Adam Gaffin EFF'u Przewodnik po Internecie, w.3.1 (Tytul Oryginalu : EFF's Guide to the Internet) (poprzednio Wielki Przewodnik po Internecie dla Odpornych na Wiedze) Autor: Adam Gaffin Tlumaczenie: Leslaw Miskow, Adam Reczek 16 lutego, 1995 Copyright 1993, 1995 Electronic Frontier Foundation, all rights reserved. Translation Copyright 1995 Leslaw Miskow and Adam Reczek, all rights reserved. DYSTRYBUCJA: Przewodnik jest dostepny bez zadnych oplat w archiwach EFF poprzez: ftp.eff.org, gopher.eff.org, http://www.eff.org/, AOL slowo-klucz EFF, forum CIS EFFSIG, a takze w innych miejscach. Przewodnik moze byc reprodukowany i rozprowadzany elektronicznie albo w druku, jezeli przestrzegane sa nastepujace warunki: 1. Prosze nie zmieniac tresci przewodnika i pozostawic prawa autorskie, warunki dystrybucji i informacje o EFF niezmienione. Udziela sie zgody na tlumaczenia w innych jezykach oraz konwersje na inne formaty. 2. EFF podpisalo kontrakt z MTI Press na opublikowanie drukowanej wersji Przewodnika pod tytulem _Everybody's_Guide_to_the_Internet_. Drukowanie wszelkich innych wersji w celach zysku jest zabronione, chyba ze zostanie udzelona pisemna zgoda. W przyszlosci moga sie pojawic drukowane nieangielskie edycje. Jednakze, w wypadku drukowania, dopuszcza sie minimalne oplaty jako zwrot kosztow. 3. Kazda dochodowa nie papierowa dystrybucja ("shareware", kolekcje dyskow CD-ROM, itp.) musi byc zatwierdzona przez Electronic Frontier Foundation (nie dotyczy to oplat za czas i uzytkowanie serwisow online i biuletynow BBS, oraz dostep do sieci). "Wolne datki" mile widziane. 4. Nikt nie moze pobierac oplat jedynie za ten przewodnik, a tylko za kolekcje zawierajaca przewodnik, za wyjatkiem zwrotu kosztow kserokopii i oplat za dostep do serwisow wymienionych powyzej. The Electronic Frontier Foundation P.O. Box 170190 San Francisco CA 94117 USA +1 415 668 7171 (voice) +1 415 668 7007 (fax) Internet: ask@eff.org SPIS TRESCI Slowo wstepne : Mitchell Kapor, wspolzalozyciel, Electronic Frontier Foundation. Przedmowa : Adam Gaffin, senior writer, Network World. Od Tlumaczy. Rozdzial 1 : Przygotowanie i rozpoczecie 1.1 Na miejsca, gotowi ... 1.2 Start! 1.3 Ogolno dostepne wezly Internetu 1.4 Wezly w Ameryce Polnocnej 1.5 Wezly w Europie i reszta swiata 1.6 Jesli wasze miasto nie ma bezposredniego dostepu do Internetu 1.7 Poczatki Sieci 1.8 Jak to dziala 1.9 Gdy cos nie gra 1.10 FYI (For Your Information) Do Twojej Wiadomosci Rozdzial 2 : Poczta elektroniczna 2.1 Podstawy 2.2 Elm - lepszy sposob 2.3 Pine - lepszy nawet od Elm 2.4 Smieszki 2.5 Wysylamy poczte do innych sieci 2.6 Siedem komend Unixa bez ktorych zyc nie mozna 2.7 Gdy cos nie gra Rozdzial 3 : Usenet I 3.1 Globalne zrodlo 3.2 Nawigacja Usenetu za pomoca nn 3.3 Komendy nn 3.4 Uzywajac rn 3.5 Komendy rn 3.6 Glowne grupy 3.7 Wypowiadajac sie 3.8 Ogloszenia wielogrupowe Rozdzial 4 : Usenet II 4.1 Pyskowki, paplanina i nawiedzeni nudziarze 4.2 Pliki cenzurujace - lekarstwo na wasze dolegliwosci 4.3 Sciagajac depesze 4.4 ASCII i powinnismy to otrzymac 4.5 Kilka pomocniczych wskazowek do Usenet-u 4.6 Chlopiec z guzem na mozgu, podatek od modemu i listy lancuszkowe 4.7 Wielkie podpisidlo 4.8 Wolnosc slowa zarzadzana odgornie 4.9 Historia Usenetu 4.10 Gdy cos nie gra 4.11 FYI Rozdzial 5 : Lista dyskusyjne i Bitnet 5.1 Listy dyskusyjne Internetu 5.2 Bitnet Rozdzial 6 : Telnet 6.1 Fedrujac w Internecie 6.2 Katalogi biblioteczne 6.3 Interesujace wezly Telnetu 6.4 Systemy bulletin-board w Telnecie 6.5 Wskazujac na kogos palcem 6.6 Odnajdywanie kogos w Sieci 6.7 Gdy cos nie gra 6.8 FYI Rozdzial 7 : FTP 7.1 Tony plikow 7.2 Nasz przyjaciel Archie 7.3 Kopiowanie plikow 7.4 Dziwne litery - rozszyfrowujac rozszerzenia plikow 7.5 Zawilosci klawiatury 7.6 Interesujace miejsca FTP 7.7 ncftp - pogadaj mi teraz! 7.8 Projekt Gutenberg - elektroniczne ksiazki 7.9 Gdy cos nie gra 7.10 FYI Rozdzial 8 : Swistaki, WAIS i WWW 8.1 Swistaki 8.2 Kopiac glebiej 8.3 Komendy Swistaka 8.4 Niektore interesujace Swistaki 8.5 Serwery Informacyjne Sieci Rozleglej (WAIS) 8.6 Kiedy cos nie gra 8.7 FYI Rozdzial 9 : Ogolnoswiatowa Pajeczyna 9.1 Zaplatujac sie w pajeczynie 9.2 Nareszcie mozemy zaczac 9.3 Adres i po klopocie 9.4 Wyobrazmy sobie - sciagamy obrazki 9.5 Lynx, poznaj Swistaka 9.6 Przeszukujac Pajeczyne 9.7 SLIP: ale ja chce uzywac mojej myszki 9.8 Wiecej o SLIP 9.9 HTML: tworzenie wlasnej witryny 9.10 Interesujace serwery pajeczynowe 9.11 Komendy LYNX-a 9.12 Gdy cos nie gra 9.13 FYI Rozdzial 10 : Poczta elektroniczna dla zaawansowanych 10.1 Plik znajdziesz w poczcie 10.2 Otrzymywanie plikow 10.3 Wysylanie plikow poza Internet 10.4 Odzyskiwanie plikow ftp za pomoca poczty elektronicznej 10.5 Kopiac za informacjami o Usenecie uzywajac poczty elektronicznej 10.6 Tylko faks, droga pani 10.7 Wszystkowiedzacy Oracle 10.8 Gdy cos nie gra 10.9 FYI Rozdzial 11 : Swiatowe Nowiny 11.1 Clarinet: Associated Press, Miss Manners i Dilbert 11.2 Jeszcze wiecej nowin w Sieci 11.3 Swiat dzisiaj, od Bialorusi do Brazylii 11.4 FYI Rozdzial 12 : IRC, MUD-y i inne rzeczy, zabawniejsze niz na to wygladaja 12.1 Rozmowa 12.2 Internet Relay Chat 12.3 Komendy IRC 12.4 IRC w czasach kryzysu 12.5 MUD-y 12.6 Go, Go, Go (i szachy tez)! 12.7 Druga strona medalu 12.8 FYI Rozdzial 13 : Edukacja i Siec 13.1 Siec w klasie 13.2 Niektore zasoby dla uczniow i nauczycieli 13.3 Usenet i Bitnet w klasie Rozdzial 14 : Biznes w Sieci 14.1 Zakladajac sklep 14.2 Sieciowe witryny 14.3 Czek jest w liscie elektronicznym 14.4 Dobry, zly i okropny 14.5 FYI Rozdzial 15 : Wniosek -- zakonczenie? Zalacznik A - Grypsera Zalacznik B - Generalne informacje o Elektronic Frontier Foundation Zalacznik C - Polskie serwery w kraju i za granica Slowo wstepne Mitchell Kapor, Wspolzalozyciel, Electronic Frontier Foundation. Witamy w Swiecie Internetu. Electronic Frontier Foundation (EFF) jest dumna ze sponsorowania pracy nad Przewodnikiem EFF-u po Internecie. EFF jest niedochodowa organizacja z siedziba w Waszyngtonie, DC. Jej celem jest zapewnienie dostepu do najnowszych technologii komunikacyjnych umozliwiajacych kazdemu aktywne uczestnictwo w wydarzeniach na swiecie. Coraz wiecej i wiecej informacji jest dostepnych bezposrednio, otwierajac tym samym nowe okna na swiat tym , ktorzy maja do tych informacji dostep. Niestety, jesli dostep nie bedzie powszechny, to ludzie zostana pozbawieni prawa do informacji i okna pozostana zamkniete. Przewodnik EFF-u zostal napisany po to, aby pomoc otworzyc okno z widokiem na przeogromna ilosc informacjii dostepnej w najwiekszej sieci swiata - Internet. Pomysl napisania Przewodnika i jego wersji ksiazkowej MIT Press powstal w czasie kilku nieformalnych rozmow pomiedzy mna i Stevem Cislerem z Apple Computer Inc., w czerwcu 1991 roku. Z pomoca Apple Computer, EFF zaangazowalo Adama Gaffina do napisania ksiazki i we wrzesniu 1991 roku projekt ruszyl. Przewodnik zostal opublikowany w wersji elektronicznej w lipcu 1993 roku jako "Big Dummy's Guide to the Internet". Naszym zamierzeniem bylo napisanie przewodnika po Internecie dla ludzi, ktorzy mieli male lub zadne doswiadczenie z komunikacja sieciowa. Zamierzalismy opublikowac przewodnik w formacie ASCII i innych, oraz rozdawac go na dyskach, jak rowniez udostepnic jego drukowana wersje. Osiagnelismy wiecej niz zamierzalismy. Osoby, z krajow geograficznie od nas tak odleglych jak Niemcy, Wlochy, Kanada, Afryka Poludniowa, Japonia, Szkocja, Norwegia i Antarktyda, przysylaly nam poczta elektroniczna informacje o skopiowaniu Przewodnika. Przewodnik EFF-u po Internecie jest teraz dostepny w wielu formatach, wlacznie z tekstem w ASCII, Pomocy w Windows, WWW, postskrypcie, AmigaGuide. Wreszcie, Przewodnik jest takze dostepny w wersji ksiazkowej. Wersje elektroniczna Przewodnika po Internecie mozecie znalezc poprzez anonimowe ftp do ftp.eff.org w kartotece : /pub/Net_info/Guidebooks/EFF_Net_Guide/netguide.eff. Mozna tez wyslac depesze elektroniczna do info@eff.org. Wersja elektroniczna jest uaktualniana regularnie w : /pub/Net_info/Guidebooks/EFF_Net_Guide/Updates/. EFF wyraza podziekowanie Adamowi Gaffinowi za wspaniala prace, ktorej rezultatem jest przewodnik wyjasniajacy dzialanie Sieci w przystepnym jezyku. Chcielibysmy takze wyrazic podziekowania ludziom z Apple, szczegolnie Steve Cisler'owi z Biblioteki Apple, za ich wsparcie dla naszych wysilkow w udostepnieniu Wam Przewodnika. Wreszcie, chcielibysmy podziekowac naszym wydawcom z MIT Press, zwlaszcza Bobowi Priorowi, za stworzenie warunkow na kontynuowanie dystrybucji tekstu w formie elektronicznej i wczesniejsze wyplacenie naszych honorariow autorskich, zeby utrzymac niska cene ksiazki. Zapraszamy Was do wspierania EFF-u w naszej walce o zapewnienie rownosci w dostepie do sieci i zapewnienia wolnosci slowa w nowo powstajacych technologiach. Jestesmy organizacja czlonkowska i poprzez donacje jak Wasza, mozemy sponsorowac wazne projekty umozliwiajace latwiejsza komunikacje. Informacje o EFF-ie i o tym co robimy mozna znalezc na koncu tej ksiazki. Mamy nadzieje, ze Przewodnik pomoze Wam zapoznac sie z nowym swiatem, gdzie mozecie zdobyc nowych przyjaciol i doswiadczenie. Wesolej zabawy! Mitchell Kapor Chairman of the Board Electronic Frontier Foundation mkapor@eff.org ZAPYTANIA: Wszystkie pytania dotyczace EFF-u, dostepnosci i dystrybucji Przewodnika, prosze kierowac do ask@eff.org albo na inne adresy EFF-u podane wczesniej. Wszystkie uaktualnienia, poprawki i zapytania dotyczace Przewodnika prosze kierowac do autora, Adama Gaffina pod adresem : adamg@world.std.com. Przedmowa Adam Gaffin, Senior Writer, Network World, Framingham, Massachusetts. Witajcie w Internecie! Zaczynacie wlasnie podroz poprzez unikalna kraine bez granic, kraine ktora jest wszedzie - mimo ze istnieje tylko jako impulsy elektryczne. Dolaczycie do rosnacej spolecznosci milionow ludzi z calego swiata, uzywajacych codziennie swiatowych zasobow informacyjnych. Z ksiazka ta bedziecie w stanie uzywac Internet zeby: = Byc w kontakcie z przyjaciolmi, rodzina i kolegami na calym swiecie, placac ulamki kosztow rozmowy telefonicznej czy przesylki pocztowej. = Dyskutowac o wszystkim, poczynajac na archeologii a na zoologii konczac, z ludzmi mowiacymi roznymi jezykami. = Laczyc sie z ogolnoswiatowymi bazami danych i bibliotekami. = Sciagac tysiace dokumentow, dziennikow, ksiazek i programow komputerowych. = Byc na biezaco z kablowymi serwisami informacyjnymi i sportowymi, oraz oficialnymi raportami meteorologicznymi. = Grac "na zywo" z dziesiatkami partnerow rownoczesnie. Laczac sie z Siecia dzisiaj to cos w rodzaju przygody, checi do nauki i umiejetnosci reagowania na zaskoczenie. Odwiedzajac Siec dzisiaj to tak jakby odwiedzac obcy kraj. Istnieje tam tyle rzeczy do zobaczenia i zrobienia, chociaz na pierwszy rzut oka, wszystko wydaje sie takie ... obce. Kiedy przybedziecie gdzies po raz pierwszy, nie bedziecie mogli czytac znakow drogowych. Bedziecie zagubieni. Jesli nie bedziecie mieli szczescia, mozecie spotkac kogos miejscowego kto zmusi was do powrotu. Jakby to nie wystarczylo, caly kraj jest w ciaglej budowie, codziennie znajdzie sie cos nowego do rozgryzienia. Na szczescie, wiekszosc miejscowych jest dosc przyjazna. W rzeczy samej, Siec ma bogata tradycje niesienia pomocy odwiedzajacym i nowo przybylym. Do bardzo niedawna bylo bardzo malo pisanych przewodnikow dla zwyklych ludzi i Siec rozrastala sie dzieki "ustnej" tradycji gdzie starzy wyjadacze pomagali poczatkujacym. Dlatego tez, kiedy sie polaczycie, nie obawiajcie sie poprosic o pomoc. Bedziecie zaskoczeni jak wielu ludzi zechce podac pomocna dlon! W zasadzie, bez takich ludzi, powstanie tego przewodnika byloby niemozliwe. Wielkie dzieki dla tych wszystkich, ktorzy radzili, dodawali i poprawiali Przewodnik od chwili jego pojawienia sie w Internecie w 1993 roku. Specjalne podziekowania dla mojej kochanej zony Nancy. Chcialbym takze podziekowac tym wszystkim, ktorzy, bez wzgledu na to czy zdaja sobie z tego sprawe czy nie, szczegolnie mi pomogli: Rhonda Chapman, Jim Cocks, Tom Czarnik, Christopher Davis, David DeSimone, Jeanne deVoto, Phil Eschallier, Nico Garcia, Joe Granrose, Joerg Heitkoetter, Joe Ilacqua, Jonathan Kamens, Peter Kaminski, Thomas A. Kreeger, Stanton McCandlish, Leanne Phillips, Nancy Reynolds, Helen Trillian Rose, Barry Shein, Jennifer "Moira" Smith, Gerard van der Leun i Scott Yanoff. Jesli macie jakiekolwiek sugestie czy komentarze, jak poprawic Przewodnik, z checia je wyslucham. Mozecie sie ze mna skontaktowac wysylajac poczte elektroniczna na adres adamg@world.std.com. Boston, Massachusetts, luty 1995. OD TLUMACZY Zdajemy sobie bardzo dobrze sprawe, ze Przewodnik zostal napisany dla Internautow na kontynencie amerykanskim, gdzie dostep do Sieci jest o wiele latwiejszy i tanszy niz w Polsce. Niektore fragmenty Przewodnika staja sie przez to niezbyt przydatne dla uzytkownika polskiego, ale pozostale beda szczegolnie cenne. Zwlaszcza te pozwalajace usiasc przed komputerem z gotowym planem podrozy. Uwierz nam, znalezienie czegos, czego wlasnie szukasz w Sieci nie jest zawsze tak latwe jak sie to wydaje. Przeczytaj Przewodnik i staraj sie zapamietac o czym mowi. Predzej czy pozniej wrocisz do niego po szczegoly - ciekawy adres lub uzyteczny trik. My, ze swej strony chcac ulatwic podroze przyszlym Internautom, pozwolismy sobie dolaczyc spis polskich swistakow oraz wezlow FTP i WWW. Znajdziesz go w Zalaczniku C. Jesli masz dostep do Ogolnoswiatowej Pajeczyny, nie zapomnij od czasu do czasu polaczyc sie z Polska Strona Domowa pod adresem http://info.fuw.edu.pl/pl/poland.html. Przy okazji, to zdumiewajace, jak ta strona rozwinela sie w przeciagu ostatniego roku. Przyslowiowy Kopciuszek Internetu. Na koniec szczegolnie wazna dla nas, tlumaczy, uwaga. Staralismy sie wykonac nasze zadanie jak najlepiej, lecz jezeli znajdziesz jakies przeoczenie czy niedokladnosc, prosimy daj nam o tym znac. Oto nasze adresy poczty elektronicznej: lmiskow@limestone.kosone.com areczek@ux-1.ATI.StLawrenceC.on.ca Mamy tu na mysli wylacznie uwagi zwiazane z tlumaczeniem i zawartoscia Zalacznika C, a nie z trescia Przewodnika. Te prosimy kierowac bezposrednio na adres EFF-u. Wszelka _konstruktywna pomoc_ bedzie mile widziana. I tak jak Adam Gaffin ma dla Ciebie motto: "Nie boj sie, nie jestes w stanie nic zepsuc w Sieci", my proponujemy inne, bardziej pasujace do problemow z jakimi boryka sie Siec w Polsce: "Nie boj sie, politycy i biurokraci nie sa w stanie zepsuc Sieci". I w ten sposob upolitycznilismy Przewodnik. A co! Leslaw Miskow Adam Reczek Kingston, Kanada Wrzesien 1995 Rozdzial 1: PRZYGOTOWANIE I ROZPOCZECIE 1.1 NA MIEJSCA, GOTOWI ... Swiat jest na wyciagniecie reki do telefonu. Za pomoca komputera i modemu bedziemy mogli polaczyc sie z Internetem, najwieksza na swiecie siecia komputerowa (a jezeli mamy szczescie nie bedziemy nawet potrzebowali modemu; coraz wiecej uczelni i organizacji umozliwia swoim studentom i pracownikom bezposredni dostep do Internetu). Linia telefoniczna, ktora uzywamy codziennie, bedzie naszym lacznikiem z Internetem -- pamietajmy jednak ze nikt inny w naszym domu czy biurze nie bedzie w stanie korzystac z telefonu gdy my komunikujemy sie z Siecia. Modem jest swojego rodzaju tlumaczem pomiedzy komputerem a systemem telefonicznym. Potrzebujemy go, gdyz komputery i systemy telefoniczne przetwarzaja i przekazuja dane lub informacje za pomoca dwoch roznych i nierozumiejacych sie metod. Komputery mowia jezykiem cyfrowym, to znaczy przechowuja i przetwarzaja informacje za pomoca ciagow liczbowych. Siec telefoniczna posluguje sie sygnalami analogowymi, ktore na oscyloskopie wygladaja jak ciag fal. Gdy nasz komputer jest gotowy do przeslania danych do drugiego komputera za pomoca kabla telefonicznego, modem przeksztalca liczby komputera na fale (ktore brzmia jak masa zgrzytow) -- moduluje je. Z kolei kiedy fale danych docieraja do modemu z zewnatrz, ten przeksztalca je na liczby zrozumiale przez nasz komputer demodulujac fale. Coraz czesciej nabywamy komputery z zainstalowanymi juz modemami. Jezeli nasz komputer go nie ma, musimy zastanowic sie jak szybki modem jest nam potrzebny. Predkosc modemu okreslana jest za pomoca jednostki zwanej bps. Jeden bps oznacza ze modem moze przeslac w przyblizeniu jeden bit na sekunde. Im wyzszy bps, tym szybciej modem moze wysylac lub przyjmowac informacje. Jedna litera lub znak sklada sie z osmiu bitow. Mozemy obecnie kupic modemy o predkosci 2400bps za okolo 100 zlotych -- wiekszosc z nich sa to faksmodemy, potrafia one wysylac i odbierac faksy. Startujac od 350 zlotych mozemy zakupic modem o szybkosci 14.400 (a nawet szybszy uzywajacy specjalnej metody kompresji). Jezeli myslimy o uzywaniu Sieci do przesylania duzej ilosci plikow, to oplaca sie szybszy modem. Zredukuje on znacznie ilosc czasu potrzebna na transfer plikow, a tym samym obnizy wysokosc rachunku telefonicznego. Warto rowniez zwrocic uwage na to czy modem jest homologowany, czyli czy posiada atest zgodnosci z polskimi urzadzeniami telekomunikacyjnymi. Podobnie jak komputer, modem bedzie bezuzyteczny bez programu mowiacemu mu jak pracowac. Wiekszosc modemow jest obecnie zaopatrzonych w latwe do instalacji programy, ktore pozwola nam nie tylko polaczyc sie z Internetem ale takze z tak zwanymi bulletin-board system a takze z wieloma systemami komercyjnymi jak na przyklad CompuServe. Wyprobujmy program. Jezeli stwierdzimy ze jest on za trudny w uzyciu czy zrozumieniu, bedziemy musieli odbyc spacer do sklepu aby znalezc lepszy. Mozemy wydac wiele setek na super program komunikacyjny, ale jezeli nie mamy jakichs wyspecjalizowanych potrzeb, bedzie to wyrzucanie pieniedzy w bloto. Z posrod podstawowych parametrow jakimi charakteryzuja sie modemy szczegolna uwage nalezy zwrocic na zestaw "protokolow" (wiecej o nich za chwile) przeznaczonych do transferu plikow z lub do Sieci, a takze pisanie "skryptow" umozliwiajacych automatyzacje takich operacji jak login na tak zwanym hoscie (host to nasz gospodarz, komputer z ktorym laczymy sie aby wykorzystac jego zasoby, czesto nazywany komputerem odleglym, system glownym lub komputerem centralnym). Kupujac modem i program, powinnismy zapytac sie sprzedawcy o szczegoly instalacji i obslugi. Jezeli nie jest on w stanie nam pomoc, poszukajmy innego sprzedawcy. Ta droga unikniemy chwil zniechecen, a takze zaczniemy cwiczyc podstawowa zasade Internetu: "Pytaj. Ludzie wiedza". W uzupelnieniu do programu dolaczonego do naszego modemu kupic mozemy takze specjalne zestawy programow umozliwiajacych co najmniej dostep do Internetu, jezeli uzywamy Windows lub posiadamy Macintosh. Niektore z nich moga wspolpracowac tylko z konkretnym wezlem, inne z wezlami ktore sobie sami wybierzemy. Zestawy te maja swoje wady i zalety, przygladniemy sie im blizej w Rozdziale 9. Przewodnik jest raczej przeznaczony dla ludzi uzywajacych starszych typow programow takich jak Procomm, Crosstalk i Zterm, lecz nawet jezeli uzywamy jeden z nowszych zestawow dostepu do Internetu, dobrze jest wiedziec o tym co opisujemy w dalszych rozdzialach (nigdy nie wiadomo czy nie bedziemy mieli do dyspozycji komputera wyposazonego tylko w MS-Dos). Aby w pelni wykorzystac Siec, bedziemy musieli poswiecic kilka chwil na przeczytanie opisu naszego programu. Jest kilka rzeczy na ktore warto zwrocic uwage: wylapywanie ekranu (po angielsku "screen capturing" lub "screen dumping"), logging, jak zmieniac protokoly i emulacje terminala. Waznym jest rowniez aby wiedziec jak plik, ktory utworzylismy w edytorze tekstu, np. WordPerfect, przeksztalcic na plik "ASCII" lub tekstowy, co pozwoli nam na wymiane wiadomosci z innymi uzytkownikami Sieci. Uzywajac programu komunikacyjnego powinnismy byc w stanie dokonywac transferu danych w obie strony: z naszego komputera do jakiegos systemu w Sieci (upload) lub tez odwrotnie, odzyskac plik skads w Sieci i zapamietac go w naszym komputerze (download). Generalnie wszytko w cyberprzestrzeni porusza sie w gore do Sieci i w dol do nas. Nasz program powinien dysponowac kilkoma "protokolami" uzywanymi w transferach. Protokoly te sa tak zaprojektowane, aby zaklocenia lini telefonicznej nie byly przyczyna bledow znieksztalcajacych przesylane informacje. Upraszczajac, gdy uzywamy protokolu, przesylamy plik podzielony na bloki. Po przeslaniu kazdego z nich, nasz komputer oraz Siec porownuja to co zostalo wyslane i to co otrzymalismy. Jezeli porownanie daje wynik negatywny, Siec i komputer przesylaja bledny blok ponownie, powtarzajac te operacje kilkakrotnie az do uzyskania pelnej zgodnosci w obu wersjach. Jezeli po wielokrotnych probach bloki nadal sie roznia, program albo wyswietla komunikat o bledzie albo zawiesza sie (teraz mamy okazje przeczytania w opisie naszego komputera jak dokonac tzw. re-boot). Nalezy oczywiscie sprobowac sciagnac plik ponownie. Jezeli po pieciu probach mamy w dalszym ciagu problemy, oznacza to, ze cos jest nie tak z a) plikiem; b) linia telefoniczna; c) systemem z ktorym mamy polaczenie; lub d) z naszym komputerem. Od czasu do czasu bedziemy chcieli zapamietac do pozniejszego wykorzystania cos co Siec wyswietla na monitorze -- wskazowke, szczegolnie dowcipna uwage, cos o czym chcemy napisac do naszego senatora, cokolwiek. W tym momencie uzyjemy wylapywacz ekranu albo logging. Gdy nakazemy programowi komunikacyjnemu wylapac ekran, otwiera on plik na dysku (zazwyczaj w tym samym katalogu lub folderze uzywanym przez program) i laduje tam wszystko co widzimy w danym momencie na ekranie monitora. Logging pracuje nieco inaczej. Gdy wydajemy polecenie loggingu, to oznacza to, ze nakazujemy programowi komunikacyjnemu aby otworzyl plik (znowu zazwyczaj w tym samym katalogu lub folderze uzywanym przez program) i nadal mu nazwe. Nastepnie tak dlugo jak tego nie skasujemy, wszystko co jest wyswietlone na ekranie, znak po znaku, bedzie rowniez skopiowane do zbioru, podobne to jest do nagrywania na tasmie magnetowidowej. Metoda ta bedzie bardzo uzyteczna gdy wyswietlamy dlugie dokumenty zajmujace wiele stron -- uzywajac lapacza ekranu musielibysmy powtorzyc ta sama komende dla kazdego ekranu. Emulacja terminala nazywamy procedure za pomoca ktorej nasz komputer nasladuje lub emuluje metody wyswietlania informacji na ekranie innych komputerow lub akceptowania polecen pisanych na klawiaturze. Generalnie wiekszosc systemow w Sieci uzywa standardu o nazwie VT100. Na szczescie prawie wszystkie programy komunikacyjne znajdujace sie obecnie na rynku akceptuja ten standard -- musimy sie upewnic, czy nasz program potrafi sie nim rowniez poslugiwac. Musimy takze wiedziec cos niecos o protokolach. Jest kilka roznych sposobow w jaki komputery przesylaja kody znakow. Na szczescie mamy tylko dwa protokoly z ktorymi najprawdopodobnie bedziemy mieli do czynienia: 8-1-N (co znaczy "8 bitow, 1 bit stopu, nieparzysty - brrr...) oraz 7-1-E (7 bitow, 1 bit stopu, parzysty). ======================================================================== Od tlumaczy: Definicja protokolu w powyzszym akapicie moze powodowac pewne nieporozumienia. Parametry o ktorych mowa charakteryzuja sposob w jaki konfigurujemy port ktorego uzywa modem. W programach komunikacyjnych opcje nazwane "Port Setup", "Port Parameters" lub podobnie, pozwalaja na ich ustawienie. Protokolami natomiast nazywa sie podprogramy, ktore wykonuja zadanie przesylania i czesto weryfikacji plikow, na przyklad Kermit, Xmodem, Zmodem i popularny w Internecie FTP o ktorym znajdziemy wyczerpujace informacje w dalszym ciagu przewodnika. ======================================================================== Ustawienie 7-1-E jest dzisiaj stosunkowo rzadkie, za wyjatkiem starszych systemow, uzywa go na przyklad CompuServe (ktory, w momencie gdy to piszemy, nie oferuje jednakze pelnego dostepu do Internetu). Co zrobic, gdy nie wiemy z jakim systemem bedziemy sie laczyc? Sprobujmy ktoregokolwiek z powyzszych protokolow. Jezeli to co zostalo wyswietlone na ekranie przypomina pijacka czkawke komputera, bedziemy musieli zmienic protokol. W niektorych przypadkach da sie to zrobic bez przerywania polaczenia, w innych nalezy rozlaczyc sie, zmienic parametry i sprobowac jeszcze raz. Jest rowniez prawdopodobne, ze masz modem nie moze dogadac sie z modemem na drugim koncu kabla co do wspolnej predkosci przesylania danych. Dlatego tez zmiana tego parametru jest nastepnym krokiem, ktory powinnismy zrobic jezeli zaden z protokolow nie daje oczekiwanych efektow. Pamietajmy jednak o maksymalnej predkosci z jaka nasz modem moze sie porozumiewac ze swiatem zewnetrznym i nie przekraczajmy tego limitu. Ponadto nie bojmy sie, nie mozemy zepsuc niczego. Jezeli cos jest zle, to prawdopobnie tak jest. Zmienmy parametry i sprobujmy jeszcze raz. Nic sie nie nauczymy nie probujac, nawet popelniajac raz po raz bledy. To sa podstawy. A teraz hop do Sieci. 1.2 START! Dawniej tylko ci, ktorzy studiowali lub pracowali w instytucjach bezposrednio podlaczonych do sieci, mogli polaczyc sie ze swiatem. Dzisiaj jednakze, niezwykle szybko rosnaca liczba ogolno-dostepnych serwerow umozliwia dostep kazdemu chetnemu. W Stanach Zjednoczonych serwery takie mozna znalezc w wiekszych miastach wielu stanow, a kilka systemow ulatwia dostep na terenie calego kraju. Istnieja dwa podstawowe rodzaje tego typu serwerow (hostow). Pierwszy zapewnia tak zwane konta dial-up. Aby sie z nim polaczyc, potrzebujemy prostego programu komunikacyjnego (w rodzaju tego, ktory dostalismy razem z modemem). W momencie uzyskania polaczenia mozg naszego komputera zapada w letarg -- praktycznie cala nasza wspolpraca z Internetem odbywac sie bedzie za posrednictwem programow zainstalowanych na komputerze odleglym. Drugi znany jest jako wezel SLIP lub PPP (SLIP i PPP sa dwoma typami standardow komunikacyjnych stosowanych w polaczeniach z Internetem). Ten rodzaj wezlow dziala glownie jako bramka wejsciowa dla naszego komputera. Serwer przekazuje informacje (powiedzmy e-mail lub grafike), a nasz komputer musi sam to zinterpretowac. Do tego sluza zestawy programow o ktorych byla mowa wczesniej (i bedziemy mowic o nich nieco wiecej w rozdziale 9). Czesc wezlow prowadzonych jest przez kompanie komercyjne, pozostale przez organizacje "niedochodowe". Niektore ogolno-dostepne systemy sa bezplatne. Innym trzeba placic raz na miesiac lub rok za nielimitowany dostep. Czesc liczy sobie za kazda godzine. Zazwyczaj w systemach platnych mamy mozliwosc podlaczenia sie i nastepnie uiszczenia oplat za pomoca karty kredytowej. Niektore pozwalaja nam takze na utworzenie systemu rozrachunkowego, jezeli wolimy placic za pomoca czeku. Koszt powinien byc tylko jednym z czynnikow, ktory powinnismy miec na uwadze wybierajac hosta, szczegolnie gdy mieszkamy w regionie majacym wiecej niz jeden. Wiekszosc systemow pozwala nam na blizsze zapoznanie sie z otoczeniem zanim sie zapiszemy. Jaki jest zakres ich uslug? Jak latwo obslugiwac jest kazdy z nich? Jaki rodzaj poparcia i pomocy administratorzy systemow moga nam udzielic? Dwa ostatnie pytania sa szczegolnie wazne, poniewaz wiele wezlow nie dostarcza zadnego interfejsu, tzn. programu ulatwiajacego poruszanie sie w systemie operacyjnym; gdy sie polaczymy wszystko co mamy do dyspozycji to na przyklad system operacyjny Unix. Jezeli znamy Unix lub mamy zamiar nauczyc sie jak go obslugiwac, system ten oferuje nam fenomenalne mozliwosci - oprocz dostepu do Sieci umozliwia nam on wykonywanie wszystkiego poczynajac na kompilowaniu naszych wlasnych programow, a na graniu gier konczac. Jezeli jednak nie mamy ochoty uczyc sie Unix-a, sa inne ogolno dostepne systemy, ktore posluguja sie tzw. menu (takie same jak w restauracjach; pokazywana jest nam lista z ktorej wybieramy sobie na co mamy ochote), albo tez takie ktore oddaja nam do dyspozycji interfejs bedacy o wiele latwiejszy do opanowania niz zwiezly Unix (na szczescie nawet w Unix-ie istnieja sposoby redukujace kontakt z jego komendami, jak zobaczymy to w dalszych rozdzialach). Niektore systemy maja rowniez swoje unikalne uslugi lokalne, od rozleglych konferencji (grup dyskusyjnych) do ogromnych bibliotek plikow. 1.3 OGOLNO DOSTEPNE WEZLY INTERNETU Po uzyskaniu polaczenia za pomoca naszego programu komunikacyjnego z jednym z takich wezlow mozliwe sa dwa przypadki. Albo zobaczymy na ekranie cos co niektorzy nazywaja hebrajszczyzna (ale nia nie jest) albo tez bedziemy poproszeni o wpisanie sie do systemu (tzw. log in lub log on). Jezeli bedziemy widzieli hebrajszczyzne to najprawdopodniej musimy zmienic parametry programu (na 7-1-E lub 8-1-P w zaleznosci jakie jest aktualne). Powinnismy sie zatem rozlaczyc (dokumentacja naszego modemu powinna wyjasnic ten krok), dokonac zmian i wykrecic numer jeszcze raz. Gdy dostaniemy polaczenie bedziemy mogli przeczytac komunikat podobny do ponizszego: Welcome to THE WORLD Public Access UNIX for the '90s Login as 'new' if you do not have an account login: Ostatni wiersz jest tak zwanym prompt-em, ktory zaprasza nas do zrobienia czegos. Poniewaz dzwonimy po raz pierwszy wystukajmy new i uderzmy (ale delikatnie) ENTER (co najmniej na tym systemie, kazdy ma inna procedure dla nowych uzytkownikow). Czesto gdy system goszczacy nas prosi o napisanie czegos, to cos jest ujete w cudzyslowie (np. "new"). Nie pisz znakow cudzyslowu. Powtarzamy: nie pisz znakow cudzyslowu. To co zobaczymy nastepnie zalezy od systemu, ale na ogol bedzie skladalo sie z informacji o oplatach i uslugach (mozemy wlaczyc logging naszego programu aby zapamietac w pliku te informacje). System najprawdopodobniej zapyta sie nas czy chcemy otworzyc teraz nowe konto, czy tez wolimy rozgladnac sie w nowym otoczeniu. Bedziemy rowniez poproszeni o podanie naszego imienia uzytkownika (tzw. user name). Nie jest to nasze pelne imie i nazwisko, ale jednowyrazowe imie ktore chcemy uzywac po polaczeniu (bedac online). Moze to byc kazda kombinacja malych liter i cyfr. Wielu uzywa pierwsza litere imienia i nazwisko (np. "jdoe"); imie i ostatnia litere nazwiska (np. "johnd"); lub tez tylko pierwszych liter imion i nazwiska ("jxd"). Inni uzywaja zdrobnien. Powinnismy pomyslec o tym przez kilka chwil, poniewaz imie uzytkownika bedzie czescia naszego adresu uzywanego przez poczte elektroniczna (e-mail, wiecej o adresach i poczcie w rozdziale 2). Wyjatkiem sa tak zwane Free-Net (bezplatne sieci), ktore wszystkie przydzielaja uzytkownikom imiona skladajace sie z gory narzuconego ciagu liter i cyfr. Jestesmy nareszcie w Sieci. Ogladnijmy sobie system. Zobaczmy czy znajdziemy jakiekolwiek pliki sluzace do udzielenia nam pomocy (tzw. help). Jezeli jest to system oparty na menu, wybierzmy rozne opcje aby zobaczyc co sie stanie (i jezeli zobaczymy tylko prompt, napiszmy "help" a nastepnie przeczytajmy wyswietlone informacje). Pamietajmy: nie mozemy nic popsuc. Im wiecej bedziemy sie bawic, tym swobodniej bedziemy sie czuli. Ponizej znalezc mozemy listy ogolnie dostepnych wezlow Internetu, ktorych systemy komputerowe oferuja nam dostep do sieci. Pierwsza lista jest lista wezlow w Ameryce Polnocnej, druga w reszcie swiata. Wszystkie oferuja poczte elektroniczna i Usenet (konferencje miedzynarodowe). Dodatkowo oferuja one: FTP: (File-transfer protocol) protokol transferu plikow - dostep do setek bibliotek komputerowych (wszystko od programow komputerowych poprzez dokumenty historyczne do tekstow piosenek). Bedziemy mogli sciagnac pliki z Sieci do naszego wlasnego komputera. Telnet: Dostep do baz danych, skomputeryzowanych katalogow bibliotecznych, komunikatow pogody i innych uslugi informacyjnych, jak rowniez gier w czasie rzeczywistym (online) ktore pozwola nam na wspolzawodniczenie z graczami na calym swiecie. Dodatkowe serwisy ktore moga byc oferowane to: Lynx: Latwy w uzyciu interfejs do zasobow swiatowej pajeczyny (WWW). WAIS: (Wide-area Information Server) - program potrafiacy przeszukiwac dziesiatki baz danych w czasie jednej sesji. Gopher: (Swistak) - Program ulatwiajacy nam dostep do dziesiatek baz danych i uslug za posrednictwem menu. Moze byc on rowniez uzywany do kopiowania plikow tekstowych i programow do naszej skrzynki pocztowej (mailbox). IRC: (Internet Relay Chat - Internetowski Posrednik Rozmow) - pozwala za pomoca klawiatury prowadzic "rozmowy" na zywo z ludzmi na calym swiecie. SLIP/PPP - Potrzebowac go bedziemy jezeli chcemy rozmawiac z Internetem bezposrednio na naszym komputerze. Czesto jest drozszy od standardowych uslug. Nawet jezeli na naszym wezle nie mamy do dyspozycji ktoregos z powyzszych serwisow, to bedziemy mogli uzyskac dostep do wielu z nich za pomoca tzw. telnetu (rozdzial 6). Na liscie ponizej zaznaczono wezly udostepniajace nam menu; jezeli nie jest to zaznaczone, musimy przygotowac sie na szerokie wody Unix-a (cos w rodzaju DOS-u z dyplomem szkoly pomaturalnej). Niektore wezly osiagalne sa w calym kraju (USA - przyp. tlumacza) poprzez krajowe sieci danych takie jak CompuServe Packet Network i SprintNet. Pamietac nalezy ze podane oplaty moga sie zmienic. Wiele wezlow wymaga od nowych lub potencjalnych uzytkownikow aby wpisywali sie w pewien szczegolny sposob w czasie pierwszego polaczenia; lista podaje imiona ktore bedziemy uzywali w takich wypadkach. 1.4 WEZLY W AMERYCE POLNOCNEJ ALABAMA Huntsville. Nuance. Zadzwon na podany nizej numer aby uzyskac numer telefoniczny BBS-u. $35 zalozenie konta; $25 miesiecznie. Tel.: (205) 533-4296. ALASKA Anchorage. University of Alaska Southeast, Tundra Services, (907) 789- 1314; ma rowniez dostepne wezly w kilku innych miastach. $20 miesiecznie. Tel.: (907) 465-6453. ALBERTA Edmonton. PUCNet Computer Connections, (403) 484-5640. Wpisz sie jako: guest. $10 za zalozenie konta; $25 za 20 godzin miesiecznie plus $6.25 za godzine dostepu do ftp lub telnet-u. Tel: (403) 448-1901. ARIZONA Tucson. Data Basics, (602) 721-5887. $25 na mieciac lub $180 na rok. Tel: (602) 721-1988. Phoenix/Tucson. Internet Direct, (602) 274-9600 (Phoenix); (602) 321- 9600 (Tucson). Wpisz sie jako: guest. $20 miesiecznie. Tel.: (602) 274-0100 (Phoenix); (602) 324-0100 (Tucson). BRYTYJSKA KOLUMBIA Victoria. Victoria Free-Net, (604) 595-2300. Menu. Dostep do wszystkich serwisow po wypelnieniu formularzy. Uzytkownicy moga polaczyc sie z innymi systemami Free-Net w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych. Bezplatny. Wpisz sie jako: guest. Tel.: (604) 389-6026. KALIFORNIA Berkeley. Community ConneXion, (510) 549-1383. Wpisz sie jako: guest. $10 miesiecznie. Tel.: (510) 841-2014. Berkeley. Holonet. Menu. Bezplatny okres probny, numer modemu (510) 704-1058. Zadzwon na podany ponizej telefon po inforamcje i numery lokalne. $60 rocznie za lokalny dostep, $2 za godzine poza godzinami szczytu. Tel.: (510) 704-0160. Concord/Walnut Creek. CCnet. Unix i menu. Numer modemu (510) 988- 7140. $15 za zalozenie konta. Jednolita oplata $18 miesiecznie, nielimitowany dostep, oplaty za pomoca karty kredytowej. Tel.: (510) 988-0680. Cupertino. Portal. Unix i menu. (408) 725-0561 (2400 bps); (408) 973- 8091 (9600/14,400 bps). $19.95 zalozenie konta, $19.95 miesiecznie. Tel.: (408) 973-9111. Cupertino. Aimnet. (408) 366-9000 (Cupertino); (415) 610-8625 (Belmont); (510) 227-8730 (Pleasanton); (415) 288-9720 (San Francisco). $20 zalozenie konta i $20 miesiecznie; $25 instalacja i $20 miesiecznie za SLIP/PPP. Tel.: (408) 257-0900. Irvine. Dial N' CERF. Zobacz pod San Diego. Los Angeles/Orange County. Kaiwan Public Access Internet, (714) 539- 5726; (310) 527-7358. $15 wpisowe; $11 miesiecznie (karta kredytowa). Tel.: (714) 638-2139. Los Angeles. Dial N' CERF. Zobacz pod San Diego. Oakland. Dial N' CERF. Zobacz pod San Diego. Pasadena. Dial N' CERF Zobacz pod San Diego. Palo Alto. Institute for Global Communications., (415) 322-0284. Unix. Lokalne grupy dyskusyjne na tematy ochrony srodowiska i pokoju. Wpisz sie jako: new. $10 miesiecznie i $3 za godzine po pierwszej godzinie. Tel.: (415) 442-0220. San Diego. Dial N' CERF USA, prowadzone przez California Education and Research Federation. Posiada lokalne numery modemow w San Diego, Los Angeles, Oakland, Pasadena i Irvine. Po dokladniejsze informacje dzwon na (800) 876-CERF lub (619) 534-5087. $50 zalozenie konta; $20 miesiecznie plus $5 za godzine ($3 podczas weekendu). Tel.: (800) 876-2373. San Diego. CTS Network Services, (619) 637-3660. Wpisz sie jako: help. $15 zalozenie konta, miesieczna oplata od $10 do $23 w zaleznosci od typu uzywanych uslug. Tel.: (619) 637-3637. San Diego. Cyberspace Station, (619) 634-1376. Unix. Wpisz sie jako: guest. Oplaty: $10 zalozenie konta; $15 miesiecznie lub $60 za szesc miesiecy. San Francisco. Pathways, zadzwon na podany ponizej telefon po numer modemu. Menu. $25 zalozenie konta; $8 miesiecznie i $3 za godzine. Tel.: (415) 346-4188. San Jose. Netcom, (510) 865-9004 lub 426-6610; (408) 241-9760; (415) 424-0131, do 9600 bps. Unix lub interfejs graficzny. Wpisz sie jako: guest. $15 zalozenia konta i potem $17.50 miesiecznie za nieograniczony dostep placac karta kredytowa, w przeciwnym wypadku $19.50 miesiecznie). Tel.: (408) 554-UNIX. San Jose. A2i, (408) 293-9010. Wpisz sie jako: guest. $20 miesiecznie; $45 za trzy miesiace; $72 za szesc miesiecy. Sausalito. The Whole Earth 'Lectronic Link (WELL), (415) 332-6106. Uzywa srednio trudnego programu Picospan , ktory jest rodzajem krzyzowki pomiedzy Unix-em i menu. Nowi uzytkownicy otrzymuja wydrukowany podrecznik. Ponad 200 konferencji WELL-a. Wpisz sie jako: newuser. $15 miesiecznie plus $2 za godzine. Dostep na terenie calego kraju (USA -przyp. tlumacza) poprzez CompuServe Packet Network za dodatkowe $4.50 za godzine. Tel.: (415) 332-4335. Nagrane komunikaty o aktualnym statusie systemu: (800) 326-8354 (tylko kontynentalne U.S.A.). KOLORADO Colorado Springs/Denver. CNS, (719) 570-1700 (Colorado Springs); (303) 758-2656 (Denver). Localny kalendarz imprez i komunikaty narciarski i gieldowy. Uzytkownicy moga wybierac miedzy menu i Unix-em. Wpisz sie jako: new. $35 zalozenie konta; $2.75 za godzine (minimalna oplata $10 miesiecznie). Tel.: (719) 592-1240. Colorado Springs. Old Colorado City Communications, (719)632-4111. Wpisz sie jako: newuser. $25 miesiecznie. Tel.: (719) 632-4848. Denver. Denver Free-Net, (303) 270-4865. Menu. Wypelnienie formularza wymagane dla uzyskania pelnego dostepu do wszystkich uslug. Uzytkownicy moga sie laczyc z innymi wezlami Free-Net na terenie kraju (USA - przyp. tlumacza). Bezplatne. Wpisz sie jako: guest. Golden. Colorado SuperNet. Dostepne tylko dla mieszkancow stanu Kolorado. Localne numery modemow w kilku miastach Kolorado. Dzwon na podany nizej numer aby je uzyskac. $3 za godzine ($1 za godzine pomiedzy polnoca a szosta rano); jednorazowa oplata $20 za zalozenie konta. Tel.: (303) 273-3471. CONNECTICUT Middlefield. Connix, (203) 349-1176. $20 zalozenie konta; $2 za godzine z minimum $10 miesiecznie lub $20 za 20 godzin miesiecznie. SLIP kosztuje $25 za 20 godzin miesiecznie plus $25 instalacja. Tel.: (203) 349-7059. DELAWARE Middletown. Systems Solutions, (302) 378-1881. $20 za zalozenie konta; $25 miesiecznie za pelny dostep do Internetu. Tel: (800) 331-1386 FLORYDA Broward County. SEFLIN Free-Net, (305) 357-7318. Menu. Bezplatne. Uzytkownicy moga polaczyc sie z innymi serwerami Free-Netu. Tel.: (305) 357-7318. Clearwater. Intelligence Network Online. Zadzwon na ponizej poddany telefon po numer modemu. $29 zalozenie konta; $29 miesiecznie. Tel.: (813) 442-0114. Deerfield Beach/Miami/Tampa/Orlando. CyberGate. $17.50 miesiecznie; $29.50 miesiecznie za 25 godzin dostepu za pomoca SLIP/PPP (plus $50 instalacja). Tel.: (305) 428-GATE lub (800) NET GATE poza rejonem 305. Southeast Florida. Satelnet, (305) 434-7340. Wypelniaj polecenia w czasie logowania sie aby zalozyc konto. $17 miesiecznie lub $60 za cztery miesiace. Tallahassee. Symnet, (904) 385-8177. Menu lub Unix. $15 miesiecznie lub szesc miesiecy za $75. SLIP: $30 instalacja i $30 za 30 godzin miesiecznie. Tel.: (904) 385-1061. Talahassee. Talahassee Free-Net, (904) 488-5056. Menu. Wypelnienie rejestracji wymagane jest do uzyskania pelnego dostepu. Umozliwia polaczenie z innymi wezlami Free-Net znajdujacymi sie w USA. Tel: (904) 488-5056. GEORGIA Atlanta. Netcom, (303) 758-0101. Zobacz San Jose, KALIFORNIA, gdzie podane sa informacje o oplatach. ILLINOIS Champaign. Prarienet Free-Net, (217) 255-9000. Menu. Wpisz sie jako: visitor. Bezplatny dla mieszkancow stanu Illinois; $25 rocznie dla innych. Tel: (217) 244-1962. Chicago. WorldWide Access, (312) 282-8605. Oplaty: $19.50 miesiecznie; $25 miesiecznie za dostep za pomoca SLIP/PPP. Tel.: (708) 367-1870. Chicago. MCSNet, (312) 248-0900. $25 miesiecznie lub $65 za trzy miesiace i nielimitowany dostep; $30 za trzy miesiace za 15 godzin na miesiac. Tel: (312) 248-UNIX. Naperville/Hoffman Estates. XNet. (708) 983-6435 (Naperville); (708) 882-1101. $45 za trzy miesiace lub $75 za szesc miesiecy. Tel.: (708) 983-6064. Peoria. Peoria Free-Net, (309) 674-1100. Podobny do Cleveland Free-Net (zobacz Ohio, ponizej). Uzytkownicy moga sie podlaczyc do wiekszych wezlow w Cleveland, aby uzyskac dostep do Usenet-u i innych uslug. Sa takze ogolnodostepne terminale Peorii uzywajace Free-Net w licznych regionalnych bibliotekach, budynkach rzadowych i centrach emerytow. Dzwon na nizej podany numer w celu uzyskania adresow. Wypelnienie formularza wymagane jest w celu uzyskania pelnego dostepu (wlaczajac dostep do e-mail). Bezplatny. Tel: (309) 677-2544. Vernon Hills. WorldWide Access, (708) 367-1871. Oplaty: $19.50 miesiecznie; $25 za dostep za pomoca SLIP/PPP. Tel.: (708) 367-1870. MARYLAND Baltimore. Digital Express, (410) 766-1855; (301) 220-0462; (714) 377- 9784. Wpisz sie jako: new. $20 za zalozenie konta; $25 miesiecznie lub $250 rocznie. Tel: (800 969-9090. Baltimore. Clarknet, (410) 730-9786; (410) 995-0271; (301) 596-1626; (301) 854-0446. Wpisz sie jako: guest. $23 miesiecznie, $126 za szesc miesiecy lub $228 rocznie. Tel: (410) 730-9765. MASSACHUSETTS Bedford. The Internet Access Company, (617) 275-0331. Po uzyskaniu polaczenia po raz pierwszy odpowiadaj na polecenia systemu. $20 za zalozenie konta; $19.50 miesiecznie. Tel: (617) 275-2221. Brookline. The World, (617) 739-9753. Wpisz sie jako: new. $5 miesiecznie plus $2 za godzine lub $20 za 20 godzin miesiecznie. Posiada takze lokalne numery w Lowell i Westboro. Dostepne na terenie calego USA korzystajac z CompuServe Packet Network za dodatkowe $5.60 za godzine. Tel: (617) 739-0202. Lynn. North Shore Access, (617) 593-4557. Wpisz sie jako: new. $10 za 10 godzin miesiecznie; potem $1 za godzine. Tel: (617) 593-3110. Shrewsbury/Worcester. NovaLink, (508) 754-4009. Wpisz sie jako: info. $12.95 wpisowego (darmo dwie pierwsze godziny); $9.95 miesiecznie (5 godzin w czasie dnia), potem $1.80 za godzine. Tel: (800) 274-2814. MICHIGAN Ann Arbor. MSEN. Zadzwon na podany ponizej telefon po numer modemu. Unix. Oplaty: $20 zalozenie konta; $20 miesiecznie. Tel: (313) 998-4562. Ann Arbor. Michnet. Posiada localne numery modemow w kilku miejscowosciach Michigan. Zadzwon na podany nizej numer. $35 miesiecznie plus jednorazowo $40 za zalozenie konta. Dodatkowa sieciowa oplata za dostep z numerow z poza Michnet. Tel: (313) 764-9430. MISSOURI Springfield. Ozarks Regional Information Online Network, (417) 864- 6100. Wpisz sie jako: guest. Lokalne grupy dyskusyjne i informacje, dostep do wielu zasobow Internetu i innych wezlow Free-Net w USA i Kanadzie. Pelny dostep po wypelnieniu formularza rejestracyjnego. Bezplatny. Tel.: (417) 837-5050, ext. 15. Las Vegas. Evergreen Internet Express. Po numer modemu zadzwon na ponizszy telefon. $240 rocznie za nielimitowany dostep; $360 rocznie za nielimitowany dostep za pomoca SLIP/PPP. Tel.: (702) 361-2258. Las Vegas. @wizard.com, (702) 871-3102. Menu lub Unix. $14.95 za zalozenie konta, $25 miesiecznie. Tel.: (702) 871-4461. NOWA FUNLANDIA St.John's. Compusult Limited. Po numer modemu zadzwon na ponizszy telefon. $24.95 miesiecznie za 25 godzin; $3 za kazda dodatkowa godzine. Dostep za pomoca SLIP/PPP: $50 oplata instalacyjna; $24.95 miesiecznie. Tel.: (709) 745-7914; Fax: (709) 745-7927. NEW HAMPSHIRE Manchester. MV Communications, Inc. Zadzwon na nizej podany telefon aby uzyskac numery modemow. $5 miesiecznie mininum plus zmienne oplaty za godzine w zaleznosci od uzywanych uslug. Tel: (603) 429-2223. NEW JERSEY New Brunswick. Digital Express, (908) 937-9481. Wpisz sie jako: new. $20 za zalozenie konta; $25 miesiecznie lub $250 rocznie. Tel: (800) 969-9090. Wyckoff. NIC. Zadzwon na nizej podany telefon aby uzyskac numery modemow. Menu lub Unix. $10 zalozenie konta, $10 miesiecznie za 20 godzin lub $20 miesiecznie za 60 godzin. Tel.: (201) 934-1445. NEW YORK Buffalo. Buffalo Free-Net, (716) 645-3085. Wpisz sie jako: visitor. Lokalne grupy dyskusyjne i informacje, dostep do wielu zasobow Internetu i innych wezlow Free-Net w USA i Kanadzie. Pelny dostep po wypelnieniu formularza rejestracyjnego. Bezplatny. New York. Panix, (212) 787-3100. Unix lub menu. Wpisz sie jako: newuser. $40 za zalozenie konta; $19 miesiecznie lub $208 rocznie. Tel: (212) 877-4854. New York. Echo, (212) 989-8411. Unix, lecz z lokalnym programem grup dyskusyjnych. Wpisz sie jako: newuser. $19.95 ($13.75 uczniowie i emeryci) miesiecznie. Tel: (212) 255-3839. New York. MindVox, (212) 989-4141. Lokalne grupy dyskusyjne. Wpisz sie jako: guest. Przy oplatach za pomoca karty kredytowej $10 za zalozenie konta i potem $15 miesiecznie. Tel: (212) 989-2418. New York. Pipeline, (212) 267-8606 (9600 bps i szybciej); (212) 267- 7341 (2400 bps). Oferuje graficzny interfejs na Windows za $90. Wpisz sie jako: guest. $20 miesiecznie i $2 za godzine po pierwszych 20 godzinach lub $35 miesiecznie bez limitu czasowego. Tel: (212) 267-3636. New York. Maestro, (212) 240-9700. Wpisz sie jako: newuser. $12 miesiecznie lub $140 rocznie. Tel: (212) 240-9600. New York. Interport Communications, (212) 989-1258. Wpisz sie jako: newuser. $25 miesiecznie za 60 godzin. Tel.: (212) 989-1128. Rockland County. TZ-Link, (914) 353-4618, Menu lub Unix. Wpisz sie jako: guest i haslo: guest. $36 kwartalnie. Tel.: (914) 353-5443. Rye. WestNet Internet Services, (914) 967-7802. Wpisz sie jako: new. $45 kwartalnie; $150 rocznie. Tel.: (914) 967-7816. White Plains. Cloud 9 Internet, (914) 682-0384. Menu lub Unix. $45 kwartalnie lub $180 rocznie; $90 kwartalnie lub $360 rocznie za SLIP. Tel.: (914)682-0626. POLNOCNA KAROLINA Charlotte. Vnet Internet Access, (704) 347-8839; (919) 406-1544. Wpisz sie jako: new. $25 miesiecznie. Tel: (704) 374-0779. Raleigh. NandO Net. Dzwon po numer modemu. Menu. Dostep do archiwow Raleigh News i Observera. $30 miesiecznie za 5 lub mniej kont na dom. Tel.: (919) 836-2808. Triangle Research Park. Rock Concert Net. Zadzwon na nizej podany numer aby uzyskac numery modemow w roznych miastach Nowej Karoliny. $30 miesiecznie; jednorazowo $50 za zalozenie konta. Tel: (919) 248-1999. OHIO Cleveland. Cleveland Free-Net, (216) 368-3888. Rozporzadzenia Sadu Najwyzszego Ohio i USA, dokumenty historyczne, wiele lokalnych grup dyskusyjnych. Nalezy wypelnic formularz w celu uzyskania pelnego dostepu (z e-mail wlacznie). Bezplatny. Tel: (216) 368-8737. Cleveland. Wariat , (216) 481-9436 , (nie, to nie pomylka, tak naprawde nazywa sie ten wezel i jest prowadzony przez Polaka Zbigniewa Tyrlika). Unix lub menu. $20 za zalozenie konta; $35 miesiecznie. Tel: (216) 481-9428. Dayton. Freelance Systems Programming, (513) 258-7745. $20 za zalozenie konta; $1 za godzine. Tel: (513) 254-7246. Lorain. Lorain County Free-Net, (216) 277-2359 lub 366-9753. Uzytkownicy moga sie polaczyc z wiekszymi systemami w Cleveland udostepniajacymi wiekszy zakres uslug. Nalezy wypelnic formularz w celu uzyskania pelnego dostepu (wlaczajac e-mail). Bezplatny. Tel: (216) 366-4200. Medina. Medina Free-Net, (216) 723-6732, 225-6732 lub 335-6732. Uzytkownicy moga laczyc sie z wiekszymi wezlami Free-Net w Cleveland, aby korzystac z dodatkowych uslug. Nalezy wypelnic formularz w celu uzyskania pelnego dostepu (z e-mail wlacznie). Bezplatny. Youngstown. Youngstown Free-Net, (216) 742-3072. Uzytkownicy moga laczyc sie z systemem w Cleveland aby korzystac z uslug niedostepnych lokalnie. Nalezy wypelnic formularz w celu uzyskania pelnego dostepu (z e-mail wlacznie). Bezplatny. ONTARIO Ottawa. National Capital FreeNet, (613) 780-3733 lub (613) 564-3600. Bezplatny ale nalezy wypelnic formularz aby uzyskac pelny dostep do wszystkich uslug. Toronto. Internex Online, (416) 363-3783. Unix i menu. $40 rocznie za godzine dziennie. Tel: (416) 363-8676. Toronto. The Wire. Interfejs graficzny. Zadzwon na (416) 214-WIRE po oplaty i numery modemow. OREGON Portland. Agora, (503) 293-1772 (2400 bps), (503) 293-2059 (9600 bps lub szybciej). Wpisz sie jako: apply. $6 miesiecznie za godzine dziennie. Portland. Teleport, (503) 220-0636 (2400 bps); (503) 220-1016 (9600 i szybciej). Wpisz sie jako: new. $10 miesiecznie za godzine dziennie. Tel: (503) 223-4245. PENNSYLWANIA Pittsburgh. Telerama, (412) 481-5302. $6 za 10 godzin miesiecznie, 60 centow za kazda dodatkowa godzine. Tel: (412) 481-3505. QUEBEC Montreal. Communications Accessibles Montreal. Aby zalozyc konto zadzwon na nizej podany telefon. $25 miesiecznie za 10 godzin tygodniowo plus podatek. Tel: (514) 288-2581. RHODE ISLAND East Greenwich. IDS World Network, (401) 884-9002. Oprocz Usenet dodatkowo grupy dyskusyjne w sieciach Fidonet i RIME. $10 miesiecznie; $50 za szesc miesiecy; $100 rocznie. Providence/Seekonk. Anomaly, (401) 331-3706. $125 za szesc miesiecy lub $200 rocznie. Tzw. oplata edukacyjna $75 za szesc miesiecy lub $125 rocznie. Tel: (401) 273-4669. TEXAS Austin. RealTime Communications, (512) 459-4391. Wpisz sie jako: new. $80 za szesc miesiecy. Tel: (512) 451-0046. Dallas. Texas Metronet, (214) 705-2901; (817) 261-1127. Wpisz sie jako: info lub signup. Od $10 do $35 za zalozenie konta, w zaleznosci od zamawianych uslug; $10 to $45 miesiecznie w zaleznosci od zakresu uslug. Tel: (214) 705-2900 lub (817) 543-8756. Houston. The Black Box, (713) 480-2686. $21.65 miesiecznie. Tel: (713) 480-2684. UTAH Salt Lake City. XMission, (801) 539-0900 Tel.: (801) 539-0852. Menu i Unix. CSLIP/PPP bez dodatkowych oplat. $5 za pierwszy miesiac; $19 za natepne; $102 za szesc miesiecy. WIRGINIA Norfolk/Peninsula. Wyvern Technologies, (804) 627-1828 (Norfolk); (804) 886-0662 (Peninsula). $10 za zalozenie konta; $15 miesiecznie lub $144 rocznie. Tel: (804) 622-4289. WASZYNGTON, DC (Miasto) The Meta Network. Zadzwon na ponizszy numer aby uzyskac numery modemow. Grupa dyskusyjna Caucus, menu. $15 za zalozenie konta; $20 miesiecznie. Tel: (703) 243-6622. CapAccess, (202), 785-1523. Wpisz sie jako guest uzywajac hasla (password) visitor. System typu Free-Net (zobacz Cleveland, Ohio po wiecej informacji). Bezplatny. Tel: (202) 994-4245. Zobacz takze: liste Baltimore, MD w Digidal Express i Clarknet. Oba maja numery waszyngtonskie. WASZYNGTON (Stan) Seattle. Halcyon, (206) 382-6245. Uzytkownicy maja do wyboru menu i Unix. Wpisz sie jako: new. $10 za zalozenie konta; $60 kwartalnie lub $200 rocznie. Tel: (206) 955-1050. Seattle. Eskimo North, (206) 367-3837 (wszystkie predkosci), (206) 362- 6731 (9600/14.4K bps). $10 miesiecznie lub $96 rocznie. Tel: (206) 367- 7457. Seattle. Seattle Community Network, (206) 386-4140. Wpisz sie jako: visitor. Lokalne grupy dyskusyjne i informacje, dostep do wielu zasobow Internetu i innych wezlow Free-Net na terenie USA i Kanady. Pelny dostep po wypelnieniu formularza rejestracyjnego. Bezplatny. 1.5 WEZLY W EUROPIE I RESZTA SWIATA AUSTRALIA Canberra. InterConnect Australia. $95 oplata instalacyjna; $20 miesiecznie plus 15 centow za minute; $1 za megabajt sciagniety przez ftp. Po numery modemow dzwon pod 008 818 262 lub 03 528 2239. NEW SOUTH WALES Sydney. InterConnect Australia. Zobacz pod Canberra. Sydney. DIALix Services, (02) 948-6918, Wpisz sie jako: guest. $80 rocznie minimum; 1 cent za minute plus 1 cent za kazde 1,000 bajtow transmisji w Internecie. QUEENSLAND Brisbane. InterConnect Australia. Zobacz pod Canberra. SOUTH AUSTRALIA Adelaide. InterConnect Australia. Zobacz pod Canberra. Adelaide. APANA, (08) 373-5485, Wpisz sie jako: guest. $65 rocznie. VICTORIA Melbourne. InterConnect Australia. Zobacz pod Canberra. WESTERN AUSTRALIA Perth. InterConnect Australia. Zobacz pod Canberra. Perth. DIALix Services, (09) 244-3233, Wpisz sie jako: guest. $80 roczna minimalna oplata; 1 cent za minute plus 1 cent za kazde 1,000 bajtow transmisji w Internecie. NIEMCY Erlangen-Nuernburg. Free-Net Erlangen-Nuernburg, 09131-85-8111. Log on jako: guest. Lokalne grupy dyskusyjne i informacje, dostep do wielu zasobow internetowskich i innych wezlow Free-Net w USA i Kanadzie. Niemieckie i angielskie menu. Wymagane jest wypelnienie formularza rejestracyjnego w celu uzyskania pelnego dostepu. Oplata rejestracyjna: 2 marki. Tel.: 09131-85-2693. WLOCHY Mediolan. Galactica, 02/29.00.60.58 (do 2400 bps); 02/29.00.60.91 (do 14.4 Kbps). 24000 lirow miesiecznie; 71400 za trzy miesiace; 178500 rocznie, podatek (IVA) zawarty w cenie. Tel.: 02/29.00.61.50 Mediolan. Agora, (02) 48403680 (Zobacz pod Rzym). Pavia. Telnet, 0382 529121. Tel.: 0382 529751. Rzym. Agora, (06) 69920412, (06) 6990532 i (06) 69200112. Takze osiagalny poprzez ITAPAC: NUA 26430303, 26420265 (1200 bps). Tel.: 06 6991742/3 Rzym. MC-link Technimedia Srl, (06) 4180440 i (06) 4513900. ITAPAC: NUA 26410420. 216000 lirow rocznie, 72000 lirow kwartalnie. Tel.: 06 418921. WIELKA BRYTANIA Londyn. Demon Internet Systems, 44 (0)81 343 4848. 12.50 funtow za zalozenie konta; 10 miesiecznie lub 132.50 rocznie. Tel: 44 (0)81 349 0063 1.6 JEZELI W NASZYM MIESCIE NIE MA BEZPOSREDNIEGO DOSTEPU. Jezeli mieszkamy w regionie w ktorym nie ma ogolno dostepnego wezla, to mimo to jestesmy w stanie polaczyc sie z Siecia. Kilka serwisow w ogolnokrajowych sieciach takich jak CompuServe Packet Network i SprintNet posiada dziesiatki jezeli nie setki lokalnych osrodkow na terenie calego kraju (USA - przyp. tlumacza). Miedzy innymi sa to Holonet w Berkeley, Kalifornia, Portal w Cupertino, Kalifornia, WELL w Sausalito, Kalifornia, Dial 'N CERF w San Diego, Kalifornia, World in Brookline, Massachusetts, i Michnet w Ann Arbor, Michigan. Dial 'N CERF oferuje dostep za pomoca numeru 800 (bezplatne polaczenie telefoniczne - przyp. tlumacza). Oplaty beda wyzsze o od $2 do $12 za godzine powyzej podstawowych cen. Dokladna oplata zalezy od sieci, pory dnia i typu modemu jaki posiadamy. W celu uzyskania szczegolowych informacji nalezy skontaktowac sie z podanymi serwisami. Cztery inne systemy umozliwiaja dostep do Sieci uzytkownikom na terenie calego kraju: Delphi, z lokalizacja w Cambridge, Massachusetts, jest siecia dostepna dla kazdego, podobnie jak CompuServe lub America Online -- z tym ze oferuje abonentom dostep do uslug Internetu. Ceny: $3 miesiecznie za dostep do Internetu poza podstawowymi oplatami. Oplaty podstawowe ksztaltuja sie na nastepujacym poziomie: $10 miesiecznie za cztery godziny poza godzinami szczytu (poza godzinami pracy) miesiecznie i $4 za kazda dodatkowa godzine lub $20 za 20 godzin miesiecznie i $1.80 za kazda dodatkowa godzine. Po szczegolowe informacje dzwonic nalezy na (800) 695-4005. BIX (Byte Information Exchange) oferuje FTP, Telnet i e-mail w Internecie jako czesc ich podstawowych uslug. Wlascicielem jest firma o tej samej nazwie z siedziba w Delphi, takze oferuje 20 godzin dostepu za $20. Po szczegolowe informacje dzwonic nalezy na (800) 695-4775. PSI, w Reston, Wirginia, zapewnia wlascicielom komputerow IBM i klonow dostep do uslug Internetu na terenie calego USA za pomoca wielu lokalnych numerow. PSILink, ktory zapewnia dostep do e-mail, Usenet i ftp kosztuje $29 miesiecznie, plus jednorazowa oplata rejestracyjna $19. Potrzebny jest specjalny software, ale mozna go dostac bezplatnie od PSI. PSI's Global Dialup Service zapewnia dostep do telnetu za $39 miesiecznie plus jednorazowa oplata $39 za zalozenie konta. Po szczegolowe informacje dzwon na (800) 82PSI82 lub (703) 620-6651. NovX Systems Integration w Seattle, Waszyngton, oferuje pelny dostep do Internetu za pomoca numeru 800 (bezplatne polaczenie telefoniczne) osiagalnego na terenie Stanow Zjednoczonych. $24,95 za zalozenie konta, miesieczna oplata $19,95 plus $10,5 za kazda godzine. Po szczegolowe informacje dzwon na (206) 447-0800. 1.7 POCZATKI SIECI W latach szesdziesiatych naukowcy rozpoczeli eksperymenty w laczeniu komputerow za pomoca linii telefonicznych. Badania te finansowala agencja pod nazwa Advanced Research Projects Agency (ARPA) w Ministerstwie Obrony Stanow Zjednoczonych. Naukowcy agencji zamierzali sprawdzic czy komputery moga komunikowac sie za pomoca nowej metody zwanej wymiana pakietow (packet switching). W metodzie tej przesylane dane dzielone sa na male segmenty i kazdy z nich jest zaopatrzony w "adres docelowy". Pozwalalo to wielu uzytkownikom na uzywanie jednej i tej samej linii komunikacyjnej. Rownie waznym, z punktu widzenia ARPA, byla mozliwosc stworzenia sieci, ktore mogly automatycznie kierowac przeplywem danych w obwodzie utworzonym przez komputery. Celem agencji nie bylo stworzenie dzisiejszej miedzynarodowej spolecznosci komputerowej, lecz budowa sieci danych, ktora przetrwalaby atak nuklearny. Poprzednie sposoby budowy sieci wymagaly kabla laczacego wszystkie komputery w obwodzie, cos w rodzaju jednotorowej linii kolejowej. System wymiany pakietow pozwalal na utworzenie infostrady na ktorej ogromna ilosc pojazdow mogla uzywac tego samego pasa. Kazdy pakiet zaopatrzony byl w komputerowy rownowaznik mapy i pieczatki zegarowej, (time stamp) co pozwalalo na przeslanie go do celu i utworzonie tam komunikatu, ktory komputer lub czlowiek moglby uzyc. System ten pozwalal komputerom na wymiane danych, a naukowcom na przesylanie poczty elektronicznej czyli e-mail. Sama w sobie poczta elektroniczna byla rewolucja i oferowala mozliwosc wysylania listow z predkoscia porownywalna do konwersacji telefonicznej. W miare jak system pod nazwa ARPANet rozwijal sie, kilku pomyslowych studentow (i jeden uczen szkoly sredniej) stworzylo metode prowadzenia rozmow na zywo za pomoca komputera. Zapoczatkowalo to dyskusje naukowe, ktore wkrotce rozgalezily sie na praktycznie wszyskie dziedziny, gdy tylko ludzie zdali sobie sprawe z ogromnych mozliwosci stworzonych przez umiejetnosc komunikowania sie z setkami a nawet tysiacami w calym kraju. W latach siedemdziesiatych ARPA wspomagala prace nad ustaleniem zasad (protokolow) przesylania danych pomiedzy roznymi typami sieci komputerowych. Protokoly internet (od "internetworking") umozliwily powstanie ogolnoswiatowej Sieci, ktora ponad granicami panstw laczy wszystkie rodzaje komputerow. Pod koniec lat siedemdziesiatych zbudowano lacza miedzy ARPANet i jej odowiednikami w innych krajach. Swiat byl teraz opleciony komputerowa pajeczyna. W latach osiemdziesiatych network sieci, odtad znany jako Internet, rozwijal sie w fenomenalnym tempie. Setki, a potem tysiace uczelni, centrow naukowych i agencji rzadowych zaczely przylaczac swoje komputery do tej ogolnoswiatowej Sieci. Niektorzy pomyslowi hobbisci i firmy nie chcac placic wysokich cen (lub nie bedac w stanie zaspokoic niedostosowanych do nowej sytuacji przepisow rzadowych), nauczyli sie jak podlaczac swoje wlasne systemy do Internetu, czasami tylko po to by korzystac z poczty elektronicznej lub grup dyskusyjnych. Niektore z tych firm zaczely oferowac dostep innym. Obecnie kazdy kto posiada komputer i modem - a takze samozaparcie - moze otworzyc swoje okno na swiat. W latach dziewiecdziesiatych Siec nadal rosnie w postepie geometrycznym. Szacuje sie ze objetosc informacji transmitowanych przez siec rosnie 20 procent miesiecznie. W odpowiedzi na to rzad i inni uzytkownicy probuja w ciagu ostatnich lat rozbudowac sama Siec. Dawniej glowny szkielet (backbone) Sieci w USA przesylal dane z predkoscia 50000 bitow na sekunde. Okazalo sie to zbyt powolne ze wzgledu na bezustanne zwiekszanie sie ilosci transmitowanych danych i w ostatnich latach predkosc wzrosla do 1,5 milionow, a potem do 45 milionow bitow na sekunde. Nawet przed tym nim Siec byla zdolna osiagnac ta ostatnia szybkosc, eksperci starali sie znalezc sposob pozwalajacy przepompowywac dane z predkoscia do 2 miliardow bitow na sekunde - dostatecznie szybko aby wyslac Encyklopedie Britannica w ciagu sekundy lub dwoch. Inna powazna zmiana byl rozwoj serwisow komercyjnych zapewniajacych uslugi internetowe o predkosci porownywalnej do tej oferowanej przez systemy rzadowe. Tak wiec, poczatkowo niewielki rzadowy eksperyment przeksztalcil sie w wiekszosci w prywatny biznes. 1.8 JAK TO DZIALA Ogolnoswiatowa Siec jest w rzeczywistosci skomplikowana pajeczyna sieci regionalnych. Aby zrozumiec to, wyobrazmy sobie nowoczesna siec kontynentalnych superautostrad laczacych wielkie miasta. Z tych wielkich miast wychodza mniejsze szosy aby polaczyc male miasta, ktorych mieszkancy podrozuja po wolniejszych, waskich drogach lokalnych. Autostrada Sieci to bardzo szybki Internet. Podlaczone do niej sa komputery, ktore uzywaja systemu przesylania danych o bardzo duzej predkosci. W USA glowny szkielet Internetu teoretycznie moze przemieszczac dane z predkoscia 45 milionow bitow na sekunde (porownajmy to z przecietnym domowym modemem i jego szczytowa predkoscia od 9600 do 14400 bitow na sekunde). Podlaczone do szkieletu komputery tworza mniejsze sieci obslugujace poszczegolne rejony geograficzne i moga przemieszczac dane z predkoscia okolo 1,5 miliona bitow na sekunde. Z kolei te regionalne sieci obsluguja nawet jeszcze mniejsze lub indywidualne komputery. W przeciwienstwie do komercyjnych sieci takich jak CompuServe czy Prodigy, Internet nie posiada centralnego komputera lub komputerow -- jego zasoby znalezc mozna na tysiacach indywidualnych komputerow. Jest to jego najwieksza zaleta i jego najwieksza wada. Rozwiazanie takie praktycznie uniemozliwia zalamanie sie calej Sieci w tym samym momencie -- nawet gdy jeden komputer przestaje pracowac, reszta jest nadal czynna. Ponadto obniza ono koszty pojedynczych osob lub firm chcacych stac sie czescia sieci. Z drugiej strony tysiace polaczonych w ten sposob komputerow stwarza trudnosci w nawigacji po Sieci i nie ulatwia znalezienia czegos co poszukujemy - szczegolnie ze poszczegolne komputery uzywaja roznych komend przeszukujacych zasoby. Dopiero od niedawna uzytkownicy Sieci zaczeli uzywac narzedzi nawigacyjnych i map, ktore pozwalaja nowicjuszom na poruszanie sie bez obawy zabladzenia. Nikt naprawde nie wie ile komputerow i sieci tworzy Internet. Pewne oszacowania mowia o az 12000 sieci laczacych blisko 4 miliony komputerow oraz ponad 20 milionow ludzi na calym swiecie. Jakiekolwiek sa te liczby to pewne jest jedno: zwiekszaja sie one bezustannie. Siec jest czyms wiecej niz jeszcze jednym cudem technologicznym. Jest fundamentalnym zrodlem porozumiewania sie spolecznosci ludzkiej. Tempo jest nieco szybsze gdy list przebiega swiat w kilka sekund, ale niewiele rozni sie od ogromnego i interesujacego balu. W cyberprzestrzeni zobaczymy rzeczy ktore nas rozsmiesza; bedziemy widzieli rzeczy irytujace. Przeczytamy male i glupie impertynencje, a takze nowe pomysly, ktore nas zastanowia. Zapoczatkujemy nowe przyjaznie i spotkamy ludzi ktorych nie zyczylibysmy sobie znac. No i bedziemy czlonkami spoleczenstwa, ktore nie zna pojecia granic panstwowych. Glowne wezly Internetu pracuja bez przerwy nad metodami ulatwiajacymi uzytkownikom jednej sieci komunikowanie sie z innymmi. Zaawansowane sa prace nad systemem uniwersalnych "bialych stron" (white pages), w ktorych na przyklad znalezc bedzie mozna czyjs adres skrzynki elektronicznej. Prace ulatwiajace komunikowanie sie beda prawdopodobnie przyspieszone w nadchodzacych latach, skoro tylko internauci zaczna domagac sie dostepu do sieci niezaleznego od drog przesylania danych, podobnie jak telefonujac prawie wszedzie na swiecie, nie martwimy sie o to ktore firmy telefoniczne biora udzial w polaczeniu. Dzisiaj lacznosc pomiedzy Internetem i takimi komercyjnymi sieciami jak CompuServe i Prodigy, ktorych uzytkownicy moga obecnie wymieniac e- mail ze swoimi znajomymi w Internecie, staje sie coraz latwiejsza. Niektore komercyjne osrodki, jak na przyklad CompuServe i America Online, pracuja nad tym aby udostepnic Internet swoim uzytkownikom (Delphi oferuje pelny dostep). W miare jak Internet staje sie coraz latwiejszy w obsludze, wiecej i wiecej ludzi przylaczy sie do tej ogolnoswiatowej spolecznosci ktora nazywamy Siecia. Byc podlaczonym do Sieci to cos wiecej niz tylko czytanie wiadomosci i wprowadzanie instrukcji do naszego komputera; to takze stawianie pytan i udzielanie odpowiedzi, wymiana opini - angazowanie sie. Jezeli zdecydowalismy sie zrobic ten krok, korzystac i udzielac sie, zostaniemy obywatelami Cyberprzestrzeni. Jezeli czytamy te slowa po raz pierwszy, wydawac sie one moga zabawne i malo prawdopodobne --jak mozna "zamieszkiwac" miejsce nie majace fizycznej reprezentacji. Lecz zaznaczmy sobie te slowa. Przylaczmy sie do Sieci i badzmy aktywni przez rok. Po tym przeczytajmy je znowu. Stwierdzenie "obywatel Cyberprzestrzeni" nie bedzie dluzej wydawalo sie tak dziwnym. Bedzie czyms normalnym i naturalnym. To doprowadzilo nas do innego fundamentalnego stwierdzenia: Nie jestesmy w stanie nic zepsuc w Sieci! Podczas gdy podrozujemy po Sieci, nasz komputer moze sie zawiesic, ekran moze wystrzelic w nas literami wszystkich alfabetow swiata. Moze nam sie zdawac, ze wlasnie unieszkodliwilismy gdzies komputer o wartosci miliona dolarow - a nawet nasz wlasny pecet. Wczesniej czy pozniej uczucia takiego doznaje kazdy - i prawdopodobnie wiecej niz raz. Lecz Siec i nasz komputer sa odporniejsze niz nam sie to wydaje, wiec rozluznijmy sie. Nie mozemy uszkodzic Sieci tak samo jak jest to niemozliwe w systemie telefonicznym. Jezeli cos jest nie tak, sprobujmy jeszcze raz. Jezeli kompletnie nic sie nie dzieje, to zawsze mozemy sie rozlaczyc. W najgorszym wypadku bedziemy musieli wylaczyc komputer. Nastepnie odetchnijmy gleboko i polaczmy sie ponownie. Zostawmy wiadomosc dla osoby zajmujaca sie komputerem z ktorym jestesmy polaczeni z prosba o porade. Probujmy, upor poplaca. Zostanmy i udzielajmy sie. Siec wzbogaci sie przez to -- a takze wzbogacimy sie my. 1.9 GDY COS NIE GRA * Nasz komputer laczy sie z publicznie dostepnym wezlem, a nasz ekran wyswietla nieczytelne, zabawne znaki. Jezeli uzywamy parametrow 8-1-N sprobujmy je zmienic na 7-1-E (i na odwrot). Jezeli to nie daje efektow, sprobujmy innej predkosci modemu. * Polaczylismy sie za pomoca naszego komputera z publicznym wezlem, ale nic sie nie dzieje. Sprawdz numer telefonu. Jezeli dobry, wlacz glosnik modemu (dla modemow kompatabilnych ze standardem Hayes wystarczy w wiekszosci wypadkow napisac ATM1 gdy nasz program komunikacyjny jest w tzw. modzie "terminal"). Jezeli telefon dzwoni bez konca, wezel moze byc nieczynny ze wzgledu na prace konserwacyjne lub zalamal sie lub system ma inny problem. Jezeli jednak widzimy komunikat potwierdzajacy polaczenie sprobujmy nacisnac ENTER lub ESCAPE kilka razy. * Gdy probujemy zalogowac sie i napiszemy swoje haslo nic wiecej sie nie dzieje lub widzimy t.zw komunikat "time out", a nastepnie jestesmy rozlaczeni. Zadzwon ponownie i probuj jeszcze raz. * Pamietaj zawsze, ze jezeli masz problem, ktorego nie mozesz sie pozbyc, pytaj sie! Pytaj sie administratora systemu, pytaj sie znajomego, ale pytaj sie. Ktos w koncu bedzie wiedzial co zrobic. 1.10 FYI Siec rozrasta sie tak szybko ze nawet najlepszy przewodnik do jej zasobow jest w jakims stopniu nieauktualny tego samego dnia gdy jest drukowany. Na koncu kazdego rozdzialu znalezc mozna FYI; drogowskazy do miejsc w sieci gdzie znajdziemy wiecej informacji lub nowosci o zasobach i serwisach. Jednym ze zrodel jest Everybody's Internet Update (Nowosci Internetu dla kazdego). Kazdego miesiaca ten bezplatny informator dostarcza nam nowosci o uslugach i zasobach Sieci. Znalezc go mozna w Usenetowskim grupach dyskusyjnych alt.internet.services i comp.org.eff.talk (zobacz rozdzial 3) w wezle Electronic Frontier Foundation (zobacz rozdzial 7). InterNIC, Internet Network Information Center, prowadzi listy systemow, ktore zapewniaja publiczny dostep do uslug Internetu. Sa one do zdobycia w samym Internecie, co nie bedzie wiele pomocne jezeli nie mamy w chwili obecnej dostepu, lecz moga okazac sie bezcenne gdy zdecydujemy sie na zmiane i bedziemy chcieli znalezc nowy system. Aby uzyskac liste posluzymy sie gopherem (rozdzial 8) i polaczmy sie z ds.internic.net. Z glownego menu wybrac nalezy "IntetNIC Information Services", a nastepnie "Getting Connected to the Internet". Benoit Carl Lips prowadzi liste wezlow umozliwiajacych dostep do Internetu w Europie. Jest ona osiagalna poprzez World-Wide Web http://www.earth.org/~lips/ (zobacz rozdzial 9 aby to rozszyfrowac) lub za pomoca FTP sumex-aim.stanford.edu w katalogu /info-mac/comm/information (rozdzial 7 podaje szczegoly). Society for Electronic Access w Nowym Jorku prowadzi wyczerpujaca liste wezlow w stanie Nowy Jork i na obszarze Tri-State. Sciagnac ja mozna za pomoca gophera z gopher.panix.com. W glownym menu opcja SEA. Zik Saleeba prowadzi wykaz wezlow w Australii. Mozesz zdobyc najnowsza wersje listy (ktora rowniez zawiera informacje o wezlach zapewniajacych e-mail i Usenet) poprzez ftp/ncftp i World-Wide Web. W przypadku pierwszym polacz sie z archie.au (znowu zobacz Rozdzial 6 aby to rozszyfrowac). W katalogu usenet/FAQs/alt.internet.access.wanted poszukaj pliku Network_Access_in_Australia_FAQ. W drugim przypadku polacz sie z serwerem http://www.cs.monash.edu.au/~zik/netfaq.html. Ksiazka autorstwa Stevena Levy p.t. "Hackers: Heroes of the Computer Revolution," (Anchor Press/Doubleday, 1984) opisuje wczesne aspekty kulturowe i duchowe, ktore zainspirowaly powstanie Internetu i Usenetu. Bedziesz mogl znalezc liczne dokumenty o Internecie, jego historii i zasobach w katalogu pub/Net_info na serwerze ftp prowadzonym przez Electronic Frontier Foundation (zobacz Rozdzial 7 aby to odcyfrowac). Rozdzial 2: POCZTA ELEKTRONICZNA 2.1 PODSTAWY Poczta elektroniczna, lub e-mail, jest naszym prywatnym oknem na swiat Sieci. Sposrod milionow ludzi na calym swiecie uzywajacych Sieci, kazdy ma swoj wlasny adres poczty elektronicznej. Rosnaca liczba "bramek wejsciowych" podlacza kazdego dnia do Sieci coraz wiecej uzytkownikow. Podstawowe zasady e-mail sa takie same jak poczty regularnej. Wysylamy list do innych na ich prywatny adres. Nastepnie oni pisza do nas uzywajac naszego adresu elektronicznego. Mozemy zaprenumerowac elektroniczne odpowiedniki gazet i czasopism. Predzej czy pozniej bedziemy prawdopodobnie nawet otrzymywac poczte z reklamami. Conajmniej w dwoch dziedzinach poczta elektroniczna ma wyrazna przewage nad poczta regularna. Oczywiscie pierwsza z nich jest predkosc. Zamiast wielu dni, nasz list potrzebuje kilku godzin, minut albo nawet sekund, aby dotrzec na drugi koniec swiata (zalezy to od tego gdzie jest nasza skrzynka pocztowa i jaki jest stan laczy pomiedzy nami a adresatem). Inna zaleta to mozliwosc uzycia e-mail do uzyskania dostepu do baz danych i plikow (oczywiscie po opanowaniu pewnych podstawowych zasad w poslugiwaniu sie poczta elektroniczna). Zobaczymy jak to robic pozniej, w rozdziale 10, rownolegle z nauka sciagania plikow za pomoca e-mail. E-mail ma rowniez przewage nad telefonem. Wysylamy nasz list w porze, ktora jest dla nas najodpowiedniejsza. Adresat odpowiada w najwygodniejszym dla niego czasie. Nareszcie nie musimy byc uwiazani do telefonu. Ponadto gdy telefonujemy na drugi koniec kraju lub swiata, kosztowac to moze fortune, e-mail pozwala nam na wymiane ogromnej ilosci listow doslownie za grosze -- nawet jezeli adresat mieszka na drugiej polkuli. E-mail moze sluzyc nam pomoca -- byc kolem ratunkowym na szerokich wodach Sieci. Siec czasami moze wydawac sie bardzo zniechecajacym miejscem. Bez wzgledu na to jak usilnie probujemy, bez wzgledu na to gdzie szukamy, nie potrafimy znalezc rozwiazania naszych problemow. Lecz gdy umiemy poslugiwac sie poczta elektroniczna, pomoc przyjdzie czesto po wystukaniu kilku slow: za posrednictwem e-mail mozemy zwrocic sie o pomoc do naszego administratora systemu lub znajomego. Najprostszym startem w nauce poslugiwania sie e-mail jest wyslanie listu do samego siebie. Wiekszosc publicznych wezlow posiada rozne typy systemow pocztowych, ale wszystkie z nich pozwalaja nam na wysylanie i otrzymywanie listow. Zaczniemy od najlatwiejszego pod nazwa, a jakze by inaczej, "mail", a nastepnie przygladniemy sie paru innym interfejsom. Po tym gdy system glowny wyswietli tak zwany "prompt", czyli zaproszenie do wydania mu polecenia, wystukajmy: mail username gdzie username jest naszym identifikatorem, ktory przyjelismy wpisujac sie po raz pierwszy. Nacisnijmy ENTER. Odpowiedzia komputera moze byc: subject: Napiszmy test lub, w istocie, cokolwiek (lecz pamietajmy nacisnac ENTER przed osiagnieciem konca wiersza). Nacisnijmy ENTER. Kursor przejdzie do nastepnego wiersza. Teraz mozemy zaczac nasz list. Napiszmy jakies zdanie, znowu cokolwiek. No i wlasnie tutaj po raz pierwszy zetkniemy sie z jednym z najbardziej frustrujacych elementow Unixa, i bedzie on nas denerwowal wielokrotnie: musimy uzyc ENTER zanim dotrzemy do konca wiersza. Podobnie jak maszyny do pisania, wiele programow w Unixie nie potrafi samodzielnie przeniesc kursora do nastepnej linii (jednak istnieja sposoby aby zmusic niektore edytory Unixa do zautomatyzowania tej czynnosci, jak na przyklad emacs). Kiedy skonczymy nasz list, nacisnijmy ENTER. Po tym nacisnijmy control-D (nalezy przytrzymac klucz control, najczesciej oznaczony Ctrl, a nastepnie nacisnac litere d). To ostatnie jest poleceniem, ktore mowi komputerowi, ze zakonczylismy pisanie i ze powinien on "zakleic koperte" i wyekspediowac list (mozemy rowniez nacisnac raz ENTER, napisac kropke na poczatku nastepnego wiersza i nacisnac ENTER ponownie). Tym sposobem wyslalismy nasz pierwszy list elektroniczny. Poniewaz wysylamy go do samych siebie, a nie do kogos innego, gdzies w Sieci, otrzymamy nasz list w przeciagu kilku nastepnych sekund. Jezelibysmy chcieli, moglibysmy napisac list uzywajac naszego ulubionego edytora tekstow, a nastepnie sciagnac go do elektronicznej "koperty". Istnieja powody, aby tak postepowac, szczegolnie w przypadku dlugich lub waznych listow. Jednym z nich jest brak mozliwosci w "mail" poprawiania tekstu w wierszach powyzej kursora (aby temu zaradzic musimy wywolac edytor tekstu Unixa). Takze, jezeli placimy za kazda minute polaczenia z Siecia, sciagniecie uprzednio przygotowanego tekstu jest oczywista oszczednoscia. Uzywajac naszego edytora pamietajmy aby zapamietac list jako tekst lub plik typu ASCII. Jezeli zaladujemy do "mail" dokument zapamietany w formacie stosowanym przez edytor tekstu, mozemy liczyc na nieoczekiwane efekty. Gdy po wpisaniu tematu do pola o nazwie "Subject" nasz kursor znajdzie sie w nastepnym, pustym wierszu, mozemy zaladowac wczesniej przygotowany list uzywajac protokolu ASCII. Albo tez mozemy uzyc "copy" i "paste", jezeli nasz program na to pozwala. Kiedy skonczymy nacisnijmy control-D jak to opisano powyzej. Teraz list czeka na przeczytanie. Normalnie, gdy zalogujemy sie, komputer glowny powiadomi nas o czekajacej poczcie. W celu otworzenia skrzynki pocztowej napiszmy mail i nacisnijmy ENTER. Gdy system widzi polecenie "mail" bez nazwy, wie ze chcemy sprawdzic zawartosc naszej skrzynki, a nie wyslac list. W Unixie na naszym ekranie zobaczymy cos podobnego do nastepujacego komunikatu: Mail version SMI 4.0 Mon Apr 24 18:34:15 PDT 1989 Type ? for help. "/usr/spool/mail/adamg": 1 message 1 new 1 unread >N 1 adamg Sat Jan 15 20:04 12/290 test Pierwsza linie tekstu mozemy zignorowac, ma ona znaczenie tylko dla osob administrujacych nasz system. Mozemy napisac znak zapytania i nacisnac ENTER aby wyswietlic pliki pomocy, lecz jezeli nie znamy Unixa, wiekszosc tego co zobaczymy nie bedzie mialo wiekszego sensu. Drugi wiersz podaje nam nazwe katalogu, w ktorym system umiescil nasze listy, ale ponownie nie jest to cos co musimy wiedziec. Wiersz ten rowniez mowi nam ile listow znajduje sie w naszej skrzynce, ile z nich jest nowych od ostatniego razu gdy ja przegladalismy, a takze ile listow nie zostalo jeszcze przeczytanych. Najwazniejszy jest trzeci wiersz -- mowi on nam kto wyslal list, kiedy go otrzymalismy, z ilu wierszy i znakow sie sklada i czego dotyczy (subject). Litera "N" oznacza, ze list jest nowy -- zostal doreczony po tym, gdy ostatni raz zagladalismy do skrzynki. Wcisnijmy ENTER. Oto nasz list -- tylko ze jest o wiele dluzszy od tego, ktory wyslalismy! Message 1: From adamg Jan 15 20:04:55 1994 Received: by eff.org id AA28949 (5.65c/IDA-1.4.4/pen-ident for adamg); Sat, 15 Jan 1994 20:04:55 -0400 (ident-sender: adamg@eff.org) Date: Sat, 15 Jan 1994 21:34:55 -0400 From: Adam Gaffin Message-Id: <199204270134.AA28949@eff.org> To: adamg Subject: test Status: R This is only a test! Hej, o czym to jest? Jest to nasz list z zabazgranym znaczkiem pocztowym. Tak jak normalna poczta przystawia swoje stemple na kazdym przesylanym liscie, tak samo robi sieciowy system pocztowy. Jedynie tutaj nazywa to sie naglowek (header), a nie pieczatka. Kazdy wezel bioracy udzial w przesylaniu listu, przybija na nim swoja pieczatke. Poniewaz czesto listy ktore otrzymujemy, sa ekspediowane przez wiele wezlow, naglowki ich beda ciagnac sie prawie bez konca. Miedzy innymi, naglowek informuje kiedy dokladnie list byl wyslany i przyjety (nawet z roznica czasu pomiedzy strefami czasowymi, nasza i Greenwich -- jak pod koniec czwartego wiersza). Jezeli bylby to dlugi list i ze wzgledu na to, ze jego tresc przesuwa sie po ekranie tak dlugo az wszystkie wiersze zostana wyswietlone, to nie bylibysmy w stanie przeczytac wszystkiego. Jezeli osoby zajmujace sie systemem nie przewidzialy tego i system nie zatrzymuje sie po wyswietleniu kazdych 24 wierszy, najlepszym rozwiazaniem jest uzycie loggingu, w ktore wyposazony jest nasz program komunikacyjny. Wystartujemy je przed podaniem systemowi numeru listu ktory chcemy przeczytac. Komputer lokalny zapyta nas o nazwe pliku. Po wpisaniu nazwy i nacisnieciu ENTER, mozemy poprosic o wyswietlenie listu przez wpisanie jego numeru i nacisnieciu ENTER. Po zakonczeniu wyswietlania wylaczmy logging. List jest teraz zapamietany w naszym komputerze. Tym sposobem mozemy go przeczytac pozniej, a takze napisac odpowiedz po rozlaczeniu sie z Siecia (co oszczedzi nam co nieco, jezeli placimy za czas polaczenia). Ale co teraz? Mozemy odpowiedziec na list, usunac go lub zapamietac. Aby odpowiedziec napiszmy mala litere r i nacisnijmy ENTER. Na ekranie wyswietlony zostanie nastepujacy tekst (lub podobny): To: adamg Subject: Re: test Zauwazmy, ze tym razem nie musimy pisac imienia adresata. Komputer pobiera imie z listu na ktory odpowiadamy i automatycznie adresuje odpowiedz. Rowniez automatycznie tworzony jest tekst w wierszu zatytulowanym "Subject:", przez dodanie "Re:" do oryginalnego tematu. Zalozmy jednak, ze rozmyslilismy sie i nie wysylamy odpowiedzi. Co zrobic teraz? Nacisnijmy raz control-C. Na ekranie przeczytamy: (Interrupt -- one more to kill letter) Jezeli uzyjemy control-C ponownie, list zniknie, a my znajdziemy sie ponownie w mail. Teraz, jezeli napiszemy mala litere d i nastepnie uderzymy ENTER, wymazemy otrzymany list. Napiszmy q aby wyjsc z mail. Jezeli napiszemy q bez uprzedniego wymazania listu za pomoca polecenia d, zostanie on przeniesiony do pliku o nazwie mbox. W pliku tym system umieszcza wszystkie przeczytane i niewymazane listy. Chcac pozostawic list w skrzynce pocztowej, uzyjemy polecenia x. W ten sposob wychodzimy z mail nie czyniac zadnych zmian w skrzynce. Plik mbox jest bardzo podobny do naszej skrzynki pocztowej. Aby wejsc do pliku, napiszmy mail -f mbox Zobaczymy identyczne menu, jak w przypadku skrzynki, ktore pozwala nam na przeczytanie starych listow, wymazanie ich lub wyslanie odpowiedzi. Dobrze jest wyrobic w sobie nawyk "czyszczenia" skrzynki i pliku mbox od czasu do czasu, nawet tylko po to by utrzymywac w nich porzadek. Czy sa jakies ciemne strony w e-mail? Tak, jest kilka. Jedna z nich jest latwosc z jaka ludzie staja sie nietaktowni w odroznieniu od rozmow oko w oko lub przez telefon. Byc moze dzieje sie tak dlatego, ze tak latwo jest uderzyc klawisz r i odpowiedziec czesto bez chwili zastanowienia sie. Dlatego tez mamy do dyspozycji smieszki (smileys - zobacz 2.4)! Nie ma takze elektronicznego odpowiednika potwierdzenia przesylki: w ogromnej wiekszosci przypadkow nasze listy docieraja do swoich adresatow, ale jezeli nie otrzymamy odpowiedzi, nie mozemy byc tego pewni. Zatem jestesmy gotowi do wyslania e-mail do innych uzytkownikow Sieci. Oczywiscie potrzebny jest do tego adres docelowy. Jak go zdobyc? Niestety najprostsza odpowiedz sugeruje sposob niezbyt elegancki: zadzwonmy lub wyslijmy kartke z prosba o adres e-mail. Jest bardzo waznym aby adres byl precyzyjny. Rezydenci elektronicznego pogranicza dopiero obecnie zaczynaja ukladac rownowaznik ksiazki telefonicznej (powinna sie ona nazywac lista adresowa, skorowidzem, lub tp., lecz taka nazwa przyjela sie w literaturze fachowej - przyp. tlumacza), a te istniejace dzisiaj nie sa kompletne (pozniej, w rozdziale 6 pokazemy jak uzywac niektore z list). W koncu, na pewno zaczniemy korespondowac z innymi, a oznacza to koniecznosc zdobycia umiejetnosci adresowania listow do nich. Nalezy wiedziec jak to robic, gdyz najmniejsza pomylka -- uzycie na przyklad przecinka zamiast kropki, bedzie przyczyna niedostarczenie listu i jego zwrot (tzw. bounce). Adresy sieciowe sa podobne to numerow telefonicznych, jedna niewlasciwa cyfra i pomylka gotowa. Na szczescie, wiekszosc adresow tworzonych jest zgodnie wedlug wzglednie latwych do zrozumienia zasad. Poprzednio wysylalismy list do samych siebie uzywajac naszego wlasnego imienia uzytkownika -- identifikatora. Bylo to podobne do telefonu lokalnego -- nie musielismy wykrecac numeru kierunkowego. Taka sama metoda obowiazuje wysylajac poczte do kogokolwiek majacego konto w tym samym systemie co my. W przypadku jednak gdy wysylamy list poza nasz system, musimy uzyc sieciowego rownowaznika kodu pocztowego, nazywanego domena (domain). Typowy adres sieciowy moze wygladac nastepujaca: tomg@world.std.com tomg jest imieniem identyfikacyjnym uzytkownika (krotko ID), a jego konto jest przydzielone do wezla (lub Internetese, "domain") nazwanego std.com. Poniewaz duze organizacje przylaczaja do Internetu wiecej niz jeden komputer, jego nazwa "world" wymieniona jest zaraz po znaku @ (na polski @ mozemy przetlumaczyc jako "w", czyli caly adres da sie wypowiedziec zdaniem: tomg w komputerze world, ktory nalezy do centrum std.com - smieszne, ale prawdziwe, szczegolnie ze komputer ma swoje imie, jak na przyklad jachty czy statki, ale wlasciciele komputerow sieciowych zawsze nadaja im imiona). Domena jest nazwa organizacji, ktora prowadzi dany wezel pocztowy. Ponadto okresla ono typ organizacji lub, jezeli nie jest to wezel dzialajacy w USA (czasami, ale rzadko w Kanadzie), nazwe kraju na terenie ktorego sie znajduje. Wielkie centra moga miec wiecej niz jeden komputer lub bramke wejsciowa podlaczona do Internetu, i dlatego tez mozemy napotkac nazwy domen skladajace sie z dwoch lub czasami trzech, a nawet czterech czesci. Generalnie, adresy amerykanskich wezlow zakonczone sa przyrostkiem, charakteryzujacym ich typ dzialalnosci, jak na przyklad ".edu" (co oznacza, ze jest to wezel na uniwersytecie lub college'u). Inne przyrostki wystepujace w Stanach Zjednoczonych, to: .com dla wezlow komercyjnych .org dla organizacji niedochodowych .gov lub .mil dla osrodkow rzadowych i agencji wojskowych .net w przypadku firm lub organizacji utrzymujacych bardzo duze sieci komputerowe. Reszta swiata trzyma sie reguly dwuliterowego kodu reprezentujacego nazwe kraju. Wiekszosc skrotow jest logiczna, jak na przyklad .ca dla Kanady, lecz jest kilka dziwnych (co najmniej dla Amerykanow -- nie, to nie jest przypisek tlumacza). Wezly szwajcarskie maja koncowke .ch, podczas gdy te w Afryce Poludniowej koncza sie na .za. Niewielka ilosc wezlow w Stanach stosuje te miedzynarodowa konwencje (jak na przyklad nred.reading.ma.us). Latwo zauwazyc, ze powyzsze adresy zapisane byly malymi literami. W przeciwienstwie do wszystkiego co zwiazane jest z Unixem, wiekszosc systemow pocztowych Sieci nie zwraca uwagi na typ liter, male czy duze. Dlatego tez nie musimy sie martwic jakimi literami zapisywac adresy e- mail. Niestety jest kilka wyjatkow -- niektore ogolno dostepne wezly zezwalaja na uzycie duzych liter w imieniu identyfikacyjnym uzytkownika. Gdy mamy watpliwosci, zapytajmy o to osoby do ktorej chcemy wyslac list, albo tez poprosmy o uprzednie wyslanie listu do nas (adres nadawcy pojawi sie na poczatku otrzymanego listu). Nazwa domen, czesc po znaku @, nigdy nie zawiera duzych liter. Jak widac, jest to raczej prosty system spelniajacy bardzo dobrze swe zadanie, ale, ponownie, adresujac poczte musimy byc dokladni - podobnie jak wykrecajac numer telefonu. Wyslijmy list do tomg@unm.edu (Uniwersytet Nowego Meksyku) gdy zamierzalismy wyslac go do tomg@umn.edu (Uniwersyte Minnesoty), a nasz list zostanie albo zwrocony albo dostarczony niewlasciwej osobie. Jezeli nasz list zostanie odrzucony (bounced) jako niemozliwy do dostarczenia, zostaniemy o tym poinformowani przez zlowieszczo wygladajacy komunikat od tzw. MAILER-DEAMON (w rzeczywistosci jest to uprzejmy program zajmujacy sie poczta elektroniczna), z naglowkiem z piekla rodem i tekstem naszego listu. Czasami, po przeczytaniu kilku pierwszych wierszy komunikatu, bedziemy w stanie znalezc pomylke. Oprocz niewlasciwego adresu, mozliwe jest ze nasz wezel nie posiada wezla adresata na swojej mapie adresowej. Lub tez probujemy wyslac list do sieci nie bedacej czescia Internetu, jak na przyklad Bitnet lub CompuServe, ktore maja odrebne zasady adresowania. W niektorych przypadkach uporzadkowanie tego moze byc naprawde frustrujace. Ale pamietajmy naczelne przykazanie Sieci: pytaj. Wyslijmy list do naszego administratora systemu. Dolaczmy kopie naglowka. Moze on nam pomoc w rozwiazaniu problemu. Istnieje jeden rodzaj adresu, ktory moze stworzyc problemy dla naszego wezla. Mamy dwie rozne drogi, za pomoca ktorych Unix przesyla poczte. Jedna znana jest jako UUCP i zapoczatkowana zostala przez system rozny od tego uzywanego przez Siec. Dlatego tez wiekszosc systemow UUCP przeszlo do standardowego adresowania w Sieci, niektore jednak trzymaja sie starego sposobu, ktory charakteryzuje sie uzyciem duzej ilosci wykrzyknikow, jak na przyklad w: uunet!somesite!othersite!mybuddy Klopot w tym, ze wykrzyknik (znany tez jako "bangs" - bum,bec), w przypadku wezlow dzialajacych w Unixie ma swoje specjalne znaczenie. Dlatego tez uzycie podobnego adresu moze kompletnie oglupic biedny komputer i nasz list nie bedzie nigdy wyslany. Jezeli tak sie dzieje, mozna umiescic znak \ (backslash - ukosnik) przed wykrzyknikami i wtedy adres ma postac: uunet\!somesite\!othersite\!mybuddy Oznacza to, ze nie bedziemy w stanie uzyc polecenia r (reply) -- mozemy wtedy spodziewac sie komunikatu o bledzie i bedziemy musieli napisac oddzielny, nowy list. Jezeli mamy ochote sprawdzic jakie sa mozliwosci Sieci, wyslijmy list na adres : president@whitehouse.gov Skomponujmy kilka slow pozdrowien (lub narzekan, jezeli jestesmy w zlym nastroju). Wyslijmy list i w przeciagu od kilku sekund do kilku godzin (w zaleznosci od stanu naszych polaczen w Sieci) otrzymamy potwierdzenie otrzymania naszego listu. Gdy nie mamy tak wysokich aspiracji, wyslijmy list do vice-president@whitehouse.gov Program "mail" jest rzeczywiscie programem duzo potrafiacym i spelniajacym standardy Sieci, przynajmniej na komputerach Unixu. Lecz jest trudny do nauczenia sie - mozemy co prawda napisac ? i wyswietlic liste komend, ale jezeli nie znamy Unixa, nie bedzie to nam zbyt pomocne. Na szczescie istnieje pare innych programow do obslugi poczty elektronicznej, ktore sa latwiejsze w uzyciu. 2.2 ELM -- LEPSZY SPOSOB Elm jest kombinacja skrzynki pocztowej i systemu pisania listow, ktory uzywa menu pomagajacego nam poruszac sie po poczcie elektronicznej. Jest on zainstalowany na wiekszosci komputerow poslugujacych sie Unixem. Aby go uzyc, napiszmy elm i nacisnijmy ENTER. Na ekranie monitora wyswietlone zostanie menu otrzymanej poczty razem z lista komend, ktore mozemy wydac, przykladowo: Mailbox is '/usr/spool/mail/adamg' with 38 messages [ELM 2.3 PL11] 1 Sep 1 Christopher Davis (13) here's another message. 2 Sep 1 Christopher Davis (91) This is a message from Eudora 3 Aug 31 Rita Marie Rouvali (161) First Internet Hunt !!! (fwd) 4 Aug 31 Peter Scott/Manage (69) New File University of Lond 5 Aug 30 Peter Scott/Manage (64) New File X.500 service at 6 Aug 30 Peter Scott/Manage (39) New File DATAPAC informati 7 Aug 28 Peter Scott/Manage (67) Proposed Usenet group for HYTELNET 8 Aug 28 Peter Scott/Manage (56) New File JANET Public Acce 9 Aug 26 Helen Trillian Ros (15) Tuesday 10 Aug 26 Peter Scott/Manage (151) Update Oxford University You can use any of the following commands by pressing the first character; d)elete or u)ndelete mail, m)ail a message, r)eply or f)orward mail, q)uit To read a message, press . j = move down, k = move up, ? = help Kazdy wiersz podaje nam: date otrzymania listu, kto go wyslal, z ilu linii sie sklada i tematu (subject). Jezeli uzywamy lub emulujemy terminal typu VT100, mozemy przesuwac kursor w dol i w gore menu poslugujac sie klawiszami strzalek. W przeciwnym wypadku, napiszemy numer listu ktory chcemy przeczytac lub usunac. Kiedy czytamy list, jego wyswietlanie zatrzymuje sie po kazdych 24 wierszach. Chcac przejsc do nastepnej strony nalezy wcisnac spacje. Mozemy napisac mala litere r aby odpowiedziec na list lub i (i to skrot od "index") aby wrocic do menu. Bedac w glownym menu polecenie m pozwoli nam rozpoczac proces wysylania poczty. Komenda d nakazuje programowi skasowac list. Polecenie kasowania wydac mozna czytajac ktorys z otrzymanych listow lub znajdujac sie w glownym menu. W pierwszym przypadku kasujemy czytany list, w drugim list w linii w ktorej znajduje sie kursor. Gdy chcemy wyjsc z elm, napiszmy q. Program zapyta sie nas czy chcemy wymazac listy zaznaczone do skasowania. Nastepnie zapyta sie czy chcemy przeczytane i nie zaznaczone do skasowania listy, przeniesc do pliku "otrzymanych listow". Tymczasem wcisnijmy klawisz n (oznaczajacy nie). Elm moze miec dla poczatkujacych jedna potencjalna wade. Jest nia edytor tekstu o nazwie emacs, wywolywany automatycznie po wydaniu komend r (odpowiedz) lub m (nowy list). Stwory planety Unix sa jego zaprzysiezonymi wyznawcami, ale kazdy normalny czlowiek prawie zawsze uwaza go za nie do uzycia. Niestety nie zawsze mozemy go uniknac (podobnie jak innego edytora Unixa vi), dlatego tez pozniej bedziemy mowili o kilku podstawowych komendach, ktorych znajomosc uchroni nas od kompletnego zwariowania. Jezeli jednak mamy szczescie, nasz administrator systemu zainstalowal inny edytor, Pico, o wiele latwiejszy w uzyciu (o nim w sekcji poswieconej Pine ponizej). Jezeli chcemy zapamietac list na naszym komputerze, uzyjmy polecenia s, albo wyswietlajac list na ekranie, albo bedac w glownym menu po uprzednim ulokowniu kursora na liscie. Najpierw system zaproponuje nam nazwe pliku. Jezeli nazwa nam sie nie podoba, napiszmy inna (nie musimy uzywac klawisza Backspace). Wcisnijmy ENTER i list zostanie zapamietany w pliku o tej nazwie, ale niestety jeszcze nie na naszym komputerze. Plik znajduje sie na komputerze odleglym, w katalogu utworzonym dla nas w momencie zakladania konta. Po wyjsciu z elm mozemy sciagnac go (najlepiej zapytac sie administratora systemu jak to zrobic). 2.3 PINE -- LEPSZY NAWET OD ELM Pine jest programem utworzonym na bazie elm, lecz zawiera wiele ulepszen, ktore czynia go doskonalym systemem pocztowym dla poczatkujacych. Podobnie do elm, Pine startuje wyswietlajac menu. Ma rowniez "ksiazke adresowa", ktora jest bardzo wygodna gdy mamy do czynienia z dlugimi i skomplikowanymi adresami elektronicznymi. Nacisniecie A w glownym menu powoduje przejscie do ksiazki adresowej, gdzie mozemy zapisac na przyklad imie osoby (lub zdrobnienie), a po nim wlasciwy adres. Potem, gdy mamy zamiar wyslac do kogos list, wystarczy podac imie lub zdrobnienie, a Pine automatycznie wprowadza odpowiedni adres. Ksiazka adresowa pozwala nam takze na stworzenie tak zwanej listy pocztowej. Uzywajac jej jestesmy w stanie za jednym zamachem wyslac ten sam list do wiele adresatow. To co naprawde wyroznie Pine to wbudowany edytor tekstu, ktory z wygladu i w uzyciu jest podobny do wielu edytorow dostepnych w Dosie i Macintosh'u. Ma on nie tylko automatyczne przenoszenie do nastepnego wiersza (rewolucyjny koncept, jezeli mozna tak powiedziec), ale takze sprawdzacz pisowni i komende szukania. Najatrakcyjniejsze jest dwuliniowe menu na dole ekranu. Podaje ono wszystkie dostepne komendy edytora. Komendy te maja postac: ^W Where is Maly znaczek ^, noszacy nazwe "caret", jest synonimem klawisza "control". Aby znalezc jakies slowo w naszym dokumencie, wcisnijmy control-w (naciskajac control uderzmy litere w), co spowoduje wyswietlenia zaproszenia do napisania slowa ktorego szukamy w tresci edytowanego tekstu. Niektore komendy w Pine sa nieco dziwne (jak na przyklad control-V bedace poleceniem przejscia do nastepnej strony), zostaly one zaczerpniete z przerobki edytora emacs (ktora jest szczegolnie dziwna). Lecz jeszcze raz, wszystkie potrzebne komendy znajduja sie w linii menu i nie bedziemy potrzebowali wiecej niz kilku sekund na znalezienie wlasciwej. Startujac Pine napiszemy pine i nacisniemy ENTER. 2.4 SMIESZKI Gdy jestesmy zaangazowani w dyskusje za posrednictwem sieci, nie widzimy usmiechu lub wzruszenia ramion drugiej osoby dla zaznaczenia, ze zartuje ona tylko; tak jak to ma miejsce w rozmowie na zywo. Nie mamy do dyspozycji gestow ciala precyzujacych nasze slowa. Dlatego tez, to co dla nas mogloby byc smieszne, dla kogos innego bedzie obrazliwe. Aby uniknac przeksztalcenia sie tego typu nieporozumien w ostre klotnie, uzywac powinnismy tak zwane smieszki. Pochylmy glowe w lewa strone i popatrzmy na :-) lub :). To jest nasz podstawowy smieszek. Uzywajmy go dla wskazania, ze nasze stwierdzenie nie powinno byc brane tak powaznie na jakie mogloby wygladac. Niektorzy wola uzyc slowa "grin", zazwyczaj w formie: Czasami tez uzywa sie formy *grin* lub nawet po prostu jako skrot . Inne smieszki, to: ;-) przymruzenie oka; :-( dezaprobata; :-o zdziwienie; 8-) noszenie okularow; =|:-)= Abraham Lincoln. OK, byc moze dwa ostatnie sa nieco zmyslone :-). 2.5 WYSYLAMY POCZTE DO INNYCH SIECI Istnieje spora liczba sieci komputerowych nie bedacych bezposrednia czescia Internetu, ktore jednak maja z nim polaczenie przez "bramki wejsciowe" pozwalajace na przesylanie e-mail. Ponizsza lista, zawierajaca niektore z wiekszych sieci, opisuje jak wyslac do nich poczte i jak ich uzytkownicy moga wysylac do nas listy: America Online -------------- Nalezy usunac wszystkie spacje z nazwy uzytkownika i dodac "@aol.com", aby otrzymac user@aol.com Uzytkownicy America Online, ktorzy chca nam wyslac list podaja tylko nasz adres w polu "to:". ATTMail ------- Nasz list adresujemy do user@attmail.com. Z ATTMail uzytkownik wysyla do nas list uzywajac formatu: internet!domain!user Tak wiec jezeli naszym adresem jest nancyr@world.std.com, osoba z ktora korespondujemy wysyla do nas list na adres internet!world.std.com!nancyr Bitnet ------ Uzytkownicy Bitnet-u (i NetNorth w Kanadzie i EARN w Europie) maja czesto adresy w formie: IZZY@INDVMS. Jezeli mamy szczescie, wszystko co nalezy zrobic, to dodac "bitnet" na koncu adresu: izzy@indvms.bitnet. Jednakze, niekiedy list wyslany na taki adres zostanie odrzucony, poniewaz adresy Bitnetu nie zawsze moga byc dobrze przetlumaczone na forme Internetu. W takim przypadku mozemy wyslac list przez jedna z dwoch "bramek wejsciowych" pomiedzy Internetem i Bitnetem. Najpierw zmieniamy w adresie znak @ na %, co daje nam username%site.bitnet. Nastepnie dodajemy albo @vm.marist.edu lub @cunyvm.cuny.edu. Adres z ostatniego przykladu ma teraz postac izzy%indyvms.bitnet@vm.marist.edu lub izzy%indvyvms.bitnet@cunyvm.cuny.edu Dla uzytkownikow Bitnet-u jest to nieco latwiejsze. Zazwyczaj moga oni wysylac listy bezposrednio na nasz adres, bez stosowania wariackich trikow. Podajmy im wiec nasz adres i nie powinni oni miec klopotu. CompuServe ---------- CompuServe uzywa adresow skladajacych sie tylko z cyfr, np. 73727,545. Aby wyslac list na taki adres, zmieniamy przecinek na kropke i dodajemy "@compuserve.com" otrzymujac 73727.545@compuserve.com. Wielu uzytkownikow CompuServe ponosi dodatkowe oplaty otrzymujac listy z Internetu. Jezeli mamy znajomych w CompuServe, ktorzy chca wyslac do nas list, powinni oni wydac polecenie "GO MAIL", napisac tresc listu, a nastepnie w polu adresowym zamiast numeru (ktory jest typowym adresem w tej sieci) wpisac nasz adres w postaci: INTERNET:YourID@YourAddress. Na przyklad INTERNET:adamg@world.std.com. Delphi ------ Aby wyslac list do uzytkownika Delphi, adresujemy username@delphi.com. Fidonet ------- W celu utworzenia adresu do uzytkownika Fidonet BBS, potrzebujemy po pierwsze jego identifikatora, tego samego, ktore uzywa on w czasie logowania. Ponadto potrzebny nam jest jego "numer wezla" (node number). Numery wezlow Fidonet-u skladaja sie z trzech liczb, np. 1/332/190. Pierwsza okresla strefe geograficzna (1 reprezentuje Stany Zjednoczone i Kanade, 2 Europe and Izrael, 3 Wschodnia Azje, 4 Poludniowa Ameryke). Druga liczba to numer sieci BBS'u, a ostatnia to tak zwany numer "FidoNode" w tej sieci. Jezeli podano nam tylko dwie liczby (np. 322/190), to znaczy ze system jest w strefie 1. Teraz najtrudniejsze. Musimy zapisac liczby w odwrotnym porzadku i poprzedzic je literami f, n i z (co oznacza "FidoNode", "network" i "zone'). Na przyklad poprzedni adres ma teraz postac f190.n322.z1. Nastepnie dodajemy "fidonet.org" i mamy f190.n322.z1.fidonet.org. Dodajmy teraz "Imie.Nazwisko@" na poczatku, aby uzyskac koncowy adres Imie.Nazwisko@f190.n322.z1.fidonet.org Zwrocmy uwage na kropke pomiedzy imieniem i nazwiskiem. Ponadto niektore kraje maja swoje wlasne centra Fidonet'u, co moze wplynac na format adresu. Na przyklad adresy w Niemczech koncza sie przyrostkiem "fido.de" zamiast "fido.org". Niezle, co! Odwrotny proces rozni sie kompletnie. Po pierwsze, potrzebny jest dostep do obszaru "poczty sieciowej" na danym BBS'ie i znany musi byc lokalny adres bramki wejsciowej Fidonet/UUCP (czesto zna go operator systemu). Nasz znajomy uzytkownik w Fidonet powiniem w polu "to:" zaadresowac list do UUCP (nie do nas). W miejscu przeznaczonym na wpisanie numeru wezla, wpisac nalezy numer bramki wejsciowej Fidonet/UUCP (jezeli system bramki jest w tej samej sieci regionalnej co nasz znajomy, wystarczy wpisac trzy ostatnie cyfry, np. 390 zamiast 322/390). Nastepnie w pierwszym wierszu listu nalezy wpisac nasz adres w Internecie, a po nim jeszcze jeden pusty wiersz. Po tym wszyskim nastepuje tresc listu. Ze wzgledu na sposob w jaki Fidonet transportuje poczte, list moze potrzebowac (niezaleznie od kierunku) dzien lub dwa, na to aby zostal dostarczony. Poniewaz wiele centrow Fidonet'u prowadzonych jest przez hobbystow, przyjete jest za dobry zwyczaj uzyskanie zgody na przesylanie duzej ilosci listow, tam i z powrotem. Listy o charakterze komercyjnym sa bezwzglednie zabronione (nawet gdy nasz znajomy prosi o przeslanie takiego listu). Jest bardzo prawdopodobne, ze list bedzie czytany rowniez przez innych, nie tylko przez adresata. GEnie ----- Aby wyslac list do uzytkownika Genie, dodajemy "@genie.geis.com" do jego imienia uzytkownika, na przyklad: walt@genie.geis.com. MCIMail ------- Wysylajac list do kogos majacego konto w MCIMail, dodajemy "@mcimail.com" do jego imienia lub cyfrowego adresu. Na przyklad: 555-1212@mcimail.com lub jsmith@mcimail.com W przypadku gdy w MCIMail istnieje wiecej niz jeden abonent o tym samym imieniu, list nasz zostanie zwrocony przez MCI razem z lista adresow cyfrowych. W tym wypadku bedziemy musieli ustalic wlasciwy adres i wyslac list jesze raz. W MCI uzytkownik w polu "To:" powinien napisac: Nasze Imie (IMS) Nastepnie majac wyswietlone zaproszenie EMS do pisania, napisze: internet podajac w polu "Mbx:" nasz adres Internetowy. Prodigy ------- UserID@prodigy.com. Pamietajmy, ze uzytkownicy Prodigy ponosza dodatkowe oplaty za wymiane listow z Internetem. 2.6 SIEDEM KOMEND UNIXA BEZ KTORYCH ZYC NIE MOZNA Jezeli laczymy sie z Siecia uzywajac systemu Unix, predzej czy pozniej bedziemy musieli sie z nim jakos dogadac. Dobrze to czy zle, wiekszosc systemow Unixa NIE stawia zadnych przeszkod uniemozliwiajacych korzystanie z ich "tajemnic" -- jezeli na przyklad zechcielibysmy skopiowac ogloszenie przeczytane w Usenet do pliku, a potem wykorzystac plik do swoich potrzeb, bedziemy musieli uzyc polecen Unixa. Podobnie jak MS-DOS, Unix jest systemem operacyjnym - mowi komputerowi jak cos zrobic. Obecnie, gdy Unix ma reputacje systemu bardziej skomplikowanego niz MS-DOS, w wiekszosci wypadkow, kilka podstawowych i prostych komend powinno nam wystarczyc. Jezeli nasz komputer uzywa MS-DOS lub PC-DOS, podstawowe zasady wydadza sie dobrze znane - ale uwazajmy na polecenie cd, ktore daje zupelnie inne rezultaty od polecenia o tej samej nazwie w DOS'ie; doprowadza to niektorych do szewskiej pasji. Takze w odroznieniu od DOS, Unix traktuje male i duze litery jako dwa rozne znaki - jezeli wydamy polecenie albo nazwiemy katalog lub plik uzywajac nieprawidlowej litery (np. malej, tak gdzie ma byc duza), rezultatem bedzie komunikat o bledzie. Jezeli przyzwyczajeni jestesmy do nazewnictwa stosowanego na komputerach Macintosh, pamietajmy ze Unix przechowuje pliki w katalogach a nie folderach. Katalogi Unixa sa skonstruowane na podobienstwo galezi na drzewie. Na dole znajduje sie korzen, stad nazwa katalogu "root". Z niego rozgaleziaja sie podkatalogi, ktore z kolei tez moga miec swoje podkatalogi, itd. Rownowaznikiem podkatalogu w Mac'u jest folder zawarty w innym folderze. cat w przyblizeniu rownowazne poleceniu "type" w MS-DOS. Aby zatrzymac wyswietlanie po kazdym ekranie, uzyjemy formy cat plik |more gdzie "plik" jest nazwa pliku, ktory chcemy przeczytac. Nacisniecie control-c przerwie wyswietlanie. Inna komenda more plik ma takie samo dzialanie. Mozemy rowniez uzywac cat w celu wpisania czegos do nowo utworzonego pliku lub sciagnecia pliku z naszego komputera do pliku komputerze odleglym (podobnie jak komenda "copy con" w MS-DOS). Jezeli napiszemy cat>test to utworzony zostanie plik o nazwie "test". Mozemy albo napisac cos prostego (poprawianie tekstu w wierszu nie jest mozliwe po zakonczeniu wpisywania i nacisnieciu ENTER) lub sciagnac cos z naszego komputera uzywajac transferu tekstowego (ASCII), w ktory wyposazony jest nasz program komunikacyjny. Zamkniecie pliku nastepuje po nacisnieciu control-D. cd Komenda "zmien katalog". Aby przejsc z katalogu, w ktorym aktualnie pracujemy, do innego, napiszemy cd inny_katalog i wcisniemy ENTER. W przeciwienstwie do MS-DOS, ktory uzywa znaku \ do rozdzielenia nazw katalogow (na przyklad \stuff\text), Unix uzywa / (na przyklad /stuff/text). Piszac cd stuff/text nakazujemy systemowi przejsc z katalogu w ktorym obecnie sie znajdujemy, do podkatalogu stuff/text. Tak jak w MS-DOS, nie piszemy pierwszego znaku /, jezeli przechodzimy do katalogu bedacego podkatalogiem aktualnego. Przechodzac do katalogu znajdujacego sie bezposrednio nad aktualnym, napisalibysmy cd .. Zwrocmy uwage na odstep pomiedzy cd i dwoma kropkami -- w tym wlasnie momencie uzytkownicy MS-DOS dostaja krecka. cp Kopiuje plik. Syntaks jest nastepujacy cp plik1 plik2 co oznacza: skopiuj plik o nazwie "plik1" do pliku o nazwie "plik2" (jezeli plik2 istnieje, jego zawartosc bedzie skasowana i zastapiona przez plik1). ls Komenda ta pokazuje co znajduje sie w biezacym katalogu, podobna do dir w DOS, z tym ze lista jest uporzadkowana alfabetycznie. ls | more powoduje zatrzymanie wyswietlania po kazdych 24 wierszach - wygodne gdy w katalogu znajduje sie duzo pozyci. Podstawowe polecenie ls nie listuje tak zwanych ukrytych plikow (hidden), jakim na przyklad jest plik .login, ktory kontroluje nasza wspolprace z Unixem. Polecenie ls -a lub ls -a | more pokaze nam takie pliki. ls -l powie nam jak duze sa pliki (w bajtach) i kiedy zostaly utworzone lub zmodyfikowane. mv Podobne do rename i move w MS-DOS. mv plik1 plik2 zmieni nazwe pliku plik1 na plik2. Komenda jest rowniez uzywana do przesuniecia pliku z jednego katalogu do innego. Na przyklad niech News bedzie nazwa katalogu. Polecenie mv plik1 News przesunie plik1 do podkatalogu News. rm Wymazuje plik. Napiszmy rm nazwapliku i nacisnijmy ENTER (lecz strzezmy sie: z chwila nacisniecia ENTER plik znika na dobre). SYMBOLE OGOLNE: Szukajac czegos, kopiujac czy tez kasujac pliki, nie bedac pewnym nazwy pliku, mozemy zrobic uzytek z tak zwanych "symboli ogolnych" ("wildcards"): ls man* wylistuje nastepujace pliki: manual, manual.txt, man-o-man. Znak zapytania znajduje zastosowanie, gdy nie jestesmy pewni co do jednego lub dwoch znakow. Na przyklad ls man? znajdzie plik nazwany mane, lecz nie znajdzie manual. 2.7 GDY COS NIE GRA * Wysylamy list, ale zostaje on nam odeslany wraz ze zwlowieszczo wygladajacym komunikatem od MAILER-DAEMON (elektroniczny punkt pocztowy). Komunikat zawiera czasem do kilkudziesieciu wierszy komputerowej paplaniny, a po nim widzimy tekst naszego listu. Gdzies w tekscie komunikatu powinnismy znalezc wskazowke naprowadzajaca nas na przyczyne odrzucenia listu. Moglismy popelnic pomylke piszac adres. Wezel do ktorego wysylamy list moze byc nieczynny z powodu konserwacji lub uszkodzenia. Moglismy tez blednie "przetlumaczyc" adres systemu spoza Internetu. * Wywolujemy edytor tekstu naszego systemu glownego i nie potrafimy z niego wyjsc. Jezeli jest to emacs, sprobuj control-X, control-C (innymi slowy trzymaj klawisz control i wcisnij X, nastepnie wcisnij i trzymaj control i wcisnij C). W najgorszym wypadku mozemy rozlaczyc sie. * W elm przez pomylke nacisnelismy D, podczas gdy chcielismy zapamietac list. Napiszmy numer listu, wcisnijmy ENTER a nastepnie U, co skasuje poprzednie polecenie D. Zrobmy to przed opuszczeniem edytora; w przeciwnym wypadku list zniknie nieodwolalnie. * Przygotowalismy na naszym komputerze tekst w formacie ASCII i probujemy go zaladowac do listu przygotowywanego w Elm lub Pine. Niestety wydaje sie, ze w czasie transmisji tekstu transfer dodal mnostwo lewych nawiasow, duzych liter M, K i S, a takze jakies smiesznie wygladajace znaki. Uwierzy ktos lub nie, ale list powinien byc w absolutnym porzadku. Caly ten smietnik jest chwilowy i odzwierciedla klopoty jakie maja niektore procesory tekstow w Unixie w czasie transmisji plikow ASCII. Jednakze transfer trwal bedzie znacznie dluzej niz zazwyczaj. Jednym ze sposobow unikniecia tego problemu jest uzycie prostego programu pocztowego, ktory nie tworzy dziwnych znakow w czasie transferu pliku tekstowego do listu. Innym sposobem (jest to lepsze gdy przygotowujemy list jako odpowiedz), jest utworzenie pliku tekstowego jak poprzednio, a nastepnie uzycie polecenia cat, na przyklad: cat>plik i teraz sciagamy tekst do pliku. Potem, w elm lub pine, mozemy utworzyc list za pomoca prostej komendy (np. control-R w pine). Oczywiscie teraz nie zobaczymy poprzedniej bazgraniny. * Przed dluzszy okres czasu nie kasowalismy komunikatow w naszej skrzynce pocztowej uzywanej przez Elm, i przez pomylke wcisnelismy "y" zamiast "n" (lub na odwrot) kiedy wychodzilismy z tego programu i teraz wszystkie listy zniknely. System przeniosl wszystkie listy do pliku nazywajacego sie received w katalogu Mail. Chcac dostac sie do nich ponownie, wystartujemy Elm i wcisniemy klawisz c. Program zapyta o nazwe foldera do ktorego chcemy przejsc (folder, zamiast plik, to czesto uzywany termin w programach e- mail - przyp. tlumacza). Napiszmy =received i wcisnijmy ENTER. Po udzieleniu odpowiedzi na kilka nastepnych pytan zobaczymy menu listow z received. Mozemy odpowiadac na nie, wymazywac, itd., tak jak normalnie to robimy. Rozdzial 3: USENET I 3.1 GLOBALNE ZRODLO Wyobrazmy sobie konwersacje ciagnaca sie godzinami i dniami, tak jakby ludzie zostawiali wiadomosci i odpowiedzi na tablicy ogloszen. Albo wyobrazmy sobie elektroniczny odpowiednik dyskusji radiowej gdzie kazdy moze wtracic swoje trzy grosze nie przeszkadzajac innym. Odmiennie niz poczta elektroniczna, bedaca zwykle sposobem kontaktowania sie typu "jeden do jednego", Usenet jest rozmowa "wielu z wieloma". Usenet jest miedzynarodowym miejscem spotkan, gdzie ludzie zbieraja sie zeby spotkac swoich przyjaciol, dyskutowac wydarzenia dnia, byc na biezaco z komputerowymi trendami albo zwyczajnie pogadac. Wlaczenie sie w Usenetowa dyskusje moze byc ciekawym doswiadczeniem. Nikt nie wie jak wygladamy albo mowimy, ile mamy lat, jakie jest nasze wyksztalcenie. Jestesmy oceniani tylko na podstawie naszych slow i mozliwosci udowodnienia swoich racji. Dla wielu ludzi, Usenet JEST Siecia. Faktycznie, jest czesto mylony z Internetem. Jest to jednak calkowicie odrebny system. Wszyskie wezly Internetu MOGA prowadzic Usenet, ale to samo moga robic nie-Internetowe systemy, od wyrafinowanych maszyn z Unixem po stare klony XT czy Apple II. Technicznie, nowinki Usenetu sa przekazywane dookola swiata z jednego systemu glownego do nastepnego systemu glownego (host to host), uzywajac specyficznych protokolow danej Sieci. Nasz system glowny przechowuje przesylane informacje Usenetu w jednym miejscu, dostepnym dla kazdego posiadacza konta w systemie. W ten sposob, bez wzgledu na to ilu ludzi czyta dana informacje, kazdy system musi przechowywac tylko jedna jej kopie. Wiele systemow glownych "porozumiewa sie" regularnie ze soba, na wypadek gdyby ktores z ich polaczen baz danych, z jakiegokolwiek powodu, zostalo przerwane. Gdy dwa systemy glowne lacza sie, porownuja ze soba informacje Usenetu znajdujace sie w systemie. Jesli czegokolwiek brakuje, to uzupelniaja wzajemnie swoje dane. Poniewaz sa to komputery, nie maja nic przeciwko codziennym wykonywaniu tysiecy czy nawet milionow porownan. Tak, wlasnie milionow, bo Usenet jest przeogromny. Codziennie, uzytkownicy Usenetu pompuja w system 40 milionow znakow -- prawie cala Encyklopedia Britanica. Oczywiscie nikt nie bylby w stanie byc na biezaco z taka masa nowin. Zobaczmy zatem, jak znalezc grupy i dyskusje, ktore nas interesuja. Podstawowa czescia skladowa Usenetu jest grupa dyskusyjna, ktora jest zbiorem depesz o pokrewnym temacie (w innych sieciach moze to byc nazywane konferencjami, forum, centrum wymiany informacji albo grupami o specyficznych zainteresowaniach). Obecnie istnieje ponad 9 000 grup dyskusyjnych, w kilku roznych jezykach, omawiajacych wszystko od sztuk artystycznych do zoologii, od fantastyki naukowej po Afryke Poludniowa (jakkolwiek, nie wszystkie systemy posiadaja wszystkie grupy). Niektore ogolnie dostepne systemy, szczegolnie te uzywajace menu, probuja ulatwic sprawe poprzez dzielenie Usenetu na kilka ogolnych kategorii. Wybierzmy jedna z nich i dostaniemy liste grup dyskusyjnych w danej kategorii. Nastepnie wybierzmy interesujaca nas grupe i zacznijmy czytac. Inne systemy pozwalaja stworzyc nam wlasna "liste czytelnicza", tak ze widzimy tylko wiadomosci z interesujacych nas konferencji. W obu przypadkach, grupy zostaly zorganizowane i podzielone hierarchicznie na poczatku lat osiemdziesiatych. Nazwy grup dyskusyjnych rozpoczynaja sie od nazwy jednej z serii ogolnych kategorii. Na przyklad, grupy dyskusyjne rozpoczynajace sie od "comp.", zajmuja sie tematyka komputerowa. Po ogolnych nazwach, nastepuja nazwy specjalistyczne (tak wiec grupa "comp.unix" jest ograniczona do dyskusji o Unixie). Glownymi hierarchiami sa : bionet Biologia, prace badawcze bit.listserv Konferencje wywodzace sie z list pocztowych Bitnetu biz Biznes comp Komputery i tematy pokrewne misc Dyskusje nigdzie indziej nie pasujace news Nowinki o Usenecie rec Hobby, gry i rekreacja sci Tematy naukowe oprocz biologii soc Grupy "towarzyskie", czesto narodowosciowe talk Polityka i tematy pokrewne alt Tematy wyjatkowe lub kontrowersyjne; nie wszedzie dostepne Dodatkowo, na wielu systemach glownych wystepuja grupy dyskusyjne dotyczace poszczegolnych miast, stanow czy regionow. Na przyklad, ne.housing jest grupa gdzie Nowi Anglicy moga szukac mieszkania. Ciagle rosnie liczba systemow posiadajacych grupy K12, koncentrujacych sie na nauczycielach i uczniach szkol podstawowych i srednich. Wiele miejsc ma grupy dyskusyjne zwane clari, sa to serwisy komercyjne o ktorych wiecej w rozdziale 11. 3.2 NAWIGACJA W USENECIE ZA POMOCA nn Jak sie tam dostaniemy? Jak juz bylo wspomniane, na niektorych systemach wszystko zalatwia menu -- wybieramy z prezentowanej listy dopoty, dopoki nie dotrzemy do interesujacej nas grupy i wciskamy komende "czytaj". Jednakze na systemach z Unixem, zmuszeni bedziemy uzywac programu-czytnika zwanego "newsreader". Dwa najpopularniejsze sa znane jako rn ("read news") i nn ("no news" -- poniewaz ma byc latwiejszy w uzyciu). Dla poczatkujacych nn moze byc lepszym wyborem, bo dziala na zasadzie menu -- otrzymujemy liste artykulow i wybieramy ten, ktory chcemy zobaczyc. Zeby to wyprobowac, polaczmy sie z naszym systemem glownym i w linii komend wpiszmy nn news.announce.newusers i wcisnijmy ENTER. Po kilku sekundach powinnismy zobaczyc cos takiego: Newsgroup: news.announce.newusers Articles: 22 of 22/1 NEW a Gene Spafford 776 Answers to Frequently Asked Questions b Gene Spafford 362 A Primer on How to Work With the Usenet Community c Gene Spafford 387 Emily Postnews Answers Questions on Netiquette d Gene Spafford 101 Hints on writing style for Usenet e Gene Spafford 74 Introduction to news.announce f Gene Spafford 367 USENET Software: History and Sources g Gene Spafford 353 What is Usenet? h taylor 241 A Guide to Social Newsgroups and Mailing Lists i Gene Spafford 585 Alternative Newsgroup Hierarchies, Part I j Gene Spafford 455 >Alternative Newsgroup Hierarchies, Part II k David C Lawrenc 151 How to Create a New Newsgroup l Gene Spafford 106 How to Get Information about Networks m Gene Spafford 888 List of Active Newsgroups n Gene Spafford 504 List of Moderators o Gene Spafford 1051 Publicly Accessible Mailing Lists, Part I p Gene Spafford 1123 Publicly Accessible Mailing Lists, Part II q Gene Spafford 1193 >Publicly Accessible Mailing Lists, Part III r Jonathan Kamens 644 How to become a USENET site s Jonathan Kamen 1344 List of Periodic Informational Postings, Part I -- 15:52 -- SELECT -- help:? -----Top 85%----- Explanatory postings for new users. (Moderated) Na pewno, jest to na poczatek dobra grupa, ktora pomoze zapoznac sie z Usenetem! A teraz, co to wszystko znaczy: Pierwsza litera w kazdej linii musi byc wcisnieta, zeby przeczytac dany "artykul" (to ma sens, Nowiny powinny miec "artykuly"). Nastepnie podane jest nazwisko autora artykulu, dlugosc podana w liniach, oraz o czym jest ten artykul. Na dole jest podany nasz czas lokalny, co teraz robimy (np. SELECT to znaczy, ze dokonujemy selekcji artykulow), jaki klawisz nacisnac zeby otrzymac pomoc (klawisz ?), ile artykulow w tej grupie mozemy zobaczyc na ekranie. Slowo "moderowana" oznacza, ze grupa ta ma "moderatora" (kontrolera lub cenzora w zaleznosci od serwera), ktory filtruje przychodzace do grupy komunikaty i zamieszcza te spelniajace pewne, z gory ustalone kryteria. Generalnie jest to ograniczone do grup takich jak ta, zawierajacych artykuly z podstawowymi informacjami lub material do przemyslenia, bedace w zasadzie elektronicznie dostepnymi magazynami (wiecej o nich za chwile). Powiedzmy, jestesmy szczegolnie zainteresowani tym co ma do powiedzenia o regulach zachowywania sie w Usenecie "Emily Postnews". Wcisnijmy klawisz z litera c (male c!) i ta linia zostanie podswietlona. Jesli chcemy czytac cos innego, wcisnijmy klawisz z odpowiednia litera. Chcac zobaczyc jakie artykuly sa na nastepnej stronie, wcisnijmy ENTER albo spacje. Jestesmy jednak niecierpliwi i chcemy juz teraz czytac ten artykul. W nn, poleceniem czytania jest duze Z. Wcisnijmy ja i zobaczymy cos takiego: Gene Spafford:Emily Postnews Answers Questions on Netiquette Sep 92 04:17 Original-author: brad@looking.on.ca (Brad Templeton) Archive-name: emily-postnews/part1 Last-change: 30 Nov 91 by brad@looking.on.ca (Brad Templeton) UWAGA: to ma byc smieszne. Jesli tak nie uwazacie, przekonsultujcie to z doktorem albo komikiem. Zalecenia z tego artykulu nalezy traktowac odpowiednio do tego czym one sa -- ostrzezeniami czego NIE robic. "Drogie Nowinki Emilki" Nowinki Emilki, czolowy autorytet we wlasciwym zachowaniu w sieci, radzi jak zachowywac sie w sieci. ================================================================= Drogie Nowinki: Jak dlugi powinien byc moj podpis? --verbose@noisy A: Drogi Verbose: Prosze sprobowac zrobic swoj podpis tak dlugi jak ty -- 09:57 --.announce.newusers-- LAST --help:?--Top 4%-- Kilka pierwszych linii jest to naglowek depeszy, podobnych do naglowka jaki otrzymujemy w depeszach elektronicznych. Nastepnie zaczyna sie wlasciwa depesza. Ostatnia linia informuje o czasie, nazwie grupy dyskusyjnej (albo jej czesci), pozycji jaka ta depesza zajmuje w stosie, jak otrzymac pomoc, jaka czesc tej depeszy jest na ekranie. Jesli chcemy kontynuowac czytanie tej depeszy, wystarczy wciskac spacje (nie ENTER!), zeby otrzymac nastepny ekran, itd. az do konca. Kiedy skonczymy, wrocimy do menu nowin. Teraz wcisnijmy Q (duze tym razem), zamknie to sesje nn i powrocimy do linii komend na naszym komputerze centralnym. Chcac zajrzec do innej interesujacej grupy, wystukajmy nn comp.risks i wcisnijmy ENTER. Ta grupa jest nastepna grupa moderowana, tym razem jest to zbior zabawnych i przerazajacych historii o tym co komputery i ludzie je obslugujacy moga zepsuc. Ponownie, wybieramy artykuly do czytania poprzez selekcje odpowiadajacych im liter. Jesli w trakcie czytania zdecydujemy sie na przejscie do nastepnego artykulu, wcisnijmy klawisz z litera n. Nadszedl czas, zeby przyjrzec sie grupom, ktore moga nas szczegolnie zainteresowac. Unixowe systemy glowne, majace nn, uzywaja programu zwanego nngrep (czy macie czasem odczucie, ze Unix nie jest pisany po angielsku?), pozwalajacego na przegladanie grup. Wyjdzmy z nn i w linii komend naszego komputera centralnego wpiszmy nngrep slowo gdzie slowo jest interesujacym was tematem. Jesli uzywamy komputer Macintosha, mozemy sprobowac nngrep mac Zobaczymy cos co wyglada mniej wiecej jak ponizsza lista: alt.music.machines.of.loving.grace alt.religion.emacs comp.binaries.mac comp.emacs comp.lang.forth.mac comp.os.mach comp.sources.mac comp.sys.mac.announce comp.sys.mac.apps comp.sys.mac.comm comp.sys.mac.databases comp.sys.mac.digest comp.sys.mac.games comp.sys.mac.hardware comp.sys.mac.hypercard comp.sys.mac.misc comp.sys.mac.programmer comp.sys.mac.system comp.sys.mac.wanted gnu.emacs.announce gnu.emacs.bug gnu.emacs.gnews gnu.emacs.gnus gnu.emacs.help gnu.emacs.lisp.manual gnu.emacs.sources gnu.emacs.vm.bug gnu.emacs.vm.info gnu.emacs.vms Zauwazmy, ze niektore z pozycji maja oczywisty zwiazek z Macintoshem, a inne nie; nngrep nie jest doskonalym systemem. Jesli chcemy otrzymac liste WSZYSTKICH grup dyskusyjnych dostepnych na naszym systemie glownym, wystukajmy nngrep -a |more albo nngrep -a |pg i wcisnijmy klawisz ENTER (ktore polecenie uzyc, zalezy od wersji Unixa na naszym systemie glownym, jesli jedno nie dziala, sprobujmy drugiego). Nie potrzebujemy koniecznie uzywac |more lub |pg, ale jesli tego nie dodamy, lista bedzie sie przesuwac po ekranie, a nie zatrzymywac sie co 24 linie. Jesli jestesmy w nn, wcisniecie duzego Y pokaze ta sama liste. Wpisujac "nn grupadyskusyjna" dla kazdej grupy moze po pewnym czasie stac sie meczace. Kiedy uzywamy nn, nasz system glowny przeglada plik zwany .newsrc. Jest to praktycznie lista wszystkich grup w systemie glownym, wraz z zapisem tych grup i artykulow, ktore czytalismy (wszystko to jest robione przez komputer). Ten plik moze byc uzyty do utworzenia "listy czytelniczej", ktora pokazuje kazda grupe, do ktorej chcemy sie "dopisac". Aby to wyprobowac, wstukajmy nn bez nazwy zadnej z grup i wcisnijmy ENTER. Niestety, rozpoczniemy od pliku .newsrc, ktory "dopisal" nas do kazdej pojedynczej grupy na naszym systemie glownym! W celu skasowania nazwy grupy z naszej listy, wcisnijmy duze U, gdy menu grupy jest na ekranie. Komputer zapyta nas czy na pewno chcemy sie "wypisac". Jesli wcisniemy Y, zostaniemy wykresleni i przejdziemy do nastepnej grupy. Na wielu systemach majacych tysiace grup, zajmie nam to cala wiecznosc. Na szczescie, istnieje pare latwiejszych sposobow. Dwa z nich wymagaja edycji pliku .newsrc za pomoca edytora tekstu. W pliku .newsrc, kazda grupa zajmuje jedna linie, zawierajaca nazwe grupy, wykrzyknik lub dwukropek i zestaw numerow. Nazwy grup z dwukropkiem sa to te, do ktorych jestesmy wpisani; z tych ktore maja wykrzyknik, jestesmy "wypisani". Chcac zaczynac od zera, nalezy zmienic wszystkie dwukropki na wykrzykniki. Jesli wiemy jak uzywac emacs lub vi, wyedytujmy plik .newsrc (na wszelki wypadek lepiej zrobic dodatkowa kopie .newsrc) i uzywajac funkcji szukaj-i-zamien (search-and-replace) zrobmy zamiane. W wypadku braku doswiadczenia z tymi procesorami tekstu, mozemy sciagnac plik .newsrc, dokonac zmian na naszym wlasnym komputerze i nastepnie odeslac przerobiony plik. Zanim jednak sciagniemy ten plik, powinnismy zrobic kilka rzeczy. Jedna z nich jest wpisanie cp .newsrc temprc i wcisniecie ENTER. Praktycznie, sciagniemy plik tymczasowy temprc (zauwazmy, ze nazwa pliku nie zaczyna sie od kropki -- niektore komputery, na przyklad te z MS-DOS, nie pozwalaja uzywac nazw rozpoczynajacyh sie od kropki). Po sciagnieciu pliku, wystartujmy nasz ulubiony procesor tekstu i uzyjmy funkcji szukaj-i-zamien, do zamiany dwukropkow na wykrzykniki. Badzmy ostrozni i nie zmieniajmy niczego innego! Zapamietajmy dokument w formacie ASCII albo tekstowym. Polaczmy sie ponownie z naszym systemem glownym. W linii komend wpiszmy cp temprc temprc1 i wcisnijmy ENTER. Nowy plik temprc1 bedzie nam sluzyl jako zapasowa kopia .newsrc, w wypadku gdyby cos sie nie wyszlo. Wyslijcie z naszego komputera plik temprc. Stary plik systemowy Unixa zostanie zastapiony nowym, wlasnie przeslanym. Teraz wpiszmy cp temprc .newsrc i wcisnijmy ENTER. Mamy teraz pusty szablon, ktory posluzy do tworzenia listy czytelniczej. Wchodzac pierwszy raz do grupy, mozemy znalezc dziesiatki czy nawet setki artykulow. Jesli nie chcemy czytac zadnego z nich, wcisnijmy klawisz z duza litera J. Zaznaczymy w ten sposob, wszystkie artykuly w grupie jako "czytane", tak ze wchodzac nastepnym razem do tej grupy, zobaczymy tylko to co pojawilo sie tam po naszej ostatniej wizycie. 3.3 KOMENDY nn W celu zaznaczenia konkretnego artykulu do czytania, wpiszmy korespondujaca z nim litere (mala). W celu zaznaczenia konkretnego artykulu i wszystkich odpowiedzi do niego, wpiszmy litere i gwiazdke, na przyklad: a* Zeby skasowac selekcje artykulu, wpiszmy korespondujaca z nim litere (ponownie mala). C Kasuje artykul (na calym swiecie) napisany przez nas. Kazdy artukul umieszczany w Usenecie ma unikalny numer identyfikacyjny. Wpisanie duzej litery C powoduje wyslanie nowego komunikatu, nakazujacej systemom glownym odnalezienie i wymazanie wczesniejszej wersji depeszy. F W celu umieszczenia publicznej odpowiedzi, tzw. follow-up. Jesli zostalo wybrane gdy bylismy w menu grupowym, zostaniemy zapytani o ktory artykul chodzi. Jesli bedziemy czytac jakis artykul, to wlasnie na ten bedziemy odpowiadac. W obydwu przypadkach, zostaniemy zapytani czy chcemy dolaczyc orginalny artykul do naszego. Uwaga: wprowadza nas w nasz roboczy (default) edytor tekstu. N Przechodzi do nastepnej grupy, do ktorej nalezymy i majacej nieprzeczytane przez nas artykuly. P Przechodzi do poprzedniej grupy, do ktorej nalezymy i majacej nieprzeczytane przez nas artykuly. G news.group Przechodzi do wybranej grupy. Moze byc uzyte do przylaczenia sie do nowej grupy. Wciskajac G dostaniemy sub-menu: u Przechodzi to grupy i pokazuje tylko nieprzeczytane artykuly. a Przechodzi to grupy i pokazuje wszystkie, nawet przeczytane artykuly. s Pokaze tylko artykuly o zadanym temacie (subject). n Pokaze tylko artykuly od danej osoby. M Wysyla do kogos kopie biezacego artykulu. Bedziemy zapytani o elektroniczny adres odbiorcy i czy chcemy przed jego wyslaniem dodac jakies komentarze do artykulu. Podobnie jak opcja F, uzywa edytora roboczego. :post Zamieszcza artykul. Bedziemy zapytani o nazwe grupy. Q Zamkniecie sesji, wyjscie z nn. U Wypisanie sie z biezacej grupy. R Odpowiada na artykul poprzez poczte elektroniczna. Spacja Wcisniecie spacji przenosi do nastepnej strony artykulu. X Jesli mamy wyselekcjonowane artykuly, to zostana one pokazane i nastepnie zostaniemy przeniesieni do kolejnej zaprenumerowanej grupy z nieczytanymi artykulami. Jesli nie mamy zaznaczonych zadnych artykulow, to zaznacza wszystkie artykuly jako przeczytane i przenosi nas do nastepnej prenumerowanej, nieprzeczytanej grupy. =slowo Odnajduje i zaznacza wszystkie artykuly w grupie zawierajace to slowo w linii "subject:", na przyklad: =modem Z Pokazuje wam wyselekcjonowane artykuly, a nastepnie powraca do biezacej grupy. ? Pokazuje na ekranie tekst pomocy. < Przechodzi do poprzedniej strony w grupie. > Przechodzi do nastepnej strony w grupie. $ Przechodzi do ostatniej strony w artykule. ^ Przechodzi do pierwszej strony w artykule. 3.4 UZYWAJAC rn Niektorzy wola uzywac ta starsza wersje czytnika. Jesli wpiszemy rn news.announce.newusers w linii komend naszego systemu glownego, zobaczymy cos takiego: ******** 21 unread articles in news.announce.newusers--read now? [ynq] Jesli wcisniemy klawisz z litera Y, na naszym ekranie pojawi sie pierwszy artykul. Jesli chcemy najpierw zobaczyc jakie artykuly sa dostepne, wcisnijmy klawisz ze znakiem = i zobaczymy liste podobna do ponizszej: 152 Introduction to news.announce 153 A Primer on How to Work With the Usenet Community 154 What is Usenet? 155 Answers to Frequently Asked Questions 156 Hints on writing style for Usenet 158 Alternative Newsgroup Hierarchies, Part I 159 Alternative Newsgroup Hierarchies, Part II 160 Emily Postnews Answers Questions on Netiquette 161 USENET Software: History and Sources 162 A Guide to Social Newsgroups and Mailing Lists 163 How to Get Information about Networks 164 How to Create a New Newsgroup 169 List of Active Newsgroups 170 List of Moderators 171 Publicly Accessible Mailing Lists, Part I 172 Publicly Accessible Mailing Lists, Part II 173 Publicly Accessible Mailing Lists, Part III 174 How to become a USENET site 175 List of Periodic Informational Postings, Part I 176 List of Periodic Informational Postings, Part II 177 List of Periodic Informational Postings, Part III End of article 158 (of 178)--what next? [npq] Zauwazmy, ze depesze sa ustawione tym razem w porzadku numerycznym, nie ma rowniez informacji kto je wyslal. Artykul 154 wyglada interesujaco. Zeby go przeczytac, wpiszmy 154 i wcisnijmy ENTER. Zobaczymy cos takiego: Article 154 (20 more) in news.announce.newusers (moderated): From: spaf@cs.purdue.EDU (Gene Spafford) Newsgroups: news.announce.newusers,news.admin,news.answers Subject: What is Usenet? Date: 20 Sep 92 04:17:26 GMT Followup-To: news.newusers.questions Organization: Dept. of Computer Sciences, Purdue Univ. Lines: 353 Supersedes: Archive-name: what-is-usenet/part1 Original from: chip@tct.com (Chip Salzenberg) Last-change: 19 July 1992 by spaf@cs.purdue.edu (Gene Spafford) Pierwsza rzecza jaka nalezy zrozumiec w Usenecie, jest fakt, ze jest on powszechnie zle rozumiany. Codziennie w Usenecie, wytwarza sie sytuacja "niewidomi i slon" (kilku niewidomych, dotykajac slonia, ma zgadnac co to jest, kazdy dotyka w innym miejscu i ...; przyp. tlumacza). Moim zdaniem, pojawia sie wiecej pyskowek z powodu niezrozumienia natury Usenetu, niz z jakiegokolwiek innego. Wezmy pod uwage to, ze pyskowki odbywaja sie pomiedzy uzytkownikami Usenetu. Wyobrazmy wiec sobie jakie marne pojecie o Usenecie maja ci z zewnatrz! --MORE--(7%) Tym razem, naglowek wyglada bardzo podobnie do bazgrolow w naglowku poczty elektronicznej. Chcac kontynuowac czytanie, wcisnijmy spacje. Jesli wcisniemy klawisz z mala litera n, przejdziemy do nastepnej depeszy. Chcac zakonczyc sesje rn, wciskamy klawisz z mala litera q, dopoki nie znajdziemy sie w linii komend. Teraz zorganizujmy sobie liste czytelnicza. Poniewaz rn uzywa tego samego pliku .newsrc, uzywanego przez nn, mozemy uzyc jednej z metod szukaj-i-zamien, opisanej wczesniej. Albo mozemy postapic nastepujaco: wpiszmy rn i wcisnijmy ENTER. Kiedy pierwsza grupa pojawi sie na ekranie, wcisnijmy klawisz z mala litera u. Wcisnijmy go jeszcze raz, jeszcze raz i jeszcze. Albo wcisnijmy go i trzymajmy (jesli komputer zacznie piszczec, puscmy i wcisnijmy ponownie). W koncu dotrzemy do konca listy grup dyskusyjnych i bedziemy zapytani co dalej chcemy robic. Tutaj wlasnie rozpoczynamy wchodzenie do grup dyskusyjnych. Wpiszmy g newsgroup (na przyklad, g comp.sys.mac.announce) i wcisnijmy ENTER. Bedziemy zapytani czy chcemy byc subskrybentami tej grupy. Wcisnijmy klawisz z litera y. Potem wpiszmy g nastepna grupa (na przyklad, g comp.announce.newusers) i wcisnijmy ENTER. Powtarzajmy to az skonczymy. Ten proces zainstaluje nam takze liste dla nn, jesli wolimy ten czytnik. Ale jak zgadnac, ktora grupe zaprenumerowac? Wpisujac mala litera l i nastepnie ENTER zobaczymy liste dostepnych grup. Ze wzgledu na to, ze na naszym systemie moze byc wiecej niz 2 000 grup, nie jest to koniecznie madre rozwiazanie. Na szczescie, uzywajac komendy l (litera l), mozemy poszukiwac grup ze szczegolnymi slowami w ich nazwach. Wpisujac l mac i wciskajac ENTER, zobaczymy liste grup z tymi literami w nazwie (identycznie jak w nn, zobaczymy rownoczesnie wszystkie grupy zawierajace te litery, nie tylko te, ktore odnosza sie do komputera Macintosha). Ze wzgledu na olbrzymia ilosc przesylanych depesz przez Usenet, wiekszosc systemow przechowuje depesze tylko przez kilka dni lub tygodni. Dlatego tez, jesli chcemy zatrzymac jakas depesze, wlaczmy nasz wychwytywacz ekranu albo zapamietajmy ja jako plik, ktory pozniej mozemy sciagnac do swojego komputera. W celu zapamietania depeszy jako pliku, bedac w rn, wpiszmy s nazwapliku gdzie nazwapliku jest po prostu nazwa jaka chcemy nadac temu plikowi. Wcisnijmy ENTER. Zostaniemy zapytani czy chcemy to zapamietac w "formacie pocztowym". W wiekszosci wypadkow, mozemy odpowiedziec n (wyrzuci to naglowek). Depesza zostanie zapamietana jako plik w naszym katalogu News (mozemy sie do niej dostac wpisujac cd News i wciskajac ENTER). Niektore grupy zapelniaja sie szczegolnie szybko -- wyjedziemy na kilka dni, a kiedy wrocimy, znajdziemy setki artykulow! Jednym ze sposobow na to jest oznakowanie ich jako "czytane", tak ze wiecej nie pojawia sie na naszym ekranie. W nn, robi sie to wciskajac klawisz z duza litera J; w rn, z mala litera c. 3.5 KOMENDY rn W rn mamy do dyspozycji rozne zestawy komend, w zaleznosci czy jestesmy dopiero w grupie czy czytamy konkretny artykul. W kazdym momencie, wpisujac male h, dostaniemy liste dostepnych komend ze zwiezlym komentarzem jak je uzywac. Oto niektore z nich: Zaraz po uruchomieniu rn lub bedac w grupie: c Zaznacza kazdy artykul w grupie jako czytany (lub "niby czytany"), tak ze nie zobaczymy go wiecej. System zapyta czy na pewno chcemy to zrobic. Polecenie moze byc wydane gdy jestesmy pytani czy chcemy czytac dana grupe albo kiedy jestesmy juz w grupie. g Przechodzi do konkretnej grupy: g news.group Uzywa sie tego zarowno przechodzac do grupy, do ktorej jestesmy wpisani, albo do ktorej chcemy sie wpisac. h Pokazuje liste dostepnych komend ze zwiezlym opisem dzialania. l Pokazuje liste wszystkich dostepnych grup. p Przechodzi do pierwszej, uprzednio zaprenumerowanej grupy z nieczytanymi artykulami. q Wychodzi z sesji rn, jesli jeszcze nie weszlismy do grupy. Jesli juz jestesmy w jakiejs grupie, to biezaca grupa bedzie zamknieta i zostaniemy przeniesieni do nastepnej zaprenumerowanej grupy. Komendy dzialajace tylko gdy jestesmy w jakiejs grupie: = Podaje liste wszystkich artykulow dostepnych w danej grupie. m Zaznacza konkretny artykul albo serie artykulow jako "nieczytane", umozliwia to pozniejszy powrot do nich. Wpisujac 1700m i wciskajac ENTER, oznaczymy tylko ten artykul jako nieczytany. Wpisujac 1700-1800m i wciskajac ENTER, oznaczyloby wszystkie te artykuly jako nieczytane. spacja Przenosi do nastepnej strony listy artykulow. Jesli jestesmy wlasnie na ostatniej stronie, pokaze nam pierwszy artykul w grupie u Wypisuje nas z danej grupy. /tekst/ Wyszukuje w grupie artykulow zawierajacych "tekst" w linii tematu (subject), poczawszy od aktualnie czytanego artykulu, az do konca grupy. Na przyklad /EFF/ przenosi nas do pierwszego artykulu zawierajacego slowo "EFF" w temacie. ?text? Tak samo jak /text/, tylko ze szuka od biezacego artykulu do poczatku grupy. Komendy dzialajace tylko gdy jestesmy w trakcie czytania artykulu: e Niektore grupy zawieraja artykuly bedace plikami binarnymi, zazwyczaj sa to programy lub grafika. Wcisniecie e spowoduje zamiane znakow ASCII w plik, ktory mozemy sciagnac i uzywac lub ogladac (zakladajac, ze mamy odpowiedni komputer i program). W wielu wypadkach, pliki takie beda podzielone na kilka artykulow; wystarczy wywolywac artykuly i wciskac e. Utworzony z tego plik, znajdziemy potem w naszym katalogu News. C Jesli wyslemy artykul, a potem dojdziemy do wniosku, ze popelnilismy blad, wywolajmy nasz artykul na systemie glownym i wcisnijmy C. Wkrotce artykul zacznie znikac z systemow na calym swiecie. F Umieszcza publiczna odpowiedz w grupie, z ktorej pochodzi artykul. Dolacza kopie orginalu, ktora mozemy zredagowac, uzywajac edytora tekstu na naszym systemie glownym. f To samo co poprzednio, bez dolaczenia kopii orginalu. m Zaznacza biezacy artykul jako "nieczytany", pozwala nam to powrocic do niego pozniej. Nie musimy wpisywac numeru artykulu. Control-N Pokazuje pierwsza odpowiedz na dany artykul. Jezeli nie ma zadnej odpowiedzi, przejdziemy do pierwszego nieczytanego artykulu w grupie. Control-P Przechodzi do komunikatu, na ktory odpowiada biezacy artykul. n Przechodzi do nastepnego nieczytanego artykulu w grupie. N Przechodzi do nastepnego artykulu w grupie, nawet jezeli juz go czytalismy. q Wychodzi z aktualnie czytanego artykulu. Pozostawia nas w biezacej grupie. R Wysyla poprzez poczte elektroniczna odpowiedz autorowi biezacego artykulu. Dolacza kopie jego orginalnego listu. r To samo co powyzej, bez dolaczenia kopii orginalu. s plik Kopiuje biezacy artykul do pliku w naszej kartotece News; "plik" jest nazwa pliku w ktorym chcemy zapamietac artykul. Program zapyta czy kopiujac chcemy uzywac formatu "pocztowego". Odpowiedz N oznacza, ze wieksza czesc naglowka zostanie pominieta. s|mail identifikator Wysyla kopie artykulu do kogos innego. W miejsce slowa "identifikator", wpiszmy adres elektroniczny. Niestety nie pozwala na dodanie komentarzy. spacja Po wcisnieciu spacji pokaze sie nastepna strona artykulu, albo jezeli jestesmy na koncu artykulu, przejdziemy do nastepnego nieczytanego artykulu. 3.6 GLOWNE GRUPY Przy tak duzym wyborze, kazdy bedzie mial wlasna, unikalna liste czytelnicza Usenetu. Jednakze jest kilka grup, ktore ciesza sie szczegolnym zainteresowaniem nowoprzybylych. Sa to: news.announce.newusers Grupa zawiera serie artykulow wyjasniajacych rozne zagadnienia dotyczace Usenetu. news.newusers.questions Tutaj mozemy zadawac pytania (za chwile o tym jak to zrobic), na temat dzialania Usenetu. news.announce.newsgroups Szukaj tu informacji o nowych lub proponowanych grupach. news.answers Zawiera liste "Czesto Zadawanych Pytan" (FAQ - Frequently Asked Questions), wraz z odpowiedziami, z wielu roznych grup. Uczmy sie jak zapobiegac spoznieniom na samolot z FAQ-ow w rec.travel.air; szukajmy odpowiedzi na pytania dotyczace Microsoft Windows w FAQ-ach z comp.os.ms-windows; itd. alt.internet.services Poszukujemy czegos w Internecie i nie mozemy znalezc? Zapytajmy tutaj. alt.infosystems.announce Ludzie dodajacy nowe serwisy informacyjne do Internetu umieszczaja szczegoly tutaj. 3.7 WYPOWIADAJAC SIE "Watki" sa integralna czescia Usenetu. Kiedy ktos umieszcza wiadomosc, czesto ktos inny bedzie to komentowal. Wkrotce rozpocznie sie konwersacja. Jest stosunkowo latwo sledzic takie watki. W nn, pokrewne depesze sa grupowane razem. W rn, kiedy skonczymy czytac jedna depesze, mozemy wcisnac klawisze control-N zeby przejsc do nastepnej pokrewnej depeszy. Przy przegladaniu Usenetu, niezlym pomyslem jest bierne czytanie wiadomosci przez pewien czas, zanim aktywnie wlaczymy sie w dyskusje. W ten sposob latwiej wyczujemy dana grupe -- bowiem kazda z nich ma swoj wlasny rytm. Ewentualnie, bedziemy sie takze chcieli wypowiedziec. W zasadzie, istnieja dwa glowne sposoby, zeby to zrobic. Wlaczamy sie do biezacej dyskusji albo rozpoczynamy calkiem nowy watek. Jesli chcemy wlaczyc sie do dyskusji, musimy zdecydowac, czy chcemy dolaczyc do naszej odpowiedzi fragmenty depeszy na ktora odpowiadamy. W ten sposob czytelnicy moga zobaczyc to na co odpowiadamy, na wszelki wypadek, gdyby oryginalna depesza zniknela z ich systemu (pamietajmy, ze wiekszosc depeszy Usenetu ma na srednim systemie glownym dosc krotki zywot) lub nie potrafiliby oni znalezc orginalu. Jesli uzywamy Unixa na naszym systemie glownym, wlaczenie sie w biezaca dyskusje jest podobne w nn i rn: wcisnijmy klawisz z litera F czytajac artykul na ktory odpowiadamy. W rn, wpiszmy male f, jesli nie chcemy wlaczyc czesci orginalu do swojego artykulu; duze F w przeciwnym wypadku. W nn, wpiszmy duza litere F. Zostaniemy potem zapytani czy chcemy dolaczyc oryginal czy nie. I tu znowu natrafiamy na utrudnienie ze strony Unixa. Kiedy wcisniemy duze F, nasz system uruchamia roboczy edytor Unixa. Jesli mamy szczescie, bedzie to pico, bardzo latwy program. Jednakze jest bardziej prawdopodobne, ze zostaniemy wrobieni w emacs (albo vi), ktore juz spotkalismy w rozdziale o poczcie elektronicznej. Najwazniejsza komenda emacs jest control-x control-c To oznacza trzymanie wcisnietego klawisza control i wcisniecia malej litery x. Nastepnie naciskajac control wcisnijmy male c. Zapamietajmy to. W zasadzie jest to tak wazne, ze nie zaszkodzi powtorzyc: control-x control-c Ta kombinacja klawiszy wyprowadzi nas z emacs. Jesli wszystko pojdzie dobrze, zostaniemy zapytani czy chcemy wyslac, edytowac, opuscic czy zobaczyc depesze, ktora sie zajmowalismy. Jezeli jednak to nie zadziala (przypadkiem wcisniemy jakas inna dziwaczna kombinacje klawiszy, ktore znacza cos specjalnego dla emacs) i wyglada, ze nic sie nie dzieje, albo tez zobaczymy jakas tajemnicza instrukcje na dole naszego ekranu, sprobujmy wcisnac control-g, nawet kilka razy. To powinno zatrzymac emacs, cokolwiek probowal on robic (powinnismy zobaczyc slowo "quit" na dole ekranu), po czym mozemy wcisnac control-x control-c. Jesli i to nie zadziala, pamietajmy, ze zawsze mozemy sie rozlaczyc i polaczyc sie powtornie! Jesli powiedzielismy naszemu czytnikowi, ze chcemy wlaczyc czesc oryginalu do naszej odpowiedzi, zostanie on umieszczony na poczatku naszej depeszy. Uzywajac klawiszy strzalek do poruszania sie, wskazmy linie, ktora chcemy wyrzucic, wcisnijmy control-K i oznaczona linia zostanie wymazana. Teraz mozemy zaczac wlasna depesze. Pamietajmy o wcisnieciu ENTER na koncu kazdej linii, bo emacs nie przenosi automatycznie kursora do nastepnego wiersza. Kiedy skonczymy, wcisnijmy control-X control-C. Zostaniemy zapytani co dalej chcemy robic, czy chcemy wyslac, edytowac, przerwac (abort) sesje, itd. Wybierzmy jedna z opcji. Jesli wybierzemy Y, nasz system glowny rozpocznie proces rozsylania naszej depeszy poprzez Siec. Programy nn i rn dzialaja inaczej gdy chodzi o umieszczenie kompletnie nowych depesz. W nn, wpisujemy :post i wciskamy ENTER bedac w dowolnej grupie. Zostaniemy zapytani o grupe w jakiej chcemy umiescic swoj komunikat. Wpiszmy nazwe i wcisnijmy ENTER. Potem bedziemy zapytani o "slowa klucze" (keywords). Sa to slowa majace przyciagnac uwage osob penetrujacych dana grupe. Powiedzmy, ze sprzedajemy swoj samochod. Mozemy tu wpisac marke samochodu. Linia nastepna jest tzw. linia "podsumowujaca", czyli mniej wiecej to samo co slowa-klucze. Wreszcie, bedziemy zapytani o "dystrybucje" depeszy. W tym miejscu zaznaczamy jaki zasieg ma miec nasza wiadomosc. Pomyslmy o tym przez chwile. Jesli sprzedajemy samochod, to nie ma sensu informowac o tym calego swiata. Natomiast, chcac dyskutowac o ochronie srodowiska, moze to byc bardziej sensowne. Kazdy system glowny ma wlasny zestaw kryteriow jakimi kieruje sie przy rozsylaniu, jednak, generalnie jest to system lokalny (tylko dla uzytkownikow danego systemu), miejski, wojewodzki lub regionalny, krajowy (np. usa - tak male litery), kontynentalny (dla Amerykanow i Kanadyjczykow - na) i wreszcie dla calego swiata (zwykle: world). Ktory uzyc? W zasadzie, kilka chwil zastanowienia powinno pomoc. Sprzedajac samochod, wybierzemy do dystrybucji nasze miasto lub region -- ludzi w Australii nie bedzie to obchodzilo, moze ich to nawet zdenerwowac. Dyskutujac prezydencka polityke, uzycie do dystrybucji terenu USA ma wiekszy sens. Chcac dyskutowac sytuacje na Srodkowym Wschodzie, rozeslanie depeszy na caly swiat jest calkowicie akceptowalne. Jedna uwaga: te zasady nie sa absolutne, niektore systemy sciagaja depesze skad tylko moga, nie zwazajac na sposob dystrybucji wybrany przez nas, nie badzmy wiec zaskoczeni, jesli kiedys dostaniemy odpowiedz na "lokalna" depesze z miejsca odleglego o tysiace mil. Teraz mozemy pisac swoja wiadomosc. Jezeli napisalismy depesze na systemie odlaczonym od sieci (niezly pomysl, w przypadku gdy niezbyt dobrze znamy emacs), teraz mozemy to zaladowac do systemu glownego. W trakcie transmisji do emacsa, mozemy zobaczyc duzo tajemniczych znakow, ktore na szczescie znikna po wcisnieciu control-X i potem control-C. Inne rozwiazanie: "zapamietajmy" depesze (np., wciskajac male m bedac w rn), wylogujmy sie, napiszmy depesze na odlaczonym systemie, polaczmy sie powtornie i przeslijmy nasza depesze jako plik do naszego systemu glownego. Nastepnie polaczmy sie z Usenetem, znajdzmy artykul, ktory "zapamietalismy". Zacznijmy odpowiadac, wtedy zostaniemy zapytani czy chcemy dolaczyc wczesniej przygotowana depesze. Wpiszmy wtedy nazwe naszego pliku i wcisnijmy ENTER. W rn musimy poczekac az dotrzemy do konca grupy i wtedy wcisnac F, otrzymamy wtedy program do pisania depesz. Inaczej mozna zrobic to tak: piszemy w linii komend naszego systemu glownego Pnews i wciskamy ENTER. Bedziemy mogli zdecydowac o sposobie dystrybucji, podobnie jak w nn, z tym, ze tu dostaniemy liste do wyboru. Wybierajac "world", dostaniemy taka informacje: This program posts news to thousands of machines throughout the entire civilized world. Your message will cost the net hundreds if not thousands of dollars to send everywhere. Please be sure you know what you are doing. Are you absolutely sure that you want to do this? [ny] Co znaczy: Program ten umieszcza wiadomosci na tysiacach maszyn dookola cywilizowanego swiata. Wyslanie twojego komunikatu we wszystkie miejsca kosztowac bedzie Siec setki jesli nie tysiace dolarow. Prosze upewnij sie, ze zdajesz sobie sprawe z tego co robisz. Czy jestes absolutnie pewny, ze chcesz to zrobic? [ny] Nie martwmy sie -- nasza depesza nie bedzie kosztowala Siec niewyobrazalnych sum pieniedzy, jakkolwiek, jest to bardzo dobry pomysl, zeby zastanowic sie przez chwile czy rzeczywiscie depesza powinna byc rozeslana wszedzie. Chcac odpowiedziec na dana wiadomosc poprzez poczte elektroniczna, zamiast publicznie, wcisnijmy R w nn albo r czy R w rn. W rn uzycie duzej litery dolaczy orginalny artykul do naszej odpowiedzi. Wiekszosc grup nie jest moderowana, to znaczy ze kazda depesza, ktora umiescimy, pojawi sie we wskazanym przez nas regionie, na kazdym systemie odleglym majacym dana grupe. Niektore grupy sa moderowane, jak to widzielismy wczesniej przy grupie comp.risks. W takich grupach, wszystkie depesze dostarczane sa do jednego miejsca, gdzie moderator, podobnie jak wydawca, decyduje co bedzie umieszczone. W niektorych przypadkach, grupy sa moderowane podobnie jak cenzurowane sa niektore gazetki szkolne. W innych przypadkach, jest to tylko proba ograniczenia wielkiej liczby depesz, ktore bez tego wszystkie bylyby zamieszczone. Zauwazmy, ze wiele artykulow w Usenecie konczy sie bajeranckim "podpisem", czesto zawierajacym dowcipne powiedzonko, zgrabny rysunek oraz prawie przypadkowo, nazwisko i elektroniczny adres nadawcy. My takze mozemy miec wlasny "podpis", automatycznie dolaczany do wszystkiego co wysylamy. Na naszym wlasnym komputerze utworzmy plik z podpisem. Sprobujmy sie zmiescic w czterech linijkach, mniej dokuczliwe to bedzie dla innych w Sieci. Nastepnie, majac polaczenie z naszym systemem glownym, wpiszmy w linii komend cat>.signature i wcisnijmy ENTER (pamietajmy o kropce przed s). Przeslijmy nasz plik z podpisem (w formacie ASCII) uzywajac wlasnego programu komunikacyjnego. Kiedy zakonczymy, wcisnijmy control-D, Unixowa komende do zakonczenia pliku. Teraz, za kazdym razem gdy bedziemy umieszczali wiadomosc, podpis bedzie do niej dolaczany. Umieszczajac depesze, nalezy pamietac o kilku rzeczach. Usenet nie rozni sie od zebrania Rady Miejskiej czy publikacji pracy naukowej: nie mozemy lamac prawa umieszczajac bez pozwolenia prace strzezone prawami autorskimi (copyright) czy tez angazowac sie do nielegalnej dzialalnosci. Nie jest to takze miejsce do ogloszen kupno-sprzedaz (z wyjatkiem specjalnych biz. i na sprzedaz grup). 3.8 OGLOSZENIA WIELO-GRUPOWE Czasem bedziemy mieli do przedyskutowania problem, ktory naszym zdaniem powinien pojawic sie w kilku roznych grupach. Zamiast umieszczac pojedyncze depesze w kazdej grupie z osobna, mozemy umiescic jedna depesze w kilku grupach na raz za pomoca procesu zwanego cross-posting. Powiedzmy, chcemy rozpoczac dyskusje o politycznych skutkach importowania z Brazylii rzadkich rybek tropikalnych. Ludzie czytajacy rec.aquaria moga miec cos do powiedzenia. Tak samo czytelnicy alt.politycs.animals i talk.politics.misc. Cross-posting jest latwe. Znaczy to miedzy innymi, ze osoby bedace subskrybentami kilku roznych grup, otrzymaja nasz komunikat tylko raz, zamiast kilku razy -- program zarzadzajacy depeszami wymaze wszystkie inne kopie otrzymane przez jednego z nich, skoro tylko pierwsza zostanie przeczytana. Umieszczajac depesze (czy to poprzez komende Pnews w rn czy :post w nn), bedziemy zapytani o grupe, w ktorej chcemy ja umiescic. Wpiszmy nazwy roznych grup, odzielonych przecinkiem, pamietajmy - bez odstepow, na przyklad: rec.aquaria,alt.politics.animals,talk.politics.misc i wcisnijmy ENTER. Po odpowiedzi na pytania (geographic distribution, itd.), depesza zostanie umieszczona w roznych grupach (z wyjatkiem grup moderowanych, gdzie depesze otrzymuje osoba zarzadzajaca dana grupa i decydujaca o tym czy i ktora depesza moze sie ukazac publicznie). Umieszczenie depeszy w zbyt wielu grupach lub w niewlasciwych grupach jest uwazane za nietakt. Prawdopodobnie nie musimy umieszczac czegos w 20 roznych miejscach. Myslac, ze ocalimy swiat, publikujac jakis polityczny problem, mozemy sie spotkac z calkowitym brakiem zrozumienia u czytelnikow rec.arts.comics. Dostaniemy za to mnostwo uragliwych depesz, zadajacych umieszczania naszych wiadomosci we "wlasciwych" grupach. Rozdzial 4: USENET II 4.1 PYSKOWKI, PAPLANINA I NAWIEDZENI NUDZIARZE Wydaje sie, ze porozumiewanie sie za pomoca elektronicznej komunikacji bezposredniej wyzwala w niektorych ludziach ukryte, nieprzyjemne dla innych, cechy charakteru. Moze jest to spowodowane szybkoscia metody przesylania tekstu i jej pol-anonimowoscia. Cokolwiek to by nie bylo, bedzie sie nam wydawalo, ze istnieje cala grupa ludzi, ktorych glownym zajeciem jest dogryzanie. Zamiast zastanowic sie nad wiadomoscia, jak w wypadku otrzymania papierowego listu, tak latwo jest wcisnac klawisz R lub F i powiedziec komus, ze naprawde nie wiemy co o nim myslec. Czasem nawet, w innych wypadkach, niespotykanie spokojni ludzie, przeobrazaja sie w furiatow. No i wtedy zaczynaja sie pyskowki (flames). Pyskowka jest szczegolnie obrazliwym atakiem na kogos, za to co ktos napisal. Okresowo, pyskowki zamieniaja sie w wojny, obejmujace cale grupy (czasem nawet kilka; pyskacze lubia cross-posting, zeby poinformowac swiat o swoich odczuciach). To moze trwac tygodniami (czasami latami, wtedy zamienia sie to w "swiete wojny", jak na przyklad na temat wzglednych zalet Macintoshy czy IBMow). Czesto, kiedy pyskowki zamieraja smiercia naturalna, ktos niezorientowany w wojnie, czyta depesze, wkurza sie i wysyla szybka riposte, zeby wojujacy przerzucili sie na poczte elektroniczna a grupa zajela sie wreszcie tym czym dana grupa powinna sie zajmowac. Praktycznie, rozpoczyna to calkiem nowa pyskowke, gdzie ta biedna osoba staje sie celem ataku, bo osmielila sie zakwestionowac Prawo Wolnosci Slowa, prowokujac innych do naskoczenia na atakujacych za napastowanie niezorientowanej biedaczyny..... Lapiecie o co chodzi. Czasem dyskusja wymyka sie spod kontroli, tak ze niektorzy przewiduja zamkniecie calego interesu przez rzad albo ze ktos poda do sadu cala siec, albo tez gniew Bozy porazi dyskutantow. To powoduje nieunikniona replike tych, ktorzy zdaja sobie sprawe z tego, ze siec jest odradzajaca sie hydra i latwo nie zginie: "Nieuchronna smierc Usenetu przepowiedziana. Film o 11." Obserwacja pyskowek moze byc bardzo zabawna na poczatku. Potem, szybko staje sie to nudne. Ale poczekajmy do chwili kiedy pierwszy raz nas zaatakuja! Pyskacze nie sa jedynymi charakterkami w sieci, na ktorych trzeba uwazac. Nudziarze (spewers) uwazaja, ze jesli ich cos specjalnie interesuje to albo to musi interesowac wszystkich albo musi to byc wbijane do glowy wszystim ludziom -- tak czesto jak tylko jest to mozliwe. Zwykle mozemy rozpoznac nudziarza po ilosci artykulow codziennie umieszczanych, a dotyczacych tego samego tematu i po ilosci grup w jakich sa one umieszczane -- w obu przypadkach numery moga byc dwucyfrowe. Czesto, depesze te nawiazuja do konfliktow etnicznych dookola swiata. Czestokroc, trudno sobie wyobrazic logiczny zwiazek miedzy poruszanym przez nudziarza tematem, a grupa w ktorej umieszcza on swoje komunikaty. Nie szkodzi. Jesli sprobujemy zwrocic na to uwage nawiedzonym nudziarzom, zostaniemy zasypani wscieklymi depeszami oskarzajacymi nas o to, ze jestesmy gruboskornymi rasistami/Amerykanami/czymkolwiek albo calkowicie zignoruja nasz punkt widzenia i zasypia nas setkami nowych uwag, komentujacych perfidie kogokolwiek, ktorego nawiedzony uwaza za wroga chcacego unicestwic jego zwolennikow. Blisko zwiazani z tymi facetami sa rewizjonisci Holocaustu, ktorzy okresowo zasypuja pewne grupy (jak soc.history) dlugimi tyradami stwierdzajacymi, ze Holocaust nigdy nie mial miejsca. Niektorzy probuja obalac ich teorie za pomoca faktow, inni zdaja sobie sprawe, ze to ich tylko zacheca. Pleciugi sa o wiele lagodniejsze. Ich problemem jest nieumiejetnosc zwiezlego wypowiadania sie -- moga oni wysmazyc cztery ekrany na jakis temat, na ktory inni moga sie wypowiedziec jednym lub dwoma zdaniami. Podobne jest nadmierne cytowanie. Ludzie trapieni ta przypadloscia beda przytaczali caly komunikat w ich odpowiedzi, zamiast odrzucic czesci nie majace nic wspolnego z meritum sprawy. Najgorzej jest zacytowac cala depesze i potem dodac pojedyncza linie: "Zgadzam sie!" albo cos w tym sensie, czesto z monstrualnym podpisem (patrz sekcja 4.7). Usenet ma jeszcze wiele innych nalecialosci, ktore szybko nauczycie sie rozpoznawac. Miedzy innymi: Chamy Sieciowe (Net.weenies). Ci uwielbiaja PO CHAMSKU ublizac innym, jest to rodzaj ludzi, ktorzy dla zabawy umieszczaja obrazliwe depesze gdzie popadnie. Mole Sieciowe (Net.geeks). Ludzie, dla ktorych Siec jest Zyciem, martwia sie co sie stanie gdy skoncza szkole i straca darmowy, 24-godzinny dostep do sieci. Bogowie Sieci (Net.gods). Starzy wyjadacze; prawdziwe tytany Sieci i jej chodzaca historia. Oni byli juz gdy Siec skladala sie paru komputerow polaczonych kiepskim kablem. Podgladacze (Lurkers). Praktycznie ich nie widac ale oni tam sa. Ci ludzie czytaja wiadomosci ale nigdy nic nie umieszczaja ani nie odpowiadaja na nic. Magicy (Wizards). Ludzie znajacy problemy Sieci od podszewki. Na przyklad magicy od Unixa moga pokazac dech zapierajace sztuczki zwiazane z tym systemem. Swieci Sieci (Net.saints). Zawsze chetnie pomagajacy nowicjuszom, dzielacy sie wiedza z tymi, ktorzy nie maja wrodzonych zdolnosci do nawigacji w Sieci, nie sa oni taka rzadkoscia jak myslimy. Umieszczajac pytanie czesto bedziemy zaskoczeni iloscia otrzymanych porad. Ostatnia grupa przypomina niepisana tradycje Sieci. Majac do dyspozycji tylko kilka pisanych przewodnikow, ludzie tradycyjnie uczyli sie o Sieci pytajac innych dookola, mogl to byc ktos przy sasiednim terminalu lub tez ktos w samej Sieci. Ta tradycja jest kontynuowana: masz problem, zapytaj. Dzisiaj, jednym z miejsc gdzie mozemy szukac pomocy, jest grupa news.newusers.questions, ktora jak sama nazwa wskazuje, jest miejscem gdzie mozemy sie dowiedziec czegos wiecej o Usenecie. Ale badzmy z tym ostrozni. Niektorzy magicy Usenetu staja sie troche niecierpliwi gdy musza w kolko odpowiadac na to samo pytanie. Oh, w koncu odpowiedza ale zanim to zrobia, moga nam przypomniec, ze najpierw trzeba sprobowac z administratorem naszego systemu glownego albo przejrzec wiadomosci w grupie news.announce.newusers. 4.2 PLIKI CENZURUJACE - LEKARSTWO NA TO CO NAS BOLI Czytajac Usenet przez pewien czas, natkniemy sie na tematy lub ludzi, naprawde wkurzajacych -- albo bardzo meczacych. Pliki cenzurujace sa czyms akurat dla nas. Startujac nasz czytnik, sprawdzi on czy sa tam slowa, zdania czy nazwy, ktorych nie chcemy widziec. Jesli znajdzie taka liste, wymaze wszystkie depesze zawierajace zastrzezone slowa. Takie jak kaskady. Jak widzielismy wczesniej, gdy umiescimy odpowiedz na depesze i wlaczymy tam czesc orginalu, orginalne linie beda odznaczone znakiem > umieszczonym przed kazda z nich. No dobrze, a jesli odpowiemy na odpowiedz? Dostaniemy dwa znaki >> przed kazda orginalna linia. A co sie dzieje gdy odpowiemy na taka odpowiedz? Dostaniemy trzy znaki >>>. Odpowiadajac tak dalej, szybko zbudujemy sobie z tych znakow trojkat. Sa tacy, ktorzy lubia budowac takie trojkaty lub kaskady. "Odpowiedza" oni na nasz komunikat, kasujac w nim wszystko co tam napisalismy, pozostawiajac jedynie "W komunikacie numer 123435, powiedziales:" i ostatnia linie z naszej depeszy z bezsensowna riposta. I moga tak w kolko, az trojkat dotrze do prawej strony kartki. Potem probuja rozszerzyc trojkat, kasujac jeden ze znakow > w kazdym wierszu. Ktokolwiek zdola skonczyc ten gigantyczny trojkat wygrywa. Jest nawet specjalna grupa dla takich ludzi: alt.cascade. Niestety, kaskadziarze generalnie wola robic kaskady w innych grupach. Do zbudowania kompletnej kaskady potrzeba duzo depesz, wiec namierzona przez nich grupa szybko sie zapelni tego rodzaju komunikatami. Oczywiscie, jesli zaczniemy narzekac, natychmiast zostaniemy zbombardowani depeszami o Prawie do Wolnosci Slowa i artystycznej swobodzie -- albo gorzej, nastepna kaskada. Jedyna rzecza jaka nam pozostaje to zignorowac ich i wlasciwie ustawic plik cenzurujacy. Sa takze inne grupy, gdzie pliki cenzurujace beda niezwykle uzyteczne, a to ze wzgledu na sposob w jaki te grupy sa zorganizowane. Na przyklad, czytelnicy rec.arts.tv.soaps zawsze uzywaja akronimow w temacie (subject) do opisania ogladanych programow (np. AMC dla "All My Children"). W ten sposob, ludzie chcacy czytac tylko o "One Life to Live" moga wymazac wszystkie depesze o "The Young and the Restless" i inne (zeby zapobiec przypadkowemu wymazaniu wiadomosci zawierajace litery "gh", widzowie "General Hospital" zawsze uzywaja "gh:" w ich temacie). Obydwa programy nn i rn pozwalaja na utworzenie plikow cenzurujacych ale w rozny sposob. Chcac utworzyc plik cenzurujacy w nn, wchodzimy do grupy z uciazliwymi artykulami i wciskamy duza litere K. Na dole ekranu zobaczymy: AUTO (k)ill or (s)elect (CR => Kill subject 30 days) Jezeli nacisniemy ENTER, nn zapyta ktory temat artykulow nam przeszkadza. Wybierzmy jeden i artykul i artykuly sledzace (follows-up) znikna, nie zobaczymy ich przez 30 dni. Natomiast wciskajac male k, zobaczymy: AUTO KILL on (s)ubject or (n)ame (s) Wciskajac duze S lub ENTER, zobaczymy: KILL Subject: (=/) Wpiszmy tam dokuczliwe slowo lub zdanie i wcisnijmy ENTER. Zostaniemy zapytani: KILL in (g)roup 'eff.test' or in (a)ll groups (g) z ta roznica, ze nazwa grupy bedzie odpowiadala tej grupie, w ktorej wlasnie bedziemy. Ze wzgledu na to, ze kaskadziarze i inni uciazliwi ludzie czesto umieszczaja swoje depesze w wielu roznych grupach, mozemy wcisnac a zamiast g. Nastepnie zobaczymy: Lifetime of entry in days (p)ermanent (30) Wcisniecie klawisza P uwolni nas od uciazliwej depeszy na zawsze, wcisniecie ENTER zabezpieczy nas na 30 dni. Mozemy takze zmienic liczbe dni w blokadzie. Tworzenie plikow cenzurujacych w rn odbywa sie inaczej -- domyslny (default) generator dziala tylko na komunikaty w danej grupie, nie zas globalnie we wszystkich grupach. Do utworzenia globalnego cenzora musimy zabrac sie sami. Chcac utworzyc plik cenzurujacy w rn, wchodzimy do grupy z uciazliwymi artykulami i wpisujemy numer danego artykulu, co wyswietli go na naszym ekranie. Wcisnijmy duze K. Od teraz, kazda depesza z tym tematem bedzie znikac zanim zaczniemy czytac dana grupe. Powinnismy raczej wybrac odpowiedz niz oryginalna depesze po to, zeby odrzucic takze wszyskie artykuly sledzace (oryginal nie ma w temacie "Re:" (Eegarding - dotyczy; przyp. tlumaczy). Przy nastepnym wywolaniu danej grupy, rn poinformuje nas o wymazywaniu depesz. Kiedy zakonczy, wciskamy spacje zeby powrocic do trybu czytelniczego. Do utworzenia "globalnego" pliku cenzurujacego, automatycznie wymiatajacego artykuly we wszystkich grupach ktore czytamy, uruchamiamy rn i wciskamy control-K. To uruchomi nasz roboczy edytor na systemie glownym i utworzy plik (zwany KILL, w naszej kartotece News). W pierwszym wierszu wpisujemy niechciane slowo, zdanie lub nazwisko, po ktorym nastepuje komenda mowiaca rn czy ma przeszukac cala depesze i co zrobic jesli znajdzie zastrzezone slowo. Kazda linia musi miec nastepujacy format /pattern/modifier:j "Pattern" jest slowem lub zdaniem, ktorego szuka rn. Jest obojetne jak bedzie to napisane: "test" czy "Test", rn nie zwraca w tym wypadku uwagi na duze czy male litery, wyrzuca w obydwu przypadkach. Modyfikator (modifier) informuje rn czy ma szukac tylko w naglowku czy w calej depeszy (jest to uzyteczne kiedy juz nigdy nie chcemy czytac depesz od danej osoby). a: Sprawdza cala depesze h: Sprawdza tylko naglowek Mozemy nie zmieniac modyfikatora, w tym wypadku rn bedzie przeszukiwac tylko pole tematu w depeszy. Koncowe "j" nakazuje rn usuwac wszystkie artykuly z uciazliwym slowem. Majac na zawsze dosyc slowa "foo" w jakimkolwiek naglowku, wpiszcie: /foo/h:j To jest szczegolnie uzyteczne gdy chcemy sie uwolnic od artykulow pisanych przez ludzi umieszczajacych je w kilku grupach, tak jak kaskadziarze, poniewaz nazwa orginalnej grupy danego artykulu znajduje sie zawsze w naglowku. Chcac zablokowac depesze o temacie kaskady, mozemy sprobowac: /foo/:j Chcac wymazac wszystkie artykuly sledzace jakikolwiek artykul, uzyjmy tego wzoru: /Subject: *Re:/:j Po skonczeniu zapisywania zakazanych zwrotow, wychodzimy w zwykly sposob z edytora i wracamy do rn. Ostrzezenie: nie przesadzajmy z kompleksowoscia plikow cenzurujacych. Zbyt kompleksowy cenzor albo uzywajacy czesto modyfikatora a: moze znacznie zwolnic prace rn, bo system musi teraz sprawdzac kazde jedno slowo w kazdej depeszy we wszystkich grupach ktore chcemy czytac. Majac szczegolnie uciazliwego osobnika, ktorego depesz nigdy wiecej nie chcemy widziec, najpierw powinnismy znalezc jego lub jej adres (umieszczony jest w adresie nadawcy, w linijce "from:") i nastepnie napisac cos takiego: /From: *name@address\.all/h:j 4.3 SCIAGAJAC DEPESZE Powiedzmy, ze znalezlismy taki artykul w Usenecie, ktory chcemy przekopiowac na nasz domowy komputer. Jest kilka roznych sposobow zeby to zrobic. Jedna z mozliwosci jest uzycie wychwytywacza ekranu z naszego programu telekomunikacyjnego do wylapania przesuwajacego sie po ekranie tekstu. Jest to dobra metoda, gdy chcemy kopiowac jeden czy dwa artykuly. Co zrobic, jesli chcemy skopiowac wieksza ilosc depesz albo zatrzymac je tymczasowo, zanim zaczniemy ich lekture? Zapamietanie ich w jednym pliku i pozniejsze skopiowanie go jest wtedy sensownym rozwiazaniem. Chcac to zrobic w nn, wciskamy duza litere S gdy czytamy dany artykul. Zobaczymy wtedy cos takiego: Save on (+~|) +alt/internet/services Kilkakrotne wcisniecie ENTER zapamieta to jako plik. Zauwazmy jednak te ukosniki (backslashes). Oznacza to, ze wlasnie utworzylismy serie Unixowskich pod-kartotek jako dodatku do pliku (w powyzszym przypadku utwozylismy sciezke do kartoteki nazwanej alt/internet, w ktorej zapamietalismy plik nazwany services). To moze byc uciazliwe! Zamiast tego, uzyjmy cofacza (backspace) i cofnijmy sie tak daleko jak tylko mozemy, nastepnie wpiszmy nazwe pliku. Wcisnijmy kilkakrotnie ENTER i plik zostanie zapamietany w naszej domowej kartotece. Powtorzmy to z innymi artykulami. Zakladajac, ze uzywamy tej samej nazwy pliku, wszystkie depesze zostana tam zapamietane. Uwaga uzytkownicy MS-DOS: wybierzcie nazwe, z ktora wasz komputer moze sobie poradzic (np. manual.txt zamiast computer.manual.txt). Chcac to zrobic w rn, wciskamy mala litere s czytajac dany artykul. Dostaniemy wtedy robocza nazwe pliku do zapamietania tam artykulu. Mozemy jej uzyc lub wpisac nasza wlasna nazwe. Wcisnijmy ENTER, zostaniemy wtedy zapytani czy chcemy zapamietac to w "formacie pocztowym". Wybranie tu y albo n, praktycznie nie robi roznicy, chyba ze z jakiegos powodu, bedziemy pozniej chcieli zobaczyc ten artykul poprzez elm czy inny program pocztowy. Artykul zostanie wiec zapamietany jako plik w naszej kartotece News (ktora jest pod-kartoteka kartoteki, gdzie jestesmy ulokowani po polaczeniu sie z naszym dostarczycielem publicznego dostepu do sieci). Chcac zapamietac w tym samym pliku nastepny artykul powtarzamy proces, nalezy przy tym uwazac zeby uzyc tej samej nazwy pliku. Artykul zostanie nastepnie dolaczony do konca utworzonego pliku. Teraz pora skopiowac depesze do domu. Po pierwsze, nalezy poinformowac nasz system glowny, ze chcemy przesylac lub sciagnac plik. Majac Zmodem w naszym programie telekomunikacyjnym, to wszystko co musimy zrobic -- kopiowanie rozpocznie sie automatycznie. W wypadku Xmodemu, Ymodemu czy Kermita, musimy poinformowac nasz wlasny komputer, ze ma sie przygotowac do przejmowania pliku. Aby rozpoczac kopiowanie za pomoca Zmodemu w Unixie, wpisujemy sz nazwapliku gdzie "nazwapliku" jest nazwa pliku, ktory chcemy skopiowac, i wciskamy ENTER. Przy pomocy Zmodememu (lub batch-Ymodemu) mozemy rozpoczac kopiowanie kilku plikow rownoczesnie, w tym celu nalezy wpisac po "sz" nazwy plikow (np.: sz plik1 plik2), albo uzywajac znacznikow ogolnych (wildcards) Unixa (dzialaja podobnie jak te z MS-DOS; np. sz man* przeslaloby nam manual1, manual2 i manoman.txt). W Ymodemie komenda wygladalaby nastepujaco sz -k nazwapliku natomiast w Xmodemie byloby to sx nazwapliku Zauwazmy, ze w Xmodemie musimy uzywac komendy sx dla kazdego pliku. Uzywajac Ymodemu i Xmodemu musimy poinformowac nasz wlasny program telekomunikacyjny, ze chcemy kopiowac jakis plik i podac jak go chcemy nazwac (nazwa pliku w systemie glownym nie musi byc taka sama jak nazwa w naszym komputerze - przyp. tlumaczy). Teraz kolej na uzytkownikow rn, przypomnijcie sobie jak utworzone przez was pliki sa przechowywane w waszej kartotece News. Oznacza to, ze chcac je skopiowac, musicie podac pelna sciezke do nich, czyli: sz News/nazwapliku Bez tego, dostaniecie informacje o bledzie. 4.4 ASCII I POWINNISMY TO OTRZYMAC To bylo latwe, prawda? Niestety, moze to byc bardziej skomplikowane. Komputery z Unixem, MS-DOSem czy Macintoshe inaczej traktuja zakonczenie linii tekstu. Oznacza to, ze po sciagnieciu pliku tekstowego (takiego jak komunikaty Usenetu), moglby on wygladac dosc dziwacznie, a nawet byc nieczytelny. Jest na to kilka sposobow. Jednym z nich jest uzycie "znacznika" (flag) ASCII po sz (czy po sx lub po sz -k). Jesli bedziemy mieli szczescie, nasz wlasny komputer powinien byc w stanie sie zorientowac, ze zakonczenia wierszy powinny byc przetlumaczone. Oto przyklad takiej komendy: sz -a nazwapliku lub sz -ka nazwapliku itd. Jesli wciaz uzyskujemy dziwne efekty, mozemy uzyc tlumacza, znajdujacego sie na wiekszosci systemow z Unixem, ktory moze wstawic wlasciwe zakonczenia wierszy. Wydanie polecenia unix2dos plik.txt plik.txt powinno zmienic plik.txt w normalny, DOSowski plik tekstowy. Dzialajacy na podobnej zasadzie program unix2mac zrobi to samo dla Macintoshy. 4.5 KILKA POMOCNICZYCH WSKAZOWEK DO USENETU Duza czy mala litera w Unixie -- to wazne w wiekszosci przypadkow. Wiele komend Unixa, wlaczajac w to te uzywane do czytania artykulow Usenetu, sa na to wrazliwe. Wcisnijcie male d kiedy chcieliscie uzyc duze D i albo nic sie nie stanie albo stanie sie cos calkowicie innego niz to czego oczekiwaliscie. Dlatego tez uwazajcie na male i duze litery! W nn mozemy w wiekszosci wypadkow otrzymac pomoc wpisujac znak zapytania (chyba ze piszemy wlasny komunikat, poniewaz wtedy pracujemy w procesorze tekstu). W rn, chcac otrzymac pomoc wpisujemy male h w linii komend. Szukajac jakiejs szczegolnej grupy, czy to uzywajac l (litera el) w linii komend w rn czy tez za pomoca nngrep w nn, czasem musimy wyprobowac kilka hasel. Na przyklad, jest tam grupa zajmujaca sie zepolem Grateful Dead ale nie znalezlibysmy jej nigdy, probujac powiedzmy, l grateful dead, bo ta nazwa jest rec.music.gdead. Generalnie, nalezy probowac najmniejsza czesc slowa czy dyskusji ktorej szukamy, np. uzyjmy "trek" do znalezienia grupy zajmujacej sie "Star Trek". Gdy uzycie jednego slowa nie przynosi efektu, sprobujmy inne. 4.6 CHLOPIEC Z GUZEM NA MOZGU, PODATEK OD MODEMU I LISTY LANCUSZKOWE Podobnie jak reszta swiata, Usenet ma takze swoj udzial w tworzeniu nowych legend i dzialalnosci stajacej pod znakiem zapytania. Trzy z nich sa szczegolna plaga sieci. Po spedzeniu, powiedzmy 15 minut w Usenecie, mozemy byc pewni, ze znajdziemy cos o Chlopcu z Rakiem Mozgu, plotke o cholernym FCC i opodatkowaniu naszych modemow i o cudownym sposobie Dave'a Rhode na zlikwidowanie biedy. Do waszej wiadomosci, oto wszystkie historie: W Anglii zyl siedmioletni chlopiec, nazywajacy sie Craig Shergold, u ktorego wykryto pozornie nieuleczalny guz mozgu. Lezac umierajacy, zapragnal tylko, zeby przyjaciele przyslali mu pocztowki. Lokalna gazeta naglosnila wyciskajaca lzy historie. Wkrotce, zyczenie chlopca stalo sie bardziej ambitne: zapragnal on znalezc sie w Ksiedze Guinnessa ze Swiatowymi Rekordami jako posiadacz najwiekszej kolekcji pocztowek. Wiadomosc poszla w swiat. Miliony ludzi wyslaly mu pocztowki. Cud, ale chlopiec wciaz zyl. Amerykanski miliarder nawet oplacil jego przelot do USA i pokryl koszty operacji usuniecia pozostalosci guza. Zyczenie chlopca przeszlo jego najsmielsze marzenia -- znalazl sie w Ksiedze Guinnessa. Craig trzyma sie teraz calkiem dobrze jako nastolatek, jego marzenia staly sie teraz udreka dla urzedu pocztowego w malym miasteczku kolo Londynu, tam gdzie mieszka. Podobnie jak Craig, jego prosba o pocztowki unika smierci, zarzucajac corocznie urzad pocztowy milionami kart. Natychmiast, kiedy wydaje sie, ze naplyw zaczyna slabnac, ktos nowy zaczyna wszystko od poczatku, proszac ludzi o wysylanie do Craiga pocztowek (lub kartek z zyczeniami albo wizytowek -- listy Craiga naprawde zaczely zyc wlasnym zyciem i nawet rozpoczely mutacje). Nawet Droga Abby (popularna w Ameryce Pn. osoba, prowadzaca kacik porad, drukowany w wiekszosci amerykanskich gazet - przyp. tlumaczy) jest bezsilna i nie moze tego zatrzymac! Co to ma wspolnego z Siecia? Wyglada na to, ze listy Craig'a pojawiaja sie w Usenecie rownie czesto jak na korkowych tablicach ogloszen w wiekszych firmach. Nie wazne jak czesto ktos taki jak Gene Spafford umieszcza cyklicznie depesze z prosba o zaprzestanie wysylania i przeznaczeniu pieniedzy na cos bardziej sensownego (np. datki dla lokalnego Czerwonego Krzyza), zawsze znajdzie sie sie ktos kto umiesci apel o wysylanie pocztowek do malego, biednego Craig'a. Nie wysylajcie rowniez zadnych kart do Federalnej Komisji Komunikacji (Federal Communications Commission). W 1987, FCC rozwazala uchylenie ulgi podatkowej, udzielonej CompuServe i innym komercjalnym sieciom komputerowym na uzywanie panstwego systemu telefonicznego. FCC bardzo szybko sie z tego wycofalo, gdyz zostalo zarzucone przez zaalarmowanych uzytkownikow BBS-ow narzekaniami na "podatek modemowy". Teraz, co kilka miesiecy, ktos umieszcza "nagla" depesze ostrzegajaca uzytkownikow Sieci, ze FCC chce wprowadzic podatek od modemow. To NIE jest prawda. Jest latwo sprawdzic, ze ma sie do czynienia z zartem: ZAWSZE jest wspomniany przypadek prezentera radiowego KGO z San Francisco prowadzacego audycje na zywo (talk-show), ktory jest obrazany gdy czyta historie o podatku z New York Times'a. Innym sposobem pozwalajacym domyslic sie, ze to nieprawda, jest brak numeru sprawy prowadzonej przez FCC lub tez daty koncowej na przyjmowanie komentarzy. Nie wysylajmy wiec listu do naszego senatora. Wczesniej czy pozniej, natkniecie sie na komunikat zatytulowany "Jak zrobic szybko pieniadze". To jest klasyczny list lancuszkowy (tak jak lancuszek sw. Antoniego - przyp. tlumaczy). Wersja Usenetowa zawsze podaje przyklad faceta o nazwisku Dave Rhodes, ktory byl prawie na krawedzi smierci, kiedy odkryl calkowicie legalny sposob na robienie ton pieniedzy -- poprzez umieszczanie listow lancuszkowych na systemach komputerowych dookola swiata. Peeewnie! 4.7 WIELKIE PODPISIDLO Sa podpisy i podpisiki. Wielu ludzi umieszcza tylko najwazniejsze informacje w ich plikach .sig (signature = podpis - przyp. tlumaczy) -- ich nazwiska, adresy elektroniczne, czasem numery telefonu. Inni dolaczaja cytat, ktory jest ich zdaniem zabawny albo zawierajacy gleboka mysl, ujawniajaca odmienne zdanie niz zdanie ich szefa. Jeszcze inni dodaja obrazy graficze w ASCII. I wreszcie sa ci, ktorzy ida na calosc, umieszczajac wielkie twory z wielokrotnymi cytatami, szkaradne "kicze" w ASCII i wiecej adresow poczty elektronicznej niz normalny czlowiek potrzebuje. Pierwszoroczni studenci wydaja sie w tym przodowac w Sieci. Najlepsze z najgorszych, mozemy znalezc w grupie alt.fan.warlord, ktora egzystuje tylko po to zeby krytykowac .sigs idace zdecydowanie za daleko, jak ta: ______________________________________________________________________|### ##################################################################| |#| |#| |#| ***** * * ***** * * ***** ***** ***** |#| |#| * * * * ** ** * * * * |#| |#| * ****** *** * * * *** * ** ***** ***** |#| |#| * * * * * * * * * * * |#| |#| * * * ***** * * ***** ***** * * |#| |#| |#| |#| **** ***** ***** ***** ***** ***** ***** ***** |#| |#| * ** * * * * * * * * |#| |#| **** * * ** ***** * * ** * * * |#| |#| * ** * * * ** * * * * * * * |#| |#| **** ***** ***** ** ***** ***** ***** ***** ***** |#| |#| |#| |#| T-H-E M-E-G-A B-I-G .S-I-G C-O-M-P-A-N-Y |#| |#| ~-----------------------------~ |#| |#| "Dokuczajac ludziom wielkimi podpisami przez ponad 20 lat..." |#| |#| |#| |#| |#| |#|-------------------------------------------------------------------- |#| |#| Roznica pomiedzy sieciwym idiota a kublem pomyj jest taka, ze kubel |#| |#| moze byc oprozniony. Pozwolcie mi przedstawic moje racje, |#| |#| porownujac te wykresy. (tu umieszcza wykresy) Tu mamy |#| |#| uzytkownika, ktory nie tylko pyskuje na ludzi nie zgadzajacych sie |#| |#| z jego bzdurnymi pogladami ale ma takze wielki podpis zajmujacy |#| |#| wiele stron bezsensownymi cytatami. To czyni czytanie jego |#| |#| artykulow istna tortura, podobna do uzywania modemu 300 baud na |#| |#| komputerze VAX. Moge tylko dodac, ze jego wklad w rozwoj |#| |#| ludzkosci moze rywalizowac wylacznie z toksycznymi odpadami. |#| |#| -- Robert A. Dumpstik, Jr |#| |#| President of The Mega Big Sig Company |#| |#| September 13th, 1990 at 4:15pm |#| |#| During his speech at the "Net.abusers |#| |#| Society Luncheon" during the |#| |#| "1990 Net.idiots Annual Convention" |#| |#|___________________________________________________________________ |#| |#| |#| |#| Thomas Babbit, III: 5th Assistant to the Vice President of Sales |#| |#| __ |#| |#| ========== ______ Digital Widget Manufacturing Co. |#| |#| \\ / 1147 Complex Incorporated Drive |#| |#| )-======= Suite 215 |#| |#| Nostromo, VA 22550-1147 |#| |#| #NC-17 Enterpoop Ship :) Phone # 804-844-2525 |#| |#| ---------------- Fax # 804-411-1115 |#| |#| "Zamknij sie, Wesley!" Online Service # 804-411-1100 |#| |#| -- Ja at 300-2400, and now 9600 baud! |#| |#| PUNet: tbabb!digwig!nostromo |#| |#| Adres domowy: InterNet: dvader@imperial.emp.com |#| |#| Thomas Babbit, III Prodigy: Wciaz oczekuje autory- |#| |#| 104 Luzyer Way zacji |#| |#| Sulaco, VA 22545 "Produkujac szkolnego bzdeta, |#| |#| Phone # 804-555-1524 projektowanego ponad 3 lata..." |#| |#|=====================================================================|# | |#| |#| |#| Przedstawiajac: |#| |#| ______ |#| |#| The |\ /| / |#| |#| | \/ | / |#| |#| | | / |#| |#| | | / |#| |#| | | ETELHED /_____ ONE |#| |#|`'`'`'`'`'`'`'`'`'`'`'`'`'`'`'`'`'`'`'`'`'`'`'`'`'`'`'`'`'`'`'`'`'``'|# | |#| 50Megs Online! Bajerancki BBS dla zbuntowanych nastolatkow! Wiele |#| |#| gier o bajeranckich tematach! Zadzwon teraz zeby sie zarejestrowac |#| |#| w Metelhead Zone |#| -- 804-555-8500 -- |#| |#|\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\V///////////////////////////////////|#| |#| "This is the end, my friend..." -- The Doors |#| |######################################################################### | -------------------------------------------------------------------------- Aby kontynuowac, wcisnij "b" Hahahha... wyrolowalem cie! 4.8 WOLNOSC SLOWA ZARZADZANA ODGORNIE Miedzynarodowy dostep do Usenetu wytwarza interesujace kwestie prawne, ktore nie sa jeszcze w pelni rozwiazane. Czy dyskusje, legalne w jednym kraju moga byc przesylane do kraju gdzie beda nielegalne? Czy depesza staje sie takze nielegalna gdy dotrze do granicy? A co bedzie gdy tamten kraj jest tylko krajem tranzytowym na drodze do kraju gdzie ta depesza jest legalna? Kilka zagranicznych uczelni odcielo dostep niektorym grupom gdzie Amerykanie umieszczali dyskusje o narkotykach i odmiennych praktykach seksualnych, co jest w USA legalne. Takze w USA, niektore uniwersytety zaprzestaly umieszczania niektorych grup, ktore zostaly uznane przez admistratorow jako agresywne, zwykle z hierarhii alt. Interesujacym przykladem tego typu problemow byla sytuacja w 1993 roku, gdy decyzja sadu kanadyjskiego zakneblowano reporterow, zabraniajac im sprawozdania ze szczegolnie kontrowersyjnego przypadku morderstwa. Amerykanie, nie bedac ograniczeni decyzja sadu, umieszczali informacje o procesie -- pozwalalo to wszystkim kanadyjczykom majacym dostep do Sieci, sledzic na biezaco jego przebieg. 4.9 HISTORIA USENETU Pod koniec lat siedemdziesiatych, programisci Unixa wymyslili nowa osobliwosc: system pozwalajacy komputerom z Unixem na przesylanie danych przez linie telefoniczne. W 1979 roku, dwoch absolwentow Duke University w Polnocnej Karolinie, Tom Truscott i Jim Ellis, wpadli na pomysl uzywania tego systemu znanego jako UUCP (Unix-to-Unix CoPy), do przesylania interesujacych wiadomosci wsrod uzytkownikow Unixa. Wspolnie ze Steve'm Bellovin'em, absolwentem Uniwersytetu Polnocnej Karoliny i Steve'm Daniel'em, napisali program konferencyjny i polaczyli razem komputery obu uniwersytetow. Wiadomosc szybko sie rozniosla i w 1981 absolwent Berkeley, Mark Horton i uczen szkoly sredniej, Matt Glickman, wypuscili nowa wersje, majaca wiecej mozliwosci i dajaca sobie rade z wieksza iloscia komunikatow -- oryginal z Polnocnej Karoliny byl przewidziany tylko na kilka artykulow dziennie w kazdej grupie. Dzisiaj, system ten zwany Usenetem, laczy dziesiatki tysiecy miejsc dookola swiata, od superkomputerow (mainframe) do Amigi. Majac wiecej niz 3000 grup i wiele tysiecy czytelnikow, jest to byc moze najwieksza, komputerowa siec swiata. 4.10 GDY COS NIE GRA * Startujac rn, dostajemy "ostrzezenie", mowiace ze "nieistniejace grupy" (bogus newsgroups) sa obecne. W ciagu kilku nastepnych minut zostaniemy zapytani czy zatrzymac je czy wymazac. Wymazmy je. Nieistniejace grupy sa to te, ktore zostaly przez naszego administratora systemu albo kogos innego, uznane za zbedne. * Bedac w grupie i uzywajac rn, dostajemy informacje: "skipping unavailable article". Jest to zwykle artykul, ktory po umieszczeniu zostal skasowany przez autora. * Przeslalismy plik tekstowy do systemu glownego z Unixem, zeby go uzyc w Usenecie albo przeslac elektronicznie, a tu na koncu kazdej linii my lub odbiorca, widzimy ^M. Dzieje sie tak dlatego, ze Unix traktuje zakonczenie wiersza inaczej niz komputery pracujace z MS-DOSem czy Macintoshe. Wiekszosc systemow Unixa ma programy do przetwarzania nadchodzacych plikow z innych komputerow. Aby ich uzyc, przeslijmy plik i potem w linii komend wpiszmy dos2unix nazwapliku nazwapliku albo mac2unix nazwapliku nazwapliku w zaleznosci jakiego komputera uzywamy, nazwapliku jest nazwa pliku, ktory wlasnie przeslalismy. Podobny program moze przygotowac pliki tekstowe do kopiowania na nasz komputer, na przyklad: unix2dos nazwapliku nazwapliku albo unix2mac nazwapliku nazwapliku zapewni nam to wlasciwy wyglad pliku tekstowego na naszym komputerze. * Gdy probujemy przesylac plik Zmodemem i nic sie nie dzieje albo widzimy mnostwo smieci na naszym ekranie. Niestety, przesylanie plikow za pomoca szybkich modemow moze byc wciaz klopotliwe. Diagnostyka i usuwanie problemu czesto oznacza kombinowanie z ustawieniem systemu z naszej strony (np., gdy nasz modem uznaje fizyczna wymiane sygnalow {hardware handshaking} a nasz program telekomunikacyjny ustawiony jest na programowa wymiane informacji {software handshaking}); ze strony dostarczyciela publicznego dostepu (z roznymi znacznikami) albo po obydwu stronach. Najlepszym rozwiazaniem jest wtedy wyslanie elektronicznej depeszy do naszego administratora systemu albo umieszczenie komunikatu w naszej grupie "generalnej" lub grupie "pomocy", jesli jest tam taka. Jesli my mamy problem, to prawdopodobnie ktos inny tez przez to przeszedl i moze nam pomoc. Dobrze byloby podac rowniez typ i predkosc uzywanego modemu. 4.11 FYI Leanne Phillips okresowo umieszcza w Usenecie w grupach news.newusers.questions i news.answers, liste czesto zadawanych pytan (i odpowiedzi) jak uzywac pliki cenzurujace w rn. Bill Wohler umieszcza wskazowki dotyczace czytnika nn w grupach news.answers i news.software. Poszukajmy w Usenetowskich grupach news.announce.newusers i news.groups za "A Guide to Social Newsgroups and Mailing Lists", krotko sumujacego rozne soc. grupy. "Managing UUCP and Usenet", autor Tim O'Reilly i Grace Todino (O'Reilly & Associates, 1992) jest dobrym przewodnikiem do zalozenia wlasnego systemu Usenetu. Rozdzial 5: LISTY DYSKUSYJNE I BITNET 5.1 LISTY DYSKUSYJNE INTERNETU Usenet nie jest jedynym forum dyskusyjnym w Sieci. Duza ilosc tzw. "list dyskusyjnych" jest innym sposobem wymiany mysli pomiedzy uzytkownikami Sieci. W przeciwienstwie do artykulow Usenetu, ktore sa przechowywane w jednym centralnym miejscu naszego komputera glownego, komunikaty list adresowych dostarczane sa wprost do naszej skrzynki pocztowej. Musimy uzyskac zgode na przylaczenie sie do listy dyskusyjnej -- chociaz w wiekszosci przypadkow oznacza to tylko wyslanie komunikatu do konkretnego komputera, ktory automatycznie dodaje nas do listy. W przeciwienstwie do Usenetu, gdzie rozsylamy list na caly swiat, w liscie dyskusyjnej wysylamy list do centralnego moderatora, ktory albo przesyla go do innych osob na liscie, albo tez bazujac na wszystkich otrzymanych listach redaguje periodyczny przeglad i wysyla go do subskrybentow. Czy majac tak duza ilosc grup w Usenecie, musi ktos jeszcze martwic sie listami dyskusyjnymi? Istnieja pewne tematy interesujace tak niewielka ilosc osob, ze nie ma sensu tworzenie nowej grupy w Usenecie; na przyklad lista Queen, ktora zawiera wszystko na temat grupy muzycznej Freddie'go Mercury. Ponadto, poniewaz to moderator decyduje kto moze byc subskrybentem, lista dyskusyjna daje nam taka swobode wypowiadania sie (lub nie zwracania uwagi na net.weenies), ktora nie jest koniecznie mozliwa w Usenecie. Niektore listy zapewniaja czlonkom pelna anonimowosc -- tylko moderator zna prawdziwe nazwiska osob bioracych udzial w dyskusji. Przykladem moze byc 12step, gdzie czlonkowie Alcoholics Anonymous moga dyskutowac o swoich doswiadczeniach, a takze sappho, lista przeznaczona dla homoseksualistow i lesbijek. Adresy poczty elektronicznej i opis list znalezc mozemy w grupie Usenetu news.announce.newusers o temacie "Publicly Accessible Mailing List". Poniewaz liczba list siega kilkuset nazw, artykul ten podzielony jest na kilka czesci. Gdy znajdziemy liste na ktora chcemy sie wpisac, wyslemy e-mail na jej adres. Ma on najczesciej postac list-request@address.site lub majordomo@address.site (majordomo jest powszechnie uzywanym programem obslugujacym listy dysjusyjne). W przypadku gdy piszemy na pierwszy adres, mamy duze szanse na to, ze nasz list dotrze do istoty z krwi i kosci, a nie do bezdusznego komputera. Poprosmy o umieszczenie nas na liscie podajac swoj adres, na wszelki wypadek gdyby cos zlego sie stalo z naglowkiem. Jezeli jednak uzywamy adresu majordomo, program zazyczy sobie listu zawierajacego tekst: subscribe nazwa listy gdzie "nazwa listy" jest oczywiscie nazwa listy. Tak jak w przypadku Usenetu, dobrze jest najpierw "posluchac" przez kilka dni komunikatow, a dopiero potem zdecydowac sie na "zanurzenie". Wysylajac poczte do wszystkich czlonkow listy, adresujemy ja do listname@address.site Jezeli chcemy zostac usunieci z listy, piszemy na ten sam adres uzywany do zapisania sie na liste, tylko ze tym razem prosimy o unsubscribe listname 5.2 BITNET Tak jakby Usenet i listy dyskusyjne nie wystarczaly, istnieja jeszcze "grupy dyskusyjne" lub "listy dyskusyjne" w Bitnecie. Bitnet jest miedzynarodowa siecia laczaca college'e i uniwersytety, lecz uzywa innego zbioru protokolow sluzacych do dystrybucji informacji z Internetu czy Usenetu. System ten oferuje setki grup dyskusyjnych, ich ilosc porownywalna jest z iloscia grup w Usenecie. Tak jak w przypadku list dyskusyjnych w Internecie, dyskusje Bitnetu odbywaja sie za pomoca poczty elektronicznej. W odroznieniu jednak od Internetu, gdzie listy sa obslugiwane przez ludzi, wszystkie grupy dyskusyjne Bitnetu sa zautomatyzowane -- zapisujemy sie do nich przez wyslanie listu do "listserver". Jest to system zajmujacy sie dystrybucja poczty w grupie, cos w rodzaju automatycznego moderatora. W wielu przypadkach zajmuje sie on indeksami i archiwami starych komunikatow w danej grupie dyskusyjnej, przydaja sie one gdy chcemy zapoznac sie szybko z przedmiotem dyskusji lub szukamy pewnych informacjami z nia zwiazanych. Sporo Bitnetowskich grup dyskusyjnych zostalo "przetlumaczonych" na format Usenetu i znalezc je mozna w bit.listserv. Jezeli tylko mozemy, starajmy sie uzywac tego zrodla zamiast tradycyjnej metody. Zaoszczedzi to wiele pamieci na dysku komputera glownego, a takze pozwoli uniknac balaganu w naszej skrzynce pocztowej. Wyobrazmy sobie, ze po jej otwarciu znajdujemy tam 200 listow -- 199 z nich to te z grup dyskusyjnych, a jeden "prawdziwy" list elektroniczny, ktory jest wazny dla nas. Subskrypcja i jej skasowanie dokonuje sie za pomoca poczty elektronicznej do komputera o nazwie listserver. Jego identifikator to "listserv" plus pewien adres serwera Bitnetu. Oznacza to, ze bedziemy musieli dodac do adresu koncowke ".bitnet", jesli jest w formie podobnej do: listserv@miamiu. Na przyklad, gdybysmy chcieli zapisac sie do grupy dyskusyjnej Econet, wyslalibysmy list na adres listserv@miamiu.bitnet Niektore listservery Bitnetu sa rowniez podlaczone do Internetu, tak wiec jesli adres ktoregos z nich konczy sie na ".edu", wysylamy list do serwera nie dodajac koncowki ".bitnet". Temat listu pozostawiamy zawsze pusty. W jego tekscie przekazujemy serwerowi nasze polecenia za pomoca prostych komend: subscribe grupa Imie Nazwisko wpisuje na liste, gdzie "grupa" jest nazwa listy i "Imie Nazwisko" jest naszym pelnym imieniem i nazwiskiem, na przyklad: subscribe econet Henry Fielding unsubscribe grupa Imie Nazwisko kasuje subskrypcje, na przyklad: unsubscribe econet Henry Fielding list global wysyla do nas liste wszystkich dostepnych grup dyskusyjnych Bitnetu. Badzmy jednak ostrozni, lista jest bardzo dluga. ger refcard wysyla nam liste innych komend, ktore mozemy uzywac komunikujac sie z listserverem, jak na przyklad komendy odzyskujace z grupy dyskusyjnej stare komunikaty. W naszym liscie wyslac mozemy dowolna ilosc komend, jedynym warunkiem jest umieszczenie kazdego polecenia w oddzielnym wierszu. Jesli chcemy otrzymac liste wszystkich grup dyskusyjnych w Bitnecie, wyslemy list do listserv@bitnic.educom.edu Nie wpisujmy tematu w wierszu "Subject:" i uzyjmy komendy list global. Gdy zostajemy subskrybentem grupy Bitnetu, powinnismy pamietac o pewnych roznicach pomiedzy Bitnetem i Usenetem. Po pierwsze, chcac umiescic nasz komunikat w grupie dyskusyjnej, wysylamy list do grupy na jej bitnetowski adres. Uzywajac Econet jako przyklad, wyslalibysmy list elektroniczny do: econet@miamiu.bitnet Zauwazmy, ze nie adresujemy listu do listservera, jak ma to ma miejsce gdy prosimy o subskrypcje. Adresu listservera uzywamy tylko wtedy, gdy wysylamy ktores z polecen przed chwila opisanych. Jezeli wyslemy ktores z nich na adres grupy dyskusyjnej, dotrze ono praktycznie do kazdego subskrybenta grupy, wielu z nich zdenerwowanych naszym niedopatrzeniem przesle nam za posrednictwem e-mail niezbyt mile mysli nieuczesane. Druga roznica zwiazana jest z wysylka listu elektronicznego do autora ktoregos z ogloszen. Czytniki nowinek Usenetu takie jak rn i nn, pozwalaja nam to uczynic za pomoca nacisniecia jednego klawisza. Lecz jesli wcisniemy klawisz R aby odpowiedziec na list w grupie dyskusyjnej, nasza odpowiedz zostanie wyslana do listservera, a stamtad do wszystkich subskrybentow listy! Dla nas bedzie to nieco zenujace, a dla innych przyczyna irytacji. Dlatego tez aby na pewno wyslac list do wlasciwej osoby, zapiszmy najpierw jej adres, a nastepnie wyslijmy na ten adres kompletnie nowy list. Pamietajmy rowniez, ze jesli zobaczymy adres podobny do IZZY@INDYVMS, to jest to adres Bitnetu. Dwie listy Bitnetu okaza sie pomocne, jezeli chcemy pokopac glebiej w sieci. NEW-LISTS podaje nam nazwy nowych grup dyskusyjnych. List do listserv@ndsuvm1.bitnet o tresci: sub NEW-LIST Your Name wpisze nas do grupy. INFONETS jest miejscem, ktore powinnismy odwiedzic majac pytania dotyczace Bitnetu. Jest to rowniez pierwszej klasy zrodlo informacji o wiekszych sieciach komputerowych i sposobie uzyskania dostepu do nich. Wpisujac sie do grupy wysylamy list do info-nets- request@think.com: sub INFONETS Your Name Obie listy sa rowniez osiagalne w Usenecie, pierwsza pod nazwa bit.listserv.new-list; druga jako bit.listserv.infonets (czasami bit.listserv.info-nets). Rozdzial 6: TELNET 6.1 FEDRUJAC W INTERNECIE Tak jak kazda wieksza dzielnica mieszkaniowa czy osiedle, cyberprzestrzen posiada biblioteki, do ktorych mozemy pojsc i znalezc jakas informacje czy wypozyczyc dobra ksiazke. Telnet jest jednym z kluczy otwierajacych drzwi do tych bibliotek. Telnet jest programem, ktory pozwala nam wykorzystac zdolnosc Internetu do polaczenia sie z bazami danych, katalogami bibliotecznymi i innymi zrodlami informacji na calym swiecie. Chcemy dowiedziec sie jaka jest pogoda w Vermont? Sprawdzamy stan zboz w Azerbejdzanie? Potrzebujemy pewnych danych o osobie, ktorej nazwisko widzielismy w ktoryms z systemow? Telnet ulatwia nam to zadanie, a takze i inne. W coraz wiekszym stopniu wiadomosci osiagalne dawniej tylko poprzez Telnet moga byc rowniez uzyskane za posrednictwem Ogolnowiatowej Pajeczyny (WWW - zobacz rozdzial 9) -- ale nauczenie sie jak z niego korzystac moze byc nadal uzyteczne. Niestety jest jedno wielkie "ALE!". W przeciwienstwie do systemu telefonicznego, Internet nie jest uniwersalny i nie kazdy jego uzytkownik ma dostep do uslug telnetu. Prawie wszystkie college'e i uniwersytety posiadajace wezly Internetu udostepniaja telnet. Tak samo jak prawie wszystkie bezplatne, publicznie dostepne wezly wymienione w pierwszym rozdziale. Jednakze systemy typu Free-Net nie pozwalaja nam na dostep do wszystkisch systemow telnetu. Rowniez jesli uzywamy publicznie dostepnych wezlow UUCP lub Usenet, nie bedziemy mieli dostepu do telnetu. Glownym tego powodem jest koszt. Wynajecie duzej predkosci linii telefonicznej laczacej wezel z Internetem kosztuje 1000 USD lub wiecej. Niektore bazy danych lub biblioteki plikow moga byc przeszukiwane przez e-mail; jednakze o tym bedziemy mowili pozniej. W miedzyczasie, w dalszym ciagu tego rozdzialu zakladamy, ze jestesmy przylaczeni do wezla majacego co najmniej czesciowy dostep do Internetu. Wiekszosc wezlow telnetu jest dosyc latwa w obsludze i jest wyposazona w system pomocy. Wiekszosc takze najlepiej pracuje uzywajac emulacji VT100 (w niektorych przypadkach jest to jedyna mozliwa emulacja terminala). Dajmy wiec nurka i sprobujmy polaczyc sie z jednym z wezlow. W linii komend naszego komputera odleglego napiszmy telnet access.usask.ca i nacisnijmy ENTER. Jest to wszystko co bedziemy musieli zrobic aby uzyskac polaczenie z telnetem. W tym przypadku bedziemy sie laczyc z serwisem znanym jako Hytelnet, ktory jest baza danych skomputeryzowanych katalogow bibliotecznych i innych baz danych osiagalnych poprzez telnet. Powinnismy na ekranie przeczytac tekst zblizony do: Trying 128.233.3.1 ... Connected to access.usask.ca. Escape character is '^]'. Ultrix UNIX (access.usask.ca) login: Kazdy wezel telnetu ma dwa adresy -- jeden utworzony ze slow, ktore sa latwiejsze do zapamietania dla czlowieka, drugi jest adresem numerycznych wygodniejszym dla komputerow. Symbol "^]", zwany czesto sekwencja escape, jest wartym zapamietania. Gdy wszystko inne zawiedzie, wcisniecie razem klawiszy control i nawiasu kwadratowego ] rozlaczy nas z wezlem telnetu i znajdziemy sie ponownie w naszym systemie glownym. Po zacheceniu "login" napiszemy: hytelnet i wcisniemy ENTER. Zobaczymy tekst podobny do: Welcome to HYTELNET version 6.2 ................... What is HYTELNET? . Up/Down arrows MOVE Library catalogs . Left/Right arrows SELECT Other resources . ? for HELP anytime Help files for catalogs . Catalog interfaces . m returns here Internet Glossary . q quits Telnet tips . Telnet/TN3270 escape keys . Key-stroke commands . ........................ HYTELNET 6.2 was written by Peter Scott, U of Saskatchewan Libraries, Saskatoon, Sask, Canada. 1992 Unix and VMS software by Earl Fogel, Computing Services, U of S 1992 Pierwsza opcja "" bedzie wyrozniona inwersja tekstu. Uzyjemy klawiszy strzalek w gore i w dol aby przemieszczac kursor pomiedzy opcjami. Wcisnijmy ENTER gdy zdecydujemy sie wybrac jedna z nich. Dostaniemy nastepne menu, ktore z kolei wyswietli plik tekstowy mowiacy nam jak polaczyc sie z wezlem i podajacy pewne specjalne polecenia i instrukcje, ktore moglibysmy potrzebowac. W Hytelnecie uzywac mozemy klawisza lewej strzalki, gdy zamierzamy powrocic do poprzedniego poziomu (na przyklad z pod-menu do menu glownego). Pobawmy sie z systemem. Bedziemy zapewne chcieli uzyc wylapywacza ekranu, lub co najmniej przygotujmy olowek i kartke papieru. Jest pewne, ze zobaczymy kilka ciekawych serwisow telnetu, ktore bedziemy chcieli sprawdzic -- a do tego potrzebny bedzie ich adres. Poruszajac sie w Hytelnecie, w wiekszosci wypadkow bedzie sie nam wydawalo, ze nie opuscilismy naszego komputera glownego -- tak szybki potrafi byc telnet. Okazjonalnie jednak, przy duzym obciazeniu sieci, zauwazymy zwloke pomiedzy wydaniem przez nas polecenia a odpowiedzia systemu odleglego. Aby przerwac polaczenie z Hytelnetem i powrocic do naszego systemu, nacisnijmy klawisz q i nastepnie ENTER. ======================================================================= Notka od tlumaczy: Niestety serwer w Calgary nie jest dluzej osiagalny za pomoca telnetu. Oto co powinnismy zobaczyc po probie polaczenia sie z nim: +------------------------------------+ | The HYTELNET demonstration account | | | | is | | | | NO LONGER IN SERVICE | +------------------------------------+ Over the past few months, use of the Hytelnet demontration account on access.usask.ca has grown to 20,000 logins per month, and this additional load is interfering with the other uses of the system. As a result, we can no longer provide this service to the Internet community. Several alternative versions of Hytelnet are available: 1) Hytelnet is available on the World-Wide Web at: http://www.usask.ca/cgi-bin/hytelnet 2) Hytelnet is available on Gopher at: Type=1 Name=Hytelnet (Telnet Login to Sites) Path=1/internet/hytelnet Host=liberty.uc.wlu.edu Port=70 3) PC, Macintosh, Unix and VMS users can install their own copy of Hytelnet. The Hytelnet software for these platforms is available via anonymous ftp from ftp.usask.ca (128.233.3.11) in the /pub/hytelnet directory. -- Earl Fogel Computing Services phone: (306) 966-4861 University of Saskatchewan email: earl.fogel@usask.ca +------------------------------------+ | The HYTELNET demonstration account | | | | is | | | | NO LONGER IN SERVICE | +------------------------------------+ | Press 'q' to quit | +------------------------------------+ W skrocie, z powyzszego dowiadujemy sie, ze w przeciagu kilku ostatnich miesiecy liczba uzytkownikow laczacych sie z systemem wzrosla do 20 tysiecy miesiecznie i utrudnialo to dostep regularnym uzytkownikom. Z tego tez wzgledu administratorzy systemu zrezygnowali z tej uslugi. Na szczecie nadal mozliwe jest polaczenie za posrednictwem WWW (http://www.usask.ca/cgi-bin/hytelnet) lub gophera (Host=liberty.uc.wlu.edu Port=70). Innym rozwiazaniem, ale to dla osob odpowiedzialnych za nasz system glowny, jest zainstalowanie Hytelnetu, ktory mozna uzyskac z serwera ftp o adresie ftp.usask.ca (128.233.3.11), katalog /pub/hytelnet. Jedyna czynnoscia, ktora nam w tym momencie poozostaje, to rozlaczyc sie piszac q i wciskajac ENTER. ======================================================================= Parametry niektorych komputerow telnetowskich sa ustalone tak, ze polaczyc sie z nimi mozna tylko przez okreslony "port". W takim przypadku zawsze zobaczymy numer po nazwie, na przyklad: india.colorado.edu 13. Jest to bardzo wazne, numer musi byc podany, poniewaz inaczej mozemy nie uzyskac polaczenia. Dlaczego nie sprobowac powyzszego adresu. Napiszmy telnet india.colorado.edu 13 i wcisnijmy ENTER. Oto co powinnismy zobaczyc: Trying 128.138.140.44 ... a szybko po tym: telnet india.colorado.edu 13 Escape character is '^]'. Sun Jan 17 14:11:41 1994 Connection closed by foreign host. To o co nam chodzi to srodkowy wiersz, podajacy nam dokladna godzine w jednej z amerykanskich stref czasowych o nazwie Mountain Standard Time (dodajemy 8 godzin aby uzyskac czas w strefie srodkowoeuropejskiej, do ktorej nalezy Polska -- przyp. tlumacza). Godzina ta jest podana wedlug rzadowego zegara atomowego w Boulder w stanie Kolorado. 6.2 KATALOGI BIBLIOTECZNE Kilkaset bibliotek na calym swiecie, od Biblioteki Publicznej Snohomish w stanie Waszyngton do Biblioteki Kongresu Stanow Zjednoczonych, jest dostepnych obecnie za posrednictwem telnetu. Mozemy uzyc Hytelnetu aby uzyskac ich nazwy, adresy telnetu i informacje jak z nich korzystac. Po co przegladac zasoby bibliotek, jezeli fizycznie nie jestesmy w stanie dostac sie do nich? Wiele bibliotek udostepnia swoje zbiory innym bibliotekom, wiec jezeli nasza nie posiada ksiazki ktorej szukamy, mozemy poinformowac bibliotekarza gdzie ja moze znalezc. Lub tez jesli mieszkamy w rejonie, gdzie biblioteki nie sa jeszcze podlaczone do sieci, przed udaniem sie do lokalnego oddzialu mozemy uzyc telnetu. Istnieje kilka roznych programow obslugujacych biblioteczne bazy danych. Wyprobujemy jeden z latwiejszych zainstalowany w bibliotece Harwardu. Tamtejszy wezel telnetu ma adres hollis.harvard.edu. Po uzyskaniu polaczenia, na ekranie zobaczymy: ***************** H A R V A R D U N I V E R S I T Y ***************** OFFICE FOR INFORMATION TECHNOLOGY *** *** *** *** VE *** RI *** *** *** *** HOLLIS (Harvard OnLine LIbrary System) ***** ***** **** TAS **** HUBS (Harvard University Basic Services) *** *** ***** IU (Information Utility) *** CMS (VM/CMS Timesharing Service) ** HOLLIS IS AVAILABLE WITHOUT ACCESS RESTRICTIONS ** Access to other applications is limited to individuals who have been granted specific permission by an authorized person. To select one of the applications above, type its name on the command line followed by your user ID, and press RETURN. ** HOLLIS DOES NOT REQUIRE A USERID ** EXAMPLES: HOLLIS (press RETURN) or HUBS userid (press RETURN) ===> Z menu wynika, ze system Hollis dostepny jest bez zadnych ograniczen, pozostale wymagaja uzyskania pozwolenia. Napiszmy hollis i wcisnijmy ENTER. Kilka ekranow szybko mignie nam przed oczyma az system zatrzyma sie na: WELCOME TO HOLLIS (Harvard OnLine Library Information System) To begin, type one of the 2-character database codes listed below: HU Union Catalog of the Harvard libraries OW Catalog of Older Widener materials LG Guide to Harvard Libraries and Computing Resources AI Expanded Academic Index (selective 1987-1988, full 1989- ) LR Legal Resource Index (1980- ) PA PAIS International (1985- ) To change databases from any place in HOLLIS, type CHOOSE followed by a 2-character database code, as in: CHOOSE HU For general help in using HOLLIS, type HELP. For HOLLIS news, type HELP NEWS. For HOLLIS hours of operation, type HELP HOURS. ALWAYS PRESS THE ENTER OR RETURN KEY AFTER TYPING YOUR COMMAND Pierwsza rzecza, ktora zauwazymy to nazwa systemu: Hollis. Bibliotekarze calego swiata wydaja sie szczegolnie pomyslowi w wymyslaniu mile brzmiacych dla ucha, antropomorficznych akronimow dla swoich maszyn (niedaleko Harvard w bibliotece uniwersytetu Brandeis ujrzal swiatlo dzienne serwis pod nazwa Library On-Line User Information Service, lub Louis; MIT ma Barton). Jezeli zamierzamy dokonac kilku podstawowych przeszukiwan, najprawdopodobnie najlepszym wyborem bedzie opcja HU, ktora ma wglad do glownych zasobow, wlacznie ze zbiorami ksiazek na tematy medyczne. Wybierzmy to i oto co zostanie wyswietlone: THE HARVARD UNIVERSITY LIBRARY UNION CATALOG To begin a search, select a search option from the list below and type its code on the command line. Use either upper or lower case. AU Author search TI Title search SU Subject search ME Medical subject search KEYWORD Keyword search options CALL Call number search options OTHER Other search options For information on the contents of the Union Catalog, type HELP. To exit the Union Catalog, type QUIT. A search can be entered on the COMMAND line of any screen. ALWAYS PRESS THE ENTER OR RETURN KEY AFTER TYPING YOUR COMMAND. Powiedzmy ze chcemy zobaczyc czy Harvard pozbyl sie skostnialego dziedzictwa Purytanow, ktorzy ufundowali te uczelnie. Dlaczego nie sprawdzic czy posiada on w swoich zbiorach "The Joy of Sex". Napiszmy TI Joy of Sex i wcisnijmy ENTER. A oto rezultat: HU: YOUR SEARCH RETRIEVED NO ITEMS. Enter new command or HELP. You typed: TI JOY OF SEX ********************************************************************** ALWAYS PRESS THE ENTER OR RETURN KEY AFTER TYPING YOUR COMMAND. ----------------------------------------------------------------------- OPTIONS: FIND START - search options HELP QUIT - exit database COMMAND? Dobra. Czy maja cos co zawiera w tytule slowo "sex"?. Sprobujmy jeszcze raz komendy TI, lecz tym razem napiszmy tylko: TI sex. Uzyskamy: HU GUIDE: SUMMARY OF SEARCH RESULTS 2086 items retrieved by your search: FIND TI SEX ------------------------------------------------------------------------ 1 SEX 2 SEX A 823 SEXA 827 SEXBO 831 SEXCE 833 SEXDR 834 SEXE 879 SEXIE 928 SEXJA 929 SEXLE 930 SEXO 965 SEXPI 968 SEXT 1280 SEXUA 2084 SEXWA 2085 SEXY ----------------------------------------------------------------------- OPTIONS: INDEX (or I 5 etc) to see list of items HELP START - search options REDO - edit search QUIT - exit database COMMAND? Chcac uzyskac cos wiecej na temat pozycji w pierwszym wierszu, napiszmy 1 i wcisnijmy ENTER: HU INDEX: LIST OF ITEMS RETRIEVED 2086 items retrieved by your search: FIND TI SEX ------------------------------------------------------------------------ SEX 1 geddes patrick sir 1854 1932/ 1914 bks SEX A Z 2 goldenson robert m/ 1987 bks SEX ABUSE HYSTERIA SALEM WITCH TRIALS REVISITED 3 gardner richard a/ 1991 bks SEX AETATES MUNDI ENGLISH AND IRISH 4 irish sex aetates mundi/ 1983 bks SEX AFTER SIXTY A GUIDE FOR MEN AND WOMEN FOR THEIR LATER YEARS 5 butler robert n 1927/ 1976 bks ------------------------------------------------- (CONTINUES) ---------- OPTIONS: DISPLAY 1 (or D 5 etc) to see a record HELP GUIDE MORE - next page START - search options REDO - edit search QUIT - exit database COMMAND? Wiekszosc systemow bibliotecznych umozliwia nam wyjscie i powrot do naszego systemu glownego. W Hollis wcisniemy ESCAPE a potem xx Szczegolnie interesujacym systemem jest system utrzymywany przez Colorado Alliance of Research Libraries, ktory prowadzi bazy danych dla bibliotek w Kolorado, na zachodzie USA, a nawet w Bostonie. Telnet pac.carl.org Postepujmy zgodnie z wyswietlonymy instrukcjami aby sie zalogowac. Kiedy dostaniemy sie do menu napiszmy 72 (nie szkodzi, ze nie jest wylistowane), co polaczy nas z oddzialem Pikes Peak Library District, ktory dziala w miescie Colorado Springs. Kilka lat temu bibliotekarze tam pracujacy zdali sobie sprawe z tego, ze moga uzyc baze danych do katalogowania nie tylko ksiazek, ale takze dokumentow i danych komunalnych. Dzisiaj, chcac odnalezc zarzadzenia miejskie lub inne dokumenty miasta, musimy jedynie napisac slowo ktorego szukamy i otrzymamy w zamian liste odpowiednich zarzadzen i decyzji. Carl polaczy nas takze z biblioteka uniwersytetu na Hawajach, ktora, podobnie jak ta w Colorado Springs, posiada cos wiecej niz tylko skomputeryzowany katalog bibliograficzny. Jedna z jej atrakcji jest elektroniczny almanach Hawaii, ktore mowi nam wszystko co chcielibysmy wiedziec o Hawajczykach, wlacznie z roczna liczba zranien w wypadkach na tzw. deskach boogie (siedem). 6.3 INTERESUJACE WEZLY TELNETU ROLNICTWO PENPages, prowadzony przez College Nauk Rolniczych Uniwnersytetu Stanowego w Pensylwani, udostepnia tygodniowe raporty na temat pogody i upraw, przygotowane przez Ministerstwo Rolnictwa Stanow Zjednoczonych. Raporty zawieraja wszystkie mozliwe szczegoly, od wplywu pogody na drzewa palmowe na Malezji do stanu upraw zboz na Ukrainie. Raport urzednikow z filii na wsiach Pensylwanii oferuje porady dla farmerow jak poprawic warunki zycia na farmach. Jedna z baz danych posiada liste dostawcow siana w poszczegolnych hrabstwach Pensylwanii -- i szacuje jego jakosc. System pozwala znalezc szukane informacje dwoma roznymi metodami. Menu daje nam szybki dostep do czesto zmieniajacych sie raportow, takich jak tygodniowy raport upraw i pogody. System indeksow pozwala nam przeszukiwac tysiace dokumentow elektronicznych za pomoca slow kluczowych. W menu glownym mozemy albo poszperac w podreczniku lub tez wybrac "PENPages", co przeniesie nas do systemu rolniczego. Telnet: psupen.psu.edu User name: Dwuliterowa nazwa stanu lub WORLD Advanced Technology Information Network na Uniwersytecie Stanowym Kalifornii udostepnia podobny zbior informacji jak PEGPages, z tym ze koncentruje sie na uprawach Kalifornii. Prowadzi rowniez liste zblizajacych sie pokazow handlowych w Kalifornii, a takze oferuje nowosci na temat biotechniki. Telnet: caticsuf.cati.csufresno.edu Log in: public Bedziemy poproszeni o zarejestrowanie sie, po czym otrzymamy identyfikator (user name) i haslo. W menu glownym opcja "a" udostepnia nam informacje rolnicze, a "d" wywoluje nastepne menu, ktore zawiera dwutygodniowy raport biotechniczny. AIDS Universytet Miami prowadzi baze danych na temat uslug medycznych na terenie poludniowej Florydy dla chorych na Aids. Telnet: callcat.med.miami.edu Log in: library W menu glownym wybierzemy opcje P aby przeszukiwac listy lekarzy, szpitali i innych osrodkow zajmujacych sie pacjentami z Aids. Mozna rowniez przeszukiwac wedlug specjalizacji. Zobacz takze Ochrone Srodowiska i Zdrowie. RADIOAMATORSTWO Osrodek pod nazwa The National Ham Radio Call-Sign Callbook umozliwia przeszukiwanie list amerykanskich radioamatorow wedlug kodu wywolawczego, miasta, nazwiska i kodu pocztowego. Rezultat przeszukania bedzie zawieral nazwe ham, adres, kod wywolawczy, wiek, typ licencji i kiedy zostala otrzymana. Telnet: callsign.cs.buffalo.edu 2000 lub ham.njit.edu 2000 Po uzyskaniu polaczenia zostaniemy zapytani jak i co zamierzamy szukac. Na przyklad jezeli chcemy znalezc ham w jakims miescie, napiszemy city nazwa miasta i wcisniemy ENTER (na przyklad city Kankakee). Inne polecenia to: "call" (po ktorym piszemy nazwe ham-u), "name" (szukajac nazwiska) i "zip" (dla kodu pocztowego). Nalezy byc szczegolnie ostroznym proszac o listy ham w duzych miastach; zdaje sie ze nie ma innego sposobu na przerwanie wyswietlania listy jak tylko wcisniecie control-]. Chcac wyjsc z systemu piszemy quit i naciskamy ENTER. ZWIERZETA Zobacz pod Zdrowie. KALKULATORY Hewlett-Packard zapewnia darmowy serwis, gdzie znajdziemy porady dotyczace kalkulatorow produkowanych przez te firme. Telnet: hpcvbbs.cv.hp.com login nie jest potrzebny. CHEMIA The Electronic Periodic Table of the Elements rysuje tablice okresowa pierwiastow, po czym pozwala nam przyjrzec sie wlasciwosciom poszczegolnych pierwiastkow. Telnet: camms2.caos.kun.nl Haslo nie jest potrzebne. KONWERSACJA Communication Canada, kanadyjska agencja rzadowa rozbudowuje system pod nazwa Conversational Hypertext Access Technology (CHAT), ktory ma na celu ulatwic dostep do baz danych ludziom z niewielkim lub zerowym doswiadczeniem komputerowym. System posluguje sie tzw. plikami hipertekstowymi, oraz zamiast tajemniczych komend komputerowych, uzytkownicy pisza pytania po angielsku. Telnet: debra.doc.ca Login: chat Wybieramy jedna z trzech dostepnych baz danych, ta o Aids, a nastepnie zadajamy pytania po angielsku. Zapytajmy baze danych na temat Aids: "When was AIDS first discovered?" i otrzymamy nastepujaca odpowiedz: "The first case of AIDS in North America was diagnosed in 1979. Before that, it existed in Africa, probably beginning in the 1950's. AIDS was discovered in North America when a number of young men with a history of homosexuality developed a rare type of cancer called Kaposi's sarcoma." Czasami musimy uscislic nasze pytania. Na przyklad, gdy zapytamy: "What is the link between AIDS and drug use?" ("Jaki jest zwiazek miedzy AIDS a zazywaniem lekarstw" lub " Jaki jest zwiazek miedzy AIDS a narkomania" - 'drug use' po angielsku moze miec obydwa znaczenia; przyp tlumacza)", komputer odpowiada: "I know two things about drugs: the drugs that are used to treat people with AIDS, and the risks that drug users have in getting AIDS. Please ask about treatments or drug users." (Posiadam dwie informacje lekarstwach/narkotykach: lekarstwa uzywane do leczenia ludzi chorych na AIDS, oraz ryzyko zachorowania na AIDS u narkomanow. Prosze zapytaj o leczenie lub narkomanow. PRAWO AUTORSKIE Zobacz pod Rzad BIEZACE WYDARZENIA Co roku CIA publikuje Ksiazke Faktow, ktora w zasadzie jest almanachem wszystkich krajow na Swiecie oraz organizacji miedzynarodowych, wlaczajac w to informacje o glownych galeziach produkcji przemyslowej, rodzaju rzadu i nazwiskach przywodcow. Ksiazka jest udostepniona do przeszukiwan przez Baze Danych Uniwersytetu w Maryland. Telnet: info.umd.edu Wybierzmy typ terminala i wcisnijmy ENTER (lub tylko wcisnijmy ENTER jezeli uzywamy VT100). W menu glownym wybieramy numer stojacy obok "Educational Resources". Nastepnie numer obok "International", a po tym obok "Factbook". Przeszukiwac mozemy wedlug kraju lub organizacji. Wezel ten posiada rowniez kopie budzetu U.S., dokumentow zwiazanych z Umowa Wolnego Handlu Ameryki Polnocnej i innych inicjatyw rzadowych. W menu "Educational Resources", wybierzmy "United States" i nastepnie "Government". Serwis pod nazwa "The Access Legislative Information Service" pozwala na przeszukiwanie i wglad do rozporzadzen organow ustawodawczych na Hawajach. Telnet: access.uhcc.hawaii.edu SRODOWISKO NATURALNE Envirolink w Pittsburghu jest bardzo duza baza danych na temat srodowiska naturalnego. Telnet: envirolink.org Log on: gopher Agencja Ochrony Srodowiska Stanow Zjednoczonych prowadzi elektroniczna baze danych o zanieczyszczeniu srodowiska, programie Czyste Jeziora i pracach w oczyszczaniu naturalnego srodowiska w Nowej Anglii. Agencja planuje ewentualne dolaczenie prac o oczyszczaniu w innych regionach. Baza danych jest aktualnie skomputeryzowanym katalogiem dokumentow EPA - - mozemy go przegladac, ale aby zobaczyc jakis dokument bedziemy sie musieli pofatygowac do regionalnego biura EPA. Telnet: epaibm.rtpnc.epa.gov Nie potrzebne jest haslo lub identifikator. W menu glownym napiszmy public i wcisnijmy ENTER. (na liscie sa tez inne opcje, ale sa one przeznaczone na pracownikow EPA). W nastepnym menu napiszmy ols i wcisnijmy ENTER, i oto co powinnismy przeczytac: NET-106 Logon to TSO04 in progress. DATABASES: N NATIONAL CATALOG CH CHEMICAL COLL. SYSTEM H HAZARDOUS WASTE 1 REGION I L CLEAN LAKES OTHER OPTIONS: ? HELP Q QUIT ENTER SELECTION --> Po wybraniu jednej z mozliwych opcji uzyskamy menu pozwalajace nam na przeszukiwanie wedlug tytulu, slowa kluczowego, roku publikacji lub nazwy korporacji. Po wpisaniu slowa ktorego szukamy i nacisnieciu ENTER, zostaniemy poinformowani ile pasujacych dokumentow zostalo znalezionych. Napiszmy 1 i potem wcisnijmy ENTER aby zobaczyc ich liste. W celu uzyskania bibliograficznego opisu ktoregos z dokumentow, naciskamy V i ENTER, a potem jego numer. Uniwersytet Michigan prowadzi baze danych artykulow ukazujacych sie w dziennikach i czasopismach, ze szczegolnym uwzglednieniem stanu Michigan, poczawszy od roku 1980. Telnet: hermes.merit.edu Host: mirlyn Log in: meem GEOGRAFIA Geografic Name Server na Uniwersytecie Michigan moze podac podstawowe informacje, takie jak ludnosc, dlugosc i szerokosc geograficzna miast w USA i wielu gor i rzek, a takze inne dane geograficzne. Telnet: martini.eecs.umich.edu 3000 Haslo i identyfikator sa niepotrzebne. Napiszmy nazwe miasta, kod pocztowy lub inny szczegol geograficzny i wcisnijmy ENTER. System nie lubi nazw zawierajacymi skroty (na przyklad Mt. McKinley), wiec piszmy cale slowa (na przyklad Mount McKinley). Przez wpisanie miasta lub kodu pocztowego znajdziemy jego hrabstwo, kod pocztowy, dlugosc i szerokosc geograficzna. Baza nie jest kompletna, dlatego tez w niektorych przypadkach zauwazymy brak pewnych informacji. RZAD Serwis Informacyjny Biblioteki Kongresu pozwala na przeszukiwanie biezacych i starych uchwal (az do 1982). Telnet: locis.loc.gov Password: none needed. Po polaczeniu sie, wyswietlone zostanie menu pozwalajace wybrac jedna z baz danych wlacznie z katalogiem Biblioteki Kongresu (poczawszy od roku 1978) i baza danych poswiecona prawom wydawniczym. Wybierzmy jedna z kongresowych baz danych piszac jej numer i wciskajac ENTER. Zostaniemy zapytani ktory rok legislacyjny chcemy przeszukiwac. Po tym zobaczymy menu podobne do: ***C103- THE LEGISLATIVE INFORMATION FILE FOR THE 103RD CONGRESS, which was updated on 05/10/93 and contains 4,044 records, is now available for your search. CURRENCY:All information is NOT current through the above date, which is machine generated when ANY information is added to the file. Bill numbers, official titles, sponsors, and status (STEP) added within 48 hours. Indexing terms and digests added later, in some cases several weeks after the bill is added to the file. TO START RETRIEVE to find: EXAMPLES: SEARCH: member name --------------> retrieve rep gingrich retrieve sen kennedy bill number --------------> retrieve h.r. 1 subject keywords ---------> retrieve day care FOR HELP: Type the word HELP and press the ENTER key. READY FOR NEW COMMAND: The National Technical Information Service prowadzi system, ktory nie tylko udostepnia przeogromna ilosc roznego rodzaju dokumentow panstwowych -- od naturalnego srodowiska po patenty -- ale rowniez sluzy jako bramka wejsciowa do wielu innych systemow informacyjnych. Telnet: fedworld.gov Log on as: new ZDROWIE The U.S. Food and Administration prowadzi baze danych na tematy zdrowotne. Telnet: fdabbs.fda.gov Log in: bbs Bedziemy zapytani o nasz identifikator i haslo jakie chcemy uzywac w przyszlosci. Po tym napiszmy topics i wcisnijmy ENTER. Oto co zobaczymy: TOPICS DESCRIPTION * NEWS News releases * ENFORCE Enforcement Report * APPROVALS Drug and Device Product Approvals list * CDRH Centers for Devices and Radiological Health Bulletins * BULLETIN Text from Drug Bulletin * AIDS Current Information on AIDS * CONSUMER FDA Consumer magazine index and selected articles * SUBJ-REG FDA Federal Register Summaries by Subject * ANSWERS Summaries of FDA information * INDEX Index of News Releases and Answers * DATE-REG FDA Federal Register Summaries by Publication Date * CONGRESS Text of Testimony at FDA Congressional Hearings * SPEECH Speeches Given by FDA Commissioner and Deputy * VETNEWS Veterinary Medicine News * MEETINGS Upcoming FDA Meetings * IMPORT Import Alerts * MANUAL On-Line User's Manual Bedziemy mogli przeszukiwac powyzsze zagadnienia wedlug slow kluczowych lub chronologicznie. Poniewaz system przeszukiwania bazy jest nieco nietypowy, pierwsza rzecza, ktora powinnismy zrobic jest sciagniecie podrecznika obslugi. W tym celu napiszmy manual i wcisnijmy ENTER. Nastepnie piszemy scan i wcisnijmy ENTER. Przeczytamy: FOR LIST OF AVAILABLE TOPICS TYPE TOPICS OR ENTER THE TOPIC YOU DESIRE ==> MANUAL BBSUSER 08-OCT-91 1 BBS User Manual Teraz wlaczmy logging i wcisnijy 1 a nastepnie ENTER. Tekst podrecznika zacznie przesuwac sie na ekranie, zatrzymujac sie co 24 wiersze. ZATRUDNIENIE I INFORMACJE O PROGRAMACH COLLEGE'y The Federal Information Exchange w Gaithersburg, stan Maryland, pod tym samym adresem prowadzi dwa systemy: FEDIX i MOLIS. FEDIX informuje o badaniach naukowych, stypendiach i oferowanych serwisach w kilku agencjach federalnych, takich jak NASA, Ministerstwo Energi i Panstwowy Wydzial Lotnictwa. Kilka innych agencji dostarcza wiecej informacji na temat zatrudnienia i stypendiow dla mniejszosci narodowych. MOLIS podaje informacje o college'ach dla mniejszosci narodowych, ich programach i kadrze profesorskiej. Telnet: fedix.fie.com User name: fedix (dla bazy danych posad panstwowych) lub molis (dla bazy danych college'y mniejszosci narodowych) Obydwa systemy uzywaja menu ulatwiajace zdobycie poszukiwanych informacji. HISTORIA Uniwersytet w Stanford prowadzi baze danych zwiazanych z osoba Martin Luther Kinga. Telnet: forsythetn.stanford.edu Account: socrates W menu glownym napiszemy select mlk i wcisniemy ENTER. KOMUNIKATY NARCIARSKIE Zobacz Pogode. PRZESTRZEN KOSMICZNA NASA Spacelink w Hunstville, stan Alabama, dostarcza wszelkiego rodzaju raporty i dane o NASA, jej historie i fakty o jej roznych misjach, obecnych i w przeszlosci. Znajdziemy tam szczegolowe raporty o kazdym probniku kosmicznym, satelicie i wszystkich misjach kiedykolwiek przedsiewzietych, lacznie z codziennymy aktualnosciami i planami lekcji dla nauczycieli. System zawiera olbrzymia biblioteke plikow graficznych GIF ze zdjeciami kosmicznymi, lecz nie mozemy ich sciagnac poprzez Telnet. W zamian musimy zadzwonic bezposrednio na numer (205) 895-0028 (lub uzyc innej metody polaczenia, np. WWW - przyp. tlumaczy). Telnet: spacelink.msfc.nasa.gov Po polaczeniu sie przeczytamy zestaw podstawowych informacji o systemie, a nastepnie zostaniemy poproszeni o zarejestrowanie sie i wybranie hasla. System NED-NASA/IPAC Extragalactic Database podaje dane o przeszlo stu tysiacach galaktyk, kwazarow i innych obiektow spoza Drogi Mlecznej. Telnet: ipac.caltech.edu. Log in: ned W systemie prowadzonym przez Smithsonian Astrophysical Observatory w Cambridge, Massachussets, mozemy dowiedziec sie wiecej niz jestesmy w stanie zapamietac o kwazarach, gwiazdach nowych i pokrewnych obiektach kosmicznych. Telnet: cfa204.harvard.edu Log in: einline Wydzial Fizyki na Uniwersytecie Massachussets w Amhrst prowadzi system biuletynowy umozliwiajacy dostep do konferencji i bibliotek dokumentow zwiazanych z kosmosem. Telnet: spacemet.phast.umass.edu Log on with your name and a password. DECYZJE SADU NAJWYZSZEGO Info Database na Uniwersytecie Maryland odostepnia wyroki Sadu Najwyzszego Stanow Zjednoczonych poczawszy od roku 1991. Telnet: info.umd.edu Najpierw wybierzmy rodzaj terminala i wcisnijmy ENTER (lub tylko wcisnijmy ENTER jezeli uzywamy VT100). W menu glownym wybieramy numer wyswietlony obok "Educational Resources" i nacisnijmy ENTER. Jedna z nastepnych opcji bedzie "United States". Wybierzmy odpowiedni numer, i w nastepnym menu ten dla "Supreme Court". TELNET Hytelnet, na Universytcie Saskatchewan, jest elektronicznym przewodnikiem po setkach wezlow na calym swiecie (zobacz uwage powyzej o dostepie - przyp. tlumaczy). Telnet: access.usask.ca Log in: hytelnet POGODA Wydzial Nauk Atmosferycznych i Oceanografii na Uniwersytecie Michigan dostarcza prognoz pogody dla Stanow Zjednoczonych i miast za granica, razem z komunikatami narciarskimi i o huraganach. Telnet: madlab.sprl.umich.edu 3000 (uwaga na 3000). No log-in name is needed. Zobacz rowniez Pogode na liscie FTP, ktora informuje jak sciagnac satelitarne zdjecia pogodowe. 6.4 SYSTEMY BIULETYNOWE (BULLETIN-BOARD) W TELNECIE Mozna pomyslec, ze Usenet z setkami grup to wystarczajaco duzo zeby usatysfakcjonowac nawet nabardziej zapalonych uzytkownikow. Mimo to istnieje duza liczba tak zwanych bulletin-boardow, a takze innych systemow, ktore udostepniaja jeszcze wiecej konferencji i innych uslug, wiele z nich nie znajdzemy bezposrednio w Sieci. Niektore sa darmowe, za inne musimy placic. Oto niektore z nich: Cimarrao. Prowadzone przez Instituto Technical w Monterey, Meksyk, system ten ma konferencje po hiszpansku ale uzywa angielskich komend jak to mozna zobaczyc w menu dostepnych konferencji: List of Boards Name Title General Board general Dudas Dudas de Cimarron Comentarios Comentarios al SYSOP Musica Para los afinados........ Libros El sano arte de leer..... Sistemas Sistemas Operativos en General. Virus Su peor enemigo...... Cultural Espacio Cultural de Cimarron NeXT El Mundo de NeXT Ciencias Solo apto para Nerds. Inspiracion Para los Romanticos e Inspirados. Deportes Discusiones Deportivas Aby moc pisac komunikaty i uzyskac dostep do plikow, nalezy zostawic komunikat dla SYSOP podajac nazwisko, adres, zawod i numer telefonu. W tym celu, po ktorymkolwiek zaproszeniu do pisania, wydajemy polecenie M, ktore wywoluje system pocztowy. Wcisniecie H wyswietla liste komend i opis jak ich uzywac. Telnet: bugs.mty.itesm.mx (2:00 - 16:00 czasu srodkowoeuropejskiego) login: bbs Cleveland Free-Net. Pierwszy z serii Free-Netow reprezentujacych ambitna probe udostepnienia Sieci spoleczenstwu. Z poczatku dzialajacy jako siec pomocy szpitalnej, jest obecnie sponsorowany przez Case Western Reserve University, miasto Cleveland, stan Ohio i IBM. Uzywa prostych menu, podobnych do tych w CompuServe, ale zorganizowanych na podobienstwo miasta: <<< CLEVELAND FREE-NET DIRECTORY >>> 1 The Administration Building 2 The Post Office 3 Public Square 4 The Courthouse & Government Center 5 The Arts Building 6 Science and Technology Center 7 The Medical Arts Building 8 The Schoolhouse (Academy One) 9 The Community Center & Recreation Area 10 The Business and Industrial Park 11 The Library 12 University Circle 13 The Teleport 14 The Communications Center 15 NPTN/USA TODAY HEADLINE NEWS ------------------------------------------------ h=Help, x=Exit Free-Net, "go help"=extended help Your Choice ==> System posiada rozlegla i ciagle rosnaca kolekcje dokumentow publicznych, od kopii wyrokow Sadu Najwyzszego Stanow Zjednoczonych i Ohio, do Magna Carta i konstytucji USA. Laczy mieszkancow z roznorodnymi agencjami rzadowymi i codziennie zamieszcza opowiadania z USA Today. Oprocz Usenetu (do znalezienia w Teleport), ma olbrzymia ilosc lokalnych konferencji, niemalze o wszystkim, od zwierzat domowych do polityki. Jest tez bezplatny. Telnet: freenet-in-a.cwru.edu lub freenet-in-b.cwru.edu lub freenet-in-c.cwru.edu Po polaczeniu sie z Free-Net, mozna porozgladac sie po systemie. Jednakze jezeli chcemy zamieszczac komunikaty w jego grupach lub uzywac e-mail, nalezy poprosic o konto na pismie. Informacje na ten temat wyswietlane sa po uzyskaniu polaczenia. DUBBS. System bulletin-board w Delft, Holandia. Nowinki i pliki w wiekszosci sa po holendersku, ale pomoc i komendy systemowe po angielsku. Telnet: tudrwa.tudelft.nl ISCA BBS. Prowadzony przez Iowa Student Computer Association, posiada ponad 100 konferencji, w tym kilka w innych jezykach. Po zarejestrowaniu sie, polecenie K poda nam liste dostepnych konferencji, a nastepnie J pozwoli na wpisanie sie do jednej z nich (nalezy napisac jej nazwe, a nie numer). H wyswietla informacje o poleceniach. Telnet bbs.isca.uiowa.edu login: bbs Youngstown Free-Net. Ludzie, ktorzy stworzyli Free-Net w Cleveland, sprzedaja software za jednego dolara kazdemu kto chce zalozyc podobny system. Wiele miast ma obecnie swoje wlasne Free-Nety, w tym takze Youngstown w stanie Ohio. Telnet: yfn.ysu.edu login: visitor 6.5 WSKAZUJAC NA KOGOS PALCEM Finger jest wygodnym, malym programem pozwalajacym dowiedziec sie wiecej o ludziach w Sieci -- a takze opowiedziec o sobie innym w Sieci. Koncept programu jest taki sam jak telnetu lub ftp. Pracuje on tylko z jednym plikiem o nazwie .plan (tak, z kropka na poczatku). Jest to plik tekstowy utworzony przez uzytkownika Internetu w jego glownej kartotece. Mozemy umiescic tam nasz numer telefonu, opowiedziec male co nieco o sobie, lub napisac niemalze wszystko na co mamy chec. Aby "wskazac palcem" na czyjs plik .plan, w linii komend piszemy: finger adres-email gdzie adres-email jest adresem poczty elektronicznej danej osoby. Jezeli wezel tej osoby przyjmuje zadania finger (nie wszystkie to robia), otrzymamy w odpowiedzi informacje o tym kiedy po raz ostatni osoba ta byla polaczona, czy otrzymala ona od tego czasu jakas nowa poczta i ponadto przeczytamy wszystko co jest w pliku .plan. Niektorzy wpadli na oryginalny pomysl uzycia plikow .plan do przekazywania interesujacych informacji, takich jak stan pogody czy wynikow meczow w baseball. Oto niektore adresy, ktore mozemy sprobowac: weather@cirrus.mit.edu Prognoza pogody dla Massachusetts podawana przez Latest National Weather Service. quake@geophys.washington.edu Lokalizacja i sila trzesien ziemi na calym swiecie. jtchern@ocf.berkeley.edu Tabele i rezultaty meczow z poprzedniego dnia w najwyzszej lidze baseballa. nasanews@space.mit.edu Wydarzenia dnia w NASA. coke@cs.cmu.edu Podaje ile puszek z napojami pozostalo w poszczegolnych automatach na Wydziale Nauk Komputerowych Uniwersytetu Carnegie-Mellon. 6.6 ODNAJDYWANIE KOGOS W SIECI Tak wiec mamy znajomego i chcemy sprawdzic jaki jest jego identifikator w Internecie. Najprosciej zadzwonic i zapytac o to. Mimo ze dostepne sa w Internecie roznorodne serwisy "bialych stron", to nie sa one jednak kompletne -- studenci, uzytkownicy serwisow komercyjnych takich jak CompuServe, a takze wiele publicznie dostepnych wezlow nie wystapi na liscie. Glowni administratorzy systemu poczty elektronicznej pracuja nad uniwersalna lista, ale na to musimy jeszcze sporo poczekac. W miedzyczasie pare serwisow "bialych stron" moze naprowadzic nas na slad. Pozwoli nam takze pobawic sie szukajac slawnych ludzi lub starych znajomych. Kartoteka o nazwie whois dostarcza nazwisk, adresow zamieszkania i e- mail, oraz czesto numerow telefonow ludzi umieszczanych w niej. Aby dostac sie do niej, uzywamy telnetu internic.net Login nie jest potrzebny. Najszybsza metoda jest wydanie polecenia whois nazwa gdzie "nazwa" jest nazwiskiem lub nazwa organizacji ktorej szukamy. Jezeli cos zostanie znalezione, to zobaczymy liste adresow e-mail. Inna warta sprobowania usluga, szczegolnie ze nie stwarza ona zbytnich trudnosci poczatkujacym, jest Knowbot Information Service osiagalny przez telnet w info.cnri.reston.va.us 185 Ponownie login nie jest wymagany. W rzeczywistosci serwis ten przeszukuje roznorodne "biale strony", wlaczajac w to kartoteke uzytkownikow w MCIMail. Aby szukac czyjegos adresu, wydajemy polecenie query nazwisko Szczegoly o innych dostepnych w systemie poleceniach wyswietlane sa po nacisnieciu znaku zapytania. Mozemy takze uzywac knowbot przez e-mail. List adresujemy do netaddress@info.cnri.reston.va.us Temat listu moze byc pusty, a w jego tresci napiszemy query nazwisko proszac o proste przeszukiwanie. Chcac otrzymac bardziej szczegolowe informacje o dostepnych metodach przeszukiwan dodajemy w nastepnym wierszu man Mozemy rowniez posluzyc sie serwerem nazwisk w Usenecie. Jest to system w MIT, ktory przechowuje adres kazdego kto umieszcza komunikaty Usenetu, ktore pojawiaja sie w MIT. Pracuje poprzez e-mail. Wysylamy list do mail-server@rtfm.mit.edu Temat zostawiamy pusty. W tresci listu piszemy send usenet-addresses/nazwisko gdzie "nazwisko" jest nazwiskiem osoby której szukamy. System odpowie podajac wszystkie pasujace nazwiska i przypisane do nich adresy. 6.7 GDY COS NIE GRA * Nic sie nie dzieje kiedy probujemy polaczyc sie z wezlem telnetu. Wezel moze byc nieczynny z powodu konserwacji lub problemow technicznych. * Dostajemy komunikat "host unavailable". Serwer telnetu jest z jakiegos powodu nieczynny. * Dostajemy komunikat "host unknown". Sprawdz pisownie nazwy wezla. * Wpisujemy haslo laczac sie z wezlem telnetu, ktory wymaga hasla i otrzymujemy komunikat "login incorrect". Sprobuj zalogowac sie ponownie. Jezeli komunikat pojawia sie znowu, nacisnij w tym samym momencie klawisze CONTROL i ] aby rozlaczyc sie i wrocic do systemu glownego. * Wydaje sie, ze nie zostalismy rozlaczeni i nie wrocilismy do systemu glownego. Uzyj CONTROL-] aby rozlaczyc sie i wrocic do systemu glownego. 6.8 FYI Grupy Usenet alt.internet.services i alt.bbs.internet moga dostarczyc nam informacji o nowych systemach telnetu. Scott Yanoff periodycznie umieszcza w pierwszej z nich swoj komunikat pod nazwa "Updated Internet Services List". W grupie alt.bbs.internet znajdziemy kompendium FAQ (Czesto zadawanych pytan) na temat systemow bulletin-board. Peter Scott, ktory utrzymuje baze danych Hytelnet, prowadzi liste pocztowa o nowych serwisach telnetu i o zmianach w istniejacych. Chcac wpisac sie na liste wysylamy prosbe do scott@sklib.usask.ca. Gleason Sackman prowadzi inna liste pocztowa poswiecona nowym serwisom w Internecie i newsy o nowych zastosowaniach Sieci. Wyslij komunikat z prosba o wpisanie na liste do listserv@internic.net. Linie "Subject:" zostawiamy pusta, a w tresci listu piszemy: Sub net-happenings Nasze Nazwisko. Grupa nowinek soc.net-people jest miejscem gdzie zasiegamy informacji o ludziach, ktorych nie mozemy zlokalizowac nigdzie indziej. Rozdzial 7: FTP 7.1 TONY PLIKOW Setki systemow podlaczonych do Internetu posiada biblioteki plikow lub archiwa publicznie dostepne. Wiekszosc z nich zawiera darmowe lub tanie oprogramowanie shareware, programy praktycznie dla kazdego rodzaju komputera. Jesli potrzebujemy inny program komunikacyjny dla IBMa lub nowa gre do Amigi, bedziemy mogli to zdobyc w Sieci. Sa tam takze biblioteki z dokumentami. Potrzebujemy niedawna decyzje Sadu Najwyzszego USA - mozemy ja znalezc w Sieci. Kopie historycznych dokumentow od Magna Carta (Nadanie Praw w Anglii w 1215 roku - przyp. tlumaczy) do Deklaracji Niepodleglosci jak rowniez telegram Lenina nakazujacy egzekucje zbuntowanych chlopow, wszystko to jest takze dostepne dla nas. Mozemy takze znalezc teksty piosenek, wiersze, a takze podsumowanie kazdego odcinka "Zagubiony w Kosmosie". Mozemy takze znalezc bardzo obszerne pliki opisujace wszystko co tylko chcielibysmy wiedziec o Sieci. Najpierw zobaczymy jak zdobyc te pliki; potem pokazemy gdzie sa przechowywane. Coraz czesciej mozemy sciagnac je za pomoca swistakow lub przez Swiatowa Pajeczyne (World-Wide-Web, patrz - Rozdzial 8 o swistakach, Rozdzial 9 o Pajeczynie). Dobrze jest jednak znac klasyczny sposob sciagania plikow z Sieci: protokol transferu plikow lub FTP (file- transfer protocol), poniewaz w dalszym ciagu duzo plikow jest przechowywanych w miejscach dostepnych przez FTP. Rozpoczecie sesji ftp jest tak latwe jak uzywanie telnetu. W linii komend naszego systemu glownego wpiszmy ftp miejsce.nazwa i wcisnijmy ENTER; "miejsce.nazwa" jest adresem miejsca ftp, do ktorego chcemy dotrzec. Glowna roznica miedzy telnetem i ftp jest to, ze za nietakt uwaza sie komunikowanie z wiekszoscia miejsc ftp podczas ich godzin urzedowania (generalnie od 6 rano do 6 wieczorem ich lokalnego czasu). Wynika to z faktu, ze przesylanie plikow przez siec zabiera znaczna czesc mocy komputera, ktora podczas dnia jest prawdopodobnie potrzebna do wykonywania podstawowej funkcji do jakiej dany komputer jest przeznaczony. Sa jednak takie miejsca ftp, ktore sa dostepne przez 24 godziny na dobe. Bedzie to zaznaczone przy omawianiu listy miejsc ftp w sekcji 7.6. 7.2 NASZ PRZYJACIEL ARCHIE Jak jednak znalezc interesujace nas pliki? Do niedawna bylo to bardzo utrudnione -- nie bylo glownej kartoteki informujacej nas gdzie dane pliki moga sie w Sieci znajdowac. Komu chcialoby sie grzebac w setkach bibliotek plikow zeby cos znalezc? Alan Emtage, Bill Heelan i Peter Deutsch, studenci Uniwersytetu McGill w Montrealu, zadali to samo pytanie. Nie poprzestali tylko na gadaniu. Utworzyli baze danych, zwana archie, mogaca okresowo sprawdzac biblioteki plikow i stwierdzic co jest tam dostepne. I odwrotnie, kazdy moze polaczyc sie z archie, wpisac nazwe pliku i dowiedziec sie gdzie mozna go w Sieci znalezc. Obecnie, katalogi archie obejmuja okolo 1000 bibliotek dookola swiata. Dzisiaj mamy do dyspozycji trzy metody ulatwiajace poszukiwania: poprzez telnet, "klienta" Archie'go, program na naszym systemie glownym oraz poczte elektroniczna. Wszystkie trzy pozwalaja na wpisanie pelnej lub czesciowej nazwy pliku i pokaza gdzie w Sieci jest on zlokalizowany. ------------------------------------------------------------------------ - Od tlumacza - majacy dostep do WWW moga rowniez uzywac tzw. Search Engines jak Info Seek, Yahoo, Web Crawler, itd. Dzialaja one na tej samej zasadzie jak Archie, z tym ze po odszukaniu zadanego slowa umozliwiaja natychmiastowe dotarcie do dokumentu za pomoca hiperlacznikow; bedzie o tym mowa w dalszej czesci przewodnika). ------------------------------------------------------------------------ - Majac dostep do telnetu, mozemu dostac sie pod jeden z nastepujacych adresow: archie.mcgill.ca; archie.sura.net; archie.unl.edu; archie.ans.net; archie.rutgers.edu. Na pytanie o identyfikator (log-in name), wpisujemy archie i wciskamy ENTER. Po uzyskaniu polaczenia, kluczowa komenda jest prog, uzywany w nastepujacej formie: prog nazwapliku i wciskamy ENTER. "Nazwapliku" jest to poszukiwany program lub plik. Nie bedac pewnym co do pelnej nazwy pliku, sprobujmy wpisac jego czesc. Na przyklad, "PKZIP" bedzie rownie dobry jak "PKZIP204.EXE". System nie akceptuje znacznikow ogolnych (wildcards) DOSa i Unixa. Na pytanie o "PKZIP*", dostaniemy odpowiedz, ze nic o tej nazwie nie zostalo znalezione. Powinnismy pamietac o tym, ze plik to nie to samo co program -- to moze byc takze dokument. To oznacza, ze mozemy uzywac archie do szukania wszystkiego, od dokumentow o Beatlesach po programy komputerowe i pliki z grafika. Wiele miejsc w Sieci ma teraz swoje wlasne programy archie, przyjmujace nasza prosbe o informacje i przekazujacy to do najblizszej bazy danych -- zapytajcie waszego administratora czy jest to zainstalowane. Programy te wydaja sie byc znacznie szybsze w dzialaniu niz sam archie! Jesli program jest dostepny, wpiszmy w linii komend naszego systemu glownego archie -s nazwapliku gdzie nazwapliku jest programem lub dokumentem ktorego szukamy, i wcisnijmy ENTER. -s nakazuje programowi ignorowac roznice miedzy duzymi i malymi literami i pozwala na poszukiwania uzywajac czesci nazwy. W zasadzie powinnismy to tak napisac: archie -s nazwapliku|more co bedzie zatrzymywac pojedyncze ekrany (uzyteczne w wypadku znalezienia wielu miejsc z poszukiwanym plikiem). Mozna tez uruchomic logging na naszym komputerze. Trzecim sposobem, dla tych bez dostepu do zadnego z wyzej wymienionych programow, jest uzycie poczty elektronicznej. Wyslijcie depesze do archie@quiche.cs.mcgill.ca. Pole tematu mozemy pozostawic wolne. W depeszy wpiszmy prog nazwapliku gdzie nazwapliku jest poszukiwanym plikiem. Mozemy zapytac archie o szukanie wiekszej ilosci programow, wpisujac ich nazwy w tym samym wierszu "prog": prog plik1 plik2 plik3 W ciagu kilku godzin, archie odesle liste wlasciwych miejsc. We wszystkich trzech przypadkach, jesli gdzies jest system posiadajacy poszukiwany przez nas plik, dostaniemy odpowiedz mniej wiecej tak wygladajaca: Host sumex-aim.stanford.edu Location: /info-mac/comm FILE -rw-r--r-- 258256 Feb 15 17:07 zterm-09.hqx Location: /info-mac/misc FILE -rw-r--r-- 7490 Sep 12 1991 zterm-sys7-color-icons.hqx Prawdopodobnie odpowiedzi dotyczace innych programow beda wygladaly podobnie. "Host" jest systemem przechowujacym dany plik. "Location" informuje o kartotece, ktora nalezy odszukac po polaczeniu sie z tym systemem. Zostawmy na razie w spokoju smiesznie wygladajaca ciagi liter r i myslnikow. Po nich podana jest w bajtach wielkosc pliku lub kartoteki, data przeslania i nazwa pliku. 7.3 KOPIOWANIE PLIKOW Teraz chcemy sciagnac dany plik. Zakladajac, ze nasz system glowny ma ftp, laczymy sie podobnie jak w telnecie, wpisujac: ftp sumex-aim.stanford.edu (albo nazwe jakiegokolwiek miejsca, do ktorego chcemy sie dostac). Wciskamy ENTER. Jesli polaczenie dziala, zobaczymy cos takiego: Connected to sumex-aim.stanford.edu. 220 SUMEX-AIM FTP server (Version 4.19 Mon Jan 13 13:52 PST 1992) ready. Name (sumex-aim.stanford.edu:adamg): Gdy nic sie nie dzieje przez minute lub dluzej, wciskamy control-C aby powrocic do linii komend naszego systemu glownego. Ale gdy polaczenie zadzialalo, wpisujemy anonymous i wciskamy ENTER. Zobaczymy wiele odsylaczy w Sieci do "anonymous ftp". Ta nazwa wziela sie stad, ze naprawde nie musimy podawac w bibliotece naszego nazwiska. Wynika to z tego, ze miejsca te sa tak przygotowane, aby kazdemu umozliwic dostep do plikow publicznie dostepnych, inaczej niz z osobistymi plikami, ktore sa dostepne dla posiadaczy wlasnych kont w systemie. Nastepnie bedziemy zapytani o nasze haslo. Jako hasla uzyjmy naszego adresu poczty elektronicznej. Zobaczymy cos takiego: 230 Guest connection accepted. Restrictions apply. Remote system type is UNIX. Using binary mode to transfer files. ftp> Teraz wpisujemy ls i wciskamy ENTER. Oto co powinnismy w przyblizeniu zobaczyc: 200 PORT command successful. 150 Opening ASCII mode data connection for /bin/ls. total 2636 -rw-rw-r-- 1 0 31 4444 Mar 3 11:34 README.POSTING dr-xr-xr-x 2 0 1 512 Nov 8 11:06 bin -rw-r--r-- 1 0 0 11030960 Apr 2 14:06 core dr--r--r-- 2 0 1 512 Nov 8 11:06 etc drwxrwsr-x 5 13 22 512 Mar 19 12:27 imap drwxr-xr-x 25 1016 31 512 Apr 4 02:15 info-mac drwxr-x--- 2 0 31 1024 Apr 5 15:38 pid drwxrwsr-x 13 0 20 1024 Mar 27 14:03 pub drwxr-xr-x 2 1077 20 512 Feb 6 1989 tmycin 226 Transfer complete. ftp> Aj! Rozszyfrujmy te szarade. Po pierwsze, ls jest komenda ftp do pokazania zawartosci kartoteki (w zasadzie mozemy uzyc dir, jesli jestesmy jednak przyzwyczajeni do MS- DOS, moze to prowadzic do nieporozumien gdy bedziemy probowali to zrobic na naszym systemie glownym, gdzie to nie bedzie dzialalo, tak ze lepiej jest zapamietac ls i zawsze uzywac po polaczeniu aby sprawdzic zawartosc kartoteki). Pierwsza litera w kazdym wierszu mowi nam czy jest to kartoteka czy plik. Gdy pierwsza litera jest "d" lub "l", to jest to kartoteka. W innym przypadku jest to plik. Cala reszta liter i myslnikow zawiera "znaki" dla ftp informujace o tym kto moze przegladac, zmienic czy wymazac dany plik. Mozemy to spokojnie zignorowac. Mozemy takze zignorowac reszte linii az do drugiego numeru, tego tuz przed data. Pokazuje on wielkosc pliku w bajtach. Jesli linia opisuje kartoteke, liczba wskazuje w przyblizeniu na ilosc plikow w kartotece -- kartoteka posiadajaca 512 bajtow jest stosunkowo mala. Dalej nastepuje data informujaca kiedy plik czy kartoteka byly utworzone, nastepnie (wreszcie!) nazwa pliku. Zauwazmy plik README.POSTING na samej gorze listy. Wiekszosc miejsc z archiwami posiada dokument typu "przeczytaj mnie", zwykle zawierajacy podstawowe informacje o danym miejscu, jego zawartosci i sposobie uzycia. Sciagnijmy ten plik z dwoch powodow, dla jego tresci i zeby zobaczyc jak kopiowac pliki stamtad do nas. W linii komend ftp> wpiszmy get README i wcisnijmy ENTER. Zauwazmy, ze systemy ftp nie roznia sie w zasadzie od systemow Unixa: sa wrazliwe na male i duze litery. Zobaczymy cos takiego: 200 PORT command successful. 150 Opening BINARY mode data connection for README (4444 bytes). 226 Transfer complete. 4444 bytes received in 1.177seconds (3.8 Kbytes/s) I to jest to! Plik znajduje sie teraz w naszej roboczej kartotece naszego systemu glownego, skad mozemy go przekopiowac na wlasny komputer. Prosta komenda "get" jest kluczem do przesylania plikow z archiwow do naszego systemu glownego. Chcac kopiowac wiecej niz jeden plik w tym samym czasie (powiedzmy, serie dokumentow), uzyjmy zamiast get, komende mget; na przyklad: mget *.txt Dokona to transferu kopii wszystkich plikow z rozszerzeniem .txt w danej kartotece. Znim plik bedzie skopiowany, zostaniemy zapytani czy na pewno go chcemy. Mimo tego, mget zaoszczedzi nam jednak troche czasu -- nie bedziemy musieli wpisywac nazwy kazdego pojedynczego pliku. Chcac zaoszczedzic jeszcze wiecej czasu a bedac pewnym, ze na pewno chcemy WSZYSKIE pliki, wpiszmy prompt zanim podamy komende mget. W ten sposob ominiemy pytanie i wszystkie pliki zostana wrzucone do naszej roboczej kartoteki. Jest jeszcze inna komenda o ktorej nalezy pamietac. Aby otrzymac kopie programu komputerowego, wpiszmy bin i wcisnijmy ENTER. Informuje to system ftp i nasz system glowny o zamiarze przeslania pliku binarnego, jakim jest na przyklad program kumputerowy. Wiekszosc miejsc ftp uzywa teraz domyslnie formatu binarnego ale dobrze jest to sprawdzic, na wypadek polaczenia sie z miejscem o innej konfiguracji. Aby zmienic kartoteke, wpiszmy cd nazwakartoteki (wpisujac nazwe kartoteki, do ktorej chcemy sie dostac) i wcisnijmy ENTER. Napiszmy ls i wcisnijmy ENTER aby zobaczyc liste danej kartoteki. Aby cofnac sie do wczesniejszej kartoteki, wpisujemy cd .. (zauwazmy odstep miedzy d i pierwsza kropka) i wciskamy ENTER. Albo mozemy wpisac cdup i wcisnac ENTER. Robmy to az dostaniemy sie do interesujacej nas kartoteki. Mozemy tez, znajac sciezke do kartoteki gdzie znajduje sie intresujacy nas plik (od naszego przyjaciela archie), po uzyskaniu polaczenia, po prostu wpisac get kartoteka/podkartoteka/nazwapliku W wielu miejscach przeznaczonych do publicznego uzytku, ogolnodostepne pliki znajduja sie w kartotece pub albo public; czasem mozna zauwazyc kartoteke informacyjna o nazwie info. Prawie kazde miejsce ma kartoteke bin, wygladajaca na pierwszy rzut oka jakby zawierala ciekawe rzeczy. To jest skrot od "binarny" i jest to po prostu miejsce gdzie administrator systemu przechowuje programy umozliwiajace dzialanie systemu ftp. "Lost+found" (zgubione+znalezione) jest inna kartoteka o interesujaco brzmiacej nazwie ale nigdy nie zawierajacej nic ciekawego. Poprzednio, zapoznalismy sie ze sposobem uzywania archie'go. Z naszego przykladu widac, ze niektorzy administratorzy systemu troche szaleja, wybierajac nazwy plikow. Na szczescie, mozemy zmienic nazwe pliku w czasie kopiowania. Uzywajac naszego przykladu z archie'go, napiszmy get zterm-sys7-color-icons.hqx zterm.hqx i wcisnijmy ENTER. Zamiast miec do czynienia z plikiem zwanym zterm-sys7-color-icons.hqx, bedziemy teraz mieli plik zwany po prostu zterm.hqx. Trzy ostatnie litery przypominaja o nastepnej rzeczy: wiele programow jest poddawanych kompresji aby zaoszczedzic na czasie transmisji. Zeby je uzyc nalezy najpierw poddac je dekompresji. 7.4 DZIWNE LITERY -- ROZSZYFROWUJAC ROZSZERZENIA PLIKOW Istnieje wiele metod kompresji. Uzyta metode mozemy rozpoznac sprawdzajac ostatnie trzy litery na koncu nazwy pliku. Podane tutaj przyklady sa najczesciej spotykanymi i przed ich uzyciem musza byc dekompresowane przez wlasciwy program (wiekszosc tych programow moze byc znaleziona za pomoca archie'go). .txt lub .TXT Oznacza to raczej dokument tekstowy niz program. .ps lub .PS Dokument w PostScripcie (jezyk opisowy uzywany przez Adobe). Mozemy drukowac ten dokument na kazdej drukarce potrafiacej drukowac PostScript albo uzyc przegladarke GNU, wyswietlajaca GhostScript. .doc lub .DOC Inne, czesto spotykane "rozszerzenie" dla dokumentow. Dekompresja nie jest potrzebna, chyba ze nastepuje po tym: .Z. To oznacza uzycie metody kompresji z Unixa. W celu dekompresji wpiszmy uncompress nazwapliku.Z w linii komend naszego systemu glownego i wcisnijmy ENTER. Jesli jest to plik tekstowy, to zamiast poddawac go dekompresji, mozemy go czytac bez tego, wystarczy wpisac zcat nazwapliku.txt.Z |more Odpowiednik dla Macintosha nazywa sie MacCompress (mozemy uzyc archie'go aby go znalezc). u16.zip Jest to program dla MS-DOS pozwalajacy sciagnac taki plik i poddac go dekompresji na naszym wlasnym komputerze. Odpowiednik dla Macintosha jest zwany MacCompres (mozemy uzyc archie'go aby go znalezc). .zip lub .ZIP To wskazuje na uzycie programu do kompresji w systemie z MS-DOSem, znanego jako PKZIP (uzyjmy archie aby odnalezc PKZIP204.exe). Wiele systemow Unixa pozwoli nam od-ZIPowac plik, uzywajac programu zwanego unzip. .gz Wersja ZIPu dla Unixa. W celu dekompresji, wpisujemy gunzip filename.gz w linii komend naszego systemu glownego. .zoo lub .ZOO Kompresja w formacie dla MS-DOSa i Unixa. Do dekompresji uzywamy programu zoo. .Hqx lub .hqx Kompresja w formacie dla Mcintosha. Wymaga uzycia programu BinHex. .shar lub Inny format dla Unixa. Do dekompresji uzywamy .Shar programu unshar. .tar Inny format dla Unixa, czesto uzywany do kompresji kilku plikow w jeden duzy. Wiekszosc systemow Unixa posiada program zwany tar do "od-tarowania" takich plikow. Czesto, "tarowany" plik bedzie poddany dalszej kompresji za pomoca metody gz, wiec najpierw trzeba uzyc gz a potem tar. .sit or .Sit Format dla Macintosha, wymaga uzycia programu StuffIt. .ARC Inny format kompresji dla MS-DOSu, wymaga uzycia programu ARC lub ARCE. .LHZ Inny format dla MS-DOSu, wymaga uzycia programu LHARC. Kilka ostatnich uwag: Sprawdzmy wielkosc pliku zanim zaczniemy kopiowanie. Siec przesyla dane z fenomenalna szybkoscia. Ale plik wielkosci 500 000-bajtow, przeslany do naszego systemu glownego w ciagu kilku sekund, moze byc przesylany dluzej niz godzine czy nawet dwie jesli uzywamy modemu o szybkosci 2400 baud. Nasz system glowny moze miec rowniez ograniczona pojemnosc, liczbe bajtow, ktore mozemy tam jednorazowo umiescic. Chociaz jest to naprawde bardzo malo prawdopodobne, mozemy dostac plik z wirusem, dlatego tez, planujac duzo kopiowania z Sieci, madrym posunieciem jest zainwestowanie w dobry program anty-wirusowy. 7.5 ZAWILOSCI KLAWIATURY Administratorzy systemow sa tez ludzmi -- probuja ulatwiac sobie zycie. Siedzac przez caly dzien nad klawiatura, kombinuja co by tu zrobic, zeby zredukowac ilosc klawiszy wciskanych kazdego dnia. Niestety, moze to utrudnic nasze dzialanie. Czytalismy juz o kartotekach bin i lost+found. Kartoteka Etc jest nastepnym, interesujaco wygladajacym miejscem, ktore po sprawdzeniu, okazuje sie byc jeszcze jednym magazynem plikow systemowych dla ftp. Naprawde nic ciekawego. Kiedy dotrzemy juz do wlasciwych bibliotek plikow, zobaczymy w wielu przypadkach pliki o nic nie mowiacej nazwie, jak np. V1.1-AK.TXT. Najlepszym tego przykladem sa setki plikow znanych jako RFC, zawierajacych techniczne i organizacyjne informacje dotyczace zasad budowy Internetu. Te pliki znajduja sie w wiekszosci miejsc ftp ale zawsze w formie RFC101.TXT, RFC102.TXT itd., bez zadnych wskazowek co moga zawierac. Na szczescie, prawie wszystkie miejsca ftp staraja sie pomoc w rozszyfrowaniu tych nazw uzywajac "Rosetta Stone". Wiekszosc bedzie miala plik zwany README (przeczytaj mnie) albo jakis jego wariant, podajacy podstawowe informacje o systemie. Nastepnie, wiekszosc kartotek bedzie miala podobny plik README albo spis nazw podajacy krotki opis kazdego pliku. Sa one zwykle pierwszym plikiem w kartotece, czesto o nazwie 00INDEX.TXT. Uzyjmy komendy z ftp do przejecia tego pliku. Nastepnie, mozemy czytac go bezposrednio lub przekopiowac na swoj wlasny komputer i zobaczyc czy dana kartoteka zawiera interesujace nas pliki. Innym plikiem, ktory bedziemy czesto widzieli jest ls-lR.Z. Zawiera on liste wszystkich plikow w systemie ale bez zadnego opisu (nazwa pochodzi od komendy Unixa ls -lR, podajacej liste wszystkich plikow we wszystkich kartotekach). Koncowa litera Z oznacza, ze plik byl poddany kompresji i wymaga uzycia Unixowskiego programu dekompresujacego zanim bedziemy mogli go przeczytac. I wreszcie ci administratorzy, wygladajacy na zadowolonych gdy cos utrudniaja -- korzystaja oni w pelni z mozliwosci Unixa do tworzenia absurdalnie dlugich nazw plikow. W niektorych miejscach FTP znajdziemy nazwy nawet skladajace sie z 80 znakow czy cos kolo tego, pelno duzych liter, podkreslen i innych ortograficznych haczykow, czyniacych prawie niemozliwym, wpisanie poprawnej nazwy gdy probujemy kopiowac dany plik. Nasza cudowna bronia w tym wypadku jest komenda mget. Wpiszmy tylko mget, potem zostawmy odstep i wpiszmy pierwsze piec lub szesc liter z nazwy pliku i zaraz po nich gwiazdke, na przyklad: mget This_F* FTP bedzie pytac czy chcemy kopiowac plik o tej nazwie. W wypadku gdy jest tam kilka plikow o nazwach zaczynajacych sie tak samo, bedziemy kilkakrotnie zmuszeni odpowiedziec "n", jest to wciaz o wiele latwiejsze niz odtwarzanie absurdalnie dlugiej nazwy. 7.6 INTERESUJACE MIEJSCA FTP W tej czesci podamy liste ciekawych miejsc ftp, podzielonych na kategorie. Biorac jednak pod uwage setki miejsc ftp bedacych teraz dostepnych w Sieci, jest to zaledwie wierzcholek gory lodowej. Swobodne uzycie archie'go pomoze nam odnalezc specyficzne pliki. Czas jest podany dla strefy czasowej wschodniego wybrzeza Ameryki Polnocnej (roznica czasowa miedzy ta strefa a Polska wynosi +6 godziny - przyp. tlumaczy) i sugeruje okresy uwazane za akceptowalne do polaczen. AMIGA ftp.uu.net Posiada programy do Amigi w kartotece systems/amiga. Dostepne 24 godziny. wuarchive.wustl.edu. Sprawdzmy kartoteke pub/aminet. Dostepne przez 24 godziny. ATARI atari.archive.umich.edu Znajdziemy tam prawie wszystkie pliki do Atari jakie kiedykolwiek beda nam potrzebne w kartotece atari. 7 wieczorem - 7 rano KSIAZKI rtfm.mit.edu Kartoteka pub/usenet/rec.arts.books zawiera listy poszczegolnych autorow i listy polecanych ksiegarn w roznych miastach. Niestety, w tym miejscu uzywane sa nieprawdopodobnie dlugie nazwy plikow -- tak dlugie, ze moga sie nie zmiescic na ekranie, jesli uzywamy komputera z MS-DOSem lub niektorych innych komputerow. Nawet gdy chcemy tylko jeden plik, prawdopodobnie wiekszy sens ma uzycie komendy mget niz get. W ten sposob bedziemy pytani o kazdy plik czy go chcemy czy nie, inaczej mozemy sie zalamac, bo system bedzie odpowiadal, ze dany plik nie istnieje (mozemy nie wpisac zakonczenia, bo ze wzgledu na dlugosc jego nazwy, nie bedziemy jej w stanie zobaczyc w calosci). 6 wieczorem - 6 rano mrcnext.cso.uiuc.edu Projekt Gutenberg jest proba zamiany tekstow drukowanych na forme elektroniczna. Do tej pory jest dostepnych ponad 100 tytulow, od prac Lewisa Carrola do Marka Twaina; od "A Tale of Two Cities" do "Son of Tarzan". Szukajmy w kartotekach /etext/etext92 i /etext/etext93. 6 wieczorem - 9 rano ETYKA KOMPUTEROWA ftp.eff.org Dom Fundacji Elektronicznego Pogranicza (Electronic Frontier Foundation). Uzyjmy cd aby dotrzec do kartoteki pub i nastepnie szukajmy w kartotekach EFF, SJG, CPSR dokumentow o EFF-ie i roznych tematach zwiazanych z Siecia, etyka i prawem. Dostepne przez 24 godziny. KONSUMENT rtfm.mit.edu Kartoteka pub/usenet/misc.consumers posiada dokumenty zwiazane z kredytami. Kartoteka pub/usenet/rec.travel.air poinformuje nas jak postepowac z urzednikami od rezerwacji lotow, jak znalezc najlepsze ceny biletow, itd. Sprawdzmy zasady uzywania tego wezla fpt pod Books. 6 wieczorem - 6 rano KUCHNIA wuarchive.wustl.edu Szukajmy przepisow kucharskich w kartotece usenet/rec.food.cooking/recipes. gatekeeper.dec.com Receptury umieszczone sa w kartotece pub/recipes. EKONOMIA neeedc.umesbs.maine.edu Federalny Bank Rezerw w Bostonie (The Federal Reserve Bank of Boston) uzywa tego miejsca (tak, w slowie "neeedc" sa trzy litery "e") do umieszczania wszelkiego rodzaju danych dotyczacych ekonomii Nowej Anglii. Wiele plikow zawiera informacje zbierane od ponad 20 lat, zwykle sa one w formie dajacej sie latwo adaptowac do arkuszy kalkulacyjnych czy plikow baz danych. Szukajmy tego w kartotece frbb. 6 wieczorem - 6 rano town.hall.org. Szukajmy w kartotece edgar, jest tam poczatek systemu rozprowadzajacego coroczne raporty i inne dane publicznych kompanii, ktore sa zobowiazane do skladania sprawozdan do Securities and Exchange Commission. Kartoteka other/fed zawiera rozne pliki statystyczne nalezace do Federal Reserve Board. FTP iraun1.ira.uka.de To miejsce prowadzone jest przez wydzial nauk komputerowych Uniwersytetu w Karlsruhe, Niemcy i oferuje listy anonimowych miejsc FTP zarowno w swiecie (w kartotece anon.ftp.sites) jak i w Niemczech (w kartotece anon.ftp.sites.DE). 12 wieczorem do 2 rano ftp.netcom.com Kartoteka pub/profiles zawiera liste miejsc ftp. RZAD ncsuvm.cc.ncsu.edu Kartoteka SENATE zawiera bibliograficzne zapisy z przesluchan Senatu USA z kilku ostatnich Kongresow. Przeczytajmy plik README.DOS9111, zawierajacy wyjasnienia tajemniczych nazw plikow. 6 wieczorem - 6 rano nptn.org The General Accounting Office jest wydzialem dochodzeniowym Kongresu. Poprzez kartoteke pub/e.texts/gao.reports agencja ekperymentuje z rozprowadzaniem raportow poprzez ftp. Dostepne przez 24 godziny. info.umd.edu Kartoteka info/Government/US/Whitehouse zawiera kopie relacji prasowych i innych dokumentow dotyczacych administracji Clintona. 6 wieczorem - 6 rano leginfo.public.ca.gov Zbior kalendarzy legislacyjnych, propozycji i innych informacji dotyczacych stanowego rzadu w Kalifornii. Dostepne przez 24 godziny. whitehouse.gov Szukajmy tam kopii dokumentow omawiajacych polityke prezydencka, transkrypcje konferencji prasowych i inne pokrewne informacje. Dostepne przez 24 godziny. Dostepne takze w sekcji Prawo. HISTORIA nptn.org To miejsce ma wielka, wciaz rosnaca kolekcje plikow tekstowych. W kartotece pub/e.texts/freedom.shrine znajdziemy kopie waznych, historycznych dokumentow, poczawszy od Magna Carta po Deklaracje Niepodleglosci i Proklamacje Emancypacji. Dostepne przez 24 godziny. ra.msstate.edu Stan Mississippi posiada baze danych wyselekcjonowanych historycznych dokumentow, opisujaca szczegolowo wszystko, poczawszy od strategii w bitwie Attilli po piosenki spiewane przez zolnierzy w Wietnamie, w kartotece docs/history. 6 wieczorem - 6 rano seq1.loc.gov Biblioteka Kongresu zebrala pokazna ilosc dokumentow bylego rzadu sowieckiego, ktore przetlumaczono na jezyk angielski. W kartotece pub/soviet.archive/text.english, znajdziemy wszystko, poczawszy od telegramow Lenina nakazujacych usmiercenie chlopow, po odpowiedz Chruszczowa do Kennedy'ego podczas kryzysu kubanskiego. Plik README w kartotece pub/soviet.archive posiada opis do tych dokumentow. 6 wieczorem - 6 rano HONG KONG nok.lcs.mit.edu Kartoteka pub/hongkong/HKPA posiada zdjecia w formacie GIF gwiazd muzyki pop z Hongkongu, budynkow i widokow. 6 wieczorem - 6 rano INTERNET ftp.eff.org Kartoteka pub/Net_info posiada szereg pod-kartotek zawierajacych rozne przewodniki i teksty zrodlowe dotyczace Internetu, wlacznie z ostatnia, uaktualniona wersja tego przewodnika. Dostepne przez 24 godziny. nic.ddn.mil Kartoteka internet-drafts zawiera informacje o Internecie, w kartotece scc przechowuje sie materialy dotyczace zabezpieczen w sieci. 6 wieczorem - 6 rano. PRAWO info.umd.edu Decyzje Sadu Najwyzszego USA (U.S. Supreme Court) od roku 1989 do chwili obecnej znajduja sie w kartotece info/Government/US/SupremeCt. Kazdy okres ma oddzielna kartoteke (np. term1992). W odcyfrowaniu numeru sprawy pomoga pliki README i Index. 6 wieczorem - 6 rano. ftp.uu.net Decyzje Sadu Najwyzszego znajduja sie w kartotece court-opinions. Ponownie, potrzebny jest plik indeksujacy, mowiacy ktory numer pliku odpowiada danej nazwie. Decyzje pisane sa tylko w formacie Word Perfect i Atex. Dostepne przez 24 godziny. BIBLIOTEKI ftp.unt.edu Kartoteka library zawiera wiele list bibliotek z komputerowymi kartami katalogow dostepnych przez Siec. LITERATURA nptn.org Z kartoteki pub/e.texts/gutenberg/etext91 i etext92, mozemy sciagac kopie Bajek Ezopa (Aesop Fables), prace Lewis'a Carroll'a, inne dziela literackie a nawet Ksiege Mormonow. Dostepne przez 24 godziny. world.std.com W kartotece obi jest bezposredni dostep do wszystkiego od bajek po relacje tych co przezyli Hiroszime. 6 wieczorem - 6 rano. MACINTOSH sumex-aim.stanford.edu Najlepsze zrodlo oprogramowania dla Macintosha. Po polaczeniu sie, przejdzmy do kartoteki info-mac, w ktorej znajduje sie dluga seria pod- kartotek, w ktorych znajdziemy praktycznie wszystkie programy freeware i shareware dla Maca jakie kiedykolwiek chcielibysmy miec. 9 wieczorem - 9 rano. ftp.uu.net W kartotece systems/mac/simtel20 znajdziemy wiele programow dla Macintosha. Dostepne przez 24 godziny. PRZEGLAD FLMOWY lcs.mit.edu Sprawdzajmy w kartotece movie-reviews. 6 wieczorem - 6 rano. MS-DOS wuarchive.wustl.edu To miejsce posiada jedna z najwiekszych kolekcji oprogramowania do MS- DOSa. W rzeczywistosci, pliki sa kopiowane lub "odbijane" ("mirrored") z komputera U.S. Army's White Sands Missile Range (ktory uzywa kompletnie niezrozumialego oprogramowania ftp). Jest tam takze duza kolekcja oprogramowania dla Macintosha, Windows, Atari, Amigi, Unixa, OS2, CP/M i Apple II. Szukajmy w odbiciach lub kartotekach systemowych. Kartoteka gif zawiera duzo grafiki w formacie GIF. Dostepne przez 24 godziny. ftp.uu.net Szukajmy programow i plikow dla MS-DOSa w kartotece systems/msdos/simtel20. Dostepne przez 24 godziny. MUZYKA cs.uwp.edu Kartoteka pub/music zawiera wszystko od tekstow wspolczesnych piosenek do polecanych kompaktow z barokowa muzyka. Jest tu troche inaczej - latwiej poruszac sie - nie tak jak w innych miejscach ftp. Nazwy plikow i kartotek sa po lewej stronie, natomiast po prawej stronie znajdziemy krotki opis pliku lub kartoteki. potemkin.cs.pdx.edu Archiwa Boba Dylana. Wywiady, notatki, coroczne rozrachunki z jego zycia i wiecej, kartoteka pub/dylan. 9 wieczorem - 9 rano. ftp.nevada.edu Akordy gitarowe do wspolczesnych piosenek znajduja sie kartotece pub/guitar, w pod-kartotekach podzielonych wedlug zespolow lub artystow. RDZENNI AMERYKANIE pines.hsu.edu Siedziba IndianNet, zawierajaca roznorodne pliki i kartoteki odnoszace sie do Indian i Eskimosow, wlacznie z federalnym spisem ludnosci, raportami badawczymi i bazy danych o profilu szczepowym. Szukajmy w kartotekach pub i indian. ZWIERZETA DOMOWE rtfm.mit.edu Kartoteki pub/usenet/rec.pets.dogs i pub/usenet.rec.pets.cats zawieraja dokumenty o psach i kotach. Szukajmy w Books wskazowek jak korzystac z tego miejsca ftp. 6 wieczorem - 6 rano. OBRAZKI wuarchiv.wustl.edu Kartoteka graphics/gif zawiera setki obrazkow i plikow z grafika w formacie GIF, od karykatur do samochodow, od kosmicznych obrazow do gwiazd muzyki pop. Znajduja sie one w dlugiej serii pod-kartotek. FOTOGRAFIA ftp.nevada.edu Zbior nowinek fotograficznych znajduje sie w kartotece pub/photo. RELIGIA nptn.org W kartotece pub/e.texts/religion znajdziemy pod-kartoteki z rozdzialami zarowno z Bibli jak i z Koranu. Dostepne przez 24 godziny. FANTASTYKA elbereth.rutgers.edu W kartotece pub/sfl znajdziemy podsumowania roznych futurystycznych programow telewizyjnych, wlacznie ze Star Trek'iem (nie tylko oryginal i Next Generation ale takze wersje animowane), Lost in Space, Battlestar Galactica, the Twilight Zone, the Prisoner and Doctor Who. Sa tam tez listy roznorodnych tematow zwiazanych z fantastyka popularno-naukowa i bezposrednio dostepny magazyn s-f. 6 wieczorem - 6 rano. SEKS rtfm.mit.edu Szukajmy w kartotece pub/usenet/alt.sex i pub/usenet/alt.sex.wizards dokumentow dotyczacych roznych aspektow seksu. Szukajmy w Books wskazowek jak korzystac tego miejsca ftp. 6 wieczorem - 6 rano. SZEKSPIR atari.archive.umich.edu Kartoteka shakespeare zawiera wiekszosc jego prac. Wiele innych miejsc takze posiada jego prace, ale generalnie jako jeden potezny plik. W tym miejscu sa one podzielone na rozne kategorie (komedie, poezje, historie, itd.), pozwala to kopiowac wybrane utwory lub sonety. KOSMOS ames.arc.nasa.gov Zawiera pliki tekstowe o przestrzeni kosmicznej i historie programu badawczego kosmosu prowadzonego przez NASA w pod-kartotece pub/SPACE. W kartotekach pub/GIF i pub/SPACE/GIF znajdziemy astronomiczne i zwiazane z NASA obrazki w formacie GIF, wlacznie ze zdjeciami planet, satelitow i innych obiektow kosmicznych. 9 wieczorem - 9 rano. TV coe.montana.edu Kartoteka pub/TV/Guides zawiera historie i inne informacje o dziesiatkach programow telewizyjnych. Dopuszczalne sa tylko dwa polaczenia anonimowych ftp, co zmusi nas najprawdopodobniej do kilkakrotnych prob uzyskania polaczenia. 8 wieczorem - 8 rano. ftp.cs.widener.edu Kartoteka pub/simpsons zawiera plikow dotyczacych Bart'a i jego rodziny, wiecej niz kiedykolwiek mozemy potrzebowac. W kartotece pub/strek znajdziemy pliki zwiazane tematycznie zarowno z orginalnym filmem jak i Next Generation. Zobaczmy takze pod haslem Fantastyka. PODROZE nic.stolaf.edu Zanim wyruszymy na nastepna zamorska eskapade, mozemy sprawdzic czy Departament Stanu udziela jakichs wskazowek dotyczacych krajow ktore zamierzmy przemierzac. Informacje, ktore obejmuja wszystko, od zniszczen huraganowych do wojen domowych, znajduja sie w kartotece pub/travel-advisories/advisories, ulozonych wg. listy krajow. 7 wieczorem - 7 rano. USENET ftp.uu.net W kartotece usenet, znajdziemy pliki "czesto zadawanych pytan" ("frequently asked questions"), kopiowane z rtfm.mit.edu. Kartoteka communications zawiera programy pozwalajace uzytkownikom MS-DOSu laczyc sie bezposrednio z miejscami UUCP. W kartotece info znajdziemy informacje o ftp i miejscach ftp. Kartoteka inet zawiera informacje o Internecie. Dostepne przez 24 godziny. rtfm.mit.edu Zawiera wszystkie dostepne pliki "czesto zadawane pytania" dla grup dyskusyjnych Usenetu w kartotece pub/usenet. Szukajmy w Books wskazowek jak korzystac tego miejsca ftp. 6 wieczorem - 6 rano. WIRUSY ftp.unt.edu Kartoteka antivirus zawiera programy antywirusowe dla MS-DOSa i Macintosha. 7 wieczorem - 7 rano. POGODA wuarchive.wustl.edu Kartoteka /multimedia/images/wx zawiera mapy pogody w USA w formacie GIF. Pliki sa uaktualniane co godzine i wystepuja generalnie w formie: CV100222. Pierwsze dwie litery informuja o typie pliku: CV oznacza fotografie zrobiona w swietle dziennym przez satelite meteorologicznego. Obrazki w formacie CI sa podobne ale uzywaja podczerwieni. Obydwa powyzsze formaty sa bialo-czarne. Pliki rozpoczynajace sie na litery SA sa kolorowymi mapami radarowymi USA, pokazujacymi warunki atmosferyczne wybranych fragmentow USA jak rowniez fronty i temperatury w wiekszych miastach. Numery podaja date i czas (wedlug czasu Greenwich, GMT - piec godzin wyprzedzenia do EST, czas na wschodnim wybrzezu USA) wykonania zdjecia: pierwsze dwa numery reprezentuja miesiac, dwa nastepne dzien, dwa ostatnie godzine. Plik WXKEY.GIF wyjasnia znaczenie roznych symboli w plikach SA. EFF'u Przewodnik po Internecie, w.3.17.7 ncftp -- POGADAJ MI TERAZ! Jesli mamy szczescie, ludzie zajmujacy sie naszym systemem glownym lub publicznym dostepem zainstalowali program zwany ncftp, upraszczajacy niektore zawilosci procesu ftp. Dla poczatkujacych, kiedy uzywamy ncftp zamiast zwyklego ftp, nie musimy sie wiecej martwic po polaczeniu o prawidlowa pisownie "anonymous". Program to za nas zrobi. A kiedy juz jestesmy w programie, zamiast dostawac linie po linii pelna myslnikow, czy liter x, r, d, otrzymujemy tylko liste plikow w kartotece (dla przyzwyczajonych do MS-DOSa, widok bedzie podobny do tego jaki pokazuje sie po komendzie dir/w). Zostanie nawet utworzona przez ten program lista niedawno odwiedzanych miejsc ftp, mozna wiec wybrac z tej listy, zamiast probowac zapamietac nieprawdopodobnie skomplikowana nazwe miejsca ftp. Uzycie programu, zakladajac ze nasze miejsce go posiada, jest latwe. W linii komend wpiszmy ncftp nazwamiejsca gdzie "nazwamiejsca" jest miejscem do ktorego chcemy dotrzec (albo mozna wpisac ncftp i uzyc potem polecenia open. Po polaczeniu mozemy uzywac tych samych komend, do ktorych jestesmy przyzwyczajeni w ftp, takich jak ls, get, mget. Nazwy konczace sie ukosnikiem / sa kartotekami gdzie mozemy sie dostac za pomoca komendy cd; inne sa plikami, ktore mozemy kopiowac. Kilka uzytecznych ncftp komend jak komenda type (typ, rodzaj - przyp. tlumaczy), pozwala na zamiane rodzaju przesylanego pliku (na przyklad z formatu ASCII na binarny) i komenda size (wielkosc), pozwalajaca sprawdzic wielkosc pliku zanim rozpoczniemy jego transfer, np. size declaration.txt poinformuje nas jak duzy jest plik declaration.txt, zanim go zechcemy przeslac. Kiedy powiemy "bye", ncftp pamieta ostatnia kartoteke w ktorej bylismy, tak wiec laczac sie nastepnym razem z tym miejscem, zostaniemy automatycznie w niej umieszczeni. Jesli wpiszemy help dostaniemy liste plikow do przeczytania aby zwiekszyc jeszcze bardziej mozliwosci programu. 7.8 PROJEKT GUTENBERG -- ELEKTRONICZNE KSIAZKI Projekt Gutenberg, ktorego koordynatorem jest Michael Hart, ma bardzo ambitny plan: udostepnic w wersji elektronicznej wiecej niz 10 000 ksiazek i dokumentow do roku 2001. W 1993 roku, projekt dodawal do swoich wezlow ftp srednio cztery nowe ksiazki miesiecznie; w roku 1994 miano nadzieje na dwukrotne zwiekszenie tempa. Projekt rozpoczety w 1971 roku, ma juz na swoim koncie "biblioteke" skladajaca sie z setek ksiazek i opowiesci, od Bajek Ezopa do "Through the Looking Glass", dostepnych do wziecia. Jest tam takze ciagle powiekszajaca sie liczba aktualnych dokumentow dotyczacych spraw rzadowych, takich jak coroczne sprawozdanie CIA "Swiatowa Ksiega Factow" ("World Factbook"). Oprocz nptn.org, teksty nalezace do Projektu Gutenberg moga byc przegladane w mrcnext.cso.uiuc.edu w kartotece etext. 7.9 GDY COS NIE GRA * Otrzymujemy informacje "host unavailable" (system glowny jest niedostepny). Miejsce ftp jest z jakiegos powodu odlaczone. Sprobujmy pozniej. * Otrzymujemy informacje "unknown host" (nieznany system glowny). Sprawdzmy pisownie nazwy miejsca do ktorego sie udajemy. * Zle napisalismy "anonymous" podczas logowania i dostajemy zapytanie o haslo do tego co wpisalismy. Wpiszmy cokolwiek, wcisnijmy ENTER, rozlaczmy sie i sprobujmy ponownie. Zamiast uzywac slowa "anonymous", mozna sprobowac uzyc slowo "ftp". Dziala to w wielu miejscach. Albo po prostu wpisac ncftp, jesli nasz system glowny posiada ten program i nigdy wiecej nie martwic sie o to. * Polaczylismy sie z jakims miejscem ale po chwili zostalismy rozlaczeni. Sprobujmy ponownie za kilka minut. Wraz ze wzrostem popularnosci Internetu, coraz wiecej miejsc jest po prostu zatloczone przez duza liczbe polaczen. 7.10 FYI Czeste uzywanie archie'go pomoze nam odnalezc specyficzne pliki lub dokumenty. Informacje o nowych i interesujacych miejscach ftp znajdziemy w grupie dyskusyjnej Usenetu comp.archives. Mozemy takze zagladnac do grup Usenetu takich jak comp.misc, comp.sources.wanted lub news.answers aby znalezc tam liste miejsc ftp, publikowana co miesiac przez Toma Czarnika i Jona Granrose. Grupa Usenetu comp.archives zawiera informacje o nowych miejscach ftp a takze o ciekawych plikach w juz istniejacych miejscach ftp. Grupa Usenetu comp.virus posiada liste miejsc majacych antywirusowe programy dla Amigi, MS-DOSa, Macintosha, Atari i innych komputerow. Grupy comp.sys.ibm.pc.digest i comp.sys.mac.digest podaja informacje o nowych programach dla MS-DOSa i Macintosha oraz odpowiedzi na pytania uzytkownikow tych komputerow. Rozdzial 8: SWISTAKI, WAIS I WORLD-WIDE WEB 8.1. SWISTAKI Uzywanie telnetu i ftp nawet z pomoca takich narzedzi jak Hytelnet i archie moze byc frustrujace. Te wszystkie adresy telnetu i ftp do zapamietania. Serwisy telnetu maja czesto swoje wlasne, unikalne komendy. No i jeszcze te dziwaczne kartoteki i nazwy plikow! Obecnie, poniewaz Siec staje sie bogatym zbiorem informacji, ludzie tworza nowe systemy ulatwiajace poszukiwania i przegladanie informacji i plikow. Swistaki i Serwery Informacyjne Sieci Rozleglych (Wide-Area Information Servers, w skrocie WAIS) sa dwoma serwisami ulatwiajacymi uzywanie Internetu. Obydwa serwisy, swistaki i WAISy w zasadzie przyjmuja polecenie odszukania informacji i przeszukuja Siec, abysmy my nie musieli tego robic. Obydwa pracuja takze za pomoca menu -- zamiast wpisywac dlugie zdania zlozone z wielu znakow, przesuwamy po prostu kursor do wybranej pozycji i wciskamy Enter. Swistaki nawet pozwalaja nam wybierac w ten sposob pliki i programy z wezlow ftp. Przyjrzyjmy sie najpierw swistakom (nazwa ta pochodzi od oficjalnej maskotki University of Minnesota, gdzie ten system powstal). Wiekszosc publicznie dostepnych wezlow ma bezposrednio dostepne swistaki. Chcac go uzyc, wpiszmy gopher w linii komend i wcisnijmy Enter. Jesli wiemy, ze nasz system go nie ma albo gdy nic sie nie dzieje po wpisaniu komendy, uzyjmy telnetu i polaczmy sie z consultant.micro.umn.edu W linii komend wpiszmy gopher i wcisnijmy Enter. Zostaniemy zapytani o rodzaj emulacji terminala, a nastepnie zobaczymy cos takiego: Internet Gopher Information Client v1.03 Root gopher server: gopher.micro.umn.edu --> 1. Information About Gopher/ 2. Computer Information/ 3. Discussion Groups/ 4. Fun & Games/ 5. Internet file server (ftp) sites/ 6. Libraries/ 7. News/ 8. Other Gopher and Information Servers/ 9. Phone Books/ 10. Search lots of places at the U of M 11. University of Minnesota Campus Information/ Press ? for Help, q to Quit, u to go up a menu Page: 1/1 Zakladajac ze uzywamy VT100 lub innej emulacji VT, bedziemy mogli dokonac wyboru poruszajac sie w gore i w dol za pomoca klawiszy ze strzalkami. Majac kursor przy czyms co wyglada interesujaco po prostu wcisnijmy Enter i albo zobaczymy nowe menu, baze danych lub plik tekstowy, zalezy to od tego do czego menu jest polaczone (za chwile wyjasnimy jak to rozpoznac). Swistaki sa bardzo uzyteczne w przeszukiwaniu zasobow Sieci. Po prostu wybierajmy cos aby zobaczyc co nowego sie pokaze. Pobawmy sie troche z tym; zobaczmy gdzie to nas zaprowadzi. Niektore pozycje beda dokumentami. Czytajac ktorys z nich mozemy po dotarciu do konca lub wczesniej, wcisnac klawisz z mala litera q aby zakonczyc czytanie, bedziemy wtedy zapytani czy chcemy zapamietac kopie w naszej roboczej kartotece czy tez przeslac to do nas jako depesze elektroniczna. Inne pozycje sa prostymi bazami danych pozwalajacych wpisac poszukiwane slowo aby przeszukac dana baze danych. Chcac powrocic tam gdzie zaczelismy uzywac swistaka, bedac w linii komend wciskamy klawisz z mala litera u, przeniesie nas to poprzez strukture menu swistaka do punktu wyjscia (podobnie jak cd .. w czasie uzywania ftp). Zauwazmy ze jedna z powyzszych pozycji jest "Internet file server (ftp) sites". Wybierajac te opcje, zostaniemy przeniesieni do zmodyfikowanego programu archie -- innego archie. Uzywajac archie'go ze swistaka do poszukiwania pliku, otrzymamy menu ze spisem wezlow posiadajacych ten plik, dokladnie tak jak ze starym archie. Z tym ze teraz, zamiast zapisywac lub starac sie zapamietac adres ftp i kartoteke, wszystko co musimy zrobic to umiescic kursor przy interesujacej nas pozycji i wcisnac Enter. Zostaniemy polaczeni z wezlem ftp, skad mozemy wybrac dowolny plik. Tym razem umieszczamy kursor przy interesujacym pliku i wciskamy klawisz z mala litera s. Zostaniemy zapytani w jakiej kartotece w naszym systemie chcemy umiescic ten plik, nastepnie zostanie on skopiowany do naszej roboczej kartoteki. Niestety, ten proces transferu plikow nie dziala jeszcze we wszystkich publicznie dostepnych wezlach posiadajacych programy komputerowe i skompresowane pliki. Jesli to nie dziala w naszym przypadku, bedziemy musieli przesylac plik starym sposobem poprzez anonimowe ftp (anonymous ftp). Dodatkowo, oprocz wezlow ftp, dookola swiata rozrzucone sa setki baz danych i bibliotek dostepnych przez swistaki. Dla katalogow bibliotecznych nie ma jeszcze ujednoliconego interfejsu swistaka, badzmy wiec przygotowani do starannego wypelniania podawanych polecen po uzyskaniu polaczenia. Menu swistaka zakonczone ukosnikiem / sa wyjsciami polaczonymi (gateways) z innymi systemami. Pozycje zakonczone kropka sa plikami tekstowymi, graficznymi lub programami, ktore mozemy przeslac do naszej roboczej kartoteki (albo przeslac jako poczte elektroniczna do nas samych lub do kogos innego). Wiersze zakonczone lub umozliwiaja przeszukiwanie bazy danych. Roznia sie one tym, ze pozycja przywola jednoliniowy interfejs gdzie mozemy wpisac poszukiwane slowo- klucz lub slowa, a otworzy elektroniczna forme z kilkoma polami do wypelnienia (mozemy to znalezc w spisie "White Pages" na college'ach). Swistaki pozwalaja na uzycie zaawansowanych metod przeszukiwan logicznych (Boolean searches - zmienne logiczne moga byc ograniczone do jednej lub dwoch wartosci, tj. prawda lub falsz; zwiazek miedzy nimi moze byc wyrazony logicznie za pomoca operatorow and, or, not - i, lub, nie, operatorom logicznym prawda i falsz zostaly przypisane wartosci binarne 1 i 0, bramki w obwodach elektronicznych reprezentuja powyzsze operatory - przyp. tlumacza). Na przyklad chcac odnalezc tylko pliki zawierajace slowa "MS-DOS" i "Macintosh", musielibysmy napisac ms-dos and macintosh (swistaki nie rozrozniaja malych i duzych liter w polu przeznaczonym na poszukiwane slowa). Chcac odnalezc pliki posiadajace slowo "MS-DOS" lub slowo "Macintosh" musielibysmy wpisac ms-dos or macintosh 8.2 KOPIAC GLEBIEJ Po fascynacji zwiazanej ze zwiedzaniem "przestrzeni swistakow" (gopherspace), pewnego dnia mozemy chciec szybko przejrzec jakies informacje lub plik. Albo bedziemy mieli dosc ciaglego przywolywania niekonczacych sie menu aby dotrzec wreszcie do wlasciwego miejsca. Na szczescie, sa sposoby na jeszcze latwiejsze uzycie swistakow. Jednym z nich jest uzycie serwisu veronica (Very Easy Rodent Oriented Net-wide Index to Computerized Archives - przyp. tlumacza), dzialajacego ze swistakiem na tej samej zasadzie co serwis archie z ftp. Veronica znajduje sie w wiekszosci swistakow w menu glownym, opcja "Other gopher and information services" a nastepnie "Searching through gopherspace using veronica." Wybierajac te opcje zobaczymy: Internet Gopher Information Client v1.1 --> 1. Search titles in Gopherspace using veronica. 2. FAQ: Frequently-Asked Questions about veronica (1993/08/23). 3. How to compose veronica queries (NEW June 24) READ ME!!. 4. Search Gopher Directory Titles at PSINet 5. Search Gopher Directory Titles at SUNET 6. Search Gopher Directory Titles at U. of Manitoba 7. Search Gopher Directory Titles at University of Cologne 8. Search gopherspace at PSINet 9. Search gopherspace at SUNET 10. Search gopherspace at U. of Manitoba 11. Search gopherspace at University of Cologne Press ? for Help, q to Quit, u to go up a menu Page: 1/1 Kilka ciekawych opcji! Po pierwsze, roznica pomiedzy przeszukiwaniem nazw kartotek a zwyklym przeszukiwaniem calej przestrzeni swistakow. Jesli znamy rodzaj poszukiwanej kartoteki (powiedzmy kartoteka zawierajaca programy dla MS-DOS), uzyjmy przeszukiwania tytulow kartotek (directory- title search). Jesli nie jestesmy pewni w jakiej kartotece interesujaca nas informacja moze sie znajdowac, lepiej jest uzyc opcji umozliwiajacej poszukiwania w calej przestrzeni swistakow (general gopherspace search). W zasadzie nie jest wazne jakiej wersji programu Veronica uzyjemy -- wszystkie powinny dac te same resultaty. Z powodu popularnosci Internetu jest tam wiecej niz jedna veronica (czy swistak czy cokolwiek innego), bo jedna nie bylaby w stanie poradzic sobie z wieloma zadaniami naplywajacymi z calego swiata. Veronica moze byc uzyta do poszukiwania prawie wszystkiego. Chcemy znalezc muzea majace elektroniczne wystawy prezentujace eksponaty z ich zbiorow? Sprobujmy szukac jako "museum". Szukamy Deklaracji Niepodleglosci (Declaration of Independence)? Sprobujmy "declaration". W wielu przypadkach nasze poszukiwania dostarcza nam nowa liste menu swistakow do sprawdzenia. Powiedzmy, ze chcemy poczestowac gosci na piatkowym obiedzie czyms extra, np. cherries flambe (wisnie zalewane brandy i podpalane - przyp. tlumacza). Jesli uzyjemy veroniki i wpiszemy "flambe" jako poszukiwane slowo, wkrotce otrzymamy kilka przepisow, wlacznie z tym nazwanym "dessert flambe". Umiescmy kursor w tej linii menu i wcisnijmy Enter, zobaczymy nastepne menu z cherries flambe. Nastepnie wcisnijmy klawisz z mala litera q aby zakonczyc sesje, zostaniemy wtedy zapytani przez swistaka czy chcemy przeslac plik do naszej roboczej kartoteki w naszym wezle czy chcemy to przeslac jako przesylke elektroniczna do innego miejsca. Jak widzimy, mozna uzywac veroniki zamiast archie'go, ktory zdaje sie pracowac coraz wolniej ze wzgledu na rosnaca popularnosc Internetu. Jako dodatek do serwisu archie i veronica mozemy teraz uzywac takze tzw. jugheads. Dzialaja one podobnie jak veronica, ale ich poszukiwania ograniczone sa tylko do systemu w ktorym sie znajduja. Uzywajac czesto zasobow jakiegos swistaka, mamy kilka roznych sposobow aby dotrzec do nich jeszcze szybciej. Jednym z nich jest uzycie swistaka w sposob podobny do uzycia telnetu. Jesli znamy dokladny internetowy adres swistaka (czesto jest on taki sam jak adres telnetu czy ftp do tego wezla), mozemy sie z nim polaczyc bezposrednio, zamiast przechodzic przez system menu. Na przyklad, chcemy uzywac swistaka z info.umd.edu. Jezeli nasz system ma zainstalowanego swistaka, wpiszmy gopher info.umd.edu w linii komend i zostaniemy polaczeni. Ale nawet i to moze stac sie meczace, gdy czesto uzywamy kilku roznych swistakow. Tu wlasnie pojawiaja sie zakladki (bookmarks). Swistaki pozwalaja utworzyc liste ulubionych wezlow, wlaczajac w to nawet przed chwila omowione metody przeszukiwan baz danych. Potem, zamiast przekopywac sie przez struktury kartotek swistaka, wystarczy otworzyc liste naszych zakladek i wybrac odpowiedni serwis. Aby utworzyc zakladke dla jakiegos swistaka musimy najpierw uruchomic naszego swistaka. Nastepnie musimy przejsc przez wszystkie jego menu zeby dotrzec do interesujacego nas miejsca. Po dotarciu tam, wciskamy klawisz z duza litera A. Otrzymamy sugerowana nazwe zakladki, ktora mozemy zmienic wymazujac sugerowana i wpisujac wlasna. Po skonczeniu wciskamy Enter. Teraz, kiedykolwiek bedziemy uzywac swistaka i bedziemy mieli ochote uzyc jakis szczegolny serwis, wciskamy klawisz z litera V (mala lub duza; w tym przypadku swistak nie zwraca na to uwagi). Wyswietli nam to liste naszych zakladek. Przesuwajac kursor do interesujacej nas pozycji i wciskajac Enter uzyskamy polaczenie z odpowiednim miejscem. Uzycie duzej litery A jest tez dobrym sposobem na zaznaczenie konkretnej bazy danych lub veroniki, ktorych czesto uzywamy (np. szukajac wiadomosci na konkretny temat, jesli nasz wezel posiada archiwum ze spisem liniowych serwisow nowin). Mozemy takze uzyc malej litery a zamiast duzego A. Zaznaczy to pojedyncza linie w menu zamiast calego menu. Aby wymazac zakladke, bedac w swistaku wciskamy V, wybieramy pozycje ktorej chcemy sie pozbyc i wciskamy klawisz z duza litera D. Jeszcze jedna rada: Chcac znalezc dokladny adres jakiegos swistaka, wskazujemy go w menu i wciskamy klawisz ze znakiem =. Zobaczymy kilka wierszy z technicznym belkotem, bez praktycznego znaczenia dla wiekszosci z nas, ale bedzie tam takze podany jego adres. 8.3. KOMENDY SWISTAKA a Dodaje linie z menu swistaka do naszej listy zakladek. A Dodaje cale menu swistaka lub bazy danych do naszej listy zakladek. d Wymazuje pojedyncza pozycje z listy zakladek (najpierw musimy wcisnac klawisz z litera v). q Koniec albo wyjscie ze swistaka. Zostaniemy zapytani czy naprawde tego chcemy. Q Koniec albo wyjscie ze swistaka bez pytania czy naprawde tego chcemy. s Zapamietuje zaznaczony plik w naszej roboczej kartotece. u Cofa do poprzedniego menu swistaka. v Wyswietla liste zakladek. = Dostarcza informacji o miejscu pochodzenia pozycji swistaka. > Przenosi do nastepnego ekranu w menu swistaka. < Cofa do poprzedniego ekranu w menu swistaka. 8.4. NIEKTORE INTERESUJACE SWISTAKI Dzisiaj na swiecie istnieja setki swistakow. Oto lista niektorych z nich. Zakladajac ze nasz wezel ma zainstalowanego swistaka "klienta", mozemy sie z nimi polaczyc wpisujac gopher nazwawezla w linii komend. Nie mozemy znalezc czegos? Pamietajmy o uzyciu veroniki do poszukiwan! ROLNICTWO cyfer.esusda.gov Wiecej statystyki i regulacji dotyczacych rolnictwa niz bedziemy kiedykolwiek potrzebowac. usda.mannlib.cornell.edu Wiecej niz 140 roznych typow danych dotyczacych rolnictwa, wiekszosc w formacie arkusza kalkulacyjnego Lotus123 ZWIERZETA saimiri.primate.wisc.edu Informacje o naczelnych i prawodawstwo dotyczace opieki nad zwierzetami. ARCHITEKTURA libra.arch.umich.edu Prowadzi elektroniczna wystawe roznorodnych wizerunkow architektonicznych. SZTUKA marvel.loc.gov Biblioteka Kongresu prowadzi kilka elektronicznych "galerii" z obrazami eksponatow z biblioteki. Wiele z nich w formacie GIF lub JPEG jest objetosciowo OGROMNA, badzmy wiec ostrozni wybierajac to co chcemy najpierw otrzymac. W sklad ekspozycji wchodza dziela artystyczne Watykanu, kopie kiedys tajnych dokumentow sowieckich i obrazy zwiazane z wyprawa Kolumba w 1492 roku. W menu glownym wybierzmy opcje 2, a potem "Exchibits" galaxy.ucr.edu Kalifornijskie Muzeum Fotografii prowadzi elektroniczna galerie pod tym adresem. W menu glownym wybieramy "Campus Events", nastepnie "California Museum of Photography" i "Network Exhibitions." ASTRONOMIA cast0.ast.cam.ac.uk Swistak poswieconyy astronomii, prowadzony przez Institute of Astronomy i Royal Greenwich Observatory, Cambridge, Anglia. SPIS LUDNOSCI bigcat.missouri.edu Znajdziemy tam federalne spisy ludnosci z miast posiadajacych wiecej niz 10 000 mieszkancow, zawarte sa tam rowniez dane dotyczace stanow i hrabstw. W menu glownym wybieramy "Reference and Information Center", nastepnie "United States and Missouri Census Information" i "United States Census". KOMPUTERY wuarchive.wustl.edu Dziesiatki kartotek z programami dla wszystkich rodzajow komputerow. Wiekszosc programow musi byc poddana "dekompresji" zanim bedziemy mogli je uzyc. sumex-aim.stanford.edu Podobny system z przewaga programow i plikow dla Macintosha. INWALIDZTWO val-dor.cc.buffalo.edu The Cornucopia of Disability Information posiada wiele informacji zrodlowych dotyczacych inwalidztwa i laczy z innymi serwisami zwiazanymi z inwalidztwem. SRODOWISKO NATURALNE ecosys.drdr.virginia.edu Posiada kopie specyfikacji z Environmental Protection Agency dotyczacych setek chemikali; przeszukuje sie za pomoca slow kluczowych. Wybieramy "Education", a nastepnie "Environmental fact sheets". envirolink.org Dziesiatki dokumentow i plikow dotyczacych dzialalnosci na rzecz ochrony srodowiska na calym swiecie. ENTYMOLOGIA spider.ento.csiro.au Wszystko o pelzajaco-czolgajacych sie stworkach, tych dobrych i tych zlych. GEOLOGIA gopher.stolaf.edu Po informacje dotyczace niedawnych trzesien ziemi wybierzmy "Internet Resources", a nastepnie "Weather and geography". RZAD marvel.loc.gov Wezel jest prowadzony przez Biblioteke Kongresu, posiada on wiele materialow zrodlowych wlacznie z katalogiem kart bibliotecznych i wszelkiego rodzaju informacji dotyczacych Kongresu USA. gopher.lib.umich.edu Szeroki wachlarz informacji rzadowych, od zadan komitetu Kongresu do statystyki ekonomicznej i informacji o ukladzie NAFTA. ecix.doc.gov Informacje dotyczace przystosowania instalacji wojskowych do uzytku prywatnego. sunsite.unc.edu Kopie obecnego i poprzednich budzetow federalnych mozna znalezc wybierajac "Sunsite archives", nastepnie "Politics" i "Sunsite political science archives". wiretap.spies.com Dokumenty dotyczace rzadu kanadyjskiego mozna znalezc w menu "Government docs". stis.nih.gov Aby dotrzec do innych federalnych swistakow wybieramy "Other U.S. government gopher servers". ZDROWIE odie.niaid.nih.gov Baza danych National Institutes of Health dotyczaca AIDS znajduje sie w menu "AIDS related information". helix.nih.gov Aby znalezc zestawienia faktow podawanych przez National Cancer Institute wybieramy "Health and clinical information" a nastepnie "Cancernet information". nysernet.org Informacji dotyczacych raka piersi poszukajmy w menu "Special Collections: Breast Cancer". welchlink.welch.jhu.edu Swistak medyczny Uniwersytetu im. Johna Hopkinsa. HISTORIA Zobacz pod SZTUKA. INTERNET gopher.lib.umich.edu Zbior wielu przewodnikow po zasobach Internetu dotyczacych specyficznych dziedzin, na przyklad, nauk spolecznych. Wybieramy "What's New & Featured Resources", nastepnie "Clearinghouse." IZRAEL jerusalem1.datasrv.co.il Ten izraelski system oferuje wiele dokumentow dotyczacych Izraela i zycia Zydow. JAPONIA gopher.ncc.go.jp Dokumentow dotyczacych zycia Japonczykow i ich kultury szukamy w menu "Japan information". MUZYKA mtv.com Wezel jest prowadzony przez Adama Curry, video prezentera z MTV, posiada muzyczne nowinki i aktualnosci na temat specjalnych wydarzen o nazwie "Cybersleaze". NATURA ucmp1.berkeley.edu Muzeum Paleontologiczne Uniwersytetu Kalifornia w Berkeley prowadzi tutaj kilka elektronicznych wystaw z bezposrednim dostepem przez siec. W menu "Remote Nature" mozemy znalezc wizerunki zwierzat i roslin w formacie GIF. Menu "Origin of the Species" pozwala nam czytac prace Darwina lub przeszukiwac je za pomoca slow kluczowych. SPORT culine.colorado.edu W menu "Professional Schedules" znajdziemy tabele roznych lig zawodowych. POGODA wx.atmos.uiuc.edu Tutaj szukamy prognozy pogody dla Ameryki Pn. lub faktow dotyczacych pogody. 8.5. SERWERY INFORMACYJNE SIECI ROZLEGLYCH (WAIS) Teraz wiemy o setkach baz danych i katalogow, ktore mozemy przeszukiwac. Po kilku z nich zaczynamy zdawac sobie sprawe, ze kazde miejsce ma unikalna metode poszukiwan. Gdy polaczymy sie z kilkoma, moze sie to stac uciazliwe. Swistaki ulatwiaja to troche. Serwery informacyjne sieci rozleglych (WAIS) oferuja inny sposob na zlokalizowanie informacji ukrytych w Sieci. W WAIS uzytkownik widzi tylko jeden interfejs -- program martwi sie w jaki sposob dotrzec do informacji w dziesiatkach, nawet setkach roznych baz danych. Podajemy WAIS jakies slowo, a on przeszukuje siec, znajdujac miejsca gdzie ono jest uzyte. Otrzymamy menu z dokumentami ustawionymi w zaleznosci od stopnia waznosci dla naszych poszukiwan ustalonego przez WAIS. Podobnie jak swistaki, programy WAIS "klient" mozna znalezc na wielu publicznie dostepnych wezlach Internetu. Jesli nasz system posiada WAIS klient, wpiszmy swais w linii komend i wcisnijmy Enter (litera "s" oznacza "simple" - latwy). Jesli go nie posiada, polaczmy sie za pomoca telnetu z bbs.oit.unc.edu, prowadzonego przez Uniwersytet Polnocnej Karoliny. Logujemy sie piszac w linii komend "login:" bbs i wciskamy Enter. Zostaniemy poproszeni o zarejestrowanie sie i potem dostaniemy liste "biuletynow" bedacych plikami wyjasniajacymi jak ten system dziala. Po jej przeszukaniu, wciskamy klawisz z duza litera Q i dostaniemy nastepne menu. Wcisnijmy 4 ("simple WAIS client") i zobaczymy cos takiego: SWAIS Source Selection Sources: 23# # Server Source Cost 001: [ archie.au] aarnet-resource-guide Free 002: [ archive.orst.edu] aeronautics Free 003: [nostromo.oes.orst.ed] agricultural-market-news Free 004: [sun-wais.oit.unc.edu] alt-sys-sun Free 005: [ archive.orst.edu] alt.drugs Free 006: [ wais.oit.unc.edu] alt.gopher Free 007: [sun-wais.oit.unc.edu] alt.sys.sun Free 008: [ wais.oit.unc.edu] alt.wais Free 009: [ archive.orst.edu] archie-orst.edu Free 010: [ archie.au] archie.au-amiga-readmes Free 011: [ archie.au] archie.au-ls-lRt Free 012: [ archie.au] archie.au-mac-readmes Free 013: [ archie.au] archie.au-pc-readmes Free 014: [ pc2.pc.maricopa.edu] ascd-education Free 015: [ archie.au] au-directory-of-servers Free 016: [ cirm2.univ-mrs.fr] bib-cirm Free 017: [ cmns-sun.think.com] bible Free 018: [ zenon.inria.fr] bibs-zenon-inria-fr Free Keywords: selects,w for keywords,arrows move, searches,q quits,or ? Kazda z linii reprezentuje inna baze danych (.au na koncu niektorych oznacza ze znajduja sie one w Australii, w ostatniej linii .fr oznacza Francje). A to jest dopiero pierwsza strona! Jesli wcisniemy klawisz z duza litera K to przejdziemy do nastepnej strony (jest ich tam kilka). Wciskajac klawisz z duza litera J cofniemy sie do poprzedniej strony. Pierwsza rzecza jaka chcemy zrobic, jest poinformowanie programu WAIS ktora z baz danych chcemy przeszukiwac. Aby wybrac baze danych, przesuwamy kursor do interesujacej nas linii (uzywajac klawiszy ze strzalkami w dol i w gore) i wciskamy spacje. Za numerem tego wiersza pojawi sie gwiazdka. Powtarzamy to do momentu zaznaczenia wszystkich baz danych, ktore chcemy przeszukac. Nastepnie wciskamy klawisz z litera W, po czym zostaniemy zapytani o slowa ktorych szukamy. Mozemy wpisac cala linie slow -- oddzielajmy je za pomoca odstepu, a nie przecinka. Wciskamy Enter i rozpoczyna sie poszukiwanie. Powiedzmy, ze jestesmy bezgranicznie zafascynowani pszenica. Mozemy wiec wybrac agricultural-market-news aby dowiedziec sie o obecna cene swiatowa. Ale chcemy takze zobaczyc czy to ma jakies znaczenie religijne, wybieramy wiec Bible i Ksiege Mormonow. Co z tym teraz zrobic? Wybierzmy receptury z ksiazki kucharskiej Usenetu. Czy sa tam jakies niedawne decyzje Sadu Najwyzszego dotyczace tej rosliny? Wybierzmy Sad Najwyzszy. Co z synonimami? Sprobujmy roget-thesaurus zwykly tezaurus. Teraz wcisnijmy klawisz z litera w i wpiszmy wheat (wheat-pszenica). Wciskamy Enter i WAIS zaczyna swoje poszukiwania. W czasie poszukiwan program informuje nas czy ktores z baz danych sa niedostepne i jesli tak, to kiedy beda gotowe do rozpoczecia poszukiwan. W ciagu okolo minuty, program poinformuje nas ile pozycji zostalo odnalezionych. Nastepnie zobaczymy nowe menu, ktore mniej wiecej tak wyglada: Keywords: # Score SourceTitleLines 001: [1000] (roget-thesaurus) #465. [results of comparison.1] Di 19 002: [1000] (roget-thesaurus) #609. Choice. -- N. choice, option;36 003: [1000] (roget-thesaurus) #465. [results of comparison.1] Di 19 004: [1000] (roget-thesaurus) #609. Choice. -- N. choice, option;36 005: [1000] (recipes)aem@mthvax Re: MONTHLY: Rec.Food.Recipes 425 006: [1000] ( Book_of_Mormon) Mosiah 9:96 007: [1000] ( Book_of_Mormon) 3 Nephi 18:185 008: [1000] (agricultural-ma) Re:JO GR115, WEEKLY GRAIN 82 009: [ 822] (agricultural-ma) Re:WA CB351 PROSPECTIVE PLANTINGS 552 010: [ 800] (recipes)kms@apss.a Re: REQUEST: Wheat-free, Suga 35 011: [ 750] (agricultural-ma) Re: WA CB101 CROP PRODUCTION 258 012: [ 643] (agricultural-ma) Re: SJ GR850 DAILY NAT GRN SUM 72 013: [ 400] (recipes)pat@jaamer Re: VEGAN: Honey Granola 63 014: [ 400] (recipes)jrtrint@pa Re: OVO-LACTO: Sourdough/Trit 142 Kazda z tych pozycji reprezentuje artykul lub cytat zawierajacy slowo pszenica lub pokrewne. Przesunmy kursor (uzywajac klawiszy ze strzalkami) do pozycji ktora chcemy obejrzec, wciskamy Enter i zobaczymy to na ekranie. Liczby w kolumnie "Score" (wynik) sa proba oszacowania trafnosci rezultatow poszukiwan (1000 jest maksymalna wartoscia jaka dana pozycja moze uzyskac). Nie wyglada zeby Sad Najwyzszy wypowiadal sie ostatnio na temat pszenicy! Pomyslmy ile czasu musielibysmy stracic zeby polaczyc sie z roznymi bazami danych i odnalezc te proste przyklady. 8.6 KIEDY COS NIE GRA W miare wzrostu popularnosci Internetu, jego lacza staja sie coraz bardziej przeciazone. Jesli probujemy uzywac swistaka w srodku dnia, zostaniemy niekiedy poinformowani, ze zajmie to bardzo duzo czasu, zanim dotrzemy do jakiegos menu lub bazy danych, przynajmniej tak jest na wschodnim wybrzezu USA. Czasem dostaniemy nawet informacje, ze do serwisu ktorego probujemy uzyc jest podlaczonych za duzo ludzi i nie mozemy z niego skorzystac. Jedyna alternatywa jest odczekanie 20 lub wiecej minut i ponowienie proby lub czekac na pozniejsza pore dnia kiedy obciazenie moze byc mniejsze. Gdy zdarzy sie to uzywajac veroniki, sprobujmy uzyc ja z innego wezla. Kiedy przegladamy pliki za pomoca swistaka, czasem zostaniemy zapytani czy chcemy zapamietac to pod idiotycznie dluga nazwa (znowu nasi przyjaciele, administratorzy systemu, uzywajacy 128 znakow tylko dlatego ze Unix na to pozwala). W niektorych programach komunikacyjnych dla MS- DOS, jesli nazwa jest dluzsza niz jedna linijka, nie bedziemy mogli cofnac sie do pierwszej linijki zeby zmienic nazwe na latwiejsza. Cofnijmy sie tak daleko jak bedziemy mogli. Bedac gotowym do przesylania na nasz domowy komputer, pamietajmy ze nazwa pliku bedzie obcieta ze wzgledu na ograniczenia MS-DOS w nazywaniu plikow. Gorzej, nasz komputer moze nie zakceptowac operacji. Co robic? Zamiast zapamietywac to w naszej roboczej kartotece, wyslijmy to do siebie poczta elektroniczna. Powinno sie to pojawic w naszej poczcie zanim opuscimy swistaka. Nastepnie, uzyjmy czytnika poczty aby zapamietac to w naszej roboczej kartotece -- nazywajac to jak chcemy. Teraz wreszcie mozemy to sciagnac na nasz wlasny komputer. 8.7 FYI David Riggins prowadzi liste swistakow wedlug typow i kategorii. Najnowsze mozemy znalezc w wezle ftp ftp.einet.net w kartotece pub. Szukajmy pliku nazwanego "gopher-jewels.txt". Ewentualnie wpiszmy sie na liste i bedziemy otrzymywac najnowsza wersje automatycznie za pomoca poczty elektronicznej. Wyslijmy depesze elektroniczna na adres gopherjewelslist-request@tpis.cactus.org (tak, pierwsza czesc to jest jedno slowo). Pole "subject:" zostawmy puste, a w depeszy wpiszmy SUBSCRIBE. Blake Gumprecht prowadzi liste swistakow i wezlow telnetu zwiazanych albo prowadzonych przez rzad (dotyczy USA - przyp. tlumacza). Umieszcza to co trzy tygodnie na listach Usenetu news.answers oraz soc.answers. Mozna to takze otrzymac za pomoca anonimowego ftp z rtfm.mit.edu z /pub/usenet/news.answers/us-govt-net-pointers. Studenci z University of Michigan's School of Information and Library Studies, niedawno utworzyli liste zasobow Internetu wedlug 11 specyficznych dzialow, od aeronautyki do teatru. Mozna je otrzymac za pomoca swistaka w gopher.lib.umich.edu, w menu "What's New and Featured Resources". Grupy dyskusyjne Usenetu comp.infosystems.gopher i comp.infosystems.wais sa miejscami na techniczne dyskusje dotyczace odpowiednio swistakow i WAIS. ROZDZIAL 9: OGOLNOSWIATOWA PAJECZYNA 9.1 ZAPLATUJAC SIE W PAJECZYNIE Mimo ze swistaki sa tak przyjemne w obsludze, wymyslono jednak jeszcze lepsza metode nawigacji i przeszukiwania zasobow informacyjnych w Sieci -- Ogolnoswiatowa Pajeczyne (World-Wide Web). Poczatkowo stworzona jako narzedzie dla fizykow, dzisiaj Ogolnoswiatowa Pajeczyna staje sie szybko ulica Glowna cyberprzestrzeni. Znajdziemy w niej interesujace postacie, muzea i galerie do zwiedzenia, szkoly ktore naucza nas czegos nowego, nawet restauracje (niektore z nich dostarcza nam do domu jedzenie na zamowienie za posrednictwem poczty elektronicznej). Cokolwiek by nie wymyslic, jest to juz prawdopobnie w Pajeczynie. Rosnaca ilosc osob ma nawet swoje prywatne strony pajeczynowe, w ktorych przekazuje Swiatu wiadomosci o sobie i swoich zainteresowanich. Eksplozja popularnosci Pajeczyny nastapila z dwoch powodow. Jednym z nich jest to, ze jest latwa w uzyciu. Tak jak w swistakach, w Pajeczynie nawigacja dokonuje sie za pomoca selekcji poszczegolnych opcji na ekranie -- nigdy wiecej nie bedziemy musieli zapamietywac tajemniczych komend Unixa. Pajeczyna pozwala nam takze laczyc sie z wezlami FTP, w wiekszosci wypadkow oznacza to koniec wygibasow przy uzywaniu polecen anonimowych kont FTP. Jednak tak naprawde co wyroznia Pajeczyne, to hiperlaczniki (hyperlinks). Zeby zrozumiec hiperlaczniki, wyobrazmy sobie encyklopedie. Czytajac na przyklad haslo o Afryce, nasza uwage przyciaga zdjecie slonia. Chcemy wiec dowiedziec sie czegos wiecej o tym zwierzeciu, przechodzimy zatem do hasel zaczynajacych sie na litere "S", odszukujemy "slon" i zaczynamy czytac. Hiperlaczniki sa elektronicznym rownowaznikiem procesu wertowania kartek ksiazki. Tim Berners-Lee, ktory zbudowal oryginalny model Pajeczyny, wymyslil prosty jezyk pozwalajacy na umieszczenie w dokumencie Pajeczyny "drogowskazow", ktore wskazuja pokrewne zasoby. Kiedy wywolujemy taki dokument, zabaczymy ze niektore slowa wyswietlone sa w innym kolorze lub sa podkreslone. Przesuwajac kursor do jednego z tych slow i nastepnie naciskajac Enter (lub kliknawszy na nim myszka, zalezy jakiego interfejsu uzywamy), wywolujemy w ten sposob podlaczony dokument. Poniewaz hiperlaczniki sa latwe do tworzenia (wiecej o tym za chwile) -- kazdy jest w stanie zbudowac zbior zasobow Pajeczyny, ktory stac sie moze osrodkiem dystrybucyjnym wiadomosci na praktycznie dowolny temat. Robi sie to podlaczajac dokumenty, ktore fizycznie przechowywane moga byc w dziesiatkach innych miejsc na calym swiecie. 9.2 NARESZCIE MOZEMY ZACZAC Jestesmy prawie gotowi. Lecz najpierw kilka slow o grafice komputerowej. Jezeli ktos slyszal o Pajeczynie, to prawdopodobnie slyszal tez o Mosaic. Mosaic, program utworzony w National Center for Supercomputing Applications (NCSA) na Universytecie Illinois, wprowadzil do Pajeczyny graficzny, wskaz-i-kliknij interfejs, ktory w przeciagu mniej niz roku stal sie niemal jej synonimem. Istnieje jednakze kilka problemow w uzywaniu Mosaic (i zwiazanymi z nia programami). Jednym z nich jest koniecznosc posiadania maszyny wyposazonej w graficzny interfejs uzytkownika (GUI), taki jaki maja systemy operacyjne Unix, Windows lub Macintosh. Uzytkownicy MS-DOS maja pecha. Sa w tym przypadku slepi. Ponadto Mosaic wymaga sporego zasobu sily obliczeniowej i przesylowej, zapomnijmy wiec o naszym starym modemie o predkosci 2400 bps. Jezeli posiadamy wystarczajacy sprzet, to bedziemy mogli porozmawiac za mala chwilke o zainstalowaniu Mosaic i podobnych do niej programow. Tymczasem przyjrzyjmy sie programowi o nazwie Lynx, ktory daje nam uniwersalny dostep do Pajeczyny -- w wiekszosci wypadkow za pomoca prostego polaczenia telefonicznego. Lynx nie pozwala nam na wyswietlenie obrazkow (chociaz mozemy wiele z nich sciagnac do naszego komputera) i nie wspolpracuje z myszka. Lecz jest beznadziejnie prosty w uzyciu - a ponadto mozna sie spierac o to, czy uzywajac Pajeczyny do zdobywania informacji, potrzebne sa nam do tego obrazki, ktore zabieraja tak duzo cennego czasu na sciagniecie ich do naszego komputera i wyswietlenie. Lynx, produkt trzech programistow pracujacych dla Uniwersytetu Kansas: Michael Grobe, Lou Montulli i Charles Rezac, w wielu przypadkach przypomina swistaka. I tak jak ze swistakiem, najlepsza metoda nauki jest zaczac go uzywac. W linii komend naszego komputera odleglego napiszmy lynx i nacisnijmy ENTER (uzytkownicy Free-Net: przejdzcie do obszaru "Teleport" i poszukajcie "Communication Tower"). Jesli mamy szczescie, to administrator naszego systemu zainstalowal Lynx i zobaczymy cos podobnego do: ----------------------------------------------------------------------- GENERAL OVERVIEW OF THE WEB [IMAGE] There is no "top" to the World-Wide Web. You can look at it from many points of view. Here are some places to start. [IMAGE] by Subject The Virtual Library organises information by subject matter. List of servers All registered HTTP servers by country by Service Type The Web includes data accessible by many other protocols. The lists by access protocol may help if you know what kind of service you are looking for. If you find a useful starting point for you personally, you can configure your WWW browser to start there by default. press space for more, use arrow keys to move, '?' for help, 'q' to quit Arrow keys: Up and Down to move. Right to follow a link; Left to go back H)elp O)ptions P)rint G)o M)ain screen Q)uit /=search [delete]=history list ----------------------------------------------------------------------- Gdyby jednak Lynx nie byl dostepny w naszym systemie, poprosmy administratora systemu o sprowadzenie go (program osiagalny jest za pomoca anonimowego ftp z ftp2.cc.ukans.edu, kartoteka pub/lynx). Zanim to nastapi, mozemy wyprobowac Lynx uzywajac telnetu, laczac sie z sunsite.unc.edu Po uzyskaniu polaczenia, zalogujemy sie jako: lynx. Jest to bardzo popularne miejsce, wiec moze byc czasami wooooooolne. Ewentualnie mozemy polaczyc sie z ukanaix.cc.ukans.edu logujac sie jako: www Jednakze miejsce to (siedziba tworcow Lynxa) nie pozwoli na uzywanie wszystkich atrakcji Lynxa. Jak mozna latwo zauwazyc, Pajeczyna nie posiada menu, co najmniej nie w takim znaczeniu w jakim ma je swistak. W zamian system skomponowany jest z dokumentow lub "stron" ("spis tresci" lub pierwsza strona wezla Pajeczyny jest nazywana strona domowa - home page). Jesli uzywamy emulacji VT100 lub podobnej i kolorowego monitora, niektore slowa beda wyswietlone w innym kolorze niz pozostale. Slowa te sa hiperlacznikami. Przesuwajac kursor do jednego z nich i naciskajac ENTER, przechodzimy do nowej strony -- ktora moze byc zlokalizowana na calkiem innym komputerze, gdzies na drugim koncu Swiata. Strona domowa, ktora widzielismy przed chwila, pochodzi z CERN, osrodka badan naukowych w zakresie energii (gdzie Tim Berners-Lee stworzyl Pajeczyne), ma trzy glowne hiperloczniki: [IMAGE] by Subject List of servers by Service Type Pierwszy z nich sklada sie z listy roznorodnych zasobow Pajeczyny na calym swiecie, podzielonych na poszczegolne kategorie tematyczne. Drugi jest lista wezlow poszczegolnych kontynentow, panstw i wreszcie miast. Ostatni pozwala nam poslugiwac sie innymi serwisami, takimi jak nasz dobry znajomy swistak, a takze WAIS (praktycznie rzecz biorac mozemy spedzic cale nasze zycie internetowe nie wychodzac z Pajeczyny; nie tylko pozwala nam ona na laczenie sie ze swistakami, wezlami ftp i tym podobne, ale mozemy nawet czytac komunikaty Usenetu i takze odpowiadac na nie). W celu wywolania jednego z hiperlacznikow przesuwamy do niego kursor (za pomoca klawiszy strzalek) i naciskamy Enter. Pobawmy sie Pajeczyna. Przesuwajmy kursor po calym ekranie, naciskajmy Enter, i rozgladnijmy sie tam gdzie wyladujemy. Podstawowymi klawiszami nawigacyjnymi sa strzalki. Strzalka w dol i w gore pozwala na przeskakiwanie pomiedzy lacznikami. Strzalka w prawo dziala tak samo jak Enter -- przenosi nas do podswietlonego serwisu. Strzalka w lewo jest rownowaznikiem "u" w swistaku -- wraca nas do poprzedniego dokumentu. Bedziemy potrzebowali nieco czasu aby sie do tego przyzwyczaic. Gdy w tym samym wierszu znajduja sie dwa laczniki, uzyjemy strzalki w dol lub w gore aby przeskoczyc z jednego na drugi - NIE strzalki w lewo lub prawo. Dodatkowo mamy do dyspozycji kilka komend nawigacyjnych, ktore sa bardzo uzyteczne w systemie hipertekstowym (bez nich byloby latwo zabladzic). Pierwsza z nich jest klawisz Backspace lub Delete. Wcisniecie jednego z nich wyswietli liste miejsc, ktore zwiedzilismy w tej sesji; mozemy wybrac jedno z nich, jesli chcemy tam wrocic. Nacisniecie m wroci nas do strony glownej, to znaczy tej, ktora zobaczylismy zaraz po wystartowaniu Lynxa. 9.3 ADRES I PO KLOPOCIE Lynx ma to czego nie maja swistaki: umiejetnosc bezposredniego laczenia sie z dowolnym wezlem, jesli tylko znamy jego "adres". Naciskamy mala litere g, bez wzgledu na to co robi program. I teraz potykamy sie o tzw. URL (Uniform Resource Locator). Pomysl z URL jest w zasadzie bardzo dobry: stworzyc uniwersalny system dostepu informacji w Internecie, niewazne czy jest to pojedynczy plik, anonimowy wezel FTP, serwer swistaka czy tez obrazek w Pajeczynie. Niestety oznacza to ze w WWW bedziemy musieli przyzwyczaic sie do odczytywania, a co gorsza do pisania takich oto potworkow: http://www.germany.eu.net/books/eegtti/eegtti.html (w istocie rzeczy jest to adres ulepszonej, angielskojezycznej wersji naszego przewodnika). Przedrostek "http" oznacza, ze mamy do czynienia z obiektem typu WWW - jest to skrot od "HyperText Transport Protocol", szczegolny sposob Pajeczyny przemieszczania informacji po calym swiecie. Lynx na podstawie przedrostka wie jak sie polaczyc z danym systemem. Nastepnie mamy nazwe wezla na ktorym znajduje sie obiekt, a po niej sciezke do kartoteki i nazwe pliku. Badzmy ostrozni zapisujac URLy, male i duze litery nie sa rownowazne. W powyzszym przykladzie warto zwrocic uwage na zakonczenie ".html". Jest to skrot od "HyperText Markup Language", sposobu kodowania stosowanego do tworzenia hiperlacznikow. W Pajeczynie czesto bedziemy widzieli tak zakonczone adresy, poniewaz beda one wskaznikami do glownych stron poszczegolnych zasobow. Czasami gdy probujemy dostac sie do serwisu nie majacego strony glownej typu HTML (np. swistak), zobaczymy adres zakonczony ukosnikiem /, na przyklad gopher://gopher.eff.org/ Na szczescie w wiekszosci wypadkow nie bedziemy musieli wystukiwac tak dlugich nazw wiecej niz raz. Przypomnijmy sobie jak nacisniecie Backspace lub Delete wyswietlalo liste serwisow z ktorymi sie laczylismy w danej sesji. Mozemy rowniez utworzyc liste "zakladek" (bookmark) na przyszlosc, ktora pozniej ulatwi nam szybkie przejscie do jakiegos dawniej widzianego serwisu. Nacisnijmy mala litere a. Zostaniemy zapytani co chcemy dodac do naszej strony zakladek, dokument czy hiperlacznik. Wybierzmy dokument. Nacisniecie litery v wyswietli nasza liste zakladek. Bedziemy mogli zobaczyc co kryje sie za kazdym haslem na liscie przesuwajac nan kursor i naciskajac Enter. 9.4 WYOBRAZMY SOBIE -- SCIAGAMY OBRAZKI W trakcie wedrowki po swiecie z Lynx'em pod reke, zauwazymy, ze niektore strony maja hasla w postaci napisu [IMAGE]. Jezeli slowo to jest wyswietlone w tym samym kolorze co pozostaly tekst, to nie bedziemy w stanie sciagnac graficznej reprezentacji hasla. Jesli jednak haslo jest wyswietlone w innym kolorze lub jakos inaczej wyroznione, to mozemy wskazac je kursorem i nastepnie wcisnac Enter. Wyswietlony zostanie jeden z dwoch mozliwych komunikatow. Moze to byc informacja, ze "klient" nie potrafi wyswietlic obrazu ISMAP i wtedy jedyne co mozemy zrobic to nacisnac strzalke w lewo aby wrocic do poprzedniej strony -- Lynx w tym szczegolnym przypadku nie potrafi poradzic sobie z wyswietleniem map. Inny komunikat wyglada rownie zniechecajaco: " This file cannot be displayed on this terminal. D)ownload or C)ancel." (Plik ten nie moze byc wyswietlony na tym terminalu. Sciagnac lub Skasowac). W rzeczywistosci jest to dobry znak poniewaz oznacza to, ze jest to obrazek ktory mozemy odzyskac. Nacisnijmy teraz mala litere d, po czym przeczytamy pytanie czy chcemy skopiowac plik do naszego komputera glownego czy do naszego komputera za pomoca protokolu Zmodem. Jesli uzywamy programu komunikacyjnego wyposazonego w Zmodem, wybranie drugiej opcji natychmiast rozpocznie transfer. Nazwy plikow beda zawsze podobne do czegos takiego jak na przyklad L23015.HTM. W wiekszosci przypadkow pliki beda zawieraly obrazki typu GIF, czasami JPEG, rzadko TIFF. Bedziemy potrzebowali przegladarki GIF/JPEG do obejrzenia sobie sciagnietej ilustracji. Jesli nie mamy Zmodemu, zapamietajmy plik na komputerze odleglym. Ciekawe, ze wtedy nazwa pliku bedzie miala wiecej sensu, np. OLDBONES.GIF zamiast L2015.HTM. Po zakonczeniu transferu do komputera centralnego lub naszego peceta wcisniemy strzalke w lewo i tym sposobem wrocimy do poprzedniej strony. Zwrocmy rowniez uwage na komunikat bezposrednio poprzedzajacy poczatek transmisji i mowiacy jak duzy jest plik -- bardzo uzyteczne gdy uzywamy wzglednie wolnego modemu. Czasami jednak zamiast tej tak waznej informacji przeczytamy zlowrozebnie wygladajacy tekst: showpicture -viewer xv /tmp/L229787.html This message contains a picture, which can currently only be viewed when running X11. If you read this message while running X11, and have your DISPLAY variable set, you will then be able to see the picture properly. Az ciarki przechodza. Mozemy na szczescie spokojnie zignorowac to ostrzezenie. Nastepnym krokiem bedzie odpowiedz na pytanie czy chcemy zapamietac obraz w pliku. Odpowiadamy wciskajac mala litere y. Dalej musimy wpisac nazwe pliku i wcisnac Enter. Zapamietalismy wiec kopie pliku w naszej domowej kartotece na komputerze odleglym, co oznacza ze mamy teraz spokoj z programem Lynx, plik mozemy sciagnac do naszego komputera. Podobnie postepujemy gdy chcemy sciagnac kopie wlasnie czytanego dokumentu. Wcisnijmy mala litere p. Dostaniemy do wyboru kilka mozliwosci, wlaczajac w to wyslanie do nas samych listu elektronicznego lub zapamietanie dokumentu w naszej domowej kartotece komputera z ktorym jestesmy polaczeni. 9.5 LYNX, POZNAJ SWISTAKA Lynx jest tak uprzejmy, ze pozwala nam rowniez dostac sie do innych zasobow Internetu, od wezlow FTP i telnetu do swistakow. Oznacza to, ze mozemy go uzywac jako jedynego interfejsu do odzyskiwania informacji z roznorodnych serwisow Internetu. Przypomnijmy sobie jak musielismy napisac "http://" jako czesc adresu URL do roznych miejsc Pajeczyny. Dla innych typow serwisow istnieja podobne przedrostki, na przyklad: gopher://, ftp:// i telnet://. Telnet jest najlatwiejszy w obsludze. Powiedzmy, ze chcemy sie polaczyc z Elektroniczna Tablica Pierwiastkow Okresowych o adresie camm57.caos.kun.nl. Bedac w Lynxie naciskamy mala litere g, a nastepnie piszemy: telnet://camm57.caos.kun.nl wciskamy Enter i uzyskujemy polaczenie. Pewna niedogodnoscia wezlow telnetu jest to, ze wiele z nich uzywa swoich wlasnych interfejsow, wiec polecenia wydawane za pomoca klawiatury roznia sie od tych w Pajeczynie. Jesli beznadziejnie zagrzebalismy sie w telnecie i nie potrafimy sie z niego wydostac, jedyna droga powrotu do Lynxa jest jednoczesne nacisniecie klawiszy "Control" i "]". Polaczenie sie z siedziba FTP przebiega w zasadzie tak samo: na przyklad aby dostac sie do ftp.uu.net, naciskamy male g i potem piszemy ftp://ftp.uu.net Jednakze, i to jest przyjemne, nie bedziemy musieli sie logowac. I gdy juz tam jestesmy, przemieszczamy sie dokonujac selekcji hasel w menu zamiast byc zmuszonym do wydawania komend Unixa. Jezeli wiemy jaka jest nazwa konkretego pliku i kartoteki, mozemy pojsc bezposrednio do niej. Jak poprzednio naciskamy g ale teraz piszemy ftp://ftp.uu.net/systems/ibmpc/msdos/simtel/zip/pkz204g.exe Dostanie sie do swistaka jest takze podobne, tylko ze teraz przedrostki "telnet://" czy "ftp://" zastepujemy przedrostkiem "gopher://". Jedynie gdy chcemy sie dostac do jakiegos szczegolnego dokumentu lub kartoteki, sprawa staje sie bardziej karkolomna. Administratorzy swistakow z oczywistych powodow uzywaja w menu pelnobrzmiacych hasel, za ktorymi kryja sie nazwy kartotek, na przyklad "Sports and recreation" a nie "sports_rec". Poniewaz adresy URL tworzone sa za pomoca terminologi Unixa, wiec gdy slyszymy "Polacz sie z gopher.site.com, wybierz 'Select' a potem 'Sport and Recreation'", to tlumaczymy to na w przyblizeniu taki URL: gopher://gopher.site.com/11/soc/sports_rec. Jak to jednak sprawdzic? Laczymy sie z najwyzszym poziomem swistaka, na przyklad": gopher.std.com Nastepnie dokonujemy selekcji, tak dlugo az dostaniemy sie do szukanego pliku lub katalogu. Teraz naciskamy albo mala litere a dodajac w ten sposob adres to naszej listy zakladek, lub, jezeli chcemy go zapisac, naciskamy znak rownosci = i to wyswietli cala sciezke (nazwe katalogu i pliku). 9.6 PRZESZUKUJAC PAJECZYNE Tak jak swistak, Pajeczyna jest fascynujacym miejscem do dokonywania odkryc -- wybierajmy tylko kolejne laczniki aby zobaczyc gdzie zawedrujemy. Wlasnie z tego powodu Lynx i inne pajeczynowe programy nazywane sa przegladarkami. Ewentualnie jednak zechcemy znalezc w Pajeczynie cos okreslonego i zechcemy to znalezc wlasnie teraz. W przeciwienstwie do Swistaka i Veroniki, w Pajeczynie nie ma jednej tylko metody poszukiwan. Zamiast tego kilka organizacji w roznych punktach globu rozbudowalo bazy danych, ktore pozwalaja nam odnalezc pajeczynowe dokumenty i odnosniki. Te o ktorych mowimy dalej maja dosyc duze mozliwosci i sa wzglednie latwe w obsludze. Poniewaz kazda z baz uzywa odrebnej metody sluzacej nam do znalezienia czegos, warto jest sprobowac kilku z nich -- w ten sposob gama znalezionych zasobow bedzie o wiele bogatsza. Czesto dodatkowa zaleta jest to, ze rezultat przeszukiwan zawiera hiperlaczniki ulatwiajace przeskakiwanie z wezla na wezel. Jednym z bardziej uzytecznych systemow jest EINet Galaxy, prowadzony przez Microelectronics and Computer Technology Corp. w Austin, Texas, po pierwsze jest latwy w obsludze i po drugie pozwala na przeszukiwanie nie tylko zasobow Pajeczyny, ale rowniez swistakow. Aby sie do niego dostac, w Lynxie naciskamy male g a nastepnie piszemy: http://galaxy.einet.net Po uzyskaniu polaczenia zobaczymy cos w rodzaju straszliwie duzego spisu tresci lub skorowidza calego Internetu -- dziesiatki hasel w szerokim zakresie przedmiotow, od architektury po socjologie. Jezeli mamy czas, hasla te moga sie okazac interesujacym wstepem do tego co jest w obecnych czasach dostepne. Lecz dzisiaj spieszy sie nam, wiec naciskamy kilka razy Enter az zobaczymy cos podobnego do: Search for: ____________________ Search Clear selections [40 hits_] ( )Galaxy Pages ( )Galaxy Entries ( )World-wide Web ( )Gopher ( )Hytelnet Up - Home - Help - Search - Top -- EINet Galaxy Po pierwsze zwrocmy uwage na slowo "Search" w dolnym wierszu zawierajacym liste opcji. Gdybysmy umiescili na tym slowie nasz kursor i wcisneli Enter, to otrzymalibysmy liste odnosnikow do innych przeszukiwalnych baz danych zasobow Pajeczyny. Tymczasem jednak uzywajac klawisza strzalki w dol przesuwamy kursor w pole skladajace sie z samych podkreslen. Wlasnie tutaj wpisujemy slowo lub slowa ktorych szukamy (nie martwy sie o to czy piszemy malymi czy duzymi literami). Naciskamy strzalke w dol tak dlugo az kursor znajdzie sie przed napisem "Galaxy Entries". Wciskamy Enter i zobaczymy w tym miejscu gwiazdke. Jak sie mozna domyslec, nakazujemy systemowi aby szukal naszych slow kluczowych pomiedzy "Haslami Galaxy" (to wlasnie te, ktore przed chwila przeskoczylismy). Wcisnijmy ponownie strzalke przesuwajac sie przed "Web-wide Web" i tutaj wcisnijmy Enter. Powtorzmy to samo dla "Gopher". Teraz poslugujac sie strzalka w gore przesuwajmy kursor do poczatku strony, az znajdzie sie on na slowie "Search". Nacisnijmy Enter. EINet Galaxy rozpoczyna teraz przegladanie swojej bazy danych, szukajac za tekstem w dokumentach Pajeczyny i Swistakow, ktory pasuje do naszego. Powiedzmy, ze szukamy jakichs informacji o Krolu Rock-and- Rolla, Elvisie Presleyu. Gdybysmy uzyli slowa "Elvis" jako slowa kluczowego, uzyskalibysmy w odpowiedzi cos takiego: Galaxy Entry Results - for `` elvis'' 4 documents found * ELVIS+ WWW server from RUSSIA - Score: 1000 Size: 29 * Elvis Aron Presley Home Page - Score: 1000 Size: 28 * Elvis Aron Presley Home Page - Score: 1000 Size: 28 * The Elvis Costello home page - Score: 1000 Size: 28 World-wide Web Results - for `` elvis'' 28 documents found (Option list) Hit return and use arrow keys and return to select option Kazdy z wierszy rozpoczynajacy sie gwiadka jest niczym innym jak hiperlacznikiem do okreslonego serwera Pajeczyny. Zaciekawieni pierwszym z nich, przesuwamy do niego kursor i naciskamy Enter -- i odkrywamy ze grupa rosyjskich programistow utworzyla kompanie softwarowa i nazwala ja Elvis+. Dobra. Naciskamy wiec strzalke w lewo i wracamy do strony zawierajacej rezultaty przeszukiwan EINet Galaxy. Probujemy nastepnego odnosnika i stwierdzamy, ze nareszcie mozemy poczytac o Krolu. Liczba po slowie "Score" jest proba oszacowania trafnosci wynikow przeszukiwan. Jesli nasze slowo kluczowe znalezione zostalo w tytule dokumentu lub jego pierwszym paragrafie, to liczba ta bedzie wieksza niz gdy klucz pojawia sie dopiero w ostatnim paragrafie. Score jest zawsze liczba z przedzialu 1-1000. Innym dobrym przeszukiwaczem informacji w Pajeczynie jest serwer Yahoo na Uniwersytecie Stanford (Yahoo jest skrotem od "Yet Another Hierarchically Organized Oracle"). Przypomina on EINet Galaxy -- on takze udostepnia interfejs podobny do spisu tresci serwisow Pajeczyny (ale nie swistakow), razem z bardziej wyspecjalizowanymi narzedziami do przeszukiwan. Jest on osiagalny pod adresem: http://akebono.stanford.edu/yahoo Jedna z opcji w menu na dole ekranu bedzie "Search". Wybierzmy ja i dostaniemy maly formularz podobny do tego w EINet Galaxy. Chociaz Yahoo pozwala nam znalezc roznego rodzaju zasoby, to jest naprawde blyskotliwy na polu biznesu i uslug. Lycos na Uniwersytecie Carnegie-Mellon jest trzecim systemem przeszukiwan, ktory jest interesujacy ze wzgledu na sposob dodawania nowych elementow skladowych swojej bazy danych. Czescia Lycosa jest zautomatyzowany "pelzacz pajeczynowy", ktory periodycznie pelza po Pajeczynie szukajac nowych serwerow i dokumentow. Potem dodaje informacje do bazy danych. Polaczmy sie z http://lycos.cs.cmu.edu. Dostaniemy do wyboru uzycie Lycos1, Lycos2 lub Lycos3. Sa to trzy rozne komputery lecz zawieraja one te sama baze danych, tak wiec nie jest wazne ktory wybierzemy (chyba ze jeden z nich nie bedzie czynny, wtedy sprobujemy inny). Otrzymamy strone z nastepujacymi opcjami: Lycos Search Language description Form-based search with options (same database) Register your own URLs with Lycos or Delete your own URLs Lycos: Frequently Asked Questions Wybierzmy druga z nich i nacisnijmy Enter, co wyswietli formularz do wypelnienia. Jako rezultat, zostanie wyswietlona lista dokumentow, potencjalnie zwiazanych z trescia naszego formularza -- razem z malymi fragmentami dokumentow, ktore pomoga nam w selekcji tych, ktore bedziemy chcieli przeczytac. Domyslnie komputer wylistuje tylko dziesiec pierwszych pasujacych odpowiedzi. Mozemy to zmienic wypelniajac formularz przeszukiwan. 9.7 SLIP: ALE JA CHCE UZYWAC MOJEJ MYSZKI Dobra, mamy Windows albo Macintosh i chcemy laczyc sie z Internetem za pomoca interfejsu typu wskaz-i-kliknij. Okazuje sie, ze mamy taka mozliwosc. Wiele osrodkow udostepniajacych Internet oferuje rowniez polaczenia za pomoca Serial Line Internet Protocol (SLIP) lub Point to Point Protocol (PPP). Miedzy innymi ten rodzaj polaczenia pozwala uzywac stale rosnace liczbe programow, z ktorych kazdy umozliwia zintegrowanie wszystkiego od e-mail do Pajeczyny w dobrze nam znany interfejs -- mozemy uzywac myszki, przeciagnij-i-opusc, itd., itp. Obecnie IBM dostarcza takiego oprogramowania jako czesc swego systemu OS/2, podczas gdy Microsoft Corp. ma podobne plany w przypadku Windows 95. Istnieje kilka kompanii oferujacych kompletne pakiety sluzace do wystartowania w Internecie. Na przyklad O'Reilly and Associates sprzedaje pakiet "Internet in a Box" dla uzytkownikow Windows. A dwaj dostarczyciele Internetu Netcom i Pipeline oferuja swoje wlasne graficzne interfejsy do Internetu. Chociaz obsluga tych programow jest stosunkowo prosta, to ich instalacja jest czasami przyczyna potwornego bolu glowy (moze to byc nawet jeszcze bardziej skomplikowane gdy zdecydujemy sie na sciagniecie darmowych programow z Internetu). Po pierwsze nalezy sprawdzic czy miejsce umozliwiajace nam dostep do Internetu, oferuje SLIP lub PPP, i takze ile to kosztuje. Jezeli nie maja jednego z tych protokolow to poprosmy o zgode na uzycie "The Internet Adapter", oprogramowania pozwalajacego uzytkownikom Macintosh'a i Windows na uruchomienie interfejsu graficznego poprzez standardowe polaczenie. 9.8 WIECEJ O SLIP Komputery podlaczone bezposrednio do Internetu komunikuja sie ze soba uzywajac standardu znanego jako Transmission Control Protocol/Internet Protocol (TCP/IP). Pozwala on na bezposrednia wspolprace pomiedzy komputerami -- tak wiec, na przyklad, potrafimy sie podczepic do bazy danych na drugim koncu swiata (zajmuje sie on rowniez problemem przesylania informacji z A do B). NIE JEST to to samo co robimy gdy dzwonimy do ogolnie dostepnego wezla uzywajac, powiedzmy, Procomm. W momencie gdy nasz komputer i komputer odlegly dogadaja sie co do polaczenia, od tego momentu nasz komputer w zasadzie zapada w letarg, a my wspolpracujemy z siecia poprzez programy pracujace na komputerze odleglym. Emulacja terminala, o ktorej zawsze musimy pamietac, jest po prostu sposobem powiadomienia komputera odleglego jaki rodzaj klawiatury bedziemy udawac, tak jakbysmy siedzieli przy jednym z jego terminali. Wszystkie programy potrzebne do wspolpracy z Siecia, od czytnikow poczty i Usenetu do Swistaka i Lynxa, pracuja w rzeczywistosci na komputerze odleglym (lub sieci); nasz komputer budzi sie tylko wtedy gdy robimy cos podobnego do sciagniecia pliku (i nawet wtedy nie uzywamy programu specyficznego dla Internetu). SLIP powoduje, ze nasz komputer staje sie aktywna czastka sieci (PPP zasadniczo robi to samo). Z kontem typu SLIP, to komputer odlegly zapada w letarg, stajac sie dla nas czyms w rodzaju pokoju przejsciowego do reszty Internetu. Teraz nasz komputer ma bezposredni dostep do pakietow TCP/IP (moze to byc cokolwiek, od poczty elektronicznej do obrazkow Ogolnoswiatowej Pajeczyny). Oczywiscie oznacza to, ze musimy miec na naszym dysku cale potrzebne do tego oprogramowanie. Porownac to mozna do roznicy miedzy wynajmowaniem mieszkania, gdzie ten kto nam go wynajmuje jest odpowiedzialny za jego utrzymanie, a posiadaniem swego wlasnego domku, gdzie mamy swobode robienia co nam sie zywnie podoba. 9.9 HTML: TWORZENIE WLASNEJ WITRYNY Rosnaca ilosc osrodkow udostepniajacych Internet pozwala uzytkownikom na zakladanie swoich wlasnych stron domowych. Jesli mamy dostep do takiego osrodka, a ponadto chcemy przekazac calemu swiatu cos ciekawego, bedziemy musieli zaznajomic sie z HyperText Markup Language (HTML). Na szczescie jest to nudniejsze niz trudniejsze do nauczenia sie, a ponadto istnieja programy zmniejszajace nasz wysilek. Podstawowa mysla przewodnia HTML jest umieszczenie kodow w standardowym dokumencie ASCII, ktore nakazuja komputerowi wyswietlenie dokumenu (a w wiekszosci wypadkow jego czesci) w specjalny sposob, moze to byc tlusty druk, lub obrazek, lub lacznik do innego dokumentu. Oto jak wyglada prosta komenda w pliku HTML: Komendy w pliku HTML sa zawsze umieszczone miedzy znakami "<" i ">". W naszym przykladzie pierwsza komenda mowi komputerowi, ze "Web Intro" jest tytulem dokumentu i powinno byc wyswietlone na poczatku strony (w wskazuje komputerowi gdzie jest koniec poprzedniej komendy (tytulu w tym przypadku). Uzytkownik wyswietlajac to za pomoca przegladarki Pajeczyny nie bedzie widzial powyzszych komend. Podobne komendy istnieja w przypadku paragrafow, italizacji tekstu, obrazkow, list itd. Hiperlacznik do innego dokumentu gdzies tam w Pajeczynie ma przykladowo postac: Boston Online Zwrocmy uwage na to, ze URL jest ujety w cudzyslowy. Komenda "a" (lub "anchor") mowi przegladarce Pajeczyny, ze to co po niej nastepuje jest odnosnikiem. "Boston Online" bedzie wyroznione za pomoca podkreslenia lub innego koloru. Koncowe "" nakazuje przegladarce powrocic do normalnego tekstu. Do stworzenia pajeczynowej strony bedziemy potrzebowali co najmniej dwoch rzeczy. Po pierwsze pozwolenia z wezla udostepniajacego nam Internet oraz instrukcji charakterystycznych dla naszego wezla (na przyklad gdzie umiescic utworzone dokumenty). Po drugie bedziemy potrzebowali przewodnika po HTML (zobacz FYI ponizej) i edytor tekstu zdolny tworzyc dokumenty ASCII lub tekstowe. Po trzecie, ale niekoniecznie, specjalny program do tworzenia dokumentow type HTML, ktory uwolni nas od harowki pisania komend (znowu zobacz FYI ponizej). 9.10 INTERESUJACE SERWERY PAJECZYNOWE TELEFONICZNE NUMERY KIERUNKOWE http://www.xmission.com/~americom/ Czy kiedykolwiek z ciekawosci chcielismy wiedziec jaki jest numer kierunkowy do Watertown w stanie Nowy Jork, albo numer kierunkowy do Andory. Teraz pomoc znajduje sie nie dalej jak klawiatura naszego komputera. AmeriCom, kompania polaczen zamiejscowych, utworzyla pajeczynowy serwer zawierajacy dane o 80 tysiacach miast na calym swiecie. MALARSTWO http://www.wimsey.com/Pixel_Pushers/ Galeria Sztuki Elektronicznej w Calgary, latwo sie domyslic co tam mozna znalezc. BOSTON http://www.std.com/NE/boston.html Elektroniczny przewodnik po miescie, ktore skromnie okresla sie jako Centrum Wszechswiata (Hub of the Universe), znajdziemy tam wszystko od informacji o restauracjach i repertuarach kin do polecanych warsztatow napraw samochodow i prezentacji dzielnic miasta. KALIFORNIA http://www.research.digital.com/SRC/virtual-tourist/California.html Jest to nasze podstawowe centrum informacji turystycznej o Kalifornii. Oferuje wszystko od komunikatow o ruchu drogowym i stanie drog, do map i zdjec atrakcyjnych obiektow. CHINY http://www.ihep.ac.cn:3000/ihep.html Jest to pierwsze polaczenie internetowe Republiki Ludowej, prowadzone przez Institute for High Energy Physics w Pekinie, posiada wszystko od adresow poczty elektronicznej naukowcow chinskich do informacji o regionach Chin i katalogu kompanii zagranicznych w Pekinie. DINOZAURY http://www.hcc.hawaii.edu/dinos/dinos1.html Tutaj ogladnac mozna wizerunki szkieletow prehistorycznych stworow. DUBLIN http://www.dsg.cs.tcd.ie/dsg_people/czimmerm/pubs.html Jest to nic innego jak "definitywny przeglad piwopojow Dublina". SRODOWISKO NATURALNE http://www.econet.apc.org/lcv/scorecard.html Zobaczyc tu mozna jak poszczegolni kongresmeni Stanow Zjednoczonych oceniani sa przez Lige Wyborcow Ochrony Srodowiska. http://polyn.net.kiae.su/polyn/manifest.html Grupa badaczy Intytutu Energii Atomowej im. Kurczatowa w Moskwie stworzyla wezel WWW poswiecony katastrofie nuklearnej w Czarnobylu. GRY http://wcl-rs.bham.ac.uk/GamesDomain Naczelne zrodlo informacji o dziesiatkach gier komputerowych. Zasoby zawieraja liste wskazowek dla konkretnych gier oraz elektroniczne czasopismo poswiecone grom. RZAD http://www.fedworld.gov FedWorld jest brama wejsciowa do dziesiatek serwisow informacyjnych o rzadzie USA, niektore za darmo, inne platne. http://thomas.loc.gov Serwis pozwalajacy przeszukiwac uchwaly oczekujace na zatwierdzenie oraz umozliwia wglad do rejestrow Kongresu (poczawszy od stycznia 1994) PRAWO http://www.law.cornell.edu/lii.table.html Cornell University's Legal Information Institute udostepnia roznorodne dokumenty zwiazane z tematyka prawa, wlaczajac w to informacje na temat wybranych zagadnien prawniczych i kopie wyrokow Sadu Najwyzszego Stanow Zjednoczonych. http://venable.com/vbh.html Venable, Batejer, Howard and Civiletti jest waszyngtonska firma prawnicza. Jej pajeczynowy serwer udostepnia nowinki o roznorodnych zagadnieniach prawniczych. KLOCKI LEGO http://legowww.itek.norut.no/catalog/index.html Tak, jest to zbior dokumentow (z obrazkami) mowiacych wszystko o tych malych plastikowych klockach. KINO http://www.cm.cf.ac.uk/Movies/moviewquery.html Znalezc tu mozna filmografie o aktorach i rezyserach. http://bvp.wdp.com/BVPM/ The Buena Vista Pictures Pajeczynowy serwer Buena Vista posiada informacje i fotosy obecnie wyswietlanych filmow Disneya i Buena Vista - - nawet kilka fragmentow filmow dla posiadaczy Macintoszy (wada: sa to ogromne pliki). MUZYKA http://www.music.indiana.edu/misc/music_resources Wezel na Uniwersytecie Indiana pomoze nam znalezc pajeczynowe miejsca poswiecone praktycznie wszystkim rodzajom muzyki i zespolom. NOWA ZELANDIA http://www.cs.cmu.edu:8001/Web/People/mjw/NZ/MainPaige.html Nasz osobisty przewodnik wycieczkowy po Nowej Zelandii, uzupelniony zdjeciami miast, krajobrazow i ludzi. PATENTY http:/town.hall.org/patent/patent.html Baza danych prowadzona przez Internet Multicasting Service pozwala odnalezc amerykanskie patenty wydane po roku 1993. SPRZEDAZ DOMOW http://www.gems.com/realestate/ Wykazy domow na sprzedaz w kilku miastach USA. SLOWENIA http://www.ijs.si/slo.html Dowiemy sie wiecej o bylej jugoslowianskiej republice za pomoca opisow i zdjec. MALY BIZNES http://www.sbaonline.sba.gov U.S. Small Business Administration uzywa tego pajeczynowego miejsca do udzielania porad malym biznesom i listuje osiagalne zasoby. POLUDNIOWA DAKOTA http://www.state.sd.us Znajdziemy tutaj wszystko cokolwiek chcielibysmy wiedziec o tym stanie, od atrakcji turystycznych do uchwal oczekujacych na zatwierdzenie. PRZESTRZEN KOSMICZNA http://sspp.gsfc.nasa.gov/ Szukamy tutaj informacji o obnizkach w cenach za loty kosmiczne organizowane przez NASA - tylko 27 tysiecy dolarow za wyekspediowanie w kosmos 40-kilogramowego zasobnika. MARNOWANIE CZASU http://www.primus.com/staff/paulp/useless.html Zadziwiajace do czego niektorzy ludzie uzywaja Pajeczyny. Pewien facet w Kalifornii podlaczyl swoja wanne i lodowke tak, ze mozemy sprawdzic jaka jest w nich temperatura; ludzie ktorzy umozliwiaja nam wyslanie komunikatow do ich kotow; fotograficzne aparaty cyfrowe robiace co pewien czas zdjecia dzbankow z kawa. Paul Phillips skompletowal laczniki do wszystkich z nich. WINO http://augustus.csscr.washington.edu/personal/bigstar-mosaic/wine.html Znajdziemy tu informacje o winach. Obok lacznikow do innych zasobow Internetu pozwala nam rowniez na przekazanie innym entuzjastom uwag o naszych doznaniach smakowych, a takze udostepnia informacje o waszyngtonskich winiarniach. 9.11 KOMENDY LYNX-A Strzalka w dol Przejdz do nastepnego hiperlacznika Strzalka w gore Przejdz do poprzedniego hiperlacznika Strzalka w prawo To samo co nacisniecie Enter gdy kursor znajduje sie na hiperlaczniku Strzalka w lewo Wroc do poprzedniego dokumentu + Wyswietl nastepny ekran aktualnego dokumentu - Wyswietl poprzedni ekran aktualnego dokumentu ? lub h Pomocy a Dodaj aktualny dokument do pliku zakladek c Wyslij komentarz do tworcy aktualnego dokumentu d Sciagnij dokument i wyswietl go na monitorze g Przejdz do okreslonego wezla (bedziemy musieli podac jego adres czyli URL) m Wroc do glownego lub pierwszego ekranu o Ustaw parametry programu (na przyklad nasz adres poczty elektronicznej) p Drukuj, zapamietaj lub sciagnij dokument v Pokaz plik zakladek z Przerwij transfer dokumentu lub obrazka Backspace Pokaz wszystkie poprzednie polaczenia w tej sesji Delete To samo co Backspace / Przeszukaj aktualny dokument wedlug slowa kluczowego 9.12 GDY COS NIE GRA * Probujesz polaczyc sie z jakims komputerem, lecz wszystko co uzyskujesz to komunikat bledu "ERROR 404 Not found - file doesn't exist or is read protected [even tried multi]" Sprawdz pisownie adresu komputera. Zwroc uwage na male i duze litery, w adresach WWW male litery roznia sie od duzych. Nacisnij strzalke w lewo, potem g, a nastepnie sprobuj ponownie wpisac adres. Mozliwe jest rowniez, ze robimy wszystko prawidlowo, lecz ktos odpowiedzialny za utrzymanie wezla albo zapomnial udzielic osobom z zewnatrz pozwolenia na przegladanie dokumentu albo usunal go bez powiadomienia kogokolwiek. * Jestes pewien, ze URL jest dobry, lecz po napisaniu go i wciniecia Enter dostajesz komunikat "not available". Czasami nie jestesmy w stanie uzyskac polaczenia za pierwszym razem. Nacisnij g i Enter ponownie, byc moze tym razem to zadziala. * Probujesz uzyc g aby polaczyc sie z innym komputerem i nic sie nie dzieje. Lynx ma trudnosci z przejsciem do innego komputera, jezeli aktualna strona zawiera komunikat o bledzie, czasami tez w niektorych innych przypadkach. Nacisnij strzalke w lewo, a potem sprobuj jeszcze raz. * Probujesz przejsc do nastepnego (lub poprzedniego) hiperlacznika na stronie, zamiast tego zostajesz przeniesiony do calkiem innego dokumentu. Zapewne probowales przejsc do nastepnego hiperlacznika uzywajac strzalki w prawo lub w lewo zamiast w dol lub w gore (pamietaj o tym, zabierze to Ci nieco czasu, zanim sie do tego przyzwyczaisz). Jesli nacisnales strzalke w prawo, nacisnij teraz strzalke w lewo, co odesle Cie do oryginalnej strony. Jesli nacisnales strzalke w lewo, przejdz do strony historii (nacisnij Delete), a nastepnie wybierz odpowiednia strone do ktorej chcesz wrocic. 9.13 FYI Chcac wiedziec co nowego kazdego tygodnia w Pajeczynie, zagladnij do serwisu What's New w http://gnn.com/gnn.wn.whats-new.html. Rowniez grupy Usenetu alt.internet.services i comp.infosystems.www.announce zamieszczaja ogloszenia o nowych serwisach. Raz na miesiac, Thomas Boutell zamieszcza odpowiedzi na czesto zadawane pytania (FAQ) w grupach Usenetu news.answers i comp.infosystems.www. Kopie dokumentu mozna sciagnac za pomoca anonimowego ftp (lub ncftp) z wezla o adresie rtfm.mit.edu. Plik o nazwie faq znajdziesz w kartotece pub/usenet/news.answers/www. The National Center for Supercomputing Applications posiada dobry przewodnik dla poczatkujacych o HTML oraz zwiazane z tym pogramy w http://union.ncsa.uiuc.edu/HyperNews/get/www/html.html Informacje o oprogramowaniu TIA znalezc mozna poprzez anonimowy wezel ftp.marketplace.com. W kartotece /tia znajdziesz programy, a w /tia/docs dokumentacje, odpowiedzi na czesto zadawane pytania, itd. "Personal Internet Access Using SLIP or PPP; How You Use It, How It Works", praca autorstwa Franka Hecker'a, jest dobrym przegladem zasad dzialania protokolow. Jest ona osiagalna poprzez FTP w ftp.digex.net w pliku /pub/access/hecker/internet/slip-ppp.txt lub poprzez Ogolnoswiatowa Pajeczyne w http://www.charm.net/ppp.html. Pod ostatnim adresem znajdziesz liczne dokumenty zwiazane z protokolami SLIP/PPP, wlaczajac w to informacje i pliki zwiazane z serwisami typu SLIP na komputerach Macintosh. Henry Kriz napisal serie o podlaczeniach komputerow uzywajacych Windows do Internetu za pomoca TCP/IP, SLIP, itd., zapewnia wiecej technicznych szczegolow niz ten przewodnik. Jest ona osiagalna poprzez anonimowe FTP w nebula.lib.vt.edu w kartotece /pub/windows/winsock directory. Szukaj pliku o nazwie podobnej do wtcpip05.asc, gdzie dwie cyfry w nazwie oznaczaja aktualny numer wersji. Rozdzial 10: POCZTA ELEKTRONICZNA DLA ZAAWANSOWANYCH 10.1 PLIK ZNAJDZIESZ W POCZCIE Poczta elektroniczna sama w sobie jest wielce uzytecznym narzedziem, i byc moze uzywamy ja juz teraz wysylajac listy do wielu miejsc. Byc moze jestesmy na jakies liscie adresowej. Jednak poczta elektroniczna sluzy nie tylko do przesylania listow. Jesli nasz komputer nie ma dostepu do ftp, albo nie ma dostepu do wszystkich miejsc ftp w Sieci, mozemy sciagac programy i pliki do naszej skrzynki pocztowej. Za pomoca prostych metod mozemy uzywac e-mail do przesylania do naszych przyjaciol i znajomych na calym swiecie plikow z danymi takimi jak arkusze kalkulacyjne lub nawet cale programy. Kluczem w obu przypadkach jest zbior programow znanych jako kodery i dekodery. Jakkolwiek bardzo przydatna, podstawowa wersja sieciowej poczty ma jedna wielka wade: nie daje sobie rady ze znakami graficznymi lub kontrolnymi, ktore sa czescia skladowa kazdego, nawet najprostszego programu komputerowego. Kodery jednakze potrafia przetlumaczyc te znaki na zrozumiale przez poczte elektroniczna, podczas gdy dekodery przetwarzaja je powtornie do postaci oryginalnej. Jesli uzywamy na naszym komputerze odleglym systemu pokrewnego do Unixa, mamy duze szanse na to, ze ma on koder i dekoder, ktore mozemy uzyc. Pozwola nam one rowniez skorzystac z programow umieszczonych w kilku grupach Usenetu, takich jak comp.binaries.ibm.pc. Jesli my i osoba z ktora chcemy wymieniac pliki, obydwoje uzywamy systemu Unix, to mamy szczescie, poniewaz praktycznie wszystkie komputery bazujace na tym systemie posiadaja koder i dekoder. Zalozmy, ze tak jest naprawde. Po pierwsze, plik ktory chcemy wyslac do znajomego, przeslijmy do naszego komputera odleglego (jesli jeszcze nie wiemy jak to zrobic, zapytajmy o to administratora systemu). Nastepnie piszemy uuencode plik plik > plik.uu i naciskamy Enter. "Plik" jest nazwa pliku przygotowywanego do wyslania, i tak, musimy to napisac dwa razy! Znak wiekszosci ">" jest komenda Unixa, ktora mowi systemowi, aby nadal zakodowanemu plikowi nazwe plik.uu (w rzeczywistosci mozemy nazwac go jak nam sie zywnie podoba). No a teraz, jak dolaczyc go do naszego listu. Najprostsza, chociaz niezbyt elegancka metoda, jest wydanie komendy mail znajomy gdzie "znajomy" jest adresem naszego znajomego. W linii tematu piszemy nazwe zalaczanego pliku. W tresci listu napiszmy ~r plik.uu wstawiajac pod "plik" nazwe wysylanego pliku i nastepnie naciskamy Enter (na niektorych systemach znak ~ moze nie dzialac, administrator systemu powinien wiedziec co uzyc w zamian). Nacisnijmy Control-D i nasz plik jest juz w drodze. Na drugim koncu, gdy nasz znajomy zagladnie do swojej skrzynki pocztowej, powinien przeniesc plik do swojej karoteki w komputerze odleglym. Nastepnie powinien napisac uudecode nazwa.pliku i nacisnac Enter. W ten sposob utworzony zostanie plik o nazwie, pod ktora go przeslalismy. Teraz znajomy moze sciagnac plik do swojego wlasnego komputera. Zanim jednak bedzie mogl go uzyc, musi on usunac naglowek pocztowy dodany do pliku. W tym celu uzyc mozna dowolnego edytora tekstu. Rowniez, jesli nasz program pocztowy dodaje nasz podpis do listow, znajomy powinien go wymazac, podobnie jak naglowek. W przeciagu paru ostatnich lat powstal system pod nazwa Multi-purpose Internet Mail Extensions (MIME), ktory ulatwia przesylanie plikow za pomoca poczty elektronicznej. Ci ktorzy uzywaja w pracy programow cc:Mail lub Microsoft Mail, albo tez maja dostep do BBSu, slyszeli zapewne o zalacznikach (attachments) - - piszemy list, a nastepnie mowimy komputerowi ze chcemy zalaczyc plik. MIME jest w zasadzie internetowym rownowaznikiem tej metody. Wada jego jest to, ze osoba do ktorej wysylamy plik, musi rowniez posiadac program pocztowy znajacy MIME; w przeciwnym wypadku mozemy miec klopoty (i wtedy musimy przeprosic sie z uuencode). W przypadku publicznie dostepnych wezlow posiadajacych UNIX, MIME jest prawdopodobnie najlatwiejszy uzywajac Pine. Powiedzmy, ze wlasnie przeslalismy do naszego komputera odleglego plik graficzny, ktory z kolei chcemy wyslac do znajomego. Startujemy Pine i rozpoczynamy pisanie listu do znajomego; gdy kursor jest w polu adresu naciskamy Control-J. Program zapyta nas o nazwe pliku ktory zalaczamy. Napiszmy nazwe (jesli plik znajduje sie w innym katalogu, podajemy pelna jego sciezke, i gotowe. Mozemy teraz skomponowac list do znajomego i nastepnie wysylamy go tak jak zazwyczaj to robimy (tylko, ze teraz razem z zalacznikiem). Zakladajac, ze znajomy rowniez uzywa Pine, po otrzymaniu naszego listu wciska on Control-V. Program zapyta wtedy, czy chce zobaczyc i przeczytac plik (nacisnie wtedy litere v, skrot od view), czy tez moze zapamietac na dysku (litera s - save). Zakladajac, ze jest to plik binarny, znajomy powinien wcisnac male s, a nastepnie napisac nazwe pliku w ktorym chce zapamietac zalacznik. Po wyjsciu z Pine, plik moze byc sciagniety do komputera domowego -- nie zawracamy tutaj sobie glowy programem uudecode. Wiele kompani sprzedaje obecnie programy, ktore pozwalaja uzytkownikom systemow pocztowych nalezacych do tych kompani, wysylac i otrzymywac zalaczniki typu MIME. Tak wiec planujac wymiane plikow binarnych z kims w jednym z tych systemow (na przyklad znajomy nam cc:Mail) -- zapytajmy sie czy system akceptuje zalaczniki MIME. Ulatwi to zycie obydwojgu z nas. 10.2 OTRZYMYWANIE PLIKOW Jesli ktos za pomoca poczty elektronicznej wysyla do nas plik zakodowany za pomoca uuencode, niezbednych jest pare krokow do wykonania, zanim bedziemy mieli z niego jakikolwiek pozytek. Uzywajac prostego programu pocztowego, po wystartowaniu napiszmy w # nazwa.pliku gdzie # jest numerem listu ktory chcemy sciagnac, a nazwa.pliku mowi jak chcemy nazwac plik. W Pine wywolujemy list i naciskamy litery O i nastepnie E. Zapytani bedziemy o nazwe pliku. W elm wywolujemy list i naciskamy S. Program wyswietli wtedy zachecenie podobne do: =file.request Napiszmy nowa nazwe pliku i wcisnijmy Enter (jesli wcisniemy Enter bez podania nazwy pliku, list zostanie zapamietany w folderze pocztowym, a nie w naszym domowym katalogu). We wszystkich trzech przypadkach wyjdzmy teraz z programu pocztowego. Poniewaz plik zostal przed wyslaniem zakodowany, musimy go obecnie odkodowac. W linii komend naszego komputera odleglego piszemy uudecode nazwa.pliku gdzie nazwa.pliku jest plikiem utworzonym przez nas w programie pocztowym. Uudecode utworzy nowy, rozpakowany plik binarny. Niekiedy bedziemy musieli uzyc jeszcze innego programu, ktory stworzy finalna wersje (na przyklad jezeli jest to plik zapakowany w postaci "tar"), lecz generalnie bedzie on gotowy do sciagniecia do naszego wlasnego komputera (i byc moze tutaj bedziemy go musieli rozpakowac, na przyklad za pomoca PKUNZIP). Przejdzmy teraz do zalacznikow typu MIME. Odzyskiwanie plikow przeslanych ta metoda jest proste. W obu programach, pine i elm, zapytani bedziemy czy chcemy zapamietac zalacznik w pliku. Jesli odpowiemy y (skrot od yes), podajemy nastepnie nazwe pliku (lub tez naciskamy tylko Enter, plik zostanie zapamietany pod nazwa domyslna, zasugerowana przez program). Mozemy teraz wyjsc z programu pocztowego i sciagnac plik stosujac metode opisana w rozdziale 4 o plikach Usenetu. Wszystko to jest troche zwiazane z innym problemem. Powiedzmy, ze ktos przeslal nam list, ktory chcemy sciagnac do naszego wlasnego komputera. Zakladajac, ze jestesmy podlaczeni do ogolnie dostepnego wezla uzywajacego UNIX, i ze list jest po prostu tekstem, do wyboru mamy kilka metod. Najszybsza jest wlaczenie wylapywacza ekranu lub funkcji logging, zanim zaczniemy czytac list. Po skonczeniu czytania wylaczamy logging i plik jest zapamietany w naszym komputerze. Jest to dobra metoda w przypadku jednego listu. Lecz co zrobic jesli chcemy zapamietac wieksza ilosc listow w jednym pliku (powiedzmy cala grupe z listy pocztowej)? W takim przypadku najpierw mozemy zapamietac je w pliku na komputerze odleglym, a potem sciagnac plik. Jesli uzywamy programu Pine, otwieramy najpierw list, a nastepnie naciskamy klawisz e. Po tym program zapyta nas o nazwe pliku w naszej kartotece domowej. Po udzieleniu odpowiedzi przechodzimy do nastepnego listu i powtarzamy caly proces. Na koniec bedziemy mieli jeden duzy plik, ktory nalezy sciagnac. Zauwazmy, ze po zapamietaniu listow w pliku, Pine zaznaczy je jako gotowe do usuniecia, wiec jezeli mamy zamiar dalej trzymac je w naszej skrzynce pocztowej (moze, aby wyslac odpowiedz), odpowiadamy N gdy wychodzac z Pine zostaniemy zapytani czy chcemy wymazac zaznaczone listy. Jesli uzywamy elm, naciskamy klawisz s, albo gdy czytamy list albo tez gdy wyswietlamy liste otrzymanej poczty i kursor znajduje sie w tym samym wierszu co naglowek listu, ktory chcemy zapamietac w pliku. Przeczytamy komunikat zblizony do =jdoe gdzie jdoe jest czescia adresu osoby, ktora wyslala ten list. Jesli nacisniemy Enter zapamietamy list w pliku o nazwie jdoe w naszej kartotece Mail. W przypadku gdy chcemy uzyc pliku zlokalizowanego w naszej kartotece domowej komputera odleglego, naciskamy Backspace jeden raz i piszemy jego nazwe (lecz bez znaku rownosci). Tak jak w Pine, list bedzie zaznaczony do wymazania, wiec pamietajmy o tym chcac go zatrzymac w skrzynce. W przypadku obydwu programow mozemy teraz sciagnac plik, znowu stosujac metode opisana w Rozdziale 4. 10.3 WYSYLANIE PLIKOW POZA INTERNET Co zrobic jesli nasz znajomy jest polaczony z systemem, ktory nie posluguje sie Unixem, na przyklad CompuServe lub MCIMail? Istnieja programy dostepne dla komputerow IBM, Apple lub Amiga, ktore koduja i dekoduja pliki. Oczywiscie, ze wzgledu na to, ze nie mozemy przeslac takiego programu za pomoca poczty elektronicznej (w jaki sposob znajomy dokona odkodowania?), bedziemy musieli wyslac dyskietke (stara metoda za pomoca poczty tradycyjnej) lub tez pofatygowac sie osobiscie i zaniesc ja. Nastepnie znajomy bedzie mogl odzyskiwac przeslane przez nas poczta elektroniczna zalaczniki i przejsc przez wyzej opisane kroki, z tym ze bedzie to robil na swoim wlasnym komputerze. Nie zapomnijmy dac mu rowniez programu encode, byc moze bedzie wysylal pliki w naszym kierunku. Maszyny uzywajace systemu operacyjnego MS-DOS potrzebuja do kodowania i dekodowania programow uuencode.com i uudecode.com. Mozemy je znalezc w anonimowym wezle ftp wuarchive.wustl.edu w kartotece /mirrors/msdos/starter. Wersja dosowska jest tak samo latwa w uzyciu jak ta Unixa. Piszemy tylko uudecode nazwapliku i naciskamy Enter, nazwapliku jest pelna nazwa pliku, na przyklad obrazki.zip. Wlasciciele Makow powinni postarac sie o program uutool, ktory znalezc mozna w kartotece info-mac/util w wezle sumex-aim.stanford.edu. Wysylajac do kogos plik gigant zastanowmy sie dobrze. Chociaz duze wezly przylaczone bezposrednio do Internetu, prawdopodobnie nie beda mialy z takim plikiem zadnego problemu, wiele mniejszych systemow nie da sobie z nim rady. Niektore komercyjne systemy, takie jak CompuServe i MCIMail, ograniczaja wielkosc plikow ktore ich uzytkownicy moga otrzymywac. Generalnie rzecz biorac, plik o wielkosci 30 tysiecy bajtow lub niewiele wiekszy jest gorna granica w przypadku systemow nie bedacych czescia Internetu. 10.4 ODZYSKIWANIE PLIKOW FTP ZA POMOCA POCZTY ELEKTRONICZNEJ Aby pomoc osobom bez dostepu do ftp, wiele wezlow ftp zalozylo serwery poczty elektronicznej (znane rowniez jako serwery archiwa), ktore pozwalaja na sciaganie plikow za pomoca poczty elektronicznej. Wysylamy zapotrzebowanie do jednej z takich maszyn i po pewnym czasie otrzymujemy upragniony plik w poczcie. Tak jak ftp, bedziemy mogli znalezc wszystko, od dokumentow historycznych po software (ale prosze pamietac o tym, ze majac jednak dostep do ftp, powinnismy sie nim posluzyc, jest to szybsze i nie wiaze tak duzo zasobow jak poczta). Oto niektore interesujace i uzyteczne serwery pocztowe: mail-server@rtfm.mit.edu Pliki z "czesto zadawanymi pytaniami" (frequently asked questions) zwiazanymi z Usenetem; podzielona wedlug amerykanskich stanow, lista kongresmenow i senatorow z ich adresami i biurowymi numerami telefonow. archive-server@eff.org Informacje o Electronic Frontier Foundation; dokumenty o zagadnieniach prawnych w Sieci. archive-server@cs.widener.edu Kopie Computer Underground Digest i wszystkie dostepne fakty o Simpsonach, popularnych bohaterach filmow rysunkowych. netlib@uunet.uu.net Programy dla wielu typow komputerow osobistych; archiwa artykulow z wielu grup Usenetu. archive-server@ames.arc.nasa.gov Teksty i zdjecia (w formacie GIF) na temat kosmosu. service@nic.ddn.mil Szczegolowe informacje o Internecie. Wiekszosc serwerow pocztowych pracuje na podobnych zasadach -- wysylamy do nich list elektroniczny w ktorym piszemy jaki plik chcemy i jak go maja do nas wyslac. Najwazniejsza komenda jest "send", ktora mowi komputerowi, ze chcemy aby nam przeslal jakis konkretny plik. Najpierw jednak musimy wiedziec gdzie serwer pocztowy przechowuje ten plik, poniewaz powinnismy podac mu kartoteke w ktorej sie on znajduje. Istnieje pare sposobow na otrzymanie tej informacji. Mozemy wyslac do serwera list skladajacy sie z jednego wiersza: index Serwer przesle nam liste kartotek i plikow znajdujacych sie w jego glownej (root) kartotece. Bedziemy musieli wyslac drugi list zawierajacy ponownie tylko jeden wiersz: index kartoteka/podkartoteka gdzie kartoteka/podkartoteka jest kartoteka, ktorej pliki chcemy zobaczyc. Innym sposobem jest wyslanie listu do naszego starego znajomego archie, ktory odesle nam dokladna lokalizacje pliku w serwerze archiwum (jednakze razem z podobna lista dla innych wezlow, ktore posiadaja ten sam plik). Majac juz nazwe pliku i jego kartoteke, tworzymy list do serwera o nastepujacej tresci: send kartoteka/podkartoteka/plik Wyslijmy list i po kilku minutach lub dniach znajdziemy plik w naszej skrzynce pocztowej. Dokladny czas potrzebny na dotarcie pliku do nas, zalezy od kilku czynnikow, wlaczajac w to liczbe zapotrzebowan w kolejce przed nami (serwery pocztowe potrafia zrealizowac ograniczona ilosc zapotrzebowan w danym okresie czasu) i stan polaczen pomiedzy serwerem i naszym komputerem. Wydaje sie, ze wszystko jest dosyc proste. Staje sie to bardziej skomplikowane kiedy prosimy raczej o program, a nie dokument tekstowy. Programy i inne pliki zawierajace nietypowe znaki lub wiersze dluzsze niz 130 znakow (pliki graficzne na przyklad) wymagaja od serwera wykonania specjalnych czynnosci, takich ktore umozliwia potem transmisje plikow poczta elektroniczna. Nastepnie bedziemy musieli poddac taki plik odpowiedniej konwersji, co przywroci mu oryginalny format. Aby zapewnic sobie dostarczenie programu lub innego nie-pocztowego pliku, dodajmy do naszego listu drugi wiersz: encoder Jest to polecenie zakodowania pliku. Aby go odkodowac, najpierw dokonujemy transferu listu do pliku w naszej domowej kartotece na komputerze odleglym. Inna mozliwa komplikacja dotyczy prosby o szczegolnie duzy plik. Wiele miejsc Sieci przetwarza ograniczona ilosc poczty w danym interwale czasowym. Chcac zapewnic sobie otrzymanie calosci pliku, mowimy serwerowi aby podzielil go na kawalki. W tym celu dodajemy do listu nastepny wiersz: size 100000 Informuje on serwer pocztowy o maksymalnej wielkosci kazdego segmentu. Powyzsza wielkosc bedzie stosowna dla wezlow UUCP. Internet i Bitnet daje sobie na ogol rade z segmentami do 300000 bajtow. Po otrzymaniu wszystkich plikow za pomoca poczty, dokonujemy ich transferu do naszej domowej kartoteki. Wychodzimy z programu pocztowego i za pomoca edytora tekstu usuwamy z kazdego z plikow naglowek pocztowy i zakonczenie (pamietajmy rowniez o ewentualnym podpisie). Zrobiwszy to, w linii komend komputera odleglego piszemy cat plik1 plik2 > calyplik gdzie plik1 jest pierwszym plikiem, plik2 drugim, itd. Znak wiekszosci > nakazuje komputerowi polaczyc wskazane pliki i zapamietac to w jednym megapliku o nazwie calyplik (lub jak tam sobie chcemy go nazwac). Po zapamietaniu pliku w naszej domowej kartotece (zobacz 10.2 powyzej jak to zrobic), mozemy uzyc uudecode, tar, itd. Jedna przestroga: jesli plik jest tak duzy, ze musi byc podzielony na mniejsze segmenty, pomyslmy ile czasu bedziemy potrzebowac aby sciagnac go do naszego komputera -- szczegolnie jezeli uzywamy modemu o predkosci 2400 bps! Istnieje wiele innych serwerow pocztowych. Aktualny spis otrzymamy wysylajac list do mail-server@rtfm.mit.edu o tresci: send usenet/comp.sources.wanted/How_to_find_sources_(READ_THIS_BEFORE_POSTING ) Polecenie musi byc napisane dokladnie tak samo jak to widzimy powyzej. Niektore serwery pocztowe uzywaja innego oprogramowania, ktore wymaga uzycia komend rozniacych sie nieco od tych opisanych powyzej. Generalnie, aby to sprawdzic wysylamy list o tresci help i powinnismy otrzymac z powrotem plik ze szczgolowym opisem komend. Co jednak zrobic jesli plik, ktorego szukamy, nie znajduje sie na zadnym z serwerow pocztowych? W takich przypadkach pomocnym bedzie ftpmail. Prowadzony przez Digital Equipment Corp. w Kalifornii, serwis ten potrafi polaczyc sie z niemal kazdym wezlem ftp na calym swiecie, pobrac plik i wyslac go do nas za pomoca poczty elektronicznej. Nasz list adresujemy do ftpmail@decwrl.dec.com Temat listu (subject) zostawiamy pusty. W tresci mozemy napisac kilka komend. Pierwsza z nich powinna byc reply adres gdzie "adres" jest naszym adresem e-mail. Nastepny wiersz powinien miec postac connect host gdzie "host" jest nazwa systemu z ktorego zamierzamy sciagnac plik (na przyklad wuarchive.wustl.edu). Innymi komendami do naszej dyspozycji sa: binary - przeslij program, ogolnie plik binarny (nie ASCII); compress - zapakuj program, zredukuje to wielkosc pliku i skroci czas transmisji; uuencode - zakoduj plik. Ostatnim poleceniem listu powinna byc komenda "quit". Powiedzmy, ze potrzebujemy kopii konstytucji Stanow Zjednoczonych. Uzywajac archie, znalezlismy odpowiedni plik o nazwie contstitution, a jakze by inaczej, w wezle ftp archive.cis.ohio-state.edu, w kartotece /pub/firearms/politics/rkba. List do ftpmail@decwrl.dec.com ma postac: reply adamg@world.std.com connect archive.cis.ohio-state.edu binary compress uuencode get pub/firearms/politics/rkba/constitution quit Po otrzymaniu pliku do naszej skrzynki pocztowej, uzyjmy ponizszej procedury do jego sciagniecia. Przeksztalcamy go najpierw za pomoca uudecode. Nastepnie napiszmy uncompress nazwa.pliku aby stal sie on mozliwy do uzycia. Poniewaz nasz przykladowy plik byl tekstem, moglismy w tresci listu zamiast "binary" uzyc "ascii" i usunac "uuencode". Jednak w przypadku programow wiersze te powinny zostac niezmienione. Ftpmail ma jedna wade: jest on tak popularny, ze czasami musimy czekac tydzien lub dluzej na przybycie zamowionego pliku. 10.5 KOPIAC ZA INFORMACJAMI O USENECIE UZYWAJAC POCZTY ELEKTRONICZNEJ Starzy wyjadacze Usenetu (latwo ich poznac po skorzanych marynarkach poplamionych kawa) z duma wspominaja czasy, kiedy byli w stanie przeczytac kazdego dnia wszystkie artykuly umieszczane w sieci i nadal potrafili znalezc czas na prace. Oczywiscie dzisiaj, przy liczbie grup dochodzacej do 10 tysiecy, jest to niemozliwe. Stwarza to zatem potencjalny problem. Co sie stanie jesli gdzies tam toczy sie interesujaca nas dyskusja? Pewnie, ze Usenet podzielony jest na hierarchie i grupy dyskusyjne w celu ulatwienia ludziom znalezienia dyskusji na okreslony temat, lecz biorac pod uwage liczbe osob zamieszczajacych artykuly kazdego dnia, oznacza to, ze zawsze mozemy cos pominac. A jesli wyjezdzamy na wakacje i po powrocie mamy 2000 artykulow do przeczytania, az kusi aby je wszystkie zaznaczyc jako przeczytane i nie tracic czasu na przekopywanie sie przez nie w poszukiwaniu tych uzytecznych lub ciekawych. Zapoznajmy sie ze Stanford University's Netnews Filtering Server. Gdzies tam w Stanford stoi sobie komputer, ktory tworzy codzienny skorowidz wszyskich komunikatow Usenetu przeplywajacych przez jego wnetrznosci. Za pomoca prostych komend poczty elektronicznej mozemy nakazac tej maszynie aby przefiltrowala dla nas artykuly i wyslala codzienne podsumowanie tego co znajdzie. Jesli podsumowanie ktoregos z artukulow zaintryguje nas, to mozemy poprosic o jego przeslanie. Podstawowe komendy sa naprawde proste. Mowimy komputerowi czego ma szukac i jak czesto chcemy uzyskac od niego raport. Wysylamy list elektroniczny do netnews@db.stanford.edu. Temat pozostawiamy pusty, a w tresci listu piszemy subscribe zdanie lub slowo period 1 Na przyklad: subscribe boston bruins period 1 Nakaze to szukanie za zdaniem "Boston Bruins" i zdawanie raportu z rezultatow poszukiwan raz na dzien ("period 2" oznacza odpowiedz co dwa dni; maksymalnie mozemy poprosic o okres pieciodniowy). Istnieje jeszcze trzecia opcjonalna komenda "expire", ktora uzylibysmy chcac powiedziec komputerowi jak dlugo ma o nas pamietac. Na przyklad expire 30 zakonczy przeszukiwanie po 30 dniach. Powiedzmy teraz, ze otrzymalismy skrot artykulu i chcemu przeczytac go w calosci. Kazdy artukul bedzie mial swoj numer. W celu dostania go odpisujemy do netnews@db.stanford.edu. a w tresci listu umieszczamy komende get news.group.# na przyklad get alt.sex.hamsters.duct-tape.4601 Mozemy rowniez szukac w bazie danych ze starymi artykulami. Znowu piszemy do netnews@db.stanford.edu. Tresc listu ma teraz postac search slowo lub zdanie W odpowiedzi uzyskamy spis artykulow, ktore prawdopodobnie moga byc ciekawe. 10.6 TYLKO FAKS, DROGA PANI Tak, Internet jest jak dotad najwieksza siecia komputerowa na swiecie. Lecz nie kazdy jest do niej podlaczony -- jeszcze. Jednakze dzieki niektorym pionierom Internetu, stalo sie mozliwe rozciagniecie zasiegu Sieci na ludzi, ktorzy wciaz jeszcze polegaja na faksach. W 1993, Carl Malamud, fundator Internet Multicasting Service (ktory obecnie udostepnia wszystko, od polgodzinnych tzw. talk show na "falach" Internetu, do baz danych o patentach i informacjach SEC) i Marshall Rose, konsultant komputerowy, stworzyli tlumacza poczty elektronicznej na jezyk faksow. Dzisiaj, mozemy polaczyc sie z glownymi osrodkami miejskimi w takich panstwach jak USA, Kanada, Dania, Niemcy, Japonia, Korea, Portugalia, Nowej Zelandia i Wielkiej Brytania poprzez ich serwis. TPC polega na szeregach ochotniczych, od pojedynczych osob do duzych korporacji, ktorzy wyrazili zgode na dostarczenie serwisu Internet- przez-faks w danym obszarze geograficznym. Technicznie, TPC jest nadal w fazie eksperymentalnej; jednym z problemow do rozwiazania dla Malamud'a i Rose'a jest uczynienie systemu finansowo samowystarczalnym. Wyslanie faksu przez TPC jest tak samo latwe jak wyslanie listu elektronicznego, za wyjatkiem ustalenia adresu poczty elektronicznej dla okreslonego faksu, dla kogos nieznajacego zagadnienie, adres ten wyglada jak potworek. Po pierwsze, zechcemy dostac od TPC liste z ktorej mozemy sie dowiedziec, czy osoba z ktora chcemy sie skontaktowac znajduje sie w zasiegu TPC. Wysylamy e-mail do tpc-coverage@town.hall.org (nie ma znaczenia co umiescimy w tresci listu, moze to byc na przyklad "send info"). W odpowiedzi otrzymamy spis osrodkow miejskich obecnie osiagalnych, jak rowniez, w wielu przypadkach, spis tych grup numerow na terenie danego osrodka, ktore naleza do systemu. Zakladajac, ze osoba z ktora chcemy sie skontaktowac nalezy do jednego z tych regionow, mamy wszystko czego potrzebujemy. Teraz, aby ustalic adres poczty elektronicznej danego faksu bierzemy jego numer telefoniczny i dodajemy na poczatku telefoniczny kod miedzynarodowy -- nawet jesli wysylamy faks do kogos mieszkajacego w naszym kraju (na przyklad miedzynarodowy kod Stanow Zjednoczonych jest 1). Jednakze nie dodajemy nigdy numeru potrzebnego w niektorych krajach do polaczen zagranicznych (w USA jest to 011). Nastepnie usuwamy wszystkie nawiasy, myslniki i odstepy. Tak wiec, na przyklad, numer 1 (213) 555-1234 bedzie mial postac 12135551234. Dodajemy na koncu "iddd.tpc.int", na przyklad: 12135551234.iddd.tpc.int Jest to tylko czesc adresu, tej po prawej stronie znaku @. Po lewej jego stronie bedziemy mieli cos, co jest podobne do: remote-printer.Jan_Nieznany/piate_pietro Zastosowalismy tutaj zreczna sztuczke za pomoca ktorej faks wydrukuje strone tytulowa. Wszystkie adresy TPC zaczynaja sie od "remote-printer". Dalsza czesc, jak latwo zauwazyc, jest nazwiskiem osoby z ktora sie kontaktujemy. Ze wzgledu na to, ze adresy w Internecie nie moga zawierac odstepow, imie i nazwisko oddzielamy znakiem podkreslenia "_". Faksowy serwer TPC interpretuje ukosnik "/" jako polecenie przejscia do nastepnego wiersza na stronie tytulowej. Tak wiec, skladajac to wszystko do kupy, dostajemy: remote-printer.John_Doe/5th_floor@12135551234.iddd.tpc.int Uff. Lecz to dziala. Teraz komponujemy nasz list i wysylamy go na wlasnie utworzony adres. TPC nastepnie przekaze list do najblizszej maszyny nalezacej do systemu, ktora z kolei wysle go do miejsca przeznaczenia. W momencie gdy faks tam dotrze, zostaniemy nawet o tym powiadomieni. Jesli planujemy wyslac faksy na dany adres czesciej, rozsadnym krokiem bedzie zapamietac adres w ksiazce adresowej bedacej czescia Pine lub Elm. Wspominajac o Pine, mozemy wykorzystac jego zdolnosc do wysylania zalacznikow gdy chcemy wyslac obrazki jako czesc faksu. W FYI mozna zobaczyc gdzie zdobyc na ten temat informacje. 10.7 WSZYSTKOWIEDZACY ORACLE Jeszcze jedna rzecz, ktora mozemy czynic za posrednictwem poczty elektronicznej, jest zasieganie konsultacji u usenetowego Oracle. Pytac Oracle mozemy o wszystko i zawsze otrzymamy odpowiedz. (czy nas ona usatysfakcjonuje to jest juz inna para kaloszy). Najpierw powinnismy sie dowiedziec jak sie zwracac do Oracle (on lub ona lub ono, jest bardzo na to wrazliwy i lubi byc tytulowany w bardzo majestatyczny, uroczysty i szczegolnie uprzejmy sposob. Startujemy list adresujac go oracle@iuvax.cs.indiana.edu W temacie (subject) piszemy help i naciskamy Enter. Tresc listu mozemy pozostawic pusta -- przynajmniej jeszcze tym razem. Naciskamy Control-D aby wyslac zadanie o pomoc. W przeciagu kilku godzin Oracle odesle nam szczegolowe instrukcje. Jest to dosc duzy plik i dlatego przed rozpoczeciem czytania powinnismy wlaczyc funkcje wylapywania tekstu (logging) aby zapamietac go w naszym komputerze (albo tez mozemy zapamietac list na naszym komputerze odleglym i nastepnie sciagnac plik). Po przetrawieniu instrukcji bedziemy w stanie skomponowac zapytanie do Oracle. Wyslijmy je na powyzej podany adres, z tym ze tym razem w temacie listu umiescimy pytanie. Odpowiedzi mozemy sie spodziewac w przeciagu kilku dni. I nie badzmy zdziwieni jesli w naszej skrzynce pocztowej znajdziemy jakies pytanie -- Oracle kaze sobie placic tym, ze "zmusza" poszukiwaczy wiedzy do odpowiadania na pytania innych. 10.8 GDY COS NIE GRA * Otrzymujesz komunikat bledu, ze Twoj faks nie moze byc dostarczony. W przypadku TPC moze to oznaczac jedna z dwoch rzeczy. Albo probowales wyslac faks do rejonu, ktory nie lezy w obszarze dzialania TPC, albo popelniles blad dokonujac konwersji numeru faksu na adres TPC. Sprawdz ponownie liste obszarow osiagalnych przez TPC, jak rowniez adres utworzony prze siebie. 10.9 FYI Wyslij e-mail do netnews@db.stanford.edu w celu otrzymania bardziej wyczerpujacego przewodnika o Stanfordzkim Netnews Filtering Server. Przewodnik zawiera wskazowki pomagajace uscislic kryteria przeszukiwan. Wiersz tematu pozostawiamy pusty. w tresci listu piszemy: help TPC (nazwa ta pochodzi z filmu "The President's Analyst" wyprodukowanego w 1967) prowadzi liste pocztowa z dyskusjami na temat projektu. Zapiszemy sie na liste wysylajac zgloszenie do tpc-rp-request@aarnet.edu.au. Wiecej szczegolowych informacji o TPC uzyskamy wysylajac list do tpc-faq@town.hall.org. Rozdzial 11: SWIATOWE NOWINY 11.1 CLARINET: ASSOCIATED PRESS, MISS MANNERS I DILBERT "Grupy dyskusyjne" Usenetu moga byc przelewaniem z pustego w prozne. Moga one byc interesujace, informacyjne i edukacyjne, ale czesto nie sa one nowinami, przynajmniej nie w takim sensie jak ludzie mogliby o nich myslec. Jest jednak kilka zrodel nowin i wiadomosci sportowych w Sieci. Jednym z najwiekszych jest Clarinet, kompania w Cupertino w Kalifornii, rozprowadzajaca w sieci nowiny i artykuly, lacznie z nowinami dotyczacymi komputerow, a nawet satyryczne kreskowki Dilberta w formie Usnetowej. Poniewaz Clarinet pobiera oplaty za swoj serwis, nie wszystkie systemy glowne posiadaja jego artykuly. Pozostale prowadza go w grupach Usenetu, ktorych nazwy rozpoczynaja sie od "clari". Podobnie jak w Usenecie, nazwy hierarchii rozpoczynaja sie od tematow ogolnych, konczac sie na bardziej specyficznych kategoriach. Niektore z nich posiadaja nowiny biznesowe (clari.biz); generalne, narodowe i zagraniczne, polityke, np. (clari.news), sport (clari.sports); kolumny dla Mika Royko, Miss Manners i innych (clari.feature); NewsBytes - komputerowe i telekomunikacyjne raporty (clari.nb). Poniewaz Clarinet rozpoczal dzialalnosc w Kanadzie, jest tam oddzielna grupa dyskusyjna clri.canada. Grupy clari.nb sa podzielone wedlug specyficznych typow komputerow (na przyklad, clari.nb.apple). Grupy clari uaktualniaja wiadomosci przez cala dobe. Sa tam nawet grupy "biuletynow" z biezacymi wiadomosciami: clari.news.bulletin i clari.news.urgent. Clarinet tworzy takze nowe grupy dla tematow biezacych (jak kleski zywiolowe, przewroty rzadowe w wiekszych krajach, itp.). Okazyjnie, zobaczymy w grupach clari historie, ktore raczej nie wygladaja na to ze sa we wlasciwym miejscu. Zdarza sie to ze wzgledu na sposob w jaki dzialaja serwisy kablowe. AP (American Press) uzywa trzyliterowych kodow do przesylania swych informacji do gazet i stacji radiowych, ktore sa jej glownymi klientami i gonieni terminem wydawcy wstukuja czasem zly kod. 11.2 JESZCZE WIECEJ NOWIN W SIECI Kilkanascie gazet na swiecie oferuje obecnie bezposrednio dostepne, elektroniczne wydania w World-Wide-Web. Znajdziemy tam nie tylko kopie biezacych wiadomosci i wydarzen sportowych, lecz takze coraz wiecej reklam (hm, jakos to musi byc oplacane). Jedna z pierwszych elektronicznych gazet bezposrednio dostepnych w Sieci w codziennym wydaniu byla Charlotte News and Observer w Polnocnej Karolinie, pod adresem http://www.nando.net. Znajdziemy tam informacje ze swiata, wiadomosci sportowe (wlacznie ze stronami domowymi poswieconymi niektorym druzynom) i ciekawostki o Polnocnej Karolinie. Mozna by sie spodziewac, ze elektroniczna wersja San Jose Mercury News jest bezposrednio dostepna w sercu kalifornijskiej Doliny Krzemowej i tak jest w istocie, pod adresem http://www.sjmercury.com. Szukajmy wiadomosci codziennych i sportowych jak rowniez dokumentow i ciekawostek nie zawsze umieszczanych w drukowanej wersji. Mercury News oferuje takze odplatny serwis przesylajacy poczta elektroniczna wiadomosci i ogloszenia ze slowami-kluczami podanymi przez nas. The London Telegraph's Electronic Telegraph zapewnia podobny wybor wiadomosci, oczywiscie z nastawieniem brytyjskim, pod adresem http://www.telegraph.co.uk. Nalezy sie zarejestrowac aby uzywac serwisu ale jest on darmowy. Takze bezposrednio dostepny w elektronicznej postaci jest magazyn Time, pod adresem http://www.timeinc.com. Oprocz wiadomosci, ten wezel Pajeczyny pozwala dodatkowo na udzial w bezposrednich konferencjach dotyczacych wiadomosci. 11.3 SWIAT DZISIAJ, OD BIALORUSI DO BRAZYLII The Open Media Research Institute (dawniej znane jako Radio Wolna Europa) zapewnia codzienne podsumowanie wiadomosci z Europy Wschodniej i bylego Zwiazku Sowieckiego. Dostepne jest to przez poczte elektroniczna. Napiszmy do listserv@ubvm.cc.buffalo.edu. Zostawiamy wolne pole "tematu" (subject) i jako tresc depeszy wpisujemy: subscribe omri-l nasze nazwisko Glos Ameryki, amerykanska rzadowa rozglosnia dla sluchaczy innych krajow, zapewnia kopie swoich angielsko-jezycznych raportow poprzez swistaki i anonimowe ftp. Po starsze przeglady laczymy sie ze swistakiem: gopher.voa.gov po nowsze, laczymy sie z: ftp.voa.gov Codzienne wiadomosci z Brazylii sa dostepne (po portugalsku) na Uniwersytecie w Sao Paulo. Uzywamy anonimowego ftp do polaczenia sie z uspif.if.usp.br Uzyjmy cd aby przejsc do kartoteki whois. Podsumowanie wiadomosci znajduje sie w plikach w formie: NEWS.23OCT92;1. Aby je sciagnac, opuszczamy 1 i srednik, nie uzywajmy rowniez duzych liter, na przyklad: get news.23oct92 11.4 FYI Steve Outing prowadzi liste dziennikow posiadajacych swoje wersje elektroniczne i podaje sposob jak sie z nimi polaczyc. Jest to dostepne w Pajeczynie pod adresem http://marketplace.com/e-papers.list.www/e-papers.outing.html Grupa dyskusyjna clari.net.newusers w Usenecie posiada wiele artykulow o Clarinet i podaje sposoby na znalezienie interesujacych nas informacji. Aby podyskutowac o przyszlosci dziennikow i sesji konferencyjnych w elektronicznej formie, wpiszmy sie na liste wysylkowa wiadomosci elektronicznych. Wyslijmy depesze Subscribe online-news Nasze Nazwisko na adres majordomo@marketplace.com. Szukajmy podsumowan programow NPR, takich jak "All Things Considered", w grupie dyskusyjnej alt.radio.networks.npr w Usenecie. Ta grupa jest rowniez miejscem dyskusji o sieci I pokazach sieciowych, osobistosciach i polityce. Wiele mediow zacheca teraz czytelnikow, sluchaczy i widzow do elektronicznego komunikowania sie z nimi poprzez elektroniczne adresy Internetu. Moga to byc gazety o zasiegu miedzynarodowym jak Times of London, lub tez uczelniane stacje FM. Mozemy otrzymac liste elektronicznych adresow mediow poprzez anonimowe ftp albo ncftp pod adresem ftp.std.com w kartotece /periodicals/middlesex-news. Sciagajmy plik o nazwie medialist. Rozdzial 12: IRC, MUD-y I INNE RZECZY, ZABAWNIEJSZE NIZ NA TO WYGLADAJA Wiele systemow Sieci zapewnia dostep do roznych grup serwisow, pozwalajacych prowadzic "pogaduszki" na zywo lub grac w gry z ludzmi z calego swiata. Aby sie dowiedziec czy nasz komputer centralny oferuje takie serwisy, mozemy sie zapytac o to naszego administratora albo sprobowac czy dzialaja -- jesli nic sie nie bedzie dzialo, to znaczy ze ich tam nie ma. Generalnie, jezeli mozemy uzywac na naszym systemie telnet i ftp, to sa duze szanse ze bedziemy mogli uzywac i pozostale serwisy. 12.1 ROZMOWA Jest to Sieciowy odpowiednik rozmowy telefonicznej i wymaga abysmy my i osoba z ktora chcemy rozmawiac miala dostep do tego serwisu i byla polaczona w tym samym czasie. Aby go uzyc, wpiszmy talk uzytkownik@adres gdzie uzytkownik@adres jest adresem elektronicznym naszego partnera do rozmowy. Zobaczy on cos takiego na swoim ekranie: talk: connection requested by yourname@site.name talk: respond with: talk yourname@site.name Aby rozpoczac konwersacje, powinien on wpisac (w linii komend wlasnego systemu glownego): talk yourname@site.name gdzie yourname@site.name jest naszym adresem elektronicznym. Ekrany u obydwu uzytkownikow zostana podzielone poziomo na dwie czesci. W jednym okienku bedzie widac to co inna osoba pisze, w drugim to co my piszemy. Chcac sie rozlaczyc, wciskamy klawisze contrl-C. Jedna uwaga: Publicznie dostepne wezly uzywajace komputerow Sun moga miec czasem problem z programem talk. Gdy talk nie dziala, sprobujmy wpisac otalk albo ntalk Jednak osoba na drugim koncu linii bedzie musiala miec uruchomiony ten sam rodzaj programu aby moc sie polaczyc. 12.2 INTERNET RELAY CHAT IRC jest programem pozwalajacym nam na prowadzenie na zywo klawiaturowej konwersacji z ludzmi z calego swiata. Jest to bardzo podobne do miedzynarodowego radia CB -- uzywa on nawet "kanalow". Napiszmy cos na naszym komputerze, a odbije sie to echem na calym swiecie, ktokolwiek bedzie na tym samym kanale co my, bedzie to widzial. Mozemy sie dolaczyc do juz istniejacych grup albo utworzyc wlasna. Mozemy nawet utworzyc prywatny kanal dla nas samych i jednej lub dwoch osob. I podobnie jak w radio CB, mozemy nadac sobie pseudonim lub przezwisko. IRC laczy obecnie systemy glowne w 20 roznych krajach, od Australii do Hongkongu po Izrael. Niestety, jest z tym tak jak z telnetem -- nasz wezel albo go ma albo nie. Jesli jest on na naszym systemie glownym, wpiszmy po prostu irc i wcisnijmy ENTER. Zobaczymy cos takiego: *** Connecting to port 6667 of server world.std.com *** Welcome to the Internet Relay Network, adamg *** Your host is world.std.com, running version 2.7.1e+4 *** You have new mail. *** If you have not already done so, please read the new user information with +/HELP NEWUSER *** This server was created Sat Apr 18 1992 at 16:27:02 EDT *** There are 364 users on 140 servers *** 45 users have connection to the twilight zone *** There are 124 channels. *** I have 1 clients and 3 servers MOTD - world.std.com Message of the Day - MOTD - Be careful out there... MOTD - MOTD - ->Spike * End of /MOTD command. 23:13 [1] adamg [Mail: 32] * type /help for help ----------------------------------------------------------------- Jestesmy teraz na kanale 0, czyli na kanale "pustym", na ktorym mozemy przegladac rozne pliki pomocnicze i nic poza tym. Jak widzimy, IRC zajmuje caly nasz ekran. Na gorze ekranu beda sie pojawialy komunikaty. W ostatniej linii na dole wpisujemy komendy IRC i nasze komunikaty. Wszystkie komendy IRC rozpoczynaja sie od ukosnika /. Ukosnik informuje komputer ze tekst po nim wpisany jest komenda a nie wiadomoscia. Chcac dowiedziec sie jakie kanaly sa dostepne, wpisujemy /list i wciskamy ENTER. Zobaczymy cos takiego: *** Channel Users Topic *** #Money 1 School CA$H (/msg SOS_AID help) *** #Gone 1 ----->> Gone with the wind!!! ------>>>>> *** #mee 1 *** #eclipse 1 *** #hiya 2 *** #saigon 4 *** #screwed 3 *** #z 2 *** #comix 1 LET'S TALK 'BOUT COMIX!!!!! *** #Drama 1 *** #RayTrace 1 Rendering to Reality and Back *** #NeXT 1 *** #wicca 4 Mr. Potato Head, R. I. P. *** #dde^mhe` 1 no'ng chay? mo*? ...ba` con o*iiii *** #jgm 1 *** #ucd 1 *** #Maine 2 *** #Snuffland 1 *** #p/g! 4 *** #DragonSrv 1 IRC moze miec wiele kanalow i lista moze zajac wiecej niz jeden ekran, lepiej wiec jest uruchomic wychwytywacz ekranu aby wylapac cala liste. Zauwazmy ze kanaly zawsze maja nazwy a nie numery. Kazda linia podaje nazwe kanalu, liczbe ludzi bedacych na danym kanale, informacje czy jest tam poruszany jakis konkretny temat. Aby dolaczyc do specyficznego kanalu, wpisujemy /join #kanal gdzie "#kanal" jest nazwa kanalu, i wciskamy ENTER. Niektore kanaly "publiczne" wymagaja zaproszenia od ktoregos uczestnika. Chcac poprosic o zaproszenie, wpisujemy /who #nazwa-kanalu i wciskamy ENTER. Nastepnie zapytajmy kogos ze znakiem @ przy jego imieniu czy mozemy sie przylaczyc. Zauwazmy ze kiedykolwiek probujemy wlaczyc sie na odpowiedni kanal, musimy uzyc znak #. Wybierzmy ten z kilkoma uzytkownikami aby zobaczyc IRC w akcji. Jesli jest to kanal na ktorym panuje duzy ruch, natychmiast po polaczeniu, gora ekranu szybko zapelni sie wiadomosciami. Kazda wiadomosc rozpoczyna sie od pseudonimu nadawcy, po ktorym nastepuje tresc wiadomosci. Na poczatku moze byc trudno sie w tym wszystkim polapac. W tym samym czasie moga byc prowadzone dwie lub trzy konwersacje rownolegle, a czasem wiadomosci beda pojawialy sie tak szybko, ze bedziemy sie glowic w jaki sposob mamy to wszystko przeczytac. Jednak po pewnym czasie wpadniemy w rytm kanalu i wszystko zacznie byc bardziej sensowne. Mozemy nawet zechciec wtracic swoje trzy grosze (w zasadzie nie powinnismy byc zaskoczeni gdy wiadomosc dla nas pojawi sie zaraz na naszym ekranie; na niektorych kanalach nowicjusze sa witani natychmiast). Chcac sie wypowiedziec publicznie, po prostu wpiszmy to w linii na dole ekranu (komputer bedzie wiedzial ze jest to wiadomosc, gdyz nie uzylismy ukosnika na poczatku linii) i wcisnijmy ENTER. Wiadomosci publiczne maja pseudonimy uzytkownikow w nawiasach ostrych: Otrzymujac prywatna depesze od kogos, zobaczymy jego imie umieszczone pomiedzy gwiazdkami: *tomg* 12.3 KOMENDY IRC Uwaga: nalezy wcisnac ENTER po wpisaniu kazdej komendy. /away Kiedy biegniemy do kuchni wylaczyc przypalajaca sie potrawe, wpiszmy te komende aby poinformowac innych ze jestesmy wciaz polaczeni ale odchodzimy na chwile od naszego terminala lub komputera. /help Pokazuje liste komend posiadajacych plik pomocy. Zobaczymy "topic:" w linii komend. Wpiszmy temat na ktory potrzebujemy informacji i wcisnijmy ENTER. Wciskamy tylko ENTER aby wyjsc z pliku pomocy. /invite Zaprasza innego uzytkownika IRC do uczestnictwa w konwersacji. /invite fleepo #hottub wysle depesze do fleepo zapraszajac go do wlaczenia sie na kanal #hottub. Nazwa kanalu jest dowolna. /join Tej komendy uzywamy do przejscia do innego kanalu lub utworzenia nowego kanalu, na przyklad: /join #hottub Jesli jeden z tych kanalow istnieje i nie jest prywatny, wlaczymy sie do niego. Jesli nie istnieje to wlasnie go utworzylismy. Zauwazmy ze musimy uzyc # jako pierwszego znaku. /list Pokaze liste wszystkich publicznie dostepnych kanalow, ich tematy (jesli sa) i liczbe obecnych uczestnikow. Ukryte i prywatne kanaly nie sa pokazane. /m imie Wyslanie prywatnego komunikatu do uzytkownika uzywajacego tego imienia (pseudonimu). /mode Pozwala nam decydowac kto moze sie wlaczyc na kanal przez nas utworzony. /mode #channel +s tworzy ukryty kanal. /mode #channel +p tworzy prywatny kanal. /nick Pozwala na zmiane naszego imienia. /nick fleepo zmieniloby nasze imie (pseudonim) w czasie obecnej sesji na fleepo. Ludzie moga jednak uzyc komendy /whois aby znalezc nasz elektroniczny adres. Jesli probujemy wlaczyc sie na kanal gdzie ktos juz uzywa tego imienia, IRC poprosi o wybranie innego. /query To pozwala na rozpoczecie prywatnej konwersacji pomiedzy nami i innym uzytkownikiem IRC. Aby to zrobic, wpiszmy /query imie Kazdy komunikat wpisany po tej komendzie bedzie docieral tylko do tej osoby. Jesli ona po tym wpisze /query imie uzywajac naszego imienia, prywatna konwersacja sie rozpocznie. Chcac ja zakonczyc, wpisujemy samo /query Bedac w trybie query, my i ta druga osoba mozemy dalej "sluchac" dyskusji na publicznym kanale na ktorym sie znajdujemy, jednakze zadne z nas nie bedzie moglo odpowiadac na komunikaty. /quit Wyjscie z IRC. /signoff Wyjscie z IRC. /summon Zaprasza kogos polaczonego do systemu glownego z IRC do dolaczenia do nas. Musimy uzyc calego adresu elektronicznego danej osoby. /summon fleepo@foo.bar.com wyslaloby komunikat do fleepo proszac go o rozpoczecie IRC. Zwykle nie jest to dobry pomysl, chyba ze wiemy ze ten ktos zaakceptuje pomysl; inaczej mozemy komus przeszkadzac. Ta komenda nie wszedzie dziala. /topic Jesli utworzylismy nowy kanal, uzyjmy tej komendy do poinformowania innych o czym chcemy rozmawiac. /topic #Amiga poinformuje wszystkich uzywajacych komendy /list, ze nasz kanal jest przeznaczony do dyskusji o komputerach Amiga. /who Pokazuje elektroniczne adresy ludzi bedacych na danym kanale. /who #foo pokazaloby nam adresy wszystkich ludzi bedacych w danej chwili na kanale foo. /who pokaze adresy wszystkich osob uczestniczacych w IRC w danej chwili, jednak badzmy ostrozni: czasem mozemy otrzymac liste majaca 500 imion! /whois Uzyjmy tego do zdobycia informacji o konkretnym uzytkowniku IRC lub do sprawdzenia kto jest polaczony. /whois nickname pokaze adres elektroniczny osoby uzywajacej tego imienia. /whois * pokaze liste uzytkownikow na kazdym kanale. /whowas Podobna do /whois; podaje informacje o ludziach ktorzy wlasnie sie wylaczyli. 12.4 IRC W CZASACH KRYZYSU IRC stalo sie nowym narzedziem do zdobywania najswiezszych i najwazniejszych wydarzen. W 1993 roku, kiedy grupa rosyjskich parlamentarzystow zabarykadowala sie w budynku parlamentu, kilku mieszkancow Moskwy i kilku Amerykanow utworzylo "kanal nowin" w IRC aby relacjonowac na biezaco wydarzenia wprost z Moskwy. Kanal byl ustawiony tak zeby zapewnic ciagle informacje, podobnie jak stacje radiowe, powtarzajace i dodajace co 20 minut nowe wydarzenia. W 1994 roku mieszkancy Los Angeles utworzyli podobny kanal aby przekazywac informacje dotyczace trzesienia ziemi w Northridge. W obydwu przypadkach, zapisy danych z poszczegolnych kanalow byly zbierane gdzies w Sieci, dla tych ktorzy nie mogli sie "dostroic" na zywo. Jak mozemy znalezc takie kanaly w przyszlosci? Uzyjmy komendy /list aby zobaczyc liste dostepnych kanalow. Jesli jeden z nich jest utworzony do dyskusji jakichs szczegolnie waznych wydarzen, prawdopodobnie zobaczymy krotki opis po nazwie kanalu, wskazujacy ze jest to miejsce gdzie powinnismy sie wlaczyc. 12.5 MUD-y Multiple-User Dimensions lub Dungeons (MUDs) przenosza IRC w krolestwo fantazji. MUDs sa grami na zywo, z podzialem na role, gdzie przybieramy jakas fikcyjna postac i wchodzimy w swiat fantazji za pomoca naszej klawiatury. Odkrywajac nowy swiat za pomoca kilku prostych komend (takich jak "look"-patrz/szukaj, "go"-idz, "take"-wez/zabierz), spotkamy innych graczy mogacych rozpoczac przyjacielska rozmowe, dac pomocnicze wskazowki w niektorych wyprawach lub zabic nas bez konkretnego powodu. Kazdy MUD ma swoja osobowosc i tworce (lub Boga), ktoremu chcialo sie spedzic dlugie godziny potrzebne do ulozenia bazy danych i praw rzadzacych danym MUDem. Niektore MUDy klada nacisk na socjologiczny aspekt elektronicznej komunikacji bezposredniej -- gracze czesto lacza sie i wspolnie buduja nowe budowle czy nawet cale krolestwa. Inne sa blizsze do "Dungeons and Dragons" i sa pelne czarownikow, smokow i zlych ludzi probujacych powstrzymac nas od wykonania naszego zadania -- jesli trzeba to nawet poprzez morderstwo. W wielu przypadkach, MUD (sa tam jeszcze podobne gry zwane MUCK i MUSE) wymaga wczesniejszego zarejestrowania sie przez poczte elektroniczna, aby otrzymac imie i haslo. Jedna z gier pozwalajacych nam sie najpierw rozejrzec jest HoloMuck na McGill University w Montrealu. Na poczatku tej gry przybywamy do centrum Tanstaafl, miasta na planecie Holo. Musimy znalezc miejsce do zamieszkania (inaczej wyladujemy w przytulku dla bezdomnych), dopiero po tym mozemy rozpoczac wedrowke. Czary sa dozwolone w tym swiecie, ale tylko poza granicami miasta. Gdy sie znudzimy miastem, mozemy sie pokrecic po reszcie tego swiata, a nawet poleciec na wycieczke w kosmos (oczywiscie wszystko to wymaga pieniedzy; mozemy poczekac na nasza tygodniowa wyplate albo odwiedzic miejskie kasyno). Kiedy juz zapoznamy sie z miastem i odnajdziemy swoj sposob zycia, mozemy nawet zaczac wznosic wlasna budowle (albo linie metra czy cokolwiek innego). Aby sie polaczyc, uzyjmy telnetu do collatz.mcrcim.mcgill.edu 5757 po uzyskaniu polaczenia, wpiszmy connect guest guest i wcisnijmy ENTER. Zostaniemy polaczeni z kontem "guest"-gosc, majacym haslo "guest". Zobaczymy cos takiego: The Homeless Shelter(#22Rna) You wake up in the town's Homeless Shelter, where vagrants are put for protective holding. Please don't sleep in public places--there are plenty of open apartments available. Type 'apartments' to see how to get to an apartment building with open vacancies. There is a small sign on the wall here, with helpful information. Type 'look sign' to read it. The door is standing open for your return to respectable society. Simply walk 'out' to the center. Oczywiscie, chcemy dolaczyc do zacnego towarzystwa, ale najpierw chcemy zobaczyc o czym mowia znaki. Wpisujemy wiec look sign wciskamy ENTER i zobaczymy liste podstawowych komend. Nastepnie wpisujemy out i wcisnijmy ENTER co spowoduje wyswietlenie nastepujacego tekstu: You slip out the door, and head southeast...Tanstaafl Center. This is the center of the beautiful town of Tanstaafl. High Street runs north and south into residential areas, while Main Street runs east and west into business districts. SW: is Tanstaafl Towers. Please claim an apartment... no sleeping in public! SE: the Public Library offers both information and entertainment. NW: is the Homeless Shelter, formerly the Town Jail. NE: is Town Hall, site of several important services, including: Public Message Board, Bureau of Land Management (with maps and regulations), and other governmental/ bureaucratic help. Down: Below a sign marked with both red and blue large letter 'U's, a staircase leads into an underground subway passage. (Feel free to 'look' in any direction for more information.) [Obvious exits: launch, d, nw, se, w, e, n, s, ne, sw] Contents: Instructions for newcomers Directional signpost Founders' statue To see "Instructions for newcomers", type look Instructions for newcomers and hit enter. You could do the same for "Directional signpost" and "Founders' statue." Then type SW and enter to get to Tanstaafl Towers, the city housing complex, where you have to claim an apartment (you may have to look around; many will already be occupied). And now it's off to explore Holo! One command you'll want to keep in mind is "take." Periodically, you'll come across items that, when you take them will confer certain abilities or powers on you. If you type help and enter, you'll get a list of files you can read to learn more about the MUD's commands. The "say" command lets you talk to other players publicly. For example, say Hey, I'm here! would be broadcast to everybody else in the room with you. If you want to talk to just one particular person, use "whisper" instead of "say." whisper agora=Hey, I'm here! would be heard only by agora. Another way to communicate with somebody regardless of where on the world they are is through your pager. If you suddenly see yours go off while visiting, chances are it's a wizard checking to see if you need any help. To read his message, type page To send him a message, type page name=message where name is the wizard's name (it'll be in the original message). Inne gry MUD lub MUCK moga miec inne komendy, ale generalnie dzialaja na tej samej zasadzie, pozwalajac na nawigacje za pomoca prostych komend w jezyku angielskim. Po polaczeniu sie z MUD, wybierzmy starannie nasze haslo, podobnie jak to zrobilismy na naszym systemie glownym; pamietajmy jednak o crakersach w MUD, ktorych ulubionym zajeciem jest wlamywanie sie na konta MUD innych ludzi. I nigdy, przenigdy nie uzywajmy tego samego hasla jakiego uzywamy na naszym systemie glownym! Gry MUD sa bardzo wciagajace. "Trudno okreslic czy MUD jest 'tylko gra' czy 'odbiciem prawdziwego zycia z elementami gry'," twierdzi Jennifer Smith, aktywnie grajaca MUD, autorka FAQ dotyczacych tego tematu. Ostrzega ona przy tym: "Nigdy nie powinnismy zrobic w grze czegos, czego nie zrobilibysmy w prawdziwym zyciu, mimo ze jest to tylko swiat fantazji. Bardzo wazna rzecza jest zdawac sobie sprawe z tego, ze jest to prawdopodobnie swiat fantazji dla setek innych ludzi, a nie tylko nasz. Po drugiej stronie przewodow jest takze istota ludzka! Zawsze pamietajmy, ze kiedys mozemy spotkac tych innych ludzi i mozemy dostac od nich po nosie. Ludzie zle traktujacy innych wyrabiaja sobie zla opinie i ewentualnie moga otrzymac "NO FUN Stamp of Disapproval". 12.6 GO, GO, GO (I SZACHY TEZ)! Czy lubisz grac w go lub w szachy? Nie musimy juz wiecej isc do najblizszego parku z pudelkiem pod pacha. Internet ma kilka maszyn pozwalajacych ludziom z calego swiata na zagranie w jedna z ich ulubionych gier planszowych. Albo, jesli wolimy, mozemy sie przygladac rozgrywanym partiom. Aby zagrac, polaczmy sie z telnet hellspark.wharton.upenn.edu 6969 log on jako: guest Znajdziemy tam dostep do roznych plikow pomocy ulatwiajacych start. Aby zagrac partie szachow uzyjmy telnetu telnet chess.lm.com 5000 log on as: guest Znajdziemy tam pliki pomocy do tego systemu, pozwalajace wybrac poziom odpowiadajacy naszym umiejetnosciom. Inne serwery z grami to: The Backgammon Server (telnet): fraggel65.mdstud.chalmers.se 4321 Bridge on the Internet (the Web): http://www.cts.com/~okbridge/ 12.7 DRUGA STRONA MEDALU W Sieci mamy jednak nie tylko gry i zabawe. Jak w kazdej spolecznosci, w Sieci mozna takze znalezc obrzydliwe chraktery, wydajace sie istniec tylko po to aby zatruwac nam zycie (niektorych z nich spotkalismy juz w rozdziale 4). Sa ludzie spedzajacy w Sieci wiecej czasu niz jest to przyjete jako zdrowy objaw. Sa tam takze sieciowi kryminalisci. Clifford Stoll opisuje w "The Cuckoo's Egg" (Kukulcze Jajko) w jaki sposob wylapal grupe niemieckich hackerow wlamujacych sie do komputerow w USA i sprzedajacych sowietom znalezione tam informacje. Robert Morris, student Cornell University byl oskarzony o wypuszczenie programu "robaka", ktory skutecznie unieruchomil kilka tysiecy komputerow podlaczonych do Internetu. Duzo powazniejszym problemem dla zwyklego uzytkownika Sieci sa crackersi lamiacy hasla aby nielegalnie uzyskac dostep do systemow Sieci, oraz ludzie rozprowadzajacy po wezlach ftp programy z wirusami. Latwo dostepny jest program znany jako "Crack", potrafi on odszyfrowac hasla ulozone ze slow, ktore mozna znalezc w slowniku (dlatego nie powinno sie uzywac takich hasel). Mowiac krotko, jest pelno uciazliwych typow, specjalnie sie wysilajacych aby utrudniac nam zycie. Najlepsza metoda postepowania z nimi jest policzyc do 10 i potem zignorowac ich -- jak wszystkie malolaty, maja oni najwiecej uciechy widzac jak bardzo nas denerwuja. Tymczasem, dwoch studentow Cornell University uznano winnymi dostarczania zarazonych wirusem programow do Macintosza do wezlow ftp. Jesli planujemy uzywac duzej ilosci programow z wezlow ftp, sciagniecie lub zakup dobrego programu antywirusowego moze byc madrym posunieciem. Czy organa scigania moga posunac sie za daleko w poszukiwaniu kryminalistow? The Electronic Frontier Foundation zostala ufundowana w duzej mierze jako odzew na serie rzadowych rajdow przeciwko gangowi hackersow. Rajdy omal nie zakonczyly sie bankructwem jednej z kompanii zajmujacej sie grami, a nigdy nie majacej nic wspolnego z hackerami, gdy rzad skonfiskowal jej komputery i odmawial ich zwrotu. Inna sprawa sadowa upadla gdy adwokat oskarzonego pokazal w sadzie "zastrzezone" i prawdopodobnie skradzione informacje wydrukowane przez oskarzonego w elektronicznej gazecie, a ktore byly dostepne poprzez numer 800 za 13 dolarow -- z kompanii telefonicznej skad je otrzymano. 12.8 FYI Informacje dotyczace IRC mozemy znalezc w grupie dyskusyjnej alt.irc. "A Discussion on Computer Network Conferencing," autor Darren Reed (Maj, 1992), opisuje dlaczego systemy konferencyjne takie jak IRC sa Dobra Pomyslem. Jest to dostepne poprzez ftp w nic.ddn.mil w kartotece rfc jako rfc1324.txt. W kazdy piatek, Scott Goehring umieszcza liste MUDow i pokrewnych gier oraz ich telnetowych adresow w grupie rec.games.mud.announce. Mamy kilka innych grup dyskusyjnych przeznaczonych do specyficznych typow MUD, takich jak rec.games.mud.social, rec.games.mud.adventure, rec.games.mud.tiny, rec.games.mud.diku i rec.games.mud.lp. Dobrego przegladu o efektach dzialalnosci w Internecie robaka zwanego Morris Worm, dostarcza "Virus Highlights Need for Improved Internet Management," napisanego przez U.S. General Accounting Office (czerwiec, 1989). Mozemy otrzymac kopie poprzez ftp z cert.sei.cmu.edu z kartoteki pub/virus-l/docs. Plik nazywa sie gao_rpt. Clifford Stoll opisuje jak dziala Internet i w jaki sposob wykryl grupe niemieckich hackerow oplacanych przez KGB, "The Cuckoo's Egg: Tracking a Spy through the Maze of Computer Espionage," Doubleday (1989). Aby dowiedziec sie w jaki sposob zabezpieczyc nasze przesylki elektroniczne przed niepowolanym wgladem, polaczmy sie za pomoca anonimowego FTP lub ncftp z ftp.eff.org, przejdzmy do kartoteki pub/Net_info/EFF_Net_Guide/Updates i sciagnijmy plik netupdate.003. Rozdzial 13: EDUKACJA I SIEC 13.1 SIEC W KLASIE Jesli jestes nauczycielem, prawdopodobnie zaczales zauwazac potencjal uzycia Sieci w klasie. Usenet, Pajeczyna (Web) i ftp maja olbrzymie mozliwosci edukacyjne, od bycia na biezaco z najswiezszymi wydarzeniami na swiecie do organizowania miedzynarodowych eksperymentow naukowych. Poniewaz Siec oplata tak wiele krajow i czesto umozliwia polaczenie nawet gdy telefony nie dzialaja, Wy i Wasi uczniowie mozecie "wylapac" najswiezsze relacje podczas miedzynarodowych konfliktow. Poszukajmy na naszym systemie na liscie Usenetu grup dyskusyjnych soc.culture, aby sprawdzic czy jest tam cos o kraju czy o regionie ktorym jestesmy zainteresowani. Takze w czasie pokoju, grupy te moga byc doskonalymi miejscami aby znalezc tam ludzi z krajow ktorymi sie zajmujemy. Najwiekszym problemem moze byc zdobycie kont dla naszych studentow, jesli nie mamy wystarczajaco duzo szczescia i nie mieszkamy w rejonie gdzie dziala system Free-Net (bezplatna siec na terenie Am. Pn. - przyp. tlumacza). Jednakze wiele college'y i uniwersytetow jest chetnych do zapewnienia kont dla uczniow szkol srednich za minimalna oplata lub bezplatnie. Kilka stanow, z Kalifornia i Teksasem wlacznie, ma sieci polaczone z Internetem dla uczniow i nauczycieli. ------------------------------------------------------------------------- Od tlumaczy : W Polsce jest to specjalny program, tak zwany Internet dla Szkol. Duze wezly, zwykle uczelnie, zapewniaja dostep do ich systemow lub niektore licea maja wlasne serwery. Dokladniejsze informacje pod adresem : http://jacek.fuw.edu.pl/ ------------------------------------------------------------------- 13.2 NIEKTORE ZASOBY DLA UCZNIOW I NAUCZYCIELI Dodatkowo, istnieje wiele materialow zrodlowych dostepnych poprzez Internet, przeznaczonych specjalnie dla uczniow i nauczycieli szkol podstawowych i srednich. Moze to byc uzyte do przeprowadzenia eksperymentow naukowych z klasami z innych krajow, zasiegniecia wskazowek jak uzywac komputerow w klasie czy byc na biezaco z najnowszymi osiagnieciami w nauczaniu wszystkiego, od fizyki do gimnastyki. Oto one: ArtsEdge Sponsorowane przez rzad federalny, materialy w wersji elektronicznej dotyczace sztuki dla uczniow i nauczycieli, dostepne w Pajeczynie pod adresem http://k12.cnidr.org/janice_k12/artsedge/artsedge2.html Ask Dr. Math Profesorowie matematyki i studenci college'y pomagaja uczniom szkol srednich w rozwiazywaniu trudnych problemow matematycznych. Uczniowie moga zadawac pytania za pomoca poczty elektronicznej i przegladac w Pajeczynie wczesniejsze odpowiedzi. Adres poczty elektronicznej to: dr.math@forum.swarthmore.edu; adres w Pajeczynie: http://olmo.swarthmore.edu/dr-math/dr-math.html. AskERIC AskERIC jest prowadzone przez Educational Resource and Information Center, zapewnia dostep do informacji niemalze o wszyskim dla nauczycieli, bibliotekarzy i innych zainteresowanych nauczaniem w szkole sredniej. Adres centrum to askeric@ericir.syr.edu, gdzie mozna uzyskac odpowiedz w ciagu 48 godzin. Jest tam takze serwer Pajeczyny zawierajacy zbior pytan i odpowiedzi, plany lekcji dla roznych przedmiotow i inne informacje zwiazane z edukacja. Jego adres to: http://ericir.syr.edu/. Health-Ed Lista wysylkowa instytucji zajmujacych sie edukacja zdrowotna. Zamowienie nalezy wyslac na adres: health-ed-request@stjhmc.fidonet.org K12Net Majaca poczatki w sieci hobbystow Fidonet, K12Net posiada teraz wiele systemow Usenetu i zapewnia wiele interesujacych i wartosciowych serwisow. Sa to m.in. miedzynarodowe pogaduszki studentow, dyskusje w jezykach obcych (na przyklad, konferencje tylko po francusku lub niemiecku, gdzie amerykanscy studenci uczacy sie tych jezykow moga je cwiczyc wspolnie ze studentami z Niemiec czy Quebecu). Sa tam takze konferencje dla nauczycieli poszczegolnych przedmiotow, od gimnastyki po fizyke. Siec K12 ma jednak wciaz ograniczony zasieg, zapytajmy wiec administratora naszego systemu czy jest u nas dostepna. Kidsphere Kidsphere jest lista wysylkowa dla nauczycieli szkol podstawowych i srednich, ktorzy uzywaja jej do organizowania wspolnych projektow i dyskusji o edukacyjnej telekomunikacji. Znajdziemy tam nowinki dotyczace nowych programow, listy miejsc skad mozemy sciagnac komputerowe obrazy graficzne z roznych satelitow i probnikow NASA oraz inne nowiny interesujace nauczycieli uzywajacych modemow. Aby to zaprenumerowac, wysylamy zamowienie na adres: kidsphere-request@vms.cis.pitt.edu albo do: joinkids@vms.cis.pitt.edu i zaczniemy otrzymywac depesze w ciagu kilku dni. Aby wziac udzial w dyskusji, wysylamy depesze do : kidsphere@vms.cis.pitt.edu. KIDS jest przybudowka do Kidsphere, dla uczniow chcacych sie kontaktowac z innymi uczniami. Subskrybcje zamawiamy w: joinkids@vms.cis.pitt.edu, taki sam adres jak powyzej. Aby wziac udzial w dyskusji, wysylamy depesze do: kids@vms.cist.pitt.edu. MicroMUSE Elektroniczne miasto przyszlosci, zbudowane calkowicie przez uczestnikow (zobacz rozdzial 12, informujacy ogolnie o MUSE i MUD). Setki uczniow z calego swiata wziely udzial w tym programie edukacyjnym koordynowanym przez MIT. Po wiecej informacji polaczmy sie telnetem z michael.ai.mit.edu. Log on jako guest i potem wykonujemy polecenia, aby zdobyc wiecej informacji. NASA Spacelink System prowadzony jest przez NASA w Huntsville, Alabama, udostepnia wszelkiego rodzaju raporty i dane dotyczace NASA, jej historii i roznych misji, dawnych i obecnych. Laczymy sie telnetem z: spacelink.msfc.nasa.gov lub 128.158.13.250. Po uzyskaniu polaczenia, zostaniemy zapoznani z systemem i poproszeni o rejestracje. System posiada duza biblioteke zdjec z kosmosu w formacie GIF, zwrocmy jednak uwage, ze nie mozemy ich sciagac przez telnet. Jesli chcemy, musimy polaczyc sie z systemem bezposrednio pod numerem (205) 895-0028. Jednakze, wiele plikow mozemy otrzymac poprzez ftp z ames.arc.nasa.gov. Newton Prowadzony przez Argonne National Laboratory, oferuje konferencje dla studentow i nauczycieli, wlacznie z ta, zwana "Ask a Scientist" (Zapytaj Naukowca). Telnet: newton.dep.anl.gov. Log in jako: cocotext Zostaniemy zapytani o nasze imie i nazwisko. Po otrzymaniu glownego menu, wybieramy opcje 4, z roznymi konferencjami. Kategoria "Ask a Scientist" pozwala na zadawanie pytan naukowcom z roznych dziedzin, od biologii do nauki o Ziemi. Inne kategorie pozwalaja na dyskusje o nauczaniu, sporcie i sieciach komputerowych. OERI The U.S. Department of Education's Office of Educational Resources and Improvement prowadzi system ze swistakiem zapewniajacym wiele materialow edukacyjnych, informacje i dane statystyczne dla nauczycieli. Uzyjmy swistaka do polaczenia sie z gopher.ed.gov. Spacemet Forum Jezeli nasz system nie posiada konferencji K12, ale ma telnet, mozemy dotrzec do konferencji poprzez SpaceMet Forum, system biuletynowy przeznaczony dla nauczycieli i uczniow, prowadzony przez Wydzial Astronomii i Fizyki na Uniwersytecie Massachusetts w Amherst. Telnet: spacemet.phast.umass.edu. Po uzyskaniu polaczenia, wciskamy jeden raz klawisz Escape, zostaniemy potem poproszeni o log on. Podobnie jak K12Net, SpaceMet Forum zaczynalo jako system Fidonetu, ale sie rozroslo. Mort i Helen Sternheim, profesorowie uniwersytetcy, rozpoczeli kilka lat temu dzialalnosc SpaceMet jako bezposrednio dostepnego elektronicznego biuletynu, pomagajacego usprawnic nauke przedmiotow scislych w szkolach srednich okolicznych miast. Dodatkowo, oprocz konferencji K12, SpaceMet posiada wiele edukacyjnie ukierunkowanych konferencji. Jest tam takze duza biblioteka plikow z materialami interesujacymi nauczycieli i uczniow, ale sciagniecie czegokolwiek stamtad do naszego systemu moze byc trudne lub wrecz niemozliwe. Inaczej niz wiekszosc wezlow Internetu, SpaceMet nie uzywa interfejsu ftp. Sternheimsowie mowia ze czasem ZMODEM dziala poprzez siec, ale nie nalezy na to liczyc. Yahoo Ten serwis pajeczyny ze Stanford University zapewnia archiwum polaczen do innych materialow edukacyjnych w sieci, jego adres to: http://akebono.stanford.edu/yahoo/Education/ 13.3 USENET I BITNET W KLASIE Istnieje wiele grup dyskusyjnych Usenetu, mogacych potencjalnie zainteresowac nauczycieli i uczniow. Jak sie mozna spodziewac, wiele z nich ma nastawienie na przedmioty scisle. Mozemy je odnalezc wpisujac l sci (uwaga - l jest to litera el) bedac w rn albo uzyc nngrep sci. bedac w nn. Jest ich tam teraz blisko 40, z przedmiotami od archeologii do ekonomii ("nudna nauka", pamietacie?), astronomii czy nanotechniki (konstruowanie mikroskopijnch maszyn). Jedna rzecza, ktorej uczniowie szybko sie naucza z wielu tych grup: nauka to nie tylko suche, nudne fakty. Nauka to argumentowanie i obrona wlasnego stanowiska. Grupy Usnetowe sci. zachecaja do krytycznego myslenia. Oprocz przedmiotow scislych, lekcje nauk spolecznych i historii moga dostarczyc nam duzo danych o innych krajach poprzez grupy dyskusyjne soc.culture. Wiele z tych grup powstalo aby uchodzcy z poszczegolnych krajow mogli byc na biezaco z wiadomosciami i kultura ich ojczyzny. Aczkolwiek, w czasach kryzysow, grupy te czesto staja sie miejscem rozprzestrzeniania informacji z lub do kraju i dyskusji co sie tam dzieje. Od Afganistanu po Jugoslawie, prawie 50 krajow jest teraz reprezentowanych w Usenecie. Aby zobaczyc jakie grupy sa dostepne, uzyjmy l soc.culture. bedac w rn lub nngrep soc.culture. bedac w nn. Kika grup "gadajacych" (talk) zapewnia dodatkowe dyskusje tematyczne, jednak nauczyciele powinni sprawdzic je zanim poleca je uczniom. Obejmuja one tematy od talk.abortion (aborcja) i talk.politics.guns (bron), do talk.politics.space (kosmos) i talk.environment (srodowisko naturalne). Jedno zastrzezenie: Nauczyciele powinni sprawdzic poszczegolne grupy zanim pozwola tam hasac uczniom. Niektore z nich sa bardziej zaawansowane w pyskowki i nudzenie niz inne, nie wspominajac juz o tresci, ktora niezbyt nadaje sie do szkoly. Niektore szkoly wymagaja podpisania przez ucznia "kontraktu" o wlasciwym zachowaniu sie w Sieci. Jest tam takze wiele grup dyskusyjnych Bitnetu mogacych ewentualnie zainteresowac nauczycieli i uczniow. Zobacz rozdzial piaty, informuje on o sposobach odnajdywania i prenumeraty grup dyskusyjnych Bitnetu. Oto niektore o orientacji edukacyjnej: biopi-l ksuvm.bitnet Biologia w szkolach srednich chemed-l uwf.bitnet Chemia dts-1 iubvm.bitnet Lista The Dead Teacher's Society phys-1 uwf.bitnet Dyskusje dla nauczycieli fizyki physhare psuvm.bitnet Tutaj nauczyciele fizyki wymieniaja materialy zrodlowe scimath-1 psuvm.bitnet Przedmioty scisle i matematyka Aby otrzymac liste wezlow ftp posiadajacych zdjecia astronomiczne w formacie GIF, uzywamy ftp do polaczenia z nic.funet.fi. Prechodzimy nastepnie do kartoteki /pub/astro/general i sciagamy plik astroftp.txt. Miedzy innymi jest na tej liscie ames.arc.nasa.gov, posiadajaca takze widoki zebrane przez probniki Voyager i Galileo oraz inne obrazy. ROZDZIAL 14: BIZNES W SIECI 14.1 ZAKLADAJAC SKLEP W dawnych czasach, oh, przed rokiem 1990 czy cos kolo tego, w wirtualnej spolecznosci nie bylo sklepow -- jesli chcielismy kupic ksiazke, musielismy wskakiwac do samochodu i jechac do najblizszej ksiegarni. Dzialo sie wtedy tak, poniewaz Siec skladala sie z kilku sieci ufundowanych przez rzad, gdzie dzialalnosc handlowa byla zabroniona. Dzisiaj, wieksza czesc Sieci jest prowadzona przez prywatne kompanie, generalnie nie maja one takich zastrzezen, biznesy przepychaja sie aby dostac sie na linie -- od gigantow jak AT&T (jedna z najwiekszych kompanii telefonicznych w USA - przyp. tlumacza) do malych sklepow z kwiatami. W roku 1994, Home Shopping Network, lepiej znane w telewizji kablowej ze sprzedazy krysztalkow cyrkoni, zakupila Internet Shopping Network, sklep komputerowy z bezposrednim dostepem poprzez siec. Jej rywal, QVC, rowniez planuje uruchomienie internetowego serwisu. Tak wiec, majac konto w Internecie, mozemy dzis kupic wszystko od komputerow do kondomow. W duzej mierze jest to rozkrecane przez Swiatowa Pajeczyne (World-Wide Web), umozliwiajaca bezposredni dostep do katalogow i formularzy zamowien. Oczywiscie, sklepy z bezposrednim elektronicznym dostepem przez siec istnialy zanim pojawila sie Pajeczyna, jednak Pajeczyna pozwala na pokaz towaru i znaku firmowego w przyjemny dla oka (i latwy) sposob. Przed-Pajeczynowe wysilki koncentrowaly sie bardziej na udzieleniu ograniczonego dostepu do liniowych katalogow -- mimo tego trzeba bylo potem wykrecac jakis numer telefonu, zeby zlozyc konkretne zamowienie. 14.2 SIECIOWE WITRYNY Niektore kompanie, zwlaszcza wielkie kompanie komputerowe takie jak Digital Equipment Corp. i Sun Microsystems, Inc., utworzyly w sieci swoje wlasne, bezposrednio dostepne elektroniczne witryny. Mniejsze kompanie tez nie pozostaja w tyle i systematycznie otwieraja sklepy w elektronicznych "pawilonach handlowych". Zasada dzialania pawilonow jest podobna do tych prawdziwych -- wybieramy sie do takiego kompleksu po jedna konkretna rzecz, a potem idziemy rozejrzec sie co ciekawego maja inni (dla sklepow, zalety sa podobne -- wlasciciel calego kompleksu jest odpowiedzialny za reklame, obiecuje pewien "przeplyw klientow" i zajmuje sie konserwacja budynku). Jednym z pierwszych pawilonow prowadzonym za pomoca swistaka, byl ten prowadzony przez Msen, firme umozliwiajaca publiczny dostep do Internetu w Ann Arbor, Michigan. Msen Marketplace oferuje agencje podroznicza "Internet Business Pages", podajaca liste kompanii z serwisem dostepnym poprzez Internet oraz "Online Career Center", posiadajacy oferty pracy z calego USA. Mozna sie tam dostac za pomoca swistaka gopher.msen.com W menu glownym wybieramy "Msen Marketplace". Kiedy to bylo pisane (listopad, 1994), CommerceNet bylo bardziej rozwiazaniem koncepcyjnym niz rzeczywista, elektroniczna hala targowa. Jesli jednak chcielibysmy rzucic okiem na to rozwiazanie, skierujmy nasza przegladarke Pajeczyny pod adres http://www.commerce.net HotWired i Global Network Navigator reprezentuja dwa inne rozwiazania pokazujace jak robic biznes w Internecie. Obydwa sa elektronicznymi magazynami w Pajeczynie, zapewniajacymi nie tylko polaczenia z innymi serwisami, lecz majace takze wlasne artykuly (HotWired, ktorego poczatkiem byl magazyn Wired, pozwala nawet czytelnikom na udzial w publicznych debatach na temat umieszczanych tam artykulow). Obydwa maja reklamy w formie ikon. Kliknijmy na ikonie (albo w prypadku Lynxa, przesunmy kursor do nazwy ogloszeniodawcy i wcisnijmy Enter) i zostaniemy skierowani do materialow reklamowych, dotyczacych tego co dana kompania probuje sprzedac. Mozemy wyprobowac HotWired pod adresem http://www.hotwired.com i Global Network Navigator pod http://gnn.com Aby uzyc pierwszego, musimy sie najpierw zarejestrowac (niezwykle dla materialow w Pajeczynie); aby uzyc drugiego, najpierw musimy wybrac lokalny serwer GNN (Global Network Navigator - pierwszy komercjalny serwer, przyp. tlumacza). 14.3 CZEK JEST W LISCIE ELEKTRONICZNYM Ale czy *my* bedziemy cos kupowac poprzez Internet? Caly ten rumor o malych kwiaciarniach dostajacych miedzynarodowe zamowienia przez Internet; ktos moze sie zastanowic czy ten rodzaj witryn ostatecznie bedzie lepszy niz te, obecne od dluzszego czasu w komercyjnych sieciach takich jak CompuServe i Prodigy. Czy ufnie podamy numer naszej karty kredytowej w Internecie, sieci gdzie rozwazania dotyczace problemow bezpieczenstwa byly niejednokrotnie na pierwszych stronach gazet? Niektorzy elektroniczni sprzedawcy twierdza, ze przeslanie numeru karty kredytowej poprzez Internet nie jest w zasadzie bardziej niebezpieczne niz podanie go sprzedawcy w normalnym sklepie. Ich argumentacja opiera sie na bezpieczenstwie w anonimowosci -- tak duzo poczty elektronicznej przeplywa codziennie przez Internet, ze praktycznie nie jest mozliwe odnalezienie przez hakerow depesz zawierajacych informacje dotyczace kart kredytowych. Aczkolwiek, inni sa ostrozniejsi - podobnie jak ich potencjalni klienci. Handlowcy takze chca miec pewnosc, ze osoba zamawiajaca jest rzeczywiscie tym za kogo sie ona podaje. Internetowa poczta elektroniczna jest zwyklym tekstem ASCII, i chociaz znalezienie konkretnej depeszy w tym tloku moze obecnie byc bardzo trudne, to jednak nikt nie powinien lekcewazyc zdolnosci hakera z komputerem do odnalezienia igly w stogu siana (np. numeru karty kredytowej wsrod tysiecy depesz). Jak moglismy sie spodziewac, wiele kompanii pracuje nad uczynieniem Internetu bezpiecznym miejscem dla biznesu. CommerceNet, wspolne przedsiewziecie rzadu USA i kompanii w kalifornijskiej Dolinie Krzemowej, utworzylo system oparty na kryptografii (encryption). Po wypelnieniu przez nas zamowienia, depesza zostaje zakodowana w taki sposob, ze tylko sprzedawca do ktorego ja wysylamy bedzie w stanie ja odczytac -- a w srodku bedzie nasz unikalny "podpis cyfrowy", udowadniajacy ze my to naprawde my. Jednak to rozwiazanie zmusza nas do posiadania specjalnego programu na naszym komputerze, ktory umozliwialby kodowanie formularzy zamowien. Przegladarka WWW Netscape jest pierwsza, ktora wlaczyla ten program (po to jest ten maly, zlamany klucz w lewym, dolnym narozniku), a inne kompanie sprzedajace przegladarki pajeczyny, beda go dolaczac w ciagu kilku najblizszych miesiecy. Podstawowa zasada na jakiej to pracuje jest technika znana jako kodowanie publicznym kluczem (public-key encryption). W tym systemie, sprzedawca ma klucz publiczny lub matematyczna formule umozliwiajaca odszyfrowanie depesz przeznaczonych dla niego. Kazdy moze uzyc ten klucz ale tylko sprzedawca ma prywatny klucz mogacy otworzyc depesze. Teraz mozemy wypelnic elektroniczny formularz zamowienia dolaczajac numer karty kredytowej -- i byc pewnym ze nikt niepowolany tego nie odczyta. Niektorzy argumentuja, ze ta technika moze hamowac implusywne zakupy (oczywiscie, swiete prawo gwarantowane w Konstytucji USA), poniewaz potrzebujemy odpowiedniego programu na naszym komputerze, radzacego sobie z kodowaniem. Dlatego tez, inne kompanie pracuja nad elektronicznym odpowiednikiem karty kredytowej, ktory bylby akceptowany przez partycypujacych sprzedawcow. Najpierw jednak wystepujemy o przydzial konta w jednej z tych kompanii, starym sposobem -- telefonicznie lub zwykla poczta. Nastepnie, po polaczeniu sie z partycypujacym sprzedawca, jego komputer wysyla depesze do komputera "karty kredytowej". Tamten komputer wysyla depesze do nas, z prosba o potwierdzenie zamowienia. Komputery niektorych kompanii beda nawet zadawaly pytania, na ktore tylko my mozemy odpowiedziec (pytajac o panienskie nazwisko naszej mamy czy imie naszego psa). Zakladajac, ze odpowiedzielismy zadowalajaco, transakcja zostanie zakonczona. Trzecim sposobem jest proba stworzenia elektronicznego odpowiednika starej, dobrej gotowki. Przeciwnicy twierdza, ze jednym z problemow zwiazanych z dwoma pierwszymi rozwiazaniami, jest mozliwosc sprawdzania, gdzies przez kogos, kim jestesmy i co kupujemy. Zamiast tego, w rozwiazaniu zaproponowanym przez holenderska kompanie DigiCash, nasz bank pozwala nam wyciagnac pieniadze z naszego konta na konto cyfrowe znajdujace sie na naszym komputerze. Nastepnie, po polaczeniu sie z elektronicznym sklepem, akceptujacym cyfrowe pieniadze, mozemy nimi placic. To rozwiazanie, podobnie jak kodowanie, wymaga specjalnego programu (tworzacego nasz "cyfrowy podpis"), jak rowniez konta w partycypujacym banku. Oponenci dwoch ostatnich metod, twierdza ze ostatecznie, glownym biznesem w Internecie beda nie drogie rzeczy jak samochody czy komputery, lecz informacja. Obecnie, informacje o sprzedazy sa bardzo drogie i sa oplacane wedlug wysokich stawek godzinowych. Jednakze, jako potencjalnie masowy rynek reprezentowany przez Internet, ludzie z informacjami o sprzedazy moga odkryc, ze lepiej bedzie obnizyc koszta i pojsc na ilosc. W systemie w calosci elektronicznym, moze sie stac mozliwe, powiedzmy, sprzedawac informacje za mala oplata od artykulu lub od przeszukania. W najblizszym czasie bedziemy widzieli jak wszystkie trzy rodzaje systemow staja sie coraz popularniejsze w sieciowych, elektronicznych sklepach. Spodziewajmy sie zamieszania, gdy sprzedawcy i kupujacy beda sie starali odkryc, ktory z systemow uzywac. 14.4 DOBRY, ZLY I OKROPNY Rok 1994 byl czyms w rodzaju powodzi dla Internetu -- byl to rok, w ktorym ludzie zwykle reklamujacy sie na ostatnich stronach National Inquirer i Cosmopolitan (znane brukowce w Am. Pn. - przyp. tlumacza), odkryli Siec. Uczestnicy grup dyskusyjnych Usenetu zostali zasypani reklamami wszystkiego, od kremow odchudzajacych do pornografii. Canter i Siegel, prawnicy z Phoenix, Arizona, sciagneli na siebie uwage krajowych mediow gdy zapelnili okolo 6 000 odzielnych grup Usenetu ogloszeniami o serwisie imigracyjnym za $99. Powodem dla ktorego sciagneli na siebie taka uwage nie byl fakt dokonania czegos niezwyklego (w styczniu 1994, administrator systemu w malym colleg'u w Pensylwanii dokonal mniej wiecej tego samego, umieszczajac informacje jak to trzesienie ziemi w Los Angeles udowodnilo, ze Drugie Objawienie jest nieuniknione), lecz ze wzgledu na reakcje uzytkownikow Internetu. Po prostu, byli oni wsciekli, ze bez wzgledu na to do jakiej grupy weszli, czy to byla dyskusja o programowaniu w Unixie czy jak zaplanowac slub, wszedzie napotykali to samo durne ogloszenie. Niektorzy zareagowali umieszczeniem informacji jak otrzymac ten sam serwis oferowany przez prawnikow bezplatnie. Wieksza ich czesc obrzucila blotem prawnikow -- i administratorow systemow przez nich uzywanych -- w depeszach protestujacych, okolo 200 megabajtow w ciagu dwoch dni. Nagle, malo znane slowo Usenetu "spam" (ze skeczu Monty Phytona o restauracji serwujacej tylko to danie), zapelnilo strony New York Timesa. Przypadek prawnikow moze byc jednak ostatnim, pozwalajacym komukolwiek na wykrecenie sie sianem po czyms takim. Dzisiaj, wielu uzytkownikow Usenetu zwraca wieksza uwage na autoreklamowanie (spamming). Uzywajac techniki zwanej "kasowanie" (cancelling), moga oni wymazac takie depesze zaraz po ich ukazaniu sie. Moral z tej bajki jest taki, ze uzytkownicy Internetu generalnie nie sa przeciwni dawaniu ogloszen, ale czuja oni ze ma to wlasciwe miejsce -- elektroniczne katalogi, do ktorych zainteresowani sami sie udadza, a nie zapychanie ogloszeniami list dyskusyjnych. 14.5 FYI Wiecej wiadomosci na temat propozycji Digicash, mozemy znalezc w Pajeczynie pod tym adresem: http://www.digicash.com. Open Marketplace, Inc., tworzy system podobny do kart kredytowych. Mozemy sie temu przyjrzec w Pajeczynie pod adresem: http://www.openmarket.com/omp.html. "Internet Shopping Mall" Dave'a Taylor'a jest duza lista elektronicznych sklepow. Mozemy ja dostac poprzez anonimowe FTP z ftp.netcom.com. Szukajmy w kartotece /pub/Gu/Guides. Jest ona takze dostepna przez Swistaka w peg.cwis.uci.edu. Z menu glownego wybieramy Accessing the Internet, PEG, Internet Assistance i potem Internet Shopping Mall (mozliwe ze bedziemy musieli przejsc przez kilka stron zanim tam dotrzemy). Jesli chcemy dyskutowac o naszych wrazeniach z elektronicznych zakupow, to jest tam dostepna lista wysylkowa imall-chat. Aby to zaprenumerowac, napiszmy do listserv@netcom.com. Zostawmy puste pole tematu (subject), a w depeszy napiszmy: subscribe imall-chat. Bob O'Keefe z Renssalaer Polytechnic prowadzi duza liste biznesow w Sieci. Jest ona dostepna w Pajeczynie pod adresem: http://www.rpi.edu/okeefe/businss.html. Inna, obszerna liste mozemy znalezc na Uniwersytecie Standford, w jego wezle Yahoo pod adresem: http://akebono.stanford.edu/yahoo/Business/Corporations Kent State University w Ohio prowadzi magazyn "Business Sources on the Net". Uzyjmy swistaka aby sie polaczyc z refmac.kent.edu. Dwie publikacje warte uwagi to ksiazka Jill Ellsworth "The Internet Business Book" (John Wiley and Sons) i ksiazka Mary Cronin "Doing Business on the Internet" (1994, Van Nostrand Reinhold). Grupa dyskusyjna Usenetu alt.current-events.net-abuse jest miejscem do dyskusji o autoreklamie i innych uciazliwych ogloszeniach. Rozdzial 15: WNIOSEK -- ZAKONCZENIE? Rewolucja dopiero sie zaczela. Sieciowe systemy komunikacyjne i technologie cyfrowe juz spowodowaly znaczne zmiany w trybie naszego zycia. Pomyslmy o tym co jest dzisiaj rutyna, to dziesiec lat temu nie bylo uwazane za mozliwe. Mozemy przegladac spisy materialow dostepnych w naszej lokalnej bibliotece -- albo w bibilotekach polowy swiata -- przeprowadzac transakcje bankowe i sprawdzic czy nasz sasiad zbankrutowal, wszystko to za pomoca komputera i modemu. Obnizka kosztow wraz z eksplozja mocy powoduje powstawanie wydajniejszych komputerow i systemow cyfrowych dla stale wzrastajacej liczby ludzi. Siec, z jej gwaltownie rozrastajaca sie kolekcja baz danych i innych zrodel informacji, nie jest juz ograniczona tylko do uprzemyslowionych nacji zachodnich; dzisiaj siega ona od Syberii do Zimbabwe. Tymczasem, koszt komputerow i modemow uzywanych do polaczenia sie z Siecia ciagle sie obniza, czyniac je bardziej dostepnymi, takze Internet staje sie coraz latwiejszy w uzyciu. Cyberprzestrzen stala sie znaczaca czescia codziennego zycia milionow ludzi. Ludzie poznaja sie "na linii", zakochuja sie, pobieraja sie, wszystko to dzieki kontaktom zapoczatkowanym w cyberprzestrzeni, tym efemerycznym "miejscu" przenikajacym narodowosciowe i panstwowe granice. Transakcje biznesowe odbywaja sie calkowicie w ASCII. Ruchy polityczne i socjalne zaczynaja sie na linii, koordynowane przez ludzi, ktorzy moga byc oddaleni o tysiace mil. Wciaz jest to jednak tylko poczatek. Zyjemy w wieku komunikacji, wciaz jednak rozne media, ktorych uzywamy do porozumiewania sie, sa calkowicie odmiennymi systemami. Jakkolwiek, pewnego dnia, nasz telefon, TV, fax i osobisty komputer bedzie zastapiony przez pojedynczy "procesor informacyjny", polaczony z ogolnoswiatowa Siecia za pomoca wlokienek swiatlowodowych. Oprocz baz danych i katalogow bibliotecznych, moc bedzie na koniuszkach naszych palcow. Polaczeni z tysiacami, nawet milionami tak samo myslacych ludzi, bedziemy w stanie brac udzial w ruchach socjalnych i politycznych w naszym kraju jak rowniez na calym swiecie. Jak to sie dzieje? Czesciowo, bedzie to mozliwe dzieki nowym technologiom. Wysoko rozwinieta telewizja bedzie wymagala powstania niedrogich komputerow mogacych przetworzyc tak wiele informacji jak dzisiejsze stacje robocze. Kompanie telefoniczne beda wspolpracowaly albo czasem rywalizowaly ze soba, aby podlaczyc kable swiatlowodowe do naszego domu. Administracja Clintona, byc moze pierwsza kierowana przez ludzi wiedzacych jak uzywac nie tylko sieci komputerowe ale takze komputery, propaguje utworzenie serii "superautostrad informatycznych" ("information superhighways"), koncept porownywalny do miedzystanowych autostrad z lat piecdziesiatych (syn jednego z owczesnych propagatorow tego pomyslu w Senacie zostal wybrany vice prezydentem w 1992 roku). Obecnie, jestesmy na tym samym etapie rozwoju sieci, na ktorym w latach piecdziesiatych byl system autostrad. Pewnie, jest tam mnostwo ciekawych rzeczy, ale musimy sie poruszac po dwukierunkowych drogach i miec dobra mape aby tam dotrzec. Utworzenie tej nowej Sieci bedzie wymagalo wiecej niz kanalow szybkiego ruchu i sprzetu sterujacego; bedzie to wymagalo nowego komunikacyjnego wzorca komunikacyjnego: Siec jako narzedzie informacyjne. Siec jest troche skomplikowanym i tajemniczym miejscem. Aby cos dzisiaj zdobyc w Sieci, musimy spedzic ladny kawalek czasu z weteranem Sieci lub podrecznikiem jak ten. Musimy sie zapoznac z takimi arkanami jak kaprysy komendy cd Unixa. Porownajmy to z telefonem, takze zapewniajacym obecnie dostep do duzej ilosci informacji poprzez wciskanie odpowiednich klawiszy, lub tez siec komputerowa taka jak Prodigy, w ktorej poruszamy sie za pomoca prostych komend i klikniec myszki. Administratorzy systemow w Internecie zaczeli zdawac sobie sprawe, ze nie wszyscy ludzie maja ochote uczyc sie zawilosci Unixa, a takze, ze ten fakt nie czyni ich wrogami. Juz teraz widzimy rozwoj prostych interfejsow, umozliwiajacych milionom ludzi uzycie potencjalu Sieci. Juz teraz mozna zauwazyc ich wplyw w menu swistakow i Pajeczyny, gdzie nie potrzeba miec kompleksowej wiedzy komputerowej, aby uzyskac dostep do tysiecy zrodel informacyjnych. Programy poczty elektronicznej i edytory tekstu, takie jak pico czy pine, obiecuja wiecej mozliwosci przy niewielkim stopniu trudnosci w porownaniu ze starszymi programami, jak np. emacs. Niektorzy programisci ida nawet dalej, tworzac graficzne interfejsy pozwalajace na nawigacje za pomoca klikniec myszki albo przywolujac latwy edytor tekstu, cos podobnego do sposobu uzywania komputera Macintosh -- czy tez komercjalnego serwisu sieciowego jak Prodigy. Nastepnie sa same serwisy Internetu. Na kazda baze danych, dostepna obecnie przez Internet, prawdopodobnie przypada trzy lub cztery, ktore nie sa dostepne. Agencje rzadowe dopiero zaczely podlaczac swoje archiwa do Sieci. Wiele jednostek komercjalnych, od serwisow baz danych do ksiegarni, udostepnia swoje zasoby poprzez Siec. Sporo ludzi uzywa teraz jednej z bardziej interesujacych aplikacji Sieci. Standard zwany MIME, pozwalajacy przesylac audiowizualne pliki lacznie z poczta elektroniczna. Wyobrazmy sobie, otwierajac pewnego dnia nasza depesze elektroniczna, slyszymy pierwsze slowa naszej wnuczki czy widzimy "fotografie" nowego domu naszych przyjaciol. Ewentualnie, ten standard moglby umozliwic przesylanie w Sieci malych audycji video. Wszystko to bedzie wymagalo nowej, wielkiej mocy Sieci, umozliwiajacej uzytkowanie jej przez miliony nowych ludzi wskakujacych do Sieci oraz bedacej w stanie obsluzyc nowe aplikacje, na ktore oni oczekuja. Samo odtworzenie ruchomego obrazu na ekranie komputera zajmuje mnostwo komputerowych bitow i jego mocy obliczeniowej. Wszystko to laczy sie w Narodowa Infrastrukture Informacyjna, zdolna do przenoszenia miliardow bitow informacji w ciagu jednej sekundy -- rodzaj mocy potrzebny do podczepienia "rurociagow" informacyjnych do kazdego biznesu i domu. Wraz z rozrostem "superautostrad", beda sie takze rozrastaly "drogi dojazdowe"; aby moc poruszac sie po drogach szybkiego ruchu trzeba tam jakos dojechac. Koszt modemow wydaje sie obnizac tak samo jak komputerow. Szybkie modemy (9600 baud i wiecej) staja sie coraz dostepniejsze. Przy szybkosci 9600 baud, mozemy sciagnac satelitarny obraz pogody Ameryki Polnocnej w czasie krotszym niz dwie minuty, sciaganie tego pliku z uzyciem wolniejszego modemu mogloby zajac nawet 20 minut. Ewentualnie, domy moglyby byc podlaczone do narodowej sieci cyfrowej. Wiekszosc dlugo- dystansowych rozmow telefonicznych jest obecnie przenoszona w formie cyfrowej, poprzez swiatlowody umozliwiajace przesylanie duzej ilosci danych. Kompanie telefoniczne powoli pracuja nad przedluzeniem tych wlokien o "ostatnie metry" do domu. Electronic Frontier Foundation pilnuje, aby te polaczenia byly w cenach przystepnych dla kazdego. Oprocz technicznych kwestii, ciagle narastaja socjologiczne, polityczne i ekonomiczne problemy. Kto powinien posiadac dostep do tych serwisow i jakie koszty powinien ponosic? Jesli zyjemy w wieku informacji, czy nie zaczynamy tworzyc nowej, informatycznej podklasy, niezdolnej do konkurowania ze szczesciarzami majacymi pieniadze i wiedze do manipulowania nowymi kanalami komunikacyjnymi? Kto faktycznie decyduje o tym kto ma dostep oraz do czego? Coraz wiecej kompanii zdaje sobie sprawe z potencjalnych zyskow plynacych z nowej infrastruktury informatycznej, co w takim razie stanie sie z Usenetem, prawdopodobnie pierwszym w swiecie systemem anarchistycznym, ktory odniosl sukces, gdzie kazdy moze powiedziec co chce? Jakie prawa rzadza elektronicznym pograniczem? Gdy narodowe i panstwowe granice traca sens w cyberprzestrzeni, kwestia moze byc nawet: KTO jest prawem? Jak podchodzic do spraw legalnych w jednym kraju, ktore sa "karalne" i nielegalne w innym, a sa przenoszone poprzez siec komputerowa w jeszcze innym kraju? Kto sciga komputerowych wlamywaczy? Jaka role my odegramy w tej rewolucji? ZALACZNIK A: GRYPSERA Jak kazda spolecznosc, uzytkownicy Sieci utworzyli wlasny jezyk. Ponizej mamy alfabetyczna liste najczesciej spotykanych slow i zwrotow. Jest to jednak tylko maly fragment jezyka sieci. Bardziej kompletna liste mozemy znalezc w "The New Hacker's Dictionary", zebrana przez Erica Raymonda (MIT Press). Praca Raymonda opiera sie na eletronicznie dostepnym pliku zwanym "The Jargon File", ktory mozemy sciagnac poprzez anonimowe ftp z ftp.gnu.mit.ai.mit lub jako jarg300.txt.gz w kartotece pub/gnu (zobacz rozdzial 7, jak dekompresowac pliki .gz). AFAIK As Far As I Know - zgodnie z tym co ja wiem. ASCII Ma dwa znaczenia. ASCII jest uniwersalnym kodem komputerowym dla liter i znakow w jezyku angielskim. Komputery przechowuja wszystkie informacje jako liczby binarne. W ASCII, litera "A" jest przechowywana jako 01000001, niewazne czy jest to komputer IBM, Apple czy Commodore. ASCII moze oznaczac takze metode lub protokol do kopiowania plikow z komputera do komputera poprzez siec, gdzie zaden komputer nie sprawdza bledow, ktore moga byc spowodowane przez napiecie elektrostatyczne lub inne problemy. ANSI Komputery uzywaja kilku roznych metod wyswietlania informacji na ekranie i sposobu w jaki klawiatura wspoldziala z ekranem. ANSI jest jedna z metod "emulacji terminala". Chociaz jest to najczesciej uzywana emulacja w systemach biuletynowych BBS opartych na komputerach PC, mozna sie na nia natknac takze w niektorych miejscach w Sieci. Aby prawidlowo jej uzyc, najpierw musi byc wlaczona lub uruchomiona przez nasz program komunikacyjny. ARPANet Pra-przodek Internetu. Rozpoczela dzialalnosc w 1969 dzieki funduszom z Defense Department's Advanced Projects Research Agency. backbone Szkielet/kregoslup. Szybkie sieci laczace kilka poteznych komputerow. W USA, za szkielet Internetu czesto uwazana jest siec NSFNet, polaczenie finansowane przez rzad, laczace wiele superkomputerow w calym kraju. Baud Predkosc z jaka modem przesyla dane. Jeden baud jest w przyblizeniu rowny jednemu bitowi na sekunde. Jeden znak lub litera sklada sie z osmiu bitow. Ze wzgledu na napiecia elektrostatyczne lub inne problemy w funkcjonowaniu komputera, modemy rzadko przesylaja dane z deklarowana szybkoscia. Drozsze modemy uzywaja systemu Microcom Network Protocol (MNP), ktory potrafi korygowac bledy lub przeprowadzic "kompresje" danych przyspieszajaca transmisje. BITNet Inna, akademicko zorientowana, miedzynarodowa siec komputerowa, uzywajaca innego zestawu instrukcji komputerowych do przesylania danych. Jest ona latwo dostepna dla uzytkownikow Internetu poprzez poczte elektroniczna, posiada duzy wybor konferencji i baz danych. Jej nazwa pochodzi od "Because It's Time". Bookmark Zakladka. Plik swistaka lub Pajeczyny pozwalajacy na szybkie polaczenie z wybranym miejscem w Sieci. Bounce Odbicie. Co robi nasza elektroniczna depesza gdy nie moze znalezc odbiorcy -- powraca do nas -- chyba ze zniknie na zawsze gdzies w zaswiatach. Command line Linia komend (wiersz polecen). Na Unixowych komputerach centralnych jest to miejsce, w ktorym informujemy komputer co chcemy zrobic, wpisujac komendy. Communications software Program komunikacyjny. Program informujacy modem jak ma pracowac. Daemon Wlasciwie niegrozny program Unixa, normalnie dzialajacy poza zasiegiem wzroku uzytkownika. W Internecie najprawdopodobniej spotkamy sie z nim tylko wtedy, gdy nasza przesylka nie zostanie dostarczona do adresata -- nasza orginalna depesza zostanie nam odeslana plus dostaniemy brzydki komunikat od "demona pocztowego". Distribution Dystrybucja. Sposob na ograniczenie miejsc gdzie znajda sie nasze depesze dla Usenetu. Uzyteczne przypadku komunikatow "na sprzedaz" czy dyskusji o polityce regionalnej. Domain Domena. Ostatnia czesc internetowego adresu, np. "news.com". Dot Kropka. Kiedy chcemy zaimponowac weteranom sieci, spotkanym na imprezie, mowimy "dot" zamiast "period", na przyklad: "My address is john at site dot domain dot com". Dot file Plik w publicznie dostepnym systemie Unixowym, zmieniajacy sposob w jaki my albo nasze komunikaty wspoldzialaja z danym systemem. Na przyklad, nasz plik .login zawiera rozne parametry informujace jakiego rodzaju edytor tekstu dostaniemy gdy chcemy wyslac depesze. Kiedy uzyjemy komendy ls, plikow tych nie zobaczymy w spisie; musimy dodac parametr do tej komendy, tj. ls -a, aby je zobaczyc. Down Kiedy publicznie dostepne miejsce ma problemy techniczne i nie mozemy sie tam dostac (w jezyku angielskim uzywa sie slowa "down", do okreslenia ze cos jest "rozwalone" i nie dziala - przyp. tlumacza). Download Sciaganie pliku z komputera centralnego do naszego komputera. Istnieje kilka roznych metod czy protokolow do sciagania plikow, wiekszosc z nich sprawdza okresowo w czasie transmisji czy informacja nie jest nieodwracalnie zniszczona czy uszkodzona. Niektore, jak XMODEM, pozwalaja na sciaganie tylko pojedynczych plikow. Inne, jak batch-YMODEM i ZMODEM, pozwalaja na jednoczesne wpisanie kilku nazw plikow, ktore potem sa automatycznie sciagane. EMACS Standardowy edytor tekstu w Unixie, ulubieniec fanow Unixa, znienawidzony przez poczatkujacych. E-mail Poczta elektroniczna - sposob przesylania prywatnych depesz do kogos w Sieci. Uzywany zarowno jako rzeczownik jak i czasownik. Emoticon Zobacz smiley - usmieszek. F2F Face to Face - twarza w twarz. Kiedy rzeczywiscie spotykamy tych ludzi z ktorymi korespondujemy lub klocimy sie. FAQ Frequently Asked Questions - czesto zadawane pytania. Zbior odpowiedzi do nich. Wiele grup Usenetu posiada te pliki, sa one uaktualniane, zwykle co miesiac, dla poczatkujacych. Film at 11 Jedna z reakcji na przesadzony argument: "Imminent death of the Net predicted. Film at 11." Finger Program pozwalajacy na uzyskanie bardziej szczegolowych informacji o innych uzytkownikach Internetu, zakladajac ze utworzyli oni plik o nazwie .plan. Flame Pyskowka. Sieciowe pokrzykiwanie i/lub gwaltowne nieparlamentarne uwagi skierowane do innych uzytkownikow. Czesto koncza sie wojnami pyskowek lub swietymi wojnami (zobacz holy wars). Followup Komunikat w Usnecie, bedacy odpowiedzia na wczesniejszy komunikat. Foo/foobar Zastepczy symbol uzywany w przykladach, jak na przyklad w stwierdzeniu: "jesli chcesz wiedziec czy dany serwer jest prowadzony przez firme komercyjna, sprawdz czy jego adres ma postac foo@foobar.com." Fortune cookie Banalny/zabawny/doglebny komentarz pojawiajacy sie w sieci. Freeware Darmowy program. FTP File-transfer Protocol - protokol transferu plikow. System do przesylania plikow w Sieci. Get a life Uzyj zycia. Co nalezy powiedziec do kogos, kto spedza trrroooche za duzo czasu siedzac przed komputerem. GIF Graphic Interchange Format - format wymiany graficznej. Format zaprojektowany w latach osiemdziesiatych przez CompuServe, sluzacy do uzytku w obrazach graficznych o fotograficznej jakosci. Obecnie, jest on powszechnie uzywany w sieci. GNU Gnu's Not Unix - Gnu nie jest Unixem. Projekt pod auspicjami Free Software Foundation, majacy na celu utworzenie darmowej wersji systemu operacyjnego Unix. Hacker W Sieci, podobnie jak w normalnym swiecie, nie jest to zla osoba; po prostu jest to ktos kto lubi rozciagac do granic wytrzymalosci, zarowno mozliwosci maszyny jak i programu, sprawdzajac co mozna wycisnac ze swojego komputera. Tych, ktorych wielu ludzi nazywa hakerami, net.denizens okresla mianem crackers-ow. Handshake Dwa modemy probujace sie polaczyc, najpierw to robia aby uzgodnic sposob przesylania danych. Hang Kiedy modem sam sie nie wylacza. Hotlist To samo co zakladki (zobacz bookmarks). Holy war Swieta wojna. Klotnia pomiedzy fanatykami dwoch roznych religii komputerowych. Prowadzona na zasadzie: Swiat sie zawali jesli przyznam drugiej stronie jakakolwiek racje. Na przyklad: komputery IBM sa zdecydowanie lepsze niz komputery Macintosh. Host system Komputer centralny lub system glowny. Publicznie dostepny wezel; zapewnia dostep do Sieci tym, ktorzy nie sa naukowcami lub pracownikami agencji rzadowych. HTML Hypertext Markup Language. System kodowania uzywany w Pajeczynie do definiowania hiperlacznikow (zobacz hyperlinks), grafiki itp. HTTP Hypertext Transfer Protocol. System uzywany do laczenia materialow zrodlowych WWW miedzy soba i miedzy uzytkownikami. Hyperlink Hiperlacznik, odnosnik Sposob polaczenia dwoch zrodel Internetu poprzez proste slowo lub zdanie, na ktorym uzytkownik moze kliknac aby rozpoczac polaczenie. IMHO In My Humble Opinion - moim skromnym zdaniem. Internet Ogolnoswiatowy system laczacy razem mniejsze sieci komputerowe. Sieci polaczone poprzez Internet, aby sie porozumiec, uzywaja specjalnego zestawu komunikacyjnych standardow, zwanych TCP/IP. Killfile Plik pozwalajacy filtrowac do pewnego stopnia, komunikaty Usenetu, poprzez odrzucanie depesz na niektore tematy lub pochodzacych od niektorych osob. Log on/log in Polaczenie sie z komputerem centralnym lub publicznie dostepnym wezlem. Log off Rozlaczenie sie z komputerem centralnym. Lurk Podgladanie. Czytanie komunikatow Usenetu bez ujawniania swojej obecnosci. Mailing list Lista wysylkowa. W zasadzie jest to konferencja, gdzie komunikaty sa dostarczane wprost do naszej skrzynki pocztowej zamiast do grupy dyskusyjnej Usenetu. Wlaczamy sie w to, wysylajac zamowienie na jakis szczegolny adres poczty elektronicznej, bedacy czesto adresem komputera automatycznie rozsylajacego komunikaty. MOTSS Members of the Same Sex. Gays and Lesbians online. Akronim uzyty w czasie federalnego spisu ludnosci w 1980 roku. Net.god Bog sieci. Ktos kto byl podlaczony od poczatku istnienia sieci, kto wszystko wie i przez wszystko przeszedl. Net.personality Osobistosc sieciowa. Ktos o wystarczajaco rozleglej wiedzy i majacy wiele czasu aby regularnie pisac do wielu roznych grup Usenetu. Jego obecnosc jest zauwazalna dla tysiecy ludzi. Net.police Policja sieciowa. Negatywna nazwa tych, ktorzy staraja sie narzucic swoje standardy innym uzytkownikom Sieci. Jest ona czesto uzywana w zywiolowych pyskowkach (czasami zmienia sie na net.nazis) Netiquette Etykieta sieciowa. Zbior sensownych wskazowek, co robic aby nie byc uciazliwym dla innych. Network Siec. System komunikacyjny laczacy conajmniej dwa komputery. Moze to byc proste jak drut laczacy dwa komputery oddalone o kilka krokow, lub tak kompleksowe jak setki tysiecy komputerow dookola swiata polaczonych swiatlowodami, liniami telefonicznymi i satelitami. Newbie Nowicjusz. Ktos nowy w Sieci. Czasem uzywane w negatywnym znaczeniu przez net.veterans (weteranow sieci), ktorzy juz zapomnieli, ze oni tez kiedys byli nowicjuszami i nie zawsze znali odpowiedz na kazde pytanie. "Clueless newbie" - "tepy nowicjusz" jest zawsze zwrotem obrazliwym. Newsgroup Grupa dyskusyjna Usenetu. NIC Network Information Center - Centrum Informacji Sieciowej. Blizej do centrum interneto-podobnej sieci; tam zwykle znajdziemy informacje o tej wlasnie sieci. NSA line eater Zjadacz linii z NSA. Bardziej ostrozni (lub wystraszeni) uzytkownicy Sieci, wierza ze National Security Agency posiada super-wydajny komputer czytajacy wszystko co jest umieszczane w Sieci. Beda oni zartowac o tym zjadaczu w ich komunikatach. Zaczelo sie to w poczatkowym stadium rozwoju Sieci, gdy z nieznanych powodow, czasem znikaly ostatnie linie tekstu depesz. NSF National Science Foundation. Fundator NSFNet, szybkiej sieci bedacej szkieletem Internetu w USA. Offline Rozlaczone. Kiedy nasz komputer nie jest polaczony z komputerem centralnym lub z Siecia. Online Polaczone. Kiedy nasz komputer jest polaczony z serwisem sieciowym, systemem biuletynowym lub wezlem udostepniajacym publiczny dostep do sieci. Ping Program potrafiacy sledzic droge komunikatu wyslanego z naszego komputera do innego miejsca. .plan file Nasza sieciowa wizytowka, dane o nas samych. Umieszczamy ja w naszej domowej kartotece w miejscu gdzie mamy publiczny dostep do sieci. Ktokolwiek wskaze nas palcem (zobacz finger), bedzie mogl sobie o nas poczytac. Post Publikowac/rozsylac. Napisanie artykulu do grupy dyskusyjnej i rozeslanie go do innych uczestnikow dyskusji. Postmaster Osoba, z ktora nalezy sie kontaktowac aby uzyskac informacje dotyczace danego miejsca lub narzekac na zachowanie ktoregos z uzytkownikow tego miejsca. Protocol Protokol. Metoda uzywana do przesylania plikow pomiedzy komputerem centralnym a naszym komputerem domowym. Istnieje kilka roznych typow, np. Kermit, YMODEM i ZMODEM. Prompt Zachecenie. Kiedy system glowny oczekuje naszego polecenia. Na przyklad, widzac "login:" powinnismy wpisac nasze imie uzytkownika (user name). README files Pliki CZYTAJMNIE. Pliki znajdujace sie na wezlach FTP, wyjasniajace co mozna znalezc w danej kartotece0 lub zawierajace inne uzyteczne informacje (np., jak uzywac FTP). Real Soon Now Dwuznaczny zwrot uzywany do powiedzenia, ze cos wydarzy sie w nieokreslonej przyszlosci. RFC Request for Comments - Zadanie Komentarza. Serie dokumentow opisujacych techniczne rozwiazania w Internecie. ROTFL Rolling on the Floor Laughing - Tarzajac sie po podlodze ze smiechu. Jak odpowiadac na szczegolnie zabawny komentarz. ROT13 Prosty sposob kodowania swinskich dowcipow, podsumowan filmow podajacych ich zakonczenie, pornografii, itd. Kazda litera komunikatu jest zastapiona przez litere oddalona od niej o 13 pozycji w alfabecie. W sieci sa dostepne dekodery mogace to czytac, nn i rn maja taki wbudowany. RTFM Read The Fucken Manual - Przeczytaj P....e Instrukcje. Czesto pojawia sie w pyskowkach do ludzi zadajacych pytania z dziedziny komputerowej, na ktore to pytania mozna znalezc latwo odpowiedz po kilkuminutowej lekturze podrecznika. RTM jest grzeczniejsza forma. Screen capture Wylapywacz ekranu. Czesc naszego programu komunikacyjnego, zapamietujacego w pliku, wszystko to co pojawi sie na ekranie w czasie naszego polaczenia z komputerem centralnym. Server Serwer. Komputer potrafiacy automatycznie rozsylac informacje lub pliki po otrzymaniu specjalnie sformulowanego zamowienia. Shareware Program latwo dostepny w Sieci. Jesli nam sie spodoba, powinnismy przeslac oplate zadana przez autora, ktorego nazwisko i adres mozna znalezc w pliku tekstowym rozprowadzanym lacznie z programem. .sig file Czasem plik .signature. Plik umieszczony w naszej domowej kartotece komputera centralnego, ktory bedzie automatycznie dolaczany do kazdej depeszy wysylanej przez nas do Usenetu. .sig quote Filozoficzny/humorystyczny/zagadkowy/jakikolwiek cytat umieszczony przez nas w naszym pliku .sig. Signal-to-noise Stosunek uzytecznych informacji znalezionych w grupie ratio dyskusyjnej Usenetu do ilosci artykulow w tej grupie. Czesto uzywane w znaczeniu negatywnym, na przyklad: " Signal-to-noise ratio jest w tej grupie bardzo male" ("cala para w gwizdek" - przyp. tlumacza). SIMTEL20 The White Sands Missile Range posiadalo gigantyczna kolekcje darmowych lub tanich programow wszelkiego rodzaju, ktora byla "powielana" (mirrored) w Sieci na wielu wezlach ftp. Jesienia 1993 roku, Sily Powietrzne (Air Force) zdecydowaly, ze maja o wiele wazniejsze rzeczy do robienia niz prowadzenie biblioteki darmowych programow i zamknely ja. Kolekcja jednak nie zniknela, jest teraz prowadzona przez kompanie z Michigan. SLIP Serial Line Internet Protocol. Umozliwia polaczenie za pomoca linii telefonicznej z Internetem i traktowanie domowego komputera jako internetowego wezla. Smiley Usmieszek. Sposob wyrazania emocji w tekstach sieciowych. Spojrzyjmy na to majac glowe pochylona w lewo :-). Istnieje wiele rodzajow tych usmieszkow, od zlosliwych do zagadkowych. Snail mail Poczta slimacza. Zwykla przesylka nadchodzaca normalna droga pocztowa. Spam Paplanina/Autoreklama. Komunikat umieszczany w wielu grupach Usenetu, bez zadnego zwiazku z tematem dyskutowanym w danej grupie (takze czasownik). (W angielskim slowo to oznacza mielone mieso konserwowe, czasem nawet "zjadliwe", ale kto wie co naprawde zmielono, lepiej wiec wystrzegac sie tego; w wiekszosci wypadkow ma znaczenie negatywne - przyp. tlumacza). Sysadmin Administrator systemu. Osoba odpowiedzialna za dzialanie komputera centralnego lub publicznie dostepnego serwera. Sysop Operator systemu. Osoba odpowiedzialna dzialanie systemu biuletynowego. TANSTAAFL There Ain't No Such Thing as a Free Lunch - niema nic za darmo. TCP/IP Transmission Control Protocol/Internet Protocol. System przesylania informacji poprzez siec komputerowa, sila napedowa serca Internetu. Telnet Program pozwalajacy na polaczenie sie z innymi komputerami w Internecie. Terminal emulation Emulacja terminalu. Istnieje kilka ustalonych metod w jaki sposob wspoldziala nasz ekran i klawiatura z systemem operacyjnym w publicznie dostepnym wezle. Wiekszosc programow komunikacyjnych oferuje wybor "emulacji" pozwalajacej "udawac" klawiature jaka bylaby zwykle podlaczona wprost do komputera centralnego. UUCP Unix-to-Unix CoPy. Metoda pozwalajaca na przesylanie komunikatow Usenetu i poczty elektronicznej, nie wymaga tak duzo jak TCP/IP ale moze znacznie zwolnic czas przesylania. Upload Przesylanie pliku z naszego komputera do komputera centralnego. URL Uniform Resource Locator. Adres w Pajeczynie (WWW). User name Imie uzytkownika. Laczac sie za pierwszym razem z komputerem centralnym, na wiekszosci systemow, bedziemy zapytani o jednowyrazowe slowo okreslajace uzytkownika. Moze to byc dowolna kombinacja liter i cyfr. VT100 Inny system emulacji terminalu. Rozumiany przez wiele programow komunikacyjnych, jest najczesciej uzywany w Sieci. VT102 jest nowsza wersja. WWW World-Wide Web lup Web - Ogolnoswiatowa Pajeczyna lub Pajeczyna. ZALACZNIK B: Generalne Informacje o Electronic Frontier Foundation Dlaczego powinnismy dolaczyc do Electronic Frontier Foundation Codziennie podejmuje sie decyzje, ktore beda mialy wplyw na nasza aktywnosc sieciowa. Decyzje o rodzaju technologii jaka moze byc uzyta aby zapewnic prywatnosc naszej komunikacji. Decyzje o tym jakiego rodzaju serwisy bedziemy mogli uzywac w nowopowstajacej infrastrukturze informatycznej. Decyzje, ktore sa podjete zanim dowiemy sie, ze byl mozliwy inny wybor. Electronic Frontier Foundation dziala od lipca 1990 roku aby zapewnic, przestrzegania zasad gwarantowanych w Konstytucji i Akcie Praw w nowych technologiach komunikacyjnych. Nasi czlonkowie dolaczaja do EFF aby zapewnic sobie informacje o toczacych sie debatach, ktore beda ksztaltowaly przyszlosc elektronicznej komunikacji. Czlonkowie EFF maja zapewnione nastepujace przywileje: * prenumerata drukowanego kwartalnika _Networks_&_Policy_; * prenumerata elektronicznego dwutygodnika _EFFector_Online_; * sieciowe biuletyny informujace o nowotworzonych kluczowych przepisach i prawach majacych wplyw na nasza sieciowa komunikacje; * sieciowy mechanizm odpowiedzi, dajacy mozliwosc zabrania glosu w waznych zagadnieniach. EFF jest glosem respektowanym w zapewnianiu praw uzytkownikom sieciowych technologii. Naszym zdaniem, najlepsza droga do zabezpieczenia sobie sieciowych praw jest byc w pelni poinformowanym i miec mozliwosc wyrazenia swojego zdania. Czlonkowie EFF sa poinformowani i ich dzialania sa skuteczne. Dolacz do EFF dzisiaj! --------------- cut here --------------- MEMBERSHIP IN THE ELECTRONIC FRONTIER FOUNDATION Print out in monospaced (non-proportional) font and mail or fax to: Membership Coordinator (membership@eff.org) Electronic Frontier Foundation P.O. Box 170190 San Francisco CA 94117 USA. +1 415 668 7171 (voice) +1 415 668 7007 (fax). Or upload to our Internet ftp site: ftp.eff.org, /incoming (when uploading, please name the file uniquely, e.g. jane_smith.form.) SIGN ME UP! I wish to become a member of the Electronic Frontier Foundation. I enclose: ___ Fellow membership.......$500 ___ Benefactor membership...$250 ___ Pioneer membership......$100 ___ Advocate membership.....$65 ___ Regular membership......$40 ___ Student membership......$20 ___ SysOp membership........$10* for my one-year membership. * SysOp members are required to bring in 10 new members to renew at the SysOp membership rate (otherwise Advocate rates apply). Send queries to membership@eff.org for more info. NOTE: CIS, AOL, etc. forum sysops and co-sysops ARE eligible for SysOp membership. Special Contribution I wish to make an additional tax-deductible donation in the amount of $__________ to further support the activities of EFF and to broaden participation in the organization. EFF T-shirt The classic EFF shirt, printed front (EFF logo) and back (large artwork) in two colors on white cotton shirts. Available for $10 to new and non-members; members who renew at a higher rate (e.g. upgrade from regular to Advocate membership) receive a free shirt! I would like ___ shirts at $10 each. ___ I'm renewing at a higher rate and would like a free shirt. My membership number is ___________________ PAYMENT METHOD: ___ Enclosed is a check or money order payable to the Electronic Frontier Foundation. US funds only please. ___ Please charge my: ___ MasterCard ___ Visa ___ American Express Card Number: _____________________________________________ Expiration Date: _________________________________________ Signature: _______________________________________________ NOTE: We do not recommend sending credit card information via Internet email, unless it is encrypted! See end for EFF's PGP encryption public key. YOUR CONTACT INFORMATION: Name: __________________________________________________________ Organization: __________________________________________________ Address: _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ E-mail addresses: ______________________________________________ ______________________________________________ Phone: _____________________ FAX: ___________________________ **** SYSOP MEMBERSHIP SECTION *********************************** * * * Ph.: ____________________ Modem Type: ___________________ * * * * ____________________ _______________________________ * * * * ____________________ _______________________________ * * * * Other access means: _________________________________________ * * (e.g. for Internet * * service, AOL/CIS _________________________________________ * * forum, etc.) * * * * BBS Info: BBS/Service/Forum Name: __________________________ * * * * SysOps:___________________________________________ * * * * Voice/Support Phone: _____________________________ * * * * Network Addresses: _______________________________ * * * * _______________________________ * * * * BBS Notes: (OS, modem types/speeds, Internet connectivity, * * access requirements, hours, fees, software, focus * * or special interests, unique features, etc.) * * * * ___________________________________________________ * * * * ___________________________________________________ * * * * ___________________________________________________ * * * * EFF will maintain a publicly available list of BBSs and * * similar services that support the efforts of the Electronic * * Frontier Foundation. Members with BBSs who support EFF at * * the Regular or Student or other rates can be listed as well. * * * * Include my BBS in the EFF Member BBS Directory _______ * * * ***************************************************************** PUBLICATIONS & SERVICES ___ EFFector Online - EFF's biweekly electronic newsletter (back issues available from ftp.eff.org, /pub/EFF/Newsletters/EFFector). ___ Online Bulletins - bulletins on key developments affecting online communications. NOTE: You may prefer to browse these resources in the Usenet (NetNews) newsgroup comp.org.eff.news Send a message body of "longindex" (without "quotes") to listserv@eff.org for info on our other internet forums. Send a message body of "help" to listserv@eff.org for instructions on subscribing to these other resources. NOTE: Paper documents available upon request. _Networks_&_Policy_ hardcopy EFF newsletter (quarterly) automatically sent via postal mail. PRIVACY POLICY EFF occasionally shares our mailing list with other organizations promoting similar goals. However, we respect an individual's right to privacy and will not distribute your name without explicit permission. ___ I grant permission for EFF to distribute my name and contact information to organizations sharing similar goals. [This form came from *.eff.org - please leave this line on the form! If you found it elsewhere, please tell us where so we see how far it goes. Sysop members should place their BBS name here instead when posting this form to their systems.] The Electronic Frontier Foundation is a U.S. nonprofit, 501(c)(3) organization supported by contributions from individual members, corporations and private foundations. Donations are tax-deductible. Merchandise orders are not tax-deductible. EFF's tax exemption number is 04-3091431. --------------- cut here --------------- ------------------------------------------------------------------------ -------------------------------------------------------------- Ta czesc jest tlumaczeniem formy czlonkowskiej EFF i nie powinna byc wysylana; "wysylkowa" jest tylko ta czesc, ktora znajduje sie pomiedzy liniami z napisem "cut here" - przyp. tlumacza. PUBLIKACJE & SERWISY ___ EFFector Online - elektroniczny dwutygodnik EFF (numery wczesniejsze mozna sciagnac z ftp.eff.org, kartoteka /pub/EFF/Newsletters/EFFector). ___ Online Bulletins biuletyny dotyczace kluczowych zagadnien odzialujacych na elektroniczna komunikacje UWAGA: Mozecie najpierw przejrzec te materialy w grupie dyskusyjnej Usenetu (NetNews) comp.org.eff.news. Wyslijcie depesze z tekstem "longindex" (bez "cudzyslowia") do listserv@eff.org po informacje o innych konferencjach internetowych. Wyslijcie depesze o tresci "help" do listserv@eff.org po instrukcje o sposobie subskrybcji tych materialow. UWAGA: Dokumenty drukowane dostepne na zyczenie. Drukowana wersja _Networks_&_Policy_ (kwartalnik) wysylana jest automatycznie zwykla poczta. ZASADA PRYWATNOSCI EFF okazjonalnie udostepnia liste wysylkowa innym organizacjom promujacym podobne cele. Jednakze szanujemy indywidualne prawa do prywatnosci i nie bedziemy udostepniac niczyjego adresu bez zgody danej osoby. ___ Udzielam zgody EFF na udostepnienie mojego nazwiska i informacji kontaktowych innym organizacjom o podobnych celach. [Ta forma pochodzi z *.eff.org - prosze pozostawic te linie na formie! Jesli znalezliscie ja gdzie indziej, prosimy powiedziec nam gdzie, bedziemy widzieli jak daleko ona sie rozeszla. Czlonkowie bedacy operatorami systemow (sysop), umieszczajac te forme w ich systemach powinni umiescic w miejscu linii nazwe ich BBS-u.] Electronic Frontier Foundation jest amerykanska organizacja niedochodowa, 501(c)(3), utrzymywana ze skladek indywidualnych czlonkow, korporacji i prywatnych fundacji. Donacje sa wolne od podatkow. Zamowienia handlowe nie sa wolne od podatkow. Numer ulgi podatkowej EFF : 04-3091431. ------------------------------------------------------------------------ -------------------------------------------------------------- INTERNETOWE ADRESY KONTAKTOWE Czlonkowstwo i donacje: membership@eff.org Serwisy prawne: ssteele@eff.org Publikacje drukowane: pubs@eff.org Pytania/problemy techniczne, dostep do list wysylkowych: eff@eff.org Generalnie EFF, prawne, polisy czy elektroniczne zamowienia materialow: ask@eff.org Najnowsze wydanie EFFector (periodyk EFF: effector-reflector@eff.org EFF PGP KLUCZ PUBLICZNY DO KODOWANIA Oto ASCII-armored PGP 2.6us klucz kodujacy do Electronic Frontier Foundation (EFF). Jest on kompatybilny z wersjami PGP od 2.2 do 2.7. PGP jest programem kodujacym (data security encoding), dostepnym dla DOS, OS/2, Unix, Macintosh i kilku innych platform. Aktualnie PGP jest standardem kodowania w Internecie, jest on dostepny w wielu BBS-ach, wezlach FTP i innych elektronicznych serwisach. Jesli macie problemy ze zlokalizowaniem PGP, sprawdzcie ftp.eff.org, kartoteka /pub/Net_info/Tools/Crypto/README.Dist. Prosze pamietac, ze depesza przeslana z tym kluczem bedzie uwazana za ogolna depesze do EFF, a nie do konkretnej osoby, chyba ze bedzie to zaznaczone w otwartym tekscie. Aby wyslac zakodowana depesze osobista do kogos w EFF, z jakiegokolwiek powodu, prosze uzywac klucza kodujacego tamtej osoby lub ustalic inne metody kontaktu. Klucz jest zasadniczo przewidziany do przesylania poufnych informacji prawnych, a takze do bezpiecznego przesylania poprzez siec numerow kart kredytowych do oplacenia czlonkowstwa w EFF. Odszyfrowanie depeszy zajmuje sporo czasu i wysilku, dlatego tez prosimy o niekodowanie trywialnych depesz. Dziekujemy. Nalezy spodziewac sie pewnego opoznienia, poniewaz depesza bedzie przesylana do innego systemu w celu odszyfrowania (nie przechowujemy naszego PGP czy tajnych kodow na naszym systemie internetowym ze wzgledow bezpieczenstwa). Aby dodac ten klucz do naszego zbioru publicznych kluczy (public key ring), zapamietajmy go jako plik pgpkey.eff, nastepnie uzyjmy komendy DOS, bedac w naszej kartotece zawierajacej PGP: pgp -ka pgpkey.eff pubring.pgp Jesli nasz zbior kluczy publicznych ma inna nazwe, uzyjmy jej zamiast "pubring.pgp". W MacPGP, klikamy na Key | Add Key, wskazujemy pgpkey.eff jako plik, z ktorego bierzemy klucz, nastepnie wskazujemy na pubring.pgp (lub cokolwiek jet naszym zbiorem) jako na plik do ktorego dolaczamy klucz. Aby odszyfrowac depesze, prosze przejrzec dokumentacje PGP a takze pamietac, ze prawie na pewno bedziemy musieli w rezultacie utworzyc ASCII-armored plik, tak ze bedzie mozliwe jego przeslanie poczta elektroniczna (nie ASCII-armored PGP ciphertext jest plikiem binarnym i bedzie nieczytelny przy probie przeslania go poczta elektroniczna). *** UWAGA! PROSIMY O PODAWANIE WASZEGO ADRESU ELEKTRONICZNEGO *WEWNATRZ* KODOWANEJ DEPESZY kiedykolwiek bedziecie przesylac nam kodowana depesze, inaczej mozemy nie byc w stanie odpowiedziec, jesli naglowek oryginalnej depeszy zostanie zagubiony. Oto klucz: -----BEGIN PGP PUBLIC KEY BLOCK----- Version: 2.6 mQCPAy7QlNwAAAEEAKMNCpEGP2868gPmT+5ILWveARJEFRQius+CP8hHG331YAyw beLmllnFUNLEKBKSlX9gyNL7/KKZXCaK1hbfaB7jC0f6KyK68dOeMR1jkpw73NqC i6/U9RqMBDGzzMz5dnDoqz9s5f33xrYZC+qwTKmGyh0mcFaCzJ21/+6ZWS/tABEB AAG0LEVsZWN0cm9uaWMgRnJvbnRpZXIgRm91bmRhdGlvbiA8ZWZmQGVmZi5vcmc+ iQCVAwUQLtCVljZAgYw09MRxAQHRLwP8CrE03giPMN0JVMR7aRxmn/XF9sQp9GtJ mOZFxyvZnkyvW1hM2oMxRVmShWlewg0uphUsB2ayiACYgUhIK36mr7bDpSTqGR7r J+VT+tVz802Q4GgdXUaVKnFb4bbZ9+xREXblDv5GgAjtqq9cdxxan+KeoqIEQlw9 iIKOzYGfAF+JAJMDBRAu0JVmnbX/7plZL+0BAQzQA/DyX64lOrLNvn0xDSFfMGVg EueZjn1pGm0CBUGctzAHjRlrAeUUReh0JJTOaVcm6lnPZHgmZjFzzmeQbfpHd+6k OkV2Yx1fouDJR8ewOMVE+VauC9Xe1YA4/VkAxVjRmlNUs+nyDNaqVwhdkOgalQGO 57UtUMy9mrFLNJW/eLW0JUVGRiA8ZWZmQHdlbGwuY29tLCBlZmZAd2VsbC5zZi5j YS51cz60HkVGRiA8NzY3MTEuMzE3QGNvbXB1c2VydmUuY29tPrQYRUZGIDwxOjEw OS8xMTA4QEZpZG9OZXQ+tBlFRkYgPDE5OjEyMDIvMTAxQFdpc2hOZXQ+tBlFRkYg PDM2OToxMDExLzJASW5kcmFOZXQ+tBhFRkYgPDE4MToxOTMvMUBTdG9ybU5ldD60 IERpc2NhcmQgb2xkZXIga2V5IC0gaXQncyByZXZva2Vk =2A8+ -----END PGP PUBLIC KEY BLOCK----- [Ostatnia uwaga: uwazajcie na zakonczenia linii - klucz nie bedzie dzialal jesli sie cos poprzestawia!]. Uaktualnione: 16 luty, 1995 ZALACZNIK C: POLSKIE SERWERY W KRAJU I ZA GRANICA BIALYSTOK --------- SWISTAK ii.pb.bialystok.pl Politechnika Bialostocka, Instytut Informatyki BIELSKO-BIALA ------------- WWW kpbm.pb.bielsko.pl Filia Politechniki Lodzkiej www.petex.bielsko.pl Petex BYDGOSZCZ --------- SWISTAK gopher.atr.bydgoszcz.pl Akademia Techniczno-Rolnicza CZESTOCHOWA ----------- FTP ftp.mim.pcz.czest.pl Politechnika Czestochowska, Wydzial Metalurgiczny SWISTAK gopher.mim.pcz.czest.pl Politechnika Czestoch., Wydzial Metalurgiczny GDANSK ------ FTP ftp.amg.gda.pl Akademia Medyczna ftp.pg.gda.pl Politechnika Gdanska halina.univ.gda.pl Uniwersytet Gdanski SWISTAK gopher.pg.gda.pl Politechnika Gdanska halina.univ.gda.pl Uniwersytet Gdanski, Centrum Komputerowe WWW www.amg.gda.pl Akademia Medyczna, Centrum Komputerowe www.gumbeers.elka.pg.gda.pl Politechnika Gd., Katedra Elektroniki www.ibwpan.gda.pl PAN, Instytut Budownictwa Wodn www.pg.gda.pl Politechnika Gdanska www.task.gda.pl Trojmiejska Akademicka Siec Komputerowa GLIWICE ------- FTP ftp.appia.gliwice.edu.pl Politechnika Slaska ftp.polsl.gliwice.pl Politechnika Slaska hades.polsl.gliwice.pl Politechnika Slaska SWISTAK gopher.appia.gliwice.edu.pl Politechnika Slaska gopher.polsl.gliwice.pl Politechnika Slaska WWW www.gliwice.edu.pl Politechnika Slaska KATOWICE -------- SWISTAK gopher.ae.katowice.pl Akademia Ekonomiczna usctoux1.cto.us.edu.pl Uniw. Slaski, Centrum Techniki Obliczeniowej WWW alf.igo.katowice.pl Instytut Gospodarki Odpadami www.cto.us.edu.pl Uniwersytet Slaski, Centrum Techniki Obliczeniowej www.man.katowice.pl MAN KIELCE ------ SWISTAK sabat.tu.kielce.pl Politechnika Kielecka KRAKOW ------ FTP ftp.cyf-kr.edu.pl Cyfronet ftp.pk.edu.pl Politechnika Krakowska, OETO ftp.uci.agh.edu.pl Akademia Gorniczo-Hutnicza inf.wsp.krakow.pl Wyzsza Szkola Pedagogiczna jetta.if.uj.edu.pl Uniwersytet Jagiellonski, Wydzial Fizyki sigma.im.uj.edu.pl Uniwersytet Jagiellonski, Wydz. Matematyki trurl.ch.uj.edu.pl Uniwersytet Jagiellonski, Wydzial Fizyki ucinvl.uci.agh.edu.pl Akademia Gorniczo-Hutnicza SWISTAK gopher.cyfronet.krakow.pl Cyfronet gopher.pk.edu.pl Politechnika Krakowska, OETO gopher.uci.agh.edu.pl Akademia Gorniczo-Hutnicza WWW druid.if.uj.edu.pl Uniwersytet Jagiellonski, Instytut Fizyki www.aba.krakow.pl PHC ABA www.abbpol.krakow.pl ABB Poland www.ch.uj.edu.pl Uniwersytet Jagiellonski, Wydzial Chemii www.cyf-kr.edu.pl Cyfronet www.ftj.agh.edu.pl AGH, Katedra Fizyki www.if.uj.edu.pl Uniwersytet Jagiellonski www.ifj.edu.pl Instytut Fizyki Jadrowej www.pk.edu.pl Politechnika Krakowska, OETO www.uci.agh.edu.pl AGH zfs.if.uj.edu.pl Uniw. Jagiellonski, Zaklad Fizyki Statystycznej LODZ ---- FTP ftp.magnum.lodz.pl Magnum Sp.z o.o. ftp.man.lodz.pl Osrodek Komputerowy Politechniki Lodzkiej ftp.pdi.lodz.pl Publiczny Dostep do Internetu sp z o.o., Lodz zsku.p.lodz.pl Politechnika Lodzka, Wydzial Sieci Komputerowych SWISTAK gopher.man.lodz.pl Politechnika Lodzka, Centrum Komputerowe veronica.man.lodz.pl:2347/7 Politechnika Lodzka, Centrum Komputerowe WWW mitrhp.p.lodz.pl Politechnika Lodzka, Instytut Chemii Stosowanej pkm1.p.lodz.pl Politechnika Lodzka, Zaklad Podst. Konstr. Maszyn vs3600.uni.lodz.pl Uniwersytet Lodzki, Centrum Komputerowe www.am.lod.edu.pl Akademia Medyczna, PSK2 www.magnum.lodz.pl Magnum Sp.z o.o. www.man.lodz.pl Politechnika Lodzka, Centrum Komputerowe www.p.lodz.pl Politechnika Lodzka, Centrum Komputerowe www.pdi.lodz.pl Publiczny Dostep do Internetu sp z o.o. zsku.p.lodz.pl Politechnika Lodzka, Zespol Sieci Komputerowych LUBLIN ------ FTP akropolis.pol.lublin.pl Politechnika Lubelska ftp.pol.lublin.pl Politechnika Lubelska golem.umcs.lublin.pl Uniwersytet im. M. Curie-Sklodowskiej pluton.pol.lublin.pl Politechnika Lubelska SWISTAK gopher.amu.edu.pl Uniwersytet im. A. Mickiewicza gopher.pol.lublin.pl Politechnika Lubelska gopher.umcs.lublin.pl Uniwersytet im. M. Sklodowskiej-Curie WWW hebe.umcs.lublin.pl Uniwersytet im. M. Sklodowskiej-Curie Wydzial Chemii pentak2.pol.lublin.pl Politechnika Lubelska volt.pol.lublin.pl Politechnika Lubelska www.lublin.pl Uniwersytet im. M. Sklodowskiej-Curie www.pol.lublin.pl Politechnika Lubelska OLSZTYN ------- WWW termit.art.olsztyn.pl Akademia Rolniczo-Techniczna POZNAN ------ FTP ftp.amu.edu.pl Uniwersytet im. A. Mickiewicza uci1.ae.poz.edu.pl Centrum Informatyki Akademii Ekonomicznej SWISTAK gopher.ae.poz.edu.pl Centrum Informatyki Akademii Ekonomicznej gopher.put.poznan.pl Polit. Poznanska, Uczelniane Centrum Obliczeniowe ruby.poz.edu.pl Kat. Politechnika Poznanska, Katedra Automatyki Robotyki i Informatyki gopher.amu.edu.pl Uniwersytet im. Adama Mickiewicza uci1.ae.poz.edu.pl Akademia Ekonomiczna, Centrum Informatyki gopher.et.put.poznan.pl Politechnika Poznanska, Instytut Elektroniki i Telekomunikacji WWW ampat.amu.edu.pl Akademia Medyczna, Wydzial Patologii astro.amu.edu.pl:8080 Uniwersytet im. Adama Mickiewicza Obserwatorium Astronomiczne ruby.poz.edu.pl Politechnika Poznanska, Katedra Automatyki, Robotyki i Informatyki swan.au.poznan.pl Akademia Rolnicza www.amu.edu.pl Uniwersytet im. Adama Mickiewicza www.cs.put.poznan.pl Politechnika Poznanska www.efp.poznan.pl The Franco-Polish School of new Information and Communication Technologies www.et.put.poznan.pl Politechnika Poznanska, Instytut Elektroniki www.man.poznan.pl Poznanskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe i Poznanska Miejska Siec Komputerowa www.mt.put.poznan.pl Politechnika Poznanska www.put.poznan.pl Politechnika Poznanska SOPOT ----- WWW www.iopan.gda.pl Instytut Oceanologii PAN TORUN ----- FTP class1.phys.uni.torun.pl Uniwersytet im. M. Kopernika copernicus.astro.uni.torun.pl Uniwers. im. M. Kopernika ftp.cc.uni.torun.pl Uniwersytet im. M. Kopernika, Centrum Komputerowy ftp.mat.uni.torun.pl Uniwersytet im. M. Kopernika Wydzial Matematyki i Informatyki ocelot.mat.uni.torun.pl NASK SWISTAK gopher.mat.uni.torun.pl Uniwersytet im M. Kopernika, Katedra Matematykii i Informatykii gopher.nask.torun.pl NASK vm.cc.uni.torun.pl Uniwersytet im. M. Kopernika, Centrum Komputerowy gopher.mat.uni.torun.pl Uniwersytet im. Mikolaja Kopernika Wydzial Matematyki i Informatyki WWW class1.phys.uni.torun.pl Uniwersytet im. Mikolaja Kopernika Instytut Fizyki lnx1.boa.uni.torun.pl Uniwersytet im. Mikolaja Kopernika Uniwersytecka Grupa Komputeryzacji vm.cc.uni.torun.pl Uniwersytet im. Mikolaja Kopernika Centrum Komputerowe www.astri.uni.torun.pl Uniwersytet im. Mikolaja Kopernika Instytut Astronomii www.cc.uni.torun.pl Uniwersytet im. M. Kopernika, Centrum Komputerowe www.ncac.torun.pl Centrum Astronomiczne im. M. Kopernika WARSZAWA -------- FTP alfa.camk.edu.plObserwatorium im. Mikolaja Kopernika clipper.psych.uw.edu.pl Uniwersytet, Wydzial Psychologii ftp.elka.pw.edu.pl Politechnika Warszawska, Wydzial Elektroniki ftp.fuw.edu.pl Uniwersytet Warszawski, Instytut Fizyki ftp.ibspan.waw.pl PAN, Instytut Badan Systemowych ftp.icm.edu.pl Uniwersytet Warszawski, Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego ftp.iem.pw.edu.pl Politechnika Warszawska, Instytut Elektrotechniki Teoretycznej i Miernictwa Elektr. ftp.meil.pw.edu.pl Politechnika Warszawska, Wydzial Mechaniczny, Energetyki i Lotnictwa ftp.mimuw.edu.pl Uniwersytet Warszawski, Wydzial Matematyki, Informatyki i Mechaniki ftp.nask.org.pl NASK ftp.wz.uw.edu.pl Uniwersytet Warszawski, Wydzial Zarzadzania merkury.atm.com.pl Advanced Technology Manufacturing Inc. samba.iss.uw.edu.pl Uniwersytet Warszawski, Instytut Nauk Spolecznych sirius.astrouw.edu.pl, Uniwersytet Warszawski, Obserw. Astronomiczne sunsite.icm.edu.pl Uniwersytet Warszawski, ICM tiger.chem.uw.edu.pl Uniwersytet Warszawski, Wydzial Chemii zfja-gate.fuw.edu.pl Uniwersytet Warszawski, Wydzial Fizyki Jadrowej zoolook.chem.uw.edu.pl Uniwersytet Warszawski, Wydzial Chemii SWISTAK freud.psych.uw.edu.pl Uniwersytet Warszawski, Wydzial Psychologii gopher.camk.edu.pl Centrum Astronomiczne im. M. Kopernika gopher.elka.pw.edu.pl Politechnika Warszawska gopher.ia.pw.edu.pl Politechnika Warszawska gopher.icm.edu.pl Uniwersytet Warszawski, ICM gopher.iem.pw.edu.pl Politechnika Warszawska, Instytut Elektrotechniki Teoretycznej i Miernictwa Elektrycznego gopher.it.pw.edu.pl Politechnika Warszawska, Wydzial Transportu gopher.nask.org.pl Naukowa i Akademicka Siec Komputerowa gopher.wz.uw.edu.pl Uniwersytet Warszawski, Wydzial Zarzadzania grape.meil.pw.edu.pl Politechnika Warszawska, Wydzial Mechaniczny Energetyki i Lotnictwa mercury.ci.uw.edu.pl Uniwersytet Warszawski, CIUW plearn.edu.pl Uniwersytet Warszawski prelude.iss.uw.edu.pl Uniwersytet Warszawski, Inst. Nauk Spolecznych tiger.chem.uw.edu.pl Uniwersytet Warszawski, Wydzial Chemii WWW alpha.sggw.waw.pl Centrum Inform. Szkoly Glownej Gospod. Wiejskiego andante.iss.uw.edu.pl Instytut Nauk Spolecznych ceenet.nask.org.pl CEENet ciesin.ci.uw.edu.pl Uniwersytet Warszawski hydra.mimuw.edu.pl Uniwersytet Warszawski idsserv.waw.ids.edu.pl Uniwersytet Warszawski, Wydzial Fizyki mercury.ci.uw.edu.pl Uniwersytet Warszawski, CIUW sunsite.icm.edu.pl Uniwersytet Warszawski, ICM sunsol.fuw.edu.pl Uniwersytet Warszawska, Wydzial Fizyki www.astrouw.edu.pl Obserwatorium Uniwersytetu Warszawskiego www.atm.com.pl ATM www.bot.astrouw.edu.pl Uniwersytet Warszawski, Instytut Botaniki www.chem.uw.edu.pl Uniwersytet Warszawski, Wydzial Chemii www.ciop.waw.pl Centralny Instytut Ochrony Pracy www.contact.waw.pl Agencja Kontakt S.C. www.fuw.edu.pl Uniwersytet Warszawski, Wydzial Fizyki www.ia.pw.edu.pl Politechnika Warszawska www.iar.wat.waw.pl WAT, Instytut Automatyki i Robotyki www.ias.wat.waw.pl WAT, Instytut Automatyzacji Systemow Dowodzenia www.ibspan.waw.pl PAN, Instytut Badan Systemowych www.icm.edu.pl Uniwersytet Warszawski, ICM www.iem.pw.edu.pl Politechnika Warszawska, Instytut Elektrotechniki Teoretycznej i Miernictwa Elektrycznego www.ippt.gov.pl PAN, IPPT www.it.pw.edu.pl Politechnika Warszawska, Wydzial Transportu www.kbn.gov.pl Komitet Badan Naukowych www.mimuw.edu.pl Uniwersytet Warszawska, Wydzial Matematyki, Informatyki i Mechaniki www.mltrd.waw.pl Multitrade S.A. www.nask.org.pl Naukowa i Akademicka Siec Komputerowa www.pap.waw.pl Polska Agencja Prasowa www.peryt.waw.pl Peryt www.polbox.com.pl Polbox On-Line Service www.polspark.waw.pl Polspark Sp z o.o. www.sejm.gov.pl Sejm RP www.senat.gov.pl Senat RP www.solidex.waw.pl Solidex Ltd. www.tch.waw.pl TCH www.telbank.pl BPT Telbank S.A. www.ternet.pl Ternet www.uniw.waw.pl Univ-Comp Sp. z o.o., Warsaw Swift Global Node www.urm.gov.pl Biuro Prasowe Rzadu www.warman.org.pl WARMAN www.wat.waw.pl:8070 WAT www.wz.uw.edu.pl Uniwersytet Warszawski, Wydzial Zarzadzania vena.telbank.pl Telbank WROCLAW ------- FTP ftp.ch.pwr.wroc.pl Politechnika Wroclawska, Instytut Chemii ftp.ict.pwr.wroc.pl Politechnika Wroclawska ftp.immt.pwr.wroc.pl Politechnika Wroclawska, Instytut Materialoznawstwa i Mechaniki Technicznej ftp.ists.pwr.wroc.pl Politechnika Wroclawska, Institute of Control and Systems Engineering ftp.pwr.wroc.pl Politechnika Wroclawska, Centrum Informatyczne itan.ita.pwr.wroc.pl Politechnika Wroclawska, Instytut Telekomunikacji i Akustyki kchf.ch.pwr.wroc.pl Politechnika Wroclawska, Instytut Chemii sprocket.ict.pwr.wroc.pl Politechnika Wroclawska, Instytut Cybernetyki Technicznej sun10.ci.pwr.wroc.pl Politechnika Wroclawska, Centrum Informatyczne swiatowit.ii.uni.wroc.pl Uniwersytet Wroclawski SWISTAK gopher.ch.pwr.wroc.pl Politechnika Wroclawska, Instytut Chemii gopher.immt.pwr.wroc.pl Politechnika Wroclawska, Instytut Materialoznawstwa i Mechaniki Technicznej gopher.pwr.wroc.pl Politechnika Wroclawska, Centrum Informatyczne immuno.pan.wroc.pl Instytut Immunologii i Terapii Doswiadczalnej PAN mvax.ci.pwr.wroc.pl Politechnika Wroclawska gopher.pwr.wroc.pl Politechnika Wroclawska ozi.ar.wroc.pl Akademia Rolnicza sun10.ci.pwr.wroc.pl Politechnika Wroclawska, Centrum Informatyczne sun20.ac.pwr.wroc.pl Politechnika Wroclawska, Administracja Centralna WWW www.arch.pwr.wroc.pl Politechnika Wroclawska, Wydzial Architektury www.bg.pwr.wroc.pl Politechnika Wroclawska, Biblioteka Glowna www.ict.pwr.wroc.pl Politechnika Wroclawska, Instytut Cybernetyki Technicznej www.ifd.uni.wroc.pl Uniwersytet Wroclawski, Instytut Fizyki Doswiadczalnej www.ift.uni.wroc.pl Uniwersytet Wroclawski, Instytut Fizyki Teoretycznej www.ii.uni.wroc.pl Uniwersytet Wroclawski, Instytut Informatyki www.immt.pwr.wroc.pl Politechnika Wroclawska, Instytut Materialoznawstwa i Mechaniki Technicznej www.ists.pwr.wroc.pl Politechnika Wroclawska, Instytut Sterowania i Techniki Systemow www.ita.pwr.wroc.pl Politechnika Wroclawska, Instytut Telekomunikacji i Akustyki www.pwr.wroc.pl Politechnika Wroclawska, Centrum Informatyczne KANADA ====== HALIFAX ------- WWW is.dal.ca Uniwersytet Dalhousie, Wydzial Fizyki; Polskie informacje, gazety i inne dane o Polsce: http://is.dal.ca/~zkoziol/polish.html USA === BERKELEY, Kalifornia -------------------- FTP poniecki.berkeley.edu University of California SWISTAK poniecki.berkeley.edu University of California WWW poniecki.berkeley.edu University of California CLEVELAND --------- FTP ftp.wariat.org Akademia Pana Kleksa Net (Zbigniew Tyrlik) SWISTAK gopher.wariat.org APK Net WWW www.wariat.org APK Net MAPLEWOOD --------- WWW berniann.clever.net/polchan.htm Polonia Channel MOUNTAIN VIEW, KALIFORNIA ------------------------- WWW www.yahoo.com Yahoo, strona polska, pelny URL: http://www.yahoo.com/Regional/Countries/Poland/ SYRACUSE, stan NOWY JORK ------------------------ www.npac.syr.edu Marek Podgorny, pelny URL: http://www.npac.syr.edu/users/marek/homepage/ WIELKA BRYTANIA =============== LONDYN ------ WWW www.bbcnc.org.uk British Broadcasting Corporation, pelny URL strony polskiej: http://www.bbcnc.org.uk/worldservice/polish/index.html --------------------------------------------------------------------------- [TERNET Home Page] [Poczatek]