Józefowicz Tadeusz

Portret

I
Był ciepły, pogodny, wrześniowy poranek. Lekko przymglone słońce rzucało skośne 
promienie, które z trudem przedzierały się przez zieloną gęstwinę gałęzi drzew, 
otaczających 
mały budynek stacji kolejowej i padały na drogę, tworząc na niej jasne skaczące 
plamy. 
Niebo wisiało jakby nieco niżej nad ziemią niż w gorące letnie dni i lśniło 
bledszym błękitem. 
Emil wyobraził sobie, nie wiadomo dlaczego, tamten pamiętny wrzesień sprzed 
sześćdziesięciu laty. Wydało mu się, że on tu już był pierwszego września 1939 
roku. Aż 
przystanął z wrażenia. Skąd taka halucynacja? Brał udział w wojnie, ale to było 
w Wietnamie. 
Jako obywatel Stanów Zjednoczonych uczestniczył w wojnie interwencyjnej, ale w 
polskiej 
wojnie obronnej nie mógł brać udziału, skoro urodził się w rok po jej 
zakończeniu. Nasłuchał 
się o tych strasznych walkach od matki, która brała w nich udział, obejrzał 
niejeden film o 
tamtych wydarzeniach, a że właśnie był pierwszy wrzesień, to i nic dziwnego, że 
uległ 
takiemu złudzeniu. W zamyśleniu szedł przed siebie. Nie zauważył nawet, kiedy 
opuścił 
stację, nie zauważył, kiedy odszedł pociąg, którym tu przyjechał. Dopiero ocknął 
się, kiedy 
usłyszał z daleka swoje nazwisko. Obrócił się za siebie, skąd dochodziło 
nawoływanie. Biegła 
ku niemu zgrabna, smukła, może osiemnastoletnia dziewczyna. Jej rozpuszczone 
kruczoczarne włosy falowały niczym pióropusz na głowie. Miłą twarzyczkę 
ozdabiały duże 
ciemnoniebieskie oczy, białe ząbki wyglądające spoza lekko rozchylonych warg i 
rumieniec 
wykwitły na policzkach. Zjawiła się przed nim, ze swym czarującym uśmiechem niby 
jakaś 
boginka leśna. Stali tak przez chwilę naprzeciwko siebie, nie mówiąc ni słowa. 
Ją zmęczył 
bieg, a jego oczarowało cudne zjawisko, jakim była ta młoda, śliczna, tętniąca 
życiem 
dziewczyna. Najdziwniejsze było to, że kogoś mu przypominała. Chyba jakąś 
dziewczynę z 
jego marzeń sennych sprzed lat. Gdyby miał taką córkę! Wreszcie Emil spytał, 
ocknąwszy się 
z uroku, jaki rzuciła na niego ta mała czarodziejka.
- Przepraszam, panienko, czy pani jest z ośrodka wczasowego Modrzewiowy Dworek?
- Owszem. Tylko że nasz dworek nie jest żadnym ośrodkiem wczasowym. Jest to 
gospodarstwo agro-turystyczne czy jak to się nazywa. Jeśli jednak szuka pan 
spokojnego 
miejsca w zaciszu leśnym, to ręczę panu, że znajdzie je pan w naszym dworku. 
Może też pan 
łowić ryby, zbierać grzyby, pływać po stawie lub jeździć konno. Tylko obrał pan 
zły kierunek 
i zamiast do dworku, oddalał się pan od niego. Tak jak pan szedł, przeszedłby 
pan do miasta 
obok maleńkiego cmentarzyka. Tam jest pochowany mój dziadek i mama. Cmentarz ten 
założyli na samym początku wojny dla żołnierzy, którzy tu polegli pierwszego 
września. 
Nieco dalej ma pan szosę, która wiedzie ze wsi do miasta. Ta leśna droga i las, 
przez który 
przechodzi, należy do naszego gospodarstwa. Można nią również dojechać do wsi. 
Modrzewiowy dworek jest prawie na końcu tej alei. Nasz las z jednej strony 
dochodzi do 
szosy, a z drugiej do małego strumyka, za którym rozciągają się olbrzymie lasy 
państwowe.
Mogliśmy przyjechać po pana samochodem, ale co to za wczasy w samochodzie? 
Dlatego 
przyjechaliśmy bryczką. Na pewno lepiej jechać bryczką, niż kisnąć w 
samochodzie. Zresztą 
bryczka jak bryczka, ale niech pan popatrzy na te koniki.
Tak opowiadając, dziewczyna podeszła ze swym gościem do koni stojących w 
zaprzęgu. 
Były rzeczywiście wspaniałe. Nieduże, ale zgrabne i starannie utrzymane. Na 
pewno nie były 
stworzone do pługa czy brony. W zaprzęgu wyglądały niezwykle. Jeden 
śnieżnobiały, drugi 
czarny jak sadze, dzięki czemu biały punkcik na czole zdawał się lśnić jak 
prawdziwa 
gwiazdka na ciemnym, nocnym niebie. Konie widać lubiły dziewczynę, bo kiedy do 
nich 
podeszła, wyciągnęły ku niej swoje zgrabne głowy. Dziewczyna po przyjacielsku 
klepała 
każdego z nich po grzbiecie, gładziła po lśniącej sierści i częstowała kostkami 
cukru. Po 
zakończeniu całej tej ceremonii, zwróciła się z zakłopotaniem w głosie do Emila:
- Przepraszam pana za tę chwilę zwłoki, lecz musiałam przywitać się z moimi 
ulubieńcami, 
bo pogniewałyby się na mnie. One wolą chodzić pod siodłem niż ciągnąć bryczkę. 
Zresztą 
kłusowanie z naszymi gośćmi na grzbiecie to ich zajęcie zasadnicze. Jeśli lubi 
pan jeździć 
konno, to będzie pan miał konie do dyspozycji. Wpierw musi się jednak pan 
zapoznać z nimi. 
Proszę, tu kilka kostek cukru. Jak je pan poczęstuje cukrem, to od razu uznają 
pana za 
przyjaciela.
Tak też się stało. Konie parskały raźnie i niecierpliwie przebierały kopytami. 
Wreszcie 
dziewczyna przywołała woźnicę, który przysiadł na pniu i przyglądał się całej 
tej scenie, i 
poleciła ulokować gościa w bryczce. Emilowi jednak się nie spieszyło. Było mu 
dobrze. 
Poczuł się młodszym i zdrowszym. Miał ochotę iść tym zielonym korytarzem, między 
dwiema ścianami lasu, oddychać świeżym powietrzem przesyconym żywicą i 
rozkoszować 
się ciepłymi promieniami słońca, które wznosiło się coraz wyżej. Toteż zamiast 
wsiadać, 
zwrócił się do dziewczyny:
- Jak daleko stąd do pani dworku, panno...
Zatrzymał się, bo nie wiedział, jak dziewczyna ma na imię. Ona zauważyła to i z 
wrodzoną 
sobie żywością zawołała:
- Jaka ze mnie gapa! przecież do tej pory nie przedstawiłam się panu. 
Przepraszam, ale to już 
widocznie skleroza.
Na te słowa na twarzy Emila pojawił się dawno nie spotykany uśmiech. Podobało mu 
się to 
beztroskie szczebiotanie płynące bez przerwy niby potok leśny. Dziewczyna 
tymczasem 
mówiła dalej:
- Na imię mam Ewa, tak samo jak moja babunia, a mój tatuś ma na imię Adam. 
Dostał to imię 
na pamiątkę dziadka.
- To znaczy, że przyjechałem do raju. Nie powiedziała mi jednak pani, panno 
Ewuniu, jak 
długo trzeba iść do tego raju.
- Nie tak długo. Najwyżej pół godzinki małym spacerkiem.
- W takim razie, jeżeli pani nie ma nic przeciw temu, niech moja walizka 
przewiezie się 
bryczką, a ja pójdę do raju pieszo. Jak pani bardzo się spieszy, to jakoś dojdę 
tą leśną drogą 
sam, a pani może pojechać bryczką.
- Ależ skąd? Ja tu jestem po to, żeby pan się nie błąkał. Jeśli to tylko panu 
odpowiada, to 
jeszcze lepiej. Lubię chodzić po lesie. Przy okazji nazbieramy grzybów. Panie 
Franku, to 
niech pan odwiezie walizkę i zamelduje, że będziemy za pół godziny. Walizkę 
proszę 
wstawić do południowego pokoju na piętrze.
To mówiąc, wzięła z bryczki nieduży koszyk i podała Emilowi. Frankowi nie trzeba 
było 
powtarzać dwa razy. Wstawił walizkę Emila do bryczki, zasiadł na koźle i pomknął 
leśną 
drogą. Tymczasem Emil szedł ze swoją boginką leśną, która, zwinna jak wiewiórka, 
biegała 
od zarośli do zarośli, od kępki mchu, do kępki mchu, za każdym razem przynosząc 
kilka 
kozaków, podgrzybków, maślaków czy innych grzybów, wśród których nie brakło 
borowików. Emil patrzył tylko z podziwem na to grzybobranie. Ewa nigdy się nie 
myliła i nie 
zaglądała na próżno w zarośla. Było to tak, jakby wiedziała o każdym grzybie i o 
jego 
kryjówce. Przez cały ten czas rozmowa ich ograniczała się do krótkich uwag o 
grzybach, 
którymi wkrótce zapełnił się cały koszyk. Kiedy Ewa zobaczyła, że już nie ma 
gdzie kłaść 
grzybów, przestała oddalać się od drogi i Emil mógł zaspokoić swoją ciekawość.
- Panno Ewuniu, skąd pani wiedziała, gdzie są grzyby? Pani ich nie szukała, 
tylko bezbłędnie 
trafiała na miejsca, w których się skryły. Z drogi przecież nie było ich widać.- 
Proszę pana, ja 
znam ten las, jak własną kieszeń. Urodziłam się w naszym modrzewiowym dworku i 
od 
najmłodszych lat chodziłam po tym lesie. Oczywiście nie puszczano mnie samej do 
lasu, 
kiedy byłam małą dziewczynką. Zawsze byłam pod opieką rodziców czy babuni. Tu 
nasza 
rodzina żyje od dziada, pradziada. Kiedyś był to olbrzymi majątek.
- Podczas wojny majątek na pewno zabrali wam Niemcy. Jak to się stało, że po 
wojnie go 
wam nie rozparcelowano?
- Okazuje się, że mój dziadek był bardziej przewidujący niż nasza władza. Mówiąc 
właściwie, 
musiał to być człowiek wielkiego serca i rozumu. Na krótko przed wojną 
rozparcelował 
ziemię i rozdzielił pomiędzy swoich pracowników. Lasy odstąpił państwu, a sobie 
pozostawił 
ponad 40 hektarów ziemi ornej i ten kawałek lasu. Zginął na wojnie zaraz 
pierwszego 
września, ale babunia powróciła wraz z innymi wysiedleńcami. Reforma rolna nie 
objęła 
naszego majątku, bo ziemi ornej nie było pięćdziesięciu hektarów. Dzięki swojemu 
szlachetnemu czynowi dziadek zyskał wielki szacunek i uznanie wśród okolicznej 
ludności 
do tego stopnia, że ci, którzy po wojnie wrócili wcześniej, czuwali nad naszym 
majątkiem do 
powrotu babuni i babunia zawsze mogła liczyć na ich sąsiedzką pomoc, a podczas 
reformy 
nie odebrano ani hektara ziemi, choć z lasem jest tego chyba ponad 80 hektarów.
Babunia to dzielna kobieta. Sama wychowywała syna i prowadziła gospodarstwo 
razem z 
rządcą dziadka... Na pewno wynudziłam pana moją paplaniną, ale już niedługo, bo 
ta 
kasztanowa aleja prowadzi wprost do naszego dworku. To już niedługo.
Emil z zaciekawieniem rozglądał się dokoła. Szli teraz szeroką aleją wysadzoną 
wysokimi, 
rozłożystymi kasztanowcami. Po prawej stronie rozciągały się pola i łąka, na 
której pasło się 
stado owiec, dwie krowy i kilka kóz. Emil zobaczył też konie, które Franek 
zdążył już 
wyprząc z bryczki i wypuścić na łąkę. Po lewej stronie rozciągała się srebrna 
tafla stawu, 
rozcinana tu i ówdzie płetwami ryb, uwijających się pod powierzchnią wody. Na 
brzegu 
siedziało kilku mężczyzn wpatrzonych w głębinę.
- To nasi stali bywalcy - pośpieszyła z wyjaśnieniem Ewa. - Mieszkają niedaleko 
stąd, a że 
nie mają pracy, przychodzą do nas łowić ryby na wędkę i w ten sposób zarabiają. 
Za złowione 
ryby płacą nam jakąś niższą cenę i odsprzedają w sklepie rybnym lub swoim 
klientom. 
Oprócz tych przychodzą prawdziwi amatorzy wędkarstwa, którzy łowią dla 
przyjemności i na 
własny użytek. Wędkarstwo jest też dużą atrakcją dla naszych wczasowiczów. To 
dodatkowy 
zysk, jaki przynosi staw, bo główny dochód jest na święta.
Minęli staw i zmienił się krajobraz. Był teraz sad. Na dorodnych drzewach lśniły 
w słońcu 
złocistozielone gruszki, czerwone jabłka i granatowe śliwki węgierki. Wiśniowe 
drzewa, 
pozbywszy się ciężaru, stały poważne i zadumane, jakby już rozmyślały o zimowym 
śnie.
Przy końcu alei było widać po prawej stronie gospodarskie budynki i nieduży, ale 
ładnie 
wyglądający dom mieszkalny, a po lewej stronie, tuż obok sadu, stał modrzewiowy 
dwór. 
Prowadził do niego szeroki wysypany żwirem gościniec. Po obu stronach gościńca 
stały 
dumnie ogniste georginie niczym honorowa warta witająca gości. Na rabatach 
między 
georginiami mieniły się różnymi barwami astry, nagietki i inne jesienne kwiaty. 
Na końcu 
gościńca wznosił się jednopiętrowy, rozległy budynek, którego frontowy krużganek 
wspierał 
się na kolumnach otaczających obszerny taras. Wkoło tarasu zielenił się 
żywopłot. Taras 
mógł więc stanowić z powodzeniem letnią świetlicę czy jadalnię. Emil miał okazję 
się o tym 
przekonać, kiedy znalazł się pośrodku zielonego ogrodzenia. Przy jednym stoliku 
dwóch 
mężczyzn pochylało się nad szachownicą, a po drugiej stronie kilka osób popijało 
kawę. 
Wejście Emila nie zwróciło ich większej uwagi. Tymczasem Ewa, oznajmiwszy 
przybycie 
nowego gościa, podeszła do starszej pani, która pojawiła się w drzwiach. 
- Babuniu, to jest pan Emil Wilczewski, który wyraził chęć przebywania z nami w 
naszym 
raju, jak nazwał nasz dom rodzinny. Pan Emil nie przychodzi z pustymi rękami. 
Oto kosz 
grzybów, które nazbieraliśmy po drodze.
Pani, którą Ewa nazwała babunią, uśmiechnęła się przyjaźnie ze słowami:
- Miło mi, że pan nazywa nasz dom rajem i życzę, żeby pan czuł się tu jak w 
prawdziwym 
raju. Jakie ładne! Lubi pan grzybki i zna się pan na nich, jak widzę.
- Bardzo lubię i znam się trochę na grzybach, ale te - to nie moja zasługa. 
Wszystkie zebrała 
panna Ewunia. Ja tylko niosłem koszyk.
Podczas tej rozmowy Emila znów opanowało jakieś dziwne uczucie. Twarz staruszki 
wydała się jakby znajoma, jakby ją już kiedyś widział. Kiedy była młoda, 
niewątpliwie 
musiała tak wyglądać, jak jej wnuczka. Emil uświadomił sobie, że taką właśnie 
dziewczynę 
widywał nieraz w swoich marzeniach sennych. Tymczasem Ewa odniosła grzyby do 
kuchni i 
zaraz pojawiła się ponownie, by pokazać Emilowi jego pokój.
II
Emila opanowało dziwne uczucie. Miał wrażenie, że nareszcie powrócił do swojego 
rodzinnego domu z dalekiej podróży, a przecież jego dom rodzinny był w Stanach 
Zjednoczonych. Tam się urodził, tam się wychowywał, tam spędził swoje życie. 
Ojcem jego 
był potomek emigrantów polskich, który służył w amerykańskim lotnictwie 
wojskowym i 
niewiele miał wspólnego z ojczyzną przodków. Nawet mowa, jaką mu przekazali jego 
rodzice, mocno różniła się od współczesnej mowy potocznej. Wszystko zmieniło się 
z chwilą 
wybuchu drugiej wojny. Kapitan Michael Wolf od razu poczuł się Polakiem i 
powrócił do 
nazwiska rodziców. Nazywał się odtąd Michał Wilczewski. Kiedy Stany zjednoczone 
przystąpiły do wojny, kapitan Michał Wilczewski wyleciał na czele swojej eskadry 
lotniczej 
na front. Stoczył wiele bitew z nieprzyjacielskimi samolotami, brał udział w 
bombardowaniach i wszystkie walki były szczęśliwe poza ostatnią, jaką stoczył 
nad Francją 
w roku 44. Po wielu latach kapitan Wilczewski mawiał żartobliwie, że właśnie ten 
ostatni lot 
był najszczęśliwszy w jego życiu. Wprawdzie jego samolot dostał potężną serię z 
karabinu 
maszynowego i runął na ziemię, a on sam odniósł kilka ran, ale samolot spadł na 
niemieckie 
okopy, gdzie uczynił niemałe spustoszenie, a on uratował się na spadochronie i 
dzięki temu 
przypadkowi poznał swoją żonę. Rany Michała były poważne i wymagały 
natychmiastowej 
pomocy lekarskiej, toteż niezwłocznie przewieziono go z frontu do szpitala. 
Matka Emila 
była sanitariuszką. Przebyła całą kampanię wrześniową. Z frontu jednak nie 
wróciła do domu, 
tylko przedostała się przez granicę i została sanitariuszką w angielskim 
szpitalu wojskowym. 
Zrządzeniem losu do tego właśnie szpitala przywieziono Michała. Tak to 
nieszczęśliwy 
wypadek zamienił się w szczęśliwe małżeństwo. Po zakończeniu wojny państwo 
Wilczewscy 
wyjechali do Stanów Zjednoczonych, gdzie po roku urodził się Emil. Ojciec jego 
zakończył 
swą karierę wojskową i zmienił dotychczasowy tryb życia. Po służbie wojskowej 
pozostała 
mu wojskowa renta inwalidzka i kilka orderów. Z żoną i małym Emilkiem zamieszkał 
u 
swoich rodziców, którzy byli właścicielami dużego przedsiębiorstwa handlowego i 
okazałego 
gospodarstwa rolnego. Z czasem ojciec Emila stał się kierownikiem i faktycznym 
właścicielem przedsiębiorstwa. Emil od najmłodszych lat interesował się, jak 
jego ojciec, 
lotnictwem. Budował latające modele samolotów, interesował się lotniami, 
szybowcami i 
balonami, jednym słowem - wszystkim, co wzbijało się ponad ziemię. Wreszcie sam 
zasiadł 
za sterem samolotu.Pracował w lotnictwie cywilnym i nigdy nie marzył o karierze 
wojskowej. 
Jednak kiedy Stany Zjednoczone zaangażowały się w wojnę wietnamską, nie mógł, a 
może i 
nie chciał stać na uboczu. Wierzył, że będzie walczyć o wolność Wietnamu, jak 
kiedyś jego 
ojciec walczył o wolność Polski. Wkrótce jednak zrozumiał, że był w błędzie. On 
nie był 
wyzwolicielem, lecz agresorem. To Wietnamczycy walczyli o swoją wolność. Ta 
świadomość wywołała w nim niesmak, a nawet niechęć do samego siebie. Matka, 
uczestniczka walk w 39 roku opowiadała mu nieraz o pirackich nalotach 
niemieckich 
samolotów na Polskę. Jak strzelano z karabinów do ludzi idących po szosie. A 
przecież z 
amerykańskich samolotów również strzelano i zrzucano bomby na ludzi, którzy 
pragnęli 
pozbyć się obcego jarzma. Także argumenty o konieczności walki z ustrojem, jaki 
panował w 
Wietnamie, stały się dla niego zwykłym pretekstem dla usprawiedliwienia agresji. 
Stanom 
Zjednoczonym nikt nie narzucał ustroju, dlaczego więc Stany miały narzucać innym 
jak mają 
się rządzić w swoim kraju? Takie to myśli nurtowały go wtedy, kiedy ciężko ranny 
leżał w 
szpitalu. Podobnie jak kiedyś ojciec, wyskoczył ze strąconego samolotu. Jego 
przypadek 
okazał się tragiczniejszy w skutkach. Wyskoczył na minę założoną przez swoich. 
Mina była 
przeznaczona dla Wietnamczyków, ale los zrządził inaczej. Stracił wtedy nogę 
poniżej kolana 
i doznał potężnego wstrząsu mózgu. Zyskał tylko tyle, że nie musiał mordować 
dłużej ludzi, 
których przecież nawet nie znał i którzy mu nic nie zawinili. Wiele miesięcy 
walczył w 
szpitalu ze śmiercią i zwyciężył. Powrócił do życia, ale był całkiem odmieniony. 
Nigdy nie 
uganiał się za rozrywkami, nie szukał rozbawionego towarzystwa, ale od czasu 
tego 
tragicznego wydarzenia stał się jeszcze bardziej milczący i zamknięty. Nie 
szukał nowych 
znajomości, za to w marzeniach sennych pojawili się nowi znajomi. Z początku 
były to 
zniekształcone obrazy walk w Wietnamie, z czasem jednak pojawiły się nowe, 
dotychczas 
nieznane miejsca, wydarzenia, które nie miały odbicia w rzeczywistości, i nowi 
ludzie, 
znajomi ze snu. W miarę wracania do zdrowia coraz częściej wyręczał ojca w 
prowadzeniu 
przedsiębiorstwa i choć czynił to raczej z obowiązku, niż z zamiłowania, 
przedsiębiorstwo 
rozwijało się bardzo dobrze. Wolne chwile od obowiązków spędzał w samotności. 
Najczęściej błądził samotnie po okolicznym lesie. Nieraz matka żartem 
napomykała, że 
chętnie pobawiłaby się z wnuczką, ale Emil jakoś żadnej ze znajomych dziewczyn 
nie mógł 
sobie wyobrazić w roli matki swoich dzieci. Znajdował się w dziwnym stanie 
psychicznym. 
Nieraz w swoim rodzinnym domu czuł się jak ktoś obcy. Gdyby nie rodzice, chętnie 
by 
wyjechał w nieznany świat. 
Po śmierci ojca jego ciche pragnienie zaczęło nabierać rzeczywistych kształtów. 
Matka w 
skrytości marzyła o powrocie do kraju. Teraz po śmierci męża nic jej już nie 
trzymało w 
Ameryce. A że na początku lat dziewięćdziesiątych w Europie nastąpiły zmiany, 
nie stało nic 
na przeszkodzie, by zmienić miejsce zamieszkania. Emil wprawdzie nigdy nie był w 
Polsce, 
ale od dawna miał zamiar wyjechać z Ameryki, a że matka tyle opowiadała mu o 
Polsce, 
zapragnął i on poznać jej ojczyznę. Cieszyła go przy tym myśl, że będzie mógł 
spełnić 
życzenie matki. Mieli pieniądze, a więc nie było im trudno wynająć mieszkanie. 
Emil ze 
swoją znajomością angielskiego i doświadczeniem w pracy biurowej, a przede 
wszystkim ze 
swoim amerykańskim rodowodem, łatwo dostał pracę w jakimś przedsiębiorstwie 
handlowym. I tak przeżyli w Polsce kilka lat. Na wiosnę 99 roku matka 
zachorowała, a w 
lipcu odbył się jej pogrzeb. Teraz Emil jak nigdy odczuł swoją samotność. 
Odeszła matka, a 
wraz z nią jakby zakończyło się jego dotychczasowe życie, jakby znalazł się w 
innym 
świecie. Przez te ostatnie dni postarzał się o kilka lat. Głowa posiwiała, a na 
czole pojawiły 
się zmarszczki. Nie chciał dłużej mieszkać w tym samym mieszkaniu, nie widział 
też sensu w 
dalszej pracy. Miał swegokapitału aż nadto. Teraz pragnął tylko znaleźć zaciszny 
kąt, gdzie 
mógłby doczekać końca życia. Jak na zawołanie znalazł w jakiejś gazecie notatkę 
o 
modrzewiowym dworku. I nagle błysnęła mu myśl, że może to być jego ostatnia 
przystań. Ta 
myśl towarzyszyła mu podświadomie od chwili, kiedy znalazł się rano na peronie i 
sam nie 
wiedział jak przemieniła się w nadzieję. Pierwsze wrażenie, jakie mu dało 
spotkanie z 
dziewczyną, cisza leśna, modrzewiowy dworek i ten spokój nagrzanego słońcem 
wrześniowego dnia - wszystko to zdawało się utwierdzać go w tej nadziei i 
przeradzać się w 
przekonanie, że tu będzie jego ostatnia przystań. Teraz, kiedy siedział w swoim 
pokoju, 
począł się zastanawiać, dlaczego wybrał właśnie to miejsce. Czuł, że będzie mu 
tu dobrze. 
Tylko dlaczego bezwiednie szedł jakąś ścieżką, kiedy o kilka kroków dalej 
prowadziła do 
dworku wygodna, szeroka, wspaniała leśna droga. Tamta wąska ścieżka, którą 
wybrał, 
prowadziła w kierunku cmentarza. Wzdrygnął się na myśl o cmentarzu. Przyjechał 
przecież tu 
na wczasy. Nie to żeby bał się śmierci, może nawet dobrze byłoby spocząć na 
cichym 
cmentarzu wśród szumu drzew. Uśmiechnął się na tę myśl. Jakie to może mieć 
znaczenie po 
śmierci. A jednak troska o szczątki doczesne jest tak stara jak ludzkość. Kto 
zatroszczy się o 
jego szczątki doczesne? Może właśnie tu znajdzie troskliwe serca.
III
W modrzewiowym dworku panował zwyczaj uroczystego przyjmowania gości. 
Przewodniczenie ceremonii należało do starszej pani. Uroczystość taka trwała 
krótko: kilka 
słów powitania, życzenia miłego pobytu i lampka wina swojej roboty. Zwykle 
uroczystość 
powitalna odbywała się pierwszego dnia przy kolacji. Ponieważ wszyscy goście, 
jakich się 
spodziewano, przebywali w dworku już od kilku dni, a przyjazd Emila był w środku 
turnusu, 
z powitaniem nie czekano do wieczora, zwłaszcza że przyjechał z rana i był bez 
śniadania.
Zaledwie zdołał odświeżyć się po podróży, kiedy przyszła do niego Ewa i 
poprosiła w 
imieniu babuni na małą kawę. Jak można było przewidzieć, przyjęcie odbyło się na 
tarasie. 
Na stole, na którym stał wazon z kwiatami, oprócz kawy był pachnący wiejski 
chleb, masło, 
miód i konfitury, a na deser pełna taca świeżego placka ze śliwkami. Przy stole 
siedziała 
starsza pani. Emil spotkał ją dzisiaj w wejściu do budynku, ale tamto spotkanie 
było tak 
niespodziewane, że nawet nie przywitał się z nią jak należy. Za to teraz skłonił 
się i pocałował 
w rękę, którą mu podała na powitanie. Ewa tymczasem napełniła filiżanki i, 
zapraszając 
Emila do śniadania, sama przysiadła przy stole. Emila nie trzeba było dwa razy 
prosić. 
Zapach i widok pieczywa, miodu i konfitur sprawił swoje. Czuł, że jest głodny. 
Również Ewa 
odczuwała to samo. Jedynie babcia popijała z wolna kawę i skubała od niechcenia 
kawałek 
ciasta raczej dla towarzystwa, niż z głodu. Zachęcała Emila do jedzenia i z 
czułością 
spoglądała na Ewę, wychwalając ją tak, że biedna dziewczyna rumieniła się z 
zakłopotania i 
tylko od czasu do czasu wtrącała jakieś zdanie, aby zmienić temat rozmowy. Na 
nic jednak to 
się nie zdało. Staruszka była wprost zakochana w swojej wnuczce. Niewątpliwie i 
Ewa 
odwzajemniała tę miłość. Widać to było z błysku jej roześmianych oczu. Emil 
niewiele 
mówił. Po prostu rozkoszował się widokiem tych dwu kobiet, złączonych węzłami 
prawdziwej miłości i tak do siebie podobnych, że gdyby nie różnica wieku, gdyby 
nie kilka 
zmarszczek staruszki i siwiuteńkie włosy, które kiedyś zapewne były tak czarne, 
jak u jej 
wnuczki, można by jedną uznać za sobowtór drugiej. Gdzie on widział taką 
dziewczynę? Czy 
nie była to znajoma z jego snów? Tymczasem Ewa opuściła towarzystwo, udając się 
do 
swoich obowiązków.
- Dobre dziecko ta moja Ewunia - westchnęła cicho staruszka, patrząc za 
odchodzącą 
dziewczyną. - Jestem jej babką i zarazem byłam jej matką, bo synowej biedaczce 
się zmarło, 
kiedy Ewunia miała pięć lat. Nie mogłam to ja iść do swojego Adama, a ona 
pozostać przy 
swoim? Niezbadane są wyroki boskie.
Potem zaczęła mówić ni to do siebie ni to do Emila. Sama nie wiedziała, dlaczego 
to robiła. 
Emila widziała po raz pierwszy w życiu, a jednak mimo to nabrała jakiegoś 
zaufania do tego 
człowieka i odczuwała nieprzepartą chęć podzielenia się z nim swoimi 
przeżyciami. A miała 
co opowiadać.
Rodzice jej mieli dość duży majątek ziemski w okolicy Lwowa. Była zdolna, toteż 
rodzice 
nie szczędzili na jej wykształcenie. Grała na fortepianie, interesowała się 
literaturą, ale przede 
wszystkim pasjonowała się malarstwem. Już jako mała dziewczynka wolała bawić się 
kredkami, niż lalką. W latach szkolnych zawsze zdobywała wyróżnienia i nagrody 
za swoje 
prace malarskie. Toteż po ukończeniu liceum poszła na akademię sztuk pięknych. 
Miała, jak 
mówili jej profesorowie, wybitny talent. Ją samą cieszyło, że mogła malować i że 
to, co 
namalowała, podobało się ludziom. Odkąd poznała swojego Adama, malarstwo było 
nie tylko 
ulubionym zajęciem, lecz stało się jakimś misterium, niemal nadziemską sztuką, 
dzięki której 
zaznała szczęścia. Przecież to przy malowaniu obrazu poznała Adama. Wprawdzie 
wojna 
zniszczyła jej szczęście, ale pamięć o nim pozostała na całe życie. Na całe 
życie pozostał 
owoc tego szczęścia - syn, którego wychowywała w trudnych wojennych i 
powojennych 
czasach, i ukochana wnuczka.
Kiedy któregoś popołudnia malowała przydrożną kapliczkę, stojącą pod baldachimem 
drzew, na dywanie z polnych maków, zjawił się Adam. Adam był historykiem sztuki. 
Interesował się zabytkami kultury polskiej. Cały wolny czas spędzał na 
wędrówkach po kraju 
w poszukiwaniu zabytków. Każdy stary dworek, drewniany kościółek uginający się 
pod 
ciężarem lat, mała kapliczka czy przydrożny pochylony krzyż był obiektem jego 
zainteresowania. Nic dziwnego, że urzekł go widok kapliczki, majestatycznych 
drzew i 
polnych kwiatów, a nade wszystko widok ślicznej młodej dziewczyny pochylonej nad 
tworzonym przez siebie dziełem sztuki.
Starsza pani zatrzymała się z zakłopotaniem przy ostatnich słowach i lekki 
rumieniec 
zabarwił jej policzki. Może uznała za niewłaściwe określenie siebie mianem 
ślicznej 
dziewczyny, ale tak było naprawdę. Zresztą od tego czasu upłynęło tyle lat. 
Poczęła więc 
opowiadać dalej, jak to Adam podszedł , kiedy na chwilę przerwała pracę. 
Przedstawił się, 
powiedział o swoich zainteresowaniach i tak nawiązała się znajomość, która w 
kilka miesięcy 
później przemieniła się w związek małżeński. Z początkiem 39 roku Ewa Leluk 
przyjechała 
do modrzewiowego dworku jako żona Adama Jagodowicza.
Adam bardzo wcześnie odziedziczył po rodzicach kilka folwarków. Ojciec zginął 
podczas 
przewrotu majowego, kiedy to przypadkiem znalazł się w Warszawie. Adam wtedy był 
jeszcze kilkunastoletnim chłopcem i majątkiem zarządzała jego matka przy pomocy 
rządcy. 
W dziesięć lat później matka zmarła i Adam przejął rządy nad całą posiadłością. 
Ponieważ 
bardziej pochłaniała go nauka niż gospodarka rolna, majątki posprzedawał. 
Pozostawił sobie 
jedynie modrzewiowy dworek z otaczającą go ziemią i lasem. Ziemie położone dalej 
od 
dworku rozparcelował między dworskich pracowników, czym zyskał sobie dozgonną 
miłość i 
szacunek. Uszczuplony majątek nie przynosił większych dochodów, ale pozwalał na 
prowadzenie dostatniego życia. Było pod dostatkiem chleba, mięsa, mleka, miodu, 
grzybów, 
ryb i wszelkiego dobra. Słowem, dworek był samowystarczalny. Nie brakło również 
kapitału, 
bo pieniądze za sprzedane folwarki Adam ulokował w papierach wartościowych. Do 
tego 
dochodził kapitalik Ewy. Wprawdzie Adam wzbraniał się i nie chciał przyjmować 
niczego od 
jej rodziców, mówiąc że największym skarbem jest ona sama, ale jej rodzice byli 
innego 
zdania. Twierdzili, że nie godzi się wydawać córkę bez posagu jakby była jakąś 
biedaczką. 
Ewa była szczęśliwa. Kochała i była kochana. Była nie tylko żoną, ale w krótkim 
czasie stała 
się wspólniczką prac męża. Malowała obrazy do jego atlasu zabytków polskich, 
robiła 
wykresy i szkice. Przy tym nie zaniedbywała swojej sztuki.
W pierwszych miesiącach po ślubie nie odwiedzali stron rodzinnych Ewy. Zimowa 
pora nie 
sprzyjała dalekiej podróży, a przy tym jej nowy dom rodzinny był tak przytulny i 
tak dobrze 
jej było w nim razem z mężem. Na początku lata zmieniła się sytuacja. Czasy były 
coraz 
bardziej niespokojne i choć na ogół nie dopuszczano myśli o wojnie, to przecież 
zawsze tkwił 
gdzieś w głębi serca cierń niepewności. Modrzewiowy dworek był prawie na samej 
granicy, a 
więc mogło tam być niebezpieczniej na wypadek wojny, niż w głębi kraju. W 
wypadku wojny 
Adam byłby w wojsku i Ewa pozostałaby sama z ich dzieckiem, które miało się 
narodzić na 
jesieni. Z początkiem lipca pieczę nad majątkiem pozostawili rządcy Wieliczowi i 
wyjechali 
do rodziców Ewy, gdzie mieli spędzić całe lato aż do czasu przyjścia na świat 
ich potomka. 
To były szczęśliwe dni. Później w ciężkich czasach były dla Ewy pokrzepieniem i 
źródłem 
siły, która kazała jej wytrwać i wychować ich syna. Teraz kiedy starsza pani 
opowiadała 
Emilowi o tamtych czasach, o swojej młodości, ożywiła się. Opowiadała, jak to 
chodzili pod 
kapliczkę na miejsce ich pierwszego spotkania. Tam dokonała trudnej sztuki, może 
najtrudniejszej w jej dorobku malarskim. Namalowała ich portret. Portret 
przedstawiał ich 
stojących wśród maków polnych tuż pod kapliczką, a nad ich głowami wznosiły się 
zielone 
korony drzew. Było to jakby powtórzenie obrazu sprzed roku, ale nie był to 
zwykły pejzaż, 
jakich namalowała wiele. Ten obraz tryskał życiem. Kwiaty zdawały się igrać na 
wietrze 
różnymi odcieniami barw. A wśród tych kwiatów byli oni - ona i jej Adam. Adam 
pozował do 
obrazu, a siebie namalowała z pamięci. Włożyła w ten obraz całą duszę, toteż 
wyglądali na 
nim oboje jak żywi.
- Niestety zginął mój mąż, a wraz z nim jego portret. Ciekawe, że przez kilka 
lat nie 
myślałam o portrecie, bo wciąż miałam wrażenie, że mąż jest przy mnie i to mi 
dodawało 
siły. Potem, kiedy po wojnie powróciłam do dworku, mąż jakby się oddalił. Może 
tak było 
dlatego, że tu już poczułam się bezpieczna, że tu mi go wszystko przypomina. W 
każdej 
chwili mogę odwiedzić jego grób na naszym cmentarzyku, Ale chciałabym mieć ten 
portret. 
To przecież pamiątka z czasów naszej młodości, kiedyśmy się kochali i byliśmy 
szczęśliwi. 
Ewunia miałaby pamiątkę.
Babcia zamyśliła się i nastała cisza. Również Emil popadł w zadumę. O samym 
gospodarstwie dowiedział się już od Ewuni, resztę uzupełniła jej babcia. Nie 
tylko uzupełniła 
te wiadomości, ale powiedziała też o sobie. Historia, którą przed chwilą 
usłyszał, niby nie 
była nadzwyczajna. To tak jak w powieści. Dwoje młodych ludzi poznało się i 
zakochało w 
sobie. A jednak musiała to być wielka miłość, skoro Ewa nie wyszła drugi raz za 
mąż i w 
trudnych warunkach sama wychowała syna. Ewunia mówiła mu rano, że na cmentarzu, 
do 
którego zdążał, leży jej dziadek. Zginął pierwszego września wraz z innymi 
żołnierzami. O 
tym wspomniała teraz jej babka. Jak się tam dostał, skoro przed samą wojną był u 
teściów z 
dala od frontu. Dlaczego zginął portret. Emil znał okrucieństwa wojny. Niestety 
sam brał 
udział w wietnamskiej wojnie, a ojciec i matka często opowiadali mu jak było na 
froncie w 
Europie. Dużo czytał o losie ludności w krajach podbitych przez Niemców, ale tak 
naprawdę 
co mógł wiedzieć na ten temat. Widocznie Adam w ostatniej chwili został powołany 
do 
wojska, ale przecież portretu chyba nie zabierał na front. Wreszcie zaciekawiał 
go sam 
portret. Musiał rzeczywiście stanowić cenną pamiątkę, bo starsza pani ożywiła 
się na samo 
wspomnienie o nim. Emil uczuł jakąś tęsknotę i nawiedził go sen na jawie, który 
nieraz 
widywał w marzeniach sennych. Siedział z miłą dziewczyną na polu wśród kwiatów. 
Teraz, 
kiedy usłyszał o portrecie, wydało mu się, że tamte kwiaty ze snu, to były maki, 
a ta 
dziewczyna ze snu kojarzyła się z Ewą. Wszystko to stawało się ciekawe i 
niezrozumiałe. Na 
dalsze rozmyślanie nie było jednak czasu, bo na tarasie pojawiło się kilka osób.
IV
Przed budynkiem stali jacyś ludzie. Emil również przystanął na chwilę, 
niezdecydowany, co 
robić. Chętnie przyjrzałby się całemu gospodarstwu z bliska, ale nie chciał 
uchodzić za 
natręta. Najpierw trzeba by się przedstawić, ale komu. Nie znał nikogo oprócz 
Ewuni i jej 
babci. Opodal stały trzy kobiety, które widział na tarasie przy kawie. Wprawdzie 
nie zawarł 
wtedy z nimi znajomości, ale może należałoby uczynić to teraz. Tymczasem kobiety 
musiały 
podjąć taką samą decyzję, bo jedna z nich zagadnęła wesoło.
- Widać, że pan nie wie, co robić z czasem. To tylko tak pierwszego dnia. Nie 
chcemy się 
narzucać, ale jeśli ma pan ochotę, to prosimy do towarzystwa. Ja na imię mam 
Agnieszka, ta z 
poważną miną, to Greta, a ta najmłodsza, jeszcze nie całkiem siwa, to nasza 
Marysia. Idziemy 
do sadu. Ewunia prosiła, żeby narwać śliwek. Weźmiemy pana do pomocy. My 
jesteśmy tu 
jak u siebie w domu. Choć każda z nas mieszka gdzie indziej, to co jakiś czas, 
zwłaszcza 
około pierwszego września, zbieramy się w modrzewiowym dworku, który uważamy za 
nasz 
dom rodzinny, a babcię Ewuni za naszą przybraną mamę. Jak pan tu dłużej 
pobędzie, to nie 
będzie pan chciał odjeżdżać.
- Kiedy ja nie myślę odjeżdżać stąd tak prędko. Przeciwnie. Zamierzam siedzieć 
tu tak długo, 
jak się da, dopóki mnie nie wyrzucą. W każdym bądź razie będziemy przez pewien 
czas 
mieszkać pod tym samym dachem. Pozwolą więc panie, że im się przedstawię i 
skorzystam z 
miłego zaproszenia.
To mówiąc, zbliżył się do kobiet i nastąpiła wzajemna prezentacja. Po tej 
ceremonii 
wszyscy ruszyli w stronę sadu, rozmawiając jak starzy znajomi. Kobiety dziwiły 
się, że Emil 
opuścił Stany Zjednoczone i zamieszkał na stałe w Polsce. To przecież było coś 
niezwykłego. 
Iluż to Polaków wyjechało swego czasu za granicę. Ilu było tak zwanych 
emigrantów 
politycznych, którzy z polityką nie mieli nic wspólnego, tylko szukali lepszych 
warunków. A 
ten zamienił Amerykę na Polskę, choć tam mu nie było źle i nie musiał tu szukać 
chleba. 
Czyż by on Polskę, a nie Amerykę uważał za swoją ojczyznę? Prawda, że i one 
mogłyby 
emigrować, ale jak tu porzucić swój kraj rodzinny. Żadna z nich nie opuściłaby 
ojczyzny, ale 
one to co innego. Wprawdzie byli tacy, którzy namawiali Marysię, aby 
wyemigrowała do 
Izraela i obiecywali jej tam dobre warunki, a nawet odszkodowanie za rodziców, 
którzy 
zginęli w Oświęcimiu. Przecież Izrael był dla niej obcym, egzotycznym krajem, 
jak Egipt, 
Turcja czy Algieria. Owszem, chętnie zwiedziłaby wszystkie te kraje, nawet w 
niektórych 
występowała, ale tam zamieszkać? Nigdy w życiu. Tam wszystko było inne: mowa, 
obyczaje, 
klimat, a nawet musiałaby wyrzec się swojego imienia i nazwiska, do którego 
przywykła od 
dzieciństwa. Wyjechać tam, to tak, jakby wyrzec się najbliższych przyjaciół, 
którzy przecież 
narażali swoje życie, żeby ona mogła żyć. Na samą myśl o czymś takim robiło się 
niedobrze. 
A już branie odszkodowania za zamordowanych rodziców wydało się jej czymś 
niegodnym. 
To tak, jak gdyby zarabiała na ich śmierci. Greta również mogłaby wyjechać z 
Polski, tym 
bardziej, że w Niemczech miała rodzinę. Często nawet odwiedzała swoich krewnych 
lub 
zapraszała ich do siebie, ale nigdy nie pomyślała o wyjeździe na stałe. Tu się 
urodziła, tu 
wychowała i tu ułożyła sobie życie. Agnieszki ojciec, Stanisław Wielicz, był 
rządcą w 
modrzewiowym dworku, a jej ojciec, Bruno Bergmann, był leśniczym okolicznych 
lasów. 
One, podobnie jak ich rodzice, przyjaźniły się od dzieciństwa. Na dwa tygodnie 
przed wojną 
ktoś oskarżył leśniczego o działalność na rzecz Niemiec. Wtedy panowała taka 
psychoza 
wojenna, że bardzo łatwo było rzucić oszczerstwo na niewinnego człowieka, 
zwłaszcza że 
zdarzały się wypadki prawdziwej dywersji i sabotażu. Bruno Bergmann był Niemcem 
z 
pochodzenia i protestantem i to wystarczyło. Ponieważ Jagodowicz z żoną 
przebywał u 
teściów, ojciec Agnieszki wysłał do niego depeszę, by poręczył za leśniczym. 
Jagodowicz 
natychmiast przyjechał, a że był znanym i poważanym obywatelem, poskutkowało 
jego 
poręczenie. Leśniczego wypuszczono, tylko zawieszono w czynnościach i nie 
powołano go 
do wojska. Nikt wtedy nie przewidywał, jakie następstwa pociągnie za sobą to 
wydarzenie. 
Jagodowicz na czele małego oddziału stoczył bitwę, w której zginął pierwszego 
dnia wojny. 
Wielicz tułał się z wojskiem po świecie. Bergmann pozostał na miejscu i 
natychmiast po 
wkroczeniu Niemców zaopiekował się majątkiem. Przyszło mu to tym łatwiej, że 
mimo woli 
został uznany za ofiarę prześladowań polskich. Po kilku tygodniach Wielicz 
wrócił do domu i 
został przyjęty do pracy przez nowego właściciela. W ten sposób starzy druhowie 
znów byli 
razem. Oficjalnie musieli zachowywać pozory, ale żyli jak dawniej w przyjaźni. 
Również 
dziewczynki nie zerwały dawnej przyjaźni, lecz wprost przeciwnie, jeszcze 
bardziej ją 
zacieśniły. Ponieważ w domu Bergmannów często pojawiali się oficerowie i różni 
niemieccy 
dygnitarze, dla których gospodarz urządzał przyjęcia, Agnieszka nie zachodziła 
do dworu. Za 
to Greta odwiedzała przyjaciółkę w jej domu, który stał na uboczu. Od wiosny do 
jesieni 
dziewczynki najchętniej spędzały wolny czas w lesie. Tam czuły się najlepiej. Do 
lasu nikt się 
nie zapuszczał, bo wszyscy dokoła wiedzieli, że to posiadłość ss-manna. 
Oficjalni goście i 
interesanci zajeżdżali do dworku od drugiej strony. Bergmann dla podtrzymania 
swojej dobrej 
opinii wstąpił do SS, dzięki czemu Polakom zatrudnionym w majątku żyło się dość 
bezpiecznie. Ulubioną rozrywką dziewczyn były spacery przez las do stacji 
kolejowej. Na 
samej stacji wolały się nie pokazywać, tylko ukryte w krzakach patrzyły na 
przejeżdżające 
pociągi. Niektóre zatrzymywały się na stacji, inne gnały przed siebie, nie 
zwalniając ani na 
chwilę. Pociągi towarowe się nie zatrzymywały, tylko zwalniały biegu. Czasami 
pociągi 
składały się z tak zwanych bydlęcych wagonów. One również nie zatrzymywały się 
na stacji. 
Agnieszka i Greta wiedziały, że tymi wagonami przewożono Żydów. Do czasu wojny 
niewiele wiedziały o Żydach. Na wsi ich nie było, a do miasta dziewczynki 
jeździły bardzo 
rzadko. Zresztą i w mieście nie było wielu Żydów. Dopiero w niemieckiej szkole 
Greta 
dowiedziała się o Żydach wszystkiego najgorszego, co tylko mogła wymyślić 
hitlerowska 
propaganda. Greta, mimo młodego wieku, była roztropną dziewczyną i nie uległa 
zgubnej 
propagandzie. Postępowała, jak jej rodzice. Szybko nauczyła się grać podwójną 
rolę, choć 
było to dla niej męczącym ciężarem. Czy to w szkole, czy wśród gości, którzy 
odwiedzali 
rodziców, zachowywała się jak grzeczna niemiecka dziewczynka z hitlerjugend, a 
swoje 
prawdziwe uczucia sprytnie ukrywała.
Pewnego wieczoru poszły jak zwykle popatrzeć na pociągi. Było dość ciemno, ale 
razem 
niczego się w lesie nie bały. Usiadły w swoich zaroślach blisko toru i czekały. 
Niedługo 
nadszedł pociąg. Takiego jeszcze nie widziały. Składał się z wagonów bydlęcych, 
ale na 
końcu było kilka wagonów osobowych, w których zamiast szyb w oknach, były pręty. 
Nie 
wiadomo dlaczego pociąg zatrzymał się, tak że ostatni wagon znalazł się tuż 
przed 
dziewczynkami. Na stacji powstało jakieś zamieszanie. Dziewczynki wychyliły się 
z zarośli, 
by zobaczyć, co się stało i wtedy nastąpiła dziwna rzecz. Pręty w oknie wagonu, 
przed którym 
stały, lekko się rozsunęły i z ciemnej czeluści zaczęło wysuwać się jakieś 
zawiniątko. 
Równocześnie posłyszały cichy szept:
- Zaopiekujcie się moim niemowlęciem. ono już jest sierotą.
Wtedy cztery ręce podniosły się w górę i chwyciły opadający becik z 
niemowlęciem. Nie 
było chwili do stracenia. Usłyszały jeszcze tylko - niech was Bóg błogosławi - i 
skryły się w 
krzakach, a wagon zniknął sprzed ich oczu. Dziewczyny wiedziały, że ludzie w tym 
pociągu 
jechali na śmierć, że ta nieznajoma kobieta oddała im pod opiekę swoje dziecko. 
Wiedziały, 
że narażają siebie i swoje rodziny, ale w tej chwili nic nie miało znaczenia. Od 
strachu 
większe było uczucie dumy i odpowiedzialności za maleństwo, które powierzono ich 
opiece. 
Dopiero kiedy zbliżyły się do domu Agnieszki, ogarnął je niepokój. Nie to, żeby 
żałowały 
swojego czynu, ale dotarło do ich świadomości, że zrobiły coś, od czego nie było 
odwrotu. 
Nagle jakby wydoroślały. Skończyło się ich beztroskie dzieciństwo. Były 
odpowiedzialne za 
życie powierzonego im maleństwa, z którym związało się ich własne życie i życie 
ich rodzin. 
Z bijącym sercem weszły do mieszkania. Co powiedzą rodzice. Ale rodzice w 
pierwszej 
chwili nie przemówili ni słowa. Matka tylko rozwinęła becik i zajęła się 
dziewczynką, która 
właśnie się obudziła. W beciku była karteczka, z której dowiedzieli się, że 
dziewczynka 
nazywała się Rahela Goldblum i miała zaledwie tydzień czasu, że ojciec był 
lekarzem, a 
matka artystką. Oprócz tego było 5000 dolarów i garść biżuterii. Ojciec tylko 
spytał czy na 
pewno nikt ich nie widział, a potem odprowadził Gretę do domu.
Następnego dnia rozeszła się wieść, że żona Wielicza zachorowała i mąż musiał ją 
odwieźć 
do szpitala. Musiało być z nią niedobrze, bo Bergmann użyczył nawet swojego 
samochodu. 
Nikt poza członkami tych dwóch rodzin nie domyślał się, że była to choroba 
zmyślona, bo 
Wieliczowa od kilku tygodni nie czuła się dobrze i nie pokazywała się wśród 
ludzi. Że była to 
poważna choroba, świadczył fakt, że również Agnieszka towarzyszyła mamie do 
szpitala.
Ordynatorem miejskiego szpitala był Niemiec przysłany z głębi Rzeszy. Kiedyś był 
to 
podobno spokojny, uczciwy człowiek, ale po zbombardowaniu domu, w którym zginęła 
jego 
żona i dwoje dzieci, załamał się całkowicie. Uświadomił sobie, czym była wojna i 
życie 
przestało mieć dla niego jakąkolwiek wartość. Teraz żył, żeby pić. A żeby pić, 
musiał mieć 
pieniądze. Toteż za pieniądze można było u niego wszystko załatwić: zwolnienia 
chorobowe, 
recepty na trudno dostępne lekarstwa, metryki urodzenia, akta zgonu, a nawet 
przerywanie 
ciąży. Te praktyki mógł dokonywać tym łatwiej, że prowadził coś w rodzaju małej 
prywatnej 
kliniki. Do tej kliniki zawiózł Wielicz swoją żonę wraz z małą, która tam miała 
się narodzić, 
za dołączone dolary i biżuterię. Po dwóch tygodniach mama przywiozła Agnieszce 
nowo 
narodzoną siostrzyczkę Marysię i wszystko powróciło do normy. A kiedy w kilka 
tygodni 
później doktora powołano do wojska, gdzie zginął, zginęły wszelkie obawy 
związane z 
Marysią.
Nieszczęścia jednak nie omijały zaprzyjaźnionych rodzin. Po dwóch latach od 
narodzin 
Marysi matka Agnieszki naprawdę zachorowała i zmarła przy porodzie syna. 
Agnieszka 
musiała teraz spełniać rolę opiekunki Marysi i nowo narodzonego Wojtusia, w czym 
pomagała jej Greta, a przede wszystkim jej matka. Pod koniec wojny Bergmanna 
powołano 
do wojska, skąd już nie wrócił. Jego żona nie posłuchała rozkazu o ewakuacji i 
wraz z Gretą 
pozostała w Polsce. Pomagała Agnieszce przy dzieciach i prowadziła dom dla 
obydwu rodzin 
aż do powrotu Jagodowiczowej.
V
Wszyscy pogrążyli się w myślach i zapanowała cisza przerywana szelestem 
naginanych 
gałęzi i odgłosem śliwek opadających do koszyków. Trzy siostry, jak Emil począł 
w myślach 
nazywać swoje nowe znajome, zatopiły się we wspomnieniach i pracowały w 
milczeniu. Emil 
również się nie odzywał. Jako najwyższy z całego towarzystwa, zrywał śliwki z 
wyżej 
położonych gałęzi, a że nie miał własnego koszyka, swój urobek wrzucał kolejno 
do koszyka 
Agnieszki, Grety i Marysi. Czynności te wykonywał szybko i zwinnie, jak automat. 
Myślami 
jednak był gdzie indziej. Od chwili przybycia do modrzewiowego dworku w jego 
życiu 
nastąpiła jakaś zmiana. Jak w kalejdoskopie przesuwały się przed nim obrazy, 
które starał się 
ułożyć w jakąś całość. Jedno nie ulegało wątpliwości, choć sam nie wiedział 
dlaczego, że 
Ewunia, jej babcia i te trzy siostry stały się mu bliskie i czuł, że ich los nie 
był mu obojętny. 
Przecież opowiadanie o uratowaniu Marysi wywołało w nim mimowolną obawę o te 
małe 
dziewczynki, choć nic się im wtedy nie stało. Drżał na samą myśl, jakim 
nieszczęściem 
mogło to się skończyć. Jaką osobą musiała być babcia Ewuni, skoro wszystkie 
uważały ją za 
przybraną matkę. Jak ona przeżyła wojnę? Jakim jest jej syn Adam i Wojciech 
Wielicz? 
Wszystkie te pytania piętrzyły się w jego głowie.
Tymczasem niespostrzeżenie zapełniły się koszyki i towarzystwo poczęło powolnym 
krokiem wracać ku domowi, kiedy spośród drzew wysunęło się dwóch mężczyzn. Był 
to 
ojciec Ewuni Adam i brat Agnieszki i Marysi Wojciech. Byli tak pochłonięci 
rozmową, że 
nawet nie zauważyli powracających ze śliwkobrania. Dopiero kiedy Marysia 
zapytała, czym 
są tak zajęci, przerwali rozmowę i podeszli, by się przywitać. Emil rad był z 
tego spotkania. 
Jego zamiar zamieszkania w modrzewiowym dworku stawał się coraz silniejszy. 
Pragnął się 
zorientować, jak ustosunkowałby się do tego ojciec Ewuni.
Nawiązanie rozmowy nie było trudne. Rozpoczął ją przy powitaniu Adam.
- Widzę, panie Emilu, że moje siostrzyczki już zaangażowały pana do pracy. Jak 
tak dalej 
pójdzie, to gotów pan stąd czym prędzej uciekać. Pan przecież przyjechał tu na 
wypoczynek, 
a nie do roboty i to od razu pierwszego dnia.
- Mylisz się braciszku - zamiast Emila odezwała się Agnieszka. - Pan Emil 
oświadczył, że 
zamierza tu pozostać jak najdłużej, dopóki go stąd nie wyrzucą.
- Jeśli się panu nie sprzykrzy, może mieszkać, jak długo zechce. Nasz dom 
gościnny i miejsca 
jest dosyć. Najpierw jednak musi się pan rozejrzeć po okolicy czy mu się tu 
spodoba.
Emil, który dotychczas nie zabierał głosu, uznał słowa Adama za pomyślne dla 
siebie i 
począł dzielić się swymi wrażeniami z dotychczasowego pobytu.
- Prawdę mówiąc, nie spodziewałem się zastać tu tak wspaniałych warunków. Las, 
staw, 
wspaniały sad i jakaś miła atmosfera panująca dokoła. Może to wygląda na płaski 
komplement z mojej strony, ale proszę mi wierzyć, że tak odczuwam naprawdę. 
Jestem tu 
zaledwie kilka godzin, a czuję się tak, jakbym był wśród starych znajomych.
Emil jakby zawstydził się swych słów i zmienił temat rozmowy.
- Widzę, panie Adamie, że ma pan piękny sad. Węgierki aż się proszą, żeby je 
zrywać. W 
kilka minut zapełniliśmy trzy koszyczki i to nie obraliśmy całego drzewa. A tych 
drzew jest 
sporo. Na który dzień zaplanował pan generalne zbieranie śliwek. Dziś 
przeszedłem próbny 
egzamin. Jeśli panie uznają, że zdałem go pozytywnie, to służę pomocą.
Słowa Emila wywołały ogólną wesołość. Oczywiście egzaminatorki dały pochlebną 
ocenę i 
skierowały się w stronę domu. Tymczasem mężczyźni poszli w innym kierunku.
Sad rozciągał się na przestrzeni kilku hektarów. Drzewa posadzone w równych 
rzędach 
uginały swoje gałęzie pod ciężarem owoców kąpiących się w słońcu. Korony ich 
były 
ukształtowane w taki sposób, że równo rozkładały się na wszystkie strony, dzięki 
czemu nie 
było niepotrzebnych zagęszczeń ani za dużych prześwitów. Nie było też suchych 
niedorodnych gałązek. Widać było, że sad znajdował się pod stałą troskliwą 
opieką. 
Pomiędzy drzewami rosły wysokopienne krzaki czerwonych i czarnych porzeczek, 
które 
podobnie jak drzewa wiśniowe czekały na zimowy sen. Adam i jego towarzysze szli 
w 
milczeniu, zatrzymując się przy niektórych drzewach. Kiedy weszli pomiędzy 
jabłonie i 
grusze, Adam ożywił się i, widząc zainteresowanie na twarzy Emila, począł 
wymieniać 
gatunki drzew, obok których przechodzili, określać ich zalety, sposób ich 
pielęgnowania i 
wszystko, co wiedział z książek i własnej wieloletniej praktyki na temat sadu. 
Zrywał przy 
tym od czasu do czasu jakiś dorodny owoc i podawał Emilowi. Tak przeszli przez 
cały sad do 
miejsca, gdzie stało kilkadziesiąt uli. Emil nie zajmował się specjalnie 
sadownictwem, ale 
sprawy te nie były mu obce. W Ameryce mieli na wsi dom i nieduży sad. Ponadto 
widział 
wiele sadów przy załatwianiu transakcji handlowych z sadownikami. Porównywał 
teraz tamte 
sady z sadem Adama i z zadowoleniem stwierdzał, że ten w niczym im nie 
ustępował. Nigdy 
jednak nie miał do czynienia z pszczelarstwem. Toteż długo stał, wpatrując się w 
złocistą 
chmurę owadów uwijających się dokoła uli. Wojciech, który był zamiłowanym 
pszczelarzem, 
widząc zdumienie na twarzy Emila, zbliżył się i zagadnął z zadowoleniem:
- Podobają się panu pszczółki, co? I niech pan powie czy to nie cud. Takie 
muchy, jak ja je 
nazywam, a jak to się uwijają. Miodu narobią tyle, że starczy dla nich i dla 
ludzi. Tu jest im 
dobrze, mają dużo pożytku i nie muszą daleko latać. Wiosną cały sad jest ich, 
potem mają 
łąki, to pole rzepaku gdzieś się trafi, no i lipy. Jest ich w lesie pod 
dostatkiem i rosną wzdłuż 
szosy.
- A skąd zbierają miód teraz - spytał Emil , rozglądając się dokoła. - Przecież 
teraz nie ma 
zbyt dużo kwiatów.
- Teraz mają wrzosy w lesie, no i gromadzą miód spadziowy. Jak pana to 
interesuje, to ja 
mogę o pszczołach opowiadać kilka godzin.
- To prawda - wtrącił Adam. - Pszczoły, to Wojtka konik, ale też dzięki niemu 
miodu mamy 
pod dostatkiem, a i w sklepie jest się z czym pokazać.
- To nie dzięki mnie, a dzięki pszczółkom. Powiedzcie sami czy to nie cud. taki 
mały owad, a 
trafi do swojego ula, potrafi odszukać kwiaty i się nie pomyli. Wie, które 
kwiaty dobre. Taka 
pszczoła nie mówi, ale umie powiadomić swoje towarzyszki, gdzie znalazła kwiaty.
- Widzi pan, - zwracając się do Emila, kontynuował swą przerwaną myśl Adam - my 
tak 
gospodarujemy wspólnie. Ale może usiądziemy na parę minut. Cały czas stać na 
nogach też 
niedobrze. Siądźmy na ławce pod tą gruszą.
Emil rad był z propozycji, bo zaczął już odczuwać zmęczenie. Odwrócił się w 
stronę, w 
którą skierował się Adam i aż krzyknął niemal ze zdziwienia.
- To ona jeszcze żyje? A gdzie się podziały jej górne gałęzie?
Okrzyk był tak niespodziewany, że sam Emil poczuł się niewyraźnie. Adam i 
Wojciech 
popatrzyli na niego, nie wiedząc, co powiedzieć. Stała przed nimi grusza, tak 
stara, że zamiast 
górnych gałęzi sterczał na pół spróchniały kikut. Jedynie z boków nisko nad 
ziemią rosło 
kilka gałęzi zwisających ku dołowi. Na pierwszy rzut oka była podobna raczej do 
wysokiego, 
rozłożystego krzaka. Nic dziwnego, że Emil wcześniej nie zwrócił na nią uwagi. 
Kiedy się 
jednak przyjrzał dokładnie, grusza zrobiła na nim niezwykłe wrażenie. Sam nie 
wiedział, 
czemu ten widok wywołał w nim taką reakcję. Wyglądało to tak, jakby już kiedyś 
widział to 
drzewo. Aby wybrnąć z niezręcznej sytuacji, pośpieszył z wyjaśnieniem.
- Zdziwiłem się, że takie stare, na pół spróchniałe drzewo jeszcze się trzyma 
przy życiu. Ta 
grusza całkiem nie pasuje do tak pięknego sadu.
- Pożytku z niej nie ma - przyznał Adam - chyba tylko taki, że można w upalne 
dni posiedzieć 
na ławeczce w cieniu liści. Ale tak naprawdę pozostawiłem ją na życzenie mojej 
mamy. 
Podobno posadził ją dziadek, kiedy urodził się mój ojciec. Ma więc już chyba z 
90 lat. To 
było drzewo-symbol. Jak długo żyje, miał żyć i ojciec. Moi rodzice krótko żyli 
ze sobą. Jak 
pan już zapewne wie, rozdzieliła ich wojna. Otóż w swoją pierwszą i ostatnią 
wspólną wiosnę 
lubili przesiadywać pod tym drzewem. Za moich młodych lat grusza wyglądała 
inaczej i moja 
mama często pod nią siadywała.
Dłuższą chwilę siedzieli w milczeniu rozkoszując się ciepłymi promieniami 
wrześniowego 
słońca, które przedostawały się pomiędzy rzadkimi liśćmi. Wreszcie odezwał się 
Adam.
- Jak już zacząłem mówić, gospodarujemy wspólnie. Połączyliśmy nasze majątki i 
obaj 
jesteśmy kierownikami i pracownikami.
- Prawdę mówiąc, to mój majątek jest z 10 razy mniejszy niż majątek Adama - 
pośpieszył z 
wyjaśnieniem Wojciech.
- To prawda, ale gdyby nie twój ojciec, to nie mielibyśmy teraz w ogóle naszego 
majątku.
- Tak myślę o Bergmannie - odezwał się znowu Wojciech. - Właściwie dzięki niemu 
wszyscy 
jakoś przeżyliśmy wojnę i modrzewiowy dworek nie dostał się w hitlerowskie łapy. 
My go 
nie znaliśmy, ale Greta pamięta swojego ojca i Agnieszka też go nie zapomniała. 
Szkoda 
chłopa. Taki porządny człowiek i zginął w mundurze ss-manna. Dobrze choć, że 
jego żona 
pozostała z nami. Prawie przez dwa lata czuwała nad całą naszą gromadką. Po 
powrocie 
prawowitej dziedziczki z synem pomagała jej. Żyły jak dwie siostry.
- A majątku pilnował twój ojciec - zakończył wspomnienia Adam.
VI
Siedzieli w milczeniu. Widok starej, spróchniałej gruszy, pod którą niegdyś 
siadali rodzice, 
i przywołanie na pamięć ojca, którego znał tylko z opowiadań matki, - wszystko 
to 
wybuchnęło lawiną wspomnień. Wojciech nie mówił nic, tylko przytakiwał krótkimi 
westchnieniami i skinieniem głowy. Tymczasem Adam sięgnął do najmłodszych swoich 
lat, 
na ile pozwalała mu pamięć. Czuł jakąś wewnętrzną potrzebę odkrycia swojej 
przeszłości 
przed tym nieznanym, a jednak jakimś bliskim człowiekiem. Emil słuchał w 
milczeniu, jakby 
dalszego ciągu opowieści, którą zaczęła wcześniej matka Adama. O ile w tamtym 
opowiadaniu odnajdywał wątki, z którymi się już kiedyś spotykał, czy to we śnie, 
czy w 
tajemniczych, ukrytych marzeniach, opowiadanie Adama nie zawierało nic takiego. 
Był to po 
prostu dalszy ciąg rodzinnej historii, jaka zachowała się w jego pamięci. Emil z 
zainteresowaniem słuchał Adama, tak jak słucha się o przeżyciach bliskiej osoby, 
z którą nie 
widziało się od wielu lat. Jako mały chłopiec Adam wędrował z miejsca na miejsce 
ze swoją 
mamą, która nie miała dla niego wiele czasu. Wiedział, że tak musiało być, że 
mama ciężko 
pracowała, żeby jego i siebie utrzymać przy życiu. Niewiele pamiętał z tamtych 
czasów. 
Wiedział tylko, że było mu smutno. Tak naprawdę życie zaczęło się dla niego w 
modrzewiowym dworku. Dopiero tu znalazł swój prawdziwy dom rodzinny. Skończyła 
się 
tułaczka. Mama już nie musiała wychodzić na cały dzień do pracy i on już nie 
czuł się tak 
samotny, bo znalazł tu liczną rodzinę. Nie zastanawiał się, skąd się ona wzięła. 
Cieszył się, że 
miał dobrą ciocię Alicję, wujka Staszka, który wszystko potrafił zrobić, dwie 
starsze siostry - 
Agnieszkę i Gretę, młodszą siostrzyczkę Marysię i malutkiego braciszka Wojtusia. 
Poza tym 
nie musiał rozstawać się z mamą, która teraz całą piątkę traktowała jak swoje 
własne dzieci. 
Po śmierci cioci Alicji, jak ją Adam zawsze nazywał, jego mama była jedyną i 
prawdziwą 
matką całej gromadki, zwłaszcza dla Marysi i Wojtka, którzy nie znali swoich 
matek 
naturalnych. Dla Agnieszki, a zwłaszcza dla Grety, która niedawno pożegnała 
swoją matkę, 
matka Adama stała się z czasem jakby starszą siostrą, u której zawsze znalazły 
dobrą radę i 
opiekę. Wujek Staszek, jak nazywał Wielicza Adam, gospodarował w majątku jak na 
swoim, 
toteż pomimo trudnej sytuacji gospodarczej, jaka panowała po wojnie w kraju, w 
dworku nie 
było biedy. Mieszkańcy okolicznych wiosek znali się dobrze i na ogół żyli ze 
sobą w zgodzie. 
Przede wszystkim jednak nie zapomnieli dziedzica Jagodowicza i do jego żony 
odnosili się z 
szacunkiem, na dowód czego wybrali ją na przewodniczącą gminnej rady narodowej. 
Kiedy 
nadszedł czas spółdzielczości na wsi, prezesem ich spółdzielni produkcyjnej 
została dawna 
dziedziczka, a obecna przewodnicząca gminnej rady narodowej Jagodowiczowa. 
Wielicz 
dobrze znał okolicznych mieszkańców i sam również był dobrze znany, toteż 
powierzono mu 
kierownictwo produkcyjne i spółdzielnia zaczęła się dobrze rozwijać. Trudne to 
były czasy. 
Matka Adama miała wiele pracy, ale dzielnie dawała sobie radę i nigdy się nie 
załamywała. 
Ponieważ w tym czasie gminna rada nie posiadała własnego lokalu, oddała część 
dworku na 
ten cel. Osiągnęła w ten sposób jeszcze większe uznanie u władz i wśród 
mieszkańców, a 
ponadto ułatwiło to jej pracę biurową, a zarazem lepiej mogła dopilnować spraw 
domowych. 
Stopniowo też zaczęły jej pomagać Agnieszka i Greta.
Adam przerwał swe opowiadanie i milczał dłuższą chwilę, jakby zbierał myśli i 
przywoływał na pamięć dalsze wspomnienia. Wreszcie westchnął i odezwał się na 
nowo.
- Tak to zaczęliśmy wyrastać z dzieciństwa. Moje starsze siostry najpierwsze 
wyfrunęły z 
gniazda. Różnie bywało w tamtych czasach, ale nie było trudności w zdobywaniu 
wiedzy. 
Organizowano różne kursy dokształcające, były szkoły popołudniowe dla dorosłych. 
Słowem 
robiono wszystko, żeby wyrównać straty, jakie poczyniła wojna w oświacie 
polskiej. 
Agnieszka i Greta razem podjęły studia i razem je ukończyły. Agnieszka ukończyła 
polonistykę, a Greta germanistykę. Nie miały też kłopotu z uzyskaniem pracy, jak 
to jest 
niestety dzisiaj. Pod tym względem to były jednak złote czasy. Agnieszka 
pracowała w 
polskim radiu, a Greta była tłumaczem w ambasadzie austriackiej. Dziewczynom 
dobrze się 
powodziło. Był wtedy jakoś większy zapał do życia i pracy. Ludzie sobie pomagali 
i 
panowała prawdziwa wspólnota. Choć i dziś w naszych stronach nie jest pod tym 
względem 
źle. Ale jak się słyszy, to dzisiaj nie jest ludziom za słodko. Nasza 
spółdzielnia istnieje 
faktycznie od przedwojennych czasów, choć zmieniały się warunki jej 
działalności. Teraz 
również nie zapowiada się wesoło, ale o tym innym razem.
W kilka lat po starszych siostrach również Marysia usamodzielniła się i 
wyjechała w świat. 
Marysia ma zdolności do muzyki. Ukończyła klasę skrzypiec i przez wiele lat 
grała w 
orkiestrze. Jeździła ze swym zespołem po świecie. Mąż jej Andrzej grał w tej 
samej 
orkiestrze, toteż nieraz mała Felunia przebywała u nas, kiedy był dłuższy 
wyjazd. Jak widać, 
nadal stanowimy jedną rodzinę. Dziewczyny często tu przyjeżdżają. Dawniej 
przyjeżdżały z 
dziećmi, a potem z wnukami. Teraz zaczął się rok szkolny, więc przyjechały same. 
Są już na 
emeryturze i mają więcej wolnego czasu. Marysia jeszcze pracuje. Prowadzi klasę 
skrzypiec 
w wyższej szkole muzycznej, więc wrzesień ma wolny. Toteż korzystają wszystkie 
trzy z 
ostatnich dni lata. Trzeba panu jeszcze wiedzieć, że pierwszy wrzesień to dzień 
pamięci 
rodzinnej. Kto z naszej rodziny może, przyjeżdża na ten dzień do dworku i 
idziemy na grób 
ojca, który zginął w walce pierwszego dnia wojny. Jak pan widzi, zachowujemy 
tradycję. 
Zresztą nasza rodzina jeszcze bardziej się złączyła. Starszy syn Grety Runo i 
Wandzia, córka 
Agnieszki zawarli związek małżeński, a drugi syn Grety, Robert ożenił się z 
Felunią, córką 
Marysi. Na gospodarce zostałem ja z mamą i Wojtek z żoną. Moja żona zmarła w 
parę lat po 
przyjściu na świat Ewuni. Anna, żona Wojtka prowadzi nasze gospodarstwo domowe. 
Mama 
ma już swoje lata i chociaż jeszcze trzyma się nieźle, to jednak czas, aby 
odpoczywała. Dosyć 
się napracowała całe życie. Ewunia ukończyła szkołę hotelarską, to będzie 
gospodarzyć z 
żoną Wojtka. Na Boże Narodzenie nasza rodzina jeszcze bardziej się zespoli, bo 
moja Ewunia 
i syn Wojtka, Kaziu biorą ślub.
Na chwilę przerwał opowiadanie, a potem kończył swoją spowiedź.
- Tak się to przedstawiają z grubsza nasze sprawy rodzinne. Właściwie 
niepotrzebnie pana 
nimi zanudzam, ale dziś już taki dzień. Po prostu rozgadałem się, a pan tak 
cierpliwie słuchał, 
jak gdyby to było coś ważnego.
- Panie Adamie, myli się pan, uważając swoje opowiadanie za mało ciekawe. Niech 
mi pan 
wierzy, wasze dzieje można podawać za przykład,jak należy żyć. Pozwolicie 
panowie, że i ja 
wyspowiadam się przed wami. Szczerość za szczerość. Może będzie lżej na duszy.
Adama wzruszyły te słowa i począł słuchać w skupieniu. Na ogół gośćmi zajmowała 
się 
Wojtka żona, a od kilku miesięcy Ewunia. Uroczyście witała ich jego matka, gdyż 
on nie miał 
na to czasu. Tym razem wypadło jakoś inaczej. Tym czasem Emil począł opowiadać 
swoje 
dzieje. Dopiero kiedy zakończył, odezwał się Adam.
- Jak widać, pan rzeczywiście jest bez mieszkania i bez pracy. W naszej okolicy 
znalazłby pan 
i jedno i drugie, tylko z pana praktyką i wiadomościami na pewno znajdzie pan 
gdzie indziej 
lepiej płatną pracę jakiegoś dyrektora. Teraz w Polsce bezrobocie, czego nie 
znaliśmy 
dawniej, ale dla specjalistów takich jak pan i to z samych Stanów Zjednoczonych 
znajdzie się 
praca.
- Kiedy nie zależy mi na pracy zarobkowej. Pieniędzy mi wystarczy, choćbym miał 
żyć 
jeszcze sto lat. Tak samo nie zależy mi na życiu w dużym mieście. Jedynie czego 
pragnę, to 
cichego kąta na stare lata. Myślałem nawet o domu starców, ale to nie dla mnie. 
Przecież 
jeszcze mogę się na coś przydać.
- Panie Emilu, pan jest najmłodszy z całej naszej trójki. Ja urodziłem się na 
początku wojny, 
Wojtek podczas powstania warszawskiego, a pan już po wojnie. Nie o domu starców 
panu 
myśleć, a znaleźć sobie odpowiednią towarzyszkę życia.
- Och co to, to nie. Za młodych lat żadna mi się nie podobała, a teraz miałbym 
się żenić? 
Prawda że jestem najmłodszy z całej naszej trójki, ale z wyglądu i samopoczucia 
jestem 
najstarszy. Niby nic mi nie dolega, ale też swoje przeszedłem. Tamta przeklęta 
wojna 
wietnamska oprócz inwalidztwa i cierpienia pozostawiła w duszy jakiś cień, który 
położył się 
na całe moje życie. Od tej pory nie miałem ochoty do niczego, a od śmierci matki 
poczułem 
dokoła siebie pustkę. Czasem wydaje mi się, że niedługo pożyję, ale jeszcze 
przed śmiercią 
muszę czegoś dokonać. Sam nie wiem co, ale mam takie dziwne uczucie. Nie miejcie 
mi za 
złe, że się tak rozkleiłem. Po co mi szukać żony, kiedy dobrze mi tu, wśród was. 
To tak, jak 
gdybym odnalazł rodzinę.
- To niech pan pozostanie z nami. Będę miała dziadka, a pan będzie miał we mnie 
wnuczkę. 
Nie będzie pan już taki samotny.
Wszyscy byli tak zajęci rozmową, że nie zauważyli Ewuni, która już od chwili 
stała w 
milczeniu przy gruszy, nie chcąc przerywać Emilowi.
- Ewuniu, pan Emil jest młodszy ode mnie, a ty chcesz z niego zrobić dziadka.
- On przecież taki samotny. Zgadza się pan, panie Emilu mieć we mnie wnuczkę?
Emil nie mógł wydobyć z siebie głosu, przytulił tylko głowę dziewczyny, która 
pochyliła 
się w jego stronę, i pocałował ją w czoło.
VII
Emil miał aż nadto wrażeń jak na jeden dzień. W ciągu kilkunastu godzin 
przeniósł się w 
inny świat. Jeszcze wczoraj nie wiedział, jak potoczy się jego los. Postanowił 
wyjechać do 
jakiejś zacisznej miejscowości, gdzie mógłby ochłonąć z tragicznego przeżycia 
ostatnich 
miesięcy i podjąć decyzję o dalszym swym życiu. Dotychczasowa praca mu nie 
odpowiadała. 
Pracował, bo trzeba było coś robić, choćby ze względu na matkę, która jego 
bezczynność 
mogłaby uważać za stan jakiejś apatii czy choroby. Teraz, kiedy nie było matki, 
nic go nie 
łączyło z przeszłością. Szukał nowego miejsca i nowego otoczenia. Od chwili jak 
tu się 
znalazł, zaczął nabierać przekonania, że stąd już nigdzie nie odejdzie, chyba na 
ten cmentarz, 
do którego zdążał bezwiednie z rana i do którego przybywał wieczorem.
Dziwny to był cmentarz. Na niewielkiej polanie otoczonej starymi drzewami 
wznosił się 
niewysoki pagórek, pokryty kobiercem bluszczu, przystrojonym różnobarwnymi 
bratkami. 
Nad tym kurhanem pochylał się wysoki dębowy krzyż. Po obu stronach stały dwa 
krzyże - 
nad grobem Alicji Bergmann i grobem Wieliczów. Groby te były mniejsze niż grób 
znajdujący się pośrodku, ale tak samo pokryte bluszczem i przystrojone bratkami. 
Wysoko, 
wśród gałęzi było słychać lekki szum wiatru, a wkoło panowała niczym niezmącona 
cisza. Z 
góry padał na cmentarz gęsty półmrok i tajemnicze cienie wychylały się spoza 
drzew. Było 
coś uroczystego, a zarazem groźnego w tej ciszy i szarości. Wkrótce jednak 
półmrok 
rozpłynął się w świetle świeczek, które zapłonęły na grobach. Teraz Emil mógł 
odczytać 
napis widniejący na tablicy wiszącej u podnóża krzyża stojącego nad kurhanem.
- Porucznik Adam Jagodowicz i pięciu jego bezimiennych towarzyszy, którzy 
polegli w 
pierwszym dniu wojny w obronie stacji kolejowej. Przy jednym z grobów stała 
Greta. 
Zapewne myślała nie tylko o matce, która tu spoczywała, ale i o ojcu zaginionym 
gdzieś w 
dalekim świecie. Przy drugim Agnieszka wspominała swoich rodziców i Marysia, w 
której 
oprócz żalu za przybranymi rodzicami odzywała się nutka tęsknoty za tymi, o 
których 
wiedziała tylko tyle, że byli i dali jej życie. Ewunia stała wraz z babcią przy 
czwartej mogile 
umieszczonej w drugim rzędzie. Był to grób jej matki,której prawie nie 
pamiętała. Mimo to 
ile razy tu była, zawsze miała coś do powiedzenia swojej mamie. Tak było i tym 
razem. 
Potem obie przeszły do największej mogiły i pozostałych grobów. Tymczasem Emil 
wpatrywał się w napis i starał się odtworzyć tamto zdarzenie sprzed 
sześćdziesięciu lat. 
Dziwna rzecz. Im uporczywiej wpatrywał się w krzyż pochylony nad grobem, im 
bardziej 
pogrążał się w myślach, tym wyraźniej jawił mu się przed oczami obraz tamtej 
bitwy, a on 
sam począł utożsamiać się z owym Adamem Jagodowiczem. Zapomniał, że był Emilem 
Wilczewskim. Teraz przedziera się na czele towarzyszy przez gęstwinę leśną i 
rzuca się na 
wroga, który w popłochu ucieka. Nagle widzi błysk, przeszywa go przenikliwy ból 
i ogarnia 
błoga ciemność. Potem już nie czuje bólu i wypełnia go jakiś spokój. Unosi się 
wysoko nad 
lasem, skąd widzi wycofujących się Niemców i zmasakrowane trupy poległych 
żołnierzy, 
wśród których rozpoznaje siebie. Dziwna rzecz, ale z obojętnością patrzy na 
pobojowisko i 
nadciągające z pomocą polskie posiłki. Widzi też, że Polacy nie gonią Niemców. 
Chcą tylko 
wykorzystać ich chwilowy odwrót, by ratować rannych. Młoda sanitariuszka pochyla 
się nad 
każdym z poległych. Dłużej wpatruje się w niego, jakby go chciała zapamiętać 
albo jakby 
odnalazła w nim znajomego, i unosi w górę załzawioną twarz. Kogo ona mu 
przypomina? 
Ależ tak. Jaka ona podobna do jego matki. Ciała porozrywane na strzępy. Nie ma 
kogo 
ratować. Widocznie Niemcy rzucili w nich wiązkę granatów. Żołnierze pośpiesznie 
wykopują 
teraz dużą mogiłę, gdzie składają jego ciało i ciała jego towarzyszy. Sypią 
kurhan, 
przykrywają gałązkami, stawiają krzyżyk z gałązek świerkowych i odchodzą, a on 
wraz z 
nimi. Nie odczuwa przy tym żadnego żalu. Z wolna popada w stan jakiejś 
nieświadomości i 
niebytu.
Nie wiedział, jak długo trwał w tym stanie. Dopiero kiedy usłyszał jakiś głos 
jakby z oddali: 
„dobrze, że przyszedłeś, Adasiu,” czuł, że powraca z zaświatów i to jego ktoś 
wita. Chciał 
nawet coś odpowiedzieć, ale nie potrafił wydobyć z siebie głosu. Równocześnie 
poczuł, że 
ktoś ujął go pod ramię. Był to Adam. Wracał z zebrania zarządu spółdzielni 
rolniczej, której 
był prezesem. Przechodząc obok stacji kolejowej, zauważył bryczkę, którą Ewunia 
zostawiła 
pod opieką znajomego zawiadowcy. Ucieszył się, że zastanie jeszcze swoich na 
cmentarzu. W 
świetle dogasających świec dojrzał pochyloną postać Emila i trupią bladość na 
jego twarzy. 
Bez słowa ujął go pod ramię, a drugą ręką przytrzymał matkę, która również ledwo 
stała na 
nogach.
- Dobrze, że przyszedłeś, Adasiu - powtórzyła, - bo to już robi się chłodno i 
czas wracać do 
domu.
Tymczasem Emil oprzytomniał. Nawet lekki rumieniec pojawił się na jego 
policzkach. 
Adam zauważył zmiany zachodzące w wyglądzie Emila, ale widząc jego powrót do 
życia, nie 
pytał o nic. Domyślał się, że stan w jakim go zastał, mógł być wynikiem jakichś 
wewnętrznych przeżyć, w które nie należało wnikać. Poczęto gasić niedopałki 
świec i 
wkrótce wszyscy bez słowa opuścili czarną otchłań cmentarza. Jechali w 
milczeniu. Ewunia 
tym razem nie powoziła, gdyż jej miejsce na koźle zajął ojciec, obok którego 
siedział Emil. 
Kobiety tuliły się do siebie wewnątrz bryczki. Teraz dopiero odczuwały chłód, 
jaki 
zapanował pod wieczór. Wszyscy byli zajęci swoimi myślami. Kobiety, jak co roku, 
oddawały się wspomnieniom. Jedynie Ewunia miała tych wspomnień niewiele, lecz 
podzielała powagę innych. Adam, choć wracał z cmentarza i myśli jego zatoczyły 
krąg 
wspomnień, to jednak dnia tego bardziej pochłaniały go zagadnienia bieżące. Na 
zebraniu 
zarządu spółdzielni omawiano sprawy, które nie przedstawiały się pomyślnie. Na 
uruchomienie ważnych inwestycji potrzebowali kilkaset tysięcy złotych. 
Spółdzielnia 
spodziewała się wpływu tych pieniędzy dopiero za kilka miesięcy. Trzeba by brać 
pożyczkę z 
banku, na co Adam nie miał ochoty. Jechał więc, rozważając wszystko, o czym 
mówiono na 
posiedzeniu. Również Emil nie miał ochoty do rozmowy. Stał przed jakąś wielką 
tajemnicą, 
której nie potrafił rozwikłać i bał się do niej powracać, a jednak mózg jego 
drążyła 
niepewność. Kim był naprawdę. Na pewno był Emilem Wilczewskim. Pamiętał dobrze 
swoje 
życie, ale zbyt dobrze pamiętał też scenę z cmentarza. Tam był przecież Adamem 
Jagodowiczem, człowiekiem, którego nie znał, który zginął przed jego 
narodzeniem. Czyż by 
uczestniczył w dwóch istnieniach? Ależ to absurd! Emil nie wierzył w 
reinkarnację. A jednak 
było w tym wszystkim coś niezwykłego. Przecież już dawniej widywał w swoich 
snach 
dziewczynę, którą odnalazł w Ewuni. Ta z kolei była wiernym portretem swojej 
babci - Ewy 
Jagodowiczowej. Czyż by babcia Ewuni i on kiedyś w przeszłości... Od natłoku 
myśli mąciło 
mu się w głowie. Czemu Ewunia tak chętnie uznała go za dziadka? Emil żachnął się 
z 
wrażenia. Czuł, że wisi nad nim jakieś fatum, którego nie potrafi zgłębić i nie 
może przed 
nikim wyjawić.
VIII
Przeżycie, jakiego Emil doświadczył na cmentarzu, wywarło na nim olbrzymie 
wrażenie. 
Sam nie wiedział, co o tym sądzić. Skąd taka halucynacja. Czyż by to choroba 
psychiczna, 
powstała na skutek dawnych kontuzji? Prawie przez całą noc nie zmrużył oczu. 
Dopiero nad 
samym ranem zapadł w krótki sen, w którym mieszały się różne obrazy. Dziwna 
rzecz, że we 
wszystkich tych obrazach wcielał się w postać Adama Jagodowicza. Aby ochłonąć z 
wrażenia, podszedł z samego rana do Adama z prośbą o jakieś zajęcie. Wprawdzie 
wykonywanie różnych czynności przez wczasowiczów modrzewiowego dworku nie było 
niczym nowym, to jednak nie odbywało się to na zasadzie zlecania gościom pracy. 
Takie 
zajęcia jak zrywanie owoców, zbieranie jagód czy grzybów w lesie, a nawet 
dojenie kóz czy 
krowy albo karmienie królików należało do ulubionych zajęć kobiet, które dzięki 
temu 
poznawały uroki sielskiego życia. Mężczyźni woleli jeździć konno lub łowić ryby. 
Czasem 
zdarzało się, że niektórzy z nich brali udział w sianokosach, żniwach czy innych 
pracach 
polowych. O tej porze już takich prac nie było. W każdym bądź razie zajęcia 
wczasowiczów 
były traktowane jako ich aktywny wypoczynek, nigdy zaś jako praca najemnych 
robotników. 
Toteż Adam zdziwił się nieco, zwłaszcza kiedy dokładniej przyjrzał się Emilowi. 
Emil jakby 
postarzał o 20 lat przez tę noc i Adamowi od razu przypomniała się trupia 
bladość na jego 
twarzy, jaką zauważył poprzedniego wieczoru na cmentarzu. Nie chcąc wprost 
wyrażać obaw 
o jego zdrowie, przypomniał, że jest on na wczasach i od samego rana powinien 
odpoczywać. 
Później może uczestniczyć w zbieraniu śliwek. Robota pilna, bo śliwy aż się 
proszą, by im 
ująć ciężaru, a tu trzeba jeszcze dokonać przeglądu transportowego samochodu.
- To mnie może oderwać na kilka godzin od śliwek, panie Emilu, tak że pańska 
pomoc się 
przyda. Nie może się pan jednak przepracowywać od samego rana, bo nie przyjechał 
pan tu 
do roboty, a na wypoczynek - zakończył Adam.
Na wzmiankę o przeglądzie samochodu Emil ożywił się i po śniadaniu zabrał się do 
przeglądu. Po skończeniu tej pracy poszedł pomagać w sadzie. Tak się rozpoczęły 
zajęcia 
Emila w modrzewiowym dworku.
Wkrótce okazało się, że Emil jest nie tylko dobrym pomocnikiem, ale doskonale 
potrafi 
pokierować całą robotą. Adam zadowolony był z takiego zastępstwa, ponieważ w 
ostatnich 
dniach miał dużo spraw do załatwienia w spółdzielni rolnej, a Wojciech zajęty 
był suszeniem 
grzybów i owoców, w które zaopatrywali okoliczne sklepy w okresie zimowym. 
Tymczasem 
Emila ogarnęła żądza pracy. Pozwoliło mu to ochłonąć z wrażenia, jakiego doznał 
wtedy na 
cmentarzu. Przy tym coraz silniej nabierał przekonania, że pracuje na swoim, dla 
żony, syna i 
wnuczki. Stan psychiczny, w jaki popadł tamtego wieczoru, nie tylko nie ustąpił, 
lecz 
utrwalał się z każdym dniem. Teraz wszystkie marzenia senne, jego przywidzenia i 
sam 
przyjazd do dworku zaczęły się splatać w jedną całość. Wreszcie sam nie 
wiedział, jak do 
tego doszło, ale nabrał przekonania, że jest Adamem Jagodowiczem. To znowu 
rozumiał, że 
to jest niemożliwe i zaczął podejrzewać się o jakąś chorobę psychiczną. Było to 
nieprzyjemne 
uczucie, które zresztą nie znajdowało potwierdzenia w jego postępowaniu. 
Przecież wszystko, 
co robił, robił świadomie, w pełni władz umysłowych. Im usilniej szamotał się ze 
swoimi 
myślami, tym bardziej gubił się w domysłach. Wreszcie ukuł teorię, że jego 
dotychczasowe 
życie było jakimś przerywnikiem w jego dawniejszym, właściwym życiu, do którego 
teraz 
powrócił, żeby wykonać coś, czego nie zdążył przed ową straszną bitwą. Wszystko 
to było 
nierealne i niezrozumiałe, toteż wszelkie dociekania stały mu się z czasem 
obojętne. 
Dotychczasowe jego życie jakby oddaliło się i zasnuło się mgłą. Teraz uważał się 
za 
prawdziwego Adama Jagodowicza i z tym czuł się najlepiej. Wszyscy w dworku 
traktowali 
go rzeczywiście jak członka rodziny i nieraz nawiedzała go chęć przytulić ich do 
siebie i 
powiedzieć, kim jest. Wtedy jednak ogarniało go przerażenie. Jak by to przyjęli? 
Wreszcie 
czy mogliby żyć pod jednym dachem z kimś, kto 60 lat leżał w grobie. Przy tym 
czuł 
podświadomie, że i jego pobyt na tym świecie nie będzie trwać długo i ogarniał 
go 
niewymowny smutek i żal. Targała nim rozpacz. Nie dlatego, że przeczuwał szybkie 
odejście 
w zaświaty, on przecież już tam był. Dręczyła go tylko świadomość, że jest 
samotny wśród 
najdroższych, którzy okazywali mu tyle serca. Chodził więc w wolnych chwilach po 
dworku i 
po całym gospodarstwie i oglądał ślady dawnej, przedgrobowej przeszłości. Pokój, 
w którym 
teraz mieszkał, był niewątpliwie kiedyś ich sypialnią. Pejzaż wiszący nad 
łóżkiem był 
dziełem jego Ewy. Zegar kurantowy w przedpokoju, kominek, pianino, a nawet 
żyrandol w 
salonie był ten sam, co dawniej. Również niektóre stare drzewa wydawały mu się 
znajome. 
Najchętniej jednak lubił zachodzić wieczorami w stronę, gdzie rosła owa stara 
spróchniała 
grusza, która zrobiła na nim takie dziwne wrażenie pierwszego dnia. Coś mu 
przypominała, 
ale nie potrafił niczego wydobyć z mroków przeszłości.
Pewnego październikowego wieczoru poszedł jak zwykle w stronę gruszy. Długo się 
w nią 
wpatrywał. Wreszcie jakby rozsunęła się zasłona i odsłoniła przed nim rąbka 
tajemnicy. Teraz 
zrozumiał, dlaczego tamtego pierwszego dnia ta spróchniała grusza zrobiła na nim 
takie 
wrażenie. To przecież była jego grusza. Adam też tak mówił, tylko wtedy do 
świadomości 
Emila to nie dotarło. Podszedł bliżej i siadł na ławeczce, na której 
przesiadywał ze swoją Ewą 
w ciepłe majowe i czerwcowe wieczory, zanim wyjechali do jej rodziców. Tam 
przeżyli 
razem kilka tygodni. Tam Ewa namalowała ich portret, o którym mu opowiadała. 
Teraz już 
sobie przypominał. Kiedy Wielicz wysłał mu telegram, musiał pożegnać Ewę i 
wracać do 
dworku. Portret zabrał ze sobą, żeby choć w ten sposób nie rozstawać się z Ewą. 
Co on z nim 
zrobił? gdzie go ukrył. Na pewno gdzieś go schował przed bitwą. Chronił go 
przecież jak 
najdroższą pamiątkę. Ewa miała ich dziecko, a on na czas rozłąki miał cieszyć 
się portretem. 
Jak też Ewa przeżyła tę straszną wojnę, kiedy jego ciało leżało spokojnie w 
grobie, a wolny 
duch czekał gdzieś na chwilę powrotu. Emil zagłębił się w myślach, jak gdyby 
zapadł w 
głęboki sen. Nie wiedział, jak to długo trwało. Ocknął się dopiero, kiedy 
usłyszał głos Ewuni.
- Dziaduniu, jak tak można nie dbać o swoje zdrowie? Pada gęsty deszcz, a ty 
siedzisz na 
ławce, jak w pogodny ciepły wieczór majowy. Idziemy do domu. Więcej ci już nic 
nie 
powiem, bo na dziadka nie wypada krzyczeć, ale zrobi to za mnie babunia.
Emil teraz dopiero poczuł, jak krople deszczu spływają mu po włosach i twarzy, 
jak toczą 
się po karku i zimnymi jęzorami liżą go po plecach. Zimno było tym dokuczliwsze, 
że zerwał 
się dość silny wiatr, który zacinał deszczem ze wszystkich stron. Mimo ciemności 
nie błądzili 
wśród drzew, bo lampa wisząca u wejścia do dworku rzucała w krąg jasne światło. 
Na tarasie 
czekała na nich babcia, która zgodnie z przewidywaniem Ewuni nie oszczędziła 
Emilowi 
wymówek, czym go nawet uradowała. Jego Ewa była jak dawniej troskliwa i czuła. 
Począł 
dziękować za troskliwość i przepraszać za kłopot, ale Ewa mu przerwała.
- O tym pomówimy później, teraz trzeba przebrać się czym prędzej, bo czeka 
herbata lipowa z 
sokiem malinowym.
Wkrótce siedzieli wszyscy troje w małym przytulnym pokoiku obok salonu. Salon w 
czasie 
turnusów pełnił rolę jadalni i świetlicy. Teraz dworek opustoszał i salon 
spełniał rolę, do 
której był przeznaczony. Przyjmowano w nim gości, tu spożywano wspólne posiłki, 
tu był 
telewizor i pianino, na którym grywała Ewunia. Jak na amatorkę grała całkiem 
dobrze i lubiła 
grać. Toteż nie trzeba było jej prosić, by coś zagrała. Po wypiciu herbaty 
przeszła z pokoiku 
do salonu i zaczęła grać. Najpierw popłynęła barkarola Czajkowskiego, niczym 
wspomnienie 
ciepłych czerwcowych wieczorów, a potem pieśń jesienna, smutna i tęskna jak ta 
pora roku. 
Wreszcie krótki występ zakończyło preludium h-moll Chopina, jakby Ewunia chciała 
pożegnać w ten sposób zapłakany wieczór. Ewa i Emil słuchali w skupieniu i 
ciszy. Oboje 
mieli jednakowe myśli, choć o tym nie wiedzieli. Oboje przypominali sobie, jak 
to niegdyś 
grywała Ewa, a Adam siedział obok niej i słuchał w skupieniu. Dopiero kiedy 
Ewunia 
skończyła i powiedziała im „dobranoc”, odezwała się jej babcia.
- Ja też niegdyś grałam i malowałam, ale wszystko zaprzepaściła wojna. Chociaż 
nigdy nie 
wiadomo, kiedy mogą się przydać nasze umiejętności. Ja śmiało mogę powiedzieć, 
że mnie 
moje pomogły przetrwać wojenny czas. Jak już chyba panu mówiłam, latem 39 roku 
wyjechaliśmy na wschód do moich rodziców. Na kilka dni przed samą wojną Adam 
musiał 
wrócić do domu. Wojna wisiała w powietrzu, ale nie przypuszczałam, że były to 
ostatnie 
nasze wspólne chwile. Adam również był dobrej myśli. Twierdził, że wkrótce 
będzie z 
powrotem. Uparł się jednak, żeby zabrać ze sobą portret, który właśnie 
ukończyłam. Mówił, 
że może kilka dni zabawi w naszym dworku, więc będzie mnie widział choć na 
portrecie. 
Losy nasze potoczyły się inaczej. Tu byli Niemcy, a tam Związek Radziecki. O 
Adamie nie 
miałam żadnych wiadomości. Wiedziałam tylko, że bez względu na to co będzie, 
muszę 
wychować naszego syna, który urodził się ostatniego października. Mój ojciec i 
starszy brat 
mieli na imię Andrzej i tak chcieli nazwać naszego syna, ale sprzeciwiłam się i 
dałam synowi 
imię jego ojca.
Władza radziecka przystąpiła do wprowadzania swoich porządków. Zaczęło się 
odbieranie 
majątków i wywożenie właścicieli. Nasz majątek również zamienili na kołchoz, ale 
jako 
Ukraińców pozostawili nas na miejscu. Ojciec nawet został kierownikiem kołchozu, 
a ja 
świetlicową. Wprawdzie nie byłam zaangażowana politycznie, ale umiałam grać na 
pianinie, 
zresztą moim własnym, które teraz służyło wspólnocie świetlicowej, potrafiłam 
poprowadzić 
świetlicowy zespół wokalny, a przede wszystkim robiłam najładniejsze gazetki 
ścienne w 
całej okolicy. Malowałam uśmiechniętych czołgistów radzieckich obok wspaniałego 
czołgu, 
kołchoźników przy żniwach, murarzy z kielniami i innych obywateli radzieckich. 
Dobrobyt i 
zadowolenie aż tryskało z moich plakatów. Uczyłam wierszy o Stalinie i 
rewolucyjnych 
pieśni. Nie musiałam bać się, że zboczę z drogi wytyczonej przez wodza narodów i 
jego 
partię, bo miałam pomocnicę do spraw politycznych, powszechnie zwaną pompolitą. 
Faktycznie ona była kierowniczką, a ja wykonywałam wszelkie prace. Taka 
współpraca 
nawet nie była zła, bo moja pompolita zbierała za mnie pochwały, a ja byłam przy 
niej 
bezpieczna. Były to ciężkie czasy, dalekie od dobrobytu, jaki można było 
zobaczyć na 
plakatach czy w gazetach. Poza tym łatwo było narazić się władzy radzieckiej. To 
prawda, ale 
przynajmniej wśród prostych ludzi nie było waśni. Dopiero prawdziwe piekło 
zaczęło się w 
roku 41. Nacjonaliści ukraińscy myśleli, że przy pomocy Niemców wywalczą 
samostijnu 
Ukrajinu i bratali się z hitlerowcami. Byli i tacy, którzy twierdzili, że 
Ukraina będzie wolna, 
jak się wymorduje wszystkich Polaków i Żydów. Natworzyło się różnych oddziałów, 
co 
niemiara. Obok banderowców była partyzantka radziecka i polska i bandy rabusiów, 
które 
mordowały i grabiły dla własnej korzyści. Cała ta partyzantka była zmorą 
spokojnych ludzi. 
Nikt nie był bezpieczny. Jakże na czasie były wtedy słowa hymnu „syn zabił ojca, 
brat zabił 
brata, mnóstwo Kainów jest pośród nas”. Mój ojciec i bracia pociągnęli z armią 
na wschód i 
wszelki ślad po nich zaginął. Dowiadywałam się później o nich, ale bez skutku. 
Tymczasem 
jacyś bandyci napadli na nasz dworek, zrabowali go i podpalili, a mamę 
zamordowali.
Ewa ukryła twarz w dłoniach i trwała tak bez słowa długą chwilę. Wreszcie otarła 
łzy i 
mówiła dalej.
- Ja z dzieckiem uratowałam się cudem, bo dnia poprzedniego wyjechałam do cioci 
do 
Lwowa, żeby jej zawieźć trochę żywności. O naszym nieszczęściu donieśli mi 
ludzie zaraz 
następnego dnia. Na wieś nie było po co wracać. Nie było mamy, nie było nikogo z 
rodziny, 
nie było domu. Pozostałam u cioci. W dużym mieście zawsze było bezpieczniej. A 
że trzeba 
było z czegoś żyć, powróciłam do mojego malarstwa. Tym razem nie malowałam 
krasnoarmiejców, ale hitlerowców też nie musiałam malować. Malowałam wszystko, 
co dało 
się sprzedać, a więc małe widoczki, święte obrazki, pamiątkowe budowle, 
kościoły, ale 
najczęściej malowałam ikony. Święte obrazki i różne widoczki ciocia brała na 
wieś i 
przynosiła za to mąkę, kaszę, groch czy ziemniaki, a od czasu do czasu parę 
jajek czy 
kawałek słoniny. Handel był nielegalny, jak wszystko u Niemców, ale ciocia jakoś 
dawała 
sobie radę. Niemcom nie chodziło o obrazy, ale o żywność. Niektóre widoki, a 
zwłaszcza 
ikony zanosiłam sama do sklepu, w którym sprzedawano obrazy i wyroby 
galanteryjne. Mój 
handel też był nielegalny, ale właścicielem sklepu był jakiś hitlerowiec, 
któremu zależało na 
moich ikonach. Gdyby mi zaszkodził, to pozbawiłby się zysku, jaki miał na 
ikonach. Nieźle 
musiał się na nich obłowić, bo sprzedawał je bardzo często jako dzieła 
zabytkowe. Toteż 
kiedy Niemcy zabierali się do ucieczki, chciał zabrać mnie ze sobą. Obiecywał 
nawet, że 
pomoże mi odszukać Adama. Nie wierzyłam jednak Niemcowi i nie chciałam leźć mu w 
paszczę. Kiedy nadszedł dzień wyjazdu, wyjechałam z Adasiem na wieś, gdzie 
przeczekałam 
najgorszy czas.
I znów zmieniła się sytuacja. Na wsi nie było już band, ale panowała straszna 
bieda. Nie 
było kupców na moje obrazki i moje pędzle musiałam zamienić na widły i łopatę. 
Chociaż 
pochodziłam ze wsi, nie byłam przyzwyczajona do takiej ciężkiej pracy. Cóż, mus 
jest 
najlepszym nauczycielem. Od świtu do zmroku robiłam w polu za kąt w lepiance i 
trochę 
ciepłej strawy dla siebie i Adasia. Nie ma co wspominać. Kiedy tylko skończyła 
się wojna, 
pierwszym transportem wróciłam do Polski. Z jaką radością zbliżałam się do 
naszego 
dworku. Po tylu latach zobaczę Adama, myślałam. Po raz pierwszy zobaczy swojego 
syna. Z 
bijącym sercem zbliżyłam się do tarasu, z którego wyszła mi na przeciw Ala 
Bergmann, a za 
nią powolnym krokiem Stach Wielicz. Nie uprzedzałam o swoim przyjeździe i Adama 
mogło 
chwilowo nie być w domu, ale po wyrazie twarzy zrozumiałam wszystko.
Ewie załamał się głos i znów nastała przykra cisza.
- Cóż, czas zabliźni najsroższe rany ducha. Pozostała mi tylko dozgonna pamięć i 
nasz mały 
synek, któremu poświęciłam całe moje życie. Namawiali mnie znajomi, bym wyszła 
za 
Stacha Wielicza, ale nie chciałam. Co by powiedział mój Adam, kiedy się 
spotkamy. 
Zaledwie oddalił się na krótki czas, a już go zdradziłam. Ala, Stach i ja 
żyliśmy jak zgodne 
rodzeństwo. Mieliśmy na wychowaniu troje małych dzieci i dwie starsze 
dziewczynki. Chyba 
dobrze wywiązaliśmy się z zadania. Adam wyrósł na dzielnego porządnego 
człowieka. Jest 
dobrym synem i podporą mojej starości, no i dał mi kochaną wnuczkę. Czy da pan 
wiarę, że z 
dworku nic nie zginęło? Najpierw Bergmannowie, a potem Wielicz dopilnowali 
wszystkiego. 
Nawet moje obrazki pozostały na ścianach. Nie ma tylko portretu. Czyżby Adam 
gdzieś go 
schował?
Emil na wzmiankę o portrecie i o możliwości ukrycia go przed zawieruchą wojenną, 
doznał 
jakby olśnienia. Ożywił się i lekko się uśmiechnął. Wreszcie wstał, pocałował 
Ewę w rękę i z 
powagą, a zarazem pewnością w głosie powiedział:
- Nie martw się, Jiwciu, portret na pewno się odnajdzie i chyba jeszcze coś 
więcej. A teraz 
czas spać. Dobranoc. I poszedł do swojego pokoju.
Ewa nie spodziewała się czegoś takiego i przez chwilę nie mogła wydobyć z siebie 
głosu. 
Zresztą Emila już nie było. Jiwcią nazywali ją tylko rodzice, bracia i Adam.
IX
Blady, mglisty dzień zaledwie zaczął wyłaniać się z mroków nocy, kiedy Ewa 
Jagodowiczowa strząsnęła z powiek resztki snu i pożegnała Morfeusza. Wiedziała, 
że już nie 
zaśnie, choć nie spała prawie całą noc i tylko nad ranem zdrzemnęła się na 
krótki czas. 
Wiedziała, że sen może odwiedzi ją koło południa, ale nie miała się do czego 
śpieszyć. Nie 
chciało się jej wstawać. W całym domu panowała cisza. Wszyscy jeszcze spali jak 
to przy 
niedzieli. W takiej chwili przychodzą na myśl różne zdarzenia. Od kilkunastu dni 
Ewa nie 
mogła zapomnieć tego wieczoru, kiedy to Emil odezwał się do niej w taki sposób, 
jakby to 
zrobił sam Adam i zapewnił ją, że znajdzie się portret i jeszcze coś. Co by to 
mogło być i 
skąd mógł o tym wiedzieć. Potem ten nagły wyjazd. Mówił, że musi uporządkować 
swoje 
sprawy. Niby zwykła ludzka rzecz, ale Emil nie wyglądał jakoś na zdrowego 
człowieka. 
Nawet mu odradzała, ale widocznie naprawdę musiał jechać. Ewa w duchu 
przyznawała, że 
bała się o Emila. Przed wyjazdem nie wyglądał najlepiej i jakby bardzo 
postarzał.
Gdy Ewa, myśląc o Emilu, szykowała się po woli do wstawania, Emil w swoim pokoju 
szykował się na spoczynek po długiej, męczącej podróży, nieprzespanej nocy 
pełnej wrażeń i 
po wielkim wysiłku. Gorsze od fizycznego zmęczenia było wyczerpanie nerwowe i 
psychiczne. Czuł, że opuszczają go siły i wszystko co robił w ostatnich dniach, 
robił z 
nadludzkim wytężeniem woli. Działał sam i w tajemnicy przed najbliższymi. 
Wiedział, że 
postępuje słusznie, ale rozum nakazywał mu ostrożność. Przecież jego ostatnie 
dni były 
jednym wielkim pasmem urojeń i nie miały nic wspólnego z rzeczywistością. Toteż 
wolał 
działać ostrożnie. Co by było, gdyby jego przedsięwzięcie okazało się fikcją. Ta 
niepewność 
wyczerpywała go najbardziej. Dopiero teraz był już spokojny. Swoje zadanie 
wykonał i mógł 
wreszcie odpocząć.
Tymczasem na dworze zrobiło się całkiem jasno. Opadła poranna mgła i zza 
horyzontu 
wytoczyło się słońce, by odbyć swą krótką, jesienną drogę po niebie. Budziło się 
nowe życie 
dokoła. Również i w modrzewiowym dworku zaczęła się krzątanina. Ewę jednak 
zainteresowała rozmowa przed tarasem. Z wolna podeszła do okna. Na tarasie stał 
Adam i 
Wojtek Wielicz, a przed domem srebrzył się w słońcu wspaniały mercedes. Ewę 
zdziwił ten 
widok, bo nie spodziewali się gości. wyszła więc ze swego pokoju i dołączyła do 
rozmawiających. Okazało się, że był to samochód Emila, który wrócił do dworku po 
północy. 
Wojtek, który w tym czasie akurat wyszedł na dwór, otworzył mu bramę. Zamierzał 
nawet 
wprowadzić wóz do garażu, lecz Emil nie chciał robić zamieszania ze względu na 
późną porę. 
Wziął tylko swoją walizkę i poszedł do siebie. Mężczyźni tylko krążyli dokoła i 
podziwiali 
mercedesa. Ewa patrzyła obojętnie. Bardziej radował ją powrót Emila, bo już się 
niepokoiła o 
niego. Dalsze rozmyślanie przerwała Ewunia, która wyskoczyła wprost na taras z 
okrzykiem.
- Ale niespodzianka! Babuniu, tatku, wujku chodźcie do salonu! Czegoś takiego 
jeszcze nie 
widziałam. Skąd się wziął ten portret?
Ewunia wszystkie te słowa wypowiedziała tak szybko i niespodzianie, że obecni 
nie bardzo 
się zorientowali, o co chodzi. Jedynie Ewa na wzmiankę o portrecie dostała 
wypieków i 
natychmiast ruszyła do salonu, pociągając za sobą Adama i Wojtka. W salonie była 
już Anna. 
Salon był dość duży, ale dobrze oświetlony promieniami porannego słońca. Toteż w 
oczy 
przychodzących od razu rzucił się obraz wiszący nad pianinem. Młoda, śliczna 
dziewczyna i 
mężczyzna o szlachetnych rysach twarzy stali uśmiechnięci wśród polnych maków 
pod 
zielonym dachem drzew. Dziewczyna z portretu tak była podobna do Ewuni, że w 
pierwszej 
chwili wszyscy na nią zwrócili oczy, jakby w przekonaniu, że to jej portret. 
Jednak rysy 
młodzieńca, które raczej przypominały rysy Adama z dawnych lat, mówiły, że był 
to portret 
nie Ewuni, lecz jej babci i dziadka. Wyglądali jak żywi. Lekko przytuleni do 
siebie, trzymali 
się za ręce, a z oczu ich tryskała radość i bił jakiś blask.
Wszyscy byli oczarowani i stali w milczeniu. Wreszcie odezwała się Ewa. Mówiła 
półgłosem niby do siebie, jednak obecni dobrze słyszeli każde jej słowo.
- To jednak Emil mówił prawdę tamtego wieczoru, że portret i jeszcze coś się 
odnajdzie. 
Skąd on to wiedział?
- Może poznał kogoś, kto wiedział o portrecie, i... - Żona Wielicza próbowała 
wyjaśnić, ale 
urwała w połowie zdania. Przecież to nie miało sensu. Wszyscy patrzyli na Ewę, 
jakby 
szukali u niej wyjaśnienia. Staruszka jednak nie mówiła nic. Stała jak 
zahipnotyzowana, 
wpatrując się w obraz. Tylko na jej twarzy błąkał się uśmiech, nniby wspomnienie 
radosnych 
chwil. Jak miała im wyjaśnić to, czego sama nie rozumiała. Czemu tamtego 
wieczoru Emil 
tak odezwał się do niej, jak niegdyś Adam.
- Tu masz, mamo, to coś, co miało być dodane do portretu - przerwał milczenie 
Adam, 
podając matce kasetkę. Jak się okazało, była w niej jej biżuteria, o której już 
dawno 
zapomniała. Adam widocznie ukrył ją razem z portretem. Obok tej kasetki leżało 
na stoliku 
jeszcze pięć innych. Nie były podobne do tamtej i na pewno nie przeleżały w 
ukryciu 60 lat. 
Były to upominki od Emila dla Anny Wieliczowej, Agnieszki, Grety i Marysi. Na 
jednej 
większej kasetce widniał napis: „prezent ślubny dla mojej kochanej wnuczki 
Ewuni”. Była 
jeszcze teczka z jakimiś dokumentami. Sytuacja stała się niezrozumiała. Wszyscy 
stali 
bezradnie. Wreszcie pierwsza odezwała się Ewa.
- Czy nie dziwi was to wszystko? To tak wygląda, jak gdyby Emil się z nami 
pożegnał. 
Portret i moją biżuterię odnalazł i chciał zrobić niespodziankę, ale pozostałe 
prezenty mógł 
wręczyć osobiście, a co znaczy ta teczka z jakimiś dokumentami?
- Zobaczę, co jest z dziadkiem. Powinien już przyjść na śniadanie. Muszę mu 
Podziękować za 
prezent. A może on chory? - zatroszczyła się Ewunia i pobiegła na górę. Nastała 
długa chwila 
oczekiwania, a potem do salonu wbiegła Ewunia z wyrazem przerażenia na twarzy i 
krzykiem, jaki wydobywał się poprzez szlochanie.
- Babuniu, tatku, dziadek nie żyje. Ma zimne ręce, martwe, nieruchome oczy i nie 
oddycha.
Dalsze słowa stłumiło łkanie. Ewunia przytuliła się do babci, jakby szukała u 
niej pociechy. 
Pozostali poszli pośpiesznie na górę. Po paru minutach wrócili w milczeniu. Adam 
z 
magnetofonem w ręce podszedł do matki, która miała łzy w oczach, i do wciąż 
szlochającej 
Ewuni.
- Za parę minut będzie doktor, by stwierdzić oficjalnie zgon. Łzy nic nie 
pomogą. Wszystkim 
nam żal tego tajemniczego człowieka. Teraz posłuchajmy, co nam chciał powiedzieć 
na 
pożegnanie. Magnetofon stał jak nigdy na jego szafce nocnej.
Zapanowała cisza i tajemniczy nastrój, jak podczas seansu z jakimś duchem z 
tamtego 
świata. Wkrótce ciszę przerwał głos Emila płynący z magnetofonu.
- Kochani, dobrze mi było wśród was, lecz nie można ominąć przeznaczenia. Moim 
przeznaczeniem było odszukanie i oddanie tego, co wasze i na tym moja rola się 
skończyła. 
Skończyła się też rola starej gruszy, która dobrze chroniła między swymi 
korzeniami 
pojemnik z wartościowymi papierami i portretem. Przed moim wyjazdem dostałem się 
do 
pojemnika i wydobyłem z niego zawartość. Portret kazałem oprawić i uaktualniłem 
papiery w 
banku szwajcarskim. Tam jest duży kapitał jeszcze sprzed wojennych czasów. 
Wykopcie 
gruszę i pojemnik, a na tym miejscu posadźcie drzewo kiedy przyjdzie na świat 
pierwsze 
dziecko Ewuni. Więcej nie mogę powiedzieć. Nie pożegnałem się z wami, bo byłoby 
to zbyt 
bolesne dla mnie i dla was. Żegnam więc was z daleka, bo mus mnie woła.
1