jeśli wypowie wojnę USA to może 
zostać zabity, a Hitler nie ma na to z pewnością ochoty. Poza tym Mussolini 
to cwaniak. Może się wyśliznąć jakąś chytrą formułką i być może będziemy w 
tym samolocie piętnastego.
  - Aaron, przestań się oszukiwać. On wypowie wojnę.
  - Chyba masz rację - westchnął ciężko. - Przykro mi. Naprawdę jest mi 
strasznie przykro.
  - Nie przesadzaj. Poza tym to i tak niczego nie zmieni.
  - Pozwól mi powiedzieć to, co chcę. Nie mogę znieść sposobu, w jaki 
wplątałem w to ciebie i dziecko. Nigdy nie...
  - Aaron, zrobiłam to sama i nie ma sensu do tego wracać. Przestań, bo nie 
zniosę tych narzekań.
  Nie licząc cmokania niemowlaka panowała długa cisza. Jastrow popijał 
sherry i w końcu nie wytrzymał.
  - Mogę zadzwonić do ambasady i spytać, czy wiedzą coś o tym 
dyplomatycznym pociągu.
  - To dobry pomysł, jeśli tylko zdołasz się dodzwonić. Jeśli nie, to 
lepiej chodźmy tam i spytajmy.
  - I tak miałem ten zamiar - zabrał się za telefonowanie, ale linia była 
zajęta, toteż zrezygnowany odłożył słuchawkę i dolał sobie sherry. - Bycie 
historykiem ma ten minus, że zniekształca spojrzenie na teraźniejszość. 
Wydaje mi się, jakbym obserwował wydarzenia przez niewłaściwą stronę 
teleskopu - postacie wyglądają na śmieszne i odległe, wydarzenia są 
trywialne i powtarzające się, a to, co nastąpi, można łatwo przewidzieć, 
gdyż wszystko to już było w przeszłości. Tylko teraźniejszość jest 
pogmatwana. Hitler i Mussolini nie mają środków, by przetrwać. Ten dom 
wariatów w Europie rozleci się i to już wkrótce, gdyż Rosja i Ameryka bez 
problemów zgniotą nazizm. Ale pozostaje pytanie: jak szybko? Cóż, myślę, że 
lepiej się ubiorę...
  - Właśnie.
  - Zaraz, tylko dopiję...
  Natalia wyszła z dzieckiem do sypialni, żeby uniknąć kłótni - nie miała 
już cierpliwości i łagodności dla tego chytrego starca, którego ironia i 
ślepy optymizm spowodował obecność jej i dziecka w tym kraju, do którego z 
każdą chwilą zbliżało się zagrożenie. Choć, co zawsze w końcu przyznawała, 
była to przede wszystkim jej wina.
  Nie mogła tylko do samego końca stwierdzić, w którym miejscu popełniła 
ten najfatalniejszy z błędów. Wracając do Włoch? Wychodząc za Byrona? Nie 
wsiadając do niemieckiego samolotu w Zurichu? Nie płynąc z Herbem do 
Palestyny? Podejrzewała, że powodem jest coś innego, coś w niej, gdyż 
pomimo zaradności i przebiegłości była w rzeczywistości naiwnym głupcem. 
Była nikim i niczym - nie miała nawet prawdziwej tożsamości, a całe życie 
spędziła niczym unoszący się na wietrze liść. Była Żydówką, ale określenie 
to nie oznaczało dla niej nic poza kłopotami, które sprawiało. Pierwszy raz 
przespała się z obcokrajowcem i innowiercą, wyszła za mąż za 
chrześcijanina, nie zastanawiając się zresztą nad tym aspektem ani sekundy 
- bardziej martwiło ją, że Byron był taki młody i niedoświadczony. I ten 
łańcuch przypadków stworzył istotę, która aktualnie ssała jej pierś!
  W ostatnich tygodniach zaczęła śnić, że nic z tego nie jest prawdą, że 
tak naprawdę to jest w Paryżu, albo na Long Island, a reszta to koszmar 
senny. Ulga i radość z tego powodu ustępowała rozpaczy, gdy budziła się 
stwierdzając, że jednak nie to było prawdą.
  Dziecko było jedyną rzeczą, która utrzymywała ją przy życiu - 
najrealniejszą rzeczą, jaka trzymała ją na Ziemi. Reszta, pokój w hotelu, 
Rzym, Europa - były niewyraźną, acz groźną i zamgloną przeszłością. 
Ostatnią szansą był ten pociąg dyplomatyczny, toteż czym prędzej ubrała 
ciepło siebie i dziecko, by udać się do ambasady.
  - Wyglądasz wspaniale - powitał ją Aaron ubrany w błękitny płaszcz (który 
dostał na sześćdziesiąte szóste urodziny od Searlesa), najlepsze ciemne 
ubranie i krawat. Znów popijał.
  - Bzdura. Jeśli kiedykolwiek dotrę do domu, to pierwszą rzeczą, którą 
zrobię, będzie spalenie tej kiecki. Obiecuję, że nigdy już nie założę 
czegoś brązowego.
  - To wspaniale, że nie straciłaś poczucia humoru - ucieszył się. - 
Siadaj, moja droga.
  - Czy nie jedziemy do ambasady? - spytała siadając na oparciu fotela.
  - Powiedz mi, czy spotkałaś kiedyś ojca Enrico Spanelli?
  - Tego watykańskiego bibliotekarza? Nie.
  Uśmiechnął się półgębkiem jak to miał w zwyczaju, gdy alkohol zaczynał 
nań działać.
  - Sądziłem, że zjedliśmy razem kolację.
  - Mieliśmy, ale Louis zachorował.
  - Aaa, cóż, Enrico przyjedzie tu za chwilę, by zawieźć nas na Piazza 
Venezia. Zna wszystkich dziennikarzy i będziemy mogli wysłuchać i obejrzeć 
Mussoliniego z terenu zarezerwowanego dla prasy.
  - Co?! Mam iść z dzieckiem w tłum faszystów?! Co z...
  Jastrow uniósł dłoń mówiąc i jednocześnie pisząc na kartce.
  - Cóż, moja droga, jest to wydarzenie historyczne, a będąc tu możemy być 
jego świadkami.
  Na kartce, którą jej podał, napisał:
  "Jeśli wypowie wojnę, Enrico zabierze nas prosto do ambasady. W każdym 
razie znikniemy z hotelu, do którego mogą po nas przyjechać".
  Dlaczego mu ufasz?" - napisała pod spodem.
  Nie mieli pewności, czy w hotelu były mikrofony, ale profilaktycznie 
część tematów załatwiali na piśmie.
  Aaron zdjął okulary i starannie wytarł je chusteczką. Był to stary i 
umówiony sygnał, że podejmuje trudną decyzję.
  - Natalio - odezwał się łagodnie - wiesz, że jestem katolikiem?
  - Co?!
  - Ach, więc nie wiesz. Sądziłem, że mogłaś przez grzeczność nie poruszać 
tego tematu. Tak, naprawdę jestem katolikiem.
  Aaron przy alkoholu miewał różne wypowiedzi, ale nigdy nie powiedział 
niczego tak dziwnego.
  - Co mam ci powiedzieć? - spytała zaskoczona. - Mówisz poważnie?
  - Jak najbardziej. To rodzinna zmora i lekko mnie zaskoczyli tym, że cię 
o niej nie poinformowano. Zmieniłem wiarę mając dwadzieścia trzy lata - 
spojrzał na nią spod oka gładząc brodę. - Zresztą i tak to nie było to. 
Obawiam się, że ja po prostu nie nadaję się do żadnej religii. Wtedy 
postąpiłem uczciwie.
  Po czym opowiedział jej o dziewczynie, którą uczył historii i jej 
ascetycznej, chrześcijańskiej rodzinie, o półtorarocznej, burzliwej 
miłości, trwającej do momentu aż sprawa nie zakończyła się hukiem, o 
opuszczeniu Cambridge i dokończeniu doktoratu w Yale, by zerwać z nią i 
wspomnieniami.
  Zmianę wiary utrzymywał w tajemnicy, gdyż mając wielu przyjaciół w 
Bostonie nie chciał ani się z nimi kłócić, ani stawiać ich w trudnej 
sytuacji. Gdy opuszczał Harvard wiedział już, że było to błędne posunięcie 
i stanął na etapie sceptycznego naturalizmu, który jak dotąd nie uległ 
zmianie. Później, gdy w rozmowie występowała kwestia wiary, mówił jedynie o 
swym żydowskim pochodzeniu, co i tak można było poznać po imieniu. Nie 
przedsięwziął też nic odnośnie wiary katolickiej - po prostu pozwolił, by 
sprawa sama uległa zapomnieniu.
  Popełnił natomiast poważny błąd na samym początku - przedyskutował 
kwestię z rodziną, czego zaczął żałować już w trakcie trwania tej dyskusji. 
Prawdopodobnie skrócił tym życie ojca, resztę natomiast wprawił w ciężkie 
osłupienie, z którego rodzice Natalii nigdy nie wyszli. Mimo że zaczął się 
uważać za niepraktykującego Żyda, dla nich pozostał parszywą owcą.
  - Gdy Żydowski Jezus został uznany za książkę miesiąca, Louis napisał do 
mnie, że jego rabbi chciałby, bym wygłosił mowę, co on sam raczej mi 
odradzał z wiadomych powodów i to w taki sposób, że omal nie zrobiłem mu na 
złość. Odpowiedziałem ciepło i serdecznie, ale odmownie i to był ostatni 
kontakt między nami. Przez te całe trzydzieści lat dyskutowałem o tej 
sprawie jeszcze tylko z jedną osobą, nie licząc dzisiaj ciebie, i tą osobą 
jest właśnie Enrico Spanelli. Powiedziałem mu o tym we wrześniu, gdy nie 
puszczono mnie do Szwajcarii sądząc, że to może być przydatne. Jest 
wspaniałym człowiekiem i doskonałym naukowcem, choć dość słabo orientuje 
się we wczesnym Bizancjum. Nigdy nie krytykował mego posunięcia, napisał do 
Stanów, dostał potwierdzające dokumenty, a ja mam ich kopie. Tak oto mamy 
przyjaciół w Watykanie. Mam nadzieję, że nigdy nie będziemy zmuszeni, by 
ich użyć, ale jest to coś w rodzaju zabezpieczenia.
  Natalia, dla której najistotniejsze było teraz dziecko, słuchała tego 
mile zaskoczona - było to jak znalezienie zardzewiałego klucza w ciemnym 
lochu. Co prawda religia Aarona była jego prywatną sprawą, ale mogło to 
przynieść pomoc i schronienie albo nawet możliwość ucieczki. Wyjaśniało to 
również zachowanie i stosunek jej rodziców do stryja.
  - Przyznaję, że mnie zaskoczyłeś. Ale przyznaję też, że było to 
niesamowicie sprytne pociągnięcie. Przestać być Żydem czterdzieści lat 
temu. Co za zdolność przewidywania!
  - Och, nie popełniaj błędu. Nadal jestem Żydem podobnie jak był nim Paweł 
po chrzcie. Ale z tego, co mówisz sądzę, że nie pogardzasz mną jak twoi 
rodzice. To miłe.
  - Żydowski Jezus, tak? - mruknęła. - Oszust.
  - On był żydowskim Jezusem - Aaron wyprostował się w fotelu. - 
Twierdziłem tak, twierdzę i będę twierdził, a książka jest owocem niezłej 
walki, jaką stoczyłem sam ze sobą. Tak jak większość byłem pod wrażeniem 
całej chrześcijańskiej struktury i sztuki, jakie odkryłem w collegu, 
zbudowanej na tym, co ludzie określają mianem martyrologii Żyda; a co do 
której Żydzi, tacy jak twoi czy moi rodzice, udają, że nie istnieje. 
Natomiast ona jest i w końcu dopiero udało mi się dotrzeć poza religijne 
metafory i znaleźć Jezusa takiego, jakim był jako osoba i jako postać 
historyczna. To była też kwintesencja moich zmagań ze sobą... Widzisz, 
znalazłem nadzwyczajną osobowość, pociągającą i władczą, utalentowaną i 
tragiczną, która żyła w Palestynie dawnymi czasy. Dlatego ta książka w 
rzeczywistości...
  Przerwał mu dzwonek telefonu.
  - A, to musi być Enrico - mruknął wstając. - Weź dziecko, kochanie.
  - Zgoda - odparła po chwili wahania.
  
  
  *
  
  
  Przy kierownicy pordzewiałego miejscami samochodu czekającego przed 
hotelem siedział mężczyzna w kapeluszu kleryka i płaszczu z futrzanym 
kołnierzem palący papierosa. Miał twarz chłopa dziwnie przypominającą Il 
Duce - wyraziste oczy, potężną wysuniętą szczękę i szerokie usta. Ale 
okulary i łagodny wyraz oblicza znacznie zredukowały pierwsze wrażenie.
  - Wygląda pan na zmęczonego, profesorze - oświadczył w uroczym rzymskim 
dialekcie po powitaniu Natalii i podziwach na temat niewidocznego spod koca 
dziecka.
  - Nie spałem dobrze.
  Ruszyli z reumatycznym nieomal jękiem startera.
  - Rozumiem - głos księdza był łagodny i uprzejmy. - Tak jak pan chciał, 
zorientowałem się w możliwościach pańskiego schronienia się w Watykanie. 
Nie jest ono niemożliwe, ale konkordat znacznie ogranicza naszą swobodę 
działania. Doradzałbym ostrożność, gdyż zwracanie na siebie uwagi w 
jakikolwiek sposób może spowodować wzrost zagrożenia i specjalną troskę 
osób, na których uwadze najmniej nam zależy.
  Choć ulice były prawie puste prowadził ostrożnie. Dopiero w pobliżu 
Piazza Venezia widać było ludzi zmierzających w tym samym co i oni 
kierunku. Niektórzy nieśli transparenty.
  - Problem polega na tym - odparł Aaron - że jestem już kimś takim.
  - Prawda. I prawdą też jest, że to nieszczęsne niepewne obywatelstwo w 
tym wypadku może być wielce pomocne. Jeśli dowieść, że jest pan 
bezpaństwowcem, to nie może pan być obywatelem wrogiego kraju - opuścił 
oczy. - Co, niestety, nie znajduje zastosowania w przypadku pańskiej 
siostrzenicy. Należy naturalnie przyjąć, że wasza ambasada...
  - Proszę mi wybaczyć, ojcze, ale ktokolwiek udzieli schronienia mnie, 
udzieli także jej.
  Tym razem milczenie trwało dłużej, tym bardziej że i jazda wymagać 
zaczęła większej uwagi, gdyż ilość przechodniów w zimowej odzieży 
zwiększała się błyskawicznie w miarę zbliżania się do placu. Idący byli 
milczący i skuleni. Jedynie widoczni tu i tam członkowie "Czarnych koszul" 
starali się wyglądać władczo i dumnie, co nie bardzo im się udawało.
  - Te plakaty są bezczelniejsze niż zazwyczaj - zauważył Aaron na widok 
rumianego faszysty z karykaturą Mrs Roosevelt, która siedziała na nocniku i 
wzywała męża. Przed nimi widać było już następny - przedstawiał 
uśmiechnięty wór dolarów palący papierosa w cygarniczce i idący o kulach.
  - Kiedy zaczyna wrzeć, szumowiny wypływają na wierzch - odparł ksiądz.
  Wjechał w boczną uliczkę i zaparkował w pełnej śmieci bramie, po czym 
poprowadził ich w kierunku niedalekiego już placu.
  
  
  *
  
  
  Wypełniony ludźmi prostokąt był cichy - ludzie stali nic nie mówiąc, 
nawet nie szepcząc między sobą. Zimno, szarość nieba i silny wiatr 
dopełniały ponurego obrazu i nawet dzieci w pierwszych rzędach trzymające 
chorągiewki zbiły się w gromadkę spoglądając z niepokojem i bez uśmiechu.
  Poszli do ogrodzonej liną sekcji w pobliżu balkonu, gdzie stali 
reporterzy i dziennikarze, w tym paru Amerykanów i Japończyków, których 
Natalia spotkała na przyjęciu. Ktoś rozłożył dla niej krzesełko i siadła na 
nim trzymając na kolanach śpiące dziecko, co jakiś czas wstrząsana 
dreszczami pomimo ciepłego swetra. Wiatr zdawał się ignorować płaszcz, 
sweter i resztę, docierając do gołej skóry.
  Dość długo czekali na Mussoliniego, który pojawił się nagle z dłonią 
uniesioną w faszystowskim pozdrowieniu. Przez plac przetoczył się ryk 
tłumu: "Duce! Duce! Duce!", co było tym dziwniejsze, że wszyscy spoglądali 
nań w milczeniu, z twarzami bądź nic nie wyrażającymi, bądź wyrażającymi 
otwartą wrogość. Pod balkonem, na którym stała ta operetkowa postać ubrana 
w czarny, bogato szamerowany złotem uniform, kilkanaście czarnych koszul 
skupionych wokół mikrofonów robiło za tło akustyczne. Obok wodza pojawił 
się Niemiec ubrany w mundur Służby Zagranicznej oraz Japończyk w cylindrze 
i płaszczu - obaj flankowali dyktatora, niższego zresztą niż Azjata, 
sprawiając wrażenie bardziej strażników niż towarzyszy. Grupka pod balkonem 
przestała hałasować (dziwnie przypominając zdezorientowanych sklepikarzy i 
fryzjerów) i wszyscy w milczeniu oczekiwali tego, co powie wódz państwa 
włoskiego.
  Mowa była krótka i wojownicza, ton też był wojowniczy, gesty znane, a 
całość żałosna i dziwaczna. Głos zresztą zupełnie nie pasował do gestów - 
bił pięścią w poręcz, gdy ściszał ton, uśmiechał się w najmniej 
odpowiednich momentach. Pajac pobity w Grecji i Afryce ponownie okazywał, 
że jest pajacem, sprawiając wrażenie, iż doskonale się bawi wypowiadając 
wojnę USA. Stojący pod balkonem wiwatowali w przypadkowych momentach. Nie 
czekając na koniec tego wystąpienia ludzie zaczęli się rozchodzić i 
ostatnie zdanie wygłosił już do tysięcy pleców - coś, co było nie do 
pomyślenia na początku jego kariery. Kwestia "Włosi, podnieście się jeszcze 
raz, bądźcie godni tej historycznej chwili. Zwycięstwo jest nasze!" 
brzmiała fałszywie nawet bez uśmiechu, którym ją zakończył.
  Pod balkonem znów zabrzmiały wiwaty, postacie na balkonie wycofały się do 
wnętrza, a na opustoszałym placu zostali prawie wyłącznie dziennikarze. 
Niewielka grupka Amerykanów trzymała się razem, rozmawiając z ożywieniem, 
jednak przyciszonymi głosami. Choć spodziewali się takiego obrotu sprawy, 
to jednak kiedy nastąpił, poczuli się dziwnie - stali przecież na terenie 
wrogiego państwa. Debata tyczyła jednego: czy wrócić do mieszkań, by 
posprzątać i spakować się, czy kierować się wprost do ambasady? Kilku 
wybrało to pierwsze argumentując, że jeśli znajdą się już w ambasadzie, to 
mogą nie mieć ku temu okazji, żeby się wydostać.
  To z kolei przypomniało Aaronowi o rękopisie nowej powieści, w związku z 
czym wraz z księdzem ruszyli do samochodu, aby najpierw pojechać do hotelu. 
Natalia była zbyt zszokowana, by protestować, w dodatku mały zaczął płakać 
i perspektywa zabrania dlań bielizny była całkiem atrakcyjna. Zanim 
jednakże zdołali zajechać do hotelu wóz nagle zahamował, a ksiądz bez słowa 
wskazał oddalone o dwa domy wejście do "Excelsiora". Zajeżdżały przed nie 
akurat dwa wozy policyjne.
  - Ten rękopis jest naturalnie bardzo cenny, profesorze - odezwał się 
spoglądając nań przestraszonym wzrokiem - ale czy nie lepiej byłoby w tych 
okolicznościach dostać się najpierw do ambasady? Jeśli najgorsze się 
sprawdzi, to zawsze mogę spróbować go wydostać i dostarczyć panu.
  - Do ambasady - wtrąciła się nagle Natalia. - On ma rację, do ambasady!
  Jastrow zgodził się z żalem.
  Ponownie zahamowali o parę kroków przed ambasadą i to dość gwałtownie - 
przed budynkiem, który był celem ich podróży stał kordon policji i wojska, 
a po przeciwległej stronie ulicy niewielki tłumek gapiów oczekujących 
rozrywki. W tym momencie było spokojnie, ale nikt nie wiedział, co może się 
wydarzyć za chwilę.
  - Powinni was przepuścić bez problemów - odezwał się ksiądz - ale lepiej 
być ostrożnym. Proponuję, byśmy poszli piechotą.
  Siedząca z tyłu Natalia nie drgnęła, toteż Aaron obrócił się ku niej. 
Twarz miał poważną i zmartwioną, ale głos łagodny i pewny.
  - Chodź, kochanie. I tak nie mamy wielkiego wyboru.
  Poszli stroną, na której stali gapie i na skraju tłumku spotkali 
dziennikarza "Timesa", który zaprosił Natalię na owo japońskie party. Teraz 
był przestraszony i wściekły. Odradzał próbę sforsowania kordonu. 
Korespondent United Press próbował tego przed chwilą i został zatrzymany 
przy bramie, a po paruminutowej dyskusji z policją pojawił się wóz 
karabinierów i wywiózł go w nieznane.
  - Jak to możliwe? Nie dość, że to barbarzyństwo, to jeszcze bezsens - 
zdenerwował się Spanelli. - Mamy wielu korespondentów w Stanach. To 
idiotyczne zachowanie i bez wątpienia czyjaś samowola, której wkrótce 
położą kres.
  - Kiedy i czyja? - spytał dziennikarz. - A co z Philem? Słyszałem dość 
nieciekawe informacje o waszej tajnej policji.
  - Co teraz, Aaron? - Natalia czuła, jakby pogrążyła się w bagnie bez 
nadziei na ratunek.
  - Musimy spróbować tam wejść. Co innego nam pozostało? Zaraz... Enrico, 
czy możemy się teraz, zaraz dostać do Watykanu?
  - To niestety niemożliwe. Nic nie jest przygotowane, a takie nagłe 
wtargnięcie może tylko pogorszyć sytuację. Za kilka dni to się da załatwić, 
ale teraz na pewno nie - Włoch rozłożył bezradnie ręce.
  - Jezu, więc tu jesteście - rozległ się zza ich pleców szorstki głos. - 
Wszyscy mamy kłopoty, ale wy najlepiej chodźcie ze mną.
  Natalia odwróciła się i spotkała nieco wystraszone, ale wesołe i typowo 
żydowskie spojrzenie Herberta Rose'a.
  
  
  *
  
  
  Przez całą drogę najbardziej charakterystyczny był smród ryb wypełniający 
ciężarówkę wiozącą ich do Neapolu. Kierowcy - para neapolitańczyków 
zajmujących się dowozem świeżych ryb do Rzymu - wieźli prądnicę dla statku 
z uchodźcami żydowskimi, gdyż stara się zepsuła, i zgodzili się zabrać 
niespodziewanych pasażerów.
  Poszarzały na twarzy od bólu głowy Rabinowicz skulił się przy zapakowanej 
aparaturze, bujając się w rytm podskoków ciężarówki. Dwa dni szukał 
generatora w Neapolu i Salerno i w końcu udało mu się znaleźć lekko zużyty 
w Rzymie. Rose'a zabrał, by pomógł mu się targować i nawet protestował z 
początku, gdy ten przyprowadził Natalię i Aarona do stojącej w pobliżu 
ambasady ciężarówki. Później nie odezwał się słowem, jeśli nie liczyć 
opowieści, jaką uraczył ją na samym początku, po której czym prędzej weszła 
na skrzynię ciężarówki. Aaron po ostatnim przypomnieniu Włochowi o 
rękopisie podążył za nią bez zwłoki.
  Jego opowieść była na tyle krótka, co treściwa. Za namową Herba poszedł 
do "Excelsiora", by dać Aaronowi i Natalii ostatnią szansę przyłączenia się 
do nich. W pokoju zastał dwóch doskonale ubranych i doskonale zachowujących 
się Niemców. Urządzili mu dość dogłębne przesłuchanie na temat doktora 
Jastrowa, nie przedstawiając się zresztą. Uciekł, a właściwie wyszedł przy 
pierwszej okazji, jaką było zjawienie się kelnera i ku swej uldze nie był 
zatrzymywany.
  Mniej więcej przez pierwszą godzinę jazdy, a raczej obijania się po 
ciemnej skrzyni podskakującego na nierównościach samochodu, Aaron usiłował 
znaleźć rozsądne wytłumaczenie obecności Niemców w hotelu. Odbywało się to 
w formie monologu, gdyż Natalia nie wyszła jeszcze z szoku, Herba to nie 
interesowało, a Rabinowicz miał swoje zmartwienia. W sumie nie było się nad 
czym zastanawiać, ale doktor Jastrow zaczął mieć wątpliwości, co do 
słuszności swej decyzji dołączenia do uchodźców, co było jego prawem. 
Natomiast, co gorsze, zaczął je mieć na głos. W końcu na wzmiankę o pociągu 
dyplomatycznym Natalia się zdenerwowała.
  - Możesz wracać i próbować nim jechać, powodzenia. Ja zostaję!
  To wreszcie zatamowało potok mowy stryja. Zwinął się w kącie i zasnął.
  W trakcie całej drogi nikt nie usiłował ich zatrzymać - 
najprawdopodobniej znajomy widok wraz ze smrodem zniechęcał patrole. W 
każdym razie bez przeszkód dotarli do portu i to już po zmroku ledwie 
kilkakrotnie wymieniając żarty z patrolem.
  Natalia ledwie to rejestrowała zbyt zmęczona by reagować. Zatrzymali się 
i rozbudził ją ostry stuk.
  - Obudźcie się przyjaciele, jesteśmy na miejscu - oznajmił z 
neapolitańskim akcentem jeden z kierowców.
  Wolno i ostrożnie przeszli przez zaciemnione i zamglone nabrzeże, z 
lubością wdychając słodkie (po rybach) morskie powietrze. W mroku statek 
rysował się jak cień, z mniejszymi cieniami spacerującymi po pokładzie. Dla 
Natalii zdawał się nie większy niż nowojorska łódź wycieczkowa.
  - Kiedy odpływamy? - spytał Aaron.
  - Jak zamontujemy i sprawdzimy generator - odparł Rabinowicz. - Chodźcie 
na pokład, znajdzie się jakieś wygodne miejsce.
  - Jak nazywa się ten statek? - spytała Natalia.
  - Och, miał już wiele nazw. Teraz nazywa się "Redeemer", zarejestrowany 
jest na tureckiego armatora, toteż, kiedy będziecie na pokładzie, 
znajdziecie się na terytorium neutralnego państwa. Kapitanat portu i konsul 
turecki doskonale się rozumieją.
  - Zaczynam się czuć jak Żyd - szepnęła do ucha Aaronowi tuląc dziecko do 
piersi.
  - Ja nigdy nie przestałem się tak czuć, choć czasami wydawało mi się, że 
tak nie jest. Chodź, moja droga!
  Idąc za Rabinowiczem po wąskim trapie dostali się w końcu na pokład. Gdy 
Natalia stanęła na nim Rabinowicz odwrócił się i w świetle księżyca można 
było dostrzec jego zmęczony uśmiech.
  - Proszę się odprężyć, Mrs Henry, jest pani w Turcji. Jak na początek to 
wcale nieźle.
  
  
  64
  
  Janice zbudził prysznic odkręcony na pełną moc  - na zegarku stojącym 
przy łóżku było pięć po  piątej. Wzięła prysznic, założyła szlafrok i 
zeszła  na dół. W salonie Victor Henry ubrany w galowy mundur czytał 
korespondencję przy świetle nocnej lampki. Jego świeżo ogolona twarz miała 
barwę popiołu, czego się w mniejszym lub większym stopniu spodziewała po 
szesnastu godzinach snu, w jaki zapadł po wypiciu butelki brandy. Napisał 
coś na marginesie listu i odchrząknął.
  - Dzień dobry, Jan. Obudziłem cię? Przepraszam najmocniej.
  - Witaj, tato. Nie. Vic często budzi się o tej porze. Nie za wcześnie na 
jajka na bekonie?
  - Prawdę mówiąc brzmi to zachęcająco. Warren wrócił zeszłej nocy?
  - Śpi - chciała mu powiedzieć o zatopieniu "Devilfish", ale przestraszyła 
się; i tak wkrótce się dowie.
  Zaparzyła kawę, nakarmiła dziecko i zajęła się śniadaniem. Jak zwykle 
zapach bekonu postawił na nogi Warrena. Pojawił się w mundurze, 
przeczesując włosy i nucąc coś pod nosem. Uśmiechnął się do ojca i 
zrozumiała, że gra, by nie musieć mówić o Byronie.
  - Cześć, tato, jak się czujesz?
  - Biorąc pod uwagę okoliczności to nieźle. Chyba trochę zaspałem.
  - Można tak powiedzieć, ale podróże często tak działają.
  - Faktycznie, mają dziwne efekty. Opróżniłem całą butelkę?
  - Do ostatniej kropli.
  - Ciekawe - mruknął Victor. - Pamiętam tylko wypicie pierwszej połowy.
  - A może tak dawkę leczniczą...?
  - Wystarczy kawa, jest znakomita.
  - Wybrałeś doskonały dzień na spanie - Warren nalał sobie kawy. - Masa 
nowin i żadnej dobrej.
  - Na przykład?
  - Hitler i Mussolini wypowiedzieli nam wojnę.
  - Durnie! Ułatwiają pracę prezydentowi. To najgorsza nowina?
  - Słyszałeś o "Repulse" i "Prince of Wales"? Japońce dorwali je w pobliżu 
Singapuru.
  - Co?!
  - Lotnictwo. Ponownie pancerniki kontra samoloty i ponownie oba są na 
dnie.
  - Boże miłosierny! Czy Anglicy to potwierdzili?
  - Sam Churchill. Herbaciarze są skończeni na tym oceanie i na dobrą 
sprawę, zanim się jeszcze zaczęło. Australia jest praktycznie bezradna i 
wygląda na to, że jesteśmy sami.
  Victor Henry nadal był pod wrażeniem nowiny. "Prince of Wales", na 
pokładzie którego Churchill i Roosevelt śpiewali psalmy pod działami, a 
którego oficerów i załogę miał okazję poznać w trakcie tego spotkania... A 
teraz leży na dnie.
  - Zmiana warty - mruknął głucho.
  - Na to wygląda.
  - Zaatakowali Filipiny?
  Warren upił kawy zastanawiając się - niewiele wiedział o tym obszarze. 
Dowództwo tłumiło informacje, by nie powodować paniki wśród ludności. Nawet 
nalot na Cavitę został lakonicznie skwitowany. Wieść o "Devilfish" znalazł 
w tajnym meldunku i miał nadzieję, że jest błędna. Poza tym następny, do 
którego nie miał dostępu, mógł wymienić Byrona wśród uratowanych.
  - Zbombardowali Cavite - odezwał się w końcu.
  - Coś więcej? - Pug przyglądał się uważnie synowi.
  - Niewiele. Celem były urządzenia na brzegu.
  - "Devilfish" cumował w pobliżu.
  - Tak mówiłeś.
  Z ulgą przyjął pojawienie się żony z zaproszeniem do stołu.
  Pug, ledwie co jedząc, czuł się nieswojo w towarzystwie młodych 
pochłaniających z apetytem, jedzenie rosło mu w ustach.
  - Co planujesz na dziś? - spytał Warren, gdy milczenie zaczęło się 
przeciągać.
  - Co? Och, sądzę, że zagram w klubie w tenisa.
  - Tenis? Żartujesz?!
  - Dlaczego? Czas wrócić do jakiej takiej formy.
  - A może tak do Działu Personalnego Floty?
  - Powiem ci coś. Zastanawiałem się nad tym, ale w tej chwili są tysiące 
oficerów szukających nowych przydziałów. Wszyscy z tej eskadry pancerników 
wygrzewają fotele w poczekalni. Navy znajdzie dla mnie zajęcie, nie muszę 
się o to martwić, a lepiej chyba będzie, jak wezmę, co mi dadzą.
  - Mylisz się - w całym swoim życiu Warren nie słyszał ojca mówiącego w 
ten sposób i być może dlatego tak gwałtownie zareagował. - Miałeś pecha, 
ale nie jesteś każdym z tego tysiąca. Masz prawo do najlepszego okrętu, 
jaki jest w tej flocie i już straciłeś jeden dzień na działanie. Navy nie 
będzie cię szukać, a przynajmniej nie tak szybko. Pograsz parę dni w tenisa 
i skończysz w Planowaniu. O to ci chodzi?
  Pug uśmiechnął się. Gdy słuchał Warrena to tak, jakby słuchał samego 
siebie, tyle tylko, że młodszego i energiczniejszego.
  - Jan, podaj mi wykaz, leży na górze tej sterty listów - przejrzał podane 
mu kartki. - Hm, ciekawe. Sekcja osobowa, kapitan Theodore Prentice Larkin 
II.
  - Znasz go? - spytał Warren.
  - Jacko Larkin? Największy pijak na moim roczniku w Akademii. Raz 
musiałem wciągać go za łeb do łodzi. Tak był pijany, że omal się nie 
utopił. Zresztą to były święta i byłem bodajże jedynym trzeźwym na tej 
łodzi. Nie wiem czy wiesz, ale wtedy nie piłem.
  - Mój dywizjon ma o siódmej odprawę. Podrzucę cię do sztabu.
  - Może i racja. Jacko przynajmniej mnie nie wyrzuci.
  
  
  *
  
  
  Warren zatrzymał wóz na wzgórzu, z którego Janice obserwowała japoński 
nalot. Słońce jeszcze nie wzeszło na dobre i w szaroróżowym świetle poranka 
widać było niespotykany obraz: w porcie leżało w podwójnym rzędzie siedem 
pancerników, poprzekrzywianych albo zgoła przewróconych do góry dnem. Dym 
unoszący się z nich snuł się pasami po czarnej od ropy wodzie.
  - Krajobraz po bitwie - mruknął gorzko Victor.
  - Po pierwszym ruchu - odparł Warren. - Słyszałeś, co powiedział Halsey, 
gdy usłyszał o ataku? Zanim z nimi skończymy, o Japończykach będą mówili 
tylko w piekle.
  - Wywarło to na tobie wrażenie?
  - Na załodze olbrzymie. Wszyscy to powtarzają.
  - Tak. Dla dodania sobie ducha. Tyle, że chwilowo bicie Japończyków 
stanowi mały problem. Zwłaszcza, że mamy większą wojnę w Europie.
  - Poradzimy sobie i z tym. Teraz ruszy produkcja, jakiej świat nie 
widział.
  - Może. Tymczasem czeka nas parę lat wojowania na złomie i to w 
niedostatku. Ile porażek zniosą jeszcze ludzie tego kraju? Zastanowiłeś 
się? Bo w najbliższym czasie będzie ich w tej okolicy sporo - w głosie Puga 
nie było żadnego uczucia. - Mogą zmusić prezydenta, żeby się dogadał z 
Japończykami. Co kogo w Stanach obchodzi, czy obchodziła Azja? Warren 
zapalił silnik. Nastrój ojca zaczynał się i jemu udzielać.
  - Nie masz racji. Nie teraz i nie po tym. Dobra, jedziemy.
  Prowadził jak zwykle po wariacku, ale pewnie i aż do samego parkingu 
przed sztabem nie odezwali się do siebie.
  - Jesteśmy - Pug jakby się obudził. - Kiedy się zobaczymy?
  - Kiedyś w czasie wojny.
  - A dziś wieczór?
  - Nie wiem, tato. Mieliśmy wypłynąć wczoraj, może wypłyniemy dziś. Jak na 
razie, to chyba nikt w tej flocie nie myśli zbyt perspektywicznie.
  - Rozumiem to, sam nie bardzo mogę tak myśleć. Zastanawiam się, czy 
jeszcze mam głowę.
  - Przejdzie ci, a głowę masz.
  - Mam nadzieję. Co do głowy to lepiej nie wykonywać zbyt gwałtownych 
ruchów.
  - I nie przyjmij odmowy od Larkina. Lepiej weź kluczyki od wozu, ja mogę 
ich chwilowo nie potrzebować.
  - Masz rację. Jak byśmy się nie zobaczyli, to życzę ci powodzenia i 
dobrych łowów.
  Spojrzeli na siebie i rozstali się bez słów. Victor Henry ruszył prosto 
do działu łączności i zajął się ostatnimi depeszami. W wieczornym meldunku 
o stratach na Cavite dostrzegł "Devilfish" wymieniony jako zatopiony.
  Skierował się następnie do pokoju Jacko, by poczekać na niego. Było 
dopiero piętnaście po siódmej i nikogo w dziale osobowym jeszcze nie było. 
Bezceremonialnie wziął z innego biurka fotel wiedząc, że Larkin w jego 
biurze zrobiłby to samo i siadł w pokoju z widokiem na błękitne niebo, 
zielone pola i czarny od spalenizny port.
  Czuł się źle - było mu zimno, miał ochotę zwymiotować, a jednocześnie był 
mokry od potu. Wypicie w parę godzin butelki brandy miało ogromny wpływ, 
ale po listach od Rhody i Madeline było to jedyne bezpieczne wyjście, jakie 
mu pozostało. Wieść o stracie "Devilfish" trafiła w otępiałego człowieka, 
ledwie go lekko zaskakując. Gdy tylko usłyszał o nalocie na Cavite, 
oczekiwał czegoś podobnego - nieszczęścia jak wiedział z własnego 
doświadczenia chodzą parami, a w jego przypadku seriami.
  Jednakże każda seria powinna się kiedyś skończyć, a do tej chwili 
najważniejszym było trzymać się jakoś i przeczekać. Co do losów Byrona nie 
miał na przykład pewności. Po pierwsze, okręt mógł nie zatonąć (wstępne, 
pełne podniecenia raporty często są mylne), po drugie Byrona mogło na nim 
nie być, albo mógł się uratować. Trzeba czekać na potwierdzenie albo 
zaprzeczenie i mieć nadzieję.
  Natomiast inaczej sprawa się miała z żoną i córką - tu nie było 
możliwości pomyłki czy nieporozumienia. Rhoda chciała rozwodu i ponownego 
małżeństwa z Fredem Kirby, a córka zakochała się w pracodawcy i nie 
zdziwiłby się, gdyby o tym w krótkim czasie przeczytał w gazetach. Takie 
były fakty. Choć być może trudne do pojęcia, ale tym nie mniej realne. 
Musiał się z nimi pogodzić i jakoś zareagować.
  Zamiast ulgi, że może stać się wolnym, co zmieniało jego sytuację z 
Pamelą, po raz pierwszy zrozumiał, jak beznadziejny był ten romans i jak 
silne więzy łączące go z żoną. To, że Rhoda ich nie czuła, to że była w 
stanie napisać i wysłać list z taką treścią zamiast mu o tym powiedzieć, że 
to jej wina, że on w jej oczach jest prawie świętym, ale że od ponad 
dwudziestu pięciu lat chciała mieć inne życie i innego mężczyznę, było 
ciosem, po którym trudno mu było się pozbierać. Poza tym list ten rodził 
inne pytanie: co dokładnie zaszło między nią a Fredem? I tu Victor rozdarty 
był między dwiema odpowiedziami: tą, którą dyktował zdrowy rozsądek i która 
stwierdzała, że jego żona przespała się najprawdopodobniej z innym 
mężczyzną, i tą, którą dyktowała miłość własna twierdząca z kolei, że coś 
takiego jest niemożliwe. Uczepił się faktów w ich gołej postaci, a Rhoda 
nic na ten temat nie napisała.
  Tym, czego pragnął teraz najbardziej, było odzyskanie jej, gdyż czuł, że 
kocha ją w desperacki zgoła sposób. Wiele z tego uczucia spowodowane było 
przez jego urażone ego, ale nie wszystko - była przez ponad ćwierć wieku 
jego częścią, była nie do zastąpienia w jego życiu i potrzebny był aż taki 
szok, by zdał sobie sprawę z tej oczywistej prawdy. Nie winił jej za ten 
związek - to zdecydował po pijanemu zanim stracił świadomość, tym bardziej 
że niewiele brakowało, by ich role się odwróciły. Co dziwniejsze, nie żywił 
omal nie spotkało jego i Pameli. Tylko Rhoda przekroczyła granicę i to omal 
nie doprowadziło go do wściekłości. Uczciwie rzecz biorąc musiał jednak 
realnie spojrzeć na fakty.
  Natomiast na Clevelanda był wściekły i gdyby nie wybuch wojny nie był 
wcale pewien, czy nie znajdowałby się w drodze powrotnej do Stanów. W 
dodatku był zły na siebie, że pozwolił Madeline na zostanie w Nowym Jorku. 
Mógł kazać jej wrócić do Waszyngtonu. Teraz żona tego człowieka (o ile 
można tak nazwać świnię) grozi rozwodem, lży jego córkę, a on nic nie może 
na to poradzić. Ba, gdyby pomyślał, to przewidziałby taki rozwój wydarzeń, 
gdyż samotna dziewczyna w takim jak to mieście musiała skończyć podobnie. 
Jeśli nie ten, to byłby inny - Madeline oberwała na zasadzie kaczki 
przelatującej nad strzelnicą, ale...
  - Pug! Wczoraj cały wieczór próbowałem cię znaleźć - głos Larkina 
przerwał mu rozmyślanie. - Gdzieś ty się do diabła schował?
  Jacko, zaczerwieniony, z czterema paskami na rękawie, zamknął drzwi, 
rzucił czapkę na wieszak i oznajmił przez wewnętrzny telefon:
  - Nie ma mnie, Amory.
  - Aye, aye, sir.
  - Cieszę się, że cię widzę - siadł w fotelu i przyjrzał się uważnie 
koledze ze szkolnej ławy. - Szkoda "Kalifornii", miałaby doskonałego 
dowódcę.
  - Cóż, mój pech utonął w ogólnym nieszczęściu.
  - Kto ci przekazał wiadomość? Zostawiłem ją w tuzinie różnych miejsc.
  - Jaką wiadomość? Przyszedłem, żeby się z tobą zobaczyć.
  - Po co?
  - Po rozkazy.
  - Ja właśnie po to chciałem się z tobą zobaczyć. Pug, Kimel ma iść w 
odstawkę i to na swoją osobistą prośbę. Na tej samej zasadzie, co Ludwik 
XVI sam skrócił się o głowę. Jego następcą jest Pye, choć nie wiadomo na 
jak długo, a on chce zacząć od zmiany sztabu. Prawdę mówiąc coś tu 
faktycznie śmierdzi i jedne co mnie cieszy to ten drobiazg, że nie mam nic 
wspólnego z gotowością bojową. Pye chce ciebie do sztabu. Czekaj! - 
powstrzymał Puga, który zdecydowanie potrząsnął głową. - Pozwól, że wpierw 
coś powiem. Dla kogoś w twojej sytuacji to wspaniała okazja. Bądź łaskaw 
pamiętać, że w ciągu półtora roku będzie gotowych sześć nowych pancerników 
klasy Iowa i najprawdopodobniej jeden będzie twój.
  - Jacko, ja chcę okręt.
  - Przecież ci mówię, że go dostaniesz.
  - Teraz, nie w tysiąc dziewięćset czterdziestym trzecim roku.
  - Słuchaj, Pug, nie mówi się nie admirałowi to raz, a dwa sztab to 
doskonała okazja i do układów, i do awansu.
  - Gdzie on urzęduje? - Pug wstał.
  - Siadaj! Niech cię cholera, nigdy nie umiałeś grać w piłkę czy w tenisa 
i myśleć rozsądnie!
  - Ale nieźle pływam.
  Larkin przez chwilę zbierał oddech, po czym parsknął śmiechem.
  - Siadajże wreszcie.
  - A dostanę okręt?
  - Siadaj do cholery!
  Pug siadł.
  - Co się stało? Wyglądasz jak nieświeży nieboszczyk i zachowujesz się, 
nazwijmy to lekko, dziwnie. U ciebie wszystko okay?
  - Wczoraj nieco, hmm... zbyt dużo wypiłem.
  - Ty?
  - Szkoda mi było "Kalifornii".
  - Jasne. Jak Rhoda?
  - Po staremu - wydawało mu się, że powiedział to spokojnie, ale Larkin 
uniósł brwi i przyglądał mu się uważnie.
  - Masz chłopaka na "Enterprise", nie? Co z nim?
  - Okay. Drugi jest na "Devilfish"... albo był.
  - "Devilfish"? - ton Jacka był nienaturalnie spokojny.
  - Tak.
  Larkin otwarł jedną z teczek leżących na biurku i zabrał się za 
studiowanie wypisanych na maszynie spisów, które były w jej wnętrzu.
  - Niewykluczone, że będzie wolny "Northampton", ale to wielki znak 
zapytania.
  - Jezu, to najcięższa rzecz, jaka nam została w okolicy.
  - Pug, gówno mnie to obchodzi! Dowództwo krążownika jest niczym wobec 
zastępcy Szefa Sztabu Floty Pacyfiku i wiesz o tym! Tim Saunders wyszedł z 
tego stanowiska z dwoma gwiazdkami będąc w naszym wieku. Nawet jeśli 
załatwię ci okręt, to będzie to pomyłka twego życia.
  - Nie znasz pomyłek, które już zrobiłem. Posłuchaj, Jacko, od chwili, w 
której opuściłem Amerykę zajmowałem się przekładaniem ściśle tajnych 
papierków z miejsca na miejsce. Cztery lata w Planowaniu, trzy lata w 
Europie i teraz znowu Planowanie. Nic mnie nie obchodzą gwiazdki, jestem 
marynarzem o specjalności artylerzysty i toczy się wojna - wskazał za okno. 
- Jeśli nie znajdziesz nic innego, to wezmę dywizjon trałowców, rozumiesz? 
Ja chcę na morze!
  - Słyszę jasno i wyraźnie - Larkin z westchnieniem skinął głową. - Jeden 
raz więcej będę musiał postawić się staremu.
  - Jak cholera. Chcę, żeby on wiedział, że ja tak narozrabiałem. Gdzie on 
jest?
  - Słuchaj no, jeśli zaczniesz z nim gadać tak jak ze mną, to znajdziesz 
się w samolocie do Stanów, zanim się obejrzysz i to ze skierowaniem do 
szpitala. Wyglądasz jak trup na urlopie, a zachowujesz się jak w szoku. 
Zobaczę, co dam radę zrobić, a ty idź do łóżka, odstaw brandy czy co cię 
tam męczy i czekaj na mój telefon.
  - Dzięki, Jacko. Będę w domu Warrena. Tu masz numer. Gdy uścisnęli sobie 
dłonie na pożegnanie Larkin powiedział niespodziewanie ciepło:
  - Pozdrów ode mnie żonę, gdy następny raz do niej napiszesz.
  
  
  *
  
  
  Klub Oficerski US Navy
  Pearl Harbor
  12 grudnia 1941
  Droga Rhodo
  Jestem zdesperowany zaskakującym listem, jaki od Ciebie dostałem, ale 
odwlekanie odpowiedzi nie daje mi żadnego natchnienia. Nie sądzę, żebym 
musiał narażać Cię na stratę czasu przelewając na papier swoje uczucia, 
poza tym i tak nie jestem pewien, czy zdołam to zrobić nie będąc mocnym w 
tych sprawach nawet u szczytu swej literackiej formy.
  Gdybym naprawdę wierzył, że uszczęśliwi Cię ten krok, może postąpiłbym 
inaczej. Sądzę jednak, że jest to nieszczęście tak dla Ciebie, jak i dla 
mnie. Wyrażam tę opinię, choć mnie o to nie prosiłaś.
  Wiem, że nie jestem Don Juanem, a raczej przez większą część życia byłem 
dodatkiem do Ciebie. Powody tego stanu rzeczy są skomplikowane i chyba 
wgłębianie się w nie teraz nie będzie zbyt pomocne. Podstawową sprawą jest 
to, że łatwiej lub trudniej, ale udawało nam się dojść tak daleko. Nadal 
Cię kocham i to znacznie mocniej niż to okazuję. A i Ty zdołałaś napisać w 
tym liście kilka ciepłych słów na mój temat.
  Skłonny jestem uwierzyć, że w tej chwili jesteś zakochana jak pensjonarka 
i że nic na to nie jesteś w stanie poradzić. Sądzę że takie rzeczy się 
zdarzają, choć zawsze człowiek jest zaskoczony, gdy dach wali mu się na łeb 
i na końcu dowiaduje się o tym, o czym inni wiedzą od dawna. Poza tym, tak 
naprawdę nie jesteś pensjonarką, a przyzwyczajenie się do kogoś nowego w 
naszym wieku nie jest łatwe. Byłoby inaczej, gdybyś była wdową, ale ja 
jeszcze żyję.
  Życie, które prowadziliśmy w ostatnich latach, zdecydowanie źle wpłynęło 
na nasze małżeństwo. Zdaję sobie z tego sprawę i sam czułem ten wpływ. W 
Manili powiedziałem Byronowi, że staliśmy się rodziną dmuchawców, a 
ostatnio wichry wojny rozwiewają nas po świecie. Teraz też uderzyło mnie, 
że te same wichry. zaczynają rozwiewać naszą cywilizację, co tym bardziej 
skłania mnie do tego, byśmy trzymali się razem. Mam nadzieję, że po 
głębszym zastanowieniu przyznasz mi rację.
  W ciągu następnych lat większą część czasu spędzę na morzu, toteż nie 
bardzo jestem w stanie zająć się tymi sprawami. Oto w jakim stanie 
postanowiłem je zostawić. Jestem skłonny zapomnieć (albo starać się to 
zrobić), że kiedykolwiek napisałaś ten list, albo też porozmawiać z tobą na 
ten temat przy najbliższym spotkaniu. Mogę też, jeśli jesteś absolutnie 
pewna, że tego chcesz, podpisać papiery i dać Ci wolną rękę. Ale ostrzegam, 
że nie oddam Cię bez walki. Krótko mówiąc, chcę dwóch rzeczy: twego 
szczęścia, jeśli to możliwe, byśmy byli szczęśliwi razem.
  Widziałem ostatnio Warrena - stał się doskonałym oficerem z otwartą 
przyszłością. Ma rozum, pomysłowość i umiejętności, by zostać oficerem 
sztabowym. Byron też nieźle daje sobie radę, tak że spokojnie możemy być 
dumni z naszych synów. Wiem, że będą w niebezpieczeństwie, ale w podobnej 
sytuacji jest cały świat, a oni przynajmniej mogą walczyć.
  Nie wiem, co stało się Madeline i niepokoi mnie to, ale jak na razie nic 
na to nie mogę poradzić. Jeśli ten facet chce się z nią ożenić, to 
upraszcza to sprawę maksymalnie, jeśli nie, to usłyszy ode mnie parę miłych 
słów.
  Miałaś rację, że twoje nowiny będą mniej bolały z racji mego 
przeniesienia na pancernik - w specyficzny sposób tak właśnie się stało. Od 
kiedy przyleciałem tu po ujrzeniu płonących Wake i Midway żyję jak w czasie 
katastrofy. Twój list prawie pasował do reszty. Prawie.
  Jestem człowiekiem kochającym rodzinę i jedną kobietę, o czym zresztą 
wiesz. Może jestem żyjącą skamienieliną, ale jeśli nawet tak, ta i tak mogę 
się zachowywać tylko w pewien naturalny sposób. Mam wrażenie, że Kirby 
(pomimo tego co się wydarzyło) jest takim samym typem. Jeśli mam rację, to 
cała sprawa nie wyjdzie Ci na dłuższą metę i lepiej wycofaj się z niej 
teraz. Jest to na tyle uczciwy sąd, na ile może on być uczciwym w moim 
wykonaniu.
  Victor jest uroczym malcem, a Janice doskonałą matką. Nasz drugi wnuk 
wygląda dokładnie jak Briny, gdy był niemowlakiem. Dołączam zdjęcie, które 
rozstać, ale wiem, że chciałabyś je zobaczyć. Miejmy nadzieję, że udało im 
się bezpiecznie wyjechać z Włoch, zanim Mussolini wypowiedział nam wojnę.
  Jacko Larkin przesyła pozdrowienia - jest gruby i smutny.
  To byłoby na tyle. Teraz zaczynam zarabiać swoje wynagrodzenie (mam 
nadzieję) walcząc w tej wojnie.
  Kocham
  Pug.
  Był czas na lunch gdy skończył pisać i klub zaczął się zapełniać 
hałaśliwym tłumem oficerów. Przeczytał epistołę dwa razy, stwierdził, że 
jest sztywna i nudna, ale nie przepisał jej - treść była taka, jakiej 
chciał, a był to jeden z tych listów, które można przepisywać dziesiątki 
razy bez efektu. List, który posyłał Pam był gorszy. Zakleił kopertę.
  - Cześć - Jacko maszerujący z trzema młodszymi oficerami stanął obok. - 
Starałem się do ciebie dodzwonić. Słyszałeś o "Devilfish"?
  - Nie. Co się stało?
  - W Cavite zatopiono "Sealion", sprostowanie przyszło godzinę temu. 
"Devilfish" jest cały i nietknięty.
  Pug musiał zdrowo odetchnąć, zanim zaryzykował wydanie głosu.
  - Tym razem to sprawdzona wieść?
  - Sprawdzona z powtórzeniem sprostowania błędu.
  - Szkoda "Sealion". Jesteś posłańcem doskonałych nowin. Dzięki.
  - Druga nie jest tak dobra. Staram się o okręt dla ciebie, ale coraz 
bardziej wygląda to na pobożne życzenie.
  - Ostrzegałeś mnie, Jacko.
  - Szukam czegoś innego, ale... Zjedz z nami lunch.
  - Innym razem, stary.
  Wyszedł i wrzucił list do skrzynki. Byron był cały! A Jacko w jakiś 
sposób zdoła go wyprawić na morze! Wędrując bez celu po bazie stwierdził 
nagle, że znalazł się na nabrzeżach, gdzie przy stacji paliwowej stał 
pobierający paliwo "Northampton".
  Po opuszczeniu biura Larkina zwalczył pokusę złożenia wizyty na 
krążowniku stwierdzając, że byłoby to lekkie przegięcie nie mając 
konkretnych rozkazów. Teraz było to bez znaczenia. Ale po co miałby to 
robić? Służył półtora roku na siostrzanej jednostce "Chester" i znał dobrze 
te zgrabne i śmiertelnie niebezpieczne okręty, choć mogłyby być znacznie 
lepsze, gdyby nie były efektem poronionego traktatu o tonażu i uzbrojeniu 
okrętów wydumanego przez polityków.
  Washington Treaty zobowiązał bowiem USA w tysiąc dziewięćset dwudziestym 
drugim roku do budowy krążowników o wyporności do dziesięciu tysięcy ton i 
uzbrojeniu w działa artylerii głównej kalibru osiem cali. Nie było 
natomiast słowa o ich długości i rezultatem tego była seria hybryd - 
przerośnięte niszczyciele o długości pancerników, lecz o zaledwie jednej 
czwartej ich masy ze smuklejszymi dziobami, lżejszym pancerzem i średnią 
szybkością. Ich zadania to zwiad i zwalczanie żeglugi handlowej 
nieprzyjaciela oraz niszczenie jego krążowników. Tyle, że każdy japoński 
krążownik mógł zatopić "Northampton" zanim ten zdoła dojść na swój zasięg 
ognia lub storpedować go bez problemów przy tak cienkim pancerzu. Po 
"Kalifornii" była to faktycznie degradacja, z której i tak by się cieszył, 
jeśli by była możliwa.
  Podniecało go ładowanie zapasów na okręt. Jacko miał rację, szykowali się 
do patrolu bojowego, tyle tylko że nie pod jego dowództwem. A szkoda, bo 
coś takiego ukoiło by go i wyleczyło z problemów.
  
  
  *
  
  
  Na stole w sypialni zastał kartkę z pismem Janice przypiętą do zmiętej 
depeszy Western Union.
  Od: Janice
  Do: Teść
  Temat: Różne
  Wracamy na kolację.
  2. Dzwonił Warren - nie wróci, odpływają o świcie.
  3. Z "Kalifornii" przynieśli telegram z komentarzem, że przez parę dni 
pętał się po bazie i dopiero teraz do nich dotarł.
  4. Pozdrowienia.
  Otworzył depeszę:
  Najdroższy właśnie usłyszałam o ataku jestem przerażona i martwię się o 
ciebie wstyd mi za strasznie głupi list najgorszy możliwy czas proszę 
zapomnij o nim i wybacz mam nadzieję że żyjesz i zadepeszujesz
  kocham Rhoda
  Pokiwał głową czytając - Rhoda jak żywa i prawie słyszał ją przekazującą 
treść przez telefon. List musiał być głównym motywem - nigdy nie była tak 
słodka jak po jakiejś wpadce towarzyskiej czy niesłychanej awanturze, co 
zresztą uratowało ją od wielu nieprzyjemności. Najprawdopodobniej impuls do 
wysłania depeszy był szczery, ale leczenie będzie długie, o ile w ogóle już 
się zaczęło. Zupełnie jak w przypadku "Kalifornii". Nie miał pojęcia co 
odpowiedzieć, toteż wrzucił telegram do szuflady biurka obok listu, za 
który przepraszała.
  
  
  *
  
  
  Przy posiłku wypił sporo wina, a potem brandy, które Janice szczodrze 
nalewała - wiedzieli oboje, że inaczej nie zaśnie, zaś alkohol pomógł - 
ledwie pamiętał, jak się kładł. Obudził się o czwartej rano i doszedł do 
wniosku, że skoro nie śpi, to może obserwować odpłynięcie Warrena. Cicho 
ubrał się i wyszedł, starannie zamykając drzwi i jeszcze staranniej 
uruchamiając wóz, by dojechać na wzgórze.
  Mrok nocy był łaskawy dla portu - zniszczenia nie były widoczne, a 
gwiazdy świeciły jak zawsze w bezchmurną noc rozjaśnianą dopiero nieśmiałym 
brzaskiem na wschodzie. Jedynie lekki smrodek spalenizny przypominał o 
leżącym poniżej pobojowisku, które wkrótce będzie widoczne w promieniach 
wschodzącego słońca. Zresztą zanim się zupełnie pojawiło dostrzegł to, co 
znał już na pamięć: podwójny rząd rozbitych pancerników Pacyfic Battle 
Force leżących wzdłuż Ford Island, a na jego czele "Kalifornię".
  Odwrócił się od tego obrazu zniszczenia spoglądając w niebo na stare, 
pomocne w nawigacji konstelacje jak Syriusz czy Procjan. Poczuł podziw i 
znane już uczucie istnienia czegoś większego, panującego nad kruszyną zwaną 
Ziemią. Prawie widział Boga spoglądającego na bogatą i żyzną planetę i 
zastanawiającego się, dlaczego w tym dostatnim miłym świecie ludzie głównie 
zajmują się wykopywaniem żelaza z ziemi, przerabianiem go na broń i 
zabijaniem się. W dodatku on sam wszystkie dojrzałe lata przeznaczył 
podobnemu zajęciu, a teraz miał jeszcze narażać życie dla osiągnięcia tego 
samego, co inni, celu. Dlaczego?
  Bo inni to robią, bo bratem Abla był Kain, bo w tym parszywym świecie 
Stany Zjednoczone są nie tylko jego ojczyzną, ale i nadzieją dla innych, bo 
jej wrogowie chcą wojny, wobec tego nie pozostaje nic innego jak ją wygrać 
lub zginąć. Może ta karuzela zakończy się już po tej pierwszej, prawdziwie 
światowej, wojnie, może zakończy się powtórnym przyjściem Chrystusa. A może 
nigdy się nie skończy.
  Ale żył w tysiąc dziewięćset czterdziestym pierwszym roku i patrzył na 
swój zatopiony okręt i swoją zatopioną flotę - dzieło doskonałych pilotów i 
marynarzy wykonujących rozkazy polityków współpracujących z Hitlerem. 
Dopóki nie zakończy się życie i władza tego osobnika, świat ani o cal nie 
posunie się ku rozsądniejszej egzystencji. Teraz pozostało tylko wygrać tę 
wojnę. Z tą myślą obserwował majestatycznie odpływający, w eskorcie 
niszczycieli i krążowników, lotniskowiec, na którym jego pierworodny płynął 
do walki.
  
  
  *
  
  
  Gdy wrócił Janice była już ubrana.
  - Wybierasz się gdzieś? - spytał. - Sądziłem, że jeszcze twardo śpisz.
  - To przez ten kaszel Vica. Zabieram go na badania do kliniki. Dzwonił 
przed chwilą kapitan Larkin.
  - Jacko? O tej porze!
  - Zostawił wiadomość: "Jest cały twój".
  Victor Henry siadł z wyrazem całkowitego osłupienia na twarzy.
  - Mam nadzieję, że to dobra wiadomość - zaniepokoiła się. - Powiedział, 
że zrozumiesz.
  - To cała wiadomość? Nic więcej nie mówił?
  - Cała. Powiedział jeszcze, że do dwunastej nie będzie go w biurze, ale 
sądził, że chciałbyś o tym wiedzieć jak najszybciej, stąd telefon.
  - Jasne. To doskonała nowina. Czy jest kawa?
  - Jest. Anna May zrobi ci śniadanie.
  - Nie, kawą mi zupełnie wystarczy. Słuchaj, będziesz przejeżdżać koło 
Western Union, prawda? Czy mogłabyś wysłać depeszę ode mnie do Rhody?
  - Jasne.
  Victor sięgnął po kartkę, których cały plik leżał przy telefonie i 
napisał:
  List w drodze jestem ok
  właśnie zaczynam walczyć
  Spojrzawszy na kartkę Janice skrzywiła się z niesmakiem.
  - Co ci się nie podoba? - spytał.
  - Może byś tak dopisał "kocham".
  - Oczywiście. Dzięki, Jan, dopisz na telegramie.
  Gdy wychodziła telefonował do dowództwa krążowników floty i prawie nie 
zauważył jej pożegnalnego gestu. Pomyślała, że to typowe dla niego, kiedy 
tylko w grę wchodzi służba. Trzeba mu wtedy przypominać, że kocha swoją 
żonę.
  1964 - 1971