Maria Jentys
CÓRKA IKARA
wiersze i opowiadania
3
Tower Press 2000
Copyright by Tower Press, Gdańsk 2000
4
WIERSZE
(...) Poezja Marii Jentys nie szuka nowatorskich rozwiązań; ani metaforyką, ani – ogólnie
biorąc – stylistyką nie wpisuje się w któryś z krzykliwych nurtów dzisiejszego poezjowania.
Jest to poezja osobna, ze wszystkimi tego konsekwencjami. Prywatna – nie w zgodzie na nowoprywatne
dążenia poetów, lecz prywatna dlatego, że poetce taka prywatność jak najbardziej
odpowiada; więcej, że uważa taką prywatność za konieczność. Jest to, chciałoby się
powiedzieć, poezja przyszłości, a w każdym razie poezja dla czytelnika, a nie wysublimowanego
polonisty.
„Córka Ikara” – tytuł brzmi nieco heroicznie; i wydaje się, że słowo „heroizm” pada tu nie
bez powodu. Jest bowiem w wierszach Marii Jentys wielkość pojedynczego ludzkiego losu,
heroizm osobnego ludzkiego życia, które musi „co dzień w bólu rodzić miłość” („Owoc”).
Dlatego wiersze te nieodwołalnie kojarzą mi się z ową gałązka oliwną z wiersza „Uwięziony
cień”; pojawiły się, bo z ust spada pieczęć, bo milczenie winno także mieć swój kres (...).
(...) Wiersze te ogniskują się wokół symbolu Domu, słowo „dom” pojawia się tak w wierszach
samych, jak i w tytułach każdego z cykli, w jakie ułożyła poetka swe utwory do tej
książeczki. Dom ziemski, dom rodzinny stanowił inspirację tych wierszy i pewno przechowa
jeszcze niejeden wiersz późniejszy.
Robert Mielhorski Poezjobranie, „Okolice” 1992 nr 1-3
Wiersze z cyklu „Dom”, „Piosenki z domu obłąkanych”, „Dom Niebieski” powstawały w
latach 1970-1980. Nie myślałam wtedy o ich wydaniu – pisałam z potrzeby, z konieczności
takiej jak oddychanie. Sporo czasu przeleżały w szufladzie, dojrzewając. Po trochu wysyłałam
je w świat, a one wiły sobie to tu, to tam gniazda z okuchów rozumienia... W końcu zapragnęłam
tego, czego pragną wszyscy piszący, i oto z luźnych kartek, żyjących niczym ptaki
niebieskie, wyłonił mi się kształt pierwszej książeczki poetyckiej – „Córki Ikara”. Będzie to
moja pierwsza książeczka i pewnie ostatnia, bowiem dawno temu odżegnałam się od poezji.
Choć nie wiem jeszcze, czy poezja odżegnała się ode mnie, bo znów zaczyna o sobie przypominać.
Na dowód dodaję wiersze powstałe wczoraj, przedwczoraj... Nieliczne, ale inne,
inspirowane nie tylko przez dom rodzinny, lecz także przez Dom Niebieski oraz przez brak
domu, bezdomność, która w dzisiejszym świecie nabiera znamion dotkliwej plagi.
Maria Jentys Córka Ikara ( wiersze z lat 1970-1980), Warszawa 1990; uzupełnienie 2000.
5
Z cyklu: DOM
Motto:
Kamień, który odrzucili budujący,
stał się kamieniem węgielnym;
jest to dzieło Pana
i stoi, niby cud, przed oczyma naszymi.
( Psalm 117, w przekładzie Seweryna Kowalskiego)
Obraz senny
Wyspa wśród oceanu
słońce rozpostarte od krańca do krańca
drzewa - akty strzeliste nadziei
w rzece – światłość.
Idziemy: w tobie radość – ziarno pęczniejące
moje będzie owocowanie.
drzewa - hymny miłości od krańca do krańca
wyspa
łódź dryfująca.
Nagłe pęknięcie światła w rzece
uwalnia mrok.
Wiem: nie dla mnie już owocowanie.
Słońce zamyka się,
od krańca do krańca moja rozpacz.
Nie widzę już ciebie:
stężałam we krwi.
Tylko wyspa trwa i drzew akty strzeliste.
A na niebie
krzyż.
Owoc
Żyć bez nadziei
Sam na sam ze sobą
Sycić głód mlekiem świtu
i chlebem słońca
Zgasić lampkę oliwną wiary
Co dzień w bólu rodzić miłość
Z ciernia
Do ciebie szłam i od ciebie szłam
ciągle mijając się z sobą
ciągle cofając dłonie
od prawdy skrytej w cierniu
6
Szłam przez kamienie
raniąc bose stopy
Wciąż zapalałam krew
wciąż zapalałam płacz
lecz z ciernia nie mogłam
wyrwać siebie
Niobe
W koronie siwych włosów
z wypalonymi oczyma
i skurczem szczęścia na twarzy
kołysze się dzień i noc
na szpitalnym łóżku
tuląc do piersi głowę syna
którego tylko ona widzi
Znalazła go u kresu cierniowych dróg
Przeżywa znów
- obłędem błogosławiona -
swoje zabite macierzyństwo.
Uwięziony cień
Milczy. Jakby miał na ustach pieczęć.
Kobieta myśli: cierpi.
Milczy od dnia, w którym zabił słowem.
Kobieta płacze: jakże cierpi.
Milczy wyrokiem własnego sumienia.
Kobieta prosi: przebacz sobie. Poprawia się: przebacz.
Milczy. Słowa zepchnął w głąb.
W oczach ma ocet i żółć sumienia.
Kobieta odciska na mokrej chuście swojego płaczu krzyż.
Z ust spada pieczęć.
Słowo: gałązka oliwna.
* * *
Domu z którego odszedł człowiek
nie ożywi ani książka ani muzyka ani kwiat
Domu do którego nie weszło dziecko
nie ocali nawet Bóg
Taki dom jest bez dachu i bez ścian
Taki dom jest bez nieba ze słońcem i gwiazdami
Taki dom jest pustynią samotności
7
Modlitwa
Mój dom bez dachu i bez ścian
skrawek przestrzeni
gdzie skulona karmię z dłoni
przylatujące ptaki
Mój dom bez nieba ze słońcem i gwiazdami
drżąca łza
którą otwieram aby przyjąć
krzyk wędrownych ptaków
Mój dom dla gniazda
- zmiłujcie się, ptaki!
Cisza
Od miesięcy otacza mnie cisza
Jestem jak wyspa wśród uśpionej wody
Przyjmuję słońce i deszcz
z radością:
pragnę zakwitnąć.
Na widnokręgu ptaki:
pełen gniazd mój ląd.
Do pieśni rośnie cisza.
Nieczekanie
Nie czekam na ciebie. To byłoby zgubne.
Usunęłam wszystkie ślady w sobie i wokół siebie.
A jednak odnajduję cię w przypadkowych przedmiotach.
Bordowa skarpetka na czyjejś nodze
dławi mnie boleśniej niż refleksja nad naszym
nieudanym życiem: jest nagłym ucieleśnieniem ciebie.
Nie czekam. Wywołuję cię nieustannie z tłumu na ulicy.
Dialog ze sobą
Mówisz, że żyję samotnie,
więc niepotrzebnie.
To nieprawda.
Gdy wracam ze świata
do pustego domu,
wyjmuję z kołyski serca
drżące i głodne niemowlę.
Karmię je, tulę, uspokajam,
opowiadam mu baśń o lesie
i o ptaku, który pewnego dnia
przyniesie mu słoneczne źdźbło.
8
Syte i uśpione owijam w płatki
czułości
i układam na powrót
w kołysce serca.
Moje wątłe jeszcze i lękliwe niemowlę
nazwałam imieniem Nadzieja.
Pytasz: Czemu nie Bajką?
Złowróżbne jest imię Nadzieja.
* * *
Zasnąć, zasnąć, zasnąć w ziemi
szemrze zmęczenie,
a wiara, nadzieja, miłość,
miłość, nadzieja, wiara
- dla innych, dla innych –
płyną rzeką rwącą, szeroką.
Przed podróżą
Od lat wybieram się w daleką podróż,
lecz do dziś nie zdążyłam wyrobić sobie
dowodu tożsamości,
kupić biletu na pociąg,
spakować rzeczy,
uciułać pieniędzy.
Nie mogę też trafić na dworzec kolejowy,
plączą mi się drogi.
A kiedy już przybywam,
bez dowodu, bez biletu, bez
pieniędzy i bez dobytku,
pociąg właśnie rusza, zatrzaskując mi
drzwi przed nosem.
Raz udało mi się przejechać kawałek
na buforze.
Bałam się, że spadnę, ale na szczęście
urwał się ten sen
o mojej wyprawie w życie.
Uspokajanie
- Boję się. Śniłam klucz czarnych ptaków na niebie...
- To nic, to nic. Śniłaś niebo: spokój.
- Łopot czarnych skrzydeł rozdzierał ciszę błękitu.
- Śniłaś błękit: spokój.
- Czarne ptaki zagarnęły niebo od krańca do krańca...
- Niebo na mgnienie tylko nakryło się ptakami.
- Śniłam niepokój w widnokręgu ciszy...?
- Śniłaś spokój.
9
Rozmowa z niewidomą
- Nachyl się nade mną, chcę zobaczyć, jaka jesteś.
- Szara, całkiem szara.
- Resztką światła widzę: jesteś srebrna.
- Szara, całkiem szara.
- Czuję: jesteś biała.
- Szara, całkiem szara.
- Powiedz mi, jaka ja jestem, siebie też chcę zobaczyć.
- Bolesna.
Czytanie Szekspira
Cóż ja uczynić mam? Kochać i milczeć?
Wyprać skarpetki. Zacerować skarpetki. Milczeć.
Do krwawienia warg.
Prać... Cerować...
...Miłość bogatsza niż słowa...
Cóż ja uczynić mam? Wciąż milczeć?
Do siódmej krwi prać... cerować...
Kordelio, po cóż te słowa... słowa... słowa?!
Przesłanie
Siostro miłosierdzia
wróżąca życie z kart
zdzierająca maski z twarzy
budząca umarłych z żywych
Wyjmujesz prześcieradła ze śluzem i krwią
spod rodzących
obmywasz bezsilne ciała
tulisz do snu stare dzieci
Siostro bólem gorejąca
Rysunek piórkiem
We wspomnieniu wiosennym
ptak ulatuje z gałęzi
taki radosny
że oczy przymknąć musisz
żeby ściszyć łzy
We wspomnieniu
ptak poszarpany
gałąź strzaskana
oczy wydarte
10
Nie samotna, lecz sama
Kartka papieru, ołówek,
maszyna do pisania,
jasna książeczka wierszy,
ciemna księga mądrości,
radosna płyta
Ludzie, którzy przychodzą na chwilę,
a potem spieszą do swoich światów,
zabierając szczodre wiązki ciepła
obrane z cieni
I cienie, cienie, cienie,
które zostają ze mną
i rosną,
i mnożą się
w mojej samotności...
Cierpliwej
Mamie
Bruzdy twojej twarzy
na znak:
błogosławione niech będą troski
i łzy błogosławione
Bruzdy twojej twarzy
na owoc
trosk i łez cierpliwej
Pani Gajowniczek
Biedne stare dziecko
z wiernymi oczami przygarniętego psa
z miotłą w pomylonej ręce
zmiatającej śmieci do własnego fartucha
promienne niezachwianą nadzieją
że ten brat ten ukochany brat
już jedzie żeby zabrać do domu
Biedne śmieszne dziecko
służące wszystkim swoją miotłą
swoją wciąż zieloną miotłą
Jesień
Gasną łąki pola lasy
sady ogrody schodzą do korzeni
aby prześnić śmierć.
11
W głębi ziemi bije serce ognia.
W głębi ziemi bije serce wody.
W głębi ziemi trwa miłosna noc.
Odlatują ptaki i tylko ich cienie
w gniazdach
będą śniły śmierć.
Z cyklu: PIOSENKI Z DOMU OBŁĄKANYCH
Motto:
Panu ja ufam, a wy mówicie: między góry
Uciekaj co najdalej jako ptak prędkopióry;
Twój nieprzyjaciel łuk wziął, strzałę ma na cięciwie,
Myśląc, jakoby z cienia dobre strzelał zdradliwie.
(Psalm 11, w przekładzie Jana Kochanowskiego)
Calineczka z ulicy Młynarskiej
Nie większa od spracowanej dłoni matki,
cała w promykach lnianych włosów,
kołysze się w chybotliwej łupinie kolan ojca,
śpiewa
dla utrudzonych młynarzy,
dla gospodyni z chochlą w ręku
śmieszną, sentymentalną piosenkę
o miłości, która wszystko wybaczy.
Nikt się nie śmieje,
wszyscy wierzą w to,
co ona śpiewa.
Piosenka niefrasobliwa
(na nutę, jaka się komu podoba)
Raz na wozie, raz pod wozem,
biada gorzko nad swym losem,
raz na wyżu, raz na niżu,
nigdy nie wiesz, co w pobliżu.
To do nieba kołatanie,
to po piekle markowanie,
raz na wozie, raz pod wozem,
któż mi, cóż mi pomóc może?!
12
Trzy po trzy
Tańczy tańczy tańczy
z wiatrem polnym górnie
wesołego –
Śpiewa śpiewa śpiewa
z ptakiem górnym chmurnie
weselnego –
na pohybel drutom
na pohybel drutom
na pohybel drutom.
Do tancerki
- Dziewczyno, nie tańcuj boso,
podłoga jest zimna,
włóż, włóż te pantofelki!
Ucieka, śmiejąc się, przeklinając.
- Dziewczyno, tak pięknie tańczysz boso,
zrzuć, zrzuć te pantofelki,
podłoga chłodzi roztańczone stopy.
Tańczy boso, tuląc do piersi pantofelki.
Bosonoga
(wersja liryczna)
Leci na skrzydłach ramion
do łąk i pól
jak ptak radosna.
Dzwoneczkami piosnek
pieści kochanego.
Tańczy tańczy tańczy
z wiatrem polnym wkoło
wesołego weselnego...
Zrzuciła buty drewniane
buty wierzbowe
Daj mi chłopcze mięciutkie
lekkie atłasowe
Leci biegnie tańczy
w promieniach uśmiechach
piosnką pieśnią wierszem
szuka kochanego.
13
Córka Ikara
Leci na skrzydłach ramion
od ślepych drzwi do ślepych drzwi
jak ptak niczyja
Podrzuca w dłoniach serce
i śmieje się śmieje...
Nagle zawisa w ptasim krzyku
na gałęzi okna
i spada w dół
bez ramion.
Bosonoga
(wersja realistyczna)
Leci na skrzydłach ramion,
ramiona w strzępach:
na wróble strach!
Leci jak z krzyża zdjęta:
na ludzi strach!
Wyjmijcie z rudej głowy
rude ciernie.
Wyjmijcie z ciężkich ust kamienie.
Wyjmijcie z oczu szkło.
Na skrzydłach ramion wnet poleci
w wysoki Ikarowy lot.
Córka Ikara
(wersja butna)
Ruda, chuda: śmiech-płacz-krzyk,
bieg od drzwi,
bieg do drzwi
(lot wysoki Ikarowy
śmiechu wart – płaczu wart).
Ruda, chuda: taniec-śmig,
raz do drzwi,
raz od drzwi
(lot wysoki Ikarowy
płaczu wart – diabła wart).
Ruda, chuda: krzyk-śmig-skok,
lot wysoki Ikarowy,
och, śmiertelny Rudej lot!
14
Wariacje
Ruda cierniowa, Ruda chochołowa,
Niebieska bolesna, Niebieska bezkresna,
w Rudej żar, w Rudej jęk,
Niebieska trwa, w Niebieskiej sęk:
wysoka pieśń – wysoki lot,
ach, Ruda, Ruda, powstrzymaj skok,
i ucisz jęk, i przygaś żar,
w Niebieskiej, Ruda, ufnie trwaj.
Perswazje natarczywe
Ach, ten krzyk, ach, ten jęk,
Ruda, Ruda, buzię w sęk;
zamknij jęk, zamknij krzyk!
- Ruda, ach, wyplułaś krzyż!
Pusty krzyk, pusty jęk,
buzia w sęk, buzia w lęk.
Ruda-chuda, klęknij tu,
szepnij: zmiłuj się, Cierniowy!
Litania miłosna
Jesteś jak niebo i jak ziemia,
jak słońce, jak księżyc, jak gwiazdy.
Jesteś jak drzewo w deszczu
i jak owoc.
Oczy masz chrome, zbyt jasno widzące,
okulary na szczęście poprawiają ci wzrok.
Gdy niesiesz fiołki – niesiesz skromność,
gdy niesiesz różę – ból staje się niepokalany,
gdy wysyłasz ptaka z koszykiem
pełnym stokrotek, niezapominajek, bratków –
wijesz gniazdo miękkie i ciepłe jak puch.
Gdy musisz krzyknąć, twój krzyk ciebie rani,
gdy musisz znieważyć – znieważasz siebie.
Masz w dłoni okruch chleba i tabletkę nasenną,
masz w dłoni garść śluzu i krwi.
Z cierni są ściany twojego domu,
z nieba i gwiazd nad głową ci dach.
15
Modlitwa do kwiatów
Dzwoneczku polny,
muzyki łąk pełen,
wydzwoń z gąszczu ptaka
skrwawionego gradobiciem.
Stokrotko biała, stokrotko różowa,
utul go w płatkach czułości,
nakarm słodyczą.
Niezapominajko,
śmiejąc się cichutko,
ułagodź go prośbą,
szepnij mu skromnie:
ptaku, piękny ptaku,
ptaku, dzielny ptaku,
o bólu zapomnij!
Słoneczniku,
nachyl się ku niemu
tarczą jaśniejącą,
ogrzej go w promieniach,
daj mu jędrne ziarno.
Bratku z jasnym oczkiem,
mrugnij doń figlarnie,
mrugnij doń przyjaźnie,
bratku, bracie róży.
Różo, dumna różo,
nie bój się swych kolców,
umiesz przecież dla ptaka
stać się niedotknięciem róży.
Z cyklu: DOM NIEBIESKI
Motto:
Ku Tobie, Panie, wznoszę moją duszę
( Psalm 25, z Biblii Tysiąclecia)
Modlitwa o zdrowie
Przez promienie słońca
i odblaski księżyca,
przez błękit nieba
i jego gwiezdną ciemność,
16
przez powiewy wiatru
i rzęsistość deszczu,
przez hosanny ptasie,
akty strzeliste drzew
i oszałamiające
adoracje kwiatów,
przez czystość strumieni górskich
i hojną rozlewność rzek,
przez dary ziemi i wód,
przez ożywczy oddech wszechświata –
oczyszczaj mnie, Źródlana,
i unoś, Gołębico, moje ciało, serce i duszę.
Dziękczynienie
Za dom
ze stropem niebieskim
z promienistą lampą u stropu
ze ścianami powietrza
z malowidłami lasów i pól
na ścianach
Za skrawek łąki
dla stokrotek, niezapominajek i bratków
Za źródło dla łez
Za gniazdo dla ptaka
miękkie i ciepłe jak puch
śpiewam Ci, Jedyny przez Krzyż,
hosannę.
Hosanna
Jesteś niebem, jesteś ziemią,
jesteś słońcem, księżycem i gwiazdą.
Jesteś drzewem w deszczu i deszczem,
i owocem jesteś.
W fiołkach Twoja skromność,
tkliwość w bratkach, stokrotkach, niezapominajkach.
W róży ból zapomniany.
Gniazdem jesteś, a ptak Twój gołębica biała
w hosannach światła.
Chlebem jesteś i solą,
i wodą, i winem jesteś.
17
I przemienieniem.
Litania nadziei
Boże obłąkanych na pustyni
Boże nie wierzących w swoje niebo ze słońcem
i gwiazdami
Boże bezdomnych
Boże ociemniałych
Boże tych, dla których umarło słowo
obumarło ciało
i między ciernie padło ziarno
Boże skazanych
Boże wydanych na pastwę samotności
Ty, Który Wiesz, co znaczy „samotna jest dusza moja
aż do śmierci”
unieś
ponad piaski
ponad ciemności
ocal ziarno pośród cierni
wskrześ ciało
Ty, Który Wiesz, co znaczy „wiara twoja
uzdrowiła cię”
1990
Z cyklu: BEZDOMNOŚĆ
Motto:
Ogarnęły mnie bóle śmierci,
potoki Beliala zatrwożyły mnie.
Spętały mnie powrozy Otchłani,
pochwyciły mnie sidła śmierci.
( Psalm 18, w przekładzie Czesłwa Miłosza)
Lazar z Mogadiszu
Lazar miał dziewięć lat
i siedmiu zabitych na sumieniu.
- Nie jestem dzieckiem – mówił
swojej nowej mamie,
alkoholiczce Annie, która kupiła go
od handlarzy żywym towarem,
aby ocalić cząstkę
tonącej we krwi
Afryki.
18
- Nie umiem się bawić – tłumaczył
złotowłosemu aniołowi,
który skrzydełkiem przysłonił mu oczy
i nakazał szukać po omacku.
Jak prawdziwy somalijski żołnierz
wolał patrzeć wprost
w otchłań swego serca.
Nie znał innego sposobu
na odkupienie dzieciństwa.
Śmierć Lazara
- Łazarzu, wstań – wołała Anna
pochylona nad martwym ciałem
przybranego syna.
Rzucił jej współczujące spojrzenie,
- nie pij – szepnął
- nie pij, bo żal...
Pragnął ocalić
ten chybotliwy płomyk
dobroci.
- Synu – szlochała – wróć...
Lecz Lazar był już daleko.
Za oceanem krwi.
W objęciach swojej Czarnej Matki.
1997
Wyśnione życie aniołów
Przebudzenie pierwsze
- Nie chcę cię budzić, Marie –
napisała Isa odchodząc.
- Śnij i bądź szczęśliwa
każdego dnia, o każdej godzinie.
Nie zdążyła zamknąć za sobą drzwi:
głuchy łoskot uderzającego o beton
ciała
obwieścił przebudzenie.
Przebudzenie drugie
„Czułam się całkiem złączona
z innymi – czytała Isa,
trzymając na kolanach Dziennik Sabriny.
- Może to ten wiatr na plaży
tak nas ze sobą splątał...”
19
Dobitny dziewczęcy głos
odmierzał słowo po słowie,
uważne oczy wypatrywały
oznak przebudzenia.
Powieki śpiącej drgnęły,
nikły blask przebiegł po czole.
Głos nadal odmierzał słowa.
Może tamten nadmorski wiatr
złączył je ze sobą:
życie ze śmiercią, śmierć z życiem?
Lecz Isa odeszła:
nie chciała spojrzeć w oczy
przebudzonej.
1999
Powrót
Głowy umarłych podpływały
niby omszałe barki,
na krawędzi
czaił się cień ojca
- Charona,
lecz wbita w żyłę igła
kruszyła skamieniałość krwi.
„Nie czas – zaszemrały zjawy
i cień zniknął,
a one odpłynęły
niesione tajemnym nurtem.
Kropla po kropli sączył się
do szpitalnej sali
świt –
podsuwała mi go kubkiem
ciepła jak zorza poranna
siostra.
1999
Barabasz
Dla Para Lagerkvista
- „Uwolnili złoczyńcę -
- myślał zdumiony Barabasz –
a skazali niewinnego...”
Miast oddalić się od miejsca kaźni,
szedł za obrazem Człowieka,
którego śmierć ocaliła mu życie.
W jego czarnym jak zepsuty owoc
20
sercu
kiełkowały ziarna przedziwnego siewu.
Szedł na Golgotę,
gdzie oto słowo stawało się chlebem.
Urzeczony światłem i mocą
szedł potem dalej i dalej...
Aż dotarł do swojej golgoty.
Konając na krzyżu
oddał Mu ducha –
po raz pierwszy w życiu
szczęśliwy.
w styczniu 2001
OPOWIADANIA
SZOK
Przywieziono ją w szoku. Była nieprzytomna i krzyczała tak, że wkrótce wszystkie pacjentki
oddziału ponakrywały głowy kołdrami i poduszkami. Podobno od miesiąca trwała w tym
stanie budzącym litość i trwogę, aż lekarze w szpitalu położniczym rozłożyli ręce i wysłali ją
do kliniki chorób nerwowych. Dziecko urodziło się zdrowe i całe, tylko matka oszalała...
Odebrali jej więc noworodka i przysłali ją tu, do nas, na kurację.
Joanna krzyczała tak, jakby chciała zakrzyczeć się na śmierć.
Mówili: szok porodowy, jakby to cokolwiek wyjaśniało. Powtarzali tę formułę, jakby byli
wtajemniczeni, a przecież nie znaczyła ona nic. Może tylko oswajała tę straszność. Pozwalała
jej bytować wśród nas, przerażonych, na prawach obywatelstwa. Kryłyśmy się więc przed
krzykiem Joanny, gdzie się dało: chore z separatek – w separatkach, chore z sali ogólnej –
pod kołdrami i poduszkami, lekarze – w swych dźwiękoszczelnych gabinetach, pielęgniarki...
Tylko one nie miały gdzie się ukryć, nie mogły uchylić się przed krzykiem, musiały wychodzić
mu naprzeciw, być przy nim, czuwać nad nim, słuchać go... Koić, uśmierzać. Pielęgniarki
krążyły nad Joanną jak gołębice. Szalona reagowała na nie, cichła i szeptała: siostro, siostrooo,
siostrooooo... Magdalena, doświadczona i dobrotliwa okularnica, najbardziej lubiana
przez pacjentki, przesiadywała u Joanny godzinami, podejmując najbardziej niedorzeczne
rozmowy, byle nawiązać kontakt. Ale i ją w końcu zmógł krzyk.
Minęły trzy dni z Joanną – dni, które przeżyłyśmy w dziwnym odrętwieniu – przyszła sobota,
niedziela. Wiele pacjentek otrzymało przepustki do domu, ja – jako terapeutka na stażu
– dostałam pierwsze dwa wolne dni. Półtorej doby ulgi...
Opuściłam szpital w piątek po południu, aby wrócić w niedzielę wieczorem na nocny dyżur.
Miałam nadzieję, że gdy zamknę za sobą szpitalne drzwi – zamknę też krzyk szalonej w
miejscu, do którego należał. Ale tak się nie stało. Wyszedł ze mną i był wszędzie, gdzie byłam.
Był już we mnie. Poruszył struny krzyku w mojej duszy i teraz ja także krzyczałam, choć
nikt tego nie słyszał. Trzymałam go na uwięzi. Nie zdołał się uwolnić, tak jak krzyk Joanny, i
nie zawładnął mną. Krzyk szalonej był potężniejszy niż ona. Rozerwał więzy, pozbawił ją
władzy nad sobą.
Obnażył i rzucił na pastwę cudzych uszu i oczu.
Ale uszy te i oczy cofnęły się przed nagością Joanny i zwróciły ku nagościom własnym. Te
liczne zdumione, wstrząśnięte i zawstydzone oczy nie wzięły Joanny pod pręgierz, nie zlin-
21
czowały jej – one z nagości zaczęły czerpać siłę potrzebną sobie. Joanna krzycząca na cały
oddział nie była sama – były z nią wszystkie krzyki ukryte pod kołdrami i poduszkami szpitalnych
łóżek.
Misterium trwało przez kilka dni i kilka nocy.
Aż opadła z sił Joanna, posnęły wyczerpane słuchaczki.
Oddział ucichł. Zrobiło się pusto. Martwo.
Tak było, kiedy wróciłam z krótkiego urlopu w niedzielę wieczorem, by objąć nocną służbę.
Dotknęła mnie ta martwota, przyniosłam bowiem w sobie krzyk Joanny. Głucho mi teraz
brzmiał w duszy, samotnie... Ale nie trwało to długo.
W nocy Joanna ożyła. Ponowiła swoją ... pieśń nad pieśniami. Nie krzyczała już jednak.
Teraz artykułowała swój krzyk. Wszystkie jego tony, półtony, ćwierćtony zastąpiła słowami.
Treściami. Konkretami. Głowy zaczęły wyłaniać się spod kołder i poduszek, nasłuchiwać.
Szalona przyzywała dwóch mężczyzn i jedną kobietę. Potem odpędzała ich i znów przyzywała,
na przemian jednego, to drugiego. Szamotała się między nimi dziko. A żadne z trojga nie
dawało jej pomocy ni otuchy... Nawet matka. Ta zwłaszcza wydawała się obca i głucha. Nikt
nie mógł z Joanną rozstrzygnąć dramatu jej sumienia. Nikt nie mógł uwolnić od rozterki serca.
Z wyszarpywanych z chaosu słów wyłaniała się powoli i składała historia dramatycznej
miłości, która rozbiła duszę Joanny, zmąciła jej umysł i zniewoliła go. Reszty dokonał szok.
Oddział majaczył całą noc niby chór w tym widmowym misterium, w którym tylko jedna
osoba była z ciała i krwi, a trzy pozostałe wyłaniały się z krzyku i w krzyku przepadały: Staszek
i Boguś, Boguś i Staszek, mąż... kochanek... dobry mąż... zły kochanek... dobro i zło...
życie i śmierć... a wśród tego matka pocieszycielka, matka ucieczka, matka ukojenie... Nie
było ratunku, nie było rozwiązania... Joanna walczyła i cały oddział walczył razem z nią.
Siedziałam nie przy szalonej, lecz przy Annie, którą przywiozła niedawno karetka pogotowia.
Erka. Biedna dziewczyna, chora od miesięcy na depresję, znów targnęła się na życie.
Zdarzało się to, ilekroć wysyłano ją ze szpitala do domu na próbę. Na oddziale nie zdradzała
przez długi czas żadnych oznak chęci do życia: nie jadła, nie rozmawiała z nikim, prawie się
nie ruszała, jeżeli nie było to niezbędne. Nie zajmowała się niczym. Ostatnio zaczęła się ożywiać,
lekarze uznali więc, że jest „lepiej”, i wysłali ja do domu. I oto wróciła: karetką, na noszach,
po płukaniu żołądka. Łyknęła cały zapas lekarstw. Ale choć wyczerpana, półprzytomna,
jest jakaś inna. Być może, silna dawka psychotropów to sprawiła, ta, która miała ją zabić...
chociaż myślę, że to raczej Joanna wyrwała Anię z letargu swoim krzykiem... śpiewem... Nie
wierzę w psychotropy. Jestem pewna, że to ona wstrząsnęła chorą. Puste oczy patrzą, widzą,
ręka Anny dotyka mojej ręki, przytrzymuje ją. Dziewczyna chce rozmawiać. Siedzę więc przy
niej. Nie idę do Joanny, choć krzyk bije w niebo i piekło... Nie idę tam, wiem, że nic nie zrobię,
żeby przerwać misterium, od którego umiera już cały oddział: na poduszkach twarze
udręczone, stężałe, mokre od łez. Żadna nie śpi tej nocy, nawet te na dużych dawkach, które
przesypiają całe dnie. Nie idę do Joanny, nic tam nie wskóram, dostała dwa silne zastrzyki, w
końcu muszą podziałać. Szok był potężny. Wywołała go natura – natura uciszy. Trzeba czekać.
Siedzę przy Ani, która zapadła w drzemkę, nietrwałą, niespokojną. Drżę z napięcia i
zmęczenia. Zostałam wprawiona – podobnie jak inne kobiety na oddziale – w obłędny ruch
jakichś niepojętych żywiołów i boli mnie już wszystko. Mam dość monotonnego wołania
Joanny. Mam tak dość, że jeszcze chwila, a zrobię coś, co mnie samą przerazi.
Zaczyna świtać, krzyk Joanny gaśnie. Rankiem oddział śpi głęboko, równo. Zapada głęboka
cisza. Zasypiam i ja przy łóżku Anny.
Budzi mnie moja zmienniczka.
Wychodzę przed separatkę i zamieram: chyłkiem, lękliwie, chwiejnie wymyka się ze swego
pokoju Joanna. Zmierza do toalety. Czai się. Choć nikogo nie ma na korytarzu, chowa
głowę, chyląc ją nisko. Jak najniżej. Nie chce spotkać niczyjego spojrzenia. Wstydzi się. I
boi. A więc wie, co się z nią działo przez tych sześć dób.
22
Cofam się do pokoju pielęgniarek, nie chcę jej zranić spojrzeniem. Jest w nim na pewno
współczucie, może litość: tak bardzo wymizerowana jest Joanna, tak zmieniona. To nie ta
młoda, urodziwa kobieta, którą przywieziono. To jej cień. Joanna już należy do oddziału –
nosi piętno choroby. Gdyby znalazła odwagę, żeby spojrzeć mi w oczy, spotkałaby się z pomocą.
Ale ona tego nie chce. Może nie czuje się godna? Może wolałaby zobaczyć naganę lub
potępienie? Wiedziałaby wtedy, że dostaje to, co jej należne. Możliwe... Ci ludzie są tak pełni
poczucia winy. A Joanna nie usprawiedliwia się i nie chce cudzych usprawiedliwień. Musi
przeżyć swoje do końca, choćby to się równało samounicestwieniu. Myślę tak i wiem, że daleko
mi do prawdy o tym, co czuje Joanna, bo w czasie krótkiej pracy na oddziale zdążyłam
zrozumieć, że są w ludzkich duszach tajemnice nie do zgłębienia. Bywa, że chory ma się lepiej,
jest spokojny, pogodny, rozmowny, aktywny, a naraz... następuje kataklizm. Joannę
trzeba na razie zostawić sobie samej. Wszystko jeszcze może się zdarzyć. Mówią to jej oczy i
może dlatego wolą się ukryć.
Gdy schodzę z dyżuru, znów natykam się na szaloną. Wraca z łazienki. Kryje oczy. Jest
połową dawnej Joanny, mimo to urzeka. Myślę, że bardzo ją musieli kochać ci dwaj...
Ale przychodzi tylko Staszek. Ślubny. Ten drugi, Bob, nie pokazał się ani razu. Pewnie, że
do chorej żony ma prawo tylko... prawy mąż. Choćby jej nienawidził. Choćby był znienawidzony.
Tamtemu nie wolno się zbliżyć. Tamten, choćby kochany, nie ma żadnych praw.
Zresztą Joanna wybrała: wywołała i zatrzymała Staszka, wypędziła Bogusia... Wybrała spokój,
rodzinę i dom, odrzuciła niepokój, samotność, bezdomność. Razem z nimi swoją namiętność.
Bob został wyrzucony z raju, Staszek stanął na straży rajskiej szczęśliwości. Tak by się
mogło zdawać, ale przecież tak nie jest, nie może być. Jabłko zostało zjedzone – raj utracony
bezpowrotnie. Joanna woli na razie o tym nie wiedzieć. Przyzywa Staszka, anioła stróża, i
zapada w sen. Pierwszy po długiej bezsenności. Niech śni o raju i śpi, do wyzdrowienia. I do
przebudzenia. Losowi trzeba będzie śmiało spojrzeć w twarz.
Gdy mijamy się, Joanna spogląda na mnie płochliwie, ale i wyzywająco. Nie podoba mi się
to spojrzenie, zaczynam odczuwać niepokój, lecz nie wiem, co on zwiastuje, czemu mogłabym
zapobiec. Rzucam jej zwyczajne „do widzenia, Joanno” i zamykam za sobą drzwi.
Krzyk nie idzie już za mną, ujarzmiłam go. Zabieram ze sobą z oddziału ostry, nurtujący niepokój,
prawie lęk.
Idę do kolejki i jestem zła na siebie. Niejasno czuję, że coś przeoczyłam, czegoś zaniedbałam.
Tylko nie wiem, o co chodzi. Obłędny sześciodobowy krzyk Joanny uruchomił jakieś
moce, które odmieniły rytm szpitalnego życia. Boję się tych mocy.
Rankiem następnego dnia prawie biegnę do pracy. Spotykam oczy Joanny już w progu
drzwi. Staję osadzona tymi oczami. Błyska mi, że Joanna czekała, czeka... Czuję szybkie bicie
serca. Patrzę prosto w oczy Joanny i ona patrzy w moje. Już wiem, że coś się zdarzyło.
Dyżurna w pokoju pielęgniarskim mówi mi – co. Joanna zaatakowała Cenię. Niewidoma
jest bezbronna, nie mogła obronić się przed młodą kobietą, którą owładnęła jakaś niepojęta
nienawiść do niej. Gdyby nie salowa, którą zaalarmował zduszony krzyk Ceni, być może staruszka
już by nie żyła. Paradosia miała refleks. Nie darmo pracuje trzydzieści lat w „czubkowie”.
Wie, co odbija czasem tym biedaczkom... Odciągnęła Joannę w samą porę. Ale właściwie
to nikt nie wie, co zaszło, dlaczego Joanna rzuciła się na staruszkę, co chciała zrobić...
Nikt nie wie i nikt się nie dowie. Joanna była półprzytomna i kiedy oprzytomniała, przytuliła
Cenię, ucałowała... Jakby się nic nie stało. Oczy miała spokojne, pogodne.
Przeniesiono ją do innej separatki, personelowi zalecono szczególną czujność. Wiele par
oczu obserwowało teraz dyskretnie poczynania Joanny.
A ona zapragnęła pójść na spacer. Lekarze zezwolili. Dołączyła do gromadki chorych chodzących
i wyszłyśmy. Pielęgniarka i ja pilotowałyśmy nasze podopieczne. Byłam ciekawa, jak
Joanna zareaguje na wolną przestrzeń, na światło i zieleń, na cały piękny teraz, wiosną, świat...
23
Szła spokojnie, posłusznie, jak grzeczna dziewczynka. Rozmawiała, zwierzała się, że czeka
na odwiedziny męża, cieszy się, tęskni... Mówiła o nim jak kochająca żona.
Gdy dotarłyśmy do stawów, przystanęła, lekko zadrżała, cofnęła się dość gwałtownie. Potem
ruszyła do przodu jak gdyby nigdy nic. Od stawu bił oślepiający blask. Słońce stało w
zenicie, mewy wirowały i kołowały w roziskrzonym powietrzu. Stanęłyśmy wszystkie, oszołomione
tym blaskiem, ruchem, życiem. Zapomniałyśmy na moment, że obok jest piekło.
Patrzyłam na Joannę. Stała bez ruchu. Oczami tylko cofnęła się w siebie przed tym olśniewającym
widokiem. Bała się.
Ujęłam jej rękę, pociągnęłam za sobą. Ruszyła posłusznie, jakaś senna, zmęczona naraz.
Milczałyśmy. Szłyśmy wolno w stronę oddziału. Wiedziałam, że musi się położyć. Nie kryła
już oczu. Patrzyła zwyczajnie pod nogi, jak człowiek stąpający po nierównym i niepewnym
gruncie. Szłyśmy wąską groblą między stawami. Pozwalała się prowadzić i podpierać, spoglądała
na mnie od czasu do czasu. Oczy jej były czyste. Jasne.
Zapytałam ją, co będzie robiła do południa. - Trzeba coś robić... Szybciej wraca się do
równowagi – recytowałam stereotypowe zalecenia terapeutyczne. Więź między nami była już
pozasłowna, nie musiałam zbytnio dbać o słowa.
Uśmiechnęła się. – Tak, tak... zrobię buciki dla Jasia. A potem – rozmarzyła się nawet
trochę – napiszę może konspekt mojej pracy magisterskiej. Kończę studia, wiesz. Piszę o baśniach
starogermańskich. Tropię wątki faustowskie i demonologiczne... Szukam źródeł zła.
Ścisnęłam mocniej rękę Joanny, ale nie odezwałam się. Ogarnął mnie niepokój. A więc to
jest w nas, od początku, przed wszystkim, co się w życiu zdarza, i niezależnie od wszystkiego.
Joanna dręczy się tym, zamiast po prostu żyć, kochać, rodzić dzieci... Dlaczego się tak
dręczy? Dlaczego właśnie ona? Nurtowało mnie to pytanie, ale nie wypowiedziałam słowa.
Słuchałam, co mówiła. Dotarłyśmy do oddziału, odwróciła się jeszcze w stronę stawów i patrzyła,
chłonęła tamten widok łapczywie, ale i smutno. Była znów zgaszona.
Od spaceru jednak i długiego snu po nim wracała szybko do zdrowia. Z Cenią były w
przyjaźni, godzinami rozprawiały na temat dobra i zła, miłości i śmierci, tak dziwnie, że coraz
to inne pacjentki obsiadały je na łóżkach w separatce i słuchały.
Cenia wszakże bała się Joanny. Kryła to, lecz Joanna wyczuwała lęk staruszki. Nic tu już nie
dało się zrobić. Lęk zagnieździł się w duszy, wrósł tam i emanował. Joanna cierpiała i odsuwała
się od Ceni, gdy za bardzo stawał się widoczny. Stara pani subtelnie go maskowała, ale czuły go
wszystkie. Unosił się w powietrzu, nad Joanną. Ciężko było chwilami, nieswojo. Jednak rozmowy
były ważniejsze, lęk ich nie zdławił. Obie z upodobaniem roztrząsały tematy odwieczne.
Staszek przychodził codziennie, przynosił wieści o Jasiu. Zabierał cudeńka, które Joanna
pracowicie wyrabiała szydełkiem i na drutach dla synka. Były to buciki, czapeczki, sweterki i
inne śmieszne drobiazgi niezbędne noworodkowi. Wciąż powtarzała imię synka: Jaś, Jasieczek,
Janek i tak dalej. Zdawało się, że miłość macierzyńska wypełnia ją od stóp do głów, a
niedawne wydarzenia są czymś tak odległym, że nierealnym. Staszek brał żonę codziennie
pod ramię i wyprowadzał na spacer. Wędrowali nad stawy, tam spędzali godziny aż do kolacji,
do zmroku. Idylliczna para! Tak można było myśleć patrząc na nich. Ale mnie coś niepokoiło
w tej idylli. Otóż Joanna co dzień po każdej dłuższej wizycie męża pisała list do niego i
wrzucała go do skrzynki przy szpitalnej bramie. A więc spokój jej był pozorny. Jeszcze burzyło
się pod gładką powierzchnią, szukało ujścia. Borykała się, walczyła dalej. A on, Staszek?
Co czuł naprawdę? Chyba też walczył, i to dramatycznie.
Wkrótce znów poszłam na urlop. Tym razem dłuższy. Straciłam Joannę z oczu na dwa
tygodnie. Kiedy wróciłam, już jej na oddziale nie było. Któregoś przedpołudnia wyszła na
spacer i nie wróciła. Gdy mąż, jak zwykle, przyszedł do niej w odwiedziny po południu, znalazł
tylko rzeczy Joanny. Niespokojny pognał kolejką do domu. Tam jej nie zastał. Nie było
Joanny także u matki ani u teściowej. W żadnym znanym mu miejscu. Szpital wszczął poszukiwania.
Nazajutrz Joanna sama zadzwoniła do swojej lekarki. Żeby jej nie szukać. Ma się
24
dobrze. Znalazła to, co zgubiła. Szok minął bez śladu. Skutki też. Odkryła zagadkę. Wróci do
domu, ale nie teraz. Nie czekała na odpowiedź – odwiesiła słuchawkę.
Wróciła po pięciu latach na oddział. Nie krzyczała. Milczała. Stale patrzyła gdzieś... jakby
poza ludzi, rzeczy... Milczała jak zaklęta. Nic jej poza tym nie było, więc pozwalali chodzić
Joannie na spacery. Ożywała, gdy otwierano drzwi i mogła wyrwać się nad stawy. Tam stawała
bez ruchu i wpatrywała się w mewy kołujące nad wodą. Były szare i woda była szara, bo
wciąż padało. Ale Joanna stała tam i oczy jej jaśniały.
Wyszła ze szpitala po trzech miesiącach. Nie zaczęła mówić. Ale odpowiadała przynajmniej
na pytania. Wróciła do domu. Do męża i synka. Żegnając się ze mną wypowiedziała ledwie
słyszalnie: Bob zabił...
Nie wiedziałam, kogo czy też co zabił ten jej Bob. Nabrałam jednak pewności, że Joanna
do naszego szpitala już nigdy nie wróci.
Pierwodruk: „Okolice” 1992 nr 1-3.
TO TYLKO PTAK
- Wsiadaj, Kala. Jedziemy nad jezioro. Pokażę ci czaple. Chciałaś je zobaczyć, prawda?
Tak, chciałam popatrzeć na te dziwne ptaki w miejscu, które obrały sobie na dom – w
owym leśnym ustroniu, które tak lubił odwiedzać Eryk z aparatem fotograficznym. Ale nie
teraz. Czułam się bowiem nieswojo. Od rana drążył mnie niepokój, który przybrał kształt wyraźnego
ponaglenia: „Karolina, ja już nie mogę czekać”.
Skąd biegł do mnie ten sygnał? Nie umiałam go umiejscowić. Przed podróżą do tego tutaj
miejsca, uroczego cichego miasteczka pod Kopenhagą, usłyszałam coś wręcz odwrotnego:
„Karolina, ja mogę poczekać...”. Pojechałam więc nie zastanawiając się specjalnie nad owym
komunikatem, który przybiegł do mnie skądś i zagnieździł się w mojej świadomości.
A teraz zmienił swój sens, stał się ponagleniem. Nie wiedziałam, skąd przypłynął, ale nie
lekceważyłam go. Kilkanaście miesięcy temu, gdy byłam kilkaset kilometrów od domu, w
podobny sposób przyzwała mnie Anna. Była chora, lecz jeszcze nie wiedziałam, że śmiertelnie.
Spędzałam czas przy matce, a ona tak właśnie wołała: „Karolina, ja już nie mogę dłużej
czekać... nie mogę... nie mogę...”. Gdy wróciłam w popłochu, umierała.
Teraz znów ktoś mnie woła. Ale kto? Nie wiem. Nie mam pojęcia. Nie dociera do mnie
GŁOS. Dociera jedynie SENS: „Ja już nie mogę czekać”.
No więc gdy Eryk zaproponował mi wyprawę „na czaple”, poczułam się nieomal zagrożona:
odetnie mnie od GŁOSU, stracę łączność z kimś, kto woła, tam gdzieś, daleko, w Polsce... Zawiezie
mnie do lasu, gdy tymczasem wszystkie pragnienia popychają mnie ku morzu. Czułam, że
zaraz, natychmiast muszę tam iść, ku wydmom, a potem do brzegu morskiego i dalej, do wody,
po kolana, po pas, po szyję, a potem płynąć, płynąć hen, na południe... Przez te cudowne wodne
przestrzenie, monotonne i kapryśne zarazem, kojące i podniecające. Wciąż na południe.
Lecz Eryk patrzył wyczekująco. Nie chciałam sprawić mu zawodu. Przygotowywał się
do tej wyprawy od kilku dni i był pewien mojej entuzjastycznej aprobaty. Wiedziałam, że
bardzo jest dumny ze „swoich” leśnych ustroni, z czapli i olbrzymich mew, które można
spotkać tylko tutaj, ze wszystkiego, co odkrył dla siebie, a teraz pragnie pokazać mi. Patrzył
wyczekująco i widocznie dostrzegł moją niechęć, bo zapytał:
- A może nie chcesz? Jak nie, to nie...
25
Skinęłam szybko, że tak, oczywiście, zaraz będę gotowa, i pobiegłam na górę, aby się
przebrać.
Eryk zapuszczał silnik, gdy – ubrana do lasu – sadowiłam się w aucie. Był bardzo rad,
z siebie i chyba ze mnie, więc przestałam myśleć o morzu. Jutro raniutko, gdy tylko zaświta,
pobiegnę na plażę. A teraz – niech będzie ustronie i niech będą czaple. Dziwaczne ptaszyska,
wielkie i ciężkie, na tych śmiesznych, długich i sztywnych, niby szczudła, nogach... Niech
będą. Może właśnie tak ma być. Nie inaczej.
Mój wiking jechał szybko i równo, nucąc coś bezgłośnie, samymi tylko poruszeniami
warg.
- Chcę słyszeć, co śpiewasz, Eryk. Zaśpiewaj mi pieśń wikingów – poprosiłam.
Ale on nucił dalej bezgłośnie i uśmiechał się. Jasna, nieco zmierzwiona grzywa prawie
zasłaniała mu oczy. Odgarnęłam kilka kosmyków z jego czoła, roześmiał się szeroko. Nie
zaśpiewał jednak. Zatrzymał głos w gardle, w krtani, może głębiej. Nie usłyszałam pieśni
wikingów. Biały samochód Eryka z czerwonymi napisami – samochód jego firmy z reklamami
– mknął pośród jednostajnych pól, równo i bezszelestnie po gładkiej jak stół drodze, a ja
myślałam sobie, że mój kraj, odległy o jedną morską miedzę na południe, jest o tyle piękniejszy...
Mój biedny, zaniedbany, rozszarpywany waśniami rządzących kraj... Tęskniłam do plaż
na Helu, we Władysławowie, w Jastrzębiej Górze, Ostrowie, Karwii... Do Słonecznego Domu
Justyny i Jana. Coś działo się w tym domu – czułam to, drążył mnie niepokój, niepojety,
ostry, bolesny.
- Kala, to tu. Wysiadamy. – Skracał tak sobie moje imię, zbyt leniwy, by raz za razem
artykułować cztery trudne sylaby. Nawet się sobie podobałam jako tajemnicza Kala.
- Wysiadamy. Dziękuję za dobrą jazdę – powiedziałam w języku, z którego znałam zaledwie
kilka słów.
Błysnął krótkowzrocznymi oczami przez grube szkła, zgasił silnik. Odpięłam pasy,
otworzyłam drzwi. I znów odczułam przypływ niechęci do tutejszych leśnych ustroni i czapli.
Chciałam być tam, w Słonecznym Domu. Natychmiast. To wszystko tu było jak sen. A może
tamto było snem: Słoneczny Dom, tak wyraźny w mojej wyobraźni, że prawie widzialny.
Modrzew u podnóża schodków... Modrzew posadzony przez Jana w chwili ukończenia budowy,
a teraz taki rozrosły, że trzeba go okrążać, aby wejść do Domu bez uchylania gałęzi. A
może przywidzeniem była Justyna w drzwiach?
Postawiłam stopy na ziemi i zaczęłam wysuwać się z auta. Eryk już czekał. Milczał. Nie
dlatego, że był milkliwy, lecz z powodu trudności językowych. Nie znaliśmy wzajemnie
swoich języków, a angielskim nie władaliśmy zbyt biegle. Za to nieźle nam się rozmawiało
oczami, gestami, uśmiechami... Kto wie, czy nie najlepiej rozmawiało się... milczeniem?! W
tym naszym życiu pełnym wrzawy chwile ciszy były niczym dar niebios. Eryk ich nie zakłócał.
Pozwalały mu kontemplować przyrodę. Toteż bardzo chętnie milczał, gdy ja milczałam.
Ale i bardzo chętnie mówił, gdy pytałam. Teraz nie miałam ochoty ani mówić, ani pytać.
Czułam się jak wyrwana ze snu. „Co ja tu robię z tym wikingiem, obcym i dalekim, gdy tam,
w Słonecznym Domu, dzieje się coś, o czym nie wiem, a co emituje sygnały wywołujące niepokój...?!”
Eryk szedł szybko na swoich długich nogach, musiałam się więc wysilać, żeby za nim
nadążyć. Las był liściasty, drobniejszy i oboższy niż podobne lasy w Polsce, czułam się trochę
rozczarowana, lecz nie dawałam tego po sobie poznać. Oczami duszy widziałam cudownie
smukłe sosny w lesie karwińskim, a stąpałam nie po gnijących liściach, ale po mięciutkim
jak owcze runo ostrowskim mchu. Nagle błysnęło jeziorko. Eryk przystanął.
- To tu. Patrz – podał mi lornetkę. – Jest. Jedna. A tam dalej druga. Są! Dwie!
Nie byłam pewna, czy widzę czaplę, czy pień brzozy, lornetka nie dawała gwarancji, ale
istotnie coś bieliło się po drugiej stronie leśnego jeziorka. Nie umiałam się jednak tym czymś
radować. Ustronie nie miało dla mnie uroku. Eryk nie miał dla mnie uroku. Był obcy, daleki.
26
Trochę dziwny, trochę zabawny, sympatyczny, ale – obcy. Obojgu nam odpowiadało takie
bycie obok siebie, nie ze sobą. Jeżeli coś nas łączyło, to upodobanie w milczeniu.
On kontemplował samotnie swój świat dookolny, ja – mój wewnętrzny. Nie dążyłam do
tego, aby Eryk się przede mną otworzył, i on nie robił nic, by mnie sprowokować do wylewności.
Łączyło nas milczenie, w którym teraz skupiliśmy się na czapli. A potem na rybołowie.
I na starym olbrzymim mewim samcu. Ale w moje skupienie naraz znowu wdarł się sygnał
alarmowy: „Karolina, ja już nie mogę dłużej czekać...”
- Kala, co ci jest? What happened?
Głos Eryka wyrwał mnie po raz drugi jakby ze snu. Ale ja nie śniłam. Ja słyszałam. I widziałam.
To była jawa. Słoneczny Dom i coś mętnego, co spływało z góry...
Drżałam na całym ciele, dygotałam. Eryk niczego już nie dostrzegał, zajęty ptasim piórem,
które podniósł z ziemi i machał nim do mnie triumfalnie. – Patrz, Kala, patrz! – Było
biało-szare, bardzo duże.
Patrzyłam... Może to ptak? Może to tylko ptak? Wielki. Szaro-biały. Jakaś czapla. A nie
mgła. Ta straszna, dławiąca mgła.
Co mi się zwiduje? Czyżbym oszalała?! Od tego upału, który trwa już trzy miesiące. Słoneczny
Dom i ptak, i mgła – co za bzdura! Co za kicz! Dom zawsze pozostanie słoneczny.
Żaden ptak, szary czy bury, nie odetnie go od światłości. Ani żadna mgła.
- - Eryk, chodź tu, powiedz mi... – zacięłam się. Wiking błysnął ku mnie okularami – i
zabrakło mi słów. Jak wyrazić w obcym języku ten dziwny niepokój? Jak zapytać o ów bolesny
skurcz w okolicy serca czy też żołądka w ledwo przyswojonej cudzoziemskiej mowie,
skoro nawet we własnym języku jest tak trudno pochwytny?!
- Co, Kala? Co chcesz powiedzieć? – dopytywał, zaintrygowany moim wzburzeniem.
- - Nic, już nic. To był ptak... Myślę, że to był tylko ptak!
- - Jasne, że ptak. A cóżby innego? Przecież nie dzik! – zaśmiał się rozgłośnie, z lekka
sardonicznie.
- - Bo bałam się, że może ... śmierć – szepnęłam.
- - Co mówisz, Kala? Nie słyszę.
- - ... że śmierć weszła do Słonecznego Domu, a ja jestem tu i oglądam czaplę, głupią,
głupią, głupią palę paplę paplę – mówiłam szybko i bezsensownie, po polsku, a wiking nic a
nic nie rozumiał. Uśmiechał się jednak rozumiejąco.
* * *
Dwa dni później srebrny metalowy ptak niósł mnie do kraju. Szum silnika mieszał się z
szumem w mojej głowie. Coś się działo, coś się dobijało do mojej świadomości, gdzieś stamtąd,
z dołu, czy ja wiem zresztą skąd, atakował mnie jakiś obraz i jakiś głos, którego nie potrafiłam
dokładnie umiejscowić, choć już czułam, że chodzi o Słoneczny Dom. „Nie mogę już
czekać, nie mogę...” . Głos był ledwo słyszalny, jak pęknięta i zamierająca struna.
Popędzałam w myślach samolot: byle tylko zdążyć.
W domu zastałam czekający już na mnie list. Pisała Justyna. Dotyczył Jana. W jednej
chwili pojęłam wszystko: mgła... ptak... wielki, biało-szary...
Przepakowałam torbę, pobiegłam do taksówki.
Teraz tylko zdążyć.
Pierwodruk: „Kresy Literackie” 1994 nr 3-4.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------