LESZEK ENGELKING
MISTRZYNI KALIGRAFII I
INNE WIERSZE
3
Tower Press 2000
Copyright by Tower Press, Gdańsk 2000
4
POLECENIE SLUŻBOWE
Go, my songs
Ezra Pound
Idźcie na miasto, dalej, moje wiersze,
Żywo, hultaje, przynieście tu wina,
A pamiętajcie, że ma być szlachetne.
Zwędźcie gdzieś ciasta, owoce, bakalie
I podsłuchajcie śmieszne dykteryjki,
Sprytne zagadki, sprośne anegdoty
Albo mrożące krew w żyłach tragedie,
Byście wieczorem miały o czym śpiewać.
Lecz nade wszystko sprowadźcie Hermnionę,
Rozchichotaną małą rozpustnicę,
No wiecie przecież o kogo mi chodzi,
Tę z haftem złotym... No?! Co za tępaki!
5
ANIOŁY STAŁY NA RODZINNYCH POLACH
Powietrze tak zgęstniało,
że nawet anioły
padają jak muchy.
Klepsydry przyklejono do firmamentu.
Boję się otworzyć kran,
boję się, że zamiast wody
popłynie krew
aniołów
albo moja.
Otwórz wreszcie kran
albo drzwi.
Na progu stoi anioł,
który jest trupem,
anioł
w bryle powietrza,
w grobowcu.
Otwórz mu swoje żyły
na oścież.
Ostatnio
klepsydry przykleja się do firmamentu.
Taki nowy zwyczaj.
6
POWIEŚĆ W LISTACH
Listy otwarte
mogą być zamknięte
w szczelnych szufladach.
Listy zamknięte
mogą być otwarte.
Listy żelazne
mogą być łatwopalne.
Listy lokatorów
mogą być listami gończymi.
Listy wyborcze
mogą być albo nie być
(Hamlet, opera buffo).
Listy obecności
mogą być zbędne.
Nieobecni
i tak zawsze maja szczęście.
7
***
Od tego się nie umiera
więc żyjemy dalej,
zabici
nie na śmierć.
Od tego się nie umiera,
więc liżemy rany,
nawykli
do smaku krwi, ropy i pustki.
Od tego się nie umiera,
więc umieramy w końcu,
posłuszni,
od czego innego.
8
***
I cóż mam z tobą zrobić,
moja nienawiści,
skoro zabijać
nie mogę i nie chcę?
Chodź, wyjdziemy z domu
i będziemy śmieszni.
Będziemy miotać
kamienie przekleństw,
będziemy zadawać
ciosy pytań retorycznych,
będziemy wznosić
piramidy okrzyków.
Będziemy śmieszni.
9
***
Rosjo leniwa i niechlujna,
garbate chaty i majdany,
bólu pijany, rozchełstany,
rozpaczy nieustannie czujna.
Skąd mi się wziął ten zryw tęsknoty?
Cóż mi rosyjska put'–doroga,
cóż mi rosyjski Bóg–nieboga
i los – jak straszny sen idioty?
Nigdzie nie jestem mniej w ojczyźnie,
wolę od ciebie inne kraje,
a jednak ciągle mi się zdaje,
że krwią i łzami pamięć bryźnie,
gdy jej pozwolę zerwać pęta,
gdy jej przypomnieć cię pozwolę;
po pustej ziemi jak po stole
tęsknota toczy się przeklęta.
10
***
Z głębin mojej Azji
wyłania się horda
cuchnących
koczowników.
Mówią językiem,
który mi coś mgliście
przypomina.
Wykrzykują gardłowo
ciągle te same
wyrazy.
Ich kobiety
warzą przy drodze strawę
i patrzą na mnie wilkiem
pustynnym.
11
***
Czas przypomnieć blask słońca na rynnie,
Co w upale drzemała bezczynnie.
Czas przypomnieć tramwajowe tory
I na szynie – liść na szkarłat chory.
Czas przypomnieć, czas w sobie rozboleć
Jakiejś zimy minionej gołoledź,
Jakiejś wiosny minionej i słotnej
Zapach jezdni – po deszczu wilgotnej.
Choć smagają, gotowe zbalsamieć
Tamta dawna ulewa i zamieć,
Tamten dawny blask słońca na rynnie,
Co w upale drzemała bezczynnie.
12
***
W nieznanym mieście, w którym zabłądziłem,
Nagle ujrzałem zamierzchłą cukiernię,
Te same lampy i jaskrawe światło,
Nie wypłowiałe przez te wszystkie lata,
Ten sam kontuar, fotele, stoliki:
Udzielne księstwo szparkiej kelnereczki
(Jej drobnych draźniąt dotykałem we śnie) –
Pachniała żądzą, ciastkami i piwem
I już z daleka przeczuwałem zapach.
Ten sam gwar miasta, ten sam zmierzch sierpniowy,
Po którym przyjdzie ten sam, dawny, wieczór,
Ta sama sadza na tej samej szybie
Tych samych drzwi, lecz kiedy je pchnąłem,
Pogasły światła.
13
EPITAFIUM RZYMOWI
Na motywach cudzego sonetu
Przybyszu, który oto Rzymu szukasz w Rzymie,
Nie znajdziesz w Rzymie Rzymu, tylko Rzymu imię.
Rumowisko, gruz, popiół, stłuczone kolumny,
Rozwłóczone fragmenty jak trupy bez trumny.
Oto Rzym! Chciał Rzym zdobyć świata okrąg cały,
Więc musiał Rzym zwojować, by dojść pełni chwały.
I stał się Rzym igrzyskiem płomieni i dymu,
A teraz Rzym wyrasta na popiołach Rzymu.
I będzie ten Rzym nowy też Rzym miał na imię,
Choć nie znaleźć nikomu Rzymu w owym Rzymie.
Już tylko zmienny Tyber, jak swe wody pędził,
Tak pędzi je niezmiennie, bo czas go oszczędził.
Niewzruszone czas ruszył, dążąc w swoja stronę,
A to, co w ruchu było, trwa nienaruszone.
14
***
Kiedy człowiek w odpowiednim stopniu
pochłonięty jest jakąś myślą, przywabia
Umarłych, tak jak wysokie i ostre
przedmioty przyciągają energię z
atmosfery.
Jakub Deml
Spotkałem Jana. Wiedliśmy rozmowę
na pomoście jakiegoś starego tramwaju
(takie jeździły jeszcze w latach sześćdziesiątych,
od remizy do sądu, ulicą Piekarską).
Mówię mu wreszcie: „Ty przecież nie żyjesz”.
„Tak – odpowiedział zapatrzony w niebyt. –
Tylko przypadkiem nie rób z tego wiersza,
spotykanie umarłych, we śnie czy na jawie,
tyle już razy było opisane”.
15
UCZTA
Wysyp proso pieśni,
Przybiegną do niego zmarli –
Łakomi, wygłodniali.
Postaw miseczki przed nimi,
Niech piją piwo pieśni,
Niech je łapczywie chłepcą.
Spuść ze smyczy psy pieśni,
Niech teraz one ucztują,
Żarłoczne trupojady.
16
KAMIEŃ W WODĘ
Nadejdzie morze,
wygładzi kamienie –
kamienie młyńskie,
kamienie u szyi,
nawet kamienie
do cudzych ogródków,
Nawet kamienie obrazy
będą gładkie,
coraz gładsze,
aż znikną.
Nie oprą mu się
kamienie probiercze,
kamienie milowe
ani węgielne
Nadchodzi morze,
idzie mi naprzeciw
i delikatnie
liże moje stopy.
17
***
Nocą,
kiedy zostaliśmy sami,
zapytałem morza:
gdzie jest wyspa Ocolora,
którędy tam
dopłynąć,
gdzie jest wyspa Bimini,
gdzie Mag Meld,
gdzie Ildatach,
gdzie jest wyspa,
na której tańczą
zmarli?
A morze
nabrało wody w usta.
18
WIGILIA
Śniegowe płatki wirują za szybą,
Kto się w nie wpatrzy, ten zobaczyć zdoła,
Jak śnieg się staje drzewem albo rybą,
Twarzą kobiety lub skrzydłem anioła.
Dziś w ciszy świerków rybia cisza będzie,
Ryba zaś ćwierknie, miauknie lub zaszczeka,
Wilk zaskowyczy do wtóru kolędzie
I skowyt zabrzmi jak lament człowieka.
A my siądziemy do śnieżystych stołów
I porzucimy słowa nasze wilcze.
Będziemy mówić językiem aniołów
Albo milczeniem archaniołów milczeć.
19
***
To ja wypiłem księżyc;
Teraz krąży w moich żyłach.
To ja połknąłem słońce;
Teraz pali mi wnętrzności.
Przybądź do mnie, jasna panno,
By przywrócić światu słońce.
Przybądź do mnie, czarna panno,
Mrok przywrócić mym aortom.
Przybądź do mnie z mieczem srebrnym,
Byśmy starli się w ciemności.
Przybądź do mnie z tarczą złotą,
Bym nie zranił cię nad miarę.
Na brzeg rzeki mnie zaprowadź,
Czarnej rzeki, chłodnej rzeki,
Idźmy ku niej po omacku
Najpierw miasta labiryntem,
Sztolnią potem od krwi lepką.
Kąpać się będziemy w rzece,
Ja krwią srebrną będę broczył
I wypłynie ze mnie księżyc,
Z moją krwią wypłynie w ciemność.
Wyjdzie ze mnie krwawe słońce
Twojej jasnej krwi naprzeciw,
Bladym płatkom, wonnym płatkom,
I krwią czarną będę broczył,
I zostanę sam w ciemności.
20
***
Wiersze często chodzą stadami
jak autobusy
albo chociaż parami
jak nieszczęścia,
nieszczęście ty moje,
chodzą całkiem bez związku z moją miłością,
miłości moja.
Już dawno żadne stado tedy nie łaziło
ani zbłąkały się tu pojedyncze sztuki.
Więc nie dostaniesz wierszy,
muzo ty
była,
ale rozmuziała,
muzo ty moja przyszła,
teraźniejsza.
Miłości nie chodzą stadami,
nieszczęście ty moje pojedyncze.
21
Z PODRÓŻY
Wizja tak jasna,
że to już niemal
rzeczywistość:
stary Chińczyk w knajpie
kreśli na moim stoliku
ideogram „nadzieja”.
22
MISTRZYNI KALIGRAFII
Ideogram „nadzieja”
taki jest niepodobny
do ideogramu „rozpacz”.
Mistrzyni kaligrafii
umie jednakże zręcznie
przekształcić jeden w drugi.
Raz dwa
i po wszystkim.
23
SĘDZIA
Sędzia odgwizdał koniec meczu
w regulaminowym czasie
i skazał mnie na śmierć
z zawieszeniem
na pół godziny.
Pani mecenas zostawiła mnie na lodzie
jakby to był jakiś cholerny hokej.
Mróz przechadza mi się po kościach.
Rzut karny
w drugiej połowie dogrywki
będzie się podobno wykonywać
moją głową.
Nie ma się co tak oduchać douchać,
pani prokurator,
pani też skończy w siatce
na motyle.
Sędzia gwiżdże sobie w obłokach
na wszystko.
24
***
Ujrzałem we śnie Siwę
białowłosego Cygana
z nadmierną liczba twarzy
i łapsk.
Właśnie wydychał wszechświat
ku uciesze gawiedzi.
25
BALLADA
Puka w niemalowane drzewo.
„Czy mogę wejść
w świat odczyniony z nieszczęścia?”
Garbaci kominiarze w czarnych cylindrach
wybuchają szyderczym śmiechem
i zaraz potem
drzazga wbija się jej w palec,
a oni
wyciągają sroki
(ech, te dadzą w kość!)
z pustych kapeluszy.
„Lepsza sroka w garści
niż sójka za morzem”.
26
Z NAUK WIELKIEGO GURU
„Całe to życie gówno warte” –
powiedział mi święty starzec
z Góry Miłości
w parku miejskim im. gen. Świerczewskiego.
Święty mąż wieszczył
natchniony somą,
boskim napojem.
Tak oto poznałem prawdę
o ziemskim bytowaniu.
27
***
nim słońce wzejdzie
rosa wyje
do księżyca
księżyc jest w pełni
albo na nowiu
jak jest na nowiu
to podrzyna gardła
nim słońce wzejdzie
krew woła
do nieba
wola hej niebo
pocałuj mnie gdzieś
28
***
Ech, ponieżyć by sobie trochę,
ponieboszczykować,
wreszcie porządnie odpocząć
w schludnej skrzyneczce,
przezimować.
Tylko te ceny
usług pogrzebowych...
29
***
Nieźle byłoby zostać
nieznanym żołnierzem,
dostawać wieńce
z szarfami
od głów państw
i państewek,
albo i nie dostawać,
tylko ze smakiem
gryźć sobie ziemię,
albo i nie gryźć,
tylko być gryzionym.
Incognito.
30
ARS MORDENDI
będę gryźć ziemię
do krwi
do skowytu
do popłochu
będę ją ścigać
i gryźć jak doścignę
gryźć proch
powietrze
z którego powstałem
obrócę się
i będę gryźć
przeszłość
potem przyszłość
i teraźniejszość
wszystko
czego nie ma
ugryzę pustkę
z której powstałem
i zęby
i gryzienie
wyrwę krwawy kawał
ziemi
nie z tej ziemi
kawał powietrza
nie z tego powietrza
od powietrza
ognia i wody
i od ziemi
zachowaj nas
gryzie samogryzie
sztuczna szczęko
zgryźliwa sztuczko
sztuko gryzienia
31
W SKLEPIE KOLONIALNYM
w sklepie kolonialnym
sprzedają towary
z kolonii
murzynów i hindusów
z kolonii
wytrząsnę wszystkie skarbonki
wydam ostatni grosik
na murzynkohinduskę
albo hinduskomurzynkę
z kolonii
tam strumieniami
płynie sobie reńskie
na małą murzynkohinduskę
imieniem lorelei
32
ŻYDZI NA MADAGASKAR!
jak dam się obrzezać
to może się przeszmugluję
do tej całej afryki
tam murzynki świecą
gołymi tyłkami
to bardzo czarne
bardzo jasne światło
cóż może lepiej
rozjaśnić białą
nieprzeniknioną noc
naszego pieprzonego żywota
33
***
Trzeciorzęd był pierwszorzędny,
siedziałeś sobie,
a pod tobą
wypuczała się Czomolungma.
Starczyło siedzieć na dupie,
żeby się znaleźć na szczycie.
34
***
skończę niedługo
w zakładzie zamkniętym dla łysoni
bez wody bez fajek
to mi zwisa
do samej podłogi
ale i bez kobiet
o Jezu
żadnego przydziału kobiet
nawet z okazji świąt
państwowych i kościelnych
nawet pod choinkę
ani ani
O Jezu
na najgorszym oddziale
dla łysych
czeszących się z przedziałkiem
35
JEST DOBRZE
Ale syf!
Żaden tam AIDS –
syf, zwyczajny syf.
A może nawet stara poczciwa franca.
36
***
Otwórz okno,
wpuść do pokoju gwiazdy.
Rzeki płyną przez noc
jakże rozległą.
Otwórz okno,
jesteś sam
i mijasz.
37
***
Wieczór był dzisiaj aż do bólu błogi,
Teraz wydycha ból i błogość gleba.
O świcie trzeba zbierać się do drogi,
Lecz jeszcze wcześnie, nic jeszcze nie trzeba.
Wolno przeglądam stare katalogi,
Śledząc przemiany gwiaździstego nieba.
O świcie trzeba zbierać się do drogi,
Lecz jeszcze wcześnie, nic jeszcze nie trzeba.
Znajomy chrobot dobiegł spod podłogi,
Mysz gryzie skórkę spleśniałego chleba.
O świcie trzeba zbierać się do drogi,
Lecz jeszcze wcześnie, nic jeszcze nie trzeba.
38
***
Na zegarze godziny pół bije niejasne,
Tyle tylko, że nocne, dalej – bez przydziału.
Sen nadbiegł. To sen rządzi mną teraz, nie ja snem
I ku wyspom płochliwym płyniemy pomału.
Ta wyspa jak się zowie, Cypr czy też Cytera?
Na niepewności stale jej kształt poprzestawał.
Lecz czemu ten, co wiódł mnie, właśnie tu umiera,
Skoro wokół panuje odwieczny karnawał?
Wtem gdzieś się zapodziewa taneczny korowód,
Nagła pustka przytrafia się ziemi i niebu,
Nie ma morza, wysp nie ma, a jedyny dowód
Na istnienie stanowi trup snu bez pogrzebu.
39
***
Proszę sny, państwa sny do kontroli,
kolejowe koszmary, majaki,
jawa jeszcze przez sen nawet boli
i świat boli, bo właśnie jest taki.
Półsny śnione na pół, na trzy ćwierci,
zasny, przysny, prześniłki, niedosny,
dośniwany rankiem taniec śmierci,
pocałunek ze śmiercią miłosny.
Pocałunek z miłością śmiertelny,
śniony stukom miarowym do taktu,
sen się z jawą pomieszał, nieszczelny,
został koszmar, ale snu już brak tu.
Państwa sny, proszę sny przedstawić...
Czy konduktor też natrętnie śni się?
Czemu we śnie musiał się po–jawić?
Kły ma wilcze, a kroki ma lisie.
Kroki lisie, lamparcie pazury,
chichot hieny, a wzrok ma sokoli
i wypatrzy nim każdy sen, który
chciałby wymknąć się jego kontroli.
40
SPIS TREŚCI
Polecenie służbowe
Anioły stały na rodzinnych polach
Powieść w listach
*** (Od tego się nie umiera...)
*** (I cóż mam z tobą zrobić...)
*** (Rosjo leniwa i niechlujna...)
*** (Z głębin mojej Azji...)
*** (Czas przypomnieć blask słońca...)
*** (W nieznanym mieście...)
Epitafium Rzymowi
*** (Spotkałem Jana...)
Uczta
Kamień w wodę
*** (Nocą...)
Wigilia
*** (To ja wypiłem księżyc...)
*** (Wiersze często chodzą stadami...)
Z podroży
Mistrzyni kaligrafii
Sędzia
*** (Ujrzałem we śnie Siwę...)
Ballada
Z nauk wielkiego guru
*** (Nim słońce wzejdzie...)
*** (Ech, ponieżyć by sobie trochę...)
*** (Nieźle byłoby zostać...)
Ars mordendi
W sklepie kolonialnym
Żydzi na Madagaskar!
*** (Trzeciorzęd był pierwszorzędny...)
*** (Skończę niedługo...)
Jest dobrze
*** (Otwórz okno...)
*** (Wieczór był dzisiaj aż do bólu błogi...)
*** (Na zegarze godziny pół bije...)
*** (Proszę sny, państwa sny do kontroli...)
41