EWA PRZYBYLSKA
DZIEŃ KOLIBRA




Projekt okładki: Beata Marcinkowska
Redakcja: Danuta Sadkowska

Korekta
: Maria Łoś
MIEJSKA BIBLIOTEKA PUBLICZNA
im. Sienkiewicza ul. K. Puchatka 8
05-800 w Pruszkowie
Copyright by Ewa Przybylska, 1997
ISBN 83-86129-85-9
Wydawnictwo Akapit Press, Łódź 1997
90-368 Łódź, Piotrkowska 182
tel./fax (0-42) 36-12-14, tel. (0-42) 36-32-92
Druk: Drukarnia Księży Werbistów
86-130 Laskowice Pom., ul. Długa 44, tel./fax (0-532) 181-69



Pierwszy zjawił się, jak każdego wieczoru, opryszek w wielkim
kapeluszu. Rozpostarł szeroko ramiona i przyczaił się w ciemnym
kącie, każdej chwili gotów do skoku. Potem od ściany odkleił się
długi czarny cień i zaczął przesuwać się powoli, nieustępliwie
w stronę tapczanu, a jego macki sprawdzały po drodze każdą
napotkaną rzecz, każdy mebel, każdą książkę, cały czas bezszelestnie
i bardzo dokładnie.
Sławek wstrzymał oddech. Czarne pazury ślizgały się po kołdrze,
czuł, jak zsuwają się wzdłuż jego ciała. Zerwał się. Zapalił lampę
przy tapczanie. Duszność ustępowała powoli, jeszcze nie mógł
przełykać, jeszcze serce wpychało się do gardła, ale już rozpoznał
omyłkę. Macki zniknęły, opryszek przemienił się w rachitycznego
fikusa, ściany pokoju znieruchomiały, już nie napierały na niego.
Ale Sławek nie uwierzył oczom ani światłu, ani spokojowi, który
był fałszywy. Siedział skulony, obejmując kurczowo szmaciane
straszydełko, i pełen trwogi czekał, co dalej.
Drzwi otworzyły się raptownie, zamiast opryszka wszedł ojciec.
Stał chwilę w milczeniu nad Sławkiem. Mały widział kątem oka,
że ojciec się ledwo hamuje, aby nie krzyknąć, dlaczego palisz
światło, zamiast spać, dla ojca bowiem i dzień, i noc były równie dobre.
- No nie, mój stary, tylko bez przesady - rzekł wreszcie i zgasił
lampę. Oczy jego, nim ukryła je ciemność, spojrzały nieżyczliwie na
straszydełko, przycupnięte na kołdrze. - Nie sądzisz - spytał - że
już najwyższa pora posłać je na emeryturę?
5
Mówił żartobliwie, lecz było to tylko wielkie udawanie. Sławek
wiedział, że ojciec od dawna ma szkaradełku za złe, że nadal istnieje.
Drzwi zamknęły się, zgasła smuga światła bijąca z korytarza, nastała
ciemność.
-  Nie bój się - szepnął Sławek szkaradełku w wielkie ucho.
-  Nie poślę cię na emeryturę. Nigdy.
Znieruchomiał. W kuchni zaczęło się coś dziać, jak zawsze przy
takich okazjach. Nasłuchiwał pilnie, mając to sobie za złe. Jeszcze
chwila, a ojciec się zdradzi, co tak naprawdę myśli o Sławku. Właśnie
zaczął. Jego głos nieco przytłumiony dobiegał do Sławka wyraźnie.
-  Ale mi się trafiło dziecko! - mówił głos z rozczarowaniem.
-  Wołają na niego „laluś". To nawet za łagodnie.
-  Na każdego tak wołają, jeśli się od nich różni - powiedział
głos mamy.
-  Jest lalusiem. Nie zaprzeczysz!
-  Bo nie przeklina. I jeszcze nie pali?!
-  Bo go źle chowasz. Za najgrubszą szybką.
-  Chowaj go ty.
-  Ja haruję od rana do wieczora na ciebie i twojego syna.
-  To także twój syn.
-  Ale nie po mnie ma zajęczą skórkę!
-  I nie po tobie delikatność! - głos mamy nie brzmiał gniewnie.
Był przygnębiony, Sławek znał się na tym. I Sławek wiedział, dlaczego.
-  Mama jest pewniaczką - szepnął do straszydełka. - Mama
nas nigdy nie zdradzi. Nigdy! - naciągnął kołdrę na głowę, aby już
nie słyszeć niczyjego głosu. - Ale mamie jest przykro.
Siedział zgarbiony, z kolanami pod brodą, ze straszydełkiem
w ramionach i modlił się, aby ciemność odkleiła się od niego, aby
nareszcie nastał dzień. Jednakże wiedział, że Bóg nie wysłuchuje
takich próśb, chociaż mógłby, przecież nic by na tym nie stracił.
Dzień zjawił się dopiero w swoim czasie. Podszedł znienacka,
a razem z nim podeszła szkoła. Jeszcze pół śpiąc, jeszcze przelewając
się przez ręce matki, wiedział, że nie uda mu się w ogóle nie
obudzić. Dawno już przekonał się, że jest to niemożliwe. Musi
otworzyć oczy. Musi wstać. I pójść. Każdego ranka myślał, że tego
dłużej nie wytrzyma. Ale wytrzymał. I znowu wychodził wszystkiemu
naprzeciw,  swojej  szkole,  swemu podwórku i temu, co  się tam
przydarzyć może.
Ale najpierw czekało go śniadanie. Zjadał je sam, lecz jakby na
ruchliwym gościńcu. Siedział przy stole, pod oknem, podczas gdy
rodzice biegali po przekątnej, w tę i z powrotem, w tę i z powrotem,
niekiedy się zderzając. Trzaskały drzwi łazienki, z której przeganiali
się na przemian, a którą mama kazała wybudować na złość wszystkim.
Szeleściły papiery, grało radio przypominając o uciekającym czasie,
a nad tym wszystkim unosił się poirytowany głos ojca, który nie
mógł czegoś znaleźć, bo znowu nie leżało na swoim miejscu.
Sławek marniał apatycznie bułkę. Znał kolejność zajęć i kolejność
słów. W dole, na podwórku widzianym z ukosa, na razie nic się nie
działo. Było to niezwykle dziwne podwórko. Wieczorem nikt na
świecie nie umiałby przejść przez nie bez strachu, no, może umiałby
ojciec, bo on był stąd. Gdy było ciemno, oficyny zaczynały się
ścieśniać, napierały na dom Sławka, zatykając widoczność czarnymi
ścianami. Gdy było jasno, wycofywały się na swoje miejsce. Wtedy
jednak spod przybudówek wynurzał się Rudy i jego paczka. Tak
więc i dzień, i noc uknuły spisek przeciwko Sławkowi. Nikt nie
umiałby temu zaradzić, nawet ojciec, gdyby nareszcie znalazł czas.
Ale ojciec miał go zawsze za mało. Miejsce mężczyzny bowiem
jest poza domem, tak mówił każdego dnia.
Za domem też czekają na niego ważne sprawy, a najważniejszą
w tej chwili jest przyszły samochód. Stawał się nim bardzo powoli,
kawałek po kawałku, aż pewnego dnia ojciec nada mu kształt
śmigłego wozu. Sławek mógłby wymienić po kolei każdą najmniejszą
część, którą ojciec dokładał do fiata za bardzo ciężkie pieniądze.
A kiedy nareszcie fiat będzie gotów, to podjedzie się nim pod same
okna, aby wszyscy widzieli. Aby mieli ojcu za złe, jak przedtem
mamie łazienkę, taki już, niestety, jest ten świat i mieszkający na
nim ludzie, ojciec powtarzał to także każdego dnia.
Sprzeczka w korytarzu nagle ucichła. Trzasnęły drzwi. To wyszedł
ojciec. Sławek zbliżył się do okna i spojrzał w dół. Ojciec przecina!
właśnie na skos kwadratowe podwórko. Nie obejrzał się, a przeciek
mógłby. Szary gołąb przeleciał nad dachami oficyn, po czym wróci;
na parapet. Czyjaś ręka wysypała okruchy, wróble dopadły porzucone
w piasku bułki, zwracając uwagę gołębi na ten dodatkowy kąsek.
7

Sławek śledził z zainteresowaniem małe ruchliwe ptaki, sprzątające
spod dziobów gołębi kawałki pożywienia. Przy tych szarych krzyżykach
gołębie wyglądały jak ociężałe kulfony.
Nagle jakiś cień spłoszył ptactwo. Poderwały się. Płynęły pięknym
kołowym ruchem, już lekkie, już zręczne, już niedosiężne. Opłynęły
podwórko i przysiadły na rynnach. Cień okazał się być Rudym.
Ale gołębie nawet nie drgnęły na jego widok. Pohukiwanie i rzuty
kamieniem też nie zrobiły na nich wrażenia. Rudy wreszcie znie-
chęcony, powlókł się dalej. Wtedy one uniosły się lekko i spłynęły
w dół do porzuconej bułki.
-  Na co tak patrzysz? - spytała mama przebiegając.
-  Tak sobie - odrzekł zamyślony.
-  Odrobiłeś, co zadane?
-  Odrobiłem - odrzekł wciąż roztargniony.
Zaintrygowało ją to. Podeszła do okna, ale w dole nie było już
Rudego, a gołębie mamy nie interesowały.
-  Czasami nie wiem, kim tak naprawdę jesteś - wyznała. - I co
chciałbyś robić.
-  Latać - odrzekł poważnie.
-  Słucham?!
-  Być ptakiem - wyjaśnił.
Jeszcze raz spojrzał w dół. Rudy pojawił się znowu. Stał teraz
oparty o mur oficyny, palił papierosa i czekał na kogoś ze swojej
paczki. Gołębie przepływały raz po raz nad podwórkiem, obojętne,
na obecność Rudego.
Zrozumiała.
-  Ludziom nie jest to dane, synku - powiedziała.
-  Szkoda, nie?
Obróciła jego twarz ku swojej. Popatrzyli sobie w oczy, wiedząc,
że są identyczne.
-  Też tak czasem myślę - odrzekła ze smutkiem.
Spojrzała na zegar, oczy miała już zmącone pośpiechem. Sięgnęła
po budzik, nakręciła go, postawiła na stole.
-  Nie spóźnij się - powiedziała. Znowu podeszła do okna, jakby
chciała coś Sławkowi powiedzieć, lecz zaraz zapomniała, co.
Sławek spojrzał w górę na nią, na jej szczupłość i załatanie
i czekał na uśmiech, który najpierw zjawiał się w oczach.
Nie doczekał się. Mama ruszyła do drzwi. Tam obejrzała się,
jakby ją coś ciągnęło do tyłu.
-  Dobrego dnia, synku!
Sławek rzucił się ku niej.
-  Dobrze, wiem - powstrzymała go. - Wrócę prosto do domu.
Nie zgub klucza.
Drzwi zamknęły się.
Klucz wisiał na szyi, na grubej tasiemce, lecz mimo to lubił się
niekiedy gubić. Kroki matki ucichły w korytarzu, zaraz z nimi
odszedł spokój. Sławek rzucił się znowu ku oknu. Mama była już
w połowie podwórka, w drodze do ciemnego tunelu bramy, wiodącej
na ulicę. Pędziła tak, dużo niższa niż w rzeczywistości, lekko
pochylona ku przodowi z ogromnego pośpiechu, który - jak mówiła
- zabijał ją. Zniknęła.
Sławek zapatrzył się w dół. Budzik tykał nieustępliwie, jeszcze
minuta, jeszcze sekunda, Sławek miał wrażenie, że od tego tykania
rozpadnie mu się głowa. Już słońce weszło między domy ustawione
w podkowę. Wtedy wydało się, jak bardzo są szare. Oficyna Sławka
wycelowana była oknami wprost w dom frontowy. Z prawej strony
sterczały przybudówki, już gubiące cegły poprzyklejane do siebie
i do drewnianego parkanu z przełamaną poprzeczką. Właśnie
tamtędy najtrudniej było przejść. Był to bowiem teren Rudego,
chociaż Rudy tutaj nie mieszkał.
Sławek patrzył i patrzył, mimo że wszystko to w dole znał na
pamięć. W szarych ramach tkwił kwadrat równie szarej ziemi, bez
jednego krzewu, bez szczypty zieleni, choć tata mówił, że kiedyś
rósł sobie tutaj wielki kasztan. Tata mówił również, że jest to
całkiem normalne podwórko, dużo lepsze od tych w blokach
osiedlowych. Ale tata nie wiedział, że na tym normalnym podwórku,
gdy się tylko chciało pograć w piłkę, to zaraz od przybudówek
odklejali się koledzy Rudego i włączali na siłę. A Sławek, Witek
i inni z trzeciej klasy musieli stać cicho pod ścianą i prosić Boga,
aby dętka nie pękła. Na ogół pękała. Wtedy odzyskiwali swoją piłkę.
Nagle Sławek przysunął twarz do szyby. Na podwórku pojawiły
się cztery nie znane mu osoby. Jakiś wysoki Pan z laseczką w ręce,
jakaś Pani w ogromnym kapeluszu, dziewczyna z włosami do bioder
i jakiś chłopak w portkach, jakie nosił Rudy. Przystanęli na środku
podwórza i rozglądali się. Za szybami oficyn zakołysały się czyjeś
głowy, dał się też słyszeć trzask otwieranych okien. Sławek wiedział,
że za chwilę zacznie się generalne wytrzepywanie ścierek, które
potrwa tak długo, aż obcy odejdą.
Zaterkotał budzik. Sławek złapał tornister i runął do drzwi.
Troje obcych cofnęło się ku bramie, jakby chciało obejrzeć podwórko
z innej odległości. Tylko dziewczyna się nie ruszyła. Przechodząc
Sławek zwolnił kroku, aż wreszcie stanął. Pani w ogromnym kapeluszu
mówiła bardzo szybko i bardzo głośno, a Pan z laseczką rozglądał
się, jakby sprawdzał jej słowa. Chłopak w dżinsach okazał się być
młodym mężczyzną przebranym za chłopaka. Był wysoki, chudy
i miał latające oczy, podobne do oczu Witka. Dziewczyna wierciła
obcasem dziury w piasku, zupełnie obojętna.
-  Co to jest?! Gdzieście nas przyprowadzili?! - mówiła szybko
Pani w kapeluszu. - To ma być mieszkanie zastępcze?! To slumsy!
I jeszcze raz slumsy! Przyjrzyj się temu, Dorota!
Dziewczyna nie zareagowała.
-  To  twoja  sprawka,  Jacek!   - zaatakowała Pani mężczyznę
przebranego za chłopaka. - Tyś to namotał!
-  Nie sprawdzałem - odrzekł mężczyzna.
-  A trzeba było! - wykrzyknęła Pani w kapeluszu.
Okna otworzyły się szerzej. Dozorczyni wyłożyła się w swoim,
niczego już nie pozorując. Pani w kapeluszu zawadziła o nią okiem,
potem o Sławka, wcale go nie zauważając, tak była rozgniewana.
-  Jest wyjście - odezwała się dziewczyna. - Bierz dziadka do
siebie. Masz dosyć miejsca.
Zapadła cisza. Pan z laseczką był obrócony plecami do Sławka.
Dziewczyna powiedziała coś półgłosem do tego w dżinsach. Ale nie
odezwał się, stał dalej na uboczu, jakby do nich nie należał. Pani
w kapeluszu popatrzyła na nich, potem na Pana, poprawiła kapelusz,
po czym odezwała się, a głos miała już miły, przyciszony.
-  No trudno, stało się - powiedziała. Znowu potoczyła spojrzeniem
po  podwórku,   ale   nie   dostrzegła   Sławka,   chociaż  grzecznie  się
ukłonił. - Zresztą nawet tu dosyć ładnie - ciągnęła. - W każdym
razie i ulica, i podwórko mają swój koloryt, to lepsze od osiedli,
nigdy nie lubiłeś osiedli, prawda, tato?
10
-  Prawda - potwierdził Pan. Popatrzył na Sławka, uśmiechnął
się, zrobił powitalny gest, a Sławek natychmiast zdjął czapeczkę
i szurnął nogą. Pan popatrzył na jego tornister, ale nie rzekł ani słowa.
Pani tymczasem ciągnęła coraz milszym głosem.
-  No i rzeka jest gdzieś tutaj w pobliżu, zaraz, chyba z lewej
-  przymierzyła się. - Nie, raczej z prawej płynie Warta... Zawsze
lubiłeś mieć rzekę w pobliżu, prawda, tato?
-  Lubiłem - potwierdził znowu Pan. Odwrócił się do Sławka.
-  Daleko stąd do Warty?
-  Blisko  - odrzekł  Sławek ożywiony.  - Trzeba tylko  skręcić
koło Wawrzyniaków i już ją widać.
-  Aha - powiedział Pan. - A gdzie mieszkają Wawrzyniakowie?
-  Koło Staszka Kulawca.
-  No, toś mi  dokładnie wyjaśnił - rzekł Pan z uśmiechem.
-  A dobrze się tutaj mieszka?
-  W porządku - odrzekł lojalnie Sławek.
-  To chodźmy sobie trochę pooglądać - rzekł Pan. Ujął Sławka
za rękę i uprowadził kawałek w stronę przybudówek. Głos Pani
w kapeluszu szedł za nimi, znowu czegoś rozgniewany, aż nagle
dziewczyna krzyknęła.
-  Stało się, nie rozumiesz tego?!
Pan nawet się nie obejrzał, ale Sławek i tak rozumiał, że jest
mu przykro. Jest mu przykro tym bardziej, że przybudówki nie
mogły się nikomu spodobać. Dach jednej z nich był już dziurawy,
a tam, gdzie nie docierało słońce, zielenił się mech. Dziki kot
wyszedł z zakamarka i przeciągnął się, wcale nie spłoszony. Pan
wciąż milczał. Był tak wysoki, że Sławkowi nie udało się zajrzeć
mu w oczy, aby sprawdzić, co też Pan myśli o oglądanym właśnie
obrazku.
-  Te slum... co to jest? - odezwał się Sławek.
Pan spojrzał w dół.
-  Nie słyszałeś tego słowa?
-  Nigdy - Sławek zastanowił się. - Ale myślę, że to coś bardzo
brzydkiego.
-  Dlaczego? - zaciekawił się Pan.
Sławek znowu się zastanowił.
-  Pani tak to wymówiła - wyjaśnił.
11
Pan przyjrzał się mu tak uważnie, że Sławek zaniepokoił się.
-  Przepraszam - powiedział cicho.
-  Masz rację, tak to wymówiła - powiedział Pan. - Masz dobry
słuch.
-  Ze śpiewu dostałem piątkę.
Pan znowu się uśmiechnął.
-  Nie o takim słuchu mówiłem - rzekł. - Ale cieszy mnie twoja
piątka - obejrzał się. Głos Pani, znowu słyszalny, jakby rozpraszał
go. Poklepał Sławka po tornistrze. - Leć i sprawdź, czy cię w szkole
nie ma - wyciągnął rękę. - Nazywam się Jan Wituski, będę mieszkał
tutaj, a więc pewnie się spotkamy.
-  Ja jestem  Sławek - powiedział i  oddalił  się powoli,  wciąż
oglądając   się   do   tyłu,  jak  długo   Pan  był  widoczny.  Wreszcie
przybudówki całkowicie zakryły wysoką postać.
Sławek puścił się biegiem ku ścieżce, wiodącej do szkoły wiel-
kim skrótem. Ciągnęła się wzdłuż zaplecza różnych bud i pa-
wilonów, a nazywano ją dziką, ponieważ była niczyja. Druciana
siatka, odgradzająca pawilony od ścieżki, była tu i ówdzie prze-
cięta.
Sławek zatrzymał się, aby obejrzeć uszkodzenie. Jeszcze myślał
o dniu, który zaczął się tak niezwyczajnie, jeszcze czuł dziwną
lekkość w sobie, gdy nagle czyjaś dłoń wynurzyła się z zarośli,
złapała za tornister i już Sławek był po drugiej stronie. Wszystko
odbyło się bez słów. W chaszczach czaiło się trzech kolegów
Rudego. Wśród nich był także ten ze szramą na policzku, który
nigdy nie pomylił Sławka z innym chłopcem. Teraz, nic nie mówiąc,
trzymał go zawieszonego na tornistrze i przyglądał się, jak dwie łzy
płyną sobie nieproszone po twarzy Sławka. Z krzaków wyszedł
Rudy. Jego głowa czerwieniła się w słońcu, oczy wybiegły daleko
na ścieżkę, po czym wróciły już uspokojone. Zrobił ruch.
Kościste palce puściły nagle tornister Sławka i zdarły go z jego
pleców, i odrzuciły w krzewy. Rudy wskazał wąskie przejście między
odgiętymi kratami, chroniącymi okno.
-  Złapią mnie - wyszeptał przerażony Sławek.
-  Są na chorobie - odrzekł ten ze szramą. - No, pakuj się, laluś!
Wepchnął Sławka między kraty. Ale pręty nie puszczały. Ugniatali
więc Sławka tak długo,  aż w pewnej  chwili wpadł do środka,
zatrzymując  się  na jakimś  regale.  Poderwał  się.  Dobrze  znane
uczucie duszności ucapiło go za gardło.
-  Szybciej!
Sławek zaczął podawać butelki z piwem. Byli nienasyceni. Nagle
jeden z nich zagwizdał. Wymiotło ich w okamgnieniu, Sławek
pozostał sam w środku. Nieprzytomny ze strachu, zaczął się wciskać
w wąski otwór, lecz pręty nie ustępowały. Wybuchnął płaczem.
Wtedy czyjaś ręka wyszarpnęła go z pułapki i przydusiła do
ziemi. Tak przeczekali chwilę. Kroki na ścieżce ucichły. Uchwyt
zelżał, Rudy puścił Sławka, podniósł się błyskawicznie i równie
błyskawicznie rozejrzał. Jego włosy płonęły w słońcu, podczas gdy
jego szorstki głos wbijał w umysł Sławka nakaz po nakazie.
-  Morda w kubeł. Ani mru mru. Nikogo tu nie było. A jak
puścisz parę, to pożałujesz. Rozwalę ci makówkę. Albo gliny wsadzą
cię do ciupy i już nie wyjdziesz!
Rudy nigdy nie mówił tyle, zawsze wystarczały mu tylko gwizdy
i gesty. Teraz był zaniepokojony, bo znowu ktoś nadciągał dziką
ścieżką. Rudy wepchnął małego w krzewy i zniknął. Zanim Sławek
wydobył się z ciernistej pułapki, Rudego i tamtych nie było.
Agrestowe kolce rozdarły skafander, jedna ręka krwawiła nieco,
zlizał krew i rozejrzał się ostrożnie. Za każdym krzewem ktoś na
niego czyhał. Wspomnienie o Panu zatarło się. Miał teraz przed
sobą tylko ten okropny dzień, a w nim szkołę, do której się spóźni.
I nauczyciela, który wpisze naganę do dzienniczka, chociaż nigdy
nie wpisywał. I kłamstwo, które musi przecież wymyślić, w przeciw-
nym razie kradzież się wyda i do końca życia nie wyjdzie z wię-
zienia.
Powlókł się do szkoły. Wtem przystanął, usłyszał dźwięki marsza.
Brzmiało to jak wesołe zaproszenie. Słuchał podzielony między
strach a to skoczne granie. Nagle ruszył pędem. Z daleka było
widać tłumek uczniów, podzielonych na klasy. Stali półkolem.
Sławek odszukał oczyma swoją klasę, dołączył do niej niepostrzeżenie
nawet dla pilnującego jej nauczyciela. A był to nauczyciel wuefu,
który miał oczy wszędzie, gdy sam pełnił dyżur. Gdy pełnił go kto
inny, Pana mało co obchodziło.
Wszyscy patrzyli na orkiestrę. Właśnie wmaszerowywała raźnym
krokiem,  a każdy muzyk znał swoje miejsce w szeregu. Wśród
12
13
krzewów stał postument, a na nim duży kształt obciągnięty płótnem.
Nauczyciele stojący w grupie mieli uroczyste miny.
Sławek zapomniał o strachu. Zaczął się przepychać do przodu,
na swojej drodze miał jednakże Witka, kolegę z klasy i podwórka,
który nigdy nie pozwalał, aby ktoś ustawiał mu się przed nosem.
Jego krępa, obrotna figurka zakręciła się spiralnie, aby zrobić koło
siebie trochę luzu na zadanie ciosu. Potem łokieć wyskoczył do
przodu i trafił w innego. Ten drugi musiał zaraz oddać, ponieważ
był honorowy. I tak się zaczęło.
Pan od wuefu odwrócił się błyskawicznie. Uroczysty wyraz
zniknął z jego twarzy, jakby go nigdy nie było. Przyłożył pięść do
brody, a drugą pokazał im, co jeszcze dodatkowo im zrobi. Uspokoili
się, Pan bowiem zawsze dotrzymywał takich obietnic, nawet gdy
miał ograniczone możliwości, jak dziś. Ukazał się bowiem Pan
Dyrektor i inne osobistości. Zabrzmiała fanfara. Ktoś przeciął
wstęgę koło postumentu, zasłona opadła i nagle w pełnym słońcu
rozbłysnął samolot.
Sławkowi zaparło oddech.
Orkiestra grała marsz lotników. Mężczyzna w mundurze prze-
mawiał.
Pan Dyrektor stał obok i nie słuchał, bo sam uczył się z kartki
przemówienia.
Sławek zapomniał o wszystkim. O tym, co było przedtem,
i o tym, co było obok. Nie obchodziło go też, co stanie się później.
Widział tylko sylwetkę samolotu jakby oblaną srebrem. Czuł, że na
pewno jest to coś więcej niż zwykły samolot. Siedząc w nim człowiek
mógłby się rozpłynąć w powietrzu jak srebro w srebrze. Mógłby
też zniknąć w ogóle, albo chociaż na jakiś czas, a potem nagle
wylądować na podwórku, roztrącając skrzydłami przybudówki,
rozpychając je tak, aby rozleciały się na najmniejsze kawałeczki.
Wtedy Rudy i jego paczka nie mieliby się gdzie przyczajać. Tutaj
myśl Sławka nagle zatrzymała się w tym pięknym szybowaniu
i runęła w dół ku dzikiej ścieżce na tyłach pawilonów, aby się już
stamtąd nie oderwać.
14
Sławek czatował przy oknie w swoim pokoju. Oczy wycelował
w tunel bramy, wpatrywał się w nią do łez. Policjantów idących
po niego wciąż jeszcze nie było. Ale przyjdą. Podjadą Pogotowiem,
syrena będzie wyła tak długo, aż wszystkie okna się pootwierają,
aby się zaraz jeszcze szybciej zatrzasnąć. Przyjdą i zatkają tunel,
by nie mógł uciec. Nie zabiorą go do ciupy, bo zabije się sam.
Stał przygięty strachem i nie widział wyjścia dla siebie. Tylko
w tę śmierć. Za plecami, na fikusie z rozczapierzonymi palcami,
siedziało szmaciane szkaradełko i wytrzeszczało koralikowe oczy.
Zdjął je stamtąd. Potem obaj rozejrzeli się szybko, ale nie, w tym
małym pokoju nie było żadnej kryjówki.
Znowu podbiegł do okna. Zamiast policjantów ukazał się ojciec.
Wypadł z bramy swoim szybkim krokiem, który sprawiał, że ojciec
zawsze wyglądał jak w biegu. Przeciął podwórko, nie rozglądając
się, bo szkoda mu było czasu. Już był na schodach, już otwierał drzwi.
Sławek runął do korytarza.
-  Cześć, stary! - krzyknął ojciec i ominął go w biegu do łazienki.
Za chwilę był z powrotem. W tempie nie do ogarnięcia już się
umył, już się przebrał, już gmerał w garnkach.
Sławek stał w progu i czekał.
-  Co w szkole? - rzucił ojciec myśląc o czymś innym. Zawadził
wzrokiem o straszydełko, skrzywił się, ale nie powiedział słowa. Nie
miał czasu. Mieszał w garnku, oczyma szukając już talerzy.
-  Nic takiego - odrzekł ostrożnie Sławek. Usadził straszydełko
na parapecie - przepraszam cię - szepnął w szmaciane ucho i już
leciał do szafy po talerze.
Ale ojciec wolał sam, bo szybciej. Wskazał ruchem głowy na
krzesło przy stole, sam wbijał jajka na patelnię, żółtka padały do
naczynia, skorupki do wiadra, jak u cyrkowego magika. Sławek
podziwiał zręczność ojca.
-  Dobrze ci się dzisiaj pracowało? - zagaił niepewnie.
-  Komu się dzisiaj dobrze pracuje - odburknął ojciec. - Prywaciarz
to jeszcze większy drań od... - zreflektował się. - Ale dobrze, że
w ogóle jest robota - dokończył. Pchnął talerz w stronę Sławka,
odczekał, aż dojedzie, lecz zanim Sławek wziął się do jedzenia, ojciec
już  kończył  swoje.  - No,  wiosłuj!  - ponaglił.  - Nie  bądź  taki
gapowaty! Kto wolno je, ten wolno pracuje! - wstał, już miał ruszyć
do korytarza, gdy nagle wyhamował. - Dwóję zafasowałeś?!
15
Sławek zawahał się.
-  Spóźniłem się do szkoły, bo - zaczął ostrożnie - no bo...
-  Bo się grzebałem - dokończył za niego ojciec. Zniknął w ko-
rytarzu, wrócił w starym skafandrze. - Daruj, stary, obiecali mi
kanał! - już w biegu zgarniał stary kombinezon z wieszaka.
-  Pójdę z tobą! - wybuchnął Sławek.
-  Żebyś się upaprał?! - na to ojciec. - Jak twoja matka wróci,
powiedz, że będę o dziesiątej.
Drzwi zatrzasnęły się. Sławek przysiadł na zydlu. Kuchnia po
pospiesznej działalności ojca wyglądała jak pobojowisko. Na podwórku
wyło radio, wyło jak syrena. Sławek nie mógł dłużej tego słuchać.
Wpadł do łazienki i puścił wodę z wszystkich kranów.
Na ostatniej lekcji mieli polski. Polonista był bardzo młody,
jeden z tych, co to nie lubią siedzieć w klasie, gdy na dworze jest
ładnie. Na dodatek uczył ich tylko w zastępstwie i bardzo się
zamartwiał na każdej lekcji, że może to jeszcze dłużej potrwać.
Wszyscy nauczyciele mieli uczniom za złe owo zastępstwo za Panią,
która urodziła chore dzieci. Sławek rozumiał, że nie mogą uczniów
za to polubić, takie zastępstwo jest bowiem wielką stratą czasu.
Najwięcej tego czasu tracił dla nich właśnie Pan od polskiego.
Słońce świeciło olśniewająco, okna sali były otwarte, a oczy Pana
nieustannie wędrowały w dół na podwórko, jakby tam kogoś
szukały. Lecz podwórko było puste. Na wprost okien bielał mur
oddzielający szkołę od ulicy, a pod murem rosły kasztany, jeszcze
bez liści. Był to piękny widok, Sławek ogromnie lubił patrzeć
w tamtą stronę. Lubił to wczoraj. Dzisiaj wolałby patrzeć w stronę
przeciwną, gdyby to było możliwe. Ale miał przed sobą tylko szybę,
jakby polaną srebrem. To samolot odbijał swój blask i gdyby
Sławek mógł podejść do okna i wychylić się nieco, na pewno
ujrzałby śmigły kształt na postumencie i polśniewające skrzydła.
Mógłby go może zobaczyć i z ławki. Kaźmierczak siedział przed
nim i nigdy niczego sobą nie zasłaniał. Był bowiem niższy od
Sławka, ale to nie na niego wołano kurdupel. Zresztą gdyby wołano,
on by sobie z tego i tak nic nie robił, za co Sławek ogromnie go
podziwiał. Kaźmierczak siedział zawsze cicho i z nikim nie rozmawiał,
nawet na przerwie. Ale o to również nikt nie miał do niego pretensji.
16
A kiedy raz ktoś miał, Kaźmierczak bez uprzedzenia kopnął tamtego
w kolano i czekał spokojnie, z kamieniem w ręce, co dalej. Dalszego
ciągu nie było. Odtąd było wolno Kaźmierczakowi nie rozmawiać,
gdy nie miał ochoty, a prawie nigdy jej nie miał.
Pan pisał kredą na tablicy, wyjaśniając, co pisze i dlaczego. Nikt
go nie słuchał. Kiedy Pan krzyczał, klasa także nie miała respektu,
był to bowiem taki krzyk na niby. Nawet najgłupszy w klasie
zauważył, że Pan się dopiero tego krzyku uczy. Lecz kiedy się go
nawet najlepiej nauczy, to wciąż będzie to krzyk na niby. Pan
bowiem nie umie rozkazywać. Może dlatego, że wie, iż oni i tak
go nie usłuchają. A może dlatego, że nie lubi dyrygować innymi.
Za to ostatnie Sławek mógłby Pana polubić, ale Pan, niestety, nigdy
nie odróżniał Sławka od innych chłopców.
Dzisiaj więc Sławek siedział obok Witka, obojętny na słowa
Pana. Nawet strach, który zawsze był gdzieś obecny, rozpłynął się.
Sławek siedział i poruszał delikatnie szybą. Srebrzysty refleks przebiegał
wtedy przez klasę i wracał, jak przywołany.
Pan syknął kilka razy gniewnie, ale nie przerywał pisania.
-  Przeczytaj głośno - rzekł wreszcie do prymusa, a sam zapatrzył
się w okno.
-  Szkoła imieniem Żwirki i Wigury - przeczytał prymus.
-  Imienia! - poprawił Pan spod okna. - Kto to byli Żwirko
i Wigura, każdy wie, o tym mówiliśmy już wiele razy - zamilkł,
wychylił  się z  okna tak  głęboko,  że  omal  nie wypadł.  Potem
wyprostował się równie nagle, zabierając całe srebro szyb. Krzyknął
w dół jakieś słowo, którego klasa nie zrozumiała. Po czym odwrócił się.
-  Nie wygłupiaj się, Nawrocki! - rzekł do Witka. - Myślisz, że
jak nie patrzę, to nie widzę? Borowska, opowiedz własnymi słowami,
w czym braliśmy wczoraj udział.
Borowska nie spiesząc się wyszła z ławki. Stanęła przy tablicy
i patrząc w okno, mówiła monotonnie, nie myśląc, o czym mówi,
była bowiem zawsze tak obkuta, że nie mogła pomylić się nawet
przez sen. Mówiła, wpatrując się w plecy Pana, który znowu
wychylił się oknem. Wychylił się głęboko, że pleców nie było widać,
tylko portki pocerowane na siedzeniu.
-  Zleciał, kurde! - poinformował klasę Witek.
17
Borowska mówiła dalej swoje, a Pan swoje do kogoś, kto stał
na podwórku. Klasa domyślała się, kto to jest. Witek jednakże
wolał sprawdzić.
-  Ona! - rzekł. - Znowu zawraca jej gitarę.
Pan nie dosłyszał. Borowska zamilkła, Pan obejrzał się na nią.
-  On z nią śpi! - poinformował Witek klasę.
Pan wyprostował się raptownie. Wyglądał, jakby ktoś go uderzył.
Klasa zamarła. Pan zatrzymał wzrok na Witku. Milczał. Klasa
czekała, pełna napięcia. Pan po namyśle podszedł bliżej i wparł się
oczyma w twarz Witka. Ale Witek hardo patrzał mu w oczy. Pan
przeniósł nagle wzrok na Sławka. Sławek przeraził się, że Panu
pomyliły się głosy, co się już zdarzało. Klasa czekała w milczeniu.
Pan raptem odwrócił się plecami. W absolutnej ciszy podjął lekcję,
nie patrząc na nikogo.
Klasa wciąż milczała. Kaźmierczak odwrócił nagle głowę i Sławek
dostrzegł w okrągłych oczach kolegi wielkie rozczarowanie.
Zanim Pan dotarł do piątego zdania, zabrzmiał dzwonek. Klasa
runęła do drzwi. Tylko Kaźmierczak zbierał się powoli.
-  Ja bym za to!... - przemówił do Sławka i zamilkł.
Sławek nasłuchiwał, ale Kaźmierczak zarzucił tornister na plecy
i ruszył ku drzwiom.
Przed szkołą czekał na nich Witek.
-  No i co? - rzekł, spodziewając się pochwały.
Sławek maszerował koło Kaźmierczaka i milczał jak on. Witek
dołączył, mocno rozczarowany.
-  Dobrze mu powiedziałem, nie? - upomniał się znowu.
-  Gówno  - odrzekł Kaźmierczak.   Przystanął.   Popatrzył  na
Witka tak, jak co dzień patrzył na nauczyciela, gdy przemawiali
do  klasy.   Spokojnie,  nieruchomo  i  tak wytrwale,  że  niektórzy
przerywali mowę. A Pani od historii powiedziała mu, masz oczy
sowy, nie gap się tak na mnie. Sławek spoglądając teraz w oczy
Kaźmierczaka, okrągłe i nieruchome, przypomniał sobie sowę widzianą
na obrazku. Oczy Kaźmierczaka ani drgnęły, jakby wcale nie miał
powiek. - Gówno! - powtórzył do Witka. - Dosłyszałeś?!
Witek zakręcił się na pięcie bez słowa.
Kaźmierczak popatrzył za nim. Sławek poczuł nagle wielki żal,
że Kaźmierczak milczy, jakby uważał Sławka za Witka, który
wszystkich miał za nic.
18
Kaźmierczak nagle skręcił w bok. Sławek dostrzegł w oddali
brata Kaźmierczaka, który chodził do szóstej. Obaj na zmianę
musieli co rano odprowadzać jedno dziecko do żłobka, a drugie
do przedszkola. Dopiero na samym końcu mogli pędzić do szko-
ły. Szkoła nie była daleko, ale Kaźmierczak, ten starszy albo ten
młodszy, nie widział powodu, aby całą drogę przebyć biegiem,
skoro i tak jest za późno. Tak więc zdarzało się, że co drugi
dzień nie było ich przemiennie na pierwszej lekcji, do czego wnet
wszyscy się przyzwyczaili. Brat Kaźmierczaka opuszczał też niekie-
dy ostatnie lekcje, gdy musiał zamawiać miejsce w kolejce do
lekarzy, bo któraś z małych była chora. Wtedy ten młodszy też
uciekał ze szkoły, bo przecież ktoś musiał iść po tę zdrową do
przedszkola.
Sławek był w to wszystko cokolwiek wciągnięty, kilka razy
bowiem Kaźmierczak, ten młodszy, pozwolił mu iść po siostrę do
przedszkola, podczas gdy sam leciał w drugą stronę. Zdarzało się
to jednak bardzo rzadko, Kaźmierczaki bowiem nie potrzebowali
kolegów, a już najpewniej nie potrzebowali Sławka.
Z uczuciem dziwnej przykrości patrzył więc teraz na obu braci.
Właśnie spotkali się w połowie drogi, bez gestu i słowa, po czym
ruszyli każdy w swoją stronę. Sławek marzył, że może kiedyś będzie
miał kogoś, z kim ruszy w tę samą stronę.
Na razie miał tylko Witka. Czekał on przed salą gimnastyczną,
udając, że stoi tak sobie. Lecz gdy tylko odbicie Sławka spotkało
się w szybie z jego odbiciem, Witek odwrócił się raptownie.
-  Dobrze mu rypłem?! - powrócił do sprawy.
Sławek nie odpowiedział. Ruszył, a Witek za nim.
-  Posłuchaj no, laluś! - rzekł Witek do jego pleców. - Nie staluj
się tak głupio, trzymaj ze mną, bo cię przetrącę!
Urwał. Oczy jego napotkały postument, a potem samolot na
nim. Upuścił torbę w piach. Już siedział na kadłubie. Już przesuwał
się ku skrzydłom. Jego zabłocone buty z obcasami podkutymi
blaszką raniły srebrną powierzchnię.
Sławek oprzytomniał.
-  Złaź! - krzyknął. - Tym się lata!
-  Właśnie lecę! - odwrzasnął Witek i zaczął odrywać odznakę
od skrzydła.
19
Sławek wdrapał się na postument. Zaczął ściągać Witka za nogi.
W dole zgromadzili się już kibice, wszyscy byli za Witkiem, dopin-
gowali go. Nagle gromada się rozpierzchła.
Sławek spojrzał w dół. Pan Dyrektor ruchem dłoni ściągnął ich
obu na ziemię. Był to wysoki, niezmiernie gruby mężczyzna, który
bardzo rzadko przyglądał się uczniom, bo miał za wiele spraw na
głowie. Teraz też popatrzył przed siebie, potem w górę na samolot,
jakby sprawdzał, czy jeszcze tam stoi. Ręka jego równocześnie
wykonała gest, podajcie dzienniczki.
Podali.
Pan Dyrektor zastanawiał się długo. Nawet Witek czuł się
nieszczęśliwy, nikt bowiem nigdy nie wiedział, co Dyrektor wymyśli
za karę. Najczęściej wymyślał mycie ubikacji, czego Witek szczególnie
nie znosił.
Lecz oto ukazała się żona Pana Dyrektora. Była to osoba bardzo
młoda, tak młoda, że nawet Witek nie mówił na nią „stara baba".
Pan Dyrektor zaczął się ogromnie spieszyć. Szybko wypełnił dzien-
niczki, po czym obejrzał się na żonę.
-  Jutro  sprawdzę podpisy - rzekł groźnie,  wciąż patrząc na
nadchodzącą.   Nagle  ruszył  naprzeciw  niej.   Szedł  odmienionym
krokiem, lekko, szybko, a ten jego słynny brzuch nagle się gdzieś
podział.
-  Kurde! - rzekł Witek z podziwem. - Jak on to zrobił? - wypiął
brzuch, zaczął iść powolnym ciężkim krokiem, aż nagle wyprostował
się i ruszył jak baletnica. - Nieźle podrobiłem? - spytał.
Sławek potaknął.
-  To się śmiej - Witek strzelił Sławka w bok.
-  A podpis? - na to Sławek.
Witek zamilkł. Ruszyli, Sławek wlókł się krok za Witkiem,
osowiały.
-  Co ona z takim starym wołem robi? - zastanawiał się Witek,
przystając.
Sławek nie wiedział. Witek popatrzył na niego z politowaniem.
-  Żaden laluś nie wie - rzekł. - Spierze cię twój stary?
-  Nigdy mnie nie bije.
-  A kuku - Witek z namysłem oglądał dzienniczek.
-  A twój?
20
-  Ja staremu głowy nie zawracam.  Sam podpisuję - odrzekł
Witek. - Mamy podobne pismo.
Zamarł. Wsadził dzienniczek za kurtkę i bez pożegnania skręcił
w bok. Sławek dostrzegł pod murem kamienicy Rudego. Rudy podał
Witkowi zapalonego papierosa, a Witek zaciągnął się posłusznie.
Rudy wpatrywał się w zamarłego Sławka, jakby go nie poznawał,
jakby Sławek był dla niego marnym śmieciem. Lecz Sławek zdobył
już na podwórku tę wiedzę, że nawet najmniejszy śmieć można
jeszcze zniszczyć. Patrzył na tamtych dwóch pod ścianą, szal coraz
mocniej uciskał mu szyję, jeszcze chwila, a zadusi go zupełnie.
Rozmowa pod murem skończyła się nagle. Witek stał przed
Rudym, cichy i usłużny, wreszcie kiwnął głową. Ruszył pędem.
-  Masz przynieść piwo - rzekł do Sławka. - Wtedy cię nie sypnie.
-  Skąd mam wziąć? - przeraził się Sławek.
-  Lepiej skombinować niż iść do mamra, nie?
Sławek z trudem odrywając nogi od ziemi, powlókł się do domu.
Sławek przejrzał dzienniczek od pierwszej strony do ostatniej.
I znowu zatrzymał się na niewyraźnym piśmie Dyrektora. Zdań
było trzy, ale tylko jedno dało się odczytać. Mówiło o wandalizmie.
Sławek znał to słowo bardzo dobrze. Nauczyciele wypowiadali je
tonem pełnym pogardy, patrząc na porysowane ściany czy połamane
krzesła w pracowni. I na tym się kończyło, nie znali bowiem
sprawców. Sławek niekiedy odnosił wrażenie, że oni ich w ogóle
poznać nie chcą. Ojciec także kilka razy wspominał o wandalach,
którzy niszczą samochody, tak więc lepiej mieć coś starego, zamiast
błyszczącej karoserii. Też mówił to z gniewem, ale Sławek był
pewien, że ojciec, gdyby tylko w porę zauważył, dopadłby tych
wandali i sprał na kwaśne jabłko, a potem dopiero by myślał, czy
słusznie zrobił. Bo przecież mogliby się mścić.
Rozważając sprawę, Sławek wciąż nie był pewien, czy podsunie
ojcu dzienniczek do podpisania. Na wszelki wypadek wepchnął go
pod tapczan, po czym zszedł na dół i zajął swoje miejsce na
trzepaku. Na razie na podwórku nic się nie działo. W brudnym
piasku bawiły się dwie małe dziewczynki, tych z parteru. Dozorca
wyszedł przed  swoją oficynę i zamiatał miotłą, nie Patrząc'  co
21
zamiata. Jego żona wyłożyła się w oknie i udzielała mu rad. Sławek
wiedział, że dozorca za moment odrzuci miotłę bez słowa i pójdzie
przed siebie, prościutko pod kiosk. I tam, oparty plecami o ścianę,
wysączy swoją butelkę piwa, ledwo odmrukując znajomym.
Sławek także chciałby już być stary. Wtedy mógłby po prostu
odejść, nie wyjaśniając niczego.
Zza węgła oficyny wynurzył się Witek. Przysiadł obok, na
grzędzie trzepaka. Teraz obaj obserwowali dozorcę, obaj bowiem
od dawna poznali kolej rzeczy.
-  Masz podpis? - odezwał się Witek. - Mi podpisze braćka.
Dozorca akurat cisnął miotłę w kąt i ruszył ku bramie. Szedł
utykając, z rękoma w kieszeniach, obojętny na wymówki żony.
Z tunelu wyłoniła się właśnie matka Sławka, obciążona torbami.
Dozorca przyłożył palec do daszka, być może, mruknął nawet dzień
dobry, co mu się czasami zdarzało.
Mama Sławka wkroczyła na podwórze. Wzrok jej pobiegł w stronę
trzepaka, twarz pojaśniała, lecz natychmiast stała się pochmurna.
Obaj wiedzieli, dlaczego.
-  Ma ci za złe - rzekł Witek.
Sławek podbiegł do niej. Bez uśmiechu twarz matki stawała się
zawsze szara i jakby wszystkiemu niechętna. Sławek zrozumiał, że
nie jest to odpowiednia chwila, aby dołożyć mamie swoje kłopoty.
-  Znowu  się  z  nim  zadajesz? -  wymawiała  cicho  Sławkowi,
zmierzając do wejścia. - Chcesz, żeby się tobą zainteresowała policja?
Sławek złapał za ucho torby i popędził w górę. Nie nadążała
za nim. Przystanęła.
-  Wiem - zagaiła pojednawczo, szukając kluczy. - To nieładnie
unikać kolegi z klasy i podwórka - pchnęła drzwi, umilkła, zastany
bałagan ściął ją z nóg. Spoglądała w milczeniu na sterty talerzy,
na brudne garnki, na czyjeś buty stojące w przejściu, wreszcie oparła
się o ścianę, jakby straciła siły.
Odpowiednia chwila, żeby wtrącić swoje o szkole, znowu oddaliła się.
-  Pomogę ci - zaproponował.
Tylko na to czekała.
-  Nie plącz się pod nogami, dobrze? Mało, że ani ty, ani twój
ojciec nigdy w niczym nie pomagacie - urwała porażona własną
niekonsekwencją.  Jej  duże  oczy  stały  się na powrót płochliwe.
22
Kiedyś powiedziała, że często boi się samej siebie, lecz Sławek
daremnie próbował to zrozumieć. Przyciągnęła go bliżej. Daj mi
trochę czasu, synku - szepnęła. - Porozmawiamy. Niech się tyłko
z tym wszystkim uporam.
Sławek poszedł do siebie. Położył się na tapczanie twarzą ku
podłodze. Z kuchni dochodził trzask naczyń i zasuwanych szuflad.
Sławek wiedział, że potrwa to z godzinę. Potem już, być może, nie
będzie w mamie gniewu ani zmęczenia, które każdego dnia wyrastało
między nimi jak przegroda. Nie chciał żadnej przegrody więcej
między sobą a mamą. Nie wspomni o dzienniczku. Wtedy bowiem
mama nie dopytując o nic, wyciągnęłaby z niego wszystko, do tyłu,
aż do poranka z kradzieżą. A oczy robiłyby się jej wtedy coraz
większe, coraz bardziej przerażone.
Nagle usłyszał dziwne dźwięki. Uniósł głowę, zerwał się. W dole,
na podwórku, stał duży transportowy wóz. Tragarze akurat otwierali
drzwi i pierwsze meble zjechały w piasek. Koło wozu stał Pan
w kapeluszu i dziewczyna z włosami do pasa. Mężczyzna w dżinsach
dyrygował tragarzami. Sławek ledwo rzucił okiem, już popędził w dół.
Za firankami czaiły się głowy. W otwartych oknach sadowiły
się tułowia, jak na trybunach. Nie padło słowo powitania czy
propozycja pomocy. Nic, tylko to milczące obserwowanie, to wy-
cenianie mebli bardzo dziwnych, jakich Sławek w swoim życiu nie
widział. Żaden mebel nie miał prostej nóżki, tylko prześlicznie
wygiętą. Blaty stołów lśniły mimo kurzu unoszącego się nad po-
dwórkiem. A szafy miały rzeźbione nadbudowy, Sławek jeden raz
widział taką szafę przez okno Desy.
Zbliżał się powoli, chłonąc okiem widowisko. Ten w dżinsach
nadal popędzał tragarzy, jakby wszystkim groziło za chwilę trzęsienie
ziemi. Tragarze zaczęli więc wyszarpywać z wnętrza meble i stawiać
na piasku, gdzie popadło. Starszy Pan próbował wejść w tę błyskawiczną
akcję i nadać jej jakiś sens, lecz nagle zrezygnował. Mrugnął do
Sławka porozumiewawczo. Sławek czym prędzej zdjął czapeczkę.
Klucz, zawieszony na szyi, zakołysał się. Pan przyjrzał się Sławkowi.
-  Sam jesteś?
-  Mama wróciła.
-  Co z tym gratem, dziadku? - spytała długowłosa dziewczyna.
Oparła się plecami o wóz, spoglądała przed siebie, jakby jej nic nie
tyczyło, nawet mebel, na który wskazywała niedbale.
23
Pan oddalił się. Wtedy zjawił się Witek. Witek nie umiał stać
bezczynnie, zwłaszcza gdy tyle rzeczy było do sprawdzenia. Zaraz
też wziął się do opukiwania mebli, przeglądu paczek, jego wszyst-
kowidzące oczy wyławiały tysiące drobiazgów, które mogłyby mu
się przydać. Akurat wiatr odchylił płachtę nad wiklinowym koszem.
W pełnym słońcu rozbłysły modele samolotów, duże, małe, z drewna,
z metalu.
-  O kurde!  - rzekł Witek podniecony i już zaczęło mu coś
świtać. - Łap! - nakazał Sławkowi i sam złapał kosz za drugie ucho.
Dosapali się z tym na mansardę. Pokój był bezładnie zastawiony
meblami, paczkami, skrzynkami. Wśród tego bałaganu, całkowicie
obojętna, siedziała na parapecie dziewczyna i oglądała paznokcie.
-  Gdzie postawić? - spytał Witek służbiście.
Nawet nie spojrzała. Zrobiła nieokreślony ruch. Witek dopchał
kosz w najdalsze miejsce. Jeden ruch i model zmienił właściciela.
Zlecieli ze schodów, wpadli za przybudówki.
-  Ukradłeś! - wyszeptał Sławek przerażony.
-  Pożyczyłem! - odparował Witek.
-  Akurat!
-  A co było w środę rano? - zaatakował Witek. - Nie kradłeś
może? Nawet się włamałeś.
-  Nie ja - krzyknął Sławek.
Witek miał już jednak sprawę z głowy. Nie obchodził go Sławek,
nie obchodziła go prawda. Wyjął model zza bluzy i zaczął podziwiać.
Nagle od przybudówki odkleiło się dwóch kolegów Rudego.
Podeszli, wzięli model w dwa palce, obejrzeli pod światło i bez
słowa wetknęli za kurtkę. Nie oglądając się odeszli.
-  Jak teraz oddasz? - spytał Sławek szeptem.
-  Odwal się! - na to Witek z furią. - Główkuj lepiej, żeby się
twój włam nie wydał! - odepchnął Sławka i biegiem ruszył przed siebie.
Za załomem kilku chłopców grało w oczko. Grali ostro, zajadle,
w milczeniu. Witek zwolnił na moment. Głos brata osadził go w miejscu.
-  Witas! - nie odrywając oczu od kart, wskazał na butelki.
Witek sięgnął po nie. Po czym powlókł się w stronę ulicy, nie
oglądając się na Sławka.
24
Sławek najciszej, jak mógł, dotarł do mansardy. Było to mieszkanie
po Kaczmarkowej, której się zupełnie nagle zmarło. Drzwi były
otwarte. Pan stał na środku pokoju i rozglądał się. Sławek przeżegnał
się, jeszcze raz cicho powtórzył ułożone przedtem słowa, nie wierząc,
że Pana nimi przekona, przecież model nie mógł się zepsuć sam.
Już miał zapukać w skrzydło drzwi, gdy usłyszał głos dziewczyny.
-  Musimy iść. Jestem już i tak dwie godziny do tyłu.
Weszła  w  pole widzenia  Siawka.  Paliła papierosa,  strząsając
popiół na dłoń. Sławek cofnął się za załom ściany. Teraz Pan wszedł
w jego pole widzenia. Nie miał kapelusza na głowie, przegarnął
dłonią włosy i obrócił się w stronę dziewczyny.
-  Przedtem  wyjaśnisz, jak to  było naprawdę  z tą zamianą
mieszkania. Matki twojej już nie ma. Nie musisz się z niczym liczyć.
-  I tak bym się nie liczyła.
-  Dziadku! - odezwał się głos niewidocznego mężczyzny. - Nie
nasza wina. Facet dał słowo, że przenosi cię tylko na czas remontu
willi. To potrwa rok. Potem wrócisz.
-  Albo i nie - przerwała dziewczyna. - W końcu willa jest jego.
Nastały takie czasy, że człowiek ma prawo sięgnąć po swoje. Nie
dałby ci spokoju, dziadku, gdybyś się nie zgodził.
-  Nie zgadzałem się.
-  Ale podpisałeś. Sama przyniosłam ci pismo do szpitala.
-  Zrozum - włączył się znowu głos męski. - Nie mógł czekać, aż
wyzdrowiejesz. Miał ekipę remontową. Sam nie miał się gdzie podziać.
-  Tak, to jest argument - przyznał Pan. - Ile wam za to dał?
Zapadła cisza. Potem zaskrzypiały deski w progu. Nim Sławek
zdążył się schować, wyszła dziewczyna. Omal się o niego otarła,
ale nie zauważyła go. Zbiegła w dół.
Sławek cofnął się głębiej w niszę. Drzwi otworzyły się po raz
drugi. I nie od razu zamknęły. Mężczyzna w dżinsach stał w progu
i stał. Wreszcie przymknął cicho drzwi. Schodził w dół, powtarzając
półgłosem, cholera jasna, cholera jasna, na co mi to było.
Sławek zrozumiał, że w takiej chwili nie można wejść do Pana,
aby wyjaśnić sprawę modelu. Powlókł się do siebie. Przysiadł na
tapczanie przybity, myśląc, co powie Pan, gdy odkryje stratę.
Szkaradełko spoglądało na niego ze współczuciem, ale co takie
stworzenie wie. Siedzi sobie bezpiecznie na Fikusie, nie ma żadnych
25
kolegów, którzy by mogli zwalić na nie cokolwiek. Tymczasem na
Sławka można zwalić wszystko.
Raptem zabrzmiał dzwonek. Sławek poderwał się. Lecz była to
tylko ciotka Jadwiga, najmłodsza siostra ojca. Ciotka była młoda
jak mama Sławka, ale nie umiała się śmiać. Ojciec twierdził, że
oduczyła się śmiechu, gdy tylko poszła w te swoje górne rejestry.
A mama natychmiast wtedy ujmowała się mówiąc, że każdy ma
prawo piąć się w górę.
Sławek wybiegł ciotce Jadwidze naprzeciw. Ale ona spojrzała na
niego ledwo go widząc. Domaszerowała do lustra i sprawdziła, jak
wygląda. Zawsze wyglądała jak obca, czy się wymalowała, czy nie.
Wyminęła Sławka, cała w kolorowych szmatkach i obłoku perfum,
po czym zniknęła w kuchni.
-  Co ten chłopiec taki śnięty? - pytała mamę, całując ją. Potem
cofnęła  się  o  krok,  przyjrzały  się  sobie,  obie  uważnie,  i znowu
pocałowały, ciotka bardziej zadowolona, a mama jakby smutna.
Sławek przyglądał się temu z progu. Nagle uświadomił sobie,
jak bardzo się one od siebie różnią. Wiedział już, z czego płynął
smutek mamy. Ciotka była wystrojona, a mama w fartuchu i turbanie.
Włosy ciotki wiły się w pięknych lokach, a mamie sterczały kosmyki
na karku i za uszami. Paznokcie ciotki były długie i czerwone,
a mamy takie, że zaraz schowała dłonie za siebie. Mimo to matka
podobała się Sławkowi dużo bardziej.
-  Zrobimy to dziś! - zadecydowała ciotka. - Jutro nie mam
czasu. - Zdjęła turban z włosów mamy, okręciła nią, oglądając
uważnie głowę,  pasmo po paśmie,  potem kazała się jej ustawić
bokiem, a potem znowu na wprost. - Taaaa - mówiła w zadumie.
- Masz dobry kolor, ale warto by go rozjaśnić.  Na złoto? Na
pszenicę? Na świetlany blond? Jak myślisz?
Nagle z ogromnym ożywieniem zaczęły konferować. Słowo kolor
zjawiało się w każdym zdaniu. O Sławku zapomniały. Przegarniały
tubki, szczotki, wreszcie ruszyły do łazienki. Łazienka była ciemna,
niewielka, a wybudowano ją kosztem kuchni za bardzo duże pieniądze.
O tych pieniądzach było w kółko przez wiele tygodni, ponieważ
tata wolałby je włożyć w samochód. Wreszcie ojciec się zmęczył.
Łazienka została, nie szkodzi, że mała i ciemna, skoro nawet
w najciemniejszej można puszczać okręty.
26
One wciąż prześcigały się w mówieniu o kolorze. Wreszcie coś
ustaliły i ciotka wepchnęła głowę mamy pod kran. Sławek zrozumiał,
że jest tutaj zbyteczny. Wrócił do pokoju. Wydobył dzienniczek
spod tapczanu i zamyślił się. Pozostał mu tylko Witek.
Ruszył do drzwi. Dzienniczek ukryty pod swetrem miał ciężar
ołowiu.
-  A dokąd to, Sławula? - zawołała mama z łazienki. Czerwony
ręcznik okręcał jej głowę, woda kapała z kranu, szczękały nożyczki
sprawdzone przez ciotkę.
-  Na podwórko - odrzekł modląc się, aby mu zabroniła.
Ale ona powiedziała tylko:
-  Nie kumaj mi się tam z byle kim.
-  Najprościej wyprowadzić się stąd - rzekła ciotka wywijając
nożyczkami.
-  Wyprowadzić się? - powtórzyła mama bezradnie. - Za co?
-  Nawet gdybyś miała za co - odrzekła ciotka - to on by się
stąd nie ruszył. Już ja znam mojego brata!
Sławek nie słuchał, znał to na pamięć. Mógłby wyliczyć za ciotkę
jednym tchem wszystkie wady podwórka i otaczających je oficyn.
I porównać z domami stojącymi w lepszym miejscu. Być może,
ciotka miała rację, gdy tak wyliczała grzechy podwórka. Lecz gdy
je wyliczała, Sławek odkrywał w sobie, ku swemu zdumieniu, cień
solidarności z tym nieładnym miejscem. Ruszył powoli do drzwi.
One zamilkły na chwilę.
-  Chłopiec bardzo mnie niepokoi - rzekł głos mamy.
Sławek zdrętwiał.
-  Daruj, Zulka - rzekła ciotka. - Wiem, świata za nim nie
widzisz, ale to bardzo dziwne dziecko.
-  Niech sobie będzie dziwny! - wybuchnęła mama. Mówiła teraz
szybko, jakby to sobie już wiele razy przemyślała. - Wolę, że jest
dziwny, niż by miał być jak robak, dobrze zjeść, dobrze spać,
i dobrze strawić!
-  Przepraszam cię, Zula - rzekła ciotka Jadwiga.
Sławek zamknął drzwi możliwie najciszej. Witek czekał przy
trzepaku. Jego matka wywiesiła akurat chodnik oknem i zaczęła go
omiatać. Poniżej otwarło się natychmiast drugie okno, siwa głowa
zadarła się ku górze, ręce usiłowały złapać koniec bieżnika i ściągnąć
w dół. Wisiał jednak za wysoko.
27
Tak zaczął się codzienny teatr.
Pan wychylił się z okna mansardy, ocenił sytuację i zaraz się
wycofał. Witek ze Sławkiem przysłuchiwali się z zainteresowaniem,
jak one głośno i obrazowo wypominają sobie nawzajem wygląd
i pochodzenie. Na ten czas niepokój oddalił się od Sławka.
Nagle Witek oprzytomniał. Zeskoczył z trzepaka.
-  Jeszcze mnie zawoła!
Już go nie było. Sławek dopadł go za przybudówkami. Bystre
oczy Witka dostrzegły rąbek zeszytu, wyglądający spod swetra.
Wyciągnął rękę. Sławek pełen wahania podał dzienniczek. Witek
przeleciał karty od początku do końca i zaczął wybrzydzać.
-  Za mało wpisane! Z czego braćka ma wziąć wzór?! - obejrzał
dokładnie podpisy.  - Nie robią zakrętasów - rzekł zgorszony.
- Najłatwiej podrabia się zakrętasy, głupolu.
-  Może lepiej nie - odezwał się Sławek.
-  Masz jutro Dyrowi pokazać?!
-  Mama pozna, że podrobione.
-  Potem wyrwiesz kartkę i cześć.
-  Wyrwaną też pozna!
-  Albo albo! - rzekł Witek. - Raz trzeba zacząć, nie?!
Poleciał z dzienniczkiem za przybudówkę. Wrócił wolniej, oddał
bez słowa.
-  Zrobione? - spytał szeptem Sławek.
-  Masz przynieść dwie paczki. Mogą być popularne.
-  Przecież nie palę.
-  Ale oni palą.
Witek spojrzał przez ramię i gwiżdżąc oddalił się w stronę domu.
Sławek nie miał odwagi sprawdzić, jak wygląda podpis. Wepchnął
dzienniczek za sweter i powlókł się w stronę swojej oficyny. Czuł
się tak samo, jak wtedy na dzikiej ścieżce.
Ciotki już nie było. Z kuchni wyszła mama, zupełnie odmieniona.
Puszyste włosy, ciemne brwi, oczy pełne światła. Sławek patrzył na
nią zachwycony.
Drzwi otworzyły się z rozmachem, wpadł ojciec. Był w znakomitym
humorze. Przemaszerował przed mamą, jak na mustrze. Sławek
zachichotał.
-  Piłeś?!  - zaatakowała mama.   W  głosie  nie miała gniewu,
patrzyła bowiem w lustro i ten jej nowy wygląd bardzo ją łagodził.
28
Ojciec zastygł przed nią, jak olśniony.
-  Ktoś mi  nową żonę  sprezentował! - wykrzyknął.  Objął ją
i przetańcował kuchnię.
Sławek znowu zachichotał.
-  Żona nowa, ale synek ten sam - rzekł ojciec wciąż tańcząc.
- Powiedz tacie, dałeś dzisiaj komuś w ucho?
Puścił mamę. Uniósł Sławka i podrzucił nim wysoko.
-  Same żeberka - mówił ze śmiechem. - Jeszcze chwila, a wiatr
cię uniesie - znowu podrzucił go, dzienniczek wypadł na podłogę,
ale tata nie miał dla niego  oczu.  Ustawił Sławka na podłodze,
podniósł dzienniczek i rzucił na stół, sam padł na kolana przed
mamą. - Królowo, umieram z głodu.
Nagle zrobiło się bardzo wesoło. Biegali we troje, nakrywając do
stołu. Przesuwali dzienniczek, jakby był byle czym, jakby nie
zawierał przestępstwa.
-  Zobaczysz,  synu - mówił ojciec.  - Robię nową szewroletę.
Ruszymy  w  świat.  W  lepszy  świat.   Gdzie  pieniądze  rosną na
gałązkach, a parówki z musztardą pod krzakami. Gdzie nie ma
głupich kierowników i namolnych prywaciarzy.
-  Ani szkoły! - dorzucił Sławek.
-  Ani szkoły - zgodził się ojciec.
Nagle zaczął śpiewać. Głos miał mocny. Kiedyś, gdy jeszcze
wierzył Panu Bogu, śpiewał w chórze kościelnym, a ksiądz się go
wprost nachwalić nie mógł. Potem przeniósł swoje śpiewanie do
klubu metalowca, a wreszcie w ogóle przestał, bo takie już jest
życie. Zdarzało się jednak, na ogół wtedy, gdy zjawiała się ciotka
Kościuszkowa, że ojciec wypełniał swoim głosem cały dom, jak
teraz.
Mama krajała kanapki i słuchała.
-  Ta twoja podpieraczka ma rację - rzekł ojciec przerywając
śpiewanie.
-  Nie mów tak o swojej siostrze - zaprotestowała mama.
-  Ma rację ta podpieraczka. Za ładna jesteś, żeby tak harować.
To moja wina, wcale ci nie pomagam. Ale niech no tylko sklepię
ten samochód, zmieni się.
Mama zaczęła się śmiać.
-  Jasio okłamywacz - rzekła, wciąż śmiejąc się.
29
-  Przekonasz się! - rzekł tata. Zaczął coś jej szeptać do ucha,
a ona śmiała się i śmiała.
Sławek zrozumiał, że oni się już dzisiaj nie pokłócą. Że znowu
zaczęli się lubić. Zrobiło mu się bardzo wesoło.
-  Synu! - rzekł tata patrząc na niego. - O tobie też pomyślę.
Codziennie gdzieś pojedziemy. Na rybki. Na grzybki. Nauczę cię
pływać, przekonasz się, jak dobrze mieć samochód. A co w szkole?
Pytanie było nieoczekiwane. Ale nie peszące.
-  Co mamy sobie szkołą humor psuć - odrzekł Sławek, nie
pamiętając, że dzienniczek leży tuż obok.
Sławek biegł przez podwórko ku bramie. Tornister podskakiwał
za każdym razem, gdy Sławek chciał wykopać kamień. Leżało ich
tyle, jakby je ktoś specjalnie na podwórku posadził. Porywisty wiatr
odkopywał je z piasku, tuman pyłu sięgał pierwszego piętra, okna
zatrzaskiwały się pospiesznie, papiery fruwały, wszystko oprócz
kamieni zmieniało miejsce.
Ze swojej oficyny wybiegł Witek. Biegli teraz obaj truchtem,
lekko przygięci, opierając się wiatrowi.
Nagle stanęli twarz w twarz z Panem. Pan trzymał w ręce siatkę
z chlebem i bułkami. W ułamku sekundy twarz Witka stała się
twarzą chłopca, którego przyłapano. Lecz zaraz opanował się.
Dotknął palcem nieistniejącego daszka.
Starszy Pan odpowiedział podobnie. Witek zdziwił się. Ominął
Pana i ruszył dalej. Sławkowi przyrosły nogi do chodnika.
-  Jak ci idzie? - odezwał się Pan.
Sławek zrozumiał, że Pan już spostrzegł swoją stratę.
-  Tak sobie - odrzekł i powlókł się za Witkiem. - On już wie
- powiedział, wyrównując z kolegą.
A Witek na to:
-  Nie ma świadków. Są tylko dwaj złodzieje.
Sławek maszerował obok ciotki Jadwigi, ledwo nadążając. Tyle
bowiem rzeczy miał do obejrzenia. Ulica była piękna, wysadzana
drzewami, wśród których rosły okrągłe latarnie. Na furtkach błyszczały
30
miedziane wizytówki, a za parkanami stały sobie piękne wille,
Sławek odczytał z tabliczki, że to ulica Ostroroga. Był tu pierwszy
raz. Dzielnica, w której mieszkał, nie miała takich ulic. Autobusy
przejeżdżały pod samymi oknami, można było, nie za bardzo
wychylając się, popukać w ściany budynków.
-  Co jest?! - zakrzyknęła ciotka do tyłu. - Umówieni jesteśmy
na trzecią. To jest luksusowy zakład, tam szanuje się klientów, ale
i oni muszą okazać respekt mistrzowi.
Już ruszył za nią, gdy znowu zarył w miejscu. W dali przez
druciane parkany i bezlistne jeszcze krzewy dostrzegł wysoką syl-
wetkę Pana. Rozmawiał z kimś niezbyt widocznym. Obok nich
stał duży biały pies i przysłuchiwał się rozmowie. Sławek nie
chciał, aby go Pan zauważył podglądającego. Może by wtedy
pomyślał, że musi go zaprosić, w tamten śliczny ogród, jeszcze
szary, bo nie była pora na zieloność, jeszcze gałązki krzewów
przypominały badyle, a kwiaty pochowane były w ziemi, lecz
zamknąwszy oczy można było sobie wyobrazić ten obrazek cały
na zielono, na czerwono, a może i na żółto, bo przecież istnieją
żółte tulipany.
Sławek zacisnął więc powieki i sycił się kolorami, które zapamiętał
z zeszłego roku, i ciszą, która z całą pewnością była tutaj każdego
dnia między drzewami. W takich pięknych obrazkach nie ma miejsca
dla Rudych, Rudy czułby się tam nawet bardzo nieswojo, gdzie
bowiem zaczajałby się na Sławka?
Ciotka Jadwiga nawoływała coraz głośniej, już gniew miała
w twarzy, gdy dopadła Sławka. Ale on nie patrzył na nią. Wielki
biały pies przybliżył się do siatki bardzo zaintrygowany. Wyciągnął
się, robił się coraz dłuższy i dłuższy, gdy tak sprawdzał, czym też
pachnie dłoń Sławka.
-  Śliczny jesteś - szepnął do niego Sławek.
-  A to co znowu?! - zakrzyknęła ciotka.
Jej głos dobiegł do Pana. Pan odwrócił się, dostrzegł Sławka,
uchylił kapelusza. Ten drugi człowiek wysunął się ku przodowi, jak
przedtem jego pies.
-  Chodźże - rzekła ciotka Jadwiga i  ujęła Sławka za rękę.
- Przyrzekłam twojej matce, że ubranko uszyje ci pierwszorzędny
krawiec. Wymusiłam bliski termin. A ty sobie to lekceważysz.
31
Spojrzała przez ramię w głąb ogrodu. Pan uchylił kapelusza po
raz drugi. Ciotka Jadwiga obejrzała się szybko i sprawdziła, komu.
Wtedy Pan ukłonił się po raz trzeci. Zrozumiała. Odkłoniła się.
Ruszyli.
-  Znasz go? - spytała.
-  Mieszka u nas.
Aż przystanęła. Obejrzała ulicę, piękne wille, ogrody pełne
pobielonych drzew, furtki z błyszczącymi wizytówkami i wzruszyła
ramionami.
-  Zwariował - skomentowała.
-  On nie zwariuje - zapewnił Sławek. - Nawet w slum... no
w slumsach.
-  W czym? - ciotka znowu przystanęła. - No, jeśli tak to opisał,
to mądry i spostrzegawczy z niego człowiek. Po kim mieszka?
-  Po Kaczmarkowej, której się zmarło.
-  Pora była - na to ciotka Jadwiga. - Miała ze sto lat.
-  Dziewięćdziesiąt. I żywego ducha koło siebie.
Popatrzyła na niego, policzyła w pamięci.
-  Może być - mruknęła. - Syn jej umarł już dawno.
Dotarli właśnie do narożnika dziwnej uliczki. Robiła zakrętas,
początek i koniec miała na tej samej ulicy Ostroroga, tylko w dalszym
miejscu. I na niej rosły okrągłe latarnie. Sławek odczytał z tabliczki,
że trafił na Zacisze.
-  Chciałbym tu mieszkać - rzekł.
-  Powiedz to swemu ojcu.
Weszli do pięknej willi, odgrodzonej od ulicy ozdobnymi prętami,
umocowanymi w słupkach z połyskliwej cegły. Brzęczyk nakazał im
wejść.
Pokój, do którego wkroczyli, miał dwie ściany okien, pod którymi
pracowały ubrane na niebiesko kobiety. Nawet nie uniosły głowy.
Krawiec był młody i tak elegancki, jak ojciec Sławka w najważniejsze
święta. Ciotka Jadwiga przemówiła do niego głosem, którego Sławek
nie znał. Rozmawiali o kolorze, kroju, gatunku, co pewien czas
okręcając Sławkiem twarzą do światła albo do siebie. Wreszcie dali
mu spokój, podeszli do stołu, na którym rozłożono żurnale.
Sławek zbliżył się do okna, za którym rozpościerał się ogród.
Przymknął oczy i całkowicie oddał się przemalowywaniu szarości.
32
A także przywoływaniu obrazu z wielkim, białym psem i Panem
widocznym z daleka.
-  Obudź się - powiedziała do niego ciotka. - Jeśli tak samo
zachowujesz się w klasie, nie dziwię się, że jesteś trójkowy.
-  Jestem trójkowy, bo mnie mylą - odpowiedział jej.
-  Że co? - wzruszyła ramionami zupełnie nie zainteresowana,
dlaczego nauczycielom myliły się głosy uczniów i twarze, a nawet ławki.
Na ulicy było jeszcze jasno. Ciotka wsadziła go w szóstkę,
przypominając, gdzie ma wysiąść.
-  Dojedziesz na same Zawady - krzyczała, gdy zasuwały się drzwi.
W bramie czyhał Witek. Przydusił Sławka do ściany i palcem
nakazał ciszę. Po czym obaj wyjrzeli.
Ale to nie Rudy tak przestraszył Witka. Przestraszył go Pan.
Pan stał pod oknami dozorcy i słuchał. Powolny głos dozorcy,
bardzo niechętny czemuś, dobiegł do nich wyraźnie.
-  A na co mi to! - powiedział.
Pan odrzekł coś z uśmiechem, na co dozorca jeszcze niechętniej.
-  Przecież widzę!
Witek puścił Sławka. Wychylił się z bramy, a potem wysunął
się na podwórko. Rynna kryła jego sylwetkę przyklejoną do muru.
Skinął na Sławka. Teraz Sławek przykleił się do Witka i trwali tak,
jak jedno nieruchome ciało, i słuchali.
-  Kabluje na nas - szepnął Witek.
-  Jak on dojechał przede mną? - szepnął Sławek.
-  Kto?
-  Pewnie taksówką.
Witek szturchnął go łokciem, aby zamilkł. Wychylił się jeszcze
głębiej. Panowie palili spokojnie papierosy. Pan rozglądał się przy
tym po podwórku, a dozorca po dawnemu niczego nie był ciekaw.
-  Lekarze zabraniają - rzekł Pan wydmuchując dym.
-  Głupole. Sami palą - na to dozorca.
Okno na parterze otworzyło się z trzaskiem, dozorczyni wychyliła
się i spytała bez wstępu.
-  Pan ze skargą?
-  Skądże - odrzekł Pan kłaniając się.
Ciekawość dozorczyni wzrosła. Ułożyła się w oknie, spojrzała
w górę na niebo.
33
-  Gówniana pogoda, nie?
Pan także spojrzał. Tumany kurzu krążyły nad podwórkiem,
przyprószając okna.
-  I gówniany obrazek, nie?
-  Owszem, dosyć monotonny - zgodził się Pan. - Może by tak
posadzić tutaj krzewy?
Zapadła cisza. Witek omal nie odpadł od ściany, tak uważnie
słuchał.
-  Właśnie pora - rzekł Pan.
Dozorca pogapił się na Pana, jakby nie zrozumiał.
-  Po co - rzekł. - Zadepczą.
-  Coś się jednak uchowa.
Dozorca spojrzał na żonę.
-  Na pranie by się nie kurzyło - rzekła. - No i nie będzie mi
każdy gnojek w okna zaglądać.
Pan zbliżył się do okna i rozmawiał tylko z dozorczynią.
-  Jak posadzą krzewy, to gdzie będziemy piłkę kopać? - szeptał
Witek.
-  To dlatego tam poszedł - powiedział Sławek zamyślony.
-  Gdzie?!
Nagle odskoczyli od ściany, jak wystrzeleni. To Rudy nie
zmieścił się w przejściu. Szedł teraz kołysząc się w biodrach, a łokcie
miał wciąż szeroko rozstawione. Pan akurat skończył rozmowę
z dozorczynią. Pożegnał się z dozorcą uściskiem dłoni, jakby byli
najlepszymi kolegami. Rudy zarył w miejscu, po czym obejrzał sobie
przypadek po raz drugi.
Pan ruszył ku swej oficynie. Rudy obrócił się ku Panu raptownie.
Chwilę przyglądał się kapeluszowi, laseczce, a potem twarzy Pana.
Potem rzekł coś cicho.
Pan uśmiechnął się, jak ktoś niekoniecznie rozbawiony. Także
coś odpowiedział. Rudy aż się wyprostował. Pan nie schodził mu
z drogi. Wobec tego Rudy ruszył swoim szlakiem ku przybudówkom,
lekko potrącając laseczkę Pana.
Pan zniknął w swojej bramie.
Witek ciągle trzymał Sławka za rękaw, wreszcie puścił.
-  Myślę, że on wie - odezwał się Sławek.
-  Co wie?
34
-  O modelu.
-  Ma ich tyle, że co mu po jednym? - na to Witek.
-  Ale był jego.
Witek spojrzał na Sławka ze złością. Nagle złapał go za kurtkę
i pociągnął w stronę oficyny Pana.
-  Świadków nie było - rzekł. - Ale sprawdzić można.
Stanęli pod drzwiami Pana. Docierała muzyka. Skrzypce wypełniały
dźwiękami pokój, pewnie dlatego Pan nie dosłyszał pukania. Stali
więc w progu i patrzyli na Pana, zasłuchanego, podczas gdy z taśmy
odwijała się dziwna muzyka, jakiej chłopcy nigdy nie słyszeli.
-  Podoba się wam? - odezwał się Pan.
-  W życiu nie słyszałem - odrzekł Witek tonem nagany.
-  To aria na strunie G - poinformował Pan. Wskazał im krzesła,
ale nie zajęli ich. Oczy Witka obleciały kilkakrotnie pokój. Było
już omal wszystko ułożone, ustawione na swoim miejscu. W kącie,
na długiej półce, stały modele.
-  Na co panu tyle? - zagaił Witek.
-  Sam nie wiem - odrzekł Pan.
-  A  widzisz!  - Witek  spojrzał z  triumfem  na  Sławka, już
całkowicie rozgrzeszony. - Jak się ma tyle, to się nie wie.
-  Bywają przywłaszczenia z miłości - rzekł Pan. - Rozumiem to.
Witek zamilkł. Długo nie znajdował słów. Wreszcie rzekł:
-  Te krzewy się tu nie przyjmą.
-  Rudy ci to powiedział? - zapytał Pan.
Witek znowu zamilkł.
-  On jest mocny - rzekł po długiej chwili.
-  Na pewno - zgodził się Pan. - Ale stado, w którym chodzi,
nie odróżnia napadu od walki. Rozumiesz różnicę?
Witek usiadł na krześle. Zapatrzył się najpierw w ścianę, potem
na półkę, wreszcie wyciągnął dłoń do tyłu i posadził Sławka na
sąsiednim krześle.
-  On mówi, że się pan wynosi - rzekł.
-  Można to i tak zrozumieć - zgodził się Pan. - A ty co o tym
myślisz?
Witek nie odpowiedział.
-  Ta lala, co tu była, to kto? - spytał po chwili.
-  Wnuczka.
35
-  Ona się też wynosi.
-  Zupełnie się z tobą zgadzam - na to Pan.
Witek zamilkł. Już się nie rozglądał, nie przeliczał modeli, nie
próbował odgadnąć, co Pan ma w szufladach, tylko myślał długo
i raczej niechętnie. Sławek wiedział, o czym. Witek lubił wszystko
rozumieć od jednego razu, bo nie miał czasu na myślenie. A teraz
musiał znaleźć ten czas. Dlatego spoglądał co chwilę wrogo na
Sławka i gdyby mógł, to zacząłby go okładać pięściami. Ale nawet
tego nie mógł zrobić. Dlatego stawał się coraz bardziej zły.
Nieoczekiwanie wpadła ciotka Jadwiga. Była do siebie zupełnie
niepodobna. Kolorowe szmatki nadal były kolorowe, włosy pięknie
uczesane, a paznokcie długie i czerwone. Mimo to była całkiem
inna. Jakby mniej obca. Sławek stał w korytarzu i przyglądał się,
jak ona nucąc rozczesuje włosy. To również było coś nowego, dotąd
w ogóle nie wiedział, że ona umie nucić. Wyczuwał też, że jest
z czegoś ogromnie zadowolona, co nie zdarzało się często.
-  Co jest, mały? - spytała łaskawie i poklepała go po policzku.
Ruszyła do kuchni.
Sławek wiedział, że ona zaraz straci ten swój nieoczekiwany
humor, ponieważ mamy nie było, a ojciec stał nad piecem żonglując
garnkami i nie miał dla nikogo czasu.
-  Cześć, siostro - powiedział tylko w przelocie i już nakładał
na talerze.  - Zjesz z nami? A może w twoich nowych sferach
grochówki się nie jada?
-  Nie popisuj się - powiedziała z roztargnieniem.
-  Jesteś pewna, kto z nas się popisuje?
Nie obraziła się. Uśmiechnęła się tylko. Ojciec spojrzał na nią
raz i drugi, coraz bardziej zaintrygowany. Szurnął talerzem, aż
dojechał do niej.
-  Jedz, mała. Na tym się wychowałaś.
Znów nie zareagowała. Powąchała grochówkę i zaczęła jeść.
-  Co jest, Jadźka! Aniołek na serce ci napulał?
-  Te twoje wyrażonka! - odrzekła. - Zula gdzie?
-  A propos Zosi. Ty mi żony nie ustawiaj!
Nie podjęła wyzwania. Ojciec aż przestał jeść.
36
-  Zaręczyłam się. Jeżeli to słowo jeszcze egzystuje.
Ojciec zagwizdał. Ciotka jakby nie dosłyszała. Powoli, ciesząc
się każdym słowem, opowiedziała, że zaręczyła się z człowiekiem,
który ma przyszłość przed sobą.
-  A co oprócz tego umie? - rzucił ojciec.
Trącił porozumiewawczo Sławka, ale Sławek wiedział, że niech-
by tylko się odezwał, już by go oboje wyprawili z kuchni. Milczał
więc, przyglądając się ciotce Jadwidze, która kazała na siebie
mówić Iga albo Dziunia, ale ojciec odrzekł, że to się u niego nie
przyjmie.
-  Jest wykształcony - odrzekła wreszcie.
-  Co to jest? - na to ojciec. - O zawód pytam.
-  Kończył zarządzanie - powiedziała.
-  Czym?
-  Przedsiębiorstwem.
-  A ma jakie? - spytał ojciec, wystawiając kieliszki.
Nie zdążyła odpowiedzieć. Zadźwięczał dzwonek. W korytarzu
dały się słyszeć podwójne kroki, lekki i szybki, to mamy. I czyjś
ciężki, powolniejszy. Potem doszedł do nich głos wysoki, nieco
piskliwy, ale nade wszystko wesoły, jakby ktoś nawkładał w niego
cały śmiech świata. Sławek podskoczył z radości.
To ta stara rajzerka! - zaszeptała ciotka w panice. - Na Boga,
nic jej nie mów!
Ojciec już leciał do drzwi. Właśnie stanęła w nich mama, a za
nią ciotka Kościuszkowa, ta stara rajzerka, która miała za dużo
czasu i stale krążyła po rodzinie, nie licząc się z porą dnia, bo do
swoich chodzi się bez zapowiadania. Sławek znał to na pamięć,
wszystkie wersje o ciotce rajzerce przestrzegały przed nią, o czym
wiedziała, nic sobie z tego nie robiąc. Prawdziwie nazywała się
Zachciał, ale mało kto o tym pamiętał.
Teraz stanąwszy w progu nie przejęła się chłodną miną ciotki
Jadwigi, która ledwo bąknęła: - dzień dobry, ciociu. Ciotka Koś-
ciuszkowa nie potrzebowała nigdy cudzych słów, miała dosyć
własnych na wyrażenie tego, co przychodziło jej do głowy. A przy-
chodziło bardzo wiele.
-  Co tak siedzisz jak kura na cudzej grzędzie - rzekła ciotka
do Jadwigi i odwróciła się do ojca Sławka. - Trunkowa jestem,
37
skąd wiedziałeś, że przyjdę? - wskazała na kieliszki, rozsiadła się
za stołem, krzykliwa, roześmiana.
Sławek wpatrywał się w nią z zachwytem. Bardzo lubił tę
najstarszą ciotkę w rodzinie, siostrę któregoś tam dziadka. Bo gdy
tylko ciotka stawała w czyimś progu, zaraz zaczynał się ruch.
Nareszcie mam z kim wypić, mówił wtedy ojciec i nareszcie miał.
A kiedy popili sobie, wtedy zasiadali do wspomnień. Sławek przy-
słuchiwał się tym opowieściom z niedowierzaniem, chociaż wiedział,
że były prawdziwe.
Wspominając, niekiedy płakali ze śmiechu. A co spojrzeli na
ciotkę Jadwigę, ponurą i milczącą, opanowywała ich jeszcze większa
wesołość. Sławek widywał ojca takim tylko wtedy, gdy zjawiała się
ciotka rajzerka, a z nią te opowieści. Sławek rozumiał ojca, dlaczego
staje się taki. W tym okropnym załataniu wokół samochodu, wokół
pieniędzy, których stale brakowało, i wokół szefa, który lubił tylko
wazeliniarzy, ojciec nigdy nie czuł się jak na wakacjach. Dopiero
gdy zjawiała się ciotka, a z nią czas, kiedy ojciec miał od rana do
wieczora nieustanne wakacje, coś się w nim odmieniało. Sławka
bardzo to cieszyło. Ale nie mógł uwierzyć, iż podwórko tam w dole,
było kiedykolwiek innym podwórkiem, a pod przybudówkami
wystawali chłopcy, którzy nie chcieli innym udowadniać.
Ciotka Jadwiga patrzyła na rozbawionych i wciąż milczała.
Sławek wiedział, dlaczego. W opowiadaniach ciotki rajzerki była
bowiem kimś innym. Niczym nie przypominała siebie obecnej,
eleganckiej, z piękną fryzurą i polakierowanymi paznokciami. Była
wtedy jak inne dzieci wysmarowana piaskiem i zadowolona, że ma
w ogóle co na siebie włożyć. No i wtedy nie mówiła jak uczona
w piśmie urzędniczka. To zdanie ojciec wypowiadał bardzo często,
z wielkim gniewem, dlatego Sławek zapamiętał je na zawsze.
Sławek nie wiedział, po czyjej stał stronie. Rozumiał, że ciotka
ma prawo nie lubić wspomnień, jak on nie lubił podwórka.
Sławek jednakże nigdy nie wstydziłby się brzydkiego ubrania,
czy dziur w butach, i nie udawałby kogoś innego. Ale Sławek
potrafił też zrozumieć, że ciotka Jadwiga ma do tych sukienek
i butów zupełnie inny stosunek, dlatego słuchał, nie wiedząc, komu
przyznać rację. I wciąż pamiętał, że gdyby kiedykolwiek się stąd
wyprowadził,  to  nie powróciłby  tu w żaden sposób.  Do domu
38
Kaźmierczaka mógłby powrócić. Do mansardy Pana też. Ale na
podwórko, nigdy!
Mama również milczała. Jadła powoli. Sławek widział, jak jej
ten obiad w ustach rośnie. Znał dobrze takie rozrastanie się, takie
uczucie przeciążenia, jakby obiad zamieniał się w kamień. Przyszło
mu na myśl, że mama, być może, dowiedziała się o włamaniu
i o dzienniczku. Przestraszył się. Głos ojca i ciotki rajzerki już do
niego nie docierał. Za to zjawił się kamień w żołądku.
Wstał. Wzrok matki odprowadził go do drzwi. Był pełen troski.
Upewniło to Sławka, że właśnie z jego powodu mama straciła dobry
dzień i nie potrafi być serdeczna dla gości, o co się znowu z ojcem
pokłócą.
Stał przy oknie w swoim pokoju. Łowił odgłosy śmiechu już
pojedynczo, już tylko ciotki rajzerki. Sławek przypomniał sobie,
dlaczego ojciec jej nie wtórował. Zbliżał się bowiem czas dodatkowej
harówki i jeżeli ojciec chciał zarobić jeszcze kilka groszy, to powinien
powiedzieć stop i wybiec z mieszkania.
Trzasnęły drzwi. Wybiegł. Ujrzał go za chwilę szybko przemie-
rzającego podwórko. Dozorca wystawiał twarz ku niebu, chociaż
dawno już nie świeciło słońce. Rudy z chłopakami podpierali ścianę
i wpatrywali się w mansardę Pana.
Okna mansardy były zamknięte. Szkoda, że były zamknięte.
Może dobiegłaby do Sławka ta dziwna muzyka, która owijała się
wokół niego łagodnie, a może ze smutkiem. Ktoś, kto lubił taką
muzykę, też jest zapewne smutny, chociaż Pan nie wyglądał na
takiego.
Nagle uderzyła go cisza w domu. Za chwilę dostrzegł ciotkę
rajzerkę toczącą się przez podwórze. Krzyknęła coś do Rudego,
a on o dziwo, odpowiedział ze śmiechem. Podwórko w dole było
podwórkiem ciotki. Przemieszkała na nim tyle, ile Sławek w ogóle
nie będzie żył. Tylko tutaj czuła się dobrze, mówiła wiele razy.
Lecz akurat w to Sławkowi byłoby najtrudniej uwierzyć.
-  Mam nadzieję, że się nie obraziła - usłyszał głos mamy.
-  Nawet gdyby! - na to ciotka Jadwiga niechętnie.
-  Ja ją nawet w pewien sposób lubię - rzekła mama.
-  Bo jest dla ciebie jak folklor - odrzekła ciotka. - Ale dla
mnie to kawał cholernego życia, o którym chcę najszybciej zapomnieć
39
- zamilkła. - Jutro odbieram klucze do mieszkania - rzekła innym
tonem. - Do własnego. Nowoczesnego.
-  Cieszę się z tobą! - wykrzyknęła mama.
-  Nie mówiłam przy Janku, bo by zaraz wyklepał tej starej
rajzerce. A ja jej nie chcę u siebie widzieć!
-  Pomogę ci urządzać! - powiedziała mama. - Wreszcie chociaż
ty będziesz miała normalne warunki. Zmuszam się każdego dnia,
żeby tu wrócić.
Zapadło milczenie.
Głos ciotki odezwał się dziwnie poważny.
-  Zula, znasz moje zdanie o tej tu chałupie. Ale ty się tak nie
uprzedzaj, bo nie wyżyjesz. Jak znam mojego brata, on się stąd
nie ruszy. Jemu dobrze, a jak jemu, to wszystkim też. Zawsze taki
był. Nie kiwnie palcem, aby cokolwiek zmienić.
Ucichło. Sławek przytulił do siebie szkaradełko, ale ono jak
zwykle, nie umiało niczego doradzić. Wpatrywało się w Sławka
swymi koralikami i to już było wszystko, co miało do zaofiarowania.
A tyle rzeczy wydarzyło się w ostatnich dniach! Tyle spraw nie do
odwołania. Jeden kamień nic nie znaczy, to to samo co pojedynczy
grzech. Lecz trzy grzechy razem wzięte to już za wiele dla każdego.
Sławek czuł, jak się to wszystko, co za nim, zbija w jeden ciężki głaz.
Przyłożył twarz do szyby, zapatrzył się w dół, ale nie widział
już niczego.
Na boisku szkolnym czekały klasy, każda przy swoim numerze,
wymalowanym na asfalcie. Nowa wychowawczyni Sławka krążyła
wokół uczniów, ale nikt jej nie słuchał. Była to bowiem pani, która
sama nie wierzyła w to, co mówi. Poza tym miała klasę od niedawna
i bez przerwy myliła twarze uczniów. Poza Panią był jeszcze Pan
od wuefu, który z gwizdkiem w zębach przeganiał przez podwórze
gromadę spóźnionych. Wszyscy wiedzieli, że Pan przegania tylko
w pewne dni. Kiedy ma dyżur. W inne świat może się zawalić, Pan
powtarzał to uczniom każdego dnia, gdy tylko miał okazję, a także
bez okazji.
Raptem Pani straciła zainteresowanie dla klasy. Podwórko
przemierzała właśnie nauczycielka cała na rudo, chociaż wczoraj
40
była jeszcze czarna. Pani zaiskrzyły się oczy. Dopadła tamtej,
pokonferowały chwilę z ożywieniem, dłonie ich raz po raz muskały
włosy, potem Pani pospiesznie wróciła do klasy. Teraz nie miała
już ani chwili do stracenia.
-  Do środka. Ale już!
Polecieli z krzykiem i tupaniem, a ona za nimi, jak nieobecna.
W drzwiach sali przystanęła i zaczęła wypatrywać tamtej na rudo.
Gdy nadeszła, coś uzgodniły, powtarzając niezliczoną ilość razy
słowo „podkoziołek". Wreszcie ta przemalowana na rudo krzyknęła.
-  Zadzwonię, pan Feliks przyjmie cię na pewno.
Klasa tymczasem mościła się w ławkach, możliwie najgłośniej.
Pani nadal nie miała dla nich głowy.
-  Zaraz poleci do tego Feliksa - zaopiniował Witek półgłosem.
Pani nie dosłyszała.
-  Zamówi sobie kolejkę - dorzuciła dziewczyna z pierwszej ławki.
Reszta klasy była tego samego zdania. Łomotali krzesłami, ktoś
doradzał Pani, aby się też przefarbowała na rudo, bo to najmodniejsze,
ale ona znowu nie dosłyszała. Przeszukiwała torebkę. Potem zajrzała
do dziennika, niczego nie wpisując. Cały czas pouczała ich monotonnie,
jak się mają zachować, gdy ona na chwilę wyskoczy do Pana
Dyrektora. Zakreśliła jakieś miejsce w podręczniku i już szukała
oczyma Borowskiej, ponieważ tylko jej jednej nie myliła z innymi.
Borowska podniosła się bez przywołania.
-  Przeczytaj  im  - nakazała  Pani  nieco  niepewnie.  Nie  była
zdecydowana tak do końca. Ale walka trwała krótko, jak wczoraj,
jak przedwczoraj, jak zawsze. - Zadania są tekstowe. Rozwiązać
je, sprawdzę wszystko.
Drzwi zamknęły się za nią. Klasa trwała jeszcze chwilę w podej-
rzliwym oczekiwaniu, bo a nuż Pani wróci. Witek uchylił drzwi
i zaczął małpować ruchy Pani, przekradającej się korytarzem.
Chłopcy zaczęli wyć ze śmiechu. Borowska waliła bez przekonania
linią w stół, aż wreszcie zaczęła wypisywać zadania na tablicy.
-  Cisza! - wrzasnął ktoś. - Jeszcze Dyrektor przyleci i nam
coś zada.
Był to argument. Przycichli. Kilku zaczęło mozolić się nad
tekstowym zadaniem, ale Witek zdecydowanie sklapnął zeszyt Sławka
i swój.
41
-  Szuramy, laluś. Nic tu po nas!
Ławka już go parzyła. Sławek wiedział, że jeśli Witek zaraz nie
wyjdzie z klasy, to trzaśnie kogoś w plecy. Tamten będzie musiał
mu oddać i nim się spostrzegą, już wszyscy chłopcy, z wyjątkiem
Kaźmierczaka, zaczną się tarzać po podłodze najpierw z nudów
i dla zabawy, a potem już ze złością. Już nie będzie ważne, kto
zaczął i kto jest za kim. A także, komu się należy. Najczęściej
wtedy należało się Sławkowi, bo się nie mieszał. Kaźmierczak też
nigdy się nie mieszał, ale do niego nikt nie miał pretensji. Gdy
chłopcy się bili, Kaźmierczak siedział sobie spokojnie przed Sławkiem
i patrzył na tamtych, jak na mecz. Jego głowa robiła niekiedy
szybkie uniki, gdy ciosy padały zbyt blisko. Sławek jednakże nie
umiał tak dobrze przewidywać, dlatego często obrywał.
-  Szuramy! - ponaglił Witek. Wepchnął tornister Sławka głębiej
pod ławkę, a swoją szmaciankę zostawił po prostu na podłodze.
I już leciał do drzwi, rozdając ciosy. Sławek szedł za nim jak przez
wyrąbany chodnik.
-  Gdzie się schowamy? - spytał szeptem za drzwiami.
Witek pociągnął go w stronę piwnic. W piwnicach, z oknami
nad ziemią, mieściły się przeróżne warsztaty. Na wprost schodów
była modelarnia. Przed modelarnią wisiały oszklone gablotki, a w nich
eksponaty pokryte kurzem. Mimo to były piękne. Sławek wpatrywał
się w nie z zapamiętaniem.
-  Z papieru! - rzekł lekceważąco Witek.
Sławek wciąż tkwił z nosem przy szybie.
-  Zapiszę się - rzekł.
Witek w pierwszej chwili postukał się w czoło. Potem rozważył
pomysł ponownie. Wreszcie z impetem otworzył drzwi i pociągnął
Sławka za sobą.
Zza zaplecza wyszedł nauczyciel od zajęć pozalekcyjnych. Był
na emeryturze i od dawna miał dosyć uczniów i szkoły. Na sam
ich widok dostawał dreszczy, tak mówił każdemu, kto się u niego
zjawiał. A więc zjawiało się niewielu.
-  On się chce zapisać - oznajmił Witek bez wstępu.
Nauczyciel zdjął okulary i przyjrzał się chłopcom.
-  Która klasa?
-  Trzecia.
42
Nauczyciel bardzo się ucieszył.
-  Za młodyś. Przyjdź za trzy lata.
-  On musi zaraz - zaoponował Witek.
-  Zaraz? Dlaczego zaraz? - zirytował się nauczyciel. - Mam
komplet. Rozumiecie, co to jest komplet?! - zrobił krok do przodu,
a oni do tyłu. - Komplet oznacza brak miejsc. Każdy myśli, że
może sobie tutaj zajrzeć i powiedzieć, zapisuję się do kółka. A ja
mu migiem wyczaruję stół, wyczaruję narzędzia, kupię materiał za
własne grosze i sam się rozdwoję. A na tych kilku nadgodzinach,
za które mi płacą, będę czynił cuda. - Mówił coraz szybciej, a oni
coraz szybciej cofali się przed nim, aż wreszcie wypadli za próg.
-  Stary młot! - skwitował Witek.
Poleciał korytarzem, nie oglądając się na Sławka. Nagle uskoczył
za załom ściany. Nim się Sławek zorientował, już Pan Dyrektor
stał przed nim. Popatrzył w dół na struchlałego Sławka i chciał
sobie coś przypomnieć.
-  Znam cię skądś. Co to ja do ciebie miałem - wymruczał.
Drzwi modelarni otworzyły się nagle, jakby nauczyciel czekał na
tę okazję. Wyleciał na korytarz, ustawił w poprzek, a Pan Dyrektor
zrozumiał, że tym razem się nie wymknie.
-  Co też znowu ma pan do mnie! - rzekł niechętnie i wszedł.
Witek wynurzył się zza ściany.
-  Sam  widzisz,  trzeba  wiać!  Do jutra  na pewno  zapomni!
- złapał Sławka i odciągnął jak najdalej od drzwi modelarni. Potem,
wciąż popychając, przemknął koło kotłowni, aż do bocznych drzwi
na podwórze. Okazały się zamknięte. Znowu się zastanowił. Spojrzał
na małe okienko. - Tamtędy!
-  A torby? - spytał przytomnie Sławek.
Witek znieruchomiał. Pogonił Sławka w stronę ubikacji. Tam
wdał się w szybką rozmowę z chłopcem z drugiej klasy.
-  Przyniesie! - oznajmił Sławkowi. - Mam na niego haczyk.
Chłopiec zjawił się za chwilę z tornistrem Sławka i szmacianką
Witka. Zwalił to wszystko na betonową posadzkę, po czym wyszedł.
Witek również bez zbędnych słów zarzucił torbę na ramię, nogą
podsunął Sławkowi tornister i już szedł do drzwi.
-  Na co czekasz, laluś?
-  A jak nas przyłapią?
43
-  To się wtedy będziesz martwił.
Poszli.
Stara dzielnica Zawady miała swoje przepastne zakamarki.
A także takie miejsca, że lepszych nie znajdzie się nigdzie. Witek
rozgościł się na opuszczonym podwórku. Przed sobą mieli pół
rozwaloną szopę, za sobą drugą, też przeznaczoną do rozbiórki.
Wkoło brązowiły się zeszłoroczne burzany, które kryły ich znakomicie
przed okiem ludzi. Ale mało kto tędy przechodził.
Sławek milczał zdruzgotany przestępstwem.
-  Nigdy nie wagarowałem - odezwał się.
-  No to był już czas.
-  Pani, jak wróci od Feliksa, na pewno zauważy.
-  Powiesz, że cię rozbolała głowa.
-  Zapyta, dlaczego się nie zwolniłem.
-  Powiesz, że rozbolała cię nagle.
-  A jak wpisze do dzienniczka.
-  Nie wpisze. Sama ma na sumieniu - zamilkł, zastanowił się,
potem zrobił ruch, pokaż no mi. Wziął dzienniczek do ręki, obejrzał
kartki i jednym ruchem wydarł tę z fałszywym podpisem. - W po-
rządalu. Nie ma dowodu.
Sławek siedział oniemiały. Witek wpadł w złość.
-  Naucz się liczyć, laluś. Przeskrobałeś pięć razy - rozstawił
palce i zaczął odliczać: - Włamanie, odznaka, fałszerstwo, kradzież
modelu no i teraz wagary. A spiorą cię tylko raz. Czysty zysk, nie?
-  Ale nie ja się włamałem. Nie ja zerwałem odznakę. Nie ja
ukradłem model!
-  Ale oni myślą, że ty. I to jest ważniejsze.
Sławek zamilkł przygnębiony. Witek wyjął z kieszeni papierosa,
zapalił. Zakrztusił się, oczy wyszły mi na wierzch, ale nie zrezygnował.
-  Nie rozumiesz życia, laluś! - rzekł kaszląc i plując. - Nikogo
nie obchodzi, kto zbroił. Idzie o to, że trzeba kogoś łupnąć. No
więc łupną ciebie.
Sławek chciał coś rzec, ale Witek ciągnął autorytatywnie.
-  Byłeś w środku? Byłeś.  Wyniosłeś butelki? Wyniosłeś, czyli
zostawiłeś tam ślady. Jak przyprowadzą psa, to do ciebie trafi.
Kapujesz teraz?
Sławek skinął głową załamany. Witek przyglądał mu się z namysłem.
44
-  Jak będziesz w porządku, to oni też.
Sławek podniósł głowę.
-  Rudy cię nie sypnie - uspokoił go Witek. - Chyba że go
wnerwisz. On jest zapalny, każdy to wie. A teraz chce kupić prochy.
-  Po kim? - spytał zdziwiony Sławek.
Witek postukał się w czoło.
-  Aleś ty głupi! - rzekł. - Do wąchania, nie słyszałeś o tym?
Sławek nie słyszał. Zamilkli. Siedzieli wśród zeschłych burzanów.
Był dopiero marzec, ale słońce mocno już przypiekało. Badyle nie
pozwalały hulać wiatrowi. Gwizdał więc w opustoszałej szopie
i trzaskał drzwiami, których nikt jeszcze nie ukradł.
-  Ładnie tu, nie? - odezwał się Witek. Popatrzył przed siebie.
- Brązowe zielsko, dziwne, nie? A jak się stanie znowu zielone, to
pełno tu będzie myszy. A jak są myszy, to zaraz znajdą się koty.
Rudy nie lubi kotów, ale ja lubię. Przynajmniej, jak się siedzi latem,
to jest  na co  popatrzeć.  I  na coś  czekać.   One  się  tak cicho
przekradają,  sam  chciałbym  być  nieraz kotem  - położył  się  na
wznak i zapatrzył w niebo. - A ten stary, ten od modeli - odezwał
się po chwili - oni mówią, że jest mocno szurnięty. To całkiem
możliwe. Jak myślisz?
-  On jest niepodobny - odrzekł Sławek w zamyśleniu.
-  Do kogo?
-  Do innych.
-  No to jest szurnięty - podsumował Witek.
Sławek położył się obok niego. Wpatrywali się w niebo i wędrujące
chmury. Już nie rozmawiali.
Wracali do domu. Nagle z przybudówki wynurzył się Rudy
i jeszcze jeden. Przeszli podwórko, kołysząc się w biodrach. Ten
drugi miał na głowie włosy uczesane w grzebień. Były czerwone.
Rudy puścił swoje luźno do ramion. Sławek i Witek odruchowo
zwolnili kroku. Ale tamci przeszli obok, jakby ich nie zauważyli.
Za moment jednak Rudy zagwizdał.
Witek ruszył ku niemu posłusznie. Zdrętwiały ze strachu Sławek
śledził każdy ich ruch. Rudy stawiał Witkowi jakieś warunki. Potem
obejrzał się przez ramię na Sławka, a Witek zrobił to samo. Chwilę
45
patrzyli na Sławka wciąż znieruchomiałego. Wreszcie Rudy popchnął
Witka. Witek dotarł do Sławka już odmieniony. Patrzał w bok.
Kilka razy kopnął w kamień. Wreszcie spojrzał w niebo.
-  Masz skombinować szmal.
-  Nie mam szmalu - odrzekł przerażony.
-  Ale twój stary ma, nie?
Popatrzyli na siebie, obaj bladzi, przerażeni. Oczy Witka zaczęły
latać.
-  Ja tam - odezwał się, nie patrząc - wyjmę ze swojej skarbonki.
Dostałem na gwiazdkę - popatrzył na Sławka, dodał już ostrzejszym
tonem, jakby sam sobie nie ufał: - Muszę wyjąć. Moja stara trzyma
portmonetkę przy tyłku, nigdy nie zostawia na wierzchu, a twoja?
-  Nie umiem kraść - szepnął Sławek.
-  Już ukradłeś! - przypomniał mu Witek.
Zamilkli. Rudy i ten z czerwonym grzebieniem dawno już
zniknęli w wylocie bramy, a oni wciąż stali naprzeciw siebie,
przestraszeni i niepewni, co dalej.
-  Czasy  się  zmieniły  - odezwał  się Witek.  - Wszystko jest
droższe, a oni muszą mieć. Ćmiki, piwo i te prochy.
-  Mam skarbonkę - odezwał się Sławek.
-  No widzisz! - na to Witek, wciąż nie patrząc. I nagle z furią,
kopiąc w kamienie. - Na deskorolkę odkładałem! Cholera jasna,
niech to szlag trafi!
Zostawił Sławka i ruszył pędem z powrotem ku łęgom nad
Wartą. Sławek powlókł się w stronę swojej oficyny. Na podwórku
wyło radio. Aparat stał na parapecie okna. Było to okno Witka.
Pani Cioskowa natychmiast wychyliła się ze swego i zaczęła wymyślać.
Był to obrazek znany na pamięć, Sławek popatrzył w tamtą stronę,
nadal nieobecny. Nagle znieruchomiał. Z tunelu bramy wynurzył
się Pan, niosąc krzewy. Za nim szedł dozorca nieodmiennie obojętny.
W oknie na parterze wykładała się dozorczyni.
Pan spojrzał na Sławka.
-  Już po szkole? - spytał.
Sławek skinął głową. Pan popatrzył na niego uważnie, ale nie
zapytał o nic.
-  Miał pan rację - odezwała się głośno dozorczyni. - Nikt mi
nie będzie zaglądał do okien. Niech no tylko wyrosną.
46
-  Trzeba będzie podlewać - rzekł Pan.
-  Gichnie się z okna wiadro wody, to nie zeschną - odrzekła
dozorczyni.
Sławek nagle dostrzegł powracającego Witka. Szedł coraz szybciej,
zaintrygowany tym, co działo się na podwórku. Nagle ostry gwizd
unieruchomił go. Potem Witek okręcił się powoli, jak pod przymusem,
i zawrócił do przybudówek.
Sławek patrzył za nim. I Pan również patrzył.
-  Popełniłem wielki błąd - odezwał się do dozorcy. - Właśnie
to zrozumiałem.
Dozorca spojrzał na niego zdziwiony. Mama Witka wybiegła ze
swojej oficyny, potknęła się o leżące krzewy. Zaklęła.
-  Nie w to miejsce Pan trafił, co? - rzuciła niechętnie.
-  Lubię zielone - odrzekł Pan grzecznie. - Oczy wypoczywają.
Zamilkła.   Popatrzyła  na  Pana,   potem  na  Sławka,  wreszcie
odwróciła się ku przybudówkom.
-  Sparzy się pan - powiedziała.
-  Wkalkulowałem to - odrzekł Pan.
. Z bramy wypadł starszy brat Witka. Szedł szeroko rozstawiwszy
nogi i ręce. Ledwo dostrzegł matkę. Z całym impetem wdeptał
leżący krzew w piasek, nawet się nie obejrzał.
-  Panie - odezwała się matka Witka. - Dzisiaj rodzice nie mają
nic do gadania.
-  Przekonałem się o tym - odrzekł Pan.
Matka Witka chwilę rozważała słowa.
-  Własne się po panu przejechały?
-  Można to tak ująć - odrzekł Pan.
Aż pojaśniała.
-  Te, co tutaj były?
-  Te - potwierdził Pan.
-  Wykurzyli pana z miejsca?
-  Nie miałem żadnego - na to Pan.
-  A widzi pan! - rzekła ułagodzona, a także pełna zadowolenia.
Sławek poznał to z jej głosu, nagle nie krzykliwego. I z oczu. Już
nie biegały do przybudówek i z powrotem, tylko spoglądały na Pana
wprost. - Tu możesz pan stracić i to drugie - rzekła. - Tu nie takie
lalusie mieszkają, jak ten tam - wskazała na Sławka. - Rozumie pan?
47
-  Jasne - odrzekł Pan ze śmiechem. - Sam jestem takim lalusiem.
Tylko podstarzałym.
Parsknęła śmiechem. Śmiała się połową twarzy, druga była
nieruchoma, jakby odwykła od śmiechu. Sławek przyglądał się jej
ze swego miejsca. Nagle bardzo mu się spodobała. Stała się inna,
taka, na jaką mógłby patrzeć co dnia, niczego się nie obawiając.
Mama Witka chichotała jeszcze jakiś czas, po czym umilkła, jakby
zaskoczona swoją wesołością.
-  Zgrywus z pana - powiedziała przyjaźnie i odeszła.
Sławek popatrzył za nią, puszczającą gwałtownie drzwi, jak to
zawsze czynili jej synowie. A potem spojrzał na Pana. Pan uśmiechnął
się lekko. Sławek nagle zrozumiał, że Pan opowiedział o sobie
naumyślnie, aby mama Witka nie czuła się tak zupełnie przegrana.
Zachwyciło go to. Podbiegł i nie zwracając uwagi na Rudego, który
się znowu ukazał, zaczął pomagać przy sadzeniu krzewów.
Sławek siedział przy oknie i pilnował krzewów. Nadal przypominały
gołe patyki, wsadzone w piasek. Westchnął. Wiedział, że kiedyś
namyślą się i zazielenia, że jeszcze na to nie pora, ale było mu
przykro, że tak to długo trwa.
Zszedł na dół, aby przyspieszyć kiełkowanie. Siadł na trzepaku,
czekał na Witka, który również co dnia śledził, czy krzewy się już
namyśliły, czy nie.
Zamiast Witka zjawiła się paczka Rudego. Rozpoczęli ostry
futbol. A co wykopywali piłkę, to leciała prosto w krzewy. Wydobywali
ją stamtąd, łamiąc gałązki. Sławek zacisnął powieki, aby już nie
patrzeć na to obumieranie. Wtedy piłka strzeliła go w czoło, głowa
odskoczyła do tyłu i uderzyła w słupek. Zarechotali. Bał się zeskoczyć.
Masował obolałe miejsce, przed oczyma fruwały mu jakieś czarne
opiłki i trochę bolał go kark.
- Zjeżdżaj stąd, laluś! - wrzasnęli.
Nim zeskoczył, zjawił się Witek. Na jego widok coś innego
przyszło im do głowy. Zadysponowali Witkiem ruchem rąk, ty stoisz
w bramce, my strzelamy. Bramka była na wprost okien. Witek
dobrze wiedział, co może się zdarzyć, gdy za bramką połyskują
szyby. Ale nie miał wyboru. Zaczął grać. Rzucał się na piłkę całym
48
ciałem, ale i tak przemykała obok, toczyła się jak pocisk w stronę
muru i waliła w niego z łoskotem. W pewnej chwili ten z grzebieniem
przejął piłkę, zrobił główkę, podał koledze, ten mocnym kopnięciem
wystrzelił nią prosto w okna mansardy. Posypało się szkło.
Podwórko w okamgnieniu opustoszało. Okna zatrzaskiwały się
pospiesznie. Tylko Sławek siedział na swojej grzędzie, jak zaklesz-
czony.
W oknie mansardy ukazał się Pan. Delikatnie rozsunął skrzydła
rozbitego okna, potem spojrzał w dół. Dostrzegł Sławka, ale nie
zapytał o nic. Za chwilę już był na podwórku, obejrzał krzewy
zwyczajnie, po gospodarsku, potem uniósł twarz ku górze, jakby
się opalał. Cisza przeciągała się.
Ta cisza wprowadziła Witka w błąd. Wyszedł z nie swojej
oficyny, dostrzegł Pana stojącego tyłem, nadal jakby opalającego
się, po czym zaczął przekradać się w stronę ulicy.
Wtedy Pan okręcił się.
Witek zastygł w ostatnim skradającym się kroku. Wyprostował
się, potoczył oczyma i już miał ruszyć, gdy Pan odezwał się:
-  Chyba to jakoś załatwimy.
-  Niby co? - upewnił się Witek.
-  Szybę.
Witek przesunął wzrokiem po zatrzaśniętych oknach.
-  Świadków nie było - powiedział.
-  Nie są nam potrzebni - odrzekł Pan.
Witek zamilkł.
-  Nie sam grałem - wyjaśnił i w tej chwili zamarł ze strachu.
- Ale ich nie sypnę! - dodał szybko. - Nie znam ich!
-  Jasne - zgodził się Pan.
Witek spojrzał bokiem. Okręcił się w stronę ulicy, Pan ramieniem
zastawił mu drogę. W ręce trzymał banknot.
-  Załatwisz szklarza? - spytał.
Witek spoglądał to na banknot, to na Pana. Wreszcie wziął
pieniądze i ruszył ku bramie.
-  A wymiary? - zawołał za nim Pan.
Witek zawrócił. Spojrzał niespokojnie w stronę przybudówek,
lecz paczka Rudego nie zostawiła tam nawet swoich cieni. Witek
uspokoił się. Skinął na Sławka. Poszli za Panem.
49
-  Morda w kubeł! - nakazał Witek przenikliwym szeptem.
Dotarli do mansardy. Drzwi nie były zamknięte, Pan po prostu
popchnął je i tak weszli.
-  Kiedyś pana obrobią - przestrzegał Witek.
-  Nie ma z czego.
-  Zależy! - odrzekł Witek i zamilkł. Nad półką zawisła druga,
też pełna modeli. Witek wpatrywał się w nią dłuższą chwilę - Kurde!
-  rzekł wreszcie. - Nie wiedziałem, że tego aż tyle. W koszu było
mniej - zamilkł speszony, ale Pan nie miał żadnych pytań. Wobec
tego  Witek  podszedł  do  półek  bliżej  i  z  nosem  na modelach
sprawdził wszystko jeszcze  raz,  wciąż mrucząc  to  swoje kurde.
Wreszcie westchnął, obrócił się do Pana. - No, to dawaj pan miarkę.
Pan miał już przygotowaną. Przesunął zapatrzonego Sławka raz
w lewo, raz w prawo, gdy tak obaj z Witkiem krzątali się przy
oknie. Witek spojrzał przez ramię.
-  Bierz się za robotę! - huknął. - Zgarniaj szkło, już! - potem
pouczył Pana:  - Nie tak, człowieku! Jeszcze mi się pan potnie!
-  odsunął Pana i zwinnymi paluchami wydłubał z ramy resztki
szkła.   Potem  przyłożył miarkę i  tonem  szefa podyktował Panu
wymiary. Pan zanotował potulnie.
-  Świetnie sobie radzisz! - pochwalił Pan, gdy skończyli.
-  Wielkie mi co! - Witek siadł na pufie i znowu się wziął do
przeglądania majątku Pana.  Raptem coś zauważył.  Podbiegł do
małej półki na bocznej ścianie. Stał na niej model balonu. - Popatrz
no, laluś!  - rzekł przesuwając nos, jakby obwąchiwał eksponat.
-  Widziałeś coś takiego? Bo ja w swoim życiu nie! Z czego to jest?
-  Z papieru - wyjaśnił Pan.
-  Nie truj pan!
-  Udowodnić? - na to Pan krótko.
Witek przysiadł znowu na pufie. Zapadł się głęboko i równie
głęboko zamyślił. Brodę miał nad kolanami, wpatrywał się kolejno
to w model, to w Pana, to w Sławka.
-  No! - potwierdził wreszcie odbiór pytania.
-  Umowa  stoi  - powiedział  Pan.  - Ty  i   Sławek  załatwicie
szklarza. Ja wam za to pokażę, jak się klei balon z papieru.
Witek pohuśtał się trochę na pufie i rozważył propozycję.
-  I to już, no tego, wszystko? - spytał.
50
-  A co ma jeszcze być?
Witek nie uwierzył, że to są już całe rozrachunki. Siedział,
medytował, kilka razy spojrzał groźnie na Sławka, ale Sławek nie
miał oczu dla jego min, Sławek bowiem cały siedział przy półce,
chociaż widział ją przecież drugi raz.
Wreszcie Witek wstał.
-  Rusz się, laluś - warknął na Sławka.
Zlecieli w dół. Dopiero tam Witek postukał się po czole.
-  Nic nie zauważył. Nie mówiłem, że jest szurnięty!
Ale Sławek myślał o czym innym.
-  Masz dziadka? - spytał w pewnej chwili.
Witek zarył w miejscu.
-  Na co mi on? Mało ludzi w domu?!
Gdy wrócili, stół był już przygotowany do pracy. Pan nie tracił
słów. W okamgnieniu każdy z nich otrzymał swój przydział. Lecz
była to robota tak łatwa, że Witek natychmiast zaczął się nudzić.
A gdy nudził się, jego palce pstrykały to tu, to tam, papierki zaczęły
fruwać nad stołem, a kilka razy spadły nożyczki. Pan spojrzał na
Witka spod oka.
-  Lubisz przychodzić na gotowe - rzekł nie przerywając pracy.
-  Ja? - zdziwił się Witek.
-  Jak się lubi gotowe - ciągnął Pan pokazując Sławkowi szybszy
sposób cięcia - to się człowiek pewnego dnia zaczyna wściekle nudzić.
-  Nigdy się nie nudzę - zaoponował kategorycznie Witek - tylko
lubię normalną robotę.
-  Taką, żeby pot leciał z czoła? - upewnił się Pan. - No to
proszę. Zbij rusztowanie. Przytnij listewki równo, żeby narożniki
się zeszły. Gwoździki nie powinny być na końcu listew, bo drewno
pęknie. Rozumiesz?
-  A co tu jest do kapowania - odrzekł Witek i wziął się do roboty.
Pracowali w milczeniu. Pan zachowywał się, jakby był przy stole
sam. Czasem mruknął coś do powstającego balonu. Nie patrzał im
na ręce, nie nakazywał, nawet nie pochwalił. Raz się nawet zdarzyło,
że zaklął cicho. Sławek wisiał na nim oczyma, naśladując każdy gest.
-  Był pan pilotem? - zagaił Witek.
51
Pan zaprzeczył. Odebrał listwę od Witka i sprawdził, czy dokładnie
przycięta.
-  Będzie pan wybrzydzał? - spytał zaczepnie Witek.
-  Nie ma powodu. Dobrze przycięte.
-  Ja myślę!
Znowu pracowali nie rozmawiając.
-  Ale latał pan, nie? - odezwał się Witek.
-  Latałem - przyznał się Pan.
-  No to był pan lotnikiem!
-  Tylko w pewnym sensie.
-  Co za gadanie! - obruszył się Witek. - Albo się jest, albo się
nie jest! Był pan czy nie?!
-  Zrzucano mnie na spadochronie - wyznał Pan.
-  Na wojnie?
-  Na wojnie.
Witek zamyślił się.
-  Do partyzantów pan zlatywał?
-  Do nich też.
-  To się wtedy pan jakoś nazywał.
-  Szerszeń.
-  No nie bardzo! - przyganił Witek. - Ja bym się nazywał
Czarny Orzeł.
-  A ja bym się nazywał - włączył się Sławek, ale Witek mu
przerwał.
-  Ciapa!
Pan spojrzał znad roboty.
-  Sama nazwa niewiele znaczy - rzekł. - A latanie...
-  Nie latałbym - przerwał mu Witek - tylko bym strzelał! Tatata
- przeleciał palcem po sprzętach, utknął na modelach, zamilkł na
chwilę. - Po co tyle! - wrócił do sprawy.
-  Czasem mogą się komuś przydać - na to Pan.
Witek spojrzał na Pana spod czoła. Ale Pan wyczerpał temat.
Uniósł to, co miało być balonem, przyłożył zapaloną świecę do
otwartej części balonu, odczekał, aż się powietrze ogrzeje. Potem
puścił balon. Patrzyli, jak wznosi się powoli ku górze.
-  Kurde! - rzekł Witek. - Nie zbujał pan!
Wtem z podwórka, przez otwarte okno, doszedł ich przenikliwy
gwizd. Witek powoli okręcił się, wycofał zza stołu, potem na palcach
52
dotarł do drzwi. Nawet się nie obejrzał. Wyszedł, nie zamykając
za sobą. Słyszeli, jak ostrożnie stąpa po schodach w dół. Potem
dotarł do nich szorstki głos starszego brata Witka.
-  Gdzieś był?!
Usłyszeli odgłos uderzenia, potem załomotały schody, huknęła
brama i nastała cisza.
Pan podszedł do drzwi, zamknął je ostrożnie, jak przed chwilą
Witek otworzył. Nie od razu wrócił do pokoju.
-  On już taki jest - rzekł Sławek pocieszająco do pleców Pana.
Pan przysiadł na krześle, odsunął papiery ze stołu i zamyślił się.
Sławek wiedział nad kim.
-  Jemu nie wolno - odezwał się cicho Sławek.
-  Wiem - odrzekł Pan. Podszedł do okna i patrzył długo w dół.
-  Ten szer... szer... - odezwał się Sławek.
-  Szerszeń - podpowiedział Pan spod okna.
-  To groźny ptak?
-  To owad - sprostował Pan. - Bardzo kąśliwy.
Sławek zamilkł. Siedział na pufie, z kolanami pod brodą i nie
potrafił znaleźć słów odpowiednich do swoich myśli.
-  A mnie jakby pan nazwał? - zapytał wreszcie cicho.
-  Kolibrem - odrzekł bez wahania Pan.
-  Co to jest koliber?
-  Mały, kolorowy ptak. Bardzo zwinny i ruchliwy.
-  Czy jest silny?
-  Nie trzeba mieć siły fizycznej, nie każdemu to dane - odrzekł
Pan - wystarczy, że się ma charakter.
-  Co to jest charakter - spytał Sławek.
Teraz Pan wyglądał, jakby szukał odpowiednich słów.
-  To znaczy, że się jest kimś - odpowiedział.
-  Nie jestem kimś - odrzekł ze smutkiem Sławek. - Każdy może
mi kazać.
-  Jesteś jeszcze mały. To czas wybiera zwycięzców. A ten masz
przed sobą.
-  Kaźmierczak jest mniejszy. Ale jemu nikt niczego nie każe.
-  Kto to jest Kaźmierczak? - spytał Pan.
-  Siedzi przede mną i niczego mi nie zasłania.
Sławek urwał. Pan czekał. Wobec tego Sławek powoli, ze sku-
pieniem namalował portret Kaźmierczaka. Było w tym obrazie sporo
53
podziwu, lecz również, i chyba więcej, jakiegoś dziwnego smutku,
że ten nic nikomu nie zasłaniający Kaźmierczak jest tak odległy od
Sławka. No i ten dom Kaźmierczaka, stojący w najlepszym miejscu
na ziemi. Z okna widać Wartę, jak sobie płynie, dokąd chce.
I chłopców, którzy łowią ryby. I wioślarzy, którzy trenują. A nade
wszystko widać jakiś dziwny świat, taki nie zakurzony, taki zielony,
albo bardzo jasny, albo pełen chmur, ale zupełnie innych od tych,
co wiszą nad podwórkiem. Kaźmierczak ma to okno na co dzień,
ale Sławek nie wie, czy Kaźmierczak widzi z tego okna to samo,
co on, bo Kaźmierczak nie lubi mówić.
-  Z nikim? - zapytał Pan.
-  Ze mną też - odrzekł Sławek.
Zamilkli. Obaj patrzyli przed siebie, Sławek kątem oka dostrzegł,
że Pan również niczego nie widzi, tak jak on, nawet modele się
zamazały.
W dole rozwrzeszczało się radio. Ktoś zaczął wymyślać. Łupnęły
otwierane i zamykane okna. Pan również przymknął swoje.
Sławek zerwał się.
-  Jutro mam zaręczyny. W nowoczesnym mieszkaniu - przypo-
mniał sobie. - Muszę iść - ale nie odchodził, stał i zastanawiał się
nad czymś, co nagle przyszło mu do głowy. - Chciałby Pan mieszkać
w nowoczesnym mieszkaniu, na innym podwórku? - spytał.
-  Dlaczego pytasz? - odrzekł Pan zaskoczony.
-  Bo ja bym chciał. Czasami - wyznał Sławek.
-  Może również,  czasami - odrzekł Pan. - Nowoczesne ma
wygody.
-  A tamto miało wygody?
Pan milczał chwilę.
-  Na ulicy Ostroroga? Owszem, miało.
-  A podwórko było ogrodem. Widziałem je. Byłem u europejskiego
krawca.
-  Owszem, było ogrodem - przyznał Pan.
-  Panu się tu nie spodoba - rzekł ze smutkiem Sławek. - Pan
nie zachce tutaj mieszkać długo.
-  Wygody i ogródek to jeszcze nie wszystko - powiedział szybko
Pan. Dom musi mieć jeszcze coś, co pozwala nazwać go domem.
-  A tamten miał?
54
-  Tylko w jakiejś części - odrzekł Pan i zamyślił się. Przyciągnął
Sławka bliżej siebie. - Posłuchaj, wszystko można zmienić, nawet
najbardziej obcy dom na swój. Ale trzeba się o to postarać. A jak
się człowiek do czegoś mocno przyłoży, to to zaczyna mieć wartość
i już jest jakby nasze.
Sławek podszedł do okna i zapatrzył się w dół. Krzewy sterczały
pod oknem, nadal bezlistne.
-  Ja to rozumiem - rzekł cicho. - Ale czy inni zrozumieją?
Nowoczesny dom z nowoczesnym mieszkaniem znajdował się na
odległym osiedlu. Z daleka skupisko wysokich budynków prezentowało
się wspaniale. Lecz gdy zbliżyli się, wyszło na jaw, że domów nie
postawiono w najlepszym miejscu. Sławek maszerował za matką
i przyglądał się z rozczarowaniem gołej, gliniastej ziemi, z której
jak na podwórku, wyrastały same kamienie.
Lecz matka nie dostrzegała tego. Patrzyła tylko w górę, na ową
wysokość sięgającą nieba, i powtarzała w kółko, że tutaj przynajmniej
nikt nikomu w okna zaglądać nie może.
Szli w dziwnym trzyosobowym pochodzie. Najpierw ojciec, jak
zawsze, szybko, nie rozglądając się. Potem mama ledwo nadążając.
A na końcu Sławek nie nadążający zupełnie, zapomniany przez nich
dwoje, tyle bowiem mieli sobie do udowodnienia nawzajem.
Dla ojca każdy przewrócony pojemnik na śmieci, każda stłuczona
latarnia, każdy zadeptany trawnik były naocznym dowodem, że tutaj
jest dokładnie jak wszędzie, gdzie zabrakło właściciela.
- Widzisz wołał do mamy, skacząc z kamienia na kamień,
- widzisz tę swoją nowoczesność, to swoje lepsze miejsce?!
Ale mama wolała niczego nie dostrzegać w tej pokrytej błotem
płaszczyźnie, wciąż patrzyła w górę i odpowiadała, że żaden mężczyzna
nie potrafi wyjść z podwórka, na którym się wychował.
Dotarli na pagórek. Wiatr' napędzał, nie wiadomo skąd, całe
wiązki papierów, zakręcał nimi tak długo, aż szybowały w górę jak
w trąbie powietrznej. Mama przytrzymywała oburącz piękne uczesanie,
lecz kiedy odejmowała dłonie, wiatr natychmiast unosił jej włosy
i rozsypywał na ramionach. Wyglądało to bardzo ładnie, jakby ktoś
ujął twarz mamy w złociste ramki, ale ona nie o tym myślała. Może
55
myślała o pieniądzach, które wziął fryzjer, a które jakby poszły na
marne, Sławek nie potrafił tego rozstrzygnąć.
Przed domem ciotki Jadwigi, na zieleniejącym skrawku ziemi,
stał wielki dźwig i usiłował wywlec fiata, zarytego w błoto po samą
karoserię. Koła buksowały w rozmokłej ziemi, wyrzucając za siebie
strzępy trawy, połamane gałązki i bryły błota. Silnik wył, spaliny
biły w górę, w oknach za firankami stali ludzie i przyglądali się
w milczeniu.
-  Jak u nas! - zatriumfował ojciec. - Nie obchodzi ich. To ci
sami ludzie, tylko przeniesieni na inny grunt, jeszcze się przekonasz.
Ruszyli. Dom ciotki miał jedenaście pięter. Hol był przestronny,
ściany zagryzmolone po sufit, nie było też jednego całego kontaktu.
Ojciec bez słowa zatoczył łuk ręką, ale mama odwróciła się plecami.
Winda nie zjechała. Ojciec naciskał przycisk wiele razy, wreszcie
zajrzał do oszklonego szybu. Był ciemny i głuchy. Niebawem samo
się wyjaśniło. Schodami w obie strony wlokły się procesje ludzi.
Szli w gniewnym milczeniu, nikt nikogo nie poznawał, nie mówił
dzień dobry ani też przepraszam, gdy uderzyli się łokciami.
Rudy też się tak zachowywał.
W milczeniu dotarli do ósmego piętra. Drzwi otworzyła ciotka
Jadwiga. Była niezwykle elegancka. Na palcu błyszczał pierścionek,
który natychmiast podsunęła mamie pod oczy, a ta zaczęła go
podziwiać. Zza ramienia ciotki wyszedł jakiś dryblas i nim się mama
spostrzegła, już ją objął i ucałował. Za chwilę zrobił to samo z ojcem
Sławka, a potem zabrał się do niego. Uniósł go w górę, aż Sławek
dotknął głową lampy, po czym spytał basem: - Dobrze się masz,
smarkul?
Było to podejście huraganowe, tak by to nazwał Pan. Mama
skrzywiła się lekko, lecz Sławkowi bardzo się spodobał ten nowy wujek.
-  Nowy wujek jest tam! - sprostowała ciotka Jadwiga i wskazała.
Nowy wujek siedział na kanapie i ledwo się uniósł na powitanie.
Był wysoki, ruchy miał zwolnione, a dłoń prawie bezwładną, gdy
podał ją Sławkowi. Sławek spostrzegł, że mama spojrzała szybko
na ciotkę, a ta poruszyła ramionami, no trudno, taki już jest. Potem,
jakby się umówiły, weszły obie do łazienki i zamknęły się na klucz.
Teraz nowy wujek wzruszył ramionami, po czym zajął poprzednie
miejsce w rogu kanapy i siedział, jakby go nie było. Kolega wujka
56
pełnił tymczasem rolę gospodarza, otworzył drzwi i zajął się następnymi
gośćmi. Były to dwie koleżanki ciotki, młode, bardzo wystrojone
kobiety. Sławek wpatrywał się w drzwi. Ale żadne dziecko nie
przestąpiło progu. Stał w miniaturowym korytarzu i stamtąd przyglądał
się dorosłym. Rozciągnięty stół zajmował połowę powierzchni pokoju,
drugą połowę zajmowała kanapa i półki z książkami. Wszędzie,
gdzie tylko było miejsce, stały doniczki z roślinami, paprocie
zwieszały swoje długie włosy aż do ramion nowego wujka. Siedział
pod nimi, zaklinowany przez stół, kwietnik i biblioteczkę i nadal
nie miał dla nikogo oczu.
-  Cóż, będziemy szwagrami - zagaił uprzejmie ojciec Sławka,
stojąc naprzeciw.
Ale nowy wujek wciąż od nowa odgarniał paprotkę.
-  Z tym zielskiem trzeba będzie zrobić porządek - rzekł wreszcie.
A ojciec na to:
-  Nie radzę. W naszych domach rządzą kobiety.
-  Nie w moim.
-  Już jest twój? - zdziwił się dryblas.
Nowy wujek żachnął się i znowu podjął walkę z paprocią. Ciotka
z mamą wyszły z łazienki, przeczesane i czegoś podniecone. Wyglądały
jak spiskowcy, którzy właśnie za drzwiami coś ustalili.
Koleżanki ciotki rzuciły się najpierw na nie, a potem na nowego
wujka. Zaraz zaczęły go podziwiać.
-  Och, Grzesiu, nareszcie!
-  Co nareszcie? - spytał chłodno.
-  Wszystko!  - ręką  zatoczyły  koło.  - Wprost  fantastycznie!
- i nagle, bez przejścia, zaczęły mówić o jakimś przedstawieniu,
które dopiero co obejrzały. Przysiadły obok na krześle, odcinając
go zupełnie od reszty ludzi i stale chciały znać jego zdanie. Sławek
ze zdumieniem przysłuchiwał się okrzykom, wśród których słowo
„fantastycznie" powtarzało się najczęściej. Patrzył na nich, zajęty
sobą,  jakby  byli   tutaj   sami.   Nowy  wujek  rozkręcił  się,   nawet
roześmiał się kilka razy, a gdy zaczęły go od nowa za coś podziwiać,
miał wygląd człowieka, który połyka bardzo dobre rzeczy.
Sławek dostrzegł też, że pionowa kreska na czole ojca pogłębiła
się. Zrozumiał, że tata zaraz wszystkim coś powie, bo w domu
Sławka nikt nigdy nie siedział na uboczu sam. Sławek znał dobrze
57
język swego ojca. Bardzo ostry i bardzo szybki. Tak szybki, że
mama Witka, gdy chciała się z nim pokłócić, już po minucie
zatrzaskiwała okno, bo nie mogła nadążyć.
Nie tylko Sławek czekał, co zaraz powie ojciec. Mama spoglądała
w ich stronę z niepokojem, a ciotka Jadwiga wysłała na pomoc
dryblasa. Ale i on nie dał rady włączyć się w potok wymowy.
Słowo „wizja" następowało po „kompozycji", na przemian i bez
przerwy, a potem doszła do tego jeszcze „koncepcja" i wiele innych
słów, których Sławek nie byłby w stanie zapamiętać, nawet gdyby
wiedział, co oznaczają. Między tym wszystkim plątało się stale imię
Miecio, wypowiadane z wielkim szacunkiem. Miecio powiedział,
Miecio dał, Miecio przyrzekł.
-  Ten Miecio to kto? - włączył się nagle ojciec Sławka.
Przemówienie zgasło.
-  Dyrektor departamentu do spraw plastyki - odrzekł wreszcie
nowy wujcio.
-  I jesteś z nim na ty? - upewnił się ojciec.
Nowy wujcio znowu pomilczał.
-  Nie jestem - odrzekł wreszcie, patrząc na ojca jak na kogoś
nieposkładanego. - Tak się mówi w naszym środowisku.
- A jakież to środowisko, mogę wiedzieć? - zainteresował się ojciec.
-  Przyjaciół sztuki - wycedził nowy wujek.
-  O! - ucieszył się ojciec Sławka i obrócił się w stronę ciotki
Jadwigi. - Dlaczegoś nie powiedziała, że znowu zmieniłaś rejestry?
Na wyższe. Z gryzipiórków na artystów.
Ciotka zamrugała oczyma. Sławek nigdy jeszcze nie widział jej
tak niepewnej. Język ciotki był zawsze równie szybki jak ojca
i równie ostry. Ale nie dziś. Nie tutaj. Dzisiaj odpowiadała powoli,
grzecznie, jakby kto inny za nią wymawiał.
-  Każdy ma swoje hobby, braciszku. Ty samochód. Grzesio sztukę.
-  To pan ma samochód? - odezwał się nowy wujek nieco żywiej.
-  Fiata po kraksie, kupionego na raty - odpalił ojciec.
Ciotka znowu zamrugała. Nowy wujek milczał. Mama wycofała
się z progu i gdy ojciec miał znowu coś rzec, odezwał się dzwonek.
Drzwi otworzyły się raptownie. Z klatki schodowej wtoczyła się
najpierw ciotka Kościuszkowa, a za nią jej równie okrągły mąż.
Najstarsza ciotka była na czerwono, a wuj na czarno. W ręku
trzymał snop goździków.
58
Ciotka Jadwiga wpatrywała się w nich nieruchomo. Potem
zrobiła pytający ruch w stronę ojca, ale on odpowiedział gestem,
że to nie jego sprawka. Nie uwierzyła. Patrzyła na ojca, a wzrok
jej mówił, że nigdy mu nie zapomni, iż ściągnął tutaj tę starą rajzerkę.
Sławek poczuł się nagle bardzo szczęśliwy. Miał teraz pewność,
że oni tutaj już się nie pokłócą, ciotka Kościuszkowa bowiem nie
pozwoli na to. A potem, gdy tylko coś zjedzą i wypiją, ciotka
zaintonuje piękne śpiewy od wierzb płaczących aż do rybek, które
śpią w jeziorze. A później, jeżeli jej wujek nie zabroni, wdrapie się
na stół i odtańczy taniec swojej młodości. Tak było zawsze, nawet
z okazji pogrzebu. Sławek więc czekał na rozwój akcji lekko podniecony.
-  Kościuszkowa jestem - przedstawiła się ciotka obcym zebranym.
-  Z powodu nosa. Pospiesz się, Ignac! - ściągnęła z wujka płaszcz
i już nie troszcząc się o niego, ani o milczenie, które nadal trwało,
wkroczyła do pokoju. Jej wzrok odkrył najpierw nowego wujka,
wklinowanego między stół, paproć i dwie koleżanki. Potem wzrok
ciotki przesunął się na dryblasa, który się właśnie wynurzył z łazienki.
Wybrała bezbłędnie.
-  To ty jesteś ten narzeczony, chłopcze? - rzekła do wklinowanego.
-  Mów mi ciociu, co się mamy ceregielić - podsunęła mu dłoń,
a on, cały sztywny, uniósł się lekko i nie wiedział, co dalej. Wobec
tego podsunęła mu dłoń pod brodę i w ten sposób sytuacja się
wyjaśniła.
Ciotka Jadwiga nadal stała w progu i nadal zabijała swego
brata wzrokiem. Ojciec Sławka aż się trząsł z bezgłośnego śmiechu.
Sławek doszedł do wniosku, że nie będzie tutaj tak wesoło, jak
myślał. Westchnął. Ciotka Kościuszkowa przesunęła mu dłoń po
głowie, ale jeszcze nie miała dla niego czasu. Patrzyła tylko na
nowego wujka, a im dłużej patrzyła, tym bystrzejsze stawały się
jej nieduże oczy.
-  Kiedy się pobierzecie? - spytała. Zaraz pacnęła się przez usta.
-  Co też mówię! Pobrani to wy już jesteście, taka dzisiejsza moda.
Tylko ze ślubem niejasno, co?
-  To moja sprawa, ciociu! - wysyczała ciotka Jadwiga, a oczy
miała jak szydła.
-  Moje dziecko, ktoś ci musi matkować, skoro masz tylko brata
i bratową, równie smarkatych jak ty! - odrzekła ciotka i rozsiadła
59
się za stołem. Po raz pierwszy Sławek widział twarz ciotki bez
uśmiechu. Oczy jej, nadal bystre, patrzyły surowo, jakby coś ważnego
dostrzegały. Szerokie usta, o których mówiła, że są od ucha do
ucha, poruszały się przez chwilę bezgłośnie. Wreszcie podjęła:
- Mądry człowiek nie odcina się od swoich, to czyni tylko głupiec.
Jeżeli twój chłopak tego nie rozumie, to go zaraz rzuć, bo ci całe
życie zatruje. Nie ma nic gorszego od puzonów, Jadźka!
Zapadła cisza.
-  Brawo! - powiedział nagle dryblas.
Ciotka Kościuszkowa nawet nie spojrzała w jego stronę.
-  Jak ci będzie potrzebne wesele, Jadźka, my urządzimy. Nie
byle kto jesteś.
Ciotka Jadwiga nadal stała w progu. Patrzyła tylko na narze-
czonego, jakby chciała coś sprawdzić. Patrzyła tak intensywnie, że
Sławek pojął, iż ona tamtego o coś bardzo prosi. Ale narzeczony
siedział jak zamurowany, z tak dziwnym wyrazem twarzy, że nawet
Sławek poczuł się dotknięty.
-  Przewietrz się trochę, Sławula! - odezwał się ojciec i otworzył
przed Sławkiem drzwi.
Sławek wyszedł.
Na ostatnim piętrze stała winda. Kilku chłopców majstrowało
pilnie przy kontaktach. Żarówki były już wykręcone, jeden mocował
się z jakąś dźwignią umieszczoną w małym okienku. Na widok
Sławka znieruchomieli. Potem najstarszy spytał surowo:
-  Stąd jesteś?!
Sławek zaprzeczył.
-  To nas nie znasz?
-  Nie.
-  Nigdy nas nie widziałeś!?
-  Nigdy.
-  Tylko spróbuj komuś powiedzieć!
-  Komu mam mówić, jak nikogo nie znam - odrzekł Sławek.
Zadowoliło ich to. - Spływaj więc - powiedzieli tylko i odwrócili
się do niego plecami.
Ale Sławka zaciekawiło okno. Zawsze najbardziej lubił okna,
z których można wiele zobaczyć. To jednak było inne, od tych,
przez które już wyglądał.  Nigdy jeszcze nie spoglądał na ziemię
60
z takiej wysokości. Trzymał się barierki i spoglądał w dół, zafas-
cynowany, a także przerażony, ziemia bowiem pod oknami zaczęła
się chwiać. Przypomniał sobie Pana. Zacisnął oczy, policzył do
dziesięciu, a potem dla pewności jeszcze raz do dziesięciu. Poskut-
kowało, Pan miał rację.
-  Dobra! - powiedzieli chłopcy za jego plecami. - Teraz nie
ruszy, choćby nie wiem co.
Słyszał, jak zbiegają w dół. Dziwny lęk i podniecenie oddaliły
się. Myślał teraz o Panu, który zeskakiwał na ziemię spod samych
chmur. Jak się wtedy czuł? Może, gdyby Sławek znalazł się chociaż
raz pod chmurami, byłby inny, może nie taki jak Witek, ale inny?
Pomyślawszy o Witku, przypomniał sobie zaraz Kaźmierczaka,
a nade wszystko jego okno. Było lepsze od tego tu, chociaż bliższe
ziemi. Z okna Kaźmierczaka mógł dostrzec Wartę, jak płynie sobie
powoli i dokąd chce. A kiedy drzewa obrosną liśćmi i zastawią
piękny widok, wtedy można spoglądać na najróżniejsze kolory
zieleni, spod której wyłaniał się niekiedy jakiś płaski przemykający
kształt.
Z tego okna nie widziało się nic oprócz kilku domów z pomarań-
czowymi balkonami. Sławek, coraz bardziej rozczarowany, szukał
jakiegoś miejsca do polubienia. Jak to jest, że z niektórych okien
człowiek chciałby wyfrunąć jak ptak, a niektóre nie nadają się nawet
do wyglądania. Nagle zrozumiał Pana. Pan musi odmienić podwórko
nie tylko dlatego, żeby stało się trochę własne. Ale żeby miał na
co patrzeć, gdy tak wieczorem stoi sobie za kotarą, z tą dziwną
muzyką za plecami.
Nagle czyjaś ręka wyszarpnęła go spod okna. Czyjeś palce
ścisnęły ramię do okropnego bólu. Sławek, zaszokowany nagłością
wydarzeń, patrzył, jak z dołu schodami, napływa skradając się
bezszelestnie gromadka ludzi.
-  Mamy cię, draniu! - ręka potrząsnęła Sławkiem, aż zadzwoniły
mu zęby.
Skradający się tłumek odzyskał głos.
-  Mamy jednego z nich! Teraz nam wyśpiewasz!
Dobrze znana duszność zatkała Sławkowi gardło. Patrzył, jak
oni doskakują do niego i odskakują. Strach szybszy od myśli
podpowiedział mu, że za chwilę wyrzucą go oknem. Zawadził okiem
61

0   taflę szyby,  oprawioną do połowy w kratkę.  Widok w dole
zakołysał się niebezpiecznie. Sławek zakleszczył dłonie na metalowej
barierce i nie dał się od niej oderwać.
-  Won mi od mojego dziecka!
To nie był głos ojca, to był ryk. Jednym susem ojciec przesadził
kilka  stopni,  wyrwał  Sławka  z  rąk mężczyzny.   Uniósł  Sławka
1  ruszył w dół, a rząd obcych twarzy rozstępował się przed nimi
w milczeniu. Sławek ukrył twarz w marynarce ojca, zapragnął nigdy
już stamtąd nie wyjrzeć. Duszność nie ustępowała.
Ojciec zatrzymał się na półpiętrze, spojrzał ku tamtym w górze.
-  Winda już szła - odezwał się któryś tonem usprawiedliwienia,
ale znowu zepsuli.
-  Nogi z dupy wam wykręcą i nie zauważycie kto! - od warknął
ojciec.
-  Uspokój się - powiedział głos ciotki Jadwigi.
-  Jestem spokojny! - ryknął ojciec.
Sławek ostrożnie otworzył oczy. Niżej, na podeście, stali wszyscy
zaręczynowi goście. Czekali milcząc, aż ojciec ze Sławkiem zejdzie
do nich.
-  Chcieli mnie wyrzucić oknem - szepnął Sławek.
Nikt go nie słyszał. Wszyscy zaczęli mówić naraz.
Lekcja wuefu właśnie się skończyła, Pan rozpuszczał klasę.
Ustawił wszystkich w rogu sali i przyglądał się uczniom badawczo.
Gdy tak patrzył wiedzieli, że nie wolno im zwrócić uwagi na siebie.
Ale nikt nigdy nie wiedział, co się Panu bardziej nie spodoba,
powolność czy nadmierny pośpiech.
Kaźmierczak zapakował pantofle do worka i czekał spokojnie,
co dalej, z nikim nie rozmawiając. Czasami tylko spoglądał na
Sławka, a czasami jego sowie oczy badały bez najmniejszego strachu
nastrój Pana. Sławek nie mógł pojąć, co sprawia, że Kaźmierczak
nigdy się nie boi.
Pan nadal oczami szukał ofiary. Pan nie cierpiał młodszych klas,
bo połowa z nich ma same lewe nogi i za ciężkie tyłki. Zwłaszcza
dziewuchy. Pan nigdy nie mówił dziewczynki, tylko, hej, wy tam,
dziewuchy. Czasami dodawał śmiejąc się, jesteście już babami czy
62

nie. Witek próbował kiedyś Sławkowi wyjaśnić, co te słowa oznaczają,
ale Sławek nie zapamiętał co.
Nagle Pan spojrzał w stronę drzwi. Sławek dostrzegł na jego
twarzy chęć ucieczki. Ale było za późno, wielka postać Dyrektora już
przeciskała się do sali, pod prąd. Bo i uczniowie raptem zaczęli uciekać.
-  Puścił pan siódmą?!
-  Przed godziną - odrzekł Pan od wuefu.
-  A ja ich umówiłem z Ligą. A ci co za jedni?
-  Trzecia.
Pan Dyrektor skrzywił się. Spojrzał na zegarek, rzekł, no trudno,
i obejrzał się. Pan od wuefu zrozumiał. Rzucił się w stronę boiska.
Ostry gwizd osadził kilku starszych chłopców w miejscu. Kilku
zaczęło uciekać do bramy, ale Pan był szybszy. Dopadł ich. Popędził
z powrotem. Byli to właśnie siódmoklasiści, którzy nie wyszli na
czas ze szkoły.
-  Za mało - rzekł Dyrektor. - Umówiłem dziesięciu.
Pan zrobił okrężny ruch i już trzymał za kołnierze czterech, ze
Sławkiem włącznie. Potem skoczył i złapał jeszcze dwóch. Jednym
z nich był Witek.
-  Miało być dziesięciu, no to jest dziesięciu! - rzekł do Dyrektora.
Pan obejrzał krytycznie gromadkę.
-  A może by tak kilka dziewczyn? - zapytał.
-  Na co mi dziewuchy! - żachnął się wuefista.
Pan Dyrektor zmarszczył brwi. Ale nic nie powiedział. Popatrzył
na Sławka i Witka, jakby ich nigdy przedtem nie widział. Po czym
rzekł do nauczyciela:
-  No trudno. Liga Obrony Kraju zaprosiła was - zaczął tonem
przemówienia. Urwał. Obejrzał ich jeszcze raz, nierównych wzrostem
i wiekiem, i nagle odechciało mu się przemawiać. Po prostu zrobił
w tył zwrot i poszedł.
Wuefista patrzył z gniewem za oddalającym się.
-  Ożenił mnie zaocznie z Ligą - rzekł ze złością do nadchodzącej
nauczycielki.  - I  na to mam  tracić prywatny czas.  Wyrównać!
- ryknął. - Lewa, lewa!
Ruszyli. Pan szedł za nimi i cały czas ich popędzał. Nawet
tramwaj nadjeżdżał zbyt powoli, a korki uliczne formowały się Panu
na złość. Tak dojechali do Parku Sołeckiego.
63
Na dużej polance stała tu ażurowa wieża spadochronowa. In-
struktor z Ligi już czekał na dole. Na ich widok podszedł i jeszcze
w marszu zaczął objaśniać, co będą robić. W miarę, jak mówił,
głos jego stawał się wolniejszy, a słowa niedbalsze, wreszcie umilkł.
Spojrzał na Pana i zapytał ruchem dłoni, co to niby jest. Pan
wzruszył ramionami, jest, co widzi, trudno.
-  Jak trudno, to trudno - mruknął instruktor i znowu zaczął
się spieszyć. W jego objaśnieniach pełno było obcych słów i coś
tam wskazujących gestów, ale im, słuchającym, nic to nie mówiło.
Witek  więc  zaczął  się  natychmiast  nudzić.   Rozdawał  prztyczki,
a inni rewanżowali się natychmiast, bo takie jest prawo i przepis.
-  Interesuj się! - warknął wuefista i błyskawicznie wymierzył
Witkowi sprawiedliwość.
Instruktor skończył objaśnianie. Dał znak. Pan podzielił ich
szybko na dwie grupy, bo wszyscy nie zmieściliby się tam na górze.
Wybrał strażnika porządku i pokazał wyraźnie, co zrobi, jeśli
ktokolwiek zacznie wariować. Po czym zrobił ruch, dalej, na górę.
Wieża była wysoka. Schody wspinały się same po sobie omal
pionowo, przez siatkę było widać oddalającą się ziemię. Wspomnienie
okna na dziesiątym piętrze wróciło raptownie do Sławka i poplątało
mu nogi. Omal nie runął w dół. Pan przytrzymał go za kołnierz.
Witkowi nic się nie przekręcało pod nogami. Gnał w górę,
popędzając kolegów. Wychylał się przez barierkę i popisywał tak
długo, aż wuefista złapał go za ucho i tak doprowadził na mostek
do instruktora.
-  Przyprowadziłem miłośników! - rzekł.
Instruktor przestraszył się. Był młodszy od swego kolegi na dole,
obejrzał szybko chłopców i przestraszył się jeszcze mocniej.
-  Nie są za młodzi? - spytał.
A Pan na to:
-  Najlepszy wiek do zamiłowań.
Młody instruktor westchnął. Obejrzał się na dwóch starszych
chłopców w kombinezonach. Byli to jego chłopcy, z Klubu, wyjaśnił.
-  Pokażę wam  skoki - rzekł.  Popatrzył na  Sławka,  zamilkł,
znowu popatrzył. - Źle się czujesz? - spytał.
-  Nie - szepnął Sławek trzymając się kurczowo poręczy.
-  Nie masz lęku wysokości? - upewniał się instruktor.
64
-  Nie - odrzekł Sławek jeszcze ciszej.
Instruktor dał mu spokój.
-  Patrzcie uważnie - rzekł do wszystkich. - Nie jest to prawdziwy
skok,  tylko  zjazd  po  zabezpieczającej  linie.   Spadochron  będzie
otwarty już w momencie startu. Chodzi o oswojenie, rozumiecie?
-  Ja bym się chętnie oswoił! - zaproponował Witek i już się
pchał na mostek.
Pan od wuefu przycisnął go do siebie.
-  Ty się rozpieprzysz, a ja pójdę siedzieć, tak?!
Chłopcy z Ligi skoczyli. Sławek nawet nie spojrzał. Działo się
z nim coś okropnego, gorszego niż to na zaręczynach. Witek
natychmiast to dostrzegł.
-  Co się trzęsiesz! - zaatakował. - Po coś tu wlazł? No, otwórz
gały! Puść łapę!
Wuefista obejrzał się na nich obojętnie. Nagle przypomniał sobie
kim jest, i spojrzał po raz drugi. Przyłożył pięść do brody, było to
zaadresowane do Witka. Witek puścił Sławka.
Sławek stanął tyłem do leżącej w dole ziemi. I tyłem do kolegów.
Ale niestety nie mógł stanąć tyłem do siebie. Gardził sobą. Chwilami
tak mu to uczucie ciążyło, że ziemia niewidoczna z tego miejsca,
zaczęła go jakby przyzywać. Pożałował, że wtedy nie wyrzucili go
oknem. Sam nie miałby odwagi spaść, chociaż wiedział, że potem
niczego by już nie musiał pamiętać.
Słyszał brawa za swoimi plecami. Nie chciał sprawdzić, czy ci
w kombinezonach już wrócili na mostek. Pan nakazał im schodzić
w dół, a więc ruszył się ze swego miejsca.
-  Chyba się nie porzygasz? - warknął wuefista. Złapał go za
kołnierz i tak sprowadzał w dół na oczach wszystkich. Dopiero na
dole go puścił.
Sławek rzucił się przed siebie. Pan dopędził go.
-  Myślisz, że mam zamiar odpowiadać za ciebie? - warknął.
- Razem przyszliśmy i razem wrócimy! Tylko bez fochów, szczeniaku!
Wszyscy rozbiegli się już do domów. Sławek wciąż siedział na
ławce przy szkole. Przed sobą miał cokół, a na cokole ptaka, którym
nigdy nie poleci. Sławek wpatrywał się nieruchomo w połyskujący
kadłub i myślał intensywnie, jak przestraszyć strach.
65
Wtem usłyszał głos wuefisty. Niebawem ujrzał jego głowę płynącą
nad krzewami. Zerwał się z ławki, zanurkował w krzewy. Nadal
pozbawione liści, nie mogły stać się kryjówką dla nikogo.
Wuefista skręcił nagle w bok. Sławek poczuł się uwolniony
z potrzasku. Ruszył pędem ku ulicy. Po drodze do domu mijał
mały skwer. Latem wysiadywali tam na ławce starsi ludzie, ale
dzisiaj było im za zimno. Sławek więc miał całą ławkę dla siebie.
Ławka jednakże stała na widoku, nic nie rosło ani przed nią, ani
za, wstał i powlókł się dalej.
Nagle dostrzegł Starszego Pana. Pan wracał skądś, w ręce niósł
plik gazet. Szedł bardzo szybko, Sławek musiałby ostro pobiec, aby
Pana dogonić. W jednej chwili postanowił nie biec dzisiaj za nikim.
Zwolnił kroku.
Pan się nieoczekiwanie obejrzał. Machnął ręką i przystanął. Nogi
Sławka same oderwały się od alejki, tornister podskakiwał na
plecach, czapeczka spłynęła na bok głowy. Ale Pan czekał, jakby
się mu przestało spieszyć. Chwilę maszerowali obok siebie bez słów.
-  Nie poszło ci w szkole? - odezwał się Pan ostrożnie.
Sławek milczał. Potem zapytał:
-  Jak się lata, to ziemia przekręca się pod nogami?
Pan zastanowił się.
-  Samolot się przekręca. Ona jest stale w tym samym miejscu
- spojrzał w dół. - Nie pomogło ci liczenie do dziesięciu? - spytał.
-  Nie.
-  Ale próbowałeś?
Sławek potwierdził.
-  To już coś. Któregoś dnia, po którejś tam próbie, ziemia
stanie się posłuszna. Przekonasz się.
Mały spojrzał w górę na Pana. Nagle jednym tchem, w długim
poplątanym zdaniu, opowiedział o oknie, z którego chcieli go
wyrzucić, o widoku w dole, takim nie do polubienia, o nauczycielu,
który był zły, bo się wstydził za Sławka, nawet o modelarni, która
nie jest dla wszystkich, a przede wszystkim o wieży, która się razem
z ziemią przekręcała.
Pan słuchał, nie przerywając. Potem jakby nie od razu umiał
znaleźć odpowiedź. A kiedy Sławek przestraszył się, że Panu się po
prostu znudziło, Pan rzekł:
66
-  Zacznijmy od najważniejszego. Uległeś złudzeniu. Ziemia się
kręci ale w inny, niezauważalny sposób. Ziemia może przyciągać
i czyni to, ale również inaczej. To się nazywa prawem ciążenia.
Jeżeli  jeszcze  raz  ci   się  taka  historia  przydarzy,   a  liczenie  nie
pomoże, pomyśl szybko o karuzeli. Lubisz ją?
-  Trochę.
-  Teraz następna sprawa. Ci ludzie nie wyrzuciliby ciebie oknem.
Tego żaden dorosły dziecku nie zrobi, nawet gdyby rozebrało windę
na kawałki. - Pan zaśmiał się. - Widzisz ją w kawałkach? Słyszysz,
jak dzwoni?
-  Słyszę! - odrzekł Sławek i zachichotał.
Śmiali się teraz obaj dosyć długo.
-  A teraz modelarnia - nawiązywał Pan. - Nie sądzisz chyba,
że jest jedyną na świecie?
Sławek zawisł na Panu oczyma.
-  Jeżeli twoja mama się zgodzi, możemy pójść tam jeszcze dziś.
-  Zgodzi się! - wykrzyknął Sławek. - Ona bardzo lubi się zgadzać.
Brama na podwórko była tuż, tuż. Wynurzyło się z niej akurat
trzech chłopców Rudego i on sam. Gdy tylko dostrzegł Pana, rzekł
coś cicho, a oni błyskawicznie zmienili szyk. Szli teraz szeroką ławą
na całą szerokość bramy.
Pan usunął się pod ścianę i cierpliwie odczekał, aż przejdą. Przeszli.
Na podwórku znowu rosły krzewy. Ktoś sprzątnął połamane
gałązki, nawet zagrabił ziemię wkoło. Plama wilgoci mówiła, że
dozorczyni dotrzymuje słowa i chlusta wiadro wody z okna.
Pan mrugnął do Sławka porozumiewawczo. Dozorca zamiatał
podwórko. Gdy tylko dostrzegł Pana, zaczął przeszukiwać kapotę.
-  Telegram - rzekł mrukliwie.
Sławek spoglądał w górę, na Pana, cały spięty. Pan odczytał
telegram powoli, potem jeszcze raz. Sławek zrozumiał, dlaczego Pan
zwleka. Żeby wymyślić wybieg. Czekał już bez nadziei.
-  Zmiana planu - rzekł Pan zakłopotany.
Sławek ani drgnął, tylko patrzył.
-  Ktoś nagle do mnie przyjeżdża - usprawiedliwiał się Pan.
- Muszę być na dworcu. Przeczytaj.
Sławek odsunął telegram. Patrzył.
-  Możemy pójść tam jutro - zaproponował Pan.
67
-  Może być zamknięte.
-  Skądże.
-  Do jutra pan zapomni.
-  Nie. Słowo.
Sławek opuścił oczy. Nie mógł już dłużej patrzeć na Pana.
-  Wiesz  co?  -  odezwał  się  raptem  Pan.  - Właściwie po  co
odkładać do jutra. Czekaj na mnie, na podwórku, o piątej. Zdążę
wrócić.
Sławka uskrzydliło. Pan skręcił do siebie, a Sławek do siebie.
Pod drzwiami zastał Witka.
-  Idziemy do modelarni - krzyknął Sławek.
Witek przetrawił nowinę. W twarzy miał zazdrość. Popukał się
w czoło.
-  Wykręci się, znam starych!
-  Dał słowo! - krzyknął Sławek, na co Witek znowu postukał
się w czoło. Sławek zatrzasnął mu przed nosem drzwi.
W kuchni na stole leżała kartka od mamy. „Poszłam do krawcowej,
obiad na piecu". Sławek w tamtą stronę nie spojrzał. Ukrył się za
firanką i patrzył w okna Pana. Pan akurat je zamykał. Potem ujrzał
Pana na podwórzu, w kapeluszu i z laseczką, jak szybko zmierza
ku bramie. Usiadł na zydlu, nadal pod oknem i gapił się, już nie
widząc niczego, ani gołębi, ani dachu, ani okien.
Raptem poderwał się. Przebiegając zdjął czapeczkę z wieszaka
i zatrzasnął drzwi.
Sławek był już kilka razy na dworcu. Ale niewiele by mu to
pomogło, gdyby nie wzrost Pana. Pan był z daleka widoczny. Jego
kapelusz płynął w powietrzu nad głowami innych, jak drogowskaz.
Pan wszedł do tunelu. Gdy Sławek wybiegł znowu na peron, pociąg
właśnie wjeżdżał, gąszcz ludzi zakrył sylwetkę Pana, może go nawet
tutaj wcale nie było. Sławek pełen rozpaczy rozglądał się. Ale
między przechodzącymi nie dostrzegł Pana. Zegar wskazywał właśnie
godzinę czwartą. Gdyby się teraz Sławek nawet najbardziej pospieszył
na spotkanie z Panem przed bramą domu, to i tak nie zdążyłby.
Kiedy tak stał pod filarem i rozpaczał w milczeniu, usłyszał nagle
głos Pana:
68
-  Jak to dobrze, żeśmy się spotkali.
Sławek rozejrzał się. Ani przy Panu ani za nim nikt nie stał.
Weszli milcząc do tunelu, a potem na ulicę. Sławek widział, że
Panu jest bardzo przykro.
-  Nikt nie przyjechał? - zapytał ostrożnie.
-  Ta osoba lubi się spóźniać - odrzekł Pan. - A także zmieniać
plany bez uprzedzenia.
-  To ta pani w kapeluszu? - podpytał Sławek.
-  Owszem. Ta.
-  Lubi ją pan?
-  To moja córka - odrzekł Pan.
-  Ach tak - przypomniał sobie Sławek. - Słyszałem, jak mówiła
„tato".
-  Właśnie.   Przedstawiła  nas już  pierwszego  dnia  -  odrzekł
Pan wesoło,  ale   Sławek dobrze widział, że jest to  udana we-
sołość.
-  Może się rozminęła - podsunął i ciągnął wbrew sobie: - Może
jest w domu i czeka. Mógłby Pan sprawdzić.
Pan spojrzał na Sławka z zaciekawieniem.
-  Na Zawady jest daleko - rzekł. - A ja nie mam telefonu.
-  Wiem - odrzekł Sławek starając się ukryć smutek, jak przedtem
Pan ukrywał swój. - Ale jeśli ona czeka pod domem?
Pan uśmiechnął się.
-  Masz rację, trzeba to sprawdzić. Już mam pomysł. Zadzwonię
do wnuczki.
Pan ruszył do automatu telefonicznego. Sławek przystanął w nie-
wielkiej odległości, w szybie widział swoje odbicie, była to postać
chłopca podsłuchującego. Zawstydził się. Ale nie odszedł. Pan
kilkakrotnie wykręcał numer, wreszcie rozmowa zaczęła się. Sławek
nie wiedział, o czym mówili, bo Pan głównie milczał. Wisiał na
Panu swymi oczyma i powtarzał żarliwie, żeby nie przyjechała, żeby
jej nie było, niepokój rósł. Sławek miał wrażenie, że nigdy już nie
spełni się żadne jego życzenie. Spojrzał w szybę wystawową i nie
od razu rozpoznał siebie. W szybie bowiem odbijał się chłopiec
w niedopiętej kurtce z naderwanym kołnierzem, z wielkim kluczem
dyndającym na szyi, wychylony do przodu, jakby chciał zatrzymać
coś nieuchwytnego. Dopiero po chwili poznał, że to jest on sam.
69
zjedzony przez oczekiwanie, jak mawiała mama. Odwrócił się szybko
od swego odbicia.
Wtedy napotkał spojrzenie Pana. Zrozumiał, że Pan zauważył
wszystko, i chłopca odbitego w szybie i to, co ten chłopiec chciał
przed nim ukryć.
Pan podszedł i powiedział lekko:
-  Jesteśmy wolni.
-  Zmieniła plany?
-  Na to wygląda.
Niepokój pierzchnął, jakby go nigdy nie było. Sławek podskoczył
kilka razy, po czym wyrównał z Panem.
-  A nie będzie Pan miał za złe? - spytał.
-  Skądże. Idziemy przemalować rzeczywistość na lepszą.
Sławek nie od razu zrozumiał, co Pan miał na myśli. Ale tamten
chłopak z odbicia w szybie pojął w pewnej chwili, że Panu jest to
przemalowanie bardzo potrzebne. Może nawet, bardziej niż Sławkowi.
Uścisnął rękę Pana, a Pan oddał uścisk, nie pytając o nic.
Wysiedli na Winogradach. Zza piętnastopiętrowego budynku
wyłonił się mały, piętrowy, z wielką tablicą OSIEDLOWY DOM
KULTURY.
-  To tu - powiedział Pan.
Akurat z drzwi modelarni wycofywał się jakiś chłopak ze swoim
szerokoskrzydłym modelem.
-  Uwaga - warknął na nich i uniósł model, jak największy
skarb. Z głębi sali nadbiegł jakiś mężczyzna.
-  Nareszcie się pan pokazał - wykrzyknął. - Mówili, że pan
zniknął.
-  Prawdę mówili - odrzekł Pan ze śmiechem.
Rozmawiali nad głową Sławka bardzo cicho. Lecz nawet gdyby
mówili głośno, nie słuchałby ich, nagle bowiem otworzyło się przed
nim niebo. Przy stołach majstrowali chłopcy. Ten najbliższy nie
raczył nawet unieść głowy, aby sprawdzić, kto mu się przygląda,
byłaby to bowiem dla niego wielka strata czasu. Dłubał przy modelu
jak w transie. Przysuwał go do oczu, oddalał na długość ramienia
i znowu dotykał czubkiem małego pędzelka. Wypisywał imię. SOKÓŁ.
Sławek zrobił krok ku niemu. Chłopak przemawiał do modelu, jak
Sławek każdego wieczoru do swego szkaradełka.
70

- Polecisz, czuję to, polecisz - powtarzał jak zaklęcie. - Nikt
cię nie pokona, żaden wiatr, uniesiesz się i znikniesz w chmurach,
ale wrócisz do mnie, ja to wiem, wrócisz tylko do mnie - zawadził
wzrokiem o Sławka, ale jakby go nie widział. - Musisz! - szeptał.
- Musisz! Będziesz szybki, najszybszy, śmigły jak jastrząb i dziki
jak on, usłuchaj mnie sokole...
W pewnej chwili spojrzeli na siebie, chłopak bez słowa wskazał
krzesło obok i teraz obaj wpatrywali się w białego ptaka powtarzając
bezgłośnie modlitwę o niedościgłość.
Sławka ogarnęła przedziwna lekkość. Gdyby teraz musiał wejść
na wieżę, albo jeszcze wyżej, wszedłby, nie bałby się, fruwałby nad
kiwającą się w dole ziemią, jak ptak, jak koliber, jak coś niedościgłego.
Wracali do domu w milczeniu. Zmierzchało. Lecz nawet w takim
półmroku Sokół nie zgubiłby drogi. Powróciłby do ręki chłopca,
jak wraca się do portu.
-  Sokoły są drapieżne - rzekł w górę do Pana. - Ale kolibry
zwinniejsze.
-  Zgadza się - rzekł Pan. - Są też tak kolorowe, że w każdej
chwili mogą się upodobnić do motyla albo do kwiatu, na którym
siedzą, i w ten sposób zmylić wroga.
-  Zmylę go - rzekł Sławek.
-  Jestem pewien - odrzekł Pan.
Od przybudówek odkleiły się jakieś cienie i przesuwały się powoli
w ich kierunku. Sławek-ptak odleciał, obok Pana szedł znowu
chłopiec, któremu z trudem udawało się przetrwać. Milcząc przeszli
podwórko. Krzewy, znowu powyrywane z ziemi, walały się pod ścianą.
-  Prawidłowo - mruknął Pan i uścisnął rękę Sławka.
Sławek zachwycił się spokojem Pana. Na moment ptak, który
odleciał wrócił do niego, ale tylko na moment. W oknach mieszkania
bowiem paliło się światło, co oznaczało, że ojciec jest w domu.
A skoro już jest, to zada pytania.
-  Nie chcę pytań! - rzekł Sławek.
Pan przystanął. Popatrzył na oświetlone okna, na czyjś cień
pląsający na firance, po czym spojrzał w dół, na Sławka.
-  Powiedz mu, gdzie byłeś - poradził.
71
-  Wtedy zacznie mówić o podwórku - odrzekł Sławek.
Pan zastanowił się znowu.
-  Będzie je wychwalać - dorzucił Sławek.
-  Chce cię uspokoić - rzekł Pan.
-  On je lubi naprawdę.
-  Tak, to jest problem - przyznał Pan - nie mógłbyś przed
sobą udawać, że nie widzisz, co jest na podwórku. Takie udawanie
pomaga przetrwać, człowiek się wtedy nie daje temu wszystkiemu.
Rozumiesz?
-  Nie - odrzekł Sławek uczciwie.
Pan zastanowił się nieco dłużej.
-  Wybacz - rzekł. - Nie pamiętam, kiedy ostatnio rozmawiałem
o tym z dzieckiem. Wyjaśnię ci to inaczej. Naucz się zwodzić wroga.
A nadal rób swoje.
-  Nie nauczę się tego nigdy - odrzekł Sławek ze smutkiem.
-  Ale możesz udawać, że się nauczyłeś, prawda?
-  To mogę.
Poszli każdy w swoją stronę. Mama otworzyła drzwi i natychmiast
napadła na niego.
-  Co to za zwyczaje! Żadnej kartki na stole, dokąd poszedłeś.
Obiad nietknięty! - wyliczała grzechy idąc przed nim. Jej jasne
włosy były już zmierzwione, twarz zmęczona, jak co dnia, a oczy
bardzo niechętne, gdy nakazywała: - Nie baw mi się z tymi na
podwórku. Nie masz innych kolegów?!
-  Nie mam - odrzekł.
-  To dobrze.
-  Ale mam dziadka.
Już odchodziła. Odwróciła się powoli, pełna niedowierzania.
-  No, prawie dziadka - poprawił się.
Milczała. Oczy jej zrobiły się bardzo duże i dalekie.
-  A, ten pan od krzewów - powiedziała wreszcie.
-  Posadził je, żeby było ładnie.
-  Nie możesz mówić na niego dziadku, to nie wypada - po-
wiedziała. - Może się obrazić.
-  Ja nie mówię. Ja myślę.
Weszła do kuchni i przysiadła na taborecie.
-  Nie możesz stale siedzieć mu na karku - powiedziała.
72
-  Nie siedzimy. Pracujemy - sprostował.
-  Nie mniej nie wypada.
-  Powiedział, że się cieszy.
-  Z grzeczności tak powiedział.
-  Pan nigdy nie udaje - zaoponował Sławek. - Albo mówi
prawdę, albo wcale - dostrzegł jej zakłopotanie. - Ty także nie
udajesz - powiedział do niej. - A jeżeli, to tylko dlatego, żeby
prawda była lżejsza.
Przyciągnęła go bliżej siebie.
-  To z nim spędziłeś popołudnie? - spytała.
Sławek spojrzał szybko na drzwi pokoju. Nie było pod nimi
refleksu światła. Mimo to upewnił się.
-  Tata jest?
-  Nie.
-  To dobrze. Bo zaraz by chciał wiedzieć.
-  Ja też chcę wiedzieć, synku.
-  Ale inaczej.
Przyciągnęła go jeszcze bliżej. Natrafiła na oberwany kołnierz.
-  W takim stroju wyszedłeś z obcym na ulicę? - rzekła poruszona.
-  Nie jest obcy - sprostował Sławek i nagle jakby się worek
rozerwał.
Przysunął się jeszcze bliżej matki i mieszając marzenia z faktami
opowiedział o niezwykłym popołudniu. O tym, że był przez chwilę
ptakiem. I niewykluczone, że znowu będzie nim niedługo. Wszyscy
ludzie zazdrościli ptakom, których żadna ziemia nie przyciągnie, nie
rozbije o siebie. Dla ptaków nie jest groźna i najwyższa wieża
spadochronowa, pod którą kiwa się świat, ani też okno, z którego
czasami chcą kogoś wyrzucić.
-  Kto cię chciał wyrzucić? - spytała gwałtownie.
-  Nikt.
-  Powiedz mamie!
-  Mnie się tylko wydawało.
-  Sławek, tamci ludzie, wtedy u ciotki...
-  Oni by tego nigdy nie zrobili - uspokoił ją. - Pan mi to
wytłumaczył - podszedł do okna, uchylił zasłony, na oświetlonych
szybach mansardy poruszał się jakiś cień. - Pewnie słucha swojej
muzyki - rzekł do matki nie oglądając się - bardzo, bardzo dziwnej,
ona się owija wokół człowieka, chciałabyś jej kiedyś posłuchać?
73
Milczała. Odwrócił się ku niej. Wpatrywała się w niego prze-
straszona, pełna rozpaczy.
- To się zmieni! - wybuchnęła. - Ten twój ojciec! To musi się
nareszcie zmienić! Mnie już nie ma, a teraz przyszła kolej na ciebie.
Ojciec podsunął Sławkowi talerz, sam jednak nie zasiadł do
stołu. I wcale się nie spieszył. Sławek spoglądał na niego znad
talerza, też się nie spiesząc. Ale ojciec nie miał zamiaru go poganiać.
-  Jesteś blady, słyszałem! - mruknął ojciec.
-  Taki już jestem - rzekł Sławek.
-  Też tak uważam. Ale mama jest innego zdania - zaczął jeść,
z przyzwyczajenia spoglądając na zegarek, aż uświadomił to sobie.
- Cholera! - mruknął. - Za mojej młodości - rzekł - dzieci nabierały
rumieńców na podwórku. Nikt ich nigdzie nie wyprowadzał.
-  Nigdy? - upewnił się Sławek.
-  Człowieku!  - odrzekł ojciec.  - Było nas sześcioro.  Gdyby
z każdym z nas ojciec chciał się po parkach prowadzać, Duch
Święty musiałby przynosić chlebek w dzióbku? Latało się boso, jak
długo szło, a nawet jak nie szło. I było okej. Skarżyłeś się mamie?
-  Na co? - spytał Sławek zaskoczony.
-  No właśnie.
Chciał jeszcze coś rzec, ale powstrzymał się. Mruknął tylko kilka
razy cicho: do jasnego diabła, i umilkł. Zdjął odświętną kurtkę
z wieszaka i spytał tajemniczo:
-  Wiesz, co przyjechało? Wesołe miasteczko. Zwijaj się, chłopie!
-  Kanały zajęte? - spytał Sławek nie wierząc.
Ojciec zamilkł, potem roześmiał się, ale oczy miał uważne.
-  Nie ufasz mi? - zapytał. - Do czego to doszło!
Przysiadł z kurtką na kolanach, i przyglądał się Sławkowi tak
długo, aż ten się zaniepokoił.
-  Brudny jestem? - spytał.
-  Wciąż ten sam - odmruknął ojciec i westchnął. - Ze mną
ojciec nigdy na karuzeli nie siedział - rzekł i na moment wrócił
w myślach do tamtych czasów, które były dla niego bardzo miłe.
Sławek poznał to z uśmiechu, który przewinął się ojcu przez usta,
jakby przypadkiem. - Ale w porządku był, ręki na nas nie podniósł,
74
szkoda, że go nie pamiętasz. Mogłem się uczyć, gdybym chciał, nie
miałby nic naprzeciwko. Ale skończyłem tylko zasadniczą.
-  Byłeś za tępy? - spytał Sławek.
Ojciec znieruchomiał.
-  No, no! - rzekł w pierwszej chwili, potem jednak zaśmiał się.
- Nie, synu. Byłem drugi w klasie. Do wszystkiego. Ale chciałem
nareszcie mieć własny grosz, to poszedłem do pracy i tak już zostało.
-  Żałujesz? - spytał Sławek cicho.
-  Nie - odrzekł ojciec bez namysłu. - W każdym miejscu można
być dobrym.
-  Pan też tak mówi.
Ojciec znowu zamilkł.
-  Ach, ten! - rzekł wreszcie i zachmurzył się. - Spacerowaliście
sobie wczoraj, co?
-  To nie był spacer tak sobie - wyjaśnił Sławek. Zastanowił się
i dalej już ciągnął żarliwie, jednym tchem. - Patrzyłem, jak powstaje
Sokół. Nikt mnie nie wypędzał, nie mówił, że jestem za mały. Bo
mały też może być modelarzem.
Umilkł. Dostrzegł bowiem, że ojcu jest przykro.
-  A mały może iść na karuzelę? - spytał ojciec. - Już zapomniałeś
0  tym.
Sławek zerwał się. Śmiejąc się, zaczęli przeszukiwać kieszenie
kurtek, szukając bilonu. Tata zawędrował nawet do domowej
portmonetki mamy, w której trzymała drobne. Gdy przechodzili
korytarzem w stronę drzwi, Sławek dostrzegł, jak ojciec ukradkiem
wsunął coś do kieszeni, ale nie zauważył co. Pomyślał, że ojciec się
tak bardzo nie cieszy tą wspólną wycieczką, że, być może, wolałby
być gdzieś indziej.
-  Nie odmyślisz się? - spytał na podwórku.
-  Zwariowałeś, stary? - odrzekł ojciec.
Wesołe miasteczka mają to do siebie, że nikt nie może być
smutny. Przed Sławkiem jakby się nagle niebo otworzyło. Trzymali
się za ręce i pędem ruszyli do karuzeli. Karuzela była bardzo ważna,
na niej bowiem można się było oswajać z kręcącą się pod nogami
ziemią. Sławek dosiadł swego łabędzia i odpłynął na nim, a ojciec
stał poniżej i co pewien czas kiwał mu ręką. Były to bardzo piękne
chwile, ziemia ani drgnęła, a tata stał wciąż w tym samym miejscu
1  w ogóle mu się nie spieszyło.
75
W pewnej chwili dostrzegł mężczyznę z warsztatu ojca. Był to
człowiek, który miał władzę nad kanałami i przydzielał je różnym
kolegom, nie zawsze sprawiedliwie. Tak mówił ojciec i dodawał, że
coraz więcej jest w Polsce ludzi, z którymi nie warto zadzierać.
Teraz wydawali się być nawzajem z siebie zadowoleni, a co Sławek
przylatywał nad nimi na swoim łabędziu, widział, że oni wciąż
pertraktują. Wreszcie karuzela zatrzymała się. Starszego mężczyzny
już nie było.
-  Zadowolony? - spytał tata.
-  Poszedł sobie? - na to Sławek.
-  Daj spokój. On tu przyszedł ze swoim małym.
Sławek przyjrzał się ojcu badawczo.
-  Nie wierzysz mi? - spytał tata.
-  Po co miałbyś kłamać - odrzekł Sławek. - Przecież nie mogę
ci niczego zrobić.
Weszli do namiotu z krzywymi zwierciadłami. Przystawali przed
każdym, zaśmiewając się z siebie. Ale Sławek dostrzegł, że ojca
coraz mniej interesuje zabawa. Coraz częściej spoglądał na zegarek.
-  Nudzisz się? - podpytał.
-  W takim miejscu!?
Tata roześmiał się i ruszyli dalej. Było wiele pawilonów, a każdy
miał do pokazania coś wprost oszałamiającego. Lecz poprzez radość
i podniecenie Sławek dostrzegał roztargnienie ojca, które rosło. No
i to podpatrywanie czasu. I ten pośpiech w przechodzeniu z miejsca
na miejsce. A nade wszystko twarz, znowu nerwową i jakby nieobecną.
-  Może byś sobie postrzelał? - zaproponował ojcu.
-  Czemu nie - powiedział ojciec bez entuzjazmu. Spojrzał w stronę
strzelnicy i ucieszył się. - Za dużo ludzi. Przyjdziemy tu później.
-  Nie umiesz strzelać? - spytał Sławek.
-  Byłem w wojsku, stary. Miałem wyróżnienia, same piątki, taki
byłem snajper.
Ojciec rozglądał się po placu. Sławek widział, że ojciec nie cieszy
się wspomnieniem, kiedy był najlepszy. Nie cieszy się już w ogóle.
-  No, synu, dokąd teraz? - spytał, wciąż rozglądając się. - Wy-
bieraj!
Sławek jednak wiedział, że nie ma wyboru. Stragany mieniły się
kolorami, z namiotów wylatywali uszczęśliwieni chłopcy, ciągnąc za
76
sobą równie rozbawionych ojców, jakaś mała dziewczynka wrzeszczała,
zapierając się nogami, nie chcąc odejść od huśtawek, wszystko było
tutaj przecudowne, tylko nie dla Sławka.
-  Wybrałeś? - spytał z góry ojciec.
Sławek wskazał pawilon grozy. Ale i przed nim stała zbyt długa
kolejka, ojciec więc machnął ręką i pociągnął Sławka za sobą. Był
to właściwie bieg. Byli wszędzie i nigdzie. Wlatywali i wylatywali.
Sławek miał wrażenie, że ogląda miasteczko z okien mknącego pociągu.
-  Idź już! - powiedział do ojca i stanął. - Spóźnisz się!
Ojciec milczał zaskoczony. Chciał zaprzeczyć. Raptem zdecydował
się na prawdę.
-  Daruj - rzekł przymilnie. - Ale trafia się okazja, mogę zaraz
wejść na kanał. No, od siedemnastej. Nie chciałbym ci psuć zabawy,
mogę ostatecznie nie iść,  właściwie już zrezygnowałem  - mówił,
patrząc uważnie na  Sławka.   Sławek dobrze wiedział,  że to jest
znowu jeden z tych manewrów, którymi ojciec zawsze wygrywał.
Z mamą też. Milczał. - No trudno - rzekł ojciec zrezygnowanym
tonem, który też należał do taktyki. - Może dostanę kanał kiedy
indziej.
-  Możesz iść - rzekł Sławek.
Spojrzeli na siebie. Sławek wiedział, że ojciec zauważył w nim
to, czego nie umiał ukryć. Żal i markotność. Zawahał się, ale nie
powiedział, głupstwo, stary, w końcu nie kanały nami rządzą,
zabawimy się dzisiaj na całego. Milczał, patrząc w dół na Sławka,
a ziemia już mu się paliła pod nogami.
-  Nie obraziłeś się chyba na mnie? - rzekł wreszcie.
-  Nie.
Ruszyli ku wyjściu. Byli jedynymi, którzy o tej porze szli
w innym kierunku. Wszystko bowiem miało się dopiero zacząć.
Sławek wszedł do kuchni. Mamy nie było, kartka na stole
poinformowała go, że mama wróci o siedemnastej. O tej samej
godzinie ojciec wejdzie na kanał i będzie sklepywał samochód. Może
to pięknie mieć samochód, ale jeszcze piękniej jest mieć wolny czas.
- Wyrolowałem cię? - spytał ojciec tuż przed pożegnaniem, bo
lubił takie słowa.
77
Pan by Sławka nigdy nie wyrolował, nawet wtedy na dworcu.
Sławek podszedł do okna. Szyby Pana były szarawe, nikt się za
nimi nie poruszał. Sławek długo wpatrywał się, czekając na błysk
światła, ale nic nie nastąpiło. Dochodziła osiemnasta, mamy nadal
nie było, ciemność zaczęła wypełzać z kątów pokoju i zastawiać na
niego pułapki, jak kiedyś. Przeciwstawiał się jej przez chwilę. Potem
zdecydował się. Wybiegł z mieszkania.
Podwórko było puste, ciemność wessała przybudówki, ale pamiętał
o nich. Przebył pędem drogę do oficyny Pana. Przycisk na klatce
schodowej był zepsuty. Sławek słyszał czyjś oddech, na pewno ktoś
stał pod piwnicznymi drzwiami. Nakazując nogom powolność,
a myślom rozsądek, Sławek dotarł pod mieszkanie Pana.
Nagle ktoś dotknął jego pleców. Krzyknął.
-  Cicho, kurde! - nakazał szeptem Witek i odciągnął Sławka
na górny podest. Oczy Witka połyskiwały, głowa kręciła się, przyłożył
palec do ust i wychylił się w dół. Na schodach zatupało. Potem
trzasnęły ostro drzwi, głos brata Witka ostrzegał matkę, żeby się
go nie czepiała.
Witek w jakimś odruchu dotknął ręki Sławka, siedzieli tak obok
siebie przytuleni ramionami, starając się oddychać jak najciszej.
Wreszcie zapanował spokój.
-  Powiedz Panu - zaszeptał Witek. - Powiedz, że oni... - urwał,
zaczął nasłuchiwać, jego  wprawne ucho natychmiast wychwyciło
jakiś szelest w dole. Witek zamarł.
Przeczekali przywarci do siebie, Sławek słyszał, jak podwójnie
walą im serca.
Usłyszeli głos Rudego, potem poczuli dym z papierosa. Rudy
stał zapewne na dole i wypalał swoją, jak to nazywał, dzienną dozę
czadu. Siedzieli nieruchomo, czuli, jak drętwieją im nogi i ramiona,
ale bali się choćby drgnąć.
Sławek przebył podwórko pędem. Ojciec otworzył mu drzwi.
Sławek wpatrywał się w niego zaskoczony, wtedy ojciec przyłożył
palec do ust.
- Zabrali ci kanał? - spytał Sławek szeptem.
Ojciec znowu przyłożył palec do ust.
78
Sławek rozbierał się powoli w korytarzu. Przez otwarte drzwi
widział nakryty stół, a przy nim mamę i ciotkę Jadwigę, obie pięknie
uczesane. A więc dlatego mama się spóźniła. Ojciec zasiadł na swoim
miejscu, czoło przecinała mu głęboka zmarszczka, jak zawsze, gdy
był zły albo gdy go coś bolało. Sławek rozumiał go doskonale.
Ojciec musiał być stale miły w tej swojej kolejce do kanału, a mimo
to pozostawał zawsze na ostatnim miejscu, bo był tylko tokarzem.
To bardzo przykro stać na szarym końcu, Sławek poznał doskonale
to uczucie. Lecz Sławek sobie tego najostatniejszego miejsca nie
wybrał sam, Sławka zepchnięto. I to jest ta różnica.
-  To ty, Sławula? - spytała mama. - Wejdźże już, bo wieje.
Wszedł. Przerwał im rozmowę, to wyczuł od razu. Patrzyły na
siebie jak konspiratorki.
-  Byłyśmy w kinie - wyznała wreszcie ciotka Jadwiga tonem
pogróżki. - Teraz często tak będzie.
-  Twój magister się zmył? - na to ojciec.
Ciotka popatrzyła na niego zimno.
-  Mówisz magister, jakbyś mówił głupiec.
-  To już twoje odczucie - odrzekł ojciec.
-  Masz kompleksy - powiedziała ciotka.
-  Ty je masz. Ja się nie stroję w cudze piórka.
Zamilkli. Spojrzeli na Sławka, wciąż stojącego w progu. Ale byli
tak na siebie rozgniewani, że jego obecność, jakby do nich nie
dotarła. Stał więc i słuchał.
-  Co ty w tym puzonie widzisz?! - krzyknął ojciec.
-  Masz mu za złe, że się pnie w górę.
-  Do czego, Jadźka?! Namyśl się jeszcze. Szkoda by cię było.
Ciotka zamilkła. Rysowała palcem po obrusie. Ojciec przysiadł
obok.
-  Rajzerka ma rację - rzekł cicho. - On ci zmarnuje życie.
Ciotka nadal milczała.
-  Najgorzej jest wtedy, gdy żenią się ludzie tacy nie do pary
- przekonywał ojciec.
-  Z doświadczenia to mówisz? - dorzuciła.
Mama wyprostowała się raptownie. Zamilkli. Ojciec obejrzał się
na próg. Sławek zrozumiał, że najwyższa pora opuścić go bez
zachęcania.
79
Pan od polskiego nie wywieszał się dzisiaj z okna. Nie szukał
nikogo na boisku. Stał zamyślony pod tablicą, ale Sławek wiedział,
że on nie o lekcji myśli. Witek też był tego zdania.
-  Zaraz do niej poleci - zaszeptał. - To jego baba.
Pan miał dobry słuch. Spojrzał w ich stronę.
-  Nie rozmawiać!
Witek w odpowiedzi wpatrywał się w Pana. Pan po chwili
odwrócił się szybko do tablicy, bo nie lubił dyskusji z uczniami,
a z Witkiem zawsze się taka nawiązywała.
-  On się boi! - rzekł z pogardą Witek.
Pan znowu się obejrzał. Sławek szybko pochylił głowę, aby Pan
nie pomylił jego twarzy z twarzą Witka, co się już kilka razy zdarzyło.
-  Przepisać pytania z tablicy - rzekł Pan monotonnym głosem,
wciąż myśląc o czymś innym. - Odpowiedzieć na nie ze słowniczkiem
ortograficznym w ręce. Kto ma słowniczek?
Pan dopytywał o to omal codziennie i codziennie podnosiło się
w górę tylko kilka rąk.
-  Jak chcecie się uczyć bez słowniczków? - mówił wtedy Pan.
-  Jest wielka bieda,  nie? - dorzucał wtedy Witek. - Trąbią
o tym w gazetach, nie?
Pan i dzisiaj zignorował okrzyk Witka.
-  Moja lekcja jest ostatnia. Pani od śpiewu...
Nie dokończył. Buchnął gwar. Pan nie potrafił zapamiętać, że
takich informacji nie udziela się w środku lekcji. Można ją podać
dopiero, gdy przebrzmi dzwonek na przerwę, a klasa i tak jest
gotowa do sprintu na korytarz. Pan stale popełniał ten sam błąd.
Stał teraz bezradny i płacił za niego. Nikt już nie przepisywał,
wszyscy sprawdzali godzinę na zegarku, a kto go nie miał, dopytywał
głośno sąsiadów. Szeleściły papiery, trzaskały krzesła, szurały buty,
Pan nawet nie próbował tego opanować.
Tylko Kaźmierczak siedział nieruchomo. Może mu się nie spieszyło,
a może wstydził się pakować na oczach Pana, jak Sławek. Siedzieli
więc obaj cicho, jeden przed drugim i czekali na dzwonek. Nareszcie
się odezwał. Runęli ławą do drzwi, zmiatając Pana.
Koło świetlicy zgromadził się tłumek. Rozpędzony Witek wpadł
w gromadę, przesunął tego i owego i szybko sprawdził, o co tu
idzie.  Przedpole świetlicy nie  było podobne do  tego  z wczoraj.
80
W wyczyszczonych gablotkach, zawsze pustych i pełnych kurzu,
piękniły się teraz dzieła uczniów, wykonane na zajęciach pozalek-
cyjnych. Kolorowe wycinanki, robótki, obrazki, a wszystko po-
przypinane misternie do tektury. Sławek jednakże widział tylko
model samolotu. Przyklejona u dołu kartka informowała, że jest to
model o napędzie silnikowym, który wziął pierwszą nagrodę na
zeszłorocznych międzyszkolnych zawodach modeli latających. Był
rzeczywiście niesłychanie piękny. Sławek widział go pierwszy raz,
jak również pierwszy raz słyszał, że takie zawody istnieją. Patrzył
w skupieniu.
Kaźmierczak przystanął obok. Jego sowie oczy zrobiły się bardziej
okrągłe, gdy tak stał i przyglądał się. Potem popatrzył na Sławka,
jakby go dawno nie widział, i znowu obrócił się ku gablotce. Stali
obok siebie, łokieć w łokieć, jednako zapatrzeni, bez najmniejszej
potrzeby mówienia.
Ze świetlicy wyszły sprzątaczki, zawsze o tej godzinie nieobecne.
Trzasnęły drzwiami, gablotka zadygotała, model jednakże nie zmienił
pozycji. Trwał biały, wysmukły i tak lekki, jakby się tam za szkłem
unosił w powietrzu.
-  Pewnie będzie wizytacja - skomentowała któraś ze starszych klas.
Młodszych to nie obchodziło. Mogliby tutaj stać i stać. W pewnej
chwili Kaźmierczak westchnął z głębokim żalem.
-  Muszę iść na cmentarz - rzekł do Sławka. - Jest rocznica.
-  Czego? - spytał Sławek.
-  Był  na cyku  i  wleciał  pod  tramwaj  - wyjaśnił poważnie
Kaźmierczak. Wycofał się, z oczami wciąż na gablotce.
W puste miejsce wszedł Witek. Sprawdził fachowo zamek, był
na niby, obok wisiała kłódka. Witek zastanowił się. Nagle za ich
plecami przystanął wysoki cień. Był to cień chłopaka, który powtarzał
każdą klasę dwa razy, aż nagle szesnastka zastała go w szóstej.
Witek nazywał go wtyczką Rudego, ale tylko wtedy, gdy był ze
Sławkiem sam na sam. Dostrzegłszy Wtyczkę, Witek znieruchomiał
i stracił wigor. Wtyczka wciąż stał koło nich, jakby nie stał
dobrowolnie, jakby mu ktoś kazał gapić się w model.
Witek pociągnął Sławka za rękaw. Wycofali się sprzed Wtyczki,
ani na nich nie spojrzał. W miarę oddalania się, Witek odzyskał
humor. A co napotkał kamień, to musiał go kopnąć.
81
-  Podaj! - zawrzasnął.
Sławek podał kamień na czubek buta. Witek odebrał zgrabnie
i potoczył dalej. Drobił za nim jak piłkarz, a czynił to w tak
zawrotnym tempie, że tylko betonowy słup mógłby go wyhamować.
Tak wpadł na grubą panią. Rozsypały jej się zakupy.
-  Łobuz! - zawrzasnęła.
-  Beczka! - odwrzasnął Witek. Szarpnął Sławka, już schylającego
się po rozrzucone przedmioty. - Odbiło ci?!
Pognali dalej. Nagle dostrzegli paczkę Rudego. Wtyczka szedł
obok przywódcy i coś relacjonował. Witek chciał uskoczyć za dom.
Nie zdążył. Skinęli na niego. Sławek znieruchomiał. Ale oni mieli
interes tylko do Witka. Rudy przeszedł obok, Wtyczka trzymał
Witka w swoich rękach i coś rozkazywał. Przemawiał krótkimi
zdaniami, wreszcie zrobił ruch, zjeżdżaj!
Witek wrócił do Sławka nie ten sam. Oczy mu biegały. Szli
milcząc, kamienie leżały na drodze, takie w sam raz do kopania,
ale przestały ich interesować.
-  On mówi - podjął Witek i urwał. Złapał Sławka za skafander
i przyciągnął do siebie. - Musisz to zrobić! - krzyknął. - Musisz!
-  Co? - spytał Sławek przestraszony wybuchem.
Witek nie od razu odpowiedział.
-  Musisz podprowadzić - rzekł. - Model z gabloty.
-  Jest zamknięty - odrzekł Sławek przerażony.
Witek wzruszył ramionami.
-  Świetlica jest też zawsze zamknięta - wykrzyknął Sławek.
-  Wieczorem nie. Wieczorem one sprzątają.
-  Więc są.
-  Ciebie wpuszczą. Boś laluś. Powiesz, że zapomniałeś portmonetki.
Sławek zamilkł, miał wrażenie, że się coś na niego zwaliło.
-  Dlaczego ja? - spytał szeptem.
-  Bo twoja kolej.
Popatrzyli na siebie. Witek zaraz uciekł spojrzeniem.
-  Nie łam się - powiedział. - Jutro jest święto, jak dziś pod-
prowadzisz, to nikt nie zauważy. A pojutrze się go wstawi z po-
wrotem.
Sławek milczał obezwładniony.
82
-  Musisz to zrobić! - wybuchnął znowu Witek. Obejrzał się,
jakby mu coś groziło. - Oni tego chcą. A jak chcą, to musisz
- odczekał, patrząc na Sławka. - Jeżeli tego nie zrobisz - rzekł
desperacko - to oni sypną, że kradłeś piwo. Że sfałszowałeś podpis.
Że wyrwałeś kartkę z dzienniczka. Oni ci udowodnią! - popatrzył na
Sławka i dodał szeptem: - Mogą ci dać zastrzyk.
-  Jaki zastrzyk? - wyszeptał Sławek.
-  Z chorobą. Albo do ćpania.
Spojrzeli na siebie, obaj bez tchu.
-  Musimy to zrobić, bo nas zabiją - wyszeptał Witek.
-  A twój brat?
-  Jego też zabiją. Wszystkich zabiją! - zakrzyknął i ruszył pędem
do bramy.
Sławek poszedł powoli za nim. Miał nogi jak z kamienia. Na
podwórku Pan z małym chłopcem z frontowego domu wysiewał
trawę. Dozorca sterczał oparty o mur, a dozorczyni leżała w oknie.
Dopiero co zmajstrowana ławka stała obok, a pan Ciosek sposobił
się do pomalowania jej. Małe dziewczynki, tych z parteru, tarzały
się z krzykiem w żółtym piasku, jedna z nich zaczęła zaciekle
wypiekać babki. Kto żyw stał za firankami i patrzył w dół.
Sławek zwolnił kroku. Pan uśmiechnął się do niego, ale nie rzekł
ani słowa. Nie mógł. Paczka Rudego bowiem stała opodal i przy-
glądała się akcji w milczeniu. Pan nie chciał manifestować swojej
przyjaźni dla Sławka. Sławek to rozumiał.
Dowlókł się na górę. Kuchnia przywitała go starym bałaganem.
W łazience wisiały na sznurku ręczniki mokre i suche, przemieszane
ze sobą. Sławek przeszedł zgięty pod sznurkami, usiadł na wannie.
Nie był to jednakże najlepszy schowek. Nie dało się tutaj myśleć.
Ruszył więc do pokoju. Przysiadł na tapczanie, wśród rozrzuconej
pościeli i zaczął się zastanawiać nad tym, co usłyszał. Było to jednak
myślenie bardzo chaotyczne, wszystko się w nim przemieszało i już
nie wiedział, co dalej. Straszydełko siedziało na Sławkowej piżamie,
beztroskie, niczego nie rozumiejące. Nie warto być ptakiem, lepiej
być takim straszydełkiem ze szmat, z trocinami w środku. Wtedy
by przynajmniej nic nie bolało.
Ociężale podszedł do okna. Podwórko było już puste. Świeżo
pomalowana ławka  zieleniła się  pod murem.  Dziewczynki nadal
83
wypiekały babki, one także miały lepiej od Sławka, Rudy nigdy
nawet na nie nie spojrzał.
Nagle ogarnęła go gorączka działania. Apatia przeminęła. Rzucił
się ku drzwiom. Zjechał po schodach, jakby miał narty u nóg. Ale
Pana na mansardzie nie było. Nie wierząc sobie, Sławek dzwonił
raz po raz, coraz gwałtowniej, aż wreszcie pojął, że Pan wymknął
się jego oczom i że musi poradzić sobie sam.
Wspiął się na podest. Na podłodze walały się jak zawsze resztki
pożywienia, jakieś butelki i trochę niedopałków. Sławek usiadł
i nakazał sobie cierpliwe czekanie.
W dole stuknęła brama. Ktoś wchodził po cichu na górę. Sławek
wytknął głowę przez balustradki i zaraz cofnął ją. To Witek skradał
się tak cicho koło swoich drzwi. Nagle otworzyły się. Brat Witka
wyskoczył i przydusił Witka do ściany.
-  Dokąd leziesz?! Do starego?!
Witek szybko zaprzeczył. Brat wypuścił go z rąk.
-  Kazałeś lalusiowi? - spytał.
-  Przyniesie wieczorem - odrzekł Witek.
Drzwi mieszkania zatrzasnęły się za braćmi. Sławek nadal bał
się poruszyć. A kiedy już zupełnie zwątpił, że Pan powróci, znowu
stuknęły drzwi na dole. Sławek wyjrzał. Jednym ślizgiem znalazł się
koło Pana.
-  Dzień dobry - zaszeptał.
Pan z miejsca wszedł w konspirację.
-  Dzień dobry - odszepnął.
Weszli do mieszkania.
-  Golniemy sobie herbaty? - spytał Pan żartobliwie i poszedł
do kuchni.
Sławek ruszył za nim. Pan zapalił gaz pod czajnikiem, wystawił
dwie szklanki i konfitury, potem podzwonił łyżeczkami, a w Sław-
ku, gdy tak patrzył na spokój Pana, lód w głowie zaczął się powoli
roztapiać. Teraz czekał na pytanie Pana i na zachętę, no, wal
wprost.
Wtedy odezwał się dzwonek u drzwi. Pan nie od razu ruszył
się z miejsca. Zwlekał, patrząc na Sławka. Ale tamten przy drzwiach
nie rezygnował, naciskając guzik dzwonka raz po raz.
Pan ruszył do drzwi. Sławek usłyszał czyjś zgrzytliwy głos.
84
-  To tu pana zagnały! Że się też pan zgodził!
Pan odpowiedział coś cicho. Potem do kuchni wszedł stary,
niewysoki mężczyzna w kolejarskiej kapocie, a za nim wśliznął się
wielki biały pies. Ten sam z ulicy Ostroroga. Pies popatrzył na
Sławka, potem na Pana, powachłował ogonem, dotknął nosem dłoni
Pana, a Pan pogłaskał bez słowa wielki biały łeb.
-  Wykolegowali pana! - rzekł stary. Rozejrzał się, a jego pies
zrobił natychmiast to samo.
-  Na to wygląda - zgodził się Pan.
-  Odszkodowanie dał? - drążył stary.
Pan spóźnił się nieco z odpowiedzią.
-  Dał - potwierdził.
-  Kumu? - podchwycił stary. - Mam powiedzieć, kumu?
Pan zamilkł. Sławek zrozumiał, że powinien natychmiast odejść.
Ale nie ruszył się, patrzył na milczącego Pana i czekał.
-  Zabłockich też wykwaterował, ale w lepsze strony - rzekł stary.
-  Chorowałem wtedy - usprawiedliwił się Pan.
-  Ale oni nie chorowali - na to stary. - Dzieci ma się po to,
aby człowiek się dowiedział, jaki jest mały.
Podszedł do okna, zapatrzył się w dół. Nagle otworzył je szeroko.
-  No nie! - rzekł oburzony. - Co za nygusy! Tyle ziemi nie
obsianej!   Zakurzy  się  tu  Pan  na  śmierć - wychylił się  w  głąb
podwórka. - Tyn mo ale czasy! - rzekł z naganą i wychylił się
głębiej, szacując podwórko.
Sławek domyślił się, że była mowa o dozorcy, który oparty
o ścianę opalał się. Ale obcy nie wiedział, że dozorca opala się
tylko na niby. Tak naprawdę pilnuje krzewów, jak pan Ciosek
pilnuje ławki, dopiero co pomalowanej.
-  No,  no! - wykrzyknął stary,  wciąż patrząc w dół i zaczął
chichotać. - Ale szpas! O to tu idzie! - donośnym, skrzypliwym
głosem zaczął komentować, co widzi w dole. A widział nadspodzie-
wanie dużo, jak na obcego. Wreszcie obrócił się do Pana, a jego
wąskie szpareczki wycelowały się w jego twarz. - To po to brał
pan jaśminy! Nie wyleciał pan z biegu!
Starszy Pan spojrzał na Sławka, potem na swego gościa. Zaśmiał
się bardziej dla towarzystwa niż z wesołości, co Sławek natychmiast
85
wyczuł. Śmiali się teraz obaj, pies wstał, jakby niezadowolony,
i trącił Pana nosem. Pan spojrzał na Sławka.
-  Przepraszam cię - rzekł ze skruchą. - Mógłbyś wpaść wieczorem?
Sławek skinął głową. Drzwi zamknęły się za nim, wtedy zdał
sobie sprawę, że wieczorem będzie już za późno. Wrócił do do-
mu. Już w progu przedsięwziął środki zaradcze. Zasłonił okno
w swoim pokoju. Zatrzasnął kuchnię, postanawiając w ogóle do
niej nie zaglądać. Siadł w łazience na wannie i zaczął się ze
sobą zakładać, kto przyjdzie pierwszy, tata czy mama. Czas naj-
pierw wlókł się, a potem zaczął pędzić, coraz bliżej było po-
południe z tym wszystkim, co kazali mu zrobić. Zrozumiał, co
to jest - być najzupełniej samemu. Nie ciemności są najokro-
pniejsze. Nie ziemia, która przyciąga bardziej, niż to można
znieść. Tamto już zna, tamto jest jak jeden przeciwko jednemu.
Ale co zrobić, gdy w całej szkole, w całym domu, na całym
podwórku, nie ma w tej chwili nikogo, kto chciałby stanąć przy
Sławku.
Lód, wtłoczony pod czaszkę, zaczął się znowu rozrastać. Sławek
dopadł drzwi i zamknął je na łańcuch. Wrócił do łazienki i modlił
się, żeby przyszła chociaż ciotka Jadwiga albo ciotka rajzerka, która
miała przecież wiele czasu i nic by jej nie ubyło, gdyby przyszła
właśnie dziś.
Zabrzmiał dzwonek.
Dopadł drzwi.
-  Ciocia? - spytał przez łańcuch.
-  Sam jesteś ciocia - odrzekł Witek.
Przyjrzeli się sobie przez długość łańcucha.
-  Boisz się! - stwierdził szeptem Witek.
-  Ty też.
-  Ale ciebie pierwszego zabiją.
-  Niech zabiją!
-  Ogłupiałeś?! - zaszeptał Witek. - Chcesz być trupem? - wsunął
twarz między drzwi. - Co ci szkodzi buchnąć i dać im na wzór?
A potem odnieść z powrotem! Mam dobry plan, gablota nie jest
zamknięta!
Brama na podwórko też była otwarta, bo woźny miał coś
ważniejszego  do  roboty,  niż  pilnować brzęczyka.  Drzwi szkoły
86

otworzyły  się  z  lekkim   skrzypem.   Portierka  siedziała w  swoim
oszklonym kojcu, szydełkując zawzięcie.
-  Czego? - spytała nieprzyjaźnie.
Witek cofnął się.
-  Idź sam - powiedział. - Mnie za dobrze znają. Otwórz okno
na korytarzu.
Popchnął Sławka. Portierka wyjrzała na zewnątrz i chwilę lust-
rowała Sławka.
-  Ten drugi gdzie?
-  Czeka na dworze.
-  Ty po co?
-  Zapomniałem portmonetki - odrzekł Sławek cicho, prosząc
los, aby mu nie uwierzyła.
-  No to już po niej - powiedziała. Machnęła ręką, aby przeszedł.
W klasie urzędowały dwie sprzątaczki. Siedziały jedna obok drugiej
przy stole, zajadały jabłka, ledwo mając czas przełknąć kawałki,
tak szybko bowiem i tak nieprzerwanie rozmawiały.
-  Co jest?! - rzuciły niechętnie.
-  Zapomniałem portmonetki.
Ruchem głowy kazały mu wejść i sprawdzić pod ławką.
-  Nie ma - rzekł sprawdzając.
-  Jak się ma za dużo pieniędzy - powiedziały - to się je przynosi
do szkoły!
Wyszedł. Przesuwał się korytarzem w stronę świetlicy. Była to
najdłuższa droga, jaką kiedykolwiek przebył. Nie spotkał na niej
nikogo, kto by chciał go zatrzymać albo przepędzić. Zza przymkniętych
drzwi świetlicy docierały głosy rozmawiających kobiet. Cofnął się
za załom ściany. Drzwi otworzyły się na całą szerokość, kobiety
wyszły zagadane, brzęczące wiadrami i ruszyły ku schodom, ścierając
kurz z parapetów.
Model w gablotce stał biały i lekki, jakby miał za chwilę odfrunąć.
Szkoda, że tego nie zrobił. Szkoda, że nie miał kabiny. Sławek
mógłby wtedy wejść do niej, zatrzasnąć drzwi i zniknąć z ptakiem
na zawsze. Patrzył na niego i było mu bardziej żal jego niż siebie.
Gablotka była rzeczywiście otwarta. Zamek założony na niby,
pewnie w ogóle nigdy nie działał, skoro zawiesili kłódkę. Sławek
rozsunął szybę, niepewnymi rękoma wyjął model.
87
Witek czekał pod oknem korytarza. Jego uniesiona ku górze
twarz była mokra od potu, a ręce trzęsły się, gdy tak przejmował
od Sławka piękny łup.
- Czekam za rogiem - szepnął.
Sławek ruszył powoli do portierni. Nie czuł ani strachu, ani
ulgi. Właściwie to ktoś inny szedł zamiast niego. Szklany kojec był
pusty. Sławek wyszedł przed szkołę. Za rogiem czekał Witek.
Ruszyli obok siebie, nie rzekli ani słowa, nawet nie spojrzeli na siebie.
Rudy i jego szajka czekali na sąsiednim podwórku przy rozwalonej
szopie. Siedzieli pod ścianą i kopcili papierosy. Witek podszedł i bez
słowa podał pakunek.
Sławek stał w oddaleniu. Wszystko toczyło się jakby poza nim.
Jak w ciężkim śnie. Rudy rozwinął pakunek, potem wyjął z kieszeni
butelkę i nalał płynu w zbiorniczek. Jeszcze raz obejrzał samolot.
Jego podwładni stali wkoło, zasłaniając Sławkowi widok. Wreszcie
koło rozsunęło się, wyszedł Witek. Zbliżył się do Sławka.
-  Masz przyjść! - przekazał.
Sławek ani drgnął.
-  Do nogi! - ryknął Wtyczka.
Sławek odwrócił się plecami. Rudy rzekł z pogardą:
-  Zmiękniesz, laluś. Są sposoby - uniósł model i ruszył, a reszta
za nim.
Sławek oprzytomniał.
-  Dokąd idą? Kiedy zwrócą?!
-  Jak wypróbują - odrzekł Witek równie nerwowo.
Tamci zniknęli już za budynkami. Sławek poderwał się, ale
Witek przytrzymał go za skafander.
-  Idą na łęgi!
Odczekali jeszcze chwilę. Potem ruszyli trop w trop. Mrok już
gęstniał nad łąkami, ukryli się za krzewami i czekali. Tamci stali
na wysokim stoku i ustalali krzykliwie, co robić. Wyszarpywali
sobie model. Rudy stał obok i podżegał. Sławek pojął, że nie
o próbny lot im chodziło.
-  Zepsują - szepnął.
-  Znają się - odrzekł Witek, jakby uspakajał siebie.
w
Uruchomili go nareszcie. Poszedł w górę, wykonał manewr,
zaczął pikować w dół, ale zaraz sam się wyprowadził w górę, po
czym zaczął opadać miękko ku trawie. Wylądował.
-  Kurde! - szepnął Witek. - Też bym mu dał pierwszą nagrodę.
Nagle  na  skarpie  wybuchła  bójka.   Szarpali  się,  przewracając
i kotłując.
Sławek zarwał się.
-  Nie ma go! - krzyknął. - Nie ma!
-  Ciszej! - syknął Witek sam przerażony.
Między nasypem, na którym się tamci bili, a skarpą, gdzie
schowali się z Witkiem za krzewy, leżała grząska łąka. Białego
kształtu nie było widać ani w miejscu, w którym opadł, ani nigdzie.
Sławek pobiegł w dół. Zaczął przetrząsać każde zagłębienie, krzew
za krzewem, powtarzając, że jeżeli go nie znajdzie, to nie wróci już
nigdy, do nikogo. Nagle dostrzegł. Coś bielało w trawie. Sławek
ukląkł. Patrzył i patrzył. Model zarył się dziobem, jednego skrzydła
nie było, ogon rozpadł się na pół. Sławek zerwał się i rzucił przed
siebie.
Przez dziurawy dach szopy zaglądała noc. Była czarna jak
wszystko wkoło. W tę wszechogarniającą czerń wtopiły się nawet
najmniejsze cienie, ze Sławkiem włącznie. Siedział na materacu
w najdalszym kącie szopy i nie myślał, czy jest tutaj łatwy do
odkrycia przez kogokolwiek. Nie obchodziło go to. Nie łudził się
również, że uda mu się wyjść w ogóle z tej ciemności, z którą
stanowił jedność, bo takie prośby nie spełniają się nigdy same.
Materac pachniał kurzem i był wilgotny. Z tyłu ciągnął bardzo
zimny powiew, szopa miała dziurawe ściany.
Siedział z kolanami pod brodą, czasami jakimś rąbkiem myśli
zatrącał o mamę, co też powie, gdy ujrzy szkaradełko siedzące
samotnie na tapczanie.
Wtem posłyszał trzask gałązek. Nie przestraszył się. Nie obchodziło
go, czy może Rudy przyszedł, aby zlikwidować świadka. Głosy
odezwały się bliżej. Sławek obejrzał się na dziurę w ścianie, bez-
szelestnie wyczołgał się na zewnątrz. Opodal szopy bielała baziami
89

rozrośnięta wierzba. Sławek przetoczył się w tamtą stronę. Kroki
idącego były już blisko. Zamiast Rudego usłyszał głos Pana.
-  Widzę cię.
Sławek nawet nie drgnął.
-  No to co! - dorzucił cicho głos Witka.
-  Wyjdź zza kamieni!
-  Czego się pan mnie czepia!
-  Sam za mną przyszedłeś.
-  Szedłem tak sobie.
-  Boisz się.
-  W życiu się nie bałem! - zaprotestował głos Witka już bliżej.
-  Nie mnie się boisz. I nie swojej matki.
-  Laluś wyklepał?
-  Laluś zniknął. Dlatego za mną szedłeś.
Sławek przysłuchiwał się obojętnie. Nie widział, gdzie stali. Może
daleko, tylko głos ich niósł się wyraźnie nad łęgami, bo już nad
nimi rozwlokła się gęsta mgła. Może Pan przyszedł tutaj tak sobie,
a może dla Sławka, co jednak nic nie znaczy, bo nawet gdyby Pan
był królem, nie mógłby rozkazać, aby się wszystko odstało. Myśli
krążyły w Sławku powoli. Miał wrażenie, że siedzi w głębokim dole,
z którego nigdy nie wyjdzie.
-  Łudzisz się, że tylko na strachu się skończy - odezwał się
znowu Pan. - Jak cię już raz wzięli na sznurek, to będziesz na nim
chodził do końca.
Laluś będzie. Jemu kazali, nie mnie.
-  Co kazali? - podchwycił Pan.
Witek milczał.
-  Dlaczego jemu?
-  Bo jego kolej.
-  I on to zrobił?
-  Musiał! - Witek podniósł głos, jakby sam siebie chciał przekonać.
- Jest ciapą, więc musiał.
-  To ty jesteś ciapą, nie on - odrzekł Pan. - Stoisz tu bezpieczny.
-  Myśli Pan, że się utopił?
Zapadła cisza. Potem odezwał się Pan, jakby mu było bardzo
trudno mówić.
-  Może jest w szopie. Sprawdź.
90
Zaskrzypiały drzwi zawieszone na zardzewiałym zawiasie.
-  Nie ma - głos Witka był zduszony, drzwi zaskrzypiały po raz
drugi, głos Witka stał się wyraźniejszy. - Tutaj by się nie schował,
Bo by go dorwali.
-  Jak ciebie. Siadaj i mów, co zaszło.
Sławek zrozumiał, że za chwilę Pan się wszystkiego dowie. Wtedy
odwróci się od Sławka, bo musi. Przecież nieważne, że Rudy mu
kazał, Sławek mógł powiedzieć „nie". Gdyby miał charakter, to by
powiedział, ale go nie ma. Myśli przesączały się przez głowę Sławka
nadal leniwie, było w nich trochę smutku, ale nade wszystko wciąż
ten lodowaty chłód, jak w najgłębszej studni.
Nie słuchał. Nie chciał wiedzieć, czy Witek mówi prawdę, czy
tak, aby wszystko poszło na Sławka. Zza czarnej chmury wydobył
się księżyc i zalał bladym światłem rozległe łąki, mgła sięgała
bowiem tylko do połowy krzewów. W świetle tym szopa z pozycji
Sławka wydawała się wielką budowlą, a tamte dwa cienie, stojące
koło niej, ciemnymi słupami, z których jeden był połową drugiego.
Sławek wpatrywał się w nich, ale nic tam w środku nie popychało
go, aby się do nich przyłączyć. Napływała właśnie następna wielka
chmura, która zamierzała przykryć księżyc, gdy Pan się odezwał
jak przedtem do Witka.
-  Widzę cię.
Sławek nie zareagował. Wtedy Pan podszedł, rozchylił gałązki
wierzby. Popatrzyli na siebie poprzez bielejące bazie, ledwo rozpoznając
swoje twarze.
-  Wyłaź stamtąd - odezwał się nerwowo Witek. - Wyłaź, jak
już jesteś. Myślisz, że chcę dostać za ciebie?
Pan odwrócił się ku niemu.
-  Wracaj - rzekł. - I niech cię nikt po drodze nie spotka.
-  Nie jestem kapusiem - dorzucił Witek.
-  Lalusiem też nie. Dlatego tobie nie podarują.
Witek zakręcił się. Nawet nie dosłyszeli trzasku badyli, szedł
cicho jak Indianin.
Pan podał rękę Sławkowi. Usiedli na kępie wilgotnej trawy.
-  Mogłem powiedzieć „nie" - odezwał się Sławek.
-  Nie mogłeś.
-  Mogłem.
91
-  Mylisz się - odrzekł Pan - Bywają takie sytuacje, w których
słowo NIE ma tylko moralne znaczenie. To dużo. Ale ono niczemu
nie zapobiegnie, gdy po drugiej stronie stoi przemoc. Nie mogłeś
się z nimi bić.
-  Kaźmierczak by mógł.
-  Niepotrzebnie. Nie atakuje się gromady pojedynczo.
-  Pan by nie zaatakował?
-  Nie - zapewnił Pan. - Czekałbym stosowniejszej chwili. A gdy-
by nadeszła, rozliczyłbym się. Nasza godzina też nadejdzie, zapew-
niam cię.
Sławek leżał na swoim tapczanie. Przed oczyma miał wycinek
korytarza, a w nim oświetloną kuchnię. Spod przymkniętych po-
wiek przyglądał się Panu, mamie i matce Witka, która przyszła
nieoczekiwanie, nie przywołana przez nikogo. Jej twarz otoczona
pędzelkami czarnych włosów - nawet ładnych, jak mówił ojciec,
gdyby je zechciała co pewien czas przystrzyc - nie była już twarzą
osoby, którą Sławek znał bardzo dobrze. Wszyscy troje milczeli.
Wpatrywali się stamtąd w królestwo Sławka, z oknami na wprost
okien Pana.
-  Zasnął - powiedziała cicho mama Witka.
Ale mama Sławka nie uwierzyła. Podeszła do progu i stamtąd
przyjrzała się Sławkowi. Starał się oddychać równo. Straszydełko
leżało obok, najzupełniej obojętne, mama więc wróciła do kuchni
przymykając drzwi, ale tak, aby mieć tapczan Sławka w polu
widzenia. Sławek leżał nieporuszenie.
-  Boże, jak on wygląda - usłyszał głos mamy.
-  Jak dziecko, na którym wypróbowano władzę - odrzekł Pan.
-  Jaka tam władza! - odezwała się mama Witka. - Kilku łobuzów!
-  Od czegoś trzeba zacząć naukę gnojenia innych - rzekł Pan.
- Często od takich podwórek zaczyna się przemoc.
-  Niech mu pan to powie - rzekła gorzko mama Sławka. Sławek
wiedział, komu. Widział twarz matki, stojącej pod lampą. Była to
twarz zjedzona przez strach. - Albo nie, nie mówmy mu niczego,
proszę pana o to. On by umiał tylko stłuc tych drani. I to by się
znowu odbiło na chłopcu.
92
-  Zawsze taki był - powiedziała mama Witka. - Chodziłam
z nim do tej samej szkoły.  Z każdym się bił, jak moi chłopcy.
I z każdym na podwórku zadzierał.
-  Ale z równymi sobie - odrzekła mama Sławka.
-  Co tam pani wie! Ma pani jedno dziecko. Może się z rąk
nie wymknie. Ja mam czterech.
Zapadło milczenie. Sławek widział teraz profil mamy, o którym
tata mówił, że zabrała go lalce z saskiej porcelany. Nagle dostrzegł,
że ona płacze. Usiadł raptownie. Szkaradełko zaprotestowało, kłując
go złamanym drutem. Położył się z powrotem. W ciszy usłyszał
głos mamy, przytłumiony przez łzy, które przełykała.
-  Jak to jest, że człowiek przegapia zawsze to najważniejsze. Że
dopuszcza, żeby dziecko pewnego dnia odeszło, bo nie umiało się
mu pomóc. Bo człowiek dał się zawojować przez garnki i graty,
które odkurzał, jakby to było istotne.
Mówiła i mówiła. Jakby ktoś w środku zabraniał jej przerwać.
Sławek słuchał, nie pojmując treści słów, ale głos wyjaśnił mu
wszystko. Chciała go bronić przed ciemnością, której się już nie
bał. I przed dniem, który czyhał na niego tam w dole. Chciała go
bronić przed wszystkim, lecz nie wiedziała jak. Słuchając jej Sławek
nagle pojął, że życie mamy było tylko takim małym rozpędzonym
życiem, pełnym obowiązków ponad siły, nigdy nie podzielonych
sprawiedliwie na dwoje.
-  Mój  świat - mówiła - jest czymś narzuconym, żyję tylko
połową siebie, czuję, jak się we mnie wszystko odmienia nieodwracal-
nie, nie jestem sobą, proszę pana, od dawna już nie jestem.
Głos mamy pełen był rozpaczy. Uczucie to przepłynęło od niej
do Sławka i spętało go. Spętało także mamę Witka, bo siedziała
na krześle, jakby nagle zasłabła. Wpatrywała się stamtąd w mówiącą,
jak spogląda się na kogoś, kto nam nagle odkrywa dziwną prawdę.
-  Dlaczego? - powtarzała mama Sławka. - Dlaczego żyjemy nie
tak, jakbyśmy chcieli? I tam, gdzie nas przymuszono.
-  Powiem pani, dlaczego - odezwała się mama Witka głosem
nie podobnym do swego. - Bo jesteśmy nikim. Pani. Ja. Wszyscj
tutaj na tym podwórku i w ogóle. Każdy może nam kazać, nawel
własne dziecko, co to wyrosło na naszym chlebie. I powiem jeszcze,
dlaczego tak jest. Bo nie chciało się w porę trzasnąć pięścią w stół
9:
Albo któregoś w łeb. A teraz jest za późno. Nawet dla Witka jest
za późno, choć to jeszcze dziecko.
-  Dla nikogo nie jest za późno! - odezwał się Pan. - Dopóki
się żyje, człowiek może odmienić swój los.
-  I pan to mówi? - odrzekła. - Przecież pana wykopali.
-  Owszem - potwierdził. - Pewnie też w porę nie trzasnąłem
pięścią w stół. Ale nie wierzę, że do końca jestem przegrany.
-  Pan może nie jest. Pan może w każdej chwili zabrać się stąd i iść.
-  Dokąd? - spytał Pan. - To jest ostatni adres, jaki mi pozostał.
Ale spodobał mi się, rozumie to pani? Spodobał mi się tak bardzo,
że spróbuję ten krajobraz przemalować. Pewnie dlatego, że nie mam
wiele do stracenia, a tyle do zyskania.
-  Co? - spytała mama Witka zaskoczona. - Co tu można zyskać?
-  Może czyjąś przyjaźń - odrzekł Pan.
Zapadło milczenie. Potem Sławek usłyszał szelest kroków w ko-
rytarzu, a potem zobaczył cień mamy w drzwiach. Stała tam długo.
Stała tak długo, że nagle Sławek zanurzył się w ogromną ciszę, po
prostu zapadł na samo jej dno.
-  Zdążymy na czas? - spytał Sławek.
-  Na pewno.
-  Będzie taki sam?
-  Dokładnie.
-  A jeśli poznają, że jest nowy.
-  Różnicę dostrzega się przez porównanie. Zrozumiesz to, gdy
dorośniesz.
Pytania zostały wyczerpane. Sławek jednakże wpierał swoje oczy
w Pana, aż ten przyciągnął go bliżej siebie.
-  Nie mamy czasu na słowa - rzekł. - Musimy wziąć się ostro
do roboty - wskazał na stół, na którym leżał kadłub samolotu
z połamanymi skrzydłami. - Gdy człowiek z całej siły pracuje, wtedy
zaczyna wierzyć w sens roboty. Uwierz i ty.
Puścił Sławka. Przesunął stół bliżej okna. Wskazał na listewki,
a Sławek przeniósł je na właściwe miejsce również bez słowa. Potem
przyjrzeli się bacznie silniczkowi, zbrukanemu ziemią. Leżał na
gazecie jak złom. Palec Pana wskazywał co rusz na inne narzędzie,
94
Sławek więc, aby nadążyć, musiał wpatrywać się pilnie to w stół,
to w Pana. Pan pracował szybko. Gesty jego stawały się coraz
niecierpliwsze, raz nawet krzyknął, co jest z tobą, do licha. Z tego
okrzyku Sławek zrozumiał, że są obaj na dobrej drodze.
W pewnej chwili Pan zaczął cicho pogwizdywać. Potem zapytał,
czy Sławek zna tę melodię. Sławek znał. Spróbowali więc gwizdać
razem, co wychodziło im bardzo nierówno. Pan roześmiał się
rozbawiony.
-  Ale z nas para! - rzekł.
Sławek też się roześmiał.
-  Wiesz,  co ma  najważniejsze  znaczenie? - zapytał  Pan  nie
przerywając pracy. - Proporcje. Stosunek ciężaru modelu do mocy
silnika. A ciężar to materiał, z którego właśnie majstrujemy.
-  A silnik?
-  Przeczyścimy go. Dostał się piasek.
-  Zaskoczy?
-  Nie damy mu wyboru.
Nagle zabrzmiał dzwonek. Pan zrobił ruch, cóż, trudno, może
wpuścimy. Wrócił z Witkiem.
Witek wmaszerował niedbałym krokiem. Ale nie był to ten sam
Witek, co przedwczoraj. Powiedział „cześć" przed siebie, po czym
ustawił się przy stole. Jego oczy obleciały wszystko, zatrzymały się
na kadłubie i silniku.
-  Przyszłem na chwilę - zaznaczył, nie odrywając oczu.
-  W porządku - na to Pan, zajmując się swoim.
Witek sprawdził robotę Pana. Lecz nade wszystko śledził każdy
ruch Sławka, całe to podawanie w porę, całą tę wiedzę o przedmiotach,
których Pan potrzebował. Wzrok Witka znowu wrócił do silniczka
i tam się zatrzymał.
-  Rozpieprzył się?
-  Dostał się piasek w tryby - wyjaśnił Sławek.
A Witek.
-  Pytał cię kto?
Zapadła cisza.
-  Uda się? - spytał po chwili Witek.
-  Masz na myśli cały manewr? - podchwycił Pan.
Witek spojrzał w sufit.
95
-  No.
W odpowiedzi Pan uniósł zmontowany kadłub i chwilę trzymał
w górze, aby go dobrze obejrzeli. Potem uruchomił silniczek. Nie
od razu zaskoczył. Pan kilkakrotnie zmuszał go do tego.
-  To ten piasek - rzekł z troską Sławek.
-  Zamknij się, laluś - huknął Witek. Delikatnie dotknął skrzydeł,
potem silniczka. Zasępił się.
Silniczek właśnie zaczął pomrukiwać rytmicznie.
Nagle z podwórka doszedł jakiś głos. Witek spojrzał na okna
i tam pozostał. Cały był teraz jednym wielkim nasłuchiwaniem.
-  Pomożesz? - spytał Pan.
-  E, tam - odrzekł Witek markotnie. - Wolę motocykle.
Ruszył ku drzwiom. Pan poszedł za nim. Witek otworzył wyjściowe
drzwi, ale zaraz je zamknął. Stanął na progu pokoju i stamtąd
popatrzył nieżyczliwie na Sławka. Potem zawrócił do korytarza.
Sławek usłyszał jego ściszony głos.
-  Laluś sypnął.
-  Nie sypnął - odrzekł Pan.
-  Ale sypnie.
-  Nie.
-  Wtedy ten jego stary młot poleci do szkoły i narozrabia mi
koło tyłka. Ale jak narozrabia, to i lalusiowi zaszkodzi, nawet więcej
niż mnie, bo ja mam już tam swoją kartotekę. Niech mu pan to powie.
-  Powiem - przyrzekł Pan - jeżeli zechce ze mną rozmawiać.
-  To jeszcze tu nie był?
-  Nie.
-  Dziwne - rzekł Witek. - On ma wielki dziób. Moja matka
siedziała z nim w jednej klasie, to najlepiej wie.
Znowu zajrzał przez próg. Sławek znał swego kolegę. Domyślił
się, że Witek nie rzekł jeszcze najważniejszego.
-  Mojej matce nie przekablował pan wszystkiego - zagaił Witek
wycofując się z progu.
-  Swojej opowiesz sam.
-  Za Boga nie! - poprzysiągł Witek. - Nie jestem głupi. Co
wie, wystarczy - zaskrzypiały drzwi, Sławek był pewien, że Witek
wachluje nimi w tę i z powrotem, bo wciąż nie ma pojęcia, jak
powiedzieć najważniejsze. - No dobra - rzekł nagle głośno. - Znam
96
sposób, aby to tam wstawić z powrotem do gabloty. Nikt nie
zauważy. Ale bez lalusia. On mi przynosi pecha. No to na razie.
Pan nie zamknął drzwi. Usłyszeli jak Witek schodził ostrożnie
schodami w dół aż do swego piętra. Potem już poleciał jak zawsze.
z hukiem i gwizdaniem.
Pan wrócił do pokoju zamyślony.
-  Słyszałeś? Co ty na to?
-  Ukraść było łatwo - odrzekł Sławek z troską - ale oddać,
aby nikt nie zauważył, to bardzo trudno.
-  Tak - przyznał Pan. - Tutaj trzeba mistrza.
Spojrzał w stronę kuchni. Sławek uprzedził go, szybko wstawi-
czajnik na gaz. Po czym spojrzał pytająco na Pana.
-  Owszem, konfitury też - powiedział Pan. - Jak zawsze przj
wielkiej naradzie.
Sławek powystawiał wszystko z szafy. A potem usiadł oboŁ
Pana na stołku i kołysząc nogami, starał się przewidzieć przyszłość
Pan mruknął kilka razy, tak, no, tak, po czym zapalił fajeczkę
Naradzali się tak, każdy ze sobą, aż Pan zapytał głośno.
-  Da radę?
-  On jest bardzo zdolny - przyznał lojalnie Sławek. - Nikt gc
nie może przyłapać.
-  Tak myślałem - powiedział Pan. - A pan z modelarni też'
- dorzucił po chwili.
-  Ach ten - rzekł Sławek - to jest, no, to jest...
-  Stary młot? - podpowiedział Pan.
-  Skąd pan wie? - zdziwił się Sławek. - Witek mówił?
-  Mówił.
-  A jak zauważył i poleci zaraz do dyrektora?
-  Trudno - odrzekł Pan. - To poleci.
Sławek zsunął się ze stołka i zaczął krążyć po kuchni.
-  Widzę, że nie zsunął ci się kamień z serca - odezwał się Pan
-  Do połowy - odrzekł Sławek.
-  To posłuchaj. Zrobiliśmy szkodę i naprawimy ją. Jeśli nik
tego nie zauważy,  przemilczymy sprawę,  bo  zawsze wybiera sii
mniejsze zło.  Lecz jeśli w  szkole już wiedzą, to rozpocznienr
pertraktacje. Obmyślimy sobie taktykę przemilczania i ustalimy, c<
można powiedzieć i o kim. Powiedz mi tylko, czy jest tam w ogól
ktoś, z kim można by w razie czego porozmawiać.
Sławek zastanowił się. A im dłużej myślał, tym głębiej wciągało
go to, co wiedział o szkole. Pan czekał cierpliwie. Wreszcie słowa
znalazły się same.
Pan słuchał. Sławek najpierw opowiedział o nauczycielu od
polskiego, który rozmawiał z uczniami jak równy z równym
i bardzo często mylił twarze. O nowej wychowawczyni, której
nie warto było denerwować się klasą, bo otrzymała ją tylko na
krótko. O dyrektorze, który lubił zadawać przeróżne prace za
karę, ale nigdy nie pamiętał komu. O wuefiście, którego bali
się wszyscy, nawet ci z ósmej, bo miał bardzo mocny cios. O sa-
molocie, takim prawdziwym, ustawionym na cokole, z którego
Witek zdarł odznakę, Sławkowi na złość. O dzienniczku z pod-
robionym podpisem, którego nikt nie rozpoznał, chociaż to było
przestępstwo.
Mówił i mówił. Czuł, że słowa plączą się niejednokrotnie, że
niekiedy jedno wchodzi na drugie, a między zdaniami nie ma
kropek, lecz patrząc na Pana widział, że on rozumie wszystko, to
czego Sławek nie umiał powiedzieć.
Umilkł na chwilę. Czekał, bo może Pan wolałby już więcej nie
usłyszeć, ale Pan powiedział tylko, że właśnie ujrzał obraz ziemi
niczyjej, i zrobił ruch: mów dalej.
Sławek opowiedział o Wtyczce i o Rudym, chociaż nie chciał
o nich mówić, bo najlepiej byłoby zapomnieć. Lecz oni sami
wepchnęli się w jego opowieść i rozpanoszyli się w niej, jak na
podwórku. Sławek czuł, że kiedy mówi o Rudym, zmienia mu się
głos. Być może także zmieniała mu się twarz i oczy, bo zawsze tak
było, gdy opowiadał mamie o tych, co mieli siłę.
-  Siła jest czymś pozytywnym - przerwał mu Pan. - To jest
tylko prostactwo i zanik mózgu - umilkł, napchał fajkę tytoniem,
popykał i  dodał już  spokojnie:  - Każde podwórko ma swego
Rudego. Lecz taki Rudy robi tylko to, na co mu inni pozwalają.
-  Ja mu pozwoliłem - rzekł ze smutkiem Sławek.
-  Nie miałeś wyboru. Zachowałeś godność.
-  Co to jest godność? - spytał Sławek.
Pan zamilkł.
-  Gdy się ją ma, człowiek trzyma się prosto, nawet gdy jest
przegrany - odrzekł wreszcie.
98
-  Rozumiem - rzekł Sławek, nie wszystko rozumiejąc.
-  Jeżeli ktoś ma godność w sobie, wtedy żaden Rudy nigdy nie
będzie miał nad tym kimś władzy. Taki człowiek obroni się.
-  Kaźmierczak!  - wykrzyknął  Sławek.  -  On  to  umie.  Jest
mniejszy ode mnie, ale umie to robić.
-  Też to potrafisz.  Broniłeś samolotu, chociaż ich było tylu
przeciw tobie. Uciekłeś, mimo że bałeś się ciemności.
-  Nie wiedziałem, co robię - odrzekł Sławek uczciwie. - Wszystkie
myśli mnie opuściły.
-  To nieistotne - powiedział Pan. - Chciałbym ci wiele wy-
tłumaczyć, lecz nie umiem. Z czasem człowiek zatraca umiejętność
wyjaśniania przy pomocy prostych słów. Między siłą a przemocą
leży przepaść, chociaż ludzie tego nie rozróżniają. Przemoc rodzi
się ze źle rozumianej władzy, jaką się ma nad kimś, a często dzieci
mają ją nad rodzicami i wykorzystują to. Trzeba być prawdziwie
silnym człowiekiem i mieć dużo godności, aby nie szantażować tych,
którzy nas kochają.
-  Ja mojego taty nie obchodzę - rzekł Sławek ze smutkiem.
-  Obchodzisz go.
-  Nigdy tego nie powiedział.
-  Lubienie nie jest sprawą słów.
Sławek zamyślił się. Nagle tamten dość odległy dzień z kołyszącą
się ziemią, z oknem, z którego chcieli go wyrzucić, powrócił dc
niego i na moment odebrał mu oddech. W tej samej chwili pamięć
podsunęła mu znajomy zapach marynarki, przesączonej dymem
i poczucie bezpieczeństwa, gdy tak wsłuchiwał się w głośny, przy-
spieszony rytm swego serca nakładający się na ten drugi. Otworzy!
oczy. Pan przyglądał mu się uważnie.
-  Odpędził strach - powiedział Sławek.
-  Rozumiem.
-  Ale nie mogłem mu o tym powiedzieć.
-  Wiedział bez tego.
-  Nie wiedział - rzekł ze smutkiem Sławek. - On się wstydź
mojego strachu.
-  Nie. On udaje, żeby ciebie zmobilizować.
Sławek pokiwał głową w zamyśleniu. Nałożył drugą porcja
konfitur i zaczął jeść, nie wiedząc, że to robi. Pan także nie wiedział
9<

że siedzi w kuchni, obok Sławka. Odszedł bardzo daleko. Milczeli
obaj długą chwilę.
-  Strach nie jest czymś wstydliwym - podjął Pan. - Zawsze się
czegoś boimy, czy o kogoś. Lecz istnieje także strach nieopanowany,
który  nakazuje  człowiekowi  zrobić wszystko,   nawet  największą
podłość, byleby na chwilę odzyskać bezpieczeństwo. Taki strach jest
już tchórzostwem. Ale granica między jednym strachem a drugim
zaciera się szybko, tak jak granica między prośbą a szantażem.
Wszystko to, i przemoc, i strach, i szantaż, i egoizm, jest ze sobą
przedziwnie powiązane. Ale ludzie wolą tego nie dostrzegać, jak
długo się da. I wymuszają rzeczy, które otrzymaliby nawet bez
proszenia. I przesuwają bezmyślnie granice, poza które nie powinni
byli nigdy wyjść, nawet gdyby zawiódł ich rozum. Istnieje jeszcze
coś takiego jak przyzwoitość,  która zabrania zabierać drugiemu
ostatnią cenną rzecz. Złudzenie.
Sławek słuchał, a wszystko, co rozumiał, odbijało się w jego
oczach. Omal od początku pojął, że Pan nie mówi tylko o podwórku,
tym w dole. I o ludziach takich sobie. Pan mówi o czymś, przez
co sam przeszedł, jak Sławek musiał przejść przez swoje. Z całą
pewnością i Pan bał się niekiedy ciemności, bo nie wiedział, co się
za nimi kryje. I miał swoje okno, przez które chcieli go wyrzucić.
Sławek czuł niedorzeczność ostatniej myśli, ale wracała doń natrętnie.
Wpatrywał się więc w Pana, wciąż odległego, chcąc się przysłużyć
choćby słuchaniem. I powiedzieć, jak nieraz mama Sławka mówiła,
stoję przy tobie. I to na zawsze.
Pan urwał nagle. Sławek czekał. Pan popatrzył na Sławka,
potem na stół widoczny przez otwarte drzwi, potem znowu na
Sławka.
-  Wiedziałem - odezwał się - że nie ma rzeczy mniej trwałej
od podarunku z własnego czasu. Lecz może się zdarzyć wyjątek
i mnie się to przytrafiło.  Co zaofiarowałem, zostało mi właśnie
zwrócone wielokrotnie.
Sławek wymościł się w pościeli, ale ojciec wciąż stał w progu.
-  Możesz zgasić - rzekł Sławek i zakrył się po szyję.
Zamiast zgasić, ojciec podszedł bliżej.
100
-  Co robiłeś cały dzień u pana? - spytał.
-  To była najładniejsza niedziela w kalendarzu - odrzekł Sławek
i umilkł. Dodał w zamyśleniu: - Nigdy takiej nie miałem.
-  Ale co robiłeś? - dopytywał ojciec.
-  To tajemnica.
Sławek dostrzegł najpierw gniew w twarzy ojca. A potem coś,
czego nigdy przedtem nie było. Zupełny brak pośpiechu. Tata stał
sobie przy tapczanie i nie musiał nigdzie lecieć, przeganiając ludzi
z drogi. Sławek zdziwił się.
-  Masz kłopoty, tato?
-  Niby dlaczego?
-  No bo sobie stoisz i nigdzie nie musisz lecieć.
Ojciec żachnął się.
-  Nie, nie muszę - odrzekł szorstko. - No to śpij, skoroś się
tak napracował.
Zamknął drzwi. Sławek dosłyszał z korytarza jego urażony głos.
-  Jak zwykle, nic mi się nie mówi!
-  Żeby wiedzieć, co w domu, trzeba w nim bywać choćby od
czasu do czasu.
Głosy przycichły. Sławek przestraszył się, że mama, w gniewie
na ojca, zacznie niechcąco zdradzać tajemnicę, ale ona zakrzyknęła
zniecierpliwiona:
-  A skąd mam  wiedzieć, co oni tam robili. Nie było mnie
przy tym.
Tata umilkł.
Sławek roześmiał się uspokojony.
-  Mama jest  absolutną pewniaczką - rzekł do straszydełka
- zawsze to wiedziałem.
Straszydełko wybałuszyło na niego koralikowe oczy, nic nie
rozumiejąc. Mimo to zaczął szeptać w wielkie szmaciane ucho, co
też przytrafi się jutro, w poniedziałek.
Straszydełko słuchało, koralikowe oczy połyskiwały, ile raz>
refleks światła z kuchni przebiegał po kołdrze. Pan powiedział, że
jutrzejszy dzień jest jak zdobycie plaży Normandii. Równie trudn>
i zaskakujący. Najbardziej dla Pana ze świetlicy. Nawet Witek
będzie w tym dniu niepotrzebny. Samolot rozpostrze skrzydła i sam
przefrunie mur szkoły i ściany i niczego nie niszcząc po drodze
101
wyląduje w gablotce. To jest możliwe, gdy się jest srebrem w srebrze.
Oślepi rankiem wszystkich, którzy by chcieli wytropić jego poranny
lot w słońcu. Szkaradełko słuchając migało oczkami jak najbardziej
zgodnie. W pewnej chwili, niezauważalnej dla siebie, opadli ślizgowym
lotem na samo dno snu.
Szkolne poranki są zawsze takie same. Najpierw nikomu się nie
spieszy, a potem, wszystko naraz opanowuje smok. Dzisiejszy ranek
nie był inny. Tłumy przepychały się korytarzem w stronę klas,
zamykając perspektywę. Wreszcie rozluźniło się nieco. Sławek oderwał
się od ściany. Najpierw patrzył zamkniętymi oczyma, potem raptownie
otworzył je. Stał! Biały, lekki, z długimi skrzydłami, które potrafią
wykorzystać nawet najmniej sprzyjający wiatr. Srebro nie było
srebrem, było tylko bielą za szkłem, ale nie szkodzi, taki właśnie
miał być, nie do rozpoznania.
Sławek stał i stał. Już przebrzmiał drugi dzwonek, ten na lekcje,
a on wciąż nie mógł oderwać oczu.
Drzwi od świetlicy otworzyły się raptownie. Na korytarz wyleciał
Witek. Wylatując, jeszcze się z kimś bił. Prześmignął koło Sławka,
zatrzymał się na ścianie, odbił od niej i runął na Sławka. Przewrócili
się. Witek trzasnął Sławka pięścią przez plecy. Sławek oddał. Witek
osłupiał. Puścił Sławka, usiadł, potem wstał, nie pojmując.
-  No, no, laluś! - powiedział bardziej zdumiony niż zły. - Bo
ci jeszcze raz przyleję.
Ale nie przylał. Obejrzał Sławka od stóp do głowy, potem
popatrzył na gablotę, ułożył palce w literę V i czekał na pochwały.
-  To jest kompletne Waterloo dla tego starego młota ze świetlicy.
Może  gały  wytrzeszczać,  ile  chce.  Nie pozna.  Wiesz,  co  to jest
Waterloo?
-  A wiesz, co to brzeg Normandii?
-  Nie wymądrzaj się - rzekł Witek z gniewem. Popchnął Sławka
pod przeciwległą ścianę. - Nie spieprzyliście czegoś?
-  Gdybyś robił z nami, to byś wiedział.
-  Nie mam czasu na bzdury.
-  Rudy ci zabronił.
Witek stracił oddech. W tej samej chwili rozległ się głos sekretarki,
biegnącej korytarzem.
102
-  Czwarta?!
-  Trzecia.
Zatrzymała się.
-  To dobrze, trzecia też ma iść.
Zawróciła i pogoniła ich przed sobą do klasy. Pan od polskiego
wysłuchał jej szeptania. Spóźnionym nie poświęcił uwagi, i tak miał
za dużo uczniów w klasie, narzekał na to każdego dnia i nazywał
to klęską polskiej oświaty.
Witek ze Sławkiem dotarli do ławki. Klasa podsłuchiwała bez
szczególnego napięcia, co też ich dzisiaj spotka, nawet najgłupszy
mógł to przeczuć, słysząc słowo „dentysta". Pan powtórzył je dwa
razy. Najpierw niechętnie, potem rozpogodził się.
-  No, skoro to konieczne - rzekł. Zastanowił się i znowu zmienił
zdanie. - Czy pani wie, jak przerobić ortografię, czy cokolwiek,
skoro wszystko w tej szkole dzieje się na polskim?
Sekretarka nie wiedziała. Ruszyła do drzwi. Pan popatrzył za
nią. Potem zajrzał do dziennika.
-  Wychodzić ławkami po dwóch - nakazał.
Sławek szedł z Kaźmierczakiem. Kaźmierczak milczał jak zawsze,
tylko dziwnie się trząsł. Wreszcie rzekł, że pewnie jest bardzo zimno
na dworze, choć zdaniem Sławka było gorąco. Na dowód czego
zdjął sweter. Ale Kaźmierczak trząsł się nadal, a oczy miał dziwne,
jak za mgłą.
Weszli do poczekalni. Kaźmierczak zaraz opadł na krzesło,
Sławek więc musiał wkroczyć pierwszy. Higienistka siedziała pod
szafą i malowała usta. Na moment przerwała, wskazała ruchem
głowy fotel. Lecz Sławek nie umiał sobie nakazać, aby tak od razu
na nim siąść. Czuł, że zaczyna dygotać jak Kaźmierczak.
Nagle dostrzegł, że higienistka obserwuje go w lustrze. W pewnej
chwili zaczęła się uśmiechać jak wuefista, gdy mu jakiś pomysł
przychodził do głowy. Higienistka była młoda i bardzo gruba.
Stanęła obok fotela i nakazała:
-  Siadaj!
Przysiadł na brzeżku. Bezceremonialnie popchnęła go głębiej
Sama zajęła małe podwyższenie, zawisła nad Sławkiem i zaczęła
podzwaniać cążkami. Sławek zamknął oczy.
-  Otwórz je! - nakazała. - Jak mam wiedzieć, kiedy cię zaboli'
Kiedy wjadę ci głęboko w nerw.  Nie ruszaj się, bo rozwalę c

dziąsła. Wiesz, jak mocno ono krwawi? Na śmierć! - wisiała nad
nim i wpatrywała się w jego strach, w jego łzy, których się wstydził.
- Czego beczysz? - raptem zesztywniała.
Sławek zobaczył koło niej panią doktor. Szybkość, z jaką
higienistka odfrunęła, powiedziała Sławkowi, że pani doktor nie
była zadowolona. Pani doktor nigdy nie straszyła uczniów. Przeciwnie,
zawsze ją tego dnia spotykało tyle zabawnych przygód w drodze
do szkoły, że wszyscy musieli się śmiać nawet przez łzy.
-  Bolą cię ząbki? - spytała pani doktor uśmiechając się.
Sławek zaprzeczył.
Pani doktor osuszyła płatkiem ligniny jego policzki. Wzięła do
ręki lusterko i pokazała Sławkowi.
-  Tylko zajrzę. I sprawdzę. Dobrze?
Sławek otworzył szeroko usta. Patrzył uporczywie w twarz
lekarki na znak, że się nie boi. Pani doktor miała szeroką spokojną
twarz i bardzo piękny uśmiech. Mówiła, że właśnie on jest reklamą
jej zawodu.
-  Pięknie utrzymane ząbki - pochwaliła. - Dbaj o nie. Bo to
już te na całe życie. Poproś następnego.
Następny był Kaźmierczak. Wydobył się powoli z kąta poczeka-
lni, spojrzał na Sławka tymi oczyma jak zza mgły i ruszył do
gabinetu.
-  Nie bój się - uspokoił go Sławek, ale Kaźmierczak machnął ręką.
Sławek nie zdążył siąść, gdy otworzyły się ponownie.
-  Chodź no! - rzekła higienistka.
Sławek wrócił niespokojny, ale to nie o niego szło. Pani doktor
trzymała Kaźmierczaka za rękę i cicho odliczała. Potem położyła
dłoń na czole, wreszcie zajrzała do gardła.
-  Masz  gorączkę  -  powiedziała.  Rzuciła  okiem  w  kartotekę
i zwróciła się do Sławka: - Sławek ci na imię, tak? A więc, Sławku,
idź z kolegą do pani doktor naprzeciwko. Potem wróć z nim do
klasy. Nie opuszczaj go, rozumiesz?
Sławek skinął głową.
-  Ja jestem od leczenia zębów. A tamta pani doktor od całego
zdrowia. Idźcie zaraz. A pani niech przywoła następnego.
-  Następny jest w klasie - rzekł nieśmiało Sławek.
Wyszli. Gabinet lekarski znajdował się na drugim końcu korytarza.
104
-  Co to, bez pukania?! - oburzyła się na nich pani doktor. Była
sama. Mieszała energicznie w szklance z herbatą, a na stole stała
druga, jeszcze nietknięta.
Sławek cofnął się, wchodząc Kaźmierczakowi na palce.
-  Albo nie - zmieniła zdanie pani doktor. - Zostań, skoro już
wszedłeś. O co chodzi?
Sławek wskazał na Kaźmierczaka.
-  Czekaj, czekaj! - rzekła pani doktor, bacznie się przyglądając
Kaźmierczakowi. - Tyś tu wczoraj był. Z bratem. Tak? - odczekała,
aż Kaźmierczak potwierdzi. Upiła ze szklanki, przyglądając się im
ze środka gabinetu. - No tak, gorączkę to ty masz! - powiedziała,
w dalszym  ciągu coś  obmyślając.  Korytarzem ktoś  szedł,  kroki
przybliżyły się, pani doktor powiedziała szybko: - Zażywaj, mały,
to samo, co twój brat. A wieczorem niech matka idzie z wami do
specjalisty.
Zrobiła krok, a oni cofnęli się przed nią, czekając, czy może
jeszcze coś powie. Drzwi otworzyły się tymczasem, Sławek nastąpił
obcasem na czubek czyjegoś buta. Ktoś krzyknął, uważaj! po czym
obrócił Sławkiem do przodu i wypchnął ich obu na korytarz. Chwilę
stali oszołomieni.
-  Mam to zwolnienie czy nie? - wychrypiał Kaźmierczak.
Sławek nie wiedział.   Wrócili do  klasy.  Pan fuknął na nich,
pytając, gdzie tak długo siedzieli. Ale zaraz umilkł, popatrzył na
Kaźmierczaka.
-  Jest chory - wyjaśnił Sławek.
Pan spojrzał po raz drugi.
-  Ma zwolnienie?
-  Nie wiem.
Pan żachnął się. Ale przyjrzał się dokładniej Kaźmierczakowi.
Coś mu się w nim nie spodobało.
-  Masz gorączkę, mały. Idź zaraz do lekarza.
-  On już był - odrzekł Sławek za Kaźmierczaka.
-  I co lekarka kazała?
-  Jeść  te  same  tabletki,   co   brat  - wychrypiał Kaźmierczak
i powlókł się do swojej ławki. Pan patrzył za nim zaskoczony.
-  No  nie,  widać jakaś  choroba  rodzinna  - mruknął.   Nagle
krzyknął - zabieraj się do domu! Pakuj manatki! Ty, jak ci tam?
105
- zwrócił się do Sławka. - Odprowadź go. Do samego domu,
rozumiesz? Uczciwie aż za próg, rozumiesz? Do szkoły nie wracaj,
nie zdążysz.
-  Tak, proszę pana - odrzekł Sławek wyciągając swój tornister
spod ławki.
-  Kurde, masz szczęście - rzekł Witek z zazdrością.
Sławek poszedł za Kaźmierczakiem, któremu było tak wszystko
jedno, że zapomniał zabrać jojo spod ławki, chociaż był to jego
jedyny skarb.
-  Ty! - krzyknął Pan za nim. - Jest ktoś w domu?
-  Brat - odrzekł Kaźmierczak i to Pana zadowoliło.
Starszy Kaźmierczak otworzył im drzwi. Miał nogę w gipsie aż
za kolano.
-  Gdzie małe?
Młodszy nie odpowiedział. Wtedy starszy przyjrzał się mu, jak
mama niekiedy patrzyła na Sławka.
-  O, kurde! - rzekł starszy. - Jeszcze i ty - pomyślał chwilę,
zatrzymał wzrok na Sławku. - Idź ty po małe. Bachory mają już
pewnie dosyć tego młyna, trzeba być człowiekiem.
-  Czy mi wydadzą? - zwątpił Sławek.
Starszy Kaźmierczak zastanowił się.
Wtedy przy drzwiach wejściowych zachrobotało w zamku, po
czym drzwi otworzyły się i wszedł młody wąsaty mężczyzna. Sławek
ukłonił się, ale tamten patrzył tylko na Kaźmierczaków, a oni na
niego. Było w tym patrzeniu jakieś obopólne oczekiwanie.
-  I co, boli noga? - spytał mężczyzna wciąż od progu.
Starszy Kaźmierczak nie odpowiedział. Mężczyzna przyjrzał się
młodszemu. Raptem podszedł do niego, ustawił twarzą do światła,
złapał za rękę i zaczął odliczać.
-  No dobra - rzekł - właź do łóżka. Ja idę po dziewczynki
i po lekarza.
Drzwi zatrzasnęły się za nim.
-  To wujek? - spytał Sławek.
-  W domu musi być jakiś mężczyzna - odrzekł starszy Kaź-
mierczak i zamyślił się. - Jak ja dorosnę, to go matka wywali. Tak
powiedziała. A teraz wędruj, bo się zarazisz.
Sławek wyszedł niechętnie. Bardzo dziwny był dom Kaźmier-
czaków.  Sławek lubiłby tu przebywać, ale oni nigdy nie mówili:
106
przyjdź do nas, albo zabawimy się na podwórku, bo mieli własne
sprawy i one im zupełnie wystarczały. Odkąd ich ojciec wszedł pod
tramwaj, mieli pełne ręce roboty, bo przecież na matkę nie mogli
wszystkiego zwalić, tak to kiedyś wyjaśnił Kaźmierczak, ten młodszy.
Sławek by również nigdy swojej matki nie zostawił, ale ona, niestety,
nigdy nie pozwalała sobie pomóc.
Stał przy oknie na klatce schodowej i patrzył przed siebie. Stąd
był niezwykle piękny widok, stale go pamiętał. Teraz, kiedy drzewa
nie miały jeszcze liści, można było dostrzec Wartę, jak sunie leniwie
między płaskimi brzegami tam, dokąd zmuszał ją prąd. Z czwartego
piętra Kaźmierczaka miało się sto razy lepszy widok niż z dziesiątego
u ciotki Jadwigi. Tutaj widziało się wszystko, jakby człowiek był
ptakiem.
Sławek westchnął. Tyle już razy stał przy tym oknie i tyle razy
patrzył sobie w dal, zawsze bardzo żałując. Ale dzisiaj zdał sobie
nagle sprawę, że nie ma czego zazdrościć. Wszystko bowiem, co
oni tutaj mają z okna, Sławek ostatecznie też mógłby mieć, gdyby
się postarał. Ale oni nigdy nie będą mieli tego, co Sławek ma od
niedawna.
Zszedł powoli na dół. Za narożnikiem stał Wtyczka i rozglądał
się, Sławka jakby nie poznał. Gdy Sławek był już na zakręcie,
odwrócił się. Jakiś obcy mężczyzna przedkładał coś Wtyczce, a ten
kiwał głową na zgodę. Wtyczka zawsze się zgadzał, gdy przekonywał
go ktoś silniejszy. Jakaś wstydliwa myśl narzuciła się Sławkowi, że
i on jest taki. Ale zaraz przypomniał sobie słowa Pana, że zgoda
na coś to czasami tylko mądra zwłoka.
Wszedł już na swoją ulicę. Chodnikiem szli szeroko trzej koledzy
Rudego. Ten z czerwonym grzebieniem zatrzymał się nagle przy
Sławku.
-  Ćmiki gdzie? - warknął.
-  Wypaliłem - odrzucił Sławek szybciej, niż pomyślał.
Zaskoczyło ich to tak, że zapomnieli go uderzyć. Oddalał się
od nich, nakazując sobie nie biec. Tak osiągnął bramę. Gdy docierał
do swojej oficyny, usłyszał za sobą trzask pękanego drewna. Obejrzał
się. Dwaj od Rudego podskakiwali na drewnianym obrzeżu pias-
kownicy, aż leciały drzazgi, Sławek zmartwiał. Wszedł do bramy,
odczekał, aż tamci odejdą, po czym zmienił kurs. W oficynie Pana
107
było cicho, Witek jeszcze nie wrócił ze szkoły, a jego dwaj starsi
bracia pewnie wcale nie poszli, widział ich bowiem na ulicy.
Zadzwonił delikatnie. Pana nie było w domu, Sławek zajął swój
punkt obserwacyjny na podeście pod pralnią.
Pan nie nadchodził. Za to zjawił się Witek. Maszerował przez
podwórko, gwiżdżąc i wykopując kamienie. Z małego okienka
Sławek widział go wyraźnie. Właśnie zatrzymał się koło połamanej
piaskownicy. Gwizdanie ucichło. Potem załomotały buty na schodach,
Witek otworzył drzwi swego mieszkania, szurnął szmacianką po
podłodze, aż podjechała sama do kuchni, i wycofał się na klatkę
schodową. Spojrzał w górę, odkrył głowę Sławka między tralkami.
Dwa susy i już był obok.
-  I po dechach - rzekł wskazując palcem w dół. - Szkoda, nie?
Sławek skinął głową. Pomilczeli.
-  Nikt nie wie - odezwał się Witek - że to ja wstawiłem model
do gabloty. Na ciebie poszło i na starego. No i w porządalu, tak
miało być - zamilkł, pomyślał chwilę. - Ale się nie bój - podjął.
- Rudy ma teraz coś lepszego na głowie, rozkręca interes, pod-
słyszałem, będzie z tego wielki szmal.
-  Rudy ci mówił?
Witek postukał się w czoło.
-  Rudy jest na amnestii,  to wysyła Wtyczkę,  podstawia go,
kapujesz? No więc Wtyczka gadał z takim jednym, w życiu go nie
widziałem.
-  Ja widziałem - rzekł Sławek. - Taki chudy w kręconych porkach.
-  Ten sam - rzekł Witek i zamyślił się głęboko. - O procencie
mówili.   Słyszałem każde słowo,  siedziałem w kiblu przy szopie.
Omal mnie z tym kiblem nie' wywalili, tak się żarli.
-  O co? - spytał Sławek zaciekawiony.
-  Pewnie o te procenty. Wiesz, co to jest amfa?
-  A ty wiesz?
-  Amfa to jest amfa, głupolu, każdy to wie. Wtyczka będzie ją
rozprowadzać.   Ale  się   boi,   bo  ma kuratora.   Rudy  to  dobrze
wymyślił! Tylko nie może wiedzieć, że ja wiem, spróbuj mnie sypnąć!
-  Przecież nie rozmawiam z nim! - odrzekł Sławek.
-  Ale z kim innym rozmawiasz! - zawołał Witek.
Umilkł, jego ucho wychwyciło odległy szelest zbliżających się
kroków. Znieruchomieli, bali się oddychać. Rudy z bratem Witka
108
dotarli na schody. Przytłumionym głosem wymienili kilka zdań. Imię
Wtyczki powtórzyło się kilkakrotnie.
-  On? - rzekł Rudy z niedowierzaniem. - Za słaby.
Rozstali się bez pożegnania. Trzasnęły drzwi. Witek trwał wciąż
obok Sławka nieruchomy, nieufnie nasłuchujący.
-  Nie mówiłem? - rzekł szeptem, po czym zjechał po poręczy
w dół.  Nie wszedł do  swego mieszkania,  Sławek dostrzegł przez
okienko przemykającą pod domami sylwetkę Witka.
Sławek siadł nieco wygodniej i zamyślił się głęboko. Nastałyby
bardzo piękne dni, gdyby Rudemu nie starczyło czasu dla podwórka.
A gdyby z tego nowego interesu miał dużo, dużo pieniędzy, to
może by w ogóle o podwórku zapomniał. Przestanie udowadniać,
kto nim rządzi, bo będzie miał ważniejsze sprawy na głowie.
Nagle ujrzał wchodzącego po schodach Pana. Szedł jakoś ciężko,
zapewne zniszczona piaskownica tak odmieniła jego kroki. Sławek
w okamgnieniu zjechał mu pod nogi.
-  Witaj na pokładzie - rzekł Pan.
-  Zdobyliśmy brzeg Normandii - rzekł szybko Sławek.
-  Bez strat.
-  Bez - potwierdził Sławek.
Roztargnienie ustąpiło z twarzy Pana. Otworzył drzwi.
-  I bez zwrócenia uwagi? - upewnił się.
-  Nikt nie wie, że to my - powiedział Sławek. - Myślą wszyscy,
że patrzą na ten sam. Taki jest podobny. Chociaż dużo piękniejszy.
W tej samej chwili Sławek dostrzegł w ręku Pana długą białą
kopertę. Zamilkł.
-  Może są w niej ważne wiadomości - podsunął wbrew swemu
sercu.
-  Raczej jest to list na przedwczoraj - odrzekł Pan. Przyjrzał
się kopercie, ale nie  rozciął jej.  Odłożył na biurko.  Wszedł do
kuchni, krzątał się po niej, znowu nieco roztargniony. Sławek śledził
każdy jego ruch ze swego pufu w rogu pokoju. Położył tornister
na podłodze, już pełen niepokoju.
-  Wiem, to ta piaskownica - odezwał się ze smutkiem.
Pan stanął w drzwiach i stamtąd przyjrzał się Sławkowi uważniej.
Popatrzył na tornister, na czapeczkę leżącą na podłodze, potem
rzucił okiem w stronę okna, ale nie podszedł tam. Posłał ślizgowym
109
ruchem swój kapelusz na stojący wazon i przysiadł na taborecie
obok Sławka.
-  Wyglądamy obaj, jakby się coś stało - rzekł. - Nie zdjąłeś
skafandra, a ja kurtki. Nic się jednak nie wydarzyło, piaskownica
to drobiazg, została wkalkulowana w akcję, jak przedtem krzewy.
My pierwsi zrobiliśmy ruch, oni więc musieli się zrewanżować, takie
są prawidła gry, nie zaprzątajmy sobie tym głowy. Mówmy lepiej
0  Normandii.
Sławek rozbłysnął.
-  Wtyczka stał godzinę i gapił się, nie wierząc oczom. Na pewno
opowiedział Rudemu.
-  A więc Rudy wykona następny ruch - rzekł Pan.
-  Nie będzie miał czasu - rzekł Sławek i raptownie zamilkł.
-  A dlaczegóż to? - spytał Pan, patrząc uważnie.
-  Rozkręca lepszy interes.
-  Aha - rzekł Pan, nie nalegając.
-  Dałem słowo honoru - rzekł Sławek.
-  To zobowiązuje - przyznał Pan.
Czajnik gwizdał w kuchni, Pan jednakże nie ruszył się z miej-
sca. Zapalił fajkę. Przez kłęby błękitnego dymu przyglądał się
Sławkowi z namysłem. Wreszcie wstał i zgasił płomień pod czaj-
nikiem.
-  Powiem ci coś, tak na wszelki wypadek, gdyby Rudy znalazł
czas - odezwał się z progu. - Nie ma przepisu, że my musimy być
górą. Zawsze musimy się liczyć z przegraną. Co jednak nie oznacza,
że zrezygnujemy z naszej gry. Mam nawet nowy pomysł, zrobimy
sobie własny samolot, co ty na to?
Sławek oniemiał. Pan wyrwał kartkę z notatnika i zaczął rysować.
Sławek  podszedł  do   biurka.   Ołówek  biegł  po  papierze,  pewnie
1  z rozmachem. Obły kształt rósł, mknął w locie płaskim, potem
opadał dziobem w dół, potem znów się wznosił do krawędzi karty,
gdyby nie ołówek Pana, trzymający się mocno papieru, samolot
wyfrunąłby daleko poza brzegi kartki, aż po sufit. Sławek spojrzał
w górę, istotnie, przez mgnienie coś białego śmignęło mu przed
oczami, a potem opadło posłusznie na papier.
110
Sławek i Witek zatrzymali się w tunelu bramy, w drodze do
szkoły. Zaintrygowała ich kłótnia na podwórku. Pani Cioskowa
spoglądała w dół przez okno na zniszczoną piaskownicę i powyrywane
krzewy, a pan Ciosek stał obok nich.
-  Sam sobie winien - rzekła pani Cioskowa. - Dawniej rozróbki
nie było.
-  Bo nie mieli czego łamać - na to pan Ciosek.
Okno nad nimi otworzyło się. Mama Witka dołożyła swoją
uwagę. Nagle wszyscy troje zaczęli się kłócić.
-  Szuramy! - Witek szarpnął Sławka za tornister.
Szli drogą na skróty. Milczeli.
-  My zrobimy następny ruch - odezwał się Sławek. - Im się
wydaje, że są górą.
-  Bo są, jeszcze się przekonasz!
Szli dziką drogą wzdłuż pawilonów. Zieleń zaczynała się już
powoli panoszyć, nagle rozbuchana forsycja zatkała swoją żółtością
dziury w siatce. Witek maszerował, zwalniając co kawałek, przytykając
nos do zieleni, i coś sobie medytował półgłosem.
-  U nas by też tak rosło - mruknął wreszcie. Wykopał kilka
kamieni. - Co robisz ze Starym? - spytał.
Sławek zastanowił się.
-  Zabronił ci mówić?! - napadł na niego Witek.
-  Budujemy samolot. Taki dla siebie.
Witka też przygięło. Stał i patrzył.
-  Głupoty  cholerne!  - rzekł wreszcie,  nie  wierząc  ani  słowu
i wierząc równocześnie we wszystko.
Sławek przyklęknął na ścieżce. Ujął patyk i zaczął rysować
kształt. Rysując, objaśniał obszernie, co jest co.
Witek wpadł w szał. Wyrwał patyk z ręki Sławka, zaczął skakać
po rysunku, zacierając go.
-  Myślisz - wrzeszczał - że ja samolotu nigdy nie widziałem?!
Nagle zamilkł. Odwrócił się i ruszył pędem do szkoły.
Wuefista biegał już po podwórku jak na zawodach.  Ostrym
gwizdkiem wygarniał uczniów z różnych kątów podwórza. Kiedy
nareszcie ustawili się pod właściwymi numerami, zagwizdał trzykrotnie
na znak, że odtąd ma być cisza, ani mru mru, bo pożałują.
Zapadła więc cisza. Nawet najodważniejszy obawiał się drgnąć.
Pan zapowiedział, że dwie klasy pójdą na wycieczkę, bo czymś
111
trzeba je zająć, skoro nauczycielki chorują. A jak tak dalej z tym
chorowaniem pójdzie, to jedynym wyjściem z tej sytuacji będzie
krzyknięcie adju tej szkole. Nie będzie to miało wpływu na cokolwiek,
bo zakute łby pozostaną zakutymi do śmierci, rozumiecie?
Rozumieli.
Pan od wuefu zabrał się z wielkim poświęceniem do ustawiania
klas przeznaczonych do wymarszu. A gdy czynił cokolwiek z po-
święceniem, wszyscy musieli zapomnieć, z kim się przed chwilą
pobili, i czym prędzej potulnie ustawić się według wzrostu. Przy
wymarszach za szkołę Pana obchodziło tylko jedno. Żeby było równo.
A więc było równo. Ustawiając ich, Pan nigdy się nie omylił
nawet o centymetr. Tylko na dziewczynki nie zwracał uwagi, baby
bowiem mówił głośno, to jedno wielkie zawracanie głowy.
Nareszcie wszystko było, jak należy. Pan jeszcze chwilę badawczo
sprawdzał, ale niestety, nie mógł niczego znaleźć.
-  Dobra. Idziemy do Palmiarni. Dziewuchy też.
Okręcił się w stronę budynku, a kiedy Witek obejrzał się
również, otrzymał cios w ucho.
-  Tu patrz, gówniarzu! - rzekł Pan i znowu się odwrócił.
Pan był dzisiaj szczuplejszy niż zwykle. Miał bowiem na sobie
nie dres, ale ubranie. Spodnie ściągnął skórzanym paskiem, który
jednak stale zjeżdżał poniżej, aż poza brzuch. Lecz gdy Pan obciągał
marynarkę, wtedy nagle brzuch gdzieś się podziewał, jakby go nigdy
nie było.
-  Co to ja mówiłem? - zapytał Pan patrząc w stronę budynku
- aha, żeby mi tam w Palmiarni porządek był, bo się policzymy.
Szósta Be idzie z nami,  bo wylatują im cztery lekcje.  Gdzie te
bawoły, do ciężkiej anieli, są?!
Właśnie ich ujrzał. Szósta Be wyszła sobie zza budynku, jak na
leczniczy spacer. Szli wolno i nierówno. Za nimi szła Pani od
rysunku, osoba bardzo młoda i niewielka. Nie miała z nimi szans.
Gdy docierała do nich, oni nagle przyspieszali kroku, jakby już nie
byli na spacerze, lecz na treningu, i ona znowu zostawała w tyle.
Wtedy zwalniali.
Do tej gry wciągnęli również dziewczyny. Były także wyższe od
Pani i bardzo wystrojone. Przy nich Pani wydawała się być jeszcze
bardziej szara. Ale tylko z daleka. Raz bowiem widział ją Sławek
112
z bliska, w swojej klasie, gdy przyszła na zastępstwo. Nie kazała
im się nudzić, byleby cicho. Lecz przyniosła ze sobą książkę i czytała
im kilkoma głosami naraz. Było to tak ładne, że nawet Witek nie
wariował, tylko prosto po lekcji poszedł do biblioteki wypożyczyć
tę książkę. Ale bibliotekarka jadła akurat śniadanie, a potem już
tej książki nie było.
Szósta Be była już blisko, wciąż drocząc się z Panią. Gdyby
byli mądrzejsi, dostrzegliby Pana w porę. Stał oparty o drzewo
i czekał, jak kot czeka na myszy. Nagle wyskoczył zza pnia.
Dryblasy zaryli natychmiast w miejscu i błyskawicznie ustawili się
według wzrostu. Dziewczynom nie poszło to tak składnie.
-  Co jest, siksy jedne?! - huknął na nie, a one zapomniały się
obrazić i szybciutko poszukały swoich miejsc zgodnie ze wzrostem.
-  Idziemy do Palmiarni! - poinformował ich Pan. - Kto  się
odłączy, pożałuje, że żyje. Idziemy razem i wracamy razem, zrozumiano?!
Potaknęli gorliwie. Ale to nie ułagodziło Pana dostatecznie.
Wyłowił z szeregu chłopaka, który ledwie ruszając ustami mówiJ
coś do drugiego. Pan ucieszył się.
-  Hej, wy tam! Przeleć no się jeden z drugim do bramy i z po-
wrotem.
Ruszyli nie dyskutując. Patrzył za nimi, mrucząc:
-  Już ja z wami dziś zatańczę.
Niewysoka nauczycielka stała przy nim. Wyglądała na zakłopotaną
Powiedziała coś do niego cicho, a on na to głośno:
-  Przekonasz się jeszcze, Mila.
Ruszyli równym i miarowym krokiem, a Pani znowu miah
trudności, aby nie zostać w tyle. Nadjechała czwórka. Wtedy rzucił
się bezwładnie do środka, a Pan nie gromił ich, bo sam miał kłopotj
z wejściem do zatłoczonego tramwaju. A kiedy już wszedł, opowiedzia
na cały tramwaj, co myśli o oświacie i ministrach. Nie ma na pensji
i na remonty, ot tak się rządzą.
-  Jakby wam pod nosem uczniowie szkoły nie rozbierali, to b;
nie były potrzebne tak częste remonty - powiedział ktoś i Pai
o dziwo, natychmiast zamilkł.
Na Moście Teatralnym przesiedli się w piątkę. Pan milczał, 
było dosyć dziwne. Dopiero gdy wysiedli przy ulicy Matejki, Pa:
rzekł z radością:
11
-  Niezły ubaw, jeśli buda okaże się zamknięta!
Ale Palmiarnia była otwarta. Dryblasi zaczęli się zaraz od progu
nudzić, bo byli tutaj już wiele razy. Niektórzy tylko czekali, aby
zejść Panu z oczu i siąść z dziewczynami na ławkach. Lecz wszystko
przewidział.
-  Dziewczyny na lewo, chłopcy na prawo. Interesować mi się,
ale już - ściągnął Panią na ławkę. Była niezdecydowana, siedziała
na brzeżku i patrzyła za uczniami. - Stąd wszystko widać - uspokoił
ją. - Nie pozabijają się. Najwyżej zeżre ich aligator.
Zaintrygowało to ogromnie Witka.
-  Słyszałeś? Gdzie są te... no, no z dżungli, co to żrą ludzi?
Kiwnął na jakiegoś kolegę, zaczął się z nim naradzać. Sławek
stał obok z głową uniesioną i podziwiał palmę. Witek złapał go za
skafander i odciągnął dalej.
-  Popatrz! - Przesylabizował: - Aligatory!
Miał ochotę podrażnić zwierzęta, ale dostrzegł dozorcę, dał więc
spokój. Lecz skoro nie mógł zajmować się aligatorami, to musiał
poświęcić uwagę Sławkowi. Ale ten nadal rozglądał się z rozmarzeniem
po tropikalnej roślinności.
-  Będę latał nad taką dżunglą - rzekł.
-  Z kim? - zapytał kolega, z którym przed chwilą rozmawiał Witek.
Witek wepchnął się między nich.
-  Mnie tam stary nie namówi! - rzucił Sławkowi w twarz.
-  Ciebie by do Afryki nie zabrał! - odpowiedział Sławek.
-  Kto? - krzyknął ten trzeci nie rozumiejąc.
-  On  ci  robi  obiecanki  cacanki!  - na to Witek.  - To jest
stary ćwok.
-  Kto?! - wrzasnął trzeci i dostał w kolano.
-  Ale ciebie nie sypnął - zawołał Sławek.
-  Nic by mi nie zrobili!
-  Kto? - zawrzasnął trzeci i wpakował się znowu między nich.
Witek złapał go za głowę i wepchnął do sadzawki z aligatorami.
Chłopak wyrwał się Witkowi i teraz nieco ogłupiały wypluwał wodę.
-  Mnie ten stary nie podkupi! - rzekł Witek, znowu okręcając
się do trzeciego, ale tamten umknął.
-  Bo się boisz Rudego - odparował Sławek.
Witek rzucił się na niego z pięściami.
114
-  No jasne, kto by! Wciąż ci sami! - dał się słyszeć ostry głos
Pana. - Do mnie!
Czekał, aż się zbliżą.  Nie szli spiesznie.  Witek był już koło
nauczyciela, ale nie zatrzymał się.  Szedł i szedł, jakby nie mógł
wyhamować.
Pan patrzył osłupiały. Po czym odwrócił się raptownie do Sławka.
-  Już ja się tobą zajmę, gówniarzu!
-  Dobrze, proszę pana - odrzekł Sławek grzecznie.
Pan osłupiał po raz drugi. Sławek odwrócił się. Spostrzegł Panią,
która nie zdążyła spoważnieć.
Głos ciotki Jadwigi słychać było aż przy drzwiach. Kłóciła się
z ojcem. Słowo „kariera" powtarzało się nieustannie. Sławek ruszył
korytarzem, starając się iść najgłośniej. Lecz dopiero, gdy był
w drzwiach kuchni, dostrzegli go.
-  Dzień dobry - powiedział grzecznie. - Co to jest kariera?
-  Na ogół śmierdząca działalność - wyjaśnił ojciec.
Zapadło milczenie.  Stał w drzwiach, czekając, aż go stamtąd
przepłoszą. Ale zapomnieli o nim.
-  Mówiłam już, masz kompleksy - rzekła ciotka.
-  Tyje masz, siostro. Też już mówiłem. To puzon, przekonasz się,
-  Nie nazywaj go tak - odezwała się mama. - Także gardzę
chamstwem, jak Jadzia. Nie biedą. Chamstwem.
-  Co ty o tym wiesz - przeciął ojciec.
-  Znam biedę. Zawsze byłam biedna i chyba biedna zostanę
Ale moim rodzicom o coś szło. Chcieli mi dać coś, czego nie im
za pieniądze. Wychowanie. Godność.
-  Chcesz powiedzieć, że ten puzon to wszystko ma?! - wykrzykną
ojciec. Zamieszał gwałtownie w szklance, zaczął pić, nie wyjmująi
łyżeczki, cały czas przy tym patrząc na siostrę.
Ale ona milczała. Nie powiedziała zgryźliwie, jak zawsze, uważaj
bo oczy sobie wyklujesz, tylko wpatrywała się we wzór na obrusie
-  Wiem, co to jest godność - odezwał się Sławek z progu.
Odwrócili się zaskoczeni.
-  Gdy człowiek ją ma, to się nigdy nikomu nie podlizuje. Zawsz
stoi prosto, nawet gdy jest przegrany.
11

-  Kto ci to powiedział? - spytała ciotka Jadwiga.
-  No, któż by! - zawołał ojciec nieprzyjaźnie.
Ciotka zainteresowała się jeszcze bardziej. Sławek mógłby o Panu
mówić cały dzień, lecz aż za dobrze rozumiał, że oni dzisiaj
słuchaliby o nim, nie żeby go chwalić.
-  Tutaj nie ma nic do tłumaczenia - odrzekł krótko. - Po prostu
tak jest.
I poszedł sobie.
Sławek dostrzegł z okna ogromny kapelusz, a potem brzeżek
twarzy ukrytej pod szerokim rondem. Pani szła krokiem osoby
niezupełnie pewnej, czy trafiła na właściwe miejsce. Sławek poznał
ją od razu. Przyszła tutaj namówić Pana, aby się wyprowadził. Był
prawie tego pewien. Wychylił się tak mocno z okna, że omalże nie
wypadł. Za chwilę zamknął je i bez namysłu zbiegł w dół.
Zastał ją jeszcze na podwórku. Rozglądała się, przytrzymując
rondo kapelusza. Za firankami pojawiły się głowy, ale jej to nie
interesowało. Wiatr przegarniał śmieci. Było ich jednak mniej, odkąd
dozorca ustawił dwa kosze. Pod domem żółciła się nowa piaskownica.
Krzewy wypuściły już seledynowe listki, robiło się tu całkiem
pięknie, co musiała zauważyć. Sławek stał w swojej bramie obserwując
stamtąd każdy ruch Pani.
Puściła wreszcie rondo kapelusza i poszła na tych swoich straszliwie
wysokich obcasach w stronę oficyny Pana. Sławek odczekał, aż ona
dotrze do pierwszego piętra. Już miał także wejść na schody, gdy
usłyszał, że Pan otwiera drzwi.
-  Jestem tylko przejazdem, tato - powiedziała Pani.
-  Wszędzie bywasz tylko przejazdem - odrzekł Pan.
Drzwi się zamknęły, Sławek cicho jak Indianin przemknął na
górę i zajął stanowisko na podeście przy pralni. Stuk wysokich
obcasów docierał wyraźnie, zapewne Pani krążyła po korytarzu. Po
namyśle Sławek zszedł kilka stopni, aby usłyszeć, jak ona namawia
Pana do przeprowadzki. Ale usłyszał czyjś szloch.
-  Zawiodłam  cię!  - rzekła  Pani.  - Nie  zaprzeczaj.  Zawsze
chciałeś dla mnie czegoś więcej. Ja jednak wybrałam życie pełne
kłamstw.
116
Głos Pana odrzekł coś cicho. Wtedy ona zakrzyknęła:
-  Zawsze chciałam najłatwiejszego. Byłam młoda, ładna i bardzo
głupia, a teraz jestem po prostu stara!
Płacz stał się głośniejszy. Sławek wycofał się na górny podest.
Na dole ktoś dobijał się do drzwi Witka.
Wreszcie głos jego matki powiedział szorstko:
-  Odejdź, Andrzej nigdzie nie pójdzie.
-  Sam go o to zapytam - zawrzasnął chłopak.
Wtedy mama Witka otworzyła szerzej drzwi i strzeliła chłopaka
dwa razy w twarz. Drzwi zatrzasnęły się. Chłopak zbiegł na dół,
pełen furii, wykrzykując przekleństwa. Potem wszystko ucichło.
Sławek czekał dosyć długo. Cisza trwała. Przyszło mu do głowy,
że Pani, być może, dawno sobie poszła. Zszedł po cichu na dół.
Gdy był pod drzwiami Pana, to je otworzył.
-  Wejdź - powiedział.
-  Pani poszła? - spytał szeptem Sławek.
Pan wskazał na stół. Pani siedziała już bez kapelusza, i popijała
herbatę.
-  Dzień dobry - powiedział Sławek nieco speszony.
Odkiwnęła, nie patrzyła na żadnego z nich, tak bardzo pochłaniały
ją własne myśli.
-  Przyjdę później - rzekł Sławek.
-  To krótka wizyta - odpowiedział Pan.
-  Przyjechałam  wyjaśnić - rzekła  Pani w zamyśleniu. Trochę
herbaty wylało się na obrus, wytarła plamę chusteczką, nie wiedząc
co robi.
-  Dajmy temu spokój - poprosił Pan. - To nikomu niepotrzebne.
-  Mnie jest potrzebne - odrzekła. - Ja nie mogę tego tak zostawić.
-  Mamy   gościa,   Moniko  - przypomniał  Pan,   przytrzymując
Sławka za plecy.
-  Nie ja wzięłam odstępne, tato. Wzięła je Dorota.
-  Wiem.
Pan delikatnie popchnął Sławka w stronę kuchni. Gestem spytał,
czy chce coś wypić. Zachowywał się tak, jakby Sławek był w tej
chwili bardzo miłym gościem.
-  Tobie dałby  na pewno  wyższe  odstępne - podjęła.  - Ale
młodym się spieszyło.
117
-  Sytuacja  nagliła.   Gdybym  się  nie  obudził  z narkozy,   od-
szkodowanie by przepadło. Nie rozmawiajmy o tym przy chłopcu.
-  Mały nie rozumie - odrzekła nieuważnie. - Pewnie masz rację.
Znam moją córkę. Bała się, że nie przeżyjesz.
-  To bez znaczenia, Moniko.
-  Powinna była podzielić sumę na trzy części. Wtedy byłoby
chociaż trochę uczciwie. Ale zagarnęła wszystko. Możesz ja zaskarżyć,
tato.
-  Nie zrobię tego - odrzekł Pan spokojnie.
-  Zasłużyła sobie!
-  Ale ja nie zasłużyłem na to, żeby wnuczkę zaskarżyć.
Zapadła cisza. Pani wyglądała, jakby nie od razu i nie do końca
zrozumiała słowa Pana. Pan postawił przed Sławkiem miseczkę
konfitur, ale Sławek miał wrażenie, że coś ściska mu gardło i niczego
by nie przełknął. Pan przyjrzał mu się uważnie.
-  Przepraszam cię - powiedział i już nie oponował, gdy Sławek
ruszył do drzwi.
Ojciec z wprawą żonglera nakładał potrawy na talerz. Sławek
przyglądał się temu, myśląc o czym innym.
-  Ej, ty tam - rzekł ojciec. - Można jeść i myśleć, to się da
pogodzić.
-  Zależy - odrzekł Sławek. Podniósł oczy. Ojciec przyglądał mu
się z dziwnym wyrazem twarzy.
-  Odmówili ci kanału? - zatroszczył się Sławek.
-  Nie - odpowiedział ojciec zaskoczony.
-  Ale spieszysz się bardzo?
Ojciec pomilczał.
-  Nie tak bardzo.
-  No to co ci nie wyszło? - spytał Sławek wprost.
-  Zupa stygnie - stwierdził ojciec.
Sławek ujął łyżkę. Dostrzegł, że palce ma poplamione klejem.
Ruszył do łazienki. Z kuchni nie dochodził żaden odgłos. Gdy
wrócił, ojciec wciąż siedział nad swoim talerzem.
-  Pewnie przesolona, nie? - rzekł ze zrozumieniem Sławek.
-  Bo ja wiem - na to ojciec, wciąż patrząc na Sławka. - Dużo
masz zadane?
118


-  Da się wytrzymać.
-  A matematyka?
-  Tylko cztery słupki.
Odpowiedział już roztargniony. A także nieco przestraszon
Przyszło mu bowiem na myśl, że mogli się omylić, obliczaj;
rozpiętość skrzydeł. Wtedy biały ptak runie dziobem w dół i trzel
będzie zaczynać od nowa. Odłożył łyżkę i westchnął.
-  Co cię gnębi, mały?
-  Proporcje.
-  Słucham? - spytał ojciec ledwo wierząc uszom.
Sławek odsunął talerz, aby ojcu lepiej to wytłumaczyć. Zaczął
rysować na obrusie kształt skrzydeł, tłumacząc jak ważna jest ich
szerokość. Potem ustawił dłoń, jakby odważał kadłub, i wyjaśnił,
o jakie proporcje chodziło. Wreszcie zaczął zakręcać palcami śmigło
i   opowiedział  o  wietrze,  który może  się okazać nieprzychylny
I o dziurach w powietrzu, w które można wpaść, lecz które nie są
takie groźne, jeśli samolot ma doskonałe proporcje.
Mówił i mówił. Oczy ojca robiły się coraz dalsze, jakby samolot
rysowany w powietrzu, unosił go ze sobą.
-  Masz wyobraźnię - rzekł ojciec. - Ale też żyjesz na krawędzi.
-  Zawsze żyłem - odrzekł Sławek. - Pan powiedział, że czło-
wiek musi mieć  kilka  światów.   Gdy  straci jeden,  zostanie mu
drugi.
-  Nie zanudzasz ty go za bardzo - przerwał ojciec.
-  My się nigdy nie nudzimy.
Ojciec zamilkł. Potem poprosił o kilka dodatkowych wyjaśnień.
Ożywił się tak bardzo, że Sławek natychmiast poznał, iż ojca ten
piękny powstający samolot wcale nie obchodzi. Umilkł.
-  Wolisz maszyny - powiedział do ojca.
-  Samolot to też maszyna.
-  Ale ma coś więcej. Można się na niej rozpłynąć w powietrzu.
Sala gimnastyczna była połączona z głównym budynkiem szkoły
długim przeszklonym korytarzem. Z okien sali wuefista miał bardzo
dobry widok na podwórko i bramę. I chętnie z tej dogodnej do
obserwowania pozycji korzystał.
119
Drzwi do sali były zamknięte. Gdy zbliżała się lekcja, Pan czekał
na uczniów w progu, w dresie, z gwizdkiem w zębach. Natomiast,
gdy lekcja się kończyła, Pan wypuszczał klasę bezpośrednio na
podwórze. Przed salą gimnastyczną Pan umieścił oszkloną szafkę,
w której wieszał przeróżne ogłoszenia. O sekcjach sportowych też.
Sławek ustawił się pod nią i usiłował odczytać, co jest na którym
ogłoszeniu. Sekcji bokserskiej nie było, a właśnie ta byłaby Sławkowi
najpotrzebniejsza.
Wtem otrzymał potężny cios w plecy. To Witek zaanonsował
swoją obecność.
-  Chcesz się zapisać? - spytał. - Też bym się zapisał. - Przeleciał
wzrokiem ogłoszenia, raz, drugi, coraz bardziej rozczarowany. - Nie
ma do czego, kurde!
-  Jest gimnastyczna! - wykrzyknął Sławek.
Witek pokójarzył błyskawicznie.
-  Dobra. Jak człowiek jest wygimnastykowany, to ludzie mogą
mu nadmuchać! - rzekł i zamyślił się. - Zobacz, czy on jest?
Zgodnie z planem zajęć wuefista powinien być w sali.
-  Siedzi tam - rzekł Witek. - Nie musi niczego robić, ale siedzieć
musi, bo za to bierze forsę.
Zadzwonili. Za drzwiami panowała cisza. Czekali cierpliwie,
znali rozkład pomieszczeń. Od tych drzwi prowadził długi korytarz
do sali. Z tego korytarza też prowadziły drzwi do kilku szatni.
Dopiero po przejściu sali trafiało się do małego pokoju, który
wuefista nazywał gabinetem. W gabinecie było biurko, dwa fotele,
piłki zawieszone u sufitu, a w rogach materace. Czekali więc, aż
Pan pokona całą tę drogę i dobrnie do drzwi.
Otworzyły się raptownie. Witek na wszelki wypadek uskoczył
za węgieł ściany. Sławek został sam oko w oko z rozgniewanym
nauczycielem.
-  Co jest, do jasnej cholery! - zasyczał Pan.
-  Chcemy się zapisać do  gimnastycznej - powiedział szybko
Sławek, cofając się przed impetem Pana.
-  W kwietniu?! - zawrzasnął Pan. - Pod koniec roku?! - i za-
trzasnął drzwi.
-  Nie mówiłem, że to wszystko pic na muchy? - rzekł Witek
wynurzając się. - Zauważył mnie?
120
-  Zdążyłeś uciec.
-  Nie uciekłem. Tylko zeszłem mu z oczu, głupolu - poprawił
Witek. - I tak mam z nim stale trudności.
Ruszyli korytarzem.
-  Lecimy  na  skróty  -  rzekł  Witek  i już  sterował  w  stronę
wyjścia, którego używał palacz, aby się szybciej dostać na zaplecze
szkoły.
Drzwi były otwarte, wiodły wprost na ścieżkę pod samym murem
szkoły. Była to ścieżka dla osłów, mówił Pan Dyrektor, ilekroć
kogoś na niej spotkał. Lecz nadal wszyscy po niej chodzili, a potem
przez dziurę w parkanie i już się było na ulicy.
Idąc, trzeba było przejść koło pokoju wuefisty. Okno było długie
i okratowane, niezbyt wysoko umieszczone nad ziemią. Ale żeby
zajrzeć do środka, trzeba było jednak wejść na występ muru. Witek
właśnie to zrobił. Ogromnie mu się spodobało, co zobaczył. Skinął
na Sławka. Sławek przystanął na występie obok Witka. Pan od
wuefu pół siedział, pół leżał na fotelu, a obok niego nauczycielka,
na którą mówili mapa Polski, bo tak zawsze była wymalowana.
Oboje byli rozebrani i bardzo zajęci sobą. Witek zachichotał. Pan
odwrócił się nagle, dostrzegł w oknie dwie głowy. Zjechali w dół,
nim zdążył doskoczyć do okna.
-  Poznał nas - przeraził się Sławek.
-  Nie przyzna się, że był z nią na ksiutach,  bądź spokojny
- powiedział Witek.
Pomaszerowali w milczeniu tuż pod murowanym obrzeżem
szkoły. Nagle Witek odgarnął Sławka całym ramieniem i przydusił
do pnia kasztana. Pod murem ktoś zaklinał się, że nie może. A drugi
głos nie ustępował. Poznali głos Wtyczki. Potem usłyszeli kilka
ciosów, jakby spadały na tornister, tak były głuche. Przylgnęli
ciaśniej do drzewa. Zza załomu muru wyszedł taki jeden mały
z czwartej BE, tak przerażony, że zapomniał płakać. Pięść Wtyczki
wygrażała za nim groźnie. Wreszcie ukazał się sam Wtyczka.
Przeliczył bilon i wpuścił go nie do kieszeni, lecz do nylonowej torebki.
Zastanowiło to Witka. Odczekali, aż odszedł wzdłuż muru.
Wtedy Witek dał znak i sami ruszyli. Trampki Wtyczki wydawały
lekkie kląśnięcia, gdy tak przeskakiwał kałuże.
Witek na moment zatrzymał się.
121
-  Rozkręca ten interes? - spytał retorycznie, po czym znowu ruszyli.
Wtyczka przeszedł na drugą stronę ulicy i raptem zniknął im
w jakiejś bramie. Puścili się biegiem. Ale Wtyczka jakby się rozpłynął.
Z podwórka można było przejść na plac budowy, niezliczone
wykopy zastawiały drogę i na moment odwróciły uwagę Witka.
-  On tu nie przyszedł tak sobie - powiedział do Sławka. - To
teren Cygana - urwał, wepchnął Sławka w niszę, sam bez tchu.
Wtyczka wynurzył się zza jakiegoś  baraku,  rozejrzał się, potem
wolno ruszył do bramy. Już mieli wyjść, gdy ucho Witka podchwyciło
chrobot gruzu. Przytrzymał Sławka tułowiem. Ten ktoś przeszedł
obok, nie zauważając ich. Był to Cygan, któremu podlegały połu-
dniowe łęgi nadwarciańskie. Twarz Witka wyrażała osłupienie i prze-
strach. Po długiej chwili wyszli na ulicę. Witek nadal nie zdradzał
chęci do rozmowy, co było wprost nie do pojęcia.
-  Boisz się? - spytał szeptem Sławek.
-  Myślę - odrzucił Witek.
Tak dotarli do dzikiej ścieżki. W oddalonych od niej ogródkach
ktoś malował altankę, ostry zapach farby ciągnął aż do nich. Witek
bez uprzedzenia wszedł w gąszcz jaśminów i tam przysiadł. Sławek
przyglądał mu się uważnie.
-  Boisz się? - powtórzył.
-  W połowie przeszedł do Cygana - odrzekł Witek, wciąż myśląc
usilnie. - Podkupili go. Chyba amfą.
-  Powiesz Rudemu? - spytał Sławek cicho.
Witek postukał się w czoło.
-  Niech się sami pozabijają - powiedział nagle zajadle i zamilkł.
-  A bratu?
Witek złapał nagle Sławka za skafander i zaczął nim potrząsać.
-  Ciągle mi każą, ciągle mi każą, niech sobie teraz sami po-
sprawdzają, kto im na pole wszedł - puścił Sławka, odwrócił się
profilem i zapatrzył w kiełkującą zieleń. - Oni myślą - rzekł - że
jak się ma dziewięć lat, to się jest głupim. Ja nie jestem głupi. Wiem,
jak podzielili szkolne podwórko. Niech sobie sami pilnują granicy!
-  A ta amfa? - spytał Sławek bojaźliwie.
-  Trafią do ciebie, trafią - na to Witek zgryźliwie. - Od niej
człowiek robi się głupi - nagle znowu złapał Sławka za skafander.
- Mnie tu nie było, kapujesz?! Ja nic nie widziałem, kapujesz?! Ty
122
też stul pysk i graj sobie głupka. Na razie oni powojują o to, kto
będzie miał monopol. Wiesz, co to jest monopol? Jak masz monopol,
to możesz walić w pysk każdego, kto ci na podwórko wszedł - rzucił
się do tyłu, podkładając szmaciankę pod głowę. Leżał tak wpatrując
się najpierw w niebo, a potem w rozwijającą się zieleń. Pachniało
ziemią, altanka malowana na czerwowo prześwitywała przez krzewy.
Stary człowiek malując, poświstywał coś bardzo ładnie. Witek
patrzył i patrzył w ten nabierający barw obrazek, wreszcie podniósł się.
-  Nasze na podwórku też już dobrze puszczają - rzekł.
-  To jaśminy.
-  Mocno pachną. Jak miałem wuja, to chodziłem do niego na
działkę, znam różne krzaje. Ale teraz nie chodzę.
-  Umarł?
-  Pochapali się, jak to głupi starzy - zamyślił się. - Może nie
połamią - rzekł w zadumie, a Sławek domyślił się, o czym Witek
mówił - Mają monopol na podwórku, to fakt, ale może nie połamią.
Cygan zaczął im grzebać koło tyłka, to muszą z nim zacząć, nie
starczy im czasu dla nas - urwał, coś przyszło mu do głowy. - Tylko
mi nie kłam. Co robisz ze starym?
-  Mówiłem, samolot.
-  Pewnie jakieś gówno - rzekł Witek z żalem. - I tak ci go
nie przyjmą na zawody.
-  Na jakie zawody? - wykrzyknął Sławek.
-  Te z plakatu, nie widziałeś? - odburknął Witek.
Sławek poderwał się. Rzucił się ścieżką w stronę szkoły. Przed
szkołą spotkał Kaźmierczaka. Młodszy Kaźmierczak wlókł dwie
swoje siostry za ręce i jak zwykle nie miał dla Sławka czasu.
Przystanął jednakże na moment. Nie spytał, dlaczego Sławek biegnie
do szkoły pod prąd, Sławek musiał mu sam wyjaśnić w przelocie.
-  Wywiesili plakat. O zawodach modeli.
Kaźmierczak poruszył się, ale nie rzekł ani słowa, tylko oczy
zrobiły mu się okrąglejsze. Małe puściły ręce brata i zajęły się
zbieraniem kamyczków, równie milczące jak brat.
-  Może mnie przyjmą? - wyraził nadzieję Sławek.
Oczy Kaźmierczaka zrobiły się jeszcze okrąglejsze.
-  Podali warunki - mruknął wreszcie.
-  Czytałeś? - wykrzyknął Sławek.
-  Przyklejali, jak wychodziłem - odpowiedział Kaźmierczak.
Nadal  stał, jakby  go  dzisiaj  mówienie  nie  nudziło.  I  nadał
wpierał w Sławka swoje sowie oczy.
-  Gdzie przykleili? - gorączkował się Sławek.
-  Przed świetlicą.
Sławek już miał ruszyć, gdy Kaźmierczak przytrzymał go za rękaw.
-  Nie  leć  - mruknął.   -  Budę  zamknęli.   Robią  wielkanocne
porządki - urwał, w oczach miał jakieś pytanie, ale nie wyrzekł
go. Złapał starszą dziewczynkę za rękę, ta złapała młodszą i tak
poszli w stronę swego domu.
Sławek stał i myślał, co też Kaźmierczak chciał powiedzieć.
Popatrzył za nim. Kaźmierczak skręcał właśnie w swoją ulicę, małe
odwróciły się kilka razy, ale on, nie oglądając się, wlókł je za sobą,
jak koń wlecze wózek.
Sławek poszedł w stronę domu. Miał tyle do przemyślenia.
Najpierw Witek, który nie chciał powtarzać Rudemu, co widział.
Który jakby pierwszy raz w życiu chciał stanąć po swojej stronie,
po stronie krzewów i Sławka, chociaż tego wyraźnie nie powie-
dział. Nikt dzisiaj nie mówił wyraźnie. Sławek poczuł się nagle
winien, że nie zmusił Kaźmierczaka do powiedzenia, co myśli.
Wprawdzie nigdy się z Kaźmierczakiem nie umawiał i na ogół
myślał o nim głównie wtedy, gdy Kaźmierczak zjawiał się w klasie
i siadał przed Sławkiem. W ławce, niczego sobą nie zasłaniając,
lecz zapewne powinien był dzisiaj zapytać, o co ci chodzi, Kaź-
mierczak? Może by odpowiedział.
Potem pomyślał, że może Kaźmierczak chciałby obejrzeć model,
a nawet przy nim pomagać. Była to myśl nęcąca, ale równocześnie
bardzo niespokojna. Z całą pewnością Pan natychmiast polubi
Kaźmierczaka, bo jego każdy lubi. A gdy będą model wykonywać
we trzech, to może się wydać, że Kaźmierczak potrafi wszystko
dużo lepiej od Sławka. Niewykluczone, że Pan jak wszyscy woli
tych, co są lepsi. I chociaż nigdy o tym Sławkowi nie powie, to
Sławek przecież natychmiast sam się zorientuje. Przy tej okazji
uświadomił sobie ze zdumieniem, że gdyby tym trzecim do pomocy
był Witek, to by Sławkowi tak bardzo o to nie chodziło. Witek
bowiem był kolegą od innego lubienia.
124
Szedł pochylony i wlókł za sobą myśli, jak przedtem Kaźmierczak
wlókł siostry. Nagle przystanął. Przecież wszystkie te troski są czymś
na wyrost. Pan bowiem wcale nie wie o zawodach. A gdy się dowie,
może w ogóle nie zechcieć do nich stanąć. W takiej sytuacji Sławek
nie ma prawa napomknąć o czymkolwiek, byłoby to bowiem jak
przemówienie się. Albo nawet wymuszenie, takie jakie ojciec zastosował
w wesołym miasteczku. Sławek nigdy nie dopuści, aby Pan bodaj
przez najkrótszą chwilę pomyślał o Sławku tak, jak Sławek pomyślał
o ojcu. Powlókł się przytłoczony w stronę domu.
Na podwórku dozorca i pan Ciosek naprawiali ławkę i piaskow-
nicę, a dwie małe dziewczynki tych z parteru, pilnowały ich jak
nieugięte strażniczki. A co tamci zrobili krok, to one za nimi. A gdy
pan Ciosek wracał do domu po jakieś narzędzie, to zaraz jedna
z nich biegła za nim i sprowadzała go na podwórko.
Sławek popatrzył trochę, jak pracują. Krzewy miały już dość
duże seledynowe liście, a gdyby róż ktoś nie zadeptał, to może by
któregoś dnia zakwitły. Były to jednak spostrzeżenia bardzo powierz-
chowne, Sławek bowiem już tkwił w czasie, który się niebawem
zacznie. Przechodząc nawet nie zerknął w stronę swoich okien. Nogi
same go zaniosły pod drzwi Pana.
Zazwyczaj Pan cierpliwie wysłuchiwał Sławka. Zdarzało się też,
że opowiadali sobie wzajemnie, co się wydarzyło tutaj czy gdzie
indziej. Ale prawie nigdy nie zdarzyło się, aby Sławek wszedłszy
ograniczył się tylko do milczenia. Pan więc musiał sam odgadywać.
0  czym też myśli się tak naprawdę w tym pokoju.
Pan  przygotował  najpierw  podwieczorek.   Miał  wesołą  twan
1  pogodny głos. Lecz z całą pewnością straciłby natychmiast dobrj
humor, gdyby poznał prawdę.
-  Lubisz szkołę - zagaił Pan.
-  Nie.
-  Dlaczego?
-  Bo tam wszystko wolno. I nic nie wolno - wyjaśnił Sławek
-  A czego dzisiaj nie było wolno?
-  Wrócić do szkoły po lekcjach.
-  I to cię tak zmartwiło? - zdziwił się Pan. Przysiadł na krześlf
obok. - Nie uważałbym tego za zmartwienie.
Sławek uznał to za zrządzenie losu.
12:
-  Nie martwiłbym się innym razem - odrzekł uczciwie. - Lecz
oni mogą przy sprzątaniu zdjąć plakat. Albo go zniszczyć.
Pan chwilę kojarzył. Potem spytał ostrożnie:
-  Jaki plakat?
-  Z gablotki.
Pan znowu pomilczał.
-  To takie ważne?
-  Bardzo.
-  A o czy jest ten plakat?
Sławek zamilkł.
-  Nie mogę powiedzieć - rzekł wreszcie - bo Pan by pomyślał,
że mi zależy.
-  A nie zależy ci?
Sławek nie odpowiedział.
-  Wal wprost - zachęcił Pan. - Daliśmy sobie słowo, że nie
będziemy się oszukiwać, prawda?
-  Prawda - przyznał Sławek.
Zaczął okrężnie. Pan wysłuchał najpierw o Kaźmierczaku, który
nie zdążył czegoś ważnego powiedzieć, chociaż bardzo chciał.
Zdaniem Sławka, Kaźmierczak bardzo by chciał obejrzeć sobie ich
model, nawet gdyby nie zgłosił się do zawodów. Potem przyszła
kolej na sedno sprawy, na opowieść o plakacie, o zawodach,
a potem zjawiła się wątpliwość, czy dziewięcioletni człowiek do nich
się nadaje. Bo w szkole zawsze się jest do czegoś za młodym, albo
za starym. Na koniec dopiero Sławek napomknął o samolocie, który
właśnie powstaje. Z całą pewnością będzie to najszybszy i najpiękniejszy
model świata, chociaż świat się o tym nie dowie, ponieważ robią
go sobie z Panem tak dla osobistej radości.
Pan wysłuchał wszystkiego uważnie. Potem punkt po punkcie
zbijał wątpliwości Sławka. Zawody są po to, aby do nich stawać.
Nie wiek konstruktora jest ważny, ale klasa modelu. Jeżeli zaś idzie
o ich model, to Pan jest pewien, że można spokojnie pokazać go
ludziom. Dlatego Pan zachęca Sławka, mało, Pan go wręcz do tego
zmusi, aby ich samolot spróbował publicznie swoich sił. Jeżeli zaś
chodzi o Kaźmierczaka, to Pan jest przekonany, że przy tak wielkiej
robocie, jaka ich czeka, przydałby się ktoś jeszcze. I nagle dodał
podchwytliwie:
126
-  Chyba żeby ci to przeszkadzało.
-  Nie - zaprzeczył Sławek. - Myślałem, że będzie mi przeszkadzało,
ale już wiem, że nie.
-  A czy ten Kaźmierczak jest dobry w robocie?
-  Jest lepszy - przyznał uczciwie Sławek, bacznie obserwując Pana.
-  To dobrze, szybciej pojmie. Zresztą podpowiesz mu, bo jesteś
już wciągnięty. A tak w ogóle, samolot ma wielu konstruktorów,
to  nawet  korzystne  dla  niego.  Czy  są jeszcze jakieś  sprawy  do
omówienia?
-  Nie.
-  To bierzmy się do roboty. A... ktoś inny nie chce nam pomagać1?
Sławek od razu zrozumiał Pana.
-  Jak pyta, to by się zaraz bił.
-  To także ma swoją wymowę. A Rudy... chciał czegoś od ciebie?
-  Nie ma czasu. Będzie miał wojnę o monopol.
-  Przecież go ma na tym podwórku - rzekł Pan.
-  Ale nie ma w szkole.
-  Nie chodzi do szkoły.
-  Wtyczka chodzi. I przekazuje.
-  Chyba że tak - powiedział Pan i poszedł otworzyć drzwi.
Sławek usłyszał głos pana Cioska. Zrozumiał, że trochę poczeka,
zanim Pan będzie gotów do pracy.
Na porannym apelu dyżur pełnił Pan od wuefu. Ale, co było
bardzo dziwne, interesowała go tylko własna klasa. Stał przy niej
zamyślony.
Klasa trzecia stało tuż obok jego szóstej, a więc dołączenie do
niej było trochę ryzykowne. Pan bowiem mimo roztargnienia nie
byłby łagodny dla spóźnionych. Sławek i Witek oceniali sytuację
od bramy podwórka. Witek doszedł do wniosku, że gdyby dołączyli
od drzwi budynku, Pan miałby mniejsze szansę zauważyć ich.
-  Chodu! - rzucił Sławkowi.
Za późno. Wuefista dostrzegł manewr. Kiwnął na nich palcem.
-  Poznał ciebie - mruknął Witek.
Ruszyli ku nauczycielowi, Witek kołysząc się w biodrach na
znak, że się nie boi, a Sławek cały sztywny ze strachu. Doszli do
127
Pana. Uczniowie przyglądający się temu zrozumieli, że za chwilę
ujrzą piękne przedstawienie.
Pan przyjrzał się najpierw Witkowi, potem Sławkowi. Witek
patrzył Panu hardo w oczy, a Sławek swoje opuścił. Pan przesunął
po nich wzrokiem, z góry w dół i odwrotnie.
-  Na moim dyżurze panuje porządek. Żadnych spóźnień! - zawiesił
głos. Klasy czekały, co tym razem Pan wymyśli dla spóźnialskich,
ale wyglądało na to, że Pan jeszcze nie wiedział. - Stać prosto!
- huknął. - Nie garbić się! Wyrównać! Stop! Ty, mały, do ciebie
mówię! - odczekał, aż oni dwaj dołączą do szeregu. - Do ciebie
mówię, kurduplu! - ryknął na Sławka. - Wystąp!
Sławek, dygocząc wewnętrznie, wystąpił. Czekał na najgorsze.
Na twarzy Pana ukazał się uśmiech, Sławek zrozumiał, że Pan
dostrzegł jego strach i syci się nim. Jak Rudy. Jak reszta. Na ten
krótki moment zrozumienia strach opuścił go nagle. A kiedy
powrócił, już nie paraliżował nóg. Był tylko zwykłym sobie strachem
zwykłego chłopca, który nie lubi być karany.
-  Podejdź bliżej!
Sławek zrobił krok, potem drugi. Stanął przed Panem. Pan
przeciągał chwilę, wpatrując się w twarz Sławka. Ale nie znalazł
w niej dawnego strachu. Zdziwił się trochę.
-  Dobrze! - zadecydował. - Leć do sekretariatu i zapytaj, czy
Pan Dyrektor już przyszedł. Biegiem!
Sławek ruszył w stronę budynku,  tornister tłukł się na jego
plecach, a płócienny chlebak obijał boki.
Pan wrzeszczał za nim:
-  Biegiem! Biegiem!
Sławek miał uczucie, że nie dobiegnie żywy do drzwi. Że nogi
w pewnej chwili popłaczą się i runie w piasek podwórka na oczach
kolegów. Odwrócił się. Wszyscy patrzyli za nim, nikt się nie śmiał.
Pan zrobił gwałtowny ruch, no dalej, ale już.
Sławek zatrzymał się. Stało się to nagle, niby z cudzego roz-
kazu. Chwilę stał, wyrównując oddech, potem, jakby wrzeszczące-
go Pana wcale za plecami nie było, ruszył spokojnie do drzwi
budynku.
Wszedł do sekretariatu. Nim skończył pytanie o Pana Dyrektora,
ona przerwała mu.
128
-  Kpiny czy co? - rzekła obrażona. - Pan Dyrektor wyjechał
na tydzień i cała szkoła o tym wie. Nie zawracaj mi głowy.
Sławek przeprosił grzecznie i zawrócił na boisko. Klasy właśnie
maszerowały do budynku. Pan stał plecami do Sławka i nawet nie
odwrócił się, gdy Sławek chciał mu złożyć meldunek. Sławek wtedy
pojął, że Pan posłał go do kancelarii naumyślnie. Przerwał więc
w pół zdania i wstąpił do szeregu.
Pan odwrócił się raptownie.
-  Zwolniłem cię?!
Sławek poczuł lekką zadyszkę. Lecz bardzo spokojnie wystąpił
z szeregu i popatrzył w górę na Pana. Nie cofnął ani na chwilę
wzroku. Pan stracił nagle zainteresowanie dla niego.
-  Do klasy! - ryknął. - Jeszcze się z wami policzę!
-  A gadaj se, kmiotku! - na to półgłosem Witek i tak weszli
do środka.
Kaźmierczak zajął spokojnie swoje miejsce przed Sławkiem. Na
moment odwrócił ku Sławkowi swoje sowie oczy, jakby o coś pytał.
-  Jeszcze nie czytałem - odszepnął Sławek.
Oczy Kaźmierczaka skryły się na moment pod powiekami. Pani
wciąż nie zajmowała swego miejsca na katedrze. Stała w drzwiach,
jakby kogoś oczekiwała.
-  Chciałbyś ze mną? - spytał szeptem Sławek.
Kaźmierczak zapatrzył się w tablicę i długo medytował.
-  Jeżeli nie będzie ciszy, nie zacznę lekcji - zagroziła im Pani
od drzwi, wciąż nimi wachlując.
Sławek czekał na odpowiedź Kaźmierczaka, ale ten wciąż wpat-
rywał się w tablicę. Nagle Sławek zorientował się, że razem z nin
czeka na odpowiedź Witek, dłubiąc zajadle scyzorykiem w ławce.
-  Jak mój braćka będzie mieć z powrotem  te swoją nogę.
- odezwał się nagle Kaźmierczak, pokazując Sławkowi jedno oko,
drugie wciąż patrzyło  na tablicę.  Wreszcie Kaźmierczak usiadł
prosto i Sławek miał przed sobą, jak każdego dnia, małą okrągłą
głowę, która mu niczego nie zasłaniała.
Pani wróciła zawiedziona od drzwi. Zaczęła się lekcja i wszyscy
bardzo się cieszyli, że zaczęła dopiero od połowy.

Plakatu nikt nie zdążył zedrzeć. Czerwone litery na białym
kartonie informowały wpatrzonych o zaplanowanych zawodach
modeli latających. Weźcie udział, krzyczały czerwienią. Czeka wiele
nagród. Między innymi lot nad Poznaniem. Z boku plakatu wy-
malowano symbol. Białe rozpięte skrzydła. A pod symbolem - warunki
zawodów.
Sławek nie musiał użyć siły, aby się dopchać bliżej plakatu.
Przed nim bowiem, mocno wiosłując ramionami, napierał Witek.
Przystanęli z nosem przy plakacie. Odczytali każdy dla siebie. Witek
bowiem jakby Sławka dzisiaj nie poznawał. A co na Sławka przez
omyłkę spojrzał, to w oczach miał wielki gniew. Nieskończoną ilość
razy przeczytał o warunkach, nigdy nie komentując, co było niezwykle
dziwne.
-  Wezmę udział - oznajmił mu Sławek.
-  Kurdupli nie przyjmują - odrzekł Witek, nie patrząc.
-  Toteż ty się nie zgłosisz - odpalił Sławek.
Pięść Witka wylądowała na jego uchu. Oddał. Witek znowu go
palnął, a Sławek znowu oddał. Natychmiast zrobiło się koło nich
luźniej. W powstałym półkolu, nie dostrzegając gapiów i nie słysząc
dopingu, okładali się zaciekle pięściami. Nikt z patrzących nie miał
wątpliwości, czyje ciosy są celniejsze, ale Sławka to nie obchodziło,
miał wrażenie, że jego pięści same strzelają w ciało Witka.
Nagle Witek runął.
Kątem oka Sławek dostrzegł czyjąś nogę, cofającą się szybko.
Na nodze był but Kaźmierczaka, Kaźmierczak bowiem nosił
szczególne zielonożółte buty po bracie, a brat miał je z paczki.
Witek podnosił się powoli. Sławek stał nad nim, gotowy do dalszej
walki. Obaj, jak na komendę, wysunęli pięści. W oczach Witka
była furia.
-  Pan idzie! - zakrzyknął Kaźmierczak.
Witek stał tyłem i nie rozpoznał głosu. Właściwie nikt nie poznał
głosu Kaźmierczaka, ponieważ jeszcze nikt nie słyszał go krzyczącego.
Gromada pierzchła. Oni stali nadal naprzeciw siebie, dysząc. Pan
nie nadchodził, Witek zrobił nagle w tył zwrot i runął do wyjścia,
została po nim szmaciana torba.
Sławek podniósł ją machinalnie i zabrał do klasy. Wytarł chus-
teczką krew z twarzy. Wszyscy siedzieli już na swoich miejscach.
130
Pan od polskiego także. Sławek spojrzał na jego głowę pochyloną
nad dziennikiem, chciał rzec słowo usprawiedliwienia, lecz zrezygnował.
Usiadł w ławce. Z pustym miejscem obok siebie, ze szmacianką
Witka pod ławką, czuł się bardzo dziwnie, jakby to on przegonił
Witka ze szkoły.
Kaźmierczak siedział cicho, nie oglądając się. Sławek przyłapał
się, że myśli teraz nie tylko o tym, który siedział przed nim, ale
coraz częściej o nieobecnym.
Mimo, że korytarz był mroczny, mama Sławka natychmiast
dostrzegła, że coś się stało. Półzaczęte słowo ucichło. Szybkim
ruchem wepchnęła Sławka do łazienki i obejrzała go, najpierw
błyskawicznie, a potem dokładnie, szczegół po szczególe.
-  To  oni!  To  ich  sprawka!  - powiedziała z  gniewem.  Nie
potrzebowała dowodów, zawsze znała prawdę o podwórku, tak na
pewno, dlatego trudno jej było cokolwiek wytłumaczyć.
Milczał więc. Ona zaś przemywała gencjaną jego nos i zraniony
policzek i równolegle mówiła, co jeszcze może ich dwoje tutaj
spotkać na miejscu zapomnianym przez normalnych ludzi. Ojca to
nie tyczy. Ojciec był stąd. Jego tutaj uznawali, tak jak on uznawał
ich. Kto wie, czy kiedyś nie był taki sam, jak ci z dołu.
Tutaj nagle utknęła. Sławek zauważył rumieniec oblewający jej
policzki. Rozumiał dlaczego.
-  Może kiedyś było tu inaczej - poprawiła się mama szybko.
Obejrzała Sławka jeszcze raz. Oczy miała spłoszone i wilgotne.
Zawsze najbardziej martwiła się oczami. Wtedy stawały się jeszcze
większe i nagle traciły cały blask. Wpatrywała się teraz w niego,
jakby nadal coś mu zagrażało. Sławek wiedział, że również tamta
tajemnica sprzed tygodnia, gdy nocą powrócił z Panem, czyni j?
jeszcze bardziej przerażoną i nieprzychylną podwórku.
-  To oni! - powtórzyła.
Sławek pojął, że nareszcie musi wyznać jej prawdę, aby przestali
tak rozpaczać.
-  Nie oni, Witek - sprostował.
Nie słuchała. Patrzyła w jakiś punkt.
-  Biliśmy się! - krzyknął.
13
Oczy jej poruszyły się. Spojrzała na Sławka.
-  Nigdy się nie biłeś - rzekła. - Nie jesteś taki.
-  Jestem taki! - zapewnił. - Biłem się o plakat. O zawody.
O kurdupla. O wszystko się biłem!
Nie zrozumiała słów, ale pojęła z głosu i z twarzy. Przysiadła
na wannie.
-  Ty się z kimś biłeś?! - rzekła z niedowierzaniem.
Wtedy opowiedział, zaczynając nie od początku, tylko od zawodów,
w których weźmie udział, ponieważ liczy się nie wiek konstruktora,
ale jego umiejętności. A także śmigłość i zwinność! A taki będzie,
takiego skonstruują. Skrzydła będą białe, zawiśnie na nich na
moment, a potem da się wynieść w górę fali powietrza i poleci ku
chmurom. Może nawet nie wróci, ptakom się to przydarza.
Dłoń Sławka wykonywała płynne ruchy. Matka patrzyła, słuchała,
a oczy jej błyszczały znowu. Nie miał pewności, czy ona rozumie
każde jego słowo, ale wiedział, że pojmuje całą niezwykłość wydarzenia.
Że odtąd już nie powie złego słowa o Witku czy o tych z dołu.
Przestanie się ich bać, nie będą przeszkadzać jej w życiu. W nagłym
uniesieniu pomyślał, że mógłby jej podarować pięknego ptaka nawet
przed jego lotem. Umilkł.
Przyciągnęła go do siebie. Siedzieli teraz na brzeżku wanny
blisko siebie i milczeli.
Buty ojca wystukały pospieszny rytm na deskach korytarza.
Kroki zatrzymały się najpierw przed kuchnią, potem pobiegły do
łazienki. Popatrzył na nich, wciąż siedzących obok siebie na brzeżku
wanny.
-  Jezu! - rzekł. - Ta sama twarz!  - i zaraz innym tonem:
- Znowu się spiskuje przede mną.
-  Leć, leć - odrzekła mama. - Zajmij się lepiej tą swoją blaszaną
zabawką.
Nie odszedł. Stał w drzwiach i milcząc przyglądał się im dwojgu.
Sławkowi przemknęło przez głowę, że ojciec chętnie przysiadłby
obok, ale jakoś mu nie wypada.
Sławek w milczeniu przygotowywał stół do pracy. Pan kończył
w tym  czasie  rysunek  warsztatowy modelu w takiej  wielkości,
132
w jakiej miał być. Pan miał do tego specjalny papier, aby wyszły
mu ładnie wszystkie krzywizny kadłuba i usterzenia pionowego.
-  Ułożyłeś? - spytał Pan nie patrząc.
-  Kończę - odrzekł Sławek tak samo oszczędnie jak Pan.
Przyjrzał się swemu dziełu. Z jednej strony materiał, z drugiej
narzędzia. A pośrodku arkusz grubej tektury jako podkładka.
Klamerki do przytrzymywania suszącego się elementu też leżały
obok, na tym bowiem polega dobra organizacja pracy i jej powodzenie.
Sławek mógłby wyliczyć wszystkie narzędzia po kolei i na wyrywki,
nawet gdyby go o to nikt nie pytał i nikt nie słuchał.
-  Mamy go! - oznajmił Pan.
Usadowili się każdy na swoim taborecie.
-  To się nazywa szkolny model szybowca - wyjaśnił Pan. - Musi
uzyskać czas lotu ponad sześćdziesiąt sekund przy starcie z holu,
A hol może mieć maksymalną długość do pięćdziesięciu metrów
Łącznie wylatać trzeba takim modelem prawie dwadzieścia minut,
w lotach dłuższych niż czterdzieści sekund każdy. To nie jest takie
łatwe do osiągnięcia. Musimy być dokładni i bardzo się pilnować
-  Komisja nie uwierzy, że zrobiłem go sam - rzekł Sławek.
-  Nie będziesz im tego wmawiał. Możesz startować poza kon-
kursem. Chodzi nam tylko o samą przyjemność, prawda?!
-  Jaśkowiak z siódmej robi swój model z ojcem. Ale on się ni<
przyzna. I jemu uwierzą, bo jest stary.
-  Tak  to już  bywa - rzekł  Pan  zupełnie  nieprzejęty.  - M]
w każdym razie spróbujemy być uczciwi.
Pan wstał. Skinął na Sławka. Udali się na krótki relaks do
kuchni. Stamtąd, pijąc herbatę, spoglądali w zamyśleniu na stół
i robotę, jaka ich czekała. Sławek czuł drobne ukłucia w palcach,
jakby go nakłuwano igiełką, nawet zęby zaczęły mu cierpnąć.
-  A Kaźmierczak co na to? - spytał Pan.
Sławek zastanowił się, jak przekazać milczenie Kaźmierczaka.
-  Przyjdzie, jak jego brat będzie miał z powrotem tę swoją nogę.
 wyjaśnił wreszcie. Zastanowił się. - Myślę, że mu zależy.
-  A Witek? - Pan wskazał na nos i oko i spytał gestem, czy
może bili się jeszcze raz.
-  On nie przyjdzie - rzekł Sławek. - On się boi.
Pan zrozumiał, kogo.
133
-  Ty też się boisz - rzekł.
Sławek zamyślił się.
-  Ja jestem laluś - wyjaśnił Panu całą tę podwórkową zależność.
-  Mnie wolno - zastanowił się. - Ale nie wszystko mi wolno.
-  Rozumiem - rzekł Pan.
-  Jak co do czego przyjdzie, to mogą mi kazać, bo ja nie jestem
z paczki.
-  Co ci mogą kazać, do czego przyjdzie? - zainteresował się Pan.
Sławek zawahał się. Przypomniał sobie Wtyczkę i Cygana, lecz
również słowo dane Witkowi. I strach Witka, że słowo może nie
być dotrzymane.
-  Do różnych rzeczy - odrzekł. - Rudy i Cygan chcą mieć ten
sam monopol.
Pan uśmiechnął się z roztargnieniem. Nie spytał o nic, ale Sławek
poznał, że Pan myśli swoje o tym monopolu. Może przyjdzie taki
czas, że sam odkryje, Sławek jednakże nie może mu nic powiedzieć.
Pan pchnął laską drzwi do pokoju. Otworzyły się na całą
szerokość. Mogli teraz spoglądać do woli na tekturowy prototyp.
Spoczywał kadłubem na wysokim wazonie i chwiał się delikatnie,
ilekroć wiatr wpadał przez okno do pokoju i oblatywał ściany.
-  Jak go nazwiemy? - spytał Pan.
-  Szerszeń.
Pan uśmiechnął się.
-  To owad. Nasz jest ptakiem.
-  Bardzo pięknym - rzekł Sławek.
-  Nie piękno zadecyduje - odrzekł Pan. - W sporcie nikt za
drugiego nie może nic zrobić. Nie liczy się protekcja ani najlepsze
życzenia. Decydują tylko umiejętności. W tym przypadku nasze i jego.
-  Będzie najszybszy, ja to wiem!
-  Możliwe - zgodził się Pan. - Ale istnieje jeszcze wiatr, który
może go zepchnąć. I tyle innych przeszkód. Lecz właśnie to jest
pasjonujące, rozumiesz? Pokonywanie przeszkód i siebie to jedyny
sens wszelkich zawodów. - Pan mówiąc uśmiechnął się. Ale w głosie
zjawił  się jakiś  twardy  ton,   Sławek  natychmiast  go  wychwycił.
-  Pamiętaj, najtrudniej zmusić siebie do czegoś. Do śmiechu, gdy
się jest smutnym. Do uprzejmości, gdy się nie ma humoru. Do
walki, gdy się wie z góry, że jest się przegranym. Do oporu, gdy
134

pozornie nie ma on sensu. Kiedy nauczysz się tego, poznasz, że ien
ma większej satysfakcji niż ta. Staniesz się panem siebie. Będziesz
niezależny, nawet gdyby wyglądało, że tak nie jest, rozumiesz?
-  Kaźmierczak jest niezależny - rzekł Sławek. - On to umie.
Pan zamilkł. Złapał Sławka za ramiona i przyciągnął bliżej.
-  Ty również umiesz.
Sławek potrząsnął głową.
-  Czasami umiem. W myślach - zastanowił się, po czym patrząc
uważnie w twarz Pana spytał: - Czy jak się jest nikim, to można
przestać nim być?
-  Jesteś kimś! Dowiesz się tego pewnego dnia.
-  Może - odrzekł Sławek zamyślony. - Ale czy inni wtedy
zauważą? Czy przestaną mnie mylić?
-  Jestem tego pewien - odrzekł Pan. - Po prostu zmusiszich
do tego.
Kaźmierczak i jego siostry wyglądali z daleka jak krótki nie-
dokończony pochód. Najpierw szedł on, w lewej ręce mając grabie,
konewkę i torbę z jakimiś roślinami, w prawej zaś dłoni trzymał
rękę siostry, tej starszej. Ta z kolei ciągnęła za sobą tę młodszą.
Kaźmierczak szedł szybko, a one wolno, wciąż oglądając się za siebie.
Sławek odczekał, aż się zbliżą. Kaźmierczak nie puścił ani na
moment ręki tej starszej, jak również nie zwolnił, rzucił tylko krótko
-  Są imieniny.
Zabrzmiało to jak propozycja. Sławek więc postąpił kilka szybkich
kroków i zrównał się z Kaźmierczakiem. Chwilę szli nie rozmawiając.
Sławek zrobił niepewny ruch, proponując pomoc. Kaźmierczak bez
słowa podał mu konewkę i grabie, sam zachowując rośliny. Teraz
już szli nie tylko obok siebie, ale razem. Nie rozmawiali, Kaźmierczak
bowiem miał swoje do przemyślenia. Akurat nadjeżdżał autobus
w stronę Miłostowa. Zatrzymał się koło nich z piskiem opon,
chociaż nie było przystanku. Kaźmierczak spojrzał w górę ku
kabinie kierowcy. Ten pstryknął w guzik, drzwi rozwarły się z sykiem.
-  Właźcie - rzekł - i tak mam spóźnienie.
Sławek był bardzo zdziwiony, Kaźmierczak wcale. Podsadził
najpierw swoje siostry, na koniec postawił torbę na stopniu, wreszcie
135
wpakował się do wnętrza nie troszcząc się o Sławka, Sławek musiał
zrobić to sam.
Autobus ruszył jak wypuszczona strzała. Kilka kobiet poleciało
do tyłu, coś się przewróciło z hukiem, podniósł się wielki krzyk,
ale kierowca warknął, nie oglądając się: - Cicho mi tam, ale już.
Był młody, miał wielką szopę kręconych włosów, wesołe oczy
i dymiący papieros w ustach. Wyjął go na moment.
-  Znowu jedziesz? - spytał.
-  Są imieniny - wyjaśnił Kaźmierczak, podchodząc bliżej.
Kierowca zastanowił się chwilę.
-  Fakt. Zawsze się wtedy piło - skinął na nich, aby podeszli
jeszcze bliżej. Wycelował oczy w lusterko, jego twarz odbita w tafli
była teraz zamyślona. - A mama co? Radzi sobie?
-  No - potwierdził Kaźmierczak.
-  Sama jest czy z tamtym?
Kaźmierczak nie odpowiedział zaraz.
-  Musi być z kimś, nie? - odrzekł poważnie.
Tamten patrzył w lusterko i patrzył. Kiwnął głową.
-  Fakt. Takie życie. - Pomilczał. - Piękna kobita, ale ja się
spóźniłem - znowu pomilczał. - Gdyby się wasz stary na tramwaj
nie nadział... No tak, ale nadział się, fakt nie do ukrycia - zatrzymał
autobus przed bramą cmentarza. Głosy oburzenia znowu się podniosły,
ale on huknął do tyłu coś o starych rupieciach i z sykiem uwolnił
drzwi. Krzyknął za nimi z kabiny: - Dobry był z niego kumpel,
pozdrów go!
Kaźmierczak kiwnął głową. Znowu utworzyli mały pochód.
Sławek był już kilka razy na cmentarzu, ale nigdy sam. Cmentarze
oglądane bez rodziców są ładniejsze i chyba weselsze. Mają wtedy
jakby mniej grobów, a więcej drzew, krzewów i pięknych pomników,
przy których można przystawać i odczytywać, kiedy kto odszedł
i jakie nosił imię. Sławek nigdy dotąd nie słyszał o imieniu Hortensja
czy Pafnucy, a były to przecież bardzo ładne imiona. Kaźmierczak
też tak uważał. Przystawali więc często, małe szły za nimi luzem.
Kaźmierczak rozglądał się wkoło, nie rozmawiając, a gdy dostrzegł
coś ładnego, jego sowie oczy nieruchomiały. Najładniejsze dla niego
były chrząszcze i robaki. Przyklękał wtedy i brał do ręki tego, który
przeciął mu drogę.  Oglądał go uważnie, potem puszczał, śledząc
136
jego trasę. Małe przysiadały obok, ale wnet je to nudziło, odchodziły
więc bezszelestnie, porozumiewając się ze sobą przy pomocy gestów.
Były to bardzo dziwne dziewczynki, Sławek jeszcze nigdy takich nie
spotkał.
-  To jest żuk grabarz - objaśnił Kaźmierczak. - Na cmentarzu
najwięcej jest robaków, bo mają co jeść. Za dwa lata, jak będziecie
mieć biologię, to ja - nie skończył, wziął żuka w palce, obejrzał
dokładnie, po czym postawił na ścieżce. Podniósł się z kolan.
Sławek także wstał. Był to zupełnie inny Kaźmierczak niż w szkole.
-  Może będę robił w zoo - rzekł Kaźmierczak w zadumie -
polecę sobie w świat, do dżungli, jeszcze dokładnie nie wiem.
Usiedli na pierwszej z brzegu ławce. Wkoło panowała głęboka
cisza, przez krzewy widać było niekiedy jakąś postać z konewką
w dłoni. Czasem doleciał trzask gałązek, łamanych przez niewidocznego
człowieka, który skracał sobie drogę do pompy. Siedzieli nie roz-
mawiając. Było to bardzo przyjemne milczenie, takie jak szept bez
tajemnic.
-  Gotowy? - spytał nagle Kaźmierczak.
-  Prawie - odrzekł Sławek.
Przyklęknął w piasku, złapał patyk i wyrysował cały kształt.
na kartonie. Kaźmierczak zsunął się i przyklęknął obok. Schemat
modelu nie był dokładny, lecz zawinił tutaj piasek, który bez
przerwy zasypywał linie. Ale Kaźmierczakowi to nie przeszkadzało.
Przyjrzał się uważnie rysunkowi, potem uniósł oczy w górę, jakby
chciał go sobie wyobrazić w locie. Potem tylko słuchał.
U Kaźmierczaka, podobnie jak u matki Sławka, słuchały głównie
oczy. Wparł je teraz w Sławka i odnotowywał sobie w pamięci
każdą informację, a nade wszystko śmigłą sylwetkę ptaka, którą
Sławek odmalował. W malowaniu tym było zapewne wiele 
których Kaźmierczak nie znał. Ale kojarzył je szybko i dobrze.
Sławek poznał to z jego oczu. Najdłużej mówił Sławek o usterzc
o kadłubie i skrzydłach, bo właśnie to jest najważniejsze, kształt,
ciężar i proporcje! Właśnie z tych proporcji bierze się śn
ciężkości, który decyduje o wszystkim, o upadku ptaka również.
Terminy, które przyswoił sobie od Pana, może cokolwiek przekręcone
padały gęsto, a Kaźmierczak, nie przerywając słuchał.
Kwiaty więdły w torbie, ale Kaźmierczak nie spojrzał na zegar.
Sławek już dawno przestał mówić, a on nadal słuchał. Oczy jego

często wędrowały w górę, ku niebu, jakby tam czegoś szukały, aż
nagle pozostały między chmurami na dłużej.
Sławek także spojrzał w górę. Wpatrywali się teraz w niebo
półleżąc na ciepłym piasku z głowami opartymi o kamień na-
grobny.
Palce Kaźmierczaka bezwiednie przesypywały piasek, równie
bezwiednie wyławiając kamyki. Nie patrząc na nie, sprawdzał
opuszkami ich kształt i odkładał na stronę te gładkie. W pewnej
chwili podrzucił je i złapał w garść. Nagle, wcale się nie umawia-
jąc, zaczęli grać, chociaż nigdy nie grali ze sobą. Kaźmierczak
łapał naraz sześć kamieni, a nawet więcej, Sławek jednakże nie
umiał przekroczyć trzech. W pewnej chwili Kaźmierczak trącił go
i pokazał, jak się to robi. Zdradził przed Sławkiem tajemnicę
swojej gry jak przed kimś, komu się nie zazdrości. Sławek spró-
bował kilka razy, wreszcie udało mu się. Popatrzyli na siebie.
W sowich oczach Kaźmierczaka nie było pochwały, ale Sławek
wiedział z absolutną pewnością, że Kaźmierczak go w tej chwili
podziwia.
-  Zobacz, jaki ładny grób dla ciebie znalazłam! - wykrzyknęła
przy nich ta młodsza. Były to jej pierwsze słowa od godziny. Stała
nad nimi tak długo, aż się podnieśli i poszli za nią.
Grób był rzeczywiście piękny. Drewniany brzozowy krzyż oplatały
jakieś bluszcze. Między listkami ukazywały się już fioletowe łebki
pączków. Tuż obok stał wysoki, srebrny świerk.
Kaźmierczak cofnął się o krok i popatrzył jeszcze raz z daleka.
-  Owszem, tutaj mógłbym leżeć - powiedział i zamilkł. Spoglądał
na krzyż i myślał swoje. - Szkoda - odezwał się - że wleciał na
tramwaj. No ale wleciał - znowu zamilkł. - Jak się ma smutny
zawód - podjął ze zrozumieniem - to trzeba sobie czasem popić,
no więc popił sobie - znowu pomilczał, a dwie małe przystanęły
obok i czekały cichutko.
Kaźmierczak milczał i milczał. A potem, jakby mówił tylko do
siebie, rozważał, co by było, gdyby ojciec jednak żył. Pewnie byłaby
forsa, i to ciężka, bo grabarze zawsze ją mają, a już najwięcej
zarabiają stroiciele zwłok. Lecz należy im się to, bowiem to jeszcze
smutniejszy zawód, takie przemalowywanie nieboszczyka, żeby wy-
glądał jak żywy. No więc piją sobie, bo muszą.
138
Kaźmierczak jednakże nie piłby nawet wtedy, nie ciągnie go po-
prostu i jego brata też nie. Ale ojca ciągnęło, taki już był,
i skończyło się na tym, że przyszedł tu sobie poleżeć.
W  głosie  Kaźmierczaka nie  było  żalu.  Mówił ze  spokojem
chłopca,  który   sobie  to   wszystko już  tyle  razy  przemyślał, na
początku od  tego myślenia bolała go nawet głowa, ale teraz
nie, zrozumiał bowiem, że życie jest życiem nawet gdy leci się dni
trochę smutniejsze.
Kaźmierczak urwał. Spojrzał na torbę, schylił się po nią i tak
już ruszyli ku swoim obowiązkom, a małe szły podskakując przed nimi.
- Dziwne - rzekł Kaźmierczak. - Nawet gdybyś żył tak
w powietrzu, zawsze cię na koniec wpuszczą do ziemi.
Ledwo otworzył drzwi, usłyszał głos ciotki Jadwigi. Szedł kory-
tarzem bardzo głośno, aby go usłyszeli. Rodzice jednak zasłuchali
się w wysoki głos ciotki. Słowa: „prawdziwa twarz, która obnażyła
się nareszcie", powtórzyły się wiele razy. A także to, że ta stara
rajzerka nie okazała się ograniczona i wyniuchała od pierwszego
razu swoim kościuszkowskim nosem, o co idzie gra.
Sławek uznał, że za długo stoi pod drzwiami. Otworzył
Zamilkli, wymienili ze sobą szybkie spojrzenia.
-  Nie mów dziecku - przestrzegała mama.
-  I tak się dowie - na to ojciec. - A więc lepiej, żeby odrazu.
Ciotka się odręczyła, Sławula.
-  Okazał się puzonem? - spytał poważnie Sławek.
Oniemieli.
-  Tak jakby - rzekł ojciec.
-  No proszę! - rzekła ciotka Jadwiga. Miała wypieki na twarzy.
i po raz pierwszy była nieumalowana. A także po raz pierwszy nie
patrzyła na Sławka tak, jakby go nie widziała. Wyjęła papierosa,
ale nie zapaliła go.
-  Nie przejmuj się - pocieszył ją Sławek. - Mogło się sko ńczyć
gorzej.
Osłupiała. Płomień zapałki przypalił jej palce.
-  Słucham? - spytała.
Sławek przybliżył się do stołu.
-  On chciał wyrzucić twoje kwiaty - rzekł.
-  Nie każdy musi je lubić - odrzekła patrząc uważnie.
-  Mówił, że to zielsko.
-  Żartował pewnie - rzekła, wciąż patrząc.
-  Zrobiłby to na pewno! Mama nigdy nie wyrzuciłaby mojego
straszydełka. Ani tata. Ani ty. To mogę zrobić tylko ja sam.
-  Pięknieś to ujął - powiedziała. - Taki domowy kodeks po-
stępowania. Mój dom jednakże byłby także i jego.
-  Ale najpierw był twój. I cieszyłaś się z niego.
-  No proszę! - powiedziała. - Mój, twój. Sądzisz, że jest to
właściwy podział? Istnieją jeszcze rzeczy wspólne.
-  Wiem - odrzekł. - Podwórko jest wspólne. I dom jest wspólny.
Ale kwiaty są już własne. I to jest ta różnica.
-  Jezu Chryste! - rzekł ojciec i zamilkł.
-  Nie lubiłeś... Grzegorza? - spytała ciotka.
Sławek uciekł spojrzeniem.
-  On by lubił wszystkim kazać - wyjaśnił, nie mając pewności,
czy go zrozumieli. Czekał, co powiedzą. Ale oni troje patrzyli w stół.
- To ja już sobie pójdę - rzekł i zamknął za sobą drzwi.
Dopiero gdy docierał do swego pokoju, usłyszał wysoki głos ciotki.
-  Wprost niesłychane!
Sławek nie wychwycił w nim gniewu, tylko samo zdumienie.
Witek czekał na Sławka w bramie.
-  Są już myszy - powiedział i zawrócił Sławka w stronę łęgów.
Szli nie rozmawiając. Sławek wiedział, że nie myszy są przyczyną
ich wycieczki, Witek był wprost chory z ciekawości, ale nie honor
mu było spytać wprost.
-  Grzebiecie się jeszcze przy tym? - rzucił od niechcenia.
-  Kończymy.
Dotarli już do starej szopy. Witek jakby zapomniał o myszach
czekających na niego wśród burzanów. Przysiadł pod szopą, skinął
na Sławka i teraz obaj wpatrywali się przed siebie, milcząc. Było
to jednak inne milczenie niż tamto z Kaźmierczakiem.
-  Będzie pewnie wojna - rzekł nagle Witek.
-  Światowa? - zdziwił się Sławek.
140
-  Głupol. O ten monopol - pomilczał chwilę i dodał w zadurr
- Jaki ten Wtyczka głupi, robi na dwie strony, a taki numer zaw
się rypnie. No i rypnął się. Wtyczka to już trup.
-  Rudy go zabije?
-  Ma prawo. Po co on tę amfę roznosił dla Cygana!
-  Tyś powiedział Rudemu?
-  Tfu! Czy ja jestem wariat? Ale słyszę i widzę. Ty też otwi
gały, to się czasem przyda. I rozum też się przydaje, rusz ni
Myślisz, że jak siedzisz sobie u Pana, to nic ci się nie stanie?
sobie wsiądziesz na ten gówniany samolot i odlecisz stąd?! A kui
- zamilkł, popatrzył bokiem i nagle zabrał się do wykładu. - Posłucl
laluś. Mnie Cygan nie może zmusić do roznoszenia amfy czy
kupienia, bo ja należę do paczki Rudego. Jestem taki, no... pi
opieczny. Gdyby Cygan mnie zmuszał, to jakby zmuszał Rudego.
kapujesz? Ja jestem bezpieczny.
-  A ja? - spytał nieco przestraszony Sławek.
-  Ty nie.
-  Przecież jestem z podwórka Rudego.
-  Ale po innej stronie - wyjaśnił Witek. - Ty jesteś tylko przez
pół, nie możesz być pod ochroną. Jak się jest na cało u Rudego,
to on może wszystko kazać.
-  Kazał mi.
-  Same głupoty. Dla szpanu. I żebyś wiedział, przed kim moi
Zamilkli. Witek spoglądał w dal przed siebie, w stronę Warty.
-  Zgłosiłeś się na te zawody? - zapytał, wciąż patrząc przed siebie.
-  Nie wiem, czy go komisja przyjmie - odrzekł Sławek z troską.
-  Ja bym go nie przyjął! - rzekł Witek ze złością.
-  Jest taki piękny - powiedział Sławek. - Biały, lekki, niedługo
będzie miał próbny lot na Malcie.
-  Połamie skrzydła - rzekł Witek zawzięcie.
-  To dobre życzenie. Tak się zawsze mówi.
Witek odsunął się na znak,  że ma Sławka dość. Jego oczy
wpatrywały się nadal przed siebie, ale Sławek wiedział, że Witek
niczego w tej chwili nie widzi, nawet całe stado myszy nie odwróciłoby
jego uwagi od przykrych myśli. Sławek czuł, że Witka bardzo
ich piękny samolot boli.
-  Nie wyklepałeś komu? - zaatakował go nagle Witek.
-  O czym?
-  Że wiesz o amfie.
-  Nie mam kolegów - odrzekł Sławek.
-  Ale masz tego starego.
-  Pan mówi, że słowa trzeba dotrzymywać.
-  Też tak mówię. Nie musisz chodzić po radę do niego.
Nagle  znieruchomiał.   Rozejrzał   się  szybko,   głos  szedł  przed
chłopcami Rudego, dopiero chwilę później ukazały się zza nasypu
czubki ich głów. Witek skoczył jak na sprężynie. Złapał Sławka za
rękaw, trzasnął materiał, ale Witek nie puszczał. Wdrapali się bez
tchu na płaski półstryszek, wypchany mokrym sianem, którego nie
zdążyły zjeść króliki, ponieważ właściciel zjadł je przedtem sam.
W samą porę. Drzwi na dole otworzyły się, najpierw wszedł ten
z czerwonym grzebieniem, potem brat Witka, potem reszta. Chłopcy
leżeli zagrzebani w sianie, ze swego miejsca widzieli tylko czubek
głowy starszego brata Witka. Potem doszedł ich dym papierosowy.
Milczenie trwało i trwało.
-  Kręci się mu ten interes, amfa idzie jak woda - powiedział
któryś.
Rudy nie odezwał się.
-  Każdemu by się kręcił - dorzucił brat Witka, jakby przedkładał
propozycję.
Rudy nadal milczał. Uniósł się lekko, wychylił i sięgnął po
papierosa. Trzymał je ten z czerwonym grzebieniem. Przez moment
Sławek i Witek ujrzeli poprzez źdźbła siana płomienne włosy
Rudego. Potem znowu pod dziurawym pułapem tkwiła tylko głowa
starszego brata Witka.
-  Myślisz  o tym,  Rudy? - spytał wprost ten z czerwonym
grzebieniem. - Byłby punkt wyjścia. Mieliby my szmal na samochody.
A tak co mamy?
Rudy nadal nie zajmował stanowiska. Mieli już dość jego
milczenia, zaczęli się kręcić, dwóch przemieściło się, byli tak wysocy,
że głowy ich omal nie dotykały nosa Witka. Witek leżał nieruchomo,
bojąc się oddychać.
-  Nakopałem Wtyczce - rzekł gruby głos. - Powiedział, skąd
Cygan bierze.
-  Jeżeli wiedział - na to Rudy.
142
Zapadła cisza. Czekali na decyzję Rudego, dym bił wysokc
Sławek bał się, że w pewnej chwili zacznie kichać.
-  Robimy wojnę, Rudy?!
-  Po co? - odrzekł Rudy z namysłem. - Podwórka są mał
i moje.  Kto  tam  girę wstawi,  ten trup.  Ale szkoła jest wielks
Dzisiaj  ludzie  interesu  się  łączą,  wojna  nic  nie  daje.   Zrobim
z Cyganem układ, która klasa jego, a która nasza.
-  A jak się nie zgodzi?
-  Nie jest głupi. Wie jedną ważną rzecz. Że każdy interes możn
komuś zepsuć.
-  Zakapowałbyś go?
Jakaś deska pękła z trzaskiem, jakby Rudy zerwał się raptownie
-  Mogę bić i zabić - wyrąbał. - Kapować nie będę!
Zapadła cisza, potem jeden szeptał coś do drugiego, a Rudy p<
prostu wstał i trzasnął drzwiami za sobą, aż cała szopa zachybotałs
Po chwili wyszli za nim.
Witek i Sławek wciąż bali się ruszyć. Leżeli do zupełnegi
odrętwienia. Wreszcie Witek wystawił głowę, potem zwiesił j
w dół. Nasłuchiwał. Panowała absolutna cisza. Kiwnął na Sławka
Zsunęli się na dół. Nie oglądając się biegli, przygięci, wśród bu-
rzanów, aż wreszcie ledwo dysząc, zatrzymali się. Lecz nadal ni
czuli się bezpiecznie. Witek wskazał za siebie, na ciemniejący
kształt rudery. Był to kiedyś budynek mieszkalny, cały z cegieł,
ale już nie miał dachu, a mury chwiały się przy każdym do-
tknięciu. Tutaj byli bezpieczni, nikt z dorosłych tędy nie prze-
chodził.
Usiedli na szczerbatych stopniach. Witek wytrząsał siano z włosów
wciąż brakowało mu słów.
-  Jakby nas tam przyłapali - powiedział wreszcie, wstrząsając się
na samą myśl o tym - byłby koniec świata.
-  Moglibyśmy przysiąc, że nie powiemy - rzekł Sławek.
-  Rudy wierzy tylko sobie.
Zamilkli. Przed sobą mieli mały zagajnik z brzóz samosiejek
między białymi pniami pojawiał się czasem kolor czerwony. To
tramwaj wjeżdżał na pętlę. Ale ludzie nie chodzili tędy, zwłaszcza
gdy zapadał mrok.
14:

-  Jakie  to  dziwne  -  odezwał  się Witek  - człowiek  urodzi
się na jakimś podwórku i przepadło. Musi tam być. Żaden samolot,
nawet odrzutowy, stąd go nie zabierze. Moja matka nieraz mówi,
że człowieka skazano, zanim się narodził. Myślę, że ona ma rację. A ty?
-  Pan mówi - odrzekł Sławek w zadumie - że dopóki człowiek
żyje, to wiele może.
-  Co on tam wie. On myśli, że jak się komuś powie, to ten
ktoś zrozumie. Ja już nie jestem taki głupi. On się kiedyś na to
natnie, przekonasz się.
Tuż przed wejściem w tunel bramy Sławek dostrzegł nagle Pana
i ojca. Witek ledwo rzucił okiem, już go nie było. Sławek został
sam i czekał, aż będzie dostrzeżony. Okazało się, że Pan właśnie
wychodził na ulicę. Doszli obaj do Sławka i zatrzymali się, rozmowa
urwała się w pół zdania.
-  Dzień dobry - powiedział Sławek. - Mam pewnie odejść?
-  Jasne - odrzekł ojciec. - Chociaż nie.  O tobie jest mowa.
-  Obejrzał się w stronę ulicznej ławki, stojącej na przystanku, ale
miała tylko jedną deskę. Obejrzał się na drugą, nie wyglądała lepiej.
Pan tymczasem stał spokojnie i przyglądał się Sławkowi.  Zrobił
ruch dłonią po włosach. Sławek natychmiast pojął, że nie wszystkie
źdźbła zostały wy czesane, i prędko poprawił czapeczkę. - No cóż
-  rzekł ojciec,  rezygnując z przysiadania gdziekolwiek. - Chodzi
o twoje kłamstwa, synku.
-  Raczej o przemilczenia - poprawił Pan.
Sławek zorientował się, o czym myślał ojciec.
-  Nie skłamałem nigdy. Tylko zachowałem dla siebie.
Ojciec popatrzył na niego.
-  Co  za  subtelność!  - rzekł.   Nagle  odwrócił  się  do  Pana.
-  Dlaczego Pan nic nie mówił?
-  Czekam na pytania - odrzekł Pan spokojnie.
-  Całej prawdy o podwórku dowiedziałem się dopiero dzisiaj.
-  Tę prawdę znał pan chyba od dawna.
-  Myśmy  nie prowadzili  wojny  z dziećmi - odrzucił  ojciec
Sławka.   Nagle  rzekł z  gniewem:  - Na co panu te innowacje?
144

Piaskownice, krzaczki i tak dalej. Przecież wojują z dziećmi, bo nie
mogą dorwać pana! A przede wszystkim dorwali Sławka.
-  Podwórka się zmieniły - powiedział Pan.
Sławek chciał wtrącić, że podwórka zmieniły się najokropniej,
ale bał się, że wtedy ojciec odprawi go i Sławek nie będzie mógł
wziąć Pana w obronę. Stał więc cicho i czekał, aż oni od nowa
nawiążą rozmowę. Ale oni milczeli bardzo długo. Wreszcie Pan
powiedział cicho:
-  Ma pan prawo odczuwać żal. Za nieobecność płaci się jednak
zawsze najwięcej.
-  Wiem. Pozwoliłem panu zająć swoje miejsce.
-  Zająłem je tylko przejazdem - rzekł Pan cicho. - A także
dlatego, że i mnie było ono potrzebne.
-  Czyżby pana miejsce zajął kto inny?!
-  Nie miałem nigdy własnego, okazało się - odrzekł Pan.
Znowu zamilkli, potem ojciec zaczął mówić o podwórku, jakim
je widzi. Lecz Sławek zdał sobie sprawę, że ojciec nie widzi naj-
ważniejszego. Nie zauważył, że nikt już na podwórku nie mówi
wprost, o co chodzi, tylko zbliża się od pleców i bije bez uprzedzenia.
Tylko po to, aby sprawdzić, ile może. Albo zobaczyć, jak kto inny
płacze. Co taki Cygan może mieć z amfy, tylko pieniądze, nic
więcej, naprawdę nic więcej.
-  Wszystko jest nie tak - powiedział w górę, do stojących nad
nim. - Dawno już nie tak!
Zamilkli. Patrzyli pytająco, ale przecież nie mógł im nic więcej
powiedzieć.
Samolot stał na wazonie, jak przedtem jego prototyp. Sławek
wpatrywał się w niego zachłannie. W tym zapatrzeniu było również
wiele niepokoju. Co zrobią, jeśli nagle zerwie się silny wiatr i zdusi
piękny lot ku ziemi?
Pan stał obok i wypalał powoli fajkę. W pewnej chwili rzekł
przed siebie:
- Cokolwiek mu się przydarzy, najpiękniejsze mamy za sobą.
Stworzyliśmy go.
Odłożył fajkę. Owinął samolot kilka razy w gruby papier, tak
że kształtem nie przypominał już siebie. Kiedy przechodzili przez
145

podwórko, śledził ich zza firanki Witek. Nie patrząc w tamtą stronę,
Sławek wiedział, co w tej chwili Witek czuje. Wielką nienawiść do
Sławka. Ale nienawiść inną niż nienawiść Rudego.
- Start z ręki jest decydującą próbą - mówił Pan, gdy przechodzili
na skos kwadratową przestrzeń. - Jeżeli jest z modelem coś nie
tak, wyjdzie natychmiast na jaw. I nie skompromitujemy się na
zawodach. Damy mu równe szansę z innymi.
Gdy wychodzili z tunelu bramy, pojawił się jeden z paczki
Rudego. Było to przypadkowe zetknięcie, Sławek poznał to z wahania
tamtego. Lecz wahanie prędko minęło i oto chłopak Rudego szedł
na nich wprost, jakby ich wcale nie było. Gdy już miał rozgnieść
paczkę, Pan wystawił nagle łokieć i chłopak przechodząc, musiał
odskoczyć. Pan uchylił kapelusza, jakby przepraszał za nieuwagę,
potem szli dalej spokojnie, nie oglądając się.
-  Pan się ich nie boi - rzekł Sławek.
-  Szczerze mówiąc,  oni mnie również - Pan  popatrzył na
Sławka. - Posłuchaj - rzekł - mógłbym ci wmawiać, że jesteśmy
nietykalni. Ale to nieprawda. Jesteśmy tylko jedną ze stron.
-  Wiem  - powiedział  Sławek.  - Pan  wszedł na  podwórko
Rudego, jak Cygan na szkolne.
-  Kto to jest Cygan? - spytał Pan zaciekawiony. - Znam go?
-  On ma swoich ludzi - odrzekł Sławek.
-  Do czego ma tych ludzi?
-  Do różnych rzeczy - odrzekł Sławek, bardzo żałując, że nie
może powiedzieć dokładniej. - Słowa trzeba zawsze dotrzymywać,
prawda?
-  Prawda - potwierdził Pan. - Chyba że to kogoś naraża.
Sławek zastanowił się, kogo bardziej naraziłoby złamanie słowa,
ale nie zdążył przeliczyć swoich szans i szans Witka, bo właśnie
podjechała czwórka. Wsiedli. Niebawem wyłoniło się Jezioro Mal-
tańskie. Było bardzo długie. Wąska tafla wody prześwitywała przez
zieleniejące drzewa. Z jednej strony zamknięte było pagórkiem,
z drugiej płaską równiną, wkoło rosło sporo drzew. Pan wpatrywał
się uważnie w gałązki. Trwały w bezruchu.
-  No, nie mogło być lepiej - rzekł z zadowoleniem. - Prawie
nie ma wiatru. Ale tam dalej, na płaskowyżu, będzie lekki, dokładnie
jaki powinien być. Wdrapujemy się.
146
Weszli na spłaszczony pagórek. Stąd można by podziwiać piękny
krajobraz, gdyby Sławek miał czas dla czegokolwiek. Rozpakowali
samolot. Nie rozmawiali ze sobą, taką mieli umowę. Pan rozejrzał się.
-  Na start z ręki wystarczy - orzekł.
Miejsca nie było za dużo, na łęgach nadrzecznych byłoby go więcej.
Pan nie potrzebował zgody Rudego, aby tam pójść, ale Pan mówił, że
trzeba zawsze szanować zastany obyczaj, nawet gdy jest niedorzeczny.
-  Teraz trzeba go dokładnie wyważyć - rzekł Pan. Ujął model
pod skrzydła i obejrzał uważnie. Potem podłożył pod kadłub linię
i znowu się przyjrzał. Wreszcie rozstawił palce w widełki, oparł
0  nie model i pilnie sprawdzał, czy się aby nie kiwa. Wreszcie kazał
Sławkowi wszystko powtórzyć. Ale palce Sławka były krótkie, nie
mogły rozstawić się na wymaganą szerokość, wobec tego Pan kazał
mu wypróbować model obiema rękami.
Sławek znał już próby wyważania. Lecz tutaj, na wolnym
powietrzu, przy wietrze, który tylko czekał, aby skądś nagle wylecieć,
było to inne przeżycie.
-  No dobrze - rzekł Pan. - Do dzieła. Przy prawidłowym starcie
winien ślizgać się najmniej minutę. Bierz stoper!
Uniósł model i wypuścił go. Samolot poszedł prosto przed siebie.
Chwilę płynął w linii prostej, potem delikatnie zaczął się ześlizgiwać,
jak po równi pochyłej, ku trawie. Pan zrobił pytający ruch, a Sławek
przedzielił palec na pół.
-  Trzydzieści sekund? - rzekł Pan z niezadowoleniem. - Za mało.
Próbowali niezliczoną ilość razy. Model z ręki Sławka nurkował
natychmiast w dół. Pan orzekł, że jest to chyba kwestia wzrostu
Sławka, nie jego umiejętności. Odnaleźli więc zwalone drzewo, ale
1  stamtąd samolot pikował w dół. Wobec tego Pan posadził sobie
Sławka na ramionach i  stamtąd, jak z wysokiego siodła, posłał
Sławek swego ptaka w przestrzeń. Był to przepiękny lot ślizgowy.
Sławek bez słów zsunął się z ramion Pana. Samolot wylądował
na trawie, zakołysał się lekko, po czym zamarł. Sławek nie od razu
podbiegł do niego. Patrzył i patrzył. Potem rozejrzał się po pagórku,
aby go lepiej zapamiętać i znowu zapatrzył się w biel w trawie.
Wreszcie odwrócił się do Pana.
Pan siedział na pniu i przyglądał się Sławkowi. Nie uśmiechnął
się,  nie zrobił żadnego  gestu,  Sławek  zrozumiał, że myśli Pana
147
również się nie nadają do wymówienia. W nagłym odruchu podbiegł
i złapał Pana za rękę. Pan poklepał go po ramieniu.
I właśnie w ten sposób wszystko sobie powiedzieli.
Witek usiadł na swoim miejscu, we wspólnej ławce, i nawet nie
chciało mu się na Sławka spojrzeć. Kaźmierczak odwrócił głowę,
jego sowie oczy spojrzały pytająco, a Sławek kiwnął głową i wystawił
dwa palce ku górze. Wtedy Witek rzucił swoją szmaciankę na ziemię
i po prostu poszedł sobie.
Pan od polskiego zachorował, a że lekcje miały być naraz dwie,
Pan Dyrektor kazał im iść do świetlicy, dopóki nie znajdzie dla
klasy zastępczego nauczyciela.
-  Nie rozbił się? - spytał Kaźmierczak.
-  Nie on - odrzekł Sławek, a Kaźmierczak kiwnął głową, że
tak właśnie o modelu myślał. Usiedli przy wspólnym stole w prze-
stronnej świetlicy, która robiła się coraz bardziej pusta, w końcu
pozostał tylko Kaźmierczak ze Sławkiem i Borowska, reszta biegała
już po podwórku. - Będzie niepokonany.
Kaźmierczak znowu kiwnął głową. Potem wziął się do przepi-
sywania lekcji z wczoraj i przedwczoraj, ponieważ wtedy nie zdążył
ich odrobić. Kaźmierczak i jego starszy brat twierdzili, że nie jest
takie ważne, czy się odrabia na czas, byleby odrobić, w przeciwnym
razie traci się wprawę. A bez wprawy nie skończy się tej szkoły,
która nie jest warta, aby w niej siedzieć rok dłużej. Obaj Kaźmier-
czakowie bardzo pragnęli pójść prosto z ósmej klasy w świat, aby
zarabiać. Sławek nie będzie musiał pójść tak zaraz w świat. Będzie
mógł się uczyć, jak długo zechce. Ale Sławek do niedawna nie
wiedział, co mu się najbardziej podoba. Wczoraj, tam na pagórku
maltańskim, przekonał się, że dobrze wybrał. Prosto stąd wyfrunie
jak najwyżej, jak najdalej i nie spłynie tak prędko nawet najpięk-
niejszym ślizgowym lotem.
Tu myśl Sławka zamarła. Dostrzegł nagle, jak w rogu świetlicy,
ktoś kogoś przekonywał przy pomocy pięści. Uderzenia padały
rzadko, ale były mocne i głuche. Między uderzeniami głos tego
z ósmej zapytywał bitego:
-  No i co, zmieniłeś zdanie? Poszukaj no dobrze po kieszeniach.
148
Kaźmierczak uniósł głowę znad zeszytu. W okrągłych oczacl
miał namysł. Zajrzał do tornistra, wyjął siatkę z ołowianą kulk
i położył obok na stole. Sławek widział raz, jak ten starszy Kaźmier
czak, zataczając siatką w powietrzu, wykreślił w tłumie napierającyci
na niego duży, pusty okręg. Potem wciąż wywijając kulką, przeszed
między ustępującymi mu z drogi kolegami i szedł tak sobie spokojnie
bez pośpiechu, do samej bramy. Ale Sławek nie miał takiej kulŁ
i nawet nigdy nie pomyślał, aby ją zdobyć.
Bity i bijący zniknęli z rogu świetlicy, Kaźmierczak nakrył kulk
zeszytem, potem wziął się do czytania tego, co przepisał. Na konie
podsunął Sławkowi zeszyt i gestem nakazał sprawdzić.
- Sie znasz - powiedział zwyczajnie, bez uznania.
Kiedy Sławek opuszczał świetlicę, napotkał nagle w swej kieszer
coś zimnego. Palcem wyczuł kulkę. Obejrzał się, ale Kaźmierczak
nigdzie już nie było.
Nadeszła wreszcie niedziela. Wysiedli w szczerym polu, lecz gd
tylko autobus ruszył, odsłonił się przed nimi szeroki, piękny widol
Las wydawał się być bardzo odległy, częściowo rósł na pagórki
a częściowo w dole. Przez pojedyncze drzewa prześwitywały jaki(
zabudowania.
-  To właśnie tu - powiedział Pan.
Przeszli na drugą stronę szosy. Ruszyli wąską dróżką na przeła
a co się pojawił jakiś mały parówek, Sławek musiał go zan
przeskoczyć.
-  Oszczędzaj siły, koziołku - rzekł Pan. - Czeka nas wielka prób
Dotarli do pagórka, z daleka wydawał się wyższy. Usiedli. Prze
nimi roztaczała się rozległa łąka. Nad nią kołował jastrząb, dług
skrzydła wykonywały ledwo dostrzegalne ruchy, a mimo to n
opadał, unosił się i spływał długim, miękkim ślizgiem, pote:
pozwalał, aby prąd powietrza wyniósł go w górę.
-  Przyjrzyj mu  się - odezwał się Pan.  - Tylko  silnik zost
wymyślony przez człowieka. Reszta, kształt i całe to piękne łatani
jest podpatrzone od ptaków.
-  Tylko od dużych? - spytał Sławek.
-  Od małych też.
1<
Umilkli.
Sławek nigdy jeszcze nie był na takiej łące. Nigdy nie słyszał
takiej muzyki, coś wkoło grało, coś dzwoniło, gdzieś pod tą puszystą
zielenią tętniło życie. Toczyło się ukryte przed człowiekiem, gdyż
zaraz by je zniszczył, przywłaszczył sobie, spróbował podporządkować,
aż przestałoby być podobne do życia.
Człowiek to tylko drobna cząstka świata, uzależniona od reszty
cząstek. Ale wmówił sobie, iż jest jego panem. Jest bardzo złym
panem. Wręcz nieobliczalnie głupim, ponieważ dla własnych, ulotnych
korzyści niszczy to, od czsego zależy jego trwanie. Tak mówił Pan,
a mówiąc myślał zapewne o podwórku, które zostawili daleko za
sobą, Rudemu na niepodzielne władanie.
Pan mówił cicho, bardziej dla siebie, lecz Sławek rozumiał każde
słowo, ponieważ wszystko, o czym mówił Pan, odczuł już na sobie.
Prawdziwy człowiek w każdej sytuacji jest całkowicie bezbronny,
choćby był najmądrzejszy i najodważniejszy, ponieważ nie będzie
umiał przekreślić ostatecznie drugiego człowieka. Ale mimo to jest
wygrany, trzeba w to wierzyć, nawet gdyby wszystko wkoło mówiło
co innego. Z chwilą bowiem, gdy przestanie w to wierzyć, nic już
nie będzie miało sensu.
Sławek słuchał. Dobrze wiedział, że Pan ma na myśli wszystkie
podwórka świata. I że kiedy Pan mówi o nich, coś go ogromnie boli.
I że ten ból jest nie tylko takim małym zwykłym sobie bólem, ale
czymś, z czym nie można się pogodzić. Przytłumiony głos Pana nie
mącił ciszy. Łąka grała nadal swoją muzykę, wiatr przeczesywał
miękko trawę, kwiaty zaczynały się już bielić i żółcić.
Siedzieli nieporuszenie, w głębokim milczeniu. Samolot stał przed
nimi biały, smukły, sprawdzony wiele razy, ale nigdy tak do końca,
ponieważ nie było odpowiedniej przestrzeni.
Gdyby Witek mógł być tutaj razem z nimi, może przestałby
podglądać obcych ludzi przez okna. Albo podsłuchiwać Rudego, żeby
się potem bać jeszcze bardziej. Na pewno gdyby tutaj przyszedł chociaż
raz i popatrzył na to wszystko, coś by się w nim przekręciło i już by nie
był taki posłuszny. Ale nie chciał pojechać z nimi. Powiedział tylko,
żeby się Sławek tak nie wynosił, bo oni już wiedzą, że on wie. O czym,
spytał przestraszony. O amfie, odrzekł Witek. O niej wiedzą też ci, co ją
kupują, odrzekł mu wtedy. Ale oni nie mają komu skarżyć, odpowie-
150
dział Witek i już nie dodał ani słowa więcej, chociaż Sławek czu
że miał ich wiele do przekazania.
Siedział nadal nieruchomo, lecz już muzyka docierała do nieg
jak z oddali. Pan przyglądał mu się z boku. Nagle rzekł:
-  Żałuję, że nie nalegałem, abyś opowiedział do końca.
-  O czym? - spytał Sławek zaskoczony.
-  Wiem, dałeś słowo honoru. Nie sądzisz, że niepotrzebnie?
-  Ale je dałem - odrzekł Sławek.
-  Rozumiem - powiedział Pan. - To dotyczy krzewów i innyc
rzeczy, które nagle przestały się psuć. Tak?
Sławek potwierdził.
-  Są bardzo zajęci, prawda?
Sławek znowu potwierdził.
Pan zamyślił się.
-  No cóż - powiedział - odłóżmy to na potem. Samo się pewn
wyjaśni.
Uśmiechnął się do Sławka na znak, że rozmowy nie było. Znów
są tylko na szerokiej łące, podwórko jest daleko stąd, całkowic
unieważnione.
-  Pora na niego - rzekł Pan i wstał.
Podwórko całkowicie wypadło z myśli Sławka. Podał Panu link
a Pan zaczepił ją o zaczep holu, wycięty w płozie kadłubowej.
-  Ty   holujesz!   -  powiedział  Pan.   I   zaraz  podpytał,  jak  i
właściwie jest z tą zależnością między siłą wiatru, a szybkość
holowania.
-  Im słabszy wiatr, tym szybciej muszę biec - wyrecytował Sławę
-  Nie dałeś się przyłapać! - rzekł z uznaniem Pan.
Ustawili się jeden za drugim. Sławkowi z przejęcia kilka ra;
wypadała lina z rąk.
-  Uda się? Poleci? - dopytywał nerwowo.
-  Zaraz się dowiemy - na to Pan spokojnie. - Już ci mówiłei
nie ma takiego przepisu, że wszystko musi się udać! Skup się. f
trzy startujemy.
Pan odliczał powoli. Sławek ruszył ostro, Pan biegł za ni
trzymając model za kadłub. Sławek nie oglądał się, lecz wycz
dokładnie, w którym momencie Pan wypuścił model. Hol leki
drgnął, jakby zwisł. Sławek bał się obejrzeć, biegł ile sił, aż naj
poczuł, że w dłoni pozostał mu tylko sam hol.
1
-  Odczepił się sam! - krzyczał biegnąc równolegle z samolotem.
Model właśnie osiągnął odpowiednią wysokość i teraz kontynuował
swój samodzielny lot.
-  Spada! - krzyknął przeraźliwie Sławek.
-  Widać ma powód - powiedział Pan spokojnie, bacznie śledząc lot.
Samolot  wyrównał,   znowu  płynął  lekkim   lotem   ślizgowym,
schodząc powoli ku trawie. Osiadł na niej miękko.
Pan sprawdził czas.
-  Osiemdziesiąt sekund! - rzekł. - Mogło być lepiej.
Powtórzyli start. A potem jeszcze kilka razy, a Pan wciąż nie
był zadowolony.
-  Następny model będzie gumkowcem - powiedział. - Opowiem
ci jutro, co to za typ.
Usiedli na trawie. Pan dyszał lekko po niezliczonych biegach. Ale
powiedział, że nic to, tylko ta niedoskonała kapryśna pompka zaprotes-
towała. Do czego zresztą miała prawo, ostatni raz bowiem Pan biegał
tak ze sto lat temu. Zaśmiali się obaj. Zapatrzyli się przed siebie.
Jastrząb znowu zaczął kołować. Obserwowali go nie rozmawiając. Był
to duży, silny ptak, który zapewne nie bał się nikogo. Może nawet
człowieka, bo człowiek został przykuty do ziemi. Dlatego potrzebne są
mu skrzydła, bez nich jest niczym, każdy musi sobie wymyślić własne.
Pan mówił znowu cicho, jakby do siebie. Sławek zrozumiał, że Pan
wyszedł znowu daleko poza tę piękną łąkę, chciał mu nawet o tym
powiedzieć, lecz słowa Sławka zawsze były wolniejsze od myśli, nie
umiałby Panu teraz nawet opowiedzieć, że wciąż ma wrażenie i sam jest
ptakiem, że kołuje sobie nad łąką niezależny, najzupełniej wolny, że to
uczucie unoszenia się jest najzupełniej fizyczne.
Milczeli i milczeli.
-  Myślę, że takiej łąki nie ma nigdzie - odezwał się Sławek.
-  Na pewno.
Znowu zamilkli.
-  Jak go nazwiemy? - spytał Pan.
Sławek nie od razu odpowiedział.
-  Koliber.
Pan kiwnął głową.
-  Tak. Właśnie tak.
152
Burza nadpłynęła, nie wiadomo skąd. Granatowe chmury wypełzł)
zza lasu i już sunęły prosto na szosę. Wiatr gnał przed sobą tumanj
kurzu, wpadł pod eternitowy dach wiaty i uniósł go. Załomotało
Pomarańczowy pocisk przemknął nad głowami czekających na autobus
i sunął w stronę łąk. Z przedwieczoru zrobiła się ciemna noc. Lunęło
Oczekujący rozpierzchli się pod drzewa, lecz oślepiające błyskawia
przegnały ich stamtąd. Klekocząc blachami nadjeżdżał autobus
Rzucili się gromadą ku niemu.
Samolot owinięty w gruby papier, w folię i jeszcze raz w grubj
papier, miał się dobrze. Spoczywał teraz na kolanach Pana zupełnie
bezpieczny. Strugi wody waliły w okno. Sławek miał wrażenie, że
samochód przedziera się przez ciężką zaporę wodną. Jeszcze moment,
a podda się i będzie zmyty do rowu. Sławek zamknął oczy.
-  Masz pojęcie, jakby nami tam w górze rzucało? - odezwał się Pan,
-  Koliber by się utrzymał?
-  Nie przesadzajmy z tą miłością do Kolibra - odrzekł Pan.
- Wiatr dałby mu radę.  Ale on jest nie tylko lekki. Jest  także
sprytny. Sądzę, że przyczaiłby się gdzieś i przeczekał.
-  Na pewno by tak zrobił - rzekł Sławek. Odważnie spojrzą]
w okno. Błyskawica prześcigała błyskawicę. - Trafi w nas? - wyszeptał.
-  Musiałby się bardzo starać - powiedział Pan lekko. - A one
nie lubią się wysilać. To są latawice, ganiają po niebie, potem biją
w dół, na ogół w to, co stoi.
-  My jedziemy - rzekł Sławek i uspokoił się.
Dotarli do pętli autobusowej. Stał już tam ich autobus, ale
daleko od przystanku, bo kierowca siedział w budce dyspozytora.
Drzwi autobusu były zamknięte, na przedniej szybie leżała tablica,
WÓZ USZKODZONY. ZJAZD DO ZAJEZDNI.
Gromadka zawiedzionych schowała się pod wiatę, nie wiedząc,
co dalej. Burza ani myślała odejść, oślepiające światło wciąż przecinało
czarne niebo, papier okrywający folię stał się czarny od deszczu.
-  Nie przepuści? - spytał Sławek z niepokojem.
-  W żadnym wypadku.
Pan spojrzał w stronę wiaty. Nie było miejsca nawet dla naj-
cieńszego człowieka.
-  Idziemy na skróty? - spytał w dół.
-  Znam drogę - odrzekł Sławek.
153
Droga na skróty prowadziła przez kilka rozmytych deszczem
zaułków, zbiegających ku rzece. Potem skręcała w mały zagajnik
z brzóz samosiejek, wśród których sterczały dwie zapomniane przez
ludzi szopy. Słychać było, jak chyboczą pod uderzeniami wiatru.
Pan dostrzegł kilka cieni, przytulonych do ścian. Odruchowo zwolnił
kroku. Sławek natychmiast zrozumiał, co to znaczy. Obejrzał się,
złapał rękę Pana, a Pan oddał mu uścisk. Potem upuścił pakunek
gdzieś w krzewy i jeszcze raz ścisnął rękę Sławka, aby ten zapamiętał
miejsce. Cienie oderwały się od szopy i wyszły im naprzeciw.
Z wolna okrążyły ich.
-  Czekali na nas - szepnął Sławek.
-  Przypadek - odrzekł spokojnie Pan - schowali się przed burzą.
Po raz pierwszy Sławek nie uwierzył Panu. Witek miał rację,
mówiąc, że Pan wie wszystko, ale nie to. Pan nie znał Cygana,
który właśnie wyszedł zza pleców Rudego. I o Rudym też nie
wiedział, że Rudy nigdy nikomu nie daruje, nawet dzikiemu kotu,
gdy nie w porę przebiegł mu drogę. A już na pewno nie podaruje
chłopcu, który wiedział o amfie i o nowym interesie Cygana. Tak
więc Sławek był pewien, że zaczaili się tutaj na nich. Pożałował,
że nie złamał danego słowa, gdy był po temu czas. Nie naraziłby
tym Witka, bo Witek zdradził się przed nimi sam. Opowiedział im
wszystko. A teraz jest już za późno, aby wyjaśnić Panu, że nie
tylko podwórko jest powodem napaści.
Przejście zostało przez cienie zamknięte. Z jednej strony ciągnął się
rów, wypełniony wodą, z drugiej gęste krzewy, a z tyłu i naprzeciw stali
chłopcy z paczki Cygana i Rudego. A więc założyli już swoją spółkę,
przemknęło Sławkowi przez głowę jak z największego oddalenia.
-  To się nazywa pełna blokada - odezwał się Pan.
-  No to pan wie, co go spotka - na to Rudy.
-  Nie wiem - odrzekł Pan. - Tobą rządzą odruchy. A tych
nawet ty sam nie umiesz przewidzieć.
Rudy nie odpowiedział, stał jak kamienny słup.
-  Małym się pan zastawiasz! - zawołał chłopak z czerwonym
grzebieniem.
-  Można to i tak rozumieć - zgodził się Pan.
-  Co jest, cholera! - rzekł Cygan. - Koszula przylgła mi do
dupy, a wy se gadacie.
154
Zza pleców Pana wynurzył się jakiś chłopak, podszedł bliżej, Sławek
poczuł zapach alkoholu. W niesamowitej scenerii wyglądali jak upiory.
-  Co jest?! - ryknął znowu Cygan.
-  A, ty tu rządzisz? - rzekł Pan do niego.
-  Nami nikt nie rządzi! - warknął Rudy.
-  Tylko ci się tak wydaje - powiedział Pan. Sławek czuł, jak
jego dłoń dygocze w ręce Pana, wstydził się tego, lecz nie umiał
nakazać sobie odwagi.  Pan spojrzał na niego krótko. - Idź do
domu - rzekł. - Nie o ciebie tu idzie.
-  Żeby kapował?! - krzyknął Cygan.
-  Nienawidzę kapusiów! - warknął Rudy.
-  Ale żyjesz z nich - odpowiedział Pan spokojnie.
Któryś doskoczył, złapał Sławka za kołnierz i odciągnął w krzewy.
-  Z dziećmi walczysz - rzekł Pan z pogardą.
-  Nie zdradziłem o amfie - zakrzyknął Sławek. - Nikomu nie
mówiłem!
Krzyk ścichł. Chłopak zatkał Sławkowi usta. Nastała cisza.
-  Ach, to tego dotyczy monopol! - rzekł Pan. - Amfetaminy.
Zdolny jesteś, Rudy. Myślałem, że umiesz tylko wyrywać krzewy.
Ramię Rudego wyskoczyło do przodu. Naciął się na kontrę
Pana. Osłupiał. Odskoczył, potem zaatakował jeszcze raz. Pan zrobił
niedostrzegalny ruch i Rudy zwalił się w błoto.
-  Kupą na mnie - zachęcił Pan. - Osobno nie dacie rady!
Rudy podniósł się powoli. W świetle błyskawic jego twarz była
pełna nienawiści. Sławek dobrze znał ten wyraz, pojawiał się wtedy,
gdy Rudy dopadał kota, który mu się naraził, albo chłopca, który
nie chciał wykonać rozkazu, albo komuś naskarżył. Rudy bowiem
powtarzał często i każdemu, że kapusiom należy się śmierć. A teraz
myśli, że Pan go zdradzi.
Dostrzegł, że Cygan doskakuje i podcina Panu nogi. Pan runął.
Potem Sławek nie widział już nic, chłopak bowiem pociągnął go
do tyłu i zawlókł do szopy.
Deszcz lał nadal nieumiarkowanie, nadal było ciemno, lecz od
strony rzeki jakby trochę pojaśniało. Chłopak przypchnął Sławka
kolanem do ściany szopy, sam usiłował zapalić papierosa, ale podmuchy
wiatru gasiły płomień zapalniczki. Okap był wąski, woda kapała im
obu na kark, na papierosa, chłopak więc klął i bez przerwy próbował
od nowa. Był to chłopak Czarnego, Sławek znał go z widzenia.
155
Odległą ścieżką ktoś przedzierał się skrótami do pętli autobusowej.
Chłopak na wszelki wypadek zatkał Sławkowi usta, ale Sławek nie
miał zamiaru krzyczeć. Strach opuścił go nagle razem z odejściem
Pana. Pozostała uporczywa myśl, że zawiódł Pana, nie ufając mu.
Nie przestrzegł go w porę. A Rudy nie wie, że Pan nigdy nie chodzi
na skargi, że załatwia wszystko sam.
Sławek czuł, jak w głowie pojawia mu się lód. Lecz nie prze-
szkadzało mu to myśleć. Przeciwnie, wszystko stało się nagle jasne,
nawet to, że nie odczuwając już strachu powinien go udawać, gdyż
właśnie tak zachowywał się laluś.
Chłopak zapalił nareszcie papierosa. Zaciągnął się kilka razy,
usposobiło go to przychylniej.
- Nie rycz - rzekł. - Nauczą go tylko rozumu. Wytłumaczą, ile
może stracić. On nie wie, że chałupy się nagle palą albo wylatują
w powietrze. No to mu powiedzą.
Sławek głośniej pociągnął nosem. Oczy oswoiły się już z prze-
cierającą się szarością. Wyraźniej dostrzegały ciemny kształt rudery,
domu, do którego dorośli bali się wejść, a który od lat daremnie
czekał na rozbiórkę. Sławek znał go dobrze, bywał tam czasami
z Witkiem, nawet odwiedzili go dopiero co, tak więc pamiętał, jak
wygląda w środku. Wszystko tam było jak po katastrofie.
Sławek widział biegające punkciki świetlne, ale głosów nie było
słychać. Wiedział, że Pan nie da im rady, bo tam, gdzie pięciu
rzuca się na jednego, nie odwaga się liczy, tylko podstęp. Jakiż to
podstęp można by wymyślić, aby wyprowadzić Pana z rudery, zanim
się nad nim zawali?
Chłopakowi znowu zgasł papieros. Klnąc wziął się do następnego.
Ucisk kolana zelżał. Sławek jednym skokiem runął w stronę zarośli.
Usłyszał przekleństwo i trzask gałązek. Ale miał nad tamtym
przewagę, był mniejszy. Prześlizgiwał się z łatwością między namokłymi
krzewami jak kot. Wreszcie zapadł się w wyrwę po drzewie i przyczaił
się. Przez gęste listowie widział tamtego, sam nie będąc widzianym.
Tamten macał niezdarnie teren. Nagle potknął się o korzeń i runął.
Sławek znowu usłyszał przekleństwo, potem kląskanie błota. Instynkt
podpowiedział mu, że musi przeczekać. Leżał twarzą przy ziemi,
zagrzebany w liście i nakazywał sobie cierpliwość. Tamten podniósł
się i wsłuchiwał w mrok.  Lecz zapewne usłyszał tylko gwałtowny
156
szum deszczu, który nie ustawał. Noc wkraczała również powoli na
miejsce wieczoru, już niewiele prześwitywało przez krzewy.
-  Pożałujesz! - rzekł chłopak przed siebie. - Dopadnę cię w szkole.
Zaklaskał butami na znak, że odchodzi. Ale Sławek nie dał się
zmylić. Czekał nadal z twarzą przy ziemi. Błocko znowu zaklaskało,
wielki cień oderwał się od drzewa, na chwilę wyodrębnił z ciemnego
tła, po czym rozpłynął się.
-  Cholera z tobą!
W głosie, który do Sławka dopłynął, był strach. Sławek nie znał
Cygana, za to dobrze znał Rudego. Wiedział więc dokładnie, co
spotka chłopaka, który nie wykonał polecenia. Zatrzeszczały gałązki,
ale już z dala. Potem ucichło.
Sławek przetoczył się ze swego miejsca w inne, jak na podchodach.
Odczekał, potem znowu potoczył się kawałek i znowu odczekał.
Nagle wyczuł pod palcami śliską powierzchnię. Papier odpadł,
została folia, a pod nią obły kształt. Był cały, nietknięty. To Pan
nakazał Kolibrowi ukryć się tutaj i czekać. Nagły żal dopadł
Sławka, lecz było to uczucie nie tyle przelotne, ile odepchnięte.
Wciąż z twarzą w trawie, z niewidocznym Kolibrem w krzewach
leżał i myślał. Grzmot i błyskawice znowu zaczęły do niego docierać,
może przywrócił mu się słuch, a może nadciągała następna burza,
już sam nie wiedział. Nie bał się. Myślał tylko, co zrobić. Punkt
po punkcie, co wybrać, co ominąć, co jest teraz najważniejsze.
Najważniejsze było, aby Pan nie został sam w rozlatującym się
domu, gdy tamci uciekną. Mój ruch, powtarzał sobie Sławek, ale nie
biegł po pomoc. Czuł, że nie wolno mu przywołać obcych ludzi, i to
nie dlatego, iż są tak daleko, że mogliby nie zdążyć. Wszyscy ci ludzie,
ze szkoły, ulicy i podwórka, od dawna wiedzieli, co robią Rudy
i Cygan. Ale nie przeszkadzało im to. Nawet mieli Panu za złe, że mąci
wodę. Tak więc dzisiaj Pan i Sławek muszą to rozegrać sami.
Sławek jednakże nie wiedział, jakiego użyć wybiegu. Jak dotrzeć
do rudery, nie dając się odkryć. I jak ujawnić się dopiero wtedy,
gdy będzie właściwa pora. A najbardziej nie wiedział, po czym tę
porę rozpozna.
Wstał i bardzo ostrożnie zaczął przekradać się w stronę zruj-
nowanego domu. W ciemnościach wyglądał jak najgorsza pułapka.
Rozdarta  ściana,  rozchybotane drzwi,  których nikt nie ukradł,
157
czarne otwory okien, wszystko było niesamowite. Sławek wzdrygnął
się. Druga burza rzeczywiście nadciągała, gwałtowniejsza od po-
przedniej. Paczka Rudego i Cygana schroniła się w ruinie. Sławek
widział błąkające się światełka latarek. W pewnej chwili przeniosły
się na pierwsze piętro.
Sławek wiedział, jak ono wygląda. Sprawdzili to z Witkiem, a za
każdym razem już po minucie uciekali stamtąd w popłochu. Jeden
raz Witek wyskoczył nawet oknem, bo bał się schodów. Nad
pomieszczeniem, które kiedyś było pokojem, wisiał wybrzuszony
sufit. Dzisiaj na pewno nasączony był wodą i puszczał wielkie płaty
tynku, a ściany trzeszczały okropnie, Sławek umiał to sobie wyobrazić
bez trudu, raz bowiem to przeżył. Z jednej strony domu stała kiedyś
tablica z zakazem wstępu, ale ktoś ją zabrał, bo może była mu
potrzebna.
Leżał mokry, z wodą w butach, za pryzmą cegieł i powtarzał
sobie, mój ruch, mój ruch, ale jaki? Wtem usłyszał głos Rudego,
jakby obok.
-  Właź na górę!
Było to do Pana. Sławek pojął, że Rudy chce zapędzić Pana na
piętro i tam spowodować wypadek. Nikt wtedy nie będzie winien,
sufit spadł, bo przyszła na niego pora.
-  Właź! - powtórzył głos Rudego.
-  Jeśli nie wejdę sam, co zrobisz? - odrzekł spokojnie głos Pana.
-  Wniesiesz mnie? Mam prawie metr dziewięćdziesiąt i dobre
osiemdziesiąt kilo wagi.
-  Trzym pysk! - na to Rudy.
-  Czemu nie. Mogę trzymać. Nawet o tym, co nie jest tajemnicą.
-  Nienawidzę kapusiów! - wrzasnął Rudy.
-  Wpadłeś przez takiego? - powiedział głos Pana. - Rozumiem
ciebie. Ale jak dotąd wszystko między nami oparte jest na domysłach.
Ja sądzę, że handlujesz, czym nie wolno, amfą, jak to nazywacie.
A ty - że ja o tym doniosę. Nawzajem nie możemy sobie w niczym
przeszkodzić. Ja ci nie mogę zabronić, a ty nie możesz wymordować
połowy szkoły. To świadkowie.
-  To szmaty - powiedział Rudy.
-  Przestań z nim pieprzyć! - warknął Cygan.
-  Nie mów, co mi wolno! - zawołał Rudy z wściekłością.
158
Sławek podczołgał się pod sam próg. Teraz nie tylko słyszą
ale i widział wycinek wnętrza i cienie, spośród których wyodrębn
Pana, bo był najważniejszy.
-  Lubisz hazard, co? - mówił Pan spokojnie. - To zagrajm)
Wejdę na górę sam. Wiatr ma siłę ośmiu stopni, na tym się znarr
Jeżeli buda się rozleci, powiedzmy do dziesiątej, a ja z nią, t
znaczy, miałeś wygrać. A jeżeli nie...
-  Dlaczego do dziesiątej?! - podchwycił Rudy.
-  Bo po niej zaczną małego szukać - odrzekł Pan.
-  Już zaczęli. Mały zwiał.
Wszyscy odwrócili się ku niemu. Chłopak wszedł oknem, moż
nawet stał tam chwilę nasłuchując, zwlekając, jak długo się dałc
Sławek widział go wyraźnie, światło latarki obmacywało jego sylwetką
kawałek po kawałku. Potem wielka cegła prześmignęła obok jeg
głowy i rozbiła się o ścianę.
-  Człowieku! - odezwał się głos Pana. - To niczego nie zmień
-  Zamknij się! - ryknął Rudy. Skoczył ku Panu, ale Pan uchyl
się szybko i Rudy wleciał na ścianę. Natychmiast runęło kilka cegie
Rudy wrzasnął, jakby dostał jedną z nich. Zamierzył się jeszcze ras
już z czymś ciemnym w ręce.
-  Świnia - powiedział Sławek.
Rudy zamarł, odwrócił się ku wejściu, smuga światła wydobył
postać Sławka z cienia. Ktoś chciał do niego doskoczyć, ale Rud
powstrzymał go.
-  Podejdź, gówniarzu! - nakazał.
-  Nie - odrzekł Sławek.
-  Podejdź!
-  Źle słyszałeś? - zapytał Sławek.
Zapadła cisza. Rudy, jakby nie dowierzając oczom, podszec
bliżej drzwi. Mały nie cofnął się.
-  Gdzie gliniarze?!
-  Nigdzie.
Znowu zapadło milczenie, Sławek czekał, za sobą miał czarn
noc, chlustającą deszczem. Mógłby się w nią schować szybciej, niżb
Rudy zdążył zareagować. Stał jednak w smudze nikłego światł
i intensywnie obmyślał następny ruch. I przewidywał ruch Rudegc
-  Nie sprowadziłeś glin? - spytał Rudy.
15
-  To jest tylko nasza sprawa - odrzekł Sławek. - Przecież nie
chodzi tylko o amfę, zrozumiałem to.
-  Puść chłopca - rzekł Pan. - Jest poza grą.
-  Nie jestem - odrzekł Sławek. - Możecie mnie nawet zabić.
-  Zamknij się! - ryknął Rudy. - Ty i ten twój cholerny stary,
niech was nareszcie szlag trafi!
Nagły podmuch wiatru wypełnił dom i jakby go uniósł. Potem
odessało się, wybrzuszony sufit opadł z powrotem, posypał się tynk
i cegły, pył wypełnił ruderę.
-  Chodu! - wrzasnął czyjś zduszony głos.
Zakotłowało się. Przemknęli koło Sławka, odtrącając go. Ale
Rudy pozostał, Sławek widział jego cień w opadającym pyle. Ściana
znowu zadygotała, Sławek cofnął się instynktownie i oparł się
o futrynę drzwi. Poprzez rumor walącego się domu, usłyszał głos Pana.
-  Uciekaj!
Nie ruszył się. Stał w progu, szukając oczyma cienia Pana. Przed
nim leżała wielka pryzma cegieł, trzask powtórzył się, był tak wielki,
jakby waliło się całe piętro. Pył opadał, żadnych cieni nie było widać.
Nagle Sławek usłyszał głos Rudego, pełen osłupienia.
-  Cholera jasna,   cholera jasna,  puszczaj  mnie pan, już po
wszystkim.
Zabłysła latarka. Sławek dostrzegł dwa cienie jakby splecione
w jeden. Potem ten niższy oderwał się i ruszył, przeskakując zwały
cegieł, ku wyjściu. Potrącił Sławka, jakby go nie widział. Wciąż
powtarzając: cholera jasna, cholera jasna, wtopił się w ciemność.
Sławek rzucił się do środka. Ramię Pana powstrzymało go.
Potem Pan uniósł go i w taki sposób wyszli za próg. Budynek
wyglądał dziwnie bez dachu i ścian, nawet ciemność nie była
w stanie ukryć tej strasznej dziwności.
Pan wciąż milczał. Postawił Sławka na ziemi, nie dostrzegając, że
stawia go w dole z wodą.
-  Może drzwi zostały otwarte - powiedział.
Sławek obejrzał się ku ruinie.
Nagle pojął, że Pan miał na myśli inne drzwi. Nie tylko te,
którymi wyszli w deszcz.