o Opracowanie redakcyjne: Izabella Wojciechowska Projekt okładki: Anna Łoza-Dzidowska Opracowanie graficzne: Joanna Knop Redakcja typograficzna: Jerzy Kuśmierz Damian Walasek Skład i łamanie: Pracownia Komputerowa B.R. Wydanie I, październik 2003 Videograf Edukacja Sp. z o.o., 40-153 Katowice, al.W.Korfantego 191 tel.: (0-32) 203-65-59, 203-65-60, 730-25-12 fax: (0-32) 730-25-13 e-mail: office@videograf.pl sklep internetowy: www.edu.videograf.pl http: //wwwwideograf.pl wortal: www.edukacja.videograf.pl © Copyright by Videograf Edukacja Sp. z o.o., Katowice 2003 ISBN 83-89232-42-1 I. SWłAT PRZYNOSI RZECZY DOBRE I ZŁE. (SUAH1LIJSKIE) ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... ALIGATOR Nie mów o aligatorze „ohydne bydlę", póki nie przepłyniesz rzeki, (ind.) ANTYLOPA Antylopa kryje swoje młode, kiedy już jej lampart jedno zjadł, (pigm.) Antylopa przechodzi tą samą ścieżką tylko jeden raz. (pigm.) Antylopa skacze, wyskakuje, ale zawsze na ziemię opadnie. (abis.) Antylopę, która zostaje w tyle, pies chwyta i gryzie, (pigm.) Kiedy antylopa ma tłustą nogę, staje się tabu. (Twi) Kiedy młoda antylopa jest głodna, matka daje jej całe mleko, (pigm.) ARBUZ Dwa arbuzy nie mieszczą się pod jedną pachą, (osm.) Jedną ręką nie weźmiesz dwóch arbuzów, (pers.) Nie rozbijaj arbuza na własnej głowie, (arm.) BAKŁAŻAN Bakłażany marnego gatunku najwolniej się psują, (pers.) Gdyby bakłażan miał skrzydła, wydałby się nam jaskółką, (gruz.) BAMBUS Bambus zależy od stromego brzegu, na którym rośnie, stromy brzeg zależy od bambusa, który go wiąże, (mai.) Gładki bambus możesz obrzucać piaskiem, nic nie przylgnie, (mai.) BARAN Chociaż baran ma smaczne mięso, nie jest ono przyjemne dla wszystkich ust. (mandż.) Ledwo podłożą trawę pod nos baranowi, patrzą na ogon, czy zgrubiał, (arm.) BAWÓŁ Byle jeden bawół przyniósł błoto, wszystkie się w nim wybabrzą. (mai.) Jeśli bawole chodzi z bawolicą, wilk go nie pożre, (gruz.) Nie kupuj bawołu widzianego z daleka w polu. (mai.) BEZ Dziki bez nie zrodzi winnego grona, (gruz.) BLASK Blask słoneczny z całego roku bywa zmyty przez jedniodniowy deszcz, (mai.) BŁOTO Grudką błota nie rozdzielisz psa i hieny sczepionych w walce. (Hausa) Kto wlazł w błoto, błoto będzie pił. (Hausa) BRÓD Bród pochwal dopiero po wyjściu na brzegip. (gruz.) Nie wchodź do wody, gdy nie widzisz brodu, (pers., mong.) BYDLĘ Bezrogie bydlę nie może wziąć na rogi, może tylko łeb groźnie schylić, (mai.) ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... BYDł-O Nie ma trawy — nie ma bydła; nie ma bydła — nie ma jedzenia, (mong.) BYK Dwa byki nie przebywają w jednej zagrodzie, (suah.) Gdzie nie ma byka, tam byczek panem, (ałt.) Nawet najgroźniejszy byk był kiedyś cielęciem, (kałm.) CEBULA Kto je cebulę, pachnie cebulą. (Hausa) CHART Kto wyrusza na polowanie bez chartów, wraca do domu bez zająca, (osm.) CHMURA Każda chmura ma swą srebrną smugę, (ang.) Nie ma deszczu bez chmury, (wiet.) Wystarczy mała ciemna chmurka, żeby zaćmić mnóstwo jasnych gwiazd, (maor.) Wystarczy mała chmurka, by zakryć także wielkie i jasne słońce, (arm.) CHWAST Kto sadzi chwasty, chwasty zjada, (suah.) CIELĘ Cielę ministra nie boi się rzeźnika. (kor.) Nie beczy cielę, które ssie. (abis.) Tylko cielę nie boi się tygrysa, (kor.) W sytuacji bez wyjścia, nawet cielę dobrze pływa, (tuw.) 5WIAT PRZYNOSI RZECZY... C1EN Cień palmy barassus osłania nawet to, co jest odległe, (suah.) CIERŃ Ostry cierń igłą wyciąga się z nogi. (pers.) Słonia może okulawić jeden cierń, który utkwił w podeszwie, (mai.) Z cierni nie zbierzesz winogron, (arab.) CZAPLA Czapla tyje w mętnej wodzie, (wiet.) CZOSNEK Nawet najpiękniejszy czosnek nie przypomina cebuli. (Hausa) DESZCZ Czasem deszcz spadnie choć nie widać chmur, (suah.) Deszcz jest jak kwiat, który czuje się na odległość, (pigm.) Kiedy już zmokłeś, nie boisz się deszczu, (arab.) Majowy deszcz jest złotem, czerwcowy — srebrem, lipcowy — ogniem, (gruz.) Mały, ale długotrwały deszcz może spowodować powódź. (wiet.) Okres deszczów przychodzi jak zając, odchodzi jak słoń. (Hausa) Wzywasz deszczu — ależ on nie ma uszu! (pigm.) Zapowiedzią deszczu są chmury, (suah.) DRZEWO Drzewo gromadzone przez trzy lata spali się w godzinę, (wiet.) ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... 10 Drzewo owocorodne poznaje się po kwiatach, (jap.) Drzewo pada na ziemię, gdy zgniją mu korzenie, (ord.) Drzewo przewraca się na tę stronę, na którą się pochyla. (osm.) Drzewo się nie kołysze, gdy nie ma wiatru, (jak., mai.) Drzewo się nie przewróci od jednego ciosu, (gruz.) Gatunek drzewa poznaje się po owocu, (gruz.) Gdyby każde drzewo, które kiełkuje, wyrosło, nie można by znaleźć drogi w lesie. (Twi) Im większe drzewo, tym większy cień rzuca, (chin.) Jakie drzewo, taki wiór. (gruz.) Jedno drzewo nie rodzi lasu. (Twi, chin.) Jedząc owoce, trzeba pomyśleć o tym, kto drzewo posadził. (wiet.) Kiedy drzewo łączy się z ogniem, jego gałęzie stają się popiołem. (Hausa) Kiedy drzewo nie spuszcza swych owoców, to je kopnij. (pigm.) Kiedy drzewo trzeszczy, już za późno uciekać, (pigm.) Kiedy drzewo znajduje się w niebezpieczeństwie, to z nim i jego owoce, (suah.) Kiedy złamie się drzewo, zgłasza się wielu drwali, (arm.) Na drzewo, które rodzi wiele owoców, wiele się sypie kamieni, (osm.) Na owocujące drzewo nikt nie rzuca kamieniem, (arm.) Nawet najsilniejsze drzewo może się ugiąć pod ciężarem swoich owoców, (kałm.) Nie o każde drzewo można się oprzeć, (osm.) Nie patrz na drzewo, na które nie możesz się wspiąć, (kor.) Nie ścina się drzewa rodzinnego. (Twi) Od jednego cięcia drzewo nie pada. (wł.) ŚWIAT Proste ste drzewo e' niz krzywe' We wSi która ma dużo &z™, jest mało mgieł, (osm.) Zd>' drzewc^ętiest warte niż pięknie lakierowane. drzewc DZIk Dzik Umiera całkiem samotnie w swoim legowisku, (pigm.) Gaze*a jak lew chciała zawyć; pękła z wysiłku, (abis.) alą eeś z Mata wvidzie i biała pozostanie, (kar.) \ VL S;rJ lj na dzik. gęsi w koń eeś z Mata wvidzie i p \ VL prZezS;rJycie poluje na dzik. gęsi, w końcu mu n ,d^ika gęś oko wydłubie. (chin.) Ud %ęsi owsa nie kupisz- (żyd.) P fcB| ie wodv można poznać za pomocą odpowiedniego iia głębiSowia - przy pomocy jego słów (ord.) S t iS ,e mącić bo strzegący je, stał się ,uz wśród duchów, (mai.) ewnie starszym po niebie na ziemi rożen strugali, (gruz.) j (d) aUołąb po niebie szy gołąb dziś, & P*w jutro, (ind.) 11 D°Wo ze szczytu góry można ocenić rozległość równiny. \chiń.) ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... 12 Gdy góra jest wysoka, to dolina zawsze głęboka, (kor.) Góra Tai nie odrzuca najmniejszego pyłku i dlatego jest taka wysoka, (chin.) Nawet najwyższa góra posiada szczyt i najgłębsze morze dno. (ord.) Nie smuć się, że góry uciekły! Znajdą się, niech tylko mgła opadnie, (mai.) Tylko dwie góry nie schodzą się razem. (Dama) GRAD Na posuchę i grad jest dobry, (gr.) Spadł grad i trafił na kamień, (gruz.) GROCH Niechaj ziarnko grochu nie zapomina o swoim strąku, (mai.) GRZMOT Ledwie posłyszą grzmot, wylewają cały zapas wody. (mai.) GRZYB Grzyb idzie za swoją pogodą, (gruz.) HIENA Co robi jedna hiena, robią wszystkie. (Dama) Gdy hiena pije wodę, pies tylko patrzy. (Hausa) Hiena nie śpi z psem. (Hausa) Kiedy słyszysz wycie hieny, wiesz, że zniknęła kura. (Hausa) Kto umie związać hienę, wie, jak ją rozwiązać. (Hausa) Nie powierzaj hienie pilnowania mięsa. (Hausa) ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... HIPOPOTAM Choćby hipopotamy nie wiedzieć jak walczyły, nie wyrzucą z wody krokodyla. (Hausa) Hipopotama nie łapie się na wędkę do łowienia małej ryby. (pigm.) JABŁKO Nie wszystko, co okrągłe, jest jabłkiem, (arm.) JAGNIĘ Jagnięta chwali się na wiosnę, jesienią — kury. (arm.) JASTRZĄB Jastrząb pożera gołębia, tak już jest od wieków, (ind.) Jeśli jastrząb na pole z gniazda nie wyleci, to nie zdobędzie jadła dla siebie i dzieci, (pers.) JAŚMIN Kwiaty o zbyt silnym zapachu, szybko więdną; kwiat jaśminu ma zapach delikatny, ale trwały, (wiet.) JESIEŃ Jesienią wachlarz jest niepotrzebny, (kor.) Jesień jest szczodra, wiosna skąpa, (bur.) JEŻOZW1ERZ Lepiej nie kopać jeżozwierza. (mai.) KACZKA Sto dzikich kaczek podrywa się nie dlatego, że jedna zakwakała, lecz dlatego, że się poderwała, (chin.) 13 ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... 14 KACZOR Kiedy kaczor bije skrzydłami, żaby się chowają, (pigm.) KAŁAMARNICA Gdzie przepłynęła kałamarnica, woda jest czarna, (mai.) KIEŁEK Jeśli kiełek nie jest zdrowy, nie będzie łodygi ani nasienia, (asyr.) KLACZ Jeżeli klacz jest pstra, pstry będzie i źrebak, (ord.) KŁOS Im pełniejszy kłos ryżu, tym niżej się schyla; pusty im dłużej stoi, tym wyższy, (mai.) KOBYŁKA Kobyłkę najpierw trzeba pogłaskać, a potem ujeżdżać, (gr.) KOGUT Bez koguta także świta, (arm., suah.) Dwa koguty nie pomagają sobie wzajemnie, gdy łapią jednego robaka, (pigm.) Każdy kogut jest na swych śmieciach śmiały, (ang.) Każdy kogut pieje najgłośniej na własnej grzędzie, (arab.) Kogut, który będzie piał dobrze, pieje już w jajku, (arab.) Kogut rzekł: „Zapieję, jeśli jednak dzień nie nastanie, cóż mogę zrobić", (gruz.) Kogutowi, który pieje o niewłaściwej porze, ucina się łeb. (osm.) ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... Powieszony kogut nie pieje. (Hausa) Więcej korzyści z koguta wysiadującego jajka, niż z małżeństwa ze złą kobietą. (Hausa) KOŃ Dla zmęczonego konia i uzda ciężka, (mong.) Gdy jeden koń jest chory, cała stajnia nie je. (wiet.) Jakość żelaza poznaje się w czasie kucia, jakość konia — w czasie jazdy, (mong.) Jeżeli koń dobrze biegnie rysią, nadaje się do jazdy, choćby był pstry, (mong.) Jeżeli los ci sprzyja, nie spiesz się; jeżeli koń jest dobry, nie popędzaj go batem, (ord.) Koń będzie prowadził, ale nie będzie walczył, (abis.) Koń, któremu ufano, zrzucił jeźdźca przez łeb. (abis.) Koń nie skręca bez powodu. (Twi) Koń zapracował — osioł zjadł, (oset.) Koń zawsze idzie znajomą drogą, (wiet.) Konia nie możecie nakarmić, a chcecie wyżywić słonia? (suah.) Kopnięcie konia spokojnego bywa straszne, (arm.) Można przyprowadzić konia do wody, ale nie można go zmusić, aby pił. (ang.) Nie znając natury konia, nie idź za nim z tyłu. (arm.) Osioł medytuje, koń je. (arm.) Szlachetny koń nie będzie jadł siana, którego mu raz odmówiono, (chin.) Sznur rwie się w tym miejscu, gdzie jest najcieńszy; konie przeskakują zagrodę tam, gdzie jest najniższa, (jak.) Wędzidło i ogień to najlepszy środek na upór konia. (Hausa) Wyścigowiec na starość staje się koniem pociągowym, (arab.) 15 ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... 16 Zaiste i szlachetny koń niekiedy się potknie, (arab.) Żwawego konia lepiej karmią, (mong.) KOT Dla kota zabawa — dla myszy śmierć, (kar., arm.) Garnek nie przykryty pokrywką jest sprawdzianem uczciwości kota. (pers.) Gdzie dużo kotów, myszy swobodnie biegają, (suah.) Kiedy kot odchodzi, mysz wraca, (suah.) Kiedy kot przechodzi, myszy wolą nie popiskiwać, (mai.) Kiedy kot umiera, myszy się cieszą. (Twi) Kot łowiący myszy kryje pazury, (jap.) Kot nie dosięgnął kiełbasy. Piątek dzisiaj - rzecze, (gruz.) Kot wobec myszy pełen jest odwagi, (gruz.) Kot zjadłby rybę, ale nie lubi wchodzić do wody. (niem., ros., ang., hisz., franc, wł., gr.) Ledwie kot za drzwi, już myszy z dziury, (kar.) Lepszy żywy kot od zdechłego lwa. (gruz.) Miauczący kot myszy nie złapie, (gruz.) Nie powierzaj kotu kluczy od gołębnika, (arab.) Nie pozwalaj kotu szukać zwady z lwem. (arm.) Sen kota zawsze się obraca koło myszy, (arab.) Ścieżka kota do spichlerza wiedzie, (gruz.) W nocy kot ujdzie za sobola, (pers.) KOZA Koza nie gotuje kaszy wspólnie z hieną. (Hausa) Koza nie zarzuci swych krętactw, nawet gdy odetniesz jej ucho. (Hausa) Koza urodziła bliźnięta: jedno na kowalski miech, drugie na pergamin do pisania, (abis.) ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY. Kozy nie bierze się do młócenia zboża, (pers.) Kozy wystrzegaj się z przodu, konia z tyłu. (gruz.) Nie wypada kozie witać hieny. (Hausa) Za darowaną kozę daje się zwykle wołu. (suah.) Zachciało się kozie być popem. Mam przecież długą brodę — powiada, (gruz.) KOZIOŁ Czym kozioł starszy, tym róg twardszy, (ros.) Kiedy koziołkowi wyrosną rogi, już mu niepotrzebna matka, (bur.) KRAB Jeśli bierzesz kraba do ręki, strzeż się jego szczypców. (pigm.) Krab nie urodzi ptaka. (Twi) Krab szczypie bez względu na to, kto go weźmie w rękę. (pigm.) KRAJ Choćby w cudzym kraju padał deszcz złota i srebra, choćby we własnym deszcz sztyletów i włóczni — we własnym będzie lepiej, (mai.) Kto żyje poza swoim krajem, jest jak osioł objuczony i koń spętany, (abis.) W kraju, do którego przywykłeś, nawet zgrzebna tkanina jest miękka jak jedwab, (mong.) W kraju ślepych zamykaj oczy, w kraju chromych pociągaj nogą. (kałm., ord.) W rodzinnym kraju i ziemia miękka, (mong.) 17 Świat przynosi rzeczy... 18 KROKODYL Nie pyskuj na rzece, bo krokodyle rozdrażnisz, (mai.) Nie trzeba uczyć pływania młodego krokodyla, tyle to on sam umie. (mai.) KROPLA I kropla coś do morza dodaje, (mong., kałm.) Jednostki zapełniają ziemię, krople stanowią morze, (mong.) Trzęsąc się nad kropelką nieraz wszystko rozlejesz, (mai.) KROWA I czarna krowa urodzi białe cielę, (kałm.) Krowa idzie za cielęciem, (mong.) Krowa macha ogonem na obydwie strony. (Dama) Krowa nigdy nie zrozumie nauk kapłana, (kor.) Krowa podąża za stadem władcy. (Hausa) Nie karmi się krowy migdałowym plackiem, (pers.) U złej krowy i rogi rosną nie na swoim miejscu, (kor.) KRUK Kruk nie ma pojęcia, że jest czarny, (wiet.) Kruki wszędzie są czarne, (chin.) Z jajka kruka nie wykluje się gołąb, (gr.) KSIĘŻYC Aby rano zobaczyć księżyc, nie trzeba nan czekać od wieczora, (kor.) Czyż dziesięć rozproszonych gwiazd może równać się z jednym księżycem? (mai, wiet.) Gdy się księżyc ze słońcem spotka, zwiędnie i opadnie. (gruz.) ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... Kiedy dwoje patrzy na księżyc, ich spojrzenie tam się spotyka, (mai.) Kiedy księżyc z tobą, czemu patrzysz na gwiazdy, (arab.) Starożytni nie oglądali dzisiejszego księżyca, ale dzisiejszy księżyc świeci nad starożytnością, (chin.) KURA Dzisiejsza kura jest lepsza od jutrzejszej gęsi. (osm.) Głupia kura śpi głodna na workach pełnych ziarna. (Hausa) Kiedy kura zjada pszenicę sąsiada, odpędź ją; pewnego dnia będzie jadła twoją. (Twi) Kura dopóki nie zniesie jajka, postawi na nogi całą wieś. (osm., gruz.) Kura nie pieje. (Dama) Nie budzi się kura w brzuchu śpiącego lisa. (niem., ros., ang., hiszp., franc., wł.) Nie skub kury, póki nie zarżnięta. (Hausa) Nie sprzedaje się swej kury bez powodu. (Twi) U nas gdacze, u innych jaja nosi. (gruz.) Wielodzietna kura obawia się sępa. (Hausa) KURCZĘ Kurczątko nie poucza mamy-kury. (pigm.) Kurczęcia nie trzeba uczyć grzebać, (suah.) Rozgniewało się kurczę na kurę, że go gęsią nie stworzyła, (kar.) KWIAT Gdy patrzysz na kwiat rozkwitły, i ty chcesz być kwiatem, lecz gdy opadnie, depczesz po nim ze wstrętem, (kor.) Jeśli nosisz we włosach kwiaty, nie kop nogą korzeni, (mai.) 19 I ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY. 20 Każdy kwiat ma swój kształt, każdy wiek ma inne potrzeby. (arm.) Kwiat nie daje słomy, (abis.) Kwiat pachnie, gdy rozkwita — nie wówczas, gdy usycha. (gag-) Mimo wszystkich zabiegów zwiędły kwiat nie odzyska zapachu, (wiet.) Z miłości do jednego kwiatu można wysypać precz całą misę kwiatów, (mai.) LAMPART Dla lamparta więcej warte trzy łapy w puszczy niż cztery w pułapce, (pigm.) Gdy spotkasz lamparta, nie będziesz miał wątpliwości, że to nie pies. (Hausa) Kiedy lamparta nie ma w domu, to pierwszy lepszy dziki kot udaje lwa. (Ewe) Nie chwytaj lamparta za ogon, ale jeśli chwyciłeś — nie puszczaj! (abis.) Nikt nie uczy młodego lamparta, jak się skacze. (Twi) Uderzysz lamparta, lamparcica rzuci się na ciebie. (pigm.) W jaskini lwa lampart czuje rozdrażnienie. (Hausa) Zabity lampart już cię nie ugryzie, (pigm.) LAS Jaki był las, taki i zwierz z niego wyskoczył, (gruz.) Jedno drzewo nie uczyni lasu, dopiero trzy drzewa. (wiet.) Któż nosi drwa do lasu? (gruz.) ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... LATO Kto w lecie wypoczywa w cieniu, w zimie bywa głodny. (gag.) Lato jest robotnikiem zimy. (gruz.) LATOROŚL Trzeba prostować latorośl, póki zielona i gibka, (pers.) LAUR Nie sztuka osiadać na laurach; spróbujcie na koronie cierniowej, (wł.) LEGWAN Legwan nie kładzie się na zbutwiałej gałęzi, (pigm.) LEW Lwu nie jest potrzebna lisia chytrość. (bur.) Lwu śpiącemu zwierzyna sama do paszczy nie wejdzie. (ind.) Lwy puszczy znają się wszystkie między sobą. (pigm.) Odwaga lwa nie jest odpowiednia dla lisa, lisia chytrość nie przystoi lwu. (mong., bur.) LIANA Liana jest giętka i mocna, daje się wyginać, ale nie złamać. (mai.) Za sprawą cienkich lian padają grube drzewa, (pigm.) LIS Dobry lis nie zjada kur swego sąsiada, (franc.) I lis siada nieraz na cierniach, (arm.) 21 II ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... 22 Lis dwa razy nie wpada w pułapkę, (osm.) Metą wędrówek lisa jest sklep kuśnierski, (osm., arm.) Skórę z lisa można zdjąć tylko jeden raz. (ord.) Śpiącemu lisowi nie wpadnie nic do pyska, (niem., ros., hiszp., franc, wł.) LIŚĆ Kiedy dolne liście palmy opadają, niech się górne liście nie śmieją, (mai.) LOTOS Kwiat lotosu rośnie na bagnie, mimo że poplamiony błotem — pozostaje kwiatem lotosu, (wiet.) ŁOSOŚ Wrzucili łososia do wody. Tak go ukarali, (gruz.) MAŁPA I małpy spadają z drzewa, (jap.) Im brzydsza małpa bywa, tym bardziej złośliwa, (pers.) Im więcej małpiątko ma ran, tym bardziej matka je liże. (pipa.) Kiedy dwa ptaki się biją, małpa nie wsadza między nie ogona, (pigm.) Kiedy małpa nie może dosięgnąć owocu mbungo, wówczas mówi: „Ten owoc jest dla mnie zbyt gorzki", (suah.) Małpa będzie zawsze małpą, choćby została królem lub klechą, (niem.) Małpa mówi: „Byłabym zbyt piękna, dlatego moje policzki są zapadłe". (Ewe) Małpa ubrana w czapkę przypomina człowieka, (chin.) Małpa widziała na sobie skórę odyńca, ale umarła małpą. (pigm.) Stare brodate małpy nie słuchają niemowląt, (pigm.) To wina małpy — mówi myśliwy — kiedy strzelając do niej, chybił, (pigm.) Zagapisz się na małpę — nie zauważysz słonia, (pigm.) MARZEC Dopóki marzec przed tobą, nie chwal, ani też nie gań zimy. (gruz.) MELON Na łodydze melona nie rosną bakłażany, (jap.) MIĄŻSZ Nie szukaj miąższu w kamieniach, (mai.) MORZE Co morze, to morze, choćby na piędź szerokie, (mai.) Gdzie morze, tam piraci, (mai.) Jeśli coś znajduje się w morzu, szukaj tego cierpliwie na wybrzeżu, (suah.) Kto żyje blisko morza, ma nogi mokre, (jak.) Spodziewaj się od morza pogody, (ros.) Wodę, w której się topię, nazywam morzem, (arm.) MOTYL Motyl jest tam, gdzie są kwiaty, (wiet.) Przeklęty niech będzie motyl: przylatuje, gdy kwiat jeszcze pachnie, gdy kwiat zwiędnie — odlatuje, (wiet.) Zanim się w nocy świeca do końca wypali, sto biednych motyli opali sobie skrzydełka, (pers.) 23 ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... 24 MRÓWKA Bierz przykład z mrówki, (tur.) Gdzieżby mrówka zdychała, jeśli nie w cukrze? (mai.) Jeśli uderzysz mrówki, nie przyjmą ciosu spokojnie, lecz ugryzą rękę tego, co je uderzył, (akad.) Kiedy rozgniewasz mrówkę, inne będą cię gryzły. (pigm.) Mrówka niewielka, a góry kopie, (ros.) Mrówki są pracowitsze od pszczół. Nie tracą czasu na zbędne bzykanie, (szwajc.) MUCHA Mucha nie zajmie miejsca gryfa, (gruz.) Mucha siada zarówno na gnoju, jak i na głowie dalajlamy. (ord.) Muchy mogą umrzeć tam, gdzie jest miód. (wiet.) Nawet mucha ma swego bzika, (ang.) Niecierpliwa mucha najczęściej wpada do mleka, (chak.) Nikt nie lubi muchy tse-tse. (Twi) Wystarczy mucha, żeby przeważyć szalę, (wiet.) MYSZ Gdy kota nie ma w domu, wygodnie jest myszom tańczyć. (niem.) Kiedy mysz krząta się koło swych spraw, oznacza to, że kota nie ma w domu. (Hausa) Lepsza żywa mysz niż zdechły lew. (uzb.) Mysz, której sądzono zginąć, bawi się ogonem kota. (kałm.) Mysz w młynie z głodu nie zdechnie, (gruz.) Śmierć myszy jest życiem dla myszołowa, (ord.) ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... NASIENIE Gdyby każde nasienie, które upada na ziemię, miało zakiełkować, nikt nie znalazłby drogi między drzewami. (Twi) Wczorajsze nasienie nie będzie jutro drzewem, (pigm.) NATURA Rano pada, w południe świeci słońce, wieczorem dmie wiatr — natura jest zmienna, a cóż dopiero mówić o ludzkim słowie, (wiet.) NIEBO Ani drogi do nieba, ani bramy do ziemi, (chin.) Chociaż niebo troszczy się o człowieka, człowiek nie potrafi się odwdzięczyć, (mandż.) Czyste niebo piorunów się nie boi. (gr.) Do nieba nie ma masztu, dla morza nie ma wieka, (osm.) Jak bliskie wydaje się niebo, gdy się nie sięga po nie. (abis.) Jeśli jeden syn wstąpi do klasztoru, to dziewięć pokoleń pójdzie do nieba, (chin.) Jeśli niebo stworzyło słonia, stworzy i trawę dla niego. (wiet.) Każdy człowiek ma przed swymi drzwiami kawałek nieba. (chin.) Któż jest tak stary jak niebo? (gruz.) Niebo kocha szczodrego, a nienawidzi skąpca, (chin.) Niebo nigdy nie zamyka drogi człowiekowi, (chin.) Niebo wydaje się niskie, wygląda bliskie, a chwycić go nie można, (mai.) Niebo zsyła klęskę, a nasze grzechy ściągają choroby. (chin.) 25 ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... 26 NIEDŹWIEDŹ Głodny niedźwiedź nie tańczy, (osm.) Niedźwiedź nie potrafi tańczyć na dwóch palcach. (arm.) Niedźwiedź zapraszał niedźwiedzia, do cudzej winnicy prowadził, (gruz.) NIETOPERZ Gdy słońce zajdzie, nietoperze hulają, (pers.) ODYN1EC Odyniec, który chroma, nie pokazuje tego po sobie, (pigm.) OGIEŃ Nie zawija się ognia w papier, (chin.) Nieszczęście może się pojawić spod ziemi; ogień może przyjść z wody. (ord.) Ogień i bawełna nie mieszkają w jednym domu. (Hausa) Ogień, który cię sparzy to ten sam, przy którym się grzejesz, (pigm.) Przyjacielem jest mały ogień, duży ogień staje się wrogiem. (mai.) Wygasły ogień nic nie wart. (pigm.) OGIER Jeżeli będziesz jeździł na ogierze, twoje klacze pozostaną jałowe, (mong.) OGÓREK Gdy ogórek zaczniesz jeść z tej czy innej strony, nie zmieni to jego smaku, (kor.) ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... OKOLICA W okolicy bezdrzewnej i krzak rycynusu jest drzewem, (ind.) ORZECH Lepszy orzech dzisiaj niż arbuz jutro, (arm.) Nie wszystko orzech, co okrągłe, (pers.) Zepsuty orzech kokosowy psuje inne orzechy, (suah.) ORZEŁ Orła ranią strzałami sporządzonymi z jego własnych piór. (arm.) Orzeł ze złamanym skrzydłem przestaje być orłem, (kor.) OSIOŁ. Choćbyś założył osłu siodło, nie przemieni się w konia. (gruz.) Czy do uszu osła nalejesz wody, czy złota — zawsze wytrząśnie. (mong.) Dla jednego kulejącego osła nie zrzuca juków karawana. (pers.) Gdy osioł wpadnie do błota, drugi raz nie pójdzie tą drogą. (arm.) Jest wielu takich, co dla interesu w ogon osła całują, (pers.) Jeśli osłu obetniesz uszy, i tak gazelą się nie stanie, (osm.) Każdy osioł lubi słuchać swego ryku. (ang.) Kiedy osioł poczuje ból, prześcignie konia, (osm.) Kto bije swego osła, krzywdzi własną sakiewkę, (gr.) Nie ładuj na osła zbyt wiele! (abis.) Nieżywy osioł nie lęka się wilka, (osm.) Niskiego osła każdy dosiądzie, (osm.) ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... Osioł, który nie kopie, zginie zagryziony przez muchy. (osm.) Osioł nie będzie śpiewać, choćbyś go uczył, (ind.) Osioł pozostanie osłem, choćbyś nań włożył złotą uzdę i siodło, (osm.) Osłu miód nie smakuje, (abis.) Pochwały nie zmienią osła w dromadera, (arab.) Po mojej śmierci trawa może nie rosnąć — powiada osioł. (abis.) Wsiąść na osła — wstyd; spaść z osła — podwójny wstyd. (arm.) Z kulawym osłem nie należy się przyłączać do karawany. (osm.) Z osła nie zrobisz konia, (mai.) Zapytano osła, kim by chciał być. Rzekł: „Zimą — kotem, w lecie — psem u pasterza", (arm.) OWCA I liczone owce wilk chwyta, (chorw.) Kiedy strzygą wełnę jednej owcy, drugiej trzęsie się ogon. (kar.) Owca nie rodzi kozy. (Twi) OWOC Owoc dojrzały jest dobry, zepsuty — zatruwa cię. (pigm.) Przejrzały owoc z wierzchu bywa czerwony, a w środku pusty, (mai.) PADLINA Gdzie padlina, tam będą i sępy. (mai.) ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... PALMA Palmę pierwszeństwa też trzeba czasem podlać, (franc.) PASIKONIK Gdzie nie ma orłów, pasikonik mówi, że jest orłem, (mai.) PASOŻYT Roślina-pasożyt atakuje jedną gałąź, a opanowuje całe drzewo, (wiet.) PASZCZA Wyrwie się z paszczy krokodyla, wpadnie w paszczę tygrysa, (mai.) PAW Głupi paw chełpi się ogonem, sam jeden w dżungli, (mai.) Kto chce mieć pawia, musi znieść trud podróży do Indii. (pers.) PCHŁA Nie trzeba palić kołdry z powodu jednej pchły, (osm.) PERLICZKA Brzydkie perliczątko wyrośnie na piękną perliczkę. (Hausa) Perliczka nie znosi jaj w niewoli, (suah.) PIASEK Piasek jest synem bezużyteczności; nawet gdy ściśniesz go w garści, rozsypie się. (Hausa) Wody odejdą i przyjdą, piaski pozostaną, (gruz.) 29 ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... 30 PIES Bez psa nie spędzisz owiec z pastwiska. (Hausa) Bijąc psa, obrażasz jego pana. (chin.) Gdy jeden pies zawyje, wtórują mu inne. (jap.) Gdy zaszczeka duży pies, szczeka i mały. (bur.) I pies, gdy się włóczy, oberwie kijem, (jap.) Jeżeli masz psa, pantera nie rzuci się na ciebie, (pigm.) Kiedy bijesz psa, uważaj, czy nie idzie jego pan. (tur. T.) Kiedy jesz swego psa, to już cię nie obchodzi, czy on dobrze biegał, (pigm.) Kiedy się kocha swego psa, to znosi się jego pchły, (pigm.) Kopnięty pies nie wyje tak, jak jego serce, (abis.) Kto nie karmi psa, karmi złodzieja, (chin.) Nawet pies nie nasyci się pilawem pozostałym z wesela. (osm.) Nie ciesz się, że twój pies złapał lwa. (Hausa) Nie uwalniaj zamkniętego psa. (mai.) Nie zazna radości pies bez ogona. (Hausa) Pies biednego człowieka, zobaczywszy bogacza, nie rzuca swego pana. (mong.) Pies bezsilnie szczeka u słoniowego zadka, (mai.) Pies jest groźny tylko na podwórku pana. (pers.) Pies, kiedy go się żywi, wykazuje więcej wdzięczności niż człowiek, któremu się pomaga, (chin.) Pies, który biega, zawsze znajdzie dla siebie kość. (mong.) Pies, który gryzie, nie pokazuje zębów, (osm.) Pies, który nie zna wilczego wycia, sprowadzi wilka do stada, (osm.) Pies, który szczeka, ma pana. (ord.) Pies nie chwyta słoni dla człowieka. (Ewe) Pies nie szczeka, gdy nie zbliża się ktoś obcy. (ord.) ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY.., Pies nie ukąsi, dopóki mu nie nastąpisz na ogon. (pers.) Pies-milczek gorszy jest od szczekacza. (gruz.) Rudy pies jest siostrzeńcem szakala. (gruz.) Stary pies nie szczeka na próżno, (jak.) Syty pies nie może biec. (jak.) Szczekanie psa nie przynosi szkody chmurze, (pers.) Tylko pies nie skarży się na ubóstwo swego pana. (wiet.) W kraju bez psów zmuszono koty do szczekania. (gruz.) W oczach złego psa wszystko jest złe. (kor.) Wiele psów to śmierć zająca, (niem.) Wystraszony pies szczeka na księżyc, (gruz.) Zamiast liczyć na dobrego przyjaciela, lepiej licz na dobrego psa. (jak.) Zły pies ani sam nie zje, ani drugiemu zjeść nie da. (gruz.) Zły pies staje się pokarmem wilków, (ukr.) Żyjący pies jest pożyteczniejszy od zmarłego ministra, (kor.) PIJAWKA Pijawka chce być pytonem! (mai.) Pijawka się nie przyczepia do ciała pijawek, (ind.) PISKLĘ Pisklę orła będzie orłem, pisklę wrony — wroną, (jak.) POGODA Dzisiaj słońce, jutro deszcz, (pigm.) Jesienna pogoda jest jak nieokiełzany koń, wiosenna jak okiełzany, (bur.) Pogoda pracowała, a człowiek się chełpił, (gruz.) Świat przynosi rzeczy... POKRZYWA Na miejscu pokrzywy pokrzywa wyrośnie, (gruz.) PROSIĘ Prosię uczy się chrząkać od świni, (gruz.) PRZYNĘTA Bez przynęty ryby nie złapiesz, (gr.) PSZCZOŁA Jedna pszczoła droższa niż sto much. (azer.) Jedna pszczoła niewiele miodu nazbiera, (ros.) 32 Mądra pszczoła nie pije ze zwiędłego kwiecia, (chin.) Przysługą, którą odwdzięcza się pszczoła, jest ukłucie, (suah.) PTAK Duży ptak pożera małego, mimo że oba są ptakami. (Dama) Gdzie ptaki lot zniżają, tam jest woda. (Dama) Każdy ptaszek lubi własne gniazdko, (gruz.) Nawet ptak czasami spadnie na ziemię, (mai.) Odlatujące ptaki pozostawiają czyste gniazda, (jap.) Ptak jest pstry na zewnątrz, a człowiek wewnątrz, (jak.) Ptak lata wysoko, ale pożywienie znajduje na ziemi, (gr.) Ptak wybiera drzewo, na którym siądzie, ale drzewo nie wybiera ptaka, (chin.) REKIN Rekiny mają swoje przyjemności, krewetki swoje, (wiet.) ROBAK Nawet maleńki robaczek potrafi zgryźć potężne drzewo. (Dama) ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... RODODENDRON W otwartym polu rododendron uchodzi za wysokie drzewo, (mai.) ROPUCHA Ropucha nie będzie mieć gładkiej skóry, choćby ciągle przesiadywała na deszczu, (mai.) RÓŻA Jedna róża nie oznacza wiosny, (pers.) Kto lubi różę, musi cierpieć jej kolce, (osm., arm.) Róża choć zwiędła, lepsza jest od pokrzywy, (gruz.) RYBA Byle miało skrzela, wszystko ryba. (mai.) Duże ryby połykają małe. (wiet.) Jeśli ryba wyjdzie z wody i powie, że krokodyl ma tylko jedno oko, któż będzie w stanie temu zaprzeczyć. (Hausa) Każdy łowi rybę do swojego kosza. (Hausa) Kiedy jesz rybę, nie skarż się na jej zapach, (chin.) Lepsza mała rybka niż duży karaluch, (ros.) Nie kupuj ryby, która jest jeszcze w morzu, (osm.) Od jednej zgniłej ryby psują się inne. (suah.) Ryba bez wina jest trucizną, (franc.) Ryba, która uciekła, wielką się wydaje, (gruz.) Ryba zaczyna coś rozumieć dopiero wtedy, gdy znajdzie się w sieci, (osm.) Trzeba zamącić wodę w stawie, żeby złapać rybę. (chin.) W czystej wodzie ryby nie mieszkają, (jap.) 2 — Przysłowia innych narodów 33 ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... 34 RZEKA Bystra rzeka nie dociera do ujścia, (mong.) Dzisiejszy wylew rzeki unosi wczorajsze wody. (pigm.) Gdy prąd rzeki porwie człowieka, nie pomoże mu nawet ostry miecz w garści. (Hausa) Gdy rzeka niesie nasze szmaty, patrzmy, do którego brzegu. (arm.) Głęboka rzeka nie huczy, (gr.) Jeżeli człowiek przekroczy rzekę, zyskuje tysiąc kilometrów marszu, (ord.) Kto się nie zląkł fali wielkiej rzeki, niech się nie obawia spokojnych wód kanału, (chin.) Najpierw znajdź przejście przez rzekę, potem wchodź do wody. (arm.) Nie znając rzeki, nie zdejmuj butów, (bur.) Wczoraj rzeka płynęła i dzisiaj popłynie, (pigm.) RZYM Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu, (wł.) SĘP Gdy sęp nadleci załatwiać swe sprawy, ucieka perliczka ze swoją toaletą. (Hausa) Mięso sępa psuje zupę. (Hausa) Sęp nie zrobi dla człowieka lekarstwa przeciw łysinie: gdyby je miał, sam nie byłby łysy. (Ewe) Sępa nikt nie wydoi, (sumer.) SIANO Pracuj przy sianie, kiedy świeci słońce, (ang.) Zgniłe siano nie przyniesie szkody zdrowemu wołowi, (arm.) Świat przynosi rzeczy... SIŁA Siła ptaka kryje się w skrzydłach; siła raka w szczypcach, (mai.) SKAŁA Przy wielkich staraniach i na skale wyrośnie trawa, (kor.) Skały nie staczają się w dół, kamyczki nie toczą się w górę. (mai.) SKORPION Skorpion nie ze złości kłuje; taka jest jego natura, (pers.) SŁOMA Strzeż słomy, gdy ogień drzemie, (abis.) Ze słomy robi się powróz, którym zwiążą nawet słonia, (ind.) SŁOŃ Gdy ginie słoń, nikt nie dostrzega śmierci małpy. (Hausa) Gdy kleszcz ukłuł słonia, słoń nie prosi go, żeby opatrzył mu ranę, tylko zabija go, jeśli może. (pigm.) Kto zapoznał się ze słoniem, nie obawia się wielbłąda. (Hausa) Nawet największy słoń w dżungli może być schwytany rękoma ludzi, (mai.) Nie ma drugiego takiego zwierzęcia jak słoń. (Twi) Nie zastrzeli się słonia z byle dubeltówki. (Twi) Słoń ginie przez swe kły, ptak przez swe upierzenie, (wiet.) Słoń nie stawia stopy na chwiejącej się skale, (pigm.) Słoń nie wpadnie w pułapkę na antylopę, (pigm.) To ze słonia tnie się grube kawały mięsa. (Twi) 35 ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... Umarły słoń już się nie broni przed muchami, (pigm.) W obcym mieście słoń bywa zającem. (Hausa) Wybieraj w życiu drogę słonia, a nie drogę hieny. (Hausa) SŁOŃCE Jutrzejsze słońce tak samo grzeje jak dzisiejsze, (pigm.) Na gnój i różę słońce jednakowo świeci, (gruz.) Najlepsze słońce to takie, co ci grzeje w plecy, (pigm.) Słońce doszedłszy do zenitu zniża się, księżyc doszedłszy do pełni zaczyna się zmniejszać, (chin.) 3g Słońce nigdy nie rozłączy się ze światłem, a góra z cieniem. (pers.) Ze słońcem idź spać, ze słońcem wstawaj, (azer.) SŁOWIK Słowik nawet w złotej klatce będzie wzdychał: „O, ojczyzno!" (osm.) SMOK Gdy smok wyjdzie z wody, nawet mrówki są dla niego groźne, (kor.) SOKÓŁ Gdzie sokół wije swe gniazdo, tam gołąb nie zazna radości. (gruz.) Sokół nie lęka się krakania kruka, (arab.) SOSNA Dopiero w zimie widać dobrze zieleń sosny, (kor.) ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... SOWA Idź za sową, a ona zaprowadzi cię do ruin. (arab.) SROKA Zgodne sroki pokonają tygrysa, (mong.) STRUMIEŃ Jeżeli górny bieg strumienia jest czysty, czysty jest i dolny. (kor.) Nie zakasuj spodni, dopóki nie dojrzysz strumienia, (gag.) SUKA Gdyby suka nie merdała ogonem, psy nie poszłyby za nią. 37 (gr.) SUSZA Po wielkiej suszy wielki deszcz przychodzi, (gruz.) SZARAŃCZA Nie wsiadaj na słonia, aby upolować szarańczę, (syj.) SZCZUR Szczurowi przejadły się orzechy palmowe. (Twi.) SZERSZEŃ Szerszeń nie powinien się starać o córkę pająka, (mai.) SZPROTKA Głupia szprotka gotowa połknąć złoty haczyk, (mai.) ŚCIEŻKA Nie zarośnie trawą ścieżka, po której wielu stąpa. (Hausa) ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... 38 ŚLAD Jelenia gubią ślady, bażanta gubi krzyk, (mai.) ŚLIMAK Dotknij ślimaka — wystawi ci rogi. (pigm.) Ślimak nocą wędruje, ale jego ślady w dzień są widoczne, (gr.) ŚNIEG Każdy śnieg jest biały, ale nie wszystko, co białe, jest śniegiem, (osm.) ŚWIAT Co wyniesiemy z tego świata? Przyszliśmy z pustym, wyjdziemy z pustym, (arm.) Na tym świecie jeden stojąc upada, a drugi upadłszy powstaje, (ind.) Świat jest dla jednego ojcem, dla drugiego ojczymem. (gruz.) Świat jest drabiną, po której jedni wchodzą, inni schodzą. (gr., arm.) Świat jest oszukańczy, jak zwodniczy osioł, (abis.) Świat jest rzeczą kruchą, niedobrze jest liczyć na niego. (suah.) Świat przynosi rzeczy dobre i złe. (suah.) Ten świat jest młynem — któregoś dnia nas zmiele. (osm.) ŚWIATŁO Światło wielkości ziarnka prosa rozświetli ciemność wielkiej góry. (ord.) ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... ŚWINIA Gdy nie ma psa, i świnia zaszczeka, (bur.) jedna zabrudzona świnia sto świń zabrudzi, (gruz.) Rzekła świnia: „Gdy mnie zabiją, wówczas mnie ocenią". , (gruz.) Świnia nie odwyknie od tarzania się w błocie, (gruz.) Świnia zostaje świnią, choćby na sobie złote siodło miała. (czes.) Wół orze, krowę doją, a świnia tylko żreć potrafi, (gruz.) Wszystkie świnie mają podobne ryje. (gr.) TĘCZA Tęcza blaknie, a człowiek umiera, (maor.) TRAWA Nie ma trawy bez korzeni, (bur.) Wdrapując się na trawkę, też możesz runąć i zabić się na śmierć, (mai.) TRZCINA Nie myśl, że jeśli trzcina cukrowa jest krzywa, cukier też musi być krzywy, (mai.) TYGRYS Chociaż malutki, tygrys jest tygrysem, (mai.) Gdy chcesz złapać tygrysa, musisz wejść do jego jamy. (kor.) I tygrys nosi różaniec, żeby uchodzić za dobrotliwego. (chin.) I tygrys sypia czasami, (chin.) Jeżeli twierdzisz, że tygrys jest krową, to spróbuj go wydoić, (chin.) 39 ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... 40 Kto raz wsiadł na tygrysa, nie może już z niego zsiąść. (chin.) Nie drażnijcie tygrysa, myśląc, że śpi. (wiet.) Śmiejący się tygrys nie pokazuje zębów, (chin.) Tygrys gryzie za grzechy popełnione siedem pokoleń wstecz, (chin.) Tygrys, jeśli ryczy, nie chwyta zdobyczy, (mai.) Tygrys nie pożera przypadkowo spotkanej ofiary, (chin.) Tygrys zastawił pułapkę i przytrzasnął sobie ogon. (pigm.) Tygrysa nie bierze się za ogon, ale już wziąwszy nie należy puszczać, (kałm.) Tygrysiątka nie trzeba przyuczać do jedzenia mięsa, (mai.) Żeby porwać tygrysiątko, trzeba wpierw wejść do pieczary tygrysa, (chin.) TYKWA Tykwa niech naśladuje tykwę; jeśli zacznie naśladować garnek — rozbije się. (Hausa) URODZAJ Urodzaj pochodzi nie tyle z rosy, co z potu... (ros.) WĄŻ Choćbyś węża długo chował, i tak ukąsi, (ind.) Chwyta węża cudzymi rękami, (pers.) Człowiek raz ugryziony przez węża nie chce chodzić po trawie, (chin.) Gdy mówisz o wężu, chwytaj kij. (suah.) Gdy wąż cię kocha, możesz go nosić jako naszyjnik, (arab.) Gdy wąż się zestarzeje, żaby na nim jeżdżą jak na koniu. (pers.) Jeśli uderzasz węża, to na śmierć, (mai.) Kiedy ogrzejesz zmarzłego węża, najpierw ugryzie ciebie. (arm.) Kogo raz wąż ugryzł, ten boi się nawet kawałka sznura. (mai.) Kto widział czarnego węża, boi się czarnego kija. (arm.) Ten, kogo wąż ukąsił, boi się zwiniętego liścia, (suah.) Uratuj węża zimą, ukąsi cię latem, (gr.) Wąż ma dwa języki. (Dama) Wąż nie kąsa człowieka bez przyczyny. (Twi) Wąż nie zmieni swojej krętej natury, nawet kiedy się wśliźnie w prostą rurę bambusową, (chin.) Wąż zmienia swoją skórę, ale nie zmienia natury, (arm., gruz.) Wąż zmienia starą skórę, ale pozostaje ona z nim nadal spokrewniona. (Dama) Wielki wąż przychodzi, kiedy nie masz kija. (Dama) WIATR Co wiatr przyniósł, to i wiatr zabierze, (gruz.) Kto goni wiatr, zostaje przez niego porwany, (gr.) Kto zważa na wiatr, nie może siać, a kto patrzy na chmury, nie może żąć. (arm.) Wiatr bogatemu niesie wiadro, biednemu rwie koszulę. (kar.) Wiatr nie owocuje, (abis.) Wiatr przyniósł, wiatr zabrał, (pers.) Wiatru siecią nie chwycisz, (mai.) WICHER Wicher łamie wysokie drzewa, a niską trawę głaszcze, (pers.) 41 ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... WIECZÓR Wieczór bywa mądrzejszy niż poranek, (fin.) WIELBŁĄD Gdy wielbłąd bardzo ryczy, dodaj mu ciężaru, (arab.) Gdy zobaczysz, że wielbłąd je ciernie, nie myśl, że czyni to dla przyjemności. (Hausa) Jeśliś już wsiadł na wielbłąda, nie chowaj się za siodło. (tur.T.) Kiedy wielbłąd chce trawy, musi wyciągnąć po nią szyję. (uzb.) Kto nie ma dość siły, by uderzyć wielbłąda, uderzy przynajmniej jego siodło, (osm.) Wielbłąd nie widzi swego garbu, (arm.) WIELORYB Nawet największy wieloryb postrada życie od harpuna, (mai.) WIENIEC Nie wszystkie kwiaty są wplecione do jednego wieńca, (ang.) WIERZBA Kwiaty sztucznie sadzone źle rosną, a dziko rosnąca wierzba najwięcej cienia daje. (chin.) WIERZCHOWIEC Do młodego wierzchowca potrzeba starego jeźdźca, (osm.) WILK Choćbyś życie swe włożył w wilka wychowanie, szkoda trudu: wilk wilkiem i tak pozostanie, (pers.) ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... Dniem pochmurnym cieszy się wilk. (arm.) Gdy wspominasz wilka, gotuj nań laskę, (arab.) Jeśłi cię wilk zaprosi, idź do niego, ale zabierz ze sobą psa. (gruz.) Kto przebywa z wilkami, nauczy się wyć. (ang.) Lepsze jest ukąszenie jednego wilka, niż dziesięciu psów. (tur. T.) Nie strasz wilka owczą skórą, (gag.) O czym wilk myśli, to mu się przyśni, (gruz.) Pokajanie się wilka równa się jego śmierci, (pers.) Rozszarpią tego wilki, kto się owcą stanie, (niem.) Stary wilk jest igraszką dla psów. (gruz.) W potrzebie nawet wilka można odpędzić zwykłą wiązką konopi, (chin.) Wilk, który mnie nie pożre, niechaj długo żyje. (gruz.) Wilk muchami się nie nasyci, (gr.) Wilk nawet chory, poradzi sobie z siedmioma psami. (ord.) Wilk nie pasie owiec, (chak.) Wilk nie umie rachować, (arm.) Wilk zjada tylko owcę oddaloną od trzody, (arm.) Wilk zmienia sierść, ale nie zmienia natury, (arm.) Wilk żałuje tego, co zostawił, pasterz — tego, co wilk porwał, (arm.) WINNICA Winnica potrzebuje sadownika, dom gospodarza, (gr.) Zniszczona winnica nie potrzebuje stróża, (osm.) WINOGRONA Kradzione winogrona są słodkie, (gruz.) 43 ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... 44 WIOSNA Korzystaj z wiosny człowiecze: szybko się skończy i przybędzie starość, (wiet.) Wiosną człowiek jest sam, jesienią wszyscy schodzą się na żniwa, (maor.) WODA Ciche wody są najgłębsze, (ang.) Gdy mętne jest źródło wody, mętne będzie także jej ujście. (mong.) Gdy wpadniesz do wody, nie wyjdziesz suchym. ^ (gruz.) Gdzie woda, tam i ryby; gdzie pole, tam i koniki polne. (mai.) Głos wody z daleka jest słodki, (arm.) Jeśli woda spokojna, nie sądź, że nie ma w niej krokodyli. (mai.) Jeżeli ogień się wzmaga, płomienie unoszą się w górę; jeżeli wzbiera woda, spływa w dół. (ord.) Każdy człowiek kieruje wodę na swój młyn. (arm.) Kto wpada do wody, nie boi się deszczu, (arm.) Nadmiar wody znosi tamy. (wiet.) Nawet największa woda ma dno. (Hausa) Nawet w twardej skale woda wydrąży drogę, (kor.) Nawet woda ma przypływ i odpływ, (mai.) Póki nie widzisz wody, nie zdejmuj buta. (arm.) Rozlanej wody nie zbierzesz z powrotem, (suah.) Spadająca woda nie posiada głębokości. (Hausa) Stojąca woda tęchnie. (arm.) W płytkiej wodzie raki będą się wyśmiewać ze smoka, a na równinie psy nie będą drażnić się z tygrysem, (chin.) ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... Woda odchodzi — zostaje piasek. Woda odeszła — przyszło pragnienie, (arm.) Woda pasuje do kwadratowego i do okrągłego naczynia. (jap.) Woda studzienna, choćby oszczędzana, nie przeleje się przez brzegi; woda źródlana, choćby zasypywana, nie przestanie płynąć, (mong.) Woda z wodą łączy się w jedno, śmiecie uciekają do brzegu, (mai.) WÓŁ. Czy bijesz rzemieniem pysk wołu, gdy ochoczo pracuje? (asyr.) Nawet wół umie coś, gdy się go nauczy. (Dama) Nie przyprowadzaj do nas złośliwego wołu i gadatliwej kobiety, (abis.) Skóry z jednego wołu nie ściąga się dwa razy. (jak.) U sytego jagnięcia ogon jest twardy, u głodnego wołu nawet rogi są miękkie, (mong.) Wół, chociaż duży, nie będzie nigdy królem, (kor.) Zwiąż wołu z wołem — albo obyczaj zmieni, albo barwę. (gruz.) WRONA Choć wrona krzyknie dziesięć razy, nie powie ani jednego mądrego słowa, (kor.) Choćbyś wronę kąpał w wodzie różanej, pióra jej nie zbieleją, (mai.) Nawet wronie podoba się własne pisklę, (gruz.) Wrona, gdy różę znajdzie, wyobraża sobie, że jest słowikiem, (gruz.) 45 Świat przynosi rzeczy... 46 Wrona powraca do kraju: wyruszyła czarna i wraca czarna. (mai) Wrona siada u resztek zdobyczy orła. (jak.) WRÓBEL Kto się boi wróbli, nie posieje prosa, (uzb.) Lepszy wróbel w garści niż latający żuraw, (arab.) Lepszy wróbel w ręku niż gołąb na sęku. (gr.) Ślepemu wróblowi Pan Bóg nie pozwoli umrzeć z głodu. (chin.) Wróbel jest małym ptaszkiem, ale ma wątrobę i żółć. (chin.) Wróble pustoszą pole w czasie deszczu. Wyjdziesz je spłoszyć, to zmokniesz; nie wyjdziesz, to ryżu nie będzie, (mai.) WZGÓREK Na wzgórku woda się nie trzyma, (jak.) ZAJĄC Nagrodę w wyścigach zdobywa zając, a żaba musi się z tym pogodzić. (Hausa) Przyjdzie czas na zająca, który ci umknął na polowaniu. (Hausa) Wiedz, że zając, który nie obawia się obudzić śpiącego psa, jest posłańcem lamparta. (Hausa) Zając jest mały, lecz ma dobre biegi, (gruz.) Zając nie zjada trawy wokół swego legowiska, (ord.) ZAPOWIEDŹ Białosina chmura to zapowiedź burzy; białolica kobieta — to zapowiedź sporów w aule. (wiet., ord.) ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY... ZIARNO Chłop umrze z głodu, a nie zje ziarnka przeznaczonego do siewu, (kor.) Dobre ziarno, jeśliby wpadło do morza, stanie się wyspą. (mai.) Jakie ziarno kto sieje, taki owoc uzyska, (ind.) Masz mało ziarna — posyp swojej kurze, masz dużo ziarna — zanieś je do młyna, (arm.) Nie wysiane ziarno nie wschodzi, (jap.) Ziarnko do ziarnka — będzie bochenek, (suah.) ZIELE Złe ziele szybko wzrasta, (wł.) ZIEMIA Jeśli ktoś oszuka ziemię, to i ziemia go oszuka, (chin.) Nawet dobra ziemia, gdy leży odłogiem, rodzi chwasty, (gr.) Pył rodzinnej ziemi jest droższy od złota obczyzny, (mong.) Sędziwa ziemia rodzi chwasty, (abis.) W obcej ziemi strzeż swego imienia; w ojczystej ziemi złóż swoje kości, (mong.) Ziemia ma uszy i rozumie, (arm.) Zła ziemia rodzi chwasty, ordynarny człowiek sypie wulgarnymi słowami, (wiet.) ZIMA Dopiero zimą można odróżnić bogatych i biednych, (wiet.) ZWIERZĘ Jest zwierzę większe od słonia — myśliwy. (Twi) Na wielkiego zwierza wielkie psy szczekają, (gruz.) 47 ŚWIAT PRZYNOSI RZECZY.. 48 Zwierzę, które nadchodzi, nie wie o tym, kto na nie czatuje. (Twi) ŹREBIĘ Źrebię wyprzedzające swą matkę stanie się łupem wilka, (gruz.) ŻABA Dla żaby nie jest przyjemne wspomnienie, że była kijanką. (kor.) O własnych siłach żaba nie wzniesie się w niebo. (Hausa) Światem żaby jest łupina kokosu, (mai.) Zobaczywszy jak kują konia, żaba też nadstawia nogę. (osm.) Żaba w głębi studni sądzi, że niebo jest nie większe od pokrywki garnka, (wiet.) Żaba ze studni nie wie, co to ocean, (jap.) ŻMIJA Kogo raz żmija ukąsiła, ten ucieka na widok sznura, (pers.) Widok żmii wzbudza strach większy od niej samej. (Hausa) Żmija tylko żmiję urodzi, (pers.) ŻÓŁW Każdy żółw ma swój dom, nigdy nie mieszkają we dwóch w jednym domu. (pigm.) Na przygięte drzewo nawet żółw może się wdrapać, (mai.) ŻYWICA Liście mogą odlecieć, ale żywica skropli się u stóp drzewa, (mai.) 49 u. Człowiek jest twardszy od g-lazu, ale delikatniejszy OD RÓŻY. (OSMAŃSKIE) Człowiek jest twardszy... Człowiek jest twardszy... 50 ABRAM Jeszcze się dziecię nie urodziło, a już Abramem je nazwano, (gruz.) AKUSZERKA Gdzie dwie akuszerki, tam niechybnie dziecko przyjdzie na świat ze zgniecioną główką, (pers.) ALLAH Allah nie żywi złości — pozwala, aby deszcz padał na ziemię bogacza. (Hausa) Allah podobno stworzył ciebie po to, by świat nie pozostał próżny, (osm.) Allah pomyślał o wszystkich, zapomniał tylko o naczelniku. (Hausa) Gdy Allah dał piękno morwie, akacja wpadła w gniew. (Hausa) Wczoraj Allah wyznaczył nam los, dzisiaj nam go dał. (Hausa) BABA W domu, gdzie stara baba siądzie obok młodej, tam tylko diabeł znajdzie dla siebie wygodę, (pers.) Zachciało się babie w styczniu poziomek, (gruz.) BAJARZ Złodziej nie lubi podwórzowego psa, a bajarz nie lubi sennego człowieka, (tuw.) BEZRĘKI Co bezrękiemu z pierścienia? (mai.) BOHATER Bohaterem zostaje się dzięki odważnym czynom, a nie dzięki tytułom, (arab.) Gdy wojna się kończy, pojawia się wielu bohaterów, (tatar.) Najgorszy książę jest bohaterem w oczach swoich podwładnych; najgorszy mąż jest bohaterem w oczach swojej żony. (bur.) Przy owcy — bohater; przy bohaterze — owca. (mong.) Sława bohatera jest lepsza niż sam bohater, (pers.) BONZA Jeśli się nie lubi bonzy, to łącznie z jego szatą, (jap.) BOŻEK Bożek tamilski z wierzchu cały się świeci, a wewnątrz jest pusty, (mai.) Łagodnego bożka i psy liżą. (mong.) BÓG Gdy Bóg dobrze człowiekowi życzy, wtedy daje mu poznać własne wady. (arab.) Gdy dasz biedakowi troszkę, Bóg odda ci dużo. (suah.) Gdyby Bóg nie był Bogiem, chciałby być królem Hiszpanii, byleby z francuskim kucharzem, (hiszp.) Jeśli Bóg jest ojcem, to szczęście ojczymem, (żyd.) Jeśli nie szanujesz bogów, to słuchaj głosu gromu. (chin.) Nie da się uniknąć, co Bóg postanowił. (Twi) BÓSTWO Wielkie bóstwo nie pamięta o małych grzechach, (chin.) 51 Człowiek jest twardszy... Człowiek jest twardszy... BRAT Dla tego, kto nie ma ojca, starszy brat jest ojcem, (mong.) Jeśli nie masz brata, pobrataj się z obcym, bez brata życie jest gorzkie, (gruz.) Podobni bracia, podobne czapki, (niem.) BUDDA Dobre serce to jest Budda, (chin.) Ludzie raz cieszą się, raz smucą, dlatego Budda nie chce zejść na ziemię, (kor.) Trzeba być łagodnym wobec Buddy, a nie wobec diabłów. 52 (wiet.) CESARZ Nawet cesarz ma ubogich krewnych, (chin.) CHŁOPIEC Gdy chłopak się ożeni, myśli zaraz, że został bejem, (osm.) Ospały chłopak podobny jest do starca. (Hausa) Przyjdzie czas, kiedy chłopiec będzie mężczyzną. (Hausa) CHUDY Dwie rzeczy są bardzo szpetne: chudy koń i chuda kobieta, (arab.) CHWALCA Ten, co chwali w oczy, jest posłańcem diabła, (gruz.) CIOTKA Jedna ciotka warta jest stu wujów, (wiet.) CÓRKA Matkę zobacz, córkę bierz, (arm.) Nie bierz córki u tego, u kogo żona zła. (kałm.) Syn jest synem, póki nie ma żony, ale córka jest córką całe życie, (ang.) W domu, gdzie jest wiele córek, ojciec nawet drzwi musi sprzedać, (kor.) CUDZOZIEMIEC Cudzoziemiec nigdy się nie zadomowi, (abis.) Cudzoziemca rozpoznaje się po spojrzeniu, (osm.) CZŁOWIEK Aby poznać człowieka, trzeba zostać jego towarzyszem podróży, (osm., gruz.) Człowiek człowiekowi kapłanem, człowiek człowiekowi szatanem, (arm.) Człowiek dla człowieka jest zwierciadłem, (arm.) Człowiek dosiądzie wszystkiego, co nie jest wilkiem, i zje wszystko, co nie jest kamieniem, (ord.) Człowiek jest cieniem Boga, niewolnik cieniem człowieka, lecz król jest obrazem Boga. (asyr.) Człowiek jest dla człowieka lekarstwem, (gruz.) Człowiek jest jak kwiat i jak kwiat winien rozsiewać piękną woń. (wiet.) Człowiek jest twardszy od głazu, ale delikatniejszy od róży. (osm.) Człowiek, który wiele przebiera, trafi na kamień, (chak.) 53 Człowiek jest twardszy... 54 Człowiek, który wyczerpał swoją wiedzę, nic więcej już nie wie. (mandż.) Człowiek mądry, jeśli nawet zubożeje, nie traci siły; człowiek prosty, jeśli zubożeje, staje się głupi, (mandż.) Człowiek pracujący w ciemnościach musi wszystkiego dotknąć własnymi rękoma. (Hausa) Człowiek to świat ziemi, (wiet.) Człowiek upodabnia się do towarzystwa, które lubi. (ind.) Człowiek w trudnej sytuacji żeni się z ciężarną, (abis.) Człowiek wspaniały daje nieproszony, przeciętny gdy go poproszą, podły nie daje nigdy, (ind.) Człowiek z natury jest dobry, ale ma w sobie diabła, (gr.) Człowiek żyje, jego majątek istnieje; człowiek umiera — majątek znika, (wiet.) Człowieka, który stracił swoich krewnych, nawet na wodzie może zniszczyć ogień, (bur.) Dobry koń ma wielu gospodarzy; dobry człowiek ma wielu przyjaciół, (bur.) Dojrzały człowiek nie zwraca uwagi na czcze pogłoski. (Twi) Gdy zdycha zwierzę juczne, pozostaje po nim siodło; gdy umiera człowiek, pozostają po nim dzieła, (osm.) Jaki człowiek, taka mowa. (arm.) Jaki jest człowiek, takie są jego marzenia, (wiet.) Jeden myślący człowiek wart jest tłumu tych, którzy się tylko trudzą, (wiet.) Jeżeli człowiek coś zna, nie pragnie tego; jeżeli człowiek czegoś pragnie — cierpi, (mandż.) Kapłanem być bardzo łatwo, człowiekiem — bardzo trudno. (gruz.) Kiedy wieje wiatr, nie ma rosy; kiedy człowiek się martwi, nie zna snu. (szor.) Człowiek jest twardszy... Koń szybkością, człowiek umiejętnością, (bur.) Kto sam nie jest człowiekiem, nie zna wartości ludzkiej. (osm.) Nie ma istoty silniejszej od człowieka, i nie ma istoty delikatniejszej od człowieka, (ord.) Niestety, człowiek jest jak bliźnięta, z których jedno kocha to, co drugie nienawidzi, (abis.) Prawdziwi ludzie wyciskają zawsze swe piętna, (wiet.) Prawy człowiek nie wypiera się swoich słów; lew nie najada się aż tak, by wymiotować, (ord.) Rzemień zawsze można jeszcze naciągnąć; człowiek zawsze może się jeszcze czegoś nauczyć, (bur.) Właściwy człowiek na właściwym miejscu, (ang.) Wysoki człowiek niekiedy bywa głupi, niski — mądry. (arm.) Złoto poznaje sie w ogniu, człowieka w pracy, (karak.) Żyjący człowiek jest stosem złota, (wiet.) DAWID Co, Dawidzie, zyskasz sobie, wszystko dzięki twojej głowie, (gruz.) DIABEł. Człowiekiem rozgniewanym rządzi diabeł, (suah.) Gdy mówisz, co będzie w przyszłym roku, diabeł chichocze. (jap-) Gdy się diabeł starzeje, staje się mnichem, (wł.) Lepszy grzeczny diabeł niż niegrzeczny święty, (lib.) Łatwiej diabła do domu wpuścić niż go z domu wyrzucić. (szkoc.) Ojczysty diabeł jest lepszy niż zagraniczny bóg. (ord.) 55 Człowiek jest twardszy... 56 DOWÓDCA Dowódca nie odbiera przysięgi od swoich wojowników tuż przed stoczeniem bitwy. (Twi) Dowódca nie powinien nigdy zsiadać z konia, (chin.) Na początku wojny nie zmienia się dowódcy, (kor.) Po przegranej bitwie dowódca nie chwali się swoimi dawnymi zwycięstwami, (chin.) DUREŃ Durniowi nigdy nie dość śmiechu, leniuchowi nigdy nie dość snu. (kaz.) DWORACY Zanim się pojawi cesarz, już są dworacy, (chin.) DZIADEK Czy sądzisz, że każdy, kto ma brodę, jest twoim dziadkiem? (arm., kor.) DZIECKO Bardzo źle, jeśli dziecko nie słucha swojej matki ani ojca. (Twi) Całuj dziecko dla przypodobania się karmicielce! (wsch.) Czasem, co małe było dzieckiem, wyrósłszy, cierniem jest zdradzieckim, (mai.) Drzewo mające korzenie pokryje się liśćmi; człowiek mający dzieci, podniesie się z upadku, (bur.) Dzieci człowieka będą chodzić, dzieci ptaka będą śpiewać. (mong.) Dzieci — kłopoty pewne, pociechy niepewne, (ang.) Dzieci naśladują zazwyczaj wady i zalety rodziców, (mandż.) Człowiek jest twardszy... Dziecka, które się jeszcze nie urodziło, nie położysz w kołyskę, (szor.) Dziecko, co się sparzy ryżem na mleku, będzie dmuchać nawet na zsiadłe mleko, zanim jeść zacznie, (ind.) Dziecko, które nie zna pieszczoty, mówiąc, nie uśmiecha się. (abis.) Dziecko, które upadło samo, zwykle nie płacze, (kałm.) Dziecko może mieć zbyt wiele matczynej troski, (ang.) Dziecko nie zagląda bez celu do garnka z zupą. (Twi) Dziecko płacze? Hańba rodzicom, (maor.) Dziecko sytego człowieka jest bezczelne, bogatego ¦— zarozumiałe, a średniego stanu — gderliwe, (jak.) Dziecko zgniecie ślimaka, ale nie zgniecie żółwia. (Twi) Jak wychowujesz dziecko, tak też ono wyrośnie, (suah.) Jeszcze się dziecko nie urodziło, a już krają materiał na koszulę, (suah.) Jeśli się kocha dziecko, trzeba je chłostać; rozpieszcza się je wówczas, gdy się go nie kocha, (wiet.) Jeśliby wysłuchano modłów dzieci, ani jeden nauczyciel nie zostałby przy życiu, (pers.) Jeżeli dzieciom i prosiętom dasz wszystko, czego pragną, to będziesz miał dobre prosięta, ale złe dzieci, (niger.) Kochaj swe dzieci sercem, ale wychowuj je ręką. (ukr.) Kto się boi, żeby dziecko nie płakało, zwykle sam płacze. (suah.) Małe dzieci gniotą kolana, duże dzieci gniotą serce, (łot.) Najmilsze są zawsze dzieci własne, ale żona cudza, (kor.) Najstarsze dzieci są zazwyczaj ulubieńcami ojców, najmłodsze — matek, (ind.) Oznaką dziecka, które rośnie na dobrego człowieka, jest posłuszeństwo. (Twi) 57 V Człowiek jest twardszy... 58 Rodzice dali dziecku życie, niebo wyposażyło je w charakter, (wiet.) To nic przyjemnego być dzieckiem. (Twi) Trzeba wychować własne dzieci, żeby lepiej zrozumieć swych rodziców, (wiet.) Uśmiechnij się do dziecka, a na głowie ci siądzie. (gruz.) W domu, w którym nie ma dzieci, nie ma światła, (arab.) Własne dziecko chwali tylko ostatni głupiec, (jap.) Z obcego dziecka nigdy nie wyrośnie twój syn. (arm.) Z ust dziecka poznasz prawdę, (gruz.) Złe dziecko nie przyjmuje rady. (Twi) DZIELNY Kto dzielny w drapaniu się po drzewach, ten bywa pokarmem dla korzeni, (maor.) DZIEWCZYNA Choćby było nie wiadomo jak daleko, idź drogą; choćbyś był nie wiadomo jak stary, bierz za żonę dziewczynę. (kałm., maor.) Dobra dziewczyna robi apetyt siedmiu chłopcom, (arm.) Dziewczyna, która nie wyszła za mąż, kłóci się nawet z łyżkami i miskami, (jak.) Dziewczyna siedemnastoletnia połamałaby rogi bawołu. (wiet.) Kwiat jest po to, aby go zerwać, dziewczyna po to, aby z nią flirtować, (wiet.) Łatwiej pilnować całej zagrody bawołów niż jednej młodej dziewczyny, (mai.) Łatwiej pilnować tygrysa niż młodą dziewczynę, (ord.) Człowiek jest twardszy... Myśl dziewczyny jest krótsza od jej włosów, a cierpliwość węższa od jej rękawów, (jak.) Po wielu grzmotach nie pada deszcz; dziewczynie o złej reputacji nie urządza się hucznego wesela, (ord.) Rosłe drzewo jest ozdobą góry, piękna dziewczyna ozdobą domu. (mong.) Szalona dziewczyna staje się szaloną żoną, potem szaloną gospodynią, a na końcu starą wariatką, (arm.) Szczęście dziewczyny jest w jej twarzy, (jak.) DZIEWKA Nikt nie rozpacza po śmierci publicznej dziewki, (abis.) EMIR Ja emir i ty emir. Kto więc będzie poganiał osły? (afg.) FAWORYT Faworyt kierownika nie ma przyjaciół, (egip.) FIGURA Jeżeli figura jest prosta — cień się nie krzywi, (ord.) GBUR Lepiej być konkubiną dziesiątego rzędu człowieka kulturalnego, niż żoną gbura, (wiet.) GENIUSZ Geniusz jest potężny dzięki tym, którzy go wielbią, (wiet.) GŁODNY Dla sytego nawet tłuszcz jest twardy, dla głodnego nawet rogi są miękkie, (bur.) 59 Człowiek jest twardszy... 60 Głodnego bajkami nie nakarmisz, (ros.) Głodny widzi we śnie chleb, spragniony — wodę. (arm.) Głodny włamuje się nawet do silnie obwarowanego domostwa, (asyr.) Kiedy dwoje głodnych się pobierze, urodzi się żebrak. (osm.) Nawet głodny człowiek nie przełknie garnka. (Hausa) Sytemu tłuszcz nie smakuje; dla głodnego woda słodka, (jak.) Tylko głodny dobrze pozna świat, (kor.) W oczach głodnego człowieka i jedwab nie ma wartości, (kor.) GNIEWLIWY Gniewliwy szybko się starzeje, (arm.) GOŁY Gołego człowieka nawet stu rozbójników nie ograbi, (gruz.) GOSPODARZ Głupi gospodarz doprowadza do upadku własny dom. (abis.) Gospodarz domu wie, skąd będzie kapać na jego głowę. (Hausa) Gospodarz jest sługą gościa. (Hausa) Jeden gość niekontent z drugiego gościa, a gospodarz nierad z nich obydwu, (osm.) Jeżeli kobieta nie ma męża, sama nie ma gospodarza; jeżeli mężczyzna nie ma żony, jego dom nie ma gospodarza. (ord.) Nie chwal gospodarza w jego własnym domu. (kor.) Wejście do sali zależy od ciebie, wyjście — od gospodarza. (gruz.) Człowiek jest twardszy... GOSPODYNI Gdzie gospodyń dwie w domu, tam sprzątać nie ma komu. (pers.) Wystarczy rzucić okiem do kuchni, aby wiedzieć, jaka jest pani domu. (wiet.) GOŚĆ Gdy pan domu odpoczywa, gość się pożywia, (abis.) Głupi gość zaleca się do żony gospodarza. (Hausa) Gościa i wilk nie pokona, (kar.) Gość jest najpierw jak złoto, potem jak srebro, w końcu ciąży jak żelazo, (abis.) Gość jest święty przez trzy dni. (pers.) Gość, który przyszedł na własnych nogach, nie zdobędzie szacunku, (arm.) Gość przyjdzie i pójdzie, w domu dobrobyt pozostanie. (gruz.) Gość zaproszony, wół zjedzony, (abis.) Jeżeli gość raz jeden przenocuje to szczęście, jeśli dwa razy to klęska, (karak.) Lubię takiego gościa, który zębów nie ma. (gruz.) Podobnie jak deszcz, który zaczął padać, w końcu ustaje, tak gość, który przyszedł, w końcu odejdzie, (bur.) Pozwól gościowi milczeć, a poczuje głód. (Hausa) Zaproszonemu gościowi dużo trzeba, (kar.) IMIĘ Dobrego imienia, choćbyś uparcie szukał, łatwo nie znajdziesz. Złego imienia, choćbyś uparcie skrobał, łatwo nie usuniesz, (mong.) 61 I Człowiek jest twardszy... Imię wolnego człowieka nigdy nie zginie. (Twi) Jeżeli wilk wypuści zdobycz, będzie głodny; jeżeli człowiek odstąpi od swych dążeń, straci dobre imię. (bur.) Lepiej złamać sobie kość niźli zepsuć dobre imię. (mong.) Pawia zdobi ogon, człowieka dobre imię. (mong.) JEDNOOKI Jednooki dziękuje Bogu jedynie wtedy, gdy spotka ślepego. (Hausa) Jeśli mieszkasz między jednookimi, sam sobie wykłuj oko. (suah.) Pomiędzy ślepcami jednooki jest królem, (ang.) JEDYNAK Jedynak trzyma raz z matką, raz z ojcem, (abis.) KAWALER Stary kawaler — mężczyzna, który rozgląda się, zanim skoczy, a potem nie skacze, (ang.) KOBIETA Bać się kobiet należy nawet wtedy, gdy dają pocałunki. (rzym.) Bez kobiety mężczyzna jest tylko półczłowiekiem. (żyd.) Bierz kobietę o sprawnych rękach i zręcznych stopach, ale unikaj kobiety o prędkich ustach, (maor.) Brzydka kobieta jest skarbem w domu, ale na ucztach króluje piękna, (chin.) Brzydka kobieta to taka, której urodę trudno oszacować. (wiet.) Co wiedzą trzy kobiety — wiedzą wszyscy, (franc.) Człowiek jest twardszy... Gdy deszcz nie pada, dach zostaje cały; kobieta wtedy cała, gdy gość nie przybywa, (abis.) Gdy mężczyźni zejdą się razem, to się słuchają; kobiety zaś nawzajem się oglądają, (chin.) Gdzie jest kobiet za wiele, tam kapusta się przypala. (abis.) Gdzie kobiety są czczone, tam radują się bogowie; tam gdzie nie są czczone, wszystkie praktyki religijne pozostają bez skutku, (chin.) Jeżeli kobieta kocha mężczyznę, odda mu się nawet przez szczelinę w drzwiach, (arab.) Jeśli z twarzy pięknej kobiety spadł czador, uważaj — nie kręć się koło niej. (pers.) Jeżeli skrzywdzona kobieta się uśmiecha wobec krzywdziciela, to albo nie ma wstydu, albo jest pewna, że się dobrze zemścić potrafi, (chin.) Język kobiety i nóż są do siebie podobne, obydwa są ostre. (pigm.) Kiedy kobieta domaga się dowodów miłości, przestajemy się nią interesować, (ros.) Kiedy piękna kobieta do ciebie mówi, uśmiechnij się, ale jej nie słuchaj, (chin.) Kiedy w niebie odbywa się wesele, kobiety szukają drabiny. (osm.) Kobieta albo kocha, albo nienawidzi, trzeciej możliwości nie ma. (pers.) Kobieta bez dzieci podobna jest do drzewa bez owoców. (osm.) Kobieta bez męża jest jak dżonka bez steru, mężczyzna bez żony jest jak koń bez uzdy. (wiet.) Kobieta bez męża jest jak koń bez uzdy. (gag.) 63 1 Człowiek jest twardszy... 64 Kobieta bez męża podobna jest do roli pozbawionej uprawy. (akad.) Kobieta bez wstydu jest jak potrawa bez soli. (arab.) Kobieta brzydka to taka, której uroda jest ukryta, (wiet.) Kobieta dla jednej perły, która z jej stroju wypadła, zapomina o wszystkich swych klejnotach, (pers.) Kobieta, gdy znienawidzi, nie może odróżnić życia od śmierci, (kor.) Kobieta i kraj gubią ojczyznę, (maor.) Kobieta jak i księżyc, dzisiaj pogodna, jutro pochmurna. (wł.) Kobieta jest czyśćcem dla sakiewki, rajem dla ciała i piekłem dla duszy, (wł.) Kobieta jest jak zły mandaryn: im bardziej odstępuje od dobrych zasad, tym gorliwsza jest w słowach, (chin.) Kobieta jest twierdzą, mężczyzna — jej więźniem. (kurd.) Kobieta jest wielbłądem, który ułatwia mężczyźnie przejście przez pustynię życia, (arab.) Kobieta jest zadowolona tylko w mogile, (jak.) Kobieta kocha jeden dzień, lecz nienawidzi czterdzieści. (arab.) Kobieta lęka się swego pierwszego męża, mężczyzna boi się swojej drugiej żony. (serb.) Kobieta lubi talent, mężczyzna woli piękność, (wiet.) Kobieta podobna jest do cienia. Jeśli ją ścigasz — ucieka, jeśli ty uciekasz — idzie za tobą. (arab.) Kobieta przed ślubem ma cztery ręce i jeden język, a po ślubie cztery języki i jedną rękę. (wł.) Kobieta tylko wtedy dochowa wiary mężowi, gdy nikt do złamania wiary jej nie namawia, (ind.) Człowiek jest twardszy... Kobieta ujawnia swój wiek przed śniadaniem, mężczyzna zaś po kolacji, (ang.) Kobieta ukryje miłość przez czterdzieści lat, ale nie potrafi ukryć złości i gniewu, (arab.) Kobieta we własnym domu usługuje ojcu, po wyjściu za mąż jest sługą męża, a jako matka staje się sługą swych dzieci, (wiet.) Kobieta winna mieć długie włosy, szaszłyk — dużo soku. (gruz.) Kobieta woli mężczyznę bez pieniędzy niż pieniądze bez mężczyzny, (gr.) Kobieta wzgardzona, talerz pusty, dom opuszczony — to jest zupełnie to samo! (abis.) Kobieta z mieczem to największe niebezpieczeństwo. (Hausa) Kobieta zrobi z niczego kapelusz, sałatkę i scenę małżeńską. (franc.) Kobiety czci, kto sam jest czci godzien; ten nimi gardzi, kto sam godzien wzgardy, (arab.) Kobiety, jak diablice, porywają serca głupców, (ind.) Kobiety kochają tylko silnych, pracowitych i milczących mężczyzn, (amer.) Kobiety nie bij nawet kwiatem, (jap.) Kobiety są kopalnią cierpliwości, (arab.) Kobiety są mądre z przyrodzenia, (ind.) Kobiety zwyciężają szlachetnych mężów, a podli mężowie zwyciężają kobiety, (arab.) Kobiety żyją cnotliwie i jak należy tylko wtedy, gdy brak odpowiedniego miejsca, czasu i mężczyzny, który by je uwiódł, (ind.) Kto kocha kobiety, wpada w ogień piekielny, (abis.) 3 — Przysłowia innych narodów 65 Człowiek jest twardszy... 66 Kto nie ma kobiety — nie ma duszy, (arm.) Lepiej dla kobiety być piękną niż inteligentną; znacznie mniej jest krótkowidzów bez okularów niż głupców. (franc.) Lepiej jest dla kobiety, gdy poślubi mężczyznę, który ją kocha, niż tego, którego sama kocha, (arab.) Los pięknych kobiet jest nieszczęśliwy, wybitni mężczyźni rzadko bywają urodziwi, (chin.) Łatwiej czuwać nad workiem pełnym pcheł niż nad kobietą. (wł.) Łatwiej powstrzymasz deszcz niż kobietę, która pragnie mężczyzny, (gruz.) Łatwiej poznać dziesięć krajów niż jedną kobietę, (żyd.) Łza kobiety jest przyprawą złości, (rzym.) Łzy kobiety są jak perły, chyba dlatego, że nigdy nie wiadomo, czy są prawdziwe, (pers.) Milczeniem nigdy sobie kobieta sprawy nie popsuła, (chin.) Miłość kobiety jest śmiercią mądrości, (pers.) Na dziesięć kobiet dziewięć jest zazdrosnych, (chin.) Najpamiętliwszą chwilą w życiu kobiety jest chwila zapomnienia, (franc.) Nawet, gdy uderzy kobieta, zaboli, (kor.) Nawet król nie prześcignie kobiety w przebiegłości. (Hausa) Nie istnieje dom, gdy kobieta hula. (abis.) Nie ma ani jednej takiej kobiety, która by chociaż we śnie nie zdradziła swojego małżonka, (gruz.) Nie polegaj na uczuciach kobiety, choćbyś z nią miał siedmioro dzieci, (jap.) Nie suknia podnosi kobietę w oczach mężczyzny, ale wprost przeciwnie, (franc.) Nie uspokoi się kobiety, która wprowadza niezgodę, (abis.) Człowiek jest twardszy... Nie wierz bejom, nie opieraj się o wodę, nie daj się zwieść słowom kobiety, (osm.) Nigdy nie zaprzeczaj kobiecie, za chwilę ona sama sobie zaprzeczy, (pers.) Od porywu ognia gorsza jest napaść kobiety, (abis.) Ogień, morze, kobieta — trzy nieszczęścia, (rzym.) Ojczyzną kobiety jest jej mąż. (abis.) Opuszczona kobieta ma zawsze sobie coś do zarzucenia. (wiet.) Pierwsza rada kobieca — najrozumniejsza; ostatnie ich postępowanie — bardzo niebezpieczne, (chin.) Piękna kobieta jest rzeką, w której toną mędrcy, (pers.) Piękna kobieta zawsze słynie z urody, nie warto jej podkreślać przez nadmiar starań, (wiet.) Płacz naszą tarczą i szablą — rzekła kobieta, (gruz.) Płocha kobieta zamienia się po śmierci w zjawę; kobietę poważną zanosi się na cmentarz, (wiet.) Po dymie z paleniska poznaje się kobiety, które późno wstają, (ałt.) Prędzej wypijesz wody całego morza aniżeli poznasz charakter kobiety, (lit.) Przypatrywanie się pięknej kobiecie jest uczynkiem pobożnym, (osm.) Rozum dziewięciu kobiet zmieści się w jednej skorupce od orzecha i jeszcze wolne miejsce pozostanie, (gruz.) Siła kobiety — w jej języku. (Hausa) Siodło jest ozdobą konia, kobieta jest ozdobą istnienia. (mong.) Skąpa kobieta uczy kraść swoje dzieci, (arab.) Słowo kobiety bywa ostre jak szron listopadowy, (kor.) Słuchaj pierwszej rady kobiecej, a nie drugiej, (franc.) 67 Człowiek jest twardszy... 68 Stara kobieta to stara plantacja, (pigm.) Szczęście pięknej kobiety bywa brzydkie, (osm.) Świat kobiety zamknięty jest w jej brzuchu. (Hausa) Ta, która ma wargi wygięte, jest gadułą; ta, która ma wąskie — lubi się dąsać; ta, która ma grube — jest łakoma, (wiet.) Tym, co psuje powierzchnię ziemi, jest ryj świni, tym, co psuje jednomyślność ludzi, są usta kobiety, (ord.) Uczona kobieta nie różni się od innych w tym, co ma pod spodnią, (wiet.) Umysł kobiety — żywe srebro; jej serce to wosk. (chin.) Unikaj złych kobiet, strzeż się dobrych, (wsch.) W nieszczęściu rodzina liczy na kobietę, tak jak państwo w niebezpieczeństwie na dowódcę wojsk, (wiet.) Woda psuje wino, wóz drogę, a kobieta sąsiada, (franc.) Wstyd jest męstwem płci pięknej, milczenie i rumieniec — wymową, (chin.) Wszystkie kobiety są jednakowe. (Twi) Wystarczy kobiecie trzy razy powiedzieć, że jest ładna, aby za pierwszym razem podziękowała, uwierzyła za drugim, a wynagrodziła za trzecim, (franc.) Z gadaniny kobiety tyle, co ze strachu muła. (abis.) Zając nie jest wybredny w wyborze legowiska, kobieta — w wyborze mężczyzny, (tur. T.) Zanim kobieta raz się ubierze, to niebo zachmurzy i wypogodzi się siedem razy. (pers.) Złe siodło kaleczy grzbiet konia; zła kobieta niszczy gospodarstwo domowe, (ord.) Źle, gdy kobieta często bywa poza domem, bo nawet najlepsze narzędzie, często pożyczane, prędko się psuje. (kor.) Człowiek jest twardszy... KREWNY Krewny w dziesiątym stopniu jest wart więcej niż obcy. (wiet.) Krewnym jest się dzięki przodkom, a nie dzięki pieniądzom, (wiet.) Rodzice umierają, ale krewni pozostaną zawsze, (ord.) Z krewnym jedz, pij, ale nie handluj! (osm.) KSANTYPA Nie każdy, kto ma swoją Ksantypę, musi być koniecznie Sokratesem, (wł.) KSIĄDZ Chowa ksiądz ludzi — chowają i księdza, (wł.) Gdzie biedna parafia, tam ksiądz sam dzwoni, (niem.) Ksiądz od księdza nic nie bierze, (franc, niem., poi., czes.) Ksiądz żyje z tacy, a chłop z pracy, (niem., łuż.) Nie każdy księdzem, co na farze mieszka, (łuż.) KSIĄŻĘ Zamiast być głupim księciem, lepiej być niewolnikiem u mędrca, (kałm.) KULAWY Nie przedrzeźniaj kulawego, myśl o tym, co może być jutro, (mai.) LADACZNICA Jeśli ladacznicę do domu wpuścisz, drzwi pozostaw otwarte. (gruz.) 69 CZŁOWIEK JEST TWARDSZY... 70 LAIK Gdy cię laik rozumie, to jeszcze wcale nie oznacza, że jesteś fachowcem, (ros.) LAMOWI E W czasie pomoru bydła psy tyją. W czasie nieszczęść lamowie tyją. (mong.) LUDZIE Dobrze, jeżeli przy pracy jest wielu ludzi, a przy jedzeniu mało. (jak.) Ludzie, którzy się biją, nie miewają łagodnych rąk; ludzie, którzy się kłócą, nie miewają łagodnych ust. (ord.) Ludzie są sobie bliscy naturą, ale dalecy obyczajami. (mandż.) Mali ludzie śnią o potędze, (arm.) Małym ludziom trudno obchodzić się bez piedestałów, (wł.) Nie ma ludzi, którzy nie jedzą i nie piją, ale niewielu jest zdolnych ocenić smak. (mandż.) Są dwa gatunki ludzi dobrych: ci, co umarli, i ci, co się nie urodzili, (chin.) Tylko ludzie mali utrzymują się zawsze na swoim poziomie. (ang.) Z płaczem się rodzimy, wśród zabaw rośniemy, powinniśmy się stać prawdziwymi ludźmi, (arm.) Ł.GARZ Łgarz musi mieć dobrą pamięć, (łuż.) ŁOTR Nigdy nie łącz się z łotrem, aby drugiego łotra zwyciężyć, (chin.) Człowiek jest twardszy... ŁYSY Co łysemu po złotym grzebieniu? (arm.) Łysy rzecze łysemu: Ach, ty łysa pało! (gruz.) Skarżył się łysy, że grzebienie drogie, (gruz.) MACOCHA Macocha to nie matka, (suah.) MANDARYN Dary złożone mandarynowi porównać można do węgla, którym podsyca się ogień w piecu, (wiet.) Jeśli mandaryni nie naprzykrzają się ludowi, lud się nie buntuje, (wiet.) Mandaryn darował, ale jego pisarze zatrzymują, (wiet.) Mandaryn przed procesem jest jak kot przed sperką. (wiet.) Mandaryn zawsze ma powód do rozkazywania, (wiet.) Trzeba być mandarynem, aby mieć rację, (wiet.) MARNOTRAWCA Marnotrawca jest gorszy od złodzieja, (jak.) MATKA Dziecko jest rozpieszczone przez matkę, a wnuk przez babkę, (wiet.) Nawet gazela nie zapomina swojej matki, (abis.) Matka rozumie mowę swojego niemego dziecka, (gruz.) Matka wykarmi dziesięcioro dzieci, dziesięcioro dzieci nie wykarmi matki, (wiet.) Miłość matki nie starzeje się. (arab.) Nawet gazela nie zapomina swojej matki, (abis.) Nie widziałeś matki, nie żeń się z córką! (abis.) Raj jest u stóp matki, (arab.) 71 Człowiek jest twardszy... Człowiek jest twardszy... 72 MĄŻ Cudzego męża nie można pożyczyć na długo, (wiet.) Gniewu męża nie złagodzisz nawet dwunastoma garnkami papryki, (kor.) Męża trzeba wybierać tak, jak się wybiera odpowiedni kawałek mięsa, (wiet.) Mieć męża, który uprawia gry hazardowe, to samo, co trzymać słonia, który niszczy wasz dom. (wiet.) Mieć wykształconego męża to tak, jakby przeglądać się w złotym zwierciadle, (wiet.) Nie lekceważ męża i nie próbuj czerpać morza, (mong.) Słów męża nie wieszaj na sznurku, (arm.) Szlachetny mąż najpierw działa, potem mówi, a słowa jego zgodne są z czynami, (chin.) Żywy mąż jest dla kobiety bohaterem, zmarły — bohaterem nad bohatery. (gruz.) MĘDRZEC Chociaż w górach jest wiele kamieni, klejnotów wśród nich mało; chociaż na świecie jest wielu ludzi, mędrców wśród nich mało. (ord.) Czterech rzeczy nie pragnie mędrzec: gwałcić losu, pytać o radę wrogów, zmieniać prawdy, zadowalać wszystkich ludzi, (arab.) Jedna noc rozmowy z mędrcem starczy na dziesięć lat studiów, (chin.) Jeżeli mędrzec przekroczy miarę, jest gorszy od głupca. (mong.) Każdy jest mędrcem w cudzej sprawie, (gruz.) Króla czczą w jego własnym kraju, mędrca wszędzie. (ind.) Maksymy mędrców i świętych szanują bogowie, a demony są im posłuszne, (chin.) Mędrcy lokują swoją cnotę w wiedzy, (mandż.) Mędrzec wygłasza tylko swą mowę, głupiec ryje ją w kamieniu, (wiet.) Mędrzec żałuje, że nie może słyszeć swojego imienia w ustach przyszłych pokoleń, (mandż.) Na stu ludzi znajdziesz jednego bohatera, na tysiąc - jednego mędrca, (ind.) MĘŻCZYZNA Brzeg raz się zwala, mężczyzna raz się myli. (mong., maor.) Czyż każdy, kto nosi spodnie, godny jest miana mężczyzny? (gruz.) Gdy mężczyzna jest zły, sypia sam. (żyd.) Jeden mężczyzna wart jest tyle, co siedem kobiet, (gag.) Jeśli chcesz zemścić się okrutnie na mężczyźnie, który porwał ci żonę — zostaw mu ją. (ind.) Jeśli mężczyzna ma serce żelazne, kindżał możesz mu dać nawet i drewniany, (gruz.) Jeżeli mężczyźnie się wydaje, że jest kimś, to już nikim nie zostanie w przyszłości, (ind.) Jeżeli 50-letniego mężczyznę po przebudzeniu nic nie boli, to znaczy, że ten mężczyzna nie żyje. (ang.) Każdy mężczyzna może być gospodarzem, a każdy kot umie uganiać się za szczurami, (chin.) Mądry mężczyzna potrafi zbudować miasto, mądra kobieta jest zdolna doprowadzić je do upadku, (chin.) Mężczyzna jest jak palec, prosty do czasu, (mai.) Mężczyzna jest jak pieprz: gdy go rozgryziesz, poczujesz, jak piecze. (Hausa) 73 Człowiek jest twardszy... 74 Mężczyzna jest mężczyzną i nie sposób go zmienić, niestety. (czes.) Mężczyzna, który nie pije, jest jak flaga, która nie powiewa z braku wiatru, (wiet.) Mężczyzna, który zabił niedźwiedzia, w nagrodę może nie mieszkać ze swoją żoną przez cały tydzień. 0aP-) Mężczyzna kupuje kobietę; kobieta kupuje trudy. (pigm.) Mężczyzna ma sto serc, z których jedno jest dla żony, a pozostałe przygotowane dla innych kobiet. (wiet.) Mężczyzna o wielkich ustach jest człowiekiem utalentowanym, kobieta — ogłusza swoich sąsiadów. (wiet.) Mężczyzna przemierza oceany, ale zawsze z towarzyszami, a kobieta najwyżej bród, ale samotnie, (wiet.) Mężczyzna rodzi się w jurcie, a umiera na stepie, (ord.) Mężczyzna to węgorz w wodzie, (pigm.) Mężczyzna wnosi, a kobieta buduje, (arab.) Mężczyznę zachęcaj, kobietę hamuj! (bur.) Młodzi mężczyźni chcą być wierni kobietom, ale nie są; starzy chcą być niewierni, ale nie mogą. (franc.) Obrażony mężczyzna obraża, obrażony chłopiec pielęgnuje swój ból. (Hausa) Serce mężczyzny jest jak wiatr jesienny, (jap.) Słowa przystoją kobietom, mężczyznom czyny, (osm.) Słowo mężczyzny twardsze od żelaza, (jap.) Szczęściem mężczyzny jest szeroki step. (mong.) MILCZEK Milczek często słynie jako mędrzec, (jak.) Człowiek jest twardszy... MINISTER Cywilny minister może uspokoić kraj, a generał — założyć nową dynastię, (chin.) Wierny minister nie służy dwóm panom; cnotliwa żona nie wychodzi za drugiego męża. (chin.) MISTRZ Każdy mistrz bierze na naukę, lecz nie każdy wyucza, (ros.) Kto spełnia mistrzów nakazy, odróżni jedwab od gazy. (mai.) Mistrza gani mistrz, (jak.) Mrówki w swoim kopcu, żółw w swoim domku — każdy u siebie jest mistrzem, (pigm.) Nie ma tak dobrego mistrza, który nie trafiłby na lepszego od siebie, (hol, skand., franc, niem.) MORDERCA Z mordercą swego ojca nie będziesz żył pod tym samym niebem, (chin.) MÓWCA Dobremu mówcy potrzebny jest dobry słuchacz, (gruz., arm.) MUŁŁA Brona jest moja, a rządzi nią mułła... (arab.) Choć jesteś mułłą, niczego nie wiesz, (tur.) Jeszcze nikt nie widział nogi węża, oka mrówki i chleba w darze od od mułły. (pers.) Łatwo zostać mułłą, trudno zostać człowiekiem, (pers.) Na opuszczenie świata mułła ludzi namawia, a sam pieniądze i zboże zbiera, (pers.) Rankiem lepiej spotkać diabła niż mułłę. (arab.) 75 i Człowiek jest twardszy... 76 Tam, gdzie wiele trawy, byk tyje; tam, gdzie wiele zgonów, mułła tyje. (kara) MYŚLIWY Dzieci myśliwego nigdy nie są piękne, bo zabija on dzieci dzikim zwierzętom. (Twi) Kiedy myśliwy wziął łuk, wyrusza na polowanie. (pigm.) Zwierzę, którego myśliwy nie trafił, nie jest nigdy małe. (Twi) NAGI I czterdziestu złodziei nie potrafi obrabować tego, kto jest nagi. (osm.) Kiedy zobaczysz nagiego, nie pytaj go o ubranie, (arab.) Nagi śmieje się z łachmaniarza. (Hausa) Nadzy się rodzimy i nadzy odchodzimy, (chin.) NAŁOŻNICA Przy nałożnicy nawet nie czuje, że mu wiatr czapkę porwał, (kor.) NARZECZONA Narzeczona dla mnie, wesele dla mojego ojca. (arm.) NARZECZONY Kiedy się jest narzeczonym młodej dziewczyny, trzeba zaraz domagać się ślubu, (wiet.) NĘDZARZ Ciało nędzarza jest całym jego majątkiem. (Hausa) Człowiek jest twardszy... Nędzarz nie jest przyjacielem. (Hausa) U nędzarza w garnku tylko zły duch mieszka. (Hausa) NIEPRZYJACIEL Nieprzyjaciel ojca nie stanie się przyjacielem syna. (łac.) Przyjaciół choćby tysiąc — to mało, nieprzyjaciel choćby jeden — to dużo. (osm.) NIEUK Nieuk to ten, który kroczy wiecznie w mroku, (wiet.) Trzy lata z nieukiem nie są warte chwili z mądrym, (wiet.) NIEWIASTA Za duży jeden dom na stu mężczyzn; za mały jest jeden dom na dwie niewiasty, (arm.) NIEWIDOMY Niewidomemu gwiazdy niepotrzebne, (kar.) NIEWOLNIK Kochać swego niewolnika jest głupotą, (abis.) Niewolnik nie wskaże, gdzie są kije dobre do budowy. (Twi) Niewolnik zawsze jest winien. (Twi) Niewolnik zna swego pana. (Twi) OBCY Chwalić obcego — to tak, jakby do wina palmowego dolewać wody. (suah.) Gdy obcy odejdzie, zawsze jest coś o nim do powiedzenia. (Twi) 77 Człowiek jest twardszy... 78 Kto przybył z daleka jest obcym człowiekiem; kto przenocował dwa razy, też nie jest jeszcze znajomym, (ord.) Obcy jest jak deszcz na ziemi. (Twi) OJCIEC Jaki ojciec, taki syn. (wiet., poi.) Jeden ojciec wyżywi dziewięciu synów, ale dziewięciu synów nie wyżywi jednego ojca. (osm.) Jeżeli ojciec w plamki, syn będzie w ciapki, (mai.) Kto nienawidzi swojego ojca, tego wygna ojciec cudzy. (abis.) Kto sprzecza się z ojcem, tego usta staną się trędowate. (abis.) Ojciec okrutny jak tygrys będzie miał syna złego jak pies. (wiet.) Ojciec to bankier zesłany przez naturę, (franc.) Osiągnięcia ojca są pożyteczne dla syna. (abis.) Rzemiosło ojca jest dziedzictwem syna. (arm.) Sto rózg od matki nie znaczy tyle, co jedno słowo ojca. (wiet.) ORMIANIN Gdy Ormianin gani Ormianina — wierz tylko w połowie, gdy Ormianin Ormianina chwali — dodaj jeszcze połowę, (arm.) Ormianin, gdy siada na konia, zapomina o Bogu; gdy zsiada z konia, zapomina o koniu, (arm.) OSZUST Oszust nabierze nawet spryciarza, (chin.) Człowiek jest twardszy... OŚWIECONY Oświecony ma troje oczu, analfabeta ma jedno, i to ślepe, (gr.) PAN Dom bez pana jest podobny do kobiety bez męża. (asyr.) I na pana pies szczeka, (ros.) Kobiety, konie i winnice wymagają energicznego pana. (tur.) Pan psów nie jest im posłuszny. To one muszą go słuchać, tak jak kobieta męża, a dziecko rodziców, (pigm.) Stań się panem; będzie wtedy, jak zechcesz, (abis.) Zanim uderzysz psa, popatrz w oczy jego panu. (mai.) PANNA Jeszcze za mąż nie wyszła, a pieluszki już przygotowała, (kor.) PARA Głuchy mąż i ślepa żona zawsze tworzą szczęśliwą parę. (duń.) PIECHUR Piechur nie nagada się z jadącym na wielbłądzie, (bur.) PIJAK Człowiekiem, którego najbardziej należy się obawiać, jest pijak, (wiet.) Człowiekowi, który wypił dziesięć czarek wódki, psy liżą usta. (kałm.) 79 Człowiek jest twardszy.. 80 Jeśli trzech ludzi powie ci, że jesteś pijany — nie złość się, idź spać. (żyd.) Nawet rozsądne słowa pijaka ulatują z wiatrem, (arm.) Nie dopuszczaj do studni ślepego bydlęcia, nie pokazuj pijanemu wódki, (mong.) Od pijanego i wariat ucieka, (osm.) Pijanego boi się nawet wściekły, (kałm.) Pijanemu niebo i ziemia zdają się olbrzymie, na dnie dzbana dni i miesiące wydają się długie, (chin.) Pijaństwo i prawdomówność jedną chadzają drogą, (pers.) Po trzech czarkach można pojąć ład rządzący światem, a upicie się rozwiąże tysiąc zmartwień, (chin.) PLOTKARZ Plotkarza jego język zgubi, (bur.) PŁYWAK Pływak ginie od wody, łażący po drzewach — od drzewa. (jak.) POCHLEBCA Pochlebca — bliski krewny zdrajcy, (bask.) Pochlebcy nigdy nie brakuje słów, a leniwemu wykrętów, (tuw.) PODWŁADNY Nie dowierzaj podwładnemu, który nie widzi wad u swego szefa, (wł.) POP Chcesz znaleźć lekki chleb — zostań popem, (bułg., ukr., ros.) Człowiek jest twardszy... _ Gdyby praca była zabawą, to i pop chętnie by się pobrudził. (bułg.) Kabza popa nie ma dna. (cyg.) Od popa i martwy się nie odczepi, (mołd., rum.) Pop ma rękę po to, żeby brać, a nie po to, żeby dawać. (ukr., ros.) Pop mądry nie brodą, lecz głową, (serb.) Syn popa — wnuk diabła, (bośn.) Tam dobrze, gdzie nie ma popa. (czes.) Zapomniał pop o ewangelii, kiedy ujrzał pilaw, (gruz.) Zarobek popa zależy od wiernych, (fiń.) POSEŁ. Głupi poseł potrzebuje mądrego tłumacza, (osm.) POSIADACZ Rzeczy posiadane mogą być trwałe, ale ich posiadacze są przemijający, (ord.) POTOMSTWO Mieć syna to rzeczywiście mieć potomstwo, mieć dziesięć córek to jakby się go wcale nie miało, (wiet.) PROSTAK Bez szlachetnych, kto by rządził prostakami; bez prostaków, kto by żywił szlachetnych? (chin.) PRÓŻNIAK Próżniak jest uchem diabła, (niem., ros., ang., hiszp., franc, wł.) Próżniak nie zna radości, (lezg.) Próżniak — zdrowy do jedzenia i chory do roboty, (arm.) 81 Człowiek jest twardszy... 82 PRZEWODNIK Bez przewodnika nie dojdzie się nawet do piekła, (osm.) PRZYBYSZ Przybysz nie łamie ustaw. (Twi) PRZYJACIEL Biedny i bogaty nie będą przyjaciółmi. (Twi) Boże, chroń mnie od przyjaciół; przed nieprzyjaciółmi obronię się sam. (wł.) Długo szuka się przyjaciela, szybko się go traci, (chin.) Gdyby się sprawdziło to, czego życzymy przyjaciołom, świat by się wywrócił, (kar.) Jeden stary przyjaciel jest lepszy od dwóch nowych, (mong.) Jeżeli chcesz zachować przyjaciela, nie pożyczaj mu ani nie pożyczaj od niego, (arab.) Jeżeli oszukujesz swego przyjaciela, oszukujesz samego siebie, (mong.) Kto poszukuje przyjaciela wolnego od wad, ten nie będzie miał przyjaciela, (arab., osm.) Lepiej mieć stu przyjaciół niż sto wołów, (bur.) Na świecie jest wielu złych ludzi, ale nie ma gorszego od złego przyjaciela, (kałm.) Nawet mądremu potrzebny jest przyjaciel, a nawet silnemu — oparcie, (mong.) Nie lękaj się nieprzyjaciela, ale przyjaciela — tysiąc razy. (pers.) Przyjaciel młodości jest jak skarb ukryty, (arab.) Przyjaciel nie zasługujący na zaufanie jest gorszy od jawnego wroga, (mong.) Przyjaciel patrzy w twarz, nieprzyjaciel na nogi. (arm.) 1 CZŁOWIEK JEST TWARDSZY... Przyjaciel przychodzi z daleka, wróg — z własnej piersi się wywodzi, (abis.) Przyjaciel wszystkich nie jest przyjacielem nikogo, (ang.) Przyjaciela gań w oczy, wroga — za plecami, (gruz.) Przyjaciela poznaje się w trudnym czasie, (arab.) Przyjaciele naszych przyjaciół są naszymi przyjaciółmi. (franc.) Przyjaciele nie zastąpią rodziców, (pigm.) Przyjaciółmi mogą być tylko ludzie o równej sile ducha. (tahit.) Przykład złego przyjaciela jest jak sąsiedztwo kowala; jeżeli ci nie spali ubrania iskrami, to cię okopci dymem. (arab.) Raz przyjacielem — zawsze przyjacielem, (tur.) Ryba psuje się bez soli, a człowiek bez rad przyjaciela. (wiet.) Stary przyjaciel nie stanie się wrogiem, (osm.) Stary przyjaciel to wierne zwierciadło, (hiszp.) Strzeż się przyjaciela, którego obraziłeś, (port.) Szczerego przyjaciela nie zamień nawet na wiele skarbów. (arm.) Ten, kto ma przyjaciół, jest jak step rozległy, kto ich nie ma, jest jak dłoń mały. (mong.) Tracimy przyjaciół, odwiedzając ich za często albo za rzadko, (szkoc.) Wzywasz przyjaciela na pomoc, a on ci rzecze: „Wybieram się właśnie w drogę", (pigm.) Z dobrym przyjacielem warto iść nawet w głębiny morskie. (kor.) Z rana przyjaciele, wieczorem wrogowie, (chin.) Za uśmiech przyjaciela trzeba drogo zapłacić, (pigm.) 83 CZŁOWIEK JEST TWARDSZY... 84 PYSZAŁEK Człowiek, który się napił wódki, ma pyszałkowate usta; człowiek, który dosiadł ogiera, ma pyszałkowatą minę. (ord.) Na szczycie wysokiej góry nie rosną drzewa; w głowie pyszałka nie ma rozumu, (bur.) Pustka jest domem pyszałka, (abis.) RODZICE Gdy syn nie przyjmuje rady rodziców, przyjmie ich potępienie. (Hausa) Jeśli nie słuchasz rodziców, czyż nie będą daremne twoje dobre uczynki? (chin.) RODZINA Do jedzenia dobra mała rodzina, do pracy — duża. (jak.) Nawet liczna rodzina, jeżeli jest niezgodna, stanie się pośmiewiskiem sieroty, (mong., ord.) Piękną kobietę wychowuje jedna rodzina, a sto rodzin jej pożąda, (chin.) Teściowa i synowa to pani i sługa, (wiet.) Człowiek jest twardszy... SAMOTNY I samotny ma bliskich na cmentarzu, (kar.) SĄSIAD Bliscy sąsiedzi są więcej warci niż dalecy krewni, (ord., kor., osm., arm.) Jeśli potrafisz, połknij sąsiada, jeśli nie, połknie on ciebie, (wiet.) Jeżeli sąsiadka ci powie: „spalił ci się twój pieróg", nie wyjmuj go z pieca — jeszcze nie gotów, (kar.) Kąsek sąsiada wydaje się smaczniejszy, (gruz.) Kura sąsiada wydaje się gęsią, a żona sąsiada — dziewczyną. (osm.) Nie sąsiaduj z człowiekiem większym od ciebie, (arab.) O to, co dzieje się w twojej wsi, pytaj w innej wsi; o to, co dzieje się w twym domu, pytaj sąsiada, (tatar.) Zły sąsiad poda ci igłę bez nitki, (hiszp.) SŁUGA Lepiej być sługą człowieka mądrego niż panem głupca, (wiet.) Sługa schlebia swemu panu, póki się nie naje. (Dama) W moim domu jestem sługą, w obcym — panem, (arm.) SPECJALISTA Młodzi specjaliści nie umieją pracować, zaś starzy specjaliści umieją nie pracować, (amer.) Specjaliści to ludzie, którzy wszystko wiedzą o czymś, a nie o wszystkim, (amer.) SPRAGNIONY Spragniony najpierw kopie studnię, (kor.) STARCY Kiedy wyrośnie trawa, jest ozdobą ziemi; kiedy zbiorą się starcy, są ozdobą biesiady, (bur.) SYN Cztery rzemienie strzemienia są podporą dla nogi; czterej synowie są podporą dla ojcowizny, (mong.) Długa choroba rodziców zniechęci najbardziej przywiązanego syna. (chin.) 85 Człowiek jest twardszy... 86 Gdy czekasz na córkę, zawsze przyjdzie syn. (kor.) Syn wykształcony w dzieciństwie, będzie radością oczu ojca, kiedy dorośnie, (arab.) Traktuj syna jak księcia przez pięć lat, jak niewolnika przez dziesięć, a jak przyjaciela przez następne lata. (ind.) Tylko wtedy możesz nazwać dziecko swoim synem, gdy je wychowujesz, (kor.) Wczesne wstawanie jest korzystne dla nadchodzącego dnia; wcześnie urodzony syn oddaje swoje usługi ojcu. (ord.) Zły syn kocha żonę i sprzeciwia się matce, niedobra matka dręczy synową, (chin.) SYNOWA Dobra synowa warta jest więcej niż własna córka, dobry zięć wart więcej niż własny syn. (wiet.) Głupia synowa i nieposłuszny syn są jak czad i sadza. (chin.) Mając złą synową, rujnuje się rodzinę, mając złego psa — sąsiadów, (wiet.) Synowa jest koszem do zbierania obelg, (wiet.) Teściowa umrze, synowa będzie żyć. (wiet.) SZATAN Szatani są zwsze przeciw sobie, ale są zgodni, gdy chodzi o zgubę człowieka, (arm.) SZEF Nawet siedmiu czeka na jednego, jeśli ten jeden jest ich szefem, (franc.) Człowiek jest twardszy... Pierwszorzędni szefowie mają pierwszorzędnych pracowników; drugorzędni — czwartorzędnych. (amer.) Szef — człowiek, który za wcześnie przychodzi, gdy się spóźniasz do pracy, i za późno, gdy jesteś punktualny. (wł.) _ To, że nieobecni szefowie nigdy nie mają racji, wcale nie oznacza, że obecni zawsze mają. (duń.) ŚCIGANY Lepiej być ściganym niż więzionym, (gr.) ŚLEPY Kiedy ślepy złapie kij, wali nim na oślep, (mai.) Nic ślepemu po zwierciadle, (pers.) Ślepego nie obchodzi to, że świeca jest droga, (arm.) Ślepiec, który raz spalił orzechy, zjada je potem surowe. (Hausa) Ślepiec nie boi się żmii. (jap.) Ślepy nie ma po co się oglądać. (Hausa) Ślepemu wszystko jedno, czy będzie w Coni, czy w Bagdadzie, (gruz.) To, czego nie może znaleźć w dzień człowiek mający wzrok, ślepy znajdzie w nocy. (mong.) W dzielnicy ślepych nie sprzedaje się luster, (osm.) ŚWIADEK Jeden świadek naoczny więcej znaczy niż dziesięciu, którzy słyszeli na własne uszy. (niem.) ŚWIĘTY Święty za młodu, diabeł na starość, (wł.) 87 Człowiek jest twardszy... 88 TEŚCIOWA Gdy teściowa nie może znaleźć wad w synowej, zarzuca jej, że nogi ma za blade, (kor.) Nim się zostanie teściową, trzeba być synową, (wiet.) Od krzyku teściowej nawet pies ucieka, (kor.) Teściowa wychodzi, gdy wchodzi synowa, (wiet.) Żeby kłamać, trzeba być teściową, (wiet.) Żona zna męża, teściowa ich dwoje, (arm.) TĘPAK Dla tępego człowieka wszystko jedno, czy tu będzie, czy w Bagdadzie, (gruz.) Zanim ty to zrozumiesz, wielbłądowi wyrośnie ogon do ziemi, (arm.) TREFNIŚ Niech nie umiera trefniś! Któż będzie nas bawił? (abis.) UCZONY Jeżeli się potknie uczony, potyka się cały świat razem z nim. (arab.) Uczony bez praktyki to pszczoła bez miodu, (tad.) Uczony jest skarbem swojego kraju, (chin.) Więcej wart jeden dzień uczonego niż całe życie nieuka. (arab.) Uczony żyje w jasnym świetle, nieuk żyje w ciemnej mgle. (bur.) WARIAT Wariat ma każdego dnia wesele, (arm.) Człowiek jest twardszy... WDOWA Dobrze przystrojona wdowa odbierze ukochanego młodej dziewczynie, (wiet.) Nie szukaj męża u wdowy, (kor.) Smutek wdowy zrozumie tylko wdowiec, (kor.) WĘDKARZ Wędkarz z jednym haczykiem i jednym kawałkiem przynęty: jeśli mu się raz urwie linka, straci cały dzień, (mai.) WĘDROWIEC Doświadczony wędrowiec idzie pomału, lecz bez ustanku. (pers.) Uszy wędrowca z każdym dniem stają się większe, (kor.) WIEŚNIAK Wieśniak obawia się tych, którzy go chwalą, (abis.) WIKARY Proboszcz może, wikary musi pracować, (wł.) WILKOŁAK Gdy wilkołak zamienia się w człowieka, ogon zawsze mu pozostaje, (chin.) WŁAŚCICIEL Gdziekolwiek pójdziesz w pożyczonym ubraniu, wie o tym właściciel ubrania. (Hausa) I głowa, i ciężar dzbana noszonego na tej głowie, należą do właściciela szyi. (Hausa) #>.- Człowiek jest twardszy... Człowiek jest twardszy... WŁÓCZĘGA Lepiej być włóczęgą w mieście niż bogaczem na wsi. (wiet.) WOJOWNIK Od tysiąca lękliwych wojowników lepsi dwaj, ale odważni, (gruz.) ZABŁĄKANY Zabłąkanego o drogę nie pytaj, (fiń.) ZACHARIASZ Kiedyś głodny, Zachariaszu, to i zimna mamałyga wydaje 90 ci się cukrem, (gruz.) ZAKRYSTIAN Czego nie weźmie pastor, chętnie zabierze zakrystian, (hol.) ZBIEG Gdy zbiegłeś, zachowałeś się jak dziki byk; gdy cię schwytali, merdasz ogonem jak pies. (asyr.) ZDRAJCA Nocą jest moim przyjacielem; rano odwraca się ode mnie. (Dama) ZIĘĆ Osoba zięcia jest kolumną, na której się wspiera serce teściowej, (arm.) Zięć dla swej teściowej to zawsze smarkacz, (pigm.) Zięć jest zawsze drogim gościem, (kor.) ZŁODZIEJ Czego chce złodziej? Ciemnej nocy. (arm.) Jakie to dziwne, gdy złodziej okrada złodzieja! (abis.) Jeśli chcesz, by do twego domu nie wszedł złodziej, proś Boga, by ci nie dał córki, (arm.) Kiedy się łapie złodzieja, trzeba złapać i jego towarzysza. (suah.) Nałogowy złodziej i ze stołu będzie kradł, (abis.) Póki go nie złapią, złodziej czuje się padyszachem. (pers.) Sprytny złodziej oskarża o kradzież okradzionego, (ord.) Ten, który ukradł wielbłąda, i ten, który ukradł igłę, jednako noszą miano złodzieja, (gruz.) Złodziej dla siebie nie może zbudować domu, lecz burzy dom drugiego, (arm.) Złodziej okradł złodzieja, Bóg się uśmiechnął, (gruz.) ZNAWCA Wielki znawca wielokroć się pomyli, (gruz.) Załatwiaj sprawę u znawcy, żelazo kuj u kowala, (abis.) ŻEBRAK Wygłodniały i obdarty staje się żebrakiem, (wiet.) ŻONA Dobra żona jest ozdobą domu, zła jego wrogiem, (kałm.) Dzieci trzeba pouczać publicznie, a żony — prywatnie. (chin.) Gdy chcesz mieć spokój w rodzinie, nie słuchaj skarg żony. (kor.) Jeśli kochasz żonę, odchodź od niej czasami, (mai.) Jeśli nie wskażesz żonie jej braków, ona przypisze je tobie. (arab.) 91 Człowiek jest twardszy... 92 Jeżeli żona jest rozumna, nie należy się martwić brakiem dostatku w domu. (mandż.) Jeżeli żona wie, co się dzieje poza domem, mąż nie wie, co się dzieje w domu. (chin.) Jeżeli żyjesz dobrze z żoną, wchodź bez pukania; jeżeli żyjesz dobrze z mężem, zaczekaj przy drzwiach, (arab.) Kiedy żona chce mieć tyle płaszczy, ile ich ma cebula, mężowi płynie więcej łez niż od cebuli, (pers.) Kto kocha żonę, nie pyta, czy kochać ją powinien. (chin.) Kto ma złą żonę, na pogrzeby nie musi chodzić, (gr.) Ktoś radził Solonowi, aby nałożył karę na nie żeniących się. Solon odrzekł: „Ciężkie to brzemię dla człowieka — żona", (gr.) Nie krytykuj cudzej żony. Już masz przyjemność, że jest cudzą, (sumer.) Nie pilnuj żony, kiedy jest u siebie, i choć znasz jej zalety, nie mów o nich do niej. (egip.) Pojmij młodą żonę. Jeśli tego nie zrobisz, kup sobie futro, żeby ci było ciepło, (tur. T.) Radź się swojej żony, lecz uczyń według własnego rozsądku; radź się swej żony, lecz czyń przeciwnie do jej rad. (arab.) Szybko upadnie dom, w którym rządzi żona. (kor.) U złego męża żona zawsze głupia i brzydka, (ros.) Wielu wynosiłoby swoje żony pod niebiosa, gdyby byli pewni, że one tam pozostaną, (franc.) Wychowanie żony winno się zaczynać od chwili, gdy włoży ślubną suknię, (kor.) Zły mąż bywa niekiedy dobrym ojcem, zła żona nigdy nie będzie dobrą matką, (chin.) Człowiek jest twardszy... Żona dobra, nieszpetna, która mało mówi i mało je, jest prawdziwym skarbem, (wsch.) Żony szukamy dla jej cnoty, a nałożnicy dla jej urody. (chin.) ŻONATY Kobieta zamężna nosi dyby na szyi, mężczyzna żonaty ma spętane nogi. (wiet.) ŻYDZI Nawet Mojżesz nie mógł dać sobie rady z Żydami, (żyd.) 93 Zdobywanie jest mozolne, jak praca mrówek. Tracenie jest prędkie, jak podmuch wiatru. (malajskie) >¦?¦ I Zdobywanie jest mozolne... Zdobywanie jest mozolne... 96 BEZCZYNNOŚĆ Człowiek ginie od bezczynności, (azer.) Człowiek męczy się bezczynnością, (uzb.) Idealna bezczynność sprawia przyjemność tylko wtedy, kiedy ma się bardzo dużo do roboty, (franc.) Nie ma nic cięższego niż bezczynność, (azer.) BĘBNIENIE Jakie bębnienie, taki taniec, (mai.) BIĆ Bije córkę, żeby zranić zięcia, (mai.) Gdzie urzędnik bije lud, ojciec syna, a mąż żonę — tam nie ma wstydu, (chin.) Kiedy bijesz, sprawiaj ból; kiedy dajesz, nasyć. (arab.) Nie bij człowieka w bolesną ranę, w kłótni nie dotykaj spraw drażliwych, (chin.) Związanego łatwo bić. (chin.) BIEGAĆ Biegnąc za prędko, zgubisz się na rozdrożu, (pigm.) Nie można równocześnie biec i drapać się w głowę. (Hausa) BRAĆ Brać — to nie to samo, co dawać, (suah.) Kto przywykł do brania, kończy zwykle wojną, (suah.) BRAKI O własnych brakach możesz się dowiedzieć tylko od innych, (mong.) BRYGADZISTA Jaki brygadzista, taka brygada, (radź.) BUDOWAĆ Kto dobrze buduje, powinien dobrze mieszkać, (niem.) BYĆ Być podobnym do kogoś, znaczy być nim. (Hausa) CAŁOWAĆ Szpetnego nie całuj, od ubogiego nie pożyczaj, (kar.) CHCIEĆ Chcesz chleba z miodem — bierz się za łopatę, (azer.) CHODZIĆ Szakal, wilk i lis jedną drogą chadzają, (gruz.) CHOWAĆ Ten, kto nie chowa dobrze, gorszy jest od złodzieja, (gruz.) CHWILA Narodzić się czy umrzeć jest sprawą jednej chwili, (mandż.) CHWYTAĆ Chwytaj to, co zobaczyłeś, a zostaw to, co usłyszałeś, (arab.) CIEŃ Kiedy wyruszasz w podróż, nie myśl, że :ień twój zostanie w domu. (Hausa) 4 — Przysłowia innych narodów 97 Zdobywanie jest mozolne... 98 CIEŚLA Każdy cieśla ma swoje sposoby — patrzmy tylko na wynik jego roboty! (jap.) CIOS Cios wymierzony językiem jest silniejszy niż cios wymierzony lancą, (arab.) CUKIERNIK Kto idzie do sklepu cukiernika, skosztuje chałwy, (osm.) CZERPAĆ Wiosłując, nie przestawaj czerpać, (mai.) CZYN Czyn jest okrągły, język płaski, (ord.) Czyny są owocami, słowa jedynie liśćmi, (ang.) Jeśli nie możemy czynić tak, jak byśmy chcieli, musimy czynić tak, jak możemy, (ang.) Najpiękniejszą mową jest czyn. (sud.) Wszyscy ludzie prawdziwego czynu są marzycielami, (duń.) ĆWICZENIE Ćwiczenie czyni mistrzem, (niem.) DAROWAĆ Co jawnie darujesz, potajemnie będzie ci zwrócone, (chin.) DAWAĆ Daj drugiemu dużo, ale nie zapominaj o sobie, (pigm.) Zdobywanie jest mozolne... Jeżeli dałeś, nie wypominaj! Jeżeli masz wymówić, nie dawaj! (mong.) Mięsa nie daje się koniowi, a trawy psu. (osm.) Nie dawaj rad ani soli, zanim cię o to nie poproszą, (ang.) Prosić jest źle. Ale nie dać tego, o co proszą, jeszcze gorzej. (kałm.) Roztropniej dać wełnę niż całego barana, (arm.) Szybko dane — potem żałowane, (abis.) Zamiast dawać złemu do ręki, lepiej połóż dobremu na drodze, (chak.) DOGLĄDAĆ Jeżeli będziesz doglądał, będzie winnica; jeśli nie będziesz, pozostanie nieurodzajna góra. (osm.) DORADCA Zjadłem swoje własne jagnięta, gdy zabrakło mi doradcy. (abis.) DOŚWIADCZENIE Doświadczenie jest szkołą, w której lekcje drogo kosztują, (wł.) Najlepszą szkołą jest doświadczenie, (arab.) Zamiast wybierać się w podróż z tysiącem łan, lepiej wybrać się z tysiącem doświadczeń, (ord.) DRWAL Leniwemu drwalowi nie pomoże mechaniczna piła. (kanad.) DUŻO Człowiek głodny dużo je, człowiek rozgoryczony dużo mówi. (kar.) 99 *f- Zdobywanie jest mozolne... Gdy się za dużo je, zabraknie wyszukanych potraw; gdy się za dużo mówi, kończą się piękne słowa i przychodzą głupstwa, (wiet.) Jeśli umiesz dużo, będziesz mało spał. (tatar.) Jeżeli chcesz mieć dużo mleka, karm krowę już w zimie; jeżeli chcesz dużo wiedzieć, ucz się już od dzieciństwa. (bur.) DYM Dym gryzie w oczy także tych, którym się kadzi, (franc.) Nie ma dymu bez ognia, (wiet.) 100 DZIAŁANIE Gdzie działanie, tam pomyślność, (osm.) Końcem wszystkiego jest działanie, nie zaś myśl, choćby najszlachetniejsza, (ang.) FACH Bogactwo nie jest warte tyle, co fach w ręku. (wiet.) Lepiej mieć fach w ręku niż wiele ziemi, (wiet.) FILOZOF Nawet filozof ciasta z piasku nie ulepi, (pers.) FRUWAĆ Chce fruwać, choć jeszcze piór nie ma. (kor.) GARNCARZ Garncarz pija wodę z wyszczerbionego dzbana, (pers.) GENERAŁ Generał w polu nie słucha się cesarza, (chin.) Zdobywanie jest mozolne... GNÓJ Im bardziej będziesz się grzebał w gnoju, tym bardziej będziesz cuchnął, (gruz.) GOSPODARNOŚĆ Kupując rzeczy tanie, trwonisz pieniądze, (jap.) GRAĆ Kto uczy się grać na instrumencie w osiemdziesiątym roku życia, zagra na nim na Sądzie Ostatecznym, (osm.) HAŁAS Kto nie lubi hałasu, nie wchodzi do sklepu blacharza, (osm.) HANDEL Handel jest tym dla świata, czym mleko dla niemowlęcia. (Hausa) HARTOWAĆ Żelazo hartuje się w ogniu, człowieka zaś w nieszczęściu. (gruz.) HAZARD Hazard jest bliski kradzieży, a cudzołóstwo jest bramą morderstwa, (chin.) ISTNIEĆ Człowiek, który się nie myli, drzewo, które się nie pali — nie istnieją, (abis.) Topór istnieje dla mięsa, mięso dla rożna. (Hausa) 101 Zdobywanie jest mozolne... ISC Człowiek idzie za prawem, pies za kością, (ord.) Iść powoli nie znaczy nie przyjść. (Hausa) Jeżeli będziesz szybko szedł, porwiesz nogawki, (mong.) Kto idzie powoli, idzie zdrowo i dochodzi daleko, (wł.) Lepiej pójść za kimś niż być wleczonym, (gruz.) Ten, kto idzie powoli, nie rani nóg. (suah.) JECHAĆ Jeżeli stale o czymś myślisz, na pewno się spełni. Jeżeli wolno jedziesz, na pewno dojedziesz, (mong.) 102 JUBILER Jubiler zna wartość klejnotów, (osm.) KĄPIEL Kto bierze kąpiel, powinien się spocić, (arm.) KIEROWAĆ Łatwo jest kierować ludem, jeżeli zwierzchnicy zachowają dobre obyczaje, (mandż.) Mężczyzną kierują jego dążenia; wykształceniem kierują księgi, (mong.) Ten, kto nie potrafi kierować własną rodziną, nie może kierować obcymi, (mandż.) KLASKAĆ Klaskać w dłonie to jeszcze nie praca, (malg.) Kto klaszcze tylko prawą dłonią, tego nie słychać, (mai.) KONIEC Koniec wszelkiej rzeczy jest chwalebny, (arm.) Zdobywanie jest mozolne.. Podróży końcem jest dom; ziemia końcem życia. (abis.) Wszystko dobre, co się dobrze kończy, (ang.) KONIECZNOŚĆ Konieczność jest gorzkim zielem, (niem.) KOWAL Dobry kowal nie uderzy się w palce, (tuw.) KOWALSTWO Kowalstwo to nie sztuka: spłaszczysz kawałek żelaza — masz łopatę, wyciągniesz go — masz pręt. (pers.) Nikt nie uczy syna kowala, jak się kuje. (Twi) KRAŚĆ Kto kradnie z ogrodu, zacznie kraść na rynku, (osm.) Odzież ukradziona dziecku łatwo się rwie. (Hausa) KROK Tylko pierwszy krok jest trudny, (franc.) KRZĄTAĆ SIĘ Krząta się jak nowo najęty służący, (wiet.) KRZYK Jaki krzyk, takie echo. (mong.) KUCHARZ Wielu kucharzy przesoli zupę. (czes.) 103 Zdobywanie jest mozolne... 104 KUPIEC Dziecko kupca budzi się na chrzęst liczydeł, (jap.) Każdy kupiec swój towar chwali, (niem.) LEKARZ Dobry lancet do upuszczania krwi jest lepszy od złego lekarza, (ord.) Gdzie nie zagląda słońce, tam zagląda lekarz, (wł.) Kiedy choroba mija, zjawia się lekarz, (osm.) Lekarz może wyleczyć z choroby, ale nie z losu. (chin.) Lekarz nie stosuje się do własnych recept, (jap.) Lepiej pomoże gotowana woda niż niedoświadczony lekarz. (ord.) Od lekarza nie umiejącego przepisać recepty lepsza starucha, która widziała wiele chorób, (mong.) Szczęśliwy lekarz spotyka chorego przy końcu jego choroby, a nieszczęśliwy — przy jej początku, (chin.) Ten, kto chorował, staje się lekarzem, (kor.) LEKTURA Trzy dni bez lektury i nasze rozmowy stają się jałowe, (chin.) LEPIEJ Jeżeliby drzewo sandałowe miało wyróść krzywe, lepiej żeby się złamało; jeżeliby młody człowiek miał postępować haniebnie, lepiej żeby umarł, (mong.) Lepiej jest przyjeżdżać niż wyjeżdżać, (abis.) LEŻEĆ Kto dużo leży, tego bok boli. (jap.) Zdobywanie jest mozolne... LINOSKOCZEK Dwóch linoskoczków nie tańczy na jednej linie, (osm.) ŁĄCZYĆ Nie należy łączyć między sobą tego, co sobie wzajemnie nie odpowiada, (mandż.) ŁOWIĆ Drapieżniki łowi się podstępem, zwierzęta domowe — arkanem, (chin.) Gdy łowisz małą rybkę, łapie się krokodyl, (pigm.) ŁUCZNIK Kiepski łucznik zwala winę na rękawy, (kałm.) MAŁO Mało i mało — razem wypełniają kwartę, (suah.) MIEĆ Lepiej mieć i kij, i broń pod ręką. (mai.) Pole ma oczy, a ściana uszy. (gruz.) MIEJSCE Siadaj zawsze w takim miejscu, z którego nie będziesz musiał uciekać, (pers.) MIERZYĆ Dziesięć razy zmierz, nim raz utniesz, (jap.) MORD Za mord trzeba dać życie, za pożyczkę trzeba zwrócić pieniądze, (chin.) 105 Zdobywanie jest mozolne... 106 MOWA Mój język mój wróg. (gruz.) Piękną mową jest ta, którą rozumie prosty lud, i którą cieszą się wybrani, (arab.) MÓWIĆ Jeśli potrafisz mówić słodkie rzeczy, dlaczegóż mówisz rzeczy gorzkie? (gruz.) Jeśli wiesz dobrze, co mówisz — mów, jeżeli nie — słuchaj. (wiet.) Jeżeli ktoś mówi w polu, słuchają przechodzący drogą. (mandż.) Jeżeli solisz potrawę, sól tak, by zaostrzyć jej smak; jeżeli coś mówisz, opowiedz do końca, (ord.) Kto mówi, co lubi, usłyszy, czego nie lubi. (tur.) Kto mówi „nie wiem" i uczy się, lepszy jest od tego, który wie i wynosi się nad innych, (arab.) Kto zbyt wiele mówi, rzadko bywa szczery, (chin.) Mężczyzna, który dużo mówi, jest człowiekiem utalentowanym, kobieta — ogłusza swoich sąsiadów. (wiet.) Można mówić prosto nawet siedząc krzywo, (arm.) Mówią o wielbłądzie, a ty o kozie, (bur.) Mówiąc tysiąc słów, trudno sobie nie zaszkodzić. (chin.) Nie mów dużo, ale powiedz wiele, (chin.) Nie mów, kim byłeś, powiedz, kim będziesz, (tur.) Nie mów, że twój koń nie kopie, nie mów, że twoja żona | nie zdradza, (tur. T.) Nie mówi się z tym, kto nie rozumie znaczenia słów. (suah.) Zdobywanie jest mozolne... O sercu mówi się po śmierci skromnego człowieka; po śmierci króla jest mowa o pałacu, (abis.) 0 zajęciach nie mówi się w domu, o kobietach nie mówi się poza domem, (chin.) Raz powiedz, dwa razy posłuchaj, (tur.) Ten, co gębą ciągle kłapie, wart jest, aby go wrzucono do wody. (gruz.) Ten, kto mówi „ja", jest osamotniony; ten, kto mówi „my", ma za sobą wielu, (bur.) Ten, kto mówi: „człowiek", mówi: „wielkie zamierzenia". (wiet.) Zamiast wiele mówić, lepiej bierz większą porcję w usta. (jak.) NAGRODA Każdy dobry uczynek ma swoją nagrodę, (chin.) NAPISAĆ Napisz — zostanie, powiesz — zginie. (Hausa) NARADA Narada przynosi pomyślność, (suah.) Narada ze swymi ludźmi to nie to, co narada z samym sobą. (suah.) NARODZIĆ 1 w strumieniu może się narodzić smok; i w dolinie może się narodzić mędrzec, (kor.) Najzacniejsi i najmędrsi rodzą się pod strzechami, (chin.) Zdobywanie jest mozolne... Zdobywanie jest mozolne... 108 NAUCZYCIEL Jeżeli nauczyciel jest zły — zły jest uczeń. Jeżeli uczeń jest zły — zły jest nauczyciel, (mong.) Światło lampy zależy od oleju, mądrość ucznia zależy od nauczyciela, (mong.) Zbyt dużo nauczycieli nie doprowadzi do niczego dobrego. (wiet.) OBEJRZEĆ Obejrzeć nie znaczy zjeść. (Hausa) OBIECAĆ Co innego obiecać, co innego dotrzymać, (wł.) Nie obiecuj pani skóry niedźwiedzia, jeśli go nie zabiłeś. (gruz.) Obiecaj kurę, daj kość. (pigm.) Obiecałeś żółwia, daj ślimaka: przecież oba mają domek. (pigm.) OBSŁUŻYĆ SIĘ Jeśli chcesz być dobrze obsłużony, obsłuż się sam. (niem., ros., ang., hiszp., franc, wł.) OBŻARSTWO Lepiej umrzeć z głodu niż zasłużyć na naganę z powodu obżarstwa, (gruz.) OCENA Chcesz ocenić człowieka? Pozwól mu rozkazywać. (franc.) Zamiast oceniać słowami, oceniaj czynami, (mong.) OCZERNIAĆ Jeśli nie mielesz, nie zakurzysz się; oczerniają cię, gdy cię nie ma. (abis.) ODKŁADAĆ Nigdy nie odkładaj tego na jutro, co ktoś może za ciebie zrobić dziś. (węg.) To, co się odkłada na później — stygnie, (chak.) ODMAWIAĆ Kto odmawia, ten czas trwoni, (franc.) ODMIENIĆ Tego, co się stało, nie można odmienić, (niem.) ODPOCZYNEK Bez odpoczynku i koń nie skacze, (mong.) Najlepszy odpoczynek — po pracy, (mołd.) Odpoczynek przychodzi tylko po utrudzeniu, (suah., mołd.) Zamiast odpoczywać siedząc, odpoczywaj chodząc, (mong.) OGRODNIK Jak dobry ogrodnik, to i dobry agrest, (ros.) ODPORNOŚĆ Bywa taki, co palony nie spłonie, a pogrążony nie zamoczy się. (mai.) ODPOWIEDŹ Kto pyta, a nie słucha, nie jest godzien odpowiedzi. (Hausa) 109 Zdobywanie jest mozolne... 1 10 OPÓŹNIANIE Gdy ktoś pozostaje w tyle, ma to swoje przyczyny. (Dama) ORKIESTRA Gdy jest zbyt wiele orkiestr, nie wiadomo, według której tańczyć, (kor.) OSTROŻNOŚĆ Tak uderzaj, jak bawół bodzie swoje cielę: bokiem rogu, ale nie ostrym końcem, (mai.) PAROBEK U pastora i u pana marne jest życie parobka, (fiń.) PASTERZ Jeżeli pasterz pracuje rzetelnie, wydoi mleko nawet z kozła, (osm.) PASTOR Najbardziej bogobojny pastor zaprosi do tańca nawet diabła, byle miał złoty ogon. (niem.) Niełatwo napełnić kieszeń pastora, (duń., niem.) Od kolebki do śmierci — wszędzie pastor zapuszcza swą rękę. (niem.) Pastorzy liczą pieniądze, a nie dusze, (duń., szwed.) Pastorzy odwiedzają was dla waszego wina, oficerowie dla waszych córek, (hol.) Podobny do pastora: zawsze siebie pierwszego pobłogosławi, (hol.) Rodzisz się bez pastora, bez pastora możesz umierać. (duń.) Zdobywanie jest mozolne... Szczodry jak pastor, który zjada jajka, a skorupki rozdaje ubogim, (niem.) PASTUCH Pastuch bez długów wart jest więcej niż biedny bej. (osm.) PATRZEĆ Winne grono, patrząc na grono dojrzałe, dojrzewa. Człowiek, patrząc na mądrzejszego od siebie, mądrzeje, (arm.) PIEC Dopóki piec gorący, dopóty wrzucaj weń chleby, (gruz.) PLOTKA Jeżeli zbiorą się chmury, będzie deszcz; jeżeli zaczną się plotki, będzie kłótnia, (mong.) POCAŁUNEK Jeśli pocałuje cię łajdak, policz swoje zęby. (żyd.) Od jednego pocałunku kobieta się nie zepsuje, (gruz.) POJAWIAĆ SIĘ Przed deszczem pojawia się wiatr. Przed wilkiem wrona, (mong.) POKAZYWAĆ Głodnemu nie pokazuj jedzenia, gołemu ubrania, zamarzniętemu ognia! (jak.) Nie pokazuje się słabego słonia i ubóstwa bogacza, (abis.) 111 Zdobywanie jest mozolne... POKONAĆ Czerń wielkości góry może być pokonana przez biel wielkości zająca, (mong.) Silnego pokona silny, człowieka pokona człowiek. (mong.) POLE Cudze pole tratuje, po własnym stąpa na paluszkach. (mai.) Kto uprawia pole położone przy drodze, niech wynajmie złodzieja do jego pilnowania, (suah.) 112 POLECENIE Wydaj polecenie, a potem dopilnuj wykonania, (mai.) POŁĄCZYĆ Nie można połączyć jajka z kamieniem. (Hausa) POMAGAĆ Pomagałeś jeść, pomóż pracować, (azer.) POMOC Więcej wart jest kawałek ofiarowany głodnemu niż worek dany temu, kto jest syty. (wiet.) PORZUCIĆ Nie porzucaj starej drogi ani starego przyjaciela, (gruz.) Porzuca się, by nie zostać porzuconym, (wiet.) POSIEDZENIE Na posiedzeniach jest czasem jak na olimpiadach; ważny jest udział, a nie wynik, (szwajc.) Zdobywanie jest mozolne... I POSŁUSZEŃSTWO Tylko dziecko i pies idą posłusznie tam, gdzie im każą. (kor.) POŚMIEWISKO Kiedy szybki koń się starzeje, staje się pośmiewiskiem żebraków; kiedy starzeje się człowiek, staje się pośmiewiskiem dzieci, (ord.) POŚPIECH Ciągły pośpiech nie daje szczęścia, (suah.) POTKNĄĆ SIĘ Lepiej, żeby potknął się palec niż język, (suah.) Potknąć się można o najzwyklejszą cegłę, (chin.) POTRZEBA Kiedy marzniesz, potrzebne ci futro; kiedy tchórzysz, potrzebny ci pancerz, (bur.) Potrzeba chłoszcze silniej niż rózga, (jak.) Rano potrzebne cugle, wieczorem — bat. (mong.) POUCZENIE Nie baw się ogniem, nie przyjaźnij się z wodą, a wiatrowi nie ufaj! (chak.) Podejmując coś trudnego, od łatwego najpierw rozpocznij. Zamierzając dokonać czegoś wielkiego, od małego zaczynaj, (chin) Siedź jak kotek, skacz jak tygrys, (ind.) Słuchaj, patrz, milcz, (abis.) Starych szanuj, młodych ucz, mądrych słuchaj, a głupich znoś cierpliwie, (niem.) 1 13 Zdobywanie jest mozolne... POWIEDZIEĆ Jeśli powiem — będzie słowo, jeśli nie powiem — będzie ból. (arm.) Papier, chociaż cienki, nie pęknie, póki go nie tkniesz palcem. Człowiek, chociaż rozumny, nie domyśli się, póki nie powiesz, (mong.) To, co masz do powiedzenia, powiedz w odpowiednim czasie, (gruz.) POWIERZAĆ Kobiety i karabinu nie powierzaj obcym rękom, (gr.) POWRÓT Powrót to najprawdziwszy dowód pamięci. (Hausa) POWSTAĆ Najpierw powstań, a potem wypatruj, (mai.) POZDROWIENIE Jakie pozdrowienie, takie podziękowanie, (niem.) Zdobywanie jest mozolne... POZŁACAĆ Zamiast pozłacać językiem, pozłoć czynem, (mong.) POZNAWAĆ Drzewo poznasz po owocach, człowieka po pracy, (azer.) Konie poznaje się, gdy rżą, ludzi poznaje się rozmawiając. (szor.) Ludzi poznawaj pod okiem ojca; obce kraje — na dobrym koniu, (kałm.) Mądrość poznaje się po słowie, dzielność w gniewie, a czystość w czasie namiętności, (arab.) Ptaka po upierzeniu, wilka po sierści, człowieka poznasz po mowie, (czes.) POŻYCZAĆ Jeśli masz zamiar pożyczać, pożycz najpierw u swojego brzucha, (pers.) Nie pożyczaj — nie będziesz się kłopotać, (abis.) Pożyczanie stwarza kłopoty, (niem.) W zimie nie pożyczaj ubrania, a w lecie wachlarza, (chin.) PÓŹNO Prawda i dobra wiadomość dochodzą późno, najprędzej kłamstwa i złe wieści, (arm.) PRACA Bez pracy i największy talent nie da ci nawet kolacji, (kor.) Bez pracy nawet miodu nie jedzą, (arab.) Bez pracy nie ma korzyści, (ang., niem., ros.) Bez pracy nie ma życia, (łuż.) Bez pracy odpoczynek niesłodki. (bułg.) Bez pracy siła słabnie, (ukr.) Chcesz się uwolnić od pracy — wykonaj ją. (Hausa) Chciałby pracować tak, żeby ciało się nie zmęczyło, a nosić ciężary tak, żeby nie używać ramienia, (wiet.) Człowiek musi pracować, żeby śmierć nie zastała go siedzącym, (mołd.) Człowiek szuka pracy, a nie praca człowieka, (egip.) Do napisania dzieła potrzebne dobre pióro, do osiągnięcia zamierzeń potrzebna rzetelna praca, (mong.) 115 1 16 Zdobywanie jest mozolne... Dobre pastwisko tuczy bydło. Rzetelna praca polepsza byt. (mong.) Gdzie domu strzeże praca, tam bieda nie wkracza, (niem.) I przy brudnej pracy robotnik chce być czysty, (szwed.) Im więcej pracujesz, tym dłużej żyjesz, (oset.) Im więcej pracujesz, tym więcej ludzie myślą o tobie, (ros.) Jak dzisiaj pracujemy, tak będziemy jutro żyć. (niem.) Jak pracować, to wspólnie, (oset.) Jaka praca, taka płaca, (niem., ros., poi., hiszp., franc, wł.) Jeden pracuje rękami, drugi językiem, (tur.) Jeśli nie zmęczysz się w pracy, nie będziesz silny i zdrowy. (tatar.) Jeśli praca ci się podoba, to i ty się jej podobasz, (azer.) Jeżeli rusza się ręką, będzie się ruszać i gębą. (mong.) Każda praca jest z początku trudna, (wiet.) Kto chce widzieć piękny dzień, musi nań zapracować. (franc.) Kto nie pracuje, ten nie je. (niem., ros., ang., hiszp., franc. wł.) Kto nie pracuje w młodości, na starość nie zazna spokoju. (mołd.) Kto nie zna pracy, nie zna sytości, (bułg.) Kto pracuje, nie głoduje, (gr.) Kto pracuje pod palącym słońcem, ten będzie jadł w cieniu. (senegip.) Kto pracuje rzetelnie, temu czarny chleb smakuje lepiej od kołacza, (czuw.) Kto pracuje wczesnym rankiem, odpoczywa w dzień. (Hausa) Kto pracuje z uporem, je z apetytem, (czuw.) Kto przy pracy śpiewa, niech się sukcesu spodziewa, (radź.) Zdobywanie jest mozolne... Kto się godzi z pracą, ten się nie kłóci z odpoczynkiem. (tad.) Kto za darmo pracuje, ściąga na siebie podejrzenie o kradzież, (arab.) Kto złorzeczy na swą pracę, nie ma z niej pożytku, (azer.) Leniwy nawet siedząc znuży się; pracowity w pracy znajduje odpoczynek, (bur.) Lepsza jest marna praca od marnego siedzenia, (gruz.) Lubisz pracować — robota cię znajdzie, (oset.) Najpierw praca, potem zabawa, (niem.) Nasycić mogą rzeczy zdobyte pracą, dary innych tylko wzmagają głód. (wiet.) Nawet gdy cię ręce zabolą podczas pracy, pomyśl o głodnym żołądku, (malg.) Nawet osiłek pracuje, (bułg.) Nawet pojedynczy lis, jeżeli znajdzie sposób, pokona lwa; nawet pojedynczy człowiek, jeżeli się nauczy pracować, obali górę. (mong.) Nie popracowałeś — nie pojedziesz, (tur.) Nie popracujesz — nie odpoczniesz, (uzb.) Niedojrzałego owocu nie jedz, nie ukończonej jeszcze pracy nie gań. (kar.) Od próżniactwa człowiek choruje, od pracy zdrowieje, (jap.) Odciski na rękach przynoszą więcej chwały niż złoty pierścień na palcu, (niem.) Po deszczu powietrze staje się czyste; po skończeniu pracy człowiek czuje się rześki, (bur.) Po pracy poznać człowieka, (mołd.) Początek pracy jest zarazem jej połową, (kor., arm.) Praca człowieka hartuje, lenistwo marnuje, (ind.) Praca daje zdrowie, a lenistwo nałogi i wady. (mołd.) 1 117 Zdobywanie jest mozolne... Zdobywanie jest mozolne... I 1 18 Praca i najcięższy smutek rozwieje, (czuw.) Praca jest jedna, pracujących tysiąc, (arm.) Praca jest matką chwały, (gr.) Praca jest ojcem odpoczynku, (niem., ros., ang., hiszp., franc, wł.) Praca lubi fachowca, (azer.) Praca lubi rozliczenie, (azer.) Praca ma gorzki korzeń, ale słodkie owoce, (niem.) Praca — najlepszy uzdrowiciel ze wszystkich chorób. (tatar.) Praca okrasza każdy posiłek, (niem.) Praca osłabia mężczyznę, a wzmacnia kobietę, (murz.) Praca pobudza apetyt, (fiń.) Praca potrzebuje męskiej ręki, słowo potrzebuje kobiecych ust. (arm.) Praca pozostaje martwa, dopóki człowiek nie oddaje jej swej duszy, (oset.) Praca przedłuża życie, lenistwo je skraca, (mołd.) Praca przynosi chleb, lenistwo — biedę, (niem.) Praca przynosi radość, (ang.) Praca skraca dzień, (niem.) Praca stawia na nogi, a lenistwo z nóg zwala, (mołd.) Praca to bogactwo, (mołd.) Praca to znaczy: krótki dzień i długie życie, (tur.) Praca to życie i zdrowie, (bułg.) Praca upiększa człowieka, (ind.) Praca uszlachetnia człowieka, (mołd., ang., franc, niem., poi., wł.) Praca wiedzie do sytości, a lenistwo do ubóstwa, (ujg.) Praca wszystko przezwycięży, (ang.) Praca wzmacnia człowieka, lenistwo go gubi. (rum.) Praca zwierciadłem człowieka, (azer.) Pracę posuwa się naprzód robiąc, osła — ciągnąc, (arm.) Pracę wykonuje się najlepiej dzięki umiejętności; trudności najlepiej pokonuje się jednością, (mong.) Pracę zaczynaj z rana, biesiadę z wieczora, (kar.) Pracować, znaczy być szczęśliwym, (tur.) Pracuj, a staniesz się silny; usiądź, a poczujesz się źle. (berb.) Pracuj, a zawsze będziesz miał coś do roboty, (oset.) Pracuj do potu — pojesz z ochotą, (ukr.) Pracuj jak pszczoła, a pojesz miodu, (tur.) Pracuj jak robotnik, a będziesz jadł jak bej. (tur.) Pracuj, żeby jeść, a kradnij, żeby mieć. (gr.) Pracując nocą, zarobisz trzy jeny; gdy wstaniesz wczesnym rankiem — pięć. (jap.) Pracuje jak koń, a je jak mysz. (kor.) Rzetelna praca więcej warta niż pieniądze, (ros.) Sama praca bez zabawy uczyni z człowieka tępaka. (ang.) Ten, kto daje pracę, jest równy temu, który daje kapitał. (wiet.) U mędrca głowa, u artysty ręce. (bur.) Upragniona praca jaśniejsza od słońca, (azer.) Wiele jest prac, których nie możesz wykonać, dopóki się nie odważysz, lecz jeszcze więcej takich, których się nie nauczysz, nie wykonując, (arm.) Wiele rąk czyni pracę lekką, (ang.) Zadowolenie bez pracy to jak zupa bez soli. (tur.) Zła praca wstydzi się robotnika, (niem., ang., łac, franc.) Złamana ręka może pracować, ale złamane serce — nie. . (afg.) Żadna praca nie hańbi, (łac.) 119 Zdobywanie jest mozolne... Zdobywanie jest mozolne... 120 PRACOWITOŚĆ Pracowitość przyniesie chleb, lenistwo nędzę wylęgnie, (łuż.) PRACOWNIK Zdolny pracownik potrafi w godzinach urzędowych rozwiązać przynajmniej jedną krzyżówkę, (niem.) PRAWNIK Dopóki piekło się nie zapełni, żaden prawnik nie dostąpi zbawienia, (franc.) PRZODOWAĆ Przodować — trudno, wlec się z tyłu — nieprzyjemnie. (Hausa) PRZYCHODZIĆ Gość i śmierć przychodzą niespodziewanie, (abis.) To, co przychodzi — szczęście; to, co odchodzi — męka. (karak.) PRZYCZYNA Nie ma deszczu bez chmury, ani sprawy bez przyczyny, (abis.) PRZYPADEK Celował we wronę, a trafił w krowę, (ros.) PRZYSZŁOŚĆ Nie należy myśleć o przyszłości w godzinach pracy, (radź.) Przyszłości nie oświecisz pochodnią, (jak.) PSUĆ Drogi psuje woda; ludzi psuje wódka, (ord.) Złe myśli psują przyszłość; złe naczynie psuje potrawy, (ord.) PSYCHOLOG Psycholog to człowiek, który po przyjściu pięknej dziewczyny, przygląda się wszystkim obecnym, (czes.) PYTAĆ Jeśli wzdragasz się pytać, zmylisz drogę, (mai.) Mędrzec pyta samego siebie; prosty człowiek pyta innych. _, (mandż.) Można pytać o to, co jest możliwe, ale także o to, co możliwe nie jest. (mandż.) Nie pytaj starego, lecz doświadczonego, (jak.) O górę zapytajcie się owczarza, o dolinę — oracza. (gruz.) Pytamy się o strój, lekceważąc istotę człowieka, (abis.) Zamiast źle szukać, lepiej dobrze zapytać, (mong.) RADA Przyjdzie pora, przyjdzie rada. (niem.) REGUŁA Do obcego klasztoru nie wchodzi się ze swoją regułą, (ros.) Trzeba działać zgodnie z regułą, a nie z wyjątkiem, (jap.) REWANŻ Jeżeli otrzymasz od kogoś wołu, oddaj mu konia, (mandż.) 122 Zdobywanie jest mozolne... ROBIĆ Co człowiek robi, głową robi. (arm.) Co człowiek sam sobie zrobi, tego najgorszy wróg nie potrafi mu zrobić, (gruz.) Czego teraz nie zrobisz, jest na wieki stracone, (łuż.) Gdy robi się wielkie rzeczy, trudno wszystkim się podobać. (hiszp.) Jak robić, to obydwoma rękami, (oset.) Jeśli chcesz, żeby coś było zrobione dobrze, zrób to sam. (ang.) Jeśli nic nie robisz, źle robisz, (niem., ros., hiszp., franc, wł.) Małym kamieniem można wstrząsnąć duży. Przy pomocy małej rzeczy można zrobić dużą. (mong.) Nawet najtrudniejsze można zrobić szybko, dopiero niemożliwe wymaga trochę czasu, (hol.) Nie rób tego, czego nie chcesz doznać od innych, (chin.) Nie zostawiaj na jutro tego, co możesz zrobić dziś. (niem., ros., ang., hiszp., franc, wł.) Niedokładny robi dwa razy. (kałm.) Sztuką jest nie robić nic, ale robić to dobrze i doprowadzić sprawę do końca, (amer.) Ten, kto na przedzie — robi; ten, kto z tyłu — słyszy wszystko. (Hausa) To, co możesz zrobić sam, zrób sam — nie czekaj na drugiego, (niem., ros., ang., hiszp., franc, wł.) Tylko ci, którzy robią powoli to, co inni robią w pośpiechu, są w stanie zrobić prędko to, co inni muszą robić powoli, (chin.) Z rosy nie da się zrobić napoju, ze śliny pożywienia. (mong.) Zrobiłeś — nie bój się; boisz się — nie rób! (mong.) Zdobywanie jest mozolne... ROBOTA Do roboty poganiali, z podzięką zwlekali, (niem.) Dobra robota i starca odmłodzi, (mołd.) Dobra robota nie potrzebuje pochwały, (niem.) Kto nie doprowadza roboty do końca, ten zawsze zostaje bez pieniędzy, (arab.) Kto nie kończy roboty, nie jest lepszy od tego, kto jej nie zaczyna, (suah.) Robota na bok, a nic na ząb. (ros.) Spiesz się do roboty, a twoje życie będzie pogodne. (niem.) ROBOTNIK Dla leniwego robotnika każdy młot jest za ciężki, (niem.) Każdy robotnik wart jest swojej pracy, (niem.) Robotnika poznać po jego pracy, (niem., ros., ang., hiszp., wł., franc.) RODZENIE Rodzenie jest najlepszym środkiem na śmierć. (Hausa) RODZEŃSTWO Wesele i pogrzeb to rodzeństwo, (arm.) Zysk i szkoda to rodzeństwo, (arm., gruz.) RODZIĆ Nabożność rodzi bogów; wstręt do zła rodzi diabłów. (mong.) ROLNIK Gdzie rolnik leniwy, tam leniwa i ziemia, (duń.) 123 Zdobywanie jest mozolne... Zdobywanie jest mozolne... 124 ROZBIEG Duży rozbieg, mały skok. (gr.) ROZDAĆ Co rozdasz — twoje, czego nie rozdasz — stracone, (gruz.) ROZMIAR Przy krojeniu ubrania należy znać rozmiary ciała; przy ściąganiu podatków należy znać rozmiary majątku, (ord.) ROZMOWA Nie prowadź długich rozmów z tym, którego serca nie pozyskałeś, (abis.) ROZNIECAĆ Ogień od ognia się roznieca, rozum — od rozumu, (kar.) ROZPACZAĆ Rozpacza, kto utracił wzrok; nie rozpacza ślepy od urodzenia, (ind.) ROZRZUTNY Rozrzutny czerpie stągwią, (mai.) ROZSTANIE Kresem rozstania jest ostateczne połączenie, (osm.) Lepiej nie znać się wcale niż zaprzyjaźniwszy się, rozstawać. (bur.) Nawet jeśli kogoś odprowadza się tysiąc mil, następuje moment ostateczny rozstania, (chin.) RYCERZ Ledwo wsiądzie na konia, a już chce mieć sługę, jak rycerz, (kor.) RYSOWAĆ Możesz narysować smoka, którego nie widziałeś, ale nie narysujesz tygrysa, którego spotkasz, (kor.) RZECZ Trzy rzeczy są na świecie najszybsze: myśl ludzka, wystrzelona strzała i spojrzenie, (bur.) RZEŹBIARZ Czy Budda będzie gruby, czy chudy, zależy to od rąk rzeźbiarza, (kor.) RZEŹNIK Nie masz bardziej szczodrego od rzeźnika: psy go chwalą, (kar.) RZUCIĆ Rzucić kamieniem i schować rękę. (mai.) SĄDZIĆ Co człowiek sądzi, to i zbiera, (suah.) Nie sądź, że małe musi być pisklęciem; nie sądź, że duże musi być starym kogutem, (mai.) Sądź muła według chodu; według pracy — sługę, (abis.) SCHLEBIAĆ Czterem osobom należy schlebiać do końca: władcy, kobiecie, dziecku i choremu, (arab.) Nie należy schlebiać bogatym i poniżać biednych, (ord.) 125 Zdobywanie jest mozolne... SEKRET Nie powtarzaj sekretów swojej żonie, (kałm.) Sekret mówi się obszedłszy przedtem jurtę trzy razy dokoła, (kałm.) SEN Do snu nie potrzeba wezgłowia, (gruz.) Najprzyjemniejszy w życiu jest sen. (ord.) Sen uspokaja gniew; kto myśli o zemście, ten nie śpi. (arab.) Słodki jest sen tego, kogo bok jest ciepły, (arm.) Sny są skarbem włóczęgów, (osm.) Sennemu trzeba podsunąć poduszkę, (mai.) SĘDZIA Nieostrożny przychodzi do sędziów, sędziowie czatują na nieopatrznych, (wiet.) Sędzia, który nic nie wie, o nic się nie pyta. (arm.) SIAĆ Co zasiejesz, to ci wyrośnie. (Hausa) Jak posiejesz, tak zbierzesz, (ang., poi., czes., niem., ros., franc, hiszp., wł.) Kto nie sieje, ten nie zbiera, (niem., ros., hiszp., franc, wł.) SIEDZIEĆ Siedź niby kotek, skacz jak tygrys, (mai.) Zamiast siedzieć milcząc, siedź rozmawiając! (mong.) SKRÓT Nie ma skrótu bez trudu, (hiszp.) Zdobywanie jest mozolne... SPAĆ Kiedy śpisz, słoń ci wpadnie do pułapki, (pigm.) Kto przesypia noc, ten nic nie upoluje, (arab.) Kto śpi do południa, tego obudzi ryk krów. (mong.) Ogień i proch nie sypiają razem. (Twi) Śpi się dla siebie, sny miewa dla drugiego, (arm.) Ty śpisz, a antylopa złapała się na twój sznur, (pigm.) Wczesne chodzenie spać i wczesne wstawanie czyni człowieka zdrowym, zamożnym i rozumnym, (ang.) SPADAĆ Jeżeli masz już spadać, to spadaj przynajmniej z wielbłąda. (kirg.) 127 Na tego, co czyni dobrze, spada sto łask; na tego, co czyni źle, spada sto nieszczęść, (mandż.) Nie dość, że się spadło, to jeszcze drabina przywaliła! (mai.) SPIESZYĆ SIĘ Kto się spieszy, potyka się. (Hausa) Kto się zawsze spieszy, tego diabeł w pięty bije. (pers.) Spiesz się z wykonaniem rzeczy mniej pilnych, by spokojnie zabrać się do najpilniejszych, (chin.) SPOJRZENIE Spojrzenie na ostateczne wyniki jest kluczem do radości. (arab.) Szczypanie jest najgorszym sposobem bicia; gniewne spojrzenie jest najgorszym sposobem patrzenia, (arab.) SPOKÓJ Od kobiet z płaczem drących szaty i od fal morskich nie wyglądajmy spokoju, (maor.) Zdobywanie jest mozolne... Zdobywanie jest mozolne... 128 SPOSÓB Każdy dowódca ma swój sposób rozkazywania, a każdy nauczyciel swój sposób nauczania, (chin.) SPOTKANIE Diabły spotykają się, przestępcy również, (wiet.) SPRAWA Nie wygrywając sprawy, nie staniesz się silny, (abis.) SPRZEDAWAĆ Nie sprzedaje się drzewa w lesie ani ryby w jeziorze, (chin.) STAĆ Co stoi prosto, bywa podpierane, (mai.) Kto stoi, będzie żył; kto siądzie, umrze, (maor.) STAROSTA Starosta się zmienia, ale pisarze zostają, (chin.) STATEK Nie naprawiaj statku na środku rzeki (morza), (chin.) Statek, na którym wielu kapitanów, uderza o skały, (jap-) STRASZYDŁO Stawia straszydło po przyjściu wilka, (mong.) STRZELAĆ Strzeliwszy do łosia, trafił mysz. (mong.) STRZELEC Człowieka strzała zabija, lecz winowajcą jest strzelec, (gruz.) SZEWC Szewc bez butów chodził, a czapnik bez czapki, (gruz.) SZMER Nie słyszy się szmeru, kiedy kot czatuje na mysz. (Dama) SZUKAĆ Gdy stoisz na drodze, nie szukaj szerszej; gdy masz kęs chleba, nie rozglądaj się za pierogami, (kar.) Nie kupujesz, nie sprzedajesz — czego szukasz na bazarze? (osm.) Szukać, nie zawsze znaczy znaleźć. (Hausa) SZYĆ Kończąc szycie, urywamy nitkę, (mai.) ŚCIANA Łatwiej otynkować starą ścianę niż zbudować nową. (Hausa) Ściany mają uszy, kamienie mogą mówić, (jap.) TAŃCZYĆ Nie umie tańczyć, więc mówi, że ziemia rozmiękła, (mai.) UCIEKAĆ Biada temu, kto uciekł; biada również temu, kto nie uciekł, (gruz.) 5 — Przysłowia innych narodów I Zdobywanie jest mozolne... 130 Uciekaj od duchownego, który został świeckim człowiekiem, i uciekaj od wołu, który był bykiem, (kałm.) UCZEŃ Uczniowi praca, majstrowi płaca, (azer.) UCZYĆ SIĘ Czego się nauczysz w dzieciństwie, to jest wyryte na kamieniu; czego się nauczysz w starości, wyryte jest na lodzie, (arm.) Człowiek uczciwy im więcej się uczy, tym więcej kocha człowieka; niegodziwiec im więcej się uczy, tym bardziej oddala się od ludzi, (wiet.) Trzeba się uczyć, żeby znać; trzeba iść, żeby dojść, (wiet.) Uczyć się u przyjaciela znaczy więcej niż uczyć się u mistrza, (wiet., niem,) UCZYNEK Kamień rzucony do góry spadnie ci na głowę. Dokonany przez ciebie uczynek wróci do ciebie, (mong.) Od słowa do uczynku jest daleka droga, (wł.) UJARZMIĆ Konie są ujarzmione przez swoich jeźdźców, jeźdźcy są ujarzmiani przez swoje żony, a żony są ujarzmiane przez swoje dzieci, (arab.) UKŁUĆ Ukłuj samego siebie igłą, a potem szydłem ukłuj drugiego, (tur. A.) Zdobywanie jest mozolne... UKRYĆ Miłości, brzemienności, jazdy na wielbłądzie nie zdołasz ukryć, (arab.) UPADEK Jeśli upadniesz z wołu — podstawi ci rogi; jeżeli upadniesz z konia — podłoży ci grzywę, (bur.) Ludzie, którym grozi upadek w przepaść, chwytają się wzajemnie za ręce. (ord.) WIEDZA W raju zjedzono dwa jabłka z drzewa wiedzy, a ziarnka ich po całym świecie się rozsiały, (kar.) WIZYTA Wizyty zawsze sprawiają przyjemność, jeśli nie przyjściem, to wyjściem, (hiszp.) WPRAWA We wszystkim nabieramy wprawy w miarę praktyki, z wyjątkiem wczesnego wstawania, (franc.) WSPÓŁDZIAŁANIE Nie ciąży kłoda tysiącowi ludzi, (abis.) WYBUCH Tam wybuch, a tu słychać, (mai.) WYMAZAĆ Nie wymaże się tego, co jest napisane, (suah.) WYSIŁEK Człowiek niczego nie zdobywa bez wysiłku, (akad.) Zabawa bez wysiłku przypomina potrawę bez soli. (osm.) 131 Zdobywanie jest mozolne... ZAJĘCIE Brak zajęcia nie jest wypoczynkiem, (łac.) ZAMIESZANIE Zamieszanie to radość dla złodzieja, (abis.) ZDARZENIE Wszystko, co zdarzyło się wczoraj, wydarzy się także jutro. (Hausa) ZDERZYĆ SIĘ Jak się zderzy, dopiero podniesie oczy. (mai.) ZDOBIĆ Mężczyznę zdobi łuk i sajdak; kobietę zdobią kolczyki i paciorki, (ord.) Młody sam siebie zdobi; starego zdobi odzież. (bur.) ZDOBYWANIE Zdobywanie jest mozolne, jak praca mrówek; tracenie jest prędkie, jak podmuch wiatru, (mai.) ZGIĄĆ SIĘ Nie zegniesz się, nie wyjdziesz na ludzi, (jap.) ZOBACZYĆ Raz zobaczyć, to więcej, niż sto razy słyszeć, (wiet.) To, o czym słyszymy tysiąc razy, dobrze jest zobaczyć choćby jeden raz. (bur.) Zobacz — to lepsze niż śmierć, (pigm.) Zdobywanie jest mozolne... ZWYCZAJ Nie jest w zwyczaju wykonywać prace, które nie dają pożytku, (suah.) ŻELAZO Żelazo rozpalone chwyta się żelazem, (pers.) ŻENIĆ SIĘ Nie ożenisz się z matką i z jej córką. (Hausa) Żeniąc się z dziewczyną, trzeba zobaczyć jej matkę, żeniąc się z wdową, trzeba wiedzieć, jaki był jej mąż. (wiet.) ŻERDŹ Kto połknie żerdź, będzie spał na stojąco. (Hausa) ŻOŁNIERZ Żołnierz, nawet zły, jest bohaterem dla swoich znajomych, (kałm.) 133 Nie bierz muszli... 136 ARBA Jeśli arba drew nie będzie wozić, sama pójdzie na opał. (gruz.) ATRAMENT Masz być trochę poplamiony atramentem, bądź lepiej całkiem czarny, (mai.) BAT Zanim nie dosiądziesz konia, nie wymachuj batem, (chak.) BECZKA Puste beczki wydają najgłośniejsze dźwięki, (ang.) BĘBEN Dwa bębny nie grają jednej modlitwy. (Hausa) Łoskot bębna milszy dla ucha człowieka, gdy go słychać z daleka, (pers.) Wielki bęben mocno huczy i nie wie, że jest pusty, (mai.) BRAMA Zamień bramę domu, jeżeli się nie podoba sąsiadowi, (arab.) BROŃ Broń jest niebezpieczna nawet dla swojego właściciela, (osm.) Krótka broń głośno strzela, (mong.) BUT Każdy wie, gdzie go but uciska, (niem.) Zdejmując buty wieczorem, nie wiesz, czy je włożysz rano. (chin.) Nie bierz muszli... CHRUST Wysoko w niebo wzbija się dym z komina, jeżeli wszyscy w rodzinie zbierają chrust, (chin.) CZARKA Czarka ze szmaragdu wymaga pałeczek z kości słoniowej. (wiet.) Gdy zbyt pełno w czarce — łatwo o przelanie, (chin.) CZARNE Co urodziło się czarne, nie zrobi się białe. (tur. T.) Wierzch czarnego białym się nie stanie, (arm.) DAR Lepiej jest powodować dary, niż dawać samemu, (abis.) DIAMENT Diament kraje diament, (ang.) Nieszlifowany diament nie świeci, (jap.) DOKUMENT Trzeba mówić na podstawie dokumentów, oskarżać na podstawie dowodów, (wiet.) DOM Co wyniesiesz z palącego się domu, zawsze się przyda. (pers.) Czy (się jest) na wschodzie, czy na zachodzie, w domu najlepiej, (ang.) Dom bez książek to dom bez okien, (gr.) Dom gotów, czemuż słychać dłuto? (mai.) 137 Nie bierz muszli... Dwa domy — lekarstwo dla skłóconych. (Hausa) Gdy płonie dom sąsiada, pamiętaj, że twój też jest blisko, (gr.) Jeden dom dobrze ogrzany i zaopatrzony wzbudza zazdrość mieszkańców tysiąca innych, (chin.) Kto domu nie zbudował, temu wydaje się, że słupy same z ziemi wyrosły, (gruz.) Kto obchodzi z tyłu twój dom, zamierza wtargnąć do niego. (Hausa) Kto wiele myśli o swoim domu, ten dojrzy go nawet za dziewiątą górą. (gruz.) Od domu lekkoducha lepszy jest dom trędowatego, (abis.) W domu kończy się etykieta, (chin.) W domu są rodzinne zasady, w sklepie — kupieckie obyczaje, (chin.) W niezgodnym domu kury zdychają, (abis.) DÓŁ Jedyny przypadek, kiedy zaczyna się pracę od szczytu, to kopanie dołu. (franc.) DREWNO Drewno samo nie pójdzie, (suah.) DRZWI Do każdych drzwi jakiś klucz się nada. (suah.) Zamykaj drzwi, gdy chcesz, by sąsiad nie był złodziejem. (gr.) DYM Czy może lecieć dym z komina, gdy w piecu się nie pali? (kor.) Nie bierz muszli... DZIEŁO Dobre dzieło czci twórcę, (niem., ros., ang., hiszp., franc, wł.) Wszelkie dzieło zaczyna sie z małego, (tur.) DZWON Dzwon dzwoni, bo jest wewnątrz pusty, (żyd.) DŻONKA Dżonka posłuszna jest sterowi, jak żona mężowi, (wiet.) Kiedy rozbija się dżonka, cieszą się rekiny, (mai.) ELIKSIR Nie trzeba szukać eliksiru nieśmiertelności, genialni ludzie 139 i tak są nieśmiertelni, (chin.) FONTANNA Im woda fontanny wyżej w górę bije, z tym większą siłą spada, (pers.) FORTUNA Fortuna jest dla jednych matką, dla innych teściową, (ang.) GARNEK I w pięknym garnku jedzenie może się przypalić, (suah.) Im większy garnek, tym więcej ryżu przylgnie przy gotowaniu, (mai.) Jeśli garnek nie jest zbity, przez cały wiek nie będzie przeciekał, (chin.) Nie rozbijaj starego garnka, póki nie kupisz nowego. (Hausa) W nie wypalonym garnku nie doniesiesz wody nawet do progu swego domu. (Hausa) Nie bierz muszli... 140 GNIAZDO Zbyt wysoko gniazdo budujesz, złamie się gałąź, (gr.) IGŁA Igła, nie wiedząc o swej własnej dziurce, służy do łatania dużych dziur, (abis.) Igłą studni nie wykopiesz, (pers.) Nie szukaj igły w oceanie, (chin.) Przejdzie igła, przejdzie i nitka, (mai.) INSTRUMENT Instrumenty te same, choć grajkowie się zmieniają, (gr.) KADZIDŁO Bryła kadzidła może być wielka jak kolano, pomimo to nie wyda woni, jeśli jej nie spalisz, (mai.) KAFTAN Nie przymierzaj na sobie cudzych kaftanów, (mai.) KAGANEK Zapalaj kaganek, zanim mrok zapadnie, (gr.) KAMIEŃ Choćbyś bardzo wysoko rzucił kamień, upadnie na ziemię. (Hausa) Czy kamień od gotowania zrobi się miękki? (mai.) Duży kamień rozbija się małym kamieniem, (kałm.) Jeśli nie chcesz, to i na brzegu rzeki nie dojrzysz kamienia. (gruz.) Kamień, który się toczy, nie jest ostry, (kor.) Kamień, który toczy się, nie pleśnieje, (gr.) Nie bierz muszli... Kamień nie zamieni się w wodę. (Hausa) Kto w drugich rzuca kamieniem, temu kamieniem odpłacą. (pers.) Leżący kamień mchem obrasta, (mołd., gruz.) Nie o górę się potkniesz, ale o kamień, (ind.) Oleju z kamienia nie wyciśniesz. (pers.) Ten sam kamień służy do kamienowania, i do budowy, (kar.) W domu bogatym w szklane naczynia nie rzuca się kamieniami, (pers.) Z jednego kamienia nie powstaje mur. (osm.) KANAŁ. Kanał wykopany w kierunku wiatru sprowadza wodę w obfitości, (het.) KAZALNICA Chociaż jedno i drugie zbudowano z drewna, lepsza kazalnica niż szubienica, (pers.) KIESZEŃ Co znajduje się w kieszeni, należy do właściciela ubrania. (Hausa) KU Nie pieści się kijem, (pigm.) Podnieś kij, a pies i złodziej zrozumie, czego może się spodziewać, (arm.) KLATKA Jaki zysk ze złotej klatki, skoro ptaszek uciekł ze środka? (arm.) Uwolnił się z sideł, a wpadł do klatki, (pers.) 141 Nie bierz muszli... I Nie bierz muszli... KLEJNOT Klejnot błyszczy, nawet i w trawę wrzucony, (mai.) Słowo jest klejnotem. Nie sprzedawaj klejnotów głupcom, (osm.) KLIN Klin wbijany wybija drugi, (ind.) Klin z konaru zrobiony rozłupie konar, (mai.) KLUCZ Jeden klucz nie robi hałasu, ale już dwa klucze brzęczą. 142 (chin.) KOŁO Koło, które się obraca, nie rdzewieje, (gr.) KSIĄŻKA Książka jest jak ogród noszony w kieszeni, (chin.) KURZ Jeden patrzał na drugiego, dom się wypełnił kurzem, (gruz.) LAK Dla dyskretnego człowieka lak jest mocniejszy niż zamek, (bur.) LAMPA Najciemniej jest zawsze pod lampą, (kor.) Przy słońcu lampa światła nie daje. (pers.) LEMIESZ Co z lemiesza, który nie wzrusza ziemi, co z paliwa, które tłamsi ogień? (chin.) LINIJKA Krzywą linijką nie nakreślisz prostej linii, (osm.) LITERA Litera jest pierwszym krokiem do mądrości, (bur.) ŁAJNO Na łajnie jednego wielbłąda może się pośliznąć tysiąc wielbłądów, (kałm.) ŁAŹNIA Jeśli ktoś wszedł do łaźni, musi się albo rozebrać, albo wyjść, (osm.) Kto idzie do łaźni, ten się poci. (osm.) ŁOJÓWKA Przy świetle łojówki nie należy dobierać sobie diamentów ani kobiet, (żyd.) ŁÓDŹ Jeśli nie będziesz się przykładał do wioseł, prąd zniesie twoją łódź. (mai.) Niech się łódź przechyla, byle nie dnem do góry. (mai.) Pragnęłoby się powiosłować, ale łódź przywiązania, (mai.) MATERIA Nie tnij materii, zanim nie zmierzysz jej łokciem, (pers.) 143 NIE BIERZ MUSZLI... Nie bierz muszli... MECZET Kiedy stoi wielki meczet, nie trzeba się modlić w małym. (osm.) MIECZ Miecz ma zawsze dwa ostrza, (wiet.) Najostrzejszy miecz nie zetnie niewinnej głowy, (chin.) MINARET Nie wychodź na minaret przed muezinem. (pers.) MIOTŁA 144 Nowe miotły dobrze zamiatają, (ang.) MŁOTEK Nie wtykaj palca pod młotek, (niem.) MŁYN Niech sobie każdy gada, co chce, a młyn będzie mełł. (gruz.) MODA Moda jest najpotężniejszym z tyranów, (łac.) Nadążaj za modą, albo porzuć ten świat, (franc.) MOST Nawet gdy przechodzisz przez kamienny most, powinieneś sprawdzić jego trwałość, (kor.) Nie rób z siebie mostu, po którym inni spacerują, (gag.) MUR Wszyscy depczą mur przewrócony i w dziurawy bęben walą. (chin.) v MUSZLA Nie bierz muszli za perłę, (pers.) NACZYNIE Nie pij wody z naczynia, w którym nie widać dna. (osm.) Z naczynia o wąskiej szyjce trudno zaczerpnąć jadła. (Hausa) NEFRYT Biały nefryt może kryć się w głębi ciemnej ziemi, (kor.) NÓŻ Jeśli nóż nie z hartowanej stali, będzie w miarę ostrzenia '45 coraz bardziej tępy. (mai.) Kto ma ostry nóż, chce widocznie jeść mięso, (suah.) Nie dawaj noża głupiemu i pijanemu, (arm.) Trudności od prawdy nie oddzielisz nożem. (Hausa) ODROBINA Odrobinki potrzeba, by zranić oko i przyjaciela, (abis.) OGRÓD W nieogrodzonym ogrodzie, bezpańska kapusta, (gr.) OKRĘT Na jednym okręcie nie może być dwóch kapitanów, (osm.) Przeładowany okręt ani na wschód, ani na zachód nie popłynie, (mai.) OKRYCIE Zamiast okrywać się siedmioma okryciami, lepiej jednym, ale szczelnie, (ord.) Nie bierz muszli... I OKULARY Każdy patrzy przez własne okulary, (niem.) OLIWA Nie dodając oliwy, nie podkręcaj knota, (chin.) OŁTARZ Na ołtarzu, krzyż, za ołtarzem, fetysz. (abis.) OSADA Budując nową osadę nie zapominaj o starej, (pigm.) 146 PAPIEROS Jeśli lubisz papierosy, wsadź łeb do komina, (gruz.) PERŁA Perły tylko wtedy są skarbem, gdy się je połączy w długi sznur, (kor.) PODAREK Podarek wielkiego człowieka prędko winieneś połknąć. (gruz.) Tylko taki podarek jest dobry, który nie czyni cię żebrakiem, (pers.) PODARUNEK Lepsza jest góra małych podarunków niż niewielka liczba dużych. (Hausa) POKÓJ Pokój, który się szybko nagrzewa, szybko stygnie, (kor.) NIE BIERZ MUSZLI... POLANO Gdy masz polano, nie wyrzucaj go, chociaż nieładnie wygląda. (Dama) Polano do polana, a wnet i ogień zapłonie, (suah.) POŚCIEL Dopiero leżąc w pościeli dowiadujemy się, że są w niej pchły, (wiet.) POZŁOTA Kiedy pozłota zejdzie, widać podkład, (mai.) PRZEDMIOT I na okrągłym przedmiocie znajdą się kanty, (jap.) ROGI Rogi, chociaż pojawiają się później, rosną większe niż uszy, które pojawiają się wcześniej, (kałm., abis.) ROŻEN Przy pieczeniu mięsa niewinny rożen też musi iść w ogień, (mong.) RYNNA Oczyścić rynnę w dzień pogodny, aby była gotowa, gdy przyjdzie ulewa, (mandż.) RZECZ Dwie rzeczy łatwo się zaczepiają byle gdzie: stare suknie i młode, ładne kobiety, (franc.) Jak niebo niedotykalna jest rzecz powierzona. (abis.) 147 Mi.,- Nie bierz muszli... Nie bierz muszli... Rzecz darowana kosztuje zawsze drożej niż kupiona, (wiet.) Rzecz nowa daje radość; gdy masz ją długo, sprawia przykrość, (suah.) SARONG Jeśli biedak zamoczy sarong, suszy go na sobie, (mai.) SIEĆ Zużyta sieć idzie na cztery wiatry, a na połów bierze się nową. (maor.) SIEKIERA Albo siekiera kamień, albo kamień siekierę, (arm.) Najostrzejsza siekiera sama przez się nie zabije przechodzącego człowieka, (chin.) SIODŁO Nie ma siodła bez strzemion, nie ma pisma bez reguł, (bur.) SKORUPA Czy rozbijesz prztyknięciem, czy ciosem młota, zawsze otrzymasz skorupy, (mai.) SKRZYPCE Jeszcze skrzypce nie zagrały, a on już chce tańczyć, (mai.) SŁUP Nie słupa to wina, że go ślepy nie widzi, (ind.) SPICHLERZ Spichlerz, chociaż jest duży, może się napełnić; usta, chociaż są małe, nie napełnią się nigdy, (bur.) SREBRO Sztaba srebra rwie mowę. (wiet.) STAJNIA Jeżeli stajnia lub jej ściana jest krzywa, to krowa nie daje mleka, (arm.) W tej samej stajni stoi i koń, i osioł, (osm.) STARE Nic nowego bez starego, (kor.) STRÓJ Biorąc strój nowy, zapomnij o starym, (chin.) 149 Ze stroju człowieka poznaje się jego obyczaje i stanowisko, a także to, z kim przestaje, (arm.) STRUNA Struna zbyt napięta pęknie, (wiet.) STRZAŁA Jedną strzałą do dwóch tarcz mierzy, (pers.) Strzała bez pióra nie leci daleko, (suah.) Strzała śmierci trafia słonia tylko jeden jedyny raz. (pigm.) STRZELBA Czyja strzelba, tego skóra, (szor.) STUDNIA Dopiero po wyschnięciu studni doceniamy jej wartość. (arm.) Gdy ktoś kopie studnię, nie można odmówić mu wody. (suah.) Nie bierz muszli... Nie bierz muszli... 150 Kop studnię, zanim będziesz miał pragnienie, (chin.) Kto kopie studnię po to, żeby wpadł w nią jego brat, sam w nią wpadnie. (Hausa) Moja studnia nie wyschła, a więc pragnienie moje nie jest nadmierne, (het.) Studni nie kopie się nad rzeką, (osm.) Wojował ze studnią, aż w końcu umarł z pragnienia. (mai.) Wyschła studnia nie miewa wody; uschłe drzewo nie ma liści; donosiciel nie ma przyjaciół, (ord.) SURDUT Pożyczony surdut nie daje ciepła, (arab.) SZABLA Drogocenne szable daje się bohaterom, a noże cnotliwym niewiastom, (chin.) Szablą drewnianą niewiele zwojujesz, (pers.) SZATA Szata w biegu związana, w biegu się rozwiąże, (abis.) SZKOŁA Po trzech latach nawet pies w konfucjańskiej szkole nauczy się układać wiersze, (kor.) ŚWIĄTYNIA Kapłan może uciec, ale świątynia musi zostać, (chin.) Poświęcił świątynię, zanim zaczął ją budować, (het.) Własny dom wygląda nieładnie, ale daleka świątynia zawsze wydaje się piękna, (kor.) TOBÓŁ Jeśli niesiesz na plecach trzy toboły, mniej liczy się ich ciężar, a więcej nieporęczność. (mai.) TOPÓR Dopóki topór nie spadnie, bydło jest spokojne, (mong.) Rozżarzony topór trudno powiesić na haku. (Hausa) TOWAR Każdy towar ma swoją cenę. (chin.) TRĄBA Nie dmij w trąbę, głupcze, od jej szerszej strony, (pers.) TRUCIZNA Dobre wino i ładna kobieta to dwie miłe trucizny, (tur.) TURBAN Turban jest uzupełnieniem ubrania, (suah.) TUSZ Od tuszu się uczernisz, cynober zabarwi cię na czerwono. (chin.) UBIÓR Ubiór czyni człowiekiem, (ang.) UBRANIE Nie wyżymaj cudzego ubrania, chociaż mokre, (mai.) Ubranie lepsze jest nowe, a przyjaciel — stary, (kor.) 151 Nie bierz muszli... Ubranie w ścieku znalezione, choćby wyjęte i uprane, skłania się ku śmietnisku, (mai.) Wyróżnia nas ubranie; bez ubrań wszyscy jesteśmy do siebie podobni, (wiet.) WAZA Waza bywa gorętsza od zupy. (pers.) WESELE Wesele swojej córki wypraw poza domem, (abis.) ]52 WĘGIEL Węgiel jest funduszem kowala, (arm.) WINIARNIA To, co się pisze w winiarni, czyta się w piekle, (osm.) WŁÓCZNIA Włóczni pod połą nie ukryjesz, (gruz.) WÓR Wór, który lekko niosłeś rankiem, ciąży wieczorem. (Hausa) WÓZ Kiedy wóz się już rozbił, znajdą się ludzie gotowi wskazać drogę, (osm.) Zgniłe drzewo daje dużo dymu; rozklekotany wóz robi dużo hałasu (bur.) 153 V. Wino zdradza, co znajduje sią W SERCU CZŁOWIEKA. (ARABSKIE) Wino zdradza... Wino zdradza... 154 ALKOHOL Alkohol wchodzący w człowieka jest jak tygrys wchodzący do lasu. (wiet.) Alkohol wchodzi, a słowo wychodzi, (wiet.) APETYT Apetytu przybywa w miarę jedzenia, (franc.) Ja mam apetyt, a ty chleb, (gruz.) BECZKA Ze złej beczki nie ma dobrego wina. (gr.) CHAŁWA Choć będziesz powtarzał: „chałwa", „chałwa" — nie zrobi ci się słodko w ustach. Do tego potrzebne masło i miód. (tur. A.) CHLEB Gdy proszą cię o chleb, nie dawaj kamienia, (gruz.) Lepszy jest chleb przy spokojnym sercu niż bogactwo pełne niepokoju, (egip.) Wielkość chleba zależy od ilości ciasta, (osm.) CUKIER Cukier jest słodki z każdego końca, (kałm.) GŁÓD Choćbyś nawet umierał z głodu, to i tak nie powinieneś jeść obiema rękami. (Ewe) Co roku trzeba się zabezpieczać przeciw klęsce głodu, a złodziei strzec się trzeba co dzień, (chin.) i Dzisiejszy głód stanie się sytością jutra, (suah.) Głód czyni z młodzieńca starca, a sytość robi ze starca młodzieńca. (Hausa) Głód i tańca nauczy, (gruz.) Głód jest lekarstwem na złe jedzenie. (Hausa) Głód nie uznaje praw. (wł.) Głód nie zna litości, (osm.) Przyszedł głód, odszedł wstyd, (gruz.) Resztki pozostałe w brzuchu nie zabezpieczają przed głodem. (Hausa) Rzecz, która nie nasyca, wywołuje głód. (arab.) Źle prawić kazania głodnemu żołądkowi, (niem.) GOŚCINA To, co zjadłeś w gościnie, starczy tylko do progu, (jak.) GOTOWAĆ Ten, kto dużo gotuje, przesala jedzenie, (arm.) GRAMATYKA Gramatyka w mowie jest jak sól w jedzeniu, (arab.) INDYGO Jedna kropla indyga zepsuje cały garnek mleka, (mai.) JADŁO Dobre jadło nie zawsze ładnie pachnie. (Hausa) Ten, kto oczekuje misy pełnej jadła, nie przyjmie małego kęsa. (Hausa) JAJO Jajko dziś lepsze jest od kury jutro, (arab., gruz.) 155 Wino zdradza... 156 Lepsze jajo w gębie niż kura w kurniku. (Hausa) Nie każde jajo ma dwa żółtka, (arm.) Tylko jajo się rozbija, kiedy upada. (Dama) Z glinianego jajka kurczę się nie wylęgnie, (pers.) Żółw składa jaj tysiące i nikt o tym nie wie, kura składa jedno i rozgłasza na cały kraj. (mai.) JEDZENIE Jak tylko nogi nie dotykają ziemi, to już jest jazda; jak tylko coś przeszło przez gardło, to już jest jedzenie, (kałm.) Jedzenie jest sprawą starszych, a praca sprawą młodszych, (wiet.) Jedzenie — za pazuchą, robota — z daleka, (tur.) JEŚĆ Gdy masz jeść, nie spiesz się. Gdy masz iść, nie zwlekaj. (mong.) Głodny człowiek, jedząc otręby, uważa je za smaczne; syty, jedząc mięso jagnięcia, uważa je za twarde, (ord.) Kiedy sieją i żną — nie ma nikogo, kiedy jedzą — każdy rad się zjawia, (irac.) Kiedy wychudzony naje się do syta, umrze, (arab.) Kto liczy cebulę i czosnek, nie może jeść potrawki baraniej. (arm.) Zjadłeś — obetrzyj usta. (Dama) Zjedliśmy to, co słodkie, zjemy także to, co gorzkie, (suah.) Żeby wcześniej zjeść, trzeba rano wstać, (chin.) KASZA Gdy już ugotowałeś kaszę, nie żałuj masła! (jak.) Wino zdradza... Kasza dla domowników, mięso dla pana domu. (Hausa) Ten, kto się kaszą sparzył, dmucha na maślankę, (gruz.) KĘS Kęs mięsa może być także kęsem hańby, (wiet.) KOŁACZ Chcesz jeść kołacze, nie siedź na piecu, (ros.) MIĘSO Kto ma mięso, szuka ognia. (Hausa) Mięsem z uczty wyprawionej dla biednych pies się nie utuczy, (arm.) Mięso kupione tanio nie ma smaku, (osm., arm.) Sobie kraj duże kawały mięsa, a ludziom swoim wydzielaj jak kawałeczki hostii, (abis.) Śmierdzące mięso wabi hienę. (Hausa) Z nieświeżego mięsa usuwa się zepsute, aby zjeść resztę, ale nieświeżą rybę od razu się wyrzuca, (mai.) MIÓD Jeśli handlujesz miodem, masz szansę go polizać, (żyd.) Kto lubi miód, nie powinien bać sie pszczół, (afr.) Niechaj tylko miód będzie, a mucha przyleci, choćby z Bagdadu, (gruz.) OCET Nie zaczynaj dnia od picia octu. (mai.) OGÓREK Gdy ogórek zaczniesz jeść z tej czy innej strony, nie zmieni to jego smaku, (kor.) 157 Wino zdradza... PAPRYKA Kto jadł paprykę, tego będzie paliło, (mai.) PICIE Jeżeli pije żona, to cały dom stoi w ogniu, (ros.) Picie trochę za wiele jest piciem o wiele za wiele, (niem.) PIEPRZ Nie pomiataj ziarnkiem pieprzu dlatego, że małe; rozgryź je, a przekonasz się, jakie ono palące, (pers.) PIWO Gdy brakuje piwa, nie ma zgody męża z żoną. (abis.) Pierwszy łyk piwa rozgrzewa serce, drugi — ochładza, trzeci — podnieca, czwarty — pałasz z pochwy wydobywa, (abis.) POKARM Cudzy pokarm czymże jest, jeżeli nie drażnieniem gardła? Tylko własna dłoń karmi do syta. (maor.) Rano próbuje się pokarmu, wieczorem się go je. (Hausa) POMARAŃCZA Po słodką pomarańczę też się trzeba wdrapać, (mai.) POTRAWA Jaka potrawa jest najsmaczniejsza? Ta, którą się je o głodzie. (abis.) Zła potrawa nie kończy się w garnku. (Hausa) POŻYWIENIE Gdy starszy dzieli pożywienie między dzieci, kłótnia ustaje. (Twi) Wino zdradza... I uprawne pole, i usta nie zawsze ofiarowują pożywienie. (abis.) Łatwiej zdobywać pożywienie, niż znaleźć miejsce, gdzie by je można było zjeść. (Hausa) PRZEKUPSTWO Nawet połówką chleba można przekupić człowieka bez wartości, (abis.) RYŻ Cudzy ryż zawsze wydaje się większy, (kor.) Karmiąc psa ryżem, zmarnujesz jadło, a jego nie nasycisz. (mai.) Kto lubi ryż, musi wyplenić chwasty, (mai.) Zamiast częstować przyjaciół cały dzień winem, zaproponuj im trzy razy ryż. (mandż.) Ze skrzynki ryżu może wyrosnąć wdzięczność ludzka. (kor.) SADŁO Kto ma sadło, temu łatwo, (czes.) SŁODKIE Co jest słodkie od głowy, słodkie jest i od ogona, (suah.) Miód i cukier to dwie różne rzeczy, ale obie są słodkie, (pigm.) SÓL Czyż rozsypana sól znaczy cokolwiek dla solniczki? (mai.) Czyż warto sypać sól do morza? (mai.) Kto ma sól, ten ma dobrą kuchnię, (pigm.) 159 Wino zdradza... Wino zdradza... Przemycana sól jest smaczniejsza od sprzedawanej legalnie. (chin.) Tam gdzie cię goszczą solą, nie rozbijaj solniczki. (pers.) STRAWA Lepsza strawa niedopieczona niż spalona, (suah.) TŁUSZCZ Tłuszczem nie popsujesz smaku kaszy, (chak.) WINO Alkoholik i abstynent popełniają ten sam błąd: traktują wino jako lekarstwo, a nie jako napój, (gr.) Dzisiaj wino — jutro praca, (arab.) Gdy wkracza wino, rozum ustępuje, (żyd.) Inaczej myśli człowiek, który pije wino, a inaczej ten, kto pije wodę. (ang.) Jeżeli chcesz pożegnać się z winem, przyglądaj się pijakowi. (chin.) Kto pije wino na kredyt, upija się dwa razy. (osm.) Po winie cnota ginie, (chin.) Prawda działa jak gorzkie wino: jest ono przykre, lecz dobrze wpływa na trawienie, (pers.) Przy pierwszym kieliszku człowiek pije wino; przy drugim — wino pije wino; przy trzecim — wino pije człowieka. (jap-) Ten, kto ma wino, powinien pić za życia, bo ani kropla nie przedostanie się na tamten świat, (chin.) To nie wino upija człowieka, to człowiek upija się sam. (chin.) Wino jest kijem starców, (arm.) Wino pije się z przyjaciółmi, wiersze czyta się przed znawcami, (chin.) Wino zdradza, co znajduje się w sercu człowieka, (arab.) WÓDKA Dla tego, który się napił wódki, każde morze jest po pas, a każda rzeka po kolana, (bur.) Kiedy po wódce wymiotuje człowiek w jedwabnych szatach, brzydzi się nim nawet ten, który chodzi w zgrzebnym stroju, (mong.) Rozum zwycięży siłę, wódka zwycięży każdego, (mong.) Wódka i tytoń to dwaj rodzeni bracia, (bur.) ZAPACH Kto przebywa między czosnkiem a cebulą, musi cuchnąć, (arab.) ZRĘCZNOŚĆ Zjedzenie ryby też wymaga zręczności, (abis.) ZUPA Jeśli nie zjesz zupy, nie każ jej przygotować. (Hausa) ŻARŁOK W żołądku żarłoka nawet kamień się rozpuści, (bur.) W jurcie żarłoka nie ma jedzenia, w jurcie leniwego nie ma opału, (mong.) 6 — Przysłowia innych narodów 161 163 VI. CO DZIESIĘĆ MIL NAWYKI SIĘ ZMIENIAJĄ, A CO STO ---- NAWET OBYCZAJE SĄ ZUPEŁNIE RÓŻNE. (CHIŃSKIE) CO DZIESIĘĆ MII___ CO DZIESIĘĆ MII___ 164 CZAS Czas to dobry nauczyciel, (arab.) Czas kosztuje złoto, ale i za złoto czasu nie kupisz, Czas króluje, a nie królowie, (gruz.) Czas, który mamy, to pieniądz, którego nie mamy. (amer \ Czas najskuteczniej leczy troski codzienne. (Hausą) Czas nauczy człowieka wszystkiego, (osm.) Czas to skarb dla tego, kto zna jego cenę. (hiszp.) Czas stoi, my biegniemy, (ang.) Czasu rękami nie zatrzymasz, (beng.) Człowiek jest sługą czasu, a czas jest wrogiem (arab.) Najbardziej zajęci ludzie mają najwięcej wolnego czasu, rmg \ Nawet najtrudniejsze można zrobić szybko. Dopie^o niemożliwe wymaga trochę czasu, (hol.) Rządzi czas, a nie cesarz, (gruz.) Skoro już zabijasz czas — uczyń to humanitarnie. cracjz \ Tyle jest teraz roboty, że nikt nie ma czasu pracovvac- (radź.) Wszystko czeka na swój czas, czas zaś na nic nie (gruz.) Z biegiem czasu poznaje się ciężar naczelnika i y (abis.) Zrobić coś nie na czas — to tak, jakby w ogóle nic m-e zrobić, (ind.) DALEKO Gdy jesteś pobożny, bogowie nie są daleko; gdy mąsz topór, opał nie jest daleko, (ord.) Łódź, gdy popłynie za daleko, może zawrócić; słowa gcjv poszły za daleko, już nie zawrócą, (mai.) ' Df?OGA Każda droga prowadzi do Pekinu, (chin.) () j ziemi do niebios droga niedaleka — odległość westchnienia, (kar.) Pytając o drogę, i do Indii dojdziesz, (gruz.) ża ilość słów łatwo wprowadza w błąd; duża ilość jedzenia łatwo psuje żołądek, (mandż.) r e bij za pomocą dwóch kijów; nie wnoś sprawy przed . fic-dwóch sędziów, (abis.) D2 (;tjjjiurny dzień wydawał się pannie młodej porankiem. ' (gruz.) Qyż nie zaświta dzień, skoro jeden kogut nie pieje? ' (mai.) dni to te, które mają nadejść, (osm.) dzień drugi popędza, a starość batog trzyma, (kar.) Ka dzień przynosi jakieś zło. (abis.) Kt0 nie lubi dnia, lubi noc. (Hausa) j^adejdzie taki dzień, kiedy i sąsiada przyjmiesz jak gościa. (kor.) Nje dogoni i w sto koni dnia, który przeminął, (chin.) NQyy dzień — nowa rzecz, nowy dzień — nowy człowiek. (arm.) [jrOdziny człowieka są jego pierwszym dniem, małżeństwo ^~ drugim, śmierć — trzecim, (gruz.) ^ dobry dzień znajduje się wielu przyjaciół, (arm.) CO DZIESIĘĆ MII___ CO DZIESIĘĆ MIL.. 166 DZIESIĘĆ Dziesięciu ludzi — dziesięć dusz. (jap.) Dziewięć jest tuż przy dziesięciu, (suah.) DZIŚ Dziś gęsto, a jutro pusto, (ros.) Lepsze „jedno" dziś, niż jutro „dwa", (wł.) Przedwczoraj i wczoraj — to nie to, co dzisiaj, (suah.) GODZINA Ostatnia godzina jest jednakowa dla wszystkich, (hiszp.) JEDEN Bywa tak, że jeden zbiera miód, a drugiego żądlą pszczoły. (pers.) Jeden raz się nie liczy, (niem.) Jednego kęsa dwa razy nie połkniesz, jednego życia dwa razy nie przeżyjesz, (kar.) Jednego staraj się schwytać, obok dziesięciu przechodź obojętnie, (suah.) Ubranie ma tylko jeden kołnierz, jurta — tylko jednego gospodarza, (ord.) W jednym domu powinien być tylko jeden gospodarz, w jednej świątyni — tylko jeden Bóg. (ord.) JUTRO Jutro jest najbardziej zajętym dniem w roku. (hiszp.) MILA Co dziesięć mil nawyki się zmieniają, a co sto — nawet obyczaje są zupełnie różne, (chin.) NOC Czego nie zepsuła noc, zepsuje dzień. (Hausa) Im głębsza noc, tym bliżej ranka. (Hausa) Nie pokazujcie w dzień swojego płaczu. Noc bowiem kryje wszystko, czegoście nie mogli znieść we dnie. (tahit.) Noc jest matką dobrych myśli. Jakże różne rzeczy rodzi noc! (arm.) Noc jest okryciem zła. (Hausa) ODLEGŁOŚĆ Góry wysoko, a cesarz daleko, (chin.) PODRÓŻ Długie podróże — długie kłamstwa, (hiszp.) I najdalsza podróż zaczyna się od pierwszego kroku, (kor.) Jeżeli udajesz się w daleką podróż, nie bierz sobie za towarzysza kłamcy i złodzieja, a za wierzchowca konia słabego i delikatnego, (ord.) Podróż lubi towarzyszy, (jak.) W dzień odjazdu nie zaczyna się przygotowań do podróży. (Hausa) RANO Kto rano wstaje, do tego szczęście przyjdzie, (jap.) Nigdy nie można przewidzieć rano, co się stanie wieczorem. (chin.) Ranek jest mądrzejszy od wieczora, (ros.) RAZ Jastrząb raz uderza, chan raz rozkazuje, (kałm.) Raz matka rodziła, raz mamy umierać, (ukr.) 167 169 VII. Najwspanialsza mądrość to poznanie samego siebie. (arabskie) Najwspanialsza mądrość... Najwspanialsza mądrość... 170 BAC SIĘ Biedny boi się krewnych, a bogaty złodziei, (chin.) Bój się tego, co jest blisko ciebie. (Twi) Nie bój się białej chmurki i włosa czarnego; lękaj się czarnej chmury, a włosa białego, (pers.) Pojedyncze drzewo boi się wiatru; pojedynczy człowiek boi się ludzi, (szor.) BEZMYŚLNOŚĆ Jeżeli zjesz nie dogotowane mięso, zaszkodzi twojemu żołądkowi; jeżeli powiesz nie przemyślane słowo, zaszkodzi tobie samemu, (mong.) BLIŹNI Wymagaj od siebie tak, jak od bliźnich; pobłażaj bliźnim tak, jak sobie, (jap.) BŁĄD Jeżeli nie przyznajesz się do błędu, to popełniasz błąd drugi, (chin.) Nawet mędrzec popełnia błędy. (Hausa) Spokojnie rozważaj własne błędy, a w rozmowie nie zajmuj się cudzymi winami, (chin.) Tylko oczyma drugich możemy dostrzec własne błędy, (chin.) Ucz się na własnych błędach, a nie próbuj stworzyć z nich podręcznika, (radź.) W pamięci uczniów najlepiej zapisują się błędy nauczycieli. (fiń.) Wesołą twarzą nie ukryjesz błędu, (moóg.) BŁĄDZIĆ Błądzić jest rzeczą ludzką; toteż łatwo jest być głupim. (Twi) Kto nie błądzi w nocy, nie będzie błądził w dzień. (Hausa) Nie błądzi tylko ten, kto nic nie robi. (ang.) BŁOGOSŁAWIONY Błogosławiony, kto znając swoją siłę nie krzywdzi innych, (arab.) BOJAŹLIWY Bojaźliwością pięknej kobiety się nie zdobędzie, (niem.) Bojaźliwy na widok robaczka świętojańskiego zaczyna wołać: pożar, (arm.) Na bojaźliwego wiele psów się rzuca, (ros.) BOJAŹŃ Bojaźń jest większa od śmierci, (arm.) BÓL Jak kolec jest sprawcą czyjegoś bólu — tak dzieło dokucza swojemu twórcy, (abis.) Kto nie był bity, nie zna bólu uderzeń. (Hausa) Kto przeżył swój ból, zrozumie ból cudzy. (Hausa) BRACIA Grzech i cnota to rodzeni bracia, (bur.) BRUD Jeżeli dodać do czystego brudne, to całość stanie się brudna, (chak.) BRZYDOTA Brzydota jest stróżem kobiety, (arab.) 171 Najwspanialsza mądrość. 172 BYC Bądź panem dla tego, który cię nie lubi; niewolnikiem dla tego, który cię kocha, (tur.) Bądźcie surowi dla siebie samych, pobłażliwi dla innych, a nie będziecie mieli wrogów, (chin.) Dla przechodniów bądź gościnnym, dla sąsiadów — pomocnym, dla poczciwych — przyjacielem, dla złych — obcym, (chin.) Dobrym można się stać z własnej woli, pięknym — tylko z urodzenia, (bur.) Lepiej być jeden dzień żywym człowiekiem niż tysiąc dni upiorem, (chin.) Mężczyzna powinien być jak tygrys, kobieta jak kot. (wiet.) Nie bądź wstydliwy, kiedy trzeba uciekać, a nienasycony bądź, kiedy trzeba ścigać, (mai.) Nie bądź zbyt miękki, bo cię zgniotą; nie bądź zbyt suchy, bo cię złamią, (arab.) Nie bądź zbyt słodki, bo cię zjedzą; nie bądź zbyt gorzki, bo cię wyplują, (arab.) Nie będzie z wilka baran, ani z psa słonina, (słów.) Z lwem bądź jak lew, z jagnięciem — jak jagnię, ale z osłem — nie udawaj osła. (kar.) Najwspanialsza mądrość... BZIK Są różne rodzaje bzików każdy ma swego. (Hausa) CEL Cel uświęca środki, (wł.) Można i powoli, byle dotrzeć do celu. (mai.) Nie spieszy się ten, kto chce osiągnąć swój cel. (egip.) CHARAKTER Charakter człowieka jest jak bruzda na kamieniu — trudno go zetrzeć. (Hausa) Charakteru nie można poprawić, można go tylko zepsuć. (Hausa) CHCIEĆ „Chcę" — to połowa „mogę", (ros.) CHCIWOŚĆ Chciwy zostanie kupcem, a leniwy mnichem. (chin.) I sam nie zje, i psu nie odda. (kor.) Można zmącić ocean, ale nie można przeciwstawić się chciwości człowieka, (kor.) Nie pragnij cudzego, bo stracisz swoje, (jak.) CHĘĆ Chęć to połowa wykonanego dzieła, (gruz.) Chęć wystarczy za tysiąc sposobów, brak chęci za tysiąc przeszkód (mai.) CHUĆ Zaledwie chuć się rodzi, wnet już i obumiera, (wł.) CHWALIĆ SIĘ Zamiast chwalić się przed, chwal się po. (mong.) CHWILA W chwilach nieszczęścia potrzebna jest wytrwałość; w chwilach szczęścia — czujność, (mong.) 173 Najwspanialsza mądrość... I Najwspanialsza mądrość... 174 CIERPIENIE I ogień, i woda są nieczułe na ludzkie cierpienia, (chin.) Jeżeli zostałeś ugryziony choćby tylko w palec, cierpi całe twoje ciało, (ord.) Kto bardzo cierpi — milczy, (wł.) Radość pieszo chodzi, cierpienie na skrzydłach leci. (kar.) Ucieczka ze świata jest cierpieniem. (Hausa) Wielkie cierpienia są nieme, (wł.) CIERPLIWOŚĆ Brak cierpliwości w nieszczęściu jest gorszy niż samo nieszczęście, (arab.) Cierpliwość jest gorzka, ale jej owoce słodkie, (osm.) Cierpliwość jest kluczem do raju. (gruz.) Cierpliwość jest kluczem do szczęścia, (gr.) Cierpliwość niweluje góry. (lib.) Cierpliwość sprowadza szczęście; przybliża to, co jest dalekie, (suah.) Cierpliwy zaspokaja pragnienie wodą oczekiwania. (Hausa) Człowiek cierpliwy nawet kamień ugotuje. (Hausa) Do zdobycia władzy potrzebne staranie, dla pokonania trudności — cierpliwość, (mong.) Drzewo cierpliwości jest cierpkie, lecz owoce jego to miód i cukier, (arm.) Jeśli człowiekowi idącemu powoli starczy cierpliwości, dojdzie on do miejsca, które osiągnął szybkonogi biegacz. (Hausa) Jeśli zdobędziesz się na cierpliwość w jednej chwili gniewu, zaoszczędzisz sobie sto dni przykrości, (chin.) Jeśliś zawinił, bądź cierpliwy, (niem.) Kto jest długo cierpliwy, ten osiąga pomyślność, a kto się spieszy, ten się potyka, (arab.) Kto kontynuuje z dnia na dzień swoją pracę, osiągnie sukces; kto idzie z dnia na dzień swoją drogą, dotrze do celu. (ord.) Kto posiada cierpliwość, posiada bogactwo. (Hausa) Kto stracił cierpliwość, stracił swą wartość. (Hausa) Pośpiech pochodzi od sztana, a cierpliwość — od Miłosiernego, (arab.) Ryba wisi, kot siedzi i czeka, (mai.) Tak jak magnes przyciąga żelazo, tak cierpliwość przyciąga zwycięstwo, (arab.) To, co inni gotują w gorącej wodzie, cierpliwy ugotuje w zimnej. (Hausa) Uporczywie szlifując żelazo, otrzymasz z niego igłę. (wiet.) CIERPLIWY Cierpliwy w miłości do kłamcy, jest podobny do niego, (arab.) Kto jest cierpliwy dla głupca, jest mu podobny, (arab.) Kto nie jest cierpliwy w kłopotach, będzie cierpliwy w nędzy. (Hausa) CNOTA Dla mężczyzny cnota jest talentem, dla kobiet brak talentów jest cnotą, (chin.) Kapłan może wprowadzić cię do świątyni, ale ćwiczenie się w cnocie należy do ciebie, (chin.) Piękność mija, cnota pozostaje, (niem.) CUDOWNE Rzadkie i cudowne zachwyca najwyżej przez tydzień, (abis.) 175 Najwspanialsza mądrość... 176 CUDZE Biorąc cudze, nawet niewiele, stajesz się złodziejem. (mong.) Jeść kaszę cudzymi rękami, (mong.) Kto jedzie na cudzym koniu, wciąż ma ochotę się ścigać; kto chodzi w cudzym ubraniu, wciąż ma ochotę do bójki, (ord.) Lata na cudzych skrzydłach, (pers.) CZEŚĆ Jeden oddaje cześć głowie, dziesięciu — czapce, (kar.) DOBRO Dobro czyń z rozwagą, zła nie czyń wcale, (mai.) Dobro nie trwa przez całe życie, (suah.) Dobro nieprawnie nabyte nie daje pomyślności, (niem.) DOBROĆ Brama dobroczynności trudno się otwiera i trudno zamyka. (chin.) Jeśli ktoś uczynił dla ciebie dzień, czyż uczynisz dla niego noc? (Hausa) Przed dobrocią i gwiazdy chylą głowy, (kor.) DOBRY Dobremu koniowi wystarczy jedno uderzenie batem, dobremu człowiekowi — jedno słowo, (mong.) Dobry człowiek podoba się wszystkim, zły — najwyżej swojemu narodowi. (Hausa) Dobrzy są ludzie starzy, a ubrania — nowe. (chin.) Najwspanialsza mądrość... Dobrzy szukają się wzajemnie, ale źli stronią od siebie. (chin.) Z dobrego żelaza nie robi się gwoździa, z dobrego człowieka nie robi się żołnierza, (chin.) DOBRZE Dobrze, gdy woda jest blisko, a krewni daleko, (jak., ord.) DOGADAĆ SIĘ Koza z wielbłądem nie pobodą się; głupi z mądrym nie dogadają się. (bur., mong.) DOJRZEWANIE Wśród porykiwania wyrasta z młodego bydlęcia dorosłe. Wśród płaczu wyrasta z dziecka człowiek, (mong.) DOSKONAŁOŚĆ Z mleka skrzepłego powstaje masło; skupienie człowieka wróży doskonałość, (abis.) DOŚWIADCZENIE Zgarbiona już od wyplatania mat, ale i ona może pomylić sploty, (mai.) DOWÓD Ojciec i syn nie potrzebują dowodów w sporze. (Ewe) DROGA Człowiek nie powinien schodzić z drogi, a tygrys — opuszczać górskich stepów, (chin.) Kto idzie prostą drogą, przychodzi ... późno, (gag.) 177 Najwspanialsza mądrość... Najwspanialsza mądrość... 178 DRWIĆ Kto dziś drwi z innych, jutro sam będzie wyśmiany. (wiet.) Nim się zacznie drwić z innych, trzeba dobrze przyjrzeć się sobie, (wiet.) DUCH Droga zużywa się, duch nigdy, (wiet.) Jeżeli duch twój jest silny, to i w wodzie nie utoniesz. (kor.) Łatwo przywołać duchy, trudno je odegnać. (chin.) DUSZA Cudza dusza — to ciemny las. (ukr.) Ginie to, co znajduje się w garnkach, a pozostaje to, co znajduje się w duszach, (arab.) Oczy są po to, by patrzeć; dusza po to, by pragnąć. (gag-) DYREKTOR Kłaniając sie dyrektorom uważaj, byś nie nadepnął sobie na krawat! (słów.) DYSCYPLINA Dyscyplina to największa zaleta człowieka wolnego, (wł.) DZIĘKOWAĆ Dziękuj za to, co masz. (suah.) FAKT Po fakcie każdy jest mądry, (niem.) FAŁSZ Zbłądziwszy na drodze zawsze można zawrócić, ale fałszu nie można cofnąć, (chin.) GŁOS Jakim głosem mówisz, takim otrzymasz odpowiedź, (arm.) Łagodny głos zdobędzie rzecz, która jest w ręku naczelnika. (Ewe) Łagodnym głosem węża wywabisz z kryjówki, (pers.) Własny głos najczęściej własnemu uchu jest miły. (pers.) GŁUPI Człowiek jednego dnia jest wesół, drugiego — smutny, lecz dla głupca każdy dzień jest świętem, (arm.) Daj głupiemu tysiąc rozumów, a on będzie wolał swój własny, (arab.) Dobroć głupiego człowieka przynosi mało pożytku, (gruz.) Dwom głupcom trzeba jednego mądrego, (arm.) Gdy mądry mędrkował, głupi już trzy razy ugryzł, (kałm.) Gdyby głupi znał swoją niewiedzę, nie byłby głupim, (arab.) Głupców nigdy nie brak. (niem.) Głupi jest zawsze niewolnikiem. (Hausa) Głupi sprzedaje topór za igłę, a osła za ogórek, (pers.) Głupi uzyskuje sławę wzniecając pożar, (kałm.) Głupiec, który był między ludźmi, jest lepszy od mędrca, który siedział w domu. (mong.) Głupiec mnoży sobie świąteczne dni. (abis.) Głupiec nawet niebu pogrozi, (bur.) Głupiec sprawę popsuje i na nieszczęście zwala, (gruz.) Głupiec wszystko robi do połowy, (mai.) Głupiego chleb, mądrego żołądek, (arm.) 179 Ę Najwspanialsza mądrość... Najwspanialsza mądrość... 180 Głupiego nie pytaj, sam powie, (kałm.) Głupiemu tyle pomoże rada, co deszcz słonej pustyni. (pers.) Głupotę wykształconego można przyrównać górze, (abis.) Jeden głupiec może zadać więcej pytań niż mu na nie siedmiu mędrców może odpowiedzieć, (niem.) Kiedy wybierasz się do człowieka mądrego, nie zabieraj ze sobą głupca. (Hausa) Kto zna swoją głupotę, nie jest wielkim głupcem, (chin.) Lepiej być głupcem w grupie aniżeli mądrym w samotności. (wiet.) Lepszy jest głupiec, który wiele widział od mędrca, który nic nie widział, (ord.) Milczenie głupca jest zasłoną głupoty, słowa uczonego głoszą jego chwałę, (arab.) Na nic się nie zda wywyższenie głupca, byle spryciarz go zaćmi. (Hausa) Napominaj głupiego zapali się jak siarka! (kar.) Nawet głupi mężczyzna uważa się za coś lepszego od żony. (mong.) Od mędrca, który nie dzieli się z nikim tym, co wie, lepszy jest głupiec, który opowiada o tym, co widział, (mong.) Odsunięcie się od głupca jest zbliżeniem z rozumnym. (arab.) Rozmowa męża i żony głupcowi wydawała się kłótnią. (gruz.) Tylko głupiec miesza się w spór między mężem i żoną. (kałm.) W najwyższym stopniu głupi chwali swoją żonę, w średnim stopniu głupi — sam siebie, najmniej głupi — swego konia, (kałm.) Wiek nie chroni przed głupotą, (niem.) Z głupim nie idź w drogę — ściągnie na twą głowę nieszczęście, (arm.) GNIEW Gniew głupiego wyraża się w słowach, a gniew mądrego — w czynach, (arab.) Konia zmęczy wzniesienie, człowieka zmęczy gniew. (mong.) GODNOŚĆ Im większy szczyt, tym bardziej wicher go niepokoi, im większa godność, tym więcej przeciwności, (wiet.) Podnoś odpowiednio do swojej siły; postępuj z myślą o swojej godności, (mong.) Stracić lekkomyślnie swą godność to tak, jakby zamienić swego dobrego konia na osła. (ord.) GORYCZ Nie ma większej goryczy od goryczy rozstania się z drogimi, (chin.) GOŚCINNOŚĆ Gościnność nawet pana w sługę przemieni, (gruz.) Waga gościnnego człowieka zawsze przeważa, (gruz.) GRZECH Człowiek, który znalazł, raz zgrzeszył; człowiek, który zgubił, dziesięć razy zgrzeszył (osądzając wielu), (mong.) Grzech jest brzydki, ale każdy go popełnia. (Twi) Jeden dzień grzechu — rok skruchy, (abis.) 181 Najwspanialsza mądrość.. 182 Największym grzechem jest nie uratować ginącego życia. (chin.) Nieświadomość — grzechu nie czyni, (chin.) Złodziej raz grzeszy. Okradziony wiele razy. (kałm.) GRZECZNOŚĆ Gdy sąsiad wszedł do twego sadu, niedostrzeganie go jest najprawdziwszą grzecznością, (chin.) Nadmiar grzeczności nikogo nie obrazi, (chin.) Nawet grzeczność przesadzona staje się grzecznością, (jap.) GUST Każdy według swego gustu, (franc.) HONOR Honor męski i kobiecy są to dwie rośliny bardzo się różniące; jedna bowiem rośnie na słońcu, druga kwitnie w cieniu, (franc.) Lepiej umrzeć niż stracić honor, (osm.) Nie dotrzymałeś obietnicy — to tak jakbyś spalił kościół. (abis.) Obietnica — to dług. (suah.) Srebro to nawóz, a honor jest więcej wart od tysiąca sztuk złota, (chin.) IGNORANCJA Kto się przyznaje do swojej ignorancji, ukazuje ją jeden raz; kto próbuje ją ukryć, ukazuje ją wiele razy. (jap.) INNI Lepiej rozkazywać sobie niż innym, lepiej sobie pomagać niż szukać pomocy u innych, (chin.) Najwspanialsza mądrość... ISTNIENIE Dla ślepego nie istnieje dzień, dla pijanego — czas. (mong.) Ryba istnieje dzięki wodzie, człowiek — dzięki człowiekowi, (mong.) ISTOTA Ludzie i zwierzęta należą do tej samej kategorii istot, (chin.) KARIERA Urok kariery polega na tym, że każdy przeciętny człowiek może żywić przekonanie, iż jest geniuszem, (franc.) W walce z karierowiczostwem także można zrobić karierę. 183 (radź.) KŁAMSTWO Dom kłamcy spalił się i nikt w to nie uwierzył, (gruz.) Dzięki kłamstwom zjesz obiad, ale nie zjesz już kolacji. (serb., arab.) Jedno kłamstwo psuje tysiąc prawd. (Twi) Kłamca mówi, że posłyszał, (osm.) Kłamca nie ma już zwykle odwagi, by wrócić ponownie; szybki koń nie ma już zwykle siły, by powtórzyć biegip. (ord.) Kłamca też niekiedy powie prawdę, (arab.) Kłamca trafia zawsze w ślepą uliczkę, (wiet.) Kłamca nikomu nie wierzy, (wł., żyd.) Kłamstwa mają krótkie nogi. (niem.) Kłamstwem można zajść daleko, ale nie można wrócić. (wsch.) Kłamstwem nie zyskuje się życzliwości, (abis.) Kłamstwem niedaleko zajedziesz, (niem., suah.) I Najwspanialsza mądrość... 184 Kłamstwo jest chorobą, a prawda — lekarstwem, (arab.) Kłamstwo jest początkiem wszystkich grzechów, (arab.) Kłamstwo jest uważane za piękne jedynie u poetów, (arab.) Kłamstwo może być niebezpieczniejsze niż włócznia. (Hausa) Kłamstwo nie ma nóg. (ang.) Kłamstwo popłaca bardziej niż prawda. (Hausa) Kłamstwo rodzi kwiaty, ale nie owoce, (hiszp.) Kto kłamie, od kłamstwa zginie. (Hausa) Kto raz skłamie, temu się nie wierzy, choćby prawdę mówił, (niem., arm.) Łatwo kłamie ten, kto przychodzi z daleka, (franc.) Morze kłamstwa jest płytkie. (Hausa) Najwięcej kłamie ten, kto najwięcej mówi o sobie, (chin.) Nauka jest koroną dla młodzieńca, rozum jest naszyjnikiem ze złota, prawda jest światłem jasnym, a kłamstwo jest ogniem, który pali. (arab.) Oszukując, nawet troszeczkę, stajesz się kłamcą, (mong.) Pamiętaj, że kto kłamie dla ciebie, będzie również kłamał przeciw tobie, (bośn.) Poniechaj kłamstwa, nawet gdy sądzisz, że ci przyniesie korzyść, (arab.) Serce kłamcy jest bardziej kłamliwe od jego języka, (arab.) Sznur kłamstwa jest krótki, (arab.) Środek na kłamstwo — pójść i sprawdzić. (Hausa) Żebrak ma zawsze wiele sakw; kłamca ma zawsze wielu ludzi, na których się powołuje, (ord.) KŁANIAĆ SIĘ Jednego konia nie siodła się dwoma siodłami; prostolinijny człowiek nie kłania się dwóm panom, (ord.) Kto się nisko kłania, szybko zgarbacieje. (kamb.) Najwspanialsza mądrość.. KŁOPOTY Gdy zając ma kłopoty, nie słyszy łomotu myśliwskich bębnów. (Hausa) Kłopoty rodziców rozumie, kto sam ma dzieci, (jap., kor.) Kto wszystkim ustępuje — nie ma kłopotów, (irac.) KŁÓCIĆ SIĘ Człowiek kłótliwy: długi język, krótki rozum, (arm.) Kto kłóci się przed snem, prędko łysieje. (Hausa) Lepiej się nie kłócić, aniżeli przebaczać. (Hausa) Nie ma wesela bez muzyki, nie ma domu bez kłótni, (osm.) Między językiem a zębami mieszka kłótnia. (Hausa) Należy wystrzegać się kłótni ze starą kobietą, tak jak przed ogniem strzeże się bawełny, (pers.) Nawet posąg Buddy odwraca głowę od kłócących się małżonków, (kor.) Nie należy kłócić się o skorupy, (mai.) W czasie kłótni i zwady nie raczą się chwałą, (pers.) Wśród kłótni nie można oka zmrużyć. (Ewe) KONKURENCJA Rzemieślnik jest wrogiem rzemieślnika, (gruz.) KONIEC Nie śmiej się, póki nie ujrzysz końca. (Hausa) KONSEKWENCJA Co stwierdzisz, niech będzie jak twierdza, (mai.) KORZYŚĆ Korzystaj z błogosławieństwa starego i siły młodego, (jak.) 185 Najwspanialsza mądrość... 186 Korzyść osobista jest jak cień trawy; korzyść ogółu jest jak wysokie niebo, (mong.) Mało jeść to korzyść dla ciała, mało mówić to korzyść dla duszy, (arm.) KRZYWDA Myj ręce aż po łokcie, krzywdy naprawiaj z głębi serca. (abis.) Ognia nie ugasisz tłuszczem, krzywdy nie zaspokoisz gniewem, (mong.) Za krzywdę płać sprawiedliwością, łaskę opłacaj łaską. (chin.) KRZYWOŚĆ Umie tyle, co nóż rzeźbiarski: poprawiać cudzą krzywość, ale nie własną, (mai.) LENISTWO Biegającemu psu przeszkadza stojący pies; pracującemu człowiekowi — człowiek leniuchujący, (mong.) Człowiek leniwy do wszystkiego zdolny, tylko nie do pracy, (austr.) Dla leniwego każdy dzień jest niedzielą, (chak.) Dla leniucha i osioł szybko biegnie, (azer.) I z małego lenistwa bywa duża bieda, (ind.) Kto się nie poci, tego trzeba natrzeć; kto nie pracuje, tego trzeba pogonić, (niem.) Kto za dużo wypoczywa, nie ma co wziąć na ząb. (niem.) Lenia i koszula uwiera, (udm.) Lenić się w młodości — chodzić w łachmanach na starość. (malg.) Najwspanialsza mądrość... Lenie zawsze mają święto, (rzym.) Lenistwo — bieda dla duszy, (tad.) Lenistwo cierpień przydaje; praca duszę oczyszcza, (gruz.) Lenistwo jest umiejętnością odkładania nieprzyjemnej pracy tak długo, aż jej wykonanie stanie się zbyteczne. (franc.) Lenistwo kluczem do nędzy, (niem.) Lenistwo — początek wszystkich wad. (mołd.) Lenistwo rodzi bezsilność, (chin.) Lenistwo rodzi chorobę, (niem.) Lenistwo mówi: „Wykształcony człowiek — to oszust". (Twi) Lenistwo — największe cierpienie, (udm.) Leniuch mówi: „Zrobię to jutro". (Twi) Leniwego mężczyznę poznaje się po jego zagrodzie, (wł.) Leniwemu i chmura wydaje się ciężka, (tur.) Leniwy czeka, żeby jabłka same wpadły mu do ust. (mołd.) Leniwy — do obiadu zdrowy, po obiedzie chory, (udm.) Leniwy i siedzeniem się męczy, (udm.) Leniwy śpi siedząc, a pracuje leżąc, (mong.) Leniwy — wilk na jedzenie, lis na robotę, (mołd.) Leniwy zawsze biadoli, (niem., ros., ang., hiszp., franc, wł.) Leniwy zawsze ma wiele jutrzejszych dni. (kaz., ord.) Leniwy zawsze udaje chorego, (mołd.) Leń bierze się do roboty wieczorem, (oset.) Leży pod drzewem cytrynowym, a czeka, by spadła brzoskwinia, (kor.) Nawet Bóg odwraca się na widok leniucha, (cyg.) Nie leń się, gdy masz duże usta. (afr.) Picie wódki szkodzi własnemu zdrowiu; chodzenie po ludziach szkodzi własnemu gospodarstwu, (bur.) I 187 Najwspanialsza mądrość... Najwspanialsza mądrość... Powiada: „roboty dużo", a ryżu jeszcze nie zasadził, (malg.) Siedząc, nie schwycisz zająca. (Hausa) Ten, kto nienawidzi lenistwa, przychodzi nie wołany, (egip.) Tępy nóż nie pokraje nawet mięsa; leniwy człowiek nie wykona nawet najlżejszej pracy, (tuw.) W jurcie łakomej kobiety nie bywa jedzenia; w jurcie leniwego mężczyzny nie bywa drewna, (bur.) W pracy jak żółw, przy jedzeniu jak wilk. (oset.) LEPIEJ Jechać na wole jest tylko trochę lepiej niż iść pieszo; rozejść sie z bliskim jest tylko trochę lepiej niż umrzeć, (bur.) 1 ° Jeżeli choroba jest nieuleczalna lepiej umrzeć; jeżeli kobieta jest biedna lepiej jej nie brać za żonę. (ord.) Lepiej być rozjemcą niźli uczonym; wysuszać lepiej aniżeli myć; niźli wędrować lepiej się dowiadywać, (abis.) Słów lepiej gdy mało; bydła — lepiej gdy dużo. (bur.) LEPSZY Zawsze się znajdzie lepszy od dobrego, (gruz.) LĘK Bydło lęka się przepaści, człowiek — nienawiści, (abis.) Lęk jest bratem śmierci, (pers.) LICHO Lepsze jest zawsze licho z uśmiechniętą twarzą niźli rusałka z nachmurzonym czołem, (pers.) LITOŚĆ Nie zna litości ten, który u innego człowieka odnajduje swoje własne błędy, (wsch.) LOS Ambicją sięgamy wyżej nieba, ale los nasz jest cieńszy od papieru, (chin.) Człowiek posłuszny swojemu losowi zemrze w niewoli. (gruz.) Gdy los się do ciebie uśmiecha — spotkasz przyjaciół; gdy los jest przeciwny — piękną kobietę, (wsch.) Lepiej czekać w spokoju na swój los, niż szukać szczęścia narażając się na niebezpieczeństwo, (mandż.) Los nie spada z nieba w koszyczku, (osm.) Na świecie żyje się nie pięknem, ale szczęśliwym losem. (gag-) Tam, gdzie los twój, tam wiodą cię nogi. (gruz.) LUBIĆ Brzydka kobieta lubi się zdobić; nieuk lubi się popisywać swą wiedzą, (wiet.) Jeden lubi różę, a drugi fiołek, (arm.) Jeśli mądrze lubisz siebie samego, to i ludzie cię polubią. (Ewe) Stary człowiek lubi siedzieć, młody — chodzić, (mong.) Ten, kto lubi uda koni, cieszy się pomyślnością, ten kto lubi uda kobiet, nie żyje pomyślnie, (arab.) Złodziej nie lubi światła; zły człowiek nie lubi dobrego. (kałm.) ŁAGODNOŚĆ Kto jest łagodny — panuje; kto milczy — ten jest bezpieczny, (arab.) Łagodność wobec kobiet jest jak cukier dla owoców: pozwala konserwować dobre, a wykorzystać złe. (wiet.) 189 Najwspanialsza mądrość... 190 ŁASKA Jeśli masz choć trochę własnych otrąb, nie chodź na łaskawy chleb! (jap.) Kiedy robisz łaskę, nie licz na nagrodę; kiedy szukasz nagrody, nie wyrządzasz łaski, (chin.) Kiedy spotyka cię łaska, myśl o przyszłej zniewadze, a w czasie spokoju, pamiętaj o niebezpieczeństwie. (chin.) Łaska możnych panów jest podobna do deszczu wiosennego, który nie zawsze pada tam, gdzie go najbardziej potrzeba, (pers.) ŁATWO Łatwiej jest powiedzieć, co się myśli, niż wykonać, co się mówi. (wł.) Ołowiane ostrze łatwo się gnie. Niezdecydowany człowiek łatwo zmienia zdanie, (mong.) Suche drzewo łatwo pęka, fałszywa miłość — łatwo mija. (mong.) MAŁO Kto daje mało, daje z serca; kto daje wiele, daje z majątku. (osm.) Lepiej mało niż nic. (arm.) Najwspanialsza mądrość... MAŁY Z małego lenia — wielki leń; z małego dzieła dzieło, (bur.) MAŁŻEŃSTWO Małżeństwa są postanowione w niebie, (chin.) wielkie Małżeństwo: jego początek jest słodyczą, a koniec wrogością, (arab.) Małżeństwo jest jak oblężona forteca: ci, co są na zewnątrz, chcą się dostać do środka, a ci, co są wewnątrz, chcą się wydostać, (arab.) Małżeństwo — to radość jednego miesiąca, a troska długiego czasu, (arab.) Pierwsze małżeństwo — z woli rodziców, drugie — z własnej woli. (chin.) Stary mąż i młoda żona — to ludzie nieszczęśliwi, stara żona i młody mąż — to dług miłości do spłacenia, (wiet.) W małżeństwie nikt nie mówi prawdy, przed przyjaciółmi nikt nie kłamie, (chin.) Zwykle mąż i żona żyją jak dwa ptaszki w tym samym lesie, ale w nieszczęściu rozlatują się, każde w swoją stronę, (chin.) MĄDROŚĆ Aby być mądrym, nie wystarczy mieć wiele ksiąg: osioł dźwigający na grzbiecie wiele książek nie jest przez to mądrzejszy, (chin.) Będąc mądrym przez trzy lata, można się zbłaźnić w jednej minucie, (wiet.) Cała mądrość nie mieści się w jednej głowie, (ang.) Człowiek mądry, lecz nieuczony, jest jak skuty lew. (gruz.) Człowiek uczy się mówić bardzo wcześnie, milczeć bardzo późno, (wsch.) Gdziekolwiek by poszedł człek mądry, nigdzie nie zazna biedy, (gruz.) Jedna noc z mądrym warta jest więcej niż rok pieszczot głupca, (wiet.) I 191 Najwspanialsza mądrość... 192 Jeśli mądry się pomyli, bywa szkodliwszy od głupiego. (gruz.) Jeżeli to co umiemy, nie jest pożyteczne, głupia to mądrość. (łac.) Lampa nawet mała rozświetli jurtę; mądry człowiek, nawet jeżeli działa sam, potrafi nauczyć głupca rozumu. (mong.) Lepiej być niewolnikiem mądrego niż ulubieńcem głupca. (arm.) Lepiej z mądrym nieść kamień, niż z głupim jeść i pić. (arm.) Lepiej z mądrym umierać, niż żyć z głupim, (chin.) Lepsze przygany mądrego niż głupiego pochwała, (ros.) Mądremu jedno słowo, głupiemu tysiąc, (arm.) Mądremu wystarczy napomknąć, a głupiego nawet biciem się nie nauczy, (chin.) Mądrość i pokora nie mieszkają w jednym domu. (arm.) Mądrość jest jak drzewo chlebowe: nie obejmiesz jej rękoma. (Ewe) Mądrość karmi, lenistwo głodzi, (mong.) Mądrość maluje się na twarzy, (wiet.) Mądrość walczy z głupotą bez działa i strzelby, (gruz.) Mądry człowiek nie chce przewyższać cesarza, a rozsądny nie chce wywyższać się nad kanclerza, (chin.) Mądry myśli samodzielnie, głupi przy pomocy innych. (wiet.) Mądry nie pyta się dwa razy o ten sam kamień, (uzb.) Mądry nigdy nie bije, wystarczy lekkie słowo, aby dobrze uderzyć, (wiet.) Mądry poszukuje doskonałości, głupiec poszukuje majątku. (arab.) Najwspanialsza mądrość... Mądry próbuje raz, głupi dwa razy. (kałm.) Mądry przez całe życie może zgłupieć na chwilę, (chin.) Mądry w pierwszym słowie objawia swą mądrość, (wiet.) Mądry wiele ścierpi. (gruz.) Najwspanialsza mądrość — to poznanie samego siebie. (arab.) Obcowanie z mądrym — to powiększanie wiedzy, obcowanie z głupim przynosi wiedzy utratę, (arab.) Stu mądrych nie znajdzie tego co zgubił jeden głupi, (jak.) Używaniem bata nie uczynisz konia szybkim; używaniem wielu słów nie uczynisz syna mądrym, (bur.) Z zebranych kropel powstaje morze; z zebranych wiadomości powstaje mądrość, (mong.) Żeby byli mądrzy, trzeba głupców, (wiet.) MĘKA Gniew męczy jednego człowieka, warchoł męczy wielu ludzi, (bur.) MĘŻNY Jeśli jesteś mężny, nie ulegaj groźbom, (kaz.) Mężny człowiek mści się krwawo na wrogu, (gruz.) MIEĆ Skórę ma białą, a duszę czarną, (mong.) MILCZENIE Coś krzyknął — toś stracił, coś zmilczał — to twoje, (mong.) Dla tego kto nie mówi dobrze, milczenie jest lepsze od słów. (arab.) Kluczem do królestwa słowa jest milczenie, (wsch.) 193 7 — Przysłowia innych narodów Najwspanialsza mądrość.. 194 Lekarstwem na gniew jest milczenie, (arab.) Milczenie — oznaka zgody, (wiet., ros.) Milczenie potrafi kłamać tak samo jak słowa, (wł.) Mucha nie wpada do ust, które milczą, (abis.) Na drzewie milczenia rośnie jego owoc: spokój, (wsch.) Nie ma nic lepszego nad rozsądne milczenie, (rzym.) MIŁOSIERDZIE Ten, kto jest miłosierny, nie może być bogaty; ten, kto chce być bogaty, nie może być miłosierny, (mandż.) Miłosierdzie bogatych wyraża się często w uczuciach, biednych — w darach, (wiet.) MIŁOŚĆ Biedę i miłość najtrudniej ukryć, (duń.) Do chorego na miłość nie woła się lekarza, (pers.) Do młyna potrzeba dwu kamieni, do miłości dwu głów. (arm.) Gdybym był lekarzem miłości, uleczyłbym najpierw samego siebie, (arab.) Gniew kochanków jest jak deszcz wiosenny, (arab.) Gwałtowna miłość często kończy się wiecznym rozstaniem. (kor.) Jeśli człowiek bardzo kocha siebie, inni go nienawidzą; jeśli jest skromny, inni go kochają. (Hausa) Każdy kocha podobnego do siebie, (arm.) Kiedy się kochamy, wszystko jest piękne, kiedy miłość przechodzi — wszystko staje się brzydkie, (wiet.) Kochać się to cecha sióstr jednej krwi, kłócić się — szwagierek, bić się — to sprawa szwagrów, (wiet.) Kocham tego, kto mnie kocha; tego, kto mnie odtrąca i ja odtrącam, (suah.) Najwspanialsza mądrość... Korzenie miłości tkwią w sercu, (arab.) Kto kocha, wybacza. (Hausa) Kto nas kocha, nie dostrzega naszych braków. (Hausa) Kto siebie sam kocha, tego wielu nienawidzi, (niem.) Łatwo jest kochać własne dziecko, trudniej zięcia, (wiet.) Miłość dodaje skrzydeł; są jednak z wosku, bo topią się przy pochodni małżeństwa, (ros.) Miłość jest szklanką, która tłucze się zarówno kiedy trzymamy ją niepewną ręką, jak i ściskamy zbyt mocno. (ros.) Miłość sprawia, że czas mija. Czas sprawia, że miłość mija. (franc, niem.) Miłość szuka róży, zazdrość — kolców, (gruz.) My ludzie to jesteśmy tacy, że kochamy się dopiero, gdy śmierć nas rozdzieli. (Dama) Na miłość sześćdziesięcioletniego nie ma lekarstwa, (arab.) Najpiękniejszym skarbem jest miłość serc. (arab.) Nasyciłem się najadłem i napiłem; nie mogłem się nasycić miłością, (gruz.) Nie kochać mocno, bo przyjdzie nienawiść — nienawidzić mocno, bo przyjdzie miłość, (arm.) Noga podąża tam, gdzie prowadzi miłość, (arab.) Oblubieńcze, im później przyjdziesz, tym bardziej będę cię kochała, (gruz.) Spowiadaj się u kapłana, miłości szukaj u rajfurki, (abis.) Stara miłość nie rdzewieje, (niem.) Tam gdzie jest miłość, nie ma biedy, (arab.) Trzy rzeczy rodzą miłość: dobre wychowanie, skromność i łagodność, (arab.) Wielka miłość rodzi się z nieobecności, (arab.) Zawsze wracamy do naszej pierwszej miłości, (franc.) 195 n Najwspanialsza mądrość... 1 196 MŁODOŚĆ Doświadczenie młodości jest cenniejsze niż srebro. (kor.) Młodość szybko zapomina o tych, którzy jej wyrządzili krzywdę. (Hausa) Młody nie może być mądrym, a stary — silnym, (wiet.) Nie bój się zmartwień młodości, ale lękaj się biedy na starość, (chin.) Wartość młodości rozumiemy dopiero w starości, (osm.) Za młodu drży nam serce — na starość nogi. (gask.) MOCNY Młyn — mocny wodą, człowiek — pracą i strawą, (rum.) Mocni lgną do mocnych, a dławią słabego, (ind.) MODLITWA Gdy idziesz na wojnę, pomódl się raz; gdy jedziesz na morze — dwa razy; gdy się masz żenić — trzy razy. (ros.) Nie módl się o zawalenie domu, w którym jadasz, (arab.) MOJE Chociaż dziurawa, ale przecież moja jurta; chociaż rozczochrana, ale przecież moja żona. (mong.) MORALNOŚĆ Dobry wpływ moralny stoi wyżej niż szczodrobliwość, (ord.) MOWA Dziryt z drzewa może odbić się w locie, ale dzirytu ze słów nie odbijesz, (maor.) Najwspanialsza mądrość.. I MŚCIWOŚĆ Człowiek honoru mści się nawet po dziesięciu latach, (chin.) MYŚLENIE Cztery ściany mają uszy, skrytą myśl na zewnątrz wyniosą. (arm.) Dobra myśl obejmie cały step; zła myśl obejmie tylko siebie, (mong.) Myśl jest światłem, gnuśność jest ciemnością, (arab.) Myśl o każdym najgorzej, a pomyślisz prawdę, (hiszp.) Myśl o wygodach, ale pracuj, (ang.) Myśl rodziców przy dzieciach; myśl dzieci przy zabawie. (bur.) Myśli matki są przy dzieciach; myśli dzieci — na szerokim stepie, (kałm.) Myśli są wolne od cła. (niem.) Nie bierz myśli za perłę, (arab.) Nie ma nic lepszego niż obyczaj; nie ma nic głębszego niż myśl. (mandż.) Noc mija szybko, gdy myśli biegną daleko, (abis.) Trzy razy pomyśl, zanim coś zrobisz, a nie będziesz żałował swych czynów, (chin.) Zła myśl jest zła dla samej siebie, (mong.) NADZIEJA Człowiek póki żyje, poty ma nadzieję, (niem.) Długa nadzieja czyni chorym serce i jest szkodliwa dla myśli, (arab.) Długa nadzieja — długi smutek, (arab.) Dopóki jest jeszcze skóra, rośnie na niej włos; jeśli są jeszcze pędy, będą z nich gałęzie, (wiet.) Najwspanialsza mądrość... 198 Nadzieja jest kapitałem życia, (osm.) Nadzieja? Tak. Wiara? Nie. (mai.) Oszust pokłada nadzieję w wypieraniu się, pies — w swoich zębach, (jak.) Przyjdzie dzień, że i dla naszej ulicy będzie święto, (arm.) Ptaka grzeje pierze, człowieka — nadzieja, (kar.) Trudno się wyrzec nadziei i życia, (ind.) Wystarczy promyk nadziei, aby otwarło się niebo, (arab.) NAGANA Łatwe nagany i pochwały wielu już ludzi zmarnowały. (mai.) Skuteczna nagana tyle warta, co premia, (bułg.) NAGRODA Jednym przyznaje się nagrody, innym rację, (radź.) NAJGORSI Najgorsze psy spotyka się na ulicy, najgorszych ludzi — w pałacu księcia, (ord.) NAJLEPSI Najlepsi są starzy przyjaciele i nowe ubrania, (wsch.) Najlepszy koń się potknie, najlepszy pływak może utonąć. (chin.) Najlepszym z ludzi jest ten, kto dobrze widzi swoje błędy. (arab.) NAJROZSĄDNIEJSZY Najrozsądniejszym z ludzi jest ten, kto patrzy na następstwa swego postępowania, (arab.) Najwspanialsza mądrość... NAMIĘTNOŚĆ Namiętność jest towarzyszką ślepoty, (arab.) Namiętność zbyt gwałtowna — namiętność przelotna, (wiet.) NAŚLADOWNICTWO Naśladownictwo lepsze jest od zazdrości, (gruz.) NAUKA Aby koń był silny, należy go karmić; aby człowiek był silny, należy go uczyć, (bur.) Jeżeli chcesz się wystroić, potrzebny ci odpowiedni ubiór; jeżeli chcesz być mądry, potrzebna ci nauka, (bur.) Łatwiej nauczyć zawodu niż roboty, (rum.) Największą głębię znajdziesz w oceanie; największą mądrość — w nauce, (bur.) Nauka jest górą trudną do zdobycia, a łatwą do zejścia. (arab.) To, co zostało przygotowane latem, przyda się zimą. To, czego człowiek się nauczył za młodu, przydaje się na starość, (bur.) W nauce wiek się nie liczy, zdolności mają pierwszeństwo. (chin.) NIEBEZPIECZEŃSTWO Lepiej mówić: „Oto, jakiego uniknąłem niebezpieczeństwa!", niż: „Jakie też niebezpieczeństwo może mi jeszcze zagrażać?" (Hausa) NIECIERPLIWOŚĆ Mała niecierpliwość burzy wielkie plany, (chin.) 199 Najwspanialsza mądrość... Najwspanialsza mądrość... 200 NIECZYSTOŚĆ Nieczystość myśli jest wstrętniejsza od nieczystości ciała, (mong.) NIEDOLA Cierpliwość, cnotę, przyjaciela i żonę można wypróbować tylko w niedoli, (ind.) NIEGRZECZNY Lepiej być niegrzecznym niż nieposłusznym, (chin.) NIEMY Chcesz drugiemu zapewnić spokój — bądź niemy, (arm.) Lepiej być niemym niż kłamcą, (arm.) Rozumny niemy wart więcej niż głupi, który mówi. (arab.) NIENAWIŚĆ Kto cię nienawidzi, nie będzie cię chwalić, nawet gdy zabijesz lamparta i oddasz mu zdobycz. (Hausa) Nienawiść między krewnymi jest zwyczajem, między obcymi — przypadkiem, (arab.) Nigdy nie było wielkiej miłości, która by nie poprzedzała wielkiej nienawiści, (irl., gruz.) Środkiem na nienawiść jest rozłąka. (Hausa) Tych, którzy nas nienawidzą, jest więcej niż tych, którzy nas kochają, (arab.) Wysoka góra zmęczy konia, nienawiść sama siebie zmęczy. (mong.) NIEOBECNI Nieobecni nie mają nigdy racji, (franc.) NIEOSTROŻNOŚĆ Kto odepchnął drabinę, ten macha nogami w powietrzu. (mai.) Największą nieostrożnością jest wytoczyć proces, (wiet.) NIEOSZCZĘDNY Którego poranka co wygrzebie, tego samego poranka zje; całkiem jak kura. (mai.) NIEPOWODZENIE Każde niepowodzenie jest pewną wskazówką; nie kończą się niepowodzenia i nie kończy się rada. (arm.) Każde niepowodzenie ma jedną radę i jedną korzyść, (arm.) NIERÓBSTWO Nieróbstwo rodzi występek, (łac.) Praca nie hańbi, hańbi nieróbstwo, (oset.) NIERÓWNOŚĆ Na co się przyda walka osła z komarem? (pers.) NIESŁONE Najpierw skosztuj, a dopiero mów: „Niesione!" (pers.) NIESZCZĘŚCIE Jeżeli człowiek nie niepokoi się sprawami odległymi, nieszczęście jest na pewno blisko, (mandż.) Kiedy się przebierze miara nieszczęść, powiadają, że to dobry znak. (arm.) Kto umie się zatrzymać, ten potrafi nieszczęściu zapobiec, (pers.) Najwspanialsza mądrość... Najwspanialsza mądrość... Nieszczęścia mają również koniec. (Hausa) Nieszczęście człowieka pochodzi od języka, (arab.) Nieszczęście, które cię zabije, nie zapowiedziało swego przybycia, (pigm.) Ogniem sprawdza się złoto, nieszczęście jest próbą człowieka, (wiet.) Szczęście i nieszczęście — dwaj podróżni; jeden z nich dziesięć domów ominie, do jedenastego zawita, a drugi w każde drzwi zagląda, (tur.) Szczęście jak rosa — spada kroplami, nieszczęście leje się strumieniami jak deszcz, (ind.) Trzy największe nieszczęścia — to woda, ogień i zła żona. (kor.) Zadowolenie z cudzego nieszczęścia jest szybsze od zająca. (ord.) NIEUFNOŚĆ Kto jest nieufny, niech ogradza swój dom. (abis.) NIEWDZIĘCZNOŚĆ Niewdzięczność jest zapłatą świata, (niem.) NIEWIEDZA Niewiedza jest ciemniejsza od nocy. (Hausa) Przyznanie się do niewiedzy jest lepsze niż wiedza fałszywa, (osm.) NIEWOLA Przyjaźń trwa dzień, niewola wieczność, (asyr.) Ucieczka w kajdanach nie ratuje od niewoli. (Hausa) I NIEZGODA Niezgoda niszczy rozsądek, (szyic.) NOWINA Żadna nowina — dobra nowina, (wł.) OBŁUDA Usta zapraszają, serce ma nadzieję, że zaproszenie nie będzie przyjęte, (wiet.) U kłamcy prawd niewiele, u obłudnika — współczucia wiele, (mong.) OBOWIĄZEK Kiedy woła obowiązek, wielu jest głuchych, (afr.) OBYCZAJE Lepiej żeby dziecko umarło niż dobre obyczaje, (mai.) Turek powiedział: „Jedz, potem mów". Ormianin powiedział: „Jedz i mów", (arm.) ODWAGA Nie każdy, kto nosi skórę tygrysa jest odważny, (łac.) Przy małym cierpieniu wiele płaczu; przy małej odwadze wiele strachu, (ord.) Ucieczka też jest rodzajem odwagi, (arm.) ODWLEC SIĘ Co się odwlecze, to nie uciecze. (niem.) OKAZJA Lepiej skorzystać z okazji, niż żałować po niewczasie. (mandż.) Okazje przemijają jak chmury, (arab.) 203 204 Najwspanialsza mądrość... I OKRYĆ SIĘ Trzeba się okryć z tej strony, z której dmie wiatr, (wiet.) OSOBOWOŚĆ Można zmienić spodnie, suknie, perfumy, postawę — nie zmieni się nigdy osobowości, (wiet.) Nasza osobowość jest dla nas źródłem nieszczęść, a nieszczęścia kształtują naszą osobowość, (wiet.) OSTROŻNOŚĆ Lepiej przejść odległym mostem niż bliższą wodą i popaść w niebezpieczeństwo, (arm.) Nie je się zupy takiej gorącej, jaka jest zaraz po ugotowaniu. (niem.) Ostrożny żyje, nieostrożny ginie, (wiet.) OSZCZĘDNY Człowiek oszczędny wart jest więcej niż człowiek bogaty, (ord.) PAMIĘĆ Jak długo by leżało złoto, kolor jego się nie zmienia; jak dawno by zmarli sławni ludzie, pamięć o nich nie ginie. (mong.) Kiedy człowiek wyzdrowieje, zapomina o swoim lekarzu; kiedy kobieta wyjdzie za mąż, zapomina o swoich rodzicach, (ord.) Nie zapominaj o tym, kto uczynił z ciebie człowieka, (oset.) PIEKŁO Drogą wiodącą do nieba nikt nie dąży, a choć piekło nie ! ma bramy, wszyscy doń szturmują, (chin.) Najwspanialsza mądrość... PIĘKNO Dla kobiety piękno stanowią dzieci, dla mężczyzny — siła. (mong.) Piękno postaci jest początkiem powodzenia, (arab.) PIĘKNOŚĆ Piękność mija, dobroć pozostaje, (czuw.) Wielkiej piękności towarzyszą zawsze wielkie nieszczęścia, (wiet.) PILNOŚĆ Bez pilności nie ma nagrody, (niem.) Pilność jest ojcem szczęścia, (niem.) POCHLEBSTWO Pochlebstwo to najlepszy sposób, by powiedzieć szefowi w oczy, co on sam o sobie myśli, (radź.) POCHWAŁA Bywają pochwały gorsze od nagany, (ros.) Deszcz i dziecko darzy się nieszczerą pochwałą. (abis.) Koniem możesz się pochwalić, nawet chudym, ale nie osłem, choćby tłustym, (ind.) Pochwała — odskocznią od przygany. (jap.) POCIECHA Po nieszczęściu przychodzi pociecha, (suah.) PODDAĆ SIĘ Poddać się, znaczy niekiedy zwyciężyć, (jap.) 205 Najwspanialsza mądrość... Najwspanialsza madrosc... PODEJRZEWAĆ Siedem razy poszukaj u siebie, a dopiero podejrzewaj innych! (jap.) PODSKAKIWAĆ Najwyżej podskakują ci, którym daleko do szczytu, (słów.) PODSTĘP Podstęp lepszy jest od siły, jeśli człowiek ma rozum, (gruz.) POGARDZAĆ Ci, którzy razem wzrośli, wzajemnie sobą pogardzają. (abis.) Kto pogardza człowiekiem niskiego wzrostu, nie ma poczucia wstydu. (Hausa) POKORA Mówiąc co chwila „dziękuję", zjada się nie trzy, a trzynaście porcji, (jap.) POŁOŻENIE Zginie, kto nie zna swego położenia, (karak.) POMOC Jeśli chcesz mi pomóc, nie każ mi czekać w kuchni, (chiń.) Nie oczekuj pomocy od ludzi, którzy bawią się pięknymi słowami. (Hausa) Podnieś upadłego, nie zapominaj o zmarłym, (abis.) Własną pomoc daj pierwszy; pomoc przyjaciela przyjmij na końcu, (mong.) Zamiast pomagać słowami, pomóż palcami! (mong.) POMYŁKA Pomyłki czynimy również własnymi siłami, (radź.) Pomyłki są jak góry: im wyżej zaszedłeś, tym więcej ich widzisz dookoła. (Hausa) PONIŻENIE Jeżeli poniżasz się — robisz źle. Jeżeli robisz źle — poniżasz się. (mong.) PORZĄDEK Gwiżdże się potem — najpierw układa się wargi, (abis.) POSŁUCH Kogo uważają — tego słuchają, (tur.) POSŁUSZEŃSTWO Posłuszeństwo jest początkiem mądrości, (łuż.) POSTĘPOWANIE Kto postępuje słusznie, wolim zaprzęgiem dogoni zająca. (mong.) Kto źle postępuje, źle kończy, (suah.) Uczciwe postępowanie jest jak światło, nieuczciwe — jak ciemność, (mong.) Złapanie konia arkanem zależy tylko od siły rąk. Umiejętne postępowanie zależy tylko od właściwego umysłu. (mong.) POTĘPIENIE Nawet niegroźna choroba może stać się przyczyną śmierci; nawet niewielki występek może stać się przyczyną potępienia, (ord.) 207 Najwspanialsza mądrość. Najwspanialsza mądrość... 208 POTRZEBA Kogo swędzi, ten się drapie; kogo boli, ten się pociera; kto potrzebuje, ten prosi, (jak) Potrzeba nie zna praw. (wł.) POWODZENIE Powodzenie — to wielki ciężar, im jest większe, tym więcej kłopotów. (Hausa) W niczym nie grzęźniesz łatwiej niż w powodzeniu, (franc.) POŻĄDANIE Pożądanie jest marnością i marność jest pożądaniem, (chin.) Ten, kto wszystkiego pożąda, zazwyczaj nic nie otrzymuje. (suah.) To, czego jeszcze nie posiadasz, jest zawsze więcej warte dla ciebie niż to co już posiadasz, (ord.) U mądrego pożądanie następuje po namyśle; u głupiego myślenie idzie za pożądaniem, (arab.) PRAGNIENIE Im więcej się pije, tym większe się ma pragnienie, (ang.) Kiedyż umrze z pragnienia człowiek strzegący studni? (mai.) Pragnienie gasi zawsze studnia, a nigdy morze, (ind.) Pragnienie jest ojcem myśli, (niem.) PRAWDA Gdy wypuszczasz strzałę prawdy, umocz jej grot w miodzie. (arab.) Jeśli chcesz poznać wielką prawdę, zacznij od alfabetu, (jap.) Jeżeli ktoś mówi prawdę, można z nim rozmawiać, choćby był dzieckiem, (mong.) Konia temu, co mówi prawdę — aby powiedział i uciekł. (arm.) jecz Lepsza gorzka prawda niż słodkie kłamstwo, Prawda działa jak gorzkie wino: jest przykra w dobra na trawienie, (niem.) Prawda jest gorzka, (tur.) Prawda jest jak kamień, nie rozpuszcza się w woc}zje ([a±\ Prawda jest jak wielka droga, dostępna dla każde&0 (chiń ) Prawda wychodzi na wierzch jak oliwa, (gr.) Słowo prawdy rani uszy. (wiet.) Strzała dopędzi najszybszego, prawda dopędzi kłamstwo (bur.) Trucizna prawdy jest lepsza od miodu kłamstwa W prawdzie nie ma oszustwa. (Twi) We fragmentach, prawdy mało, albo nie ma pra^y wcaie (chiń.) POŻYTEK Ręka przynosi wielki pożytek człowiekowi, ale gjowa jeszcze większy, (mong.) PROŚBA Jeśli się nikogo o nic nie prosi, wszyscy wydają się UCZynni (chiń.) PRÓBA Złoto poddaje się próbie ognia, człowieka — Ptóbie rozmowy, (wiet.) PRÓŻNIACTWO Próżniactwo jest matką przywar, (niem., ros., iranc, wł.) Próżniactwo — matką występku, (ros.) Próżniactwo — siostrą cierpienia, (arm.) 209 Najwspanialsza mądrość... Najwspanialsza madrosc... 210 PRZEBACZAĆ Przebaczać — to, czego trzeba się uczyć, (abis.) PRZEBIEGŁOŚĆ Przebiegłość jest potężna jedynie z rozsądkiem. (Hausa) PRZECIĘTNI Trzech przeciętnych zebranych razem czyni jednego uczonego, (wiet.) PRZECZUCIE Trzyletni chłopiec kupuje trumnę, bo wie, co go prędzej czy później czeka, (chin.) PRZEKLINAĆ Kto przeklina swoją rodzinę, cuchnie, (abis.) Niewygodnie jest przekląć to co się przedtem chwaliło, (abis.) PRZEKONANIA Czyje przekonania są piękne, tego życie jest dobre, (arab.) PRZEMIJANIE To co wylało się z czarki, już do niej nie wróci, (bur.) PRZEPROSZENIE Przeproszenie — grzeczność po niewczasie. (ang.) PRZESTĘPCA Przestępca zawsze się lęka człowieka uczciwego, (wiet.) PRZESTROGA Nie ufaj kobiecie, nie przeciążaj żołądka ponad jego możliwości, strzeż swego języka i bierz ze wszystkiego tyle, ile ci jest potrzebne, (arab.) Z silnym nie walcz, z bogatym nie procesuj się. (bur.) PRZESZŁOŚĆ Jak w jasnym zwierciadle można rozróżniać kształty, tak z przeszłości można poznać teraźniejszość, (chin.) Przeszłość się nie skończyła, a przyszłość jeszcze nie nadeszła, (chin.) PRZEWIDYWANIE 211 Jeśli chce się zgiąć gałąź, trzeba to robić, gdy drzewo jest młode, jeśli chce się wychować dziecko, trzeba to robić od najmłodszych lat. (wiet.) Wielbłąd ma swoje plany, a poganiacz swoje, (arab.) PRZEWROTNOŚĆ Była droga — poszedł przez las; miał muła — poszedł piechotą, (abis.) PRZEZNACZENIE Same nadejdą: przywołany pies i naznaczony dzień, (abis.) PRZEZORNOŚĆ Gdyby człowiek wiedział, gdzie upadnie, rozesłałby na tym miejscu wojłok, (gruz.) Grzbiet wystaw w stronę ognia, a brzuch w stronę jadła. (pigm.) Jeśli sąsiada brzuch boli, ty również trzymaj rękę na swoim brzuchu, (gruz.) Najwspanialsza mądrość... 212 Kto miał jeden plan, ginie. Kto miał dwa, zostaje przy życiu, (maor.) Nawet mając łódkę, dobrze jest umieć pływać. Nawet mając dobry pomysł, dobrze jest naradzić się z przyjaciółmi, (mong.) Nie dawaj wilkowi paść owiec i nie noś ognia w podołku. (tuw.) Nie należy martwić się tym, co przeszło. Należy się raczej przygotować na to, co może przyjść, (mandż.) Nie żałuj przeszłości, na przyszłość nie daj się oszukać! (abis.) Świeci słońce — wystaw brzuch. Pada deszcz — wystaw plecy, (pigm.) To, co jest wysokie, należy przekraczać w najniższym miejscu, a to, co szerokie — w najwęższym, (bur.) Trzeba żuć jedząc i zastanawiać się, mówiąc, (wiet.) Wszystko można, lecz z ostrożna, (ros.) Zanim sięgniesz po tlejącą żagiew, zgaś płomień, (mai.) Zastanów się, zanim pójdziesz ratować bawołu ze szponów tygrysa, (mai.) PRZEZORNY Przezorny, zanim przemówi, waży słowa w obu wyciągniętych dłoniach, (wiet.) PRZYJAŹŃ Gdy ludzie są sobie przyjacielscy, nawet woda staje się słodka, (chin.) Jaka przyjaźń, takie życie, (ros.) Ogień gaś wodą, złość — przyjaźnią, (kar.) Przyjaciel, który mi nie pomaga i nieprzyjaciel, który mi nie szkodzi, to para kolczyków, (arm.) Najwspanialsza mądrość. Przyjaciel umiera, przyjaźń trwa. (osm.) Przyjaźń jest jak struna, nie należy jej zbytnio napinać. (ang-) Przyjaźń — miłość bez skrzydeł, (franc.) Przyjaźń wymaga złota, (chin.) PRZYKŁAD Dobry przykład jest najlepszym kazaniem, (pers.) Przykład buduje i przykład rujnuje, (kar.) Przykład to nie dowód, (żyd.) PRZYKŁADAĆ Zamiast przykładać język, przyłóż rękę. (mong.) PRZYKROŚĆ Przyjemności są powierzchowne, ale przykrości sięgają głęboko, (chin.) Zachowuj się właściwie, a nie dotknie cię przykrość, (asyr.) PRZYMUS Przymus gorzko smakuje, (niem.) PRZYSIĘGA Jeżeli człowiekowi załamie się tratwa, dostanie się na dno morza; jeżeli człowiek złamie przysięgę, dostanie się na dno piekła, (ord.) Kto wiele przysięga, wiele kłamie, (arab.) Lepiej jest przysięgać sercem niż słowem, lecz lepiej przysięgać na niebo niż na własne serce, (kor.) Przysięga to miecz o dwóch ostrzach, tnie i z tej strony, i z tamtej, (arm.) 213 214 Najwspanialsza mądrość... I Najwspanialsza mądrość... PRZYSŁOWIE Przysłowia są echem doświadczenia, (franc.) PRZYSŁUGA Jeżeli człowiek uczyni przysługę, ta przysługa wróci do niego, (mong.) Jeżeli oddasz ludziom przysługę, będzie to przysługa dla ciebie, (bur.) Nie odmawiaj przyjęcia podarunku, nie zapominaj oddanej ci przysługi, (abis.) PRZYSTOSOWANIE Kiedy wchodzisz do ociemniałego, zamknij oczy. (arab.) Trzeba umieć być okrągłym w kuli i długim w rurze. (wiet.) W towarzystwie kogutów krzycz: „kukuryku"! (mai.) PRZYWARA Przywary domu wychodzą na rynek, (abis.) PRZYZNAĆ SIĘ Przyznanie się do niewiedzy — to wiedza, a do niemocy — moc. (pers.) P RZYZWYCZA J E NIA Poza przyzwyczajeniami błądzący wszystko traci, (arm.) Złych przyzwyczajeń nie przekazuj nawet psu. (kor.) PSUĆ Zbyt łagodny ojciec psuje dziecko, zbyt ufny mąż — żonę. (wiet.) PUNKTUALNOŚĆ Lepiej przyjść punktualnie niż za wcześnie. (Hausa) PYCHA Jeśli zdaje ci się, że jesteś kimś, to już nikim w przyszłości nie zostaniesz, (indon.) PYSZAŁEK Językiem jest wyższy od każdego, czynami niższy od innych, (mong.) RACJA Racja silniejszego jest zawsze lepsza, (franc.) RADA Dobra rada to połowa sukcesu, (kirg.) Dobre lekarstwo gorzkie jest dla ust, a dobra rada razi nasze uszy. (jap.) Łatwiej jest radzić bliźnim niż sobie, (arm.) Nikt nie chce rad, tylko potwierdzenia, (amer.) Od zagmatwanych wróżb lepsza jest ludzka rada. (abis.) Rada starszego jest lepsza niż czary. (Twi) Radziłeś, nie posłuchał; nieszczęście mu rady udzieli! (abis.) Starszym ustępuj miejsca, młodszym udzielaj rady! (chak.) RADOŚĆ Bądź przez całe życie radosny, bo ten tylko dostanie się na wonną wyspę raju, kto umiał radować się życiem, (tahit.) Gdy koń tłuścieje, jego skóra się nie marszczy; gdy człowiek żyje w radości, jego czoło się nie marszczy, (mong.) 215 Najwspanialsza mądrość... 216 Nie pozwól nigdy umknąć godzinie radości, a jeżeli odczujesz głód, posil się czymkolwiek, (arab.) Nie sądź, że radość lub złość są dziełem przypadku, (chin.) Po radości zawsze przychodzi smutek, a po cierpieniu następuje radość, (kor.) Pokrzykuje wesoło ten, komu się poszczęściło w tym roku. (Dama) RADZIĆ SIĘ Zamiast innych się radzić, radź się samego siebie, (chin.) RAJ Raj na ziemi jest w księgach mądrości, dziełach sztuki i w sercu kobiety, (arab.) REFLEKS Kiedy ci porwali za wiosła, tamci już przepłynęli rzekę, (mai.) ROZSĄDEK Gdy nierozsądek nadciąga, rozsądek ustępuje, (jap.) Kiedy zwycięża rozsądek, bezsilna jest namiętność, (arab.) Kto ma wszystkiego w bród, traci rozsądek, (abis.) ROZSĄDNY Rozsądnemu wystarcza znak, głupiemu trzeba pięści, (arab.) ROZTROPNY Roztropne zające trzymają się na boku drogi; roztropne dzieci trzymają się boku starców, (ord.) Najwspanialsza mądrość... ROZUM Cudzym rozumem daleko nie zajedziesz, (bur.) Człowiek rozumem, koń szybkością, (mong.) Drogocenny kamień uzyskuje połysk przez tarcie; człowiek nabiera rozumu w przeciwnościach losu. (mong.) Gdyby dwudziestopięciolatek miał rozum pięćdziesięcioletniego człowieka, nie spędzałby życia w nędzy, (ord.) Gdzieś był, gdy obdzielano wszystkich rozumem? (arm.) Jeden rozum dobry, ale dwa lepsze, (ros.) Jeśli twój syn ma rozum — po co mu pieniądze, jeśli zaś nie ma rozumu — to też nie trzeba pieniędzy, (arm.) Lepiej wystroić się w rozum niźli w bogactwo, (mong.) Młody używa rąk, stary — rozumu, (mong.) Najwięcej rozumu trzeba wtedy, gdy ma się do czynienia z głupcami, (chin.) Patrz rozumem, słuchaj sercem, (osm.) Ptakowi dano skrzydła, by wysoko latał; człowiekowi — rozum, by wzniósł się wyżej ptaka, (kar.) Rozum i wykształcenie są jak duch i ciało, (arab.) Rozum jest bogactwem, (suah.) Rozum jest czystością duszy, głupota jest jej zmąceniem, (arab.) Rozum jest silniejszy od siły. (ind.) Rozum jest środkiem do szczęścia, (arab.) Rozum jest wiernym doradcą; majątek — gościem, który przychodzi i odchodzi, (arab.) Rozum kobiety jest w jej piękności, piękno zaś mężczyzny jest w jego rozumie, (arab.) Rozum starej baby i rozum dziecka jednaki, (gruz.) Rozumu nie odstępuje się za pieniądze, (osm.) Siła ustępuje rozumowi, (mong.) 217 Najwspanialsza mądrość.. 218 ROZUMNY Rozumnemu wystarczy jedno słowo, nierozumnemu tysiąca słów mało. (szor.) ROZWAGA Straciwszy żonę, można żonę znaleźć, straciwszy rozwagę, jest się zgubionym, (mai.) RÓWNOŚĆ Mając jedzenia do syta i fajkę pełną tytoniu, jest się równym bogom nieśmiertelnym, (chin.) Wszyscy ludzie rodzą się równi, ale niektórym udaje się w końcu tę równość przezwyciężyć, (ang.) RÓWNOWAGA Trzy razy zysk, trzy razy strata, (abis.) RYTUAŁ Łatwo jest modlić się, trudniej przestrzegać rytuału, (wiet.) RYZYKO Kto nic nie ryzykuje, ten nic nie ma. (franc.) Ludzie bojący się każdego ryzyka narażają się na większe ryzyko, (amer.) RZECZY Czterech rzeczy mamy więcej niż sądzimy: wrogów, długów, lat i przewinień, (pers.) Gdy robi się wielkie rzeczy, trudno się podobać, (hiszp.) Najbliższą z rzeczy jest śmierć, najdalszą — nadzieja, (arab.) Nawet najgorsza rzecz ma swoją dobrą stronę, (ang.) Najwspanialsza mądrość... Nawet najgorsza rzecz ofiarowana jest piękna: ocet, który nic nie kosztuje, jest słodszy niż miód. (osm.) Rzecz tania drogo będzie kosztować, (gruz.) Są trzy rzeczy najpiękniejsze na świecie: okręt pod pełnymi żaglami, koń w galopie i pulchna kobieta, (pers.) Trzech rzeczy nie nasycisz trzema innymi: ognia — drzewem, ziemi — wodą, kobiety — mężczyzną, (arab.) Trzech rzeczy pilnie wystrzegać się należy: walącego się muru, wściekłego psa i kłótliwej żony. (pers.) Trzy rzeczy są niebezpieczne: bliskie obcowanie z królem, przyjaźń ze złym i poufałość z kobietami, (pers.) Trzy rzeczy są nie do osiągnięcia przez trzy rzeczy: młodość przez malowanie się, zdrowie przez lekarstwa, majątek przez alchemię, (arab.) Żadna rzecz tak dobrze nie łączy się z drugą, jak łączy się wiedza z wyrozumiałością, (arab.) SADZA Można liczyć gwiazdy na niebie, a nie wiedzieć o sadzy na własnej twarzy, (mai.) SAM Kto sam je swój chleb, sam dźwiga swój ciężar, (osm.) Sam śpiewa i sam się oklaskuje, (kor.) SAMOCHWALSTWO Rozejście się jest oznaką nieporozumienia. Samochwalstwo jest oznaką słabości, (mong.) SAM OCH WAŁA U samochwała pusty garnek stoi na ogniu, (kar.) 219 Najwspanialsza mądrość... 220 SĄDZIĆ Nie sądź według pozoru, bo strzała, choć prosta żądna jest krwi, a lutnia, choć kręta, słodką melodią rozbrzmiewa, (chin.) SERCE Co wie serce, tego nie wie koszula, (arm.) Człowiek starzeje się, serce jego pozostaje młode, (wiet.) Gdy serce płacze, oczy płaczą także, (tur.) Jeżeli masz czarne serce, nie pomoże ci nawet złoty język. (mong.) Kto otwiera swe serce dla ambicji — zamyka je przed spokojem, (chin.) Lustro naprawdę gładkie nie zatrzymuje pyłu; w światłym sercu nie powstają żądze, (chin.) Mniejsza o strudzone ciało, dopóki serce radosne, (mai.) Można zajrzeć w zakątki domu, ale nie można zajrzeć w zakątki serca, (maor.) Można znać człowieka i jego oblicze, nigdy się nie zna jego serca, (wiet.) Nad wszystko płonie serce i bardziej niż wszystko marznie serce, (abis.) Najgłębszą rzekę można zbadać, serce ludzkie jest niezbadane, (wiet.) Nie bójcie się, że dom wasz jest ciasny, dbajcie o to, by serce wasze takie nie było. (wiet., arm.) Nie ma miary dla serca człowieka, (wiet.) Oczy i usta są świadkami serca człowieczego, (arm.) Poznasz głębiny morza, ale nie poznasz serca kobiety, (kor.) Radosne serce wypełnia braki życia, (pers.) Serca szlachetnych są grobami tajemnic, (arab.) Najwspanialsza madrosc... Serce głupca znajduje się w jego ustach, język mądrego znajduje się w jego sercu, (arab., arm.) Serce jest droższe niż majątek. (Hausa) Serce jest jak dziecko: chce wszystkiego, co tylko dostrzeże. (osm.) Serce już zabolało — nie powiem: „niech boli", (arm.) Serce ludu jest sercem niebios, (chin.) Serce nie ufa ustom, (żyd.) Serce to pałac szklany. Gdy pęknie, nie można go naprawić. (arm.) Suchar z wodą, byle serce z tobą. (ukr.) Szlachetne serce lepsze jest od stu pięćdziesięciu psalmów. (abis.) Ten, kto nie ma nic do ukrywania w sercu, uważa, że wszystkie sprawy są jasne, (mandż.) Trwożliwe serce nie jest w stanie zdobyć pięknej kobiety. (ang., niem.) U kobiet serce jest na pierwszym planie, u mężczyzn odwrotnie. Jak mogą, odsuwają sprawy uczuć na plan drugi, (pers.) W każdym sercu czai się lew. (osm., arm.) W sercu troski, a na niwie kamieni — nigdy nie zabraknie. (gruz.) Z serca do serca jest droga, (arm.) Zapytaj się sto razy —¦ uczyń, jak ci serce dyktuje. (gruz.) Ze szczytów wysokiej góry nie schodzi mgła; wiernego serca nie opuszcza miłość, (tuw.) SERDECZNOŚĆ Serdeczność topi upór człowieka, (kor.) Najwspanialsza mądrość... 222 SILNY Silny ryczy, bezsilny skomlę, (kałm.) Silny używa siły, słaby podstępu, (wiet.) Trzeba być silnym, aby wystawić się przeciw wiatrom, (wiet.) SIŁA Co zdziałasz podstępem i sprytem, tego nie osiągniesz siłą. (pers.) Duża siła — mała zręczność, (abis.) Gdzie siła wchodzi, prawda przez dach ucieka, (gruz.) Nie pysznij się swoją siłą. Zawsze znajdą się silniejsi od ciebie, (mong.) Siła orze wzniesienie, (gruz.) Siła serca jest warta więcej niż siła klatki piersiowej. (ord.) SKRUCHA Skrucha przedwczesna jest zyskiem, skrucha po czasie jest bezużyteczna, (mai.) SKRUPULATNOŚĆ Zbytnia skrupulatność jest sprzeczna z rozsądkiem. (chin.) SKRZYŻOWAĆ SIĘ Kiedy skrzyżują się ze sobą chmury — będzie padał deszcz; kiedy skrzyżują się ze sobą słowa — będzie bójka, (ord.) SKUPIAĆ SIĘ Skupiaj się, jak małpa idąca po gałęzi, (mai.) Najwspanialsza mądrość... SKUTEK Nic nie robić albo wszystko robić naraz ten sam skutek, (franc.) dwie metody, SŁAWA Brzydki zapach złej sławy trwa dziesięć tysięcy lat. (mong.) Dobra sława warta więcej niż wielkie bogactwo, (arab.) Po upływie pięciu pokoleń ginie zarówno dobra jak i zła sława, (chin.) Sława przychodzi tylko do tych, którzy o niej marzą. (mołd.) Sława przypadnie wodzowi, nigdy żołnierzom, (ind.) Sława wojenna jest niepewna, trwała jest władza tych co karmią, (maor.) Złej sławy nie można zeskrobać, dobrej — przynęcić. (mong.) SŁOWO Dałeś słowo — potwierdź go pracą, (azer.) Dobre słowo nawet węża wyprowadzi ze swego gniazda. (gr., arm.) Dobre słowo otwiera żelazne wrota, (osm.) Dobre słowo zawiera ciepło wystarczające na trzy zimy; złe słowo może dotknąć jak sześć miesięcy mrozu, (mandż.) Dumne słowa nie mogą być mądre, awanturnicze postępowanie — bohaterstwem, (mong.) Gdy macie białe ręce, słowo wasze nic nie znaczy, (wiet.) Gdy nie odpowiadasz na obelżywe słowo, nie usłyszysz drugiego, (suah.) Gdy usłyszysz złe słowo, umyj zaraz uszy. (kor.) Gdzie słów wiele, mało treści, (jap.) 223 Najwspanialsza mądrość.. Najwspanialsza mądrość... 224 Jego słowa jak miód, praca jak pieprz, (azer.) Jeżeli wejdzie igła, wejdzie i nitka. Jeżeli twoje słowo dotrze do kogoś, usłyszy odpowiedź, (mong.) Kto jednego słowa nie wysłucha cierpliwie, ten będzie słuchał wielu słów. (arab.) Książki nie zawierają wszystkich słów, słowa nie zawierają wszystkich myśli, (chin.) Miękkie słowa zmiękczą serce; twarde słowa wzbudzą gniew, (mong.) Moje słowa niech będą kolczykami dla twoich uszu. (arm.) Można się zatrzymać, gdy zrobi się fałszywy krok, ale trudno to zrobić, gdy się powie niezręczne słowo, (wiet.) Można usunąć skazę w klejnocie, ale nie można cofnąć powiedzianego słowa, (chin.) Na głębinie nie ma brudu, u zdecydowanego człowieka nie ma zbędnych słów. (mong.) Nadmiar słów powoduje potknięcie języka i znudzenie przyjaciół, (arab.) Najlepsze ugoszczenie — tytoń, najlepsze słowo — pozdrowienie, (bur.) Nawet gdy leżysz w trumnie, nie mów niepotrzebnych słów. (kor.) Od słowa do czynu wielka droga, (gr.) Od wielu słów nie ma pożytku, od jednego słowa nie ma zbytku, (bur.) Piękne słowa — to węgle, na których piecze się mięso, (suah.) Piękne słowo nic nie kosztuje, trzeba umieć przypodobać się umiejętnie wybranym słowem, (wiet.) Podarek bez pięknego słowa jest jak rosół bez łyżki, (kar.) Prawdziwe słowa nie są piękne, a słowa piękne nie są prawdziwe, (chin.) Próżne słowa nie napełniają brzucha, (osm.) Rzeczy minionych nie żałuj, słowom bezbożnym nie wierz. (arm.) Słowa mają naturę wiatru, (pers.) Słowa nie płacą żadnego cła. (niem.) Słowa przystoją kobietom, mężczyznom — czyny, (tur.) Słowa trzeba ważyć, a nie liczyć, (żyd.) Słowa wypowiedziane w dzień — słyszy ptak, słowa wypowiedziane w nocy — słyszy mysz. (kor.) Słowami można całą wieś podpalić, (kor.) Słowo bez czynu jest martwe, (gruz.) Słowo ciągnie słowo, (kar.) Słowo jest jak przyjaciel: jeżeli mało się nim posługujesz, przynosi korzyść, a jeżeli dużo — wyrządza szkodę. (arab.) Słowo nie strzała, a głębiej może zranić, (ukr.) Słowo prawdziwe nie zmyśli, (suah.) Słowo raz rzucone budzi niechęć w człowieku, (abis.) Słowo rodzi słowo, (kor.) Słowo więcej znaczy niż pieniądze, (wł.) Tysiąc razy powiedz słowo „miód", może twoje usta staną się słodsze, (arm.) Wiele słów nie może się obyć bez kłamstwa, (osm.) Wypowiedzianego słowa nie można już połknąć z powrotem, (uzb.) Zawieś ucho na moich słowach, (arm.) Złe słowa wszędzie dotrą, (bur.) Złe słowo rozejdzie się na tysiąc krajów, dobre słowo nie wyjdzie za próg. (ord.) Zwiędłe drzewo nie daje owoców. Puste słowo nie przynosi korzyści, (mong.) 225 ] — Przysłowia innych narodów Najwspanialsza mądrość... 226 SŁUCH Słuch pozostaje mimo obciętych uszu. (abis.) SŁUCHAĆ Mówić, to siać, słuchać, to zbierać, (tur.) Nie chcesz słuchać, nie dawaj powodów do mówienia. (Hausa) Nie tylko uszami słuchajcie, ale kiedy wam coś powiadają, miejcie oczy otwarte na twarz mówiącego, (tahit.) Słuchaj uważnie, gryź dokładnie, (abis.) Ten, kto nie słucha wybitnych ludzi, zwykł nie dostrzegać wielkości spraw, (suah.) SŁYSZEĆ Wszyscy słyszą, gdy mówi jeden; któż słyszy, gdy wszyscy mówią? (abis.) SMUTEK Nowe smutki przepędzają stare, (pers.) Smutek jest drzewem, a jego owocami łzy. (gr.) SOLIDARNOŚĆ Jakie trudności mogą grozić rodzinie, która się wzajemnie wspomaga? (abis.) SPOSÓB Silniejszego pokonasz, jeżeli znajdziesz sposób, (mong.) SPOTKANIE Po jednym spotkaniu, łatwo się zaprzyjaźnić, ale razem mieszkając, łatwo się pokłócić, (chin.) Najwspanialsza mądrość. Przy spotkaniu z grupą obcych ludzi należy być ostrożnym; przy spotkaniu z jednym obcym człowiekiem należy być skromnym, (bur.) SPRAWA Do spraw załatwianych z pośpiechem miesza się diabeł. (osm.) I w dobrej sprawie kryje się wiele złego, (kor.) Jedynie w sprawach obojętnych jest się mądrym i przewidującym, (wiet.) Kolacja i światło dzienne, synowa i teściowa — to nie są sprawy do pogodzenia, (abis.) SPRAWIEDLIWOŚĆ Sprawiedliwość jest murem, którego woda nie zaleje, ogień nie spali i nie zniszczy machina wojenna, (arab.) Sprawiedliwość ma siedzibę w ludzkim sercu, (chin.) Tam, gdzie nie ma sprawiedliwości, nie ma wyrzutów sumienia. (Hausa) To, co zbudowano przemocą, będzie zniszczone sprawiedliwością, (tur. A.) SPRAWIEDLIWY Kto jest sprawiedliwy, powiększa swoją potęgę, a kto jest niesprawiedliwy, życie sobie skraca, (arab.) SPRYT Jeśli masz coś poniżej siebie, przeskocz, jeśli powyżej, przeczołgaj się dołem, (mai.) STAROŚĆ Chata zaczyna starzeć się od płotu, a człowiek od głowy, (kor.) 227 Najwspanialsza mądrość... Najwspanialsza mądrość... 228 Choć liście drzewa żółkną, nie żółkną jego korzenie; choć człowiek się starzeje, nie starzeją się jego dążenia, (mong.) Górę przygniecie śnieg, człowieka — starość, (mong.) Ludzie na starość stają się bezużyteczni; stare przedmioty stają się cennymi zabytkami, (chin.) Młodość karmi się snami, starość — wspomnieniami, (żyd.) Rada starca jest lepsza niż pomoc młodzieńca, (arab.) Starego człowieka przeraża śmierć, dziecko — własny płacz, (mong.) Starego woź ze sobą w torbie i pytaj o radę. (jak.) Starość jest drugim dzieciństwem, (arm.) Staruszka, która się sparzyła gorącym mlekiem, nawet kwaśne pije ostrożnie, (kałm.) Stary miód — to lekarstwo; stara trawa niszczy dach. (Hausa) Starzec to zbierze, co posiał w młodości, (gruz.) Szczekanie starego psa trwa do rana; słowa starego człowieka są przeznaczone na całe życie, (bur.) Zasługi i narzeczone szybko się starzeją, (ind.) Zepsute mięso nie daje dobrego rosołu; zgniłe drzewo nie* daje dużego płomienia; stary człowiek nie ma wielkiego znaczenia, (bur.) STRACH Któż orze zepsutym pługiem? Któż wytacza proces, jeżeli czuje strach? (abis.) Podszytemu strachem obojętne, czy spotka anioła czy diabła, (pers.) Strach ma dziewięć głów. (gruz.) Z wielkiego strachu to, co pochodzi z wody, ucieknie do lasu, a to, co pochodzi z lasu — do wody. (jak.) STRATA Jeżeli stracisz psa, ucierpisz od wilków; jeżeli stracisz protektora, ucierpisz od nieprzyjaciół, (bur.) Lepiej stracić wołu, niż uronić niepotrzebne słowo, (mong.) Lepsza strata majątku niż strata przyjaciela, (arab.) Nie goń za wszystkim, bo stracisz i to niewiele, co masz. (chak.) Straciwszy żonę, można żonę znaleźć, straciwszy rozwagę, jest się zgubionym, (mai.) Strata, która uczy, to zysk. (wsch.) STRZEC SIĘ Lepiej strzec się niż pokutować, (abis.) Strzeż się głuchego, niemego i kulawego, (arm.) SUBTELNOŚĆ Subtelność ukryta w głębi serca, to światło schowane w sercu, (abis.) SUKCES Każdy duży sukces powoduje wiele drobnych nieprzyjemności... (filip.) Osiągnąć sukces ślizgając się po wierzchu, można tylko w balecie na lodzie, (radź.) SUMIENIE Zróbmy sobie wyrzuty dziesięć razy, zanim zarzucimy coś bliźniemu, (wiet.) SYTOŚĆ Granicą jedzenia winna być sytość, (gruz.) 229 Najwspanialsza mądrość... 230 Żołądek można nasycić, oczu nie nasyci się nigdy, (mong.) Żołądek można nasycić, pragnień nie nasyci się nigdy, (mong.) SYTY Syty głodnemu nie wierzy, (gr.) Syty kruszył chleb głodnemu i dziwił się, że je jak świnia. (gruz.) Syty nie myśli o głodzie, (abis.) Syty nie zna ceny pokarmu, (kaz.) Zaproś sytego, wyproś nienasyconego, (abis.) SZACUNEK Gdy jesteś nasycony, nie odczuwasz smaku potraw; gdy jesteś z kimś blisko, nie objawiasz mu szacunku, (ord.) SZCZEROŚĆ Nieczystość naczynia usuwa się myciem; nieczystość zmysłów szczerością, (ord.) Tam, gdzie jest się szorstkim, jest więcej szczerości. (wiet.) SZCZĘŚCIE Chcesz znaleźć ludzi szczęśliwych, nie szukaj ludzi leniwych, (mai.) Dobrze jest jeśli nieszczęście trwa krótko, a szczęście długo, (ord.) Gdy ci szczęście nie sprzyja, złamiesz ząb choćby na zupie. (pers.) Jeśli ktoś przez dziesięć lat miał szczęście, to ani duchy, ani upiory nie ośmielą się go zaczepić, (chin.) Najwspanialsza mądrość... Jeżeli ktoś ma szczęście, to i niebo mu dopomaga. (chin.) Najlepiej odczuwa szczęście ten człowiek, który poznał cierpienie, (mong.) Nie ma szczęścia, które nie miałoby towarzystwa. (suah.) Szczęście jest głuche, nie zwraca uwagi na krzyczących, widzi tylko czyny, (arm.) Szczęście jest ślepe na obydwoje oczu. (jak.) Szczęście nie przychodzi do człowieka pieszo, (osm.) Szczęście się nie powtarza, nieszczęście nie przychodzi pojedynczo, (chin.) Szczęście — spotkanie się czegoś dobrze przygotowanego z pomyślnym zbiegiem okoliczności, (ang.) Szczęście to skóra kameleona. (Ewe) Szczęśliwi ci, co nie słyszą skarg osób drogich, (ind.) Szczęśliwy, kto jest stolarzem lub murarzem, biada tym, którzy idą na urząd, (wiet.) Szczęśliwy nie procesuje się. (bur.) SZCZODRY Szczodry chodzi bez koszuli, (ałt.) SZLACHECTWO Jeśli sam człowiek niewiele wart, to i szlachectwo mu nie pomoże, (gruz.) SZLACHETNOŚĆ