Albert Ellis Terapia krótkoterminowa Lepiej, głębiej, trwalej Proste i skuteczne metody rozwiązywania problemów Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne Gdańsk 1999 SPIS TREŚCI. Podziękowania Nota o autorze. ROZDZIAŁ I Wprowadzenie ROZDZIAŁ 2 Na czym polega racjonalno-emotywna terapia behawioralna? ROZDZIAŁ 3 W poszukiwaniu "głębokich" problemów emocjonalnych. ROZDZIAŁ 4 Odkrywanie ważnych wydarzeń z przeszłości prowadzących do zaburzeń ROZDZIAŁ 5 Jak radzić sobie z naprawdę traumatycznymi wydarzeniami w życlu pacjentów. ROZDZIAŁ 6 Poznawanie systemu przekonań pacjenta:przymusy wmikJące z ego Dyskusja empiryczna Dyskuąja logiczna Dyskuąja pragmatyczna i praktyczna ROZDZIAŁ 7 leczenie pacjentów z problemami dotyczącymi ego i samooceny w terapii Qlębolief'i ąirtensywnefDyskua a wymuszona nagraniem Wymuszone stwierdzenia wspomagające OJ Odwracanie ról Kwestionowanie racjonalnych przekonań. Oddziaływanie na racjonalne przekonania ROZDZIAŁ 8 Dyskutowanie gniewnych i wrogich wymagań wobec innych. ROZDZIAŁ 9 Dyskutowanie przymusów wmiknJących z niskiej tolerancji na frustraci ę. ROZDZIAŁ 10 Emotywne metody terapii RBBT a proces głębokiej i intensywnej przemiany. Wyobrażenia racjonalna-emotywne Ćwiczenia zwalczające wstyd. Zastosowanie poczucia humoru Trenowanie bezwarunkowej samo akceptacji(USA)Stosowanie innych emotywnych metod REBTWymuszone argumenty,wspieraj ąee racjonalne przekonaniapacjenta........................ Wymuszony dialog przekonań racjonalnych i imacjonalnychWymuszony dwuosobowy raj analny i imacjonalny dialog ROZDZIAŁ li Metody behawiorystyczne krótkoterminowej i intensywnej psychoterapii Odczulanie(deseń:ytyz agi a *ywo')Pozostawanie w trudnych sytuacjach Stosowanie wzmocnień. Stosowanie kar Możliwe negatywne skutki stosowania metod behawioralrych. ROZDZIAŁ 12 Metody mniej intensywnej i mniej głębokiej terapii krótkoterminowej Wykorzystanie zdolności i rezerw pacjentów Terapia skupiona na rozwiązaniach Pokazujcie pacjentom ich sukcesy i zalety. Pozytywne wizualizacje i afirmację Dysponowanie różnorodnymi technikami Znaczenie metod polegających na budowaniu relacji terapeutycznej Jak pokazać pacjentom,że mogą się zmienić Unormowanie zaburzonych uczuć i działań pacjentów. Metody odwracania uwagi Stosowanie duchowych i religijnych metod psychoterapii ROZDZIAŁ 13 Inne metody mniej głębokiej i intensywnej terapii krótkoterminowej Praktyczne rozwiązywanie problemów Stosowanie zachęty i wsparcia. Podnoszenie samooceny pacjentów Pomoc pacjentom w uzyskiwaniu wglądu we własne zaburzenia i nieadekwatne zachowania Terapia oparta na doświadczaniu Interwencje paradoksalne 6. Terapia ograniczona czasowo. Trzymanie się teraźniejszości. ROZDZIAŁ 14. lepsze,głębsze i bardziej intensywne metody)terapii krótkoterminowej Dyskutowanie sztywnych,irracjonalnych,dysfunkcjonalnych przekonań Realistyczne oczekiwanie zmiany Akceptowanie najgorszych ewentualności. Zwalczanie biadolenia Wykorzystanie zwrotu,ja nie mogę"Determinacjawdążeniudo zmiany. Równowaga myśli,uczuć i zachowań. Osiąganie samorealizacji Stosowanie matemałów samopomocowych. ROZDZIAŁ 15 Dosłowny zapis pierwszej sesji terapii krótkoterminowej RIBTOpis przypadku. Pierwsza sesja. Dalsze losy TedaPytania dotyczące terapii. ROZDZIAŁ 16 Wnioski Pomaganie pacjentom w zmianie nawyków myślowych i jęykowychZapobieganie nawrotom zaburzeń. Zapobiegawcze stosowanie racjonalna-emotywnej terapii behawioralnej i terapii poznawco-behawioralnęiOdrobinę postmodernistyczne zakończenie. Przypisy. Bibliografia Indeks rzeczowy. Książkę tę dedykuję Jmet Woltę,którą danla mi wsparcie przez ostatnich trzydzieści lat i w dużym stopniu uczestniczyła w rozwijaniu niektórych aspektów racjonalna-emotywnej terapii behmnordlnęj. Dziękuję Jej także za to,że jest mają towarzyszką życic. Wzbogaca mnie swoją miłością i pogodą ducha,nie rezygnując z siebie i z własnych osiągnięć. PODZIĘKOWANIA. Wielu spośród moich przyjaciół i kolegów przeczytało rękopis tej książki i dzięki cennym uwagom znacznie przyczyniło się do jej udoskonalenia. Niektórzy z nich poświęcili wiele czasu na uważną lekturę surowego tekstu,ich poprawki edytorskie,stylistyczne i merytoryczne były bardzo pomocne. Nie obciążam ich jednak odpowiedzialnością za ostateczny kształt merytoryczny i językowy tej książki. Jestem bardzo wdzięczny recenzentom,wśród których znaleźli się Shawn Blag,Ted Crawford. Dominie DiMattia,Ray DiGiuseppe,Michael Sdelstein,Kevin E. Fitzmaurice. Bany Morris,Stevan Nielsen,PhittipTatę,Emmett Velten i Paul Woods-ich wszechstronna pomoc była niegjggyjjryjg(Wielki wkład w pracę nad tą książką należy do całego zespołu Ośrodka Terapii Racjonalna-Emotywnej w Nowym Jorku,a na szczególne podziękowania zasługują:Dominie DiMattia,-Janet Woltę,Christopher Ludgate,Jeffrey McHugh i przede wszystkim Ginamarie Zampano. Natalie Gilman z wydawnictwa Brunnerłlazel skłoniła mnie do napisania tej książki i dzieliła się cennymi uwagami w trakcie jej powstawania. Chciałbym także podziękować wielkiej liczbie autorów i klinicystów,od których nieustannie się uczyłem i bez których pomocy nigdy nie udałoby mi się rozwinąć Racjonalna-Emotywnej Terapii Behawioralnej(REBT). Nazwiska niektórych spośród nich przewijają się na kartach tej książki,widnieją także w bibliografii znajdującej się na końcu. Z pewnością nie udało mi się wymienić wszystkich osób,których wpływ na mnie był znaczący. Pozwolę sobie powtórzyć to,co napisałem w Podziękowaniach do Redaonani Emotim in Psychnherqy,Reńsed dni Updmed:Trulm byłby nazwać tę książkę dziełem indywidualnym,jest ona raczej wynikiem zbiorowego wysiłku. Myślę,że tak właśnie powinno byćl. NOTA O AUTORZE. Albert Ellis urodził się w Pittsburghu,dorastał w Nowym Jorku,gdzie ukcńcąył City College of New York,a następnie uzyskał tytuły magistra i doktora jako psycholog kliniczny w Columbia University. Był zatrudniony jako wykładowca w Rutgers University,w United States International University oraz w Pittsburgh Stałe University of Kansas. Pracował też na stanowisku gibwnego psychologa w New Jersey Diagnostic Center i w New Jemy Departnent of lnstitutions and Agendes,a także jako konsultant ds.psychologii klinicznej w New York City Board of Education(Radzie Edukacjnęj Miasta Nowy Jork)i w Weterana Administration(Biurze ds. Weteranów Miernych). Obecnie dr Ellis jest prezesem lnstitute for Rational-Emotwe Therapy Onstytatu Terapii Racjonalna-EmotywneO. Od ponad pięćdziesięciu lat zajmuje się psychoterapią,terapią grupową,doradztwem małżeńskim oraz rodzinnym i terapią zaburzeń seksualnych. Równocześnie prowadzi praktykę w Psychological Glinie of the lnstitute in New York City(Klinice Psychologicznej Instytutu w Nowym Jorku)Dr Elita jest członkiem American Psychological Association(Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego)oraz prezesem jego oddziału Doradztwa Psychologicznego:jest ponadto członkiem Prezydium Towarzystwa. Jest także członkiem O byłym prezesem)Stowarzyszenia Naukowych Badań nad Płcią oraz członkiem Amerykańskiego Związku Terapeutów Rodzinnych i Małżeńskich. Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego i Amerykańskiego Towarzystwa Socjologicznego. Amerykański Związek Nauczycieli Wychowania Seksualnego. Konsultantów i Terapeutów przyznał mu certyfikat Kwalifikowanego Nauczyaela Wychowania Seksualnego i Terapeuty Zaburzeń Seksualnych. Dr Ellis uzyskał również dyplom psychologa klinicznego Amerykańskiej Rady Psychologicznej oraz dyplom specjalisty hipnozy klinicznej Amerykańskiej Rady Hipnozy Psychologicznej i Amerykańskiej Rady Psychoterapeutów Medycznych. Dr Ellis jest laureatem wielu nagród-otrzymał tytuł Humanisty Roku,nadawany przez Amerykańskie Towarzystwo Humanistyczne. ybitnego Psychologa nadawany przez Akademię Psychoterapeutów Rodzin- 13 nych i Małżeńskich. Wybitnego Praktyka,nadawany przez Amerykański Związek Nauczycieli Wychowania Seksualnego. Konsultantów i Terapeutów,a także Nagrodę za Całokształt Działalności przyznaną przez Amerykańską Akademię Seksuologów Klinicznych. Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne uhonorowało go swoją najwyższą nagrodą za wybitny wkład w rozwój wiedzy psychologicznej,a Amerykańskie Towarzystwo Konsultantów przyznało mu główną nagrodę za wybitne osiągnięcia zawodowe. Dr Ellis jest członkiem Narodowej Akademii Psychologów Praktyków. W 1991 roku zdobył tytuł Najskuteczniejszego Terapeuty w rankingu Kanadyjskiego Stowarzyszenia Psychologów Klinicznych,a w podobnym rankingu Amerykańskiego Stowarzyszenia Doradców i Psychologów Klinicznych zajął drugie miejsce(za Jarlem Rogersem a przed Zygmuntem Freudem). Dr Ellis pełnił funkcję redaktora w wielu fachowych czasopismach,m.in.w,:Journal of Marital ani Pamily Therapy',. Journal of lndwidualPsychology",,:Journal of Contemporary Psychotherapy",,Cognitwe Therapyand Research",,-journal of Cognitwe Therapy i Psychological Reports". Opublikował ponad 700 prac w fachowych pismach psychologicznych,psychiatrycznych i socjologicznych. Jest przy tym autorem bądź redaktorem ponad pięćdziesięciu książek i monografii,w tym:Rewon dnd Anoton in Psychotherdpy,Humdnishc Psychothercpy:The Rctiondl-Ernotie Approdch,d New Gnidę to Rafiowi lamy,The Prdctice of Rdiondl EmotiueBehwior Therdpy i How to Stubbornly Rejuse to Make Yourself Miaerdbłe about Anything-Yes,Anythingl. ROZDZIAŁ 1. Wprowadzenie. Zamierzam dokonać rzeczy niemożliwej:opisać metodę psychoterapii-racjonalna-emotywną terapię behawioralną(RationalEmotive Behavior Therapy-REBT)-z założenia krótkoterminową,a jednocześnie sprzyjającą intensywnej,głębokiej przemianie światopoglądowej i emocjonalnej. Absurdalne? Tak by się mogło zdawać. A jednak,niezupełnie. Doświadczenia terapii REBT oraz jej Arewnych"-zwanych zwykle terapią poznawczą(Cognitwe TherapyCDi poznawczą terapią zachowań(Cognitwe Beharior Therapy-CBT)-dowodzą,że u wielu pacjentów(choć nie zawszel)znaczna poprawa następuje w krótkim czasie(dziesięć do dwudziestu seąji). Dzieje się tak zarówno w terapii indywidualnej,jak i grupowej'. Jak wykażę później,skuteczne okazały się także różne inne rodzaje psychoterapii krótkoterminowej(niektóre z nich wyklęte jako,zuerajonalne'O Wprawdzie niewiele jest prac naukowych na ten temat,jednak potwierdza to mnóstwo opisanych przypadków i obserwacji klinicznych. Pytanie brzmi:czy terapie REBT i CBT lepiej niż inne popularne metody terapii pomagają pacjentom dokonać głębokiej i trwałej przemiany emocjonalnej i behawioralnej? Odpowiadam na to(z góryk. Tak". Z zastrzeżeniem,że jak dotąd potwierdziło to jedynie kilka prac naukowych i żadna z nich nie zrobiła tego zdecydowanie i entuzjastycznie. Dalsze badania wykażą,czy maja hipoteza sprawdza się,czy nie. Mogę jednak odważnie głosić swoją hipotezę i bronić jej,opierając się na doświadczeniu wynikającym z pięćdziesięau dwóch lat praktykowania różnego typu terapii-zwłaszcza terapii eklektycznej,psychoanaliló. tycznej i racjonalna-emotywnej terapii behawioramej. Jeśli terapię REBT stosujemy aktywnie i zdecydowanie,wedle wskazań,jakie szczegółowo przedstawiam w tej książce,pomaga ona pacjentom zmniejszyć problemy neurotyczne podczas stosunkowo niewielu sesji(od jednej do dwudziestu). Poprawa dotyczy większego odsetka pacjentów,niż można to uzyskać stosując inne popularne formy psychoterapii,zwłaszcza terapię psyehodynamicznączy terapię skoncentrowaną na osobie. Podczas terapii REBT pacjenci dokonują głębokiej filozoficzna-emocjonalna-behawioralnej przemiany,uwalniają się od części zaburzeń i zmniejszają swoją podatność na zaburzenia?. To odważne twierdzeniel Tak,ale zaczekajmy,aż przedstawię niektóre spośród swoich danych. Zaprezentuję teome,techniki terapeutyczne,zapisy sesji i inne materiały uzasadniając maje(wygórowane?)założenia. Rozważcie je. Przemyślcie. Wypróbujcie niektóre z nich ze swoimi pajentami. Dochodźcie do własnych wniosków. Nie przyjmujcie moich tez na słowo. Jako po trosze postmodemista(i relatywisto,,wiem",że nie mogę absolutnie nicego,udowodnić". Mogę tylko się starać was przekonać-i upewnić się we własnym stronniczym przeświadczeniu. Wysłuchajcie mnie więc i wydajcie-z pewnością i tak to zmbidel-werdykt. Psychoterapia-szczególnie psychoanalityczna-wymaga wielu sesji,jak dowodzą tysiące opisanych przypadków. Mimo to ogromna większość pacjentów poddaje się terapii tylko przez kilka(od pięciu do dziesięciulsesji. I często w tak,Jrótkim"czasie następuje znaczna poprawa'. Z tej przyczyny i z kilku innych dość oczywistych powodów terapeuci,począwszy od Mesmera, Chwata,Freuda i Janeta do chwili obecnej,próbowali skracać okres terapii i znamy bardzo wiele relacji o takich,udanych"przypadkachż. Na szczęście-lub może na nieszczęście-metody terapii krótkoterminowej ogromnie się różnią. Na przykład,część terapeutów zalecała nawiązywanie bardzo,pozytywnego"stosunku z paęjentamP czy zachęcanie ich do pozytywnego,przeniesienia",podczas gdy inni nakłaniali do znacznie bardziej bezpośredniej konfrontacji,wykorzystania presji środowiska i szybkiego skupienia się na problemach ukrytych w nieświadomości?. Niewielu terapeutów stosuje wyłącznie jedną z tych metod,większość podkreśla,że stosuje wybiórczo różnorodne techniki. Świetnie I Tak jak inni zwolennicy terapii krótkoterminowej,większość czasu poświęcę opisowi specyficznych metod pomocy. Określenie,jakie techniki działają najlepiej,na jakich pacjentów i w jakich okolicznościach,to sedno,skutecznej"praktyki terapeutycznej'. Zdajmy sobie jednak sprawę,że wielu terapeutów(ze mną włącznie)wierzy,iż metody A, B i C zwykle działają lepiej na większość pacjentów,i dlatego często te właśnie techniki stosuje w pierwszej kolejności. Są to zwykle nasze ulubione techniki,do których jesteśmy pryzwycząjeni i w których stosowaniu mamy spore doló. świadczenie. Dopiero kiedy natrafiany na pacjentów odmiennych lub trudnych(DC-Difficult Cliental,na których metody A, 8, C nie działają zbyt dobrze,wypróbowujemy metody D,E,F(czy X, Y,J i tak dalej. Ja też tak robię. Z,przeciętnymi"lub,typowymi"pacjentami zwykle(choć nie zawsze)zaczynam terapię od swoich,zprawdzonych"technik REBT. Wprowadzam je ostrożnie,na próbę. Jeśli są skuteczne-a często tak bywa-stosuję je dalej,później włączam kilka innych technik terapeutycznych. Podobnie jak Aubrey Yates,traktuję każdą sesję jak eksperyment?. Po kilku takich doświadczeniach mogę ograniczyć stosowanie moich ulubionych metod A,8,0,dodać oś do nich lub zastąpić je innymi,,Jepszymi"metodami. Tak będę postępował w tej książce. Najpierw przedstawię',aujlepsze"metody terapii REBT,która pomaga ludziom zmniejszyć objawy neurotyczne i pełniej żyć. Skupię się na metodach,które często pomagają pacjentom,elegancko"i skutecznie rozwiązywać problemy,a także zmniejszają podatność na zaburzenia?. Ponieważ jednak nawet najlepsze plany czasami zawodzą,przedstawię kilka sposobów alternatywnych:może dzięki jednemu z nich uda się osiągnąć cel. Miejmy nadzieję! Wjaśnię też,dlaczego maje,ulubione"techniki,a także inne sugestie,mogą czasami być nieskuteczne lub wręcz szkodliwe. Będę się starał wyczerpać ten tematlA jak stosować terapię krótkoterminową w terapii grupowej,małżeńskiej,rodzinnej czy seksualnej? To wszystko znajdzie się w wielu przykładach,jakie podaję,bo skuteczność REBT potwierdziła się w tych wszystkich,pełnych problemów,ddedzinaehł?. W tej książce jednak,dla jasności wywodu,skupię się wyłącznie na przedstawieniu efektywnych metod lepszej i bardziej intensywnej indywidualnej terapii krótkoterminowej. Być może inne sposoby stosowania terapii REBT przedstawię w następnych książkach(Techniki lepszej i bardziej intensywnej terapii krótkoterminowej,jakie zwykle polecam,przeznaczone są głównie dla aniłych neurotyków"(to moje określenie)-to znaczy dla większości(a może dla wszystkich)ludzi żyjących dziś na świecie. Zgadzam się,że wszyscy oni-poza nielicznymi wyjątkami-często niepotrzebnie zadręczają samych siebie O dręczą swoich bliskich,przyjaciół i kolegów)i wpędzają się w poważne,ąaburzenia"i JNsfnkcje"poznawcze,emocjonalne i behawioralne. Dosyć często? Tak,ale oczywiście nie przez cały czaslOsoby,które neurotycznie myślą,czują i działają,z powodu-jak przypuszczam-cech wrodzonych i wychowania,są jednak biologicznie mniej podatne na poważne zaburzenia niż ludzie cierpiący na,zaburzenia osobowości"czy,psychozy". Ludziom,których trapią poważniejsze dolegliwości,można czasem znacznie pomóc,stosując techniki REBT i CBT,lecz krótkoterminowa terapia pomaga im znacznie rzadziej i mniej,gładko"niż 8808 neurotykom11. Szkoda. To smutne,jest to jednak prawdal Jak wykazały dziesiątki książek i artykułów,w tym i maje własne,ludziom z zaburzeniami osobowości,z zaburzeniami psychotycznymi można pomóc,można im znacznie pomóc. Dobra i wystarczająco długa terapia pozwala niektórym psychotycznym pacjentom funkcjonować,aveurotycznie". Dzieje się tak zwłaszcza wtedy,gdy,dobra"terapia połączona jest z odpowiednim leczeniem farmakologicznym. Nie odsyłajmy ich z kwitkiemP? Prawdopodobnie to biologiczne i środowiskowe ograniczenia tych pacjentów sprawiają,że wymagają oni zwykle dłuższych okresów psychoterapii niż neurotycy i nie uwalniają się całkowicie od symptomów choroby. Częściej powracają do dysfunkcjonalnych myśli,uczuć i działań. Techniki terapii REBT i CBT opisane w tej książce można z powodzeniem stosować u trudnych pacjentów,również u tych,którzy przeżywają stany psychotyczne,są dotknięci zaburzeniami osobowości,zaburzeniami organicznymi i niedorozwqjami. Potwierdza to wiele opraeowańł'. Techniki te trzeba jednak wprowadzać rozważnie i traktować jako próby. I nie należy oczekiwać zbyt szybkich rezultatowi Czy terapia REBT jest ze swej natury krótkoterminowa? Tak,jeśli chodzi o "zwykłych",,ziormalnych"czy,przeciętnych"pacjentów neurotycznych. Dlaczego? Ponieważ tak ją zaprojektowałem w roku 1953,gdy niemi całkowicie zarzuciłem psychoanaGzęP. Często żartobliwie mówię na swoich wykładach i ćwiczeniach(a jest w tym coś więcej niż ziarnko prawdylk Jiedny Zygmunt Ereud urodził się ze skłonnością do nieefektywności i wychowanie jeszcze pogłębiło tę jego tendencję,a ja-jak się wydaje-zostałem obdarzony genem odpowiadającym za efektywność,w dodatku wychowano mnie w kuleje efektywności'P. Staram się szybko i skutecznie rozwiązywać problemy. Od roku 1943 prowadziłem psychoterapię,terapię seksualną i małżeńską,skupiając się na problemach moich pacjentów:większości z nich pomogłem w ciągu kilku sesji(rzadko kiedy bywało ich więcej niż piętnaście)terapii eklektycznej. Mają specjalnością stały się skuteczne techniki aktywna-dyrektywne. Nieco później,niestety,przyjąłem błędne założenie,że liberalna psychoanaliza-d la Horacy,FYomm i Sullwan-jest,głębsza"i,bardziej intensywna"niż terapia krótkoterminowa. W roku 1947 poddałem się szkoleniu psychoanalitycznemu(u Charlesa Hulbecka,specjalisty z Amerykańskiego Instytutu Psychoanalizy Karen Horacy)i przez następnych sześć lat uprawiałem klasyczną psychoanalizę i psychoterapię zorientowaną analitycznie. Żadna z tych dwóch metod analitycznych nie była skuteczna-chociaż ku mojemu zdziwieniu ta druga,krótsza i mniej pasywna,dawała lepsze rezultaty niż klasyczna analizał?. W latach 1953-1955 intensywnie studiowałem setki innych metod i w styczniu 1955 opracowałem terapię racjonalną(RD,którą w 1961 przekształciłem w terapię racjonalna-emolB. tywną(BET)i w racjonalna-emotywną terapię behawioralną(REIBT)w roku 1993. Terapeuci,pracujący w ramach terapii analitycznych,terapii Cestalt,terapii Adlera,Rogersa i innych,często starali się modyfikować swoje długotrwałe procedury i skracać je do rozsądnych wymiarówPB. Ze mną i moją terapią REBT było inaczej. Od początku chciałem,by była to terapia krótkoterminowa i intensywna. Wiedziałem bowiem z własnego doświadczenia w terapii eklektycznej i w psychoanalizie,że czasem terapia skutkuje już po kilku tygodniach czy miesiącach. Zdawałem sobie sprawę,że psychoanaliza,zajmując się intensywnie wszelkiego rodzaju nieistotnymi sprawami z życia pacjentów,prawie zawsze pomija rzeczy istotne dla filozofii życiowej pacjentów. Od szesnastego roku życia interesowała mnie przede wszystkim filozofa,a nie psychologia. Sam miewałem różne obawy-zwłaszcza dotyczące publicznego przemawiania lub kontaktów z kobietami-więc pochłaniałem wszelkiego rodzaju książki z zakręca filozofii,zwłaszcza dzieła dotyczące ludzkiego szczęścia. Przeczytałem i przestudiowałem wszystko:Konfucjusza,Lao-Tse,Buddę,Epikteta,Cycerona,Senekę. Marka Aureliusza,lmmanuelaKama,Artura Schopenhauera,Ralpha Waldo Emer-ona,JohnaDeweya,Ceorgeji Santayanę,Bertranda Russella. Zasadniczą tezą niemal wszystkich tych dziełjest stwierdzenie,że to my sami jesteśmy sprawcami własnego niepotrzebnego cierpienia,doprowadzamy do tego irracjonalnym i dysfunkcjonalnym myśleniem. Tak więc można zmienić swój sposób myślenia i od nowa starać się o emocjonalne i behawioralne spełnienie własnej osobowości. Stwierdziłem,że niewielu psychoanalityków docenia wpływ,jaki może wywrzeć zmiana postawy na zmniejszanie zaburzeń i dążenie do samorealizacji. Alfred Adler podkreślał to w swojej PąycWolqm indywidualny,ale w Ameryce w latach czterdziestych był zdumiewaj ąeo niepopularny(chociaż niektórzy neofeudyśc podkradali jego myśli bez powoływania się na niegm. W roku 1953 uznałem,że psychoanaliza nie przynosi efektów,ponieważ jest zupełnie pozbawiona podłoża filozoficznego,lekceważy też niemal całkowicie terapię behawioralną,którą-wykorzystując eksperymenty Johna 8. Watsona z fobiami dziecięcymi-zastosowałem,by pozbyć się lęku przed przemawianiem i życiem towarzyskim,gdy miałem zaledwie dziewiętnaście lat(patrz przypis 10. W latach 1953-1955 włączyłem do swego terapeutycznego arsenału mnóstwo poglądów i podejść filozoficznych oraz odczulanie(desensytyzację m moc). Rajonalno-emotywną terapię behawioralną rozwinąłem w pełni w roku 1955. Zmierzałem w kierunku terapii krótkoterminowej i intensywnej. Na czym polega krótkoterminowość,charakterystyczna dla terapii REBT? Na wielu elementach,które opiszę szczegółowo w dalszej części książki,a tutaj tylko wymienię: 19. Zakładam,że wielu pacjentów może się szybko nauczyć teorii zaburzeń psychicznych REBT,i uważam,że skoro w dużej mierze to oni sami się zadręczają(a nie po prostu są zadręczani),gdy działają w sposób nerwicowy,mogą szybko zacząć próbować przeciwdziałać zadręczaniu się(,oddręczać się'). Jednym z dawnych celów terapii jest szybki rezultat. Główna koncepcja-ABC nerwicy-może być jasno i prosto przedstawiona,łatwo pajeta i wykorzystana do celów terapeutycznych. Jest to metoda aktywna-dyrektywna. Terapeuta aktywnie stara się pomóc pacjentom,nauczyć ich,jak usuwać zaburzenia. Zachęca,by zaczęli żyć pełnią życia-jak najszybciej. Terapia REBT pozwala szybko się skupić na praktycznych problemach pacjenta(znalezienie pracy,walka z uzależnieniami),równocześnie pomagaj ąc stopniowo rozwiązywać bardziej długotrwałe-i często leżące u podłoża tamtych-problemy osobowościowe. Aktywne i intensywne stosowanie metod poznawczych,emocjonalnych i behawioralnych terapii REBT,nawet przez krótki czas,pozwala pacjentom na przyswojenie sobie zdrowych,niedestrukcjnychpoglądów i przekonań. Pacjena zaczynają reagować sensownie i twórczo na niepowodzenia życiowe. Szybko i niemal automatycznie przestają się zadręczać dodatkowymi niepowodzeniami. Uczą się unikania nowych zaburzeń,nawet jeśli czasem powtórzą się przygnębiające mybli,uczucia i działania. Pacjenci błyskawicznie się uczą głównych zasad teorii REBT. Czasami potrafią je od razu skutecznie zastosować,w ciągu kilku tygodni czy miesięcy poprawiając jakość swojego życia. Problemy emocjonalna-behawioralne mają złożone,wieloaspektowe,psychologiczne,socjologiczne,ideologiczne i biologiczne,przyczyny"czy żr**". Wiele z nich-zwłaszcza czynniki społeczne-nie może ulec zmianie w procesie psychoterapii. Inne ważne czynniki,takie jak dysfunkcjonalne przekonania,można zmienić. Psychoanaliza i niektóre inne praktyki terapeutyczne dużo czasu poawięcąją na szukanie złożonych i zwykle niemożliwych do potwierdzenia czy wykluczenia,przyczyn"zaburzeń. ,Jrzyczmr'te mogą być interesujące,ale(nawet jeśli są,prawdziwe O ich ustalenie niezbyt pomaga w zmianie osobowości. Wielu terapeutów stawia znak równania między,dębią"terapii a ciągłym grzebaniem się w przeszłości. Zamiast tego REBT skupia się na dysfunkcjonalnych przekonaniach(prowadzących do poważnych problemów emocjonalnych),które można podważyć i zmienić. W teorii REBT,głębia"oznacza fundamentalny system przekonań czy filozofię życiową. Dlatego terapia REBT może być krótsza i zwykle bardziej skutecznie,Jntensywna"od innych praktyk terapeutycz. nych. Jak podkreśla Steve de Shazer,,proste"rozwiązania problemów terapeutycznych są często bardziej realistyczne i efektywne niż niektóre,głębokie"rozwiązaniaP. Dlaczego REBT jest z zasady metodą,głęboką"i intensywną? 1. Jednym z założeń REBT jest przekonanie,że jeśli ludzie chcą się poczuć lepiej,odzyskać zdrowie i je zachować,powinni dokonać głębokiej przemiany swqjęj filozofii życiowej(przede wszystkim porzucając sztywne reguły,powinienem"i nuszę. Ta przemiana jest ważniejsza niż skupianie się na poprawie samopoczueia. 2. Podobnie jak inne terapie poznawczo-behawioralne,REBT pomaga ludziom dostrzec i wykorzenić autodestrukcyjne skłonności,takie jak odnoszenie wszystkiego do siebie,deprecjonowanie siebie,katastrofizowanie i uogólnianie. Ta metoda-w odróżnieniu od innych-pokazuje,że u podłoża dysfunkcjonalnych,nielogicznych i przeczących doświadczeniu przekonań leżą specyficzne,absolutystyczne,powinności"czy,przymusy",które ludzie mogą dostrzec i zmienić. I tal,za przekonaniem:*onieważ kilka razy nie powiodło mi się w tej ważnej sprawie,jestem do niczego,zawsze będę przegrywał i nigdy nie będę szczęśliwy",krje się pogląd:Jiie wolno mi nigdy zawieść w ważnej sprawie-w przeciwnym razie jestem do niczego,zaweze będę przegrywać,i nigdy nie będę szczęśliwy. 3. REBT pomaga ludziom skutecznie uwolnić się od obecnych zaburzeń i osiągnąć efektywną postawę zapobiegania samodrażnieniui wyolbrzymianiu własnych trudności,m pozwala im unikać zaburzeń teraz i w przyszłośeiBś. 4. REBT pokazuje pacjentom,jak stale i zdecydowanie używać licznych technik poznawczych,emotywnych i behawioralnych,aby unikanie wpędzania się w zaburzenie stało się automatezneBś. 5. Uświadamia pacjentom,że nawet po zakończonej sukcesem terapii zdarzają się nawroty,gdyż taka jest ludzka natura,ale dzięki terapii REIBT pacjenci mogą nauczyć się,jak natychmiast przeciwdziałać z aburzeninn-8. 6. REBT nie myli głębokich"rezultatów z grzebaniem w przeszłości. Często(nie zawsze)odwodzi pacjentów od długich opowieści o sobie,własnych dolegliwościach,rozmowach z przyjaciółmi i kolegami,od filozofowania na temat ogólnej sytuacji na świecie,od ich obsesji dotyczących terapii i terapeutów oraz od innych interesujących rzeczy,które odciągają pacjentów od przeciwstawiania się podstawowym problemom emocjonalna-behawioralnym,a często nawet te problemy zaostrzająPł,21. Terapia REBT-oraz w mniejszym stopnia podobna terapia CBT-nie jest oczywiście jedyną terapią krótkoterminową i intensywną. Na przykład,można szybko doprowadzić do nawrócenia religijnego i może ono wywołać pewne głębokie Cna lepsze"cy aia gorsze 1 zmiany osobowości. Problem polega na wynalezieniu kuracji psychologicznej łączącej w sobie krótkoterminowość z intensywnością,bez towarzyszących temu zwykle skutków negatywwehłJeszcze ostatnie słowa wprowadzenia. Książka ta dotyczy teorii i praktyki terapii. Mogłaby więc nie mieć końca. W roku 1955,gdy opubtisowilemmonografią New Approdehes to Psychnherdpy Techniques(Nowe podejścia w recńnice pqycńoćerqpiO,wymieniłem setki metod. RaymondCorsini odnotował,że obecnie istnieje 350 ważniejszych,ązkół'terapiiPł. Wobec tego ta stosunkowo niewielka książka,choć wymieniam w niej dziesiątki metod,nie będzie encyklopedią. Postaram się wyodrębnić tylko te procedury psychoterapii,REBT i innych,które wydają się szczególnie użyteczne w terapii krótkoterminowej. Wiele z nich-jak techniki aktywna-dyrektywne-można oczywiście stosować również w terapii długoterminowej. Ja jednak podkreślam ich zalety i wady,jeśli chodzi o stosowanie ich w terapii krótkoterminowej. To wystarczy na jedną,średnich rozmiarów książkęł. ROZDZIAŁ 2. Na czym polega racjonalno-emotywna terapia behawioralna? Kiedy w roku 1955 stworzyłem racjonalna-emotywną terapię behawioralną(REBT),wiedziałem dokładnie,na czym polega istota tej terapii. Teraz nie jestem tego taki pewienl Teoria REBT,w porównaniu z większością terapii,była zdumiewająco prosta. Prawdopodobnie dlatego stała się tak popularna. Terapeutom,pacjentom,czytającej i słuchającej wykładów publiczności naprawdę podobało się maje ABC nerwicy-i na ogół podoba się im nadal. To ABC-które uczciwie ukradłem starożytnym i współczesnym filozofom-jest piękne i głębokie. Obejmuje najważniejsze typy zaburzeń. Doskonale opisuje ważne aspekty 3 zeczywistości"społecznej. Jeśli psychoterapeuci i ich pacjenci stosują to ABC-dzialaskutecznie. Może nie doskonale,ale nadzwyczaj dobrze'. Niestety,ABC teorii REBT-i wielu innych form psychoterapii-nie można wyrywać z kontekstu,brać zbyt dosłownie i nadmiernie upraszczać. Na szczęście stale opracowuję je na nowo i rozwijam. Ale pierwotna,prosta formuła ABC zje już własnym życiem. Terapeuci i pacjenci uparcie przywiązują się do tj formuły,powielają ją. Ja też popełniałem ten błąd. Czasem więc właściwie nie mam na to żadnego wpływu. Jednakże nawet pierwotna formuła ABC teorii REBT zdziałała wiele dobrego-zwłaszcza w dziedzinie lepszej i bardziej intensywnej terapii 23. krótkoterminowej. Dlaczego? Prawdopodobnie dlatego,że zasady tego JCsą jasne,zrozumiałe i częściowo,prawdziwe". Przez,prawdziwe"rozumiem to,że sprawdzają się w życiu. Pozwolę sobie przytoczyć ABC teorii REBT w pierwotnej,jasno sprecyzowanej formule. Ludzie,co oczywiste,żją w środowisku naturalnym i społecznym. Zwykle mają po kilka głównych celów(ang.gocls-Głlub zamierzeń:0)być pchli życia,energiczni i radośni:(2)cieszyć się życiem osobistym i społecznym:(3)mieć bliskie związki z kilkoma osobami:(4)odnaleźć sens życia poprzez wychowanie i doświadczenie:(5)wyznaczyć sobie i osiągnąć cele zawodowe:(6)cieszyć się odpoczynkiem i zabawą. Aktywizujące wydarzenia"i,doświadczenia aktywizujące"(ang.dchudtingeuents ani experienceś)mb grzedwnoec('(ang.aduersities-Nstanowią przeszkody w realizacji tych celów. Stają się one dla pacjentów przyczyną niepowodzeń,odrzucenia,przykrych doświadczeń. Kiedy zdarza się takie mrpomyśme wydarzenie aktywizujące 11,ludzie,bez względu na to,zy zdają sobie z tego sprawę,czy nie,mogą wybrać:odczuwanie zdrowych i użytecznych konsekwencji(ang.consequmces-3,takich jak poczucie żalu,zawodu,frustracji. Ale mogą też wybrać odczuwanie niezdrowych i destrukcyjnych konsekwencji(0,takich jak poczucie poważnego zagrożenia,depresja,złość i użalanie się nad sobą. Mogą też,po doświadczeniu A,wybrać działanie i samodzielnie poprawić sytuację lub(jeśli nie można jej zmienić)zaakceptować ją O). Mogą też działać autodestrukcjnie,nie robiąc nic lub pogarszając sytuację O). Mogą działać niezdrowo i samoniszcąm(0,na przykład narzekając,odkładając sprawę,pijąc zbyt dużo lub unikając rozwiązywania problemu A. Jeśli pacjenci(dotyczy to również was samych)wybierają kreowanie użytecznych czy dobroczynnych konsekwencji 8)po przeżyciu nieprzyjemnego zdarzenia aktywizującego IJ,to opierają się przede wszystkim na swoich przekonaniach(ang.óelief-8)dotyczących A. Mogą zwykle wybierać swoje racjonalne przekonania(ang.rmionJ óeliqk-rB),zachęcające do zdrowych,funkcjonalnych odczuć i zachowań jako konsekwencji O,ale mogą też wybierać przekonania irracjonalne(ang.irrmiondl óeliqń-iB),sklaniąjące w konsekwencji O do dysfunkcjonalnych,destrukcyjnych odczuć i zachowań. Racjonalne przekonania-rB-waszych pacjentów,które pomagają im radzić sobie z nieprzyjemnymi zdarzeniami A,niemal zawsze składają się z preferencji,nadziei i życzeń i zawierają różne przeświadczenia dotyczące niefortunnego zdarzenia A. Na przykład:. Chciałbym,żeby ta przykra rzecz(J nigdy się nie wydarzyła,ale jeśli się zdarzy,poradzę sobie z tym i nadal będzie w moim życiu trochę szczęścia". Albo:.. Naprawdę chciałabym,by John mnie lubił,ale skoro mnie nie lubi,to szkoda. Mimo to maje życie może być dobre". 24. lrracjonalne przekonania przyczyniają się do powstawania w ludziach zaburzonych odczuć i działań,które niszczą ich próby radzenia sobie z nieprzyjemnymi doświadczeniami A i które niemal zawsze związane są z absolutnymi *ateży,powinienem i muszę",połączonymi z,Jogiczrym"niszczeniem własnej osobowości,które zazwyczaj towarzyszy takim,przymusom". Trzy podstawowe,wywołujące nerwicę przymusy(z niemal niezliczonymi niezdrowymi wariantami)to: 1. Muszę koniecznie,praktycznie zawsze,odnosić sukcesy w ważnych sprawach i związkach-bo inaczej okaże się,że jestem(egmdo niczegol"Skutek:poczucie poważnego zagrożenia i bezwartościowości,depresja,rozpacz. Działania-wycofanie się,unikanie,uzależnienia. 2. Inni ludzie koniecznie muszą,praktycznie zawsze,traktować mnie ze zrozumieniem,grzecznie,uczciwie lub z miłością-bo jeśli nie,to nie są dobrzy i nie zasługują na żadną radość w życiul"Skutek:gniew,złość,furia,resentymenty. Działania-walka,zemsta,przemoc,wqjry,ludobójstwo. 3. Warunki,w których żyję,koniecznie muszą być komfortowe,przyjemne,wygodne-jeśli nie,to jest okropnie,nie mogę tego znieść,a ten przeklęty świat jest do niczegol"Skutek:żal nad sobą,złość,niska tolerancja na frustrację. Działania-wycofanie się,odwlekanie,uzależnienić. To ABC teorii REBT jest proste,jednak nie dość,pierwszorzędne". W ostatnich latach,jak pokażę w tej książce,opracowywałem je na nowo-i skomplikowałem-by uczynić je,prawdziwszym"i bardziej zgodnym z rzeczywistością,społeczną". Starałem się zwłaszcza pokazać,jak A(wydarzenia aktywizujące),B(przekonania)i O(konsekwencje)w istotny sposób oddziałują i wpływają na siebie?. Pokazałem też,jak ludzkie przekonania 00,które pierwotnie widziałem głównie w postaci twierdzeń i sądów,jakie sobie wmawiamy,bywają często także bardziej subtelnymi świadomymi i nieświadomymi pojęciami,znaczeniami,odniesieniami,symbolami i innego rodzaju elementami poznawczymić. Dodałem też D(dysputa wewnętrzna-ang.dispuring)i E(efektywne nowe poglądy,uczucia i zachowania-ang. Ejjectte Neui Philosqphies,żmotonr cnd Bemiors),sformułowane początkowo jako,odpowiedzi"dla pacjentów,którzy odkrywają swoje dysfunkcjonalne przekonania,podważają je,działają wbrew nim i zastępują je nowym zestawem zdrowych poglądów i działań. Na początku postrzegałem dysputę wewnętrzną 0)głównie jako poznawczą. Oto przykład. Pacjent żywi irracjonalne przekonanie 0):Jomeczniemuszę zdobyć aprobatę Jana(czy Joanny),a jeśli nie zdołam,to znaczy,że 25. jestem osobą niepełnowartościową,która nigdy nie zbuduje udanego związkul"Pacjent może popaść w poważną depresję,gdy Jan(czy Joanna)odrzuci go. Gdy tak się dzieje,pacjent może próbować przedyskutować wewnętrznie 0)swoje irracjonalne przekonania 00,pytając::Dlaczego muszę zyskać aprobatę? Czy porażka w tym związku dyskredytuje mnie,czy musi oznaczać,że jestem osobą całkowicie pozbawioną wartości? Gdzie są dowody,że jeśli nie uda mi się zdobyć aprobaty Jana(czy Joanny),to już nigdy nie zdołam nawiązać udanego związku uczuciowego? Jakie skutki mogą przynieść podobne przeświadczenia? "Odpowiedzi pacjentów(na etapie E,efektywnych nowych poglądów)na ten rodząj logicznych i empirycznych dysput 0)będą zapewne takie:1. Jłie ma powodu,dla którego koniecznie muszę zdobyć aprobatę Jana(czy Joanny)-choć bardzo bym tego chciał-zrobię po prostu,co mogę,by ją zyskać". 2. ,:Jeśli mi się nie uda zdobyć jego(lub jęj)aprobaty,będę osobą,której nie udało się tym razem,ale nie stanę się przez to osobą niepełnowartościową". 3. Jłie ma podstaw,by twierdzić,że z powodu braku jego(lub jęjl aprobaty nigdy nie zbuduję udanego związku. Najprawdopodobniej,jeśli będę się starał,to mi się udał"4. ,Jlqje przekonanie o absolutnej potrzebie aprobaty Jana(czy Joanny)najprawdopodobniej wpędza mnie w depresję,sprawia,że źle funkcjonuję i przeszkadza mi w zdobywaniu czyjejkolwiek miłości i aprobatyt"Jeśli wasi pacjenci(i wy)zastosują taką dysputę REBT,to będą mogli znacznie ograniczyć dysfunkcjonalne konsekwencje,staną się mniej neurotyczni i saczęśliwsi. Potwierdza to wiele udokumentowanych przykładów stosowania terapii REBT i CBT?. Spróbujcie i zobaczeielZwolnijmy tempo. Wczesna formuła dysputy wewnętrznej 0)i efektywnych nowych poglądów,uczuć i zachowań 0)pokazywała ludziom z neurotycznymi dysfunkcjami i ludziom o zaburzonej osobowości,jak zmieniać ich wygórowane żądania w sensowne preferencje i w ten sposób redukować zaburzenia. Świetnie. Ale znowu-nie dość,pierwszorzędnie". Późniejsza maja praca kliniczna i badania(a także prace setek innych terapeutów,stsqjących REIBT i CBT)uzmysłowiły mi bardziej jasno rolę dysputy O). Jak stwierdziłem pierwotnie,w pierwszym wykładzie o RBBT na Dorocznej Konwencji Amerykańskiego Stowarzyszenia Psychologicznego w Chicago w roku 1956,to,co nazywamy myśleniem,odczuwaniem i zachowaniem,w zasadzie nigdy nie występuje oddzielnie,jest raczej zintegrowane,złączone,holistyczne. Kiedy myślimy negatywnie CJestem osobą niepełnowartościową,skoro nie mogę zdobyć aprobaty Jana czy Joanny!'),jesteśmy skłonni źle się czuć(na przykład odczuwać zagrożenie)i działać dysfmkjonalnie(na przykład błagać o aprobatę lub unikać Jana czy Joanny). Kiedy czujesz się zagrożony,masz skłonność do snucia negatywnych myśli i do działań kompulsywnych lub uników. Kiedy działasz kompulsywnie,masz skłonność do negatywnych myśli i działań?. 26. Skoro tak,dyskutowanie(D)dysfunkcjonalnych przekonań pacjentów może mieć charakter przede wszystkim poznawczy jak to przedstawiłem wcześnieO. Często bywa to skuteczne. Jednak lepiej uwzględnić na etapie D również dysputę emotywną. Dzięki temu pacjenci mogą-jak to pokażę szczegółowo później-z większą siłą zwalczać swoje irracjonalne przekonania OB). Zalecam im stosowanie mocnych stwierdzeń zastępujących irracjonalne przekonania. Mogą stosować racjonalna-emotywne wyobrażenia i ćwiczenia zwalczające wstyd:odgrywanie ról,racjonalne żartobliwe piosenki,odwracanie ról i inne emotywne metody REBTopisywane przeze mnie O przez innych terapeutów CBT)w dalszej części taj książko. Dysputa wewnętrzna 0)może mieć także-i czasem lepiej,żeby miała-charakter behawioralny. Tak więc pacjenci mogą również działać wbrew swoim irracjonalnym przekonaniom OBk. Koniecznie muszę zdobyć przychylność Jana(czy Joanny)i jeśli mi się to nie uda,okaże się,że jestem osobą niepemowartościowąl"Mogą zastosować kilka przeciwnych tym przekonaniom działań,zaczerpniętych z terapii REBT O CBT),takich jak:1. Nie rezygnować,starać się bez desperacji zdobywać przychylność Jana(czy Joanny). 2. Starać się zdobywać przychylność innych osób,których odrzucenie sprawiłoby im przykrość. 3. Starać się nie tracić kontaktu z Janem(czy Joanną),nawet jeśli on(czy onaJ nie jest przychylny(przychylni. 4. Wyrobić w sobie umiejętność zyskiwania przychylności ludzi. 5. Nagradzać jakąś przyjemnością,w czasie gdy walczymy 00 ze swoją skrajną potrzebą aprobaty,zwłaszcza jeśli ryzykujemy poszukiwanie akceptacji tam,gdzie jej prawdopodobnie nie znajdziemy. Terapia REBT,jak widać,kładzie naask na kilka metod emotywnych i behawioralnych(jak również dodatkowych metod poznawczych),których nie uwzględniałem we wczesnych wariantach terapii. Podobnie jak CBT,terapia REBT rozrasta się stale,rozwija i staje się-wraz z terapią Arnolda Lazarusa-bardziej wielomodalna niż w latach pięćdziesiątych. ABC nerwicy zbyt mocno będziecie forsować samorealizację,pacjenci zaczną poświeurotyczni w znacznym stopniu poprzez własne świadome i nieświadome przymusy,żądania i wymagania. Dlatego też,gdyby udało im się,uparcie i żywiołowo z nimi dyskutując,zamieniać je na wyraźne-a nawet silne-ale tylko preferencje,to znacznie ograniczyliby własne zaburzenia. Jak? Poprzez dyskutowanie-poznawcze,emotywne i behawioralne-z własnymi autodestrukcyjnymii niszczącymi społecznie przekonaniami,dyskutowanie cierpliwe j ąjgjjąygj 9 Tak dochodzimy do trzech głównych,ale nie jedynych,wglądów,na które teoria REBT kładzie szczególny nacisk od wczesnych lat szebćdziesiątycłi. 27. WGLĄD NUMER 1:Wydarzenia aktywizując W,uważane za nieszczęśliwe(sprzeczne z waszymi oraz waszych pacjentów cłami i pragnieniami),prycyniają się w znacznym stopniu do neurotycznych konsekwencji(O),ale nie są ich jedyną przycyną. Prawdopodobnie najważniejszą,przyeyną",jakiej powinni szukać terapeua(i ich pajenci),są przekonania 00,pełne żądań i przymusów,jakie ludzie żywią na temat zdarzeń A. Przekonania B w sposób istotny współgrają ze zdarzeniami A,prowadząc do konsekwencji G. Ponieważ łatwiej jest zwykle zmienić przekonania B niż zdarzenia A,trzeba je odnajdywać i poddawać dyspucie 00 tak długo,aż osoba neurotyczna stworzy sobie efektywne,nowe podjecie do świata,nowe uczuaa i zachowania OJ. WGLĄD NUMER 2:Kiedy pacjenci(lub wy sami)myślą,czują,działają neurotycznie(autodestrukcjnie i w sposób degradujący społecznie),często najpierw konstruują swoje irrajonalne przekonania OB),dotyczące nieszczęśliwych zdarzeń z wczesnego dzieciństwa. Ale mogą też zacząć tworzyć je później. Kiedy obecnie budują objawy neurotyczne,często powtarzają swoje wczesne dysfunkcjonalne przekonania ilub tworzą nowe. Zazwyczaj stale odbudowują,wpajają sobie na nowo swoje iB i w ten sposób utrwalają i pogłębiają własne zaburzenia. Ich dawne myśli,odczucia,zachowania ciągle odzywają. Ulegają modyfikacji i rekonstrukcji. Jak zauważył Stevan Nielsen,czytając rękopis tej książki:W REbT nie podróżujemy do przeszłości po,głębokie'zrozumienie problemów pacjenta lub po to,by dokonać,głębokiej'zmiany. Przeszłość jest pamięcią przywoływaną(rekonstruowaną)i eksplorowaną(badaną)przez terapeutę i pacjenta,a nie miejscem,do którego terapeuta i pacjent podróżują w czasieł Wielu pacjentów istotnie odcauwa ciężar przeszości. Jednakże przeszłość nie tłumaczy ich zaburzeń. Przeszłość może głęboko zaburzać,jeśli pac(cna mają głęboko zaburzone przekonania dotyczące ich wspomnień z przeszłości. W terapii REBT grurtowrW'i przenikając'stanowią lepsze synonimy,głębi'niż przeszły'i historczry". Pacjenci są głęboko zaburzeni przede wszystkim dlatego,że obecnie sami,przenikliwie i przekonująca-to znaczy:głęboko"-konstruują i rekonstruują przygnębiające myśli i wzmacniają swoje,głębokie'przekonania na temat czegoś. To coś dotyczy zwykle tego,co obecnie myślą o czymś zapamiętanym z przesziośa,lub tego,co obecnie myślą o teraźniejszości,albo też tego,co obecnie wyobrażają sobie na temat przyszłości. To,coś'być może nigdy się nie wydarzyło,może się nigdy nie zdarzyć albo nawet nigdy nie mogło się wydarzyć(. WGCĄD NUMER 3:Zwykle terapeucie i pacjentowi łatwo przychodzi odkrywanie charakterystycznych irracjonalnych przekonań pacjenta 28. (iB),towarzyszących neurotycznym zachowaniom,i prawie zawsze można je poddać dyskuąji i zmienić na funkcjonalne,preferencyjne przekonania. Ale osiągnięcie tego wymaga zwykle usilnej pracy i ćwiczeń. Nie ma w tym magii Jedynie praca i ćwiczeniaPTe trzy główne wglądy zwykle wystarczają do skutecznej terapii REBT-zwłaszcza do lepszej i bardziej intensywnej terapii krótkoterminowej. Dalsze wglądy zostaną zaprezentowane później,ale oto jeszcze jeden,bardzo ważny. Na początku mojej pracy nad teorią REBT odkryłem,że często,nawet bardzo często,moi ówcześni pacjenci pogarszali swoje samopoczucie myśleniem o swoich poważnych zaburzeniach. Tego można się było spodziewać,zgodnie z teorią REBT,która głosi,że neurotyczni pacjenci skłonni są siebie nienawidzieć i zadręczać się swoimi porażkami i zaburzonymi odczuciami dotyczącymi tych porażek. To głupie,z pewnością,ale naturalne i bardzo ludzkie. Być może mają oni skłonności biologiczne,które zachęcają ich do wykonania:magicznego"-a może powinienem powiedzieć:,demonicznego"-skoku od:*ie udało mi się"do:*estem nieudacznikiem-jestem złym człowiekieml"Głupio,oczywiście,z punktu widzenia rozsądnego Marsjanina. I jest to niepotrzebny autosabotaż-z rozsądnego ludzkiego punktu widzenia. Pacjenci mają skłonność do wpadania w panikę,odczuwania depresji,nienawiści do samego siebie i braku nadziei. Pacjenci sami,jako pierwsi,widzą i czują własne objawy neurotyczne. Te objawy uznają za swoją straszliwą klęskę. Obawiają się,że zostaną odrzuceni z powodu swoich lęków i depresji. Postrzegają swoje symptomy jako zdecydowanie złe,niedogodne,doznają stresu wywołanego tymi objawami i często zamartwiają się swoimi zaburzeniami. ,Jrzez maje lęki do niczego się nie nadajęC:. To straszne być w takiej depresji,nie zniosę tegoł':*estem tak wściekły,że nikt mnie nigdy nie pokochał"Większość neurotyków urządza sobie samym takie piekło. Wiedząc,że pacjenci często podwójnie zaplątują się w tę przez nich samych splecioną sieć,można-zgadując,że tak zrobią-użyć technik REBT do szukania wtórnych zaburzeń wynikających z zaburzeń pierwotnych,pokazywania pacjentom imacjonalnych przekonań na obu poziomach i pomagania im w ten sposób w szybkiej i intensywnej poprawie. Powrócimy do tego później. Na tym zakończę wstępny,ogólny opis teorii REBT. Teraz spróbuję bardziej szczegółowo opisać niektóre poznawcze,emotywne i behawioralnetechniki racjonalna-emotywnej terapii behawioralnąj i zastosować je w zwykłej terapii indywidualnej. Pokażę też,jak wy sami,jako terapeuci,możecie stosować techniki terapii REBT,aby pomóc pacjentom odnieść korzyść z intensywnej terapii krótkoterminowej,. ROZDZIAŁ 3. W poszukiwaniu,głębokich"problemów emocjonalnych. Zgodnie z obietnicą z poprzednich rozdziałów przedstawię teraz kilka,poznawczych"metod,ułatwiających pacjentom(a także waszym krewnym i znajomymi)lepszą i bardziej intensywną terapię krótkoterminową. Dlaczego umieszczam termin,poznawcze"w cudzysłowie? Ponieważ,jak już wspominałem wcześniej,metody rzadko bywają całkowicie czyste,niepodparte żadnymi innymi. Kondycja ludzka-nasze uwarunkowania biologiczne i społeczne-sprawia,że niemal zawsze myślimy,czujemy i zachowujemy się interakcyjnie. Gdy myślę lub mówię:*ubię(kocham)cię bardzo",to równocześnie odczuwam uczucie miłości czy przyjaźni i jestem skłonny zbliżyć się do osoby kochanej. Poznanie,zwłaszcza w odniesieniu do prowokowania lub ograniczania zaburzeń,psychicznych",zawiera w sobie elementy rozpoznania i oceny własnego i cudzego zachowania O osobowości)-a wszystko to są reakcje,emocjonalne". Odczuwanie"czy,pragnienie"zawiera w sobie postrzeganie,bycie świadomym i przyjmowanie pewnej postawy wobec ludzi i rzeczy-a to wszystko stanowi reakcje,Jntelektualne". Reagowanie"łączy w sobie spostrzeganie,rozpoznawanie,wyrażanie i przeżywanie-które również są reakcjami poznawczymi ilub emocjonalnymi. Dlatego będę używał terminu *etody poznawcze"do opisu technik terapeutycznych,które wydają się dównie procedurami intelektualnymi,racjonalnymi,służącymi rozwiązywaniu problemów. Metody te mają również swoje aspekty emocjonalne i dotyczące działania. Krytycy postmodernistyczniniektórych z tych metod,tacy jak Michael Mahoney i Vittorio Guidano,30. słusznie wskazują,że techniki Jacjonalne"nie są absolutnie,prawdziwe"cy,skuteczne",nie można ich jednoznacznie zdefiniować i często ich zakres pokrywa się z zakresem oddziaływania technik,emocjonalnych"ery behawioralnych't. Zgadzam się,ale metody,które ja nazywam terapeutycznymi metodami,poznawczymi",mogą być nader użyteczne w bardziej efektywnej i intensywnej terapii krótkoterminowej. Oto kilka ulubionych metod terapii REBT:Prawie zawsze uważnie wysłuchuję zgłaszanych przez pacjenta dawnych problemów i umieszczam je najpierw we własnej dowie,w strukturze ABC terapii REBT. Zaczynam od O,od konsekwencji emocjonalna-behawioralnych,i praktycznie zmuszam pacjentów do szybkiego-zwykle w aągu pięciu minutl-zdefiniowania i uznania wyraźnego,. Jednego"problemu emocjonalnego ilub behawioralnego. Najpierw biorę pod uwagę ich zdrowe czy,samowspierąjąee"negatywne uczucia-takie jak odczucie zawodu,frustracji i zniechęcenia,dotyczące ważnych przeciwności(A)zdarzających się w życiu pacjentów. Przypuśćmy,że pacjent-mężczyzna-mówi(lub zapisuje w naszym czterostronicowym formularzu informacyjno-biograficznymi:**wspólnik zachowuje się nieznośnie i jestem z tego powodu bardzo rozczarowany i sfrustrowany". Odpowiadam mniej więcej w ten sposób:. AE. Czy czuje się pan tylko rozczarowany i sfrustrowany(co w terapii REBT uważamy za zdrowe uczucia negatywne),gdy coś takiego przyłata się panu w życiu? Bo jeśli dzieje się coś złego,nie powinien pan być z tego zadowolony ani nie powinien pan pozostać obojętny. Pacjent. Tak,czuję się rozczarowany i sfrustrowany. Zachowanie mojego wspólnika budzi we mnie gniew. AE. Zajmijmy się pana gniewem,uczuuem,które może pana naprawdę niepokoić i nawet zniszczyć pana stosunki ze wspólnikiem. Kiedy zwykle doświadcza pan tego gniewu? Pacjent. Dość często. Zwłaszcza gdy wspólnik sprzeciwia mi się przy ludziach. AE. Ma pan na myśli sprzeciw w obeccośo innych pana pracowników? Pacjent. Tak,i wobec naszych potencjalnych klientów. Nie cierpię tegol. AE. I takie zachowanie wspólnika wzbudza w panu uczucie gniewu i hustaję? Pacjent. Tak,jestem na niego wściekły i ogromnie mnie to fusbuje. Zauważcie, że w tym wypadku najpierw przyglądam się zdrowej" frustracji i rozczarowaniu pacjenta, a potem przechodzę głębiej i szybko. wnikam w jego,prawdziwy gniew',urazę czy niską tolerancję na frustrację OFD. To właśnie jego frustracja stanowi problem i gdyby tylko sam pacjent również tak to odczuwał,prawdopodobnie módbym,powierzchownie"dopomóc mu *epiej"radzić sobie ze wspólnikiem i w ten sposób sprowokować także wspólnika,by zachowywał się mniej frustrująca. Taka pomoc sprowadzałaby się jednak jedynie do terapii skutecznej i krótkoterminowej,ale nie do głębokiej i intensywnej. Jak już zauważyliśmy wcześniej,istnieje tu jednak głębsze,intensywniejsze uczucie gniewlZmierzam wprost do rozwiązania zagadki emocjonalnej mojego pacjenta. Zakładam,że skoro przyszedł na terapię z powodu uczuć,jakie wzbudza w nim sprzeciwianie się wspólnika(w punkcie A),to znaczy,że odczuwa coś więcej niż tylko zdrową frustrację i rozczarowanie osobą wspólnika(w punkcie Q. Jeżeli więc sam spontanicznie nie ujawnia więcej,pytam o jego inne skrajne zaburzone uczucia(w punkcie O)i szybko pomagam mu dostrzec jego,prawdziwyó'gniew(czy-jak to wkrótce odkryjemy-wściekłość). Przypuśćmy,iż ten sam pacjent nie chce się przyznać do swego gniewu i upiera się,że czuje się jedynie zawiedziony i sfrustrowany negatywnym zachowaniem wspólnika. Wtedy będę się starał pokazać mu,że:(D wolno mu odczuwać frustraję i gniew,tak jak odczuwałaby to większość z nas:(2)jego uczucie,zwykłej frustracji"jest,normalne"i,zdrowe"i nie wymaga psychoterapią(3)jeśli naprawdę odczuwa gniew i nie chce się do tego przyznać,to fałszywie postrzega gniew jako odrażający występek(zamiast widzieć w nim dysfunkcjonalne zachowanie)oraz niesłusznie wstydzi się i obniża swoją samoocenę za przeżywanie gniewu-jest to przejaw stresu,jaki opisywałem wcześniej:(4)zaburzenia pacjenta wynikają prawdopodobnie z innych przyczyn,przyjrzyjmy się więc jego neurotycznym odczuciom,by zobaczyć,na czym polegają i jak można je zmienić. Zwykle już po dziesięciu minutach dysputy techniką REBT pacjent w pełni uświadamia sobie gniew wobec wspólnika-albo zaczynamy szukać jednego z jego,prawdziwych"problemów emocjonalnych. Nadal będę się starał,by terapia ta była krótkoterminowa,a pacjent najprawdopodobniej będzie pracował nad jakąś intensywną i trwałą przemianą osoboWOSCl. Od samego początku terapia REBT przyjmuje,że pacjenci wykazują zdrowe i niezdrowe reakcje na nieszczęśliwe zdarzenia aktywizujące(J,stara się wydobywać niezdrowe reakcje z ukrycia i ograniczać je,a więc celowo zmierza do dość głębokiej przemiany poznawczo-emotywnej. Podobnie,jeśli pacjentka mówi,że bywa rozdrażniona na spotkaniach towarzyskich czy na zabawach tanecznych,bo mężczyźni myślą tylko o seksie,a nie o nawiązywaniu z nią więzi opartej na przywiązaniu,będę poszukiwał bardziej zaburzonych uczuć złości wobec mężczyzn i poczucia mniej 32. szęj wartości wynikających z,aueumiejętności"znalezienia sobie odpowiedniego mężczyzny. Będę też szukał,ukrytych"reakji behawioralnych,takich jak:odmowa chodzenia na przyjęcia,uciekanie z nich do domu,unikanie atrakcyjnych mężczyzn(bo w pmekonaniu pacjentki-odrzuciliby ją),postawa nieasertywna wobec mężczyzn. Będę szybko rozglądał się za tymi możliwymi zaburzeniami i nie jozwolę jej,wykręcić się"koncentracją na zdrowych odczuciach negatywnych? Czy technika RBBT,polegająca na szybkim poszukiwaniu,prawdziwych"i,głęboko ukrytych"objawów,ma jakieś wady? Oczywiście,że ma. Między innymi: 1. może wystraszyć niektórych płochliwych i defensywnych pacjentów: 2. może zachęcać niektórych pajentów do zmyślania lub wyolbrzymiania,głębokości"problemów: 3. może ujawnić poważne problemy-zwłaszcza w wypadku pacjentów z silnymi zaburzeniami-z którymi niełatwo będzie sobie poradzić i których lepiej byłoby obecnie nie poruszać: 4. może powodować zajmowanie się podczas terapii tym,co chciałby leczyć terapeuta,a nie tym,na co uskarża się pacjent. Wszystkie te i inne jeszcze budzące wątpliwości skutki mogą się pojawiać. Jednak osobiście,oczywiście stronniczo,wierzę,że pozostawienie tych kwestii w spokoju prowadzi do sztucznej i niedobrej terapii,a często przynosi więcej szkody niż pożytku. Trzeba wziąć pod uwagę koszty w obu wypadkach. Zastanowić się nad konkretnym pacjentem oraz rozważyć krótkotrwałe i długotrwałe korzyści płynące z czynnego poszukiwania i opraowywania głębokich,ukrytych,poznawczo-behawioralnych problemów pacjentów. A co z praktycznymi problemami pacjentów-takimi,jak szukanie lepszej pracy,odpowiedniego partnera czy podejmowanie decyzji o kupnie domu? Oczywiście terapia REBT radzi sobie z nimi,zwłaszcza gdy są palące i przynoszą niezwykle złe skutki. Nie można zwlekać z rozwiązywaniem takich problemów,jak znęcanie się nad dziećmi i współmałżonkami czy długotrwałe bezrobocie. Terapia REBT jest bardzo praktyczna-pomaga ludziom rozwiązywać życiowe problemy?. Wrócimy jeszcze do tego tematu. Na ogół terapia REBT zaczyna jednak od emocjonalnych problemów pacjentów,wywołanych przez ich problemy praktyczne. Jeśli wasi pacjenci chcą szybko powstrzymać swoich współmałżonków od molestowania dzieci lub pragną się skupić na tym,jak zdobyć dobrą praę,to ich skrajne uczucia:panika,depresja lub wściekłość,wywołane tymi kłopotami,będą im utrudniać rozwiązywanie praktycznych problemów. Będzie im trudno wysłuchać was-lub samych siebie-i wybrać dobre rozwiązania. A więc 33. z wyjątkiem sytuacji naprawdę naglących,terapia REIBT rozpoczyna się od terapii zaburzeń,emocjonalnych",a dopiero w trakcie terapii dodatkowo pracuje się nad trudnościami,praktycznymi". Nie zawsze,ale zazwyczaj. Ponadto przypominam,że problemy emocjonalne tkwią,głębiej"niż kłopoty praktyczne i często to one stwarzają problemy praktyczne i zakłócają wybór najlepszych rozwiązań. Dlatego REBT skupia się głównie na terapii krótkoterminowej-intensywnej i bardziej trwałej. Sterań Nielsen sugerował,bym przypomniał w tym miejscu zasadnicze elementy ABC terapii REBT. Oto one:Kiedy ludzie doświadczają wydarzeń aktywizujących,a zwłaszcza przeciwności IJ,zwykle w konsekwencji 8)odczuwają zarówno zdrowe,jak i niezdrowe negatywne uczucia. Obydwa typy negatywnych uczuć wynikają z przekonań 0)pacjentów,dotyczących tego,co dzieje się z ich żyaemw punkae A. Zwykle ich zdrowe,choć nadal negatywne odpowiedzi na przeciwności(A)wyrastają z racjonalnych przekonań(rB),podczas gdy niezdrowe negatywne odpowiedzi czy dysfunkcjonalne uczucia wyrastają z nieracjonalnych przekonań pacjentów o przeciwnościach 010. Tak więc mają oni zarówno zdrowe,jak i niezdrowe odczucia negatywne dotyczące tych samych przeciwności. Pacjent,który martwił się kłopotami ze wspólnikiem,zapewne miał zarówno racjonalne(rB),jak i nieracjonalne 08)przekonania dotyczące tych kłopotów. Gdy jego wspólnik zachowywał się lekceważąco(J,najpierw tłumaczył sobie racjonalnie:. Chciałbym,by się tak nie zachowywał,ale to jest tylko frustrujące i nie tak złe,jak mogłoby być". Odczuwał wtedy konsekwencje 8)-zdrowe negatywne uczucia frustracji i niechęci wobec lekceważącego go wspólnika. Ale jednocześnie z racjonalnym(rB)żywił też irracjonalne przekonanie OBh. On musi przestać tak się zachowywać przy klientachl Zachowuje się okropniej Nie mogę tego znieść! "Takie irracjonalne przekonanie prowadzi do dysfunkcjonalnego i niezdrowego uczucia intensywnego gniewu i wściekłości 83. Pacjentka lękająca się zabaw tanecznych-doświadczała prawdopodobnie w związku z nimi zarówno racjonalnych,jak i irracjonalnych przekonań,prowadzących do zdrowych i jednocześnie do niezdrowych uczuć negatywnych. W ślad za przeciwnością 10,zaczepką seksualną na tańcach,następowało przekonanie racjonalne,talie jak:. Zdecydowanie wolę,gdy mężcyżni na tańcach traktują mnie miło,a nawiązywać intymne stosunki mogę z tymi,których znam od jakiegoś czasu. Jeśli szybko dają mi do zrozumienia,że chcą iść ze mną do łóżka,nawet nie próbując zaprzyjaźnić się ze mną,jest to denerwujące i niepożądane,ale nie muszę brać ich serio i przejmować się tym". Z takim racjonalnym przekonaniem(rB)odczuwałaby konsekwencje 8)w postaci niechęci i żalu,które są zdrowymi uczuaaminegatywnymi. 34. Po tej samej przeciwności(A)ta sama kobieta często powtarza sobie irracjonalne przekonania OB),takie jak:. Ci mężczyźni chcą tylko seksu. Koniecznie muszą przestaćl Są obrzydliwie nachalnil Muszę wyglądać na pozbawioną mózgu,nic niewarta dziwkę,skoro tylu mężczyzn,tańcząc ze mną,od razu chce iść ze mną do łóżkal"Wraz z tymi irracjonalnymi przekonaniami 08)występuje u niej konsekwencja(Q w postaci uczuaa wśaeklościi własnej niepemowartościowości. Głębokie przygnębienie tej kobiety w punkcie(O),które powoduje uczucie depresji i wycofanie się z dalszych kontaktów towarzyskich,wynika jednocześnie z jej zdrowego rozczarowania i z niezdrowej wściekłości oraz depresji. Wyrasta zarówno z jej racjonalnego pragnienia,by mężczyźni doceniali jej intelekt,poczucie humoru i inne cechy jej charakteru,jak i z jej absolutnego wymogu,by nie gonili za nią z przyczyn cysto seksualnych. W obu wypadkach,jak w wielu innych,ludzie w punkcie O są w zdrowy sposób rozżaleni i sfrustrowani przeciwnościami zdarzającymi się w ich życiu w punkcie A. Zwykle życzyliby sobie i woleliby,by te przeciwności się nie zdarzyły. Jednak w następstwie tych samych przeciwności w sposób niezdrowy i samoniszczący wpadają w panikę,depresję,wściekłość,nienawiść do samych siebie. Dodają jednocześnie do własnych rozsądnych preferencji zestaw natychmiastowych wymogów i żądań. Ich uczuaa wobec przeciwności stają się głównie negatywne. Uczucia,jakich doznają wobec przeciwności,są związane z rozsądną preferencją,by przeciwności nigdy nie wystawy,i z niemądrym żądaniem,aby przeciwności takie przestdyistnieć. Ludzkie reakcje rzadko ograniczają się do jednego lub drugiego sposobu reagowania. Pacjenci na te same zdarzenia aktywizujące reagują jednocześnie zdrowo i niezdrowo. REBT stara się pokazywać im ich własne dwqjakie możliwości reakcji emocjonalnej i behawioralnęj. Skutecznie i intensywnie pomaga minimalizować niezdrowe i wzmacniać zdrowe uczucia negatywne. W ten sposób,jak to pokażę w dalszej części książki,pacjenci mogą zmierzać ku życiu przyjemniejszemu,które bardziej sprzyja samorealizacji. ROZDZIAŁ-4. Odkrywanie ważnych wydarzeń z przeszłości,prowadzących do zaburzeń. Jak zauważyliśmy w poprzednich rozdziałach,odnajdywanie ABCzaburzeń emocjonalna-behawioralnych i posłużenie się nimi w celu przeprowadzenia skutecznej i bardziej intensywnej terapii krótkoterminowej zaczyna się zwykle od "głębokich"czy,prawdziwych"konsekwencji O). Zwykle jednak nie można zrozumieć ani zminimalizować samoniszczących konsekwenji(O)bez odnalezienia pewnych ważnych,wiążących się z nimi wydarzeń aktywizujących(A),które je poprzedziły lub im towarzyszyły. Jeśli pacjent szybko i spontanicznie nie podaje takich zdarzeń A-jak to zazwyczaj bywa-trzeba samemu otworzyć usta i zadawać pytania. Przynajmniej,jeśli stosuje się terapię REBT. Joanna,trzydziestosześcioletnia nauczycielka,powiedziała podczas naszej pierwszej sesji,że jej ciężka depresja ciągnie się:,przez całe życie i chodzi o niemal wszystko". ,O nic szczególnie?"-spytałem. ,Jłie,o wszystko". Mglistość wypowiedzi Joanny kłóciła się z moim jasnym rozumieniem ABC jej depresji,bo gdy szukałem jej irracjonalnych przekonań 08)i zapytałem:. Co zwykle myślisz i mówisz o sobie podczas depresji",odpowiedziała me Jlóżne negatywne rzecyó'. ,JOc szczególnego?"-zapytałem. ,Jłie"-odpowiedziała. ,Jlóme negatywne meczy. Nic szczególnego". Niezbyt pomocnej 36. *t**. 16. Nie rezygnowałem i uparcie pytałem:. AE. Wątpię,czy odczuwasz taką samą depresję dotyczącą różnych negatywnych rzeczyó. Prawie każdy ma jakieś konkretne powody,które wpędzają go w depresję. Joanna. Na pewno tak zwykle bywa. Ale nie ze mną. Nie widzę nic szczególnego. AE. Sprawdźmy parę możliwości. Jak układają się twoje sprawy zawodowe,co z twoją pracą w szkole? Joanna. Nic szczególnego. Zwyczajna praca. Chyba wszystko w porządku. AE. A rodzina? Joanna. Ojciec,matka,starsza siosba? Wszyscy odeszli. Wszyscy już umadl. Było mi smutno,ale to już minęło. W pewien sposób jestem nawet zadowolona,że nie ma ich przy mnie. AE. A jak się układają twoje kontakty z mężczyznami? Joanna. Nie ma ich w moim życiu od kilku lat. Nikogo,o kim warto wspomnieć. AE. I jak się z tym czujesz? Joanna. Och. AE. Ęgh(. Oczy Joanny wypełniły się łzami. Odnaleźliśmy zagubiony ślad. Płakała prawie pięć minut i opowiadała,jaka jest nieszczęśliwa,ponieważ przeżyła tylko jeden dość długi związek uczuciowy w całym życiu,związek,który jej ukochany,George,zerwał ąięć lat temu,i od tej pory nie udało jej się go zastąpić innym. George uciekł przed perspektywą trwałego związku,tak jak inni mężczyźni w jej życiu. Przeszedłem do zwykle zadawanych w REBT pytań:. Co mówisz sobie,gdy myślisz o dawnych związkach i ich utracie? Jak się czujesz jako osoba samotna? Co myślisz o swoich trwałych związkach w przygy(rgęj 7 Ku mojemu zdziwieniu odpowiedzi Joanny dowiodły,że nie tęskni za towarzystwem partnera,za miłością czy seksem. Nie,bez tego dawała sobie nieźle radę. Ale przecież ona musi być matką,musi spotkać dobrego,troskliwego qjca dla swego przyszłego dziecka. A Joanna ma już trzydzieści sześć lat,nieregularnie miesiączkuje i marzenie jej życia może nigdy się nie spełnić. A to byłoby okropne. Przejrzałem Joannę. Łatwo podała konsekwencje O-ciężką depresję. Niechętnie,ale przyznała mi,że A to brak stałego związku. Wtedy szczegółowo opowiedziała o swoich przekonaniach B i pod koniec pierwszej sesji przeszliśmy już do punktu D,dyskutując o jej przekonaniach 8. Joanna była absolutnie przeświadczona,że musi urodzić piękne dziecko,a przedtem znaleźć mu wspaniałego przyszłego ojca. 37. W ciągu dwunastu sesji REBT wspólnie zbadaliśmy jej dysfunkcjonalne przekonania,a ja uczyłem Joannę,jak czynnie i skutecznie je przedyskutować wewnętrznie i jak zmieniać aroganckie roszczenia w preferencje. Joanna doszła do kilku ważnych i efektywnych nowych poglądów,uczuć i zachowań (E): 1. Moje silne pragnienie posiadania dziecka i męża nie musi zostać zaspokojone. Nie muszę uzyskać tego,czego bardzo chcę. Bez względu na to,jak bardzo tego pragnęł", 2. George nie był podły,kiedy zostawił mnie pięć lat temu,choć sądzę,że zachował się źle i przez jakiś czas mnie zwodził. Pewnie byłby dobrym ojcem i to smutne,że tak bardzo obawia się małżeństwa i ojcostwa. Ale ma prawo do swoich lęków,tak jak ja mam prawo do moich. To bardzo źle,że go straciłam,ale nie jest to okropne". 3. W moim wieku będzie mi bardzo trudno znaleźć odpowiedniego męża,zajść w ciążę,póki jestem płodna,i wychować zdrowe,szczęśliwe dziecko. Nie jest to niemożliwe,tylko trudne. Wpędzanie się w depreąję z tego powodu na pewno mi nie pomoże w znalezieniu partneral" 4. Najprawdopodobniej zajdę w ciążę-nawet jeśli miałabym być samotną matką. George albo inny odpowiedni mężczyzna pewnie mi w tym pomoże,zwłaszcza jeśli przyjmę pełną,ekonomiczną i wszelką inną odpowiedzialność za dziecko. Wychowywanie dziecka samotnie będzie'trudne-ale jeśli to konieczne,dam sobie radeł": 5. Jeśli stanie się najgorsze z najgorszych i nigdy nie będę miała dziecka,będzie to bardzo nieszczęśliwy układ. To mało prawdopodobne,ale może się zdarzyć. To byłby gorsze od moich najgorszych dotychczasowych doświadczeń. Mogę to jednak znieść i mimo to uczynić swoje życie dość szczęśliwym. Mogę zmienić pracę i zajmować się zawodowo małymi dziećmi. Mogę prowadzić przedszkole. Mogę pracować społecznie w sierocińcu. Bez względu na to,co się wydarzy-mogę być szczęśliwym człowiekiem. Wymaga to wiele determinacji i pracyl" Szczere przekonanie siebie samej do takiego antydepresyjnego nastawienia pozwoliło Joannie wydobyć się z depresji po raz pierwszy od szesnastu lat. Zaczęła widzieć swoje poszukiwania odpowiedniego męża jako fascynujące wyzwanie,a nie jako okropny wysiłek. Co dziwne,nadal wpędzała się czasem w depresję z powodów dotyczących stanu szkolnictwa i ubóstwa na całym świecie. Ale niezbyt często i nie na długo. Stosowała techniki REBT,by poradzić sobie także z tymi trudnymi problemami. 38. Powróćmy do szukania wydarzeń poprzedzających lub przeciwności W w życiu pacjentów. Zwykle podają je oni chętnie,często nawet zbyt chętnie. Mogą opisywać długie serie,adeszezęść"(wydarzeń aktywizują ądJ-widzieć drobne frustracje jako,potężne"i duże jako,okropne". Ponieważ są pacjentami,a nie,ziornalnymi"szczęśliwymi ludźmi-jeśli tacy w ogóle istnieją!-zwykle zdarza im się więcej,poważniejszych i dłużej trwających,nieszczęść i strat. Albo tak to widzą. Albo ku temu sami zmierzają. Będąc neurotykami-m zwykle znaczy jęczącymi,skamlącymi,panikującymi ludźmi-mają niezwykły talent do tworzenia problemów i trudności oraz do pogłębiania ich,gdy zaistnieją. Joanna,na przykład,mówiła o swoich lękach-przed bezdzietnością,pmed urodzeniem upośledzonego dziecka i przed tym,że ojciec jej dziecka mógłby być dla niego niedobry-Georgeowi i innym kochankom,co w znacznym stopniu mogło odstraszyć tych mężczyzn od poślubienia j@i skłonić ich do zerwania. Inni,spanikowani,skłonni do samobójstwa i rozwścieczeni neurotycy również ściągają na siebie kłopoty:tracą pracę,ulegają wypadkom samochodowym. Okropne"zdarzenia aktywizujące mogą więc być niebezpieczne,nawet śmiertelnie. Przypuśćmy,że pacjenci łatwo opowiadają o,ponurych"zdarzeniach A lub że wy sami,podczas piemrszych kilku sesji,doprowadzacie ich do tem. To,jak wy sami je postrzegacie,umożliwi pacjentom mniej neurotyczne spojrzenie na te wydarzenia. Zadajcie sobie kilka ważnych pytań,a zwłaszcza:Czy zdarzenia A pacjenta sa prawdopodobnie zgodne ze stanem faktycznym Crzeczywistością spotecznqł czy niezgodne(wymyślone lub przesadzone)? Jeśli uważacie je za. Jałswwe"w stosunku do,zzeczywistośdspołecznej"lub przesadzone negatywnie,możecie zdecydować się na pokazanie paranoicznym czy skłonnym do przesady pacjentom,że zdarzenia A nigdy nie nastąpiły lub że nie były tak,,zje",jak im się zdaje. Ale uważąjael Jeśli pajena są naprawdę paranoiczni,tracicie cenny czas,starając się odwieść ich od,Jałszywego"opisu zdarzeń. Terapia krótkoterminowa nie pozwala na taki luksusl Możecie starać się szybko rozwiać pewne wątpliwości dotyczące ich,Jałscywych"cąy,przesadzonych"zdarzeń A i pomóc im pogodzić się z tym,że naprawdę Jue było aż tak źle". Jeśli wam się uda,być może przestaną,tworzyć honory"na ten temat. Możecie też przyjąć bardziej,wspaniałomyślne"podejście:zgodzić się z pacjentką,że jej zdarzenia A są Jiaprawdę"tak "złe"jak mówi,ale pokazać jej,że nie są,okropne",że można je znieść,a nawet cieszyć się z umiejętności przeciwstawiania się im,i że ona sama zdoła naprawić szkody i poradzi sobie. Pacjentka może zaakceptować przeciwności,choć ich nie polubi. Tego rodzaju filozoficzne rozwiązania umożliwiające poradzenie sobie z wydarzeniami A,które nie są auprawdę"tak ponure,jak twierdzą pacjenci,bywają zwykle lepsze niż empiryczne cy 3 ealistyczne"rozwiązania 39. polegające na pokazywaniu im,że wydarzenia A nie są Jdusząjące". Jednym z podstawowych celów "głębszej"terapii-szczególnie,Jepszej"terapii REBT-jest nauczenie pacjentów(zgodnie z tytułem mqjej książki)tego. Jak uparcie opierać się wueszczęśliuimiu siebie z jdkiegokduiek-tak,z ją-kiegokoluiek pogodo! Hau to Stubbomly Refuje to Małe Younelf MiaembleAóouć Anwung-yes-Anmingl. Nie wszyscy,a nawet nie większość pacjentów zdoła skonstruować w sobie postawę bez-z astmeżeń-bez-względu-na-to-o-się-stanie-ja-pokażę-że-potrafię-bronić-się-przed-głębokim-nieszczęściem. Ale w pewnym stopniu pajend uzyskają tę pożądaną umiejętność. Będą skłonni mniej wyolbrzymiać teraźniejsze i przyszłe przeciwności A. a więc będą mniej podatni na zaburzenia. W każdym razie-taka właśnie jest maja hipotezat łOto ilustrujący to przypadek. Jonathan,pięćdziesięcoletni były bankier,miał tyle prawdziwych problemów,że większość ludzi na jego miejscu wpędziłaby się w depresję. Miał niewydolność serca,mimo to ciągle palił,żył z mizernej renty inwalidzkiej,opuszczony przez większość dawnych przyjaciół,którzy zarzucali mu,że sam ściągnął na siebie kłopoty,i nie chcieli przebywać z kimś,kto nadal nieodpowiedzialnie niszczy siebie paleniem papierosów. Uznałem oczywiście,że jego wydarzenia aktywizujące są dość przykre i dają powody do silnego uczucia smutku i frustracji. Jak zwykle jednak nalegałem,by odrzucił wściekłość,depresję i poczucie bezwartoBClOWOSCl. Nlajpierw jednak podałem w wątpliwość niektóre ze zdarzeń,o których opowiedział. Na przykład twierdził,iż wielu starych przyjaciół celowo namawiało go,by nadal palił,bo mieli mu za złe to,że zachęcił ich do palenia w przeszłości,i to,że po rzuceniu przez nich palenia nadal,gdy zapraszał ich do swego małego mieszkania,dmuchał im dymem z cygar w oczy. Upierał się,że wspólnie uknuli,by kusić go do trwania w nałogu,a nawet przysyłali mu-anonimowo-w prezencie dobre,aromatyczne cygara-zwłaszcza po tym,gdy wszystkim zapowiedział,iż rzuca patenie. Co gorsza,powiedział Jonathan,w domu,gdzie mieszka,współlokatorzy,nawet ci,którzy go nie znają,widzą w jego paleniu poważne zagrożenie pożarowe,więc stale coś knują i spiskują przeciw niemu,chcąc go zmusić,by sam się wyprowadził,lub sprawić,by wyrzucono go z mieszkania. Złośliwie hałasują. Wpadają na niego w holu i w windzie. Ich dzieci żartują sobie z niego. Co tylko zdołacie wymyślić-na pewno to robią,w dodatku złośliwie i celowo. Choć nie uważałem Jonathana za kompletnego paranoika i przekonał mnie,że niektórzy starzy przyjaciele naprawdę byli na niego wściekli-częściowo za to,że on był na nich zły-i że mogli czasami być umiarkowanie mściwi,mimo wszystko uważałem,że zaszedł za daleko,mieszając w to większość swoich sąsiadów,ich dzieci,właściciela domu,a nawet przechodniów,którzy widzieli,jak palił cygara na ulicy czy w Central Parku. 40. Nie modem w żaden sposób udowodnić Jonathanowi,jak bardzo pmesadza-i zmyśla-gdy wszędzie doszukuje się niezliczonych wrogich działań. Czasami sprytnie wygrywał z moim sceptycyzmem i mówił:/gadzamsię,że czasem przesadzam i widzę wrogość tam,gdzie jej nie ma. Ale te okropne rzeczy dzieją się zbyt często-po dwadzieścia razy dziennie-i wszystkie nie mogą być tylko owocem mojej wyobraźni". Maje wysiłki,by pomóc Jonathanowi zaakceptować społeczną Jzeeywistośe",prowadziły i jego,i mnie donikąd. Spróbowałem dwóch innych metod terapeutycznych. Najpierw przyznałem,że większość jego okropnych A pewnie się zdarzyła-ale że on sam swoją wrogością przyczynia re do tego,iż owe akty się powtarzają. Nie byłoby tak,gdyby był mnij wściekły na swoich prześladowców,zwłaszcza w sposób dla nich widoczny. Częściowo przyznał mi rację,toteż najpierw razem opracowaliśmy paliatywny plan przemiany jego sposobu reagowania na owe A-złośliwe,ataki"innych ludzi. 1. Jonathan miał temperować wyrażanie swojego gniewu i okazywać ludziom więcej,akceptacji"i,aprobaty"dla ich,przykrego"zachowania,niż naprawdę czuł. 2. Nauczyłem go metody:zamglenia",polegającej na tym,że wydaje się zgadzać z innymi,choć wewnętrznie się nie zgadze. 3. Pokazałem mu jak być asertywnym bez wrogości-jak szybko prosić o to,czego się chce,i odmawiać grzecznie zrobienia tego,czego się nie chce-zamiast nieasertywnego wyczekiwania i gromadzenia w sobie frustracji i gniewu,grożącego wybuchami wściekłości. Te metody kształtowania umiejętności społecznych sprawdziły się tak dobrze,że w ciągu paru tygodni Jonathan zmienił niektóre przekonania. Jego ątarzy przyjaciele"stali się mniej krytyczni,bardziej troskliwi i czasem byli dla niego mili. Spotykało go tak wiele dobrego,że wzmacniało to w nim nowo odkrytą uprzejmość. Uzyskał wspaniałe rezultaty i to zachęciło go do bycia milszym i mniej skwaszonym wobec starych przyjaciół. Ze zdziwieniem odkrył,że lubi być przyjazny i ciepły o wiele bardziej,niż przedtem lubił być podejrzliwy i nieprzyjazny. Wszystko szło ku dobremu. Jonathan po kilku tygodniach był zadowolony z terapii. Ja też-ale nie do końca. Podobały mi się postępy Jonathana w umiejętnościach społecznych,byłem zadowolony,że ograniczył myślenie paranoiczne. Traktował innych dobrze,ludzie to często odwzajemniali,więc miał mniej powodów do skarg. Maja metoda paliatywna zmieniła jego ponurą społeczną,zzeczywistość". Nadal oczywiście miał niewydolność serca i mizerną rentę inwalidzką. Ale wiele innych denerwujących wydarzeń aktywizujących nieomal zniknęło. A wraz z nimi jego przesadne 41. i paranoiczne narzekania. W ciągu zaledwie kilku tygodni jego terapia naprawdę poskutkowała. Wspaniale. Tak-terapia Jonathana była krótkoterminowa i wspaniała-ale ani,głęboka",ani,pierwszorzędna". To mi nie wystarczało. Bo Jonathan czuł się o wiele lepiej głównie dlatego,że dzięki jego własnym wysiłkom zmieniły się okropne A. Czy potrafiłby już żyć w miarę szczęśliwie,gdyby nadal zdarzały mu się straszliwe A? Nie. Czy był gotowy na spotkanie nowego nieszczęścia,takiego jak na przykład rak płuc,które mogłoby przecież nastąpić? Nie. Czy zmienił swoją postawę? Nie za bardzo. Jonathan był mniej zaburzony,ale nie stał się mniej podatny na zaburzenia. Zawsze dążę do zmniejszenia podatności na zaburzenia u wszystkich swoich pacjentów. Pierwszy mój plan polegał na ułatwieniu Jonathanowi kontaktów z,azeczywistością"społeczną i na tym,by Jonathan sam zdał sobie sprawę z własnej paranoi. To się nie udało-nawet jeśli przestał być nadmiernie podejrzliwy,to nie stało się tak dlatego,że zobaczył,jak wyolbrzymia,okrutne występki"innych,tylko dlatego,że inni zaczęli traktować go lepiej. Gdyby nie poskutkował jego trening społeczny i gdyby inni nadal(w jego własnych oczach)traktowali go szorstko,po staremu wpadałby w paranoiczne myślenie o tym,jak źle jest traktowany. Po pierwszych terapeutycznych sukcesach w dalszym ciągu wyolbrzymiał krytyczne uwagi innych i często oskarżał ich o wyimaginowane okrucieństwa. Tak czy owak,plan pierwszy zawiódł. Plan drugi,maje sprytne,zgadzaniesię"z Jonathanem i pokazanie mu,jak może umiejętnie sprawić,by ludzie byli mniej wrodzy-dawał świetne rezultaty i zwiększał jego wiarę w maje dobre chęci i umiejętności. Świetnie. Przejdźmy więc do planu trzeciego. Plany pierwszy i drugi były tak pomyślane,by ułatwić Jonathanowi radzenie sobie z wydarzeniami aktywizującymi-A. Plan trzeci miał sprawić,by Jonathan mód poradzić sobie z własnymi przekonaniami-8. Plan trzea-,głębszy"i bardziej,pierwszorzędny"-miał służyć zwalczaniu podstawowej emocjonalnej nadwrażliwośa Jonathana,miał mu umożliwić zmniejszenie podatności na zaburzenie,które były wywoływane przez niemal każde z wydarzeń A. Zgodziłem się z Jonathanem,że jego Jtarzy przyjaciele",sąsiedzi,obcy ludzie na ulicy i Jami wiecie kto",,boleśnie"i,przykro"go zawodzą. Ocywiście pochlebiła mu maja zgoda,której odmówiło mu przede mną dwóch,głupich"i Jieznadzięjrych"terapeutów. Właśnie dlatego,że jego oprawcy:naprawdę"go prześladowali i chcieli,by się tym zadręczał,starałem się przekonać Jonathana,że nie powinien odczuwać gniewu ani depresji. Jeśli uda mu się odczuwać zdrową przykrość i rozczarowanie z powodu tych prześladowań zamiast niezdrowego przerażenia i wściekłości,to dokona dwóch ważnych rzeczy. Po pierwsze,oszczędzi sobie niekończących się napięć,po drugie,nie pozwoli swym prześladowcom cieszyć się jego zmartwieniem. O ironio-Jonathan bardziej entuzjastycznie podchodził do tej drugiej możliwości. Nienawidził 42. swych prześladowców tak bardzo,że chciał pozbawić ich satysfakcji z napawania się jego bolem. Odbieranie im przyjemności poprzez odmowę zamartwiania się ich okrutnymi intrygami bardzo mu się spodobało. Zdecydował się współpracować ze mną i ogrmicayć się wyłącznie do zdrowych uczuć negatywnych:żalu i rozczarowania. Świetnie. Razem z Jonathanem entuzjastycznie stworzyliśmy kilka sposobów perswazji mających zapobiegać wyolbrzymianiu problemów,sposobów,których się trzymał i które uznał w ciągu dwóch i pół miesiąca za swoje. Oto one: 1. Moi starzy przyjaciele porzucili mnie,prześladują mnie także inni ludzie,ale mogę uwolnić się od tego horroru. Mogę odebrać im przyjemność nękania i zadręczania mnie. Jak na ironię,to nie oni będą mnie dręczyć,ale ja ich. To będzie cudownej" 2. Nawet jeśli nie zmartwię moich prześladowców,nie dając się wytrącić z równowagi z powodu ich odrażających postępków,to i tak będzie cudownie,gdy przestanę się nimi zadręczać. Doktor Ellis ma raję:ten cel jest nawet ważniejszy,trzeba najpierw myśleć o sobie,o moim zamartwianiu się i ograniczyć to dla mego własnego dobra. Do licha,będę nad tym naprawdę pracowali" 3. Z pewnością to,co wyrządzają mi przyjaciele i inni ludzie,jest złe,mi błądzą,czyniąc tak,ale teoria REBT głosi,że ludzie mają prawo błądzić. Jak wszyscy ludzie-oni też są skłonni do upadku. Więc często będą robić coś złego. Ich złe czyny nie przekreślają ich jednak jako ludzi". 4. Sposób,w jaki ludzie mnie prześladują,jest godny ubolewania,ale nie jest to przerażające czy potworne. Mogłoby być gorzej. Mogłoby mnie napastować więcej osób i robić to znacznie częściej. Nie jest więc całkiem źle. Choć to nie w porządku,tak to już zwykle bywa. Maje upieranie sie przy tym,że tak być nie powinno,jest śmieszne,bo przecież to oczywiste,że to nie jest w porządku,a jednak tak właśnie jest,a więc tak być musi. Ludzki los polega na tym,że wiele rzeczy jest nie w porządku. Nawet w moim życiu. Jonathan,pracując nad takim racjonalnym podejściem do życia,stawał się oraz mniej gniewny i przygnębiony. Nadal daleko mu było do szczęścia,gdy przypominał sobie,jakie to krzywdy przyjaciele i inni ludzie wyrządzili mu w przeszłości-ale cieszył się też,że mądrze powstrzymuje większość z nich od dalszych prześladowań. Nigdy całkowicie nie wybaczył im tego,co zrobili,lecz przebaczył im,że to robili. Ja też byłem dość zadowolony. Zamiast poprzestać na etapie umiarkowanych zmian u Jonathana,gdy powstrzymał działania swoich,prześla 43. dowców" i zyskał lepsze z nimi stosunki,znalazłem znacznie lepsze rozwiązanie:pokazałem mu,jak stać się mniej drażliwym i mniej podatnym na zaburzenia. Taki jest zwykle cel mojej terapii i choć nie zawsze pacjenci go osiągają,czuję się świetnie,gdy tak się dzieje-a oni są zachwyceni. Krótkoterminowa terapia może więc być intensywna i głęboka-czaggyyjjfCzy uznanie przez was,okropnych"zdarzeń z życia waszych pacjentów za,azeczywiste",podczas gdy są one w istocie paranoicznymi urojeniami,może przynieść szkody? Może. Może zachęcać ich do dalszej paranoi. Może prowadzić,tak jak na początku w przypadku Jonathana,do pozornej tylko zmiany nastawienia. Może zachęcać fantazjujących pacjentów do pogłębiania gniewu,a nawet do przemocy. Uważajcie więc. Nie stosujcie tej techniki u wszystkich pacjentów. Nawet jeśli daje dobre wyniki,starajcie się,by pacjenci dokonali głębokiej zmiany poglądów. Pomóżcie im na przykład zaakceptować,grzeszników',którzy ich prześladują,choć niekoniecznie-ich,grzechy". Pomóżcie dostrzec maturalność"zachowań,prześladowczych"u innych. Pomóżcie im zauważyć,że sami także bywają źli i mściwi-i że ich,grzechy"również mogą zostać im wybaczone. Zmiana postaw jest celem terapii REBT i często pacjenci dochodzą do niej w krótkim czasie. ROZDZIAŁ 5. Jak radzić sobie z naprawdę traumatycznymi wydarzeniami w życiu pacjentów. Większość pacjentów(zwłaszcza tych,którym krótkoterminowa terapia może szczególnie pomóc)cierpi z powodu stosunkowo drobnych przykrych zdarzeń aktywizujących-A. Oto kilka takich,znrożących krew w żyłach"przykładów. Szef krytykuje ich pracę i uważa ją za,przeciętną",ale bynajmniej nie grozi im utrata pracy. Córka chodzi na randki z,nieodpowiednim"chłopakiem. Przyjaciel zapomina zwrócić 50 dolarów. Partner chce uprawiać seks tylko raz na tydzień,a nasz pacjent chciałby dwa razy w tygodniu. No,naprawdę coś okropnego! To już chyba koniec świateł Ale nie zawsze sprawa jest tak prostal Niektórzy pacjenci przeżyli naprawdę traumatyczne wydarzenia. Poważne wypadki,kazirodztwo,gwałt,utrata najlepszej pracy,jaką kiedykolwiek mieli,ubóstwo. Lub ciągłe trudności:serjne przeziębienia i infekcje gardła,stałe problemy ze spłatą kredytów,zdrada bliskich przjaaół,kilka nieudanych związków małżeńskich. Wielu pacjentów aerpi z powodu naprawdę poważnych przeawności-A. Dopiero w ich następstwie wycofują się,narzekają i odrzucają tycie A. Co robić,gdy zgadzacie się z pacjentami,że spotykają ich prawdziwe nieszczęścia,niezawmione przez nich,wręcz okrutne? Oczywiście szybko staracie się ograniczyć negatywne skutki okropnych wydarzeń. Jeśli potrafi. ńeieł A jeśli nie potrafcie? Nie możecie pomóc pacjentom pozbyć się wrogów. Nie możecie nawet,a oni nie potrafią,powstrzymać dalszych wrogich aktów. Co wtedy? Możecie wtedy spróbować pomóc swoim pacjentom w dojściu do paliatywnych wglądów REBT,co pozwoli im wniknąć lepiej we własne położenie. Tak właśnie pracowałem z Jill. Jill,dwudziestoletnia studentka,miała kilka poważnych zdarzeń aktywizujących-A. Po poważnym wypadku samochodowym od szesnastego roku życia poruszała się z wielką trudnością,chodzenie sprawiało jej ból. Jej rodzice się rozwiedli. Jill i jej brat zostali z matką-niewiele zarabiającą sekretarką. Ojciec ożenił się powtórnie. Mieszkał w pobliżu,ale dzieci odwiedzał rzadko i odmawiał im wsparcia finansowego,odgrywając się na ich matce za to,że się z nim rozwiodła. Jill miała dyslekąję. Chciała zostać nauczycielką,w szkole bardzo się starała,ale miała poważne trudności z nauką. Wreszcie mężczyźni,którzy ją pociągali,byli wprawdzie wobec niej przyjaźni,ale się z nią nie umawiali. Jill uważała,że mężczyźni nie widzą szans udanego pożycia seksualnego z osobą tak chorą jak ona. Sporo problemów! Nic dziwnego,że Jill wpadła w depresję,trzymała się na uboczu,myślała często o samobójstwie. Przed wypadkiem,gdy Jillbyła jeszcze bardzo ładną,zdrową dziewczynką,ojciec kilkakrotnie wykorzystał ją seksualnie(matka rozwiodła się z nim,gdy to odkryło. Jilluznała po wypadku,że jest całkowicie nieatrakcyjną kaleką. Naturalnie zgodziłem się z Jill,że przeżyła zbyt wiele katastrofalnych zdarzeń A. Zastanawiałem się nawet,czy jej myśli samobójcze nie są w jakiś sposób racjonalne. Ułomności wykluczają realizację jej dwóch głównych życiowych ołów-umawiania się z atrakcjnymi mężczyznami i osiągania doskonałych stopni w szkole-a więc czeka ją życie pchle bólu. Widząc to,moda racjonalnie pytać:czy warto się tak męczyć? Ponieważ Jill była w rozpaczy i mogła się zabić,zanim dostrzeże jakieś światełko nadziei,starałem się jej pomóc jak najszybciej. Zgodziłem się,że jej los jest smutny,ale upierałem się,że może osiągnąć szczęście,pomimo wszystko realizując swoje najważniejsze cele. To bzdural"-wykrzyknęła. ,J(je wierzmy w krasnoludki Bądźmy realistami!! Jestem uparciuchem,więc trwałem przy swoim. AE. Jestem realistą. Chcesz zostać nauczycielką. Tak? Jill. Tak. AE. Masz dysleksję i dlatego nie dostajesz dobrych stopni? Jill. Punkt dla ciebie. Tak. AE. Dobrze,ale żeby skończyć szkołę i tzwetnie studium nauczycielskie,wcale nie musisz mieć znakomitych stopni. Jill. Nie muszę mieć dobrych stopni? AE. Nie musisz. Wystarczy,że będziesz miała trójki,niepotrzebne d same piątki. Jill. To prawda,ale ja mam trudności z przejściem do następnej klasy. Z niektórych przedmiotów. AE. A ilu przedmiotów nie zaliczyłaś w ciągu trzech lat w tej szkole? Jill. No,żadnego. AE. Aha,czyli mimo kłopotów i braku piątek,ciągle tylko zaliczasz j ygjjgyggy? Jill. (bardzo miękko i z oporami)Tak? AE. A więc gdzie tu widzisz bzdurę? Wygląda na to,że jeśli nadal będziesz się tak starać,to masz ogromne szanse,to prawie pewne,że skończysz szkołę. Jill. Naprawdę? AE. Zdecydowanie. Magę się założyć. Jill siedziała cicho. Potem zaczęła znowu) Jill. Dobrze,załóżmy,że tak jest. Może uda mi się skończyć szkołę. AE. I zostać nauczycielką. Jill. Dobrze. Przyjmijmy,że tak. A co z chodzeniem z chłopakami? Jak znajdę chłopaka? Nie przypadkowego,z tych,co to czasami chcą się ze mną spotykać,ale naprawdę dobrego? AE. Prawdopodobnie możesz-jeśli przestaniesz żyć jak pustelnica i trochę się postarasa. Jill. Jak mam się postarać? AE. Trochę bardziej niż ty sama-podobnie jak większość kobiet-byś chciała. Jill. To znaczy? AE. Bądź asertwna. Nie bądź taka bierna. Otwarcie szukaj mężczyzn,na których ci zależy. Pozwól,by cię odrzucali-co spotyka nas wszystkich w tej grze-i dojdź do momentu,gdy zostanie ci jeden czy dwóch,którzy chcieliby z tobą być. Jill. Naprawdę o to chodzi,żebym się pozwalała odrzucać? To przecież okropne. AE. Na tym polega problem. To nie jest okroąne. To tylko mały kopniaki Większość kobiet,nawet takich,które nie mają żadnych defektów,nie chce się z tym pogodzić. Godzą się w końcu na związek z kimś,kogo tak naprawdę wcale nie chcą,ale kto rzeczywiście ich pragnie. Nieliczne kobiety,które postępują tak,jak ci radzę-doradzałem tak po raz pierwszy w roku 1963 w pierwszym wydanu The Inteligent Womans Guide to Dabngand Maliny(Poradnika inteligentnej kobiety:jak się umawiać i łączyć w pay(-wielokrotnie bywają odrzucane,nie przejmują się jednak tym tak bardzo i w końcu dostają to,czego chcąó. 47. Jill. Dostają? AE. Tak,po wielu próbach,wiele razy odrzucane. Ale takie odrzucenia są zawsze dobre i pożyteczne. Jill. Nie wierzę! AE. Naprawdę tak jest. W ten sposób szybko pozbywasz się mężczyzn,którzy cię nie chcą. Widzisz? Jill. Och. AE. Och! Jill. Mówiłam o jeszcze jednej ważnej rzeczy. Mój przyjaciel szczerze mi powiedział,że podobam się dwóm chłopakom. Uznali mnie za abakcyną dziewczynę,ale powiedzieli,że moje ograniczone ruchy i bóle wykluczają udane współżycie seksualne. AE. Pamiętam o tym. Masz na to jednak dobrą odpowiedź. Jill. To znaczy? AE. Musisz dać znać mężczyznom,którymi się interesujesz,że dobry seks to niekoniecznie stosunek. Prawda? Jill. No,nie wiem. AE. Wiesz,co mam na myśli? Jill. To,że mogę im dać do zrozumienia,że pobafę robić to,co robiliśmy z moim chłopakiem przed wypadkiem,gdy miałam piętnaście lat? Pieścić się aż do orgazmu. AE. Zgadze się. Używaj rąk czy ust,by dać im najlepszy orgazm,jaki kiedykolwiek mieiił Jill. Ale niektórym z nich zależy właśnie na stosunku. Co wtedy? AE. Wtedy nie są dla ciebie. Szkoda-ale nie możesz mieć wszystkichłNie zapominaj,że gdybyś lubiła tylko zwyczajne stosunki,aiektóry mężczyźni odrzacaliby cię dlatego,że nie lubisz seksu oralnego. Jill. Chyba nie mogę wszystkim odpowiadać. AE. We możesz zdobyć wielu z nich,jeśli pokażesz,jaka jesteś chętna do uprawiania seksu oralnego lub innego. Jill. Nigdy o tym nie myślałam! AE. No,to pomyśl o tym,napmwdęł. Jill pomyślała o tym w sposób naprawdę racjonalny. Bez dalszej zachęty dała do zrozumienia kilku mężczyznom,których uważała za atrakcyjnych,że uwielbia seks oralny,że lubi dawać i brać. Dzięki temu przeżyła kilka wspaniałych orgazmów. W aągu kilku tygodni umawiała się aż za często i zaczęła nawet zaniedbywać zajęcia szkolne. Udało mi się pokazać Jill,że jej kalectwo nie jest czymś fatalnym i że można je przezwyciężyć-będzie więc mogła skończyć szkołę,zostać naucąyaelkąi kochać,dobrego"mężczyznę,być przez niego kochaną i uprawiać z nim seks. Szybko wydobyła się z depresji i miała nawet lekkie po 48. czucie wiry z powodu wcześniejszego niechętnego spojrzenia na życie i samobójczych myśli. Patrzyła teraz w przyszłość i często czuła się zawiedziona,gdy coś nie układało się pomyślnie i życie traktowało ją szorstko,ale zasadniczo była zadowolona,mimo kalectwa. Wspaniale. Byłem zadowolony z własnych i Jill wysiłków,szczęśliwy,że ona już nie tkwi w depresji. Wiedziałem jednak,że mogłaby teoretycznie osiągnąć o wiele głębsze i lepsze rozwiązanie swoich emocjonalnych problemów. Mogłaby być szczęśliwa w granicach rozsądku,bez konieczności kończenia szkoły,zasłania nauczycielką i trwania w udanym związku. Nawet w tak przykrych okolicznościach mogłaby czuć smutek i frustrację,lecz nie popadać w depreąję. Depresja bowiem,wedle teorii REBT,wynika zwykle z racjonalnego przekonania(rBk. Naprawdę nie podoba mi się to,co mi się przytrafiał",połączonego z nieracjonalnym przekonaniem:*więc to nie może trwać,to straszne,że tak się dzieje,nie mogę tego znieść't. Teoretycznie Jill mogła na swoje kalectwo reagować *drowo"smutkiem,a nie,zdezdrowo"-depresją. Czy powinienem,skoro czuła się tak dobrze,zmierzać do takiego bardziej pożądanego rozwiązania? Zdecydowałem,że nie będę zbytnio naciskał. Gdybym bowiem podkreślał,że nawet w najgorszych warunkach nie powinna popadać w depresję,mogłaby skupić się zbytnio na tym,jak poważne są jej pozostałe ograniczenia,i ponownie wpaść w depresję. Jednakże wspominałem od czasu do czasu,że są też inni upośledzeni ludzie-jak Christy Brown ze eNnnego filmu Myq(cud sapu-bardziej upośledzeni od niej,a dający sobie nieźle radę. Przeczytała kilka artykułów i książek o takich ludziach i z własnej woli przeczytała też mają książkę How ro Cqpe uiA a Fum Diaease(Juk rodzić sobie ze śmiertelną chorobqjćWspomniała o tym-dokonując samodzielnej zmiany poglądów:Radzę sobie bardzo dobrze-powiedziała po trzech miesiącach terapii. -Mam nawet stałego chłopaka,którego naprawdę lubię. Nasze kontakty seksualne są bardzo udane. On twierdzi,że nigdy nie było mu tak dobrze,ale przypuśćmy,że z powodu mojego fizycznego kalectwa nie będzie chciał się ze mną ożenić. Przypuśćmy,że inni odpowiedni mężczyźni będą czuli podobnie-a większość z nich może tak czuć. Co mogę wtedy zrobić,by nie wpaść w depresję? -Wtedy-odpowiedziałem-użyjesz tego,co nazywamy,pierwszorzędnym'rozwiązaniem terapii REBT. Powinnam skupić się na innych przyjemnych stronach mojego życia,zamiast myśleć tylko o tym,co jest takle straszne. -Tak,i dążyć do żywego zaangażowania się w jakąś naprawdę twórczą działalność. -Już myślę o czymś takim i jestem pewna,że lubiłabym to robić. -O czym myślisz? 49. -O uczeniu dzieci niepełnosprawnych. Po ukończeniu szkoły pójdę na przygotowujące do tego studia magisterskie. Cieszyłaby mnie praca z dziećmi psychicznie,emocjonalnie i bzyczcie upośledzonymi. Chciałabym,żeby były szczęśliwe pomimo swego upośledzenia. Uczyłabym je też technik REBT-To byłoby świemeł Dzieci mogłyby cię zapytać,jak mają rozwiązywać ważne problemy. Przypuśćmy,że mogą robić niektóre rzeczy mimo kalectwa,ale co z innymi ważnymi przyjemnościami,które kalectwo im odebrało na zawsze? Jak mogą się tym nie martwić? Co byś im odpowiedziała? -Powiedziałabym chyba-stwierdziła JT-że to trudne,naprawdę przykre. Ale nie można mieć wszystkiego. Trzeba zaakceptować swoje trudności i ograniczenia. Dostrzec,że są złe,ale nie takie straszne. Trzeba podjąć wyzwanie,czerpać z życia,ile się da. Trzeba zdać sobie sprawę,że nie wszystko można mieć. I skupić się na tych rzeczach,które nas cieszą,a które możemy przeżywaćt-To wspaniałej-powiedziałem 01. -Naprawdę pomogłabyś wielu dzieciom,mówiąc do nich w ten sposób. Zauważ,że gdybyś sobie tak mówiła,znalazłabyś rozwiązanie własnego problemu. -Tak-powiedziała JO-widzę to. Nadal pracowała nad takim podejściem do życia. Wreszcie znalazła chłopca,który chciał z nią być. Podobały mu się jej racjonalne poglądy i brak skłonności do zamartwiania się. Znowu więc doszliśmy do dość zadowalającego rozwiązania jej problemów emocjonalnych. Depresja ustąpiła,dzięki staraniom Jill,by rozwiązać ważne kwestie praktyczne. Jednocześnie dziewczyna przestała utyskiwać,że nie da się rozwiązać jej problemów. Jill mogła zakończyć terapię zaledwie kilka tygodni po jej rozpoczęciu. Celowo przedłużyła ją o cztery miesiące,aż poczuła,że jest już znacznie mniej podatna na depresję. Czy istnieją jakieś niebezpieczeństwa w takiej terapii,jaką zaproponowałem Jill,i czy może ona mieć negatywne skutki? Tak. Namawianie straumatyzowanych i dotkniętych przez los pacjentów do dokonania poważnych zmian światopoglądowych i do gotowości przyjmowania najgorszych ewentualnych zdarzeń losowych może niekiedy doprowadzić pacjentów do obsesji na tle tych potencjalnych,okropności"i do jeszcze większego zadręczania się nimP. Niektórzy przyjmą tylko nierealistyczne czy życzeniowe,zozwiązania"i będą się pocieszali myślą,że wszystko zmieni się na lepsze?. Inni będą,widzieli"rzeczy lepszymi,niż są w istocie. Inni znowu zbyt łatwo przyjmą ograniczenia i przestaną pracować nad ich przezwyciężeniem. Jeszcze inni w pełni przyjmą do wiadomości swoje kalectwo,ale nie zaakceptują go. Uznają,że jest,okropnie",i będą użalać się nad sobą. Pomoc pacjentom w uzyskaniu optymalnego dla ich problemów emocjonalnych rozwiązania REBT jest dobra tylko dla niektórych i tylko czasaXl. mi. Niektórym nie uda się wypracować rozwiązań optymalnych. Ich zaburzenia pogłębiłyby się tylko,gdyby musieli zaakceptować,okropność"upośledzenia. Czasami,prawdziwa"akeeptaja ponurej rzeczywistości zajęłaby zbyt wiele czasu,a to wyklucza terapię krótkoterminową. W wypadku Sidneya,który cierpiał na zaburzenia osobowości,sądziłem,że jest zdolny do,pierwszorzędnej"akceptacji własnego życia,choć całkowicie stracił wzrok,gdy miał dwadzieścia siedem lat,ale zdałem sobie sprawę,że wymagałoby to przedłużonej terapii,która była dla niego zbyt droga i zbyt skomplikowana ze względów praktycznych. Skupiłem się na tym,jak można poprawić jego życie. Sidney zaczął komponować piosenki i nawiązywać przyjaźnie dzięki korespondowaniu z lnternautami(za pośrednictwem lnternetu). Podobały mu się te nowe zajęcia. Skłoniłem go też do czytania i słuchania kaset REIBT i od czasu do czasu odbywałem z nim sesje telefoniczne. Po dwóch i pół roku takiej przerywanej terapii REBTSidney zbliżył się do pierwszorzędnego rozwiązania,bezwarunkowej akceptacji siebie i swego ciężkiego upośledzenia,ale nigdy nie osiągnął w pełni tego,co mogłoby się udać po przeprowadzeniu intensywniejszej i dłuższej terapii. ROZDZIAŁ 6. Poznawanie systemu przekonań pacjenta:przymusy wynikające z ego. Zgodnie z teorią REBT problemy,emocjonalne"czy,behawioralne"zwykle współistnieją z określonym systemem przekonań oznaczanym w ABC racjonalna-emotywnej terapii behawioralnejjako 8. Nawet jeśli zaburzenia pacjentów wynikają z określonych zmian biochemicznych i cierpią oni,tylko"na depresję,prawdopodobnie pogarszają obraz i ocenę sytuacji,ponieważ ich neurotransmiteryi inne czynniki fizjologiczne są 3 ozstrqjone". Kiedy pojawiają się,biochemiczne"stany depresyjne,ludzie na ogół poznawczo obserwują i oceniają swoje,uczucia"-i w ten sposób często tworzą nowe zaburzone uczucia,związane z depresją. REBT w pełni docenia wagę zdarzeń A,podobnie jak przekonań 8,a także konsekwencji O w ABC zaburzeń,emocjonalnych". Jak już zauważyliśmy,jeśli pacjenci mają zaburzenia,z jakichkolwiek powodów,to zwykle reagują na nie niewłaściwie i tworzą dodatkowe zaburzenia na tle swoich zaburzeń-O na tle CA. Bez trudu można by udowodnić pierwszorzędne znęcenie naszych przekonań w powstawaniu ABC zaburzeń. Zwolennicy uznawania dominuj ącegowpływu środowiska i skrajni behawioryści są przekonani o pmoryteto-wym znęceniu zdarzeń aktywizujących-A. Zwolennicy teorii pomawcychskłaniają się ku dominami przekonań-8. Zwolennicy terapii opartych na 52. przeżywaniu-ku konsekwencjom-G. Wszyscy mają częściowo rację,a to,kto ma ją w większym stopniu,zależy także i od przyjętej definicji każdego z tych pojęć. W krótkoterminowej i intensywnej terapii REBT zwykle kładziemy nacisk na przekonania-8. Teoria REBT Bosi bowiem,że pacjenci zazwyczaj potrafią szybko odnaleźć swoje dysfunkcjonalne lub irracjonalne przekonania OB),a czasem są w stanie głęboko je zmienić w krótkim czasie. Teorię tę potwierdzają dosłownie setki badań REBT i CBT,które wykazują znaczące zmiany uzyskane w terapii indywidualnej ilub grupowej w ciągu od dziesięciu do dwudziestu sesji. Niewiele z tych badań wykazało jednak zmiany intensywne i długotrwałe?. Ogromna część literatury światowej pokazuje,że bardzo wielu ludzi na przestrzeni wieków,w trakcie kazania,lektury lub rozmowy z przjadelem,przyswajało sobie jakąś nową ideę,pogląd czy filozofię,a następnie,po jej przemyśleniu i wprowadzeniu w życie,gruntownie odmieniło swój los. Co więcej,niektórzy z tych ludzi dokonywali zmian tak szybko,że w aągu kilku dni czy tygodni zyskiwali nowy punkt widzenia. Bywali dosłownie nawracani-lub sami się nawracali-na komunizm czy kapitalizm,chrześcijaństwo czy islam,szamanizm czy sceptycyzm. Na cokolwiek bądź,ale dokonywali przemiany. Radykalnie,trwale,często gwałtownie,czasem popadając z jednej skrajności w drugą(z katolickiej dewocji w wołający ateizm na prykładP. Czy a ludzie,dokonujący rewolucyjnych przemian,mieli jakieś szczególne predyspozycje i doświadczenia,które pomogły im się zmienić? Wielu z nich miało takie predyspozycje. A jednak to nowe doświadczenia poznawcze wywołały zmianę i wiodły tych ludzi ku nowym działaniom I DIZ%yClODl. Ale czyż nowe przeżycia nie prowadzą do radykalnych zmian,osobowobci"i zmian światopoglądowych? Często tak bywał Otarcie się o śmierć. Załamanie kariery. Miłość. Sukces w sporcie dotychczas uprawianym bez powodzenia. Gwałt i tortury. Bycie świadkiem morderstwa. Wszelkiego rodzaju dramatyczne,ale również,,zwykłe"przeżycia. W ślad za takimi *uczowymi"przeżyciami często idą rozważania. Myśli się o tych przeżyciach i często uznaje się je za:istotne". Myśli się o tym,co one,znaczą",jak można wykorzystać te "znaki"czy,wskazówki",czego można się dzięki nim nauczyć. Zgodnie z hipotezą teorii REBT nasze myśli wynikają z naszych uczuć,towarzyszą im,wpływają na nie i zmieniają nasze uczucia,działania i przeżycia. Dlatego,przeżycia"terapeutyczne-zwłaszcza relacje z terapeutą-mogą znacznie pomóc(albo nie)zmieniać się pacjentom,a także terapeutom. Postaram się wykazać to w dalszej części książki,a potwierdza to wiele dotychczasowych badań i opraeowarć. W tym i w kilku innych rozdziałach będziemy z optymizmem rozważać problem zmiany przekonań. Niektórzy teoretycy-różniący się znacz%. nie między sobą,jak George Kelly,Fritz Perła i Wilhelm Reich-sądzą,że usiłowanie spowodowania bezpośredniej zmiany ludzkich przekonań o nieb samych i o świecie jest daremne,że można tylko pomagać ludziom w modyfikowaniu ich własnych uczuć,przeżyć,poglądów i działań':. Może jest to po części prawda-ale oczywiście większość tych terapeutów posługiwała się tylko rozmową,perswazją i pouczaniem,by skłonić swoich pacjentów do zmiany przeżywania. REBT zakłada,że jedną(prawdopodobnie najważniejszą)z dróg łagodzenia zaburzeń,emocjonalnych"i zmniejszania podatności pacjentów na zaburzenia jest dokonanie znacznej i spójnej przemiany niektórych z ich ważnych imaęonalnych przekonań OB). Zwykle żywią oni kilka podstawowych iB-i sam diabeł nie zgadnie,ile pochodnych. Zazwyczaj,jak odnotowano w rozdziałach pierwszym i drugim,pacjenci trzymają się trzech głównych,przymusówY 1. Muszę sobie dobrze radzić(" 2. Musisz mnie dobrze traktowaćł" 3. Warunki muszą być pomyślne. Hipoteza REBT zakłada,że,jeśli pacjenci zmienią którąkolwiek z tych przymusowych myśli na zwykle,choć nadal silne preferencje-naprawdę będą,tylko"preferowali korzystną sytuację,zamiast bezwzględnie się jej domagać-to mogą się znacząco i,głęboko"zmienić w ciągu paru tygodni czy miesiąca. Jeśli się zdobędą na spełnienie tego jednego ęygyjjąjjęm fRozważmy w tym rozdziale najbardziej pospolite-i najgroźniejsze-dysfunkcjonalne przekonanie,które(świadomie lub nie)żywią wasi pacjenci:Jezwzględnie muszę radzić sobie dobrze w ważnych przedsięwzięciach i zyskiwać tym aprobatę ważnych osób,a jeśtibym zawiódł w tych ważnych sprawach,to jestem nieudacznikiem,nikiml"Jak wielu ludzi na świecie i jak często w to wierzy i w ten sposób sabotuje siebie samych? W pmybtiieniu-wszyscy. Weźmy jako przykład Truli:trzydziestojednoletnia atrakcyjna kobieta,zarządzająca dużym biurem,matka,ukochanej"siedmioletniej córeczki,mieszkająca z drugim mężem,,ade miała na co narzekać". Przez całe życie była,okropnie napięta",nerwowo,goniła'całymi dniami,nocami i w weekendy,by,ziad wsystkim doskonale panować",i stale zamartwiała się o swoją pracę,córkę,miłość męża i inne,azeczy o podstawowym znaczeniu". Cokolwiek zrobiła,było*ie dość dobre",i ciągle przeczuwała,choć nigdy do tego nie dochodziło,,okropną i totalną klęskę". Truli mocno wierzyła w imajonalne przekonanie numer jeden w teorii REBT. Zdawała sobie z tego sprawę,czytała mają książkę A Neu Gnidę ro Rmiondl Liuinę(Nowy przeuoduł racjonalnego ącim i w rubryce,JĄzedstaw swój prob 54. lem" w biograficznym formularzu Instytutu zapisała:Jerfekmonizm. Muszę sobie zawsze świetnie radzić P. To była szybka terapial Przygotowana przez wcześniejsze lektury na temat REBT. Truli opowiedziała mi o swoich głównych iB podczas naszej pierwszej sesji,przyznała,że jej wielkimi problemami są,perfekcjonizm i lęki dotyczące wykonywania zadań",i przyszła na terapię,by aiad tym pracować". Dobrzej Ale nie tak szybkol Truli była błyskotliwa i ciężko pracowała. Przeszła roczną terapię poznawczą,zanim trafiła do mnie,przeczytała Nony pmuodniW zgodnie z sugestią swojego terapeuty i pracowała nad pozbydemsię perfekcjonizmu. Z niewielkim skutkiem. Co poszło źle? Co Truli może zrobić? Jak może się naprawdę zmienić? Stosując teorię REBT,przyjąłem,że Truli ma wtórny problem wynikający z pierwotnego problemu perfekcjonizmu. Zadałem jej kilka pytań sprawdzających tę hipotezę. Miałem rację. Jej wielkie problemy to sam perfekcjonizm i próby pozbycie się go. Ten drugi problem stworzyły jej własne samoniszczącepmekonania-objawy wynikające z objawów-a wśród nich: 1. Muszę przestać być taka spiętal" 2. Ponieważ jestem bardziej spięta niż powinnam,jestem osobą spiętą,jednostką niepełnowartościową". 3. To napięcie jest przykre,jest okropne. Nie mogę tego znieśćl" 4. Gdyby inni wiedzieli,jaka jestem spięta,gardziliby mną i często mnie bojkotowali. I mieliby racjęł" 5. Moje napięcie jest upośledzeniem,utrudni mi funkcjonowanie i okażę się osobą niekompetentną. To czyni mnie jeszcze bardziej bezwartościowąl" Gdy zapytałem Truli,co czuje i co mybti o swoich obawach,ona sama zdała sobie sprawę,że ten wtórny problem jest jeszcze gorszy niż jej pierwotne zmartwienie(niedoskonałość w działaniu)i że zwykle tak się zadręzatym drugim,iż przeszkadza to jej w zwalczaniu lęków na pierwsąympoziomie. Wyraziła to podczas trzeciej sesji:-Widzę teraz,że zawsze,gdy zadaję sobie pytanie,czy działanie niedoskonałe jest naprawdę czymś okropnym,odpowiadam sobie-po przeczytaniu Nowego przewodnika-że nie jest okropne,tylko cholernie niewygodne. Prze-cięż jestem omylna. Daje mi to dobre samopoczucie na minutę czy dwie. A potem myślę:czy moja dyskusja wewnętrzna jest naprawdę skuteczna? Przypuśćmy,że nie. Przypuśćmy,że nadal mam lęki. Przyjrzy(my się,czy tak jest. O Gazel Myślę,że nadal się boięl Do diabła,ta dysputa wcale mi nie pomagał Nadal mam lękil I wszyscy zobaczą,że się bojęł To naprawdę straszne. Nigdy się tych lęków nie pozbędęł Jakie to okropnej fi. Tak się skupiam na tym,że nadal mam lęki i jakie to okropne,że zapominam o swoim perfekcjonizmie i jego okropnościach. Jestem tak przerażona swoimi lękami,że nie mogę myśleć o niczym innym. -Dobrze-powiedziałem. -Ale nie jest prawdą,że nie możesz myśleć o niczym innym,ty tylko nie myślisz o niczym innym,ale wcale tak nie musi być. Skup się,jeśli zechcesz,na wtórnych obawach-na lękach o lęki. I rozważ,jakie są okropne. Mam zapomnieć o swoim perfekcjonizmie? -Tak,na razie tak. Zajmij się swoim obecnym perfekcjonizmem,to jest przecież to samo-tylko tym razem chcesz być doskonale wolna od lęków. -A więc mówię sobie:Jauszę być doskonale wolna od lękowi Muszę być zupełnie wolna od zaburzeń". A nie jesteś? Myślę,że nie jestemłA w jaki sposób możesz poddać dyspuae tę szaloną myśl? Dlaczego muszę być doskonale wolna od lęków? Gdzie to jest napisane? Dokładnie o to chodziło. Dyskutuj ze sobą nadal w ten sposób. To był przełom dla Trudi. Chwilowo zapomniała o swoim perfekcjonizmie w działaniu i mocno się skupiła na swoim perfkjonistycznym żądaniu,że w żadnych warunkach nie wolno jej się lękać. Gdy na tym drugim poziomie dała sobie pełne przyzwolenie na bycie zalęknioną,zestresowanączy spanikowaną z powodu własnych lęków-niezwykle się rozluźniła. Zniknęła znaczna część jej pierwotnych lęków i mogła je z powodzeniem przedyskutować,gdy powracały. Przypadek Truli pokazuje wielopoziomowy aspekt,jaki często przyjmuje irracjonalne przekonanie numer jeden. Kiedy pacjenci raz nabiorą przekonania,że bezwzględnie muszą dobrze sobie radzić z ważnymi sprawami,i gdy zdarzy im się przez to źle funkcjonować(pojawią się lęki,zahamowania),będą *ogicznie"postrzegali własne zaburzone uczucia jako kolejny przykład,zdeudanych"dokonań i ściągali na siebie związane z tym problemy emocjonalna-behawioralne. Emocjonalnie ślepi sami przyczyniają się do swej ślepotylW takich przypadkach jedną z najsybszych i najlepszych metod jest przyjęcie,że istnieją wtórne zaburzenia,sprawdzenie tego założenia i-jeśli się potwierdzi-rozpoczynanie terapii właśnie od wtórnych zaburzeń. Nie zawsze,oczywiście. Gdyby na przykład pierwotnym problemem Truci był absolutny przymus bycia doskonałą matką i gdyby tak ją to przerażało,że zupełnie nie mogłaby się zajmować swqją córką,a jej mąż chciałby się z nią z tego powodu rozwieść,szybko i intensywnie nakłaniałbym ją do rozważania jej perfekcjonizmu w wychowywaniu dzieci,by zmienić go w znacznym stopniu,a potem zająć się jej perfekcjonizmem związanym z macierzyńskim perfekcjonizmem CNie mogę bać się macierzyństwaP'). 56. Być może taka byłaby kolejność. Ale nawet w takim wypadku,jeśliby jej lęki były znaczne,mogłaby być praktycznie niezdolna do dyskutowania lęków wynikających z obawy,że nie sprawdza się jako matka. Z zasady RABT najpierw,pracuje"nad wtórnymi zaburzeniami,ale czasem trzeba odwró-cio tę kolejność. Jak ustalać kolejność? Trzeba posłużyć się oceną kliniczną każdego konkretnego przypadku. Powróćmy do pierwotnych,wynikających z ego,przymusów. Często bywają niezliczone. Dwa podstawowe to zwykle:*uszę radzić sobie dobrzej"i *uszę zyskiwać aprobatę ważnych osób! "Z setkami wariantów. Wiele typowych skutków to:lęki,depresja,wstręt do własnej osoby,zahamowania,fobie,nieśmiałość,brak asertywności,wyłatanie itd. Praktycznie wszystkie te neurotyczne objawy wynikają z silnych,ja muszę"i *ie wolno mi",które można łatwo i szybko wyłowić,używając ABC teorii REBT. Wyłowić? Tak-wydedukować,odgadnąć,hipotetycznie określić. Znając negatywne zdarzenie aktywizujące czy przeciwność A,o których powiedział pacjent,i znając neurotyczne uczucie ilub działanie O-takie jak konsekwencje U wymienione w poprzednim akapicie-można niemal zawsze odgadnąć przekonania pacjenta. Na przykład: A-niepowodzenia w szkole,sporcie czy pracy C-depresja B?. Dość oczywiste:Jowinienem był odnieść sukeesl Nie ma usprawiedliwienia dla mojej porazili Jestem do niczego,skoro zawiodłeml Nigdy już nie odniosę sukcesu w tej ważnej dziedzinie: A-odrzucenie przez kochanka,współmałżonka,członka rodziny,przyjaciela czy szefa C-wycofanie z angażowania się w cokolwiek lub rezygnacja z szukania dobrej pracy B? Dość oczywiste:*ie powinienem być odrzucany! Jakie to okropnelJestem naprawdę przegranyl Nigdy mnie nie zaakceptują tak,jak powinie nem być akceptowanyl"Łatwe? Czy zawsze potrafimy odnaleźć 8,gdy odkrywamy niefortunne A pacjenta i samoniszcząo O? Tak,praktycznie zawsze,jeśli zadamy sobie te proste pytania: Czym są jego bezwzględne,powinienem"i JnuszęY Czym są jej okropności,strachy i lęki? 57. O Czym są jego nie mogę tego znieść",,ade mogę tego wytrzymać? O Czym są jego samoponiżanie się,przekonanie o niepemowartościowości,bezwartościowości,byciu nikim? O Czym są jej nadmierne uogólnienia:,to wszystko"i,to zawsze YI to wszystko? Tak,to niemal wszystko,czego trzeba,by szybko wychwycić dysfunkcjonalne,związane z ego,przekonania pacjentów. Dalsze szczegóły mogą być istotne lub nieistotne. Ten schemat warto jednak wypełnić samemu,w myśli. Franco. Szybko,niemal natychmiast. Nie zbaczając z drogi. Bez kluczenia. Odpowiedzieć na powyższe pytania. Dla własnej satysfakji. Od razul Zwykle w ciągu jednej czy dwóch SCSjl. Zamiast szczegółowej instrukcji,jak odnajdywać przekonania Bwaszych pacjentów,a zwłaszcza ich wywołujące nerwicę przekonania irracjonalne,przedstawię kilka wyjatbów z napisanego przeze mnie wspólnie z Tedem Crawfordem artykułu A Dicrioncę ofżmiondl-Emotiue dndCognitiue-Behauior Therapy(Słownik terapii racjonalna-emotywnej i poznawczo-óeWmiorJnęO,który ukazał się w roku 1989 w czasopiśmie:Journal of Rational-Emotwe and Cognitwe-Behańor Therapy". W tym artykule wykazujemy,że gdy pacjenci mają zaburzone,destruktywne uczucia-takie jak poważne stany lękowe,gniew,depresja,nienawiść do samych siebie czy żal nad sobą-niemal zawsze mają również zestaw przekonań racjonalnych-rB-i zestaw przekonań irracjonalnych-iB-które towarzyszą tym dysfunkcjonalnym uczuciom. Przekonania racjonalne zwykle prowadzą do zdrowych,pomocnych uczuć-takich jak smutek,żal,frustracja i niechęć-a przekonania irracjonalne prowadzą na ogół do uczuć zaburzonych?. Na przykład,kiedy pacjenci mają poczucie niepemowartościowośd,nienawiści do siebie,rozpadu ego,bezwartościowości,Ted Crawford i ja stwierdzamy,że najczęściej jest to spowodowane rB i iB: 1. (r8)Chcę,byś mnie aprobował lub lubił. (i8)Musisz mnie aprobować,bo jeśli nie,to nie będę mógł sam siebie akceptować. 2. (rB)Chcę,byś mnie aprobował lub lubił. 08)(a)Potrzebuję twojej aprobaty,ale ponieważ ponoszę porażki,nie wolno ci,nie możesz lub nie powinieneś mnie akceptować. (iB)Maje porażki,których nie powinienem ponosić,dowodzą,że jestem bezwartościowym człowiekiem. 3. (rB)Chcę odnieść sukces. (i8)(a)Muszę odnieść sukces,ale ponieważ nie umiem zawsze odnosić samych sukcesów,nie potrafię znieść swojej 58. niepemowartościowości i nienawidzę siebie za swoje brali. (b) Tak więc j estem bezwartościowym człowiekieml 4. (rB) Lubię czynić dobrze i nie lubię zawodzić czy postępować niemoralnie. (iB) Kiedy zawodzę w ważnej sprawie lub postępuję niemoralnie,czego mi nie wolno,jestem osobą niegodną i bez wartości. Kiedy pacjenci czują silny gniew,wściekłość czy furię,miewają zwykle takie racjonalne 08)i irracjonalne przekonania OB):. 1. (rB) Chcę czegoś od ciebie i czuję frustrację,jeśli tego nie robisz. (iB) A więc: (a)Bezwzględnie nie wolno ci mnie frustrować. (b) Jesteś okropny,skoro mnie frustrujesz. 2. (rB) Chcę,czego chcę,i nie chcę się bez tego obejść. (iB) Tak więc powinno być tak,jak chcę,i powinienem dostać dokładnie to,czego chcę i zdecydowanie potrzebuję. 3. (rB)Chcę,byś mi dał dokładnie to,czego chcę. (iB) Dlatego:( a)Życie jest okropne,jeśli nie dajesz mi dokładnie tego,czego chcę. (b)Jesteś niedobry,bo nie dajesz mi dokładnie tego,czego chcę. 4. (rB) Życie powinno przynosić mi same radości. (iB) Tak więc: (a)Jeśli coś nie idzie jak trzeba,jest okropniej (b)Życie jest piekłem,jeśli nie daje mi tego,czego chcę i co powinno mi dać. 5. (rB) Nie lubię nie dostawać tego,czego chcę. (iB) Tak więc: (a) Muszę dostawać to,czego chcę,żeby było dobrze. (b) Jeśli nie dostaję tego,czego chcę,jestem nie niewart. (c) Nie tyle ja jestem pozbawiony wartości,ile to ty jesteś nic niewart,jeśli nie dajesz mi tego,czego potrzebuję,bym miał poczucie własnej wartościl 6. (rB) Jeśli nie dostanę,czego chcę,poniosę poważną stratę. (iB)(a)Nie mogę znieść tej straty,nie mogę jej ścierpieć. (b) Jakie to okropne,że ty czy świat pozbawiacie mnie tego,czego chcę,i każecie mi tak cierpieć. 7. (rB) Mogę się czuć źle,jeśli nie dostanę tego,czego chcę. 59. (iB) To może oznaczać,że: a)Nie potrafię zdobywać tego,czego chcę. (b) Jestem niewiele wart jako osoba. (c) Zamiast czuć,że niewiele potrafię i że jestem nic niewart,bo poniosłem ciężką stratę,czuję się lepiej myśląc,że ten,kto mnie frustruje,jest nic niewart. 8. (rB) Chcę,byś traktował mnie dobrze i z szacunkiem,i nie spodoba mi się,jeśli będziesz postępował inaczej. (iB) Tak więc: (a)Powinieneś traktować mnie dobrze i z szacunkiem. (b) Jeśli nie,nie zniosę tegoł (c) Jesteś nic niewart,bo sprawiasz,że czuję się okropnie I 9. (rB)Zachowujesz się źle,to mi się nie podoba i mnie drażni. (iB)Tak więc muszę czuć gniew wobec ciebie i muszę ci jasno pokazać,jak się na ciebie gniewam. 10. (rB) Nie lubię nie dostawać tego,czego chcę,i dlatego odczuwam frustrację. (iB) Tak więc muszę czuć gniew,inaczej byłbym słabeuszem. 11. (rB) Nadal postępujesz źle i nie podoba mi się twoje zachowanie. (iB) Dlatego nie powinieneś tego robić i mi dokuczaćł 12. (rB) Nie lubię,gdy mówisz mi,co powinienem robić. (iB) Nie powinieneś stawiać mi wymagań i jesteś niedobry,gdy robisz to,czego nie powinieneś. 13. (rB) Nie lubię,gdy mówisz mi,co powinienem robić. (iB) (a) W dębi duszy zgadzam się z tobą i nie powinienemrobić źle. Dlatego czuję się winny i uważam,że zasługuję na potępienie. (b) Dlatego nie powinieneś sprawiać,bym czuł się źle(przypominając,jak niewiele jestem wart),i dlatego jesteś zły,kiedy przypominasz o mojej winie( 14. (rB) Nie lubię,gdy mówisz mi,co powinienem i co muszę. (iB)(a)Nie zgadzam się z twoimi przymusami,to twoje,znoszę"odbiera mi wolność. (b)Nie zniosę przymusu,który odbiera mi wolność. (c)Wyeliminuję więc twoje przymusy wobec mnie,uważając,że nie masz prawa stawiać mi wymagań,i dlatego będę się na ciebie gniewać. Kiedy pagena mają niską tolerancję na frustrację lub na to,co nazywam lękiem przed dyskomfortem,miewają zwykle taki zestaw przekonań racjonalnych i imacjonalnych:60. 1. (rB) Nie podobają mi się istniejące warunki. (iB) (a) Tak więc powinny lub muszą się zmienić,by dać mi to,czego chcę. (b)W przeciwnym razie nie zniosę tego i w ogóle nie będę móc być szezęśliwył 2. (rB) Chaałbym natychmiastowego spełnienia życzeń. (iB)(a)Tak więc muszę uzyskać natychmiastowe spełnienie życzeń,muszę je osiągnąć. (b)Inaczej nie zniosę tego,a maje życie będzie okropnej 3. (rB) Frustracje i kłopoty przeszkadzają mi. (iB)(a)Nie powinny więc istniećł (b)To okropne,że istniejąt (c)Nie mogę tego mieści. Przypuśćmy,że szybko znajdziecie bezwarunkowe,znoszę"swego pacjenta i najważniejsze pochodne-jego okropności,nie-wytrzymam-tego,potępianie siebie i nadmierne generalizowanie. Czy natychmiast pokazuje de je pacjentowi? Zwykle tak. Dlaczego nie? Co można na tym stracić? Co pacjent może zyskać,jeśli pokaże się mu jego irracjonalne przekonania? Odpowiedź na to ostatnie pytanie brzmi:może wiele zyskać. Jeśli macie rację co do głównych iB pacjentki i jeśli pokażecie je pacjentce,to nawet jebti zgodzi się z nimi tylko trochę,prawdopodobnie jej to pomoże: 1. Zobaczyć niektóre główne powody(wzmagające lub,powodujące')jej zaburzenia-C. 2. Zobaczyć,że(przynajmniej częściowo)to ona wybiera swoje il. Jej wybór może być automatyczny lub,zueświadomy",ale nadal to ona dokonuje wyboru. 3. Zobaczyć,że może wyrzec się własnych iB i zamienić je na rajonalnei wspomagające ją preferencje. 4. Zobaczyć,że może czuć i działać wbrew swoim iB i zmieniać je emocjonalnie i behawioralnie,a także poznawczo. Jeśli mylicie się o do tego,że pacjentka żywi określone iB,to mimo wszystko może ona na tym zyskać dzięki: 1. Sprawdzaniu hipotez stawianych przez terapeutę,aby ustalić,że są błędne. 2. Znalezieniu nowej hipotezy,innych powodów jej zaburzeń. 3. Pokazaniu terapeucie jego błędów i spowodowanie zmiany jego hipotez m do irracjonalnych przekonań 08)pacjentki. 61. 4. Współpracy w dalszym badaniu zaburzeń i zachęcaniu terapeuty i pacjentki do znalezienia innych ił lub innego wyjaśnienia jej zaburzeń. 5. Zobaczeniu,że jej terapeuta może zmieniać sposób prowadzenia terapii i sam służyć za przykład elastyczności naukowego myślenia. Gdy zastosujecie zasady terapii REBT,prawdopodobnie szybko odgadniecie,właściwe"iB,by móc wraz z pacjentką pracować nad ich zmianą. Jeśli zrobicie to szybko,nawet błędy pomogą znaleźć inne,,Jepsze"powody jej zaburzeń-O-i szybko pomogą jej się zmienić. Co więc możecie stracić,szybko odnajdując i ostrożnie pokazując jej,ważne"iB? Niewiele. Jednakże jeśli źle wykonacie pracę i wyprowadzicie pacjenta w pole,wystawicie się na następujące niebezpieczeństwa: 1. Opóźnienie. Terapia,Jrótkoterminowa"może się przedłużyć. 2. Zastój. Nawet jeśli made rację m do iB pacjenta,pacjent może nie przyjąć waszych poglądów,zwalczać je,zgadzać się z nimi trochę,ale w istocie nie pramwać nad ich dyskutowaniem i zmianą. 3. Szkoda. Możecie przekonać pacjenta o nieprawdziwym iB,na przykład,że nienawidzi siebie za swoje porażki,podczas gdy naprawdę uważa on same porażki za okropne lub za więcej niż złe. Porzucanie,zdenawiści do siebie samego"może mu wcale nie pomagać,a odciągając równocześnie od zmniejszania jego niskiej tolerancji na frustrację-może mu zaszkodzić. Jeśli zaś uczucia depresyjne-O-wynikają nie z nienawiści pacjenta do siebie samego,ale ze spowodowanego biochemicznymi niedoborami zachwiania równowagi biochemicznej,dobrze byłoby odsłonić przed pacjentem jego skłonności do depresji,ale zachęcić go jednocześnie do przyjmowania odpowiednich leków antydepresyjnych. Tak więc bez względu na to,czy słusznie rozpoznajecie dysfunkcjonalne przekonania pacjentki,wskazanie ich i zachęcanie jej do zmian może nie pomagać. A więc? Nadal mówię:zaryzykujcie. Trzeba poszukać jej iB,znaleźć je,pokazać jej bez dogmatyzmu,że prawdopodobnie istnieją i prawdopodobnie pomagają jej niszczyć własne ego oraz że prawdopodobnie może ograniczyć swoje lęki,depresje,fobie i wycofanie,aktywnie i usilnie dyskutując swoje iB i przeciwdziałając im. To może być skuteczne. Je jeśli pacjentka pragnie szybkich i intensywnych rezultatów,spróbujcie i zobaczcie. Krótko i eksperymentalnie. Jeśli to nie będzie skuteczne,możecie zawsze przejść trochę później do jednej z innych metod,jakie wkrótce opiszę. Jeszcze raz:Odnajdźcie główne iB pacjenta,towarzyszące jego poniżaniu siebie,i szybko pokażcie,gdzie one tkwią. Nauczcie pacjenta we 62. wietrznej dysputy zgodnie z zasadami teorii REBT,zwłaszcza dyskusji empirycznej,logicznej i pragmatycznej. Dyskasja empiryczna. lmajonalne przekonania pacjentki dotyczące jej ego są niemal zawsze Jalszywe"czy:nierealistyczne",ponieważ nie przystają do jej Jzeczywistości". ,Jłzeczywistość obiektywna"nie może istnieć,Jiaprawdę"ani być Jprawdzalna",bo zawsze jest postrzegana,jak dowiódł Kant,przez omylnych,ograniczonych ludzi?. Może jednak istnieć,sama w sobie"i być równie,poznawalna"dla ludzi,zwierząt,jak i dla Marsjan. Ale nie sposób tego dowieść,obiektywnie". Istnieją jednak,oparte głównie na ludzkim konsensusie,różne rodzaje,azeczywistości społecznej". Ludzie są Jąwi"lub,umarli",bo zwykle zgadzamy się co do definicji tych pojęć i zgadzamy się,że,umarła"osoba nie może głosować,sporządzać testamentu czy przychodzić na obiad. ,Jądeżywym"i,bycie umarłym"różni się w sposób istotny,ma swoje społeczne znaczenie i wagę. My,ludzie,częściowo znaczenia te tworzymy,zawsze możemy je zmienić-jak choćby wtedy,gdy decydujemy,czy lekceważyć,cay czcić naszych przodków. Tak czy owak,,azeczywistość społeczna"istnieje,choć nie jest niezmienna i opiera się na konsensusie. W dużym stopniu więc nasze,aacjonalne"(wspomagające nas)i Jrracjonalne"(niszczące nas)przekonania można doświadczalnie sprawdzić zgodnie z kategoriami tj azeczywistośd". Na przykład Wasz pacjent żywi przekonanie,Jimiecmie muszę,w każdych warunkach,dobrze sobie radzić z ważnymi zadaniami,być szczególnie kompetentny w pracy i stale zadowalać swego szef". Aktywnie poddajecie dyskusji to przekonanie pacjenta i pokazujecie mu,jak powinien je pmedyskutować. **e są dowody,że zawsze musisz być kompetentny w pracy i stale zadowalać szefa? "Razem sprawdzacie społeczną rzeczywistość pacjenta i on uzyskuje odpowiedź:JJobre radzenie sobie z pracą jest-faktycznie ważne(bo to ja wybrałem ten cel). Jest to więc dobre(przynosi korzyści,jeśli maje działanie zadowala szef,nie zostanę bowiem wyrzucony,dostanę podwyżkę. Po rozważeniu-realności moich preferencji,mojej pracy,mojego szefa widzę,że to wszystko jest prawdziwe. Ale oczywiście nie muszę zawsze sobie świetnie radzić i zawsze zadowalać szefa. Mogę pracować kiepsko,nawet dość często,nie umrę od tego,mogę nawet utrzymać pracę i dostać'podwyżkę,choć czasem coś mi się nie uda". Rzeczywistość społeczna pacjenta zwykle,choć nie zawsze,,potwierdza",że nie ma powodu,by musiał on zawsze dobrze sobie radzić z pracą(czy z czymkolwiek innym),bez względu na to,jak bardzo by wolał odnosić same sukcesy. Irracjonalne przekonania pacjenta wynikające z jego podstawowego,przymusu"odnoszenia nieustannych sukcesów mogą być dość łatwo odkryte i przedyskutowane empirycznie przez terapeutę i pacjenta. Tak więc:Okropność:Ponieważ kiepsko sobie radzę w pracy,nie zadowalam szefa tak,jak powinienem,jest to przerażające i okropne. Dyskusja:To "źle",że w pracy idzie mi kiepsko i nie zadowalam szefa,ale gdzie są dowody,że to jest przerażające i okropne? Odpowiedź:Nie ma takich dowodów. Gdyby to miało być przerażające,musiałoby być w stu procentach źle,tak źle,jak tylko może być. A nic nie jest aż tak złe. Modoby nawet być gorzej niż źle,w stu jeden procentach źle-co jest oczywiście niemożliwe. Byłoby gorzej,niż być musi. Ale widocznie musi być tak źle,jak jest teraz. Nie-mogę-tego-znieść:Ponieważ kiepsko sobie radzę w pracy i nie zadowalam swego szefa tak,jak muszę,nie mogę tego znieść! Nie mogę wytrzymać jego dezaprobaty. Nie zniosę utraty pracy. Dyskusja:Udowodnij,że nie można znieść kiepskiego radzenia sobie w pracy,niezadowolenia szefa i utraty pracy. Czy fakt,że uważam to za nie do wytrzymania,jest prawdziwy w mojej szesywistośd społecznef? Odpowiedź:Oczywiście,że nie. Gdybym nie mag znieść porażek,niezadowolenia szefa i zwolnienia z pracy,umarłbym. Jeślibym przeżył,nie byłbym wcale szczęśliwy. Ale nie umrę(chyba że postąpię ginęło i się zabjję)i mogę pracować nad znalezieniem odrobiny szczęścia w tych niepomyślnych okolicznościach. Potępianie siebie:Ponieważ kiepsko radzę sobie w pracy i nie zadowalam szefa,jak powmienem,jestem nieudacznikiem,jestem osobą niepełnowartościową. Nie należy mi się w życiu nie dobrego. Każdy będzie mną pogardzał i mnie lekceważył. Dyskusja:Czy naprawdę jestem nieudacznikiem i osobą niezdolną do odnoszenia jakichkolwiek sukcesów? Czy jako człowiek jestem w ogóle pozbawiony wartości,bo w pracy idzie mi kiepsko? Czy wszechświat uzna mnie za niegodnego i skaże na wieczne cierpienia? Czy wszyscy będą mną pogardzać i mnie lekceważyć? Odpowiedź:Do diabła nici Wszystkie te poglądy na mój temat,na mają osobowość są nierealistycne,bez względu na 1,jak bardzo wydają mi się prawdziwe". Mimo porażki i poczucia odrzucenia przez szefa zasługuję na to,by żyć i eiesyć się żydem,olało,że tak myślę i potrafię na to ZWNOWBĆ. Przesadne uogólnienia:Jeśli poniosę porażkę w pracy,zasłużę na niezadowolenie szefa i zostanę zwolniony,to zawsze będę ponosić porażki 64. i nigdy nie odniosę sukcesu w ważnej sprawie. Nie będę mód już odnosić sukcesów. Dyskusja:Gdzie są dowody,że zawsze będę ponosić porażki,nigdy nie odniosę sukcesu,nie będę mógł odnosić sukcesów? Odpowiedź:Tylko w mojej stukniętej dowiel Niemal zawsze jest tak,że wystarczy tylko,bym odrzucił to szalone przekonanie,a będę mógł często odnosić sukcesy w przyszłości. Dyskusja logiczna. lmacjonalne pmekonania pacjentów zwykle nie tylko są sprzeczne z ich rzeczywistością społeczną,są też nielogiczne. Nie wynikają z przesłanek,na których się opierają. Jeśli pacjent przyjmuje,że,wszystkie drzewa są zdrowe"i,to jest drzewo",wynika z tego,że to drzewo jest *drowe". Jest tak jednak tylko wówczas,gdy przyjęte założenie jest prawidłowe. Jeśli tak nie jest,to logiczna konkluzja,to drzewo jest zdrowe",nie musi koniecznie wynikać z założeń i może być sprzeczna z faktami lub fałszywa. Musicie więc wspólnie sprawdzić przyjęte założenie,że,wszystkie drzewa są zdrowe"-a założenie to jest fałszywe,bo nie wszystkie drzewa są zdrowe-i pokazać,że samo stwierdzenie,to jest drzewo"nie dowodzi jeszcze,w odniesieniu do rzeczywistości społecznej,że to drzewo musi być zdrowe. Na podobnej zasadzie możecie wspólnie ze swoimi pacjentami logicznie zbić większość z ich samoniszczących irracjonalnych przekonań-il. Na przykład:Nielogiczne przekonanie:Ponieważ bardzo chcę dobrze radzić sobie w pracy i zadowalać szefa,muszę to bezwzględnie zawsze osiągać. Dyskusja:Przyjmuję,że bardzo chcę dobrze radzić sobie w pracy i zadowalać szefa. Czy naprawdę wynika z tego,że zawsze bezwzględnie muszę to osiągać? Odpowiedź:Oczywiście że nici Nie ma takiego prawa natury,które by głosiło,że maje pragnienia zawsze muszą być spełnione. Często nie są spełniane. Bez względu na to,jak silne jest maje pragnienie,nie wynika z niego,że wszechświat musi je spełniać. Maje założenie,że maje życie musi zawsze wyglądać tak,jak tego bardzo chcę,jest tylko założeniem,a nie faktem. Nielogiczne przekonanie:Jestem osobą zasługującą na szczęście tylko wtedy,gdy dobrze radzę sobie w pracy i zadowalam szefa. Teraz radzę sobie kiepsko i nie zadowalam szefa. Tak więc jestem osobą,która nie zasługuje ani na osiągnięcie poczucia osobistej wartości,ani na szczęście. 65. Dyskusja:Udowodnij,że jako osoba zasługuję na szczęście tylko wtedy,gdy dobrze radzę sobie w pracy i zadowalam szefa. Odpowiedź:Można w to wierzyć,ale nie da się tego udowodnić. To jest maje nieudowodnione i niepotwierdzalne założenie. Jeśli je przyjmę,sprawię,że poczuję się osobą niezasługqjącą na nic,pozbawioną wartości,gdy tylko kiepsko radzę sobie w pracy i nie zadowalam szefa. Ale to właśnie maje niepotwierdzalne założenie,a nie maje porażki w pracy,sprawiają,że czuję się:niegodna"i bezwartościowa". Dyskusja pragmatyczna i praktyczna. W terapii RIBT Jrracjonalne"oznacza zwykle,zdeskuteczne w działaniu"i Jdepraktyczne". Trzeba sprawdzić,czy przekonania pacjentów prowadzą do,dobrych",,pragmatycznych"skutków. Na przykład:Niepraktyczne przekonanie:Absolutnie nie wolno mi kiepsko radzić sobie w pracy i nie zadowalać szefa,bo wtedy jestem bezwartościowy. Zawsze będę ponosić porażki i nigdy w życiu nie dostanę pracylDyskusja:Dokąd mnie zaprowadzi takie przekonanie? Czy to mi pomoże w pracy? Czy uczyni mnie osobą szczębtiwszą? Odpowiedź:Najpewniej zaprowadzi mnie donikąd. Sprowadzi na mnie lęki i depresję,utrudni mi praę. Będzie utrudniać mi życie. Ucmimnie nieszczęśliwą i godną pożałowania osobą,nawet jeśli przyczyni się niekiedy do sukcesów w pracy. Jeśli zatrzymam to przekonanie tylko w formie preferencji,a nie jako wymóg konieczny,to może mi być pomocne w pracy i w życiu. Stosując REBT,można szybko skupić się na irracjonalnych przekonaniach 08)pacjentów i pokazać im,jak dyskutować je empirycznie,logicznie i pragmatycznie. REBT,opierając się na realizmie i logice,pomaga pacjentom wieść szczęśliwsze i bardziej użyteczne życie. Nie absolutyzuje ani doświadczenia empirycznego ani logicznego,jak domagali się niekiedy Michael Mahoney,Vittorio Guidano i inni społeczni konstruktywiśa. Posługuje się natomiast wieloma rodzajami rozważań,włączając w to-jak to pokażę później-dysputę emotywną i behawioralną irracjonalnych przekolt! O Opierając się na zasadach dyskusji empirycznej,logicznej i pragmatycznej(lub fmkcjonalnejl REBT,Ann Marie Kopeć,Don Beal i RaymondDiGiuseppe zamieścili w swoim artykule Trdining in RATY Diąpu(miana(Strdtegies(Trening w RET:Strategie rozwożenia),w ostatnim numerze Journal of National-Emotwe and Cognitwe-Behwior Thergpy 99,ngBWpBl g@tabelę:. TABELA 1. Strategia dyskusji wewnętrznej Styl retoryczny: lobiczny empiryczny Praktyczny lub funkcjonalny Racjonalna alternatywa dydaktyczny Z tego, że nie byłaś doskonała, nie wynika, że gdybyś była, to ojciec by cię nie molestował. Mówisz mi, że gdybyś była doskonała, twój ojciec by cię nie molestował, ale nie mamy żadnego dowodu, że to prawda. Wszystko wskazuje na to, że i tak by cię molestował. Wydaje się, że doświadczas różnych negatywnych uczuć (poczucia winy, wstydu, depresji, bo wierzysz, że gdybyś była doskonała, ojciec by cię nie molestował. Możesz uznać, że byłaś normalnym dzieckiem, które jak każdy pięcio- czy sześciolatek popełniało błędy, ale te błędy nie deprecjonują ciebie jako osoby. sokratyczny Czy z logicznego rozważania wynika, że gdybyś była doskonała, twój ojciec by cię nie molestował? Jakie są dowody, że gdybyś była doskonała, twój ojciec by cię nie molestował? Co daje ci to przekonanie (że gdybyś była doskonała, twój ojciec by cię nie molestował)? Jakie bardziej realistyczne przekonanie, dotyczące twojej omylności i zaburzonych zachowań twego ojca, mogłabyś zbudować? Przedruk za zgodą A. M. Kopec, D. Beal, R. DiGiuseppe (1994). REBT jest nie tylko poznawczą metodą teraąii,dlatego też uwzględnia niemal zawsze różne techniki emotywne i behawioralne,a więc zwraca szczególną uwagę na pracę z pacjentami nad ich zadaniami domowymi-zwłaszcza jeśli chcemy,by pacjenci sami starali sie zmieniać i nabrali na cale żyae nawyku stałego modyfikowania własnych myśli,uczuć i działań. W tym celu pokazujemy pajentom ABC ich zaburzeń oraz-jak to zaprezentowano w tym rozdziale-uczymy ich,jak poddawać dyskusji swoje irracjonalne przekonania. Trzeba razem z pacjentami aktywnie poszukiwać tych iB,gdy tylko pqjawia się zachowanie dysfunkcjonalne,trzeba stale owe iB zwalczać i kwestionować. REBT pomaga pacjentom w tego rodzaju,pracach domowych",zachęcając do monitorowania własnych zaburzonych myśli,najlepiej poprzez zapisywanie ich,a także do notowania skonstruowanych przez pacjentów 67. efektywnych nowych poglądów-8. Od roku 1968 w terapii REBT stosuje się kilka formularzy samopomocy ogrzewanych dla pacjentów. Ten,który bywa najczęściej wykorzystywany,opracowałem wspólnie z Joyce Sichelw roku 1984. Okazał się on przydatny dla wielu pacjentów. Przedrukowuję go tutqP. Kiedy pacjenci zaczną wypełniać ten formularz,terapeuta może najpierw przejrzeć razem z nimi kilka już wypełnionych formularzy,by sprawdzić,czy potrafią dobrze to zrobić. Zaproponujcie niektórym pacjentom wypełnianie takiego formularza jako pracę domową,by sprawdzić,czy jest dla nich użyteczny. Nawet najlepsze dysputy dotyczące problemów ego waszych pacjentów mogą docierać do nich szybko,ale niezbyt intensywnie. Pozwólcie więc,że w następnym rozdziale pokażę wam,jak można nauczyć pacjentów,głębokiej"i,pierwszorzędnej"dyskusji,nadal uzyskując przemianę w stosunkowo krótkim czasie. FORMULARZ SAMOPOMOCY REBT. (A WYDARZENIA AKTYWIZUJĄCE,myśli i uczucia,które wystąpiły tuż przed moimi zaburzonymi uczuciami lub działaniami samoniszczącymi..... (C)SKUTKI LUB STAN-zaburzone uczucia lub autodestrukcyjne zachowania-które chciałbymzmienić:............ (8)Przekonania-(I8)Irracjonalne przekonania wiodące w rezultacie(C)do zaburzeń emocjonalnych lub zachowań autodestrukcyjnych. Zaznacz wszystko,co odnosi się do zdarzeń aktywizujących(A). 1. Muszę radzić sobie dobrze lub świetniej. 2. Jestem osobą złą lub ghpią, kiedy postępuję głupio lub okazuję słabość. 3. Muszę być akceptowany przez ważne dla mnie osobyl. 4. Potrzebuję miłości kogoś,na kim mi założył. 5. Jestem złą,niegodną miłości osobą,skoro ktoś mnie odrzucał. 6. Ludzie muszą mnie traktować dobrze i dawać mi to,czego potzebujęł. (D)Dysputy(dotyczy każdego zaznaczonego irracjonalnego przekonania). Na przykład:Dlaczego MUSZĘ radzić sobie bardzo dobrze? Gdzie jest zapisane,że jestem ZłA OSOBĄ? Gdzie są dowody,że MUSZĘ być ekceptowanyz*. (E Efektywne rac(oralne przekonania(rB)do zastępowania moich irracjonalnych przekonań(iB). Przykłady: *wolałbym radzić sobie świetnie,ale nie MUSZĘ',. Jestem osobą, która postąpiła źle,nie ZŁĄ OSOBĄ',. Nie ma dowodów,że MUSZĘ być akceptowany,choć CHCIAŁBYM'. 7. Ludzie MUSZĄ dorastać do moich oczekiwań-jeśli jest inaczej jest OKROPNlEł. 8. Ludzie postępujący niemoralnie są ODRA ŻAJĄCY 9. Nie nocą znieść naprawdę złych rzeczy lub bardzo trudnych ggjh( 10. W moim życiu NIE MOŻE być miejsca na zbyt poważne kłopoty. 11. Jest OłROeNlelub PrzeRAŻAJĄcO,jeśli ważne sprawy układają mi się niepomyślriełi 12. Nie noce zwieść niesprawiedliwości losuł 13. Potrzebuję natychmiastowego nagradzania przez los i MUSZĘ czuć się pokrzywdzony,gdy tak się nie dzieje! Dodatkowe irracjonalne przekonaniu. (F)UCZUCIA,jakich doświadczam,i moje zachowania po dojściu do EFEKTYNNYCH RACJONALNYCH PRZEKONAń:. BĘDĘ CIĘŻKO PRACOWAĆ NAD INTENSYWNYM POWTARZANIEM EFEKTYW-MYCH RACJONALNYCH PRZEKONAŃ,BY STAĆ SIĘ MNIEJ ZABURZONYM I DZIAŁAĆ MNIEJ AUTODESTRUKCYJNIE W PRZYSZŁOŚCI. ROZDZIAŁ 7. Leczenie pacjentów z problemami dotyczącymi ego*samooce*w terapii,głębokiej"i "intensywnej". Mark,trzydziestotrzyletni adwokat,miał poważne problemy z własnym ego-miał cechy schizoidame i wycofywał się ze współzawodniczenia o kobiety,o inteligentnych przyjaciół i o klientów. Jako ekspert w dziedzinie prawa podatkowego,przynosił swojej firmie spore dochody,ale nigdy nie został udziałowcem swojej kancelarii prawnej z powodu nieśmiałości w kontaktach z klientami i w życiu towarzyskim. Zabrał się bardzo chętnie do ABC teorii REBTi do dyskutowania swoich irracjonalnych przekonań,ponieważ podobało mu się logiczne kwestionowanie tych przekonań i niemal zawsze znajdował właściwą odpowiedź do wpisania do formularza samopomocy REBT. Niestety,nigdy do końca nie wierzył w te odpowiedzi. Rozumiał,że nie jest kanalią z tego powodu,że kontakty seksualne miewa wyłącznie w salonach masażu,ale jednak czuł się,brudny"i bezwartościowy. Bez względu na to,ile razy pisał w formularzu,że nic strasznego się nie stanie,jeśli zostanie odrzucony przez kobiety czy przez klientów-nie podjął wysiłku,by zbliąć się do jakiejkolwiek kobiety,i nadal nie zabie 7 f. gał o klientów w pracy. A potem,jak można się domyślać,bezlitośnie znęcał się nad sobą za swoje,głupie"uniki. Tak więc zwyczajne dyskutowanie REBT niewiele pomagało Markowi. Zmusił się do kilku randek,potem rzucił to i wrócił do salonów masażu i oglądania dobrych filmów na wideo. Tylko to i praca. Teoretycznie czy Jntelektualnie"-czyli,według mnie,zbyt łatwo-Mark dochodził w dysputach REBT do wniosku: 1. Nie muszę zdobywać atrakcyjnych kobiet ani klientów,chociaż,do licha,eheiałbynd 2. Moja nieśmiałość i lęk przed odrzuceniem są bardzo kłopotliwe-ale nie okropnej" 3. Mogę postrzegać siebie jako człowieka wartościowego,bez względu na moje poważne braki". 4. Często będę ponosił porażki,jeśli będę się starał nawiązać pożądane przeze mnie kontakty,ale nie zawsze". Jednakże Mark wierzył w te racjonalne przekonania tylko troszeczkę i bynajmniej nie wtedy,gdy miał okuję zbliżyć się do atrakcjnej kobiety. Wówczas żywił wręcz przeciwne przekonanial I nie radził sobie. Po kilku sesjach REBT-mimo jego:intelektualnego"wglądu i wewnętrznej dyskusji-utknęliśmy. Zachęciłem go więc do zastosowania kilku metod dysput wymuszonych. Dyskusja wymuszona nagraniem. Nagrał na taśmę kilka swoich głównych irracjonalnych przekonań-zwłaszcza:. Zbyt trudno jest mi zbliżać się do kobiety,gdy jestem bardzo zalękniony. Nie mogę powiększać swojego dyskomfrtu,kiedy i tak czuję się okropnie zbity z pantałyku. Nie mogę tak się denerwować,więc muszę jjęjgjęgg)? Najpierw Mark dyskutował te myśli od niechcenia,co przyznał po wysłuchaniu nagrania z pięau minut swoich dyskusji wewnętrznych. Potem z mają pomocą dodał dużo bardziej zdecydowane słowa:*ie ma znaczenia,jaki jestem zalękniony,gdy zbliżam się do kobietyl Mogę,tak. zdecydowanie mogę z nią rozmawiaćl Bez względu na to,jak okropnie się czuję! Bez względu na to,jak bardzo się bqję! Nie muszę uciekaćl Nigdy,nigdy,nigdył"Markowi udało się przeprowadzić wymuszone wewnętrzne dyskusje i odpowiedzieć na swoje iB nie tylko w domu,w bezpiecznym zaciszu swego Zł. mieszkania,ale ku własnemu zdziwieniu potrafił to zrobić także w barze dla samotnych i na tańcach. Im częściej to robił,tym bardziej wierzył w swoje odpowiedzi-i tym bardziej mód się zbliżać do kobiet. Wymuszone stwierdzenia wspomagające(Ej. Ze zwykłych,a także wymuszonych dyskusji Mark wyniósł kilka krótkich,ale zdecydowanych zdań wspomagaj ących-efektywnych nowych poglądów-które żywiołowo wielokrotnie sobie powtarzał. Były to zdania takie,jak:. Zbliżanie się do kobiet jest dla mnie tylko trudne,nigdy za trudnej",JJodiabła z dyskomforteml Dyskomfort trwa krótko,jeśli go zniosę,a utrwala się na zawsze,jeśli uciekaml",,:Jestem zalękniony. Gównol Ruszę do przodu ze swoimi lękamil"Mark żywiołowo powtarzał te racjonalne zdania wspomagające,aż naprawdę je odczuł i mógł działać zgodnie z nimi. Odwracanie ról. Kiedy tylko Mark powracał do swoich irracjonalnych przekonań,przejmowałem jego rolę,trzymałem się mocno jego iB i pozwalałem,by mnie przekonywał,że są niesłuszne. Mówiłem:,Spójrzmy prawdzie w oczy. Nie potrafię podejść do atrakcyjnej kobiety. Jestem zbyt zalękniony i mam zaciśnięte usta. Nie potrafię otworzyć ust. Nawet gdy milczę,ona widzi,jaki jestem przerażony i dziwny. Nie da mi swego numeru telefonu,nawet gdybym był ostatnim mężczyzną na ziemi. I ma rację. Jestem kompletnym dudkieml Beznadziejnymi"Mark musiał mnie usilnie przekonywać,że te poglądy są niesłuszne. Kwestionowanie racjonalnych przekonań. Kiedy Mark doszedł do swoich racjonalnych przekonań wmikJącychz dyskusji,nalegałem,by przestał powtarzać te przekonania,a zastano 73. wił się,dlaczego są racjonalne czy,prawdziwe",by próbował podważać je i,dowodzić"ich bezużyteczności. Tak doszedł do przekonania:. To nie jest okropne być odrzucanym przez bardzo pożądaną kobietę,ale po prostu nieprzyjemne! ",Świetniel A gdzie jest powiedziane,że taka nieprzyjemność nie jest okropna?"-mówiłem. Mark kontynuował wtedy swój wewnętrzny dialog:To tylko nieprzyjemne,a nie okropne'. Ale to takie niedobre,weź pod uwagę,jaka jest świetna,wygląda na to,że to jednak jest okropnej'Masz na myśli,że gorzej już być nie może? 'No nie,ale to okropne". Okropne? A więc gorzej niż źle? 'No...nie,nie gorzej,ale okropnie źle". Bardzo źle,tak,ale czy to masz na myśli,gdy mówisz-okropnie źle-? 'No tak. Bardzo źle'. Tylko bardzo źle. Nie naprawdę okropnie? 'Tak myślę. Tylko bardzo źle'. Podważając i kwestionując własne dobre odpowiedzi w dyskusji,Mark utrwalał je sobie. Oddziaływanie na racjonalne przekonania. Namówiliśmy Marka,by spisał niektóre racjonalne przekonania-takie jak:Jlogę się zmusić do bliższych kontaktów towarzyskich z niektórymi klientami"-oraz by utrwalił je sobie i rozmawiał z ludźmi,którzy budzą w nim lęk,powtarzając sobie w myśli te przekonania. Czasami celowo umawiał się z klientami na lunch czy na kolację,bez względu na to,jak nieswojo się czuł,po to,by móc przebywać w towarzystwie przez godzinę cy dwie. Po stosowaniu przez dwa miesiące wymuszonych metod dyskusji i przy udziale innych metod emotywnych i behewioralrych terapii REBT(które opiszę później)Mark rozluźnił się,utwierdzając się jednocześnie w swoich,Jntelektualnych"przekonaniach. Nie tylko zbliżył się do wielu kobiet i klientów,do których uprzednio,zue mocji"się zbliżyć,ale robił to w dodatku z coraz mniejszym lękiem i mniejszym poczuciem dyskomfortu. To właśnie zmniejszanie się tych nieprzyjemnych uczuć,bardziej niż udane spotkania,przekonało go,że naprawdę wierzy w wymyślone przez siebie zdrowe przekonania. Czy,głębokie",,intensywne"i usilne dyskutowanie irracjonalnych przekonań zawsze odnosi skutek? Oczywiście,że nie. Niektórzy pajenci,74. bez względu na działania ich samych i terapeutów,zmieniają się tylko nieznacznie czy umiarkowanie-jak Mark na początku. Niektórzy wcale nie czują poprawy. Niektórym się pogarszał Z mojego doświadczenia w stosowaniu REBT wobec dosłownie tysięcy pacjentów wynika,że typ dysputy zaprezentowany w tym rozdziale często'przynosi dobre rezultaty,i to w wypadku trudnych pacjentów. Czasami dopiero po wielu miesiącach,a nawet latach. Ale czasami już po kilku tygodniach czy miesiącach. Czy wymuszone i usilne dyskutowanie irracjonalnych przekonań pagjentówma wady? Z pewnością tak. Ludzie dochodzą do,błędnych"lub Jde najlepszych"odpowiedzi-i usilnie w nie wierzą. Jamce,na przykład,nienawidziła się za niemal wszystko i w końcu doszła do silnego przekonania:Jlobię wiele dobrych rzeczy,nie tylko same złe. Dlatego jestem niezłą osobą". Dobre-ale,ade najlepsze". Doszła jedynie do warunkowej samo akceptacji i gdyby tylko zaczęła robić więcej ałych"rzeczy,ponownie pogrążyłaby się w depresji. John był jeszcze gorszy. Od przekonania,że jest naprawdę zły,przeszedł zdecydowanie do wiary,że większość ludzi jest naprawdę zła i dlatego on sam jest taki jak inni. Niezbyt dobre rozwiązanie-choć jego gniew na innych był w pewnym sensie,Jepszy"niż wściekłość na siebie samego. Tak więc wymuszone dyskutowanie ma swoje plusy i minusy. Zalecajcie je,uczcie go jednak ostrożnie i wybiórczo. Sprawdzajcie rezultaty i pozwalajcie pacjentom je sprawdzać. Wydaje się,że wielu terapeutów stosujących REBT-także niektórzy spośród wykształconych przeze mnie-jest uczulonych na te wymuszone metody i niemal zawsze stosuje je bez rozmachu. A przecież często skutecznie pomagają one pacjentom. Maja hipoteza zakłada,że metoda REBT,stosowana usilnie,aktywna-dyrektywnie przez terapeutę i pacjenta,zazwyczaj przynosi szybsze i bardziej intensywne skutki. Ale z tego,że to daje efekty w wypadku moim i moich pacjentów,nie wynika,że tak jest zawsze. Powtarzam raz jeszcze,poeksperymentqjcie i zobaczcie. 1(. ROZDZIAŁ 8. Dyskutowanie gniewnych i wrogich wymagań wobec innych. Irracjonalne przekonanie numer dwa dotyczy niemal wszystkich ludzi:*onieważ ja traktuję innych uczciwie i miło,oni bezwzględnie muszą traktować mnie miło i sprawiedliwie:to okropne,jeśli jest maezejl Nie mogę tego znieśćl ludzie są obrzydliwi i godni potępienia,jeśli są dla mnie niesprawiedliwil Nawet jeśli nie traktuję innych zbyt dobrze,oni muszą traktować mnie dobrze-w przeciwnym razie są do niczegol"To żądanie,by inni ludzie,zwłaszcza bliscy,spełniali nasze życzenia i traktowali nas właściwie,często doprowadza nas-i naszych pacjentów-do gniewu,obrażania się,wściekłości,kłótliwości,gwałtowności,mściwościi zmartwień. Niezwykle szkodzi relacjom wzajemnym,prowadzi do ogromnego marnotrawstwa i sprowadza liczne dolegliwości,wręcz śmiertelne-w przenośni i dosłownieł. Gniew i wściekłość nie zawsze są głupie. Zwłaszcza wtedy,gdy ludzie i instytucje rzeczywiście traktują cię okropnie,doprowadzenie się do furii może motywować,popychać,dodawać ci energii w zmaganiach z gupotąi niesprawiedliwością. Tyrani zazwyczaj są gniewni,ale gniewni są też ci,którzy tyranów chcą obalić. Nie twierdźmy więc,że gniew jest zawsze niewłaściwą i błędną reakcją. Nie zawszel Silne niezadowolenie z tyranii,bardziej niż totalne potępienie tyranów,może prowadzić do,zacjonalnej"i bardziej humanitarnej rewolucji. 76. Nie zapominajmy jednak,że kiedy ktoś traktuje nas Jdesprawiedliwie",możemy odczuwać bardzo pożyteczne i odpowiednie emocje-nawet jeśli są to bardzo silne emocje-niezadowolenia,frustracji czy,gniewu"na ich zachowanie,bez potępiania ich samych za to zachowanie. W terminologii REBT to,co nazywamy gniewem-a zwłaszcza wściekłością-zwykle potępia grzesznika,osobę,a nie tylko jej grzechy. To dwie różne rzeczy i mieszanie ich zwykle bywa niebezpieczne. Tom był pod tym względem typowym przypadkiem. Jako doradca w dziale personalnym,często musiał radzić sobie z rozgniewanymi pracownikami swojej firmy i zwykle robił to bardzo dobrze. Stosował metody terapii REBT i terapię poznawczo-behawioralną(CBT),by im pokazać,jak bardzo szkodzi im własna wściekłość,jak budują w sobie gniew w odpowiedzi na Juesprawiedliwość"i co mogą zrobić,by to stonować i zamienić na zwykłą irytację,niechęć do cudzych,złych"czynów. Stosował nawet swoje metody wobec siebie samego i rzadko kiedy wpadał w złość na swoich przełożonych i współpracowników,gdy traktowali jego i innych pracwnikówJrzywdząeo". Co-jego zdaniem-zdarzało się często. W domu Tom był zupełnie inny. We własnych oczach i w opinii rodziny był,dobrym"synem,mężem i ojcem,często naprawdę poświęcał się dla swojej rodziny,ale nie mógł znieść ich adewdzięczności"i Jamolubstwa"i wybuchał gniewem,gdy,pozwalali"sobie na to. Kiedy ktoś z rodziny zachował się adesprawiedtiwie",często krzyczał,wściekał się,karał go,a nawet bit. Później bywał skruszony i przepraszał. Ale nie w trakcie awanturylJohn przyszedł do mnie,bo wiedział,że bywa,za bardzo"i zbyt często zły,że przez to niszczy swoje bliskie związki z ludźmi i szkodzi swemu zdrowiu. Kiedy pracownicy przychodzili do niego po poradę,wykorzystywał zasady REBT,ale u siebie w domu rzadko stosował te metody. To była pewna przesada. Równie często stosował w domu metody antyagreąji REBT,jak ich nie stosował. Czasami z,trudnymi"członkami rodziny dyskutował swoje irracjonalne przekonanie OB),że nie powinni być tacy,jakimi niewątpliwie byli. Ale nie dość często. Podczas naszej pierwszej sesji zapytałem Johna,co zwykle sobie mówi,by doprowadzić się do wściekłości. Jego odpowiedzi były łatwe do przewidzenia:Kiedy moja żona lub mój syn są nielojalni czy też nieuczciwi wobec mnie,natychmiast przypominam sobie,ile razy wychodziłem im naprzeciw,często kosztem wielkich poświęceń,jak bardzo się starałem być dla nich dobry i miły. Potem natychmiast myślę,jak oni mogą być tacy po tym wszystkim,co dla nich zrobiłem i nadal robię. To niewiarygodnej To niesprawiedliwej-Tak-odpowiedziałem. -Być może masz rację i w porównaniu z tobą oni może nie są w porządku. -Oczywiście,że nie sal 7 T. -Przyjmijmy,że naprawdę nie są w porządku. Ale to tylko opis ich zachowania,być może prawidłowy. Co jeszcze powiesz o ich zachowaniu,które cię jgję pyz(y?ggygj-Oczywiście,teoria REBT ma rację-mówię sobie:Oni absolutnie nie powinni być dla mnie tacy niedobrzy! 'Wtedy wpadam we wściekłość. -Dobize,a gdy dyskutujesz ze sobą ten niemal boski przymus,co-jak mi mówisz-robisz od czasu do czasu,dochodzisz do jakiegoś wniosku? -0,gdy to dyskutuję,dochodzę do samych słusznych wniosków:Mogą być nie w porządku,bo tacy właśnie są. Mają prawo błądzić,taka jest ludzka natura. Muszą mnie czasem rozczarować-wtedy właśnie,gdy zawodzą'. Wszystkie prawidłowe odpowiedzi REBT. I jak to działa? -Dobrze-jeśli do nich dojdę i zastosuję je. Szybko się uspokajam i czuję to,co nazywasz zdrowym poczuciem smutku i rozczarowania,spowodowanym ich zachowaniem. -Ale bez złości na nich? -Tak,złość wtedy mija od razu. Ale nie na dUgol Następnym razem,gdy są niesprawiedliwi wobec mnie,zaczynam znowu wściekać się i burzyć. Zanim zdążę pomyśleć. Natychmiast Automatycznie stawiasz swoje żądania? Tak,bez zastanowienia. Niezupełnie-powiedziałem. Co masz na myśli? Zgaduję,że tylko chwilowo odrzucasz swoje podstawowe przekonanie:Moja żona i syn nie powinni być dla mnie niesprawiedliwil',ale nigdy całkowicie nie przekreślasz tej myśli. Jest stale obecna,gotowa w każdej chwili się pojawić-i przejść na twoją żonę i syna. -Więc odrzucam to przekonanie tyłka chwilowo? -Chwilowo i często powierzchownie. Ponieważ w naturalny sposób,jak większość ludzi,myślisz rozkazująco i ponieważ ćwiczyłeś to tysiące razy,łatwo pogrążasz się w tym znowu. Oczywiście,nie zawsze. -Tak,czasami przechodzę do porządku nad ich niesprawiedliwością i nie wybucham. -Ale często jest tracze(ł-Tak,wmcam do swoich żądań,jak to nazywasz. To jest typowe dla przymusów rodzących gniew. Prawdopodobnie dlatego,że pełnią one częściowo funkcję ochronną i zostały wbudowane w rodzaj ludzki w ciągu wieków ewotuji. Jakiekolwiek bowiem reguły zachowań,uzgodnione i zdefiniowane w społeczeństwie,rodzinie i innych instytucjach,uznaje się w nich za,dobre"i,sprawiedliwe"-członkowie tych grup powinni z założenia ich przestrzegać. Nasze gniewne odczucia,które rodzą się,gdy inni nie smią tego,co powinni,pomagają nam ich powstrzymywać i zmienić. 78. Moralne powinności są jednak preferencjami,a nie czymś absolutnym. Jeśli John naprawdę traktuje swoją żonę i syna dobrze i sprawiedliwie,byłoby lepiej,by i oni podobnie postępowali wobec niego. Ale oczywibcienie muszą,a jego wściekłość mówi,że muszą czynić to,czego niewątpliwie(w jego oczach)nie czynią. Ta złość jest szalona,bo wynika z poprzedzającego i wywołującego ją żądania,a nie z preferencji. Johnireszta ludzi-powinni utrzymać swoje preferencje,ale porzucić towarzyszące im żądanić. Ponieważ John już znał i czasami stosował dysputy REBT zwalczające gniew,najpierw je z nim powtórzyłem. Jedną z pierwszych prac domowych,którą zgodził się wykonać,było sporządzenie listy powodów,dla których jego żona i syn O inni bliscy)tak często są dla niego niesprawiedliwi i niedobrzy. Jego wstępna lista wyglądała tak: I. Często nie postrzegają oni swoich czynów jako niesprawiedliwych,myślą,że są,w porządku". 2. Czasami widzą,że postępują źle,ale nadal chcą-niesprawiedliwie-postawić na swoim. Musza to osiągnąć. 3. Myślą,że to ja traktuję ich niesprawiedliwie i że muszą mnie powstrzymać. 4. Są wściekli na innych i odgrywają się na mnie. 5. Są zaniepokojeni lub przygnębieni i nie mogą myśleć jasno. Plączą SIĘ. 6. Łatwo zapominają,co dla nich zrobiłem. 7. Mają niską tolerancję na frustrację,gdy nie otrzymują ode mnie tego,czego chcą. Myślą,że bez względu na wszystko,potrzebują tego,czego chcą. 8. Są omylnymi ludźmi. 9. Nie myślą jasno,gdy są zmęczeni,chorzy lub w złym humorze. 10. Często stawiają siebie na pierwszym miejscu i naturalnie robią to,czego sami chcą,a nie to,czego ja chcę. Il. Mogą czuć się winni i potępiać się za poprzednie,zuesprawiedliwości". Karzą siebie,znowu postępując źle i ściągJąc na siebie DM)gOlBW. Po zrobieniu tej listy i kilkakrotnym jej przeczytaniu John ograniczył swqie wybuchy gniewu na członków rodziny. Ale nie wyeliminował ich eałkowieiel Tydzień po sporządzeniu listy syn Johna,Don,wraz z przyjaciółmi w czasie weekendu,kiedy rodzice wyjechali,narobił w domu bałaganu. A przecież nie pozwolili Donowi nikogo zapraszać i kazali zadbać o dom. John wrzeszczał na Dana przez dwadzieścia minut i był o włos od pobicia go. ,Jak on móg tak zrobić. Po wsąstkich ostrzeżeniaeh! I po tych jego-szczerych obietnicachl"79. To,że John znowu wpadł w skrajną wściekłość,było terapeutycznie,dobre"-pokazało mu to,o czym przedtem rozmawialiśmy:jego podstawową,często nieświadomą skłonność do stawiania żądań. Wrócił do rozważań REBT i wypełnił kilka formularzy samopomocy na temat swoich okazjonalnych wybuchów gniewu i wściekłości,do których się uczcwie przyznawał,nawet jeśli powstrzymywał się od wyrażania tych uczuć. To znowu pomogło ogranizyć,ale nie wyeliminować wybuchy gniewu. John zgodził się ze mną,że podobnie jak Marł,którego przypadek omawiałem w poprzednim rozdziale,był powierzchownie przywiązany do kilku racjonalnych przekonań(rB)o braku sprawiedliwości w swojej rodzinie,a silnie przywiązany do kilku nieracjonalnych przekonań 08)na ten temat. Zwłaszcza:*o tym wszystkim,co zrobiłem dla mojej żony i syna,jak oni mogą tak źle mnie traktować? Maj Boże-cóż za niesprawiedtiąąrrgjj(YNazywam to subtelnym iB,bo wygląda to na racjonalne przekonanie,a nim nie jest. Jeśli John jest przekonany,że:Jez względu na to,jak traktuję Dana,jestem jego ojcem i dlatego on koniecznie musi traktować mnie dobrze"-to on sam O wszyscy inni)łatwo zauważą,jakie to nieracjonalne i niesprawiedliwe,i John może odrzucić tę myśl. Ale jeśli myśli:. Traktuję Dana tak dobrze,że może przynajmniej traktować mnie w podobny sposób. Dlatego musi mnie tak traktowaćl"To subtelne,znusi"wydaje się prawidłowe,ale nie można się z nim zgodzić. To jest żądanie,a z faktu,że John tak dobrze traktuje Dana,nie wynika,iż wobec tego łonowi absolutnie nie wolno być nie w porządkuł. Wyjaśniłem Johnowi sprawę subtelnych nieracjonalności i zgodziliśmy się w kilku wypadkach. Na przykład::Naprawdę zależy mi na mqj@żonie Marcie i okazuję jej to na tak wiele sposobów,a więc i ona absolutnie powinna dbać o mnie i okazywać mi tal"John odnalazł te subtelne nieracjonalne przekonania i zrozumiał,dlaczego nie mają one sensu. Doprowadziło go to do znalezienia nowych sposobów zapobiegania wściekłości. Mód śmiać się z tych subtelnych,ale silnych przymusów,zmieniać je i mniej przerażać się wewnętrznie,zdesprawiedliwym"zachowaniem łona i Marty. Po raz pierwszy zdał sobie sprawę,iż jego żądanie,by oni zawsze byli,w porządku",sprawiało,że w jego oczach bywali,okropnie nie w porządku",podczas gdy ord często byli po prostu zajęci swoimi sprawami,a nie aż tak bardzo,zde w porządku",jak to postrzegał. Zmniejszając w swoim umyśle zakres ich,auesprawiedtiwości",stawał się mniej skłonny do,wściekania się"na nich,gdy zwyczajnie go zaniedbywali. Porzucił subtelne żądanie:Jonieważ ja jestem tak niezwykle troskliwy wobec nich,oni też powinni dbać o mnie,a ponieważ nie dbają,są wobec mnie naprawdę niesprawiedliwi-a nie powinni byćł"Kiedy John poznał swoje subtelne,ale silne,irracjonalne przekonania i zgodził się na żywiołowe rozważania,zastosowaliśmy emotywna-ewoBO. kaqwne sposoby dysputy,jakie prezentowałem na przykładzie Marka w poprzednim rozdziale tej książki. A więc:Dyskusja wymuszona nagraniem. John nagrywał swoje usilne żądania,by Don traktował go troskliwie i sprawiedliwie,żywiołowo rozważał je na taśmie i doszedł do takiego nowego efektywnego poglądu:Jez względu na to,jak bardzo żuły,kodujący,sprawiedliwy i pełen poświęcenia jestem wobec Dana,on nie musi traktować mnie tak samol Jest inną osobą i może-i będzie-postępować,gorzej"niż ja. Szkoda. Ale mogę z tym żyć". Wymuszone stwierdzenia wspomagające. Z nagranych i spisanych dyskusji John wyniósł kilka zdań sprzyjających radzeniu sobie,powtarzał je sobie tak długo,aż naprawdę je przyjął. Do najskuteczniejszych należało:*ogę się ugryźć w język i zamknąć usta,kiedy głupio się wściekam na Martę i Dana. Później popracuję nad opanowywaniem gniewu. Ale nawet gdy czuję gniew,mogę się zamknąć i robić co innego. Do cholery,nie mogęl Mogę,mogę,mogęł"Odwracanie ról. Czasami grałem rolę Johna,odgrywałem jego wściekłość,dogmatycznie trzymałem się jego irracjonalnych przekonań,że jego żona i syn absolutnie winni mu są troskliwość i sprawiedliwe traktowanie i że zasługują na pogardę,jeśli postępują inaczej. On,grając mnie,miał mnie odwieść od własnych,surowych poglądów. Grając mnie,potrafił bardzo przekonywąjąpo powiedzieć:*ożesz mówić,co chcesz,ale twoja żona i syn mają prawo być tacy,jacy są. Mają też inne cechy,niż twierdzisz. Ale często zdarza im się postąpić żlel Bez względu na to,jak dobrze ich traktujesz,mi mogą widzieć wszystko po swojemu,nie tak jak tył Mogą uważać,że ty nie masz racji,nawet jeżeli masz rację. Mogą bywać niewdzięczni,ludzie często są niewdzięcznil Niewdzięczność jest jedną z podstawowych ludzkich cech. Oni też są niewdzięcznil"Te wymuszone metody dyskusji pomogły Johnowi porzucić wściekłość i rzadko do niej powracać. Stosowałem z nim także inne,paliatywne metody i niektóre z nich odnosiły pewien skutek. Uczyłem go technik relaksacjnych,których używał,gdy czuł,że zbliża się napad furii. Pokazałem mu,jak może,zaaplikować"sobie piętnaśae minut przerwy na czytanie lub spacer,gdy poczuje zbliżającą się falę wściekłości. Zgodnie z mają sugestią kupił sobie worek treningowy,w który uderzał,gdy niebezpiecznie narastała w nim potmeba uderzenia syna. Wszystkie te metody przynosiły spodziewane efekty,odrywając uwagę Johna od gniewu i uśmierzając gniew. Ale to tylko lekko przysłaniało jego podstawowy pogląd,że jeśli on sam(lub ktokolwiek inny)jest niezwykle dobry,inni powinni odpłacać mu tym samym. -To przekonanie trudno porzucić!-wykrzyknął kiedyś po ponownym wybuchu gniewu. 81. -Tak,to jest trudniejsze-zgodziłem się. -Nie intelektualnie,ale w moich stosunkach rodzinnyehl-powiedział z uśmiechem. Obaj się zgodziliśmy. Czy dyskutowanie przez waszych pacjentów ich budzących gniew przekonań może czasem prowadzić do wątpliwych czy niedobrych skutków? Z pewnością. Mogą dojść do wniosku,że nie ma,dobra"ani,zła i mogą być rieasertywni,gdy inni postępują,źle". Mogą przestać potępiać innych,ale nadal ganić siebie za zbytnią pasywność wobec źle postępujących. Mogą źle się oceniać za to,że są nie dość,twardzi"i że niewystarczająco bronią się przed tymi,którzy naruszają ich prawa. Mogą dojść do skrajności i przestać walczyć z okropnymi uwarunkowaniami politycznymi,ekonomicznymi i ekologicznymi. W ten sposób wasi pacjenci,którzy pracując nad zwalczaniem swego gniewu,ograniczają uczucie odrazy do jego sprawców,mogą blokować swoje pożyteczne uczucia prawdziwego niezadowolenia z ich złych uczynków. Mogą więc osłaniać zachowania niemoralne i złe. Niektórzy pacjenci mogą nawet uprzejmie przebaczać,grzesznikom"bezlitośnie i ąpokojnie"karząc ich za,grzechy'. Rosalee,na przykład,nigdy nie potępiała swoich dwóch nastoletnich córek za nieposłuszeństwo wobec jej sozsądnych"zasad. Bez gniewu odpłacała im zakazem wychodzenia przez tydzień,pozbawianiem kieszonkowego,podawaniem jedzenia bez smaku,kiedy naruszyły reguły choćby tylko w drobiazgach. Była zdziwiona,kiedy obie córki zaczęły jej nierawidzić i czasem celowo działały wbrew jej nakazom,by ją zdenerwować. W bońcu musiałem ją leczyć z poważnej depreąji. Pomagajcie więc pacjentom w taki sposób,by przebaczali grzesznikom,ale nadal nienawidzili grzechu. Pomagajcie im zmieniać ich budząc gniew poglądy,ale nie tolerujcie poniżania i agresji. To może zająć nieco czasu. Nie zawsze. Jeśli bowiem będziecie razem z pacjentami ciężko pracować,to oni mogą dość szybko osiągnąć głęboką przemianę postaw i zmianę zachowańł. ROZDZIAŁ 9. Dyskutowanie przymusówwynikających z niskiej tolerancji na frustrację. Trzecią irracjonalną myślą,której w praktyce REBT szukamy u niemal wszystkich pacjentów,włącznie z tymi,którym chcemy intensywnie pomóc w krótkim czasie,jest przekonanie:. Wszystkie okoliczności muszą być koniecznie takie,jakimi chcę je widzieć,nie mogą mnie tak frustrować,muszą się zmienić tak,by dać mi dokładnie to,czego chcę,kiedy chcę". Głównym rezultatem takiego irraponalnegoprzekonania iB jest myślenie:. To okropne,jeśli okolicznoscinie są takie,jakich zadami Nie mogę tego znieśćl Ten przeklęty świat jest do niczego i nie zaznam szczęścia,jeżeli to się nie zmienił''Weźmy na przykład lane. Nie była skłonna do popadania w przygnębienie i zwykle nie gniewała się na innych(ponieważ akceptowała fakt,że podobnie jak ona,są omylnymi ludźmi,często błądzącymi). Ale korki uliczne,pomyłki w procedurach w szkole,w której uczyła,lub tłok na kartach sprawiąjąq,że nie moda grać w tenisa,kiedy chciała-niecierpliwiły ją,rodziły depresję i gniew na cały świat,który jest nie taki,jaki być powinien. Często zdawała sobie sprawę,że jej narzekania nie zmieniają niefortunnego biegu rzeczy,a tylko denerwują ją samą,lecz rzadko przestawała to robić. A ponieważ w kilku dziedzinach jej bytowania było sporo powodów do frustracji,wiodła dość smutne życie. Jane na początku zdawało się,że chce tylko poprawy sytuacji. W ciągu kilku sesji przekonałem ją,że są to w istocie błędne i nadmierne żąda 83. ma i że one właśnie,a nie jej pragnienia,niszczą ją samą. Po przedyskutowaniu 0)jej irracjonalnych przekonań poczuła się trochę lepiej,a jej niecierpliwość i depresja się zmniejszyły. To dobrze,że Jane dostrzeda,iż żądania nie sprzyjają uwolnieniu się od niecierpliwości i depresji. Ale dostrzeżenie tego-zyskanie wglądu-nie zmieniało wszystkiego. Nadal powracała do swoich żądań. Spodziewane efekty pojawiły się dopiero wtedy,gdy sama zrobiła listę negatywnych skutków dalszego stawiania żądań zamiast preferowania. Zgodziła się zrobić taką listę,której przygotowanie zajęło jej dwa tygodnie. Oto ona: 1. Będę nadal niecierpliwa i w depresji. 2. Będę narzekać na okropny ruch uliczny i inne okoliczności,zamiast starać się coś zmienić. 3. Nwwet gdybym miała motywację,by naprawdę coś zmienić w tych złych okolicznościach,nadal będę się tym denerwować. 4. Ciągle narzekając na sytuację w obecności innych,będę ich zanudzać i zniechęcać do siebie. 5. Im bardziej będą znudzeni i zniechęceni do mnie,tym mniej będą chętni,by pomóc w zmianie sytuacji. 6. Strasząc siebie samą,sprawiam,że skupiam się na przygnębiających sytuacjach i zwiększam swoją frustrację. Maja niska tolerancja na frustrację zwiększa jeszcze maje frustracje i niechęci. 7. Gotując się ze złości,gdy znajdę się w ulicznym korku,nie poprawiam warunków jazdy,a przeszkadzam sobie w słuchaniu radia,w robieniu ważnych planów czy czegokolwiek pożytecznego. Na początku Jare radziła sobie skutecznie tylko ze swoimi drobniejszymi frustracjami,takimi jak utknięae w korku na 10-15 minut,i zgadzałasię z sobą i światem-że korki uliczne mogą istnieć,że nie są straszne,że może je znieść i że jej otoczenie nie jest absolutnie okropne,choć mieszka w Nowym Jorku i nie może uciec przed różnymi niedogodnościami. Jeblijednak utykała w korku na całą godzinę(co się czasem zdarzało)między swoją szkołą w Brooklynie a mieszkaniem na Manhattanie,powracała do dawnych narzekań i do skrajnej niecierpliwości. Podczas kilku naszych pierwszych sesji Jane zgadzała się ze mną,że drobne frustracje z pewnością nie powinny być postrzegane jako straszne i okropne. Twierdziła jednak,że inaczej jest ze stale powtarzającymi się sytuacjami,w których wiele dałoby się poprawić,a tymczasem rodzą one niepotrzebnie wielkie frustracje i są naprawdę okropne,więc nie miałaby racji,nie denerwując się nimi. Tylko wówczas,gdy ludzie tacy jak ja denerwują się takimi sytuacjami,cokolwiek może się zmienić w tych przeklętych sprawach"-tak twierdziła. Zgadzałem się z nią,że takie zdenerwowanie jak jej często dopinguje ludzi i czasem pomaga im w nękaniu instytucji odpowiedzialnych za ruch 84. uliczny,i w końcu przyczynia się do poprawy sytuacji. Ale starałem się jej pokazać,że silne niezadowolenie działa równie skutecznie i daje taką samą motywację jak intensywne zniecierpliwienie i niska tolerancja na frustrację. Nie zgadzała się z tym. lane upierała się też,że powiedzenie,iż wolałaby,żeby warunki się zmieniły,zamiast nalegania na to,że warunki koniecznie muszą się zmienić-to tylko gra słów. Jeśli są naprawdę złe-koniecznie muszą się zmienić,inaczej nastąpiłby chaos. Starałem się jej pokazać,że zastępuje tu warunkowe,powinny"na bezwarunkowe,znuszą",a wszystko byłoby dobrze,gdyby godziła się na warunkową zmianę. -Co masz na myśli?-zapytała. -Naprawdę mówisz:aeśli chcemy zmienić cokolwiek w sprawie poważnych korków i innych fatalnych rzeczy,musimy i powinniśmy coś zrobić-bo inaczej nigdy się nie zmienią'. To prawda. Ale wtedy,gdy jesteś naprawdę zniecierpliwiona lub zdenerwowana,zmieniasz to zdanie z warunku w bezwzględny wymóg. ęjgk(g 7-Kiedy jesteś zdenerwowana,naprawdę myślisz:Zabrze byłoby,gdyby coś zrobiono,a ponieważ bardzo tego chcę,to bezwzględnie musi zostać zrobionel'Ale tak się nie dzieje. Bez względu na to,jak dobrze by było,gdyby s/uacja uległa zmianie,bez względu na to,jak uzasadniona jest twoja chęć zmiany,bez względu na to,ilu ludzi się z tym zgadza,nadal nie ma powodu,dla którego to musi się zmienić. Świat i przykre sytuacje nie poddają się władzy absolutnej,którą im chcesz narzucić i o której sądzisz,że ona naprawdę istnieje. Widzisz to? -Nie,niezupełnie. Powiedzmy tak. Jeślibym ci powiedział:Jopóki nie porzucisz swoich bezwzględnych żądań,niemal na pewno będą cię nękać zniecierpliwienie i depresja'-byłoby to zdanie wyrażające realistyczne uwarunkowania. Jeśli jednak nie porzucasz swoich żądań,a sytuacja nadal się nie zmienia-a możemy być,do licha,zupełnie pewni,że się nie zmieni-niewątpliwie będziesz się nadal denerwować. Jeśli X(twoja skłonność do stawiania żądań)trwa,a żądane zmiany nie następują,to wynika z tego Y(twoje zdenerwowanie). Twoja skłonność do stawiania żądań i niezmienność sytuacji wbrew twoim wymaganiom prowadzi(wedle wszelkiego prawdopodobieństwa)do twojego ZOTTMOWBDIB. -Tak,rozumiem. -To dobrze. Ale jeśli mówię:Jonieważ chcę,byś zrozumiała,że twoje żądania prowadzą do zdenerwowania,i chciałbym,byś zamieniła żądania na preferencje-musisz to zrobić'-to naprawdę mówię,że moje życzenie jest dla ciebie rozkazem-a tak wcale nie musi być. Zamieniam swoją zasadę prefe-rencji w zasadę absolutną-co nie przyniesie dobrych skutków. 85. -Zaczynam rozumieć. Moje stawianie żądań często wywołuje moje zdenerwowanie. Ale twoje żądanie,że muszę się zmienić,nie tylko przestać się denerwować,ale przychylić się do twoich żądań,jest innym rodzajem bezwarunkowego żądania,a ono zwykle nie skutkuje. -Tak,masz rację. Czytając swoją listę negatywnych skutków stawiania żądań i dostrzegając,jak pogarsza swoje życie,zamiast je poprawiać,Jane zyskała motywację do ciężkiej pracy nad rozważaniem irracjonalnych przekonań prowadzących do zdenerwowania. Dzięki tej pracy doszła do bardzo jasnego rozróżniania swoich warunkowych zdań-,J-udzie powinni się starać pracować nad zmianą warunków ruchu i innymi złymi sytuacjami,jeśli mają nastąpić zmiany"-i swoich bezwzględnych żądań-,. Warunki ruchu ulicnego są tak straszne,że muszą się zmienić,i to szybkol"-Jane przyswoiła sobie pełne energii,powinno się",a porzuciła swoje bezwzględne,znosi się"i zajęła się działalnością polityczną,która być może zmusi Wydział Ruchu Drogowego do zrobienia czegoś w sprawie niemożliwych do zniesienia korków. Pokazując pacjentom,że rują irracjonalne przekonania prowadzące do niskiej tolerancji na frustrację i niepotrzebnych cierpień z powodu przykrych wydarzeń,często pomagam im szybko zmienić te iB i sprawić,że poczują się lepiej. Ale niekoniecznie! Pozwolić im,by sami się przekonali,że ich własne iB są nie tylko nierealistyczne i nielogiczne,ale też zdecydowanie autodestrukcyjne i niepraktyczne-to często lepsza droga. Kiedy są całkowicie pewni nieskuteczności swoich przekonań,jest bardziej prawdopodobne,że zamienią je na bardziej skuteczne. Raz jeszcze spytajmy,czy pomaganie pacjentom w dostrzeżeniu,jak niepraktyczne są ich irracjonalne przekonania,ma skutki negatywne? Tak,może mieć. Oto przykład:Niektórzy pacjenci mogą uznać,że posiadanie nieracjonalnych przekonań jest bardzo szkodliwe,i potem zadręczać siebie tym,że takie przekonania mają. Wtórny objaw-poniżanie siebie-staje się obsesyjny,pacjenaprzywiązują się do niego,skupiają na nim i powstrzymują się od pracy nad pozbyciem się pierwotnych,irracjonalnych przekonań. Czasami pacjenci mają niską tolerancję na frustrację związaną z ich pogrążaniem się w depresji. ,Jłie mogę znieść tego,jak sam siebie niszczę,i tego,ile czasu i energii zabiera mi walka z tym. Nie powinienem tego akceptować,a zbyt trudno mi się zmienić. Będę z tym żył i nie będę próbował z tym walczyćl"Niska tolerancja na frustrację wywołaną samoponiżaniempowstrzymuje ich od pracy nad samoakceptają. Niektórzy pacjenci myślą,że są takimi nieudacznikami,iż nie zasługują na to,by zmienić swoje irracjonalne przekonania prowadzące do niskiej tolerancji na frustrację,i dlatego muszą nadal cierpieć z jej powodu OT-ław Frustrdtion Tolerdnee). 86. Inni pacjenci sądzą,że ich uporczywe trzymanie się iB jest tak dupie,iż naprawdę nie mogą sami tego zmienić. Po co więc mieliby się gjągy gg 7 Możecie więc pokazywać pacjentom złe skutki wynikające z ich irracjonalnych przekonań,towarzyszących niskiej toleranji na frustrację,a oni,paradoksalnie,tym bardziej mogą się ich trzymać i odmawiać ciężkiej pracy nad pozbydem się ich. Innymi słowy:paragraf 22 polega na tym,że ich bezdennie niska tolerancja na frustrację blokuje pracę nad uwolnieniem się od bezdennie niskiej tolerancji na frustramęłDlatego wyjaśnianie pacjentom,że rują niską tolerancję na frustrację i że zapewne przy jej pomocy będą sami się pogrążać,nie wystarcza. Musicie przekonać wielu pacjentów,że trzeba pozbyć się LFT. I to może być probierni Motywowanie ich do zdobycia motywacji jest często niełatwe(Nie niemożliwe,ale cholernie trudne. Czasem udaje się po krótkiej serii spotkań. Ale nie liczcie na tal Co można zrobić,żeby przyspieszyć ten proces? Kilka rzeczy: 1. Nie skupiajcie się wyłącznie na kłopotach pacjenta z własnym ego i tożsamością. Zwykle takie problemy istnieją i są ważne. Ale nie zawsze. Niektórzy pacjenci osiągnęli warunkową samoakoeptacjęOSA-condiiondl selSccĘwmceJ i nie mają kłopotów,bo radzą sobie dobrze i dlatego akceptują siebie z,zdewłaśdwych"powodów. Ale możecie tego nie naprawiać,skoro pozwala im to dobrze funkcjonować. Niektórzy pacjenci mają nawet pewien zasób bezwarunkowej samoakeeptaji(USA-unconditondl se(-cccmmnce)i naprawdę siebie szanują,nawet jeśli coś im nie wychodzi. Jest ich wprawdzie niewielu,ale się zdarzają. 2. Zarówno pacjenci z OSA jak i z USA miewają niską tolerancję na frustrację. Dlaczego? Po pierwsze są ludźmi-a ludzie są utalentowanymi mistrzami w robieniu uników,w odkładaniu i hedonizmie na krótką metę. Czy znacie takich,którzy nigdy tego nie robią? 3. Z drugiej strony wasi pacjenci są pacjentami. Mają kłopoty,inaczej by do was nie przyszli. Jeśli ich kłopoty nie wywodzą się z ego-a zwykle dotyczą ego-możecie stawiać na następny w kolejności problem:mają nadmierne żądania. Albo upierają się-właśnie tak:upierają się-że inni ludzie postępują lepiej niż oni sami ilubże warunki zewnętrzne powinny być inne,niż niewątpliwie są. Z jakiego innego powodu mogliby doświadczać zaburzeń,a raczej tworzyć swoje zaburzenia? Gdyby naprawdę akceptowali siebie,bez względu na wszystko,i gdyby akceptowali(nie lubiliO nieznośnych ludzi i przykre sytuacje,bez względu na wszystko,to jak mogliby mieć zaburzenia? 87. Przyjmijcie więc,że pajenci,a zwłaszcza trudni pacjenci(DC-dqjicult oients),mają znacznie obniżoną tolerancję na frustrację-co często nazywam dolegliwym zaburzeniem-i pracujcie z nimi nad odnalezieniem tego zaburzenia i towarzyszących mu irracjonalnych przekonań. 4. Uparcie-ale nie natarcywie-uświadamiając pacjentom ich własną niską tolerancję na frustrację. Pomóżcie im w pełni się do niej przyznać. Bez wykrętowi Bez zapierania się! Bez usprawiedliwieni Szybko dojdźcie do tego. Ustalcie jasno określone przykłady. Wiele przykładów. Pokażcie jej wszechobecność. Nazywam to często piekłem kondycji ludzkiąj. 5. Pokażcie pacjentom,że można złagodzić własną niską tolerancję na frustrację (LFT). To nie jest łatwe. Nie jest łatwe,bo IFTzwykle przeszkadza im w pracy nad IFT. To zbyt trudnej Trudniejsze,niż być powinno. 6. Nie muszą ograniczać IFT. Ale lepiej będzie,jeśli tak zrobiąlInaczej IFT będzie zwiększać ich poczucie frustracji. Skłaniać,by rzucić to wszystko i dać sobie spokój. Zmarnować życie. Nie doświadczać radości. Odpychać innych. I tak dalej-zachęćcie pacjentów do sporządzenia listy zagrożeń wynikających z LFT. 7. Pomagajcie pacjentom dyskutować irracjonalne przekonania,które błyskotliwie wymyślają,by tworzyć i rozwijać swoje IFT. Jlqja rodzina jest o mnie zazdrosna i znienawidzi mnie za to,że pnę się wyżej,niż oni sami potrafią dojść". Stracę przyjaciół,jeśli nie będę z nimi pić i szwendać się". ,Jlaczego muszę pracować na prawdziwą radość? Życie jest zbyt nudne bez jedzenia i telewizji". ,J tak umrę,więc mogę równie dobrze palić i unikać****8. 8. Popierajcie hedonizm pacjentów,ale raczej ten długoterminowy. 9. Pokażcie im,jak mocno preferują chwilowe przyjemności,które w końcu przynoszą ból. Uczcie intensywnego myślenia,odczuwania i działania wbrew przekonaniom wiodącym do IFT. 10. Uważajcie na własne IFT! Możecie łatwo unikać pacjentów,unikających",przetrzymywać ich w nieskończoność,opieszale zajmując się ich autodestrukcjnymi poglądami. Nic was nie kosztuje takie pozwalanie,by sprawy się toczyły niezmiennym trybem. FygąmjgjIl. 11. Podejmujcie wyzwanie,jakie niesie praca z trudnymi pacjentami,i pomagajcie im ograniczyć IFT. Niech ich celem stanie się zminimalizowanie dolegliwych zaburzeń. 12. Przypominajcie pacjentom i sobie samym,że uzyskiwanie przez dłuższy czas dobrych wyników-co szczególnie widać w nauce i w sporcie-niemal zawsze wymaga ciężkiej pracy. Dlaczego. więc zmiana terapeutyczna,zmierzająca do bardziej szczęśliwego życia,miałaby się dokonać kosztem mniejszego wysiłku? 13. Namawiajcie pacjentów skłonnych do uników i wiecznego odkładania spraw na później do znalezienia sobie ważnego,absorbującego życiowego celu,takiego jak założenie rodziny,firmy czy ważna kwestia polityczna lub społeczna. Czy te sposoby będą skuteczne? Nie dla wszystkich pajentów i nie zawsze na długo,niektóre podziałają chwilowo,ale niezbyt intensywnie i,dogłębnie". Niektóre przyniosą głębokie efekty,ale dopiero po dłuższej terapii. Spróbujcie sami i starajcie się uzyskać jak najlepsze rezultatyl. ROZDZIAŁ 10. Emotywne metody terapii REBT a proces głębokiej i intensywnej przemiany. Racjonalno-emotywna terapia behawioralna(REBT)niezwykle mocno podkreśla znaczenie przemian światopoglądowych i po-znawczych. Od początku jednak,co podkreśliłem w poprawia rym wydamy Redson dnd Emotion in Psychotherdpy(Rozumu i emoyi u pycWmerqpii/,docenia znaczenie emocji. Odkryłem dość wcześnie,że pacjenci trzymają się kurczowo swoich irracjonalnych przekonań w sposób prowokacyjnie emocjonalny. Jest to szczególnie prowokujące dla was-ich terapeutów. Można się było tego spodziewać,wynika to z samej natury,tego,mnazywamy 3 aburzeniami emocjonalnymi". Abyśmy mogli poważnie zmartwić się czymkolwiek,najpierw,niemal zawsze,musi ulec zablokowaniu jakieś nasze silne pragnienie. Jeśli tylko umiarkowanie pragniemy jakiegoś sukcesu-czyjejś aprobaty czy wygranej w grze-rzadko kiedy zmartwimy się niepowodzeniem. Szkoda-ale to nie koniec świata. Co innego jednak,jeśli naprawdę bardzo chcemy zdobyć czyjeś względy i zostaniemy całkowicie odrzuceni. Albo naprawdę chcemy wygrać w tenisa,a zostajemy bezlitośnie pokonani. Tylko szkoda? A może raczej koniec świata? ZgadnijaelNawet niewielka porażka prowadzi do reakcji,emocjonalnej"-powiedzmy:do uczucia żalu i rozczarowania. Wielka strata często prowadzi 90. do zaburzonych uczuć-do lęków,depresji i nienawiści do siebie. Dzieje się tak,bo często myślimy:Jmiecznie muszę wygrać. Jeśli poniosę porażkę,będzie okropnie,a ja sam będę nieudacznikiem! "Takie myślenie prowadzi do naprawdę zaburzonych uczuć. Zdrowe negatywne uczucia żalu i zawodu trwają krótko i łatwo ulegąjązapomnieniu. Inaczej dzieje się z niezdrowymi uczuciami lęku,przerażenia i nienawiści do siebie. Nie dadzą się łatwo usunąć na bok i często stają się obsesjąlŻądania i wymagania:J+oniecznie muszę i powinienem",towarzyszą zaburzonym uczuciom i są istotne poznawczo-tworzą silne przekonania i wyobrażenia o sobie samym. Dyskutowanie tych przekonań z punktu widzenia logicznego,empirycznego i pragmatycznego,jak to przedstawiam w tej książce,może pomóc,niekiedy nawet bardzo szybko i skutecznie,ale czasem nie pomaga. Dlatego terapia REBT stosuje wiele wymuszonych metod poznawczych,które można by nazwać metodami poznawczo-emotywnymi,w wypadku szczególnie niszczących,istotnych przekonań. Niektóre już opisywałem a kolejne przedstawię w tym rozdzialeb. Chana,dziewiętnastoletnia studentka,tak bardzo bała się egzaminów,że starała się unikać testów,miała trudności z zapamiętywaniem materiału,denerwowała się podczas egzaminów i dostawała w końcu mierne oceny nawet z przedmiotów,które lubiła i dobrze znała. Na terapii pojawiła się zalękniona,w depresji i niemal bliska samobójstwa. Kilka pierwszych sesji dowiodło,że Chana przeżywa skrajny lęk,by nie wypaść źle. Częściowo z powodu wychowania przez rodziców,ale głównie na skutek własnych skłonności do perfekcjonizmu. Chana była przekonana,że musi koniecznie dobrze zdawać ważne egzaminy i że jest zupełną idiotką,jeśli zdaje słabo. Niemal zawsze denerwowała się więc na egzaminach. ,JĄzymusy"były" oczywiste: 1. Muszę dostawać dobre stopnie z wszystkich ważnych przedmiotów)" 2. Muszę pokazać rodzicom,jaka jestem zdolnd". 3. Nie mogę się bać,a inni nie mogą zobasyć,jak się bqjęł" 4. Muszę dobrze wypaść,by móc szanować siebie i być pełnowartościowym czlowiekiemł". 5. Studiowanie nie powinno być dla mnie takie trudne,skoro innym studentom przychodzi dość łatwo". Z mają pomocą Chana zaczęła dyskutować te przymusy i w ciągu kilku tygodni osiągnęła pewien postęp w ograniczeniu lęków. Gnębiła się jednak tym,że nadal ma trudności,i nie wyleczyła się całkowicie. Jej chłopak. Surm,był bardzo dobrym studentem i zupełnie się nie denerwował. Gdy Chana widziała,jak on bez trudu zdaje egzaminy i dostaje dobre 91. oceny,natychmiast zaniżałą własną samoocenę,dochodziła do wniosku,że jest beznadziejna,i myślała o samobójstwie. Na szczęście Chana była utalentowana artystycznie,dostawała dobre oceny z przedmiotów związanych ze sztuką i otrzymała kilka nagród na szkolnych wystawach. Nie było więc trudno ją przekonać,że nie jest całkowicie nieudolna i głupia,skoro jej osiągnięcia były oczywiste i doceniane. Jej irracjonalne przekonanie *estem osobą niepełnowartościową bo lękam się i nie radzę sobie z większością przedmiotów",łatwo było podważyć. Doszła wreszcie do wniosku:*ie radzę sobie podczas egzaminów i denerwuję się,ale jestem też niezwykle utalentowana i dlatego nie jestem nic niewarta jako osoba". Taki efektywny nowy pogląd sprawił,że poczuła się o wiele lepiej. Jednak jej lęk przed egzaminami i depresja po niezdarach egzaminach zmnij szyty się w niewielkim stopniu. Zastosowałem z Ghaną technikę wymuszonych dyskuąji,opisywaną w rozdziałach siódmym,ósmym i dziewiątym,ale z umiarkowanie dobrym skutkiem,ponieważ była tak zalękniona,że nie moda nabiec jasno ani dojść do zdecydowanych,racjonalnych wniosków,lęk przed tym,że terapia się nie powiedzie,też przeszkadzał jej w racjonalnym rozumowa DIU. Jak zwykle wobec pacjentów opornych na dyskusję,zastosowałem w wypadku Ghany techniki emotywna-ewokatywne. Wyobrażenia racjonalna-emotywne. Metodę wyobrażeń racjonalna-emotywnych stworzył i zastosował w roku 1971 dr Made Maniłaby,jeden z pierwszych psychiatrów wykorzystujących REIBT w swej pracy. Jego wersja terapii koncentruje się na wyobraźni i uczuciach,ale za bardzo,jak na mój gust,zbliża się do dysput REBT. Opracowałem więc nową werąję wyobrażeń racjonalna-emotywnych WchondlEmohte/mqęeę-RED,której uczymy terapeutów w nowotarskim Instytucie Terapii Racjonalna-Emotywnej. Terapia ta często przynosi szybkie i głębokie rezultaty? Stosując terapię REI,nakłaniany pacjentów do wyobrażenia sobie,że następuje zdarzenie aktywizujące,na które mogą zareagować zaburza-nymi uczuciami ilub zachowaniami-zwłaszcza lękiem,przerażeniem,deprejąi nienawiścią do siebie. Pytamy,jakie są te uczucia,prosimy,by w pełni doświadczyli tych uczuć,a następnie prosimy,by nadal wyobrażali sobie tę samą,okropność",ale by zmienili swoje uczucia na zdrowe uczucia negatywne-żal,rozczarowanie,frustrację. Kiedy bowiem naprawdę dzieje się coś złego,a wyobrażają sobie,że tak jest,nie chcielibyśmy,by czuli się 92. zadowoleni czy obojętni,ale by odczuwali,odpowiednie",czyli,zdrowe"uczuaa negatywne. W wersji REBT terapii REI nie zaleca się pacjentom odczuwania zaburzonych uczuć,wywołanych przez niepomyślne zdarzenie,zamiast tego pacjenci od razu mają zastąpić je zdrowymi uczuciami negatywnymi. Kiedy im się to uda,pytany,jak dokonali tej zmiany,co zrobili,by zmienić swoje uczucia. Nie pytamy jednak,co sobie powiedzieli,bo to zbyt łatwe,i często pacjenci mówią wtedy,że powiedzieli sobie coś,czego bynajmniej nie mówili. Pozwalamy więc pacjentom spontanicznie i intuicyjnie pracować nad zmianą uczuć-co niemal wszyscy pacjenci potrafią zrobić-a potem pytamy,jak to osiągnęli. Z ich odpowiedzi niemal zawsze można wywmoakować,czy naprawdę zmienili swoje niezdrowe uczucia negatywne na zdrowe,bo jeśli tak,to musieli użyć jakichś sensownych,racjonalnych opinii o sobie. Jeśli tylko starali się odprężyć,medytowali lub zmieniali zdarzenie aktywizujące,z którym mieli pracować,to znaczy,że porzucili swoje dysfunkcjonalne uczuaa,po prostu odwracając od nich uwagę. Nie mogli jednak naprawdę zamienić ich na zalecane zdrowe uczucia negatywne,chyba że zmienili swoją ocenę zdarzeń A. Dlatego też gdybym pracował z Ghaną:stosując głównie techniki relaksacjnelub medytację,módbym chwilowo odwrócić jej uwagę od irracjonalnych przekonań-do czasu następnego zdarzenia A(takiego jak następny egzamm). Ignorowanie lub odwracanie uwagi od stresujących ją A dałoby jej zwiększone poczucie komfortu i ogranicylo lęki. Nie doprowadziłoby jednak do,głębokiej"przemiany-która nastąpiłaby,gdyby pacjentka sama się przekonała,poznawczo i emocjonalnie,że jej irracjonalne przekonania ją niszcą,i gdyby zastąpiła je racjonalnymi przekonaniami(rB). Pomagając Chanie w dokonaniu tego przełomu,stosowałem wyobrażenia racjonalna-emotywne-Pokażę ci,jak stosować wyobrażenia racjonalna-emotywne,jedną z najważniejszych technik terapii REBT. Kiedy raz zobaczysz,jak ją stosować,będziesz mogła używać jej sama z dobrym skutkiem. A teraz:zamknij oczy. Pomyśl o czymś najgorszym,co może ci się zdarzyć. Wyobraź sobie na przykład,że zdajesz ważny egzamin i że od razu,na pierwszy rzut oka,widzisz,że pytania są znacznie trudniejsze,niż przypuszczałaś. Są bardzo trudne. Inni studenci nie widzą tudnośa,od razu zaczynają rozwiązywać zadania,a ty od początku wiesz,że będzie a trudno udzielić dobrych odpowiedzi. Wyobrażaj to sobie bardzo obrazowo. Zobacz ten bardzo trudny test,wyobraź sobie swoje kłopoty i innych,którzy świetnie sobie radzą. Pobafsz to sobie wyobrazić? -Tak,wyobrażam sobie-powiedziała Chana. -Dobrze,wyobrażaj sobie dalej. Zobacz,jakie masz wielkie kłopoty na egzaminie,wyobrażaj to sobie obrazował 93. -Widzę wyraźnie,jestem w wielkich tarapatach. -Dobrze,a co teraz czujesz,wyobrażając sobie swoje problemy na egzaminie? Jakie żywisz uczucia? Po minucie widocznego napięcia Chana odpowiedziało-Boję się,jestem przerażona,bardzo się boięł-Dobrze,pozwól sobie na odczuwanie sbachu,prawdziwego strachu. Odczuj to naprawdę. Czuj się tak przerażona,jak tylko możesz,czuj fot-Czujęł-Dobrze,wytrzymaj jeszcze trochę. A teraz zachowaj to samo wyobrażenie sytuacji,nie zmieniaj nic i zamiast sbachu i przerażenia poczuj tylko rozczarowanie i żal,że test jest taki trudny. Tylko żal i rozczarowanie,żadnych lęków ani przerażenia. Możesz to zrobić,możesz zmienić swoje uczucia. Możesz kontrolować swoje reakcje emocjonalne na to,co ci się zdarza. Więc teraz poczuj tylko żal i rozczarowanie tym,co sobie wyobrażasz. Nie lęk,nie przerażenie,tylko żal i rozczarowanie. A kiedy to poczujesz,sam żal i rozczarowanie,bez lęku,powiedz mi,że osiągnęłaś ten zdrowy,choć negatywny stan. Powiedz mi,gdy zmienisz swój lęk w żal i rozczarowanie. Chana,po następnej minucie:-W porządku,zmieniłam moje uczucia. -Nie czujesz już przerażenia,tylko żal i rozczarowanie tym,co cię spotkało? -Tak. -Świetniej A jak zmieniłaś te uczucia? Co zrobiłaś,żeby je zmienić? Powiedziałam sobie:Jo naprawdę smutne,że egzamin jest taki trudny i że nie uda mi się zdać go dobrze,ale na tym się świat nie kończy. Szkoda. Zrobię,co tylko mogę,i zobaczymy,co będzie'. -Naprawdę świetnie-powiedziałem. -Bardzo dobrze sobie poradziłaś. W ten sposób możesz zmieniać swoje uczucia. I zrobiłaś to samodzielnie. Chciałbym,żebyś codziennie poświęcała na to samo ćwiczenie minutę lub dwie-bo,jak widzisz,tak krótko to trwa-przez następnych trzydzieści dni. Zamyka(oczy,wyobrażaj sobie,co najgorszego może cię spotkać,na przykład trudny egzamin. Czuj to,co normdnie czujesz,pozwalaj sobie na lęki,depresję,przerażenie. Pozwól sobie na odczuwanie zaburzonych uczuć dotyczących twoich wyobrażeń. Potem zmieniaj swoje uczucia na zdrowy żal i rozczarowanie,stosuj tako wspomagające przekonania,jak to,którego użyłaś,albo inne-podobne. Istnieje dziesięć lub dwadzieścia takich zdań i możesz ich dowolnie używać. Ćwicz codziennie przez minutę lub dwie,zamieniaj swoje niezdrowe lęki w zdrowy żal i rozczarowanie. Jeśli będziesz powtarzać to ćwiczenie codziennie po kilka minut,po jakimś czasie automatycznie będziesz czuła żal i rozczarowanie zamiast przerażenia. Czy będziesz ćwiczyć codziennie przez trzydzieści dni,aż automatycznie poczujesz żal i rozczarowanie,gdy tylko wyobrazisz sobie coś złego? Zobaczysz też,że jeśli będziesz powtarzać to ćiczenie,to podczas prawdziwego budnego. egzaminu lub innego nieprzyjemnego zdarzenia będziesz automatycznie czuła raczej żal i rozczarwanie zamiast lęku i przerażenia. Wypróbujesz to? -Tak,wypróbuję. Chana stosowała wyobrażenia racjonalna-emotywne,wyobrażając sobie egzaminy,i po piętnastu dniach zaczęła czuć się mniej zalękniona i przerażona,raczej-tylko rozżalona i rozczarowana. Sama odkryła więc,jak zmniejszać swój lęk,zmieniając własne przekonanie Jloże nie uda mi się zrobić tego dobrze,ale to nie koniec świata. Po prostu szkoda". Taka przemiana filozoficzna-emocjonalna ma podstawowe znaczenie w osiąganiu głębokiej i trwałej zmiany stanu pacjentów. W wielu wypadkach zalecam pacjentom,by znaleźli sobie jakąś przyjemność-na przykład czytanie,sport,słuchanie muzyki-i pozwalali sobie na nią tylko po wykonaniu swojej codziennej porcji ćwiczeń REI. To często zwiększa szansę,że będą w ogóle ćwiczyć. Mogą też,jeśliby ten system nagradzania nie wystarczał,wyznaczać sobie kary-sprzątanie domu,rozmawianie z niemiłymi osobami lub palenie dwudziestodolarowegobanknotu każdego dnia,w którym nie wykonali RET. Większości pacjentów takie nagrody ani kary nie są potrzebne. Niektórzy jednak nie mogą się bez nich obejść. Ćwiczenia zwalczające wstyd. Wkrótce po rozpoczęciu praktyki REBT w roku 1955 zorientowałem się,że u podłoża wielu naszych zaburzeń emocjonalnych leży,wstyd". Kiedy robimy coś,co uważamy za powód do,wstydu",zwykle krytykujemy własne czyny i mówimy sobie:. To jest złe. Nie będę tego więcej robiP'. Potem jest nam żal,odczuwamy przykrość związaną z tym:zawstydzającym"uczynkiem i staramy się go nie powtarzać. Nazywanie więc naszych czynów i zachowań,aawstydząjącymi"ma sens i ludzka skłonność do doświadcza-ma wstydu pomaga nam działać prospołecznie,powstrzymywać się od Jlych"lub,aspołecznych"zachowań,służy przetrwaniu naszych społeczeństw i całej ludzkośa. Cdybyśmy nie odczuwali w naturalny sposób wstydu,zażenowania,upokorzenia i innych uczuć związanych z naszym działaniem,to nie byłoby nam łatwo przestrzegać wielu zasad i często wpadalibyśmy w kłopoty. Jednak tendencja do nadmiernego uogólniania prowadzi nas wszystkich-w tym i pacjentów-do oceniania nie tylko czynów,działań i postępków(dobrzej),ale także do oceniania nas samych,naszych osobowości(nieprawidłowo i nieefktywnieO. Tak też postępujemy ze wstydem:oceniamy swoje głupie i aspołeczne czyny jako,okropne",a kiedy 95. :BO. naprawdę się wstydzimy,uznajemy siebie samych w całości za,okropnych'i 3 awstydzających'. Widząc to,w roku 1968 stworzyłem,często potem stosowane,ćwiczenie pozwalające zwalczać wstyd. Zapewne już miliony ludzi,a zwłaszcza pacjentów poddąjących się psychoterapii,wykonywało to ćwiczenie i nauczyło się odczuwać wstyd lub żal z powodu tego,co zrobili(a także z powodu towarzyszącej temu często publicznej dezaprobaty),ale nauczyło się jednocześnie nie gardzić sobą i nie czuć upokorzeniał. Objaśniłem to ćwiczenie Chanie:-W terapii REBT staramy się powstrzymać ludzi od poniżania siebie,całe(swojej osoby,bez względu na 1,jak źle postąpili i jak ladzie nimi z tego powodu gardzą. W twoim wypadku jedną z przyczyn twego przerażenia jest to,że inni ludzie,twoi rodzice,nauczyciele,koledzy,dowiedzą się,jak źle radzisz sobie z egzaminami,jak się boisz,i dlatego-jak ci się zdaje-będą cię postrzegać jako nieudacznika. Dlatego boisz się i wstydzisz nie tylko tego,że ty będziesz wiedziała o swoich kłopotach,ale że dowiedzą się o nich inni. To jeszcze byłoby nieszkodliwe,gdybyś po prostu starała się dobrze wypaść i zyskać ich aprobatę. Gorzej,jeśli jesteś przekonana,li koniecznie,bez względu na okolicznośa,musisz mieć dobre wyniki,a jeśli nie masz dobrych wyników,twoja porażka i fakt,że oni wiedzą o niej,spmwiają,że jesteś nieudacznicą. -Zawsze oceniam siebie i swoje porażki i zawsze bardzo się wstydzę-czyli,jak mówisz,poniżam siebie-gdy inni oceniają mnie źle. -Dobrze. To ćwiczenie zwalczające wstyd,które d pokażę,pomoże dprzestać oceniać siebie,nauczy zaś poddawać ocenie wyłącznie twoje dokonania. Twoje wyniki wedle zwykłych społecznych norm mogą być słabe'czy niewystarczające',ale twoja osoba nigdy nie może być oceniana jako,nieadekwatna'czy do niczego. -Nawet jeśli zrobię coś bardzo złego,na przykład zamorduję kilka osób? -Nawet wtedy. Twoje czyny byłyby złe i hańbiące,ale ty nadal byłabyś osobą,która postąpiła źle,a nigdy naprawdę złą osobą. -Załóżmy jednak,że praktycznie zawsze postępuję źle. Czy nie znaczy to,że jestem złą osobą? -Mogłabyś tak siebie określać i uznać się za aą. Jednak naprawdę zhosoba'to ktoś,kto zawsze czyni źle,nie zasługuje na zadowolenie z życia i zostanie potępiony. To są nadmierne uogólnienia lub twierdzenia,których nie da się udowodnić. Lepiej nie przywiązywać się do takich poglądów. -Jak mam przestać aznawać siebie za złą osobę? -Trzeba zastosować kilka technik REBT. Zaczniemy od ćwiczenia zwalczającego wstyd. -Dobrze. Pomyśl o czymś,czego powinnaś się wstydzić,czego byś nie zrobiła w obecności innych ludzi,a gdyby ci się zdarzyło to zrobić,bardzo byś się 96. wstydziła. Nie myśl o czymś,co mogłoby o wyrządzić szkodę,nie wyobrażaj sobie chodzenia nago po ulicy i aresztowania ani powiedzenia twojej pani profesor,że gówno wie. Nie wyobrażaj też sobie rzeczy szkodzących innym,na przykad uderzenia kogoś w twarz czy opowiadania o kimś kłamstw. Pomyśl o czymś wstdOwym',jak choćby zwierzanie się komuś,że właśnie wyszłaś ze szpicla psychiatrycznego,albo taniec na chodniku,albo próba pożyczenia stu dolarów od zupełnie obcej osoby. O czymś takim,czego każdy by się wstydził,ale co ani ciebie,ani nikogo innego nie wplątałoby w kłopoty. -Coś takiego,jak w tym słynnym zwalczającym wstyd ćwiczeniu REBT:wrzeszczysz w autobusie czy w metrze i nie wysiadasz. -Tak,to jedno z naszych ulubionych ćwiczeń,wielu pacjentów wypróbowało je z dobrym skutkiem. Chcesz spróbować? -Chyba nie. Może spróbuję poprosić kogoś obcego choćby o dolara. Wstydziłabym się tego. -Świetnie. Spróbuj. Wyjdź na ulicę,choćby tu,przed Instytut,albo gdzie chcesz,i spróbuj pożyczyć dolara od obcej osoby. Ale to jest dopiero pierwsza,łatwiejsza część zadania. -A jaka jest ta druga,trudniejsza część? -Prosząc obcą osobę o dolara,stamj się nie czuć zawstydzenia. Pracuj nad tym,by nie czuć zażenowania ani upokorzenia-ty sama wybierasz te uczucia,ale nie musisz ich odczuwać-staraj się nie wstydzić i nie czuć zażenowania. -A mogę odczuwać przykrość? -Tak,przykrość i żal. Możesz też czuć się bochę głupio,a nawet wstydzić się zawracania głowy obcemu człowiekowi,ale nie możesz czuć się winna,poniżać siebie i wstydzić się siebie. -Czy potrafię to zrobić? -Oczywiście,że potmfszl Spróbuj i zobaczłChana wahała się. Wykonała to ćwiczenie dopiero po tygodniu,tuż przed następną seąją terapii. Mówiła sobie,że będzie to dla niej zbyt duża przykrość i może nigdy by tego nie zrobiła,gdyby nie mybl o wyznaczonym spotkaniu ze mną,więc w końcu zebrała siły i wykonała ćwiczenie. -Jak się czułaś,wykonując ówiczenie? -Na początku bardzo źle. Ledwie wymawiałam słowa,język mi stanął kołkiem. Za pierwszym razem bardzo elegancki pan przed hotelem WaldomAstńa nie zrozumiał,co mówię,i musiałam powtórzyć. -Apotem? -A potem powiedziałam sobie to,o-jak myślę-byś mi doradził. Pomyślałam:On my%,że jestem wariatką albo bezdomną żebraczką,ale nigdy go więcej nie zobaczę i po cholerę mi jego aprobata,niech sobie myśli,co chceł'Poczułam się o wiele lepiej i za trzecim razem nie czułam zawstydzenia. Za piątym razem zobaczyłam w tym wszystkim żart i nawet mnie to bawiło. 97. Tak często bywa,gdy wykonuje się ćwiczenia zwalczające wstyd. budzie szybko się oswajają i nawet zaczynają odczuwać pewną przyjemność. Chana szybko przekonała się,że może wykonywać ćwiczenia zwalczające wstyd również z ludźmi,którzy ją znają,a nie tylko z obcymi. Zaczęła,zgodnie z mają sugestią,mówić kolegom,jak bardzo obawia się egzaminów,jak odkłada kolejne terminy,jak zrezygnowała ze studiowania niektórych ważnych przedmiotów,bo wymagałoby to rozwiązania kilku dodatkowych testów. Im więcej opowiadała o swojej słabości,tym bardziej widziała,że ludzie akceptują ją wraz z jej wadami,i zaczęła sama siebie akceptować. Nadal nie lubiła swqjego przerażenia i uników,ale coraz mniej sobą pogardzała,lęki związane z jej lękami znacznie zmalały,podobnie lęk przed sprawdzianami. Ćwiczenia zwalczające wstyd pomogy jej dostrzec,że i pierwotne zaburzenia(przerażenie na myśl o oblaniu egzaminu),i zaburzenia wtórne(przerażenie na myśl o własnych lękach)wynikały przede wszystkim ze wstydu. Zobaczyła,że zwalczając wstyd,pozbywa się znacznej części zaburzeń. Jej nowy,efektywny pogląd,wynikający z ćwiczeń zwalczających wstyd,brzmiał:*ie potrzebuję ich cholernej akceptacji. Niech myślą,co chcąl"Dzięki temu w krótkim czasie osiągnęła głęboką przemianę wewnętrzną. Zastosowanie poczucia humoru. REBT zakłada,że ludzie powinni traktować życie poważnie,ale nie nazbyt serio. Zachęca pacjentów do rozluźnienia i dostrzeżenia,że niektóre ich istotne,problemyó'są znacznie przesadzone albo wręcz zabawne?. Często udowadniam pajentom,że to bardzo zabawne,gdy mówią:*ie mogę zmienić swoich uczuć,to jest silniejsze ode mnie". A jednocześnie ci sami ludzie sądzą,że mogą zmieniać myśli,uczucia i zachowania innych ludzi-a gdy a inni nie pozwalają im na to,uważają ich za ademożliwych uparciuchów". Chana na początku nie widziała nic zabawnego w swoim przerażeniu egzaminami i w lęku przed tym przerażeniem. Większość przerażonych ludzi nie widzi w tym nic zabawnego. Są tym tak zajęci,że nie myślą o niczym innym i tracą poczucie humoru. Co więcej. Chana uważała,że ten lęk nie pozwoli jej na rozpoczęcie wymarzonych studiów magisterskich w dziedzinie sztuki i na wykładanie w szkole. To poważna sprawalPrzyznałem,że to poważne,ale nadal upierałem się,że często wpada w panikę nawet w wypadku nieistotnych sprawdzianów z niezbyt ważnych przedmiotów i doprawdy robi z idy widły. Zacytowałem zdanie Montaigne cJlqje życie wypełniały straszliwe nieszczęścia-większość z nich nigdy się nie zdarzyłal"Śmiała się,ale niezbyt szczerze. 98. Nalegałem:. Twierdzisz,że koniecznie musisz dostawać dobre stopnie-bez tego nie ma dla ciebie szczęścia. Jeśli nie zostaniesz sławnym profesorem sztuki,twoje życie utraci sens. Oczywiście-dobre stopnie uszczęśliwiłyby cię,ale i tak nie unikniesz zmartwień w życiu. Oczywiście,jeśli nie zostaniesz profesorem,zmartwi cię to,ale nie odbierze talentu,nie przeszkodzi ci w odbiorze sztuki ani nie przekreśli wszystkich innych radości życia. To przede wszystkim twoje własne żądania cię unieszczęśliwiają i,rzecz jasna,przeszkadzają w otrzymywaniu dobrych ocen. Im więcjbędziesz miała wymagań,tym gorsze pewnie będą twoje stopnie i tym mniej zaznasz radości. Jesteś panią swojego nieszczęścia,a tymczasem myślisz,że to inni swqją dezaprobatą budzą twój lęk i depresję. To zabawnej"Nie widziała w tym nic śmiesznego. Upierałem się,aż do przełamania oporów Ghany. Pewnego dnia powiedziała:*uż wiem,o co ci chodzi. Mam obsesję na punkcie dobrych stopni,cudzej aprobaty,a nawet sprawdzianów,których nienawidzę. Ciągle się tylko tymi głupotami zajmuję. Bardzo mało czasu zostaje mi na to,co lubię i na czym mi zależy:na uprawianie sztuki i na rozmyślanie nad tym,jaką sztukę cenię. Tworzę mnóstwo gówno wartych myśli i uczuć-a tak mało prawdziwej sztuki. Wiesz,to naprawdę zabawnej"Chana miała też talent muzyczny i poetycki. Zainteresowały ją maje Jartobtiwe piosenki racjonalne". Rozdajemy wszystkim pacjentom naszej Kliniki Psychologicznej Instytutu Terapii Racjonalna-Emotywnej w Nowym Jorku kartki z tymi piosenkami,aby wykorzystali je,gdy bardzo źle się czują. Mają one odwracać ich uwagę od zaburzonych uczuć i zachęcać do,pogłębionej zmiany"dzięki wyśmianiu irracjonalnych poglądów i dostarczeniu bardziej fmkjonalnych?. Chana wzięła te piosenki i śpiewała je sobie radośnie,kiedy ogarniał ją lęk. Oto jedna z antylękowych piosenek śpiewanych z powodzeniem przez Chanę: SZALEJĘ ZA ZMARTWIENIEM (Na melodię: I'm Just wlld About Hany Eubie Blacke")Ach,szaleję za zmartwieniem A zmartwienie za mnqlNiezła z nas para,by zniszczyć się zaraz I napełnić lpkiemłlubię się pomartwić I z losu nie zadruićłAch,szaleję za zmartwieniem. A zmartwienie za mną. Beze mnie nie może Zmartuienie być hożej 99. Inny antylękowy i antyperfekqjonistyczny song śpiewała sobie Chana na melodię Fmiculi Zmienia Luigi Denza. Nazywało się to:Dostańcie racjonalność. Niektórzy myślą,że śuidt musi przeć do celu. I ja teżl I tafel Niektórzy myślą,że suych niedociągnięć uielumuszą się bać-jdteżlJa muszę douieść,żem praudżuym nddcdouiekiem. Od innych kpszymlPatrzcie,jak się doskonalę z wiekiem I zduszę będę uielkimlDoskonałe racjonalność To jedyny dla mnie słani Juk można śnić o życiu Bez nieomylności(Tylko pełna racjonalność da szczęście mil Chana w stanach skrajnego przerażenia pomagała sobie nuceniem CAcic(alym nie zucnoucć na melodię Wide Dana Emmeta. Chciałabym być zduszę poskładana Rbuno,gładko,od samego rund Jak miło być spokojnym z urodzenia*A to ufna przeznaczenia. Że ja chyba mam skrzywienia. Jak smutno,gdyś szalona po tacie i mendel Chciałabym nie zuariouać(By ma jaźń nie byłe tklonndNo szaleństwo przystać. Zgodziłabym się nd mniejsze szału porywy Ale,kurczę,mój zapał jest nazbyt leniuyłZabawne piosenki RBBT bywają też dobrym antidotum na depresję. Chana szczególnie lubiła dwie,które wprawiały ją w dobry nastrój:JESTEM W DEPRES-Jl. W DEPRES-Jl JESTEMł(na melodię *he Band Plqyed On"Chdrksa Warda)Kiedy coś w mym życiu idzie źle. Jestem w depresji,u depreąji jestemlKiedy pogoń za sukcesem dotyka i mnie,100. Nie odlezę,nie uakzę ze streiem. Kiedy życia tego nie dd przyjąć się. Nie mogę tego znieść-o nie(Kiedy cokolwiek idzie mi źle. Jęczę głośno-ooooo,tel**o*s(nd melodię:Jequtijul Dredmer"Stephena Fotem)Piękny kompleksie,czemu dziś mamy Odchodzić od siebie po uspólnym pożyciułMamy u zwyczaju żyć razem juk u raju,Rozwd to zbrodnia,szczególnie w mqjulPiękny kompleksie,nie odchodź ode mniełKto ze mną zostanieł Nie będzie przyjemnie.. Choć z tobą uyglqdcm jak idiotka z zduoduŻycie bez ciebie to tyle zachodni Życie bez ciebie to tyle zaehoduł'Od czasu do czasu stosowałem z Ghaną inne techniki emotywna-ewokwywne. Często stosuję je w terapii krótkoterminowej i w dłuższych formach terapii. Stosowałem mocne określenia,bajki,anegdoty i metafory,ćwiczenia w przeżywaniu i kilka pocnawczo-emotywnych zajęć warsztatowych,jakie regularnie odbywany w Instytucie Terapii Racjonalna-Emotywnej. Chana uznała,że najbardziej pomagały jej maje stałe wieczorne piątkowe warsztaty Jroblemy życia edziennego",na których najpierw rozmawiam z ochotnikami spośród ponad setki uczestników,a potem widownia może uczestniczyć w naszych rozważaniach. Chana potraktowała to jako ćwiczenie zwalczające wstyd i odbyła ze mną świetną publiczną eeąję. Zrobiło to na niej ogromne wrażenie. Potrafiła wyznać swoje obawy wobec wielu ludzi i dowieść sobie,że nie jest nieśmiała. Zazwyczaj jednak uczestniczyła w piątkowych warsztatach,siedząc wśród widzów i rozmawiając z innymi uczestnikami o ich problemach. Jej argumenty,zwłaszcza dotyczące zwalczania lęku i przerażenia,były ogromnie racjonalne i udało jej się wyperswadować niektórym pacjentom różne nonsensy,a przy okazji-pomóc też sobie samejł. :Słowa piosenek:Albert Ellis. Copyright 1977-1989 by Instytut Terapii Racjonalna-Emotywnej. New York City. 101. Trenowanie bezwarunkowej samoakceptacji(USA. Podstawową techniką,jakiej używałem w wypadku Ghany,była-stosowana przez wszystkich praktykujących terapię REBT-technika bezwarunkowej akceptacji,którą Carl Rogers nazywa bezwarunkowym pozytywnym nastawieniem'. Chana,jak większość podobnych do niej pacjentów,nienawidziła siebie za oblewanie egzaminów,za swoje lęki,za to,że inni ją odrzucają,za niepowodzenia i za inne braki,które u siebie podejrzewała. Jako jej terapeuta,nie ukrywałem przed nią jej braków i nie twierdziłem,że ich nie ma. Sam je wskazywałem,na przykład pokazałem jej wtórne lęki-lęki dotyczące lęków. Mogę tak robić jedynie wtedy,gdy okazuję pacjentom bezwarunkową akceptację. Często potępiam ich cyny,ale zawsze w pełni ich akceptuję,wraz z ich uczynkami. Bez względu na to,jak słabe rują wyniki,również w zakresie terapii,a nawet wtedy,gdy zaniedbują uzgodnione zadania domowe,zawsze okazuję im,że dla mnie nie są głupi,niezdolni czy bezwartościowi. Szybko orientują się,podobnie jak Chana,że nie oceniam ich jako ludzi i akceptuję ich samych jako,grzeszników",mimo ich oczywistych,grzechów"przeciwko sobie samym i przeciwko innym. Wielu terapeutów,za Rogersem,robi to samo,ale wszyscy oni-z naśladowcami Rogersa włącznie-rzadko uzyskują dobre wyniki,ponieważ ich pajenci sądzą,że akceptacja terapeuty jest warunkowa,a nie bezwarunkowa. Kiedy terapeuta-zwolennik terapii Rogersa,skoncentrowanej na osobie-okazuje pacjentowi akceptację,pacjent ten błędnie zakłada:. Skoro mój terapeuta mnie akceptuje jako osobę,to znaczy,że powinienemzaakceptować siebie,bo jako osoba jestem w porządku". Jest to oczywiście akceptacja warunkowa,opierająca się na akceptami terapeuty,a nie na bezwarunkowej samoakceptacji pacjenta,niezależnej od tego,czy akceptuje ich terapeuta,czy ktokolwiek inny na świecie. Może to wyglądać na unik terapii REBT. Skoro terapeuta,z założenia naukowo nastawiony i poważany,naprawdę akoptqje pacjenta,to czyż nie jest to wystarczająco dobry powód dla pacjenta,by zaakceptować siebie i uznać się za,dobrą osobę? Nie,to nie wystarcza. Terapeuta jest z założenia po stronie pacjenta,a nawet płaci mu się za akceptowanie pacjentów. Może się mylić,może być niezdolny lub głupi. Ma też mieć terapeutycnepowody,by akceptować pacjenta-bo to zwykle pomaga-ale może też tylko udawać i w głębi serca nie akeptować pacjenta ani trochę. To zaledwie jedna osoba i choćby nasz terapeuta akceptował nas bezwarunkowo,to i tak pozostaje jeszcze reszta świata,która może nas odrzucić i potępić. Z wielu podobnych powodów twierdzenie:Jlogę akceptować siebie,bo mój terapeuta bezwarunkowo mnie akceptuje"-jest niemądrym uogó(102. nieniem. Oczywiście,możesz siebie na tej podstawie akceptować-z aprobatą terapeuty lub bez niej,ale jesteś w błędzie,a może jesteś też,ązalory",wierząc terapeucie na słowo,że jesteś naprawdę,do zaakceptowania"jako osoba. Co gorsza,na pewno doświadczysz,obiektywnego"zaprzeczenia twierdzeń terapeuty,gdy tylko wrócisz po terapii do normalnego życia(co powinieneś zrobić jak nąjprędzejO-praktycznie wszyscy inni będą traktować cię jak przedtem,raczej źle i niechętnie. W najlepszym wypadku uzyskasz warunkową akceptację,a często w ogóle zabraknie akceptacji. I dokąd cię to zaprowadzi? Praktycznie donikąd. Jako terapeuta REBT,daję więc nie tylko bezwarunkową akceptację,ale co ważniejsze,uczę,jak stale dawać ją sobie samemu. Na tym przecież w końcu polega samoakeptacja:na akceptowaniu siebie. Jeśli nawet daje ją nam terapeuta(lub ktoś inny),trzeba ją przyjąć i uczynić ją własną. Trzeba pamiętać,że ani na mnie,ani na innych nie można polegać,i lepiej nie czekać na cudzą akceptacjęłPodobnie stworzyłem O okazałem)bezwarunkową akceptaję dla Ghany. Wielokrotnie pracowałem:nią nad tym i pokazywałem jej,jak potrzebna i pożądana jest samoakceptacja,jak ją osiągnąć i jak dojść do niej samodzielnieó. Jedna z naszych rozmów przebiegała następująco. AE. Czy wiesz,co mam na myśli,mówiąc,że możesz bezwarunkowo akceptować siebie,bez względu na to,czy ja albo ktokolwiek inny na świecie ciebie zaakceptuje? Chana. Wydaje mi się,że rozumiem. Wydaje mi się to jednak prawie niemożliwe,utopijne i nierealne. Żyjemy w społeczeństwie,więc jak możemy akceptować siebie w pełni,gdy inni ludzie,czasem pmwie wszyscy,nas odrzucają? AE. To nie jest łatwe,ale możliwel Ty możesz to osiągnąć. Chana. Ale jak? AE. Najpierw dość łatwo:po prostu określając siebie zawsze jako dobrą osobę'. Chana. Określając siebie? AE. Tak,bo zwykle i tak to robimy,wmawiając sobie::Jestem ząosobą'. Jest to zdanie przede wszystkim oceniające. Jeśli po-wiemy:. Postąpiłem źle',to czynimy to na podstawie pewnej społecznej umowy,bo większość ludzi naszej kultury zgodzi się,że czyny takie,jak kradzież czy morderstwo,są**'. Kiedy jednak mówimy:*onieważ popełniłem ten zły czyn,jestem złym człowiekiem',to po pierwsze,nadmiernie uogólniamy,a po drugie,określamy siebie. Chana. Co rozumiesz przez,określamy'? 103. AE. Określenie "zła osoba'nie znaczy tylko,osoba często lub zawsze postępująca źle'. Oznacza też,osobę zasługującą na potępienie i niezasługującą na prawdziwe dobro w życiu,bo jest-zła-'. Określenia aasługiwać'i potępienie'mają charakter teologiczny i miliony ludzi byłyby przeciwne ich użyciu. Te słowa dla każdego z nas mają inne znaczenie,począwszy od,słabego potępienia'u jednych do,całkowitego potępienia'u drugich. Te terminy odnoszą się do podstaw naszego bytu,a nawet do naszej duszy'. Są to terminy określające. Chana. Mogę więc powiedzieć,że jestem,dobrą'lub złą'osobą,ale nie mogę,nawet poprzez konsensus z innymi ludźmi,dowieść im,że taka właśnie jestem. Dlatego naprawdę sama siebie określam. AE. Właśnie tak. Dlatego jeśli chcesz być dobrą osobą',wystarczy zrobić to samo,co robisz,gdy nazywasz siebie*tą osobą'-czyli określić siebie w ten sposób. Chana. Masz na myśli tylko tyle,że mam nazywać siebie dobrą osobą? AE. Tak,po prostu. To rozwiązanie prawie zawsze pozwoli ci być,przynajmniej we własnych oczach,,osobą dobrą'. Czy widzisz jednak,że to,niewystarczające'i inni ludzie mogą temu zaprzeczyć? Chana. Tak,myślę,dokładnie z tego powodu,który podałeś,że inni będą temu zaprzeczać. Mogą powiedzieć:Myślisz,że jesteś dobra,i możesz sobie tak myśleć. Ale ja myślę,że jesteś złą,zasługującą na potępienie osobą i nie jesteś godna szczęścia-i ja też mam prawo tak myśleć'. AE. To jaka wtedy rzeczywiście jesteś-dobra czy zła? Chana. To jest problem! AE. Terapia REBT podpowiada wtedy inne,pierwszorzędne'rozwiązanie,pozwalające zawsze i bezwarunkowo zaakceptować siebie,zdobyć USA-bezwarunkową samoakceptacię. Chana. I na czym ono polega? AE. Na tym,że nie oceniasz siebie,swojej istoty,swojego ja,swoje(osoby jako całości. Oceniasz tyłka i wyłącznie to,co robisz. Zgadzasz się ze swoim otoczeniem,że praktycznie wszystkie twoje myśli,uczucia i zachowania są,dobre',jeśli przynoszą dobre skutki tobie i innym. I zgadzasz się,że inne myśli,uczucia i zachowania są czle',,bezużyteczne'lub,niefortunne',bo prowadzą do niepożądanych skutków. Możesz oceniać każde swoje zachowanie w skali od jednego do stu procent. Wówczas tak zwane białe kłamstwa,mające oszczędzić innym bólu,mogą być w dziesięciu procentach Ze,a czarne kłamstwa,mające szkodzić innym,a tobie przynosić korzyść,można ocenić jako w dziewięćdziesięciu procentach Ze. Chana. I nawet te oceny będą się stale zmieniać,wraz ze zmianą okoliczności? AE. Nadal jednak,o każdej porze i w każdych okolicznościach,w przybliżeniu oceniasz własne i cudze czyny,uczucia i myśli. Sdaka polega na tym,by nie oceniać siebie globalnie. Oceniać Mko zachowania,a powstrzymać się od oceniania całe(swojej osoby. Chana. Czy to naprawdę można osiągnąć? Nigdy siebie nie oceniać ęy ęgjg\gj 7 AE. Można,choć nie jest to łatwe. Z trudem,ale można. Trzeba się starać i ćwiczyć,by unikać oceniania siebie. Ludzie mają silne skłonności wrodzone i nab/e,by się oceniać. Zwykle oceniamy zarówno swoje zachowania,jak i samych siebie,ale nie musimy oceniać swojej osoby. Można przestać to robić i oceniać jedynie postępowanie. Z czasem można automatycznie zredukować ocenianie siebie i oceniać tylko własne czyny. Chana. Jeśli tak postępujesz,to czy stajesz się dzięki farna,dobrą osobą? AE. Nie. Stajesz się kimś,kto czasem wypada dobrze,oceniając swoje zachowania,a kiedy indziej ile,oceniając te same lub inne zachowania. Możesz się wtedy skupić na tym,co robisz i jak to zmienić,gdy rezultaty są złe,a nie na tym,hm jesteś-czy jesteś osobą dobrą,czy złą-ani na tym,jak ocenić siebie sarną. Chana. To brzmi nieźle,ale bardzo budno to osiągnąć( AE. To prawdal Ale jeśli czasem ci się nie uda,zawsze możesz wrócić do pierwszego rozwiązania:do bezwarunkowego akceptowania siebie,bo jesteś człowiekiem,żyjesz i zdecydo-wałaś się określać siebie jako,dobrą osobę'. Chana. Brzmi to fascynująco! AE. To jest naprawdę fascynujące-i użytecznej. Chana była zaintrygowana naszą rozmową i zdawało się,iż przyjęła wiele koncepcji oceny własnej wartości,o których mówiliśmy,ale musieliśmy do tego jeszcze wielokrotnie powracać. Kiedy je przyjęła w pełni,zwykle akceptowała siebie jako,dobrą osobę",nawet gdy oblewała testy i niepotrzebnie wpadała w panikę na egzaminach. Czasem jednak potrafiła zaprzestać oceniania siebie,a oceniać jedynie swoje,dobre"lub,złe"115. zachowania. Obydwa rozwiązania pomagały jej w znacznym ograniczeniu lęków i bezdennej pogardy wobec samej siebie,z którymi przyszła na terapię. Więcej czasu zabrało Chanie osiągnięcie bezwarunkowej samoakoptacjiniż pokonanie lęku podczas egzaminów i wstydu z powodu złych wyników. Po siedmiu miesiącach terapii była bliska USA. Czasami,zwłaszcza wtedy,gdy źle jej szło w szkole i w sprawach uczuciowych,wracała do 4 warunkowej akceptacji:akceptowała siebie jako kogoś zdolnego,atrakcyjnego i utalentowanego artystycznie,a czasem i dlatego,że ja,jej terapeuta,w pełni ją akceptowałem,razem z jej upadkami. Dowiedziała się jednak,że maja akceptacja wynika z mojego podejścia,aby nie oceniać ludzi,ale ich cechy charakteru i zachowania. Zaczęła sama stosować takie podejście,jako że w nie wierzyła,a nie tylko je akceptowała. Starała się zmienić swoją postawę i niemal osiągnęła bezwarunkową samoakceptację(USA. Nie do końca jednak. Czy ktokolwiek z ludzi akceptuje siebie w stu procentach przez cały czas? Wątpię,ale jest to fascynujący cel dla pacjentów i terapeutów I. Stosowanie innych emotywnych metod REBT. Wielu praktyków REBT poszło za moim przykładem,tworząc emotywne metody pomocy pacjentom w dyskutowaniu imacjonalnych przekonań 08)i dochodzeniu do głębokich zmian w ich stosunku do świata. Wiele z tych metod znajduje się w zbiorze materiałów źródłowych dla terapeutów,pod redakcją Michaela E. Bernarda i Janet 1. Woltę,De REP Resource Woal for Pnchtoners. Mógłbym zacytować w mojej książce wiele z tych tekstów,ale zaoszczędzę miejsca,polecając czytelnikom przeczytanie oryginalnych artykułów wymienionych poniżej autorów:1. P. Altrows,Robert M. Moore,K. M. Phadke,John R. Minor,1. J. Barrish,Ann Vemon,Clayton Shorkey. Windy Dryden,Donald Berch,Nicole Urdang,Stephen G. Weinrach,Paul J. Woods,Jefrey M. Brandsma i inni współautorzy tej książki przedstawili całą gamę skutecznych technik emotywnych REBT'. Windy Dryden wymyślił szczególnie wiele metod emotywnych REBT. Kiedy chciałem wysłać tę książkę do drukarni,wydawca Drydena. Wydawnictwo John Wiley! :Sons przysłało mi rękopis jego najnowszej książki Brięfhmionm Emotoe BeAauior Dermy. Choć napisany z punktu widzenia ogólnych założeń terapii REBT,podręcznik Drydena nie podkreśla-jak maja książka-,doskonałości"terapii krótkoterminowej:jest jednak niezwykle wyczerpujący i zawiera doskonałe elementy terapii krótkotermilOó. nowej,uzupełniające maje podejście. Trzeba to koniecznie przeczytać. Zakończę ten rozdział kilkoma technikami emotywna-ewokatywnymi zaczerpniętymi z książki DrydengP 9,. Wymuszone argumenty,wspierające racjonalne przekonania pacjenta Niech pacjenci przygotują listę argumentów,wspierających ich racjonalne przekonania. Na przykład:. Skoro utraciłam partnera,mogę sobie znaleźć nowego,bo jest tak wielu mężczyzn do wyboru,że jeśli będę się starać,to prawie na pewno znajdę jednego lub więcej potencjalnie odpowiednich dla mnie partnerów'. Terapeuta powinien przejrzeć wspólnie z pacjentem przygotowaną przez niego listę,by sprawdzić,czy racjonalne argumenty są dobre,ale należy również pozwolić pacjentowi wyrażać wątpliwości dotyczące jego własnych argumentów i dyskutować je,dopóki ich szczęśliwie nie rozwieje. Przykład:. Tak,prawdopodobnie znajdę odpowiedniego partnera,skoro będę wciąż szukać i próbować. Ale co będzie,jeśli nie mam szczęścia i nie znajdę dobrego partnera? "Odpowiedź:Jładal będę szukać,ale jeśli nie znajdę,też mogę żyć szczęśliwie. Nawet bez partnera,choć nie będzie to łatwe,ale mogę ułożyć sobie dość szczęśliwe życiel"Dopilnujcie,by pacjenci najpierw przygotowali sobie listę dobrych,racjonalnych argumentów do dyskutowania swoich imaqjonalnych przekonań. Po drugie,sprawdźcie,czy są to argumenty rzeczywiście racjonalne,i ewentaalnie je poprawcie. Po trzecie,niech pacjenci opiszą swoje wątpliwości dotycząc własnych rB. Po czwarte,niech dopiszą żywiołowe kontrargumenty do swoich wątpliwości. Po piąte,dopilnujcie,by przekonywająco pozbyli się swoich wątpliwości. Wymuszony dialog przekonań racjonalnych i irracjonalnych Stosując inną emotywną metodę Windy Drydena,namawiamy pacjentów do spisania racjonalnych przekonań i do określenia stopnia,w jakim są oni przeświadczeni o ich słuszności,od zera(brak przekonania)do stu(całkowite przeświadczenie). Przykład:*ogę bezwarunkowo zaakceptować siebie,bo jestem człowiekiem i żyję,nawet jeśli robię coś naprawdę złego-na przykład okłamuję innych. Stopień przekonania:75". Po drugie,pozwólcie pacjentom różnorodnie zwalczać w irracjonalny sposób ich racjonalne przekonania. Na przykład:107. a). Chociaż jestem tylko słabym człowiekiem,nie muszę okłamywać innych. Dlatego nie powinienem tego robić,a skoro to robię,jestem dość złą*****bJ:Nawet jeśli bezwarunkowo akceptuję siebie,okłamując innych,to wielu ludzi mnie przekreśli i zacznie nienawidzić jako zepsutego człowieka. Może oni mają rację,i to ja jestem do niczegoł"Po trzecie,zmuszajcie swoich pacjentów do szczegółowego odpierania każdego irracjonalnego ataku na ich racjonalne przekonania. Przykłady:a)**o iż nie muszę okłamywać innych,to nie ma żadnego powodu,dla którego musiałbym zawsze mówić prawdę. Jeśli nie mówię,to źle,ale maje kłamstwo nie czyni mnie złym. To jest tylko jedna z wielu rzeczy,które robię". b). Tak,wielu ludzi skreśli mnie i znienawidzi jako człowieka za maje kłamstwa. Ale wtedy będą mnie potępiać całkowicie tylko za jedną wadę. Nigdy nie muszę się zgadzać z nimi,że jako człowiek jestem zło'. Po czwarte,postępujcie w ten sposób,aż pacjenci odpowiedzą na wszystkie imajonalne ataki na ich racjonalne przekonania i będą w pełni zadowoleni O wy też będziecie)ze swoich odpowiedzi. Po piąte,pozwólcie pacjentom ponownie ocenić ich poziom zaufania do ich racjonalnych przekonań,aby sprawdzić,czy już odpowiednio wzrósł. 108. Wymuszony dwuosobowy racjonalny i irracjonalny dialog. 1. Pozwólcie pacjentom usiąść na tym krzeble co zawsze i wydodkjakieś racjonalne przekonanie(rB),podobnie jak w poprzednim ćwiczeniu. Niech powiedzą,jak silnie(w skali od I do 100)są o nim przekonani. 2. Teraz niech pacjenci przesiądą się na drugie krzesło i niech zdecydowanie słownie zaatakują to rB. 3. Niech pacjena powrócą do swoich pierwszych Craqjonalrych)krzeseł i niech ostro zaatakują swój:irracjonalny'atak na swqieCI 4. Niech pacjena nadal wypowiadają swoje rB(siedząc w,zajonalnych"krzesłach)i zmieniają krzesła na Jrracjonalne",aby swoje rB atakować,a następnie ponownie wracają do krzeseł Jacjonalnych",aby zbijać swe imacjonalne ataki. 5. Niech wypowiadają silne racjonalne przekonania(rB),ostre irracjonalne ataki na te przekonania i mocne racjonalne ataki na irracjonalne ataki,aż naprawdę uwierzą w swe pierwotne racjonalne przekonania i będą ich bronić mocniej,niż to czynili początkowo. Przedstawione tu metody Windy Drydena oraz wiele innych poznawczych i behawioralrych metod REBT,zaprezentowanych przez niego w książce Brief Rdtiondl Emotiue Behwior Therqy,warto poznać i zastosować zarówno w zwykłych krótkoterminowych terapiach,jak i w głębokich,intensywnych i bardziej trwałych terapiach krótkoterminowych,do których zachęcam w tej książce. ROZDZIAŁ 11. Metody behawioralne krótkoterminowej i intensywnej psychoterapii. Racjonalno-emotywna terapia behawioralna znajduje się prawdopodobnie na czele listy wszystkich terapii poznawczo-behawioralrych,zachęcających do stosowania metod behawioralnych. Być może jest tak dlatego,że sam stosowałem te metody do przezwyciężania własnych wbił obawy przed publicznym przemawianiem i przed umawianiem się z odpowiednimi dziewczynami na randki. Kiedy miałem dziewiętnaście lat,poszedłem za wskazaniami pewnych starożytnych filozofów-zwłaszcza Demokryta-a także Johna 8. Watsonai jego współpracowników,by robić to,czego się obawiam. Zmuszałem się więc,by przemawiać publicznie-czego zawsze bezwzględnie unikałem przez pierwszych dwadzieścia lat życia-i po mniej więcej dwóch miesiącach całkowicie przezwyciężyłem swoją fobie i polubiłem publiczne wystąpienia. Często powtarzam słuchaczom na moich spotkaniach,że teraz trudno utrzymać mnie z dała od katedrylTo doświadczenie było tak zbawienne,że nieco później(w tym samym roku),znowu zmusiłem się,by zrobić coś,czego się poprzednio obawiałem. Przez cały czerwiec podchodziłem do setki różnych kobiet siedzących na ławkach w Ogrodach Botanicznych Bronksu i zapraszałem je na randki. Wszystkie odrzuciły maje propozycje jedna z kobiet pocałowała mnie i umówiła się ze mną na wieczór,ale nie przyszłal)-jednakże niemal HO. Dll 1 zebr lic TOWI. całkowicie pokonałem lęk przed rozmawianiem z obcymi kobietami i modem z nimi swobodnie gawędzić przez resztę życia. Maje przygody w obu wypadkach były krótkotrwałe,ale naprawdę podziałały i doprowadziły do długotrwałej,intensywnej przemiany. Rzadko,podczas mego przeszło osiemdziesięcioletniego życia,doznawałem jakichkolwiek obaw w związku z publicznymi wystąpieniami sy spotkaniami z wybranymi kobietami. Mogę i przemawiać,i spotykać się z kobietami bez trudności i z przjemnościął. Nie zawsze dzieje się tak w wypadku moich pacjentów mających fobie i inne problemy. Często stawiają opór,obawiając się trudności związanych z zalotami,i znajdują miliony usprawiedliwień,by tego uniknąć. Inni próbują kilka razy i przestają. Niektórzy stają się nawet jeszcze bardziej bojaźliwi. Dlaczego? Ponieważ nie zrobili tego,do czego się zmusiłem na samym początku,gdy z przerażeniem siliłem się na publiczne występy i próby zbliżenia się do atrakcyjnych kobiet:nie przekonali samych siebie,że porażka nie jest niczym strasznym i że nie muszą zdobyć potencjalnych partnerek. To poważny bladł Inaczej dzieje się jednak z innymi pacjentami REBT! Rozumieją oni,na czym polega ich obowiązek zwalczania fobii,i przezwyciężają je. Nauczyłem ich,co trzeba zrobić,i zachęciłem do tego. Ale,oczywiście,do niczego ich nie zmuszałem. Odczulanie(desensytyzacja,in vwo). Obserwacje sposobu myślenia i działania pacjentów wbrew ich irracjonalnym i samoniszczącym obawom sprawiły,że,potwierdziłem"(stronniczo)swoją główną hipotezę:im bardziej poddawali dyskusji wewnętrznej swoje irracjonalne przekonania OB),że porażka i przykrości są straszne i że ich wartość jako ludzi spada do zera,kiedy ponoszą porażkę lub doznają odrzucenia-tym szybciej stawali się mniej podatni na fobie. Dobrzej Nadal więc stosowałem w terapii odczulanie wraz z racjonalnym dyskutowaniem wewnętrznym,aby pomóc moim pełnym obaw paęentom?. Peter,na przykład,cierpiał na fobię związana z wszystkimi środkami transportu publicznego-szczególnie unikał samolotów. Nie mogłem zabrać go na kilka powietrznych wycieczek,bo nie mód sobie na to pozwolić-zresztą i tak nie miał zamiaru narażać się na 3 uq 8 ą śmierć". Zasugerowałem więc,na początek,jazdę metrem-na krótkich trasach. Peter zgodził się,ale starczało mu odwagi tylko na jedną jazdę w miesiącu. To nie pomagało,bo Peterowi pozostawało jeszcze dwadzieścia dziewięć czy trzydzieści dni na przekonywanie siebie,że metro,którym jechał,111. modoby utknąć w miejscu,on sam mó 3 by mieć atak paniki,a wszyscy w wagonie patrzyliby na niego z pogardą. Poza tym mogliby na niego napaść,mógłby zostać uwieziony w wykolejonym i płonącym wagonie itd. Wśród tych,ątrasznych"myśli obawy Petera przed metrem i innymi środkami transportu nie malałyl Wręcz przeciwnie,sam się coraz bardziej zaburzał,strasząc się stale tym samym. Wyjaśniłem Peterowi,że jazdy metrem raz na jakiś czas nie prowadzą do niczego i że jak inne ofiary fobii,które udało mi się wyleczyć,musi zacząć jeździć tą cholerną kolejką stale i intensywnie. Im częściej będzie jeździł,powiedziałem,tym szybciej-prawdopodobnie-przezwycięży swoją fobię,zamiast ciągnąć to boleśnie w nieskończoność. Co więcej-podkreśliłem,powołując się na swoje doświadczenia w zwalczaniu fobii-jeżeli naprawdę chce się pozbyć obaw przed niewinnym metrem-powinien jeździć nim w kółko,przesiadać się z pociągu do pociągu,by wielokrotnie sobie udowadniać,że nic tak,strasznego"się nie dzieje. Peter bronił się przed tym,przerażającym"zadaniem,ale w końcu zgodził się na nie,na próbę. Wyznaczył sobie,zdeprzyjemne"zadanie codziennego wsiadania do metra i przejeżdżania pięciu kolejnych przystanków,po jednym naraz,a potem wracania,też w pięau etapach. Pierwszy,eksperyment"Petera był dla niego bardzo nieprzyjemny i po przejechaniu trzech przystanków o mało nie zrezygnował. Przypomniał sobie jednak,że jeśli zrezygnuje,to jego walka z fobią będzie trwała wiecznie lub skończy się całkowitą porażką. Ta myśl tak go ubodła,że kontynuował swoją niewesołą podróż. Jak możecie sobie wyobrazić-bo przecież nie opowiadałbym wam tej historii,gdyby Peter nadal miał fobie-każda kolejna podróż była dla niego łatwiejsza. Po dwóch tygodniach te przejazdy stały się bezbolesne. Jeździł metrem coraz dalej,zaczęło mu się to podobać:a szczególnie spodobało mu się opanowywanie fobii. Na własną rękę zaczął próbować z autobusami miejskimi,autobusami dalekobieżnymi i ze zwykłymi pociągami. Pół roku później odbył swój pierwszy lot z Nowego Jorku do Waszyngtonu i z powrotem. Pod koniec pierwszego roku walki z fobią podejmował dłuższe podróże lotnicze,nie doświadczając większego zdenerwowania ani paniki. Zaczął się spotykać z lubiącą podróże kobietą,z którą niegdyś nie zdołałby dojść do porozumienia,i z nią odbył kilka przyjemnych długich podróży. Kluczowym terminem w odczulaniu-jeśli wraz z pacjentami się na to zdecydujecie-jest:*epiej działać intensywnie". To nie znaczy,że stopniowe odczulanie nie odnosi skutku. Skutkuje,czasami nawet dość szybko. Gladys obawiała się jazdy samochodem,bo mogłaby dostać mdłości i wymiotować w obecności innych. To byłoby naprawdę okropnej Starałem się ją przekonać,że wymioty w obecności innych osób są bardzo nieprzyjemne,ale nie są niewybaczalne ani okropnej Nie udało mi si HZ. Żartobliwie zasugerowałem jej,by podkreślić maj punkt widzenia,żeby celowo pojechała samochodem na kilka wycieczek i przekonała się,jak towarzysze podróży będą się starali jej pomagać,gdy będzie wymiotować. A gdyby było inaczej,to co z nich za,przyjaciele". Nie udało mi się jej przekonać. W końcu,ponieważ przenosiła się do New Jersey i musiała zacząć dqjeżdżać samochodem do pracy na Manhattanie,Gladys zgodziła się spróbować jednej jazdy w każdy weekend. Miała mieć przy sobie torbę na wszelki wypadek i jeździć tylko z ludźmi,którzy znają jej fobię i bez wątpienia będą Gladys nadal akceptować,nawet jebti,wypadek"się zdarzy. Gladys realizowała ten program,początkowo z oporami,ale po dwunastu tygodniach przekonała się,że po pierwsze,nie będzie wymiotować,a po drugie,gdyby jej się nawet zdarzyło,będzie to kłopotliwe,ale do przeżycia. Jeździła więc samochodami,z pewną obawą,ale bez przerażenia. Starałem się pokazać Gladys,że nic nie jest,wstydliwe",chyba że wychodzi się od nieco arbitralnej definicji,i że uznawanie wymiotów za aawstydząjące"świadczy o nadmiernej potrzebie bycia aprobowanym przez innych. Nie wyszło mi. Nie udało mi się również przekonać jej,iż jeśliby inni postrzegali jej wymioty jako,wstydliwe",a zwłaszcza uznawali ją z tego powodu za,okropną osobę',to fakt ten świadczyłby o małostkowości tych ludzi i dowodził,że to oni mają problemy emocjonalne. Gladys dzięki stopniowemu odczulaniu pokonała swoją fobię samochodową,ale nie udało jej się dokonać intensywnej przemiany,wstydliwego"nastawienia. Byłem zadowolony z tej stosunkowo krótkiej,choć niezbyt głębokiej terapii-i ona także. Na czym polegała różnica pomiędzy Peterem a Gladys w przemianie ich fobii? Były dwie podstawowe różnice:po pierwsze,Peter starał się jeździć metrem bardziej intensywnie niż Gladys,celowo postanowił szybciej przejść boleśniejsze stadium terapii i rozumiał sens zdania Beniamina Pranklina:. Nie ma osiągnięć bez bólu i wysiłku". Po drugie,przekonał siebie,że może pójść znacznie dalej w przezwyciężaniu swojej fobii,celowo podejmując większe ryzyko,przechodząc do kolejnych środków transportu i wiążąc się z kobietą lubiącą podróże. Peter przyswoił sobie zasadę zwiększania ryzyka,prowadzącą do mniejszego bólu-i do większej radobci. Gladys podejmowała tylko minimalne ryzyko,trzymała się ściśle odczulania tylko w jednej dziedzinie,nie starała się patrzeć dalej,była zainteresowana jedynie przezwyciężeniem swojej fobii-a nie poprawianiem swego życia i dążeniem do pełniejszej samorealizacji. Radziła sobie nieźle ze zmianą zachowań,ale uciekała od dokonywania jakichkolwiek głębokich(a nawet niekoniecznie głębokich)zmian własnych poglądów. Nieźle,ale szkoda,że nie starała się pójść dalej. Mogłaby to zrobić,ale nie widziałem powodu,dla którego bezwzględnie powinna to zrobić. 113. Pozostawanie w trudnych sytuacjach. RBBT często zachęca ludzi do pozasłania w dość trudnych sytuaęjach-takicbjak kiepskie małżeństwo czy wysoce stresująca praca-do czasu,aż wykonają solidną prac,terapeutyczną i przestaną niepotrzebnie się nimi zamartwiać. Dopiero później powinni zadecydować o tym,czy chcą odejść,czy zostać. Dlaczego? Ponieważ jeśli ludzie uciekają w popłochu od nieprzyjemnej sytuacji albo tkwią w niej w sposób zaburzony,jest bardzo prawdopodobne,że przeniosą swoje zmartwienia do niemal każdej nowej sytuacjP. Morris,na przykład,zawzięcie nienawidził swojego szefa i codziennie,idąc do pracy,przeżuwał jego:niesprawiedliwość"-lub zostawał w domu z bolem brzucha. Porzucił więc swoje dobrze płatne,przyjemne zajęcie,znalazł o wiele,Jnilszego"szefa,a potem narzekał na,adesprawiedliwe"warunki pracy i płacy w nowej firmie. Zgodziłem się z Morrisem że pierwszy szef mocji być naprawdę:niesprawiedliwy'i że warunki pracy w jem nowej firmie mogą być,Jrzywdzące". On jednak trzymał się swqjego przekonania o,zuesprawiedliwości". Tylko,sprawiedliwość",która rzadko pojawiała się w jego świecie,mogła(chwitowoO poskramiać wściekłość Momsai jego niską tolerancję na frustrację. Starałem się więc pomóc Morrisowi w utrzymaniu pierwszej pracy,w odrzuceniu żądania,by sprawiedliwość,skoro jest rzeczą dobrą,była wszechobecna. Dopiero potem miał zdecydować,czy chce porzucić pracę. Poniosłem porażkę. Próbowałem więc znowu pomóc Morrisowi,aby nie poddawał się wściekłości na warunki drugiej pracy. Znowu porażka. Momswówczas rozgniewał się na mnie za to,że,zdesprawiedtiwie"nie pomagam mu w znalezieniu,sprawiedliwszej"pracy. Ostatnio dowiedziałem się,że jest bezrobotny-i nadal wściekły. Billowi powiodło się lepiej. On też nienawidził szefa,bezpośredniego zwierzchnika i współpracowników-żaden z nich naprawdę nie doceniał jego dobrej roboty. Przez pierwszych pięć tygodni moich spotkań z nim stale groził,że odejdzie i założy własne przedsiębiorstwo. Uważałem to za dupie-ponieważ wyglądało na to,że bardzo szybko znienawidzi swoich klientów i sam się wyeliminuje z interesu. Jak w przypadku Morrisa,zgodziłem się z Billem,że prawdopodobnie jest niedoemiany,ale starałem się mu pokazać,iż to jego własne żądania,a nie sam brak należytej oceny,są powodem jego zmartwień. Istniało więc ryzyko,że jeśli pozostanie przy swoich żądaniach,to będzie czuł się niedoceniany w swojej następnej pracy,a także w kolejnych. Pod moim okiem-i pod wpływem pewnych tekstów i kaset REBT-Bill przekonał się,iż może być medoeeriany(a był)dlatego,że jego szef zwierzchnik i współpraewnicy są ułomnymi ludźmi(a nie łajdakami),i że może znieść brak ich akceptacji(choć tego nie lubi). W tym momenae 114. wściekłość Billa bardzo się zmniejszyła. Nadal nienawidził wielu działań szefa,zwierzchnika i współpracowników. Przestał jednak potępiać ich,przestępcze"zachowania i nie śledził obsesyjnie ich,Jdesprawiedtiwości"i,braku wrażliwości". Utrzymał swoją pracę i był z niej bardziej zadowolony niż z jakiejkolwiek przedtem. Stosowanie wzmocnień. W racjonalna-emotywnej terapii behawioralnęj aspekt behawioralny,obok poznawczego i emocjonalnego,jest bardzo istotny,dlatego często włącza się do niej technikę wzmacniania OecAniąue of remńnement. 8.P. Skinneri kontynuatorzy jego badań wykazali,że ludzie chętnie wykonują zadania,za które są nagradzani,a często porzucają zachowania pozbawione takiego wzmocnienia. Dlatego,jeśli pacjenci ustalają wspólnie z terapeutą wykonanie pewnych zadań domowych,zmieniających ich myśli i ucucia,to powinni przygotować sobie nagrodę,otrzymywaną tuż po wypełnieniu zadania,a pomijaną w razie niezreatizowania programu. Mogą nagradzać się przyjemnościami-takimi,jak czytanie czy słuchanie muzyki-tylko po wypełnieniu kilku formularzy samopomocy REBT albo po zastosowaniu wyobrażeń racjonalna-emotywnych do zmiany niezdrowych negatywnych uczuć na zdrowe. Jest to szczególnie ważne,gdy zadania domowe wydają się im abyttrudne"lub,zueznośne"i gdy unikają ich wykonywaniaż. Jeśli pacjenci nagradzają się za wykonanie trudnych zadań domowych,to samo w sobie nie pomaga im w zmianie podstawowych autodestrukcjrychpoglądów. Jak zauważam w jednej ze swoich ostatnich prac,napisanej wspólnie z Mankiem Robbem,Aoąptmce in Rdiondl EmomeBehauior Therapy IAkceptdcjd w mej ondlno-emotywnej terapii behdunoralny),kiedy stoimy wobec trudnej sytuacji-takiej jak,zła"praca czy,złe"małżeństwo-możemy pójść za praktyczną sugestią Paula Haucka i tkwić w tym dalej,odejść lub zmienić sytuację. Jednakże,co wraz z Mankiem podkreślamy w naszym artykule,można wybrać któreś konkretne rozwiązanie,a mimo to nadal zamartwiać się swoją sytuaqją?. Weźmy jako przykład Josepha. Jego małżeństwo było praktycznie pozbawione seksu i to mu się zupełnie nie podobało. Najpierw starał się to zmienić,namawiając żonę do częstszych kontaktów seksualnych. Zgodziła się. Było o wiele lepiej,ale Joseph nadal był przekonany,że żona powinna bardziej się cieszyć seksem. Jak uważał,jego żona,nieodpowiedzialnie się wygłupia",ponieważ nawet nie próbuje cieszyć się seksem. Potem Joseph próbował obywać się bez kontaktów seksualnych,a pozostawać z żoną. Ta próba zawiodła,gdyż miał bardzo niską tolerancję na frustrację i mimo że 115. w jego małżeństwie było wiele dobrego,,zue mód znieść"braku seksu i często wściekał się na żonę i na cały świat. W końcu spróbował separacji z żoną i uprawiania seksu z innymi kobietami. To się nie sprawdził,bo wiele kobiet nie chciało iść z nim do łóżka,ponieważ nie był jeszcze rozwiedziony. Musiał też tracić zbyt wiele czasu na przekonanie kobiety,że ją naprawdę kocha,zanim decydowała się na kontakt seksualny. Tych kilka kobiet,które zdecydowały się pójść z nim do łóżka,okazało się niezbyt atrakcyjnymi partnerkami seksualnymi. Był więc bardzo zmartwiony,a raczej sam się tym ciągle zamartwiał. Żaden z trzech planów Josepha nie wypalił,głównie dlatego,że wszystkie powodowały problemy,a niska tolerancja na frustrację wywoływała w nim aąde nadmierną frustrację i wpędzała go w depresję. Wzmocnienia czasem jednak działają. Joseph,z mają pomocą,będąc nadal w separacji z żoną,zdecydował się pozwalać sobie na przyjemne spędzanie niedzieli z dwojgiem swoich dzieci tylko po wykonaniu kilku ćwiczeń,zwalczających jego niską tolerancję na frustrację. Stosował formularz samopomocy REBT,wymuszone racjonalne opinie na własny temat i wyobrażenia racjonalna-emotywne co tydzień,aż doszedł do wniosku,że jego problemy seksualne i inne życiowe trudności są naprawdę frustrujące,ale nie nadmiernie dolegliwe i zdecydowanie do zniesienia. Kiedy dzięki stosowaniu tych metod zmienił swoją postawę,zaczął się cieszyć separacją. regularnymi odwiedzinami dzieci i przygodami związanymi z poszukiwaniem odpowiednich partnerek seksualnych,nawet jeśli znajdowanie ich było trudne. Wzmocnienia,jakie sobie dawał,nagradzając się za wykonane zadania domowe zgodnie z terapią REBT,nie spowodowały bezpośrednio ograniczenia niskiej tolerancji na frustrację,ale w znacznym stopniu pomady mu w tym i w zmianie jego poglądów i zachowań. Różne plany Josepha:naprawianie małżeństwa,próba pozasłania z żoną i wreszcie odejście od niej,zajęły mu dziewięć miesięcy i,jak wspomniano wcześniej,dały mu pewne użyteczne wiadomości,choć nie przyniosły sukcesu. Kiedy zaczął się nagradzać,by wspomóc własną postawą i uczuciami zmianę niskiej tolerancji na frustrację,to w ciągu czterech miesięcy zrobił znacznie większe postępy. Stosowanie kar. Chociaż 8. P. Skinner i jego zwolennicy zwykle niechętnie patrzą na stosowanie kar pomagających pajentom zmieniać zachowanie i sposób myślenia,uznałem,że jest to często dobra metoda w wypadku trudnych pacjentów(D?. Nie zapominajmy,że spośród milionów ludzi porzucających 116. 3884 TlOatakżDTZćpDeBZCZ z dział ZR(liż Wlólżjest)J 4 OCD 88011 TTRćO. poważne nałogi-takie jak uzależnienie od alkoholu,narkotyków czy nikotyny-większość wyzwala się o własnych siłach,z niewielką pomocą ze strony grup samopomocy,grup terapeutycznych czy indywidualnych terapeutów. Jak to się dzieje? Prawdopodobnie sam nałóg staje się tak uciążliwy-prowadzi do utraty pracy,małżonków i zdrowia-iż sami decydują,że kary i zagrożenia związane z trwaniem w nałogu przewyższają przyjemności związane z przyzwoleniem na dalsze uzależnienie. Toteż rzucają nałóg. Podobnie ludzie,uzależnieni"od zaburzeń emocjonalnych nie przestaną sami aię wpędzać w zaburzenia,dopóki się nie przekonają,że kary za ich samoniszcząee zachowania przewyższają nagrodę,jaką jest pozwalanie sobie na takie zachowania. Można więc zachęcać niektórych niepoprawnych pacjentów do stosowania kar w celu zwiększenia prawdopodobieństwa,że będą pracować nad porzuceniem emocjonalnych,uzależnień". Często pytam swoich słuchaczy na wykładach:. Jlu palaczy nadal by paliło,gdyby za każdym razem,gdy się zaciągają,wkładali sobie do ust płonący koniec papierosa? "Takim trudnym przypadkiem była Julia,która nie potrafiła utrzymać żadnego stałego związku z mężczyzną w ciągu trzydziestu dziewięciu lat swego życia. Jej podstawowymi dysfunkcjonalnymi czy irracjonalnymi przekonaniami OB),które odkryliśmy podczas pierwszych kilku sesji REBT,były:1. ,Joniecznie muszę żyć w stałym związku,bo jeśli nie,to jestem złą,nieodpowiednią partnerką i nieudacznieąl"2. ,Jiedy jestem z kimś związana,maj partner nie może robić niczego,co mnie naprawdę martwi,a jebli bywa choć trochę nieuprzejmy i niedostatecznie okazuje mi swoją miłość,to jest potworem". 3. W moim stałym związku nie mogą pojawiać się frustracje,takie jak zbyt dużo lub zbyt mało seksu,i nie mogę znieść,jeśli takie problemy się pqjawiająl"I co wy na to? Julia żywiła wszystkie trzy podstawowe żądania,jakimi ludzie poważnie się zamartwiają. Kiedy te błędne wymagania prowadziły ją samą lub partnerów do zrywania związku,nie potrafiła także znieść pozostawania bez partnera,nawet na krótko. Zazwyczaj przesiadywała wówczas w domu i zbyt dużo piła,by zatopić swoje,okropne smutki". Z mają pomocą Julia szybko dostrzegła swoje iB i pajeta ich samoniszczącedziałanie. Ale nie zrobiła praktycznie nic,by myśleć,czuć lub działać wbrew nim. Rzadko poddawała dyspucie poznawczej swoje wymagania,zwłaszcza w sposób uporczywy i wymuszony. Do pewnego stopnia wierzyła,że jej zachowania wobec mężczyzn są głupie,ale sądziła,iż nie jest głupią,nieprzystosowaną osobą dlatego,że postępuje w ten sposób. Mocno wierzyła,że jest,prawdziwą idiotką"i,beznadziejną babą". Emotywnie Julia czuła się zazwyczaj wściekła i przygnębiona,a czasami tylko sfrustrowana i zawiedziona tym,co działo się w jej życiu. Kiedy przewala nad tym,by odczuwać raczej zawód niż depresję i gniew,szybko 117. na powrót ulegała pocuciu,okropności"tego wszystkiego i pogrążała się w szczerym gniewie na swoich,zdemożliwych"partnerów. Behawioralnie-Juka mówiła sobie setki razy,że wkrótce zacznie prowadzić życie towarzyskie i rozglądać się za nowym partnerem,po odejściu poprzedniego. Ale zamiast tego całymi miesiącami siedziała w domu,popijając,a potem miała sobie za złe to,że nie wychodzi i nikogo nie szuka. Stosowanie wzmocnienia w postaci nagród,takich jak pozwalanie sobie na odwiedzanie siostry i siostrzenic tylko po wykonaniu pewnych poznawczych,emotywnych i behawioralnych zadań domowych,nie odnosiło skutku w przypadku-Julii. Ona naprawdę jakoś Jubiła"swqj stan hibernacji,włącznie z rozdzieleniem z siostrą i siostrzenicami,więc te,wzmocnienia"nie były dość silne. Nie chciała też spróbować stosowania jakichkolwiek kar,bo jak twierdziła,po pierwsze,nie będzie ich stosowała,po drugie,zbuntuje się przeciw nim. Upierała się,że nie potrzebuje kar,by stanąć 118 DOĘ. Bez gniewu i akceptująca pokazywałem Julii,że znalazła się w impasie i na długą metę zazna więcej bólu niż korzyści,opierając się zmianom. W pewnym stopniu zgadzała się,ale nie chciała niżem zmieniać. Naciskałem i w końcu przekonałem ją do zastosowania kar w celu uzyskania prawdziwej przemiany. Ale jaka to powinna być kara? Nie potrafiła jej sama wymyślić i szybko odrzucała wszystkie wymyślane przeze mnie. Pokazałem Julii,że ze swoją niską tolerancją na frustrację upiera się przy łatwych i przyjemnych sposobach zmiany,a takich nie ma. Czy che,czy nie,będzie musiała wybrać sposób nieprzyjemny-na przykład surowe karanie siebie za każdym razem,gdy obiecała sobie zmienić swoje zachowanie,a potem tego nie zrobiła. Zgodziła się. Ale jaka to ma być kara? Znalazłem w końcu,dobrą"-,dobrą",bo przełamującą błędne koło,w jakie zwykle się wplątywała. Jeśli jakiś związek okazywał się ały",szybko zrywała i spędzała jakiś czas w domu,samotnie. W końcu miała tak dość bezczynności,że biegała na chybił-trafił i szybko nawiązywała nowy,równie zły związek. By przerwać to błędne koło,zasugerowałem,żeby pozostała w następnym złym związku i nie zrywała go,dopóki nie włoży naprawdę sporo czasu i wysiłku,by równocześnie zacząć spotykać się z kimś innym i dopiero wtedy zastąpić związek nieudany-lepszym. Dlaczego nie szukać nowego i lepszego związku,dać sobie na to czas-a tymczasem utrzymywać **'związek? Julia na początku była oburzona na samą myśl o talij taktyce karania,zrealizowanie czegoś takiego wydawało się jej niemożliwe. Ale zdała sobie sprawę,że to może poskutkować. Po tygodniach dochodzenia do tego Jałosnego"wniosku zdecydowała się spróbować. Łatwo związała się z kolejnym Jdewłaściwym"i **"partnerem,ale tym razem została i nie uciekła,chociaż miała ochotę na ucieczkę. Równocześnie spotykała się z kimś innym,czego nie robiła nigdy przedtem,bo uważała się za Jciśle 118. ZW 212(DM Wit lDtźli I W BUC 018 tylk 0123 WIOI 38128811. Tli! 8(DIUSInałoi W ZW. monogamiczną". Zmusiła się do tych dodatkowych randek i wdała się w kilka mniej ważnych związków,które szybko zerwała,przekonując siebie,że nie musi w nich tkwić. Po kilku miesiącach znalazła,przyzwoitf'drugi związek i pracowała nad pogodzeniem się z jego mankamentami. Jej nowy kochanek był Jniły"i auekłopotliwy",ale niezbyt aktywny seksualnie,unikał stosunków seksualnych z Julią. Najpierw kipiała ze złości i nienawidziła go za te uniki. Pracując jednak nad swoją niską tolerancją na frustrację,wyjaśniła mu,co może zrobić-poza stosunkiem-by usatysfakcjonować ją seksualnie,przekonywała go,że będzie im z tym dobrze,i wypracowała kontakty seksualne bez pełnych stosunków,jedne z najlepszych,jakie miała w życiu. Po jakimś czasie było im tak dobrze we dwoje,że po raz pierwszy w życiu zaręczyła się. Wszystko to nie było łatwe dla Julii. Pozostawanie z kochankiem numer I po tym,gdy zdecydowała,że nie jest dla niej odpowiedni,było bardzo trudne. Wytrzymała z nim dwa miesiące,podczas których szukała kochanka numer 2. Będąc z drugim kochankiem,na początku czuła się zawiedziona brakiem,właściwej"seksualnej satysfakcji. Było jej też,okropnie ciężko"rozmawiać z nim o zmianie zachowań seksualnych. Zaakceptowała jednak te wszystkie uwarunkowania,by móc osiągnąć swoje cele. I tym razem jej się udało. Jak w wielu podobnych przypadkach,u Julii wystąpił,paragraf ZZ",zwykle polegający na tym,że trzeba zniebć prawdziwą przykrość,by zmienić własną niską tolerancję na frustrację-czyli popracować nad własnym nietolerowaniem przykrości. Często pacjenci po prostu nie chcą tego zrobić,więc nadal tkwią w swojej IFT(niskiej tolerancji na frustrację)i nie udaje im się rozwiązać swoich podstawowych problemów. Zaletą REBT jest możliwość pokazania im,że nie ma innej drogi-nie ma osiągnięć bez bólu i wysiłku-a wyrażenie zgody na odczuwanie prawdziwego bólu przez stosunkowo krótki czas jest dla nich praktycznie jedynym sposobem uzyskania tego,czego:naprawdę"chcą. Przykre-ale tak to już jestlPomaganie pacjentom takim jak Julia w akceptacji kar polega nie tylko na sugerowaniu sposobów karania,ale też na nakłanianiu ich,by przyjmowali kary dla własnego dobra. REBT stosuje więc technikę behawioralną,prostą i bezpośrednią,łącznie z bardziej skomplikowanymi metodami,mającymi pomóc pacjentom przyznać,że zmiany są pożądane,a czasem nawet konieczne,i dlatego trzeba zgodzić się na te,okropne"niedogodności. Oczywiście wybrane przez pacjentów kary często bywają w końcu meegzekwowane. Ale sama myśl o tym,jak okropnie byłoby,gdyby pacjent musiał poddać się takiej karze,pomaga dokonywać zmiany,nawet bez nałożenia kary. Julia,na przykład,mogłaby tylko postanowić,że wytrwa w związku z pierwszym kochankiem,szukając drugiego i lepszego,wcale 119. tego nie realizując,gdyby okazało się to zbyt trudne. Mogłaby też tylko szybko pomyśleć o tym,jakby to było,okropnie",gdyby musiała zostać z tym pierwszym,porzucić go wobec tego natychmiast i szybko znaleźć drugiego,zamiast spędzać miesiące w stanie hibernacji w domu i popijać. Mogła również zatrzymać pierwszego kochanka,poszukać drugiego,a po znalezieniu go uznać,że brak prawdziwych stosunków seksualnych jest zbyt wielką wadą,i szukać trzeciego,lepszego kochanka. Paradoksalnie więc myśl o ukaraniu siebie za niewykonanie czegoś ąbyt trudnego"może wszystko,ąnacznie ułatwić"-i sprawić,że zrobimy to,co konieczne,z wielkim pożytkiem dla siebie. Przygotowanie się do akceptacji kary(jak w wypadku Julii)może,po pierwsze,spowodować,że zmusimy się do wykonania czegoś 3 nniej'dotkliwego(do zmiany własnych zachowań). Po drugie,może też pomóc w pracy nad własną niską tolerancją na frustrację i w dostrzeżeniu,że znoszenie,Jueznośnego"bólu nie jest,okropne",że znosimy go lepiej,niż się spodziewaliśmy,a nawet możemy go wykorzystać do pracy nad swoimi bardziej podstawowymi problemami. Stosując metody behawioralne w REBT,nigdy nie używa się ich samych dla siebie. Pacjenci powinni zaakceptować to,że metody behawioralneskutkują. Często łatwo dają się o tym przekonać w prowadzonym przez terapeutę procesie aktywna-dyrektywnej terapii. Można więc zachęcać ich,by sami sprawdzili i przemyśleli,dlaczego metody te przynoszą tak dobre efekty,a także by przemyśleli,jak je ulepszyć,a nawet jak się z nich wycofać. Metody behawioralne stosujemy więc łącznie z metodami poznawczymi i emotywnymi. Można mieć wątpliwości,gdy radykalni behawioryśc,tacy jak Michael Dougher,Neil Jaeobson czy Steven Hayes,twierdzą,że rzadko zdarza im się pomagać pacjentom w zmianie sposobu myślenia,aby im ułatwić zmianę uczuć i zachowań'. Odnosi się to również do takich terapeutów skupiających się na rozwiązywaniu problemów,jak Milion Emckson,Jay Malcy,Jefrey Zeig,Steve de Shazer czy Bill Olanlon. Często mają oni rację,wskazując,że bez zmiany zachowań pacjentów nie ma mowy o prawdziwej terapii,lecz ich twierdzenia,że celowa zmiana zachowania jest tajemnicą sukcesu terapii,pomijają ogromną rolę myślenia i odczuwania,które nie tylko towarzyszą zmianie zachowań,ale często ją poprzedzają?. Zmianom zachowania w,głębokiej"terapii towarzyszy zwykle zmiana przekonań. Zmiana postaw pacjentów ma udział w ich przemianie i je utrwala. REBT,jak pokazałem w tym rozdziale,zachęca do stosowania kilku metod behawioralnych. Pod pewnymi względami spośród wszystkich popularnych terapii poznawczo-behawioralnych to ona właśnie kładzie największy nacisk na aspekt behawioralry. Świadomie jednak stosuje metody behawioralne razem z ważnymi metodami poznawczymi i emotywnymi,by osiągać bardziej intensywną i trwałą zmianę?. IZO. Możliwe negatywne skutki stosowania metod behawioralrych. Jak zwykle trzeba przypomnieć,że behawioralne metody terapii,stosowane w REBT i w innych rodzajach psychoterapii,mogą mieć poważne wady,a czasem nawet powodować więcej szkody niż pożytku. Oto niektóre z możliwych skutków negatywnych:1. Jak wspomniano w tym rozdziale,gwałtowne odczulanie może szkodzić niektórym pacjentom. Thomas Stampfl,w latach sześćdziesiątych,zalecał implozyjną desensytyzację wyobrażeniową'pacjentów cierpiących na przykład na głęboki i imajonalny lęk przed wężami. Kazał im wyobrażać sobie całą beczkę węży,do której wkładają rękę,pozwalając wężom oplatać się wokół niej. Ta forma odczulania za pomocą wyobrażeń wydaje się odwrotnością zalecanej przez Josepha Wolpe a metody wzajemnego wygaszania,czyli stopniowej desensytyzacji in uioo",w której pacjenci obawiający się węży wyobrażają je sobie w pewnej odlegiości,potem odprężają się,zbliżają do nich stopniowo w wyobraźni i odprężają po każdym kolejnym zbliżeniu-ale metoda Stampfla czasami działa szybciej niż metoda Wolpe g@Jednakże u pacjentów Wolpew rzadko dochodzi do pogłębienia zaburzeń podczas odczulania wyobrażeniami,podczas gdy pacjenci Stampfaczęściej zaczynali lękać się jeszcze bardziej,a niektórym nawet zdarzały się ataki paniki. Tak więc terapia implozjna i intensywne odczulanie często skutkują,i to szybciej niż odczulanie stopniowe. Istnieją jednak pewne zagrożenia i z niektórymi pacjentami lepiej stosować je ostrożniej 2. Zmianom zachowań niemal zawsze towarzyszą zmiany poznawcze,jedne,powodują"drugie-i odwrotnie. Pacjenci mają jednak do wyboru wiele różnych przekonań i do stworzenia swych nowych zachowań mogą wybrać również te niewłaściwe,autodestruktywne. Dlatego też kiedy rezygnują z czegoś przyjemnego,na przykład z palenia,rzucając ten szkodliwy nałóg,mogą się buntować i myśleć. Tak,mogę przestać palić,ale to o wiele za trudne i nie powinienem się do tego zmuszać. To okropne odmawiać sobie tej przyjemnościl"Mając takie przekonania,mogą szybko wrócić do nałogu. A nawet jeśli nie zaczną znowu palić,będą wciąż cierpieć,zwiększając swoją niską tolerancję na frustrację. Inni pacjenci rzucający palenie mogą mówić sobie coś zupełnie innego:. To wcale nie takie trudne. Patrzcie,jak zapanowałem nad tym okropnym nałogieml Brakuje mi palenia,ale w ten sposób pozbywam się zagra. P Dokumentowanej dzięki związaniu bodźca lękorodnego z uczuciem iuym lż lęk,np.z ucuciem odprężenia-przyp,red,meryt. 121. żenią rakiem krtani i płuc! "Takie myślenie daje wyższą tolerancję na frustrację,poczucie panowania rad sobą i mniej uczuć negatywnych. Dobrze więc jest wiedzieć,co myślą pacjenci,stosując,dobre"metody behawioralne,by pomóc im w dobieraniu użytecznych sposobów myślenia zamiast szkodliwych. Trzeba świadomie pomagać pacjentom w zastosowaniu często radykalnie zmienionych poglądów równocześnie ze zmianą sposobu działania. 3. Zmiany zachowania są często najszybszą metodą pomocy pacjentom,ale niekoniecznie są to zmiany najgłębsze czy najlepsze. Cytuję w związku z tym Majmonidesa,który już w XII wieku zauważył,że rodzice,zmuszając dzieci do czytania,mogą odebrać im naturalną przyjemność płynącą z lektury,którą modyby osiągnąć,gdyby ich do niej nie zmuszano. Podobnie zmuszanie pacjentów do porzucenia picia alkoholu lub do zrezygnowania z nawyku unikania pisania sprawozdań może pomóc im w lepszym funkcjonowaniu w ważnych dziedzinach życia. Picie i unikanie pisania sprawozdań bywa jednak obroną przed lękami związanymi z niedoskonałym wywiązywaniem się z obowiązków. Sama zmiana zachowań,bez pracy nad rodzącymi lęki przekonaniami,może sprawić,że pacjentom będzie jeszcze gorzej. Dlatego podkreślam w tej książce,że metody behawioralnepowinny być zwykle stosowane łącznie ze skutecznymi metodami terapii poznawczej i emotywnej,tak by krótkoterminowa terapia przyniosła głęboką i intensywną poprawwł,4. W terapii behawioralnej nie należy przesadzać. Pomoc pacjentowi,który odkłada w nieskończoność pisanie prac semestralnych,nie powinna polegać na przerobieniu go w kujona,świetnie radzącego sobie na uczelni i oddającego w terminie wszystkie prace,ale zaniedbującego życie towarzyskie,a może nawet wybierającego tylko łatwiejsze przedmioty zamiast potrzebnych mu w przyszłym zawodzie. Zmiany zachowań mogą prowadzić do głębokich przemian światopoglądowych. Nie zawsze jednak. Zmiana behawioralna zwykle zawiera w sobie element zmiany poznawczej,choćby dlatego,że wymaga samodyscypliny,wymaga,by pacjenci zdecydowali się zabiegać o cele długofalowe. Ciężka praca nad zmianą zachowań,z jednoczesnym naciskiem na bardzĘrozsądne postawy,daje-jak sądzę-większe szanse na uzyskanie w terapii krótkoterminowej głębokich i intensywnych rezultatów. bre). ROZDZIAŁ 12. Metody mniej intensywnej i mniej głębokiej terapii krótkoterminowej. Istnieje bardzo wiele metod terapii krótkoterminowej. Nawet w terapiach konwencjonalnych-takich jak psychoanaliza-można skracać okres terapii. Zdarza się też,że niemal przypadkowo terapia kończy się pełnym sukcesem terapeutycznym już po zaledwie kilku sesjach. W tym rozdziale przedstawię wiele typowych metod terapii,ale jednocześnie postaram się pokazać,dlaczego tak rzadko prowadzą one(choćby przypadkowo)do głębokiej przemiany. Moim skromnym zdaniem,terapia długoterminowa również może przynosić,dobre"rezultaty,ale ja(stronniczol)uznaję je za nie dość,doskonałe". Oto długa lista terapii krótkoterminowych. Wszystkie mogą czasami,w wypadku niektórych pacjentów,dawać dobre(chociaż nie jednakowo dobre)wyniki. Wykorzystanie zdolności i rezerw pacjentów. Milton Emckson jako pierwszy pomagał pacjentom rozwiązywać problemy,emocjonalne"i,praktyczne",szybko odkrywając ukryte w samych paqjenl 23. fach zdolności i rezerwy. Zachęcał ich,by używali tych zasobów do rozwiązania problemu,którego pierwotnie nie umieli rozwiązać. Metody te rozwijali jego uczniowie,między innymi Jay Malcy,Ernest Rossi,Jeffrey Zeig,Steve de Shazer i Bill Ołlanlonł. Odkrywanie zdolności i rezerw pacjentów często czyni cuda,bo oni sami mogą jedynie mgliście zdawać sobie sprawę z własnych umieiętnośdrozwiązywania problemów albo wcale nie potrafią z nich skorzystać. Tak twórczy i mądry terapeuta,jak Emckson,potraf też wmówić pacjentom,że mają umiejętności rozwiązywania problemów choć tak naprawdę mają je w znikomym stopniu lub wcale. Jeśli nie mają takich zdolności i rezerw,można bardzo subtelnie nauczyć ich nowych umiejętności. Można też pozwolić im myśleć,że mają zupełnie wyjątkowe umiejętności,co da im fdszywąpewność siebie,która z kolei sprawi,że będą lepiej pracować nad przezwyciężeniem swoich trudności. Normie przyszła do mnie,bo bardzo się denerwowała podczas rozmów kwalifikacyjnych. Starała się o pracę,ale jej widoczne zdenerwowanie sprawiało,że wszędzie odrzucano jej kandydaturę. Twierdziła,że poza pracą dobrze funkcjonuje. Rzeczywiście,rozmawiała ze mną bardzo spokojnie,miała niezwykle piękny głos,inteligentnie odpowiadała na pytania,mówiła ładnie i płynnie,nawet gdy była zdenerwowana. Starałem się nie przesadzać,ale pokazałem jej te zalety. Normie zaczęła dużo lepiej radzić sobie w rozmowach kwalifikacyjnych,dostała najlepszą pracę w życiu-i porzuciła terapię po ośmiu sesjach. Normie była bardzo zadowolona,ja natomiast uważałem jej sukces za wspaniały,lecz powierzchowny. Nadal była pełna obaw i przeżywała lęk przed lękiem. Szczególnie bała się spotkań z mężczyznami,bała się niepowodzeń. Jej,wyleczenie"było szybkie i cząstkowe. Pod koniec terapii zalecałem jej dalsze stosowanie terapii REBT,czytanie książek,słuchanie kaset,udział w warsztatach,ale,o ile wiem,niewiele czasu pobwięciła temu naprawdę. Miałem też,na szczęście,innych pacjentów,którym ułatwiałem wykorzystanie własnych,ukrytych talentów. Ale oni nauczyli się równocześnie pełniejszej samoakoeptacji. Metoda sprawdzania własnych możliwość może być wstępem do innych,bardziej intensywnych technik REBT. Sama w sobie ma pewne ograniczenia,takie jak: 1. Pacjenci(na przykład Normie)akceptują siebie za swoje nowo odkryte zdolności,jest to więc tylko samoakceptacja warunkowa,a nie bezwarunkowal. 2. Wykorzystują swoje zdolności do osiągania praktycznych celów i korzyści,a nie do zmiany zaburzonego sposobu myślenia. 3. Są tak zadowoleni z cząstkowego sukcesu terapii,że porzucają ją,zanim zdążą się zająć ważnymi problemami. 124. 4. Dążą do sukcesu w jednej dziedzinie,a zaniedbują szanse osiągnięć w innych:ich życie staje się szczęśliwsze,ale wciąż nie jest to samorealizacja. 5. Pacjenci mogą się oszukiwać,sądząc,że rują,większe"uzdolnienia,niż mają naprawdę,mogą starać się osiągnąć oś niemożliwego i rozczarować się niepowodzeniem. Popychanie pacjentów ku wykorzystywaniu,ziaturalrych"zdolnośa,ma więc swoje słabe strony,choć bywa efektywne. Czasami trzeba tę metodę zastosować,ale dobrze byłoby pomagać pacjentom wykraczać poza to,co dzięki niej osiągnęli. Terapia skupiona na rozwiązaniach. Terapię skupioną na rozwiązaniach zapoczątkował(błyskotliwiel)Sferę deShazer w latach siedemdziesiątych. Jest to terapia częściowo zainspirowana taktyką wykorzystania własnych ukrytych zasobów,jaką przedstawiłem wcześniej. Podczas tej krótkoterminowej terapii terapeuta wysłuchuje uważnie i z empatią problemów pacjenta,wybiera podstawowy i następnie pytaniami naprowadza pacjenta,pokazując mu,że właściwie taki problem już kiedyś częściowo rozwiązał i wie,jak to trzeba zrobić,teraz zaś tylko raz jeszcze z pomocą terapeuty opracuje,dobre"rozwiązanieś. W terapii skupionej na rozwiązywaniu problemów pytamy pacjentów:Jakie problemy rozwiązaliście poprzednio? Jakie dobre rozwiązania podobnych problemów znajdowaliście w przeszłości? Jakie zmiany okazywały się lepsze niż zmiany,które teraz wprowadzacie? Kiedy bywało tak,że obawialiście się swoich lęków czy podobnych problemów,a one nie występowały lub świetnie sobie z nimi radziliście? Co pomagało wam zwalczać napięcie,a co nie? W jakich sytuacjach występują zaburzenia,a w jakich nie? Co sprawiło,że przestaliście się czuć przygnębieni? Co przerwało zaburzenia,spowodowało poprawę lub doprowadziło do bardziej znośnego stanu psychicznego? Co przyczynia się do pogorszenia? Czy ganiłeś siebie za swoje zaburzenia? Jeśli nie,jak się przed tym broniłeś? Czy starałeś się stanąć twarzą w twarz z problemem,cy uciekałeś przed nim? Jak zmusiłeś się do tego,by stawić czoło problemom? Takie pytania często pomagają pacjentom dostrzec dawne rozwiązania i możliwości nowych rozwiązań problemów,emocjonalnych"i innych. To sposób szybki i prosty,ale niekoniecznie,aujlepszy"czy. Jntensywnć'. Frankowi dobrze się układały związki z kobietami tylko przez kilka pierwszych tygodni. Potem jednak:. One mnie rozgryzają,widzą,że jestem 125. nastawiony negatywnie i krytycznie-i odchodzą. Cierpiałem kilka rayz powodu odrzucenia,a teraz czuję się beznadziejnie i jestem w depresji. Jestem pewny,że nie uda mi się nawiązać trwalej więzi z kobietą,bo one zawsze mnie rozszyfrują". Najpierw chciałem,by Frank dostrzegł,że swoim irracjonalnym myśleniem tworzy uczucia negatywne. Żywił irracjonalne przekonanie,że koniecznie musi wyrażać swoje negatywne uczucia i krytykować innych,bo inaczej byłby hipokrytą,osobą nieuczciwą. Racjonalnie starałem się wykazać,że uczciwość bywa pożądana,ale nie jest bezwzględnie konieczna. Upierał się jednak,że bywa krytyczny wyłącznie wobec tych ludzi-w tym wobec swoich partnerek-którzy postępują źle,a on daje im szansę poprawy,dla ich własnego dobra i dla dobra innych. Wyraża też swój krytycyzm,ponieważ usiłuje być szczery,zwłaszcza w bliższych związkach. Ma więc oczywiście,zaję"i nie ma sensu obarczanie go odpowiedzialnością za jego uczucia i za ich wyrażanie. Nie doszedłem zatem do niczego. Frank nie przyjął moich sugestii,że niepotrzebnie odczuwa i wyraża swoje negatywne uczucia i nadmierny krytycyzm. Doznawszy takiej porażki,wycofałem się z wdziękiem i spróbowałem terapii skupionej na rozwiązaniach. -Czy kiedykolwiek zdarzyło ci się spotykać dłuższy czas z kobietą,kłom cię nie rozszyfrowała i nie porzuciła? O tak,jeden raz-odpowiedział Frank. Jak długo to trwało? Dwa i pół roku. Została ze mną,ale w końcu to ja ją porzuciłem. A co wtedy robiłeś,żeby ten związek trwał? Wiedziałem,że jest bardzo wrażliwa,nie mogła znieść żadnego krytykowania,ani jej samej,ani innych,więc postanowiłem trzymać gębę na kłódkę. Kłamałem i mówiłem o niej tylko dobrze. Nie lubiłem tych kłamstw,ale tylko w ten sposób nasz związek mógł trwać. -A dlaczego chciałeś,żeby trwał? -Była najlepszą partnerką seksualną w moim życiu. Do licha,była po prostu świetna. Ale fatalna pod każdym innym względem. Dlatego w końcu odszedłem. -Ale udało ci się wytrzymać z nią-a jej z tobą-przez dwa i półroku? -Ona by została ze mną na zawsze,ale poza wspaniałym seksem niewiele więcej mogła mi dać. -Czy to,że udało wam się wytrwać razem tak długo,nie sugeruje ci,co mógłbyś zrobić,by utrzymać przy sobie dłużej inną,bardziej odpowiednią kobietę? -Masz na myśli to,że mógłbym znowu trzymać gębę na kłódkę? -Tak. Mógłbyś przy tym myśleć sobie negatywnie i krytycznie do woli i nie tracić nic ze swego wewnętrznego poczucia uczciwości wobec siebie samego. 126. tą,z SlĘy ŻKĄ 8 DIDIĘIODIĘ I X li. negatindyy 101612 czuł etraka ściwe'Z--TCgCprobkbierni**ąWSDBwdziwlepiej 101801(. SZCZR 1 wobec metod Tli SIĘ. Czuć i myśleć to,co czujesz i myślisz. Ale uważać na sposób,w jaki wyrażasz swoje uczucia wobec partnerekl Jak widzisz,żadna z nich nie umiała tego znieść. -Tak,praktycznie żadna. No właśnie,więc co musisz zrobić w następnym związku z kobietą? -**,bóle lzym@gębę na łlódłęlZgodziliśmy się,że Frank spróbuje tej metody ze,wspaniałą"kobietą,z którą zaczął się spotykać. Po trzech miesiącach jego partnerka zaangażowała się tak,że zaczęła napomykać o małżeństwie. Frank przekonał się,że zachowywanie milczenia skutkuje. Spotykał się nadal z tą partnerką,a jej dobre nastawienie do niego sprawiło,że on sam widział w niej mniej powodów do krytyki niż w poprzednich partnerkach-więc miał mniej tematów do przemilczanialTen związek rozpadł się po dwóch latach,ponieważ ona chciała ślubu i co najmniej dwojga dzieci,a Frank nie był entuzjastycznie nastawiony do dzieci. A jednak Frank wyciągnął wnioski z tej lekcji i zachowywał się mniej negatywnie wobec kolejnych partnerek,aż wreszcie się ożenił. CudowniełJednakże po pięciu miesiącach naszych spotkań,podczas terapii indywidualnej i grupowej,nadal nie czuł się odpowiedzialny za swoje nadmiernie negatywne i krytyczne nastawienie do świata. Wręcz przeciwnie,czuł się mniej odpowiedzialny,ponieważ teraz,gdy był milszy,a kobiety traktowały go lepiej,doszedł do wniosku,że poprzednio trafiał na Jdewłaśdwe"kobiety,"zasługujące"na jego uczciwą krytykę,że kobiety bywają z reguły,trudne"i wyjątki są rzadkością. Chociaż udało mu się rozwiązać problem odrzucenia przez kobiety,nigdy nie przyznał się do swoich problemów emocjonalnych,nie mógł więc ich rozwiązać. Frank był zadowolony,a ja przyjmowałem to do wiadomości,ale nie byłem zachwycony jego,wspaniałymi"postępami. Frank nadal skrywał bezwzględne żądania,prawdziwej"uczciwości,które mo@y zaciążyć na jego przyszłych związkach. Terapia skupiona na rozwiązywaniu problemów może oddziaływać lepiej,jeśli wraz z pacjentami skoncentrujecie się na wewnętrznej prze 1018018. JeT żałośnie się zadręczał,że nie sprawdza się jako księgowy,zwłaszcza wtedy,gdy szef się na niego krzywił. Wierzył,że to jego wina i że jest wobec tego fatalnym księgowym i zupełną ofermą. Starałem się,stosując metody REBT,wyperswadować Jetowi takie nastawienie,ale z początku mi się nie udawało. Wtedy zapytałem gx-Czy kiedyś naprawdę zawaliłeś coś ważnego w pracy i nie niszczyłeś gjgęjg yg tej Pamiętam tylko jeden raz. 127. -A kiedy to było? -Kiedy raz nawaliłem,moja asystentka nawaliła jeszcze bardziej. Widziałem,jak bardzo się starała,a mimo to nie umiała tego zrobić. Było mi jej żal,zdawałem sobie sprawę,że robi,co może,i akceptowałem ją razem z jej ogmniczeniami. Pracowała ze mną do czasu,gdy zaszła w ciążę i zrezygnowań z pracy. Zdałem sobie wtedy sprawę,że ja też pracuję,jak umiem najlepiej. Przestałem więc się obwiniać,a nawet byłem czasami zadowolony z tego,co zrobiłem. -Świetniej-powiedziałem. -Dobrze ci poszło,zwłaszcza że samodzielnie do tego doszedłeś. Dlaczego nie miałbyś spróbować jeszcze raz zlitować się nad sobą,zaakceptować własne ogmniczenia i przestać wmawiać sobie,że jesteś fatalnym księgowym i zupełną ofermą? Potrafiłeś zdobyć się na to wobec swojej asystentki,więc może sobie też dasz szansę? Mimo że JeT potrafił zaakceptować nieudolną,ale starającą się dobrze pracować asystentkę,samoakceptacja przychodziła mu z trudnością. Wreszcie udało mu się. Tak więc rozwiązanie wcześniejszego problemu emocjonalnego(zaakceptowanie asystentki razem z jej wadami)pomogło mu w częściowym rozwiązaniu innego problemu(samoakoptwjO. Terapia skupiona na rozwiązaniu problemu poskutkowała. Upieram się przy tym,by moi paęjena dążyli do jak najlepszych rozwiązań swoich problemów. Jeff tego nie osiągnął,bo akceptował siebie dlatego,że w pracy robił,co mógł. Starałem się,by zmierzał ku bezwarunkowej akceptacji siebie O innych)nawet wtedy,gdy nie robił wszystkiego,by dobrze pracować. Wskazywałem,że ludzie nawet wtedy są tylko omylnymi istotami,a nie podludźmi i nie zasługują na potępienie. Frank nie chciał jednak posunąć się tak daleko. To,do czego doszedł w samoakceptacji,było wystarczające i na tym poprzestaliśmy. Terapia była przynajmniej częściowo efektywna. Zwykle terapia skupiona na rozwiązaniu zajmuje się raczej problemami praktycznymi niż emocjonalnymi i ma następujące ograniczenia: 1. Wielu pacjentów nie potraf wskazać,jak rozwiązywali problemy w przeszłości,nawet jeśli rzeczywiście je rozwiązali. 2. Poważne zaburzenia,lęki,depresja i wściekłość utrudniają przypomnienie sobie tamtych rozwiązań i ich wykorzystywanie. 3. Dawne,aozwiązania",choć lepsze niż brak rozwiązań,bywają niewystarczająco dobre. 4. Dawne,aozwiązania"działały tylko chwilowo,nie dawały jednak trwałych efektów. 5. Dawne,zozwiązania"w pewien sposób oddziaływały,ale uniemożliwiały znalezienie znacznie lepszych rozwiązań. Na przykład:pacjenci unikali lęku przed szukaniem nowej,lepszej pracy,bo po 128. prostu jej nie szukali. Taki unik pozwalał im nie walczyć z lękiem. Można też,przezwyciężać"lęk przed windą,wynajmując mieszkanie i pracując wyłącznie na parterze. To nie są rozwiązania! 6. Nawet jeśli umieli rozwiązać jeden ważny aspekt jakiegoś problemu emocjonalnego-jak,na przykład,pozbyć się irracjonalnej fobii przed jazdą windą-to nie potrafili rozwiązać pozostałych aspektów,takich jak lęk przed lataniem samolotem,przemawianiem czy pisaniem listów. Z wielu podobnych powodów terapia skupiona na rozwiązaniu problemu może dać mierne efekty lub nie przynosić żadnych rezultatów. Trzeba czasami próbować stosować taką terapię,ale dobrze jest wykraczać poza nią. Pokazujcie pacjentom ich sukcesy i zalety. Jedna z często stosowanych technik krótkoterminowej O dłuższej)terapii polega na pokazywaniu pacjentem,że owszem,ponoszą porażki i miewają wady,ale odnoszą też sukcesy i można w nich odkryć zalety. Dlatego też nie mogą być zupełnie źli,nie maga tyć nieadaczmkami. Skoro mają tyle dobrych cech,powinni postrzegać siebie jako,osoby dobre'8. To prawdziwe,ale z kilku powodów-nieefektywne. 1. Wasi pacjenci mogą naprawdę źle wypadać w wielu przedsięwzięciach(czasami w większości wypadków). Czy są nieudacznikami? Nie,ale idąc tropem waszego rozumowania,mogą sami dojść do wniosku,że są nieudolni. 2. Prawie każdy ma jakieś dobre cechy. Nawet Hitler był dobry dla matki,kochanki i psa. Czy to znaczy,że był dobrym człowiekiem? Niekoniecznie. 3. Jeśli wskażecie pacjentom ich sukcesy i zalety,często zaakceptują siebie jedynie warunkowo-z powodu tych zalet-ale dzielą ich lata świetlne od bezwarunkowej samoakoptacji. Franos nienawidziła siebie za swój brak zorganizowania,przyczyniający się do tego,że ponosiła porażki w szkole,w pracy,w domu,w intymnych związkach. Pokazałem jej,że nie jest aueudacznieą",bo świetnie gra w tenisa i doskonale opiekuje się dziećmi. Zgodziła się,że nie brak jej kompetencji i nie jest niedojdą. Jej poczucie bycia *"stało się mniej dotkliwe. Upierała się jednak,że szkoła,praca,dom,związki intymne to sprawy bardzo ważne,a tenis i doraźne pilnowanie dzieci są nieistotne. 129. Nienawidziła siebie mniej,ale była nadal w depresji. Nigdy nie przyjęła wynikającego z teorii REBT poglądu,że wartość człowieka można uznawać niezależnie od jego sukcesów i porażek. Dzięki terapii osiągnęła jednak pewien postęp. Pozytywne wizualizacje i afirmację. Emile Coue,jeden z twórców pozytywnej wizualizacji,pozytywnego myślenia i afirmacji,był prawdziwym pionierem wielu technik terapeutycznych. Zdawał sobie sprawę,że ludzie z zaburzeniami stosują autosugestię,tworząc poglądy i obrazy negatywne,a mogliby je zastąpić pozytywnymi. Za jego sugestiami poszli:Norman Wińcem Peale,Napoleon Mili. Dale Carnegie,Maxwell Maltz i wielu innych zwolenników tej teoriił. Techniki te często zapewniają szybkie rezultaty. W REBT stosujemy racjonalne opinie o sobie i efektywne nowe poglądy,w których pojawiają się elementy pomocnego,pozytywnego myślenia. Doreen aawdzięczała"rodzicom depresję,wynikającą głównie z przekonania,że:JOe potrafię zrobić dobrze niczego ważnego. Nigdy nic mi się nie uda i dlatego nigdy nie zaznam radości. -Jestem do niczegol"Kiedy pokazałem jej te negatywne opinie o sobie samej,zgodziła się,że to one są,powodem"jej nieszczęść,i współpracowała ze mną nad zastępczymi afirmajami:*otrafę,gdy się postaram,zrobić dobrze coś ważnego. Mogę się poprawić. Nawet jeśli często ponoszę porażki,potrafię cieszyć się życiem". Te afirmację znacznie pomady Doreen,udało jej się osiągnąć kilka sukcesów i znalazła kilka zajęć,które sprawiały jej przyjemność(m.in.pisanie wierszy,nie najlepszych zresztą). Chciała też mieć lepsze wyniki w sporcie i lepiej recytować swoją poezję-i to się jej udało. Pozytywne myśli i wyobrażenia dały konkretne rezultaty. Pozytywne myślenie i wizualizacja,często stosowane w terapii REBT,występują także w terapii poznawczej Aarona Becka,racjonalnej terapii zachowań Mnie Maultsbyóego,w metodzie autoinstrukcji DonaldaMeichenbauma,w terapii rzeczywistością Williama Glassera,w terapii radzenia sobie ze stresem Richarda Lazarusa i w innych rodzajach terapii behawioralno-poznawczychB. W teorii REBT,jak już wspominałem,zwykle pomagamy pacjentom dyskutować 0)ich irracjonalne przekonania i osiągać nowe efektywne poglądy 00,które mogą sobie zapisać lub nagrać i wykorzystać jako racjonalne opinie pomagające w radzeniu sobie w różnych sytuacjach. To bardzo skuteczne w wypadku dzieci i osób niezbyt skomplikowanych,niechętnych 130. do snucia samodzielnych rozważań na własną rękę,ale zdolnych do wyrobienia sobie poglądu E i powtarzania go tak długo,aż naprawdę uwierzą w jego,prawdziwość"i skuteczność. W roku 1950 pomodem ośmiolatce moczącej się w nocy,która bardzo się tego wstydziła,bo rodzeństwo i koledzy wyśmiewali ją. Powtarzała sobie:*estem w porządku,mimo że siusiam do łóżka i wyśmiewają mnie za to. To nie jest wstydliwa sprawa,tylko przykrość". W ciągu czterech sesji uwewnętrzniła sobie te pomocne,racjonalne przekonania 08)i bardzo jej to pomogło. Racjonalne przekonania są bardziej skuteczne,gdy zawierają takie poglądy jak:*awet jeśli nie zdam egzaminu,nie będę nigdy nieudacznikiem ani głupcem",a nie tylko realistyczne stwierdzenia:*eśli nadal będę się starać,to wreszcie zdam ten egzamin". Zdania takie pomagają przezwyciężać trudności w wyraźnie ograniczonym zakresie. Na przykład: 1. Ludzie łatwo powtarzają racjonalne przekonania bez wiary w ich sens. Potrafią powiedzieć sobie sto razy:. Jestem nadal w porządku,nawet jeśli przegram w tej grze",a w gruncie rzeczy i tak myślą:*ie,w końcu muszę wygrać Y *rzynajmniej muszę zrobić,co w mqjęj mocy,by wygrać':*eżeli mam być osobą kompetentną i kimś niezłym,to muszę stale wygrywać". Wielu myślicieti mówiło o tym w ciągu wieków,że mówić coś,a naprawdę w to wierzyć,to dwie różne rzeczy. 2. Hipoteza REBT zakłada,że w ludzkiej naturze leży posiadanie jednocześnie rB i iB. Pacjenci mogg więc sądzić:. Najlepiej dla mnie będzie,jeśli napiszę ten raport od razu,to proste i będę miał to z głowy"-a jednocześnie uważać:. To jest dla mnie zbyt trudne,lepiej odłożyć ten raport na później". Nie zdając sobie z tego sprawy,mogą żywić oba przekonania jednocześnie,a zarazem częściej i silniej ulegać przekonaniu irracjonalnemu. Wtedy oczywiście racjonalne przekonanie niewiele im pomoże. 3. Racjonalne twierdzenia można sformułować niedbale,byle jak. Na przykład:*ogę starać się i dostawać dobre stopnie",zamiast Jćogę,jedynie przy znacznym wysiłku i ciężkiej pracy dostawać dobre stopnie. Nawet jeśli ich nie dostanę,nigdy nie będę nieudacznikiem". 4. Wielu pacjentów ma głęboko negatywny stosunek do siebie i innych. Nawet jeśli uda im się na pewien czas zmienić swoją postawę,łatwo do niej wracają. Myślą więc,że nie mogą znieść braku czyjejś miłości,czasami mówią sobie,że mogą to znieść i że to nie jest okropne,ale po chwili wracają do swego:**ciężko jest żyć bez miłościl Nie mogę tego tak długo znosić! "Jeśli nie wyrzekną się całkowicie tej podstawowej potrzeby miłości(lub 131. czegokolwiek innego)i dopóki nie dowiodą sobie,że niespemienietej,potrzeby"mimo wszystko pozwala im wieść dość przyjemne życie-będą wracać do tej samej potrzeby. Przekonanie się o słuszności racjonalnych poglądów polega na czymś innym niż samo pomarz anie. Odpowiednie rozwiązanie problemu autodestrukcgnychmyśli wymaga przyznania się do pozostałych irracjonalnych poglądów i wewnętrznego potwierdzania,prawdy"i,efektywności"ram analnych przekonań. 5. Pozytywne wizualizacje rują zwykle raczej charakter empiryczny niż filozoficzny. Pacjenci mogą wyobrażać sobie,jak odnoszą sukcesy,zamiast porażek,w szkole,w pracy,w sporcie,i te wyobrażenia mogą poprawić ich rzeczywiste osiągnięcia w tych dziedzinach. Trudniej jest przekonać ich,żeby wyobrażali sobie,że nadal przegrywają,a jednak bezwarunkowo siebie akceptują-nie jest to jednak niemożliwe. Wymaga to tego,by wyobrazili sobie,jak ponoszą porażkę,i jednocześnie powtarzali sobie jakiś silny pogląd wspierający:. Tak,poniosłem porażkę,ale zawsze jestem w porządku". Można też pracować nad bezwarunkową samoakceptacją. Jak widać,pozytywne wizualizacje i poglądy na własny temat mogą być użyteczne i szybko przynosić efekty. Trzeba jednak zwrócić uwagę na ich ograniczenia i często stosować je łącznie z innymi technikami poznawczymi,emotywnymi i behawioralnymi. Dysponowanie różnorodnymi technikami. Niektóre metody terapii-takie jak terapia skupiona na rozwiązaniu problemów czy terapia wielomodalna-stosuje się w miarę potrzeby,aby zmienić technikę,gdy przyjęta podstawowa metoda terapii nie przynosi efektów. Niewiele można na tym stracić,a wiele zyskać,pod warunkiem jednak,że terapeuta jest biedy w teorii terapii i obeznany z wieloma technikami. Jak stale podkreślam w tej książce-bywa,że,dobre"techniki nie skutkują. i trzeba wtedy wypróbować te,gorsze P. Terapia REBT obejmuje wiele technik poznawczych,emotywnych i behawioralnych. Niektóre stosujemy czębciej,inne rzadziej. Jest wiele możliwości. Gina,trzydziestosiedmioletnia pani inżynier,stosowała dyskutowanie REBT swego irracjonalnego przekonania,że koniecznie mus wyjść za mąż i urodzić dziecko przed czterdziestką. Uparcie trzymała się jednak swego iB i była przerażona. 132. Z marnym skutkiem używała mocnych określeń,wyobrażeń racjonalna-emotywnych,odwrócenia ról,karania siebie za niewykonanie zadań domowych na randkach i innych technik REBT. Nic właściwie nie pomagało. W końcu,niemal wbrew sobie,zastosowałem hipnozę,o którą prosiła. Zwykle unikam hipnozy,bo che:,by pacjenci sami dokonywali wymuszonych dysput,bez opierania się na mqjej hipnotycznej sugestii. Zgodziłem się jednak w wypadku Giny,bo nie innego nie pomagało. Wprowadziłem Ginę w lekki stan hipnotyczny i powiedziałem jej,że w stanie pohipnotycznym będzie bardzo silnie przekonywać siebie,powtarzając co najmniej pięć razy dziennie:J(awet jeśli nie wjdę za mąż i nigdy nie będę miała dziecka,to i tak mogę być szczęśliwa i spędzać kilka godzin tygodniowo z sierotami w domu dziecka. Mogę,mogę,mogęł"Nagrałem taśmę z tej naszej jedynej sesji hipnotycznej i dałem ją Ginie,żeby sobie ją odtwarzała co najmniej raz dziennie. Wykonała to ćwiczenie,spełniła zalecenia i w ciągu miesiąca pozbyła się palącej potrzeby natychmiastowego posiadania dziecka. Umawiała się więc już bez chorobliwego pośpiechu,kilka lat później wyszła za mąż i z pogodną rezygnacją przyjęła do wiadomobci,że zapewne nie zajdzie w ciążę. Wydaje się,że rzadko przeze mnie używana technika hipnozy w tym wypadku zadziałała świetnie. Tak bywa z zastosowaniem innych,,dziwnych"czy miezbyt dobrych"metod. Różnorodne techniki,choć często skuteczne w krótkoterminowej terapii,nie dają jednak zwykle pożądanej przemiany filozofii życiowej-z kilku powodów: 1. Zachęcają do rezygnacji z innych intensywnych technik,które moglibyście wraz z pacjentami zastosować. Na przykład Gina używała wymuszonych poglądów z dobrym skutkiem,zwalczając swój lęk przed bezdzietnością. Nigdy jednak naprawdę nie,uwierzyła",że może być w pewnym stopniu szczęśliwa bez względu na to,czego życie jej odmówi. Cieszyły ją cotygodniowe wizyty w domu dziecka,ale nigdy nie przestała wstydzić się tego,że jest osobą samotną,bez męża. Jej rozwiązanie problemu było więc,dobre"-ale nie byk doskonałe. 2. Eklektyczne stosowanie różnych technik często przynosi szybkie,ale niezbyt dogłębne rozwiązanie problemów emocjonalnych. To terapeuta,ze swoją wiedzą teoretyczną i praktyczną,powinien zadbać o intensywność przemiany. 3. Niektóre metody terapii-szamanizm. New Agę i inne metody magiczne-mogą działać pozytywnie w niektórych wypadkach,ale zazwyczaj wyrządzają pacjentom więcej szkody niż pożytku,narażają ich na prawdziwe niebezpieczeństwa i odwodzą od lepszych metod terapii'. ,Jlagiczrym"rozwiązaniom przeczy rzeczywistość 133. społeczna i często prowadzą one do rozczarowań i fałszywego przekonania,że nic nie pomoże,skoro magia nie pomaga. 4. To samo dotyczy rozwiązań opartych na,znetodzie Pollyanny'. Słynna formuła Emila Coue:*dnia na dzień pod każdym względem czuję się coraz lepiejl",pomogła bardzo wielu ludziom przezwyciężyć zaburzenia fizyczne i emocjonalne. Formuła ta jednak obiecywała zbyt wiele i doprowadziła do tylu rozczarowań,że Coue,niewątpliwie najsłynniejszy terapeuta swoich czasów,praktycznie utracił pacjentów. Znaczenie metod polegających na budowaniu relacji terapeutycznej. Wielu autorów podkreśla skuteczność ciepłej ilub bliskiej relacji między terapeutą a pacjentem w terapii krótkoterminowej O w każdej innej formie terapii. Znaczna liczba badań pokazała,że istnienie takiego związku umożliwia istotną poprawę,a w każdym razie pacjenci czują się lepiej". Ma to więc swoje zalety. Ciepłe,bliskie i sklmiąjące do współpracy stosunki mogą sprzyjać terapii na kilka sposobów. Po pierwsze,jeśli pacjenci uważają,że terapeuta dba o nich,jest osobiście zainteresowany tym,by im pomagać,i lubi ich-to zwykle uważniej go słuchają,szanują i uważają za kompetentnego. Nie biorą pod uwagę tego,że przygotowanie teoretyczne i praktyczne terapeuty może być słabsze niż jego umiejętność budowania relacji z pacjentem. Po drugie,pacjenci zamierzają często uczestniczyć tylko w paru sesjach,ale ciepłe i osobiste kontakty mogą ich zatrzymać na dłużej. Może to pomóc pacjentom nawet w terapii krótkoterminowej. Po trzecie,wielu pacjentów ma kłopoty z nawiązywaniem bliskich relacji z kimkolwiek. Jeśli uda im się wejść w pełen zaufania i ciepła związek z terapeutą,będzie to dla nich dobre doświadczenie i świetne ćwiczenie w budowaniu związków z ludźmi. Po czwarte,terapeuci często muszą pokazywać pacjentom,że ci źle funkcjonują i pokrętnie rozumują-pacjenci skłonni są opierać się tym,ponurym"wizjom,jeśli relacja z terapeutą nie jest naprawdę dobra. Po piąte,tak zwane przeniesienie lub interpersonalna więź w terapii polega w znacznym stopniu na tym,że terapeuta pokazuje pacjentom,jak skutecznie układać swoje relacje z ludźmi:podczas terapii i w życiu. Jeśli pacjenci nie lubią terapeuty,jest on im obojętny albo nie mają do niego zaufania,ten trening interpersonalny zostanie zakłócony. 134. ćhoZRć Jeś. Q)8(**zad Tal. 28)1 zda rujlOIĘWIC TZyżTVjQśCIBOopr(rów TĘ. z ale 99 Wstan intekaw TBW 0180 tyczt 208 by a częśZ BCZtacji 0118 ZCIĘla si leni. Po szóste,czy to się nam podoba,czy nie,niezliczone rzesze pacjentów chodzą na terapię głównie po to,by znaleźć zrozumienie,przyjaźń i nawiązać relację,w której mogą się otworzyć i opowiedzieć o swoich uczuciach. Jeśli relacja z terapeutą nie spełni tych oczekiwań-przerwą terapię. Po siódme,terapia w ogóle,a zwłaszcza REBT,wymaga od pacjentów wykonywania trudnych zadań domowych,a ponieważ tak bardzo,potrzebują"oni aprobaty(również aprobaty terapeuty),mogą wykonywać zadania z,zuewłaściwych"powodów-by sprawić przyjemność terapeucie. Tak czy owak-wykonywanie ćwiczeń im pomoże. Thomasina przyszła do mnie,widząc we mnie ostatnią deskę ratunku,ponieważ,jej zdaniem,nie pomógł jej żaden z pięciu terapeutów,którzy zajmowali się nią podczas dziewięciu lat terapii,i sądziła,iż nikt już jej nie zdoła pomóc. Zdecydowała sie jednak przyjść do mnie na kilka sesji,bo jej najlepsza przjaaółka. Nań,która przychodziła do mnie kilka lat wcześniej,bardzo nalegała. Często naprawdę nie lubię moich pacjentów,a czasem nawet uczciwie im mówię,że za ich okropne zachowanie lekceważyłbym ich w towarzystwie i nie spotykał się z nimi,gdyby nie byli moimi pacjentami. Z Thomasinąjednak było inaczej. Uważałem ją za wyjątkowo miłą osobę,pełną aepła i kochającą ludzi,a nie tylko spragnioną miłości innych. Dlatego oprócz bezwarunkowej akceptacji,jaką zawsze daję pajentom,darzyłem ją również prawdziwą przyjaźnią i okazywałem jej to w relacji terapeutycznej. Kiedy była chora,dzwoniłem do niej i okazywałem,jak bardzo mi zależy na jej powrocie do zdrowia. Thomasina bardzo się do mnie przywiązała,mimo utrzymującej się długotrwałej depresji i pesymistycznych ocen szans wydobycie się z tego atanu. Wydawało się,że lubi nasze sesje i ćwiczy pomiędzy spotkaniami intensywniej niż podczas poprzednich terapii. Najpierw doszła do warunkowej samoakeptacji-polubiła siebie,bo ja ją lubię i wierzę w nią. Był to pewien postęp,ale pokazałem jej,jak niewielki jest ten sukces-bo cóż by z niego zostało po zakończeniu terapii? Mogłaby natychmiast wrócić do nienawiści do siebiel Wykorzystywałem naszą bezpieczną relację terapeutyczną,by nakłonić ją do próby nawiązania związków z kilkoma mężczyznami,wykształconymi i odnoszącymi większe sukcesy niż ona. Chciałem,by zaryzykowała odrzucenie i by potrafiła je zniebć. Zniosła to dobrze,częściowo dlatego,że miała oparcie w naszej relacji. Po kilku miesiącach zaczęła dostrzegać,że nie potrzebuje cudzej aprobaty do pełnej samoakoeptacji. Po raz pierwszy w życiu wybrała na stałego kochanka bogać,kto,jak ona sama,ukończył tylko szkołę średnią i pracował jako posłaniec. Mimo że jej przyjaciele mówili,iż nie jest zbyt mądry i wykształcony,nie wstydziła się go i chodziła razem z nim w odwiedziny do tych przjaaół. Powiedziałem Thomasmie,że zrobiła wielkie postępy,i przedstawiłem,jak może nadal rozwijać swoją bezwarunkową samoakceptację. Tho 135. masina jednak przyznała,że ciągle opiera się na mqjęj akceptacji jej osoby. Rozmawialiśmy o takiej warunkowej akceptacji i Thomasina zdecydowała się przejść do mojej grupy terapeutycznej,zamiast kontynuować terapię indywidualną. Wiedziała,że w grupie nie będziemy mieli tak bliskiej relacji. Po'czterech miesiącach terapii grupowej udało jej się uwolnić od potrzeby polegania na mojej akceptacji i osiągnęła wyższy poziom bezwarunkowej samoakceptacji. Mimo że dwóch uczestników terapii grupowej wyrażało zdecydowany brak sympatii do niej,Thomasina zachowała swqjąsamoakceptację. Dick miał czterdzieści trzy lata i źle funkcjonował towarzysko. Jako zdolny adwokat,miał spore grono przyjaciół do kieliszka,lubiących lep hojność. Dick był narcystyczny,nie dbał o innych. W widoczny sposób nie interesował się tym,co się z nimi dzieje. Przyszedł do mnie,będąc w depresji,ponieważ nie został wspólnikiem w dużej firmie prawniczej,w której pracował. Głównym powodem było to,że nie utrzymywał kontaktów towarzyskich z ludźmi interesu,i fakt,że chociaż był tak dobrym adwokatem,nie ściągał zbyt wielu klientów do firmy. Nie budził mqjęj sympatii i nie udawałem,że go lubię. Powiedziałem mu jednak,dlaczego mnie zniechęca-spóźnia się na spotkania,nie płaci w terminie rachunków,które wystawia mu Instytut,i ostro krytykuje maj,chłód". Prawdopodobnie w podobny sposób odnosił się do innych ludzi. Najpierw miał mi za złe,że informując o tym,próbuję naucyćgo zachowań społecznych,ale potem uznał,że to mu pomaga w kontaktach ze światem. Zaczął nie tylko odnosić się do mnie dużo lepiej,ale nawet okazywać mi sympatię,której tak brakowało w jego relacjach z innymi. Później zmusił się do podtrzymywania kontaktów z ludźmi i darzenia ich większym zainteresowaniem,co bardzo poprawiło jego życie towarzyskie. Ponieważ Dick lepiej funkcjonował towarzysko,przyciągał więcej klientów do swojej firmy-jego depresja niemal ustąpiła. Był chwilowo spokojniejszy,ale wcale nie stał się mniej podatny na zaburzenia. W moich oczach,,sukces"jego terapii był ograniczony. Odkryłem,że tak się dzieje z większością pacjentów poddawanych,skutecznej"terapii,opartej na relacji z terapeutą. Pacjenci zdecydowanie czują się lepiej,nawiązując udane relacje z terapeutą,ale ich stan wcale się istotnie nie poprawia. Czasem,jak w wypadku Dicka,objawy zabumeńustępują i pacjenci funkcjonują lepiej. To świetnie,ale nadal opierają się jedynie na dobrych relacjach z ludźmi,powodzeniu i wsparciu środowiska. Kiedy coś się psuje-zwłaszcza w znacznym stopniu-jest bardzo prawdopodobne,że pajenei znowu powrócą do swoich zaburzeń,lęków czy depresji. Zaburzenia niektórych pacjentów mogą nawet wzrosnąć w wyniku relacji z terapeutą. Terapeuta staje się dla nich jedynym przyjacielem. On Oub ona)zostaje ich guru. Swoje życie zaczynają układać zgodnie z tym,jak,ich zdaniem,wygląda życie terapeuty. Zatracają własną indywidualność-a to nie jest dobre rozwiązaniel 136. Niektórzy uzależnieni pacjenci całymi latami kontynuują terapię i nie potrafią się wyzwolić ta terapeuci nie starają się im w tym pomóc)spod skrzydeł swego terapeuty. Nawet w terapii krótkoterminowej,jeśli za bardzo podkreślamy relację terapeutyczną i nadmiernie przywiązujemy pacjentów do siebie,to,pomagamy"im na krótko,ale nie pozwalany im wyzwolić się z tego,co psychoanalitycy nazywają,pozytywnym przeniesieniem",a co ja często nazywam podstawową nerwicą. Pragnienie miłości i aprobaty jest normalną ludzką cechą,prowadzi do wielu osiągnięć i może sprawiać dużą przyjemność. Paląca potrzeba cudzej aprobaty może przeszkadzać w wypracowaniu zdrowego stosunku do samego siebie. Trzeba na to zwracać uwagę,zwłaszcza pracując z osobami o poważnych zaburzeniach osobowości i z pacjentami dotkniętymi poważną DPIWICĄ. Jak pokazać pacjentom,że mogą się zmienić. Jedną z głównych metod terapii REBT i innych terapii poznawco-behawioralnychjest pokazanie pacjentom(zwykle podczas kilku pierwszych seąjO,że to oni sami są w znacznym etopniu odpowiedzialni za swoje problemy neurotycne. Skoro sami skonstruowali swoje problemy,sami mogą je teraz zdekonstruować i z powodzeniem rozwiązać. Często pokazuję niezbyt skomplikowanym pacjentom na pierwszej sesji,że świadomie i nieświadomie zmieniają niektóre swoje ważne cele w neurotyczne żądania i przymusy. Dlatego zawsze mogą ponownie zmienić je w nie-neurotyczne preferencje. Często przynosi to szybkie i dobre rezultaty. Jim,student zarządzania,był całkowicie przekonany,że ponieważ jest zdolny i zwykle dostaje oceny bardzo dobre,to koniecznie musi zawsze mieć piątki,czyli gdy dostaje czwórkę lub-Boże uchowaj-trójkę,dowodzi to,że jest głupi i zmierza wprost do klęski. Oczywiście odczuwał dojmujący lęk przed egzaminami i dodatkowo lęk przed tym lękiem. Szybko pokazałem Jimowi,że silne pragnienie dostawania piątek to co innego niż jego gwałtowna żądza zdobywania piątek,która nieuchronnie wywołuje w nim prawdziwe przerażenie. Od razu przyznał,że sam siebie niszczy swoimi żądaniami. Poczuł się lepiej,gdy zrozumiał,że sam może opanować lęk przed egzaminami. Niestety,niezbyt pilnie praowd nad porzuceniem swoich żądań,właściwie robił to tylko wtedy,gdy zbliżał się niezbyt ważny test. Szybko zrobił niewielkie postępy. Dopiero po kilku miesiącach terapii REBT przekonałem go,iż powinien popracować intensywnie nad dekonstrukqją swoich dogmatycznych żądań. 137. Potraktował to poważnie i uwolnił się od nich. Samo przyznanie się do tworzenia własnych żądań nie wystarczało-dopiero gdy zdecydował się popracować nad zmianą,terapia się powiodta. Konstruktywizm jest świetną formą terapii-już dwa tysiące lat temu udowodnił to Epiktet. Wielu spośród naszych najlepszych konstruktywistów-takich jak Michael Mahoney,Vittoria Guidano,Greg i Robert Neimeyerowie-wierzy,że pacjenci,będąc konstruktywistami z natury,muszą mieć sporo czasu,by przy niezbyt aktywnej pomocy terapeutów dokonać samodzielnej rekonstrukcji?. Czasem to się może udać,ale pacjenci zwykle nie umieją szybko sie zmienić. W terapii REBT bardziej realistycznie zakłada się,iż choć pacjenci są zdolni do zmiany,potrzebne im są aktywna-dyrektywne wskazówki,potwierdzające najpierw to,że mogą się zmienić,a potem uczące specyficznych technik przeprowadzania zmian. Wtedy mają oni szansę dokonania szybkiej i głębokiej przemianył? Pokazywanie ludziom,że sami są odpowiedzialni za własne neurotyczne konstrukcje,ma jednak swoje wady i bywa niebezpieczne. Należy zatem wziąć pod uwagę następujące kwestie: 1. Wielu pacjentów woli winić swoich rodziców,kulturę i parszywe środowisko za swoje zaburzenia. Nie chcą oni ponosić nawet częściowej odpowiedzialności za tworzenie własnych zaburzeń. Jeśli obwinią siebie za wywołanie własnej nerwicy,to staną się jeszcze bardziej neurnycni,bo będą się za to potępiać. Powinni jednocześnie wziąć na siebie odpowiedzialność i zapewnić sobie bezwarunko-wą samoakceptaję-to znaczy odrzucać swoje samoniszcząee zachowania,a nie winić siebie za te zachowania. Gdyby to się nie udało,mogliby pogrążyć sie w jeszce większej depresji. Aktywna--dyrektywne wskazówki terapeutów są często potrzebne,by pacjenci potrafili wziąć na siebie odpowiedzialność bez potępiania siebie. 2. Nawet jeśli pacjenci nie potępiają siebie i przyjmują odpowiedzialność za zaburzenia,często nie wiedzą,jak rozpoznać własne przymusyi żądania,które te zaburzenia powodują,i dlatego trzeba ich tego nauczyć. Nie należy pozwalać im na gotowanie się we własnym,neurotycznym sosie aż do czasu spmtanicznęj rekonstrukcji,bo może to narobić więcej szkody niż pożytku. 3. Nie należy też pozostawiać im wolnej ręki co do sposobu wykonywania zadań terapeutycznych pomiędzy sesjami,lepiej jest przygotować je pod nadzorem doświadczonego aktywna-dyrektywnego terapeuty. Staje się to szczególnie istotne w wypadku pacjentów(a jest to znaczna ich część)mających poważniejsze zaburzenia,zwłaszcza cierpiących na zaburzenia osobowości. 4. Zwolennicy terapii konstruktywistycznej niedyrektywnęj-choć mnie się to wydaje sprzeczne,jednak szkoła taka istnieje-wyda 138. 181. ją się zapominać,że wielu pacjentów przychodzących na terapię bardzo cierpi i to cierpienie ich samych wyniszcza. Dlatego trzeba ulżyć cierpieniom pacjentów jak najszybciej,by mogli zacząć rekonstruować swoje życie. Zwłaszcza w terapii krótkoterminowej. Najlepiej pomoże w tym aktywna-dyrektywny terapeuta. Unormowanie zaburzonych uczuć i działań pacjentów. Wielu terapeutów,nie tylko w terapii krótkoterminowej,stara się przekonać pacjentów,że niektóre myśli,czyny i uczucia uważane przez samych pacjentów za zaburzone,są w istocie,zdrowe"i aiormalne". Ta metoda przynosi często bardzo dobre rezultaty,bo pacjenci,o czym stale przypominam w tej książce,częstokroć zamartwiają się swoimi zaburzeniami,co znacznie pogłębia pierwotne zaburzenia. Jeśli pokażemy naszym pacjentom,że niektóre z tych pierwotnych zaburzeń są mniej *ezdrowe",niż oni przypuszczają,może to szybko i w znacznym stopniu im pomócP. Czasem ta metoda jest łatwą formą terapii,bo pacjent nie jest w gruncie rzeczy silnie zaburzony,a tylko postrzega siebie jako osobę zaburzoną i w ten sposób rujnuje swoje życie. Niektórzy pacjenci mają zaburzenia wtórne,które mogą ustąpić,gdy przekonacie ich,że pierwotne zaburzenia mieszczą się w granicach,aiormy". W dalszych rozmowach możecie przekonać tych pacjentów,iż nawet jeśli niektóre z pierwotnych zaburzeń są poważne,nie ma powodu,by się nimi zamartwiali. Taka samoakceptaqjamoże być ważnym wstępem do bezwarunkowej samoakceptacji,a więc może prowadzić do głębokiej i intensywnej poprawy. Kilka lat temu,podczas mojego wystąpienia na spotkaniu w Los Angeles,zdarzył się dziwny wypadek. Jeden z pacjentów,których przypadki demonstrowałem wówczas zebranym,opisał swoją historię w książce Lye 103(Życie na hZ),a więc wolno mi ujawnić jego nazwisko. Był to znany poeta i autor poradników,Peter McWilliams. Przyszedł na jeden z moich popularnych warsztatów-,**uparcie odmawiać unieszczęśliwiania siebie z byle powodul"-i przedstawił swój,problem':od ośmiu miesięcy uczęszczał na terapię z powodu,uzależnienia od seksu",bez rezultatu. Szybko pokazałem Peterowi,że tak zwane,uzależnienie od seksu"jest przede wszystkim wytworem wyobraźni terapeuty,a Peter nieopatrznie zgodził się z jego twierdzeniem,iż jest naprawdę,uzależniony". Peter zrozumiał to po kilku minutach naszej rozmowy i stał się wolny od swojej obsesji wywołanej własną,obsesją seksualną! "Jednakże,jak opisał niezwykle szczerze w/ił 108,w tym samym czasie należał do dogmatycznej 139. sekty i przysiągt wierność jej przywódcy. Nie wyleczyłem więc wszystkich jego emocjonalnych problernów! @W każdym razie pokazywanie ludziom,jak przypuszczalne zaburzenia dość łatwo można sprowadzić do zdrowych i 3 iormalnych"zachowań,ma swoje zalety-nawet jeśli zaburzenia pacjentów są poważniejsze,niż chcemy,by byli tego świadomi. Z drugiej strony metoda ta ma wiele widocznych wad. Na przykład: 1. Jeśli pacjenci są naprawdę zaburzeni,można sprawić,by poczuli się lepiej,ale ich stan naprawdę się nie poprawi. Poważne problemy emocjonalne nadal będą istniały i nie znikną tylko dlatego,że nie będą ich zauważali. Sugerowanie im,iż nie są zaburzeni,gdy rzeczywiście są,rzadko może im pomóc stawić czoło zaburzeniom. 2. Nawet jeśli tylko pokażemy pacjentom,że nie są aż tak poważnie zaburzeni,jak sądzą,to możemy ich dzięki temu zachęcić do ograniczenia terapii i odmowy dostrzegania rozmiaru swoich neurotycznych zachowań. Mogą przy tym czuć się o wiele lepiej niż przedtem,ale będą żyć nadal ze swoją autodestrukcją,zamiast ograniczać jej objawy,lepiej więc pomagać w odrzuceniu wtórnego zamartwiania się zaburzeniami,a potem wracać do pierwotnych zaburzeń i zachęcać pacjentów do pracy nad ich ograniczeniem. 3. Zarówno nasze własne poglądy,jak i poglądy pacjentów dotycząc tego,co jest *ormalne",,dobre"i 3 norame",mogą być jednostronne lub pełne uprzedzeń. Lepiej uzmysłowić pacjentom,że istnieją różne społecne wizje,ziormalności",i dać im wystarczająco dużo wie-dzy,by mogli dokonywać wyboru,które z zachowań prawdopodobnie nie wpędzą ich w kłopoty w ramach ich własnej społeczności. 4. Pacjenci nastawieni aspołecznie i narcystycznie mogą sprytnie wykorzystywać poglądy terapeuty na,ziormalność"do dalszego nieetycznego wykorzystywania innych. 5. Wiele irracjonalnych myśli i działań to typowe ludzkie słabości,statystycznie,aiormalne". Pacjenci często,aiormalnie"nadmiernie uogólniają i dążą do perfekcji,lepiej jednak pokazać im te działania i pomóc w,zdenormalnym"ograniczeniu owych,aiormalrych"zachowań,szkodzących im samym i społeczeństwu. Głęboką i porządną"terapią krótkoterminową można pomóc wielu pacjentom dojść do,zdenormalnego"zdrowiał. Metody odwracania uwagi. Najpopularniejsze paliatywne i niewyszukane metody psychoterapii polegają na odwracaniu uwagi pacjenta. Przez stulecia ludzie lękliwi i depreMO. z aby O 131 TDygnęb W DC. J 84 SOWBład d TOWO. sjni stosowali medytację,jogę,ćwiczenia religijne i rozrywki,by odwrócić uwagę od zaburzeń. Skupiali się na mantrach,na biegu własnych myśli,na ćwiczeniach fizycznych,na udziale w rytuałach i w rozrywkach. Taka koncentracja sprzyja przynajmniej chwilowemu oderwaniu się od lęków i depresji,a także od wtórnych objawów:lęku przed lękiem i depreąji spowodowanej depresją. Współcześnie te starożytne metody wzbogaciły się o nowe techniki relaksacyjne i óiofedóccł(biologiczne sprzężenie zwrotnej. Setki artykułów i książek napisali o tych metodach m.in. :Herbert Benson,G. R. Carlson,R. M. Boyle,Robert Fried. Daniel Coleman,Edmund Jacobson,Maurits Klee,S. Moore,1. M. Shgpiro i R,N,WlhPWiększość technik odwracania uwagi jest skuteczna-przynajmniej chwilowo. Jeśli pacjenci w stanach lękowych cy w depresji skupią się mocno na czymkolwiek innym niż wydarzenia aktywizujące,które wywołują ich zaburzenia,to nie żądają,by te wydarzenia nie następowały,i nie myślą o tym. Jakie są okropne. Po okresie wypełnionym medytacją,relaksem lub innymi metodami mającymi na celu odwrócenie uwagi nie czują już przygnębienia i mogą rozwiązać niektóre swoje problemy lub zaangażować się w przyjemną działalność,której sobie nie zatruwają lękami. Techniki odwracając uwagę mają kilka zalet: 1. Można ich szybko nauczyć i przystosować je do potrzeb pacjenta-pajena mogą je nawet sami wymyślać. 2. Czasami natychmiast blokują one zaburzone uczucia i zastępują je przyjemnymi emocj ami. 3. Utrudniają pacjentom oddawanie się zgubnym nałogom-paleniu i objadaniu się. 4. Są często po prostu przyjemne. Joga i cytanie-na przykład-absorbują uwagę i sprawiają wiele przyjemności. 5. Czasami prowadzą do korzystnych zmian poglądów. Medytujący pacjenci mogą obserwować własne,pełne lęków mybti i dojść do wniosku,że,okropne"rzeczy obecne w ich myślach nigdy się prawdopodobnie nie zdarzą,a gdyby nawet,to poradzą sobie z nimi. Metody te,jak już wspomniałem,stosowano od stuleci,a nowsze-jak progresywna relaksacja Jaeobsona i óiqfeed(oc:-zdążyło już zastosować tysiące terapeutów i miliony pacjentów. Dlaczego więc rezultaty metod dystrakcyjrych są niemal zawsze tylko paliatywne i częściowe? Z kilku powodów: 1. Jeśli relaks ma jedynie odwracać uwagę,to spełnia tylko ten wymóg. Bliminqje myśli budzące lęk pacjenta,takie jak:Jluszękoniecznie napisać doskonały raport i nikt nie może mnie kryty 141. 142. kować,że zrobiłem to źle",a myśli te zastępuje medytacja joga,ćwiczenia oddechowe czy cokolwiek innego. Poglądy pacjentów pozostają jednak te same,nadal żywią oni silne uczucia i myśli typu:Joniecznie muszę napisać ten raport świetnie-albo będzie okropnie,a ja okażę się niekompetentnyl"Kiedy skupiają się na stosowaniu metody dystrakcjnej,nie myślą tak,ale ta myśl istnieje i wróci niemal nieuchronnie. Kiedy technika odwracająca uwagę ukoi ich i wrócą do swego zwykłego życia,będą powracali do budzących lęki poglądów i będą wpadać w zaburzenia,gdy tylko zajmą się(choćby w myślach)tak ważnymi zadaniami,jak napisanie,dobrego"raportu. 2. Fakt,że różne metody tak dobrze odwracają uwagę od lęków i depresji,stanowi zagrożenie:nie pozwala to bowiem poważnie zaburzonym pacjentom dostrzec,jak kreują swoje zaburzone uczucia i zachowania,i odciąga ich-o ironiol-od prawdziwego zrozumienia i pomyślnego rozwiązania podstawowych problemów. Tak więc,jeśli za każdym razem,gdy wpadam w panikę przy pisaniu raportu,wykonam ćwiczenia jogi albo oddam się głębokiej medytacji,to szybko wydobędę się z tego stanu i może nawet potem napiszę dość dobry raport. Nadal jednak będę uważał,że maje przerażenie wynikało z nakazu napisania raportu a nie z wmawiania sobie,iż koniecznie muszę napisać doskonały raport i muszę dzięki temu zyskać aprobatę innych. Rzadko dostrzega się,prawdziwą"przyczynę lęków,praktycznie nigdy się nie zaprzecza tworzącym te lęki irracjonalnym przekonaniom 08)i nadal żyje się w cieniu destrukcyjnych poglądów-często przez całe życie. Techniki dystrakcjne skutkują więc,ale niezbyt trwale i niezbyt pierwszorzędnie. Często mogą utrudniać zastosowanie lepszych metod i pozbycie się tendencji lękowych. 3. Stałe stosowanie metod odwracających uwagę może zwiększyć niską tolerancję na frustrację. Powtarzam w tej książce,że trwałemu ograniczeniu podatności na zaburzenia sprzyja jasne zrozumienie,jakie naprawdę są nasze myśli,uczucia i czyny,którymi niepotrzebnie doprowadzamy się do zaburzeń. Jednakże pacjenci często mają niską tolerancję na frustrację OFT)i wobec tego zrobią wszystko,by uniknąć ciężkiej pracy nad sobą. Konsekwentnie szukają magicznych rozwiązań-na przykład wiary,że za nich zrobi to Bóg lub terapeuta. Metody odwracające uwagę zapewniają im komfort i brak stresów. Mogą się od nich uzależnić-na przykład medytować po dwie,trzy godziny dziennie-ponieważ na krótką metę(jak alkohol i narkotyki)stanowi to łatwe wyjście z trudnej sytuacji. Uzależnienie od tego typu metod może zwiększyć LFTI. 4. Terapeuci również miewają niską tolerancję na frustrację i dlatego często znajdują jedynie paliatywne i częściowe rozwiązania-zwłaszcadla szczególnie trudnych pacjentów. Mnie się to przydarzyło z mają pacjentką Celtą. Celta niewiele sypiała,bo często śniła koszmar,w którym napastowano ją,a jej przyjaciele,krewni i kochanek nie przychodzili jej z pomocą. W tym ataku we śnie była zabijana lub kaleczona. Kiedy budziła się z przerażeniem,nie mogła zasnąć przez kilka godzin,bo bała się,że koszmar powróci. Naturalnie starałem się pokazać Oclij,jak może ograniczać swoje podstawowe przymusyi żądania. Miała wiele przekonań tego typu:*oniecznie muszę zdobyć taką miłość przyjaciół,krewnych i mego kochanka,bym miała gwarancję,iż zawsze mi pomogą w tarapatach! ",:Jeśli wspierający mnie ludzie nie kochają mnie naprawdę i nie spieszą mi z pomocą,gdy jej potrzebuję,to znaczy,że są obrzydliwymi hipokrytami,naprawdę wcale mnie nie kochają i zasługują na potępienie i karę! ",Jlqje okropne koszmary muszą się skończyć i przestać przeszkadzać mi w spartol Nie mogę ich znieśćl Kiedy śni mi się koszmar,długo nie mogę się uspokoić i baję się następnego. Maje życie jest okropnej"Nauczyłem Celtę metody relaksujących odpowiedzi Herberta Bensona,a także skupiania się na monotonnym liczeniu,gdy nie mogła zasnąć. Używaliśmy techniki wyciszania wypowiadanym tekstem,opracowanej przez A,8.leveya i jego współpracowników z Cambridge. Celta zmuszała się do miarowego powtarzania:*az,dwa,trzy. Raz,dwa,trzy"-bez względu na swoje rozdrażnienie,aż do zaśnięciaP. Celta stosowała te dwie metody z dużym powodzeniem. Po kilku tygodniach nauczyła się zasypiać ponownie zaraz po przebudzeniu z koszmaru. Robiła to tak sprawnie,że nie trwało to dłużej niż dziesięć minut. Zobaczyła,że potraf panować nad swoim snem,więc przestała uważać swoje przebudzenia z koszmaru za,coś okropnego"i nie do opaDOWTlB. Innymi słowy. Celta najpierw ograniczyła swoje wtórne lęki-obawę przed koszmarami i bezsennością. Zaczęła wówczas śnić koszmar dużo rzadziej,a więc zredukowała pierwotne objawy,które skłoniły ją do podjęcia terapii. Czuła się zupełnie dobrze. Niestety,dzięki technikom odwracania uwagi i zgodnemu z rzeczywistością przekonaniu,iż potraf ponownie zasnąć po koszmarze. Celta porzuciła terapię po trzech miesiącach. Była zadowolona z wyników,jakie przy mojej pomocy osiągnęła. Łagodnie próbowałem namówić Celtę do kontynuowania terapii i do pracy nad jej podstawową potrzebą oparcia w rodzinie i przyjaciołach. Maja łagodność wynikała zapewne z mojej własnej niskiej tolerancji na frustrację-Celta była pacjentką,z którą trudno uzyskać pierwszorzędne rozwiązania REBT,a była bardzo zadowolona ze swoich postępów 143. osiągniętych dzięki moim paliatywnym metodom. Pozwoliłem jej odejść,zaznaczając,że może ponownie rozpocząć terapię,gdyby powróciły stany lękowe. Na szczęście-jeśli można tak to nazwać-kochanek Oclił,z którym była związana od dwóch lat,porzucił ją nagle pół roku późnij i wywołana tym depresja spowodowała jej powrót do terapii. Nadal miała koszmary i kłopoty ze mem. Jej obsesja koncentrowała się teraz jednak na tym,jak,okropnie"jest stracić kochanka i jaka się przez to stała,bezwartościowa". Wróciła do swego podstawowego przekonania,iż koniecznie musi być kochana i wspierana przez ważnych dla niej ludzi i że oni muszą spełniać jej życzenia-w przeciwnym wypadku są skończonymi łajdakami. Celta pracowała ze mną przez kilka miesięcy,by dostrzec i złagodzić te wymagania. Byłem o wiele bardziej zadowolony z ostatecznej przemiany jej postawy i zmiany uczuć niż wtedy,kiedy pokonała swój lęk przed koszmarami i bez 8:0008118. Strzeżcie się więc własnej niskiej toleranji na frustraję! Oczywiśaemożna używać kilku metod odwracania uwagi,by przerwać najgorsze stany lękowe pacjentów,ich depresję,wściekłość i nienawiść do siebie samych. Trzeba jednak uważać,by niektórzy pacjenci nie stosowali tych Jkuteczrych"metod,Jbyt dobrze",w sposób prowadzący do powierzchownych lub niezbyt skutecznych rozwiązań. Przyjrzyjcie się najpierw własnemu poziomowi IPT,zanim dacie za wygraaał. Stosowanie duchowych i religijnych metod psychoterapii. Psychoterapeuci zwykle unikają religijnych i duchowych metod terapii,uważanych za nienaukowe,a nawet szkodliwe. Te metody dotyczą pacjentów O innych osób)wierzących w hipotezy niemożliwe do potwierdzenia lub wykluczenia-tak sądzą filozofowie nauki,tacy jak Bertrand Russell i Karl Popper. Można więc o nich dyskutować bez końca,co odaągnienas od istnnych pytań. Na przykład cy wierzący są mniej,cąy bardziej neurotyczni lub inaczej zaburzeni od ludzi niewierzących 9 FNikt tego nie wie i nie będzie wiedział w najbliższej przyszłości. Jak wspominałem w niektórych swoich publikacjach,,ziaukowa"literatura dotycząca wpływu przekonań duchowych i religijnych na zdrowie psychiczne jest dość podejrzana i stronnicza. Badacze są zwykle jakoś uprzedzeni i ustawiają sytuacje eksperymentalne tak,by potwierdzały ich punkt widzenia. Uczestniczący w badaniach też są uprzedzeni i dlatego zwykle nie udzielaj ą avczciwych"odpowiedzi na pytania z kwestionariuszy. 144. Na przykład,jeśli prosimy osobę mocno wierzącą w Boga,w Kościół czy Potężne Siły Duchowe rządzące światem o odpowiedź na serię pytań o osobiste szczęście,równowagę psychiczną i udane małżeństwo,to jej ocena wpływu własnej osobowości na te sprawy będzie prawdopodobnie bardzo zachwiana przez pewność,pomocy"z tych potężnych religijnych lub duchowych źródeł. Z drugiej strony,osoby sceptyczne będą prawdopodobnie bardziej uczciwie oceniały,jak bardzo są zaburzone emocjonalnie". Dlatego nie można brać zbyt poważnie stale rosnącej liczby badań wskazujących,że ludzie religijni i uduchowieni są ązczęśtiwsi"i adrowsi"niż niereligijni i nieuduchowieni. W każdym razie bez wątpienia poglądy religijne i duchowe ludzi wpływają na ich zaburzenia. W pewnych wypadkach te same poglądy wywołują niezdrowe uczucia i czyny u jednych,a zdrowe-u drugich. Poglądy religijne często mogą wywoływać głębokie zmiany emocjonalne-i to bardzo szybko. Miliony osób poważnie uzależnionych od alkoholu,palenia,hazardu i innych szkodliwych nałogów,odnalazło religię"lub,zobasylodachowe światło"i porzuciło nałóg-czasem na zawsze. Przjęae zasad religijnych lub duchowych i życie zgodnie z nimi ma często istotne zalety: 1. Zasady religijne i duchowe często zawierają wytyczne moralne,których wypełnianie przynosi rezultaty dobre dla jednostki ilubspołeczeństwa. Różne religie i sekty nakazują swoim wyznawcom porzucić gniew,wyrzec się szkodliwych nałogów,pomagać innym,poważnie myśleć nad zmianą życia i robić różne inne rzeczy,uznane przez wiele społeczeństw za,dobmcynne"i 3 drowe". 2. Wiara w świat duchowy i religijny pomaga ludziom zmniejszyć lęki-nawet jeśli jest nierealistyczna i utopijna. Jeśli pacjenci wierzą,że. Jog to da",lub wierzą w istnienie rządzącej światem Siły Duchowej,która pomoże im rozwiązać problemy,to będą mniej lękliwi i skłonni do depresji,niż mogliby być bez tej wiary. 3. Praktyki duchowe i religijne,w tym wiele rytuałów,wytyczają wierzącym konstruktywne cele i wzbogacają o różne zainteresowania. Chodząc regularnie do kościoła,modląc się,odmawiając duchowe inkantacje,ludzie odwracają swoją uwagę od zaburzeń,angażują się w działania konstruktywne,a czasem znajdują sobie ważne życiowe cele(o czym piszę w dalszej części książki). Wielu egzystencjalistów-w tym Wiktor Erankl-twierdzi,że ludzie są zdrowsi i szczęśliwsi,kiedy mają zasadniczy cel w życiu. Religia i duchowość,nawet jeśli są oparte na wątpliwych założeniach,mogą nadać iąau aanJś. Dziś te idee są bardziej popularne niż w przeszłości. Można z uwagą wysłuchać pacjentów,którzy mówią o swoich przekonaniach religijnych 145. i duchowych,a czasem odesłać ich w tej dziedzinie do wykwalifikowanych konsultantów religjnych i duchowych. Jednak,duchowość"w terapii bywa również niebezpieczna. Oto możliwe zagrożenie 1. Jeśli pacjenci są umiarkowanie religijni(dalecy od dewocjO,wierzą w istnienie Siły Wyższej,która pomoże im w potrzebie,to ich poglądy są,ziormame",zapewne im nie zaszkodzą,a może pomo-gą. Jeśli jednak wierzą mocno,że koniecznie musi istnieć Siła Wyższa,bez której są bezsilni-mogą mieć poważne kłopoty. Naprawdę bowiem oznacza to,iż są zupełnie bezsilni,nie potrafią sobie pomóc i że bez pomocy Siły Wyższej nie mogą zmienić swoich myśli,uczuć i czynów. Ich duchowe czy religijne przekonanie są wówczas niekonstruktywne,bo odbierają im własną moc rozumienia i zmieniania siebie samych,ziając ich na łaskę Sił Nadprzyrodzonych,w które wierzą. 2. Jak podkreślam w tej książce,to,co nazywamy nerwicą,a nawet poważniejsze zaburzenia osobowości wynikają z dogmatycznego,jednostronnego,przymusowego myślenia. Dudzie umiarkowanie religijni nie są skłonni do takiego myślenia,ale ludzie nastawieni dewocjnie mogą mieć takie skłonności. Jeśli pacjenci wierzą,że:Jstmeje tylko jeden potężny,wszechwiedzący Bóg,który całkowicie panuje nad światem i nade mną. Muszę koniecznie,by być zdrowym i szczęśliwym,wypełniać Jego lub Jej przykazania i poświęcać się Jego lub Jej Kościołowi,bo inaczej grozi mi wieczne potępienie"-to wystąpienie u nich również innych,dogmatycznych,zaburzonych myśli jest bardziej prawdopodobne niż u ludzi umiarkowanie wierzących czy niewierz ących. 3. Chociaż można zachęcać pacjentów do podejmowania rozmyślań religijnych czy duchowych-zwłaszcza do przyjęcia etycznych i moralnych zasad Judeo-chrześcijańskich lub wynikających z innej religii-trzeba uważać,by nie wypowiadać się zbyt jednostronnie. Nie należy faworyzować żadnej formy religii,by nie narzucać własnego punktu widzenia i nie odwodzić pacjentów od samodzielnego myślenia i dochodzenia do własnych,religijnych i niereligijnych poglądów i praktyk. Psychoterapia powinna w tych i innych ważnych sprawach poszerzać zakres możliwości,a nie je ograniczać. 4. Pewne sposoby nauczania religijnego i duchowego przyciągają wiernych o skłonnościach obsesyjna-kompulsywnych. Te skłonności mogą się zintensyfikować podczas uczestniczenia w praktykach związanych z określonym nauczaniem. Wiele popularnych grup,organizacji i sekt-takich jak kult New Agę,transpersonaliści,teozofowie,sekta Moona,chrześcijańscy fundamentaliści i in 146. ne zgromadzenia-ma w znacznej części wyznawców nadgorliwych,uzależnionych od,boskiego"nauczania ich grup i przywódców. Członkowie tych wspólnot może są szczęśliwi,czasem ekstatycznie,ale nie są w potocznym rozumieniu tego terminu,dobrze przystosowani". Nauka i praktyki owych grup zachęcają wiernych do fanatyzmu,zachowań kompulsywno-obsesyjnych,a więc do zaburzeń. Uczestnictwo w tych sektach nie zawsze prowadzi do zaburzeń obsesyjnych,ale często je wzmagał(. Z tych powodów rygorystyczne ugrupowania religijne i spirytualistyczne mają niekorzystny wpływ na zdrowie psychiczne. Nieelastyczni,jednotorowo ukierunkowani wyznawcy mogą sabotować pogodzenie się z samymi sobą,z innymi i z własnym środowiskiem. Korzyści mogą być efemeryczne. Nawet jeśli skorzystają oni z nauk religijnych-co,jak podkreślam,zdarza się często-to bardzo rzadko doświadczają głębokiej,intensywnej,gruntownej przemiany osobowości. Trzeba więc dobrze przemyśleć(przed zastosowanieml)religijne czy duchowe sposoby rozwiązywania problemów pacjentów. To,co powiedziałem na temat religii i duchowości w ich skrajnych przejawach(o odłamach o uprawiających nienaukowe,przesądne,perfekqjonistycznei obsesyjna-kompulsywne praktyki),nie oznacza,że wszystkie poglądy religijne i duchowe są,chore". Wielu teologów-na przykład Paul Tillich i Martin Bober-ujmuje swoje poglądy religijna-duchowe w sposób otwarty i humanistyczny,mi sami i ludzie idący podobną drogą,zachowując wszystkie dobrodziejstwa,unikają potencjalnych niebezpieczeństw takiej wizji świata. Jeśli chcemy,możemy używać terminu,duchowy"bez odniesienia do religii. Boga,zjawisk nadprzyrodzonzch i okultyzmu. Dziś wielu zwolenników wartości duchowych uważa,że ludzie powinni nadawać,prawdziwy sens"swemu życiu,poświęcając się na przykład,zdeegoistycznie"sprawom społecznym. W terapii REBT często zachęcamy pajentów do żywotnego zaangażowania się w sprawy budowania firmy,tworzenia rodziny czy do oddania się jakiejś ważnej sprawie politycznej czy społecznej. Ten proces zdobywania sensu i celu życia,oddania się raczej celom społecznym niż czysto indywidualnym,może być bardzo pomocny dla pacjentów,a także dla ich bliskich i dla całej ludzkości. Rodzi się pytanie:czy powinniśmy takie zmierzanie do celu nazywać,duchową"wyprawą i mylić to z usiłowaniem dotarcia do przekraczających ludzką rzeczywistość,mistycznych,świętych,boskich znaczeń? Jeśli zachęcimy pacjentów do nadawania swemu życiu trwałego znaczenia,to automatycznie dodany przez to ducha(entuzjazmu,werwy,siły życiowej i pasji)ich myślom,uczuciom i czynom. Ten rodzaj,duchowości"może przynosić radość i być wysoce motywujący. Jest jednak daleki od 147. jakiejkolwiek religii i od jakiejkolwiek wiary w duchy,siły wyższe,demony czy nadprzyrodzone moce kosmosu. Trzeba wziąć pod uwagę pomaganie pacjentom w osiąganiu,ducha"i,duchowośa",to znaczy w zwiększeniu ich humanistycznej świadomośai rozwijaniu żywotnych zainteresowań,inteligencji oraz w pobudzaniu ich pasji życia. Jeśli zechcą być,uduchowieni"w sensie nadludzkim czy boskim,terapeuta może przyjąć do wiadomości ich wybór i możliwe,wynikające z tego dla nich,pożytki. Trzeba mieć się jednak na baczności przed wpędzaniem pacjentów w uzależnienie od,cudownych"rodzajów,duchowośa". Umiarkowana wiara we wszechpotężne duchy i przenikającą wsystkoduchowość może być nieszkodliwa,ale pobożne opieranie się na ich ziemskich odpowiednikach łaje pewne emocjonalne niebezpieczeństwal. którzy gientów**oz*XZRjĄ j 3 tprzyszlpralrtył**W aspektZkolejnołZDĘCĄĄ p*i. ROZDZIAŁ 13. Inne metody mniej głębokiej i intensywnej terapii krótkoterminowej. Praktyczne rozwiązywanie problemów. Wielu terapeutów,zwłaszcza zainteresowanych terapią krótkoterminową,specjalizuje się w rozwiązywaniu problemów. Trzeba uczciwie przyznać,że praktycznie wszyscy terapeuci-nawet zwolennicy,głębokiej"psychoanalizy,którzy przede wszystkim starają się odkryć nieświadome procesy pacjentów i dążą do intensywnej zmiany osobowości-w istocie uczestniczą w rozwiązywaniu wielu problemów. Pacjenci przychodzą na terapię,bo mają poważne problemy,których nie rozwiązują należycie. Nawet jebtiprzyszli z innego powodu,praktycznie wszystkich gnębią jakich sprawy praktyczne,które są przyczyną ich zaburzeń. Proszą o pomoc w ograniczeniu zaburzeń,ale także w rozwiązaniu tych problemów'. W terapii REBT rozwiązywanie problemów jest jednym z głównych aspektów terapii-choć wolimy praować nad tym aspektem w drugiej kolejności. Jeśli jednak pacjenci mają prawdziwe kłopoty-mieszkają ze znęcającym się nad nimi członkiem rodziny,piją zbyt dużo,mogą utracić pracę i grozi im bezrobocie-zwykle staram się najpierw rozwiązać ten 149. palący problem. W przeciwnym razie mogłoby im zabraknąć sił do pracy nad sobą,a rozterki poważnie zakłócałyby terapię. Praktyczne problemy zwykle wymagają jednak podejmowania wielu decyzji,planowania i snucia projektów. Paqjena lękowi,w depresji,wściekli nienawidzący siebie nie są w stanie dobrze sobie radzić z problemami,ani nawet dobme rozeznać,na czym te problemy polegają. W takich-w psyche-terapii codziennych-wypadkach pacjenci często wybierają do przepracowania,zdewłaściwy"problem praktycny,stawiają sobie wątpliwe cle i nawet przy najlepszej pomocy sabotują niemal wszystkie rozwiązania. Dlatego zwykle zachęcam najpierw do pracy nad poważnymi zaburzeniami emocjonalnymi,a dopiero podczas tej pracy stopniowo pomagam im dojść do ważnych celów i motywów,by ustalić,nad jakimi praktycznymi problemami pacjenachcą pramwać i jak to najlepiej zrobić. Terapia REBT zmniejsza poważne zaburzenia,a jednocześnie docenia znaczenie praktycznego rozwiązywania problemów. Może to prowadzić do bardzo dobrych i szybkich rezultatowi Czasami rozwiązywanie problemów skutkuje aż nazbyt dobrzej Ted był niezadowolony z wybranego kierunku studiów. Zmieniał już administrację i zarządzanie(ang.MBA)na studia prawnicze,a kilka miesięcy przed terapią poszedł na pedagogikę. Interesowały go wszystkie te trzy dziedziny,ale nie wiedział,która będzie dla niego najlepsza przez następnych dwadzieścia lat,i bardzo się denerwował,czy uda mu się podjąć,właściwą"decyzję. Ponieważ czas płynął,większość kolegów ze szkoły zdecydowała już o swoich przyszłych karierach zawodowych i studiowała na wybranych kierunkach,Ted czuł się spóźniony i wpadał w dejTSjĘ. Jak zwykle,szybko pokazałem Tedowi jego główne irracjonalne przekonania-zwłaszcza myśl,że koniecznie musi bardzo szybko dokonać dobrego wyboru i musi wybrać dziedzinę,w której odniesie sukces i nigdy nie zazna nudy. Pracowaliśmy nad dostrzeżeniem i ograniczeniem irracjonalności tych żądań i nad ich zamianą na realistyczne preferencje. W tym samym czasie sugerowałem,by Tel pracował nad dyplomem z pedagogiki i pomyślał też o tymczasowej pracy w administracji szkoły oraz by porozmawiał ze swoimi profesorami o możliwościach w tym zakresie. Przyjął dobrze maje sugestie,bo wymagały od niego podjęcia konkretnych działań i odwracały uwagę od lęków przed podejmowaniem decyzji. W ciągu sześciu tygodni Tel lepiej radził sobie w szkole,dowiedział się wiele o pracy administracji uczelnianej,zapalił się do pomysłu stworzenia szkoły wyższej o wiele bardziej skupionej na przygotowywaniu do zawodu niż na badaniach naukowych. Wiedział już,co chce robić w życiu,nie lękał się tej decyzji,problem został rozwiązanylNiestety,Ted odszedł od dyskutowania 0)swoich perfkcjonistycznych,tworzących lęki przekonań i zastosował swoje przymusowe myśli do 1%1. nowych celów zawodowych. Teraz,gdy zdecydował się na pracę w administracji uczelnianej,uparł się,że musi mieć piątki z wszystkich przedmiotów,koniecznie musi zdobyć aprobatę wszystkich profesorów i musi znaleźć nową dziewczynę,która będzie sprzyjać jego nowej karierze bardziej niż obecna żona. Choć Ted był pod niektórymi względami w lepszej formie,niż gdy przyszedł na terapię,to jednak wcale nie pokonał swoich podstawowych problemów,polegających na łatwym wpadaniu w lęki i depresje. Zaburzenia te nadal przeszkadzały mu w realizacji celów. W emocjonalnym wirze trudno mu było pracować nad nowymi celami. Akcentowałem dążenie do celów edukacyjnych jako zachętę do dalszego rozważania drążących go przymueów. Dopiero po półtora roku udało mu się powrócić do dysput,bo obsesyjne cele przeszkadzały mu w zmianie żądań na preferencje. Wreszcie zmienił niektóre perfkcjonistyczne poglądy,uwolnił się od stanów obsesyjnego lęku i pracował nad nowymi celami w sposób zdecydowany,ale bez fanatyzmu. Jak widać,zbyt duży nacisk położony na praktyczne podejmowanie decyzji ma też swoje terapeutyczne wady. Zwłaszcza jeśli terapeuta zanadto zaangażuje się w rozwiązywanie specyficznych problemów pacjenta,zamiast nauczyć go,jak sam powinien rozwiązywać swoje problemy. Jednym z pożądanych celów terapii jest nauczenie pacjentów,jak samodzielnie myśleć i dochodzić do własnych wniosków podczas wielu lat życia po zakończeniu terapii. Partnerowanie pacjentom przy dokonywaniu wyborów,podsuwanie użytecznych sugestii rozwiązań ma wielkie zalety,ale może też prowadzić donikąd-jak stało się to w mqjej pracy z Tedem. Oto i inne niekorzystne skutki nadmiernego skupienia się w terapii na metodach rozwiązywania problemów przed uzyskaniem poprawy w zakresie podstawowych zaburzeń:1. Wielu pacjentów łatwo wybiera do pracy terapeutycznej nieistotne,a nawet Jałszywe"problemy. Mogą naciskać,by pomóc im w zdobyeiumajątku,ponieważ chcieliby w ten sposób dowieść swojej,wielkości",a nie dlatego,że pragną mieć więcej pieniędzy. Mogą upierać się,by pomagać im odnieść sukces w dziedzinie,w której nie są uzdolnieni. Mogą z pomocą terapeuty odnieść,sukces"materialny,zaniedbując jednocześnie stosunki towarzyskie i seksualne,które mogłyby dać im większe zadowolenie z życia. Trzeba więc skupiać się na tym,co pacjenci-jak mówią-chcą osiągnąć w życiu,ale wskazać im możliwość dążenia do różnych celów jednocześnie. 2. Niektóre z praktycznych celów pacjentów mogą być w opinii terapeuty nierealistyczne. Jeśli pacjent czy pacjentka mają tylko maturę,czterdzieści lat,troje małych dzieci i niewielkie zasoby finansowe,to w takiej sytuacji niezbyt realistyczne są projekty zasłania lekarzem czy śpiewaczką 151. operową. To szlachetne cele,ale lepiej pokazać pacjentom,że nie da się ich zrealizować. To drażliwa sprawa. ,Jłierealistyczni"pacjenci mogą mieć jednak jakąś szansę osiągnięcia,zdemożliwego"celu. Mogą też nigdy go nie osiągnąć,ale nie zmierzać ku niemu fanatycznie i cieszyć się tym dążeniem. Na szczęście terapia REBT ma odpowiedź na takie,śmieszne"dążenia. Seymour miał czterdzieści dwa lata,maturę i zawsze chciał być lekarzem. Pracowałem nad nim,by nie pastwił się nad sobą za to,że nim nie jest. Był dość słabo opłacanym kreślarzem,miał dwoje małych dzieai żonę,która nie pracowała. Był coraz mniej autodestrukcyjny,ale nadal chciał ukończyć studia medyczne. Odpowiedzialnie wykazałem mu,że to cel mało realny,ale że módby ewentualnie ubiegać się o przyjęcie na medycynę. Zaproponowałem mu równocześnie podjęcie pracy nad jego niską tolerancją na frustrację CKoniecznie muszę pracować w wymarzonym zawodziel')oraz nad lękiem(. Czy to nie byłoby okropne,gdybym się dostał na medycynę,a potem jednak oblał egzaminyl Muszę być dobrym studentem,inaczej będę nieudacznikieml'). Pokazałem Seymourowi,że zwalczając swoją LFT i palącą potrzebę odnoszenia sukcesów w zakresie studiów medycznych,może nadal starać się osiągnąć swój nieosiągalny cel i pracować nad bezwarunkową samoakceptają,nawet gdyby mu się nie udało dostać na medycynę. Przyjął to i zaakceptował fakt,że żadna uczelnia medyczna go nie przyjmie. Został więc kręgarzem i do awojejpraktyki wprowadzał tyle elementów medycyny tradycyjnej,ile się dało. Nie był do końca zadowolony z wyboru,przeszkadzała mu niepełna realizacja celu,ale czerpał wielką satysfakcję z niesienia pomocy pacjentom. Przypadek Seymoura pokazuje,że praktyczne rozwiązanie problemu może łączyć się ze zmianą poglądów umożliwiającą pacjentom dobre,choć może nie doskonałe rozwiązania. 3. Praktyczne rozwiązywanie problemów może stać się obsesją. Ma to swoje zalety,bo może się stać żywotnym celem życiowym,sprzyjającym samorealizacji. Może jednak dawać efekt zastępowania widoku lasu widzeniem tylko poszczególnych drzew. Opracowywanie szczegółowych rozwiązań może pochłonąć i zabierać czas,odciągając od *epszych"celów życiowych. Marie,jedna z moich pacjentek,miała świetnie prosperującą firmę. Zajęła się jednak robieniem pieniędzy na giełdzie tak intensywnie,że zaniedbała firmę,niemal doprowadziła ją do upadku i skłóciła się z dwiema aiostrami,które były udziałowcami tej firmy. Najpierw próbowałem pomóc jej tak zorganizować dzień,by mogła poświęcać tyle czasu,ile trzeba,firmie,transakcjom giełdowym i dochodzeniu do ładu z siostrami oraz resztą rodziny. Marie nie chciała porzucić irracjonalnej żądzy zarobienia miliona dolarów na giełdzie i wykazania wszystkim,że jest,prawdziwym geniuszem". W rezultacie maje praktyczne podejście do organizacji dnia przy lekceważeniu jej obsesji-nie miało praktycznie sensu(152. Kiedy doprowadziłem Marie do zakwestionowania palącej potrzeby odnoszenia sukcesów giełdowych i skłoniłem ją do odrzucenia desperackich transakcji-udało jej się na nowo ocenić swoje cele życiowe. Uznała,iż stosunki z siostrami,siostrzeńcami i siostrzenicami są dla niej o wiele ważniejsze niż dowodzenie,jakim jest geniuszem. Wróciła do codziennej pracy w firmie. Chociaż nadal uważała transakcje giełdowe za bardziej podniecające i potencjalnie przynoszące więcej pieniędzy,wybrała kompromisowe rozwiązanie,oparte na bezpiecznym prowadzeniu interesów i dobrych stosunkach rodzinnych. Takie życie dawało jej więcej satysfakcji. Wbrew przytoczonym tutaj przykładom rozwiązywanie problemów jest ważną częścią opanowywania lęków i stresów. Może pomagać w rozsupływaniu,chwilowym lub trwałym,pewnych emocjonalnych trudnośa. W dużym stopniu polega to na zmianie zdarzeń aktywizujących lub przeciwności życiowych,z których wynikają problemy poznawcze,emocjonalne i behawioralne. Pomagając pacjentom rozwiązać problemy praktyczne,pomagamy im poprawić ich sytuację ekonomiczną,zmienić pracę,warunki życiowe,układy towarzyskie i uczuciowe,podnieść poziom zadowolenia i uzyskać inne korzystne zmiany. Pacjenci stają się bardziej optymistyczni,zaangażowani,odczuwają przyjemności i inne emocjonalnie zaspokajające uczucia. Pacjenci chętniej pracują nad swoimi zaburzeniami,rują na to więcej sił,prowadzą bardziej celowe życie,odnajdują sens w zmianie warunków bytowych,są bardziej zrelaksowani,zdobywają ciekawszych przyjaaół,nabierają nowego,bardziej,eksperymentalnego"i akceptującego zmiany stosunku do świata. Rozwiązywanie codziennych problemów może być giębokim doświadczeniem emocjonalnym. Zmiany emocjonalne często prowadzą do przełamania poważnych impasów. Dobre życie wymaga zarówno rozwiązywania problemów praktycznych,jak i rekonstrukcji podejścia do świata. Można w tym celu stosować użyteczne metody rozwiązywania dylematów,proponowane przez takich terapeutów,jak Jay Malcy,Arthur Nezu. Marin Goldfred,T. DYurilla,G. Spwack. M. D. Shure,lrin Janis,Donald Meichenbaum. Można nie tylko pomagać pacjentowi w rozwiązywaniu problemów,ale też uczyć ich technik i umiejętności samodzielnego rozwiązywania problemów,użytecznych także po zakończeniu terapii. Wymaga to przyjęcia odpowiedniej postawy i realizmu w rozeznawaniu trudnościB. Nastawienia przydatne w rozwiązywaniu problemów sprawnie przedstawili Donald Meichenbaum i jego współpraewnicy? Przeanalizuj ważne sytuacje wymagaj ąee rozwiązania. Nie zabieraj się do rozwiązywania zbyt wielu rzeczy zbyt szybko. Rozważaj rozwiązania najlepsze,ale również alternatywne. Wypróbuj kilka sposobów rozwiązania problemu,nawet jeśli na pierwszy rzut oka jedno wydaje się najodpowiedniejsze. 153. O Sprawdź swoje rozwiązania,by zobaczyć,czy dają oczekiwane rezultaty. O Przyjmij,że dobre rozwiązania są możliwe,ale nie upieraj się,że koniecznie trzeba je osiągnąć. O Wyznacz sobie realistyczne cele,jasno stawiając i ustalając pewne kroki zmierzające do rozwiązania. O Staraj się wymyślić dużo potencjalnych rozwiązań. O Kiedy czujesz lęk lub stres wynikający z rozwiązywania problemów,wyobraź sobie,jak inni ludzie zareagowaliby w podobnej sytuacji,jak mogliby pozbyć się stresu. Oceń,za"i,przeciw"każdego rozwiązania i uszereguj rozwiązania według ich praktycznych zalet i możliwych skutków. Przećwicz niektóre strategie i możliwe zachowania,zanim zastosujesz je naprawdę. Pracując nad nimi,konstruktywnie wyobrażaj sobie lepsze odpowiedzi i rozważaj je w myślach. Spodziewaj się niepowodzeń i nie upieraj się,że nie mogą się zdarzyć. Nagradzaj siebie za starania,nawet jeśli plany się nie powiada. Zapewniaj siebie,że pójdzie ci dobrze,gdyż jesteś już na drodze ku rozwiązaniu. Kiedy jesteś zablokowany,zobacz,co z tego,co sobie mówisz,powoduje blokadę. Podejrzewaj,że wkradają się jakieś absolutystyczne wymagania,przymusy i żądania. Odnajduj je i aktywnie dyskutuj sam ze sobą. Odnajduj pozytywne,pełne nadziei,pomocne myśli:*otra 5 ę to zrobić",. Teraz,gdy czuję się lepiej,pójdzie mi łatwiej". O Przekonuj siebie,że nawet gdyby stało się najgorsze i problemu nie udałoby ci się rozwiązać dobrze albo wcale,nie spowoduje to żadnej katastrofy i nadal cieszyć się będziesz innymi sprawami. O Staraj się zobaczyć w problemie prawdziwe wyzwanie,nawet je-śti jego rozwiązywanie źle ci idzie. Prawie zawsze można się wiele nauczyć,dążąc do rozwiązania. Ucz się na błędach i ciesz się procesem znajdowania oraz lepszych rozwiązań. Stosowanie zachęty i wsparcia. Niemal wszyscy terapeuci czasami stosuj ą zachęty i wsparcie,zalecane już przez Alfreda Adlera w początkach XX wieku,a później również przez Leopolda Bellaka,Leonarda Smalla i Lewisa Wolberga?. W terapii REBIidziemy śladem Adlera i utrzymujemy,że wielu pacjentów wątpi w siebie i pogardza sobą,a więc w stosunkowo niewielkim stopniu może sobie po 154. móc. Aktywna-dyrektywny terapeuta,zdecydowanie stojący po ich stronie,może zachęcać ich do zmian,a czasem zdecydowanie nakłaniać do przełamania się?. Oto niektóre zalety tej metody: 1. Terapeuta może szybko pomóc pacjentom zacząć wykorzystywać zdolności,jakie mają,ale o których nie wiedzą i których nie wykorzystuj ą. 2. Wielu pacjentów fałszywie wierzy,iż nie może się zmienić bez solidnych wskazówek terapeuty. Nie będą więc oni próbowali,zanim nie uzyskają takiej pomocy. Samo szukanie wsparcia może stanowić podstawowe zaburzenie(pacjenci mają palącą potrzebę i silne pragnienie uzyskania takiego wsparcia),toteż ludzie ci mogą odmawiać pracy nad zwalczaniem tego problemu,dopóki nie dostaną owego wsparcia,którego,potrzebują". Dawanie im oparcia może być trochę Jdewłaściwe",ale jednak skuteczne. Później można im pomóc w zwalczaniu zaburzonej,potrzebyó'. 3. Pacjenci pod naciskiem wspierających terapeutów często zmuszają się do zrobienia tego,czego inaczej by nie zrobili. Dzięki temu zyskują dowody,że mogą tego dokonać,zyskują pewność siebie wynikającą z dokonań(wykazał to Albert BanduraP. Posiadanie takiej,opartej na dokonaniach,pewności siebie może nie stanowić najlepszego rozwiązania,bo wiedzie ku warunkowej akceptacji siebie-za określone dokonania. Lepsza jednak pewność siebie niż jej brak,a warunkowa samoakeeptacja,choć gorsza od bezwarunkowej(USJ,może jednak poprawić stan wielu pacjentów. 4. Upewnianie pacjentów,że potrafią radzić sobie lepiej,niż przypuszczają,i mogą się zmienić,jeśli tylko w to uwierzą,jest zwykle w dużym stopniu zgodne z prawdą,bo zazwyczaj są nazbyt pesymistyczni w samoocenie. Jeśli pokaże się im,co naprawdę potrafią,mogą znaleźć w tym oparcie,wzmóc właściwe zachowania,bardziej realistycznie uwierzyć w siebie. Ofiarowywanie pacjentom wsparcia i zachęty(oraz dodawanie odwagi miewa też wyraźne wady,na co zwracało uwagę wielu autorów?. Oto niektóre przykłady: 1. Może to wzmagać przekonanie pacjentów,że koniecznie potrzebują wsparcia terapeuty li innych łudził i nie mogą wielu rzeczy zrobić sami,choć naprawdę potrafią. Może to pogłębiać ich brak samodzielności. 2. Pacjenci pozwalają terapeucie myśleć za nich i nawet jeśli czerpią korzyści z jego wsparcia i rad,to odmawiają samodzielnego prze 155. myślenia. Mogą z pomocą terapeuty postępować właściwie,ale nie będą zdolni do powtórzenia tego samodzielnie,bez pomocy. 3. Pacjentom można podpowiadać praktyczne rozwiązania,nieodpowiednie dla nich,mniej ich satysfakqjonqjąe niż te,które mogTy,sami wymyślić. Mogą przejmować cele i wartości terapeuty zamiast własnych. Nawet jeśli odniosą sukcesy w dążeniu do tych zapożyczonych celów,może to być mało twórcze i dawać im stosunkowo niewiele przyjemności. 4. Pacjenci mogą dzięki wsparciu poczuć się pewniejsi i sprawniejsi w działaniu,niż są naprawdę. Mogą zmierzać do celów leżącchpoza ich możliwościami,co doprowadzi ich donikąd. 5. W wyniku tego fałszywie dobrego samopoczucia pacjenci mogą łatwo dojść do warunkowej samoakeeptacji,dalekiej od bezwarunkowej samoakceptacji. Rozważę to w dalszej części tego rozdziału. Przedstawione zastrzeżenia podkreślają wątpliwe aspekty wspierania pacjentów i dodawania im odwagi. Jednakże,jak już wcześniej wspomniałem,w terapii krótkoterminowej ma to również wyraźne zalety. Trzeba stosować wsparcie z ostrożnością,nie przesadzać i swobodnie łączyć je z praktykami wiodącymi ku bezwarunkowej samoakceptacji. Podnoszenie samooceny pacjentów. Jedną z najczęściej stosowanych technik psychoterapeutycznych jest pomaganie pacjentowi w podniesieniu jego samooceny. Całe zastępy teoretyków i praktyków stosowały taką technikę,a wśród nich:Leopold Bellak. Leonard Smali,Nathaniel Branden,Sandor Ferenczi,Peter Sifneos,AmBand i Charles Sooaridesó. Poprawa samooceny pacjentów dokonuje się na kilka sposobów:po pierwsze,okazujemy pacjentom,że naprawdę ich lubimy i uważamy za zdolniejszych,niż oni sami sądzą:po drugie,pokazujemy im,że nawet jeśli są odrzucani przez innych i źle im się wiedzie,to rują również zalety i mogą odnosić sukcesy teraz i w przyszłości:po trzecie,przekonujemy ich,że mają pewne wyjątkowe zdolności i wyrastają ponad przeciętność w pewnych dziedzinach. Wszystkie te sposoby poprawiania samooceny pacjentów sprowadzają się do pomocy w zdobyciu jedynie warunkowej samoakoptaji. Zachęcamy ich i uczymy,by akceptowali,lubili,szanowali siebie za to,że potrafią coś dobrze zrobić i są akceptowani przez innych-a nie dlatego,że są bezwarunkowo w porządku,sami z siebie,po prostu dlatego,że żją. Taka 156. uwarunkowana samoakoeptaja jest niemal powszechna. Zapewne większość ludzi ma wrodzone skłonności do myślenia o sobie w ten sposób,bez żadnego wpajania im tego sposobu myślenia przez innych. Kiedy raz uznają,że pewne zachowania są,prawidłowe"i..właściwe",oraz zobaczą,że potrafią je osiągnąć samodzielnie,przjmqją ten sukces za,dowód",iż są,dobrymi"ludźmi,i całkowicie warunkowo akceptują siebie na tj podstawie. Niestety,kiedy zawiodą i ważne dla nich osoby ich odrzucą,będą skłonni,z powodu wrodzonych tendencji lub społecznego treningu,gardzić sobą i uważać się za niegodnych dobra i szczęścia. Taka samoocena jest zmienna i niepewna. Wszyscy ludzie są ułomni i dość często zawodzą w ważnych zadaniach i związkach z innymi. Łatwo więc przychodzi im pogardzanie sobą za złe zachowania. Nawet gdy dobrze sobie radzą,bają się,czy następnym razem wypadną równie dobrze. Pozytywna samoocena jest przyjemnym uczuaem,pomaga ludziom w upartym dążeniu do ważnych osiągnięć. Ma jednak swje wady,zwłaszcza dla ludzi niezbyt atrakcyjnych i zdolnych,ale nie tylko dla nich,również dla bardziej łaskawie obdarowanych przez los,ponieważ nam wszystkim zawsze grozi niebezpieczeństwo,że wypadniemy nie dośk dobrzej Raz jeszcze przypomnę zagrożenia wynikające z pomagania pacjentom w osiąganiu pozytywnej samooceny lub warunkowej samoakoptacjk 1. Choć osiągają samoakoptaję,bo wiedzą,iż terapeuta lubi ich i w pełni akceptuje,to wiedzą też,jak szcąególną rolę terapeuta pełni w ich życiu,to znaczy zawsze jest po ich stronie,a poza tym płaci mu się za to. Mogą więc odrzucać tę aprobatę,uznać,że terapeuta jest stronniczy lub udaje,albo mogą starać się przypodobać terapeucie i akceptować siebie tylko wtedy,gly im się to uda. Nawet jeśli są przekonani o sympatii i akceptacji terapeuty,nadal żją w świecie,który ich odrzuca. Dobra samoocena uzyskana podczas terapii łatwo więc wyparowuje. Bądź też,skoro terapeuta w pełni ich akceptuje,zaczną tego samego wymagać od innych. Mogą także rozpaczliwie starać się zdobyć aprobatę innych ludzi i nic nie uzyskać. Żaden z tych efektów może nie nastąpić,ale mogą też wystąpić wszystkie jednocześnieł 2. Pokazując pacjentom,że nie są bezwartościowi,bo mają pewne dobre ody,m ćmi ich,dobrymi ludźmi",zachęcany ich do zachowania tych dobrych och. Jeśli jednocześnie rują też,złe"achy i skłonności do złych zachowań,mogą łatwo uznać,że przeważają one nad,dobrymi",i znowu się będą poniżać. Niektórzy perfekcjoniści mogą się upierać,że dobre cechy muszą być zawsze,dobre"lub,Jnrdzo dobre". Dokąd ich to zaprowadzi? Jeśli pacjenci uznają siebie za dobrych z powodu dobrych och,mogą. jak wskazał mi Emmett Velten(rozmowa osobista,19951,ukrywać **eachy"lub im zaprzeczać,odmawiać pracy nad ich zmianą i poniżać siebie za nie. Jeśli widzą siebie jako,dobrych ludzi"z powodu dobrych och,mogą się obawiać ryzyka związanego z podejmowaniem nowych przedsięwzięć,w których mogliby się okazać anniej dobrzyó'. 157. 3. Jeśli zademonstrujemy pacjentom,jak doskonałe są ich uzdolnienia,jak są niezwykle dobrzy w jakiejś dziedzinie,zazwyczaj warunkowo siebie zaakceptują-ale znowu będą się upierać,że muszą utrzymać te,doskonałe"zachowania,a nawet je udoskonalić. Kiedy tak się nie dzieje,znowu skłonni są gardzić sobą. Z takich właśnie przyczyn samoocena przypomina huśtawkę i prowadzi niemal zawsze do wahań nastroju u pacjentów i nie tylko u nich. Raz siebie chwalą,raz ganią. Tylko ludzie doskonali i zawsze akceptowani przez inne ważne dla nich osoby mogą żyć bezpiecznie z taką samooceną. Spróbujcie samil Uprzyjcie się,że aby siebie polubić,musicie zostać doskonałymi terapeutami. No i jak. Pomaganie pacjentom w poprawie samooceny ma jednak także zalety,zwłaszcza w wypadku tych pacjentów,którzy i tak będą siebie warunkowo oceniali i którzy potwornie sobą gardzą. Możecie stosować z nimi różne metody omawiane w tej książce. Często przynoszą one chwilową poprawę. Oto one:1,pokazywanie pacjentom,że mają zdolności i dobre cechy:2,pokazywanie,że zachowania niewłaściwe dotyczą tylko część,a nie całości ich działania:3,pokazywanie,że w pełni ich akceptujemy,łącznie z ich,zdewłaściwymi"myślami,uczuciami i czynami:4,zapewnianie,że mogą radzić sobie jeszcze lepiej,teraz i w przyszłości:5,pomaganie w poprawianiu ich umiejętności i dokonań:6,zachęcanie do dokonania zmian w rodzinie i w środowisku pracy,sprzyjających ograniczeniu rywalizacji i odrzucania przez innych. Prawdziwym"rozwiązaniem problemu samooceny jest jednak dawanie pacjentom bezwarunkowej akceątacji(Carl Rogers nazywa to,bezwarunkowym pozytywnym nastawieniem')bez względu na to,jak wypadają w terapii i poza nią. Równocześnie trzeba uczyć ich udzielania tej bezwarunkowej akceptacji samym sobie,uznawania siebie za-z definicji-dobrego człowieka. Trzeba uczyć pacjentów,by oceniali jedynie skuteczność własnych zachowań,nie oceniając jednocześnie siebie,swojej osoby. Pomoc pacjentom w uzyskaniu wglądu we własne zaburzenia i nieadekwatne zachowania. Zygmunt Freud i inni zwolennicy psychoanalizy podkreślali w ciągu ostatniego stulecia,że danie pacjentom wglądu w ich zaburzenia i nieadekwatne zachowania jest najefektywniejszą metodą udzielania pomocy,dzięki niej można niekiedy uzyskać pozytywne wyniki w parę tygodni czy miesięcy terapii. Psychoanalityczny wgląd polega na tym,by pacjenci zrozumieli 158. niektóre powody,zwłaszcza te minione,swych zaburzeń oraz ważne psychiczne i emocjonalne mechanizmy,które wywołują ich zaburzenia?. Wielu terapeutów nie zgadza się z wyjaśnieniami feudystów i innych przedstawicieli kierunku analitycznego,ale przyznaje,że pomaganie pacjentom w dojściu do,dobrego"wyjaśnienia,jak doszło do zaburzeń,a zwłaszcza tego,w jaki sposób nadal tworzą własne zaburzenia,może pomóc pacjentom szybko,a nawet intensywnie. W terapii RBBT i większości pozostałych terapii poznawco-behawioralnych pacjenci otrzymują,odpowiednie"wyjaśnienia,co sprawiło,że stali się tacy,jacy są,i co mogą zrobić,by uniknąć powtarzania zaburzeń. Inni terapeuci również poucz ąj ą pacjentów,co mogą zrobić,by się zmienić,ale jednocześnie uczą ich,powodów"przygnębienia i,wyj aśniają",dlaczego pewne procedury im pomogą. Często nie ma większego znaczenia,czy wyjaśnienia terapeuty i wgląd,jakim starają się pomóc pacjentowi,są prawdziwe i realistyczne. Dopóki pacjent wierzy,że te,wyjaśnienia"są dobre,często odnoszą skutek,bo dzięki nim pacjenci,wiedzą",dlaczego coś im dolega,i,wiedzą",że coś mogą zrobić,by poczuć się Jepiej". Na przykład analityk Rany spotykał się z nią przez trzy lata i przekonał ją,że wybrała niewłaściwego mężczyznę na partnera,ponieważ obawiała się jakiegokolwiek stałego związku. Dlaczego? Analityk wyjaśnił,że oczywiście jożądała swego bardzo atrakcyjnego qjea,który ją zaniedbywał,i dlatego obawia się zaangażować w związek z innym atrakcyjnym mężczyzną,który mógłby,po pierwsze,mieć z nią stosunek przypominający kazirodczy kontakt z ojcem:po drugie,zaraz potem zająć się własnymi sprawami,odrzucając ją niemal całkowicie. To,dobre"wyjaśnienie niepowodzeń w nawiązywaniu trwałych związków z atrakcyjnymi mężczyznami oraz tego,że,celowo",choć *eświadomie"wybiera do łóżka mężczyzn nieatrakcyjnych zadowoliło Ranę,bo nie musiała już winić siebie za niepowodzenia. Mogła odtąd zwalać je na,okropną"historię z ojcem. Niestety,,wgląd"Rany nie pomad jej w znalezieniu lepszego partnera ani w nawiązaniu trwałego związku. Przyszła do mnie,gdy jej analiza skończyła się fiaskiem,ponieważ Rana nadal wybierała nieatrakcyjnych mężczyzn,których w końcu odrzucała,a wpadała w panikę podczas spotkań z atrakcyjnymi mężczyznami. Szybko upewniłem się,że przez całe życie Rana święcie wierzyła:Jluszę odnosić sukcesy we wszystkich ważnych w moim życiu związkach z mężczyznami,a jeśli mi się to nie udaje,to znaczy,że całe maje życie jest bezwartościowe,mimo że dobrze sobie radzę jako nauczycielka matematyki i lubię tę pracę". Możliwe,że na to błędne żądanie wpłynęły stosunki Rany z ojcem,teraz wprawdzie znakomite,ale nie najlepsze w dzieciństwie. Co dziwne,również młodsza o siedem lat siostra Rany,która zawsze miała lepsze kontakty z ojcem,miała prawie takie same,okropne"obawy,że nie znajdzie odpowiedniego mężczyzny. 159. W każdym razie szybko pokazałem Ranie,że bez względu na problemy okresu dorastania,obecnie to ona sama upiera się,iż musi mieć(zamiast tylko pragnąćl odpowiedniego partnera,a jej wymagania najprawdopodobniej wywołują w niej stany lękowe. Rana zaakceptowała te wynikające z teorii REBT wyjaśnienia,zaczęła pracować nad ograniczeniem własnych wymagań i po jedenastu seąjach spotykała się-nie wpadając w popłoch-z bardzo atrakcyjnym mężczyzną. Podczas jednej z naszych ostatnich sesji powiedziała:. Teraz widzę,że chociaż mój ojciec zaniedbywał mnie,gdy byłam mała,uparłam się,iż koniecznie potrzebuję jegimiłości,a także akceptacji innych mężczyzn,zwłaszcza tych atrakcyjnych. Teraz,kiedy odrzucam tę potrzebę,nie baję się już spotykać z atrakcyjnymi mężczyznami. To dziwne,ale coraz bardziej lubię też mniej atrakcyjnych mężczyzn i może zwiążę się z jednym z nich na dłużej". Nawet gdy pomożecie pacjentom uzyskać,dobry',,prawdziwy"lub,właśawy"wgląd w źródła ich zaburzeń i nawet gdy paqjena są z niego zadowoleni,wgląd często nie wystarca im,by pozbyć się objawów. Tak dzieje się zarówno w,efektywnej",poznawczej terapii zachowań,jak i w innych,,zde-efektywnych"terapiach-jak wskazywali liczni zwolennicy terapii poznawczo-behawioralrych,w tym ja sam,Aaron Beck. David Buma,David Barww 4. Oto niektóre prrr 681. Kiedy pacjenci,tacy jak Rana,szukają,prawdziwego"wyjaśnienia zaburzeń,widzą to,co zrobili w przeszłości,i to,co nadal robią,by niepotrzebnie wpędzać się w zaburzenia. Inaczej jednak niż Rana,pacjenci ci zwykle nie pracują nad zmianą swoich niezdrowych myśli,uczuć i działań. Siostra Rany,Sharon,też przyszła do mnie na terapię i przyznała,że ma wymagania podobne do siostry i że też upiera się,by,atrakcyjni",,amii"i,odpowiedni"mężczyźni gwarantowali jej bezpieczeństwo uczuciowe bez groźby odrzucenia. Podobnie jak siostra,Sharon spotykała się z,jeszcze mniej odpowiednimi"mężczyznami,miała z nimi kilka romansów,ale szybko odrzucała ich jako potencjalnych kandydatów na TOĘZB. Po krótkiej rozmowie ze mną O z Raną)Sharon jasno zobaczyła własne żądania,zdała sobie sprawę,że przeszkadzają jej w podjęciu ryzyka spotykania się z atrakcyjnymi partnerami(z obawy przed odrzuceniem)-a jednak przez wiele miesięcy odmawiała zamiany tych wymagań na preferencje. Choć młodsza i ładniejsza od Rany,Sharon była jeszcze bardziej niepewna i zalękniona. Ulegała panice nawet w związku ze rają pracą w szkole. O ile modem ocenić,jej osobowość była bardziej zaburzona niż Rany,okrebkłem ją jako,osobowość unikjącą". Po dwóch latach prowadzonej przeze mnie stałej psychoterapii REBT,porzuciła w końcu niektóre ze swoich perfekcjonistycznych wymagań wobec innych,wobec siebie,wobec świata i znacznie ograniczyła swoje poczucie zagrożenia. Nadal jednak była bardziej zaburzona niż Rana,która już kończyła swata terapię. 160. Sharon w każdej dziedzinie szła na kompromisy:poślubiła człowieka znacznie mniej utalentowanego i została nauczycielką angielskiego w szkole średniej,zamiast próbować zostać profesorem na uniwersytecie. Długa,intensywna terapia częściowo tylko poskutkowała,mimo że Sharon dostrzegła już na samym początku swoje podstawowe przekonania i widziała,jak bardzo sobie szkodzi. 2. Prawdopodobnie rzadko istnieje jedno,prawdziwe"wyjaśnienie ery jeden wgląd w zaburzenia pacjenta. Pacjenci mogą,z pomocą terapeuty,skupiać się na podstawowym przymusie egm Jluszę koniecznie wypaść dobrze w miłości(w szkole czy w pracy),bo jeśli to mi się nie uda,jestem bezwartościowyl"Mają wówczas wgląd w,przyczynę"swoich lęków czy depresji. Widząc to,mogą jednak lekceważyć podstawowy przymus tworzący wrogość:*usisz koniecznie traktować mnie dobrze,bo jeśli tego nie robisz,to jesteś niedobrym człowiekieml",i nie będą mieli wglądu w przyczyny swego gniewu. Mogą też zlekceważyć odkrycie podstawowej niskiej tolerancji na frustrację i przymusu:. Jącie musi być łatwe i przjemne!",i nie zdobędą się na wgląd w swój lęk przed światem,w którym żyją. Sharon(inaczej niż jej siostra)wierzyła,że:.. Atrakcyjni mężczyźni wybierani przeze mnie koniecznie muszą odwzajemniać maje uczucia,a jeśli tego nie czynią,to są niegodnymi mnie łąjdakamil"Była też przekonana,że:. Sytuacja,w jakiej spotykam się z mężczyznami,powinna być znacznie lepszal Nie powinnam mieć tylu problemowi Powinno być mi łatwiąjlJakie to straszne,że trzeba się w taki okropny sposób z nimi umawiaćł"Czuła gniew,miała niską tolerancję na frustrację i pogardzała sobą. Najpierw,tak jak z Raną,praowaliśmy nad jej potępianiem siebie. Kiedy zaczęła się od tego uwalniać,pojawiły się pozostałe dwa główne irracjonalne przekonania,nad którymi także pracowała-po pewnym czasie. Wgląd Sharon w tworzenie własnych zaburzeń był tylko częściowy,ale dobrze,że mogła nad nim pracować. Nie wystarczał jednak do znaczniejszej poprawy sposobu myślenia,odczuwania i zachowań. Terapia REBT wymaga,by pomóc pacjentom w uzyskaniu trzech głównych typów wglądu:1,wgląd w to,że oni sami tworzą swoje nerwice,i rozeznanie dwóch-trzech podstawowych przymusowi 2,wgląd w fakt,że bez względu na to,kiedy i jak zaczęli podlegać tym przymusem,nadal im podlegają,skoro nadal są neurotyczni:3,wgląd w rzeczywistość społeczną,pozwalający zrozumieć,że trzeba ciężko pracować i dyskutować swoje neurotyczne przekonania,by je poprawiać. Te trzy typy wglądu pomagają pacjentom osiągnąć dość sąybką-a czasem głęboką i trwałą-zmianę. Trzeba jednak podkreślić,iż zwyczajny psychologiczny wgląd,a zwłaszcza samo,aozumienie",że przeszłe doświadczenia wywołały obecną nerwicę pacjenta,nie wystarcza. Potrzebny jest inny,bardziej aktywny,wgląd"i o wiele więcej pracy nad jego zastosowanieml 161. Terapia oparta na doświadczaniu. Wiele terapii,również krótkoterminowych i intensywnych,kładzie nacisk na procs przeżywania,doświadcania. Zachęcają one pacjentów do przeżywania reakcji cielesnych,czasem aż do emocjonalnego wstrząsu. Poprzez te reakcje i uczucia,doznania cielesne i płynące z nich doświadczenia dochodzą oni do zmian swych postaw i do przemian emocjonalnych,a czasami do radykalnych zmian osobowości. Niektóre teome wspierające terapię opartą na doświadcaniu można znaleźć w pismach Freuda,Otto Ranka,Sandora Fe renczego,Wilhelma Reicha i innych wczesnych przedstawicieli psychoanalizy,a także bardziej współczesnych terapeutów:Jarla Rogersa,EugeneaGendlina,JMna Mahrera,J. D. Safrana,lestie Greenberga i innyehP. Podstawy teoretyczne terapii opartej na doświadczaniu są dość solidne,bo w historii ludzkości więcej ludzi zmieniło się gruntownie dzięki niezwykłym przejściom(na przykład eksperymentalnym doświadczeniom cielesnym,bliskości śmierci)niż w jakikolwiek inny sposób. I-udzie,którzy omal nie utonęli lub nie zginęli w czasie pożaru,są często tak do dębi wstrząśnięci,że rozmyślają o swoim obecnym i przeszłym życiu i postanawiają radykalnie zmienić swoje postępowanie. Zapoczątkowany w latach sześćdziesiątych psychoterapeutyczny ruch spotkań wykorzystywał metodę opartą na doświadczaniu,włączają do niej pewne fizyczne kontakty między uczestnikami grup doświadczenia wych. Podobnych metod od wieków używają grupy religijne i kultowe. Współcześnie ruch New Agę stosuje wiele ćwiczeń tego rodzaju. Poważne badania różnych psychologów,takich jak leslie Greenberg i J. D. Sama,także wykazały,że w zwyczajnej psychoterapii pacjenci otrzymujący poruszające ich emocjonalnie zadania(jak te stosowane w terapii Cestalt)skupiają się silniej na procesie terapeutycznym i pomaga im to w szybszej Terapia REBT zawsze stosowała pewne formy terapii opartej na doświadczaniu,zachęcając pacjentów od początku do podejmowania ryzyka porażki i odrzucenia in muo,do stawania twarzą w twarz z własnymi fizycznymi i emocjonalnymi lękami i pokonywania w ten sposób irracjonalnych fobii. Czytając materiały opracowane przez Willa Shutza i Fritza Perlsaw późnych latach sześćdziesiątych,uznałem,że metody oparte na doświadczaniu można z powodzeniem wprowadzić do instrumentarium REBT. Od roku 1968 praktykujący terapię REBT stosują maratony,warsztaty i intensywne sesje umożliwiające doświadczanie,a wiele takich ćwiczeń włączyliśmy jako stały element sesji indywidualnych i grupowych. Doświadczanie podczas terapii REBT,dzięki zdolności rozbudzania emocji,często przynosi świetne rezultaty. Powiedziałbym nawet,że terapia oparta na doświadczaniu stosowana sama w sobie również daje dobre rezultaty,162. często w krótkim czasie. Wprowadza nowy,zdecydowany i żywiołowy element do terapii,a większość ćwiczeń działa też behawioralnie i zachęca do wyraźnej aktywna-dyrektywnej zmiany 8. Jednakże terapia oparta na doświadczaniu,pozbawiona poznawczej dyskusji i innych technik,ma znaczne ograniczenia i wady:1. W ciągu trzydziestu lat praktyki,zwłaszcza z ludźmi uczestniczącymi w grupach spotkań i intensywnych sesjach,przekonałem się,że uderzające postępy dokonywane przez pacjentów i innych uczestników spotkań,choć dramatyczne-są tylko chwilowe. Uczestnicy odczuwają przypływ energii jeszcze przez kilka tygodni po nowych doświadczeniach i czasami dokonują lub postanawiają dokonać prawdziwej przemiany życia. Przyjdźcie jednak kilka miesięcy później,a zobaczycie,że prawie wszyscy wrócili do starych,dysfunkcjonalnych myśli i zwyczajów. Nieliczni dokonali dość głębokich zmian i wytrwali w tych zmianach,a nawet je pogłębili,ale większość-nie zmieniła sie. W roku 1975 cztery pary uczestnicąyły w moim czternastogodzinnymmaratonie w Instytucie Terapii Racjonalna-Emotywnej-wszyscy zaczęli poprawiać swoje małżeńskie relacje. Inaczej,niż to zwykle bywa z uczestnikami maratonów,utrzymywali z sobą kontakt i spotykali się co roku przez następnych pięć lat. Jedno małżeństwo zaczęło się psuć i wreszcie para ta się rozeszła. Pozostałe trzy dobrze funkcjonowały i przypisywały to samemu maratonowi,corocznym spotkaniom oraz dalszemu czytaniu i słuchaniu materiałów terapii RDT. Bez dalszych spotkań i wykorzystywania tych materiałów ich sukces nie byłby pewny. Kilkuset uczestników intensywnych sesji REBT poddano badaniom kilka miesięcy po sesjach i cała grupa wykazywała znaczne ograniczenie irracjonalnych przekonań i dysfunkcjonalnych uczuć. Nigdy jednak nie otrzymano funduszy na kontynuowanie tych badań,nie można więc było prowadzić dalszych obserwacji oj grupyB,2. Zmiany,których ludzie dokonają w wyniku doświadczeń przeżytych podczas terapii indywidualnej i grupowej,a także podczas uczestniczenia w warsztatach i intensywnych seąjach,nie zawsze są,*drowe". Niektóre osoby zmieniają się dramatycznie,ale one same i pozostali uczestnicy mają wątpliwości,czy są to,dobre"zmiany. Słyszałem tysiące razy,jak uczestnicy maratonów doświadczeniowych i intensywnych sesji niszczyli później swoje małżeństwa,rzucali dobrą pracę,uzależniali się od alkoholu i narkotyków po swoich,ekstatycznych"przeżyciach. Inni,dostrzegli światło rozwoju",ale nigdy nie zdobyli się na to,by pójść za nim,i pozostali w jeszcze głębszej depresji niż przedtem. 3. Praktycznie wszystkie organizacje i grupy specjalizujące się w dramatycznych procedurach doświadczeniowych są prowadzone nie przez profesjonalistów w dziedzinie zdrowia psychicznego,a przez osoby,które zol 63. stały przeszkolone w obrębie tych grup. I-udzie przed przyjęciem do grupy poddawanej doświadczaniu nie przechodzą badań,a niektórzy są bardzo zaburzeni i nie potrafią znieść przebywania w grupie. Mogą poważnie zaszkodzić sobie podczas przeżywania doświadczenia(lub wkrótce po nimi i wymagać leczenia farmakologicznego lub hospitalizacji. Renomowani terapeuci odmówiliby leczenia poważnych zaburzeń dramatycznymi ćwiczeniami ujawniającymi wszystko,ale nieprofesjonalne grupy podejmują takie ryzyko. Renomowani terapeuci kierowaliby niektórych pacjentów na leczenie lekami psychotropowymi,nieprofesjonalne grupy czynią tak bardzo rzadko. 4. Dobrze zaprojektowane ćwiczenia doświadczeniowe czasem pomagają niektórym pacjentom zobaczyć własne,autodestrukcjne reakcje i pozwalają im na wyobrażenie,jak mogą się zmienić,a pacjenci dokonają adrowych"zmian. Wielu ludzi jednak nie potraf samodzielnie przemyśleć tych przeżyć(gdy ćwiczenia takie są jedyną formą terapii)ani nowych koncepcji własnej przemiany,lepsze dla nich byłoby połączenie procedur doświadczeniowych z poznawczym zrozumieniem tego,jak sami siebie zaburzają i jak temu zaradzić. Teoria doświadczenia i zmiany,głoszona przez Jarla Rogersa i Eugene a Gendlina,jest przede wszystkim teorią egzystencjalną:przyjmuje ona,że ludzie są zdolni doświadczyć czegoś,a potem zmienić się na lepsze. To bywa prawdziwe,ale znacznie częściej fałszywe,bo większość ludzi,a szczególnie pacjentów,ma ograniczone zdolnobci dochodzenia do własnych,terapeutycznych wniosków. Procedury doświadczę mowę lepiej łączyć z procedurami poznawczymi i lepiej,by objaśniał je pacjentom aktywna-dyrektywny,dobrze wyszkolony i kompetentny terapeuta-a w każdym razie taki jest mój stronniczy punkt widzenial. I nterwencje paradoksalne. ludzie myślą paradoksalnie,a przy zaburzeniach tendencja ta się nasila. Kiedy bardzo się starają pokonać problem emocjonalny,często go zaostrzają. Przedstawiam to swoim pacjentom na przykładzie:jebti lękamy się wind,czujemy się źle,wchodząc do windy,ale jeśli zaczynamy wobec tego unikać wchodzenia do windy,to nasza fobia będzie narastaćl Jeśli pacjenci powtarzają sobie w kółko:*ie wolno mi się baćl",to ich lęk raczej wzrośnie,niż zmalejelWielu terapeutów stara się więc pomóc ludziom interwencją paradoksalną. Zalecają zadania paradoksalne. Często stosują to Paul Watzlawicki jego współpracownicy oraz Jay Malcy-na przykład mówią pacjentom,by celowo wprowadzili się w stan lęku,bo wiedzą,że to pozwoli im się zrelal 64. ksować i ograniczyć lęk. Mogą też celowo zmieniać kontekst działań pacjenta. Maria Sewmi-Palazzoti przekonuje pacjentów,że ich rodziny w sposób szlachetny próbują im pomagać,gdy tymczasem ci ludzie mogą próbować ich skrzywdzić. Terapeuci mogą paradoksalnie przedstawiać sytuację pacjenta jako gorszą,niż jest naprawdę,by zmobilizować ich do większego wysiłku. W latach dwudziestych Knight Dunlap i Victor Franki zaczęli zalecać pacjentom działania paradoksalne i osiągali dobre rezultaty. Milton Emckson stosował paradoksalne zalecenia w latach pięćdziesiątych,wielu innych terapeutów stosowało je w ostatnich latach,uzyskując-paradoksalnie-zarówno dobre,jak i złe rezultatyP. Anegdotyczne sprawozdania Emcksona,Prankla,Watzlawicka,Lucjana LYbate,G. R. Weeksa i innych wykazują,że paradoksalne interwencje mogą prowadzić do znacznych zmian w ciągu jednej lub kilku sesji. Chociaż pacjenci postrzegają paradoksalne zalecenia terapeutów jako irracjonalne,czasami je spełniają i dokonują zaskakując szybkich zmian,a zmiany te bywają dość trwałe. A. Setzer w swoim przeglądzie paradoksalnych strategii terapeutycznych pisze:. Strategia paradoksalna opiera się na zaleceniu terapeuty odbieranym przez pacjenta(przynajmniej początkowo)jako aprzeczne z celami terapii,zalecenie to jest jednak racjonalne i specjalnie zaprojektowane przez terapeutę do zrealizowania celów te*********Wielu terapeutów stosuje interwencje paradoksalne z zaskoczenia,nie wyjaśniając ich pacjentom. Taka technika ma tę zaletę,że uderza nowoiaą i łamie nawyki pacjenta-zwłaszcza takiego pacjenta,który od dłuższego czasu pogrążony jest w pewnej rutynie-szczególnie wtedy,gdy własne próby pacjenta raczej pogarszają,niż poprawiają jego stan. Wadą tej techniki jest jej niejasnobć i to,że wprawia pacjenta w zakłopotanie. Czytamy o opisanych przez Emcksona czy Erankla przypadkach,w których pacjena przyjmowali paradoksalne zalecenia terapeutów,a ich stan się poprawiał,ale rzadko czytamy o przypadkach pacjentów odmawiających wykonania zaleceń ta mogły być nawet dość częste)lub o wykonujących zadania pacjentach,których stan się pogarszał. W RBBT i innych terapiach poznawczo-behawioralnych terapeuci skłonni są do dość ostrożnego stoaowania interwencji paradoksalnych,wykorzystują je przede wszystkim wtedy,gdy zwykłe metody nie skutkują. Na ogół też terapeuci wyjaśniają częściowo sens zadania. Czasami doradzam moim pacjentom,lękającym się spotykać z ludźmi w obawie przed odrzuceniem,by w ciągu tygodnia celowo postarali się aebrać"w najmniej trzy-cztery odrzucenia. Starając się to osiągnąć,mogą zostać zaakceptowani. Zobaczą też,że mogą przeżyć odrzucenie,zaobserwują,iż potrafią podejmować wielkie,zmbo",nabiorą wprawy w spotkaniach z ludźmi i będą mieli okazję zmienić swoje irracjonalne przekonanie,iż odrzucenie jest czymś,okropnym"i czyni z nich bezwartościowych ludzi. Często przeknlói. iłuję więc,by zrobili to,czego się najbardziej obawiają,i wskazuję im zalety podejmowania takiego ryzyka,wraz z paradoksalną korzyścią płynąc(Y Q(2 Wł 34 Ws I jgjpy ą 8 Trzeba wszechstronnie rozważyć korzyści,jakie może przynieść zastosowanie metod paradoksalnych,ale oczywiście można posługiwać się nimi selektywnie,wyjaśniając je racjonalnie pacjentom z pełną terapeutyczną świadomością,dlaczego się je stosuje. A oto niektóre zalety różnych rodzaj ów interwencj i paradoksalnej: 1. Pacjenci często paradoksalnie unikąją wielu sytuacji,na przykład spotykania się z ludźmi,mówiąc sobie:*eśli zaryzykuję spotkanie i poniosę porażkę,będzie to straszne i dowiedzie,jakim jestem okropnym nieudacznikieml lepiej będzie,jeśli wcale nie pójdę". Ich fobia,zamiast zmniejszać się,narasta. Kiedy zachęca się ich do celowego ponoszenia porażek albo do starania się o sukces przy jednoczesnym traktowaniu porażek jako pomocnych doświadczeń,mogą szybko pokonać wynikające z fobii reakcje i postrzegać swoje próby jako o wiele mniej *iebezpieczne",czuć się lepiej podczas prób spotkań z ludźmi,a nawet zacząć się tymi spotkaniami cieszyć. 2. Pacjenci paradoksalnie podejmujący wielkie,zyzyko",choć czają związaną z tym przykrość,odkrywają,że w praktyce ryzyko poznawane w działaniu jest mniej niebezpieczne od tego,które sobie wyobrażali. Paradoksalne działania dostarczają im argumentów,które mogą wykorzystać w poddawaniu dyskusji imacjonalnychprzekonań o,ogromnych niebezpieczeństwach". 3. Pacjenci zachęcani do podjęcia ryzyka poniesienia porażki,potrafią przeżywać porażki i radzić sobie z dysfunkcjonalnymi przekonaniami na temat,bycia nieudacznikiem". Porażki są dla nich okazją do pracy nad własnymi autodestrukcjnymi poglądami. 4. Kiedy pomagamy pacjentom przekształcić paradoksalnie to,co się z nimi dzieje,często dostrzegają oni,prawdę"przekształconej sytuacji. Jeśli przekonamy kobietę,że mąż rozwiódł się z nią,by pokazać jej,że ona potraf prowadzić niezależne życie,a nie po to,by ją ukarać-to będzie moda dostrzec(bez względu na to,dlaczego mąż chciał rozwodu),iż teraz może sama pokierować swoim życiem i być szczęśliwsza niż kiedykolwiek. Trzeba jednak pamiętać,że paradoksalne interwencje też mają wady i również tworzą terapeutyczne zagrożenie 1. Nadawanie nowego znaczenia sytuaji pacjentów może im pomagać w akceptami kłamstwa. Jeśli terapeuta przekona kobietę,że 166. mąż rozwiódł się z nią,by jej pomóc,a nie-by jej utrudnić życie,a później zdobędzie ona dowody,iż mąż rzeczywiście starał się ją ukarać,to straci ona zaufanie do terapeuty,straci wiarę w siebie(bo uwierzyła w te wymysły)i do reszty utraci zaufanie do swego męża i innych mężczyzn. 2. Podobnie jak technika implozji,strategie paradoksalne mogą zaszkodzić. Jeśli więc zachęcimy człowieka niezwykle obawiającego się popełniania błędów w pracy,by celowo popełniał pewne omyłki i dowiódł sobie,że nic złego się nie stanie-to może się zdarzyć,iż straci świetną pracę i nie będzie umiał znaleźć podobnej. I-ub też,robiąc błędy,będzie bardziej spięty niż kiedykolwiek albo przestanie w ogóle zwracać uwagę na błędy i stanie się mniej kompetentnym praewnikiem. 3. Pacjenci wykonujący paradoksalne zadania mogą się zmieniać chwilowo,nie zmieniając jednak podstawowych autodestrukcjnychpoglądów i niskiej tolerancji na frustrację. Jeden z moich pacjentów,Jim,przyjął zadanie zbierania trzech odrzuceń przez kobiety tygodniowo(przez cały miesiąc)i podczas trzynastu prób aostania odrzuconym"-został odrzucony tylko trzy razy. Fałszywie wywnioskował z tego,że jest,wspaniały"w umawianiu się z kobietami i dlatego jest osobą kompetentną i,dobrą". Było mi bardzo trudno przekonać go,iż,owszem,lepiej,niż przypuszczał,idzie mu organizowanie randek,ale ta umiejętność nie czyni go,dobrym"ani nie nobilituje jako człowieka. 4. Paradoksalne interwencje maga działać jak pozytywny szok na wiele osób,ale dla innych sa zbyt dużym wstrząsem. Nawet jeśli technika ta na nich działa,to często wywołuje wewnętrzny zamęt. Nie wiedzą,dlaczego poskutkowała,niewiele im to daje na przyszłość i postrzegają terapeutę jako magika,którego teraz,potrzebują"do dalszych,znagiczrych"interwencji. Właśnie dlatego zalecam ostrożność. 5. V. Shoham i M. Rohrbaugh w swoim artykule Pandoaedl lueruentionsInterwencje paradoksalne),zmieszczonym w Encyklopedia of Psychogy Omcyklopedii Psychologii)Baymoróa Gorsi niego,zalecają następujące środki ostrożności przy stosowaniu technik paradoksalnych:trzeba pozytywnie zdefiniować zalecane zachowanie i nie przypisywać ludziom negatywnych motywów-takich jak potrzeba władzy,stawiania oporu czy pokonywania(siebie i innych). Szczególną ostrożność trzeba zachować przy interwencjach prowokacyjnych:. Terapeuta powinien mieć jasne wyobrażenie,jakie są czynniki podtrzymujące problem i w jaki sposób wybrana interwencja paradoksalna może pomóc to zmienić"6,167. Stosując interwencie paradoksalne,trzeba rozważać nie tylko krótkoterminowe,ale i długofalowe skutki tych interwencji u pacjentów. Nawet jeśli sądzicie,że podziałają szybko i pomogą pacjentom,rozważcie,czy przyczynią się do zmiany głębokiej i trwałej. Myślcie o tym,czy dzięki temu pacjenci będą mniej zaburzeni,nie tylko teraz,ale i w przyszłości. Terapia ograniczona czasowo. Niektórzy terapeuci poszli tak daleko,że ustalają z pacjentem limit ilośasesji i twierdzą,iż to pomaga pacjentom w terapii. Otto Rank był jednym z pierwszych terapeutów sugerujących,by pacjent i terapeuta wspólnie ustalali planowaną liczbę spotkań,przynajmniej po pewnym czasie trwania terapii. D. M. Malm,J. Mann,Paul Watzlawick i inni zalecali taką procedurę i potwierdzali jej korzystne rezultaty. R. Rosenbaum,Michael Hoyt i M. Talmon przedstawiali dowody,że pojedyncza sesja terapeutyczna przynosi czasem bardzo dobre rezultaty i pacjentom może bardziej odpowiadać niż wielokrotne sesje. Nigdy celowo nie zmuszałem pacjentów do ograniczania liczby spotkań,ale setki razy dostosowywałem się do tej procedury,gdy pacjenci mieli przebywać w Nowym Jorku tylko przez określony czas. W tych okolicznościach często miewaliśmy takie same sesje jak z innymi pacjentami,dla których czas terapii nie był z góry ograniczony. Prowadziłem też wiele terapii telefonicznych. Czasami najpierw spotykałem się z pacjentami na zwykłych sesjach,osobiście,a potem,gdy wyprowadzili się z miasta,kontynuowaliśmy sesje przez telefon. W innych przypadkach bardzo rzadko spotykałem się z moimi pacjentami mieszkającymi poza miastem(lub też nigdy się z nimi nie widywałem)i nasze sesje odbywały się wyłącznie telefonicznie,z kilkoma może dodatkowymi sesjami osobistymi,gdy odwiedzali Nowy Jork lub gdy ja odwiedzałem okolicę,w której mieszkali. Maje sesje telefoniczne nie są z góry ograniczone w czasie,ale często bywa ich mniej,częściowo dlatego,że pacjenci chcą uniknąć ogromnych rachunków telefonicznych,a może dlatego,iż rozmowa telefoniczna zachęca ich do intensywniejszej pracy między sesjami i dlatego możemy mieć mniej spotkań,niż gdyby odwiedzali mnie w moim gabinecie w Nowym Jorku. Wydaje mi się,że maje sesje telefoniczne nie różnią się zbytnio od moich sesji terapeutycznych,twarzą w twarz". W ciągu wielu lat praktyki,zwłaszcza od czasu gdy w roku 1955 zacząłem stosować terapię REBT,miałem dosłownie setki pacjentów,którzy przychodzili tylko na jedną czy dwie sesje. Często przyjeżdżali spoza miasta i chcieli tylko półgodzinnej czy godzinnej sesji. Inni tniesz 168. kali wprawdzie w Nowym Jorku,ale mieli szczególny problem,taki jak impas w kontaktach seksualnych,a ponieważ słyszeli,że jestem autorytetem w tej dziedzinie,planowali,że odbędą ze mną jedno czy dwa spotkania,by przedyskutować problem. Takie sesje bywją skuteczne. Czasami spotykam tych pacjentów po kilku latach,często z powodu zupełnie innych problemów. Mówią mi wówczas,jak bardzo pomogła im nasza poprzednia sesja i jak nauczyła ich radzić sobie skutecznie z poważnymi zaburzeniami. Wreszcie,miałem ponad tysiąc pojedynczych sesji z pacjentami podczas moich stałych warsztatów,Jroblemy życia codziennego",które prowadziłem w piątkowe wieczory w Instytucie Terapii Racjonalna-Emotywnej w Nowym Jorku. Miałem też tysiące podobnych sesji na setkach warsztatów przeprowadzanych na całym świecie. Taka sesja zwykle trwa od piętnastu do czterdziestu pięciu minut:często nagrywam je,by dać pacjentom kopię nagrania. Odbywałem później setki rozmów z osobami przedstawiającymi swoje problemy emocjonalne na tych pojedynczych sesjach i otrzymywałem od nich wiele listów,nie mam więc żadnych wątpliwości,że wielu ludzi wyniosło ogromne korzyści z tej terapii,a niektórzy z nich rozwiązali niektóre z głównych problemów,o których publicznie opowiedzieli. Badania sprawdzające wykonane po pojedynczej sesji na moich piątkowych warsztatach wykazują również,iż wielu z pacjentów odniosło znaczne korzyści z takiej bardzo krótkiej terapiPś. Całe maje osobiste doświadczenie sprawiło,że jestem dość entuzjastycznie nastawiony do możliwości pomagania pacjentom podcas jednej lub kilku sesji terapeutycznych. Wydaje mi się jednak,iż większości pomogobyjeszcze bardziej dodatkowych pięć-dziesięć sesji. Ale nigdy nie wiadomołOgraniczenie psychoterapii w czasie ma pewne zalety,bo zachęca pacjentów do skupienia się i jak najlepszego wykorzystania tych niewieluspotkań,jakie mają przed sobą. Kiedy wiedzą,że spotkają terapeutę,powiedzmy,tylko dziesięć razy,zdają sobie sprawę,że muszą szybko przejść do swoich dawnych problemów,a nie wyczekiwać na ich przedstawienie i krążyć wokół nich przez dłuższy czas. Muszą też lepiej wykonywać prace domowe,studiować dodatkowe materiały,zadawać terapeucie szczegółowe pytania,rozmawiać z innymi o terapii i tak dalej. Nie prowadzono badań,czy pacjenci rzeczywiście tak robią,ale można zgadywać,że przynajmniej niektórzy z nich-tak. Po drugie,terapeuta również musi włożyć więcej wysiłku,bo,jak wiadomo,sesje będą trwały tylko przez wyznaczony okres. Trzeba szybko przejść do ważnych punktów,sprawdzić,czy pacjenci pojęli terapię i pracują nad jej wprowadzeniem w życie. Pacjenci powinni dojść do zrozumienia awoich problemów emocjonalnych i wymyślić sposoby radzenia sobie z nimi,również po zakończeniu terapii. Terapeuci powinni naciskać,by pacjenci wykonywali zadania domowe,czytali dodatkowe materiały,uczestniczyli 169. w dodatkowych kursach i warsztatach,a także robili inne rzeczy,które nie byłyby tak ważne,gdyby mieli przed sobą terapię nieograniczoną w czasie. Technika ograniczania czasu terapii ma zazwyczaj pewne wady:zbyt wielki nacisk kładzie się na bezpośrednie problemy,nie wnikając w zaburzenia tkwiące u ich podłoża. Niektóre ważne sprawy zostają pomięte,zarówno przez terapeutę,jak i przez pacjentów,bo nastawienie,szybko,szybko"zakłada,że ważne problemy mogą poczekać albo zostaną automatycznie rozwiązane przez pacjenta po zakończeniu ograniczonej w czasie terapii. Można skupiać się na sztucznych problemach,gdyż pacjent i terapeuta pod presją czasu chcą rozwiązać,cokolwiek". Można też rozważać problemy istotne,ale nie dochodzić do,pierwszorzędnych",trwałych rozwiązań,bo zabraknie czasu na ich rozważenie. Nie sądzę,by z powodu tych ograniczeń należało wyeliminować terapię ograniczoną w czasie. Często to okoliczności wymuszają jej zastosowanie,lepiej zapytać wprost nowych pacjentów,czy odbędą taką ilość sesji,jaką się im zaleca,czy też jest to dla nich,z powodów finansowych lub innych,niemożliwe. Jeśli wydaje się,iż terapia będzie siłą rzeczy ograniczona w czasie,lepiej ustalić to na początku i zmodyfikować terapię zaplanowaną przez terapeutę. Terapia ograniczona w czasie nie oznacza,że trzeba poprzestać na cząstkowych rozwiązaniach,bo niewiele da się zrobić. Można wspólnie z pacjentem ustalić,że odbędzie się terapię skróconą obecnie,a później,gdy będzie to możliwe,następną,dłuższą serię spotkań. Trzeba podkreślić znaczenie prac domowych i kontynuowania tych zadań po zakończeniu terapii. Trzymanie się teraźniejszości. Jak można się spodziewać,wielu ekspertów zaleca skupienie się w terapii krótkoterminowej przede wszystkim na teraźniejszości,a nie na historii pacjenta oraz skoncentrowanie się na jego głównych obecnych problemach. Jest to zgodne z teorią REBT i jej praktyką,która głosi,że zaburzenia pacjentów tworzyły nie tylko same ich przeszłe doświadczenia,ale i to,jak reagowali na swoją przeszłość i jak dziś na nią reagują. Trzeba więc dowiedzieć się czegoś o ich przeszłości,obecnym życiu i owych reakcjach. Można się obyć bez wielu informacji z przeszłości,bo jeśli uprzemy się przy szczegółowej historii życia,terapia na pewno nie będzie krótka,a co dziwniejsze,wcale nie musi być bardziej skutecznałCzytając niedawno ponownie literaturę terapeutyczną,zdziwiłem się,natrafiwszy na to,co powiedział Carl Jung Richardowi Eransowi. Evans przytacza te słowa w swojej książce Conuersmions u@h Car(Jung 170. Wozmouy z Omem Jungiem). Oto niektóre z wypowiedzi Junga:. Oczywiście zawsze upieram się,że chroniczna nerwica ma swoje prawdziwe przyczyny w chwili obecnej. Nerwica tworzy się każdego dnia poprzez błędną postawę przyjętą przez człowieka. Nie istniałaby dziś ani chwili dłużej,gdyby nie podtrzymywały jej bezpośrednie przyczyny i cele istniejące dziś. Dlatego też nerwica może skończyć się gwałtownie pewnego dnia,bez względu na to,jakie były jej przyczyny. Nie ma jednego,jedynego systemu terapii. W terapii leczy się pacjenta,takiego,jaki jest teraz,bez względu na przyczyny choroby i temu podobne"(s,ś 250)8. Przypuszczam,że Jung antycypował tu wgląd numer I i wgląd numer 2 terapii REBT(ludzie tworzą swoje zaburzenia w przeszłości i odtwarzają je w teraźniejszości)częściowo dlatego,iż sam odbył(podobnie jak ja)wiele ograniczonych w czasie sesji z pacjentami przybywającymi do niego z całego świata. Zdawał sobie sprawę,że wchodzenie w ich przeszłość się nie powiedzie,prawdopodobnie poprzestawał więc na dość krótkiej historii ich życia i skupiał się na obecnych problemach pacjenta. W terapii krótkoterminowej prawie zawsze trzeba tak zrobić. Zalety trzymania się teraźniejszości są następujące: 1. Pacjenci przychodzą na terapię,bo cierpią. Jeśli chcemy szybko ulżyć ich cierpieniom,nie ma czasu na szczegółowe drążenie ich przeszłości. 2. Jak to odnotował Jung i jak głosi teoria REBT,nie tylko przeszłość,ale i dysfunkcjonalne nastawienie,jakie pacjenci przyjmują wobec przeszłości,sprzyja ich zaburzeniom. Dlatego terapeuta powinien sprawdzać obecne nastawienie pacjentów i zachęcać ich do zmiany postawy. Terapeuci i myśliciele społeczni podkreślali w ostatnich latach,że ludzie w relacjach z innymi posługują się przede wszystkim narracją. Nawet to,co nazywamy rozwiązywaniem problemów,polega w dużej mierze na narracji-zarówno podczas tworzenia problemu,jak i w trakcie rozwiązywania go. Nie możemy obyć się bez narracji,również w terapii. Jednakże nie wszystkie aspekty narracji są jednakowo ważne w terapii. Sposób,w jaki ludzie,opowiadają"o tym,co zdarzyło się im w przeszłości i co dzieje się z nimi dziś,bywa ważniejszy niż to,co zdarzyło się 3 iaprawdę". Terapia może się koncentrować na pewnych aspektach narracji na teraźniejszości,pomagając pacjentom w ten sposób. Nie zapominajmy w związku z tym,że nawet tysiącstronicowa powieść opowiada tylko o niektórych aspektach życia-zwykle dramatycznych i ważnych-bohaterów. Nigdy nie obejmuje wszystkiegol Dlatego narracje terapeutyczne,nawet najważniejsze,powinny realistycznie ograniczyć się do niektórych tylko,wybranych aspektów życia pacjenta. W przeciwnym wypadku terapia będzie się ciągnąć bez końeaP 9171. Mądry terapeuta stara się zebrać zwięzłą historię problemów pacjentów i niezwykłych wydarzeń z ich żyda. Nie należy jednak przywiązywać nadmiernej wagi do nawet najbardziej dramatycznych wydarzeń z ich przeszłości ani zakładać,że ich zrozumienie pomoże pacjentom się zmienić. W terapii krótkoterminowej lepiej jest opierać się na obecnych myślach,uczuciach i działaniach pacjentów,ale nie oznacza to całkowitego wyłączenia przeszłości(Jak wynika z ostatnich dwóch rozdziałów,naprawdę wszystkie drogi prowadzą do Rzymu,lista różnych metod prowadzących czasami do skutecznej i krótkoterminowej terapii nie ma końca. Wielu z nich jeszcze nie wymyślono lub ich nie opisano,ale pewnego dnia będą dostępnel Z tych dwóch rozdziałów wynika,że pożądane skutki przynoszą i metody racjonalnie,i irracjonalne. Nie ma jednej,zawsze skutecznej metody. Oczywiście,najlepsze są te metody,które działają skutecznie u większości pacjentów,niektóre z nich są dobre dla wielu pacjentów,ale nieefektywne dla innych. Chciałbym podkreślić,że niektóre techniki wymagwą dłuższego lub krótszego czasu stosowania u różnych pacjentów. Opisywane w tym oraz w poprzednim rozdziale techniki są nastawione na szybkie osiąganie rezultatów pozytywnych,ale niekoniecznie głębokich i gruntownych. Jak stale podkreślam,trzeba szukać najodpowiedniejszych rozwiązań problemów emocjonalnych. Sposobom znajdowania takich rozwiązań poświęcę następny rozdział. Rozdział 14. Lepsze,głębsze i bardziej intensywne metody terapi i krótkoterminowej. Mam nadzieję,że będzie to jeden z najważniejszych rozdziałów tej książki. W poprzednich rozdziałach wspomniałem o wielu metodach pomocnych w terapii krótkoterminowej i kilku sposobach zachęcania pacjentów do szybkiego dokonywania głębszej,trwalszej przemiany,dąjąoj im szansę unikania zaburzeń w przyszłości. Teraz podsumuję te,pierwszorzędne"metody,w których specjalizuje się terapia REBT,i pokażę,jak pomagać pacjentom-a przynajmniej niektórym z nich-w zastosowaniu tych technik. Dyskutowanie sztywnych,irracjonalnych,dysfunkcjonalnych przekonań. Zgodnie z teorią racjonalna-emotywnej terapii behawioralnej(REBT),jedną z głównych,przyczyn"zaburzeń-a zwłaszcza nerwicy-jest silne i niewzruszone przywiązanie ludzi do ważnych dysfunkcjonalnych,irracjonalnych przekonań OB). Pacjenci czerpią te przekonania z rodziny i z tradyjikulturowej,są też bardzo uzdolnieni w dziedzinie tworzenia własnych(173. Z moim pierwszym artykułem poświęconym REBT,z 1956 roku,zgodziło się wielu teoretyków i praktyków terapii poznawczo-behawioralnj. Pokazywałem w nim różne tworzące nerwicę,irracjonalne przekonania ludzi,takie jak wyolbrzymianie,strasznych"rzeczy,,ja-nie-mogę-tego znieść",potępianie siebie i innych,upieranie się przy słowach:,wszystko"i zawsze',racjonalizację. U podłoża tkwią jednak zwykle trzy podstawowe wielkie przymusy i żądania:1. ,Jluszę koniecznie dobrze wypadać i zyskiwać aprobatę ważnych dla mnie osób-inaczej jestem osobą niepełnowartościową". 2. ,Inni ludzie koniecznie muszą traktować mnie uczciwie i z szacunkiem,a jeśli nie,to są podlil"3. Warunki,w jakich zje,koniecznie muszą być komfortowe i nie mogą sprawiać mi bólu ani mnie frstrowa! -jeśli nie są komfiortowe,nie mogę tego znieść,a świat jest podtył"Kiedy pacjenci mają jedno,dwa lub wszystkie trzy dysfunkcjonalne żądania,nie oznacza to od razu,że wystąpią u nich lęki,depresje,wściekłość. Jest jednak ogromna szansa,że tak będzie,a dodatkowo jeszcze pacjenci ci mogą się zaburzyć wtórnie:będą się obawiali swoich lęków,wpadali w depresję z powodu depresji i w poczucie winy z powodu własnej wściekłości. Jak podkreślam,potrafią bardzo skutecznie doprowadzać się do szaleństwą(łPrzy założeniu,że mam raję co do irracjonalnych przekonań pacjentów(iB),jak można wobec tego głęboko i skutecznie je ograniczać i dochodzić do stanu,w którym pacjenci nieczęsto odtwarzają dawne lub tworzą nowe iB? Oto kilka sposobów: 1. Pacjenci mogą przyznać,że gdy tylko czują lub działają dy-funkcjonalnie,to najprawdopodobniej mają jedno,dwa lub trzy wcześnie wymienione żądania,i mogą uznać,że powinni je odszukać i aktywnie poddąjąc je dyskusji,pracować nad ich zamianą na wyraźne preferencje-ale nie więojl 2. Pacjenci mogą dyskutować żądania empirycznie i realistycznie,przekonując się,że bez względu na to,jak bardzo woleliby wypadać dobrze,być dobrze traktowani i żyć wygodnie,nie ma powodu,dla którego te preferencje musiałyby być spełnione,a jest sporo dowodów na to,że zwykle się nie spełniają. Rzeczywistość społeczna często blokuje spełnienie życzeń i nie daje żadnej gwarancji,iż żądania pacjentów muszą być spełnione. 3. Będzie lepiej dla pacjentów,gdy zdecydowanie,,Jogicznie"rozważą swoje przymusy,lepiej,by unikali bezmyślnego,papugowania",a raczej żywiołowo starali się dowieść sobie,że kiedy bardzo pragną czegoś,co byłoby niezwykle pożądane,to nie wynika z tego wcale,że muszą to coś osiągnąć. Trzeba pokazać pacjentom ogromną różnicę między sensownymi,zależnymi od warunków przymusami,jak na przykład:. Jeśli chcę ukończyć studia z dyplo 174. mem,to muszę studiować ustalone przedmioty i zdać określone egzaminy",a absolutnymi przymusami,na przykład:. Chcę dostać dyplom tak bardzo,że uczelnia powinna mi go dać,bez względu na to,ile przedmiotów będę studiował i ilu egzaminów nie zdaml"lepiej,by pacjena poddali się sensownym warunkowym przymusom,a porzucili szalone absolutne przymusy. 4. Pacjenci zadają sobie pragmatyczne i praktyczne pytanie:*eślinadal będę żywił swoje irracjonalne przekonania 08)i przymusy,to jakie będą tego skutki? Czy i jak mi to pomoże? Jakie przyniesie mi szkody? Jak wpłynęłaby na maje życie zamiana ich na preferencje i inne,zdrowe przekonania? Czy pomogłoby mi to w zbudowaniu bardziej twórczego i radośniejszego życia? 5. Można zachęcać pacjentów do aktywnego i upartego dyskutowania ich ważnych iB wynikających z wygórowanych,perfekcjonisty cznych żądań. Mogą dyskutować swoje iB empirycznie,logicznie i pragmatycznie. Na przykład w ten sposób można poddawać dyskusji wyolbrzymianie,strasznych"rzeczy,poniżanie siebie i swoje ja-nie-mogę-tego-znieść. Dysputa empiryczna:Gdzie sa dowody,że utrata pracy byłaby dla mnie czymś okropnym? Efektywne nowe poglądy:Nie ma takich dowodowi Gdyby miało to być okropne i straszne,musiałoby być zupełnie źle,tak źle,jak tylko może być. Ale oczywiście mogłoby być gorzej. Gdyby miało być straszne,musiałoby być gorzej niż źle,a przecież nie może być w stu jeden procentach żle! Dlatego utrata pracy może być czymś wyjątkowo złym-ale ani okropnym,ani strasznym. Dysputa logiczna:Z czego wynika osąd,że skoro tracę kolejne stanowiska i ponoszę porażki w ważnych związkach z ludźmi,to jestem osobą niepemowartośaową? Efektywne nowe poglądy:Ten osąd z niczego nie wynikał Z faktów wynika jedynie,że jestem osobą,która ponosi porażki w pracy i w kontaktach osobistych. Maje zachowanie w tych dziedzinach może być niewłaściwe,ale z tego wcale nie wynika,że jako człowiek jestem zły. Gdybym był człowiekiem do niczego,zawsze O tylko)ponosiłbym porażki i nie zasługiwałbym na sukces,logicznie mogę oceniać tylko maje myśli,uczucia i zachowania,a nie wydawać jednej,globalnej oceny całej mojej osoby,jej istoty. Dysputa pragmatyczna:Jeśli będę nadal żywić irracjonalne przekonanie,że,zde mogę znieść pozbawiania mnie tego,czego pragnę",to dokąd mnie to zaprowadzi? Efektywne nowe poglądy:Donikąd! Niska tolerancja na frustrację i użalanie się nad sobą zwiększa mają frustrację. Nie pomoże mi to w pracy nad sobą i zaburzy mnie tak,że będzie mi jeszcze trudniej radzić sobie 175. z frustracją. Zachęci mnie to do reągnaji z dążenia do zmiany tego,mw moim życiu nieprzyjemne,i przeszkodzi w znalezieniu innych radości lepiej więc będzie,jeśli zacznę pracować nad zmianą tego,co można zmienić,zaakceptuję(co nie znaczy,że polubię)to,czego zmienić nie mogę,i zyskam mądrość potrzebną,by odróżnić jedno od drugiegiPMożna pokazać pacjentom te metody dyskutowania imagjonalnwhprzekonań 08)i pomagać im w dochodzeniu do głębokich,trwałych,dosmndychi efektywnych nowych poglądów,które będą im dobrze służyć w rozwiązywaniu obecnych i przyszłych problemów emocjonalna-behawioralnych. By to osiągnąć,pacjenci często powinni prowadzić swoje wewnętrzne dysputy i usilnie zmierzać do efektywnych nowych poglądów,w które będą wierzyli naprawdę,a nie powtarzali,jak papugi. Pacjenci powinni zwalczać swoje iB technikami emotywna-ewokatywnymi,opisanymi w tej książę,i zmieniać swoje niezdrowe uczucia negatywne na zdrowe i pomocne. Skuteczne dyskutowanie przekonań powinno być działaniem jednocześnie poznawczym,emotywnym i behawioralnym. Inaczej mogłoby prowadzić do,dobrych"wglądów,ale zarazem do krótkotrwałych i powierzchownych****. Realistyczne oczekiwanie zmiany. Dopóki pacjenci nie wierzą w to,że mogą się zmienić i wytrwać w zdrowiu,nie będą prawdopodobnie zabiegać nawet o najlżejszą poprawę. Jeśli,jak Polyanna,wierzą,że mogą się głęboko zmienić w magiczny sposób,bez wysiłku,i że nigdy nie zagrozi im nawrót zaburzeń,też będzie im trudno pozbyć się zaburzeń. Po pierwsze,kiedy zawiedzie magia terapeuty i ich własna,poczują się beznadziejnie,poddadzą się swojej niskiej tolerancji na frustrację i zrezygnują. Po drugie,początkowo ich stan może się znacznie poprawić,a gdy się pogorszy,poczują się okropnie,rozczarują się co do jakichkolwiek możliwości zmian i znowu pogrążą się w beznadziejności,nie podejmując żadnych prób zmiany. Jak sprawić,by pacjenci mieli realistyczne oczekiwania,które pomogą im w zmianie,pomogą w wypadku nawrotu zaburzeń i utrwalą ich dążenie do ograniczania zaburzeń w prąszłośa? Oto kilka użytecznych sposobów:Jeśli pacjenci zaakceptują ABC teorii REBT dotyczącej nerwicy,mdostrzegą,że choć na ich zaburzenia składa się wiele,przyczyn",to najważniejszą z nich stanowi ich system przekonań 0)na temat niefortunnych zdarzeń aktywizujących lub przeciwności życiowych(J. Przekonania można jednak zmienić,ludzie mogą je obserwować,analizować,dyskutować i modyfikować. 176. Kluczowym elementem każdej terapii jest pokazanie pacjentom,że częściowo sami tworzą własne emocjonalne i behawioralne problemy,wynikające z ich przekonań,że sami tworzą i przetwarzają swoje neurotyczne myśli. lisa była pewna,że jej lęk przed autobusami wywodzi się z okresu dzieciństwu gdy miała dziewięć lat,szkolny autobus,którym jechała,został porwany przez grupę nastolatków:po dziesięciu minutach dzikiej jazdy porywacze rozbili autobus na drzewie,zabijając jedno z dzieci i raniąc trqje innych. Obwiniała za swoją fobię ten traumatyczny wypadek i późniejsze przestrogi matki,która stale powtarzała jej,jak niebezpieczne są autobusy,i radziła ich unikać. Szybko przekonałem łase,że większość dzieci,które przeżyły podobne,przerażające"jazdy autobusem,szybko przezwycięża lęki i jeździ autobusami bez problemu. Powiedziałam jej,że miliony matek powtarzają dzieciom,by unikały autobusów,pociągów,samolotów. Dzieci te jednak przyzwyczajają się do jazdy tymi środkami transportu bez strachu i często nawet to lubią. Doszliśmy szybko do budzących przerażenie lisy irracjonalnych przekonań:1. ,JOe mogę wpadać w panikę w autobusie,ludzie zobaczą,jaka jestem nadwrażliwa,i będą mną gardziel Nie wolno mi okazać,jak łatwo wpadam w panikę! "2.,Jlqja matka miała rację! Autobusy są niebezpiecznej Absolutnie muszę ich unikać,jeśli chcę przeżyci"3,,**jestem idiotką,skoro unikam autobusów,jednej z najbezpieczniejszych form transportu,bezpieczniejszej od samochodu,którym stale jeżdżęl"4,,Jlqjamatka była specjalistką od zamartwiania aie,a ja jestem do niej bardzo podobna. Nie mogę więc przestać bać się autobusów i innych niebezpieczeństwlJestem skazana na przerażeniel"lisa wkrótce zrozumiała,że przejęła fobie swojej matki i dodała do nich kilka własnych. W ciągu ośmiu sesji poradziła sobie z niektórymi myślami,zwłaszcza z podejrzeniem,że jest idiotką,skoro się tak boi autobusów,i z domniemaniem,że podobnie jak matka,jest skazana na lęki. Zmusiła się,z pewnymi trudnościami,do codziennego dojeżdżania autobusem do pracy,wkrótce uwierzyła,że to bezpieczniejsze niż jazda samochodem,i polubiła te jazdy,szczególnie kiedy okazało się,że w autobusie przez całą drogę może czytać. W dokonaniu zmiany irracjonalnych przekonań bardzo pomogła lisie świadomość,że przejęła lęk przed autobusami od matki. Zaraz potem przeszedłem do drugiego,ważnego punktu w zwalczaniu fobii. Gdy tylko lisa zaczęła jeździć autobusami i pokonując swój lęk,zaczęła cieszyć się jazdą,powiedziała mi:-Nigdy w życiu nie miałam tak dobrego mniemania o sobiel Teraz nie widzę w sobie nadwrażliwca,widzę,że jestem silna,i lubię siebie za to. -Mam nadzieję,że tak nie jest-powiedziałem ku zaskoczeniu lisy. 17. -Dlaczego? Co w tym złego? -To dobrze,że podobają ci się twoje nowe osiągnięcia,ale nie powinnaś lubić siebie za dobre sprawowanie,bo to jest kontynuacja błędu,jaki popełniasz przez całe życie-oceniasz siebie za wszystko,co robisz i czego nie robisz. -Masz rację!-wykrzyknęła lisa. -Dziękuję,że mi o tym przypomniałeś. Gdyby mi się nie udało poprawić,znowu znienawidziłabym siebie za to i robiłabym to samo co z mają fobią-uważałabym siebie za nadwrażliwego słabeusza. Teraz jest tak samo,nie jestem siłaczką,choć okazałam trochę siły,tak jak wtedy nie byłam słabeuszem. To bardzo ważne,muszę to widzieć wyraźnie. -Tak,to bardzo ważne. lisa całkowicie zaakceptowała siebie,niezależnie od tego,że sama stworzyła swoją fobię i sama znalazła w sobie siłę,by ją zniszczyć. Później lisa doszła do trzeciego punktu,kiedy pacjenci przyznają,że sami w dużej mierze tworzą swoje neurotyczne reakcje(a także swoją nerwie wywołaną własną nerwicąO i dlatego właśnie mogą je sami uniestwić. Razem pracowaliśmy nad analiza i zmianą jej dysfunkcjonalnych przekonań i zaczęła dostrzegać,że niektóra z nich ma niemal od zawsze i niemal zawsze potraf je wykryć i poprawić. Po jedenastu sesjach REBT Lisa zauważyła:-Do diabła,zobacz,jak ja się tymi myślami zadręczaml Nic tylko Jłie mogę mieć tych fabuł Nie mogę męczyć innych swoim stracheml Nie mogę tego,nie mogę tamtegoł"To dotyczy ciebie i wszystkich innych łudził-zgodziłem się. Tak,to samo mają wszyscy moi krewni i znajomi. Każdy z nas. I co z tego wynika? Mam szansę. Widząc to,mogę zawsze,gdy się zaburzam,odnaleźć swoje przymusy i zmusić się do ich odrzucenia. Zamiast poddawać się im,mogę je znaleźć i zapanować nad nimiłWidziałem,jak lisa zmierza ku prawdziwej zmianie:1. Przyznała się do swoich irracjonalnych przekonań. 2. Przestała oceniać siebie za to,czy je ma i czy je redukuje. 3. Dostrzegła,że prawie zawsze może je zmienić. 4. Chętnie i pewnie zamierzała kontynuować samodzielną terapię w dalszym życiu. 5. Doszła do punktu,w którym automatycznie tworzyła i trzymała się mniejszej ilości iB,a z tymi nielicznymi radziła sobie szybko,dyskutując je i zwalczając. Od czasu do czasu spotykam się z łasą,gdy zaprasza mnie na wykłady o Racjonalnym Treningu Skuteczności do kierowanej przez nią organizacji,zajmującej się opieką społeczną. Lisa spodziewa się teraz od czasu do czasu irracjonalnych przekonań,spodziewa się,że sobie z nimi poradzi,i spodziewa się,że zapanuje nad swoim emocjonalnym przeznaCZTl! TV. 178. Podsumowując-wielu terapeutów zakłada,że w terapii(zwłaszcza krótkoterminowej)można się spodziewać tylko ograniczonej zmiany:są wśród nich:Roberta Assagtioli,Simon Budman,Steven Friedman,Russell Gmeger,Michael Hoyt. Mary Kosa,Julia Shiang,Jack Trimpey,Otto Ranki Paul Woods. Zgadzam się. Można jednak zachęcać pacjentów,by dokonali głębszych,bardziej długotrwałych zmian i przyznali się do swoich dysfunkcjonalnych przekonań:nakłaniać ich do bezwarunkowej samoakceptacjirazem z tymi przekonaniami,do uświadomienia sobie,jak mogą je odnaleźć i zmienić,a także do zdobycia pewności,że potrafią to zrobić w przyszłości. Pacjenci mogą wówczas usilnie poddawać dyskusji i zwalczać swoje przekonania i półautomatycznie stawać przed nowymi przeciwnościami losu z mniej licznymi il. Mogą,często bez pomocy terapeuty,wypróbowywać wszystkie sposoby magicznych,mistycznych i transpersonalnych metod,cudownej"zmiany siebie,ale nauczcie ich pozbawionych cudowności,realistycznych sposobów zmiany nastawienia do świata,opisanych w tej książę,by przekonali się,jak bardzo są skuteczne. Jeśli się nie przekonają-możecie wówczas(na ryzyko pacjentów!)wypróbowywać rewelacje New Ageć. Akceptowanie najgorszych ewentualności. Niektórzy terapeuci pomagają pacjentom oderwać się od katastroficznych wizji za pomocą pytania:. Co najgorszego mogłoby się zdarzyć,gdybyś stracił pracę? Gdybyś w całym meczu nie zdobył żadnego punktu? Gdyby kochanek cię porzucił? "Mają nadzieję,że pacjent odpowie wtedy:*zezjakiś czas byłbym bez pracy,potem jakąś bym sobie znalazł". Albo:Jąłbymprzez moment sam,ale nie na zawsze'8. Ta technika sprawdzania,okropności"możliwych porażek i odrzuceń zwykle działa błyskawicznie i dość dobrze,ale daleka jest od doskonałości,bo pacjenci mogą,nie bez słuszności,odpowiedzieć:*oże dostałbym inną pracę,ale może bym jej nie znalazł i na zawsze zostałbym bezrobotnymi"Albo:JĄzeżylbym jakoś wyśmiewanie przez kolegów z drużyny,ale mogliby mnie wyrzucić i żadna inna drużyna mogłaby mnie nie zechcieć! "Albo Jlodabym przeżyć jakiś czas bez kochanka,ale przypuśćmy,że nigdy nie spotkam odpowiedniego partnera i zostanę samał"Skuteczne zwalczanie,okropności"wymaga wzięcia pod uwagę t@najgorszej ewentualności i przekonania pacjentów,że nawet gdyby zaistniała,mogliby żyć dalej dość szczęśliwie. Roberta spotykała się z jedną z moich współpracownic. Gali,w klinice psychologicznej Instytutu Terapii Raj analna-Emotywnej w Nowym Jorku,ponieważ przerażała ją myśl,że mogłaby zarazić się chorobą przenoszo 179. na drogą płciową(nawet AIDS)poprzez pieszczoty z partnerem(oboje pozostawali ubrani)lub nawet poprzez uściśnięcie dłoni kogoś chorego. Pmwadziłahipochondryczne życie,pełne ograniczeń i lęków. Gali pracowała z Roberta,ale miała trudności z przekonaniem jej,jak nikła jest szansa zarażenia się,zwłaszcza AIDS,poprzez pieszczoty,gdy jest się w ubraniu,czy przez uścisk ręki. Powtarzała jej,że tak można złapać grypę i kilka innych chorób zakaźnych,ale one nie są śmiertelne. Roberta pod wpływem Gad ograniczyła lęk i fobię,a nawet zaryzykowała pieszczoty z mężczyzną,który nie miał żadnych kontaktów seksualnych przez ostatnich dziesięć lat,był ubrany i nawet nałożył prezerwatywę. Roberta doszła do wniosku,że mimo tych ograniczeń pieszczoty były przyjemne i oboje mieli orgazm. Dzięki temu zmniejszył się jej lęk,chciała kontynuować kontakty seksualne z tym mężczyzną i zakończyć terapię. Gali i ja zgodziliśmy się,że Roberta po zaledwie dwunastu seąjachzrobiła znaczne postępy. Zauważyłem jednak,że nadal obawia się podawania ludziom ręki i nerwowo odbiera wszelkie swoje bóle. Ból brzucha oznaczał,jej zdaniem,niechybnie raka,ból w boku-wyrostek albo atak serca. Sugerowałem,by następnego pacjenta,podobnego do Roberty. Gali prowadziła ku gruntownym rozwiązaniom,pokazując,że prawdopodobieństwo zagadnięcia na naprawdę śmiertelną chorobę jest bardzo niewielkie,a gdyby nawet do tego doszło,śmierć byłaby ostateczna,ale nie okropna. Dlaczego nie okropna? Nie byłaby w stu procentach zła,bo przecież można umrzeć jeszcze bardziej młodo i w większym bólu. Nic nie może być w stu jeden procentach złe. Nie aż tak złe,by nigdy nie minąć. Bez względu na to,jak byłoby złe-lub za jak złe ona by to uważała-powinno zostać uznane za złe,bo tylko takie by byłołRobercie terapia Gali pomogła. Jednak nadal powtarzała:. Co to będzie,jeśli jednak zachoruję na chorobę weneryczną. Przypuśćmy,że zarażę się AIDS. O Boże,jakie to okropnej"I wracała do swego przerażenia. Gail zgodziła się,że problemowi Roberty najlepiej zaradziłoby maje gruntowne rozwiązanie,była jednak pewna,że Roberta nie posunęłaby się tak daleko. Powiedziałem:. Zapewne masz raję,bo znasz Roberta,ale skoro ona kończy terapię,dlaczego nie spróbować-może to zaakcep****Gali zdecydowała się na eksperyment i spędziła dużą część następnej sesji z Roberta na przekonywaniu jej,że nic nie jest okropne,nawet śmierć. Zastosowała wobec Roberty punkt widzenia stosowany przez wielu terapeutów wobec pacjentów obawiających się śmierci:śmierć,zgodnie z naszą wiedzą,jest stanem zerowym,takim samym,w jakim ludzie znajdują się,zanim zostaną poczęci. Bez bólu,bez kłopotów,bez zmartwień. Nicość. Dlaczego więc się tym przejmować(w końcu każdego to spotkał,skoro dopóki się żyje,martwienie się tym przed dziewięćdziesiątym piątym rokiem życia sprawia ogromny ból? 180. Podczas sesji Gail przedstawiała ten argument,ale Roberta go odrzuciła. Przyznała,że nie tyle okropna jest sama śmierć,co bolesne umieranie,przemyślała to jednak po sesji i niemal uznała rację Gali. Samą śmiercią nie ma co się martwić,a nawet umieranie bywa dość szybkie i bezbolesne. Gdyby się przedłużało,czuła,że umiałaby się jakoś bezboleśnie zabić. Po tych wnioskach Roberta mniej obawiała się zarażenia chorobą weneryczną lub inną,zaczęła podejmować ryzyko i podczas ostatniej sesji terapeutycznej podziękowała Gali za pomoc w zwalczaniu lęków. Teraz,gdy z twoją pomocą przemyślałam wszystko do gorzkiego końca i zobaczyłam,że nawet maja śmierć jest tylko cholernie niepożądana,ale nie okropna,czuję się wyzwolona. Myślę,że będę się trochę zamartwiać przez resztę życia,ale nie tak poważnie i nie tak często! "Roberta doszła do bardziej,pierwszorzędnego"rozwiązania swoich obaw i fobii ku swojemu i Gail zachwytowi. Zaletą podejścia. Co-będzie-jeśli-stanie-się-coś-najgorszego"jest to,że w razie sukcesu terapii kładzie ono kres,okropnościom"pacjenta nie tylko w drobnych sprawach,ale i w poważniejszych. Jeśli pomożemy pacjentom zrozumieć,że nawet najgorsza ewentualność jest tylko frustrująca i nie więcej niż zła,mogą przestać wyolbrzymiać różne,okropności". Mogą nadal się przejmować,ale już nie przerażać możliwymi i rzeczywistymi 012! CIWDOSCITM. Pacjenci przyjmujący to rozwiązanie zwykle przestają również przesadnie oczekiwać nieszczęśliwych wypadków. Harą bał się chodzić na mecze baseballowe,ponieważ obawiał się,że gdy będzie siedział na trybunie,piłeczka może go trafić w oko i oślepić na resztę życia. Wreszcie przjął,że mimo wszystko mógłby przeżyć taki ból i nadal prowadzić przyzwoite życie,a wówczas mógł już sobie znaleźć na stadionie dość bezpieczne miejsce,z którego mógłby złapać nadlatującą piłkę i gdzie możliwość oślepienia była doprawdy niewielka. Pozbył się lęków i chodził na mecze bez oporów. Inną formą przyjęcia najgorszych ewentualności jest akceptacja rzeczywistości,w której my,ludzie,mamy niewielką lub żadną władzę panowania nad,Josem"i niezliczonymi przypadkami,które mogą się nam zdarzyć. Możemy tylko zdobyć się na pseudopanowanie nad losem,w znacznym stopniu ograniczając własną wolność i sposób życia. Jeśli zaczniemy unikać Jdebezpieczrych"samolotów,możemy zginąć w wypadku samochodowym. Jeśli,bezpiecznie"pozostaniemy w domu,możemy paść ofiarą pożaru. Bez względu na to,jak będziemy o siebie dbali,jakiś zarazek może nas dopaść i wykończyć. Ciężka sprawa,ale tylko Bóg lub inna moc nadprzyrodzona-jeśli istnieje-panuje nad naszym losem i przeznaczeniem. Nie słaba ludzka isttdKiedy pacjenci zaakceptują niemożność panowania nad wszechświatem i bezsens wysiłku rozpaczliwie zmierzającego do zapanowania nad 181. nim,gdy raz pqjmą,jak ogromne ograniczenia musieliby sobie narzucić,by spróbować uniknąć wszystkiego,co może się stać,wiele ich lęków zmniejszy się lub zniknie. Dostrzegą,że zamartwianie się nie zmieni sytuacji i nie zwiększy bezpieczeństwa. Życie jest w pewnym stopniu niebezpieczne,wszyscy kiedyś umrzemy. Tak czy inaczej,przyjąć to w całej pełni-to martwić się tym o wiele mniej. Przyjęcie możliwych niebezpieczeństw pozwala ludziom cieszyć się życiem. Michael Abrams i ja pokazaliśmy w książce Won to Cqpe uiWd Fotel Diaeqse Qdk radzić sobie ze śmiertelną chorobą),że wozie,góy jmwiedzą,że wkrótce umrą,mają możliwość wykorzystania pozostałego im czasu na cieszenie się życiem w całej pełni. Lewis Thomas,słynny lekarz i pisarz,zrobił tak,gdy okazało się,że cierpi na rzadką śmiertelną chorobę. Podobnie Arthur Ashe,zarażony AIDS podczas transfuzji,żył dalej heroicznie. Magie Johnson i matole Broyard żyją nieźle ze śmiertelną chorobą. Podobnie czyni wiele mniej znanych osób,choćby profesor i psychoterapeuta REBT. Warzeń Johnson,autor książki So Desperme We Figńć(Tal mąoczliuc ucWm. Świadomość wielkiego niebezpieczeństwa i radzenie sobie z nim prowadzi do pemegoakoptacji poglądu na świat,w którym życie może być dalekie od komfortu,ale jednak można się nim cieszyć?. Wadą przyjęcia najgorszych ewentualności i niezamartwiania się nimi jest uciekanie się niektórych pacjentów do sposobu Pollyanny i wyciąganie wniosku,że nawet jeśli stanie sie to najgorsze,na przykład samochód wpadnie w poślizg,to oni sami na pewno ocaleją. Mogą stosować niewystarczające środki ostrożności i,na przykład,jeździć zbyt szybko po oblodzonych trasach. Z zasady jednak,gdy już pomoże się pacjentom nie wyolbrzymiać okropności,jakie mogą im się zdarzyć,to chociaż będą skłonni przjąćniższy stopień prawdopodobieństwa zaistnienia strasznych katastrof nadal będą zachowywali ostrożność,a będą mogli prowadzić pełniejsze i radośniejsze życie. ludzie czasem pytają:*aką metodę REBT stosujesz we własnym życiu,by być pewnym,że nie zagraża ci poważna depresja sy lęki związane z cymś,co może się zdarzyć lub co dzieje się w twoim żydu"Dobre pytanielOdpowiedź:Czasami stosuję skuteczny wariant techniki akceptacji najgorszej ewentualności. Mam teraz osiemdziesiąt jeden lat-i od czterdziestu lat choruję na cukrzycę insulinozależną. Niektóre najgorsze rzecy-jak gangrena stóp lub całkowita ślepota-mogą mi się przytrafić. Co wtedy? Byłoby to przykre,ale nie byłby to jeszcze koniec świata. Nie byłoby to okropne ani przerażające. Czy ja w to naprawdę wierzę? Zdecydowanie taki Jestem o tym przekonany,odkąd zacząłem stosować terapię REBT w 1955 roku,a nawet jeszcze wcześniej. To bardzo ra@o 182. nalne przekonanie-i kilka innych-prawdopodobnie doprowadziło mnie do stworzenia REBT. Myślę,że zacząłem myśleć o ludzkim szczęściu i o tym,jak je zachować,gdy jest się w prawdziwym stresie,kiedy miałem siedem lat i przez dziesięć miesięcy leżałem w Szpitalu Prezbiteriańskim w Nowym Jorku,chorując na ostre zapalenie nerek. Zdecydowałem się nie poddawać swoim ograniczeniom i żyć z nimi w miarę szczęśliwie. Dużo czytałem,rozmawiałem z innymi dziećmi na moim oddziale,zaprzyjaźniałem się z niektórymi siostrami,cieszyłem sie cotygodniowymi odwiedzinami mojej bardzo zajętej matki(musiała opiekować się moim młodszym rodzeństwem:bratem i siostrą)i udawało mi się prowadzić niezłe życie. Gdy miałem szesnaście lat,moim hobby stało się czytanie i pisanie na tematy filozoficzne. Skupiłem się na filozofii szczęścia. Doszedłem szybko do wniosku,że dopóki się żyje,a ból fizyczny nie jest zbyt wielki,to zawsze można robić coś przyjemnego,nawet gdy się jest chorym,samotnym,pogardzanym przez ważne dla nas osoby i pozbawionym zwykychDTZy)BTOOSCI. Jako nastolatek doszedłem do tego,że gdybym był rozbitkiem na bezludnej wyspie,nie miał do kogo ust otworzyć,nie miał nic do czytania,nie miał radia ani płyt,ani żadnych materiałów piśmiennych,to mógłbym w myślach pisać epicki poemat,zapamiętać go na wypadek,gdyby mnie odnaleziono,a w każdym razie mieć dzięki temu przyjemne i ciekawe zajęcie. Bez względu na okoliczności,uparcie odmawiałbym bycia nieszczęśliwym-dopóki bym żył,a ból fizyczny nie byłby zbyt wielki. Gdyby choroba czy wypadek sprawiły,że odczuwałbym niezmierny ból,mógłbym racjonalnie postanowić się zabić. REBT daje każdemu ostatecne rozwiązanie z problemu przeciwności losu. Uzy,jeśli ludzie chcą tego słuchać,że tylko wielki i stały ból fizyczny jest racjonalnie,ade do zniesienia"i może-choć nie zawsze-uczynić ich życie niewartym przeżywania. W każdym innym wypadku zawsze znajdą oś,a zwykle kilka rzeczy przyjemnych i wartych tego,by dla nich żyć. A co z pacjentami niewidomymi i kalekimi? Co z tymi,którzy spędzają życie w łóżku lub w fotelu na kółkach? Co z samotnymi i pozbawionymi przyjaciół? Co z tymi,którzy nie mogą się cieszyć muzyką,czytaniem,radiem i telewizją oraz innymi normalnymi przyjemnościami? To nie ma znaczenia lub przynajmniej większego znaczenia. Oczywiście ma pewne znaczenie to,jak wielu rzeczy lubianych i interesujących pajena zostali pozbawieni. Dopóki jednak ogranicenie nie jest całkowite,dopóki ma się jakiś dach nad głową i jedzenie,dopóki nie cierpi się stałego fizycznego bólu,można zawsze-gdy się desperacko szuka-znaleźć coś przyjemnego,coś,dla czego warto żyć. Muzyka,sztuka,czytanie,pisanie,zbieranie znaczków,robienie na drutach,ogród,rozmowy telefoniczne,pomaganie innym. Coś,183. co się wybiera,co się lubi,co naprawdę cieszy. Mimo że są rzeczy,których już robić nie można,pomimo swoich cholernych ograniczeni Jest to jedno,oczywiście nie jedyne,rozwiązanie życiowych problemów,do jakiego pacjenci mogą dojść przy naszej pomocy. Po pierwsze,trzeba ich nauczyć,że póki życia,póty nadziei. Mimo wielkich ograniczeń-które naprawdę są udziałem nielicznych-wasi pacjenci mogą zapewne oczekiwać od życia prawdziwych przyjemności. Jeśli przestaną niepotrzebnie się zamartwiać-lub biadolić nad tym,zego zostali pozbawieni. Jeżeli stale będą szukali zainteresowań i przyjemności,jakie nadal mogą znaleźć. JeżeliłTerapeutom nie wolno się poddawać. Nie należy myśleć,że to beznadziejne,by niektórzy fizycznie i społecznie upośledzeni pacjenci mogli zaakceptować smutną rzeczywistość społeczną(często jakże niesprawiedliwą)swego życia i nadal byli tylko zdrowo zawiedzeni i sfrustrowani,zamiast przeżywać niezdrowe depresje,przerażenie i,okropności". To bardzo trudne,ale nie beznadziejne. Pacjenci tacy mogą niemal zawsze wybrać sensowne nastawienia i działania,zmierzając do życia w zgodzie z sobą i ze światem,a także osiągnąć pewien stopień prawdziwej,osobistej radości. Jeśli tylko terapeuta i pacjent mocno wierzą,że to możliwe. Jeszcze raz:trzeba pracować,by samemu uwierzyć w to,że najgorsze rzeczy,jakie mogą zdarzyć się nam samym czy naszym pacjentom,nie muszą nieuchronnie prowadzić do poczucia nieszczęścia i neurotycznego przerażenia. Takie jest przesłanie terapii REBT,w które dobrze jest uwierzyć samemu i nauczyć tego pacjentów. Jakie są wady pomagania pacjentom w zdobywaniu solidnej filozofii życiowej,w której zawsze można by znaleźć dające radość dążenia,bez względu na rodzaj ograniczeń? Pewnie są jakieś wady-ale mnie trudno było je odnaleźć. Jeśli wy sami jakąś znajdziecie,koniecznie dajcie mi znać. Zwalczanie biadolenia. W roku 1955,gdy stworzyłem terapię REBT i zacząłem ją intensywnie stosować,byłem zdziwiony,niemal zaszokowany,odkrywaj ąc,że neurotyczne postawy i zachowania naprawdę,jeśli się im uczciwie przyjrzeć,polegają na biadoleniu. Tylko tyle? Może nie wyłącznie,ale głównie na biadoleniu. Stało się to dla mnie jeszcze bardziej wyraźne kilka lat później,po spisaniu około tuzina wywołujących nerwicę irracjonalnych przekonań OB),które zawarłem w swoim artykule z roku 1956:RmionJ PąycWoWemyy(Racjonalna pąychmerqpio). Doszedłem do wniosku,że da się je sprowadzić do trzech głównych irracjonalnych przekonań,wspólnych dla niemal wszystkich ludzi:1. Muszę dobrze sobie radzić i zdobywać aprobatę waż 184. nych dla mnie osób,inaczej jestem osobą bezwartościową! "2. ,Jlusisz traktować mnie dobrze i uczciwie,bo jak nie,to jesteś wredny! "3. Warunki muszą być takie,jakie ja chcę,albo świat jest okropnie złyl"Oczywiście,te trzy żądania są wygórowane i pełne pychy. Są też,wszystkie trzy,formą oczywistego biadolenia:1. Jeśli nie idzie mi tak dobrze,jak powinno,jestem nie niewartym śmiecieml-Ojoj,qjqjl"2. Jeśli nie traktujesz mnie tak dobrze,jak powinieneś,zasługujesz na pogardę za to,że jesteś tak niedobry dla mniel-Ojoj,qjqjl"3. ,:Jeśli warunki,w jakich żyję,nie są zupełnie dobre,choć powinny takie być,to świat jest zły dla mnie biednegol-Ojoj,ojoj,qjqjl"Terapeuta powinien mieć oczy otwarte i dostrzegać,że niemal wszyscy pacjenci są zdolni do bezdennego biadolenia. Gdyby nie byli do tego skłonni,nie byliby neurotykami i nie przychodziliby na terapię. Należy sobie w pełni uświadomić,że mamy do czynienia z biadolę niemi Nie trzeba się tym martwić. Nie biadolmy sami,że pacjenci nie poddają się naszym szlachetnym wysiłkom,że spóźniają się na nasze sesje,nie płacą rachunków i na inne sposoby zaniedbują swoje terapeutyczne zobowiązania. Nie pogardzajmy nimi za biadolenie. Zaakceptujmy ich wraz z ich głupim zachowaniem. Dawajmy pacjentom UTA-bezwarunkową akceptację terapeuty(ang.unconditiono(Werqpisr dccęmmce). Potem zajmijmy się ich biadoleniem i zróbmy,co możemy,by pomó-c pacjentom porzucić je i zdobyć zdecydowanie przeciwne biadoleniu nastawienie. Oto kilka ważnych sposobów: 1. Bezwarunkowo akceptujmy pacjentów wraz z ich dziecinnym biadoleniem. (Można być z niego niezadowolonym,ale nie można się za nie złościć. 2. Pokaźny im-bez gniewu i stawiania żądań-że sami wybierają swoje biadolenie i są za nie odpowiedzialni. Nikt ich nie zmuszał(w przeszłości i nie zmusza(teraz)do narzekania. Tylko oni sami. 3. Pokaźny,jak śmiertelnie niebezpieczne jest niepotrzebne narzekanie i biadolenie:autodestrukcjne,dziecinne i odpychające,powoduje wrzody i wysokie ciśnienie,utrudnia życie. I tak dalejł 4. Nauczmy pacjentów,że niemal wszystkiego,co robią-może to być palenie czy nadmierne wydawanie pieniędzy-stanowczo mogą nie robić,mogą przestać. Włącznie z biadoleniem. 5. Przekonajmy pacjentów,że choć zwykle ciężko jest przestać jęczeć-jeszcze trudniej będzie im,jeśli nie przestaną. 6. Pomóżmy im zauważyć,że jęczenie nie pomoże zmienić niedogodności,a prawie zawsze je pogorszy. 7. Pokażmy im,że przyjemność pogrążania się w cierpieniu(użalanie się nad sobąt nie jest warta bólu(beznadziejności i bezczynności. 185. 8. Pokażmy pacjentom,jak ich lament nad frustracjami,jakie niesie życie,znacznie zwiększa,a nie zmniejsza dręczące ich uczucia frustracji. W ten sposób można przekonywać pacjentów do przyjęcia postawy zdecydowanie przeciwnej biadoleniu. Bez względu na to,co zdarzy się pacjentom i co oni sami zrobią źle,mogą zawsze zdecydować się na akceptowanie siebie bez biadolenia(cokolwiek by źle zrobili)i na akceptowanie innych bez narzekania(bez względu na ich złe czyny)oraz na przyjmowanie życia bez utyskiwania. Zachęcajmy pacjentów do zdobywania i utrwalania przeciwnej biadoleniu filozofii życiowej opartej na silnym przekonaniu,że:Zarówno oni sami,jak i inni zawsze pozostaną skłonnymi do upadku,ale nie zasługującymi na potępienie ludźmi. Zarówno oni sami,jak i inni często postępują niedobrze i nieuczciwie,bo taka jest ich niedoskonała natura. Można znieść rzeczy,których nigdy się nie polubi,i żyć,a nawet być dość szczęśliwym. Nic nie jest potworne,okropne i przerażające,choć tysiące spraw i zdarzeń są wysoce niewygodne i uciążliwe. Zwalczanie biadolenia przynosi zmniejszenie liczby porażek i umożliwia osiąganie zwycięstw. Wykorzenianie zwrotu,ja nie mogę". ludzie na szczęście rodzą się konstruktywni,choć mają też,niestety,wrodzone skłonności do destrukcji. Autodestrukcja przejawia się w sposób najbardziej naturalny na przykład wtedy,gdy po kilku nieudanych próbach osiągnięcia celu(zdania egzaminu,grania dobrze na pianinie,rozwiązania jakiegoś problemu emocjonalnego),irracjonalnie podsumowujemy:JTgdymi się to nie uda. Ja nie mogę". Taki ąaniemogizm"jest groźny zwłaszcza dla terapii. Często to powtarzam moim trudnym ąacjentom:*eśli powiecie sobie i mocno w to uwierzycie:-Nie mogę się zmienić. Próbowałem wiele razy i widocznie nie mogę-i jeśli naprawdę żywicie takie przekonanie,to rzeczywiście nie będziecie mogli się zmienić. Nie dlatego,że naprawdę nie możecie,ale dlatego,że takie macie przekonanie. Na tym polega odcięcie siebie od możliwościł"**emogizm"naprawdę działa wyniszczająca. Może nie być najgorszą rzeczą na świecie dla neurotyka-ale może nią byćl **emogizm"nie pomoże terapeucie ani pacjentowi. Utrudnia terapię,a czasem ją uniemożliwia. Przyjrzyjmy się bliżej temu zjawisku. 186. Jak można pomóc pacjentom zabić hydrę,janiemogizmu Y Nie jest to łatwe,ale często można tego dokonać. 1. Pokażcie pacjentom,że często dopada ich emocjonalna choroba:kiedy tylko trochę starają się być mniej neurotyczni,a także kiedy ciężko pracują nad zmianą,kiedy zmniejszają wysiłek:porzucają myśl o zmianie i już do niej nie dążą-we wszystkich tych sytuacjach,świadomie i nieświadomie są przekonani-,**nie mogę. Nie mogę. Nie mogęł" 2. Pokażcie pacjentom,że ich,janiemogizm"jest prawie zawsze błędny i fałszywy. Nie mogą oczywiście pomachać rękami i polecieć. Nie mogą być zawsze doskonali. Wielu rzeczy nie mogą. Mogą jednak zawsze przynajmniej do pewnego stopnia poznawczo-emotywrie zmieniać siebie. Jeśli tylko sądzą,że mogą,i jeśli próbują. 3. Pokazujcie pacjentom dowody,że w przeszłości dokonywali zmian-bo na pewno tak było. Przekonajcie ich: że wszystkie rzeczy się zmieniają,nawet góry i przedmioty 018033+1008(że ludzie O inne stworzenia)stale się zmieniają:że ludzie,którzy przysięgają,iż nie mogą się zmienić,w rzeczywistości się zmieniają:że wiele osób zmienia się radykalnie-na przykład z księdza w przedsiębiorcę i odwrotnie,z przedsiębiorcy w księże dokonywana energicznie i siłą woli zmiana będzie lepsza niż wyczekiwanie w nadziei na samoistną zmianę. 4. Pokazujcie pacjentom,że,janiemogizm"w oczywisty sposób przeszkadza w podjęciu jakiegokolwiek działania,bo każdy,kto wmawia sobie,że nie może zrobić tego czy tamtego,przestaje też próbować i w ten sposób,dowodzi",że naprawdę nie może. Nastawienie,anogę się zmienić"jest podstawą wszelkiej zmiany. Pomaganie pacjentom w wykorzenianiu,janiemogizmu"ma oczywiste zalety. Ma jednak również wady: 1. Nawet gdy pacjenci żywią przekonanie:*ogę się zmienić",często zapominają o ważnym zastrzeżeniu:"..ale tylko dzięki wysiłkowi i ćwiczeniami"Mogą trochę popróbować,albo i nie,a wreszcie dojść do fałszywego wniosku:. Widzicie,naprawdę nie mogęł"187. 2. Pacjentom łatwo jest powtarzać sobie:*ogę się zmienić",nawet jeśli naprawdę nie żywią takiego przekonania,lepiej będzie,jeśli sprawdzą stopień swego przekonania i zintensyfikują je. 3. Pacjenci często mówią:*estem pewien,że mogę się zmienić",tylko po to,żeby sprawić przyjemność terapeucie i uspokoić go. Trzeba im pomóc w to uwierzyć-dla nich samych. 4. Pacjenci twierdzą,że mogą się zmienić,po to,by uniknąć wysiłku i ćwiczeń. Trzeba sprawdzać ich determinację i działania zmierzające ku zmianie. 5. Pacjenci wstydzą się tego,że się nie zmieniają,i obronnie powtarzają sobie:*ogę się zmienić". Gdy tak się dzieje,trzeba im pokazać drogę do bezwarunkowej samoakceptacji(mimo braku zmian)i dostrzegania w tym braku czegoś raczej *iepożądanego"niż,okropnego". Terapeuta powinien jednocześnie kontrolować i zwalczać opory pacjentów utrudniające im zmianę-i poddawać dyskusji własne imacjonalneprzekonania dotyczące pomocy pacjentom. Uważajcie na:*uszę pomóc pacjentom dostrzec,że mogą się zmienićl':*ie mogę znieść tego wysiłku,by pomagać pacjentom,kiedy oni sabotują mają pomocĘ:*ie potrafię pomóc George'owi w dokonaniu zmiany,nigdy mi się to nie uda. To okropne! Jestem beznadziejnym terapeutąl"Własne irracjonalne przekonania terapeuty mogą być lustrzanym odbiciem przekonań trudnego pacjenta. Trzeba to wyraźnie widzieć i zwalczać obydwa zespoły irracjonalnych przekonani. Determinacja w dążeniu do zmiany. Zgodnie z teorią REBT większość pacjentów może znacznie zmienić własne myśli,uczucia i czyny,ponieważ mają oni wrodzone,konstruktywne skłonności. Łatwo ulegają zaburzeniom,ale są też podatni na zmiany?. Problem w tym,że zmiana jest dla nich bolesną próbą,a jeszcze trudniej jest im dokonać takiej głębokiej zmiany poznawczo-emocjonalna-behawioralnj,którą nazywam,pierwszorzędną". Terapeutów czeka więc ciężka praca-zachęcanie pacjentów do zmian,a zwłaszcza do zmian gruntownych. Oto kilka kwestii,przy których warto się upierać: 1. Byłoby dobrze,gdyby pacjenci wiedzieli,że to oni sami w dużym stopniu przyczynili się do własnych zaburzeń i dlatego też mogą 188. zaburzać się mniej. Taką świadomość należy wykorzystywać w teTBDll. 2. Powinni zdawać sobie sprawę,jak trudna bywa zmiana i ile wysiłku pochłania jej dokonanie i utrzymanie. 3. Osiągnięcie głębokiej i,pierwszorzędnej"zmiany jest jeszcze trudniejsze i zwykle wymaga od pacjentów zaangażowania się w dość długotrwały proces ćwiczeń poznawczych,emotywnych i behawioralnych,by przełamać szkodliwe nawyki i zbudować zdrowsze. Utrzymanie uzyskanej zmiany też wymaga pracy,i to dużo. 4. Pacjenci powinni usilnie O nie na niby)zmieniać swoje poglądy,modyfikować uczucia i zachowania,bez względu na trudności. Często muszą robić to,czego się obawiają,i celowo wprowadzać się w niewygodne sytuaje,by przyzwyczajać się do nowych nawyków. Jak powiedział Benjamin Franklin(Poor Riclłcrdk Almdmc-Biednyk *ie ma osiągnięć bez wysiłkowi" 5. Pacjentom do dokonywania istotnej,zwłaszcza..głębokiej"i,pierwszorzędnej"zmiany potrzebna jest,wedle potocznych określeń" siła woli". Można bez końca dyskutować,czy ludzie mają,wolną wolę",bo nawet gdy wydaje się,że dokonują,wolnych"wyborów,do podjęcia decyzji skłaniają ich wpływy otoczenia,tendencje genetyczne i inne. Kiedy zamawiają rybę zamiast wołowiny,ma na to wpływ wychowanie i kultura,cena obu dań i czynniki wpływające na to,czy liczą się z ceną,wiedza na temat adrowej"i *ezdrowej"żywności,genetyczne uwarunkowania smaku oraz kilka innych świadomych i nieświadomych czynników. Ten,wolny'wybór jest więc nieco ograniczony. Podobnie jest i z terapią. Każdy może pójść albo nie pójść na terapię,a w ramach terapii może starać się praeowak lub nie. Stosunek do tej pracy wynika jednak z wielu czynników,takich jak wychowanie,kultura,poprzednie doświadczenia życiowe,dawniejsze kontakty z psychoterapią,poziom energii,tolerancja(lub brak toleranęil na frustrację i tak dalej. Praktycznie wszyscy pacjenci przychodzący na terapię wykazują odrobinę woli pracy terapeutycznej i odrobinę woli unikania pracy. Jak pomóc im osłabić wolę robienia uników? Najpierw spróbujmy zdefiniować,wolę"i,silę woli". Wola-jak się wydaje-oznacza przede wszystkim wybór i decyzję. Wybieramy decyzję o zrobieniu lub niezrobieniu czegoś. Oczywiście,jako ludzie mamy pewien zakres wolnej woli,wyboru,decyzji. Kiedy naszą wolą jest coś zrobić-powiedzmy,kupić samochód i jeździć nim-możemy nie mieć pieniędzy,by go kupić,ani umięjętnośa prowadzenia samochodu. Można jednak starać się zdobyć pieniądze i nauczyć się jeździć. Wola wydaje się tu dość prosta:wola 189. zmian oznacza decyzję zmiany siebie,a potem(być może)staranie,by to*s*e. Siła woli"jest jednak o wiele bardziej skomplikowana. Jeśli pacjenamają zdecydowanie,silną wolę",by się zmienić,wynika z tego kilka spraw:Po pierwsze,zdecydowanie chcą się zmienić. Cio cholery,myślę,że postaram się zmienićĘ)Po drugie,są zdecydowani trzymać się tego. (Jez względu na to,czego to wymaga i jakie to trudne,dokonam pewnych mijani')Po trzecie,trochę wiedzą,co trzeba zrobić-a czego nie robić-by się zmienić. CZmiana oznacza,że muszę pewne rzeczy przemyśleć i przestać biadolić! ')Po czwarte,zaczynają działać zgodnie ze swoją decyzją i wiedzą. C/amiast wmawiać sobie:Jestem do niczego,skoro ponoszę porażki,zmuszę się do mówienie-Nie jest dobrze ponosić porażki,ale nadal jestem dobrą,wartościową osobą,nawet jeśli wielokrotnie przegrywamb)Po piąte,pacjenci o dużej ąile woli"podtrzymują stale swoją decyżęi determinację,by się zmienić,zastanawiają się nad tym,co jeszcze muszą zrobić,by zmienić swoje zachowanie,i działają zgodnie ze swoją decyzją i wiedzą. Teraz,kiedy staram się poprawić swój sposób myślenia,swoje uczucia i zachowanie,jestem zdecydowany trzymać się tego i szukać coraz lepszych sposobów pomagania sobie w zmianie i odblokowywania się")Po szóste,kiedy pacjenci popadają ponownie w swoje dawne dysfunkcjonalne sposoby funkcjonowania,ci z nich,którzy mają silną wolę,decydują się wrócić do bardziej funkcjonalnych działań. Znajdują sposoby zmiany zachowań,z determinacją trzymają się swojej decyzji,swojej wiedry. Zmuszają się do wprowadzenia tego w życie,bez względu na trudności. Siła woli jest nie tylko chęcią,wyborem czy podjęciem decyzji. Ta siła"zawiera w sobie:1,zdecydowaną wole zmiany:2,wiedzę,jak się zmienić:3,podjęcie działań sprzyjających zmianie:4,trwanie w działaniu pomimo trudności:5,powtarzanie całego procesu w razie nawrotu dysfunkcjonalnych zaburzeń. Czy można pomóc pacjentom w osiągnięciu takiej siły woli? Terapeuta może w tym pomóc,jeśli sam ma siłę woli potrzebną,by nad tym pracowaćlMożna pacjentom wyjaśniać,w jaki sposób mogą się zmienić,jeśli podejmą taką decyzję i będą nad tym pracować. Można pokazać,na czym polega sita woli i dlaczego jest im potrzebna do zmiany. Można przekonywać pacjentów i zachęcać ich do determinacji w dążeniu do lepszego funkcjonowania i ograniczenia zaburzeń. Jak? Terapeuta może pomóc im podjąć decyzję o zmianie,przekazać wiedzę o tym,jak to zrobić,podjąć działania wprowadzające decyzję i wiedzę w życie,trwać w tym działaniu bez względu na trudności i powtarzać ten proces od nowa,gdy pacjenci powrócą do swoich poprzednich dysfunkcji lub stworzą sobie nowe problemy emocjonalne. 190. Możecie pokazywać swoim pacjentom o,złabej sile woli",jak będą stale cierpieć,jeśli nie wzmocnią tej siły,i jak wiele najlepszych rzeczy w życiu im przez to umknie. Nie obwiniajmy ich za ten,brak silnej woli",ale pokazujmy nagrody czekające po wzmocnieniu siły woli. Mogą sami kierować swoim emocjonalnym losem-jeśli taki będzie ich wybór i sami nad swoim wyborem popracuj ąlIstnieją pewne niekorzystne skutki i zagrożenia wynikające z pomocy pacjentom w zaangażowaniu się w terapię,więc lepiej wziąć je pod UWBgĘ. 1. Pacjenci mogą zaangażować się w wąsko pajetą terapię,na przykład w psychoanalizę lub New Agę. Będą ciężko pracować,ale tylko według tej metody,ignorując wszelkie inne techniki. 2. Pacjenci mogą dojść do biednego wniosku,że ciężka praca gwarantuje sukces terapeutyczny-tymczasem daje ona większe szanse sukcesu,ale żadnych gwaranqil 3. Mogą uznać terapię za zbyt trudną i szukać magicznych rozwiązań lub łatwych do przyjmowania lekarstw. 4. Mogą zacząć postrzegać terapeutę jako wstrętnego nadzorcę,okazywać ma wrogość,a nawet porzucić terapię. Te wady można osłabić budowaniem dobrego przymierza z pacjentem,stosowaniem kilku metod jednocześnie,pokazywaniem,że nie ma rozwiązań magicznych,podkreślaniem zalet,jakie ma wzmocnienie woli,i traktowaniem pacjentów j ako samodzielnych osób,czasem wymagających dostosowania do nich sposobów,dzięki którym zmieniają siebie. Równowaga myśli,uczuć i zachowań. Co najmniej od czasów Arystotelesa zalecano ludziom życie w równowadze. Zazwyczaj jest to godne polecenia,ale niekoniecznie dla wszystkich ludzi i w każdym czasie. Niektórzy przyjmują głównie skrajny punkt widzenia na siebie samych,na innych,na świat i-wierzcie mi lub nie wierzejei-prowadzą całkiem szczęśliwe życie. Ludzie latami prowadzący depresyjne,nudne lub po prostu zwyczajne życie nagle dostrzegają Światło,włączają się w jednostronny,polityczny,ekonomiczny czy religijny ruch i od tej pory są,oświeceni"i bliscy ekstazy. Reszta uważa ich za,szalonych"i podkreśla wszystkie ograniczenia dewocyjnego systemu przekonań,na przykład talie,jak pewność,że zna się,tajemnicę wszystkiego",przywiązanie do,wariackich"zasad jak całkowita wstrzemięźliwość seksualnej,odsul 9 t. wenie się,a czasem wrogość wobec osób odmawiających przestrzegania tych reguł. Nie można jednak zaprzeczyć,że niektórzy z nich są szczęśliwsi niż kiedykolwiek i że pewne osoby funkcjonują dobrze,choć przedtem miały wyraźne zaburzenia. Czy można zatem zalecać skrajne,zozwiązania"niektórych ludzkich problemów? Nie tak szybkol Niewielu pacjentów pójdzie za taką radą. Ci,którzy by poszli,będą chcieli,byśmy wskazali im konkretny dogmat,religię czy kult. Większość terapeutów nie zgodziłaby się na to i nie podpisała pod taką decyżą. Co więcej,starany się pomagać pacjentom,a tu nie bylibyśmy pewni,jakie szkody poniosą oni sami i jakie szkody poniesie świat w wyniku ich skrajnego zaangażowania. Wróćmy więc do pewnej równowagi myśli,uczuć i zachowań pacjentów,którym chcemy pomagać w przezwyciężaniu zaburzeń. Większość terapeutów dąży do takiej równowagi. Po pierwsze,stara się pomóc pacjentom w osiągnięciu pewnej równowagi w myśleniu. Nie zachęcamy do zbyt rygorystycznego,sztywnego myślenia. Możemy jednocześnie odwodzić pacjentów od nadmiernego luzu,od braku zasad życiowych i od nieprzejmowaniasię własnymi problemami. Chamy,by byli skupieni,ale nie nadmiernie skoncentrowani,na dążeniu do udanego życia z sobą i innymi ludźmi. Po drugie,chcielibyśmy,by uczucia pacjentów byty zrównoważone. Nadmiernie ekstatyczne uczucia i niezwykle ponure przeżywanie świata wydają się terapeutom niepożądane. Kiedy coś złego dzieje się w życiu pacjentów,chcielibyśmy,by odczuwali wyraźny smutek,rozczarowanie i żal-zdrowe uczucia negatywne w terminologii REBT-zamiast przerażenia,depresji,wściekłości i nienawiści do siebie. Po trzecie,zwykle wolimy,by pacjenci nie przechodzili od jednjskrajności do drugiej. Z jednej strony nie chcielibyśmy,by pacjenci odczuwali przymus i zmierzali do celu,trzymając się sztywno pewnych zachowań. Nie chcielibyśmy jednak,żeby byli zbyt rozluźnieni,bierni i odpuszczali sobie to,co mają do zrobienia w szkole,w pracy i w rodzinie. Dobrze zrównoważone życie wydaje się więc lepsze niż jednostronne,przynajmniej dla większości ludzi. Skrajne myśli,uczucia i działania wpędzają w kłopoty z sobą samym i z innymi ludźmi. We wszystkich typach terapii-z wyjątkiem kilku ekstremalnych,religijnych i kultowych-zaleca się pacjentom dążenie do osiągnięcia równowagi. W terapii krótkoterminowej próbuje się również w dość krótkim czasie pomóc pacjentom osiągnąć większą równowagę niż ta,jaką mieli przed podjęciem terapiP. Przyjmując,że równowaga jest pożądana,zastanówmy się,jakich elementów równowagi trzeba szukać w,głębokiej",,Jntensywnej"i:skutecznej"terapii i jak pomagać pacjentom w dojściu do równowagi w ciągu kilku sesji? Po pierwsze,rozważmy równowagę poznawczą. W tej książce pokazuję,jak brak równowagi poznawczej prowadzi ludzi do myślenia w sposób 192. sztywny,dogmatyczny i przymusowy. Kiedy starają się rozwiązać ważne problemy życiowe-takie,jak dostawać więcej tego,czego pragną,a mniej tego,czego sobie nie życzą w miłości i w pracy-lepiej nie wybierać jednego rozwiązania,nie upierać się przy jednej możliwości i nie twierdzić,że to właśnie muszą osiągnąć szybko i całkowicie. Tak nieelastyczne myślenie może być czasem skuteczne,ale kryje w sobie wielkie niebezpieczeństwa,zwłaszcza przerażenie i rozpacz pacjentów,gdy nie dostają tego,co,jak sądzą,powinni dostać,i muszą ścierpieć coś,czego,jak sądzą,ścierpieć nie 100208. Z drugiej strony,ludzie wyjątkowo zmienni i niespqjnie myślący są skłonni do gubienia się w tym,czego chcą,i mogą godzić się na warunki niepożądane. Jeśli pacjent wybiera sobie szkoły na chybił trafił,zmienia zdanie co drugi dzień i tylko czasami mybli o zaletach wykształcenia,to najprawdopodobniej nigdy nie ukończy studiów i pozostanie mniej wykształcony,niż będzie mu to w życiu potrzebne. Większości ludzi zwykle najlepiej służy zachowywanie równowagi między nadmiernie usztywnionym a nadmiernie rozkojarzonym myśleniem. Jeśli więc chcemy pomagać pacjentom,żeby byli mniej zaburzeni i funkcjonowali lepiej,powinniśmy im pokazać,w jakim stopniu ich myślenie jest zbyt sztywne i dogmatyczne oraz co ono pacjentom utrudnia. Podkreślam,że trzeba wskazać pacjentom ich przymusy,żądania i nadmierne wymagania,a także-jak je zastąpić bardziej elastycznymi preferencjami. Jednocześnie nie można pozwolić pacjentom na niedbałe,niespójne myślenie. Zwykle lepiej jest,gdy sami wykonują zadania wysokiego lotu. Niech więc sami wybiorą sobie życiowe cele,do których będą dążyli,i wartobci,które będą próbowali osiągnąć. Nie jest dobrze uzależniać się od cudzych poglądów,również od poglądów terapeuty. Nie przyniosłoby im satysfakcji dążenie do celów wybranych przez kogo innego,nie pomogłoby też przejście do wniosków bez zebrania odpowiednich danych,bezmyślne określanie celów i ciągłe ich zmiany. Arystotelesowski umiar pomiędzy kompulsywnośaą a impulsywnośaą daje najlepsze efekty. Pracując z pacjentami,unikajcie obu skrajnoia i pomagajcie im powracać do stanu pośredniego. Margaret,gdy ją poznałem,cierpiała na poważne stany lękowe i była prawdziwą perfekcjonistką. Musiała wypadać dobrze we wszystkim,a jeśli było inaczej,wpadała w przerażenie i gardziła sobą. Pracowaliśmy przez trzy miesiące nad jej perfkjonistyczrymi żądaniami. Dostrzegła,że nawet gdyby całkowicie zawiodła w swojej pracy w marketingu,nadal mogłaby akceptować siebie i nie musiałaby kompulsywnie dążyć do doskonalenia się. Niestety,wpadła wówczas w drugą skrajność i zaczęła robić jak najmniej. Zaczęła ułatwiać sobie zadania w pracy i mnij intensywnie ćwiczyć pływanie i jogging,tracąc,przedtem zdobyła,świetną sylwetkę. Cofnęła się,stosując REBT do pokonywania niechęci do siebie samej. 193. Prawie dziesięć tygodni zajęło mi przekonanie Margaret,że choć upieranie się przy dobrym radzeniu sobie ze wszystkim jej nie służyło,to odwrót od wszelkiej dyscypliny też nie jest dla niej dobry. Przedtem wmawiała sobie:*uszę robić wszystko doskonale albo będę nikiml",a teraz przekonywała siebie:. To,co robię źle,nie ma żadnego znaczenial"Obie te skrajne postawy są neurotyczne. Wreszcie przyjęła postawę:*ie muszę dobrze sobie radzić przez cały czas i mogę siebie w pełni zaakceptować,kiedy idzie mi gorzej,ale pewien poziom zdyscyplinowania służy mi lepiej niż zaniedbywanie się w pracy i w domu. Wracam do robotyl"Odtąd jej praca i życie stały się efektywniejsze. Terapia REBT stara się promować podobne zrównoważenie uczuć. Jeśli pacjenci starają się przez cały czas żyć w ekstazie,to zwykle się im nie udaje i spalają się przy tym. Muszą często uciekać się do narkotyków i alkoholu,by utrzymać stan wysokiego napięcia,a pozbawieni tych środków stają się znudzeni i tracą z oczu cele. Z drugiej strony,kiedy popadają w depresję,wściekłość,nienawiść do siebie samych,przeżywają negatywne uczucia,które niewątpliwie im szkodzą. Odwracanie uwagi od zaburzeń,na przykład za pomocą medytacji,może ulżyć cierpieniu,ale skłania też do zaniechania działania i czasem do nudy. Pomiędzy tymi ekstremami mieści się stan zaangażowanej aktywna-ści,czasem zwany podążaniem zgodnie z biegiem życia,z prądem,a nie pod prąd?. David,niezwykle zajęty doradca,musiał pomagać swoim klientom,a także wielu krewnym i przyjaciołom. Spalał się w tym. Starałem się pomóc mu odrzucić myśl,że zawsze musi być produktywny i pomocny innym. Bez większego powodzenia przekonywałem go,jak można nadal chcieć pomagać innym i robić to bez takich kategorycznych wymagań,bez pędzenia na złamanie karku. Upierał się,że wszyscy ludzie muszą się angażować w sprawy społeczne,w innym wypadku życie staje się bezużyteczne. Poświęcenie dla innych było w jego oczach tak oczywistą i,piękną"potrzebą,że nic innego go nie zadowalało. Nie doszliśmy do niczego,radziłem mu wiec,by kontynuował to,co robi,jeśli tylko tego pragnie,i jednocześnie stosował różne techniki relaksacjne,gdy będzie zbyt spięty. Pomysł spodobał mu się i David dołączył do grupy medytacyjnej. Dwie godziny medytacji dziennie uspokoiły m. Ucieszył się z osiągniętego stanu wyciszenia myśli i spełnienia innych ascetycznych wymagań grupy. Później jednak okazało się,że poświęca zbyt dużo czasu na medytację i na inne rytuały. Znacznie mniej udzielał porad i nie zimował się innymi rzeczami,które przedtem lubił. Znowu impas. David,za mają sugestią,ograniczył medytację i rytuały do minimum. Powrócił do pomagania ludziom,już bez szalonego pośpiechu. Mógł teraz,,płynąc z prądem",bez lęku,zrobić znacznie więcej. Jak przedtem,chciał przede wszystkim pomagać innym,ale już nie po to,by udowodl 94. nić,jaki jest dobry. Zdał sobie sprawę,że perfekcjonistyczry kult też mu nie służy,pomucił sektę i medytował tylko trochę na własną rękę. Kompulsywne zachowania,uzależnienie od alkoholu,jedzenia,hazardu są zwykle ucieczką przed uczuaami lęku i depresji. Mogą też wynikać z niskiej tolerancji frustracji-z przekonania,że musi się mieć określoną rzecz lub wykonywać jakąś czynność,bo to nam sprawia przyjemność,i nie można odmówić sobie tej przyjemności,choć jej skutki są bardzo złe. Niezastępowanie niczym neurotycznie zaburzonych uczuć i pogrążanie się w użalaniu nad sobą,wściekłości i depresji jest jednak równie niebezpieczne jak ucieczka w ąawj 4 Znowu najlepszy jest złoty środek. Jeśli pomożemy pacjentom odnaleźć w sobie,co takiego myślą i robią,by funkcjonować neurotycznie,i powoli popracujemy z nimi nad zmianą dysfunkcjonalnych myśli i zachowań,łatwiej im będzie porzucić nałogi. Zadanie terapeuty jest spełnione,gdy uda się pomóc pacjentom myśleć,czuć i działać w sposób bardziej wyważony. Niewielu ludzi naturalnie dochodzi do takiej równowagi. Zwykle stają na jednym lub na drugim brzegu,czasem miotają się od jednej skrajności do drugiej,a później jakoś sami uczą się osiągać Arystotelesowski złoty środek 9. Wielu pajentówmoże to jednak osiągnąć z pomocą terapeutów. Pomoc taka ma pewne wady: 1. Niektórzy ludzie,z różnych powodów,są ekstremistami z natury i nudzi ich umiarkowanie,lepiej im będzie żyć z trochę jednostronnymi myślami,uczuciami i zachowaniami,dopóki nie szkodzą tym sobie i innym. 2. Niektórzy z kolei mogą nieźle żyć w stanie równowagi,ale ich możliwości zrealizują się tylko wtedy,gdy wybiorą skrajną ścieżkę i 3 debezpieeznie"podążą dalej. Thoreau powiedział,że niektórzy idą za innym doboszem. Jeśli potrafmy iść zgodnie z własnym rytmem,nie krzywdząc siebie i innych,to będzie dla nas najlepsze. 3. Pragnienie równowagi może,samo w sobie,stać się perfekcjonisty czrym żądaniem:*uszę osiągnąć odpowiednią-a więc doskonały-równowagę". Niemal każde,dobre"zachowanie można zamienić w przymus. Wtedy nawet równowaga bywa niezrównoważona. Osiąganie samorealizacji. Większość metod psychoterapii,bez względu na to,czy ich zwolennicy są tego świadomi,czy nie,ma dwa główne cele:po pierwsze, udzielenie pomo- 196. cy pacjentom w zminimalizowaniu zaburzeń poznawczych,emocjonalnych i behawioralrych,a po drugie,pomoc w jak najpełniejszym wykorzystywaniu możliwości osiągania przez nich ludzkiego szczęścia i spełnienia. Ramo nalno-emotywna terapia behawioralna zawsze stara się pomagać ludziom w tych dwóch ważnych dziedzinach. W pierwszym wydaniu A Neu Gnid to Rational liuing Nowego przewodnika do racjonalnego życia),opdblimwanym w roku 1961,wraz z Robertem A. Mamerem wyszliśmy naprzedwoczekiwaniom czytelników,radząc nie tylko,jak ograniczyć zaburzenia,ale i jak zdobyć żywe zainteresowania oraz jak pracować nad pełniejszą samo realizaqąP. Oto niektóre nasze rady dla czytelników:Staraj się żywo zainteresować inną osobą lub sprawą. Kochanie osób-a nie tylko przedmiotów i idei-ma ważne zalety:inni ludzie często odwzajemniają twoje uczucia i pięknie na nie odpowiadają. Umiłowanie jakiejś idei czy działalności(zainteresowanie sztuką,własny zawód,budowanie swojej firmy czy tworzenie rodziny)sprzyja trwałemu,żywemu zaangażowaniu. Najlepiej jest kochać i ludzi,i rzeczy,alejeśk przez dłuższy czas pochłania nas jedno lub drugie,też możemy odnaleźć korzystny dla nas prąd i cieszyć się życiem. Staraj się znaleźć ludzi czy sprawy,które cię bardzo zaabsorbują ze względu na nie same,a nie ze względu na twoje ego. Poświęć nie dla członków rodziny lub oddanie jednej ze służebnych profesji:naucaniu,medycynie cy psychoterapii,wydaje się szlachetne. Masz jednak prawo jako człowiek wybrać,egoistycznie"coś takiego,jak kolekcjonowanie monet sy renowacja starych samocho-dów,co ma stosunkowo niewielkie znaczenie społecne. Poświęcając się wybranej dziedzinie,trzeba wybierać zadania długofalowe,stanowiące wyzwanie,a nie coś prostego. Zaangażowanie w coś łatwego,jak kolekcjonowanie znaczków,granie w warcaby albo podnoszenie ciężarów,może niedługo pociągać,bo zbyt łatwo osiągnie się wysoki poziom i pozostanie nuda. Co innego,jeśli zechcemy napisać wyczerpującą historię wybranego przedsięwzięcia,to zapewne potrwa dłużej I Trzeba próbować wybierać cele długofalowe,jak pisanie powieści,znaczące osiągnięcia w nauce i biznesie. Może to nas zajmować przez całe dziesięciolecia. Nie sądź,że od razu osiągniesz prawdziwe zaangażowanie. Na początku może będzie trzeba usilnie starać się zainteresować wy braną dziedziną. Być może upłynie sporo czasu,zanim nadejdzie prawdziwa fascmaja. Zanim więc zdecydujesz się na porzucenie wybranego zadania,daj sobie wystarczając dużo czasu na spróbowanie. Jeśli nadal nie będziesz się czuł miłośnikiem wyl 96. branego zajęcia,możesz rozejrzeć się dokoła i podjąć próbę zainteresowania się czymś innym. O Przemyśl też sprawę urozmaicania swoich zainteresowań i podejmowania dodatkowych zadań,nawet wtedy,gdy pracujesz nad swoim głównym przedsięwzięciem i jesteś nim bardzo zainteresowany. Gdyby twoje podstawowe zainteresowanie nie mogło trwać wiecznie,dobrze byłoby mieć w zanadrzu coś innego. Jeśli zmieniasz swoje hobby i wzbogacasz swój krąg znajomych,to możesz żyć pełniej niż powtarzając w kółko to samo. Jest oczywiście pożądane,aby pacjenci zdobywali życiowe zainteresowania według wspomnianych zaleceń, ale nie jest to warunek konieczny,dobrego"życia. Ludzie są tak różni,że niektórzy z nich mogą być bardzo zdrowi i szczęśliwi,sprzątając plaże. Niezbyt wielu,być może,ale niektórzy-fałd Oprócz zachęcania pacjentów,by zaangażowali się w dążenie do jakiegoś celu i ograniczyli skłonności do zaburzeń,większość terapeutów zaleca im samorealizację,którą można zdefiniować jako radosne dążenie,wzrost i rozwój. Tej koncepcji przyklasnęli entuzjastycznie Abraham Maslowi wielu innych myśliaeli,takich jak Rudolf Dreikurs,S. 1. Hayakawa,Carl Jung. Roiło May,Alfred Korzybski,Carl Rogers i Tel Crawford. Dążenie do samorealizacji stało się częścią postawy humanistycznej i egzystencjalnej,zalecaną w setkach książek i artykułów. Istnieją jednak zdecydowani krytycy koncepci samorealizacji,na przykład M. Daniela,M. Predman,Christopher lasch i Brewster Smith,którzy wykazują,że w ujęciu Masłowa samorealizacja jest zbyt indywidualistyczna i aspołeczna,że ignoruje człowieka jako istotę społeczną,która mogłaby działać wbrew interesom swojej grupy. Zwolennicy Adlera,podkreślając interes społeczny,nie popierają postawy narcystycznej. Czasem jednak nawet oni skupiają się nadmiernie na problemach indywidualnych,zamiast koncentrować się na społecznych. Między innymi Kenneth Gergen,James Hillman i Edward Sampson,zauważyli,że samorealizacja jest w dużym stopniu koncepcją zachodnią,natomiast wiele innych kultur,zwłaszcza azjatyckich,podkreśla wartości społeczne i stawia dobro członków grupy społecznej nieco powyżej dobra jednostkPś. Inni krytycy koncepcji samorealizacji,tacy jak M. Daniela i A. Melntyre,wskazują też,że samorealizaja wymaga określenia celu,a w procesie dochodzenia do niego i ustalania go dowiadujemy się o nim więcej i go zmieniamy. Dlatego też terapia samorealizacji będzie zawsze wątpliwa i niepełna. Jest to zgodne z obecną w teorii REBT myślą,że teoria i praktyka samospehtienia są z konieczności doświadczalne,zmienne i niepemeP. Jako terapeuci przekonacie się,jak sądzę,że pacjenci są zwykle zainteresowani samorealizacją i zwiększaniem swego szczęścia,jak również 197. poprawianiem swoich więzi z innymi,a także niesieniem pomocy innym ludziom. Skoro pacjenci już rują takie cele,jak mogliby się jeszcze pełniej zrealizować? Wielu terapeutów,a także terapia REBT,zaleca dążenie do niżej wymienionych celów. Możecie je poważnie przemyśleć-ale,mam nadzieję,że nie staniecie się dogmatyczni ani nie przywiążecie się nadmiernie do żadnego z nich. Nonkonformizm i indywidualność. Możecie starać się pomagać pacjentom,by stali się niezależnymi indywidualnościami bez nadmiernego buntowania się przeciw swojej grupie społecznej. Mogą dążyć do rozsądnej indywidualności w życiu seksualnym,w miłości,w małżeństwie,w życiu zawodowym,w wypoczynku i w innych ważnych dziedzinach bez upierania się,że wybrali jedyną,słuszną"drogę,i powstrzymując się od działań przeciw społeczności. Interes społeczny i zaufanie. Jednostki samoreatizująee się powinny być naprawdę przywiązane do swoich celów i uznawanych przez siebie wartości. Powinny jednak,jak podkreśla Adler,dostrzegać,że wszyscy przynależymy do systemu społecznego:jeśli to zignorujemy i zajmiemy się wyłącznie sobą,to staniemy się narcystyczni i sami ograniczymy sobie dostęp do radości kochania i do przyjemności rodzących się z kontaktów z innymi. Moglibyśmy też zacząć politycznie,ekonomicznie i ekologicznie sabotować cele ogómoludzkiel Jeśli więc pomożecie swoim pacjentom zainteresować się jednocześnie sobą i innymi,prawdopodobnie będą mogli rozwijać się i wzrastać,przynosząc zarazem korzyść społeczeństwu. Samoświadomość. Dobrze funkcjonuj ąo jednostki są zwykle świadome swoich uczuć i nie wstydzą sie ich. W terminologii REBT oznacza to,że przyznają się do swoich uczuć negatywnych-na przykład do paniki czy wściekłości-ale niekoniecznie wprowadzają je w czyn. Starają się je zmienić,gdy są to uczucia niezdrowe czy autodestrukcyjne. Jak podkreśla S. 1. Hayakawa,tacy ludzie "znają siebie",ale stale mają świadomość,jak mało o sobie wiedzą,i nadal starają się odkrywać,czego aiaprawdę"pragną,a czego nie cheąWAkceptacja wieloznaczności i niepewności. Samorealizqj ący się i zdrowi"ludzie zwykle akceptują wieloznaczność,niepewność i pewien nieład. Jak zanotowałem w roku 1983:Jlmocjonalnie dojrzali ludzie akceptują fakt,że-jak to stale odkrywany-zjemy w świecie przypadku i możliwości,gdzie nie ma,i chyba nigdy nie będzie,absolutnej konieczności ani zupełnej pewności. Życie w takim świecie nie tylko można tolerować,ale nawet przeżywać w sposób podniecający i przyjemny,jako przygodę,ciągłe uczenie się i dążenie'38. I-udzie funkcjonujący pełniej,łatwiej podejmują ryzyko,bo nie muszą znać z góry wyniku swoich działań. Jeśli im się nie uda-trudnol Ziemia nie przestanie się kręcić(Tolerancja. I-udzie samorealizujący się są,wedle terminologii semantyki ogólnej,raczej ekstensjonalni-to znaczy,że dostrzegają podol 98. bieństwa i różnice-niż intencjonalni-to znaczy skłonni do ignorowania różnic między tak samo nazwanymi przedmiotami. Nie twierdzą,że wszystkie drzewa są zielone,każde kształcenie jest dobre,a cała współczesna sztuka jest głupia. Jak zauważyłem:Judzie zdrowi emojonalnie są elastyczni intelektualnie,otwarci na zmiany,skłonni przyjmować pozbawiony fanatyzmu(a przynajmniej mniej fanatyczny)pogląd na różnorodność ludzi,idei i przedmiotów w otaczającym ich świecie. P. Zaangażowanie i radość wewnętrzna,ludzie samoreatizującysię odczuwają radość z powodu swoich działań(np.pracy)i rozrywek(np.gry w golfa),potrafią się nimi cieszyć jako celami samymi w sobie,a nie tylko jako środkami wiodącymi do celu(np.pracą dla pieniędzy,graniem w golfa jako środkiem pozwalającym zachować zdrowie). I-udzie ci skłonni są także do angażowania się na dłużej,nie tylko na chwilę,w najbardziej pochłaniające ich zainteresowania. Twórczość i oryginalność. Abraham Maslow,Carl Rogers,S. 1. Hayakawa wraz z wieloma innymi autorytetami wykazują,że pełniej funkcjonujące jednostki są często,choć nie zawsze,twórcze,skłonne do innowacji i oryginalne w swoich działaniach. Nie potrzebując koniecznie akceptacji innych ani nie dążąc do konformizmu,ludzie ci są zwykle raczej elastyczni niż sztywni,raczej sami sobą kierują,niż pozwalają kierować innym,szukają własnych oryginalnych rozwiązań zadań i problemów,zawias(robić to,co,powhni 9(Kierowanie sobą. Zdrowi i zadowoleni ludzie skłonni są do wierności sobie i innym,mimo zależności od innych i zależności innych od nich samych:jakkolwiek czasem proszą o pomoc,to jednak z zasady sami planują swoje losy(choć w kontekście społecznym). Nie potrzebują tak bardzo zewnętrznego wsparcia,by,upewnić się",że dobrze postępuj ąPś. Elastyczność i naukowe podejście. Nauka posługuje się doświadczeniem i logiką,by móc uznać hipotezę za fałszywą lub prawdziwą. Jest też otwarta,niedogmatyczna i elastyczna,jak wykazali Ludwig Wittgenstein,Bertrand Russell,Karl Popper. W. 'W. Bartley,Gregory Batesoni inni filozofowie naoliWTeoria REBT podkreśla,że ludzie sami się neurotyzują swoimi sztywnymi przymusami,żądaniami i wymaganiami. Stają się mniej neurotyczni i lepiej się realizują,gdy kwestionują swoje absolutystyczne wymagania i zaczynają szukać alternatywnych preferencji i dążeń. Bezwarunkowa akceptacja siebie i innych. Paul Tillich,Carl Rogers i inni myśliciele podkreślają znaczenie bezwarunkowej akceptami siebie i innychB?. Od początku teoria REBT głosi,że ludzie uniknęliby wielu zaburzeń i odblokowali własną samorealizację,gdyby oceniali z punktu widzenia swoich celów tylko swoje myśli,uczucia i czyny,a unikali globalnej oceny własnej,osoby". Zachęca ich też do bezwarunkowej akceptacji innych,bez nadmiernie uogólnionego oceniania ich na podstawie kil 199. ku czynów. Przyjęcie takiej postawy wobec ludzi sprzyja zdrowiu psychicznemu i samorealizacji. Podejmowanie ryzyka i eksperymentowanie. Samorealizacja zakłada spory udział ryzyka i eksperymentu. Byłoby najlepiej,gdyby ludzie eksperymentowali z wieloma zadaniami,preferencjami i projektami,odkrywając,czego tak naprawdę chcą,a czego nie. Trzeba zaryzykować możliwość przegranej,by móc osiągnąć więcej radości i żyć pełnią życia. Hedonizm na długą metę. Hedonizm - filozofia szukania przyjemności i unikania niepotrzebnych frustracji i bólu-wydaje się niemal konieczny,by ludzie mogli przetrwać i osiągać spełnienie. Krótkowzroczny hedonizm-,Jłajeść się,napić i bawić,bo jutro możesz umrzeć"-ma swqjedobre strony i wyraźne ograniczenia. Jutro możesz być żywy i mieć kacalI-udzie często osiągają maksymalną samorealizację,dążąc do przyjemności istotnych i dziś,i jutw 9. Wszystkie wymienione tu cele terapii mają zalety,ale mają też istotne ograniczenia. Każdy z nich może doprowadzić do skrajności. Jeśli pacjenci gwałtownie zapragną zostać,ziąjbardziej zrealizowanymi osobami na świecie"-może to ich wpędzić w kłopoty. Niektórzy pacjenci mogą chcieć się zrealizować w cholernie za dużym stopniu. Mogą oczekiwać od życia zbyt wiele,mogą psychopatycznie lekceważyć innych ludzi,z którymi postanowili wspólnie żyć i pracować,i mogą szkodzić grupie społecznej,własnemu środowisku. Takie zachowanie,jak wykazał Alfred Adler,nie jest oznaką zdrowia psychicznego. Na długą metę prowadzi też do autodestrukcji. Inni ludzie zwykle nagradzają,dobre"zachowania,a karzą ale"czyny jednostki. Ludzie,którzy zyskują mbkosztem innych,łatwo mogą utracić pracę,przyjaciół i społeczne wsparcie. To nie jest najlepsza droga do samorealizacji w życiu(Inne niebezpieczeństwo polega na tym,że jeśli zbyt mocno będziecie forsować samorealizację,pacjenci zaczną poświęcać się temu,co wy byście chcieli,by oni robili,zamiast realizować własne preferencje. Tak się często dzieje,gdy ludzie wstępują do sekt. Przejmują poglądy i potrzeby swojego lidera czy guru,a potem nieasertywnie i niedemokratycznie podążają za nim. Nawet gdybyśmy przyjęli,że w ten sposób czerpią pewną satysfakcję i przyjemność z przynależności do sekty,niewiele ma to wspólnego z samorealizacjąlDlatego starajcie się nie nakłaniać pacjentów ani zbyt mocno,ani zbyt słabo do samorealizacji. Pomaganie pacjentom w ograniczaniu zaburzeń neurotycznych i w pełniejszej samorealizacji-to brzmi świetnie i może zachęcać ich do lepszego funkcjonowania,ale niełatwo jest ustalić,na czym polega prawdziwa samorealizacja konkretnej jednostki. Z punktu widzenia pacjentów najważniejsze jest odważne eksperymentowanie,ale z waszego punktu widzenia równie ważne jest otwarcie na eksperyment,zwłaszcza w sugerowaniu celów,jakie naprawdę uważacie za najbardziej 210. odpowiednie dla większości ludzi oraz w tym konkretnym przypadku. Starajcie się,jeśli to możliwe,pomóc każdemu pacjentowi ograniczać nerwicę i zwiększać samorealizację,ale bądźcie gotowi się wycofać i zakwestionować wybrane przez was cele,kiedy rezultaty są wątpliwe. Ostatnia uwaga:prqmusy dotyczące samorealizacji nie sprzyjają samorealizowaniu się. Potrzeba pełnej czy doskonalej samorealizacji może być bardzo autodestrukcjna. Stosowanie materiałów samopomocowych. Starajcie się nauczyć pacjentów kilku rzeczy opisanych w tym rozdziale. Mogą być w tym pomocne pewne materiały,które tu polecam. Zauważyłem,że Racjonalna-Emotywna Terapia Behawioralna(REBT),a także Poznawcza Terapia Behawioralna(CBT)przynoszą lepsze efekty,jeśli podczas ich stosowania wykorzystuje się tego rodzaju środki. Istnieją dowody,że materiały samopomocowe pomagają pacjentom w różnych typach terapii. Opublikowano wiele prac naukowych pokazujących skuteczność tych materiałów,między innymi pisali o tym:Dawid Barlow i Michelle Craske,T Uarr. Wina Foa i Reid Wilson. J. T. Pardeek i S,StarkerB. Jak dowodziłem w swoim ostatnio opublikowanym artykule,materiały samopomocowe mają też pewne wady. Zawierają często wysoce dogmatyczne,nienaukowe rady. Mogą być też przedmiotem idiosynkratycznej interpretacji czytelników,a nie wszystkie takie interpretacje oddziałują terapeutycznie. Materiały te często dają fałszywe wyobrażenie,że zmiana osobowości jest prosta i łatwa. Wiele samopomocowych materiałów powstaje głównie po to,by przynosić zysk i poprawić reputację ich,często nieprofesjonalnych,autorów. Niektóre z takich poradników zniechęcają ludzi do pójścia do psychoterapeuty,choć to mogłoby im się przydać. Często prowadzą też do fałszywej samooceny i do leczenia się pacjentów z zaburzeń-takich jak niemożność skupienia się-na które tak naprawdę nie cierpią. Czasami są sztywne i nieelastyczne,przynoszą niewiele pożytku,a ludziom poważnie zaburzonym nawet pewne szkody. Często stosują je ludzie zahamowani,pasywni,pogrążeni w depresji,którym szczególnie pomógłby kontakt z aktywna-dyrektywnym terapeutą,zachęcającym ich do podjęcia wysiłku związanego ze zmianą osobowośe 4. Mimo tych oraz innych ograniczeń materiały samopomocowe rują też liczne zalety. Wiele osób z zaburzeniami dowiaduje się więcej z takich materiałów niż z rozmów ze swoimi terapeutami i grupami terapeutycznymi. L-udzie,którzy nie lubią czytać,radzą sobie bardzo dobrze z materiała- 20f. mi do słuchania czy do oglądania na wideo. Znaczny procent pacjentów może wspomóc własną terapię,wykorzystując te materiały. Niestety,wiele osób narzeka na to,że terapia indywidualna czy grupowa pochłania czas i pieniądze-wolą zatem zastosować takie materiały,choć bardziej pomogłaby im normalna terapia. Chociaż leczenie psychoterapeutyczne nie jest już uznawane za takie upokorzenie,za jakie je kiedyś uważano,miliony osób unikają terapii,bo wstydzą się w niej uczestniczyć. Wielu z takich ludzi korzysta z materiałów samopomocowych. Miliony ludzi żyją w spotecznościach,w których nie ma terapeutów lub jest ich bardzo niewielu. Musieliby daleko podróżować,chcąc uczestniczyć w terapii twarzą w twarz,a tymczasem materiały są łatwo dostępne,ludzie uczestniczący w grupach samopomocy,takich jak Anonimowi Alkoholicy,Recwery,Inc. ,Self-Management and RecoveryTrammg,i Rational Recoyery,często dużo czytają i słuchają wielu taśm,by uzupełnić pomoc,jaką otrzymują w grupie. Czytelnicy i słuchacze takich materiałów są zresztą zachęcani do przyłączenia się do takich grup i rozpoczęcia zwykłej psychoterapii. Po raz pierwszy zorientowałem się,że pacjentom REBT przydają się materiały samopomocowe,gdy w roku 1955 dałem wielu z nich kopie moich artykułów. Wtedy zauważyłem,że często lepiej mnie rozumieli po przeczytaniu tekstu niż podczas sesji. Zachęcony tym,napisałem w roku 1956 swoją pierwszą popularną książkę o REBT,how to Moc uith a Neumtc(Jat ąć z neunęłiem),i szybko zauważyłem,jak bardzo pomogła zarówno moim pacjentom,jak i wielu czytelnikom,którzy nie podjęli zwykłej terapii albo którzy dzięki niej podjęli terapię. Później napisałem więc wiele innych książek służących samopomocy,takich jak A Men Gnidę m Amonal lwing Nony przewodnik do racjonalnego życia). Gdy w latach siedemdziesiątych Amerykanie zaczęli kupować magnetofony kasetowe i inny sprzęt elektroniczny,nasza klinika psychologiczna Instytutu Terapii Racjonalna-Emotywnej w Nowym Jorku zaczęła nagrywać publicne wykłady,moje i innych terapeutów,i wiązać te nagrania do materiałów samopomocowych. Zaczęliśmy też publikować broszury na tematy pokrewne REBT. Broszury te dajemy pacjentom,gdy przychodzą na pierwszą sesję,albo mogą je oni później nabyć. Zawsze okazuje się,że te matemały,podobnie jak plakaty,podkoszulki,gry treningowe do REBT i inne pmedmioty,pomagają pajentom lepiej pracować podczas terapii i skracać jej czas. Szczególnie polecamy niektóre książki pomocne w terapii REBT,zwłaszcza maje i Paula Banda. Windy Drydena,Aarona Becka Davida Bumsa,Janet Woltę oraz innych poznawczo-behawioralnycb terapeutów. Wiele z nich jest oznaczonych gwiazdką w bibliografii na końcu tej książki-4. Chcąc dopomóc wam,terapeutom,w dostarczeniu odpowiednich materiałów pacjentom dążącym do rozwiązania problemów emocjonalnych i uyskaniawyższego stopnia samorealizacji,napisałem książkę pomocnicą do 212. mmj-ze pracy,zatwiwną How to Mdke Younelf Hedlthy. Happy,andDistnctly less Disturbdble Jak stać się zdrowym,szczęśliwym i znacznie mnią si(ornym do zdóurzeń). Przeczytajcie ją i zobaczcie,czy nadaje się dla któregoś z waszych pacjentów. Wypróbowałem już te materiały z wieloma moimi pacjentami i uważam,że dają zwykle pożądane rezultaty,ale nie przyjmujcie tego na słowo. Wypróbujcie je sami z własnymi pacjentami,by przekonać się,jakie mogą przynieść korzyści niektórym spośród nich. ROZDZIAŁ 15. Dosłowny zapis pierwszej sesji terapii krótkoterminowej REBT. Zapoczątkowałem racjonalna-emotywną terapię behawioralną(REBT)jako pierwszą poznawczo-behawioralną terapię(OT)w 1955 roku,ponieważ w latach 1947-1953,pracując jako pąychoanalityk,odkryłem,że niemal wszystkie rodzaje psychoanalizy są długotrwałe i nieskuteczne. REBT od początku pomyślana była jako krótkoterminowa,ale skuteczna dla wielu(choć nie dla wszystkich)pacjentów. Terapia ta zakłada,że pacjenci z zaburzeniami osobowości i psychozami mają poważne zaburzenia zarówno z powodów biologicznych,jak i w wyniku oddziaływania środowiska. Takie osoby zaryczał wymagają przedłużonej terapii,jednakże wielu neurotycznym pacjentom można wyraźnie pomóc w trakcie pięciu do dwunastu sesji. Równocześnie pacjenci mogą pomagać sobie sami,stosując podstawowe zasady RBBT,których nauczyli się podczas sesji. Mimo że w terapii krótkoterminowej REBT wykorzystuje się wiele metod dyskusyjnych i eksperymentalnych,to kładzie ona nacisk przede wszystkim na pracę samodzielną. Uczy pacjentów,jak pomagać sobie również między sesjami,a także po zakończeniu terapii bądź po jej czaso. wym zawieszeniuł. W niniejszym rozdziale zamieszczam dokładny zapis autentycznej pierwszej sesji REBT,wraz z materiałem dodatkowym i komentarzem. Opis przypadku. Pacjent,Ted,był czarnoskórym mężczyzną. Miał trzydzieści osiem lat i wykształcenie średnie,był właścicielem małego sklepiku,żonatym od dwudziestu lat,miał dwoje dzieci. Przysłał go do mnie jego lekarz,mój były pacjent,z powodu urojonych ataków serca,które w rzeczywistości były napadami paniki,ale,na wszelki wypadek,podawano Tedowi nitroglicerynę. Dwa lata przed rozpoczęciem terapii,po śmierci przyjaciela z lat młodzieńczych(przyczyną był atak serca),Ted po raz pierwszy poczuł ból w klatce piersiowej,jadąc pociągiem z Manhattanu do Jersey City. Po tym wydarzeniu natychmiast poddał się dwudniowej hospitalizacji i badaniom. Dowiedział się,że jest zupełnie zdrowy i nie ma żadnych problemów z sercem. Mimo medycznego zapewnienia o dobrym zdrowiu Tel zawsze wpadał w panikę,gdy wsiadał do pociągu,jadąc do pracy lub do domu,a nawet wtedy,gdy o pociągu jedynie pomyślał. Na myśl o seksualnym stosunku z żoną również wpadał w panikę i tracił erekcję. Pożyczył nawet pigułki uspokajające od swojej mamy,ale używał ich rzadko. U pacjentów takich jak Ted,gdy szybko stwierdzam poważne zaburzenia neurotyczne,staram się zawsze już na pierwszej seąji zdobyć zwięzłą wersję historii rodzinnej i osobistej(częściowo według czterostronicowegokwestionariusza,który dajemy tuż przed pierwszą sesją wszystkim pacjentom naszego Instytutu Terapii Racjonalna-Emotywnej,prosząc,by go wypełnili). Szczególnie interesuje mnie,kiedy zaczęły się pojawiać obecne objawy(stany lękowe),jak bardzo są nasilone,czy jakiś inny członek rodziny ma te same lub inne objawy,jak bardzo pacjent przejmuje się nimi i co robi,by sobie z nimi poradzić. Zwykle podczas pierwszej sesji skupiam się na wyjaśnieniu pacjentowi ABC tworzenia zaburzeń,pokazuję mu,jak sam tworzy i podtrzymuje istnienie własnych objawów i co może zacząć robić,by poprawiać swój stan. Przyjmuję,że większość kuracji można przeprowadzić w ciągu dziesięciu do dwudziestu sesji,a znaczna poprawa może nastąpić w kilka tygodni. Najważniejsze rzeczy,jakich można dokonać w ciągu pierwszej eeąji,to: 1. Odnaleźć podstawowe dysfunkcjonalne przekonania pacjentów,które tworzą i podtrzymują objawy zaburzeń. 2. Pokazać pacjentom,jakie żywią autodestrukcjne przekonania. 216. 3. Pokazać pacjentom,że prawdopodobnie sami skonstruowali własne irracjonalne przymusy,żądania i wymagania,a nie tylko zaczerpnęli je z kultury i przejęli od rodziców. 4. Pokazać pacjentom,jak można odnaleźć te podstawowe,irracjonalne przekonania i pracować poznawczo,emotywnie i behawioratnienad ich zmianą. 5. Wypracować razem z pacjentami odpowiednie praktyczne podejście do angażującego myśli,uczucia i działania zadania domowego,które pacjenci mają wykonać przed następną sesją. 6. Dać pacjentom materiały REBT do czytania w domu. 7. Posumować pierwszą sesję,podkreślając,że pacjenci powinni odnotować wszystkie dyafnkqjonalne objawy O w nadchodzącym tygodniu,zaobserwować,jakie zdarzenia A poprzedzały te objawy,i poszukać swoich przekonań rB i iB,które w znacznej mierze wytworzyły te zaburzone uczucia i zachowania. PIERWSZA SESJA Podczas pierwszych dziesięciu minut ustaliłem,jakie pacjent ma objawy,kiedy się zaczęły i jakie jest tło rodzinne(zwłaszcza skłonność matki pacjenta do lęków). Pacjent powiedział,że pożyczył od matki kilka tabletek uspokajających i wziął trzy lub cztery. 216. Terapeuta. Czy to pomagało? Pacjent. Tak,ale nie lubię brać tabletek. Wiem,że czasem leki są potrzebne,de nie lubię tego. T. Jeśli uda się nam zmienić twój stosunek do pociągów i ataku serca,to ci pomoże i nie będziesz potrzebował leków. Mówiłeś,że jesteś perfekcjonistą. Przede wszystkim więc denerwujesz się z tego powodu,że chcesz wszystko robić doskonale. Muszę sobie dobrze radzićl'-wmawiasz sobie,zamiast powiedzieć:. Chciałbym radzić sobie dobrze,ale jeśli nie,to trudno. Pieprzyć fot To nie jest koniec-świata'. Rzadko tak sobie mówisz. Zamiast tego mówisz:. Ja muszel'-i to właśnie wywołuje twój lęk o pracę,seks,atak serca i wszystko inne. Kiedy już się boisz,powtarzasz sobie:Jlle mogę się ba 9'To sprawia,że boisz się jeszcze bardziej-teraz swoich lęków. Jeśli,po pierwsze,pomogę ci zaakceptować siebie razem z tym lękiem i przestaniesz się sarn straszyć,a po drugie,odrzucisz perfekcjonizm i swoje wymagania,to przestaniesz się lękać. Wymagasz od świata,żeby wszystko szło dobrze,ale jeśli tak nie jest,nie pozwalasz sobie denerwować się tym. Nie mogę się lękaćl Muszę być rozsądny i zrównoważonył'Tak właśnie ludzie doprowadzają się do lęków-sztywnymi,wymuszonymi żądaniami,przymusami i wymaganiami. P. Jak wczoraj. Wczoraj miałem fatdny dzień. T. Dlaczego? P. Szedłem do pociągu i powiedziałem sobie:Jauszę pomyśleć o czymś innym". T Żeby odwrócić uwagę od lęku przed jazdą pociągiem. P. Tak. I powiedziałem sobie:. Kupię dzieciom sprzęt sportowy'. Wszedłem do sklepu i kupiłem różne rzeczy,a gdy tylko wsiadłem do pociągu,celowo zacząłem czytać. Po dziesięciu minutach jazdy nadal się nie bałem. Czułem się dobrze,ale wtedy przypomniałem sobie i powiedziałem:O Jezu,czuję się dobrze'. W tym momencie znowu wpadłem w panikę. T. Zgadze się. Pewnie powiedziałeś sobie:aezu,czuję się dobrze,ale może zaraz będę miał następmy ataki'Będziesz miał atak,jeśli tak będziesz myślałl Naprawdę rozumujesz tak:Jliemogę dostać kolejnego atakul Co ze mnie za idiota,znowu mam ataki"Zgadza się? P. Tak. Krótko pokazuję pacjentowi,że przy każdym ataku paniki to on sam się zaburza,a nie zaburzają go pociągi czy też cokolwiek innego. Przechodzę jednym skokiem do nauczenia pacjenta,że jego pragnienia dobrych zachowań i dobrego zdrowia są w istocie potężnymi,świadomymi i nieświadomymi żądaniami. Jeśli je odrzuci,zamieni u preferencje,to zniknie lęk przed makiem serca-i lęk przed lękiem. W terapii REBT,kiedy pacjent ma podobne obduy,z góry zakładam,że zapewne żywi też lęk przed własnymi napadami paniki i to poważnie zaostrza objauy. Od razu mu to uśuiadamiami często widzę,że gdy tylko pacjent to dostrzeże,lęk przed lękiem opada-d często i początkowe uczucie paniki. T. Wyjaśnię ci bardziej szczegółowo,jak ludzie siebie zaburzają-co robią i myślą,by wpaść w panikę i odczuwać lęk. Nie zaburzają się z powodu wydarzeń z okresu wczesnego dzieciństwa. To jest psychoanalityczna bzdura. Najpierw prawie zawsze niepotrzebnie się zaburzają,słuchając swoich zwariowanych rodziców. Co ważniejsze,przyjmują wpajane im cele i standardy i upierają się,że muszą żyć według nich i muszą dobrze sobie radzić. Rodzą się z taką naturalną skłonnością do,wymagania". Mogą jednak nauczyć się tak nie robić i utrzymać własne preferencje. Gdy podam ci model najbardziej neurotycznych zaburzeń,to na pewno zrozumiesz,207. 218. w czym rzecz. Przypuśćmy,że po zakończeniu sesji wychodzisz z tego budynku na ulice Nowego Jorku i nie wiesz,ile masz pieniędzy w kieszeni. Może dolara,a może pięćdziesiąt tysięcy. Nie wiesz ile. I myślisz tylko o jednym:. Chcę,pmgnę,wolę mieć w kieszeni co najmniej dziesięć dolarów. Nie sto,nie dwieście,tylko dziesięć. Chciałbym mieć dziesięć dolarów na coś do zjedzenia,na taksówkę i na kino". Potem sprawdzasz i znajdujesz w kieszeni dziewięć dolarów,o jednego mniej,niż chciałeś. Teraz powiedz,jak byś się czat,skompragnąłeś mieć dziesięć dolarów a masz dziewięć,o jednego mnie)? Jakie będą twoje uczucia? P. Nie mam tylu dolarów,ile chciałem. T. Tak,ale jak się z tym czujesz? Chciałeś mieć dziesięć,masz dziewięć,o jednego dolara mniej. P. Jestem lekko rozczarowany. T. Dobrze. To bardzo odpowiednie i zdrowe uczucie,bo nie chcemy,byś był zadowolony,że nie dostałeś tego,czego chciałeś. P. Tak. T. W porządku. Teraz drugi raz wychodzisz i mówisz sobie głupio-wiesz,że to głupie,ale dalej tak mówisz i wierzysz w m-. Muszę,muszę,musze zawsze mieć pewność,że mam dziesięć dolarów. Muszel"I wierzysz w to,sprawdzasz i znowu masz dziewięć dolarów i nie możesz znaleźć dziesiątego. Jak się czujesz? P. Teraz byłbym bardzo zmartwiony. T. Tak,bo uwierzyłeś we własne żądanie. Jest dziewięć dolarów,ale tym razem uparłeś się,że koniecznie musisz mieć dziesięć-i znowu nie masz. Widzisz,ludzie nie martwią się złymi oko-licznościami,które zdarzają się w ich życiu. Zamartwiany się głównie swoimi przymusami. Z naszych preferencji,upodobań,życzeń i pmgnień często tworzymy kategoryczne wymagania,żądania,przymusy. Tym,co cię tu martwi,jest twoje żądanie. P. Rozumiem,to było moje własne żądanie. T. Wreszcie po raz trzeci wychodzisz na ulicę i znowu powtarzasz to samo:Muszę zawsze mieć na pewno co najmniej dziesięć dolarów w kieszenil'I masz w kieszeni tym razem piętnaście dolarów-więcej niż trzeba-jak się teraz czujesz? P. Czułbym się świetnie. T. Zgadze się,de już minutę później coś by cię zaniepokoiło. Dlaczego? Najpierw powiedziałbyś sobie:*wietnie,mam piętnaście dolarów,więcej,niż potzebuięł'Zaniepokoiłbyś się już po chwili. Dlaczego? Przecież nadal masz piętnaście dolarów,. nie zgubiłeś ich ani nie powiedziałeś sobie:Jfuszę mieć co najmniej dwadzieścia lub trzydzieści dolarów'. Nadd mówisz:Muszę mieć co najmniej dziesięć,mam piętnaście,to świetniej'Co cię może niepokoić? P Nie wiem,naprawdę. T. Nie zapominaj,że mówisz sobie:Jwuszę zawsze mieć przy sobie dziesięć dolarów. Teraz mam piętnaście,ale przypuśćmy,że wydam sześć albo zgubię sześć,albo mnie obrabująl'To wszys*omoże się zdarzyć,bo na tym cholemym świece nie ma żadnych gwarancjil One nie istnieją,a ty chcesz gwarancji. P. Tak,rozumiem. Nadal więc mam obawy. T. Takt Ten model pokazuje,że na całym świecie każdy-bez względu na pozycję,biały czy czarny,młody czy stary,bogaty czy biedny-każdy,kto swoje pragnienie,dążenie,upodobanie do czegokolwiek zamienia w żądanie,jest godny pożałowania,gdy nie dostaje tego,co,jak sądzi,musi mieć,a pełen lęku,gdy dostaje,bo wtedy zawsze może to stracić. Czy widzisz,że to odnosi się do ciebie? P. Widzę. Prawdziwe żądania,przymusy. T. Masz dwa główne żądania,które budzą twój lęk:1. Muszę sobie dobrze radzić,muszę być doskonały i nie mogę dostać ataku sercal'i 2. Nie mogę się lękaćl Nie wolno mi panikowaćl'Z tymi dwoma przymusami daleko nie zajedziesz,wigzjgytg! P. Nigdy przedtem o tym nie pomyślałemł T. Ale teraz to widzisz? P. Tak,myślę,że tak. T. Dobrze. Teraz,jeśli uda sie nam sprawić,byś myślał:J@elubię swoich lęków,ale jeśli się boję,budno,to mnie nie zabije'-to pozbędziesz się lęku przed lękiem,paniki spowodowanej paniką. Jeśli pobafsz przekonać siebie:Jęk jest przykry,ale mnie nie zabije. Nie doprowadzi do ataku serca,nie zrobi ze mnie idioty. Jest tylko przykry,nie jest okropny",to uwolnisz się większości od problemów. Potem,gdy pozbędziesz się już lęku przed lękiem,będziemy pracować nad wyjściem z perfekcjonizmu-nad twoim żądaniem,by zawsze dobrze sobie radzić i nie popełniać poważnych błędów. Nadal będziesz bardzo chciał dobrze sobie radziĆ,będziesz to wolał,ale porzucisz myśl,że musisz. Nie musisz koniecznie dobrze sobie radzić,nie musisz koniecznie się nie bać. Podczas pierwszej seąji często wykorzystuję modelową sytuację,w której ktoś czegoś chce i nie martwi się utratą tego,a potem potrzebuje 209. koniecznie tej samej rzeczy i bardzo się martwi,i przejmuje jej strutą,nonet nienawidzi siebie,po pierwsze wtedy,gdy nie dostaje tego,czego potrzebuje,d po drugie unedy,gdy stara się to mieć zawsze-bo wówczas może to zduszę stracić. Większość moich pacjentów rozumie ten model nerwicy i wielu z nich zaczyna od razu stosować go we własnym życiu,stule nadmieniając,jdh jest im pomocny. P. Jak najlepiej reagować,gdy stres wydaje się nadmierny? Jak go pokonać? T. Kiedy się boisz? P. Tak. T. Musisz mówić do siebie stanowczo,tak długo,aż naprawdę w to uwierzysz:. Pieprzę łoi Jestem zdenerwowanyl Ale to minie:minie po kilku minutach. To mnie nie zabije. Nie osiwieję ani nie tatę do domu wariatów. Nic się nie stanie,jeśli po prostu przetrwam ten niepokój i się zrelaksuję". Relaksujesz się. Siadasz i odpoczywasz,przy czym mówisz do siebie:. Do cholery-jestem zdenerwowany. Ale to nie koniec świata". Zdenerwowanie cię nie zabije. P. Rozumiem,ale.. T. No więc nie rozumiesz wystarczająco. Pewnie mówisz sobie. Przecież to mnie nie zabitej A może jednak zabije! Może zabijel Może zabije! "Wtedy będziesz tylko bardziej się deneryęvg(ygg P. Właśnie,wydaje mi się,że muszę ciągle się starać,żeby przetrwać,żeby przeżyć. T. A przecież nie musiszl Możesz zadbać o swój dobrostan. Nie można jednak przejmować się ponad miarę. Musisz pogodzić się z tym,że czasami każdy bywa zaniepokojony,przygnębiony,w depresji. Niestety,ale tak już jest. Taka jest ludzka natura,często ogarnia nas niepokój zamiast zdrowego zatroskania. Jedyne,co pomaga,to relaks-zrób parę głębokich oddechów albo innych ćwiczeń relaksacyjnych. Znasz jakieś ćwiczenia tego typu? P. Tak,kupiłem sobie nawet kasetę. Chyba mam ją ze sobą. Uczy,jak swobodnie oddychać. T. Co to za kasetwł How to Tum Stress lntro Energy(Jak zamienić stres w enemie). Może być całkiem dobra. Jeśli będziesz rzeczywiście przestrzegał porad z tej kasety albo którejś z naszych kaset relaksacyjnych,które możesz kupić w Instytucie,to nauczysz się szybko relaksować,a twój niepokój będzie natychmiast znikał. Jeżeli jednak powrócisz do perfekcjonizmu i będziesz wmawiał sobie,że musisz radzić 210. koniecznie tej samej rzeczy i bardzo się nurtuj,i przejmuje jej strutą,wnet nienawidzi siebie,po pierwsze wtedy,gdy nie dostaje tego,czego potrzebuje,d po drugie wtedy,gdy stora się to mieć zduszę-bo wówczas może to zawsze strucie. Większość moich pacjentów rozumie ten model neruńyi wielu z nich zaczyna od razu stosować go we własnym życiu,stale nadmieniając,jak jest im pomocny. Jak najlepiej reagować,gdy stres wydaje się nadmiemy? Jak go pokonać? Kiedy się boisz? Tak. Musisz mówić do siebie stanowczo,tak długo,aż naprawdę w to uwierzysz:. Pieprzę to! Jestem zdenerwowanyl Ale to minie:minie po kilku minutach. To mnie nie zabije. Nie osiwieję ani nie trafię do domu wariatów. Nic się nie stanie,jeśli po prostu przetrwam ten niepokój i się zrelaksuję". Relaksujesz się. Siadasz i odpoczywasz,przy czym mówisz do siebie:. Do cholery-jestem zdenerwowany. Ale to nie koniec świata". Zdenerwowanie cię nie zabije. Rozumiem,ale... No więc nie rozumiesz wystarczająco. Pewnie mówisz sobie. Przecież to mnie nie zabije! A może jednak zabije! Może zabije! Może zabije! "Wtedy będziesz tylko bardziej się deneręyyęygj(Właśnie,wydaje mi się,że muszę ciągle się starać,żeby przetrwać,żeby przeżyć. A przecież nie musisz! Możesz zadbać o swój dobrostan. Nie można jednak przejmować się ponad miarę. Musisz pogodzić się z tym,że czasami każdy bywa zaniepokojony,przygnębiony,w depresji. Niestety,ale tak już jest. Taka jest ludzka natura,często ogarnia ras niepokój zamiast zdrowego zatroskania. Jedyne,co pomaga,to relaks-zrób parę głębokich oddechów albo innych ćwiczeń relaksacjrych. Znasz jakieś ćwiczenia tego typu? Tak,kupiłem sobie nawet kasetę. Chyba mam ją ze sobą. Uczy,jak swobodnie oddychać. Co to za kasetał How to Tum Stress lntro Energy(Jak zamienić stres w enemie). Może być całkiem dobra. Jeśli będziesz rzeczywiście przestrzegał porad z tej kasety albo którejś z naszych kaset relaksacyjnych,które możesz kupić w Instytucie,to nauczysz się szybko relaksować,a twój niepokój będzie natychmiast znikał. Jeżeli jednak powrócisz do perfekcjonizmu i będziesz wmawiał sobie,że musisz radzić 210. sobie dobrze i nie możesz się niepokoić,to twój niepokój DOWTÓCł. P. Ktoś mi powiedział,że jeżeli jest się bardzo zestresowanym,to długie ćwiczenia fizyczne mogą ten stres zniwelować. Możesz zająć się czym innym i poczuć się lepiej. To chwilowo zadziała,ale lepiej byłoby równocześnie zmienić swoją postawę. T. Musisz zrobić dwie rzeczy:1. Zająć się ćwiczeniami,co oddali chwilowo niepokój. Ale on wróci,ponieważ ciągle mówisz sobie:. Muszę radzić sobie perfekcyjnie. Nie mogę się niepokoićl Nie mogę się przygnębiaćł"2. Dlatego musisz zmienić swoje podejście,a także zrelaksować się. Przekonaj siebie samego,że nie musisz wcale radzić sobie aż tak dobrze,a niepokój wcale cię nie zabije. Sama relaksacja na pewno pomoże,ale nie wyleczy. Zmiana wymagań,które ja nazywam nastawieniem na przymus,pomoże ci na stałe. P. Trzeba więc zwalczać to zarówno fizycznie,jak i psychicznie? T. Maśniel Musisz to robić zarówno bzyczcie,jak i psychicznie. I musisz sobie naprawdę mówić,i wierzyć w to:. Pieprzę fot Jeśli się niepokoję,to się niepokoję. Cholema szkodał Ale to przecież przejdzie. A jeśli będę pracował nad zmianą swojej postawy,to mogę sprawić,że niepokój będzie rzadko powracał'. P. Widzisz,tak właśnie próbuję myśleć o pociągu. Wydaje mi się,że moim problemem jest przekonanie,że jeśli będę miał atak serca w pociągu,to będzie straszne. T. Jeśli rzeczywiście dostałbyś ataku serca w pociągu,co by się z tobą stało? P. Coś mi się stanie. T. Co? P. Przez większość czasu mówiłem sobie:*porządku,nic mi się nie stanie. Ponieważ wiem,że jeśli cokolwiek mi dolega,to jest to problem zdrowia psychicznego,a nie fizycznego,i ja sam go tworzę". Więc się relaksuję. Ale naprawdę trapi mnie konieczność zajmowania się tym problemem codziennie. Codziennie muszę się tym zajmować. T. Wiem. Ponieważ wmawiasz sobie:. Nie mogę się niepokoićłNie mogę się niepokoićl"zamiast:. Nie lubię się niepokoić,ale jeśli się niepokoję,no to trudno,tak już jestl'Widzisz,ty jesteś przerażony własnym niepokojem. P. Dokadnie tak jestl T. No dobrze. Ale niepokój to tylko dolegliwość. To wszystko. To nie zabija. To jest tylko ból. Każdy się niepokoi,włącznie z tobą. I wszyscy z tym jakoś żyjął P. Ale to jest duża dolegliwości 211. 212. T. Wiem. Ale to wszystko,czym ona jest. To tak,jak gdybyś zgabił pieniądze. To byłby prawdziwy ból,ale nie przejmowałbyś się tym zb/nio,ponieważ wiesz,że zdobędziesz pieniądze. Ale ty straszysz samego siebie. Coś okropnego się stanie. Ludzie zobaczą,że się bojęłl Ależ to strasznej'Załóżmy,że nawet zobaczą. P. Nie obchodzi mnie to. T. To bardzo dobrze. Większość ludzi się tego boi,dobrze,że nie jesteś jednym z nich. P. Kiedy wchodzę do pociągu,wiem,że zaraz zacznę odczuwać niepokój. T. Wesz to,ponieważ się tego obawiasz. Jeśli będziesz do siebie stanowczo mówił O wierzył w to,co mówiszk *ieprzę łoi Jeśli to się stanie,to się staniel',to wtedy właśnie nic się nie wydarzy. Za każdym razem,gdy będziesz sobie mówił:Jliemogę się niepokoićl Nie mogę się niepokoićl'-będziesz właśnie niespokojny. P. Wczoraj miałem to w pracy przez cały dzień. T. Nie ma znaczenia,gdzie cię to łapie. Za każdym razem,gdy sobie mówisz A co będzie,jak się zacznę niepokoić?',zaczynasz się naprawdę niepokoić. Na przykład w kontaktach seksualnych,zamiast powtarzać:. Jaką świetną partnerką jest moja żonal Będzie świemlel"-mówisz sobie:JJo będzie,jak się zacznę niepokoić i mój cholerny ptaszek opadnie! 'Wtedy oczywiście będziesz się tego bał,nie będziesz myślał o seksualnej przyjemności i nic z tego nie będzie-niepokój zwycięży. Ale gdybyś miał w nosie swój niepokój,pomyślał o ciele żony i o przyjemności seksualnej,o tym,jak chcesz i możesz utrzymać erekcję,to twoja erekcja by trwała-ale tego właśnie nie robisz. P. Klika miesięcy temu,gdy się niepokoiłem,robiłem tak,jak mówisz. Przez cały czas miałem w głowie tylko obraz mijżony lub innej atrakcyjnej seksualnie kobiety. Wtedy niepokój znikał i byłem sprawny seksualnie. T. Tak,gdy Mko skupisz się na czymkolwiek innym,niepokój czasowo zniknie. Opowiem ci znaną bajkę. Król nie chciał wydać swojej córki za mąż za księda,który wyszedł zwycięsko z wszystkich prób. Wyglądało na to,że ów dostanie jednak księżniczkę za żonę. Król był tym przerażony i wezwał mędrców,Wymyśidetaką próbę,której książę nie będzie mógł przejść,bo jak nie,to wam każę udać tajał"Przestraszeni mędrcy myśleli długo i wymyślił próbę nie do pizebycia. Wiesz jaką? P. Nie wiem. T. Nie myśleć przez dwadzieścia minut o różowym staniol"Jeśli mówisz sobie,jak nasz książę:Jłie wolno mi myśleć o różowym staniol Nie wolno mi myśleć o różowym słoniut"... P. To będziesz myśleć dokładnie o tym,o różowym słoniu. T. Zgadze się. Postępujesz tak samo,jak ten książę. Mówisz sobie:JTe mogę się niepokokl'Więc jesteś niespokojny. Muszę być sprawny seksualnie". Wtedy tak się niepokoisz,że nie ma mowy,byś mógł się skupić na radości płynącej z seksu. Dobrze wypaść seksualnie można tylko wtedy,gdy jest się skupionym na seksie,na myślach o żonie albo innej pożądanej kobiecie. Myśli muszą dotyczyć seksu,bo jeśli zamiast tego mówisz sobie:. O Bożeł Co będzie,jak się zaniepokoję? Jeżeli mój ptaszek nie stanie i nie będzie stał?",no to nie będziel Tak właśnie robisz,wymagasz od siebie udanego stosunku,upierasz się,że nie będziesz się bał. Gdybyśmy doszli razem do tego,żebyś umiał,uczciwie w to wierząc,powiedzieć sobie:. Chciałbym być dobry w łóżku,ale nie muszę'i Wolałbym się nie niepokoić,ale pieprzę to,jeśli jestem zaniepokojony,to będę sobie zaniepokojony!'-udałoby ci się przezwyuężyćte nonsensy,które teraz sobie wmawiasz. Kiedy jakiekolwiek swoje upodobanie,cel bądź obiekt pożądania zamienisz w przymus,mówiąc:. Muszę to osiągnąćl Musi mi się udad"-natychmiast sam wpędzasz się w lęki i niepokoje. Stąd pochodzi twój lęk. Tak właśnie ludzie robią:swoje pragnienia przekształcają w konieczność:Muszę to mięci'Zamiast Chciałbym to zdobyć,ale jeśli nie-trudnoł Ziemia nie przestanie się krecid" P. No dobrze. To co najlepiej jest myśleć,jak się zdenerwuję? T. Cholema szkodal Ale to tylko trochę niewygodneł To mnie nie zabjel"Bo kiedy się bochę lękasz,jeszcze nic złego się nie dzieje. Wdasz? To tak jak z moją cukrzycą. To przykra dolegliwość i muszę się tym zajmować,ale to tylko nieprzyjemność. Nie biadolę i nie jęczę z powodu cukrzycy. Nie mogę mieć eukrzycył Muszę być zupełnie zdrowył'Gdybym tak narzekał,miałbym problemy. A tak mam tylko cukrzycę-i co z tego? P. I nie ma na to żadnego sposobu? T. Radzę sobie z cukrzycą. Przestrzegam diety i biorę insulinę. To przykre,nie lubię tego,ale nie narzekam i nie unieszczęśliwiam się dodatkowo żądaniem:J@e mogę mieć cukrzycyl Nie mogę,nie mogęł' P. Nic na to nie możesz poradzić,więc to akceptujesz. T. Tak,my sami wymyślamy wszystkie nasze honory. One naprawdę nie istnieją. Jest wiele zamieszania,wiele problemów. 213. 214. Ale skoro prowadzisz sklep,to umiesz rozwiązywać problemy. Na tym polega twoja praca. P. Tak,robię to dość dobrze. T. Nie podniecasz się więc nadmiernie problemami. Nie mówisz sobie:J Bożel Muszę to koniecznie rozwiązaćl'Wtedy zdenerwowałbyś się i nie umiałbyś tego problemu dobrze rozwiąZBC. P. Racja. T. Gdybyś miał taki sam stosunek do swoich lęków,jaki masz do kłopotów w pracy,to radziłbyś sobie świetnie i pozbył się większości swoich neurotycznych problemów. P. No wiesz,nigdy o tym nie pomyślałem. T. lepiej,żebyś to sobie przemyślał. Życie składa się z kłopotów,sam masz ich wiele. Kiedy dziea chorują,nie podoba a się to,ale zajmujesz się nimi. Masz problemy z żoną i radzisz sobie z tym. O-hcemy,żebyś poradził sobie ze swoimi lękami i odrzucił część swego perfekcjonizmu. Kiedy mówisz:Jfuszę sobie dobrze radzićl"-to zaczynasz się zamartwiać. W świecie nie ma absolutnych konieczności-tylko nasze upodobania,preferencje,pragnienia. Jest ich wiele,ale nie musimy ich koniecznie zaspokoić. Kiedy ludzie tak jak ty zamieniają swoje preferencje w przymusy,sami się niepotrzebnie zamartwiają. Trzy główne przymusy tx t. Muszę zawsze dobrze sobie radzić i mieć aprobatę ważnych dla mnie osób,inaczej jestem do niczegoł"To prowadzi ludzi do lęków,depresji i nienawiści do siebie. 2. Musisz traktować mnie dobrze,bo jak nie,to jesteś gówno wam"Ludzie stają się wówczas gniewni,wściekli i skłonni do mordu. 3. ,Otoczenie musi dawać mi to,czego chcę,a nie to,czego nie chcę! "Wtedy ludzie mają niską tolerancję na frustrację,a kiedy okoliczności są niezb/sprzyjające,wpadają w depresję. Te łzy prymusy naprawdę ludzi przygnębiają. Oczywiście nie ma powodu,dla którego musisz sobie dobrze radaić,dla którego inni muszą traktować cię miło bądź dla którego twoja sytuacja masi być dobra. Kiedy więc czujesz się zmartwiony i działasz głupio na swoją szkodę,bez względu na przyczynę poszukaj lepiej swoich,muszę"i,powinienem". Łatwo je znajdziesz,trudniej jest je odrzucić,ale potrafisz je zwalczyćt P. Rozumiem,do czego zmierzasz. Wygląda na to,że rzeczywiście potrafię. T. To świetnie,jestem pewien,że pobafsz. Wypełnij w domu i przynieś te formularze(Kliniczny Meloosiowy Formularz Miliona). Podamy ci interesujące wyniki twoich testów osobowa-. celowych. Jako pracę domową-w terapii REBT zawsze dajemy zadania domowe-zapisuj wszystko,co w ciągu tygodnia będzie ci dolegało,wszystkie uczucia lęku,paniki,depresji,nienawiści do siebie i gniewu na innych. Notuj dla siebie,tak żebyś pamiętał wszystkie te uczucia przy naszym następnym spotkaniu. Zapisz dokładnie,jakie zdarzenia aktywizujące A wystąpiły tuż przed tymi uczuciami. Potem poszukaj swoich przekonań racjonalnych i irracjonalnych-B-na temat zdarzeń A. Wolałbyś i życzyłbyś sobie racjonalnie,by niefortunne przeciwności A się nie zdarzały:taka postawa prowadzi do zdrowych negatywnych uczuć(smutku,żalu,frustracji i rozczarowania)jako emocjonalnych i behawioralnych skutków-G. Interesują nas jednak szczególnie niezdrowe konsekwencje O,uczucia naprawdę zaburzone. Przynieś mi więc swoje ABC. Na biurku znajdziesz formularz samopomocy,który przypomni ci,na czym to ABC polega. P. Na biurku? T. Tak,zawsze mamy puste formularze,które pacjenci mają wypełniać jako zadania domowe. Przynieś mi kilka wypełnionych,szczególnie skup się na swoich irracjonalnych przekonaniach OB),na swoich pzymusach:,muszę",,powinienem',którymi się zaburzasz. Jeśli ich nie znajdziesz,zapamiętaj kilka zdarzeń A i kilka skutków 0,a ja ci pokażę,jak odnaleźć twoje iB. P. To wszystko,co mam zrobić przez ten tydzień? T. Tak. Jeszcze tylko zacznij czytać broszury REBT,które dostałeś. I ewentualnie możesz kupić dwie moje książki:Nowy przewodnik do racjonalnego życia. Jak uparcie odmawiać unieszczęśliwiania się z jakiegokolwiek-tak,jakiegokolwiek-powocw Zacznij je czytać,nie musisz przeczytać wszystkiego,ale zacznij. Im więcej czytasz na temat REBT i im więcej kaset przesłuchasz,tym szybciej i lepiej będziesz wiedział,jak pomóc sobie samemu?. P. Lubię cz/ać,to mi pomaga. T. Świetnie. Jak odnotowaliśmy w instrukcji do terapii,którą znajdziesz w tej koperae,uważany,iż pacjentom dobrze robi nagrywanie sesji terapeutycznych na kasetę i słuchanie tego w domu. Następnym razem możesz przynieść własną kasetę albo kupić ją u nas i nagrać swoją sesję,a potem słuchać tego między naszymi spotkaniami. Myślę,że sam to uznasz za prydatne. Czy coś jeszcze chciałbyś powiedzieć dba o coś zapytać? P. Nie,dużo wyniosłem z tego spotkania. Chodziłem już na terapię,ale to było zupełnie co innegol Dziękuję za pomoc,dużo mi to dało. 215. T. Świetnie. Cieszę się,że sesja ci się podobała. Ustal termin naszego następnego spotkania w sekretańacie. I do zobaczenia w przyszłym tygodniu. P. Dziękuję. Do zobaczenia. Zaważcie,jak przeszedłem przez zasadnicze punkty REBT,a zwłaszcza przez punkt,w którym mówi się,że pacjent sam zaburza się swoimi przymusdmi,d potem obawia własnych lpkbw,tworząc kolejne przymuy. Bezpośrednio,krótko i intensywnie powtarzam ten sam przekaz,zwłaszcza podczas pierwszej sesji,by osiągnąć kilka rezultatów:1,wyjaśnić pacjentowi podstauoue,u teorii REBT,zasady powstawania zaburzeń:2,starać się szybko dojść do głównego problemu,tak by pacjent dostrzegł,że sam u dużej mierze te problemy tworzy,i by mógł od razu zacząć sobie z nimi radzić. 3,starać się wpoić pacjentowi przekonanie,że można szybko zacząć pracować nad zmianą,ale że proces dochodzenia do trwałej przemiany może potrwać dłużej:4,starać się pokazać pacjentowi,że sesje REBT mogą być dość krótkie(zwykle półgodzinne)i niezbyt liczne(od pięciu do trzydziestu seąji),ale tylko wówczas,gdy pacjent sum wykonuje większość prący teru-peutycznej:5,dąć zadmie domowe składające się zarówno z czytania,juk i z ćuiczeń poznduczych,emotyunych i behduiordlnych. Następna sesja z tym pacjentem odbyła się po tygodniu i potwierdziła,że poczynił pewne postępy. Powiedział:. Czuję się dobrze,zaniepokoiłem się w ciągu tygodnia tylko kilka razy". W dość zatłoczonym pociągu czytał mjąssusą:How to Stubbornly Rejuse to Make Yourself Miaerdble AboutAnything-Yes,Anything! Jak uparcie odmawiać unieszczęśliwienia siebie z jdkiegokoluiek-tok,jakiegokolwiek-powolni)i to pomagań mu odwracać uwagę od lęku przed pociągiem. Powtarzał sobie usilnie,że sam tworzy własną panikę i nie będzie miał ataku serca,a to,co czuje,to raczej przykrość niż lęk. W swoim biurze zaczął powtarzać sobie,że nie musi wszystkiego zrobić szybko i doskonale. ,Jo dwóch minutach czułem,że moja obawa ustąpiła. "O. W zeszłym tygodniu,kiedy wsiadałem do pociągu,czułem narastający lęk. W tym tygodnia zaczynałem się lękać tylko raz. Wsiadłem do pociągu i powiedziałem sobie:-Nie ma się czym martwić,nic się nie stanie. Tworzysz swój niepokój,tak jakbyś dokładał drew do ognia. Możesz przestać. Po pięciu minutach zapomniałem o tym i nie miałem już tego problemu". Jrzed naszą pierwszą sesją nie wiedziałem,co się ze mną dzieje. Teraz wiem,że swoje obawy tworzę sam. Mogę z nimi żyć,a pewnego dnia nie będą już stanowiły problemu. Myślę,że naprawdę przekonałem siebie o tym. Nie czuję się już tak,jak w zeszłym tygodniu. Wtedy myślałem,że zwariuję. Teraz wiem,że te 216. lęki nic nie znaczą,mogę wsiąść do pociągu,kiedy chcę,i po pięciu minutach poradzić sobie ze swoim strachem:-Nie musisz czuć paniki,możesz odczuwać co innego". Pierwszy raz przyznał się niektórym ze swoich przyjaciół,że ma problemy lękowe i uczestniczy w terapii. ,Jłie dbam o to,co myślą. Ja sam sądzę,że nie jestem szalony. Mam drobny problem. Nie trzeba być szalonym,by szukać pomocy psychologa". Powtarzał,że sam tworzy swoje obawy i nie musi tego dalej robić. Dwa tygodnie później,podczas trzeciej sesji,pacjent dokonał kilku prawdziwie przełomowych postępów,pracował nadal nad swoim niepokojem i czytał materiały REBT. Oto wyjątki z tej sesji:O. Czuję się lepiej,to już nie są te same niepokoje. Wiem,że sam je tworzę. Cokolwiek czuję,mogę się tego pozbyć w ciągu paru minut,a jeśli nawet zaczynam przejmować się swoimi obawami,to potrafię to sobie wyperswadować". Jiedy wsiadam do pociągu,nie lękam się tak. Dziś rano zupełnie o tym zapomniałem. Przypomniało mi się dopiero w pociągu. Mówiłem sobie:-Dobrze jest czuć się tak,jak się teraz czuję. Już się nie niepokoję,a w zeszłym tygodniu,parę dni temu,zasnąłem w pociągu,obudziłem się na swojej stacji i powiedziałem sobie:*okolwiek mi dolegało parę miesięcy temu-to już minęło". Jlawet w pracy nie czuję już niepokoju. Pracuję lepiej niż przedtem,nie odcuwając zdenerwowania i potrzeby zrobienia wszystkiego najszybciej jak się da. Potrafię lepiej wykorzystać czas. Na uczyłem się nie przejmować tak bardzo tym,o robią w moim sklepie inni. Maje zdenerwowanie nie zmieni tego,co oni źle zrobią". Jrzedtem myślałem,że mój niepokój wynika z jakiejś choroby. Teraz widzę,że sam go tworzę. Nie jestem chory. Wmawiałem sobie,idąc w stronę pociągu:-Na pewno się rozchoruję. Teraz,kiedy wiem,że to ja sam tworzyłem to chore przeświadczenie,po dwóch minutach wszystko jest w porządku. Dwa tygodnie temu potrzebowałem około piętnastu minut,by pozbyć się lęku,a teraz wystarczą mi dwie czy trzy minuty,a w niektóre dni wcale nie czuję lęku". Wczoraj wsiadałem do prawie pełnego pociągu,nie mogłem usiąść i czytać dla odwrócenia uwagi. Nie przeszkadzało mi to jednak i nie musiałem czekać na następny pociąg,a kiedyś byłoby to konieczne. Mogę sobie powiedzieć:-Każdy lęk,który czujesz,tworzysz ty sam i ty sarn możesz go usunąć-". 3 wąassląsa Ołów to Stubbornly Refuae to Make Yourself MiserdbleAbout Arything-Yes,Anything!)pomaga mi raórM sobie nie tylko z lękami,ale i z innymi ludźmi. Jeśli nie robili tego,217. czego chciałem,zwykle się martwiłem. Teraz,jeśli nie spełniają moich oczekiwań,nie martwię się. Mogę lepiej radzić sobie z ludźmi,a także z sobą samym-nie doprowadzam się już do szaleństwa. Miałem zwyczaj złościć się na nich,i to długo,a teraz mówię sobie:-Jeśli wpadam w gniew,to znaczy,że ja sam ten gniew tworzę. Takie uczucia mi nie służą". Jładal staram się dobrze pracować,ale kiedy myślę,że muszę zrobić coś doskonale,mówię sobie:-Proszę,przestań! To niemożliwe,zrobię,co mogę-i wystarczył". W sprawach seksualnych jest lepiej,niż było. Mniej lęków. Miałem problemy z erekcją,bo zacząłem myśleć Nie będę miał erę kjil Co będzie,jak nie będę miał erekcji Teraz powtarzam to,co polecasz w książce:-Może mi się uda,może nie. Jeśli nie,może jutro będzie lepiej. Wszystko się zmienia,bo gdy zaczynam myśleć-nie mogę,wtedy naprawdę nie mogę. Jeśli tylko tak nie myślę,jest dobrze. Bardzo mi to pomaga". Jonieważ od dwóch tygodni czuję się lepiej,pomyślałem,że może nie muszę przychodzić co tydzień. Chciałbym przychodzić raz na dwa czy trzy tygodnie,zobaczyć,jak sam sobie radzę. Wiem,że nie jestem jeszcze zupełnie w porządku,ale czuję,że zmierzam w dobrym kierunku". Jlyślę,że książka bardzo mi pomogła. Pomogły mi inne zaproponowane przez ciebie sposoby zwalczania strachu i radzenia sobie z problemem. Te rozdziały,które przeczytałem,przeczytałem bardzo dokładnie,starałem sie wszystko wchłonąć. Nie mam ty le zacięcia,żeby przećwiczyć wszystko,co przeczytałem,w ciągu miesiąca. Ale czułem się już tak źle,że uznałem za jedyne wyjście-stanąć twarzą w twarz z moimi problemami,a potem zwalczać je na wszelkie sposoby. (Pytanie terapeuty:. Czy coś jeszcze dokuczało ci ostatnio? 'I *czejnie. Trochę się martwiłem,jak będzie w pociągu,a potem niepokoiłem się trochę w pracy. To wszystko. I w domu,i w pracy mówiłem sobie,że nie potrafię opanować swego lęku,więc muszę tak postępować. Teraz myślę,że najlepszym wyjściem w takiej sytuacji jest dostrzeżenie problemu i zwalczenie go przy pomocy myślenia. Trzeba pracować nad rozwiązaniem problemu,bez względu na to,jak jest poważny'. DALSZE LOSY TEDASpodziewałem się,że odbędę jeszcze kilka następnych sesji z Tedem,bo zwykle z podobnymi pacjentami mam od pięciu do dziesięciu sesji,ale ta 218. była jego ostatnią sesją terapii indywidualnej. Tel i jego żona zaczęli uczęszczać na maje stałe piątkowe warsztaty w Instytucie Terapii Racjonalna-Emotywnej w Nowym Jorku,w trakcie których rozmawiam ze zgłaszającymi się na ochotnika pacjentami w obecności około stuosobowej publiczności. Po mniej więej półgodzinnej pracy z pacjentem prowadzę dyskusję z widownią:pozwalam widzom zadawać pytania i doradzać pacjentowi,podcasgdy sam jestem superwizorem. Ted uczestniczył aktywnie w tych warsztatach,odbył kilka półgodzinnych publicznych sesji,między innymi na temat niskiej tolerancji na frustrację. Nadal czytał książki o REBT i słuchał kaset opracowywanych w Instytucie,zwłaszcza moich kaset Solmng Emotonc(Problems'Rozwiązywanie problemów emocjonalnych)i Unconditiondlly AceeptmgYounelf dnd Others Uczudrunkoua akceptuj a siebie i mnychf. Kilka razy z nim rozmawiałem,a także z jego żoną,Myrą,która potwierdziła stałe postępy Teda. Minęła panika w pociągach i Ted zaczął nawet odbywać podróże samolotem,których też się przedtem bał,choć nie wspomniał o tym na moich sesjach. Nie wpada w złość i gniew w pracy. Współżycie z żoną jest,lepsze niż kiedykolwiek". Jego żona współuczestniczy w tych postępach. Obecnie,po pięciu latach od rozpoczęcia terapii,Ted nadal ma się dobrze. Spodziewam się,że mogę jeszcze kiedyś z nim się spotkać,gdy w jego życiu nastąpi jakiś nowy kryzys,ale zasadniczo Tel utrzyma swoje dotychczasowe osiągnięcia. Domyślam się,że udało mu się tak wiele osiągnąć w ciągu trzech półgodzinnych sesji w jednym miesiącu,ponieważ:1. Tel był klasycznym neurotykiem,bez zaburzeń osobowości,jakie często spotykam. W Klinicznym Wieloosiowym li Formularzu Miliona miał wysoki wynik tylko na skali lęków,a kompulsywność tylko trochę powyżej normy. 2. Miał silną motywację do zredukowania lęków i ciężko pracował,by to osiągnąć. zbBT i powtarzał za mną,że sam jest odpowiedzialny za swój gniew i stany lękowe,a więc sam również może pracować nad ograniczeniem zaburzeń. 5. Czytał i słuchał materiałów samopomocy REBT i często korzystał z mojej książki Ją:uparcie odnmiaćunieszczęśliwienia się z jakiegokolwiek-tak,jckiegokoluiek-powoduj 6. Po zakończeniu terapii nadal uczestniczył w warsztatach REBT i pracował samodzielnie,wykorzystuj ąc materiały samopomocy REBT. Pytania dotyczące terapii. Pytanie:Wydaje się,że ten pacjent od początku polubił terapeutę. Jego osobowość pasuje do modelu REBT. Od początku był 219. 220. pełen entuzjazmu i chciał spełniać prośby terapeuty. Co by było,gdyby stawiał opór,był trudnym pacjentem,miał znacnezaburzenia osobowości? Czy trzeba by było zastosować inne metody i techniki? Odpowiedź: W takiej sytuaji starałbym się zapewne pokazać mu,że doko-nanie zmiany będzie trudne i będzie musiał na nią ciężko i dość długo pracować. Prawdopodobnie powiedziałbym takie-mu pacjentowi o jego silnej wrodzonej skłonności do zaburzeń,zaostrzonej przez jego życiowe doświadczenia i wzmacnianej przez jego dysfunkcjonalne myśli,uczucia i zachowania,oraz o tym,że tyłka ciężka praca i ćwiczenia mogłyby pomóc skuje-cznie zwalczać ową skłonność. Podkreślałbym cierpienia,jakie pacjent odczuwa,i to,jak niekorzystne jest przedłużanie tego bólu. Żywiołowo zachęcałbym do próby dokonania znacznej zmiany,bo przy sporym wysiłku gajem ma taką szansę. Starałbym się nauczyć pacjenta REBT i zachęcałbym go,by pomógł sobie stać się mniej nieszczęśliwym. P. Co zwykle mówisz pacjentowi o kuracji i rokowaniach? Kiedy i jak ustalasz czas trwania kuracji? Jak motywujesz pacjenta? O. Zwykle mówię pacjentom,że kuracja będzie stosunkowo krótka-raczej miesiące niż lata-jeśli będą się stamll pracować pomiędzy naszymi spotkaniami,stosując metody BET. Motywuję pacjentów na różne sposoby:t.podkreślam khobecne nieszczęśliwe położenie emocjonalna-behawiomlnei pokazuję,że mogą je ograniczyć lub wyeliminować:2,mocno podkreślam,że sami w większości tworzą własne zaburzenia i dlatego sami mogą sobie ulżyć:3,wskazuję wielkie przyjemności,jakie mogą stać się ich udziałem,gdy zredukują swoje zaburzenia i w większym stopniu poświęcą się hedonistycznym dążeniom i osobistej samorealizacji. P. W tym wypadku czas terapii ustalany był dość elastycznie. Do-radzałeś spotkanie po około tgodriu,a później pacjent suge-rował wydłużenie przerw między sesjami. Czym się kierujesz w kwestii czasu trwania sesji i odstępów pomiędzy nimi? T. Zwykle sugeruję wydłużenie czasu między spotkaniami po kilku tgodniach terapii,jeśli pacjent odczuwa poprawę. Je%pacjent życzy sobie mniej spotkań,niż sugeruję,zgadzam się,mówiąc:. Spróbujmy tak,jak chcesz,ale pod warunkiem,że będziesz starał się pracować pomiędzy spotkaniami,czytać i wykonywać prace domowe. Wtedy prawdopodobnie wykonasz pracę terapeutyczną samodzielnie i będziesz potrzebował mniej sesji. Jeśli nie,nie będziesz robić postępów i możemy wtedy zwiększyć ilość sesji". P. Czy sprawdzasz,czy pacjenci nie piją? Przypuśćmy,że pacjent jest alkoholikiem-czy podchodziłbyś do jego problemu łąk gjgg? O. Tak,pytałem o problem z alkoholem. Pacjent podał,że pije alkohol wyłącznie na spotkaniach towarzyskich i-umiarkowanie. Zaakceptowałem jego odpowiedź. Gdyby miał problem dkoholowy,pracowałbym nad tym od początku,wyszukiwałbym dysfunkcjonalne przekonania,które doprowadziły go do nałogu-włącznie z pogardzaniem sobą,niską tolerancją na hustracię i topieniem problemów emocjonalnych w alkoholu. Pomagałbym mu w zwalczeniu pogardy wobec siebie samego,w ograniczeniu niskiej tolerancji na fusbację i w stosowaniu technik poznawczych,emotywnych i behawioralnych,wykorzystywanych zwykle w terapii REBT z osobami uzależnionymi od alkoholu'. P. Gdyby pacjent przyszedł do ciebie podczas leczenia farmakologicznego z powodu stanów lękowych,w jaki sposób koń-tnuowałbyś tempie? O. Mniej więcej podobnie,ale porozmawiałbym z leczącym go psychiatrą,by się dowiedzieć,jakie dostaje leki,jakie dawki,jak długo ma je brać,jakie mogą być skutki uboczne itd. Opierając się na tych informacjach,mógłbym modyfikować metody terapii i zadania domowe pacjenta. P. Na czym skupiłbyś się w terapii,gdyby nowy pacjent przyszedł z problemami wątpliwymi i niejasnymi? O. Doprowadziłbym do sprecyzowania problemów poprzez zadawanie mu pytań o to,kiedy zaczęły się problemy,dlaczego sprawiają mu kłopot,jakie stawia sobie w związku z tym cele,o czym myślał,gdy zaczęły się problemy,itd. Zwykle po kilku sesjach miałbym dość jasny pogląd na jego główne problemy i odkryłbym na pewno choć jedną szczególną sprawę,nad którą pacjent-także ją dostrzegając-mógłby już zacząć pracować. P. W zaprezentowanym przypadku,gdyby pacjent nie reagował na terapię tak dobrze,jakie inne podejście mógłbyś rozwayggj O. Rozważałbym: 1. w jakim stopniu gajem rozumie ABC teońiREBT i wie,jak rozważać swoje dysfunkcjonalne 8:2,jak pacjent pracuje nad zastosowaniem ABC terapii REBT i czy wykonuje zadania domowe:3,co dokładnie mówi sobie,gdy nie wykonuje poznawczych,emotywnych i behawioralnych zadań domowych:8,czy pacjent naprawdę chce się zmienić i pracować nad zmianą:S.na czym naprawdę polegają jego 221. 222. neurotyczne,korzyści"z pozostawania w obecnym stanie:6,jakich problemów nie chce wyartykułować i dlaczego blokują go one w pracy nad problemami,które ujawnia:7,jak pacjent reaguje na mnie i czy jego pozytywne lub negatywne nastawienie nie przeszkadza mu w pracy nad sobą. P. Jeśli pacjent mówi,że rozumie,na czym polegają jego irracjonalne i dysfunkcjonalne przekonania,i poddaje je dyskusji metodą REBT,a nadal się nie zmienia-co byś zrobił w takiej s/uacji? Powiedziałbym pacjentowi,że prawdopodobnie dostrzega swoje dysfunkcjonalne przekonania i dyskutuje je,ale zbyt słabo,bez zapału. O. Pokazałbym mu,że praktycznie wszyscy cierpiący na zaburzenia mają jednocześnie obydwa zestawy przekonań:racjonalne i pomocne oraz te irracjonalne i autodesbukcyne:pierwsze żywią łagodnie,podczas gdy drugie-silnie i żywotnie. W jego wypadku przekonania irracjonalne są prawdopodobnie nadal silniejsze niż racjonalne. Dlatego lepiej byłoby pracować usilniej nad dyskutowaniem 18. Równocześnie trzeba dążyć do zmiany zachowań i uczuć,bo one również wchodzą w interakcje z pokrętnym myśleniem i mogą pomóc w jego zmianie. Pokazałbym mu wysoce emotywne i behawioralne elementy teorii REBT i zachęcałbym go do pracy i ćwiczeń metodą REBT aż do chwili,gdy naprawdę uwierzy,poczuje i będzie mógł działać zgodnie z racjonalnymi przekonaniami,które obecnie tylko od czasu do czasu sobie powtarza. P. Jak to się stało,że zająłeś się terapią krótkoterminową? O. Zająłem się terapią krótkoterminową we wczesnych latach czterdziestych. Pracowałem często nad problemami małżeńskimi i seksualnymi i zauważyłem,że pacjenci chcą przyjść tylko na kilka sesji i nie mają zamiaru dokonywać podstawowych zmian w swojej osobowości. Pomagając niektórym z nich w głębokiej terapii,sam przeszedłem analizę i trening analityczny,następnie przez sześć lat praktykowałem psychoanalizę. Podczas tej praktyki stwierdziłem,że psychoanaliza intensywnie wnika we wszystkie najmniej istotne pod słońcem rzeczy i niestety pomija wszystko to,co filozoficznie istotne i czym ludzie głównie się zaburzają. Zarówno sama psychoanaliza,jak i wiele terapii,które się z niej wywodzą,mają obsesję na punkcie przeszłości,a ta przeszłość,jakkolwiek wpływa na ludzkie cele i system wartości,ale w istocie nie powoduje bezpośrednio zaburzeń pacjentów. Psychoanaliza ignoruje to,jak ludzie wytworzyli swoje dysfunkcjonalne myśli,. uczucia,zachowania i co obecnie robią,by nadal je tworzyć. W roku I 955 zapoczątkowałem racjonalna-emotywną terapię behawioralną,specjalnie zaprojektowaną jako skuteczna i krótkoterminowa terapia dla większości neurotycznych pacjentów,choć terapię REBT można także przedłużyć i zintensyfikować,zwłaszcza w wypadku pacjentów z zaburzeniami osobowości,psychozami i innymi poważnymi dysfunkcjami'. ROZDZIAŁ 16. Wnioski. Czytając tę książkę,zauważyliście już zapewne,że zajmujemy się skomplikowanym tematem. Kwestia,jak wy sami(lub ktokolwiek inny)możecie prowadzić lepszą,głębszą i bardziej trwałą terapię krótkoterminową,jest złożona. Nie ma tu ostatecznych,jedynie słusznych odpowiedzi,a wiele spraw budzi kontrowersje. Prezentowane tu przeze mnie poglądy różnią się nieco od tego,co pisałem poprzednio,nie zostały też wyryte w kamieniu i mogą się nadal zmieniać pod wpływem mojej dalszej praktyki i lektury. Rozważajcie je więc starannie,ale bez namaszczenialKiedy piszę ten ostatni rozdział,dostrzegam,że pominąłem niektóre ważne aspekty terapii i powinienem przynajmniej wspomnieć o nich,nim zakończę książkę. Przedstawię je w tym rozdziale i pokażę'ich związki z lepszą i bardziej,pierwszorzędną"terapią. Pomaganie pacjentom w zmianie nawyków myślowych i językowych. Jak starałem się już wcześniej pokazać,terapeuta bardzo ogranicza swoje możliwości pomagania pacjentom,przyjmując nastawienie jednostronne(albo-albo)zamiast bardziej liberalnego O-także)w stosowaniu metod psychoterapii. Jeśli jesteście wierni psychoanalizie lub oddani bez reszty tera 224. pil Reieha,to będziecie skłonni do stosowania sztywnej teorii i ograniczonych praktyk,zalecanych przez wybraną szkołę. Będzie wam trudno zmieścić pacjentów na Prokrustowym łożu procedur wybranej terapii. Szczególnie trudno będzie wam z nietypowymi pacjentami,którzy nie będą mogli dostosować się do waszych zaleceń. Nlajlepiej więc wybrać zasadniczą linię teorii i praktyki-czysty eklektyzm też rodzi zagrożenia i rzadko kiedy istnieje-ale zachować otwartość na inne koncepcje i procedury,nawet gdy nie mieszczą się w ramach danej monolitycznej orientacji. Jak to stwierdziłem w rozdziale dwunastym,można stosować kilka metod terapii skupionej na rozwiązaniach-ale dobrze jest równocześnie zastosować niektóre specyficzne metody REBT. Zasadniczo można stosować terapię REBT-zwłaszcza że zawiera ona spory wachlarz metod poznawczych,emotywnych i behawioralnych-ale czasem można jednocześnie wprowadzać szczególne teorie i praktyki zaczerpnięte z terapii skupionej na rozwiązaniach. Jak pokazywał przez ponad sześćdziesiąt lat Alfred Korzybski oraz idący w jego ślady semantycy,myślenie w kategoriach albo-albo(czasem nazywane myśleniem arystotelesowskim)często prowadzi do niepotrzebnych trudności. Bardziej użyteczne jest podejście i-także(myślenie niearyetotelesowskie)8. Z tego powodu teoria REBT zawsze stosowała pewne zasady semantyki ogólnej oraz inne formy myślenia lateralnego i uwzględniała je w praktyce. Jak już pobieżnie wspominałem w pierwszych rozdziałach tej książki,można pomagać pacjentom w zwracaniu uwagi na zwykle używane formy językowe i zmieniać je,gdy sprzyjają zaburzeniom emocjonalnym. Pacjenci powtarzają sobie na przykład:*koro kilka razy nie powiodłomi się w bliższych związkach,to nigdy nie będę mieć udanego związku i zawsze poniosę porażkę,próbując z kimś się związać". Jest to nadmierne uogólnienie,które tworzy samospemiającą się przepowiednię. Jeśli jednak pacjenci mówią sobie:*onieważ kilka razy nie powiodło mi się w utrzymaniu bliskiego związku,na którym mi zależało,widocznie jest to dla mnie trudne i lepiej będzie,jeśli poważnie pomyślę nad zmianą swojego postępowania w tej dziedzinie"-to łatwiej mogą uniknąć nadmiernych uogólnień i dostrzegą,że nie są skazani na niepowodzenie. Ważnym punktem,w którym można pomóc pacjentom w osiągnięciu głębszej,trwalazej zmiany osobowości,jest wskazanie im,jak uświadamiać sobie trudności wynikające ze sposobu myślenia i mówienia. Pokaźny pacjentom,jak cala ludzkość,a zwłaszcza ludzie wychowani w pewnych kulturach,na przykład takich jak nasza,myślą często pokrętnie,włączają zaburzone myślenie do swojego systemu językowego,a ten przyczynia się z kolei do jeszcze bardziej destruktywnego myślenia. Dlaczego tak się dzieje? Korzybski i inne autorytety w dziedzinie psycholingwistyki wskazują,że ludzie w sposób naturalny myślą zarówno logicznie,jak i bezsensownie,a system językowy jednocześnie służy lu 225. dziom i ogranicza ich sposób myślenia. To,co myślimy,nigdy nie bywa w doskonały sposób odzwierciedlone w języku,którego używamy do opisu własnych myśli-choć nasze werbalizacje O inne formy komunikacji)służą nam w twórczości artystycznej,naukowej i innej,mają jednak wyraźne ograniczenia i mogą też przeszkadzać. Ważne jest pokazanie pacjentom niektórych podstawowych barier w myśleniu i werbatizacji,a także sposobów przekraczania tych barier. Dobrze byłoby pokazać im O sobie samym),jak musimy uważać na sposoby przemawiania do siebie i innych. Korzybski powiedział:Jlapa to nie obszar". Mapy językowe,których zwykle używamy,nie opisują dokładnie całego obszaru naszych myśli,uczuć i zachowań. Jeśli powiesz komuś na przykład:Jocham cię i zależy mi na tobie"-to zapewne odsłaniasz jakieś swoje ważne uczucia do tej osoby. Jednak użycie metafory,wiersza,powieści,dramatu,rysunku,utworu muzycznego lub innej jeszcze formy komunikacji mogłoby wyrazić to,co czujesz,lepiej niż zwykłe werbalne twierdzenie. Co więcej,możesz żywić tak niezwykłe uczucia miłości do tej osoby,że nie ma sposobu,by odpowiednio je opisać. Musicie więc-ty i odbiorca twoich usuć-poprzestać na językowym przybliżeniu tych uczuć. Zmierzam do stwierdzenia,że jeśli pacjenci mią dokonać głębokiej filozoficzna-behawioralnęj zmiany i stać się mniej podatni na zaburzenia przez resztę życia,to lepiej,by dostrzegli,jak często sami(wraz z resztą ludzi)tworzą niszczące uogólnienia i włączają je do swojego języka,lepiej,by wykazywali profilaktyczną ostrożność,podejrzewali siebie i innych o częste nadmierne generalizację,wyczuwali,że jest to tendencja obecna w języku angielskim i w innych językach. David Bourland Jr" za Alfredem Korąybskim,wskazał,jak nasz sposób wypowiadania słowa to óe(,być')zachęca do,zdezdrowego"myślenia,i stwierdził,że powinniśmy mówić w taki sposób,aby unikać adezdrowych"sfrmułowań?. Jeśli mówimy:*dzie mi źle",to może z tego wynikać,że również w przyszłości będzie nam źle szło,łatwo więc przeskoczyć od:. Teraz radzę sobie źle"do::. Dlatego zawsze będę sobie radził źle i dlatego jestem złą osobą". Nazywając siebie,ałą osobą"sugerujesz,że nie możesz się zmienić i będziesz zawsze postępować źle-do końca życia. Ale jeśli powiemy:. W tej chwili idzie mi źle"-to przestajemy nadmiernie uogólniać i stwarzamy sobie mniej,emocjonalnych"problemów. Jeśli jednak całkowicie wyeliminuje się nadmierne generalizację,to może się też pojawić zagrożenie całkowitego odrzucenia uogólniania i abstrakcyjnego myślenia-które często stanowią ważne i cenne elementy w ludzkim porozumiewaniu się z sobą samym i z innymi. Nie popadajmy więc w skrajności i nie wylewajmy dziecka razem z kąpieląlW każdym razie starajcie się mieć świadomość własnej-a także waszych pacjentów i niemal wszystkich ludzi-tendencji do nadmiernego 226. generalizowania i używania nieprecyzyjnych form językowych. Ostrzeżcie pacjentów,by uważali na te swoje skłonności,i uczcie,jak je minimalizować. Jest to jedna z najlepszych dróg udzielania pomocy w dochodzeniu do znakomitej zmiany myślenia i zachowania. Kiedy kończyłem tę książkę,przeczytałem broszurę Keyina EverettaYiaNlwmow lntroducing the 12 Steps of Emotiondl Disturbanee Jieruszychdwanaście kroków w terapii zaburzeń emocjonalnych),w ktmĄprzedstawia on własną formę terapii wykorzeniania ego(ang. Żga UprootmgTherapy-BUT). FitzMauriee od wielu lat jest czołowym terapeutą stosującym niektóre główne elementy teorii semantyki ogólnej Alfreda Korzybskiegow psychoterapii. Jego broszura Se(-Concgpt TWe Enemy WitmOmcępqc u(omy osoły. Weunetzny urj)i kilka innych odegrały w tej dziedzinie istotną rolę. Pozwólcie,że podsumuję tu własnymi słowami ważną koncepcję Keńna,dotyczącą reifikacji. Uważa on,że reifikując,poważnie się zaburzany,a można nauczyć pacjentów,jak tego unikać. Można powiedzieć pacjentom:Reifikujecie(zamieniacie w rzecz)niektóre swoje myśli(przekonania i poglądy)dotyczące aqch"zdarzeń aktywizujących(Al. Reifikujecie swoje myśli,identyfikując zdarzenie jako,rzecz negatywną',uznając ją za taką. Reifikacja,czyli uznanie myśli za rzecz-i wytworzenie myśli-rzeczy-opiera się na błędnym przekonaniu(B),że jeżeli coś dobrze znamy,to istnieje to samodzielnie,jako prawdziwa rzecz'. Na przykład kiedy myślimy:Jiem,że tak jest,wtedy upieramy się też:. A więc skoro tak jest-może to być rzecz lub zdarzenie-to,o czym myślę,jest dokładnie takie,jak myślę'. To jakby parafraza myśli Kartezjusza:Jayślę,że to istnieje,więc istnieje'. Alhed Korzybski dowodził w Science and Sanit(Nauce i zdaniu psychicznym),że ludzka myśl tworzy system przedstawiający,który opisuje-a częściowo i tworzy-,to,co istnieje". Ponieważ jest to tylko myśl,nigdy nie jest ona tożsama z tym,co istnieje,nie może nigdy stać się istniejącą rzeczywistością. Wasz opis nigdy nie stanie się opisywaną rzeczą. Jednak jesteście,pewni',że tym właśnie jesdMówimy sobie na przykład:Myślę(lub widzę),że 1,co się stało,było złe",i fałszywie przetwarzamy to w myśl:*onieważ sadzę,że to,co się stało,było złe,było to złe'. Weźmy myśc JJważam,że postąpiłem źle',którą,przerabiasz'na:. Wiem na pewno,że było to złe,a więc było to zdecydowanie złe'. Kiedy spostrzegasz:Jlyślę,że postąpili źle",nie możesz na tej podstawie logicznie i empirycznie dowodzić:Jlatego wiem z pewnością,że to było złe,i dlatego było to bez wątpienia złe'. Ale przekonujesz siebie,że to Każdy z nas jest z natury skłonny do reifikacji(do pokrętnego myślenia i stosowania radmiemych uogólnień językowych)i dlatego często(nie zawsze)tworzy 227. z własnych myśli-,myśli-rzeczy". Potem jest szczerze przekonany(B w ABCterapii REBT,że te myśli-rzeczy są prawdziwymi rzeczami lub zdarzeniami-i wtedy wpada w prawdziwe problemy emocjonalnej Jeśli uda się wam,dzięki podobnym tekstom,pokazać pacjentom,jak ważna jest ich koncepcja własnej osoby,jak łatwo i naturalnie przychodzi im tworzenie tego,co Kevin FitzMaumce nazywa,anyślami-rzeczami"ja nazywam to nadmiernie uogólniającym pokrętnym myśleniem),a co wywołuje poważne problemy z własnym ego O inne!)-to będziecie mogli pomóc pacjentom w dochodzeniu do lepszych rozwiązań ich emocjonalnych zaburzeń. Zapobieganie nawrotom zaburzeń. Terapia REBT,podobnie jak terapia poznawczo-behawiorama(CBT),stara się dążyć do zapobiegania nawrotom zaburzeń,zwłaszcza w wypadku uzależnień. Razem z moimi współpracownikami pisaliśmy o tym,że ludzie poważnie uzależnieni od alkoholu,narkotyków,nadmiernego jedzenia i innych zaburzeń kompulsywnych czy obsesjno-kompulsywnychczęsto nie tylko mają trudności z porzuceniem nałogu,ale też łatwo do niego powracają. Nawet w wiele lat po,wyleczeniu",zdumiewająco liczne są wypadki,gdy po jednym kieliszku opróżniają całą butelkę,po jednej czekoladce zjadają całą bombonierkę,wpadają w szał zakupów i zaciągają dłudł. Dlaczego? Z różnych powodów. Niektórzy ludzie ciężko pracują,by wydobyć się z nałogu,a potem przestają się starać,są znużeni tym wysiłkiem i znowu popadają w uzależnienie. Niektórzy mają biologiczne skłonności do uzależnień od pewnych substancji i muszą zwalczać je przez całe życie. Niektórzy nałogami uśmierzają swoje zaburzenia emocjonalne-przy pomocy nadmiaru alkoholu zwalczają nieśmiałość albo lęk przed brakiem sukcesów zawodowych. W każdym razie nawroty są częste i często niezwykle destrukcyjne,dlatego terapie REBT i CBT rozwinęły metody zapobiegania nawrotom,metody,które ja sam i inni terapeuci(m.in. Alan Marlatt i J. R. Gardom opisaliśmy szczegółowo. Polegają one głównie na pokazywaniu pacjentom,którym zagraża powrót do nałogu,jak mają przyglądać się własnym opiniom o sobie i irracjonalnym przekonaniom przyzwalającym na uzależnienie,jak aktywnie i usilnie poddawać dyskusji te iB i jak dotrzeć do efektywnych nowych poglądów,które nie dadzą może gwarancji,ale zmniejszą szansę powtórnego pogrążenia się w nałoguł. 228. Terapeuci RBBT i CBT dostarczają pacjentom,oprócz tych potężnych metod poznawczych,także licznych metod emotywna-ewokatywnych i behawioralnych,chroniących przed powtórnym uzależnieniem. Emotywniesłużą na przykład pacjentom racjonalne,powtarzane intensywnie opinie,mające im pomóc powstrzymać się od ponownego ześlizgnięcia się w nałóg. Pajenci mogą nagrywać sobie swqje irracjonalne przekonania i zdecydowanie je odrzucać,a potem przekazywać taśmę swojemu terapeucie,członkom grupy terapeutycznej i przyjaciołom,by sprawdzili,czy dyskusje są wystarczająco zdecydowane. Behawioralnie mogą stosować kontrolę stymulacji,unikać otoczenia,w którym ulegają nałogom,unikać,przyjaciół'zachęcających do powrotu do nałogu. Mogą nagradzać siebie lub karać,by zwalczać destrukcyjne skłonności. Osoby uzależnione nie są jedyną grupą pacjentów wracających do dawnych,raz już przezwyciężonych,niezdrowych zachowań. Pacjenci z innymi zaburzeniami też miewają nawroty,ludzie porzucają łbie związane z samolotami,pociągami,mostami-a potem znowu się nimi zadręczają. Wydobywają się z depresji wywołanej porzuceniem przez ukochaną osobę,a potem wpadają w nową depresję po kolejnym zerwaniu. Każdy problem emocjonalny i behawioralny może być czasowo wyciszony-a potem powrócić z tą samą lub nawet większą siłą. Terapia REBT konsekwentnie zapobiega powrotom zarówno osób uzależnionych,jak i nieuzależnionych do dysfunkcjonalnych myśli,uczuć i zachowań. Teoria REBT zakłada,że ludzie powracają do niezdrowych zachowań wtedy,gdy na nowo ożywają ich dysfunkcjonalne przekonania,wraz z wszystkimi wygórowanymi żądaniami,przymusami i wymaganiami. Jeśli więc zastosujemy REBT,możemy pokazać pacjentom,że w wypadku nawrotu,a nawet samej myśli o ponownym wpadnięciu w nałóg,sami będą skłonni do tworzenia irracjonalnych wymówek i usprawiedliwień. ,Jluszę odzyskać dawną radość towarzyszącą piciu alkoholu,nie wytrzymam dłużej tej okropnej abstynencjil",/asługqję na papierosa,wypalę tylko kilka i łatwo wrócę do niepalenia". Wytrwanie na diecie jest dla mnie o wiele za trudne. W ogóle nie mogę zaznać szczęścia,jedząc tylko to,co zdrowel",:Jestem do niczego,skoro nie mogę żyć bez kieliszka,więc czy taka beznadziejna osoba jak ja może powstrzymać się od picia? "Można pokazać pacjentom powracającym do nałogu,że wierząc w swoje nieuzasadnione wymagania,w swoje,okropności",w swoje,ade-mogę-tego-znieść"-zmierzają do nawrotów. Zamiast tego mogą szybko wyszukać i zwalczyć lub przynajmniej zminimalizować te irracjonalne przekonania. Zwłaszcza że już raz im się to udało. Dodatkowo można zastosować kitka innych technik emotywnych i behawioralnych terapii REBT,zmieniających ich irracjonalne przekonania,by raz jeszcze osiągnąć ograniczenie lęków,depresji,wściekłości,nienawiści do siebie i żalu nad sobą. Skoro jako terapeuci pomogliście pacjentom poprzednio,a sami pa 229. cjenci też pracowali nad zmniejszaniem własnych zaburzeń,to mogą jeszcze raz to osiągnąć i nie wracać do dawnych nawykać. Jeszcze lepsza jest koncepcja REBT głębokiej,intensywnej i,pierwszorzędnej"'zmiany osobowości. Nawet gdy pomożecie już pacjentom ograniczyć dysfunkcjonalne zachowania,zgodnie z założeniami prezentowanymi w tej książce nie poprzestaniecie na tym,lecz będziecie nalegać,by pacjenci dokonali głębokiej przemiany. Przypuśćmy,że jedna z naszych pacjentek,Debora,złości się bardzo na swojego nastoletniego syna,Tima,który otrzymuje od niej miłość(w jej przekonaniu ogromną)i opiekę,a sam nie dba o matkę,pakuje się w tarapaty,a ona go wyciąga i płaci kary. Syn ponadto żąda od niej pieniędzy,a sam nie chce zarabiać. Pod każdym względem Tim jest znacznie gorszy od swego brata bliźniaka,Toma,który jest dobry,troskliwy i ciężko pracuje. W takim wypadku trzeba pokazać Deborze,że jej syn być może popełnia błędy i nie jest w porządku,ale to nie jego zachowanie tak ją denerwuje i nie ono jest przyczyna jej wrzodu żołądka. To jej własne,nadmierne wymagania:,Tim nie może tak okropnie postępować"oraz,Tim jest okropnym synem i zasługuje tylko na pogardę",a ona sama jest adekompetentnąmatką",bo wychowała talie,złe dziecko". Trzeba jej też przypomnieć,że nie wychowała równie źle jego brata bliźniaka,być może istnieją wie jakieś biologiczne przyczyny zachowania Tima. Debora nie jest całkowicie odpowiedzialna za złe zachowanie Pima,a nawet gdyby jako matka była niekompetentna pod pewnymi względami,to jeszcze nie znaczy,że jest,do 01%8 gOGdyby udało się przekonać Deborę i zachęcić ją do zastosowania różnych ćwiczeń emotywnych i behawioralrych terapii REBT,wspomagających jej zmiany poznawcze,to zapewne już po kilku sesjach czułaby tylko przykrość i niezadowolenie ze,alego"zachowania Tima,ale nie byłaby wściekła ani na niego,ani na siebie. Terapia bardzo by jej pomogła. Dalsze stosowanie terapii REBT pozwoliłoby terapeucie zachęcić Deborę do bardziej gruntownej i trwałej zmiany jej zaburzonych myśli i uczuć,a także uzmysłowić jej kilka innych aspektów rzeczywistości społecznej,na przykład następuj ąo: 1. Tim nie jest jedynym nastolatkiem,który się źle zachowuje,pomimo dobrego traktowania i wychowywania w duchu odpowiedzialności,troski o innych i ciężkiej pracy. Wielu innych synów postępuje równie źle z różnych,biologicznie,środowiskowa i indywidualnie uwarunkowanych przyczyn. 2. Debora nie tylko martwi się postępowaniem syna-widząc w nim,prawdziwe"i,jedyne"źródło swego zmartwienia-ale ma również skłonności do zaburzania się tak samo w innych wypadkach. Może rozgniewać się na męża,inne dzieci,krewnych,przyjaciół 230. -prawie na każdego. Powinna więc przyznać,że sama jest normalnym człowiekiem,ma taką słabość i często jej ulega,szkodząc sobie i swoim relacjom z synem i innymi ludźmi,na których niepotrzebnie się złości. 3. Na szczęście,podobnie jak inni ludzie,może konstruktywnie zapanować nad swoim gniewem i nie upodabniać się do swego syna O innych osób,które nie troszczą się o innych). Może zapanować nad swoim emocjonalnym losem,tak by,po pierwsze,nie wpadać w gniew,gdy syn albo ktoś inny ją zdenerwuje,a po drugie,by stać się w ogóle mniej skłonną do złości i nie chodzić po ścianach,gdy syn(albo kto inny)ż*e"się zachowa. 4. Debora może to osiągnąć,odrzucając gniew za każdym razem,gdy złość ją ogarnie,i stale sobie przypominając,że jej syn i inni ludzie często tak postępują,bo taka jest ich natura,że nie ma powodu,dla którego Jnuszą"być inni,ona zaś może,anieść"ich niefortunne zachowanie,ponieważ ci ludzie są po prostu skłonni do upadku,ale nie,aupemie podli". Najpierw terapeuta pomaga Deborze pokonać jej gniew na Tima i jej zamartwianie się tym gniewem. Można pracować także nad jej ogólną postawą,zwłaszcza nad jej autodestrukcyjrymi akłonnościami. Można pokazać jej,jak w różnych,złych"warunkach może uparcie odmawiać unieazczęśliwianiasiebie. Zbliży się wówczas do,pierwszorzędnego"rozwiązania swoich emocjonalnych problemów. Im bliżej waszym pacjentom do takiego rozwiązania-większość oczywiście nigdy go w pełni nie osiągnie-tym mniej prawdopodobny wydaje się nawrót zaburzeń i tym mniej niszczące będą takie nawroty,gdyby się jednak zdarzyły. ,Jłerwszorzędne"rozwiązanie oznacza też,że gdyby wróciły dawne zaburzenia lub gdyby pacjenci wytworzyli nowe neurotyczne zaburzenia,to będą pamiętali,co zrobili poprzednio,by je ograniczyć,i mogą powtórnie przejść tę samą drogę,by zminimalizować nowe problemy neurotyczne. Tak więc,jeśli Debora odrzuci swój gniew na syna,Tima,podczas waszej terapii,a później znowu zacznie się na niego złościć(albo na kogoś innego,kto w jej oczach na to zasłużył swoim **"zachowaniem),to będzie mogła-skoro terapeuta pomógł jej przedtem w skutecznym zminimalizowaniu zaburzeń-powtórzyć poprzednio zastosowane procedury i dzięki nim znowu zmniejszyć swój gniew. Gdyby na przykład Tim zachował się gorzej niż kiedykolwiek przedtem i Debora wpadłaby we wściekłość raz jeszcze,może posłużyć się swoimi nowymi efektywnymi poglądami i powiedzieć sobie:/rowu tak postępuje,przez jakiś czas nie był taki zły,a teraz wrócił na złą drogę,ale ja niepotrzebnie się tak gotuję ze złości,nie przynosi to nic poza wrogim nastawieniem Tima do mnie,lepiej będzie,231. jak przyznam,że to nie on mnie tak rozwścieczą,tylko sama się zamartwiam. Trzeba przyznać,że Tim ma już taką naturę i czasem zachowuje się okropnie,ale ma przecież prawo też być zdenerwowany,a ja nie mogę go zmienić. Tim nie musi postępować inaczej. Mogę znieść to,że nadal będzie zachowywał się źle. Nie jest to okropne,mogę prowadzić szczęśliwe życie mimo jego wrednych wyskoków. To smutne. Nie mogę jednak udawać Pana Boga i wymagać,by Tim stał się inny,taki,jaki z pewnością nie jest". Gdyby wasza pacjentka,Debora,naprawdę osiągnęła wcześniej niższy poziom zaburzeń,niemal automatycznie potrafiłaby samodzielnie zapobiec nawrotowi. Jak wcześniej wspominałem,pewnie nigdy nie wróciłaby do poprzedniej furii,ale gdyby czasem jej gniew narastał,mogłaby wykorzystać terapeutyczne nagrania sesji i powrócić samodzielnie do stanu umiarkowanego zdrowia. Powtarzam:jeśli uda się wam pomóc pacjentom w osiągnięciu lepszego,głębszego,trwalszego i bardziej skutecznego rozwiązania trudności poznawczo-emocjonalna-behawioralnych,to uzyskają oni także umiejętność stosowania zabezpieczeń przed nawrotami zaburzeń. Kiedy zaburzenia zaczną powracać,kilka dodatkowych sesji terapeutycznych może się przydać tym pacjentom,by przypomnieli sobie jeszcze raz najlepsze metody REBT,jakimi mogą bronić się przed zmartwieniami. Jeśli jednak osiągnęli skuteczne rozwiązanie,wystarczy im przypomnienie,aby sami,bez wielkiej pomocy terapeuty,mogli się uspokoić i poradzić sobie z neurotycznymi obj awami. Miałem rzeczywiście pacjentkę Deborę,wyjątkowo rozdrażnioną,głupim,nieodpowiedzialnym i zupełnie idiotycznym"zachowaniem syna Tima. Była już o włos od wypędzenia go z domu podczas śnieżycy,od bajki z mężem,który nie stawał po jej stronie przeciw Timowi,i od postanowienia,że do końca życia nie będzie się do Tima odzywać. Kiedy pomogłem jej mniej gniewać się na Tima,to mimo że była niezadowolona z jego zachowania i traktowała go z rezerwą,praktycznie już nigdy nie straciła panowania nad sobą w jego obecności. Minął rok od dziesięciotygodniowej terapii Debory,gdy Tim,paląc marihuanę w sypialni,spowodował pożar,który omal nie strawił rodzinnego domu. Debora znowu wpadła w gniew. Zastosowała jednak metody zwalczania gniewu,których skutecznie używaliśmy podczas naszej terapii,i pokonała swoją wściekłość w ciągu kilku dni. Potem wysłała do mnie długi list,w którym napisała,jak bardzo się cieszy,że nie musi wracać do terapii,by poradzić sobie ze swoimi uczuciami,bo już potrafi poradzić sobie sama. Wraz z mężem zdecydowali,że Tim musi się wyprowadzić,ponieważ nie mogli mu zaufać,że powstrzyma się przed destrukcyjnymi zachowaniami. Wysłali więc Tima do internatu,ale Debora utrzymywała z nim teraz dobre stosunki,a nawet cieszyła się ze wspólnie z nim spędzanych(kilka razy w roku)chwil. 232. Zapobiegawcze stosowanie racjonalna-emotywnej terapii behawioralneji terapii poznawczo-behawioralnej. Jak już kilkakrotnie zauważyłem w tej książce,praktycnie wszyscy ludzie rodzą się i wychowują z silnymi skłonnościami do myślenia,odczuwania i zachowywania się w sposób neurotyczny i autodestrukcyjny. Wielu ludzi ma wrodzone lub nabyto predyspozycje do jeszcze poważniejszych zaburzeń i są w związku z tym upośledzeni w swoich kontaktach edukacyjnych,zawodowych,społecznych i uczuciowych. Wiele osób,przynajmniej w Stanach Zjednoczonych,zgłasza się na terapię,a jeszcze więcej dołącza do grup samopomocy,wsparcia,ugrupowań religijnych i innych. Wielu ludzi korzysta z podręczników samopomocy,by łatwiej radzić sobie z zaburzeniami. Wszelkie tego rodzaju wsparcie intelektualne i emocjonalne nie stanowi jednakże odpowiedzi na podstawowy problem ludzkiej skłonności do zaburzeń. Prawdziwa odpowiedź-którą ja i inni terapeuci,tacy jak George Albee i Nicholas Cummmgs,powtarzamy od dziesięcioleci-polega na zapobieganiu. Jak można wychowywać ludzi-w naszych rodzinach,szkołach,organizacjach społecznych i w miejscach pracy zawodowej-w taki sposób,by po pierwsze,ludzie ci nie zaburzali się zbytnio,a po drugie,by w razie potrzeby potrafili skutecznie poradzić sobie z z aburzeniamP. Odpowiedź,jak mówię,kryje się w edukacji psychologicznej. Nawet jeśli mam rację twierdząc,że ludzie rodzą się ze skłonnością do zaburzeń,to nie znaczy,że nie mogą w znacznym stopniu pokonać tej tendencji. Ludzie są z natury konstruktywni,a przy tym zdolni do przemiany wewnętrznej,często znacznej i radykalnej,niemal zupełnej. Nie tylko myślą,ale również myślą o myśleniu oraz myślą o myśleniu na temat myślenia. Dlatego jeśli teorie REBT i CBT są słuszne,ponieważ dostrzegają silne elementy poznawcze w zaburzeniach emocjonalnych oraz w tym,że możemy nauczyć się,jak zmieniać swoje zaburzone poglądy,to możemy mieć nadzieję,że możliwa jest pomoc-dla nas samych,naszych dzieci i naszych praprawnuków-w znacznym ograniczaniu skłonności do zaburzeń. Dobrze by było,żeby stało się to głównym celem skutecznej psychoterapii-nie tylko leczenie zaburzeń,ale profilaktyka możliwych kłopotów. Profilaktyczna terapia,jak twierdzę,jest szczególnie domeną REBT i CBT. Oczywiście,najlepiej byłoby zająć się tym na skalę masową,ucząc dzieci,młodzież i dorosłych od wczesnego dzieciństwa do późnej starości. Wszyscy jesteśmy-nie tylko neurotycy-tak wrażliwi,że potrzebujemy jakiejś formy terapii grupowej,i dobrze byłoby się nauczyć głównych zasad terapii REBT,zwłaszcza ABC. Dobrze byłoby też nauczyć się od rodziców,nauczycieli,różnych społeczności i organizacji,że to my sami wpędzamy siebie 233. w panikę,depresję,wściekłość,nienawiść do siebie,użalanie się nad sobą,uniki,kompulsywność i że mamy zdolność nie tylko do pogrążania się w tym wszystkim,ale także wydobycia się ze wszystkich zaburzeń po tych bolesnych przejściach. Twierdzę-a twierdzą tak również i inni zwolennicy profilaktyki-że możemy nauczyć się wykorzystywać swoje konstruktywne zdolności myślenia,planowania i działania produktywnego,posługując się w tym celu wszystkimi środkami przekazu. W systemie szkolnym można nauczyć dzieci ABC ludzkich zaburzeń,a także tego,jak dyskutować dysfunkcjonalne,irracjonalne przekonania,jak zwalczać swoje zaburzone uczucia,jak zmieniać swoje autodestrukcyjne i społecznie szkodliwe zachowania. Jak przygotować system szkolny do takiego rodzaju nauczania? Przede wszystkim należy uczyć nauczycieli,jak to zrobić,i przygotować dla nich oraz dla ich uczniów dużo użytecznych materiałów. Te materiały,od poziomu przedszkolnego do poziomu uniwersyteckiego i od niemowlęctwa do wieku starszego,można opracowywać i wypróbowywać. Mogą to być teksty pisane,pomoce audiowizualne,telewizja interaktywna,programy komputerowe i wszelkie inne dostępne formy masowego przekazu. W szkołach materiały te wspomagałyby pracę nauczycieli. Poza szkołami mogliby te materiały wykorzystywać wychowawcy,terapeuci,grupy samopomocy i wsparcia oraz sami zainteresowani. Materiały powinny być tak opracowane,by niemal każdy mógł je zrozumieć i z nich skorzystać. Powinny zawierać wszelkiego rodzaju ćwiczenia domowe i testy do użytku własnego,tak by odbiorcy mogli sami sprawdzić,czy stosują je prawidłowo i czy osiągają dobre wyniki. Tego rodzaju program profilaktyki,dzięki któremu miliony ludzi mogybyodkryć,jak uchronić się od nerwicy i jak pracować nad jej zwalczaniem w razie potrzeby,byłby zapewne ważniejszy niż stosowanie terapii REBT i innych terapii u osób już zaburzonych. Obie te sfery działalności nie wykluczają się wzajemnie. Nawet po wprowadzeniu doskonałego programu profilaktyki wiele osób nadal będzie zachowywać się neurotycznie. Ci ludzie skorzystają również,w takim stopniu,w jakim zdołają,z programu prewencyjnego,a poza tym mogą skorzystać z pomocy psychoterapeutycznej psychologów,terapeutów,wychowawców,lekarzy,psychiatrów i innych specjalistówć. Jeśli taki program profilaktyki,który tu przedstawiam w zarysie,zostałby wprowadzony w życie,znalazłoby się w nim miejsce na realizację kilku terapeutycznych celów. Po pierwsze,program ten służyłby milionom ludzi w stawaniu się mniej neurotycznymi,niż są dzisiaj. Po drugie,pokazałby im,co zrobić,by ograniczyć swoje neurotyczne objawy lub objawy innych,poważniejszych zaburzeń,takich jak zaburzenia osobowości,problemy organiczne i neurologiczne,psychozy. Po trzecie,zachęcałby osoby zaburzone do przeprowadzenia badań psychiatrycznych,do sprawdzenia,234. cąy nie przydałaby się im kuracja psychotropowa lub inny sposób leczenia. Po czwarte,program ten nie tylko skłaniałby ludzi zaburzonych do ograniczenia objawów,ale też pokazywałby im,jak dojść do głębokiej,intensywnej,gruntownej zmiany osobowości,która jestdównym tematem tej książki. Po piąte,program taki wskazywałby ludziom zaburzonym i niezaburzonymdrogi samorealizacji,drogi zmierzające do szczęśliwszego,bardziej twórczego życia. Uważam,że to całkiem niezły projekt. Z jednym,nie-utopijnym zastrzeżeniem. Jeśli nie zmienimy znacznie naszej struktury genetycznej-co pewnego dnia może nastąpić-nikt z nas nie będzie całkowicie wolny od nerwicy i autodestrukcji. W naszym życiu będziemy zawsze miewali realne,praktyczne problemy-ekonomiczne,edukacyjne,polityczne,społeczne-i zawsze będziemy się nimi bezsensownie zadręczać i zaburzać. Nie ma dla nas spocąynkul Dlatego stosując wszystkie sposoby zaczerpnięte z racjonalna-emotywnej terapii behawioralnej i z innych form efektywnej terapii,musimy zmierzać do zminimalizowania,nie zaś-na razie-do całkowitego wykorzenienia nerwicy i innych zaburzeń emocjonalnych. Jako terapeuci i wychowawcy,czytelnicy tej książki mogą rozważyć przedstawione przeze mnie stanowisko punkt po punkcie,przemyśleć je uważnie i sceptycznie. Czytelnicy sami zadecydują,które z tych punktów zechcą wykorzystać we własnej pracy. Dobrze to przemyślcie i postępujcie pggęęrgpjgjg(. Odrobinę postmodernistcznezakończenie. Gdybym kończył tę książkę kilka lat temu,powtórzyłbym to,co powiedziałem w większości swoich poprzednich tekstów,to znaczy,że jestem przeświadczony o,prawdzie"i,słuszności"moich hipotez dotyczących terapii krótkoterminowej,a zwłaszcza głębokiej,intensywnej i,pierwszorzędnej"terapii krótkoterminowej. Dlaczego? Ponieważ setki razy wypróbowałem działanie tej terapii na swoich pacjentach i podobnie sprawdziłem też hipotezy innych szkół psychoterapeutycznych. Przekonałem się,że terapia REBT daje lepsze rezultaty w większości przypadków. A jednak zawsze dodaję,że są to maje własne obserwacje i opinie. Naukowe ich potwierdzenie wymaga wielu kontrolowanych eksperymentów,potwierdzających,że jestem na właściwej drodze. Zasadniczo nadal mówię tak samo. Jednak jeszcze w styczniu 1955 roku,gdy tworzyłem REBT,byłem logicznym pozytywistą i wierzyłem,235. że gdzieś na świecie istnieje,realna"i,obiektywna"prawda i że drogą naukowych doświadczeń i obserwacji można do niej dojść. Niestety,myliłem się. Obecnie'porzuciłem logiczny pozytywizm i jestem zwolennikiem krytycznego realizmu Karla Poppera. I Popper,i ja jesteśmy liberalnymi(nie skrajnymi czy radykalnymi)postmodemistami. Osobiście wierzę,że nie ma absolutnej i niepodważalnej prawdy i to,co nazywamy azeczywistością",jest głównie rzeczywistością społeczną?. My,ludzie,widzimy świat i siebie samych poprzez swoje ograniczenia:oczy,system nerwowy i uwewnętrznione przesądy. Przez jakiś czas,widzimy"i ąesteśmy pewni",że rzeczy i ludzkie sprawy wyglądają właśnie tak-a potem,po roku,po dziesięciu latach,po upływie stulecia,,widzimy"je inaczej i zmieniamy swoje sztywne poglądy. Dzieje się tak,bo zmieniają się rzeczy i sprawy,zmienia się nasza wiedza o nich i zmienia się wreszcie nasz sposób postrzegania i myślenia(nasza,jaźń'). Co więcej,zmienia nas nasze środowisko,a my z kolei zmieniamy i modyfikujemy swoje otoczenie. Skoro więc i my sami się zmieniamy,i nasze środowisko jest płynne,skoro wchodzimy i będziemy wchodzić w ciągłe interakcje,to nic nie wydaje się już absolutnie,prawdziwe"ani,ostateczne". Wszystkie sprawy i wszyscy ludzie się zmieniaj ąlPonadto naszych najlepszych teorii i hipotez na temat nas samych i świata nigdy nie uda się w pełni potwierdzić-bo zawsze można będzie znaleźć nowe dane,które zmienią je lub przekreślą. Popper pokazał,jak łatwo możemy zaprzeczyć wielu naszym hipotezom i jak wiele się dzięki temu uczymy. Żadnej z nich nie możemy głosić z całkowitą pewnością,ponieważ opierać się możemy jedynie na znacznym prawdopodobieństwie. Teorii psychologicznych i psychoterapeutycznych dotyczy to w takim samym stopniu,w jakim dotyczy wszystkich innych teorii auukowych". Kiedyś myślałem,iż łatwo jest zdefiniować racjonalność i rozsądek,zwłaszcza dlatego,że w REBT słowo,aacjonalna"oznacza(wedle sensu przyjętego przez Johna Deweya i innych pragmatyków)ąnowadząca do dobrych skutków'. Nadal w znacznym stopniu podtrzymuję pogląd,że kiedy raz wyznaczy się cel,taki jak zmniejszenie własnych lęków i depresji,to pewne rzeczy(na przykład preferowanie osiągnięcia tego celu)będą,aacjoname"" sensowne"i,skuteczne",a inne(na przykład żądanie i wymaganie,że musicie koniecznie,bez względu na wszystko,cel ten osiągnąć)-nie. Nadal w to wierzę i jest to fundament teorii REBT. Wierzę w to,ale nie dogmatycznie i nie absolutnie! Ludzkie cele można wyznaczać,tylko je definiując. To my ustalamy,że,dobrze"jest być żywym,żyć bez depresji i lęków,być,Jnrdziej szczęśliwym"-bo tak zdecydowaliśmy. Kto inny może uznać nasze cele za,ale",,bezużyteczne"i tym podobne. Jak możemy dowieść,że ten ktoś się myli? Nie możemy. 236. Mimo tej niepewności i niezdecydowania nie wszystko w dziedzinie zdrowia psychicznego jest daremnym trudem. Kiedy już raz postawimy sobie cel-ograniczenie lęków czy depresji-możemy ustalić,czy jest on osiągalny i jak najlepiej do niego zmierzać. Być może nie jesteśmy w stanie dojść do tego zawsze i w każdych okolicznościach. Ale na razie,w określonych warunkach,możemy to ustalić. Ma zakończenie tej książki chciałbym podkreślić jedno:jeśli przyjmiemy,że,adrowie emocjonalne"jest czymś dobrym i pożądanym,a,zaburzenia emocjonalne"(w tym lęki i depresje)są mniej dobre i mniej pożądane,to możemy nadal prowadzić psychoterapię-nawet jeśli nie potrafimy w pełni dowieść prawdziwości naszych twierdzeń. Wspólnie z innymi terapeutami dokonujemy więc takich ocen,ustalamy zasady i praktyki,wykazujące",że dany zestaw metod terapeutycznych zazwyczaj Jepiej"służy dochodzeniu do zdefiniowanego przez nas zdrowia psychicznego. Docieramy tu do problemu,ziauki"i Jnetod naukowych". Jak wszyscy psychoterapeuci,przyjmuję,że stany,zieurotyczne",stany aaburzeńemocjonalnych"są niepożądane i towarzyszą im,dysfunkcjonalne"i:irracjonalne"myśli,uczucia i zachowania. Wymyślam więc lub adaptuję metody służące,,zaburzonym"osobom do zmiany ich,adeprzystosowania". Maje własne obserwacje i wnioski dotyczące tego,jak sprawdzają się maje metody,mogą być cenne i ciekawe,ale niezbyt wiarygodne-jestem przecież obserwatorem bardzo stronniczym. Dlatego staram się przeprowadzać kontrolowane doświadczenia sprawdzające maje terapeutyczne hipotezy,by zobaczyć,jak się one realizują w praktyce. Te doświadczenia,które przeprowadzam(podobnie jak inni naukowcy),by potwierdzić własne hipotezy,mają wszelkie możliwe wady. Nie wymyślono i nie uzgodniono,jak dotąd,uniwersalnych sposobów,doskonałego"przeprowadzania badań. Pewnie nigdy się to nie uda. Jako psycholog i naukowiec,staram się robić,co możliwe,by dojść do w miarę pewnych,danych"i Jaktów",służących potwierdzeniu lab wykluczeniu moich hipotez. Czasem wynika z nich,że prawdopodobnie-ale nigdy na pewno-moje hipotezy są,prawdziwe". Nie traktuję zbyt poważnie doświadczeń,aaprzeczających"lub,częściowo potwierdzających"maje hipotezy,bo zawsze mogą one zawierać błędy i różnie można je interpretować. Przyjmuję je umiarkowanie serio i nadal eksperymentuję,by dotrzeć do większej liczby danych zaprzeczających im lub zdających się je potwierdzać. Ta książka zawiera maje,auukowe"poglądy. Jako terapeuci,możecie wypróbować metody terapii krótkoterminowej opisane w tej książce-te adepierwszorzędne"i te,pierwszorzędne". Starajcie się odrzucać uprzedzenia i sprawdzać samodzielnie,które z nich,Jepiej"oddziałują na waszych pacjentów. Jeśli wystarczy wam czasu i energii,wykonajcie kontrolo 237. wane,,ziaukowe"próby potwierdzenia lub zaprzeczenia waszych klinicznych obserwacji. Im więcej takich badań wykonają terapeuci i teoretycy,tym łatwiej potwierdzi się(lub wykluczył mają hipotezę dotyczącą terapii krótkoterminowej. Naturalnie sądzę,że maje obserwacje i ostrożne wnioski często(nie zawsze)się potwierdzą. Nie wierzcie mi jednak na słowo. Bądźcie sceptyczni. Zobaczmy,co z tego wynikniel. PRZYPISY. Rozdział 11. Beck,1991:DiGiuseppe,Miller,Trexler,1979:Dobson,1989:Elkin,Shea i in. ,1989:Billa,l 957 b,l 979 c:Engels. Gamet-ki,Diekstra,1993:Haaga,Davison,1989:Hąjzler. Bernard,1991:Hollon,Beck,1994:lipscy,Wilson,1993:lyons,Woods,1991:McGmern,Siwerman,1984:Siwerman,McCarthy,MeGmern,1992:M. 1. Smith,Glass,1977:M. 1.Smith,Glass,Miller,1980:Steenberger,1994. 2. Bernard. Woltę,1993:Dryden,l 994 a,l 994 b:Dryden,DiGiuseppe,1990:Dryden. Mili,1993:Dryden,Neenan,1995:Dryden,Yankura,1992:Ellis,1962,l 972 b,l 972 c,l 973 b,l 979 d,l 98 Od,l 983 c,l 99 lb,l 994 c,l 995 a:Elita,Abrams,1994:Ellis,Becker,1982:Ellis. Bernard,1985:Ellis,Velten,1992:Waleń,DiGiuseppe,Dryden,1992. 3. Bellak. Smali,1977:Bloom,1991:Budman,Hoyt,Priedman,1992:Cade,Olanlon,1993:de Shazer,1985:Ellis,l 992 ą Couldmg,1992:Janis,1983:Kleinke,1993:Koss,Shiang,1994:Olanlon,Beadle,1994:Ołlanlon. Wilk,1987:Phillips,Wiener,1966:Rosenbaum,1994:Smali,1979:Wolberg,1965:Zeig,Gilligan,18994. Bellak. Smali,1997:Ellenberger,1970:Janis. Mann,1977:Kardiner,1941:Koss,Shiang,1994:Smali,1979:Wolberg,1965:Zeig,Gilligan,1990. 5. Bellak. Smali,1977:Fenichel,195-4:Sifneos,1972:Slater,1964:Smali,1979:Wolberg,1965. 6,de Shazer,1985:Ericsson,1980:Erick-cn,Rossi,1979:Goulding,1992:Malcy,1963,1973,1990:Watzlawiek. 1978. 7. Blatt,Felsen,1993:Corsini,1989:Ellis,l 984 a,l 989 b,l 994 e:Young,1984:Zilbergeld,1983. 8. Yates. 1970. 9.Patrz:przypis 2. 10. Broder,1994:Crawford,1988:Ellis,l 986 c,l 988 a,l 988 b,l 99 le,l 99 U,19911,l 993 k Ellis,Harper,1961:Ellis,Sichel i in. ,1989:Gńeger,1988:Hauck,1974,1977:Bober,Baruth,1989. Il. Beck,Freeman i in,1990:Benjamin,1993:Cloninger,Svraldc,Przybek,1993:Ellis,l 965 a,l 965 b,l 989 e,l 994 b,l 994 d,l 994 g:Kramer,239. 1993 Óinehan,1993:Robin,DiGiuseppe,1993:Steketee,1993:Winston,laikin i in.. 1994. Beck,Preeman i in. ,1990:Carey,Dilalla,1994:Ogon,1994:Ellis,l 994 d,l 994 g:Preeman,1994:Greist,1993:langley,1994:Laydon,Newman. 1993:Siber. Rosenbluth. 1992:Sookman. Pinard. Beauchemin. 1994:Steketee. 1993:Winston. Laikin i in.. 1994. Beck,Preeman i in. ,1990:Greist,1993:Laydon,Newman,1993:linehan,1993:Robin,DiGiuseppe,1993:Steketee,1993. DiMattia. Lega,1990:Dryden,Ellis,1989:Dryden,Neenan,1995:Ellis,1962,l 965 b,l 99 Od,1990,l 99 ld,l 992 a:Ellis,Dryden,1993:Palmer,Dryden i in. ,1995:Warga,1988:Weinrach,1980:Wiener,1988:Yankura,Dryden,1990,1994. Ellis,l 965 b,l 99 Oa,l 993 b. Ellis,l 957 b,1962. Ellis,1962.l 993 b. Bellak. Smali,1977:Koss,Shiang,1994:Olanlon,Beadle,1994:Wolberg,1965:Zeig,Gilligan,1990. de Shazer. 1985. Bernard,1991,1993:Ellis,l 972 b,l 973 b,l 975 a,l 979 c,l 993 k,l 994 e,l 995 a:Ellis,Abrams,1994:Ellis,Becker,1982:Ellis,Harper,1975:Ellis. Velten. 1992. 21. Bricault,1992:Dryden,l 994 a,19941:Ellis,l 987 d,l 988 a:Ellis,Young,lodwood,1987:Young,1974. 22. Ellis,l 973 b,l 974 b,l 975 a,l 979 d. 23. Bernard. Wolt,1993:DiGiuseppe. Muren,1993:Ellis,l 965 b,1969,l 973 a,l 974 a,l 977 a,l 98 Oc,1981,l 985 b:Ellis,Abrahms,1978:Ellis,Abrams,1994:Ellis,Abrams,Dengelegi,1992:Ellis,Velten,1992:Ellis,Whiteley,1979:Waleń,DiGiuseppe,Dryden,1992. 24. Dryden,Neenan,1995:Ellis,l 972 b,l 994 e:Ellis,Dryden,1987,1990,1991. 25. Ellis,l 975 a:Ellis,Abrahms,1978:Ellis,Dryden,1991:Waleń,DiGiuseppe,Dryden,1992. 26.Corsini. 1989. Rozdział 21. Patm:przypis I do rozdziału 1. A także:Baisden,1980:Dubois,1907:Ellis,l 979 c,l 987 a,l 987 d,l 989 c,l 99 Oe,l 99 lb:Ellis,Gmeger,1977,1986:Epiktet,1890:Kant,1929:lazarus,Lazarus,Fay,1993:Marek Aureliusz,1890:Waleń,DiGiuseppe,Dryden,1992:Walter,1994:Warren,/gourides,1991:Wessler,Wessler,1980:Woltę,Brand,1977:Wolt,Naimark,1991. 240. HO I 2. (Q(. HO I 2. Bricault,1992:Dryden,l 994 a,19941:Elliott,1993:Elita,1962,l 985 b,l 987 a,l 99 lh,l 99 lj,19911,l 99 lm,19931,l 994 e,l 995 c Ellis,Dryden,1987,1990,1991:Ellis,Krasner,Wilson,1960:Horacy,1950:Palmer,Dryden i in. ,1995. Dryden,l 994 a,l 994 b:Ellis,l 99 lj,l 99 lm,19921,l 993 d,19931,l 994 e,l 995 a:Waleń,DiGiuseppe,Dryden,1992. Barlow,1989:Beck,1976,1991:Beek,Emery,1985:Breuer,Freud,1965:Ellis,l 994 e:Elita,Dryden,1991:Freeman,Dattilo,1992:Glasser,l 992 a:Gutsch,Ritenoor,1983:Hauck,1973,1974:lazarus,1966,1994:McMullin,1986:Raimy,1975:Rorer,1989:Rotter,1954. Patrz:przypis I do rozdziału 1. Bernard,1991,1993:Ellis,1962,l 994 e:Ellis,Dryden,1987:Schwartz,1993:Waleń,DiGiuseppe,Dryden,1992. Bernard. Wolt,1993:Blakeslee,1994:DiGiuseppe. Muren,1993:Dryden,l 994 a,19941:Ellis,1969,l 973 a,l 974 a,l 98 Ob,l 98 Oc,l 99 Ob,l 99 lb,l 99 le,19911,l 99 li,19911,l 992 e,l 992 d,19921,l 993 d,19931,l 993 g,19931,l 993 m,l 995 c Bllis,Abrahms,1978:Billa,Abrams,1994:Elks,Sichel i in. ,1989:Ellis,Velten,1992:Kayser. Mimie,1994:lazarus,1989,1992:Maniłaby,l 97 la,1984:Waleń,DiGiuseppe,Dryden,1992:Yankura,Dryden,1990,1994. Patrz:przypis 7. Bard,1980:Bernard,1991,1993:Dryden,l 994 a,l 994 b:Dryden,Neenan,1995:Ellis,1962,l 965 b,l 974 c,l 99 lb,l 993 d,19931. 1993 g,l 994 e,l 995 a,19951:Elita,Abrahms,1978:Ellis,Abrams,1994:Ellis,Abrams,Dengelegi,1992:Ellis,Velten,1992:Ellis,Whiteley,1979:Grieger,Boyd,1980:Sichel,Ellis,1984:Phadke,1982:Waleń,DiGiuseppe,Dryden,1992:Wessler,Wessler,1980:Wolt,1992:Woltę,Brand,1977:Yankura,Dryden,1990,1994. dział 3 Guidano,1991:Mahoney 1991. Bernard. Woltę,1993:Crawford,Ellis,1982:Cramer,Ellis,1988:Dryden,l 994 a,l 994 b:Bllis l 988 a,l 99 Oa,19901,l 99 ld,l 99 le,l 99 lk,l 99 lm,l 992 d,l 992 f,19931,l 993 g,19931,l 994 e:Bllis,DiGiuseppe,1994:Ellis,Dryden,1987:Ellis,Grieger,1977,1986:Ellis. Hunter,1991:Ellis. Knaga,1977:Ellis,Lange,1994:Ellis,Velten,1992:Bllis. Woltę,Moseley,1966:Grossack,1976:ław,1952:Shibles,1974:Yankura,Dryden,1990. Patrz:przypis 2. 241. Rozdział 4 Bard,1980:Bernard,1991,1993:Bernard. Wolt,1993:Dryden,l 9 Ha,19941:Dryden,Neenan,1995:Ellis,1962,l 965 b,l 972 a,l 979 e,l 98 Oe,l 99 lb,l 994 e:Ellis,Young,lockwood,1987:Shedler,Mayman. Manis,1993:Waleń,DiGiuseppe,Dryden,1992:Wessler,Wessler,1980:Wolt,1993. Rozdział 5 Ellis,l 994 b,l 994 e:Goleman,1993:lazarus,Folkman,1984:Moore,1993:Resick,Schicke,1993:Warzeń,Zgourides,1991. Ellis,l 979 b. Ellis,1962.l 987 a,l 994 e:Hauck. 1973:Simon. 1993:Waleń. DiGiuseppe,Dryden,1992:Waleń,Rader,1991. Brown. 1985:Ellis. Abrams. 1994. Ellis,l 994 b. Taylor,1990. Rozdział 6 Barlow,1989:Barlow,Craske,1989:Beck,Emery,1985. Waleń,DiGiuseppe,Dryden,1992:Ellis,1962,l 979 c,l 986 a:Ellis,Abrams,1994:Ellis. Velten. 1992:Wachtel,1994. Ellis,l 99 lb. Ellis,l 983 a. 4. Dryden,l 994 a,19941:Horvath. I-uborsky,1993:Reandreau,Wampold,1991. Belly,1955:Perła,1969:Reich,1960. Beck,1976:Burns,1980:Ellis,Harper,1975:Hendtin,1992:Waleń,DiGiuseppe,Dryden,1992. Crawford. Ellis. 1989. Kant. 1929. Ellis,19901:Guidano,1991:Mahoney,1991:Piaget,1954. Cohen,1992:DiGiuseppe,l 99 la:Kapec,Beal,DiGiuseppe,1994. Sichel. Ellis. 1984. Rozdział 81. Berkowitz,1990:DiGiuseppe,1990:DiGiuseppe,Tafrate,Eckhardt,1994:Dryden,1990:Ellis,l 977 a,l 988 a,l 988 c,19911:Nye,1993:Tavris. 1983.242. 2. Ellis,l 987 a,l 994 e. 3. Ellis,l 987 b,l 994 e. 4 DiGiuseppe,1990:Dryden,1990:Ellis,l 9 T 7 ą Nye,1993. Rozdział 91. Ainstie,1974:Danysh,1974:Dryden,Gordon,1993:Ellis,l 976 b,1978,l 979 a,l 98 Oa,1982,l 983 c,l 994 a:Ellis,Abrams,1994:Ellis,Knaus,1977:Ellis,Velten,1992:Hauck,1974:Knaus,1974:Pietch,1993:Prochaska,DiClemente,Norcross,1992:Trimpey,1989,1993:Triwpey,Trimpey,1990:Wolt,1993,1994:Woods,l 99 Oa. Rozdział 10 Abelson,1963:Bernard,1991,1993:Dryden,l 994 a,l 994 b:Ellis,l 965 b,1969,l 973 a,l 985 b,l 99 Q,19931,l 993 m,l 994 e:Ellis,Abrahms,1978:Ellis,Abrams,1994:Ellis,Dryden,1987:Ellis,Velten,1992:Greenberg,Safran,1987:Greenberg,Elliott,litaer,1994:Kellerman,1992:Kiser,Piercy,lipcbik. 1993:Mamer,1989:Moreno,1990:Plutchik,Kellerman,1990:Safran,Greenberg,1991. Ellis,l 993 j. Ellis,1969,l 973 a,l 985 b,l 994 e:Ellis,Abrahms,1978:Siks,Abrams,1994:Ellis,Harper,1975:Ellis,Velten,1992:Waleń,DiGiuseppe,Dryden,1992. Ellis,l 977 c,l 979 d,1981.l 987 e:Ołlanlon. Beadle. 1994,*.*z*. 6. Dryden,Backx,Ellis,l 96(Rogera,1961. Buma,1993:Dengelegi,1990:Dryden,l 994 a,19941:Ellis,1962,l 972 d,l 973 b,l 985 a,l 988 a,l 99 lg,l 992 b,l 994 e:Franklin,1993:Hartman,1967:Hauck,1991:lazarus,1977:Miller,1986:Mills,1993:Tillicb. 1963:Woods. 1993. Bernard. Wolt. 1993.10.Drwień,1995. Rozdział 111. Ellis,Dryden,1991:Palmer,Billa,1994:Warga,1988:Watson,1919:Watson,Rayner,1920:Wemrach,1980:Wiener,1988. 2. Baldon,Ellis,1993:Corsini,1979:Ellis,1971,l 972 a,l 972 c,l 973 c,l 975 a,l 977 a,19771,1978,l 979 b,l 979 c,l 98 Ob,l 983 c,l 985 b,l 988 a,243. 244. 199 Oa,1990,l 99 lf,l 992 a,l 993 d,l 994 d,l 994 e,l 995 a:Cerber,1993:Karter. Goldstein. 1986:Kamer. Schetft. 1988:Marks. 1994:Maultsby,19711:Skinner,1971:Wolpe,1990. Ellis,Abrahms,1978:Ellis,Abrams,1994:Ellis. Mamer,1975:Ellis,Knaus. 1977:Ellis. Velten. 1992. Ellis,l 979 a,l 98 Oa,l 983 b,l 985 b,l 988 a,l 99 Oa:Ellis,Velten,1992:Ellis,Whiteley,1979:Sichel,E 3 is,1984:Waleń,DiGiuseppe,Dryden,1992. Ellis. Robb. 1994. Bjork. 1993:Ellis,l 979 c,l 985 b:Ellis,Abrahms,1978:Skinner,1971:Woods. 1974. 1983. 1985.Doughter,1993,1994:Ellis,l 994 c,l 994 e:Hayes,Hayes,1992:Hayes,MeCurry i in. ,1991:Jacobson,1992. Bandler,Grinder,1978:de Shazer,1985,1990:Eriekson,1980:Bmckson,Rossi,1979:Malcy,1963,1973,1990:O(anion,Beadle,1994:Olanlon. Wilk,1987:Zeig,1992. Ellis,l 99 Of l 99 ld,l 99 lf l 99 lh,l 99 lm,l 992 a,l 992 d,l 993 b,l 993 d,l 993 h,l 995 a. 19951:Ellis. Velten. 1992. Stampfl,levis,1967:Wolpe,1990. Ellis,Abrahms,1978:Ellis,Abrams,1994:Ellis,Abrams,Dengelegi,1992:Ellis,Wbiteley,1979. dział Iz Patrz:przypis 8 do rozdziału Il.de Shazer,1985,1990:Ołlanlon. Wilk,1987:O'Banian. Beacie,1994. O(anion. Beadle. 1994. Carnegie,1942:Coue,1923:Maltz,1965:Pecie,1952. Beck,1976:Ellis,l 957 a,1962:Elita,Dryden,1987:Elita. Mamer,1975:Glasser,1965:lazarus,Folkman,1984:Maultsby,1984:Meichenbaum. 1977. Brammer,Shostrom,1968:Corsini,1989:Corsini,Wedding,1995:Ellis,l 984 a,l 985 b,l 989 b,l 993 c,l 993 d,19931:Goldfried,Dwism,1991:Hammond,Stanfeld,1977:Lazarus,1989,1992:Thorne,1950:Waleń,DiGiuseppe,Dryden,1992. Ellis,Yeager,1989:Kurtz,1986:May,1986:Randi,1987:Schneider,1987. Alexander,Erench,1946:Balint i in. ,1972:Bordin,1979:DiGiuseppe,leaf linscott,1993:Dryden,l 994 a,19941:Ellis,l 986 c:Ellis,Dryden,1985,1987:Friedman,1993,Horwth,Luborsky,1993:Kołder,1991:Orlinsly,Grawe. Parką,1994:Schofeld,1964,Whitaker,1992. Guidano,1991:Guterman,1994:Kelly,1955:Mahoney,1991,1995:G. Neimeyer,1993:R. Neimeyer,1993. Baldon,Ellis,1993:Dryden,1995:Ellis,1962,l 99 lj,l 99 lm,l 992 a,l 992 d,l 993 c,19931,19931,l 993 m,l 994 e,l 995 a,19951:YankuraDryden,1990. Olanlon,Beadle,1994. McWilliams. 1994. Benson,1975:Carlson,Boyle,1993:Fried,1993:Golemen,l 993 a:Jacobson,1938:Kwee,l 99 la,19911:S. Moore,1994:Shapiro,Walsh,1984. Benson,1975:legey,Aldaz i in. ,1991.Ellis,1995:Popper,1985:Russell,1965. Franki. 1959. Ellis,l 994 e,1994)Ellis,Yeager,1989:Kaminer,1993:Kurtz,1986:Maslow,1973:May,1986:T. Moore,1992:Stare,1960:Tarł,1992:Underhill,1974:Walsh,Vaughan,1994:Wilber,1990. dział 13 Baldon,Ellis,1993:de Shazer,1985:D'Zurilla,1986:Elita,l 99 le,19911,l 992 f 19931,l 994 e:Ellis,Abrams,1994:Ellis,Velten,1992:Guterman,1994:Malcy,1963,1973,1990:Janis,1983:Meichenbaum,1977:Nezu,1985,1986:Spwadq Platt,Shure,1976:Spwack,Shure,1974:Waleń,DiGiuseppe,Dryden,1992:Watzlawick Bearen,Jackson. 1967:Watzlawiek. Weakland. Fisch. 1974. Patrz:przypis 1. Meichenbaum. 1977:Meichenbaum. Cameron. 1963. Adler,1927,1958:Ansbacher,Ansbacher,1956:Bellak. Smali,1977:Smali,1979:Wolberg,1965. Ellis,1962.1971.l 985 b,l 994 e,l 995 a,l 995 b. Bandura. 1986. Dryden,l 994 a,l 994 b,1995:Dryden,DiGiuseppe,1990:Dryden. Mili,1993:Ellis,1971:Elita,Dryden,1987,1991:Ellis,Krasner,Wilson,1960:Waleń,DiGiueeppe,Dryden,1992:Yankura,Dryden,1990. Bellak. Smali,1977:Branden,1970:Ferenczi,1952:Rand,1961:Smali. 1979. Berne,1961,1972:Ellis,1962,1968,l 994 e:Eysenck,1985:Ferenczi,1952:Freud. 1965:Sullwan. 1953. Barlow. 1989:Beck. 1976:Burns. 1980.1989:Ellis,1962.l 994 e. Crawford,Ellis,1989:Ellis,l 99 lc:Ferenczi,1952:FYeud,1965:Cendtin,1981:Rank,1945:Reich,1960:Rogera,1961:Safran,Greenberg,1991. 245. Greenberg,Safran,1987:Safran,Greenberg,1991. Ellis,1969.l 985 b,l 994 e,l 995 a:Ellis. Abrahms. 1978:Ellis. Abrahms,1994:Ellis,Velten,1992:Perła,1969:Schutz,1967. Ellis. Sichel. Leaf Mass. 1989. Ascher,1989:Dunlap,1932:Erickson,1980:Franki,1959:Malcy,1990:Hayes,Melancon,1989:Olkin,1994:Watzlawick,1987:Watzlawick. Beaven,Jakson,1967:Weakland,Fisch,1974. Seltzer. 1986,Shoham,Rohrbaugh,1994. Ellis,studium poświęcone prezentacjom podczas warsztatów prowadzonych w piątkowe wieczory,w przygotowaniu. 19. Evans. 1978. 20. Ellis,1962,1968,l 989 c,l 994 e:Eysenck,1985:Grunbaum,1993:Guterman,1994:Horacy,1937:Hornstein,1992:Marmar,1962:Salter,1952:Skinner. 1954. Rozdział 14 Barlow,1989:Beck,Emery,1985:Bernard,1991,1993:Dryden,l 994 a,19941:Ellis,1962,l 979 b,l 985 b,l 986 a,l 988 a,19941:Ellis,Dryden,1987,1990,1991:Wachtel,1994:Waleń,DiGiuseppe,Dryden. 1992. Pietsch. 1993. Bernard. Woltę,1993:Crawford,Ellis,1989:DiGiuseppe. Muren,*z**uis,*z,*,*z*,*z*a,*z*a,*z*c,*b,*zb,l 989 a,l 99 lb,l 99 lm,l 993 d,l 99 Q,l 993 m,l 994 e:Ellis,Young,lockwood. 1987. Assagtioli,1973:Budman,Hoyt,Friedman,1992:Ellis,19941:Grieger,1988:Grieger,Woods,1993:Boss,Shiang,1994:Kurtz,1966:Maslow,1973:May,1986:Moore,1992:Staee,1960:Tarł,1992:Underhill,1974:Walsh,Vaughan,1994:Wilber,1990. Bellak. Smali,1977:Budman,Hoyt,Friedman,1992:Ellis,1962,l 992 a,l 995 a:Ellis,Velten 1992:Olanlon,Beadle,1994:Smali,1979. Ellis. Abrams. 1994:Johnson. 1981. Bernard,1991,1993:Dryden,l 994 a,19941:Ellis l 985 b,l 99 Oa,l 99 Ob,l 99 la,l 99 lm,l 992 a,l 993 d,l 994 e,l 995 a:Ellis,Dryden,1987. 1991:Ellis. Velten. 1992. Ellis,1962,l 993 g,l 994 e:Ellis,Becker,1982:Ellis. Mamer,1961,1975:Bpiktet,1890:Epikur,1994:Schwartz,1993. Csikszentmihalyi,1990:Ellis,l 994 e:Ellis. Mamer,1975. Ellis,Mclnerney i in. ,1988:Ellis,Velten,1992. Il. I 12. I 13,ł I. f 14. I 15. I 16. I 17. I 18. I 19. I I 20. I I 21. I 22. 1(i I 2%j 24. I 4. Rozt. ZR. Becker. 1973. Ellis,Harper,1975. Crawford,1988,1993:Crawford,Ellis,1989:Daniels,1968:DiGiuseppe,19911:Ellis,l 973 b,l 988 a,l 99 la:Bllis. Mamer,1975:Gergen,1991:Guisinger,Blatt,1994:Hayakawa,1968:Hillman,1992:Jung,195-4:Korzybski,1933:lasch,1978:May,1969:Rogers,1961:Sampson,1989:M. 8.Smith,1973:Snyder,1994. Daniela,1988:Ellis,l 99 la,l 994 e:Melntre,1988. Hayakawa,1968. Elita,l 983 a,l 99 lg,l 994 c. Hayakawa,1968:Maslow,1956,1973:Rogera,1961. Elita,l 983 a. Bartley,1984:Bateson,1979:Mahoney,1955:Popper,1962,1985:Russell,1965:Wittgenstein,1922. Elita,l 985 a,l 985 c:Hartman,1967:Hauck. 1991:Miller,1986:Rogera,1957,1961:Świr,1978:Tillich,1953:Walker i in. ,1992:Woods,1993:Yalom. 1990. Ellis,1962,l 994 e:Ellis,Knaus,1977:Epikur,1994. Anonimowi Alkoholicy 1976:Barlow,Craske,1989:Gołe,Gautier i in. ,1994:Curry,1993:Ellis,1959:Foa,Wilson,1991:Forest,1987:Gould. Cłom,Shapiro,1993:lewinsohn,Antonuecio i in. ,1984:Santrock. Minnett,Campbell,1994:Scggin,Bynum i in. ,1990:Scoggin,McElreath. 1994:Starker,l 988 a,l 988 b. Elita,l 993 a. Alberti,Emmons,1990:Beck,1988:Borna,1980,1984,1989,1993:Danysh,1974:DiMattia i in. ,1987:Dryden,l 994 c:Dryden,Gordon,1991,1993:Ellis,l 957 a,l 972 a,l 972 c,l 972 e,l 973 c,l 977 a,l 979 b,1982,l 986 b,l 99 lk,19911,l 992 c,l 993 f Ellis,Abrams,1994:Elita,Abrams,Dengelegi,1992:Ellis,Becker,1982:Ellis,DiMattia,1991:Elita,Harper,1961,1975:Ellis. Hunter,1991:Elita. Knaga,1977:Elita,Lange,1994:Ellis,Velten,1992:Freeman,DeWolfe,1993:Hauck,1973,1974,1991:Nye,1993:Simm,1993:Spillane,1985:Velten,1987:Watson,Tharp,1993:Wolt,1980,1993. Wiele innych materiałów REBT i CBT uwzględniono w pozostałych przypisach i w bibliografii. Rozdział 15 Bernard 1991,1993:Dryden,l 994 a,l 994 b,1995:Dryden,Neenan,1996:Ellis,l 967 a,1962,l 965 b,1971,l 973 c,l 977 a,l 979 c,l 985 b,l 988 a,l 994 e:Ellis,Grieger,1977,1986:Waleń,DiGiuseppe,Dryden,l 99 z:Woods. 1990.247. Ellis,l 988 a:Ellis,Harper,1975. Ellis,1982.l 988 a. Ellis,Mclnerney i in. ,1988:Ellis,Velten,1992. DiMattia. Lega,1990:Dryden,Ellis,1989,1990:Ellis,19901:Palmer,Dryden i in. ,1995:Warga,1988:Weinrach,1980:Wiener,1988:Yankura,Dryden,1990. Rozdział 16 Bourland,Johnston,1991:DeBono,1991:Dryden,1987:Ellis,l 993 e,l 994 a:FitzMaumce,1991:Hayakawa,1965:Johnson,1946:Johnston,Bourland. Kiem,1994:Korzybski,1933:Kwee,1982:Watzlawick,1978. Bourland. Johnston. 1991:Johnston. Bourland. Kłem. 1994. Ellis,DiGiuseppe,1994:Ellis,Mclnerney i in. ,1988:Ellis,Velten,1992:Tatę,1993:Trimpey,1989. Marlatt. Gordon. 1989:Wilson. 1992. Ellis,l 965 b,1972,1979,l 985 b:Ellis,Abrams,1994:Ellis,Velten,1992:Ellis,Young. I-ockwood,1987. Albee,1994:Cummings,1994. Ellis,l 994 e. Ellis,l 994 e:Popper,1985. Pozycje szczegóhi terapii wykorąystępnyd-Emohwkatalog I cznie(21 mat swą kładach,wieka i z cza mate Abelscn,kij W**DM Abrams,lte**1)8*********AinslieID Albee,G 2144 Ąj 1 ę,-ęęąOt Anonim Ił(. BIBLIOGRAFIA. Pozycje oznaczone gwiazdką P)polecamy czytelnikom zainteresowanym szczegółowym poznaniem racjonalna-emotywnej terapii behawioralngj REBTi terapii CBT. Pozycje oznaczone dwiema gwiazdkami()to materiały i książki wykorzystywane jako pomocnicze w terapii REBT i CBT. Wiele z nich jest dostępnych w lnswtuae Terapii Racjonalna-Emotywnej Onshtute fr Rahonal-Emotiąe Therapy,45 Past 65 th Street. New York,NY 10021-65931. Darmowy katalog Instytutu i inne materiały można zamawiać w dni powszednie telefonicznie(212-535-0822)lub faksem(211-249-35821. Instytut będzie stale udostępniał swoje materiały i informował w darmowym katalogu o prowadzonych wykładach,warsztatach i sesjach dotyczących problemów rozwoju osobowości człowieka i zdrowego życia. Niektóre z wymienionych w bibliografii pozycji(zwłaszcza materiały pomocnicze do terapii)nie pojawiają się w tekśae książki. Abelson,R. P. 0960.Computer simulation o**ot"eognitions,(wił S. S. Tompkins,S. Messick lreQ. Computer simu(mion qfpersondlię. New York:Wiley. Abrams,M. ,Ellis. A. (1990. National emotwe behmior therapy in the trewmertń stress. British Journal of Guidmce ani Counaeling,22,s. 88-60.Abrams,M. ,Abrams. I-. D. (1990. Depth therapy and eognitwe psychology(tekst niepubtikowanyl. YAdler. A,(l 927). Understmding Aumm nmure. Garden City,NY:Greenberg. PAgler A,(l 958),Whm lite should mem ro you. New York:Ceprieoru. COTD. ć Adler. A,(l 964 b). Superiorię cnd socjał imeres(,lreLl M. I-. Ansbacker i R. R. Ansbacker. Ewnston,liż Northwestern University Press. Ainslie,G.(l 974). Specius reward:A behavioral therapy of impulsweness andimpulse central. PąycWo(olicuj Bullerm,B?,s. 463-496.Albee,G.(1994,luty). Comments on prevention of disturbance. Assemb(y qfWe 2(sr Cemwy,Ameriean Psychology Association,Washington,DC. PAlGrti,R,F,Emrnons,M. L,(l 99 O). Yburpeqict ngńć lwyd. VII. Sań LuisObispo,CA:lmpact. Anonimowi Alkoholicy,(l 976). Alłoholics Anonwnuc TAe big óooA(wyd. III). New York:Alkoholics Anorymous World Serviees. 249. Alexander,P. ,French,T. M. 09461.Pąycwcnd(wic Wermy. New York:Ronald. Alford,8. A. ,Richards,G. A. ,Harych,J. M. (19951. The causal status of prwate everts. Behauior Therapist,18(31,s. **-58.AmericanPsychiatric Association. (1994). Diagnosto md stmistcc(manuał of memu disorders lwyd. 81.Washington,DC:Amemcan Psychiatrio Association. Snsbacher,M. I-. ,Ansbacher,R. (19561. De mdhiducl psycńolqgy qfA(ńedAd(er. New York:Basie Books. Arnold,M. (19601.Emoton dnd persondi(y 12 tomyl. New York:Columbia University. Ascher,M.(red 1,(l 989). Pandoacd(procedures m psychoWerqyy. New York:Guilford. Wssagtioli,R. A. (1965).PąycAoąynWesis. New York:Hobbs-Dornan. Assagtioti,R. (19731.De ceł ofuill. New York:Wiking. ***isden,M.8.(l 98 O). Jrrmiondl óeliąic A construcr ocliduion study lniepublikowanapraca doktorskal. University of Minnesota,Minneapolis. Baldon. A. ,Ellis. A,(l 993). RAT problem soloing uorAooł. New York:lnstitute for National-Emotiąe Therapy. Balmt,M.,i in. (19721.FoedlpąycWoWermy. London:Twistock. Bandler,R. ,Grinder,J. (19781.TAe strucmre qfmqęic 12 tomyl. Pało Alfo,Cu Science and Behavior Books. Smóura. A. 086). Socjał joundations of thought ani dction:A socjał cognihoeWeoĘy. Englewood Cliffs,NJ:Prentice-Hall. Berber,T. X,(l 966). The effects of,hypnosis"and motwational suggestions on strergw mó eróurmo. Brihsh Journal of Socjał ani Clmiedl Pychology,5,s. 42-50.Bard,J,(l 98 O). National-emotite Werqyy in prdctice. Champaign,11:ResearchPress. Sarlow,D. Y. O 88 e). Anxiety ani its disordem:The Naturę ani treatment of muieę md panie. New York:Guilfrd. PBarlow,D,M. ,Craske,M. G.(l 989). Mcstery of our mnie(y ond panie. Albany,NY:Center for Stress and Andety Disorders. Barrish,1. -J. (19951.Ustny what worka,żeimior Dlerqpist,18(0,61. Bartley. W. W. ,111.(1980.7 We refem to commitnenr(wyd,popr*. Peru,liż Open Court. Bateson,G.(l 979). Jfind ond naturę:A necessory ażur. New York:Dutton. O 966). Wyd,pola Umysł i przyrodo jedność konieczna. Warszawo PIW. Sećk. A. \.OR 6). Cognitiue theropy ani the emotioncl disorders. New imć International Unwersities Press. YBeck. A. T.(l 988). Łaje is noc enough. New York:Harper ł:Rów. Weck. A. T. (1990.Cognitive therapy:A 3 O-year retrospective. American Pąyeholocjist,46,882-'89. Beck. A. T. ,Emery,G. (19851.Amie(y disorders dnd pWoóics. New York:Basie Books. 250. **a Bet BeclBeli Ber(**a Bert Ber(**Ber Ber Ber Ber Ber BerrBem**Bet. BjorBlakBlaBla Biec. Beck. A. T. ,Freeman. A,,i in.(l 99 O). Cognime Wermy qfpersondlię disorders. New York:Guilford. Neck. A. T. ,Rush. A. J. ,Shaw,8. P. ,Emery,G. (19791. Cognihue termy of dpression. New York:Guilford. Becker,E. (19731.TWe denicl qfded?. New York:Norton. Bellak,L. ,Smali,L. (1917).Emergeney piąchotherqpy and brief psyehothermy. New York:Grune 8:Stratton. Benjamin,1. S.0893).lnterpersondl diognosis dnd tredtment of persondlitydisorders. New York:Guilford. YBenson,M. (19751.7 Ae relumion response. New York:Morrow. Bereiter,G.(1990.lmplications of postmodernism for science or science as progresswe discourse. Aducmiondl Psychologist,29,s. 3-13.Bergin. A. E. ,Garfeld,S. 1.(1990.Overyiew,trends,and futurę issues. 8:1 A. E. Bergin,S. 1. Garfeld lred 1,HcndbooW qfpąycWoWermy ond beiduiorcWonge(s.BZI-83 O). New York:Wiley. Berkowitz,1,(l 99 O). On the frmation and regulation of anger and aggressim. American Psychologist,45,s. 4+4-503.Nernard,M. E,lrsLJ,(l 99 l). U,sine rmioncl-emotoe Werqyy ejjecme(cA prdcttioners gnidę. New York:Plenum. Bernard,M. E. (19931.Smying rmionu in dn imtonJ world. New York:Carol Publishing. Bernard,M. E. ,DiGiuseppe,R.(red I. ,09891. Jrside WETY A criicdl qpprdisalof the theory and therapy of Albert Ellis. SmDiego,CA:AcaóemicPress. Serard. W. E. ,Joyce,NI. K. 094. Rationdlamotiue therdpy uith childrendnd qdolescems. New York:Wiley. Bernard,M. E. ,Wolt,J,1.(red 1. (1990.The RAT resource óooł ybrpncthoners. New York:lnstitute for Rational-Emotwe Therapy. Berne,E. (1960.Trmsdc(tonął dno(ysis in psycWoWerqyy. New York:Groye. Berne,E. 09721.Whm do you sqy qńeryou sqy Wello ł New York:Groye. Bernheim,M. (1940.Suggestioe therqpeuhcs. New York:London Book Corn*y*yd,r,*Beutler,1. E. ,Engle,D. ,Molu,D. ,Daldrup,R. J. ,Bergan,J. ,Meredith,K. ,Merry. W.(l 99 l). Predictors of differential response to eognitwe,experienhaland self-directed therapeutic procedures. Journal qf Consuliggand. Clinical Pychology,59,s. '33-34).Bjork,D. W. (1991.8.K Słinner:A ląc. New York:Basie Books. Blakeslee,S.(1994,6 grudnial. Traang the bram pathways for linking emotionand reason. New Yorł Times,s.CI,C 3. Blatt,S. J. ,Pelsen,1. (1991. DiTerent kinds offolks may need ditferent kindsoj stmkes. Psyehnherapy Resedrch,3,s. 245-2%9.Blag,S. P. (19931. Cognitwe Darvinism:Rational-emotwe therapy and thetbeory of neuronal group selection. ETC:A Retieu of óenerdl Semdntcs. 50,s. 403-441.Bloom,8. S. 091).Pknned start-term pychnherdpy:A eliniedl hmdbook. Needham Heights,MA:Allyn! :Baeon. 251. YBBloomield,M. M. ,MeWilliams,P. (1990.How to hem dyression. Los Angeles:Prelude Press. Bolter,K.,levonson,M. ,Alvarez. W. P.(l 99 O). DiTerences in values betweenshort-term and long-term therapists. Pmfessiond(Pąycw(ogy,81,s. 285290.Bordin,E. S.(l 979). The generalizability of the psychoanalytic eoncept of theworking alliance. PąycWoWergy,16,s. 252-260.Bourland,D. D. ,Jr. ,Johnston,P.1.lrxLl. 0990. To óe or not An A-pnmednWo(ogy. Sań Franasco:International Socjety for Generał Semantics. Bowlby,4. (19691.Amchmenr md lass:L AtaeAmenr. New York:Basie Books. Bowlby,J. (1970.AmcAmen md lass:IŁ Sycnhon. New York:Basie Books. órlby,4. OBB)). Attdchment ani lass:III lass:sddness and depression. New York:Basie Books. Brammer,1. M. ,Shostrom,E. 1.(19681.Tjerqpeutc pąycWo(ogy. EnglewoodCliffs. NJ:Prentice-Hall. Branden,N. (197(0.TWe psycWology of sel)-esteem. New Yorb:Bantem. Breuer,J. ,Freud,S. Ołón. Studies in łysterid,lei The standard edihon of the complete psydologiedl uorks of Sigmund Freud. Tom T. New YmcBasie Books. (Wydane po raz pierwszy w 18971. Bricault,1. (19921.,Cherchez le should I Cherchez le must-! Une entrevueayec Albert Ellis,Tinitiateur de la mćthode emotim-rationelle". Conńmtoton. 14,s. 3-12.Brislm. W. W. O 83). Understdnding culture s influencę on behmior. Yt. Worth. TX:Harcourt Braee Jovanoyicb. YBroder,M. S.(l 99 O). De dn qfliumg. New York:Avon. ćBroder,M. S. (19941.De dn qfstying mgeWer. New York:won. Brown,G. (19851.Donn cli Wese yeors. New York:Bantem. Brown,G. ,Beck. A. T.(l 989). The role of imperatives in psychopwhologcA reply to Ellis. Comihve Dermy dnd Resedrch,13,s. 315-321.Bober,M. (1980.J dnd Wcu. New York:Scribner. Budman,S. M. ,Gurman. A. S. (19881.Dwory cnd prdcace qf órif Weryy. New York:GuilRrd. Budman,S. M. ,Hoyt,M. P. ,Friedman,S.(red 1. (19921. 7 We ńrsr session in óriąf Wermy. New York:Guilfrd. Burns,1. D,(l 98 O). Feelmg geod:De new mood Weryy. New York:Momow. Burns,D,(19841.lmimde connections. New York:Morrow. YBurns,1. D,(l 989). Feeling good Amdbooł. New York:Morrow. YYBurns,D. D,(1990.7 en dqys ro selfesteem. New York:Morrow. BCade,B. ,O'Hanlon. W. M. (19931.A mcfguide to bmef Weryy. New York:Norton. Carlson,G. R. ,Boyle,R. M. (19931. Efficacy of abbreviated progressiąemuscle relaxation training:A quantitatwe review of behmioral medidneresewiv. Journal of Consulting and Clinical Psyehology,61,s. 1059-1067.Carey,G. ,DiLalla,G. (1990.Personality and psyehopathology:Genetic perspedwes. Journal of Abnormdl Psychology,103,s.82-43.252. Ok. Goi. Co*. Carwepe,D. OBAZ). How to win menda and inpuence people. New YmŁPocket Books. Nloitre,M.(1993,zima). Wywiad z Martinem Seligmanem. Behmior Thempist,s. 261-263.Cloninger,G. R. ,Swaldc,D. M. ,Przybek,T. R. (19931. A psychobiologicalmodel of temperament and charackter. Arcuves qf ómeml Pąycńiuy,60,s. 975-990.BOder,K. I. ,Beli,D. M. ,Kidman. A. D. (1990. Cognitwe behańor therapywith adwned breast canoe. Pąycńo-oncolqgy,3,s. 233-237.Nohen,E. 1. (19921.Syllogizing RET:Applying frmal logic in rational-emotwetberqy. Journal of Rahondl-Emohue ani Cognihue-Behmior Therqy,10,s.235-252.9 óorey,G. O'łój. Theory and prdctice of eounseling ani pychołherqy lwyó. VI. Pacific Grove,CA:Brooks/Cole. **orsini,R. J,(l 979). Tbe betting technique. Jndiuidudl PąycWology,16,s. 5-11.Corsini,R. J,(l 989),lntroduction,(wQ R. J. Corsini,1. Wedding lrełQ,Currenćpycwtherqpies,ltasca,IŁ:Peaeock. Norsini,R. J. ,Wedding,D. (19951.Currenć psyWoWerqpies,ltasca,IŁ:PeaćOćK. Cofa,P. T. ,Wićlger,T. A. 04. Persondlity disorders dni the twe factormodel ofpersondlię. Washington,DC:American Psychological Associatiori. Notę,G. ,Gautier,J. G. ,Laberge,B. ,Cormier,M. J. ,Plamondon,J. (1990. Reduced therapist emtact in the cognitwe beharioral treatment of panie disorder. Beńmior Zerom,35,s. 123-145.Noue,E,(l 923). My meWo(. New York:Doubleday,Page. %ramer,D. ,ETis. A,0981,lrrahonal betiefs and strength in appropriatenessof feelings:A debatę. 8:1 W. Dryden,P. Trower lreLl,Detelqpmems in rmiondlemoaue Weryy(s. 56-6-0.Philadelphia:Open University. YCrawior,T. 0988). The twe coordinctes for o geod reloiorship qnd betereommuniomon. Sama Barbara. CA:Author. 863 egwford 1,(l 99 S). Aanging a fag iuo apnnee orprincess. Banta Barbara,CA:Author. Nrawfiord,T. ,Ellis. A,(1982,październik). Communication and rational-emotwetherapy. (Warsztaty przeprowadzone w los Angeles. I 9 rawford,T. ,Ellis. A. (19891. A dictionary of rahonal-emotwe feelings andbebańra. Journal of Rationdl-Ernotiue and Cognitwe-Behwiordl Theropy,7(I),w.3-ZT. YóCsikszentmihalyi,M,(l 99 O). Flanc(We psycńo(ogy of qp(ima(eąpecience. Sań Franaso:Mamer Perennial. BCummings,N.(1994,luty). Comments on programmed materiał and psychotherapy. Assemó(y qf We 21 Centwy. American Psychological Association,Washington,DC. Nuon,D. W. (1990. Cognihye-behmioral intervenhons with moidant personality:A single case study. Journal qf Cqgnitiue PąycwWerqgy,8,s.243-257.253. BCurry,S. J. (19931.Self-help interyentions for smoking cessation. Journal of Consulting cni Cliniedl Psychology,61,s. 3+0-803.Daniels,M. (1980.The myth of self-actualization. -Journal of Humanisto Wycłology,28(I),s. T-38. PDanysh J,(l 974). Stp uitAur yuimng. Sań Francisco:International Socjety for Generał Semantics. Davies,M. P. (1990.Dogmatism and persistenee of discredited betiefs. Personalityani Socjał Psychołogy Bulletin,19,s. 682-**.YDeBmo,s. O 9 t:. I am right-You arę wrony:Prom rock logic to waterlogic. New York:Wiking. Dengelegi,1,(1990,25 kwietnia). Doró judge yourself New Yorł limes,s. C 3. Sie Shazer,S. (19901.Brieftherapy,bel J. K. Zeig. W. M. Morion(red 1,Whmis psycAozAerqpy?(s. 278-2821.Sań Francisco:Jossey-lass. Dewey,J. (19291.Quesr jar cenmnę. New York:Putnam. DiGiuseppe,R.(l 986). The implication of the philosophy of science for rahonal-emotwe theory and therapy. PąycAotAeryy,23,s.634-639.ćTńwseppe,K. O 9 n. Whdt do I do with my anger:Hołd ił in or let ił outł(Nagranie na kaseciel. New York:lnstitute for Rational-Emotive TheraPYDiGiuseppe,R. (19916. Comprehensire cognitive disputing in RET,(wł M. E. Bernard lreL). Ustne rmionol-emotioe Werqqy ejjectite(y(s.l 73-l 96). New York:Plenum. YTńómsempe,M. 091. Mcximizing the moment:How to hme morę łun andWqppiness m lite. (Nagranie na kasecie). New York:lnstitute for Rational-Emotwe Therapy. DiGiuseppe,R.,leaf,R.,linseott,J. (1991. The therapeutic relahonship in rational-emotwe therapy:A preliminary analysis. Journal qf Rmiond-Emotwe ani Cognitwe Behauior Therdpy. I I,s. 223-23.NiGiusseppe,R. A. ,Miller,N. J. ,Trexler,L. D. (19791. A review of rational-emotive psychotherapy outcome studies,(wJ A. Elita,J. M. WhiteleylreL(,Theoretiol ani empiriedl funddions of rationdl-emotiue therqpy(s.ZIB-235). Mordercy,CA:BrooksCole. ćDiGiuseppe,R. A. ,Muran,J. G. (1991. The use of metaphor in rational-emotivetherapy. PąycWoWermy in Priume cnotce,10,s. 151-161.DiGiuseppe,R. ,Tafrate,R. ,Bckhardt,G. (1990. Critical issues in the treatmentof anger. Cognitoe cnd Beńauiorul Pnchce,1,s. 111-132.BBDiMatHg D. Laga,1,(red,),(l 99 O). Will zAe rem Alberr A(lis p(eose s(mdupł Aneodotes by his eollecgues,students dni menda celebrdting his 75 tY óirtdqy. New York:lnshtute for Rational-Emotire Therapy. TiNlatia,D. J,,im.OB 8 T\. Mind ooer nythc Handlmg dijjicult wudtiona in We uiorylace. (Nagranie na kasecie). New York:lnstitute for Rational-Emotive Therapy. Dobson,K. S. (19891.A meta-analysis of eognitwe therapy for depression. Journal of Consulting ani Clmiedl Psyehology,57,s.414-419.254. 4 łją. 44 ją. 4 ją-4 ją-44 ją 8 TjPjEde. 47)1. **ougher,M. J. (19931. On the adwntages and implications of a radical behayioraltreatment of private eyents. De Behmior Therqpist,16,s.204-206.ćlougher,M. J. (1990. Morę on the differences between radical behavioralani rational emotwe approaehes to aeeeptance:A response to Robb. TheBehauior Therapist,17,s. V! 3-116,ćDryden. W.(19871.language and meaning in rational-emotwe therapy,lwQW. Dryden lreQ,Currenć issues in rmiondl-emotioe termy. London:Croom Hełm. YDryóea. W. 0990). Deating unth anger problems:Rctiondl-Emotiue therdpeutcimervemions. Sarasota,Flz Professional Resource Exchange. :Dryóen. W. O 994 a),lnuitdtion to rational-emotiue behwior therapy. LmóorcVYDUTT. ćDryóer. W. OWb). Progress in rdtiondl emohue behauior therapy,lnóorcVYDUTT. ćDryden. W. (1994:1. Ooercoming guilt(London:SheldonDryóen. W. 095).Brief rdtional emohue behduior therapy. Lmóm:Wiley. Dryden. W. ,Backx. W. ,Ellis. A. (1980. Problems in living:The Friday Night Worksbop,lw:)W. Dryden lreL),Currem issues in ruhonql-emo@ue Wemgy,(s.l 54-UO). London and New York:Croom Hełm. Dryden. W. ,DiGiuseppe,R. (19901.A primer on rmiondl-emotue Wermy. Champaign,IŁ:Research Press. Dryden. W. ,Ellis. A,(l 989). Albert Ellis:An effcient and passionate lite. Journal of Counseling and Deuelopment,67,s. 639-646. (Przedruk wQNew York:lnstitute for National-Emotive Therapy. PDyden W,Gordon,J,(l 99 D,lhiJ yuor uqy to hgpiness. London:Sheldon. (Wyd,pola Jol pomóc soóie w miłości. Warszawa:Książka i Wiedzal. PDryden. W,Gordon,J,(l 993). Peał pejirmmce. Oxfordshire,EngleokMercury. Nader. W. ,Mili,1. K.(red 1,(19931.lnnoumions in rmiondl-emotoe Wermy. Newbury Park,CA:Sagę. Tryóen. W. ,Neenan,M. 0995). Diehonmy of rationdl emotiue behwior them-py. London:Whurr. YDryóerLW. Ymsura,J. OBBZ). Ddring to be myself A case stuły in mtiondl-emome Wermy. Buckingham,England i Philadelphia,PA:Oper University Press. Dubois,P.(l 9 O 7). 7 Ae psycWc teamem of neruous disorders. New York:Punk i Wagnalls. Dunlap,K.(l 932). Hants:Their mdAinę ond unmoAinę. New York:lweright. 9 Dyer W,(l 977). Ybur ermneous zones. New Yorb:Avon. ćDYurilla,J. (19861.Proó(em-so(mnę Wermy. New York:Springer. Yóelmm,G.NI. O 82 i. Bright ojr,brillimt fre:On the mdtter of the mmd. New York:Basie Books. Elkin,1. (1990. The NIMH treatment of depression collaboratwe researchprogram:Where we began and where we arę,lwgl A. E. Bergin i S.1.255. Gariieló(redl,Hcndbook of psychotherqpy and behduior ehcnge(s.MA-130. New York:Wiley. Nllkm. I. ,Shea,M. T. ,Watkms,J. T.,lmber,S. D. ,Glass,D. R. ,Pilkonis,P. A,,leber. W. R. ,Doherty. W. R. ,Piester,S. J. ,Parloff M. 8. (19891.National lnstitute of Merdał Health Treatment of Depression CollaboratweResearch Program:Generał effectweness of treatments. Archiues of Generał Pychkty,46,s. 911-982.Ellenberger,M. P.(l 97 O). TWe discouery qf We unconscious. New York:Basie Books. Ellioh,J. E. (1991.Using releasmg statements to challenge shoulds. Joumd(of Cognihue Pyehotherdpy,7,s.291-296.PY 1 l 6-,K. O 9 lw. How to lice with a neurotic:At home ani at uork. New York:Crown. (Wyd,popr. :Hollywood,CA:Wilshire Books,19751. Ellis. A,(l 95 Tb). Outeome of employing three techniques of psychotherapy. Journdl of Cliniedl Psychołogy,13,s. 344-30.Ellis,u(19591. Requisite onditions for basie personality change. Journal of Consulting Piąehology,23,s. 538-540.Elita. A. (19621.Redson dnd emoton in pąycńoWerqgy. Secaucus,NJ:CitadelSllis. A. O 965 w. Tle tredtment oj borderline dnd psychotie indiuidudls. New York:lnstitute for Rational-Emotwe Therapy. (Wyd,popr. :19891. YEllis. A,(l 965 b). Workshop in rational-emotwe therapy,lnstitute for National-Emotive Therapy. New York City,8 września. Ellis. A. (1962.Goals of psychotherapy,(wił A. M. Mahrer(red 3,De gaus qfpąycWoWerqyy(s. 206-2201.New York:Macmillan. Dlis. A,(l 968),ls psychoanalysis harmful? Pąycńidric Opium,6,s. 16-25.(Przedruk w:New York:lnstitute for Rational-Ernotive Therapyl. Ellis. A,(l 969). A weekend of rational eneounter. Rcaoncl Liung,4(W,s. 1-8.(Przedruk wgl A. Elita. W. Dryden(red 3. TWe pracme ofrmiond(-emome Werqgy(s. 180-190.New York:Springer,1987. :Elita. A,(l 97 l). GrouW Wrough reoson. North Hollywood,CA:WilshireBooks. YYWs,K. 0911.,Erecutiue leadership:The rdtiondl-ernotwe dpprodeh. New York:lnstitute for Rational-Emotre Therapy. Ellis. A,(l 972 b). Helping people get better rather than merely feel better. Rctondl liuing,7(Z),s. 2-9.Ellis. A,(l 972 c). Emotional education in the classroom:The lwing echool. Journal of Cliniedl ani Chili Psychology. I(3),s. 18-22.?Ellis. A,(l 972 d). PąycWoWerqyy ond We uclue oto Wumm óeing. New York:lnstitute for National-Emotwe Therapy. (Przedruk wił A. Ellis. W. Dryden(red 1. Ze essemic(Albert Ellis. New York:Springer,1990. YYEllis. A,(l 972 e). How to master your for ofQing. New York:lnsiitute Jer Rational-Emotwe Therapy. 91 Ws,K,Oh 3 w). How to stubbornly refuse to be qahomed of anything. D(agrarne na kaseciel. New York:lnstitute for Rational-Emotire TheTBDyó. 256. **Ił(****Ił(**5(tW***816****III*****O? 916. 44 j 7 jjęą y. 18). Git. 818. ***188 Tli*****. *********************fe. cłu. Sllis. A. OBI!b). Hummishc psychotheropc Tle mtiondl-emotwe dpprodch. New York MeGraw-Mili. 9 Ellis. A,(l 973 e). Beny-one uqys co stoą wonying. (Nagranie na beeeciel. New York:lnstitute for National-Emotwe Therapy. ćEllis. A. (19740.Cognitwe aspects of abreactwe therapy. Vwces,10(0,s. 48-56. (Przedruk w:New York:lnstitute for Rational-Ernotire Therapy**,*z*,PTi:. A,(l 974 b). Amonal lhing in m irrdiond(world. (Nagranie na kaseae). New York:lnstitute for Rahonal-Emohve Therapy. SMs,c 0914:. Techniques of dispuhng irrdtiondl belief OIBS). New Ymslnstitute for Rational-Emotive Therapy. YBEllig A,(l 975 a). Hau m lite uiW c neurmic lwyd,pop**North Holbwo(4,CA:WilsNre Books. fTią A,(l 975 b). REP ang assenioeness trmunę. (Nagranie na kesecielNewYork:lnstitute for Rational-Emotire Therapy. NTis. A. (19760.The biological basis of human irrationality. Journal qflndiuidud(PąycWo(ogy,32,s. 145-168. (Przedruk w:New York:lnstitute for Rahonal-Emohve Therapyl. PRlli-A,(l 9 Ob),Cnęuering łon ńustmion olermce. (Nagranie na kaseciel. New York:lnstitute for Rahonal-Emohve Tterapy. 9@Ęg A(l 97%),RET abolishes most of the human ego. Pyc(W@66,@. s. 343-348. (Przedruk w:New York:lnstitute for National-Ernotive Thewr(64 ooprJ. 149418%16 K.WNK. ,Anger-how to lice uńth ił ani without W.***,w Citadel Press. YRllig. A,(l 977 i). Conęuermg We dire aeed jar(ote. (Nagranie na kaseciel. New York:lnstitute for Rational-Emotiee Therapy. (Wyd,paprz 19911. Elita. A,(l 977 c). Fun as psychotherapy,**io*Liuing,12(0,s. 2-6. (Także jako nagranie na kaseae New York:lnstitute for Rational-EmotweTherapyl. BYEllig A,(l 977 d). A girland of zatonął umorous songs. (Nagranie na kasecie i śpiewniki. New York:lnstitute for Rational-Ernotve TheraPYPŁlle-. A,OlBi,Td like to stop but... Deahng uith qddictiona. Ołwrwe w kaseciel. New York:lnstitute for Rational-Emotve Therapy. Ellis. A,(lS 79 a). Discomfort anxiety:A new eognitiąe behańoral eonstruct. (Część Il. Rmiondl Liuing,14(31,s. 3-8.88(6-K. 09196:. The intelligent uommćs gnidę to king cni nwing ecueus,NJ:lwie Stuart. Elita. A,(l 979 c). A notę on the treatment of agoraphobia with eognitwe modificationversus prolonged exposure. BeAmior ReseoreA ond(Werqy,J 7. s. 162-16-4.YEllis. A. (19790. Rational-emotwe therapy:Research data that support theelinieal ani personality hypotheses of RET and other modes of mgnihve-behmiortherapy,(w**A. Ellis i J. M. Whiteley lreLl. Teamie(dnd 257. empirieal foundotions of national-emotiue therdpy s. Uń-113). Wmterey,CA:Brooks/Cole. Ellis. A,(l 979 e). Rejoinder Elegant and inelegant RĘT. 8:1 A. Ellis,J. M. WtwMy Geć. (,Theoretical ani empiriedl founddtions of rationcl-emomeWerqpy(s. 240-2673.Monterey,CA:Brooks/Cole. Sllis. A,(l 98 Oa). Discomfrt anxiety:A new cognitwe-behayioral construct. (Część 21. Reform Liting. W(JJ,s. 35-30.YEllis. A,(l 98 Ob). Rational-emotwe therapy and mgnitwe-behavioral therapy:Similaritiesani diTerences. Cognitue Terqyy dnd Reseorcń,4,s.325-340.ćSTis. A,(l 98 Oc). Tuen(y-tuo uqys to bnghen np your lote 171. (Nagranie na kaseciel. New York:lnstitute for Rational-Emotive Therapy. Nlllis. A,(l 98 Od). The yalue of efficiency in psychotherapy. Psycńoteryy,J Z,s. 414-419.(Przedruk wcl A. Ellis. W. Dryden(1990,YWe essezuiu Albert żllis(s.237-ZAD. New York:Springer. Slllis. A,(l 98 Oe). Psychotherapy and atheistic yalues,/oumm of Consulting dni Gliniani Psychology,48,s.635-68.ćEllis. A,(l 98 l). The use of rational humorous songs in psychotherapy. Voices,16 W,s.29-36.ćEllis. A. (19821..Solumg emohond pmólems. (Nagranie na kaseciel. New York:lnstitute for Rational-Ernotwe Therapy. ćEllis. A,(l 983 a). 7 We ccse qęmnsć relięiosi(y. New York:lnstitute for National-Emotwe Therapy. (Wyd,popr. :19911. 'Ellis. A,(l 983 b). Failures in rational-emotwe therapy. Bel S. 8.Foa,P. M. G. Ernmelkamp(red. 1,Pulares in beżcuior Werqyy(s.l 59-ITD. New York:Wiley. Sllis. A,(l 983 m. The philosophic implications and dangers of somę popularbehayior therapy techniques. Bel M. Rosenbaum,G. M. FYanks,Y. Jaffę lreL),Perspectwes in behduior therdpy in the eighties(s.YB-Mil). New York:Springer. ćEllis. A,(l 984 a). (Wstęp doQ M. S. Young,Tw won:ofhoucrd S. Young(pod red. W. Dryóera). British Journal of Cognitiue Psychotherqy. Specjał lssue,3(Z),s. 1-5.Ellis. A,(l 984 b). The place of meditation in cogniwe-behayior therapy andrational-emotwe therapy,lw**D. M. Shapiro,R. Walsh(red. 1,Jfeditaton(s. 671-670.New York:Aldine. Nllis. A,(l 984 c). The use of hipnosis with rational-emotive therapy,lmemdtonalJournal of Eckctic Psychotherdpy,3(31,s. 15-22.XEllis. A,(l 985 a). Jmellectucl yqscism. New York:lnstitute for Rational-EmotweTherapy,lWyd,popr. :19911. Sllis. A,*\985 b). Ouercdnung resistdnce:Rctiondl-emotiue therdpy uith diffcultcliems. New York:Springer. Ellis. A,(l 985 d. A rationat-emotwe approach to aceptance and its relationshipto EAPs,(w**S. M. Klarreich,J. 1.Francek. G. 8.Moore lreLl. Te ńumcnresources monqgemem hmdbooA(s. 325-333).New York:Praeger. :Ellis. A,(l 986 a). Andety about andety:The use of hypnosis with rational-emotwetherapy,lwi E. T. Dowd,J. M. Healy(rełLl,Czse srudies in ńypnoWe 258. Eli FjjjjąBili***ćEllis. ćEllis**********************ćBlllis,ś********:Ellis. A. EllisEllis. A tizi. rapy(s. 3-10.New York:Guilford. (Przedruk wił A. Ellis. W. Dryden,Deprdcte of rdtiondl-emotiue therapy. New imć S(ring:r,YóT. ćEllis. A,(l 986 b). Ejjecme se(ó-csserton. O(agrarne na kasecie). Washington,DC:Psychology Today Tapes. 'Ellis. A,(l 986 c). Radonu-emotwe therapy applied to relationship therapy. Journal of National-Emotiue Therapy,s. 4-21.Ellis. A. (19871. The eyolution of rational-emotive therapy(BET),and cognitwe-behavior therapy(CBT). Bel J. K. Zeig lreLl. Tle euoluion ofpąycWoWermy(s.lO 7-l 32). New York:BrunnenMazel. :Ellis. A,(l 987 b). The impossibility of achieving consistently geod merdał health. Ameriem Pąychologist,42,s. 364-375.Ellis. A,(l 987 e),lntegrahve developments in rational-emotire therapy***. Journal of lntegratwe and Eelechc Psychotherdpy,6,s. Alb-Alt. :Ellis. A,(l 987 d). A sadly neglected cognitwe element in depression. CęnitveTherdpy dni Researeh,11,s. 121-146.:Elllis. A,(l 987 e). The use of rational humorous songs in psychotherapy,(wił W. Y. Yry,Jr. ,W. A. Salameó lreó),Handbook of humor cni psychothermy(s. 265-2871.Sarasota,FI:Professional Resource Exchange. SlMs. A. O 988 w. How to stubbornly refuse to make yourself miserdble aboutmwńing-yes,mwhmg? Secaucus,NJ:lyle Stuart. :Elita. A,(l 988 b). How to lwe with a neurotic mar. Journal ofRuiond(-Emotiuedni Cognitiue-Behauior Therdpy,6,s.129-136.ćEllis. A,(l 988 c). Uncondiaonal(y dccąptng yourse(f cnd oters. (Nagranie na kaseciel. New York:lnstitute for Rational-Emotwe Therapy. Ellis. A. (19890.Comments on my critics. 8:1 M. E. Bernard,R. DiGiuseppelreLl,Jnside rmionol-emotue Wermy(s. 199-2331. Sań Diego,CA:AcademicPress. Ellis. A,(l 989 b). Comrnents on Sandra Warnock s,Jłational-Ernotwe Therapyand the Cbristian client". Journal oWc@onc(-Nmo(@e dnd Cogm(@e-Behauior Therdpy,7,s. 215-211.Ellis,u(l 989 c). The history of cognition in psychotherapy,(wił A. Preeman,K. M. Simon,1. E. Beutler,M. Aronowitz(red 3,Compreńensioe AmdóooWqfcognitioe Wermy(s.5-l 9). New York:Plenum. 9 Ellis. A,(l 989 d),Ooercammg We inyluence of We peso. (Nagranie na baseciel. New York:lnstitute for Rahonal-Emotwe Therapy. YEMs. A. O 989 e). The tremment of psyehohe cnd borderline indiuidudls uithREP. (Pierwodruk:19651. New York:lnstitute for Rational-EmotiąeTherapy. Ellis. A. (19890. Ustny rational-emotire therapy(RET)as crisis intervention:A single session with suicidal ctient. Mdhiducl PsycAo(ogy,45(1-21,s. 75-81.PEllis. A,(19906. Alom Allis lice m We lecmmg Anner. (Nagranie na 2 kasetachl. New York:lnshtute for Rational-Emotive Therapy. Ellis. A,(l 99 Ob),ls rational-emotive therapy(RET)Jationalist"or,constructivis**(wgl A. Ellis. W. Dryden. 7 We essezuio(A(cen A(lis(s. 114-140.New York:Springer. 259. Elita. A,(l 99 Oc). Lets not ignore indwiduality. Ameriem PąycWo(ogis(,45,s. 781.'Elita. A. O 99 Od). My lite in dinical psychology,lwgl G. 8. Walker(redl. Bisiory of clinical pychołogy in ddobiogrqphy Wam 3,s. I-3 T). Homewood,11:JJorsey. Ellis. A. O 99 Oe). Rahonal and irrational beliefs in eounseling psychology. Journal of Rafiowi-Emotiue md Cognitiue-Behmior Therqy. Ellis. A. (19900.Specjał features ofrational-emotire therapy,lwJ W. Dryden,K. Dińuseppe. A primer of rabowi-emohve therqy is. 19-93). Cbampaign,IŁ:Research Press. Elllis. A. (19916.Achieving selfactuatization. Journal qfSocid Behmior ondPersondlię,6(51,s. 1-18. (Przedruk w:New York:lnstitute for Rational-Ernotwe Tberapy. I:Ellis. A,(l 99 lbJ. Arę all methods of counseling and psychotherapy equallyeiiedweł New York Stałe Associction for Counseling ani Deuetopment-Journal,60(21,9-33. :Ellis. A,(l 99 lc). Cognirhe oąpect of oóreochte Wermy lwyd,papci. New York:lnstitute for Rational-Emotwe Therapy. Nlllis. A,(l 99 ld). How can psychologieal treatnent aim to be briefer andbetter. The rational-emotive approach to brief therapy,lwgl K. N. Anchor(red 1,The hondóooW qfmedied(psycAWergy(s. 51-881. Toronto:Hografe and Huber. (Także wił K./eig,G. Gilligan(red 1,BnefWerdpy:Myths,methods nad metaphors is. ZSt-3 U 2). Rew York:Brmner**zel. BEllis. A,(l 99 le). Hozi m ger clony nit dijicuY peqple. (Nagranie na kasedel. New York:lnstitute for Rational-Emohve Therapy. YYĘWł:A. O 99 th. How to refuse to be angry,uindiectiue and unfrgiuing. (Nagranie na kaseciel. New York:lnstitute for National-Emotire TheraPYSlMs. A. (1916. Hummism and psychotherdpc A rwolutiondry approdchlwyd,poprl. New York:lnstitute for National-Emotive Therapy. (Pierwodruk:19721. Ellis. A,(l 99 lh). The phitosophical basis of rational-emotwe therapy(RET). Piąehotherapy in Priocte Pmctiee,8(0,s. 91-106.Ellis. A. (19911.Rmiondl-emotoe fmuly Weryy,lwQ A. M. Borne,J. 1. Passmore(red 1,Fmu(y counseling cnd Werqgy lwyd. U,s.403-4341.ltasca. IŁ:P. E. Peaeock. Ellis. A. (19911.The revised ABCs of rational-emotwe therapy. 8:1 J,/eigmQ,The euolution of pychotherapc The scond conferenee Is. 19-BW. New York:BrunnenMazel. (Wersja poszerzona wgl Journal ofRatono(Emohve dnd Cognihue-Behwior Therapy,9,s. 139-112.YYEWs,Ac 09916. ,Self-rnanogement workbook:strdegies for personel success. New York:lnstitute for Rational-Emotire Therapy. Ellis. A. (19918.Suggestibility,irrational beliefs,and emotional disturbance. (vel J. P. Schumaner(red 1,Numm suggeshóilię(s. 309-3251. New York:Routledge. 260. Eli. Nil. Bili. Bili. Elli*. ćElli. Ellis. I***JSI**81. Ellis. A,(l 99 lm). Using RET effectwely:Reflections ani interview. (w:)Ustny rationdl-emotiue therapy ejjectiuely(s. V-33). New York:PleTUDl. Ellis. A. (19926.Brief therapy:The rational-emotire method. Bel S. M. Budman,M. P. Hoyt,S. Piedman(red 1,The ńrst session in my Wermy(s. 36-581.New York:Guilford. Ellis. A,(l 992 b). (Wstęp dol Paul Hauck,Overcommg We mting gamę(s. 1-0.Louisville,KY:WestminsterJohn Knox. Ellis. A,(l 992 d. How to me uiW sęle. (Nagranie na kaseciel. New York:lnstitute for Rational-Emotve Therapy. Ellis. A,(l 992 d). Group radonu-emotwe and eognitwe-behavioral therqy. International Journal of Group Psychothenpy,42,s. 63-80.Ellis. A,(l 992 e). My current views on rational-emotwe therapy(BET)ani relióousness. Journal of Rctiomdl-Emotiue ani Cognitiue-BehauiorTłemm,10,s. 34.Ellis. A. (19920.Rational-emotwe approach to peace. Journal of CognihtePwłoOerwy,6,s. 19-104.?Ellis. A,(l 993 a). The adwntages and disadvantages of self-help therapy mateńals. Prqfessiondl Psyehołogc Resedrch dnd Pmctiee,24,s. 336-39.?Elita. A,(l 993 b). Changing rahonal-emotire therapy(RED to rational emotiąebehavior therapy(REBT). Behcuior Therqpist,16,s. 257-258.NTis. A. O 993 c). Capinę uiW We suicide oto(oued one. (Nagranie na kasecie wideo). New York:lnstitute for Rational-Emotwe Therapy. Nlllis. A,(l 993 d). Pundamentals of ratioral-emotire therapy for the l 99 Os. 8:1 W. Dryden. I-. K. Mili lreLl,Jnnouqtons in rd(tonął-emohoe Wermy(s. 1-321.Newbury Park. CA:Sagę. Ellis. A,(l 993 e). Generał semantics and rational emotire behmior therapy. Bul(etn qfGenerJ Semmics,58,s. 12-28.(Także wQ P. D. Johnston,D. D. Bourland,Jr. ,J. Kiem lreLl. Morę A-prime(s. 213-24(0. Coneord,CA:International Socjety for Generał Semantics. 9 Tis A,(19935,Aou to że aperńct non-peqechonist. (Nagranie na kasecielNewYork:lnstitute for Rational-Emotwe Therapy. YYBlMs. A,09836,liuing jully ond in bdlance:This isnY d dress rehedrsdl-Dis is ił'(Nagranie na kasecie). New York:lnstitute for Rational-Emotwe Therapy. Ellis. A,(l 993 h). Rational emotwe therapy and hypnosis,(wił J. W. Rhue,S. J,lmn,1. Firsh lreLl,NmdóooA ofclinicdl ńypnosis(s. 173-1861. Washington,DC:American Psychological Assoaation. Ellis. A. (19930. The rational-emotive therapy(RET)approach to marriageero iamily tberqy. Family Journal:Counseling and. Therapy for Couplesord Fomilies,1,222-307. Ellis. A. (19930.Radonal emotwe imagery:RET version. Bel M. E. Bernard,J. 1.Wolt lred 3,TAe RAT resource booW for pncttoners(s.UB-UIO). New York:lnstitute for Rational-Emotive Therapy. Ellis. A,(l 993 k). Reflections on rational-emotwe therapy. Journal qf Consulting md Clinical Pwhology,61,s.199-2)1.261. Ellis. A,(l 993 D. Releosing your cremiue energy. (Nagranie na kasecie). New York:lnstitute for Rational-Ernotwe Therapy. Nllis. A,(l 993 m). Vigorous RET disputing. 8:1 M. E. Bernard,J. 1. Woltę(rełLl. Tle RAT resource booł jar prcchhoners(s.ll 7). New York:lnstitutefor Rational-Emotive Therapy. Ellis. A,(l 993 n). Rmionm-emorite qpprocch to ómfzherqyy. (Nagranie na 2 kasetachl. Phoenix,AŻ:Milton M. Erickson Foundation. Ellis. A,(l 994 a). (Wstęp do)P. D. Johnston,D. 1.Bourland,Jr. ,J. Kiem lrsLl. Morę A-pnme(s.XIII-XVIII). Concord,CA:International Socjety for Generał Semantics. Ellis. A,(l 994 b). Post-traumatic disorder(PTSD)in rape yictims sterss A rationalemotive behayioral theory. -Journal for Wotami-Nmotue dndCognitiue-Behmior Therdpy,12,s. 3-25.Ellis. A,(l 994 c). Radical behayioral treatrnent of private eyents:A responseto Michael Dougher. Weńmior Therqpist,J Z,s. 219-221.Ellis,L(l 994 d). National ernotiąe behayior therapy approaches to obsessiąe-compulsive disorder(OCD),/ourncl ofhmionm-Emotue md Cognime-żeżauior TWerqyy,12,s.121-141.ćEllis. A,(l 994 e). Recson dnd emoton in psycWoWerqyy(wyd,popr*. New York:Buch Lane Press. :Ellis. A. (19940.Secular humanism,(w**P. Wertz(red 1. Te Wmmisticmouemem(s. 233-2421.Lakeworth,PL:Gardner Press. Ellis. A,(l 994 g). The treatment of borderline personalities with rationalemotwe bebańor tberapy. Journal of Rctiondl-Emotiue ani Cognitue-Behwior Therdpy,12,s. 1)1-119.'Ellis. A,(l 994 h),lite in a box. (Recenża książkcl D. W. Bjork. W. P. Słinner:A lite. Reudings,9(4),s. 16-21.:Ellis. A,(l 994 i). The sport of ayoiding sports and exercise. Sport PąycWo(ogisć,8,s. 348-261.'Ellis. A,(l 995 a). Rational emotwe behavior therapy,(wQ R. Corsini,D. Wedding,(red 1,Currem psycAoWerqpies lwyd. V,s.162-1961.ltasca,liż Peacock. Nllis. A,(l 995 b). A socjał constructionist position for merdał health counseling:A response to Jeffrey A. Guterman. Journal ofMezuJ HemA Counseling,7,s. 9 T-\A. Sllis. A,(l 995 c,6 marca). Dogmatic retigion doesnY help,ił burta,lnsight in the Neus,s. 20-22.Sllis. A. ,Nrwms,Y. ORB). Brief psyehotherapy in mediedl ani healthprdctice. New York:Springer. YYEllis. A" Abrams,M. (19941.How to cope uith d fi(ci disedse. New YorsBarricade Books. YYETis. A" Abrams,M. ,Dengelegi,1. (19921. Tle orz ond science afro(io@(eming. New York:Barricade Books. YYElks. A. ,Becker,1. (19821.A gnidę to personel hoppiness. North Hollywood,CA:Wilshire Books. 262. **z Billu**z******46 jj(jję. -***********44 jĘjję. 4 ł 7 jję. 44 jĘjję. Slllis. Ellis. A. ,Bernard,M. E,(rsL). (19831. National-emo@ue mprodches to We problems of cbildhood. New York:Plenum. :Ellis. A. ,Bernard,M. E,(red)(l 985). Clinicdl qpplicctions of rmiondl-emotueWermy. New York:Plenum. Ellis. A. ,DiGiuseppe,R. (1990. Declmg uiW cddichons(Nagranie na kasecie wideol. New York:lnshtute for Rational-Ernotwe Therapy. Ellis. A. ,DiMattia,1. (19913.Se?-mmogement żtrmegies ńr personą(success. New York:lnstitute for Rational-Emotive Therapy. :Ellis. A. ,Dryden. W.(l 985). Dilemmas in gwing warmth or loye to elients:Anintergew with Windy Dryden,(wił W. Dryden,Derqpist'Dilemmc(s. 5-161.London:Harper ł:Rów. Ellis. A. ,Dryden. W.(l 987),(he practce of rmiondl-emotioe Wraży. New York:Springer. Ellis. A. ,Dryden. W.(l 99 O). TWe essentol Albert Ellis. New York:Springer. Sllis. A. ,Dryóen. W. O 9 M. A didlogue with Albert Bllic Againt dogmd. Philadelphia:Open University Press. Ellis. A. ,Dryden. W. (1991.A therapy by ary other name? (Wywiadl. DeRctiondl Emotiue Therdpist. I(Z),s. 34-81.Ellis. A. ,Grieger,R.(red J,(l 97). Hondóooł qf rmioncl-emogoe Wermy. Tom 1. New York:Springer. Ellis. A. ,Grieger,R.(red 1,(l 986). AcndFooł of rmionm-emoriue Wermy. Tom Il. New York:Spmnger. YEllis. A. ,Harper,R. A. (19611.A gnidę ro successń(mcrrioge. North Hollywood. CA:Wilshire Books. PPOia A,Harper,R. A,(l 975). A neu gnidę to rmiondl liuing. North Hollywood. CA:Wilshire Books. 88 Ellis. A. ,Hunter,P.(l 99 D. Wie on J duqys brołe? New York:Carol Publications. fElBs. A" Knaus. W.(l 977). Ouercoming procnstndioz. New York:New American Library. Nlllis. A. ,Krasner,P. ,Wilson,R. A,(l 96 T. An impolite interyiew with Dr. Albert Elks. Remisć,16,s.9-14,JZ s. 7-12. (Wyd,paprz New York:Jnstitute for National-Emotire Therapyl. Sllis,u,Lange. A. 04.How to keep people tram pushing your buttons. New York:Carol Publications. Elita. A. ,Melnerney,J. P. ,DiGiuseppe,R.. Yeager,R. J. 09881. Rctiond(-emotiue therdpy uith dlkoholics md substdnee dbusers,beelbwm. Nic Allyn 8:Bacon. Ellis. A. ,Robb,M.(l 994). Aoeptance in rational-emotwe therapy. Bel S. G. Hayes,N. S. Jacobson,V. M. Follette,M. J. Dougher(red 1,Accptmceand ehdnge Gontem dni contcxt in psychotherapy ls. 9 L-3 Ułi. Tery,bN:Context Press. Ellis. A. ,Siehel,J. ,Leaf R. G. ,Mass,R. (19%0. Countering perfectionism in research on elinical practice,tyci Surveying rationality changes aftera single intensive RET interyention. Journal of Rmiond(-Emome dndCognitiue-Behauior Therapy,7,s.191-218.263. BETis. A. ,Siehel,J. I. ,Yeager,R. J. ,DiMattia,D. J. ,DiGiuseppe,R. A. 09891. Rctiondl-emotiue coup(es therqpy. Needham,MA:Allyn! :Baon. SMs. A. ,Velten,Y. O':Z). When AA doesrćt work for you:Rotiondl steps for yuitrinę Jcohol. New York:Barricade Books. Sllis,K. ,Ntmeley,J. NI. ORB). Theoretiol and empiriedl founddtwna of rmiondl-emotioe Wermy. Mordercy,CA:Wilshire Books. YETis. A. ,Wolt,J. I-. ,Moseley,S.(l 966). Hani to rmse dn emotondl(y Wedly,Wqqpy culd. North Hollywood,CA:Wilshire Books. SlMs. A. ,Yeager,K. OBBe). Why same therdpies donY work:The dongers of mnsąersom(pycńo(ogy. Buffalo,NY:Prometheus. Ellis. A. ,Young,J,,lockwood,G.(l 987). Cognitwe therapy and rational-emotwetberapy:A ćialogue. Journal of Cognitwe Psychotherdpy. I(Q,s. 137-187.Engels,G. I. ,Garnefski,N. ,Diekstra,R. P. W. (19931. Eficacy of rational-emotwe therapy:A quantitative analysis. Journal qf Consulhng dndClinicdl Psychology,61,s.jO 83-lUłO. ćEpiktet. (189(0.Ze collec(ed worłs qfApicerus. Boston:little,Brown. Epikur. (1994).I-eter on Ampiness. Sań Francisco:Chronicie Books. YBEpstein,S.(l 993). Youre smmer Wm you tinA. New York:Sinon endSchuster. Epstein,S.(1990.lntegration of the eognitwe and the psychodynamic uneonedous. Amerion Psychologist,49,s. T 09. Erickson,M. M. (19801.Collected popers. New York:lrvingtor. Eriekson,M. M. ,Rossi,E. 1.(19791.AypnoWerqpy. New York:lrvington. Estersm. A. O 993). Seductue mirage:An esplordtion of the uork of SigmundFreud. Oper Court. Evans,R.(l 97 O). Conversmions uiW Karl Jung. New York:Bantem. Eysencs. M. J. Oóói. Decline dnd fali of the Freudim empire. New York:Penguin. Eysenck. M. W. (1921.Auiejc Te comihteperąpecme. Hillside,NJ:Erlbaum. Paw,M. ,Bless,E. ,Otto,M. W. ,Pava. A,,i in. (1990. Dysfunctional attitudesin major depression:Change with pharmaeotherapy. Journal ofNenousand Merdał Disease,182,s. 45-49.Feniehel,0. (19451.PąycWocno(wic twory ofneumsis. New York:Norton. Fenichel,0,(l 954). TWe collecred popers ofOho Fmiche(. New York:Norton. Yerenci,S. 08621. Further contributiona to the theory dnd technique of pycWocnd(ysis. New York:Basie Books. *Pi**auriee,K. (19891.Sejf-coneępt The enemy uihin. Omaha,Nk FitzMaudePublishing Co. :FitzMauriee,K.(l 99 D. Weje cli inscne. Omaha,NE:Palmtree Publishers. Siallamce,Y,04.lntroducing the 12 steps of emotiondl diswrbances. Omaha. NE:Author. YYFoa,E. B. ,Wilson,R.(l 99 l). Stop oóessing:Ano ro ouercomeyour oósessionrdnd compulsions. New York:Bantam. Forest,J,(l 987). ETects of self-actualization of paperbacks about psychologicalself-belg. Pąycńologieal Rcpons,60,s.1243-1246.264. Erank,J. 09851. Therapeuhc eomponents shared by all psychotherapies,lwJM. Mahoney. A. Preeman(red 1,Comition md pwwWemgy(s. 49-791.New York:Plenum. BFąak J,D. Frank J,8,(l 99 l). Persuosion cnd jedlinę. Baltimore,MkJohn Hopkins University Press. YFrankl. W.(l 959). Jfm's seorcA jar meoninę. New York:Pocket Books. YPranklin,R.(l 993). Ooercominę We myW of sel)-uorW. Appleton,Wl:FocusPress. Freedheim,1. K.(red I(19921. His(oĘy qfpsycWoWermy:A cen(wy of cAmęe. Washington,DC:American Psychological Assoaahon. Sreemm. A. 04. Short-term therapy for the tony-term pahent:Workshopąyllcóus. Chapel Mili,NO:Author. YFreeman. A. ,Datillo,P. W. (19921. CompreWensioe ccseóooł qfcognitiue terem. New York:Plenum. PBreman A. DeWoMe,8. O 893). The ten dumbest mistokes smart peoplemałe dnd Aw to duoid Wem. New York:Harper Perennial. Yreuó,S. 066:. Standard edition of the complete psyehologiedl works of SigmumFreud. New York:Basie Books. Sńeó,K. O 93). The psychołogy and physiology of breathing. New YmgPlenum. Friedman,M. I. ,Lackey,G. M. ,Jr. (1990.(We pycWo(ogy of Aumcn comm(. New York:Praeger. Priedman,S.lred 3. (1990. 7 We new longuoge of cWonęe:Construcriue cal(obordionin pąycWoWermy. New York:Guilford. YYproggatt. W,(l 993). Cioose m óe happy. New Zealand:HarperCollins. Fromm,E. (19551.De sone socie(r. New York:Rinehart. (Wyd,poi. :Zdrowe ąpoćeczenshoo. Warszawa:PIW,19961. Gazzaniga,M. S. (19931.Nchre'r mind. New York:Basie Books. BGelber,D. M. (19931.Re:Exposure therapy. Behmior TWempis(,16(W,s. 13.Cendtin,E,(19811.bcusinę lwyd. Ul. New York:Bantem. HerM,M" EymarLR. 0981:. Ihinking strmght md tdlking serso:An emołiondleducdion pmgnm. New York:lnstitute for Rational-Emotwe Theragy. Gergen,R. J. (1990.The smurded sejf New York:Basie Boobs. Ińlońgb,T. 082). Hau ue knag uhdt isn*so:The fallibility of humdn recaonin eoeędqy łąk. New York:Free Press. Nłlasser. W. (19651.Renię zheryy. New York:Harper 8:Rów. BGlasser. W.(l 992 a). Reality therapy. 8:1 J. K. Zeig(red 1. TWe eto(utoń of psychotherdpy:The second eonferenee Is. Zł)-282). New York:Brmnerłlazel. BGlasser. W.(l 992 b). Discussion ofJay Malcy. Zen ond tAe dn ofWermy,lwgl 4. Y. Yeig weó),The euolution of psychotherdpy:The second conference(s. 34-35).New York:BrunnenMazel. BGolden. W. I. ,Dowd,E. T. ,Friedberg,P.(l 987). NypnoWemmc A modem mprocch. New York:Pergamon. BGoldfried,M. R. ,Castonguay,1. G. (19931. Beharior therapy:Redefiningstrenghta and limitahons. Becuior Dermy,24,s.505-526.266. BGoldfiied,M. R. ,Dańson,G. G.(l 99 l). Clinicdl óeWmior Wergy lwyd. 1111. New York:Half Rinehart and Winston. Goldsmith,T. M. O 99 l). 7 Ae óiolqgieu roxs qWumm nomre. New York:Oxford. *Co*eman,D,(1989,6 lipca). Feeling gibony? A geod self-help book may actuallybelg. Net Yorł Times,s. 86.BGoleman,1,(l 993 a,21 marca). A sław methodical calming of the mind. Te New York Times Magazine,s. 20-21.Goleman,D,(l 993 b,4 kwietnia). Studyjny the secrets of ehildbood memory. The New York Times,s.CI. Cli. YómMw,S,094,,Js there anything I ean dół"Helping a mend ulen timesme ćough. New York:Delacorte. BGould,R. A. ,Cłom,G. A. ,Shapiro,D. (1991. The use of bibtiotherapy in thetreatment of panie A preliminary imestigation. Bełmior Dergy,24,s. 241-252.BGoulding,M. M. (19921. Short-term redecision therapy in the treatment of clients who suTered childhood abuse. 8:1 J. K. Zeig lreLl,The euolutonof pąychotherdpc The second conference(s.239-25 l). New York:Brunner*azel. BGramold,D. K.(red 3. (1990. Cognitoe ond óehzuiordl tremment MerAdsdnd qpplicmions. Pacific Groye,CA:Brooks/Cole. Greenberg. I. ,Elliott,R.,litaer,8. (1990.Research on experiential psychotherapies. lwgl A. E. Bergin i S. 1. Garfeld(red 1,HondbooW qfpsycńotherapyand,behwior ehmge ls,9)-68 e). New Ymc Wiley. BGreenberg,1. S. ,Safran,J. 1.(19871.Emoion in pąycAoWermy. New York:Guilfrd. BGreenwald,M.(l 987). Direcz decision Werqyy. Sań Diego,CA:Edits. Nłreist,J. M. (1990.Obsessioe compulsiue disorder. Madison,Wl:Dean Foundationfor Health and Education. BGrieger,R. M. (19881. Prom a tinear to a eontextual model of the ABCs of RET,(wił W. Dryden i P. Trower(red 1,Detelqpmenćs in cognitioe pydoWeryy(s. 71-1051.London:Sagę. 9 meger,K. ,Boyd,J. O 98 O). Rationdl-emotiue therapc A skills bcaed approdo. New York:Van Nostrand Reinhold. BGrieger,R. M. ,Woods,P. J. (1990.7 We rdhoncl-emohte Werqyy compcnion. Roanoke. VA:Scholars Press. BGrossack,M.(l 976). Lace cnd recson. Boston:lnstitute for National Liwng. Grmtaum. A. 093).Validuion in the elinical theory of psychodnalysis. New York:International Unwersities Press. BGuidano,V. P. (1990.(We se(fin progress. New York:Guilford. Guisinger,S. ,Blatt,S. J,(1990,lndińduality and relatedness Erolution of a fndamental dialectic. Ameriom Pąwholotist,49,s. 104-111.Guterman,J. T. (1990. A socjał constructionist position for merdał healthounselmg. Journal of Mentol Heqlth Counseling,16,s. 226-244.Gutsch,K. U. ,Ritenoor,J. V,(19831.(wQ K. U. Gutsch,D. A. Sisemore,R. 1.Williams lred 3,Sysrems qfpsychmherqpy(s. 276-286). Springfeld,liż Thomas. 266. Gyor. Ha. Maj Hal Hale. **Hale. Hu. May. Hec. Het. Gyorky,2. K. ,Rqyalty,G. M. ,Johnson,D. M. (1990. Time-limited therapy in university centers:Do time-limited and time-unlimited centers diTer? Professiondl Psychology,25,s. 50-54.Haaga,D. A. ,Dwison,G. G. (19891. Outcome studies of rational-emotwetherapy,(w**M. E. Bernard i R. DiGiuseppe(red 1,lnside rmiondl-emorioeWerqpy(s. 155-1971.Sań Diego,CA:Academic Press. Hajzler,D. ,Bernard,M. E. (19911. A review of rational-emotwe outcomestuóies. School Psychology Quarterly,6 li),s. 27-49.Malcy,J. (1963).Strmegies ofpsychotherqpy. New York:Grune 8 Stratton. Malcy,J. 3:13). Uncommon therapy:The psychiatrio techniques of Milton M. Ericsson. New York:Nmtm. Nłyó,pdL:Niezwykła terapia. Techniki terapeutyczne Miltnd M. Erieksond. Gdańsk:Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne,19931. Malcy,J,(l 99 O). Proólem solumg termy. Sań Francisco:Jossey-lass. Malcy,J. (19921.Zen and the arf oftherapy,lwJ J. K. Zeig lred 3. Tle etoluhonof psychotherdpc The second conference(s.ZA-36). New York:Brmnerłlazel. Hammond,D. G. ,Stanfeld,K. (19771.Mulh-dimensiondl psycWoWergy. Chicago:lnshtute for Personality and Ability Testing. Hartman,R. S. (1960.TWe mecsuremenr qfumue. Carbondale,11:University of Southern Illinois Press. YYHauck,P. A,(l 973). Ooercoming dępression. Philadelphia:Westminster. PHauek,P. A. (1970.Ooereoming jrustahon ond cnger. Philadelphia:Westminster. PHauek,P. A,(l 977). Mcrriage is a lbuing óusmess. Philadelphia:Westminster. 9 Bawc,P,K. 091. Ouereoming the rdtng gamę:Beyond self-lane-bgyondse(Ssteem. Louis Wille,KY:WestminstenJohn Knox. (Wyd,poi. :JcAradzić soxe z poczuciem niższości. Warszawa:Książka i Wiedza,19941. Hayakawa,S. 1.(19681.The taiły functioning personality,lwgl S. 1. Hayakawa(redl,Swnóo(,smus,persmcli(y(s.5 l-69). New York:Hareourt BraceJovanońch. :Hayes,S. G.(l 995). Wby cognitions arę not causes. Behmior Therqpisć,18,s. 59-60.Hayes,S. G. ,Hayes. I-. J. (19921. Somę clinical implications of cortextualisticbehmiorism:The example of cognition. Behcuior Therqgy,23,s. 225-249.Hayes,S. G. ,MeCurry,S. M. ,Afan,N. ,Wilson,K. (19911. Acceptmce mdcommimem Werqqy(AC(9. Rena,NV:University of Nevada. Hayes,S. G. ,Melanom,S. M. (19891. Comprehenswe distancing,paradox,and the treatment of emotional avoidance. 8:1 M. Ascher(red 1,Pumdoxicdlpmcedures in pycWoWermy(s.IIO-l 3 O). New York:Guilford. Hearn,R. J. (1990.Zen Buddism,lwł R. J. Corsini lred 1,Encyclqpedia of J@c@o(ogy lwyd. Dł. (Tom 3,s. 593-5951.Heidegger,M. (19621.Beinę dnd tme. New York:Harper! :Rów. (Wyd,pola Bycie i czas. Warszawa:Wydawnictwo Naukowe PWN,19941. 267. Hendlin,S. J. (19921.When good enougA is neuer enough. New York:Putnam. Herzberg. A. (19451.Acriue psycWoWerqpy. New York:Grune ć:Stratton. Higgins,G.PC. (19943.Resi(jem oduYs:Ouercoming a crue(peso. Sań Francisco:Jossey-lass. Hillman,J. (19921. One hundred years of solitude,or can the soul eyer get aut of analysis?(wił J. K. Zeig lred 3,De euolution ofpsycwWergw Te second conyerence(s.3 l 3-32 l). New York:BrunnenMazel. Molier,8. (1950.De true óelieter. New York:Harper! :Rów. Hollon,S. D. ,Beck. A. T.(l 9 łO. Cognihve and eognihvebehańoral therapies. 8:1 J. Bergin,S. 1. Garfield lrxLl,HcndxoW ofpycWoWerqyyond óeWcoior cWonęe(s. 313-320.New York:Wiley. Horacy,K. (1937).Neurmic personolię qfour time. New York:Norton. Horacy,K.(l 95 T. Neurosis ond umm gnuA. New York:Norton. Hornstein,G. A,(l 992). The return of the repressed:Psyehologrs problematicrelations with psychoanalysis. Ameriem Psycwlqgist,47,s. 254-263.Horvath. A. O. ,I-uborsky,L. (19931.The role ofthe therapeutic alliance in psydotberqy. Journal of Consulting cni Cliniedl Psychołogy,61,s. 561-573.Bober,G. M. ,Baruth,1. G.(l 989). Ratonal-emome md ąystems jtu(y temją. New York:Springer. Hunt,M. (19771.Scxudl óeńauior in We l 9/Os. Chicago:Playboy Press. BJanet,P.(l 898). Neurosis er idee ńres,12 tomyl. Paris:Jean. BJanis,1. L. (1980.SAorr-term counselmg. New Haven,OT:Yale University Press. Nanis,1. L. ,Mann,1,(l 977). Decision moAing. New York:Free Press. Jaeobson,E. (1930.Ybu must relcx. New York:McGraw-Mili. Jaeobson,N. S. (19921.Behmioral couple therapy:A new beginning. BeAduiorTherqgy,23,s. 491-506.BJohnson. W.(l 946). Peqp(e in guandories. New York:Harper ć:Rów. Nohnson. W. R. (19811.So deąperme We ńgńć. New York:lnstitute for Rational-Emotwe Therapy. Johnston,P. D. ,Bourland,D. D. ,Jr. ,Kiem,J,(redl,(l 994). Morę A-pnme:to We or noc to be. Coneord,CA:International Socjety for Generał Semantics. Jung,G. G. (195-0.Depmcice ofpwwWermy. New York:Vintage. Kahneman,S. ,Slovic,P. ,Tvemky. A,lrxQ. (19821. Judgmem nader uncendinęcHeuristcs dnd óicses. New York:Cambridge University Press. Yammer. W. ,09:3).Tm dysjunctional you re dysfunciondl. New York:Vmtage. Kanfer,P. M. ,Goldstein. A. P.(red 1,(l 986). He(pinępeqple cWmęe lwyd. 1111. New York:Pergamon. Kant,1,(l 929). Criaęue ofpure recson. New York:St. Martin's. (Wyd,pola żrwWo czysgo rozumu. Warszawa:PWN,19841. Kardiner. A(1940. YWe trdummic neuroses ofudr. New York:Hoeber. Kayser,K. ,Mimie,D. P. (1990.Dysfunctional belief about intimacy. Journal of Cognitiue Therdpy,8,s.121-146.268. Kazdin. A. E. (1990.Psychotherapy for children and adolescent,(w:I A. E. Bergin i S. 1. Garfeld lred 3,AcndbooA qfpycAWermy md óeAuiorcWonge(s. 543-590.New York:Wiley. Kellerman,P. P.(l 992). Focus on psycńodrmnc. I-ordom Jessica Kingsley. Kelly,G. (19551.TWe pycho(ogy ofpersondl construct,12 tomyl. New York:Norton. Kendall,P. 0.(1990.Gnid ond odo(escezu Wermy. New York:Guilford. Kiser,1. J. ,Piercy,E. P.,lipchik. 8. (1990.The integration of emotion in edwtm-iboseó tberapy. Journal of Maritat ani Fcmily Therdpy,19,s. 233-242.Kiem,M. (1980.Euy dnd grmimde ond oWer worłs. New York:Free Press. Kleinke,G. I-. (19931.Common princ(pies qfpsycńoWerqyy. Pacific Grne,Cu Brooks/Cole. Knaus. W. (1970.Rmiondl-emotoe educmion. New York:lnstitute for Rational-Emotwe Therapy. Kopała,S. M. ,Howard,K. I,,ławry,J. I. ,Beutler. I-. E. (1990. Patterns of symptomatic reenery in psychotherapy. Journal of Consulting and Gliniec(PąycWo(ogy,63,s. 1009-1016.Kopeć. A. M. ,Beal,D. ,DiGiuseppe,R. (1990. Training in RET:Disputahonalstrweóes. Journal of Rctiondl-Emotwe and Cognitiue-Behauior Thempy,13,s. 47-60.Korzybski. A. (19331.Science and somę. Sań Francisem International Socjety for Generał Semanhcs. Kosa,M. P. ,Shiang,J. (1990.Research on brief psychotherapy. 8:1 A. K. Bergin i S. 1. Garfeld(red 1,NondbooW qfpycWoWerqgy ond óeńmior(s.óH-7 OO). New York Wiley. BKottler,J. A. (19911.(We comp(etc Aerqpisr. Sen Francisco:Jossey-Bass. Kramer,P. 1.(19931.Listeninę tpmzac. New York:Penguin. Kuehlwein,K. T. ,Rosen,M.(red 1. (1990.Cogniite Werqpies in dcion. Sen Francisco:Jossey-Bass. Kurtz,P.(l 986). TWe trmscendemd zemprotm. Buffalo,NY:Prometheus. Kwee,M. G. T.(l 982). Psyehotherapy and the practiee of generał semantics. Methodology dni Science,15,s. 236-2%6.Kwee,M. (1990. Cognitwe and behavioral approaches to meditation,(wJ M. G. Ywee,Psychotherapy,meditction,dnd helth s. 36-63). Lnom EastWest Publication. YYwee,M. G. T.OB 9 M. Psyehotherdpy,meditction ani hedlth:A eognihueóeWcuiorJ perąpectiue. Uondor:EastWest Pubkcations. lambert,M. J. ,Bergin. A. E. (1990. The effectiveness of psychotherapy,(wQA. E. Bergin i S. 1. Garfeld(red 1,Aondóooł qfpycWoWermy ondóeńmior cWmęe(s. 143-1891.New York:Wiley. YLange. A. ,Jakubowski,P.(l 976). Responsible dssertoe behmior. Champaign,11:Research Press. Lmóey,NI. M. 084.Self-mmdgement jar borderlme personalia disorder. New York:Springer. lao-Tse(l 975). Tcx A neu uqy qftinAing. New York:Harper! :Rów. 269. Lasch,G. (1970.7 We culrure ofnorcissism. New York:Norton. Sayóm,NI. K. ,Sewmm,G. Y. ***.Cognihue therapy of borderlme disorder. Des Moines,lu longwood Dwision,Allyn ć:Bacon. ci-azarus. A. A. (19771.Toward an egoless stałe of being. Bel A. Ellis i GriegerlreLl,Hmdbooł qf rmiondl-emotoe Weryy(tom 1,s.ll 3-lló). New York:Springer. 9 Learus. A. A,(l 985). Mantu myths. Sań luis Obispo,CA:lmpa@. Lazarus. A. A,(l 989). 7 Ae prdcrice qf multmodol Werqyy. Baltimore. Mik John Hopkins. 'Lazarus. A. A. (19921. Clinicaltherapeutic effectweness Banning the procrusteanbel ani challenging 10 prevalent myths,(wił J. K. Zeig lreLl,Theeuolution of psychotherdpy:The second,conference Is. IO)-J 3). New York:BrunnenMazel. YYLazarus. A. A. ,Lazarus,G. ,Pay. A. (19933. DonY óelieoe ił for o minuće:Fony(oaic idecs Wu arę driumg you ćmą. Sań I-gis Obispo,CA:lmpactPublishers. Lazarus,R. S.(l 966). Psychologiem stress ond We capinę process. New York:McGraw-Mili. Uazarus,R. S. (19941.Emohon dnd cdqmmion. New York:Oxford. YLazarus,R. S. ,Folkman,S. (198-41.Stress,qpprmsal,md capinę. New York:Springerlazarus,R. S.,lazarus,8. N(1990. Ptasim ond reoson. New York:Oxford. YYLewinsohn,P. ,Antonuecio,D. ,Breckenridge,J. ,Teri,L. (196-0. Te,capinę uiW dępression course. Eugene,08:Castilia. Blevey. A. B. ,Aldaz,J. W. ,Watts,P. N. ,Coyle,K. (19911. Articulatory supressionand the treatment of insomnia. Beńduior Resedm md TWeryy,29,s.85-89.?lichtenberg,J. W. ,Johnson,D. D. ,Arachtingi,8. M. (19921. Physical illnessand subscription to Ellis s imational beliefs. Journal qf Counseling andDeuelopment,7 I,s.MT-163. Lightsey,0. R. ,Jr. (1990. ,Thinkmg positwe"as a stress buTer:Role of positwe automatic eognitions in depression and happiness. Journal of Counseling Psychology,41,s. 325-334.Smebm. W.NI. 0893). Cognitiue-behduiorat tredtment of borderline persona lij disorders. New York:Guilford. Lipscy,M. W. ,Wilson,1. 8. (1990.The effcacy ofpsychological,educational,and behańor treatment Confirmation tram meta-analysis. AmeriemPąrcw(ogist,48,s. 1181-1209.9 Cow. A. A. 0962),Mental hedlth through will trdining. Bosforu Cbriopber. lyons,1. G. ,Woods,P. J. (1990. The effcacy of rational-emotwe therapy:A quantitative reyiew of the outcome research. Clinicdl Pąycholocją Reuieui,11,s. ***-**.Mahoney,M. J. (19761.Sciemist ds suqyecr. Cambridge,MA:Ballinger. Nlahoney,M. J. (19911.Humin cńongeprocesses. New York:Basie Books. Mahoney,M. J,(red 1,(l 995). Cognitite dnd construchte pycwWerqpies. theory,resedrch cni prdctice. New imć Sprmger. 270. JMB 118 MO. 447. 447. NMbrer,K. Y.. O+6 e). How to do experientidl psychotherapc A manuał jar pnctihoners. Ottawa,Canada:University of Ottawa Press. Malm,D. M. 09631.A study oNnfpwwWermy. I-ondon:Tavistock. Maltz,M. (19651.Pąycńocyóernetcs. Engelwood Cliffs,NJ:Prentice-Hall. Mann,J. (19731.Dmę-limited pwwWermy. Cambridge,MA:Harvard University. YMarek Aureliusz,(l 89 O). Meditmions. Boston:Little,Brown,lWyd pola Rozmyślenia. Warszawa:PWN,19641. Marks,1. (1990.Behavior therapy as an aid to self-care. Currem Directonsin Psychologiedl Science,3(I),s.IS-22. Nlarlatt,G. A. ,Gordon,J. R.(red,).(l 989). Relqpse preuezuion:Moinenmcestrctegies in the tredtment of qddictiue behduiors. New Ymz Gnilni. Marmar,J. (19621. A re-evaluation of certain aspects of psychoanalytic theoryand practice,lwQ 1. Salzman i J. M. Masserman(mLl. Modem coneąptsofpycwdno(ysis(s. 189-2051.New York:Philosophical Library. NNarmor,J. (1987). The psyehotherapeutic process Common denominators on dwerse approacbes,lw:I J. K. Zeig lred 3,7 We etolution qfpsyewWeryy(s. 266-2821.New York:Brunnerłlazel. Marmar,J. (19921.The essence of dynamie psyehotherapy,lwgl J. K. Zeig(red 1,The euolution of psychotherapy:The second conference's.l 89-ZU)). New York:BrunnenMaz ci. Maslow. A. M. (1970.TWe ńrWer redcWes of Wumcn nowe. Harmondsworth,UK:Penguin. Mastera. W. M. ,Johnson,V. E. ,Kolodny,R. G.(l 982). Numcn sexudlię. Boston:Houghton MiTin. Maultsby,M. G. ,Jr. (19716.National emotwe imagery. Wmiond(Muing,6(U,s. 2-4-27.Maultsby,M. G. ,Jr,(l 97 lb). Systematic written homework in psychotherapy. Wcłołherqpy,8,s. 196-198.?Maultsby,M. G. ,Jr. (1980.Rmiondl óehduior Wermy. Englewood Clifs,NkPremio-Hall. May,R. (19%0.Goe ond unii. New York:Norton. May,R. (19861.Transpersonal. APA Monitor,IZ(51,s. 2.McCrae,R. R. ,Jeta,P. T. ,Jr. (1990. The stability of personalit:Obsermtionsmi eviluators. Current Dirctions in Psyehologiecl Sceno,3,s. 113-115.Mekwern,T. E. ,Siwerman,M. S. (19841. A reńew of outeome studies of rational-emotwe therapy tram 1977 to 1982,/ourndl qf National-EmotiueTherapy,2(I),s. T-18. Mclntyre. A. (19881.Afer unue. London:Duckworth. PMeKay G,D" Dinkmeyer,D,(19941. Hau you fkel is np to you. Sań DuisObispo,CA:lmpact Publishers. MeMullin,R.(l 986). HondbooW of cognitue Werqyy techniąues. New York:Norton. ć'McWilliams,P. (1990.Lit 101. Los Angeles:Prelude Press. Meehl,P. 8.(19621.Schizotaxia,schizotypy,schizophrenia. Amencm Pącńologist,17,s.827-838.271. ćMeichenbaum,D. 09771.Cognitue-óehmior mód(ńedtion. New York:PleDUTl. żMeiehenbaum,D. (19921. Evoluhon of egnitwe behador therapy:Origins,tenets,and clinical examples,(wgl J. IŁ Zeig lreQ,The etolution of psyehotherdpy:The second eonferenoe(s.YIA-IZB). New Ymc BrmnenMazel. Meiehenbaum,D. ,Cameron,R. (19831.Stress inoculation traming. 8:1 D. Meichenbaum i M. S. Jaremko lreLl,Smss reducion dnd ąruemioa(s. 115-15-0.New York Plenum. 9 MBler,T,(l 986),7 Ae unńzir adocmqge. Manlius,NY:Horsesense,Inc. YMills,D. (1990.Ouercoming seW-esreem. New York:lnsttute for National-Emotwe Therapy. Mohr,D. 0.(19951.Negatwe outeome in psychotherapy. Cliucdl Pwwlqgy,2,s. 1-27.Moore,R. M. 0990.Traumatic incident reduction,(wił W. Dryden i 1. Mili lreLl,Jnnoumions in rd@onJ-emoiue termy(s. 116-1591. NewburyPark,CA:Sagę. Moore,S. (1990.Meditation. Bel R. J. Corsini lreL),Encyclqpedia qfpycWology(wyd. 111.(Tom 2,s. 381-3821.New York:Wiley. Moore,T. (19921.Cire of We soul. New York:Harper Perennial. (Wyd,pola Bratnie dusze:Tajemnice dobrych zuiqzkóu. Warszawa:Jacek Smtmski,19951. Moreno,J. I-,(l 99 O). TWe essemiJ J. L. Moreno. New York:Springer. Neimeyer,G. J,(l 993). The challenge of charge:Reflections on eonstructivepsy:bmberwpy. -Journal of Cognihue Pychotherqpy,7,s. 363-1+4.Neimeyer,R. A. (1990. Constructwism and the eognitwe psychotherapies:Borne eoneeptual and strategie eontrasts. Journal of Cognime PąycWoWermy,7,s. 159-171.Nłezu. A. M. (19851. Differenees in psyehological distress between efectiąeand inefechye problem sowers. Jqpumdl of Counselmg Pąycwlqgy,k,s.135-138.**ezu. A. M. (19861. Eticacy of a socjał problem-sowing therapy approach for urqollar óepresswn. Journal of Consulting cnd Glinian Pychology,54,s. 42-48.Norcross,J. G. ,Goldfried,M. R. (19921.AondóooA ofpsycAWermy megmhon. New York:Basie Books. PNotórgtam,1. O 92),**s not as bdd as ił seems:A thinking qppm@w Wqppiness. Memphis,TN:Castle Books. YSye,8. (M 83). Understanding and mmdgmg your cnger ani agresńor. Federal Way. We BOA Publishing. BOIlanlon,B. ,Beacie,S.(l 994). A ńeld gnidę to possibilią land:PossióiliąWergy meWodr. Omaha,NE:Possibility Press. 93 BmloK. B. ,Wilk:1. OBBT). Shijting eontxts Tle generdtion of ejjectiuepąwńoWermy. New York:Guilford. Oldham,J. M.(red I 0990. Pemndlię dirorder. Washington,DC:AmericanPsychiatrio Press. 272. Re*. Nlkin,R. (1990. The use of a paradoxieal interrenhon for the treatment of recaldtrant temper tantrums,żehaior Derqpist. I 7,s. 37-40.Orlinsky,D. E. ,Grawe,K. ,Parka,8. K. (1990. Process and outeme in psycbotherapy-Noch einmal,(wił A. E. Bergin i S. I-Jłarfeld(red 1,Nmdbookof pychotherqpy and behduior ehdnge is. Zl)-BTI). New YmcWiley. Palmer,S. ,Dryden. W. ,Bllis. A. ,Yapp,R. (19951.Rahondl iuenieus. London:Centrę for National Emotwe Behańor Therapy. Palmer,S. ,Elita. A. (1990.In the counselors chair. TWe Rojoną(NmotveTherapid,2(I),s.6-15.lwi\Courueling Journal,1993,4,s. Ul-114. Paul,G. I-. (1960.Strategy of outeome research in psychotherapy. Journal of Consulting Pyehology,31,s. 109-118.YBPeale,N,V,(l 952). Dhepouer qfpositoe tJnWng. New York:FwwceCPerls,P.(19691.óesmY Wermy oeródtm. New York:Delta. YPeterson,G. ,Majer,S. P. ,Seligman,M. E. P. (1990.Zedmed w(plesmess. New York:Oxford. **hadke,K. M. 09821.Somę innovahons in RET theory and practiee. Ratond(liuing,17(Z),w. 26-80.?Phillips,8. I. ,Wiener,D. N. (19661. Sńorr-term pycwWeryy ond a(rucwedóeńouior cWmęe. New York:McGraw-Mili. Piaget,4. 04.The conatructon of redliły in the chili. New York:Basie Books. *Pietsch. W. V. (19931.The serenięprqyer. Sań Francisco:HarperPlomin,R. ,McClearn,G. 8.(1990.Naturę,nunure,ondpycw(ogy. Washmgton,DC:American Psyehologieal Association. Plutehik R. ,Kellerman,M. (19911.Enoton,pwwwo(ogr,@@JóWWrmy. Sań Diego,CA:Academic Presa. Popper,K. R. (19621.Ołyectue Anoui(edęe. London:Oxford. Popper,K. R. (19851.Pyper selecaou,lreQ David Miller. Prneton,NhUniversity Press. fPowell J,(l 976). Ful(y Wmdn,ful(y o(iue. NTlee,@ą V@8 Nrehaaka,J. O. ,DiClemente,0. G. ,Norcross,J. G.(l 992). In search of how people change:Applications to addictwe behariors. Ameriem Pyoołogist,42,s. Dóz-1114. Quintana,S. M. ,Holahan. W. (19921. Termination in short-term eounseling:Comparison of sueessful and unsuceessful cases. Journal of CounaelingPycłology,39,s. 299-305.YRaimy,V. (19751.Misunderwmding of We sejf Sań Francisco:Jossey-Bass. Rand. A. (19611.For We new iuellectud. New York:New American library. Randi,J. (1980.(We jbit-Wedlers. Buffalo,NY:Prometheus. Ranią 0. O 94 N. Will Wemgy and tuW md realią. New York:KnopfReandeaa,S. G. ,Wampold,8. 8. 0990. Relahonship of power and imobementto working witane:A multiple-case sequenhal analysis of briefYerpy. Journal of Courueling Pychology,38,s.UR-114. Reason,J,(l 99 T. Numm ermr. Cambridge,England:Cambridge University. 273. Reieh. W.(l 96 O). Selected uritings. New York:Farrar,Straus ani Cudahy. **sick,P. A. ,Schicke,M. K. (1990. Cognitiue processing Werąy ńr race uctms. Newbury Park,CA:Sagę. Rhue,J. W.,lmn,S. J. ,Kirach,1,(red 1. 09931.NmdoooW qfc(micel łypnosis. New York:Giulford. Robin,M. W. ,DiGiuseppe,R.(l 993). Rational-emohve therapy with an moidantpersonality. 8:1 K. T. Kuehlwein i M. Rosen lred 3,Cogutue Werdpiesin cc(jon(s. 143-1591.New York:Guilford. Rogera,G. R. (1950. The neeessary and sutfiaent conditions of therapeuhcpersonality change. Journal ofConsulinę Pąycw(ogy,21,s. 95-103.Rogera,G. R. (1960.On óecominę aperson. Boston:Houghton-Miflin. Rorer,1. G. (19891.National-emotive theory:1. An integrated psychologicaland phitosophic basis. Il. Explieation and evaluation. Cqmitue Temgyind ReseorW,13,s. 475-492:531-5-48,Rosenbaum,R. 0990.Single session therapies:lntrinsic integration. Journal of Psychotherdpy lntegration,4,s. 229-2%2.Nlotter,J. 8.(19541.Socjał ledminę ond clinicd(pąycWo(ogy. Englewood CliOs,NJ:Prentiee-Hall. **ush. A. J. (1980. The therapeuhc alliance in short-term eognitwe-behańortherapy,lwgl W. Dryden i P. Trower(red 3,Cqmime pycWoWerqgySrosis ond chonge(s. 59-721.London:Cassell. ćNłussell,8. (19501.The conyuesr of Aqppmess. New York:New AmericenLibrary. Russell,8,(l 965). TWe basie uritngs qfBenrmd Russell. New York:Simon! Scbuster. Safran,J. D. ,Greenberg,1. S.(red,),(l 99 l). Emoton,pwwWeryy ondewnęe. New York:Guilfbrd. Salter. A. (19491.Conditoned ryler Werąy. New York:Creatwe Agę. Belfer. A. (19521.Te cose ogoinsćpsycwdno(ysis. New Yorb:Creatiąe Agę. Sampson,8. 8.09891.The challenge of socjał change in psychology. Globalizationand psychology's theory of the person. Americdn PąycWo(ogis(,44,s. 914-921.Santrock. J. W. ,Minnett. A. M. ,Canpbell,8. 1. (1990.Dw mdAorimtwgnidę to se(-he(p xoAs. New York:Guilford. Świr,V. (19781.Peqple malinę. Pało Alfo:Science! :Behmior Books. Schneider,K. (1982. The deifed self A,centaur'response to Wilber and thetrmspersonal mremem. Journal of Humanistic Psychology,27,s. 1+6-216.Sćbofeld. W. O 964). Psychotherqpy:The purehase of jriendship:ErgjewoodCliffs. NJ:Prentice-Hall. Schutz. W. (1960.Jqy. New York:Groye. Schwartz,R. (19931.The idea of balance and integratwe psychotherapy. Jouradlof Piąehotherapy lntqrdton,3,s. 19-181.Nkoggm,P. ,Bynum,J. ,Stephens,G. ,Calhoun,S. (19901. STcacy of celt-administeredtreatment programs:meta-analytic review. Pryessiondl Pąychology,21,s.42-41.274. XKk 44. 44(. 'Scoggin,F'. ,McElreath,1. (1990. Eficacy of psychosocial treatment for geriatrio depression:A quantitatwe review. Journal of Consu(hng mdCliniedl Psyehology,62,s. 68-74.Seligman,M. E. P.(l 99 l),lecmed qptmism. New York:Knopf. Seltzer. A. (19861.Pandoacdl strmąies in psycWoWerqpy. New York:Wiley. Shapiro,1. M. ,Walań,R. N.lreQ. (198-0. Meditmion:(lassie md comempormyperąpectues. New York:Aldine. Shedler,J. ,Mayman,M. ,Mania,M. (1990.The illusion of mental health. Ameriem Psyehologist,48,s.MIT-1131. Sbibles. W. 091 A). Emotm:The method of philosophidl thermy. Wbtewater,Wl:language Press. Nhoham,V. ,Rohrbaugh,M. (1990.Paradoxical intervention,lwł R. J. Cor-mi(red 1,Encyclqpedia ofpsycholqgy(tom 3,s. 5-8). New YorkcWiley. Shostrom,E. I-. (19761.Actuolizing Wermy. Sand Diego,CA:Edits. YBSichel J" Ellis. A,(l 984). REP se(-We(p yorm. New York:lnstitute for Rational-Emotire Therapy. Simeos,P. Y. OBT). Start-term psychotherapy and emotional cmsis. Cambridge,MA:Harvard University. Silver,D. ,Rosenbluth,M.(red 1. 09921.NmdoooW ofóorderlme disorders. T:International Unirersities Press. Siwerman,M. S. ,McCarthy,M. ,McGmern,T.(l 992). A rewew of outeomestudies of rational-emotive therapy tom 1982-1989. Journal of Rdiondl-Emohue ani Cognihue-Behauior Therapy,10(3),s. 111-186.YBShnon J,1,(19931,óood mood. LaSalle,IŁ:Open CourISkinner,8. P. (195-0.Critique of psychoanalytic eoncepts. Sciemińc MomA(y,79,s. 300-335.Skinner,8. P. (19713.Bcyond feedom and d(gnij. New York:KnopfSlater,R. (196-0.Karm Horacy on psychoanalytic technique,(w**M. Hełmu lreLl,Adodncer in pycńodna(ysir(s.242-ZOO). New York:Norton. Smali,1. 09791.De órińr ąąycAWenąies lwyd,popr*. New York:BrunnenMazci. Smith,M. 8.(19731.On self-actualization. Journal ofNummishc Pąycńo(ogy,13(W,s. 17-33.Smith,M. I. ,Glass,G. V,(l 977). Meta-analysis of psychotherapy outeomestudies. Americm Pąwwlqgist,32,s. 752-760.Smitb,M. U. ,Glass,G. V. ,Miller,T. T.(l 98 O). 7 We Weneńzs ofpycWoWergy. Baltimore:John Hopldns University Press. Snyder,M. (1990.The development of socjał intelligence in psychotherapy. Journal of Hummistic Psychology,34 O),s.BA-3 U 8. Socarides,G. W. (1960.7 We ouen Aomosexucl. New York:Grune! :Stratton. Sookman,D. ,Pinard,G. ,Beauchemin,N. (19941. Multidimensional echematicrestructuring treatment for obsessions:Theory and practice. Jbumd(of Cognitiue Psychotherapy,8,s. 115-2)1. YSpMme,M,0985),Aehieuing pech per(armence:A psychology of uccess in We oręmizmion. Sydney,Australia:Harper! :Rów. 275. Npwaek,G. ,Platt,J. ,Shure,M.(l 976). The problem-solring approach to adjustment. Sań Franaso:Josscy-Bass. Spwad. G. ,Shure,M.(l 974). Socjał ddjustmem in younę children. Sań Francisa:Jossey-Bass. Staee. W. T.(l 96 O). TWe teqchings of We mysrics. New York:New AmericanLibrary. Stampf,T. G. ,Lewis,D. J. (1960.Essentials ofimploswe therapy. Journal of Abnormdl Psychology,72,s. W-W@. Stanton,M.(l 977). The utilization of suggestions derived tom rational-emotreYerpy. International Journal of Clinical ani Experimentdl Hypnosis. W,s. 18-26.Stanton,M. E. (19891. Hypnosis and rahonal-emotwe therapy-A de-stressmgxmtmatm. International Journal of Clmiedl and ExperimentatHypnosis,37,s. 96-99.Starker,S. (19886.Do-ił-yourself therapy. PąycWoWermy,25,s. 142-146.BStarker,S,(l 988 b). Psychologists and self-help books. Ameriem Journal qfPychoWerqy,43,s. 448-455.Stekel. W.(l 9 óO). TeWuque oóma(wica(psycWoWergy. New York:lweright. Steenberger,8. N. (1990. Duration and outeome in psychotherapy:An integratwereyiew,ćryessiondl Pąycńolqgy,25,s.li 1-I 19. Steketee,G. S. (19931.Demmem ofoósessite compu(sine disorder. New York:Guilford. Strieker,G. ,Gołd,J. R. (1990. Cnnpreńensiue AandóooA of pąycAoWergyiumtion. New York:Plenum. 'Stroud. W. I. ,Jr. (1990.A eognitive-beharioral ńew of agency and freedom. Ameriedn Psychologist,44,s. 142-143.Strugę,M. M. ,Binder,J. 1.(1980.PycWoWeryy in c neu Aę. New York:Basie Books. Sulliwn,M. S. (19631.De iuepersonJ Woy qfpychioty. New York:Norton. Suzuki,1. T. (19561.Zen żuddAism. New York:Doubleday Anehor Books. Suzuld,1. T. ,Fmmm,E. ,DeMartino,R. (1961.Zen Buddusm dnd pwwandlysis. New Yms Grwe. TWyd,pi\a Buddyzm,zen i pychoanalizd. Poznań:Rebis,19951. Tarł,G. T.(l 992). Tmnąpersono(pychologies. New York:HarperCollins. Twe,P. O 93). Aleohob How to gwe ił up ani be gtad you did. NtammteSprings,Flz Radonu Self-Help Press. Tams,G. (19831.Angerz De misundemood emoion. New York:Simon andSchuster. TwyMr,t. E. OS'łój. Positiue illuaionc Credtiue self-deoption dnd the hedlthymina. New York:Basie Books. Ylhorne,P. G.(l 95 O). Pnnc(pies qfpersondli(y counseling. Brandon,VT:Journal of Clinieal Psychology Press. Tillieh,P. (1961.(We couroge to óe. New York:Oxford. **osi,D. J. ,Baisen,8. S. -(1980.Cognitwe experienhal therapy and hypnosis. (wił W. Wester,J. Smith(red 1. Glinian łypnosis(s. 155-1781. Philadelphia:lippinott. 76. **osi,D. J. ,Fuller,J. ,Gwmne,P.(1980,czerwiec). Tbe trwmert of hyperactwityand learning disabilities through RSDH. (Wykład wygłoszony podczas kmferencjil. Ttird Annual Conferenee in National Emotve Therapy. New York. YTosi,1. J. ,Judah,S. M. ,Murphy,M. M. (19891. The e@ects of a eognitiąeexperiential therapy utiliring hypnosis,eognihve restructuring,and deyelopmentalstaging on psychologieal factors associated with duodenaldloer. Journal of Cognitiue Psyehotherdpy,3,s. 2 T 3-**. **osi,D. ,Marzella,J. N. (1970. The treatnent of guilt through rahonal siigedlrected therapy,(wił J. 1.Wolt,8. Brand(redJ,7 uenę yems qfrmonc(Wergy(s. 234-2401.New York:lnstitute for Rational-Emotwe Therapy. **osi,D. ,Reardon,J. P.(l 976). The treatnent of guilt through rational stacje directed therapy. Ratonal Zatnę,li(0,s.8-11.**osi,1. J. ,Rudy,1. R. ,Lewis,J. ,Murphy,M.u(l 992). The psychobiologicale@cts of eognitwe experiential therapy,hypnosis,eognitwe restructuring,and attention placebo control in the treatment of essential hypertension. PąycWoWerqyy,39,s. 274-284.YYTńrpey,3. O 989),Rational recouery tram cleoholisnc The sm 4 wek 888 York:Delaeorte. YTrimpey,J. (19931.Step zero:Addiction rolce recognition technique. Journal of Rotiondl Reeouery,6 OJ,s F-T**i*t**,J. (19941.AVRT in a nutshell. Journal ofRdionJ Recovegy,6(W,s. 1-3.****,J. ,Trimpey,1. (19901.Rmioncl recooeĘ tom ńmess. I-otus,CA:Lotna Press. Tyler,P. B. ,Brome,D. B. ,Williama,J. 8. (19911.Etnie umiej(y,ecology ondpycWoWemm. New York:Plenum. Underhill,8. (1970.Myricism. New York:New American Library. YYVelten,E,(l 987). Aou m że unAyqy m warł. (Nagranie na baeeciel. New York:lnstitute for Rational-Emotve Therapy. 5 emm. A. OB 88\. Thmking,feelmg,behwing:Ar emotiondl eduotion currieulumńr childrm. Champaign,11:Researeh Press. Waehs,T. D. O 992). Dw naturę ofnumre. Newbwy,CA:Sagę. YWwmel,P. 1.O 9 TT). Pąyehocndlsia and behmior therqc Touard dn inkgmhon. New York:Basie Books. Wachtel,P. U. (1990.Cyclical proosses in personality ani psycbopathology. Journal of Abnormdl Psychology,103,s. 61-64.Wełen,S. ,DiGiuseppe,R. ,Dryden. W. (19921. A pncttonerk gnidę to rdtonJ-emotioe termy. New York:Oxford University Press. NAalen,S. R. ,Nader,M. W. (19911.Depression and RET,lwgl M. E. Bernard lreL(,Using rdtiondl-emotiue therqy efjctwely G. 239-24. New York:Plenum. Walter,J,,i in. (19921.Ąw Rmd,ldecs(1992,19,26 mąjal. Toronto:CBSldeas Transcripts. Wwśt. W. ,Vwugwar,Y. O'4. Poths beyond ego:The trdnspersonat uision. Stanford. CA:1:1. 8.Bojka. 9 Walter M. (1990.Personel resilience. Ontario. Kanada:Resilience Trininglnernationat. 9 Aarga,G.(1988,wrzesień). Profile of psychologist Albert Ellis. PąycWologyTbdqy,s. 18-33. (Wyd,pogra New Yorb:lnstitute for Rational-EmotiąeŻterapy(9 g 5 jSwnock,S. (19891. Rational-emotwe therapy and the Christian client,/ourndlof Ratondl-Emotwe dni Cognitiue-Behwior,7,s. 263-214.SAarren,R. ,Zgourides,G. D. (1990. Anxie(y disorders:A rmiondl-emotteperąpectue. Des Moines,lu logwood Dwision,Allyn ć:Baon. 9(atson,G. G. ,Vassar,P. ,Plemel,D. ,Herder,J,(l 99 O). A factor analysisof Ellis'irrational belief. Journal of Clinicdl PsycWo(ogy,46,s.412-415.ć 9 Matson,D. ,Tharp,R. 0990.Se(-directedbeńouior lwyd. VII. Padłe Groye,CA:Brooks/Cole. Watem,J. 8.OBlB\. Psychice tram the standpoint of a behduiorist. Pmladelphia:lippincott. Watson,J. B. ,Rayner,R. 09201.Conditioned emotional reactions. Journal qfExperimental Piąchology,3,s. 1-14.Watzlawick,P. (1970.7 We lmęuoge qfcńmęe. New York:Basie Books. Watzlawick,P. ,Beaven. A. ,Jackson,D. (19671. Pmgmmics qWumm commumcd(im. New York:Norton. Watzlawick,P. ,Weakland,J. ,Pisch,R.(l 974). Qdnge. New York:Nortn. Seinberger,J. (19951.Somę common factors arerćt so common. Gliniec(Pąyehology,3,s. 58-69.Sejmach,S. G.(l 98 O). Uneomentional therapist:Albert Ellis. Personnel cndGuidmce Journal,59,s. 152-160.YWessler,R. 1.(19881.Afiect and noneonscious proeesses in cognitwe psychotherapy. (wQ W. Dryden,P. Trower(red 1,Deuelqpmezus in cognimepęcAołAermy(s. 23-4 O). London:Sagę. 9 Wessler,K. K. ,Wes@er,K. L. 0986). The prineiples ani prdctice of rationdl-emotue termy. Sań Francisco:Jossey-Bass. Whitaker,G. A. (19921.Symbolic experiential family tberapy:Model and methodology. (w:I J. K. Zeig(red 1,7 Ae eoolurion qfpąycAoWermyc Deseeond eonyerence(s. 13-231.New York:BrunnenMazel. Siener,D. (19881.AWen Lilie Possionme sAcptc. New York:Praeger. Wiggins,J. G. (1990.New study supports psychotherapy but challenges psychologists. PąwwWerqpy Bulletn,29(0,s. 45-46.Wilber,K.(l 99 O). Eye to ęe lwyd,popr*. Boston:Shambhala. Wilson,8. 0.(19751.Socioóiologc De neui swuhesis. Cambridge,MA:Harvard University Press. SAilson,P. M. (19921.Prmc(pies ond practce qfrelqpse preuemion. New York:Guilford. Sinston. A,,laikin,M. ,Foliach,J. ,Samstag,1. W. (1990. Short-term pąychotherapyof personality disorders. Americm Journal qf Pąycńimry,151,s. 190-194.Wittgenstein. I-. (19221.Trcrmus logice-pńilosqpucus. London:Kegan Paul. 278. 9 Molberg. U. R. (195-0.Tęchnięte qfpąycWoWermy. New York:Grune! :Strat ton. **olberg,1. R. (19651.SAon-term pycńotergy. New York:Grune 8 Strat-100. Solfe,J,1.(l 9? /).Assertoeness mininę ńr women. (Nagranie na kaseciel. New York:BMA Audio Cassettes. **olfe,J,1.(l 98 O). Wbmm-arsen yourse(f(Nagranie na kasedel. New York:lnstitute for Rational-Emotwe Therapy. ćWolfe,J. 1.09921.Whm to do when he hds a heqdaehe. New York:Hypel 3 Olt. YYWdMe,J. L. O 993). Bon not to gwe yourself a hedddehe when your partner isnY acting We uqy yoird lite. New York:lnstitute for Rational-EmotweTherapy. 9 Wolf,J,L,(l 994). Ooereoming łon ńusrmion olermce. (Nagranie na łase-cię wideo). New York:lnstitute for Rational-Emotwe Therapy. YWolfe,J. L. ,Brand,E,(rsL). (19771.Twenę yeors of ruionJ termy. New York:lnstitute for Rational-Emotwe Therapy. Wolt,J. L. ,Fodor,1. G. (19751. A cognitive-behavioral approach to modifylingassertive behavior in women. Counse(tnę Pąycńo(ogisr,54,s. 4552 Woltę,J. I-. ,Naimark,M. (19911.Psy chologieal messages and socjał entext. Strategies for increasing RETs eOectweness with women,(w**M. Bernard(reLl. Ustne rdtoncl-emotue pheryy ejjectiue(y. New York:PleDUDl. Wolpe,J,(l 99 O). Depnctse qWeAmior Wermy(wyd. Tj. Needham Heights,MA:Allyn:Baon. Woods,P. J. (1970.A taxonomy of instrumentu eondihoning. Ameriem Pąyehobgist,29,s. 584-591.Woods,P. J,(19831.lmprodng beharioral-change strategies with elient. Journal of Rationdl-Emotwe Therqy,1,s. 26-28.Woods,P. J. (19851. Learning paradigms espectanaes and behwioral central:An expanded dassifcation fr learned behayior. Antał Journal qf CqgnihvePiąehotherąy,3(I),s.43-8.ćYWooóa,P. J. OBBOw. Controlling your smoking:A eomprehenswe set of strdtąiesńr smołinę reducłon. Remake,VA:Scholara'Press. YWoods,P. J,(l 992). A study of belief ani non-betief items tom the Jones'irrational belifes test with imptications for the theory of RET. Journal of Rctiondl-Emohue ani Cognihue-Behaior Therapy,10,s.41-62.**oods,P. J. (19931.Building positwe sel-regard,(wił M. 8.Bernard i J. 1. Woltę(red 1,(We RET resource óooł ńr pmcttoners(s. 158-160. New York:lnstitute for Rational-Emotwe Therapy. Yalom,1. (19901.Łastentcl pycWoWermy. New York:Basie Books. Yankura,J. ,Dryden. W.(l 99 O). Domy REI:Alom Elita in dchon. New York:Springer. Yankura,J. ,Dryden. W. (1990.Alom Allir. London:Sagę. Yates. A. (19701.Behcuior Thermy. New York:Wiley. 279. Young,M. S. (1970.A rationdl counseling primer. New York:lnstitute for Rahonal-Emohve Therapy. Soung,M. S. (1980.Specjał issue The work of Howard S. Young. BntWJoumal of Cognihue Pyehothermy,2(Z),s. 1-361.Zeig,J. K. (19921. The virtues of our fults:A key concept of Ericksoniantherapy. 8:1 J. K. Zeig(red 1. Tle etoluton qfpąycWoWerqmc TWe secondconńrence(s. 252-269).New York:BrunnenMazel. Zeig,J. K. ,Gilligan,S. G.(red 1,(l 99 O). Ariet Dermo MwAs,MeWods andMetqpńors. New York:BrunnenMazel. Zilbergeld,8. (19831.7 Ae shrmAing qfAmericd. Boston:little,Brown. INDEKS RZECZOWY. A. ABC nerwicy: 23-24. ABC teorii REBT: 221,228. ABC terapii REBT: 34-35. ABC tworzenia zaburzeń: 205. afektywna-dyrektywna terapia: 120,138-139, 155. afirmacje 130-132. akceptacja 185. autodestrukcja 200. autosugestia I30. B. bezwarunkowa akceptacja(bezwarunbowepozytywne nastawienie)102,158, 199. D. depreąia 174,182,195,229. dyskusja(dysputo empiryczna 63-65,175. dyskuja(dysputa)logiczna 65-66,175 .dyskuja(dysputa)pragmatyczna 66-68,175. dyskuja wymuszona 72,81. dyskutowanie przekonań 176. dysputa(dyskujal wewnętrzna 25-27. E. efektywne nowe poglądy,uczucia i zachowania 25-26. eklektyzm 225. elastyczność 199. F. fobie 229. formularz samopomocy REBT 69-70. G. generalizaj a 226. gniew 76-82. H. hedonizm 200. hipnoza 133. I. imploża 121. implozyjna desensytyzacj a wyobrażeniowa 121. impulsywność 193. indywidualność 198. interwenci a paradoksalna 164-168. K. kompulsywność 193. -kompulsywne zachowania 195. konsekwencje emocjonalna-behawioralne 31. konstruktywistyczna niedyrektywnaterapia 138-139. konstruktywizm 138. L. leczenie farmakologiczne 22I. lęk 174,182,195. M. magiczne metody terapii 133. materiały samopomocowe 201-203,234. metoda Jollyanny"134281. metody behawioralne I 10-120-odczulanie(desensytyzacja in ugo)0480439-pozostawanie w trudnych sytuacjach I 14-technika wzmocnień I 15-stosowanie kar 116-119. metody poznawczo-emotywne 91-109-wyobrażenia ragi oralna-emotywne 92-95-ćwiczenia zwalczające wstyd 96-98-piosenki terapeutyczne 99-101-technika bezwarunkowej akceptacji 102-106-wymuszone argumenty 107. Nnerwica 173-174,176,178,201,210. niska tolerancja na frustrację 142-144. 175-176.189.221. odwracanie ról 73,81. P. paliatywne metody psychoterapii 140-144-metody dystrakąjne(techniki odwracania uwagi 141-144. pierwszorzędne rozwiązanie terapii REBT 49-50 P 8 g@6 religijne 145-148-a terapia 145-148. pozytywne myślenie 130. praktyczne rozwiązywanie problemów 149-153. przekonania dysfunkcjonalne 53-5-4,173, 179,205,221-222. przekonania irracjonalne 25,53-5-4,57-62,74-75,83,173,178,184-185,188,222,228-229. przebonania racjonalne 24,58-62,73,183, 222. przekonania zdrowe 175. przebonań zmiana 177282. przymusy 54,57. psychoanaliza 191,204,222. psycholingwistyka 225. R. racjonalna-emotywna terapia behawioralna 196. reifikacja 227. relacja terapeutyczna 134-137. równowaga poznawcza 192. samoakoptaja bezwarunkowa 124135-136. 139,188. samoakoptacja warunkowa 124,135. samoocena bezwarunkowa I 56-I 58. samoocena warunkowa 156-I 58. samorealizacja 195-201,220. samospełniąiąca się przepowiednia 225. samoświadomość 198. strategia paradoksalna 165. T. technika wymuszonych dyskusji 92,107-108. techniki emotywna-ewokatywne I 76,229. terapia 191-192,195-metody 195. terapia behawioralno-poznawcza-rodzaje 130. terapia emcksonowska 123-125. terapia intensywna 2 I terapia krótkoterminowa 19-21,179,192-ograniczenia czasowe 168-170-zmiana w terapii 179. terapia oparta na doświadczaniu 162-16-4. terapia skupiona na rozwiązaniach 125-129. terapia telefoniczna 168 tolerancja 198-199. uzależnienia 195. 228. W. werbalizacja 226. wgląd 27-29,46,159-161,176-typy 161. wizualizacje pozytywne I 30-132. wsparcie w terapii 15-4-156. wstyd 95-96. wymuszone stwierdzenia wspomagi ące 73,81. Z. zaburzenia emocjonalne 90. zmiana 187-191. 201.206.216.220.