JAN KURCZAB
Gdybym była chłopcem
WYDAWNICTWO LITERACKIE
Waldemar Rześki przyszedł z pewnym opóźnieniem. Wywołało to lekki grymas 
dezaprobaty u Majutki. Majutka — to mama. Niepunktualność jest pierwszym 
stopniem do konfliktów międzyludzkich. Wpoiła mi tę zasadę, wpoiła papie, z 
którym — jak się lubiła chwalić — stoczyła niemal dziesięcioletnią wojnę o 
dopasowanie go do kalendarzyka codziennych zajęć. Waldemar Rześki odczuł 
dezaprobatę, wysoki i chudy, bardzo nisko pochylił się do umyślnie obniżonej 
ręki swojej przyszłej chlebodawczyni, co wypadło śmiesznie i rozbawiło mnie. 
Teraz z kolei dezaprobata Majutki przeniosła się na mnie.
Zapytała: —? A czy pan „Rześki" przez erzet?
—   Przez erzet — powiedział student, prostując chude plecy.
—  Ale pan taki jakiś niebieski — wyrwałam się.
—  Co to znaczy? — Majutka niepewnie patrzyła na studenta.
—  Oczy, mamo — cicho dorzuciłam.
Student usiadł na niskim zydelku, czymś w rodzaju trójnogu wyścielonego sutą 
poduszeczką. Kolana chudziaka znalazły się tuż pod brodą.
—  Pan zapewne wie, z czyjego polecenia zwróciłam się do niego. — Majutka 
przysiadła również na jednym z kilku trójnogów. Robiła w tej chwili wrażenie 
mojej koleżanki. Gładka, lekko upudrowana twarz, śladzik szminki na wargach, 
jasny orzech włosów,   trochę  niesfornych,   i  te  prześwietlone  uśmie-
5
chem migdały oczu. Waldemar Rześki z wyraźnym skupieniem w twarzy przyglądał się 
mamie. Zaryzykował pytanie:
?— Czy mam przyjemność z panią domu?
—  Oczywiście — uśmiechnęła się Majka.
__ Bo  naprawdę   trudno  odgadnąć,   która   z   pań
staje do egzaminu — rozłożył ręce. Były wielkie, płaskie, o długich palcach. 
Obie stwierdziłyśmy, że dobrze utrzymane.
—  Żąda pan pięćdziesięciu złotych za godzinę. To dużo. Widocznie wysoka cena 
wypływa z przekonania, że pańskie umiejętności przelewania wiedzy...
—  Moje przekonanie poparte jest doświadczeniem — powiedział student — a 
pięćdziesiąt złoci-szów to pestka. Lekcji będzie dziesięć, tyle, ile dni do 
egzaminu. Nie ma o czym mówić — wydął wargi. Dolna wysunęła się odważnie ku 
przodowa.
Majutka nagle straciła zainteresowanie dla tego typa. Ja patrzyłam na twarz 
studenta. Nad wklęsłymi policzkami było dwoje odważnie wykrojonych błękitnych 
oczu w oprawie czarnych rzęs, nad oczodołami panoszyły się brwi, wyraźnie nie 
zaczesy-wane. Pomyślałam., że chłopak zapewne zmierzwił je przed naciśnięciem 
dzwonka.
Mama zapytała go, czy zgodzi się na jej, oczywiście jedynie wstępny, udział w 
lekcji, bo chciałaby przyjrzeć sie owej cudownej metodzie, tak zachwalanej przez 
polecającą go osobę.
—  Jasne, łaskawa pani. Ale- — po pierwsze — zwyczajne krzesła, po drugie — 
stolik naturalnej wysokości.
Jedno i drugie znalazło się bardzo szybko. Po prostu przenieśliśmy się do mojego 
pokoju.
Lekcja była rzeczywiście odmienna od wszystkich dotychczas mi znanych. Na 
arkuszu papieru pojawili się ludkowie jedno- i dwuręcy. Pan Waldemar objaśniał: 
ten człowiek z dwoma rekami to tlen, zwyczajne oksygenium, ta kaleka jednoręka 
to wodór — hydrogeniu n. Ot, pan O jedną ręką zagarnia jednoręki wodór,4 drugą 
drugiego takiego typka i oto ma
0
obie ręce związane, czyli jest nasycony. Ot, i hadwao. Proste? Ha, oczywiście, 
nie ma drugiej ręki, jest zatem pozbawione możliwości zaczepienia kogokolwiek. 
Jasne? — długie kosmyki włosów opadły na czoło, a on odgarniał je automatycznie.
Ludzików przybywało, mnożyły się określenia chemiczne, arkusz pracowicie 
wypełniony przedstawiał dziwny widok. Z zapartym oddechem starałam się nadążyć 
za korepetytorem. Przeraziłam się, kiedy podsunął mi ołówek.
—  Proszę spróbować — zażądał. Zapiekły mnie policzki.
—  Chyba nie potrafię, ja w ogóle nie umiem rysować.
—  No, no, panienko, nie o rysunek chodzi. Wiadomości należy zdobywać, a pani 
robi wrażenie takiej, co to nie czeka na długą zachętę. Ruszamy.
—  Czy to naprawdę nie za trudne dla początkującej? — Majutka, znudzona już 
powtarzającymi się obrazkami, podniosła się z krzesła.
?— Mamo — oburzyłam się — przynajmniej ty powinnaś mieć trochę zaufania do 
inteligencji twojej córki. Przecież jak nie przestaniecie mnie przekonywać, że i 
tak nie nadaję się do niczego...               r
—  Panienko — przerwał mi Waldemar — godzina ma tylko sześćdziesiąt minut.
Pochyliłam się nad • papierem. Majutka szybko opuściła pokój. Byłam tak 
pochłonięta moją czynnością, że nie zauważyłam jej ponownego wejścia.
—  Czego? — Waldemar podniósł głowę. — No, patrz pani, jak leci. Oczywiście, 
początek trochę pa-jacykowaty, ale chodzi o wejście w temat. Uważam, że panna ma 
głowę na karku. Jutro powiem, czy' pociągniemy dalej, czy też powiemy sobie 
„szczęść Boże".
— Jak nazwie mnie pan raz jeszcze, raz jedyny, panną, to niech się pan nie 
pokazuje więcej — zagroziłam.
—  Szkoda, że pan taki wysoki — wyznałam mu
7
w przedpokoju. — Niższemu można popatrzeć w oczy bez zwrócenia uwagi, a do pana 
trzeba podnosić głowę.
__ Nie moje oczy, lecz papier przeprowadzi panią
przez igielne ucho egzaminu — powiedział — a pani mamusia jest wprost okropna. 
Weszła do pokoju z decyzją zerwania umowy.
—  Też coś — zawahałam się, choć i ja odczytałam we wzroku mamy coś z 
zasłyszanej przed chwilą prawdy.
—  Matulu — zapytałam wieczorem — czy rzeczywiście zamierzałaś zlikwidować pana 
Waldemara? — Powtórzyłam rozmowę w przedpokoju.
—  Jeśli tak powiedział, to jest bardzo inteligentny albo — dodała po chwili: — 
bardzo bezczelny. — A po dalszej chwili: — Właściwie jedno nie wyklucza drugiego.
Jak tak dalej pójdzie, to albo dostanę bzika albo moi starzy się rozwiodą. 
Majutka — Boże, gdyby wiedziała, że jesteśmy już z Rześkim na ty, że Waldemar 
jest już Walem — po każdej lekcji pyta, czy coś kapuję, czy bodaj trochę wzywam 
się w materiał. I co ja mam odpowiedzieć? Mój łotrzyk błyska swoimi niebieskimi 
ślepiami. Przy pochylaniu się nad arkuszami odczuwam zupełnie inne prądy aniżeli 
te, o których wywodzi w swoich rysuneczkach. A bestia manewruje tą głową, że nie 
mam słów! A mama wciąż to samo, a papa: „zostaw ją, nie podważaj samopoczucia 
dziewczynie" — a mama, że jeśli nie znalazł czasu na wtrącanie się w życie córki 
w ciągu tylu lat, niech sobie oszczędzi fatygi i teraz. Papa, że nie będzie 
nieszczęścia, jeśli nawet rok przepadnie, a mama, skąd ta pewność, że nie 
przepadnie za następnym razem, i tak w kółko, do trzaśnięcia drzwiami, 
oczywiście przez papę. Mama zostaje na placu boju. Zawsze, od lat i zapewne 
jeszcze przez lata. Już po zniknięciu papy mówi, że o niczym, ale to absolutnie 
o niczym nie może myśleć, o niczym mówić, jak tylko o moim egzaminie wstępnym, i 
że ojciec
8
powinien przecież zrozumieć, że nie chodzi tu o jakąś dwóję w szkole, ale o 
życiową stawkę. Lekki dom wariatów. Dla mamy jest ten egzamin czymś w rodzaju 
próby jej wychowawczych metod czy zdolności. — Włożyłam w ciebie — peroruje — 
tyle moicłi młodych lat, tyle chwil, które mogłyby być szczęśliwymi, gdyby nie 
poczucie odpowiedzialności matki... — Nic nie rozumiem. Naprawdę. Nie wiem, o 
jakich drwalach mówi. Skąd tyle dostojnej rezygnacji? Kim jest Majutka? Kiedyś 
zapytałam, skąd to pieszczotliwe imię? Siedzieliśmy przy kolacji. Papa z lewej, 
mama z prawej. Pytam i patrzę na mamę. Ta milczy. Patrzę na papę. Trochę się 
czerwieni, ale milczy. W końcu mówi: — No, wiesz, kiedyś... — A mama wzdycha: — 
No, tak, kiedyś... — Majutka, Miś... tyle pozostało z tamtych lat i tyle z owych 
lat przekazują córeczce. A jednak nie zarzucili tych imion. O wiele mocniej, jak 
widać, przylegają one do człowieka jak te kalendarzowe.
Dlaczego, do jasnej Anielki, żądają ode mnie tak bezkompromisowo czegoś, co 
według mnie jest stanowczo ponad siły? I dlaczego odbierają mi w najtrudniejszym 
chyba dla mnie okresie tę okrywającą mnie tak często w złych chwilach kołderkę z 
puchu domowego spokoju, domowej pewności. Dlaczego mówią: kto wierzy w siebie, 
pokonuje góry — tak powiedziała mama i to w obecności Wala. Powiedział po jej 
odejściu: — Zarozumialcy wierzą w siebie, rozumni — w swoje wiadomości. — Komu 
wierzyć? W co wierzyć? Oczywiście Walowi. W jego słowach jest to maleńkie, tak 
bardzo potrzebne mi „coś" — niefrasobliwe a krzepiące. Obcy, przypadkowy 
przechodzeń rozumie człowieka lepiej niż najbliżsi: Kpi: — Słuchaj, mała, 
patrzysz w te moje pastusze ślepia i pewnie nie domyślasz się, że to moja 
metryka. Ja z pastuchów, od gęsi, krów, nawet konie pasałem. Nie nasze, wspólne, 
gromadzkie. Jedyna rzecz, której się naprawdę bałem, to noc. Ślepia potrzebują 
dnia, światła. A nauczycielki w szkole nie bałem się ani trochę, chociaż miała 
wąsy. Nawet najwybitniejsi
9
i
.siadają od czasu do czasu na sedesach. Chodzi o uczłowieczenie ważniackiej 
Wielkości. I wierz, nie wierz, przed każdym egzaminem sadzałem egzaminacyjnego 
ważniaka na sedesie. Powiesz — prostak. Zgoda.
—  Powiem — przytaknęłam.
—  Powiedziałaś coś bez znaczenia — oświadczył. — Życie jest przede wszystkim 
prostackie. Wszystko sprowadza się w nim do prostactwa. „Idę w życie" — to 
bajdurzenie. Nie lubię .twoich starych, zwłaszcza jej — przyznał się — ona, taka 
posiadaczka na hektarach zasad, na których chaszczą się naj-bzdurniejsze ambicje.
Trochę mnie to ubodło. — Ona chce mojego dobra. Wściekł się, tak prawie po 
chłopsku. Ślepia mu pojaśniały, gęba schudła jeszcze bardziej.
—  Dobra? Co znaczy dobra?! Gdyby mogła, wlazłaby Bóg wie gdzie, żeby odwalić 
ten egzamin za ciebie, mała, ten i wszelkie dalsze. Dla dobra plonu trzeba 
deszczu z potu. Gdzie tu pot? Gdzie deszcz?
Gadał głośno, mama mogła słyszeć i wejść albo i nie wejść, ale usłyszeć. 
Położyłam palec na ustach.
—  Dobrze, zamknę się, ale nie wcześniej, aż zrozumiesz, że twój strach to oni, 
to ich dobrobyt. Czysty idiotyzm! Takie gniazdko to więzienie. Przypomnij sobie, 
ile krat musiałaś wyłamywać w twoim smarkatym życiu. No, powiedz, jedną? dwie? 
Nie zliczysz.
Gadał jak furiat. Nie dopuszczał do słowa. Arkusze leżały nie tknięte. Skrypt 
nawet nie otwarty. Mama za drzwiami. Istne wariactwo.
—  Waldek, Waldek! Zlituj się!
—  Szkoda słów. Na życie składają się nie kartki kalendarza, ale kartki książki. 
Dowód — ja. Kariera? Ani tyci. Uniwersytet zaczyna się od gorączki w człowieku. 
Jezus — złapał się za głowę — po egzaminie wstępnym nie mogłem się doczekać 
początku roku akademickiego. Trzy miesiące wakacji! Powariowali czy jak? Jak nie 
zamienisz strachu przed zwidami na gorączkę darcia się do laboratoryjnego stołu, 
to szkoda  każdej pięćdziesiątki twoich starych. Myślisz,  że
10
ja cię przygotuję do egzaminu? Ani ja, ani nikt. Cudów nie ma. Cudów nie ma, 
kochanie, ale jest inteligencja, a ty ją masz. Przecież ci zza zielonego stołu 
wyławiają nie uczonych w piśmie, ale nadających się do nauczania. Kapujesz, mała?
Byłam bardzo już przerażona tym natarciem. Jednym uchem łowiłam szmer zza drzwi, 
przekonana, że mama połyka każde słowo. Piekielnie się bałam jej zdecydowanego: 
„Dziękuję panu. Uważam, że to, co słyszałam, całkowicie załatwia edukację córki. 
Ile jestem dłużna?"
Wal nagle wystrzelił zza stołu. Wziął moją głowę w swoje łapska, przyciągnął do 
siebie i stało się to, co się staje w najgłupszych romansidłach. Odwrócona do 
drzwi, posłyszałam ich lekki skrzyp. On nachylony nade mną, z ustami przy 
policzku, zdaje się prawym, nie skapował się. W drzwiach stał papa z rękami 
założonymi na brzuchu, kręcąc młynka, takiego zwyczajnego jak na przykład przy 
bridżu, kiedy czekał na swoją kolejkę. A Waldek przechylił moją głowę z prawej 
strony na lewą i choć wyrywałam się jak opętana, pocałował i puścił. A papa stał 
i kręcił młynka. I czekał.
—  Dzień dobry panu inżynierowi — powiedział Waldek. — Jeśli państwo życzą sobie, 
możemy z miejsca rozliczyć nasze zobowiązania.
A papa milczał. Kręcił młynka i milczał. Ja straciłam głowę. Przede wszystkim 
chciałam dowiedzieć się, gdzie mama. Papa uprzedził moje pytanie.
—  Mama wyszła przed chwilą — powiedział. — Widzę, że część edukacji dobiegła 
końca. Ale egzamin dopiero za cztery dni.
—  Panie inżynierze — Waldemar ogromnym krokiem posunął się w stronę ojca. — Daj 
pan w pysk, nie obrażę się. Może mnie pan wylać na zbity łeb.
Przez chwilę stał niezdecydowany, czy powiedzieć coś jeszcze. A papa uśmiechnął 
się bezbronnie, jak gdyby on znalazł się w sytuacji Waldemara. Rodzi-
li
com jest i zapewne będzie zawsze głupio, gdy znajdą się w podobnej sytuacji.
—  Jeśli Ata stwierdzi, że lekcje z panem w jakiś sposób polepszają jej kiepske 
samopoczucie, proszę zostać, to zaledwie kilka dni.
—  Zawstydził mnie pan — powiedział spokojnie Waldek.
—  Ojcze —powiedziałam. Chyba po raz pierwszy użyłam tego patriarchalnego zwrotu. 
— Ja naprawdę zawdzięczam panu Waldemarowi to, o co najmocniej się  ubiegam, o 
trochę  lepsze  samopoczucie.
Papa uśmiechnął się.
—  Zamykam za sobą drzwi — powiedział. I zamknął.
Zrozumieliśmy znaczenie tego gestu. Był potem rodzinny wieczór z bystro 
wlepionymi we mnie ślepiami Majutki i pytaniem:
—  No, Tulą, jak idzie? Czy ten Rześki jest rzeczywiście takim fenomenem 
pedagogicznym?
I z wtrąceniem papy, że dajże tej dziewczynie spokój, nie dręcz jej.
Zapytałam pokornie, czy mieliby coś przeciw Kice jako uczestniczce w lekcjach z 
panem Waldemarem. W matmie i fizyce Kika nabija sobie guzy w mózgu zupełnie jak 
ja. Ot, ciemna licealna masa skazana na podobną do mojej udrękę egzaminacyjną — 
nie odważyłam się podnieść oczu na papę — czy pomoc nie jest moim obowiązkem 
koleżeńskim?
Papa chrząknął leciutko, może nawet niezauważalnie dla Majutki. Wstał, przesunął 
ręką po moich włosach i wyszedł do swojego pokoju.
Oczy Majutki wyzłociły się najjaśniejszym z jej miodków.
—  Ładnie, że pomyślałaś o tym. Kika ucieszy się. Widzę, że Misiowi również 
spodobała się twoja inicjatywa.
Schyliłam się do sprzączki przy pantofelku i na pewno za gwałtownie, i na pewno 
za długo manipulowałam przy tym drobiażdżku, bo Majutka zapytała już z nutką 
niecierpliwości:
12
—  O co chodzi, Tulą?
—  Ech, tak mnie to uciska, że...
—  O co chodzi? — To była już tylko niecierpliwość. Wyprostowałam się.
—? Przecież mówię.
—  Ale nie to, o co pytam — podniosła się — nie mam   cierpliwości  do  
rozszyfrowywania   zagadek.
Wyszła do kuchni. Poszłam i ja — do siebie. Wyłożyłam się na tapczanie i 
powiedziałam wypchanej trocinami małpie, rozpartej na poduszkach, że towarzyszy 
w tej chwili takiej gęsi, o jaką trudno w całym mieście. Wymyśliłam tę Kikę w 
podarunku papie za jego dżentelmeństwo i nadziałam się na lan-cecik 
przenikliwości mamy. Strach, jak szybko wypadam z wprawy w nabieraniu moich 
starych, zaledwie po kilku tygodniach względnej lojalności rodzinnej.
A do Kiki poszłam rano. Już bardziej dla zadokumentowania Majce, że naprawdę 
myślałam o pomocy dla koleżanki, niż papie, że w obecności Kiki nie grozi mu 
ponowne zaskoczenie mnie i Waldka w sytuacji tak niemiłej rodzicielom.
Kika mieszka w trędowatej kamienicy. Brama dla furgonów, nie iudzi. Schody 
wydeptane aż po nagie sęki. Zapach kapusty zakiszonej przed wiekiem i przez wiek 
nie skonsumowanej. Na ścianach klatki schodowej plamy po dawno nie istniejącym 
tynku i takie jedno okno na podeście pierwszego piętra, że boję się musnąć je 
spojrzeniem, aby nie runęło mi na łeb. A na pierwszym piętrze szklane drzwi do 
Kiki z szybami zalepionymi kolorową mozaiką z papieru. Porcelanowy dzwonek z 
napisem: „proszę nacisnąć". Istne mauzoleum zaniedbania, kurzu o półwiekowej 
tradycji i zapaszku obłażącego człowieka lepkim nalotem. Kika radzi — skrop 
górną wargę perfumą, nie poczujesz nic — kpi z mojej mieszczańskiej wrażliwości. 
Diabła tam! Nie nos mam mieszczański, ale ogarnia mnie dreszczyk niechęci, a 
może i strachu przed tą ogromną kamienicą, w  której  wszystko  trzeszczy.  
Wszystko  tam  trzesz-
13
czy, od poręczy na schodach poprzez ganki podwórzowe i diabeł wie co jeszcze. 
Trzeszczenie idzie z góry w dół, spod ciemnego pułapu klatki schodowej wprost na 
głowę, kiedy gnam schodami w górę. A na tym czarnym guziku porcelanowego dzwonka 
można sobie połamać palce, taki nieustępliwy.
Mówię o tym, bo za każdym razem zdumiewam się nagłą ciszą czy spokojem 
mieszkania Kiki. Wystarczy przekroczyć próg tych szklanych cudacznych drzwi, a 
wchodzi się do długiego, przesyconego zapachem piżma przedpokoju. I zaraz 
stamtąd do kuchni. Ale też to kuchnia! Można wykroić z niej swobodnie wcale 
ładny pokoik z przynależnościami. A okno w niej tak rozparte na całej ścianie, 
jak w oranżerii. I piec oryginał upstrzony kwiecistymi kafelkami. Może nawet 
muzealny, ale brzydki, na-grobkowaty. Wszystko w tym mieszkaniu jak gdyby 
czekało na wykończenie umeblowania, jak gdyby któregoś dnia ktoś zmęczony 
powiedział sobie — dosyć, reszta później. To właśnie takie mieszkanie spod znaku 
„reszta później".
W tym obszernym mieszkaniu nie było drzwi. Nagie futryny — wszędzie, pomiędzy 
kuchnią a przedpokojem, między przedpokojem a dwoma wielkimi pokojami w 
amfiladzie. Nigdy nie umiałam się z tym pogodzić. Może właśnie dlatego tak 
rzadko odwiedzałam Kikę. Nigdzie drzwi, nigdzie odosobnienia. Nigdzie oddalenia 
od tego ostatniego pokoju, drugiego z amfilady, w którym leżała matka Kiki. Od 
lat tam leżała, od lat i przez wszystkie lata mojej przyjaźni z Kiką. 
Kiedykolwiek siadałam przy kuchennym stole, przy którym Kika odrabiała lekcje, 
rozmowy nasze mieszały się z westchnieniami tamtej kobiety, jak gdyby łóżko 
matki stało tuż za naszymi plecami. — Mama kazała zdjąć drzwi — mówiła Kika.
Dziwnie mi w ciszy tego mieszkania. Przy pożegnaniu wchodzimy z.Kiką do niej. 
Składamy krótką relację z naszych rozmów, oczywiście zmyśloną, bo Kika nigdy nie 
spowiada się matce ze swoich kło-
14
potów. I zwiewamy. To takie dziwne i trudne — siedzieć w kuchni, w której 
rezyduje Kika, śmiać się, baraszkować, wspominać różne chuligaństwa i pamiętać o 
tym drugim pokoju, w którym leży ta cicha kobieta, niczego nie żądająca, nigdy 
nie przerywająca nam rozmów, nigdy nie narzekająca. Choruje na coś 
nieodwracalnego. Wieczorami — rzadko zdarzało mi się być u niej później niż po 
południu, ale kiedy zdarzało się — z drugiego pokoju dolatywały rozmowy z 
ojczymem Kiki. Rozmowy jak pacierze, monotonne, spokojne, zawsze dalekie, o 
wiele odleglejsze niż przestrzeń z pokoju matki do kuchni. Aż nie do pojęcia, 
jak cicho w tym domu, jak bezpiecznie. Wiem, że ojczym i Kika to ludzie, którzy 
chodzą niemal na palcach, zresztą dlaczego niemal — przecież Kika zawSze wbiega 
na palcach do pokoju matki ze szklanką herbaty czy lekarstwem. Wiem, że tych 
troje broni swojego obszernego mieszkania przed tym co zwykło się nazywać 
światem zewnętrznym. Wszystko w tym mieszkaniu dzieje się dla mamy i może 
właśnie dlatego wszystko w Kice jest głodem świata.
W kuchni zastałam Adę. Oczywiście nad zeszytem z matmą. Napycha nią Kikę jak 
karpia farszem albo — lepiej — jak balon powietrzem, bo Kika nadyma się tym, 
czego i tak zużyć we właściwym momencie nie potrafi. Przecież znam moją przyja--
ciółeczkę. Obecność Ady speszyła mnie. A więc nie ja pierwsza wpadłam na pomysł 
podciągnięcia Kiki. Powinnam była to zrobić od razu przy decyzji Ma-jutki 
ściągnięcia tego mojego Longinusa. Powinnam, a nie zrobiłam. Teraz udałam bardzo 
zadowoloną, że jednak Kika ma tak wyśmienitą pomoc. Wyraziłam Aduli jak 
najszczersze słowa uznania. Słowa były rzeczywiście szczere. Wolałabym jednak 
nie mieć okazji do ich wygłoszenia. Oświadczyłam, że tak dalej być nie może, bo 
Ada ma przecież swoje kłopoty przedegzaminacyjne na głowie, a ja mam takiego 
korepetytora, który zupełnie nową metodą wbija wiedzę człowiekowi do głowy. 
Wcale nie musi to być
15
człowiek, każde cielę, każdy czworonóg pojmie z miejsca, i że uzgodniłyśmy z 
mamą, że Kika weźmie udział w moich lekcjach. Powiedziałam zdecydowanie: — 
Postanowione. Ty, Aduś, nie gniewaj się. Ada spokojnie powiedziała, że jeśli 
lekcje są takie rewelacyjne, Kika powinna i musi skorzystać z mojej propozycji, 
ona z kolei jest bardzo ujęta moją pamięcią o koleżance i takie jeszcze dudli-
du-dli, połączone ze składaniem zeszytów i wygładzaniem ich okładek.
—  Ale ty się nie gniewasz? — Naprawdę bałam się tego odrobinę.
—  No, dobrze, Ada się już zgodziła. A ja? — zdziwiła się Kika. — Przecież to o 
mnie chodzi.
—  Nie masz nic do gadania — oświadczyła Ada. — Ryzyko przy takim korepetytorze 
jest mniejsze niż przy mojej pomocy. To decyduje.
Potem pobajdurzyłyśmy trochę: o strachu przed egzaminem i o tym, co będzie dalej, 
gdy się przepadnie, że niech ręka boska broni... i w ogóle. Kika została w domu, 
w tym cichym i jak gdyby pustym, ą przecież pełnym czegoś tak różnego od mojego. 
Wyszłyśmy z Adą. Mieszkamy mniej więcej w tej samej okolicy, więc było jej po 
drodze. Zapytałam ją, czy naprawdę się nie gniewa o to moje wdarcie się w ich 
umowę, bo nagle, właśnie na ulicy, błysnęło coś w mojej ciemnej łepetynie.
—  Słuchaj — powiedziałam — szczerość za szczerość. Przysięgnij, że powiesz 
prawdę. Czy twoje lekcje z Kiką miały być płatne?
Ada stanęła jak wryta.
—  No, no, nie odpowiadaj. Daj pyska i przebacz. Błagam — i wycałowałam to blade 
stworzenie w oba policzki. Boże, te moje skoki serdeczności są — jak powiedział 
raz Miś — błyskami zapałek. Mogą parzyć. Wycałowałam ogłupiałą i nie wiedziałam, 
czy jej rumieniec jest wynikiem mojego ataku, czy pytania o zapłatę. I dlatego 
prędko, możliwie krótko wyznałam, że wczoraj była taka scena z Waldemarem, po 
której oboje nie wiedzieliśmy, jak pozbie-
16
rać odpryski naszej godności. I opowiedziałam wszystko, co było później przy 
kolacji. — Więc zrozum, Ada, że to moje dzisiejsze przyjście nie wynikło z 
troski o Kikę. Nie chcę, żebyś tak myślała. Z lekcji z Kiką cieszę się rzetelnie 
— dodałam, choć to już nie była prawda, ale pomyślałam sobie, że już i tak 
odstąpiłam z mojej prawdy tyle, na ile mnie stać. Za dużo prawdy naraz, to już 
niemal blaga — powiedział ktoś. Aha, dyrdzio, kiedy postanowiłam rzetelnie 
zobrazować mu jakiejś moje przestępstwo.
Lekcje z Kiką to już tylko lekcje, a przecież ja i Waldek stawialiśmy dopiero 
pierwsze znaki w naszych życiorysach. Nowych życiorysach — zdążył mnie już 
bowiem przekonać, że każdy z życiorysów zaczyna się od jakiegoś momentu, który 
zdecydowaliśmy się uważać za zwrotny. Wszystko poprzednie należy do poprzedniego 
życiorysu. W ten sposób można zaczynać życie od nowa tyle razy, ile zwrotnych 
momentów zdołam wypracować. Adzie oczywiście tego nie wypaplałam. Ale teraz z 
kolei ja stanęłam w pewnym momencie jak wryta. Zupełnie podobnie jak ona, kiedy 
potrąciłam o tę zapłatę za lekcje. Ada powiedziała tak:
—? Kika nie jest łatwą współuczennicą, szczególnie gdy nauczycielem jest student 
i zaledwie kilka lat starszy od was. No, cóż, niech się wam szczęści.
—  Dziewczyno! — niemal udławiłam się okrzykiem. — O co ty mnie podejrzewasz? 
Czy ty naprawdę myślisz...
—  Naprawdę myślę, że nie jesteśmy tak niewrażliwe na uroki życia. — Roześmiała 
się.
—  Ada, z kim ja mówię!
— Mogę ci odpowiedzieć, z kim ja mówię: z kochaną, ale nie za bardzo przenikliwą 
przyjaciółką. No, tyle na dzisiaj tej ewangelii o życiu — byłyśmy właśnie przy 
parku. Pociągnęłam  ją  za  rękę.
—  Ada, musisz przyjść dzisiaj na lekcję, błagam! Będ>*«njfc4we trójkę. Ada, 
przyjdź,  błagam!
^jP^c/^jttście,   z   zupełnie    dla   mnie   niepojętej fiszsc«piy (Siniałam 
jej obecności. Odmówiła. Pobie-
li- Gd^jihi 11?? chłopcem                                                            
yj
/MW
gła rozradowana, tak, jak to bywa, kiedy ucieka się od kogoś nieporadnie 
zakłopotanego.
Poszłam do domu wolniutko, powiedziałabym — filozoficznie. Papa otrzyma podziękę 
za swój postępek. Lojalność jest czymś pozytywnym. Lojalność wobec papy oznacza 
równocześnie... No to co, że impuls nie wynikł z troski o Kikę? No, to co? 
Chodzi nie o przyczyny, a o skutki, a te mogą być naprawdę dobre. Skąd zatem... 
aha, jeszcze lojalność wobec Ady. Powinnam była powiedzieć? Jasne. A może... nie 
powinnam była? Nie powinnam? I utrwalić się w pamięci Ady jako troskliwa 
serdeczna przyjaciółka Kiki? Nie. Tryumf Ady nade mną nie jest tryumfem 
poniżającym. Jej wolno. Może właśnie dlatego, że sama może sobie pozwolić na tak 
niewiele. Stanowczo dobrze się stało, że powiedziałam, że jej powiedziałam, nie 
Gosi, nie Kice, ale jej. Może takie upokorzenie to właśnie coś, co się 
przekazuje tej dziewczynie jako depozyt.
— Czy pozwoli pan mojej przyjaciółce towarzyszyć dzisiaj przy lekcji fizyki? — 
patrzyłam w oczy mojego pastuszka, ciekawa, czy ta niebieska farbka zmętnieje 
bodaj o jeden odcień. Czy ta jego nijaka cera bodaj trochę zbrunatnieje. Nic z 
tego. A Kika, niech skonam, jeśli bujam, omal dygnęła. A może nie ona, ale w 
niej coś dygnęło. Zgodził się uśmiechem. A mnie już nie po raz pierwszy, chciało 
się go pocałować w ledwie rozchylone usta. Dobrze znałam tę tęsknotę za 
nieodwracalnie przemijającą okazyj-ką. Gośka nauczyła mnie nazywać to jutrem bez 
wczoraj. Kiedyś bawiło mnie to określenie, potem dręczyło. Może przesadzam. Nie 
zawsze żałuję moich niezaspokojeń, ale wolałabym, żeby przypadek zaproponował mi 
je od nowa. Lubię natarczywość przypadku. O miłości wiem z marzeń, o pożądaniu z 
codzienności. Lubię się dręczyć tym, co nie doszło do skutku.
No, i siedzieliśmy we troje. Kika — rzewnie buraczana  —  z   jednej   strony  
stołu,   on   pośrodku,   ja
18
z drugiej. Mówił spokojnie, ze swobodą człowieka, dla którego nie ma 
niespodzianek w wykładanym temacie. Nigdy nie potrafię pokryć moich niedoborów 
swobodą, w której moi egzaminatorzy nie odkryją czystej bufonady. Kika słuchała 
jak ewangelii, z pobożnością starej dewotki. W którejś chwili przyszło mi 
opowiedzieć własnymi słowami coś tam o grawitacji, oczywiście z wyśpiewaniem 
wszystkich praw, łącznie z matematycznymi formułami. I Kice, wciąż buraczanej, 
tylko już mniej rzewnej, udało się kilka razy wtrącić, i to z sensem, swoje trzy 
grosze. Wtedy mój pastuszek przyjrzał się tej dziewczynie z uwagą badacza, 
któremu powiodło się odkryć atrakcyjnego homunkulusa albo co najmniej jakiś nowy 
okaz czworonoga, posługującego się ogonem do wycierania nosa. A ja znalazłam się 
na oślej łączce! Żeby to jeszcze w szkole, w klasie, ale tu, na trzy dni przed 
egzaminem konkursowym na uniwersytet! Jak gdybym się pochylała nad bezdenną 
studnią. I co tu łgać, ja, idiotka, odczułam obecność Kiki jako zagrożenie 
mojego egzaminu. Tych dwoje gadało teraz ze sobą o grawitacji, no, dosłownie, 
tak właśnie jak ja z Kiką o nowym modelu fiata. Nie zniosłam tego pomijania i 
wdarłam się w temat raz jeszcze, gorzej niż poprzednio. Skompromitowałam siebie, 
swoje liceum, swojego pedagoga. Zerwałam się z krzesła chyba tylko po to, żeby w 
chwilę później ze łzami w oczach przepraszać i ją, i jego. Trzasnęłam książką o 
stół, krzyknęłam, że mam tego dosyć, rezygnuję ze studiów, i niech jasny szlag 
trafi fizykę i w ogóle. Rozbeczałam się cicho, świadoma,  że  tam  w trzecim  
pokoju  siedzi  mama.
Podnieśli się. Kika powiedziała, że, oczywiście, pójdzie sobie, choć nie rozumie, 
o co chodzi, ale ponieważ o coś, więc jest tu najzupełniej niepotrzebna. A on 
powiedział, że w umowie z mamą nie było wzmianki o suszeniu łez córki. A ja 
zapytałam jak dziecko, dlaczego Kika umie, a ja nie.
Powiedział dobitnie, że brak wiadomości wypływa zazwyczaj z jednego źródła, a 
tym jest lenistwo, za-
„»
19
niedbanie powtarzania lekcji, brak sumienności. I że nie ma na ten temat nic 
więcej do powiedzenia, podczas gdy ja mam bardzo dużo do nadrobienia.
Odpowiedziałam Kice pocałunkami, jemu zapewnieniem, że rozumiem. Waldemar 
położył na zamkniętym już zeszycie dwa bilety na seans w kinie dyskusyjnym i 
zapytał, czy pójdę, a że seans zaczyna się po dziesiątej wieczorem, muszę 
zapytać o zgodę mamę względnie papę. A ja, że może Kika... dlaczego nie ona... i 
takie jeszcze bzdurosłowie, które ukrywa zwyczajne zakłopotanie przed 
powiedzeniem, że mama na pewno nie pozwoli, i chętkę, żeby jednak po prostu nie 
pytać, a iść. Ale on — on zadecydował, że należy raczej przygotować się z tej 
grawitacji, a kino zaproponuje po egzaminie. I zostałam z moją gotowością 
popełnienia szaleństwa i z wizją pożegnalnej chwili po kinie o dwunastej w nocy 
przed bramą, w ciszy i ciemności ulicy.
Zabrał bilety i zapytał Kikę, czy pójdzie. Nie odpowiedziała. Wyszli.
Gośka jest studentką.
—  Jestem studentką, Ata! Słyszysz? Jestem studentką!!! Jestem studentką!!! 
Jestem studentką!!! — słuchawka brzęczała jej krzykiem, śmiechem i jeszcze czymś 
przypominającym radosny skowyt psiego uniesienia.
Nie chciała wiedzieć, czy słyszę, czy się cieszę, nie chciała niczego więcej 
prócz wykrzyczenia swojej radości.
—  Gosiu! — darłam się. — Gośka! Wpadnij i opowiedz!  Przyjdź!  Przyleć!  Gośka!  
Słyszysz?
W końcu darłyśmy się obie. Długo trwało, zanim dowiedziałam się, że właśnie dziś 
przed południem zdała ten egzamin, do którego dopuszczono pięćdziesiąt cztery 
kandydatki, a przepuszczono cztery. — Cztery — powtarzała i słyszałam w jej 
głosie wielkie zdziwienie i dumę, i konieczność wbicia mi w głowę, że tylko 
cztery, a ja wątpiłam w jej talent, w jej możliwości, w nią.
20
— Jak cię przekonać, kochana? Naprawdę się cieszę! — wołałam.
A miałam wypieki na twarzy i chyba gorączkę. Przyrzekła wpaść, opowiedzieć, 
teraz pędzi do Wana, bo — „wyobraź sobie, nie przyszedł na egzamin, nie czekał 
na wyniki, nie zjawił się w budynku ani u mnie w domu... ale nic... — to już 
dorzuciła ciszej, nareszcie ciszej — to nic nie znaczy wobec mojej wielkiej 
radości". I raz jeszcze powtórzyła, że tylko cztery, a chłopców przyjęto 
osiemnastu na stu dwudziestu.
Egzamin Gosi odbył się na dwa dni przed moim pisemnym.
Siadłam do książki, ale Gosia tańczyła i tańczyła mi przed oczyma, i rozwalała 
prawo Newtona. Chyba po raz pierwszy słyszałam tak wyraziście brzmienie jej 
głosu, pełne teraz czegoś mi nie znanego, niepowszedniego a mocnego. Pomyślałam, 
że to pewnie wielkie wzruszenie. A jeśli mimo tremy egzaminacyjnej potrafiła je 
przekazać jurorom, będzie na pewno dobrą aktorką. Jednak tylko cztery! I 
pomyśleć, tyle szkolnych lat wspólnych łamańców, z których każdy jest przecież 
jakąś cząstką prawdy o nas, a zawsze jeszcze pozostaje coś do odczytania, do 
objawienia.
Dużo czasu minęło, zanim uświadomiłam sobie, że jestem po prostu poruszona 
zwycięstwem Gosi. Nie ucieszona, nie oszołomiona radością, lecz poruszona, i to 
z łezką łaskoczącą powieki. Powiedziałam nawet w pewnym momencie: — siostrzyczko 
—? i to jeszcze: — pozostańmy siostrzyczkami w szczęściu. — I zaraz potem 
powiało trzeźwością z podręcznika fizyki, ale tylko na chwilę. Zaraz potem 
zawirowało md to szczęście Gosi takim kolorowym korowodem jej sukcesów, że 
Majutce, która właśnie wróciła z biura, wykrzyknęłam: — Wiesz, Gośka zdała 
egzamin do szkoły aktorskiej!
Były to słowa z dna tej ogromnie głębokiej studni, w której utopiłam moją 
karierę.
— Ech,   Tulą  — Majutka  zatrzymała  się  przede
21
mną — i tak relacjonujesz o sukcesie swojej przyjaciółki?
—  Nie o jej sukcesie, ale o mojej przegranej — powiedziałam.
Majutka  stuknęła  lekko  piąstką  w  stół.
—  Nie będziemy o tym rozmawiać! A jeśli — dodała już od drzwi — to za kilka lat. 
— I dorzuciła: — Uważaj, aby sukces Gosi nie przekreślił twojego.
Drzwi zatrzaśnięto. Klamka znieruchomiała.
Walnęłam w stół, na szczęście w książkę, więc się nie rozniosło. Przecież za rok 
będę miała dopiero dziewiętnaście lat. Puszczę z dymem karierę chemika, zdążę do 
aktorskiej szkoły. Niech no się tylko wyzwolę z tego szkolnego mundurka, bo choć 
go już nie noszę, oni wciąż widzą mnie tylko w plisowanej spódniczce, z 
numerkiem na rękawie bluzeczki. Nie dam się, nie dam! Ale żeby się móc nie dać, 
trzeba coś dać z siebie — to była chyba najrozsądniejsza myśl od chwili telefonu 
Gosi. Szkoda, że ten mój rozsądek spóźnia się co najmniej tak, jak ja do szkoły. 
Ale w końcu dobrnęłam do matury. Może zatem spóźnianie się rozsądku nie 
przekreśli mojego życiowego świadectwa dojrzałości.
Pierwsze   pytanie   Longinusa   po   „dzień   dobry":
—  A ta mała? Gdzie? Zaczekamy?
—  Nie, panie profesorze. Zapewne niewyspana po nocnym seansie.
—  A grawitacja?  Wykuta na blachę?
—  Tak pan dzisiaj pachnie! Brylantyna? Woda kolońska? Szkoda, bo Kika się 
spóźnia...
—  Panienko, panienko... Rzuciłam się na niego z pięściami.
—  Masz natychmiast powiedzieć, co było wczoraj! Słyszysz? A za tę panienkę 
oberwiesz jeszcze mocniej!
Pocałował moje obie, już rozluźnione w jego łapach ręce.
22
- Znam skład komisji egzaminacyjnej. Same potwory. Co jeden, to straszniejszy. O 
takich wydłużonych pyskach — pokazał.
—  Nic mnie to nie obchodzi! Zdaję do szkoły aktorskiej. Nie teraz. W przyszłym 
roku. Nie przystępuję do egzaminu na chemię.
—  No, to idź do mamy po forsę za lekcje. Jestem bez grosza. W akademiku nie 
zapłaciłem za pokój.
—  Siadaj, ty gęsiarzu — siadłam pierwsza. — Słuchaj, czy nie mógłbyś wziąć mnie 
za łeb jak wtedy?  Może  jak mocno   potrząśniesz,   otrzeźwieję?
—  A papa w domu?
—  Mama.
—  Zaryzykuję.
I wziął mnie w te swoje łapy, dźwignął zza stołu i pocałował w oba policzki. A 
miał, drań, w układzie warg ten uśmieszek, który aż piekł. Ale uczciwego 
pocałunku nie było.
Kika nie przyszła. Jej nieobecność o wiele mocniej przeszkadzała mi w skupieniu 
uwagi niż wczorajsza przewaga w wiadomościach z fizyki. Przecież nie mogła być 
przypadkowa. Może posprzeczali się? Może doszli do porozumienia?
Ubłagałam starych. Nie chodźcie, nie pytajcie, czekajcie na wiadomość. Chcę być 
sama!
— Będziesz — zapewniła mama. Ale papa się wzdrygnął. Ustąpił, kiedy przyrzekłam, 
że zatelefonuję natychmiast po wyjściu z budynku.
Mama pożyczyła mi swoje najwspanialsze pończochy. Och — pomyślałam przyglądając 
się tym moim naprawdę wspaniałym nogom w lustrze. Gdyby tak one mogły w jakiś 
sposób zaciążyć na wynikach egzaminu. Powiedziałam to głośno i... oberwałam. 
Mama stwierdziła, że nie życzy sobie dla córki kariery wygranej nogami i nie 
chce o niej słyszeć w tym domu. W tym domu... trzy słowa  i od razu
23
hałas wszystkich rozmów niemal z całego dziesięciolecia na tematy pończoch, nóg, 
bucików, i to nasze wzajemne, moje i mamy, rozanielenie przy stwierdzeniu, że 
odziedziczyłam jej nogi. Majutki, o których papa... Papa miał takie powiedzonko: 
„Nogi mamy są samą doskonałością" — i patrzył bardziej jednoznacznie na głowę 
Majutki.
Nie wierzę, abym kiedykolwiek w życiu mogła być bardziej sama aniżeli tego ranka 
w alejach. Przed Politechniką kłębiło się od żółtodzióbów. Było ich chyba tysiąc, 
a może więcej, na tych kilku szerokich wejściowych stopniach. Jeśli i moje oczy 
były tak beznadziejnie błędne jak tych tam, to dziękuję. Bronek zeskoczył z 
cokoliku, załopotał łapskami i w krzyk, że o losie! i że muszę walnąć go w plecy, 
i powiedzieć, ale tak z całego serca, złam ręce i nogi, bo inaczej przepadnie. 
Tak bywało przy każdym spotkaniu przed szkołą. Walnęłam go i pobiegłam dalej, 
trochę przerażona tłumem i trochę u-szczęśliwiona, że nie jestem żadną z 
dreptających w miejscu na stopniach Politechniki.
Przed Instytutem Chemii było już tylko kilku rozgadanych delikwentów, zapewne 
czekających na kogoś. W korytarzu na piętrze weszłam w tłum, o wiele mniej zbity 
i stłoczony niż na pierwszy rzut oka się zdawało. Szłam ku dalekiemu krańcowi 
korytarza, diabli wiedzą, dlaczego akurat tam, z uczuciem, że wszystko tutaj 
wypiera mnie z powrotem ku klatce schodowej. Patrzyłam w twarze czekających, ale 
nie zapamiętałam żadnej z nich.
Pod samym oknem było coś, na czym usiadłam. Raz jeszcze zapytałam siebie, jakie 
licho mnie tu trzyma. I raz jeszcze, wsłuchana w poszum głosów naprędce 
podrzucających sobie formułki fizyczne i chemiczne, raz jeszcze całą duszą 
cofnęłam się do mojego rozgdakanego kurnika licealnego, w którym dla każdego 
pyszczka byłam kimś i każdy dla mnie był kimś. Tu —? nie obchodziłam nikogo ani 
nikt mnie. W każdym przypadkowym spojrzeniu widziałam to samo co inni w moim — 
zbędność. Jakiś wy-
24
prasowany facet z kwiatkiem piwonii zamiast gęby trącił mnie i przeprosił.
—  Nie  zauważyłem  —•  wyseplenił.
Ja go też, choć przecież patrzyłam. Gorszy od tej wzajemnej niechęci był poszum 
wiedzy, przelewający się z ust do ust. Każdy odprawiał tu jakąś nowennę, niemal 
każdy wrzucał komuś do ucha jakiś strzęp wiadomości, który miał utwierdzić go w 
bezbłędności jego wiedzy. Każdy — to oczywiście przesada. Byli i tacy z 
zawziętymi twarzami, okrutnie ważnymi, z oczyma tak wpatrzonymi w siebie, jak 
gdyby chcieli stwierdzić regularność działania swego wnętrza. Chłopcy jakoś 
mniej mnie przerażali, mniej przygnębiali, słabiej odtrącali od wizji 
laboratoryjnego stołu i mniej się wiercili. Jeden, drugi, dziesiąty zatrzymywał 
się przed tablicą z wywieszką i odchodził. Ale czego wypatrywały w tej tablicy 
te ta-pirowane bukiety w ciuchach i nylonach, o czym szemrały, czemu były takie 
wypatroszone z czegoś, co mogłoby bodaj od biedy ujść za przebłysk myśli?
Wiedziałam, że już za chwilę otworzą się podwoje sal egzekucyjnych i dostaniemy 
arkusze papieru, na których własnymi piórami wiecznymi zadokumentujemy nasze 
wiadomości z matmy i fizyki. Na samą myśl o czystej kartce papieru odczuwałam 
tak bezdenną próżnię, że właśnie — piszę o tym bez blagi — podjęłam decyzję 
pozostania w korytarzu w chwili wezwania do sal, gdy zapatrzona bezmyślnie przed 
siebie poznałam wymięte portki mojego pastuszka. Położył mi łapę na głowie — 
idiota, nie pomyślał, że zburzy fryzurę! — powiedział przyjaźnie jak nigdy:
—  Z taką głupią gębą zrobiłabyś karierę jako modelka.
—  Genialne spostrzeżenie jak na korepetytora — odpaliłam.
A on, że zna tematy. Łatwe i strawne jak sardynki w oliwie. Nie wie, oczywiście, 
które z nich przypadną akurat mnie, ale wszystkie są konsump-
25
cyjne. I abym wstała, bo w tym przykucu naciskam brzuch, co — jak wiadomo — 
wywołuje nastroje najzupełniej przeciwne wymaganym przy egzaminie. Zerwałam się 
z miejsca. Otworzyły się drzwi trzech sal, zgęstniało w korytarzu, z klatek 
schodowych spłynęły dosłownie tłumy. Poczułam rękę Waldemara wsuwającą się pod 
moje ramię i stałam się jedną z prących naprzód.
—  Tulą, te asystenty mają takie gęby tylko na pokaz, ale to ludzie — szeptał mi 
do ucha. — Znam każdego z nich. Pamiętaj, myśl powoli, pisz powoli i złam kark.
Ściskał mi rękę tak mocno, że kiedy ją puścił, była dosłownie biała. A puścił na 
progu, gdy usłyszałam Lotę. Dreptała za mną, jak ja popychana przez walących w 
drzwi.
—  Lota — wybałuszyłam ślepia  —  jesteś?   Ty?
—  Ja — potwierdziła — o trzy numery za tobą. Nie czytałaś?
Nie czytałam albo po prostu nie skojarzyłam jej nazwiska z nią. Musiałam 
porządnie zbaranieć.
—  Siadajmy razem — pociągnęła mnie w stronę jednej z ławek, mniej więcej na 
środku sali.
Nie odważyłabym się sama zaproponować wspólnej ławki przy egzaminie. Trudno. 
Wlazłam na Lotę, siedzę obok niej. Jest mi głupio, a przecież wiem, że Lota tu w 
tej ławce może jest właśnie tym łaskawym mrugnięciem oka samego Pana Boga, bo 
dla niej matma i fizyka to tyle, co dla mnie trzy kre-mówki na jedno posiedzenie. 
Lota to jedna z tych koleżanek, których nazwiska pamięta się jeszcze po szkole 
przez pewien czas, a po latach tylko mglistą sylwetkę tej spokojnej, zawsze 
przylizanej. Nie za głośna ani za cicha, trochę nijaka, a trochę z tych zanadto 
rodzinnych, zalatujących zapaszkiem domu. Na gimnastykę przynosiła takie 
niebieskie majty, że pożal się losie. Właśnie w sali gimnastycznej zaistniała 
dla mnie nagle Lota z innej planety. Miałyśmy z Gośką po gimnastyce jakieś małe 
spotkanie, spieszyłyśmy się jak sto diabłów: Porwałam teczkę i wa-
26
lę, bo Gośka już za drzwiami. Randka. Obiad i dom Mamy nie było, wyjechała w 
podróż służbową, niestety, tylko na trzy dni, siadam do nauki, a tu nie moja 
teczka, nie moje zeszyty, nie moje gimnastyczne porty. Niebieskie. Klawo — myślę. 
Lota zawsze w przerwach odrabia zadania matematyczne na następny dzień, więc 
odwalę i przyznam się albo i nie.
W zeszycie wyrwana kartka papieru, luźna, a na niej list, nie list? Oczy mi się 
zaśmiały, że Lota ma kogoś. Przeczytałam. Niejeden raz. Odłożyłam i znowu 
czytałam. I patrzyłam na niebieskie, te śmiesznie niebieskie, taniutkie, 
bawełniane majty gimnastyczne Loty, i zdecydowałam, że jutro podrzucę jej teczkę, 
bo nie potrafię podać zwyczajnie, obojętnie, z przeprosinami.
Wszedł do pokoju Miś. Lubił przychodzić do mnie w dni bez obroży — to jego słowa 
— i gadał przeważnie o mamie. Podałam mu ten list zupełnie jak potrzebująca 
pomocy. Przeczytał, oddał i raz jeszcze sięgnął po niego, ale już nie żeby 
czytać. Opowiedziałam, skąd i czyj.
List był taki:
„Ojcze, po raz ostatni odpisuję i po raz ostatni żądam — słyszysz? — żądam, abyś 
przestał pisać do mnie. Przecież odszedłeś nie tylko od mamy, ale ode mnie. Nie 
przyjdę więcej na żadne spotkanie. Nie mam Ci nic do powiedzenia. Przecież znam 
Cię tylko z krzywd. Możesz sto razy powtarzać, że ona nie ma racji, ale ona 
dzieli się każdą kromką chleba ze mną. Ona bierze nadliczbowe godziny w szpitalu, 
przyjmuje nocne dyżury, najmuje się jako pielęgniarka do prywatnych ludzi, aby... 
zresztą Ty wiesz. Ty wiesz, że jesteśmy obie bez strzępa bielizny, że to, co 
mamy na sobie, przerabiamy i przerabiamy. Nie przysyłaj do nas Adasia, bo 
doprawdy jesteś albo głupi, albo zły, kupując mu wszystko, żeby pokazać mamie, 
że ona ledwie może zarobić na jedzenie... Jak napiszesz, to nie przyjmę listu. 
Ani nie czekaj przed szkołą, bo ucieknę. Jak dostanę stypendium z uniwersytetu, 
oczywiście  jeśli zostanę przy-
27
jęta, będziemy miały o trzysta złotych więcej. Zapewniam Cię, że skończę studia 
bez Twojej pomocy. Ja naprawdę nie chcę Cię znać. I nie przysyłaj Adasia. Mama 
przez niego płacze. Lota."
Oparłam głowę o pierś Misia, do szpiku kości przejęta jego obecnością, jego 
istnieniem w moim życiu. Głaskał mnie po policzku i mamrotał:
—  Nie przejmuj się, to jest życie, bywa... bywa. I nagle odsunął mnie od siebie 
i sięgnął do portfelu. Wyjął pięćsetkę.
—? Masz, włóż do zeszytu. Nic nie mów.
A ja: — Jak to być może, żeby ona bez bielizny! — Jakoś ten szczegół utkwił mi 
najmocniej w głowie. Gest papy wydał mi się genialny.
Nazajutrz z bezczelnie obojętną miną powiedziałam do Loty:
—  Poznałam po majtkach, że to twoje. Dawaj, dziewczyno, moją teczkę. — I tyle.
A w czasie wielkiej pauzy Lota wbiła we mnie swoje brunatne ślepia, wcisnęła mi 
pięćsetkę w rękę. Usta jej drżały, a były tak zaciśnięte, że właściwie drgała 
cała dolna część twarzy. Odwróciła się. Pobiegła do klasy. Ja nie ruszyłam się z 
miejsca. Był to właśnie trzeci dzień nieobecności mamy. Wieczorem przyjechała i 
z miejsca, że jakoś mamy oboje, ja i papa, miny, których wolałaby sama nie 
rozszyfrowywać. Jeśli wyrażają bezbrzeżną radość z powodu przyjazdu matki, to 
zaopatrzy się w delegację na dwa tygodnie.
—  Mamo — powiedziałam — od rana czuję się sponiewierana. Przez siebie, przez 
własną niedelikat-ność. — Opowiedziałam jak i co.
—  Przez siebie? — Mama z miejsca zaopiniowała: — Tobie wolno popełniać głupstwa, 
ale że ten stary, doświadczony człowiek, ten majestat wyniosłości, ten głosiciel 
higieny psychicznej wpadł na tak brutalny pomysł.
—  Ja, słyszysz, ja mu go podsunęłam, ja!... — darłam się, przerażona gromami 
burzy, czającymi się w tych jeszcze tylko ironicznych słowach.
28
Miś zaprzeczył.
—  Nie ty. Ja wręczyłem ci te pieniądze. Rzeczywiście. Tym razem mama ma rację. 
Ot, bezmyślność. Głupi odruch dobroci, tej najtańszej. Zostaw mamie prawo 
besztania mnie. Ja nawaliłem, a ty poniesiesz konsekwencje, bo już na zawsze 
pozostanie między tobą a nią ten moment w korytarzu szkolnym.
—  I ot, wyjechałam na trzy dni i żeby bodaj raz jeden obyło się bez głupstw do 
naprawienia. Raz jeden...
—  Ale tym razem musi się obejść bez awantury — poprosiłam. Mama roześmiała się.
—  Mnie najzupełniej wystarczy dowód beznadziejnej ignorancji ojca w dziedzinie 
psychologii.
Przy kolacji szesnaście razy, liczyłam, mama wracała do tego incydentu. Kiedy 
wreszcie zapytałam ją, czy nie zna sposobu na pomożenie Locie: — Bo widzisz, 
mamo, ta dziewczyna nie ma zimowej bielizny... — Oświadczyła, że jeśli 
pozostawimy jej swobodę działania, postąpi tak właśnie, jak należy. W kilka dni 
później przyniosłam ze szkoły paczkę, którą znalazłam na moim miejscu w ławce. 
Na paczce ołówkiem atramentowym trzy słowa: „Dziękuję. Lota   Worman".   Oddałam   
ją  mamie.
—  Trudno — oświadczyła Majutka — jeśli woli chorować na nerki niż zrezygnować z 
chorej ambicji, to... wrzuć to do szafy. Prześlę do Komitetu Opieki Społecznej.
Nie przypuszczałam, że w tym moim wewnętrznym rwetesie tak uparcie snuć się 
będzie, niczym zgaga, niemrawy wstyd, któremu ani cośkolwiek wyperswadować, ani 
go przegnać. Kika mówiła — czas wyleczy, bo jej jedynej zawierzyłam mój wstyd. 
Nie wyleczył. Zatłamsił innymi nonsensami, o wiele lot-niejszymi niż ten.
Było to na wiele miesięcy przed maturą. I przez ten czas nie przemówiłyśmy do 
sebie ani słowa. Lotę na pewno piekło wewnątrz jak mnie. I gdzież ta kultura, 
ładowana w nas przez lata, jeśli dwie dziewczyny, z których żadna nie chciała 
źle, nie znalazły do siebie drogi.
29
Zapewne nie potrafią tego opowiedzieć. Byłyśmy już w sali. Od pierwszej chwili 
czułam się jak ktoś raz po raz oślepiany błyskami wielkich płaskich mieczy, 
przecinających powietrze tuż przed jego nosem. I za każdym razem z innej strony. 
Pierwszy błysk to rzędy ławek, od połowy sali amfiteatralnej, oblepionych 
popiersiami ludzi, wyciszonych oczekiwaniem. Lekki obrót głowy i drugi błysk. Na 
podwyższeniu przed tablicami dwie kobiety, jedna w dużych okularach, z dolną 
połową twarzy płaską i niechętną, druga jak gdyby trochę rozbawiona. A obok 
podwyższenia,  z  plikami  arkuszy  w  rękach,   czterej
0  twarzach poważnych, nadrzędnych. Może tylko robiących wrażenie wyniosłe przez 
to, że oni jedni stali, a właściwie już szli w stronę ławek, już rozdzielali 
arkusze. A w chwilę potem — dziobiące papier nosy. Siedzieliśmy dość blisko 
siebie, aby dosłyszeć nawet szept, a jednak między kandydatami była przepaść. 
Obcy wśród obcych. To wprost nie do wytrzymania, to takie nie nasze, nie szkolne, 
takie brutalne i takie deprymujące. Nie. naprawdę ten przeskok ze szkolnej ławki 
do tej, tutaj, przekraczał moją możliwość przystosowania się do czegoś tak 
nieprzyjaznego. I jeszcze ta Lota. Między nią a mną była przecież nie tylko 
odległość miejsc, ale były także tamte przemilczane miesiące. I jeszcze na 
dodatek gromkie oświadczenie tej w okularach, że każda próba niesamodzielnego 
rozwiązania tematu równa się natychmiastowemu relegowaniu z sali.
No, no! Doczekałam się mojej kartki. Wlepiłam nos w drobno i starannie wypisane 
cyferki tematu zadań, w znaki i nawiasy, przetrwam tę hecę i udowodnię Majutce, 
że zawodu dla córki się nie wymyśla, że ja sama znajdę dla siebie coś o wiele 
bardziej przyjaznego niż te magiczne znaki na papierze.
1  zamajaczyła mi Gośka coś tam recytująca w zagapione w nią twarze jurorów, bo 
co tu owijać w bawełnę, taką adeptkę sceny nie tylko się słucha, ale widzi całą. 
A u mnie widać nastroszony pyszczek, wybałuszone oczy, koci strach przed miotłą,  
a  cała
30
atrakcyjna reszta pod ławką. Żaden z asystentów nie wlezie pod ławkę, żeby 
wypenetrować, czy kandydatka na chemię .ma nogi wąskie w pędnie, czy słoniowate. 
Takie dogłębne myśli snują mi się pod strzechą, a wokoło szur-szur po papierze. 
Stuk-stuk ołóweczkami, jak gdyby chrabąszcze wypełniały arkusze.
Z pierwszego zadania wylazłam, tylko wynik wydał mi się astronomicznie głupi. 
Machnęłam — oczywiście w duszy — ręką i wlazłam w drugie, i leżę. Podejmuję 
heroiczną próbę zmiany znaków i pozbycia się bodaj jednego nawiasu, ale to szur-
szur jest gorsze od najgłośniejszego zegara. Słyszę uciekający czas więc 
zabieram się do trzeciego zadania. Jest to kombinacja matmy i fizyki. Nic. Z 
pastuszkiem może by tam coś wyszło, ale ruszyć z miejsca i zaka-łapućkać się, to 
na nic. No i czwarte, Jezusie, o grawitacji. Bardzo powoli powtarzam w myślach 
znane mi reguły i wszystko staje się jeszcze ciemniejsze. Jeden z czortów, nawet 
miły oku, zatrzymuje się przy mnie. Kokietuję go takim oddolnym sierpowym, drań 
uśmiecha się, widzę to przez rzęsy, i wolniutko się oddala. Locie zlepiły się 
włosy na skroniach, stuka ołówkiem jak maszyna, już obróciła arkusz. I po co ta 
małpa ściągnęła mnie do siebie! Przecież gdybym usiadła — a mogło się zdarzyć — 
obok jakiegoś zdolnego ancymonka — można takiego trącić kolanem, można nadepnąć 
mu na nogę, można westchnąć w języku przystępnym nawet największym bęcwałom, a 
tu to obrażone hrabiątko. Ta... no, niech szlag trafi — obracam głowę do tyłu. 
Niech złapią, niech wyrzucą, co mi tu sterczeć i mękolić papier. Narysuję coś, 
od czego ta w okularach dostanie zeza. Za mną blondas gryzie długopis. Pół gęby 
w fiolecie. Przede mną plecy jakiejś z wystającymi łopatkami, z błyskawicznym 
zamkiem, zakończonym u góry skrzywionym uchwytem. A pod pachami wyraźne zacieki 
potu. Obmacałam swoje. Suchutkie. No, bo skończyłam ze studiami.
31
Gdzieś z tyłu ruch. Ktoś wstaje. Wręcza snującemu się ważniakowi swój arkusz.
—  Podpisany? — pyta ważniak.
—  Oczywiście. — Ociera czoło. Gęba czternastolatka. Takiego nie dałoby się 
nawet skokietować.
Znowu ktoś tam wyłazi ciężko z ławy jak zmordowany robociarz. I znowu ktoś. Już 
chce mi się zawołać jednego z czterech snujców, bo tak mi się ich nazwało, żeby 
wręczyć mu moje wypracowanie. Z rysunku zrezygnowałam ze względu na Majutkę, ale 
chce mi się zobaczyć minę odbierającego pusty arkusz, gdy nagle Lota odwraca 
swoją świeżo umytą głowę. Patrzy na mój arkusz. Już-już chciałam jej psyknąć coś 
z repertuaru szkolnego, bo moja wewnętrzna harmonia rozstroiła się zupełnie. 
Znowu przesunął się ten przystojniejszy, znowu zatrzymał się na ułamek chwili. 
Teraz uchwyciłam jego spojrzenie rzucone w stronę okularnicy. Więc tak, chciał, 
ale bał się. Więc może nie jest takim ważniakiem, może właśnie ta baba w 
okularach jest żmiją przewodnią? Jedno... I tak koniec. Już chyba z pół sali, no, 
może przesada, ale co chwila trzask drzwi, szur-got buciorów, szur-szur papierów, 
i nagle leciutki stukot ołówka toczącego się po wąskim blacie i ścigające go 
palce Loty, to jej ołówek. Moja biała kartka spływa za ołówkiem na podłogę. Lota 
gwałtownie pochylona włazi wyszczotkowanym łbem pod ławkę, a za nią spływa jej 
pracowicie zapisany arkusz. Mówię — nie szkodzi. Pochylone stukamy się głowami. 
Lota już z ołówkiem i dwoma arkuszami nad pulpitem. Podsuwa mi jeden, a nad 
drugim pochyla się i pisze. I ja pochylam się nad moim i kątem oka widzę 
pracowitą rękę Loty, a całą resztą jej arkusz leżący przede mną. Zapisany aż po 
wąski margines, tyle na nim wolnego miejsca, że można swobodnie wpisać nazwisko. 
Lota pisze. Ja drętwieję od koniuszków palców po cebulki włosów, pełna 
potwornego strachu. Nie udaję nawet piszącej. Trzymam ołówek nad arkuszem i 
czekam. Przerażenie przeradza się w napięcie. Lota, widzę to, szaleje z pośpie-
32
chu. Widocznie już niewiele czasu. Już wiem. Już jestem pewna, że rozwiązuje 
moje zadanie. Już cały paraliż przerażenia skupił się w sercu, kiedy słyszę głos 
tego snujka, co to już dwa razy zatrzymywał się przy mnie. Nie zauważyłam  jego 
przyjścia.
—  Pani, zdaje się, gotowa?
—  Co proszę? — Ot i cały pożytek z inteligencji! Zadać w takiej chwili takie 
pytanie!
—  Jeśli gotowe, proszę podpisać, o tu — kładzie paluch na jedynym wolnym 
miejscu.
—  Chciałabym jeszcze rzucić okiem —• bełkocę, a twarz pali mnie.
—  Liczy się również czas oddania arkusza ?— mówi snujek łagodnie i nie rusza 
palucha z miejsca.
Ecce homo! Oto człowiek wkraczający w życie. Człowiek przekonany o swoim 
moralnym pionie zaczyna kreślić na miejscu zwolnionym spod palucha swoje 
nazwisko. Swoje. I snujek wypisuje obok nazwiska godzinę oddania. Jedenasta 
czterdzieści dwie. I pyta, bo nazwisko wydaje mu się nie dość czytelne. Jak ono 
brzmi? I człowiek z twarzą w ogniu wypowiada raz jeszcze swoje nazwisko, a 
snujek poprawia je i odchodzi. A na pożegnanie mówi:
—  Proszę opuścić salę.
Człowiek? Człowiek-świnia podnosi się i mówi zdrętwiałymi wargami:
—  Lota... I słyszy:
—  W porządku. Idź. Już kończę.
Za   drzwiami   jest  pastuszek.  Patrzy  na  zegarek.
—  Ładnie — cieszy się. — Chodźmy. — Wsuwa łapę pod moje ramię.
—  Nie — wyślizguję się — muszę zaczekać. Nie rozumie, a ja jestem pełna płaczu.
—  Puść! — wyrywam się i pędzę do miejsca, na którym siedziałam przed egzaminem. 
Gryzę pięści. Może gdybym ryczała, powiedziałby przynajmniej: „Cicho, dziewczyno, 
uspokój się".
Wstał.   Począł   spacerować   po   korytarzu,   a    ja
3 — Gdybym była chłopcem
33
w pokutniczej pozycji przesiedziałam jeszcze pół godziny, zanim wypatrzyłam Lotę. 
Była blada, zmęczona, ale uśmiechnięta.
—  Lota, co ja zrobiłam! Boże! Chodź do tej w okularach!
—  Ależ, Tulą — Lota zatrzymała mnie — wszystko w porządku. Myślałam, że oddamy 
równocześnie. Ale naprawdę wszystko w porządku. Wiesz, ?a twoje pierwsze zadanie 
było nawet sensowniej rozwiązane niż moje. Ale lecę, bo mama czeka. — I już była 
w ramionach niskiej kobiety obcałowującej ją i gładzącej.
—  Muszę dzwonić — mówię do pastuszka, który czekał na zniknięcie Loty.
—  Jeszcze masz głos przegranej — powiedział. —' Idziemy na lody.
Milczeliśmy na ulicy i na lodach, i później.
—  Masz  forsę  na   taksę?   Chciałabym   do  Lasku.
—  A telefon?
—  Jeszcze nie. Muszę się wygadać. Warunek: powiesz, co zrobiłbyś na moim 
miejscu i co mam robić dalej.
Poszliśmy pieszo. Słuchał jak ksiądz. Jak poprzez kratę. Powiedział:
—  Z pomocy skorzystałbym — jasne. A asystentowi powiedziałbym, że jednak chcę 
raz jeszcze skontrolować. Chcę. I precz z paluchem. Żeby nie mieć tego fora o 
trzydzieści minut.
—  Więc zeświniłam się?
—  Inaczej. Z głupoty wyszło świństwo.
—  Co robić?
—  Czekać na wynik.
—  Niech nas wszystkich diabli wezmą! Wszystkich, wszystkich! — zezłościłam się.
—  Z Lotą czy bez niej?
—  Z tobą i wszystkimi starszymi, dla których dobre jest każde dobrze kończące 
się świństwo — i dorzuciłam coś bardzo ordynarnego.
—  Widzisz,  dziewczyno,  zamiast  skończyć  zdanie
34
czymś rozsądnym, zamknęłaś je  chamskim epitetem. W tym leży tryumf świństwa.
—  Więc jak postąpiłbyś ty, mężczyzna, ty, który twierdzisz, że nie ma dla 
ciebie świętości?
—  Nigdy tak nie twierdziłem — zaprotestował — a jak postąpiłbym? Nie wiem. 
Chyba uparłbym się raz jeszcze, że muszę skontrolować zadania, aby dotrwać do 
chwili wspólnego złożenia arkuszy. Tak. Stanowczo uparłbym się. Kto wie, czy nie 
starałbym się oddać nieco później niż Lota.
—  Ale ja nie wiedziałam, że czas odgrywa tu jakąś rolę.
—  Nie jestem pewny, czy wiedząc postąpiłabyś inaczej.
Ja także nie byłam pewna.
—  Więc jestem świnią.
—  Nie. Jesteś porządnym człowiekiem, który pozwolił sobie ześwinić się, ale i 
tego nie jestem pewny, bo w końcu nie zrobiłaś niczego dla wyprzedzenia Loty. 
Więc jesteś kimś, na kim nie można polegać. A to jest gorsze od wszystkiego. Nie 
rozumiem tylko, dlaczego ta Lota tak demonstracyjnie odpowiedziała na waszą 
pomoc, tę w szkole. Przecież chcieliście jak najlepiej.
—  Jeśli nie rozumiesz, to twoja opinia o mnie także nie jest ostateczna. 
Wlazłam w duszę Loty, cholera, jak to brzmi, ale niech. Wlazłam buciorami przez 
przeczytanie jej listu do ojca. Tego się nie wybacza. Wy nigdy nie rozumiecie, 
czym jest klasa dziewcząt. Pewnie durzyłeś się w takiej albo innej, ale zawsze 
była to jedna. Dziewczęta są pojedyncze tylko w miłości, poza tym są zawsze 
tłumem.
—  Nie durzyłem się i nic nie wiem o dziewczętach. Kiedy ktoś w akademiku mówi o 
swojej dziewczynie — cizia, mam ochotę bić w zęby. Ta nazwa jest jeszcze ohydnie 
jsza od wszystkiego, na co zasługujecie.
—  A nie bijesz. Gdybyś mnie tak nazwał, oberwałbyś. Ale co mam robić, co robić? 
Czy iść do tej ropuchy w okularach i powiedzieć o zadaniu?
?*
35
—  Myślę, że przepadniecie obie. Przecież tylu kandydatów oddało zadania 
wcześniej. A teraz dzwoń do starych.
Szliśmy rozkołysaną, w ścigających się plamami słońca i cienia ścieżką. 
Przymknęłam oczy i zatoczyłam się. Objął mnie. Przez chwilę było mi bardzo 
zielono pod powiekami.
Zadzwoniłam i było, jak przewidziałam.
—  Tulą! Nareszcie! Ledwie siedzę we własnej skórze. No i co, mów!
—  Nic, mamo. Oddałam zadanie.
—  Więc zrobiłaś? Dobrze zrobiłaś? — Boże, ile niepokoju w jej głosie.
—  Nie wiem, mamo. Nie umiem powiedzieć. Zdaje się — i urwałam.
—  Mów, na Boga, co ci się zdaje? Tulą, z tobą coś nie w porządku?
—  Czy ja wiem? Może masz rację.
—  A więc przepadłaś — ledwie dosłyszałam koniec zdania. Płacze.
—  Mamo, muszę opowiedzieć wszystko, ale nie teraz, nie w biurze. Będę w domu.
—  Dobrze — to było już tylko westchnienie. — Przyjdę za pół godziny.
—  Czy mam dzwonić do papy?
—  Nie wiem. Nic nie wiem. Do widzenia — słuchawka opadła na widełki.
Zadzwoniłam.
—  Papo, oddałam zadanie, przyjdź do domu. Mama będzie już za pół godziny.
—  A więc nie poszło, jak należy. Nie martw się, Tulą.
—  Ależ nie, papo. Ja przecież jeszcze nie znam wyników.
—  A mówisz jak kandydatka do rocznego urlopu — roześmiał się. — Nic. Tuła, lecę. 
Może jesteś po prostu zmęczona? Mam świetne wino w szafie. Łyknij kieliszeczek. 
Wiesz, z tej smukłej butelki z zieloną etykietką. No, całuję.
3G
Przyszli niemal równocześnie. Majutka wolno zmieniała buciki na pantofle. Papa 
niecierpliwił się.
—  No, Tulą, odważnie  i prosto z mostu.
—  Chwileczkę — zaprotestowała mama — umyję ręce.
Weszła do łazienki.
—  Ależ ta kobieta ma nerwy — powiedział Miś. Stałam w progu mojego pokoju, już 
podrażniona
postawą mamy. W jej pozornym opanowaniu było coś obrażającego. Wiedzieliśmy, ja 
i Miś, że mycie rąk potrwa tym razem dłużej niż zazwyczaj. Trwało co najmniej 
pięć minut.
—  A więc — zaczęła, już przy stole w swoim pokoju. — Nie powiodło się. 
Właściwie szczegóły obojętne, ale mów.
—? A właśnie — zirytowałam się — powiodło się i to o wiele bardziej, niż mogłam 
się spodziewać. Ja i ty, i ktokolwiek. Właśnie się powiodło.
Majutka patrzyła na mnie tak beznadziejnie błędnym wzrokiem, że — nagle 
rozbrojona — przylepiłam usta do jej pobladłych policzków.   .
—  Matuś, przecież ty mi za chwilę umrzesz ze zmartwienia. Naprawdę oddałam 
zadanie. Całe. I to w terminie. Jak Boga kocham. Oddałam. Przysięgam na ten twój 
miodzik w oczach, mamo, i to twoje zaokrąglające się brzuszydło. Misiu. 
Słuchajcie!
Nie zataiłam niczego. Nawet tego, że przed telefonem do nich pospacerowałam z 
Walem. Papie —? podchwyciłam to od razu — w chwili oddawania przeze mnie arkusza 
Loty lekko zadygotały palce z papierosem. Mama była cicha, uważna, czujnie 
wyczekując niespodzianki czającej się według niej w każdym następującym po sobie 
zdaniu. Zawsze słuchała z uwagą, wytrącając mi niejednokrotnie najmistemiej 
przygotowane argumenty. Miś mówił o niej, że uszy ma jedynie dla ozdoby, bo 
słucha całą sobą.
—  To wszystko — westchnęłam z ulgą, gdy nareszcie dobrnęłam do końca.
37
—  To dużo — westchnął Miś. '— Za dużo jak na egzamin wstępny.
—  Jeśli dobrze zrozumiałam, oddałaś wypracowanie, jak należało — powiedziała 
Majka.
—? Dobrze zrozumiałaś, mamo.
—  No, w żadnym wypadku, jak należało — zaprotestował cicho Miś.
—  Locie należy się wdzięczność. Może nie tylko słowna — powiedziała Majka.
—  Nie! — przeraziłam się. Mój protest, mój szaleńczo  głośny protest  poderwał 
Majkę  i Misia.
—  A to co ma znaczyć? — oburzyła się. — Naprawdę można dostać ataku serca. 
Połóż się, odpocznij. I, Tulą, żadnych głupstw, słyszysz. Ani kroku bez 
porozumienia się.
—  Przepraszam was — wybełkotałam. — Ale ty musisz przyrzec, że nie zwrócisz się 
do Loty z niczym, mamo. Przyrzeknij.
—  Żądam, aby wszystko tu powiedziane zostało naszą wyłączną właśnosią — mama 
powiedziała to zdecydowanie.
—  A pan Waldemar? — przypomniał Miś.
—  Jutro porozmawiam z nim. Przyjdzie przecież po pieniądze.
—  Mnie się wydaje, mamo, że jednak powinnam coś zrobić. Nie ty, nie papa, ale 
ja. Waldemar radzi czekać na wynik egzaminu. Jeśli obie znajdziemy się na 
liście... jeśli... jeśli... — jak w parku na rozkołysanej cieniami i światłami 
ścieżce zawirowało mi w głowie. Zachwiałam się. Miś porwał mnie w ramiona, 
niemal zaniósł na tapczan. Oboje nachylili się nade mną.
—  Niech jasny szlag trafi wszystkie egzaminy! — wściekał się Miś. — Przecież 
ona przypłaci to zdrowiem!
—  Nie ona jedna zdawała. — Mama wciskała mi w usta łyżeczkę z  jakimś 
paskudztwem. — Łyknij.
—  A jednak niech  szlag trafi — uparł  się Miś.
—  Chodź! — Mama pociągnęła go do pokoju. —
38
Ona  prześpi  się,   wytrzeźwieje  ze   swojego  kompleksu.
Wyszli. Mama zlekceważyła moją niedyspozycję. Nie ściszyła głosu. Odniosłam 
wrażenie, że to, co mówi do ojca, przeznaczone jest przede wszystkim dla mnie.
—  Jest jedno wyjście z tego przedegzaminacyjnego piekła, słyszysz? Nie ważcie 
mi się podejmować czegokolwiek. Ja już znam i twoją ustępliwość, i jej fantazję. 
A Lota? A ileż to razy ja stawałam na głowie, żeby tej albo tamtej pomóc, i to z 
moją nie byle jaką szkodą. Są sytuacje, w których wyciągnięcie ręki do drugiego 
człowieka jest tak naturalnym gestem, jak podanie sobie wiadomości o 
nadciągającym niebezpieczeństwie, o powodzi, o ogniu, czy ja wiem o czym.
—  Majka — Miś również nie żałował głosu. — Jak tu stoję, oświadczam, że nie 
jestem zachwycony egzaminem Tuli. Nie wiem, może mniej przygnębiłby mnie arkusz 
oddany bez rozwiązań niźli ten obcy. A może nie. Stało się. I tak, jak mówi 
Longinus, trzeba czekać. Jeśli dostaną się obie, trzeba będzie Locie jakoś...
—  Już zostaw to mnie — przerwała mu niecierpliwie.
—  Nie zauważyłem źdźbła rozsądku w twojej akcji charytatywnej. — Zapewne 
uśmiechnął się przy tych słowach.
—  Szukaj źdźbła w swoim oku, a zobaczysz niejedno. — To było opryskliwe i nie 
do słuchania. Podniosłam się. Poszłam do nich.
—  Już mi dobrze. Słowo, mamo. Najzupełniej. Pójdę sobie do Gośki. Prosiła na 
jakiś tam domowy majufes z okazji egzaminu. Wstąpię po Kikę. Przecież i ona dziś 
stukała nosem o papier.
—  Tulą —? zaniepokoił się Miś — może jednak prześpisz się, poleżysz...
—  Idź — zgodziła się mama. — Ale, Tulą, przyrzekłaś.
39
—  ??? — powiedziałam to bardziej ruchem głowy niż słowem.
Polazłam do Gośki. Zaciągnęłam do niej Kikę. — Chodź — mówię —? nabęckasz się 
rodzinnej małma-zji i wspaniałego tortu. A w domu i tak nie do wytrzymania.
Poszła, bo była w pieskim nastroju. Ada oczywiście oddała swoje wypracowanie 
pierwsza, no, może druga, ale siedziała o osiem ławek od Kiki. Kika także coś 
tam wydusiła z mózgownicy, nawet jak na nią — niemal prawidłowo. Ma jednak jutro 
jeszcze ustny, właściwie z niczego konkretnego, coś w rodzaju testu inteligencji. 
Nikt nie wie, o co będą pytać. To najzupełniejsza nowość. Z czego się tu 
przygotowywać?
—  Masz przecież jedną z dziedzin życia opanowaną na blachę — powiadam — erotykę. 
Sypniesz ustęp ze Zmór Zegadłowicza, ten, którym popisywałaś się na lekcji 
Trutki. Pamiętasz?
To było z mojej strony ordynarne. Kika-pątniczka już od roku rozczytywała się 
jedynie w książkach zalecanych przez Adę, to znaczy we wszystkich współczesnych.
Idziemy z Kiką i rozważamy korzyści tak zwanego wykształcenia ogólnego, 
wyniesionego z naszej, trzeba przyznać, już trochę kochanej budy. I czujemy się 
ubogie, ubożuchne. I nagle pytam Kikę, czy pamięta niebieskie majtasy 
gimnastyczne Loty. Jasne — przyznaje — ale dlaczego?  Skąd to pytanie?
—  Z przestrzeni — powiadam. Nie bardzo chcę wyznać, o co chodzi.
U Gosi istne Boże Narodzenie. Tyle tylko, że zamiast drzewka kwiaty. Jedno 
wielkie zaproszenie do obżarstwa. Gosia w nastroju jak gdyby przyćmionym 
leciutką niewiarą, że to już ma za sobą, że jest studentką szkoły aktorskiej i 
że może to wszystko jednak nie ma sensu... Bo Gosia to typ, który umie stanowczo, 
stanowczo chcieć czegoś, osiągnąć i postawić głośne  pytanie —  właściwie  po  
co?  Ta
40
czasami naprawdę cudowna dziewczyna wierzy w szczęście. Tak po prostu, jak 
wierzy się w Boga. To po papie, sześćdziesięcioletnim z dokładką, różowym na 
buzi, siwawym na skroniach. Kunszt towarzyskiego życia włożył w przeduśmiech, 
wybiegający naprzeciw słowom rozmówcy. Właściwie lubię go do chwili, w której 
rzuca jakąś uwagę pod adresem żony. Jest w jego głosie szorstkość bezwzględności 
i bezmiar lekceważenia. W tej rodzinie nikt właściwie nie wie o drugiej osobie 
więcej, aniżeli to jest koniecznie nieodzowne dla spokoju. Bo tata ponad 
wszystko ceni spokój. Domaga się spokoju, żąda go dla obrony codziennego rytuału 
przed zakłóceniami. Nie gubiąc uśmiechu, przytaknął Gosi, kiedy zadecydowała 
wyprawę z Wanem na Jeziora Mazurskie. Miała wtedy lat piętnaście. Wan szesnaście. 
Zakochana w Wanię, zdecydowała — wszystko dla miłości.
—  Co z Wanem? — zapytała Kika z buzią pełną pyszności zwalonych na talerz  
przez mamę.
—  Zmarł śmiercią naturalną w dniu mojego sukcesu. — Gośka omal się nie udławiła, 
bo wybuchnęła swoim szerokim śmiechem. — Egzekwie odbędą się w najbliższych 
dniach. Mam właśnie ochotę zaproponować mu wycieczkę w góry. Jak kichnie na nią, 
znaczy, że chłopak z charakterem.
Obie z Kiką miałyśmy miny zasługujące na utrwalenie na kliszy.
—  Wspaniały typ — śmiała się Gośka — zdecydował, że czeka na wynik mojego 
egzaminu. „Nie chcę żony aktorki — oświadczył. — Nie ma w ogóle żon aktorek. To 
tylko kochanki".
—  To tak jak gdybyś ty powiedziała — wtrąciła Kika — nie chcę męża lekarza. On 
medyk, nie? A lekarz to sługa wszystkich chorych.
—  Kikuś ?— zawołała Gośka — ja mu oświadczyłam, że jest durniem, bo nic 
mądrzejszego ponad życie z kochanką. Klaruję zadufkowi, że dobraliśmy się 
dosłownie w korcu maku, bo czy on wie, jakim będzie mężem?
41
—  Takie się jej głupstwa trzymają — mówi mamą Gosi i ładuje mi na talerz porcję 
czegoś tam. A ojciec powiada:                                                           
\
—  Dla Gosi najważniejsze, aby każda następna decyzja odcinała się ostro i 
zdecydowanie od poprzedniej i nie była dalszym ciągiem niczego. Pierwszym po 
Bogu jest dla niej zawsze ten, kto zbuduje kościółek dla jej nowego boga. Tym 
razem będzie to zapewne któryś z wicebogów teatru.
?—? Mylicie się jak zawsze — zaprzeczyła Gosia. — Ty nigdy nie byłeś prorokiem w 
tym domu. Każdej z naszej czwórki — miała na myśli dwie swoje zamężne już 
siostry i mamę — przepowiadałeś uduszenie się w stosach pończoch, majtek, sukien 
i sweterków. Tym razem mój nowo wybrany...
—  Już wybrany?! — nie mogłam powstrzymać okrzyku. —? Przed trzema dniami 
zerwałaś z Wa-nem...
—  Głupiutka — śmiała się — nie wierz w zrywanie. Ja go po prostu już od 
dłuższego czasu zażywałam jako antidotum na moją pobudliwość. Żeby następnemu 
nie lecieć wprost w ramiona.
—  Ja nie chcę tej rozmowy — powiedziała Kika. Odłożyła widelczyk. — Odbiera mi 
to apetyt.
—  Ależ ona tylko tak paple. — Matka znowu podniosła się z półmiskiem mięsiwa w 
rękach. — Kikuś, moja droga...
—  Obecny mój adonis jest pszenicznym łanem, z gwiazdkami oczu jak krople nieba, 
z wiersza jednego z tych autentystów, co to kucają w zbożu, żeby tyle świata 
widzieć, ile go między kłosami. Jest duszkiem tego łamu... — obwieściła Gosia.
—  Nie przypuszczałam, że egzamin zrobi z ciebie taką małpę —? powiedziałam. — 
Skaczesz po nie swoim lasku, mówisz nie swoim głosem.
—  Może jeszcze nie swoim, ale przecież dopiero włażę w ten temat — roześmiała 
się serdecznie, szeroko, naprawdę rozbawiona, naprawdę wesoła. Kika i rodzice 
Gosi mieli miny widzów w niezabawnym teatrze. Ja także.
42
?— A nazywa się mój najmilejszy Rześki. Przez erzet i rzeczywiście Duszek — 
klasnęła w ręce.
Nie spadłam z krzesła. Nie udławiłam się jedzeniem. Nie wydałam dźwięku. Nie mam 
się zresztą czym chwalić. Trupy zazwyczaj nie reagują. Przypomniałam sobie, że 
mam coś niezwykle ważnego — nawet powiedziałam co — do załatwienia. Kiedy Kika 
także się zerwała, wybłagałam, żeby jeszcze pozostała. Potem ?— no cóż — potem 
pędziłam ulicami i zbierałam bury od potrącanych, od milicjantów na 
skrzyżowaniach. Potem postanowiłam zabić jego i siebie. To ostatnie niesłychanie 
mi odpowiadało, bo równocześnie rozwiązywało dylemat Loty. Potem zderzyłam się z 
Bronkiem. Rozłożył ramiona, zagradzając mi przejście. Zapytał ze szczerą troską:
— Tulą, przepadłaś? — A gdy stwierdził, że wiem, z kim mówię: — Bo ja także. 
Pozostaje nam pieśń, wóda i miłość. Wszystkie trzy możliwości do twojej 
dyspozycji. Koszt mój.
Zaciągnął mnie do jazz-klubu, meliny, o której istnieniu nie miałam pojęcia. 
Wcisnął mnie w kącik na skrawek ławy, zaledwie wystarczający na zmieszczenie 
pupy. A nad głowami tuman dymu. Na niewysokim podium kilku epileptyków na 
przemian wrzeszczało i waliło w instrumenty, a cała melina nie większa od dwóch 
pokoi naszego mieszkania. Bronek, to było nie do uniknięcia, przywarł udem do 
mojego, objął mnie wpół. Hałas górował nad wszystkim, był gęsty jak powietrze w 
tym lokalu. Między jednym głośniejszym ponad miarę wrzaskiem trąb i perkusji a 
drugim, w momentach, w których i tak szumiało mi we łbie, dowiedziałam się, że 
właściwie liczył mocno na moje walnięcie w plecy. Widocznie walnęłam za słabo, 
bo ściął się przy pierwszym zadaniu. I mamy teraz, ja i on, rok wolny od 
wszelkich trosk, bo co robić, jeśli nie przebałaganić go jak najrozsądniej? A 
jak? To właśnie chce mi zaproponować. Pobierzemy się. Na rok. Zresztą może na 
dłużej, ale gwarancję podpisze się na rok. Pełnych dwanaście miesięcy, do 
następnego egzami-
43
nu. Jestem jedyną kobietą jego życia, tego wewnętrznego, a ponieważ jestem cudem, 
a cuda zdarzają się jedynie wierzącym...
—  Jak to wierzącym? — zdążyłam wtrącić między jednym rykiem saksofonu a drugim 
— w co wierzącym?
—? W sens prawd bieżących. Nie znałem woli losu przeznaczającego mnie do roli 
twojego męża. Mętniałam od hałasu i bzdur Bronka.
—  Kto są ci tutaj? — wskazałam na stłoczonych przy stolikach, pijących, jak 
zauważyłam, lemoniadę i piwo.
?— Studenci. Kandydaci na studentów. Kandydaci na kandydatów.
?— A te dziewczyny?
—• One? No, dziewczęta z najlepszych domów, najlepszych oczywiście dla amatorów 
ich wdzięków.
—  Dlaczego wy, psiakrew, nie potraficie nigdy nic dobrego powiedzieć o 
dziewczynach! Jestem przekonana,  że  są o  wiele lepsze  od  tej  zgrai.
—  To rodzaj naszej samoobrony.
—  Chodźmy. — Byłam spocona i wściekła. — Odprowadź mnie do domu.
—  Nie. Po Waterloo nie wraca się do domu. Chodź do parku. Ciemno już. Może 
znajdziemy ławkę.
—  Nie, kochasiu — wyzwoliłam ramię z jego kleszczy — nic przed ślubem. Chodź i 
gadaj głupstwa. Co zrobisz z tym pustym rokiem?
—  Będę się wściekał i przeklinał moją ludową ojczyznę. To potrwa miesiąc. Będę 
zazdrościł każdemu, kto przecisnął się przez to przeklęte ucho igielne, układał 
plany nauki języków, które, oczywiście, ograniczą się do kupienia podręczników. 
Będę na pewno pił z towarzyszami klęski, w miarę posiadanych funduszów. Ale 
przede wszystkim będę się dziwił i dziwił bez końca, dlaczego ja odpadłem, a nie 
mój sąsiad, dlaczego moi starzy wmówili we mnie, że muszę zostać inżynierem, a 
nie na przykład szewcem. Ech, miałem o głupstwach, a tu... słuchaj, Tulą,
44
przecież i ty jesteś chyba jak kopnięta w zadek. Oczywiście doceniam różnice 
między twoją podkrzy-żową a moją, oczywiście mówię o niej z należytym i szczerym 
szacunkiem, niemniej nie przekonali cię, że jesteś głupia, nieinteligentna, 
niedorozwinięta, niedouczona, ale po prostu kopnęli ciebie, kiedy ty mogłabyś, 
że się tak wyrażę, rozkwitnąć inteligencją właśnie tam, na studiach wyższych. Ot, 
dostało się w łebek twojej maleńkiej wierze w sprawiedliwość, dostało się i 
mojej. Nie mogło gorzej się zakończyć.
—  Na kogo chcesz zrzucić odpowiedzialność za ten szturm na uczelnie? Widziałam 
te schody zatłoczone przed egzaminem chyba dwoma tysiącami. Nawet przy 
uczelniach-drapaczach chmur byłoby nas za dużo. Żebyś sobie wiedział — za dużo 
nas. Wszędzie za dużo takich pyskaczy jak ty i ja. Wszyscy naraz chcemy tego 
samego. Ja, ty, Gośka, Kika, Ada, Lota. Wszyscy nagle po obijaczce szkolnej 
chcemy luminować. A myślisz może, że nie za dużo tych pastuchów z niebieskimi 
oczyma, którzy... którzy...
—  Ech, Tulu — skorzystał z mego zacukania — za dużo słów z ust, których 
przeznaczeniem...
—  Wypchaj się — powiedziałam wulgarnie — i w ogóle, Bronek, źle trafiłeś. 
Jedyna rzecz, do której może mógłbyś mnie namówić, to małżeństwo, żeby nie 
musieć wracać do domu.
—  Musisz?
—  Zdaje się, że muszę. Ale nie podrywaj mnie. No, serwus.
Pół nocy strawiłam na przedzieraniu się przez dżunglę przypuszczeń, kiedy tych 
dwoje mogło się spotkać, kiedy się dogadali. I na tym, że jesteśmy zaledwie 
kilkanaście dni po wysypaniu się z tej wylęgarni szkolnej, a już tacy inni, tacy 
jacyś zagubieni, zaskakiwani problemami, których istnienia nie podejrzewaliśmy. 
Ot, Bronek. Tyle nieprawdziwych słów dla pokrycia swojej bezradności. Ot, 
wypadek z Lotą. W szkole byłby jednym z incyden-- tów,   tu   sprawą   
przyszłości   tej   tak   mi   dotychczas
45
obojętnej dziewczyny. Ot, moi starzy. Niby wszystko po  dawnemu,  a tu nagle — 
moja  droga  w życie. Tak  bardzo  chcieliby  zatrzasnąć  za  sobą,  nareszcie 
zatrzasnąć ostatecznie,  raz na  zawsze,  drzwi wszelkich  uczelni  swojej   
latorośli  i  otworzyć  przed   nią te  w świat. I pozostać wyzwolonymi,  sam na  
sam z wszystkimi stojącymi przed nimi jeszcze możliwościami. A gdyby tak dobra 
córeczka przyspieszyła ten skomplikowany proces dokwitania swoich staruszków, ot, 
na przykład, gdybym rzeczywiście zagarnęła tego filmowego Bronka i wyrwała się z 
nim do... niechby na wieś, do jakiegoś PGR, ot, dla spłukania z siebie tego 
domowego lepiszcza. Dom — nie ma chyba krótszego słowa, tak często zapierającego 
człowiekowi dech. Bronek jest oczywiście najzupełniejszą fikcją. Nie o nim myślę, 
o Waldemarze, Walu, Duszku. Jak długa była droga Gosi od Waldemara do Duszka? U 
mnie wystarczyła jedna lekcja. Ta bez Kiki. Ale drań z niego! Naprawdę znad 
jakiejś bardzo niebezpiecznej  rzeczki.  Ani słowa  o wieczorze  z Kiką. I żeby 
nie wydać tchnienia na temat Gośki!  Przecież  drań,  kiedy brał moją  głowę w  
te  swoje  łapska, do czegoś się przyznawał, coś deklarował. Boże, jak ona przy 
rodzicach mówi o takich sprawach! Zawsze miałam pretensje do mamy, że oburza się 
na pewne   określenia,   ale   trochę   ją   rozumiem   słysząc Gosię. Jestem 
zmęczona. Nie chce mi się nawet odetchnąć głęboko. Dwie ciężkie łzy suną wolno 
po policzkach,  pewnie  pozostawią  na  nich  ślad.  Mój  sen leży obok mnie,  
czeka na wtulenie, na przylgnięcie do niego całym ciałem. — Ty draniu — mówię — 
och, ty draniu... — i po wielu godzinach budzę się z tym słowem na ustach.
A on zadzwonił rano  do  drzwi i powiedział: ..   — Wiem, że czekasz. W czekaniu 
jest zawsze potrzeba powiedzenia komuś, że się czeka. Wtedy krótsze jest o tych 
kilka wypowiedzianych słów.
Usiedliśmy na tapczanie, naprzeciw wielkiego lustra. Było mu gorąco. Zdjął 
marynarkę. W lustrze —
46
ja z makijażem lekkiej melancholii, i on, po prostu długi i chudy.
—  Czekasz, co?
—  Ja? Na ciebie?
?— Na wynik egzaminu — roześmiał się i położył mi rękę na kolanie.
—  To za dużo na moje nikłe wdzięki, Duszku — strąciłam rękę, byłam bardzo 
zadowolona z tej repliki.
—  Aż dwie blagi naraz. Za duża ręka i za nikłe wdzięki. Po co to?
—  A po co to? — wskazałam na rękę zwisającą teraz bezczynnie.
—  Dziewczyno — powiedział do lustra — czegoś ode mnie chcesz.
—  Niczego, Duszku, lub w każdym razie nie tego — odpowiedziałam lustru.
—  Duszku?
—  Duszku.
—  No, tośmy się dogadali — wstał. — Do widzenia — wyciągnął do mnie łapę.
—  Żegnam, Duszku — podałam mu swoją. Potrząsnęłam nią. — Niech się wam wiedzie.
—  Wam?
—  Ona  jest moją  najlepszą  przyjaciółką.
—  Wyśmiałabyś mnie, gdybym zapytał, która ona, więc nie pytam —? zwolnił moją 
rękę.
—  Jasne. Nie ryzykuj.
—  Dawno oduczyłem się stawiania pytań dziewczętom usiłującym w jednym słowie 
zamknąć trzy tomy nie napisanego romansu o sobie.
—  Mądry jesteś, następco Wana. Mądry, doświadczony...
—  Wana? Czy masz na myśli któregoś z chińskich  bonzów,   czy  jakiegoś   
durnia   z   pretensjami?
—  Nie bonza i nie dureń. Chłopak mądry i przyzwoity.
—  A zatem ona musi być głupia i nieprzywoita, jeśli zamienia go na mnie.
47
—  Zapewne  szuka  mądrzejszego  od mądrego.
__ Powinienem   podziękować,   ale    właściwie    nie
ma za co. Zresztą jest powód, dla którego ta rozmowa jest mi obojętna.
__ Przepraszam. Nie wiedziałam.
—  Jest  jedno  pytanie,  które  chciałbym usłyszeć.
—  Służę.
—  To właśnie, dlaczego ta rozmowa jest mi obojętna.
—  Zgrywasz się.
—  Pytaj.
—  Dobrze. Dlaczego jest ci obojętna?
—  Bo nikt poza tobą mnie w tej chwili nie interesuje.
—  Idź do diabła z tą tanizną! Tak głupiej rozmowy nie prowadziłam w życiu. 
Muszę ją zanotować na gorąco. Idź już.
—  Zanotuj z tym finałem — zagarnął mnie, przyłożył swój wklęsły policzek do 
mojego.
—  Jak mnie pocałujesz, spiorę. Ostrzegam. Pocałował. Nie biłam, nie broniłam 
się. Pierwszy
raz całował mnie ktoś tak wysoki, o tak długim, tak mocno ogarniającym ramieniu. 
To także ważne. A mięśnie miał ten chudeusz jak liny. Żelazne.
Potem siedzieliśmy znowu naprzeciw lustra, z głową przy głowie, i uśmiechaliśmy 
się do naszego odbicia. Wtedy powiedział:
—  Jestem bardzo brzydki. Spójrz, jak dobrze twe] urodzie przy takiej brzydocie.
j juz _ ustny. A dzień przedtem niebotyczna chryja. Mama odsypia nocny powrót z 
jakiejś terenowej kontroli. Dziesiąta rano, obie w betach. Ja, jasne, z książką 
w ręku. Słyszę lekki rumor w jej pokoju, szurnięcie krzesłem, stukot pantofelków. 
I — ileż sytuacji zaczyna się w moim młodym życiu od tego strzelistego „i" - 
staje w drzwiach, z wpółprzym-kniętymi ślepiami, z ciepełkiem snu na buziaku.
—  Tulą!!
48
—  To nic, mamo, leżę jeszcze, ale przecież się uczę.
Gdyby nie ten mój mały tchórz popełniający zawsze jakieś piramidalne idiotyzmy, 
mama przemaszerowałaby przez pokój, a w chwilę po jej wyjściu wyskoczyłabym z 
łóżka i ja. Jednak tchórzliwa duszyczka błyskawicznie zamknęła trzymaną przed 
sobą książkę i sięgnęła po drugą, leżącą obok. Podniosłam na Majkę oczy, w 
których siedziało całe moje spłoszenie. Majutkowe migdałki były już szeroko 
otwarte, już całą sobą była w tym domu, w którym — jak zwykła mówić — nie wolno 
ani na chwilę zrzucić z siebie munduru kaprala. Zbliżyła się, wzięła z kołdry 
odrzuconą książkę, przeczytała tytuł i odrzuciła ją na stół.
—  Masz rację, Tulą — powiedziała — jedyna lektura na dzień przed egzaminem.
—  To dla higieny umysłowej — wyrwało mi się. — Przed chwilą odłożyłam fizykę, o 
tę tutaj — podałam jej mój podręcznik.
Przyjęła go nie odrywając ode mnie oczu. Przez chwilę kołysała nim w rękach i 
rzuciła na tapczan. Powiedziała:
—  Jesteś łajdaczką.
Zerwałam się. Pociemniało mi w oczach. Nie zauważyłam nawet zniknięcia Majki. 
Tak mocno wypowiedzianej obelgi nie słyszałam od owego sławetnego wieczoru, gdy 
moi starzy wrócili ze szkoły z wiadomością, że nie jestem więcej uczennicą 
licealną, że relegowano mnie na rok. Wtedy Majka zachowała się jak Niobe; 
cierpiała milcząc, nie podniosła głosu. Przepraszam, podniosła, ale w mojej 
obronie przed Misiem, bo ten powycierał mną wszystkie kąty pokoju.
Dziś było mi głupiej niż wtedy. Pokorna, zastukałam do drzwi łazienki. Nic, 
cicho. Naciskam klamkę, ot, już tylko dla udowodnienia sobie, że mama jest w 
kuchni albo u siebie. A ona stoi, odwrócona do mnie plecami, z czołem opartym o 
kafle. Płacze? Chłodzi czoło? Nic nie wiem, bo się nie odwraca.
4 — Gdybym była chłopcem                                                 49
—  Mamuś, ja naprawdę ledwo zajrzałam do tej książki, dla odprężenia. Fizyka 
mąci mi we łbie, więc muszę od czasu do czasu...
Mama odwraca się. Jest zapłakana.
—  Och, gdybym mogła cię zabić w sobie, tak jak ty to robisz ze mną...
Niczego nie znoszę bardziej niż takich powiedzonek. Warknęłam:
—  Już mi od twojego wściekłego temperamentu głowa pęka. Jeśli jutro zawalę, to 
właśnie przez ciebie, przez ciebie i twój choler...— Nie skończyłam. Z rykiem 
wyleciałam z łazienki.
Nie widziałyśmy się przez cały dzień. Nie wiem, czy opisała tę scenę Misiowi, bo 
nie przekroczyłam progu ich pokoi, a Miś nie zajrzał do mnie. Wrócił do domu 
późno, niemal tuż przed wyjściem do teatru. Może uszanował moją ciszę w 
przekonaniu, że kuję jak szalona.
A ja — ja, czytałam powieść! Dwadzieścia razy zabierałam się do fizyki, ale 
łupanie we łbie roznosiło się po całym ciele, grzmociło duszę. Każda linijka 
podręcz ???? wzmagała ból. Obiecywałam sobie, że może później, w nocy, czy ja 
wiem kiedy, dopadi .ą fizyki, ale już wieczorem zaczęło mnie morzyć. T i snęłam 
przed ich powrotem z teatru. Obudziłam się po północy. Wyobraziłam sobie mamę, 
cichą, skuloną na tapczanie, wyobraziłam sobie jej oczy wpatrzone w ciemny sufit, 
dosłuchałam się bicia jej serca i pokorna, jak przy rannym stukaniu do łazienki, 
przekonywałam ją, że przecież rozumiem jej podniecenie, że sama dziwię się sobie, 
ale jak można mówić o zabijaniu przez córkę, która przecież jak najbardziej 
prawdziwie, jak najmocniej, jak na.j-szczerzej ją kocha. I to nie taką jakąś 
zwyczajną miłością córki, ale całą tą zawieruchą, jaką wniosła w jej życie. 
Gdybym umiała znaleźć słowa mogące wygładzić wszystkie zmarszczki na czole, 
jakie kiedykolwiek sobą spowodowałam, nie szczędziłabym trudu, aby tych słów 
szukać, aby zapłacić za nie Bóg wie jaką cenę.
50
Rozrzewniłam się i poczułam się taka osierocona, że spuściłam już nogi, aby 
pójść do niej, przytulić skołataną głowę, wciąż łupiącą tępym, już łagodniejszym 
bólem. I wciągnęłam nogi pod kołdrę. Posłyszałam jej ostry, nieustępliwy głos. 
Tylko głos. Bez słów, z tą nieustępliwością nie do pokonania. Wiem, że ten głos 
odezwał się we mnie. I zupełnie jak rano, w łazience, warknęłam do siebie, że 
niech szlag trafi wszystko. No cóż, nie dzieliło nas przecież tylko tych kilka 
kroków z pokoju do pokoju, od jednego tapczanu do drugiego.
Wyszłam rano na ten ustny egzamin z pustego domu, łzawa, bez Misiowej łapy na 
mojej głowie, bez Majutkowych pończoch, nawet bez śniadania, bo mi się 
odechciało pichcić sobie cokolwiek.
Cholerny świat — myślałam w drodze do Instytutu Chemicznego — po co ja tam lezę, 
przecież i tak nie otworzę buzi. Sprawa przesądzona, łeb jak łupał, tak łupie, 
może nawet mocniej niż wczoraj. Jak wywołają, nie ruszę się z miejsca, nie 
otworzę gęby. Locie się to należy. Majka i tak nie wierzy we mnie, już skołatane 
serduszko przekonało ją, że urodziła potworka, karykaturę uczennicy. Miś po-
lamentuje, ale ma długi oddech, wytrzyma. Nie zgłoszę się, przykucnę w korytarzu, 
tam pod oknem, gdzie kiedyś, i przeczekam. Tam? Dlaczego tam? Nie, przyjemniej 
na Bielanach. Po cholerę mi tam leźć, między tych ogłupiałych, z wybałuszonymi 
ślepiami? Tulą, było nie było, pokaż charakterek, wywal jęzor losowi. I...
—  Nareszcie! Przecież, na rany Boga, za dziesięć minut początek. Gdzie ty się 
wałkonisz?
Byłam już na chodniku prowadzącym do Instytutu.  Waldemar ujął  mnie   mocno  
pod  ramię.
—  Jak nie przyspieszysz kroku, toś przepadła. Ale też się wycudniłaś. Czy nie 
za bardzo jak na egzamin? Chodźże,  na Boga, rusz kopytkiem.
Dosłownie wcwałowaliśmy do wnętrza. W zatłoczonym korytarzu nie było nawet 
miejsca do oparcia
4*
51
się o ścianę. Łeb przy łbie, niemal twarz przy twarzy, a wszystkie jak u 
urwanych ze stryczka. I wszędzie wokoło półgłosy, szepty, dociekliwe pytania, 
natrętne i błagalne, zwierzające się i niecierpliwie odpowiadające. Strzępy 
wzorów chemicznych, praw fizycznych, nazw, liczb, jakaś generalna obłąkana 
powtórka, przekazywana pokąsanymi z niecierpliwości i strachu wargami.
—  A cóżeś ty dzisiaj taka modlitewnie skupiona? — chciał wiedzieć Waldek.
—  Mój złoty — poprosiłam — odczep ty się ode mnie. Albo wiejmy stąd. Przy takim 
korepetytorze, jak ty, lepiej przeczekać egamin w Lasku.
Już otworzył usta, kiedy na progu jednego z gabinetów stanął asystent, ten sam, 
który odebrał ode mnie zadanie. Wymienił cztery nazwiska. Trzecie było
moje.
—  Proszę wymienionych do sali — i zamknął za
sobą drzwi.
Równocześnie otworzyły się drzwi dwóch innych gabinetów. Padły dalsze nazwiska.
Nie wiem, naprawdę nie wiem, czy ruszyłabym z miejsca, gdyby nie Waldek. 
Odczekał zniknięcie za drzwiami trójki z wywołanych.
—  Tulą — zacisnął mi palce na, łokciu — co z tobą? — Nie czekał odpowiedzi. 
Przepchnął mnie gwałtownie przez tłum i przypłaszczył do drzwi. Nabiłabym sobie 
guza, gdyby nie ustąpiły, ale wchodzący przede mną zostawili je wpółprzymknięte.
Przed stołem siedzieli już dwaj kandydaci i jedna taka z włosami opadającymi na 
ramiona jak u nimf albo topielic. Za stołem pięciu, z plikami papierzysk przed 
sobą. Mój asystent siedział naprzeciw pustego jeszcze krzesła, tego mojego. On 
jeden patrzył na mnie wchodzącą, reszta miała nosy w papierach. Dwóch z tej 
reszty świeciło idealnymi łysinami, trzeci był siwy i chudy, ale nieprzyjemny, 
czwarty miał oblicze w miejsce twarzy, skupione jak u analfabety pokonującego 
pierwsze strony elementarza, te z Alą, co to ma kota.
52
Powiedziałam głośno, z akcentem zakłopotania:
—  Dzień dobry.
Głowy podniosły się i była chwila ciszy. Stałam w pewnej odległości przed stołem, 
o dwa kroki od wolnego krzesła.
—  Dzień dobry — odpowiedział jeden z piątki — czemu pani nie siada?
Czemu nie siadam? Człowieku, gdybym powiedziała, wyleciałabym z miejsca. 
Wprawdzie Ma.jka nie dała mi swoich pończoch, ale i moje były jeszcze wcale do 
rzeczy. Tu, na tej krótkiej przestrzeni między drzwiami a stołem, była jedyna 
okazja do zaprezentowania tego, w moim przekonaniu jedynego, argumentu 
egzaminacyjnego, jakim dziś dysponowałam. Przysięgam, nie myślałam o tym przed 
wejściem do sali. Spodziewałam się za stołem tej w ogromnych okularach i może 
jeszcze jakiejś babki. A tu pięciu, z których bodaj jeden lub dwóch mogłoby 
przez okamgnienie zachwycić się mną, jak Waldek przed Instytutem.
—  Dziękuję — i usiadłam na tym wolnym krześle, obok topielicy miętoszącej w 
palcach jakieś papierki. Wlepiłam oczy w leżące przed jurorami arkusze. Były to 
nasze wypracowania. Z odległości nie odróżniłabym mojego od innych.
Nie zdawałam sobie sprawy z pochylenia się nad stołem. Ten niesympatyczny 
podniósł głowę i nakrył ręką trzymany przed sobą arkusz.
—  Proszę nie przesadzać — powiedział spokojnie i nakazujące Wtedy zorientowałam 
się, że usiłowałam zaglądnąć w papier. Speszona, westchnęłam, a on się roześmiał. 
I jeszcze któryś. No i oczywiście mój asystent, ten naprzeciw mnie.
—  Nie wiem, co znaczy egzagerować — powiedziałam — ale ja mam coś do 
powiedzenia, proszę pana.
—  Wierzymy, ale tu wolno jedynie w odpowiedzi na pytania. Panie docencie... — 
zwrócił się do tego z lewej — proszę zaczynać.
—  Pani nazywa się?... — docent zapytał o to tak
58
obojętnie, że naprawdę niemal z łaski odpowiedziałam. Wtedy podsunął mi 
skrzyneczkę z karteczkami.
—  Co mam zrobić?
—  Wybrać sobie najłatwiejsze pytanie — zażartował asystent.
—  Ależ ja nie potrafię.
—  Proszę wyciągnąć pierwsze lepsze — mój asystent powiedział to szybko.
Zrozumiałam, że coś nawaliłam. Podałam mu wyciągniętą karteczkę.
—  Nie mnie — przesunął moją rękę w stronę docenta.
Zaciekawiła mnie ta procedura.
—  Czy może pani powiedzieć nam coś o prawie ?????'?—Mariotte'a.
—  Oczywiście, panie docencie.
Gdybym sama układała pytania egzaminacyjne dla siebie, wypisałabym na pierwszym 
miejscu Boy-le'a—Mariotte'a. Gadałam, nie zdając sobie sprawy z odprężenia, z 
rozluźnienia napięcia wewnętrznego. Potem, kiedy przysłuchiwałam się 
odpowiedziom topielicy i tych dwóch młodzieniaszków, stwierdziłam, że moja 
brzmiała najodważniej. Potem skrzyneczka przywędrowała do mnie ponownie i nie 
wiem, może ten Waldek — to szczęściarz — klęczał w tej chwili przed jakimś 
posążkiem najłaskawiszej z madonn, bo drugie pytanie to właśnie prawo ciążenia, 
to, z którego Kika się tak wywiązała na naszej wspólnej lekcji. Boże, jak ja to 
wyśpiewałam! Mrówki przemknęły po kręgosłupie, kiedy znowu, po naprawdę o wiele 
mniej gładkich niż moja odpowiedziach, skrzyneczka ,po raz trzeci stanęła przede 
mną.
Madonno najgłupszych, opiekunko niedołęgów matematyczno-fizycznych, zmiłuj się 
nade mną -— rozmodliłam się żarliwie, czekając na polecenie sięgnięcia po 
karteczkę. Zamiast polecenia padło pytanie tego z siwym włosem:
—  Obliczając kubaturę sześcianu wpisanego w kulę,  zastąpiła   pani   promień   
kuli   wartością   średnicy
54
osi sześcianu, co oczywiście nie zmieniło wyniku, musiało jednak sprawić pani 
dużo kłopotu. Jak pani z tego wybrnęła?
Podniosłam się. Napięcie wróciło już w czasie wsłuchiwania się w pytanie.
—  Ja, panie profesorze, przepisałam, ja — jak gdybym dosłyszała zza drzwi 
ostrzegawczy szept Waldemara: dziewczyno, nie wkopuj Loty — ja, panie profesorze, 
przepisałam...
—  Ach, tak — przytaknął i ujął ołówek w palce — oczywiście, jasne, pomyłka przy 
przepisywaniu. Dziękuję, pani jest wolna. Dziękuję.
—  Ja, panie profesorze...
—  Pani jest wolna — asystent powtórzył mi to bardzo dobitnie, niemal przegnał 
mnie tym zdaniem za drzwi.
W korytarzu osaczyła mnie zgraja bladych twa,-rzy. Przygwoździli mnie do drzwi, 
zaledwie zamknęłam je za sobą. Niewiele brakowało, a wcisnęliby mnie z powrotem 
do sali. Co pytają? Dużo? Ile? Jak? Z kartek? Sami? Pojedynczo? Co z tamtymi? 
Ilu pyta? Trudno? Reguły? Zadania?
—  Przedszkole — wzruszyłam pogardliwie ramionami —? każdy ma egzamin w kieszeni 
— na pewno miałam najbezczelniejszą z moich twarzy. Zawsze mam taką, kiedy nie 
mogę pojąć, jak się to stało, co się właśnie stało.
—  Odpowiedziałaś? — To pytał Wał, wypchnięty  przez  tłoczących  się  aż  pod 
przeciwległą ścianę.
—  Myślisz może, że nie? — I przecisnąwszy się do niego, powiedziałam już cicho: 
— Wal, uwierz, odpowiedziałam.
—  Nie wątpię, ale czy właściwie?
—  To wie Bóg i profesor — roześmiałam się. — Ale...   ale...  ten  asystent,  
wiesz,  ten czarny,  wiesz...
—  Podpłynął?
—  Przy nich? Stuknij się. Wiesz, ten, co odbierał ode mnie zadanie, on wie.
—  Że nie masz pojęcia o rzeczy? Każdy, kto na ciebie spojrzy...
55
—  ...domyśli   się,   kto   był   moim   korepetytorem.
—  Jeden zero na twoją. Myślisz, że wie?
—  Wiesz, tak mnie jakoś przegnał z sali, jak gdyby w obawie, że sypnę... bo ja 
już zaczęłam.
Powtórzyłam, jak najdokładniej umiałam. Wal był zadowolony. Odpowiedzi były 
trafne.
—  ...a tamten, jeśli wie, milczy, znaczy że chłopak do rzeczy, chce pomóc tobie, 
a nie zaszkodzić Locie. Jeśli porządny. Jeśli nieporządny, a tylko zaczadzony, 
to... to gorzej. Nie źle, ale gorzej.
W bramie oświadczył:
—  Tulą, ze zmartwienia mnożą się piegi. Na całe życie. Wiem na pewno.
Uwierzyłam, bo to było najłatwiejsze.
Poniedziałek, wtorek, środa — Wal nie zjawił się, nie zadzwonił. Ojciec Gosi 
powiedział mi przez telefon;
—  Gośka pojechała na wycieczkę z Orbisem szlakiem Renesansu.
—  Coś takiego!
—  No, właśnie. Coś takiego. Jeśli chodzi o Gośkę, to naprawdę coś takiego.
—  Sama?
—  Tego pytania nie zadawaj rodzicom Gosi. Wal zadzwonił w czwartek o ósmej rano.
—  Dziś wyniki.
—  Wiem.
—  Czekam o dziesiątej przed budą. Pójdziemy razem.
—  Nie jesteś zmęczony wycieczką?
—  Jestem niespokojny. Nie chcę iść tam bez ciebie.
—  Pytam cię o coś.
—  Tulą, czekam o dziesiątej.
—  Nie   czekaj. — Trzasnęłam słuchawką. Oszalałam.   Wtłoczyłam    nie    
wietrzoną    pościel
w tapczan. Zwaliłam naczynie ze śniadania do zmywaka. W wannie zmywałam  
zabeczaną twarz stru-
56
mieniem tak gorącej wody, że wyszłam z kąpieli jak rak. Narobiłam piekielnego 
bałaganu na toalecie. Wszystko wylatywało mi z rąk. O pół do dziesiątej byłam 
gotowa. I umęczona. Coś mocno naprężonego i niemile drgającego naciskało na 
brzuch, na serce, podpływało do szyi. Najmocniej rozpierało oczy. Od środka. 
Gałki pęczniały, jak gdyby nie mogły zmieścić w sobie czegoś, co wciskało się w 
źrenice. Mama podałaby mi jakiś środek uspokajający, papa pewnie głaskałby po 
czuprynie. Lubię to głaskanie, choć zawsze muszę potem poprawiać włosy. Już 
powinnam była biec. Nie mogłam. Nie było nikogo, kto powiedziałby to najprostsze 
— nie bój się, dziecko. Nie bój się, dziecko, bo przecież jesteś dzieckiem. 
Dzieckiem, które tam, na tablicy w tej budzie, na pewno wykreślono z listy 
dorosłych. Tylko czy naprawdę przez to wykreślenie stanę się z powrotem 
dzieckiem? I z czym wraca się do rodziców, do kolegów, do domu, z czym się wraca, 
nie znalazłszy swojego nazwiska na tablicy? I do jakiego się wraca domu, czy do 
tego samego, który opuściło się przed pójściem do tej przeklętej budy, do tego 
przeklętego korytarza? Majutka z zagryzionymi wargami przemilczy kilka godzin, 
kilkanaście... Widzę ją. Z oczami podbiegniętymi cieniem. Telefon. Podnieść? 
Pewnie Wal. Może już był tam. Niech dzwoni. Nie ma mnie dla ciebie, podróżniku 
po szlakach Renesansu. Obyś, łotrze, udławił się wszystkimi twoimi wykrętami. 
Ale się uparł, ale dzwoni. Niech... Nie ruszam się, lecę... Nie, powiem, powiem 
mu: niech cię diabli wezmą! Skończyły się lekcje i znajomość. W słuchawce — Miś.
—  Całuję buzię studentce  pierwszego  roku  chemii,                                 
j
—  Jeszcze nie byłam, Misiu. Właśnie...
—  Ja byłem. Numer sześćdziesiąty czwarty. Beata Noda, zamieszkała...
—  Nie  mów — krzyczę — bo  się duszę!  Mów, albo nie! Lecę! Skąd dzwonisz?
—  Z biura. Jesteś, Tulą, na liście. Jak słońce ko-
57
cham i pogodę, i w ogóle jak życie, kiedy się coś tak udaje jak ty.
—  Ale przecież nie wiedziałeś, że to dziś... ja naumyślnie...
—  A ja naumyślnie uwierzyłem. Dzwoń do mamy.
—  Nie! Ja się rozpłaczę.
—  I ona. Pobeczycie się i będzie szczęście rodzinne. Tylko nie przed pierwszą. 
Jest na jakiejś konferencji. Nie wiedzą, na jakiej, bo wywołałbym ją nawet od 
prezydenta.
—  Misiu, całuję cię tak mocno jak nigdy. I jak zawsze chcę całować, ty mój 
naj... naj...
—  No masz, teraz przyjdzie mi czekać na takie słowa co najmniej do twojego 
magisterium. Tulą, płyń, córo moja, pogoda sprzyja.
Długo trzymałam rękę na słuchawce. Przeniknęła mnie pewność, że natychmiast po 
odjęciu ręki z słuchawki wszystko przekazane mi przed chwilą przestanie być 
prawdą. Tak wielka, tak ważna wiadomość nie mogła się zmieścić w tej zaledwie 
kilku-słownej relacji. Miś powinien mówić, jeszcze mówić, dużo i tak właśnie, 
jak mówił, z tym wypełniającym ciało ciepłem, z tą serdeczną bezpośredniością, 
która uniemożliwia wdarcie się każdej innej myśli, każdemu innemu uczuciu 
pomiędzy nas dwoje. Wiem, że gdyby mi przyniósł tę wiadomość osobiście, 
przylgnęłabym do niego, przypadłabym z gwałtownością, w której znalazłyby się i 
nigdy dotychczas nie wypowiedziane słowa, miłości, i najbezradniejszy ze 
szlochów. Ech, Misiu, nieprędko zastaniesz mnie tak przenikniętą potrzebą 
twojego uścisku. Twojego i mamy, siedzącej gdzieś przy jakimś stole narad. 
Trudno, zapracowani rodzice przegrywają niejedną z chwil, w których można wygrać 
niemal wszystko marnotrawione przez lata.
Ostatecznie zostawiłam telefon w spokoju. Był już tylko telefonem. Pamiętam, 
postąpiłam krok przed siebie i stało się — jak gdyby odjęcie ręki z telefonu   
było  oderwaniem   się   od   przewodu  łączącego
58
mnie z nieokiełznaną radością Misia. Poczułam dreszcz, który dotknął serca. Może 
ten nagły strach przyszedł ze ściany, w którą od dłuższego czasu wlepiałam oczy. 
Była jakaś natrętna, chciała być zauważona. Nie pamiętam, abym kiedykolwiek 
interesowała się faktem, że pokój, w którym żyję, ma ściany, cztery. Teraz 
widziałam: telefon na stoliczku, za stoliczkiem ściana... Płaska i twarda. 
Twarda i płaska, i nieustępliwa jak imię Loty. Było zimne, twarde i płaskie. Nie 
rozumiem, dlaczego nie mogłam oderwać oczu od pustej, głupiej ściany, dlaczego 
nie starczyło sił na odwrócenie się, na wejście w moje poranne rozbałaganienie, 
w moją codzienność. Zbliżyłam się do tej ściany, oparłam o nią czoło, 
powiedziałam, że się boję. Przeżyłam w życiu całą galerię strachów — szkolnych, 
domowych, najrozmaitszych, żaden nie był podobny do tego. W każdym z 
dotychczasowych była moja zadzierzystość, mój bunt przeciw komuś czy czemuś, 
moja bardziej lub mniej uzasadniona racja. W dzisiejszym był chłód owiewający 
całe ciało. Zostać studentką z podpisem na cudzym wypracowaniu^., a jeśli to 
kiedyś wyjdzie, jeśli Lota... jeśli... Nie! Nic rozsądnego nie narodziło się w 
mózgownicy i może właśnie dlatego, że nie mogłam nagłemu mojemu strachowi 
podsunąć bodaj jakiejś nikłej wizji przegranej, może właśnie dlatego odwróciłam 
się nareszcie i — mamo, Majut-ko, widzę już twój triumfalny uśmieszek — 
przystąpiłam do bardzo systematycznego sprzątania i porządkowania.
Wówczas nie wiedziałam jeszcze, że strach jest cieniem każdej wielkiej radości.
Wszystko wokoło, ciskane przed godziną, poniewierane i szamotane, otrzymało swój 
należny dotyk. Od naczynia w zmywaku po wtłoczoną w tapczan pościel. Przebrałam 
się w moją szałową toaletę wyjściową i poszłam naprzeciw szczęściu. Wal biegł ku 
mnie chodnikiem między trawnikami.
— Jesteś! Nie wytrzymałem, jesteś, Tulą! W trzeciej grupie.
59
Miał wilgotne łapska.
—  Masz szczęście, draniu — powiedziałam — boś mi tak zobojętniał, że gwiżdżę na 
twoje wyprawy w Renesans.
—  Bardzo mi odpowiada — dosłownie wlókł mnie do budynku.
I wszystko nagle pociemniało. W korytarzu stali ci, którzy nie znaleźli swoich 
nazwisk na tablicy. Byli inni aniżeli w dniu egzaminu, jak gdyby między tamtą 
datą a dniem dzisiejszym upłynęła mała wieczność. Trzy dziewczyny, zwrócone do 
siebie twarzami, trzymały przy ustach chusteczki. W grupce chłopców ktoś 
bezbarwnym głosem wymieniał jakieś nazwiska. — No, dobra — powiedział jeden ze 
słuchających. — Chodźmy, niech  to wszyscy diabli...
Tuż przy stopniach na piętro miły chłopaczek rozjątrzonym głosem przekonywał 
kolegów, że przecież to niemożliwe, nie do wiary, że oddał...
W korytarzu pierwszego piętra było jeszcze bardziej ponuro. W chwilę później 
zrozumiałam, że przyjęci nie demonstrują swojej radości, że dyskretnie wyciekają 
z tłoku, że wolą być nieobecni.
Przed tablicą stały tylko dwie dziewczyny. Jedna odczytywała nazwiska wybrańców 
losu, ta druga, widocznie źle widziała, bo nachylona ku tablicy, wciąż pytała: 
„A tu, a tu?" Ta czytająca, zapewne raz wtóry, a może trzeci, zaczynała od 
początku, bo znużony głos spływał z warg jak litania. Pociągnęłam Wala w stronę 
okna, tego, przy którym kucałam w dniu egzaminu. Ale i tam stali zawiedzeni. 
Jakżeż to było inne od wszystkiego znanego mi dotychczas.
Po odejściu tych dwóch sprzed tablicy Wal paluchem dotknął mojego nazwiska. 
Patrzyłam w wydrukowane wyraźnymi czcionkami, po raz pierwszy w życiu byłam na 
jakiejś publicznie ogłoszonej liście. I mówiłam: — Rzeczywiście, rzeczywiście. — 
Z przestrachem obejrzałam się, czy ktoś słyszy. Potem zaczęłam czytać listę od 
początku. I nagle... nagle skoczyłam na sam dół do ostatnich liter alfabetu. 
Worman, gdzie Worman Lota, gdzie Lota?!
60
I potem już od początku listy, nazwisko po nazwisku, beznadziejnie, głupio, 
dziecinnie mówiłam, że jednak zaszła jakaś pomyłka, i wciąż szukałam Worman. I 
Loty Worman nie było. I odsunęłam się od tablicy, bo zjawili się inni, jeszcze 
głośni, jeszcze gadatliwi. Potem szłam schodami, jedna z tych twarzy,  na   
których   była wypisana   mała   wieczność.
Wal uparcie milczał, kiedy pytałam, ozy to możliwe i czy powinnam zgłosić komuś 
tam, diabli wiedzą, jakiemu ważniakowi, że odwaliłam zadanie od Loty, gorzej, 
podpisałam jej zadanie. Że przecież idę, a tam Lota... Zobaczyłam, jak żywą, tę 
chwilę po pisemnym, to obcałowywamie się, to tulenie do matki. Matka była nieco 
niższa od Loty. Wiedziałam, o tak... wiedziałam z listu, że przyjmuje dodatkowe 
prace pielęgniarskie. Wiedziałam dość dużo, aby czuć się jak najpodlej.
A ten mój podróżnik milczał. Przywiedliśmy w małej kawiarence, naprzeciw parku, 
takiej na wolnym powietrzu.  Powiedział po wypiciu małej  czarnej:
—  Nie wiem, gęba mi zesztywniała. Jesteś w naj-fatalniejszej ze wszystkich 
możliwych sytuacji. Wykupić indeks? Czy ja wiem... można się tym udławić. 
Powiedzieć przewodniczącemu komisji to posłyszeć, że jedna zasłużyła na swój los, 
bo podsunęła swoje zadanie, druga, bo skorzystała z podsuniętego, więc obie na 
zieloną trawkę.
—  A nuż zgodzi się na zamianę mojego nazwiska na jej?
—? Wtedy   nie   będzie   kierownikiem  katedry.
—  To się powieszę. Inaczej nie przekonam Loty... Boże,  jakiego  ja mam pecha z 
tą  dziewczyną!
—  Odłóżmy tę sprawę do jutra. W taką pogodę należy...
—  Chodźmy do Loty — poderwałam się. Ściągnął mnie na krzesło.
—  I co jej powiesz?
—  Niech wie...
—  Wie. Uwierz, że wie. I uwierz, że nie żałuje swojego uczynku. Uwierz, Tulą.
01
Nie uwierzyłam. Powłóczyliśmy się po parku.
—  Wczoraj odwaliłem ostatni egzamin w tej sesji. Jak tylko dorwę się forsy na 
spłacenie długów, jadę
do domu.
—  A skąd ta forsa? Przecież...
—  Przyrzekli w Żaczku jakieś mycie okien. Coś z osiemset metrów kwadratowych.
—  O czym ty?
—  O Żaczku, takim biurze zatrudnienia dla studentów. Każda robota dobra. Od 
mycia podłóg po malowaniu, niańczenia bąków, huśtania staruchów na krzesłach z 
biegunami, jak Bozię... wszystko mam już za sobą. Raz nawet smołowałem dach. Ale 
za długi jestem na to, tam trzeba przyczepnych.
—  To może ty i do prania się najmujesz?
—  Żeby nie te cholerne pralki w każdym mieszkaniu! Ja bym nawet za lodówkę się 
najął. Stypendium pół koła, a tu trzeba co najmniej półtora, żeby dojechać do 
pierwszego.
—  Toś ty z tego taki chudy?
—  Nie, kochanie. Chudy jestem z powodu dysproporcji pomiędzy wewnętrznym 
rusztowaniem a obudową. Ze mną jak z domkiem jednorodzinnym, dorobię się, 
dobuduję.
—  A może ja mogłabym ci pomóc w tym myciu okien? To umiem. U nas w domu...
.   — Głupio za to dziękować, ale od dziewcząt nie pożyczam nawet pomocy.
—  Nawet od...
—  Nawet od, tak jest. Nawet od... ech, Tulą, dziś chciałaś mi coś wmówić, czymś 
ugryźć. Przysięgnę, że po telefonie machnęłaś skrzydełkiem duszy na moje 
czekanie przed budą. To aż brzęczało w słuchawce. Dosłuchałem się tego mimo 
skołowania ostatnimi dniami sesji.
—  Wiesz — zatrzymałam się — jakoś mi lżej. Coś jak gdyby ode mnie odpłynęło.
—  Nie na długo. Tylko nie gryź paznokci, nie histeryzuj. Może przy myciu tych 
okien coś mi we łbie zaświta.
62
W biurze mama wyś ciskała mnie na oczach koleżanek, wycałowała, zmoczyła łzami. 
Była tak hałaśliwie szczęśliwa, tak nie po swojemu, jak gdyby tym wybuchem 
radości chciała mnie ostrzec przed jakimkolwiek zakłóceniem. Nie wiem, jaka 
byłam w jej biurze, ale jeśli odczytała bodaj jedną z moich spłoszonych jej 
wybuchem myśli, jest genialna. A może tylko matką, tylko zwyczajną matką?
Ada przepadła, Kika przepadła. Kika, no, ostatecznie, ale Ada? Przecież to 
najidealniejszy materiał na lekarkę. Ci egzaminatorzy mają chyba zeza. Ada 
dzwoniła o tym. I z gratulacjami. Że się wspaniale spisałam. A ja, że Ada buja. 
— Mów prawdę. — A ona, że już dzisiaj uwierzyła. Wczoraj jeszcze nie. Wczoraj 
czekała jeszcze na jakąś dodatkową listę. Mówili, że ma być. Ale to ktoś 
wymyślił, ot, dla pocieszenia strapionych. Bo tam było istne płaczące Jeruzalem. 
Sama nie płakała, no, bo wiesz — mówiła —• jakoś głupio lamentować, kiedy może 
naprawdę nie ma o co. Przecież można ten rok przepracować gdzieś na klinice, 
jako pomoc pielęgniarska ' czy coś, albo może w szkole laborantów. Jeszcze nic 
nie wie, jeszcze szumi jej w głowie ta przeprawa przez morze łez.
Ada nie przyjęta. A ja tak. Jeśli Wal potrafi mi przełożyć tę kabałę na język 
rozsądku, to go po-°* całuję.
—  A co z Kiką? Gdzie ona?
—  Szura po mieście. Ktoś wmówił w nią, że jest jakaś możliwość dostania się na 
Studium Nauczycielskie. Nie wiem dokładnie, co to takiego. Chce za wszelką cenę 
gdzieś być. Wiesz, ja ją rozumiem. Od tamtej chwili sprzed tablicy z 
ogłoszeniami nie weszła jeszcze do pokoju matki. Mówi, że albo gdzieś się 
zakotwiczy, albo da sobie przefasonować pyszczek, żeby się nie zdradzić przed 
matką. Ojczym ją o to prosił. On już wie. Chce Kikę pchnąć do biura. Już ci nic 
więcej nie powiem.
—  Ada! Błagam, wpadnij do mnie. Wpadnij, opowiem ci coś tak okropnego...
63
— Lepiej nie. Nie mam apetytu na okropności. Jestem przejedzona.
Bardzo chciałam, żeby wpadła. Jest jakaś najprawdziwsza z nas wszystkich. Ot, z 
tymi gratulacjami. Jej jednej wpadło do głowy gratulować. Nie musiała, więc 
chciała. Jeśli chciała, to bodaj trochę ją to cieszyło. Cieszyło? Przegraną? A 
ja? Czy gratulowałabym? Chyba tak. Bo moja przegrana mało by mnie obchodziła. 
Ale gdyby mi zależało? Gratulowałabym. Ja tak, bo... Wiem, że gratulowałabym. 
Gratulowałabym z potrzeby. Adzie na pewno. Kice na pewno. Gosi? Oczywiście, 
tylko z małą goryczką pod językiem — tak, jak to właśnie było. Najserdeczniej i 
najmniej szczerze. Czy taki cocktail jest możliwy? Chyba tak. Przecież w 
cocktailu miesza się
rzeczy słodkie i .gorzkie.
I
Poszłam do Loty. Oczywiście, że poszłam. Z niczym, pustką we łbie, z piaskiem w 
niewyspanych ślepiach, z odrazą do niej. Wal mógł sobie wczoraj mówić, że to psu 
na budę, bo tak najłatwiej, zwłaszcza kiedy się marzy o myciu szyb. W nagłym 
buncie zerwałam się z tapczana, zacisnęłam pięści. Rzuciłam się na Lotę za jej 
uczynność, bo — Boże mój — przecież spałabym teraz smacznie, przysięgam, gdybym 
nawaliła z zadaniem, gdyby na tej przeklętej liście była ona, nie ja. Jednak 
musi być ze mnie kawał niesamowitego drania, jeśli potrafię porządnemu 
człowiekowi nagadać tyle impertynencji. Ulżyło mi, usnęłam i — bez zapału, bez 
myśli i słów — rano poszłam. I jeśli to nie pech, to ja jestem Murzynką — na 
przystanku przy Karmelickiej Lota wyskakuje z nadjeżdżającego wozu.
—  A ja do ciebie — łapię ją za rękaw.
—  Rzeczywiście?  No, to się przywitajmy.
Raz jeszcze zapewniam ją, że właśnie do niej. Nie odpowiada. Czeka na dalszy 
ciąg. Nigdy przedtem u niej nie byłam.
—  Gratuluję ci — mówi Lota. — Pewnie się cieszysz. Bo to fuks.
64
Jest zmizerowana. Widać to bardzo wyraźnie. Może spłakana, może zapracowana, bo 
ona w czymś tam pomaga matce. A może nie tylko matce?
Z trudem dała się nakłonić na ciacho. Nie pija kawy, a ciacho, powiada, owszem. 
Tylko że będzie jeszcze ku temu okazja. Przecież na pewno urządzę jakiś domowy 
jubel, więc czeka na zaprośmy. Kpi. Jasne, że kpi. Nigdy nie wpadłabym na pomysł 
zaproszenia Loty. Dobra, myślę, i popycham ją w stronę „Kopciuszka", takiej 
zadymionej nory, w której Bronek doprowadzał mnie do szewskiej pasji swoimi 
kolanami.
—  Lota — powiadam już przy ciastkach — stało się. Najgłupiej jak mogło. Nie 
jestem aż taka podła, żebym nie uznała tego wszystkiego, co zaszło, za świństwo. 
Słuchaj, mam pomysł. Wi$>m, że szatański, ale jeśliś mądrzejsza, wymyśl inny. 
Chcę, żebyś zapisała się na uniwerek jako ja. Kapujesz, jako ja. Beata Noda. I 
żebyś, no, w ogóle wszystko jako Beata.
I zabrakło mi dalszego ciągu. A Lota poprosiła:
—  Mów dalej.
—  Dalej to nie wiem. Niech ci wystarczy początek. Resztę wymyśl sama.
—  A co ty, no, co zrobisz w międzyczasie? Czy przyjmiesz nazwisko Worman?
—  Niby po co? Będą dwie Beaty, jedna studentka chemii, druga córka moich 
starych. Ja sobie z nimi poradzę. A na uniwerku nikt nie wie, jak wygląda 
prawdziwa Beata. Wiesz, zdaje mi się, że słyszałam już o czymś takim. Bronek czy 
ktoś opowiadał o studentach zdających za innych egzaminy. Belfrzy patrzą w 
indeks, nie w twarze. Zresztą mogą patrzeć, przecież to nie nasza buda, w której 
dyr-dzio i całe pedciało znało nos każdej uczennicy. Och, te czasy naszej budy. 
No, Lota...
—  No, dobrze. Pomysł, przyznam, niesamowity. Ale za rok Beata zgłasza się do 
egzaminu wstępnego i...
5 — Gdybym była chłopcem
?5
—  Kłopot z głowy. Nie zgłaszam się. Idę do aktorskiej. Zdecydowane.
—  No, to za cztery lata kończę chemię jako Beata Noda. I co dalej?
—  Nie wiem. — No cóż mądrzejszego mogłam powiedzieć? — Za cztery lata?
Lota nie tknęła ciastka. To mnie wściekle irytowało. Powiedziała spokojnie:
—  Wydaje mi się, Tulą, że gadasz, ot, żeby coś powiedzieć, że z góry nie 
wierzysz w jakąkolwiek możliwość realizacji tego pomysłu. Bo jest absurdalny. W 
ogóle żaden. Pewnie chciałaś mi zaimponować jak najlepszą wolą i czekasz, żebym 
ci podziękowała i zapewniła, że wszystko w porządku. Nic nie może się odstać, 
więc musi być, jak jest. Nigdy nie byłaś idiotką, a. jedynym efektem twojej 
gadaniny jest wrażenie, że chciałaś mnie po prostu nabrać na coś w rodzaju 
beatyfikacji twojej niepoka-laności w tej egzaminacyjnej imprezie.
Słuchałam jak przy rwaniu zęba,. Z otwartą gębą, ze skurczem w całym ciele, z 
paluchami zgiętymi w szpony. Bywało już ze mną różnie, ale takiej podłości nie 
przełknęłam jeszcze ani razu. A ona mówiła:
—  Powiem ci szczerze. Żałuję, że podsunęłam ci mój arkusz. Ale byłam przekonana, 
że oddamy wspólnie. Znałam przecież twoją rutynę w okłamywaniu sytuacji...
—  Straciłam głowę — wystękałam, choć tyle innych słów cisnęło mi się na usta.
—  A ja nie. Egzamin to właśnie głowa.
—  Więc jestem winna, co?
—  Nie mam żadnej pewności, że nawet przy równoczesnym   oddaniu   zadania  nie   
ty,  a   ja   byłabym
wygrana.
—  No,   ale  bez   twojej   pomocy   ja,  przegrałabym
z kretesem.
—  I po co tyle słów, Tulą?
—  To rzeczywiście na nic. Całkiem do luftu. Ale twoje podejrzenie, że przyszłam 
tutaj, żeby ci chlap-
66
nąć w oczy tym cholernym pomysłem, to świństwo! Żebyś wiedziała. Ostateczne 
świństwo! Nawet podłość! Gdybym się nie wstydziła, to jak Boga kocham, albo 
rozryczałabym się tutaj, albo wydrapa-łabym ci oczy. — Byłam na pewno piekielnie 
czerwona i głośna. — Ja całą noc, ja mamie... no, niech cię jasny pieron, Lota, 
przysięgam, jak nie odwołasz, jak nie powiesz... —? już dławiłam się płaczem.
Lota podniosła się.
— Jak to dobrze, że nie zjadłam ani jednego ciastka. Wcale cię nie przepraszam, 
bo pomysł był zbyt idiotyczny. Sobie rób wyrzuty. Ja myślałam zwyczajnie, jak 
każdy chyba na, moim miejscu. Widocznie jednak przy egzaminach należy myśleć 
jedynie o sobie. A ty mi życzysz diabli wiedzą czego. W końcu wyrządziłam ci 
jakąś grzeczność, a usłyszałam groźbę. Skorzystałaś z tej grzeczności, a jesteś 
ciężko obrażona. Idę. Serwus. Nie, siedź. Chcę wyjść sama.
Wyleciała jak oparzona. Moją jedyną potrzebą, mocną aż do bólu, było przyłożyć 
twarz do wilgotnej trawy, mokrej jeszcze od rosy.
Nie popędziłam na żaden trawnik. Cały pomysł wydał mi się teatralny. Chciało mi 
się samotności, odludzia, pustki. O niczym nie myśleć, nie mówić do nikogo.
A jednak powinno się mieć kogoś, komu można opowiedzieć o swojej przegranej. 
Może nawet bardziej niż o tryumfach. On się do tego nadawał, Waldek. Był 
człowiekiem, którego chudość przylegała do mojej sytuacji. To śmieszne, ale 
naprawdę gdyby był tłustym Waldemarem, o twarzy pełnej, o zalanych sadłem 
oczkach... nie ma o czym mówić, takiego nie zniosłabym nawet jako korepetytora. 
Ale mój pastuszek zapewne pucował teraz okna po ileś tam złotych za metr, więc 
poszłam do domu.
Już w przedpokoju poczułam zapach czegoś obcego, nowego, jakiegoś mocno 
politurowanego przedmiotu. Był. Stał na nowiutkim stoliku na kółkach, imponujący, 
pełen połysków i gałek, z mleczną szybą
5*
67
wielkości, no, bez przesady, ale małego okna. Telewizor, i to w moim pokoju! 
Telewizor! Mrużyłam ślepia, rozmrażałam, a on trwał, wielki, mocny. A na nim 
kartka papieru ze słowami: „Studentce pierwszego roku chemii — rodzice".
Zmięłam kartkę, potem jednak wygładziłam ją, potem obmacywałam telewizor ze 
wszystkich stron. Obmacywałam i powtarzałam, że mój, że rodzice, rodzice... że 
to właśnie ci niezawodni, przed którymi ukrywa się tak wiele, a którym tak mało 
potrzeba, aby zrozumieli wszystko. A swoją drogą z tym telewizorem to coś w 
rodzaju wojny domowej. Zaczęła się, jeśli pamiętam, na kilka miesięcy przed moim 
wywaleniem z budy, czyli mniej więcej przed dwoma laty. Tą przewidującą okazała 
się, oczywiście, Majutka.
—  Ani słowa o telewizorze. Nie chcę o nim słyszeć przed maturą Aty.
—  Ale poza Atą istniejemy i my, ciekawi świata — argumentował papa.
—  Tylko jako dodatek do niej — upierała się mama. — nie chcę nawet myśleć o jej 
sam na sam z telewizorem.
I tak szły pogaduszki przez miesiąc, aż do owego dnia mojej wielkiej przeprawy 
przez gabinet dyrdzia i wylądowania na suchym brzegu, z decyzją rocznej banicji. 
Telewizor wyparował z rozmów, każda wzmianka o nim była przypomnieniem mojej 
katastrofy. Mojej? O ileż łatwiej przeszłam przez nią aniżeli oni.
Właściwie gwizdałam na to całe pudło, bo wyobrażałam sobie naszą rodzinkę wokół 
niego. Mama po chwili oglądania obrazu:
—  Przecież to bzdura, nie szkoda twojego czasu, Ata?
Papa: — Ależ to interesujące, proszę, posłuchaj.
Ja: — Mamo, ja naprawdę jestem świetnie przygotowana, pozwól popatrzeć.
Mama: — Proszę, posiedź, ale pod warunkiem, że ojciec zacznie chodzić na 
wywiadówki.
08
Papa: — Czy nie można spokojnie popatrzeć w telewizor?
Mama: — Spokojnie? Jeśli nie ma się poczucia odpowiedzialności, to oczywiście.
Ja: — Mamo, przecież nic nie słyszę, co oni mówią.
Mama: — Jak zwykle przeszkadzam, proszę, siedźcie, ja znikam.
Papa: — A niech to... no, dobrze. Ata, do nauki.
Ja: — Ależ, papo, przecież ten film niemal się kończy.
Papa: — Ata, grzmoty zapowiadają burzę, radzę schronić  się w  bezpieczne  
miejsce,   zresztą..
Ja: — Rzeczywiście, zresztą... — i przekręcamy gałkę, wygaszamy tę zdobycz 
cywilizacji, bo wiemy, ja i papa, że zniknięcie Majątki wcale nie jest 
równoznaczne z jej nieobecnością. No, oczywiście, mogło być także inaczej. Ale 
raczej właśnie tak. A jednak Miś chciał tego telewizora, i to z czystej pasji 
kupowania. Lubił zaopatrywać dom w najnowsze osiągnięcia techniki. On wymieniał 
kolejno odkurzacze na coraz nowsze typy, on przytaszczył pralkę, lodówkę — dwa 
razy ją wymieniał — on zamówił gdzieś jakąś szczególnie wymyślną froterkę, jakąś 
nadzwyczajną maszynkę do otwierania konserw, elektryczny młynek do kawy, prodiż 
i chyba połowę sprzętu kuchennego. Był to teren jego bezapelacyjnej 
samodzielności. Nigdy nie zasięgał rady Majutki, kupował, przynosił i zwycięsko 
wodził oczyma po naszych twarzach. Musiałyśmy kilkanaście razy powtarzać, że 
jest niezastąpiony w swojej pomysłowości, że to, co kupił, jest wprost cudowne. 
Żądał tego, a my basowałyśmy, i było miło, bo Miś się cieszył, bo Majutka była 
zadowolona. Wstrząs nastąpił przy zaopatrzeniu kuchni w robota. Kiedy papa 
zaczął opróżniać wielkie blaszane pudło, Majutka poprosiła:
— Przestań, bo ćmi mi się w oczach. Po co to dla domu, w którym nie gotuje się 
obiadów, w którym nikt nigdy nie nauczy się tego schematu czynności.
69
Miś pracowicie składał jedną maszynkę po drugiej, wykręcał, przykręcał, 
dobudowywał. Odejmował, załączał do kontaktu. Warczało to niesamowicie. 
Manipulował przy tym przez pół dnia, sam, w rozbe-beszonej kuchni, do której 
Majutka nie chciała wejść, dopóki to szaleństwo nie zniknie z widnokręgu, jak 
mówiła. Zniknęło, ale rzeczywiście jedynie z widnokręgu, bo papa zamelinował je 
gdzieś, dyskretnie przemilczając, że nie może zakupu zwrócić, bo coś tam 
trzasnęło przy próbie zestawienia czegoś tam. Przez kilka następnych miesięcy 
nie > zobaczyłyśmy w domu niczego z dziedziny wynalazczości. Nadszedł jednak ów 
dzień, w którym Majutka odkryła najzupełniej przypadkowo robota, zapomnianego, 
zaniedbanego. I nadszedł wieczór wielkiego sądu nad wielkim Misiem, który 
właśnie tego dnia zgrzeszył kupnem jakiegoś nadzwyczajnego wiecznego ołówka, z 
gwarancją trwałości na lat dziesięć. Właśnie demonstrował mi jego sześć 
kolorowych sztyftów, kiedy Majutka wpadła, i zaczęła o robocie. Ostrożnie. 
Wywiadowczo. Czy pamięta dzień, w którym odniósł robota do sklepu i wrócił 
zadowolony, że nie potrącono mu nic a nic z wyłożonej należno-ności? Oczywiście 
pamiętał, jak gdyby to było wczoraj. A co? Czy może chciałaby jednak...
— Nie — Majutka filuternie zmrużyła, swoje ślipięta. — Wyobraź sobie, że twój 
robot się okocił.
Potem ślipięta rozszerzyły się w ciemne oczy, a usteczka strzeliły racą wyrzutów 
i pretensji, że oczywiście, kilka tysięcy złotych melinuje się gdzieś za lodówką 
jak szmelc, a kiedy już kilka razy bardzo wyraźnie podkreślała, że tej zimy nie 
włoży na siebie futra z tym wystrzyżonym przez mole kołnierzem, to Miś 
gwałtownie ogłuchł. No i zaczęła się przekładanka, bo Miś absolutnie nie 
pamiętał żadnej wzmianki o kołnierzu, a Majutka przypominała, sytuacje, miejsca, 
okoliczności, w jakich właśnie o tym kołnierzu... Misiowi w pewnym momencie 
powiodło się przeprowadzenie dowodu, że właśnie w owym, cytowanym przez Majutkę 
dniu był w podróży i —
70
no i... dwa silne trzaśnięcia drzwiami, kilka dni zakonnego milczenia,, kilka 
bardzo późnycn. powrotów Misia do domu i kilka żałośnie monotonnych godzin z 
Majutka, kiedy to po raz już nie wiadomo który wysłuchiwałam scenariusza filmu z 
życia moich najbliższych. Wiele kadrów tego scenariusza, znałam na pamięć, i to 
w dwóch edycjach, bo i ]VIisiowi zdarzało się, szczególnie na spacerach ze mną, 
rozwijać swoje pretensje do Majutki.
Wieczór tego dnia był pełen rozmów o telewizorze jeszcze nieczynnym z powodu 
braku anteny, ale już istniejącym jako co najmniej nowy członek rodziny. Przez 
dobrą godzinę szukano dla niego najodpowiedniejszego miejsca. Koniecznie u mnie 
w pokoju. Bo mój, bo jestem jego duchową matką, bo... — to bąknął jedynie Miś i 
to w chwili nieobecności mamy — bo kanasta przy telewizorze jest niemożliwa, nie 
mówiąc już o bridżu, bez którego życie mamy wyjałowiłoby się do cna. Pokój Misia 
był dla telewizora za mały.
Potem przyszła noc i moje sam na sam z tym zamglonym oknem, które w ciemnościach 
miało w sobie coś perlistego, jak poranki o niepewnej pogodzie. Bronek mówi o 
sobie, że zarówno szczęśliwe jak i nieszczęśliwe zdarzenia działają na niego 
jednakowo sennie. Śpi mu się wtedy świetnie. To jest cecha tchórzów — oświadczył 
— uciekinierów w niebyt.
Tej nocy ucieczka się nie powiodła. Obłożyłam się kilkoma tomikami wierszy, tych 
najukochańszych. Były jak suche, wyzbyte soczystości owoce. Ani rozgryźć, ani 
żuć. Trafiłam na wiersz Szymborskiej kończący się słowami, że człowieJk jest 
tyle wart, na ile go wypróbowano. Strąciłam wszystkie tomiki na podłogę. Przy 
każdym opuszczeniu powiek odnosiłam wrażenie, że ktoś obcy przeszkadza mi, 
krępuje, natrętnie mi się przygląda. Przy podniesieniu powiek trafiałam na szybę 
telewizora. Już--już zdawało mi się, że — rozziewana-----jeśli wytrwam chwilę 
nieruchoma, zasnę, gdy przyszła myśl
71
o Locie. Nic się we mnie nie poruszyło. Że nie spałam, na to przysięgnę, ale 
przecież mogę również przysiąc, że z szyby telewizora wypłynął, dosłownie 
wypłynął, głową do przodu, pastuszek. Dopłynął do tapczanu... i... wciąż w 
pozycji poziomej, wciąż w powietrzu, choć tuż nade mną, położył mi obie swoje 
łapy na piersiach. Nic nie bolało, nie przerażało. Patrzyłam w jego niebieskie 
oczy. Powiedział, że mył szyby bardzo wysoko i nagle zobaczył, że nie śpię, i 
odpłynął od szyb do mnie. — Człowiek jest tyle wart, na ile go wypróbowano — 
powiedział. Otworzyłam oczy szeroko i zdążyłam uchwycić jego cień, znikający w 
szybie telewizora.
Obudziłam się  już w  ciszy  opustoszałego  domu. Mama   i papa,   zapewne 
ostrożnie,   z pełnym  zrozumieniem dla mojego    zmęczenia,    wysmyknęli    
się z  domu. Ja po nich.  Zamykałam za  sobą  drzwi  cicho,   jakby  w obawie   
obudzenia  kogoś.   Pobiegłam do Zakładu Chemii. Był cichy, pusty, ani trochę 
podobny do tego sprzed kilku    dni.    Był    domem po wielkim  wstrząsie, jak 
gdyby mury budynku  brały udział   w   wielkim   turnieju i   teraz   były   
zmęczone. Szczególnie schody na pierwsze piętro. Nieprzyjazna jest pustka,  
przez  którą  trzeba  iść  długimi  korytarzami, nie wiadomo, w którym kierunku. 
Czy w ogóle jest tu jakaś żywa ludzka istota, gotowa cię wysłuchać?   Już 
minęłam   te   drzwi   sali   wykładowej, w   której  podpisywałam   cudze   
wypracowanie   jako swoje. Potem jeszcze jakieś i jeszcze i zaczęłam zrazu 
ostrożnie,   ale   potem   coraz   odważniej naciskać klamki. Nie   ustępowały.   
Ani   pierwsza,  ani   druga, trzecia, czwarta. Nacisnęłam piątą, już odważnie, 
już gwałtownie,  już z  przeświadczeniem,  że  nic z  tego, kiedy ustąpiła, a ja 
wpadłam. Tak, wpadłam do obszernego pokoju, z bardzo obszernym biurkiem pod 
oknem i z bardzo gwałtownie zrywającą się od biurka kobietą w bielutkim kitlu, w 
wielkich okularach na nosie. Och, jak się przeraziłam! Ona, z otwartą buzią,  w   
jednym  końcu pokoju,   ja  z  równie  szeroko
72
otwartą przy drzwiach, których nie mam odwagi zatrzasnąć.
—  Czego sobie pani życzy? — widocznie zorientowała się, że nie mam bomby 
atomowej, bo wymusiła na sobie uśmiech.
—  Ja... no... myślałam, że drzwi zamknięte, bo tamte wszystkie...
Zapewne uświadomiła sobie, że jest sama, w budynku, że należy mieć się na 
baczności.
—  Ja chciałam... ja w sprawie przyjęcia, to znaczy nie mojego... ja jestem...
—? Przyjęcia są zakończone. Czy pani w sprawie reklamacji?
—  O, właśnie... — Nareszcie na płytkiej wodzie, bo już traciłam oddech. ?— 
Chciałam zareklamować pewną  niesprawiedliwość,   jaka   się   wydarzyła...
—  Ja nie, ja nie... proszę do profesora, do kierownika katedry, do rektora, 
ale...
—  Ale ja nie o przyjęcie, bo jestem na liście. Ja chciałam w sprawie tego 
egzaminu...
Była już przede mną, o wiele teraz niższa niż z piedestału katedry, za którą 
siedziała w czasie egzaminu.
—- Wiem, wiem — mówiła łagodnie, perswadują-co, jedną rękę trzymała na klamce, 
drugą lekko kierowała mnie ku wyjściu. Wyszłam. Jasne. I stałam przez chwilę pod 
drzwiami, słuchając zgrzytu klucza. Bo ona się od środka zamknęła. Dopiero teraz 
odczytałam z tabliczki na drzwiach, że ten babski okularnik jest docentem. 
Krystyną Hoboćko ozy jakoś tam.
Niech cię pokręci — powiedziałam drzwiom i poszłam do następnych, już zbuntowana, 
już zła na siebie. A na tabliczce było, że jest to gabinet profesora i że należy 
się zgłaszać do sekretariatu, numer drzwi jakiś tam, tuż obok. Zgłosiłam się. 
Nieruchoma klamka powiedziała mi, że mogę sobie naciskać, ile wlezie, bo i tak 
nie ustąpi. Odwróciłam się i zobaczyłam mężczyznę w krótkim palcie, z parasolem 
w ręce,  wsadzającego  klucz  do  dziurki  w drzwiach
73
z napisem: „Gabinet profesora". Twarzy spod zwichrowanego kapelusza nie 
widziałam.
—  Dzień dobry — powiedział. — Sekretariat nieczynny. — Widocznie idąc tu, 
zauważył moje szamotanie się z klamką.
—  Właśnie — powiedziałam — a ja mam pilny interes do profesora.
—  Do mnie? — miał także okulary, ale normalne, nie zasłaniające pół twarzy.
—  Zdaje się — powiedziałam — bo ja jeszcze się nie orientuję.
Już otworzył drzwi, ale nie zdradzał ochoty wpuszczenia mnie.
—  Pani w jakiej sprawie?    _
—  O, żeby to można tak w jednym zdaniu — rozłożyłam ręce — ale jak się nie 
wygadam, to nie odejdę. — Słowa plątały mi się już bez tej zadzior-ności, za 
którą tamta wyrzuciła mnie za drzwi.
—  No, dobrze — ustąpił, a ja za nim, do wnętrza. Zatrzymałam się przy drzwiach 
patrząc, jak wiesza parasol, jak pozbywa się płaszcza i wciąga na siebie kitel.
—  Proszę usiąść! — Wszedł za biurko zawalone książkami i czasopismami. 
Obawiałam się, że go zza nich nie zobaczę. A było tam jedyne krzesło, właśnie 
przed biurkiem, reszta pokoju to po prostu laboratorium lub coś podobnego.
—  No, słucham — powiedział. Przypatrywałam mu się z ciekawością. Był mizerny, 
po prostu chudy, ale jakże inaczej niż pastuszek. Chudzizna pastuszka to krzepa, 
której można powierzyć ciężką robotę, a ta profesorska pełna niemocy, bezbronna 
jak gdyby zwracała się do mnie z apelem: nie męcz.
—  Ja słucham — powiedział raz jeszcze, zatrzymał rękę na jakimś czasopiśmie.
—- Ja, panie profesorze, w sprawie przyjęcia... Uniósł tę rękę z czasopismem w 
górę, dosłownie jak w obronie.
—  Nie, nie, ja jestem przyjęta. Jestem na liście.
74
Tylko, że ja, proszę pana profesora, odwaliłam zadanie, gorzej, ja, proszę pana 
profesora — zacisnęłam palce na poręczy fotela — ja po prostu podpisałam swoim 
nazwiskiem wypracowanie koleżanki... i ona przepadła, a ja zostałam przyjęta i...
Zdjął okulary. Nie miałam pojęcia, czy dziwił się, czy uśmiechał. Ogromne 
czerwone koła zatoczyły się przede mną. Nigdy tego nie miałam. Koła te 
przejechały przeze mnie. Gdy się przetoczyły, on stał już obok biurka, już z 
ręką wyciągniętą w kierunku drzwi do sąsiedniego pokoju.
—  Pani Krystyno!
—  Jezu — stęknęłam.
A on do tej okularnicy, bo stanęła w drzwiach, niemal równocześnie z jego 
zawołaniem:
—  Proszę posłuchać. To pani resort. Ta panienka, oddała cudze zadanie jako 
swoje.
—  Niemożliwe — okuła rnica założyła na brzuchu ręce jak najgłupiej, jak tylko 
kobiety to mogą zrobić.
Profesor zapytał:
—  I pani przyszła z tym do mnie? Dlaczego? Przecież wypracowanie zostało 
przyjęte, sama pani powiada, zaakceptowane.
—  Ale ta, której zadanie podpisałam, nie została przyjęta. Ona podsunęła, mi 
swoje, och, jak trudno to opowiedzieć! Ona podsunęła mi swoje, bo widziała, że 
sama nie zrobię, a tu przyszedł asystent...
Nagle sygnał! Z brzucha. Skurcz. Kolczasty. Przenikliwy. Alarm! W całym ciele. 
Rany Julek, niemożliwe! Muszę wytrzymać! Muszę! Oczy napierają na orbity. Boże! 
Mamo! Ratujcie! A może, może przejdzie. Może... nie, nie! Unoszę się nieco. 
Siadam sparaliżowana strachem. Już cała jestem popłochem, Boże, mamo, Boże! Nie, 
nie, przecież nie podniosę dwóch palców, jak w szkole! Przecież nie przyznam się!
—? A jak się pani nazywa?
To pytała okularnica.
75
—  Beata Noda, a ta druga Lota Worman. Ta, nie przyjęta. -.,.;•
—  Dlaczego jednak przyszła pani z tym do mnie? Żeby odstąpić miejsce owej Locie?
—  Ja już nie mogę mówić, panie profesorze — jąkałam — ja może zaraz wrócę.
Gryzę wargi. Wpijam paznokcie w blat biurka. Ucisk rośnie, olbrzymieje. Już nie 
ma mnie tu, przed biurkiem, już szaleję myślami po korytarzu, już tylko usiłuję 
wyobrazić sobie, gdzie jest to jedyne, upragnione miejsce, do którego... Boże, 
dlaczego, dlaczego nie można powiedzieć! Ot, tak, prosto, jak o głodzie, bólu 
zęba, nogi, dlaczego wiję się z bólu i wstydu, czemu udaję, że jeszcze rozumiem, 
co do mnie mówią, dlaczego jesteśmy tak zakłamani, tak trudni dla siebie?
—  To ciekawe — i znowu: — Proszę siadać. Więc pani zdecydowała się 
zrezygnować...
—  Wolałabym oczywiście, żeby Lota... żeby bez mojej rezygnacji, a zresztą niech 
ona... — było mi już naprawdę wszystko jedno, byle znaleźć się poza gabinetem.
—  I robi to pani w imię sprawiedliwości — mówił nakładając z powrotem okulary — 
w imię sprawiedliwości, i w imię sprawiedliwości gotowa jest pani stracić rok 
studiów. No, a pani, Krystyno...
Już nic nie widziałam, nie słyszałam: Wykrztusiłam, że przepraszam, ale... i 
wybiegłam na korytarz. Przez okamgnienie byłam niezdecydowana, w którym biec 
kierunku. Potem z najgorętszym apelem do Boga, by dozwolił mi dobiec do tej 
zacisznej przystani, dopadłam jakichś drzwi, potem niemal już z płaczem innych, 
bo tamte były zamknięte, i w końcu znalazłam się tam, gdzie mogłam swobodnie 
pozbyć się tej nieludzkiej udręki i rozpłakać się. Nad moją głupotą, bo przecież 
znałam tę przypadłość, towarzyszącą mi przy zdenerwowaniu. Nigdy przed 
egzaminami nie pijałam mleka, a, dziś nie tknęłam śniadania, tylko właśnie 
szklankę mleka. A potem, idąc wolno korytarzem w stronę ga-
76
binetu profesora, rozmyślałam, że nad sprawą Loty i moją wisi fatum.
Głupia jest sytuacja dziewczyny stojącej pod drzwiami profesora, któremu musi 
wyjaśnić przyczynę swojego zniknięcia. Ale trzeba było jakoś zakończyć tę sprawę, 
więc zastukałam i nie czekając na odpowiedź, weszłam. Siedział przy biurku, z 
tym czasopismem w rękach, z okularami na czole, bardzo nisko pochylony nad 
papierem. Podniósł głowę, opuścił okulary — jak gdyby nie poznał mnie, czekał na 
moje pierwsze słowa.
—  Ja bardzo przepraszam, mnie tak przykro, ja musiałam, to takie nerwowe...
—  Aha. I co?
—  No właśnie, i co?
—  No, dziękuję, dziękuję. Już nie potrzeba — i  podsunął okulary na  czoło. — 
Do widzenia pani.
—  Ale ja chciałabym wiedzieć...
—  No, nic, nic, pani Krystyna, pani docent stwierdzi. Do widzenia pani.
Oczywiście, że stwierdzi. No, mam z głowy. Wszystko. Lotę, chemię. Idiotyczne 
sny. Teraz jeszcze dom i telewizor. Boże, żeby własny brzuch sprawił człowiekowi 
tyle kłopotu! U mnie każda część ciała ma swoje kaprysy. No, dobra. Boże, jaka 
jestem zmęczona! Ale długo byłam studentką! Ile to? Dwie doby, trzy? Dobre i to.
—  Potem łaziłam po ścieżkach Lasku, słuchałam żwiru pod podeszwami, ptaszków 
tak głośnych, że można było nie myśleć o niczym, dzieci tak nieprzyjemnie 
rozkrzyczanych przy karuzeli, że trzeba było uciekać. W pewnym miejscu 
przykucnęłam nad mrowiskiem i bardzo dokładnie obserwowałam ten cały 
uporządkowany bałaganik, w którym wszystkie mrówki wiedziały, co robić.
Mamie oczywiście nic. Postawiła tort, taki stołówkowy, więcej ciasta niż masy. 
Omal się nim nie udławiłam. Mama, że gośoi mnie, czym chata bogata  — ta  ich 
stołówkowa  chata  pożal  się,  Boże —
77
a mnie dosłownie kłuje w gardle i sercu. Chyba nie ma cięższej operacji jak 
wykrawanie wdzięczności z grzesznego sumienia, Szkoda, że bodaj okresowa 
reinkarnacja jest niemożliwa, można by sobie po-wyć trochę w charakterze psa. 
Albo zamienić się w kota i miauknąć tak na całą stołówkę, prześmier-dłą 
smażeninami na kunerolach.
— Tak — powiada matczysko — masz rzeczywiście ciężkie dni za sobą. Ale za to 
przed tobą wakacje. Już pomyślałam o niespodziankach, które na pewno odprężą cię 
i ucieszą.
—  A mnie się chce spać — przymrużyłam oczy. Za nic nie chciałam dowiedzieć się 
o planach mamy. Sama nie miałam żadnych, jak ktoś świadomy tego, że jego sprawa 
nie dobiegła końca, że ma przed sobą jeszcze spory kawał trudnej drogi.
Poszłam ze stołówki wprost do akademika, w którym mieszkał pastuszek. Ale też to 
budynek! Sześć pięter, z tysiąc okien, wejście jak do hotelu kategorii 
specjalnej. W hallu portier. A ruch jak na ulicy. I kawiarenka za szklaną ścianą, 
i chyba bufet, no, oczywiście, bufet, bo wydają coś tam, zza tej lady, jakieś 
talerzyki z czymś, jakieś filiżanki z parującą zawartością. Takie to nie 
przylegające dc sylwetki mojego Waldka, że chyba się pomyliłam.— Rześki? — 
portier nakłada okulary, szuka, wertuje jakąś księgę. Pokój numer trzysta 
sześćdziesiąt dwa, ale panienka zaczeka, o tam, w saloniku. Spróbuję się 
dodzwonić.
Waldemar zjawia się chudy, długi, wymięty. Zbiegł z trzeciego piętra i dyszy.
—  Ano, ja — mówię jego niebieskim wytrzeszczonym ślepiom.
—  A wiesz, że spałem. Zmordowała mnie noc na stacji. Dwa wagony żelastwa za 
dwie stówki, niech ich...
—  U mnie byłeś — wstaję. Jestem blisko niego, mówię szeptem. — U mnie byłeś, 
wypłynąłeś z telewizora, unosiłeś się nade mną.
—  Rzeczywiście   —  kładzie   mi   rękę   na   ramie-
78
niu. —  Trochę bałem się,  że nie w porę, ale  zaryzykowałem. Dobrze trafiłem? 
Usiedliśmy.
—  Waldek, jestem chora.
—  Nic groźnego.
—  Nie stać cię na nic więcej?
—  Nie wszystko, na co mnie stać, nadaje się do prezentowania w hallu.
—  Ale z ciebie kawał... — ktoś przerzucający stronice jakiegoś skryptu 
przyjrzał mi się. Urwałam. Podniosłam się. — Przepraszam za najście.
Dogonił mnie w bramie.
—  Chodź na skwerek. Przecież przyszłaś z czymś albo po coś.
Rozbroił mnie łapskiem położonym na mojej opartej na ławce ręce.
Opowiedziałam o rozmowie z profesorem. Nie spuszczał ze mnie oczu. Kilka razy 
przesunął językiem po dolnej wardze. Mówiłam długo, bo nawet o tym suchym torcie 
w mamy stołówce i o tym, że przecież na całym wielkim świecie jest tylko jeden 
drągal, któremu chcę o tym mówić, a ten przyjmuje mnie ordynarną propozycją. 
Powiedział, że powinien uklęknąć tu, na oczach całego akademika, i skłonić głowę 
przed taką, co to poszła na szafot, nie mrugnąwszy okiem, a teraz siedzi, już 
oczywiście z głową na kolanach, i czeka na cud umiejscowienia, jej z powrotem na 
karku.
—  Czy nie rozumiesz, dziewczyno — załamał ręce — że twój brzuszek okazał się 
rozsądniejszy od twojej reprezentacyjnie noszonej główki? Szkoda tylko, że tak 
późno doszedł do głosu. Kilkanaście minut wcześniej, a los człowieka potoczyłby 
się innymi torami.
—  Więc uważasz, że się zbłaźniłam?
—  Są sytuacje, w których tylko błaznom wolno mówić prawdę. Ale ty niestety 
bierzesz życie poważnie.
—  Chyba nie za bardzo, jeśli dobijam się o sprawiedliwość.
79
—  Oj, dziewczyno, powiedziałaś coś bardzo obciążonego doświadczeniem.
Zirytowałam się.
—  Nie rób ze mnie starej kwoki. I w ogóle pal cię sześć! Zamiast jasno 
powiedzieć, co dalej, ty gadasz, jak gdybym naprawdę straciła głowę.
— Według mnie, albo dwa studenckie łby spadły przy tej operacji, twój i Loty, 
której raz na zawsze zamknęłaś drogę na studia, albo — tarł przez chwilę czoło 
prawą ręką, bo lewa wciąż dociskała moją do ławki — albo obie jesteście 
studentkami. Ta w okularach jest babką z macierzyńskimi instynktami. Tylko 
dlaczego cię przegnała? To daje do myślenia.
Cała ta gadanina, choć siedzieliśmy jeszcze godzinę na, ławce naprzeciw tego 
akademickiego kolosa, była po prostu flirtem. Idąc do niego nie spodziewałam się 
ratunku, rady, pomocy, chciało mi się być przy nim. A jemu nie chciało się 
wracać do pokoju. Kręcili się tam przed akademikiem koledzy, przypatrywali się 
babce, z którą siedział, której łapę przyciskał do ławki. I wróciłam do domu jak 
po randce. W tej chwili odczuwam jakieś rozszerzenie się świata, wyolbrzymienie 
przestrzeni. Nigdy nie było tak daleko do Kiki, do Ady, do Gośki, jak teraz. 
Niedawno jeszcze rozchodziłyśmy się na kilkanaście godzin międzyszkolnych. Dziś 
do Kiki musiałabym jechać dwoma tramwajami i kto wie, czy nie trafiłabym na 
jakąś scenę domową, dotychczas mi całkiem obojętną. Do Gosi... ho! ho! Czort wie, 
na szlakach jakiego nowego renesansu ona wędruje. Do Ady... do Loty... 
Rozlazłyśmy się, może spotkamy się kiedyś na zjeździe koleżeńskim. Z Gosią — 
g*wiazdą sceny czy ekranu, z Kiką — wychowawczynią w jakiejś tam klasie męskiego 
liceum, bo że do męskiego pruć będzie, daję głowę, tę ściętą dziś przed 
południem. A Ada pewnie zostanie kierowniczką przychodni Świadomego 
Macierzyństwa. Ciekawe, z czym ja przyjdę?
30
Majutka koncertuje w kuchni. Na talerzykach, sosjerkach, kompotierkach, 
półmiskach. Żongluje puszkami, pudełeczkami, wkręca swoje umiejętności w masy 
tortowe. Jutro, jutro wieczorem w powłoce ze złocistobłękitnorudej lamy... ten 
błękit przejawia się jedynie przy poruszaniu, w nieruchomej pozycji jest tylko 
złocistoruda, widać będzie z uśmiechem szczęść»-dwie stare ciocie, dwoje państwa 
Romanowych. Ona — Roma, a on Karol, ale u nas zawsze Romanowi, i może jeszcze 
kogoś, a wszystko z okazji osiągnięcia szczytu marzeń: uzyskania przez córkę 
godności studentki wyższej uczelni. Że też jej się chce zaprącowywać do późnych 
godzin, że też nie pozwala na towarzyszenie w tej morderczej pracy. Że też musi 
się to wszystko odbyć akurat jutro, w dniu, w którym z całą pewno-śoią otrzymam 
pisemne potwierdzenie mojego skreślenia z listy studentek. Bóg z nią. Z ciotami 
i kanapkami, z wędliną, po którą papa jeździł do dalekich znajomych w okolicy, z 
butelkami wina, które nie mieściły się w lodówce i za które oberwał, że nie 
dobrał wysokości flaszek do wymiaru naszego eskimosa. Jutro — dzień, w którym 
nie śmie zaistnieć chmurka niezadowolenia. Jutro wszystko musi być takie właśnie, 
jak sobie wyimaginowała Majutka. Jutro wszystko będzie jej dziełem. Od kanape-
czek wielkości pięciozłotoweczki do córeczki w cudownie leżącym letnim dżerseju. 
Jutro będzie równocześnie inauguracja telewizora, bo ten od anteny dzwonił, że 
dziś nie może, ale za to jutro na beton. Jutro... no, dobrze. Tylko czy nie 
najpiękniejszą przygodą dnia jutrzejszego byłaby jakaś wyprawa w krajobraz, 
wszystko jedno z Bronkiem czy Waldkiem, i powrót o świcie? Albo bez powrotu, z 
listem zawierającym kilka słów. Ot, na przykład: „Mamo, przepraszam za kłopot z 
przyjęciem. Skorzystajcie z okazji, urządźcie stypę. Smacznego".
Rano na ulicach czarcia zabawa. Huraganowy deszcz, a taki skośny,  jak gdyby nie 
obowiązywało
6 — Gdybym była chłopcem                                                            
81
prawo grawitacji. Doniczki z balkonów fruwają, blachy na dachach jęczą, chlust 
wody raz po raz grzmoci szyby. Piekielny atak wściekłości na ten cały porządek 
świata z tablicami rozkładów jazdy autobusów, z rozhuśtanymi znakami przystanków 
tramwajowych, ze sparaliżowanymi wozami tramwajowymi, z punktualnością ludzi 
tłoczących się w bramach i spoglądających co chwila na zegarki, bo przecież o 
tej porze powinni już siedzieć za biurkami, stać za ladami, przy maszynach. Jest 
tak ciemno, że błyskawice rozrywają ludziom siatkówki w oczach, przynajmniej ja 
mam takie wrażenie. Moi starzy pewnie przeskakują jak małpoludy z bramy do bramy, 
bo mama nie uznaje spóźnień. Nawet w godzinie sądu ostatecznego sprawdzałaby 
listę obecności nieboszczyków. A papa lubi wichury, huragany. W walce z naturą — 
powiada — ciało ma nareszcie godnego siebie przeciwnika. A ja leżę. No, nie tak 
zupełnie, bo co chwila zdaje mi się, że w którymś z pokoi coś trzasnęło, że 
któreś z okien poszybowało w dal, że wodogrzmoty zalewają podłogi. Ale nic się 
nie dzieje. Za kwadrans świat zmyty i trzeźwiejący z przerażenia wróci do normy. 
Za kilkanaście minut zadzwoni listonosz albo i nie zadzwoni, tylko wrzuci do 
skrzynki zawiadomienie o skreślaniu z listy.   .
Ech, gdyby tak pohulać sobie w taką burzę, walnąć doniczkami w okna, za którymi 
siedzą teraz pokurczeni ze strachu ważniacy, tworzący te cygańskie drogi, na 
których łatwiej złamać kark niż dobrnąć do celu. Mówię, jak myślę, a kto myśli 
inaczej, niech sobie usiądzie w pustym mieszkaniu, pomiędzy kuchnią, w której aż 
ćmi się od smakołyków przygotowanych na święto zwycięstwa, między taką kuchnią z 
jednej strony, a skrzynką na listy z drugiej, w której znajdzie się arkusik 
papieru z pieczątką dziekanatu Wydziału Chemii. A może w ogóle kichną na taki 
sposób rozprawiania się z jakąś tam oszustką, po prostu skreślą z listy i finita 
la commedia, tak źle zagrana, że gwizdać na aktor-
B2
skich szmirusów mojego typu. A do tego Ada. Obie z' Kiką przebałaganiłyśmy w 
szkole tyle, że jakiś dodatkowy roczek byłby może skromnym okresem na 
uzupełnienie zagubionych wiadomości. Ale Ada... Ada, która przez trzy ostatnie 
lata licealne była czynnikiem zaufania całej klasy. A teraz... Żeby te pioruny i 
błyskawice waliły w zakute łby jurorów z wysokiej akademii! Och, żeby któryś 
dobrze trafił!
Potem przyszło słońce. Otworzyłam okno. Rześko, jak gdyby naprawdę coś się 
odmieniło. I listonosz zadzwonił. Kupa listów. Dwa polecone, do papy, i 
widokówka z Zakopanego. Gosia! Cudo! „Byliśmy wczoraj na Hali Gąsienicowej. 
Jestem oczarowana swobodą. Leżeliśmy nad Zielonymi Stawkami. Tu nie ma ani śladu 
rzeczywistości. Tańczyliśmy wyzbyci wszystkiego, co ziemskie. Ciao, wracam za 
trzy dni — Gosia".
Tańczyliśmy? Więc Wan? Więc jednak drzewo zrodzone z korzeni pierwszej miłości 
służy na starość jako materiał na trumnę. Ktoś przekonywał mnie o tym, ale kto, 
ale kiedy? Na widokówce Giewont z krzyżem. Nad krzyżem dopisek, nie jej, chyba 
partnera: „W tej kaplicy ją poślubię".
Do południa, gawędziłam z tym od anten. Wchodził na dach, wracał, znowu wyłaził, 
znowu przysiadał przed telewizorem, kręcił gałkami i głową, wciąż mu coś syczało 
albo skrzeczało, a że były przerwy w nadawaniu programu, więc musiał czekać. 
Miał najwyżej dwadzieścia lat, a pewność siebie człowieka, dla którego życie, 
przyszłość, w ogóle wszystko — to dosłownie książka z bajkami. Brzydal, ale z 
tych, u których pospolitość nabiera cech nerwowości. Na wsi zachowałby zapewne 
tę pospolitość, tu jest już cywilizującym się cwaniakiem. Kiedy nauczył się 
swojego zawodu? W Zasadniczej. Ale i przedtem miał ciekawość. — Bez ciekawości, 
proszę pani, wszystko krewa. — On w tym pudle — stuknął w telewizor — jak we 
własnym pokoju. Choć własnego nie ma, ale będzie. Może, jak zechcę,
6«
33
rozkręcić i rozłożyć na części zasadnicze, i trzy patyki temu, kto prędzej złoży 
niż on. Już się zakładał, nie o patyki, a o litry. Oczywiście, że wygrał. Wypili 
w czwórkę. Ale bez nosa ?— nic. Nos najważniejszy, czyli ciekawość. Dziewczyn? O 
rany! Ile! Własną? Każda własna. Nie żeby był latawcem, ale — wie pani — są 
przecież niedziele. Jak niedziele bez meczu, to z dziewczyną, jak z meczem, to 
bez dziewczyny. Meczu nie opuści. Nawet jeździ do innych miast, gdzie grają nasi, 
albo jest międzynarodowy. —? Proszę pani, jak w człowieku zagra... — nie od razu 
znalazł właściwe słowa — to najmocniejsze, ta siła, ta dusza krwi jak się zerwie, 
jak zagra, to niech się dzieje, co chce, ale krwi kibica nic nie ostudzi. Proszę 
pani, dla mnie, kto nie zna meczów, nie zna, co życie. Picie — owszem, 
dziewczyna ?— owszem, ale po popiciu i dziewczynie coś straciłeś, a po meczu, 
jak udany, wygrałeś, a jak nieudany — o rany, calutką noc możemy z kumplami o 
tym, jak ten sfaulował, a tamtemu przy karnym piłka z nogi uciekła. Rozumie się 
ich ból.
I tak siedzieliśmy, ja zasłuchana, on pełen beztroskiej radości życia, pracy, 
rozrywki. Kiedy po raz chyba już czwarty wrócił z dachu, oświadczył, że jak 
teraz nie zagra, to pójdzie handlować papuciami. Zagrało, więc widocznie 
ucieszony, że zostanie przy zawodzie teletechnika, czy może się to zupełnie 
inaczej nazywa, pocałował mnie w rękę i kazał podpisać świstek papieru z 
oświadczeniem, że wszystko gra, jak należy. Potem, rozglądając się wokoło, 
zapytał, ozy nie ma tatuńcia albo mamuńci w domu. Nie, nie o podpis chodzi, ale 
to na papierku państwowe, a człowiek tyle razy na dach łaził, i to na taki z 
dziurami, że potknij się, a mortus na amen... Z beznadziejnego oblicza swojej 
słuchaczki domyślił się, że nie kapuje, i przyrzekł wpaść jeszcze jutro po 
południu, bo trzeba koniecznie stwierdzić, czy wszystko w porządku.
Kiedy po jego zniknięciu znalazłam się w kuchni,
84
w śledzikowo-cebulowym zapaszku mojego święta, pożałowałam, że nie poczęstowałam 
go bodaj cząstką tych wspaniałości, przeznaczonych dla gości, wśród których on 
byłby mi najmilszy. A gdyby kiedyś zabrał mnie na mecz, taki, na którym dusza 
krwi krzyczy, to kto wie.... W Sławie i chwale Iwaszkiewicza Janusz, w rozmowie 
z Cherubinem, marzy o spotkaniu prawdziwego człowieka. Cholera, jak wygląda 
prawdziwy człowiek? Czy taki ryczący na meczu kibic to właśnie on? Czy może taki, 
co ma tę prawdziwą ciekawość, tego nosa, bez którego szkoda fatygi w życiu.
No cóż, nadciągnął wieczór. Z oszklonej szafki ruszył serwis chiński z tak 
cienkiej porcelany, że strach dotknąć. Oczko w głowie mamy. Niech ręka boska 
broni, aby kiedykolwiek zabrakło w nim bodaj jednej sztuki. W jej pojęciu jest 
to najcenniejszy przedmiot naszego domu. Na dwanaście osób, z talerzami, 
sosjerkami, wazami, półwazami, ćwierć-wazami, z półmiskami podłużnymi i 
półokrągłymi, diabli wiedzą, do czego służącymi, może gdzieś w Chinach coś o tym 
wiedzą, ale ani ja, ani mama nie mamy pojęcia. A jednak jesteśmy do tego serwisu 
przywiązani tak właśnie, jak mamie to odpowiada. Mnie i papę raduje zawsze fakt, 
że nikt inny poza mamą nie ma prawa przystąpić do zmywania tego serwisu. Jej 
pieszczotliwy dotyk uratował dotychczas jego całość, mimo że co najmniej kilka 
razy w roku odbywa swoją drogę z szafki na stół. Przede wszystkim w imieniny 
mamy, papy, obu ciotek. No i na Wielkanoc, i na Boże Narodzenie... i w te 
niekalendai-zowe święta, w czasie których papa kupuje dużo kwiatów, mama ubiera 
się w bardzo ładne suknie, oboje patrzą na siebie wzrokiem ludzi przebaczających 
sobie wszystko, obiecujących sobie wiele. Są to rocznice ślubu, nigdy nie 
zapowiadane i nigdy nie zapomniane.
Dziś obrus był błękitny, suknia Majki rudozło-ta, pod kolor włosów, i oczy 
miodnomigdałowe. Ja w moim srebrnopopielatym  dżerseju,  stół w fanta-
85
stycznych kolorach, wśród których szczególnie zalecały się kanapeozki z 
czerwonym i czarnym kawiorem. A obok, na stoliczku na kółkach, owe przemyślne 
półmiski, ledwie widoczne spod sosów i mięs. Nie mam talentu rozkoszowania się 
jadłem. To, co rzeczywiście lubię, a czego wstydzę się żądać, będąc z rodzicami 
w restauracji, to kiełbasa z rusztu. W cebulce. Mocniej od całej kolacyjnej 
krzątaniny przeżyłam strojenie się mamy i moje. Przed lustrem — jest jedno takie 
duże u mamy, odbijające całą postać — stanęłyśmy obok siebie, obie równego 
wzrostu, urodziwe. Objęłyśmy się rękami. Miś, który skończył z dobieraniem 
krawata, stał w drzwiach z rękami na brzuszku, kiwał głową, do-łeczki jego 
pulchnych policzków pogłębiały się, pogłębiały, zęby połyskiwały w coraz, 
szerszym uśmiechu. Uśmiechał się jak ja, jak my z Majutką. Miękko było w pokoju 
od naszych uśmiechów. Może tak właśnie uśmiechał się kiedyś, przed laty, 
zatrzymując się w progu pokoju, w którym czekała na niego. Ja, duża, już jak 
mama, poczułam się przyjaciółką tej niegdyś oczekującej. Nie odważyłabym się 
jednak zapytać Misia albo jej, tej uroczej, czy są naprawdę szczęśliwi. Mur, że 
zdmuchnęłabym ich uśmiechy jak świece, że zachowaliby się jak dzieci przyłapane 
na gorącym uczynku. Za daleko zabmęli już we wzajemnej nieufności do swoich 
dobrych nastrojów. A mnie było tak dobrze z odbiciem przymrużonych oczu Misia w 
lustrze i z ręką mamy na moich biodrach.
Zakrzyczał dzwonek u drzwi, Miś pobiegł otwierać, a Majka-przyjaciółeczka 
przerodziła, się w panią domu. Pierwsza wkroczyła do pokoju ciocia-bab-cia 
Grzmot, za nią wtruchcikowała półciocia pół--babcia Sewcia. Dwie staruchy, z 
których pierwsza roztrącała przed sobą każdą przeszkodę, druga — każdą wymijała. 
To ja, kiedyś jeszcze w przedszkolnych latach, ochrzciłam dużą ciocię-babcię 
Grzmotem. Wtedy lubiłam ją jeszcze, bo nigdy nie oblizywała  mi  pocałunkami 
pyszczka. Nie  chciało  się
86
jej po prostu schylać do takiego berbecia i w ogóle — to oświadczyła mamie bez 
ogródek — dla niej człowiek zaczyna się od chwili, w której może utrzymać w ręce 
trzynaście kart. Wyłącznie trzynaście, bo każda inna gra poza bridżem jest 
oszustwem. Bridż w miejsce matmy szkolnej — oto naturalna droga rozwoju 
umysłowego ludzkości, oto najprostsza metoda segregacji ludzi na zdolnych do 
podejmowania odpowiedzialnych zadań życiowych i na takich, którym łopatę w łapę, 
grabie, co najwyżej kielnię. Ministrem oświaty winien być zwycięzca turnieju 
bridżowego, oczywiście międzynarodowego. Ileż klęsk zaoszczędziliby sobie Polacy, 
ten naród narwańców, gdyby ich przywódcy uczyli się strategii  na,  bridżu,  bo 
bridż   jest  niepowtarzalny.
—  Niepowtarzalny ?— stukała paluchem w stół, a stuk ten był mocny jak jej słowa. 
I jak wysunięta do przodu szczęka dolna. I jak te nie znikające nigdy zgrubienia 
na policzkach. Wszystko w życiu, oczywiście poza bridżem — grzmiała — załatwia 
się samo, dobre i złe. Wszystko to los, z wyjątkiem bridża. Jego potęga tkwi 
także we właściwym ustawieniu człowieka do człowieka. Nic ci do jego charakteru, 
nic do majątku, do jego żony czy męża, do łajdactw czy osiągnięć. Ma wiedzieć, 
jak rozegrać dużego szlema. Nie wie, nie istnieje.
Ciocia-babcia Grzmot nosiła męskie obuwie i stąpała jak dragon. Miś podsuwał jej 
najmocniejsze krzesło, mam drżała o całość serwisu, gdy ciotka zasiadała z nami 
do stołu. A zasiadała często, bo choć Majutka nazywała ją zarazą bridżową, 
jednak oboje z Misiem drżeli przed nią. W gruncie rzeczy dobrze im było z tą 
grzmiącą pięścią i babą. Misiowi zapewne lepiej niż mamie, bo ciotka, gdy 
Majutka wysuwała żądełko w stronę Misia, buczała:
—  Majka, tu stół, nie łóżko.
Ciotka jest w wieku, kiedy uroda nie odgrywa już roli. Na rodzinnej fotografii 
Misia Grzmot był jeszcze podobny do człowieka, papa upiera się, że nawet  o  
wiele podobniejszy niż na  zdjęciu. O tym,
87
jak przegnała pierwszego i jedynego narzeczonego, opowiadała chętnie i często, 
szczególnie przy dobrej karcie. Wtedy nie grała jeszcze w karty. I śpiewała — 
Miś przysięga, że to prawda. Przepadała za górami. Dziesięciogodzinna wyrypa to 
dla niej kromka chleba z masłem. Oswajała narzeczonego z górami i ze sobą przez 
dwa długie lata. Wytrzymał, więc kochał. Innego dowodu miłości nie żądała. Panna 
znaczyło panna. Już byli po słowie, już szafa pęczniała od ślubnej wyprawy, bo 
wtedy bielizna zajmowała całe półki, nie takie fru-fru jak dzisiejsza wyprawa, 
dla której nieco większa torba podróżna jest za duża. Szli więc raz na Zawrat i 
dalej — tak zdecydowała — przez przełęcz do Pięciu Stawów. Zadeszczyło się i w 
którejś chwili, przy mocniejszej błyskawicy, narzeczony zwisł jej na rękach. Że 
słabnie. Więc ona, że miłość przezwycięża góry, a deszcz nie zmiękcza 
charakterów. A on, że mogą o tym i owym, ale w schronisku, bo on wraca. Wtedy 
ruszyła naprzód. Odwróciła się dopiero na przełęczy. Lało jak z cebra, więc 
czekała, czy się nie wyłoni z deszczu i mgły. Przemokła do ostatniej nitki. Dwie 
godziny sterczała w ulewie i wichurze. I poszła w dół do Pięciu. Przenocowała w 
schronisku i następnego dnia przez Szpiglasową do Morskiego. Schodzi, a on na 
werandzie, przy stoliku, przed nim gazeta, kawa, bułeczki. Zrywa, się, wyciąga 
łapy. — Przyjechałem — powiada — aby cię tu oczekiwać. — A ciotka: — Ja sobie 
pana nie przypominam.
Ponoć skakał wokół niej jak wyżeł, łasił się, zagadywał. A ona wciąż, że go 
sobie nie przypomina. A mnie diablo chce się wiedzieć, czy ten łaszący się 
narzeczony był jedynym mężczyzną jej, jak by nie było, bez mała 
osiemdziesięcioletniego życia. Diablo chce mi się wiedzieć, czy już wtedy jej 
młodzieńczy buziak upstrzony był tymi mikrokretowiskami. Misia zapytać nie mogę. 
Majka nie znała jej w owym zwycięskim okresie. I babcia Grzmot zabierze swą 
tajemnicę do grobu. A może ona nigdy nie
88
umrze? Tak mocnym jak jej krokiem można dojść do Bóg wie jakiego wieku.
Uczepiłam się tego okazu rodzinnej tężyzny, bo bez blagi czuję lekki zalew żółci, 
kiedy ten bridżo-twór wita się ze mną jak z kimś jeszcze nie zaistniałym. 
Chociaż, czort wie, czy nie lepsze to od sflaczałych ramion ciotki-babci Sewci, 
w których muszę zatonąć co najmniej na długie dwie minuty, zanim otworzy je i 
pozwoli odetchnąć po uścisku. Bo ta druga ciotkukła kocha wszystko i wszystkich, 
od kwiatów na łące poprzez parszywe koty i kulawe psy po ludzi, bez względu na 
kształt, zapach, urodę, wiek, pochodzenie. Schludna, jak reklama pralni dla 
ubogich, obfita w kształty, jak gdyby wszystko konsumowane przez lata odkładała 
w swoim ciele na trudną starość. Jest — jak mówi Ki-ka — istną szafą z naftaliną. 
Młodsza o piętnaście lat od Grzmota, ma na pewno dwukrotnie większą ilość 
zmarszczek niż tamta, która, przysięgnę, w przeciwieństwie do tej, nigdy nie 
patrzy w lustro, może nawet nie ma u siebie żadnego.
Ciocia Sewcia nazywa mnie Tulenjeteczką, Kikę Kikurjeczką, Gosię Gosjeneczką. 
Miś to Misj, profesor — profesjor. Wdzięczy się babsztyl, czy nie umie inaczej? 
Bóg z nią. Ale ma przy tym miłka. Boki zrywać, kiedy ta siwa kobieta pyta o 
rzeczy czy sprawy, dogłębnie opanowane przez siedmioletnich brzdąców. I znowu 
niepewność, czy ciotka nie kokietuje naiwnością. Miś opowiadał, że kiedyś, na 
jakiejś wycieczce, w czasie której mieli dotrzeć przed wieczorem do jakiegoś 
jeziora, by przeprawić się na drugą stronę, począł ponaglać ciotkę zapewnieniem, 
że codziennie o szóstej spuszczają wodę z jeziora na noc, więc radzi 
przyspieszyć kroku, aby nie być zmuszonym do brnięcia w dennym mule, pozostałym 
po spuszczeniu wody. I ciotka ponoć uwierzyła. Kiedy inni zatrzymywali się, ot, 
dla odetchnięcia, dla nacieszenia się widokami, płonęła niecierpliwością, bo 
jakże tu brnąć po kolana w błocie dna, jeżeli można zdążyć przed spuszczeniem 
wody. Ciotka słuchała tej
89
opowieści kiwając głową i pomrukując — mówcie sobie, mówcie, śmiejcie się, 
dobrze jest się śmiać... I jakże takiej nie lubić! Gdyby tylko nie chciała 
przylepiać tych swoich pomarszczonych usteczek do policzka, gdyby szybciej 
zwalniała z uścisku... Ciotki przyszły z (kwiatami. Grzmot wcisnęła mi w garść 
trzy róże. Sewcia umieściła we flakonie wspaniałą orchideę. Gwaru było przy tym, 
gratulacji, zamieszania, do chwili przyjścia Romanowych. Romanowi. On i ona. 
Przede wszystkim — ona. Smukłość już nad przepaścią mijającego czasu, ale wciąż 
jeszcze smukłość. Ja d Majka niemal widziałyśmy te torturowane gorsetem, może 
jeszcze niewielkie, ale wiele obiecujące na przyszłość wałeczki tłuszczu. Twarz 
Romy — tu nawet Majka pokorniała — istna porcelana najprzedniejszej marki, aż 
nie do wiary, że bez pyłu pudru, bez smużki makijażu. I te lokorurki, już 
przetkane miejscami srebrną niteczką, wciąż naturalne. Cóż to za kapitalna 
oszczędność na fryzjerze, nie mówiąc już o tej jakiejś pierwotnej urodzie, jaką 
ta niby niedbała fryzura miała w sobie. Jedynie na wargach lekkie westchnienie 
kredki. I to imię! Roma. Właściwie klawa babka, z wysoką szyją, z piersiami, 
których górny wąwozik prezentowała śmiało i zdecydowanie, a jednak... sto na 
jeden, że Waldek pacnąłby ją, oczywiście lekko, w porcelanową buzię i 
powiedziałby: — Lala, powiedz: Ala ma kota, no, powiedz... — i że ona 
powiedziałaby... a on wsunąłby paluchy w moją czuprynę i poszlibyśmy sobie. Bo o 
czym z nią, kiedy wywali na ciebie te wielkie szare oczy, w których odczytasz 
tak bezdenny brak zainteresowania dla tego, co mówisz, że... Zresztą co dobrego 
można powiedzieć o babce, która mówi do męża profesora — kiciu. On 'do niej — 
miła albo zwyczajnie Roma. Kiciu! O Jezu, obiecuję w szczękę pierwszemu, który 
nazwie mnie kicią!
Przyniosła piękna pani Roma kilogramowe pudełko czekoladek. Dla mnie. Mamie on, 
Romanowy, wręczył różę. Jedną, ale cudo. Róża niczym wiersz, którego biedaczysko 
nie miałby odwagi wyrecytować
90
Majce w obecności wyniosłej Romy. (Och, moi najmilsi i ci mniej 'mili, nie macie 
pojęcia, jak zabawne jest to wasze panoptikum miłości, oglądane oczyma 
osiemnastolatki.)
Ja naprawdę nie wiem, czy pani Roma jest wielką krową, jak upiera się mama, czy 
mniejszą, czy w ogóle żadną, wiem jednak to, co wie mama, że pani Roma 
najchętniej słucha tego, co mówi papa, i że papa, wykorzystując każdy moment 
nieobecności mamy w pokoju, ma bardzo dużo do powiedzenia pani Romie. Ja 
naprawdę nic więcej nie wiem. Ma-jutka niejednokrotnie w sprzeczce z papą wysuwa 
jednak o wiele dalej sięgające przypuszczenia. Miś wtedy stuka się palcem w 
czoło, powtarzając czasem wcale spokojnie, częściej zdecydowanie, że jej 
fantazja zaczyna zdradzać niepokojąco kliniczne objawy. Majutka jest jednak 
kobietą nieskazitelnych manier i pani Roma nigdy w czasie swojego u nas pobytu 
nie odczuwa niczego z owych napięć. A może odczuwa, ale bimba sobie z mamy, może 
po prostu wie także i o tym, czego Majutka na pewno nie podejrzewa. Może wie o 
niezwykle pilnym przestrzeganiu naszego kalendarza bridżowego przez jej męża.
A Miś jest dżentelmenem. Ani crazu, nawet w najbardziej bezkompromisowych 
nieporozumieniach małżeńskich, nie wymienił imienia pana Karola. A może po 
prostu ?—• tchórzy?
Romanowy coś gdzieś wykłada na którejś wyższej uczelni. Zdaje się, ekonomicznej. 
Jest szczupły, wysoki i brzydki. I dystyngowany. Gubię się w jego obecności. 
Używam starannie dobranego słownictwa.. I w ogóle rozważam, co mam powiedzieć. 
Bo on jest mądry. Zaczyna mówić spokojnie, jak gdyby przepraszał, że odważa się 
wtrącić swoje trzy grosze, i nawet ciotka Marta, katarynka z wiecznie 
naciągniętą sprężyną, milknie. Najmilsza w jego słowach jest bezpretensjonalność. 
To tak, jak gdyby wszystkiemu, co mówi, dodawał uśmiech, przepraszając, że wie 
tak wiele. Bo wie dużo. Podróżował po świecie,
91
opowieści kiwając głową i pomrukując — mówcie sobie, mówcie, śmiejcie się, 
dobrze jest się śmiać... I jakże takiej nie lubić! Gdyby tylko nie chciała 
przylepiać tych swoich pomarszczonych usteczek do policzka, gdyby szybciej 
zwalniała z uścisku... Ciotki przyszły z kwiatami. Grzmot wcisnęła mi w garść 
trzy róże. Sewcia umieściła we flakonie wspaniałą orchideę. Gwaru było przy tym, 
gratulacji, zamieszania, do chwili przyjścia Romanowych. Romanowi. Cta i ona. 
Przede wszystkim — ona. Smukłość już nad przepaścią mijającego czasu, ale wciąż 
jeszcze smukłość. Ja d Majka niemal widziałyśmy te torturowane gorsetem, może 
jeszcze niewielkie, ale wiele obiecujące na przyszłość wałeczki tłuszczu. Twarz 
Romy — tu nawet Majka pokorniała — istna porcelana najprzedniejszej marki, aż 
nie do wiary, że bez Pyłu pudru, bez smużki makijażu. I te lokorurki, już 
przetkane miejscami srebrną niteczką, wciąż naturalne. Cóż to za (kapitalna 
oszczędność na fryzjerze, nie mówiąc już o tej jakiejś pierwotnej urodzie, jaką 
ta niby niedbała fryzura miała w sobie. Jedynie na wargach lekkie westchnienie 
kredki. I to imią! Roma. Właściwie klawa babka, z wysoką szyją, z piersiami, 
których górny wąwozik prezentowała śmiało i zdecydowanie, a jednak... sto na 
jeden, że Waldek pacnąłby ją, oczywiście lekko, w porcelanową buzię i 
powiedziałby: — Lala, powiedz: Ala ma kota, no, powiedz... —? i że ona 
powiedziałaby... a on wsunąłby paluchy w moją czuprynę i poszlibyśmy sobie. Bo o 
czym z nią, kiedy wywali na ciebie te wielkie szare oczy, w których odczytasz 
tak bezdenny brak zainteresowania dla tego, co mówisz, że... Zresztą co dobrego 
można powiedzieć o babce, która mówi do męża profesora — kiciu. On ido niej — 
miła albo zwyczajnie Roma. Kiciu! O Jezu, obiecuję w szczękę pierwszemu,  który 
nazwie mnie kicią!
Przyniosła piękna pani Roma kilogramowe pudełko czekoladek. Dla mnie. Mamie on, 
Romanowy, wręczył różę. Jedną, ale cudo. Róża niczym wiersz, którego biedaczysko 
nie miałby odwagi wyrecytować
90                                                                                            
'   •
Majce w obecności wyniosłej Romy. (Och, moi najmilsi i ci mniej mili, nie macie 
pojęcia, jak zabawne jest to wasze panoptikum mdłości, oglądane oczyma 
osiemnastolatki.)
Ja naprawdę nie wiem, czy pani Roma jest wielką krową, jak upiera się mama, czy 
mniejszą, czy w ogóle żadną, wiem jednak to, co wie mama, że pani Roma 
najchętniej słucha tego, co mówi papa, i że papa, wykorzystując każdy moment 
nieobecności mamy w pokoju, ma bardzo dużo do (powiedzenia pani Romie. Ja 
naprawdę nic więcej nie wiem. Ma-jutka niejednokrotnie w sprzeczce z papą wysuwa 
jednak o wiele dalej sięgające przypuszczenia. Miś wtedy stuka się palcem w 
czoło, powtarzając czasem wcale spokojnie, częściej zdecydowanie, że jej 
fantazja zaczyna zdradzać niepokojąco kliniczne objawy. Majutka jest jednak 
kobietą nieskazitelnych manier i pani Roma. nigdy w czasie swojego u nas pobytu 
nie odczuwa niczego z owych napięć. A może odczuwa, ale bimba sobie z mamy, może 
po prostu wie także i o tym, czego Majutka na pewno nie podejrzewa. Może wie o 
niezwykle pilnym przestrzeganiu naszego kalendarza bridżowego przez jej męża.
A Miś jest dżentelmenem. Ani ira.zu, nawet w najbardziej bezkompromisowych 
nieporozumieniach małżeńskich, nie wymienił imienia pana Karola. A może po 
prostu — tchórzy?
Romanowy coś gdzieś wykłada na którejś wyższej uczelni. Zdaje się, ekonomicznej. 
Jest szczupły, wysoki i brzydki. I dystyngowany. Gubię się w jego obecności. 
Używam starannie dobranego słownictwa. I w ogóle rozważam, co mam powiedzieć. Bo 
on jest mądry. Zaczyna mówić spokojnie, jak gdyby przepraszał, że odważa się 
wtrącić swoje trzy grosze, i nawet ciotka Marta, katarynka z wiecznie 
naciągniętą sprężyną, milknie. Najmilsza w jego słowach jest bezpretensjonalność. 
To tak, jak gdyby wszystkiemu, co mówi, dodawał uśmiech, przepraszając, że wie 
tak wiele. Bo wie dużo. Podróżował po świecie,
91
czytał bezlik książek, stykał się z niezliczoną ilością ważnych ludzi. Ale jak 
gdyby ważni nie byli tak ważni, świat nie tak rozległy, książki nie aż tak mądre 
i konieczne do przeczytania, a wszystko, co on o tym mówi, aby zasługiwało na 
szczególne poważanie. W tym tkwi uroda jego słów, wypieki mamy i miód w jej 
oczach, i lekko rozchylone wargi, i złe błyski, kiedy ktoś przypadkiem przerwie 
panu Karolowi.
Są w naszym mieszkaniu godziny ciszy. Papa wysiaduje u siebie nad rysunkami, a 
ja ślęczę nad książką. Majutka coś czyta u siebie. I nagle telefon. U niej. 
Szybkie kroki, pierwsze wyraźne „halo", a potem szmerek słów, długie milczenie, 
znowu tłumione słowa i cisza. Już jestem przekonana, że mama dawno odłożyła 
słuchawkę, a tu znowu szmerek, znowu sznureczek słów i znowu długa cisza. I 
wreszcie dyskretny stuk słuchawki o widełki.
—  Mamuś, czy ktoś dzwonił?
—  Ten nudziarz z biura. Nie znasz go. Zawsze ma do mnie jakiś interes.
Ech, matulu, czy ja mam cię uczyć lekkości w bujaniu? Czy ty uwierzyłabyś w 
takiego nudziarza, któremu ja szemrałabym w słuchawkę przez maleńkie pół godziny? 
Nie uwierzysz, jak serdecznie użyczam ci tej rozrywki, gdybyś tylko nie chciała 
przekonywać nas, że jesteśmy tak bardzo grzeszni.
Jedyne, co czasem przeszkadza mi w słuchaniu pana profesora, to jego zęby. Te 
trzy z prawej strony i ten jeden z lewej, powykręcane jak po katastrofie i 
chorobliwie żółte. No i zrozum wykwintni-sia, celebranta słowa i jak jeszcze go 
Miś nazywa, z takimi zębami! Miś upiera się, że Romanowy tego inie widzi, bo 
kiedy wiąże przed lustrem krawat, to patrzy na krawat, kiedy się goli, to na 
brodę i policzki, kiedy się czesze, to widzi tylko włosy. A kiedy myje zęby, to 
zapewne obserwuje tylko szczoteczkę.
Jeśli Majutka, ten człowiek sterylizujący wszyst-
92
ko i wszystkich, kiedykolwiek pocałowała go, to albo jest u kresu wytrzymałości 
z Misiem i ze mną, albo... Ale, ale, jakie zęby ma Waldek? Przysięgam, nie 
przypominam sobie. Nie pamiętam... czy to możliwe? Słowo, że nie wytrzymam, 
muszę do niego zadzwonić. Zadzwonić?
I nagle — jest pierwsza w nocy, kiedy siedzę nad tym zeszytem — ta< idiotyczna 
niepewność zaczyna mnie śmieszyć, ale tylko przez chwilę. Odkładam pióro. 
Stwierdzam głośno, że ani słowa więcej, że przecież muszę, że powinnam wiedzieć, 
i to natychmiast. Jeszcze przed uśnięeiem. Że gotów mi się przyśnić bezzębny, 
odstraszający okrutną brzydotą, której obrazu nie wygaszę w sobie, nawet jeśli 
ma w rzeczywistości wspaniałe uzębienie. Ale jest pierwsza po północy. Zadzwonić? 
Jest pierwsza po północy. O rany! Budzić ikogoś w nocy dla tak bzdurnego pytania? 
Bzdurnego? Przecież aż do następnego spotkania nie będę mogła myśleć o nim 
inaczej jak
0   bezzębnym. Więc dzwonić? Pewnie nie połączą, bo nawet portier śpi o tej 
porze. Niech się dzieje wola nieba — no, nakręcaj odważnie, zanim Miś i Majutka 
wrócą z bridża u ciotki Marty. I jest brzęczek, jest sygnał, i jest we mnie 
gorące pragnienie, aby nikt nie podniósł słuchawki. Cisza. Śpią. Armia 
przyszłych zbawicieli świata śpi snem po-sesyjnym. A może niektórzy kują.
— Halo, czy... — Ten tam przy telefonie bełkoce pijany snem, że owszem, ale o co 
chodzi. O kogo?
1   cztery razy powtarzam nazwisko Rześkiego. Cztery razy wpieram w niego coraz 
natarczywiej, coraz gwałtowniej, że bardzo proszę, że sprawa nadzwyczaj pilna, 
oczywiście dla tego Rześkiego, i że bardzo przepraszam. Tamten trzeźwieje i mówi, 
że prze-dzwoni na trzecie piętro, ale wątpi, czy ktoś się zgłosi, bo telefon w 
korytarzu, a wszyscy śpią, i słyszę długie nudne sygnały, teraz przeszywające 
mnie strachem, i decyduję, że odczekam jeszcze trzy, ani jednego więcej, i 
naprawdę chcę już tego trzeciego. Nagle  ktoś  pyta,  o   co   chodzi. No  tak,   
ale kolega
83
Rześki chyba śpi. No, spróbuje zastukać, jeśli to aż tak ważna sprawa. Nic, 
cisza. Bez buczków, z odgłosami ozyichś oddalających się kroków, potem 
zbliżających się i głos przytłumiony lekkim sapaniem. — Kto? O co chodzi?
—  Waldek, to ja... Tulą. Tulą. Tak.
—  Dobry wieczór, a właściwie która to godzina? O co chodzi, dziewczyno? Co się 
stało?
—  No, trzeźwiejesz, więc odpowiedz mi na jedno pytanie.
—  Na pytanie? Skąd dzwonisz? Uciekłaś z domu czy jak? Potrzebujesz czego?
—  Chcę wiedzieć, Waldek, czy masz zęby? Bo nie mogę sobie abso...
—  Powtórz,   bo  ktoś <z mas   zbzikował!  Powtórz!
—  Nie mogę sobie przypomnieć, czy masz zęby... i jakie.
—  Idiotka! Idiotka czy zakochana?
—  Jeśli nie stać cię na nic więcej, to wracaj do łóżka.
—  Jasne, że wrócę, ale, Tulą, z pełnym wdzięczności sercem, że do mnie 
dzwoniłaś. Oczywiście, że mam zęby. Nie wszystkie, bo dwa straciłem w pewnej 
wiejskiej przygodzie. Ale trzydziestu się chyba doliczę. No, a że ten twój 
telefon cieszy, to fakt, bo widocznie zależy ci na detalach mojej osoby, i to 
umieszczonych, że się tak wyrażę, w mocno ryzykownym  miejscu,  bo na  nie  
bardzo  cudnej  twarzy.
—  No to, Waldek, całuję cię jak najmocniej... jak najmocniej... jesteś do 
rzeczy.
—  W porządku, Tulą. Milsze mi to pytanie od każdego innego, jakie mógłbym 
usłyszeć o tej porze.
Wracam do zeszytu. Czy ci Romanowie nie są błogosławieństwem naszego domu? Mama 
ma swojego świątka, przed którym pokornieje, cała w duchowych lansadach. Miś 
poddaje się spokojowi Romy jak pielęgniarce o czułych i uważnych palcach, 
przykładającej najdelikatniejszą maść do jego ran odnoszonych   na  polach   
wojny   domowej.   Słowo,   że
94
dałabym coś ż mojego życia, żeby posłyszeć od nich, czy się mylę. Oboje jednak 
wierzą, że moje uszy wsłuchane są jedynie w to, co ze świata.
Siadamy do stołu.
Boże! Ten półmisek z kanapkami! Maciupeńkie jak dziesięciozłotówki, z kuleczkami 
czerwonego kawioru, z pastą sardelową, z dzwoneczkami sardynek pod cieniutką 
kołderką cytryny, z koreczkami! Pycha! Na ^środku półmiska piramidka z marmur 
ko-watego sera, najeżona cieniutkimi drążkami ładnie połyskujących pałeczek, za 
którymi przepadam. I te kielichy! Można nimi leciutko uderzać o zęby, a wtedy 
pije się wino razem z tą cieniutką muzyką szkła. A talerzyki! Dziw, że Majutka 
pozwala jeść na nich. Takie jakieś nierealne, że powiedzieć o nich cienkie albo 
lekkie, znaczy nie znaleźć właściwego słowa. A obok, na stoliku, długie i wąskie 
rureczlfci szynki z czymś złotym w środku, z zielonym na wierzchu, 
poprzedzielane, zdaje się, płatkami polędwicy; no, jednym słowem, prowokująco 
żywa martwa natura, jak mówi pan Romanowy. I jeszcze ten tort na dolnej półce 
stolika na kółkach.
Ja nie przyłożyłam do tego wszystkiego palca. Majutka ma w kuchni tyle rąk, ile 
Budda na figurynce w jej pokoju. Co najmniej trzy pary. Mnie niby coś dławi, a 
prawdę powiedziawszy, nie mogę doczekać się każdej następnej kanapeczki z 
półmiska. Samej nie wolno, broń Boże. Księżna mama rozdziela, papa ganimeduje. 
Butelka w koszulce z serwety, on z gestami kelnera z najpodrzędniejszej 
restauracji. Niedźwiedź. Do pierwszego toastu podnieśli się. Mama pierwsza:
?^— Atula, abyśmy rozpoczęli dzisiejszą uroczystością cykl takich właśnie 
spotkań na cześć twoich sukcesów... — i brzęk kieliszków, dzwoniących tak 
ślicznie, że wino w krysztale staje się muzyką. Słowo. I drugi toast ciotki 
Marty:
— Kochanie! Spiesz się, żebym mogła zatańczyć na twoim doktoracie.
Dobra sobie! Już dla samej przyjemności pozby-
35
cia się jej gotowa jestem przedłużać moje studia, ad infinitum — psiadusza, coś 
z tej łaciny trzyma się skorupki mózgu — no i oczywiście druga ciotka, Sewcia — 
że wprawdzie nie pije, ale i nie myśli o tańcach, więc ucz się, drogie moje 
kurczątko, i bądź pociechą rodziców. Na szczęście Roma nie miała nic do 
powiedzenia. Przez chwilę napychałam się z jakimś dziwnym pośpiechem, jak gdyby 
to wszystko było czymś w rodzaju egzaminu. Gadać byle co, jeść byle jak, aby 
dotrwać do końca. Przed Misiem stała karafka z wódką, nie pijał wina. Pan Karol 
również. Miś trącił kieliszkiem kieliszek swojego sąsiada, tak jakoś siedzieli 
obok siebie. Papa od czoła stołu, profesor z boku, mając po prawej Romę, po 
lewej ciotkę Martę. Ja miałam jej oblicze naprzeciw siebie, przy mnie Sewcia i 
drugie czoło stołu — mama. Papa powiedział, że pije zdrowie dojrzewającego we 
imnie rozsądku.
Podbiegłam do niego, pocałowałam. Wtedy profesor oświadczył, że również ma 
zamiar ubiegać się o taką nagrodę i życzy mi, abym jak najwcześniej zrozumiała, 
że wielkość sukcesów pozostaje niejednokrotnie w odwrotnym stosunku do włożonego 
w sukces wysiłku.
Pocałowałam go, bo powiedział to tak po swojemu, ale żebym wiedziała, o co mu 
chodzi, to nie. Ciotka Sewcia zawsze i nieomylnie stawiała dodatkowe pytania:
—  Przecież są sukcesy wymagające żmudnych lat pracy i pośpiech daje czasami 
błędne rezultaty. Nie, panie profesorze?
Odezwał się telefon.
—  Siedź, Ata ?— a ja już się zrywałam. — To pewnie nic ważnego.
Telefon był o trzy kroki od stołu, na komodzie.
—  Jest,   oczywiście, że   jest.  Już,   Loteczko.   Ata! Omal nie trąciłam 
chińskiego talerza.
—  To ja. Dobry wieczór. Co? Aha, już rozumiem... no to, Lota. No to, Lota... 
Ja... Oczywiście, cieszę się niesamowicie... Przysięgam, ale widzisz, są
9G
goście... Nie ma o czym mówić, ja naprawdę nic nie pamiętam z tej rozmowy, 
cześć... tak.
I do stołu wracała była studentka Wydziału Chemii na tutejszym uniwersytecie. 
Usiadłam — cięższa od ciotki Grzmota, starsza od ciotki Sewci, z deklaracją 
mojej przegranej wypisaną na gębie kobylimi literami.
Mama powiedziała:
—  Jakaś przykrość? Żal, że jej się nie powiodło, ale przecież wiedziałaś o tym.
—  Powiodło się, mamo. Właśnie dzwoni, że wezwano ją do dziekanatu i oświadczono, 
że jej nazwisko wypadło przez nieuwagę maszynistki z wywieszki.
—  Wspaniale — mama klasnęła w dłonie — to mi imponuje! Zawiadomili, wezwali... 
to jacyś prawdziwie humanitarni ludzie. Ale, Tulą, nie powiedziałaś wszystkiego 
— mama trzymała nad talerzem dwa widelczyki, jednak nie zabierała się do 
jedzenia — już ja znam swoją córeczkę...
—  Jeśli iznasz — powiedziałam stanowczo za szorstko — to nie powinnaś pytać. 
Tyle pracy włożyłaś w to święto, że naprawdę teraz bardziej żal mi ciebie niż 
siebie.
-— Tulą! —? Pierwsze mocne kolory gniewu zagrały na twarzy mamy. — To, coś 
powiedziała, znaczy albo dużo, albo nic.
Więc opowiedziałam. Od początku. Od momentu, w którym usiadłam obok Loty w sali 
wykładowej. Mówiłam. Noże i widelce ucichły. Nikt nie przeszkodził pytaniem, 
nikt się nie poruszył. Byłam sztywna, twardniałam w sobie, jak gdybym znalazła 
się na kładce pomiędzy wysokimi brzegami. Ani jednym słowem nie odbiegłam od 
prawdy. A przy wędrówce do profesora podnieciłam się, jak gdyby w tej części 
opowiadania zaistniała możliwość zeskoczenia z kładki na równe nogi. Wędrówka 
korytarzem Instytutu teraz dopiero wydała mi się naturalna. Może właśnie dlatego, 
że była, taką najbardziej moją. Dotarłam do bólu brzucha, do przestępowania z 
no-
7 — Gdybym była chłopcem
97
gi na nogę, do ucieczki w połowie zdania... Wtedy ciotka Sewcia złożyła nabożnie 
ręce.
—  Jak to, najmilsza, i tyś się nie wstydziła?
—  Ciociu, przecież musiałam!
—  Żadna dziewczyna nie musi w takiej sytuacji. Przecież to był mężczyzna, ten 
profesor.
—  Aco miałam robić? Czy cioci nie zdarzyło się nigdy nic podobnego?
—  Nie! — Ciocia wciąż trzymała ręce złożone yr wielkim zdumieniu. — Mnie nie. A 
jeśli tak, to nie w obecności mężczyzn. Nie pojmuję.
—? A ja nie pojmuję zdziwienia cioci —? odczułam lekkie zadowolenie z 
przedłużającej się rozmowy.
—  No, tak — westchnęła — dzisiejsza młodzież. Wtedy „pani Roma  zapytała,  czy  
dobiegłam  bez
przeszkód   do   owego   wymarzonego   miejsca,  bo   to przecież najważniejsze.
—  Może trochę za długo zatrzymujemy się przy tej sprawie. Co dalej, Tulą — 
wtrącił papa.
Dalej była już tylko chwila ponownego pobytu w gabinecie, o której było mi jakoś 
najciężej mówić.
A potem cisza. Wielka cisza po wybuchu, którego huk ogłuszył wszystkich.
Pierwsza odezwała się Majka:
—? Teraz rozumiem znaczenie telefonu Loty. Po prostu wprowadzili ją na twoje 
miejsce. I słusznie. No, cóż, przepraszam za tę dodatkową przyprawę do naszej 
kolacji, ale będzie czas na...
—  Mamo — podniosłam się i usłyszałam cierpkie, bezwzględne: — Siadaj! — 
Usiadłam. — Mamo, czy nie powinnam była tak postąpić?
Ciotka. Sewcia, już znowu z widelczykami w rękach, parsknęła:
—  Nie! Szanująca się dziewczyna wytrzymuje do ostatka.
—  Ja wyjdę, mamo. Ja naprawdę nie przełknę kęsa więcej. Ja was bardzo 
przepraszam.
Papa zapytał spokojnie, jak gdybym opowiedziała nie swoje przeżycie:
98
—  Powiedz, czy to ta sama Lota z listu do ojca?
—  Tak, papo.
—  To powinnaś. Jej przecież trudniej czekać do następnego roku.
—  Masz rację. Mamy już wszystko z głowy. Ja sobie pójdę.
Psiakrew, jeden telefon! Że też diabeł skusił mnie kiedyś do przeczytania jej 
listu do jakiegoś drania, ojca czy ojczyma, że ten Miś musiał takim 
beznadziejnie głupim gestem okazać pomoc, a ta krowa tyle fałszywej ambicji. Że 
też... — byłam już tak wściekła, że wpakowałam w paszczę może z pięć kanapek 
naraz.
—  Idź, Tulą — skwapliwie zgodziła się ciotka Marta — skończymy kolację i przy 
bridżu pomyślimy jeszcze.
—  Wiesz, dziecino — odezwała się niespodziewanie ciotka Sewcia — już wiem, co 
powinnaś była zrobić. To właśnie, co ja robiłam zawsze, żebyś wiedziała. Przed 
spotkaniem z kawalerem odsiadywałam swoje w toalecie.
—  Moja ty najmilsza — zasyczała mama — przecież mówimy o czymś innym.
—  No właśnie — zaperzyła się ciotka Sewcia — już o czymś innym, a potem 
narzekacie na zanikającą obyczajowość.
—  To dowcipne — powiedział nagle Romano-wy — i także to, co zrobiła Tulą.
—  Dowcipne?  — rozdziawiłam wrota duszy.
—  Raczej tak — powiedział — bo ja, gdybym mógł decydować, po wysłuchaniu 
takiego wyznania ze strony studentki powiedziałbym, że dziewczyna do rzeczy, 
więc niech zostanie. Oryginałów tak mało. I kto wie... może 'rzeczywiście... Ten 
jej postępek ma, kilka twarzy. Żadna z nich — ciągnął wolno — mnie nie przeraża.
—  O czym ty mówisz — spytała Roma. — Kiciu, wytłumacz.
To jej „kiciu" wlazło na stół jak autentyczne kici.   Miauknęło, niech   skonam,   
jak  nie.   „Kiciu"   za-
7»
99
czął od twarzy córki, odwróconej od rodziców w stronę ulicy: — Gdybym był 
rodzicem — pani Roma parsknęła lekko — starałbym się patrzeć w tym samym 
kierunku co dziecko. Rodzice wierzą, że dziecko ma ich oczy, nieprawda, ono ma 
własne. To raz.
—  Kiciu, o czym ty?!...
—  Ata zobaczyła całe zdarzenie własnymi oczyma. Zawstydziła się. Cudza, praca, 
a własna korzyść, tylko własna. Więc niesprawiedliwość. Potem pomysł pójścia do 
profesora. Pytać rodziców — znaczyło mieć wątpliwości, a to już oznacza 
spekulację. Wreszcie wartość, sens tego kroku. Obiektywnie — piątka. 
Subiektywnie — do rozważenia. Córka z charakterem czy studentka z cudzej łaski?
Mówił cicho. Dobrze się go słuchało. Przepadam za takim mówieniem. Słowa jak 
muszki o wadze słonia.
Mama patrzyła w talerz. Mama z rudym złotem na łebku, ślicznie kokietowanym 
przez lampkę nad stołem. Z tym rudym złotkiem, które miało przecież stanowić 
jeszcze jedną, a może nawet główną przyprawę przeznaczoną dla jedynych 
interesujących ją oczii. Na pewno nie pamiętała teraz o tym. Ile kobiet mieściło 
się w tej chwili w niej jednej? Policzmy... cztery? pięć? Jedna, — to pani domu. 
Uczta, uprzejmość, gościnność. Bezbłędna. Druga — gospodyni, naharowała się. 
Wszystkimi sześcioma rączętami swojego wewnętrznego bożka domowego wyczarowała 
taki wieczór dosytu i pogody. I ta trzecia — matka atomowej córki. I ta czwarta 
— matka, matuchna, mateńka. I ta piąta — człowiek spracowany, z nerwami. I ta 
szósta — no, macie, zdawało się, że pięć to za dużo — żona, licznik Geigera, 
tykająca przy każdym najmniejszym, najsłabszym promyku z tego wcale 
nieastralnego Misia. I siódma — Majutka z rudawym złotem włosów... siedem kobiet 
w jednej Majutce, a każda z rękami w  czuprynie innej.  No, no... A ten Romanowy 
mąż
100
mówi dalej, że może jest jeszcze jedna moja twarz, ale on jej nie dostrzega, 
twarz cyniczki. Nie wyklucza, ale nie dostrzega.
—  Wykluczam! — oświadczył papa z wyraźnym wykrzyknikiem. — Na pewno, na pewno!
Biedak nie chciał tego wykrzyknika, przynajmniej nie aż takiego. I oto — 
rudozłoty łebek Ma-jutki podniósł się, i:
—  Ja nie wytrzymam! Przysięgam, nie wytrzymam. Jutro pozostanę sam na sam z tą 
dziewczyną, z jej pustym dniem i czarcimi pomysłami. Nie on — palec z 
pierścionkiem mierzył w papę — nie on. On zarabia, on pracuje, on ma całe biuro 
na głowie. On rozmawia z córką o sztuce, o muzyce, o książkach. On funduje 
swojej urodziwej lody, czarną kawę i przedstawia znajomym: to moja córka. Diabła 
jego! Moja! Moja! na co dzień i co godzina moja. Od tych głupich pończoch aż po 
te jej rudawe niby-fryzury. Moja! — Mama uderzyła się w pierś. — Tu ją mam, od 
tego, idiotycznie nazwanego matczynym, serca aż po tchawicę, po gardziel, po 
przełyk...
—  Dość! — papa uniósł się z krzesła.
—  Dość? Rodzice istnieją także przed awanturami!
Miś dźwignął się gwałtownie: leciutki brzęk talerzyków, tych niewysłowienie 
cienkich, tych wypieszczonych, które — o chwilo! — stoczyły się ze stołu.
Trzask drzwi za mamą. Ja — może kiedyś litościwa gumka z myszką wymaże ten obraz 
z pamięci — osierocona ze wszystkiego, co bliskie, przyjazne, stoję z oczami 
wypełnionymi po brzegi niebieskim obrusem, myśląc, że wszyscy troje z Majką i 
Misiem znaleźliśmy się na krawędzi czegoś, skąd tylko droga w dół. Nic nie wiem 
o chwili, w której obie ciotki wyparowały z pokoju, nic o zniknięciu pani Romy. 
o Misiu, o profesorze. Nie, o profesorze wiem, bo powiedział do mnie, już od 
drzwi, że jest
101
moim dłużnikiem i że zrobi wszystko, aby wywiązać się ze swojego długu. Wtedy 
oderwałam oczy od stołu. A on powtórzył:
— Jestem  twoim  dłużnikiem,  Tuła — i wyszedł.
Potem już — aż do trzasku drzwi wyjściowych — powtarzałam bezmyślnie te jego 
dziwne słowa pożegnania, powtarzałam bez próby zrozumienia, co oznaczają. 
Jeszcze kiedy Miś wracał z przedpokoju, kiedy mijał stół, kiedy usuwał z drogi 
krzesło, powtarzałam słowa profesora. Miś zatrzymał się, popatrzył na mnie nie 
rozumiejącymi oczyma i poszedł do siebie. Zamknął za sobą drzwi cicho, jakby w 
obawie przebudzenia mnie. Na pewno czekałam na jego głos, bo kiedy te ciche 
drzwi umilkły, oczy rożka-pały się, i to tak, że poczułam łzy od razu na 
policzkach, w ustach, na szyi. I wtedy, zupełnie jak niałe dziecko, przykucnęłam 
za stołem, jakby w nadziei, że wróci, zobaczy, pogłaszcze. Trafiłam rękami na 
skorupki talerzy i jeszcze mocniej niż dotychczas zdałam sobie sprawę, że stało 
się coś nieodwracalnego, że ten nasz dom, choćby jeszcze istniał nie wiem jak 
długo, zawsze będzie już miał w sobie tę ,nie do zabliźnienia ranę, te brakujące 
w chińskim .serwisie talerzyki. I że jeśli kiedykolwiek jeszcze ten serwis 
powędruje na stół, wniesie ze sobą pamięć dzisiejszego wieczoru.
Pozbierałam skorupki, zgarnęłam je na jeden z talerzyków i poszłam z tymi 
okruchami do kuchni. A tam na stole, kredensie i wszędzie były zwyczajne, 
czekające swojej kolejności potrawy, tam stały przygotowane filiżanki i 
elektryczna maszynka do parzenia kawy, tam leżały na połyskującej tacy łyżeczki 
i czekała na spodeczku cytryna. W kuchni był jeszcze nasz dom nie tknięty 
trzęsieniem ziemi. I tu otrzeźwiałam. Wzięłam największą z tac, jakie znalazłam, 
i na palcach, aby nie budzić ciszy domu, aby ??? sprowokować mamy do wejścia, 
zabrałam się do zgarniania wszystkiego ze stołu. Taca okazała się o wiele za 
mała i musiałam odbyć drogę z kuchni do pokoju i z powrotem kilka  razy. Im 
dłużej cho-
102
dziłam, tym bardziej wydłużała się moja ścieżka od tamtych chwil, tym dalej 
byłam od domu.
Potem, kiedy znalazłam się znowu wśród nagromadzonych w zlewozmywaku i na stole 
talerzy, .wściekłam się. Nagle. Na wszystko, co było, i na to, co wokół. 
Zamarzyła mi się jakaś bezcelowa gonitwa ulicami, jakieś zmęczenie, inne od tego 
dusznego, że prawie jedną nogą byłam już w przedpokoju. Jednak wróciłam. Pokorna 
stanęłam przy zlewie i — o Majko! —? zastygłam. Gdyby weszła, gdyby zobaczyła 
mnie w najparadniejszej sukni, w moim srebrze wieczoru przy zmywaniu! Zdjęłam 
suknię, założyłam fartuch. I —? Majo zwycięska! — nałożyłam drugi, na tył, na 
plecy i obnażone nogi, bo przecież Miś mógł tu zaglądnąć. Majka nie darowałaby 
mi tego.
Chińska porcelana jest delikatna jak niemowlę. Same palce nabrzmiewają czułością. 
Odkładam te kolorowe cacka po umyciu na tacę, unikając jakiegokolwiek pobrzęku. 
Po raz pierwszy dopuszczona do tego obrzędu, chciałam wywiązać się z niego jak 
najlepiej. Wiedziałam, byłam wręcz pewna, że wszystko odstawię w porządku, jeśli 
Majka nie wejdzie do kuchni. Ale w tę konspiracyjną ciszę zmywania wplątał się 
niepokój o Majkę. Niemożliwe, aby nie .słyszała mojej krzątaniny przy zbieraniu 
talerzy. Przecież zdawała sobie sprawę, że przenoszę, dotykam, może nawet zmywam 
jej ehińszczyznę, a milczy. Ani dźwięku, ani śladu ruchu w jej pokoju. Może leży 
teraz otumaniona, wpółprzytomna, bo zwaliło się to, co z takim mozołem budowała? 
Iść? Zapukać? Nie ma mowy! W tej chwili słowa utknęły-,by mi w gardle. Nie chcę 
jej widzieć, a niepokoję .się, gorzej, zaczynam bać się tej ciszy. Może po 
prostu płacze. Albo śpi? Albo skoczyła przez okno w dół? Idiotyzm! Nie wierzę w 
nic, a jednak czuję, że muszę tam iść, że nawet jeśli leży z otwartymi oczyma na 
tapczanie i patrzy w sufit, powinnam .być przy niej. I przyklęknąć, i przytulić 
policzki do jej pyszczka, i powiedzieć, że przecież musi wycier-
103
pięć z tą córką jeszcze tylko tych kilka uniwersyteckich lat, a potem mąż, 
dzieci... Mąż? Ja? Wytrzeźwiałam z wszelkich adoracji domu. Chcę mieć tylu 
kochanków, ile odmian ludzkich na świecie!
Co u diabła robić z życiem, w którym człowiek nie popełnia czegoś podszytego 
strachem albo bodaj niepokojem? Takie popełniane w strachu coś jest jak osełka, 
o którą ostrzy się własny nóż. A noże powinny być ostre.  Takie  jest  
przeznaczenie  noży.
Myłam właśnie noże i stąd te skojarzenia. Ale już się spieszyłam, już wiedziałam, 
że po skończeniu, po zrzuceniu fartuchów pójdę do niej i choćby mnie przepędzała 
oschłością, jak święty diabła świę-,coną wodą, pozostanę. Idiotyczne, ale to ja 
poczułam się rodzicielką, a ona stała się moim niesfornym dzieckiem. I poczęłam 
rozplątywać tasiemki fartucha, kiedy stanęła w drzwiach. W podomce.
— Zostaw — powiedziała — umyję  resztę.
A ja... ja zrzuciłam z siebie oba fartuchy — pamiętam to moje zadowolenie, że 
widziała, że dwa, i prześliznęłam się obok stojącej w progu Majutki, i poszłam 
do łazienki, a stamtąd do pokoju.
Potem na tapczanie wiedziałam, że jeszcze niejeden raz będę ciągnęła do Majki za 
zamkniętymi drzwiami, a wymijała tę z progu kuchni. Patrzyłam przymrużonymi 
oczyma w matową szybę telewizora, w ten radosny podarunek rodzicielski z okazji 
święta egzaminacyjnego, i nareszcie rozpłakałam się, tak naprawdę.
Rano cisza. Cały wczorajszy wieczór nagle niewyraźny, nieprawdziwy. Odczułam 
nieobecność starych. W pokoju mamy porządek, niepokalany, uroczysty, dydaktyczny. 
U papy — bałagan na biurku, popielniczka jak po bridżu. Tapczan rozwalony, 
pościel rozłożona na krzesłach, okna zamknięte. Zapomniał? Spieszył się? W 
kuchni... w kuchni, na świeżutkim obrusiku, dwa talerzyki. Jeden z kanapkami, 
tymi wczorajszymi, drugi z kawałkiem tortu. Nigdy przy stole nie oberwałby mi 
się taki kawał.   Przy  talerzykach  filiżanka.   Na   kuchni   sa-
104
gan z wodą, na nim czajniczek. Zapalić, śniadanie gotowe. Ani śladu po ich 
śniadaniu. Jedli? Ojciec zapewne nie przekroczył progu kuchni. Ja, cielęco 
ujarzmiona tymi talerzykami, ja, która wczoraj prześliznęłam się bez słowa obok 
stojącej w progu kuchni Majki, przyjmowana przez nią tymi kanapkami, tym tortem? 
Mama — słowo nie do rozszyfrowania. Kanapki nieco przyschnięte, ale tort! Pycha! 
Niebo w gębie! Jest w tym torcie maleńki dodatkowy smaczek, maleńka mądrość: 
tort należy jeść po wielkiej porcji goryczki, a nie po nażarciu się różnościami. 
W tym torcie, w jego, że tak powiem, nadsmaku jest coś sklejającego naszą trójkę, 
nasz maleńki ogród zoologiczny: niedźwiedzia-Misia, pan-terę-Majkę, małpę-Atę. 
Chwała chwilom, w których podniebienie jest mądrzejsze od języka. I chwała 
telefonom, przynoszącym głos Waldka, zawiadamiającego, że będzie o dziesiątej 
przed dziekanatem, że pójdziemy immatrykulować.
—  Immatrykulować? Co to takiego?
—  Coś dobrego.
—  Dla kogo?
—  Dla ciebie, ale i trochę dla mnie.
—  Będę, ale nie obiecuj sobie niczego. Jestem po katastrofie. Cała w gipsie.
Czekał w korytarzu. Wymięty, spracowany, nieświeży, czymś poruszony. 
Opowiedziałam o Locie, o wczorajszym telefonie. Wysłuchał jak o czymś obojętnym, 
nie moim.
—  Chodź do dziekanatu — wziął  mnie za rękę. A tam tłok. Ludzie załatwiają 
jakieś formalności,
wypełniają arkusze, indeksy, kwity. Ruch, gwar, podniecenie. Waldek dociera do 
parapetu przed biurkiem, przynosi listę przyjętych.
—  Żadnych zmian. Czytaj. Jest, jak było.
Jest, jak było. Moje nazwisko w kolejności alfabetu. Loty ani śladu.
—  Ale przecież... — nie, nic nie rozumiem.
—  Czekaj — Waldek znowu przeciska się do biurka.  I  znowu  wraca  z 
wiadomością,  że  główna
105
lista  bez  zmian, a   w   dodatkowej   cztery  nazwiska. Worman przyjęta, 
właśnie na dodatkowej.
We mnie  sygnał ostrzegawczy. Odechciało  mi się samodzielności. Waldek naciera:
—  Stawaj w kolejce. Tu, za tą koleżanką.
Ale przede mną mama i:  „Rodzice istnieją także przed awanturami".  Więc  co? 
Gnać  do niej? Pytać?
0  co? A tu Waldek, zza pleców:
—  Masz pieniądze?
—  Pieniądze? A po co?
—  Wpisowe.
?—? A ty nie masz? •— Jasne, że nie.    '
Znikają przede mną czyjeś plecy, staję oko w oko z losem o  jasnych włosach  i 
spokojnych ruchach.
—  Nazwisko? — pyta mój los.
Wymieniam, a Los szuka przez chwilę na liście, potem mówi:
—  W porządku — i wręcza mi arkusz — proszę wypełnić.
—  Daj   —   mówi   Waldek   —   ja   wypełnię.   —
1  idzie z arkuszem w stronę pulpitu.
—  Słuchaj — mówię — to się źle skończy. Oni jeszcze nie wiedzą, że Lota... że 
mnie już tu nie ma.
—  Nie szkodzi — mówi Waldek — przecież zawsze lepiej źle skończyć jako 
studentka niżeli jako jakaś tam abiturientka. — Na gębie bezmierne pobłażanie,   
jak  dla  psychicznie  niedorozwiniętej.
Wychodzę na, korytarz. I znowu jestem przy tym oknie z widokiem na trawnik 
przedzakładowy. A na nim kilka dziewcząt, pokazujących sobie nawzajem jakieś 
książeczki. Są rozbawione, za głośne, za chi-chotliwe. Odwracam się, czuję 
wzbierającą niechęć do tych tam sprzed domu, do tych w korytarzu, w dziekanacie, 
do tego brzemiennego dla mnie w skutki korytarza, do całego budynku i do wciąż 
jeszcze tkwiącego gdzieś tam Waldka. I kiedy idę już w stronę schodów, po prostu 
aby strącić z siebie to gmaszysko  z wszystkim,  co w nim obce,  nieprzyja-
106
zne,  staje  przede  mną  Waldek  z   jakąś  książeczką w ręku. Uderza mnie nią 
po ramieniu.
—  Jesteś mi dłużna sto dwadzieścia trzy złote. Gnaj, dokąd chcesz, ale forsę 
zdobądź. Tata, mama, byle prędzej.
Stoję nieporuszona.
—  Co ci? — dziwi się Waldek. — Zapisałem cię, wpłaciłem... a indeks wypełnimy 
później.
—  To chyba przyjdzie odsiedzieć — mówię — a mnie wszystko w środku boli.
—  Brzuch? — zatrzymuje się.
—  Idiota — teraz ja trzepnęłam go trzymaną od chwili książeczką. — Dusza, 
słyszysz, dusza. Taka zwykła, ludzka, ty kmiotku.
—  Odsiedzisz, ale na ławach wykładowych — mówi spokojnie. — A forsa konieczna. 
Wydałem wszystko.
—  Nie mam odwagi raz jeszcze kantować moich starych.
—  Wiesz — śmieje się — uniwersytet rzeczywiście nie jest dla debilów. Weź w 
dzierżawę kiosk z piwem. Człowiek miałby nareszcie jakąś sensowną znajomkę.
—  Nie pójdę do starych — mówię. A on nagle poważnie, spokojnie:
—  Dziewczyno, zostawiono cię na liście. W wypadku zmian zaalarmowano by przede 
wszystkim dziekanat. To jasne. Czy ty naprawdę nie kapujesz?
—  Jestem studentką?
—  Jesteś na liście — mówi Waldek.
Mnie niewiele potrzeba do skoku głową w dół. Dzień rozpoczęty wyśmienitym tortem 
wydał mi się najzupełniej odpowiedni do takiego zakończenia sprawy 
immatrykulacji. No i pędem do mamy. Stukam do jej pokoju. Siedzi za biurkiem w 
papierach, wielkich jak cały blat biurka. Podnosi głowę, widzi mnie, ale jak 
gdyby jeszcze poprzez te cyfry z papierów. A ja jak petentka. Dosłownie.
—  Mamo, jestem studentką — wyciągam rękę z indeksem i legitymacją.
107
Mama patrzy na indeks i legitymację z ostrożnością człowieka przyglądającego się 
zwiniętemu w kłębek wężowi, żmii, kobrze, okularnikowi. Jest blada, jest jakaś 
leniwa, nieruchliwa. Może chora? Chora? I jestem już przy niej z rękami 
zarzuconymi na szyję, z gębą w ślozach. Z uściskiem, który — sama to czuję — 
jeszcze chwila, a ją wykończy, zadusi, zniweczy. 1 z tymi tak dobrze jej znanymi 
słowami — mamo, mamo, mamo... — i z pocałunkami za tort, ten poranny, i znowu z 
pocałunkami... i mamo... tyś chora? Powiedz, chora jesteś? I tu nagle telefon, i 
mama musi odebrać. Już po głosie, jakim komuś odpowiada, słyszę ją zdrowiejącą. 
Słowo! No i znowu gadam, a mama patrzy w indeks, w legitymację, w indeks, we 
mnie, w legitymację i pyta... dlaczego dałam te zdjęcia takie nieprzyjemne. 
Takie miałam przy sobie — wyjaśniam — to, pamiętasz, te robione w automacie, 
który sam fotografował, suszył... wywoływał i oddawał naiwnym, oczywiście po 
wrzuceniu dziesięciu złotych. I nagle przypomnienie Waldka, który czeka na dole, 
na pieniądze. I cała ta mamina buda, wszystko, razem z wieszakiem i wykresami na 
ścianach, jest takie jak za młodych lat, kiedy przychodziłam tu, gdzie mi się 
wszystko podobało i wszystko napełniało szacunkiem. Wtedy mama mówiła — tu 
trzeba być bardzo grzecznym.
—  Mamo — zrywam się już z forsą w łapie — idę w krajobraz. Nie gniewaj się, ale 
mnie ponosi. Nie będę na obiedzie.
Mama uśmiecha się. A potem... Potem podnosi słuchawkę, nakręca jakiś numer i 
mówi, odwrócona tyłem do mnie:
—  Mam dla ciebie dobrą wiadomość. Tak. Jest u mnie Tulą... z indeksem i 
legitymacją studentki. Tak. Przyjęli ją, mimo wszystko przyjęli... widocznie 
tamtą i ją. No tak, rzeczywiście, nie masz pojęcia... no tak... — czekaj... — 
wyrywam jej słuchawkę  —  czekaj...  do  widz...  —  a   ja   już  drę się
108
w słuchawkę: — Miś!  jestem studentką, żebyś wiedział! I cały dzień mój, i cały 
tort!
I jedziemy taksówką w dal, w krajobraz, na wagary. W lesie Waldek zdejmuje 
koszulę, taką w paski.
—  Słuchaj — powiada — może twój stary kupiłby? To mojego kumpla. Dostał od 
narzeczonej, która pracuje w domu towarowym. Potrzebuje forsy. Pożyczył, bo moje 
u babci Agnieszki, takiej jednej, co pierze.
—  Dobryś — śmieję się — dobra dla kościotrupa, a nie dla normalnego człowieka.
—  Racja — godzi się — ale może znasz kogoś?
Pewnie, że znam — Romanowy. Akurat jak Waldek, tylko niższy. Ale nie chce mi się 
mówić o nim. Mamy czas i forsę, bo mama dała pełne dwie setki. Mamy las i ptasi 
koncert i mamy oboje razem ochotę trzymać się za ręce. To na drodze pod górę. 
Potem mamy ochotę tarzać się po trawie. Potem wiele innych ochot. Jest nam 
dobrze. Stwierdzam, że w tak pomiętej sukni za Boga nie wrócę do domu. Waldek 
gładzi swoją koszulę i powiada, że gdybym od razu, jak on, zdjęła z siebie te 
szmaty, to nie miałabym teraz kłopotu.
Przy pałaszowaniu kiełbasy na gorąco w budzie z kulawymi stolikami powiedziałam 
do Waldka, że tamto z Gosią musiało mi się przyśnić.
—  Mnie także — zgodził się — zresztą i teraz chyba śnimy. Bo przecież 
człowiekowi na jawie nie może być tak dobrze.
Sukienkę wyprasowałam u rodziców Gosi. Wpadłam do nich, że niby nie wiem, że 
Gosia w Zakopanem. Mama była wprost szczęśliwa, bo mogła prasować i gadać o Gosi. 
Że to taki samodzielny człowiek, że życie układa się jej tak jakoś, że boi się 
po prostu mówić. Ani słowa o sukni, dlaczego aż tak pomięta. Och, czemu 
przydział takich mam dla świata młodych jest tak skromny!
Zaprosiłam Waldka do nas na kolację, bo przecież   ta   wczorajsza   czekała   
na   czyjeś   głodne   usta.
109
Mama była wprost urocza. Jak rekonwalescentka po silnym wstrząsie. Papa rozgadał 
się z tym moim chudeuszem o studiach, o jego rodzinnych stronach. Wypowiadał 
uwagi, jakich nie słyszałam od lat. Potem, to znaczy po opchaniu się 
doskonałościami, po takich porcjach tortu, że nie mieściły się w oczach, 
usiedliśmy przed telewizorem. A więc inauguracja, nareszcie prawdziwa. Szedł 
jakiś film. Już po kilkunastu minutach byłam znowu w lesie, w trawie, w słońcu, 
w ramionach tego, co teraz siedział w pasiastej koszuli na sprzedaż i przecierał 
okulary. Mama pierwsza przeprosiła i wyszła, potem papa, że rano wyjeżdża na dwa 
dni. Potem całowaliśmy się w pokoju, w którym ktoś coś mówił z telewizora. Potem 
Waldek powiedział, że nie chce stać się nałogowcem. Nałogowiec jest nieuleczalny, 
aż do chwili oddania go do zakładu specjalistycznego, zwanego małżeństwem. A na 
leczenie nie może sobie na razie pozwolić.
—  Nawet jak sprzedasz tę koszulę w paski?
—  Ojej, Tulą — zalabidził — daj ty mi jeszcze spokój przez rok. Spotkamy się po 
moim magisterium.
—  Nie — oświadczyłam zdecydowanie — po moim. Za cztery lata.
Poszedł, a ja znowu zmywałam talerze w kuchni, już nie chińskie, ale nasze 
poczciwe, obojętne, po których nikt nie wylewa łez, i byłam trochę senna, trochę 
niedbała w ruchach, bo to przecież nie był wielki wieczór z napiętymi nerwami. 
To był taki prosty wieczór, w którym nie znalazło się słowo uznania dla mojej 
wyprawy do profesora, choć pogoda tego wieczora wynikała właśnie z faktu mojego 
pójścia. Myślałam o tym leniwie, bez pretensji do kogokolwiek. Był wieczór, w 
którym — dowiedziałam się o tym znacznie później — tkwiły zarodki wielu moich 
decyzji, samodzielnych, karkołomnych. Bo na styku takich dwóch wieczorów, jak 
wczorajszy i dzisiejszy, jest wielkie pęknięcie czasu.
110
Rano wynurzyłam się z pościeli jak z pudełka wyłożonego aksamitem. Nie miałam 
snów. Zabawne uczucie. Człowiek niczym noworodek, z kompletem świeżutkich zwojów. 
Pierwszym alarmem był dzwonek u  drzwi.  Krótki, natychmiast powtórzony.
—  Ada? No, chodźże, chodź — bełkocę wpółprzy-tomnie — co za świetny pomysł. 
Powiedz, jaka pogoda?  Nie zdążyłam rozsunąć firanek.
Weszła do pokoju niemal po omacku, z rękami przed sobą.
—  Tulą, wiesz może coś o Kice? Była u ciebie? Może jest?
Tak zaczął się ten dzień, którego każda następna godzina  była  trudniejsza  od  
poprzedniej.
Ada dyszała. Biegła do mnie, nie miała cierpliwości czekać na tramwaj. 
Zamierzała telefonować, zrezygnowała, nie mogła. Nakręcenie numeru rozdygotanymi 
palcami było za trudne. Poza tym telefonicznie mogłabym po prostu odpowiedzieć, 
że nic nie wiem o Kice, a ona chciała mojej rady, pomocy. Bo czyjej, czyjej, na 
wszystkie świętości?!
To, co mówiła, z trudem dobijało się do mojego, wciąż jeszcze nie wyzbytego 
pieściwości nocy, zamknięcia. Ojczym Kiki był u Ady już po siódmej rano. 
Roztrzęsiony, siny, dosłownie jak pijaczyna. Kilka nie wróciła wieczorem do domu. 
Nie wróciła na noc, nie przyszła rano. Matka już ód wczorajszego wieczora zrywa 
się, kalekimi nogami usiłowała dowlec się do kuchni, w której Kika zazwyczaj 
przesiadywała do późnej nocy. W kuchni wszystko jak co dzień, tylko bez Kiki. Na 
stole zeszyty, książki, bo Kika na gwałt doszukiwała się czegoś w książkach 
pożyczonych od jakiegoś studenta Studium Nauczycielskiego. Potem zaczęli czekać 
oboje, on przy łóżku żony. Czekali do świtu. Potem dzwonił z automatu do kilku 
posterunków milicji. Potem przyszedł do Ady.
Ada węszyła dramat. Zerwała się. Krzyknęła, że Kika na pewno coś sobie zrobiła. 
Bardziej przestra-
111
szyłam się podniecenia Ady niż wyczynu Kiki. Wcisnęłam ją w fotel, przycupnęłam 
obok i zaczęłyśmy rozważać, co też ta Kika mogła wymyślić. Ada nie wierzyła w 
jakąkolwiek możliwość spędzenia nocy w towarzystwie mężczyzny. Kika nie miała 
męskiego towarzystwa. A w uwodziciela nie wierzyła. W ogóle nie wierzyła w 
dziewczyny dające się uwodzić.
Więc amant wykluczony. A zresztą — tu weszłam mocniej niż dotychczas w niepokój 
Ady — nigdy nie robiła niespodzianek matce. Ta matka to coś w rodzaju domowego 
świątka, do którego wchodzi się kilka razy dziennie po tych skrzypiących pod 
nogami klepkach przechodniego pokoju i wraca do swojego kąta. To rytuał, to coś 
z obrzędu przed dogasającym płomykiem życia.
—  Coś się stało, coś się stało ?— szeptała Ada — boję się głośno wypowiedzieć 
co.
Dzwoniła już do Gosi, nie wytrzymała zalewu pytań Gosinej mamy. Słowa zaczynały 
ją dusić. A mnie, mnie poderwała, nagła pewność, że spędziła tę noc z moim 
pastuszkiem. Zerwałam się, dopadłam telefonu. Ada zamarła w oczekiwaniu. Nie 
dowiedziałam się niczego. Rześkiego nie było w akademiku. Czy był w nocy, 
portier nie wiedział, nie jego sprawa.
Pobiegłyśmy do akademika. Głupio było, ale za-lazłam aż na trzecie piętro do 
pokoju Rześkiego. Jego kumpel zapewnił, że Rześki pracuje dziś w jakimś hotelu, 
zdaje się, myje okna. Ale w jakim hotelu, nie wiedział. Przydziały otrzymuje się 
<w Żaczku. Dał adres. Więc pobiegłyśmy do Żaczka. Ada godziła się na wszystko, 
byle pędzić, byle się dokądś spieszyć. W hotelu, ogromnym jak drapacz, przydy-
bałyśmy nareszcie Waldka. Śmieszny był w swoim roboczym przyodziewku stracha na 
wróble. Usiadł z nami na wspaniałych fotelach hotelowych i zapytał o to, od 
czego powinnyśmy były zacząć:
—  Gdzie chodziła Kika w dniach poegzamina-cyjnych, tych przegranych?
112
Ada słyszała o jej zabiegach o przyjęcie na uczelnię pedagogiczną. Więc tam 
należało pytać, czy przyjęta.
Pobiegłyśmy do uczelni. Waldek zgłosił gotowość towarzyszenia nam natychmiast po 
zakończeniu roboty. W tej wyższej uczelni było cicho, pusto i beznadziejnie 
smętnie. W całym gmachu jedna urzędniczka, stare pannisko z nosem w papierach, z 
absolutną nieobecnością ducha przy naszych pytaniach. W końcu wybłagałyśmy spis 
nowo przyjętych. Kiki ani śladu. Wtedy dopiero pojęła, że chodzi nam o wiadomość, 
tylko o wiadomość, a nie o zalanie jej pretensjami z powodu jakichś własnych 
niepowodzeń egzaminacyjnych. Musiała się bidula nasłuchać tego co niemiara. I 
znalazła podanie Kikuli. Z adnotacją, że nie, wykluczone, spóźnione.
A tu już południe i leciutka nadzieja, że Kika w domu. Więc do niej. Otwiera nam 
babina, dochodząca — Kiki nie ma, mama leży, jak chcemy, to owszem, ale nogi 
wytrzeć. Wytarłyśmy. I cichy skrzyp klepek w przechodnim pokoju, i nabożne 
dygnięcie przed leżącą wysoko na poduszkach matką. Twarz wąska, biała, oczy jak 
malutkie ogniki na ołtarzu. I spokojne podziękowanie za przyjście. — Kika jest 
taka samotna, mój dobry Boże, ja ją rozumiem. Cokolwiek teraz robi, robi z 
powodu tego wielkiego osamotnienia. — Tak mówi matka tej dziwnej dziewczyny. Ada 
spowiada się z naszych wędrówek, nie omija wizyty w akademiku — zupełnie jak w 
szkole przy odpowiedzi na jakiś szczególnie zwariowany temat historyczny. A ta 
kobieta w łóżku mówi do nas coś niesamowitego: Że w chorym domu żadne dziecko 
nie wyrośnie na zdrowego człowieka, a gdy dzieckiem tym jest dziewczyna — 
choroba matki, wcześniej niż u chłopca, przeszczepia się w ciało córki. Bo 
choroba — mówi matka nienaturalnie cichym głosem — jest składnikiem tego 
powietrza, wdychiwanym przez jej najbliższych. Siedzimy obie z Adą na krzesłach, 
niemal na progu pokoju. Ada jest już jak ta mówiąca. Biała, pa-
8 — Gdybym była chłopcem
113
pierowobiała. Ja nie. Ja chyba czerwona. Czuję nie-przemożną potrzebę kopnięcia 
czegoś, bodaj tego stolika z lekarstwami, bielutkiego jak w szpitalu.
—  Przez ile lat można witać i żegnać umierającą?
—  Niech pani tak nie mówi — Ada nie wytrzymała — dlaczego krzywdzi pani Kikę?
—  Dziecino — matka robi niezdecydowany ruch ręką, wąską i białą jak twarz — ja 
chcę wam tylko powiedzieć, że nie mam do niej żalu, cokolwiek by zrobiła.  I  
jeśli  do  mnie  nie wróci,  powiedzcie   jej...
Musiałam, musiałam kopnąć! Darujcie, ale musiałam. Zerwałam się z krzesła i 
rozdarłam się tak, że przekupki mogłyby mi pozazdrościć tego głosiku.
—  Jak pani może, jakim prawem! To takie niesprawiedliwe, aż dławi! Kika 
bezustannie myśli o pani, cała jest w demu, nawet kiedy jej tu nie ma! A pani 
takie jakieś dziwolągi! Ja wiem, że pani chora, ale niejedna matka całowałaby z 
wdzięcznością córkę za takie przywiązanie. Kto wie nawet, czy niejedna nie 
wolałaby leżeć jak pani, a mieć taką córkę, niż... — i tu, o pół języczka, o 
ćwierć, byłam przed wyznaniem, że moja, Boże mój, moja, gdybym ja umiała tak się 
kłaść pod każde jej westchnienie, kto wie... i skończyłam, jeszcze nie 
wykrzyczana, ale już maleńka, skurczona, zwinięta w sobie, jak gdyby te łzy na 
policzkach matki Kiki miały zamienić się w wodogrzmoty, w lawinę wodną, przed 
którą, jeśli nie można uciekać, należy się kulić, kurczyć, przestać istnieć. To 
były tylko dwie łzy. A słowa potoczyły się zwyczajnie, jak poprzednio.
—  Dziękuję ci, Tulą.
Poczułam rękę Ady na mojej. Ciągnęła mnie do wyjścia.
—  Przepraszam — wystękałam — ja bardzo przepraszam.
Na schodach Ada płakała. — Ale ze mnie bydlę — wściekałam się — co za cholerny 
temperament! Jak matka może swojej córce coś takiego im-
114
putować!   Niech  mnie   jasny  szlag  trafi,   jeśli  miała rację!
Ada zapytała, czy jest możliwe, aby matka godziła się na odejście córki?
—  Po jaką jasną Anielkę lazłyśmy tam?
—  Co myślisz, Tulą, czy jest możliwe? — Ada szła obok mnie, jakby tknięta 
paraliżem tamtej kobiety, jak gdyby to ssanie choroby z powietrza było namacalną 
prawdą.
—  Jedno jest możliwe — powiedziałam bardzo energicznie — że jeśli całe życie 
tak ma wyglądać, jak do dnia dzisiejszego, to mam je całkowicie w nosie i 
jeszcze gdzie indziej. Nie chcę — rozumiesz — nie chce mi się wybierać 
nieskrzypiących klepek. Rozumiesz? Nie chce mi się! W każdym domu, w każdej 
sytuacji są takie podłogi. A mnie się nie chce!   Jak  łazić,   to  gdzie  
trafi...  i  nie  na   palcach.
—  Co dalej? Dokąd idziemy? — Ada wysłuchała mojego wybuchu jak wiatru wiejącego 
przez chwilę nieco silniej niż dotychczas.
—  Na lody. Z bitą śmietaną. Przecież Kika nie skoczyła do wody. A nawet jeśli, 
to lepiej dowiedzieć się o tym z lodami w brzuchu.
—  Ech, Tulą, gdybym cię nie znała...
—  A Kikę znałaś i chodzisz durna  jak ja.
W lodach było coś z trucizny słów matki Kiki. Nigdy nie jadłam ich z takim 
bezbożnym pośpiechem jak dzisiaj. I co dalej?
Dalej był jeszcze Bronek, dobry kumpel Kiki, może nawet lepszy niż mój. I znowu 
czekanie na wydzwonienie go z domu. Czekanie bez apetytu na ciastko czy 
cokolwiek. Zastał nas przy czarnej kawie. O Kice wiedział od jej ojczyma, który 
dzwonił do niego rano, nie widział dziewczyny od... nie mógł sobie przypomnieć. 
I tyle z całego dobrego Bronka. Padło kilka nazwisk koleżanek licealnych, z 
którymi Kika utrzymywała jakieś tam stosuneczki. Jak szukać — to wszędzie, każdy 
ślad może okazać się bezcenny, i jak szukać — to wytrwale, bo każda chwila   
może   okazać   się   zbawienna.   Tyle   korzyści
8*
115
z Bronka. I może ta jeszcze, że poddał pomysł pojechania do wsi, w której 
mieszka ciotka Kiki. Kika wspominała o niej czasami, z wielką sympatią. Tylko 
jak tej ciotce... i jak tej wsi? Nie, do matki Kiki za Boga, więc do ojca. I 
Bronek poszedł dzwonić. Wrócił z tym, że ojca nie ma w biurze, że pewnie szuka, 
a i my powinnyśmy wpaść do tych koleżanek, z którymi Kika żyła, bliżej niż z 
innymi, a nie wygniatać krzeseł w cukierni, kiedy przyjaciółka w opresji. Mnie 
tacy doradcy doprowadzają do szewskiej pasji, a ten na dodatek nie zdradzał 
ochoty zapłacenia za swoją kawę.
—  Twoja rada niewarta trzech złociszów. Płać i znikaj.
—  Gdybym miał trzy złote, nie zastałabyś mnie w domu — przyznał się. — Stać 
mnie tylko na poniesienie  kosztów  ulgowych  miejskiej   komunikacji.
—- Idź do wszystkich diabłów — machnęłam na niego.                                                                               
?
Ada  ciężko dźwignęła się z miejsca.
—  Nigdzie już nie pójdziemy, Tulą, nie róbmy paniki. Kice byłoby nieprzyjemnie. 
— I już na ulicy: — Tak mi, jak gdybym nie płucami oddychała, a sercem — tak 
boli. — I znowu po chwili: — Powiedziała, że jak jej nie przyjmą nigdzie, to się 
zabije. Tak powiedziała, kiedy szła do tej pedagogicznej. Że się zabije.
Ada jest samą prawdą, nawet kiedy mówi takie rzeczy, w które człowiek nie wierzy.
—  Wierzysz Kice? — zapytałam Adę. Teraz rozumiałam to o oddychaniu sercem, nie 
płucami.
—  Powiedziała mi raz, to było tam u niej w kuchni — szemrała Ada — że jej jest 
już wszystko jedno, byle się usamodzielnić, byle się wynieść z tej kuchni, byle 
uciec od tych skrzypiących podłóg, którymi się szło do pokoju mamy. Ja tego 
dobrze nie rozumiem. Ja nawet nie wiem, czy u nas podłogi nie skrzypią gorzej 
niż u nich, ale u nas chodzi się po nich zwyczajnie.   Ja   nic   nie   rozumiem
116
z tej gadaniny matki Kiki, ale wierzę, że jest w tym coś bardzo trudnego. I może 
Kika naprawdę nie wytrzymała. Bo zrozum, jeszcze rok. Taki pusty, taki długi, a 
potem jeszcze egzamin, który przecież znowu może się skończyć jak tegoroczny... 
i te wszystkie koleżanki, które odchodzą własnymi drogami, bo ja i ty, i każda, 
no, Gosia i Ludka, i Władka, my przecież przestajemy być koleżankami.
— Ada, to może ona już gdzieś... — i przysięgam, zaczęłam wystraszona, ale 
jeszcze jakaś przytomna, a tu nagle szloch, może nawet ryk. Ada szarpnęła mnie 
za rękę, wciągnęła w jakąś bramę i stałyśmy obok siebie. Odczuwałam całym ciałem 
jej dygocącą chudziznę, i wyłyśmy. Potem Ada wybiegła z bramy bez słowa 
pożegnania, a ja wytarłam nos i oczy i polazłam ulicą, chyba najśmieszniejsza z 
wszystkich przechodniów, ale i najobojęt-niejsza na wszystko. Mama siedziała już 
w stołówce, trochę, jak mi potem wyznała, zagniewana z powodu spóźnienia. 
Wysłuchała to o Kice i fundnęła taksówkę, żebym nie straszyła ludzi moją 
zabeczaną twarzą.
Do wieczora z siedem razy rozkładałam się na tapczanie, wstawałam, puszczałam 
telewizor, wygaszałam, gadałam do Kiki, że: Kika, co robisz, nie warto, życie 
nie jest aż takie, rok to nic, odstąpię ci moje miejsce na chemii, nie rób 
głupstw, zadzwoń, przyjdź, odezwij się i takie tumanienie siebie i gadanie w 
próżnię. I byłabym dała tej Kice chyba wszystko łącznie z Waldkiem, żeby małpa 
odezwała się. I ani przez chwilę nie mogłam przegnać spod powiek tej szczupłej 
mordki, nieruchomej, leżącej gdzieś... A tu jak na złość ani mamy, ani ojca. Dom 
pusty, telefon nieżywy, ulica jak rzeka, jak wciąż znad tej rzeki — od okna — do 
kuchni, z kuchni do pokoju papy i zaraz potem do mamy i znowu do siebie. Aż 
wreszcie klucz w zamku, wreszcie ktoś. Mama. Ja na progu pokoju, z suchymi 
wargami. I już ramiona mamy na mojej szyi i przytulenie twarzy,  i bliskość  jej  
ciała. Aż wreszcie,  wreszcie:
117
— Na pewno uratujemy, jest w szpitalu. Na pewno uratują, Tulą, byłam u niej.
Rozryczałam się.  Mama  także,  tylko  ciszej.
Potem była już tylko Kika. Siedziałyśmy z Adą i Gosią, bo i ta nagle zjawiła się 
w długim, białym jak sama beznadzieja szpitalnym korytarzu. Siedziałyśmy i każda 
z nas zwracała Kice czas, którego poskąpiłyśmy jej w dniach przegranej. Tak 
właśnie mówiłyśmy do siebie. A Kika leżała w separatce, żółta od zastrzyków i 
wolna od wszelkich trosk. Od dwóch dni walczono o jej życie. Nienawidzę słowa 
walczono, ale tu byłam świadkiem bezustannej walki ze śmiercią, którą jak diabła 
egzorcyzmami przepędzano z ciała dziewczyny. Bo ona już tam się rozgościła, już 
wykrzywiała się nieludzkim grymasem do wszystkich atakujących, już wślizgiwała 
się w ostatnią jeszcze żywą komórkę, w serce. Ono jedynie jeszcze apelowało o 
coś. Siedziałyśmy na sakramencko twardych ławkach i łowiłyśmy spojrzenia 
pielęgniarek, patrzyłyśmy w oczy wcale przystojnych lekarzy, a szczególnie w 
stale zmrużone profesora, który klął jak szewc w niedzielę. Sakra-mentował i 
cholerował, i gnał przez korytarze w rozwianym kitlu, jak gdyby ta Kika była 
jego jedyną troską, jedynym pacjentem szpitala. Ja twierdziłam, że chyba 
nienormalny, że ma kiksa, ale pielęgniarki trzęsły się ze strachu, kiedy pytał o 
coś, co mogło  być  nie tak właśnie,   jak  on  sobie  tego  życzył.
Wracałyśmy do domów niecierpliwe, kiedy znowu znajdziemy się w tym korytarzu. 
Zupełnie jak gdyby nasza obecność dodawała sił Kice, jak gdyby chwila 
nieobecności mogła zaważyć na jej losie. Żadna z nas nie mogła sobie wyobrazić 
momentu, w którym jedna z tych białych kobiet powie, że koniec. Koło południa 
ojczym Kiki stawał w progu separatki. Miałyśmy sposobność napatrzenia się temu 
obcemu nam człowiekowi. Skóra jego pomiętej twarzy była tak sfatygowana, że żal 
było patrzeć. Stał   z  godzinę,  potem  kłaniał   się   nam,   odchodził
118
i pozostawała po nim litość, zajmująca jego miejsce przy drzwiach. Litość moja, 
Gośki, Ady...
Trzeciego dnia po południu zbliżył się do naszej ławki i powiedział, że żona 
bardzo prosi, by wpaść do niej na chwilę, że chce nam coś powiedzieć.
Gosia, najprzytomniejsza, z miejsca sypnęła taką listą zajęć, że aż mnie zatkało. 
Że ani dziś, ani jutro nie znajdzie chwili czasu. Pojutrze owszem, nawet na 
pewno. Ada powiedziała krótko, że oczywiście, a ja przytaknęłam bez słowa, jak 
tchórz. A wtedy on przysiadł się do nas. Złożył ręce między kolana i powiedział, 
że jeśli przyjdziemy, to prosi o wysłuchanie żony, tylko wysłuchanie. Widocznie 
opowiedziała mu o moim wybuchu, o tym wygłupie, za który czynię odpowiedzialnym 
jedynie mojego stwórcę, bo przecież wiedział, kogo ma w swojej niezmierzonej 
cielętami i mógł przypilnować mojego języka. A jak ma tyle innych spraw na 
głowie, to niech nie mnoży cielęcego gatunku, ale samych mądrych.
—  Ona jest już bardzo słaba, ledwo mówi — szeptał ojczym Kiki — ona oddaje w 
tej chwili wszystkie swoje siły Kice. Ona je przekazuje jej, ona każe mi tu stać 
przy drzwiach, bo mnie tam nie wpuszczają, i mówić do Kiki, że przynoszę jej od 
mamy...
—  Jezus — złapałam się za głowę — co pan baj-durzy?!
—  Proszę pani — obrócił do mnie wyniszczoną twarz — niech mi pani pomoże.
—  Panu? — nie zrozumiałam, a to było takie jasne. Chciał tylko, abyśmy chorej 
matce bodaj milczeniem potwierdziły jej ofiarę dla córki. W ucieczce Kiki 
widziała tylko siebie jako jedyną przyczynę, ani jedną myślą nie zaczepiła o 
egzaminy, o ten późniejszy szaleńczy pęd Kiki do wygramolenia się z depresji. 
Nic — tylko swoją chorobę. I teraz, no cóż, skromnym kapitalikiem swojego 
bezużytecznego życia chce odbudować zdrowie córki. To powiedział i poszedł.
119
A ja powiedziałam: — Słuchajcie, jeśli to nie para wariatów, jeśli ta matka 
uzdrowi swą Kikę, to mówcie sobie, co chcecie, ale zacznę wierzyć w jakiś 
porządek na świecie.
W tej chwili wypadł z separatki profesor. Brzydal, z lekkim garbem i barami 
dworcowego tragarza. Jego przymrużone oczy szukały kogoś w korytarzu. Nie 
znalazły.
—: Nie ma go? Poszedł? — To do nas.
—  Kogo? — Taki był, że nie zerwać się z miejsca było bohaterstwem.
—  Ojciec, ojciec, o ojca pytam!
—  Ojciec? Już... poszedł — wystękałam.
To leć za nim, leć,  ta smarkata  otworzyła  oczy!
—  Co? naprawdę? — bełkotałyśmy jedna przez drugą.
—  Oprzytomniała, słyszycie, oprzytomniała, lećcie!  Do ojca!  Natychmiast! 
Mówię — po ojca!
Zwiałyśmy. Na ulicy otrzeźwiałyśmy na tyle, by uświadomić sobie, że Kika 
odzyskała przytomność! A więc będzie żyć!
Do matki poszła jsdynie Ada. Mąż nie wpuścił jej dalej niż do przedpokoju. Chora 
czuła się gorzej. Był u niej lekarz. Ten pergaminowy człowiek przyjął wiadomość 
o oprzytomnieniu Kiki z pokorą. Adzie zdawało się, że zaszłochał. Może naprawdę 
wierzył w to przelewanie się życia z matki na córkę? Może przyszło mu 
uczestniczyć w ndesamowito-ści, która wierzącemu czy bezbożnikowi musi zamącić 
"w głowie? Bo że nam zamąciła, to fakt.
A Kika też ancymonek! Znaleziono ją na strychu, i to w kilkanaście godzin po 
połknięciu czort wie ilu pastylek czegoś tam. Dlatego odratowanie było takie 
właśnie, jak widziałyśmy. Cały personel na nogach, z profesorem na czele. Dostać 
się w jego łapy przy egzaminie... brrr... lepiej nie myśleć. Może takie właśnie 
łapy dobrze radzą sobie ze śmiercią.
Wieczorem starzy wybierali się na jakiegoś fasonowego bridża. Papa wbił się w 
swoje czarne cho-
120
mato, a mama cztery razy kazała mu szorować ręce. Było to niewątpliwą oznaką 
wielkiego wieczoru. Już w przedpokoju zatrzymał ich telefon.
—  Może odwołują?! — Ileż nadziei było w tym zawołaniu papy.
Dzwonił mój drągal. A ja zawołałam, że ktoś pyta o adres Gosi, nie wiem nawet, 
kto taki. Byłam — dobry Boże, wytłumacz mi dlaczego — Tulą z klasy licealnej, do 
której dzwonił jakiś tam smarkacz, Tulą, z serduszkiem wypełnionym nadzieją 
pierwszej w życiu randki. Majutka z miejsca wyniuchała, że ten dzwoniący ma już 
za sobą kilka rozmów z jej córką, i pokiwała smętnie bardzo wypielęgnowaną 
główką. I poszła. Dlaczego nie odpowiedziałam, że dzwoni pan Rześki z zapytaniem 
o Kikę?
Przyszedł i siedzieliśmy jak myszy na pudle. Skąd właściwie te myszy na pudle? I 
dlaczego akurat na pudle? Usadowiłam go w fotelu, sama usiadłam na tapczanie. W 
kąciku. To Majutka nas tak rozsadziła.  Rozsiadł  się  wygodnie.  Był  zmęczony.
—  Coś zmalowała?
—  Zobaczysz, że zadzwoni albo wpadnie. Nie wytrzyma.
—  Zastanie najprzyzwoitszą sytuację w życiu.
—  I będzie przekonana, że już po wszystkim.
—  No to... może się pospieszymy?
—  Idiooota!
—  Gorzej. Leń.
—  No to po cóżeś przylazł?
—  Żeby się z tobą posprzeczać. Na amen. Muszę na wieś do domu. Czekają.
—  Jedź dzisiaj, nocnym. Są jakieś.
—  Nie zmrużysz oka z żalu.
—  Słuchaj, ty naprawdę  jedziesz  jutro?
—? Jedziesz, to czas teraźniejszy, jutro czas przyszły.
—  Wiesz, ta, twoja gramatyka doprowadzi mnie do szału.
—  Nie umiem oświadczającym się dziewczętom odmawiać.
121
—  Naucz się, oszczędzisz sobie rozczarowań. Przesiadł się na tapczan.
—  Słuchaj — powiedział — jedźmy w plener. Na Skałki. Dwadzieścia trzy kilometry. 
Pogoda, panorama, pieszczota, przepych przyrody, powrót.
—  Powrót-piekło,   przesłuchanie,   przegnanie.
—  Przesadzasz.
—  Może. Ale z tobą nie wolno.
—  Sam poproszę.
—  Jeśli nie jesteś ubezpieczony, nie ryzykuj.
—  Czy ona naprawdę wierzy w twoją niepoka-laność?
—  Nie tyle w niepokalaność, ile w zaistnienie sytuacji, w której mogłabym ją 
stracić. Najzabawniejsze, że ma rację.
—  Żartujesz.
—  Dlaczego jej przekonanie miałoby być bezpodstawne?
—  Bo ja, znam życie mojego pokolenia.
—  Znasz życie twoich dziewczyn. To nie sprawa pokolenia, ale możliwości.
—  Jeśli możliwości, to ty miałaś ich więcej niż ktokolwiek.
—  Możliwości to nie okazje. Teraz masz okazję, a żadnych możliwości.
—  Proponuję ci okazję do stworzenia możliwości. Zgódź się, zaryzykuj.
—  Drań z ciebie. Wrócisz po Skałkach do swojego akademika, wyciągniesz się na 
łóżku. Ja także się wyciągnę, ale między Skałkami a łóżkiem będzie jej zaufanie 
do mnie.
—  Przecież ono cię drażni.
—  Niesłychanie. Chciałabym się zdobyć na coś, co  odebrałoby   jej   prawo   do  
mówienia.
—  Małżeństwo.
—  Musiałabym się zakochać. Nie ma w kim. Może kiedyś, może któryś z tych 
prabówkowych pędraków na studiach.
—  Słuchaj, katarze się na twoją cnotę. Jedźmy w ten plener. Strasznie mi się 
chce być z tobą za
miastem. Powiedz to mamie. Powiedz sobie. Uwierz.
—  Takiś teraz niebieski jak chyba za twoich gęsich dni. Skąd ty właściwie 
jesteś?
Oho, coś o trudnym dzieciństwie? Służę.
—  Nie zaimponujesz mi. Moje trudniejsze. Na pewno. Najtrudniejsze jest 
dzieciństwo, w którym uczą cię szacunku dla rodziców nie szanujących się wzajem. 
Jak będę kimś, to otworzę fakultet pedagogiki szacunkowej. Widzisz, jak 
idiotycznie zabrzmiało. Buchalteryjnie. A może właśnie o to chodzi? Jacy są twoi 
starzy?
—  Zwyczajni. Urodzili, wykarmili, zauważali, gdy przepadałem, nie zauważali, 
gdy byłem. Widzisz, rodzina na wsi to spółdzielczość. Obowiązek w miejsce tego, 
co nazywacie w mieście miłością rodzinną. Kocha się, co rośnie. Plon, krowa, 
świniak, kura, rzepak, dziecko, w którym rośnie siła.
—  Ale się szanujecie?
—  Poprzez wyniki.
—  To mądre.
—  Proste jak przyroda. No, to w przyrodę, na Skałki. Z Majką albo przeciw Majce.
—  Idź już, bo jak Majka teraz zadzwoni, powiem, że jesteś, całowałeś, 
namawiałeś. W tej chwili nie skłamię. Za Boga.
—  Pójdę nawet z przyjemnością, bo mnie kości łamią. Sakramencka robota to mycie 
szyb. Ale, Tulą, nie chciałbym wracać do domu bez tego dnia, naszego.
—  Taki ci ważny?
—  Szkoda główki, nie oświadczę się. Udałaś się i tyle. Lepszy dzień z udanym 
typem niż życieznie-wydarzonym.
Rozmowa ta była cykutą dla mojej pokory. Do zgrzytu klucza w drzwiach 
kartkowałam tych moich lat osiemnaście i nie żałowałam, że w żadnej z moich 
przygód, jakie one tam były, nie zdradziłam zaufania mojej matki w jednej, 
jedynej sprawie, tej najgłupszej, najdziwniejszej, a jednak jakiejś niemal 
ołtarzowej. I jeśli mama w tej bezdennie bła-
123
hej  drobnostce widzi swojego  sojusznika, to proszę uprzejmie.
No i były te Skałki. Wyciekłam z mieszkania niemal szparką w drzwiach, choć w 
domu nie było już nikogo. Waldek czekał na dworcu autobusowym. W szortach! Skąd 
u niego takie mocarne uda? Od ostatniego przystanku do Skałek dziewięć 
kilometrów czegoś, co na pierwszych dwóch było jeszcze drogą wiejską, dalej już 
chyba krowią. Potem ścieżką poprzez łyse pagóry, później laskiem, a cztery 
ostatnie kilometry — las, przyjmujący nas w siebie, muskający gałęziami po 
twarzach, rześki. Alarmowe dzwonki rozsądku ucichły. Nie ma nic mądrzejszego na 
wszystkie zaburzenia życiowe jak marsz. I ręka partnera szukająca twoich palców. 
I smugi ukośnego światła, nadziewającego las na rożen ciepła. I te smykające 
spod nóg jaszczurecz-ki. I ten dreszczyk chłodu. I to pierwsze ukłucie w 
wystający z sandałków wielki palec. I .to naj-troskliwsze nachylenie się 
towarzysza, z którego rąk przepływa  w ciebie  to przeczuwane  i odraczane.
Głupia, nie wzięłam nawet szortów. Miałam je w rękach i odłożyłam. Dla mamy. 
Niech wie, że poszłam tylko w sukience, bez śladzika chęci do obnażania 
czegokolwiek. Głupia, licha perfidia.
Waliliśmy przez ten las, jak gdybyśmy nie mieli nigdy zawrócić do domu. 
Rozzuchwalałam się z każdym krokiem, z każdym zakrętem wijącej się ścieżynki, z 
każdym nagle otwierającym się widokiem. I z każdą chwilą wzrastającej do Waldka 
wdzięczności, że jednak sprowokował. Cisza obmywała mnie cudownym nastrojem 
niefrasobliwości.
Skałki to chłodna brama do czegoś nastrojowego, szumiącego wielką rzeką, która — 
jak się okazało — jest bezczelnie zarozumiałym strumykiem, szastającym wodą na 
szacowne, omszałe, brodate głazy, lekceważąco odnoszące się do smarkatego 
zarozumialca, któremu ledwo starczyło wody na oblizywanie naszych stóp nieco 
powyżej kostek. Tu od-
124
poczęliśmy. I tu zaczęliśmy gadać. O dalszej drodze, trzech kilometrach wśród 
pochylonych ku sobie stoków dwóch ponurych lasów, przeciętych kamienistą drogą 
wzdłuż strumienia. O gospodzie leżącej za pierwszym zakrętem, o spokoju. 
Mówiliśmy o dalekim stukocie czegoś, co ja nazywałam ścinką drzewa. A on, że to 
stąpanie dzikich żubrów, pomiotu syberyjskich niedźwiedzic z lwami, 
przerzuconych orkanem Ewa z dżungli Afryki na Antarktydę. Te potwory wędrują 
teraz w strefy klimatu umiarkowanego, w okolice wielkich miast, w których krew 
ludzka posiada szczególnie ostry smak żółci zaprawionej bakcylami nienawiści. 
Jemu osobiście nic nie grozi, bo jest ze wsi i lubi ludzi, ale mnie, jeśli bodaj 
jednym gestem okażę mu niechęć, odmówi obrony. Pożarcie przez taką bestię 
rozwiąże problem powrotu do domu. Zamiast gniewu będą łzy, w miejsce niesnasek — 
błogostan spokoju. On, Waldek, zatrzyma sobie na pamiątkę jedynie kostkę z 
prawej stopy, tę właśnie, do której teraz przykłada usta.
Trzeba jednak iść, szukać słonecznej płachty, która nakryje doczesne jeszcze 
członki ciepłem, chroniącym przed kłami Iwiożubrów.
Poszliśmy szukać płacht, już bliżsi sobie niebezpieczeństwem grożącym ze strony 
potworów leśnych, których stąpania miejscami cichły aż do zupełnego zaniku, to 
znowu odzywały się wyraźnymi uderzeniami, zapewne kłów o pnie. A kiedy odezwał 
się nagły głośniejszy trzask, nagle wyraźniejszy w którejś z widocznych z daleka 
przecinek lasu, Waldek złożył dłonie do modlitwy, mnie nakazał to samo i 
powiedział uroczyście:
—  To gruchot kości którejś z ofiar. Odmówmy za spokój jej duszy...
—  Dlaczego jej? Może jego?
—  Poznałem po łomocie trzask miednicy kobiecej. Słyszysz ten szum wiatru? 
Umarła dziewicą i stąd skowyt żalu przyrody nad bezcelowością jej życia.
125
Skałek było coraz więcej, postrzępionych, obrośniętych krzakami, powtykanymi w 
miejsca, w których nie było śladu ziemi, śladu czegokolwiek, co uprawniałoby 
krzaki do upartego trzymania się nagiego kamienia. Czuby skałek górowały 
miejscami ponad chojarami i przy zmrużeniu oczu kołysały się razem z nimi.
—  Tu niemal w każdej grocie leżą skamieniali kochankowie. Wszyscy oni szukali 
najbardziej zacienionych grot dla najsłoneczniejszego aktu przyrody. I groty 
zamykały się za nimi. A potem przez tygodnie słucha się w radio o kimś, kto 
wyszedł z domu i nie wrócił.
—  Tam musiało im być wściekle chłodno — odczułam dreszcze zimna — gdzie te 
płachty słońca,, których szukamy?
Były niewielkimi polankami wśród skał, a tak soczyste jasną zielenią miękkich 
traw, że rzuciłam się w nie z niepohamowaną ochotą wytarzania się.
Waldek ostrzegł:
—  Stąd do mamy Gosi daleko, nie zdążysz wyprasować sukienki przed powrotem do 
domu.
A ja, durna, miałam na sobie jedną z milszych mnie i mamie, jasną jak lekko 
rudziejący od kwiatów polnych błam zieleni. Zrzuciłam sukienkę. Miałam przecież 
na sobie, no, to, co się nosi w upały, maleńkie, ale istniejące, konkretne.
Waldek ściągnął koszulę i leżeliśmy w kąpieli macierzanki i stu nie znanych mi 
ziół, w solarium błogości. Waldek ględził o okropnościach okolicy, pełnej 
niesamowitych klęsk spadających na bezro-zumnie partaczących czas w tym zakątku 
raju, ja słuchałam coraz obojętniej, coraz słabiej wierząca, że będę jedną z 
tych partaczących, i kiedy położył mi rękę na ramieniu, gorącym od słońca, 
powiedziałam:
—  Och, gdybym mogła być zawsze tak dobra jak teraz.
—  Dobroć jest najdoskonalszym kształtem lenistwa —? wymruczał. I jemu nie 
chciało się już mówić.
126
Z głębi lasów przedzierały się do nas potwory, łamiące gałęzie, walące drzewa, 
ale nie baliśmy się ani trochę. I ani trochę nie tęskniłam do chłodnego mroku 
kamiennych jaskiń, zalewających kochanków skalną magmą. I dlatego mogliśmy po 
długim czasie zerwać się i gnać do gospody.
—  Wiesz — powiedziałam, kiedy po pysznej kiełbasie z rusztu wyrzucaliśmy ze 
strumyka kamienie, aby w piaszczystym łożysku dna ułożyć się jak w wannie — 
słyszę dzwonek telefonu, uparty jak wyrzut sumienia. To mama dzwoni. Nie 
doczekała się córeczki w stołówce i nie wierzy własnym uszom. Jaka szkoda, że 
telefon nie może odczytać karteczki zostawionej dla niej na stole. Napisałam, że 
wrócę wieczorem, że żaden z jej argumentów nie przekonał mnie o celowości 
pozostania w domu. I to jeszcze, że po powrocie posprzątam w szafie, jutro 
wyceruję wszystkie moje zaległości i w ogóle zrobię, czego sobie będzie życzyć. 
Ale że dziś muszę.
Woda była mądrzejsza od moich myśli. Wypłukała z uszu dzwonek. Potem skakaliśmy 
w słońcu, wymachiwaliśmy ramionami, nakrywaliśmy się jeszcze kilku kołderkami 
słońca, zanim zdecydował, że czas wracać. Szliśmy jakąś krótszą drogą, do stacji 
kolejowej, przez wieś, której ogromny zielony staw był jak gdyby rynkiem, a jego 
sitowie placem zabaw wiejskich smaroni, pełnym krzyku, śmiechu, nawoływań.  
Czegoś  tam  szukali,  coś  znajdowali.
?— Chodźmy, uciekajmy — popędzał Waldek — bo na wsi każda godzina miejska wydaje 
mi się beznadziejnie głupia.
—  Chciałbyś? — Nie wierzyłam, bo w żadnej z mijanych chałup nie zamieszkałabym 
z dobrej, nieprzymuszonej woli.
Dotarliśmy do stacyjki na ostatnich nogach. A tu pociąg dopiero za półtorej 
godziny. A we mnie niecierpliwość. Dopadła mnie już w drodze, jak żar po wyjściu 
z zacisznego chłodu. Waldek dosłyszał ją w kilku moich odpowiedziach na coś tam 
i milczał. Ja   także,   ale   z   tumultem   w   głowie.   Czekanie   na
127
stacji dobiło mnie. Cudo dnia zszarzało, tak właśnie jak nasze  Skałki  w  
chłodzie  i mroku  wieczoru.
Na stacyjce pies, obszczekujący kury i każdego z przybywających. Było ich 
kilkoro, beztrosko gwarzących o jakichś tam owocach, o Fredku, który pobił 
Mateusza, o słupach na elektrykę, zwiezionych gdzieś i zrzuconych wprost w zboże. 
Wieczór przysiadł obok nas na kamieniach, cienie na twarzy Waldka pogłębiły się.
—  Teraz się boję — powiedziałam — i zazdroszczę nawet temu psu. On nie musi 
mówić.
—  Ty musisz?
—  Ech ty, cwaniaku — powiedziałam — ciekawa jestem twojej gęby w moim domu. 
Może wrócisz ze mną i usprawiedliwisz mnie przed mamą?
—  Raczej mamę przed .tobą, bo... zresztą nic nie wiem o wczorajszym.
—  Bo nie chciałeś. Tak to najwygodniej. Porwać dziewczynę z domu i wprost do 
raju, a potem rzucić ją do domowego kotła, bo Duszek zmęczony, znużony, śpiący, 
bo chce mu się wspomnień na czas pobytu w swojej wsi, bo Tulą jest ładna i dzień 
jest ładny z nią, bo Tulą jest uległa i dzień jest uległy z nią, i zgrabna, i 
strzelista, i aksamitna, i słoneczna, i pachnąca igliwiem i powietrzem, i Tulą 
jest samym krzykiem życia, i całą ją zabierzesz na wargach w swoje sny i 
codzienność. Jutro przypomnę sobie więcej twoich słów, bo na pewno polezę z dwa 
dni w okładach z octu. Ale teraz Duszek jest śpiący, syty, teraz wąż-uwodziciel 
trawi cielę miejskie, aby podkarmić swoje chude dni z wiejskimi dziewuchami, 
które...
—  Opowiedz, co było wczoraj. Widzę, że musisz. Opowiedz, nie jestem śpiący. 
Może jak odtworzysz sobie bezsens całej domowej gadaniny...
—? Nie mam jeszcze w sobie słów przeciw niej, gdyby nie to czekanie... czy 
naprawdę nie zdążylibyśmy do autobusu?
—  Naprawdę. Chyba gdybyśmy byli wyszli zaraz po kąpieli.
128
—  Bez naszego tańca wyzwolenia i bez tych plam słonecznych na mojej 
niepokalaności? — trochę się śmiałam, ale to nie śmiech stamtąd.
W tym czarnym już wieczorze stukały domowe klapki mamy, niecierpliwie 
przemierzającej pokój od okna do drzwi i z powrotem. Od czasu do czasu mroczyła 
mnie senność, w której czerwieniły się ślepia okrutnej bestii z lasów 
przyskalskich. Otrząsałam się, kuliłam, choć wieczór był cieplejszy od dnia. 
Waldek za każdym moim poruszeniem podnosił głowę, patrzył we mnie. Siedział z 
głową opartą o moje kolana. Jemu było nieskończenie dobrze.
—  Oni już się niepokoją, a ja siedzę tu i siedzę. Dlaczego wymyśliłeś taki 
powrót?
—  Z powrotami już tak jest — powiedział spokojnie — nie dadzą się przewidzieć.
—  Powinieneś — rozżaliłam się — ale ja już wczoraj wiedziałam, że powrót będzie 
trudny. Bo początek był taki jakiś niewydarzony. Ja, kiedy spodziewam się 
sprzeciwu mamy, jestem ordynarna. Powiedziałam, że jutro wybieram się na Skałki. 
Tata powiedział, że słusznie. Taka pogoda i że powinnam. Mama zapytała, co 
znaczy „wybieram się", czy to jest decyzja, czy propozycja. Powiedziałam, że 
oczywiście propozycja. Więc pyta — z kim? A ja,
• że z Waldemarem, no, z korepetytorem Rześkim. Z panem Waldemarem — powiedziała 
mama. Więc ja, że rzeczywiście, tak mi się powiedziało. A mama, że takie „tak" 
to cała interesująca historia, i żadne Skałki. Jest szafa z ubraniami do 
przeglądnięcia, jest stos zaległości domowych odkładanych do po-egzaminacyjnego 
okresu, jest mnóstwo drobiazgów, które należy załatwić przed wyjazdem na urlop. 
Wszystkiego dwa tygodnie, nawet niepełne. I nie Skałki, nie Waldemar, ale 
nareszcie dom. I tak długo, ale spokojnie. A papa, że ostatecznie jeden dzień... 
że taka pogoda... że gdyby mógł, ho-ho, wyrwałby się z nami, bo tam naprawdę 
uroczo, a bywało, że wyrywał się do tych Skałek przy lada okazji. A mama, że  
ostatecznie  dzień rzeczywiście nie
9 — Gdybym była chłopcem
129
odgrywa roli, ale z Gosią, z Adą, z koleżankami, z Waldemarem w żadnym wypadku. 
To „w żadnym wypadku" było już decyzją, wyrokiem. I jak to u niej, od razu, że 
ojciec może myśleć, co chce, ale mógłby nareszcie, bodaj po swoim własnym 
doświadczeniu, wiedzieć, po co jedzie się do tych Skałek! Ojciec powiedział, że 
po powietrze, widoki, śmiech i... Wtedy mama, że bardzo prosi, żeby raczył nie 
wtrącać swoich uwag do jej poglądów na sprawę waldemarowskich Skałek. I: — Tulą, 
nie pojedziesz. I żadne fochy, nawet jak jeszcze niżej spuścisz nos na kwintę, 
zostaniesz w domu. Szafa, sukienki, cerowanie. I bardzo proszę, zarówno ojca, 
jak i ciebie, dość wygłupów. Dorośniesz, skończysz studia, uniezależnisz się, 
będą Skałki i Waldemary. Jestem przepracowana, przedenerwowana, ledwo ciągnę do 
urlopu. — I coś jeszcze, i znowu coś, aż do zdecydowanego odsunięcia krzesła. I 
raz jeszcze, już zza krzesła, bo czuła, że skorupieję: — Tulą, ostrzegam! —? 
Mówię ci, z takim wykrzyknikiem po tym słowie, że przekłuł mnie na wylot. I 
wyszła. Papa powiedział: — Tulą,, dla świętego spokoju, zrozum, mama naprawdę 
jest przemęczona. — Zostałam sama przy stole. Papa kręcił się przy telewizorze. 
Zrezygnował, poszedł do siebie. A nie powinien był. To przekłucie wykrzyknikiem 
mamy bolało, a bolejącemu należy położyć rękę na głowie, przy-siąść się do niego, 
zagadnąć, przekonać, rozładować żal. Nigdy nie pozostawiłabym rozgoryczonego 
dziecka jego rozgoryczeniu, ale taka zawzięta gęba jak moja może doprowadzić 
anioła do rozpaczy. Ojcu na pewno te nieustające spory babskie stają kością w 
gardle. Zna ich narodziny i ich naturalne śmierci. Więc pewnie dlatego poszedł, 
a że zażył jakieś pastylki, to mur. Wlazłam do łazienki, nachlapałąm w niej, nie 
wytarłam, dałam nura pod kołdrę i — Waldek: — calutką noc uciekam z domu i 
wracana jadę na Skałki i siedzę kołkiem w domu. Co usnę, to w głowie wykrzyknik 
mamy. Już kicham na całą wyprawę,  gdy słyszę to o skończeniu studiów i  ro-
130
bieniu, co mi się żywnie podoba. Losie, po skończeniu studiów! A Gośka? Od 
trzech lat samodzielna. Nie, codziennie chcieć czegoś, czego mama nie chce, 
codziennie móc coś i ustępować przed jej nieustępliwością... nie! Jadę! I 
wyobraź sobie, usypiam. Dosłownie jak przed egzaminem. Jak gdyby ta noc była 
ostatnią z jakiegoś ciągu poprzednich nocy, a dzień jutrzejszy pierwszym z 
nowego rozdziału. Pojmujesz? Nie odzywaj się, dobrze mi się mówi. Wiesz, szukam 
tego mojego zuchwalstwa, z którym zbierałam rano moje manatki. Ja dopadnę go 
przed powrotem do domu, będzie łatwiej. Nie spałam ani dwóch godzin. Już 
przeklęłam pomysł, wyprawę, ciebie, bo po co to? Nie ma nic mądrzejszego od snu. 
Aż tu świt, a w oknach naprzeciw całe lustra słońca. Leżę, słucham, czekam. 
Wreszcie domowe szur-szur. I trzask drzwi. Za kwadrans ósma. Więc albo szast-
prast i biegiem, albo kołkiem w domu.
—  Czekałbym do na.stęp'nego autobusu — powiedział Waldek przed siebie.
—  Nie doczekałbyś się. Odwaliłabym to na sprzątanie szafy, może nawet jakieś 
cerowanie. Nie masz pojęcia, jak taka robota wciąga. Zaczynasz jak katorgę i po 
kilku godzinach masz uczucie zdobywcy Everestu. Jak Boga kocham. Z mamy 
doświadczony kapral. Ojciec i ja, to najfatalniejsze Szwejki świata.
—  Kapral to nie ranga, a dryl — powiedział Waldek, jak przedtem.
—  A widzisz, że miała rację.
—  Źle było?
—  Tak właśnie, jak sobie wyobrażała. Słuchaj, czy ten pociąg w ogóle nadjeżdża? 
Tak tu, jak gdyby nic nie miało zakłócić tej ciszy.
—  Jedzie. Posłuchaj.
Coś rzeczywiście stukało w ciemnościach, dalekie, nieprawdziwe.
—  Jezu, jaka jestem niecierpliwa! Mam na pewno gorączkę.
Podniósł się^ przyłożył wargi do mojego czoła.
—  Jestem opalona?
9»
131
—  Jesteś jak Madonna Częstochowska. Czarna. Tylko że nie widać.
Zaraz  potem   ruszyło   się  wokoło.   I   pojechaliśmy. Odprowadził mnie pod 
dom.
—  Zadzwonię rano. Tej nocy będę rzucał się na łóżku.
—  Już ci wierzę! Popędziłam schodami.
Była dziewiąta dwadzieścia. Za drzwiami cisza,. Otworzyłam je, zamknęłam jak 
złodziej. Cisza. Na palcach do mojego pokoju. Zwyczajny, a jak gdyby trochę 
pusty. Aha, telewizor. Nie ma. Chyba u mamy. Wspaniale. Potrzebny do kitu. Ucho 
przy drzwiach mamy. Potem przedpokojem do papy. światło. Otwieram cichutko. 
Szerokie plecy pochylone nad skośnym stołem rysunkowym.
—  Dobry wieczór, papo. Misiu — i krok ku niemu z wyciągniętymi ramionami. Plecy 
jak mur. — Dobry wieczór... — jeszcze ze śladzikiem sztucznej wesołości.
—  Dziękuję ci za radosny dzionek, jaki mi sprawiłaś. — Mówi bez  odwracania  
głowy.
—  Przecież zgodziłeś się...
—  Ale wiedziałaś, że ja skonsumuję radość mamy z twojego posłuszeństwa. — Wciąż 
tyłem, niepo-ruszony.
—  Przepraszam cię. — Stoję pusta, dosłuchująca się w tej pustce odgłosu jej 
kroków. Jak gdyby zrozumiał.
—  Nie bój się. Nie ma jej w domu.
—  Gdzie jest? — Lekkie odprężenie pozwala mi już dziwić się. — O tej porze? W 
powszedni dzień?
—  Nie wiem. Wyszła po południu. Nic nie wiem. I nic nie chcę wiedzieć. I nagle, 
odwrócony do mnie: — Dziewczyno, dziewczyno...
—  Tatusiu — zbliżam się do niego ?— czy naprawdę nie chcesz się przywitać?
—  Nie — wstaje od stołu. Jednego chcę, ale tego nie powiem matce ani tobe. Jak 
się na to zdobędę, nie trzeba będzie słów. Idź. ?— I gwałtownie wraca do stołu.
132
Wychodzę. Stoję na środku mojego pokoju. — Co się tu działo? — myślę głośno — co 
się tu działo? — Zaczynam się bać. Inaczej niż w gorączce niepokoju na stacji, w 
pociągu. Nie ma jej od kilku godzin, a on siedzi nad rysunkiem i nie chce 
wiedzieć o niczym. On także. Co się tu działo? Zawracam do pokoju.  Wyprzedza  
mnie.   Stoi  na   progu  mojego.
—  Nie próbuję ci nawet opisać wszystkiego. Chciałbym ci przekazać tylko jej 
krzyk, który zanim zamienił się w słowa, był chyba jej największym bólem w życiu. 
Potem, kiedy oszalała z wściekłości, kiedy widziała me mnie źródło wszystkiego, 
co najgorsze w tobie, było już dobrze. Ale kiedy, znowu skulona, płakała i 
pytała, jak można tak skopać matkę, jak można tak zdeptać najlepsze intencje, 
była naprawdę nieszczęśliwa.
Już odchodził, kiedy zapytałam:
—  Naprawdę nie wiesz, dokąd poszła? Może pójść do niej?
—  Nie wiem — zatrzymał się. — Wszystko ucichło, nawet jej kroki. Już zbierałem 
się do wejścia do jej pokoju, kiedy posłyszałem trzask drzwi. Pobiegłem, w 
klatce schodowej zobaczyłem ją na zakręcie dolnego piętra. Zbiegała. Zawołałem. 
Nie odezwała się. Wróciłem do jej pokoju. Szafa otwarta, suknia, ta biurowa, na 
podłodze. Trochę nieładu, nic więcej. Tyle, córuchno, nadziejo rodziców, owocu 
ty-loletnieh zabiegów matki.
—  Tato, gdzie ona? Ja pójdę jej szukać...
Nie odpowiedział. Poszedł do siebie. Usiadłam w foteliku. Nic nie wiem o tych 
dwóch godzinach, w których wszystko było czekaniem na jej powrót. O dwunastej 
wróciła. Skoczyłam, otworzyłam drzwi do przedpokoju. Spokojnie zdejmowała 
okrycie, zzu-ła, jak co dzień, pantofelki, potrząsnęła włosami przed lustrem, 
minęła mnie, weszła do swego pokoju. Potem zastukała do ojca.
—  Nie śpisz? Już po dwunastej.
—  Gdzieś była, kobieto?! — wdocznie zerwał się z miejsca, bo szurnął stołem.
133
—  Jestem, to grunt. Dobranoc!
A ja, z opadającymi już ze znużenia powiekami, odczekałam ostatnie odgłosy 
łazienki. Umyłam się, szurnęłam w moją przystań i — obudziłam się znowu w ciszy 
dnia, bezchmurnego jak wczorajszy.
W kuchni ani śladu życia. Sprzątnięte, schowane w należytych miejscach. 
Przypomniało mi się niedawne śniadanko z kanapeczkami i tortem. To także po 
spowodowanej przeze mnie burzy. Fajna córuchna, istna bomba atomowa. Zagrzałam 
herbatę, zjadłam śniadanie. A po śniadaniu dobrałam się do mojej nieszczęsnej 
szafy-upiora, do której od miesięcy przystępowałam z wyrzutami sumienia. I co z 
tego, kiedy każda szmatka to problem. Nie wiem, którą odłożyć, którą przeprać, w 
ogóle jak dobrać się do tego bałaganu. Zaczynam nieporadnie segregować i już 
posegregowane ciskam do wnętrza. Bez mamy ani rusz. Każde nierozważne posunięcie 
grozi alarmem. Szafa-upiór, zmora wszystkich moich lat, skrzypi śmiechem, kipi 
stertami rozmaitości, sypiących się na podłogę. Wtłaczam je z powrotem i 
decyduję, że podpalę tego upiora. Albo sfinguję kradzież. Wtłoczę do worka, trzy 
czwarte zawartości... Telefon. Waldek. A była maleńka nadzieja, że mama.
—  Wszystko w porządku. Mama mnie nie zauważa. Dla niej jestem wciąż na 
Skałkach... Idź do diabła, idioto! Ojciec zaszczycił mnie porcją sprawozdania. 
Po drugiej wyprawie naprawdę musiałbyś mnie zabrać na wieś. Dziękuję, nie 
reflektuję. A ta wasza chałupa kryta strzechą? Nie wyjeżdżasz? Słuchaj, nie 
namawiaj, nie chcę się z tobą spotkać, czy nie rozumiesz, że tutaj coś się 
dopiero zaczęło? Mama nawet nie wspomniała o spotkaniu w stołówce. Może jak mnie 
zobaczy, wstanie od stołu?... Przejdzie jej? Idioto, pewnie że przejdzie, ale ta 
druga, część naszej wycieczki nie zapowiada, się różowo. Tego jeszcze nie było. 
Nie mam wprawy w czekaniu na wyroki.  Och, nie nudź,  a najlepiej  jedź do
134
domu. W ogóle co cię u diabła tu trzyma! Może Gosia? Co? Powiedz no, Duszku, 
kochanie... No, widzisz, dobrze trafiłam. Masz na czas mojej absencji duchowej i 
fizycznej tę, która nie ma przeszkód. Na Boga, wieczór za żadne skarby! Jedź, 
Duszku, na Skałki z dziewczyną bez konsekwencji. Ostatecznie jutro... Wiesz co, 
zdaje mi się, że się wygłupiłam. Przepraszam cię. Zadzwoń jutro.
Nie zastałam mamy w stołówce. Przesiedziałam godzinę. Zjadłam byle co. 
Kierowniczka zdziwiła się. Mama bywa punktualna. Może chora?
Nie poszłam do jej biura.
Potem był dom, książka, właściwie nuda i powolne obojętnienie. Czekanie to 
arcywynalazek. Pół dnia jej nieobecności, a wszystkie zmobilizowane w głowie 
argumenty rozlazły się, inne się nie narodziły.
I znowu klucz w zamku. Tym razem czekam w moim pokoju. Mama wchodzi do siebie. 
Jest czymś zajęta, otwiera szafę, zamyka, otwiera... jak gdyby się ubierała, 
wybierała. Stukam, uchylam drzwi.
—  Nie byłaś w stołówce, mamo. Czy źle się czujesz?
Jestem cała jednym wielkim kłamstwem. Patrzę na wystrojoną, pudrującą się przed 
toaletką i kompromituję się.
—  Dziękuję,  córeczko.  Dobrze  się  czuję.
—  Wychodzisz?
—  A co? — Nie odwraca głowy.
—? Bo, bo ja... miałabym, chciałabym...
—  To do ojca, córeczko. Proszę, zamknij drzwi, przeciąg.
—  Baw się dobrze — już wracam nie tylko do mojego pokoju, nie tylko. Chwytam 
kawał papieru. Piszę:
„Proszę o dyspozycje, co z szafą? Co zostawić, co wyrzucić?"
Bezceremonialnie wchodzę do niej, kładę arkusz na stoliku, wychodzę.
135
Leży po jej wyjściu nie tknięty, na miejscu, w którym go położyłam. Z mizernej 
wiedzy łacińskiej wykwita gdzieś uczepiony pamięci cytat. Si vis pa-cem, para 
bellum. Chcesz pokoju, gotuj wojnę.
Dzwonię do Gośki. Umawiamy się na wizytę u Kiki. Wpadnie do Ady, potem obie po 
mnie, ja funduję taksę, bo to kawał drogi. I siedzę sobie zwyczajnie w moim 
pokoju, radośnie przejęta faktem, że mama tam sobie gdzieś, może nawet bardzo 
gdzieś, i bardzo radośnie, i jeśli tak, to może i papa... o komedio ludzka, czy 
może być coś radośniej bezdennego jak takie konsekwencje niemoralnego kroku 
córki! Tulo, Tuleczko, ucisz się i gotuj się do wyjścia z dobrym uczynkiem, z 
wizytą do chorej. Do Kiki. Ale z jaką twarzą? Szczęśliwą z jej powrotu do życia? 
Jasne, ale jak zgubić zakłopotanie, jakie zapewne wszyscy mają w stosunku do 
samobójców wracających na ziemię? Może nie wszyscy? I może to nie zakłopotanie, 
ale podziw dla kogoś zdolnego do decyzji ostatecznej? Może jest i szczypta 
pogardy dla uciekających, palących za sobą wszystkie mosty? Może własna 
niezdolność do zrozumienia chwili, w której zdobywa się tę najdzikszą z dzikich 
pewność, że wszystko jest mniej cenne aniżeli ostateczny spokój? A może to ani 
pewność, ani decyzja, ale wyczerpanie? Kikuś, kimkolwiek jesteś, bohaterką czy 
tchórzem, dobrze, że jesteś, tylko bardzo niedobrze, że zaraz po powrocie 
spotkasz trzy swoje przyjaciółki, z których żadna nie miała pojęcia, co się w 
tobie dzieje. Bo ja... widzisz, Kikuś, na Skałkach ani jedną myślą nie byłam 
przy twoim łóżku, a ty pewnie czekałaś na coś więcej niż myśl. I co warte to 
wspólne liceum, co warte słowo o wspólnocie i co znaczy wspólne, co do diabła 
jest wspólne?! Wracasz do tego, od czego uciekałaś. Żadna uczelnia nie 
zaproponuje ci przyjęcia, choć czym są te wszystkie bzdurne pytania, 
egzaminacyjne wobec tego jednego, które ty postawiłaś, na które nikt nie ma 
obowiązku odpowiadać, a przede wszystkim ci egzaminujący. W tej chwili nic mi 
się nie podoba na
136
tym świecie, na którym są bezludne zielone wąwozy na Skałkach i ludne szpitale z 
dziewczynkami bidulami, zmieniającymi imię Katarzyna, Kasia na Kikę, żeby bodaj 
takim imieniątkiem trochę być inną, jeśli całą resztą muszą być tylko sobą.
Stałyśmy przed drzwiami separatki, trzy nieporadne, z pudłem czekoladek, za 
które mam zwrócić Gośce dwadzieścia pięć złotych, i to jak najszybciej — Tulą, 
bom się tak wyszastała w tym Zakopanem, mówię ci, boskie, ale kosztowne — z 
pudłem czekoladek i z pytaniem bez odpowiedzi.
—  Słuchajcie, co jej powiedzieć, od czego zacząć?
—  Rzeczywiście, od czego? Palniesz cokolwiek, a ona popatrzy na ciebie i 
pomyśli: idiotko, z czym ty do mnie, do mnie, która...
Ada powiedziała, że ją po prostu pocałuje, na co Gosia, że to najgłupsze, bo 
tamta rozryczy się, my także  i kameralny koncert na  cztery nosy.
—  No dobrze — mówię —• a na przykład beztrosko, z uśmiechem, serwus, Kika, i 
tak dalej.
—  Nie wiem — mówi Gośka — jeszcze się nie trułam, ale gdybyś tak do mnie po 
takiej podróży w nicość — to zdzieliłabym cię czymś, co pod ręką, bo ja ledwie 
pełzająca w życie z powrotem, a ty na zdrowych nogach, z roześmianą gębą.
Wystraszyła nas pielęgniarka z tacą lekarstw. Kika siedziała w łóżku, oparta, o 
wysoko ułożone poduszki, i patrzyła na nas z miłym uśmiechem oczekiwania.
No i obcałowałyśmy ją wszystkie trzy i każda zatrzymała na wargach smak 
antybiotyków czy innych plugastw, jakimi wyimpregnowano naszą przy-jaciółeczkę.
—  Co słychać na świecie? — Kika okazała się najmądrzejsza z naszej czwórki — 
przecież wracam z tak daleka.
O, znowu słowo większe od naszej fantazji, wyobraźni, zdolności ogarnięcia. 
Słyszane po raz pierwszy  z  ust  autentycznej  pasażerki  pociągu  donikąd.
137
I  ten   uśmieszek  Kiki,   godzący  się  na   wszystko,   z czym przyszłyśmy.
Ada zakrzątnęła się koło jakichś krzeseł, bo stałyśmy, a Gosia nagłe o Zakopanem. 
— Słuchaj, Kika, musisz tam bodaj na, kilka dni. W dzień szaleństwo piękna w 
górach, w nocy podziemie Orbisu z taką, mówię ci, Kika, jazz-bandą, że 
zatańczyłam się na śmierć. Do łóżka docierałam na rzęsach.
—  Twój Waldemar taki świetny tancerz? — To ja pytam, cała jeszcze w cieniu 
powrotnej drogi Kiki.
—  Waldemar? ach, Rześki — ironizuje Gośka — to istny pierwotniak z zadatkami na, 
wołka zbożowego. Ambicje astronauty, a możliwości rowerzysty. Spędziliśmy nad 
mapami więcej czasu, niż trzeba go na przejście opracowanych tras. Marzyły mu 
się Rysy, Polski Grzebień, Łomniea, a forsy na zniżkowy bilet do Zakopanego, ale 
fcez powrotu. Wiesz, co proponował? Skałki. Chadzałam tam, kiedy jedyne kobiety, 
z którymi się on stykał, to święte w gipsowych odlewach, takie malowane. Ale...
—  Gosia, Kikę to może nuży — wtrąca Ada.
Kika, protestuje. Prosi, aby nie pytać o jej zdrowie. Ma się dobrze, mogłaby 
wyjść, ale naczelny mówi o konieczności sanatoryjnego odpoczynku. Więc jeszcze 
cztery dni... — i uśmiech Kiki blednie, choć cóż może jeszcze blednąc na tej 
bielutkiej twarzyczce.
I teraz rozmawiamy wszystkie, ot, trochę bajdu-rzenia,  trochę  ostrożnie  
podawanej  rzeczywistości.
—  A w Wietnamie wciąż tak strasznie — mówi Kika — mam tu maleńki radiopajacyk, 
siostra przełożona go  pożyczyła.  Słucham  komunikatów i...
Wszystkie jesteśmy jednakowo bezradne wobec tego pęczniejącego krwią — 
określenie Misia — słowa, które pewnego dnia uniesie się nad całym światem i 
zobaczycie potop krwi.
Mówił to przy gościach,  a Romanowy zapytał:
—  Czy przewiduje pan Noego w tym nowym potopie?
138
—  Tak — odpowiedział ojciec — jaskiniowca z łuczywem jako jedynym reliktem 
czasów cywilizacyjnego barbarzyństwa.
A Romanowy powiedział:
—  Jesteśmy rzeczywiście u progu ruiny. Wyzbywamy się największego skarbu, 
gwiazd, księżyca, planet. Zamieniamy je na kamienie księżycowe, mgławice z helu, 
wodoru, azotu, na bezwartościowe
pyły-
To opowiedziałam przy łóżku Kiki. Gosia kręciła noskiem.
Zaczęłyśmy się zbierać do odejścia, wszystkie trzy zakłopotane. Bo jak odchodzi 
się od łóżka chorej? Kika zapytała niespodziewanie, czy nie widziałyśmy jej 
ojczyma. Jeszcze nie był u niej i jest niespokojna. Opowiedziałyśmy o jego 
wyczekiwaniu pod drzwiami, gdy była nieprzytomna.
—  Wstąpię do was —? zapewniła Ada, — może mama gorzej się czuje. Nie masz od 
niej żadnych wiadomości?
Kika nie odpowiedziała. Już nie powiedziała nic więcej. Wyszłyśmy znowu z 
cieniem jej nocy w oczach.
—  Ona nie powinna wrócić do swojego domu — powiedziała Ada — ale jeśli nie tam, 
to dokąd?
? — Samobójczynie nigdy nie powinny wracać do miejsc, z których uciekły — 
oświadczyła pewnym głosem Gosia. — Ja nie wróciłabym.
—  Więc co? — zapytałam.
—  Pozostanie  po  staremu — mruknęła  Gośka. Ada   spieszyła   się   dokądś.   
Zapytała,   czy   może
wstąpić do mnie na rozmowę o Kice i jej domu. Ma pewne sugestie, a tylko... no, 
pogadamy.
Ucieszyłam się. Była mi coraz bliższa. Spośród wszystkich wypierzą jących się 
koleżanek Ada pozostała w całej, nie tkniętej niczym, skromnej sukience swojej 
codzienności, sukience, od której nie wymaga się kroju, nie zauważa nawet barwy, 
która jest samą schludnością. To może właśnie ten prawy człowiek,  jaki musi 
istnieć w zasięgu naszego wzro-
139
ku, abyśmy jednak chcieli czegoś więcej niż zaspokojenia głodów.
Gośka nie mogła doczekać się zniknięcia Ady. Zaledwie skręciłyśmy w boczną ulicę, 
zaczęła, o Zakopanem.
—  Słuchaj! Siedzę sobie w Domu Turysty, w tym nowym...
—  Az kim byłaś w Zakopanem?
—  Z Nikiem.
—  Nik? To jakaś nowa karta?
—  To żaden ktoś ani żadne coś. Ja nazywam Nikiem każdego, kto najpierw był dla 
mnie nikim, a potem jemu zaczęło się zdawać, że jest kimś. Tuzin Ników na 
tydzień to dla mnie dawka homeopatyczna.
-— No, no, i co z tym Domem Turysty?
—  Właśnie. Jadę w przyszłym tygodniu do Łodzi na próbne zdjęcia do filmu. 
Wyobraź sobie, taki patrzy we mnie, patrzy i słyszę, że pyta, innych, kto ja i 
skąd. I mam przed sobą łapiducha filmowego, pomocnika reżysera, który kręci się 
wśród kręcących się, żeby kręcić film o kręcących się. To jego słowa.
—  I jedziesz? Rzeczywiście?
—  Chciałabyś także?
—  Każda chciałaby. Ale już wiesz, że jedziesz?
—  Wiem, że chcę. Jak on nie przyśle zaproszenia, sama pojadę, bodaj żeby 
popatrzeć. Słuchaj, z życiem jak z miastem. Co zakręt, nowa ulica, nowe widoki, 
naprawdę nie wiem,  czego się trzymać.
—  Az tych Ników żaden się nie przylepił?
—  No, niech ci nie powiem, jak musiałam ich odlepiać. Złotówkowa młodzież. W 
dżinsach za ty-siączkę i w cudzych kieszeniach na pięciozłotowy kredyt. Ale 
zabawni. Przepadam za stukniętymi. Tulą, wiej od sztywniaków.
Nastawiłam ucha.
—  Z moimi Nikami to zawsze podróż rozklekotanym wehikułem. Nie trzyma się to 
kupy, rozsypuje się w drodze. I kto wie, czy kiedyś nie skończy się
140
klepsydrą ze słowami nieutulonego żalu po nieodżałowanej pamięci.
—  A co z Wanem?
—  Wan? Gdzieś .mi się zgubił.
—  I nie dzwonił, nie widziałaś go? Tyle wspólnych lat.
—  Cielęcych. Może najcudniejszych, ale z cieląt wyrastają krowy i byki. I 
patrzenie na wrota przestaje być wspólną zabawą.
—  Byłam z Waldkiem na Skałkach — powiedziałam i Gośka zatrzymała się. — Co ci?
—  Więc jest jeszcze w mieście? — zapytała i ruszyła naprzód.
—  Był. Czy jest, nie wiem.
Szłyśmy w milczeniu. Patrzyłam spod oka na jej profil. Poruszała wargami, lekko 
nawet zagryzała dolną.
—  Gośka, ty znasz lepiej ode mnie rodzinę Ady. Możesz mi coś o nich?
—  Mam tramwaj. Serwus. Zadzwonię — i dopadła ruszającego już wozu. — Pamiętaj o 
forsie — machnęła ręką i przepadła.
A więc sublokatorka!
Wchodzę do mieszkania swobodnie. Niech słyszą. Jest po dziesiątej wieczór. 
Siedzą w pokoju mamy. Otrzepuję deszczowiec z wody. Już cały wieczór siąpiło, a 
po kinie rozlało się na dobre.
—  Jest sublokatorka — mama mówi dobitnie, abym nie straciła żadnej sylaby w 
przedpokoju.
Słowo jak bicz po nagich udach. Walę wprost do nich.
—  Dobry wieczór. Byłam w kinie. Z Gosią.
Ciotki z karciętami w łapskach. Odchodzi regularna kanasta. Zgodnie: — Dobry 
wieczór. — Jedna kończy: „kochanie"; druga: „Tulenieczko". To Sew-cia. Ojciec 
spod nosa: — Dobry wie... — Matka — mur. Wykłada karty na stół.
—  Deszcz leje...
141
Kareięta plaskają.
—  A ja bez parasola, — mówi ciotka Marta ~ chłopcy, dziesiątka, kolor, Sewciu, 
kolor.
—? W kinie, mówisz? — pyta ojciec rozkładając karty.
—  Byłam także u Kiki w szpitalu. Jestem Gośce dłużna dwadzieścia pięć złotych 
za czekoladki dla Kiki. Złożyłyśmy się na pudło. Prosiła...
—   To przecież walety, Sewciu. Uważaj — mówi mama.
—  Przepraszam — zawracam na pięcie. — I za dzisiejsze kino — dorzucam od drzwi.
W kuchni posprzątane, zmyte. Wszelkie ślady kolacji zatarte. Dla subłokatorki 
nie ma na stole nic.
Już w południe urządziłam sobie niezgorszą ucztę. Pudełko sardynek, dwie 
bułeczki z masłem, herbata jak szatan z podwójną esencją. Potem drzemka z filmem 
wyobrażeniowym, w którym mama je sama obiad w stołówce, obojętna na wchodzących 
i wychodzących, niedbale odpowiadająca na pytania kierowniczki, że owszem, jeśli 
córka przyjdzie, proszę wydać, oczywiście, zapisać jak zwykle. A córka leży 
sobie na tapczanie i zastanawia się, czy kupić paczkę papierosów, a jeśli tak, 
to jakich, bo nie wie, które najmocniej drażnią nosek mamy, a wierzy, że ta 
rewelacja mocno podziała na zagęszczenie atmosfery. Potem mama wróciła, o wiele 
fertyczniej-sza niż zazwyczaj, coś pod nosem nucąca — to dobrze mi znana forma 
przewaloryzowania gniewu na melodię — i telefon z krótkim, pośpiesznym: — Proszę 
czekać, zaraz przeniosę aparat. — I strumyk słów,  starannie  omijających  
wszelkie  napięcia.
Poduchy tapczanu twardniały mi pod kośćmi, książka dawno już na podłodze, oczy w 
suficie. W uszach sejsmograf rejestrujący każdy ruch mamy, sumujący kroki, 
rozszyfrowujący szelest. Skrzyp otwieranej szafy, trzask pudełkowych wieczek i 
nagłe, niespodziewane szarpnięcie drzwi: — Ach, przepraszam, nie wiedziałam. — 
Zatrzaśnięcie.
Poderwana,  sprężona  w  sobie,  siedzę na  tapcza-
142
nie, z wlepionymi w klamkę oczyma. Przepraszam? Nie wiedziałam? Dobra. Niech 
będzie.
—  Ależ uprzejmie proszę — otwieram drzwi — jeśli przeszkadzam, wyjdę na chwilę.
Mama wkłada coś do torebki. Nie odpowiada. Jest w kostiumie. No i czy nie może 
człowieka jasny szlag trafić? — pytam siebie, już znowu sama w mieszkaniu.
Zadzwoniłam do Gosi. Kino? Niech będzie. — Forsy jeszcze nie mam, wojuję z Majką, 
pożycz, jutro zwrócę.
Film był podły niczym stare ziemniaki na przednówku. I do tego w stołówce. 
Wyszłyśmy w połowie. Dwaj mleczacy w dżinsach deptali nam po piętach. Nawet 
przystojni. Może gdyby nie ta freblów-ka w buziach, to: — Dziewczątka, nie tak 
szybko, szkoda szpileczek — i żabi rechot z dowcipu, to kto wie? Bo wszystko 
wydało mi się rozsądniejsze od rozmowy z Gosią.
—  Szukajcie takich na płaskich obcasach — usadziła ich Gosia.
Oskrzydlili nas. Mnie przypadł blondyn w czerwonym swetrze, Gośce w turkusowym.
—  Proponuję lody — powiedział turkusowy — a Gosia z miejsca:
—  Nie mam chusteczki, żeby ci potem wytrzeć buzię. Idź do mamy.
A czerwony:
—  Ojej, wciągam brzuch, żeby nie pęc ze śmiechu — i odskrzydlił się. Drugi 
zwinął skrzydło o krok później. Posłyszałyśmy:
—  Ledwo to lizie, a zrgywa cizie! Gośka nie wytrzymała. Odwróciła się.
—  Chamy!                                     ,
—  Akurat dla takiej, jak ty, damy! — odkrzyknął turkusowy.
—  Gośka, że też ty...
—  Bo, bo jakim prawem... — ale urwała — z lodami dobry pomysł.
143
—  A może pójść do  rodziców Kiki?  Dopiero po
ósmej.
—  Cóżeś ty taka samarytanka?
Poszłyśmy na lody. Zaledwie zaczęłyśmy jeść, a już dwaj, o włos starsi od 
tamtych, pytają, czy miejsca obok wolne i czy panie same.
—  W towarzystwie — powiada Gosia.
—  Naszym? — pyta  jeden, znowu blondyn.
—  Swoim — złości się Gosia. A ja:
—  Mamy dziś szczęście. Do nocy możemy zestawić drużynę piłkarską.
—  Chętnie pomożemy — mówi jeden z mlaskających przy jedzeniu — my sportowcy.
—  No, to zacznijcie od biegu na przełaj — radzi Gosia.
—  Razem z przyjemnością — odpowiada jeden — może w stronę Lasku?
—  Jak najchętniej — godzi się Gosia. — Idźcie tylko do domu wykąpać się i 
przebrać. My zaczekamy.
—  A co? — śmieje się ten mlaskający. ?— Kole-żaneczki z wydziału sanitarno-
epidemiologicznego?
—  Z psychiatrii — odpowiada Gosia — dlatego zalecamy prysznic. Zimny i gorący 
na przemian.
Gosię wyraźnie bawi ta wymiana bzdur, ale we mnie głośniejszy od słów jest 
trzask klamki i to „przepraszam",   po  którym  poderwało  mnie   z  tap-
czana.
—  Chodźmy — zrywam się — żegnam panów.
—  Całujemy rączęta — szczerzą zęby znad talerzyków —? przy takiej żyletce w 
buzi może warto by się namydlić, co, Franiu?
—  Boże, co za jajogłowy — wzdycham na ulicy.
—  Nie znam innych — mówi Gosia.
—  A Waldek?
—  A Waldek? — Gosia śmieje się szeroko, połyskując zębami. To śmiech dla 
przechodniów, odwracających głowy w naszą stronę. — Czy myślisz,
144
że nie wiem, dlaczego mnie wybrałaś dzisiaj na towarzyszkę wieczoru?
—  Bo chciałam posłyszeć o twoim Zakopanem. Opowiadasz tak interesująco — mówię 
z obojętnością, w której głupsza od Gosi dosłuchałaby się speszenia.
—  Chciałaś wiedzieć, czy dopadłam Waldka — Gosia mocniej wsuwa ramię pod moje, 
dość oporne.
—  Sfiksowałaś?
—  Ty, nie ja. Na jego punkcie. On także, wiem wszystko. Nie powiem skąd. Więc 
nie pytaj. Ja jestem czterotwarzowa.
—  Co z czterech twarzy, kiedy rozum zaledwie dla jednej — krzywię się, bo nie 
jestem zadowolona z mojej odpowiedzi.
—  Co ty wiesz o moim rozumie, co ja o twoim? — Gosia łagodnie przesuwa ręką po 
moim ramieniu. — Co my w ogóle wiemy o sobie? Spotykamy się w sytuacjach 
podobnych do tej z mleczakami. A ja nawet z nimi zabawiłabym się w kota i myszkę. 
Byliby przekonani, że są kotami. Lubię to i właśnie dlatego powiedziałam 
Wanowi...
—  Przestał być kotem czy myszką?
—  Chciał być posiadaczem. A ja nie jestem nieruchomością do umeblowania. Ja 
nablagowałam ci z tym reżyserem, po prostu nasłuchałam się o podobnych zdjęciach 
i zdecydowałam, że będą. Muszę wytropić dróżkę do tego cyrku, w którym zamiast 
podłogi są trampoliny. Wiem już, że tam się tylko podskakuje, przeskakuje, 
nadskakuje, doskakuje, w żadnym wypadku nie chodzi. To mówił mi jeden z tych, co 
to spadli na głowę z takiej trampoliny. On mówi, że go zepchnęli. Niech mu 
będzie.
—  Gośka, i ty chcesz? Tobie chce się w taki świat?
—  Nie ma innych. Wszystkie są takie. Zobaczysz na swojej chemii. Może różnią 
się wysokością skoków, ale...
—  Właściwie — zastanowiłam się — to i ja należę do skaczących. Te Skałki to 
również skok. I mo-
lo — Gdybym była chłopcem
145
ja  sytuacja  obecna  to  trampolina,  z  głową  w  dół, z uderzeniami krwi do 
łba.
-*" Pewnie mówisz o domu? Wiem, znam twoją mamcię. A nie żałujesz skoku,  czyli 
Skałek?
—  Nie wiem. Jak same nie wrócą w takiej jakiejś chwili, w której się czegoś 
bardzo chce, to chyba skok był fałszywy.
—  O, dobry Boże, żebym ja odczuła kiedyś jakiś wyrzut sumienia! Gdybym ja miała 
takich rodziców ze ściągniętymi gniewem brwiami... Tulą, niech mnie traktor 
trąci w krzyże, jak nie chcę tego najgoręcej. Któryś z durniów zakrzyknął, że 
nie móc, to piekło — i świat się zachwycił. Zachciało mi się aktorstwa. Cud. 
Gosia chce, więc będzie. Klaskanie w rączki i Gosia-geniusz, bo się śmieje od 
ucha do ucha i ma zęby z najlepszej boskiej porcelany. Tylko że Gosia wierzy w 
szczęście, nie w talent, ten swój. Ze szczęściem się już zmierzyłam — z talentem 
nie. I Gosia zaczyna się bać, trochę, ale wszystkiego. Najpierw miłości. 
Odstawiłam Wana, bo... trochę nablagowa-łam o tym posiadaniu. Z Wanem było 
dobrze, ale Gosia jest dziewczyną od chcenia, a co tu chcieć u Wana, który 
wszystko da. Gadam, gadam, a w środku — stuknęła się w czoło -— bąk się kręci.
. — Cztery twarze to osiem patrzących oczu.
—  Sama mówisz: jeden mózg — roześmiała się — dlatego przepadam za takimi 
durniami jak ci dzisiejsi, za takimi rozmowami, bo to na chwilę, na pół godziny. 
— Przytuliła twarz do mojego ramienia. — Cieszę się tobą. Wszystko jedno, jak 
się ułoży, zawsze znajdziemy dla siebie tyle czasu, aby ponarzekać, popłakać, 
pośmiać się. Poza tobą nie mam absolutnie nikogo. Ty możesz sobie myśleć, co 
chcesz, o wszystkim, co ode mnie usłyszysz, a ja choćbym nigdy więcej nie 
zdążyła spędzić z tobą wieczoru, zawsze tobie jednej będę się spowiadać. Nawet z 
odległości.
—  Gośka, uwierz, ja także tylko z tobą mogę tak właśnie mówić,  jak ty dzisiaj 
ze mną — mówię to
146
szczerze i z powagą. Chyba tak wypowiada się słowa przy ślubnym ceremoniale. — 
Gdybym była chłopcem, ożeniłabym się tylko z tobą — mówię ze śmiechem.
—  No, to pobierzmy się — Gośka klaszcze z radości — tylko kto mąż, kto żona?
—  Na zmianę — proponuję — jutro ślub, a pojutrze podróż poślubna. Wiesz — 
promienieję — Majka zgodziłaby się na, nasz wspólny wyjazd. Z tobą tak. Może 
rzeczywiście, bo wiesz, moi starzy zaplanowali Władysławowo, nad morzem, a mnie 
się chce...
—  Wsi Waldemarowo nad Rześkim Zalewem... ja ci to załatwię. Małżeńskie słowo 
honoru, i jeszcze jakie chcesz. Ale — Gośka trzyma mnie za ręce — musisz pomóc. 
Zaczniemy od „dobry wieczór, mamo". Żadne „przepraszam", zwyczajne „dobry 
wieczór" — proszę cię, słyszysz — „proszę cię, mamo, o chwilę rozmowy". Mama, 
jasne, monolit — każda mama monolit — moja także, tylko że z wosku na gromnice. 
A ty, że niech stwierdzi, jaki przybór wody od twoich łez w strumyku na Skałkach. 
I ani słowa więcej o płaczu. I niech nie będzie przy tej spowiedzi ojca. Mama 
bez ojca to lwica bez pazurów. Jak się mylę, to niech mnie te dzisiejsze bub-ki 
w dżinsach podzielą między siebie jak cielęcinę!
—  Nie krzycz, przecież ludzie...
—  Szlag\z nimi, niech mają przyjemność. Ja przepadam za podsłuchiwaniem innych. 
Moi nigdy się nie kłócą. Papa nawet w apopleksji nie zapomni uśmiechnąć się do 
pani śmierci. Nie krzyw się, nic mu nie grozi. On i jego odbicie w lustrze to 
naj-idealniejsza para samouwielbieńców. To taka sekta.
—  Rzeczywiście chciałabyś wyrwać się dokądś ze mną?
—  Nie powiedziałam, że z tobą, ale wyrwać ciebie ślubuję najuroczyściej. Tylko 
nie rozsyp się ze śmiechu, jak zacznę zgrywę przed twoją mamą. Może i ja uwierzę 
w mój talent aktorski.
10"
147
—  Więc kiedy? Za dziesięć dni mamy wyjechać.
—  Zadzwoń,   jak   nastąpi   u   was    wyż,   a    może właśnie niż. Chodzi o 
spadek ciśnienia.
—  Nigdy nie wiem, czy spada na pogodę, czy się podnosi.
Przed bramą Gosia zmarkotniała.
—  Ciebie przynajmniej ktoś  zburczy za spóźnienie, mnie pochwalą za wczesny 
powrót.
—  To źle?
—  Jak coś jest czasem dobre, a czasem złe, znaczy, że jest po prostu nijakie.
A w  chwilę później  było to z sublokatorką.
Rano na stole w kuchni zamiast śniadania — pięćdziesiąt złotych. Nic, poza 
pieniędzmi. Otworzyłam drugie pudełko sardynek. Jak wojna, to wojna. Majka 
skupuje sardynki dla gości. Do bridża i kanasty. Jeśli zamknie spiżarkę, będę 
wiedziała, że się wściekła. Może przynajmniej za to mnie spyskuje. Bo jak nie 
otworzy buzi w najbliższym czasie, to ja się chyba otworzę. Objadę ją za 
wszystkie czasy, bo na rany julka — co za przewinienie wyjechać w krajobraz na 
jeden dzień! A w sprawie szafy ani słówka. Uprzejmie proszę, niech sobie mole 
wyjedzą, co im smakuje. Nie będę płakać.
Płakałam. Nie łzami. W pudełku było pięć sardynek. Po drugiej miałam dość. 
Zawinęłam resztę w gazetę, szurnęłam do śmieciowego spustu. Na szczurze święto. 
Pieniędzy nie wzięłam.
Pałałam nagłą pilnością w sprzątaniu mojego pokoju. Nawet książki, których 
odkurzania nie znoszę, wycierałam z najtkliwszą dokładnością. Zatrzymałam się 
przy Obietnicy poranka Romain Gary'ego, prezencie Majki. Kupiła na kiermaszu. 
Ktoś jej to bardzo polecał, przysięgnę, że ten ktoś ma porcelanową żonę. 
Przeczytała, nawet pewne fragmenty podkreśliła i na pierwszej stronie napisała: 
„Jeśli kłamać matce, to tylko dla zaoszczędzenia jej bólu, a nigdy dla 
przysporzenia sobie korzyści. Jeśli uda ci się przekonać o tym Twoją córkę, 
będziesz lepszą
148
matką niż ja" — nie podpisała się. Po przeczytaniu tej książki był wieczór z 
rękami na jej rękach, z jej słowami m moich ustach, z moimi w jej. Miałyśmy obie 
oczy jak po atropinie.
Pamiętam, przywoływałyśmy Misia, a on wciąż odkrzykiwał, że jak tylko skończy 
rysunek, że już--już, i przyszedł dopiero po półgodzinie, stanął w progu i 
zapytał, czego od niego chcemy. A my nie chciałyśmy niczego, prócz jego 
obecności. Więc nie odpowiedziałyśmy, ja, bo nie wiedziałam co, Majka, bo już 
nie chciała, już wolała dolać do swojego wiecznie tlącego się kaganka niechęci i 
żalu jeszcze  kilka kropel oliwy.  I Miś  wrócił do siebie.
Powiedziałam wtedy mamie:
—  Wiesz, może tak nie wolno. On w swoim nastroju, my w naszym. Przecież jeszcze 
nie czytał tej książki.
Ona powiedziała:
—  Już ty mi nic nie mów.
I teraz mocniej niż wtedy pożałowałam tamtej chwili. Z niej, zdaje mi się, 
przyszedł nagły gniew na Misia. Może z tych pozostawionych na stole pieniędzy. 
Mógł przecież napisać parę słów, mógł zajrzeć do mnie, nawet kiedy spałam. 
Spałam rzeczywiście. To taka moja rozterkowa przypadłość. Im więcej rozżalenia, 
tym dłużej snu. Ale żeby zostawić pieniądze, tak bez słowa? Nigdy dotychczas nie 
chodziłam po knajpach czy restauracjach bez niego lub niej. Więc i.on godzi się 
na sublokatorstwo córki? Proszę uprzejmie. Ale właściwie jakim prawem! Jakim 
prawem milczy? Dlaczego nie huknie w stół, dlaczego nie zakrzyczy, że ja mam 
prawo, po maturze i po egzaminach, wyrwać się z tego zatęchłego miasta w plener. 
Dlaczego nie ma odwagi? O to chodzi, dlaczego nie ma odwagi? Taki smok, a 
tchórzy przed żmijką, przed jaszczurką, przed złośnicą, o której wie, że jest 
jaszczurką, żmiją i złośnicą. Co u diabła, myśli sobie, że ja pozwolę na 
traktowanie  mnie   jak  sublokatorki?!  Mieszkam  na   równych
149
z nimi prawach. Albo do diabła ojciec i mąż, albo jak nie ma odwagi przestać być 
mężem, to niech nie traci twarzy wobec córki. Nie pozwolę!
Twarz? To radar, nie twarz. Ledwo odczuje nastrój, już zamyka się w nim wszystko, 
razem z drzwiami tej jego twierdzy. Nic nie obchodzą mnie jakieś tam względy, 
jakieś uniki, jakieś powody, które mają swoje przyczyny w czasach, kiedy mnie 
jeszcze nie było. Jestem i żądam obrony! Słyszysz, domagam się, domagam...
Walę się na tapczan i koniec buntu. Jest przecież małżeństwo z Gosią. Nie chcą 
ze mną żyć, to spływam. Niech mnie szczury zjedzą, jak tym razem nie dam im 
takiej wciery, że wszystko rozstrzygnie się raz na zawsze. Gwiżdżę na wygody, na 
pokój, na forsę, niech się tym telewizorem udławią. Całą tą skrzynią z setką 
lamp. Coś się ze mną dzieje niedobrego. Dostaję lekkiego kręćka. Małżeństwo z 
Gosią? Wyprawa do Waldemarowa? Kapitalny pomysł. Waldemarowo. Morowa dziewczyna. 
Da sobie radę w życiu. Takiej należy się trzymać. Jej? Czy aby nie Ady? Ada. 
Dogadaj się z nią w takiej sprawie jak moja. Pojechałaś wbrew matce? Jak mogłaś! 
A gdyby tobie spłatano takiego figla, gdybym ja na przykład coś ci obiecywała, 
ot, że pójdę z tobą do kina, i bez uprzedzenia pozwoliła ci czekać i czekać?
Słyszę ją mówiącą spokojnie, bez gniewu, żółci, żalu. Dlaczego Ady nie nadają 
się do zwierzeń? Bo się nie zgadzają z takimi jak ja i Gosia. Bo ich jedyną 
racją jest racja nierobienia przykrości innym. A to, że inni mają swoje racje 
robienia przykrości, to nieważne. Bóg z tobą, Ado, jeśli ja nie mogę być z tobą.
A na pomoc Gośki gwiżdżę. Sama wygarnę wszystko, jej i jemu. Nawet wcześniej 
napiszę sobie, żebym się nie żblamowała. Bo ojciec ma takie miękkie oczy, że z 
nim nawet trudniej niż z Majką. Majce owszem, niech tylko te jej migdałki 
stwardnieją. Trudno. Jestem owocem jej drzewa. Tylko co drzewo  wie o  smaku  
swoich  owoców? Więc niech  nie
150
ma pretensji do  owocu, że  nie  jest  szlachetniejszy od pnia. To właśnie 
powiem, tak właśnie zacznę.
Nie napisałam, nie wygłosiłam. Rano powiało od drzwi lawendą, zajaśniało 
pogodnym obliczem krą-glejącego chyba z miesiąca na miesiąc papy. Naj-
okrąglejszy bywa rano. W rozchełstanej piżamie i nastroju. Robi wrażenie 
człowieka lubującego się w sobie jedynie rankami, przy goleniu, po goleniu i na 
chwilę przed wyjściem do pracy. Przez dzień — powiada — straganiarzę moim dobrym 
nastrojem i wieczorem pozostaję z pustymi deskami. Dopiero nocą w łóżku zaczynam 
ładować mój wyczerpany akumulator pobłażania dla siebie i innych.
—  Dzień dobry, Tulą.
?— Ojej, czy to wypada dorosłemu mężczyźnie wchodzić bez pukania do pokoju 
sublokatorki? I to w takim negliżu?
—  Jeśli sobie życzysz, zapukam, nie w drzwi, ale w twoje kosteczki, jak 
dobierzesz się do jeszcze jednego pudełeczka z sardynkami.
—  Zauważyliście? Taką drobnostkę?
—  Słuchaj, ty moje ziółeczko. Ja nie mam odwagi bez zgody mamy dobrać się do 
sardynek, a ty jak najbezczelniej wyjadasz jej zapasy. I to, że się tak wyrażę, 
na moje konto. Bo ja ponoszę skutki, nie powąchawszy nawet przyczyny.
—? Następnym razem wsunę ci do biurka połowę.
—  Nie będzie następnego razu.
—  Już mi się przejadły. Z ostatniego pudełka zjadłam tylko dwie, trzy 
wyrzuciłam do śmietnika.
—  Mam to powtórzyć mamie? Widzę, że tych kilka dni milczenia zahartowało cię.
—  Zobojętniły mnie. Sardynki ją interesują, a to, czy jadłam obiad, gdzie 
jadłam, co robię, jest jej obojętne. Powiem ci, że mam was dosyć w takim stopniu, 
jak wy mnie. W ogóle już cię nie lubię.
—  Zdarza się to i mnie. — Przysiadł się do mnie na  tapczan, owionął nagrzaną  
ciałem lawendą.
—  Słuchaj, Misiu, najprawdziwszy z wszystkich zoologicznych okazów.  Słuchaj,  
rozwiedź się z nią.
151
Przecież wam źle razem. Chyba nie żyjecie ze sobą dla czwartego do bridża czy 
tej idiotycznej kanasty. W ogóle jak ci nie wstyd! Nie mieć odwagi huknąć 
pięścią w stół, kiedy ty masz rację, kiedy ja ją mam, kiedy...
—? Kiedy się jest smarkulą, która wyrżnąwszy nosem o ścianę, decyduje się ją 
rozwalić.
—  Ciekawe, że nigdy nie jesteś tak dowcipny w jej obecności. Ani tak mądry.
—  Bo mama . jest człowiekiem wyzbytym poczucia mądrości u innych.
?— No, może nie u wszystkich.
Przyjrzał mi się uważnie, zmrużył oczy.
Powiedziałam: — A jeśli naprawdę nie kapujesz, toś, Misiu, całkowity snop. Słomy. 
Słomy, nie zboża.
Podniósł się. Już ciężki jak w godzinach powrotu do domu.
—  Niechęć, miłość, nienawiść to już tylko drogowskazy na rozstajach. Wskazują 
kierunek, ale prowadzą donikąd. Muszę iść, ale, Tulo, zostaw sardynki. Masz tu 
stówkę, jedz na razie gdzie popadnie. Myślę, że to nie potrwa dłużej niż kilka 
dni. Przecież  za  tydzień  z  ogonkiem  wyjeżdżamy.
—  Beze mnie, kochanie, beze mnie. Ja nie jadę, to znaczy, jadę, ale nie z wami. 
Powiedz szczerze, czy nie kusi ciebie i jej urlop beze mnie? Ze mną będą 
codzienne chmury na waszych obliczach, a mama chce mieć cerę bez skazy, jeśli 
już jej nie stać na córkę bez skazy. A ty będziesz nareszcie odpowiadał za 
własne, przez siebie skonsumowane sardynki.
—? Proszę bardzo, powiedz jej to. Rzeczywiście, jestem przekonany, że każdemu z 
nas odpowiadałby jedynie urlop od nas nawzajem.
—  Więc dlaczego nie ma być tak właśnie, jak powinno?
—  Bo nie jesteśmy tacy, jak powinniśmy być. Zaproponujesz mamie, obrazi się. Ja 
zaproponuję, ona nic nie powie, ale wolę nie myśleć o tym, co sobie wyimaginuje.
152
—  Więc ja robię wyrwę, przez którą przeleziecie, jak potraficie. Może się po 
moim wyjeździe posprzeczacie, każde złapie za swoją walizkę i po miesiącu 
spotkamy się opaleni, uśmiechnięci, wyzwoleni, stęsknieni. Stęsknieni, bo ja 
naprawdę nie wytrzymam bez was dłużej niż, no, przypuśćmy, dwa tygodnie.  Ale  
dajmy sobie te dwa tygodnie...
—  W tym domu nie ma żadnego „dajmy".
—  To tak jak z sardynkami. Zjadłam bez pytania i po krzyku. Bierz swoje 
sardynki, mama weźmie swoje.
—  Skąd ci to przyszło, ten pomysł?
—  Z sublokatorstwa. Bardzo mi się dobrze żyje w tym pokoju. Patrz, jak 
czyściutko. Żyć, nie umierać.
—  Więc dokąd chcesz, z kim?
—  Do Waldema... to znaczy z Gosią. Przyjdzie tu, do mamy. Żeby uwierzyła, że...
?— Do Waldemara?
—  Oj, nie do Waldemara, a do Waldemarówki czy jak jej tam, tej miejscowości. 
Gosia ją zna... To leży gdzieś nad jakimś zalewem — omal nie wy-prztykałam, że 
nad Rześkim, choć papa zapewne nie pamiętał nazwiska mojego  byłego korepetytora.
—  Tulą — był już przy drzwiach — cokolwiek podejmiesz, dokądkolwiek się 
wybierzesz, pamiętaj...
—  ...że ojciec będzie zmuszony wysłuchać pełnej audycji bez możliwości 
zamknięcia nadajnika.
—  Nie, Tulą — pokręcił głową ?— pamiętaj, że ta kobieta jest nam oddana jak 
nikt, że to, co tak beztrosko chcesz zagarnąć dla siebie z twojej wy-tęsknionej   
swobody,   może   bardzo   uszczuplić...
Zerwałam się, nie dałam mu skończyć. Byłam już zdecydowana.
—  Co? Jej stan posiadania? Gwiż...
Przystąpił do mnie szybkimi krokami, objął stojącą na tapczanie, przygarnął.
—  Nie   krzycz,    mała,    nie   krzycz,   nie    krzycz.
153
W tym domu za dużo krzyku. Ja wiem, że to nie my krzyczymy, ale z nas. Jednak 
nie krzycz.
— No, to nie mów mi o jej krzywdzie — przytuliłam się do niego — iw ogóle już 
nic nie mów. Tylko przytul mnie do siebie. Ech, ty mój słoniu, jak cudownie 
siedziało mi się kiedyś na twoim szerokim karku. Pamiętasz, a ty, tyś nawet 
podrygiwał, tylko wtedy nie byłeś grubasem. Musisz schudnąć, bo zaczynam się 
wstydzić twojego brzuszka. No, jesteś jeszcze imponujący, ale za kilka lat nie 
ogarniesz mnie ramionami jak dzisiaj. O, jak dobrze, żeś przyszedł, jak dobrze, 
że ci nagadałam i że w ogóle napyskowałam, ile wlezie.
Był już znowu zaróżowiony.
Poszedł, przysięgnę, że z wizją samodzielnych urlopów. A ja już nawet pewna, że 
jadę, oczywiście z Gosią, aż się uszczypnęłam z nagłej wściekłości na siebie za, 
to Waldemarowo. U" Misia jakoś weszło jednym uchem, wyleciało drugim, ale Majka, 
niech tylko Miś wspomni tę nazwę... wszystko przepadnie! Może nie zapamięta.
Bardzo niecierpliwie czekałam na telefon Gosi. Postanowiłam opracować z nią 
szczegóły konferencji na szczycie, jaką musi odbyć z moimi starymi. Gdy się 
dowie, że papa już niemal przewałkowany, pójdzie jej jak z płatka. Tylko dokąd 
się wybierzemy, to znaczy, kto z kim... bo przecież spędzenie urlopu z Gosią 
to... no, niech tylko zadzwoni.
Zadzwoniłam sama. Wyszła po śniadaniu, nie wiadomo dokąd. I nie wiadomo, kiedy 
wróci. Może na obiad, ale raczej nie. Jeśli tak, powtórzą, że czekam na jej 
telefon.
Mżyło lekką szarzyzną. Lubię taką mglistość, kiedy jestem w dobrym nastroju. 
Ludzie w mżawce są wyciszeni, skromniejsi, nie tak rozkrzyczani swoimi 
kształtami jak w słońcu. A ja mam taki rudozłoty płaszcz deszczowy, z dyskretnie 
szeleszczącego materiału, rodzaj płaszcza-peleryny. Gośka proponowała mi — było 
to jeszcze w liceum — swoje dwie balowe  kreacje  za  to  moje   cudo.  Balowe  
kreacje,
154
też pomysł! Pokazać się w nich raz w roku, dwa, może trzy... i zawiesić w szafie. 
A w płaszczu — tyle na nim spojrzeń, ile kropel deszczu. Niech tylko nie leje, 
bo wtedy ludzie suną jak maszyny, z głowami przed siebie, z parasolami jak do 
szturmu, ale mżawkę lubię. Lubiłam ją przed płaszczem, za czasów mojej cerowanej 
ceraty.
Wyszłam z domu, bo czekanie to nic miłego, nawet jeśli się czeka na coś 
przyjemnego. Wyszłam naprzeciw Gośce. Tak odpowiedziałabym papie, mamie, każdemu 
pytającemu. Gdyby jednak chcieli wiedzieć, dlaczego idę w tę stronę, a nie w 
przeciwną, przyznałabym się. Szłam do Waldka. Mój nos mnie tam kierował. Gośka 
wyszła, więc jasne, że najpierw do niego, żeby ustalić szczegóły wyjazdu. Do 
mamy musi przyjść z konkretnym planem. Więc może spotkamy się właśnie tam, w 
akademiku. To rozsądne i celowe.
Kwiaciarnia z olbrzymim wazonem pąsowych róż za szybą zatrzymała mnie tak 
niespodziewanie, że dopiero po chwili zorientowałam się, że mam oczy pełne tej 
pąsowości z kroplami wody na płatkach, takimi do scałowywania. Róże wychyliły 
się całe ku przodowi, dotykały szyby, może nawet nie wierzyły w nią, może 
marzyły o wystawieniu swoich cudnych łebków na deszcz. Boże... otrzymać takie 
róże od kogoś, wszystko jedno od kogo, najchętniej anonimowo... najchętniej i 
najlepiej, bo wtedy wnoszą do domu legendę. Gdyby tak ten mój chudeusz... albo 
gdybym ja jemu? Przecież i on przepada za kwiatami. Widziałam zrywane na 
Skałkach w jego długich palcach. Tak trzyma kwiaty ktoś nimi oczarowany. Ale 
posłać do akademika? A może mamie? Anonimowo! Myśl jak natchnienie! Już w progu 
kwiaciarni kolnęło mnie, że mama, się domyśli, wejdzie do mojego pokoju, wsadzi 
je w mój kosz i wyjdzie bez słowa. Wtedy przystąpię do moich róż, pocałuję, 
przeproszę i zapłaczę się na śmierć. I naprawdę ją znienawidzę.
Jeszcze krok i  jestem w sklepie, w duchocie za-
155
pachów. Pani w czerni, wątlutka jak łodyżka, pyta z ujmującym uśmiechem:
—  Czym mogę służyć?
—  Jeszcze nie wiem — mówię jak do starej znajomej — deszcz pada, róże mnie 
zaprosiły, więc weszłam. Bardzo chciałabym je komuś posłać, ale nie wiem komu.
—  Te pąsowe? Tylko mężczyźnie — mówi pani w czerni i śmieje się. — Miło, że 
pani przyszła. Ludzie się dzisiaj spieszą, zawsze w mokre dni się spieszą.
—  Mężczyźnie? — pytam, a myślę, że może papie, ale jemu anonimowo? Ładny bal 
domowy. Nawet jeśli nieanonimowo, to dlaczego papie? Widocznie zmowa, sitwa. I 
nagle wiem: — Proszę o trzy róże, najpiękniejsze, na najdłuższych łodyżkach. A 
ile kosztuje sztuka?
—  Siedem złotych. Trzy róże dwadzieścia jeden złotych. Dodam pani asparagus.
—  Ale czy mogłabym je posłać? Bo ja...
Malutka pani w czerni rozkłada ręce. Dziś właśnie nie. Chłopiec wyjechał na 
pogrzeb matki. Jutro tak, ale  dziś niestety wykluczone.  Czy zapakować?
—  Może ja, przepraszam najmocniej, ale byłoby mi niezmiernie miło móc zastąpić 
chłopca. — To pan w szeleszczącym ortalionie, chyba trzydziestoletni, wyciąga 
ręce po długie zawiniątko w bibule. — Proszę się zgodzić, dostarczę, pod słowem 
honoru.
Stoję, oślica Balaama. Nie rozumiem. Taki elegant, a chce gonić w deszczu z 
różami? Po co mu to? Przecież nie pogonię za nim. Pani w czerni jest urzeczona 
uprzejmością nieznajomego, ja — oszołomiona. Mówię, że oczywiście, dziękuję, ale 
to absolutnie niemożliwe, że ja sama zaniosę, że to do Instytutu Chemii, daleko 
przy alejach, no, jednym słowem...
—  Proszę pozwolić się podwieźć pod Instytut, przynajmniej w połowie oszczędzę 
trudu. Ja również wpadłem po kwiaty, również takie trzy róże.
156
—  A kupuje pan dla kobiety czy mężczyzny? — pytam.
—  Oczywiście dla kobiety, i to bardzo bliskiej. Dla matki — uśmiecha się — dziś 
jej powrót ze szpitala.
—  Dla matki? — Już mi jest miło, że pojadę z nim przed Zakład Chemii. Płacił, 
gdy w wąskiej dróżce między koszami kwiatów stanęłam oko w oko z Romanowym. 
Dosłownie oko w oko. Omal nie zderzyliśmy się nosami.
—  Tulą — serdecznie uścisnął moje łapy, a ja byłam przekonana, że przydybałam 
go na czymś dyskretnym.
—  Kwiaty? Dla pani Majki? Bo ja właśnie, ale może to jednak tajemnica?
—  Pan właśnie dla Majki?
—  Dla niej. To, jak by nie było, dwudziesta rocznica ślubu twoich rodziców.
—  Majki? Misia? Dwudziesta? — Nie można bardziej zdumieć.
—  No, przecież te kwiaty... — trzymałam w ręku chwiejący się słup bibuły.
—  Nie, nie — byłam już pąsowa jak te róże — ja... mnie... no proszę, niech pan 
przejdzie. — I nagle, zupełnie po wariacku: — Panie profesorze, błagam, nie mam 
już przy sobie pieniędzy. Niech pan załatwi dla Majki i Misia kwiaty ode mnie, 
po trzy róże. Zwrócę, proszę wierzyć. Tylko z karteczką: „Córka w dwudziestą 
rocznicę ślubu". Będzie pan tak uprzejmy? — Doszczętnie zapomniałam o otrzymanej 
przed chwilą reszcie ze stu złotych._____
—  Tulą — Romanowy znowu uścisnął mi rękę — oczywiście, tylko, kochanie, 
karteczkę napisz sama, o, tu leżą, na biurecżku.
Napisałam jedną dla obojga. Nie wiem, jak obaj panowie patrzyli tymczasem na 
siebie, ale bardzo było mi pilno znaleźć się na ulicy. Pan w ortalionie otworzył 
przede mną drzwi, potem wsiedliśmy do auta, stojącego jak na złość tuż przed 
ogromnia-
157
stym oknem wystawowym. Powiedziałam do mojego nieznajomego:
—  Jak mi teraz mama łba nie urwie, to mam po prostu niesamowite szczęście.
A on zapytał, czy ten pan to profesor Wyższej Szkoły Rolniczej, niejaki Karol 
Polecki. Nareszcie dowiedziałam się, gdzie Romanowy wykłada, może kiedyś przy 
podobnej okazji dowiem się także, co wykłada. Ja mam rzeczywiście szczególne 
okazje do pogłębiania wiadomości o naszych znajomych.
—  To wykładowca mojego brata, studenta czwartego roku WSR — powiedział.
Ortalion zmuszony był skupić uwagę na światłach, dogadywał przechodniom, mówił o 
tym, że miasto wyraźnie się wyludnia. Wakacje. On również wybiera się nad 
jeziora, w zacisze, w którym słychać jedynie plusk ryb i ptasi świergot. I 
oczywiście głosy małej kompanii, z którą spędza rokrocznie urlop na tym odludziu. 
Trójka mężczyzn, bez kobiet, radia, książek i nudy.
—  E, bez nudy? Niemożliwe.
—  Wszystko, co może się znudzić, zostawiamy w mieście — uśmiechnął się.
—  Ja umarłabym z nudów w pierwszym tygodniu — zapewniłam.
—  Las i woda wszystko zastąpią.
—  Może — zwątpiłam właśnie w chwili zatrzymania się przed zakładem.
—  Czy mogę zaczekać? — zapytał.
Nie odpowiedziałam. Pobiegłam do portiera. Po otrzymaniu pięciozłotówki 
zrozumiał, że chodzi o pana profesora, tego obok pokoju pani docent w ogromnych 
okularach.
—  A karteczki żadnej? — pyta.
—  Nie, żadnej.
Uciekam przegnana nagłym strachem. Może znowu zrobiłam coś katastrofalnego? 
Zatrzymuję się przed otwartymi drzwiczkami wozu.
—  Ach,  żeby  zobaczyć tego  chudzielca  w  chwili
158
otrzymania  kwiatów...  Jak  on   je  przyjmie,   chyba się ucieszy, jak pan 
myśli?
—  Myślę, że pani moknie. Proszę wsiąść.
—  Ale ja... ja chciałam teraz na obiad.
Wóz rusza cichutko i wolno spływa w nurt samochodów na alei.
—  Wygodnie tu — mówię — i tak jakoś, jakbyśmy oboje byli gośćmi tego wozu, pan 
także. A może ukradliśmy go i uciekamy w świat?
—  Jest pani bystrzejsza niż milicja. Ukradłem go przed godziną, długo nie 
mogłem się zdecydować, ale deszcz padał, więc wsiadłem.
—  O rany, to prześpimy się w kryminale! Moja mama wydrapie panu oczy. Jakie pan 
ma?
—  Bure. Pierwsze lepsze.
—  A te róże pachną w wozie o wiele mocniej niż w kwiaciarni.
—  Namówiłem je, aby cały swój zapach oddały pani. Mamie kupię inne. Te już 
należą do pani.
—  Umie pan rozmawiać z kwiatami?
—  To nietrudne. Nauczę panią. Należy rozchylić płatki, przyłożyć usta...
—  Jak w wierszu Tuwima.
—  Właśnie on mnie tego uczył.
—  Znał go pan?
—  Bardzo często spotykam go na rogu ulicy Nastolatek i Zapatrzenia.
—  To daleko?
—  O wiele bliżej pieszo niż autem.
—  A czym wrócimy, jak nas złapią i odbiorą wóz?
—  Zaczaimy się na inny. Mam rewolwer. Strzelam bezbłędnie. Każda okazja zabicia 
człowieka jest lepsza od prawienia mu komplementów.
—  O rany! Czuję dreszcz zgrozy. Przecież pan mnie zabije.
—  Jasne. Jest pani cudownym tematem do nowej Kobry. Ja z tego żyję.
—  Ale  dlaczego się pan tu zatrzymuje?
—  Bo tu jest gospoda Pod Czerwoną Ręką.
159
Wszystkie  moje   ofiary  odstawiam   do   tej   meliny. Płacą najwyższe ceny.
—  Ile spodziewa się pan za mnie?
—  Jeszcze nie zdążyłem ocenić. Myślę, że wystarczy na tydzień spokojnego życia.
—  I nie żal panu? Przecież mogę przydać się jeszcze do zupełnie sensownych 
spraw, na przykład do zwabiania panu ofiar.
—• Spółka z kobietami — życie za kratami. To dewiza naszej  szajki.  Szef  nie  
uznaje  kobiet.
—  Nie zamyka pan wozu?
—  Wystarczy zatrzasnąć. Automat.
—  Więc zapraszam szanownego bandytę na obiad. Mam jeszcze osiemdziesiąt złotych, 
ale dwadzieścia pięć muszę zwrócić. Nie, co ja mówię! Wczorajsze kino to razem 
trzydzieści osiem. Ile to jest osiemdziesiąt mniej trzydzieści osiem?
—  Sto sześćdziesiąt cztery. Nie wierzy pani? Udowodnię.
—  Oczywiście, że wierzę. Nawet przekonam pańskiego szefa, że lepszej ode mnie 
do waszych sprawek nie znajdzie. Mam wyższe wykształcenie detektywistyczne.
Wnętrze gospody duszne od zapachu piwa. Pokręciłam nosem.
—  To specjalny rodzaj dezynfekcji po każdorazowym, że się tak wyrażę, uboju.
—  Po mnie nie trzeba będzie. Używam „Paris soir".
—  A   jednak,   wybaczy  pani,   rytuał.   Co   zjemy?
—  Obiad. Najzwyklejszy, z zupą ogórkową i kotletem schabowym.
—  I po jednym głębszym?
• — Nie   pijam   przed   śmiercią.   Potem   napije   się pan z szefem.
—  Ale jednak coś z przystawek.
—  Proszę mi dokładnie obliczyć, ile jest osiemdziesiąt mniej trzydzieści osiem. 
Albo ja sama obliczę.
Obliczyłam. Przeglądnęłam kartę.
160
—? Mogą  być przystawki. Dla mnie śledź.
Groza sięgnęła zenitu, gdy szef karczmy Pod Czerwoną Ręką postawił przed nami 
dwa potwornie ciężkie kufle piwa.
—  Doznaje pani łaski śmierci przez otrucie. Proszę przekazać ostatnie polecenie 
dla rodziny.
—  Wyjechali. Każde do innej miejscowości. Na pełny miesiąc urlopowy. Niech mi 
pan sprolonguje życie o ten miesiąc. — Wybuchnęłam śmiechem. Nie pamiętam tak 
dobrego dnia. A przecież w tych pierwszych minutach cichego ślizgania się auta w 
niewiadomym kierunku czułam się trochę jak wiolonczela, płacząca niską, silnie 
drgającą struną. Pociągła, trochę szorstka twarz Ortalionowca była poważna, brwi 
ściągnięte, oczy rzeczywiście bure. Ale ręce wąskie i długie, z obrączką na 
serdecznym palcu. Nic mnie to nie obchodziło. Zmusiłam go do zgody na moją fundę.
Droga powrotna była jeszcze wolniejsza, bo mżawka   zgęstniała   i   deszcz   
miejscami  siekł  szyby.
—  Gdzie złożyć zwłoki? — chciał wiedzieć mój morderca.
Wysiadłam przed skrzyżowaniem, z którego miałam jeszcze kilka minut do domu.
—  A kwiaty? — przypomniał.
—  Proszę  złożyć   na  mojej   mogile  —  poleciłam. Pocałował mnie w rękę.
—  Nie przypuszczałam, że tak wiele można zawdzięczać kwiatom — powiedziałam.
—  A ja chłopcu, któremu umarła matka. — Uśmiechnął się.
Motor zamruczał jak pogłaskany kot. Był już lekki mrok. Szłam do domu wolno jak 
w słoneczną pogodę. Było mi rzeczywiście słonecznie.
W domu wczesne popołudnie bez mamy, taty, nienagannie codzienne. Dwudziestolecie? 
Czy Romano-wy się nie myli? Miś, ten poranny, czy zapomniał? A może oboje 
zamierzają uczcić to święto jakimś, dla siebie tylko przeznaczonym upominkiem? A 
mo-
li — Gdybym była chłopcem
161
że jest to dla nich rocznica ich wielkej życiowej pomyłki? A tu Romanowy z 
kwiatami, z pąsowymi różami wielkiej namiętności. Nie ma ich jeszcze. Zapewne 
polecił przesłać je w porze przedwieczornej, kiedy... Przesłać? Kim? Chłopiec od 
posyłek pochlipuje gdzieś nad grobem swojej matki. Znajdzie innego. Gdyby mama 
zamierzała sprosić gości, kuchnia byłaby już pełna paczuszek, zawiniątek, puszek. 
Może stąd jej gniew na mnie za sardynki? Zobaczymy.
A może Gośka porozumiała się już z Waldkiem i wybiera się do mamy? Z uchem w 
przedpokoju dzwonię do niej. Jest. Ach, tak, oczywiście, nie mogłaś mnie zastać, 
bo miałam coś niesłychanie pilnego do załatwienia. Opowiem ci, ale nie dziś. 
Wybieram się z Waldkiem na bigbitowców, wiesz, do Hali Sportowej. No tak, 
rozmawiałam z nim, ale... naturalnie, opowiem ci wszystko jak najdokładniej. 
Jutro, jutro raniutko zadzwonię. Buzi i bywaj.
Waldek, bigbitowcy, Gosia. Więc Waldemarowo wykreślone z mapy marzeń. Cest la 
vie. Może gdybym dotarła przed południem do akademika, wyprzedziłabym Gośkę. Coś 
w tej całej gadaninie Gosi zalatuje nieszczerością. To wieczorne bigbitowanie. 
Beze mnie. Powinni zabrać mnie ze sobą, jeśli ten cały karkołomny plan miał 
jakiekolwiek szanse powodzenia. Widocznie jednak nie ma. Waldek wykpił Gośkę, 
może i mnie. I słusznie. Po cóż mu nadstawiać łba pod ewangelię. Pojedzie do 
domu, po-orze, popasie krowy, pozostawi miejskie cielęta swojemu losowi. Tylko 
dlaczego Gośka nie powiedziała otwarcie: Słuchaj, Tulą, nic z Waldemarowa, 
wymyślimy coś lepszego. Przecież ostatecznie dwie przyjaciółki mają prawo do 
spędzania kilku tygodni ze sobą. Ostatecznie. A jeśli Gośka ma inne plany? Jest 
jeszcze Kika. Ada nie. Ta na pewno tylko z rodzicami. Ale Kika... jeśli 
oczywiście nie pojedzie do jakiegoś obiecanego przez szpital sanatorium. 
Właściwie powinnam pójść do niej. Ciekawe, że kiedy leżała nieprzytomna,  
siedziałyśmy, trzy śnięte kwo-
162
ki, na ławce niemal od rana do wieczora. Teraz, kiedy Kika nie ma do kogo gęby 
otworzyć, Gośka walcuje po mieście jak najęta, ja, ja suszyłam głowę nad 
wymyśleniem ludzkiej istoty, której moje róże mogłyby sprawić przyjemność, a 
przecież Kika ucieszyłaby się najbardziej. Tylko nie chodziło tu o Kikę ani o 
Adę, nie chodziło o nikogo  konkretnego.
Chodzę po pokoju, złoszczę się na Gośkę, żałuję Kiki, wyrywam z domu — ale tak 
naprawdę to siedzę w aucie, lekko ślizgającym się po mokrym asfalcie. Patrzę w 
zamgloną szybę, za którą nic mnie nie interesuje, i dobrze mi w roli wspólniczki 
czy ofiary tej zmyślonej potworności. Długo jeszcze mogłabym tak, w ten 
nieprawdziwy świat, z tym ortalionowym bezimiennym, nie tylko nie usiłującym 
dowiedzieć się czegokolwiek o dziewczynie z kwiatami, ale nawet nie 
przyglądającym mi się z oczekiwanym przeze mnie zainteresowaniem. Jest albo 
nieskończenie wielkim łajdakiem, albo niezwykle porządnym człowiekiem. 
Chciałabym go spotkać, ale musiałoby wtedy padać jak dzisiaj. Chciałabym go 
spotkać, ale gdyby zadzwonił teraz do mnie, ciekawe, czy odpowiedziałabym, że 
się pomylił, że to nie ze mną spędził przedpołudnie.
Papa przyszedł około piątej. Zdziwił się, że nie ma jeszcze mamy, zapytał, czy 
jadłam obiad, i szedł już do siebie, na drzemkę, kiedy spytałam, czy dzisiejszy 
dzień nie jest dla niego dniem niepowszednim. Odpowiedział, że nie, wręcz 
przeciwnie, wszystko w pracy było takie jak ta pogoda. Zamazane, leniwe. O 
siódmej wybierze się na odczyt do NOT-u. Wprawdzie w języku angielskim, ale 
będzie tłumacz.
—  A ta wasza dwudziesta rocznica ślubu? Wysunął przed siebie ręce, jak gdyby w 
obronie
przed napaścią.
—  Skąd ty do tego?
—  Jestem przecież naturalną konsekwencją tego dwudziestolecia.
.—? Jak najbardziej — zgodził się — może nawet jedyną naturalną.
11*
163
—  I udaną — dorzuciłam.
Zaciągnął mnie do siebie, posadził przy biurku, wysunął szufladę. Wyjął z niej 
podłużne pudełko, rozpakował. Na safianowym podkładzie leżała szeroka 
bransoletka, cała ze złotych łusek, zachodzących na siebie jak u ryby. Boczne 
łuski były ciemniejsze, grzbietowe jasne i nieco dłuższe. Bransoletka robiła 
wrażenie. Zamek miał kształt rybiego pyszczka albo jaszczurczego, z dwoma 
rubinami w miejsce oczu.
Milczał, kiedy założyłam bransoletkę, kiedy zachwycałam  się   nią,   kiedy  
składałam  w   pudełku.
—  Nie mogłeś nic piękniejszego wymyślić, Misiu. Będzie zachwycona.
—  Nie mogłem nic głupszego wymyślić — schował pudełko do szuflady. — Kupiłem to, 
właściwie zamówiłem przed kilkoma tygodniami. W tajemnicy. Kilka dni temu, kiedy 
— no, mniejsza... zapytałem, czy wybrałaby się do teatru. Wiesz, zazwyczaj 
właśnie w rocznicę ślubu chodziliśmy do teatru, potem urządzaliśmy sobie takie 
małe przyjęcie, na dwie osoby, w najlepszej restauracji. Nie chciałem, aby w 
takim dniu parała się kuchnią. Więc zapytałem. Odmówiła. Kategorycznie. Głosem, 
o którym wie, że z miejsca odbierze partnerowi ochotę do dalszej rozmowy. „Z 
góry odmawiam przyjęcia czegokolwiek — powiedziała.— Rocznicowy prezent, jaki 
otrzymałam od twojej córki i ciebie, wystarczy za wszystko inne". — Ojciec 
zamknął szufladę. — Proponuję ci dzisiejszy wykład o budownictwie w Brazylii. Z 
przeźroczami. Albo wiesz, chodźmy do teatru. Jesteś przecież cząstką tego święta, 
które nawet jeśli nie jest świętem, jest jakąś rocznicą. Nauczyłem się już 
zadowalać ułamkami wielkiej obietnicy,  z  jaką  wchodzi się w małżeństwo.
—  Dobra — zgodziłam się. — Mogę pójść, ale nie jako ułamek. Pójdę, bo... z żalu 
nad nią, nad tobą, nad sobą i nad tą bransoletką w szufladzie, mogłabym palnąć 
takiego byka, że cała Europa zmieściłaby się na nim wygodnie.
184
W przedpokoju była już mama. Rozbierała się spokojnie, otrząsała z deszczu, 
zmieniała pantofle na domowe papuszki. Potem weszła do siebie i znowu 
przebierała się, otwierała i zamykała szafy. Słuchaliśmy odgłosów jej swobodnego 
zachowania się z czymś w rodzaju narastającej rezygnacji. Jeszcze nie 
rezygnowaliśmy z niczego, a jednak już wszystko zamierzone nasycało się 
smaczkiem jej dezaprobaty. Wiedzieliśmy: nie musi powiedzieć ani słowa, może 
nawet nie zapytać o nic, może pozostać w swoim pokoju, a jednak nasze wyjście 
będzie już spiskiem, nasz pobyt gdziekolwiek niepokojem, nasz powrót czymś w 
rodzaju partyzantki.
Ale mama weszła do pokoju ojca, zdziwiła się, że oboje jesteśmy w domu, zapytała 
papę, czy nie odebrał telefonu do niej. Położyła na biurku kilka listów wyjętych 
z domowej skrzynki. Powiedziała, że jeśli chce, to przygotuje podwieczorek, bo 
taka dziś pogoda, że sama chętnie napije się czarnej kawy. Jego zapytała, a mnie 
nie. Wyszła, bo w przedpokoju  odezwał  się dzwonek.  Zerwałam  się.
—  Kwiaty! — wykrzyknęłam. — Na pewno!
—  Kwiaty? — wzruszył ramionami. — Nie. To ten od telewizora. Ma przesunąć 
antenę do pokoju mamy.
Głosy w przedpokoju wywabiły nas sprzed biurka. Słyszeliśmy naprawdę zakłopotany, 
ale równocześnie radosny głos Majki i przepraszające słowa Romanowego, 
broniącego się przed wejściem do pokoju. A Majka, bardzo podniecona, upierała 
się i upierała, że właśnie zamierzała podać kawę, że koniecznie... I nagle 
zdecydowanie:
—  Ależ musi pan wejść, bo ja nie przyjmę kwiatów w tym stroju. Przebiorę się, 
wtedy odbędzie się właściwa  ceremonia. Że  też  pan pamiętał...
I przebiegła przez mój pokój do swojego, a pan Karol wmaśzerował z kwiatami, tak 
jest, z kwiatami, do pokoju Misia. Był on na pewno ostatnim człowiekiem, którego 
Miś chciał spotkać dzisiejszego dnia.
165
Romanowy miał dwa kwietne chochoły. Jeden potężny jak maczuga, w białej otoczce, 
drugi skromniejszy, smukły, również biały. To mój. Odebrałam od niego ten mój, 
usunęłam bibułkę. W przyćmionym świetle gasnącego dnia róże nie były tak piękne 
jak w kwiaciarni. Pachniały mocno, brakło im jednak tego ku icielskiego uroku, 
który zwabił mnie do sklepu.
—  To ode mnie — powiedziałam ceremonialnie kłaniając się papie — dla rodziców w 
dniu dwudziestolecia. — I właśnie w tej chwili weszła mama.
Podbiegłam do niej.
—  Mamuś, dwudziestolecie jest, czy człowiek chce, czy nie. Córka również. Więc 
są i róże. Jeśli uwierzysz, że wstydzę się wszystkiego, za co się na mnie 
gniewasz, tak mocno, jak mocny jest kolor tych róż, to mnie ucieszysz, a sobie 
ulżysz. Trzy dla ciebie, trzy dla papy — i pocałowałam ją w oba policzki. Potem 
podbiegłam do ojca. Objął mnie, przytulił.
A mama odbierała, kwiaty od profesora. Było tych róż dwadzieścia. Całował jej 
rękę, składał życzenia, przepraszał za najście, tłumaczył się, że kwiaciarka 
odmówiła przysłania ich za pośrednictwem chłopca. I mama klasnęła w ręce.
—  Więc będzie podwieczorek. Skromny, bo skromny, ale... — i już biegła do 
kuchni, po flakony, po obrus, po serweteczki. Nie zaprotestowała, kiedy 
napełniłam flakony wodą, poustawiałam kwiaty w odpowiednich miejscach. Poleciła 
wyjąć z szafy filiżanki, te chińskie. Już swoimi sześcioma rękami Buddy mnożyła 
kanapeczki, parzyła kawę, ubijała śmietanę. Pasjami lubiłam podziwiać jej 
sprawność.
—  Mamo, ile filiżanek?
—  Cztery.
Więc jednak. Kwiaty przynoszą mi dzisiaj szczęście.
—  Ludzie, gdzie to istnieją takie kwiaty...
166
Siedzieliśmy już przy stole. Mama nie odrywała oczu od róż.
—  Człowiek pędzi jak motor do pracy i z pracy i nie widzi niczego poza 
znużonymi i znudzonymi twarzami.   A  tu  tyle   niewysłowionego   piękna.
—  Zostawmy wysławianie poetom, zadowólmy się patrzeniem i wąchaniem — śmiał ;ię 
Romanowy, a ojciec powiedział:
—  Jestem tak nieprzywykły do otrzymywania kwiatów, że czuję się jak człowiek 
zaszczycony wizytą jakiejś niezwykle pięknej damy.
—  Ale chyba nie zakłopotany — zaśmiała się mama — tu rutyna nie zawodzi. A 
propos, pan, panie Karolu, przyniósł również kwiaty od Tuli. Jak się to stało?
Pan Karol, człowiek, którego uważałam niemal za Sokratesa, opowiedział wszystko 
łącznie z moim opuszczeniem kwiaciarni, zajęciem miejsca w aucie, odjazdem.
—  Tulą miała prawdopodobnie coś niezwykle pilnego do załatwienia — zakończył.
Miodne oczy mamy pociemniały, papa zmrużył swoje, jak człowiek przed uderzeniem. 
Nawet mocniej oparł się o poręcz krzesła. Filiżanka zadrżała mu w ręce. Odstawił 
ją. A Majutka doskonale dobranym do koloru oczu głosem poprosiła, abym 
opowiedziała o tym niezwykle pilnym zajęciu.
To o kwiatach na wystawie, o nagłej potrzebie ofiarowania komuś tych róż, o 
decyzji wręczenia ich profesorowi chemii poszło jak z płatka. O człowieku z 
autem mówiłam z nosem w pustej filiżance. Słyszałam nawet odbicie mojego głosu 
od jej dna. Kiedy podniosłam oczy, Romanowy uśmiechał się, wokół ust papy 
błąkało się wielkie zaciekawienie, usteczka Majki były zaciśnięte. Ja, cała pod 
urokiem mojej przygody, z narastającym rozbawieniem uzupełniałam wypowiedzi moje 
i typa w ortalionie, szczegółowo relacjonowałam opis kradzieży auta przez mojego 
towarzysza, moment wejścia do karcz-
?67
my, kuszenie do zawarcia spółki, minę szefa, tajemniczo podsuwającego mi zatrute 
piwo.
—  Istna Kobra — cieszył się Romanowy — toż to cud, dziewczyno, że siedzisz z 
nami przy stole.
A Majka powiedziała:
—  Ja, córeczko, opowiem ci inną historyjkę. Mniej makabryczną, ale jasną. 
Przeczytałam ją w pewnym angielskim czasopiśmie. Młody małżonek wracał do domu w 
takiej przysłowiowej londyńskiej mgle, o której zapewne słyszałaś. Nagle 
zapiszczało coś na stopniu auta. Był to głos małej żabki, proszącej o zabranie 
jej ze sobą. Ulitował się nad maleństwem, posadził obok siebie i zajechał przed 
dom. Tu chciał wysadzić żabkę, ale poskarżyła się, że jej zimno. Znowu ulitował 
się, zabrał do domu, a że był głodny, przyrządził ogromny talerz poridżu. Wtedy 
żabka poprosiła o cząstkę dla niej. Oczywiście dał i — o cudzie — żabka w miarę 
konsumowania poridżu zmieniała się w śliczniutką małą dziewczynkę. Oczarowany 
cudem, młody małżonek podsunął jej szybko dalszą porcję. Żabka jadła, rosła i 
piękniała z każdym łykiem. I oto po opróżnieniu talerza młody małżonek o 
litościwym sercu siedzi obok cudownie pięknej, nagiej dziewczyny. W tym momencie 
wchodzi do pokoju żona młodego litościwego małżonka i — moja córeczko — nie 
uwierzyła w cud.
—  Mamo, ja nie zmyśliłam ani tego człowieka, ani sytuacji. Było, jak mówię, nie 
umiem ci tylko powiedzieć, dlaczego zgodziłam się na jazdę, rozmowę, obiad.
—  To ja ci podpowiem. Bo jesteś sobą, nigdy kimkolwiek innym, niezawodną w 
każdej skromnie mówiąc przygodzie.
—  Ale ty mi nie wierzysz, mamo. A wy, ty papo, a pan, panie profesorze?
—  Wierzę. Przekonała mnie chęć kupna róż każdemu, kto równie mocno jak ty 
będzie się nimi cieszyć — powiedział profesor.
Papa roześmiał się beztrosko.                                      ,
168
— Jasne, że wierzę córce, która z równą niefrasobliwością wsiada do auta 
przygodnego dżentelmena, jak wędruje do gabinetu profesora, żeby przyznać się do 
odwalenia zadania.
Mama długo milczała. Ja powiedziałam, że mi przykro, ale nic więcej nie umiem 
dorzucić do mojej relacji poza stwierdzeniem, że bardzo chciałabym przeżyć bodaj 
raz jeszcze taki zabawny incy-dencik, jak dzisiejszy. I że ciekawa jestem, czy 
mama, gdyby jej się coś takiego przydarzyło, umiałaby wytłumaczyć, dlaczego w 
pewnych chwilach wsiada się do auta z przypadkowym człowiekiem, dlaczego pozwala 
się wywozić za miasto do podrzędnej knajpy, dlaczego prowadzi się takie śmieszne, 
nieprawdziwe rozmowy, i w ogóle...
A Majutka podniosła zwieszoną nisko głowę i powiedziała, że udało mi się 
rozładować jej gniew i zamienić go w smutek. Po prostu smutno jej, że to, co 
traktowała jedynie jako wybryk wymagający rodzicielskiej interwencji, jest skazą. 
No tak, Skazą charakteru. — I, córko, w dwudziestą rocznicę ślubu, razem z 
pąsowymi różami, wypowiedziałaś mi macierzyństwo. Bo właściwie o co ja u ciebie 
walczę, z czym się w sobie zmagam? Z moją oceną twojego postępowania, tylko moją. 
Postępowania akceptowanego, jak słyszałaś, przez bardzo dorosłych i bardzo 
rozsądnych ludzi.
Papa szybko zamknął jeszcze otwartą w uśmiechu buzię, ale mama tym razem 
pozostawiła mu złudzenie, że ma równocześnie zaufanie do rozsądku swojego męża i 
profesora.
Z tym odmałczynieniem była czysta zgrywa przed Romanowym. Gdyby ta cała rozmówka 
przypadła w udziale tylko jej i papie, rany boskie, co by się tu działo! A może 
była w tym labidzeniu także jakaś tam nutka żalu, że tak czy inaczej jestem, 
jaka jestem, i zostanę wyrzutkiem, może był żal do mnie, że im głębiej w lata, 
tym mocniej straszę, pozbawiając ją spokojnych kanast i nie mąconego awanturami   
bridża.   A   kiedy   mama   zapytała,   czy
U69
znam bodaj nazwisko tego pseudobandyty, a ja odpowiedziałam, że nie mam pojęcia, 
rozłożyła ręce.
—  A gdybym je znała, mamo, to co?
—  Nic, nic — zgodziła się. — Może nawet byłoby jeszcze gorzej. Przynajmniej 
mogę sobie wyobrazić, że jednak był to uczciwy człowiek, to znaczy mniej więcej.
—  Mamo — zdecydowałam się — gdybym tak naprawdę, tak najszczerzej zrozumiała, w 
czym mój błąd, to może miałabyś jakieś widoki na spędzenie ze mną spokojnych 
wakacji. Ty musisz ? odpocząć, papa także, ja, powiem szczerze, najszczerzej, 
jak umiem, chcę także odpocząć. Od mojego niepokoju przy każdym powrocie do domu. 
Rozmawiałam z Gośką, chciałybyśmy przewędrować sobie kawał Polski. Same, mamo. 
We dwójkę. Przecież jest tyle do zobaczenia. Pojadę z wami, zacznie się od rana: 
czemu nie jesz, czemu zjadłaś papie, czemu nie idziesz na plażę, czemu 
siedziałaś tak długo w wodzie, kto jest ten wysoki, a kto ten gruby, dlaczego 
stoisz w takim kostiumie przy mężczyźnie.
Mieliłam ozorem jak opętana amokiem czy czort wie czym. Może najbardziej 
nadzieją, że mówię to, o czym ona marzy. Nagle zabrakło mi oddechu i argumentów. 
Wtedy mama powiedziała:
—  Nie.
—  W porządku. Byłabym ci jednak wdzięczna za stwierdzenie, że moje towarzystwo 
na urlopie sprawi ci przyjemność.
Mama nisko pochyliła głowę nad talerzykiem. Bardzo nisko. Przypadłam do niej i 
zaczęłam obca-łowywać jej twarz. Całowałam ją, całowałam jak istna wariatka! 
Całowałam a stękałam, że dlaczego ty mnie tak męczysz, dlaczego nie słyszysz, co 
mówię, dlaczego mnie tak nie lubisz, dlaczego i dlaczego?! Mama była chyba 
ogłuszona, bo pozwoliła na wszystko. Wreszcie poczułam jej ręce na mojej szyi, 
przycisnęła mnie do siebie. Po chwili delikatnie mnie odsunęła i powiedziała:
—  Moi drodzy, siadajcie.
170
I drodzy usiedli. Ja także. Czułam się znowu drogą. Mama poszła zaparzyć świeżą 
kawę, ojciec tymczasem przyniósł to swoje pudełeczko z biurka i otwarte położył 
na talerzyku Majki. Wróciła i stanęła z imbrykiem kawy w ręce, wpatrzona w cacko 
w pudełku. Stała długo. Potem zbliżyła się do Misia.
—  Odstaw imbryk, na Boga — powiedział papa. Odstawiła i pocałowała go w czoło.
Gdzie są ludzie mądrzejsi od swojej dobroci? Może Majka jest właśnie takim 
człowiekiem, a Miś kimś lepszym od swojej mądrości? I dlatego przegrywa tam, 
gdzie istnieją jedynie argumenty, a wygrywa, gdzie wzruszenie jest górą.
Leżę ja sobie do góry brzuchem, wstać mi się nie chce, jestem przecież 
odzyskanym dzieckiem marnotrawnym, jestem Atulą z taką ogromną karteczką 
obowiązków, wypisanych wczoraj przez Majkę, że aż miga mi się w oczach przy 
czytaniu. Już wiem, co zrobić z zimowymi rajstopami, ze sweterkami i sukniami, 
bucikami i śniegowcami. Nie wiem tylko, co zrobić ze sobą. Najsłuszniej byłoby 
odstawić siebie do jakiejś dobrze zanaftalinowanej przechowalni letniej, aż do 
rozpoczęcia roku akademickiego, bo w przeciwnym razie... nasze szczęście 
rodzinne będzie miało trwałość pąsowych róż, w których zapachu kąpałam się przez 
całą noc, bo mama postawiła flakony w moim pokoju i u Misia, żeby nastrój 
wieczoru i zapach kwiatów towarzyszył nam jak najdłużej. Usnęłam natychmiast po 
przyłożeniu do poduszki wycałowanej na dobranoc buzi i róże jak pieski 
przypadały do moich kolan. Przytulały główki, utrudniały kroki, bo szłam ulicą w 
stronę auta, którego kolor był pąsowy, dokładnie jak róż. I z auta przez otwarte 
szyby wyzierały kwietne główki.  A on mówił  z wnętrza  od  kierownicy:
—  Proszę szybko wsiadać, bo wszystko, co zamierzamy, skończy się wraz z 
kwiatami. Przed wieczorem  zaczną  więdnąć.  —  A   ja,  że   miałam  nie-
171
słychane kłopoty z relacjonowaniem wczorajszej przygody. A on powiedział, że 
należało pozostawić relację kwiatom. Dobryś — pomyślałam — nie znasz mamy. Ale 
nie powiedziałam tego, nie chciałam wprowadzać go w nasz dom.
Obudziłam się niewolnicą. Jeszcze wczoraj wolna, niezależna, swobodna, bez 
obowiązków, z przywilejami sublokatorki, teraz patrzyłam na cyrograf mamy, z 
niechęcią myślałam o obiedzie w stołówce. Jednym słowem, czułam się jak 
nosorożec, który pozwolił sobie ściąć róg z nosa. Właściwie wszystko diabli 
wzięli. Waldemarowo, Gośkę, karczmę Pod Czerwoną Ręką. Wszystko, co mogłoby się 
zdarzyć, a nie musi. Jak na filmie, widziałam siebie w towarzystwie mam i tat w 
wieku bardzo popoboro-wym, umawiających bridże i kanasty, rozkładających się na 
plaży wokół kosza. Siebie widziałam trzymaną na gumce Majkowego oka, naciąganej 
przeze mnie do granic ostatecznej wytrzymałości.
Wszystko wczorajsze było naprawdę przemiłe, ale zapewne cała nasza trójka — bo 
profesor wywiał w samą porę — czuła się jak nasza chińska porcelana wniesiona 
uroczyście na stół, a narażona przy byle nieostrożności na katastrofę. W tej 
chwili lubię manię i tatę, i dom, i nawet szafę, ale nie chce mi się iść do 
stołówki. Jednak idę. Dlatego mam minę nosorożca, tego bez rogu, i mama z 
miejsca odczytuje z mojej twarzy zabieg operacyjny. Ale i ja widzę jej znużenie, 
nawet ta świeżutka bluzeczka — mama zawsze pachnie świeżością — leży jak na 
czymś jej zupełnie obojętnym. Ho-ho, kiedyż ja to odczułam, że pewne części 
garderoby nie lubią pewnych naszych nastrojów i zachowują się tak, jak my wobec 
nich, po prostu ignorują nas, jakby nie miały na nas ochoty.
—  Jesteś znużona, mamo, prawda?
—  I to, i kłopoty, jak zwykle przed urlopem. Ale i ty...
—  Mamo, tak bardzo mi się nie chce niczego, że nie masz pojęcia..
172
A mama, rozwlekając słowa niczym jeszcze nie dokomponowaną melodię, mówi, że 
właściwie to nie takie nierozumne, żebym wybrała się w Polskę z Gosią, z Adą, a 
może z Kiką albo Lotą. Dwa tygodnie takiej wędrówki... no, oczywiście 
musiałybyśmy przedłożyć jej dokładną marszrutę. Myśli, że papa się zgodzi i że 
wystarczy, jeśli drugą połowę urlopu spędzimy razem. Ma wokół ust, tuż w 
kącikach, dwie maleńkie bruzdki. Są wyraźniejsze niż kiedykolwiek.
Całuję jej łapkę leżącą na stole i powtarzam, że jeśli dwa tygodnie mojej 
nieobecności miałyby popsuć połowę jej urlopu, to oczywiście nie ma o czym mówić, 
ale jakoś ciągnie mnie wędrówka, kusi pielgrzymowanie. Czy tylko papa nie będzie 
miał nic przeciw temu?
—  Na pewno nie będzie, to dla niego najradośniejsza decyzja — powiedziała i 
wiedziałyśmy obie, że to jest prawda.
Odrzutowcem dopadłam Gosi. Leżała na tapczanie z książką i czekoladkami.
—  Połóż się — powiedziała — i co słychać? Zobaczyłam   tytuł   książki   i   
osłupiałam.   Ogniem
i mieczeml
—  Coś ty — pytam — szkolną lekturę? — A ona, że raz trzeba, że nacięła się 
niedawno, że krew się polała, bo — wyobraź sobie — mówi — byłam w mojej szkole, 
tej aktorskiej, po potwierdzenie na zniżkę kolejową, a w sekretariacie taki 
sobie, powiedziałabyś, zadatek na, pomocnika kata przerzuca zdjęcia tych z 
wyższych lat studiów. Patrzy na mnie, zupełnie jak na fotografię, która sama 
zdjęła się z gwoździa. I mówi, że dobrze byłoby, abym posłała swoje zdjęcie do 
ich biura w Łodzi, najchętniej takie w całości, i dalej nos w fotografie na 
biurku sekretarki i stuka palcem w jedno, na którym jakiś drągal stoi do 
przymiarki w przedsiębiorstwie pogrzebowym. I powiada, że może ten właśnie, kto 
wie nawet, czy nie na pewno, coś mu się widzi, że... a ja, że jak potrzebuje 
drągala, to mam takiego na
173
oku, że lepszego nie znajdzie, takiego, który bezbłędnie może zagrać nawet rolę 
Longinusa w Krzyżakach. A on tak na mnie spode łba i powiada, że zapewne miałam 
na myśli Popioły.- o, i wyobraź sobie, Tulą, najuroczyściej przepraszam tego 
egzeku-torskiego kandydata, że pomyliłam się, przegadałam... I myślę sobie, że 
rany boskie, co za wpadu-nek! Sekretarka powtórzy rektorowi, cała szkoła będzie 
miała ubaw po pachy. I opowiadam papie przy obiedzie, a ten przynosi mi z mojej 
własnej biblioteczki Trylogią i powiada: — Przeczytaj, na Boga, bo wpadłaś po 
czubek nosa. Jedna dziurka tylko wystaje ci ponad wodę. Utoniesz. — I czytam. 
Nawet, wiesz, wcale interesujące, gdyby tylko było mniej wojny, a więcej miłości.
O wszyscy święci szkolni! Pozatykajcie uszy woskiem, pozalepiajcie oczy smołą, 
abyście nadal z równie świętą pobłażliwością patronowali Gosiom wszechszkół, 
wszechklas, wszechnauk. I, moi święci, nie miejcie wyrzutów, widzicie, że Gosia 
czyta Ogniem ? mieczem.
Tym wzorem idealnego Longinusa miał być Waldemar. Wprawdzie nie przyszedł 
wczoraj na bigbi-towców, ale kiedy podniosła do góry rękę z biletem do 
odstąpienia, omal jej nie rozerwali w kawałki. Wybrała sobie takiego, z którym 
po występie przesiedziała jeszcze kilka godzin na deptaku. Waldek oberwie, choć 
ona wie, że ma jakieś tam kłopoty. — Aha, aha, co do Waldemarowa, nic z tego, 
kochanie, on jedzie do domu... a ja, a ja — mówi Gosia — mam pewne plany. Wiesz, 
wolałabym jeszcze nie mówić.
Potem, słucha o zgodzie mojej mamy i mówi, że — wiesz, to mogłoby być 
interesujące. W końcu nie przeszkadzałybyśmy sobie. Dobra. Jutro walę do twojej 
Majutki, ale dziś, wiesz, powinnam do Kiki.  Już mnie  sumienie  gryzie,  
pójdziesz?
Przyrzekłam, ale nie poszłam. U Gośki na tapczanie zdecydowałam, że przede 
wszystkim Waldek. Od dwóch dni rozwadnia mi myśli. Kończę decyzją,
174
że jutro... Jak gdyby coś świadomie myliło mi drogę.- Ot, czekanie na telefon 
Gośki, potem ten z gospody Pod Czerwoną Ręką, potem rocznicowy wieczór ze łzami 
i serdecznością...
W akademiku było już prawie pusto. Z czarnej tablicy z nazwiskami znikło ich 
tyle, że robiła wrażenie nie zapisanej. Rześki był jeszcze, nawet w pokoju u 
siebie. Wydzwoniłam go przez portiera. Z mojego miejsca w hallu zobaczyłam go 
zstępującego z ostatniego zakrętu schodów, wolno, niedbale, leniwie. Nagle 
przyspieszył kroku, ostatnie schody pokonał jednym susem.
—  Skowronek! Słowo honoru! A ja myślałem, że to ta wrona Gośka. Mizerniutkaś 
jak po mamrze. Chciałem dzwonić, bo wiesz, głupio tak bez słowa, ale Gośka, że 
niech mi ręka odpadnie przed wsadzeniem palca w dziurkę tarczy. Wiesz, gdybym 
był naprawdę takim równym kumplem, poszedłbym do twoich. Przecież cię tam ponoć, 
biedaczyno, kruszynko znad Skałek, mama w tapczanie trzymała, sama na nim leżała 
i kiedy musiałaś do ubikacji, łańcuszek na nóżkę zakładała i koniuszka z rączki 
nie wypuszczała...
Pusto było w saloniku, więc ukląkł, pocałował uroczyście i w skupieniu kolejno 
jedno kolano i drugie i powiedział:
?— Nie gniewaj się, moja ty święta, ale ja tak po chłopsku, starym obyczajem, 
żegnam, jak umiem. — I  raz  jeszcze  jedno  i drugie   kolano.
—  A teraz — powiada wciąż z klęczek — pozwól pomodlić się. Bądź pochwalona. O 
kilka myśli proszę dla krzepy ducha, o kilka słów dla oczu, żeby nie pociemniały. 
Psia dusza, odwykłem od klęczenia, kolana bolą.
—  A czemużeś tak spobożniał?
—  Łaska wiary mnie naszła — usiadł obok mnie — pakuję się. Jadę wieczorem.
—  A Gośka czekała na ciebie wczoraj przed Halą Sportową.
—  Nie   przyrzekałem,   nie   poszedłem.   Dzwoniła,
175
że   ma   bilety,   ale    ja    mam   bigbitowców    zupełnie gdzie indziej.
—  Chcesz posłuchać, co mi się wczoraj zdarzyło?
—  Gadajże, dziewczyno, gadaj.
—  A nie spóźnisz się na pociąg?
—  Rozkład jazdy ma osiemset stron, na każdej po kilka pociągów.
—  Taki jesteś ciepły, dobry...
—  Zwyczajnie, jak każdy, kto zacznie schodzić z trzeciego piętra na ołowianych 
nogach, a one nagle dostają skrzydeł i stawiają człowieka na głowie.
—  O której masz pociąg? Może odprowadzę cię na dworzec.
—  O każdej godzinie, którą chcesz mi ofiarować.
—  Zupełnie cię nie poznaję, taki byłeś zawsze samodzielny.
I zapytałam, czy było w nim coś z dzisiejszego Waldka, kiedy oświadczył Gośce, 
że nie ma mowy o żadnym Waldemarowie, bo on jedzie do domu.
—  Co to takiego Waldemarowo? Po raz pierwszy słyszę tę nazwę.
—  To tam, gdzie ty jesteś... gdzie ty miałeś być ze mną. I ewentualnie z Gośką 
i jeszcze z kimś.
—  Ja? Ty?  Gośka? Jeszcze  ktoś? Waldemarowo? I nachylił się ku mnie.
—  Nic nie słyszałem, ale, Tulą, to przecież niemożliwe, co? Pojechałabyś? Ze 
mną? Niemożliwe! — Odsunął się. — Po co takie fanaberie, kiedy...
Powiedziałam, najzwyczajniej jak umiałam, niemal tak samo jak wczoraj przy 
omawianiu mojej śmierci przez otrucie, że możliwe i nawet może i pewne, jeśli on 
nie musi wracać do ojcowizny. Że... no i wszystko o mamie, Gośce, ojcu... o 
czternastu dniach swobody, włóczęgi po kraju. Odprowadził mnie do domu. Gosię 
zdecydowanie wykreśliliśmy z planów. Niech wywiąże się z obietnicy rozmowy z 
matką, reszta pozostanie naszą słodką tajemnicą. Do domu napisze, że egzaminy 
wymagają jeszcze dwóch tygodni pobytu w mieście. Oni tam nie nazbyt serdecznie 
wypatrują jego powrotu. Odwykł od
176
twardej roboty, ale nie od dobrze napełnionej misy. Tylko dlaczego nie mam żalu 
do Gosi? Dlaczego nie czuję potrzeby opyszczenia jej za niesłowność, kłamstwo, 
za to jej bajdurzenie o wszystkim, byle tylko mnie nie było w zasięgu jej 
uroczenia. O właśnie, w zasięgu jej uroczenia. Może z powodu pewnego 
pokrewieństwa naszych egoizmów. Bo ja również wolałabym osiągać moje sukcesy 
poza nią, ale nie bez chwalenia się nimi właśnie przed nią. Ja jednak nie 
wprowadzałabym jej w błąd, nawet ze szkodą własnej samodzielności. Może jestem 
od niej uczciwsza, może tylko mniej odważna, a może po prostu głupsza, 
niedoświadczona. Gdyby Waldek czuł do niej więcej mięty niż do mnie, spędziłaby 
z nim morowe wczasy, wróciłaby z zakłopotaną minką, że wprawdzie mieliśmy razem, 
ale wiesz... nie dało się i to wszystko, tyle tylko. To miałaby mi do 
powiedzenia.
Dzisiejszy Waldek zaniepokoił mnie. Pokorą. Ujęła mnie ona i przestraszyła. Nie 
był tym spodziewanym, trochę szorstkim, z zadatkami na brutalność, trochę 
lekceważącym, z kokieterią na czułość. Był pokorny, a ja się boję pokory. Ona 
zobowiązuje. W tej chwili Majka jest pokorna. Jej znużenie w stołówce to pokora, 
jej zgoda na mój wyjazd także. Pokorni to przegrani, a ja nie czuję się ani 
trochę zwycięsko. Znalazłam się między dwiema pokorami, czyli między ufającymi 
mi. Najidiotyczniejsza z możliwych sytuacji. W tej chwili mama chce tego, co ja, 
a ja tego, co Waldek.
Gośka wpadła wieczorem jak huragan, rozbiegana, zdyszana, z buzią rozklekotaną 
pomysłami, od których pokręciło się biedaczce pod ondulacją. Że ma już plan, od 
jezior augustowskich, poprzez Białowieżę, gdzieś w Bieszczady, potem Wybrzeże, 
nie od razu, najpierw Toruń, Bydgoszcz, Gdańsk, potem Hel, tak jest, Hel — od 
jednego końca po drugi. Słuchałam, jak słuchałabym zapewne planów podbicia co 
najmniej kilkunastu młodych państw afry-
12 — Gdybym była chłopcem
177
kańskich. O Białowieży wiedziałam, że jest daleko, gdzieś na rubieżach, o Helu 
więcej, bo że nad morzem, o Toruniu i Bydgoszczy coś niecoś. Gosia wiedziała 
wszystko do chwili, w której mama zaczęła stawiać pytania. Spokojnie, z 
uśmiechem wykazała, że gdybyśmy wędrowały dniami, nocami, bez snu i niemal bez 
jadła, zdążyłybyśmy w ciągu czternastu dni przebyć całą trasę. Zaproponowała 
Toruń, Bydgoszcz, Gdańsk, Hel, oczywiście cały półwysep, ale czy nie lepiej — 
Olsztyn, Mazury, Frombork, Malbork, a potem spotkanie z rodzicami we 
Władysławowie?
Gosia pudrowała swoją podnieconą buziuchnę. Przysięgnę, że konała ze strachu, że 
paliło ją w pięty, gnało sprzed oblicza Majki. Godziła się na wszystkie zmiany, 
byle nie obciążać się walizkami. Plecak, jedna para obuwia na zmianę, kij 
wędrowny, forsa, no i deszczowiec. Świeciła zębami, hałasowała, i mama była jej 
wdzięczna, kiedy nareszcie zerwała się przerażona, że już tak późno, a ma tyle 
do załatwienia.
— Dobrze jest, Tulą? — tyle zdążyła zapytać tuż
przed zatrzaśnięciem drzwi.
Nocą   szłam   drogą,   tak   pustą,   jak  pusta   bywa czasami głowa, a droga 
falowała ciężkim oddechem. Co chwila ześlizgiwałaim się w nagle uciekającą spod 
nóg,  co chwila wspinałam się na nagle wyrastającą pod stopami,  a kiedy byłam  
już na  szczycie takiej fali,   widziałam   przed   sobą   nieskończoność.   
Byłam sama,  bez  Gosd,  bez  Waldka,   jedynie   z   plecakiem ciążącym mi,  
dokuczliwym,  wpijającym się rzemieniami w ramiona. Kiedy zrozumiałam, że nie 
posuwam się naprzód, zawróciłam, błędnymi oczyma patrzyłam, w  rozjuszoną 
fałdowaniem wstęgę.  Żołądek podbiegł mi do gardła, w przełyku swędziło, w 
głowie  kołysało  się  to  rozpasanie  drogi.  Wyciągnęłam przed siebie ręce, bo 
i oczy zaczęły pląsać, wirować. Wtedy posłyszałam głos Ady. Wołała,  abym zeszła, 
bo droga oszalała z wściekłości na mnie, żebym podała jej rękę,  a ona pomoże mi 
zeskoczyć. Wołała,
178
a ja jej nie widziałam. W pewnej chwili zacisnęłam mocno powieki i nagle 
wszystko się uspokoiło. Siedziałam na łóżku, w moim pokoju, i mówiłam do małego 
miauczącego kotka, że jak się jest takim małym, to się o tak późnej porze śpi. 
Ndc, tylko śpi, że dla małych zawsze są kąciki do spania. A kotek zamiauczał, że 
nie jest kotkiem, tylko żabką, i weszła mama. Wtedy kotek, czyli żabka, skoczył 
do drzwi, tych z przedpokoju, i znikł tak szybko, że mama zaledwie zdążyła 
zauważyć wysokie nagie nogi dziewczyny. Powiedziała — nigdy nie wierzę żabkom. 
Krzyknęłam: mamo, to był kotek, przysięgnę, że kotek i... obudzona, rzeczywiście 
siedziałam na łóżku, naprawdę w moim pokoju, wpatrzona w drzwi, za którymi 
leciutki, ostrożny trzask odkładanej przez mannę słuchawki, a kurantowy zegar na 
jej komodzie, ten w wysokim szklanym kloszu, prze-dzwonił dwunastą i czystymi 
dźwiękami odegrał mamie swoją nieodmienną melodyjkę, tak przyjemnie pogłębiającą 
nocną ciszę. Dwunasta — leciutki trzask telefonu i ta konwulsyjnie falująca 
droga... Mamo, czy tobie nigdy droga nie rozfalowała się pod stopami?
Już na drugd dzień wkroczyło do domu okrucieństwo urlopu. Miś ułożył w 
przedpokoju himalaje walizek, do wyboru do koloru. Mama miała zdecydować, którą 
i na co. Z szaf powyłaziły pierwsze czekające tam od wiosny sukienki, z rozmów 
wyskakiwały iskry, gaszone natychmiastowym ustępstwem mamy, ze schowków na 
buciki całe stosy szewskich rozmaitości. Pakować będzie oczywiście mama. Ona 
jedna, bezkompromisowo jedyna. Nawet Misiową .walizkę ona. Jak corocznie. 
Bałaganik panoszy się wszędzie, rozzuchwalony nagłą swobodą. Nie ma na czym 
usiąść, krzesła obłożone sukniami, nie ma gdzie zjeść kolacji. Pozostała kuchnia. 
Jedynie u mnie zacisze, nora szczęścia. Serce nie wierzy, bije niespokojnie. Nie 
wierzą oczy i ręce, w których książka drży, na pewno świadoma, że trzymam ją dla 
pucu, żeby pokryć to, czego i tak nie
12*
179
ukryłabym przed oczyma Majki, gdyby miała czas przyjrzeć mi się. Wraca do domu 
późno, znękana i nastawiona na znęcanie się nad walizkami. Za trzy dni,
0  siódmej rano, za dwa i pół dnia, za dwa...
Mnie załatwiła krótko. W drodze z biura kupiła plecak. Zielony jak szpinak, z 
obrzezkami ze skóry żółtej jak jajecznica. Dwie kieszenie, dwa paseczki do 
przymocowania koca. Cuchnie dezynfektem. Na moim stole dwie piżamy, spódniczka, 
trzy bluzeczki, spodnie do wciągnięcia w dniu wyprawy, szorty w razie upału, 
suknia raczej do kawiarni niż na plażę, kostium kąpielowy, bielizna, ręczniki, 
szczotki, trampki nowiutkie — nie znoszę trampek — sandałki. I kupa śmiecia, od 
chusteczek do nosa po chusteczki na głowę. Pakuję to wszystko do plecaka, 
ubieram na próbę i o dziwo, ani ciężki, ani straszny. Nawet jakiś dziarski. Będę 
go nosdć wytrwale, z przekonaniem, że mi do twarzy.
Wal postanowił: chwilowo żadnych dalszych rozmów z Gosią. Nie chce wiedzieć, co 
Gosia zamierza, dokąd jedzie i z kim. Gdyby musiała na krótki czas przyczepić 
się do nas, to jeśli nde utopi jej w pierwszym napotkanym stawie, pogratuluje 
sobie odporności na żywiołowe klęski. Bo ona działa na niego jak pustynny wiatr, 
powodujący zapalenie spojówek. Jest niecierpliwy. Może tak właśnie jak 
astronauta. Albo wylądujemy na Księżycu, Marsie czy którejś z gwiazd, albo 
spadając spalimy się na styku stratosfery z atmosferą. Grunt, żeby nasza nośna 
rakieta nie zawiodła. Nośną rakietą jest ten huczący we mnie motor, zagłuszający 
już od  kilku dni   każdą   rozsądną   myśl.
1  jest już ten przedostatni dzień, który wolno, wolno dopala się, i za kilka 
godzin będzie już wieczorem, a potem nocą. Na pewno bezsenną, liczyć będę 
uderzenia serca i przesuwać minuty różańca czasu — strasznie to pompatyczne, ale 
ja napra.wdę będę się modliła o dobry, beztroski, spokojny powrót do domu. O 
powrót. Nigdy nie bałam się tak bardzo jutra, jak właśnie w dniu, w którym było 
najmniej groźne,  zabezpieczone  siatką  konspiracji. Mama,  jest
180
w domu. Czynna od świtu. Prasuje, szyje, naprawia, układa. Jest, jak te walizy, 
pełna rozmaitości, .obojętna na nieporządek. Wieczorem — to ustaliliśmy —? 
zabierzemy się do sprzątania, aby w dniu powrotu spotkać się tylko z kurzem. 
Jutro odprowadzam moich na dworzec. Ich pociąg rusza o dwie godziny wcześniej 
niż nasz. To kapitalna kombinacja Gośki. Gosia, oczywiście, urywa się od nas. 
Wyjeżdża po południu. Dokąd? W niebyt, w którym wszystko zaczyna się od początku. 
A my, jak i ona, właśnie w tę nie wiadomo gdzie leżącą Białowieżę. Teraz jest 
już południe. Mamy na obiad jajecznicę. Papa wróci zapewne lada chwila do domu. 
Będzie raz jeszcze zapewniać siebie, że wszystko biegnie tak właśnie, jak 
powinno. Bardzo chciałabym spotkać tego Ortalio-nowca. Nie dziś, kiedyś po 
powrocie. W tej bzdurze tyle było uroku. Czy nie więcej niż w wyprawie do Skałek? 
Skałki pamiętam faktami — knajpę Pod Czerwoną Ręką — nastrojem. Może urokiem 
tego przedpołudnia jest bezgrzeszność? Może w ogóle bezgrzeszność jest urokiem, 
a wszystko inne trudem, komplikacją, zawieruchą? Może gdybym w tej chwili miała 
do wyboru knajpę z Ortalionem a wyprawę do Waldemarowa — to kto wie?... Tylko że 
ja nie mam wyboru. Nikt nie proponuje bajek z tysiąca i jednej nocy. Po raz 
pierwszy w życiu miałam do czynienia z kimś, kto nie chciał niczego poza 
towarzystwem, poza jazdą w deszcz, w mgłę. Jak lekko wysiada się z takiego wozu, 
ba, jak lekko wsiada się do'niego. A jutro będą trzaskania drzwi wagonowych, 
zatłoczone przedziały, okna pełne beztrosko żegnających. Jutro będzie kurczenie 
się przed ciekawymi oczyma ludzi, z których każdy może być wrogiem mojego 
pojutrza. Już tak bardzo chciałabym wysiadać na jakiejś tam pustej stacyjce, z 
plecakiem i ręką w wielkiej łapie Wala. Ale mam jeszcze przed sobą to jutro, w 
przedpokoju, w pustym mieszkaniu, może znowu zdecydowane na lojalność wobec mamy 
i papy i — nie mające już żadnych możliwości pozostać  lojalnym.  No bo  jak?  
Osiemnaście  lat  i tyle
181
kłopotów! Tyle kłopotów w imię tylu zaplanowanych przyjemności. Ojej, tato! A tu 
nawet nie nakryte do stołu, wprawdzie kuchennego, ale mama nie zasiada do nie 
nakrytego stołu. To może się zdarzyć tylko mnie i papie. Po prostu się nam nie 
chce. Mama mówi, że najłatwiej jest nie chcieć, a ja, że najtrudniej. Papa 
uwielbiał przedwyjazdowe nastroję. Wszystko jedno dokąd. Śmiał się i rozparty w 
krześle mówił do nas — wy moje, moje. To była prawda. W tych godzinach 
należeliśmy do siebie bez reszty. Siedzieliśmy wokół stołu, na którym wszystko 
było byle jakie, tymczasowe, ostatnie. Niewiele zostało do załatwienia. Zamknąć 
walizki, zmyć naczynia, omówić to i owo. Mama uparła się, abym otrzymane od papy 
pieniądze schowała w woreczku na piersiach, dyndającym na białej, według mamy — 
niewidocznej, tasiemce.  Z  trudem  wywalczyłam  zgodę  na  przewiązanie 
tasiemki wokół bioder.
— Zgubisz — wołała mama — przecież ty nie masz bioder! — a papa rechotał, że 
chciałby być świadkiem sceny, w której to będę zmuszona opuszczać spodnie w 
sklepie, aby dobrać się do mojego skarbu.
Mama wymusza na mnie sporządzenie spisu zobowiązań, warunkujących zgodę na 
samodzielne wakacje. Z każdej miejscowości winnam natychmiast po przyjeździe 
przesłać kartkę z kilkoma słowami pozdrowień i relację o nastrojach. Jeśli 
gdziekolwiek zatrzymam się dłużej, widokówki muszą, słyszysz, muszą nadchodzić 
regularnie, po drugie — przed wyjazdem winniśmy oboje z papą upewnić się, czy 
lodówka wyłączona, gaz zamknięty, okna, nawet te w spiżarni, dobrze zatrzaśnięte, 
wszystko na swoich miejscach... Składa to na nasze głowy, ale wolałabym nie być 
zmuszona do kontroli. Papie zaleca załatwienie wszystkich telefonów, z którymi 
się nie zdążył uporać, w pierwszym rzędzie pożegnać ciocie, obie, zadzwonić do 
Romy i jej męża, pokłonić się również i od niej. — Ty, Tulą, musisz wpaść zaraz 
po obiedzie do Kiki,  uściskać ją i zapewnić, że by-
182
łaby najmilszym gościem nad morzem, oczywiście w okresie, kiedy i ty, Tulą, 
będziesz już z nami. I gdybyś mogła skłonić i Adę...
Papie kleją się już oczy, mama, co się nigdy nie zdarza,   pozwala  połom  
podomki  swobodnie   osuwać się z kolan. Jest już znużona, trochę leniwa jak my. 
Więc  jeszcze  tylko  Kika...  Siedzę  z  przymrużonymi oczyma, w przyjemnym 
przewiewie otwartych okien, i   sadowię  Wala   w  fotelu   papy.   Chcę   go   
zobaczyć z   wyciągniętymi   przed   siebie   nogami,   w   niedbale spiętej   
koszuli,  o  tak,   jak   u   Misia,   chce   mi   się skrawka   niebieskości   
spod    jego    półprzymkniętych powiek,   chcę   odczuć   nienaruszalność   
ciszy,   zabezpieczonej założonym na drzwi w przedpokoju łańcuchem. Pierwsza 
wolna chata po maturze, wolna jak nigdy   dotąd   i   chyba   może   jak   już   
nigdy   więcej. Jeśli  jeszcze  tej  nocy  nie  skonam  z  niepokoju,  to i tak 
dużo jak na -to moje roztętnione od kilku dni serce. Wszeptaliśmy sobie z 
Waldkiem w uszy i usta przy ostatnim spotkaniu, że po wycałowaniu i wyś ciskaniu,  
i milionie  życzeń na  drogę wrócę  do  domu i będę  czekała  na  ostatni 
przedwakacyjny  dzwonek do drzwi. On wejdzie w moje progi, w nasze progi, on,   
ze    swoim    tobołkiem    na    ramieniu,    będziemy w  Waldemarowie,  nie  
istniejącym na  żadnej  mapie świata...    a   bardziej    rzeczywistym    od   
wszystkich miejscowości   na   całej   kuli   ziemskiej.   I   będziemy tutaj do 
chwili, w której zabraknie tlenu w powietrzu   Waldemarowa.  Któregoś   wieczoru,   
niekoniecznie musi to być wieczór, dotrzemy w końcu do tej Hajnówki,   leżącej    
gdzieś    w    okolicy    Białowieży. A o karteczkach, na które czekać będzie 
mama i trochę papa, pomyślimy w ciszy naszej chaty, w której nie odezwie się 
nawet telefon, wyłączony z kontaktu, w której nie zagra pozytywka  zegara na  
komodzie  mamy, bo przecież  jutro rano  nikt  już go nie nakręci...
— O czym myślisz, Tulą? — mama leniwie przepędza muchę z nosa. — Rozmarzyłaś się?
183
—  Myślę o Kice. Pozostanie sama w szpitalu, bo zapewne i Ada wyjedzie. Idę do 
niej.
—  Pamiętaj o uściskach ode mnie i oddaniu jej tego pudła z czekoladkami. Wiesz 
co? Weź kilka róż, takie są jeszcze świeże...
Idę z różami i pudełkiem. Na skrzyżowaniu jakiś starszy pan łapie mnie za łokieć, 
mówi gwałtownie, że — na Boga, przecież nie straciłam rozumu... Zatrzymuję się 
naprawdę przestraszona ogromną ciężarówką, przejeżdżającą tuż przed moim nosem, 
i myślę, że straciłam, właśnie, że straciłam. Idę i myślę o moich. O tym 
wymiętym, zapadającym już w pierwszą wakacyjną drzemkę papie i o tej już 
niecodziennej w swej niedbałej podomce mamie. Tyle w nich z rzetelnie 
zapracowanego odpoczynku, tyle z wzajemnego pobłażania, tyle z czegoś bardzo 
rodzinnego, że aż coś skuczy, żeby z nimi, właśnie z nimi, dla takich chwil jak 
dzisiejsza. Tylko że to coś skuczącego jest jak miauczenie kota za drzwiami, 
których nie ma się zamiaru otworzyć.
W szpitalu jest dzień odwiedzin. Mnóstwo luda. I duszno. Wszystkie ławki w 
korytarzu obsadzone chorymi i odwiedzającymi, Kiki nde ma w separatce. 
Przeniesiono ją na ogólną salę. Ale i tam jej nie ma. Babina z sąsiedniego łóżka 
powiada, że wyszła z koleżanką, może do ogrodu.
Są. Kika i Ada,. Kika w szpitalnym kitlu, istne truchło, z resztką czegoś, co 
nigdy nie było szczególnie urodziwym buziakiem. Z szyjką, na której nie wiadomo 
jakim cudem trzyma się ta resztka głowi-ny. Siedzi skulona, z łapami wsuniętymi 
w rękawy chałata, pochylona ku przodowi. Mówi coś do Ady, która zawsze była 
mizerakiem, a teraz, przy Kice, robi wrażenie przekarmionej.
Wycałowałyśmy się. A ja z miejsca, czemu takie żałobnice. Ada powiada, że Kika 
jutro opuszcza szpital. Z sanatorium nici. Wszystko teraz nabite do ostatniego 
miejsca. Może kiedyś, w październiku, listopadzie. A Kika nie może wrócić do 
domu — mówi Ada — więc zupełnie nie wiadomo dokąd. Zaraz,
184
zaraz — dziwię się — jak to nde może wrócić? Przecież powinna. Ucieszy matkę, 
ojczyma, będzie miała opiekę — w ogóle, Kika, jak się właściwie czujesz? Czasami 
stawia się takie pytanie, o wiele głupsze niż intencje. O co tu pytać i kogo? 
Ledwo to siedzi. Oczywiście, że podle. Ada mówi za Kikę, widocznie rozmawiały 
już długo i Kika jest zmęczona, a może nie ma ochoty. Tyle dni, a ja nie 
znalazłam czasu na odwiedzenie przyjaciółki. Wal-demarowo. Psiakrew, to jednak 
odległa od codziennych szlaków miejscowość!
Kika się nie gniewa. W jej oczach uchwyciłam błysk radości, że właśnie ja, nie 
Gosia. Wiem, że za nią nie przepada. A Ada mówi:
—  Słuchaj, bo to trudne i nie do powtórzenia. Ona musi jutro opuścić szpital. 
Jest w myśl szpitalnego regulaminu uratowana. Wymaga pielęgnacji. To nie sprawa 
szpitala. Więc dom, zrozum, dom, z którego uciekła, no tak, przecież, Kika — bo 
Kika opuściła nisko głowę — bez szczerości nie dobrniemy do celu. Kika uciekła z 
tego domu.
—  Jak to uciekła z domu? Jeśli rozumiem to, co zrobiła...
—  Ja, także tak myślałam. Nie dostała ??> na studia, więc chwila rozpaczy i jak 
to zw- ile, kiedy człowiekowi wszystko jedno. Ale egzamin był ostatnią kroplą, 
jaką mogła zmieścić w tym swoim nieszczęsnym kielichu goryczy. Ja o tym nic nie 
wiedziałam. Ty zapewne także. Kikę uważałam za zuchwałą, pyskatą, dobrą i 
dzielną dziewczynę. Zawsze w tej posprzątanej kuchni, zawsze nad książką albo 
cerowaniem, praniem, myciem... zawsze z uchem w stronę tego drugiego pokoju. Nie 
tak? Przecież ty tam bywałaś...
—  Bardzo nie lubiłam tego domu — przyznałam. — Kika wiedziała o tym. Taki 
nieprawdziwie cichy... nie, Ada?
—  Nieprawdziwie — powtórzyła Ada  i zamilkła.
—  Ale matka, chora i czekająca na Kikę matka. Pamiętasz,  co mówił jej ojczym o 
tym przelewaniu
185
przez   matkę    resztek    zdrowia    w    ciało   Kiki,   aby zwrócić jej 
życie, zabrane przez swoją chorobę? Kika ożywiła się, podniosła głowę.
—  On tak mówił? Kiedy? Czemu nie wspomniałyście o. tym?
—  Bo to takie jakieś... —\wzruszyłam ramionami — przecież to niemożliwe.
—  Powiedzcie, powiedzcie dokładnie, jak on to powiedział, co mówił?                               
'?•'•'
Powiedziałam o wrażeniu, jakie wywarło na mnie to, co mówił, bo, mój Boże, 
wyobrazić sobie skołataną chorobą matkę, pragnącą żyć jak każdy, przelewającą 
jakąś niesamowitą siłą woli resztki swojego zdrowia w nieprzytomne ciało córki. 
—? No, daj spokój, Kika, to jednak mocne.
Nawet teraz, po tylu dniach, słowa ojczyma wywołały we mnie nastrój paniki. Boję 
się spraw niepojętych.
—  Cicho, Tulą, nic nie mów, może uda mi się powtórzyć to, co Kika... Przecież 
zapytasz, ja także zapytałam, czy powrót do matki oczekującej na nią, no, jak 
każda, a może bardziej, bo chora, bo samotna, czy taki powrót nie będzie 
równocześnie powrotem do zdrowia? A Kika, że taki powrót będzie powrotem do 
nadziei, że następnym razem już nikt nie zdąży... rozumiesz, o co chodzi. Nie? 
No, że następnym razem tak to urządzi...
—  Ale, na Boga, co? O czym ty?!
—  Tulą, stępiałaś czy jak? — Ada podniosła głos.
Ada   podniosła   głos.  Musiałam   rzeczywiście   pal- -
nąć jakieś astronomiczne głupstwo. Ale nie rozumiałam.
— No, Kika, nie chcesz nic powiedzieć?
A Kika powiedziała, że kiedy ktoś chce naprawdę umrzeć, to wszyscy buntują się, 
jak gdyby okradano ich z jakiejś wielkiej wartości. Ale gdy powie się komuś 
„pomóż", to ostrożnie zapyta: jak się pomaga.
Więc zrozumiałam, Kika myśli o ponownej ucieczce, ale ani w ząb, dlaczego?
186
—  Od matki —? powiedziała Ada.
—  Od matki? Ja także uciekałam od matki, ale do kogoś, do czegoś, czy jak kto 
chce, w każdym razie w życie, nie na jakiś strych, ze szklanką wody i pudełkami 
pastylek. Matka to przecież coś bezwarunkowo koniecznego, więc jak to,  dlaczego, 
po co?
Ada nie mogła sobie poradzić ze  słowami.
—  Kika mówi, że jej mama postanowiła być chorą. Rozumies".
?— Jezu, nie pytaj, czy rozumiem, ale mów! Nic nie rozumiem.
—  Jej mama postanowiła, że oni wszyscy razem, to znaczy i Kika, i ojczym, będą 
mieli ten jej paraliż...
—  Ada, gorzej ci?!
—  ...że będą cierpieli razem z nią. To znaczy, że będą żyli tak jak ona, że 
przykuje ich do łóżka swoim- paraliżem. Rozumiesz? Dlatego Kika musiała zawsze 
siedzieć w kuchni, a ojczym...
Kika podniosła głowę. Mówiła cicho:
—  Nikt nie wie, co ją sparaliżowało. Któregoś dnia stało się i nie cofnęło. 
Miałam wtedy osiem lat. Nie, nie pamiętam, czy przedtem była dobra, łagodna, zła, 
nerwowa. Nic nie pamiętam. Nic sprzed paraliżu, a wszystko od czasu tego wypadku. 
Wszy-ściutko. Zaczęłam gotować obiady. Ja, ośmioletnia. Słowo. Po szkole goniłam 
po zakupy. Ona tam ze swojego łóżka dyktowała, co robić, gdzie czego szukać. Tak 
przez pokoje, przez przedpokój, przez te pozbawione futryny drzwi międzypokojowe. 
Mama kazała je zdjąć. Chciała słyszeć każde słowo, każdy szept dolatujący z 
kuchni. Musi słyszeć i być słyszaną. Nawet kiedy niczego nie żąda. Musi mieć 
pewność, że żaden jej jęk, żadne stęknięcie nie uszło naszej uwagi, kiedy 
siedzimy w kuchni, ja i ojczym. Nie macie pojęcia, jakie to denerwujące. Potem z 
łóżka pilnowała mycia naczyń, sprzątania... szorowania podłogi. Pamiętacie może 
tę podłogę w kuchni, same sęki; wydarłam z desek tym nieustannym szorowaniem   
wszystko,   co   dało   się   wydrzeć  szczotką.
187
Mama pamięta o każdym kącie mieszkania, jest w każdym kącie. Na każdym meblu 
odnajduje ślady kurzu, wie, pod którą szafą zamiatałam przed tygodniem, pod 
którą należy zamieść jutro. Powiedziała, że wystarczy, jak zarośniemy brudem po 
jej odejściu.
Kika  umilkła.  Odczułam,  że tylko na   chwilę.
—  Wciąż szepce — mówiła dalej. — Zapytasz: mamo, mówiłaś coś? — zaprzeczy. Jej 
szept bywa czasami groźny, syczący. Nie wolno pytać. Wpada w gniew, blednie. Po 
każdym wybuchu musisz, musisz na klęczkach, jak żebrak, prosić o przyjęcie bodaj 
łyka herbaty. Mówię wam, kolana kłują, jakbym klęczała na szpilkach, a muszę, 
muszę... On także, ojczym, on także klęczy, on także... klęczy, mękoli 
zdrobniałe słowa... prosi. To nie do wytrzymania! Taki cyrk! Cisną mi się na 
usta tak złe słowa, że... ech, dziewczyny, dziesięć lat wydartych z futryn drzwi, 
to dużo!
—  Ale ona was kocha, ciebie, jego — powiedziałam. — W tej wąskiej twarzy, w 
tych jej szarych oczach, zupełnie jak twoje, Kikuś, jest coś miłego. Taka zawsze 
zadbana, tak starannie uczesana, jej usta... Kto jej dobiera kolor szminki?
—  On. Nie chcę o nim, jest mi niemiły. Wiesz, Tulą, w tym przechodnim pokoju 
klepki podłogi ruszają się jak stare klawisze. Skrzypią, czasem trzeszczą. 
Wyszukał te jeszcze mocne i wysmarował kredą. Wyobraź sobie tego ciężkiego 
człowieka stąpającego koniuszkami palców po zakredowanych klepkach. Żeby, broń 
Boże, nie skrzypnęło, żeby nie pisnęło, bo ona tego nie znosi. Ona.
?— Chora, wrażliwa na hałas — Wtrąciłam, zdaje się, ledwo dosłyszalnie.
—  Chora, wrażliwa... tylko na co wrażliwa? Mówi, że jesteśmy rodziną i 
powinniśmy odczuć jej paraliż w sobie. Powinniśmy! Musimy! To słowo trzeba 
słyszeć wypowiadane przez nią. Bez niej nic nie znaczy. Ona chce, żeby 
towarzyszyć jej chorobie, jak towarzyszy się  konduktowi pogrzebowemu.  Mój po-
188
grzeb, mówi, zaczął się od mojego znieruchomienia. Nie moja wina, że trwa tak 
długo. Ona z tych, którzy patrzeniem na człowieka trują w nim wolę, odwagę, czy 
ja wiem co? Ona z takich, co cicho mówią, może nawet tylko syczą jak węże.
—  A więc to taka babka... no, no, Kika, nie gniewaj się, pomylona?
—  Nie — zaprzeczyła żywo — ani trochę. To taka, która pewnego wieczoru, kiedy 
wróciłam późno do domu i nie chciałam powiedzieć, gdzie byłam, nie chciałam 
zmyślać, bo było mi dobrze, powiedziała, że nie szkodzi, mogę sobie użyć życia, 
ile wlezie, i tak niewiele go. A dlaczego niewiele, tego nie powie. Tulą, czy 
wyobrażasz sobie chorą, która w nocy, w pełnej nocy, nagle zazdrości śpiącym i 
zwala się z łóżka, żeby poderwać nas, zmusić do podnoszenia... czuwania. 
Przecież musiało ją to boleć, a jednak...
—  Oj, nie mów, już mi słabo! A on, ojczym? Przecież to mężczyzna!
—  Pytałaś — mówiła Kika — czy ona nie stuknięta. On, ja, a nie ona. 
Poprzestawiała nam klepki, jemu bardziej niż mnie. Chodzi błędny, bezwolny. On 
boi się mnie, boi się, że któregoś dnia powiem coś okropnego. Boi się jej, że 
ona powie. On zresztą — wiecie — nie jest moim ojcem. Ojczymem. On na pewno 
ucieszy się moim krokiem, nie ze złości na mnie, ale w nadziei, że w domu będzie 
teraz ciszej o moje kroki. Bo nie macie pojęcia, co się dzieje, kiedy stąpnę 
nogą na którąś ze skrzypiących klepek, no, nie maoie pojęcia, a naprawić nie 
wolno. Ona nie chce. Te klepki są jej potrzebne do gnębienia nas. Bardziej mnie 
niż jego.
?—? Daj już spokój. Kikuś! Ja nie mogę, naprawdę! Widzisz, to takie, że ani 
uwierzyć, ani zaprzeczyć.
—  No, to może zrozumiesz, że Kika nie powinna wrócić do tego domu?
—  Ja nie wróciłabym — stwierdziłam.
—  Ja także nie — powiedziała Ada — ale człowiek musi  dokądś  z  tego  szpitala.  
Więc  dokąd?
189
.__ No,  Aduś,  przecież  ja  nie  wiem.  Skąd  mam
wiedzieć?
—  Kika jest w tej chwili jak ktoś znaleziony na drodze — powiedziała Ada — a 
przecież znalezionego nie zostawia się.
—  Nie  wiem,  Aduś,  nie  znalazłam nikogo.
—  Obie znalazłyśmy Kikę. Mówię jej, chodź do mnie, a ona, że dziękuje, ale 
przecież u mnie, w tym jednym pokoju z kuchnią, jest sześć osób. I maszyna do 
szycia mamy, i dwóch niemal dorosłych braci. Mogłabym spać z nią, ale czy ja 
wiem, czy to rzeczywiście dla niej? Moja mama zgodziłaby się niewątpliwie, tata 
także. Może nawet gniewaliby się, gdyby wiedzieli...
—  Ada, Aduś — poprosiła Kika — daj spokój. Ja nie nadaję się do ludzi. 
Pozwólcie mi pójść własną drogą.
A mnie poderwało.
—  Co do jasnej cholery! Pies jesteś czy człowiek? Możesz przecież do mnie. My 
wyjeżdżamy — zająknęłam się. Kika dosłyszała zająknięcie — wyjeżdżamy jutro. 
Mieszkanie wolne, to znaczy od pojutrza. Mama się zgodzi, pomieszkasz sama, z 
wygodami, istne sanatorium....
Ada zaprzeczyła  powolnym ruchem głowy.
—  Sama? Nie, Tulą, to niemożliwe.
—  No, to zamieszkacie u mnie razem, tylko może nie od jutra — chciałam za 
wszelką cenę uratować przynajmniej coś niecoś z Waldemarowa.
—  Ja chętnie — powiedziała Ada — ale widzisz, siedzę z mamą nad torebkami do 
spółdzielni. Bo mama musi je wykończyć przed wyjazdem do sanatorium. Ona dusi 
się, ma astmę. Dostała Szczawnicę. Będę przez lipiec bardzo zapracowana. Chodzi 
o pieniądze na sierpień. Spółdzielnia czeka na torebki, to artykuł sezonowy. — 
Ada mówiła powoli, z nieznośnym dla mnie zakłopotaniem.
—  No, ale, ale jest jeszcze Gośka...
—  Gośka dziś wyjechała z ojcem do Torunia. Do
190
starszej siostry. Na chrzciny. Matka wyjeżdża w nocy. Musiała z jakichś powodów 
jeszcze pozostać.
—  Jak to wyjechała? Skąd wiesz?
—  Wpadłam do niej przed szpitalem. Myślałam, że pójdzie ze mną.
—  A ja mam dla ciebie róże, popatrz, od mamy. I pudło czekoladek. Wiem, żeś 
łakomczuch — to o  Gośce było silniejsze  od wyrżnięcia łbem  o mur.
Kika podziękowała, wtuliła twarz w kwiaty. Posypały się płatki.
—  Ludzie, życie to strasznie parszywa, sprawa — to genialne stwierdzenie 
wypełzło spod strzaskanej zderzeniem się z murem czaszki — ja naprawdę nie wiem. 
Chciałabym, a nie wiem. Musimy coś zrobić, a nie wiem co. Może zapytać Majki, 
może papy? — A pod słowami cieniutka struga wyzwisk, że takiej małpy jak Gośka 
nie znajdziesz na świecie, że życie jest naprawdę parszywe, jeśli się ma do 
czynienia z taką, co nde dotrzymuje słowa. Właściwie potrzebna mi do kitu, ale 
diabeł nie śpi. A nuż Majka zechce jeszcze ją o coś zapytać, a tu przy telefonie 
mama, i że Gosia, ho-ho, już zapewne w Toruniu na chrzcinach... Jezus, co za 
świnia! Żeby nie zadzwonić i nie uprzedzić! A może Wal wie coś o tym, może jemu 
dała jakiś sygnał... miech jasny szlag! Boże, żeby już było to jutro, ten pociąg 
z kiwaniem ręki odjeżdżającym rodzicielom!
—  Myśl, myśl, Tulą — powiedziała Ada — bo ja mam pustą głowę.
—  Właśnie myślę — potwierdziłam. — Kikuś, czy ty nie przesadzasz? Czy to nie 
histeria albo, przepraszam cię — objęłam ją — chciałam powiedzieć, taki nastrój, 
no, takie zniechęcenie. Wiesz, przecież czasami człowiekowi się zdaje, że nie 
wytrzyma.
— Daj spokój, Tulą — poprosiła Ada.
—  No, bo wiesz, tyle lat przeżyć z matką, z ojczymem, a teraz, właśnie teraz, 
kiedy czekają na jej powrót...
Kika wyprostowała się.
191
—  Pójdę już. Chłodno, mam dreszcze — wstała z ławki — a wy idźcie. Idźcie i 
naprawdę może Tuła ma rację, może to rzeczywiście histeria. Jakoś sobie poradzę.
Podniosłyśmy się obie z Adą. Szpitalny płaszcz zrobił z Kiki coś żałośnie 
nieporadnego. Może gdyby była w swojej sukience, w czymś ludzkim, może ta jej 
nieporadność nie zmuszałaby nas do równie bezradnego  jak  jej opuszczenia  rąk,  
a  nawet głowy.
—  Idź do siebie — powiedziałam •— a jutro przyjdę tu z decyzją, co i jak. Weź 
te czekoladki — podałam pozostawione na ławce — i te kwiaty. Są takie ładne. 
Postaw na stoliku. Idź, Kika, daj pyska — pocałowałam nieruchomą — dygoczesz. 
Niepotrzebnie siedziałyśmy tak długo. — Wiesz, do jutra, nie martw się niczym. 
My to za ciebie zrobimy. A od. jutra wszystko się zmieni, może nawet i ta twoja 
niechęć do domu.
To było niemądre i niepotrzebne. Powiedziały mi to oczy Ady.
—  Do jutra niechęć Kiki do domu zmieni się w decyzję — powiedziała Ada już na 
ulicy. —? Dziś ledwie wystękała to, co nosi w sobie od dnia obudzenia się z tej 
śmierci. Dziś jeszcze wierzyła, że może tam nie pójść, jutro... do jutra gotowa 
uwierzyć, że nie ma dla niej innego miejsca.
—  Słuchaj, Ada, czy ta historia z matką... wiesz, bo o matce mówi się rozmaicie. 
Ja sama, kiedy oberwę albo się na coś natnę, to mówię ci, psy to żadne słowo, 
hieny na niej wieszam. Czy Kika nie przesadza?
—? Kika jest pierwszym samobójcą w moim życiu. Wydaje mi się, że im należy 
wierzyć.
—  Nie pierwszym — przypomniałam — pamiętasz, to było w dziewiątej, kiedy nagle 
dowiedziałyśmy się, że ta, Ludka jej było, skoczyła z czwartego piętra. Zdaje 
się z powodu aresztowania! ojca. A przecież przez tyle dni widziałyśmy ją 
stojącą w czasie pauzy przy dużym Oknie w korytarzu, pamiętasz...
192
—  No, właśnie :—? powiedziała Ada — no, właśnie.
—  Wiesz — mówiłam już dla samego mówienia, byle odroczyć czające się wokoło 
Waldemarowa niebezpieczeństwo — jeszcze przez kilka tygodni widziałam ją stojącą 
przy tym oknie, jak gdyby wypatrującą, czy między przechodniami nie zobaczy ojca.
—  No, właśnie — posłyszałam znowu — więc co robić?
—  Nie wiem.
—  Weź ją w tę swoją podróż — powiedziała. Zatrzymałam się.
—  Ada, masz do mnie zaufanie?
—  Dlatego z tobą rozmawiam.
—  Więc wdedz, że tym razem nie mogę, przynajmniej nie od razu. Wiesz, za dwa 
tygodnie, no, może za dziesięć dni, za tydzień, niech będzie za tydzień, 
przyjadę po nią. Tak, za tydzień, a w międzyczasie pobędzie w domu jak 
dotychczas. Przysięgam ci, że za tydzień przyjadę, wezmę ją, zawiozę do mamy, do 
Władysławowa. Przecież teraz nie nadaje się nawet do tak dalekiej drogi.
—  Ja ci wierzę, że nie możesz. Każdy z nas czegoś nie może. Tylko czy Kika po 
dzisiejszej rozmowie znowu nie zrezygnowała z czegoś, na co może liczyła? Nawet 
teraz już się zastanawiam, czy do niej nie wrócić. Mogę jej jutro już tam nie 
zastać. Wiesz, w Upadku Camusa jest głos człowieka skaczącego do rzeki. I jest 
człowiek, który nie może pozbyć się tego głosu.
—  Wiem, czytałam.
—  Ja Kiki nie zagłuszę w sobie, dopóki nie zobaczę jej daleko od matki. Nie 
chcę nawet zastanawiać się, czy przesadza. Ma swoją prawdę, z którą nie chce żyć.
—  Ale ja, ale my, my także mamy swoje prawdy, z którymi chcemy żyć, i wiesz, 
tak jakoś trudno nagle powiedzieć tej swojej prawdzie: wynoś się, nie możesz 
dłużej być moją prawdą, bo muszę wpu-
13 — Gdybym była chłopcem
193
ścić  inną  prawdę,   bezdomną,   szukającą   dachu  nad głową — nawet spodobało 
mi się to rozumowanie.
—  Atuś — powiedziała Ada z pobłażliwą cierpliwością — pomożemy Kice.
—  No, przecież mówię, przecież' wiesz, znasz mnie.
Ada ujęła mnie pod ramię.
—  Mam na mojej książeczce tysiąc złotych, wiesz, te z nagrody konkursowej.
—  Ada — jęknęłam — nie dziś, nie jutro, za tydzień. Za tydzień nie może być za 
późno. Ty jej to wytłumaczysz. Słuchaj, a może Lota... ona sama jedna z matką...
—  Lota? i— zastanowiła się Ada. — Tylko że ja naprawdę nie wiem o niej prawie 
nic.
—? Słuchaj — rozgorączkowałam się — ja zrobiłam coś dla niej, wiesz, coś ważnego, 
no, ja poszłam, no mniejsza. Lota już wie. Idź do niej, powiedz, że ja proszę, 
albo... ja pójdę.
—  A może poprosić naczelnego lekarza o zatrzymanie Kiki jeszcze kilka dni, może 
kiedy opowiem mu...
—  Niech będzie bodaj kilka dni,' powiedzmy cztery.
—  Pójdę do niego jutro o ósmej rano. I zaraz do ciebie zadzwonię. Będziesz w 
domu?
—  Po dziewiątej. O ósmej odprowadzam rodziców na dworzec.
—  Więc nie jedziesz z nimi? Ach, nie odpowiadaj, to najzupełniej obojętne. Więc 
o dziewiątej. Żeby Kika nie spłatała mi jakiegoś figla!
Pożegnałyśmy się i biegłam do domu ze wzrastającą pretensją do Kiki. Bo 
właściwie co mnie obchodzi ta cała paskudna historia z jej matką! To przecież 
nie tylko niesłychane, ale po prostu ohydne, nieprawdziwe, sztuczne jak ta cała 
Kika! Po prostu sztuczne! I niemożliwe! Powiało od Kiki obcością, nie, 
odległością, czymś z tego jej wielkokuchennego nastroju, w którym oprócz 
przestrzeni nie było niczego naprawdę zamieszkałego. Już mnie kłuła śledzio-
194
na, kiedy dobiegłam do domu. Z miejsca zwącha-łam, że trafiłam do kotła z gorącą 
smołą. W moim pokoju jakieś szastanie szufladami biurka, coś awanturującego się 
ruchami, krokami, meblami. Majka, oczywiście! Z rękami i głową w środkowej 
szufladzie biurka. Jak pająk albo jeszcze coś gorszego. Kupa papierzysk na 
biurku, połowa zeszytów na podłodze.
Stoję na progu pokoju. Już wiem, że tajfun, orkan nad Przylądkiem Dobrej Nadziei. 
Głowa domowej meduzy wolno obraca się ku mnie. Jest apokaliptyczna. Wyrwane z 
szuflady ręce, przysięgnę, że sześć, pobiegły razem z rozwiązaną podomką w 
stronę tapczanu, na którym leżał mój szpdnakowaty, wypchany jak syte prosię 
plecak i jeszcze zanim grzmotnął we mnie, oidczułam jego ciężar. Huknęłam o 
drzwi. Łeb zakołował mi, przez chwilę byłam pewna, że spadł na podłogę razem z 
tym wypchanym twardym prosiakiem. Osunęłam się nie całkiem bezwładnie, nawet 
trochę umyślnie, choć naprawdę pociemniało md w oczach. Oparłam łeb o plecak już 
spokojny, niewinny, i poleżałam sobie tak chwilę, bez ruchu, może nawet bez 
oddechu, bo Majka krzyknęła, pochyliła się nade mną, wpatrzyła w moje oczy, w 
których wyczytała taki ocean bezgrzeszności, że zmogło ją to, zmusiło do 
przyklęknięcia.
A Miś stał już w progu, no bo — jak by nie było — huczek spadającego plecaka 
mógł wstrząsnąć posadami tej umęczonej awanturami kamienicy. I papa dźwignął 
mnie na oczach nieruchomej mamy, powlókł na tapczan, usiłował położyć, ale tak 
niezręcznie, że byłabym się raz jeszcze znalazła na podłodze. Wtedy podniosłam 
się. Najgorsze miałam za sobą. Teraz musiały przyjść słowa.
Mama -dowlokła się do krzesła. Patrzyła we mnie, słowo honoru, jak w cudownie 
ocalałą. Była tak blada, że ja, ja i jeszcze raz ja pobiegłam do kuchni po wodę, 
ja przyniosłam szklankę, podsunęłam jej do ust. Dygotały,  chciwie połknęły 
kilka łyków.
??*                                                                                
195
Papa opadł na miejsce, na które daremnie usiłował mnie wtaszczyć. Dyszał 
apoplektycznie. Dałam i jemu wodę, wypił, daję słowo, aż do dna.
—  Jeszcze?
Zaprzeczył głową. I tak było, że ja, na której miało się skrupić to coś 
niebywałego jeszcze w dziejach naszej rodziny, stałam między nimi, z pustą 
szklanką w ręce, ale z sercem wzbierającym uczuciem zwycięstwa nad ich pasją. Bo 
wygasła, wypaliła się w tym lekkoatletycznym rzucie plecakiem na odległość, jak 
by nie było, około trzech metrów.
Mama zaczęła głosem, którego każde słowo składało się co najmniej z trzech 
tonacji:
—  Gdzie leży to Waldemarowo, do którego wybierasz się z — przerwa — Gosią?
W tej przerwie dosłyszałam jej rozmowę telefoniczną z matką Gosi.
—  Waldemarowo? — odrzuciłam. — Co za Waldemarowo?
—  To, o którym wspominałaś, kiedy pytałem cię o trasę jazdy, pamiętasz? — To 
mówił ojciec, z głową w rękach.
—  Nie pamiętam — zaprzeczyłam. — Nie pamiętam ?— powtórzyłam.
Mama pochyliła się w moją stronę.
—  Nie wiem, czy jest taka miejscowość, ale na pewno jest taki człowiek, który 
dla mojej córki jest stacją docelową tej jej dwutygodniowej wyprawy. 
Sprowokowałaś mnie do czegoś, czego nie podejrzewałam w sobie. Nie prowokuj 
kłamstwem.
—  A gdybyś mnie zabiła tym workiem?
—  Byłaby to godna odpowiedź na wszystko, co wyrabiasz z nami — odpowiedziała. 
Nie było w niej już krzyku, może nawet i gniewu. — Odczułam mocniej niż ty to 
uderzenie — odpowiedziała.
—  Mamo, nie ma żadnego Wald...
—  Jest. — I to było niezaprzeczalne, przynajmniej dla niej.
—  Aleś ty podejrzliwa — skrzywiłam się — to nawet niesmaczne.
196
—  Dzwoniłam do Gosi. Wyjechała dziś do Torunia — zaczerpnęła oddech — i nic, 
ale to nic nie powiedziała o żadnej wyprawie.
—  Ona nie ma zwyczaju spowiadać się rodzicom ze swoich zamierzeń;
—  Wyjazd do Torunia ustalony został przed tygodniem.
—  Ależ to świnia, zwyczajna szczeciniasta świnia! Mnie nie powiedziała ani 
słowa!
—  Więc ja ci powiem, co Gosia i Tulą ustaliły między sobą: Gośka wpadnie do 
matki Tuli, zaklaj-struje jej głowę wspólną wyprawą w krajobraz, sama oczywiście 
wyjedzie, gdzie Bóg da, a Tuleczka, umówiona z panem Waldemarem, spędzi 
rozkoszny urlop gdzieś nad wodami jezior, może augustowskich, może mazurskich.
—  Wiesz — moja głowa wolniutko gramoliła się z poplecakowego tumanu — to byłoby 
wcale do rzeczy, ale pod dwoma warunkami. Po pierwsze: gdyby Gośka rzeczywiście 
nie zamierzała jechać nad te twoje jeziora, i po drugie: gdyby ten Waldemar miał 
trochę krótsze nogi i trochę pełniejsze policzki. — A sobie dopowiedziałam: — 
Brawo, Tulą.
—  Tulą — powiedziała mama — jesteś samą podłością.
Miś dźwignął się z tapczana, przeszedł wolno do swojego pokoju. Brał już udział 
w tylu naszych występach, że to, co przewidywał w kolejnym repertuarze, nie 
wymagało jego udziału.
—  Mamo, ja nie jestem podła, jestem tylko bardzo przez ciebie sterroryzowana. 
Nie nauczyłaś mnie swojego myślenia, nie pozwalasz myśleć po mojemu. Ty naprawdę 
jesteś czasami okropna, przecież zamiast walnąć mnie takim pieroństwem, mogłaś 
zapytać o Waldemarowo, o Gośkę.
—  Pytać może ojciec, ja znam ciebie równie dobrze jak siebie.
—  Widocznie masz za sobą takie Waldemaro-wa — mocniej zabiło mi serce, ale nie 
spuściłam z niej oczu.
197
I nagle zbliżyłam się do Majutki i jak najciszej, jak najserdeczniej, może nawet 
jak najpieściwiej, powiedziałam w te jej migdałowe, szeroko otwarte zdziwieniem 
oczy:
—  Matulu, a te twoje długie, niekiedy bardzo długie nocne rozmowy telefoniczne 
z twoim Walde-marowem? — I tysiąc kropek wpadających jak mak w oczy Majutki, już 
zmrużone, już trzepoczące powiekami, już szklące się wilgocią. A po chwili obie 
ręce odsuwające mnie miękko od siebie i trzy szybkie kroki do drzwi. Potem cisza.
A ja z łapskami na policzkach, z paznokciami w skórze, z beznadziejnym „o Boże! 
co ja zrobiłam" — stoję na środku pokoju i zupełnie nie mam pojęcia co dalej? 
Drzwi za moimi plecami ostrożnie się uchylają. To Miś. Dziś jest jakoś inaczej 
niż w normalnym repertuarze domowym. Nie może usiedzieć u siebie.
—  Co ci, Tulą?
Odwracam się do niego i powiadam, że mam wielkie zmartwienie. Byłam u Kiki, 
nasłuchałam się takich dziwności, że... i po chwili siedzimy obok siebie, znowu 
na tapczanie, i gadam, gadam bez przerwy. Byle zagłuszyć słowa, zamazać twarz 
mamy.
—  Misiu — pytam — jak myślisz, czy gdybym zrezygnowała z mojej eskapady i 
zabrała Kikę z sobą, to znaczy z wamd, i pojechalibyśmy razem...
—  A mama? Co na to mama, bo ja nie mam nic przeciw  temu.   Wiesz,  nawet  
ucieszyłbym  się.
—  Nie wiem. Nie mówiłam z nią o tym.
—  Płacze?
—  Nie. Dlaczego miałaby?
—  Bo przecież z jakiegoś powodu wyszła.
—  Myślę, że  bez powodu.
—  Ech, Tulą, Tulą. Chodźmy do niej. — I już z otwartych drzwi pokoju Majki: — 
Jak oi się podoba ta historia z Kiką?
—? Nic nie wiem — słyszę opanowany głos Majki.— Jeszcze jedna historia?
198
—  Przyszłam z nią do domu, nie zdążyłam ci opowiedzieć i zapytać, czy 
zgodziłabyś się... — to ja zza pleców ojca.
Majka, z kolanem lewej nogi pod brodą, zeskro-bywała delikatnie skórkę małego 
palca u nogi. Idealne zajęcie. Zderzenie z plecakiem utrudniało mi myślenie. Nie, 
plecak to był błąd, jej błąd, i ta jej skupiona nad nagniotkiem buzia także błąd. 
Mnie okldna za unikanie jej wzroku w czasie rozpraw. Ale teraz wolałam, że nie 
patrzy, że słucha. Słuchała, przysięgnę, z czujnością kota nad norką, z której w 
każdej chwili wyskoczy myszka, a ona pazurkami zedrze z niej skórę. Ale z norki 
wylazła zbie-dzona Kika. I mama oderwała na chwilę oczy od swojej operacji, w 
reflektorkach jej oczu zabłysło zainteresowanie. Potem coraz częściej podnosiła 
swój ufryzowany łebek. Kiedy skończyłam, ojciec powiedział, że nie warto się 
zastanawiać nad histeryzującą w łóżku babą, należy przyjąć do wiadomości, że 
Kika potrzebuje pomocy i po prostu pomóc jej. Wtedy Majka otworzyła dzióbek. Tak 
ledwo, ledwo, na tyle, aby przesączyć przez niego ironiczne pytanie, czy jest to 
rzeczywiście tylko histeria i czy nie zasługuje na rzetelniejszą ocenę.
Miś zdecydowanie odpowiedział, że może i zasługuje, ale przez psychiatrę. W 
ogóle, jego zdaniem, kobiety winny odwiedzać psychiatrów równie często jak 
fryzjerów. Jedni i drudzy są od robienia porządków z głową. A Kika, no cóż, Kika 
to umęczona smarkula. Dzieci nie należy sądzić, dzieciom należy pomagać. Kilka 
tygodni nad morzem, a kto wie, może jednej i drugiej rozjaśni się we łbach.— Nie 
myślisz, Majka?
—  Naprawdę tak mało interesuje cię stan tej kobiety? — zdziwiła się mama.
—  A ciebie? — zapytał.
—  Mnie? — Majka przez chwilę patrzyła w swoje narzędzie operacyjne, taki nożyk 
o zabawnym ostrzu   —   mnie   ta   historia   trochę   przeraziła.   Nie
199
jestem    pewna,   czy    mamy    prawo    zabierać    Kikę, matce.
—  Ja także nie — wzruszył ramionami Miś — ale nie chciałbym zmądrzeć na jej 
temat dopiero przy czytaniu nekrologu zdesperowanej smarkuli. Napisze się temu 
osobnikowi o nie znanej nam bliżej strukturze psychicznej, że Kika nie ma 
skierowania do sanatorium, a w obecnym stanie nie może wrócić do domu, więc 
spełniamy rolę zakładu dla trochę   otumanionych   życiem   i   zabieramy...
—  Dobrze — zgodziła się Majka — jednak nie list, a osobista rozmowa.
—  Dziękuję — ojciec nawet ukłonił się Majce ?— ja nie. Poza tym kiedy?
—  Tulą pójdzie — powiedziała niepewnie Majka.
—  Poradzę się Ady — zawahałam się — ona tam bywa.    -
—  Ada ma być tą najrozsądniejszą? Dobrze, niech będzie Ada.
—  Ona, chce mi dać tysiąc złotych na wyjazd Kiki — przypomniałam sobie — ale...
Miś westchnął ciężko.
—  Ot i masz odpowiedź Ady. Przecież to bida z nędzą. I tysiąc złotych. Nie 
wstyd ci, Tulą, żeś nie przyleciała do nas na skrzydłach z tym bałaganem? Od Ady 
ani grosza! Słyszysz?
—  Na skrzydłach — mama pochyliła się nad swoim nagniotkiem — no, mniejsza...
Już w czasie pierwszej relacji o Kice, tam na tapczanie, Waldemarowo mizerniało, 
kurczyło się, przestawało być potrzebą, czymś upragnionym, zdobyczą, koronacją 
swobody. Teraz, w drugiej relacji przed Majką, była już tylko Kika, otulająca 
się w szpitalny kitel, dygocąca z chłodu.
—  Ada ma dzwonić jutro o dziewiątej. Co mamy robić,  jeśli Kika będzie mogła 
wyjechać?
—  Proste -* Miś nie widział żadnych komplikacji — przyjeżdżacie wieczornym 
pociągiem. My załatwiamy dla was oddzielny pokój, choć czort wie, czy znajdziemy. 
A tam na miejscu...
200
—: Czy nie wolałabyś zabrać Kiki w tę swoją podróż w niewiadome? — Majka nie 
podniosła głowy znad palca u nogi. — Zamiast Gosi będzie Kika.
—  Ona jest tak słaba, że ledwie trzyma się na nogach — powiedziałam na 
leciutkiej, dla mnie ledwo dosłyszalnej nutce powściągliwości.
. Powiedziała:
—  Nie chciałabym przeszkadzać. Moja córka ma przecież inne plany wakacyjne.
—  Czy moja mama przypadkiem nie ma nar" myśli siebie?
Po raz drugi tego wieczoru zatrzepotały powieki Majki, nożyk zatrzymał się na 
palcu. Po chwili spadł z lekkim brzękiem na podłogę. Majka wyprostowała się.
—  Chciałabym w ciągu najbliższej godziny uporządkować ten cały bałagan. Jutro 
wstajemy o pół do szóstej. Walizy pozostają otwarte do rana. Miś, daj mi bilety 
i miejscówki. Książeczkę PKO włóż do walizki. Mojej. Ty, Tulą, natychmiast po 
otrzymaniu odpowiedzi od Ady zatelegrafujesz do nas. Albo telefonuj. Wyjechać 
możecie najwcześniej pojutrze, również rannym pociągiem. Nocna podróż jest 
męczarnią, a slipingów nie ma. Misiu, kładź się, nie przeszkadzaj.
Oto udzielona córce lekcja w odpowiedzi na pytanie, postawione kobiecie 
dojrzałej przez dojrzewającą. Czy dojrzali są zawsze tak bardzo zaskakiwani 
dojrzewaniem niedojrzałych?
Wyszłam z pokoju trzeźwa jak po zimnej kąpieli. Dziś wieczór między mną a mamą 
wyrósł żywopłot, o którego wygląd estetyczny będziemy na pewno bardzo dbały, 
obie z nożycami ogrodniczymi w rękach.
Rano. Gdzie tam rano, świt. Miś potrząsa mną, zagaduje. Majka tłucze się w 
kuchni. Dzwoni telefon. To poczta. Biuro zleceń, zamówione budzenie. Miś 
dziękuje, odkłada słuchawkę. Za godzinę snu oddałabym  w   tej   chwili  
wszystko.   Otrzeźwia   mnie
201
myśl o jednym dniu, tym jedynym uratowanym dla Waldemarowa. Już jestem na nogach. 
Śniadanie jak w poczekalni kolejowej. Byle jak najmniej zmywać. Paczuszki z 
żywnością gotowe. Moja mama, gdyby miała tyle głów, ile rąk, uporządkowałaby 
bałagan na świecie. Z miejsca zrobiłaby porządek z Wietnamem, prezydenta Ameryki 
osadziłaby jak Misia, wysłałaby na księżyc hufiec sprzątaczek dla usunięcia pyłu 
i umożliwienia spacerów w letnich sandałkach. Mówię to wszystko mamie, pętając 
się między walizkami i meblami. Majka ma twarz skupionego przed atakiem wodza 
zastępów. Zastęp męski, czyli Miś, jest właściwie już gotowy do wymarszu. Na 
brzuchu aparat fotograficzny, w ręku parasol, płaszcz deszczowy — trochę za 
oknem pokapuje — na głowie miękki kapelusz, letnia koszula bez krawata, ręka tuż 
nad uchem walizki. Mama w szykownym szarym kostiumie. Cacko. Bucicz'ki z szarego 
zamszu, z czarnymi paseczkami skóry. Jej walizeczka w pokrowcu, oczywiście 
koloru bucików, torebka, siateczka z suchym prowiantem. W zamówionej taksówce 
licznik tyka już od kilku minut. Miś woli płacić niż tracić nerwy — oświadcza w 
odpowiedzi na niemy wyrzut mamy. Jedziemy, jedziemy.
Dworzec — rojowisko ludzi, którym wycięto przysadki mózgowe, popychają się, jak 
gdyby to wzajemne prasowanie siebie mogło poprawić ich szanse przedostania się 
do wejścia na peron. Wręcz przeciwnie, zaobserwowałam już od dawna, ludzie w 
tłoku powiększają swoją objętość, niczym ciała w podwyższonej temperaturze.
Papa taszczy dwie walizy, ja jedną. Wlokę ją, bo to cholerstwo ciąży ku ziemi, 
jakby było wypełnione magnesem, nie szmatami. Pociąg robi na mnie wrażenie 
kpiarza, stawiającego do dyspozycji błędnych twarzy wąskie wejścia, wąskie 
przejścia, wąskie okna. Nie sapie, nie dyszy, w ogóle w niczym nie przypomina 
tej urzekającej tuwimowskiej sapiącej lokomotywy. Na samym przedzie oszklona ka-
2Q2
bina. W niej dwóch palących spokojnie papierosy dżentelmenów, bez kolejarskich 
czapek.
Papa, zziajany i mokry, odnajduje wagon z numerami swoich miejscówek. Zaczynamy 
się posuwać i docieramy do wejścia. Musimy jednak pokonać obie ciotki, które 
zawaliły drogę, przekonane, że wejście do wagonu prowadzi jedynie przez ich 
ramiona. Przeżywam chwilę niemego odrętwienia słysząc ciotkę Sewcię zapewniającą 
mamę, że nie odstąpi mnie ani na chwilę, że aż do mojego wyjazdu będzie 
towarzyszyła każdemu mojemu krokowi. Nareszcie Miś i Majka są w oknie, do 
którego podbiegają oboje Romanostwo. On z kwiatami, ona z czymś w papierze, 
chyba z bombonierką. Wyślizguję się spomiędzy ciotkowych zwałów, wciskam między 
wagon a Romanowych, całuję wyciągnięte ku manie uręka-wiczone rączęta Majki, 
potem mocne, włochate — papy. Kłaniam się gościom, czyli Romanowym, wyduszam z 
siebie słowa pożegnania i to, że muszę pędzić, bo przecież Ada lada chwila 
zadzwoni.
Majka rozkazuje:
—  Czekaj, jeszcze nie ma ósmej.
Czekam. Zresztą wiem już, jak pozbyć się ciotek. Nogami. Bridżowa. Marta rusza 
się jeszcze z szybkością konia dorożkarskiego. Ta nie jest niebezpieczna, ma 
zapewne przedpołudniowego bridża w którymś z klubów. Druga, niebezpieczniejsza, 
posuwa się jak z trudem popychana szafa. Romanowa obejmuje mnie pachnącymi 
lawendą ramionami.
—  Zostajesz sama? Może wstąpisz do nas na śniadanie?
Ona równie szczerze nie chce tego śniadania jak ja. Przytulam się do jej 
okrągłości, patrzę w majówkę jej nie skalanego zmarszczką buziaka i myślę, jak 
to się dzieje, że on może tak swobodnie telefonować późnymi godzinami, nie 
narażając się na przycinki swojej połowicy. Połowicy? Na wagę to co najmniej 
siedemdziesiąt procent tej wspólnoty ciał. Gwizd. Trzaski drzwi i szum głosów, w 
których ja osobiście     dosłyszałam     jedno     wielkie    przeciągłe
203
westchnienie ulgi. A może to ja tak westchnęłam? Setki rąk, sygnalizujących to 
odwieczne, nie dopowiedziane albo nie wypowiedziane, i głośniejsze od 
wszystkiego: „Bądź wieczorem w domu, czekaj na telefon..."
To oczywiście Majka.
Ileż tych wagonów! I ileż ludzi w takim mieście jeśli tłum na peronie zaledwie 
się przerzedził. I jakie to wszystko rozkrzyczane! Szczególnie wagony z dziećmi, 
drącymi się tak niemiłosiernie, że wszyscy odsuwają się od pociągu. I jaki 
zmęczony ten kolejarz na stopniu ostatniego wagonu, dający znak chorągiewką.
Ciotka Marta już go nie widziała. Przepadła w tłumie. Ciotka Sewcia uczepiła się 
mojego ramienia, a ja niczym traktorek powlekłam ją do wyjścia. Romanowie 
posuwali się przed nami. Ona w obcisłej sukience, zabawnie podnoszącej się i 
osuwającej przy każdym kroku. Udka to ona ma dobrze odżywione, a na kolanach z 
takimi poduszeczkami można śmiało odmówić co najmniej dwadzieścia zdrowasiek 
odpustowych. Przed dworcem pożegnali się. Romanowy życzył mi nie wielu, ale 
dogłębnych przyjemności, ona spokojnych wakacji. Na cóż więcej stać taką 
reprezentantkę domu spokojnego przeżuwania?
Ciotka się zadyszała.
—  Tulenieczko, nie  chciałabyś wolniej?
—  Chciałabym, ciociu, ale nie mogę. Mama pozostawiła mi pilne polecenia. Wiesz, 
wpadnę do ciebie po południu.
—  Po południu? Jutro, Tulenieczko. Dziś mam małe pranie. Jutro.
—  Z rozkoszą.
Pół do dziewiątej. Do domu czy do Wala? On nie ma pojęcia o zmianach. Ma stawić 
się o dziesiątej. Więc do domu.
Pakuję ciotkę do taksy. Pojechała, umazana potem. Wypatruję drugiej taksówki, 
Jestem wolna. Mam  czas,  chatę,  Wala,  forsę.  Mam dzień,  a  może
204
i noc. Zaplanowane diabli wzięli, ale życie nie znosi pustki — uczyli w szkole. 
Nie ma co czekać na taksę. Poznikały niczym spłoszone kaczki. Ludzie ustawiają 
się grzeczniutko, gawędzą. Mają czas, a może i swobodę, bo tacy jacyś beztroscy. 
Decyduję się iść pieszo, choć to kawał drogi do domu.
Przed głównym wejściem Ortalion! Oczom nie wierzę. W brunatnym skafandrze, z 
łatami z irchy na rękawach. Kłania się, uśmiecha. Wybucham śmiechem.
—  O! Pan jeszcze na wolności? Kładzie palec na ustach.
—  Sza. Jestem incognito.
—  I czyha pan na ofiary? Dworzec to wymarzone miejsce.
—  Ryzykowne. Milicja.
—  Zadenuncjuję pana.
—  Pani przecież nie istnieje.
—  Duch kobiety jest trwalszy niżeli ciało i bardziej mściwy.
—  Jeśli   mnie   pani   oszczędzi,   ślubuję   poprawę.
—  Szef pana wykończy. Pan jest straconym człowiekiem.
—  A więc wykończmy szefa.
—  Z chęcią, ale niestety nie mam czasu.
—  Niewiele go potrzeba na uratowanie ofiar. Proszę mi pomóc.
—  Ja pozostałam, aby ratować jedną i nie mogę sobie z tym poradzić.
—  Czy zawodowy morderca może się na coś przydać?
—  Gdyby dysponował autem...
—  Oczywiście — wskazał ręką — czeka.
Przy krawężniku stała niewielka limuzyna. Ta sama, jednak jak gdyby zupełnie 
nowa. Ciemnobor-dowy kolor wydał mi się obcy, nie znany, nie ten z mojej 
przygody.
—  Przemalowany?
—  Krwią ostatniej ofiary. W aucie powiedział:
205
—  Przywiozłem matkę na dworzec.
—  Teraz odwozi pan córkę-do domu.
—  Uprzejmie proszę. — dokąd?
—  Czy pan jest porządnym człowiekiem?
—  Usłużnym.
Umilkliśmy. Ortalion w skupieniu to zwalniał, to przyspieszał.
—  Oto jesteśmy przed domem. Miło mi było towarzyszyć panu przy jego dobrych 
uczynkach dla matki. Raz kwiaty, drugi raz dworzec. Do widzenia. Albo jeszcze 
jedno okrążenie. Wie pan, takie dzie-sięciominutowe. Nie wiem, jak pan się 
nazywa. Gdy będą pana wieszać, nie domyśle się, o kogo chodzi.
?—-Nie dam się wziąć żywcem. Wysadzę się w powietrze.
—  A ma pan coś takiego pod ręką?
—  Proszę — otworzył schowek na drobiazgi, tuż obok zegara i radia.
—  Phi! szczotka, szmatki, latarka.
—  Dla naiwnych szczotka, latarka... Nie dotykać! — ostrzegał.
—  Czy długo można się tak wygłupiać? — śmiałam się.
—? Czy  rozsądniejsze rozmowy są milsze?
—  Czy pan zawsze taki zwięzły?
—  Cecha ludzi rozwiązłych.
—  A tak pan skromnie wygląda.
—  Skromność  jest twarzą okrucieństwa.
—  O rany! Wysiadam.
—  Za późno. Spóźniła się pani o jedną prawdę, tę przed chwilą objawioną.
—  Też coś. Mogę ją panu zwrócić.
—  Za podanie sposobu zapominania zwrócę wolność.— I po chwili: — Dołożę kilka 
lat mojego życia.
—  W tej chwili powiedział pan coś bardzo ważnego. Dla siebie.
—  Czy może jeszcze jedno okrążenie?
—  A jak przekaże mi pan te swoje lata, jeśli podam sposób wygaszania z pamięci 
niewygodnych prawd?
—  Wierną, bezszmerową służbą, budowaniem zamków na lodzie, wyposażaniem ich w 
bardzo szerokie okna, przez które można swobodnie wyrzucać wszystko, co 
nieproszone.
Wóz spłynął przed krawężnik. Skąd ta płynność? Ze sprawności maszyny czy z tych 
spokojnych, zaledwie dotykających kierownicy rąk?
—  Zjadłby pan ze mną śniadanie? — Wysiadłam nie czekając odpowiedzi, a razem ze 
mną to nieokreślone, w którym nie ma wyboru. Bo ja wierzę w  religię  przyjaźni  
zewnętrznego  świata.
Ortalion wyjął klucz z motoru, zatrzasnął drzwiczki, ruszył za mną w stronę 
bramy. Potem szliśmy. Ja przodem, on kilka kroków z tyłu. Na górze, kiedy 
przekręcałam klucz w zamku, zatrzymał się na zakręcie schodów. Zostawiłam 
otwarte drzwi, zatrzasnął je za sobą.
W tej chwili zadzwonił telefon. Dopadłam go. Ada, oczywiście. — Właśnie 
zatrzasnęłam drzwi. No co? Albo nic nie mów, wszystko załatwione. Jedziemy z 
Kiką nad morze. Przyprowadź ją, dobrze... może być po południu. Nawet lepiej. 
Więc ona się godzi?
Godziła się. Z oporami, ale Ada przekonała ją, że cokolwiek zamierza, to w 
żadnym wypadku nie w stanie takiego wymaglowania, w jakim się znajduje. Nabujała, 
że moi dali mi straszny wycisk, że nie zabrałam jej od razu. Ta Ada ma tupet! 
Gdzie on w niej siedzi? Lekarz stanowczo odmówił dalszego zatrzymywania chorej. 
Obłożenie w szpitalu -— tak powiedział — jest niesamowite, a tu akurat dziś 
ostry dyżur, czy jak tam oni nazywają takie pogotowie bez apelacji. — Tylko — 
spytała Ada — co zrobić z jej sukniami, nie ma niczego poza tą szmatką, w której 
zabrano ją z domu. A Kika woli, powiada, nic niż cokolwiek od nich. Znajdziesz 
coś dla niej, Tulą?
Stanęło na tym, że około piątej po południu zwali mi ją na głowę.
—  Dobra  — zgodziłam się. — Przyjeżdżaj z nią.
207
A on stał w przedpokoju, cierpliwy, nieruchomy, czekający na dalsze wskazówki. 
Wciągnęłam go do kuchni. Jeść md się chciało, jemu zapewne także, więc po co 
ceregiele. Majka wyrwałaby mi ze dwa loki z korzeniami za takie zbezczeszczenie 
jej świątyni. Nawet Romanowemu wstęp do kuchni był stanowczo zakazany. No i 
oczywiście jajecznica. Dwie. Każda z trzech jaj, na osobnych patelenkach. Pycha. 
Herbata w czajniku, bułeczki z masłem ma talerzykach. Jak para narzeczonych.
—? Niechże pan wymyśli sobie jakieś imię, bo głupio tak jakoś — per morderca i 
ofiara. Ja jestem Tulą, Atula, Ata, jak dogodnie.
—  Proszę o zaakceptowanie Nietuli. Pan Nietula. Będzie najodpowiedniejsze do 
sytuacji.
—  Bardzo mi się podoba. Ale przecież ma pan co.ś własnego, takiego na co dzień.
—  Imię, nazwisko i matkę.
—  I auto.
?— Nie. Auto posiadam, a tamto jest moją własnością.
—  Albo to za mądre, albo nic nie znaczy.
—  Pani własnością jest lekkomyślność. Dowód — wpuszczenie obcego do mieszkania. 
Pani poza własnością posiada cenne rady rodziców, aby nie zadawać się z byle kim. 
Własności się pani nie pozbędzie. Posiadania łatwo.
—  Szczęście, że mama nie słyszy tych mądrości. Jeśli pan ma ochotę zastąpić ją, 
to proszę spucować jajecznicę,   zmyć   patelnię   i   ruszać   w   swoją   
drogę.
—  Zjem, zmyję, ruszę, jeśli lekkomyślność pani niczego sobie więcej nie życzy:
—  Nie życzy. Mam narzeczonego. Kocham go.
—  To mało prawdopodobne.
—  A właśnie jest prawdziwe. Nie chce mi się o tym mówić.
Nie chciało mi się. Na kuchennym zegarze było wpół do dziesiątej. Za pół godziny 
zadzwoni Wal. Już za pół godziny! Nie dopiero, a już.
—  Chcę  panu  coś  powiedzieć,  ale  pan taki nie-
208
prawdziwy. Nic w panu nie jest prawdziwe, nawet to, że ma pan imię, nazwisko i 
matkę.
_ — Proszę mówić. Jestem absolutnie nikt, nie istnieję przed ani po spotkaniu.
—  Właśnie — wymknęło mi się — właśnie dlatego. Wie pan, za pół godziny 
przyjdzie tu ktoś, z kim mam... miałam spędzić dzisiejszy dzień, a nawet 
jutrzejszy i wiele następnych. Im trudniej było mi wywalczyć swobodę spotkania 
się z tym kimś, tym bardziej chciałam. Nawet, powiem, marzyłam. A teraz nie, 
wcale nie jest tak, jak pan sobie myśli, chcę, ale już inaczej.
—  Inaczej — znaczy co innego.
—  Czy nie można chcieć tego samego inaczej?
—  To samo inaczej nie jest tym samym. I pani o tym wie.
—  Dobrze, niech będzie. Chcę czegoś innego.
—  I z kimś innym. Z nim to niemożliwe.
—  Z nim niemożliwe? Z nim niemożliwe — zgodziłam się z namysłem. A po chwili 
milczenia:
—  Boże, za piętnaście dziesiąta!
—  Za dziesięć minut zniknę.
—  Nie, on o dziesiątej zadzwoni. Z akademika to kwadrans drogi.
—  Przywieźć go?
~ Zostać i powiedzieć, dlaczego podarowałby pan kilka lat życia za sztukę 
zapominania. Albo jeszcze me. Ja opowiem o Kice. Takiej przyjaciółce. Mnie się 
wydaje, że ona i pan wleźliście do tego pokoju w którym...
—  Czekała pani na kogoś.
—  Kika to nie gość. To dramat. Niech pan myje te patelnie. Tam jest skrobacz — 
łamie paznokcie. Kika to dramat...
Założył sobie fartuch. Fakt. A ja mówiłam o Kice. Znajdowałam wszystkie 
brakujące mi wczoraj słowa. I każdym z nich uciszałam dzwoniący we mnie telefon 
Waldka. Zmył już patelnie, stał przy zmywaku i patrzył na mnie. W jego oczach 
nie było sJadu  mojej twarzy,  rąk,  nóg,  absolutnie nic.  Była
Gdybym była chłopcem
209
Kika, ta w szpitalnym haweloku, ta odchodząca wolno od ławki. Ta prosząca, aby 
się nią nie zajmować. A mnie nie było wcale. Plotę o Kice, a wiem, że on wie, że 
mówię o sobie. I że zależy mi na tym, aby wiedział. Ale on nie chce ode mnie 
niczego poza historią Kiki. Więc dlaczego mówię? Mówię coraz szybciej, coraz 
gęściej. Dlaczego opisuję jej płaskie piersi, dlaczego wypinam swoje? Czemu 
wstaję, odsuwam krzesło, cofam się w stronę drzwi?
—  Ta historia jest także z karczmy Pod Czerwoną Ręką — mówi Nietula.
—  A ja zmyśliłam ją od początku do końca — mówię i uśmiecham się i jest mi 
znowu tak jak w jego cicho ślizgającym się aucie.
—  A na zegarze dziesięć po dziesiątej — powiada — wdęc chyba  do następnego 
spotkania.
—  Ale się rozpyszczyłam, wie pan, ja nie wiedziałam, że...
—  ...że chciałam przegadać zegar, dziesiątą godzinę i telefon.
?— Niech pan już idzie.
—  Oczywiście. Tu pani płaszcz. Będzie padało. Duszno.
—  Dobrze.
—  I proszę wyłączyć telefon.
—  To będzie świństwo. Mam do pana prośbę. Niech pan krzyknie albo zacholeruje, 
albo kopnie ten wieszak.
—  Do ciężkiej cholery, ruszajmy! A wieszaka nie kopnę.
—  No, to niech mi pan powie, po co te szerokie okna w zamku na lodzie? Przecież 
wyrzucanie przez okno to żadna mądrość.
—  Pozbywanie się wymaga większej wiedzy niż nabywanie.
—  ??, przez pana nic mi się już nie chce.
—  Właśnie   dlatego   proszę   wyłączyć  telefon.
—  Ale nie chce mi się robić przykrości Walowi. Tego także mi się nie chce.
Wsunęłam  ręce  w trzymany przez niego  płaszcz
210
i wyszliśmy. Telefonu nie wyłączyłam. Jeśli do chwili zatrzaśnięcia drzwi nie 
zadzwoni, nawalił po prostu jak Gośka.
Na schodach, nie, jeszcze na podeśoie czekałam chwilę, już nie po to, aby wrócić. 
Po to, aby raz jeszcze powiedzieć głośno, że nie zadzwonił.
Sadowiąc sę w wozie, miałam w sobie nagłość która jednak nie była już 
niecierpliwością oczekiwania Waldka. Jeszcze przez chwilę wypatrywałam go wśród 
przechodniów, bo nuż pędzi z workiem na plecach, ale Nietula położył rękę na 
mojej i powiedział:
—  Jedziemy do akademika. Coś musiało się wydarzyć. Studenci na ogół nie zawodzą 
w takich okazjach.
—  Pan jest szatanem.
Auto skręciło w boczną ulicę. Jechaliśmy w stronę akademika. Ostatni odcinek to 
kocie łby i wykroty.  Nietula   z  wysiłkiem  trzymał  kierownicę.
—  Rozsypiemy wóz. A co będzie, jak Wala zastaniemy gotowego do drogi?
?— Odwiozę, dokąd zechce.
—  Pan jest najzupełniej nieprawdziwy. Przysięgam Bogu. Wprost niemożliwy do 
strawienia.
I na tych kooich łbach, na tej gruzowatej drodze zobaczyłam Wala. Szedł długimi 
krokami. Pochylony naprzód, walił wprost na nasz wóz, a na plecach, przewieszony 
przez lewe ramię, podskakiwał może nie wór, a plecak, i może nie całkiem zielony, 
bo pełno na nim brunatnych piegów, i ta brunatnozielona żaba bardziej mnie 
przestraszyła niż gwałtowność kroków Wala. Położyłam rękę na brzeżku kierownicy 
i Ortalion natychmiast zrozumiał, że to właśnie ten, po którego jedziemy albo 
którego chcieliśmy nie zastać. Zwolnił biegu i lekko zjechał na stronę, po 
której parł Wal. A ten przed siebie. Jeszcze kilka kroków, a wlezie na maskę 
auta, wreszcie podniósł nieco rozwichrzoną, pochyloną do ataku głowę i — powiada 
się o takich, że wrośli  w  ziemię.  Nagle  wyprostowany, był  co naj-
14*
211
mniej o głowę wyższy od tego sprzed chwili. I stało tak to -wyrośnięte chłopisko 
z jasnymi oczyma, patrzyło w szybę wozu, za którą tkwił nieruchomy cel jego 
wyprawy obok spokojnie czekającego dalszego ciągu Ortaliona. Ale już na tym 
wąskim ogłupiałym obliczu zajaśniało słońce świadomości, przebłysk budzącej się 
inteligencji i, roześmiany, szczerzący zęby, doskoczył do drzwiczek wozu, które 
właśnie wolniutko otwierałam.
—  O rany Julek, Tulą, w taksówce, a ja do ciebie, rany Julek! Mówię ci, 
wszystkich pieronów za mało na tę naszą centralę telefoniczną. Ale żeś ty... i 
co, można wleźć? Jedziemy na wywrót. — Prawą, wolną od worka ręką trzymał mnie 
za przegub, lewą podrzucał osuwające się żabisko. A ja, ja właśnie byłam jak ta 
butelka z lekarstwem, w której cały ciężki osad opadł na dno, w nogi, a powyżej 
pozostała tylko woda, aż po szyjkę, a jeszcze wyżej ledwo trzymający się tej 
szyjki korek, na którym wiatr poprawiał uczesanie.
—  Wpuśćże, dziewczyno — naparł na mnie — i już naprawdę musisz zrozumieć, że... 
no, zresztą nie mam się co pokazywać więcej w tym akademiku. Nasłuchali się jak 
nigdy, bo zrozum, od wczoraj telefon do bani, a ta ciućma, ta wykwalifikowana 
kretynka, ta... no...
—  Ja nie jestem sama... — tyle wycisnęłam z kurzego móżdżku, żałosnej resztki 
czegoś, co jeszcze wczoraj działało wcale sprawnie, szczególnie w konflikcie 
domowym.
—  Podwiózł cię ktoś — Wal wsadził łeb na długiej żyrafiej szyi do wnętrza.
—  Podwiozłem i odwiozę — powiedział kierowca.
—  No, to szafa gra jak samo szczęście, że cię też spotkałem — i Wal wsunął się 
do wozu z westchnieniem Atlasa, któremu powiodło się strącić nareszcie z pleców 
kulę ziemską. Zrzucił swój piegowaty worek  i  wyciągnął łapę  do  Ortaliona.
—  Waldemar Rześki.
212
Pośpieszyłam się:
—  To pan Ortalion Nietula — i ciężko opadłam na siedzenie.
—  Ortalion Nietula? Tyż piknie — Wal zreflektował się, że bądź co bądź jesteśmy 
w tej chwili gośćmi tego człowieka o dziwnym nazwisku, i dorzucił: — ale wózek 
cacko. Szkoda tylko, że mały. Bo ja w taki wóz nadziewam się jak nitka w igłę. 
Jadziem, panie... świat się śmieje, kiedy na tak parszywej drodze spotyka się tę 
odrobinę należnego człowiekowi szczęścia. A tempo wziąłem olimpijskie.
—  Widziałam — i tyle.
Auto ruszyło wolniutko przed siebie, bo o zawracaniu na tej drodze nie było mowy. 
Objechaliśmy w milczeniu wielki blok jednego akademika, drugiego, trzeciego i 
wpłynęliśmy na asfalt. Ortalion był jak sejsmograf, gotowy natychmiast 
zareagować na pierwsze wstrząsy, na słowa, na przyspieszony oddech, na każdą 
oznakę, że coś zostało zadecydowane. I tak jechaliśmy, troje ludzi w jednym 
wozie, a każdy w innym kierunku. Wal oczywiście do mnie, do naszego Waldemarowa, 
Ortalion na pewno nie do mnie, ale także zapewne nie do siebie, może trochę tam, 
gdzie jakaś przydrożna, karczma pozwoliłaby mu bodaj jeszcze przez kilka godzin 
być jakimś Ortalionem Nietula. A ja zamieniłabym się teraz najchętniej w 
wiewiórkę albo czaplę, nawet w gąsienicę, byle całkowicie uzależnić mój żywot od 
pogody, wiatru, deszczu. Kiedy jednak trzy osoby w jednym wozie, jadące w trzech 
różnych kierunkach, milczą, wóz zwalnia biegu, zatrzymuje się przy krawężniku 
jakiegoś chodnika, odległego jeszcze od centrum miasta, i — mądrzejszy od całej 
trójki ?— zasypia, wyłącza serce. Wtedy Wal pyta, co jest, dlaczego stoimy — 
Ortalion trzyma obie ręce na kierownicy, a ja widzę w lusterku nad kierownicą 
skupioną twarz Wala i najzupełniej nieobecną Ortaliona. Tkwię pomiędzy tym z 
tyłu, który mnie rozzuchwalił, a tym znad kierownicy, który rozbroił mnie  z  
zuchwalstwa,  nie  chciał  ode  mnde niczego.
213
I na pewno to, że przy Ortalionie Nietuli, przy tym milczącym, patrzącym przed 
siebie, nie musiałam być ani trochę mądra, kusiło mnie do przedłużenia tej 
dziwnej sytuacji. Chce mi się siedzieć plecami do Waldka, bo jest w tej chwili 
za prawdziwy, za prawdziwy jak na Waldemarowo. Może tak właśnie jest z każdym 
marzeniem, że łatwiej je wymyślić niż zaludnić żywymi, prawdziwymi ludźmi.
No, ale chwilowo siedzimy w samochodzie, ja z garbem Wala na plecach i z Nietulą 
po lewej stronie, tej od serca. Ale serce zajęte jest jedynie pompowaniem 
nadmiernej ilości krwi do głowy, bo aż mi szumi pod strzechą. A ci dwaj, 
dosłownie Golemy, wypożyczone z Panoptikum Okropności, czekają na chuchnięcie w 
nich słowem, o jotę mądrzejszym od tej sytuacji.
— Wiesz — zaczęłam jak na wiecu, mocno, zdecydowanie, i nagle odwracam się do 
tyłu, do tego długasa z otwartą gębą, w którą, widzę to natychmiast, można w tej 
chwili wrzucić wszystko, bo on już co najmniej połowy się domyśla. — Wiesz, 
Waldek, od wczoraj wali mi się na łeb cały świat łącznie z moim wypchanym do 
drogi plecakiem. — Ćma zaskoczenia opada. Mówię z beztroską człowieka, któremu 
zupełnie nie zależy nad poniesionej stracie, że nasze Waldemarowo spaliło się od 
pioruna, spaliło się do fundamentów, nic, tylko popioły i zgliszcza. — Co mówię? 
Nawet popiołów nie ma. Wiatr odwiał je w siną dal, rozumiesz, Wal, w przestrzeń, 
w pustkę i zasłonił słońce. Nie ma Waldemarowa, nie ma do niego drogi, a mnie 
nie ma także, bo dziś wieczór, wyobraź sobie, dziś wieczorem pojadę do 
Władysławowa w charakterze pielęgniarki mojej przyjaciółki Kiki, która 
postanowiła zmienić mieszkanie, adres, może nawet skórę... — Tu nagła moja 
beztroska poważnieje. Ortalion zna już dzieje Kiki, nie mogę w jego obecności 
pokpiwać z przyjaciółki. — Więc po prostu stoimy, jak widzisz, przy krawężniku 
jakiejś ulicy i musimy zdecydować się, tak właśnie jak pogorzelcy, na jakiś 
kierunek.
214
Wal zamknął już twarz, nawet spuścił żaluzyjki na oczy. Mówi:
—  Grunt, że żyjemy. Nie wiem tylko, czy ubezpieczyliśmy to nasze Waldemarowo. 
Bo jeśli tak, to będzie odszkodowanie, a jak odszkodowanie, to i szkoda mniejsza, 
i odbudowa paradniejsza. Nie, Tulą?
Ortalion błyska czymś, co mogło być uśmiechem albo zaskoczeniem.
—  Czy mogę już ruszyć? — pyta.
—  Pański wóz, pańska droga — mówi Wal.
—  Nie, nie do domu — odpowiadam jak na wyraźnie postawione pytanie.
—  Jasne, że nde — śmieje się Wal — chyba że do mojego, na wieś.
—  Proszę uprzejmie — godzi się Nietula.
—  Ech, panie ładny, to sto czterdzieści kilometrów.
—  Drobnostka — mówi Ortalion — proszę podać kierunek, nazwę.
—  Niby taka pierwsza pomoc pogorzelcowi — ironizuje Wal.
—  I słusznie. Pogorzelisko to swąd, trzeba koniecznie w czyste powietrze.
I wtedy moja, zdawało się, wyzwolona z więzów powolność wszystkiemu, co przed 
nami, oplotła się wokół serca i zaczęła ssać krew i serce zaczęło się bronić 
przed pasożytem. Zamajaczyła mi droga na Skałki.
Wal powiedział:
—  Panie Nietula... — z zastanowieniem: — Nietula to jakby nie-Tula, co? Albo 
zabawne, albo mądre. Mniejsza, panie Nietula, pan pewnie tytularny, zdaje się, 
gdzieś pana spotkałem. Jak Tulą i pan, panie Nietula, macie ochotę, to napijmy 
się czegoś mocniejszego, to znaczy szatana z kremem. Przepadam za tym i zawsze w 
depresji piję szatana z kremem. A potem wróci się do akademika, spakuje, co 
należy i...
215
—  Jedziemy na kawę, potem gdzie los zdarzy —? zdecydowałam.
Wal roześmiał się.
—  Przepadam za czarnymi polewkami. Im więcej za sobą, tym jaśniej przed sobą.
Zawróciliśmy.  Zawróciliśmy?  Ortalion  zawrócił.
—  Proszę zabrać swoje bambetle, podwiozę pana do wsi. Mam czas, benzynę i 
ochotę. Lubię wyprawy za miasto.
—  Panie, nabiera pan czy jak?
—  Chcę jechać dla własnej przyjemności. A panu będę wdzięczny za podanie celu — 
odpowiedział Ortalion.
Wal roześmiał się, wciąż jeszcze szorstko, rezo-nersko.
—  To znaczy, że łaska moja. No, to jedziemy do akademika. Tylko czy to 
odpowiada pannie Tuli...
—  Jak najzupełniej — odpowiedziałam do szyby przed sobą — i będzie mi miło cię 
tam pożegnać. Jesteś nieprzyjemny i niegrzeczny.
—  Na pewno, Tulą — odpowiedział już zwyczajnie, z nalocikiem zalotności — ale 
tyle mieliśmy sobie do powiedzenia przed wyprawą, a tu nagle nie ma ani słów, 
ani czasu.
—  Ależ opowiem ci wszystko, tylko pan Nietula zna już szczegóły. To głupio 
nudzić kogoś.
—  Proszę mówić, ja tymczasem przestudiuję mapę drogową, jeśli pan Wal poda 
miejsce docelowe.
—  Wiesz, Tulą, właściwie to, co miało być powiedziane, jest powiedziane. A 
perspektywa, wie pan, jazdy samochodem do domu to, jak by nie było, sensacja. A 
jak sensacja — to ruch, no a jak ruch — to znaczy: żyjemy.
Zatrzymaliśmy się przed akademikiem. Wal znikł w bramie, a my milczeliśmy. 
Wszystko wokoło milczało. Domy akademickie były już chyba puste, bo ani jednego 
przechodnia. Po prawej wielkie gruzowisko, zapewne przyszły plac budowy, dalej 
kilka drzewek, tak wyraźnie suchotniczych, że żal było patrzeć. Z jakiejś bardzo 
odległej ulicy zgrzytało coś
216
przeciągle. Tramwaj na  zakręcie  czy hamulce autobusu. Najpuściej było we mnie.
—  Czy sto czterdzieści kilometrów to dużo? — pytanie przyszło z pustki, tej 
wokoło i we mnie.
—  Chce pani zapewne przewaloryzować odległość na czas?
—  Tak, na czas.
—  Nie zdążymy przed powrotem Kiki ze szpitala.
—  Skąd pan wie, że o to chodzi?
—  Jakież inne znaczenie miałby czas, obliczany właśnie teraz?
—  Dlaczego odwozi pan Waldka?
—  Ja mam właśnie ten czas, którego pani już nie ma dla niego.
—  Powiedział pan coś nieprzyjemnego, tylko nie wiem co. W ogóle jestem za 
głupia dla tej sytuacji.
—  Ja rzeczywiście utrudniam często zrozumienie tego, co we mnie jest proste.
—  A czy nikt nie czeka na pana?
Zauważył, że zatrzymałam wzrok na jego obrączce. Ręka z obrączką wolno osunęła 
się z kierownicy. Odpowiedział:
—  Nie. Już nie.
—  Przepraszam. To ja chyba wrócę do miasta. Pójdę sobie. Pan powie Walowi...
—? I cóż jeszcze można powiedzieć Walowi, wtłaczającemu teraz swoją garderobę  
do walizki?
—  A dla mnie nie ma pan żadnego słowa?
—  Chyba tylko to, że dobrze pani zrobi, odchodząc przed nadejściem Wala. 
Człowiek z walizką, a może jeszcze z workiem, jest zawsze przede wszystkim 
człowiekiem z walizką i workiem.
—  Właśnie tego chciałam uniknąć. Widoku Wala z walizką. Do widzenia — wysiadłam.
—  Proszę nie zatrzaskiwać. Sam to zrobię. Do widzenia.
—  I nic? Absolutnie nic więcej?
—  Zapewne wrócę około siódmej. Czy pozwoli pani zapytać o godzinę wyjazdu do 
Władysławowa?
217
Chętnie odwiozę na stację — to już wychylony, do mnie oddalonej od wozu o kilka 
kroków.
Najbardziej sztucznym głosem, na jaki mogłam się zdobyć, podziękowałam.
— Proszę się nie fatygować, taksówka kosztuje grosze.
I szło się Tuli przez wyboje i wyrwy zdeptanej buciorami studentów ulicy. Źle 
się szło, ale szybko, z podniesioną głową, a błoto i grudy odskakiwały spod stóp.
No i łyso, łyso na duszy. Ani się poskrobać, pogładzić. Dom wymęczony, 
pogłaskany byle jakim sprzątnięciem, nieświeży. Jak tu nie zawyć, jak nie 
szurnąć tym najcderpliwszym z cierpliwych biurek, jak nie trzasnąć pięścią w 
szafę, przekleństwo mojej młodości, na której mama przyszpiliła pluskiewecz-ką 
zajęciowe menu dla córeczki w godzinach jej wolności. Tkwić w taki dzień w 
pustej chacie, nigdy tak bezpiecznej jak dzisiaj, to może się przydarzyć tylko 
Beacie Noda.
No, jak mnie szlag nie trafi do nadejścia Ady i Kiki, to przetrzymam cnotliwie 
cały urlop. Oni jadą spokojnie gdzieś szosami, lasami, górami, rozmawiają, 
śmieją się, prują przed siebie tym cichym wozem i obgadują mnie, żem taka... no, 
może lepiej nie wiedzieć jaka. A ja, czekam na Adę, Kikę. Ludzie, czy to do 
wiary? Przyjdą. Siądą przy stole i — nie! Nie siądą! Zastaną trupa, zdławionego 
własną cnotą. Sekcja wykaże, że panna Tulą zmarła w uścisku piekielnie namiętnej 
wizji, w której Wal... a może nie Wal, może właśnie Ortalion... to przecież musi 
być niesłychanie ciekawy materiał na kochanka! A jakże! Wolę nie. Przecież on 
nigdy nie zdejmuje rąk z kierownicy, nawet tu, w kuchnd, robił wrażenie 
człowieka w aucie. Słowo. Teraz dopiero zdaję sobie sprawę, że nawet przy 
zmywaniu patelenek był taki właśnie, samochodowo czujny, z oczyma przed siebie. 
Taki, co to nie rozmawia z pasażerami ze względu na bezpieczeństwo. Bo czy
218
z nim się naprawdę rozmawia? On mówi, ja mówię, a jak gdyby każde osobno.
Ale też dziwak nie z tej planety! Zupełnie nieprawdziwy. Żeby tak gnać z obcym 
sobie człowiekiem, ile to? Sto czterdzieści kilometrów! Żeby pozwolić 
dziewczynie pójść pieszo do domu, żeby nie powiedzieć dziewczynie — jedź z nami, 
przecież robię to dla ciebie, zostaw w drzwiach mieszkania kartkę: „Kika, Ada, 
zaczekajcie, wrócę o siódmej. Zjedzcie na mój koszt lody w cukierence obok". 
Gdzie tacy się uchowali? Po co? Po co? Może, żeby Tulom pomagać w przebrnięciu 
przez godziny, po których będzie miała cudownie czyste oczy i nie tylko oczy. A 
niech go jakaś ciężarówka... Nie, to nie! Niech wróci, ale dlaczego ta 
beznadziejna Tulą wykrzywiła gębę i jęzor na jego propozycję zastukania do drzwi 
po powrocie? Może, może zgodziłby się pojechać z nią i z Kiką do tego 
Władysławowa. Jeśli gotów był jednego Wala odwieźć na wieś, dlaczego nie mógłby 
dwóch gęsi mamie? A mama otworzyłaby już dziób z odpowiednią audycją, ale, 
spojrzawszy na poważną twarz kierowcy, skróciłaby ją do zwięzłego przywitania. 
Na poważną twarz i na rękę z obrączką na serdecznym palcu. „Nie, już nie"... Co 
może znaczyć ta odpowiedź na moje pytanie, czy nikt na niego nie czeka? „Już 
nie"...
Moż:e o matce, którą odprowadził na dworzec? Nie, ta wolno osuwająca się na 
kolana ręka z obrączką, ta długa chwila między pytaniem a odpowiedzią... Osoba, 
która już na niego nie czeka, wysiadła z tego wozu na. zawsze. Zapewne to 
miejsce obok niego długo jeszcze pozostanie puste, nawet jeśli zajmę je ja lub 
ktokolwiek inny. A ja myślałam...
Bóg z tobą, człowieku w ortalionie, który zabrałeś ze sobą Wala, i to tak 
dogłębnie, że już nic się dolega twojej przypadkowej pasażerce. Kłaniam się 
tobie, który może jesteś największym z uwodzicieli, stosującym nie znane dotąd 
metody. Obiecuję sobie zedrzeć   z   ciebie   ten ortalion   rozsądku,   
trzeźwości,
219
mądrości. Może rzeczywiście pod tym wszystkim jesteś zwyczajnym mężczyzną? I 
cześć tobie, Walu, za twój zdrowy apetyt, któremu dzisiejsza piguła z mojej 
bezwzględności nie zaszkodziła. I cześć ci, matko szalejąca z niepokoju o córkę, 
niech ci jak najdłużej i jak najskuteczniej służą twoje modlitewne szepty w 
słuchawkę telefonu, cześć ci, papo, który masz swoją kapliczkę z majolikowej 
gładzi-zny, w której odpoczywasz jak wędrowiec po przedarciu się przez dżunglę 
niesamowitości domowych. I wam cześć, Romanowi, każdemu z osobna i z odmiennej 
przyczyny. Niech dla jednego z was papa będzie prawdziwym Misiem, a dla drugiego 
Majka najprawdziwszą majową pląsawicą. Zaraz, czy plą-sawica to nie jakaś 
choroba? Bo ja mam na myśli tancerkę unoszącą się ponad czymś tam, co brudzi 
stopy, a mama nie lubi przede wszystkim brudów. Cześć tobie, niepokalana Ado, o 
której nie powiem nawet w tej okrutnej chwili ani jednego durnego słowa. I tobie 
cześć, Kikulo-zakonniczko z kuchennej celi, w której przez wszystkie nasze młode 
lata sypiałaś. Powinnam również uczcić w tej ostatniej godzinie mojego konania 
na stosie spalonego Walde-marowa moje cioty, szczególnie Sewcię, która nie mogła 
przebaczyć mi bólu brzucha w gabinecie profesora. Ta druga mnie nie obchodzi. 
Najmądrzejsza — zadaje się tylko z waletami i królami. I co dalej? Teraz 
powinnam otworzyć kurek gazowy. Ale śmierci nie można oszukiwać.
Już mi trochę lżej. Grzesznemu ciału chce się jeść. Chwilowo najzupełniej 
zadowala mnie nominacja na nieboszczyka zatrutego w karczmie Pod Czerwoną Ręką. 
Uroczyście otwieram sardynki. Słyszysz, mamuś? Może zadzwonić po fotografa, aby 
upamiętnił dla Majki tę chwilę? Oto biorę z szafki papy napoczętą flaszkę 
jakiegoś świństwa, zdaje się, koniaku. Rzeczywiście, koniak. Dobra. Nie trupa 
znajdą, .ale ululaną dziewczynkę z zapałkami, która chciała się    ogrzać   przy   
maleńkim    płomyku    namiętności
220
i spłonęła na, garstkę popiołu. Nie, wóda świństwo! Nie trawię. Nic z ululania.
Chyba rzeczywiście zabiorę się do porządkowania tej przeklętej wiedźmy mojego 
żywota, tej szafy. Ale przecież muszę spakować się, już nie do plecaka, i 
wyszukać coś dla Kiki. Plecaka nie tknę w życiu, to wiem na pewno.
Dzwonek! Jezu! Oni! Wrócili! Zwyciężyłam! Jednak jestem magnesem 
unieruchamiającym motory usiłujące odjechać ode mnie. Ale jak ja wyglądam? 
Dzwonek. Zaraz, najmilsi! Zrzucam suknię, wpływam w moją najcudniejszą podomkę. 
Mama grozi, że mi ją kiedyś spali, jest taka nieprzyzwoita. To podarek papy. 
Jakie szczęście, że wszystko, co ładne, wydaje mu się zawsze nie dość ładne dla 
córki. Już, już! Nie alarmujcie!
Ada i Kika. Paraliż to najdelikatniejsza forma znieruchomienia. Stoją, żebraczki 
życia, bidule zwątpienia, przerażone, że mogły mnie nie zastać, bo dzwonią i 
dzwonią. A jest dopiero trzecia. Ada wlecze resztki Kiki, wydane jej za 
pokwitowaniem ze szpitala. Zatrzymali ją tylko do obiadu. Są — czują to — tak 
źle wkomponowane w mój nastrój, że nie ruszają się z miejsca. Ta podomka, ta 
mina, te ślepia, w których durniejsze od nich zobaczyłyby moich oczekiwanych 
gości. Wchodzimy do pokoju jak żałobnicy. Kika siada na tapczanie. Ona w ogóle 
jeszcze nie umde chodzić. Przecież niedawno się urodziła., Adula matkuje 
dzieciątku. Chcą herbaty, niczego więcej.
—  Rozgośćcie się, miłe — mówię jak do krewnych, zjeżdżających na kark w chwili, 
w której gospodyni ma pod stołem albo za szafą kochanka — rozgośćcie się.
Ada idzie do kuchni. Kika milczy. Może jeszcze nie umie mówić? Mówi:
—  Kapitalna podomka. Oto kobieta.
—  Właśnie dobierałam się do szafy. Ale w co ja cię ubiorę?
221
—  Czy to wszystko prawda?
—  Co?
—  Z tobą, z matką, z wyjazdem? — Takie bied-niutkie te pytania, że zrzucam 
podomkę, wciągam coś przyzwoitszego, siadam przy małej Kikuni i głaszczę ją po 
włosach nie mytych od dwóch tygodni.
—  Wiesz, Kikula, najpierw kąpiel. Letnia. Mycie głowy. Ja ci umyję.
—  Czy to prawda?
—  Jeszcze jaka. Jedyna, niezaprzeczalna, realna. Jedziemy w nocy albo jutro 
rano, zależy od telefonu Majki.
Potem kąpię moją małą przyjaciółeczkę, już znowu przyjaciółeczkę. Ada nagotowała 
herbaty, nakryła stół w kuchni, otworzyła na moje polecenie pudełeczko szyjek 
rakowych, potem skoczyła po bułki.
I oto koniec łysych godzin. I jest nam dobrze we trójkę, przy stoliku nakrytym 
jak na wielkiej wycieczce. I jest nam dobrze z perspektywą wyjazdu, wszystko 
jedno dokąd, byle razem. Mówimy, że żałujemy Ady, bo ta mogłaby z nami, że bez 
niej smętniej i może nawet trudniej. Patrzę w twarz Ki-ki i mówię, że przecież 
to najmądrzejsze, co można było wymyślić. Że Ada to genialny kompan, że z taką 
żyć, nie umierać, i jesteśmy szczere. Kika ma już coś w rodzaju uśmiechu na tym 
ćwieróbuziaku, jaki jej pozostał, a ja zapewniam ją, że tam, nad morzem, w 
gorących promieniach słońca i kto wie, czy nie gorętszych spojrzeniach falangi 
czekających na nasz przyjazd gołowąsów odżyjemy po trudach miasta.
Już jesteśmy po sardynkach i po szyjkach. Ja szperam za czymś jeszcze, Ada błaga, 
żeby nie, bo to obżarstwo, a mnie się chce częstować, napychać Kikę, Adę, 
każdego, kto pojawiłby się w tej  chwili.
Wykąpana Kika wyciąga się na tapczanie, ja obok niej. Ada zwija się w kłębuszek 
u naszych stóp i — jedziemy w przeszłość. Z wszystkich kartek    pożółkłych    
kalendarzy    licealnych    wyskakują
222
chochliki, wspomnienia ścigają wspomnienia. Jest po prostu fajno i tylko jeden 
moment przeszywa mnie prądem odrętwienia.
Dzwonek. Telefon? Drzwi? Drzwi.
—  Nie, nie otwieramy. Nie ma nas w domu, wyjechałyśmy — mówię z palcem na 
ustach — nie ruszajcie się, dziewczęta.
Ich rozszerzone oczy patrzą we mnie z takim wyrazem, jak gdybym wciągnęła je w 
jaką pułapkę, a moloch za drzwiami dzwoni i dzwoni.
Ada nie wytrzymała:
—? Nie usiedzę, Tulą. Mnie to... przecież tam ktoś jest. Może telegram?
To   mnie   poderwało.   Wpadłam   do   przedpokoju.
—  Bronek? Bronek?! A niechże cię, napędziłeś mi pietra.
—  Tak we mnie patrzysz, jak gdybym porzucił cię  z dwanaściorgiem  nie   
narodzonych  dzieci.
—  Ty myślisz może, że nie? Przysięgnę, że chcesz coś pożyczyć. Jak forsę, to 
myszy kościelne są bogatsze od nas.
—  Też coś! Nie słyszałaś o usynowieniu mnie przez królową Madagaskaru? Nie dała 
tylko na plecak. Masz jakiś, Tulą? Pożyczyłabyś? Idziemy z Julkiem w Beskid.
—  A gdzie później odbiorę po twojej najchwa-lebniejszej wysokogórskiej śmierci? 
Dziewczęta, Bronek, beskidzki taternik. Właźże, łamago.
Wlazł. Zatrzymał się na progu i powiedział:
—  Pamiętacie, dziewczęta, spotkaliśmy się tutaj po raz ostatni tej nocy przed 
maturą, kiedy wkuwaliśmy historię, pamiętacie? Ty, Kika i Gośka siedziałyście na 
podłodze, ja na tapczanie... pamiętacie?
—  Jasne. Tylko ciebie nie na tapczanie, a przy adapterze. Sklęłyśmy cię za ten 
adapter do siódmego pokolenia — przypomniała Kika — że też Tuli wpadło do głowy 
ściągnąć takiego asa wiedzy jak ciebie.
—  Dla takich wróbelków jak wy, byłem kandy-
223
datem do Nobla — przysiadł się na tapczan — ale co wy tak tutaj...
Kice przypomniał się smętny koniec adaptera, który w pewnej chwili... Ożywiła 
się: — Pamiętasz, jak...
—  Już ty mi tego nie przypominaj, bo jakem dziedzic fortuny madagaskarskiej, to 
zwrócisz mi koszt tej sprężynki.
—  A jakże, lecę — zaśmiała się Kika — ciekawa jestem, kto trafił bucikiem w to 
pudło? Ja czy Gosia?
—  No bo, moja droga, wyciągnąć się tak na podłodze, z poduszeczką pod głową jak 
ta, jak jej tam, tej Napoleonowej heterze...
—  Och, to było uczenie się...
—  No bo, moja miła, mówię Gośce — rozruszał się Bronek — mówię dziewczynie, 
nakryj te nó-żęta, bo mi się kiełbi we łbie i Płock miesza się z Pskowem, a ona, 
że nie ma mowy, bo właśnie zdecydowała zdawać maturę stojąc na głowie. A Ki-kula 
oczywiście, że jedyna, szansa i że ona także... i zaczęłyście, niech wam stwórca 
idiotek wybaczy, zaczęłyście próbować, no i bęc butem w adapter.
—? Aleśmy się odwróciły twarzą do ściany — przypomniałam.
—  Na której wisiało lustro — to Bronek.
—  A ja, jak mi trochę ciasno w duszy, to wiecie, myślę o dyrdziu. To jednak 
poczciwiec.
—  Mnie się tam szkoła wcale nie odbija — machnął ręką Bronek — wolę...
—  Wyższe studia — ryknęłam, bo przypomniałam  sobie   palnięcie  go  przed  
egzaminem.
—  No co — wydął te swoje niesyte wargi — zaczynam od studiów krajoznawczych. 
Aha, co z plecakiem?
—  Masz go, tu leży. Nowiutki, tyle tylko użyty, że posłużył za pocisk w moją 
głowę, i to za twoje grzechy, Bronek.
—  To ciekawe — wziął plecak do ręki, ale patrzył na mnie.
224
—  Bo gdybyś, draniu, służył wiernie twojej bogdance, nie szukałabym szczęścia 
na bezdrożach i...
—  Przecież, na Boga, nie dawniej niż przed kilku dniami ci się oświadczałem.
—  Zapewne ofiarował ci pitagoryczne małżeństwo z trójkątem do kwadratu — śmiała 
się rozbawiona Kika.
—  Ale pamiętacie papę, zjawiającego się nagle w drzwiach niczym duch ojca 
Hamleta?
—  I pytającego jak skrzywdzone dziecko — kto tu właściwie zdaje maturę....
—  I kto ma prawo do snu...
—  A Gośkę, najbezczelniej w świecie podsuwającą sobie sukienkę do połowy uda i 
pytającą, czy nie uważa, że tu na skórze będzie najlepsza ściąga matematyczna, 
wypisana tuszem.
—? I to, co ja mu powiedziałem, że najspokojniej śpią po maturze rodzice, którym 
dzieci nie dawały spać przed maturą.
—  Niemożliwe, to za mądre na ciebie.
—  A pamiętacie dyrdzia? Wchodzi na katedrę, cisza, jak makiem zasiał, a tu 
nagle spod katedry głos ostrzegający go, że za trzydzieści sekund jego szkoła 
wyleci w powietrze, a to z woli...
—  Jezu, ja wtedy zachorowałam na serce! Słowo.
—  Ale skąd ten głos? Nie wiem do tej pory.
—  To jedna taka, Małgosia. Przykucnęła w ostatniej ławce i gadała do takiej 
słuchaweczki połączonej z czymś tam pod katedrą, za pomocą drutu. Sama wymyśliła.
—  I co djrdzio?
—  Słucha, twarz mu bieleje.
—  E, gdzie tam...
—  Przysięgam, twarz mu bieleje i kiedy głos umilkł, powiada: podnieście się, 
dziewczęta, zmówmy ostatnią modlitwę.
—  I nic więcej?
—  Ech, czasy.
—  Żal ci? Chciałabyś jeszcze?
—  Nie. Właściwie sama nie wiem.
15 — Gdybym była chłopcem
225
—  Ja za Boga nie! Jutro zawsze ciekawsze niż wczoraj.
—  Iw ogóle cała buda to chyba tylko to miłe, co nabroiliśmy.
—  A Kika jak po urlopie.
To ostatnie powiedziała Ada, cały czas wpatrzona w Kikę. Ja podskoczyłam, 
klasnęłam w ręce i zażądałam zupełnej ciszy. Oświadczyłam:
—  Ada, ani słowa więcej. Teraz proponuję, nie, zarządzam szturm na spiżarnię 
mamy, najazd Szwedów, Hunów, Tatarów. Nie pozostawimy kamienia na kamieniu. Hura! 
Kto żyw za mną! — I pierwsza rzuciłam się w stronę kuchni. Za mną skoczył Bronek 
i niemal równocześnie Kika. Ada przyszła do kuchni ostatnia. Podniosła ręce w 
górę i proroczym głosem ostrzegła:
—? O lekkomyślni! Ściągacie na siebie gniew, który wyssie szpik z kości waszych, 
a opustoszałymi w nich tunelami prześlizgiwać się będą węże tortur.
—  Słusznie, słusznie — zatrzymałam napastników, stawiających właśnie na stole 
puszki z sokiem ananasowym, słoik z kompotem morelowym, pudło, rzeczywiście 
ostatnie, czekoladowych herbatników autentycznie zagranicznych.
—  Hej! stójcie! stójcie! Jestem starszy zbójca, ogłaszam, że ani kęsa przed 
podpisaniem protokołu, że spiżarkę opróżniły siły wyższe.
—  Ada, redaguj cyrograf — zdecydowała Kika, ożywiona jak my.
— Idźże, idź, dziecino, do pokoju, znajdź w moim biurku papier oraz, jeśli 
pamiętam jeszcze, czym się pisze, ołówek. Idź, aby oczy twoje nie zaszły 
kataraktą rozpaczy, aby serce twoje nie więdło przy masakrowaniu puszek oraz 
słoików.
Poszła. Zredagowała protokół, którego nie powstydziłby się rutynowany 
protokolant najwyższej komisji dla, no, nawet dla najwyższych spraw państwowych. 
Podpisaliśmy ów protokół, włożyliśmy do koperty, następnie do biurka mamy.
W   młynie   rozpętanym   przy   stole   przewertowa-
226
liśmy wszystkie jeszcze czytelne z pamięci strony naszego szkolnego kalendarza. 
W pewnej chwili Ada powiedziała:
—  No i jak się czujecie, mili, na tej powrotnej drodze db małych tęsknot?
—  Doskonale — zakrzyknął Bronek — i gdyby Tulą nie zamelinowała koniaku papy, 
wypiłbym teraz zdrowie małych tęsknot!
—  A wielkich? Nie wolisz wielkich? — zapytałam.
—  Boję się — powiedział ?— że od moich wielkich nie będzie powrotów.
—  A ja wolę większe, nawet jeśli... — ugryzłam się w język.
—  Dobrze jest, jeśli nam pozostaje wybór tęsknoty, a nie odwrotnie — 
powiedziała Ada. — Ale, dzieci, fajno było, nie ma co, jednak na mnie czekają w 
domu i mogą się niepokoić.
A ja właśnie w tej chwili najbardziej chciałam jej towarzystwa, jej twarzy, 
której uśmiech miał w sobie wdzięk rzeczy nieosiągalnych. Ada jednak, jak to Ada, 
podniosła się.
—  Muszę.
—  Och ty, zawsze coś musisz, i to w chwilach najprzyjemniejszych.
—  Dla mnie też. Czy jednak nie lepiej zrezygnować z cząstki przyjemności 
własnej dla zaoszczędzenia niepokoju innym?
—  Ech ty, żeby człowiek bodaj raz nie poczuł się w twoim towarzystwie 
nieprzyzwoitą małpą — powiedziałam, a Ada uśmiechnęła się, pocałowała mnie w 
policzek i powiedziała:
—  Nigdy nie byłaś i nie będziesz nieprzyzwoita, Tuleńko. Taki już twój los.
Bronek wstał również, klepnął się w napęczniałe brzuszydło.
—  O rany! Jak tu z tym przebyć pieszo drogę do domu? Ada, czy nie zlitujesz się 
nad pielgrzymem, którego ciężar grzechu obżarstwa pozbawił możliwości poruszania 
się?
15*
227
—  Nie mam litości dla grzeszników, poza tym nie mam grosza przy duszy. Kikę 
przywiozłam tutaj na ostatnich obrotach dziesięciozłotówki.
—  Ale fajno było, nie? — Bronek szybko pogodził się z losem.
—  Fajno — potwierdziła Ada, a z nią, przylepiona do niej, Kika.
Bronek raz jeszcze powtórzył to swoje „fajno było", a wywijał przy tym plecakiem, 
że omal nie rozbił przedpokojowego lustra.
Potem stałyśmy z Kiką w przedpokoju, obie nagle czegoś pozbawione. Ujęłam ją pod 
ramię.
—  Chodź, córuchno. Dobierzemy się do szafy, w której jest wszystko, czego 
potrzebujemy, plus niesamowity bałagan.
—  Wiesz, Tulą, naprawdę dobrze mi, jak rzadko.
—  Cieszę się — powiedziałam szczerze — bo i mnie.
I zaczęłyśmy wyrzucać na tapczan i podłogę sterty rozmaitości. Niejedne wśród 
nich wydały mi się zupełnie nie znane, tak były zapomniane. Szafa 
osiemnastolatki jest najautentyczniejszą bramą w przeszłość. Każda szmatka ma tu 
swoją bezapelacyjnie wykreśloną z życia datę, bezpowrotną, zawsze powiązaną z 
jakimś przeżyciem, a może nawet, czy ja wiem, wstrząsem. Wszystko, co 
wyrzucałyśmy na tapczan i na podłogę, było przede wszystkim śmieszne. 
Sentymentalnie śmieszne. Kika wciągała na siebie to, w co mogła się zmieścić, a 
z czego ja wyrosłam. W mojej pierwszej „balowej" sukni, ró-żowiutkiej i 
ukokardowanej, tej z balu dwunastolatek, wyglądała tak uroczo, że z pełnym 
przekonaniem zaczęłam nakłaniać ją do pozostania w niej, oczywiście po wypruciu 
kokard i wstążeczek. I była w tej różowości prawie ładna, dwunastoletnio 
beztroska, daleka od swoich trudnych dni ostatnich. Potem była. pierwsza 
sukienka pozamundurkowa, były pierwsze spodnie z taniutkiego sztruksu, pierwsze, 
a może już nie pierwsze, sweterka i sztywna nakrochmalona, imponująca halka, 
krzyk mody któ-
228
regoś tam okresu i krzyk Majki z któregoś tam wieczoru, w którym papa, sam papa, 
przywiózł mi tę halkę z jakiejś podróży.
Stos rósł, na długo zanim dotarłyśmy do moich współczesnych sukienek. Nie 
spieszyłam się z nimi, wiedziałam, że zasmucą Kikę, zubożą jej radość, odbiją w 
lustrze jej mizerotę. Zatroszczyłam się o buciki. Kika, pogrążona niemal w 
szafie, wyrzuciła mi na tapczan mojego najstarszego, najżałośniej wyglądającego 
misia. Nazywał się Bob. Wciąż jeszcze nosił na szyi czerwoną kokardkę. A za 
Bobem wyszła z zapomnienia Agata, zlituj się losie, w jakim stanie! Żeby tylko 
Agata! Kika strzelała we mnie koleżankami Agaty, a w pewnej chwili wielkim 
ceratowym słoniem Bumbo.
—  Jak bal, to bal! — krzyczała. — Tulą, łap, chwytaj!
Chwytałam i sadzałam na tapczanie. Bezrękie, beznogie, beznose ?— istny 
lumpenproletariat mojego dzieciństwa. Kika wylazła z szafy z ostatnią zdobyczą, 
półmetrowej wysokości Dulcyneą.
Dulcynea miała jeszcze włosy i nos, nawet kolory buziaka. Niestety w 
półotwartych usteczkach brakło zębów. To moje dzieło. Wybijałam je dyskretnie, 
niezauważalnie dla mamy. Dlaczego? Po co? Dulcyneę Kika usadowiła w samym środku. 
Ale tylko na chwilę. Zaraz potem poczęła układać na niej fałdy sukienki, 
przywiązywać rozluźnione tasiemki fartuszka, dopasowywać rozsypane na dnie szafy 
buciczki. Potem uszmirikowała ją moją kredką do warg, przyczerniła kokietce 
rzęsy i zabrała się do Agaty. Zaczęłam jej pomagać. Nieporozumienie między mną a 
Kiką wybuchnęło przy murzynce Sabie. Była łysa. Kika obwiązała jej głowę 
jedwabną chustką do nosa. Sprzeciwiłam się. To nie było w stylu. Stanowczo 
domagałam się czegoś z bawełny. Przecież los Murzynów to  zbieranie  bawełny.
—  To kiedyś,  a nie dzisiaj — upierała się Kika.
—  Ale ona jest z bawełnianego reżimu — tłumaczyłam.
229
- Ona jedna pojedzie z nami do Władysławowa.
—  Dobrze, ale nie w jedwabnej chusteczce. Majka mi ją podarowała i wolę nie 
słyszeć tego, co powie.
—  No, to wiesz co, uszyjemy kapelusz, uszyjemy go od razu. Ja zrobię. Daj 
nożyczki.
—  Kikuś, przecież  masz tyle pilniejszych  robót.
—  No to co? Ale mamy przed sobą całą noc. Przekonała  mnie.   Przyniosłam  z  
pokoju  Majutki
przybory do szycia i zabrałyśmy się do przykrawania kapelusza dla Sabiny. Miał 
być czerwony, więc zdecydowałyśmy, że Saba dostanie również czerwony kubraczek. 
Znalazłam dwa złote guziczki cudownie nadające się do czerwonego kubraczka. Kika 
zbuntowała się, spurpurowiała.
—  Nie, nie i nie! Nie pozwolę zrobić z Saby lokaja! To dama, człowiek wolny, 
niezależny. Tylko lokaje noszą złote guziki przy rękawach.
—  Ale tak będzie najładniej. Zresztą — byłam już trochę przekonana — poszukam 
innych. Może perłowe, jak myślisz?
—  Cudownie. Perłowe, ale bardzo matowe. Rozgrzebałyśmy  wielkie  pudło   z  
guzikami,  gdy
nagle odezwał się telefon. Obie na kolanach — uniosłyśmy głowy. Telefon dzwonił 
długimi, miejskimi sygnałami. Patrzyłam w niego.
—  Może ja — Kika poderwała się.
—  Nie.
—  No, więc rusz się, wstań.
—  Kika,   która   godzina?  —  zapytałam  szeptem.
—  Tulą! — napierała Kika.
—  Cicho — położyłam palec na ustach — czekaj.
—  Ty się czegoś boisz. Przytaknęłam.
—  Tulą, podjąć słuchawkę? — Kika była już przy telefonie.
Ja, wciąż z kolan, powiedziałam:
—  Nie, Kikuś.
—  Już — powiedziała Kika — ten ktoś odłożył słuchawkę.
230
Wrzuciłam tych kilka wybranych dla murzynki Saby guziczków z powrotem do 
maminego pudła.
—  Chodź, Kika, dajmy spokój głupstwom! Zabierzmy się do twoich sukienek. — 
Powiedziałam przed siebie: — To nie takie proste.
—  Nie takie proste — potwierdziła Kika.
—  Co, co nie takie proste? — odwróciłam się do niej.
—  Właśnie to, Tulą.
Zgarnęła lalki, wrzuciła je do szafy, na dno. Potem wzięła jedną z bluzeczek, 
usiadła z nią na tapczanie i poczęła nawlekać igłę. Przysiadłam się do niej.
—  Nie gniewaj się, Kikuś, ale to rzeczywiście nie takie proste. — I westchnęłam: 
— Boże, gdybym była chłopcem...
Obwolutę projektowała
BEATA BARSZCZEWSKA-WOJDA
Redaktor
URSZULA SROKOSZ
Printed in Poland
Wydawnictwo Literackie, Kraków 1976 Wyd. III. Nakład 20 000 + 283 egz. Ark. wyd.  
10,8. Ark.  druk. 14,5. Papier druk. mat. ki. III, 7" X 90 cm, 70 s Oddano do 
składania 28 VII 1976. Podpisano do druku 22 XI 1976. Druk ukończono w grudniu 
1976. • Zam. 513/76.      Cena zł 25.— Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego 
Kraków, ul. Manifestu Lipcowego 13.