Graham Greene

Czynnik ludzki

The Human Factor
Przekład: ADAM PITUŁA
Wydanie oryginalne: 1978
Wydanie polskie: 1998
Mojej siostrze, Elisabeth Dennys,
która w pewnym stopniu
jest za tę książkę odpowiedzialna.
Wiem tylko, że ten, kto wchodzi w układy, jest stracony. Zaraza korupcji wkradła 
się w jego 
duszę.
Joseph Conrad
Powieść oparta na życiu Tajnych Służb musi z konieczności zawierać duży ładunek 
fantazji, 
realistyczny opis bowiem naruszyłby niemal na pewno taki czy inny paragraf 
którejś z ustaw 
chroniących tajemnicę państwową. Operacja Wujek Remus jest wyłącznie produktem 
fantazji 
autora (i mam nadzieję, że nim pozostanie), podobnie jak wszystkie postacie, 
angielskie, 
afrykańskie, rosyjskie czy polskie. Jednak według Hansa Andersena, mądrego 
bajkopisarza: 
„z rzeczywistości tkamy nasze opowieści”.
Część pierwsza
rozdział I
Od ponad trzydziestu lat, kiedy to jako młody pracownik trafił do firmy, Castle 
jadał 
lunch w pubie za St James’s Street, niedaleko biura. Gdyby go zapytać, dlaczego 
się tam 
stołuje, odpowiedziałby, że z powodu wyśmienitych parówek. Gorzkie piwo mogło mu 
bardziej smakować u Watneya, ale smak parówek przeważył szalę. Castle zawsze był 
w stanie 
wytłumaczyć się ze swoich posunięć, nawet tych najniewinniejszych, i zawsze był 
punktualny.
Z wybiciem pierwszej był więc gotów do wyjścia. Jego asystent, Arthur Davis, z 
którym 
dzielił pokój, wychodził na lunch punktualnie w południe i wracał, jednak 
częstokroć tylko 
teoretycznie, godzinę później. Zrozumiałe, że na wypadek pilnego telegramu 
któryś z nich 
musiał zawsze być w biurze, aby go zdekodować, ale obaj dobrze wiedzieli, że w 
ich komórce 
nie zdarzało się nic naprawdę pilnego. Różnica czasu między Anglią a różnymi 
częściami 
Wschodniej i Południowej Afryki, którymi się zajmowali, była zazwyczaj dość duża 
– nawet 
jeżeli w przypadku Johannesburga wynosiła zaledwie godzinę z okładem – aby nikt 
poza 
departamentem nie martwił się, jeśli przesyłkę doręczono z opóźnieniem. Losy 
świata, jak 
mawiał Davis, nigdy nie będą się ważyć w Afryce, niezależnie od tego, ile 
ambasad 
Chińczycy czy Rosjanie otworzą od Addis Abeby po Conakry i ilu Kubańczyków tam 
wyląduje. Castle sporządził notkę dla Davisa: Jeśli Zair odpowie na telegram nr 
172, wyślij 
kopie do Ministerstwa Skarbu i Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Spojrzał na 
zegarek. 
Davis spóźniał się dziesięć minut.
Castle zaczął pakować aktówkę. Wrzucił notatkę o zakupach, które miał zrobić dla 
żony 
w sklepie z serami na Jermyn Street, i prezencie dla syna, o który posprzeczali 
się rankiem 
(dwie paczki malteserów), a także książkę „Clarissa Harlowe”, której nigdy nie 
przeczytał 
dalej niż do rozdziału LXXIX pierwszego tomu. Dokładnie w chwili, gdy usłyszał 
zamykające się w pobliżu drzwi windy i kroki Davisa na korytarzu, wyszedł z 
pokoju. Jego 
lunch uległ skróceniu o jedenaście minut. Inaczej niż Davis, Castle zawsze 
wracał 
punktualnie – to była jedna z zalet, które przychodzą z wiekiem.
W biurze tak poważnym jak to ekscentryczność Arthura Davisa rzucała się w oczy. 
Nadchodził właśnie z przeciwnego końca długiego, białego korytarza ubrany tak, 
jakby 
dopiero co wrócił z jeździeckiego weekendu na wsi lub z wyścigów. Miał na sobie 
zielonkawą sportową marynarkę, a z górnej kieszonki wystawała mu chusteczka w 
szkarłatne 
kropki. Można go było wziąć za bukmachera. Był jak źle obsadzony aktor – chcąc 
się 
dopasować do kostiumu, zwykle kładł rolę. W Londynie wyglądał, jakby właśnie 
wrócił ze 
wsi; na wsi, gdy odwiedzał Castle’a, nieodparcie przypominał turystę-
mieszczucha.
– Punktualny, jak zwykle – orzekł ze swoim zwykłym uśmiechem winowajcy.
– Mój zegarek zawsze się trochę spieszy – odpowiedział Castle, przepraszając za 
krytycyzm, którego wcale nie okazał. – Z ciągłej obawy, jak przypuszczam.
– I jak zawsze szmuglujesz tajemnice państwowe? – rzucił Davis, robiąc ruch, 
jakby 
chciał chwycić aktówkę Castle’a. W jego oddechu dało się wyczuć słodkawą woń – 
był 
uzależniony od porto.
– Zostawiłem, żebyś miał co sprzedać. Z twoimi podejrzanymi znajomościami więcej 
za 
nie dostaniesz.
– Jak to miło z twojej strony.
– Poza tym jesteś kawalerem. Potrzeba ci więcej pieniędzy niż żonatemu. Ja 
dzielę koszty 
utrzymania na pół...
– Ale te koszmarne resztki – wykrzyknął Davis. – Pieczeń przerabiana na 
zapiekankę, te 
podejrzane klopsiki... I czy to warto? Żonaty nie może sobie pozwolić nawet na 
porządne 
porto. – Wszedł do pokoju i zadzwonił po Cynthię. Davis starał się o nią już od 
dwóch lat, ale 
jako córka generała była poza jego zasięgiem. Mimo to Davis wciąż miał nadzieję; 
bezpieczniej było, jak twierdził, mieć romans wewnątrz firmy. Castle jednak 
wiedział, jak 
głęboko Davis jest przywiązany do Cynthii. Bardzo tęsknił za monogamicznym 
związkiem, a 
jego docinki były odruchem obronnym samotnego człowieka. Kiedyś Castle odwiedził 
go w 
mieszkaniu, które Davis dzielił z dwoma pracownikami Ministerstwa Ochrony 
Środowiska, 
nad antykwariatem nieopodal Claridge’a, w samym centrum. „Nie krępuj się” – 
rzucił wtedy 
Davis w zagraconym salonie. Różne czasopisma – New Statesman, Penthouse i Nature 
– 
zaścielały sofę, a brudne szklanki po jakimś przyjęciu, poupychane po kątach, 
czekały na 
dochodzącą.
– Dobrze wiesz, ile nam płacą – powiedział Castle – a ja jestem żonaty.
– To poważny błąd.
– Ja tak nie uważam – odrzekł Castle. – Lubię swoją żonę.
– No i oczywiście swojego bachora – ciągnął Davis. – Nie mógłbym sobie pozwolić 
jednocześnie na dzieci i na porto.
– Tak się składa, że bachora też lubię.
Castle miał właśnie zejść po czterech kamiennych stopniach na Piccadilly, kiedy 
zawrócił 
go portier:
– Brygadier Tomlinson życzy sobie pana widzieć, sir.
– Brygadier Tomlinson?
– Tak, czeka w pokoju A.3.
Castle spotkał się z brygadierem Tomlinsonem tylko raz, przed wielu laty – tak 
wielu, że 
nie chciało mu się już ich liczyć – w dniu, kiedy został przyjęty do pracy i 
złożył podpis pod 
Ustawą o Ochronie Tajemnicy Państwowej, a brygadier był młodszym oficerem, jeśli 
w ogóle 
był oficerem. Pamiętał tylko jego mały, czarny wąsik, kręcący się jak UFO nad 
arkuszem 
bibułki, całkiem gładkiej i białej, zapewne ze względów bezpieczeństwa. Kiedy 
wsiąkł w nią 
ślad po podpisie Castle’a, bibułkę najprawdopodobniej podarto i wrzucono do 
pieca. Sprawa 
Dreyfusa prawie sto lat temu ukazała niebezpieczeństwa czyhające w koszu na 
śmieci.
– W głębi korytarza, na lewo, sir – przypomniał mu portier, gdy Castle ruszył w 
niewłaściwym kierunku.
– Proszę, proszę wejść, Castle – zaprosił go brygadier Tomlinson. Jego wąsik był 
teraz 
równie biały jak bibułka; z czasem dorobił się brzuszka widocznego pod kamizelką 
dwurzędowego garnituru. Tylko jego dziwny stopień się nie zmienił. Nikt nie 
wiedział, w 
jakim regimencie przedtem służył, jeśli takowy w ogóle istniał, wszystkie 
stopnie wojskowe 
w budynku były bowiem nieco podejrzane. Mogły być częścią okrywającej wszystko 
zasłony. 
– Przypuszczam, że nie zna pan pułkownika Daintry’ego?
– Chyba nie... Dzień dobry.
Daintry, mimo ciemnego garnituru i ostrych rysów, sprawiał, bardziej niż 
kiedykolwiek 
Davis, wrażenie człowieka z zewnątrz. Davis na pierwszy rzut oka pasował do 
kantoru 
bukmachera, podczas gdy Daintry niechybnie czułby się jak u siebie w 
wysmakowanych 
wnętrzach lub polując na kuropatwy pośród wrzosowisk. Castle lubił błyskawicznie 
szkicować postacie współpracowników, czasami nawet spisywał swoje spostrzeżenia.
– W Corpus Christi znałem chyba pańskiego kuzyna – powiedział Daintry. Głos miał 
sympatyczny, ale wyglądał na lekko zniecierpliwionego. Jakby spieszył się na 
pociąg 
odjeżdżający wkrótce na północ z dworca King’s Cross.
– Pułkownik Daintry jest naszym nowym czyścicielem – wyjaśnił brygadier 
Tomlinson, a 
Castle dostrzegł, jak Daintry skrzywił się usłyszawszy to słowo. – Przejął tę 
funkcję po 
Meredithcie, ale nie wiem, czy kiedykolwiek spotkał pan Mereditha...
– Ma pan na myśli mojego kuzyna Rogera? – odpowiedział Daintry’emu Castle. – Nie 
widzieliśmy się od lat. Zdał celująco egzamin z literatury i języków klasycznych 
w 
Oksfordzie. Zdaje się, że pracuje w Ministerstwie Skarbu.
– Właśnie opisywałem pułkownikowi naszą strukturę... – rozwodził się dalej 
brygadier, 
nie zbaczając z tematu.
– Ja wybrałem prawo – rzekł Daintry. – Ledwo na czwórkę. Pan studiował historię?
– Owszem. Zaledwie dostatecznie.
– W Christ Church?
– Tak.
– Wyjaśniłem pułkownikowi – ciągnął Tomlinson – że tylko pan i Davis mają dostęp 
do 
ściśle tajnych materiałów w sekcji 6A.
– Jeśli w ogóle można je nazwać tajnymi materiałami. Oczywiście, Watson również 
ma 
do nich dostęp.
– Ten Davis – zapytał Daintry, jakby nieco lekceważąco – ukończył uniwersytet w 
Reading, prawda?
– Nieźle się pan przygotował...
– Jeśli chodzi o ścisłość, rozmawiałem z samym Davisem. – To dlatego wrócił z 
lunchu 
dziesięć minut po czasie. Uśmiech Daintry’ego przypominał otwartą ranę. Miał 
bardzo wąskie 
usta, których kąciki rozchylały się z trudnością.
– Rozmawiałem z Davisem o panu – powiedział – więc teraz rozmawiam z panem o 
Davisie. Sprawdzam panów otwarcie. Proszę wybaczyć nowemu czyścicielowi – dodał 
zmieszany. – Muszę się zorientować w układach. Powinniśmy przestrzegać 
dyscypliny, mimo 
zaufania, którym panów darzymy. Przy okazji: czy Davis ostrzegł pana?
– Nie. Ale czemu miałby mi pan wierzyć? Może jesteśmy w zmowie.
Rana ponownie otworzyła się nieco. Zaraz jednak Daintry mocno zacisnął usta.
– On ma lewicowe skłonności, prawda?
– Należy do Partii Pracy. Mam nadzieję, że sam panu o tym powiedział.
– Nic w tym złego, rzecz jasna – odparł Daintry. – A pan?
– Nie zajmuję się polityką. O tym Davis chyba też wspomniał.
– Ale czasami pan głosuje?
– Nie głosowałem chyba od wojny. Dzisiaj to wszystko wygląda jakoś... 
prowincjonalnie.
– Interesujący punkt widzenia – stwierdził z dezaprobatą Daintry.
Castle czuł, że popełnił błąd, mówiąc mu prawdę; zawsze jednak wolał mówić 
prawdę, 
chyba że chodziło o coś bardzo ważnego. Prawdę można było sprawdzać do woli. 
Daintry 
spojrzał na zegarek.
– Nie zatrzymam pana długo. Muszę złapać pociąg z King’s Cross.
– Poluje pan w weekend?
– Tak. Skąd pan wiedział?
– Intuicja – odparł Castle i znów pożałował odpowiedzi. Bezpieczniej było się 
nie 
wychylać. Z każdym rokiem coraz częściej nawiedzały go marzenia o zupełnym 
wtopieniu się 
w otoczenie. Ktoś inny marzyłby w taki sposób o dramatycznych stu punktach na 
Lord’s*.
– Zauważył pan pokrowiec na strzelbę przy drzwiach?
– Owszem – przytaknął Castle, choć nie widział go przedtem. – To dlatego 
pomyślałem o 
polowaniu. – Z zadowoleniem spostrzegł, że Daintry wygląda na przekonanego.
– Nie ma w tym nic osobistego – wyjaśnił Daintry. – Czysto rutynowa kontrola. 
Tyle 
mamy przepisów, że czasami zdarza się nam lekceważyć niektóre z nich. To leży w 
ludzkiej 
naturze. Na przykład zakaz wynoszenia materiałów z biura...
Spojrzał znacząco na aktówkę Castle’a. Oficer i dżentelmen otworzyłby ją 
natychmiast z 
jakimś żarcikiem, ale Castle nie był oficerem ani nie uważał się za dżentelmena. 
Był ciekaw, 
jak daleko posunie się nowy czyściciel.
– Nie idę do domu – podkreślił. – Wychodzę tylko na lunch.
– Nie ma pan chyba nic przeciwko... – Daintry wyciągnął rękę po aktówkę. – O to 
samo 
poprosiłem Davisa – dodał.
– Davis nie miał ze sobą aktówki, kiedy go widziałem.
Daintry zaczerwienił się. Byłby tak samo zawstydzony, pomyślał Castle, gdyby 
zastrzelił 
naganiacza.
– Och, to musiał być ten drugi – powiedział. – Zapomniałem, jak on się nazywa.
– Watson? – podsunął brygadier.
– Tak, Watson.
– Więc sprawdzał pan nawet naszego szefa?
– To część procedury – stwierdził Daintry.
Castle otworzył aktówkę. Wyjął egzemplarz Berkhamsted Gazette.
– Co to? – zainteresował się Daintry.
– Lokalna gazeta. Zamierzałem przeczytać ją przy lunchu.
– Tak, oczywiście. Zapomniałem. Mieszka pan dość daleko stąd. Nie przeszkadza to 
panu?
– To mniej niż godzina jazdy pociągiem. Muszę mieć dom i ogród. Widzi pan, mam 
dziecko. I psa. Nie można ich chować w mieszkaniu, w każdym razie nie tak 
komfortowo.
– Zauważyłem, że czyta pan „Clarissę Harlowe”. Podoba się panu?
– Jak dotąd, tak. Ale zostały mi jeszcze cztery tomy.
– A to co?
– Lista rzeczy do zapamiętania.
– Do zapamiętania?
– Lista zakupów – wyjaśnił Castle. Pod nagłówkiem z jego adresem, Kings Road 
129, 
widniało: „Dwie paczki malteserów. Pół funta Earl Greya. Ser: Wensleydale lub 
Double 
Gloucester. Krem do golenia Yardleya”.
– Maltesery? Cóż to u licha jest?
– Rodzaj czekoladek. Powinien pan spróbować. Moim zdaniem są lepsze niż kit 
katy.
– Myśli pan, że byłyby odpowiednim prezentem dla pani domu? – zapytał Daintry. – 
Chciałbym jej kupić coś niecodziennego – spojrzał na zegarek. – Może powinienem 
wysłać 
portiera. Mam jeszcze trochę czasu. Gdzie można je dostać?
– W ABC na Strandzie.
– W ABC? – powtórzył Daintry.
– Tam, gdzie sprzedają dmuchany chleb.
– Dmuchany chleb... a co to ma...? Zresztą, nie pora na takie szczegóły. Te... 
teasery – 
jest pan pewien, że się nadadzą?
– Cóż, są różne gusta.
– Fortnum jest chyba bliżej.
– Tam pan ich nie dostanie. Są za tanie na takie sklepy.
– Hmm... Nie chciałbym wyjść na skąpca.
– To niech pan ich kupi więcej. Na przykład trzy funty.
– Jeszcze raz: jak one się nazywają? Może powie pan portierowi wychodząc?
– To już pan skończył mnie sprawdzać? Jestem czysty?
– Och tak. Mówiłem panu, Castle, że to tylko formalność.
– Pomyślnych łowów.
– Wielkie dzięki.
Gdy Castle przekazał portierowi wiadomość, ten upewnił się:
– Trzy funty, mówi pan?
– Tak.
– Malteserów?
– Tak.
– Kto to przydźwiga?
Przywołał swojego asystenta, zajętego akurat lekturą świerszczyka, i zarządził:
– Leć po maltesery dla pułkownika Daintry’ego. Trzy funty wystarczy.
Tamten liczył przez chwilę, a potem stwierdził:
– To będzie ze sto dwadzieścia paczek czy coś koło tego.
– Nie, nie – sprostował Castle. – Źle pan liczy. Pułkownik, jak sądzę, miał na 
myśli wagę, 
nie kwotę.
Zostawił ich pogrążonych w obliczeniach.
W pubie pojawił się piętnaście minut po czasie i jego kącik był już zajęty. Jadł 
i pił 
szybko. Wyszło mu, że zaoszczędził trzy minuty. Potem kupił krem w drogerii na 
St James’s 
Arcade, herbatę u Jacksona, tam też kupił ser, żeby zyskać na czasie, chociaż 
zwykle 
zachodził po ser do sklepu na Jermyn Street. Maltesery jednak, które chciał 
kupić w ABC, 
skończyły się, zanim tam dotarł. Sprzedawca powiedział mu, że przed chwilą był 
na nie 
nadzwyczajny popyt i Castle musiał zadowolić się kit katami. Do biura spóźnił 
się zaledwie 
trzy minuty.
– Nie powiedziałeś mi, że sprawdzają – zwrócił się do Davisa.
– Przysiągłem, że nikomu nie powiem. Nakryli cię na czymś?
– Niezupełnie.
– Mnie nakryli. Zapytali, co mam w kieszeni płaszcza. Miałem raport od 59800. 
Chciałem go przeczytać przy lunchu.
– Co powiedzieli?
– Och, tylko mnie ostrzegli. Stwierdzili, że reguły zostały ustanowione po to, 
by ich 
przestrzegać. I pomyśleć, że kolega Blake* (po co on uciekał?) załatwił sobie 
czterdziestoletnie zwolnienie z podatku dochodowego, intelektualnego wysiłku i 
odpowiedzialności, a my teraz za to cierpimy.
– Pułkownik Daintry nie był wobec mnie szczególnie dociekliwy – powiedział 
Castle. – 
Poznał w Corpus Christi mojego kuzyna. To zupełnie zmienia postać rzeczy.
rozdział II
Castle’owi udawało się zwykle zdążyć na pociąg z Euston o szóstej trzydzieści 
pięć. Do 
Berkhamsted dojeżdżał punktualnie dwanaście po siódmej. Jego rower czekał na 
stacji – 
Castle znał konduktora od lat i zawsze zostawiał rower pod jego opieką. Jechał 
potem do 
domu dłuższą drogą, dla zdrowia – przez most na kanale, obok wzniesionego w 
stylu 
Tudorów budynku szkoły, przez High Street, mijał szarą kamienną bryłę 
parafialnego 
kościoła, w którym znajdował się hełm krzyżowca, i wjeżdżał na wzgórze 
Chilterns. Do 
swojego małego bliźniaka na King’s Road dojeżdżał zawsze – jeśli nie uprzedził 
telefonicznie, że wróci później – o wpół do ósmej. Miał wtedy czas powiedzieć 
dobranoc 
synowi i wypić whisky lub dwie przed kolacją o ósmej.
Kiedy ma się dziwaczną pracę, każdy element codziennej rutyny nabiera wielkiej 
wartości; być może dlatego po przyjeździe z Afryki Południowej Castle powrócił w 
rodzinne 
strony: nad kanał ocieniony płaczącymi wierzbami, do szkoły i ruin sławnego 
niegdyś zamku, 
który nie poddał się, oblężony przez Delfina, i którego jednym z budowniczych, 
jak głosiła 
legenda, był Chaucer, a także – kto wie? – być może któryś z przodków Castle’a* 
pracował 
tam jako rzemieślnik. Z zamku zostało teraz tylko kilka porośniętych trawą 
pagórków i krótki 
ciąg kamiennych murów, równoległy do kanału i linii kolejowej. Za nimi, wśród 
krzewów 
głogu i kasztanowców, biegła droga z miasta na błonia. Przed laty mieszkańcy 
miasta 
walczyli o prawo wypasania tam bydła, ale dziś można było wątpić, czy 
jakiekolwiek 
zwierzęta, prócz może królików czy kóz, pożywiłyby się pośród paproci, janowców 
i orlic.
Gdy Castle był dzieckiem, na błoniach trafiały się jeszcze resztki okopów, 
wykopanych w 
ciężkiej czerwonej glinie podczas pierwszej wojny światowej przez adeptów 
przysposobienia 
oficerskiego, członków miejscowej palestry – młodych prawników, którzy ćwiczyli 
tam, 
zanim wysłano ich na śmierć do Belgii lub Francji, już jako członków bardziej 
ortodoksyjnej 
organizacji. Niebezpiecznie było chodzić po błoniach nie wiedząc, jak 
rozmieszczone są 
okopy, były one bowiem na kilka stóp głębokie, jak te, które Korpus Ekspedycyjny 
wykopał 
wokół Ypres. Obcy ryzykował nagły upadek i złamanie nogi. Dzieci, znające błonia 
od 
małego, buszowały po nich swobodnie, do czasu, gdy zaczynały tracić orientację. 
Z jakichś 
powodów Castle nigdy jej nie stracił i czasami, w dniach wolnych od pracy w 
biurze, brał 
Sama za rękę, pokazywał mu kryjówki i uczył unikać wielu czyhających na błoniach 
niebezpieczeństw. Ileż kampanii przeciw przeważającym siłom stoczył tam jako 
dziecko. Dni 
partyzantki powróciły, marzenia stały się rzeczywistością. Żyjąc wśród rzeczy od 
dawna 
dobrze znanych, czuł się bezpieczny – jak recydywista zamknięty ponownie w 
więzieniu, 
które dobrze zna.
Castle pchał swój rower w górę King’s Road. Postawił swój dom z pomocą 
towarzystwa 
budowlanego po powrocie do Anglii. Mógł z powodzeniem zaoszczędzić pieniądze, 
płacąc 
gotówką, ale nie chciał różnić się zbytnio od nauczycieli z sąsiedztwa – z ich 
pensji nie 
można było wiele odłożyć. Z tego samego powodu nie zdjął znad frontowych drzwi 
krzykliwego witraża przedstawiającego „Śmiejącego się kawalera”*. Nie lubił go, 
kojarzył mu 
się z gabinetem dentystycznym – w prowincjonalnych miasteczkach witraże często 
kryją 
przed oczami obcych męki pacjentów na fotelu – ponieważ jednak jego sąsiadom nie 
przeszkadzały podobne ozdoby, zostawił swój w spokoju. Nauczyciele z King’s Road 
twardo 
trzymali się zasad estetycznych wyniesionych z północnej części Oksfordu, gdzie 
wielu z nich 
pijało herbatę ze swoimi wykładowcami. Castle mógłby równie dobrze postawić swój 
rower 
w holu pod schodami na Banbury Road.
Otworzył drzwi kluczem typu Yale. Myślał kiedyś o kupnie zamka wpuszczanego we 
framugę lub czegoś podobnego w sklepie Chubba na St James’s Street, ale się 
powstrzymał. 
Jego sąsiadom wystarczył Yale, poza tym w ciągu ostatnich trzech lat włamania 
zdarzały się 
nie bliżej niż w Boxmoor. Hol był pusty, tak samo salon – widział to przez 
otwarte drzwi. Z 
kuchni nie dochodził żaden dźwięk. Od razu zauważył, że na kredensie, obok 
syfonu, nie było 
butelki whisky. Wieloletnia rutyna została naruszona i Castle poczuł niepokój, 
jak ukłucie 
owada.
– Saro! – zawołał, ale nie usłyszał odpowiedzi.
Wstrzymał oddech stojąc w otwartych drzwiach do holu, obok stojaka na parasole, 
i 
obrzucając szybkimi spojrzeniami znajomy obraz, w którym brakowało jednego 
elementu – 
butelki whisky. Odkąd tu zamieszkali, nie opuszczała go pewność, że pewnego dnia 
spotka 
ich nieszczęście i wiedział, że kiedy to się zdarzy, nie może dopuścić, by 
zdradziła go panika 
– musi uciec szybko, nie próbując nawet zabrać żadnej pamiątki ich wspólnego 
życia. „Wtedy 
ci, którzy będą w Judei, niech uciekają w góry...”* Nie wiedzieć dlaczego, 
pomyślał o kuzynie 
w Ministerstwie Skarbu, jakby był on rodzajem amuletu, króliczą łapką na 
szczęście, a potem 
odetchnął z ulgą, słysząc głosy na piętrze i kroki schodzącej na dół Sary.
– Nie słyszałam cię, kochanie. Rozmawiałam z doktorem Barkerem.
Doktor Barker szedł za nią – pan w średnim wieku, z jaskrawym znamieniem 
truskawkowego koloru na lewym policzku, w szarym, jakby przykurzonym ubraniu, z 
dwoma 
wiecznymi piórami w kieszonce na piersi – a może jedno było miniaturową latarką, 
którą 
świecił w gardła pacjentów?
– Coś nie w porządku?
– Sam ma odrę, kochanie.
– Wydobrzeje – orzekł doktor Barker. – Trzeba mu tylko ciszy. I niezbyt dużo 
światła.
– Napije się pan whisky, doktorze?
– Nie, dziękuję. Mam jeszcze dwie wizyty, a już jestem spóźniony na kolację.
– Gdzie Sam mógł złapać odrę?
– Och, u nas to niemalże epidemia. Ale nie ma się czym martwić, on ma tylko 
lekki atak.
Gdy doktor wyszedł, Castle pocałował żonę. Przesunął dłonią po jej czarnych, 
sztywnych 
włosach, dotknął wysokich kości policzkowych. Czuł pod palcami rysy jej czarnej 
twarzy, jak 
mógłby czuć ktoś podnoszący kawałek rzeźby spośród odłamków zalegających schody 
hotelu 
dla białych turystów; upewniał się, że to, co najbardziej na świecie cenił, 
wciąż było 
bezpieczne. Zawsze pod koniec dnia czuł, że nie było go latami i przez cały ten 
czas ona była 
w domu – bezbronna. Nikt tu jednak nie zwracał uwagi na jej afrykańskie 
pochodzenie. 
Żadne tutejsze prawo nie mogło zagrozić ich życiu. Byli bezpieczni – tak 
bezpieczni, jak 
tylko mogli być.
– Co się stało? – spytała.
– Martwiłem się. Wszystko było nie tak, kiedy przyszedłem. Ciebie nie było. 
Nawet ta 
butelka...
– Oj, te twoje przyzwyczajenia...
Kiedy przygotowywała drinka, Castle zaczął rozpakowywać aktówkę.
– Rzeczywiście nie ma się czym martwić? – zapytał. – Nie lubię tonu, jakim mówią 
lekarze. Szczególnie kiedy zapewniają, że wszystko jest w porządku.
– Ale wszystko jest w porządku.
– Mogę go zobaczyć?
– Śpi teraz. Lepiej go nie budź. Dałam mu aspirynę.
Castle odłożył na półkę pierwszy tom „Clarissy Harlowe”.
– Skończyłeś?
– Nie, wątpię, czy kiedykolwiek skończę. Życia na to nie starczy.
– Zawsze myślałam, że lubisz długie książki.
– W takim razie przeczytam „Wojnę i pokój”, nim będzie za późno.
– Nie mamy tej książki.
– Kupię jutro.
Sara uważnie odmierzyła poczwórną według angielskich miar whisky i podała mu ją, 
otoczywszy jego dłonią szklankę, jakby to była wiadomość przeznaczona tylko dla 
niego. 
Rzeczywiście, tylko oni dwoje wiedzieli, ile pił – zwykle nie pijał więcej niż 
jedno piwo, gdy 
siedział w barze z kolegami lub nawet wśród nieznajomych. W zawodzie, który 
wykonywał, 
najmniejszy ślad uzależnienia mógł zostać potraktowany podejrzliwie. Tylko 
Davisowi było 
to na tyle obojętne, że żłopał bez umiaru nie patrząc, czy ktoś go widzi, ale ta 
jego śmiałość 
brała się z przekonania o swojej kompletnej niewinności. Castle na zawsze 
utracił śmiałość 
razem z niewinnością w Południowej Afryce, czekając na nadejście katastrofy.
– Nie będzie ci przeszkadzało – spytała Sara – jeśli zjemy dziś zimną kolację? 
Cały 
wieczór byłam przy Samie.
– Oczywiście, że nie.
Otoczył ją ramieniem. To, jak bardzo się kochali, było tak wielką tajemnicą, jak 
ilość 
whisky w szklance. Rozmawiać o tym z kimkolwiek znaczyłoby kusić los. Miłość 
była 
totalnym ryzykiem. Literatura zawsze tak ją opisywała. Tristan, Anna Karenina, 
nawet żądze 
Lovelace’a – Castle spojrzał na ostatni tom „Clarissy”. „Lubię swoją żonę” – na 
głos nigdy 
nie powiedział więcej, nawet Davisowi.
– Nie wiem, co bym bez ciebie zrobił.
– Mniej więcej to samo, co robisz teraz. Dwie podwójne przed kolacją.
– Kiedy przyszedłem i nie było ciebie, przestraszyłem się.
– Czego?
– Że zostanę sam. Biedny Davis – dodał. – Wracać do domu, w którym nikt nie 
czeka...
– Na pewno ma wiele innych przyjemności.
– Ja wolę poczucie bezpieczeństwa – odparł Castle.
– Czy życie na zewnątrz jest tak niebezpieczne, jak to wszystko tutaj? – upiła 
łyk ze 
swojej szklanki i dotknęła jego ust swoimi, wilgotnymi od J. & B. Castle zawsze 
kupował J. 
& B. ze względu na kolor – duża whisky z wodą nie wyglądała wcale na mocniejszą 
od słabej 
whisky innej marki.
Na stoliku przy sofie zadzwonił telefon. Castle podniósł słuchawkę i rzucił: 
„Halo”. Nikt 
nie odpowiadał. Bezgłośnie policzył do czterech i odłożył słuchawkę, kiedy z 
drugiej strony 
przerwano połączenie.
– Nikt się nie odezwał?
– Pewnie pomyłka.
– To się zdarzyło już trzy razy w tym miesiącu. Zawsze wtedy, kiedy byłeś do 
późna w 
biurze. Nie uważasz, że to jakiś złodziej sprawdza, czy ktoś jest w domu?
– Nie ma tu czego rabować.
– Pełno teraz tych okropnych historii, kochanie, o mężczyznach w pończochach na 
głowie. Nienawidzę tej pory po zachodzie słońca, zanim przyjdziesz.
– Dlatego kupiłem ci Bullera. Właśnie, gdzie jest Buller?
– W ogrodzie. Żre trawę. Coś go zdenerwowało. A poza tym wiesz, jaki on ma 
stosunek 
do obcych. Skacze na nich z radości.
– Maska z pończochy chyba by mu się nie spodobała.
– Pomyślałby, że ktoś ją założył, żeby się z nim pobawić. Pamiętasz święta? Te 
papierowe kapelusze...
– Zanim go kupiliśmy, zawsze myślałem, że boksery to ostre psy.
– Bo są ostre. Kotom żyć nie dają.
Drzwi zaskrzypiały i Castle odwrócił się szybko. Swoim czarnym, kwadratowym 
pyskiem Buller otworzył drzwi i położył łeb, jak worek kartofli, między nogami 
Castle’a. Ten 
odepchnął go. Na nogawce został długi ślad psiej śliny.
– Odejdź, Buller – nakazał. – Jeśli on się tak cieszy, to każdy złodziej 
ucieknie, gdzie 
pieprz rośnie. – Buller zaczął spazmatycznie warczeć i kręcąc zadem, jakby miał 
robaki, cofał 
się ku drzwiom. – Spokój, Buller.
– On tylko chce na spacer.
– O tej porze? Mówiłaś, że coś mu dolega.
– Widocznie po tej trawie mu przeszło.
– Buller, przestań, do diabła. Żadnego spaceru.
Buller ciężko opadł na ziemię i śliniąc parkiet próbował się uspokoić.
– Inkasent się go dziś przestraszył, a Buller tylko chciał być miły.
– Przecież inkasent go zna.
– Ten był nowy.
– Nowy? Dlaczego?
– Nasz inkasent ma grypę.
– A obejrzałaś jego legitymację?
– Oczywiście. Kochanie, czy teraz ty zaczynasz się bać złodziei? Przestań, 
Buller, 
przestań już! – Buller z widoczną przyjemnością wylizywał genitalia.
Castle przeskoczył przez niego i wszedł do holu. Uważnie obejrzał licznik i, nie 
znalazłszy niczego podejrzanego, wrócił do salonu.
– Ty się jednak czymś denerwujesz.
– To doprawdy nic takiego. Coś się stało w biurze. Nowy facet od bezpieczeństwa 
się 
szarogęsi. To mnie zdenerwowało. Pracuję tam od ponad trzydziestu lat i chyba 
powinni mi 
już ufać. Następnym razem będą nam przetrząsać kieszenie przed wyjściem na 
lunch. 
Wyobraź sobie, że grzebał w mojej aktówce.
– Trzeba im oddać sprawiedliwość, kochanie. To nie ich wina. To wina tej pracy.
– Teraz już za późno na zmianę.
– Na nic nigdy nie jest za późno – odpowiedziała, a on pomyślał, że chciałby jej 
uwierzyć.
Pocałowała go jeszcze raz i poszła do kuchni przygotować kolację.
Kiedy usiedli i Castle nalał sobie następną whisky, Sara powiedziała:
– A tak poważnie, chyba rzeczywiście za dużo pijesz.
– Tylko w domu. Tylko ty mnie przy tym widzisz.
– Nie mam na myśli pracy, tylko twoje zdrowie. Nic mnie nie obchodzi twoja 
praca.
– Nie?
– Departament Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Każdy wie, co to znaczy, ale ty 
musisz trzymać język za zębami, jak przestępca. Gdybyś powiedział mi, swej 
żonie, co dziś 
robiłeś, wyrzuciliby cię. A ja chciałabym, żeby cię wyrzucili. Co dzisiaj 
robiłeś?
– Plotkowałem z Davisem. Sporządziłem kilka notatek, wysłałem telegram, aha, i 
jeszcze 
zostałem przesłuchany przez tego nowego. Znał w Corpus Christi mojego kuzyna.
– Którego kuzyna?
– Rogera.
– Tego snoba z Ministerstwa Skarbu?
– Tak.
Kiedy już się kładli, Castle zapytał:
– Może zajrzymy do Sama?
– Pewnie. Ale on już mocno śpi.
Buller poszedł za nimi i zaślinił pościel.
– Oj, Buller.
Buller zamachał tym, co mu zostało z ogona, jakby usłyszał pochwałę. Jak na 
boksera nie 
był inteligentny. Kosztował masę pieniędzy i był chyba nieco zbyt rasowy.
Chłopiec leżał wyciągnięty na skos w swoim łóżku z tekowego drewna, z głową na 
pudełku ołowianych żołnierzyków zamiast na poduszce. Czarna stopka wysunęła się 
całkiem 
spod koca, a między jej palcami tkwił oficer czołgistów. Castle patrzył, jak 
Sara układa syna, 
podnosi oficera i wyciąga spadochroniarza spod uda Sama. Dotykała go z pozorną 
niedbałością eksperta, a on ciągle głęboko spał.
– Jest bardzo rozpalony – zaniepokoił się Castle.
– Też byłbyś rozpalony, gdybyś miał 39,40.
Po chłopcu bardziej było znać afrykańskie pochodzenie niż po matce i Castle 
przypomniał sobie fotografię terenów dotkniętych głodem – małe ciałko 
rozciągnięte na 
pustynnym piasku i obserwującego je sępa.
– To bardzo wysoka temperatura – powiedział.
– Nie dla dziecka.
Zawsze zdumiewała go jej pewność: umiała przyrządzić nowe danie nie zaglądając 
do 
żadnej książki kucharskiej i nigdy nic nie stłukła. Teraz bez mrugnięcia okiem 
delikatnie 
obróciła chłopca na bok i mocno otuliła kocem.
– Mocno śpi.
– Tyle że ma koszmary.
– Znowu?
– Ciągle ten sam. Jedziemy we dwoje pociągiem, a on zostaje sam. Gdzieś na 
peronie 
jakiś nieznajomy chwyta go za ramię. Ale nie ma się czym martwić. To taki wiek 
koszmarów. 
Czytałam gdzieś, że dziecko miewa koszmary, gdy zaczyna się bać szkoły. 
Chciałabym, żeby 
poszedł do klasy przygotowawczej. Może mieć kłopoty. Czasem żałuję, że nie ma tu 
segregacji.
– Przecież Sam dobrze biega. W Anglii nie miewa się kłopotów w szkole, jeśli się 
jest 
dobrym w jakimś sporcie.
W łóżku Sara zbudziła się z pierwszego snu i zauważyła, jakby się jej to 
przyśniło:
– Dziwne, prawda? Jesteś taki przywiązany do Sama.
– Oczywiście, że jestem. Czemu miałbym nie być? Myślałem, że już zasnęłaś.
– Nic w tym oczywistego. To przecież bękart.
– Bękart, bachor... Davis czasami go tak nazywa.
– Davis? Ale on nie wie? – spytała ze strachem. – Na pewno nie wie?
– Nie, nie martw się. On tak mówi na wszystkie dzieci.
– Cieszę się, że ojciec Sama gryzie ziemię – powiedziała nagle.
– Ja też. W końcu mógł cię poślubić, biedaczysko.
– Nie. Cały czas byłam zakochana w tobie. Byłam w tobie zakochana nawet wtedy, 
gdy 
poczęłam Sama. On jest bardziej twoim dzieckiem niż jego. Kiedy on robił to ze 
mną, 
próbowałam myśleć o tobie. On był taki letni. Na uniwersytecie mówili na niego 
Wuj Tom. 
Sam nie będzie letni, prawda? Gorący albo zimny, ale nie letni.
– Czemu o tym rozmawiamy?
– Bo Sam jest chory. I dlatego, że się martwisz. Kiedy nie czuję się bezpieczna, 
przypominam sobie, co czułam, kiedy wiedziałam już, że będę musiała powiedzieć 
ci o 
dziecku. Tej pierwszej nocy za granicą, w Lourenço Marques, w hotelu Polana. 
Myślałam 
sobie: ubierze się i pójdzie sobie, na zawsze. Ale ty nie poszedłeś. Zostałeś i 
kochaliśmy się, 
nie zważając na Sama w środku.
Teraz, wiele lat później, leżeli razem cicho, dotykając się jedynie ramionami. 
Castle 
zastanawiał się, czy tak będzie wyglądała szczęśliwa starość, którą czasami 
widział w 
ludzkich twarzach, ale wiedział, że jego już nie będzie, zanim ona się 
zestarzeje. Wiedział, że 
starości nie będzie im nigdy dane dzielić.
– Nie jest ci czasem smutno – spytała – że nie mamy jednak własnego dziecka?
– Sam to aż za duża odpowiedzialność.
– Ja nie żartuję – powiedziała. – Nie chciałbyś mieć własnego dziecka? – I tym 
razem 
Castle wiedział, że nie wykręci się od odpowiedzi.
– Nie – odparł.
– Dlaczego?
Wszystko chciałabyś wiedzieć, Saro. Kocham Sama, bo jest twój, a nie mój. Bo nie 
widzę 
w nim siebie, tylko ciebie. Nie chcę siebie powielać. Nie chcę już na nikogo 
zrzucać 
odpowiedzialności.
rozdział III
1
– Nie ma jak poranne polowanie – powiedział z udanym zapałem pułkownik Daintry 
do 
lady Hargreaves, strząsając błoto z butów przed wejściem do domu. – Ptaszki 
znakomicie 
dopisały.
Pozostali goście wysypywali się za nim z samochodów, próbując z wymuszonym 
entuzjazmem drużyny futbolowej okazać satysfakcję płynącą z polowania i nie dać 
po sobie 
poznać, jak w gruncie rzeczy są przemarznięci i ubłoceni.
– Drinki czekają – oznajmiła w odpowiedzi lady Hargreaves. – Obsłużcie się, 
panowie. 
Lunch za dziesięć minut.
W oddali kolejne auto wspinało się przez park na wzgórze. Czyjś głuchy śmiech 
rozbrzmiał w zimnym, wilgotnym powietrzu, ktoś inny zakrzyknął:
– Buffy w końcu jedzie. Oczywiście na lunch.
– Tyle słyszałem o pani wspaniałym puddingu z cielęciną i nereczkami – zwrócił, 
się 
Daintry do lady Hargreaves.
– Chyba ma pan na myśli pasztet. Czy rzeczywiście dobrze się pan bawił rano, 
pułkowniku? – w jej głosie brzmiał lekki amerykański akcent, podkreślający jego 
przyjemne 
brzmienie, jak zapach drogich perfum.
– Bażanty nie dopisały – odpowiedział Daintry – ale poza tym było świetnie.
– Harry – rzuciła ponad jego ramieniem. – Dicky... A gdzie Dodo? Czy gdzieś 
zniknął?
Nikt nie mówił do Daintry’ego po imieniu, bo nikt nie znał jego imienia. Z 
uczuciem 
osamotnienia obserwował wdzięczną, smukłą sylwetkę gospodyni schodzącej po 
kamiennych 
stopniach, by powitać Harry’ego pocałunkiem w oba policzki. Samotnie wszedł do 
jadalni, w 
której na bufecie czekały drinki.
Przysadzisty, rumiany mężczyzna w tweedowym ubraniu – Daintry gdzieś go już 
widział 
– przyrządzał sobie wytrawne martini. Na nosie miał okulary w srebrnej oprawce, 
połyskujące w słońcu.
– Proszę przyrządzić i dla mnie – poprosił Daintry – jeśli robi pan naprawdę 
wytrawne.
– Dziesięć do jednego – odpowiedział mężczyzna. – Chrzczone korkiem, jak to 
mówią. 
Zawsze dodaję kropelkę dla aromatu. Pan jest Daintry, prawda? Pan mnie nie 
pamięta? 
Jestem Percival. Mierzyłem panu raz ciśnienie.
– Ach, tak, doktor Percival. Pracujemy mniej więcej w tej samej firmie, prawda?
– Zgadza się. C życzył sobie*, żebyśmy się spotkali po cichu, tutaj nie trzeba 
się bawić w 
szyfrowanie niczego. Ja nigdy nie mogę zmusić swojego wokodera do działania, a 
pan? 
Kłopot w tym, że ja nie poluję. Wędkuję tylko. Jest pan tu po raz pierwszy?
– Tak. Kiedy pan przyjechał?
– Trochę wcześniej, około południa. Mam bzika na punkcie swojego jaguara. Nigdy 
nie 
jeżdżę wolniej niż setką.
Daintry spojrzał na stół. Przy każdym nakryciu stała butelka piwa. Nie lubił 
piwa, ale z 
jakichś powodów zawsze uważano, że pasuje ono do polowania. Być może miało to 
coś 
wspólnego z chłopięcością całej tej ceremonii, jak piwo imbirowe na Lord’s. 
Daintry nie był 
chłopięcy. Polowanie było dla niego czystym współzawodnictwem – zajął kiedyś 
drugie 
miejsce w Pucharze Królewskim. Na środku stołu stały małe srebrne miseczki na 
słodycze; 
zauważył, że są wypełnione malteserami, które przywiózł. Poprzedniego wieczoru 
poczuł się 
nieco zakłopotany, gdy wręczył lady Hargreaves prawie cały ich karton; wyraźnie 
nie miała 
pojęcia, co to jest i co z tym zrobić. Pomyślał, że ten Castle umyślnie wywiódł 
go w pole. 
Ucieszyło go, że w srebrnych miseczkach wyglądają lepiej niż w plastykowych 
torebkach.
– Lubi pan piwo? – zapytał Percivala.
– Lubię wszystko, co zawiera alkohol, z wyjątkiem Fernet-Branca – odpowiedział 
doktor.
W chwilę potem do jadalni hałaśliwie weszli Buffy, Dodo, Harry, Dicky i inni. 
Srebro i 
szkło zawibrowało od jowialnego śmiechu. Daintry był zadowolony z obecności 
Percivala, 
którego imienia również nikt zdawał się nie znać.
Niestety, rozdzielono ich przy stole. Percival szybko skończył pierwszą butelkę 
piwa i 
napoczął drugą. Daintry poczuł się zdradzony, wyglądało bowiem na to, że 
Percival 
nawiązuje kontakt z sąsiadami przy stole tak łatwo, jakby wszyscy pracowali w 
firmie. Zaczął 
opowiadać jakąś historyjkę o wędkowaniu, która rozśmieszyła człowieka zwanego 
Dickym. 
Daintry siedział między facetem, w którym domyślił się Buffy’ego, a szczupłym, 
starszawym 
człowiekiem o twarzy prawnika. Przedstawił się i jego nazwisko wydało się 
Daintry’emu 
znajome. Był prokuratorem generalnym albo ministrem sprawiedliwości; Daintry nie 
mógł 
sobie przypomnieć, którym z nich. Niepewność nie pozwalała mu wszcząć rozmowy.
– Boże mój, czy to są maltesery!? – wykrzyknął nagle Buffy.
– Zna pan maltesery? – zainteresował się Daintry.
– Nie jadłem ich od lat. W dzieciństwie zawsze je kupowałem w kinie. Bardzo 
smaczne. 
Jest tu gdzieś w pobliżu kino?
– Właściwie to przywiozłem je z Londynu.
– Pan bywa w kinie? Ja już tak dawno nie byłem. Więc ciągle je tam sprzedają?
– Można je też dostać w sklepach.
– Nie wiedziałem. Gdzie pan je kupił?
– W ABC.
– W ABC?
– To tam, gdzie sprzedają dmuchany chleb – Daintry niezdecydowanym tonem 
powtórzył, co mówił mu Castle.
– Nadzwyczajne! Co to jest dmuchany chleb?
– Nie wiem – powiedział Daintry.
– Czego to dziś nie wymyślą. Nie zdziwiłbym się, gdyby przygotowywano je 
komputerowo. – Pochylił się nad stołem, wziął maltesera i zatknął go sobie za 
uchem, jak 
cygaro.
– Buffy! – zawołała przez stół pani domu. – Nie przed pasztetem!
– Przepraszam, moja droga. Nie mogłem się oprzeć. Nadzwyczajna rzecz te 
komputery – 
zwrócił się do Daintry’ego. – Zapłaciłem kiedyś piątaka, żeby mi komputerowo 
znaleźli żonę.
– Nie jest pan żonaty? – zdziwił się Daintry, patrząc na złotą obrączkę 
Buffy’ego.
– Nie. Noszę to dla ochrony. Z tym szukaniem żony to nie było na serio. Raczej 
jak 
próbowanie nowej zabawki. Wypełniłem piekielnie długi formularz: wykształcenie, 
zainteresowania, zawód, co tam jeszcze – wziął następnego maltesera. – Łasuch ze 
mnie – 
stwierdził. – Zawsze taki byłem.
– Dostał pan jakąś odpowiedź?
– Skontaktowali mnie z dziewczyną. Dziewczyną! Trzydziestka piątka jak nic. 
Chciała 
herbaty. Nie pijam herbaty, odkąd zmarła moja mama. Powiedziałem: „Moja droga, 
może 
byśmy się napili whisky? Znam tu kelnera, naleje nam trochę”. Odparła, że nie 
pije. 
Wyobraża pan sobie?
– Czyżby komputer się pomylił?
– Skończyła ekonomię na Uniwersytecie Londyńskim. Miała wielkie okulary. Była 
płaska. Mówiła, że dobrze gotuje, a ja na to, że zawsze jadam u White’a.
– Widzieliście się potem?
– Nie rozmawialiśmy więcej ze sobą, ale kiedyś pomachała mi z autobusu, gdy 
wychodziłem z klubu. Żenujące! Byłem wtedy z Dickym. To wszystko dlatego, że po 
St 
James’s Street jeżdżą, autobusy. Nikt już nie jest bezpieczny.
Po pasztecie przyszła kolej na tarte polaną melasą i wielkiego Stiltona. Sir 
John 
Hargreaves rozlał porto. Czuło się, że przy stole panuje lekki niepokój, jak 
wtedy, gdy urlop 
trwa za długo. Biesiadnicy zerkali na szare niebo za oknami – miało się ku 
zachodowi. Pili 
szybko porto, jakby z poczuciem winy – nie przyjechali tu dla czczej 
przyjemności, oprócz 
Percivala, który się nie przejmował. Opowiadał kolejną wędkarską historyjkę, a 
na stole przed 
nim stały cztery butelki po piwie.
Prokurator generalny, a może minister sprawiedliwości, powiedział ciężko: 
„Trzeba się 
zbierać. Już późno”. Widać było, że nie przyjechał się bawić, ale pracować, i 
Daintry 
podzielał jego zdanie. Hargreaves rzeczywiście powinien się ruszyć, ale prawie 
spał. Po 
latach spędzonych w koloniach – był niegdyś młodszym komisarzem rządowym na 
obszarze, 
który nazywano wtedy Złotym Wybrzeżem – zyskał zdolność odbywania sjesty w 
najbardziej 
niesprzyjających warunkach, nawet w otoczeniu kłócących się kacyków, którzy 
robili o wiele 
więcej hałasu niż Buffy.
– John – zawołała przez stół lady Hargreaves – obudź się.
Otworzył niebieskie, spokojne oczy, w których nie malowało się żadne 
zaskoczenie.
– Drzemałem – powiedział.
Mówiono, że jako młody człowiek, gdzieś w Aszanti, przez przypadek spróbował 
ludzkiego mięsa, ale jego apetyt od tego nie ucierpiał. Podobno miał powiedzieć 
gubernatorowi: „Doprawdy, sir, nie mogę narzekać. Wyświadczyli mi wielki 
zaszczyt 
zapraszając do stołu i dzieląc się tym, co mieli”.
– Cóż, Daintry – rzekł Hargreaves – myślę, że czas wrócić do rzeczywistości. – 
Podniósł 
się z krzesła i ziewnął. – Kochanie, twój pasztet jest po prostu zbyt dobry.
Daintry patrzył na niego z zazdrością. Zazdrościł mu przede wszystkim jego 
pozycji: 
Hargreaves był jednym z niewielu ludzi spoza firmy kiedykolwiek mianowanych 
dyrektorem. 
Nikt nie wiedział, czemu go wybrano – podejrzewano wpływ jakichś nieznanych 
czynników 
– swoje jedyne doświadczenia wywiadowcze sir John zdobył bowiem podczas wojny w 
Afryce. Daintry zazdrościł mu też żony – była tak bogata, reprezentacyjna, tak 
bezbłędnie 
amerykańska. Wyglądało na to, że Amerykanka nie była uważana za cudzoziemkę, 
jeśli w grę 
wchodziło małżeństwo. Małżeństwo z cudzoziemką wymagało specjalnego pozwolenia, 
którego często odmawiano; małżeństwo z Amerykanką było chyba jedynie 
potwierdzeniem 
specjalnych związków. Z drugiej strony zastanawiał się, czy lady Hargreaves 
została 
sprawdzona przez MI5 i zaaprobowana przez FBI.
– Daintry – odezwał się znowu Hargreaves – porozmawiamy wieczorem: pan, ja i 
Percival. Niech tylko wszyscy sobie pójdą.
2
Sir John kuśtykał po pokoju częstując cygarami, nalewając whisky, grzebiąc 
pogrzebaczem w kominku.
– Niespecjalnie lubię polować – stwierdził. – W Afryce nigdy nie polowałem, 
chyba że 
aparatem fotograficznym, ale moja żona lubi stare angielskie zwyczaje. Jeśli 
masz ziemię, 
mówi, musisz mieć i ptaki. Obawiam się, że nie było zbyt wiele bażantów, co, 
Daintry?
– W sumie to był bardzo dobry dzień – odpowiedział pułkownik.
– Byłoby dobrze, gdyby miał pan pstrągarnię – zauważył Percival.
– Ach tak, pan się zajmuje wędkowaniem. Cóż, można powiedzieć, że musimy złapać 
pewną rybę. – Uderzył pogrzebaczem palące się polano. – To na nic – rzekł – ale 
lubię 
patrzeć, jak lecą skry. Wygląda na to, że w sekcji szóstej jest przeciek.
– Na miejscu czy w terenie? – zapytał Percival.
– Nie jestem pewien, ale dręczy mnie przeczucie, że tutaj, w centrali. W jednej 
z sekcji 
afrykańskich, w 6A.
– Dopiero co skończyłem sprawdzać 6A – powiedział Daintry. – Rutynowa kontrola, 
ot, 
po to, by poznać ludzi.
– Tak, powiedziano mi o tym. Dlatego poprosiłem pana tutaj. Było mi również miło 
zaprosić pana na polowanie. Zauważył pan coś niepokojącego?
– Dyscyplina jest nieco rozluźniona, tak zresztą jak i w pozostałych sekcjach. 
Przeprowadziłem pobieżną kontrolę, na przykład tego, co mają w aktówkach 
wychodząc na 
lunch. Nic poważnego, ale byłem zdumiony, że tak wielu nosi te aktówki ze 
sobą... To 
ostrzeżenie, ale takie ostrzeżenie może przestraszyć kogoś nerwowego. Nie możemy 
ich 
poddawać rewizji osobistej.
– Robią tak w kopalniach diamentów, ale ma pan rację: w West Endzie rewizja 
wyglądałaby nieco dziwacznie.
– Czy coś było nie w porządku? – zapytał Percival.
– Nic poważnego. Davis z sekcji 6A chciał wynieść raport. Mówił, że miał zamiar 
go 
przejrzeć przy lunchu. Ostrzegłem go oczywiście i kazałem zostawić raport u 
brygadiera 
Tomlinsona. Zbadałem całą sprawę. Od czasu Blake’a wszyscy są bardzo dokładnie 
sprawdzani, ale zostało jeszcze kilku ludzi, którzy wtedy dla nas pracowali. 
Niektórzy 
pamiętają nawet Burgessa i Macleana*. Moglibyśmy ponownie zacząć ich śledzić, 
ale trudno 
podjąć stary trop.
– Istnieje możliwość, oczywiście tylko możliwość – rzekł Hargreaves – że 
przeciek 
powstał za granicą, a tutaj podrzucono dowody, po to, by wprowadzić zamęt w 
firmie, 
nadszarpnąć morale i narazić na szwank naszą opinię u Amerykanów. Gdyby się 
rozniosło, że 
mamy przeciek, mogłoby to nam bardziej zaszkodzić niż on sam.
– Myślałem o tym – przyznał Percival. – Przesłuchania w parlamencie. Wywlekanie 
starych nazwisk: Vassall, afera Portland, Philby*. A gdyby chcieli to nagłośnić, 
nie możemy 
wiele zrobić.
– Myślę, że powołano by komisję, aby ukręcić łeb sprawie – stwierdził 
Hargreaves. – Ale 
załóżmy przez moment, że szukają informacji, a nie rozgłosu. Trudno znaleźć 
ważne 
informacje w sekcji szóstej. W Afryce nie ma atomowych tajemnic. Są partyzanci, 
wojny 
plemienne, najemnicy, mali dyktatorzy, złe zbiory, afery budowlane, złoża złota, 
ale żadnych 
sekretów. Dlatego zastanawiam się, czy po prostu nie chcą wywołać wrażenia, że 
znów 
spenetrowali brytyjskie tajne służby.
– Czy to duży przeciek, szefie? – zapytał Percival.
– Ja bym go nazwał cieniutkim strumyczkiem, głównie ekonomicznej natury, ale 
interesujące jest, że oprócz informacji ekonomicznych dotyczy Chińczyków. 
Zastanawiam 
się, czy jest możliwe, aby Rosjanie, nowi w Afryce, chcieli skorzystać z naszych 
informacji o 
nich?
– Niewiele się dowiedzą – odezwał się Percival.
– Wie pan, jak to jest w centralach. Jednego nie można tam położyć na stole: 
czystej 
kartki.
– Czemu nie poślemy im kopii tego, co przesyłamy Amerykanom i nie dołączymy 
najlepszych życzeń? Mamy przecież odprężenie, no nie? Oszczędzimy wszystkim masy 
kłopotów. – Percival wyjął z kieszeni mały rozpylacz, spryskał okulary i osuszył 
szkła czystą, 
białą chusteczką.
– Nalejcie sobie whisky, panowie – poprosił Hargreaves. – Ja cały zesztywniałem 
po tym 
piekielnym polowaniu. Ma pan jakieś pomysły, Daintry?
– Większość ludzi z sekcji szóstej przyszła po Blake’u. Jeśli na nich nie można 
polegać, 
to na nikim.
– Jednak źródło przecieku znajduje się najprawdopodobniej tam, w 6A. W terenie 
albo w 
centrali.
– Szef sekcji szóstej, Watson, to stosunkowo młody pracownik – zaczął Daintry. – 
Został 
bardzo dokładnie sprawdzony. Dalej mamy Castle’a. Pracuje u nas od bardzo dawna, 
ściągnęliśmy go siedem lat temu z Pretorii, ponieważ był potrzebny w 6A, poza 
tym były też 
powody osobiste: kłopoty z dziewczyną, z którą chciał się ożenić. Oczywiście nie 
został 
sprawdzony tak gruntownie jak Watson, ale powiedziałbym, że jest czysty. 
Nieciekawy facet, 
ale doskonały w robocie. To ci błyskotliwi i ambitni są niebezpieczni. Żonaty po 
raz drugi, 
jego pierwsza żona nie żyje. Ma dziecko, dom, pożyczkę hipoteczną w 
Metrolandzie. 
Ubezpieczony na życie, składki płaci regularnie. Żyje na niezbyt wysokiej 
stopie, nie ma 
nawet samochodu. Zdaje się, że codziennie jeździ rowerem na stację. Skończył 
historię w 
Christ Church, z przeciętnym wynikiem. Uważny, skrupulat. Kuzyn Rogera Castle’a 
z 
Ministerstwa Skarbu.
– Więc myśli pan, że jest czysty?
– Ma swoje dziwactwa, ale nie są niebezpieczne. To on, na przykład, podsunął mi 
kupno 
tych malteserów dla lady Hargreaves.
– Malteserów?
– To długa historia, nie będę panów zanudzał. Potem mamy Davisa. Nie mogę 
powiedzieć, że jestem z niego zadowolony, mimo pozytywnego rezultatu kontroli.
– Percival, stary, nalej mi z łaski swojej jeszcze jedną whisky. Co roku mówię 
sobie, że to 
moje ostatnie polowanie...
– Ale te paszteciki pańskiej żony są wyborne. Naprawdę trudno im się oprzeć – 
zaoponował Percival.
– Myślę, że można znaleźć dla nich jakiś inny pretekst.
– Można spróbować wpuścić pstrągi do strumienia...
Zazdrość ponownie dała znać o sobie – Daintry po raz kolejny poczuł się 
pominięty. Poza 
służbą nie miał z tymi ludźmi nic wspólnego. Nawet polując czuł się jak 
profesjonalista. 
Mówiono, że Percival kolekcjonuje obrazy, a C? Społeczeństwo stało przed nim 
otworem 
dzięki jego bogatej amerykańskiej żonie. Pasztet z cielęciną i nereczkami – 
tylko tym mogli 
się podzielić z Daintrym poza biurem, po raz pierwszy i przypuszczalnie ostatni.
– Proszę mi opowiedzieć więcej o Davisie – usłyszał głos C.
– Skończył uniwersytet w Reading. Matematykę i fizykę. Część służby wojskowej 
odbył 
w Aldermaston. Nigdy nie popierał strajków, przynajmniej nie otwarcie. Należy, 
oczywiście, 
do Partii Pracy.
– Jak czterdzieści pięć procent Brytyjczyków – zauważył Hargreaves.
– Tak, z pewnością, ale... Jest kawalerem. Żyje samotnie. Dużo wydaje. Lubi 
rocznikowe 
porto, gra na wyścigach. To jest, rzecz jasna, klasyczne wytłumaczenie faktu, że 
stać go...
– A na co go jeszcze stać? Oprócz porto.
– No cóż, ma jaguara.
– Ja też mam – wtrącił Percival. – Myślę, że możemy zapytać, jak doszło do 
wykrycia 
przecieku.
– Nie poprosiłbym panów tutaj, gdybym nie potrafił odpowiedzieć na to pytanie. 
Wie o 
tym Watson, poza nim nikt w sekcji szóstej. Źródło informacji jest raczej 
niecodzienne: 
sowiecki zdrajca, tam, na miejscu.
– A czy przeciek mógł powstać w sekcji szóstej za granicą? – zapytał Daintry.
– Mógłby, ale wątpię. To prawda, że jeden z raportów, które przechwycili, 
pochodził 
bezpośrednio z Lourenço Marques. Wyglądał kropka w kropkę jakby napisał go 
69300. 
Prawie jak kopia, więc można by przypuszczać, że przeciek pochodzi z zagranicy, 
gdyby nie 
kilka skreśleń i poprawek, których można było dokonać tylko tutaj, porównując 
raport z 
dokumentami.
– Któraś z sekretarek? – zasugerował Percival.
– To od nich Daintry zaczął kontrolę, nieprawdaż? Są sprawdzane dokładniej niż 
ktokolwiek inny. Zostają Watson, Castle i Davis.
– Martwi mnie – powiedział Daintry – że Davis wynosił ten raport z biura. Ten z 
Pretorii. 
Na pierwszy rzut oka nie było w nim nic ważnego, ale został sporządzony pod 
kątem 
Chińczyków. Davis tłumaczył się, że chciał go przeczytać przy lunchu, a potem 
mieli go 
przedyskutować w trójkę, z Watsonem. Zapytałem o to Watsona. Potwierdził.
– Co pan proponuje? – spytał C.
– Moglibyśmy objąć ich wszystkich najściślejszą kontrolą z pomocą ludzi z sekcji 
5 i 
Wydziału Specjalnego. Listy, rozmowy telefoniczne, pluskwy w mieszkaniach, 
śledzenie.
– Gdyby to było takie proste, Daintry, nie bawiłbym się w zapraszanie pana 
tutaj. To było 
trzeciorzędne polowanie i wiedziałem, że nie będzie pan zadowolony z bażantów. – 
Hargreaves podniósł oburącz swoją chorą nogę i wyciągnął ją w kierunku kominka. 
– 
Przypuśćmy, że udowodnimy winę Davisa. Albo Watsona, albo Castle’a. Co wtedy?
– To by oczywiście oznaczało proces – odparł Daintry.
– Nagłówki w gazetach. Kolejny proces przy drzwiach zamkniętych. Poza salą 
sądową 
nikt nie będzie wiedział, jak małe i nieważne były przecieki. Ktokolwiek to 
jest, nie dostanie 
czterdziestu lat, jak Blake. W dobrym więzieniu przesiedzi może dziesięć.
– To już nas nie obchodzi.
– To prawda, Daintry, ale ten pomysł z sądem nie podoba mi się ani trochę. 
Jakiej 
współpracy ze strony Amerykanów będziemy się mogli potem spodziewać? I niech pan 
nie 
zapomina o źródle informacji. Ten człowiek ciągle tam jest. Dopóki się przydaje, 
nie chcemy 
go spalić.
– W pewnym sensie – rzekł Percival – lepiej byłoby przymknąć na to wszystko oko, 
jak 
ustępliwy mąż na kochanka żony. Przenieść go, obojętnie kto to będzie, do 
jakiegoś nie 
rzucającego się w oczy departamentu. Zapomnieć.
– Współdziałać w zbrodni? – zaprotestował Daintry.
– Och, zaraz w zbrodni – Percival uśmiechnął się konspiracyjnie do Hargreavesa. 
– 
Wszyscy popełniamy jakieś zbrodnie, prawda? To nasz zawód.
– Kłopot w tym – przerwał C – że sytuacja rzeczywiście wygląda trochę jak w 
małżeńskim trójkącie. Kochanek zawsze może wywołać skandal, jeśli znudzi go 
ustępliwy 
mąż. Ma wszystkie atuty w ręku. Może wybrać porę, a ja nie chcę żadnego 
skandalu.
Daintry nienawidził nonszalancji. Była jak szyfr, do którego nie miał klucza. 
Miał dostęp 
do ściśle tajnych depesz i raportów, ale tego rodzaju nonszalancja była tak 
tajemnicza, że nie 
miał pojęcia, co oznacza.
– Osobiście wolałbym raczej zrezygnować niż zatuszować sprawę – powiedział. 
Odstawił 
szklankę z whisky tak energicznie, że wyszczerbił kryształ. Znowu ta lady 
Hargreaves, 
pomyślał. Te kryształy to na pewno jej pomysł. – Przepraszam – rzekł głośno.
– Oczywiście ma pan rację, Daintry – powiedział Hargreaves. – Proszę się nie 
przejmować szklanką. I proszę nie myśleć, że ściągnąłem panów tutaj, by ich 
przekonywać do 
zatuszowania sprawy, jeśli zdobędziemy wystarczające dowody... Ale proces to 
niekoniecznie 
dobre rozwiązanie. Rosjanie zwykle nie stawiają swoich ludzi przed sądem. Proces 
Pieńkowskiego* szalenie wzmocnił nasze morale; znacznie przeceniali jego 
ważność, tak 
zresztą jak CIA. Ciągle mnie nurtuje, dlaczego to zrobili. Szkoda, że nie gram w 
szachy. Pan 
gra, Daintry?
– Nie, grywam w brydża.
– Rosjanie nie grają w brydża. Tak przynajmniej myślę.
– Czy to ważne?
– Wszyscy w coś gramy, Daintry, wszyscy. Ważne jest, by nie traktować gry zbyt 
serio, 
bo można przegrać. Musimy być elastyczni, naturalnie, ale musimy grać w tę samą 
grę, co 
oni.
– Przykro mi, sir – odparł Daintry – ale nie wiem, o czym pan mówi.
Czuł, że wypił zbyt dużo; widział, że C i Percival świadomie nie patrzą na 
siebie – nie 
chcieli go upokarzać. Mają piekielnie mocne głowy, pomyślał.
– Napijemy się jeszcze whisky – podsunął C – albo może nie. To był długi dzień. 
Wilgotny. Percival...?
– Ja poproszę – odezwał się Daintry.
Percival rozlał whisky.
– Przepraszam, że tak panów zamęczam, ale chciałbym to wyjaśnić przed snem, 
inaczej 
nie będę mógł zasnąć – powiedział Daintry.
– To doprawdy bardzo proste – odparł C. – Niech pan ich podda najściślejszej 
kontroli, 
jeśli pan chce. To wypłoszy ptaszka. Szybko się zorientuje, co się dzieje, 
naturalnie jeśli jest 
winny. Może pan wymyślić jakiś test, stara sztuczka ze znaczonym banknotem 
rzadko 
zawodzi. Jeśli zdobędziemy pewność, że to on, wydaje mi się, że trzeba go będzie 
po prostu 
usunąć. Żadnego procesu, żadnego rozgłosu. Jeżeli przedtem dowiemy się, z kim 
się 
kontaktuje, tym lepiej, ale nie możemy ryzykować ucieczki i konferencji prasowej 
w 
Moskwie. Aresztowanie również nie wchodzi w grę. Jeżeli przeciek pochodzi z 
sekcji szóstej, 
to nic, co można stamtąd przemycić, nie wyrządzi większej szkody niż skandal 
związany z 
procesem.
– Usunąć? Ma pan na myśli...
– Wiem, że eliminacja to dla nas raczej nowość, raczej w stylu KGB lub CIA. 
Dlatego 
chciałem, żeby poznał pan Percivala. Możemy potrzebować pomocy naszych 
naukowców. 
Nic spektakularnego. Lekarz, jeśli nie uda nam się uniknąć eliminacji, stoi poza 
podejrzeniem. Samobójstwo byłoby najłatwiejsze, ale samobójstwo z kolei zawsze 
pociąga za 
sobą dochodzenie, a to może doprowadzić do przesłuchania w Izbie. Każdy wie, co 
to jest 
„departament Ministerstwa Spraw Zagranicznych”. Jakiś poseł z tylnych ław z 
pewnością 
zapyta, czy miało to związek ze sprawami bezpieczeństwa. I nikt nie uwierzy w 
oficjalną 
odpowiedź, a już z pewnością nie Amerykanie.
– Tak – powiedział Percival. – Rozumiem. Powinien umrzeć spokojnie, cicho, 
bezboleśnie, biedaczek. Ból czasami widać na twarzy i jacyś krewni mogą to 
zauważyć. 
Śmierć naturalna...
– ...jest dość trudna do uzyskania, zdaję sobie sprawę, przy tych wszystkich 
nowych 
antybiotykach – wpadł mu w słowo C. – Zakładając, że to Davis, on jest dopiero 
po 
czterdziestce. W kwiecie wieku.
– Zgoda. Można zaaranżować atak serca. Jeśli tylko... Czy ktoś wie, ile on pije?
– Pan mówił coś o porto, prawda, Daintry?
– Nie twierdzę, że Davis jest winny – zaznaczył Daintry.
– Nikt z nas tego nie twierdzi – odparł C. – Davis to tylko przykład, ilustracja 
zagadnienia.
– Chciałbym przejrzeć jego kartę – powiedział Percival – i poznać go pod jakimś 
pretekstem. W pewnym sensie byłby moim pacjentem, nieprawdaż? To znaczy, 
jeśli...
– Moglibyście to jakoś razem zaaranżować, pan i Daintry. Nie ma pośpiechu. 
Musimy 
być zupełnie pewni, że chodzi o właściwego człowieka. A teraz dobranoc, panowie. 
Śpijcie 
dobrze. To był długi dzień: zbyt dużo zajęcy i za mało bażantów. Śniadanie do 
łóżka. Jajka na 
bekonie? Kiełbaski? Herbata czy kawa?
– Wszystko – stwierdził Percival – kawa, bekon, jajka i kiełbaski, jeśli można.
– O dziewiątej?
– O dziewiątej.
– A pan, Daintry?
– Tylko kawę i grzankę. O ósmej, jeśli nie ma pan nic przeciwko temu. Nigdy nie 
sypiam 
długo, a czeka mnie masa roboty.
– Powinien pan więcej odpoczywać – stwierdził C.
3
Pułkownik Daintry odczuwał przymus golenia się. Zrobił to już przed kolacją, 
jednak 
teraz ponownie przejechał po podbródku maszynką typu remington. Potem strząsnął 
pozostałości zarostu do umywalki i, dotknąwszy podbródka, poczuł się 
usprawiedliwiony. 
Następnie sięgnął po elektryczną szczoteczkę do zębów. Głośne buczenie silniczka 
zagłuszyło 
pukanie, zdziwił się więc, gdy zobaczył w lustrze otwarte drzwi i wchodzącego 
nieśmiało 
doktora Percivala.
– Proszę wejść. Zapomniał pan czegoś zapakować? Pożyczyć panu coś?
– Nie, nie. Chciałem tylko porozmawiać chwilkę przed snem. Zabawny ten pański 
przyrząd. I modny. Rzeczywiście jest lepszy od zwykłej szczoteczki do zębów?
– Woda przepływa między zębami – odparł Daintry. – Dentysta im polecił.
– Zawsze używam do tego celu wykałaczki – stwierdził Percival. Wyjął z kieszeni 
czerwone pudełeczko od Cartiera. – Piękne, nieprawdaż? Osiemnastokaratowe złoto. 
To po 
ojcu.
– Myślę, że szczoteczka jest bardziej higieniczna – powiedział Daintry.
– Och, nie byłbym taki pewny. Wykałaczkę da się łatwo umyć. Wie pan, byłem 
lekarzem 
ogólnym, Harley Street i takie tam... Zanim przeszedłem do firmy. Nie wiem, po 
co im byłem 
potrzebny, chyba do podpisywania aktów zgonu. – Dreptał po pokoju, wszystkiemu 
się 
przyglądając. – Mam nadzieję, że nie wierzy pan w te bujdy o fluorze... – 
Zatrzymał się przy 
fotografii stojącej na toaletce. – To pana żona?
– Nie, córka.
– Ładna dziewczyna.
– Jesteśmy z żoną w separacji.
– Ja nigdy nie byłem żonaty – wyznał Percival. – Prawdę mówiąc, nigdy przesadnie 
nie 
interesowały mnie kobiety. Proszę mnie źle nie zrozumieć, mężczyźni też nie. A 
teraz 
wystarczy dobry potok i pstrągi... Zna pan Aube?
– Nie.
– Mały strumyczek z wielkimi rybami.
– Nie powiem, żebym się kiedykolwiek interesował wędkowaniem – uciął Daintry i 
zaczął układać swoje rzeczy.
– Ale się rozgadałem – przyznał Percival. – Nigdy nie mogę przejść od razu do 
rzeczy. To 
znów jak z łowieniem. Czasami trzeba zarzucić wędkę sto razy, zanim ryba weźmie.
– Ja nie jestem rybą – zauważył Daintry. – I jest po północy.
– Przepraszam, drogi kolego. Obiecuję, że nie będę pana zanudzał ani minuty 
dłużej. Nie 
chciałem tylko, żeby szedł pan spać zmartwiony.
– Czy ja byłem zmartwiony?
– Wydawało mi się, że podejście C zaszokowało pana nieco. Myślę o podejściu do 
rzeczy 
w ogóle.
– Tak, być może.
– Gdyby pracował pan u nas dłużej, zrozumiałby pan, że jesteśmy jak zamknięci w 
pudełkach, wie pan, odcięci od świata.
– Wciąż nie rozumiem.
– Tak, już pan to mówił, nieprawdaż? Rozumienie nie jest tak bardzo potrzebne w 
naszym zawodzie. Widzę, że ulokowali pana w pokoju Bena Nicholsona.
– Nie ro...
– Ja mieszkam w pokoju Miro. Niezłe litografie, co? Prawdę mówiąc, to był mój 
pomysł, 
te dekoracje. Lady Hargreaves wolała sportowe reprodukcje. Żeby pasowały do 
bażantów.
– Nie rozumiem nowoczesnego malarstwa – powiedział Daintry.
– Niech pan popatrzy na tego Nicholsona. Jaka mądra równowaga: różnokolorowe 
kwadraty, a tak szczęśliwie zharmonizowane. Żadnego zgrzytu. Ten człowiek miał 
świetne 
oko. Gdyby zmienić choć jeden kolor albo nawet wielkość kwadratu, nie byłoby to 
już nic 
warte – Percival wskazał na żółty kwadrat. – To pańska szósta sekcja. Od teraz 
to pański 
kwadrat. A o błękitny i czerwony niech się pan nie martwi. Ma pan tylko znaleźć 
tego 
człowieka i powiedzieć mi o tym. Nie odpowiada pan za to, co dzieje się wewnątrz 
innych 
kwadratów. Za żółty w zasadzie też pan nie odpowiada. Pan tylko zda mi sprawę. 
Żadnego 
poczucia winy.
– Pan chce mi powiedzieć, że czyn nie ma nic wspólnego z konsekwencjami?
– O konsekwencjach decyduje kto inny, Daintry. Nie powinien pan brać dzisiejszej 
rozmowy tak poważnie. C lubi rzucać pomysły do góry i patrzeć, jak spadają. Lubi 
szokować. 
Pamięta pan tę ludożerczą opowieść. Z tego, co wiem, szpiega – jeśli w ogóle 
jest jakiś szpieg 
– odda się w ręce policji w całkiem tradycyjny sposób. Nic nie powinno spędzać 
panu snu z 
powiek. Niech pan tylko spróbuje zrozumieć ten obraz. Zwłaszcza żółty kwadrat. 
Jeśli pan na 
niego popatrzy z mojego punktu widzenia, zaśnie pan dziś spokojnie.
Część druga
rozdział I
1
Przedwcześnie postarzały młody człowiek z opadającymi na ramiona włosami, o 
uduchowionym spojrzeniu osiemnastowiecznego księdza, zamiatał dyskotekę na rogu 
Little 
Compton Street, tuż obok przechodzącego Castle’a.
Castle przyjechał wcześniejszym niż zazwyczaj pociągiem i do rozpoczęcia pracy 
zostały 
mu jeszcze trzy kwadranse. O tej porze Soho miało w sobie coś z tego uroku i 
niewinności, 
które pamiętał z młodych lat. To tu, na rogu, po raz pierwszy usłyszał obcą 
mowę; w małej, 
taniej restauracji w pobliżu wypił swój pierwszy kieliszek wina. Przechodząc 
wtedy przez Old 
Compton Street czuł się, jakby przepływał Kanał. O dziewiątej rano kluby 
striptizowe były 
zamknięte, tylko znajome delikatesy stały otworem. Jedynie imiona obok 
przycisków 
domofonów – Lulu, Mimi i inne tego typu – wskazywały, co zwykle dzieje się tu 
wieczorem. 
Rynsztokami płynęła świeża woda, a gospodynie śpieszyły pod zamglonym niebem, 
niosąc z 
uczuciem triumfu swoje siatki wypakowane salami i wątrobianką. W pobliżu nie 
było widać 
żadnego policjanta, pojawiali się dopiero po zmierzchu, parami. Castle przeszedł 
przez 
spokojną ulicę i skierował się do księgarni, którą ostatnimi laty często 
odwiedzał.
Jak na tę część Soho była to niezwykle porządna księgarnia, zupełnie nie 
przypominająca 
tej z naprzeciwka, z prostym szyldem „Książki” wypisanym szkarłatnymi literami. 
W jej 
witrynie w oczy rzucały się pornograficzne czasopisma, których nikt nigdy nie 
kupował – 
były jak sygnał nadany łatwym do złamania, dawno rozpracowanym szyfrem. Dawały 
tylko 
wyobrażenie o tym, co kryje się w środku. Odpowiedzią położonej naprzeciwko 
księgarni 
„Halliday i Syn” była witryna pełna wydawnictw Penguina, Everymana i 
antykwarycznych 
egzemplarzy światowej klasyki. Syna nigdy nie widywano w księgarni, jedynie 
starego pana 
Hallidaya, pochylonego, siwowłosego. Jego uprzejmość była jak stary garnitur, w 
którym 
pewnie chciałby zostać pochowany. Wszelką korespondencję prowadził odręcznie i 
Castle, 
wchodząc, zastał go akurat pochylonego nad jakimś listem.
– Piękny jesienny poranek, panie Castle – zagadnął Halliday, skreśliwszy 
pieczołowicie 
pod listem „Uniżony sługa”.
– Nad ranem na wsi był przymrozek.
– Dość wcześnie jak na przymrozki – stwierdził Halliday.
– Ma pan „Wojnę i pokój”? Nie czytałem tego. Myślę, że czas nadrobić braki.
– Już pan skończył „Clarissę”, sir?
– Nie, obawiam się, że utknąłem. Jak pomyślę o tych wszystkich tomach... Muszę 
zmienić lekturę.
– Wydanie Macmillana zostało już wyczerpane, ale chyba mam niezły egzemplarz 
antykwaryczny w serii klasyki światowej. Jednotomowy, w przekładzie Aylmera 
Maude. Nikt 
lepiej nie tłumaczył Tołstoja niż Maude. Był nie tylko tłumaczem, ale i 
przyjacielem autora. – 
Halliday odłożył pióro i popatrzył z żalem na „Uniżonego sługę”. Charakter pisma 
był 
zdecydowanie niedoskonały.
– Właśnie o ten przekład mi chodziło. Dwa egzemplarze, rzecz jasna.
– Jak się panu wiedzie, sir, jeśli mogę zapytać?
– Mój chłopak trochę choruje. Złapał odrę. Ale nie ma się czym martwić, żadnych 
komplikacji.
– To niech pan się cieszy, panie Castle. W dzisiejszych czasach odrą może 
napytać 
niemało biedy. W biurze wszystko w porządku, mam nadzieję? Nie grozi nam kryzys 
w 
polityce zagranicznej?
– Ja o żadnym nie słyszałem. Wszystko w porządku. Poważnie myślę o emeryturze.
– Przykro mi to słyszeć, sir. Potrzeba nam światowego dżentelmena, jak pan, w 
Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Ufam, że dostanie pan wysoką emeryturę?
– Wątpię. A jak pańskie interesy?
– Spokojnie, sir, bardzo spokojnie. Upodobania się zmieniają. Pamiętam jak w 
latach 
czterdziestych ludzie ustawiali się w kolejkach po nowe wydania klasyki. Dziś 
już się nie 
kupuje wielkiej literatury. Starzy pisarze się zestarzeli, a młodzi... cóż, 
wygląda jakby byli 
młodzi tylko przez jakiś czas, a ich gusta różnią się od naszych... Mojemu 
synowi lepiej się 
powodzi – w tym sklepie naprzeciwko.
– Na pewno ma dziwnych klientów.
– Wolę się nad tym nie zastanawiać, panie Castle. To są dwa odrębne interesy, 
zawsze 
tego pilnowałem. Żaden policjant nie przyjdzie tu nigdy, między nami mówiąc, po 
łapówkę. 
Nie żeby to, co on sprzedaje, mogło sprowadzić na kogoś jakieś nieszczęście, 
sir, nie. 
Powiedziałbym, że to jak kazanie do nawróconych. Nie można zepsuć kogoś, kto już 
jest 
zepsuty.
– Muszę kiedyś odwiedzić pańskiego syna.
– Wpada wieczorami, pomóc mi przy księgach. Ma lepszą głowę do rachunków niż ja 
kiedykolwiek miałem. Często o panu rozmawiamy, sir. Interesuje go, co pan kupił. 
Myślę, że 
czasami zazdrości mi tego typu klientów, nawet jeśli jest ich tak niewielu. Do 
niego 
przychodzą ukradkiem, sir. Z takimi się nie porozmawia o książkach, jak z panem.
– Może mu pan powiedzieć, że mam na sprzedaż egzemplarz „Pana Mikołaja”. Myślę, 
że 
to nie pańska dziedzina.
– Nie moja, ale nie jestem też pewien, czy jego zainteresuje. Musi pan przyznać, 
że to 
jednak klasyka, tytuł nie jest wystarczająco sugestywny dla jego klientów, a 
poza tym książka 
jest droga. W katalogu pewnie określono by ją jako erotica, nie jako curiosa. 
Ale oczywiście, 
może znajdzie nabywcę. Wie pan, u syna większość książek się raczej wypożycza. 
Kupują 
książkę jednego dnia, a następnego zamieniają na inną. Takich książek nie trzyma 
się w domu 
jak dobrego wydania Waltera Scotta.
– Nie zapomni mu pan powiedzieć? „Pan Mikołaj”.
– Ależ skąd, sir. Restif de la Bretonne. Niskonakładowe wydanie Rodkera. Mam 
encyklopedyczną pamięć do starych książek. Weźmie pan „Wojnę i pokój” ze sobą? 
Przeszukanie piwnicy zajmie mi pięć minut.
– Proszę wysłać do Berkhamsted. Nie znajdę dziś czasu na czytanie. Tylko proszę 
powiedzieć synowi...
– Nigdy nie zapomniałem przekazać wiadomości, czyż nie, sir?
Po wyjściu z księgarni Castle przeszedł przez ulicę i zajrzał przez szybę do 
księgarni 
naprzeciwko. Zobaczył jedynie pryszczatego młodzieńca przemykającego smętnie 
między 
stojakami z Men Only i Penthousem... Z tyłu sklepu zwisała zielona rypsowa 
zasłona. Z 
pewnością skrywała za sobą bardziej wyrafinowane i droższe towary, bardziej 
nieśmiałych 
klientów, a może także młodego Hallidaya, którego Castle nie miał jeszcze 
szczęścia spotkać. 
O ile można tu mówić o szczęściu, pomyślał.
2
Choć raz Davis był w biurze przed nim.
– Przyszedłem dziś wcześniej – powiedział przepraszająco do Castle’a. – 
Pomyślałem 
sobie, że może nowy czyściciel kontynuuje porządki i stwierdziłem, że nie 
zaszkodzi okazać 
nieco zapału...
– Daintry’ego dzisiaj nie będzie. Wybrał się gdzieś na polowanie na weekend. 
Jest już coś 
nowego z Zairu?
– Zupełnie nic. Jankesi proszą o więcej informacji o chińskiej misji w 
Zanzibarze.
– Nie możemy im przekazać nic nowego. To zależy od MI5.
– Robią tyle zamieszania, że można by pomyśleć, że Zanzibar jest tak blisko 
Stanów jak 
Kuba.
– W sumie to prawie tak jest. W epoce odrzutowców...
Cynthia, córka generała, weszła do pokoju z dwiema filiżankami herbaty i 
telegramem, 
ubrana w brązowe spodnie i golf. Miała coś wspólnego z Davisem: też grała 
komedię. Jeśli 
lojalny Davis wyglądał na niegodnego zaufania bukmachera, Cynthia – domatorka – 
przypominała pełnego brawury, młodego komandosa. Szkoda tylko, że jej ortografia 
pozostawiała tyle do życzenia, choć może było w niej – tak jak w jej imieniu – 
coś 
elżbietańskiego. Przypuszczalnie poszukiwała swojego Philipa Sidneya, a udało 
jej się trafić 
tylko na Davisa.
– Z Lourenço Marques – zwróciła się do Castle’a.
– To twoja działka, Davis.
– Nadzwyczaj ciekawe – stwierdził Davis. – „Telegram 253 z 10 września 
niezrozumiały. 
Proszę powtórzyć”. To twoja działka, Cynthia. Zmiataj stąd i zakoduj go jeszcze 
raz jak 
grzeczna dziewczynka, tym razem bez błędów ortograficznych. Wtedy zrozumieją. 
Wiesz, 
Castle, kiedy tu przyszedłem, byłem romantykiem. Myślałem o atomowych sekretach. 
Przyjęli mnie tylko dlatego, że byłem dobrym matematykiem, a i fizykiem też 
niezłym.
– Sekrety atomowe należą do sekcji ósmej.
– Myślałem, że przynajmniej nauczę się kilku ciekawych rzeczy, na przykład 
pisania 
atramentem sympatycznym. Ty na pewno się na tym doskonale znasz.
– Kiedyś się znałem, wiedziałem nawet, jak robić atrament z ptasiego łajna. 
Ukończyłem 
kurs, zanim wysłali mnie z misją, pod koniec wojny. Dostałem zgrabne drewniane 
pudełko 
pełne buteleczek, jak w młodym chemiku. I czajnik elektryczny z kompletem 
plastykowych 
drutów.
– A to po co?
– Do otwierania listów.
– I co, zrobiłeś to kiedyś? Otworzyłeś jakiś?
– Nie, chociaż raz próbowałem. Uczono mnie, żeby nie otwierać kopert w miejscu 
zaklejenia, ale z boku, i używać tego samego kleju przy zaklejaniu ich z 
powrotem. Kłopot w 
tym, że nie miałem odpowiedniego kleju, więc byłem zmuszony spalić list po 
przeczytaniu. I 
tak nie był ważny. Po prostu list miłosny.
– A pistolet? Chyba miałeś lugera? Albo wybuchające wieczne pióro?
– Nie. My tu nigdy nie robiliśmy za Jamesa Bonda. Nie miałem nawet pozwolenia na 
broń, a moim jedynym samochodem był kupiony w komisie morris minor.
– Ale teraz mogliby nam dać chociaż jednego lugera na spółkę. Tyle się dookoła 
słyszy o 
terroryzmie...
– Mamy za to wokoder – przypomniał Castle z nadzieją, że uspokoi Davisa. 
Wyczuwał 
ton rozgoryczenia w jego głosie, pojawiający się zawsze, gdy Davis był w złym 
nastroju. 
Jeden kieliszek porto za dużo, niepowodzenie z Cynthią...
– Miałeś kiedyś w ręku mikrofilm, Castle?
– Nie, nigdy.
– Taki stary wiarus jak ty? A jaka była najtajniejsza informacja, do której 
miałeś dostęp?
– Znałem kiedyś przybliżoną datę inwazji.
– Na Normandię?
– Nie, tylko na Azory.
– To tam była inwazja? Musiałem zapomnieć, a może nigdy nie wiedziałem... Tak, 
staruszku, chyba powinniśmy zacisnąć zęby i zająć się tym cholernym Zairem. 
Zastanawia 
mnie tylko, czemu Jankesi interesują się naszymi prognozami wytopu miedzi.
– Pewnie dlatego, że one wpływają na budżet, a to z kolei może wpłynąć na 
programy 
pomocy. Rząd Zairu mógłby pokusić się o szukanie pomocy także gdzie indziej. 
Widzisz, tu 
mamy raport 397 z informacją, że ktoś o raczej słowiańskim nazwisku zjadł 
dwudziestego 
czwartego lunch z ich prezydentem.
– Nawet to musimy przekazać CIA?
– Oczywiście.
– I myślisz, że w zamian zdradzą nam położenie jakiejś rakiety?
To był z pewnością jeden z gorszych dni Davisa. Miał zażółcone oczy. Bóg jeden 
wie, co 
wypił poprzedniego wieczoru w swojej kawalerce na Davies Street.
– James Bond miałby Cynthię już dawno – westchnął. – Na plaży, w słoneczny 
dzień. 
Podaj mi, proszę, kartę Philipa Dibby.
– Jaki numer?
– 59800/3.
– Co on zmalował?
– Chodzą słuchy, że zmuszono go do odejścia na emeryturę ze stanowiska dyrektora 
poczty w Kinszasie. Wydrukował zbyt wiele znaczków na potrzeby swojego 
prywatnego 
zbioru. Oto nasz najlepiej opłacany agent w Zairze! – Davis objął rękoma głowę i 
wydał z 
siebie psi skowyt nieudawanego zmartwienia.
– Wiem, jak się czujesz, Davis – powiedział Castle. – Czasami też chciałbym 
odejść na 
emeryturę... albo zmienić pracę.
– Na to już za późno.
– Czy ja wiem? Sara powtarza, że mógłbym napisać książkę.
– A tajemnica państwowa?
– Nie o nas. O apartheidzie.
– Nie nazwałbym tego chwytliwym tematem – orzekł Davis, przerywając uzupełnianie 
karty Dibby’ego. – A tak na serio, staruszku, nie myśl o tym, proszę. Nie 
mógłbym znieść tej 
roboty bez ciebie. Załamałbym się, gdyby zabrakło kogoś, z kim się można z tego 
wszystkiego pośmiać. Przy innych boję się uśmiechać. Nawet przy Cynthii. Kocham 
ją, ale 
jest tak cholernie lojalna, że mogłaby donieść o tym jako o potencjalnym 
niebezpieczeństwie. 
Pułkownikowi Daintry’emu, rzecz jasna. Zagrałaby jak James Bond, zabijający 
dziewczynę, z 
którą spał. Tyle że ona ze mną nawet nie spała...
– Nie mówiłem tego poważnie – odparł Castle. – Myślisz, że naprawdę mógłbym 
odejść? 
Dokąd? Jedynie na emeryturę. Mam sześćdziesiąt dwa lata, Davis, jestem już w 
wieku 
emerytalnym. Czasami myślę, że zapomnieli o mnie albo zgubili moje akta.
– Proszą tu o dane dotyczące człowieka nazwiskiem Agbo, pracownika Radia Zair. 
59800 
chciałby go zwerbować do swojej siatki.
– Po co?
– Ma kontakt w Radiu Ghana.
– To nie brzmi obiecująco. Tak czy owak, Ghana to nie nasze terytorium. Przekaż 
sekcji 
6B, może im się na coś przyda.
– Nie bądź taki pochopny, Castle, nie chcemy chyba pozbywać się skarbu. Kto wie, 
co 
może wyrosnąć z agenta Agbo. Z Ghany możemy spenetrować nawet Radio Gwinea. To 
by 
zaćmiło Pieńkowskiego. Cóż za triumf! CIA nigdy nie sięgnęła tak daleko w głąb 
czarnej 
Afryki.
To był jeden z gorszych dni Davisa.
– Skąd wiesz? Może to tylko my, w 6A, zajmujemy się najnudniejszymi sprawami – 
stwierdził Castle.
Cynthia wróciła z kopertą dla Davisa.
– Podpisz tutaj i potwierdź odbiór.
– Co to jest?
– Skąd mam wiedzieć? To z administracji. – Wzięła arkusz papieru z tacy z 
korespondencją wychodzącą, pytając: – To wszystko?
– Nie przepracowujemy się dzisiaj, Cynthio. Nie poszłabyś ze mną na lunch?
– Nie, muszę zrobić zakupy na kolację. – Zamknęła drzwi zdecydowanym ruchem.
– No cóż, może innym razem. Zawsze jest innym razem. – Davis rozdarł kopertę. – 
Co 
oni jeszcze wymyślą? – westchnął.
– Co się stało?
– Nie dostałeś czegoś takiego?
– Chodzi ci o badania okresowe? Tak, oczywiście. Już nie pamiętam, ile razy mnie 
badali. 
To ma coś wspólnego z ubezpieczeniem lub z emeryturą. Zanim wysłali mnie do 
Afryki 
Południowej, doktor Percival, chyba go nie znasz, próbował udowodnić, że mam 
cukrzycę. 
Wysłali mnie do specjalisty, który stwierdził, że mam za niski poziom cukru we 
krwi, a nie za 
wysoki. Biedny Percival, odkąd przeszedł do firmy, jakoś mu nie idzie praktyka. 
Bezpieczeństwo bardziej się tutaj liczy niż trafna diagnoza.
– To właśnie Percival podpisał ten świstek, Emmanuel Percival. Co za imię! 
Emmanuel 
był zwiastunem dobrych wieści, czyż nie? Myślisz, że mnie też chcą wysłać za 
granicę?
– A chciałbyś wyjechać?
– Zawsze marzyłem, że kiedyś wyślą mnie do Lourenço Marques. Nasz człowiek tam 
czeka na zmiennika. Tamtejsze porto by mi chyba odpowiadało, co? Rewolucjoniści 
też 
powinni pijać porto. Gdybym tylko mógł wziąć Cynthię ze sobą...
– Myślałem, że wolisz stan kawalerski.
– Nie miałem na myśli małżeństwa. Bond nigdy nie musiał się żenić. Lubię 
portugalską 
kuchnię.
– Teraz jest już pewnie afrykańska. Wiesz coś o tym miejscu, oprócz tego, co 
można 
wyczytać z raportów 69300?
– Zebrałem całą teczkę informacji o nocnych klubach i restauracjach przed tą ich 
pieprzoną rewolucją. Pewnie teraz są zamknięte, ale sądzę, że 69300 nie wie 
połowy tego, co 
ja. Nie ma takiej teczki i jest tak cholernie poważny. On chyba bierze robotę 
nawet do łóżka! 
Pomyśl, na co moglibyśmy we dwójkę wydawać pieniądze...
– We dwójkę?
– Cynthia i ja.
– Oj, Davis, ale z ciebie marzyciel. Ona się nigdy nie zgodzi. Zapomniałeś o jej 
ojcu?
– Każdy ma jakieś marzenia. A ty o czym marzysz?
– Czasami myślę, że marzę o bezpieczeństwie. Nie o takim w stylu Daintry’ego. O 
przejściu na emeryturę. Wysoką, wystarczającą dla mnie i dla żony...
– I dla twojego bachora?
– Tak, i dla bachora również.
– W tej firmie nie rozdają emerytur lekką ręką.
– Toteż nie sądzę, że którykolwiek z nas zrealizuje swoje marzenia.
– Jednak te badania okresowe muszą coś znaczyć, Castle. Kiedy pojechałem do 
Lizbony, 
nasz człowiek wziął mnie do czegoś w rodzaju jaskini pod Estorilem, gdzie pod 
stołem 
słychać, jak morze obmywa brzeg. Nigdy nie jadłem tak dobrych homarów jak wtedy. 
Czytałem o restauracji w Lourenço Marques... Nawet polubiłem to ich zielone 
wino, Castle. 
Tak naprawdę, to ja powinienem tam być, nie 69300. On nie umie docenić 
wystawnego życia. 
Znasz to miejsce, prawda?
– Spędziłem tam dwie noce z Sarą, siedem lat temu. W hotelu Polana.
– Tylko dwie noce?
– Opuściłem Pretorię w pośpiechu, wiesz o tym. Uciekałem przed BOSS*. Nie czułem 
się 
bezpieczny tak blisko granicy. Chciałem, żeby ocean rozdzielił BOSS i Sarę.
– No tak, miałeś Sarę. Szczęściarz z ciebie. W hotelu Polana. Z widokiem na 
Ocean 
Indyjski.
Castle przypomniał sobie kawalerskie mieszkanie: brudne szklanki, Penthouse, 
Nature.
– Jeśli naprawdę mówisz serio, Davis, porozmawiam z Watsonem. Zarekomenduję cię 
jako zmiennika.
– Aż nazbyt serio. Chcę stąd uciec, Castle. Rozpaczliwie.
– Czy tu naprawdę jest tak źle?
– Siedzimy i piszemy nic nie znaczące telegramy. Czujemy się ważni, bo wiemy 
trochę 
więcej niż inni o orzeszkach ziemnych albo o tym, co Mobutu powiedział na 
prywatnym 
śniadaniu... Czy ty wiesz, że przyszedłem tu, żeby przeżyć przygodę? Przygodę, 
Castle! Jaki 
ja byłem głupi. Nie wiem, jak ty wytrzymałeś tyle lat...
– Może małżeństwo pomaga.
– Gdybym się kiedykolwiek ożenił, nie chciałbym spędzić tu życia. Jestem 
śmiertelnie 
zmęczony tym cholernym krajem, Castle, wyłączeniami prądu, strajkami, inflacją. 
Nie 
obchodzą mnie ceny żywności, ale cena dobrego porto mnie załamuje. Przyszedłem 
tu z 
nadzieją, że wyjadę. Nauczyłem się nawet portugalskiego, ale nadal tu tkwię, 
odpowiadając 
na telegramy z Zairu i pisząc raporty o orzeszkach ziemnych.
– Zawsze myślałem, że dobrze się bawisz, Davis.
– Och, bawię się dobrze, jak się trochę napiję. Kocham tę dziewczynę, Castle. 
Nie mogę 
przestać o niej myśleć. I wygłupiam się, żeby ją zadowolić, a im bardziej się 
wygłupiam, tym 
mniej ona mnie lubi. Może gdybym wyjechał do Lourenço Marques... Kiedyś mówiła, 
że też 
chciałaby wyjechać za granicę.
Zadzwonił telefon. Davis zapytał:
– To ty, Cynthia?
Nie była to jednak Cynthia, lecz Watson, szef sekcji szóstej.
– Castle?
– Nie, tu Davis.
– Daj mi Castle’a.
– Tak – Castle wziął słuchawkę. – O co chodzi?
– C chce nas widzieć. Wpadniesz po mnie schodząc?
3
Droga na dół była długa, biuro C znajdowało się bowiem w podziemiu, w 
pomieszczeniu, 
które w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku było piwnicą win pewnego 
milionera. W 
przyległym pokoju, w którym Castle i Watson czekali na zielone światło nad 
drzwiami C, 
trzymano kiedyś drewno i węgiel. Biuro C kryło wtedy najlepsze wina Londynu. 
Opowiadano, że kiedy w roku 1946 firma przejmowała budynek i architekt rozpoczął 
przebudowę, w piwnicy win odkryto fałszywą ścianę, za którą, jak mumie, leżały 
najlepiej 
strzeżone wina ze sławnych roczników. Zostały sprzedane, jak głosiła legenda, 
przez jakiegoś 
ignoranta z Wydziału Budownictwa do armijnych sklepów po cenie zwykłego wina 
stołowego. Historia była pewnie wyssana z palca, ale ilekroć jakieś historyczne 
wino 
pojawiało się na aukcji u Christie’ego, Davis mawiał ponuro: „To jedno z 
naszych”.
Nad drzwiami wciąż świeciła się czerwona lampka. To było jak czekanie w 
samochodzie 
na usunięcie skutków wypadku drogowego.
– Wiesz, w czym problem? – zapytał Castle.
– Nie. Poprosił mnie tylko o przedstawienie mu wszystkich pracowników sekcji 
szóstej, z 
którymi się nigdy nie widział. Skończył z 6B i teraz twoja kolej. Mam cię 
przedstawić i 
wyjść. Taka procedura. Wygląda mi to na pozostałość kolonializmu.
– Spotkałem kiedyś starego C. Przed moim pierwszym wyjazdem za granicę. Nosił 
czarny monokl. Onieśmielało mnie, kiedy się na mnie gapił przez to czarne kółko, 
ale 
skończyło się na uścisku dłoni i życzeniach szczęścia. Nie chcą mnie przypadkiem 
znowu 
wysłać za granicę?
– Nie. Czemu pytasz?
– Przypomnij mi, żebyśmy porozmawiali o Davisie.
Nad drzwiami zapaliła się zielona lampka.
– Szkoda, że się dokładniej nie ogoliłem – westchnął Castle.
Sir John Hargreaves wcale nie onieśmielał jak stary C. Na jego biurku leżała 
para 
upolowanych bażantów, a on sam był zajęty rozmową telefoniczną:
– Przywiozłem je dziś rano. Mary pomyślała, że się ucieszysz... – Machnął ręką w 
kierunku dwóch krzeseł.
Więc tak pułkownik Daintry spędził weekend, pomyślał Castle. Polował na bażanty 
czy 
zdawał sprawę z wykonanego zadania? Usiadł na mniejszym, twardszym krześle, jak 
nakazywała etykieta.
– Ma się dobrze. Trochę czuje reumatyzm w chorej nodze, to wszystko – powiedział 
Hargreaves i odłożył słuchawkę.
– Sir, to Maurycy Castle – rzekł Watson. – Kieruje sekcją 6A.
– „Kieruje” to za dużo powiedziane – zaprotestował Castle. – Jest nas tam tylko 
dwóch.
– Ma pan dostęp do ściśle tajnych źródeł, prawda? Pan i Davis pod pańskim 
kierownictwem?
– I Watson.
– Tak, oczywiście. Ale Watson opiekuje się całą sekcją szóstą. Pan przekazuje 
dużą część 
uprawnień pracownikom, prawda, Watson?
– Tylko 6C wymaga specjalnej uwagi. Wilkins jest z nami od niedawna. Musi się 
wdrożyć.
– Cóż, nie będę pana dłużej zatrzymywał, Watson. Dzięki za przyprowadzenie 
Castle’a.
Hargreaves pogłaskał pióra jednego z martwych ptaków.
– Wdrażam się, jak Wilkins – powiedział. – Widzę, że sprawy mają się trochę tak, 
jak za 
mojej młodości w Afryce Zachodniej. Watson to jakby komisarz rządowy prowincji, 
a pan 
jest komisarzem dystryktu, pozostawionym samemu sobie na własnym terytorium. Pan 
także 
zna Afrykę, prawda?
– Tylko południową.
– No tak, zapomniałem. Południowa Afryka zawsze była dla mnie trochę 
nierzeczywista, 
tak zresztą jak i północna. Zajmuje się nią 6C, prawda? Daintry mi to wszystko 
wyjaśniał 
podczas weekendu.
– Udało się panu polowanie, sir?
– Średnio. Myślę, że Daintry nie był zadowolony. Musi pan się do nas przyłączyć 
następnej jesieni.
– Na nic bym się nie zdał, sir. Nigdy nie ustrzeliłem nawet człowieka.
– O tak, człowiek to najłatwiejszy cel. Prawdę mówiąc, ptaki też mnie nużą...
C zamilkł i spojrzał na leżący na biurku papier.
– Bardzo dobrze pan się spisał w Pretorii. Napisano, że był pan pierwszorzędnym 
administratorem. Zmniejszył pan znacznie wydatki stacji.
– Przejąłem placówkę po człowieku, który fantastycznie rekrutował agentów, ale 
nie miał 
pojęcia o finansach. Mnie przyszło to z łatwością. Przed wojną przez krótki czas 
pracowałem 
w banku.
– Daintry pisze, że miał pan jakieś kłopoty osobiste w Pretorii.
– Nie nazwałbym tego kłopotami. Zakochałem się.
– Tak, rozumiem. W afrykańskiej dziewczynie. Nazywają je tam Bantu, wszystkie 
bez 
różnicy. Złamał pan ich rasowe zasady.
– Teraz układa nam się dobrze, ale tam było ciężko.
– Tak, tak pan napisał w raporcie. Gdyby wszyscy zachowywali się tak porządnie 
jak pan, 
będąc w kłopotach... Obawiał się pan, że południowoafrykańska policja weźmie się 
za was i 
będzie chciała rozerwać was na strzępy.
– Nie wydawało mi się słuszne pozostawiać tam kogoś bezbronnego.
– Jak pan widzi, przejrzałem pańskie akta dość dokładnie. Otrzymał pan polecenie 
niezwłocznego wyjazdu, ale nie myśleliśmy, że weźmie pan dziewczynę ze sobą.
– Została sprawdzona na polecenie kwatery głównej. Niczego podejrzanego nie 
znaleźli. 
Czy z pańskiego punktu widzenia nie miałem racji, ewakuując ją? Wykorzystywałem 
ją jako 
łączniczkę z moimi afrykańskimi agentami. Moją przykrywką było pisanie w wolnych 
chwilach eseju o apartheidzie, ale policja mogła złamać Sarę. Przerzuciłem ją 
więc przez 
Suazi do Lourenço Marques.
– Dobrze pan zrobił, Castle. A teraz jest pan żonaty i ma pan dziecko. Mam 
nadzieję, że 
dobrze się czują?
– Mój syn przechodzi właśnie odrę.
– Musi pan uważać na jego oczy. Oczy to słaby punkt. Ale poprosiłem tu pana, 
Castle, w 
związku z gościem, którego oczekujemy za kilka tygodni, niejakim Corneliusem 
Mullerem z 
kierownictwa BOSS. Poznał pan go chyba w Pretorii?
– Owszem.
– Zamierzamy udostępnić mu niektóre materiały, nad którymi pan pracuje. Rzecz 
jasna 
tylko tyle, by przekonać go, że rzeczywiście współpracujemy, w pewnym sensie.
– O Zairze to on wie więcej od nas.
– Bardziej interesuje go Mozambik.
– W takim razie powinien pan porozmawiać z Davisem, sir. Zna się na tym lepiej 
niż ja.
– Ach tak, oczywiście, z Davisem. Nie poznaliśmy się jeszcze.
– Jeszcze jedno, sir. Kiedy przebywałem w Pretorii, moje stosunki z tym Mullerem 
nie 
układały się dobrze. Proszę zajrzeć do moich akt, to on usiłował mnie 
szantażować w sprawie 
tych rasowych zasad. Dlatego właśnie pański poprzednik polecił mi jak 
najszybciej uciekać. 
Nie sądzę, żeby to dobrze wpłynęło na nasze stosunki. Lepiej byłoby, gdyby zajął 
się nim 
Davis.
– Ale to pan jest przełożonym Davisa i narzuca się samo przez się, że to pan 
powinien się 
spotkać z Mullerem. Wiem, że to nie będzie łatwe. Obaj jesteście gotowi do 
walki, ale to on 
będzie zaskoczony. Pan wie dokładnie, czego mu nie mówić. Ważne jest, żeby 
chronić 
naszych agentów, nawet jeśli oznacza to ukrywanie pewnych materiałów. Davis nie 
ma 
pańskiego doświadczenia z BOSS i tym ich Mullerem.
– Dlaczego mamy im pokazywać cokolwiek, sir?
– Zastanawiał się pan kiedyś, Castle, co by oznaczało dla Zachodu zamknięcie 
południowoafrykańskich kopalni złota z powodu wojny na tle rasowym? Być może 
przegranej, jak w Wietnamie? Rosja jako główne źródło złota, zanim politycy 
ustalą, czym je 
zastąpić? To byłoby trochę bardziej skomplikowane niż kryzys naftowy. A kopalnie 
diamentów... De Beers są ważniejsze niż General Motors. Diamenty nie starzeją 
się tak jak 
samochody. Jest nawet poważniejszy aspekt tej sprawy niż złoto i diamenty: uran. 
Nie 
przypuszczam, by został pan poinformowany o tajnym dokumencie Białego Domu 
dotyczącym operacji Wujek Remus?
– Nie. Krążyły jedynie plotki...
– Czy nam się to podoba, czy nie, jesteśmy partnerami Afryki Południowej i 
Stanów w tej 
operacji. A to znaczy, że musimy być dla pana Mullera mili, nawet jeśli pana 
szantażował.
– I mam mu udzielić informacji...?
– O partyzantach, ucieczkach do Rodezji z terenów objętych blokadą, nowych 
ludziach u 
władzy w Mozambiku, rosyjskiej i kubańskiej penetracji... Informacji 
ekonomicznych...
– Czyli prawie wszystkich, prawda?
– Niech pan będzie ostrożny jeśli chodzi o Chińczyków. W Afryce Południowej 
panuje 
zbyt wyraźna tendencja do traktowania ich jak Rosjan. Może nadejść taki dzień, 
że Chińczycy 
staną się nam potrzebni. Tak jak i panu, nie podoba mi się idea tej operacji. To 
coś, co 
politycy nazywają polityką realną, a realizm nigdy nie zaszedł daleko w Afryce, 
jaką znałem. 
Moja Afryka była sentymentalna. Naprawdę ją kochałem, Castle. Chińczycy jej nie 
kochają, 
ani Rosjanie, ani Amerykanie, my jednak musimy współpracować z Białym Domem i 
panem 
Mullerem. Jakże łatwo było za dawnych czasów, kiedy mieliśmy do czynienia z 
wodzami, 
znachorami, szkołami w buszu, diabłami i zaklinaczkami deszczu. Moja Afryka 
wciąż nieco 
przypominała Afrykę Ridera Haggarda. To nie było złe miejsce. Cesarz Czaka był o 
wiele 
lepszym człowiekiem niż marszałek polny Amin Dada. Cóż, niech pan się spisze z 
Mullerem. 
Reprezentuje samego BOSSa. Sugerowałbym przyjęcie go w domu – to byłby dla niego 
uzdrawiający wstrząs.
– Nie wiem, czy moja żona zgodziłaby się na to.
– Niech pan jej powie, że o to proszę. Zostawiam to jej decyzji, ale jeśli to 
zbyt bolesne...
Wychodząc już, Castle odwrócił się w drzwiach, przypomniawszy sobie o złożonej 
obietnicy.
– Czy mógłbym z panem chwilę porozmawiać o Davisie, sir?
– Oczywiście. O co chodzi?
– Za długo siedzi za biurkiem w Londynie. Myślę, że powinniśmy go wysłać do 
Lourenço Marques przy pierwszej nadarzającej się okazji, za 69300, któremu z 
pewnością 
przydałaby się zmiana klimatu.
– Davis to panu zasugerował?
– Niezupełnie, ale myślę, że byłby zadowolony, mogąc wyjechać. Stał się bardzo 
nerwowy, sir.
– Dlaczego?
– Kłopoty z dziewczyną, jak sądzę. I zmęczenie papierkową robotą.
– Och, mogę zrozumieć to zmęczenie papierkową robotą. Zobaczymy, co się da 
zrobić.
– Trochę się o niego niepokoję.
– Obiecuję, że będę o nim pamiętał, Castle. Przy okazji, wizyta Mullera jest 
ściśle tajna. 
Pan wie, jak lubimy uszczelniać swoje skrzynki, i ta ma być pańską osobistą. Nie 
powiedziałem nawet Watsonowi. A pan nie powinien wtajemniczać Davisa.
rozdział II
W drugim tygodniu października Sam oficjalnie odbywał jeszcze kwarantannę. 
Obeszło 
się bez komplikacji, więc jego przyszłość narażona była na jedno 
niebezpieczeństwo mniej – 
przyszłość, która zawsze jawiła się Castle’owi jako niemożliwa do przewidzenia 
zasadzka. 
Spacerując pewnego niedzielnego ranka po High Street, Castle zapragnął nagle 
podziękować, 
istocie choćby tylko mitycznej, za to, że Sam był bezpieczny. Wszedł więc na 
kilka minut do 
kościoła parafialnego i stanął z tyłu. Nabożeństwo miało się ku końcowi i wierni 
– dobrze 
ubrani, w średnim wieku i starsi – stali sztywno, śpiewając z nutą wyzwania w 
głosie, jakby 
pełni wątpliwości: „Z dala od miasta murów zielone wzgórze trwa”*. Proste, 
dobitne słowa, 
naznaczone pojedynczą plamą koloru, przypomniały Castle’owi swojskie tło tak 
często 
spotykane na obrazach prymitywistów. Miejskie mury były jak ruiny zamkowej wieży 
za 
dworcem, a ponad zielonym wzgórzem błonia, na szczycie nasypu strzelnicy, stał 
kiedyś 
wysoki słup, na którym można było powiesić człowieka. Przez chwilę Castle 
niemalże 
podzielał niedorzeczną wiarę tych ludzi – nie zaszkodziłoby wymamrotać modlitwę 
do Boga 
dzieciństwa, Boga błonia i zamku, dziękując za to, że nic złego nie stało się 
jeszcze dziecku 
Sary. W chwilę potem odgłos samolotu przekraczającego barierę dźwięku zagłuszył 
słowa 
hymnu, zatrząsł starym szkłem zachodniego okna i rozkołysał hełm krzyżowca 
wiszący na 
filarze, przywracając Castle’a dorosłemu światu. Wyszedł szybko i kupił 
niedzielne gazety. 
Nagłówek na pierwszej stronie Sunday Express głosił: „W lesie znaleziono ciało 
dziecka”.
Po południu wziął Sama i Bullera na spacer na błonia, zostawiając w domu śpiącą 
Sarę. 
Bullera chętnie by zostawił, ale jego gniewne protesty obudziłyby Sarę, 
pocieszył się więc 
myślą, że jest mało prawdopodobne, aby Buller wywęszył na błoniach kota. Zawsze 
się tego 
obawiał, odkąd przed trzema laty, któregoś z letnich miesięcy los uśmiechnął się 
do nich 
szyderczo, każąc im natknąć się na piknik pośród bukowego lasu. Odpoczywający 
wzięli ze 
sobą drogiego kota z błękitnym kołnierzykiem, na smyczy ze szkarłatnego 
jedwabiu. Kot – 
syjam – nie zdążył nawet pisnąć z oburzenia czy bólu, gdy Buller złamał mu kark 
i machnął 
nim jak człowiek ładujący worek na ciężarówkę. Buller jął następnie z uwagą 
truchtać między 
drzewami, kręcąc łbem na prawo i lewo – gdzie bowiem znalazł się jeden kot, tam 
z 
pewnością znajdzie się i następny – podczas gdy Castle samotnie stawił czoła 
wściekłym i 
pogrążonym w smutku właścicielom kota.
Wydawało się nieprawdopodobne, żeby ktoś chciał urządzać piknik w październiku. 
Castle jednakowoż poczekał prawie do zachodu słońca i trzymał Bullera na smyczy 
przez całą 
drogę wzdłuż King’s Road i koło posterunku policji na rogu High Street. Dopiero 
za kanałem, 
przy moście kolejowym i nowych domach (stały tam od ćwierćwiecza, ale Castle’owi 
wszystko, co nie istniało za jego dzieciństwa, wydawało się nowe) puścił go 
luzem. Buller, 
jak dobrze wyszkolony pies, natychmiast przysiadł i niespiesznie załatwił swoją 
potrzebę na 
brzegu ścieżki. Zamyślonym wzrokiem spoglądał w dal. Jedynie przy takich 
okazjach Buller 
wyglądał inteligentnie. Castle nie lubił Bullera – kupił go w konkretnym celu, 
aby rozproszyć 
obawy Sary, ale Buller okazał się w roli stróża bezużyteczny. Był teraz tylko 
jednym 
obowiązkiem więcej, choć z właściwym psom brakiem rozeznania kochał Castle’a 
bardziej 
niż kogokolwiek innego.
Orlice pokrywały się ciemnym złotem jesieni i tylko kilka kwiatów pozostało na 
krzaku 
janowca. Castle i Sam na próżno szukali nasypu strzelnicy, którego gliniasta 
stromizna 
wznosiła się kiedyś ponad błoniem. Tonęli teraz w zmęczonej zieloności.
– Czy rozstrzeliwano tu szpiegów? – zapytał Sam.
– Nie. Skąd ci to przyszło do głowy? To była po prostu strzelnica. W czasie 
pierwszej 
wojny.
– Ale są szpiedzy, prawda? Prawdziwi.
– Myślę, że tak. Czemu pytasz?
– Chciałem się tylko upewnić.
Castle przypomniał sobie, jak w wieku Sama pytał ojca, czy naprawdę istnieją 
wróżki, i 
otrzymał odpowiedź bardziej pokrętną niż jego własna. Jego ojciec był 
człowiekiem 
sentymentalnym; chciał syna za wszelką cenę przekonać, że warto żyć. Nieuczciwie 
byłoby 
posądzać go o nieszczerość: wróżka, mógłby się spierać, jest symbolem czegoś 
przynajmniej 
w przybliżeniu prawdziwego. Nawet dzisiaj spotykało się ojców mówiących swoim 
dzieciom, 
że istnieje Bóg.
– Szpiedzy jak 007?
– No, niezupełnie – odparł Castle i spróbował zmienić temat: – Gdy byłem 
dzieckiem, 
myślałem, że gdzieś tu, w starej ziemiance pośród okopów, mieszka smok.
– Gdzie są te okopy?
– Nie widać ich teraz spoza orlic.
– A co to jest smok?
– Takie opancerzone stworzenie ziejące ogniem, wiesz.
– Jak czołg?
– Tak, myślę, że tak. Jak czołg – Castle poczuł się zniechęcony brakiem kontaktu 
między 
wyobraźnią syna a swoją. – Bardziej jak wielki jaszczur – powiedział. Potem 
uświadomił 
sobie, że chłopiec widział wiele czołgów, ale kraj, w którym żyją jaszczury, 
jego rodzice 
opuścili, zanim się urodził.
– Widziałeś kiedyś smoka?
– Kiedyś widziałem dym unoszący się z rowu strzeleckiego i myślałem, że to smok.
– Bałeś się?
– Nie, wtedy bałem się innych rzeczy. Nie lubiłem szkoły i miałem niewielu 
przyjaciół.
– Czemu nie lubiłeś szkoły? Ja też nie będę lubił? To znaczy, prawdziwej szkoły?
– Nie wszyscy mamy tych samych wrogów. Może nie będziesz potrzebował smoka do 
pomocy, ale ja potrzebowałem. Cały świat nienawidził mojego smoka i chciał go 
zabić. Bali 
się dymu i płomieni, którymi ział, kiedy był zły. Wymykałem się nocami z 
sypialni i 
przynosiłem mu puszki sardynek z mojego pudełka na śniadanie. Smażył je sobie w 
puszkach, 
oddechem. Lubił gorące.
– I to się naprawdę działo?
– Nie, pewnie, że nie, ale teraz wygląda tak, jakby się działo. Raz leżałem na 
łóżku w 
sypialni, płacząc pod kołdrą, bo minął dopiero pierwszy tydzień semestru i do 
wakacji zostało 
dwanaście długich tygodni. I bałem się wszystkiego dokoła. Była zima i nagle 
zauważyłem, 
że okno mojej izby jest zaparowane z gorąca. Starłem parę palcami i wyjrzałem. 
Smok tam 
był, leżał płasko na mokrej, czarnej jezdni i wyglądał jak krokodyl w 
strumieniu. Nigdy 
przedtem nie zapuszczał się poza błonia, bo wszyscy byli przeciwko niemu – tak 
jak ja 
myślałem, że wszyscy są przeciwko mnie. Policjanci trzymali nawet w pogotowiu 
strzelby, 
żeby go zabić, jeśli kiedyś przyjdzie do miasta. Ale był tam, leżał spokojnie i 
ogrzewał mnie 
chmurami swojego gorącego oddechu. Widzisz, usłyszał, że znowu zaczęła się 
szkoła i 
wiedział, że jestem nieszczęśliwy i samotny. Był mądrzejszy niż jakikolwiek 
pies, znacznie 
mądrzejszy niż Buller.
– Nabierasz mnie – powiedział Sam.
– Nie, tylko wspominam.
– I co było potem?
– Dałem mu tajny sygnał. Oznaczał: „Niebezpieczeństwo. Uciekaj”. Nie byłem 
pewny, 
czy wie o policjantach ze strzelbami.
– Poszedł sobie?
– Tak. Bardzo powoli. Spoglądał za siebie, jakby nie chciał mnie zostawić. Ale 
już nigdy 
więcej nie czułem się samotny i nie bałem się. Przynajmniej nie tak często. 
Wiedziałem, że 
wystarczy dać sygnał, żeby zostawił swoją ziemiankę na błoniach i przyszedł mi 
pomóc. 
Mieliśmy całe mnóstwo prywatnych sygnałów, kodów, szyfrów...
– Jak szpiedzy – wtrącił Sam.
– Tak – odparł Castle niezadowolony. – Tak myślę. Jak szpiedzy.
Przypomniał sobie, jak kiedyś narysował mapę błonia, zaznaczywszy na niej 
wszystkie 
okopy i sekretne ścieżki ukryte wśród paproci. Jak szpieg.
– Czas do domu – uznał. – Mama będzie się niepokoić.
– Nie będzie, jestem z tobą. Chcę zobaczyć smoczą jamę.
– Tak naprawdę to smoka nie było.
– Ale pewny nie jesteś, co?
Castle z trudnością odnalazł stary okop. Ziemiankę, w której mieszkał smok, 
zarosły 
krzewy jeżyn. Gdy się przez nie przedzierał, zawadził stopą o zardzewiałą puszkę 
i strącił ją 
do dołu.
– Jednak przynosiłeś jedzenie. – Sam wcisnął się przed Castle’a, ale nie znalazł 
smoka ani 
nawet szkieletu. – Może policjanci go w końcu dostali... – Podniósł puszkę. – To 
tabaka, nie 
sardynki.
Tej nocy, kiedy leżeli w łóżku, Castle zapytał Sarę:
– Naprawdę myślisz, że nie jest za późno?
– Na co?
– Żeby odejść z pracy.
– Oczywiście, że nie. Nie jesteś jeszcze stary.
– Być może musielibyśmy się przeprowadzić.
– Dlaczego? To miejsce jest równie dobre jak każde inne.
– Nie chciałabyś wyjechać? Ten dom... Nie bardzo chyba w nim domowo, co? Może 
gdybym dostał pracę za granicą...
– Sam powinien zostać w jednym miejscu, żeby kiedy wyjedzie, mógł wrócić. Do 
czegoś, 
co znał w dzieciństwie. Tak, jak ty wróciłeś. Do czegoś starego, bezpiecznego.
– Do ruin przy stacji kolejowej?
– Chociażby.
Castle przypomniał sobie głosy przedstawicieli klasy średniej, dostojne jak ich 
posiadacze 
w niedzielnych ubraniach, gdy w kamiennym kościele śpiewem wyrażali swą 
cotygodniową 
porcję wiary: „Z dala od miasta murów zielone wzgórze trwa”.
– Ruiny są śliczne – dodała Sara.
– Ale ty nigdy nie wrócisz do swojego dzieciństwa.
– Jest różnica. Ja nie byłam bezpieczna, póki nie spotkałam ciebie. I nie było 
tam ruin, 
tylko chaty.
– Muller przyjeżdża, Saro – oznajmił jej nagle.
– Cornelius Muller?
– Tak. Jest teraz wielkim człowiekiem. Muszę być dla niego miły, to rozkaz.
– Nie martw się, już nie może nas skrzywdzić.
– To prawda, nie chciałbym tylko, żebyś się martwiła.
– A czemu miałabym się martwić?
– C chce, żebym zaprosił go tutaj.
– To go przyprowadź. Niech zobaczy, jak ty i ja... i Sam...
– Zgadzasz się?
– Oczywiście, że się zgadzam. Czarna gospodyni pana Corneliusa Mullera. I czarne 
dziecko.
W ich śmiechu zabrzmiała jednak nutka strachu.
rozdział III
1
– Jak tam twój bachor? – zapytał Davis, tak jak robił to codziennie przez 
ostatnie trzy 
tygodnie.
– Już po chorobie, całkiem wydobrzał. Wczoraj pytał, kiedy masz zamiar nas 
odwiedzić. 
Nie wiedzieć dlaczego, lubi cię. Często wspomina piknik, na którym byliśmy 
ubiegłego lata, i 
zabawę w chowanego. Myśli chyba, że nikt się tak dobrze nie chowa jak ty. Uważa, 
że jesteś 
szpiegiem. Rozprawia o szpiegach, tak jak za moich czasów dzieci mówiły o 
wróżkach, 
prawda?
– Mogę mu porwać tatę na dziś wieczór?
– Czemu? Co masz na myśli?
– Był tu wczoraj doktor Percival, kiedy ciebie nie było. Pogadaliśmy sobie. 
Wiesz, 
naprawdę myślę, że może chcą mnie wysłać za granicę. Pytał, czy poddałbym się 
kilku 
dodatkowym badaniom... krew, mocz, prześwietlenie nerek i tak dalej. Mówił, że z 
tropikami 
trzeba uważać. Spodobał mi się. Taki sportowy typ.
– Gra?
– Nie, prawdę mówiąc tylko wędkuje. To sport dla samotników. Percival trochę 
mnie 
przypomina: jest kawalerem. Pomyśleliśmy sobie, że moglibyśmy wybrać się dziś 
wieczorem 
w miasto. Nie byłem w mieście od dawna. Ci goście z Ministerstwa Ochrony 
Środowiska to 
ponuracy. Nie zostałbyś słomianym wdowcem, stary? Na jeden wieczór?
– Ostatni pociąg z Euston mam o wpół do dwunastej.
– A ja mam dziś wolne całe mieszkanie. Faceci od środowiska udali się w tereny 
zanieczyszczone. Dostaniesz łóżko. Pojedyncze, podwójne, jakie chcesz...
– Proszę, pojedyncze. Starzeję się, Davis. Nie wiem, jakie macie plany z 
Percivalem...
– Myślałem o kolacji w Cafe Grill, a potem o striptizie w Raymond’s Revuebar. 
Rita 
Rolls się tam rozbiera...
– Myślisz, że Percival lubi takie rzeczy?
– Zapytałem go. Nie uwierzysz: nigdy w życiu nie oglądał striptizu! Powiedział, 
że 
chętnie popatrzy z kolegami, którym można zaufać. Wiesz, jak to jest z taką 
robotą jak nasza. 
On ma to samo uczucie. Z powodu tych wszystkich tajemnic nie ma o czym rozmawiać 
na 
przyjęciach. Nawet w lędźwiach nic nie czuć, jest ponuro, to dobre słowo, a jak 
już tam nic 
nie czuć, to, na Boga, nie ma po co żyć. Oczywiście, z twojej perspektywy to 
wygląda 
inaczej, bo jesteś żonaty. Zawsze możesz pogadać z Sarą i...
– Nie powinniśmy o tym rozmawiać nawet ze swoimi żonami.
– Założę się, że to robisz.
– Nie robię, Davis. I jeśli myślisz o przyprowadzeniu jakichś dziwek, to z nimi 
też nie 
będę rozmawiał. MI5 zatrudnia wiele z nich. Och, zapomniałem, że po zmianie 
nazwy 
wszyscy pracujemy w DI*.
– Też wyglądasz na nieco zmęczonego.
– Owszem. Może małe przyjęcie dobrze mi zrobi. Zadzwonię do Sary i powiem jej, 
ale 
co?
– Prawdę. Jesz kolację z jednym z wielkich. Ważną dla twojej przyszłości w 
firmie. A 
nocujesz u mnie. Ona mi ufa, wie, że nie sprowadzę cię na złą drogę.
– Tak, chyba ci ufa.
– No i w końcu to jest prawda, czyż nie, do diabła?
– Zadzwonię do niej w przerwie na lunch.
– Czemu nie teraz? Zaoszczędziłbyś.
– Lubię prywatne rozmowy.
– Naprawdę myślisz, że chce im się podsłuchiwać?
– Tobie by się nie chciało na ich miejscu?
– Chyba tak. Ale jakie cholerne nudy muszą mieć na tych taśmach.
2
Wieczór udał się połowicznie, choć zaczął się całkiem dobrze. Doktor Percival, 
spokojny, 
bez emocji, okazał się niezłym kompanem. Nie dał im odczuć swojego starszeństwa. 
Kiedy 
rozmowa zeszła na pułkownika Daintry’ego, lekko sobie z niego zażartował – 
powiedział, że 
ostatnio spotkali się na myśliwskim weekendzie.
– On nie lubi sztuki abstrakcyjnej. Mnie też nie lubi, bo nie strzelam – 
wyjaśnił. – Tylko 
łowię ryby.
Siedzieli w Raymond’s Revuebar, ściśnięci przy małym stoliku, na którym mieściły 
się 
akurat trzy szklanki whisky, a ślicznotka w hamaku dawała przedstawienie.
– Taką to bym wyhaczył – stwierdził Davis.
Dziewczyna pociągała z butelki High and Dry, zawieszonej na sznurku nad hamakiem 
i 
za każdym pociągnięciem z pijackim niepohamowaniem zrzucała z siebie część 
garderoby. 
Wreszcie zobaczyli jej nagie piersi, owinięte linką hamaka jak udko kurczęcia 
wystające z 
siatki gospodyni z Soho. Kilku biznesmenów z Birmingham agresywnie wyrażało swój 
entuzjazm; jeden zaczął nawet wymachiwać kartą kredytową Diners Club, zapewne 
aby 
podkreślić swój status materialny.
– Co pan łowi? – spytał Castle.
– Głównie pstrągi i lipienie – odpowiedział Percival.
– Jest jakaś różnica?
– Mój drogi, proszę zapytać myśliwego, czy jest różnica między lwem a tygrysem.
– Którą rybę pan woli?
– To raczej nie jest kwestia preferencji. Po prostu kocham wędkarstwo, każde 
łowienie na 
muchę. Lipień nie jest tak inteligentny jak pstrąg, ale to nie znaczy, że jest 
zawsze łatwiejszy. 
Wymaga innej techniki. I walczy. Walczy aż zupełnie opadnie z sił.
– A pstrąg?
– O, to jest królewska ryba. Bardzo łatwo go spłoszyć: podkute buty, laska, 
jakikolwiek 
dźwięk i już go nie ma. Poza tym trzeba precyzyjnie zarzucić za pierwszym razem, 
bo jak 
nie... – Percival machnął ręką w kierunku nowej striptizerki, która w pasmach 
światła 
rzucanego przez reflektory wyglądała jak zebra.
– Co za tyłeczek! – wykrzyknął Davis z przejęciem. Siedział ze szklanką whisky 
uniesioną do ust, patrząc na pośladki dziewczyny, poruszające się romboidalnym 
ruchem, 
precyzyjnie niczym tryby szwajcarskiego zegarka.
– To nie wpływa dobrze na ciśnienie – zauważył Percival.
– Jakie ciśnienie?
– Mówiłem panu, że ma pan za wysokie.
– Dziś mnie to nie wzrusza – stwierdził Davis. – To sama Rita Rolls. Wielka, 
jedyna i 
niepowtarzalna!
– Powinien pan poddać się dokładniejszym badaniom, jeżeli myśli pan o wyjeździe.
– Czuję się dobrze, Percival. Nigdy nie czułem się lepiej.
– I tu właśnie tkwi niebezpieczeństwo.
– I prawie mnie pan przestraszył – odparł Davis. – Podkute buty i laska. Już 
wiem, czemu 
pstrągi... – Pociągnął łyk whisky, jakby to było gorzkie lekarstwo, i ponownie 
opuścił 
szklankę.
Doktor Percival ścisnął jego ramię.
– Żartowałem tylko, Davis. Pan przypomina raczej lipienia.
– Myśli pan, że słaba ze mnie ryba?
– Nie powinien pan lekceważyć lipienia. Ma bardzo delikatny system nerwowy. I 
walczy.
– W takim razie bardziej przypominam dorsza – orzekł Davis.
– Niech pan mi nie mówi o dorszu. Nie łowię tego rodzaju ryb.
Zabłysły światła. Przedstawienie było skończone. Widocznie reżyser uznał, że nic 
nie 
przewyższyłoby występu Rity Rolls.
Davis zwlekał jeszcze przez moment, próbując szczęścia na jednorękim bandycie 
przy 
barze. Stracił wszystkie swoje monety i wziął nawet dwie od Castle’a.
– Nie mam dziś szczęścia – stwierdził, znowu posmutniawszy. Widać było, że 
Percival 
zepsuł mu zabawę.
– Co powiecie na szklaneczkę u mnie? – zapytał Percival.
– Wydawało mi się, że odradzał mi pan picie.
– Przesadzałem, mój drogi. Zresztą whisky to najmniej szkodliwy alkohol.
– Wolałbym się jednak położyć.
Na Great Windmill Street prostytutki stały na ocienionych czerwienią progach, 
wołając: 
„Pójdziesz ze mną, kochanie?”
– To też by mi pan odradził, co? – rzucił Davis.
– Cóż, bezpieczniej jest to robić w małżeństwie. Nie podnosi tak ciśnienia.
Nocny portier szorował schody Albany, gdy doktor Percival odłączył się od nich. 
Jego 
apartament w Albany oznaczony był literą i cyfrą, D.6, jak jeszcze jedna sekcja 
starej firmy. 
Castle z Davisem obserwowali, jak Percival uważnie, aby nie zamoczyć butów – 
ostrożność 
zaiste dziwna u człowieka przyzwyczajonego do brodzenia po kolana w zimnych 
strumieniach – podąża w kierunku Ropewalk.
– Przykro mi, że przyszedł – powiedział Davis. – Spędzilibyśmy miły wieczór bez 
niego.
– Myślałem, że ci się spodobał.
– Tak, ale zdenerwował mnie dzisiaj swoimi pieprzonymi historyjkami o rybach i 
tym 
gadaniem o moim ciśnieniu. Co go obchodzi moje ciśnienie? Czy to naprawdę 
lekarz?
– Nie sądzę, żeby długo praktykował – odparł Castle. – Jest oficerem łącznikowym 
C do 
spraw kontaktów z ludźmi od broni bakteriologicznej. Przydaje się tam ktoś z 
wykształceniem 
medycznym.
– Ach, w Porton! Dreszcz mnie przechodzi na myśl o tym miejscu. Tyle się mówi o 
bombie atomowej, a nikt nie pamięta o naszym małym, lokalnym przedsięwzięciu. 
Nikomu 
się tam nie chciało organizować marszów. Nikt nie przypina sobie znaczków na 
znak protestu 
przeciwko broni bakteriologicznej, ale kiedy nastąpi atomowe rozbrojenie, 
będziemy mieli w 
zanadrzu probóweczkę...
Skręcili obok Claridge’a. Wysoka, smukła kobieta w długiej sukni wsiadała do 
rolls-
royce’a, a za nią posępny mężczyzna w białym krawacie ukradkiem zerkał na 
zegarek. 
Wyglądali jak aktorzy z edwardiańskiej sztuki – była druga w nocy.
Na stromych schodach prowadzących do mieszkania Davisa leżało żółte linoleum, 
wytarte tak, że przypominało ser Gruyere, skoro jednak na papierze listowym 
można było 
sobie wydrukować W1*, któż by się troszczył o takie szczegóły? Drzwi do kuchni 
były 
otwarte i Castle dojrzał piramidę brudnych naczyń w zlewie. Davis otworzył 
drzwiczki 
kredensu, którego półki zapchane były niemalże pustymi – butelkami – kwestia 
surowców 
wtórnych była najwyraźniej obca mieszkańcom tego domu – i szukał butelki whisky, 
której 
zawartość wystarczyłaby do napełnienia dwóch szklanek.
– Dobrze – oznajmił w końcu. – Wymieszamy je. I tak to wszystko mieszanki. – 
Dodał 
pozostałości Johnnie Walkera do resztek White Horse i tym sposobem otrzymał 
ćwierć 
flaszki.
– Nikt tu nie zmywa? – zainteresował się Castle.
– Sprzątaczka przychodzi dwa razy w tygodniu, zostawiamy jej wszystko. – Davis 
otworzył drzwi. – To twój pokój. Obawiam się, że łóżko jest niepościelone, jej 
dyżur 
przypada dopiero jutro. – Podniósł z podłogi brudną chusteczkę i dla porządku 
wepchnął ją do 
szuflady. Potem pociągnął Castle’a z powrotem do salonu i zrzucił z krzesła na 
podłogę jakieś 
czasopisma. – Myślę o zmianie nazwiska – rzekł.
– Na jakie?
– Davies, przez e. Davies z Davies Street: to ma pewien klasyczny wydźwięk. – 
Położył 
nogi na sofie. – Wiesz, ta moja mieszanka jest wcale smaczna. Nazwę ją White 
Walker. Ten 
pomysł może mi przynieść fortunę; plakat reklamowy mógłby przedstawiać pięknego 
ducha 
rodzaju żeńskiego. Co tak naprawdę myślisz o Percivalu?
– Wydawał się dosyć miły. Ale ciągle nie wiem, dlaczego...
– Dlaczego co?
– Dlaczego spędził z nami ten wieczór. Czego chciał.
– Chciał wyjść gdzieś wieczorem z ludźmi, z którymi mógłby porozmawiać. Po co 
się 
dopatrywać czegoś więcej? Nie męczy cię trzymanie gęby na kłódkę w mieszanym 
towarzystwie?
– Nie był zanadto rozmowny. Nawet z nami.
– Był, zanim przyszedłeś.
– Co mówił?
– Mówił właśnie o Porton. Wygląda na to, że znacznie wyprzedzamy Amerykanów w 
jednej z dziedzin, więc poprosili, żebyśmy pomyśleli o jakimś faceciku, który by 
się nadał do 
pracy na określonej wysokości i dobrze znosił pustynne warunki... Wszystkie 
szczegóły, 
temperatura i inne rzeczy, wskazują na Chiny. Albo Afrykę.
– Czemu ci to wszystko powiedział?
– Uważa, że wiemy co nieco o Chińczykach z racji naszych afrykańskich kontaktów. 
Od 
czasu tego raportu z Zanzibaru nasze akcje stoją wysoko.
– To było dwa lata temu, a raport wciąż nie został potwierdzony.
– Percival mówił, że nie powinniśmy podejmować żadnych działań otwarcie. Żadnych 
pytań do agentów. To zbyt tajne. Musimy tylko mieć oczy otwarte na każdą 
wzmiankę w 
raportach o tym, że Chińczycy interesują się przedsionkiem piekła, i dać o tym 
znać 
bezpośrednio jemu.
– Dlaczego rozmawiał z tobą, a nie ze mną?
– Myślę, że porozmawiałby i z tobą, ale się spóźniłeś.
– Daintry mnie zatrzymał. Percival mógł przyjść do biura, jeśli chciał 
porozmawiać.
– Coś cię niepokoi?
– Zastanawiam się, czy on ci mówił prawdę.
– A czemuż, na Boga...
– Może chciał rozpuścić plotkę.
– Przez nas? Nie plotkujemy. Ani my, ani Watson.
– Rozmawiał z Watsonem?
– Nie, w rzeczy samej. Jak zwykle gadał o uszczelnianiu skrzynek. Ściśle tajne, 
jak 
mówił, ale to przecież nie dotyczy ciebie?
– Lepiej mu nie mów, że ze mną o tym rozmawiałeś.
– Stary, ty się zaraziłeś zawodową chorobą: podejrzliwością.
– Tak, to jest ciężka choroba. Dlatego myślę o odejściu.
– Żeby hodować warzywka?
– Żeby robić cokolwiek, co jest jawne, zwyczajne i względnie nieszkodliwe. 
Kiedyś 
prawie zacząłem pracować w agencji reklamowej.
– Uważaj, oni też mają tajemnice, handlowe.
Telefon u szczytu schodów zadzwonił.
– O tej godzinie – jęknął Davis. – To aspołeczne. Kto to może być? – Z wysiłkiem 
zwlókł 
się z sofy.
– Może Rita Rolls? – podsunął Castle.
– Nalej sobie jeszcze White Walkera.
Nim Castle zdążył nalać sobie whisky, Davis zawołał: – To Sara, Castle.
Było prawie wpół do trzeciej i Castle poczuł ukłucie niepokoju. Czyżby 
komplikacje po 
odrze dały o sobie znać tak późno?
– Sara? – zapytał. – Co się stało? Coś z Samem?
– Przepraszam, kochanie. Nie wyciągnęłam cię z łóżka, prawda?
– Nie. O co chodzi?
– Boję się.
– O Sama?
– Nie, to nie o Sama chodzi. Od północy dwa razy dzwonił telefon. Nikt nie 
odpowiadał.
– To tylko pomyłka – z ulgą odparł Castle. – Zdarza się.
– Ktoś wie, że cię nie ma. Maurycy, jestem przerażona.
– Co się może stać na King’s Road? Masz przecież posterunek policji dwieście 
metrów 
od domu. A Buller? Jest z tobą, prawda?
– Śpi jak zabity. Chrapie.
– Przyjechałbym, ale nie mam pociągu, a żadna taksówka nie pojedzie do 
Berkhamsted o 
tej porze.
– Zawiozę cię – odezwał się Davis.
– Nie, wykluczone.
– Co nie? – spytała zdziwiona Sara.
– Mówiłem do Davisa. Powiedział, że mnie zawiezie.
– Nie, nie chcę. Czuję się już lepiej, kiedy z tobą rozmawiam. Obudzę Bullera.
– A z Samem wszystko w porządku?
– Tak.
– Znasz numer na policję. Dotrą do ciebie w dwie minuty.
– Głuptas ze mnie, prawda? Po prostu głuptas.
– Kochany głuptas.
– Przeproś Davisa. Miłej imprezy.
– Dobranoc, kochanie.
– Dobranoc, Maurycy.
Użyła jego imienia – to był znak miłości. Kiedy byli razem, jego imię było 
zaproszeniem 
do kochania się. Czułych słówek – mój drogi, kochanie – używali na co dzień, 
między 
ludźmi, imię jednak było czymś bardzo prywatnym, znanym tylko członkom 
plemienia. W 
chwilach miłosnych uniesień wykrzykiwała głośno jego plemienne imię. Castle 
usłyszał, jak 
odłożyła słuchawkę, ale jeszcze przez chwilę stał ze swoją przyciśniętą do ucha.
– Nic się nie stało? – zapytał Davis.
– Nie, z Sarą nie – Castle wrócił do salonu i nalał sobie whisky. – Myślę, że 
twój telefon 
jest na podsłuchu.
– Skąd wiesz?
– Nie wiem. Mam przeczucie, to wszystko. Usiłuję sobie przypomnieć, skąd się 
wzięło.
– Nie żyjemy w epoce kamienia łupanego. Nie można dziś poznać, że telefon jest 
na 
podsłuchu.
– Chyba że podsłuch został nieostrożnie założony. Albo jeśli ktoś chciał go tak 
założyć.
– Czemu ktoś miałby chcieć, żebym o tym wiedział?
– Może żeby cię przestraszyć. Kto wie?
– Ale po co w ogóle mnie podsłuchiwać?
– To sprawa bezpieczeństwa. Nie ufają nikomu, zwłaszcza takim jak my. Jesteśmy 
najniebezpieczniejsi. Znamy te pieprzone tajemnice.
– Nie czuję się niebezpieczny.
– Włącz gramofon – nakazał Castle.
Davis miał kolekcję płyt z muzyką pop, utrzymywaną w lepszym stanie niż 
cokolwiek 
innego w mieszkaniu. Była skatalogowana tak pieczołowicie, jak księgozbiór 
Biblioteki 
Brytyjskiej, a nazwy szlagierów z poszczególnych lat Davis przywoływał z pamięci 
równie 
łatwo, jak zwycięzców Derby.
– Lubisz klasykę, starocie, co? – powiedział Davis i włączył A Hard Day’s Night.
– Głośniej.
– Nie powinno grać głośniej.
– Mówię ci, żebyś zrobił głośniej.
– Dobrze, ale to okropnie brzmi.
– Teraz się czuję swobodniej – powiedział Castle.
– Myślisz, że pluskwy też zamontowali?
– Nie zdziwiłbym się.
– Naprawdę się zaraziłeś – stwierdził Davis.
– Martwi mnie twoja rozmowa z Percivalem. Po prostu nie mogę uwierzyć... To 
śmierdzi 
na milę. Oni chyba znaleźli przeciek i sprawdzają nas.
– Jeśli chodzi o mnie, niech sobie sprawdzają. To ich obowiązek, prawda? Ale nie 
brzmi 
to mądrze, jeżeli daje się to tak szybko odkryć.
– Tak, ale Percival mógł równie dobrze mówić prawdę, i to już znaną. Agent, 
cokolwiek 
by podejrzewał, przekazałby ją dalej, gdyby...
– Myślisz, że oni podejrzewają nas?
– Tak. Jednego z nas, a być może obu.
– Ale skoro to nie my, nie ma się czym przejmować – stwierdził Davis. – Czas 
spać, 
Castle. Jeśli mam pod poduszką mikrofon, usłyszą tylko moje chrapanie. – 
Wyłączył 
gramofon. – My się nie nadajemy na podwójnych agentów.
Castle rozebrał się i zgasił światło. Powietrze w małym, zabałaganionym pokoju 
było 
nieświeże. Spróbował podnieść okno, ale linka była zerwana. Spoglądał na dół na 
ulicę w 
blasku wstającego dnia. Nie było nikogo, nawet policjanta, tylko samotna 
taksówka stała nie 
opodal na postoju przy Davies Street, od strony Claridge’a. Alarm antywłamaniowy 
piszczał 
głucho gdzieś od strony Bond Street. Zaczęło padać i mokry chodnik wyglądał jak 
błyszczący 
czernią przeciwdeszczowy płaszcz policjanta. Castle zaciągnął zasłony i położył 
się, ale nie 
mógł zasnąć. Męczyło go, czy postój taksówek zawsze znajdował się tak blisko 
mieszkania 
Davisa. Czy nie musiał kiedyś przejść na drugą stronę, żeby złapać taksówkę? 
Zanim zasnął, 
zastanowiło go coś innego: czy to możliwe, że posługują się Davisem, by go 
obserwować? A 
może użyli niewinnego Davisa, żeby przekazać mu spreparowane informacje? Nie 
bardzo 
wierzył w opowieść Percivala o Porton, a jednak, jak powiedział Davisowi, to 
mogła być 
prawda.
rozdział IV
1
Castle poważnie niepokoił się o Davisa. Ten, co prawda, kpił z własnej 
melancholii, ale 
jednocześnie głęboko ją odczuwał, a fakt, że nie żartował już z Cynthii, 
stanowił według 
Castle’a zły znak. Davis głośno myślał o rzeczach zupełnie nie związanych z 
pracą. Gdy 
któregoś dnia Castle zapytał, kim jest agent 69300/4, Davis odparł: „Podwójny 
pokój w 
Polanie z widokiem na morze”. Z drugiej strony Davis był zupełnie zdrowy – 
ostatnio zbadał 
go doktor Percival.
– Jak zwykle czekamy na telegram z Zairu – stwierdził Davis. – 59800 nigdy o nas 
nie 
pomyśli, siedząc tam w upalny wieczór i popijając drinka przed snem. Nic go nie 
obchodzi.
– Wyślijmy mu upomnienie – podsunął Castle. Na kartce papieru napisał: „Numer 
185 
nie odpowiada” i położył na tacy dla Cynthii.
Davis był tego dnia w nastroju regatowym. Nowa szkarłatna, jedwabna chusteczka w 
żółtą kratkę zwisała z górnej kieszonki jego marynarki jak flaga w spokojny 
dzień. Krawat 
miał koloru butelkowej zieleni, w szkarłatny wzorek. Nawet lśniąca, niebieska 
chustka do 
nosa, wystająca mu z rękawa, wyglądała na nową. Niewątpliwie ubrał się bardzo 
starannie.
– Udał ci się weekend? – zapytał Castle.
– W pewnym sensie tak. Bardzo spokojny. Chłopcy od zanieczyszczeń wyjechali 
wąchać 
dymy z fabryki w Gloucester. Fabryki kleju.
Dziewczyna o imieniu Patricia (nie lubiła, kiedy wołało się na nią Pat) weszła z 
pokoju 
sekretarek i wzięła ich telegram. Tak jak Cynthia, była dzieckiem armii, 
siostrzenicą 
brygadiera Tomlinsona; zatrudnianie krewnych pracowników departamentu było 
uważane za 
bezpieczne, być może ułatwiało też śledzenie, bowiem w sposób naturalny wiele 
kontaktów 
dublowało się.
– To wszystko? – spytała, jakby była przyzwyczajona do pracy w sekcjach 
ważniejszych 
niż 6A.
– Obawiam się, że tylko tym możemy ci służyć, Pat – odparł Castle, a dziewczyna 
trzasnęła za sobą drzwiami.
– Nie powinieneś był jej denerwować – stwierdził Davis. – Może poskarżyć 
Watsonowi i 
zostaniemy po lekcjach pisać telegramy.
– Gdzie jest Cynthia?
– Ma wolne.
Davis odchrząknął głośno, jakby dawał sygnał startu w czasie regat, i oblał się 
szkarłatem.
– Chciałem cię właśnie prosić... – zaczął po chwili. – Nie miałbyś nic 
przeciwko, gdybym 
urwał się o jedenastej? Wrócę o pierwszej, obiecuję, poza tym nie ma tu nic do 
roboty. Gdyby 
ktoś o mnie pytał, powiedz po prostu, że poszedłem do dentysty.
– Jeśli chcesz przekonać Daintry’ego – podsunął Castle – powinieneś się ubrać na 
czarno. 
Te twoje wesołe dodatki nie pasują do dentysty.
– Ależ nie idę do dentysty. Chodzi o to, że Cynthia umówiła się ze mną w zoo, 
zobaczyć 
wielkie pandy. Myślisz, że mięknie?
– Ty się naprawdę zakochałeś, co, Davis?
– Chcę tylko poważnej przygody, Castle. Przygody o nieokreślonej długości: na 
miesiąc, 
rok, dziesięć lat. Męczą mnie jednodniowe znajomości. Przychodzę z przyjęcia na 
King’s 
Road o czwartej, paskudnie skacowany. Następnego dnia stwierdzam: „Och, pięknie, 
dziewczyna była cudowna, ale spisałbym się lepiej, gdybym tylko nie mieszał 
alkoholi...” A 
potem myślę, jakby to było z Cynthia w Lourenço Marques. Mógłbym z nią naprawdę 
rozmawiać. Możliwość rozmowy o pracy dobrze robi na potencję. Te ślicznotki z 
Chelsea, 
kiedy już jest po wszystkim, chcą z ciebie jak najwięcej wyciągnąć: co robisz, 
gdzie 
pracujesz. Udawałem, że pracuję w Aldermaston, ale wszyscy już wiedzą, że 
zlikwidowano tę 
pieprzoną instytucję. To co mam mówić?
– Coś w City?
– Nie ma w tym żadnego uroku, poza tym te panienki porównują notatki!
Davis zaczął się szykować do wyjścia. Zamknął na klucz swoją kartotekę. Na jego 
biurku 
leżały dwie zadrukowane kartki. Wsunął je do kieszeni.
– Wynosisz je z biura? – zapytał Castle. – Uważaj na Daintry’ego. Już raz cię 
nakrył.
– Skończył sprawdzać naszą sekcję. Teraz cierpi sekcja siódma. Poza tym to tylko 
zwyczajowa porcja absurdu: tylko do twojej wiadomości, po przeczytaniu 
zniszczyć. Nic nie 
znaczy. „Przyswoję” to sobie czekając na Cynthię. Na pewno się spóźni.
– Pamiętaj o Dreyfusie. Nie zostawiaj tych kartek w koszu na śmieci, żeby ich 
nie znalazł 
sprzątający.
– Spalę je Cynthii w ofierze. – Davis wyszedł, ale szybko wrócił ze słowami: – 
Życzyłbym sobie, żebyś mi życzył szczęścia.
– Ależ oczywiście! Z całego serca.
Wyświechtany zwrot bezwiednie zabrzmiał ciepło w jego ustach. Zaskoczyło go to, 
jakby 
penetrując w czasie nadmorskich wakacji jakąś znajomą jaskinię ujrzał nagle na 
oglądanym 
częstokroć kamieniu pradawny rysunek twarzy, który zawsze brał za deseń 
przypadkowo 
utworzony przez grzyby.
Pół godziny później zadzwonił telefon. Castle usłyszał dziewczęcy głos:
– J.W. chce rozmawiać z A.D.
– To będzie trudne – odparł. – Bo A.D. nie może rozmawiać z J.W.
– A kto mówi? – w głosie zabrzmiała nutka podejrzliwości.
– M.C.
– Proszę chwilę poczekać. – Przez słuchawkę telefonu dobiegło Castle’a coś jakby 
warczenie. Potem na tle psiego jazgotu rozległ się głos, niewątpliwie Watsona: – 
To ty, 
Castle?
– Tak.
– Muszę porozmawiać z Davisem.
– Nie ma go tu.
– Gdzie jest?
– Będzie o pierwszej.
– Za późno. Gdzie jest teraz?
– U dentysty – odparł niechętnie Castle. Nie lubił plątać się w cudze kłamstwa; 
to 
komplikowało życie.
– Lepiej użyjmy wokoderów – stwierdził Watson.
Nastąpiło zwyczajowe zamieszanie: jeden z nich naciskał guzik zbyt wcześnie i 
powracał 
do normalnego sposobu transmisji, podczas gdy drugi używał wokodera.
Gdy już jakoś doszli do ładu z głosami, Watson powiedział:
– Nie możesz go ściągnąć? Jest potrzebny na konferencji.
– Nie wyciągnę go przecież z fotela. Poza tym nie wiem, kto jest jego dentystą. 
Nie ma 
tego w aktach.
– Nie ma? – zapytał z dezaprobatą Watson. – W takim razie powinien był zostawić 
kartkę 
z adresem.
Watson zdawał kiedyś egzamin adwokacki, ale nie powiodło mu się. Jego oczywista 
pryncypialność przypuszczalnie zraziła doń sędziów; moralizatorski ton, jak 
sądziła 
większość z nich, zarezerwowany był wyłącznie dla członków ławy, a nie młodego 
adwokata. 
Ale w „departamencie Ministerstwa Spraw Zagranicznych” Watson szybko awansował 
dzięki 
temu rysowi charakteru, który tak źle przysłużył mu się w adwokaturze. Z 
łatwością zostawił 
w tyle starsze pokolenie, do którego należał i Castle.
– Powinien był mnie powiadomić, że wychodzi – kontynuował.
– Może go złapał nagły atak bólu.
– C specjalnie liczył na jego obecność. Chciał z nim potem przedyskutować jakiś 
raport. 
Davis go otrzymał, jak sądzę?
– Wspominał o raporcie. Myślał, że to zwykłe bzdury.
– Bzdury? To było ściśle tajne! Co on z nim zrobił?
– Chyba zostawił w sejfie.
– Sprawdziłbyś?
– Poproszę jego sekretarkę. Och, przepraszam, ma dziś wolne. Czy to takie ważne?
– C widocznie tak sądzi. Chyba będzie lepiej, jak przyjdziesz na konferencję, 
jeśli Davisa 
nie ma, ale to on był odpowiedzialny za ten raport. Pokój 121, punktualnie w 
południe.
2
Konferencja nie wyglądała ani na pilną, ani na ważną. Obecny był na niej 
pracownik 
MI5, którego Castle nigdy przedtem nie widział, najważniejszym bowiem punktem 
porządku 
dziennego było ustalenie dokładniejszego niż dawniej podziału obowiązków między 
MI5 a 
MI6. Przed ostatnią wojną MI6 nigdy nie działał na terytorium brytyjskim; za 
bezpieczeństwo 
na obszarze państwa odpowiedzialny był MI5. System ten załamał się w Afryce, 
wraz z 
upadkiem Francji i koniecznością prowadzenia z Wielkiej Brytanii agentów 
działających w 
koloniach pod rządami Vichy. Po wojnie nigdy w pełni nie przywrócono starego 
porządku. 
Tanzania i Zanzibar, zjednoczone, były członkiem Wspólnoty Narodów, trudno było 
jednak 
traktować Zanzibar z jego chińskimi obozami szkoleniowymi jako terytorium 
brytyjskie. 
Nieporozumienia narosły też wokół faktu, że obie organizacje miały swoich 
przedstawicieli w 
Dar es Salaam i stosunki między nimi nie zawsze układały się przyjaźnie.
– Rywalizacja – powiedział C otwierając konferencję – jest do pewnego stopnia 
rzeczą 
zdrową. Ale tu mamy do czynienia z brakiem zaufania. Nie zawsze wymienialiśmy 
się 
danymi o agentach. Czasami używaliśmy tych samych ludzi do zadań wywiadowczych i 
kontrwywiadowczych zarazem. – Usiadł, udzielając głosu przedstawicielowi MI5.
Oprócz Watsona Castle znał bardzo niewielu uczestników konferencji. Szczupły, 
poszarzały mężczyzna z wydatnym jabłkiem Adama, nazwiskiem Chilton, był, jak 
mówiono, 
najstarszym człowiekiem w firmie. Pracował w niej już przed wojną i, co 
zdumiewające, nie 
narobił sobie żadnych wrogów. Teraz zajmował się głównie Etiopią. Był również 
największym żyjącym autorytetem w dziedzinie osiemnastowiecznych znaków 
handlowych, 
często powoływanym przez dom aukcyjny Sotheby’ego w charakterze konsultanta. 
Laker, 
były gwardzista o rudych włosach i rudych wąsach, zajmował się republikami 
arabskimi w 
północnej Afryce.
Funkcjonariusz MI5 skończył mówić o pokrywających się kompetencjach.
– O to chodzi – stwierdził C. – Traktat z Pokoju 121. Jestem pewien, że teraz 
lepiej 
znamy swoje stanowiska. To miło, że nas pan odwiedził, Puller.
– Pullen.
– Przepraszam, Pullen. A teraz, nie chciałbym się wydać niegościnny, ale mamy 
jeszcze 
kilka wewnętrznych spraw do omówienia...
Gdy drzwi zamknęły się za Pullenem, C powiedział:
– Ci faceci z MI5 nie do końca mi się podobają. Wydaje się, jakby roztaczali 
wokół siebie 
aurę policyjności, ale to naturalne, kiedy ktoś zajmuje się kontrwywiadem. Moim 
zdaniem 
wywiad bardziej przystoi dżentelmenom, no, ale ja jestem starej daty.
– Mnie się zawsze podobał MI9 – odezwał się z kąta Percival.
Castle nie spostrzegł go dotychczas.
– Czym się zajmuje MI9? – spytał Laker, przeczesując wąsy.
Zdawał sobie sprawę, że jest jednym z niewielu prawdziwych wojskowych w 
strukturach 
wojskowego wywiadu.
– Już dawno zapomniałem – odparł Percival – ale zawsze sprawiali bardziej 
przyjazne 
wrażenie.
Chilton wydał z siebie krótki warkot – zawsze śmiał się w ten sposób.
– Czy to nie oni zajmowali się metodami ucieczki w czasie wojny – podsunął 
Watson – 
czy to był może 11? Nie wiedziałem, że 9 jeszcze istnieje...
– Cóż, to prawda, nie widziałem ich od dawna – powiedział Percival swoim 
delikatnie 
zapraszającym, lekarskim tonem. Mógłby równie dobrze opisywać objawy grypy. – 
Być 
może ich rozwiązano.
– Przy okazji – rzekł C – czy jest tu Davis? Chciałem z nim omówić pewien 
raport. Nie 
wydaje mi się, żebym go spotkał podczas moich peregrynacji po sekcji szóstej.
– Jest u dentysty – odezwał się Castle.
– Mnie o tym nie powiedział, sir – poskarżył się Watson.
– To nic pilnego. W Afryce nigdy nie ma nic pilnego. Zmiany zachodzą powoli i 
generalnie nie na zawsze. Chciałbym, żeby tak było w Europie. – Zebrał papiery i 
cicho 
wyszedł, jak gospodarz, który czuje, że przyjęcie potoczy się lepiej bez niego.
– To dziwne – stwierdził Percival. – Kiedy badałem Davisa, ząbki miał w dobrej 
formie. 
Mówił, że nigdy nie miał z nimi kłopotu. Nawet śladu kamienia. Przy okazji, 
Castle, 
prosiłbym o nazwisko jego dentysty, do mojej medycznej kartoteki. Jeśli Davis ma 
kłopoty, z 
przyjemnością polecimy mu któregoś z naszych ludzi. To bezpieczniejsze.
Część trzecia
rozdział I
1
Doktor Percival zaprosił sir Johna Hargreavesa na lunch w swoim klubie Reforma. 
Raz w 
miesiącu, w sobotę, kiedy większość członków bawiła już na wsi, jadali na 
przemian w 
Reformie bądź w Travellers. Stalowoszara Pall Mall za oknami odcinała się od 
ściany jak 
wiktoriański sztych. Babie lato skończyło się, cofnięto już zegary. Każdy 
najmniejszy 
podmuch wiatru przypominał o nadchodzącej zimie. Zaczęli od wędzonego pstrąga, 
co dało 
sir Johnowi pretekst do poinformowania Percivala, że zamierza zarybić strumień 
oddzielający 
park od pól uprawnych.
– Potrzebuję twojej rady, Emmanuelu – oświadczył. We dwójkę, czując się 
bezpiecznie, 
mówili sobie po imieniu.
Przez dłuższą chwilę gawędzili o wędkowaniu i o pstrągach, lub raczej Percival 
mówił – 
Hargreavesowi temat ten zawsze wydawał się nieco wąski, wiedział jednak, że 
doktor 
Percival doskonale sobie poradzi z rozwinięciem go przy kolacji. Ten ostatni 
jednak, przy 
okazji dygresji na temat swojego klubu, podjął kolejny z ulubionych wątków.
– Gdybym miał sumienie – powiedział – wystąpiłbym z tego klubu. Jestem jego 
członkiem ze względu na kuchnię. Wybacz, John, ale wędzonego pstrąga 
przyrządzają tu 
najlepiej w Londynie.
– Uważam, że jedzenie w Travellers jest równie dobre – odrzekł Hargreaves.
– Ależ zapominasz o tutejszym puddingu z cielęciną i nereczkami. Wiem, że nie 
lubisz, 
kiedy tak mówię, ale wolę go od pasztetu twojej żony. Ciasto nie nasiąka sosem; 
pudding go 
wchłania. Pudding, rzec można, współpracuje z nim.
– Ale czemu miałoby od tego ucierpieć twoje sumienie, Emmanuelu, nawet jeśli je 
posiadasz, w co szczerze wątpię?
– Trzeba ci wiedzieć, że aby uzyskać członkostwo tego klubu, musiałem podpisać 
deklarację popierającą ustawę o reformie z 1832 roku*. To prawda, że sama ustawa 
nie była 
gorsza od późniejszych, na przykład tej, która pozwoliła głosować 
osiemnastolatkom, ale 
utorowała drogę szkodliwej doktrynie równych wyborów. Jeden człowiek – jeden 
głos. Nawet 
Rosjanie to praktykują dla celów propagandowych, ale są na tyle przytomni, że w 
ich kraju 
kwestie rozstrzygane w drodze głosowania nie mają żadnego znaczenia.
– Cóż za reakcjonista z ciebie, Emmanuelu. Chociaż myślę, że w tym, co mówiłeś o 
puddingu i cieście, coś jest. Możemy za rok spróbować puddingu, jeśli wciąż 
będzie nas stać 
na polowanie.
– Jeśli nie będzie cię stać, to tylko przez równe wybory. Bądź szczery, John, i 
przyznaj, 
jakiego bałaganu narobił ten głupi pomysł w Afryce.
– Myślę, że prawdziwa demokracja potrzebuje trochę czasu.
– Ten rodzaj demokracji nigdy nie zadziała.
– Naprawdę chciałbyś wrócić do czasów, kiedy głosowała głowa rodziny? – 
Hargreaves 
nigdy nie był pewien, do jakiego stopnia Percival mówi poważnie.
– Owszem, czemu nie? Dochód wymagany do głosowania byłby, rzecz jasna, co roku 
waloryzowany, zależnie od poziomu inflacji. Dziś mógłby wynosić cztery tysiące 
rocznie. To 
by umożliwiło głosowanie górnikom i dokerom, co z kolei zaoszczędziłoby nam 
wielu 
kłopotów.
Po kawie zgodnie zeszli po olbrzymich gladstone’owskich schodach prosto w 
chłodne 
powietrze Pall Mallu. Stara ceglana bryła St James’s Palace świeciła w szarym 
powietrzu 
czerwienią tlącego się ognia, a hełm wartownika rzucał szkarłatne błyski jak 
ostatni, 
dogasający płomyk. Weszli do parku i Percival znowu zaczął mówić o pstrągach. 
Wybrali 
ławkę, z której mogli obserwować kaczki, przesuwające się po powierzchni stawu 
bez 
wysiłku, jak magnetyczne zabawki. Mieli na sobie identyczne, ciężkie, tweedowe 
płaszcze, 
jakie noszą ludzie mieszkający z własnego wyboru na wsi. Przeszedł koło nich 
mężczyzna w 
meloniku, trzymał w ręku parasol; kiedy ich mijał, zmarszczył brwi pod wpływem 
jakiejś 
myśli.
– To był Browne, przez e – powiedział doktor Percival.
– Iluż ty znasz ludzi, Emmanuelu.
– Jest jednym z doradców ekonomicznych premiera. Jemu nie pozwoliłbym głosować, 
nawet gdyby zarabiał krocie.
– Porozmawiajmy chwilę o pracy, dobrze? Jesteśmy już sami. W klubie, jak sądzę, 
obawiasz się pluskiew?
– A ty nie? Otoczeni przez rzeszę fanatyków równych wyborów, gotowych dać prawa 
wyborcze plemieniu ludożerców...
– Nie można się źle wyrażać o ludożercach – zaprotestował Hargreaves. – Mam 
wśród 
nich przyjaciół, a skoro ten Browne przez e jest poza zasięgiem słuchu...
– Sprawdziłem wszystko bardzo uważnie, John, razem z Daintrym, i jestem 
przekonany, 
że to Davis jest tym, kogo szukamy.
– Daintry też jest przekonany?
– Nie. To wszystko poszlaki, inaczej się nie da, a on jest wielkim legalistą. 
Nie będę 
udawał, że lubię Daintry’ego. Nie ma poczucia humoru, choć oczywiście jest 
bardzo 
sumienny. Kilka tygodni temu spędziłem wieczór z Davisem. Nie jest alkoholikiem 
jak 
Burgess czy Maclean, ale pije dużo i myślę, że od rozpoczęcia śledztwa zaczął 
pić więcej. Jak 
ci dwaj i Philby, żyje w stanie pewnego napięcia, to widać. To trochę jak 
depresja 
maniakalna, a cierpiący na nią wykazują pewne objawy schizofrenii, które zwykle 
gnębią 
podwójnych agentów. Nie może się doczekać wyjazdu za granicę, przypuszczalnie 
dlatego, że 
wie, iż go obserwujemy, a jego prowadzący zabronili mu próbować ucieczki. W 
Lourenço 
Marques, rzecz jasna, stracilibyśmy nad nim kontrolę, a dla nich to bardzo dobre 
miejsce.
– Ale co z dowodami?
– Materiał jest jeszcze niekompletny, ale czy możemy sobie pozwolić na czekanie 
na 
niezbity dowód, John? Nie chcemy w końcu stawiać go przed sądem. Pozostaje nam 
Castle, 
bo zgodziłeś się ze mną, że możemy wykluczyć Watsona, a sprawdziliśmy go równie 
dokładnie. Szczęśliwie żonaty po raz drugi, pierwsza żona zginęła podczas 
nalotu. Odebrał 
dobre wychowanie, jego ojciec był lekarzem – jednym z tych staroświeckich 
doktorów, 
liberałem, ale, zważ proszę, nie reformatorem; takim, co to przez całe życie 
troszczył się o 
pacjentów i zapominał posyłać im rachunki. Matka Castle’a jeszcze żyje. W czasie 
wojny 
była przełożoną pielęgniarek, odznaczona Medalem króla Jerzego*. Patriota, 
chodzi na 
spotkania konserwatystów. Ładny zestaw, musisz przyznać. Żadnych problemów z 
alkoholem, pieniądze wydaje rozważnie. Davis wydaje krocie na porto i jaguara, 
gra 
regularnie w totka – pretenduje do miana lwa salonowego i udaje, że dużo 
wygrywa: 
klasyczny sposób na wydawanie więcej, niż się zarabia. Daintry powiedział mi, że 
przyłapał 
Davisa na wynoszeniu z biura raportu od 59800. Tłumaczył się, że chciał go 
przeczytać przy 
lunchu. Poza tym, pamiętasz konferencję z MI5, na której chciałeś go widzieć? 
Wyszedł do 
dentysty – nigdy nie chodził do dentysty, zęby ma w porządku, dobrze to wiem – a 
po dwóch 
tygodniach mamy kolejny przeciek.
– Wiadomo, dokąd poszedł?
– Na polecenie Daintry’ego Davis był już wtedy śledzony przez chłopców z 
Wydziału 
Specjalnego. Poszedł do 7.00. Wszedł wejściem dla personelu. Siedzący musiał 
stać w 
kolejce do zwykłego wejścia. Ładne posunięcie.
– Z kim mógł się tam spotkać?
– To spryciarz. Musiał zauważyć, że jest śledzony. Jak się okazało, powiedział 
Castle’owi, że nie idzie do dentysty. Mówił, że ma randkę z sekretarką przy 
pandach (wzięła 
tego dnia urlop). Ale pozostaje raport, o którym chciałeś z nim rozmawiać. Nie 
było go w 
sejfie, Daintry to sprawdził.
– Ten raport nie był zbyt ważny. Przyznaję, że to nieco podejrzane, ale nie 
nazwałbym 
tego dowodem, Emmanuelu. Spotkał się z sekretarką?
– Ależ oczywiście. Razem wyszli z zoo, ale co się działo w międzyczasie?
– Próbowałeś sztuczki ze znaczonym banknotem?
– W najściślejszej tajemnicy wcisnąłem mu spreparowaną historyjkę o badaniach w 
Porton, ale na razie nic nie wypłynęło.
– Nie wyobrażam sobie działania w tej sytuacji.
– Przypuśćmy, że wpadnie w panikę i spróbuje ucieczki?
– Wtedy będziemy musieli działać szybko. Zdecydowałeś już, w jaki sposób?
– Mam taką miłą koncepcyjkę, John. Orzeszki.
– Orzeszki!
– Te małe, solone rzeczy, które przegryzasz do koktajli.
– Emmanuelu, przecież wiem, co to są orzeszki. Nie zapominaj, że byłem 
komisarzem 
rządowym w zachodniej Afryce.
– W tym cała rzecz. Na nadpsutych orzeszkach pojawia się pleśń. Wytwarzana przez 
Aspergillus flavus, ale nazwa jest nieistotna. Poza tym wiem, że nigdy nie byłeś 
dobry z 
łaciny.
– Do rzeczy, na miłość boską.
– Żeby ci ułatwić, skoncentruję się na pleśni. Zawiera grupę silnie trujących 
substancji, 
zwanych aflatoksynami. I właśnie aflatoksyna rozwiązuje nasz mały problem.
– Jak to działa?
– Nie jesteśmy pewni, jak działa na ludzi, ale zwierzęta nie są, jak się zdaje, 
odporne na 
aflatoksyny, więc mało prawdopodobne, że my jesteśmy. Aflatoksyna niszczy 
komórki 
wątroby. Wystarczą trzy godziny. Zwierzęta tracą apetyt i popadają w letarg. 
Ptakom 
wiotczeją skrzydła. Sekcja wykazuje krwotok i martwicę wątroby oraz niedrożność 
nerek. 
Wybacz medyczny żargon. Zgon następuje zwykle w ciągu tygodnia.
– A niech to, Emmanuelu. Zawsze lubiłem orzeszki. Teraz już ich nie tknę.
– Och, nie masz się czym martwić, John. Solone orzeszki, które jesz, zbiera się 
ręcznie. 
Choć wypadek mógłby się zdarzyć, to biorąc pod uwagę tempo, w jakim opróżniasz 
puszki, 
zepsucie im raczej nie grozi.
– Te badania sprawiają ci chyba przyjemność. Czasami ciarki mnie przechodzą na 
twój 
widok.
– Musisz przyznać, że rozwiązanie jest bardzo eleganckie. Sekcja wykaże tylko 
uszkodzenie wątroby, a koroner, jak przypuszczam, wypowie się na temat zgubnych 
skutków 
nadużywania porto.
– Wymyśliłeś już, jak przypuszczam, jak uzyskać tę aero...
– Aflatoksynę, John. Nie ma z tym większych problemów. Jeden z moich ludzi w 
Porton 
właśnie się tym zajmuje. Wystarczy bardzo mała dawka: 63 dziesięciotysiączne 
miligrama na 
kilogram wagi ciała. Rzecz jasna, zważyłem Davisa. Pół miligrama powinno 
wystarczyć, ale 
dla pewności podamy trzy czwarte, choć moglibyśmy najpierw spróbować z mniejszą 
dawką. 
Oczywiście dodatkową korzyścią będą cenne informacje o działaniu aflatoksyny na 
organizm 
ludzki.
– Nigdy nie czujesz się zaszokowany samym sobą, Emmanuelu?
– Nie ma w tym nic szokującego, John. Pomyśl o innych rodzajach śmierci, jakie 
mogłyby spotkać Davisa. Prawdziwa marskość wątroby zabija powoli. Po 
aflatoksynie prawie 
nie będzie cierpiał. Narastające otępienie, być może trochę kłopotów z nogami, 
skoro nie ma 
skrzydeł; może się też spodziewać nudności. Umierać tylko tydzień to wręcz 
uśmiech losu, 
jeśli się pomyśli, przez co muszą przejść inni...
– Mówisz, jakbyśmy byli już pewni co do Davisa.
– Bo jestem przekonany, że to on. Czekam tylko na zielone światło od ciebie.
– Gdyby tylko Daintry był równie pewny...
– Och, Daintry. John, nie możemy czekać na tego rodzaju dowód, jakiego wymaga 
Daintry.
– Daj mi jeden solidny dowód.
– Jeszcze nie mogę, ale lepiej na to zbyt długo nie czekać. Pamiętasz, co 
powiedziałeś 
tamtego wieczoru, po polowaniu? Ustępliwy mąż jest zawsze na łasce kochanka 
żony. Nie 
możemy dopuścić do kolejnego skandalu w firmie, John.
Jeszcze jedna postać w meloniku, z podniesionym kołnierzem, przeszła obok i 
wtopiła się 
w październikowy zmierzch. W gmachu Ministerstwa Spraw Zagranicznych jedno po 
drugim 
zapalały się światła.
– Porozmawiajmy jeszcze o tym strumieniu, Emmanuelu.
– Ach, pstrągi. Niech inni sobie mają łososie, tłuste i głupie, z tym ich ślepym 
instynktem, który każe im płynąć w górę strumienia. To z nich czyni łatwą 
zdobycz. 
Wystarczą długie buty, silna ręka i sprytny pomocnik. Ale pstrąg! Och, to zaiste 
królewska 
ryba.
2
Pułkownik Daintry zajmował dwupokojowe mieszkanie przy St James Street. Znalazł 
je 
za pośrednictwem agencji należącej do innego pracownika firmy. W czasie wojny 
przesłuchiwano tam potencjalnych kandydatów do służby. W budynku były tylko trzy 
mieszkania, doglądane przez starą gosposię, która mieszkała z dala od ludzkich 
oczu, gdzieś 
na poddaszu. Daintry zajmował lokal na pierwszym piętrze, nad restauracją 
(odgłosy zabawy 
nie dawały mu spać długo po północy, dopóki nie odjechała ostatnia taksówka). 
Piętro wyżej 
mieszkał emerytowany biznesmen, związany w czasie wojny z konkurencyjną SOE*, a 
nad 
nim generał w stanie spoczynku, weteran walk pustynnych. Generała, z racji 
wieku, nieczęsto 
widywało się na schodach, ale przedsiębiorca, cierpiący na podagrę, chadzał 
nawet do Carlton 
Clubu, mieszczącego się po drugiej stronie ulicy. Daintry był marnym kucharzem i 
zwykle 
poprzestawał na jednym posiłku, kupując zimne parówki u Fortnuma. Nigdy nie 
lubił klubów; 
jeśli czuł się głodny, co zdarzało się rzadko, korzystał z restauracji Overtona 
na dole. Okna 
jego sypialni i łazienki wychodziły na maleńki, stary dziedziniec z zegarem 
słonecznym i 
warsztatem metaloplastyka. Niewielu przechodniów na St James’s Street wiedziało 
o istnieniu 
tego dziedzińca. Mieszkanie było bardzo dyskretne i wcale odpowiednie dla 
samotnego 
mężczyzny.
Daintry po raz trzeci przeciągnął maszynką do golenia po podbródku. Im bardziej 
stawał 
się samotny, tym bardziej narastało w nim zamiłowanie do czystości. Wybierał się 
na jedną z 
rzadkich kolacji ze swoją córką. Zaproponował Overtona, gdzie go znano, ona 
jednak miała 
ochotę na rostbef. Odmówiła pójścia do Simpsona, gdzie Daintry również czuł się 
swojsko, ze 
względu, jak powiedziała, na zbyt męską atmosferę. Nalegała na spotkanie u 
Stone’a, na 
Panton Street, o ósmej. Nigdy nie przychodziła do jego mieszkania – mogłoby to 
okazać się 
nielojalne wobec jej matki, nawet jeśli wiedziała, że Daintry nie mieszka z 
żadną kobietą. Być 
może nawet restauracja Overtona była skażona bliskością jego domu.
Ilekroć Daintry wchodził do restauracji Stone’a, człowiek w śmiesznym cylindrze 
złościł 
go pytaniem, czy zamówił stolik. Staroświecką, tanią jadłodajnię, którą pamiętał 
z młodych 
lat, zniszczono podczas bombardowania. Odbudowana na jej miejscu restauracja 
szczyciła się 
drogim wystrojem. Daintry z żalem myślał o starych kelnerach w zakurzonych 
czarnych 
frakach, o trocinach na podłodze i mocnym piwie, specjalnie warzonym w Burton-
on-Trent. 
Teraz na ścianach klatki schodowej widniały bezsensowne panele przedstawiające 
gigantyczne karty do gry, bardziej pasujące do kasyna. Białe, nagie figury w 
strumieniach 
wody z fontanny, która szumiała pod szklaną taflą w tylnej części restauracji, 
zdawały się, 
bardziej niż powietrze na dworze, uosabiać zimny powiew jesieni. Jego córka już 
czekała.
– Przepraszam, jeśli się spóźniłem, Elizabeth – powiedział Daintry. Wiedział, że 
przyszedł trzy minuty przed czasem.
– W porządku. Zamówiłam sobie drinka.
– W takim razie ja też napiję się sherry.
– Mam dla ciebie nowinę. Na razie tylko mama wie.
– A jak się czuje twoja matka? – spytał z oficjalną uprzejmością. Zawsze pytał o 
to 
najpierw i był rad, gdy miał to pytanie już za sobą.
– W sumie całkiem dobrze. Pojechała do Brighton na tydzień lub dwa, zmienić 
klimat.
Rozmawiali tak, jak rozmawia się o przygodnej znajomej i Daintry’emu dziwna 
wydała 
się myśl, że mógł kiedyś dzielić ze swoją żoną ten seksualny spazm, w 
następstwie którego 
przyszła na świat piękna dziewczyna, siedząca teraz elegancko naprzeciw niego i 
popijająca 
Tio Pepe. Pojawił się smutek, zawsze czający się gdzieś blisko, gdy Daintry 
spotykał się z 
córką. Jak zwykle przypominał poczucie winy. Dlaczego winy, bił się z myślami 
Daintry. 
Zawsze był wierny. Wiedział, że żona nudziła się przy nim, ale czemu miałaby to 
być jego 
wina? W końcu zgodziła się wyjść za niego wiedząc, gdzie pracuje, dobrowolnie 
weszła w 
zimny świat długich okresów milczenia. Zazdrościł mężczyznom, którzy mogli 
przyjść do 
domu i opowiadać biurowe ploteczki.
– Mam nadzieję, że pogoda się nie popsuje – powiedział.
– Nie jesteś ciekaw moich nowin, ojcze?
Spoglądając przez ramię Daintry dostrzegł nagle Davisa, siedzącego samotnie przy 
stoliku nakrytym na dwie osoby. Czekał, bębniąc palcami w stół, z oczami 
utkwionymi w 
serwetce. Daintry miał nadzieję, że tamten go nie zauważy.
– Nowin?
– Mówiłam ci. Tylko mama wie. No i on, oczywiście – dodała, śmiejąc się z 
zakłopotaniem.
Daintry przesunął wzrokiem po stolikach z obu stron Davisa. Niemal spodziewał 
się 
zobaczyć tam obserwatora, ale dwie starszawe pary, kończące posiłek, z pewnością 
nie 
wyglądały na pracowników Wydziału Specjalnego.
– Nie wydajesz się zainteresowany, ojcze. Błądzisz gdzieś myślami.
– Przepraszam. Po prostu zobaczyłem znajomego. Co to za tajemnicze nowiny?
– Wychodzę za mąż.
– Za mąż! – wykrzyknął Daintry. – Twoja matka już wie?
– Tak, mówiłam ci przecież.
– Przepraszam cię.
– Przepraszasz mnie, zamiast się cieszyć, że wychodzę za mąż?
– Nie o tym myślałem. To znaczy... Oczywiście, że się cieszę, ale nie wiem, czy 
on jest 
ciebie wart. Jesteś bardzo ładną dziewczyną, Elizabeth.
– Nie jestem na sprzedaż. Za twoich czasów ładne nogi podnosiły cenę, co?
– Czym on się zajmuje?
– Pracuje w agencji reklamowej. Zajmuje się kampanią zasypki dla niemowląt 
Jamesona.
– To dobry produkt?
– Bardzo dobry. Chcą wygrać z zasypką Johnsona. Colin przygotował cudowne 
reklamy 
telewizyjne. Nawet sam napisał piosenkę.
– Lubisz go? Jesteś całkiem pewna...?
Davis zamówił drugą whisky. Patrzył na kartę, ale z pewnością czytał ją już 
wiele razy.
– Oboje jesteśmy całkiem pewni, ojcze. W końcu mieszkamy ze sobą od roku.
– Przepraszam – rzekł ponownie Daintry. Spotkanie zamieniało się w wieczór 
przeprosin. 
– Nie wiedziałem. Twoja matka wiedziała, jak sądzę?
– Domyślała się, oczywiście.
– Widuje cię częściej niż ja.
Czuł się jak emigrant, spoglądający z pokładu statku na niewyraźny zarys brzegu 
niknący 
za horyzontem.
– Chciał dziś przyjść cię poznać, ale powiedziałam, że tego wieczoru chcę być 
tylko z 
tobą.
„Tego wieczoru” zabrzmiało jak długie pożegnanie. Teraz Daintry widział tylko 
pusty 
horyzont. Brzeg zniknął.
– Kiedy bierzesz ślub?
– W sobotę, dwudziestego pierwszego, w urzędzie. Będzie tylko mama i kilkoro 
przyjaciół. Colin nie ma rodziców.
Colin, zastanawiał się, jaki Colin? Oczywiście, chodziło o tego faceta od 
Jamesona.
– Będzie nam miło, jeśli przyjdziesz, ale wciąż mam uczucie, że boisz się 
spotkania z 
mamą.
Davis porzucił resztki nadziei. Płacąc za whisky, podniósł oczy znad rachunku i 
spostrzegł Daintry’ego. Wyglądało to trochę jakby dwaj emigranci wyszli na 
pokład w tym 
samym celu – rzucić ostatnie spojrzenie na ląd, który opuszczali – ujrzeli się i 
zastanawiali, co 
powiedzieć. Davis odwrócił się i ruszył ku drzwiom. Daintry spoglądał za nim z 
żalem, ale w 
końcu nie trzeba było jeszcze nawiązywać znajomości. Czekała ich długa wspólna 
podróż.
Daintry gwałtownie odstawił szklankę, rozlewając nieco sherry. Poczuł nagły 
przypływ 
gniewu na Percivala. Nie miał przeciwko Davisowi cienia dowodu, który ostałby 
się w sądzie. 
Nie lubił Percivala. Pamiętał go z polowania. Percival nigdy nie był samotny, 
śmiał się 
równie swobodnie jak mówił, znał się na obrazach, czuł się dobrze wśród obcych. 
Nie miał 
córki, która mieszkała z nieznajomym w jakimś domu, którego nigdy nie widział, 
nawet nie 
wiedział, gdzie jest ten dom.
– Myśleliśmy o paru drinkach i przekąsce po ceremonii, w hotelu albo może u 
mamy. 
Mama musi potem wrócić do Brighton. Gdybyś chciał przyjść...
– Nie wiem, czy będę mógł. Wyjeżdżam pod koniec tego tygodnia – skłamał.
– Widzę, że masz napięty terminarz.
– Muszę – ponownie żałośnie skłamał. – Mam tyle spotkań. Jestem zajętym 
człowiekiem, 
Elizabeth. Gdybym wiedział wcześniej...
– Myślałam, że zrobię ci niespodziankę.
– Zamówmy coś, dobrze? Weźmiesz rostbef czy comber barani?
– Rostbef, poproszę.
– Planujecie miesiąc miodowy?
– Po prostu zostaniemy przez weekend w domu. Może latem... Colin jest teraz tak 
zajęty 
tą zasypką...
– Trzeba to uczcić – stwierdził Daintry. – Szampana? – Nie lubił szampana, ale 
uważał, 
że mężczyzna powinien spełniać swoje obowiązki.
– Doprawdy, wolałabym kieliszek czerwonego wina.
– Muszę pomyśleć o prezencie ślubnym.
– Czek byłby najodpowiedniejszy i najwygodniejszy dla ciebie. Nie musisz chodzić 
po 
sklepach. Mama kupuje nam śliczny dywan.
– Nie mam przy sobie książeczki czekowej. Prześlę ci czek w poniedziałek.
Po kolacji pożegnali się na Panton Street. Daintry zaofiarował, że zawiezie 
córkę do 
domu taksówką, ale odpowiedziała, że się przespaceruje. Nie miał pojęcia, gdzie 
wynajmuje 
mieszkanie. Jej życie prywatne było tak dobrze strzeżone jak jego, tyle że w 
jego przypadku 
nie było czego chronić. Nieczęsto jadali razem kolacje, nie mieli bowiem o czym 
rozmawiać, 
ale teraz, gdy uświadomił sobie, że nigdy więcej nie będą sami, poczuł się 
opuszczony.
– Być może uda mi się przełożyć wyjazd – powiedział.
– Colin będzie bardzo rad cię poznać, tato.
– Mógłbym przyprowadzić przyjaciela?
– Oczywiście. Kogo tylko zechcesz. Z kim przyjdziesz?
– Nie wiem, być może z kimś z biura.
– To wspaniale. I wiesz, naprawdę nie musisz się bać. Mama cię lubi...
Patrzył, jak skręca na wschód, w stronę Leicester Square i dalej – nie miał 
pojęcia dokąd 
– zanim sam ruszył w przeciwnym kierunku, w St James’s Street.
rozdział II
1
Babie lato powróciło na jeden dzień i Castle zgodził się na piknik. Sam robił 
się 
niespokojny po długiej kwarantannie, a Sara uległa dziwnemu przekonaniu, że 
bukowy las i 
jesienne liście wyprą z jego organizmu pozostałości choroby. Przygotowała termos 
gorącej 
zupy cebulowej, pół zimnego kurczaka, którego mieli zjeść palcami, trochę 
ciasteczek z 
rodzynkami, kość baranią dla Bullera i drugi termos, pełen kawy. Castle dorzucił 
flaszkę 
whisky. Mieli dwa koce do siedzenia, a Sam zastanawiał się nawet, czy nie zabrać 
płaszcza, 
na wypadek gdyby zerwał się wiatr.
– To szaleństwo: piknik w październiku – orzekł Castle. Odczuwał jednak 
przyjemność z 
powodu pochopnego wyjazdu. Piknik oznaczał ucieczkę od biurowej rutyny, 
pruderyjnego 
języka, konieczności przewidywania wypadków. Ale potem oczywiście zadzwonił 
telefon, 
przerywając ciszę jak policyjny alarm. Pakowali właśnie bagażniki swoich 
rowerów.
– To znowu ci ludzie w maskach. Zepsują nam piknik. Cały czas będę się martwiła, 
co się 
dzieje z domem.
Castle odebrał i po chwili, osłaniając ręką słuchawkę, wyjaśnił:
– To tylko Davis.
– Czego on chce?
– Pojechał samochodem do Boxmoor. Pomyślał, że wstąpi, skoro mamy taki ładny 
dzień.
– Och, niech go. Teraz, kiedy wszystko już przygotowane. W domu nie ma nic do 
jedzenia poza naszą kolacją, a tego nie starczy dla czworga.
– Możecie z Samem pojechać beze mnie, jeśli chcesz. Zjem z Davisem u Swana.
– Piknik bez ciebie to żadna przyjemność.
– To pan Davis? – zapytał Sam. – Ja chcę z panem Davisem. Możemy się pobawić w 
chowanego. Bez pana Davisa to nie to.
– Moglibyśmy zabrać Davisa z sobą – zaproponował Castle.
– Pół kurczaka na czworo?
– Ale ciasteczek mamy tyle, że starczyłoby dla całego pułku.
– Nie spodoba mu się piknik w październiku, jeśli nie jest równie szalony jak 
my.
Davis jednak okazał się równie szalony. Stwierdził, że przepada za piknikami 
nawet w 
upalne letnie dni, kiedy roi się od os i much, ale najbardziej lubi jesień. W 
jego jaguarze nie 
było miejsca, spotkali się więc w umówionym miejscu na błoniach. W czasie lunchu 
szybkim 
ruchem nadgarstka urwał widełki kurczaka. Potem zaproponował nową wersję gry*. 
Trzeba 
było odgadnąć jego życzenie, zadając pytania. Dopiero gdyby im się nie udało, 
Davis mógł 
liczyć, że życzenie się spełni. Sara odgadła, wiedziona intuicją – Davis marzył, 
by znaleźć się 
kiedyś na szczycie listy przebojów.
– Zresztą i tak by się chyba nie spełniło. Nie znam nawet nut.
Zanim zjedli ostatnie ciasteczka, słońce zniżyło się nad krzaki janowca, a wiatr 
się 
wzmagał. Pożółkłe liście spadały na zeszłoroczną bukiew.
– Pobawimy się w chowanego? – zaproponował Davis, a Castle zauważył, że Sam 
wlepia 
w niego wzrok pełen uwielbienia.
Ciągnęli losy, kto ma się chować pierwszy. Davis wygrał. Zataczając kręgi, 
zniknął 
między drzewami. Okutany w płaszcz z wielbłądziej wełny, wyglądał jak 
niedźwiedź, który 
uciekł z zoo. Doliczywszy do sześćdziesięciu, pozostali ruszyli na poszukiwania: 
Sam ku 
krańcowi błonia, Sara w kierunku Ashridge, a Castle do lasu, w którym po raz 
ostatni widział 
Davisa. Buller poszedł za nim, chyba mając nadzieję wywęszyć kota. Przyciszony 
gwizd 
powiódł Castle’a do miejsca, gdzie Davis krył się w jamie otoczonej paprociami.
– Cholernie zimno tak się chować w cieniu – stwierdził Davis.
– Sam chciałeś. Byliśmy już gotowi wracać do domu. Leżeć, Buller, do diabła.
– Wiem, ale widziałem, jaką mały miał na to ochotę.
– Wygląda na to, że znasz się na dzieciach lepiej ode mnie. Zawołam ich, bo się 
zaziębimy na śmierć...
– Nie, jeszcze nie. Miałem nadzieję, że tu przyjdziesz. Chcę z tobą porozmawiać 
bez 
świadków. To ważne.
– Nie może poczekać do jutra, w biurze?
– Nie, dałeś mi do myślenia o biurze, Castle. Chyba rzeczywiście mnie śledzą.
– Mówiłem ci, że twój telefon może być na podsłuchu.
– Nie uwierzyłem ci. Ale od tamtego czasu... W czwartek wziąłem Cynthię do 
Scotta. 
Kiedy zjeżdżaliśmy na dół, w windzie był mężczyzna. A potem ten sam mężczyzna 
pił Black 
Velvet u Scotta. Dzisiaj, jadąc do Berkhamsted, koło Marble Arch zauważyłem za 
sobą 
samochód, przypadkowo, bo przez moment myślałem, że znam kierowcę. Okazało się, 
że nie 
znam, ale zobaczyłem go za sobą ponownie w Boxmoor. To był czarny mercedes.
– I prowadził go ten sam człowiek, który siedział u Scotta?
– Skąd. Nie byliby aż tak głupi. Przyśpieszyłem, na drogach był niedzielny ruch. 
Zgubiłem go przed Berkhamsted.
– Nie ufają nam, Davis, nikomu nie ufają, ale co z tego, skoro jesteśmy 
niewinni?
– Och tak, wszystko to wiem. Tak jak w starej piosence, co? Kogo to obchodzi? 
„Jestem 
niewinny, lecz na mnie się skrupi. Gdy przycisną mnie, powiem tylko że, ot tak 
wyszedłem, 
złote jabłka kupić”. Już bym mógł się znaleźć na topie!
– Naprawdę zgubiłeś go przed Berkhamsted?
– Tak mi się wydaje. Ale o co w tym wszystkim chodzi, Castle? Czy to 
rzeczywiście 
rutynowa kontrola, tak jak Daintry’ego? Powinieneś wiedzieć, tkwisz w tym dłużej 
niż 
ktokolwiek inny.
– Mówiłem ci po kolacji z Percivalem. Myślę, że mają przeciek i podejrzewają, że 
ktoś 
jest podwójnym agentem. Zaczynają więc kontrolę i nie obchodzi ich, czy o tym 
wiesz, czy 
nie. Sądzą, że mogą cię ponieść nerwy, jeśli jesteś winny.
– Ja podwójnym agentem? Chyba sam w to nie wierzysz?
– Pewnie że nie. Nie masz się czym martwić. Bądź tylko cierpliwy. Jak skończą 
kontrolę, 
też przestaną w to wierzyć. Myślę, że mnie i Watsona też obserwują.
Z dala usłyszeli nawoływania Sary:
– Poddajemy się, poddajemy!
Po nich rozległ się cienki głosik:
– Och, nie, nie poddajemy się. Niech pan nie wychodzi z kryjówki, panie Davis, 
proszę...
Buller warknął.
– Dzieci są bezlitosne – stwierdził Davis, kichnąwszy.
W pobliskich zaroślach rozległ się szelest i pojawił się Sam.
– Znalazłem – wykrzyknął. – Ale oszukiwałeś – dodał po chwili, zobaczywszy 
Castle’a.
– Nie – odparł Castle. – Nie mogłem krzyknąć. Trzymał mnie na muszce.
– A gdzie jest pistolet?
– Popatrz na jego kieszonkę.
– Tam jest tylko wieczne pióro – stwierdził Sam.
– To naprawdę pistolet – wyjaśnił Davis. – Tylko wygląda jak wieczne pióro. 
Widzisz ten 
guzik? Strzela czymś, co przypomina atrament, tyle że to nie jest atrament, 
tylko gaz 
paraliżujący. Nawet James Bond takiego nie miał, jest zbyt tajne. Ręce do góry.
Sam podniósł ręce do góry.
– Czy pan jest prawdziwym szpiegiem? – zapytał.
– Jestem rosyjskim podwójnym agentem i jeśli ci życie miłe, musisz mi dać 
pięćdziesiąt 
metrów for. – W swoim ciężkim płaszczu śmignął w paprocie, i potykając się 
pobiegł 
niezdarnie przez buczynę. Sam ścigał go, wbiegając, to znów zbiegając z 
pagórków. Davis 
dopadł brzegu rzeki nieopodal drogi do Ashridge, gdzie zostawił swojego 
szkarłatnego 
jaguara. Wycelował piórem w Sama, krzyknął głosem zniekształconym jak telegramy 
Cynthii: „Super piknik... pozdrów Sarę” i odjechał przy wtórze głośnej eksplozji 
z tłumika.
– Poproś go, żeby przyjechał jeszcze raz – błagał Sam. – Proszę, poproś go.
– Oczywiście, czemu nie. Latem.
– Ale do lata daleko – odparł Sam. – I będzie szkoła...
– Zostają jeszcze weekendy – stwierdził Castle bez przekonania. Zbyt dobrze 
pamiętał, 
jak wolno płynie czas w dzieciństwie. Koło nich, w kierunku Londynu, przejechał 
samochód, 
być może mercedes. Castle słabo znał się na samochodach.
– Lubię pana Davisa – odezwał się po chwili Sam.
– Ja też.
– Nikt się tak dobrze nie bawi w chowanego. Nawet ty.
2
– Jakoś mi nie idzie lektura „Wojny i pokoju”, panie Halliday.
– Jaka szkoda. To piękna książka, trzeba do niej tylko cierpliwości. Dotarł pan 
do 
odwrotu spod Moskwy?
– Nie.
– To straszna opowieść.
– Dzisiaj nie wydaje się już taka straszna, prawda? W końcu Francuzi byli 
żołnierzami, a 
śnieg nie jest tak uciążliwy jak napalm. Zasypia się, jak mówią, a nie płonie 
żywcem.
– Tak, kiedy pomyślę o tych biednych wietnamskich dzieciach... Chciałem się 
przyłączyć 
do któregoś z organizowanych tu marszów, ale syn nigdy by mi nie pozwolił. 
Obawia się 
policji w swoim sklepiku, chociaż nie rozumiem, jaką szkodę może wyrządzić 
kilkoma 
sprośnymi książkami. Zawsze mówię, że ludziom, którzy je kupują, już niewiele 
może 
zaszkodzić, prawda?
– Ależ tak, oczywiście. To nie są młodzi, czyści Amerykanie spełniający swój 
obowiązek, 
jak ci, co zrzucali napalm – odciął się Castle. Jego drugie, utajone „ja” 
czasami dawało o 
sobie znać w sposób nie znoszący sprzeciwu.
– A jednak nie mogliśmy nic zrobić – podjął Halliday. – Rząd mówi o demokracji, 
ale czy 
kiedykolwiek zwrócił uwagę na nasze transparenty czy hasła? Chyba tylko przed 
wyborami. 
Pomogły im wybrać obietnice do złamania, to wszystko. A następnego dnia i tak 
można było 
przeczytać w gazetach, że kolejna niewinna wioska została przez pomyłkę 
zniszczona. 
Niedługo zaczną robić to samo w Południowej Afryce. Najpierw były żółte 
maleństwa, nie 
bardziej żółte niż pan czy ja, a teraz będą czarne maleństwa...
– Porozmawiajmy lepiej o czymś innym – uciął Castle. – Proszę mi polecić coś do 
czytania i niech nie będzie o wojnie.
– Zawsze zostaje Trollope – rzekł Halliday. – Mój syn bardzo lubi Trollope’a, 
choć on nie 
bardzo pasuje do artykułów, jakie sprzedaje.
– Nigdy nie czytałem Trollope’a; kojarzy mi się z duchowieństwem. Ale niech pan 
poprosi syna, żeby coś dla mnie wybrał i przesłał do domu.
– Pańskiemu przyjacielowi też się nie spodobała „Wojna i pokój”?
– Nie. Prawdę mówiąc, zmęczyło go to prędzej niż mnie. Chyba też ma dość wojen.
– Mógłbym z łatwością przejść przez ulicę i zamienić kilka słów z synem. Wiem, 
że woli 
powieści polityczne albo, jak je nazywa, socjologiczne. Słyszałem, jak 
rozprawiał o „Oto jak 
dziś żyjemy”. Dobry tytuł, proszę pana. Zawsze na czasie. Weźmie pan dziś 
wieczorem?
– Nie, nie dziś.
– Jak zwykle dwa egzemplarze, przypuszczam? Zazdroszczę panu przyjaciela, z 
którym 
można podyskutować o literaturze. Niewielu się dziś tym interesuje.
Opuściwszy księgarnię Hallidaya Castle dotarł na stację Piccadilly Circus i 
rozejrzał się w 
poszukiwaniu telefonu. Wybrał ostatnią budkę w szeregu i przez szybę 
przypatrywał się 
swojej sąsiadce, grubej, piegowatej dziewczynie, chichoczącej i żującej gumę, 
kiedy słuchała 
czegoś przyjemnego. Głos w słuchawce odezwał się: „Halo”, a Castle powiedział 
tylko: – 
Przepraszam, znowu pomyłka.
Wyszedł z budki. Dziewczyna przylepiała swoją gumę z tyłu książki telefonicznej, 
pochłonięta długą, miłą rozmową. Castle przystanął przy automacie biletowym i 
patrzył na 
nią przez chwilę, chcąc się upewnić, że dziewczyna nie zwraca na niego uwagi.
3
– Co robisz? – zapytała Sara. – Nie słyszałeś, jak wołałam? – Popatrzyła na 
książkę na 
jego biurku i powiedziała: – „Wojna i pokój”. Myślałam, że masz tego dość.
Castle wziął z blatu kartkę, złożył ją i wsadził do kieszeni.
– Próbuję napisać esej.
– Pokaż.
– Nie. Dopiero kiedy się ukaże.
– A dokąd go wyślesz?
– Do New Statesmana, Encountera... kto wie?
– Już dawno niczego nie napisałeś. To dobrze, że znowu zaczynasz.
– Tak, ciągle próbuję od nowa. Chyba jestem na to skazany.
rozdział III
1
Castle nalał sobie kolejną whisky. Sara z Samem już dawno byli na górze, a on 
czekał 
samotnie na dzwonek u drzwi, na... Jego myśli powędrowały wstecz, ku innej 
okazji, kiedy 
czekał co najmniej trzy kwadranse w biurze Corneliusa Mullera. Dostał do 
czytania 
egzemplarz Rand Daily Mail – wybór zaiste dziwny, zważywszy, że Rand Daily Mail 
przeciwstawiał się większości praktyk BOSS, w którym zatrudniony był Muller. 
Castle zdążył 
przeczytać ten numer przy śniadaniu i teraz tylko przebiegał wzrokiem stronę po 
stronie, dla 
zabicia czasu. Spoglądając na zegar, niezmiennie napotykał wzrok jednego z dwóch 
młodszych urzędników, którzy, siedząc sztywno za biurkami, przypuszczalnie 
obserwowali 
go na zmianę. Czyżby spodziewali się, że wyjmie brzytwę i podetnie sobie żyły? 
Tortury, 
powtarzał sobie, to domena bezpieki, tak przynajmniej mu się wydawało. Poza tym 
w jego 
sprawie nie mogło być mowy o jakichkolwiek torturach – chroniły go przywileje 
dyplomatyczne, był jednym z tych, których nie można było torturować. Żadne 
jednak 
dyplomatyczne przywileje nie rozciągały się na tyle szeroko, by chronić Sarę; 
kilka ostatnich 
lat spędzonych w Południowej Afryce nauczyło go, że strach i miłość są 
nierozłączne.
Castle dopił whisky i nalał sobie następną niewielką porcję. Musiał uważać.
– Co robisz, kochanie? – zawołała z góry Sara.
– Czekam na pana Mullera – odparł, popijając whisky.
– Nie pij za dużo, kochanie.
Zdecydowali, że Castle powita Mullera sam. Można było przypuszczać, że Muller 
przyjedzie z Londynu samochodem ambasady, może czarnym mercedesem, jakiego 
używają 
oficjele w Południowej Afryce. „Z początku będziecie zakłopotani, ale zróbcie 
coś z tym – 
mówił mu C. – Poważne sprawy omówcie później, w biurze. W domu będzie panu 
łatwiej się 
zorientować, czy mamy coś, czego oni nie mają. I, na miłość boską, Castle, niech 
pan trzyma 
nerwy na wodzy...” Właśnie teraz Castle starał się uspokoić nerwy trzecią 
szklanką whisky, 
nasłuchując odgłosów samochodu, jakiegokolwiek samochodu, o tej godzinie bowiem 
ruch na 
King’s Road był niewielki – wszyscy już dawno wrócili z pracy.
Jeśli strach i miłość są nierozdzielne, tak samo wygląda sprawa ze strachem i 
nienawiścią. 
Nienawiść jest instynktowną odpowiedzią na strach, ten bowiem upokarza. Kiedy 
Castle 
odłożył gazetę w połowie lektury wstępniaka, który w mdły, rutynowy sposób 
protestował 
przeciwko złu umiarkowanego apartheidu (czytał ten artykuł po raz czwarty), 
dokładnie 
uświadamiał sobie własne tchórzostwo. Doskonale wiedział, że trzy lata spędzone 
w 
Południowej Afryce i ostatnie pół roku, odkąd pokochał Sarę, przemieniły go w 
tchórza...
Wtedy w biurze czekało na niego dwóch mężczyzn: Muller siedział za wielkim 
biurkiem 
z przedniego południowoafrykańskiego drewna, pustym, jeśli nie liczyć czystego 
bibularza i 
lśniącego ekrytuaru oraz otwartej w sugestywny sposób teczki. Nieco młodszy niż 
Castle, 
mógł dobiegać pięćdziesiątki. Gdyby nie okoliczności, Castle prawdopodobnie nie 
zapamiętałby jego twarzy, twarzy człowieka, który niewiele przebywał na 
powietrzu, gładkiej 
i bladej jak twarz skryby czy młodszego urzędnika, nie naznaczonej męką 
jakiejkolwiek 
wiary, religijnej czy po prostu ludzkiej, twarzy gotowej przyjmować rozkazy i 
wypełniać je 
ściśle, bez pytania, twarzy konformisty. Z pewnością nie była to twarz zbira – 
to określenie 
pasowało do drugiego, umundurowanego mężczyzny, siedzącego z nogami zwieszonymi 
bezczelnie z poręczy fotela, jakby chciał pokazać, że może się równać z każdym. 
Ta twarz nie 
unikała słońca. Rozświetlał ją wewnętrzny blask, jak gdyby została wystawiona na 
długie 
działanie gorąca, które zaszkodziłoby przeciętnemu człowiekowi. Muller miał 
okulary w 
złotych oprawkach. Cały ten kraj był oprawiony w złoto.
– Proszę siadać – powiedział Muller, dostatecznie uprzejmie, by uczynić zadość 
wymogom grzeczności, choć Castle miał do wyboru jedynie małe, twarde krzesełko, 
tyle 
dające komfortu, co kościelna ławka – gdyby musiał klęknąć, na twardej podłodze 
nie było 
klęcznika. Usiadł, nic nie mówiąc, a dwaj mężczyźni – blady i opalony – patrzyli 
na niego, 
również bez słowa. Zastanawiał się, jak długo będzie trwało milczenie. Przed 
Corneliusem 
Mullerem leżała wyjęta z teczki kartka. Po chwili zaczął stukać w nią końcem 
złotego 
wiecznego pióra, za każdym razem w to samo miejsce, jakby wbijał gwóźdź. 
Stukanie 
rozlegało się w ciszy jak tykanie zegara. Jego towarzysz drapał się po łydce nad 
skarpetką, I 
tak to trwało: drapanie i stukanie. Muller wreszcie zdecydował się odezwać.
– Miło mi, że znalazł pan czas, żeby do nas wpaść, panie Castle.
– Nie całkiem mi to było na rękę, ale cóż, przyszedłem.
– Nie chcieliśmy pisać do ambasadora, żeby uniknąć niepotrzebnego skandalu.
Castle w milczeniu (teraz była jego kolej) zastanawiał się, co mieli na myśli 
mówiąc 
„skandal”.
– Obecny tu kapitan Van Donck przedstawił nam sprawę. Uznał, że zajmiemy się nią 
lepiej niż Służba Bezpieczeństwa, z racji pańskiej pozycji w ambasadzie 
brytyjskiej. Jest pan 
pod obserwacją od dłuższego czasu, Castle, ale w pana przypadku areszt byłby 
bezcelowy: 
ambasada powołałaby się na przywileje dyplomatyczne. Załatwilibyśmy tę sprawę 
przed 
sędzią pokoju, jak zawsze, a potem zostałby pan z pewnością odesłany do kraju. 
To, zdaje się, 
byłby koniec pańskiej kariery?
Castle nie odpowiedział.
– Był pan bardzo nieostrożny, wręcz głupi – stwierdził Cornelius Muller. – 
Osobiście 
jednak nie uważam, że głupotę powinno się karać jak zbrodnię. Kapitan Van Donck 
i Służba 
Bezpieczeństwa zajmują wszakże odmienne, legalistyczne stanowisko i być może 
mają rację. 
Kapitan wolałby pana zaaresztować i postawić przed sądem. Jest zdania, że 
przywileje 
dyplomatyczne są często niesłusznie rozciągane na niższy personel ambasad. 
Kapitan 
podchodzi do sprawy pryncypialnie.
Twarde krzesło zaczynało uwierać i Castle zapragnął przesunąć udo, pomyślał 
jednak, że 
poruszenie się mogłoby być poczytane za oznakę słabości. Ze wszystkich sił 
starał się 
domyślić, co naprawdę tamci wiedzieli. Zastanawiał się, ilu agentów z jego 
siatki oskarżono. 
Zawstydził się swojego względnego bezpieczeństwa. W prawdziwej wojnie oficer 
mógł 
zawsze zginąć razem ze swoimi ludźmi, zachowując w ten sposób szacunek dla 
samego 
siebie.
– Zacznij gadać, Castle – zażądał Van Donck.
Zdjął nogi z oparcia fotela i przygotowywał się do wstania – tak się 
przynajmniej 
wydawało, choć może był to blef. Otworzył i zacisnął pięść, gapiąc się na swój 
sygnet. Potem 
zaczął polerować złoto, jakby to był pistolet, który zawsze musi być dobrze 
naoliwiony. W 
tym kraju nie można było uciec od złota. Było w kurzu miast, artyści używali go 
jako farby, 
wydawało się więc zupełnie naturalne, że policjant użyje go do obicia komuś 
twarzy.
– O czym? – zapytał Castle.
– Podobnie jak większość Anglików przyjeżdżających do nas – odezwał się Muller – 
odczuwa pan z pewnością mimowolną sympatię dla czarnych Afrykanów. Rozumiemy 
pańskie uczucia, tym bardziej, że sami jesteśmy Afrykanami. Mieszkamy tu od 
trzystu lat; 
Bantu to nowi przybysze, jak my. Nie muszę panu jednak objaśniać historii. Jak 
powiedziałem, rozumiemy pański punkt widzenia, jakkolwiek naznaczony ignorancją. 
Jeśli 
jednak wyzwala on emocje, staje się niebezpieczny, a kiedy dochodzi do łamania 
prawa...
– Jakiego prawa?
– Myślę, że pan dobrze wie, jakiego.
– Rzeczywiście, mam w planach napisać esej o apartheidzie, ambasada nie miała 
przeciwko temu żadnych obiekcji, ale jest to poważny esej socjologiczny, 
zupełnie 
obiektywny, i pozostaje wciąż tylko w zamyśle. Chyba nie ma pan jeszcze prawa go 
cenzurować. Tak czy owak, nie wyobrażam sobie, żeby opublikowano go w tym 
kraju...
– Jak chce ci się pieprzyć czarną dziwkę – przerwał niecierpliwie Van Donck – to 
czemu 
nie pojedziesz do burdelu w Lesotho czy Suazi? Tam jest ciągle ta wasza 
Wspólnota 
Narodów.
Po raz pierwszy Castle zrozumiał, że to Sara, nie on, jest w niebezpieczeństwie.
– Jestem za stary, żeby się interesować dziwkami – odparł.
– Gdzie byłeś wieczorem czwartego i siódmego lutego? I po południu dwudziestego 
pierwszego?
– Przecież wiecie – stwierdził Castle. – A przynajmniej tak myślicie. Kalendarz 
trzymam 
w biurze.
Nie widział Sary od czterdziestu ośmiu godzin. Zastanawiał się, czy była już w 
rękach 
facetów pokroju Van Doncka. Strach i gniew narastały w nim jednocześnie. 
Zapomniał, że 
teoretycznie był dyplomatą, niskiego szczebla, ale jednak.
– O czym, u diabła, tu mówimy, co? – Odwrócił się do Mullera. – Czego chcecie 
ode 
mnie?
Kapitan Van Donck był brutalem i prostakiem, który jednak w coś wierzył. Nawet 
jeśli 
było to coś odrażającego, można mu było wybaczyć. Castle nie potrafił się jednak 
zmusić do 
wybaczenia temu gładkiemu, wykształconemu oficerkowi BOSS. To ludzie podobni do 
niego 
– wystarczająco wykształceni, żeby wiedzieć, co robią – czynili zło dobru na 
przekór. 
Przypomniał sobie, co jego przyjaciel, komunista Garson często mu powtarzał: 
„Naszymi 
najgorszymi wrogami są nie ignoranci i prostacy, nawet ci okrutni, lecz ludzie 
inteligentni i 
zepsuci”.
– Zapewne doskonale zdaje pan sobie sprawę, że złamał ustawę o stosunkach 
rasowych z 
tą pańską czarną przyjaciółką – powiedział Muller. Mówił z umiarkowaną wymówką w 
głosie, jak urzędnik bankowy informujący mało ważnego klienta o debecie. – Z 
pewnością 
jest pan świadom, że gdyby nie dyplomatyczne przywileje, byłby pan już w 
więzieniu.
– Gdzie ją ukryłeś? – zapytał Van Donck natarczywie.
Castle poczuł ulgę słysząc to pytanie.
– Ukryłem?
Kapitan wstał, pocierając swój złoty sygnet. W końcu nawet napluł na niego.
– W porządku, kapitanie – odezwał się Muller. – Zajmę się panem Castle. Nie 
będziemy 
panu zabierać więcej czasu. Dziękuję za pomoc okazaną naszemu wydziałowi. 
Chciałbym 
porozmawiać z panem Castle w cztery oczy.
Gdy drzwi zamknęły się za Van Donckiem, Castle poczuł się, jakby to określił 
Carson, w 
obliczu prawdziwego niebezpieczeństwa.
– Proszę wybaczyć kapitanowi – podjął Muller. – Tacy ludzie nie widzą dalej 
swego 
nosa. Są inne sposoby na załatwienie tej sprawy niż oskarżenie, które pana 
zrujnuje, a nam 
nie pomoże...
– Słyszę samochód – kobiecy głos wyrwał Castle’a z rozmyślań. To była Sara, 
stojąca u 
szczytu schodów.
Podszedł do okna. Czarny mercedes sunął pod górę, mijając bliźniaczo do siebie 
podobne 
domy przy King’s Road. Kierowca z pewnością wypatrywał numeru, ale, jak zwykle, 
niektóre 
latarnie na ulicy pogasły.
– To Muller – rzekł Castle. Kiedy odstawiał whisky, poczuł, jak jego ręka drży – 
zbyt 
mocno zaciskał dłoń na szklance.
Na dźwięk dzwonka Buller warknął, ale kiedy Castle otworzył drzwi, pies zaczął 
obskakiwać Mullera z całkowitym brakiem krytycyzmu, przyjaźnie śliniąc mu 
nogawki.
– Dobry piesek. Dobry – rzucił ostrożnie Cornelius Muller.
Lata wycisnęły na nim dostrzegalne piętno – jego włosy niemal zbielały, a twarz 
nie była 
już tak gładka jak kiedyś. Nie wyglądał już jak urzędnik przyzwyczajony do 
potakiwania. Od 
ich ostatniego spotkania coś się z Mullerem stało: wyglądał na bardziej 
ludzkiego – być może 
przyszło to razem z awansem, większą odpowiedzialnością, niepewnością i 
pytaniami 
pozostawionymi bez odpowiedzi.
– Dobry wieczór, panie Castle. Przepraszam za spóźnienie. W Watford, tak się 
chyba 
nazywała ta miejscowość, był korek.
Można było niemalże wziąć Mullera za człowieka nieśmiałego, może dlatego, że 
czuł się 
niepewnie z dala od swojego znajomego biura, pięknego drewnianego biurka, 
pozbawiony 
asysty dwóch młodszych kolegów w przyległym pokoju. Czarny mercedes odjechał – 
kierowca ruszył szukać lokalu, w którym mógłby zjeść kolację. Muller został sam 
w obcym 
kraju, gdzie na skrzynkach pocztowych wypisane były inicjały królowej, a na 
rynkach próżno 
by szukać pomników Krugera*.
Castle nalał dwie whisky.
– Dawno się nie widzieliśmy – stwierdził Muller.
– Siedem lat?
– To miło, że zaprosił mnie pan do siebie na kolację.
– C uważał, że to dobry pomysł na przełamanie lodów. Wygląda na to, że będziemy 
ściśle 
współpracować przy Wujku Remusie.
Wzrok Mullera prześlizgnął się po aparacie telefonicznym, stojącej na stole 
lampie i 
zatrzymał na wazonie z kwiatami.
– W porządku, nie ma obawy – powiedział Castle. – Jeśli ktoś nas podsłuchuje, to 
tylko 
moi ludzie. Ale jestem raczej pewny, że nikt – uniósł szklankę. – Za nasze 
ostatnie spotkanie. 
Zaproponował mi pan wtedy współpracę, pamięta pan? I cóż, współpracujemy. Ironia 
losu 
czy predestynacja? Wasz kościół w nią wierzy.
– Oczywiście wtedy nie miałem pojęcia o pana prawdziwej roli – odparł Muller. – 
Gdybym miał, nie groziłbym panu w związku z tą wredną Bantu. Teraz wiem, że była 
jedną z 
pańskich agentek. Moglibyśmy nawet wspólnie korzystać z jej usług. Widzi pan, 
wziąłem 
pana za jednego z tych wzniosłych, sentymentalnych przeciwników apartheidu. 
Bardzo się 
zdziwiłem, kiedy szef powiedział mi, że to z panem mam się zobaczyć w sprawie 
operacji. 
Mam nadzieję, że nie ma mi pan za złe tego, co się wtedy wydarzyło. W końcu obaj 
jesteśmy 
profesjonalistami i pracujemy po tej samej stronie.
– Na to wygląda.
– Interesuje mnie jednak, choć to teraz już bez znaczenia, jak zdołał pan 
wywieźć tę 
dziewczynę z kraju. Do Suazi, zdaje się?
– Tak.
– Byłem przekonany, że całkiem szczelnie zamknęliśmy tę granicę. Przedarcie się 
przez 
nią wymagało eksperta od partyzantki. Nigdy nie uważałem pana za eksperta, choć 
wiedziałem, że utrzymuje pan pewne kontakty z komunistami. Myślałem, że były 
panu 
potrzebne do tego eseju o apartheidzie, którego pan nigdy nie opublikował. 
Nabrał mnie pan, 
nie wspominając o Van Doncku. Pamięta pan kapitana Van Doncka?
– Och, tak. Żywo.
– Musiałem poprosić o jego dymisję po pańskiej sprawie. Działał bardzo 
nieudolnie. 
Byłem pewien, że gdyby tylko dziewczyna znalazła się pod kluczem, zgodziłby się 
pan dla 
nas pracować, a on pozwolił jej uciec. Widzi pan, proszę się nie śmiać, byłem 
przekonany, że 
to zwykły romans. Widziałem tak wielu Anglików, którzy zaczynali od atakowania 
apartheidu, a kończyli w łóżku jakiejś Bantu. Romantyczny pomysł łamania prawa, 
które 
uważają za niesprawiedliwe, pociąga ich tak bardzo jak czarny tyłek. Nigdy bym 
nie 
przypuszczał, że ta dziewczyna – Sara MaNkosi, tak się nazywała, jak mi się 
zdaje – była cały 
czas agentką MI6...
– Sama o tym nie wiedziała. Ona też wierzyła w mój esej. Jeszcze szklaneczkę?
– Poproszę.
Castle nalał dwie whisky, licząc na swoją mocną głowę.
– Wszystko wskazywało na to, że jest sprytna. Bardzo dokładnie prześledziliśmy 
jej 
przeszłość. Studiowała w Uniwersytecie Afrykańskim w Transwalu, gdzie czarni 
profesorowie zawsze produkują niebezpiecznych studentów. Osobiście jednak sądzę, 
że im 
inteligentniejszy Afrykanin, tym łatwiej go przekabacić, w ten czy inny sposób. 
Po miesiącu 
spędzonym w więzieniu z pewnością przekonalibyśmy ją do swoich racji. Mogłaby 
się teraz 
przydać nam obu, w Wujku Remusie. Chociaż... latka lecą. Teraz byłaby chyba 
nieco 
podstarzała. Bantu starzeją się szybko. Generalnie kończą się, przynajmniej jak 
na białe oko, 
daleko przed trzydziestką... Wie pan, Castle, naprawdę jestem rad, że pracujemy 
razem i że 
nie okazał się pan, jak myśleliśmy w BOSS, jednym z tych idealistów, co to chcą 
zmienić 
ludzką naturę. Znaliśmy ludzi, z którymi utrzymywał pan kontakty, przynajmniej 
większość z 
nich, i wiedzieliśmy, jakie bzdury panu opowiadają. Ale pan nas przechytrzył, a 
co dopiero 
tych Bantu czy komunistów. Oni chyba też myśleli, że pisze pan książkę, która 
posłuży ich 
celom. Proszę zauważyć, Castle, ja nie jestem antyafrykański jak kapitan Van 
Donck. 
Uważam się za stuprocentowego Afrykanina.
To z pewnością nie był dawny Cornelius Muller z biura w Pretorii. Tamten blady 
urzędnik wykonujący swoją konformistyczną pracę nie odzywałby się tak swobodnie, 
z taką 
pewnością siebie. Nawet nieśmiałość i niezdecydowanie sprzed kilku minut 
zniknęły – 
whisky dała sobie z nimi radę. Castle miał teraz do czynienia z wyższym oficerem 
BOSS, 
któremu powierzono zagraniczną misję, słuchającym tylko generalskich rozkazów. 
Muller 
mógł się odprężyć. Mógł być – cóż za nieprzyjemna myśl – sobą, i Castle’owi 
wydało się, że 
tamten wulgarnością i brutalnością swojej przemowy przypomina kapitana Van 
Doncka, 
którym tak pogardzał.
– Spędziłem kilka przyjemnych weekendów w Lesotho – oznajmił Muller – w kasynie 
w 
Holiday Inn, wśród moich czarnych braci. Przyznaję, raz nawet pozwoliłem sobie 
na małą... 
przygodę. To było zupełnie co innego, rzecz jasna, nie złamałem prawa, byłem 
przecież poza 
granicami Republiki.
– Saro! – zawołał nagle Castle. – Sprowadź Sama na dół, niech powie panu 
Mullerowi 
dobranoc.
– Pan jest żonaty? – zdziwił się Muller.
– Owszem.
– Tym bardziej mi pochlebia zaproszenie do pańskiego domu. Przywiozłem z kraju 
kilka 
drobiazgów, być może coś spodoba się pańskiej żonie. Ale nie odpowiedział mi pan 
na 
pytanie, pamięta pan? Jak pan wydostał tę dziewczynę? To już nie zaszkodzi 
żadnemu z 
pańskich dawnych agentów, a ma pewien związek z operacją i problemami, z którymi 
będziemy się razem borykać. Nasze kraje, i oczywiście Stany, są teraz 
sojusznikami.
– Może sama panu powie. Pan pozwoli, że ją przedstawię, i mojego syna, Sama.
Sara z Samem zeszli na dół w chwili, gdy Muller odwrócił się.
– Pan Muller pytał, jak przerzuciłem cię do Suazi, Saro.
Nie doceniał Mullera. Zaplanowany efekt zaskoczenia zawiódł całkowicie.
– Miło mi panią poznać, pani Castle – rzekł Muller, ujmując jej dłoń.
– Siedem lat temu nie udało się nam spotkać – odpowiedziała Sara.
– Tak, siedem zmarnowanych lat. Ma pan bardzo piękną żonę, Castle.
– Dziękuję – odparł Castle. – Sam, przywitaj się z panem Mullerem. Panie Muller, 
to mój 
syn. – Wiedział, że Muller doskonale zna się na odcieniach skóry, a Sam był 
bardzo ciemny.
– Jak się masz, Sam? Chodzisz już do szkoły?
– Pójdzie, za tydzień lub dwa. A teraz do łóżka, Sam.
– Umie pan się bawić w chowanego? – zapytał nagle Sam.
– Kiedyś znałem tę zabawę, ale zawsze mogę się nauczyć od nowa.
– Czy pan jest szpiegiem, jak pan Davis?
– Powiedziałam do łóżka, Sam.
– Ma pan zatrute pióro?
– Sam! Na górę!
– Wracając do pytania pana Mullera, Saro – odezwał się Castle. – Powiedz, gdzie 
i jak 
przekroczyłaś granicę?
– Chyba nie muszę mu tego mówić, nie sądzisz?
– Zapomnijmy o Suazi – przerwał Muller. – To stara historia i zdarzyła się w 
innym 
kraju.
Castle patrzył, jak tamten dostosowuje się do tła, naturalnie jak kameleon. Z 
pewnością 
robił tak również w czasie swoich weekendów w Lesotho. Być może wydałby się 
Castle’owi 
mniej wstrętny, gdyby nie ta zdolność adaptacji.
Podczas kolacji Muller uprzejmie podtrzymywał rozmowę. Castle pomyślał, że 
naprawdę 
wolałby Van Doncka. Van Donck wyszedłby z domu na sam widok Sary. Uprzedzenie ma 
coś wspólnego z ideałem. Cornelius Muller był pozbawiony tak uprzedzeń, jak i 
ideałów.
– Jak pani znajduje tutejszy klimat, pani Castle, po południowoafrykańskim?
– Ma pan na myśli pogodę?
– Tak, pogodę.
– Jest mniej zdecydowana – odparła Sara.
– Nie tęskni pani nigdy za Afryką? Po drodze tutaj odwiedziłem Madryt i Ateny, 
więc już 
od kilku tygodni jestem poza krajem, i wie pani, czego mi najbardziej brak? 
Kopalnianych 
hałd wokół Johannesburga. Ich koloru w blasku zachodzącego słońca. A czego pani 
brakuje?
Castle nie podejrzewał Mullera o doznania estetyczne. Zastanawiał się, czy 
zainteresowanie to przyszło razem z awansem, czy – jak kurtuazja – było 
produktem adaptacji 
do okoliczności i kraju.
– Mam inne wspomnienia – rzekła Sara. – Moja Afryka była inna niż pańska...
– Och, proszę, oboje jesteśmy Afrykanami. A tak przy okazji, mam kilka 
drobiazgów dla 
przyjaciół, i choć nic wiedziałem, że znajdzie się pani wśród nich, przywiozłem 
pani chustę. 
Wie pani, w Lesotho są ci znakomici tkacze, Królewscy Tkacze. Czy przyjmie pani 
prezent 
od starego wroga?
– Oczywiście. To miło z pana strony.
– A czy pani zdaniem torebka ze skóry strusia spodoba się lady Hargreaves?
– Nie znam jej, musi pan zapytać męża.
Castle pomyślał, że torebka ze strusia nic bardzo pasowałaby do krokodylowego 
standardu lady Hargreaves, ale odezwał się:
– Z pewnością... prezent od pana...
– Widzi pan, strusie to jakby nasza rodzinna pasja – wyjaśnił Muller. – Mój 
dziadek był 
jednym z tak zwanych strusich milionerów, których wojna 1914 roku oderwała od 
interesów. 
Miał wielki dom w Kraju Przylądkowym. Kiedyś był okazały, teraz to tylko ruina. 
Strusie 
pióra nigdy nie powróciły na dobre do Europy i ojciec zbankrutował. Ale moi 
bracia trzymają 
jeszcze parę strusi.
Castle przypomniał sobie wizytę w jednym z tych wielkich domów zachowanym jako 
coś 
w rodzaju muzeum, zamieszkanym przez zarządcę tego, co pozostało ze strusiej 
farmy. 
Zarządca trochę przepraszał za bogactwo i zły smak. Gwoździem programu była 
łazienka – 
zawsze zostawiano ją gościom na koniec – z wanną przypominającą wielkie, białe 
małżeńskie 
łoże, pozłacanymi kranami i fatalną kopią włoskiego prymitywisty na ścianie. 
Listek 
prawdziwego złota zaczynał odłazić z aureoli.
Po kolacji Sara wyszła z pokoju, a Muller dał się namówić na szklaneczkę porto. 
Butelka 
– prezent od Davisa – stała nienaruszona od ostatniego Bożego Narodzenia.
– Mówiąc poważnie – odezwał się Muller – chętnie usłyszałbym kilka szczegółów o 
ucieczce pańskiej żony do Suazi. Nie musi pan wymieniać nazwisk. Wiem, że 
przyjaźnił się 
pan z kilkoma komunistami; teraz widzę, że była to część pańskiej pracy. Brali 
pana za 
sentymentalnego podróżnika, jak my. Carson, na przykład, musiał tak o panu 
myśleć. Biedny 
Carson...
– Dlaczego biedny?
– Posunął się za daleko. Nawiązał kontakt z partyzantami. Na swój sposób był 
miłym 
człowiekiem i bardzo dobrym adwokatem. Przysparzał policji wielu kłopotów w 
sprawach 
związanych z ograniczeniem prawa do poruszania się.
– Już się tym nie zajmuje?
– Och nie, zmarł rok temu, w więzieniu.
– Nie słyszałem o tym.
Castle podszedł do kredensu i nalał sobie jeszcze jedną podwójną whisky. Z dużą 
ilością 
wody J. & B. nie wyglądała na mocniejszą niż pojedyncza.
– Nie smakuje panu to porto? – zapytał Muller. – Kiedyś przywoziliśmy boskie 
porto z 
Lourenço Marques. Niestety, te czasy się skończyły.
– Na co zmarł?
– Na zapalenie płuc. Oszczędziło mu to długiego procesu – dodał Muller.
– Lubiłem Carsona – przyznał Castle.
– Tak, wielka szkoda, że zawsze sądził Afrykanów po kolorze skóry. To błąd 
popełniany 
zwykle przez drugą generację imigrantów. Nie chcą przyznać, że biały może być 
tak samo 
dobrym Afrykaninem jak czarny. Moja rodzina, na przykład, mieszka w Afryce od 
1700 roku. 
Byliśmy pionierami. – Spojrzał na zegarek. – Mój Boże, ależ się u pana 
zasiedziałem. Mój 
szofer czeka już pewnie z godzinę. Proszę mi wybaczyć, muszę się pożegnać.
– Może porozmawiamy jeszcze o Wujku Remusie, zanim pan wyjdzie...
– To możemy załatwić w biurze – odparł Muller. W drzwiach odwrócił się i dodał: 
– 
Naprawdę, przykro mi z powodu Carsona. Gdybym wiedział, że pan o tym nie wie, 
nie 
byłbym tak bezceremonialny.
Buller z bezkrytycznym uwielbieniem polizał jego nogawkę.
– Dobry piesek – rzucił Muller. – Dobry piesek. Nie ma jak psia wierność.
2
O pierwszej w nocy Sara przerwała ciszę.
– Wiem, że jeszcze nie śpisz, nie udawaj. Czy ta wizyta była taka straszna? On 
był 
całkiem uprzejmy.
– Och tak. W Anglii nabiera angielskich manier. Szybko się przystosowuje.
– Dać ci mogadon?
– Nie, zaraz zasnę. Muszę ci tylko o czymś powiedzieć. Carson nie żyje. Zmarł w 
więzieniu.
– Zabili go?
– Muller mówił, że zmarł na zapalenie płuc.
Oparła głowę na dłoni i wtuliła twarz w poduszkę. Castle domyślił się, że 
płacze.
– Nie mogę przestać myśleć o ostatnim telegramie, który od niego dostałem. 
Czekałem w 
ambasadzie, po spotkaniu z Van Donckiem i Mullerem. „Nie martw się o Sarę. Leć 
najbliższym samolotem do L.M. i czekaj na nią w Polanie. Jest bezpieczna”.
– Ja też pamiętam ten telegram. Byłam przy nim, kiedy go pisał.
– Nie zdążyłem mu podziękować. Przez siedem lat tylko milczałem i...
– I...?
– Już nie wiem, co chciałem powiedzieć. Lubiłem Carsona – Castle powtórzył to, 
co 
mówił wcześniej Mullerowi.
– Ufałam mu, znacznie bardziej niż jego przyjaciołom. Przez ten tydzień, kiedy 
czekałeś 
na mnie w Lourenço Marques, mieliśmy czas na długie dyskusje. Powtarzałam mu, że 
nie jest 
prawdziwym komunistą.
– Czemu? Był członkiem partii, jednym z najstarszych w Transwalu.
– Wiem, oczywiście. Ale są różni członkowie, prawda? Powiedziałam mu o Samie 
nawet 
zanim powiedziałam tobie.
– Przyciągał do siebie ludzi.
– Większość komunistów, których znałam, odpychała, a nie przyciągała.
– Jednak on był prawdziwym komunistą. Przeżył Stalina, jak katolicy przeżyli 
Borgiów. 
Sprawił, że lepiej myślałem o partii.
– Ale nigdy nie pociągnął cię tak daleko, prawda?
– Och, zawsze było coś, czego nie mogłem przełknąć. Carson mawiał, że 
przełknąłbym 
wielbłąda, a komar utkwiłby mi w gardle. Wiesz, nigdy nie byłem religijny, już w 
szkole 
przestałem wierzyć w Boga, ale w Afryce spotykałem czasami księży, którzy znowu 
budzili 
we mnie wiarę, na moment, po kieliszku. Gdyby wszyscy byli tacy i gdybym ich 
częściej 
spotykał, uwierzyłbym w zmartwychwstanie, narodzenie z dziewicy, Łazarza i to 
wszystko. 
Pamiętam jednego z nich, spotkaliśmy się dwa razy, chciałem go zwerbować, jak 
ciebie, ale 
się nie nadawał. Nazywał się Connolly albo 0’Connell, pracował w slumsach w 
Soweto. 
Powiedział do mnie tak jak Carson: przełknąłbyś wielbłąda, ale nie komara. Przez 
chwilę 
prawie wierzyłem w jego Boga, tak jak prawie wierzyłem w Boga Carsona. Może to 
moje 
przeznaczenie: wierzyć tylko do połowy. Kiedy ludzie mówią o Pradze czy 
Budapeszcie i o 
tym, że komunizm nie ma ludzkiej twarzy, siedzę cicho, bo raz ją widziałem. 
Powtarzam 
sobie, że gdyby nie Carson, Sam urodziłby się w więzieniu, a ty byś pewnie w 
więzieniu 
zmarła. W pewnym sensie komunizm, lub komuniści, ocalili ciebie i Sama. Nie 
wierzę w 
Marksa czy Lenina ani odrobinę bardziej niż w świętego Pawła, ale czyż nie mam 
prawa być 
wdzięczny?
– Czemu się tak tym martwisz? Nikt nie mówi, że to źle być wdzięcznym. Ja też 
jestem. 
Wdzięczność jest w porządku, jeśli...
– Jeśli...?
– Chyba chciałam powiedzieć: jeśli nie prowadzi zbyt daleko.
Upłynęły godziny, zanim Castle zasnął. Leżał i myślał o Carsonie i Mullerze, o 
Wujku 
Remusie i Pradze. Nic chciał spać, dopóki równy oddech Sary nie przekonał go, że 
zasnęła 
pierwsza. Potem już nic go nie powstrzymywało – uleciał, jak jego bohater z 
dzieciństwa, 
Allan Quatermain*, z długiego, powolnego podziemnego strumienia, krępującego 
ruchy, w 
głąb ciemnego kontynentu, gdzie miał nadzieję znaleźć dom: do miasta, które 
dałoby mu 
obywatelstwo nie każąc wyznawać żadnej wiary, nie do miasta Boga czy Marksa, ale 
do 
miasta zwanego Spokój Ducha.
rozdział IV
1
Raz w miesiącu, przy okazji wolnego dnia, Castle zabierał Sarę i Sama na 
wycieczkę na 
piaszczystą i porośniętą wiecznie zielonymi drzewami wieś we wschodnim Sussex, w 
odwiedziny do swojej matki. Nikt nigdy nie kwestionował konieczności tych wizyt, 
ale Castle 
wątpił nawet w to, że matka czerpie z nich jakąś przyjemność; musiał jednak 
przyznać, iż 
robiła wszystko, by uprzyjemnić im pobyt, stosownie do swych wyobrażeń o tym, co 
sprawia 
przyjemność dzieciom. W zamrażarce niezmiennie czekała na Sama porcja lodów 
waniliowych – wolał czekoladowe – a matka, choć mieszkała tylko pół mili od 
stacji, 
wysyłała po nich na dworzec taksówkę. Castle, który od powrotu do Anglii nie 
pragnął 
samochodu, odnosił wrażenie, że matka traktowała go jak syna nieudacznego i nie 
śmierdzącego groszem. Sara powiedziała mu kiedyś, jak ona się tam czuła: jak 
czarny gość na 
garden party przeciwników apartheidu, któremu poświęcano zbyt wiele uwagi, by 
mógł czuć 
się swobodnie.
Kolejnym powodem nerwowego napięcia był Buller. Castle przestał się upierać przy 
zostawianiu go w domu. Sara była przekonana, że bez ich opieki Bullera zabiliby 
ludzie w 
maskach, choć Castle wskazywał na fakt, że Buller został kupiony, by bronić, nie 
zaś by być 
bronionym. Danie za wygraną okazało się na dłuższą metę łatwiejsze, mimo iż jego 
matka 
żywiła głęboką niechęć do psów. Trzymała birmańską kotkę, na którą 
niezmordowanie dybał 
Buller. Przed ich przyjazdem kotka była zamykana w sypialni pani Castle, i ta 
napomykała 
potem przez cały dzień o smutnym losie swojej pupilki, pozbawionej kontaktu z 
ludźmi. 
Któregoś dnia przyłapała nawet Bullera, jak leżał rozwalony pod drzwiami 
sypialni i, 
czekając na swoją szansę, dyszał jak szekspirowski morderca. Napisała potem do 
Sary długi 
list z wymówkami. Widocznie nerwy kotki ucierpiały na dłużej niż tydzień: 
ogłosiła swego 
rodzaju strajk głodowy, odmawiając jedzenia swojego pokarmu marki Friskie i 
pijąc tylko 
mleko.
Smutek ogarniał wszystkich już w chwili, gdy taksówka wjeżdżała w głęboki cień 
wawrzynowej alei, prowadzącej do zbudowanego w stylu edwardiańskim domu z 
wysokim 
szczytem, który ojciec Castle’a kupił za pieniądze z emerytury, dom bowiem 
znajdował się 
blisko pola golfowego (wkrótce potem ojciec miał atak i nie wychodził nawet do 
klubu). Pani 
Castle niezmiennie oczekiwała ich na ganku: wysoka, prosta postać w 
staroświeckiej 
spódnicy, podkreślającej piękno jej kostek. Wysoki kołnierz w stylu królowej 
Aleksandry 
przysłaniał zmarszczki. Aby ukryć przygnębienie, Castle okazywał nienaturalne 
podniecenie, 
witając matkę przesadnym uściskiem, który ona ledwo odwzajemniała. Była zdania, 
że 
otwarcie okazywane emocje są fałszywe. Powinna była raczej poślubić ambasadora 
lub 
gubernatora jakiejś kolonii niż wiejskiego lekarza.
– Cudownie wyglądasz, mamo – powiedział Castle.
– Jak na swój wiek, czuję się nieźle – odparła. Miała osiemdziesiąt pięć lat. 
Podsunęła 
Sarze do pocałowania czysty, biały, pachnący lawendą policzek. – Mam nadzieję, 
że Sam 
również czuje się dobrze.
– Och, tak, nigdy nie czuł się lepiej.
– Kwarantanna skończona?
– Oczywiście.
Uspokojona pani Castle zezwoliła wnukowi na przelotny pocałunek.
– Zdaje się, że wkrótce pójdziesz do szkoły przygotowawczej, prawda?
Sam przytaknął.
– Spodoba ci się zabawa z innymi chłopcami. Gdzie Buller?
– Poszedł na górę, szukać Dzwoneczka – wyjaśnił Sam z satysfakcją w głosie.
Po lunchu Sara wzięła Sama z Bullerem do ogrodu, zostawiając Castle’a na chwilę 
z 
matką. Tak było co miesiąc. Sara chciała dobrze, ale Castle miał wrażenie, że 
matka była 
zadowolona, mogąc zakończyć rozmowę w cztery oczy. Długa cisza niezmiennie 
zalegała 
między nimi, gdy pani Castle nalewała dwie kolejne filiżanki kawy, na którą 
żadne z nich nie 
miało ochoty. Potem zaczynała dyskusję (Castle wiedział, że temat przygotowała 
na długo 
przed ich wizytą), by zapełnić dziwną chwilę ciszy.
– Straszna była ta katastrofa samolotu w ubiegłym tygodniu – powiedziała, 
wrzucając 
kostki cukru do filiżanek: jedną dla siebie, dwie dla niego.
– Tak, rzeczywiście, straszna – Castle usiłował przypomnieć sobie miejsce i 
nazwę linii 
lotniczych. TWA? Kalkuta?
– Nie mogłam się powstrzymać od myślenia, co by się stało, gdybyście z Sarą byli 
na 
pokładzie.
– Ale to się stało w Bangladeszu, mamo – Castle przypomniał sobie w porę. – 
Czemu, na 
Boga, mielibyśmy...
– Pracujesz w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Mogą cię wysłać dokądkolwiek.
– Nie, mamo. Jestem przykuty do swego biurka w Londynie. Tak czy owak, dobrze 
wiesz, że gdyby coś miało się nam przydarzyć, mamy w tobie opiekuna.
– Opiekuna? W staruszce dobiegającej dziewięćdziesiątki?
– Osiemdziesiątki piątki, mamo.
– Co tydzień czytam o staruszkach, które giną w wypadkach autobusowych.
– Przecież nie jeździsz autobusami.
– Ale i nie widzę powodu, dla którego miałabym z zasady nie jeździć autobusami.
– Gdyby coś ci się stało, możesz być pewna, że zatrudnimy kogoś, na kim można 
polegać.
– Może być za późno. Trzeba być przygotowanym na to, że nieszczęścia chodzą 
parami. 
A już w przypadku Sama... Cóż, tu się pojawiają specjalne problemy.
– Masz zapewne na myśli kolor jego skóry.
– Nie można go oddać pod kuratelę sądową. Wielu z tych sędziów, jak zawsze 
mawiał 
twój ojciec, to rasiści. A poza tym, czy nie przyszło ci do głowy, mój drogi, że 
ktoś się o 
niego upomni, kiedy my wszyscy pomrzemy?
– Sara nie ma rodziców.
– To, co zostawisz, ile by tego było, oni tam mogą uważać za fortunę. Starsi 
umierają 
najpierw, tak mi przynajmniej mówiono, więc doszłyby ci moje pieniądze. Sara z 
pewnością 
ma jakichś krewnych, którzy mogliby...
– Mamo, czy ty przypadkiem sama nie jesteś trochę rasistką?
– Nie, mój drogi. W ogóle nie jestem rasistką, choć być może jestem staroświecka 
i 
kocham swój kraj. Sam jest z urodzenia Anglikiem, cokolwiek by o nim powiedzieć.
– Pomyślę nad tym, mamo. – To zdanie kończyło większość ich dyskusji, ale zawsze 
warto było spróbować zmiany tematu. – Zastanawiałem się, czy nie przejść na 
emeryturę.
– Nie będzie wysoka, prawda?
– Zaoszczędziłem trochę. Nie żyjemy rozrzutnie.
– Im więcej zaoszczędziłeś, tym bardziej przyda ci się opiekunka, na wszelki 
wypadek. 
Mam nadzieję, że jestem tak liberalna jak twój ojciec, ale nie mogłabym patrzeć, 
jak wywożą 
Sama z powrotem do Afryki Południowej...
– Ale przecież nie widziałabyś tego, skoro byś nie żyła.
– Nie jestem tego taka pewna, mój drogi. Nie jestem ateistką.
To była jedna z najbardziej uciążliwych wizyt. Uratował ich Buller, który, 
wróciwszy z 
ogrodu, z ciężką determinacją poczłapał na górę w poszukiwaniu uwięzionej kotki.
– Mam przynajmniej nadzieję, że nigdy nie będę musiała opiekować się Bullerem – 
rzekła pani Castle.
– Mogę ci to obiecać, mamo. Na wypadek katastrofy w Bangladeszu zbiegającej się 
w 
czasie z wypadkiem autobusu Stowarzyszenia Babć w Sussex zostawiłem ścisłe 
wytyczne 
dotyczące Bullera. Zostanie uśpiony, możliwie bezboleśnie.
– Osobiście nie wybrałabym psa tej rasy dla mojego wnuka. Psy obronne, jak 
Buller, są 
zawsze bardzo wrażliwe na kolor skóry, a Sam jest nerwowym dzieckiem. Przypomina 
mi 
ciebie w tym wieku, oczywiście z wyjątkiem koloru skóry.
– Czy ja byłem nerwowym dzieckiem?
– Zawsze okazywałeś przesadną wdzięczność za najmniejszą wyświadczoną ci 
uprzejmość. Tak jakbyś nie czuł się bezpieczny, choć dlaczego nie miałbyś się 
czuć 
bezpieczny ze mną i swoim ojcem... Kiedyś w szkole dałeś komuś wieczne pióro w 
zamian za 
czekoladowe ciastko.
– Już dobrze, mamo. Dziś nie dałbym się oszukać.
– Wątpię.
– I zrezygnowałem już z wdzięczności. – Jednak mówiąc to przypomniał sobie 
Carsona w 
więzieniu i to, co powiedziała Sara. – W każdym razie nie pozwalam sobie na 
przesadną 
wdzięczność – dodał. – Dziś już nie zadowalam się byle ciastkiem.
– Jest coś, co mnie zawsze w tobie dziwiło. Od czasu, gdy spotkałeś Sarę, nigdy 
nie 
wspominasz Mary. Bardzo lubiłam Mary. Szkoda, że nie miałeś z nią dziecka.
– Staram się zapomnieć o umarłych – odparł, ale nie była to prawda. Na początku 
małżeństwa z Mary odkrył, że jest bezpłodny. Nie mieli więc dzieci, ale byli 
szczęśliwi. To 
było tak, jakby jego jedyne dziecko wraz z żoną zostało rozerwane na strzępy 
przez bombę na 
Oxford Street, gdy on – bezpieczny – nawiązywał jakiś kontakt w Lizbonie. Nie 
zdołał jej 
ochronić i nie zginął razem z nią. Dlatego właśnie nie rozmawiał o tym z nikim, 
nawet z Sarą.
2
– To dziwne, że twoja matka tak łatwo uwierzyła, że jesteś ojcem Sama – 
powiedziała 
Sara, gdy leżąc w łóżku rozmawiali o dniu spędzonym na wsi. – Czy nigdy nie 
przyszło jej na 
myśl, że ma zbyt ciemną skórę, by mieć białego ojca?
– Nie wydaje się, by zwracała na to uwagę.
– Muller zauważył, jestem pewna.
Na dole zadzwonił telefon. Była prawie północ.
– Do diabła – rzekł Castle. – Kto może dzwonić o tej porze? Znowu twoi ludzie w 
maskach?
– Odbierzesz?
Telefon przestał dzwonić.
– Jeśli to oni – stwierdził Castle – mamy szansę ich złapać.
Dzwonek odezwał się ponownie. Castle spojrzał na zegarek.
– Odbierz, na miłość boską.
– To na pewno pomyłka.
– Jeśli nie odbierzesz, ja to zrobię.
– Załóż szlafrok, przeziębisz się – powiedział.
Telefon zamilkł jednak, gdy Sara wstała.
– Na pewno zadzwoni znowu – stwierdziła. – Pamiętasz ostatni miesiąc? Trzy razy 
o 
pierwszej w nocy.
Tym razem jednak brzęczyk nie odezwał się po raz trzeci, ale za to z głębi 
korytarza 
rozległ się płacz.
– Niech ich diabli, kimkolwiek są – wybuchnęła Sara. – Obudzili Sama.
– Pójdę do niego. Ty cała drżysz, połóż się lepiej.
Gdy Sam zobaczył go, zapytał od razu:
– Czy to włamywacze? Dlaczego Buller się nie odezwał?
– Buller wiedział lepiej. Nie ma żadnych włamywaczy, Sam. To tylko mój 
przyjaciel tak 
późno zadzwonił.
– Ten pan Muller?
– Nie, on nie jest moim przyjacielem. Śpij. Telefon już nie zadzwoni.
– Skąd wiesz?
– Wiem.
– Zadzwonił więcej niż raz.
– Tak.
– Ale nie odpowiedziałeś. Więc skąd wiesz, że to przyjaciel?
– Za dużo pytasz, Sam.
– Czy to był tajny sygnał?
– A czy ty masz swoje tajemnice, Sam?
– Tak, bardzo dużo.
– Więc zdradź mi którąś.
– Nie mogę. To nie byłaby już tajemnica, gdybym ci ją zdradził.
– Widzisz? Ja też mam swoje tajemnice.
Sara jeszcze nie spała.
– Już dobrze – rzekł Castle. – Sam myślał, że to włamywacze.
– I może byli. Co mu powiedziałeś?
– Że to tajny sygnał.
– Zawsze wiesz, jak go uspokoić. Kochasz go, prawda?
– Tak.
– To dziwne. Nigdy tego nie zrozumiem. Szkoda, że on naprawdę nie jest twoim 
synem.
– Ja bym tego nie chciał. Wiesz o tym.
– Nigdy naprawdę nie rozumiałam, dlaczego.
– Mówiłem ci wiele razy. Dosyć się na siebie napatrzę co rano przy goleniu.
– I patrzysz na dobrego człowieka, kochanie.
– Nie powiedziałbym tak o sobie.
– Twoje dziecko trzymałoby mnie przy życiu, gdybyś umarł. Nie będziesz żył 
wiecznie.
– I dzięki Bogu – odezwał się bez zastanowienia i pożałował swoich słów. To jej 
zrozumienie zawsze sprawiało, że posuwał się za daleko; kusiło go, żeby jej 
wszystko 
powiedzieć, mimo że starał się być twardy. Czasami porównywał ją cynicznie do 
mądrego 
śledczego, posługującego się sympatią i podsuniętym w porę papierosem.
– Wiem, że się martwisz – powiedziała Sara. – Chciałabym, żebyś mógł mi 
powiedzieć 
czym, ale wiem, że nie możesz. Może kiedyś... kiedy będziesz wolny. Jeśli 
kiedykolwiek 
będziesz, Maurycy – dodała smutno.
rozdział V
1
Castle zostawił swój rower u konduktora na dworcu w Berkhamsted i ruszył 
schodami w 
górę, na peron, z którego odchodziły pociągi w kierunku Londynu. Znał z widzenia 
prawie 
wszystkich podróżnych dojeżdżających do pracy, niektórym nawet się kłaniał. 
Zimna 
październikowa mgła kładła się na zarośniętym stawie przy zamku i opadała z 
wierzb do 
kanału po drugiej stronie torów. Przeszedł się wzdłuż peronu, tam i z powrotem. 
Wydawało 
mu się, że rozpoznaje wszystkie twarze z wyjątkiem jednej – kobiety w znoszonym 
króliczym 
futrze. Kobiety rzadko podróżowały tym pociągiem. Patrzył, jak wsiada do 
przedziału. 
Wybrał ten sam, żeby obserwować ją z bliska. Mężczyźni rozwinęli gazety, a ona 
otworzyła 
kieszonkowe wydanie powieści Denise Robins. Castle zaczął czytać drugi tom 
„Wojny i 
pokoju”. Czytać tę książkę publicznie, dla przyjemności – to było naruszenie 
zasad 
bezpieczeństwa, nawet małe wyzwanie. „O krok za tą granicą, która przypomina 
linię 
dzielącą żywych i martwych, jest niepewność, cierpienie i śmierć. I co tam jest? 
Kto tam jest? 
– tam, za tym polem, za drzewem...” Wyjrzał przez okno i zdawało się, że oczami 
Tołstojowego żołnierza widzi nieruchomą libellę kanału zwróconą ku Boxmoor. „Ten 
dach 
oświetlony słońcem? Nikt nie wie, a chciałoby się wiedzieć. Boisz się, a jednak 
tęsknisz, by 
przekroczyć tę linię...”
Gdy pociąg zatrzymał się w Watford, Castle był jedynym wysiadającym z 
przedziału. Stał 
obok rozkładu jazdy i patrzył, jak ostatni pasażerowie przechodzą przez 
barierkę. Kobiety 
wśród nich nie było. Przed budynkiem stacji stanął na chwilę na końcu kolejki na 
przystanku 
autobusowym i ponownie przesunął wzrokiem po twarzach ludzi. Potem spojrzał na 
zegarek i 
ruszył z wystudiowanym niecierpliwym gestem, widocznym dla każdego, kto by go 
obserwował. Nikt za nim nie szedł, był tego pewien, ale denerwowała go myśl o 
kobiecie z 
pociągu i o tym, że nieco zlekceważył reguły. Należało być drobiazgowo uważnym. 
Z 
pierwszej poczty zadzwonił do biura i poprosił Cynthię – zawsze przychodziła 
wcześniej niż 
on, Watson czy Davis.
– Powiedz Watsonowi, że trochę się spóźnię – rzucił do słuchawki. – Musiałem się 
po 
drodze zatrzymać w Watford, by pójść do weterynarza. Buller ma dziwną wysypkę. 
Davisowi 
też przekaż.
Przez moment rozważał, czy dla zapewnienia sobie alibi nie lepiej byłoby 
naprawdę iść 
do weterynarza, zdecydował jednak, że zbyt wiele ostrożności szkodzi czasami 
równie jak 
zbyt mało. Prostota była zawsze najlepsza, tak samo jak opłacało się mówić 
prawdę, kiedy 
tylko było to możliwe, bo prawdy o tyle łatwiej się nauczyć niż kłamstwa. 
Poszedł do 
trzeciego baru kawowego z listy, którą miał w głowie, i czekał tam. Nie poznał 
idącego za 
nim wysokiego, szczupłego mężczyzny w płaszczu pamiętającym lepsze czasy. 
Mężczyzna 
przystanął przy jego stoliku i zapytał:
– Przepraszam, czy William Hatchard?
– Nie, nazywam się Castle.
– Przepraszam. Zdumiewające podobieństwo.
Castle wypił dwie filiżanki kawy i przeczytał Timesa. Cenił sobie aurę 
szacowności, która 
najwyraźniej otaczała czytelników tej gazety. Zobaczył, jak pięćdziesiąt metrów 
w dół ulicy 
mężczyzna z baru zawiązuje sznurowadło i poczuł się bezpieczny, tak jak kiedyś, 
gdy 
wieziono go ze szpitalnego oddziału na poważną operację. Poczuł się nagle jak 
przedmiot na 
taśmociągu, przenoszony w wyznaczone miejsce, nie odpowiadający przed nikim i 
przed 
niczym, nawet przed własnym ciałem, o wszystko się ktoś zatroszczy, na dobre czy 
na złe. 
Ktoś o najwyższych profesjonalnych kwalifikacjach. W taki sposób powinna w końcu 
przyjść 
śmierć, pomyślał, ruszając powoli, uszczęśliwiony, w ślad za obcym. Zawsze miał 
nadzieję, 
że na spotkanie śmierci pójdzie z tym samym uczuciem – że niedługo na zawsze 
wyzwoli się 
od niepokoju.
Zauważył, że ulica, w którą weszli, nazywała się Wiązowa, choć w zasięgu wzroku 
nie 
było wiązów ani żadnych innych drzew, a dom, do którego zmierzali, był równie 
anonimowy 
i nieciekawy jak jego własny. Frontowe drzwi były nawet ozdobione podobnymi 
witrażowymi panelami. Być może i tu przyjmował kiedyś dentysta. Idący przed nim 
szczupły 
mężczyzna zatrzymał się na chwilę przy żelaznej furtce prowadzącej do ogródka o 
rozmiarach 
stołu bilardowego, a potem ruszył dalej. Przy drzwiach były trzy guziki dzwonka, 
ale tylko 
przy jednym widniała wizytówka – bardzo zniszczona, z nieczytelnym napisem 
kończącym 
się na „półka z o. o.” Castle nacisnął przycisk i zobaczył, że jego przewodnik 
przeszedł przez 
ulicę i wracał drugą stroną. Naprzeciwko domu wyjął z rękawa chusteczkę i wytarł 
nos. To 
był prawdopodobnie znak, że wszystko jest w porządku, bo Castle natychmiast 
usłyszał 
skrzypienie schodów w domu. Zastanawiał się, czy podjęte środki ostrożności 
miały na celu 
upewnienie się, że nie jest śledzony, stanowiły zabezpieczenie przed jego 
ewentualną zdradą 
czy, co najbardziej prawdopodobne, przed obiema ewentualnościami. Nie obchodziło 
go to – 
niósł go taśmociąg.
Drzwi otwarły się ukazując znajomą twarz, której nie spodziewał się ujrzeć – 
niesamowicie błękitne oczy ponad szerokim, zapraszającym uśmiechem, mała blizna 
na 
lewym policzku, pamiątka rany zadanej mu jako dziecku w Warszawie, gdy miasto 
poddało 
się Hitlerowi.
– Borys! – wykrzyknął Castle. – Myślałem, że cię już nie zobaczę.
– Miło cię widzieć, Maurycy.
To dziwne, że tylko Sara i Borys mówili mu po imieniu, pomyślał. Dla matki w 
chwilach 
czułości był po prostu „drogi”, w biurze żył w świecie nazwisk i inicjałów. Z 
miejsca poczuł 
się jak w domu w tym dziwnym budynku, w którym nigdy przedtem nie był – 
zniszczonym, z 
wytartym chodnikiem na schodach. Z jakiegoś powodu przypomniał mu się ojciec. 
Być może 
w dzieciństwie poszedł razem z nim do takiego właśnie domu odwiedzić pacjenta.
Na półpiętrze wszedł za Borysem do małego, kwadratowego pokoju ze stołem, dwoma 
krzesłami i dużym, rozpiętym na stojaku obrazem, przedstawiającym liczną rodzinę 
posilającą się w ogrodzie przy stole zastawionym niezwykle różnorodnym 
jedzeniem. Dania 
stały jakby równolegle: szarlotka obok plastrów pieczeni wołowej, łosoś i patera 
jabłek obok 
wazy z zupą. Był tam dzban wody, butelka wina i dzbanek z kawą. Na półce leżało 
kilka 
słowników i wskaźnik, zwrócony w stronę tablicy, na której widniało na wpół 
zamazane 
słowo w języku, którego nie rozpoznał.
– Po twoim ostatnim raporcie, tym dotyczącym Mullera, zdecydowali przysłać mnie 
z 
powrotem – powiedział Borys. – Cieszę się, że tu jestem. Lubię Anglię znacznie 
bardziej niż 
Francję. Jak ci się układało z Iwanem?
– Dobrze. Ale to nie było to samo. – Castle zatęsknił za paczką papierosów, 
której nie 
miał. – Wiesz, jacy są Rosjanie. Miałem wrażenie, że mi nie ufa. I zawsze chciał 
więcej niż 
kiedykolwiek obiecałem dla was zrobić. Chciał nawet, żebym postarał się o 
przeniesienie do 
innej sekcji.
– Palisz marlboro, prawda? – zapytał Borys, wyciągając paczkę. Castle wziął 
papierosa.
– Borys, czy przez cały czas będąc tutaj wiedziałeś, że Carson nie żyje?
– Nie, nie wiedziałem. Dowiedziałem się kilka tygodni temu. Do dziś nie znam 
szczegółów.
– Zmarł w więzieniu. Na zapalenie płuc, tak przynajmniej mówią. Iwan z pewnością 
wiedział, ale pozwolili, żebym usłyszał to od Mullera.
– To był naprawdę taki wstrząs? W tych okolicznościach? Kiedy cię raz 
zaaresztują, nie 
ma wiele nadziei.
– Wiem, a jednak wierzyłem, że kiedyś znów go zobaczę, w bezpiecznym miejscu, 
gdzieś 
daleko od Afryki Południowej, może u mnie w domu, i będę mógł mu wtedy 
podziękować za 
uratowanie Sary. A teraz nie żyje, odszedł bez mojego podziękowania.
– Wszystko, co dla nas zrobiłeś, było rodzajem podziękowania. On by to 
zrozumiał. Nie 
musisz wcale odczuwać żalu.
– Nie? Tego nie można sobie wyrozumować. Z żalem jest trochę tak, jak z 
miłością.
Nieprawdopodobna sytuacja, pomyślał z odrazą. Z nikim na świecie nie mogę 
rozmawiać 
o wszystkim. Z nikim, z wyjątkiem tego człowieka, którego prawdziwego nazwiska 
nawet nie 
znam. Nie mógł rozmawiać z Davisem – ukrywał przed nim połowę swojego życia – 
ani z 
Sarą, która nie wiedziała nawet o istnieniu Borysa. Pewnego dnia powiedział 
Borysowi o 
nocy w Hotelu Polana, kiedy dowiedział się prawdy o Samie. Kontroler był dla 
niego trochę 
jak ksiądz dla katolika – człowiekiem przyjmującym czyjeś wyznania, jakiekolwiek 
by były, 
bez emocji.
– Kiedy zmienili mi kontrolera i Iwan przejął to po tobie, czułem się nieznośnie 
samotny. 
Nie mogłem z nim rozmawiać o niczym prócz interesów.
– Przykro mi, że musiałem wyjechać. Kłóciłem się z nimi o to. Zrobiłem, co 
mogłem, 
żeby zostać, ale wiesz, jak to jest u was. U nas jest tak samo. Żyjemy w 
pudełkach i to oni je 
dla nas wybierają.
Jakże często Castle słyszał to porównanie w swoim biurze. Obie strony 
posługiwały się 
tymi samymi frazesami.
– Czas zmienić książkę – powiedział.
– Dobrze. To wszystko? Nadałeś pilny sygnał przez telefon. Wiadomo coś więcej o 
Porton?
– Nie. Nie jestem pewien, czy wierzę w tę ich historię.
Siedzieli na niewygodnych krzesłach, rozdzieleni stołem jak nauczyciel i uczeń, 
tyle że w 
tym przypadku uczeń był dużo starszy od nauczyciela. Cóż, w konfesjonale też się 
zdarza, 
pomyślał Castle, że starszy mężczyzna spowiada się księdzu, który mógłby być 
jego synem. 
Podczas rzadkich spotkań z Iwanem ich rozmowy były zawsze krótkie, przekazywali 
sobie 
informacje, kwestionariusze, wszystko było ściśle na temat. Przy Borysie mógł 
się odprężyć.
– Francja to był dla ciebie awans? – wziął następnego papierosa.
– Nie wiem. Nigdy nie wiadomo, prawda? Chyba powrót tutaj jest awansem. To może 
znaczyć, że potraktowali twój ostatni raport bardzo poważnie i pomyśleli, że 
lepiej sobie z 
nim poradzę niż Iwan. A może Iwan się skompromitował? Nie wierzysz w tę historię 
z 
Porton, ale czy masz naprawdę solidne podstawy przypuszczać, że podejrzewają u 
was 
przeciek?
– Nie. Ale w takiej grze jak ta człowiek zaczyna ufać swoim instynktom, a oni 
rzeczywiście rutynowo kontrolują całą sekcję.
– Sam mówisz, że rutynowo.
– Tak, być może rutynowo, część tej kontroli jest zupełnie jawna, ile wydaje mi 
się, że to 
coś więcej. Myślę, że telefon Davisa jest na podsłuchu. Mój też może być, choć 
trudno mi w 
to uwierzyć. Tak czy owak, lepiej skończmy z tymi telefonicznymi sygnałami. 
Czytałeś mój 
raport o Mullerze i operacji Wujek Remus. Mam nadzieję, że został skierowany do 
kogoś 
innego u was, jeśli rzeczywiście zdarzył się przeciek. Czuję, że podsuwają mi 
znaczony 
banknot.
– Nie masz się czego bać. Byliśmy bardzo ostrożni z tym raportem, chociaż nie 
sądzę, 
żeby misja Mullera była znaczonym banknotem. Porton, być może, ale nie Muller. 
Otrzymaliśmy potwierdzenie tej misji z Waszyngtonu. Bierzemy Wujka Remusa bardzo 
poważnie i chcielibyśmy, żebyś się na nim skoncentrował. Ta operacja może 
wpłynąć na 
nasze interesy w rejonie Morza Śródziemnego, w Zatoce, na Oceanie Indyjskim. 
Nawet na 
Pacyfiku. Na dłuższą metę...
– Dla mnie nie ma „na dłuższą metę”, Borys. Tak się składa, że jestem w wieku 
emerytalnym.
– Wiem o tym.
– Chcę odejść. Teraz.
– To by nam się nie podobało. Następne dwa lata mogą okazać się bardzo ważne.
– Dla mnie też. Chciałbym je przeżyć na swój sposób.
– Co byś robił?
– Troszczyłbym się o Sarę i Sama, chodził do kina. Starzał się spokojnie. Byłoby 
dla was 
bezpieczniej zrezygnować ze mnie, Borys.
– Czemu?
– Muller przyjechał i siedział przy moim stole, jadł z nami i był grzeczny dla 
Sary. 
Łaskawy. Udawał, że nie ma bariery rasowej. Jak ja nie lubię tego człowieka! I 
jak ja 
nienawidzę tego całego pieprzonego BOSS. Nienawidzę ludzi, którzy zabili 
Carsona, a teraz 
nazywają to zapaleniem płuc. Nienawidzę ich za to, że próbowali zamknąć Sarę i 
dać Samowi 
urodzić się w więzieniu. Lepiej nie zatrudniać człowieka, który nienawidzi, 
Borys. Nienawiść 
pociąga za sobą błędy. Jest równie niebezpieczna jak miłość. Ja jestem podwójnie 
niebezpieczny, bo również kocham. Miłość to wada w naszym zawodzie, Borys.
Castle poczuł olbrzymią ulgę, mówiąc otwarcie do kogoś, kto, jak wierzył, 
rozumiał go. 
Błękitne oczy zdawały się ofiarowywać bezwarunkową przyjaźń, uśmiech zachęcał do 
zrzucenia z siebie ciężaru tajemnic.
– Wujek Remus to kropla, która przepełnia czarę – mówił dalej. – Potajemnie, 
razem z 
Amerykanami, będziemy pomagać tym draniom segregacjonistom. Wasze największe 
zbrodnie to przeszłość, Borys, a przyszłość jeszcze nie nadeszła. Nie mogę 
ciągle powtarzać: 
„Pamiętajcie Pragę, pamiętajcie Budapeszt!” – to było lata temu. Trzeba się 
zająć 
teraźniejszością, a teraźniejszość to Wujek Remus. Kiedy pokochałem Sarę, stałem 
się 
naturalizowanym Afrykaninem.
– To czemu mówisz, że jesteś niebezpieczny?
– Bo przez siedem lat zachowywałem spokój, a teraz go tracę. Za sprawą 
Corneliusa 
Mullera. Może C przysłał go do mnie właśnie dlatego. Może chce, żebym się 
załamał.
– Prosimy cię tylko, żebyś wytrzymał jeszcze trochę. Oczywiście, w tej grze 
pierwsze 
lata, kiedy sprzeczności nie rzucają się tak w oczy, a tajemniczość nie 
obezwładnia cię 
jeszcze jak histeria czy menopauza, zawsze są najłatwiejsze. Spróbuj się tak nie 
martwić, 
Maurycy. Bierz na noc valium czy mogadon. Przychodź do mnie, kiedy tylko 
poczujesz się 
załamany i będziesz chciał z kimś porozmawiać. To najmniej niebezpieczne.
– Wystarczająco dużo zrobiłem, żeby spłacić dług wobec Carsona, prawda?
– Tak, oczywiście, ale nie możemy cię teraz stracić, z uwagi na Wujka Remusa. 
Mówiłeś 
przecież, że stałeś się naturalizowanym Afrykaninem.
Castle poczuł się, jakby po udanej operacji wydobywał się spod działania środka 
znieczulającego.
– Przepraszam – rzekł. – Zrobiłem z siebie głupca. – Nie mógł sobie przypomnieć, 
co 
dokładnie mówił. – Daj mi się napić, Borys.
Borys otworzył biurko, wyjął butelkę i szklankę.
– Wiem, że lubisz J. & B. – powiedział, nalewając szczodrze. Patrzył, w jakim 
tempie 
Castle opróżnia szklankę. – Trochę za dużo ostatnio pijesz, co, Maurycy?
– Tak. Ale nikt o tym nie wie. Tylko Sara zauważyła.
– A jak ci się układa w domu?
– Sarę niepokoją te telefony. Wciąż myśli o zamaskowanych włamywaczach. A Sam ma 
złe sny, bo niedługo pójdzie do szkoły przygotowawczej dla białych. Nie daje mi 
spokoju 
myśl, co by się z nimi stało, gdyby mi się coś przytrafiło. W końcu coś się może 
przytrafić, 
prawda?
– Zostaw nam to wszystko. Zapewniam cię, że przygotowaliśmy twoją drogę ucieczki 
bardzo starannie. W razie jakiejkolwiek...
– Moją drogę ucieczki? A co z Sarą i Samem?
– Dołączą do ciebie. Możesz nam zaufać, Maurycy. Zaopiekujemy się nimi. My też 
wiemy, jak okazać wdzięczność. Przypomnij sobie Blake’a: my się troszczymy o 
swoich. – 
Borys podszedł do okna. – Wszystko jest naprawdę w porządku. Powinieneś się 
zbierać do 
biura. Mój pierwszy uczeń przyjdzie za kwadrans.
– Jakiego języka go uczysz?
– Angielskiego. I masz się ze mnie nie śmiać.
– Twój angielski jest prawie doskonały.
– Mój pierwszy dzisiejszy uczeń jest Polakiem, jak ja. Uciekł przed nami, nie 
przed 
Niemcami. Lubię go, jest zajadłym wrogiem Marksa. Uśmiechasz się. I tak jest 
lepiej. Nigdy 
nie dopuszczaj, żeby to wszystko się tak skumulowało.
– To ta kontrola... załamuje nawet Davisa, a on jest niewinny.
– Nie martw się. Chyba wiem, jak ich sprowokować.
– Staram się nie martwić.
– Zaczniemy od teraz używać trzeciej skrzynki kontaktowej, a jeśli będziesz miał 
trudności, daj mi natychmiast znać. Jestem tu tylko po to, żeby ci pomóc. Ufasz 
mi?
– Pewnie, że ci ufam, Borys. Chciałbym tylko, żeby twoi ludzie mi ufali. Ten 
książkowy 
szyfr to diabelnie wolny i przestarzały sposób komunikacji, poza tym wiesz, jak 
niebezpieczny.
– To nie jest tak, że ci nie ufamy. To dla twojego bezpieczeństwa. Twój dom może 
w 
każdej chwili zostać przeszukany, w ramach rutynowej kontroli. Z początku 
chcieli cię 
wyposażyć w sprzęt do mikrofilmowania, ale im nie pozwoliłem. Czy to cię 
zadowala?
– Mam jeszcze jedno życzenie.
– Mów.
– Chciałbym niemożliwego. Chciałbym, żeby nie było trzeba więcej kłamać. I 
chciałbym, 
żebyśmy byli po tej samej stronie.
– My?
– Ty i ja.
– Przecież jesteśmy.
– Tak, w tym wypadku... na jakiś czas. Wiesz, że Iwan próbował mnie kiedyś 
szantażować?
– Głupi. Chyba dlatego go stąd odesłali.
– Między nami zawsze wszystko było jasne. Przekazuję ci informacje o swojej 
sekcji, 
wszystko, czego chcesz. Nigdy nie udawałem, że podzielam twoją wiarę. Nigdy nie 
zostanę 
komunistą.
– Oczywiście. Rozumiemy twój punkt widzenia. Potrzebujemy cię tylko w związku z 
Afryką.
– Ale to ja muszę decydować, co wam przekazuję. Walczę po waszej stronie w 
Afryce, 
Borys, nie w Europie.
– Potrzebujemy tylko wszystkich szczegółów o Wujku Remusie.
– Iwan chciał bardzo dużo. Groził mi.
– Ale Iwana już nie ma. Zapomnij o nim.
– Lepiej byście sobie poradzili beze mnie.
– Nie. To Muller i jego przyjaciele lepiej by na tym wyszli – zaoponował Borys.
Odnawiający się czyrak pękł. Wyrzuciwszy z siebie wszystko, jak po ataku, Castle 
poczuł 
ulgę, jakiej nie doznawał nigdzie indziej.
2
Tym razem spotkali się w Travellers, gdzie sir John Hargreaves, należący do 
zarządu 
klubu, czuł się jak w domu, inaczej niż w Reformie. Było znacznie zimniej niż 
podczas ich 
ostatniego wspólnego lunchu i sir John nie widział powodu, by wychodzić i 
rozmawiać w 
parku.
– Wiem, co myślisz, Emmanuelu, ale wszyscy cię tu aż za dobrze znają – rzekł do 
doktora Percivala. – Zostawią nas samych z kawą. Już się nauczyli, że mówisz o 
rybach i o 
niczym innym. Przy okazji: jak ci smakował wędzony pstrąg?
– W porównaniu z tymi z Reformy raczej suchy – stwierdził Percival.
– A rostbef?
– Może nieco zanadto wysmażony.
– Nie sposób cię zadowolić, Emmanuelu. Zapal sobie.
– Jeśli to prawdziwa hawana...
– Naturalnie.
– Zastanawiam się, czy dostaniesz takie w Waszyngtonie.
– Wątpię, by odprężenie posunęło się tak daleko. W każdym razie kwestia promieni 
lasera będzie najważniejsza. Robi się z tego niezła rozgrywka, Emmanuelu. Czasem 
chciałbym wrócić do Afryki.
– Tej z dawnych lat.
– Tak, masz rację. Do Afryki z dawnych lat.
– Odeszła, na zawsze.
– Nie jestem taki pewny. Może, jeśli zniszczymy resztę świata, drogi zarosną i 
wszystkie 
nowe, luksusowe hotele się rozsypią, wrócą lasy, wodzowie, znachorzy. W 
północnowschodnim Transwalu do dziś żyje zaklinaczka deszczu.
– W Waszyngtonie też masz zamiar to powiedzieć?
– Nie, ale o Wujku Remusie będę rozmawiał bez entuzjazmu.
– Jesteś przeciwny tej operacji?
– Stany, my i Afryka Południowa: to nie jest dobry mariaż. Ale operacja ruszy, 
bo z braku 
prawdziwej wojny Pentagon chce prowadzić gry wojenne. Zostawiam Castle’a, żeby 
pograł z 
tym ich Mullerem. Przy okazji: on wyjechał do Bonn. Mam nadzieję, że Niemcy 
Zachodnie 
nie są zaangażowane w tę grę.
– Jak długo cię nie będzie?
– Mam nadzieję, że nie dłużej niż dziesięć dni. Nie lubię waszyngtońskiego 
klimatu, w 
żadnym ze znaczeń tego słowa. – Hargreaves z uśmiechem zadowolenia strząsnął 
długi wałek 
popiołu. – Cygara doktora Castro – powiedział – są w każdym calu równie dobre 
jak cygara 
sierżanta Batisty.
– Wolałbym, John, żebyś nie wyjeżdżał właśnie teraz, gdy mamy rybę na haczyku.
– Ufam, że ją złowisz bez mojej pomocy; poza tym to może być tylko stary kalosz.
– Nie sądzę. Można poznać, jak szarpie stary kalosz.
– Zostawiam to z ufnością w twoich rękach, Emmanuelu. I oczywiście w rękach 
Daintry’ego.
– A jeśli się nie zgodzimy?
– W takim razie ty musisz podjąć decyzję. W tej sprawie masz moje 
pełnomocnictwo. 
Ale, na miłość boską, Emmanuelu, nie rób niczego zbyt pochopnie.
– To zdarza się tylko gdy prowadzę jaguara, John. Łowiąc wykazuję bardzo dużo 
cierpliwości.
rozdział VI
1
Pociąg wiozący Castle’a przyjechał do Berkhamsted z czterdziestominutowym 
opóźnieniem. Gdzieś za Tring naprawiano tory i kiedy Castle pojawił się w 
biurze, jego pokój 
był dziwnie pusty. Davisa nie było, ale to nie tłumaczyło uczucia pustki – 
Castle często 
zostawał sam w pokoju, gdy Davis jadł lunch, był w toalecie czy w zoo, żeby 
zobaczyć się z 
Cynthią. Po półgodzinie zauważył na tacce kartkę od Cynthii: „Arthur źle się 
czuje. Daintry 
chce cię widzieć”. Przez chwilę Castle zastanawiał się kim, do diabła, jest 
Arthur; nie był 
przyzwyczajony do nazywania Davisa w myślach inaczej niż Davisem. Czyżby Cynthia 
zaczynała mięknąć po długim oblężeniu?, przemknęło mu przez głowę. Czy dlatego 
użyła 
imienia Davisa? Zadzwonił po nią i spytał:
– Co się dzieje z Davisem?
– Nie wiem. Jeden z tych facetów od środowiska zadzwonił, żeby go 
usprawiedliwić. 
Mówił coś o kurczach żołądka.
– Kac?
– Sam by zadzwonił, gdyby tylko o to chodziło. Nie wiedziałam, co mam robić, 
kiedy 
ciebie nie było, więc zatelefonowałam do doktora Percivala.
– Co powiedział?
– To samo co ty: że to kac. Widocznie pili razem wczoraj wieczorem, za dużo 
porto czy 
whisky. Pójdzie do niego w porze lunchu, wcześniej jest zajęty.
– Nie myślisz chyba, że to coś poważnego?
– Nie sądzę, żeby to był kac, ale chyba też nic groźnego. Gdyby tak było, doktor 
Percival 
zająłby się Davisem od razu, prawda?
– Wątpię, czy ma czas na leczenie, skoro C jest w Waszyngtonie – odparł Castle. 
– Pójdę 
do Daintry’ego. Który to pokój?
Castle otworzył drzwi pokoju 72. Byli tam Daintry i Percival. Odniósł wrażenie, 
że 
przerwał im rozmowę.
– O, Castle – powiedział Daintry. – Dobrze, że pana widzę.
– No to uciekam – odezwał się Percival.
– Porozmawiamy później, Percival. Nie zgadzam się z panem. Przykro mi, ale nie 
mogę.
– Pamięta pan, co mówiłem o skrzynkach i Benie Nicholsonie?
– Nie jestem malarzem – odparł Daintry – i nie rozumiem sztuki abstrakcyjnej. 
Zobaczymy się później, w każdym razie.
Gdy drzwi zamknęły się, Daintry przez chwilę siedział bez słowa. Potem 
powiedział:
– Nie lubię, kiedy ktoś pochopnie wyciąga wnioski. Nauczono mnie opierać się na 
dowodach, prawdziwych dowodach.
– Coś pana gnębi?
– Gdyby chodziło o chorobę, zbadałby krew, prześwietlił... Nie zgadywałby, na co 
ktoś 
choruje.
– Doktor Percival?
Daintry nie odpowiedział. Po chwili odezwał się:
– Nie wiem jak zacząć. Nie powinienem panu o tym mówić...
– O czym?
Na biurku stała fotografia pięknej dziewczyny. Daintry wciąż kierował na nią 
wzrok.
– Nie czuje się pan czasami tak cholernie samotny w tej firmie? – zapytał nagle.
Castle zawahał się.
– Cóż, trzymam się z Davisem. To mi dużo daje.
– Z Davisem? Chciałem z panem porozmawiać właśnie o Davisie.
Daintry wstał i podszedł do okna. Sprawiał wrażenie więźnia zamkniętego w celi. 
Gapił 
się ponuro na posępne niebo i ciągle miał wątpliwości.
– Szary dzień – powiedział. – W końcu naprawdę przyszła jesień.
– „Niestałość wokół widzę i upadek”* – zacytował Castle.
– Co to?
– Hymn, który śpiewałem w szkole.
Daintry wrócił za biurko i znów spojrzał na fotografię.
– Moja córka – stwierdził, jak gdyby czując potrzebę przedstawienia dziewczyny.
– Gratuluję, piękna dziewczyna.
– W weekend wychodzi za mąż, ale nie wydaje mi się, że powinienem pójść na ślub.
– Nie lubi pan przyszłego zięcia?
– Och, chyba jest w porządku. Nigdy go nie widziałem. Ale o czym bym z nim 
rozmawiał? O zasypce dla niemowląt Jamesona?
– Zasypce dla niemowląt?
– Jameson chce wygrać z zasypką Johnsona, tak przynajmniej mi mówiła – Daintry 
usiadł 
i zamilkł nieszczęśliwie.
– Davis najwidoczniej jest chory – rzekł Castle. – Spóźniłem się dzisiaj, wybrał 
zły dzień. 
Mam mnóstwo roboty z Zairem.
– Więc nie będę pana zatrzymywał, przepraszam. Nie wiedziałem, że Davis jest 
chory. To 
chyba nic poważnego?
– Nie sądzę. Doktor Percival wybiera się do niego w porze lunchu.
– Percival? – zainteresował się Daintry. – Czy Davis nie ma swojego lekarza?
– Jeśli odwiedzi go Percival, to na koszt firmy, prawda?
– Tak. Tylko że, między nami mówiąc, on chyba nieco wypadł z obiegu. Mam na 
myśli 
medycynę.
– To prawdopodobnie nic groźnego – w swoim głosie Castle usłyszał echo 
poprzedniej 
rozmowy.
– W zasadzie chciałem tylko pana zapytać, Castle, czy jest pan całkiem 
zadowolony z 
Davisa.
– Zadowolony? Co pan ma na myśli? Dobrze nam się razem pracuje.
– Czasami muszę zadawać raczej głupie pytania, jakby zbyt proste, ale 
bezpieczeństwo to 
mój zawód. To niekoniecznie musi wiele znaczyć. Davis gra, prawda?
– Trochę. Lubi rozmawiać o koniach. Nie sądzę, żeby wiele wygrywał czy 
przegrywał.
– I pije.
– Chyba nie więcej niż ja.
– Więc ma pan do niego całkowite zaufanie?
– Całkowite. Oczywiście wszyscy popełniamy błędy. Czy były na niego jakieś 
skargi? 
Nie chciałbym, żeby go przeniesiono, chyba że do Lourenço Marques...
– Proszę zapomnieć, że pana o to pytałem – zaznaczył Daintry. – Pytam tak o 
wszystkich. 
Nawet o pana. Zna pan malarza o nazwisku Nicholson?
– Nie. To ktoś od nas?
– Ależ nie. Czasami czuję, że tracę kontakt z rzeczywistością. Zastanawiam 
się... pan 
codziennie jeździ na noc do domu?
– Cóż... tak, codziennie.
– Gdyby z jakichś powodów musiał pan zostać na noc w Londynie, moglibyśmy zjeść 
razem kolację.
– To się nieczęsto zdarza – odparł Castle.
– Tak, oczywiście.
– Widzi pan, moja żona denerwuje się, gdy zostaje sama.
– Rozumiem, rzecz jasna. To był tylko przelotny pomysł. – Daintry znowu 
popatrzył na 
fotografię. – Czasami jadałem z córką kolację. Mam nadzieję, że będzie 
szczęśliwa, dałby 
Bóg. Chyba nic na to nie można poradzić...
Cisza oddzieliła ich od siebie jak zastały smog. Żaden nie widział chodnika, 
musieli 
badać drogę wyciągniętymi rękoma.
– Mojemu synowi daleko jeszcze do małżeństwa – odezwał się Castle. – Cieszę się, 
że nie 
muszę się tym martwić.
– Może przyjdzie pan w sobotę? Myślę, że mógłby pan zostać po prostu godzinkę 
lub 
dwie dłużej... Nie będę nikogo znał na przyjęciu, oprócz córki. I oczywiście jej 
matki. Moja 
córka powiedziała, że mógłbym przyprowadzić kogoś z biura, gdybym miał ochotę. 
Dla 
towarzystwa.
– Będzie mi oczywiście miło... jeśli pan naprawdę myśli... – powiedział Castle.
Rzadko mógł się oprzeć głosowi rozpaczy, jakkolwiek by brzmiał.
2
Po raz pierwszy Castle obył się bez lunchu. Nie przeszkadzał mu głód, a tylko 
odstępstwo 
od rutyny. Był niespokojny. Chciał się przekonać, że z Davisem wszystko w 
porządku.
Kiedy o pierwszej, zamknąwszy wszystkie papiery, włącznie ze sztywną notą 
Watsona, w 
sejfie, wychodził z wielkiego, anonimowego budynku, zobaczył w drzwiach Cynthię.
– Idę do Davisa, zobaczyć jak się czuje. Pójdziesz ze mną?
– Nie, czemu miałabym tam iść? Mam dużo zakupów do zrobienia. A ty czemu 
idziesz? 
To nic poważnego, prawda?
– Nie, ale pomyślałem sobie, że po prostu zajrzę do niego. Jest sam w domu, nie 
licząc 
tych gości ze środowiska, a oni nigdy nie wracają przed wieczorem.
– Doktor Percival obiecał go odwiedzić.
– Wiem, ale pewnie już stamtąd wyszedł. Myślałem, że może poszłabyś ze mną, po 
prostu zobaczyć...
– Jeśli nie będziemy długo siedzieć, cóż, pójdę. Nie musimy kupować kwiatów, jak 
do 
szpitala, co? – rzuciła szorstko.
Davis otworzył im drzwi ubrany w szlafrok. Jego twarz rozjaśniła się na chwilę, 
gdy 
zobaczył Cynthię. Szybko jednak dostrzegł, że nie przyszła sama.
– O, też jesteś – stwierdził bez entuzjazmu patrząc na Castle’a.
– Co się stało, Davis?
– Nie wiem, nic wielkiego. Staruszka wątroba się przypomina.
– Twój przyjaciel mówił przez telefon coś o kurczach żołądka – powiedziała 
Cynthia.
– Wątroba leży gdzieś obok żołądka, prawda? A może to nerki? Nie znam się na 
swojej 
wewnętrznej geografii.
– Pościelę ci łóżko, Arthur, kiedy będziecie rozmawiać – zwróciła się do niego 
Cynthia.
– Nie, nie, zostaw, proszę. Jest tylko trochę skopane. Siadajcie i rozgośćcie 
się. Napijcie 
się czegoś.
– Wy możecie się napić, ale ja ci pościelę łóżko.
– Ona ma bardzo silną wolę – zauważył Davis. – Czego się napijesz, Castle? 
Whisky?
– Owszem, małą.
Davis napełnił dwie szklanki.
– Lepiej nie pij, jeśli masz kłopoty z żołądkiem – rzucił Castle. – Co dokładnie 
powiedział Percival?
– Och, chciał mnie nastraszyć. Wszyscy lekarze to robią, prawda?
– Nic się nie stanie, jak wypiję sam.
– Powiedział, że jeśli nie przystopuję, grozi mi marskość wątroby. Jutro mam 
zrobić 
prześwietlenie. Mówiłem mu, że nie pijam więcej niż inni, a on na to, że 
niektóre wątroby są 
mniej odporne. Lekarze zawsze muszą mieć ostatnie słowo.
– Na twoim miejscu nie piłbym jednak whisky.
– Mówił, żebym się ograniczył, więc nalałem tylko pół szklanki. I powiedziałem 
mu, że 
dam sobie spokój z porto. I zrobię tak, na tydzień lub dwa. Sługa pana doktora. 
Miło, że 
wpadłeś, Castle. Ty wiesz, że Percival naprawdę mnie trochę wystraszył? Miałem 
wrażenie, 
że nie mówi wszystkiego, co wie. Nieładnie by było, gdyby zdecydowali się wysłać 
mnie do 
Lourenço Marques, a on by mnie nie puścił. I jeszcze jedno mnie martwi: mówili 
ci coś o 
mnie?
– Nie. Daintry pytał mnie dziś rano, czy jestem z ciebie zadowolony, a ja bez 
namysłu 
powiedziałem, że tak.
– Prawdziwy z ciebie przyjaciel, Castle.
– To tylko ta głupia kontrola. Pamiętasz, jak spotkałeś się z Cynthią w zoo? 
Powiedziałem, że byłeś u dentysty, ale jednak...
– Tak, ja już taki jestem, że zawsze mnie przyłapią. A prawie zawsze 
przestrzegam 
przepisów. To chyba mój sposób na lojalność. Ty taki nie jesteś. Chciałem raz 
wynieść raport 
i przeczytać przy jedzeniu, to mnie nakryli. Ty to robisz często, widziałem. 
Podejmujesz 
ryzyko, jak księża. Gdybym to ja spowodował ten przeciek, oczywiście 
nieświadomie, 
poszedłbym do ciebie do spowiedzi.
– Spodziewając się rozgrzeszenia?
– Nie, odrobiny sprawiedliwości.
– Pomyliłbyś się, Davis. Nie mam najmniejszego pojęcia, co to słowo znaczy.
– Więc skazałbyś mnie na rozstrzelanie o poranku?
– Nie. Ludzi, których lubię, zawsze bym rozgrzeszył.
– No cóż, w takim razie to ty stanowisz prawdziwe zagrożenie – orzekł Davis. – 
Jak 
długo, według ciebie, potrwa ta cholerna kontrola?
– Myślę, że dopóty, dopóki nie znajdą swojego przecieku lub nie stwierdzą, że go 
nie ma. 
Może jakiś facet z MI5 źle odczytał dowód?
– Albo jakaś kobieta, Castle. Czemu nie kobieta? To może być jedna z naszych 
sekretarek, skoro to nie ja, nie ty ani Watson. Ciarki mnie przechodzą na samą 
myśl. Cynthia 
obiecała zjeść ze mną kolację któregoś dnia. Czekałem na nią u Stone’a, a przy 
stoliku obok 
ładna dziewczyna też na kogoś czekała. Prawie się do siebie uśmiechaliśmy, bo 
oboje nas 
puszczono w trąbę. Wspólnicy w rozpaczy. W końcu bym się do niej odezwał, bo 
Cynthia 
mnie zawiodła, ale potem przyszło mi do głowy, że może została podstawiona, by 
mnie 
złapać, może słyszeli jak rezerwuję stolik ze służbowego telefonu. Może Cynthii 
rozkazano 
nie przyjść? A wiesz, kto potem przysiadł się do dziewczyny? Daintry.
– To pewnie była jego córka.
– Oni używają do tego nawet córek, prawda? Co za cholerny, głupi zawód. Nikomu 
nie 
można zaufać. Teraz nie ufam nawet Cynthii. Ścieli mi łóżko, i Bóg wie co się 
spodziewa w 
nim znaleźć. A znajdzie tylko wczorajsze okruszki. Pewnie wezmą je do analizy. W 
okruszku 
może być mikrofilm.
– Muszę już lecieć. Zair czeka.
– Niech mnie licho, jeśli whisky nie zmieniła smaku, odkąd Percival posiał mi w 
głowie 
te pomysły – Davis odstawił szklankę. – Myślisz, że mam marskość wątroby?
– Nie. Tylko przystopuj na jakiś czas.
– Łatwo powiedzieć. Jak się nudzę, to piję. Ty jesteś szczęśliwy, bo masz Sarę. 
Jak tam 
Sam?
– Często o ciebie pyta. Mówi, że nikt się tak dobrze nie bawi w chowanego jak 
ty.
– Miły bachor. Też bym chciał mieć takiego, ale tylko z Cynthią. Nieźle mi się 
marzy, 
co?!
– Klimat Lourenço Marques nie służy...
– Och, mówią, że dla dzieci do sześciu lat jest w porządku.
– Cóż, może Cynthia mięknie. W końcu ścieli ci łóżko.
– Tak, powiedziałbym, że mi matkuje, ale ona jest z tych, które ciągle szukają 
kogoś, 
kogo mogłyby uwielbiać. Polubiłaby kogoś poważnego, jak ty. Kłopot w tym, że 
kiedy jestem 
poważny, nie umiem zachowywać się poważnie. Powaga mnie peszy. Możesz sobie 
wyobrazić, że ktoś mnie uwielbia?
– Sam cię uwielbia.
– Wątpię, czy Cynthia lubi zabawę w chowanego.
Cynthia wróciła do pokoju.
– Twoje łóżko było strasznie skopane – stwierdziła. – Kiedy je ostatnio słałeś?
– Dochodząca przychodzi w poniedziałki i piątki, a dziś mamy czwartek.
– Czemu sam tego nie zrobisz?
– Kiedy się kładę, zawsze jakoś naciągam bety na siebie.
– A ci od środowiska co robią?
– Och, oni nauczyli się nie dostrzegać zanieczyszczeń, póki się ich o tym 
oficjalnie nie 
powiadomi.
Davis odprowadził ich do drzwi. Cynthia powiedziała: „Do jutra” i zeszła na dół. 
Przez 
ramię zawołała, że musi zrobić zakupy.
– „Nie powinna była na mnie spoglądać, gdy miłości nie miała na myśli”* – 
zacytował 
Davis.
Castle zdziwił się. Nie miał pojęcia, że Davis czytywał Browninga, chyba że w 
szkole.
– No cóż – odezwał się. – Trzeba wracać do roboty.
– Przykro mi, Castle, wiem, że ta robota cię irytuje. Nie symuluję, naprawdę. I 
to nie jest 
kac. Ręce i nogi mam jak z waty.
– Wracaj do łóżka.
– Chyba tak zrobię. Nie nadawałbym się teraz do zabawy w chowanego – dodał, 
wychylając się przez poręcz schodów i patrząc na odchodzącego Castle’a. Gdy ten 
dotarł na 
podest, Davis zawołał:
– Castle!
– Tak? – obejrzał się Castle.
– To wszystko chyba mi nie przeszkodzi?
– Przeszkodzi?
– Gdybym pojechał do Lourenço Marques, byłbym innym człowiekiem.
– Zrobiłem, co mogłem. Rozmawiałem z C.
– Fajny z ciebie gość, Castle. Dzięki, cokolwiek się stanie.
– Wracaj do łóżka i odpocznij.
– Chyba tak zrobię – odparł.
Ale gdy Castle się odwrócił, Davis ciągle stał w miejscu, patrząc w dół.
rozdział VII
1
Castle z Daintrym zajęli miejsca w tylnym rzędzie ponurej, pomalowanej na 
brązowo sali 
urzędu stanu cywilnego. Od około tuzina innych gości dzieliły ich cztery rzędy 
pustych 
krzeseł. Goście, podzieleni na rywalizujące ze sobą klany, jak na kościelnej 
ceremonii, 
spoglądali jedni na drugich z krytycznym zaciekawieniem i szczyptą pogardy. 
Chyba tylko 
szampan mógł doprowadzić do zawieszenia broni.
– To chyba Colin – rzekł pułkownik Daintry, wskazując młodego człowieka, który 
właśnie dołączył do jego córki, stojącej przy biurku urzędnika. – Nawet nie 
wiem, jak on się 
nazywa – dodał.
– Kim jest ta kobieta z chusteczką? Wygląda na to, że coś ją gnębi.
– To moja żona – odparł Daintry. – Mam nadzieję, że uda nam się wynieść, nim nas 
zauważy.
– Nie może pan tego zrobić. Córka nawet nie będzie wiedziała, że pan przyszedł.
Urzędnik przemówił. Ktoś powiedział: „Ciiii”, jakby znajdowali się w teatrze tuż 
po 
podniesieniu kurtyny.
– Pański zięć nazywa się Clutters – szepnął Castle.
– Jest pan pewien?
– Nie, ale jakoś tak usłyszałem.
Urzędnik, starannie unikając wzmianki o Bogu, złożył młodej parze najlepsze 
życzenia, 
określane czasami mianem świeckiego kazania. Kilka osób wyszło z sali, 
spoglądając 
przepraszająco na zegarki.
– Nie uważa pan, że też moglibyśmy wyjść? – zapytał Daintry.
– Nie.
Zdawało się jednak, że nikt nie zauważył ich stojących na Victorii. Podjechały 
taksówki, 
jak drapieżne ptaki, i Daintry podjął jeszcze jedną próbę ucieczki.
– To nie w porządku wobec pańskiej córki – argumentował Castle.
– Nawet nie wiem, dokąd oni wszyscy jadą. Chyba do hotelu – odpowiedział 
Daintry.
– Możemy pojechać za nimi.
Jechali więc – do Harrodsa i dalej, przez rzadką jesienną mgłę.
– Nie wiem, jaki hotel... – zaczął Daintry. – Chyba ich zgubiliśmy. – Pochylił 
się do 
przodu, by spojrzeć na jadący przed nimi samochód. – Nie mamy szczęścia. Widzę 
tył głowy 
mojej żony.
– To nikły punkt zaczepienia.
– Ale za to pewny. Byliśmy małżeństwem przez piętnaście lat. A nie rozmawiamy ze 
sobą od siedmiu – dodał ponuro.
– Szampan pomoże – odparł Castle.
– Kiedy ja nie lubię szampana. To cholernie miło z pana strony, Castle, że 
przyszedł pan 
ze mną. Nie stawiłbym temu czoła samotnie.
– Wypijemy tylko drinka i pójdziemy sobie.
– Nie wiem, dokąd jedziemy. Nie byłem w tej okolicy od lat. Tyle tu nowych 
hoteli...
– Zazwyczaj – rzekł Castle – jeśli nie do hotelu, jedzie się do domu panny 
młodej.
– Ona nie ma domu. Oficjalnie dzieli mieszkanie z przyjaciółką, ale 
najwidoczniej od 
dawna mieszka z tym Cluttersem. Clutters! Co za nazwisko!*
– Może on się nie nazywa Clutters. Urzędnik mówił bardzo niewyraźnie.
Taksówki zaczęły wyrzucać pozostałych gości, jak paczki owinięte w kolorowy 
papier, 
koło małego, przesadnie zadbanego domku przy biegnącej półkoliście ulicy. Na 
szczęście nie 
było ich wielu – tutejsze domy nie były budowane z myślą o dużych przyjęciach. 
Miało się 
wrażenie, że nawet pod ciężarem dwóch tuzinów osób ściany mogą się rozstąpić, a 
podłoga 
zarwać.
– Chyba wiem, gdzie jesteśmy – rzekł Daintry. – To dom mojej żony. Słyszałem, że 
kupiła coś w Kensington.
Po zatłoczonych schodach wślizgnęli się na górę. Z każdego stołu, z półek na 
książki, z 
pianina i gzymsu kominka spoglądały na gości porcelanowe sowy – czujne, 
drapieżne, o 
okrutnych, zakrzywionych dziobach.
– Tak, to z pewnością jej dom – stwierdził Daintry. – Zawsze pałała namiętnością 
do sów, 
a od czasu, gdy się rozstaliśmy, ta namiętność przybrała na sile.
W tłumie skupionym wokół bufetu nie mogli dojrzeć córki Daintry’ego. Rozlegały 
się 
sporadyczne wystrzały korków od szampana. Był i tort weselny, a na różowym 
rusztowaniu z 
cukru stała sowa z gipsu. Wysoki mężczyzna z wąsami przystrzyżonymi dokładnie 
jak wąsy 
Daintry’ego podszedł do nich.
– Nie wiem, coście za jedni, ale nie żałujcie se szampana... – Sądząc po slangu, 
którym 
się posługiwał, musiał chyba urodzić się podczas pierwszej wojny światowej. 
Sprawiał 
wrażenie roztargnionego, raczej staroświeckiego gospodarza. – Kelnerzy to 
niepotrzebny 
wydatek – wyjaśnił.
– Nazywam się Daintry.
– Daintry?
– To ślub mojej córki – wycedził Daintry.
– O, to pan musi być mężem Sylvii?
– Owszem. Ale nie dosłyszałem pańskiego nazwiska.
Mężczyzna odszedł od nich nagle, wołając: „Sylvia! Sylvia!”
– Wychodzimy – rzekł desperacko Daintry.
– Musi pan się przywitać z córką.
Jakaś kobieta przecisnęła się przez tłum gości otaczających bufet. Castle 
rozpoznał w niej 
osobę szlochającą podczas ceremonii, ale teraz z pewnością nie zbierało jej się 
na płacz.
– Edward powiedział mi, że jesteś, kochanie – rzekła. – Jak to miło, że 
przyszedłeś. 
Wiem, jak bardzo jesteś wciąż zabiegany
– Tak, rzeczywiście musimy się zbierać. To pan Castle. Z biura.
– To wasze przeklęte biuro... Miło mi pana poznać, panie Castle. Muszę znaleźć 
Elizabeth 
i Colina.
– Nie przeszkadzaj im. Naprawdę musimy iść.
– Ja też przyjechałam tylko na jeden dzień. Z Brighton. Edward mnie przywiózł.
– Kim jest Edward?
– Był szalenie pomocny. Zamówił szampana, takie rzeczy. Kobieta przy takich 
okazjach 
potrzebuje mężczyzny. Ani trochę się nie zmieniłeś, kochanie. Ile to już lat?
– Sześć, siedem?
– Jak ten czas leci.
– Nazbierałaś mnóstwo nowych sów.
– Sów? – odwróciła się, wołając: – Colin, Elizabeth, chodźcie tu!
Podeszli trzymając się za ręce. Dziecięce czułości nie pasowały Daintry’emu do 
córki, ale 
widocznie uznała, że w dniu ślubu należało się tak zachowywać.
– Jak słodko, że ci się udało, tato – powiedziała do niego. – Wiem, jak nie 
lubisz tego 
rodzaju spotkań.
– Na żadnym jeszcze nie byłem – Daintry popatrzył na jej towarzysza, z 
goździkiem w 
butonierce nowego, prążkowanego garnituru. Miał kruczoczarne, starannie 
zaczesane za uszy 
włosy.
– Miło mi pana poznać, sir. Elizabeth tyle mi o panu opowiadała.
– Nie mogę powiedzieć tego samego o panu – stwierdził Daintry. – Więc to pan 
jest Colin 
Clutters?
– Nie Clutters, ojcze. Co ci przyszło do głowy? Colin nazywa się Clough, to 
znaczy my 
nazywamy się Clough.
Fala spóźnionych gości, którzy nie byli na ceremonii, rozdzieliła Castle’a i 
pułkownika 
Daintry’ego. Człowiek w dwurzędowej kamizelce zagadnął Castle’a:
– Nie znam tu nikogo, oprócz Colina, oczywiście.
Rozległ się brzęk tłuczonej porcelany. Głos pani Daintry zagłuszył szum rozmów:
– Edwardzie, na miłość boską, czy to któraś z sów?
– Nie, nie! Nie przejmuj się, moja droga. To tylko popielniczka.
– Nikogo – powtórzył mężczyzna w kamizelce. – Przy okazji, nazywam się Joiner.
– Castle.
– Zna pan Colina?
– Nie, przyszedłem z pułkownikiem Daintrym.
– Kto to?
– Ojciec panny młodej.
Gdzieś zadzwonił telefon. Nikt nie zwrócił na to uwagi.
– Powinien pan zamienić kilka słów z młodym Colinem. Błyskotliwy gość.
– Dziwnie się nazywa, prawda?
– Dziwnie?
– No... Clutters.
– On się nazywa Clough.
– Widocznie źle usłyszałem.
Znowu coś się stłukło. Ponad wrzawą dał się słyszeć uspokajający głos Edwarda:
– Nie martw się, Sylvio, to nic poważnego. Sowy są całe.
– Całkiem rewolucjonizuje naszą reklamę.
– Pracujecie razem?
– Można powiedzieć, że zasypka dla niemowląt Jamesona to ja.
Edward znalazł się przy nich i chwycił Castle’a za ramię.
– Pan się nazywa Castle?
– Tak.
– Jest pan proszony do telefonu.
– Nikt przecież nie wie, że tutaj jestem.
– To kobieta. Trochę zdenerwowana; mówiła, że to pilne.
Castle pomyślał o Sarze. Wiedziała, że wybiera się na wesele, ale nawet Daintry 
nie 
wiedział, dokąd w końcu trafią. Czy Sam znowu zachorował?
– Gdzie jest telefon? – zapytał Castle.
– Proszę za mną – odparł Edward. Ale gdy doszli do białego aparatu obok białego 
małżeńskiego łoża, słuchawka leżała na widełkach. – Przykro mi. Myślę, że 
jeszcze 
zadzwoni.
– Podała nazwisko?
– Nie dosłyszałem przez ten hałas. Miałem wrażenie, że płacze. Wypij pan jeszcze 
szampana.
– Jeśli można, zostanę przy telefonie.
– Proszę wybaczyć, ale nie będę mógł zostać z panem. Widzi pan, muszę uważać na 
te 
wszystkie sowy. Gdyby którejś coś się stało, Sylvii pękłoby serce. Proponowałem, 
żeby je 
sprzątnąć, ale jest ich ponad setka. Byłoby tu bez nich pusto. Pan jest 
przyjacielem 
pułkownika Daintry’ego?
– Pracujemy w tym samym biurze.
– Jedno z tych sekretnych zajęć, prawda? Trochę mi niezręcznie spotykać się z 
nim w ten 
sposób. Sylvia nie sądziła, że on się zjawi. Chyba powinienem był taktownie 
wyjść. Ale kto 
by się wtedy zatroszczył o sowy?
Castle usiadł na brzegu olbrzymiego, białego łoża. Biała sowa stojąca przy 
telefonie 
patrzyła nań, jakby rozpoznając w nim przybysza, który tylko przysiadł na brzegu 
tego 
dziwnego, śnieżnego kontynentu – nawet ściany były białe, a pod stopami Castle’a 
leżał biały 
chodnik. Castle bał się – o Sarę, o siebie – strach ulatniał się z niemej 
słuchawki telefonu jak 
niewidzialny gaz. Tajemniczy telefon zagroził jemu i wszystkim, których kochał. 
Gwar 
głosów z salonu nie wydawał się teraz niczym więcej niż odgłosem dalekich rozmów 
za 
śnieżną pustynią. I wtedy zadzwonił telefon... Castle odsunął sowę i podniósł 
słuchawkę.
Ku swojej uldze usłyszał głos Cynthii.
– M.C.?
– Tak, skąd wiedziałaś, gdzie mnie szukać?
– Próbowałam w urzędzie, ale już was nie było, więc znalazłam panią Daintry w 
książce 
telefonicznej.
– Co się stało, Cynthio? Jesteś wzburzona.
– Stało się coś strasznego. Arthur nie żyje.
Znowu, jak kiedyś, przez chwilę zastanawiał się, kto to jest Arthur.
– Davis? Nie żyje? Przecież w przyszłym tygodniu miał wrócić do pracy.
– Wiem. Dochodząca znalazła go, kiedy przyszła, żeby... żeby posłać mu łóżko – 
głos 
Cynthii załamał się.
– Wracam do biura, Cynthio. Widziałaś się z Percivalem?
– To on mi powiedział, przez telefon.
– Muszę iść i powiedzieć Daintry’emu.
– Och, M.C., żałuję, że nie byłam dla niego milsza. Posłać łóżko – tylko to 
umiałam dla 
niego zrobić... – Castle słyszał, jak dziewczyna wciąga powietrze, usiłując nie 
szlochać.
– Przyjadę najszybciej jak się da. – Castle odłożył słuchawkę.
Salon był tak samo zatłoczony i głośny jak przedtem. Pokrojono tort i goście 
rozglądali 
się, gdzie ukryć swoje porcje, by nie przeszkadzały. Daintry stał samotnie za 
stołem 
zapchanym sowami, z kawałkiem tortu w palcach.
– Chodźmy stąd, Castle, na miłość boską – powiedział. – Nie pojmuję tego rodzaju 
przyjęć.
– Niech pan słucha, Daintry, dzwonili z biura. Davis nie żyje.
– Davis?
– Nie żyje. Doktor Percival...
– Percival! – wykrzyknął Daintry. – Boże, ten człowiek... – wepchnął swój tort 
między 
sowy. Wielka szara figurka spadła i roztrzaskała się o podłogę.
– Edwardzie – zakrzyknął kobiecy głos. – John stłukł szarą sowę.
Edward przepchnął się ku nim.
– Nie mogę być wszędzie na raz, Sylvio.
Za nim pojawiła się pani Daintry.
– John – powiedziała – ty przeklęty, stary, nudny głupcze, nigdy ci tego nie 
wybaczę, 
nigdy! I co ty właściwie robisz w moim domu?
– Chodźmy, Castle – zarządził Daintry. – Kupię ci nową sowę, Sylvio.
– Tamtej się nie da zastąpić.
– Umarł człowiek – rzekł Daintry. – Jego też się nie da zastąpić.
2
– Nie spodziewałem się tego – powiedział im Percival.
Castle’owi to zdanie wydało się dziwnie obojętne, zimne jak to biedne ciało w 
wymiętej 
piżamie, wyciągnięte na łóżku. Piżama była rozpięta, widać było nagi tors, 
długo, bez 
wątpienia, osłuchiwany w poszukiwaniu najsłabszego tonu serca – na próżno. 
Doktor Percival 
wydawał mu się dotąd bardzo przyjacielski, ale obecność zmarłego zmroziła tę 
przyjacielskość, a w dziwnym zdaniu, które wypowiedział, zabrzmiał niestosowny 
ton 
okraszonego zakłopotaniem usprawiedliwienia.
Nagłe przejście od obcych głosów, stada porcelanowych sów i wystrzałów korków od 
szampana u pani Daintry do tego zaniedbanego pokoju było dla Castle’a szokiem. 
Doktor 
Percival zamilkł, wypowiedziawszy swoje niestosowne zdanie, i nikt więcej się 
nie odezwał. 
Percival odstąpił od łóżka, jakby prezentując obraz parze nieżyczliwych krytyków 
i w 
napięciu czekał na ich opinię. Daintry również milczał. Zdawało się, że 
wystarcza mu 
obserwowanie Percivala, jak gdyby to do niego należało wytłumaczenie oczywistych 
błędów, 
które Daintry miał znaleźć na obrazie.
Castle poczuł, że musi przerwać długie milczenie.
– Co to za ludzie w salonie? Co oni robią?
Doktor Percival odwrócił się niechętnie od łóżka.
– Jacy ludzie? A, ci. Z Wydziału Specjalnego, rozglądają się.
– Po co? Myśli pan, że został zamordowany?
– Nie, nie. Oczywiście, że nie. Nic z tych rzeczy. Jego wątroba była w 
szokującym stanie. 
Kilka dni temu był prześwietlany.
– To czemu pan powiedział, że nie spodziewał się...?
– Nie spodziewałem się, że to się stanie tak szybko.
– Chyba odbędzie się sekcja?
– Oczywiście, oczywiście.
„Oczywistości” roiły się wokół ciała jak muchy.
Castle wyszedł do salonu. Na stoliku stała butelka whisky, brudna szklanka i 
egzemplarz 
Playboya.
– Mówiłem mu, żeby przestał pić – zawołał za nim Percival. – Nie zwracał na to 
uwagi.
W pokoju było dwóch mężczyzn. Jeden z nich wziął Playboya, przekartkował i 
potrząsnął 
nim. Drugi przetrząsał szuflady biurka.
– Tu jest notes z adresami. Lepiej przejrzyj nazwiska – powiedział do swojego 
towarzysza. – Sprawdź numery, jeśli się nie zgadzają.
– Ciągle nie rozumiem, czego oni szukają – odezwał się Castle.
– To tylko ze względów bezpieczeństwa – wyjaśnił Percival. – Próbowałem pana 
złapać, 
Daintry, bo tak naprawdę to pańska działka, ale był pan na jakimś ślubie czy 
czymś w tym 
rodzaju.
– Owszem.
– W biurze dopuszczono się ostatnio pewnych zaniedbań. C wyjechał, ale na pewno 
wolałby, żebyśmy się upewnili, czy ten biedak nie zostawił niczego 
rozgrzebanego.
– Na przykład numerów telefonów skojarzonych ze złymi nazwiskami? – zapytał 
Castle. 
– Nie nazwałbym tego zaniedbaniem.
– Oni zawsze tak postępują, nieprawdaż, Daintry?
Ale Daintry nie odpowiedział. Stał w drzwiach sypialni, wpatrzony w leżące tam 
ciało.
Jeden z mężczyzn powiedział:
– Zerknij no, Taylor – i podał drugiemu kartkę. Jego towarzysz przeczytał 
głośno: – 
Bonne chance, Kalamazoo, Widow Twanky.
– Trochę dziwne, nie?
– Bonne chance to po francusku, Piper – odpowiedział mu Taylor. – Kalamazoo 
brzmi jak 
miasto w Afryce.
– W Afryce? To może być ważne.
– Lepiej zajrzyjcie do Evening News – podsunął Castle. – Prawdopodobnie dowiecie 
się, 
że to imiona trzech koni. On grywał w każdy weekend.
– Aha – powiedział Piper. W jego głosie zabrzmiała nutka zniechęcenia.
– Myślę, że powinniśmy zostawić naszych przyjaciół z Wydziału Specjalnego i 
pozwolić 
im dokończyć w spokoju – orzekł Percival.
– Co z rodziną Davisa? – zapytał Castle.
– Biuro się już zatroszczyło. Wygląda na to, że miał jedynie kuzyna w Droitwich. 
Dentystę.
– Sir, tu jest coś, co mi trochę podejrzanie wygląda – oznajmił Piper, 
wyciągając w 
kierunku Percivala rękę z książką. Castle przechwycił ją. Był to mały wybór 
poezji Roberta 
Browninga. Wewnątrz znajdował się ekslibris z herbem i nazwą: Droitwich Royal 
Grammar 
School. Najwyraźniej książkę wręczono w roku 1910 jako nagrodę za wypracowania z 
angielskiego uczniowi Williamowi Davisowi, a William Davis napisał na niej 
czarnym 
atramentem swoim drobnym, przesadnie wyrobionym pismem: „Mojemu synowi Arthurowi 
w darze od ojca za piątkę z fizyki, 29 czerwca 1953”. Połączenie Browninga, 
piątki z fizyki i 
szesnastoletniego chłopca rzeczywiście wydawało się dziwne, ale Piper 
przypuszczalnie nie 
to miał na myśli mówiąc „podejrzane”.
– Co to jest? – zainteresował się Percival.
– Poezje Browninga. Nie widzę w tym nic podejrzanego.
Castle musiał jednak przyznać, że mała książeczka nie pasowała do Aldermaston, 
totka, 
Playboya, męczącej biurowej rutyny i Zairu. Czy wystarczy odpowiednio 
przetrząsnąć rzeczy 
po śmierci, by odkryć, że najprostsze nawet życie było skomplikowane? Davis, 
rzecz jasna, 
mógł zatrzymać książkę z synowskiego szacunku, było jednak oczywiste, że ją 
czytywał. 
Czyż nie cytował Browninga, gdy Castle po raz ostatni widział go żywego?
– Tam są zaznaczone fragmenty, sir, proszę spojrzeć – powiedział do Percivala 
Piper. – 
Pan się bardziej zna na książkowych szyfrach niż ja. Pomyślałem, że powinien pan 
o tym 
wiedzieć.
– Co pan o tym myśli, Castle?
– Rzeczywiście, niektóre fragmenty są zaznaczone. – Castle przekartkował 
książkę. – 
Książka należała do jego ojca i być może to on je zaznaczył, tyle że atrament 
zbyt świeżo 
wygląda. Postawił przy nich literę „c”.
– Jest w nich coś znaczącego?
Castle nigdy nie brał Davisa poważnie, ani jego picia, ani totka, ani nawet jego 
beznadziejnej miłości do Cynthii, ale martwego ciała nie można było tak łatwo 
zignorować. 
Po raz pierwszy poczuł prawdziwe zaciekawienie Davisem. Śmierć uczyniła go kimś 
ważnym. Sprawiła, że w pewnym sensie urósł. Umarli są być może mądrzejsi od nas.
Przewracał kartki małej książeczki jak członek Towarzystwa Browningowskiego 
zainteresowany interpretacją tekstu.
Daintry oderwał się od drzwi sypialni.
– I co? W tych podkreśleniach nie ma nic...
– Nic...?
– Znaczącego – powtórzył za Percivalem.
– Znaczącego? Myślę, że może być. Nastrój.
– Co pan przez to rozumie? – zapytał Percival. – Naprawdę myśli pan...? – w jego 
głosie 
zabrzmiała nadzieja, jakby życzył sobie, aby leżący za ścianą zmarły mógł 
stanowić 
zagrożenie dla bezpieczeństwa. I w pewnym sensie stanowił takie zagrożenie, 
pomyślał 
Castle. Miłość i nienawiść są niebezpieczne, jak ostrzegał Borysa. Przypomniała 
mu się 
scena: sypialnia w Lourenço Marques, szum klimatyzatora, głos Sary w słuchawce: 
„Jestem”, 
a potem nagła wielka radość. Jego miłość do Sary zaprowadziła go do Carsona, a 
Carson w 
końcu do Borysa. Zakochany kroczy przez świat jak anarchista z bombą zegarową w 
kieszeni.
– Naprawdę myśli pan, że to jakiś dowód? – podjął Percival. – Pana uczono 
szyfrowania, 
mnie nie.
– Proszę posłuchać tego fragmentu. Jest zaznaczony pionową linią i literą „c”:
To tylko rzeknę, co przyjaciel bliski,
Lecz z większym wszak uniesieniem:
I dłoń twą krótko zatrzymam w uścisku...*
– Ma pan pojęcie co znaczy to „c”? – zapytał Percival, znowu z nadzieją, która 
zirytowała 
Castle’a. – Mogłoby to znaczyć „czyste”, aby pamiętał, że nie użył jeszcze tego 
fragmentu. 
Posługując się książką przy szyfrowaniu trzeba chyba na to uważać.
– Mogło tak być. A tu mamy kolejny zaznaczony fragment:
Jakże cenne są te szare oczy
I te pukle ciemne tyle warte,
Żeby człowiek w agonii krwią broczył
I na jedną wszystko rzucił kartę...*
– Mnie to wygląda na poezję, sir – odezwał się z boku Piper.
– I znowu pionowa linia i „c”, doktorze.
– Więc pan naprawdę uważa...
– Davis powiedział mi kiedyś: „Kiedy jestem poważny, nie umiem zachowywać się 
poważnie”. Myślę więc, że szukał słów u Browninga.
– A „c”?
– To imię dziewczyny, doktorze. Cynthia, jego sekretarka, w której był 
zakochany. Jedna 
z nas. To nie jest sprawa dla Wydziału Specjalnego.
Daintry, który stał dotychczas pogrążony w myślach, niespokojny, teraz odezwał 
się 
ostrym, oskarżycielskim tonem:
– Należy przeprowadzić sekcję.
– Oczywiście – odparł Percival. – Jeśli jego lekarz sobie zażyczy. Nie jestem 
jego 
lekarzem, nie konsultował się ze mną. Poza tym był przecież prześwietlany.
– Jego lekarz powinien tu być.
– Zawiadomię go jak tylko ci chłopcy skończą. Pan pierwszy powinien docenić wagę 
całej tej sytuacji. Bezpieczeństwo przede wszystkim.
– Zastanawiam się jednak, co wykaże sekcja, doktorze.
– Chyba mogę to panu powiedzieć: jego wątroba jest niemal doszczętnie 
zniszczona.
– Zniszczona?
– Oczywiście przez alkohol, pułkowniku. Cóż innego? Nie słyszał pan, co mówiłem 
Castle’owi?
Castle zostawił ich zajętych swoim zawoalowanym pojedynkiem. Trzeba było ostatni 
raz 
spojrzeć na Davisa, zanim zajmie się nim patolog. Był rad, że twarz Davisa nie 
wyrażała bólu. 
Zakrył zapadniętą klatkę piersiową połami piżamy. Brakowało guzika – 
przyszywanie 
guzików nie należało do obowiązków dochodzącej. Telefon przy łóżku brzęknął i 
ucichł. 
Gdzieś daleko pewnie odłączono właśnie od linii mikrofon i magnetofon. Davis nie 
był już 
pod nadzorem. Uciekł.
rozdział VIII
1
Castle zasiadł do swojego ostatniego, jak sądził, raportu. Po śmierci Davisa 
informacje z 
sekcji afrykańskiej musiały oczywiście przestać napływać. Jeśli przecieki 
utrzymają się, nie 
będzie wątpliwości, kto jest za nie odpowiedzialny, ale jeśli się skończą, winę 
z pewnością 
przypisze się zmarłemu. Davis był ponad cierpieniem, jego teczka zostanie 
zamknięta i 
wysłana gdzieś do centralnego archiwum, gdzie nikt nie będzie zawracał sobie 
głowy jej 
przeglądaniem. A gdyby zawierała historię zdrady? Byłaby dobrze strzeżona przez 
trzydzieści 
lat, jak gabinetowe sekrety. W pewien smutny sposób ta śmierć była 
opatrznościowa.
Castle słyszał, jak Sara czyta Samowi przed snem. Jego zwykła pora zasypiania 
minęła 
pół godziny temu, ale dziś Sam potrzebował więcej troski niż zwykle, bo pierwszy 
tydzień 
szkoły upłynął nieszczęśliwie.
Szyfrowanie raportu za pomocą książki było nieznośnie długie i powolne. Castle 
wiedział, że nie dokończy już „Wojny i pokoju”. Nazajutrz spali swój egzemplarz 
w ognisku 
z jesiennych liści – ze względów bezpieczeństwa – nie czekając już na 
Trollope’a. Czuł ulgę i 
żal. Ulgę, bo na tyle, na ile mógł, spłacił dług wdzięczności wobec Carsona; żal 
– że nie 
będzie już w stanie skompletować dossier operacji Wujek Remus i dokończyć zemsty 
na 
Mullerze.
Skończywszy raport zszedł na dół i czekał na Sarę. Jutro niedziela. Będzie 
musiał 
zostawić swój raport w skrzynce kontaktowej – tej trzeciej skrzynce, której już 
więcej nie 
użyje. Z budki telefonicznej na Piccadilly Circus, nim złapał pociąg z Euston, 
przekazał 
wiadomość o raporcie w skrzynce. Ten sposób nawiązywania ostatniego kontaktu był 
przesadnie wolny; szybszy i niebezpieczniejszy zarezerwowano jedynie na wypadek 
sytuacji 
krytycznej. Castle nalał sobie potrójną J. & B. i dochodzący z góry szmer głosów 
uspokoił go 
na pewien czas. Usłyszał nad sobą odgłos delikatnie zamykanych drzwi, w 
korytarzu nad nim 
rozległy się kroki; schody zawsze skrzypiały, gdy ktoś schodził – jak nudne, 
jednostajne, 
nawet nie do zniesienia musi to być dla niektórych, myślał. Dla niego jednak 
oznaczało to 
poczucie bezpieczeństwa, którego utraty wciąż się obawiał. Doskonale wiedział, 
co powie 
Sara, gdy zejdzie do salonu, i wiedział, co on jej odpowie. Ta wiedza chroniła 
przed 
ciemnością na zewnątrz, na King’s Road, i palącą się lampą przy komisariacie 
policji na rogu. 
Castle wyobrażał ich sobie, gdy przyjdzie czas: umundurowanego policjanta, 
znanego mu 
najpewniej z widzenia, i funkcjonariusza Wydziału Specjalnego.
– Nalałeś sobie whisky?
– Może tobie też nalać?
– Małą, kochanie.
– Jak się czuje Sam?
– Spał już, zanim go otuliłam.
Jak w nieuszkodzonym telegramie, zgadzało się każde słowo. Castle podał Sarze 
szklankę. Dopiero teraz był w stanie mówić o tym, co się stało.
– Jak się udał ślub, kochanie?
– Dość fatalnie. Było mi przykro z powodu tego biedaka Daintry’ego.
– Czemu biedaka?
– Tracił córkę; poza tym wątpię, by miał jakichś przyjaciół.
– W twoim biurze jest wielu samotnych.
– Owszem. Wszyscy ci, którzy się dla towarzystwa nie pożenili. Dopij, Saro.
– Co ci się tak spieszy?
– Chcę, żebyśmy wypili jeszcze po jednej.
– Czemu?
– Mam złe wieści, Saro. Nie mogłem mówić przy Samie. O Davisie. Davis nie żyje.
– Nie żyje? Davis?
– Tak.
– Jak to się stało?
– Doktor Percival mówi, że to wątroba.
– Ale wątroba nie zabija tak z dnia na dzień.
– To Percival tak mówi.
– Nie wierzysz mu?
– Nie. Nie całkiem. Myślę, że Daintry też mu nie wierzy.
– Biedny Davis. – Sara nalała sobie whisky wysoko na dwa palce. Nigdy przedtem 
nie 
widział, żeby tyle piła.
– Daintry domaga się niezależnej sekcji zwłok. Percival był na nią gotów. Ma 
oczywiście 
pewność, że sekcja potwierdzi jego diagnozę.
– Jeśli jest pewien, to chyba musi to być prawda?
– Nie wiem, naprawdę nie wiem. Tyle rzeczy można w tej firmie zaaranżować. Może 
nawet sekcję.
– Co powiemy Samowi?
– Prawdę. Niedobrze ukrywać śmierć przed dzieckiem. Ludzie ciągle umierają.
– Ale on tak kochał Davisa. Pozwól mi nic mu nie mówić przez tydzień lub dwa, 
kochanie. Zanim się przyzwyczai do szkoły.
– Ty wiesz najlepiej.
– Dałby Bóg, żebyś odszedł od tych ludzi.
– Odejdę, za kilka lat.
– Mam na myśli teraz, w tej chwili. Wyciągnęlibyśmy Sama z łóżka i polecieli za 
granicę 
pierwszym samolotem, dokądkolwiek.
– Poczekaj, aż dostanę emeryturę.
– Mogłabym pracować, Maurycy. Moglibyśmy pojechać do Francji, ludzie tam są 
przyzwyczajeni do mojego koloru skóry.
– To niemożliwe, Saro, jeszcze nie teraz.
– Dlaczego? Podaj mi jeden konkretny powód.
– Wiesz, należy złożyć wymówienie – starał się mówić lekkim tonem.
– Czy oni się przejmują takimi rzeczami? – odparła.
Castle był wystraszony szybkością, z jaką się domyśliła, gdy po chwili spytała:
– A czy Davisowi dali wymówienie?
– Jeśli to była wątroba...
– Nie wierzysz w to, prawda? Nie zapominaj, że kiedyś dla ciebie, dla nich, 
pracowałam. 
Byłam twoją agentką. Nie myśl, że nie zauważyłam, jaki byłeś niespokojny przez 
ostatni 
miesiąc, nawet z powodu inkasenta. Był przeciek, tak? W twojej sekcji?
– Chyba tak uważają.
– I przypięli to Davisowi. Wierzysz, że Davis był winny?
– Mógł to zrobić nieświadomie. Był bardzo nieostrożny.
– Myślisz, że mogli go zabić za nieostrożność?
– W naszej branży funkcjonuje coś takiego jak zbrodnicza nieostrożność.
– Więc zamiast Davisa mogli podejrzewać ciebie. I wtedy to ty byś umarł. Od 
nadmiaru J. 
& B.
– Och, ja zawsze byłem bardzo ostrożny. Z wyjątkiem chwili, kiedy się w tobie 
zakochałem – zażartował.
– Dokąd idziesz?
– Mam ochotę odetchnąć. Buller też.
2
Po drugiej stronie długiej alei biegnącej przez błonia, zwanej z jakiejś 
przyczyny Cold 
Harbour, zaczynał się bukowy las, opadający stokiem ku drodze do Ashridge. 
Castle siadł na 
skarpie, a Buller buszował wśród opadłych liści. Castle wiedział, że nie ma po 
co tu tkwić. 
Ciekawość go nie usprawiedliwiała. Powinien zostawić raport w skrzynce i odejść. 
Drogą z 
Berkhamsted powoli przejechał samochód i Castle spojrzał na zegarek. Od chwili, 
gdy nadał 
sygnał z budki na Piccadilly Circus, minęły cztery godziny. Mógł już rozpoznać 
numer 
rejestracyjny samochodu, ale, jak należało się spodziewać, był mu on równie obcy 
jak auto, 
mała czerwona toyota. Wóz zatrzymał się nieopodal stróżówki przy wjeździe do 
Ashridge 
Park. W zasięgu wzroku nie było żadnego innego samochodu ani pieszego. Kierowca 
zgasił 
światła, lecz po chwili jakby się rozmyślił i zapalił je ponownie. Hałas za 
plecami Castle’a 
przyspieszył bicie jego serca, ale był to tylko Buller przeciskający się 
niezdarnie przez orlice.
Castle wspiął się na górę pośród wysokich drzew o oliwkowej korze, czarnych na 
tle 
ostatnich promieni światła. Ponad pięćdziesiąt lat temu odkrył dziuplę w jednym 
z pni... w 
czwartym, piątym, szóstym drzewie od drogi. Wtedy musiał się wyciągnąć jak tylko 
mógł, by 
dosięgnąć otworu w pniu, ale jego serce biło tak samo kapryśnie jak dziś. Jako 
dziesięcioletni 
chłopiec zostawił tam wiadomość komuś, kogo kochał. Dziewczynka miała tylko 
siedem lat. 
Kiedy byli razem na pikniku, pokazał jej skrytkę i powiedział, że następnym 
razem, gdy tam 
przyjdzie, zostawi dla niej coś ważnego.
Za pierwszym razem zostawił duży miętowy cukierek zawinięty w woskowany papier; 
gdy ponownie zajrzał do dziupli, cukierka nie było. Potem zostawił kartkę z 
wyznaniem 
miłości – dużymi literami, bo dziewczynka dopiero zaczynała czytać – ale 
następnym razem 
kartka tkwiła tam, gdzie ją włożył, tyle, że zeszpecona wulgarnym rysunkiem. 
Ktoś obcy, jak 
sądził, wytropił skrytkę. Nie przyszło mu do głowy, że to ona była za to 
odpowiedzialna, 
dopóki nie zobaczył, jak pokazuje mu język, idąc drugą stroną High Street. 
Uświadomił sobie, 
że była zawiedziona, nie znalazłszy następnego cukierka. Po raz pierwszy 
doświadczył wtedy 
cierpienia o podłożu seksualnym i nie wrócił do drzewa do czasu, gdy prawie 
pięćdziesiąt lat 
później mężczyzna, którego nigdy potem nie zobaczył, poprosił go w saloniku w 
Regent 
Palace o wskazanie miejsca na kolejną bezpieczną skrzynkę kontaktową.
Wziął Bullera na smycz i ze swej kryjówki w orlicach obserwował. Człowiek z 
samochodu musiał użyć latarki, by znaleźć dziuplę. Castle widział przez moment, 
gdy światło 
latarki ześlizgnęło się z pnia, zarys dolnej połowy jego ciała – tłusty brzuch, 
rozpięty 
rozporek. Sprytnie pomyślane: mężczyzna zgromadził nawet odpowiednią ilość 
moczu. Gdy 
latarka zapaliła się znowu i oświetliła powrotną drogę do Ashridge, Castle 
ruszył ku domowi. 
To ostatni raport, powiedział sobie i jego myśli powędrowały z powrotem ku 
siedmioletniej 
dziewczynce. Na pikniku, gdy po raz pierwszy się spotkali, wyglądała na samotną, 
była 
nieśmiała i brzydka i być może dlatego go pociągała.
Czemu niektórzy z nas, zastanawiał się Castle, niezdolni są kochać sukces, 
władzę czy 
niepospolite piękno? Dlatego, że czujemy się ich niewarci, bardziej swojsko nam 
z porażką? 
Nie wierzył, że tak jest. Być może ktoś zatroszczył się o odpowiednie proporcje, 
jak Chrystus, 
ta legendarna postać, w którą chciał wierzyć. „Przyjdźcie do Mnie wszyscy, 
którzy utrudzeni i 
obciążeni jesteście.”* Mimo młodego wieku, ta dziewczynka na sierpniowym pikniku 
była 
obciążona swoją nieśmiałością i wstydem. Być może po prostu chciał, żeby poczuła 
się przez 
kogoś kochana, więc sam ją pokochał. To nie była litość, nie bardziej niż gdy 
zakochał się w 
Sarze, brzemiennej za sprawą innego mężczyzny. Znalazł się tam, by wyrównać 
proporcje, to 
wszystko.
– Długo cię nie było – zauważyła Sara, gdy pojawił się w drzwiach.
– Bardzo potrzebowałem spaceru. Jak tam Sam?
– Śpi smacznie. Nalać ci whisky?
– Jeszcze jedną małą, poproszę.
– Małą? Dlaczego?
– Nie wiem. Może po prostu chcę pokazać, że umiem przystopować? Może dlatego, że 
czuję się szczęśliwszy? Nie pytaj dlaczego, Saro. Szczęście ucieka, gdy o nim 
mówisz.
Wymówka przekonała ich oboje. W ostatnim roku spędzonym przez nich w Południowej 
Afryce Sara nauczyła się nie wypytywać go za bardzo.
Tej nocy Castle długo leżał w łóżku, powtarzając sobie wciąż ostatnie słowa 
raportu, 
napisane z pomocą „Wojny i pokoju*. Otwierał książkę na chybił trafił kilka 
razy, szukając 
sortes Virgilianae*, zanim wybrał zdanie, na którym oparł szyfr: „Mówisz: nie 
jestem wolny. 
Ale podniosłem rękę i pozwoliłem jej opaść”. Wybierając ten fragment, rzucił 
jakby 
wyzwanie obu stronom. Ostatnie słowo raportu, ktokolwiek – Borys czy ktoś inny – 
miał je 
zdekodować, brzmiało: „Żegnajcie”.
Część czwarta
rozdział I
1
Po śmierci Davisa noce Castle’a były wypełnione snami: snami uformowanymi z 
rozbitych kawałków przeszłości, towarzyszącymi mu do świtu. Davisa w nich nie 
było – być 
może dlatego, że myśli o nim w ich okrojonej teraz i smutnej podsekcji 
wypełniały wiele 
godzin dnia. Duch Davisa unosił się nad sprawą Zairu, a telegramy kodowane przez 
Cynthię 
stały się bardziej zniekształcone niż kiedykolwiek.
Castle śnił więc o Południowej Afryce poskładanej z nienawiści, choć czasami 
kawałki 
jego snu przemieszane były z inną Afryką – zapomniał już, jak bardzo ukochaną. W 
jednym 
ze snów spotkał nagle Sarę, w zaśmieconym johannesburskim parku, siedzącą na 
ławce 
przeznaczonej dla czarnych. Odwrócił się wtedy, by poszukać innej ławki. W 
drzwiach 
łazienki rozstał się z Carsonem, który wybrał łazienkę dla czarnych, zostawiając 
Castle’a na 
zewnątrz, zawstydzonego swoim tchórzostwem. Ale trzeciego dnia nawiedził go 
zupełnie 
inny sen.
– Zabawne – powiedział do Sary, kiedy się obudził. – Śnił mi się Rougemont. Nie 
myślałem o nim od lat.
– Rougemont?
– Zapomniałem, nigdy nie znałaś Rougemonta.
– Kto to był?
– Farmer z Wolnego Państwa*. W pewnym sensie lubiłem go tak bardzo jak Carsona.
– Czy on był komunistą? Pewnie nie, skoro był farmerem.
– Nie. Był jednym z tych, którzy mieli zginąć, gdy twoi ludzie przejmą władzę.
– Moi ludzie?
– Myślałem, oczywiście, „nasi ludzie” – poprawił się szybko ze smutkiem, jakby 
bojąc 
się złamać układ.
Rougemont mieszkał na skraju półpustyni, opodal starego pola bitwy z czasów 
wojny 
burskiej. Jego przodkowie, hugonoci, uciekli z Francji podczas prześladowań, ale 
Rougemont 
nie mówił po francusku, tylko po angielsku i w afrikaans. Wyssał z mlekiem matki 
holenderski sposób życia, ale nie apartheid. Trzymał się od niego z dala – nie 
zagłosowałby 
na nacjonalistów, gardził członkami Partii Zjednoczonej, a jakieś nieokreślone 
poczucie 
lojalności wobec przodków powstrzymywało go przed oddaniem głosu na małą grupkę 
zwolenników postępu. Nie było to podejście heroiczne, lecz być może w jego 
oczach, tak jak 
w oczach jego dziadka, heroizm zaczynał się tam, gdzie kończyła się polityka. 
Swoich 
robotników traktował Rougemont grzecznie i ze zrozumieniem, bez wywyższania się. 
Castle 
przysłuchiwał się kiedyś jego rozmowie z czarnym brygadzistą na temat zbiorów – 
dyskutowali jak równy z równym. Rodzina Rougemonta i plemię, z którego pochodził 
brygadzista, pojawiły się w Afryce Południowej mniej więcej w tym samym czasie. 
Dziadek 
Rougemonta nie był strusim milionerem z Kraju Przylądkowego jak dziadek 
Corneliusa 
Mullera; w wieku sześćdziesięciu lat stary Rougemont wyprawiał się z oddziałem 
de Weta* 
przeciwko angielskim najeźdźcom i został ranny, tu, na pobliskim kopje*, 
pochylonym nad 
farmą, gdzie Buszmeni przed setkami lat rzeźbili w skałach kształty zwierząt.
„Wyobrażasz sobie, tak się wspinać pod ogniem, z plecakiem na grzbiecie...” – 
powiedział kiedyś Rougemont do Castle’a. Podziwiał brytyjskich żołnierzy za ich 
odwagę i 
wytrwałość z dala od domu, jakby byli legendarnymi rabusiami z historycznej 
książki, jak 
wikingowie, którzy kiedyś wylądowali na saksońskim wybrzeżu. Nie chował urazy do 
tych 
wikingów, którzy zostali, może tylko odczuwał pewną litość w stosunku do ludzi 
pozbawionych korzeni w tym starym, zmęczonym, pięknym kraju, w którym jego 
rodzina 
osiedliła się trzysta lat temu. Pewnego dnia, nad szklanką whisky, powiedział 
Castle’owi: 
„Mówisz, że piszesz esej o apartheidzie, ale nigdy nie zrozumiesz złożoności 
tego kraju. 
Nienawidzę apartheidu tak mocno jak ty, ale jesteś mi bardziej obcy niż 
którykolwiek z moich 
robotników. Nasze miejsce jest tutaj, a ty jesteś obcy, jak turyści, którzy 
przychodzą i 
odchodzą”. – Castle był pewien, że gdyby nadszedł czas podjęcia decyzji, 
Rougemont zdjąłby 
strzelbę ze ściany salonu i stanął w obronie tego kamienistego zakątka na skraju 
pustyni. Nie 
zginąłby walcząc za apartheid czy białą rasę, ale za wszystkie swoje morgen, 
nękane suszami, 
powodziami, trzęsieniami ziemi, pomorem bydła, i wężami, które uważał za 
niegroźną plagę, 
jak moskity.
– Czy Rougemont był jednym z twoich agentów? – zapytała Sara.
– Nie, ale, co dziwne, właśnie przez niego poznałem Carsona.
Mógł dodać: „A dzięki Carsonowi dołączyłem do wrogów Rougemonta”. To Rougemont 
wynajął Carsona, aby ten bronił jednego z jego robotników, niesłusznie 
oskarżonego przez 
miejscową policję o użycie przemocy.
– Czasami żałuję, że już nie jestem twoją agentką – przyznała Sara. – Dużo mniej 
mi 
mówisz niż wtedy.
– Nigdy nie mówiłem ci wiele. Może myślałaś, że tak było, ale mówiłem ci 
najmniej jak 
mogłem, dla twojego dobra, a i wtedy często kłamałem, na przykład o tej książce 
o segregacji.
– Myślałam, że w Anglii będzie inaczej – rzekła. – Myślałam, że nie będzie już 
więcej 
tajemnic. – Westchnęła i za chwilę znów spała.
A Castle jeszcze długo nie zmrużył oka. W takich chwilach nachodziła go 
przemożna 
pokusa, aby jej zaufać, wyznać wszystko, jak mężczyzna, który przeżył przelotny 
romans, 
romans skończony, chce nagle powierzyć żonie całą smutną historię, wyjaśnić raz 
na zawsze 
wszystkie niewyjaśnione chwile milczenia, drobne oszustwa, zmartwienia, których 
nie było 
im dane dzielić, i tak samo, jak ów mężczyzna, Castle pomyślał: „Po co się 
martwić, kiedy 
już po wszystkim?”, bo naprawdę wierzył, nawet jeśli tylko przez chwilę, że było 
już po 
wszystkim.
2
Castle’owi wydawało się to bardzo dziwne – siedzieć w pokoju, który przez wiele 
lat 
dzielił tylko z Davisem, mając po drugiej stronie biurka Corneliusa Mullera – 
Mullera 
intrygująco odmienionego, Mullera, który powiedział mu: „Było mi bardzo przykro, 
kiedy 
dowiedziałem się po powrocie z Bonn... rzecz jasna, nie znałem pańskiego 
kolegi... ale dla 
pana musiał to być duży wstrząs...”, Mullera, który zaczynał przypominać 
zwykłego 
człowieka, nie oficera BOSS, ale kogoś, kogo Castle mógł spotkać przypadkiem w 
pociągu 
do Euston. Castle’a uderzyła ta nuta sympatii w głosie Mullera – brzmiała 
dziwnie szczerze. 
W Anglii, pomyślał, stajemy się coraz bardziej cyniczni w stosunku do każdej 
śmierci, która 
nas blisko nie dotyczy, a nawet jeśli nas dotyczy, uważamy za grzeczne 
przywdziać maskę 
obojętności w obecności innych – śmierć i interesy nie chodzą w parze. Ale dla 
Holenderskiego Kościoła Reformowanego*, do którego należał Muller, śmierć, jak 
przypomniał sobie Castle, była wciąż najważniejszym wydarzeniem w życiu rodziny. 
Kiedyś 
w Transwalu Castle poszedł na pogrzeb i zapamiętał z niego nie smutek, ale 
dostojeństwo, 
nawet ceremonialność. Śmierć wciąż była dla Mullera społecznie ważna, nawet 
jeśli był 
oficerem BOSS.
– No cóż – rzekł Castle. – To z pewnością było wielkie zaskoczenie. Poprosiłem 
sekretarkę o akta dotyczące Zairu i Mozambiku – dodał. – Malawi leży w gestii 
MI5, a tych 
materiałów nie mogę panu pokazać bez ich upoważnienia.
– Zobaczę się z nimi, kiedy skończymy – orzekł Muller. – Było mi bardzo miło u 
pana 
tamtego wieczoru – dodał. – Spotkać pańską żonę i... – zawahał się chwilę, zanim 
dokończył: 
– syna.
Castle miał nadzieję, że te uwagi były jedynie grzecznym wstępem do ponownego 
wypytywania o ucieczkę Sary do Suazi. Wróg – jeśli miało się go trzymać na 
bezpieczny 
dystans – musiał pozostać karykaturą, nie można było zobaczyć w nim żywego 
człowieka. 
Generałowie mieli rację – nie powinno się wymieniać bożonarodzeniowych życzeń 
między 
okopami.
– Było nam z Sarą bardzo miło gościć pana – odparł i nacisnął guzik dzwonka. – 
Przepraszam, coś zbyt długo się guzdrzą z tymi papierami. Śmierć Davisa nieco 
naruszyła 
naszą procedurę.
Na dźwięk dzwonka zjawiła się dziewczyna, której nie znał.
– Pięć minut temu telefonowałem w sprawie akt – powiedział. – Gdzie Cynthia?
– Nie ma jej.
– Dlaczego jej nie ma?
– Wzięła wolne. – Dziewczyna patrzyła na niego chłodno.
– Jest chora?
– Niezupełnie.
– Jak masz na imię?
– Penelope.
– Więc powiedz mi, Penelope, tak zupełnie szczerze, co masz na myśli mówiąc 
„niezupełnie”?
– Jest zdenerwowana. To chyba naturalne, prawda? Dziś pogrzeb Arthura.
– Dziś? Przepraszam, zapomniałem. Niemniej jednak chciałbym, żebyś przyniosła 
nam te 
akta, Penelope – dodał.
Kiedy wyszła z pokoju, Castle odezwał się do Mullera:
– Przepraszam za to całe zamieszanie. Musiał pan sobie o nas pomyśleć... 
Naprawdę 
zapomniałem, że dziś chowają Davisa. O jedenastej msza. Opóźniło się to wszystko 
z powodu 
sekcji. Dziewczyna pamiętała, ja nie.
– Przykro mi – powiedział Muller. – Przesunąłbym nasze spotkanie, gdybym 
wiedział.
– To nie pańska wina. Rzecz w tym, że mam dwa kalendarze – służbowy i prywatny. 
Tu 
mam pana zapisanego, widzi pan, czwartek, 10. Prywatny kalendarz trzymam w domu, 
pewnie tam zapisałem datę pogrzebu. Zawsze zapominam je porównać.
– Ale zapomnieć o pogrzebie... To trochę dziwne, nie uważa pan?
– Owszem. Freud powiedziałby, że chciałem zapomnieć.
– Niech pan poda inny termin i już się wynoszę. Jutro, pojutrze?
– Nie, nie. W końcu co jest ważniejsze? Wujek Remus czy słuchanie modłów 
odmawianych nad biednym Davisem? A tak przy okazji: gdzie pochowano Carsona?
– Tam, gdzie mieszkał: w miasteczku niedaleko Kimberley. Pewnie się pan zdziwi, 
jeśli 
powiem, że byłem na jego pogrzebie?
– Nie, wyobrażam sobie, że musiał pan obserwować żałobników.
– Ma pan rację, ktoś rzeczywiście musiał ich obserwować. Ale ja chciałem pójść.
– Ktoś? Chyba nie kapitan Van Donck?
– Nie, jego by łatwo rozpoznano.
– Nie wiem, co oni tam robią z tymi aktami.
– Ten Davis... chyba niewiele dla pana znaczył? – zapytał Muller.
– Nie tyle, co Carson, którego zabili pańscy ludzie. Ale mój syn go lubił.
– Carson zmarł na zapalenie płuc.
– Tak, oczywiście. Tak mi pan mówił. O tym też zapomniałem.
Kiedy w końcu przyniesiono akta, Castle zabrał się za nie, szukając odpowiedzi 
na 
pytania Mullera, ale tylko na wpół świadomie. Złapał się na tym, że po raz 
trzeci powtarza 
mu: „Nie mamy jeszcze wiarygodnych informacji na ten temat”. Było to oczywiście 
umyślne 
kłamstwo – bronił Mullerowi dostępu do źródeł, bo wstępowali na niebezpieczny 
grunt, 
dochodząc do nie określonego jeszcze przez żadnego z nich punktu, w którym 
kończyła się 
współpraca.
– Czy naprawdę można wcielić ten plan w życie? – zapytał Mullera. – Nie wydaje 
mi się 
prawdopodobne, by Amerykanie chcieli się jeszcze kiedykolwiek angażować, mam na 
myśli 
zaangażowanie militarne na obcym terenie. Tyle wiedzą o Afryce, ile wiedzieli o 
Azji. Nie 
dotyczy to, rzecz jasna, pisarzy, jak Hemingway. Taki pojechałby na miesięczne 
safari 
zorganizowane przez biuro podróży i napisał o białych myśliwych i polowaniu na 
lwy: te 
biedne, na wpół zagłodzone bydlęta, zarezerwowane dla turystów...
– Wujek Remus został tak pomyślany – odparł Muller – aby użycie wojsk było 
niemalże 
zbyteczne. W każdym razie dużych oddziałów. Kilku techników, oczywiście, ale 
tych już u 
siebie mamy. Amerykanie urządzili u nas stacje namierzające zdalnie sterowane 
pociski i 
obiekty umieszczone na orbicie. Daliśmy im w związku z tym prawo do korzystania 
z naszej 
przestrzeni powietrznej, ale o tym wszystkim pan z pewnością wie. Nikt nie 
protestował, nie 
odbyły się żadne marsze. Żadnych studenckich rozruchów w Berkeley, żadnych pytań 
w 
Kongresie. Nasze wewnętrzne zabezpieczenia okazały się, jak dotąd, doskonałe. 
Widzi pan, 
nasze regulacje rasowe uzyskały w pewnym sensie legitymację: okazały się 
doskonałą 
przykrywką. Nie musimy nikogo skarżyć o szpiegostwo, to by tylko przyciągnęło 
uwagę. 
Pański przyjaciel Carson był niebezpieczny, ale okazałby się jeszcze bardziej 
niebezpieczny, 
gdybyśmy musieli go oskarżyć. Na stacjach namiarowych wiele się teraz dzieje i 
dlatego 
chcemy blisko współpracować z waszymi ludźmi. Umiecie wskazać każde 
niebezpieczeństwo, a my umiemy je po cichu zażegnać. W pewnym sensie jesteście 
znacznie 
lepiej uplasowani niż my, jeśli chodzi o penetrację elementu liberalnego czy 
nawet czarnych 
nacjonalistów. Weźmy taki przykład: jestem wdzięczny za informacje o Marku 
Ngambo, choć 
oczywiście o wszystkim wiedzieliśmy, ale teraz mamy satysfakcję, że nie 
przeoczyliśmy 
niczego ważnego. Z tej konkretnej strony nic nam nie grozi, przynajmniej na 
razie. Następne 
pięć lat będzie najważniejsze dla naszego przetrwania.
– Zastanawiam się, Muller, czy w ogóle uda się wam przetrwać. Macie długą, 
otwartą 
granicę. Za długą, żeby zrobić z niej pole minowe.
– Tradycyjne owszem – zgodził się Muller. – Ale my też odczuliśmy, że po 
wynalezieniu 
bomby wodorowej świat zaczął traktować bombę atomową jak broń taktyczną. 
„Taktyczny” 
to krzepiący przymiotnik. Nikt nie wda się w konflikt nuklearny dlatego, że 
gdzieś daleko, w 
niemal pustynnym kraju użyto taktycznej broni.
– A co z promieniowaniem?
– Kierunek wiatru i pustynie są dla nas łaskawe. Taktyczna bomba jest poza tym 
stosunkowo „czysta”. Bardziej niż ta zrzucona na Hiroszimę, a wiemy, jak 
ograniczone skutki 
przyniósł tamten atak. Na obszarach, które mogłyby przez jakiś czas pozostać 
radioaktywne, 
mieszka niewielu białych Afrykanów. Uderzymy precyzyjnie.
– Zaczynam rozumieć – mruknął Castle. Pomyślał o Samie, tak jak wtedy, gdy 
patrzył na 
gazetową fotografię terenu dotkniętego suszą: rozciągnięte ciało i sęp, ale 
nawet sęp zdechłby 
od promieniowania.
– To właśnie chciałem panu przekazać, pokrótce, bez wchodzenia w szczegóły, tak, 
żeby 
mógł pan właściwie ocenić informacje, które pan uzyska. W tej chwili czułym 
punktem są 
stacje namiarowe.
– Są przykrywką dla wielu grzeszków, jak regulacje rasowe?
– Otóż to. Pan i ja nie musimy udawać. Wiem, że zabroniono panu informowania 
mnie o 
pewnych rzeczach i doskonale to rozumiem. Otrzymałem takie same polecenia. Ważne 
jest 
tylko, abyśmy mieli przed oczyma dokładnie taki sam obraz, będziemy przecież 
walczyć po 
tej samej stronie.
– A zatem siedzimy w tej samej skrzynce? – Castle zażartował sobie z nich 
wszystkich, z 
BOSS, swojej własnej organizacji, nawet z Borysa.
– W skrzynce? Tak, można to chyba tak ująć. – Muller spojrzał na zegarek. – 
Mówił pan, 
że pogrzeb zaczyna się o jedenastej? Jest za dziesięć, powinien pan już iść.
– Pogrzeb odbędzie się i beze mnie. Jeżeli istnieje życie pozagrobowe, Davis 
zrozumie, a 
jeśli nie istnieje...
– Ależ jestem pewien, że istnieje! – zaoponował Muller.
– Tak? Pana to aby nie przeraża?
– A dlaczego miałoby mnie przerażać? Zawsze starałem się spełniać swoje 
obowiązki.
– Ale ta pańska mała taktyczna broń atomowa. Niech pan pomyśli o tych wszystkich 
czarnych, którzy zginą przed panem i będą tam na pana czekać.
– To terroryści – odparł Muller. – Nie spodziewam się więcej ich ujrzeć.
– Nie miałem na myśli partyzantów, tylko rodziny z terenów dotkniętych 
promieniowaniem. Dzieci, kobiety, starców.
– Przypuszczam, że mają swoje własne niebo – odrzekł Muller.
– Segregacja? W niebie?
– Och, wiem, że pan się ze mnie śmieje, ale nie sądzę, by podobało im się nasze 
niebo. 
Zresztą to sprawa teologów. Pan nie oszczędzał dzieci w Hamburgu, prawda?
– Dzięki Bogu, nie przykładałem do tego ręki tak jak teraz.
– Myślę, że skoro nie idzie pan na pogrzeb, Castle, możemy wrócić do sprawy.
– Racja, przepraszam. – Castle’owi było naprawdę przykro, bał się nawet, tak 
samo, jak 
tamtego poranka w biurze BOSS w Pretorii. Od siedmiu lat stąpał po polu minowym 
z 
nieustanną ostrożnością, a dziś, przy Corneliusie Mullerze, uczynił pierwszy 
fałszywy krok. 
Czy możliwe, że wpadł w pułapkę zastawioną przez kogoś, kto znał jego 
usposobienie?
– Wiem, oczywiście – podjął Muller – że wy, Anglicy, lubicie się spierać dla 
samego 
sporu. Nawet wasz C stroił sobie żarty z apartheidu, ale skoro przyszło do Wujka 
Remusa, 
trzeba zachować powagę.
– Tak, wróćmy lepiej do operacji.
– Pozwolono mi opowiedzieć panu, w zarysie, rzecz jasna, o przebiegu moich 
rozmów w 
Bonn.
– Miał pan jakieś trudności?
– Niewielkie. Niemcy, w odróżnieniu od innych byłych mocarstw kolonialnych, 
darzą nas 
skrycie wielką sympatią. Można powiedzieć, że ciągnie się to od czasu telegramu 
kajzera do 
prezydenta Krugera*. Niemców niepokoi sytuacja w Afryce południowo-zachodniej; 
zamiast 
pozostawiać ją swojemu losowi, woleliby raczej, żebyśmy to my przejęli nad nią 
kontrolę. W 
końcu sprawowali tam bardziej brutalne rządy niż my kiedykolwiek, a poza tym 
zachód 
potrzebuje naszego uranu.
– Zawarliście jakiś układ?
– Układ to nie jest dobre słowo. Czasy tajnych paktów mamy już za sobą. 
Rozmawiałem 
tylko z moim odpowiednikiem, nie z ministrem spraw zagranicznych czy kanclerzem, 
tak 
samo, jak wasz C rozmawiał z CIA w Waszyngtonie. Mam nadzieję, że dokładnie się 
zrozumieliśmy.
– Tajne porozumienie zamiast tajnego paktu?
– Otóż to.
– A Francuzi?
– Bez kłopotów. Są kartezjanami, tak jak my jesteśmy kalwinistami. Kartezjusz 
nie 
przejmował się prześladowaniami religijnymi. Francuzi mają duże wpływy w 
Senegalu, na 
Wybrzeżu Kości Słoniowej, nawet z Mobutu w Kinszasie rozumieją się dobrze. Kuba 
nie 
zainterweniuje już więcej na serio w Afryce (Amerykanie się o to zatroszczyli), 
a Angola 
jeszcze przez długie lata nie będzie stwarzać zagrożenia. Nikt dziś nie głosi 
apokaliptycznych 
prognoz, nawet Rosjanie wolą umierać w łóżku niż w bunkrze. W najgorszym razie, 
po 
zrzuceniu kilku bomb atomowych, małych, taktycznych, rzecz jasna, gdy nas 
zaatakują, 
zyskamy pięć lat pokoju.
– A potem?
– O to właśnie chodzi w naszym porozumieniu z Niemcami. Potrzeba nam nowych 
rozwiązań technicznych i najnowszych maszyn górniczych, chociaż sami posunęliśmy 
się 
naprzód bardziej, niż ktokolwiek zdaje sobie sprawę. Za pięć lat będzie nas stać 
na 
zmniejszenie zatrudnienia w kopalniach o ponad połowę i co najmniej podwojenie 
wynagrodzenia wykwalifikowanych pracowników. Tak jak w Ameryce, powstanie czarna 
klasa średnia.
– A bezrobotni?
– Mogą odejść do swoich ojczyzn. Po to przecież są ojczyzny. Jestem optymistą, 
Castle.
– A segregacja zostanie?
– Zawsze będziemy świadkami podziału na bogatych i biednych, tak jak dziś... – 
Muller 
zdjął okulary w złotych oprawkach i polerował złoto, aż zalśniło. – Mam 
nadzieję, że pańskiej 
żonie spodobała się chusta – powiedział. – Zapraszamy do powrotu, w każdej 
chwili. Teraz, 
kiedy już znamy pańską prawdziwą pozycję, proszę przyjechać z rodziną. Z 
pewnością 
potraktujemy ich jak honorowych białych.
„Ale ja jestem honorowym czarnym” – chciał odpowiedzieć Castle; okazał jednak 
nieco 
rozsądku, mówiąc głośno:
– Dziękuję.
Muller otworzył aktówkę i wyjął kartkę papieru.
– Zrobiłem dla pana kilka notatek dotyczących mojego pobytu w Bonn – rzekł i 
wyjął 
wieczne pióro, również złote. – Przy naszym następnym spotkaniu będzie pan 
dysponował 
pożytecznymi informacjami na ten temat. Odpowiada panu poniedziałek? O tej samej 
porze? 
– i dodał: – Proszę zniszczyć tę kartkę po przeczytaniu. BOSS nie chciałby, żeby 
znalazła się 
w waszych aktach, nawet najtajniejszych.
– Oczywiście, jak pan sobie życzy.
Gdy wyszedł, Castle wsunął kartkę do kieszeni.
rozdział II
1
Kiedy doktor Percival z sir Johnem Hargreavesem, który poprzedniego wieczoru 
powrócił z Waszyngtonu, pojawili się w kościele św. Jerzego na Hannover Square, 
zastali tam 
niewiele osób.
Człowiek z czarną opaską na rękawie stał samotnie w pierwszym rzędzie bocznej 
nawy. 
Doktor Percival pomyślał, że to pewnie dentysta z Droitwich. Bronił innym 
miejsca w 
pierwszej ławce, jakby należała mu się w całości jako najbliższemu żyjącemu 
krewnemu. 
Percival i C usiedli w ławach z tyłu kościoła. Sekretarka Davisa, Cynthia, 
siedziała dwa rzędy 
ławek przed nimi. Pułkownik Daintry zajmował miejsce po drugiej stronie nawy, 
obok 
Watsona. Niektóre twarze Percival kojarzył połowicznie: być może widywał je na 
korytarzu 
lub na konferencjach z udziałem MI5, być może były to tylko twarze przypadkowych 
przechodniów – pogrzeb, tak jak i ślub, przyciąga obcych. Dwaj rozczochrani 
faceci w 
ostatnim rzędzie byli prawie na pewno współlokatorami Davisa z Ministerstwa 
Ochrony 
Środowiska. Rozległy się delikatne dźwięki organów.
– Udany miałeś lot? – wyszeptał doktor Percival do Hargreavesa.
– Trzy godziny spóźnienia na Heathrow – odparł Hargreaves. – Jedzenie wprost 
niejadalne. – Westchnął. Być może wspominał z żalem robiony przez żonę pasztet z 
cielęciną 
i nereczkami albo wędzonego pstrąga w swoim klubie.
Organy wydały z siebie ostatnią nutę i zamilkły. Kilka osób uklękło, kilka 
wstało. Widać 
było, że nie są pewni, co robić.
Proboszcz, którego nie znał chyba nikt z obecnych, nie wyłączając nieboszczyka, 
zaintonował:
– Odwróć ode mnie Twe ciosy: ginę pod uderzeniem Twej ręki*.
– Od jakiegoż to ciosu zginął Davis, Emmanuelu?
– Nie martw się, John. Sekcja się udała.
Percivalowi, który nie był na pogrzebie od lat, nabożeństwo zdawało się pełne 
nieistotnych informacji. Proboszcz zaczął czytać lekcję z Pierwszego Listu do 
Koryntian:
– Nie wszystkie ciała są takie same: inne są ciała ludzi, inne zwierząt, inne 
wreszcie 
ptaków i ryb*.
Stwierdzenie było, pomyślał Percival, niewątpliwie prawdziwe. W trumnie nie było 
ryby; 
gdyby leżał w niej, dajmy na to, olbrzymi pstrąg, byłby nią bardziej 
zainteresowany. 
Rozejrzał się szybko dokoła. Na rzęsach dziewczyny pojawiła się łza. Pułkownik 
Daintry 
miał gniewną, a może tylko ponurą minę, która nie wróżyła nic dobrego. Także 
Watson był 
najwyraźniej czymś zmartwiony: pewnie zastanawiał się, kim zastąpić Davisa A 
Hargreaves 
chciał porozmawiać z nim po mszy, co mogło okazać się równie nudne.
– Oto ogłaszam wam tajemnicę* – czytał dalej proboszcz.
Czy zabiłem właściwego człowieka?, zastanawiał się Percival; tej tajemnicy nie 
miał 
jednak poznać nigdy, chyba że przeciek by się powtórzył. To oznaczałoby, że 
popełnił 
niefortunną pomyłkę. C bardzo by się zdenerwował, podobnie jak Daintry. 
Niestety, nie 
można było wrzucić człowieka, jak rybę, z powrotem do życiodajnej rzeki.
Proboszcz podniósł głos, dochodząc do słynnego cytatu z literatury angielskiej: 
– Gdzież 
jest, o śmierci, twój oścień?* – Jak kiepski aktor grający Hamleta wyrywa z 
kontekstu jego 
sławny monolog, zniżył głos i zakończył nudną, akademicką konkluzją: – Ościeniem 
zaś 
śmierci jest grzech, a siłą grzechu Prawo*. – Zabrzmiało to jak twierdzenie 
Euklidesa.
– Co mówiłeś? – wyszeptał C.
– QED* – powtórzył Percival.
2
– Co właściwie miałeś na myśli mówiąc „QED”? – zapytał sir John Hargreaves, gdy 
dopchali się do wyjścia.
– Po prostu bardziej mi pasowało do tego, co mówił proboszcz, niż amen.
Niemal bez słowa ruszyli potem w kierunku Travellers*. Milcząco zgodzili się, że 
jest 
odpowiedniejszym tego dnia miejscem na lunch niż Reforma: przez swą podróż w 
niezbadane 
regiony Davis stał się honorowym członkiem „klubu podróżników”, a na pewno 
utracił prawo 
wyborcze.
– Nie pamiętam, kiedy ostatnio byłem na pogrzebie – odezwał się doktor Percival. 
– 
Chyba ponad piętnaście lat temu, u cioci-babci. Raczej sztywna ceremonia, 
nieprawdaż?
– W Afryce lubiłem pogrzeby. Tyle tam było muzyki, nawet jeśli jedynymi 
instrumentami były kuchenne naczynia i puste puszki po sardynkach. Uważali, że 
śmierć to 
mimo wszystko dobra zabawa. Kim była ta płacząca dziewczyna?
– Sekretarką Davisa. Ma na imię Cynthia. Najwyraźniej był w niej zakochany.
– Często się to chyba zdarza. W takim środowisku jak nasze to nieuniknione. 
Daintry 
sprawdził ją dokładnie, prawda?
– Och, tak. Zupełnie nieświadomie dostarczyła nam pożytecznych informacji. 
Pamiętasz 
tę historię z ogrodem zoologicznym?
– Ogrodem zoologicznym?
– Wtedy, kiedy Davis...
– Tak, już sobie przypominam.
Jak zwykle w weekendy, klub świecił pustkami. Niemal odruchowo chcieli zacząć 
lunch 
od wędzonego pstrąga, ale tym razem go zabrakło. Doktor Percival niechętnie dał 
się 
namówić na wędzonego łososia.
– Szkoda, że nie znałem Davisa bliżej – stwierdził. – Myślę, że mógłbym, go 
nawet 
całkiem polubić.
– A jednak ciągle wierzysz, że to on spowodował przeciek?
– Bardzo chytrze udawał prostaczka. Podziwiam spryt. I odwagę. Musiał 
potrzebować 
wiele odwagi.
– W złej sprawie.
– Och, John! Nie nam wyrokować, czyja sprawa jest dobra. Nie jesteśmy 
krzyżowcami, 
nie to stulecie. Saladyna już dawno wypędzono z Jerozolimy i nie powiem, żeby 
Jerozolima 
wiele na tym zyskała.
– Jednak, Emmanuelu... nie pochwalam zdrady.
– Trzydzieści lat temu, za studenckich czasów, myślałem, że jestem kimś w 
rodzaju 
komunisty, a teraz? Kto jest zdrajcą: ja czy Davis? Naprawdę wierzyłem w 
internacjonalizm, 
a teraz walczę w nacjonalistycznym podziemiu.
– Wydoroślałeś, Emmanuelu, to wszystko. Czego się napijesz: bordo czy burgunda?
– Bordo, jeśli nie masz nic przeciwko temu.
Sir John Hargreaves pochylił się w fotelu i zatopił w karcie win. Wyglądał na 
nieszczęśliwego, być może tylko dlatego, że nie mógł wybrać pomiędzy St Emilion 
a Medoc. 
W końcu podjął decyzję i złożył zamówienie.
– Czasami zastanawiam się, dlaczego u nas pracujesz, Emmanuelu – podjął.
– Przed chwilą to powiedziałeś. Wydoroślałem. Nie sądzę, żeby komunizm sprawdził 
się 
na dłuższą metę bardziej niż chrześcijaństwo. Nie jestem typem krzyżowca. 
Kapitalizm, 
komunizm? Bóg jest chyba kapitalistą. Za życia chcę być w obozie, który ma 
większe szansę 
na wygraną. Nie bądź taki zaszokowany, John. Myślisz, że jestem cynikiem, a ja 
po prostu nie 
chcę marnować czasu. Zwycięską stronę będzie stać na budowę lepszych szpitali i 
większe 
nakłady na walkę z rakiem, kiedy już porzucimy te atomowe nonsensy. Tymczasem po 
prostu 
cieszę się grą, w którą wszyscy gramy. Ona mnie zwyczajnie bawi. Nie udaję 
entuzjasty Boga 
czy Marksa. Strzeż się tych, co wierzą. Źli z nich gracze. Człowiek w końcu 
dojrzewa do 
tego, że polubi dobrego gracza drugiej strony. To zwiększa przyjemność płynącą z 
gry.
– Nawet jeśli to zdrajca?
– Och, zdrajca. To staroświeckie słowo, John. Gracz jest tak samo ważny jak gra. 
Co za 
przyjemność grać ze słabym przeciwnikiem?
– A jednak... zabiłeś Davisa, prawda? Czy nie?
– Zmarł na wątrobę, John. Przeczytaj protokół z sekcji.
– Szczęśliwy przypadek?
– Znaczona karta, ten twój pomysł, znalazła się. Sztuczka stara jak świat. Tylko 
on i ja 
wiedzieliśmy, co mówiłem o Porton.
– Powinieneś był poczekać, aż wrócę. Rozmawiałeś z Daintrym?
– Zostawiłeś mi decyzję, John. Kiedy czujesz, że ryba bierze, nie stoisz na 
brzegu i nie 
czekasz, aż ci ktoś pomoże.
– To Château Talbot... Nie wydaje ci się całkiem przyzwoite?
– Jest wyśmienite.
– W Waszyngtonie zrujnowali mi podniebienie: ciągle tylko wytrawne martini... – 
Spróbował wina ponownie. – Chyba że to twoja wina. Czy ty się nigdy niczym nie 
przejmujesz, Emmanuelu?
– Owszem, martwi mnie trochę ceremonia pogrzebowa. Chyba zauważyłeś, że były 
organy... I sam pochówek. To wszystko pewnie dużo kosztuje, a nie sądzę, by 
Davis wiele po 
sobie zostawił. Myślisz, że ten biedny dentysta za wszystko zapłacił, czy może 
nasi 
przyjaciele ze wschodu? To nie całkiem w porządku.
– Nie martw się, Emmanuelu, biuro zapłaci. Nie musimy rozliczać się z tajnych 
funduszy. 
– Hargreaves odsunął kieliszek. – To wino nie smakuje tak, jak rocznik 71.
– Byłem zaskoczony szybką reakcją Davisa, John. Stosownie do jego wagi podałem 
mu 
dawkę mniejszą niż śmiertelna. Widzisz, aflatoksyny nie testowano jeszcze na 
ludziach i 
chciałem być pewien, że w razie nagłego wypadku podamy odpowiednią dawkę. Jego 
wątroba musiała już być w złym stanie.
– Jak mu to podałeś?
– Wpadłem na drinka. Poczęstował mnie jakąś ohydną whisky, którą nazwał White 
Walker. Smak był na tyle intensywny, że zagłuszył aflatoksynę.
– Mogę się tylko modlić, żeby ta ryba okazała się właściwa – westchnął sir John.
3
Daintry w ponurym nastroju skręcił w St James’s Street. Kiedy w drodze do domu 
przechodził koło White’a, usłyszał, że ktoś woła go ze schodów. Oderwał się od 
myśli 
skażonych rynsztokowym brudem i podniósł wzrok. Rozpoznał twarz, ale przez 
chwilę nie 
umiał dopasować do niej nazwiska, ani nawet przypomnieć sobie, w jakich 
okolicznościach ją 
widział. Boffin, przemknęło mu przez myśl, Buffer?
– Przyjacielu, masz może maltesery?
Scena spotkania stanęła mu przed oczyma. Poczuł zażenowanie.
– Co pan powie na mały lunch, pułkowniku?
Buffy – tak brzmiało to absurdalne nazwisko. Jego rozmówca musiał z pewnością 
nosić 
inne, ale Daintry nigdy nie dowiedział się jakie.
– Przykro mi, ale lunch czeka na mnie w domu. – To nie było zupełne kłamstwo: 
zanim 
wyszedł do kościoła, wyjął z lodówki puszkę sardynek, a z wczorajszego lunchu 
zostało 
trochę chleba i sera.
– Chodźmy więc na drinka. Jedzenie w domu zawsze może poczekać – stwierdził 
Buffy, 
a Daintry’emu nie przyszła do głowy żadna wymówka.
Było jeszcze wcześnie i w barze było tylko dwóch mężczyzn. Znali Buffy’ego chyba 
aż 
za dobrze, powitali go bowiem bez entuzjazmu. Jemu zdawało się to nie 
przeszkadzać. 
Pomachał im szerokim gestem, którym objął również barmana.
– To pułkownik – oznajmił. Obaj mężczyźni odburknęli coś Daintry’emu z bezbarwną 
grzecznością. – Nie dosłyszałem pańskiego nazwiska wtedy na polowaniu – zwrócił 
się doń 
Buffy.
– Ja pańskiego też nie.
– Spotkaliśmy się u Hargreavesów – wyjaśnił Buffy. – Pułkownik jest jednym z 
tajniaków. James Bond, te rzeczy.
– Nigdy nie byłem w stanie czytać książek Iana – oświadczył jeden z mężczyzn.
– Dla mnie są zbyt sexy – powiedział drugi. – Przesadzone. Lubię dobre 
pieprzenie, jak 
mój sąsiad, ale czy to o to chodzi? To znaczy, nie sposób jest ważny.
– Czego się pan napije? – zapytał Buffy.
– Wytrawnego martini – odparł Daintry, a przypomniawszy sobie spotkanie z 
doktorem 
Percivalem, dodał: – Bardzo wytrawnego.
– Jedno duże bardzo wytrawne, Joe, i duże różowe. Naprawdę duże, staruszku. Nie 
skąp.
Zapadła głęboka cisza, jakby każdy z nich myślał o czymś innym – o książce Iana 
Fleminga, łowieckim przyjęciu lub pogrzebie.
– Pułkownik i ja – odezwał się Buffy – lubimy maltesery.
– Maltesery? – jeden z mężczyzn oderwał się od swoich myśli. – Ja wolę smarties.
– Co to u diabła są smarties, Dicky?
– Małe, czekoladowe, różnokolorowe. Wszystkie smakują prawie i tak samo, ale nie 
wiedzieć czemu najbardziej lubię czerwone i żółte, a nie lubię jasnofioletowych.
– Widziałem, jak pan szedł ulicą, pułkowniku – powiedział Buffy. – Wyglądało, za 
pańskim pozwoleniem, że pan się ze sobą nieźle sprzeczał. Tajemnice państwowe? 
Dokąd 
pan tak zmierzał?
– Tylko do domu – odrzekł Daintry. – Mieszkam niedaleko.
– Wyglądał pan na porządnie zdenerwowanego. Pomyślałem sobie, że ojczyzna musi 
być 
w poważnym niebezpieczeństwie. Tajniacy wiedzą więcej niż my.
– Wracałem z pogrzebu.
– Mam nadzieję, że nikogo bliskiego?
– Nie, kogoś z biura.
– Cóż, pogrzeb zawsze lepszy niż ślub. Nie cierpię ślubów. Pogrzeb to koniec, a 
ślub... 
cóż, to tylko niefortunny wstęp do czegoś innego. Prędzej bym święcił rozwód, 
ale to też 
często tylko wstęp, do następnego ślubu. Ludzie się przyzwyczajają.
– Daj spokój, Buffy – odezwał się Dicky, ten, który lubił smarties. – Sam kiedyś 
myślałeś 
o żeniaczce. Wszyscy wiemy o tym twoim biurze matrymonialnym. Miałeś cholerne 
szczęście, że udało ci się uciec. Joe, nalej pułkownikowi.
Daintry poczuł się zagubiony. Wychylił pierwszą szklankę. Jak człowiek 
wybierający 
zdanie z rozmówek, powiedział: – Na ślubie też byłem, nie tak dawno.
– Jakimś tajnym? To znaczy kogoś z pracy?
– Nie, mojej córki. Wychodziła za mąż.
– Dobry Boże – rzekł Buffy. – Nigdy nie myślałem, że jest pan jednym z tych... 
żonatych.
– To niekoniecznie idzie w parze – odezwał się Dicky.
Trzeci mężczyzna, który dotąd prawie się nie odzywał, rzucił:
– Nie musisz być tak cholernie wyniosły, Buffy. Też byłem jednym z tych, choć 
wydaje 
mi się, że to było diabelnie dawno. Prawdę mówiąc, to dzięki mojej żonie Dicky 
polubił 
smarties. Pamiętasz to popołudnie, Dicky? Zjedliśmy raczej ponury lunch, 
jakbyśmy 
wiedzieli, że wszystko się kończy. Potem ona powiedziała: „Smarties”, właśnie 
„Smarties...”, 
nie wiem dlaczego. Pomyślała pewnie, że powinniśmy o czymś rozmawiać. Bardzo 
dbała o 
pozory.
– Nie mogę powiedzieć, żebym pamiętał, Willie. Smarties są w moim życiu od tak 
dawna. Myślałem, że sam je odkryłem. Nalej jeszcze pułkownikowi, Joe.
– Nie, jeśli łaska... Naprawdę, czas na mnie.
– Moja kolej – stwierdził Dicky. – Nalej mu do pełna, Joe. Wrócił z pogrzebu, 
trzeba go 
rozweselić.
– Bardzo wcześnie przywykłem do pogrzebów – powiedział Daintry ku własnemu 
zaskoczeniu po pierwszym łyku trzeciego martini. Zdał sobie sprawę, że rozmawia 
swobodniej niż zazwyczaj z obcymi, a większość ludzi na świecie była mu obca. 
Zapłaciłby 
chętnie za kolejkę, ale to przecież był ich klub. Czuł dla nich wielką 
życzliwość, był jednak 
pewien, że wciąż nie traktują go jak swojego. Chciał ich zainteresować, ale tylu 
tematów nie 
wolno mu było poruszać.
– Czemu? Tak dużo pogrzebów było w rodzinie? – zapytał z pijacką ciekawością 
Dicky.
– Nie, to niezupełnie tak – odparł Daintry, topiąc nieśmiałość w trzecim 
martini. Z 
jakiegoś powodu przypomniał sobie dworzec, na którym znalazł się ze swoim 
plutonem 
ponad trzydzieści lat temu. Po Dunkierce, w obawie przed możliwą niemiecką 
inwazją, 
usunięto ze stacji wszystkie tablice z nazwą miejscowości. To było tak, jakby 
ponownie 
pozbył się ciężkiego bagażu, zrzuciwszy go z hałasem na podłogę u White’a. – 
Widzicie – 
dokończył – mój ojciec był duchownym i jako dziecko często chodziłem na 
pogrzeby.
– Nigdy bym nie zgadł – oznajmił Buffy. – Myślałem, że pochodzi pan z wojskowej 
rodziny: syn generała, stary regiment, takie bzdury. Joe, moja szklanka domaga 
się 
napełnienia. Ale prawda, jak się nad tym zastanowić, ojciec-duchowny wiele 
wyjaśnia.
– Co wyjaśnia? – zaoponował Dicky. Z jakiegoś powodu wydawał się zdenerwowany i 
czepiał się wszystkiego. – Maltesery?
– Nie, nie, maltesery to inna historia. Nie mogę wam jej teraz opowiedzieć, za 
długo by to 
trwało. Miałem na myśli, że pułkownik to tajniak, a ksiądz w pewnym sensie też, 
jak się nad 
tym zastanowić... Wiecie: tajemnica spowiedzi, te rzeczy. To też są sekrety.
– Mój ojciec nie był katolikiem, nie należał nawet do kościoła anglikańskiego. 
Był 
kapelanem okrętowym. W czasie pierwszej wojny.
– Pierwsza wojna – rzekł ponurak zwany Williem, niegdyś żonaty – była między 
Kainem 
a Ablem. – Wypowiedział to zdanie stanowczo, jakby chciał uciąć niepotrzebną 
konwersację.
– Ojciec Williego też był duchownym – wyjaśnił Buffy. – Szychą. Kapelan okrętowy 
przeciwko biskupowi. Pobity.
– Mój ojciec brał udział w bitwie o Jutlandię – powiedział Daintry. Nie chciał 
nikogo 
przelicytować stawiając Jutlandię przeciw biskupstwu. Powróciło po prostu 
następne 
wspomnienie.
– Ale nie walczył – odparł Buffy. – To się w sumie nie liczy, prawda? Nie 
przeciwko 
Kainowi i Ablowi.
– Nie wygląda pan na takiego starego – zauważył Dicky podejrzliwie, dopijając 
drinka.
– Ojciec się wtedy nie ożenił. Poślubił moją matkę po wojnie, w latach 
dwudziestych – 
Daintry czuł, że rozmowa staje się absurdalna. Dżin działał jak prawdziwy 
narkotyk. 
Wiedział, że mówi za dużo.
– Poślubił pańską matkę? – zapytał Dicky ostro, jak śledczy.
– Oczywiście, w latach dwudziestych.
– Czy ona jeszcze żyje?
– Oboje dawno zmarli. Naprawdę muszę iść, lunch mi się zepsuje – dodał Daintry, 
myśląc o zasychającym na talerzu jedzeniu. Już nie czuł, że znajduje się wśród 
przyjaciół. 
Dalsza rozmowa mogłaby skończyć się nieprzyjemnie.
– A co to wszystko ma wspólnego z pogrzebem? Czyim pogrzebem?
– Niech pan nie zwraca uwagi na Dicky’ego. Lubi wypytywać: w czasie wojny 
pracował 
w MI5. Jeszcze dżinu, Joe. Przecież już nam powiedział, Dicky. To był jakiś 
biedaczek z 
biura.
– Odprowadził go pan na cmentarz, jak się należy?
– Nie, nie. Poszedłem tylko na mszę, na Hannover Square.
– To do świętego Jerzego – stwierdził syn biskupa. Wyciągnął szklankę w stronę 
Joego, 
jakby to był kielich mszalny.
Wyjście z baru White’a zajęło Daintry’emu trochę czasu. Buffy odprowadził go 
nawet na 
schody. Przejechała koło nich taksówka.
– Rozumie pan – powiedział Buffy. – Te autobusy na St James’s Street. Nikt już 
nie jest 
bezpieczny...
Daintry nie miał pojęcia, co tamten ma na myśli. Idąc ulicą w kierunku St 
James’s Pałace 
zdał sobie sprawę, że już od lat nie wypił tyle o tak wczesnej porze. Mili 
goście, ale powinien 
był bardziej uważać. Zbyt wiele mówił. O ojcu, matce. Minął sklep modniarski 
Locka, 
restaurację Overtona i zatrzymał się na rogu Pall Mall. Zapędził się za daleko i 
dopiero teraz 
to zauważył. Odwrócił się na pięcie i tą samą drogą wrócił do domu, w którym 
czekał na 
niego lunch.
Ser i chleb były dobre, tak samo jak nie zepsute jeszcze sardynki. Leciało mu 
wszystko z 
rąk i ledwie zaczął otwierać puszkę, skrawek metalu ułamał się. Udało mu się 
jednak wyjąć 
połowę sardynek widelcem, po kawałku. Tyle mu wystarczyło, nie był głodny. 
Zawahał się, 
niepewny, czy powinien pić coś jeszcze po martini, a potem wyjął butelkę 
tuborga.
Lunch zajął mu mniej niż dziesięć minut, ale od chwiejnych, jakby pijanych myśli 
czas 
mu się dłużył. Pomyślał najpierw o doktorze Percivalu i sir Johnie Hargreavesie, 
wychodzących przed nim z kościoła z konspiracyjnie pochylonymi ku sobie głowami. 
Potem 
o Davisie. Nie mógł powiedzieć, że go lubił, ale zmartwił się jego śmiercią.
– Ława przysięgłych nigdy by nie skazała na podstawie takich dowodów – 
powiedział na 
głos do chwiejącego się na końcu widelca ogonka sardynki, swojego jedynego 
świadka. Czy 
aby na pewno? On również nie mógł udowodnić, że Davis nie zmarł, jak głosił 
protokół z 
sekcji, śmiercią naturalną. Marskość wątroby zwykło się uważać za naturalną 
przyczynę 
śmierci. Usiłował sobie przypomnieć, co Percival powiedział mu po polowaniu. 
Tamtego 
wieczoru, tak jak dziś, wypił za dużo, bo nie umiał czuć się swobodnie z ludźmi, 
których nie 
rozumiał, a Percival przyszedł niezaproszony do jego pokoju i opowiadał mu o 
malarzu 
nazwiskiem Nicholson.
Daintry nie tknął sera. Zaniósł go na tłustym od oliwy talerzu z powrotem do 
kuchni, czy 
raczej, jak się teraz mówiło, kuchenki – mieściła się w niej tylko jedna osoba. 
Przypomniał 
sobie przestronną kuchnię na ponurym probostwie w Suffolk, w której obmywano 
jego ojca 
po bitwie o Jutlandię, i niedbałe słowa Buffy’ego o konfesjonale. Jego ojciec 
nigdy nie 
pochwalał spowiedzi i konfesjonałów stojących w kościele pobliskiej 
anglikańskiej parafii. 
Wyznania docierały doń, jeśli w ogóle, jakby z drugiej ręki, ludzie bowiem 
zwierzali się 
matce Daintry’ego, otoczonej we wsi powszechną miłością. Słyszał, jak powtarzała 
je ojcu, 
pomijając wszelkie grubiaństwa, złośliwości i okrucieństwa: „Chyba powinieneś 
wiedzieć, co 
mi wczoraj powiedziała pani Baines...”
– Tak naprawdę nie było żadnego dowodu obciążającego Davisa – rzucił Daintry na 
głos 
do kuchennego zlewu. Przyzwyczajał się do tego coraz bardziej. Czuł się winny 
porażki: 
mężczyzna w sile wieku, dobiegający emerytury. Emerytury od czego? Zamieniłby 
jedną 
samotność na drugą. Zapragnął znów znaleźć się na probostwie w Suffolk, wspiąć 
się długą, 
zachwaszczoną ścieżką między nigdy nie kwitnącymi wawrzynami i przekroczyć próg 
frontowych drzwi. Nawet sień była tam większa niż jego mieszkanie. Z wieszaka po 
lewej 
stronie zwisało kilka kapeluszy, a w mosiężnym stojaku w kształcie muszli na 
prawo stały 
parasole. Mijając sień, delikatnie otworzył drzwi, zaskakując tym rodziców, 
którzy – sądząc, 
że są sami – siedzieli na obitej perkalem sofie, trzymając się za ręce.
– Powinienem zrezygnować? Czy poczekać do emerytury? – zapytał ich, choć dobrze 
wiedział, że oboje odpowiedzą „nie”: ojciec, bo kapitan krążownika nabierał w 
jego oczach 
pewnych boskich prerogatyw królów – syn takiego ojca nie mógł wiedzieć lepiej od 
zwierzchników, co należało zrobić; matka – cóż, matka zawsze mawiała wiejskim 
dziewczynom, które miały kłopoty z pracodawcą: „Nie śpiesz się. Nie tak łatwo 
znaleźć sobie 
nową posadę”. Jego ojciec, były kapelan okrętowy, który wierzył w swojego 
kapitana i w 
Boga, udzieliłby mu odpowiedzi w swoim mniemaniu chrześcijańskiej, a matka 
dałaby mu 
praktyczną, życiową radę. Gdyby teraz zrezygnował z pracy, na znalezienie nowej 
nie miałby 
większych szans niż pokojówka z wioski, w której się urodził.
Wrócił do saloniku, zapominając o trzymanym w ręku zatłuszczonym widelcu. Po raz 
pierwszy od lat znał numer telefonu córki – po ślubie przysłała mu wizytówkę. To 
było 
jedyne ogniwo łączące go z jej codziennym życiem. Pomyślał, że może mógłby się 
wprosić 
na kolację. Nie zaproponowałby tego, ale gdyby sama go zaprosiła...
Nie poznał głosu w słuchawce. – Czy numer 6731075? – zapytał.
– Tak, z kim pan chce rozmawiać? – Głos należał do nieznajomego mężczyzny.
Daintry’ego opuściła odwaga, a z nią pamięć do nazwisk.
– Z panią Clutter – odparł.
– Pomyłka.
– Przepraszam – odłożył słuchawkę. Powinien był oczywiście powiedzieć: „Z panią 
Clough”, ale było już za późno. Nieznajomy był, jak przypuszczał, jego zięciem.
4
– Nie masz mi za złe, że nie poszłam? – zapytała Sara.
– Oczywiście, że nie. Sam nie mogłem pójść, miałem spotkanie z Mullerem.
– Bałam się, że nie będzie mnie, kiedy Sam wróci. Zapytałby, dokąd wychodziłam.
– Kiedyś i tak się dowie.
– Tak, ale ma jeszcze czas. Dużo było ludzi?
– Cynthia mówiła, że niewielu. Watson, rzecz jasna, jako szef sekcji, Percival, 
C. To 
bardzo przyzwoicie ze strony C, że przyszedł. Davis nie był przecież w firmie 
nikim ważnym. 
Był jeszcze jego kuzyn, to znaczy Cynthia pomyślała, że kuzyn, bo nosił czarną 
opaskę.
– Co się stało po mszy?
– Nie wiem.
– Miałam na myśli ciało.
– A, zawieziono je na Golders Green i poddano kremacji. Tak sobie życzyła 
rodzina.
– Kuzyn?
– Tak.
– W Afryce mieliśmy ładniejsze pogrzeby – stwierdziła Sara.
– Cóż, co kraj to obyczaj.
– A mówią, że wasza cywilizacja jest starsza.
– Owszem, ale stare cywilizacje nie zawsze słyną ze swego głębokiego szacunku do 
zmarłych. Nie jesteśmy gorsi od Rzymian. – Castle dopił whisky. – Pójdę poczytać 
Samowi 
przez chwilę, inaczej gotów pomyśleć, że coś się stało.
– Przyrzeknij, że nic mu nie powiesz – poprosiła Sara.
– Nie wierzysz mi?
– Oczywiście, że ci wierzę, ale...
To „ale” ścigało go aż do schodów. Od dłuższego czasu żył wśród takich „ale” – 
ufamy 
ci, ale... Daintry przetrząsający mu aktówkę, nieznajomy w Watford, który musiał 
się 
upewnić, że Castle przyszedł sam na spotkanie z Borysem. Nawet Borys. Czy 
możliwe, 
myślał, że któregoś dnia życie stanie się tak proste, jak w dzieciństwie, że 
skończę z tymi 
wszystkimi „ale”, że wszyscy będą mi po prostu ufać, tak jak Sara i Sam?
Sam czekał na niego. Jego ciemna twarz odcinała się od białej poszewki. Sara 
musiała 
zmienić tego dnia pościel, co zaostrzyło kontrast. Cała scena wyglądała jak 
reklama whisky 
Black & White.
– Jak tam? – zapytał Castle, nie potrafił bowiem wymyślić nic innego, ale Sam 
nie 
odpowiedział, też miał swoje sekrety. – Jak było w szkole?
– W porządku.
– Jakie miałeś lekcje?
– Arytmetykę.
– I jak poszła?
– W porządku.
– I jakie jeszcze?
– Angielski. Wypra...
– Wypracowania. Jak poszły?
– W porządku.
Castle wiedział, że grozi mu utrata dziecka na zawsze. Każde „w porządku” 
brzmiało w 
jego uszach jak odgłos odległych eksplozji, niszczących łączące ich mosty. Gdyby 
zapytał 
Sama: „Nie ufasz mi?”, pewnie usłyszałby w odpowiedzi: „Tak, ale...”.
– Poczytać ci?
– Tak, proszę.
– O czym byś chciał?
– Tę książkę o ogrodzie.
Przez moment Castle nie wiedział, co robić. Wodził wzrokiem po pojedynczej półce 
z 
obszarpanymi tomami, podtrzymywanymi przez dwa porcelanowe psy, zdradzające 
podobieństwo do Bullera. Niektóre z książek pamiętał jeszcze ze swojego 
dzieciństwa, sam 
również wybrał niemal wszystkie pozostałe, Sara bowiem późno zaczęła czytać i 
jej książki 
były bardziej „dorosłe”. Zdjął z półki tomik wierszy, który ocalił z tamtych 
lat. Sama nie 
łączyły z nim więzy krwi i nie było gwarancji, że będą mieli podobne gusta, ale 
Castle wciąż 
miał nadzieję: nawet książka mogła stać się pomostem. Otworzył ją na chybił 
trafił, tak 
przynajmniej sądził, a książka usłużnie podsunęła mu tekst, do którego kiedyś 
często wracał. 
Patrzył na otwarte karty, jak patrzy się na ślady stóp dziecka na piaszczystej 
ścieżce. W ciągu 
ostatnich dwóch lat czytał z tej książki Samowi kilka razy różne wiersze, ale 
jego własne 
dzieciństwo odcisnęło się na tomiku bardziej niż przypuszczał i oto książka 
ukazała mu 
utwór, którego Castle nie czytał głośno nigdy dotąd. Po kilku linijkach 
uświadomił sobie, że 
zna go niemal na pamięć. Niektóre wiersze z dzieciństwa, pomyślał, kształtują 
nasze życie 
bardziej niż Biblia.
Grzech niesłychany – przez granice,
Pod złamanymi konarami,
Przez dziurę w płocie, jak zbójnicy
I brzegiem rzeki – uciekamy.*
– Co to są granice?
– Granice są tam, gdzie jedno państwo się kończy, a drugie zaczyna. – Kiedy to 
mówił, 
definicja wydała mu się skomplikowana, ale Sam zaakceptował ją.
– A ten grzech niesłychany? Czy oni są szpiegami?
– Nie, nie szpiegami. W wierszu zabroniono chłopcu wychodzić z ogrodu i...
– Kto mu zabronił?
– Chyba ojciec, albo matka.
– I to jest grzech?
– To było napisane dawno temu. Ludzie byli wtedy surowsi, a poza tym to nie jest 
na 
poważnie.
– Myślałem, że dopiero morderstwo to grzech.
– Tak, morderstwo to coś złego.
– Jak ucieczka z ogrodu?
Castle zaczął żałować, że natknął się właśnie na ten wiersz, że poszedł akurat 
tym śladem 
swojej długiej wędrówki.
– Poczytać ci jeszcze? – Przebiegł wzrokiem pozostałe linijki wiersza: wydawały 
się 
bezpieczne.
– Nie ten. Tego nie rozumiem.
– To który?
– Ten o tym człowieku...
– Który zapala lampy?
– Nie, nie ten.
– Więc co ten człowiek robi?
– Nie wiem. Jest w ciemnościach.
– To niewiele. – Castle przewracał kartki, szukając człowieka w ciemnościach.
– I jedzie na koniu.
– To ten? – Castle przeczytał:
Gdy księżyc z gwiazdami za chmury się chowa,
Gdy wicher silny dmie,
Noc całą, w wilgotnej pomroce, bez słowa...
– Tak, tak, to ten!
Jeździec na koniu mknie.
Pogasły już ognie i wieś już we śnie,
Ach, czemu galopem ten jeździec wciąż rwie?
– Czytaj dalej, czemu przestałeś?
Gdy wiatr gna okręty bezkresnym odmętem,
Gdy drzewo rozgłośnie łka,
Gościńcem przemyka, z ponurym tętentem,
Galopem, galopem wciąż gna.
Jak zjawa galopem tak pędzi, by potem
Wśród mgły niby widmo się przemknąć z powrotem.*
– To ten. Ten najbardziej lubię.
– Jest trochę przerażający – powiedział Castle.
– Dlatego go lubię. Czy on ma maskę z pończochy?
– Tu nie jest napisane, że jest rabusiem, Sam.
– To dlaczego jeździ po nocach? Czy on jest biały, jak ty albo pan Muller?
– Nie wiadomo.
– Myślę, że jest czarny. Jak atrament, jak smoła.
– Czemu?
– Myślę, że wszyscy biali się go boją i zamykają się w domach, na wypadek, gdyby 
przyjechał z rzeźnickim nożem, żeby poderżnąć im gardła. Bez pośpiechu – dodał 
Sam z 
rozkoszą.
Nigdy nie wyglądał bardziej na czarnego, pomyślał Castle. Opiekuńczym gestem 
otoczył 
Sama ramieniem, nie mógł jednak obronić go przed przemocą i pragnieniem zemsty, 
kiełkującymi w dziecięcym sercu.
Poszedł do gabinetu, otworzył zamek szuflady i wyjął notatki Mullera. Były 
opatrzone 
nagłówkiem „Ostateczne rozwiązanie”. Muller najwyraźniej nie wahał się 
powiedzieć czegoś 
takiego swoim rozmówcom w Bonn, a samo rozwiązanie nie zostało odrzucone, wciąż 
stanowiło przedmiot dyskusji. Obraz umierającego dziecka i sępa powrócił 
obsesyjnie do 
Castle’a.
Usiadł i uważnie skopiował notatki Mullera. Nie zadał sobie nawet trudu 
przepisania ich 
na maszynie. Maszyna do pisania, jak wykazała sprawa Hissa*, nie zapewniała 
całkowitej 
anonimowości, Castle’owi nie chciało się jednak podejmować trywialnych środków 
ostrożności. Z szyfru książkowego zrezygnował po napisaniu ostatniego raportu, 
zakończonego słowem „żegnajcie”. Kreśląc teraz słowa: „Ostateczne rozwiązanie” i 
dokładnie kopiując dalszy ciąg notatek, po raz pierwszy naprawdę identyfikował 
się z 
Carsonem. Carson w takiej sytuacji podjąłby największe ryzyko. Jego, jak to 
kiedyś 
powiedziała Sara, „prowadziło to zbyt daleko”.
5
O drugiej nad ranem Castle, który wciąż jeszcze nie spał, wzdrygnął się na krzyk 
Sary.
– Nie! – powtarzała. – Och nie!
– Co ci jest?
Nie odpowiedziała, ale gdy zapalił światło, spostrzegł, że jej oczy są okrągłe 
ze strachu.
– Znowu miałaś koszmar. Ale to tylko sen.
– To było okropne.
– Opowiedz. Sen nigdy nie wraca, jeśli go opowiedzieć szybko, zanim się 
zapomni... – 
Czuł, jak drży przy jego boku. Zaczynał mu się udzielać jej strach. – To tylko 
sen, Saro. 
Pozbądź się go, po prostu mi opowiedz.
– Byłam w pociągu – mówiła. – Odjeżdżał. Zostałeś na peronie, byłam sama. Miałeś 
bilety, Sam został z tobą. Wyglądał, jakby mu nie zależało. Nawet nie 
wiedziałam, dokąd 
jadę, a w sąsiednim przedziale słyszałam konduktora. Wiedziałam, że jestem w 
przedziale dla 
białych.
– Teraz ten sen już nie wróci.
– Wiedziałam, że każe mi się wynosić, powie, że nie mam tam czego szukać, że to 
przedział dla białych.
– To tylko sen, Saro.
– Tak, wiem. Przepraszam, obudziłam cię. Śpij, musisz się wyspać.
– To było trochę jak sny Sama, pamiętasz?
– Jesteśmy świadomi swojego koloru skóry, Sam i ja, prawda? Straszy nas po 
nocach. 
Czasami się zastanawiam, czy pokochałeś mnie tylko ze względu na mój kolor 
skóry. Gdybyś 
był czarny, nie pokochałbyś białej kobiety tylko za to, że jest biała, prawda?
– Nie. Nie pochodzę z Południowej Afryki i nie przyjechałem na weekend do Suazi. 
Znałem cię prawie rok, zanim się zakochałem. To przychodziło powoli, przez te 
wszystkie 
miesiące wspólnej potajemnej pracy. Jako dyplomata byłem przecież bezpieczny. To 
ty 
ryzykowałaś wszystko. Nie mam koszmarów, ale nie spałem po nocach, zastanawiając 
się, 
czy przyjdziesz na następne spotkanie, czy znikniesz i nigdy się nie dowiem, co 
się z tobą 
stało. Może tylko dostanę od kogoś wiadomość, że zamknięto granicę.
– Więc martwiłeś się o granicę?
– Nie, martwiłem się o ciebie. Kochałem cię wtedy od miesięcy. Wiedziałem, że 
umarłbym, gdybyś zniknęła. A teraz jesteśmy bezpieczni.
– Na pewno?
– Oczywiście. Czy przez ponad siedem lat nie zdołałem cię o tym przekonać?
– Nie mam na myśli tego, że mnie kochasz. Chciałam zapytać, czy jesteś pewny 
naszego 
bezpieczeństwa.
Nie miał gotowej odpowiedzi na to pytanie. Ostatni raport, zakończony zwrotem 
„żegnajcie”, okazał się przedwczesny, a słowa, które wybrał: „Podniosłem rękę i 
pozwoliłem 
jej opaść”, nie były w świecie operacji Wujek Remus znakiem pokoju.
Część piąta
rozdział I
1
Gdy wychodził z budki telefonicznej, zapadała wczesna ciemność, zamglona, 
listopadowo mżąca. Nie doczekał się odpowiedzi na żaden ze swoich sygnałów. 
Zamazane 
czerwone światło szyldu z napisem „Książki” na Old Compton Street, wskazujące 
miejsce, w 
którym młody Halliday prowadził swe podejrzane interesy, jakby z mniejszym niż 
zwykle 
tupetem oświetlało chodnik. Halliday senior w sklepie naprzeciwko garbił się jak 
zwykle pod 
jedną żarówką, oszczędzając prąd. Gdy Castle wszedł do sklepu, stary, nie 
podnosząc głowy, 
dotknął wyłącznika, by zapalić światła po obu stronach półek z przestarzałymi 
klasykami.
– Nie marnuje pan energii – stwierdził Castle.
– Ach, to pan, sir! Owszem. Pomagam rządowi w miarę swoich skromnych możliwości, 
a 
poza tym niewielu miewam poważnych klientów po piątej. Kilku nieśmiałych 
przychodzi coś 
sprzedać, ale nieczęsto przynoszą coś w dobrym stanie i zwykle odsyłam ich z 
kwitkiem. 
Myślą, że każda stuletnia książka jest wartościowa. Przykro mi z powodu 
opóźnienia z 
Trollopem, sir, jeśli to po niego pan przyszedł. Miałem kłopoty ze znalezieniem 
drugiego 
egzemplarza. Ta książka została sfilmowana, stąd kłopot. Nawet wydanie Penguina 
wyprzedano.
– Nie ma pośpiechu. Jeden egzemplarz wystarczy. To właśnie przyszedłem panu 
powiedzieć. Mój przyjaciel wyjechał za granicę.
– Och, sir, będzie panu brakowało literackich wieczorów. Właśnie wczoraj mówiłem 
synowi...
– Dziwne, panie Halliday – przerwał Castle – nigdy nie widziałem pańskiego syna. 
Jest u 
siebie? Chciałbym z nim porozmawiać o kilku książkach, które mam na zbyciu. 
Wyrosłem 
już z literatury pewnego typu. Wiek robi swoje. Znajdę go naprzeciwko?
– Nie, sir, nie teraz. Prawdę mówiąc, wpakował się w kłopoty. Za dobrze mu szło. 
Miesiąc temu otworzył drugi sklep w Newington Butts, a tamtejsi policjanci 
okazują mniej 
zrozumienia lub, mówiąc cynicznie, są po prostu drożsi. Wezwano go na popołudnie 
do 
sędziego pokoju w sprawie jednego z tych głupawych pism. Jeszcze nie wrócił.
– Mam nadzieję, że to się nie odbije na pańskim interesie.
– Och nie. Policjanci bardzo mi współczuli. Myślę, że naprawdę im przykro, iż 
mój syn 
zajmuje się czymś takim. Powiedziałem im, że gdybym był młodszy, robiłbym to 
samo, a oni 
w śmiech.
Zawsze wydawało się Castle’owi dziwne, że „tamci” wybrali tak wątpliwego 
pośrednika 
jak młody Halliday, któremu policja w każdej chwili mogła przeszukać sklep. Może 
był to 
rodzaj podwójnego blefu? Funkcjonariuszy obyczajówki trudno było podejrzewać o 
orientację w subtelnościach wywiadu. Możliwe nawet, że młody Halliday był tak 
nieświadom 
funkcji, którą pełnił, jak jego ojciec. Castle zamierzał mu teraz powierzyć coś 
cenniejszego od 
życia i bardzo chciał się tego dowiedzieć.
Wpatrywał się w szkarłatny znak po drugiej stronie ulicy i pornograficzne 
czasopisma na 
wystawie, zastanawiając się nad dziwnym uczuciem, które kazało mu podjąć tak 
ogromne 
ryzyko. Borys nigdy by tego nie zaaprobował, ale teraz, po wysłaniu „im” 
ostatniego raportu 
ze słowami pożegnania, Castle czuł nieodpartą potrzebę rozmowy twarzą w twarz, 
bez 
pośrednictwa skrzynek kontaktowych, książkowych szyfrów i zawiłych sygnałów z 
telefonicznych budek.
– Nie wie pan, kiedy wróci? – zapytał Hallidaya.
– Nie mam pojęcia, sir. Może mógłbym w czymś pomóc?
– Nie, nie będę panu zawracał głowy. – Castle nie wiedział, jakiego szyfru 
telefonicznego 
ma użyć, by Halliday junior zwrócił na niego uwagę. Tak skrupulatnie trzymano 
ich z dala od 
siebie, że zastanawiał się czasami, czy ich jedyne spotkanie przewidziane jest 
na wypadek 
zagrożenia i ewakuacji.
– Czy pana syn jeździ może jasnoczerwoną toyotą? – spytał.
– Tak, ale to mój samochód. Bierze go czasami poza miasto. Jeździ na aukcje, 
sir. 
Pomaga mi nieraz, bo nie jestem już taki ruchliwy jak kiedyś. Czemu pan pyta?
– Wydawało mi się, że widziałem kiedyś taki wóz przed sklepem.
– To nie nasz, naszym nie jeździmy po mieście. Nie opłacałoby się nam przy tych 
wszystkich korkach. Trzeba oszczędzać paliwo, skoro rząd o to prosi.
– Cóż, mam nadzieję, że sędzia nie potraktuje pańskiego syna zbyt surowo.
– To miło z pana strony, sir. Powiem mu, że pan był.
– Wie pan, przyniosłem mu wykaz tych książek. Ale niech pan tego nie rozgłasza. 
Nie 
chciałbym, żeby ktoś wiedział, jakie rzeczy czytywałem za młodu.
– Może mi pan zaufać, sir. Jeszcze nigdy pana nie zawiodłem. A Trollope?
– Och, zapomnijmy o nim...
Na dworcu Euston Castle kupił bilet do Watford. Nie chciał posługiwać się 
biletem 
miesięcznym do Berkhamsted – konduktorzy zapamiętują posiadaczy biletów 
miesięcznych. 
Aby się czymś zająć, czytał w pociągu poranną gazetę, którą ktoś zostawił na 
siedzeniu. 
Zamieszczono w niej wywiad z gwiazdorem filmowym, którego Castle nigdy nie 
widział 
(jedyne kino w Berkhamsted zamieniono na salon gry w bingo). Aktor najwidoczniej 
ożenił 
się po raz drugi czy może trzeci? W wywiadzie udzielonym temu samemu reporterowi 
kilka 
lat wcześniej powiedział, że skończył z małżeństwami. „Więc zmienił pan zdanie?” 
zapytał 
niedyskretnie pismak.
Castle przeczytał wywiad w całości. Oto człowiek, który mógł rozmawiać z 
reporterem o 
rzeczach najintymniejszych: „Byłem bardzo biedny, gdy poślubiłem moją pierwszą 
żonę. Nie 
rozumiała... w łóżku też nam nie wychodziło. Z Naomi jest inaczej. Naomi wie, że 
kiedy 
przychodzę ze studia wyczerpany... kiedy tylko możemy, wyjeżdżamy na tydzień we 
dwoje w 
jakiś cichy zakątek, na przykład do St Tropez i zrzucamy z siebie cały ten 
balast”. Jestem 
hipokrytą potępiając go, pomyślał Castle. Sam mam zamiar porozmawiać z Borysem. 
Każdy 
musi się kiedyś wygadać.
W Watford postąpił ściśle według procedury: zatrzymał się na przystanku 
autobusowym, 
po chwili ruszył dalej i poczekał na następnym rogu, czy ktoś za nim nie idzie. 
Przeszedł 
obok baru kawowego. Ostatnio prowadził Castle’a człowiek z odwiązanym 
sznurowadłem, 
dziś jednak nie miał przewodnika. Czy skręcił wtedy w prawo, czy w lewo? W tej 
części 
Watford wszystkie ulice wyglądały jednakowo: rzędy identycznych domów o 
trójkątnych 
szczytach, z małymi ogródkami pełnymi wilgotnych róż od frontu, połączone ze 
sobą 
garażami.
Skręcił na chybił trafił, potem jeszcze raz, ale wciąż napotykał takie same domy 
przy 
prostych i biegnących półkoliście ulicach; szukał Wiązowej, a nazwy mijanych 
przecznic: 
Laurowa, Dębowa, Osikowa, brzmiały jak kpina. Policjant, widząc, jak się błąka, 
zapytał, czy 
może mu w czymś pomóc. Notatki Mullera ciążyły Castle’owi w kieszeni jak 
rewolwer; 
podziękował, mówiąc, że szukał tylko domu do wynajęcia gdzieś w okolicy. 
Policjant 
poinformował go o dwóch – trzy czy cztery przecznice w lewo i przypadkowo tą 
właśnie 
drogą Castle dotarł na Wiązową. Nie pamiętał numeru, ale światło ulicznej lampy 
odbijało się 
w witrażu nad drzwiami i po tym poznał dom. W oknach było ciemno. Dostrzegł z 
bliska 
zniszczoną wizytówkę z napisem „półka z o.o.” i już bez większej nadziei 
nacisnął guzik 
dzwonka. Wiedział, że nie zastanie Borysa o tej porze, mogło go już w ogóle nie 
być w 
Anglii. Zerwał z nim kontakt, czemu więc niebezpieczny kanał łączności miał 
dalej 
pozostawać otwarty? Zadzwonił po raz drugi, bez rezultatu. W tej chwili 
ucieszyłby się nawet 
na widok niedoszłego szantażysty Iwana. Nie miał już nikogo, dosłownie nikogo, z 
kim 
mógłby porozmawiać.
Po drodze minął budkę telefoniczną, wrócił więc do niej. Przez nieosłonięte okna 
domu 
naprzeciwko widział rodzinę siedzącą przy popołudniowej herbacie lub wczesnej 
kolacji. 
Ojciec i dwoje nastolatków, chłopiec i dziewczyna, zajęli miejsca. Weszła matka 
z jedzeniem; 
ojciec widocznie się modlił, bo dzieci pochyliły głowy. Castle pamiętał ten 
zwyczaj z 
dzieciństwa, ale sądził, że zanikł już dawno. Rodzina musiała być katolicka – 
katolicy 
bardziej trzymali się tradycji. Castle wykręcał jedyny pozostały mu numer, 
zarezerwowany na 
wypadek największego zagrożenia, odkładając słuchawkę co pewien odmierzony czas. 
Nie 
doczekawszy się odpowiedzi po pięciu próbach, wyszedł z budki. Zupełnie jakby 
pięć razy 
głośno krzyknął na pustej ulicy o pomoc, nie miał jednak pojęcia, czy ktoś go 
usłyszał. Po 
jego ostatnim raporcie wszystkie nici komunikacji zostały najpewniej zerwane.
Spojrzał na dom po drugiej stronie ulicy. Ojciec zażartował, matka uśmiechnęła 
się z 
aprobatą, a dziewczyna mrugnęła do chłopaka, jakby mówiąc: „Znowu to samo”. 
Castle 
ruszył ulicą w kierunku stacji kolejowej. Nikt go nie śledził, nikt nie 
obserwował go z okna, 
nikt go nie minął. Czuł się niewidzialny, jakby rzucony w dziwny świat, w którym 
nie było 
żadnej ludzkiej istoty, gdzie nikt nie mógł rozpoznać w nim człowieka.
Zatrzymał się na końcu ulicy Osikowej, obok ohydnej bryły kościoła, tak nowego, 
że 
zdawało się, iż został postawiony w ciągu nocy z błyszczących cegieł zestawu dla 
początkujących budowniczych. Wewnątrz paliło się światło i to samo uczucie, 
które kazało 
mu odwiedzić Hallidaya, pchnęło go do środka. Po krzykliwie wystrojonym ołtarzu 
i 
sentymentalnych figurach poznał, że kościół był rzymskokatolicki. Nie było tu 
silnej grupy 
burżujów stojących ramię w ramię i z wiarą śpiewających o zielonym wzgórzu z 
dala od 
miejskich murów. Starszy człowiek pochylał się nad rączką parasola, pogrążony w 
drzemce 
opodal ołtarza, a przy budce, w której domyślił się konfesjonału, czekały dwie 
kobiety. W 
podobnych, wyświechtanych ubraniach, wyglądały jak siostry. Kobieta w 
nieprzemakalnym 
płaszczu wyszła zza zasłony konfesjonału, druga, bez płaszcza, weszła doń. 
Wyglądało to jak 
klatka meteorologiczna. Castle usiadł blisko konfesjonału. Był zmęczony – dawno 
już minęła 
pora jego potrójnej J. & B., Sara będzie się pewnie denerwować. Stłumiony głos 
dobiegający 
zza kotary wzbudził w nim pragnienie rozmowy, szczerej, bez niedomówień, po 
siedmiu 
latach milczenia. Borys wycofał się ostatecznie – pomyślał – już nigdy nie będę 
mógł z nikim 
porozmawiać, chyba że skończę na ławie oskarżonych. Mógłbym się wtedy 
wyspowiadać 
sędziemu; proces odbywałby się oczywiście przy drzwiach zamkniętych.
Druga z kobiet wyszła z konfesjonału. Pojawiła się trzecia. Dwie poprzednie 
szybko 
pozbyły się swoich sekretów – przy drzwiach zamkniętych. Klęczały teraz, każda 
przy innym 
ołtarzu, zadowolone z dobrze spełnionego obowiązku. Kiedy ostatnia z kobiet 
wyszła zza 
zasłony, w kolejce pozostał jedynie Castle. Starszy człowiek przebudził się i 
wyszedł z 
kościoła z jedną z kobiet. Przez szczelinę między zasłonami Castle dojrzał 
długą, białą twarz. 
Usłyszał, jak ksiądz odchrząknął – listopadowe powietrze było wilgotne. Chcę 
porozmawiać, 
pomyślał Castle, więc czemu tego nie zrobię? Księdza obowiązuje tajemnica 
spowiedzi. 
Borys powiedział mu: „Przychodź do mnie, kiedy tylko będziesz chciał z kimś 
porozmawiać. 
To najmniej niebezpieczne...”, ale Castle był przekonany, że Borys zniknął na 
zawsze. 
Rozmowa miała go uleczyć – powoli podszedł do budki, jak strwożony pacjent, 
który po raz 
pierwszy odwiedza psychiatrę. Pacjent, który nie znał procedury. Zaciągnął za 
sobą zasłonę i 
stał niezdecydowany w ciasnej przestrzeni. Jak zacząć? Któraś z kobiet zostawiła 
po sobie 
lekki zapach wody kolońskiej. Stuknęła uchylana okiennica i Castle zobaczył 
ostry profil 
postaci przypominającej detektywa z filmu. Postać zakasłała i wymamrotała coś.
– Chciałbym porozmawiać – powiedział Castle.
– Więc czemu tak stoisz? – odezwała się postać. – Zapomniałeś, do czego służą 
kolana?
– Chciałem tylko porozmawiać – odparł Castle.
– Nie przyszedłeś tutaj, żeby porozmawiać ze mną – padła odpowiedź. Rozległ się 
cichy 
brzęk. Mężczyzna trzymał na kolanach różaniec i wydawało się, że bawi się nim, 
aby 
rozładować napięcie. – Tutaj rozmawia się z Bogiem.
– Ja nie przyszedłem do Boga. Po prostu chcę porozmawiać.
Ksiądz niechętnie rozejrzał się dokoła. Oczy miał nabiegłe krwią i Castle 
odniósł 
wrażenie, że w następstwie ponurego przypadku trafił na taką samą ofiarę 
samotności i 
milczenia jak on sam.
– Uklęknij, człowieku. Co z ciebie za katolik?
– Nie jestem katolikiem.
– W takim razie co tu robisz?
– Chcę porozmawiać, to wszystko.
– Jeśli potrzebujesz porady, zostaw nazwisko i adres na plebanii.
– Nie potrzebuję porady.
– Marnujesz mój czas – orzekł ksiądz.
– Czy tajemnica spowiedzi dotyczy też niekatolików?
– Powinieneś odwiedzić kapłana swojego kościoła.
– Nie należę do żadnego kościoła.
– W takim razie chyba potrzebny ci lekarz – stwierdził ksiądz.
Zatrzasnął okiennicę, a Castle wyszedł z budki. Absurdalny koniec absurdalnego 
przedsięwzięcia, pomyślał. Jak mógł przypuszczać, że ten człowiek go zrozumie, 
nawet 
gdyby go wysłuchał? Miał do opowiedzenia zbyt długą historię, która zaczęła się 
dawno temu 
w dziwnym kraju.
2
Sara wyszła go przywitać, gdy wieszał płaszcz w holu.
– Coś się stało? – zapytała.
– Nie.
– Nigdy nie przychodziłeś tak późno bez uprzedzenia.
– Chodziłem tu i tam, chciałem się zobaczyć z ludźmi. Nikogo nie mogłem zastać, 
chyba 
zrobili sobie długi weekend.
– Napijesz się whisky? A może chcesz od razu kolację?
– Whisky. Dużą.
– Większą niż zwykle?
– Większą, czystą.
– Coś się jednak stało.
– Nic takiego. Zimno na dworze, wilgotno, prawie jak zimą. Sam już śpi?
– Tak.
– Gdzie Buller?
– Szuka kotów w ogrodzie.
Usiadł w ulubionym fotelu i zapadła między nimi zwyczajna cisza. Normalnie 
czułby się 
w tej ciszy jak owinięty miękkim szalem. Cisza oznaczała odprężenie, sprawiała, 
że słowa 
stawały się zbędne – ich miłość była zbyt silna, by potrzebować zapewnień, była 
ich polisą na 
życie. Ale tego wieczoru, z oryginalnymi notatkami Mullera w kieszeni, wiedząc, 
że młody 
Halliday ma w ręku ich kopię, Castle odczuwał ciszę jak próżnię – tamowała mu 
dech w 
piersiach. Oznaczała brak wszystkiego, nawet zaufania, niosła ze sobą przedsmak 
grobu.
– Jeszcze jedną whisky, Saro.
– Naprawdę za dużo pijesz. Przypomnij sobie biednego Davisa.
– On nie umarł od alkoholu.
– Myślałam...
– Myślałaś tak, jak wszyscy, i nie masz racji. Jeśli to za duży kłopot dla 
ciebie nalać mi, 
to powiedz, sam to zrobię.
– Powiedziałam tylko, żebyś pamiętał o Davisie...
– Nie potrzebuję opieki, Saro. Jesteś matką Sama, nie moją.
– Tak, jestem jego matką, a ty nawet nie jesteś jego ojcem.
Popatrzyli na siebie, skonsternowani.
– Nie chciałam... – powiedziała po chwili Sara.
– To nie twoja wina.
– Przepraszam.
– Tak będzie wyglądała przyszłość, jeśli zapomnimy, jak się rozmawia – odezwał 
się 
Castle. – Zapytałaś, co robiłem. Przez cały wieczór szukałem kogoś, z kim 
mógłbym 
porozmawiać, ale nikogo nie było.
– Porozmawiać o czym?
Castle milczał.
– Dlaczego nie możesz porozmawiać ze mną? Pewnie dlatego, że oni ci zabronili, 
tak? 
Tajemnica państwowa i całe te głupoty?
– To nie oni.
– W takim razie kto?
– Kiedy przyjechaliśmy do Anglii, Saro, Carson przysłał kogoś do mnie. Ocalił 
ciebie i 
Sama. Zażądał w zamian małej przysługi. Byłem wdzięczny i zgodziłem się.
– I co w tym złego?
– Matka mówiła mi, że jako dziecko zawsze dawałem więcej niż brałem, ale dla 
człowieka, który ocalił ciebie przed BOSS, to nie było za wiele. Zostałem tak 
zwanym 
podwójnym agentem. Należy mi się dożywocie.
Castle wiedział, że kiedyś trzeba będzie odegrać tę scenę, ale nigdy nie mógł 
sobie 
wyobrazić, jakie słowa wtedy wypowiedzą.
– Daj mi whisky – powiedziała Sara. Podał jej swoją szklankę; upiła z niej długi 
łyk. – 
Jesteś w niebezpieczeństwie? – spytała. – To znaczy dziś, teraz?
– Jestem w niebezpieczeństwie odkąd się poznaliśmy.
– Ale teraz jest gorzej?
– Tak. Myślę, że wykryli przeciek i doszli do wniosku, że to Davis. Nie wierzę, 
że on 
zmarł swoją śmiercią. Doktor Percival powiedział coś...
– Myślisz, że go zabili?
– Tak.
– Więc równie dobrze mogli zabić ciebie?
– Owszem.
– Nadal to robisz?
– Napisałem ostatni raport. Myślałem, że ostatni. Powiedziałem im do widzenia. 
Ale 
potem coś się wydarzyło. To w związku z Mullerem. Musiałem dać im znać. Chyba 
musiałem, nie wiem.
– Jak wykryli przeciek?
– Prawdopodobnie tam, na miejscu, jest zdrajca, który ma dostęp do moich 
raportów i 
przesyła je z powrotem do Londynu.
– A jeśli prześle i ten?
– Och, wiem, co masz zamiar powiedzieć. Davis nie żyje, a ja jestem jedyną osobą 
w 
biurze, która się zajmuje Mullerem.
– Czemu to zrobiłeś, Maurycy? To samobójstwo.
– To może ocalić masę ludzi. Twój naród.
– Nie mów mi o moim narodzie. Ty i Sam jesteście teraz moim narodem.
To chyba z Biblii, pomyślał Castle. Słyszał to już przedtem. Sara chodziła 
przecież do 
szkoły metodystów.
Objęła go ramieniem i przytknęła szklankę z whisky do jego ust.
– Szkoda, że czekałeś tyle lat, żeby mi powiedzieć.
– Bałem się, Saro. – Przywiodła mu na myśl Stary Testament i kobietę imieniem 
Rut, 
która powiedziała coś podobnego o narodzie*.
– Bałeś się mnie, nie ich?
– Bałem się o ciebie. Nie wiesz, jak mi się dłużył czas, kiedy czekałem na 
ciebie w hotelu 
Polana. Myślałem, że nigdy nie przyjdziesz. Kiedy zaczęło świtać, patrzyłem 
przez lornetkę 
na numery rejestracyjne przejeżdżających samochodów. Parzyste oznaczały, że 
Muller cię 
dopadł. Nieparzyste, że jesteś w drodze. Tyle że teraz już nie będzie Carsona i 
hotelu Polana. 
Nic się nie zdarza dwa razy.
– Co mam zrobić?
– Najlepiej by było, gdybyś razem z Samem przeprowadziła się do mojej matki i 
przestała 
się ze mną widywać. Udawaj, że się posprzeczaliśmy i chcesz się rozwieść. Jeśli 
nic się nie 
wydarzy, zostanę w domu i znów będziemy razem.
– Co będę robić przez cały czas? Obserwować numery rejestracyjne? Jest jakieś 
inne 
wyjście?
– Jeśli ciągle się mną opiekują, a tego nie wiem, obiecali mi bezpieczną 
ucieczkę; 
musiałbym jednak uciekać sam. Powinnaś wtedy zamieszkać u mojej matki, choć 
gdybym 
uciekł, nie moglibyśmy się kontaktować. Nie wiedziałabyś, co się dzieje, być 
może przez 
dłuższy czas. Chyba wolałbym policję, przynajmniej spotkalibyśmy się w sądzie.
– Davis nie doczekał procesu, co? Nie, Maurycy, jeśli się tobą opiekują, 
uciekaj. 
Przynajmniej będę wiedziała, że jesteś bezpieczny.
– Nic mi nie powiesz, Saro?
– Co ci mam powiedzieć?
– Takich jak ja określa się mianem zdrajców.
– A kogo to obchodzi? – odparła. Włożyła rękę w jego dłoń. To było bardziej 
intymne niż 
pocałunek, można przecież pocałować obcego. – Mamy swój własny kraj: ty, ja i 
Sam. Tego 
kraju nigdy nie zdradziłeś, Maurycy.
– Nie ma sensu zamartwiać się po nocy – orzekł. – Wciąż mamy czas, trzeba kłaść 
się 
spać.
Ale skoro tylko weszli do łóżka, kochali się, bez namysłu, w milczeniu, jakby 
ustalili to 
sobie godzinę temu, a rozmowa tylko w tym przeszkodziła. Od miesięcy nie byli ze 
sobą w 
ten sposób. Zrzucenie z siebie ciężaru sekretu wyzwoliło miłość i Castle zapadł 
w sen prawie 
natychmiast. Wciąż mam czas, pomyślał tuż przed zaśnięciem. Miną dni, może 
tygodnie, 
zanim odkryją przeciek. Jutro sobota. Mamy cały weekend na decyzję.
rozdział II
Sir John Hargreaves siedział w gabinecie swego domu na wsi i czytał Trollope’a. 
Zapowiadał się prawdziwie spokojny weekend. Tylko oficer służbowy z pilną 
wiadomością 
miał prawo go przerwać, a pilne wiadomości były w Tajnych Służbach rzeczą 
niezwykle 
rzadką. W porze picia herbaty żona szanowała jego samotność, zdawała sobie 
bowiem 
sprawę, że popołudniowy Earl Grey był w stanie popsuć mu smak wypijanej o 
szóstej Cutty 
Sark. Służąc w zachodniej Afryce Hargreaves nauczył się cenić powieści 
Trollope’a, choć 
generalnie powieści nie lubił. „Kurator” i „Wieże Barchester” dodawały mu otuchy 
w 
chwilach zdenerwowania i umacniały jego cierpliwość, jakże potrzebną w Afryce. 
Pan Slope 
przypominał mu irytującego, zadufanego w sobie komisarza rządowego, a pani 
Proudie żonę 
gubernatora. Zmartwiło go nieco, że powieść, która powinna była przynieść mu 
ukojenie w 
Europie, tak, jak niegdyś koiła go w Afryce, „Oto jak dziś żyjemy”, została 
sfilmowana. Nie 
mógł sobie przypomnieć, kto mu powiedział, że nakręcono według niej niezły 
serial 
telewizyjny. Hargreaves nie lubił telewizji, był jednak pewien, że polubi 
powieść Trollope’a.
Tego popołudnia odczuwał więc chwilami tę samą spokojną przyjemność, jakiej 
zawsze 
doznawał podczas lektury Trollope’a: kojący dotyk wiktoriańskiego świata, który 
nie znał 
kłopotów z odróżnieniem dobra od zła. Nie miał dzieci, które mogłyby podważyć w 
nim to 
przekonanie; ani on, ani jego żona nigdy nie pragnęli dziecka, choć z innych być 
może 
powodów. Hargreaves nie chciał dokładać obowiązków prywatnych do publicznych (w 
Afryce obawiałby się ciągle o dziecko), a jego żona – cóż, dba o figurę i 
niezależność, 
pomyślał z uczuciem sir John. Brak zainteresowania dziećmi wzmacniał ich 
wzajemną 
miłość. Kiedy on czytał Trollope’a ze szklanką whisky pod ręką, ona z równym 
zadowoleniem raczyła się w swoim pokoju herbatą. To był dla obojga spokojny 
weekend – 
żadnych polowań, gości, szybko zapadający w parku listopadowy zmierzch – oczyma 
wyobraźni Hargreaves widział się nawet w Afryce, w jakiejś oberży, podczas 
jednej z 
wędrówek, które tak lubił, z dala od domu. Kucharz skubałby kurczaka za domem, a 
bezpańskie psy zbiegłyby się po ochłapy... Widoczne w oddali światła autostrady 
mogły 
równie dobrze być światłami wioski, pełnej iskających się dziewcząt.
Czytał o starym Melmotcie–kanciarzu, jak mówili o nim koledzy. Melmotte zajął 
stolik w 
restauracji Izby Gmin: „Niepodobna było go wyrzucić, tak samo, jak nie sposób 
było koło 
niego usiąść. Nawet kelnerzy nie kwapili się go obsłużyć, ale dzięki 
cierpliwości i 
determinacji zawsze udawało mu się zjeść lunch”.
Hargreaves mimo woli poczuł sympatię do odizolowanego Melmotte’a i z żalem 
przypomniał sobie, co powiedział Percivalowi, gdy ten przyznał się, że lubił 
Davisa. Użył 
słowa „zdrajca” – tak jak koledzy Melmotte’a, którzy nazywali go kanciarzem. 
Czytał dalej: 
„Patrząc na niego można było pomyśleć, że jest szczęśliwy ze swą bezczelnością, 
w 
rzeczywistości jednak Melmotte był chyba najnieszczęśliwszym człowiekiem w 
Londynie”. 
Hargreaves nie znał Davisa, nie poznałby go nawet gdyby spotkali się na 
korytarzu. Może 
byłem zbyt pochopny w swoich sądach, ale to Percival go usunął, pomyślał. Nie 
powinienem 
zostawiać mu wolnej ręki w tej sprawie... Ponownie wrócił do lektury: „Jednak 
nawet tego 
opuszczonego przez świat człeka, w obliczu najstraszliwszej nędzy, do której 
mogło go 
doprowadzić łamanie prawa, stać było na poświęcenie ostatnich chwil wolności na 
wyrobienie sobie reputacji zuchwalca”. Nie można było biedakowi odmówić odwagi, 
pomyślał. Ciekawe, czy Davis domyślał się, jaką truciznę wsypuje mu Percival do 
szklanki, 
gdy na chwilę wyszedł z pokoju?
Dzwonek telefonu przerwał rozmyślania sir Johna. Usłyszał, jak jego żona 
odebrała go w 
swoim pokoju. Broniła jego spokoju z większą zajadłością niż Trollope, widocznie 
jednak 
sprawa była na tyle pilna, by skłonić ją do przełączenia rozmowy. Hargreaves 
niechętnie 
podniósł słuchawkę. Usłyszał nieznany głos:
– Muller przy telefonie.
– Muller? – Sir John wciąż był pod wpływem lektury.
– Cornelius Muller.
Zapadła niezręczna cisza. Po chwili nieznajomy dodał:
– Z Pretorii.
Przez moment Hargreaves myślał, że tamten dzwoni z Pretorii. Dopiero potem 
przypomniał sobie.
– Tak, tak, oczywiście. Czym mogę panu służyć? Castle chyba panu... – zaczął.
– Chciałbym z panem porozmawiać właśnie o Castle’u, sir.
– Będę w biurze w poniedziałek. Proszę się skontaktować z moją sekretarką... – 
spojrzał 
na zegarek. – Powinien ją pan jeszcze tam zastać.
– Nie będzie pana jutro?
– Nie, spędzam ten weekend w domu.
– A czy tam mógłbym się z panem zobaczyć, sir?
– To aż takie pilne?
– Myślę, że tak. Mam wrażenie, że popełniłem bardzo poważny błąd. Bardzo 
chciałbym z 
panem porozmawiać.
Nici z Trollope’a, pomyślał Hargreaves. Biedna Mary: tak się starał oddzielać 
dom od 
pracy, a jednak ta ostatnia ciągle dawała o sobie znać. Przypomniał sobie 
wieczór po 
polowaniu, kiedy Daintry okazał się tak trudnym gościem...
– Czy ma pan samochód? – zapytał.
– Tak, oczywiście.
– To niecałe dwie godziny drogi, gdyby pan miał ochotę wstąpić na kolację – 
powiedział. 
Jeśli nie okażę dziś zbytniej gościnności, pomyślał, mogę liczyć na wolną 
niedzielę.
– To bardzo miło z pana strony, sir – odparł Muller. – Nie zawracałbym panu 
głowy, 
gdybym nie był przekonany, że to ważne. Ja...
– Na kolację będziemy musieli się zadowolić omletem – przerwał mu znudzony 
Hargreaves.
Kiedy odłożył słuchawkę, przyszło mu na myśl, co opowiadano o nim i o 
ludożercach. 
Wyjrzał przez okno, ale nie dostrzegł już za nim Afryki. Światła znów były 
światłami 
autostrady do Londynu. Do biura. Czuł, że Melmotte popełni samobójstwo, nie miał 
przecież 
innego wyjścia. Wszedł do salonu. Mary nalewała herbatę ze srebrnego czajniczka, 
kupionego na wyprzedaży w salonie Christie’ego.
– Przykro mi, Mary, będziemy mieli gościa na kolacji.
– Obawiałam się tego. Kiedy zaczął nalegać na rozmowę z tobą... Kto to?
– Człowiek przysłany przez BOSS z Pretorii.
– Nie mógł poczekać do poniedziałku?
– Mówił, że to pilne.
– Nie lubię tych gnojków segregacjonistów. – Angielskie wulgaryzmy wypowiadane z 
amerykańskim akcentem zawsze brzmiały w jej ustach dziwnie.
– Ani ja, ale musimy z nimi współpracować. Moglibyśmy zrobić coś do jedzenia.
– Jest trochę zimnej pieczeni.
– To lepsze niż omlet, który mu obiecałem...
Kolacja przebiegała w sztywnym nastroju, nie mogli bowiem przejść do rzeczy, 
choć lady 
Hargreaves dolewała beaujolais i dawała z siebie wszystko, by podtrzymać 
rozmowę. 
Zwierzyła się ze swej zupełnej nieznajomości literatury i sztuki Afrykanerów, 
okazało się 
jednak, że Muller podziela tę ignorancję. Wspomniał o jakichś poetach i 
prozaikach, 
napomknął o nagrodzie Hertzoga, nie czytał jednak dzieł autorów, których 
wymienił.
– Większość z nich jest niesolidna – stwierdził.
– Niesolidna?
– Wdają się w polityczne przepychanki. Jeden poeta odsiaduje teraz wyrok za 
udzielanie 
pomocy terrorystom.
Hargreaves próbował zmienić temat, ale z Afryką Południową kojarzyły mu się 
tylko 
złoto i diamenty, w równym stopniu, co pisarze, obciążone politycznymi 
konotacjami. 
Mówienie o diamentach przywodziło na myśl Namibię i Hargreaves przypomniał 
sobie, że 
milioner Oppenheimer wspierał partię postępową. Jego Afryka była zubożałą Afryką 
buszu, 
ale na południu, jak kopalniana hałda, zalegała w niej polityka. Kiedy sami, z 
butelką whisky, 
usiedli w wygodnych fotelach, Hargreaves poczuł ulgę. Nauczył się, że w wygodnym 
fotelu 
trudno się zdenerwować.
– Musi pan mi wybaczyć – zaczął – że nie powitałem pana w Londynie. Nie mogłem 
odwołać wizyty w Waszyngtonie. Jedna z tych rutynowych wizyt, których nie da się 
uniknąć. 
Chyba dobrze się panem zaopiekowano?
– Ja również musiałem wyjechać – odparł Muller. – Do Bonn.
– Wyobrażam sobie, że nie z rutynową wizytą, prawda? Concorde tak przybliżył 
Londyn 
do Waszyngtonu, że prawie oczekują, że człowiek wpadnie na lunch. Mam nadzieję, 
że 
dobrze panu poszło w Bonn, oczywiście w granicach zdrowego rozsądku. Ale to 
chyba 
przedyskutował pan z naszym przyjacielem Castle’em.
– To bardziej pański przyjaciel niż mój.
– Wiem, wiem, były między wami jakieś niesnaski przed laty, ale to przecież 
stare dzieje?
– Chyba nie ma czegoś takiego, jak stare dzieje, sir. Irlandczycy tak myślą, a 
my wciąż 
głęboko przeżywamy wojnę, którą wy tu nazywacie wojną burską. Dla nas była to 
wojna o 
niepodległość. Niepokoi mnie Castle, dlatego zawracam panu głowę. Byłem 
niedyskretny i 
dałem mu do przeczytania pewne notatki z mojej wizyty w Bonn. Nie były 
oczywiście 
supertajne, ale dużo można wyczytać między wierszami...
– Mój drogi, może pan ufać Castle’owi. Nie kazałbym mu pana informować, gdyby 
nie 
był najlepszy...
– Byłem u niego na kolacji. Zdziwiłem się widząc, że ma czarną żonę, tę samą, 
która stała 
się przyczyną, jak pan określił, niesnasek. Wygląda na to, że ma z nią nawet 
syna.
– My nie uznajemy segregacji, Muller, a żonę Castle’a bardzo dokładnie 
sprawdzono, 
zapewniam pana.
– Jednak to komunista zorganizował jej ucieczkę. Castle darzył Carsona wielką 
przyjaźnią. Chyba wie pan o tym?
– Wiemy o Carsonie i o ucieczce. Praca Castle’a polegała na nawiązywaniu 
kontaktów z 
komunistami. Czy Carson nadal sprawia wam kłopoty?
– Nie, zmarł w więzieniu, na zapalenie płuc. Castle bardzo się przejął, kiedy mu 
o tym 
powiedziałem.
– To takie dziwne? Jeśli byli przyjaciółmi? – Hargreaves z żalem zerknął na 
Trollope’a, 
leżącego za butelką Cutty Sark.
Muller poderwał się na nogi i przeszedł przez pokój. Zatrzymał się przed 
fotografią 
przedstawiającą Murzyna w miękkim kapeluszu, z gatunku tych, jakie nosili kiedyś 
misjonarze. Jedna strona jego twarzy była zniekształcona przez toczeń i 
mężczyzna uśmiechał 
się do kamery tylko połową ust.
– Biedaczek – westchnął Hargreaves. – Kiedy robiłem to zdjęcie, był umierający. 
Wiedział o tym. Był dzielny, jak wszyscy Kru. Nie chciałem, żeby został 
zapomniany.
– Nie powiedziałem panu wszystkiego, sir – podjął Muller. – Przez przypadek 
dałem 
Castle’owi niewłaściwe notatki. Zrobiłem jedne dla niego i jedne dla siebie i 
pomyliłem je. 
Rzeczywiście nie ma w nich nic supertajnego – nie przelałbym tutaj nic naprawdę 
tajnego na 
papier, ale jednak pewne niedyskretne sformułowania...
– Naprawdę nie musi się pan martwić, Muller.
– Jakoś nie mogę przestać, sir. W tym kraju panuje zupełnie inna atmosfera. W 
porównaniu z nami tak niewielu rzeczy musicie się bać. Pan lubił tego czarnego 
ze zdjęcia?
– Był moim przyjacielem. Kochałem go.
– Nie mogę powiedzieć, żebym kochał jakiegokolwiek czarnego – odparł Muller. 
Odwrócił się. Na przeciwległej ścianie pokoju wisiała afrykańska maska. – Nie 
ufam 
Castle’owi – powiedział. – Nie mam żadnych dowodów, ale intuicja mi mówi... 
Żałuję, że nie 
przydzielił mi pan kogoś innego.
– Tylko Davis i Castle mieli dostęp do tych materiałów.
– Davis to ten, co zmarł?
– Tak.
– Zbyt lekko traktujecie tu pewne sprawy. Czasem wam zazdroszczę. Na przykład 
czarne 
dziecko. Widzi pan, sir, z naszego doświadczenia wynika, że nie ma osoby 
bardziej narażonej 
na niebezpieczeństwo niż oficer tajnych służb. Kilka lat temu zdarzył się nam w 
BOSS 
przeciek w sekcji, która zajmowała się komunistami. To był jeden z naszych 
najinteligentniejszych ludzi. On także angażował się w przyjaźnie, i to one 
przeważyły. W 
tamtą sprawę również zamieszany był Carson. Była jeszcze inna sprawa. Jeden z 
naszych 
oficerów kapitalnie grał w szachy. Wywiad stał się dla niego po prostu jeszcze 
jedną partią. 
Interesowały go tylko spotkania z naprawdę wyrafinowanymi przeciwnikami i w 
końcu 
niezadowolenie wzięło górę. Partie okazały się zbyt łatwe, zaczął więc grać na 
własną rękę. 
Myślę, że był bardzo szczęśliwy, dopóki trwała gra.
– I co się z nim stało?
– Nie żyje.
Hargreaves znowu pomyślał o Melmotcie. Ludzie uważali odwagę za podstawową 
cnotę, 
co więc myśleć o odwadze znanego kanciarza i bankruta, który siada przy swoim 
stoliku w 
restauracji Izby Gmin? Czy odwaga usprawiedliwia? Czy pozostaje cnotą 
niezależnie od 
sprawy?
– Jesteśmy przekonani, że to Davis był winien przecieku, który musieliśmy 
zlikwidować.
– Dobrze się złożyło, że zmarł, prawda?
– Zmarł na marskość wątroby.
– A Carson zmarł na zapalenie płuc, mówiłem panu.
– Tak się składa, że Castle nie grywa w szachy.
– Bywają i inne motywy, na przykład chciwość.
– Z pewnością nie w przypadku Castle’a.
– On kocha swoją żonę i dziecko – stwierdził Muller.
– I co z tego?
– Oni oboje są czarni – odparł z prostotą Muller, wpatrując się przez pokój w 
fotografię 
wodza z plemienia Kru na ścianie. Wygląda, jakby podejrzewał nawet mnie, 
przemknęło 
przez myśl Hargreavesowi. Spojrzenie Mullera było niczym szperacz omiatający 
nieprzyjazne 
wody w poszukiwaniu wrogich okrętów. – Chciałbym wierzyć, że to rzeczywiście 
Davis był 
sprawcą tego przecieku...
Hargreaves patrzył, jak Muller przejeżdża przez park swoim czarnym mercedesem. 
Samochód zwolnił i zatrzymał się – Muller pewnie dojechał do stróżówki, w 
której, odkąd 
Irlandczycy zaczęli podkładać bomby, dyżurował człowiek z Wydziału Specjalnego. 
Park nie 
przypominał już Hargreavesowi afrykańskiego buszu – stał się na powrót kawałkiem 
ziemi w 
podlondyńskim hrabstwie, który nigdy nie był dlań domem. Dochodziła północ. 
Hargreaves 
wszedł do swojej garderoby na górze, ale zdjął tylko koszulę. Owinął ręcznik 
wokół szyi i 
zaczął się golić. Zrobił to już przed kolacją, nie była to zatem czynność 
niezbędna, ale przy 
goleniu zawsze mu się jaśniej myślało. Próbował sobie dokładnie przypomnieć, co 
Muller 
miał na poparcie rzucanych na Castle’a podejrzeń. Jego stosunki z Carsonem nic 
nie 
znaczyły. Czarna żona i dziecko? Hargreaves ze smutkiem i poczuciem straty 
przypomniał 
sobie swoją czarną kochankę z czasów długo przed ślubem. Zmarła na malarię, a po 
jej 
śmierci Hargreaves czuł, że pogrzebał wraz z nią dużą część swojego uczucia do 
Afryki. Jak 
to określił Muller: „Nie mam żadnych dowodów, ale intuicja mi mówi...” 
Hargreaves nigdy 
nie pozwoliłby sobie na zlekceważenie intuicji. W Afryce stała się towarzyszką 
jego życia, 
przywykł dobierać sobie służących właśnie na jej podstawie, nie zwracając uwagi 
na 
wystrzępione notatniki z nieczytelnymi referencjami, które mu podsuwali. Kiedyś 
nawet 
uratowała mu życie.
Osuszył twarz. Zadzwonię do Emmanuela, pomyślał. Doktor Percival był jego 
jedynym 
przyjacielem w całej firmie. Hargreaves otworzył drzwi sypialni i zajrzał do 
środka. W 
pokoju było ciemno i myślał, że żona śpi, dopóki się nie odezwała.
– Czemu jeszcze nie śpisz, kochanie?
– Za chwilkę, chciałem tylko zadzwonić do Emmanuela.
– Czy ten Muller pojechał sobie?
– Tak.
– Nie lubię go.
– Ja też go nie lubię.
rozdział III
1
Castle obudził się i zerknął na zegarek, choć zawsze uważał, że potrafi określić 
upływ 
czasu bez niego. Myślał, że dochodzi ósma, co pozwoliłoby mu przejść do gabinetu 
i obejrzeć 
wiadomości, nie budząc Sary, zdziwił się więc, gdy zegarek pokazał pięć po ósmej 
– jego 
wewnętrzny czasomierz nigdy przedtem go nie zawiódł i Castle miał wątpliwości, 
czy 
zegarek się nie spieszy, jednak po wejściu do pokoju przekonał się, że 
najważniejsze 
wiadomości już nadano, zostały jedynie lokalne sensacje, którymi lektor chciał 
wypełnić czas 
antenowy: groźny wypadek na autostradzie M4, krótki wywiad z panią Whitehouse, 
zadowoloną z nowej kampanii przeciwko pornograficznym książkom i, podany być 
może dla 
zilustrowania jej słów, nic nie znaczący fakt, że „niejaki Holliday, 
przepraszam: Halliday – 
poprawił się lektor – właściciel niewielkiej księgarni, stanął przed sędzią 
pokoju w 
Newington Butts, oskarżony o sprzedaż pornograficznego filmu czternastolatkowi. 
Obwinionego zatrzymano w areszcie śledczym do czasu rozprawy przed Centralnym 
Sądem 
Karnym, wyznaczając kaucję w wysokości dwustu funtów...”
Był więc na wolności, pomyślał Castle. Z kopią notatek Mullera w kieszeni, a 
policja 
prawdopodobnie miała na niego oko. Młody Halliday bał się być może umieścić 
notatki w 
skrzynce kontaktowej czy zniszczyć, najpewniej więc zachowa je jako argument 
przetargowy 
w przyszłych negocjacjach z policją. „Jestem ważniejszy, niż sądzicie. Pokażę 
wam coś, jeśli 
pójdziecie na ugodę... chcę rozmawiać z kimś z Wydziału Specjalnego”. Castle 
mógł sobie 
łatwo wyobrazić toczące się właśnie rozmowy, sceptycznych miejscowych 
policjantów i 
Hallidaya, pokazującego na zachętę pierwszą stronę notatek Mullera.
Otworzył drzwi sypialni. Sara wciąż spała. Castle powiedział sobie, że oto 
nadeszła 
chwila, której zawsze się spodziewał, wymagająca jasnego myślenia i 
zdecydowanego 
działania. Nadzieja była w takiej chwili równie nie na miejscu co rozpacz. Takie 
uczucia 
mogły tylko zaćmić myśli. Trzeba przyjąć, że Borys wyjechał, kanał komunikacyjny 
zerwano, 
i działać na własną rękę.
Castle zszedł do salonu, gdzie Sara nie mogła usłyszeć, jak dzwonił, i po raz 
drugi 
wykręcił alarmowy numer. Nie miał pojęcia, gdzie rozlega się dzwonek telefonu: 
centrala 
była gdzieś w Kensington. Zadzwonił trzy razy w dziesięciosekundowych odstępach; 
miał 
wrażenie, że jego SOS rozbrzmiewa w pustym pokoju, ale pewności nie miał... Nie 
mógł 
wezwać pomocy w żaden inny sposób, nie pozostawało mu nic innego, jak 
zlikwidować ślady 
w mieszkaniu. Usiadł koło telefonu i snuł plany, a raczej rozważał je w myślach 
i upewniał 
się co do nich, poczynił je bowiem dawno temu. Był prawie pewny, że w domu nie 
zostało 
nic ważnego, żadne książki, których używał do szyfrowania... nie trzeba było 
palić żadnych 
papierów. Mógł bezpiecznie zostawić dom, zamknięty i pusty... Psa, oczywiście, 
nie można 
było spalić, co więc miał zrobić z Bullerem? Jakże absurdalne było w takiej 
chwili 
przejmowanie się psem, którego nigdy nie lubił. Jego matka jednak nigdy nie 
pozwoliłaby 
Sarze zabrać Bullera na stałe do domu w Sussex. Mógłby go zostawić w schronisku, 
ale nie 
miał pojęcia, gdzie jest schronisko. To był jedyny problem, o którym nie 
pomyślał. Gdy 
wchodził na górę, aby obudzić Sarę, powiedział sobie, że to nieważne.
Czemu tego ranka spała tak głęboko? Patrząc na nią przypomniał sobie, z 
czułością, którą 
można odczuwać nawet wobec śpiącego wroga, jak ostatniej nocy zapadł w nicość, 
najgłębszą od miesięcy, tylko dlatego, że rozmawiali szczerze, pozbyli się 
sekretów. 
Pocałował Sarę. Otworzyła oczy i – Castle był tego pewien – od razu wiedziała, 
że nie ma 
czasu do stracenia. Nie budziła się jak zwykle, powoli, przeciągając się ze 
słowami „Śniło mi 
się...”
– Zadzwoń do mojej matki – powiedział. – Będzie wyglądało naturalniej, jeśli to 
ty 
zadzwonisz i powiesz, że się pokłóciliśmy. Zapytaj, czy możesz u niej zostać 
kilka dni z 
Samem. Możesz trochę nakłamać. Jeśli domyśli się, że kłamiesz, tym lepiej. 
Będzie mi 
łatwiej powoli rozgłosić całą historię, kiedy wyjedziesz. Możesz powiedzieć, że 
zrobiłem coś 
niewybaczalnego... Rozmawialiśmy o tym wczoraj.
– Ale mówiłeś, że mamy czas...
– Myliłem się.
– Coś się stało?
– Owszem. Musisz zaraz wyjechać z Samem.
– A ty zostajesz tutaj?
– Albo ktoś pomoże mi uciec, albo przyjdzie po mnie policja. Nie powinniście 
tego 
oglądać.
– W takim razie wszystko skończone?
– Oczywiście, że nie. Póki życia, póty nadziei. Jakoś się zejdziemy.
Nie mówili do siebie prawie nic, ubierając się szybko, jak nieznajomi w podróży, 
zmuszeni dzielić przedział w sypialnym wagonie. Dopiero wychodząc zbudzić Sama, 
Sara 
zapytała:
– Co ze szkołą? Nie sądzę, że ktokolwiek będzie się przejmował...
– Nie martw się tym teraz. Zadzwoń tam w poniedziałek i powiedz, że Sam jest 
chory. 
Chcę, żebyście jak najprędzej wyszli z domu, na wypadek, gdyby przyjechała 
policja.
Sara wróciła po pięciu minutach.
– Rozmawiałam z twoją matką – powiedziała. – Nie była przesadnie serdeczna. 
Zaprosiła 
kogoś na lunch. Co z Bullerem?
– Coś wymyślę.
Za dziesięć dziewiąta byli już z Samem gotowi do wyjścia. Taksówka czekała przed 
domem. Castle’owi wszystko to wydawało się potwornie nierzeczywiste. – Jeśli nic 
się nie 
stanie, będziecie mogli wrócić – powiedział. – Pogodzimy się. – Przynajmniej Sam 
był 
zadowolony. Castle widział, jak chłopak żartuje z taksówkarzem.
– Jeśli się nie stanie... – powtórzyła z powątpiewaniem.
– Przyjechałaś przecież do Polany.
– Tak, ale sam powiedziałeś, że nic się nie zdarza dwa razy.
Przy taksówce zapomnieli się nawet pocałować. Potem przypomnieli sobie o tym i 
wymienili niezdarne, nic nie znaczące cmoknięcie, wyprane ze wszystkiego poza 
przeświadczeniem, że to rozstanie nie dzieje się naprawdę, że to sen. Zawsze 
dzielili się 
snami, tymi prywatnymi szyframi, trudniejszymi do złamania niż kod Enigmy.
– Mogę zadzwonić?
– Lepiej nie. Zadzwonię za parę dni z budki.
Gdy taksówka odjeżdżała, nie mógł nawet dojrzeć Sary przez przyciemnioną tylną 
szybę. 
Wrócił do domu i zaczął pakować do niewielkiej torby rzeczy przydatne w 
więzieniu lub 
podczas ucieczki. Piżama, przybory toaletowe, mały ręcznik, po chwili wahania 
dodał jeszcze 
paszport. Potem usiadł i czekał. Usłyszał wyjeżdżającego sąsiada, a potem 
zapadła sobotnia 
cisza. Castle poczuł się tak, jakby oprócz policjantów na rogu był jedyną żywą 
osobą na 
King’s Road. Otworzyły się pchnięte drzwi i do środka wczłapał Buller. Usiadł i 
wlepił w 
niego hipnotyczne spojrzenie wyłupiastych oczu.
– Buller – szepnął Castle – Buller, z tobą są zawsze cholerne kłopoty... – 
Buller dalej 
gapił się na niego; zawsze dawał w ten sposób do zrozumienia, że chce wyjść na 
spacer.
Kiedy pół godziny później zadzwonił telefon, Buller ciągle się w niego 
wpatrywał. Castle 
nie podnosił słuchawki. Dzwonek telefonu rozlegał się długo, jak płacz dziecka. 
Nie mógł to 
być sygnał, na który czekał Castle, telefon nie dzwoniłby tak długo. Pewnie 
jakaś 
przyjaciółka Sary, pomyślał. Nie był to, w każdym razie, telefon do niego. 
Castle nie miał 
przyjaciół.
2
Doktor Percival czekał, siedząc w holu klubu Reforma, opodal wielkich, szerokich 
schodów. Wyglądały, jakby zbudowano je, by wytrzymały ciężar starych, 
liberalnych mężów 
stanu, tych brodatych lub wąsatych notabli niezmąconej prawości. Gdy nadszedł 
Hargreaves, 
w zasięgu wzroku znajdował się tylko jeden członek klubu, mały, nieznaczący, 
krótkowzroczny – z trudnością czytał notowania giełdowe.
– Wiem, że teraz moja kolej, Emmanuelu – powiedział Hargreaves – ale Travellers 
jest 
zamknięty. Mam nadzieję, że nie przeszkadza ci, iż zaprosiłem również 
Daintry’ego?
– Najweselszym kompanem to on nie jest – odparł Percival. – Jakieś kłopoty?
– Tak.
– Myślałem, że po wizycie w Waszyngtonie będziesz miał trochę spokoju.
– W tej pracy nie ma nadziei na spokój przez dłuższy czas. I tak zresztą nie 
wiem, czy 
byłbym z tego zadowolony. Dlatego nie wybieram się na emeryturę.
– Nie mów o emeryturze, John. Bóg wie, kogo mogliby nam wtedy przysłać. Co cię 
martwi?
– Pozwól, niech się najpierw napiję. – Weszli po schodach i usiedli przy stoliku 
na 
półpiętrze, na zewnątrz restauracji. Hargreaves wypił nierozcieńczoną Cutty Sark 
i dopiero 
wówczas zapytał: – Przypuśćmy, że zabiłeś nie tego człowieka, co trzeba, 
Emmanuelu?
W oczach doktora Percivala nie było widać zaskoczenia. Zbadał uważnie kolor 
swojego 
martini, powąchał je, zdjął paznokciem mały kawałek cytrynowej skórki, jakby 
realizując 
swoją własną receptę.
– Jestem przekonany, że tak się nie stało – rzekł.
– Muller nie podziela tego przekonania.
– Och, Muller! Co Muller może o tym wiedzieć?
– Nic, ale intuicja mu podpowiada.
– Jeśli to wszystko...
– Nigdy nie byłeś w Afryce, Emmanuelu. W Afryce trzeba ufać intuicji.
– Daintry nie zadowoli się samymi intuicjami. Nie przekonały go nawet fakty 
dotyczące 
Davisa.
– Fakty?
– Ta sprawa z ogrodem zoologicznym i dentystą, na przykład. I Porton. Porton 
okazało 
się decydujące. Co chcesz powiedzieć Daintry’emu?
– Moja sekretarka próbowała się dodzwonić do Castle’a dziś z samego rana. Nikt 
nie 
odpowiadał.
– Pewnie wyjechał z rodziną na weekend.
– Owszem, ale kazałem otworzyć jego sejf. Nie było w nim notatek Mullera. Wiem, 
co 
chcesz powiedzieć; każdemu się zdarza nieostrożność, ale myślę, że gdyby Daintry 
pojechał 
do Berkhamsted... Cóż, jeśli nikogo by tam nie zastał, miałby dobrą sposobność, 
aby się 
dyskretnie rozejrzeć. A jeśli Castle będzie w domu, zdziwi się, zobaczywszy 
Daintry’ego. 
Jeśli jest winny, mogą go zawieść nerwy...
– Zawiadomiłeś MI5?
– Tak, rozmawiałem z Philipsem. Na nowo podłączył podsłuch do telefonu Castle’a. 
Mam nadzieję, że nic z tego nie wyjdzie. Gdyby wyszło, znaczyłoby, że Davis był 
niewinny.
– Nie przejmuj się tak Davisem, John. To żadna strata dla firmy. Nie powinien 
nigdy 
zostać zwerbowany. Był nieefektywny, nieostrożny i za dużo pił. Prędzej czy 
później 
zacząłby sprawiać kłopoty. Ale jeśli Muller ma rację, z Castle’em będzie 
prawdziwe 
utrapienie. Nie zastosujemy przecież aflatoksyny, bo wszyscy wiedzą, że nie 
nadużywa 
alkoholu. Trzeba go będzie postawić przed sądem, John, jeśli czegoś nie 
wymyślimy. 
Obrońca, proces przy drzwiach zamkniętych; dziennikarze tak tego nie lubią. 
Sensacyjne 
nagłówki w gazetach. Ale przynajmniej Daintry będzie miał satysfakcję, bo chyba 
nikt inny. 
On jest takim legalistą, że...
– O wilku mowa – przerwał Hargreaves.
Daintry wchodził powoli wielkimi schodami, kierując się ku nim. Wyglądało, jakby 
badał 
stopień po stopniu, jak bada się poszlaki.
– Nie wiem, jak z nim zacząć.
– Czemu nie tak, jak ze mną: nieco brutalnie?
– Ależ Emmanuelu, on nie jest taki gruboskórny jak ty.
3
Godziny płynęły nieznośnie wolno. Castle próbował czytać, ale żadna lektura nie 
była w 
stanie rozładować napięcia. Między jednym a drugim paragrafem nawiedzała go 
myśl, że 
zostawił w domu coś obciążającego. Przejrzał wszystkie półki, ale nie było na 
nich już żadnej 
książki, której używał do kodowania: „Wojnę i pokój” też zniszczył. Spalił całą 
kalkę, którą 
znalazł w gabinecie – to nic, że nie było na niej żadnych śladów – a lista 
telefonów na biurku 
nie zawierała niczego bardziej tajemniczego niż numery rzeźnika czy lekarza, 
Castle jednak 
był pewien, że coś przeoczył. Przypomniał sobie dwóch pracowników Wydziału 
Specjalnego 
przeszukujących mieszkanie Davisa i linie oznaczone przez niego literą „c” w 
ojcowskim 
egzemplarzu Browninga. W jego domu próżno by jednak szukać śladów miłości. Nigdy 
nie 
wymieniali z Sarą listów miłosnych – w Afryce byłyby dowodem zbrodni.
Nie pamiętał tak długiego i samotnego dnia. Nie był głodny, choć tylko Sam zjadł 
rano 
śniadanie. Powiedział sobie jednak, że nie wiadomo, co może się zdarzyć do 
wieczora i gdzie 
będzie jadł swój następny posiłek. Usiadł więc w kuchni nad talerzem zimnej 
szynki, ale 
zdążył zjeść zaledwie plasterek, gdy uświadomił sobie, że pora wysłuchać 
wiadomości o 
pierwszej. Dosłuchał je do końca, do ostatniej wzmianki o sporcie, nie był 
bowiem pewien, 
czy nie podadzą na końcu czegoś specjalnego.
Nie doczekał się, oczywiście, niczego, co w jakikolwiek sposób byłoby z nim 
związane – 
o młodym Hallidayu wcale nie wspomniano. Nie było w tym nic dziwnego, odtąd jego 
życie 
miało się toczyć przy drzwiach zamkniętych. Jak na człowieka, który przez wiele 
lat obcował 
z tajemnicami, czuł się dziwnie niedoinformowany. Kusiło go, żeby ponownie nadać 
sygnał 
SOS, ale wydawało mu się zuchwalstwem robić to po raz drugi z domu. Nie miał 
pojęcia, 
dokąd dzwonił, ale ktoś, kto podsłuchiwał jego telefon mógł się tego łatwo 
dowiedzieć. Z 
każdą godziną wzrastało w nim przekonanie, którego nabrał poprzedniego wieczoru, 
że kanał 
komunikacyjny był zamknięty, że go opuszczono.
Nakarmił resztką szynki Bullera, który w podzięce zostawił mu pasmo śliny na 
spodniach. Już dawno powinien był go wyprowadzić, ale nie chciało mu się 
opuszczać 
czterech ścian, nawet po to, by wyjść do ogrodu. Chciał, by policja – jeśli 
przyjdzie – 
zaaresztowała go w domu, nie na dworze, na oczach wyglądających z okien 
sąsiadek. Na 
górze, w szufladzie nocnego stolika miał rewolwer, do posiadania którego nie 
przyznał się 
nigdy Davisowi, całkiem legalny, z czasów pobytu w Południowej Afryce. Tam 
prawie każdy 
biały nosił broń. Gdy go kupił, załadował jedną z komór: drugą, aby uchronić się 
przed 
nieostrożnym strzałem, i nabój przez siedem lat spokojnie tkwił w bębenku. 
Castle pomyślał, 
że mógłby się zastrzelić, gdyby przyszła policja, zbyt dobrze jednak wiedział, 
że samobójstwo 
nie było w jego przypadku żadnym rozwiązaniem. Przyrzekł Sarze, że kiedyś znów 
będą 
razem.
Czytał, oglądał telewizję, znów czytał. Przyszedł mu do głowy szalony pomysł, 
aby 
pojechać do Londynu, pójść do starego Hallidaya i zapytać, co nowego. Ale dom i 
stacja 
kolejowa były już pewnie pod obserwacją. O wpół do piątej, gdy na dworze 
szarzało, telefon 
zadzwonił ponownie i tym razem, wbrew logice, Castle podniósł słuchawkę. Prawie 
spodziewał się usłyszeć głos Borysa, choć dobrze wiedział, że tamten nigdy nie 
podjąłby 
ryzyka telefonowania doń do domu.
Surowy głos matki dobiegał wyraźnie, jakby była w tym samym pokoju:
– Maurycy?
– Słucham.
– Cieszę się, że jesteś. Sara myślała, że sobie poszedłeś.
– Nie, wciąż tu jestem.
– Co to za nonsensowna kłótnia?
– Wcale nie nonsensowna, mamo.
– Powiedziałam jej, że powinna zostawić Sama ze mną i natychmiast wracać.
– Ale nie wraca, prawda? – zapytał przestraszony. Nie wytrzymałby drugiego 
rozstania.
– Odmówiła. Stwierdziła, że byś jej nie wpuścił. To oczywiście absurd.
– Żaden absurd. Jeśli przyjedzie, ja odejdę.
– Co takiego między wami zaszło?
– Kiedyś się dowiesz.
– Czy myślisz o rozwodzie? To byłoby bardzo źle dla Sama.
– W tej chwili to tylko kwestia separacji. Dajmy temu na jakiś czas spokój, 
mamo.
– Ja nie rozumiem. Nie cierpię rzeczy, których nie rozumiem. Sam chciał 
wiedzieć, czy 
nakarmiłeś Bullera.
– Powiedz mu, że tak.
Matka rozłączyła się. Castle był ciekaw, czy ich rozmowę właśnie odtwarza jakiś 
magnetofon. Zachciało mu się whisky, ale butelka była pusta. Zszedł na dół, do 
dawnej 
piwnicy na węgiel, w której trzymał alkohole. Zsuwnię na węgiel zamieniono na 
coś w 
rodzaju pochyłych schodów. Spojrzał w górę i w odbitym od chodnika świetle 
ulicznej lampy 
zobaczył czyjeś nogi.
Nie były to nogi umundurowane, ale mogły oczywiście należeć do ubranego po 
cywilnemu oficera Wydziału Specjalnego. Ich właściciel, kimkolwiek był, stanął 
raczej 
nieostrożnie, pod samymi drzwiami, ale oczywiście celem obserwującego mogło być 
sprowokowanie Castle’a do jakiegoś nieroztropnego działania. Na dół zszedł 
również Buller; 
on także dostrzegł nogi i zawarczał. Siedząc na zadzie, ze wzniesionym pyskiem, 
wyglądał 
groźnie, ale gdyby tylko nogi przybliżyły się, nie ugryzłby ich, ale zaślinił. 
Kiedy tak razem 
patrzyli, nieznajomy oddalił się, a Buller chrząknął z niezadowoleniem – stracił 
okazję do 
zawarcia nowej znajomości. Castle znalazł butelkę J. & B. (wydało mu się, że 
kolor trunku 
nie ma już żadnego znaczenia) i wszedł z nią na górę. Gdybym nie pozbył się 
„Wojny i 
pokoju”, pomyślał, może znalazłbym czas, by przeczytać kilka rozdziałów dla 
przyjemności.
Niepokój zapędził go znów do sypialni i kazał szperać wśród rzeczy Sary w 
poszukiwaniu starych listów, choć nie mógł sobie wyobrazić, w jaki sposób 
cokolwiek, co do 
niej napisał, mogłoby ją obciążyć. Jednak w rękach Wydziału Specjalnego nawet 
najniewinniejsza wzmianka mogła zostać użyta do udowodnienia jej zbrodniczego 
współudziału. Nie wierzył, żeby nie mieli na to ochoty – w takich sprawach 
zawsze dochodzi 
do głosu ohydna potrzeba zemsty. Nie znalazł nic: jeśli się kocha i żyje razem, 
stare listy 
szybko tracą wartość. Ktoś zadzwonił do drzwi. Castle stał, wsłuchany w drugi i 
następny 
odgłos dzwonka. Powiedział sobie, że tego gościa nie zniechęci cisza i głupio 
byłoby nie 
otworzyć drzwi. Jeśli komunikacja nie została jednak zerwana, może to jakaś 
wiadomość, 
instrukcja... Nie myśląc, czemu to robi, wyjął z szuflady przy łóżku rewolwer 
naładowany 
jednym nabojem i wsunął go do kieszeni.
W holu znów się zawahał. Witraż nad drzwiami rzucał na podłogę romboidalne plamy 
żółci, zieleni i błękitu. Przyszło mu na myśl, że gdyby trzymał rewolwer w ręku 
otwierając 
drzwi, policja miałaby prawo zastrzelić go w samoobronie. To byłoby łatwe 
wyjście – 
martwemu niczego by publicznie nie udowodniono. Upomniał się jednak: nie mógł 
pozwolić, 
by rozpacz czy nadzieja kierowały jego czynami. Zostawił rewolwer w kieszeni i 
otworzył 
drzwi.
– Daintry! – wykrzyknął. Nie spodziewał się ujrzeć nikogo znajomego.
– Mogę wejść? – zapytał Daintry nieśmiało.
– Oczywiście.
Buller nagle odzyskał wigor.
– Jest niegroźny – pośpieszył z wyjaśnieniem Castle, gdy Daintry cofnął się o 
krok. 
Złapał Bullera za obrożę. Plwocina opadła psu z pyska jak obrączka upuszczona 
przez 
niezdarnego pana młodego. – Co pana sprowadza, Daintry?
– Tak się składa, że przejeżdżałem tędy i pomyślałem sobie, że wpadnę.
Wymówka była tak ewidentnie wyssana z palca, że Castle’owi zrobiło się żal 
Daintry’ego. Daintry nie przypominał tych gładkich, przyjaznych i śmiertelnie 
niebezpiecznych śledczych wychowanych przez MI5. Był zwykłym oficerem 
bezpieczeństwa, 
któremu można było powierzyć sprawdzanie aktówek i troskę o przestrzeganie 
reguł.
– Napije się pan?
– Chętnie. – Głos Daintry’ego był ochrypły. – Zimny wieczór, wilgotny – 
powiedział, 
jakby to miało wszystko usprawiedliwić.
– Nie wychodziłem dziś.
– Nie?
To błąd, pomyślał Castle. Jeśli nad ranem dzwonili z biura...
– Tylko z psem do ogrodu – dodał.
Daintry wziął szklankę z whisky i popatrzył na nią przeciągle, a potem rozejrzał 
się po 
salonie, obrzuciwszy go serią krótkich spojrzeń, jak reporter. Prawie było 
słychać trzask 
migawki w jego oczach. – Mam nadzieję, że panu nie przeszkadzam – rzekł. – 
Pańska żona...
– Nie ma jej, jestem sam z Bullerem.
– Z Bullerem?
– To pies.
Ich głosy podkreślały głęboką ciszę panującą w domu. Przerywali ją na zmianę, 
wypowiadając nieistotne zwroty.
– Chyba nie dolałem panu za dużo wody – zapytał Castle. Daintry wciąż nie 
napoczął 
swojego drinka. – Myślałem...
– Nie, nie. Jest taka, jaką lubię. – Ponownie zapadła cisza, ciężka jak 
teatralna kurtyna.
– Prawdę mówiąc, mam kłopot – rzucił konfidencjonalnie Castle. Nadarzała się 
okazja, 
by oddalić od Sary podejrzenie.
– Kłopot?
– Żona mnie opuściła. Pojechała do mojej matki. Wzięła syna.
– To znaczy, że się pokłóciliście?
– Tak.
– Bardzo mi przykro – rzekł Daintry. – Te rzeczy bywają okropne. – Wydawało się, 
że 
opisuje sytuację nieuchronną jak śmierć. – Pamięta pan, kiedy ostatnim razem się 
widzieliśmy? – dodał. – Na weselu mojej córki. To bardzo miło z pana strony, że 
pojechał pan 
później do mojej żony. Cieszyłem się mając pana przy sobie. Ale potem stłukłem 
jedną z jej 
sów...
– Tak, pamiętam.
– Nawet nie wiem, czy podziękowałem panu za przyjście. Wtedy też była sobota, 
jak 
dziś. Była wprost wściekła, mam na myśli moją żonę, z powodu tej sowy.
– Musieliśmy wyjść wcześniej z powodu Davisa.
– Tak, biedaczek.
Znów opadła bezpieczna zasłona ciszy, jak po końcowej kwestii. Ostatni akt był 
tuż, tuż; 
czas było pójść do baru. Wypili równocześnie.
– Co pan myśli o jego śmierci? – zapytał Castle.
– Nie wiem, co o tym myśleć. Prawdę mówiąc, staram się nie myśleć wcale.
– Przypuszczają, że Davis był winny przecieku w mojej sekcji, prawda?
– Oficerowi bezpieczeństwa niewiele się mówi. Czemu pan tak myśli?
– To nie jest normalne, gdy ludzie z Wydziału Specjalnego przeszukują mieszkanie 
zmarłego pracownika wywiadu.
– Chyba nie jest.
– Panu też ta śmierć wydała się dziwna?
– Czemu pan tak mówi?
Czy zamieniliśmy się rolami? – pomyślał Castle. – Czy to ja go teraz 
przesłuchuję?
– Przed chwilą pan powiedział, że stara się o tym nie myśleć.
– Tak? Nie wiem, co miałem na myśli. Może to przez whisky? Jednak jest mocna.
– Davis nie był winien żadnego przecieku – powiedział Castle. Miał wrażenie, że 
Daintry 
patrzy na jego kieszeń, opadającą na poduszkę fotela pod ciężarem rewolweru.
– Myśli pan?
– Ja wiem.
Castle nie mógł powiedzieć nic, co by go bardziej pogrążyło. Może jednak Daintry 
nie 
był takim złym śledczym, a nieśmiałość, zakłopotanie i samoobnażanie, które 
okazywał, 
mogły równie dobrze być częścią nowej metody, stawiającej jego techniczne 
umiejętności 
wyżej niż te posiadane przez MI5.
– Wie pan?
– Tak.
Zastanawiał się, co teraz zrobi Daintry. Nie mógł go aresztować. Musiałby 
znaleźć 
telefon i porozumieć się z biurem. Najbliższy telefon znajdował się na 
posterunku policji na 
końcu King’s Road, bo Daintry’emu nie starczyłoby chyba zimnej krwi, by poprosić 
Castle’a 
o możliwość skorzystania z aparatu. A może domyślił się, co obciąża Castle’owi 
kieszeń? Bał 
się? Castle pomyślał, że po jego wyjściu miałby czas uciec, gdyby tylko miał 
dokąd. Ucieczka 
bez celu, tylko po to, by oddalić moment aresztowania, byłaby jednak aktem 
paniki. Wolał 
czekać w domu – to przynajmniej pozwalało zachować jakąś godność.
– Prawdę mówiąc – odezwał się Daintry – zawsze w to wątpiłem.
– Więc się panu zwierzyli?
– Tylko z powodu tej kontroli. Musiałem ją zorganizować.
– To musiał być dla pana zły dzień: najpierw ta sowa, a potem martwy Davis w 
łóżku.
– Nie podobało mi się to, co powiedział doktor Percival.
– Co takiego?
– Powiedział: „Nie spodziewałem się tego”.
– Tak, przypominam sobie.
– To mi otworzyło oczy – ciągnął Daintry. – Zobaczyłem, co robią.
– Zbyt szybko wyciągnęli wnioski. Nie rozważyli dobrze innych możliwości.
– Ma pan na myśli siebie?
Castle pomyślał, że nie będzie zbytnio ułatwiał im zadania i nie powie za dużo, 
jakkolwiek efektywna miałaby się okazać ta ich nowa technika.
– Albo Watsona – odparł.
– Och tak, zapomniałem o Watsonie.
– W naszej sekcji wszystko przechodzi przez jego ręce. Poza tym jest jeszcze 
69300 w 
Lourenço Marques. Nie sposób sprawdzić jego rachunków. Kto wie, czy nie ma 
lokaty 
bankowej w Rodezji czy Południowej Afryce.
– To prawda – przyznał Daintry.
– Albo sekretarki. Nie tylko te z naszej sekcji. One wszystkie pracują w jednym 
pokoju. 
Nie sądzi pan chyba, że za każdym razem, wychodząc do toalety, taka dziewczyna 
zamyka na 
klucz telegram, który dekodowała, lub raport, który przepisywała?
– Zdaję sobie z tego sprawę. Sam sprawdziłem ten pokój. Pełno tam zawsze 
zaniedbań.
– Nawet na samej górze zdarzają się zaniedbania. Śmierć Davisa jest być może 
przykładem zbrodniczego niedbalstwa.
– Jeśli nie był winien, popełniono morderstwo – stwierdził Daintry. – Nie miał 
szans się 
bronić, wziąć prawnika. Obawiali się efektu, jaki proces mógłby wywrzeć na 
Amerykanach. 
Doktor Percival mówił mi coś o skrzynkach...
– Tak, tak – potwierdził Castle. – Sam o nich często słyszałem. Znam tę grę. 
Davisa już w 
skrzynce zamknęli.
Castle widział, że spojrzenie Daintry’ego spoczywa na jego kieszeni. Czyżby 
tamten 
udawał, że zgadza się z nim, aby wycofać się bezpiecznie do samochodu?
– Pan i ja popełniamy ten sam błąd: zbyt szybko wyciągamy wnioski – powiedział 
Daintry. – Davis mógł być winny. Czemu pan jest taki pewny, że nie był?
– Trzeba poszukać motywu – odparł Castle. Zawahał się, uniknął odpowiedzi, ale 
na 
końcu języka miał słowa: „Bo to ja jestem winien”. Był już pewien, że kontakt 
zerwano, jakiż 
więc sens miało odwlekanie tego wszystkiego? Lubił Daintry’ego, polubił go w 
dniu ślubu 
jego córki. Wydał się wtedy nagle Castle’owi ludzki, nad rozbitą sową, w 
samotności 
swojego rozbitego małżeństwa. Jeśli zdecydowałby się komukolwiek zwierzyć, tym 
kimś 
byłby właśnie Daintry. Czemu więc nie poddać się i pozwolić policji odprowadzić 
się po 
cichu, jak to często robiono? Zastanawiał się, czy nie przedłuża gry jedynie dla 
towarzystwa, 
aby uniknąć samotności w domu lub w celi.
– Myślę, że Davis działał z pobudek materialnych – dobiegł go głos Daintry’ego.
– Davis nie troszczył się zbytnio o pieniądze. Potrzebował ich tylko tyle, aby 
zagrać na 
wyścigach i napić się dobrego porto. Musi pan się temu przyjrzeć bliżej.
– Co pan ma na myśli?
– Jeśli podejrzewano tylko naszą sekcję, przeciek mógł dotyczyć jedynie Afryki.
– Dlaczego?
– Przez naszą sekcję przechodzi wiele informacji znacznie cenniejszych dla 
Rosjan, ale 
gdyby przeciek dotyczył właśnie ich, podejrzane byłyby także inne sekcje. Stąd 
wniosek, że 
przeciekały informacje dotyczące naszej małej afrykańskiej działki.
– Owszem – zgodził się Daintry.
– Wskazuje to, jeśli nie jednoznacznie na motyw ideologiczny, bo niekoniecznie 
należy 
szukać komunisty, to przynajmniej na silne przywiązanie do Afryki lub Afrykanów. 
Wątpię, 
czy Davis kiedykolwiek znał jakiegoś Afrykanina... – Castle przerwał i po chwili 
dodał, 
niespiesznie, jakby upajając się niebezpieczną grą: – Oprócz mojej żony i syna, 
oczywiście. – 
Postawił już kropkę nad i, ale wciąż nie kończył rozgrywki: – 69300 długo 
przebywał w 
Lourenço Marques. Nikt nie wie, jakie tam zawarł przyjaźnie. Miał swoich 
afrykańskich 
agentów, wielu z nich było komunistami. – Po wielu latach ukrywania się Castle 
zasmakował 
w zabawie w kotka i myszkę. Kontynuował: – Tak jak ja w Pretorii. – Uśmiechnął 
się. – 
Nawet C, jak pan wie, darzy Afrykę szczególnym uczuciem.
– Och, teraz pan żartuje – zaoponował Daintry.
– Żartuję, oczywiście. Chcę tylko pokazać, jak niewiele przemawia przeciwko 
Davisowi, 
jeśli się to porówna z innymi: ze mną, z 69300 i tymi wszystkimi sekretarkami, o 
których nic 
nie wiemy.
– Zostały dokładnie sprawdzone.
– Rzecz jasna. Znane są pewnie nazwiska wszystkich ich kochanków, przynajmniej 
tegorocznych, ale niektóre dziewczęta zmieniają kochanków jak rękawiczki...
– Wymienił pan wielu podejrzanych, a jest pan taki pewny co do Davisa – przerwał 
mu 
Daintry i dodał z odcieniem smutku w głosie: – Ma pan szczęście, że nie jest 
oficerem 
bezpieczeństwa. Po pogrzebie Davisa nieomal zrezygnowałem. Żałuję, że tego nie 
zrobiłem.
– Dlaczego pan nie odszedł?
– Co bym robił?
– Mógłby pan kolekcjonować numery rejestracyjne. Kiedyś zabijałem tak czas.
– Czemu pan się pokłócił z żoną? – zapytał Daintry. – Przepraszam – dodał – to 
nie moja 
sprawa.
– Nie podobało jej się to, co robię.
– Dla firmy?
– Niezupełnie.
Castle czuł, że gra zbliża się ku końcowi. Daintry zerknął ukradkiem na zegarek. 
Ciekawe, czy był to rzeczywiście zegarek, czy miniaturowy mikrofon? Być może 
Daintry 
pomyślał, że kończy się taśma. Czy może zechce skorzystać z toalety, aby założyć 
nową?
– Może jeszcze whisky?
– Nie, dziękuję. Muszę już jechać.
Castle i Buller wyszli z Daintrym do holu. Buller był wyraźnie niepocieszony, że 
jego 
nowy przyjaciel zamierza odejść.
– Dzięki za drinka – odezwał się Daintry.
– To ja panu dziękuję za sposobność pogadania o wielu rzeczach.
– Proszę nie wychodzić. Paskudny wieczór.
Castle jednak wyszedł razem z nim na zimną mżawkę. Pięćdziesiąt metrów dalej, 
naprzeciwko posterunku policji, zauważył tylne światła samochodu.
– To pana samochód?
– Nie, zostawiłem swój nieco dalej, w przeciwnym kierunku. Musiałem tam wysiąść, 
bo 
nie widziałem numerów w tym deszczu.
– W takim razie dobranoc.
– Dobranoc. Mam nadzieję, że wszystko się ułoży, z pana żoną.
Castle stał w padającym wolno, zimnym deszczu na tyle długo, że pomachał jeszcze 
przejeżdżającemu Daintry’emu. Tamten nie zatrzymał się, jak zauważył Castle, 
koło 
posterunku, ale skręcił w prawo, w kierunku Londynu. Mógł oczywiście zatrzymać 
się przy 
jednym z pubów: King’s Arms czy Swan, aby zadzwonić, ale nawet wtedy, myślał 
Castle, nie 
będzie mógł złożyć zbyt konkretnego raportu. Prawdopodobnie przed podjęciem 
decyzji będą 
chcieli przesłuchać taśmę – Castle nabrał pewności, że w zegarku znajdował się 
mikrofon. 
Stacja kolejowa była już, rzecz jasna, pod obserwacją, powiadomiono również 
urzędników w 
punktach kontroli paszportowej na lotniskach. Wizyta Daintry’ego dowodziła 
jednego: młody 
Halliday zaczął mówić. W przeciwnym razie nikt nie wysłałby Daintry’ego do 
Castle’a.
W drzwiach ogarnął spojrzeniem ulicę. Nie zauważył obserwatora, ale naprzeciwko 
posterunku policji przez zasłonę deszczu wciąż przebijały światła samochodu. 
Auto nie 
wyglądało na policyjne. Policjanci – nawet ci z Wydziału Specjalnego – musieli 
posługiwać 
się wozami brytyjskimi, a to auto, choć nie był tego pewien, wyglądało na 
toyotę. 
Przypomniał sobie toyotę na drodze do Ashridge. Wytężał wzrok, by dojrzeć kolor 
samochodu, ale przysłaniał go deszcz. Czerń i czerwień nie dawały się odróżnić 
przez zasłonę 
mżawki, przechodzącej w deszcz ze śniegiem. Castle wszedł do domu i po raz 
pierwszy 
dopuścił do siebie cień nadziei.
Zaniósł do kuchni naczynia i dokładnie je wymył. To było jak usuwanie śladów 
rozpaczy. 
Potem postawił w salonie następne dwie szklanki i podsycił tlący się w nim 
płomyk nadziei. 
Płomyk był nikły i niełatwo było go rozpalić, ale Castle powiedział sobie, że 
samochód to z 
pewnością toyota. Nie dopuszczał do siebie myśli, ile samochodów tej marki było 
w okolicy – 
cierpliwie czekał na dzwonek u drzwi. Zastanawiał się, kto stanie przed progiem, 
tam, gdzie 
niedawno stał Daintry. Był pewien, że nie będzie to Borys ani młody Halliday, 
którego 
niechętnie wypuszczono za kaucją, i którego zresztą w tej chwili absorbowali 
raczej ludzie z 
Wydziału Specjalnego.
Wrócił do kuchni i dał Bullerowi talerz biszkoptów – zdawał sobie sprawę, że 
może 
nieprędko będzie mógł go znów nakarmić. Kuchenny zegar tykał głośno, co 
sprawiało, że 
czas zdawał się płynąć wolniej. Jeśli w toyocie siedział przyjaciel, 
niespecjalnie mu się 
śpieszyło.
4
Pułkownik Daintry wjechał na dziedziniec pubu King’s Arms. Stał tam tylko jeden 
samochód. Daintry jeszcze przez chwilę siedział za kierownicą zastanawiając się, 
czy 
zadzwonić teraz i co powiedzieć. Podczas lunchu w Reformie z C i Percivalem 
wstrząsał nim 
tłumiony gniew. Chwilami chciał odsunąć talerz z wędzonym pstrągiem i 
powiedzieć: 
„Rezygnuję. Nie chcę mieć więcej do czynienia z waszą cholerną firmą” Był 
śmiertelnie 
zmęczony koniecznością zachowywania tajemnicy i tuszowaniem błędów, do których 
nikt się 
nie przyznawał. Jakiś mężczyzna wyszedł z położonej na zewnątrz toalety, 
przeszedł przez 
parking gwiżdżąc jakąś nieokreśloną melodię i pod osłoną ciemności zapinając 
rozporek, i 
wszedł do baru. Ich tajemnice zniszczyły moje małżeństwo, pomyślał Daintry. Na 
wojnie 
sprawa była prosta, o wiele prostsza niż ta, z którą musiał się zmierzyć jego 
ojciec. Kajzer nie 
był Hitlerem, ale podczas zimnej wojny, którą teraz prowadzili, można było się 
spierać, co 
jest dobre, a co złe, tak jak w czasie wojny z kajzerem. W całej sprawie nie 
było nic na tyle 
jasnego, by usprawiedliwić morderstwo przez pomyłkę. Daintry znów znalazł się w 
posępnym domu swojego dzieciństwa, przeszedł przez sień i wszedł do pokoju, w 
którym 
stali jego rodzice. „Bóg wie lepiej”, powiedział ojciec, mając w pamięci 
Jutlandię i admirała 
Jellicoe. Matka odezwała się: „Mój drogi, w twoim wieku trudno znaleźć sobie 
pracę”. 
Daintry wyłączył światła. Gdy wchodził do baru, padały ciężkie krople deszczu. 
Moja żona 
ma dość pieniędzy, pomyślał, córka jest zamężna... jakoś wyżyję z emerytury.
Tego zimnego, wilgotnego wieczoru przy barze siedział tylko jeden człowiek i pił 
gorzkie 
piwo.
– Witam pana – rzekł, jakby dobrze się znali.
– Dobry wieczór – odparł Daintry. – Podwójną whisky.
– Nie taki znów dobry – odezwał się z boku nieznajomy, gdy barman odwrócił się, 
by 
nalać trunku.
– Co takiego?
– Miałem na myśli wieczór, sir. Choć w listopadzie taka pogoda nie powinna 
zaskakiwać.
– Mogę skorzystać z telefonu? – zapytał Daintry barmana.
Zapytany niezadowolonym gestem popchnął szklankę w kierunku Daintry’ego i kiwnął 
głową w kierunku budki telefonicznej. Był zdecydowanie małomówny: jego zadaniem 
było 
słuchać, co mówią klienci i nie odzywać się częściej, niż wymagała konieczność. 
Z 
niewątpliwą przyjemnością wygłaszał tylko codzienne: „Panowie, już czas”.
Daintry wykręcił numer doktora Percivala. Był zajęty. Słuchając sygnału próbował 
powtórzyć słowa, które chciał wypowiedzieć do słuchawki: „Widziałem się z 
Castle’em... Jest 
w domu, sam... Pokłócił się z żoną... Nie mam nic więcej do powiedzenia...” I 
rzuciłby 
słuchawkę na widełki, tak, jak zrobił to teraz. Wrócił do baru, swojej whisky i 
nieznajomego, 
który nadal próbował nawiązać rozmowę.
– Aha – rzucił akurat barman. – Aha – powtórzył i dodał: – Tak jest.
Nieznajomy odwrócił się i zagadał do Daintry’ego:
– Dzisiaj to nawet prostej arytmetyki nie potrafią nauczyć. Zapytałem mojego 
siostrzeńca, 
ma dziewięć lat, ile jest cztery razy siedem i myśli pan, że mi powiedział?
Daintry pił whisky ze wzrokiem utkwionym w budce telefonicznej, wciąż usiłując 
się 
zdecydować, jakich użyć słów.
– Widzę, że pan się ze mną zgadza – ciągnął nieznajomy. – A pan? – zwrócił się 
do 
barmana. – Interes by panu zszedł na psy, gdyby pan nie wiedział, ile jest 
cztery razy siedem, 
nieprawdaż?
– Aha – mruknął barman, ścierając rozlane piwo z kontuaru.
– A jeśli chodzi o pana, sir, łatwo mogę zgadnąć, czym się pan zajmuje. I proszę 
nie 
pytać, jak. Mam takie przeczucie. To chyba dzięki studiowaniu twarzy i natury 
ludzkiej. 
Dlatego zacząłem mówić o arytmetyce, kiedy pan dzwonił. Ten dżentelmen będzie 
miał na 
ten temat wyrobione zdanie, powiedziałem panu Barkerowi, czyż nie tak było?
– Aha – przyświadczył pan Barker.
– No to jeszcze kufelek, jeśli łaska.
Pan Barker napełnił mu kufel.
– Przyjaciele proszą czasem, żebym dał im pokaz. Niekiedy nawet robią zakłady. 
Mówię 
o kimś w metrze, że jest dyrektorem szkoły, a o kimś innym, że chemikiem, a 
potem 
grzecznie pytam. Nie obrażają się, kiedy im wyjaśnić. W dziewięciu przypadkach 
na dziesięć 
mam rację. Pan Barker świadkiem, nieprawdaż?
– Aha.
– A jeśli chodzi o pana, sir, jeśli pan mi pozwoli zabawić pana Barkera w ten 
zimny, 
wilgotny wieczór, pan jest w służbie rządowej, mam rację, sir?
– Owszem – odparł Daintry. Dokończył whisky i odstawił szklankę. Należało 
ponownie 
zadzwonić.
– Ciepło, ciepło. – Oczy nieznajomego, jak paciorki, utkwione były w Daintrym. – 
To 
jakaś tajna posada. Pan wie o pewnych rzeczach znacznie więcej niż my.
– Muszę zadzwonić – przerwał Daintry.
– Jeszcze tylko chwilka, sir. Chciałem pokazać naszemu panu Barkerowi... – 
Nieznajomy 
starł chusteczką z ust odrobinę piwnej piany i zbliżył twarz do twarzy 
Daintry’ego. – Pan się 
zajmuje liczbami – stwierdził. – Pan pracuje w Urzędzie Skarbowym.
Daintry zbliżył się do budki telefonicznej.
– Widzi pan – rzucił nieznajomy – jaki drażliwy gość. Oni nie lubią być 
rozpoznawani. 
Pewnie jakiś inspektor.
Tym razem linia nie była zajęta i po chwili Daintry usłyszał głos Percivala, 
łagodny i 
dodający otuchy, jakby tamten mówił do chorego, czego z pewnością od dawna nie 
robił:
– Tu doktor Percival. Kto mówi?
– Daintry.
– Dobry wieczór, drogi kolego. Jakie wieści? Gdzie pan jest?
– W Berkhamsted. Widziałem się z Castle’em.
– Tak? I jakie pan odniósł wrażenie?
Gniew odebrał mu słowa, które zamierzał wypowiedzieć, i porwał na strzępy, jak 
list, 
który się drze, zamiast wysłać. – Odniosłem wrażenie, że zamordowaliście 
niewłaściwego 
człowieka.
– Nie zamordowaliśmy – odparł łagodnie doktor Percival. – To był błąd w sztuce. 
Lekarstwo nie zostało wypróbowane na ludziach. Ale czemu pan myśli, że 
Castle...?
– Bo powiedział, że Davis był niewinny.
– Tak powiedział? Takich użył słów?
– Tak.
– Co ma zamiar robić?
– Czeka.
– Na co?
– Że coś się wydarzy. Żona z dzieckiem go opuściła. Mówi, że się pokłócili.
– Rozesłaliśmy już ostrzeżenia – powiedział Percival – na lotniska i porty, 
rzecz jasna. 
Jeśli spróbuje wyjechać, będziemy mieli dowód prima facie, ale wciąż potrzeba 
nam czegoś 
konkretnego.
– Nie było wam trzeba nic konkretnego w przypadku Davisa.
– Tym razem C nalega. Co pan ma zamiar teraz zrobić?
– Pojechać do domu.
– Pytał go pan o notatki Mullera?
– Nie.
– Dlaczego?
– To nie było konieczne.
– Świetnie się pan spisał, Daintry. Ale jak pan myśli, czemu on się przyznał?
Daintry odłożył słuchawkę nie odpowiadając na pytanie i wyszedł z budki. 
Nieznajomy 
powiedział: – Miałem rację, prawda? Pan jest inspektorem w Urzędzie Skarbowym.
– Owszem.
– Widzi pan, panie Barker? Znowu wygrałem.
Pułkownik Daintry powoli poszedł do samochodu. Gdy silnik zapalił, przez chwilę 
siedział w aucie patrząc na krople deszczu, ścigające się nawzajem na przedniej 
szybie. Potem 
wyjechał z dziedzińca i skręcił w kierunku Boxmoor i Londynu, i mieszkania na St 
James’s 
Street, gdzie czekał na niego wczorajszy camembert. Jechał powoli. Listopadowa 
mżawka 
zmieniła się w prawdziwy deszcz, popadywał też grad. Jak to się mówi, spełniłem 
swój 
obowiązek – pomyślał, lecz choć jechał do domu, w którym miał usiąść przy swoim 
camembercie i napisać list, nie było mu tam spieszno. W jego głowie dopełnił się 
już akt 
rezygnacji. Mówił sobie, że jest wolny, że nie ma już żadnych obowiązków, że nic 
go nie 
wiąże, ale czuł się tak przeraźliwie samotny jak nigdy przedtem.
5
Zadzwonił dzwonek. Chociaż Castle czekał na niego długo, zawahał się, czy 
otworzyć 
drzwi. Wydało mu się, że pozwolił sobie na absurdalny optymizm. Młody Halliday z 
pewnością zdążył już wszystko powiedzieć, toyota była jedną z setek aut tej 
samej marki, 
Wydział Specjalny tylko czekał, aż zostanie sam; na dodatek okazał się 
niedorzecznie 
niedyskretny w rozmowie z Daintrym. Dzwonek zabrzmiał po raz drugi i trzeci – 
nie 
pozostawało mu nic innego, jak otworzyć. Castle podszedł do drzwi z ręką 
spoczywającą na 
rewolwerze w kieszeni, ale wiedział, że nie przestawia on większej wartości niż 
królicza 
łapka. Nie mógł sobie rewolwerem utorować drogi ucieczki. Buller wspomógł go w 
złudny 
sposób, ciężko warcząc, ale wiadomo było, że po otwarciu drzwi zacznie 
obskakiwać 
każdego, kto stałby za nimi. Przez spływającą deszczem kolorową szybę Castle nie 
widział, 
kto stoi za drzwiami. Nawet po ich otwarciu zobaczył tylko zgarbioną postać.
– Co za noc – poskarżył się z ciemności znajomy głos.
– Panie Halliday... Nie spodziewałem się pana.
Przyszedł mnie prosić o pomoc w sprawie syna, pomyślał Castle, ale co ja mogę 
zrobić?
– Dobry piesek, dobry – cokolwiek nerwowo odezwał się ledwie widoczny pan 
Halliday.
– Proszę wejść – zachęcił go Castle. – Jest całkiem niegroźny.
Pan Halliday wszedł ostrożnie, prawie przyklejony do ściany, podczas gdy Buller 
ślinił 
się, merdając resztką ogona.
– Widzi pan, panie Halliday: to taki brat łata. Proszę zdjąć płaszcz, wejść i 
napić się.
– Nie piję zbyt wiele, ale nie odmówię.
– Przykro mi z powodu pańskiego syna. Słyszałem w radio. Musi pan się bardzo 
niepokoić.
Halliday wszedł za Castle’em do salonu.
– Mógł się tego spodziewać, sir – rzekł. – Może to go czegoś nauczy. Policja 
zabrała z 
jego sklepu mnóstwo rzeczy. Inspektor pokazał mi kilka. Były doprawdy 
obrzydliwe. Ale, jak 
powiedziałem inspektorowi, nie sądzę, by mój syn je czytywał.
– Mam nadzieję, że policja nie niepokoiła pana?
– Och, nie. Tak jak panu mówiłem, myślę, że jest im mnie żal. Wiedzą, że 
prowadzę 
zupełnie inny sklep.
– Czy miał pan okazję przekazać mu mój wykaz?
– Wie pan, sir, wydawało mi się, że w takich okolicznościach lepiej tego nie 
robić. Ale 
proszę się nie martwić: przekazałem go tym, dla których naprawdę był 
przeznaczony... – 
Halliday podniósł zarzuconą przez Castle’a książkę i obejrzał ją.
– Wielki Boże, co pan ma na myśli?
– Cóż, sir, myślę, że przez cały czas nie zdawał pan sobie sprawy z pewnego 
nieporozumienia. Mój syn nigdy nie zajmował się tym, czym pan. Ale oni uznali, 
że w razie 
kłopotów lepiej byłoby, żeby pan był przekonany... – Pochylił się i grzał dłonie 
nad gazowym 
płomieniem, z przebiegłym rozbawieniem w oczach. – Skoro sprawy stoją tak, jak 
stoją, sir, 
trzeba pana szybko stąd zabrać.
Castle doznał niemal szoku, gdy uświadomił sobie, jak niewiele ufali mu ci, 
którzy mieli 
ku temu najwięcej powodów.
– Proszę wybaczyć, sir, że zapytam, ale gdzie dokładnie są pana żona i syn? 
Kazano mi...
– Dziś rano, gdy usłyszałem w wiadomościach o pańskim synu, wysłałem ich z domu 
do 
matki. Matka myśli, że się pokłóciliśmy.
– No, to jeden kłopot mamy z głowy. – Stary pan Halliday, rozgrzawszy dłonie, 
zaczął się 
krzątać po pokoju. Przesunął wzrokiem po półkach z książkami i powiedział: – 
Dałbym za nie 
tyle, co każdy inny księgarz. Dwadzieścia pięć funtów zadatku, tyle może pan 
wywieźć z 
kraju. Mam pieniądze przy sobie. Książki pasowałyby do mojej księgarni, cała 
klasyka 
światowa i wydania Everymana. Są wznawiane rzadziej niż by należało, a jeśli 
już, to za jakie 
pieniądze!
– Nie musimy się spieszyć? – spytał zaskoczony Castle.
– Przez ostatnie pięćdziesiąt lat – odparł Halliday – nauczyłem się podchodzić 
do rzeczy 
spokojnie. Jak człowiek się zacznie spieszyć, z pewnością popełni jakiś błąd. 
Jeśli masz pół 
godzinki, udawaj, że masz trzy. Wspomniał pan o whisky, sir?
– Jeśli mamy czas... – Castle napełnił szklanki.
– Mamy. Jest pan, oczywiście, spakowany?
– Tak.
– Co pan ma zamiar zrobić z psem?
– Chyba go zostawię. Nie myślałem o tym... Może zabrałby go pan do weterynarza?
– To nierozsądne, sir. Gdyby go szukali, połączyliby pana ze mną. Z drugiej 
strony trzeba 
go uciszyć na najbliższe kilka godzin. Czy szczeka, kiedy jest sam?
– Nie wiem. Nigdy nie zostawał sam.
– Chodzi mi o sąsiadów: mogą się poskarżyć. Ktoś może zadzwonić na policję, a 
policja 
nie powinna zastać pustego domu.
– W końcu i tak się to stanie.
– Kiedy będzie pan bezpieczny za granicą, to nie będzie miało znaczenia. Szkoda, 
że 
pańska żona go nie wzięły.
– Nie mogła. Moja matka ma kotkę, a Buller zagryza koty od razu.
– Tak, te boksery nie są miłe dla kotów. Sam mam kota. – Pan Halliday pociągnął 
Bullera 
za ucho, a Buller zaczął się do niego łasić. – Tak jak mówiłem. W pośpiechu się 
zapomina. 
Na przykład o psie. Ma pan piwnicę?
– Nie jest dźwiękochłonna, jeżeli chce go pan tam zamknąć.
– Zauważyłem, że w lewej kieszeni ma pan rewolwer, prawda, sir?
– Myślałem, że gdy przyjdzie policja... Jest w nim tylko jeden nabój.
– Podszept rozpaczy, co?
– Nie byłem zdecydowany go użyć.
– Proszę mi go lepiej oddać, sir. Gdyby nas zatrzymano, mam przynajmniej 
pozwolenie. 
Tyle dziś kradzieży w sklepach... Jak on się wabi?
– Buller.
– Chodź tu, Buller, no chodź. Dobry piesek. – Buller położył pysk na kolanach 
Hallidaya. 
– Dobry Buller, dobry piesek. Nie chcesz chyba sprawiać panu kłopotu, co, 
takiemu dobremu 
panu? – Buller zamerdał kikutem ogona. – Mówią, że psy wiedzą, kto je lubi – 
powiedział 
Halliday. Podrapał Bullera za uszami, a pies wylewnie okazał swą wdzięczność. – 
Poproszę o 
rewolwer, sir, jeśli łaska... Nie lubimy kotków, co...? A, paskudny...
– Usłyszą strzał – zwrócił uwagę Castle.
– Pójdziemy sobie do piwnicy, na spacerek. Nikt nie zwróci uwagi na jeden 
strzał. 
Pomyślą, że to samochód.
– On z panem nie pójdzie.
– Zobaczymy. Chodź, Buller, malutki. Na spacerek. Na spacerek, Buller.
– Widzi pan? Nie pójdzie.
– Czas na nas, sir. Proszę lepiej zejść ze mną. Chciałem panu tego oszczędzić.
– Nie trzeba mi niczego oszczędzać.
Castle zszedł schodami do piwnicy. Buller z Hallidayem poszli za nim.
– Nie zapalałbym światła, sir. Gdyby po strzale zgasło światło, mogłoby to kogoś 
zaciekawić.
Castle zamknął dawną zsuwnię na węgiel.
– Proszę o rewolwer, sir...
– Nie, ja to zrobię.
Castle wyciągnął rewolwer, wycelował w Bullera, a pies, gotów do zabawy, biorąc 
lufę 
za gumową kość, zacisnął na niej szczęki. Pierwsza komora była pusta, więc 
Castle musiał 
pociągnąć za spust dwa razy. Zrobiło mu się niedobrze.
– Napiję się jeszcze przed wyjściem – stwierdził.
– Należy się panu, sir. Aż dziw, jak się człowiek może przywiązać do głupiego 
zwierzaka.
– Ja go nie cierpiałem. Tylko... nigdy przedtem nie zabiłem.
6
– Ciężko się prowadzi w deszczu – odezwał się Halliday, przerywając długą ciszę. 
Śmierć 
Bullera odebrała im ochotę do rozmowy.
– Dokąd jedziemy? Na Heathrow? Kontrola paszportowa została już z pewnością 
powiadomiona.
– Zabieram pana do hotelu, sir. W schowku znajdzie pan klucz do pokoju 423. Musi 
pan 
tylko pojechać windą na górę. Proszę nie podchodzić do recepcji i czekać w 
pokoju, aż ktoś 
po pana przyjdzie.
– A jeśli wejdzie pokojówka?
– Proszę powiesić na klamce tabliczkę: „Nie przeszkadzać”.
– A potem?
– Nie wiem, sir. Tylko tyle mi powiedziano.
Castle zastanawiał się, w jaki sposób Sam dowie się o śmierci Bullera. Wiedział, 
że tego 
mu chłopiec nie wybaczy.
– Jak pan się w to wplątał? – zapytał.
– Nie wplątałem się, sir. Od młodości jestem członkiem Partii, można powiedzieć 
tajnym. 
Kiedy miałem siedemnaście lat, poszedłem na ochotnika do wojska. Podałem 
fałszywy wiek. 
Myślałem, że wyślą mnie do Francji, ale pojechaliśmy do Archangielska. Przez 
cztery lata 
byłem jeńcem. Wiele widziałem i dużo się nauczyłem przez ten czas.
– Jak pana traktowano?
– Było ciężko, ale młody człowiek jest wytrzymały, poza tym zawsze znalazła się 
jakaś 
przyjazna dusza. Nauczyłem się trochę rosyjskiego, na tyle, żeby dla nich 
tłumaczyć, dali mi 
też książki, skoro nie mogli mi dać nic do jedzenia.
– Komunistyczne książki?
– Oczywiście, sir. Misjonarze rozdają Biblię, czyż nie?
– Więc jest pan jednym z „wierzących”.
– Nie da się ukryć, sir, że jestem przez to samotny. Widzi pan, nigdy nie mogłem 
chodzić 
na zebrania ani brać udziału w marszach. Nawet mój syn nie wie. Przydaję się, 
jak mówią, w 
małych sprawach, takich jak pańska, sir. Często wybierałem materiały z pańskich 
skrzynek 
kontaktowych. Bardzo mi było miło, kiedy przychodził pan do księgarni. Czułem 
się mniej 
samotny.
– Nigdy pan nie wątpił, Halliday? Mam na myśli Stalina, Węgry, Czechosłowację.
– Zbyt wiele rzeczy widziałem w Rosji jako chłopiec, a i w Anglii w czasie 
wielkiego 
kryzysu, żeby zwracać uwagę na takie drobiazgi.
– Drobiazgi?
– Proszę wybaczyć, sir, ale pańska świadomość jest cokolwiek wybiórcza. Mógłbym 
panu 
odpowiedzieć: Hamburg, Drezno, Hiroszima. Czy to nie zachwiało pana wiary w tak 
zwaną 
demokrację? Pewnie tak, bo inaczej nie wiózłbym teraz pana.
– To była wojna.
– My prowadzimy wojnę od 1917.
Przez oczyszczone wycieraczkami kawałki szyb Castle wpatrywał się w noc.
– Pan mnie jednak wiezie na Heathrow.
– Niezupełnie. – Halliday położył na kolanie Castle’a dłoń, lekką jak jesienny 
liść z 
Ashridge. – Proszę się nie martwić, sir. Troszczą się o pana. Zazdroszczę panu. 
Nic 
dziwnego: zobaczy pan Moskwę.
– Nigdy pan tam nie był?
– Nigdy. Najbliżej byłem w obozie jenieckim pod Archangielskiem. Widział pan 
kiedyś 
„Trzy siostry”? Ja widziałem tylko raz, ale ciągle pamiętam, co powiedziała 
jedna z sióstr i 
powtarzam to sobie, kiedy nie mogę zasnąć: „Sprzedać dom, skończyć tu ze 
wszystkim, i do 
Moskwy...”
– To byłoby inne miasto niż Moskwa Czechowa.
– Jedna z sióstr powiedziała coś jeszcze: „Szczęśliwi nie zauważają, czy jest 
zima, czy 
wiosna. Gdybym mieszkała w Moskwie, nie zwracałabym uwagi na pogodę”. Kiedy mi 
smutno, powtarzam sobie, że Marks też nie znał Moskwy, patrzę na Old Compton 
Street i 
myślę, że Londyn to wciąż Londyn Marksa. Soho jest takie samo jak za jego 
czasów. To tam 
wydrukowano po raz pierwszy „Manifest komunistyczny”.
Na drodze pojawiła się nagle ciężarówka. Skręcając, niemal otarła się o ich auto 
i 
obojętnie oddaliła się w mrok nocy.
– Fatalni ci dzisiejsi kierowcy – odezwał się pan Halliday. – Wiedzą, że ich nic 
nie 
potrąci w tych olbrzymach. Powinno się srożej karać za niebezpieczną jazdę. Wie 
pan, sir, na 
Węgrzech i w Czechosłowacji wszystko wzięło się z nieostrożnej jazdy. Dubcek był 
nieostrożnym kierowcą, to proste.
– Dla mnie to wcale nie jest takie proste. Nigdy nie chciałem skończyć w 
Moskwie.
– Myślę, że będzie się tam pan nieco dziwnie czuł, skoro nie jest pan jednym z 
nas, ale 
proszę się nie niepokoić. Nie wiem, co pan dla nas zrobił, ale z pewnością było 
to ważne i 
zatroszczą się o pana, może pan być pewien. Nie zdziwiłbym się nawet, gdyby dali 
panu 
Order Lenina lub wydrukowali pana podobiznę na znaczku, jak Sorgego*.
– Sorge był komunistą.
– A ja jestem dumny, że zaczyna pan drogę do Moskwy w moim starym samochodzie.
– Gdybyśmy tak jechali wieki, Halliday, i tak by mnie pan nie przekonał do 
komunizmu.
– Nie jestem pewien. W końcu wiele pan dla nas zrobił.
– Pomogłem wam w sprawach związanych z Afryką, to wszystko.
– Otóż to, sir. Pan jest w ruchu. Afryka to teza, jak powiedziałby Hegel. Pan 
jest w sferze 
działania antytezy, ale jest pan jej aktywną częścią, więc będzie pan miał swój 
udział w 
syntezie.
– To dla mnie żargon. Nie jestem filozofem.
– Bojownik nie musi być filozofem, a pan jest bojownikiem.
– Nie o sprawę komunizmu. Teraz jestem tylko ofiarą.
– W Moskwie pana wyleczą.
– Na oddziale psychiatrycznym?
Halliday zamilkł, usłyszawszy pytanie Castle’a. Czy dopatrzył się rysy na 
heglowskiej 
dialektyce, czy było to milczenie bólu i wątpliwości? Castle nie miał się tego 
nigdy 
dowiedzieć, bowiem w deszczu majaczyły już światła hotelu.
– Proszę tu wysiąść – powiedział Halliday. – Ja nie powinienem się pokazywać.
Przejeżdżał koło nich rozświetlony łańcuch samochodów. Przednie światła jednych 
oświetlały tylne lampy innych. Boeing 707 hałaśliwie zniżał się nad lotnisko. 
Pan Halliday 
macał rękami za fotelem.
– Zapomniałem czegoś. – Wyciągnął plastykową torbę ze sklepu wolnocłowego. – 
Proszę 
włożyć tu swoje rzeczy. W recepcji mogliby na pana zwrócić uwagę, gdyby szedł 
pan na górę 
z walizką.
– Ta torba jest za mała.
– W takim razie proszę zostawić to, czego pan nie weźmie.
Castle usłuchał. Nawet po tylu latach w wywiadzie zdawał sobie sprawę, że w 
niebezpieczeństwie to młody rekrut z Archangielska był prawdziwym ekspertem. Z 
niechęcią 
zostawił piżamę myśląc, że w więzieniu jakąś dostanie, i sweter. Gdy już tam 
dojadę, 
pomyślał, będą musieli mnie zaopatrzyć w coś ciepłego.
– Mam dla pana mały prezent – przerwał ciszę pan Halliday. – Książkę, o którą 
pan 
prosił. Teraz już nie potrzebuje pan dwóch egzemplarzy. Jest długa, ale będzie 
pan miał dużo 
czasu na czekanie. Na wojnie zawsze się długo czeka. Nazywa się „Oto jak dziś 
żyjemy”.
– Ta, którą niby miał czytać pański syn?
– Trochę pana oszukałem. To ja czytuję Trollope’a, nie on. Jego ulubiony autor 
nazywa 
się Robbins. Musi mi pan wybaczyć moje małe kłamstwo: chciałem, żeby pan trochę 
lepiej o 
nim pomyślał, niezależnie od tego sklepu. To nie jest zły chłopak.
– Z pewnością. – Castle uścisnął rękę pana Hallidaya. – Mam nadzieję, że mu się 
uda.
– Pokój 423, proszę pamiętać. I czekać.
Z plastykową torbą w ręku Castle ruszył w kierunku hotelu. Czuł się, jakby 
stracił już 
kontakt ze wszystkim, co było mu w Anglii znajome. Sara z Samem byli 
nieosiągalni, w 
domu jego matki, który nigdy nie był jego domem. W Pretorii czułem się bardziej 
swojsko, 
pomyślał. Miałem tam zajęcie, a teraz nie mam już nic do roboty. Przez szum 
deszczu 
dobiegło go wołanie: „Powodzenia, sir. Wszystkiego dobrego!” Potem usłyszał 
odjeżdżający 
samochód.
7
Castle był zdezorientowany: przekroczywszy próg hotelu znalazł się jakby prosto 
na 
Karaibach. Deszcz ustał. Naokoło basenu rosły palmy, a niebo lśniło 
niezliczonymi 
punkcikami gwiazd. Wciągnął w nozdrza gorące, duszne, wilgotne powietrze, które 
pamiętał 
z wakacji wkrótce po wojnie. Otaczała go – na Karaibach było to nieuniknione – 
amerykańska mowa. Nie obawiał się, że ktokolwiek przy długim kontuarze recepcji 
zwróci na 
niego uwagę – personel był zbyt zajęty rzeszą amerykańskich gości, świeżo 
przybyłych z 
jakiegoś lotniska: Kingston? Bridgetown? Czarnoskóry kelner, niosący dwie 
szklanki 
rumowego ponczu, zbliżał się do siedzącej przy basenie pary. Drzwi windy były 
tuż przed 
Castle’em, czekały otwarte, on jednak ociągał się z wejściem, zdumiony... Pod 
gwiazdami 
młoda para sączyła przez słomki swój poncz. Castle wyciągnął rękę, aby upewnić 
się, że nie 
pada, a ktoś koło niego powiedział: – Czyżby to był Maurycy? Co tu robisz? – 
Castle 
zatrzymał rękę w pół drogi do kieszeni i rozejrzał się. Był rad, że nie ma już 
przy sobie 
rewolweru.
Głos należał do człowieka nazwiskiem Blit, kilka lat temu jego łącznika w 
ambasadzie 
amerykańskiej, do czasu, gdy odesłano go do Meksyku, być może dlatego, że nie 
znał 
hiszpańskiego.
– Blit! – wykrzyknął Castle z fałszywym entuzjazmem. Zawsze tak było. Blit od 
pierwszego spotkania mówił mu po imieniu, ale Castle nigdy się na to nie 
zdecydował.
– Dokąd się wybierasz? – spytał Blit, ale nie czekał na odpowiedź. Zawsze wolał 
mówić 
o sobie. – Ja lecę do Nowego Jorku. Samolot nie przyleciał i spędzamy tu noc. 
Takie miejsce 
to niezły pomysł. Jak Wyspy Dziewicze. Gdybym miał bermudy, to bym je założył.
– Myślałem, że jesteś w Meksyku.
– To stare dzieje. Teraz zajmuję się Europą. Ty ciągle w czarnej Afryce?
– Tak.
– Też ci się spóźnia samolot?
– Po prostu czekam – odparł Castle, licząc, że Blita nie zastanowi dwuznaczność 
takiej 
odpowiedzi.
– Nie masz ochoty na Planter’s Punch? Słyszałem, że podają tu dobry.
– Spotkajmy się za pół godziny – zaproponował Castle.
– OK, OK. Przy basenie?
– Przy basenie.
Castle oddalił się w kierunku windy. Blit poszedł za nim.
– Jedziesz na górę? Ja też. Na które piętro?
– Czwarte.
– Ja też. Potowarzyszę ci.
Castle zastanawiał się, czy również Amerykanie zaczęli go obserwować. W takiej 
sytuacji 
niebezpiecznie byłoby przypisywać cokolwiek przypadkowi.
– Stołujesz się tu? – zapytał Blit.
– Jeszcze nie wiem. To zależy...
– Ty masz środki bezpieczeństwa we krwi. Stary, dobry Maurycy – stwierdził Blit.
Poszli razem korytarzem. Pokój 423 był pierwszy i Castle dostatecznie długo 
manipulował kluczem, by zobaczyć, że Blit, nie zatrzymując się, wszedł do 427. 
Nie, do 429. 
Poczuł się bezpieczniejszy, gdy zamknął drzwi, powiesiwszy przedtem na klamce 
tabliczkę: 
„Nie przeszkadzać”.
Ogrzewanie było ustawione na prawie 24 stopnie, dostatecznie gorąco, by 
złudzenie 
Karaibów było pełne. Castle podszedł do okna i wyjrzał. Na dole zobaczył okrągły 
bar, nad 
sobą – sztuczne niebo. Korpulentna kobieta o niebieskich włosach przemykała się 
przy 
krawędzi basenu; najwyraźniej wypiła zbyt wiele ponczu. Dokładnie obejrzał 
pokój, licząc na 
jakąś wskazówkę dotyczącą przyszłości, tak, jak w swoim domu szukał śladów 
minionych 
dni. Dwa podwójne łóżka, fotel, szafa, komoda, biurko – puste, nie licząc 
bibularza, odbiornik 
telewizyjny i drzwi do łazienki. Do deski klozetowej przyklejony był papier, 
świadczący o 
higienie miejsca; kubki do mycia zębów były opakowane w plastyk. Castle wrócił 
do sypialni, 
otworzył bibularz i po nadruku na papierze listowym zorientował się, że jest 
gościem hotelu 
Starflight. Karta wymieniała restauracje i bary. W restauracji Pizarro urządzano 
dansingi. 
Prawem kontrastu grill bar nazywał się Dickens, a lokal samoobsługowy. Oliver 
Twist. 
„Bufet szwedzki zaprasza” – głosiła karta, a następna informowała o autobusach 
na 
Heathrow, odjeżdżających co pół godziny.
Pod telewizorem odkrył lodówkę z miniaturowymi butelkami whisky, dżinu i brandy, 
tonikiem i wodą sodową, dwoma gatunkami piwa i ćwierćlitrową butelką szampana. Z 
przyzwyczajenia wybrał J. & B., usiadł i czekał. „Będzie pan miał dużo czasu na 
czekanie”, 
powiedział Halliday dając mu Trollope’a i Castle, chcąc się czymś zająć, zaczął 
czytać: 
„Przedstawmy tedy czytelnikowi lady Carbury, od której charakteru i poczynań 
wielce będzie 
zależeć jego zainteresowanie tymi kartami, siedzącą przy swoim sekretarzyku, w 
pokoju 
swego domu na Welbeck Street...” Castle poczuł, że książka raczej nie oderwie 
jego uwagi od 
sposobu, w jaki żył.
Podszedł do okna. Ciemnoskóry kelner przeszedł pod nim, a potem Castle zobaczył 
rozglądającego się Blita. Pewnie upłynęło już pół godziny. Dziesięć minut, 
uspokoił się 
Castle – Blit nie niecierpliwił się jeszcze. Zgasił światło w pokoju, aby Blit 
nie mógł go 
zobaczyć. Tamten usiadł przy okrągłym barze i zamówił coś. Tak, to był Planter’s 
Punch: 
barman wkładał do szklanki plasterek pomarańczy i wiśnię. Blit zdjął marynarkę i 
został w 
koszuli z krótkimi rękawami, potęgującej złudzenie wywołane przez palmy, basen i 
rozgwieżdżone niebo. Castle widział, jak korzysta z telefonu i wykręca numer. 
Czy była to 
tylko wyobraźnia, czy Blit rzeczywiście rzucił podczas rozmowy spojrzenie na 
okno pokoju 
423? Czy zdawał jakieś sprawozdanie? Komu?
Castle usłyszał odgłos otwieranych drzwi. Zapaliło się światło. Obrócił się 
szybko i w 
lustrze ujrzał przemykającą postać, jakby kogoś, kto nie chce, by go oglądano – 
postać 
małego człowieka z czarnym wąsem, w ciemnym garniturze, z ciemną aktówką.
– Zostałem zatrzymany przez ruch – wyjaśnił nieznajomy precyzyjnie, choć nieco 
kalecząc język.
– Przyszedł pan po mnie?
– Czas nam się nieco kończy. Konieczne jest, by złapał pan następny autobus na 
lotnisko. 
– Mężczyzna zaczął wykładać zawartość swojej aktówki na stół: najpierw bilet 
lotniczy, 
potem paszport, butelkę wypełnioną czymś, co wyglądało na klej, wypchaną 
plastykową 
torbę, szczotkę do włosów, grzebień i brzytwę.
– Wziąłem wszystko, czego potrzebuję – powiedział Castle rzeczowym tonem.
Mężczyzna zignorował go.
– Ma pan bilet jedynie do Paryża. I to wyjaśnię panu.
– Wszystkie samoloty są z pewnością obserwowane.
– Będą obserwować zwłaszcza samolot do Pragi, odlatujący w tym samym czasie, co 
samolot do Moskwy, który jest opóźniony ze względu na problemy z silnikami. 
Niecodzienne 
zdarzenie. Może Aerofłot czeka na jakiegoś ważnego pasażera. Policja będzie 
bardzo uważać 
na samoloty do Pragi i do Moskwy.
– Obserwatorzy zostaną rozmieszczeni już w punktach kontroli paszportowej. Nie 
będą 
czekać przy wyjściach.
– O to się ktoś zatroszczy. Musi pan stawić się do kontroli za... – zerknął na 
zegarek 
Castle’a – około pięćdziesiąt minut. Autobus odjeżdża za trzydzieści minut. To 
pana paszport.
– Co mam robić w Paryżu, jeśli tam dotrę?
– Gdy opuści pan lotnisko, ktoś wręczy panu nowy bilet. Będzie pan miał tylko 
tyle 
czasu, by złapać następny samolot.
– Dokąd?
– Nie mam pojęcia. Dowie się pan wszystkiego w Paryżu.
– Do tego czasu Interpol zdąży zaalarmować tamtejszą policję.
– Nie zrobi tego. Interpol nie zajmuje się sprawami politycznymi. To wbrew 
przepisom.
Castle otworzył paszport.
– Partridge – odczytał. – Dobre nazwisko wybraliście. Sezon polowań jeszcze 
trwa*. – 
Potem, zerknąwszy na fotografię, zaoponował: – Ale to zdjęcie się nie nadaje. 
Zupełnie nie 
jestem podobny.
– To prawda. Ale zaraz pana upodobnimy.
Nieznajomy wziął swoje narzędzia do łazienki. Między kubkami do mycia zębów 
ustawił 
powiększoną fotografię z paszportu.
– Proszę usiąść na tym krześle – nakazał i zaczął przycinać brwi Castle’a, a 
potem zajął 
się jego włosami – mężczyzna z paszportu był ostrzyżony na jeża.
Castle obserwował poruszające się nożyce. Był zdumiony, jak uczesanie 
powiększyło 
czoło, zmieniło całą jego twarz, a nawet, jak mu się zdawało, wyraz oczu.
– Ujął mi pan dziesięć lat – odezwał się.
– Proszę siedzieć spokojnie.
Mężczyzna przylepił mu wąski wąsik; wąsik człowieka bojaźliwego, niepewnego 
siebie.
– Broda czy duże wąsy zawsze wyglądają podejrzanie – stwierdził. Z lustra 
patrzył na 
Castle’a obcy człowiek. – No, gotowe. Myślę, że wyszło dobrze. – Ze swojej 
aktówki 
nieznajomy wyjął składaną białą laskę. – Jest pan niewidomy – powiedział. – 
Wzbudza pan 
współczucie, panie Partridge. Hostessę Air France poproszono, by czekała na 
autobus z 
hotelu. Przeprowadzi pana przez kontrolę do samolotu. Z Rissy w Paryżu, gdzie 
pan 
wysiądzie, zostanie pan przewieziony na Orly. Czekający tam samolot również 
będzie miał 
problemy z silnikami. Być może nie będzie się pan już nazywał Partridge: inna 
charakteryzacja w samochodzie, inny paszport. Ludzka twarz jest na to wprost 
nieprawdopodobnie podatna. To dobry argument na niekorzyść dziedziczności. 
Rodzimy się 
prawie tacy sami, proszę pomyśleć o niemowlętach, ale otoczenie nas zmienia.
– Brzmi to nieźle – stwierdził Castle – ale czy się uda?
– Mamy nadzieję, że tak – odparł mały człowieczek, pakując się. – Proszę już iść 
i 
pamiętać o lasce. Proszę nie poruszać oczami, ale całą głową, gdy ktoś się do 
pana odezwie, i 
starać się patrzeć obojętnie.
Castle machinalnie wziął ze sobą „Oto jak dziś żyjemy”.
– Nie, nie, panie Partridge. Niewidomi nie noszą ze sobą książek. Tę torbę też 
proszę 
zostawić.
– Mam tam tylko koszulę na zmianę, brzytwę...
– Na koszuli jest naszywka z pralni.
– Czy to nie będzie wyglądało dziwnie, że lecę bez bagażu?
– Urzędnik się o tym nie dowie, jeśli nie poprosi pana o bilet.
– Pewnie poprosi.
– Nie ma się czym martwić, pan tylko leci do domu. Mieszka pan w Paryżu, adres 
jest w 
paszporcie.
– Kim jestem z zawodu?
– Emerytem.
– Przynajmniej to jest prawdą – skwitował Castle.
Wyszedł z windy i stukając laską podążył do wejścia, gdzie czekał autobus. 
Przechodząc 
koło drzwi do baru przy basenie, dojrzał Blita, spoglądającego niecierpliwie na 
zegarek. 
Starsza kobieta chwyciła Castle’a za ramię i zapytała:
– Idzie pan do autobusu?
– Tak.
– Ja również. Pomogę panu.
Usłyszał za sobą wołanie: „Maurycy! Maurycy!” Zmusił się, by iść powoli – 
kobieta 
również szła wolno. „Hej, Maurycy!”
– Chyba ktoś pana woła – powiedziała kobieta.
– To pomyłka.
Castle usłyszał za sobą kroki. Wyswobodził ramię z uścisku kobiety, odwrócił 
głowę, tak 
jak go pouczono, i skierował w stronę Blita puste spojrzenie. Blit patrzył na 
niego 
zaskoczony.
– Przepraszam – bąknął. – Myślałem...
– Kierowca do nas macha. Musimy iść – przerwała kobieta.
Gdy usiedli koło siebie w autobusie, wyjrzała przez okno i powiedziała:
– Pan musi być bardzo podobny do tego Maurycego. Ten człowiek ciągle tam stoi i 
patrzy.
– Mówią, że każdy z nas ma sobowtóra – odparł Castle.
Część szósta
rozdział I
1
Odwróciła się, aby spojrzeć przez tylną szybę taksówki, ale szare, przyciemnione 
szkło 
zasłaniało wszystko; to było tak, jakby Maurycy pogrążył się bez słowa w wodach 
cichego 
jeziora. Pozbawiono ją jedynego widoku i dźwięku, za którym tęskniła, bez 
możliwości 
odzyskania go, i miała pretensje za każdy okazywany jej przejaw litości, podobny 
do ochłapu, 
jaki rzeźnik podaje klientowi, gdy wszystko, co lepsze zostało już sprzedane.
Lunch w domu wśród wawrzynów okazał się gehenną. Jej teściowa miała gościa, 
którego 
nie mogła nie przyjąć: duchownego o nieatrakcyjnym nazwisku Bottomley (mówiła do 
niego 
Ezra), dopiero co przybyłego z podróży misyjnej do Afryki. Sara czuła się jak 
eksponat na 
jakimś prywatnym odczycie, które tamten pewnie wygłaszał. Pani Castle nie 
przedstawiła jej, 
powiedziała tylko: „To Sara”, jakby prezentowała osobę wziętą z sierocińca, co 
zresztą 
odpowiadało prawdzie. Pan Bottomley był nieznośnie grzeczny dla Sama, traktując 
go jak 
członka swojej kolorowej wspólnoty, z wykalkulowanym zainteresowaniem. Kotka, 
która w 
obawie przed Bullerem uciekła na sam ich widok, okazywała teraz zbyt wiele 
przywiązania, 
szarpiąc pazurkami spódnicę Sary.
– Proszę mi powiedzieć, jak naprawdę wyglądają takie miejsca jak Soweto – 
odezwał się 
pan Bottomley. – Wie pani, ja byłem w Rodezji. Angielskie gazety przejaskrawiały 
tamtejszą 
rzeczywistość. Nie takie z nas znowu czarne charaktery – dodał i zaczerwienił 
się, 
uświadomiwszy sobie swój nietakt. Pani Castle nalała mu następną szklankę wody. 
– To 
znaczy... – urwał. – Czy można tam odpowiednio wychować młodego człowieka? – 
Jego 
bystre spojrzenie przygwoździło Sama jak reflektor.
– Skąd Sara ma wiedzieć, Ezra? – zapytała pani Castle. – Sara jest moją synową – 
dodała 
niechętnie.
Pan Bottomley zaczerwienił się jeszcze bardziej.
– A, więc przyjechała pani z wizytą? – zapytał.
– Sara mieszka teraz ze mną – odpowiedziała pani Castle. – Mój syn nigdy nie 
mieszkał 
w Soweto, tylko w ambasadzie.
– Chłopiec pewnie się cieszy z odwiedzin u babuni, co? – rzekł Bottomley.
Czy tak ma teraz wyglądać życie? – westchnęła w myślach Sara.
Po wyjściu Bottomleya pani Castle stwierdziła, że muszą poważnie porozmawiać. 
– Dzwoniłam do Maurycego – powiedziała. – Wygadywał jakieś niedorzeczności. Idź, 
pobaw się w ogrodzie – zwróciła się do Sama.
– Przecież pada deszcz.
– Zapomniałam, kochanie. Idź w takim razie na górę i pobaw się z Dzwoneczkiem.
– Pójdę na górę – zgodził się Sam – ale nie będę się bawić z twoją kotką. Wolę 
Bullera. 
On wie, co się robi z kotami.
Gdy zostały same, pani Castle zaczęła: 
– Maurycy powiedział, że jeśli wrócisz, on się wyprowadzi. Co zrobiłaś, Saro?
– Wolałabym o tym nie mówić. Maurycy kazał mi tu przyjechać, więc przyjechałam.
– Które z was jest, hm, winne?
– Czy zawsze ktoś musi być winny?
– Zadzwonię do niego jeszcze raz.
– Nie mogę pani powstrzymać, ale to nic nie da.
Pani Castle wykręciła numer, a Sara modliła się do Boga, w którego nie wierzyła, 
aby 
choć usłyszeć głos Maurycego. Na próżno.
– Nikt nie odpowiada – stwierdziła pani Castle.
– Pewnie jest w biurze.
– W sobotę po południu?
– On ma nienormowane godziny pracy.
– Myślałam, że Ministerstwo Spraw Zagranicznych jest lepiej zorganizowane.
Sara odczekała do wieczora. Potem położyła Sama do łóżka i wyszła do miasta. W 
pubie 
Crown zamówiła J. & B., przez pamięć męża podwójną, a potem podeszła do budki 
telefonicznej. Pamiętała, że Maurycy zabronił jej się z sobą kontaktować. Jeśli 
nadal 
przebywa w domu, a telefon jest na podsłuchu, będzie musiał udawać gniew, 
kontynuować 
nieistniejącą kłótnię, ale przynajmniej upewni się, że jej mąż jest w domu, a 
nie w celi czy w 
podróży po Europie, której ona sama nigdy nie widziała. Telefon dzwonił długo, 
zanim 
odłożyła słuchawkę. Zdawała sobie sprawę, że z łatwością może zostać namierzona, 
ale nie 
obchodziło jej to. Gdyby po nią przyszli, dowiedziałaby się czegoś o Maurycym. 
Wyszła z 
budki, dokończyła przy barze swoją whisky i wróciła do domu pani Castle.
Ta powitała ją słowami:
– Sam cię wołał.
Sara poszła na górę.
– Co się stało, Sam?
– Jak myślisz, z Bullerem wszystko w porządku?
– Pewnie, że tak. Co mu się może stać?
– Miałem sen.
– Co ci się śniło?
– Nie pamiętam. Buller będzie za mną tęsknił. Szkoda, że nie mogliśmy go tu 
zabrać.
– Nie można, wiesz o tym. W końcu zagryzłby Dzwoneczka.
– Ja nie miałbym nic przeciwko temu.
Niechętnie zeszła na dół. Pani Castle oglądała telewizję.
– Coś ciekawego w wiadomościach? – zapytała Sara.
– Rzadko oglądam wiadomości – odparła pani Castle. – Wolę je czytać w Timesie.
Sara nie znalazła jednak nic interesującego w niedzielnych gazetach. Niedziela – 
Maurycy nigdy nie musiał pracować w niedzielę.
W południe Sara znowu wyszła do Crown i ponownie zadzwoniła do domu. Znów 
czekała długo, zanim odłożyła słuchawkę – Maurycy mógł przecież być w ogrodzie z 
Bullerem. W końcu jednak porzuciła nawet tę nadzieję. Uspokajała się myślą, że 
jednak 
uciekł, ale potem przypomniała sobie, że oni mogą go przetrzymywać chyba nawet 
przez trzy 
dni bez postawienia zarzutów.
Pani Castle jadła lunch – pieczeń wołową – jak zwykle, punktualnie o pierwszej.
– Posłuchamy wiadomości? – zapytała Sara.
– Sam, kochanie, nie baw się obrączką na serwetki – powiedziała pani Castle. – 
Po prostu 
wyjmij serwetkę i połóż obrączkę koło talerza.
Sara nastawiła Radio 3.
– W niedzielnych wiadomościach nie ma nic ciekawego – zauważyła pani Castle. 
Oczywiście miała rację.
Nigdy jeszcze niedziela tak się Sarze nie dłużyła. Przestało padać i słabe 
słońce szukało 
kawałka czystego nieba. Sara wzięła Sama na spacer do miejsca nie wiadomo 
dlaczego 
zwanego lasem. Nie było tam drzew, tylko niskie krzaki i karłowate rośliny 
(część terenu 
przekształcono w pole golfowe). „Bardziej mi się podoba Ashridge – powiedział 
wtedy Sam, 
a nieco później dodał: – Bez Bullera to nie spacer”.
Sara zastanawiała się, jak długo to jeszcze potrwa. W drodze powrotnej przecięli 
pole 
golfowe i jakiś rozdrażniony gracz krzyknął, żeby zeszli z bieżni. Nie 
doczekawszy się 
dostatecznie szybkiej odpowiedzi, zawołał: „Hej, ty, Topsy, do ciebie mówię!” 
Sara 
przypominała sobie niejasno, że Topsy była czarną dziewczynką z jakiejś książki, 
którą dali 
jej do czytania metodyści, gdy była dzieckiem.
Tego wieczoru pani Castle stwierdziła:
– Czas, żebyśmy poważnie porozmawiały, moja kochana.
– O czym?
– Ty mnie pytasz o czym? Doprawdy, Saro! O tobie i moim wnuku, rzecz jasna. I o 
Maurycym. Żadne z was nie chce mi powiedzieć, o co się pokłóciliście. Czy są 
podstawy, by 
żądać rozwodu?
– Być może. Na przykład porzucenie.
– Kto kogo porzucił? Zamieszkanie u teściowej to chyba nie jest porzucenie. A 
Maurycy 
cię nie porzucił, skoro wciąż jest w domu.
– Nie ma go tam.
– W takim razie gdzie jest?
– Nie wiem, nie wiem, pani Castle. Nie może pani po prostu poczekać i nie mówić 
tyle?
– To mój dom, Saro i chętnie dowiedziałabym się, jak długo zamierzacie tu 
zostać. Sam 
powinien chodzić do szkoły. Tak stanowi prawo.
– Obiecuję, że jeśli pozwoli nam pani tu zostać przez tydzień...
– Nie wyrzucam was, moja droga. Chciałabym tylko, żebyś zachowywała się jak 
dorosła. 
Myślę, że powinnaś spotkać się z prawnikiem i porozmawiać z nim, skoro nie 
chcesz 
rozmawiać ze mną. Mogę jutro zadzwonić do pana Bury’ego. Zajmuje się moim 
testamentem.
– Proszę mi dać tydzień, pani Castle. – Pani Castle zaproponowała kiedyś Sarze, 
żeby ta 
zwracała się do niej „mamo”, ale z widoczną ulgą przyjęła fakt, że Sara wciąż 
mówiła do niej 
„pani”.
W poniedziałek rano Sara zabrała Sama do miasta i zostawiła w sklepie z 
zabawkami, 
sama zaś poszła do pubu Crown. Zadzwoniła stamtąd do biura. Było to posunięcie 
bezsensowne, bo jeśli Maurycy wciąż był w Londynie i na wolności, z pewnością 
skontaktowałby się z nią. Dawno temu, w Południowej Afryce, gdy dla niego 
pracowała, 
nigdy nie pozwoliłaby sobie na taką nieroztropność, ale w tym spokojnym 
miasteczku, które 
nie znało rozruchów na tle rasowym ani nocnego łomotania do drzwi, sama myśl o 
zagrożeniu 
wydawała się wprost fantastyczna. Poprosiła o połączenie z sekretarką pana 
Castle’a i 
usłyszawszy kobiecy głos, zapytała: „Cynthia?” (znała jej imię, choć nigdy się 
nie spotkały 
ani nie rozmawiały ze sobą). W słuchawce zaległa długa cisza, dość długa, by 
przywołać 
kogoś do telefonu. Trudno jednak było jej w to uwierzyć w tym miasteczku pełnym 
emerytów, kiedy tak stała wpatrzona w dwóch kierowców ciężarówek, dopijających 
swe 
gorzkie piwo. Potem suchy, wysoki głos odpowiedział:
– Cynthii dziś nie ma.
– A kiedy będzie?
– Obawiam się, że nie mogę pani powiedzieć.
– W takim razie poproszę z panem Castle’em.
– Proszę się przedstawić.
Niemal go zdradziłam, pomyślała i odłożyła słuchawkę. Czuła, że sprzeniewierzyła 
się 
też własnej przeszłości: tajnym spotkaniom, zaszyfrowanym wiadomościom, trosce, 
którą 
Maurycy okazał w Johannesburgu, by ją uczyć i trzymać oboje z dala od BOSS. I po 
tym 
wszystkim Muller przyjechał do Anglii i siedział z nią przy jednym stole.
Wracając do domu, na drodze wśród wawrzynów, zauważyła obcy samochód. Pani 
Castle 
wyszła jej na spotkanie do holu.
– Ktoś chce się z tobą widzieć, Saro. Czeka w gabinecie.
– Kto taki?
– Chyba policjant – pani Castle wypowiedziała te słowa z niesmakiem, zniżonym 
głosem.
Mężczyzna miał duże, jasne wąsy, które nerwowo głaskał. Zdecydowanie nie był 
typem 
policjanta znanym Sarze z dzieciństwa. Zastanawiała się, jak pani Castle odgadła 
jego 
profesję – sama wzięłaby go za drobnego handlowca, który od lat prowadzi 
interesy z 
okolicznymi domami. Wyglądał tak schludnie i przyjaźnie jak cały gabinet doktora 
Castle’a, 
nie zmieniany od jego śmierci: stojak z fajkami na biurku, chińska popielniczka, 
obrotowy 
fotel, w którym nieznajomy nie usiadł, bo był zbyt skrępowany. Stał przy regale 
z książkami, 
a jego krzepka postać częściowo zasłaniała jasnoczerwone woluminy klasyków 
Loeba. Zza 
jego pleców wyzierała oprawiona w zieloną skórę „Encyklopedia Britannica” w 
swoim 
jedenastym wydaniu.
– Pani Castle? – zapytał.
Na końcu języka miała: „Nie, to moja teściowa”, tak obco czuła się w tym domu.
Głośno jednak odparła:
– Tak. O co chodzi?
– Jestem inspektor Butler.
– Tak?
– Miałem telefon z Londynu. Poproszono mnie, abym zamienił z panią kilka słów. 
To 
znaczy, gdybym panią tu zastał.
– Na jaki temat?
– Czy zna pani może miejsce pobytu męża?
Sara poczuła ogromną ulgę: Maurycy przynajmniej nie siedział w więzieniu. Potem 
jednak przyszło jej do głowy, że grzeczność i onieśmielenie inspektora Butlera 
może być 
pułapką. BOSS miał w zwyczaju zastawiać takie pułapki, ale w tym kraju nie 
działał BOSS.
– Nie, inspektorze – odpowiedziała. – Nie wiem, gdzie jest. Dlaczego pan pyta?
– Cóż, pani Castle, to ma pewien związek z psem...
– Z Bullerem? – wykrzyknęła.
– No... jeśli on się tak wabi...
– Właśnie tak. Proszę mi powiedzieć, co się stało.
– Pani ma dom w Berkhamsted na King’s Road, zgadza się?
– Tak – zaśmiała się z ulgą. – Czy Buller znów zagryzł jakiegoś kota? Nie było 
mnie tam, 
nie mam z tym nic wspólnego. Proszę rozmawiać z moim mężem, nie ze mną.
– Próbowaliśmy, ale nie udało nam się. W biurze mówią, że nie przyszedł do 
pracy. 
Wygląda na to, że wyjechał i zostawił psa, chociaż...
– Czy to był bardzo cenny kot?
– Tu nie chodzi o kota, pani Castle. Sąsiedzi skarżyli się na hałas, coś w 
rodzaju wycia, i 
ktoś zadzwonił na posterunek. Widzi pani, ostatnio w Boxmoor zdarzyło się 
włamanie. 
Policja wysłała człowieka, żeby sprawdził. Zastał otwarte okno do spiżarni, nie 
musiał nawet 
wybijać szyby, a pies...
– Nie ugryzł go, prawda? Buller jeszcze nigdy nie ugryzł człowieka.
– W stanie, w którym się znajdował, temu biednemu psu nie w głowie było 
gryzienie. 
Został postrzelony. Ktokolwiek to zrobił, zrobił to bardzo niechlujnie. Przykro 
mi, pani 
Castle, ale psa trzeba było uśpić.
– O Boże, co powie Sam?
– Sam?
– Mój syn. On tak kochał Bullera.
– Ja też lubię zwierzęta. – Cisza, która zapadła po słowach inspektora, wydała 
się bardzo 
długa, jak hołd poległym w dzień zawieszenia broni. – Przykro mi, że przynoszę 
złe wieści – 
odezwał się wreszcie inspektor Butler. Życie znów popłynęło swoim torem.
– Nie wiem, co powiedzieć Samowi.
– Niech mu pani powie, że pies został przejechany i zginął na miejscu.
– Chyba tak będzie najlepiej. Dzieci nie powinno się okłamywać.
– Są kłamstwa i kłamstewka – zauważył inspektor Butler.
Ciekawe, pomyślała, do jakich kłamstw zostanie za chwilę zmuszona. Patrząc na 
grube, 
jasne wąsy i w dobrotliwe oczy zastanawiała się, cóż takiego kazało mu zostać 
policjantem. 
To było trochę jak okłamywanie dziecka.
– Nie usiądzie pan, inspektorze?
– Dziękuję, pani Castle. To raczej pani powinna usiąść. Ja siedziałem całe 
przedpołudnie. 
– Inspektor spojrzał uważnie na rząd fajek w stojaku. Może był koneserem i 
podziwiał ten 
malowniczy obrazek.
– Dziękuję, że pan się pofatygował osobiście, zamiast przekazać mi tę wiadomość 
telefonicznie.
– Prawdę mówiąc, pani Castle, musiałem przyjść jeszcze z innych względów. 
Policja w 
Berkhamsted uważa, że dom został obrabowany. Okno w spiżarni było otwarte i 
włamywacz 
mógł postrzelić psa. Na pierwszy rzut oka nic nie zostało zniszczone, ale tylko 
pani lub mąż 
mogą to potwierdzić, a miejscowa policja nie może się skontaktować z pani mężem. 
Czy miał 
jakichś wrogów? Nie stwierdzono śladów walki, ale skoro ten ktoś posiadał 
broń...
– Nie przypuszczam, by mąż miał wrogów.
– Jeden z sąsiadów powiedział, że pani mąż podobno pracował w Ministerstwie 
Spraw 
Zagranicznych. Dziś rano z trudnością odnaleziono właściwy departament. Okazało 
się, że 
pani męża nie było w pracy od piątku, a powinien być. Kiedy go pani ostatnio 
widziała, pani 
Castle?
– W sobotę rano.
– Przyjechała tu pani w sobotę?
– Tak.
– Mąż został?
– Tak. Zdecydowaliśmy się rozstać, na dobre.
– Sprzeczka?
– Decyzja, inspektorze. Jesteśmy małżeństwem od siedmiu lat. Po siedmiu latach 
nie 
miewa się gwałtownych sprzeczek.
– Czy mąż posiadał jakąś broń, pani Castle?
– Nic mi o tym nie wiadomo, ale to możliwe.
– Czy był bardzo zdenerwowany z powodu państwa decyzji?
– Żadne z nas nie było uszczęśliwione, jeśli to pan ma na myśli.
– Czy pojechałaby pani do Berkhamsted, rzucić okiem na dom?
– Nie mam ochoty, ale można mnie zmusić, prawda?
– O tym nie ma mowy. Ale, widzi pani, nie można wykluczyć rabunku... Być może 
zginęło coś wartościowego; policji trudno to stwierdzić. Mieli państwo jakąś 
biżuterię?
– Nigdy nie interesowałam się biżuterią, inspektorze. Nie jesteśmy bogaci.
– Jakiś obraz?
– Również nie.
– W takim razie należy się zastanowić, czy pani mąż nie popełnił czegoś 
niemądrego lub 
pochopnego. Jeśli był załamany i to był jego rewolwer... – Inspektor podniósł 
chińską 
popielniczkę i studiował jej wzór oczyma, które, jak zauważyła Sara, wcale nie 
przypominały 
teraz oczu dziecka. – Pani się nie wydaje zmartwiona taką możliwością, pani 
Castle.
– Bo nie jestem. Mój mąż nie zrobiłby czegoś takiego.
– Oczywiście. Rzecz jasna, pani zna go lepiej niż ktokolwiek inny i jestem 
pewien, że ma 
pani rację. Proszę nas w takim razie niezwłocznie zawiadomić, gdy się z panią 
skontaktuje, 
dobrze?
– Oczywiście.
– Ludzie pod presją robią czasem dziwne rzeczy. Nawet tracą pamięć. – Raz 
jeszcze 
spojrzał na stojak z fajkami, jakby nie miał ochoty się z nim rozstawać. – 
Zadzwonię do 
Berkhamsted, pani Castle. Mam nadzieję, że nie będzie się pani musiała 
fatygować. I dam 
pani znać, jeśli się czegoś dowiem.
– Skąd pan wiedział, gdzie mnie znaleźć? – zapytała, gdy byli już przy drzwiach.
– Sąsiedzi z dziećmi wiedzą więcej, niżbyśmy sobie tego życzyli, pani Castle...
Patrzyła nań, póki nie wsiadł do samochodu. Potem wróciła do domu. Nie powinnam 
jeszcze mówić Samowi, pomyślała. Niech się najpierw przyzwyczai do życia bez 
Bullera.
Druga, prawdziwa pani Castle, czekała na nią u wejścia do salonu.
– Lunch stygnie – powiedziała. – To był policjant, prawda?
– Tak.
– Czego chciał?
– Adresu Maurycego.
– Po co?
– Skąd mam wiedzieć?
– Dałaś mu go?
– Maurycego nie ma w domu. Nie wiem, gdzie jest.
– Mam nadzieję, że ten człowiek więcej się tu nie pojawi.
– A ja wcale bym się nie zdziwiła, gdyby wrócił.
2
Dni jednak mijały, a inspektor Butler nie przychodził. Nie nadeszła też żadna 
wiadomość. 
Sara nie dzwoniła więcej do Londynu. To już nie miało sensu. Pewnego dnia, gdy 
zatelefonowała do rzeźnika, aby zamówić dla teściowej kotlety jagnięce, miała 
wrażenie, że 
aparat jest na podsłuchu. Prawdopodobnie był to tylko wytwór wyobraźni. 
Nowoczesny 
podsłuch był nie do wykrycia przez amatora. Ulegając presji pani Castle, poszła 
do 
miejscowej szkoły i zapisała do niej Sama. Po tym spotkaniu wpadła w głęboką 
depresję: 
wydawało się jej, że właśnie zatwierdziła nowe życie, zamknęła, jak dokument, 
woskową 
pieczęcią, i nic już nigdy nie miało go zmienić. Po drodze do domu wstąpiła do 
sklepu 
warzywnego, biblioteki, apteki... Pani Castle wyposażyła ją w listę: puszka 
zielonego 
groszku, powieść Georgette Heyer, aspiryna na bóle głowy, których przyczyną, 
Sara nie miała 
co do tego wątpliwości, była ona sama i jej syn. Bez żadnego wyraźnego powodu 
pomyślała o 
wielkich, szarozielonych pryzmach ziemi, otaczających Johannesburg – nawet 
Muller mówił 
o ich kolorze o zmierzchu – i nagle Muller, wróg, rasista, stał się jej bliższy 
niż pani Castle. 
Zamieniłaby pełne liberałów miasteczko w Sussex, którego mieszkańcy odnosili się 
do niej 
tak grzecznie, nawet na Soweto. Grzeczność boli czasami bardziej niż razy. Nie 
potrzebowała 
kurtuazji, ale miłości. Kochała Maurycego, kochała zapach brudu i poniżenia 
swego kraju, a 
teraz pozbawiono ją i Maurycego, i ojczyzny. Chyba właśnie dlatego któregoś dnia 
powitała 
życzliwie głos wroga w słuchawce. Od razu wiedziała, że dzwoni wróg, choć 
przedstawił się 
jako „przyjaciel i kolega męża z pracy”.
– Mam nadzieję, że nie dzwonię nie w porę, pani Castle.
– Nie, ale nie dosłyszałam nazwiska...
– Doktor Percival.
– Maurycy chyba o panu opowiadał. – Nazwisko było jej jakby znajome.
– Przeżyliśmy kiedyś w Londynie niezapomnianą noc.
– Tak, teraz sobie przypominam. Z Davisem.
– Owszem. Biedny Davis. – Przerwał na chwilę. – Zastanawiam się, pani Castle, 
czy 
moglibyśmy porozmawiać.
– Rozmawiamy przecież, czyż nie?
– Miałem na myśli bardziej bezpośrednią rozmowę.
– Jestem z dala od Londynu.
– Moglibyśmy posłać po panią samochód.
Moglibyśmy, pomyślała, my. Popełnił błąd, mówiąc w liczbie mnogiej. „My” i „oni” 
– to 
były niewygodne sformułowania. Były ostrzeżeniem, sprawiały, że człowiek miał 
się na 
baczności.
– Może znalazłaby pani czas na lunch w tym tygodniu... – usłyszała głos 
Percivala.
– Nie wiem, czy zdołam – odparła.
– Chciałem z panią porozmawiać o mężu.
– Domyślam się.
– Martwimy się o Maurycego.
Poczuła nagłą radość: „oni” nie trzymali go w ukryciu, bez wiedzy inspektora 
Butlera. 
Maurycy był daleko, cała Europa go od nich dzieliła. Poczuła się tak, jakby ona 
też uciekła i 
była w drodze do domu, który znajdował się tam, gdzie jej mąż. Musiała jednak 
zachować 
ostrożność, jak za starych czasów w Johannesburgu.
– Maurycy mnie już nie obchodzi – powiedziała. – Jesteśmy w separacji.
– Myślę jednak, że chciałaby się pani czegoś o nim dowiedzieć.
Coś więc wiedzieli. Poczuła się tak, jak wtedy, gdy Carson powiedział jej: „Jest 
w 
Lourenço Marques, czeka na ciebie. Teraz musimy cię tylko tam przerzucić”. Jeśli 
był wolny, 
wkrótce będą razem. Zauważyła, że uśmiecha się do słuchawki. Dzięki Bogu, nie 
wynaleziono jeszcze wideofonu, pomyślała, ale jednak przestała się uśmiechać. 
– Obawiam się, że niewiele mnie obchodzi, gdzie on jest – stwierdziła. – Nie 
może pan 
tego wszystkiego napisać? Ja muszę się opiekować dzieckiem.
– Cóż, pani Castle, pewnych rzeczy nie da się napisać. Gdybyśmy mogli przysłać 
po 
panią jutro samochód...
– Jutro to niemożliwe.
– W takim razie w czwartek.
Wahała się tak długo, jak tylko miała odwagę.
– Hmm...
– Możemy przysłać samochód o jedenastej.
– To niepotrzebne. Kwadrans po jedenastej mam dobry pociąg.
– W porządku. Spotkajmy się więc w restauracji Brummella, koło Victorii.
– Jaka to ulica?
– A to mnie pani zażyła. Walton? Wilton? Zresztą to nie ma znaczenia. Każdy 
taksówkarz 
będzie wiedział. Tam jest bardzo cicho – dodał uspokajająco, jakby z zawodową 
rzeczowością polecał dobrą prywatną klinikę.
Sara naszkicowała sobie szybko w myśli portret rozmówcy: bardzo pewny siebie typ 
z 
Wimpole Street, używający swojego zwisającego monokla tylko wtedy, gdy trzeba 
było 
wypisać receptę – wyraźny sygnał, że pacjent powinien już sobie pójść.
– Do czwartku – odezwał się Percival.
Nawet nie odpowiedziała. Odłożyła słuchawkę i poszła poszukać pani Castle. Znowu 
spóźniła się na lunch, ale nie obchodziło jej to. Wchodząc do jadalni nuciła 
pieśń pochwalną, 
której nauczyli ją metodyści, i pani Castle popatrzyła na nią ze zdziwieniem.
– O co chodzi? – zapytała. – Coś się stało? Znów ten policjant?
– Nie, tylko doktor, przyjaciel Maurycego. Nic się nie stało. Nie pogniewałaby 
się pani, 
gdybym pojechała do miasta w czwartek? Zaprowadzę Sama rano do szkoły. Może 
wrócić 
beze mnie.
– Oczywiście, że się nie pogniewam, ale myślałam o zaproszeniu pana Bottomleya 
na 
lunch.
– Och, Sam i pan Bottomley świetnie się dogadują.
– Czy spotkasz się w mieście z prawnikiem?
– Być może. – Półprawda była niską ceną za nagłe szczęście.
– Gdzie zjesz lunch?
– Przekąszę gdzieś kanapkę.
– Szkoda, że wybrałaś czwartek. Zamówiłam sztukę mięsa. Ale – pani Castle 
szukała 
pocieszenia – gdybyś zjadła u Harrodsa, mogłabyś mi tam kupić kilka drobiazgów.
Tej nocy Sara nie mogła zasnąć. Czuła się, jakby zdobyła kalendarz i mogła 
zacząć w nim 
zaznaczać dni dzielące ją od wyznaczonej daty. Rozmawiała z wrogiem, była o tym 
przekonana, ale nie był to wróg z BOSS ani z bezpieki; nie straci zębów ani oka 
w restauracji, 
nie miała powodu się bać.
3
Poczuła się jednak trochę zawiedziona, gdy go dostrzegła. Czekał przy końcu 
oszklonej, 
błyszczącej sali u Brummella. W ogóle nie wyglądał na specjalistę z Wimpole 
Street. W 
okularach w srebrnej oprawce, z brzuszkiem, który jakby oparł się o krawędź 
stołu, gdy 
Percival wstał, by ją powitać, przypominał raczej staroświeckiego lekarza 
domowego. W 
ręku, zamiast recepty, trzymał ogromną kartę dań.
– Tak mi miło, że odważyła się pani przyjść – powiedział.
– Odważyła się?
– W tym miejscu Irlandczycy chętnie podkładają bomby. Jedną, małą, już 
podłożyli, ale 
inaczej niż na wojnie, ich bomby często trafiają dwa razy w to samo miejsce.
Percival podał jej menu. Zauważyła, że cała strona była poświęcona przystawkom. 
Karta, 
opatrzona portretem Brummella i nagłówkiem „Jadłospis”, była niemal tak długa 
jak książka 
telefoniczna pani Castle.
– Nie polecam wędzonego pstrąga – pośpieszył z radą doktor Percival. – Podają tu 
nieco 
przesuszonego.
– Nie mam specjalnie apetytu.
– Rozbudźmy go więc, nim przejdziemy do rzeczy. Sherry?
– Wolałabym whisky, jeśli nie ma pan nic przeciwko temu – odparła. Zapytana o 
gatunek, 
powiedziała: – J. & B. I niech pan wybierze coś do jedzenia.
Im prędzej skończą się te wstępy, pomyślała, tym prędzej uzyska wiadomości, 
których 
łaknęła bardziej niż jedzenia. Rozejrzała się, gdy Percival zastanawiał się nad 
menu. Na 
ścianie wisiał kiczowaty, błyszczący portret, podpisany: George Bryan Brummell. 
Taki sam 
portret zauważyła w karcie dań. Restauracja była urządzona z nienagannym, aż 
męczącym 
smakiem. Na wystroju z pewnością nie oszczędzano i czuło się, że żadna krytyka 
nie 
zostałaby dobrze przyjęta. Na sali poza nimi byli sami mężczyźni, podobni do 
siebie, jakby 
występowali razem w chórku starego musicalu: czarne włosy, ani za długie, ani za 
krótkie, i 
ciemne trzyczęściowe garnitury. Stoliki, przy których siedzieli, były od siebie 
dyskretnie 
oddalone, a dwa najbliższe w otoczeniu Percivala pozostawały puste. Sara 
zastanawiała się, 
czy nie zostało to zaaranżowane. Zauważyła, że wszystkie okna są zakratowane.
– W takim miejscu jak to – dobiegł ją głos Percivala – najlepiej trzymać się 
tradycji. 
Proponuję: „lankaszyrskie ragout”.
– Wszystko, co pan zdecyduje – odparła.
Percival nie zareagował już, pochłonięty wyborem wina, a kiedy zamówienie 
zostało 
przyjęte, spojrzał w końcu na nią zza okularów w srebrnej oprawce i przeciągle 
westchnął.
– No, zrobiliśmy swoje. Teraz kolej na nich. – Pociągnął łyk sherry. – Pewnie 
się pani 
ostatnio niepokoi, pani Castle. – Wyciągnął rękę i dotknął jej ramienia, jakby 
rzeczywiście 
był lekarzem domowym.
– Niepokoi?
– Tą niepewnością z dnia na dzień...
– Jeśli ma pan na myśli Maurycego...
– Bardzo lubiliśmy Maurycego.
– Mówi pan, jakby on już nie żył. W czasie przeszłym.
– Nie to miałem na myśli. Oczywiście dalej go bardzo lubimy, ale Maurycy poszedł 
inną 
drogą, obawiam się, że bardzo niebezpieczną. Mamy nadzieję, że pani się do niego 
nie 
przyłączy.
– A jak miałabym to zrobić? Jesteśmy w separacji.
– Och tak, to było oczywiste posunięcie. Rzuciłoby się w oczy, gdybyście 
wyjechali 
razem. Myślę, że urzędnicy imigracyjni nie daliby się na to nabrać. Pani jest 
bardzo 
atrakcyjną kobietą, poza tym pani kolor skóry... Wiemy oczywiście, że mąż nie 
dzwonił do 
pani do domu, ale kontakt można nawiązać na tyle różnych sposobów: z budki 
telefonicznej, 
przez pośrednika: niepodobna przecież śledzić każdego z jego znajomych, nawet 
gdybyśmy 
ich wszystkich znali. – Odsunął kieliszek sherry, robiąc na stole miejsce na 
ragout.
Sara poczuła się swobodniej: wiedziała już, o czym będą rozmawiać.
– Myśli pan, że jestem zdrajczynią?
– Wie pani, w firmie nie używamy takich słów. To dobre dla dziennikarzy. Pani 
jest 
Afrykanką, nie powiedziałem, że z Południowej Afryki, pani syn też. To musiało 
mieć 
ogromny wpływ na Maurycego. Powiedzmy, że wybrał inny rodzaj lojalności. – 
Percival 
spróbował ragout. – Proszę uważać – rzucił nagle.
– Uważać?
– Mam na myśli marchewkę: jest bardzo gorąca.
Jeśli to rzeczywiście było przesłuchanie, to prowadzone zupełnie innymi metodami 
niż te, 
którymi posługiwała się bezpieka w Johannesburgu czy Pretorii.
– Moja droga – odezwał się po chwili Percival – co pani ma zamiar zrobić, gdy on 
się z 
panią skontaktuje?
Porzuciła ostrożność. To ostrożność nie pozwalała jej dowiedzieć się 
czegokolwiek.
– Zrobię to, co on mi każe.
– Jak się cieszę, że pani tak mówi – odparł Percival. – To znaczy, że możemy być 
ze sobą 
szczerzy. Wiemy, rzecz jasna, i pani chyba także wie, że Maurycy wylądował 
szczęśliwie w 
Moskwie.
– Dzięki Bogu.
– Boga bym w to nie mieszał, ale z pewnością możemy podziękować KGB (choć 
dogmatyzm nie jest tu wskazany – mogą przecież stać po tej samej stronie). 
Wyobrażam 
sobie, że prędzej czy później mąż poprosi, by pani do niego dołączyła.
– I wtedy to zrobię.
– Razem z dzieckiem?
– Oczywiście.
Doktor Percival wrócił do ragout. Najwyraźniej delektował się jedzeniem. Z ulgą, 
którą 
poczuła na wiadomość, że Maurycy jest bezpieczny, Sara lekkomyślnie dodała:
– Nie możecie mnie zatrzymać.
– Och, niech pani nie będzie taka pewna. Pani dossier w biurze jest całkiem 
pokaźne. W 
Południowej Afryce przyjaźniła się pani z człowiekiem nazwiskiem Carson. 
Komunistycznym agentem.
– Oczywiście. Pomagałam Maurycemu, w waszej sprawie, choć wtedy o tym nie 
wiedziałam. Mówił, że pisze esej o apartheidzie.
– Maurycy prawdopodobnie już wtedy pomagał Carsonowi. A teraz jest w Moskwie. 
Szczerze mówiąc, to nie pani sprawa, ale MI5 mogłoby zacząć panią obserwować. 
Uważnie. 
Jeśli nie pogardzi pani radą starego człowieka i przyjaciela Maurycego...
Przypomniała sobie nagle niespokojną postać w niedźwiedziowatym płaszczu, 
bawiącą 
się z Samem w chowanego wśród ponurych drzew.
– I Davisa – przerwała. – Był pan również przyjacielem Davisa, prawda?
Łyżka sosu zastygła w połowie drogi do ust Percivala.
– Owszem. Biedny Davis. To smutne umrzeć w tym wieku.
– Ja nie pijam porto – powiedziała Sara.
– Moja droga, pani tak zmienia temat. O porto porozmawiajmy po serze, podają tu 
doskonałego Wensleydale’a. Chciałem panią tylko prosić o odrobinę rozsądku. 
Niech pani po 
prostu zostanie w kraju z teściową i swoim dzieckiem...
– Dzieckiem Maurycego.
– Być może.
– Co znaczy „być może”?
– Pani zna Corneliusa Mullera, tego raczej niesympatycznego funkcjonariusza 
BOSS. 
Poza tym co za nazwisko! Więc on odniósł wrażenie, że prawdziwy ojciec... Musi 
mi pani 
wybaczyć, że powiem to wprost, moja droga, nie chciałbym, żeby pani zbłądziła 
jak 
Maurycy...
– Pan w ogóle nie mówi wprost.
– Otóż Muller jest przekonany, że prawdziwym ojcem był jeden z pani rodaków.
– Wiem, kogo ma na myśli. Nawet jeśli to prawda, on nie żyje.
– Żyje.
– Oczywiście, że nie. Został zabity podczas zamieszek.
– Widziała pani ciało?
– Nie, ale...
– Muller powiedział, że ten człowiek przebywa w bezpiecznym miejscu. Odsiaduje 
dożywocie, tak twierdzi Muller.
– Nie wierzę.
– Muller mówi, że jego więzień chce wystąpić o ustalenie ojcostwa.
– Kłamie.
– Tak, to możliwe. Ten człowiek może być podstawiony. Nie zastanawiałem się 
jeszcze 
nad prawnym aspektem sprawy, ale nie wydaje mi się, żeby udało mu się cokolwiek 
wskórać 
w angielskich sądach. Czy ma pani syna w paszporcie?
– Nie.
– Czy on ma własny paszport?
– Również nie.
– W takim razie musiałaby pani wystąpić o paszport dla niego, gdybyście chcieli 
wyjechać, a to oznacza te wszystkie biurokratyczne korowody. Urzędnicy potrafią 
być 
bardzo, bardzo powolni.
– Dranie z was. Zabiliście Carsona, potem Davisa, a teraz...
– Carson zmarł na zapalenie płuc. A jeśli chodzi o biednego Davisa, to była 
marskość 
wątroby.
– Muller mówi o zapaleniu płuc, pan mówi o marskości wątroby, a teraz jeszcze 
grozi mi 
i Samowi.
– Nie grozi, moja droga, radzi.
– Te pana rady...
Musiała przerwać. Kelner podszedł zmienić nakrycia. Talerz Percivala był prawie 
pusty, 
ale jej porcja pozostała niemal nietknięta.
– Co pani powie na angielską szarlotkę z goździkami i odrobiną sera? – spytał 
Percival 
ściszonym głosem, nachyliwszy się ku niej kusząco, jakby wymieniał cenę, którą 
gotów był 
zapłacić za określoną przyjemność.
– Nie chcę już jeść.
– Och, mój Boże. W takim razie poprosimy o rachunek – zwrócił się do kelnera, a 
gdy ten 
odszedł, dodał z wyrzutem: – Nie powinna się pani gniewać, pani Castle. 
Osobiście nic do 
pani nie mam. W gniewie łatwo o błędną decyzję. Tu chodzi tylko o skrzynki... – 
zaczął 
wyjaśniać, szybko jednak przerwał, jakby nagle poczuł, że przenośnia jest 
chybiona.
– Sam jest moim dzieckiem i wezmę go, dokądkolwiek będę chciała: do Moskwy, do 
Timbuktu, do...
– Nie może pani wziąć Sama, dopóki nie ma paszportu, a zależy mi, aby MI5 nie 
podejmowało wobec pani żadnych działań prewencyjnych. Gdyby się dowiedzieli, że 
wystąpiła pani o paszport, a dowiedzą się z pewnością...
Sara zerwała się z miejsca. Zostawiła doktora Percivala czekającego na rachunek, 
zostawiła wszystko inne. Nie była pewna, czy powstrzymałaby się przed użyciem 
noża do 
sera, który leżał przy jej nakryciu, gdyby została choć chwilę dłużej. Kiedyś w 
parku w 
Johannesburgu widziała, jak zabito nożem białego, równie pulchnego jak doktor 
Percival. 
Wyglądało to tak prosto. Przy drzwiach odwróciła się, by na niego spojrzeć. 
Krata w oknie 
sprawiała, że wyglądał, jakby siedział przy biurku na posterunku policji. Z 
pewnością śledził 
ją wzrokiem, a teraz uniósł palec wskazujący i delikatnie pokiwał w jej 
kierunku. Mogło to 
być upomnienie lub groźba, ale Sary już to nie obchodziło.
rozdział II
1
Z okna na dwunastym piętrze wielkiego szarego budynku Castle widział czerwoną 
gwiazdę na gmachu uniwersytetu. Widok był w pewien sposób piękny, jak każdy 
widok 
miasta w nocy. Tylko we dnie było ponuro. Dano mu do zrozumienia (zwłaszcza 
Iwan, który 
czekał na niego w Pradze i towarzyszył mu do miejscowości pod Irkuckiem o 
trudnej do 
wymówienia nazwie, gdzie wysłuchano sprawozdania Castle’a), że spotkało go 
niesamowite 
szczęście: przydzielono mu mieszkanie. Dwa pokoje z kuchnią i prysznicem 
należały do 
zmarłego niedawno towarzysza. Przed śmiercią udało mu się niemal całkowicie 
umeblować 
mieszkanie. W nowych mieszkaniach z reguły znajdował się tylko kaloryfer; 
wszystko inne, 
nawet muszlę klozetową, trzeba było kupić. Nie było to łatwe, zabierało wiele 
czasu i energii. 
Castle zastanawiał się czasami, czy nie dlatego zmarł towarzysz: znużony pogonią 
za 
zielonym wiklinowym fotelem, brązową sofą, twardą jak deska, bez poduszek, 
stołem niemal 
jednolicie pokrytym plamami po sosie. Najnowszy, czarno-biały model telewizora 
stanowił 
podarunek od rządu. Iwan wyjaśnił to dokładnie, gdy po raz pierwszy oglądali 
mieszkanie. W 
jego głosie Castle wyczuł wątpliwość, czy dar był rzeczywiście zasłużony. Iwan 
nie dał się 
lubić bardziej niż w Londynie. Być może miał pretensje do Castle’a o swoje 
odwołanie.
Telefon zdawał się być najbardziej wartościowym sprzętem w mieszkaniu. Pokryty 
kurzem i odłączony, miał jednak wartość symboliczną. Pewnego dnia, może wkrótce, 
można 
będzie z niego skorzystać. Zadzwoni wtedy z niego do Sary; oddałby wszystko, by 
usłyszeć 
jej głos, niezależnie od tego, jaką komedię musieliby odegrać przed słuchaczami, 
których z 
pewnością by nie brakowało. Jej głos osłodziłby mu oczekiwanie. Kiedyś poruszył 
ten temat 
w rozmowie z Iwanem. Zauważył, że Iwan woli rozmawiać na dworze, nawet w 
najzimniejsze dni, a właśnie jego zadaniem było oprowadzanie Castle’a po 
mieście. Castle 
spróbował więc koło wielkiego GUMu*, gdzie czuł się prawie jak w domu, miejsce 
bowiem 
przypominało mu Crystal Palace, który widział na fotografiach. W GUMie szukali 
podbitego 
futrem płaszcza dla Castle’a. Temperatura wynosiła 23 stopnie poniżej zera.
– Jak myślisz – zapytał Castle – czy nie dałoby się podłączyć mi telefonu?
– Zapytam – odparł Iwan – ale myślę, że chcą cię jeszcze potrzymać w ukryciu.
– Czy to długo potrwa?
– Trwało długo w przypadku Bellamy’ego, ale ty nie jesteś tak ważny. Nie 
zdobędziesz 
wielkiego rozgłosu.
– Kto to jest Bellamy?
– Musisz go pamiętać. Ważniak z waszego British Council w Berlinie Zachodnim. To 
dobra przykrywka, nie? Tak jak Korpus Pokoju.
Castle nawet nie silił się zaprzeczać, nie obchodziło go to.
– Tak, przypominam sobie. – Bellamy uciekł, kiedy Castle, zdenerwowany, czekał w 
Lourenço Marques na wieści o Sarze, nie mógł więc w pierwszej chwili przywołać z 
pamięci 
szczegółów całej sprawy. Po co uciekać z British Council? Jak można tym 
komukolwiek 
zaszkodzić czy pomóc? – On jeszcze żyje? – zapytał. To wszystko wydawało mu się 
tak 
odległe.
– A dlaczego nie?
– Co robi?
– Korzysta z naszej wdzięczności, tak zresztą jak i ty – odparł Iwan. – 
Znaleźliśmy mu 
pracę. Jest doradcą naszego wydziału publikacji. Ma daczę na wsi. Żyje mu się 
lepiej niż z 
angielskiej emerytury. Z tobą chyba będzie tak samo.
– Będę czytał książki w wiejskiej daczy?
– Owszem.
– Czy jest nas wielu? Mam na myśli tych korzystających z waszej wdzięczności.
– Znam co najmniej sześciu. Cruikshank i Bates, pamiętasz ich chyba, byli z 
twojej firmy. 
Spotkasz ich pewnie w Aragvi, naszej gruzińskiej restauracji. Podają tam podobno 
dobre 
wino, nie wiem, nie stać mnie, i w teatrze Bolszoj, gdy wyjdziesz z ukrycia.
Minęli Bibliotekę imienia Lenina.
– Tam też można ich spotkać – dodał jadowicie Iwan. – Czytują angielskie gazety.
Iwan znalazł Castle’owi dochodzącą – dużą, tęgą kobietę w średnim wieku. Miała 
też 
uczyć Castle’a rosyjskiego. Wskazując tępo zakończonym palcem sprzęty w pokoju, 
wyraźnie wymawiała ich rosyjskie nazwy. Parę lat młodsza od Castle’a, traktowała 
go jednak 
jak dziecko i upominała z surowością, która szybko, gdy tylko Castle nabrał 
nieco pewności, 
zamieniła się w coś w rodzaju macierzyńskiej czułości. Gdy nie było Iwana, 
rozszerzała 
materiał, biorąc go ze sobą na zakupy na targowisko i do metra. Na skrawku 
papieru napisała 
kilka cyfr, by wyjaśnić mu ceny żywności i biletów. Po jakimś czasie pokazała mu 
fotografię 
męża, młodego człowieka w mundurze, zrobioną gdzieś w parku, na tle kartonowego 
zarysu 
Kremla. Mundur leżał na mężczyźnie źle, widać było, że nie jest doń 
przyzwyczajony. 
Uśmiechał się do obiektywu z wielką czułością, być może żona stała obok 
fotografa. 
Powiedziała, że mąż poległ pod Stalingradem. Castle zrewanżował się zdjęciem 
Sary i Sama, 
które bez wiedzy pana Hallidaya ukrył w bucie. Okazała zdziwienie, że są czarni, 
i jeszcze 
przez jakiś czas odnosiła się do Castle’a z dystansem, nie tyle zaszokowana, co 
zagubiona: 
naruszył jej wizję świata. Przypominała w tym jego matkę. Po kilku dniach jej 
przeszło, ale 
przez ten czas Castle czuł się wygnańcem ze swego wygnania, co spotęgowało jego 
tęsknotę 
za Sarą.
Upłynęły dwa tygodnie, odkąd przyjechał do Moskwy. Za otrzymane od Iwana 
pieniądze 
kupił kilka drobiazgów do mieszkania. Znalazł nawet szkolne wydania sztuk 
Szekspira w 
języku angielskim, dwie powieści Dickensa: „Olivera Twista” i „Ciężkie czasy”, a 
także 
„Toma Jonesa” i „Robinsona Kruzoe”. Na bocznych ulicach leżało śniegu po kostki 
i Castle 
miał coraz mniejszą ochotę na zwiedzanie miasta z Iwanem czy edukacyjne 
wycieczki z Anną 
– jego gospodyni miała tak na imię. Wieczorami odgrzewał sobie zupę i siedział 
skulony przy 
kaloryferze, obok zakurzonego, głuchego telefonu, czytając „Robinsona Kruzoe”. 
Czasami 
Robinson mówił jego głosem, jak z taśmy: „Począłem więc pisać pamiętnik; nie 
tyle, by go 
komuś przekazać, nie spodziewałem się bowiem dziedziców, lecz raczej by ulżyć 
myślom, 
zaprzątniętym codziennymi sprawy”.
Swą sytuację Kruzoe opisał w kategoriach Dobra i Zła. Pod nagłówkiem „Zło” 
zanotował: „Nie ma tu żywej duszy, nie mam z kim porozmawiać, nikt nie 
przyniesie mi 
ulgi”. Po przeciwnej stronie wyliczył „tak wiele potrzebnych rzeczy”, 
uniesionych z wraku, 
„które zaspokoją moje potrzeby bądź pozwolą mi na ich zaspokajanie tak długo, aż 
starczy 
żywota”. Castle miał zielony wiklinowy fotel, poplamiony sosem stół, niewygodną 
sofę i 
kaloryfer, przy którym się grzał. Wystarczyłyby, gdyby była z nim Sara. 
Przywykła do 
znacznie gorszych warunków – Castle przypomniał sobie ponure pokoje w 
podejrzanych 
hotelach biednych dzielnic Johannesburga, w których nie obowiązywała segregacja, 
gdzie 
zmuszeni byli się spotykać i kochać. Pamiętał zwłaszcza jeden z nich, zupełnie 
nie 
umeblowany, w którym kochali się na podłodze i było im dobrze. Któregoś dnia, 
gdy Iwan 
uszczypliwie wspomniał o wdzięczności, wybuchnął z furią:
– To nazywasz wdzięcznością?!
– Niewielu samotnych ma własną kuchnię, prysznic i dwa pokoje.
– Na to się nie skarżę. Ale obiecaliście mi, że nie będę sam. Obiecaliście, że 
przerzucicie 
moją żonę i syna.
Jego gniew zaniepokoił Iwana.
– To wymaga czasu – odparł.
– Nie mam nawet nic do roboty. Jestem na zasiłku. To tak wygląda wasz pieprzony 
socjalizm?
– Mów ciszej – uspokajał Iwan. – Poczekaj z tym trochę. Kiedy wyjdziesz z 
ukrycia...
Castle ledwo się powstrzymał, by go nie uderzyć. Iwan najwyraźniej to zauważył, 
ale 
wymamrotał tylko coś i zbiegł na dół po cementowych schodach.
2
Czy Iwan doniósł o ich sprzeczce przełożonym, czy może usłyszeli ją na taśmie? 
Castle 
nie dowiedział się tego, ale jego gniew okazał się skuteczny. Wyszedł z ukrycia, 
a nawet, z 
czego zdał sobie sprawę później, uwolnił się od Iwana. Podobnie jak wówczas, gdy 
usunięto 
Iwana z Londynu z racji temperamentu, który nie pozwalał mu dobrze prowadzić 
Castle’a, tak 
po tej awanturze Iwan pojawił się jeszcze tylko raz, gdzieś w tle, a potem 
zniknął na zawsze. 
Być może tamci dysponowali całą armią kontrolerów, tak jak w Londynie była armia 
sekretarek, i Iwan zasilił jej rezerwy. Z takiej pracy raczej nie zwalniano: za 
bardzo obawiano 
się rewelacji, którymi mogliby podzielić się byli pracownicy.
Łabędzim śpiewem Iwana okazała się rola tłumacza w budynku opodal więzienia na 
Łubiance, które z dumą pokazał Castle’owi podczas jednego z ich spacerów. Tego 
ranka 
Castle zapytał, dokąd idą, a Iwan odparł wymijająco:
– Znaleźli ci pracę.
Przy ścianach pokoju, w którym czekali, stały rzędami książki w brzydkich, 
tanich 
oprawach. Castle zauważył pisane cyrylicą nazwiska Stalina, Lenina, Marksa – 
cieszyło go, 
że zaczyna rozpoznawać litery. W pokoju stało wielkie biurko z luksusowym, 
skórzanym 
bibularzem i dziewiętnastowieczną brązową figurą jeźdźca na koniu, zbyt dużą i 
ciężką jak na 
przycisk do papieru – mogła tam pełnić jedynie funkcję dekoracyjną. Przez drzwi 
za biurkiem 
do pokoju wszedł otyły, starszy człowiek z szopą siwych włosów i staroświeckimi 
wąsami, 
pożółkłymi od papierosowego dymu. Za nim kroczył bardzo porządnie ubrany młody 
mężczyzna z teczką. Wyglądał jak akolita towarzyszący kapłanowi swojego 
wyznania, w 
starszym mężczyźnie bowiem, mimo wielkich wąsów, tkwiło coś kapłańskiego. Widać 
to 
było po jego dobrotliwym uśmiechu i sposobie, w jaki wyciągnął rękę – jak do 
błogosławieństwa. Cała trójka pogrążyła się w rozmowie. Padały pytania i 
odpowiedzi, a 
potem Iwan zaczął tłumaczyć.
– Towarzysz pragnie, żebyś wiedział, jak bardzo cenimy sobie twoją pomoc. 
Chciałby, 
żebyś zrozumiał, że samo jej znaczenie postawiło nas w obliczu problemów, w 
których 
rozwiązanie musiały zaangażować się najwyższe czynniki. Właśnie dlatego musiałeś 
pozostawać w ukryciu przez te dwa tygodnie. Towarzyszowi bardzo zależy, byś nie 
myślał, 
że zostało to spowodowane jakimkolwiek brakiem zaufania. Woleliśmy, by twoja 
obecność 
tutaj została w odpowiednim momencie dostrzeżona przez zachodnią prasę.
– Przecież już wiedzą, że tu jestem. Gdzie indziej miałbym być?
Iwan przetłumaczył, starszy mężczyzna coś odpowiedział, a młody uśmiechnął się 
ze 
spuszczonymi oczyma, słysząc replikę.
– Towarzysz mówi, że wiedzieć to nie to samo, co opublikować. Prasa może napisać 
dopiero wtedy, gdy dowie się oficjalnie, że tu jesteś. Cenzura się o to 
zatroszczy. Wkrótce 
zorganizujemy konferencję prasową i damy ci znać, co powinieneś powiedzieć 
dziennikarzom. Być może najpierw odbędziemy kilka prób.
– Powiedz towarzyszowi – odparł Castle – że chciałbym tu zarabiać na życie.
– Towarzysz mówi, że zarobiłeś już na nie po wielokroć.
– W takim razie oczekuję, że wypełni obietnicę złożoną mi w Londynie.
– Co to była za obietnica?
– Obiecano mi, że moja żona i syn dołączą do mnie. Powiedz im, Iwan, że jestem 
cholernie samotny. Powiedz im, że chcę używać swojego telefonu. Chcę zadzwonić 
do żony, 
to wszystko, nie do brytyjskiej ambasady czy do dziennikarzy. Jeśli nie trzymają 
mnie już w 
ukryciu, niech mi pozwolą z nią porozmawiać.
Tłumaczenie przeciągnęło się nieco. Zauważył, że zawsze jest dłuższe niż 
tłumaczona 
wypowiedź, ale tym razem było nadzwyczaj długie. Nawet akolita dodał więcej niż 
zdanie lub 
dwa. Ważny towarzysz prawie się nie odezwał; nadal patrzył dobrotliwie jak 
biskup.
W końcu Iwan odwrócił się do Castle’a z kwaśną miną, której tamci nie mogli 
dostrzec.
– Towarzyszom bardzo zależy na twojej współpracy z sekcją wydawniczą, która 
zajmuje 
się Afryką. – Iwan skinął głową akolicie, który pozwolił sobie na zachęcający 
uśmiech, 
bliźniaczo podobny do uśmiechu zwierzchnika. – Towarzysz mówi, że widziałby cię 
w roli 
głównego doradcy w dziedzinie literatury afrykańskiej. Mówi, że w Afryce jest 
wielu pisarzy 
i chcieliby, żebyś wybierał najbardziej wartościowe utwory do przekładów. 
Poleconych przez 
ciebie pisarzy Związek Literatów zapraszałby do złożenia nam wizyty. To bardzo 
ważne 
stanowisko i są szczęśliwi, mogąc ci je zaoferować.
Starszy mężczyzna wskazał gestem półki z książkami, jakby zapraszając Stalina, 
Lenina, 
Marksa i Engelsa – rzeczywiście, stał tam również Engels – by i oni powitali 
poleconych 
przez Castle’a pisarzy.
– Nie odpowiedzieli na moje pytanie – odparł Castle. – Chcę, żeby ściągnęli tu 
moją żonę 
i syna. Obiecali. Borys obiecał.
– Nie będę tłumaczyć tego, co mówisz – przerwał Iwan. – Tym zajmuje się zupełnie 
inny 
departament. Błędem byłoby mieszać te dwie sprawy. Proponują ci...
– Powiedz mu, że nie będziemy dyskutować, dopóki nie pozwolą mi porozmawiać z 
żoną.
Iwan wzruszył ramionami i zaczął mówić. Tym razem tłumaczenie nie było dłuższe 
od 
oryginału: gwałtowne, krótkie zdanie. Za to komentarz starszego towarzysza był 
długi, jak 
przypisy w zbyt drobiazgowo zredagowanej książce. Castle odwrócił się, by 
pokazać, że jego 
decyzja jest ostateczna, i wyjrzał przez okno. Zobaczył wąwóz ulicy między 
betonowymi 
ścianami, których wierzchołki przesłaniał mu śnieg, lecący jakby z ogromnego, 
niewyczerpanego wiadra gdzieś u góry. To nie był śnieg, który pamiętał z 
dzieciństwa i 
kojarzył ze śnieżkami, opowieściami o wróżkach i toboganami. Ten śnieg był 
bezlitosny, 
niszczący, padał nieprzerwanie. Taki śnieg mógł zasypać cały świat.
– Wychodzimy – oznajmił gniewnie Iwan.
– Co powiedzieli?
– Nie rozumiem, dlaczego cię tak traktują. Wiem, jakie śmieci nam przesyłałeś z 
Londynu. Wychodź.
Starszy towarzysz wyciągnął uprzejmie rękę. Młodszy wydawał się nieco zmieszany. 
Cisza na tonącej w śniegu ulicy była tak wielka, że Castle nie odważył się jej 
zmącić. Szli 
szybko, jak skryci wrogowie, szukający odpowiedniego miejsca, by ostatecznie 
wyjaśnić 
nieporozumienie. Gdy Castle nie mógł już dłużej wytrzymać niepewności, zapytał:
– I co wynikło z tej rozmowy?
– Powiedzieli, że źle cię prowadziłem. Tak samo jak wtedy, gdy odwołali mnie z 
Londynu: „Więcej psychologii, towarzyszu, więcej psychologii”. Lepiej by mi się 
wiodło, 
gdybym był zdrajcą, jak ty.
Mieli szczęście: złapali taksówkę. W środku Iwan zamilkł (Castle zauważył już, 
że w 
taksówkach nigdy się nie rozmawia). Przy wejściu do klatki schodowej niechętnie 
udzielił 
Castle’owi informacji, których tamten wyczekiwał:
– Robota na ciebie czeka. Nie masz się czego bać. Towarzysz bardzo ci 
współczuje. 
Porozmawia z kimś o twojej żonie i podłączeniu telefonu. Usilnie prosi, tak 
właśnie 
powiedział: usilnie prosi, o jeszcze odrobinę cierpliwości. Mówi, że już 
niedługo zostaniesz 
powiadomiony. Rozumie, zauważ: rozumie, twoje zdenerwowanie. Ja nic z tego nie 
rozumiem. Widocznie z tą psychologią u mnie coś nie tak.
Zostawił Castle’a w drzwiach i oddalił się w śnieg, niknąc mu z oczu na zawsze.
3
Następnego wieczoru, gdy Castle czytał „Robinsona Kruzoe” przy kaloryferze, ktoś 
zapukał do drzwi (dzwonek nie działał). Przez lata narosła w nim nieufność, więc 
nim 
otworzył drzwi, automatycznie zapytał:
– Kto tam?
– Nazywam się Bellamy – usłyszał wysoki głos. Castle otworzył drzwi. Niski, siwy 
mężczyzna w szarym, futrzanym płaszczu i szarej, karakułowej czapie nieśmiało 
wszedł do 
środka. Wyglądał jak aktor komediowy grający myszkę w angielskiej pantomimie*, 
oczekujący aplauzu małych rączek. – Mieszkam niedaleko, pomyślałem więc, że 
zbiorę się na 
odwagę i wpadnę – odezwał się. Spojrzał na książkę w ręku Castle’a. – Och, Boże, 
przerwałem panu lekturę.
– To tylko „Robinson Kruzoe”. Mam dużo czasu na czytanie.
– Ach, wielki Daniel. Był jednym z nas.
– Jednym z nas?
– Defoe pasowałby raczej do MI5. – Bellamy ściągnął szare, futrzane rękawice, 
rozgrzał 
się przy kaloryferze i rozejrzał dookoła. – Widzę, że ciągle żyje pan po 
spartańsku – 
stwierdził. – Wszyscy przez to przeszliśmy. Nie wiedziałem, gdzie można kupić 
cokolwiek, 
póki Cruikshank mi nie powiedział. A później ja sam powiedziałem Batesowi. Nie 
widział się 
pan jeszcze z nimi?
– Nie.
– Dziwię się, że nie wpadli. Wyszedł pan z ukrycia i słyszałem, że wkrótce 
zwołają z 
panem konferencję prasową.
– Skąd pan wie?
– Od mojego rosyjskiego przyjaciela – odparł Bellamy z nerwowym chichotem. Ze 
swojego przepastnego płaszcza wyjął butelkę whisky. – Mały prezent dla nowego 
gościa – 
oznajmił.
– To bardzo miłe z pana strony. Proszę usiąść. Fotel jest wygodniejszy od sofy.
– Najpierw wyjdę z okrycia. Wyjść z okrycia: to dobre słowo.
Rozpinanie zajęło mu trochę czasu. Miał mnóstwo guzików. Siedząc już w zielonym, 
wiklinowym fotelu, zaśmiał się ponownie.
– Jak tam pański rosyjski przyjaciel?
– Niezbyt przyjazny.
– Proszę się więc go pozbyć. Niech pan sobie nie psuje pobytu. Oni naprawdę 
chcą, 
żebyśmy byli zadowoleni.
– Jak mam się go pozbyć?
– Proszę im po prostu dać do zrozumienia, że nie jest w pańskim typie. Jakieś 
niedyskretne słówko do tych zabaweczek, do których pewnie teraz mówimy. Wie pan, 
że gdy 
przyjechałem, powierzyli mnie – nie zgadnie pan – damie w średnim wieku ze 
Związku 
Literatów? Chyba dlatego, że pracowałem w British Council. Szybko się nauczyłem, 
jak sobie 
radzić z taką sytuacją. Gdy tylko przychodził Cruikshank, nazywałem ją 
pogardliwie „moją 
guwernantką”. Nie trwało to długo. Zniknęła, zanim pojawił się Bates. To brzydko 
śmiać się z 
Batesa, ale ożenił się z nią.
– Nie rozumiem, jak to było. To znaczy, po co im pan był tu potrzebny. Byłem za 
granicą, 
gdy to się stało, i nie czytałem prasy.
– Mój drogi, prasa okazała się okropna. Dziennikarze nie dali mi spokoju. 
Czytałem 
potem gazety w Bibliotece imienia Lenina. Doprawdy można by pomyśleć, że byłem 
jakąś 
Matą Hari.
– Ale jaką pan miał dla nich wartość w British Council?
– Widzi pan, mój przyjaciel, Niemiec, prowadził wielu agentów na wschodzie. Nie 
przyszło mu do głowy, że taki mały człowieczek jak ja może go przy okazji 
obserwować i 
pisać raporty. A potem ten głupi chłopczyk dał się uwieść jakiejś okropnej 
babie. Trzeba go 
było ukarać. Sam nie musiał się obawiać, bo nigdy nie zrobiłbym nic, co mogłoby 
mu 
zaszkodzić. Ale jego agenci... Oczywiście domyślił się, kto ich wydał. Przyznam, 
że nawet 
mu tego nie utrudniałem. Poszedł jednak do ambasady porozmawiać o mnie, więc 
musiałem 
szybko zmienić miejsce pobytu. Jak mi ulżyło, kiedy zostawiłem za plecami 
Checkpoint 
Charlie...*
– I jest pan tu szczęśliwy?
– Owszem, jestem. Zawsze mi się wydawało, że szczęście to sprawa ludzi, a nie 
miejsc, a 
tu mam bardzo miłego przyjaciela. To wbrew prawu, rzecz jasna, ale w służbie 
robi się 
wyjątki, a on jest oficerem KGB. Biedaczek, z racji swoich obowiązków czasami 
musi mnie 
zdradzać, ale to co innego niż z moim niemieckim przyjacielem. To nie jest 
miłość. Czasami 
się nawet z tego śmiejemy. Jeśli doskwiera panu samotność, on zna też mnóstwo 
dziewcząt...
– Nie jestem samotny, póki mam książki.
– Pokażę panu miejsce, gdzie można dostać angielskie książki spod lady.
Zanim opróżnili pół butelki whisky, wybiła północ. Bellamy wyszedł. Ubierał się 
długo i 
cały czas trajkotał:
– Musi pan poznać Cruikshanka. Powiem mu, że się z panem widziałem. Batesa też, 
ale 
to oznacza spotkanie z panią Batesową ze Związku Literatów. – Nim założył 
rękawice, 
rozgrzał dłonie przy kaloryferze. Wydawało się, że czuje się jak w domu, choć 
przyznał na 
koniec: – Byłem tu nieco nieszczęśliwy, czułem się zagubiony, póki nie znalazłem 
przyjaciela, jak w tym chórze ze Swinburne’a: „obce twarze, czuwanie bez słowa”, 
tak to 
leciało?, „i cały ten ból”.* Prowadziłem kiedyś wykłady na temat Swinburne’a. 
Poeta 
niedoceniany. – W drzwiach dodał: – Gdy nadejdzie wiosna, musi pan przyjechać do 
mojej 
daczy...
4
Po paru dniach Castle’owi zaczęło nawet brakować Iwana. Tęsknił za kimś, kogo 
mógłby 
nie lubić. Nie mógł z czystym sumieniem nie lubić Anny, która jakby zdawała 
sobie sprawę, 
że jest teraz bardziej samotny niż kiedykolwiek. Zostawała rankami nieco dłużej 
i wbijała mu 
palcem do głowy jeszcze więcej rosyjskich słówek. Coraz większą uwagę zwracała 
też na 
wymowę. Zaczęła poszerzać jego słownictwo o czasowniki, począwszy od słowa 
„biegać”: 
naśladowała bieg, unosząc kolana i łokcie. Z pewnością otrzymywała za te lekcje 
pieniądze 
od kogoś innego, Castle bowiem nie płacił jej nic; garść rubli, którą otrzymał 
od Iwana po 
przyjeździe, i tak mocno już stopniała.
W odosobnieniu boleśnie dawał mu się we znaki fakt, że nie zarabiał. Zaczął 
nawet 
tęsknić za biurkiem, przy którym mógłby studiować indeksy dzieł afrykańskich 
pisarzy. 
Oderwałoby to przynajmniej jego myśli od Sary i tego, co się z nią działo. Czemu 
nie 
przyjechała do niego z Samem? Czy robiono coś, żeby dotrzymać złożonej mu 
obietnicy?
Pewnego wieczora, o dziewiątej trzydzieści dwie, dotarł do końca gehenny 
Robinsona 
Kruzoe. Zapisując czas zachowywał się trochę jak Kruzoe. „Opuściłem tedy wyspę, 
dziewiętnastego grudnia roku, jak dowiedziałem się z dziennika okrętowego, 1686, 
przeżywszy na niej dwadzieścia i ośm lat, dwa miesiące i dziewiętnaście dni...”
Castle podszedł do okna. Śnieg przestał na chwilę padać i czerwona gwiazda na 
budynku 
uniwersytetu była dobrze widoczna. Nawet o tej porze kobiety na ulicy odgarniały 
śnieg: z 
góry wyglądały jak ogromne żółwie. Ktoś zadzwonił do drzwi. Niech dzwoni – 
pomyślał – i 
tak nie otworzę, pewnie to Bellamy lub ktoś inny, równie niepożądany, jakiś 
Cruikshank czy 
Bates. Przypomniał sobie jednak, że dzwonek u drzwi nie działa. Odwrócił się i 
ze 
zdumieniem popatrzył na telefon. To on dzwonił.
Podniósł słuchawkę. Usłyszał, jak ktoś mówi do niego po rosyjsku. Nie zrozumiał 
ani 
słowa. Rozległ się wysoki sygnał, ale Castle wciąż trzymał słuchawkę przy uchu, 
głupio 
czekając. Może telefonistka kazała mu się nie rozłączać, a może powiedziała: 
„Proszę 
odłożyć słuchawkę. Oddzwonię”? Może to była rozmowa z Anglią? Niechętnie odłożył 
słuchawkę i stał obok aparatu czekając, aż znów zadzwoni. Wyszedł już z ukrycia, 
a teraz go 
„podłączono”. Poradziłby sobie, gdyby tylko Anna nauczyła go właściwych zwrotów 
– nie 
wiedział nawet, jak zadzwonić na centralę. W mieszkaniu nie było książki 
telefonicznej, 
sprawdził to dwa tygodnie temu.
Telefonistka musiała mu jednak coś powiedzieć. Wciąż był pewien, że telefon 
zadzwoni. 
Zasnął koło niego i śnił o swojej pierwszej żonie, co nie zdarzyło mu się od 
lat. We śnie 
kłócili się tak, jak nigdy w życiu.
Anna znalazła go rano śpiącego w zielonym, wiklinowym fotelu. Gdy go obudziła, 
powiedział: „Anno, podłączyli telefon”, a ponieważ nie rozumiała, wskazał ręką 
aparat, 
naśladując dźwięk dzwonka. „Dzyń-dzyń!” Oboje śmieli się, tak absurdalne było to 
w ustach 
starszego człowieka. Wyjął fotografię Sary i znów wskazał na telefon, Anna 
pokiwała głową i 
uśmiechnęła się, by dodać mu odwagi. Castle pomyślał, że ona na pewno 
zaprzyjaźni się z 
Sarą, pokaże jej, gdzie robić zakupy, nauczy ją rosyjskiego, polubi Sama.
5
Gdy tego samego dnia, później, zadzwonił telefon, Castle był pewien, że to Sara. 
Ktoś w 
Londynie, może Borys, z pewnością dał jej numer. Gdy podnosił słuchawkę, w 
ustach mu 
zaschło i ledwo wykrztusił:
– Kto mówi?
– Borys.
– Skąd dzwonisz?
– Stąd, z Moskwy.
– Widziałeś się z Sarą?
– Rozmawiałem z nią.
– Wszystko u niej w porządku?
– Tak.
– A Sam?
– Także ma się dobrze.
– Kiedy przyjadą?
– O tym właśnie chciałem z tobą pomówić. Zostań w domu, nie wychodź, proszę. 
Zaraz 
do ciebie przyjdę.
– Ale kiedy ich zobaczę?
– Musimy o tym porozmawiać. Są pewne trudności.
– Jakie trudności?
– Poczekaj, aż przyjdę.
Castle nie mógł usiedzieć w miejscu. Wziął książkę i odłożył ją. Poszedł do 
kuchni, gdzie 
Anna robiła zupę. Powiedziała: „Dzyń-dzyń”, ale to już nie było śmieszne. Castle 
wrócił do 
okna – znów padał śnieg. Gdy usłyszał pukanie do drzwi, wydawało mu się, że 
upłynęły 
godziny.
Borys wyciągnął plastykową torbę ze sklepu wolnocłowego.
– Sara prosiła, żebym ci przywiózł J. & B. Butelka od niej i druga od Sama.
– Mów lepiej, co to za trudności – nie wytrzymał Castle.
– Pozwól mi zdjąć płaszcz.
– Naprawdę się z nią widziałeś?
– Rozmawiałem z nią przez telefon. Z budki. Jest na wsi, u twojej matki.
– Wiem o tym.
– Wyglądałoby podejrzanie, gdybym ją tam odwiedził.
– W takim razie skąd wiesz, że wszystko u niej w porządku?
– Tak mi mówiła.
– Myślisz, że mówiła prawdę?
– Tak, Maurycy, jestem pewien...
– Na czym polegają trudności? Mnie przerzuciliście.
– To było bardzo proste. Fałszywy paszport, przebranie za ślepca, i to małe 
zamieszanie, 
które wywołaliśmy w punkcie kontroli, gdy hostessa Air France przeprowadzała cię 
do 
samolotu. Ktoś podobny do ciebie leciał do Pragi, a jego paszport był nie 
całkiem w 
porządku...
– Ale co z tymi trudnościami?
– Zakładaliśmy, że gdy tu dotrzesz, nie będą mogli zabronić Sarze dołączyć do 
ciebie.
– I nie mogą.
– Sam nie ma paszportu. Powinieneś był go wpisać do paszportu Sary. Wygląda na 
to, że 
uporanie się z tym zajmie trochę czasu. I jeszcze jedno: twoi ludzie dali Sarze 
do 
zrozumienia, że gdyby chciała wyjechać, mogą ją aresztować za utrudnianie 
śledztwa. Była 
przyjaciółką Carsona, twoją agentką w Johannesburgu... Maurycy, mój drogi... 
obawiam się, 
że to wcale nie jest takie proste.
– Obiecaliście.
– Wiem, że obiecaliśmy. W dobrej wierze. Bez dziecka wciąż moglibyśmy ją 
przerzucić, 
ale Sara mówi, że nie zostawi syna. Samowi nie podoba się w szkole, źle mu w 
domu twojej 
matki.
Plastykowa torba leżała na stole. Na depresję zawsze było lekarstwo: whisky.
– Dlaczego mnie przerzuciliście? – zapytał Castle. – Nie byłem w bezpośrednim 
niebezpieczeństwie. Myślałem, że tak jest, ale wy musieliście wiedzieć...
– Nadałeś sygnał alarmowy. Odpowiedzieliśmy na niego.
Castle rozdarł plastyk i otworzył butelkę. Widok nalepki J. & B. zabolał go jak 
smutne 
wspomnienie. Nalał szczodrze do szklanek.
– Nie mam wody sodowej.
– Nie szkodzi.
– Usiądź na fotelu – powiedział Castle. – Sofa jest twarda jak szkolna ławka. – 
Pociągnął 
łyk. Bolał go nawet smak J. & B. Gdyby Borys przywiózł mu inny gatunek: Haiga, 
White 
Horse, Vat 69, Granta – powtarzał sobie nic nie znaczące nazwy, aby nie myśleć i 
nie 
pogrążać się w smutku, zanim J. & B. zacznie działać – Johnnie Walkera, Queen 
Annę, 
Teacher’s. Borys nie zrozumiał jego milczenia.
– Nie musisz się bać mikrofonów – uspokoił. – Tu, w Moskwie, można powiedzieć, 
jesteśmy bezpieczni w oku cyklonu. Bardzo nam zależało na przerzuceniu ciebie – 
dodał.
– Dlaczego? Notatki Mullera były bezpieczne u starego Hallidaya.
– Nikt ci nigdy wszystkiego nie wyjaśnił, prawda? Te strzępy ekonomicznych 
informacji, 
które nam przesyłałeś, były bezwartościowe.
– W takim razie dlaczego...?
– Wiem, że nie wyrażam się jasno. Nie przywykłem do whisky. Spróbuję ci to 
wyjaśnić. 
Twoi ludzie myśleli, że mają tu w Moskwie agenta, ale to my go im podstawiliśmy. 
Przekazywał im z powrotem to, co ty przekazywałeś nam. Raporty, które 
przesyłałeś, 
umacniały jego wiarygodność w oczach twoich ludzi: byli w stanie je sprawdzić. 
Tymczasem 
on przekazywał im też inne informacje, przygotowane przez nas, i na tym polegała 
prawdziwa 
wartość twoich raportów. Taki sprytny podstęp. Ale potem wynikła sprawa z 
Mullerem i 
Wujkiem Remusem. Zdecydowaliśmy, że najlepiej będzie zneutralizować tę operację 
przy 
pomocy prasy, a nie mogliśmy tego zrobić pozostawiając cię w Londynie. To ty 
musiałeś 
przywieźć ze sobą notatki Mullera, być naszym źródłem informacji.
– Więc dowiedzą się, że przywiozłem też wiadomość o przecieku.
– Właśnie. Nie moglibyśmy dłużej prowadzić tej gry. Angielski agent w Moskwie 
musiał 
zamilknąć. Za kilka miesięcy do twoich ludzi dotrą plotki o tajnym procesie. To 
ich tylko 
upewni, że informacje, które im przekazywał, były prawdziwe.
– Myślałem, że pomagam tylko ludziom Sary.
– Robiłeś znacznie więcej. A jutro spotkasz się z prasą.
– Przypuśćmy, że odmówię, jeśli nie przerzucicie Sary...
– Poradzimy sobie bez ciebie, ale wtedy nie będziesz mógł oczekiwać, że 
rozwiążemy 
problem Sary. Jesteśmy ci wdzięczni, Maurycy, ale wdzięczność, tak jak miłość, 
trzeba 
codziennie pielęgnować. Bez tego zwiędnie.
– Mówisz jak Iwan.
– Nie, nie jak Iwan. Jestem twoim przyjacielem i chcę nim pozostać. Kiedy 
zaczyna się 
nowe życie w nowym kraju, przyjaciel bardzo się przydaje...
Tym razem oferta przyjaźni zabrzmiała jak ostrzeżenie czy nawet groźba. Castle 
przypomniał sobie wieczór w Watford, gdy na próżno szukał domu, w którym Borys 
udzielał 
lekcji, z plakatem z Berlitza na ścianie. Wydało mu się, że przez całe życie, 
odkąd jako 
dwudziestolatek wstąpił do firmy, nie był w stanie mówić. Jak trapista, wybrał 
profesję 
milczenia, a teraz, gdy było już za późno, uświadomił sobie, że minął się z 
powołaniem.
– Napij się jeszcze, Maurycy – usłyszał z ust Borysa. – Wcale nie jest tak źle. 
Musisz być 
cierpliwy, to wszystko.
Castle podniósł szklankę do ust.
rozdział III
1
Doktor potwierdził obawy Sary co do Sama, ale to pani Castle pierwsza zwróciła 
uwagę 
na jego kaszel. Starszym ludziom niepotrzebne jest medyczne wykształcenie – 
diagnozy, 
których wysłuchują przez całe życie, więcej im dają, niż sześć lat intensywnych 
studiów. 
Lekarz był potrzebny tylko po to, by wymogom sztuki stało się zadość, by 
podpisać się pod 
receptą pani Castle. Był młodym człowiekiem i okazywał jej wielki szacunek, jak 
sławnemu 
specjaliście, od którego można się wiele nauczyć.
– Czy u państwa w domu ktoś chorował na koklusz? – spytał Sarę. Widać było, że 
mówiąc „dom” ma na myśli Afrykę.
– Nie wiem. Czy to groźne?
– Nie, ale niezbędne jest dość długie odosobnienie.
To zdanie nie uspokajało. Z dala od Maurycego trudniej jej było ukryć 
zdenerwowanie – 
nie miała go z kim dzielić. Pani Castle zachowywała się całkiem spokojnie, nieco 
tylko 
poirytowana odstępstwem od ustalonego porządku. Pewnie myślała, że gdyby nie ta 
głupia 
sprzeczka, Sam mógłby odbyć swą kwarantannę w Berkhamsted, a ona udzielałaby 
niezbędnych rad przez telefon. Zostawiła ich, posyłając Samowi całusa swą starą, 
podobną do 
liścia dłonią, i zeszła na dół oglądać telewizję.
– Nie mógłbym chorować w domu? – odezwał się Sam.
– Nie, musisz zostać tutaj.
– Wolałbym być teraz z Bullerem. – Sam tęsknił za psem bardziej niż za Maurycym.
– Poczytać ci?
– Tak, poproszę.
– W takim razie musisz się położyć.
Pakując się w pośpiechu, Sara wzięła ze sobą kilka książek, między innymi tę, 
którą Sam 
nazywał książką o ogrodzie. Lubił ją znacznie bardziej niż ona. Nie pamiętała z 
dzieciństwa 
ogrodu, tylko jasne światło, którego promienie po dachach z falistej blachy 
ześlizgiwały się 
na paloną glinę placu zabaw. Nawet u metodystów nie było trawy. Otworzyła 
książkę. W 
salonie na dole grał telewizor. Jego odgłosu nawet z daleka niepodobna było 
pomylić z 
głosem żywej osoby. Był metaliczny, jakby zapuszkowany.
Sam usnął, nim zdążyła otworzyć książkę. Leżał jak zwykle, z ramieniem 
zwieszonym z 
łóżka. Zawsze nadstawiał tak dłoń Bullerowi do polizania. Kocham go – myślała – 
tak, 
kocham go, ale jest mi kulą u nogi. Upłyną tygodnie, nim wyzdrowieje, a nawet 
wtedy... 
Znów znalazła się u Brummella, rozglądając się po lśniącej restauracji, 
wytapetowanej 
rachunkami, ku którym wznosił palec doktor Percival. Czy nawet to zaaranżowali? 
– 
pomyślała.
Zamknęła cicho drzwi i zeszła na dół. Telewizor zamilkł, a na podeście schodów 
stała 
pani Castle, patrząc na nią.
– Chciałam posłuchać wiadomości – powiedziała Sara. – Sam prosił, żeby mu 
poczytać, 
ale już zasnął.
Pani Castle patrzyła gdzieś poza nią, jakby zauważyła tam coś przerażającego.
– Maurycy jest w Moskwie – powiedziała.
– Tak, wiem.
– Był w telewizji, z mnóstwem dziennikarzy. Usprawiedliwiał się. Miał czelność, 
tupet... 
To dlatego się z nim pokłóciłaś? Och, dobrze zrobiłaś, że odeszłaś od niego.
– To nie dlatego – odparła Sara. – Udawaliśmy tylko kłótnię. Maurycy nie chciał 
mnie w 
to mieszać.
– A byłaś w to zamieszana?
– Nie.
– Dzięki Bogu. Ciężko by mi przyszło wyrzucić cię z domu z chorym dzieckiem.
– Maurycego też by pani wyrzuciła, gdyby pani wiedziała?
– Nie, zatrzymałabym go do przyjazdu policji. – Pani Castle odwróciła się i 
ruszyła do 
salonu. Przeszła przez cały pokój i zawadziła o telewizor, jak niewidoma. Sara 
zauważyła, że 
rzeczywiście nie widziała: oczy miała zamknięte.
– Proszę usiąść. To był dla pani szok.
Pani Castle otworzyła oczy. Sara spodziewała się zobaczyć w nich łzy, ale oczy 
starej 
kobiety były suche i bezlitosne.
– Maurycy jest zdrajcą – powiedziała.
– Proszę spróbować zrozumieć, pani Castle. To moja wina, nie Maurycego.
– Mówiłaś, że nie byłaś w to zamieszana.
– Chciał pomóc moim rodakom. Gdyby nie kochał mnie i Sama... To była cena, którą 
zapłacił za uratowanie nas. Tu, w Anglii nie można sobie wyobrazić, przed jakimi 
okropnościami nas uchronił.
– Ale to zdrajca!
Usłyszawszy to słowo ponownie, Sara nie wytrzymała.
– Dobrze, niech będzie: zdrajca. Tylko kogo on zdradził? Mullera i jego 
przyjaciół? Tajną 
policję?
– Nie mam pojęcia, kto to jest Muller. Maurycy zdradził swoją ojczyznę, swój 
naród.
– Tak, naród – zgodziła się Sara, zrozpaczona, że można osądzać kogoś posługując 
się 
takimi banałami. – Kiedyś powiedział, że to ja i Sam jesteśmy jego narodem.
– Dobrze, że jego ojciec nie żyje.
Jeszcze jeden banał. Może w obliczu kryzysu garniemy się do nich, jak dziecko do 
rodziców.
– Jego ojciec lepiej by go zrozumiał.
To była bezsensowna kłótnia, jak ta, która wybuchła tamtego wieczoru między nią 
a 
Maurycym.
– Przepraszam – uspokoiła się. – Nie chciałam tego powiedzieć. – Była gotowa 
poświęcić 
wszystko za chwilę spokoju. – Wyjadę, jak tylko Sam poczuje się lepiej.
– Dokąd?
– Do Moskwy, jeżeli mi pozwolą.
– Nie weźmiesz Sama ze sobą. To mój wnuk, jestem jego opiekunką.
– Dopiero po śmierci mojej i Maurycego.
– To brytyjski poddany. Oddam go pod kuratelę sądową. Jutro spotkam się z 
prawnikiem.
Sara nie miała zielonego pojęcia, co to jest kuratela sądowa. Obawiała się, że 
to kolejna 
przeszkoda, której nie wziął pod uwagę dzwoniący do niej wcześniej mężczyzna. 
Przepraszał, 
mówił, że jest przyjacielem Maurycego, zupełnie jak doktor Percival, ale 
wierzyła mu 
bardziej niż Percivalowi, nawet mimo ostrożności w głosie, dwuznaczności i 
odrobiny obcego 
akcentu.
Tamten przepraszał, że Sara nie jest jeszcze w drodze do męża. Można to było 
zorganizować niemal natychmiast, gdyby pojechała sama. Niestety, z dzieckiem nie 
mogła 
przekroczyć granicy niezauważona. Nawet najlepszy paszport nie załatwiłby 
sprawy.
„Nie mogę zostawić Sama” – odpowiedziała mu wtedy głosem zdławionym rozpaczą. 
Usłyszała zapewnienie, że „w swoim czasie” znajdzie się sposób i na przerzucenie 
Sama. 
Gdyby mu zaufała... Mężczyzna ostrożnie napomknął, gdzie i kiedy mogliby się 
spotkać. 
Jakiś podręczny bagaż, ciepły płaszcz, wszystko inne mogliby kupić u celu 
podróży, ale 
powiedziała: „Nie. Nie pojadę bez Sama” i odłożyła słuchawkę.
Myślała teraz o chorobie syna i tajemniczym określeniu, które nie dawało jej 
spokoju 
przez całą drogę do sypialni: „kuratela sądowa”. To brzmiało trochę jak leczenie 
szpitalne. 
Czy można posłać dziecko do szpitala tak, jak się je posyła do szkoły?
2
Nie miała kogo zapytać. W Anglii nie znała nikogo poza panią Castle, rzeźnikiem, 
sprzedawcą w sklepie warzywnym, bibliotekarzem, dyrektorką szkoły i oczywiście 
panem 
Bottomleyem, który stale pojawiał się na schodach, na High Street, nawet 
dzwonił. Tyle lat 
przeżył w swojej afrykańskiej misji, że prawdopodobnie dopiero przy Sarze czuł 
się jak w 
domu. Był bardzo grzeczny i bardzo dociekliwy, sypał pobożnymi frazesami. 
Zastanawiała 
się, co by powiedział, gdyby poprosiła go o pomoc w ucieczce z Anglii.
Nazajutrz po konferencji prasowej zatelefonował doktor Percival, w dość dziwnej 
sprawie. Maurycemu najwyraźniej należały się jakieś pieniądze i Percival prosił 
o numer 
konta, na które mogłyby zostać przelane. Firma wyglądała na skrupulatną w 
rzeczach małych, 
choć Sara zastanawiała się potem, czy przypadkiem nie doszli do wniosku, że 
kłopoty 
finansowe mogłyby ją skłonić do jakiegoś desperackiego czynu. Mogła to też być 
swego 
rodzaju łapówka za pozostanie na miejscu. Percival powiedział jej, wciąż tonem 
domowego 
lekarza: „Tak się cieszę, że jest pani rozsądna, moja droga. Tylko tak dalej”, 
zupełnie jakby 
radził, aby dalej brała aspirynę.
A potem, o siódmej wieczór, gdy Sam spał, a pani Castle poszła do swojego pokoju 
„ogarnąć się”, jak mawiała, przed kolacją, zadzwonił telefon. Zwykle o tej porze 
dzwonił pan 
Bottomley, ale tym razem to był Maurycy. Połączenie było tak doskonałe, jakby 
dzwonił z 
sąsiedniego pokoju.
– Maurycy, gdzie jesteś? – zapytała ze zdumieniem.
– Wiesz, gdzie jestem. Kocham cię, Saro.
– Kocham cię, Maurycy.
– Musimy się śpieszyć, nigdy nie wiadomo, kiedy przerwą połączenie – wyjaśnił. – 
Jak 
tam Sam?
– Choruje, ale to nic groźnego.
– Borys mówił, że jest zdrowy.
– Nie powiedziałam mu. Jeszcze jeden kłopot. I tak jest ich dużo.
– Tak, wiem. Ucałuj ode mnie Sama.
– Pewnie.
– Nie musimy już dłużej udawać. Zawsze będą nas podsłuchiwać.
Na chwilę zapadła cisza. Myślała, że przerwano połączenie albo Maurycy odszedł 
od 
telefonu. Potem usłyszała:
– Bardzo za tobą tęsknię, Saro.
– Och, ja też. Ja też, ale nie mogę zostawić Sama.
– Oczywiście, że nie możesz. Rozumiem.
– Kiedy trochę podrośnie... – powiedziała impulsywnie i natychmiast tego 
pożałowała. 
„Kiedy podrośnie” brzmiało jak obietnica na daleką przyszłość, kiedy oboje będą 
starzy. – 
Bądź cierpliwy – dodała.
– Tak... Borys mówi tak samo. Będę cierpliwy. Jak matka?
– Nie mam ochoty o niej rozmawiać. Mówmy o nas. Powiedz, jak się tam czujesz.
– Wszyscy są bardzo mili. Dali mi jakąś pracę. Są mi wdzięczni. I mają znacznie 
więcej 
powodów do wdzięczności niż bym chciał. – Powiedział coś, czego nie usłyszała 
przez nagłe 
trzaski na linii, coś o wiecznym piórze i czekoladowym ciastku. – Moja matka nie 
myliła się 
zbytnio.
– Masz przyjaciół? – zapytała.
– Och tak, nie jestem samotny, nie bój się, Saro. Jest tu Anglik, który pracował 
kiedyś w 
British Council. Zaprosił mnie do swojej daczy, gdy nadejdzie wiosna. Gdy 
nadejdzie wiosna 
– powtórzył głosem, którego niemal nie rozpoznała. To był głos starego 
człowieka, który nie 
jest już pewien, że doczeka wiosny.
– Maurycy, Maurycy, miej nadzieję, proszę – powiedziała, ale w długiej, niczym 
niezmąconej ciszy, która zapanowała w słuchawce, zrozumiała, że połączenie z 
Moskwą 
zostało przerwane.
* Słynny stadion krykietowy w Londynie.
* George Blake, funkcjonariusz MI6 i „kret” KGB, po zdemaskowaniu skazany na 42 
lata więzienia za 
działalność szpiegowską. W roku 1966, po sześciu latach odsiadki, uciekł z 
więzienia i osiadł w Moskwie.
* Castle (ang.) - zamek.
* Portret pędzla holenderskiego malarza Fransa Halsa (1580?-1666).
* Łk 21,21. Por. także Mk 13,14. Ten i następne cytaty wg Biblii Tysiąclecia, 
wyd. 3 popr., Poznań - Warszawa 
1980.
* Litera C - inicjał nazwiska pierwszego szefa organizacji, sir Mansfielda 
Cumminga - jest tradycyjnym 
kryptonimem szefów brytyjskiej Tajnej Służby Wywiadowczej (SIS - Secret 
Intelligence Service, zwanej MI6).
* Guy Burgess, funkcjonariusz MI6 i Donald Maclean, pracownik brytyjskiego 
Ministerstwa Spraw 
Zagranicznych, należeli do słynnej siatki informatorów KGB, zwanej „kręgiem 
pięciu”. W roku 1951 uciekli do 
Moskwy.
* John Vassall, pracownik ambasady brytyjskiej w Moskwie, a później urzędnik 
Admiralicji, homoseksualista, 
szantażowany przez KGB, przez sześć lat szpiegował na rzecz ZSRR. Aresztowany i 
skazany na 18 lat więzienia 
w 1962 roku. Mianem afery Portland określa się zdemaskowanie i aresztowanie 
członków siatki szpiegowskiej 
Konona Trofimowicza Mołodego (alias Gordona Lonsdale’a), działających w 
brytyjskim zbrojeniowym 
instytucie badawczym w Portland. H.A.R. (Kim) Philby, wysoki funkcjonariusz MI6, 
był najsłynniejszym 
„kretem” KGB. W 1963 roku uciekł do Moskwy. Zmarł w roku 1988.
* Oleg Władimirowicz Pieńkowski, pułkownik radzieckiego wywiadu wojskowego 
(GRU). W roku 1960 
przeszedł na stronę Amerykanów i przekazał CIA oraz MI6 wiele ważnych informacji 
dotyczących radzieckiego 
potencjału nuklearnego. Ujęty w Moskwie w roku 1962, po głośnym procesie został 
skazany na śmierć i 
stracony rok później.
* Bureau for State Security (Biuro Bezpieczeństwa Państwowego) - organizacja 
założona w 1968 w Republice 
Południowej Afryki, znana z bezlitosnych metod postępowania.
* Anglikański hymn autorstwa Cecila F. Alexandra (1818-1895).
* Defence Intelligence (Wywiad Defensywny) utworzono w 1964 roku po połączeniu 
trzech organizacji 
wywiadowczych oraz Joint Intelligence Bureau (Biura Połączonych Służb Wywiadu). 
Formalnie DI podlega 
Ministerstwu Obrony.
* Kod pocztowy centrum Londynu.
* Tzw. pierwsza ustawa o reformie, podpisana 7 czerwca 1832 roku. Znacznie 
zwiększyła angielski elektorat 
przez dopuszczenie klasy średniej do głosowania.
* Medal ustanowiony przez króla Jerzego VI w roku 1940, przyznawany osobom 
cywilnym za odwagę.
* Special Operations Executive (Wydział Operacji Specjalnych) - brytyjska 
organizacja wywiadowcza, 
utworzona w roku 1940. Do jej zadań należał sabotaż, wyposażanie, szkolenie i 
kierowanie grupami ruchu oporu 
w okupowanej Europie.
* Dłuższa część widełek kurczęcia po ich rozerwaniu przez dwie osoby posiada 
jakoby magiczną własność 
wskazywania, czyje życzenie się spełni.
* Paulus Kruger (1825 -1904) - polityk burski, prezydent Transwalu. Doprowadził 
do utworzenia Republiki 
Transwalu i uznania jej przez Wielką Brytanię.
* Tytułowy bohater książki H.R. Haggarda, której akcja dzieje się w Afryce 
Południowej.
* Hymn „Abide with me! Fast falls the eventide” Henry’ego F. Lyte’a (1793-1847).
* Fragment wiersza Roberta Browninga (1812-1889) „Cristina”.
* Clutter (ang.) - nieład, rozgardiasz.
* Fragment wiersza Roberta Browninga „Stracona kochanka” (The lost mistress).
* Fragment wiersza Roberta Browninga „Przy kominku” (By the fire-side) w 
przekładzie Juliusza Żuławskiego.
* Mt 11,28.
* Właśc. sortes Vergilianae (łac.) - wróżby wergiliańskie, homeryckie, biblijne; 
popularne od dawna otwieranie 
książki na chybił trafił w celu znalezienia wskazówki, pomyślnej wróżby, 
podpowiedzi itp., do dziś 
praktykowane w zgromadzeniach religijnych.
* Mowa o Wolnym Państwie Orańskim, centralnej prowincji Republiki Południowej 
Afryki ze stolicą w 
Bloemfontein, zaanektowanej przez Wielką Brytanię w 1848 roku.
* Christian Rudolf de Wet (1854-1922) - burski polityk i dowódca wojskowy. W 
drugiej wojnie burskiej (1899-
1902) stał na czele armii Wolnego Państwa Orańskiego. Uwięziony za zdradę w roku 
1914, po zorganizowaniu 
nacjonalistycznej rebelii Afrykanerów.
* Kopje (hol.) - pagórek.
* Jeden z trzech kościołów kalwińskich w Republice Południowej Afryki. Należy do 
niego większość ludności 
posługującej się językiem afrikaans.
* Mowa o telegramie wysłanym do prezydenta Krugera przez cesarza Wilhelma II w 
grudniu 1895 roku, 
zawierającym gratulacje z powodu „rozgromienia zbrojnych band” (chodziło o 
nieudany najazd Brytyjczyków 
na Transwal).
* Ps 39,11.
* 1 Kor 15,39.
* 1 Kor 15,51.
* 1 Kor 15,55.
* 1 Kor 15,56.
* Quod erat demonstrandum (łac.) - co trzeba było udowodnić.
* Traveller (ang.) - podróżnik.
* Fragment wiersza Roberta Louisa Stevensona (1850-1894) „Młyn pamięci” 
(Keepsake mill) ze zbioru 
„Czarodziejski ogród wierszy”.
* Fragment wiersza Roberta Louisa Stevensona „Wietrzne noce” (Windy nights) ze 
zbioru „Czarodziejski ogród 
wierszy”.
* Alger Hiss, prawnik i dyplomata amerykański. W 1948 roku publicznie oskarżony 
o komunizm. Gdy 
dziennikarz Whittaker Chambers przedstawił 65 stron dokumentów Departamentu 
Stanu przepisanych na 
maszynie Hissa (marki Woodstock), Hiss został oskarżony o krzywoprzysięstwo. 
Podejrzewano także, że był 
kurierem wywiadu radzieckiego. Na pierwszej rozprawie w roku 1948 sędziowie nie 
potrafili uzgodnić 
werdyktu, w roku 1950 jednak Hissa skazano na 5 lat więzienia, z czego 
odsiedział 44 miesiące. Maszyna do 
pisania była głównym dowodem jego winy. Zmarł w roku 1996.
* Por. Rt 1,16.
* Richard Sorge, słynny agent radzieckiego wywiadu wojskowego, szef grupy 
wywiadowczej „Ramsay”, 
działającej w Japonii w czasie drugiej wojny światowej. Dostarczył swoim 
mocodawcom m.in. plany japońskiej 
inwazji na Związek Radziecki. Aresztowany przez japońską policję polityczną i 
skazany na śmierć, został 
stracony w roku 1944. Jego podobizna rzeczywiście znalazła się na radzieckich 
znaczkach pocztowych, 
podobnie jak - wiele lat później - podobizna Kima Philby’ego.
* Partridge (ang.) - kuropatwa.
* GUM (Gossudarstvennyj Universal’nyj Magazin) (ros.) - Państwowy Dom Towarowy.
* Bożonarodzeniowe przedstawienia teatralne ludowych baśni z udziałem ściśle 
określonych postaci. 
Przeznaczone głównie dla dzieci.
* Checkpoint Charlie - punkt graniczny w Berlinie Zachodnim, na granicy stref 
okupacyjnych. Częste miejsce 
wymiany szpiegów.
* Fragment dramatu poetyckiego Algernona Charlesa Swinburne’a (1837 - 1909) 
„Atalanta w Kalydonie” 
(Atalanta in Calydon).