Dymitr Bilenkin

Desant na Merkurego

Przełożył Sławomir Kedzierski
O autorze
Dymitr Bilenkin (ur. 1933) – geolog geochemik z wykształcenia – pracuje jako 
dziennikarz 
(„Komsomolska Prawda”, potem „Wokrug Święta”). Zajmuje się publicystyką naukową. 
Brał 
udział w kilku ekspedycjach geologicznych. Jest autorem wielu książek 
popularnonaukowych. 
Pierwsze opowiadanie science fiction opublikował w 1958 roku, pierwszy zbiór 
opowiadań pt.: 
Marsjanskij priboj, w roku 1967. Kolejne zbiory tego autora to: Nocz 
kontrabandoj (1971), 
Prowierka na razumnost (1974) i Sniega Olimpa (1980). Czytelnikowi polskiemu 
znany jest z 
licznych opowiadań drukowanych w „Problemach”, almanachu Kroki w nieznane 
(Iskry) oraz serii 
opowiadań fantastycznych „Stało się jutro” (Nasza Księgarnia).
Połynow orientował się, że do psychologów odnoszą się w kosmosie z pewną dozą 
ironii. 
Przede wszystkim dlatego, że ich praca była w zasadzie niedostrzegalna. 
Nieprzypadkowo zresztą – 
psycholog, którego otoczenie zdaje sobie sprawę z jego działalności, niewart 
jest funta kłaków.
Oczywiście miało to swoje złe strony. Gdy przyjmowano kogoś do załogi na 
stanowisko 
lekarza, biologa, psychologa, to kapitan nieporównanie bardziej interesował się, 
jakim lekarzem i 
jakim biologiem jest kandydat. I niesłusznie! W czasie ostatniej konferencji 
kosmopsychologów 
jeden z uczestników opowiedział taki oto przypadek z własnej praktyki. Sytuacja 
była identyczna – 
obca planeta, lądowanie, nerwowo dygocące palce. Psycholog jednak okazał się 
skończoną fujarą. 
Dobrze znał dowódcę statku, Tugarinowa, ale mimo to nie uznał za stosowne 
przeprowadzić 
działań profilaktycznych. I w najbardziej krytycznym momencie Tugarinow 
całkowicie przejął 
sterowanie statkiem!
Tugarinowa w porę obezwładniono. Ale w czasie tych sekund, kiedy kapitan ręcznie 
sprowadzał statek do lądowania na Wenus, paru osobom przybyło sporo siwych 
włosów. Przecież 
nawet stażysta wie, że reakcja człowieka, jego zmysł orientacji są zbyt wolne, 
by człowiek mógł 
sam, bez pomocy automatów, wylądować na obcej planecie. W takiej sytuacji 
przejść na 
sterowanie ręczne to tak, jakby wleźć do trumny i własnoręcznie zatrzasnąć 
wieko.
Oczywiście postępek Tugarinowa łatwo zrozumieć. Trudno, bardzo trudno jest leżeć 
pokornie 
w fotelu i czekać: orzeł czy reszka, sukces czy śmierć. A wynik zależy od 
automatów. Kota można 
dostać! Wielu się buntowało przeciwko temu, nie tylko Tugarinow, ale 
bezpieczniki poleciały 
właśnie u niego. Czy dlatego, że nie dowierzał automatom? Ha... Nie automatom, 
ale ludziom, tym 
nieznanym, bezimiennym ludziom, którzy wykonali całą tę aparaturę. Tugarinowi 
przewróciła w 
głowie dawna sława – i to wszystko. Zarozumiałość i zbytnia pewność siebie 
toczyły go jak 
choroba. W chwili niebezpieczeństwa nastąpił kryzys.
I pilot kosmonauta przepadł. Zabroniono mu latać, umieszczono w sanatorium, by 
podreperował nerwy.
Nerwy! Ile razy można przekonywać wszystkich i każdego z osobna, że wymagają one 
nieporównywalnie większej troski niż mechanizmy? I na Ziemi, i w kosmosie. 
Szczególnie w 
kosmosie. No dobrze, niech sobie Baade uważa psychologa za kogoś w rodzaju 
szarlatana, w 
porządku. Szumerina, rzecz jasna, nie można zestawiać z Tugarinowem, ale Połynow 
na wszelki 
wypadek powinien zadbać, by nie przyszły kapitanowi do głowy teraz jakieś zbędne 
myśli.
– Ciekawe – powiedział Połynow – jaki będzie ten Merkury?
– Zwyczajny – bez namysłu odparł Szumerin. Jego dłonie spoczywały na poręczach 
fotela. – 
Wiemy o nim prawie wszystko. Automatyczna Stacja Merkuriańska 51, ASM-63, 
straciłem już 
orientację, ile ich już tam było.
Baade, który przed chwilą wziął się za obliczenia, uniósł głowę.
– Nie masz, Michale, w sobie ani krzty romantyzmu. Na spotkanie z nową planetą – 
z powagą 
uniósł palec – należy iść jak na spotkanie z Piękną Nieznajomą.
Chwilami trudno było się zorientować, czy Baade kpi, czy mówi serio.
– Słusznie – przytaknął Połynow. – Czytaj Błoka póki czas. Wprawi cię w 
odpowiedni nastrój. 
W przeciwnym razie skąd weźmiesz ten zapał, z którym po raz pierwszy postawisz 
stopę na 
Merkurym?
– Na diabła mi to, nie jestem dzieckiem...
– Lecz poważanym kapitanem żeglugi międzyplanetarnej – skończył za niego 
Połynow. – A 
tak na marginesie mówiąc, to słyszałem kiedyś ciekawe zdanie: Starzejemy się 
dlatego, że 
wstydzimy się młodości.
Szumerin mruknął coś pod nosem i wyciągnął rękę w stronę konsoli elektronicznej 
aparatury 
nawigacyjnej, jakby chcąc dać do zrozumienia, że nie ma czasu na takie bzdury.
– Ooo, to wspaniała sentencja! – stwierdził Baade, kiwając głową.
– Przypomnijcie sobie – nie wytrzymał Szumerin – jak wyobrażaliśmy sobie Marsa! 
Niezwykły, tajemniczy. Przylecieliśmy. I nic szczególnego.
– Dobre sobie! – Baade znowu oderwał się od obliczeń. – A na przykład 
epichordyzacja?
– Nie o to chodzi. Z naukowego punktu widzenia jest tam wiele ciekawych rzeczy. 
I na Wenus 
również. Chodzi mi o odczucia emocjonalne... Niebo, piasek, góry... Podobne, 
wszystko podobne!
– I rozczarowałeś się? – Psychologa zainteresowała ta rozmowa. Odkrywał w 
kapitanie coś 
nowego.
– Gdybym się rozczarował, to przestałbym latać. Po prostu nie oczekuję spotkania 
z Piękną 
Nieznajomą, jak to przed chwilą określiliście.
– Słusznie – powiedział Baade. – Słusznie! Dwa razy dwa równa się cztery i po 
wszystkim. 
Cała reszta to emocje. Ja też tak sądzę.
Połynow nic nie odpowiedział. Wsłuchiwał się. W kabinie nawigacyjnej zawsze 
słychać było 
delikatny szmer – zbędne przypomnienie tytanicznej pracy wykonywanej przez 
ukryte za płytami i 
obudowami mechanizmy: tysiące, miliony najrozmaitszych przełączników, 
drukowanych 
obwodów i innych elementów elektronicznej kabalistyki. Teraz natężenie dźwięków 
wzrosło. 
Oznaczało to, że lada chwila rozlegnie się sygnał zapowiadający lądowanie.
– Wiesz, Michał, kim jesteś? Sceptykiem? Międzyplanetarnym Pieczorinem? Nic 
podobnego. 
Prymitywny mistyk z ciebie, bracie, wypisz, wymaluj, uczniak, który przed 
egzaminem powtarza 
obleję, obleję, w nadziei, że los lubi postępować na opak.
Milczenie. Szumerin patrzy na ekran.
– Jasne. Chyba mamy jeszcze sporo do zrobienia – odezwał się wreszcie. Elegancka 
aluzja: 
jestem zajęty, przeszkadzasz mi.
W porządku, uznał psycholog. Teraz będzie przeżywać. Przeżywaj sobie, przeżywaj, 
dzięki 
temu zapomnisz, że jesteś czymś w rodzaju Jonasza w brzuchu wieloryba.
Merkury dawał o sobie znać. Zmysły statku już go wyczuwały. Impulsy radarów 
obmacywały 
powierzchnię planety; uważnie, kilometr po kilometrze oglądały ją oczy 
teleskopów; palce 
analizatorów szperały w atmosferze sterując sondami. Ludzie nic z tego nie 
widzieli i nie słyszeli, 
wszystko jawiło im się pod postacią wypreparowanych, przedestylowanych danych: 
cyfr, znaków, 
elektronicznych symboli. Poza tym ludzie mogli podziwiać srebrzysty, lekko 
zamglony i rosnący 
szybko sierp planety. Albo obserwować coraz szybszy bieg cyfr i symboli, by – 
gdy zajdzie 
potrzeba – skorygować trajektorię lotu statku. Ale takie sytuacje prawie się nie 
zdarzały.
Gdy do powierzchni było już niedaleko, włączył się jeszcze jeden przełącznik. 
Teraz trzeba 
było przypomnieć ludziom, że należy jeszcze zrobić to i to, to i to. Zapaliły 
się napisy świetlne, 
rozległ się sygnał, fotele zmieniły położenie tak, by przeciążenie oddziaływało 
najsłabiej.
Rozległo się dudnienie, wypełniając wkrótce cały statek. Włączyły się silniki 
hamujące. 
Olbrzymi kosmolot pierwszej klasy „Aleksander Newski” opadał w stronę 
niewidzialnego 
Merkurego. A ludzie mogli obserwować to niezwykłe wydarzenie – pierwsze 
lądowanie na tej 
planecie – wyłącznie za pośrednictwem elektronicznych wykresów krzywych na 
ekranach 
oscylografów.
Przeciążenie rosło. Na przekór temu, na przekór rosnącemu ciężarowi ich ciał, 
czuli, że 
spadają. Serca zamierały w piersi. Spadali z kosmosu, z pustki, która wymykała 
im się spod nóg, 
rozsypywała, kruszyła; skulone ciało bezwiednie oczekiwało na uderzenie.
Nie dało na siebie czekać.
Tak, nazywanie tego uderzeniem było śmieszną przesadą. Po prostu wstrząs, jak 
przy 
niespodziewanym zatrzymaniu się windy. Czekano jednak nań zbyt długo.
Oparcia foteli uniosły się. Usiedli. Szumerin otarł pot.
No, w takich warunkach nietrudno się rozbestwić, pomyślał Połynow. Lecieliśmy 
sobie, lecieli, 
zasiedliśmy w fotelach, podenerwowaliśmy się ociupinkę, wstrząs i – voila! – 
Merkury! 
Pasażerowie mogą wysiadać.
Na razie jednak wysiąść nie mogli. Dopóki automaty nie przeprowadzą rozpoznania 
zgodnie z 
„programem nr 7”, dopóty włazu otwierać nie wolno. Pomiary radiacji, natężenia 
pól, próby 
wirusowe, licho wie co jeszcze, migocące serie cyfr i symboli w okienku 
analizatora – do 
momentu, gdy zapali się zielone światełko i komputer oznajmi głosem przystojnej 
stewardesy: – 
Zezwala się na wyjście. Skafander numer...
Stali naprzeciwko siebie uśmiechając się z zakłopotaniem i zupełnie nie 
wiedzieli, jak się w 
takiej chwili mają zachować. Dobrze, że Baademu udało się unieszkodliwić kamerę 
filmową, która 
automatycznie włącza się w czasie lądowania i utrwala dla potomności ich 
oblicza.
– Włączcie namiernik akustyczny – wpadł na pomysł Połynow.
Szumerin wzruszył ramionami (cóż można usłyszeć w tak rzadkiej atmosferze?), ale 
spełnił 
prośbę.
Dźwięk jednak był. Kosmonauci popatrzyli po sobie. Pierwszy dźwięk, jaki 
usłyszeli na 
Merkurym, do złudzenia im coś przypominał.
– Podobne do szelestu suchych liści – określił wreszcie Połynow.
– Otóż to – nie wytrzymał Szumerin. – Lecieliśmy na kraj świata, żeby sobie 
posłuchać 
szelestu jesiennych liści.
– Przyznacie jednak, że to niespodzianka. Czyżby wiatr?
– Wkrótce się dowiemy.
Czas oczekiwania szybko staje się ciężarem, od którego zaczynają boleć ramiona. 
Szumerin 
nawet zaczął już przestępować z nogi na nogę.
Wreszcie elektroniczna „stewardesa” zlitowała się nad nimi. Potwierdziła, że na 
zewnątrz nie 
czyha na nich żadne niebezpieczeństwo.
– Pan pierwszy. – Połynow, nie wiadomo czemu, zwrócił się do kapitana per pan.
Stał przy włazie i patrzył, jak wolno i niezgrabnie Szumerin schodzi po trapie.
Psycholog po raz pierwszy znalazł się na planecie, na której nikt dotąd jeszcze 
nie był. 
Dziecięce marzenia spełniły się, ale wtedy wszystko, rzecz jasna, wyglądało 
inaczej. Jak? Tego nie 
przypominał sobie zbyt dokładnie. Zdaje się, że wszystko było różowe, 
przepełnione szczęściem 
serce zamierało. Czy teraz również był szczęśliwy? Połynow nie spieszył się z 
odpowiedzią, było 
jakoś zbyt spokojnie, zbyt zwyczajnie. Może nawet trochę strasznie, jak wtedy, 
gdy stojąc wysoko, 
spojrzymy w dół. Ale nie czuł najmniejszego rozczarowania; być może tak właśnie 
wygląda 
szczęście wielkiego spełnienia?
Grunt wyglądał niezwykle. Przede wszystkim był jakiś nieostry, jakby widzieli go 
przez 
zapotniałą szybę hełmu. Na gładkiej i szarej, przypominającej beton powierzchni 
leżały czarne jak 
sadza kamienie. Cienie wydłużały ich kontury. Tak było wszędzie. Czarne kamienie 
oprawione w 
beton.
Rzecz jasna Szumerin chciał stanąć tak, by mieć pod nogami równy grunt. Zawahał 
się przez 
chwilę; pewnie i jego deprymowała ta dziwna nieostrość otoczenia. Uniósł wysoko 
nogę, odchylił 
głowę do tyłu i ruszył jakby krokiem defiladowym.
I o mały włos upadłby, jego noga bowiem zapadła się w „beton” po kostkę. Wzbił 
się dymek.
Baade i Połynow nie wytrzymali i roześmieli się – może zbyt nerwowo, niżby to 
wynikało z 
sytuacji.
– A to dobre! – gwizdnął Szumerin i schylił się. – Przecież to obłok pyłowy!
Kosmonauci zbiegli w dół. Tak, kapitan nie mylił się: ten beton był w gruncie 
rzeczy obłokiem 
pyłowym, suchą mgłą zakrywającą wszystkie wgłębienia.
– No cóż, jasna sprawa. – Baade podniósł się z klęczek i machinalnie otrzepał 
kolana 
rękawicą. – Grunt nagrzany do dwustu stopni, niewielka siła ciążenia i pyłki 
tańczą. Ruchy 
Browna.
Połynow zawsze bardzo lubił oglądać przydrożne krajobrazy i może dlatego tak 
marzył o 
chwili, w której po raz pierwszy zetknie się z Merkurym. Teraz jednak im dłużej 
wpatrywał się w 
pejzaż obcej planety, tym silniej narastało w nim podświadome uczucie wrogości i 
rozdrażnienia.
Olbrzymie słońce piętrzyło się nad widnokręgiem Merkurego jak ściana białego 
płomienia – 
tak jaskrawego, że horyzont zdawał się topić i uginać pod jego ciężarem. W dali 
równina żarzyła 
się mętnie, jakby podpalona oślepiającym blaskiem.
W górze zastygło czarnofioletowe niebo. W kosmicznym chłodzie powoli poruszały 
się 
purpurowe języki protuberancji i to w jeszcze większym stopniu przywodziło na 
myśl skojarzenie z 
roztwartym piecem, z którego w każdej chwili mogą runąć na Merkurego płomienie i 
żar.
Lecz od słońca rozbiegły się na boki perłowe skrzydła korony; w ich rozmachu 
krył się chłód 
zmierzchu. Palące południe, nieprzenikniona noc, aksamitny wieczór – wszystko to 
sąsiadowało ze 
sobą, tworząc przeciwne naturze kontrasty. Atmosfera Merkurego migotała i 
świeciła, przesycając 
sobą i światło, i mrok. Jak mgła, choć nie było to mgłą. Nieuchwytne drżenie 
powietrza, wibracja 
eteru – trudno było znaleźć jakąś precyzyjną nazwę. Wszystko było nieostre i 
drżące, jakby 
widziane przez migotliwą zasłonę, którą wciąż się miało ochotę zrzucić.
– Do diabła – zaklął Połynow mrugając zawzięcie. Oko odruchowo zwiększyło 
częstotliwość 
ruchu powiek, by w ten sposób usunąć przeszkodę – zetrzeć nie istniejącą łzę.
Pozostali czuli to samo rozdrażnienie i przykrość. Umysł, nie wiadomo czemu, nie 
chciał 
rejestrować tego, co widziały oczy: to było nowe, nieznane i nieprzyjemne 
wrażenie.
W żaden sposób nie mogę zrozumieć, co to takiego – westchnął wreszcie Szumerin.
– Po prostu jesteśmy wewnątrz świetlówki – odparł Baade mrużąc oczy. – Albo 
wewnątrz 
zorzy polarnej, jeżeli wam to bardziej odpowiada. Rozrzedzona atmosfera, 
niewielka odległość od 
Słońca i w rezultacie wysoka jonizacja gazów. To wszystko. A poza tym...
Popatrzył na przyjaciół.
– Poza tym, zostaliśmy świętymi.
Wyciągnął rękę i wtedy wszyscy zauważyli, że nad hełmami płoną ledwo widoczne 
aureole. 
Ogniki tańczyły również na kadłubie statku.
– Elektryzacja! – zawołał Połynow.
– Otóż to. I wiecie, co było tym szelestem liści? Potrzaskiwanie tych oto 
iskier.
– Mogliśmy się od razu domyślić.
– Oczywiście.
– Ależ ten Merkury wygląda...
– Nieprzytulnie.
– Rzeczywiście.
Dość długo rozmawiali w tym stylu, nie wiadomo bowiem czemu nie mieli już ochoty 
patrzeć 
na Merkurego, ale wstydzili się do tego przyznać. Zwykłe oceny nie miały tu 
żadnych punktów 
odniesienia. Piękny, paskudny – te i podobne słowa zupełnie tu nie pasowały. Był 
to istotnie obcy, 
wymagający nowych pojęć i określeń świat.
Przylecieli tu jednak nie po to, by podziwiać krajobrazy, ale by prowadzić 
badania, i dlatego te 
pierwsze wrażenia były nie tak ważne. Mieli swój program, zadania i cel. Na 
emocje nie 
pozostawało miejsca.
Tak się im, w każdym razie, wydawało.
Szumerin gospodarskim spojrzeniem obrzucił cały placyk. W porządku. Połyskuje 
sejsmograf, 
przypominający wbitą w podłoże pinezkę; jeżeli zagrażać będzie trzęsienie ziemi, 
to dzięki 
sejsmografowi dowiedzą się o tym wystarczająco wcześnie. W cieniu skały ukryły 
się liczniki 
Czerenkowa. Potok kosmicznych cząsteczek też ich nie zaskoczy. Co prawda takie 
same przybory 
funkcjonują również na statku, ale instrukcja – rzecz święta.
Inaczej być nie może. Nie są przecież beztroskimi turystami. Oni, podobnie jak 
alpiniści, 
muszą działać z asekuracją.
Cały placyk połyskuje wąsikami, przewodami, czaszami anten, wyszczerzonymi 
paszczami 
analizatorów gazów. Stadko mądrych mechanizmów. Nie, raczej plantacja 
dziwacznych roślin, 
wyhodowanych dzięki, wysiłkowi tysięcy umysłów. Plonem będą zebrane informacje. 
Ogrodnik 
może wreszcie odejść; plon dojrzeje bez niego.
Ile jednak stracono na to czasu! Czy nie na próżno? Jeżeli nie brać pod uwagę 
dwóch, trzech 
przyborów, wszystkie albo dublowały w celach porównawczych pracę aparatury 
pokładowej, albo 
ciągle uściślały, uzupełniały, po raz któryś z rzędu sprawdzały dane uzyskane z 
wysłanych o wiele 
wcześniej stacji automatycznych. Wszystko to było potrzebne, niezbędne, ale z 
tego właśnie 
powodu stracili okazję do przeprowadzenia przynajmniej dwóch wypraw w głąb 
planety. Przykre, 
po prostu przykre. Chciałoby się iść, patrzeć, przeżywać. Cyfry zaś są wszędzie 
jednakowe. I tu, i 
na Ziemi, i w innej galaktyce.
A w ogóle, jeżeli się zastanowić, do czego sprowadza się ich rola odkrywców? Do 
roli 
nadzorców mądrych maszyn? A może wycieczkowiczów, którzy oglądają sobie planetę 
i przy 
okazji potwierdzają dane otrzymywane od automatów?
Nie, oczywiście nie ma racji. Cyfry są martwe i nieme. Po prostu Merkury jeszcze 
nie 
przemówił do duszy człowieka. Automaty odkryły go dla rozumu, ale emocje będzie 
mógł 
wzbudzić dopiero w człowieku. Nie sposób jest kochać abstrakcję lub nienawidzić 
jej. Nie sposób 
jest żyć w świecie wykresów i danych, jeżeli nie wywołuje on żadnych uczuć. Nie 
można 
rozdzielić rozumu i serca, inaczej człowiek będzie wtedy czuć się źle.
– Kapitanie, transporter gotów.
Baade i Połynow zbliżali się do niego i sprawiało to niesamowite wrażenie, gdy 
nogi ich 
zagłębiały się w cień i znikały tam jak odrąbane, a tułowia ludzi w lśniących 
skafandrach zawisały 
nad pustką. Wyszli z cienia. Teraz słońce świeciło im zza pleców i obydwaj 
kosmonauci 
natychmiast przekształcili się w bezcielesne sylwetki.
– Stańcie z boku – poprosił Szumerin. – Rozmowa z dziurkami w niebie nie należy 
do 
przyjemności.
Roześmieli się. W żaden sposób nie mogli się przyzwyczaić do dziwacznego 
światłocienia, 
który deformował każdy przedmiot. Co prawda, przy uważnej obserwacji, zarysy 
ponownie 
występowały z mroku pod postacią zielonej plamy. Ale dopiero po dłuższej chwili.
– No to co, kapitanie? W drogę? – spytał Baade odwracając się bokiem. – 
Nareszcie będziemy 
się poruszać, obserwować!
– Najpierw odpoczynek i sen – powstrzymał go Połynow.
Baade popatrzył na psychologa z wyrzutem.
– Lekarz zalecił i kropka. Dyskusja skończona – rozłożył ręce Szumerin.
Baade mruknął coś pod nosem, Szumerin zaś odwrócił się w stronę rakiety, dając w 
ten sposób 
do zrozumienia, że sprawę uważa za zakończoną.
I wtedy właśnie zobaczył.
Z ocienionej półkuli Merkurego bezdźwięcznie i szybko coś nadciągało. Jakieś 
szare pasemko.
– Uwaga! – krzyknął Szumerin.
Pasemko wcale nie wyglądało groźnie, niepokojące były tylko szybkość, z jaką się 
zbliżało, i 
jego nieznany charakter.
– Na pokład! – Szumerin nie wiadomo czemu tupnął.
Zaczęli biec, ale bez pośpiechu, odwracając się co chwila. Jakoś trudno im było 
traktować serio 
to niebezpieczeństwo.
Przejście od niezmąconego spokoju do stanu zagrożenia i ucieczki było tak 
gwałtowne, zmiana 
zaś tak nieprawdopodobna, że umysł nie mógł się z tym pogodzić.
Niedaleki horyzont Merkurego utrudniał ocenę odległości, w której znajdowało się 
pasmo. 
Zresztą, nie było to już pasmo. To była fala, która rosła, piętrzyła się, 
pęczniała i pędziła gasząc 
gwiazdy.
– Aparatura! – przypomniał sobie Baade, gdy znaleźli się przy samym włazie.
Całe oprzyrządowanie pozostało nie zabezpieczone.
– Na szczycie piana! – zauważył Połynow.
Wtedy zrozumieli wreszcie, co im przypomina ten widok. Wodę. I to właśnie było 
najbardziej 
nieprawdopodobne. Po rozpalonej równinie toczyła się, zwieńczona płatami piany 
fala wody, 
szarej, jesiennej wody... Światło słoneczne tonęło w jej wygiętej powierzchni, 
tu i ówdzie odbijając 
się przymglonymi błyskami. Zresztą wiele szczegółów podpowiadała wyobraźnia. Jak 
na złość 
przeklęte migotanie było niezwykle silne.
– Właz! – krzyknął Szumerin.
Słusznie, zdążył pomyśleć Połynow. Mniejsza o aparaturę...
Masywny luk zatrzasnął się za nimi. Pompy zaczęły z szumem tłoczyć silny 
strumień 
powietrza w głąb śluzy. W blasku świecących pod sufitem jaskrawych lamp cienie 
szybko traciły 
swą kosmiczną czerń, stawały się ziemskie, przejrzyste. Równie prędko powracał 
spokój.
Gdy tylko umilkł szum pomp, Szumerin powiedział:
– Do nawigacyjnej!
Oczekiwali wstrząsu. Oczekiwali, wierząc, że nie będzie zbyt silny – statek był 
dla fali zbyt 
potężną przeszkodą. Ale wstrząsu nie było. Żadnego. Ani słabego, ani silnego.
– No wiecie... – rzekł Szumerin, gdy tylko rozsunęły się zasłonki iluminatora.
Naokoło było pusto. Gładka równina pokryta plamami cieni. Ani śladu fali, która 
przetoczyła 
się tędy przed chwilą.
Baade tępo popatrzył na Połynowa, ten zaś na kapitana. Szumerin wzruszył 
ramionami.
– Jakaś bzdura...
– Trzeba wyjaśnić tę sprawę – stwierdził mechanik.
– Dwie – uściślił Połynow. – Skąd się wzięła ta... hm... ciecz i gdzie się 
podziała.
Wyjaśnianie problemów nie było dla nich żadną nowością. Wyjaśniali je niekiedy w 
najbardziej nieoczekiwanych i skomplikowanych sytuacjach.
– A więc? – nalegał Szumerin.
– Uważam, że to proste – rozpoczął Baade. Stopniowo w jego głosie coraz 
wyraźniej zaczęło 
dźwięczeć głębokie przekonanie. – Z zacienionej strony Merkurego runął na nas 
potok cieczy o 
nieznanym składzie chemicznym. To pierwszy fakt. Wiemy, że na zacienionej 
półkuli są lodowce 
uformowane z zamarzniętych gazów o zróżnicowanym składzie chemicznym. Są też 
jeziora u stóp 
gór. To fakt drugi. Wynika stąd, że z nieznanego powodu została tam przerwana 
jakaś naturalna 
przegroda. Mieliśmy więc do czynienia z merkuriańską powodzią.
– Henryczku, z ust twych płynie poezja prostoty – zawołał Połynow. – Jest tylko 
jeden 
szkopuł. Dlaczego ta ciecz nie kipiała po wypłynięciu na oświetloną równinę? I 
dlaczego nagle 
zniknęła?
– Mamy zatem dwa problemy – beznamiętnie uściślił Baade. – Dlaczego więc ta 
przeklęta 
ciecz nie wrzała przy tak niskim ciśnieniu i wysokiej temperaturze środowiska...
Na postronnym obserwatorze rozmowa ta wywarłaby zapewne dość dziwne wrażenie. 
Ludzie, 
którzy przed chwilą przeżyli gwałtowny szok, siedzą sobie spokojnie i dyskutują 
w taki sposób, 
jakby rozwiązywali jakiś abstrakcyjny problem. Bez zbędnych emocji i zbędnych 
słów, zupełnie 
jak maszyny logiczne. Ale w kosmosie był to jedyny możliwy sposób bycia. 
Wszelkie histeryczne 
wyskoki były stratą czasu.
– Odpowiem na pytanie, dlaczego nie mogła wrzeć – ciągnął dalej Baade. – Po 
pierwsze, 
wrzała. Zwróciliście uwagę na intensyfikację migotania? Rzecz jasna była ona 
wywołana przez 
gwałtowne parowanie, innego wytłumaczenia nie widzę. Po drugie, doświadczenia, 
jakie 
Nikołajew i Graften przeprowadzali z ciekłymi gazami o zmiennym składzie, a 
podkreślam, że nie 
znamy składu tej cieczy, wskazują, że w określonych warunkach pośrednie związki 
gazów 
szlachetnych mogą spełniać rolę katalizatorów parowania. To fakt poświadczony 
laboratoryjnie.
– Jednakże nagłe zniknięcie...
– Wcale nie nagłe. Przez kilka minut nie mogliśmy prowadzić obserwacji. 
Niewątpliwie potok 
miał, w początkowej fazie swego ruchu, niską temperaturę. Szybkość przepływu 
opóźniała 
nagrzewanie się cieczy. Jednakże wcześniej czy później temperatura ogólnej masy 
cieczy musiała 
osiągnąć punkt krytyczny, w którym ciecz szybko, a nawet błyskawicznie, w 
zależności od składu, 
jak też i czynników zewnętrznych, przeszła w parę. Oto dlaczego nie poczuliśmy 
żadnego 
wstrząsu.
– O, potęgo umysłu fizyka! – Połynow z radością klepnął Baadego po ramieniu. – 
No cóż, 
słusznie powiadają, że matematyka może wyjaśnić wszystko.
– Henryk wysunął przekonującą hipotezę – rzekł Szumerin. – My natomiast mamy 
obiektywnego świadka, który hipotezę tę może potwierdzić lub obalić.
– Jakiego świadka?
– Analizator gazów.
Połynow natychmiast wstał.
– Pójdę sprawdzić.
– Możemy zażądać, by pokładowy analizator podał nam dane – powiedział Szumerin.
– Nie, Połynow ma rację – zaoponował Baade. – Pokładowy jest zbyt wysoko 
usytuowany.
Kapitan i mechanik nieomal dotykając twarzami iluminatorów patrzyli, jak Połynow 
zeskoczył 
w dół, jak podszedł do analizatora, manipulował przy kasetach. Wreszcie 
psycholog wyprostował 
się. Kilka sekund z zadumą patrzył na aparat.
– Znalazł coś ciekawego – stwierdził Baade.
– Aha – przytaknął Szumerin.
Połynow wrócił.
– No i co? – spytali obaj chórem.
W odpowiedzi psycholog przytaknął skinieniem głowy.
– Skład? – indagował dalej Szumerin.
– Skomplikowana mieszanina związków helu z azotem, iv i wodorem. Szkoda mi było 
taśmy, 
więc to przepisałem...
Baade schwycił notatkę.
– Nikołajew i Graften będą zachwyceni – powiedział chowając ją do kieszeni.
– Przepraszam za niedyskretne pytanie – rzekł Szumerin – ale dlaczego tak 
zwlekałeś z 
powrotem?
– Słucham? – Połynow nie zrozumiał pytania. – A, to... Zdziwił mnie skład 
chemiczny tej 
cieczy. Gazy szlachetne niezbyt łatwo tworzą związki, zwłaszcza takie.
– No nie, ci biolodzy są niepoprawni – roześmiał się Baade. – Przecież 
intensywne 
promieniowanie zwrększa łatwość wchodzenia w reakcje.
– Ach tak! No, to wszystko w porządku. Jakie będą polecenia, kapitanie?
– Takie jak poprzednio – oznajmił Szumerin. – Odpoczynek, sen, a następnie 
zwiad...
– Zgadzam się – odparł Połynow – ale...
– Co?
– Najpierw wszyscy muszą przejść badania lekarskie.
– Jasza, przecież duch pedantyzmu i ślepego posłuszeństwa instrukcji zawsze był 
ci obcy! – 
Baade ze zdziwienia aż uniósł się z fotela.
– Kapitanie, stanowczo nalegam.
– Cóż, wiesz lepiej. – Szumerin wzruszył ramionami. – Wprawdzie nie widzę 
potrzeby, ale... 
Obawiasz się czegoś?
– Nie, niczego się nie obawiam, tylko wciąż mam w uszach ten twój krzyk: 
„Uwaga!”
– W tej sytuacji ja również domagam się przeprowadzenia badań – stwierdził 
Szumerin. – 
Załoga zaczyna się denerwować.
– Kto zostanie? – spytał Szumerin. Z góry wiedział, że ochotników nie będzie i 
przygotowywał się do przykrego obowiązku oznajmienia jednemu ze swoich 
przyjaciół: „Ty 
zostaniesz!”
Jednakże, wbrew oczekiwaniom, zgłosił się Połynow.
Baade popatrzył nań ze zdumieniem.
– Uwielbiam poświęcenie.
– Ktoś musi zostać – Połynow odwrócił się. – Uważam, że słuszniej będzie, jeżeli 
zostanę ja. 
Biolog nie ma na Merkurym nic do roboty.
– My zaś postaramy się, żeby lekarz też nie miał – obiecał mechanik.
Transporter, szczękając ogniwami gąsienic, spełzł po rampie. Obok rakiety ta 
przypominająca 
starożytny czołg machina o atomowym sercu wyglądała jak skorupka orzecha.
Szumerin i Baade zajęli swoje miejsca. Połynow pomachał im ręką. Jej cień jak 
czarna 
błyskawica przebiegł po szarej powierzchni. A kiedy transporter zniknął za 
horyzontem, psycholog 
nagle poczuł się jak dziecko w pustym i ciemnym pokoju – maleńki i bezbronny. 
Szybkim krokiem 
ruszył w stronę luku.
Transporter kołysał się rytmicznie. Jechał prosto w słońce i ściana białego 
płomienia stopniowo 
unosiła się nad horyzontem, aż wreszcie zawisła nad nimi jak olbrzymia, 
oślepiająca plama.
Monotonny krajobraz – szara warstwa pyłu, osmalone boki głazów, mozaika 
światłocienia – 
zmieniał się. Odnosili wrażenie, że jadą prosto w ogień, który rozwija przed 
nimi oślepiający 
kobierzec. Chwilami zdawało się im, że ślizgają się po powierzchni lustra – 
jaskrawego, 
odbijającego światło lustra. Nawet filtry nie były w stanie przyćmić jego 
blasku.
Zielonkawa poświata na niebie zniknęła całkowicie. Teraz, jakby dla kontrastu, 
było ono 
zupełnie czarne i gwiezdny pył wyglądał na nim jak odblaski słońca.
Słońce unosiło się im na spotkanie pełznąc jak potworny, ognisty krab ku 
zenitowi. Cienie 
zniknęły. Wszystko stało się gładkie, jak wypolerowane.
Ludzie milczeli. Podtrzymywanie rozmowy sprawiało im trudność; nie mieli na nią 
ochoty.
Przejeżdżali obok niezwykłej formacji geologicznej. Długie, przezroczyste 
kryształy kwarcu 
były wycelowane jak włócznie prosto w słońce. Grotem w stronę światła, tak by 
ilość pochłanianej 
przez minerał energii była jak najmniejsza. Tu nawet kamień obawiał się słońca.
– Pojawienie się kryształów na chwilę ożywiło podróżników.
– Światło i śmierć znaczą tu to samo – powiedział Szumerin.
– Najbardziej gorące miejsce ze wszystkich planet – dodał Baade.
I rozmowa znów się urwała.
Nawet w kosmosie, a tym bardziej na Ziemi, zawsze czuli ciężar czasu. Dziesięć 
minut, 
godzina – słowa te zawsze coś znaczyły. Teraz nie znaczyły nic. Nawet takie 
pojęcia jak „mniej”, 
„więcej” traciły tu swój sens. Czego mniej? Czego więcej? Jak można było 
odpowiedzieć na te 
pytania w świecie, w którym nic się nie działo i nic się nie zmieniało, w którym 
słońce zawsze stało 
w miejscu, światło nigdy nie słabło, a każdy punkt przestrzeni ciągle pozostawał 
nieruchomy. Jak 
można było odczuwać upływ czasu, jeżeli bez względu na szybkość, z jaką poruszał 
się transporter, 
ciągle znajdowali się w centrum idealnie równego kręgu, nakreślonego wyraźnie 
czernią nieba?
Poza tym – ten upał. Przenikał tu wraz ze światłem, potęgowała go wyobraźnia – 
przecież na 
zewnątrz można było topić ołów. Człowiek, by poczuć ból oczu, wcale nie musi 
patrzeć w słońce. 
Wystarczy, jeżeli w całkowitej ciemności wyobrazi je sobie.
Ale Baade nie zawracał, Szumerin zaś nie protestował przeciwko kontynuowaniu tej 
szaleńczej 
jazdy w ogień. Kierowało nimi hipnotyczne pragnienie: widzieć, widzieć! 
Nieważne, co będzie 
dalej.
Transporter ze znieruchomiałym Baadem przy kierownicy i Szumerinem obok niego 
pędził na 
wprost, coraz bardziej zagłębiając się w połyskującą nieskończoność.
– Henryk, Misza, czemu tak daleko?
Zaniepokojony głos Połynowa, który rozległ się w głośniku, jakby obudził ich ze 
snu. 
Poruszyli się. Szumerin spojrzał na licznik kilometrów i zaklął.
– W porządku, Jasza, zaraz zawracamy! – zawołał do mikrofonu.
– Dobrze – słowa ledwo przebijały się przez trzaski zakłóceń. – Bo ja tu 
obserwuję wasz 
namiar i nie mogę się połapać, po co pchacie się w samo piekło, a nie trzymacie 
się wyznaczonej 
trasy.
Szumerin miał ochotę odpowiedzieć, że to niechcący, ale ugryzł sit; w język. 
Psychologowi 
wystarczy byle pretekst, żeby przyczepił się jak rzep do psiego ogona.
– To nic, to nic, Jasza, wszystko w porządku. Po prostu bardzo ciekawie. Potem 
opowiem.
Przerwał łączność.
– Wiesz co – powiedział Baade zawracając ostro. – Trzeźwo patrzę na świat i 
wszystkie te 
emocje trzymam mocno w garści. Ale teraz przypomniałem sobie...
– Co takiego?
– Jak w dzieciństwie jeździłem na wsi na nartach. Zdarzało nam się zapuścić 
gdzieś daleko. 
Oślepiający śnieg, naokoło pusto, głucho i zimno, miejsca już nie znane, w domu 
czekają, 
niepokoją się, ale nas wciąż coś ciągnie do przodu... Jeszcze dziesięć kroków, 
Jeszcze sto... Głupio, 
strasznie, bez sensu, ale idziemy. I strasznie i, rany, jak fajnie. Dlaczego, 
co?
– Zapytaj Połynowa. To on jest specjalistą i z rozkoszą zacznie się grzebać w 
twoich 
przeżyciach.
– Naszych, Misza, naszych.
Teraz krótki, jakby obrąbany cień transportera pędził przed nimi. Wyglądał jak 
przywiązana do 
kół jama, jak czarna przepaść bez dna i brzegów.
– To mi działa na nerwy – poskarżył się w końcu Baade. – A poza tym, to wredne 
migotanie.
Nagle mechanik wdepnął hamulec. Sklepienie niebieskie zakołysało się jak 
kurtyna, pojawiły 
się na nim zmarszczki, fałdy. Gwiazdy drgnęły, zbiegły się w gromady. Elastyczne 
fałdy zaczęły 
napełniać się białawym światłem i jakby pod jego ciężarem pękały nagle, rzucając 
w dół cienkie 
strumyki poświaty.
Wszystko to trwało zaledwie kilka sekund.
– Zorza polarna? – spytał Szumerin.
– Na to wygląda. – Baade zerknął na konsolę z przyrządami. – Zgadza się.
– Na Ziemi, prawdę mówiąc, wygląda bardziej efektownie.
Szumerin spodziewał się gry barw, purpurowych protuberancji, baśniowych 
korowodów, lecz z 
nieba wciąż spływała chłodna, jednostajna, mleczna poświata przypominająca 
światło świetlówki. 
Pod jego wpływem robiło się zimno i nieprzytulnie, zupełnie jak wtedy, gdy przez 
okno nie 
uprzątniętego pokoju zagląda pochmurny poranek. Od Ziemi nie da się uciec, 
pomyślał Szumerin, 
od wspomnień o niej. Wspomnień, które ożywiają wszystko.
Zorza gasła powoli.
I znowu rozpoczęła się jazda przez żar, pod palącym niebem; pojedynek z cieniem 
i 
zasychającym gardłem; migotanie światła. Monotonia doznań sprawiła, że zaczynało 
kłonić ich do 
snu, tym bardziej że wzrok zmęczył się walką z drżeniem powietrza, które jak 
nierówne szkło 
zniekształcało widziany obraz. Na” próżno Szumerin robił sobie wyrzuty. Przecież 
jestem na 
Merkurym, wszystko, co widzę, człowiek ogląda po raz pierwszy... Fizjologia 
zwyciężyła.
Wstrząs, uderzenie łokciem, krzyk Baadego. Serce gwałtownie przyspieszyło rytm, 
jak zwykle, 
gdy nagły alarm wyrwie człowieka z drzemki.
– Tam-tam... – szeptał Baade.
– Co, tam? – ze złością spytał Szumerin rozcierając łokieć.
Baade wskazał ręką. Pośrodku oślepiająco błyszczącej równiny stał fortepian 
koncertowy.
Szumerin potrząsnął głową. Potem wyciągnął termos, nalał na dłoń wody i chlusnął 
ją sobie w 
twarz.
Fortepian nie zniknął. Jego lakierowane boki połyskiwały, wieko było uniesione, 
klawisze 
oczekiwały na dotknięcie palców.
– Pojawił się... pojawił się nagle? – Szumerin wreszcie zdecydował się zadać 
pytanie.
– Nie, z plamy... Pomyślałem, że mam halucynacje.
– No i?...
– To niemożliwe.
– Wiem o tym! Ale kto z nas tu oszalał: my czy Merkury?
– Podjedźmy bliżej.
– Ale ostrożnie.
Szumerin spodziewał się, że gdy się zbliżą, fortepian zniknie. Był w błędzie. W 
dalszym ciągu 
odpływał horyzont, przed oczyma migotała biaława mgiełka, a przed nimi tkwiło 
niewzruszone 
widmo fortepianu.
– Musimy wyjść – rzekł Baade.
– Nie boisz się?
Zamiast odpowiedzi usłyszał nieartykułowane parsknięcie.
Zamknęli hełmy i wyszli. Szumerin natychmiast poczuł, że bardzo chciałby cofnąć 
się do 
transportera. Czarna przepaść nieba nad głową, rozpalone kamienie pod nogami, 
pośrodku zaś to, 
co nie miało prawa tu się znajdować: fortepian koncertowy. Szumerin przygryzł 
wargę i zrobił krok 
do przodu.
Fortepian stał tuż obok. Szumerin wyciągnął rękę. Przeszła bez trudu przez 
polerowane 
drewno. Szumerin gwałtownie cofnął rękę – nerwy nie wytrzymały.
– Do diabła! – zawołał Baade.
Fortepian jakby zafalował, potem drgnął, cofnął się nieco. I zniknął. Teraz na 
jego miejscu 
pulsowało powietrze.
Milczeli długo, starając się nie patrzeć na siebie. Bali się, że w oczach 
jednego drugi zobaczy 
strach.
Gdyby nie pędzili tak do przodu i nie dali się opanować rozmyślaniom, czy raczej 
gonitwie 
myśli, na pewno zauważyliby, że wokoło jest coś niezwykłego. Opamiętali się 
dopiero wtedy, gdy 
oślepiająca nawet na tle rozpalonej równiny smużka zaczęła zbliżać się do ich 
pojazdu. Przysunęła 
się jeszcze bliżej i trudno już było nie zauważyć przezroczystych języków ognia.
– No... – Szumerin zdołał wykrztusić tylko tyle.
Działać szybko i pewnie można tylko wtedy, gdy się wie, z czym ma się do 
czynienia. To 
jednak, co rozgrywało się przed nimi, przekraczało wszelkie możliwości 
pojmowania. Zaciskał się 
nie tylko pierścień niebezpieczeństwa; zamykał się również krąg czegoś 
niezrozumiałego, na co nie 
mogło pomóc całe zdobyte doświadczenie. I Szumerin czekał, patrząc tępo przed 
siebie. Po prostu 
czekał, co będzie dalej.
Baadego nie tak łatwo było wytrącić z równowagi. Wyłączył silnik, wytarł pot 
sapiąc, i przez 
chwilę wpatrywał się lekko przymrużonymi oczyma w iluminator.
– Zdaje się, że wpadliśmy. To lawa, i co gorsza, zbliża się do nas. Czy nie za 
dużo 
niespodzianek naraz?
– Lawa? Jesteś pewien, że to lawa?
– Przecież widzę. Co prawda miga mi przed oczyma, ale to na pewno lawa. 
Charakterystyczne 
pęcherze, języki płomieni, o, tam, wydobywa się gaz...
Szumerin nagle poczuł się tak lekko i radośnie, że nieomal roześmiał się na 
głos. Rzeczywiście 
lawa, po prostu lawa, tylko lawa!
Przewidujący Baade zatrzymał transporter na wzniesieniu i dlatego też lawa 
kłębiła się, 
bulgotała pękającymi pęcherzami w bezpiecznej odległości. Przez sekundę drążyło 
go pytanie – 
skąd się ona wzięła? Nie, nie, bzdura, kto się na gorącym sparzył, na zimne 
dmucha. To erupcja 
linearna, taka, jakie już nieraz obserwowano na Merkurym. Zwykła, normalna 
erupcja 
roztopionego bazaltu. Jak to dobrze, gdy wszystko jest jasne i zrozumiałe!
Gdzieniegdzie widać było identyczne wysepki. Ale lawa przybierała. Jej poziom 
mógł 
podnieść się jeszcze bardziej. No, a jeżeli nawet się nie podniesie, to jak 
długo będą musieli czekać, 
nim zastygnie? W każdym razie dłużej, niż mogą sobie na to pozwolić. Oho, trzeba 
na serio 
pomyśleć, co robić dalej.
– Mamy szansę się upiec – powiedział Baade, któremu przyszła do głowy ta sama 
myśl.
– Bzdura – już całkowicie spokojnie zaprzeczył Szumerin. – Zawołamy Połynowa, 
przyleci i 
nas zabierze. Miejsca na realot starczy.
– Tak, o ile poziom lawy się nie podniesie.
– Coś ty, nie znasz Połynowa? Wymyśli coś” takiego, że wyląduje nawet na dachu 
transportera. Połącz się z nim.
Sygnały z trudem przebijały się przez skrzypienie i trzaski. Najwyraźniej był to 
wpływ tej 
samej burzy elektromagnetycznej, która rozjarzyła niebo zorzą polarną. Z uporem, 
z jubilerską 
precyzją Szumerin stroił radiostację. Tymczasem Baade bez szczególnej 
satysfakcji zauważył, że 
lawa jednak ciągle przybiera. Gdzieniegdzie na jej powierzchni pojawiły się 
czerwone plamy 
wysepek stygnącej skorupy; między nimi pełgały niebieskie ogieńki.
– Piękny widok – mruknął. – Co, nie możesz się połączyć?
Nagle, całkiem wyraźnie, jakby Połynow był z nimi w kabinie, rozległo się 
pytanie:
– No, przyznajcie się, łobuzy, dlaczego utknęliście? Szumerin wyjaśnił pokrótce.
– Rozumiem, rozumiem. Zaraz wypuszczę telesondę i natychmiast wylecę.
Szumerin mrugnął, zadowolony.
– No i po wszystkim.
Wyraźnie rozkoszował się klarownością sytuacji. Takie niebezpieczeństwo, jak 
pojawienie się 
lawy, nawet mu odpowiadało; choćby dlatego, że spychało gdzieś w ciemny zakątek 
pamięci tę 
niewytłumaczalną historię z fortepianem.
Jak połyskliwa kropelka rtęci przemknęła po niebie telesonda. Zbliżyła się i 
zawisła nad 
transporterem.
– Słuchajcie – rozległ się głos Połynowa. – Lawa jeszcze do was nie dotarła?
– Nie, na razie miejsca na realot starczy – odparł ze zdziwieniem Połynow. – Co 
się stało? Źle 
widzisz?
Odpowiedź nadeszła dopiero po chwili. Połynow wyraźnie grał na zwłokę.
– Otóż tak – odezwał się wreszcie. – Nie zwracajcie uwagi na głupstwa. Jedźcie 
przez lawę. 
Oczywiście jeżeli temperatura na zewnątrz nie będzie się podnosić.
Szumerin nagle zrozumiał.
– Połynow! – krzyknął. – Co się z nami dzieje?
– Wszystko w porządku. Jedźcie śmiało.
– Jakoś przestaję kojarzyć – mruknął Baade. Jego oczy biegały nerwowo, jakby 
szukając 
pomocy. – Albo my, albo on.
– Nieważne. Włączaj silnik.
Transporter, kołysząc się, spełznął ze wzniesienia. Szumerin, nie odwracając 
wzroku od 
termoskopu, z całych sił zacisnął dłonie na poręczach fotela. W miarę zbliżania 
się do rozpalonego 
płynu temperatura wcale się nie podnosiła.
Baade zaklął i zwiększył szybkość.
Gąsienice pojazdu dotknęły lawy i ta rozstąpiła się przed nimi. Transporter 
mknął między 
błękitnymi pochodniami, a przed nim otwierało się przejście.
– Teraz – podsumował Szumerin – najlepszym rozwiązaniem byłoby zamknąć oczy i 
bez 
względu na to, co się dzieje wokół nas, nie otwierać ich aż do samej rakiety.
Zgodnie z kategorycznym życzeniem Szumerina iluminator był zasłonięty. Pośrodku 
zamkniętego czterema ścianami przytulnego światka na stole pluł strumykami pary 
ekspres do 
kawy.
Szumerin wstawał, to znów siadał, pił kawę parząc wargi, nie patrząc odstawiał 
filiżankę 
(naokoło spodka zrobiła się już pokaźna kałuża) i znowu po nią sięgał.
– Nie, Jasza, odpowiedz mi wprost. Jesteśmy zdrowi?
Połynow bez pośpiechu mieszał kawę, powoli podnosił łyżeczkę do ust, dmuchał na 
nią i nawet 
nie próbując wlewał kawę z powrotem. Szumerin mimowolnie śledził ruchy 
psychologa. Ręce 
kapitana, które bez przerwy chwytały to solniczkę, to łyżeczkę, zamarły wreszcie 
w bezruchu.
– Teraz lepiej – Połynow z zadowoleniem skinął głową i odstawi! filiżankę. – No 
cóż, 
odpowiem wprost: obaj jesteście zupełnie zdrowi.
– Skąd ta pewność? – spytał ponuro milczący do tej pory Baade. Pił jedną 
filiżankę kawy po 
drugiej, nie zwracając uwagi ani na to, ile wypił, ani na warstwę fusów na dnie.
– Po pierwsze – nieprzypadkowo nalegałem, by przed ekspedycją przeprowadzić 
badania 
kontrolne. Mieliście nieco zwiększoną pobudliwość nerwową, ot i wszystko. A to 
można wyjaśnić 
niezwykłością sytuacji i niespodziewanym pojawieniem się fali.
– Jakiej fali? – nie zrozumiał Baade.
– Tej, która później wyparowała.
– Aha! Zdążyłem już o niej zapomnieć.
– I niesłusznie. Po drugie, moje przekonanie podtrzymuje również i ten fakt, że 
w czasie 
waszej nieobecności sprawdziłem także swój stan zdrowia.
– Co? – spytał zdziwiony Szumerin. – Również zwątpiłeś...
– W nic nie zwątpiłem, ale zasady obowiązują wszystkich. Wreszcie trzecie i 
najważniejsze: to 
był miraż, zwykły miraż.
– Spodziewałem się, że to powiesz – z nieoczekiwanym spokojem zauważył Szumerin. 
– Ale 
bardzo cię proszę, oszczędź sobie tych uspokajających pigułek. Powiedz prawdę.
– Prawdę? – Połynow nie zdołał ukryć zdziwienia, ale natychmiast opanował się. – 
No dobrze, 
wyjaśnijmy to. Nie zrozumiałem, o co ci chodzi.
– A ja – o co tobie...
– Wszystko, co powiedziałem, to prawda.
– No, a fala?
– Co fala?
– Uważasz ją za miraż?
– Tak.
– Ale zarejestrowane dane...
Połynow spuścił wzrok.
– W porządku – odparł głuchym głosem. – To moja wina, przyznaję. Żadnych danych 
nie 
było. Ukryłem ten fakt. W przeciwnym razie nie mógłbym zorientować się w stanie 
waszej 
psychiki, obraz byłby zniekształcony przez silne emocje. Ja natomiast musiałem 
wiedzieć 
dokładnie, czy to halucynacja, czy miraż.
Baade nieoczekiwanie machnął ręką, jakby dając do zrozumienia: to i tak 
beznadziejna sprawa, 
nie trafię za wami, i wygodnie rozparł się w fotelu. I nagle gest ten sprawił, 
że psycholog i kapitan 
roześmieli się głośno. Wszystkim jakoś od razu ulżyło.
– Na razie mało mnie twój postępek wzrusza. Na razie – kapitan wymownie patrzył 
na 
Połynowa. – Powiedz mi lepiej, czy lawa to również miraż?
– Kiedy porównałem wasz opis sytuacji z tym, co zobaczyłem na ekranie, nie 
mogłem nie 
zwrócić uwagi na pewną różnicę. Wyraźnie widziałem, że lawa zalała gąsienice 
transportera, co się 
nie zgadzało z waszymi wyjaśnieniami. No, a stąd prościutki wniosek...
– Ach tak, prościutki! – Szumerin nie zdołał opanować irytacji. – Jednakże, o 
ile się orientuję, 
miraż, nawet merkuriański, to tworzenie się pozornych obrazów realnie 
istniejących przedmiotów. 
A może się mylę?
– Nie. Dodaj tylko, że obrazy te nie zawsze dają się odróżnić od rzeczywistych.
– No to skąd, u diabła, na tej dzikiej planecie mógł się znaleźć fortepian?
– Jaki znowu fortepian?
Szumerin wyjaśnił. Szumerin z niezwykłym wysiłkiem starał się zachować spokojny 
wygląd.
– To wszystko? – spytał, gdy Szumerin skończył.
– Wszystko.
– Dlaczego nie powiedziałeś mi o tym od razu?
– Sam nalegałeś. Później, później, najpierw odpoczniemy, napijemy się kawy... 
Domyślam się, 
po co robiłeś te wszystkie psychologiczne gierki, ale wierz mi, teraz są one 
zupełnie zbędne.
Szumerin mówił spokojnym tonem, ale jego głos drżał lekko.
Połynow nie odpowiedział, ale zamknął oczy, rozłożył ręce, rozczapierzył palce i 
znowu 
szybko je zwarł. Wycelował bezbłędnie. Szumerin zadygotał. Psycholog rzucił nań 
szybkie 
spojrzenie.
– Wiecie co, przyjaciele – odezwał się nagle Baade – nie jesteśmy już tacy jak 
dawniej.
– Tak, masz rację – Połynow potarł czoło. – Zmieniliśmy się. Ciekawa planetka z 
tego 
Merkurego. No nic, zorientujemy się co i jak. Nie, fortepian oczywiście nie był 
mirażem. To mi 
bardzo przypomina halucynacje.
– Wiedziałem! – zawołał Szumerin.
– Nie wiem dlaczego, ale właśnie zupełnie zdrowi ludzie najbardziej nerwowo 
reagują na to 
określenie – lodowatym tonem odparł psycholog. – A tymczasem halucynacje 
zdarzają się 
najnormalniejszym ludziom. Niezwykła sytuacja, pobudliwość i gotowe.
– Na pewno?
– Zaręczam.
– Nawet fortepian?
– Choćby wieża Eiffla.
– No, toś mnie pocieszył. Okazuje się więc, że nie możemy się ruszyć nawet na 
krok, nie 
narażając się na kuksańca od jakiegoś płodu własnej wyobraźni?
– Nie ma powodów do obaw. Mamy kofrodeinę. Nie znam przypadku, w którym nie 
likwidowałaby halucynacji. Popełniłem błąd, że nie dałem jej wam przed wyjazdem.
– I nie był to twój pierwszy błąd.
Połynow nie mógł zaprzeczyć. W duchu pomyślał tylko, że nawet nie może sobie 
sensownie 
wytłumaczyć, dlaczego postąpił właśnie tak. I to gnębiło go najbardziej.
– Co o tym myślisz, Baade? – zapytał Szumerin.
– Ja? Wcale nie myślę, milczę. Wszelkie te halucynacje, kryzysy psychiczne 
dotyczą sfery 
zjawisk nadprzyrodzonych, w której uczciwy inżynier nie ma nic do roboty. Nauką 
jest tylko to, co 
daje się zważyć i zmierzyć. W subiektywnej zaś parafii naszego przyjaciela nie 
ma nawet jednostek 
miary, jakichś tam uczucioamperów czy woltonastrojów...
Połynow roześmiał się.
– W porządku, Henryku, jeszcze ci to przypomnę! Tym bardziej że są to bardzo 
przestarzałe 
wyobrażenia o psychologii. Powiedz mi lepiej, czy miraż to też zjawisko 
nadprzyrodzone?
– Nie, dlaczego? Miraż to klasyczna fizyka.
– Można odróżnić miraż od niemirażu?
– W zasadzie tak.
– To właśnie chciałem usłyszeć. Oto plan sprawdzianu. Znowu wyjedziemy na 
rekonesans. 
Baade i ja. Za pośrednictwem kofrodeiny likwiduję wszelkie możliwości 
halucynacji. I wtedy, gdy 
napotkamy coś niezwykłego, Baade zabierze się do roboty, zacznie mierzyć i 
ważyć... No i 
wszystko stanie się zrozumiałe.
– Zrozumiałe, cóż to za piękne słowo! – Szumerin nalał sobie kawy. – Plan jest 
rzeczywiście 
prosty: albo – albo, trzeciego wyjścia nie ma. Tylko że...
– Tylko co? – spytał zazdrośnie Połynow.
– Nic, nic. A co ty uważasz, Henryku?
Baade dostojnie skinął głową.
– Choć zabrzmi to dziwnie, ale Połynow myśli jak fizyk.
W ustach inżyniera było to najwyższą pochwałą. Psycholog skłonił się.
– No to zdecydowaliśmy – oznajmił Szumerin.
– Ale przedtem – Połynow podniósł głos – jeszcze raz przeprowadzimy badania 
kontrolne.
Gdy Połynow pozostał sam, popatrzył uważnie na stół – stos książek, 
gammamikroskop, 
maleńki Pinokio – złapał notes i z całej siły cisnął nim w kąt. Trzepocząc 
kartkami jak startujący 
gołąb, notes zatoczył szeroki łuk i pacnął w ścianę.
Wypróbowany środek (gniew powinien znaleźć jakieś bezpieczne ujście) pomógł. 
Połynow 
usiadł, skierował reflektor tak, by stożek światła padał na pustą część stołu, 
skoncentrował na niej 
spojrzenie i przede wszystkim starał się przypomnieć sobie, kiedy, w jakich 
okolicznościach 
popełnił kilka błędów jeden po drugim. Pamięć podpowiedziała mu usłużnie: po 
gwałtownym 
przejściu od normalnej, spokojnej sytuacji do nieoczekiwanej, pełnej 
intensywnych przeżyć. To że 
wniosek był tak oczywisty, wyjaśniało rzecz jasna pewne sprawy, ale wcale nie 
przynosiło mu 
ukojenia. Wiedział przecież nie od dzisiaj o istnieniu tej szczególnej cechy 
psychiki ludzkiej i już 
dawno temu opracował do swego własnego użytku niezawodny, jak dotąd, odruch 
ochronny – cały 
system ćwiczeń umysłowych, które powinny oswoić go z wszelkimi wstrząsami 
psychicznymi. Ale 
tym razem wypróbowany sposób zawiódł – dlaczego? Dwa błędy, jeden po drugim – to 
niewybaczalne u psychologa! I czy aby na pewno tylko dlatego, że przeskok był 
zbyt gwałtowny, a 
sytuacja zbyt nowa?
W żaden sposób nie mógł dotrzeć do sedna sprawy. Irytowało go to i złościło. 
Należało więc 
zepchnąć te dywagacje gdzieś w podświadomość i zająć się czymś innym. A wtedy, 
być może, 
odpowiedź prędzej czy później przyjdzie sama. Dawniej takie przypadki nazywano 
olśnieniem.
Połynow przeszedł do laboratorium i nie zapalając światła nacisnął wyłącznik. W 
ciemności 
rozjarzyła się widmowo żółta kula psychomodelu. Połynow pochylił się nad nim. 
Dla laika kula ta 
była dziwną łamigłówką, którą tworzyły utkane ze światła płaszczyzny 
riemannowskie, barwne 
wzory usiane błękitnymi gwiazdeczkami; wszystko to znajdowało się wewnątrz 
pulsujących sfer, 
budzących dalekie skojarzenia z półkulami mózgowymi. Na pierwszy rzut oka trudno 
było 
dopatrzeć się w tym labiryncie jakiegoś ładu, ale dla Połynowa model stanu 
psychicznego jego 
przyjaciół i jego samego był otwartą księgą. Zakodował odpowiedni zestaw 
sygnałów i w 
żółtawym, przezroczystym wnętrzu kuli poruszyły się trzy cieniutkie jak nerw 
krzywe. Zbliżył je 
do siatkowanej, wydętej jak żagiel powierzchni.
– Krzywe halucynatoryczne w normie – mruknął, regulując jasność. – Baade w ogóle 
jest poza 
wszelkimi podejrzeniami. Spróbujemy wprowadzić kofrodeinę.
Zgodnie z oczekiwaniami krzywe po wprowadzeniu odpowiedniego sygnału opadły i 
prawie 
zgasły.
– No to zrobimy tak...
I na model spadła lawina bodźców. Niebezpieczeństwa, niespodzianki, w których 
było 
wszystko – rozbłysk błyskawicy, uderzenie huraganu, tygrys skaczący spośród 
zarośli, piętrzący się 
grzbiet tsunami – wstrząsały kulą. Roztańczyła się w niej zamieć błękitnych 
gwiazd potęgowana 
skokami krzywych; zderzeniu dwóch gwiazdek towarzyszyła eksplozja przypominająca 
fontannę; 
tam gdzie stykały się ze sobą dwie krzywe, przebiegało po nim, jak po włóknie 
żarówki, 
oślepiające wyładowanie. Desperacja, odwaga, rozterka – cała gama uczuć 
przebiegała w ułamku 
sekundy przed oczyma psychologa, wstrząsała posadami psychiki tych, których 
myśli, uczucia, 
wola, pragnienia były zaprogramowane w tym chaosie ogników.
Połynow nieraz zastanawiał się, jak straszliwą bronią w ręku intryganta, 
człowieka zawistnego, 
demagoga lub fanatyka mógłby stać się ten nawet niezbyt doskonały i dokładny 
model. 
Obdarowałby go niezmierzoną władzą, wiedzą, jak zachowa się jego ofiara w takiej 
czy innej 
sytuacji. On sam posługiwał się psychomodelem tylko wtedy, gdy nie miał innego 
wyjścia. Nie 
powodowała nim, obca przecież lekarzowi, fałszywa skromność, lecz zwykłe, 
ludzkie skrępowanie, 
które odczuwał za każdym razem, gdy obserwował działanie kuli. Poza tym za 
każdym razem 
ogarniało Połynowa onieśmielenie. Lękiem napawała go możliwość obserwowania – z 
dystansu, z 
wysoka – największych tajemnic czyjegoś życia, posegregowanych i wypreparowanych 
zgodnie z 
wszelkimi zasadami matematyki. Było w tym coś nieprzyzwoitego i świętokradczego.
Połynow wstrzymał zamęt sygnałów. Wszystko w środku kuli zamarło, tylko niektóre 
gwiazdeczki trzepotały jeszcze tak, jak trzepoce się, serce. Połynow zbliżył 
twarz do kuli. Bijące z 
niej światło wyraźnie podkreślało zmarszczki na czole, kości policzkowe, 
zaciśnięte mocno wargi.
– Uff! – czoło wygładziło się. Połynow westchnął z ulgą. Nie, jeżeli kuli można 
wierzyć, to 
najstraszliwsze burze w dalszym ciągu nie mogą wytrącić z równowagi ani jego, 
ani jego 
przyjaciół. Dlaczego więc?...
Teraz spróbował wymodelować sytuację, w jakiej znaleźli się wszyscy trzej wtedy, 
gdy 
pojawiła się fala, i sytuację, w której znaleźli się Szumerin i Baade. 
Początkowo założył, że 
warunki mające wpływ na psychikę były jak najbardziej sprzyjające. Potem 
powtórzył 
doświadczenie, uprzednio rozstroiwszy nieco cały system.
Zaskoczyły go sprzeczności w wynikach. W ogólnych zarysach wszystko się zgadzało 
– i to, 
co stało się naprawdę, i to, co modelowała kula. Ale tylko w ogólnych zarysach. 
W obu 
przypadkach model zdecydowanie nie chciał powtarzać niektórych czynności, które 
ludzie 
wykonali. Na przykład, uparcie nie chciał odtworzyć jego, Połynowa, błędów. Nie 
pozwalał 
oślepiającej ciszy zahipnotyzować ludzi – a przecież zdarzyło się to Szumerinowi 
i Baademu. W 
ogóle działaniami modelu logika kierowała o wiele silniej niż działaniami ludzi, 
silniej też dawał 
się zauważyć moment krytycznej analizy własnych poczynań.
Można to było objaśnić dwojako. Po pierwsze, mogła na to wpłynąć niedoskonałość 
modelu. 
Po drugie, nie wprowadzono do niego wszystkich bodźców. Zresztą ta druga sprawa 
wymagała 
uściślenia – wszystkich bodźców nie można było wprowadzić. Jednakże dzięki 
kompensatorowi 
brak niektórych, drugorzędnych czynników nie mógł w zasadniczy sposób wpłynąć na 
zachowanie 
się modelu. Należało uwzględnić jedynie te najważniejsze...
– Czyżbym o czymś zapomniał? – mruknął Połynow.
Znowu powtórzył doświadczenie, dokładnie sprawdzając wprowadzone dane. Rezultat 
ten 
sam!
Ślepy zaułek. Jeżeli pominięty został jakiś istotny czynnik, to mógł się on 
znajdować jedynie w 
osobliwościach merkuriańskich warunków. A więc odnaleźć go mógł tylko człowiek.
Połynow wyłączył aparaturę.
Przyśnił mu się dziwny sen.
Stał na równinie porośniętej białą trawą. Sam. Nad horyzontem wisiało słońce. 
Było równie 
wielkie jak na Merkurym, ale nie grzało. Powietrze również świeciło białym, 
fosforyzującym 
światłem. Połynow jakby skądś wiedział, że trawa dlatego jest biała, że odbarwia 
ją poblask 
powietrza. Mimo to ani przez chwilę nie wątpił, że jest na Ziemi, a nie na 
Merkurym. Wiedział 
również, że czeka go spotkanie z kimś lub czymś i że będzie to spotkanie 
nieprzyjemne. Nie 
orientował się, gdzie ani kiedy ma się ono odbyć, i chciał odejść, by go 
uniknąć. Nie wiadomo 
czemu zdawało mu się, że w tym celu powinien unikać cieni, czarnych, 
nieprzeniknionych cieni, 
które kładły się na równinie, choć przedmiotów, które je rzucały, nie było. 
Zresztą nawet i to go nie 
dziwiło, wiedział, że tak właśnie być powinno – skradające się cienie na gołej 
ziemi.
Przyspieszył kroku (duma nie pozwalała mu biec), ale bez względu na to, jak 
szybko szedł, nie 
oddalał się od cieni, lecz wręcz przeciwnie, zmierzał w ich stronę, one zaś 
rosły w oczach i 
piętrzyły się gładkimi ścianami po bokach. Przypominało mu to bieg zwężającym 
się korytarzem, 
który nie zamykał się przed nim jedynie dzięki słońcu oświetlającemu jaskrawo 
każdą trawkę i nie 
pozwalającemu cieniom się połączyć. Szedł ciągle naprzód z ponurą determinacją, 
a świecące 
powietrze powoli formowało nad jego głową przezroczyste, muślinowe fałdy 
opadające coraz niżej 
i niżej, jak zarzucana przez kogoś sieć. Za sfałdowaną zasłoną zniknęło już 
słońce i tylko z boków 
piętrzyły się cienie; ich zmieniający się kształt pozwalał się domyślić, że 
zaraz będzie zakręt.
Skręcił posłusznie i powietrze nad jego głową przekształciło się w materiał, 
płócienne 
sklepienie namiotu. Cienie zniknęły. Przez płótno przeświecały promienie 
słoneczne, tworząc na 
jego pochyłości tęczowy krąg. Pośrodku namiotu rozstawionego w wąwozie (nie 
widział tego, ale 
czuł) stał składany stolik kempingowy, zarzucony rulonami kalki i brystolu. Za 
stołem siedział 
człowiek w spłowiałej, niemodnej już flanelowej koszuli. Miał ogorzałą, krągłą i 
pomarszczoną 
twarz, w jednej ręce trzymał piałę z parującą herbatą, drugą zaś tarmosił rzadką 
bródkę.
– A więc zjawił się pan – powiedział człowiek.
Połynow poznał w nim swego starego nauczyciela biologii. Ale nie ucieszył się z 
tego, raczej 
wręcz przeciwnie, bo patrzące nań bez mrugnięcia powieką oczy staruszka nie 
miały źrenic. 
Posłusznie podporządkował się gestowi, którym nauczyciel wskazał mu składane 
krzesełko, usiadł 
i czekał.
– Długo wymigiwał się pan od egzaminu – powiedział starzec.
– Byłem bardzo zajęty...
– Wiem. Ludzie są coraz bardziej zajęci i mają coraz mniej czasu na to, żeby 
myśleć. Tym 
bardziej potrzebny jest egzamin. No nic, Merkury pana przyprowadził. A więc 
pierwsze pytanie: 
Czym jest nieb
– Niebo? To, to... masa powietrza otaczająca...
– Niech pan pomyśli, Połynow, niech pan pomyśli. Najbardziej skomplikowane 
problemy są 
zarazem najbardziej prostymi problemami. Merkurego również otacza atmosfera, ale 
czy jest tam 
niebo?
Połynow nagle poczuł się jak student, który zapomniał zajrzeć do ściągaczki.
– Może następne pytanie – poprosił.
Nauczyciel zasępił się i ze współczuciem popatrzył na Połynowa. Rulon papieru 
milimetrowego zaszeleścił, wypełzła z niego czarna jak węgiel żmija i wygięła 
się w znak 
zapytania. Jej agatowe, pochłaniające światło oczy patrzyły obok Połynowa. I 
dopiero wtedy 
Połynow zauważył wzór na skórze żmii – nieznane symbole matematyczne tworzyły 
dziwnie 
znajome formuły, ale nie mógł przypomnieć sobie, co one znaczą.
– Oto drugie pytanie.
Starzec podał mu kawałek papieru. Połynow wziął go. Kartka była pusta.
– Tu nic nie jest napisane...
W odpowiedzi usłyszał chrypliwy, starczy śmiech.
– Ha, ha, ha... To przyszłość, Połynow, przyszłość! Trzeba ją umieć odczytać, 
trzeba umieć... 
Dobrze, pomogę panu.
Stuknął palcem w kartkę. Czym różni się ziemia od nieziemi? – przeczytał z 
przerażeniem 
Połynow.
– Ziemia od nieziemi... Różni się tym, że... Ale przecież to pytanie nie z mojej 
specjalności! 
Może coś z wyższej matematyki?
– Specjaliści nie istnieją – surowo napomniał go egzaminator. – Są ludzie i są 
maszyny, 
rozumie pan? – Żmija potakująco skinęła głową. – Jakiej klasy rozum pan 
reprezentuje?
– Nie wiem...
– To źle, bardzo źle. I to wszystko przez to zahipnotyzowanie matematyką. No, 
dobrze, niech 
będzie pytanie z pańskiej specjalności: Gdzie powstał człowiek?
– Zgodnie z ostatnimi teoriami – zawołał radośnie Połynow – istnieje kilka 
ośrodków 
powstania człowieka! W Afryce...
Żmija zasyczała cicho. Symbole matematyczne na jej grzbiecie zmieniły 
uszeregowanie.
Ech, Połynow, Połynow, mój najlepszy uczniu! – ze smutkiem machnął ręką 
egzaminator i 
pokiwał głową. – Zupełnie pan nie myśli, zupełnie. I apomniał pan z domu 
ściągawki! (Skąd on to 
wie? pomyślał Połynow). Człowiek powstał na Ziemi, rozumie pan? Na Ziemi! I 
jeszcze pytanie. 
Co to takiego nostalgia? O czym świadczy miraż? Dlaczego małpy nie widzą 
promieni 
podczerwonych?
Rzucał pytanie za pytaniem, jego usta powiększały się, tworząc jakby jaskinię, 
która zaczęła 
już obejmować pół twarzy...
– Wiem, wiem! – krzyknął Połynow tylko po to, by przerwać tę straszliwą 
metamorfozę.
Obudził się krzycząc te właśnie słowa.
Tym razem Baade ani na chwilę nie spuszczał wzroku z przyborów rejestrujących 
warunki na 
zewnątrz transportera. Nie przeszkadzało mu to zręcznie lawirować pomiędzy 
cieniami, których 
liczba zwiększała się w miarę zbliżania do strefy zmierzchu. Połynow sądził, że 
inżynier postępuje 
tak, ponieważ zupełnie nie było widać znajdujących się w cieniu przedmiotów. 
Wkrótce jednak 
przekonał się, że nie tylko o to chodziło.
Okolica coraz bardziej przypominała górski płaskowyż. Grunt pokryty był bruzdami 
przypominającymi ślady jakichś gigantycznych grabi. Najwyraźniej było to 
działanie pyłu. Głazy, 
już nie tak gładkie, nie połyskujące pustynną opalenizną, lecz popękane i 
kanciaste, podrzucały 
transporter i podróżnicy pokornie podskakiwali w swojej metalowej skorupie. 
Nawet skafander 
przestał już być tak wygodny, gdyż przy wstrząsach okazywało się nagle, że 
sterczą w nim jakieś 
ostre kanty, których obecności dawniej nie podejrzewali. Mleczne żyły kwarcu, 
przypominające 
rozbryzgi białej farby, jeszcze bardziej zwiększały złudzenie, że znajdują się 
na jakimś zupełnie 
ziemskim płaskowzgórzu. Gdyby nie bliski, opadający stromo horyzont, gdyby nie 
otaczająca ich i 
deformująca okoliczne skały fosforyzująca mgła, gdyby nie kudłate słońce za 
plecami, iluzja 
byłaby całkowita.
Transporter zbliżył się do granicy ciemnej przestrzeni, w którą dziwacznie 
wciskały się języki 
światła. Ostatnie promienie słońca strzelały w niebo jak smugi reflektorów. 
Wbijały się w noc, 
najdziwniejszą noc, jaką kiedykolwiek mogli zobaczyć Połynow i Baade. Piętrzyła 
się ona jak 
ściana z czarnego szkła, ściana, za którą jednak nie było mroku. Coś tam się 
tliło, coś pulsowało 
kłębami zielonkawego dymu.
– Zaraz ci pokażę sztuczkę. – Baade mrugnął do Połynowa i zahamował pojazd.
Otworzył wieczko skrzynki, pogrzebał w niej przez chwilę, wyciągnął przewód z 
żarówką i 
przymocował jego końcówki do zacisków. Połynow zauważył, że w miniaturowej 
żaróweczce 
znajduje się gruba, obliczona na duże napięcia spirala.
– Patrz uważnie – uprzedził go Baade.
Silnik ryknął, pojazdem szarpnęło i w momencie gdy przeskakiwał granicę światła 
i cienia, 
żaróweczka rozbłysnęła jaskrawo w ciemności. I natychmiast zgasła.
– Cóż to takiego? – Połynow starał się nie okazać zdziwienia.
– Och, to tylko intuicja inżyniera! – dudniącym basem roześmiał się Baade. – Z 
czym stykamy 
się na granicy światła i ciemności? Z olbrzymimi różnicami temperatur. Ogniwo 
termiczne, 
nieprawdaż? I niedaleko generator elektromagnetyczny – Słońce. Zgadza się? 
Cztery działania 
arytmetyczne w pamięci, wybieram odpowiednią żaróweczkę, podłączam ją do kadłuba 
i zamykam 
obwód korpusem maszyny po to, by cię ucieszyć widokiem krótkiego spięcia. 
Merkuriańskiego 
spięcia!
Połynow z szacunkiem popatrzył na ściany ciasnej kabiny. Na pierwszy rzut oka to 
tylko 
miękka wykładzina, a przecież ile włożono pracy i pomysłowości, by wytrzymywała 
upał, chłód, 
radiację, elektryzację i była wciąż wygodna i niezauważalna.
– Otóż to – zauważył z zadowoleniem Baade dostrzegając spojrzenie psychologa. – 
Przewidzieliśmy wszystko. Niezawodny pancerz! – Stuknął pięścią w wykładzinę.
– Dwa razy dwa równa się cztery i żadnych problemów...
– Co?
– Nic, ja tak sobie... Lepiej patrz, gdzie jedziesz, bo palniesz w coś... 
nieprzewidzianego.
Transporter płynął w ciemności, drążąc w niej tunel światłami reflektorów. 
Właściwie takiej 
prawdziwej ciemności nie było. Przypominała ona raczej mrok przesycony 
promieniowaniem 
potężnych lamp ultrafioletowych, niewidzialnym dla oka, lecz przezeń 
wyczuwalnym.
Połynow zerknął Baademu przez ramię na ekran telelokatora. Oblizał wyschnięte 
nagle wargi. 
Świat na ekranie, w którym nie było ani głuchej ciemności, ani oślepiającego 
światła reflektorów, 
również wyglądał nieco nierealnie!
– Nie najlepsza wizja – zauważył.
– Owszem – skinął głową Baade. – Lokator był regulowany na Księżycu z 
uwzględnieniem 
przekazanych przez ASM danych o Merkurym, ale trochę zamglenia pozostało. 
Przecież cały 
problem polega nie tylko na tym, żeby usunąć zakłócenia, ale również, by w 
dalszym ciągu obraz 
był rejestrowany przez oko ludzkie.
– A jest w tym sprzeczność? ,
– I to jaka! Nasze oko, niestety, nie jest najdoskonalszym narzędziem. Pamiętam, 
jak brałem 
udział w opracowywaniu nowego systemu telewizji kolorowej. Żeby barwy były jak 
najnaturalniejsze, musieliśmy zastosować migocącą emisję. Wtedy już 
zrezygnowaliśmy z wiązki 
elektronicznej, tak... Kolory były niesamowicie wierne, ale wielu zaczęło się 
skarżyć, że obraz jest 
nieostry. A przecież nieostrości nie było ani śladu! No i co powiesz? Musieliśmy 
przerabiać, iść na 
kompromis. Kolor się pogorszył, ale nikt już nie skarżył się na brak ostrości.
– A więc znalezienie dokładnego odpowiednika rzeczywistości...
– Co to znaczy „dokładnego”? Dla kogo dokładnego? Proszę bardzo, bez 
najmniejszych 
kłopotów moglibyśmy skonstruować telewizor, który pokazywałby wszystko tak, jak 
widzi 
pszczoła. I pszczoły nie mogłyby odróżnić ^wiatka na ekranie od kwiatka na łące. 
Ale ludzie raczej 
nie byliby zachwyceni... Jeżeli chcesz wiedzieć, to jest to bardzo poważny 
problem: w jaki sposób 
wcisnąć stale rosnący potok informacji w wąskie kanały ludzkiej percepcji.
– Jakoś nie dostrzegałem tu szczególnych trudności...
– Hm! Wyobraź sobie, że wszystkie organy zmysłów statku podłączone są do organów 
zmysłu 
człowieka. Wszystkie te radioteleskopy, zwykłe teleskopy, aparatura neutronowa, 
liczniki 
elektronów, liczniki mezonów, czujniki pól magnetycznych, czujniki pól 
grawitacyjnych i tak dalej 
i temu podobne setki, tysiące aparatów. No i co by się stało z człowiekiem?
– Nie wytrzymałby ani sekundy.
– Nie wątpię. I dlatego właśnie nie odbieramy wszystkich danych zbieranych przez 
przyrządy, 
ale jedynie najważniejsze.
– Kto jednak ustala, które dane w tych lub innych warunkach są ważne, a które 
nie? Ludzie?
– Oczywiście.
– Tak.
Przed nimi w jaskrawym świetle reflektorów pojawiła się biała plama. Później 
przekształciła 
się w ścieżkę, zasypaną śniegiem, otoczoną mrokiem ścieżkę, którą, w ślad za 
smugami 
reflektorów, każdy ruch kierownicy rzucał to w prawo, to w lewo.
– Zamarznięte gazy – powiedział Baade.
W powietrzu zamigotały poderwane gąsienicami śnieżynki. Droga opadała.
– A przy okazji, Henryku... Zanim tam, w pustyni, zobaczyłeś fortepian, nie 
myślałeś o nim 
przypadkiem?
– Jasne że nie! Może Szumerin?
– Nie, pytałem go o to.
– O co ci właściwie chodzi?
– Na razie o nic.
Śnieżna droga urwała się. Zamykała ją kamienista grań. Za nią połyskiwało coś 
jak lustro.
– Ostrożnie... – uprzedził Połynow.
Ale Baade sam zmniejszył prędkość.
Zakręt, jeszcze jeden zakręt – i przed nimi ukazała się smoliście czarna gładź 
jeziora. 
Przeciwległy brzeg piętrzył się okapami skał, ten, na którym się znaleźli, 
łagodnie opadał w stronę 
zasnutej lekką mgiełką, nieruchomej powierzchni.
– Jak to rozumieć? – spytał Połynow.
– Tak jak interpretuje to termolokator. On zaś wskazuje, że temperatura gruntu 
się podnosi. 
Najwidoczniej miejscowe ognisko ciepła, które spowodowało roztopienie się gazów. 
Ale 
chciałbym cię uprzedzić – Baade podniósł głos – chcę cię uprzedzić, że wkrótce, 
być może, zaczną 
się efekty pirotechniczne.
– Jakie?
– Nie wiem dokładnie. Ale widzisz, wskazówka indykatora drgnęła. Najwidoczniej 
na Słońcu 
miał miejsce potężny rozbłysk i teraz czeka nas burza elektromagnetyczna.
– Czy to nam czymś grozi?
– Ciekawe w jaki sposób? Taka ewentualność została, mój drogi, przewidziana. 
Obawiam się 
tylko, że spektakl nie będzie zbyt efektowny. Tam w pustyni wyglądało to dosyć 
mizernie. 
Widzisz? Coś zaczyna się dziać. Uważam, że powinniśmy zatrzymać się tutaj, 
zwłaszcza że 
powinniśmy jeszcze zbadać jezioro.
Baade miał rację. Wokoło coś się zmieniało. Seria nieuchwytnych przemian, 
odbieranych 
bardziej emocjonalnie niż rozumowo, przypominająca owe zwiastuny, które na Ziemi 
ostrzegają, 
że nadciąga burza w chwili, gdy powietrze jest jeszcze ciche i spokojne. 
Ciemność jakby się 
rozpuszczała. Nisko pojawiła się w niej przeświecająca warstwa. Niekiedy z 
głębin mroku 
wypływały kłęby czarnej, jakby skoncentrowanej ciemności, ale topniały szybko, 
ustępując miejsca 
poświacie.
Tak wyglądała uwertura. I nagle kurtyna nocy została zerwana. Od razu! Połynow i 
Baade 
jednocześnie krzyknęli z zachwytu. Z nieba leciały bezdźwięczne, zimne 
błyskawice. Jezioro 
migotało eksplozjami odblasków. Wszystko rozświetliło się nagle, cienie 
zniknęły. Szczyty skał 
płonęły widmowym, niebieskawym światłem, które trzepotało, jakby rozwiewał je 
wiatr.
Nagle nad jeziorem wygiął się zielonkawy łuk. Zawisł, stykając się ze swym 
odbiciem w 
jeziorze. Przebiegała po nim pulsacja. Każdy kolejny cykl pulsacji jakby go 
rozpalał, coraz silniej i 
silniej, aż rozbryznął się iskrami, obsypując całą okolicę pląsającym 
migotaniem. Ze zwisających 
nad jeziorem widmowych brył lodu strzeliła tęcza.
– Ohoho! – krzyknął Baade podskakując w fotelu. Trudno było poznać zazwyczaj 
flegmatycznego inżyniera. – Do diabła, warto było tu przylecieć!
Psycholog potakująco skinął głową.
Baade pokornie zerknął na Połynowa.
– Jasza – powiedział proszącym tonem – nie ma żadnego niebezpieczeństwa. Wyjdę, 
dobrze?
– A co, myślisz, że ja nie mam ochoty?
Wyszli. I natychmiast otoczył ich korowód zimnych ogni. Krążyły nad nimi jak 
świetliki.
– Ojej, takie to piękne, że chyba zaraz sam się puszczę w tany – oznajmił Baade.
I bez końca rozbłyskiwały bezgłośne błyskawice, unosiły się tęcze, migotały 
odbłyski w 
jeziorze, trwało całe to wspaniałe i pełne zamętu święto Merkurego. Po raz 
pierwszy planeta nie 
wyglądała wrogo i obco i dlatego ludzie jakoś nie dopuszczali do siebie myśli, 
że te wspaniałości 
kiedyś się skończą.
Ale fajerwerk powoli gasł. Z wolna nadpełzała mgła. Wszystko zaczął zasnuwać 
dym, jakim 
kopcą gasnące ognie.
– Przedstawienie skończone – powiedział Baade, a ten oklepany zwrot nie sprawiał 
już 
wrażenia bluźnierstwa. – Pora brać się do roboty.
– Nie guzdrz się za bardzo – odezwał się Połynow.
– Coś cię niepokoi?
– Tak. Z góry opada mgła.
– Hmm. Czy to nie wszystko jedno, skąd ją licho niesie?
– Możliwe. Ale mnie się to nie wiadomo czemu nie podoba.
– Uczucia, emocje, podświadome kompleksy... – burknął Baade. – Zrobi się ciemno 
i to 
wszystko. Stań koło pojazdu i w razie czego szybciutko włącz światło. A ja 
pójdę.
Połynow niezupełnie miał rację twierdząc, że mgła opada z góry. Nadpełzała 
zewsząd i na 
dobrą sprawę znikąd. Ciemność walczyła ze światłem tak, jak czasem zło walczy z 
dobrem 
przyjmując jego kształt, jego postać. Lecz uwaga Połynowa, sterowana 
skojarzeniami z majakami 
sennymi, zwrócona była tylko na widzialny ruch fal mroku – głuchy przypływ nocy, 
zamykający 
otaczającą ich przestrzeń.
Tę obserwację przerwał mu głos Baadego.
– Słuchaj, tu jest płytko i, wiesz co, wejdę kawałek, żeby, powiedzmy, wykąpać 
się trochę.
Jego hełm widniał już w szczelinie skalnej.
– Henryk, oszalałeś?
– Przecież to zupełnie bezpieczne! Tu jest płytko, zmierzyłem. Woda czyściutka, 
masz 
wrażenie, że za chwilę wypłynie złota rybka... No nie, zrozum, człowieku: 
wykąpać się w 
merkuriańskim jeziorze!!! Co? Jak chcesz, to podejdź bliżej i ubezpieczaj mnie 
liną, dobra?
Połynow podbiegł do krawędzi zwisającej nad jeziorem płyty skalnej. Baade 
siedział w kucki i 
przesuwał rękawicą po powierzchni, obserwując rozbiegające się wolno i 
niechętnie kręgi. Obok 
leżał, żałośnie mrugając lampką kontrolną, aparat do pobierania próbek. Przez 
gęsty, oleisty płyn 
widać było drobniutkie kamyczki na dnie. Połynow zrozumiał, że okrucieństwem 
byłoby nie 
pozwolić Baademu spełnić jego pragnienia. Dzieciak, pomyślał tkliwie. Dorosły 
dzieciak... Zresztą, 
ma rację, żadnego realnego niebezpieczeństwa nie ma. A pomysł z kąpielą jest 
kuszący.
– Poczekaj – powiedział, włączając na wszelki wypadek reflektory transportera. 
Wyciągnął 
linę i jeden koniec rzucił Baademu. – Opasz się nią.
Baade zrobił krok na spotkanie swego zniekształconego przez falę odbicia.
– E! Tu jest płycej niż myślałem... No tak, przecież to nie woda, inny jest 
współczynnik 
załamania...
Solidna bryła metalu – tak Baade wyglądał w skafandrze – powoli wchodziła w 
jezioro. 
Przysiadła, plasnęła dłońmi po płynie, zanurzyła się. Człowiek kąpał się w 
mieszaninie gazów 
szlachetnych, t się tam, gdzie nigdy nie było i nie będzie słońca. Inżynier 
głośno parskał. 
Drobniutkie fale z cichym szelestem uderzały o brzeg. Wokoło powoli zapadała 
ciemność.
Połynow, dopóki nie było za późno, zaterkotał kamerą filmową. To, co obaj tu 
wyprawiali, nie 
mieściło się w żadnej instrukcji. Było straszliwym pogwałceniem wszelkich norm i 
zasad. Ale 
Połynow z własnego doświadczenia, pomnożonego o doświadczenie wielu ekspedycji, 
wiedział 
dobrze, że nic tak nie zbliża człowieka z otoczeniem, nie podnosi nastroju, 
zapada w pamięć, jak 
takie nie zaplanowane, a raczej nawet zabronione rozrywki, których cały pożytek 
i rozkosz polega 
na tym, że są właśnie nieoczekiwane, że stają się jakby podarkiem, powstają jak 
oaza w 
unormowanej pustyni zadań i obowiązków. Baade doskonale zdawał sobie z tego 
sprawę. 
Buszował w jeziorze z pluskiem, jakby tańczył jakiś przedziwny taniec.
– No, dosyć – po chwili wahania powiedział wreszcie Połynow.
Inżynier wyszedł posłusznie i otrząsnął się.
– Ale było fajnie.
Połynowa też korciło, żeby się wykąpać. Ale powstrzymał się: nie należy 
dwukrotnie kusić 
losu. Mimo to jednak odniósł wrażenie, jakby po kąpieli przyjaciela planeta 
przestała być zupełnie 
obca.
Tymczasem przeciwległy brzeg zmętniał i przybliżył się, zawisając nad jeziorem. 
Noc jednak 
ciągle zwlekała. Po krótkiej naradzie kosmonauci uznali, że jeszcze zdążą 
zapoznać się z 
otoczeniem jeziora. Tym bardziej że tak czy owak wymagał tego program: nie 
sposób zapoznać się 
z jakimś miejscem, oglądając je przez szybę pojazdu. By tego dokonać, należało 
chodzić pieszo, 
koniecznie pieszo.
Połynow szedł powoli, oglądał brzeg, czubkiem buta przewracał kamyki. Kamienie 
jak 
kamienie, takie same jak wszędzie – bazalt z na wpół przezroczystymi żyłkami 
oliwinu. Gdyby nie 
świecąca, a zarazem ciemna mgła, wytrącająca z równowagi swym brakiem 
podobieństwa do 
ziemskich mgieł, można by było sobie wyobrazić, że wreszcie udało się 
zharmonizować widziany 
obraz z rzeczywistością. Ale harmonii tej jednak nie było.
Trudno wszystko sprowadzać do zwykłego mirażu czy fatamorgany. Sprawa jest 
bardziej 
złożona, pomyślał Połynow. I niech mnie diabli, nie mogę znaleźć nazwy na to, co 
ciągle, poza 
paroma momentami, oddziela mnie od tej dziwnej planety. Nie ma się czego 
uchwycić: nie mogę 
odszukać jakiegoś ziemskiego odpowiednika. Wszystko, wszystkie skojarzenia 
okazują się bądź 
nieścisłe, bądź mylne. Cóż wiec robić, i czy w ogóle należy coś robić?
Dobiegło go pomrukiwanie Baadego:
– Tak, tak, płyta wypolerowana jak lustro... Podobne do obsydianu... Nie, to coś 
innego.
Psycholog uniósł głowę. Niewyraźna sylwetka misiowatej postaci Baadego majaczyła 
jak na 
źle wywołanym zdjęciu. Drżała lekko, wydawało się, że widać ją przez taflę lekko 
pomarszczonej 
wody i że lada chwila rozpłynie się w falach zagadkowego światłomroku. Baade 
zrobił jeszcze 
jeden krok. I w tym momencie psycholog bezwiednie chciał przetrzeć oczy, 
zrobiwszy bowiem ten 
krok, Baade zniknął. Zniknął tak, jakby go wcale tu nie było..
Głuchy krzyk, odgłos upadku przekazany drganiami gruntu sprawiły, że Połynow 
puścił się 
biegiem. Wpadł na płytę, na której przed chwilą stał Baade i z której zrobił 
krok do przodu. Tylko 
jakiś instynkt powstrzymał go przed zrobieniem tego samego. U jego stóp leżała 
półprzeźroczysta, 
połyskująca słabo jak zapotniałe zwierciadło tafla. Za nią widać było coś 
ciemnego. Baadego 
nigdzie nie było.
– Henryku, Henryku! – zawołał Połynow.
– Jestem tutaj... – usłyszał głos dobiegający gdzieś z dołu. – Żyję, skafander 
cały, tylko noga...
– Zasypało cię?
– Nie! Rzucaj linę, rzucaj przez płytę, jej nie ma.
Sens tych słów nie od razu dotarł do świadomości Połynowa. Jak to nie ma płyty, 
jeżeli jest. I 
nagle zrozumiał: oto właśnie ta sprzeczność. Złudzenie, ułuda, które stały się 
ciałem i które wciąż 
odgradzały go od Merkurego, oto czym była ta płyta.
– Gotowe... – dobiegł go głos spod ziemi.
Połynow zaczął ciągnąć, szybko i zręcznie, ale w głębi duszy wzdrygał się na 
myśl o ich 
dotychczasowej niefrasobliwości.
Najpierw dały się dostrzec zarysy ciała Baadego, który jakby wynurzał się z 
głębi płyty. 
Wreszcie znalazł na powierzchni.
– Nie, nic się nie stało – ponownie starał się uspokoić psychologa. – Leciałem 
jakieś dziesięć 
metrów, nawet zdążyłem odwrócić się jak kot, łapami do dołu... Tylko zaczepiłem 
o coś nogą...
– Możesz nią poruszać?
– Mogę, ale bardzo boli.
– Dobrze, a tak? – Palce Połynowa zaczęły poruszać się szybko naciskając z całej 
siły grubą 
powłokę skafandra. – Udało ci się, zwykłe zwichnięcie.
Pochylił się, by wziąć Baadego na plecy.
– No cóż, zdrowy musi nieść kalekę...
Połynow szedł z nadzwyczajną ostrożnością, zastanawiając się, gdzie zrobić 
następny krok, 
badając stopą grunt w każdym, choć trochę podejrzanym miejscu tak, jak bada się 
cienki lód. Być 
może dawała o sobie znać rozbudzona wyobraźnia, ale teraz Połynow w każdej 
chwili spodziewał 
się jakiegoś nowego psikusa. Udało mu się jednak.
W kabinie odczekali, aż kompresor oczyści powietrze z wpuszczonej przez nich 
merkuriańskiej 
atmosfery. Byle jak ściągnęli skafandry. Połynow podwinął nogawkę Baademu.
– Teraz trochę cię będzie bolało. Cierpliwości.
Szarpnął z całej siły. Baade zgrzytnął zębami.
– Uff... – sapnął dysząc ciężko i pocierając opuchniętą nogę. – Nie 
przypuszczałem, ze 
wpadnę w łapy konowała. Myślałem sobie, że mój doktor zaraz wyjmie jakiś sprytny 
aparacik...
– Proste przypadki wymagają prostych metod. Nawet na Merkurym. A tak na 
marginesie, to 
ktoś mnie zapewniał, że odróżnienie mirażu od niemirażu to kaszka z mleczkiem.
– Normalnego mirażu, normalnego, rozumiesz? Takiego, który oddala się, kiedy 
zbliża się do 
niego normalny człowiek.
– Nie jesteśmy na Ziemi.
– Nie-wia-ry-god-ne... Nie wiem czemu, ale ten fakt, poznany w nader bolesny 
sposób, był mi 
wiadomy. No i co z tego? Lepiej ci z tym?
– Lepiej. Gdyby mi się to przytrafiło na Ziemi... Sam rozumiesz. Ale tu, 
wszystko jest w 
porządku. Istnieje jakieś zjawisko, którego aparatura z jakiegoś powodu nie 
rejestruje. W tym, 
mam wrażenie, ukryty jest klucz tej zagadki.
– Jaką masz teorię?
– To najwyraźniej nie jest ani miraż, ani halucynacja. Ale tego na razie jeszcze 
nie 
wykluczyłem z ogólnego schematu. Na razie.
Baade skinął głową i wygodnie ułożył nogę na siedzeniu fotela.
– Boli? – spytał zaniepokojony Połynow.
– Nie. Jestem zły i dlatego odpowiem jak Newton: nie tworzę hipotez! Niech to 
sobie będą 
diabelskie sztuczki, latające trumny, czarownice na miotłach, ale ja muszę mieć 
ścisłe fakty! Ścisłe, 
rozumiesz? Fakty!
– Mam wrażenie, że za bardzo liczysz na to – Połynow postukał palcem w szkiełko 
skali 
indykatora. – W ciągu ostatnich dziesięcioleci za bardzo przyzwyczailiśmy się do 
patrzenia na 
świat przez te właśnie okulary. Konserwatyzm przyzwyczajeń, Rozumiesz?
– Zamiast bawić się w domysły, lepiej spróbujmy się stąd wydostać.
Mgła, pomyślał Połynow. Intelektualna mgła.
Usiadł wygodnie za kierownicą, włączył silnik i rozejrzał się wokoło, starając 
się wybrać jak 
najdogodniejszą drogę. Wtedy zobaczył, że drogi już nie ma. Proces, który 
rozpoczął się, gdy 
wędrowali po brzegu jeziora, właśnie się zakończył. Na zewnątrz panował 
świetlisty mrok. Ściana 
białego jak mleko powietrza, bardziej nieprzenikliwa niż głucha noc. Światła 
reflektorów 
rozpływały się w niej bez śladu. I ani jednej gwiazdy na niebie.
Baade uniósł się lekko w fotelu.
– Spróbuj wziąć namiar na statek...
Ogłuszający trzask w eterze.
– Wyłącz...
Cisza. Cisza wypełniała transporter. Taka absolutna cisza panuje na zatopionych 
okrętach.
– A więc – Połynow usłyszał swój szept i na przekór podniósł głos. – A więc 
przeliczyliśmy 
się. Dlaczego?
– Czegoś nie wzięliśmy pod uwagę...
– Czego?
– Najprawdopodobniej tego, że do chwili naszej ekspedycji nie patrzyliśmy na 
Merkurego 
własnymi oczyma.
Inżyniera całkowicie opuściła dotychczasowa pewność siebie. Ale nie stracił 
głowy. Z 
samozaparciem, surowo zaczął szukać, gdzie tkwi błąd. Teraz starał się 
przypomnieć sobie 
wszystko od samego początku – dziesiątki filmów zarejestrowanych przez ASM-y, 
masę nie 
podlegających żadnej dyskusji formuł i grafików, obliczeń i doświadczeń, które 
ostatecznie 
składały się na model Merkurego. Model, w którego dokładność wierzył i który, 
jak się okazało, w 
jakimś istotnym szczególe nie zgadzał się z rzeczywistością. Połynow nie starał 
się go popędzać.
Czas płynął, bezcenny czas.
– Może nasze merkuriańskie stacje nie stykały się z taką burzą? – ośmielił się 
wreszcie zadać 
pytanie.
Baade pokręcił głową. Nie, przecież bylibyśmy durniami...
I znowu milczenie. Tylko doświadczeni, twardzi ludzie mogą zdobyć się na 
milczenie, na 
rozmyślania w chwili, gdy wszystko, zdawałoby się, zmusza człowieka do 
energicznych lub 
choćby tylko pozornych działań.
– Mam pewną koncepcję. – Baade odwrócił się w stronę Połynowa tak gwałtownie, że 
aż fotel 
zatrzeszczał. – Problem, zdaje się, polega na tym, że nasze sztuczne widzenie 
jest doskonalsze od 
naturalnego.
– Wytłumacz.
– Spróbuję. Cała informacja o otaczającym nas świecie dociera do nas w 
stosunkowo 
niewielkim zakresie fal elektromagnetycznych. Jak postępuje konstruktor, któremu 
zlecono 
wykonanie telesondy przeznaczonej dla Merkurego? Wykorzystuje wszelkie zdobycze 
techniki, to 
oczywiste. Zapewnia możliwość widzenia w pełnym zakresie fal, instaluje 
automatyczną korektę 
zakłóceń i tak dalej. No a efekt? Załóżmy, że cały widzialny zakres został, tak 
jak w tej chwili, 
zablokowany przez zakłócenia. Automatyka natychmiast przełącza się na te 
częstotliwości, na 
których zakłóceń nie ma. Tymczasem nasze oko zrobić tego nie może. Teraz o 
błędzie. Wiesz, 
powinienem przeprosić cię za moje wczorajsze słowa... Ponieważ błąd, jak sądzę, 
ma podłoże 
całkowicie psychologiczne. Wiedzieliśmy, że oko automatyczne jest lepsze od 
naturalnego. 
Podświadomie jednak byliśmy przekonani o czymś wręcz przeciwnym. O tym, że nic 
nie może 
widzieć świata lepiej niż my. To przecież wpływ tysięcy lat, nieprawdaż? I nawet 
nie 
zastanawiamy się nad tym, czy nasze oko w takich czy innych warunkach będzie 
widzieć równie 
dobrze. Ta myśl po prostu nie przychodzi nam do głowy! I teraz mamy rezultat. Na 
transporterze 
nie montuje się automatyki wizyjnej. Po co ta skomplikowana, nieporęczna 
aparatura, kiedy w 
kabinie siedzi człowiek? Człowiek! Najdoskonalszy twór przyrody, chodzący ideał, 
rozumiesz? Ja, 
ty, my, wszyscy jesteśmy podmiotem i przedmiotem tej dumy, bez której zresztą 
nas by tu nie było. 
Tak, nie byłoby. Ale dialektyka dialektyką... To tylko koncepcja, tylko ogólna 
koncepcja – 
opamiętał się nagle Baade, który zawsze najwyżej cenił precyzję myślenia. – Być 
może wszystko 
wygląda zupełnie inaczej.
Połynow położył mu dłoń na ramieniu.
– Henryku – powiedział. – Zuch z, ciebie!
Tego mimo wszystko nie powinien był mówić. Baade nie cierpiał wielkich słów.
– Lepiej pomyślmy, jak się stąd wydostać – odparł ostro. – Wiesz co? Mam nieźle 
rozwiniętą 
orientację przestrzenną. Powinniśmy jechać w tamtym kierunku. Będziemy się 
poruszać po 
omacku, jak niewidomi. Prędzej czy później wydostaniemy się na oświetloną 
stronę. No, a tam 
będziemy mieli punkt orientacyjny, którego nic nie może nam zasłonić, Słońce.
Gdy Połynow ruszył, zdawało mu się przez moment, że pojazd lada chwila zacznie 
płynąć w 
stronę powierzchni. Dopiero ciężki łoskot gąsienic pomógł mu uwolnić się od tego 
złudzenia. 
Transporter przeciskał się przez nieprzejrzystość i wolno pełzł naprzód. Silnik 
ryczał, jakby 
oburzony, że człowiek nie chce w pełni wykorzystać jego mocy. Można było jechać 
szybciej, ale 
Połynow bał się, że popełni jakiś błąd. Za każdym razem, gdy tylko przed 
pojazdem ukazywał się 
kamień lub występ skalny, starał się otrzeć o jego skraj. Czasami mu się udawało 
– świadczył o 
tym słaby boczny wstrząs. Częściej jednak transporter przechylał się i pokonywał 
przeszkodę ze 
zgrzytem gąsienic. To nic, metoda prób i błędów nigdy jeszcze nie zawiodła, 
pomyślał Połynow. 
Przyzwyczaję się.
Baade bez najmniejszego wahania wskazywał kierunek, i pojazd, zawracając, 
kołując, 
natykając się na rumowiska skalne, granie i głazy, ciągle gdzieś pełzł. 
Pozostawało tylko wierzyć, 
że Baade dobrze wskazuje drogę i jakimś cudem, wbrew wszelkiemu 
prawdopodobieństwu, określa 
ich pozycję. Połynow wierzył mu, Baade bowiem nigdy nie tracił zmysłu orientacji 
ani w 
pieczarach Jajły na Krymie, ani na bagnach Wenus. Połynow nieraz przyrzekał 
sobie, że zbada ten 
szczególny dar, ale wciąż nie miał czasu, wciąż należało zajmować się 
pilniejszymi sprawami. A 
teraz nie pozostawało mu nic innego, tylko czynienie sobie wyrzutów i 
podejmowanie solennych 
decyzji, że tym razem na pewno zbada, w jaki sposób nawet na obcych planetach 
mechanik 
orientuje się z równą łatwością jak w swoim mieszkaniu.
Ale w tym momencie, gdy Połynow uznał, że wszystko idzie nie najgorzej i że 
oczywiście 
wybrną z opresji, transporter nagle zaczął przechylać się na zupełnie, zdawałoby 
się, równym 
miejscu i Połynow zobaczył, że prawa gąsienica przesuwa się nad pustką.
Jednym ruchem szarpnął dźwignię biegów i skręcił kierownicę. Ogniwa gąsienic 
zamarły, 
transporter zakołysał się. Moment ten utkwił im w pamięci na zawsze: wolno, 
bardzo wolno pojazd 
spełzał w dół. Połynow zamknął oczy czując, jak niepowstrzymanie własny ciężar 
ciągnie go do 
przodu. Siedzący z tyłu Baade gwałtownie rzucił się w lewo, jakby chcąc w ten 
sposób pomóc 
pojazdowi zachować równowagę.
Wreszcie triumfalny ryk silnika. Pojazd zadygotał. Wydawało się, że balansuje na 
niewidzialnym ostrzu noża. Wstrząs, jeszcze jeden... Połynowa odrzuciło do tyłu, 
z trudnością 
utrzymał kierownicę. Ale teraz wszystko już poza nimi – transporter stał 
nieruchomo.
Połynow drżącą ręką włączył hamulce. Bezsilnie opadł na fotel. Napięcie mięśni 
nagle 
ustąpiło, poczuł chłód na twarzy. Przesunął dłonią po czole – pot.
Potem zrobiło mu się gorąco, nie wiadomo po co zaczął grzebać w kieszeniach, 
wyciągać z 
nich rozmaite szpargały.
Baade dygocącymi palcami podał mu nad ramieniem papierosa. Zapalili, zaciągając 
się tak, że 
ognisty punkt natychmiast przybliżył się do samych warg. Nie poczuli żadnego 
smaku, ale nie 
zwrócili na to uwagi. Co gorsza, w rozrzutny sposób gospodarowali bezcennym w 
obecnej sytuacji 
powietrzem, zatruwając je dymem, ale to również nie miało żadnego znaczenia.
Gdy tylko doszli do siebie, Połynow zapytał:
– Jak długo to może trwać?
– Mgła? Nie wiem. Zgodnie z tym, co podają przyrządy, na Merkurym trwa burza 
elektromagnetyczna. Sądzę, że to najprawdopodobniej ona wywołuje takie efekty. W 
takim 
przypadku mgła może utrzymać się przez całą dobę albo nawet dłużej.
– Tlenu mamy na dwanaście godzin.
– Bywało gorzej.
– Bywało.
Zamilkli. Za oknami kłębiła się czarnobiała mgła. Słowa były zbędne. Znaleźli 
się w pułapce. I 
to nic, że pułapka ta nie ma ścian, że teoretycznie mogą skierować transporter w 
dowolnym 
kierunku. Próbowali już i o mały włos nie zginęli. W przyszłości będą mogli 
podjąć takie ryzyko 
dopiero wtedy, gdy nie będą mieli innego wyjścia.
– No cóż, prześpię się trochę – podsumował sytuację Połynow. – Nie pozostało nam 
nic 
innego. Radzę ci zrobić to samo.
– Spróbuję. Szumerin będzie się denerwował.
– Tak, nie zazdroszczę mu. Ale mam wrażenie, że w ostateczności wyciągnie nas z 
tego.
– Bagna Terra Croci?
– Właśnie.
Obydwaj jednocześnie przypomnieli sobie te straszliwe bagna nie daleko 
południowego 
bieguna Wenus. Spokojnie ślizgali się wtedy po ich powierzchni, grunt zaś 
wspaniale wytrzymywał 
ciężar pój samo jak przedtem wytrzymywał ciężar automatów zwiadowczych. Potem 
gdzieś w 
głębi bagien zadudniło (ciekawe, czy w końcu wyjaśnili, co to było?) i 
grzęzawisko zaczęło 
wciągać ich nieubłaganie bez względu na to, w którą stronę się skierowali. 
Pewnie zostaliby tam na 
zawsze, gdyby Szumerin nie wystartował i płomieniami z dysz nie wysuszył bagna 
naokoło ich 
pojazdu. Później nikt nie chciał uwierzyć, że można było zrobić to silnikami 
statku. Szumerin 
dokonał jednak tego.
– No, chrapnę sobie – powiedział Baade.
– Ja też.
Baade ułożył się wygodnie, poduszki fotela zaskrzypiały pod jego ciężarem. 
Wkrótce jednak 
wszystko ucichło i Połynow usłyszał miarowy, spokojny oddech.
On także zamknął oczy. Ale sen nie nadchodził – zbyt silne było napięcie 
nerwowe. Wtedy 
zastosował wielokrotnie wypróbowany sposób: należało wyobrazić sobie jakiś 
spokojny krajobraz i 
zacząć koncentrować na nim swoją uwagę. Potem szybko zmienić obraz. Potem 
jeszcze raz. I 
jeszcze. Później, już bez żadnego wysiłku, włączać się będą widziane kiedyś 
fragmenty: spieniony 
strumyczek przeskakujący z kamienia na kamień; tęczowe krople deszczu na kwiecie 
czeremchy; 
uciekające od brzegu stadko drobnych rybek... Zmiany obrazów są coraz szybsze, 
coraz bardziej 
zagmatwane, ich rytm coraz bardziej rozluźnia i znieczula nerwy, zaczyna 
sprowadzać spokojny i 
głęboki sen. Sen, w który zapadnie tu, na Merkurym, zniewolony przez wrogie, 
tajemnicze 
żywioły.
Nagle poczuł wewnętrzny wstrząs. Przez sekundę Połynow usiłował jeszcze 
zatrzymać 
uciekający sen, nie dopuścić do siebie świadomych, precyzyjnych myśli 
rozbijających senne 
zmieniające się i gasnące pejzaże dalekiej ojczyzny. Ale jasny i wyraźny obraz 
jego dzieciństwa 
zamarł, zatrzymał się. Niebieskie świerki nad brzegiem rzeczki, chłopiec, z 
otwartymi ze 
zdziwienia ustami, pluskający bosymi nogami w ciepłej wodzie. Połynow wyczuł, że 
zatrzymanie 
tego właśnie obrazu ma jakiś głębszy sens.
Nie otworzył oczu, choć sen zniknął bez śladu. Próbował zrozumieć, co on 
oznacza.
Tak, zdaje się, że tak właśnie było: lekko brązowa woda, pomarszczona na 
mieliznach, 
słoneczny dzień. I gromada świerków, w równym szyku schodząca ze wzgórza na 
przeciwległym 
brzegu, rzucająca chłodny, zielony cień na rzekę. Jakże to wszystko wydaje się 
nieprawdopodobne 
tu, na Merkurym! Ale przecież, u diabła, nie przypadkiem mu się to 
przypomniało...
Wtedy nie od razu zauważył niebieskie świerki. Zauważył? Nie, nie, to było 
zupełnie inaczej. 
Obok siedziała mama i coś do niego mówiła. To po jakichś jej słowach otworzył ze 
zdziwienia 
usta... Przypomniał sobie! „Patrz, synku, niebieskie świerki”. „Mamo, świerki są 
zielone”. „Ależ 
nie! Bywają i niebieskie. Nie widzisz? Tam, przy samym wierzchołku wzgórza, 
przypatrz się 
uważnie”.
I w tym momencie zobaczył niebieskie świerki. To było prawdziwe odkrycie. Tam 
gdzie 
spoglądał już dziesiątki razy i nic do tej pory nie dostrzegał, ukrywało się coś 
cudownego. Nad 
zielonym, spływającym do samego brzegu płaszczem drzew widniały dwa strzępiaste 
wierzchołki 
oproszone srebrzystymi promieniami słońca. Były wyraźnie niebieskie, choć 
jeszcze przed chwilą 
– gotów był przysiąc! – wszędzie było zielono. Odkrycie to przekraczało 
możliwości jego 
dziecięcej wyobraźni. Przecież świerki zawsze są zielone, tak je do tej pory 
widział, i wiedział, że 
te dwa również były zielone... Dlaczego więc...
– Dlatego, głuptasku, że patrzeć i widzieć to dwie zupełnie różne rzeczy – 
usłyszał głos matki. 
Znaczenie tych słów było niezrozumiałe i porywające.
Połynow otworzył oczy. Czarnobiały chaos za oknami kabiny. Mroczne światło i 
oślepiający 
mrok.
– Ależ z nas durnie... – mruknął psycholog.
Jeszcze nie podjął żadnej decyzji, niczego się nie dowiedział, ale intuicja mu 
podpowiadała, że 
rozwiązanie jest tuż, tuż.
Pomyślmy przez chwilę. Patrzeć, a widzieć to dwie zupełnie różne rzeczy. Odnosi 
się to do 
każdego ze światów. Tak... Gdy dotarliśmy do Merkurego, chciwie i uważnie 
oglądaliśmy 
wszystko... Wszystko?... A samo powietrze? Widzieliśmy je? Nie. Któż 
przyglądałby się powietrzu 
na Ziemi? Albo na Marsie, Wenus. Powietrze to powietrze, nie da się go zobaczyć.
Ale czy zawsze? Nie zawsze. Kiedy powietrze na Ziemi staje się jakby widzialne, 
na przykład 
w czasie mgły, to czy wówczas mu się przyglądamy?
Połynow uśmiechnął się. Jakże kpiono kiedyś z malarza Moneta, który namalował 
londyńską 
mgłę, nadając jej rudy koloryt... A przecież londyńską mgłę widziały setki 
tysięcy ludzi. I nie 
zauważyli jej rudawego odcienia. Mimo wszystko człowiek jest stworzeniem, które 
nie może 
poszczycić się znakomitym zmysłem obserwacji. Najdziwniejsze zaś, że braku 
spostrzegawczości 
nie uważamy za jakąś ułomność.
Stop, zaczynam się rozpraszać. Tak czy owak należy zdać sobie sprawę z 
nieprzyjemnej 
prawdy, że niezbyt lubimy zadowalać się przybliżonymi danymi, natomiast takie 
przybliżone 
widzenie świata w niczym nie przeszkadza. Doprawdy? Tak, właśnie tak. Zaledwie 
sto lat temu 
pisarze zauważyli, że płatki śniegu mogą wydawać się czarne, i odkrycie to 
również zdumiało 
wiele osób. A swego czasu jak długo kłócono się z malarzami, kiedy ci zaczęli 
udowadniać, że 
śnieg nigdy nie bywa biały? Zresztą, nawet teraz znalazłoby się wielu, którzy o 
tym nie wiedzą.
Połynow miał ochotę zerwać się z miejsca – zawsze tak robił, gdy domysły 
zmieniały się w 
pewność. Ale trudno spacerować w transporterze. No, w porządku.
Teraz, rozmyślał w dalszym ciągu, czas przystąpić do samokrytyki. Posłano nas na 
Merkurego 
po pierwsze dlatego, że mamy doświadczenie, po drugie, dużo wiemy, po trzecie, 
nie jesteśmy 
tchórzami. Załóżmy, że to prawda. Ale jeżeli nie będziemy brać pod uwagę naszych 
ściśle 
zawodowych zalet, to okaże się, że pod innymi względami jesteśmy nader 
pospolitymi ludźmi. 
Przeciętni Ziemianie, że tak powiem. Zawodowy zmysł obserwacji mamy istotnie 
dobrze 
rozwinięty. Ale czy jest to właśnie taki zmysł obserwacji, jaki potrzebny jest 
tu, na Merkurym? 
Któż mógł z góry odpowiedzieć na to pytanie? Przed lotem myśleliśmy analogiami. 
Ci, którzy dali 
sobie radę na Marsie, poradzą sobie i na Merkurym. Tak jakby Merkury był podobny 
do Ziemi albo 
do Marsa. Albo do Wenus... W pełni zrozumiały błąd psychologiczny.
Ale dla nas nie jest to żadnym ułatwieniem. Sytuację komplikuje fakt, że przez 
ostatnie 
dziesięciolecia zakorzenił się pogląd, iż jedynie racjonalne, naukowe myślenie 
jest myśleniem 
godnym naszej epoki. Natomiast emocjonalne, artystyczne to coś ubocznego, 
drugoplanowego, 
prawie hobby. Szumerin miał rację, kiedy oburzał się na to. No i stanęliśmy na 
Merkurym, jak się 
nam zdawało, pewnie, obiema nogami. Tymczasem okazało się, że tylko jedną. I 
teraz leżymy.
Co za bzdura, przesadziłem... A może nie? Trzeba zacząć sprawdzać, dość tych 
dywagacji. 
Jeżeli moje domysły są słuszne, to... ale czy starczy mi umiejętności?
Połynow przysunął się do szyby, usadowił się wygodnie i zaczął się wpatrywać. 
Uśmiechnął 
się mimowolnie. Cóż za prymityw, przy tak potężnym oprzyrządowaniu! Baade pękłby 
chyba z 
oburzenia. Nie, nie, dość, precz z ubocznymi myślami. Trzeba patrzeć, trzeba 
starać się zobaczyć...
Widział ścianę, głuchą ścianę mroku, i początkowo odniósł wrażenie, że to 
beznadziejne, że 
niepotrzebnie dał się sprowadzić na manowce. Przed nim był po prostu mrok, 
czarnobiały mrok.
Patrzył jednak w dalszym ciągu, wciąż zawężając, pole widzenia. Fragment po 
fragmencie 
badał wzrokiem to, w czym tonął transporter. Dobrze, że czasu jest dużo, że nie 
ma dokąd się 
spieszyć. Dawno już nie było takiej sytuacji, żeby nie musiał się spieszyć, 
zadowalać się tylko 
rzutem oka. Zafascynowani prędkością przyzwyczaili się oglądać świat na 
chybcika. Skała? Aha, 
skała. Pomarańczowa plama wykwitów na gruncie? Aha, plama. I zniknęła już za 
nami ta jedyna w 
swoim rodzaju skała, ta zupełnie unikalna plama. Oczywiście świat jest wielki, 
życie krótkie, czasu 
mało, nie można go tracić na drobiazgi – zbyt wiele nowego trzeba zobaczyć, 
zbadać, poznać.
Teraz wokół transportera coś się działo. Teraz? Zapewne działo się ciągle. Ale 
przedtem się nie 
przypatrywał. Połynow zobaczył w szybie odbicie własnych oczu. Patrzyły nań jego 
źrenice – 
wielkie i bezdenne. Kanał łączności z zewnętrznym światem. A więc co dzieje się 
tam, gdzie 
patrzy?
Cienie. Tam w mroku poruszają się cienie. Zresztą żadnego mroku nie ma, po 
prostu z rozpędu 
ochrzcili tak ów stan merkuriańskiej atmosfery. I uznali, że wszystko jest w 
porządku. Tak, mroku 
nie ma. Są pulsujące fale światłomroku uderzające o szybę. I cienie. Nie, na 
dobrą sprawę fal też 
nie ma, znów użył sztampowego określenia, które tu nie pasuje. Cóż to więc 
takiego? Mieszanina 
czerni i bieli. Mieni się najczęściej w błękitnym odcieniu. I jakże to wszystko 
jest płynne! Te 
przejścia są tak szybkie, że ledwie można zauważyć zmiany. Jak migotanie szprych 
w szybko 
obracającym się kole. Stąd właśnie wrażenie, że widzi się głuchą ścianę. Ale co, 
konkretnie, tak 
migoce?
Nerwowe napięcie przyprawiło go o ból głowy i Połynow, by dać oczom odpocząć, 
zamknął je 
na chwilę. Potem znowu otworzył.
Czy to odpoczynek, czy coś innego sprawiło, że od razu dostrzegł coś nowego – 
cienie nie były 
płaskie. Miały wyraźnie trzy wymiary. Korowód figur przesuwających się tak 
prędko, że aż 
migocze przed oczyma. Migocze! Przecież od razu zauważyli, że merkuriańskie 
powietrze 
migocze. Owszem. Ale nie przywiązywali do tego jakiegoś specjalnego znaczenia. 
Przecież tak 
właśnie powinno być tam, gdzie obserwuje się wysoką jonizację i świecenie 
atmosfery. Baade 
gruntownie im to wyjaśnił.
Okazuje się więc, że widzi bezkształtne figury, tworzone przez pulsację 
świecącego powietrza. 
Co to znaczy, bezkształtne? To znaczy, że cienie mogą przybierać dowolne 
kształty. Jakim cudem 
nie wpadł na to wcześniej?
Nie spiesz się, nie spiesz. Błyskawiczna zmiana ulotnych obrazów. Błyskawiczna – 
ale czy 
zawsze? Trzeba to spokojnie przemyśleć.
Dla postronnego widza musi dość idiotycznie wyglądać. Siedzi na obcej planecie, 
zupełnie 
obcej, i tlenu ma na maksimum dziesięć godzin. Siedzi, patrzy, myśli i od tego, 
być może, 
wszystko zależy. Z tyłu pochrapuje Baade; gdzieś denerwuje się Szumerin. 
Sytuacja zupełnie nie 
pasująca do od lat dziecięcych kształtowanych wyobrażeń o tym, jak w chwili 
niebezpieczeństwa 
zachowują „się bohaterowie kosmosu. Niech diabli wezmą tych, którzy tak robią 
ludziom wodę z 
mózgu! Supermęstwo, superbohaterstwo, supertechnika, super, super. Tymczasem on 
ma teraz 
tylko jedno narzędzie – wzrok. Wzrok, który tak zawiódł ich w trudnej sytuacji. 
Paradoks. 
Chociaż... czy w merkuriańskiej atmosferze powstają kształty nieulotne i 
niebezkształtne? Logika 
wskazuje, że powinny. Gdy na Ziemi powietrze staje się widoczne, na przykład 
dzięki drobniutkim 
kropelkom wody, tak właśnie bywa. Obłoki. Ciągłe powstawanie nowych kształtów. 
Czasami stają 
się one twarzami, zwierzętami, wieżami, wszystkim. Tu zaś powietrze jest ciągle 
widzialne. Całe. 
W każdym punkcie mają miejsce widome przekształcenia. Tego właśnie należy 
szukać!
Połynow patrzył na to, co niedawno było zwykłym chaosem, i zaczynał dostrzegać w 
nim 
coraz to nowe rysy. Klął, że nigdy nie interesował się poważnie malarstwem, nie 
ćwiczył wzroku w 
obserwacjach zmiany światła, cienia, barwy i kształtu. Skąd jednak mógł 
przypuszczać...
Wzdrygnął się, widząc gwałtowny ruch za szybą. Prosto na transporter leciała 
fosforyzująca 
masa. U dołu zakończona była słabo falującymi wyrostkami, które sprawiały, że 
przypominała 
meduzę.
„Coś” dotknęło szkła, rozmazało się na nim i zniknęło bez śladu. Wszystko to 
trwało tylko 
przez chwilę, ale chwila ta oślepiającym błyskiem rozświetliła umysł Połynowa.
Nie miał już żadnych wątpliwości. Teraz cierpliwie czekał na następne 
„materializacje”. Jego 
nadzieje spełniły się bardzo szybko. Nie musiał już wytężać wzroku, by widzieć i 
rozpoznawać 
znajome kształty tam, gdzie przed chwilą wszystko było chaosem. Podobnie 
człowiek, który 
uważnie wpatruje się w kształty obłoków, w pewnym momencie zaczyna dostrzegać 
sens, w pełni 
zakończone formy strukturalne w trakcie ich wolnego i przypadkowego 
przekształcania. Działał tu 
ten sam „efekt rozpoznania”, który sprawia, że nerwowy człowiek, który raz o 
zmroku pomylił się i 
wziął krzak za postać w płaszczu, również i później będzie bał się płodów 
własnej wyobraźni.
Połynow triumfował. Nie trzeba się było specjalnie wysilać, by dostrzec, jak w 
mroku 
pojawiają się dziwne ryby, unosi się piłka, kły i pysk. Niektóre fantomy długo 
utrzymywały się w 
polu widzenia, nie wszystkie były ulotne...
Lecz radość z odkrycia nie trwała długo. Połynow sposępniał. Nie dlatego, że 
odkrycie to nie 
wyjaśniało wszystkiego, co się im przydarzyło. Wcale nie. Psycholog nie był 
naiwny, doskonale 
rozumiał, że trzeba będzie poświęcić wiele lat pracy, żeby zrozumieć, jeśli nie 
wszystko, to 
przynajmniej wiele. Poznawanie to wspinanie się bez końca na szczyt, którego nie 
ma. Badaczowi 
nie znana jest radość alpinisty, który stawia stopę na wierzchołku góry.
Niepokoiło go co innego. Zbyt wielkie brzemię odpowiedzialności. Nawet 
najodważniejsi 
powątpiewają niekiedy w słuszność swoich myśli, jeżeli burzą one dawne 
aksjomaty. I nie każdy 
jest w stanie zwątpienie to przezwyciężyć. Planck wysunął koncepcję kwantów, ale 
nie docenił jej 
konsekwencji. Roentgen nie uznawał istnienia elektronów, choć było ono 
potwierdzone jego 
własnym doświadczeniem. Wielu, bardzo wielu stojących na szczycie nie było w 
stanie dostrzec 
nowych horyzontów, gdyż wyglądały one zbyt nieprawdopodobnie.
Dla Połynowa nie było tajemnicą, jak działa psychologiczny mechanizm hamulców 
wewnętrznych. Nie potępiał tych, u których mechanizm ten zadziałał. Sam jednak 
zawsze był 
przekonany, że gdyby znalazł się na ich miejscu, na pewno uwierzyłby w siebie.
Tym bardziej zaskoczyło go własne onieśmielenie. Dopiero teraz zrozumiał, jak 
trudno 
uwierzyć w to, w co nikt nie wierzy, nikt bowiem jeszcze nie przeszedł tym samym 
szlakiem.
Połynow zdawał sobie jednak sprawę, że na wielokrotne roztrząsanie i sprawdzanie 
swoich 
koncepcji może sobie pozwolić tylko ten, kto pewien jest swojego jutra. I że on 
takiej pewności 
oczywiście nie ma.
Z westchnieniem żalu wyciągnął meafon.
– Lepiej żebym wyszedł na zarozumiałego durnia, niż...
Rejestrujący kryształek meafonu napełnił się błękitnym światełkiem i przychylnie 
błysnął 
Połynowowi, jakby popierając jego decyzję.
Połynow zaczął mówić jak najciszej, żeby nie obudzić Baadego.
– Wysłuchajcie ostatniej informacji, którą mogę wam przekazać – wyszeptał 
tradycyjną 
formułę badaczy kosmosu. Wypowiadano ją wtedy, gdy nie było całkowitej pewności, 
że mówiący 
będzie w stanie powtórzyć wiadomość. – Swego czasu uważano, że świat wszędzie i 
zawsze jest w 
zasadzie tożsamy z tym, który nas otacza. I że jego poznanie jest bezpośrednio 
dostępne naszym 
zmysłom. Potem przeniknęliśmy do mikroświata. No i wyjaśniło się, że nasze 
obiegowe 
wyobrażenia zupełnie do niego nie przylegają. Wzrok nie jest w stanie niczego w 
nim zobaczyć, 
słuch usłyszeć, wyobraźnia zaś – wyobrazić.
Dzięki niezwykle skomplikowanym przyrządom, abstrakcjom matematycznym i 
„szalonym” 
koncepcjom człowiek wreszcie zrozumiał prawa rządzące tym światem, lecz mimo to 
świat ten w 
dalszym ciągu obcy jest naszym emocjom, nie ma bowiem należnych odpowiedników w 
duchowym jestestwie człowieka. Można powiedzieć „ponura skała”, lecz całkowicie 
bezsensowny 
byłby zwrot „ponury mezon”.
Jednakże w dalszym ciągu byliśmy przekonani, że w makroświecie na pewno nic 
takiego 
zdarzyć się nie może. Że na każdej planecie nasze „ja” będzie w stanie odczuć, 
przeżyć to, z czym 
się tam zetkniemy.
Błąd. Forma naszych myśli i uczuć, nasze duchowe jestestwo, zrodzona jest na 
Ziemi. Jest 
owocem jej zmierzchów, jej łąk, światła jej dni i ciemności jej nocy. Wszystkie 
nasze zmysły – a 
bez nich nie ma możliwości obcowania ze światem – są bowiem idealnie 
przystosowane do 
warunków ziemskich. Zresztą, czy rzeczywiście idealnie? Wzrok oszukuje nas dość 
często i na 
Ziemi – o zmierzchu, przy spotkaniach z mirażami. Nie jest on, podobnie jak i 
inne zmysły, 
idealnie dostosowany nawet do ziemskich warunków. Tym bardziej nie powinniśmy 
oczekiwać, że 
nasze zmysły będą przystosowane do innych jakościowo sytuacji.
Tak się też stało. Dotyk, węch, słuch natychmiast przestały nam służyć, gdy 
tylko wyszliśmy w 
kosmos. Zawiodły do tego stopnia, że funkcje zwiadowcze przekazano automatom! 
Trudno 
bowiem dotknąć pustkę, usłyszeć próżnię.
Nie uznaliśmy tego za wielką stratę, wzrok bowiem służył nam w dalszym ciągu, a 
przecież on 
właśnie dostarcza nam przeważającej części informacji. Co prawda, musieliśmy 
zastosować filtry...
Podążamy coraz dalej i dalej drogą przymusowego wyrzeczenia się bezpośredniej 
percepcji 
makroświata.
Nie mam zamiaru rozstrzygać, jakie konsekwencje poniesie człowiek i ludzkość. 
Najprawdopodobniej będą poważne. Albowiem zmiana warunków zmienia również 
człowieka. Ale 
ziemskie, ludzkie „ja” nie może się nie zmienić, gdy nadejdzie czas osiedlania 
się na innych 
planetach. Nastąpi to niezbyt prędko, ale myśleć o tym należy już teraz.
Tak więc w makroświecie również napotykamy barierę, której pokonanie związane 
będzie z 
wyrzeczeniem się wielu ustabilizowanych cech naszego duchowego świata i z 
uzyskaniem w 
zamian nowych.
Gdzie znajduje się ta bariera? Jestem przekonany, że już się z nią zetknęliśmy. 
Merkury jest 
tym etapem naszej drogi, na którym także wzrok odmówił nam posłuszeństwa. 
Widzimy nie to, co 
znajduje się tu naprawdę, wzrok nasz bowiem jest zupełnie nie przygotowany do 
merkuriańskich 
warunków. Uczestnicy drugiej wyprawy na Merkurego będą musieli patrzeć, tak, po 
prostu 
patrzeć! na pejzaże Merkurego przez wizjery jakiegoś skomplikowanego aparatu. W 
przeciwnym 
bowiem razie będą na nich czyhać te same pułapki co na nas. Czy jednak 
rezygnacja z 
bezpośredniego kontaktu z tym, co nas otacza, grozi niebezpieczeństwem? Nie 
sądzę. Obiektywnie 
rzecz biorąc, proces ten powinien wpłynąć na wzbogacenie i rozwój ludzkiego 
„ja”. Kiedyś 
duchowy świat człowieka ograniczał się tylko do Ziemi. Z czasem Ziemia stanie 
się zaledwie 
cząstką naszego „ja”... Trudno jednak przypuszczać, że to wzbogacanie i rozwój 
przebiegać będą 
bez żadnych trudności. Przecież wiąże się to z burzeniem wielu podstawowych 
nawyków i 
wyobrażeń. Zadaniem mojej nauki, psychologii, i wielu innych będzie ułatwienie 
naszemu „ja” 
przejścia na nowy jakościowo poziom.
Być może popełniam jakiś błąd. To możliwe. Ale najlepiej mylić się patrząc 
prosto przed 
siebie, niż się nie mylić i stać w miejscu z bojaźliwie opuszczonymi oczyma.
Skończyłem. Proszę odtworzyć ten zapis jedynie w wypadku, jeżeli nie uda się nam 
wydostać z 
tej pułapki, w którą wpędziło nas przekonanie, że ziemskie doświadczenia zawsze 
i wszędzie będą 
nam niezawodnie służyć.
Połynow popatrzył na maleńki, pulsujący w rytmie jego oddechu kryształek. 
Błękitny jak niebo 
Ziemi kryształek, który na zawsze zawarł w sobie jego myśli.
Naokoło płynęła obca noc, odmierzając, być może, ich ostatnie godziny. Jeden z 
ludzi spał 
spokojnie, drugi myślał o przyszłości. Gdzieś daleko trzeci przygotowywał się, 
by przyjść im z 
pomocą. I choć to może dziwne, może niewiarygodne, Połynow był spokojny i 
szczęśliwy.
Dokonał dziś więcej niż przez całe swoje życie.